Film şu anlamlara gelebilir: * Camlara yapıştırılarak içerinin görünmesini engelleyen bir tür ince yaprak * Sinemacılıkta, bir oyunun bütününü taşıyan şerit veya şeritlerin bütünü * Film (fotoğrafçılık), fotoğrafçılıkta, radyografide ve sinemacılıkta resim çekmek için kullanılan; selülozdan, saydam, bükülebilir şerit * Film (sinema), sinema makinesiyle gösterilen eser, izleti * Film (film), Samuel Beckett'in yazdığı tek senaryodan çekilen 1965 ABD yapımı film * Total Film, 1997'den beri İngiltere'de yayımlanan sinema dergisi
Bolşevik, çoğunluktan yana anlamına gelen Rusça kelime, 1903 yılında düzenlenen Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin İkinci Kongresi'nde Vladimir Lenin ve Julius Martov arasında yeni kurulmakta olan partinin üyelik tanımı üzerine başlayan görüş ayrılığı sonucu yaşanan ayrışmadaki taraflardan Lenin yanlısı grup. Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça çoğunluk anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır. Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayrım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve Sovyetler Birliği'ni kuracaklardır. == Bölünmenin tarihçesi == Polis baskısı nedeniyle önce Brüksel sonra da Londra’da yapılan Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi RSDİP 2. Kongresi 1903 yılı Ağustos ayında toplanır. Toplantıda yeni partinin üyelik esasları ve tanımı üzerinden önemli bir ayrılma yaşanacak ve Rusya’daki devrimci hareketi derinden etkileyecektir. Vladimir İlyiç Ulyanov ya da takma adıyla Lenin parti üyelerinin dar ve aktif bir çevreden oluşmasını, sadece ceplerinde parti kimliği taşıyan ve zaman zaman partiye uğrayanlardan, hatta hiç uğramayanlardan oluşmamasını savunuyordu. Bu faal üyeler profesyonel devrimci kadrolar olarak Çarlık otokrasisine karşı işçi devrimi yapabilecek bir devrimci partinin yaratılabilmesi için zamanlarının çoğunu örgütlenmeyle geçireceklerdir. Bu modele göre sempatizanlar dışarıda bırakılmış olmaktaydı. Partinin iç işleyişinde de demokratik merkeziyetçilik benimsenecekti. Lenin’in bu fikirlerine karşıt olarak ise arkadaşı Julius Martov partinin merkezinde profesyonel devrimcilerin olmasına onay verse de parti üyeliğinin sempatizanlara, devrimci işçilere ve diğerlerine açık olmasını savunuyordu. İkili bu konuyu daha önce de tartışmış olsalar da, görüş ayrılıkları kongrede ayrılığa yol açacaktır. Ayrılık ufak bir konuda ve kişisel ayrımdan kaynaklanıyor görünse de ayrım derinleşecek ve bölünme kaçınılmaz hale gelecektir. === İsmin kökeni === Lenin ve Martov yandaşları kongredeki durumlarına göre Rusça "bolshinstvo" (çoğunluk) ve "menshinstvo" (azınlık) olarak adlandırılırlarKongre Lenin’in savunduğu parti üyelik tarzını benimser.. Kongredeki delegeler sürekli olarak saf değiştirdikleri için birleşim başarısız olacak ve parti fiilen ikiye bölünecektir. === 1905 Devrimi === İki taraf da sürekli olarak yeni üyeler kazanıyor ve kaybediyordu. Rus marksizminin babası olarak adlandırılan Georgi Plehanov ilk başta Lenin ve Bolşeviklerden yana olacak ancak 1904'te ayrılacaktır. Menşeviklerden yana olan Leon Troçki ise Menşeviklerin Rus liberalleriyle uzlaşma girişimleri ve Bolşeviklerle birleşmeme tutumları yüzünden ayrılacaktırTroçki ve yakın arkadaşları Bolşeviklere dahil olmasa da onlara çok yakın duracaklar ve Enternasyonalistler olarak adlndırılan grup Ağustos 1917’de Bolşeviklere katılacaklardır.. İki taraf arasındaki ayrım Nisan 1905'te Bolşeviklerin ayrı yaptığı ve 3. Kongre olarak adlandıracakları kongre ile derinleşecektir. Menşevikler derhal alternatif bir kongre yapacaklardır. Rus İmparatorluğu Çarlık rejiminin 1905 Devrimi ile sarsıldığı dönemde Bolşevikler azınlıktadır. Ayaklanan halkın kendiliğinden kurduğu Sankt Petersburg İşçi SovyetindeKendiliğinden oluşan sovyet organı 1917 yılında da ortaya çıkacak ve Ekim Devriminden sonra yeni sosyalist devlete adını verecektir. azınlıkta olsalar da Troçki tarafından etkili bir şekilde temsil edilmektedirler. Buna rağmen Moskova Sovyetinde çoğunluktadırlar. Moskova Sovyetinin Aralık 1905'te aldığı 1905 Moskova Ayaklanması olarak bilinen ayaklanma kararı sonucu kentte iktidar alınacak ancak ayaklanma yaklaşık bir ayda bastırılacaktırLenin, başarısız olan Moskova ayaklanmasına çok önem verecek ve 1905 Devriminin dersleri olmasa 1917 Ekim Devriminin gerçekleştirilemeyeceğini söyleyecektir.. === 1906-1907 === 1905 Devrimi sürmekteyken Bolşevikler ile Menşevikler Stockholm’de Nisan 1906’da yapılan 4. Birleşim Kongresinde yeniden birleşmeye çalışırlar. Menşevikler Yahudiler arasında ayrı bir örgütlenmeyi savunan Genel Yahudi Emek Federasyonu ile ortak hareket edince Bolşevikler azınlıkta kalır. Kongrede birleşim yönünde karar alınsa da her grup kendi yönetimini koruyacaktır. Londra’da Mayıs 1907’de yapılan bir sonraki 5. Kongrede de bu durum değişmez. === Lenin ve Bogdanov arasında (1908–1909) === 1905 Devriminin 1907 yılına girildiğinde tamamen yenilmesiyle beraber Bolşevikler, Çarlık rejiminin düzenlediği 3. Duma’ya katılıp katılmamayı tartışırlar. Lenin, Grigory Zinoviev ve Lev Kamenev Duma’ya katılmayı savunurken, filozof Aleksandr Bogdanov, Anatoli Lunaçarski ve Mihail Pokrovski Duma’daki vekillerin geri çağrılmasını savunurlar. Bu grup Rusça geri çağırmak fiilinden türetilen Otzovistler olarak anılacaktır. Diğer bir grup ise Duma’da bulunan Bolşevik vekillerin parti yönetiminden bağımsız hareket etmelerinden dolayı ültimatomla uyarılmasını savunurlar. Bu gruba da Ultimatomcular denilecektir. Bolşevikler arasındaki Bogdanov yandaşlığı ve kararsızlık 1908 yılına doğru gelişince Lenin, Bogdanov’un filozof yanına saldırmaya başlar. 1909 yılında yayınladığı Materyalizm ve Ampiryokritisizm adlı eserde Bogdanov’u idealizm felsefesini savunmakla itham eder. Haziran 1909’da Paris’de Bolşevik yayın organı Proletary tarafından düzenlenen Bolşevik Konferansında Bogdanov eleştirilir ve Bolşevik saflarından atılır. === 1910 === Partinin ikiye bölünmüş olması ve Çarlık rejiminin yoğun baskısı, güçleri yeniden birleştirme yanlılarını harekete geçirir. Ocak 1910’da Bolşevikler, Otozovistler ve çok sayıda Menşevik grup Paris’de Merkez Komite toplantısı yaparlar. Kamenev ve Zinoviev birleşme gündemine karşı olsalar da Viktor Nogin gibi arabulucu Bolşeviklerin ısrarına boyun eğerler. Lenin birleşmeye şiddetle karşı çıksa da Bolşevik liderlik arasında yapılan oylamada azınlıkta kalır. Menşeviklerle yapılan anlaşmaya göre birleşik partinin yayın organı Troçki’nin Viyana’da çıkarttığı Pravda olacaktır. Ancak Pravda yayın kurulundaki Bolşevik temsilcisi Kamenev Ağustos 1910’da kuruldan istifa edince birlik çabaları sona erer. === 1912 ayrı parti === İki grup arasında ilişkiler 1912 yılında kopacaktır. Bu yılın Ocak ayında Bolşevikler sadece kendi örgütüyle topladıkları Prag Konferansında Menşevikler ve Otzovistler partiden resmen atılacaklardır. Bu kongreden sonra Bolşevikler artık kendilerini RSDİP’in hizibi olarak değil ayrı bir parti olarak RSDİP (Bolşevik) olarak tanımlayacaklardır. Bolşevik önderliği ayrı bir parti olmaya karar verse de Bolşevik yanlısı taban örgütü ve işçiler bu hattı izlemekte zorlanacaktır. Ayrıca Duma’daki 6 Bolşevik vekil de parti yönetiminin bu kararını kabul etmez. Sadece Matvei Muranov ayrı bir parti kurulmasından yana olurAyrılmaya karşı duran diğer Bolşevik vekiller arasında Ohranka ajanı olduğu sonradan anlaşılan Roman Malinovski de bulunmaktadır.. Ancak buna rağmen Bolşevik önderlik duruma hakim olacak ve Eylül 1913'te ise ayrı bir Duma grubu kurulacaktır. == İdeolojisi == Bolşevikler Çarlık rejimini kitlesel bir işçi devrimiyle devirecek merkezi ve disiplinli bir partiyi örgütlemeye çalışmıştır. Bolşevikler Rus işçilerine bir ayaklanmada önderlik edebilecek kitlesel ve sınıfın öncüsü militan işçilerin partisini oluşturmaya çalışmıştır. Bolşevik parti lider partisi olmamasına rağmen merkez komitesinde cisimleşmiş olan parti yönetimine demokratik merkeziyetçilik çerçevesinde sıkı sıkıya bağlı bir yapıdaydı. Menşeviklerin uyguladığı parti üyeliği daha esnekti ve diğer siyasi partilerle daha kolay iş birliği yapıyorlardıMenşevikler 1917 yılında Geçici Hükümette de yer alacak ve Temmuz Günleri sırasında işçi ayaklanmasına karşı tavır alacaklardır.. Bolşevikler ise özellikle liberal partilerle iş birliği yapmayacak, diğer sosyalist partilerle de tanımlı ittifaklara girecektirParti 1917 yılında Menşeviklerden ayrılan Enternasyonalistleri kapsamış, Ekim Devriminden sonra kurulan ilk Sovyet hükûmeti olan Sovnarkoma Sol SR’lar da dahil edilmiştir.. Bununla birlikte Lenin, Uluslararası Kadınlar Konseyi'nde yaptığı konuşmada bolşevizmi "Burjuva demokrasisinin yalancılığını, ikiyüzlülüğünü açığa çıkaran; toprağın, fabrika ve tesislerin özel mülkiyetini kaldırmasında tüm devlet iktidarını, ezilen ve sömürülen kitlelerin elinde toplayan bir ideoloji" şeklinde tanımlamıştır. == Yeniden isim değişikliği == 1952 yılında yapılan 19. Kongre sırasında Genel Sekreter Stalin’in önerisiyle isim değişikliği gündeme gelir: Stalin’in önerisi kongrede kabul edilir ve Bolşevik Partisinin adı Sovyetler Birliği Komünist Partisi olur. Bundan sonra Bolşevik adlandırması Ekim Devrimi ve Rus İç Savaşı dönemlerine ait olarak kalacaktır. == Kaynakça == * Kategori:Sovyetler Birliği Komünist Partisi Kategori:Rusya tarihi Kategori:Rus Devrimi Kategori:Rusya'daki eski siyasi partiler Kategori:Eski komünist partiler Kategori:1903'te kurulan siyasi partiler
küçükresim|200px|Cinepaint ekran yakalama görüntüsü Cinepaint, eski adı Film Gimp olan projenin yeni adıdır. GNU/GPL bir proje olan Gimp'in video için özelleştirilmesi ile oluşmuştur. == Dış bağlantılar == * Cinepaint resmi sitesi Kategori:Özgür yazılım
Linux (telaffuz: Lin-uks); Linux çekirdeğine dayalı, açık kaynak kodlu, Unix benzeri bir işletim sistemidir. GNU Genel Kamu Lisansı versiyon 2 ile sunulan ve Linux Vakfı çatısı altında geliştirilen bir özgür yazılım projesidir. Linux ismi ilk geliştiricisi olan Linus Torvalds tarafından 1991 yılında verilmiştir. Günümüzde süper bilgisayarlarda, akıllı cihazların ve internet altyapısında kullanılan cihazların işletim sistemlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bunlardan en popüler olanı Google tarafından geliştirilen Android işletim sistemidir. Ayrıca Linux ismi, bu çekirdek kullanılarak oluşturulan işletim sistemlerini genel anlamda tanımlamak için yaygın bir kısaltma olarak da kullanılmaktadır. Örneğin Linux çekirdeği ve GNU araçları bir araya getirilerek tam bir işletim sistemi olarak sunulduğunda GNU/Linux dağıtımı olarak adlandırılır, ancak konuşma dilinde kısaca Linux olarak ifade edilmektedir. Linux kelimesinin bu iki farklı kullanımının yol açabileceği karışıklıktan kaçınmak için çekirdek yazılım hakkındaki teknik bilgiler Linux çekirdeği maddesinde, dağıtımlar hakkındaki bilgiler Linux dağıtımları maddesinde verilmiştir. == Tarihçe == Linux, 1991 yılında Linus Torvalds adlı bir Fin üniversite öğrencisi tarafından, daha eski işletim sistemlerinden birisi olan UNIX'in mimarisine ve POSIX standartlarına uygun şekilde sıfırdan yazılmaya başlanmıştır. Geliştirilmesinde Unix mimarisinden esinlenilmiş olmakla birlikte Linux içinde Unix'ten alınmış herhangi bir kod bulunmamaktadır. Geliştirilen bu yazılım, kullanıcı araçları olmayan sadece bir çekirdek yazılımıdır. Linux'tan çok daha önce, 1984 yılında, yine UNIX mimarisiyle uyumlu yeni bir işletim sistemini özgür yazılım projesi olarak geliştirmek isteyen Richard Stallman MIT'deki görevinden ayrılmıştı. GNU Tasarısı adını verdiği işletim sistemi geliştirme projesi 1991 yılına gelindiğinde kullanıcı araçları hazır ancak çekirdek yazılımı eksik bir durumdaydı. 1992 yılında Linus Torvalds geliştirdiği bu çekirdek yazılımı daha çok geliştirici ve katkıcının desteğini alabilmek için özgür yazılım olarak GNU Genel Kamu Lisansı ile yayınlamaya karar verdi. Böylece bu iki proje (Linux çekirdeği ve GNU Tasarısı) birbirlerinin eksik taraflarını tamamlamış ve tam bir işletim sistemi olarak sunulabilir hale gelmiş oldu. Bu işletim sistemi 1994 yılında GNU bülteninde "Özgür UNIX Benzeri" olarak duyuruldu. Linus Torvalds Linux'u geliştirme hikâyesini Yalnızca Eğlenmek İçin adlı eserinde anlatmıştır.https://archive.org/details/JustForFun === Özgür yazılım olmasının Linux'a etkisi === Özgür yazılımlar lisansları gereği yazılımın kopyalanabilmesi, kodlarının değiştirilebilmesi ve bu şekilde dağıtılabilmesini yasal olarak mümkün kılmaktadır, yazılımlar isteyen herkes tarafından paylaşılarak geliştirilebilmektedir. Bu nedenle Linux'un GNU Genel Kamu Lisansı'nı tercih etmesi Linux tarihindeki en önemli kırılma noktasıdır. Bu sayede Linux projesi Dünya genelinden pek çok gönüllü uzmanın katkısını almayı başarmıştır. Richard Stallman tarafından başlatılan özgür yazılım hareketi de daha iyi bilinir olmuş ve başarısı kanıtlanmış bir geliştirme modeli olarak kabul görmüştür. === İnternet'in Linux'a etkisi === İnternet özgür yazılımların ihtiyacı olan, evrensel olarak birlikte yazılım geliştirebilme ortamını herkese sağlayan bir alan açmıştır. GNU/Linux projesi bu imkânı çok iyi değerlendirerek 90'lı yıllardan günümüze kadar Dünya çapındaki uzmanlardan katkı alarak gelişmiştir. Özellikle Apache yazılımı rakiplerine göre internet sunucularının daha hızlı ve kararlı, maliyet açısından daha ucuz olmasını sağlamıştır. Bu durum 90'lı yılların sonlarından itibaren Linux sistemlerin ticari ve teknolojik olarak gelişmesine büyük katkı yapmıştır. Ayrıca 2000'li yıllarda internetin evlere ve küçük işletmelere kadar yaygınlaşması çok geniş internet altyapısına ve çok farklı özellikteki ağ cihazlarına olan ihtiyacı arttırmıştır. GNU/Linux sisteminin cihaz üreticileri tarafından sınırsızca özelleştirilebilir olması ve ücretsiz sunulması bu üreticiler tarafından yaygın olarak tercih edilmesine neden olmuştur. === Dağıtımların ortaya çıkışı === Linux dağıtımı (ya da GNU/Linux dağıtımı); Linux çekirdeği, GNU araçları, bir görüntü sunucusu ve bir masaüstü ortamının bir araya gelmesiyle, bu birlikteliği sürdürülebilir şekilde yönetecek yapılandırma araçları ile oluşturulan tam bir işletim sistemidir. 1993 Yılında Patrick Volkerding, çeşitli ağ araçları, grafik arabirimi ve diğer araçları bir arada sunduğu bir GNU/Linux projesi başlatmıştır. Slackware adını verdiği proje ilk GNU/Linux dağıtımıdır. Aynı yıl benzer amaçlarla Ian Murdock tarafından Debian projesi duyurulmuştur. Debian dağıtımı hâlen yaygın kullanılan en eski dağıtım olma özelliği taşımaktadır. Bu konudaki ayrıntılı bilgilere Linux dağıtımları maddesinden ulaşılabilir. GNU/Linux, gelişiminin ilk yıllarında çeşitli konferanslarda ve üniversite çevrelerinde disketlerle çoğaltılıp elden ele dağıtılmaktaydı. Dağıtım (distrubution) tanımına yol açan bu yöntem günümüzde internet yoluyla indirme şeklinde yapılsa da bu terim hâlen kullanılmaktadır. === Ticari alanda kullanıma başlanması === Linux 1995 Yılında DEC Alpha ve Sun SPARC iş istasyonlarında da çalışabilir hale getirilmiştir. 1998 Yılında ise IBM, Compaq ve Oracle Linux'a destek vermeye başlamıştır. InfoWorld dergisi 2000 yılında sunucu bilgisayarlarda kullanılan Red Hat Linux'u "Yılın İşletim Sistemi" ödülüne layık görmüştür. Red Hat Şirketi 2005 yılında NASDAQ-100 listesine girmeyi başarmıştır. 2004 Yılında Canonical Ltd. tarafından duyurulan Ubuntu Linux ise sunucu sistemlerin yanında masaüstü sistemlerde de popüler olmayı başarmıştır. 2008 Yılında Google, mobil cihazlar için geliştirdiği ve Linux çekirdeği kullanan Android işletim sisteminin 1.0 sürümünü duyurmuştur. Sonraki yıllarda Samsung ve Sony gibi büyük üreticilerin de mobil cihazlarında kullandığı Android son kullanıcı piyasasındaki en yaygın Linux tabanlı işletim sistemi olmayı başarmıştır. Android, 2017 yılının ilk aylarında internet kullanan cihazlar istatistiğine göre Microsoft Windows'un kullanım oranını yakalamıştır. === Masaüstünde kullanılmaya başlaması === Linux çekirdeği tek başına çalıştırıldığında grafiksel bir masaüstü ortamı sağlamaz. Bunun için pek çok yazılımın bir araya getirilmesi gerekmektedir. Gerçekte 1991 yılında UNIX sistemlerde grafik arabirim sağlamak üzere geliştirilen X386 projesi mevcuttu. Ancak projenin SGCS firmasına özgür olmayan bir lisansla satılması ile bu projenin özgür versiyonu olan XFree86 arasında bazı hukuki sorunlar ortaya çıktı. Ayrıca bazı teknik sorunlar projenin gelişmesini yavaşlattı. X.Org Konsorsiyumu 2004 yılında XFree86 kodlarını çatallayarak X Pencere Sistemini geliştirmeye başladı ve 2005 yılında ilk sürümünü duyurdu. Ancak bu tarihe kadar MacOS ve özellikle Microsoft Windows işletim sistemleri, masaüstü sistem piyasasında çoktan lider ve belirleyici konuma gelmişti. Bundan sonraki dönemde de ticari Linux dağıtımlarının gelirlerini masaüstü yerine sunucu ve mobil sistemlerden elde ediyor olması geliştiricilerin ve şirketlerin masaüstü ortamına desteğinin kısıtlı olmasına yol açtı. Ancak günümüzde Linux sistemlerin GNOME, KDE, Xfce gibi gelişmiş masaüstü teknolojileri mevcuttur, bu konudaki bilgilere Masaüstü ortamı maddesinden ulaşılabilir. === Simgesi === Linus Torvalds 1996 yılında Canberra, Avustralya Ulusal Hayvanat Bahçesini ziyaretinde bir penguen tarafından ısırılmıştır. Burada Linus, Linux maskotunun bir tür küçük penguen olacağından bahsetmiştir. Başlatılan yarışmaya Larry Ewing bugün de kullanılan penguen çizimi ile katılmış ve çizimi seçilmiştir. Bu sembole isim önerisi ise James Hughes'den gelmiştir, Hughes'un "'Torvald's Unix'" (Torvalds'ın Unix'i) kelimelerindeki harflerden yola çıkarak önerdiği "'Tux'" kısaltması kabul edilmiştir. Bu ismin bir esprisi de penguenlerin tüy renklerinin Smokin kıyafetine benzemesidir, İngilizce'deki smokin sözcüğünün karşılığı "tuxedo'dur. == Kullanım alanları == === İnternet sunucuları === küçükresim|200px|sağ|Linux için tasarlanmış sunucular Linux sunucu işletim sistemlerinde kullanım oranı bakımından dünya çapında ilk sırada tercih edilmektedir. Linux ürünleri sunucu işletim sistemi olarak uzun zamandır oldukça yaygın bir şekilde kullanılmaktadır, 2008 Eylül ayında Microsoft CEO'su Steve Ballmer, dünya genelinde web sunucularının %60'ında Linux'un, %40'ında Windows'un kullanıldığını itiraf etmiştir. IDC'nin 2007 raporunda, GNU/Linux yüklü olarak satılmış sunucular göz önüne alınarak o zaman genel sunucu pazarının %12,7'sinin GNU/Linux'a ait olduğu belirtilmiştir.IDC Q1 2007 raporu Ancak bu istatistik, çeşitli şirketler tarafından satılan Linux sunucuların sayısı dayalıdır yani ve sonradan GNU/Linux yüklenerek kullanılan sunucuları içermemektedir. Netcraft’ın Eylül 2006'da yayınladığı rapora göre, on güvenilir internet şirketinden sekizi GNU/Linux ürünlerini internet sunucularında kullanmaktadır. Linux dağıtımları LAMP sunucu-yazılım kombinasyonunun (Linux, Apache, MySQL, PHP) köşe taşıdır. Linux dağıtımları diğer anabilgisayar işletim sistemleri ile karşılaştırıldığında, fiyatlandırma nedeniyle son on yılda giderek popüler olmuştur. Aralık 2009'da, bilgisayar devi IBM, pazarlamaya öncelik vereceğini ve ana bilgisayar tabanlı kurumsal Linux sunucularını satacağını bildirdi. === Ev ve ofis === Linux çekirdeği kullanan sistemler masaüstü, dizüstü ve netbook bilgisayar pazarında yaklaşık olarak %2 pazar payına sahiptir. Daha çok yazılım geliştiriciler, bilgisayar uzmanları ve özgür yazılım gönüllüleri tarafından tercih edilmektedir. Masaüstü Linux sistemlerine Ubuntu, Debian, Fedora, openSUSE, Linux Mint, Mageia örnek olarak gösterilebilir. Son kullanıcıya hitap etmek amacıyla geliştirilmekte olan Linux dağıtımlarda; kullanıcı arayüzünü teşkil eden GNOME, KDE, Xfce gibi bir masaüstü ortamı, Mozilla Firefox, Chromium gibi bir web tarayıcı, LibreOffice gibi bir ofis yazılım seti video-müzik oynatıcı, CD/DVD yazıcı, grafik işleme yazılımı vb. türden gözde özgür yazılımlar paketlenerek son kullanıcıya sunulmaktadır. === Süper bilgisayarlar === Kasım 2017 tarihinden bugüne en iyi 500 süper bilgisayar sistemin tamamı (%100) Linux kullanmaktadır. Ayrıca dünyanın en güçlü süper bilgisayarı olan ve 2011'de kullanılmaya başlanan IBM Sequoia için de işletim sistemi olarak seçilmiştir. === Bulut bilişim === Bulut bilişim gibi büyük verilerin depolandığı sistemler için Linux oldukça uygun ve ölçeklenebilir bir yapı sunmaktadır. Bu alanda Linux üzerine inşa edilen OpenStack projesi büyük teknoloji şirketlerinin desteğini almıştır. === Mini bilgisayarlar === küçükresim|Raspberry Pi Anakartı 2000'li yıllardan itibaren az güç tüketen bir Mikroişlemci mimarisi olan ARM mimarisi sayesinde kredi kartı boyutunda bilgisayar sistemleri mümkün hale gelmiştir. Özellikle Raspberry Pi markası ile teknoloji çevrelerinde tanınan benzer donanımlar çok çeşitlidir. Linux bu donanımlarda başarılı bir şekilde çalışabilmekte ve popüler Linux dağıtımlarının bu donanımlar için özel sürümleri bulunmaktadır. === Mobil cihazlar === * Android: Google tarafından, mobil cihazlar için üretilen, Linux temelli açık kaynak kodlu bir işletim sistemi. Günümüzde akıllı telefon sektöründe yılı içi akıllı telefon satışları göz önüne alındığında pazar lideri konumundadır. * Tizen: Linux Vakfı bünyesinde Samsung ve Intel'in öncülüğünde akıllı telefonlar, tabletler ve TV'ler için geliştirilen bir işletim sistemi projesi. HTML5 tabanlı bir arayüze sahiptir. * webOS: LG'nin özellikle televizyonlar için geliştirmekte olduğu işletim sistemi. *Postmarketos :Tabanı Alpine linux 'e dayanan bu işletim sistemi şu ana dek 200'den fazla cihaz'a destek vermektedir. *Ubuntu Touch: Canonical Ltd. ve Ubuntu topluluğu tarafından yeni nesil akıllı telefonlar ve tabletler için geliştirilmiş bir mobil işletim sistemi projesidir. 5 Nisan 2017'de Ubuntu Touch projesi için yapılan yatırımların sona ereceği duyuruldu. === Gömülü cihazlar === Gömülü sistemler sadece belli bir görev için üretilmiş özel donanımlar ve özel tasarlanmış işletim sistemlerinden oluşur. Akıllı TV'ler, Internet yönlendiricileri, endüstriyel otomasyon ve makine kontrol sistemleri gibi geniş bir kullanım alanı vardır. Linux'un ölçeklenebilir yapısı bu alanda da yaygın kullanılmasını sağlamıştır. === Nesnelerin interneti === 21.Yüzyılın en önemli bilişim devrimlerinden birisi olarak görülen Nesnelerin interneti henüz emekleme aşamasındadır ve belli bir standarda kavuşmamıştır. Bu alanda kullanılan cihazlar düşük güç tüketimli, yüksek kararlılıkla çalışma ve yüksek ölçeklenebilir özellikte olması beklenmektedir. Linux bu imkânları başarı ile sağladığından oldukça avantajlı konumdadır ve başta Linux Vakfı tarafından olmak üzere pek çok proje ile desteklenmektedir. küçükresim|Gerçek zamanlı FPS türü Urban Terror Oyunu === Oyun ve eğlence === Ticari PC Oyunları üreten firmaların pek çoğu son yıllara gelinceye kadar Linux sistemlere uygun oyunlar üretmemişlerdir. Bu nedenle Linux sistemlerdeki oyun imkânları oldukça sınırlı kalmıştır. Oyun yazılımlarının kullandığı DirectX kütüphanesi Linux sistemlerde çalışmamaktadır. Linux ile çalışan OpenGL kütüphanesi ise üreticiler tarafından tercih edilmemiştir. Ancak 2012 yılında Steam oyun platformunun Linux İstemcisi sunmasıyla birlikte bazı popüler oyunların Linux sürümleri üretilmeye başlanmıştır. Ayrıca Android işletim sistemine ait uygulama mağazasında da geniş bir oyun seçeneği bulunmaktadır. === Otomotiv === Toyota, Nissan, Jaguar, Land Rover, Ford, Mazda, Mitsubishi, Subaru gibi büyük otomobil üreticileri araçlarının dijital sistemlerinde uzun zamandır Linux kullanmaktadır. Automotive Grade Linux projesi ise Linux Vakfı tarafından akıllı otomobiller üretilmesi için yürütülmektedir, büyük teknoloji ve otomotiv üreticileri projeye üye olmuşlardır. == Geliştirme == Linux ve öbür popüler işletim sistemleri arasındaki ana fark Linux çekirdeği ile sistemi oluşturan öbür parçaların özgür ve açık kaynak kodlu yazılım olmasıdır. Linux özgür olan tek işletim sistemi olmamakla beraber en çok kullanılan örnektir. Bazı Özgür yazılım lisansları, kopyalanan kodun aynı şartlar altında dağıtılmasını öngören Copyleft prensibine dayanır. En sık kullanılan özgür yazılım lisanslarından GNU Genel Kamu Lisansı (GPL) bir tür copyleft'tir ve Linux kerneli ile birçok GNU yazılımında bulunmaktadır. Linux tabanlı dağıtımlar, geliştiricileri tarafından öbür işletim sistemleri ve yerleşmiş bilgisayar standartlarıyla uyumluluk göze alınarak yapılır. Linux sistemleri POSIX, Single UNIX Specification, Linux Standart Base, ISO ve ANSI standartlarına uygun yapılır. Özgür yazılım projeleri, işbirliği ile geliştirilmelerine karşın sıklıkla birbirlerinden bağımsız üretilirler. Çoğu Linux dağıtımı ağ bağlantısı ile sistem ve aplikasyon yazılımlarını indirmeye olanak tanıyan uzaktan bağlantıları yöneten paket yöneticilerine sahiptir. Dağıtımlar bireyler, topluluklar, gönüllüler ve ticari kuruluşlar tarafından geliştirilir. Bir dağıtım, indirilen Linux kernelinin varsayılan konfigürasyonu, genel sistem güvenliği ve farklı yazılım paketlerinin tüm sisteme entegrasyonundan sorumludur. Dağıtımlar yazılım indirmek, silmek ve sistemi güncellemek için genelde apt, rpm, pacman gibi paket yöneticilerini kullanır. == Linux Vakfı == Linux Vakfı'na üye kuruluşlar şunlardır; Üyelik Seviyesi İletişim veya Medya Şirketleri Yazılım Şirketleri Finans Şirketleri Ulaşım Firmaları Donanım Üreticileri Platin Üye(28) * AT&T; * Tencent * Fujitsu * Google * IBM * Microsoft * Oracle * VMware * Cisco Systems * Intel * Qualcomm *Hitachi *Huawei *NEC *Samsung Electronics Altın Üye (5) * Alibaba Cloud * Baidu * Citrix Systems * Dell EMC * Doky * SUSE *Accenture *Meta, Inc. * Hart *Oath *Uber * BlackRock * Toyota * Renesas Electronics *Panasonic *Toshiba Gümüş Üye (65) *Aarna Networks *Comcast *Sprint *Arista Networks *Canonical *PANTHEON.tech *LinkedIn *Desotech *Tencent Fujitsu == Telif hakkı ve isimlendirme == Linux ve çoğu GNU yazılımı GPL (Genel Kamu Lisansı) altında lisanslıdır. GPL, Linux dağıtıcılarına kaynak kodu(ya da herhangi bir değişikliği) alıcılar için aynı şartlar altında kullanılabilir hale getirmesini gerektirir. Yazılım sisteminin diğer anahtar bileşenleri başka lisanslar kullanabilir. Örneğin birçok kütüphane GNU, LGPL'yi ve GPL'nin birçok serbest versiyonunu kullanır. Ek olarak X Pencere sistemini X.org uygulamaları MIT Lisansı'nı kullanır. Torvalds, Linux çekirdeğinin Genel Kamu Lisansı'nın 2. versiyonundan 3. versiyonuna geçmeyeceğini belirtir. Torvalds özellikle yeni lisansta yer alan ve dijital haklar yönetiminde yazılım kullanımını yasaklayan bazı hükümleri sevmemektedir ve aynı zamanda sayısı binleri bulan bütün telif hakkı sahiplerinden izin almak kullanışsız olacaktır. Bir kısım kitle tarafından “Linux” kelimesiyle ifade edilen çekirdek, bir kısım kitle tarafından da GNU Tasarısı yazılım ve araçlarını içermesi nedeniyle “GNU/Linux” diye ifade edilmekte, bu söz grubu ile adlandırılmaktadır. Adlandırma konusundaki tartışma uzun bir süredir devam etmektedir. == Ayrıca bakınız == * Özgür yazılım * Açık kaynak * Özgür Yazılım Vakfı * GNU Tasarısı * Linux dağıtımları * Linux kullanıcıları listesi * Richard Stallman * Linus Torvalds == Kaynakça == == Dış bağlantılar == Türkçe * Neden Linux Daha İyidir? * Belgeler.org * Linux dağıtımları hakkında bir derleme * Masaüstü Linux'un gelişim tarihi * Linux komutları * Linux'a neden "GNU/Linux" denildiğini açıklayan bir yazı İngilizce * The Linux Foundation * Linux Kernel Archives * Linux Journey (eğitim sitesi) * Linux Documentation Project * DistroWatch * Linux ile ilgili günlüklerinin bir listesi Kategori:1991 yazılımları
Cengiz Han (doğum adıyla Temuçin, – 18 Ağustos 1227), Moğol İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk Kağanı olan Moğol komutan ve hükümdardır. Hükümdarlığı döneminde gerçekleştirdiği hiçbir savaşı kaybetmeyen Cengiz Han, dünya tarihinin en büyük askeri liderlerinden birisi olarak kabul edilmektedir. 13. yüzyılın başında Orta Asya'daki tüm göçebe bozkır kavimlerini birleştirip bir ulus hâline getirerek Moğol siyasi kimliği çatısı altında toplamıştır. Cengiz Han, hükümdarlığı döneminde, 1206-1227 arasında, Kuzey Çin'deki Batı Xia ve Jin Hanedanı; Türkistan'daki Kara Hıtay, Maveraünnehir; Harezm, Horasan ve İran'daki Harezmşahlar, Kafkasya'daki Gürcüler, Deşt-i Kıpçak'taki Rus Knezlikleri, Kıpçaklar ile İdil Bulgarları üzerine seferler yaptı ve imparatorluğu döneminde gerçekleştirdiği hiçbir savaşı kaybetmedi. Bunların sonucunda Pasifik Okyanusu'ndan Hazar Denizi'ne ve Karadeniz'in kuzeyine kadar uzanan bir imparatorluk kurdu. 1162 civarında Moğolistan'daki Onon Nehri yakınlarında doğduğu düşünülen Cengiz Han'ın gerçek adı Temuçindir. Babası Yesügey, düşman bir kabile olan Tatarlar tarafından zehirlenerek öldürüldüğünde Temuçin henüz 9 yaşındaydı.Moğolların Gizli Tarihi Temuçin'in kabilesi, küçük yaştaki bir çocuğun liderliğini kabul etmedi ve kardeşleri ve annesiyle birlikte onları ölüme terk ederek kabileden sürdüler. Moğolistan'ın acımasız bozkırlarında kaçarak ve saklanarak hayatta kalmaya çalıştılar. Temuçin daha küçücük bir çocukken, avladıkları bir hayvanı paylaşmak istemeyen üvey kardeşini çıkan bir kavga sonucu öldürdü. 16 yaşına geldiğinde, daha önceden yaptıkları bir anlaşma sayesinde nüfuzlu bir kabileden olan Börte isminde birisiyle evlendi. Henüz 20 yaşına geldiğinde, tüm Moğolistan'da tanınan ve saygı duyulan bir komutan haline gelmeyi başarmıştı. Moğolistan'daki göçebe kavimleri birer birer kendi bayrağı altında birleştirdi. 1206 yılına gelindiğinde Moğolistan'da birlik sağlanmıştı. 1206 yılının ilkbaharında Onon Nehri'nin yakınlarında, kendisine bağlanmış olan bütün kabileleri bir araya getirerek büyük bir kurultay topladı. Tüm göçebe kavimleri birleştiren Temuçin tek bir ulus yaratmıştı ve bu ulusa “Moğol Ulusu” adını verdi. Bu kurultayda Temuçin, daha önceden aldığı “Kağan” unvanına ilaveten Cengiz unvanını aldı ve bu tarihten sonra kendisine “Cengiz Kağan” veya “Cengiz Han” diye hitap edilmesini istedi. Moğol toplumu, Cengiz Han'dan önce teşkilatsız ve düzensizdi. 1206 kurultayında devletin ordu ve toplumsal teşkilatını düzenledi. Cengiz Han, hükümdarlığı döneminde, 1206-1227 arasında, Kuzey Çin'deki Batı Xia ve Jin Hanedanı; Türkistan'daki Kara Hıtay, Maveraünnehir; Harezm, Horasan ve İran'daki Harezmşahlar, Kafkasya'daki Gürcüler, Deşt-i Kıpçak'taki Rus Knezlikleri, Kıpçaklar ile İdil Bulgarları üzerine seferler yaptı ve imparatorluğu döneminde gerçekleştirdiği hiçbir savaşı kaybetmedi. Bunların sonucunda Pasifik Okyanusu'ndan Hazar Denizi'ne ve Karadeniz'in kuzeyine kadar uzanan bir imparatorluk kurdu. Bozkır geleneğinden gelen onlu teşkilatı kullanarak, yetenek ve kişilerin bireysel üstünlüğüne dayanan meritokratik bir ordu meydana getiren Cengiz Han’ın büyük bir asker olarak ün kazanmasının temelinde, kurduğu posta teşkilatı ve casus ağı ile istihbarat sanatına verdiği büyük değer önemli bir yer tutmaktadır. Yaptığı seferler sonucunda pek çok şehir tahrip olmuş ve milyonlarca insan da katledilmiştir, ancak Cengiz Yasası adı ile metinleştirilen kuralları ile işkenceyi, yalan söylemeyi, hırsızlık yapmayı ve zina etmeyi de yasaklamış; zanaatkârlar, doktorlar, belli bilgi becerisi olan eğitimli kişiler ve her dinden din adamlarına, hangi milletten olursa olsun aralarında bir ayrım yapılmaksızın saygı gösterilmesi ve vergiden muaf tutulmalarını da kanunlaştırmıştır. Cengiz Han aynı zamanda, halkının yazıya sahip olmasını sağlamak için Uygurlardan önemli kişileri başkenti Karakurum’a çağırmış ve Moğolca için Uygur alfabesini uyarlatarak bunu çocuklarına da öğretmesini istemiştir. Bu sayede Moğol dilinin de yazılı hale getirilmesini sağlamıştır. Cengiz Han, 1227 yılında Kuzey Çin'deki Tangutlar'ı yendiği seferden dönerken bilinmeyen bir nedenle öldü. Mezarının yeri ise günümüzde hâlâ bilinmemektedir. Ünlü bir söylentiye göre, kendisi ölmeden önce mezarının gizli tutulmasını vasiyet etmiş, o ölünce de yakınları onu bilinmeyen bir yere gömmüş, daha sonra cenazeye katılan herkes mezarın yeri hiçbir şekilde bilinmesin diye kendilerini öldürmüştür. Fakat bu iddia, birçok kişi tarafından uydurma olarak kabul edilir. Günümüzde arkeologlar Cengiz'in gömüldüğü yere yaklaştıklarını düşünüyorlar. İlerleyen yıllarda modern Moğolistan'ın muhteşem bir keşfe ev sahipliği yapması mümkündür.Marr, Andrew, Büyük Dünya Tarihi (A History of the World), Yakamoz Yayınları, 2018. (sayfa: 244) Cengiz Han öldüğünde sahip olduğu topraklar, tahmini olarak Büyük İskender'in dört, Roma İmparatorluğu'nun ise iki katı büyüklüğündeydi. Kurmuş olduğu imparatorluk, günümüzde Rusya hariç tüm ülkelerden daha geniş topraklar üzerine yayılmış vaziyette olup, onun ölümünden sonra oğulları ve torunları döneminde daha da genişleyerek, insanlık tarihinin gördüğü bitişik sınırlara sahip en büyük imparatorluk hâline geldi. 2003'te araştırmacılar American Journal of Human Genetics'te, yaklaşık 900 yıl önce yaşamış bir erkeğin genetik materyalinin günümüzde her 200 erkekten birinde bulunduğunu, yani Avrasya'da 16 milyon erkeğin bu genetik materyali paylaştığını iddia eden bir araştırma yayımladı. Bunun Avrupa'dan Afrika'ya kadar örnekleri vardır. Araştırmacılar, bu süper başarılı atanın kim olduğu sorusuna getirilebilecek en mantıklı açıklamanın Cengiz Han olduğuna karar verdiler.Marr, Andrew, Büyük Dünya Tarihi (A History of the World), Yakamoz Yayınları, 2018. (sayfa: 238-239) Çünkü Cengiz Han'ın, vaktinde Çin'den getirttiği Taoist bir bilgeden ömrünü uzatmak için yardım istediğiMarr, Andrew, Büyük Dünya Tarihi (A History of the World), Yakamoz Yayınları, 2018. (sayfa: 243) ve bunun sonucunda, yaptığı seferlerle büyük şehirleri ele geçirdiğinde oralarda yaşayan birçok kadını himayesine alıp onlarla cinsel ilişkiye girdiği bilinmektedir. == Cengiz Han'ın ataları ve kökleri == küçükresim|Cengiz Han'ın babası Yesügey Bahadır'ı tasvir eden bir portre. Cengiz Han’ın şeceresi yarı mitolojik bir şekilde sis perdesi arkasındadır. Onun atalarının ve kendisinin doğuş efsanesi, Moğol mitolojisinin önemli belgelerindendir. Yazılış tarihi itibarı ile Cengiz Han’ın yaşadığı döneme en yakın olanı Şamanizm etkilerinin görüldüğü, 1240 yılında Moğolca olarak kaleme alınmış olan Moğolların Gizli Tarihi adlı esere göre Cengiz Han’dan 10 nesil önce yaşayan Alangoya, Cengiz Han soyunun efsanevi büyük annesi olarak kabul edilmiştir. Moğolların Gizli Tarihinde yer alan efsaneye göre Alangoya dul kaldıktan sonra evlenmediği hâlde üç oğlu daha olmuştur. Cengiz Han ve onun mensup olduğu Börçiginler bu çocuklardan “Bodoncar” adlı en küçük olanının soyundan gelmektedir. Alangoya efsanesi yalnızca Cengiz Han’ı değil onunla birlikte “Nirun” yani ışığın çocukları adı verilen bir yığın boyu ilgilendirse de Cengiz Han soyunun en büyük efsanesi olarak kabul edilmiştir. Nirun boylarından öncelikle Cengiz Han’ın boyu Borciginler ardından Tayciutlar, Barlaslar, Derbenler, Salciutlar ve başka birkaç boy daha sayılabilir. 1140 yılında Moğol kabilelerinden Börçiginlere mensup Kabul, bütün Moğolların ilk lideri olarak “Han” unvanını almıştır. Cengiz Han’ın babası Yesügey Bahadır onun torunudur. Kabul Han ve onun halefi Ambakay Han zamanında Moğollar, Çin'deki Jin İmparatorluğu ile mücadele edecek kadar kuvvetlenseler de Tatarlar, Çinlileri hoşnut etmek için Ambakay’ı Çin’e teslim ettiler. Ambakay hiç alışılmadık bir şekilde, “tahta eşek şekli” denen bir duruma sokularak çarmıha gerilip infaz edildi. Cengiz Han’ın büyük amcası Kutua, bu hakarete Çin üzerine ve Tatarlara bir dizi saldırı düzenleyerek cevap verdi ve bu akınlar sonunda “Moğol Herkülü” unvanını kazandı. Fakat, 1160 yılında, detayları bilinmeyen bir dizi olay sonunda, Kuzey Çin’in hakimi Jin Hanedanı, Moğolları hezimete uğrattı. Moğollar bir süre karmaşa içinde dağıldılar. Sefalet içinde yüzen bu karmaşık hâldeki Moğollar’ın içerisindeki önemsiz liderlerden biri olan Kabul Han'ın torunu Yesügey Bahadır, ittifaklar kurarak Moğolları güçlendirmeye çalıştı. Moğolların batı komşularından biri olan Türk boylarından Keraitler idi. Keraitler 200 yıldan beri Nasturi Hristiyan’dı. Hristiyan Keraitlerin o zamanki lideri Tuğrul idi. Tuğrul, 1160 yılında iç meseleler sonucu tahtını kaybetmişti. Moğolların lideri Yesügey, Tuğrul'a kabilesinin önderliğini yeniden ele geçirmesi için yardım etti. Tuğrul ve Yesügey anda ile kardeşilik yemini ettikten sonra, daha sonraları Moğolların yeniden ortaya çıkışında olağanüstü önem taşıdığını kanıtlayacak olan bir ittifak kurdular. Rivayetlere ve efsaneye göre Yesügey Bahadır bir gün Onon nehri kıyılarında şahini ile avlanırken gelinleri taşımak için özel olarak tahsis edilmiş, bir at arabasına rastladı. Yesügey, arabada oturan kıza ilk görüşte âşık olmuştu. Yesügey iki kardeşini yanına alarak ve birlikte ağır ağır giden düğün arabasına yetiştiler. Üç kardeş Onggirat boyunun Olkunat kabilesinden olan Höelin adındaki yeni evli gelini yakaladılar. Höelin başka seçme şansı olmadığı için Yesügey Bahadır’ı yeni kocası olarak kabullendi. Yesügey onunla, doğurduğu oğlan bir kahraman olacak diyerek evlenmişti. == Doğumu == Evlilikten bir süre sonra Yesügey, Tatarlar üzerine yaptığı bir akından geri döndüğünde, karısı Höelin'in hamile olduğu haberiyle karşılandı. Kaynaklarda bebeğin doğumu sırasında Höelin’in kapısına bir yay ve ok asılarak şeytanın girmesinin engellendiği ancak yakın akrabalar ve bir kadın Şamanın ebe olarak görev yaptığı ileri sürülmektedir. Şaman, bebeği çok yakından inceleyerek, geleceği hakkında kehanette bulunabilecek bir işaret arayacaktı. Efsaneye göre sağ avucunun içinde sonraları gayet doğal olarak, gücün ve çok kan dökeceğinin simgesi olarak nitelendirilecek aşık kemiği şeklinde bir kan pıhtısı ile doğdu. Yesügey Bahadır düşman olduğu Tatar kabilelerinden birinin reisi olan Temuçin adlı bir kişiyi esir almıştı. İşte bu esir ve hadise üzerine Yesügey Bahadır oğluna Temuçin adını verdi. Temuçin, katı, sağlam, sert, dayanıklı ve demir gibi anlamlarına gelmektedir. Arap ve İranlı tarihçilere göre Temuçin'in doğum tarihi 26 Ocak 1155'tir. Ancak Çin kaynaklarınca Temuçin, 12 Hayvanlı Türk takvimine göre domuz yılının başında dünyaya gelmiştir. Bu hesapla 12 Hayvanlı Türk Takviminde 1 yıl 12 yılı kapsadığı için 1155 ile 1167 arasında sonu 2 ile biten bütün senelerden yola çıkarak doğum tarihinin 1162 olabileceği kabul edilmektedir. Uzmanlar Temuçin’in doğum tarihini nasıl kanıtlamaya çalışıyorlarsa doğum yerinin de kesin olarak nerede olduğunu tartışmaktalar.Rashid al-Din asserts that Genghis Khan was born in 1155, while the Yuanshi (元史, History of the Yuan dynasty) records his year of birth as 1162. According to Ratchnevsky, accepting a birth in 1155 would render Genghis Khan a father at the age of 30 and would imply that he personally commanded the expedition against the Tanguts at the age of 72. Also, according to the Altan Tobci, Genghis Khan's sister, Temülin, was nine years younger than he; but the Secret History relates that Temülin was an infant during the attack by the Merkits, during which Genghis Khan would have been 18, had he been born in 1155. Zhao Hong reports in his travelogue that the Mongols he questioned did not know and had never known their ages. Cengiz Han zamanından günümüze kalan tek kaynak olan “Moğolların Gizli Tarihi” adlı eserde bu yerin Onon yakınlarında Dülün-Boldak adıyla bilinen bölge olduğu yazmaktadır. Bu adın anlamı “Dalak Tepeciği” idir. == Çocukluk ve gençlik yıllarında verdiği hayatta kalma mücadelesi == Yesügey Bahadır ve Höelin’in Temuçin’den başka Hasar, Haçi ve Temüge adlarını taşıyan üç oğlu ile Temulun adında bir kızları olmuştur. Bunun yanı sıra Temuçin'in Bekter ve Belgütay isimli iki üvey kardeşi vardı. Temuçin 9 yaşındayken, babası Yesügey Bahadır onu evlendirmek için kendisini de yanına alarak Temuçin'in annesi Höelin'in kabilesi olan Onkıratların yanına gitti. Yesügey, kayın biraderinin kızı Börte'yi oğlu Temuçin'e istedi. Börte adındaki kız Temuçin’den bir yaş büyüktü. Anlaşma gereği Temuçin orada kalacaktı. Burada evlilik yaşı olan, 10 yaşına gelene kadar evin reisine hizmet edecekti. Fakat Yesügey Bahadır evine dönerken yolda karşılaştığı ve konuk olduğu Tatarlar tarafından, eski husumetlerinin sonucu olarak zehirlendi. Yesugey Bahadır ne olursa olsun ölmeden önce Temuçin’in geri getirilmesi için emir verdi fakat Temuçin gelmeden öldü. Temuçin ve ailesi, ilk olarak akraba kabilelerden Tayciutlara katılmaya karar vererek yanlarına gittiler ancak, Tayciutlar Temuçin ile ailesini yanlarına almak istemediler. Yesügey’in erkek kardeşleri de Höelin ve çocuklarına yardım etmediler. Bir müddet sonra da Yesügey'in kabilesi Temuçin'in annesi Höelin'in yani bir kadının emri altında kalmak istemeyerek göç etti. Höelin, kabilesinin sürülerinden hiçbir hak iddia etmeyerek Burhan Haldun Dağının eteklerindeki ormanlık yamaçlara ailesi ile birlikte yerleşti. Sürü sahibi olamadıkları için et yiyemeden, süt içemeden sadece nehirde balıkçılık yaparak, ormanda yabani meyveler ve kökler toplayarak hayatlarını devam ettirebiliyorlardı. Temuçin on-on bir yaşlarında iken çok iyi bir arkadaş edindi. Bu çocuk Cacırat boyundan Camuka adlı kendi yaşıtında birisi idi. Sonunda dostlukları o derece ilerlemişti ki anda yani kan kardeşi olmak için yemin ettiler. Temuçin 13 yaşında iken üvey kardeşi Bekter ile arasındaki rekabet ileri boyutlara vardı ve Temuçin, Yesügey’in diğer hanımından doğan üvey kardeşi Bekter’i bir av meselesi sonucu çıkan kavgadan sonra öldürdü. Bekter, Höelin'in öz oğlu olmamasına rağmen Tayciutlara karşı birlik olmak gerekirken böyle bir hareket yaptıkları için Temuçin'e çok sinirlendi. Nitekim Tayciutlar kısa bir süre sonra saldırarak Temuçin'i esir aldılar. Tayciutların lideri tarafından tutsak edilen Temuçin, bir köpek gibi boynuna bir tahtadan yapılmış tasma takarak kabilelere teşhir edildi. Fakat bir gün bekçisinin elindeki halatı birdenbire şiddetle çekerek başına vurduğu bir darbe ile saf dışı bırakıp koruluğa doğru kaçarak Onon Nehri kıyısına doğru koştu. Nehirde boylu boyunca uzandı. Tahta boyunduruk başının soğuk sudan yeterince yüksekte durmasını sağlıyordu. Peşindekilerin tümü koruluğu araştırırken nehrin aşağısındaki evine doğru giden bir adam Temuçin’i yattığı yerde görür görmez tanımıştı. Bu adam, Temuçin esir edildikten sonra evinde tutulduğu Sohan Şira idi. Uzaktan Temuçin’i arayan takipçilerin bu tarafa geldiğini görünce Sohan Şira onlara mani olmak için herkese şimdiye kadar aradıkları yerleri bir kez daha kontrol etmelerini önerdi. Temuçin, tehlike geçtikten sonra Sohan Şira’nın gittiği yoldan sendeleyerek ilerledi ve bir önceki geceyi geçirdiği çadıra ulaştı. Üzerinden sular damlayan titreyen Temuçin’i gören Sohan Şira oradan uzaklaşmasını istedi. Buna rağmen ailesi, karısı, iki çocuğu ve kızı Temuçin’e yakın davranarak boyundurluğu ve kelepçesini çıkararak Temuçin’in karnını doyurdular ve ıslak elbiselerini kuruttular. Daha sonra da Temuçin’i koyun yünüyle dolu bir arabanın içinde sakladılar. Ertesi gün Tayciutlar, Sohan Şira’nın çadırına gelerek her tarafı karıştırıp yatakların altına baktılar. Sıra yün dolu arabaya geldiğinde, tam Temuçin’in ayaklarını görecekleri sırada Sohan Şira, böyle sıcak bir havada bu kadar yünün altında kim saklanır diyerek takipçilerin oradan uzaklaşmasını sağladı. Sonunda, Sohan Şira Temuçin’in kaçma şansını arttırmak için yiyecek, içecek ve iyi bir at verdi. Temuçin, Annesinin Onon’un üst kesimlerindeki sığınağına giden yolu takip ederek sonunda ailesine geri döndü. Temuçin, ileri de Cengiz Han olduğunda kendisine yardım edenleri hiç unutmamıştır ki bunlar arasında kendisini esaretten kurtaran Sohan Şira ve onun çocukları da vardır. Bir tanesine general rütbesi vermiştir. Bu hadisenin üzerinden bir yıl geçmişti. Aile sadece bir sürüye ve dokuz tane ata sahipti. Bir gün Temuçin’in üvey kardeşi Belgütay’ın marmot avlamak için kamp dışına çıktığı sırada hırsızlar kalan sekiz atı çaldılar. Temuçin ellerinde kalan son ata atladı ve sonraki iki gün boyunca hırsızların izini sürdü. Üçüncü gün sabahı bir çadıra ve çadırın yanındaki ağıldaki oldukça büyük bir at sürüsüyle ilgilenen Bughurçi isimli bir gence rastladı. Bughurçi, Temuçin’in uzun süredir koşturduğu atının hâlini görünce Temuçin’e yorgunluktan neredeyse ölmek üzere olan atını sürüsündeki zinde atlardan biriyle değiştirmesi için ısrar etti. Temuçin atını değiştirip oradan ayrılırken Bughurçi aniden bir karar verdi ve at hırsızlığı hepimizin ortak sorunu bende seninle birlikte geleceğim dedi. Üç gün sonra Temuçin ve Bughurçi hırsızlara ve çalıntı atlardan oluşan sürülere yetişti. İki arkadaş anında harekete geçerek sürünün arkasına daldı ve Temuçin’e ait olan atların iplerini kesip yedeklerine alarak dörtnala uzaklaştılar. Bughurçi’nin babasının kampına yaklaştıkları sırada Temuçin, sen olmasaydın atlarımı nasıl bulurdum gel bunları bölüşelim sadece hangilerini almak istediğini söyle yeter dedi. Babası varlıklı biri olan Bughurçi hayır diye yanıtladı. Temuçin gerçekten Bughurçi’nin asil davranışını unutmayacak ve Bughurçi ileride yanından ayırmadığı sağ kolu, atlarının baş seyisi, zırhlı tümen komutanı ve Moğolların en büyük generallerinden biri olacaktı. ===Börte'nin kaçırılması Tuğrul Han ve Camuka ile birlikte Merkitler’e karşı sefer=== küçükresim|sol|350px|Temuçin ve Tuğrul, 15. yüzyıla ait bir minyatür Temuçin, 9 yaşındayken nişanlandığı Börte ile babasının ölmeden önce kararlaştırdığı gibi evlilik düğünü yapmak için kayınpederini ziyaret etmeye ve evlilik anlaşmasına hâlâ razı olup olmadığını sormak için üvey kardeşi Belgütay ile birlikte Kongirat ülkesine doğru yola çıktı. Temuçin'i çok iyi karşıladılar ve evlilik gerçekleşti. Evlilik tarihi olarak kesin olmamakla birlikte 1178, 1180 ve 1181 tarihleri ileri sürülmektedir. Temuçin Börte ile evlendiği zamanlarda Merkit kabilesinin büyük bir saldırısına uğradı. Bu saldırıda Temuçin kendi canını ve karargahını kurtardığı hâlde henüz yeni evlendiği eşi Börte Merkitler tarafından kaçırıldı. Bataklıkları yararak düşmanı ağır mağlubiyete uğratan Temuçin, karısını onların elinden alamamış ancak bu zafer ona çok büyük bir ün ve itibar kazandırmıştı. Temuçin’in doğumundan önce babası Yesügey Bahadır, Keraitlerin lideri Tuğrul ile kardeşlik yemini etmişti. Temuçin, kardeşi Kasar ve üvey kardeşi Belgütay’ı yanına alarak yeni bir müttefik kazanmaya gitti. Başlarına geleni Tuğrul’a anlattı. Vaktiyle Temuçin'in babası tarafından yardım gördüğünü hatırlayan Tuğrul Han, Temuçin'i himayesine aldı. Tuğrul onu çok iyi karşıladı ve kendisine evladım diye hitap etti. Tuğrul, Temuçin’in Cungar kabilesi şefi Camuka’ya da uğramalarını ve onlarında desteğini almalarını söyledi. Üç kardeş Camuka’ya da giderek durumu anlattılar. Temuçin’in kan kardeşi olan Camuka, kendi namusu gibi hiddetlendi ve Tuğrul’un taahhüdüne uyacağını teyit etti. Merkitlere karşı savaş hazırlıkları süratle tamamlandı. Camuka toplanma bölgesine üç gün evvel gelerek Temuçin’e hazır olduklarını bildirmiş Tuğrul komutasındaki Keraitlerin de gelmesinden sonra saldırıya başlandı. Saldırı haberini alan Merkit kabileleri Selenge nehri akıntısı boyunca kaçmışlardı. Ama çoğu büyük baskında avlanmıştı. Temuçin ilk gece baskınında, Börte’nin kurtarıldığını Camuka’ya bildirdi ve saldırıyı yavaşlattı. ===Cuci'nin doğumu=== Bu zamanın sürpriz hadiselerinden biri de, Merkitler elindeki esaretten kurtulan Temuçin’in karısı Börte’nin doğurması idi. Bu beklenmeyen bir çocuktu. Yeni doğan çocuğa, misafir anlamına gelen Cuci adını koydular. Cuci, Börte'nin Merkitlerden kurtarılmasından 9 ay sonra doğdu; böylece de babasının kim olduğu hakkında hep soruları da beraberinde getirdi Cuci ileriki zamanlarda Temuçin’in en büyük oğlu olarak anılacaktı. İleride Temuçin’in başka kadınlardan da çocukları olacaktı ancak ilk karısı ve imparatoriçesi Börte’nin doğurdukları Cuci, Çağatay, Ögeday ve Tuluy en sevdikleri oldu. Temuçin'in diğer eşlerinden olan çocukları onun yerini almaktan muaf tutuldular. ===Temuçin'e Kağan unvanının verilmesi ve Camuka'nın başkaldırışı=== 1189’da toplanan bir kurultay kararı ile Temuçin’e Kağan unvanı verildi. Bu kurultayda Temuçin, teşkilatı için en güvenilen yakınlarından bir danışma meclisi oluşturmuştur. Ancak 1189 kurultayı kararlarını herkes tanımamıştı. Tatarlar bu dönemde Çin’in sınır bölgelerini yağma ediyor ve korku saçıyorlardı. Moğollar, Tatarların bölgelerinin ötesinde Çinlilere en yakın olanlardı. 1198 yılında Kuzey Çin'deki Kin Hanedanı Tatarlara karşı Temuçin’den yardım istedi. Çünkü Tuğrul uluslararası alanda tanınan bir şahsiyetti ve onun Temuçin’e ile ittifak halinde olmasıyla Temuçin’in gücünü görmüşlerdi. Temuçin de ataları ile olan husumeti ve babası Yesügey Bahadır’ı zehirleyerek öldürdükleri için Tatarlardan nefret ediyordu. Bunu fırsat bilerek Tuğrul ile birlikte Tatarlar üzerine bir sefer gerçekleştirdi. Önderleri öldürüldü, ülkeleri ve kampları yağma edildi. Fakat Çinliler Tatarlara karşı zaferin tümünü Tuğrul’a atfettiler. Çinli general ona Moğolların Ong olarak telaffuz ettikleri “Wang” yani kral unvanını bahşetti. Tuğrul artık Wang-han olarak tanınacaktı. Temuçin’in gücünün artması karşısında Temuçin’e ilk baş kaldıran kan kardeşi Camuka oldu. Tatarlar, Merkitler, Naymanlar, Oyradlar ve Taycutlar, Camuka’ya yakınlaştı ve bir ittifak kurarak 1201 yılında Camuka’yı Gur Han (evrensel lider) unvanıyla liderleri yaptılar. Camuka’nın kardeşi Taiçar'ın, Temuçin’in oğlu Cuci’nin sürüsünü çaldığı için Cuci tarafından öldürülmesi, Camuka’ya Temuçin üzerine sefere çıkma fırsatını verdi. Camuka’nın üç tümenlik gücüne karşı Temuçin’in de üç tümen kadar gücü bulunuyordu. Savaş esnasında Camuka’nın izlediği strateji ile Temuçin tuzağa düşmüş ve ok yağmuru altında atılan bir ok Temuçin’i ıskalayarak atının boynuna saplanarak atının ölümüne neden olmuştu. Temuçin atını değiştirdikten sonra bu sefer başka zehirli bir ok kendi boynuna isabet etti. Kardeşi Haçiun ile yetmiş kadar adamı da Camuka’nın eline esir düştü. Camuka bu yetmiş adamı kaynayan kazanların içine attırarak feci şekilde öldürttü. Temuçin'in kardeşi Haçiun’un ise başını kılıcı ile kesip, kellesini atının kuyruğuna bağladı. Ele geçirdiği okçuların parmaklarını kestirip, izcilerin gözlerine mil çektirdi. Böyle yaparak psikolojik olarak onları korkutmak istemişti. Yardımcısı Celme, Temuçin'in boynuna saplanan zehirli oku çıkararak yarayı emerek ateşten yarı baygın bir şekilde yatan Temuçin’in yarasını temizledi. Celme gece karşıda duran düşman denklerinin arasına giderek gizlice kaymak çalarak Temuçin'i doyurdu getirdi. Temuçin, gerçekten de doğduğu günden beri yanında olan yardımcısı Celme’nin iyiliğini hiç unutmamış ve onu ileride general rütbesi ile mükâfatlandırmıştır.Hildinger 1997, pg. 113. Temuçin eski sağlığına tekrar kavuştuğunda kardeşinin ölüm haberini alınca herhangi bir tepki göstermemiştir. Bu da onun kardeşinin ölümüne fazla üzülmediğine veya artık ölümlere alıştığına yorumlanmıştır. Ama intikam almak için iyice hırslanmıştır. Temuçin’in vurulduğu halde ölmemesi, onun askerleri arasında itibarını daha da arttırmış ve bundan manevi bir güç kazanarak Camuka'ya yeniden saldırmışlardı. Sonuçta Camuka’nın ordusunu dağıldı. Savaş kazanılıp Camuka kaçtıktan sonra, zamanında Tayciutlardan kaçmaya çalışırken Temuçin’e yardım eden Sorhan Şira bir arkadaşı ile Temuçin’in yanına geldi. Şimdi ona katılmakta serbest idi. Temuçin, Sorhan Şira’ya atını öldüren oku kimin attığını görüp görmediğini sordu. Bu sorunun cevabı Sorhan Şira’nın arkadaşı Jirko’dan geldi. Oku atan kendisi idi. Temuçin kendisine neredeyse öldürecek olan bu düşman savaşçıyı idam edebilirdi ama genç, hayatını kurtarmış olan adamın arkadaşı idi. Jirko, her buyruğuna boyun eğeceğine dair söz verdi. Eğer beni öldürürsen toprak parçasında çürüyüp giderim fakat merhamet gösterirsen senin için dağları okyanusları aşarım dedi. Temuçin, onun dürüstlüğünden etkilendi ve bu adam benim dostumdur diyerek yaptığı hareketin anısına ona yeni bir isim verdi. Bundan sonra ismi Cebe(okçu) olacak ve ben onu okum olarak kullanacağım dedi. Cebe’nin bir atı yoktu. Bir at talep etti. Temuçin onun arzusunu yerine getirerek genç Cebe’ye burun delikleri beyaz bir at verdi. Cebe ata binince bir yolunu bulup kaçtı ama daha sonra geri dönerek Temuçin’e hizmet etmek arzusunda olduğunu söyledi. Gelecekte, Türkistan, İran ve Rusya’yı fethedecek olan Cebe Noyan işte budur. Epeyce sonra Cebe, Karahitaylar ile savaş esnasında Tiyan Şan yaylasından geçerken beyaz burunlu bin at toplayarak Cengiz Han’a hediye ederek hayatını borçlu olduğu bu hadiseyi unutmamış olduğunu gösterecekti.Lane 2004, pg. xxvii Temuçin, Tatarlar’ın Camuka ile olan savaşta onun tarafında olması Temuçin’e onlara güvenmemesi gerektiğini göstermişti. Tatarlara karşı nihai darbeyi indirmek için 1202 yılında tekrar harekete geçti. Sefer sonucunda Tatarlar, Temuçin tarafından yenilerek parçalanmışlar ve bütün mensupları da diğer boylar arasında paylaştırılmıştı. Tatar hanı Yekeçeren’in güzel kızı esir düşmüştü. Temuçin, Yesujen adlı bu güzel Tatar kızının nişanlısını kendi gözleri önünde öldürerek, ondan da güzel olan Yesui adlı ablası ile evlendi. Temuçin’in bu hanımına şiddetle âşık olduğu belirtilmektedir. ===Temuçin ile Tuğrul'un arasının açılması=== 1203 yılı başlarında Temuçin ve Tuğrul Han güçlerini birleştirerek Naymanlara karşı sefere çıktılar. Naymanların hükümdarı Buyruk Han bu güç karşısında dayanamayarak Altay Dağlarına çekildi. Bir süre takipten sonra Temuçin’in güçleri ona yetişerek ve Buyruk Han’ı öldürdüler. Ancak Tuğrul’un oğlu Sangum tam düşmana esir düşmek üzere iken Temuçin’in güçleri tarafından kurtarılınca Tuğrul, Temuçin’e oğlunun onun himayesine girmesini teklif etti. Temuçin bununla da kalmayıp, en büyük oğlu Cuci’ye Tuğrul’un kızını isterken Tuğrul’un oğlu Sangum’a kendi ailesinden bir kız vereceğini söyleyerek aralarındaki bağı daha da kuvvetlendirmek istiyordu. Ancak Tuğrul’un oğlu Sangum kendisini daha üstün gördüğünden bu teklifi reddetti. Temuçin bu durumu hiç hoş karşılamadı. 1203 yılının baharında Tuğrul’un oğlu Sangum babasını bir hile ile Temuçin’i ortadan kaldırmaya ikna etti. Bu sırada yanlarında bulunan birisi Temuçin’den büyük mükâfat alacağını düşünerek bunu gelen adamlarına söylemişti. Bunu duyan Temuçin ve adamları hemen bulundukları yerden uzaklaştılar. Her iki tarafın orduları savaşa hazırlanmış ve Temuçin’e Halalhalcit çölünde Kerayitlerin geldiği haberi ulaşmıştı. Tuğrul ve Camuka birlikte idiler ve Tuğrul yaşlı olduğu için ordunun komutasını Camuka’ya vermişti. Savaş sonunda Kerayitler teslim olmak zorunda kaldı. Ancak ne Tuğrul ne de oğlu Sangum savaş meydanında bulunamamışlardı. Savaş kazanıldıktan sonra Kerayit halkı itaat altına alınmış ve gruplar hâlinde değişik boyların arasına dağıtılmışlardır. Tuğrul ile oğlu müttefikleri olan Camuka’nın ülkesine kaçmışlardı. Ancak Tuğrul bir karakol postasını Kerayit hanı olduğuna ikna edemeyince onun tarafından öldürüldü. Oğlu Sangum ise seyisinin ihanetine uğradı. Karısı seyise; altın elbiselerini giyerken, tatlı yemeklerini yerken iyiydi şimdi onu nasıl terk edersin demesine rağmen, seyis Temuçin’in yanına giderek ona Sangum’un bulunduğu yeri söyledi. Ancak seyis umduğunu bulamamıştı, Temuçin; karısını ödüllendiriniz, öz hanına ihanet edenin ise kafasını kesiniz diyerek ihanet edenin cezasız kalmayacağını gösterdi. ===Camuka’nın yakalanışı ve infazı=== Camuka’nın yanındakiler ile beraber pek çok boy da Temuçin’e tabi olmuşlardı. Camuka, Temuçin’in eline düşmekten kurtulan Nayman ve Merkit güçleri ile birleşerek Temuçin’e karşı harekete geçti ancak başarılı olamadı. Nayman ve Merkitler bu şekilde dağıtılıp tamamen güçsüz hâle getirildikten sonra, onlarla birlikte Temuçin’e karşı savaşan Camuka desteğini kaybedip sadece beş yakın arkadaşı ile birlikte kaldı. Ancak bu yakın arkadaşları onu satmaktan geri durmadılar ve yemek yerken onu yakalayıp Temuçin’e teslim ettiler. Böyle yapmakla da tıpkı seyis gibi Temuçin’den büyük mükâfat alacaklarını düşünmüşlerdi. Ancak Temuçin bütün ihanet edenlere acımadığı gibi onlara da acımamış ve öz hanlarına ihanet edenleri bütün nesilleri ile yok edin emrini vererek onları infaz ettirdi. Gizli Tarih'e göre, Temuçin Camuka'ya tekrar arkadaş olmalarını ve yanında olmasını teklif etti. Camuka bunu reddetti ve kendisinin bir asile yakışır şekilde kanının dökülmeden öldürülmesini, cesedinin yüksek bir yere gömülerek saygıdan mahrum edilmemesini rica etti. Temuçin’de senin hayatını bağışlamak istediğim hâlde bunu kabul etmiyorsun öyleyse seni kendi arzuna göre kanını akıtmadan öldürteceğim dedi ve onun (boyun) kemikleri kırılarak öldürülmesini emretti. == 1206 kurultayı ve Temuçin'in Cengiz Han oluşu == sağ|upright|60px|küçükresim|Geleneksel Moğol alfabesi ile "Cengiz Han" Tuğrul ile Camuka'nın ortadan kaldırılması ve Temuçin'in Merkitler'i, Naymanlar'ı, Keraitler'i, Tatarlar'ı ve diğer küçük kabileleri liderliği altında birleştirmesi onu Orta Asya bozkırlarındaki tek güç hâline getirdi. 1206 yılının ilkbaharında Onon nehrinin kaynaklarında, kendisine bağlanmış olan bütün kabileleri bir araya getirerek büyük bir kurultay topladı. Tüm göçebe konfederasyonları birleştiren Temuçin tek bir ulus yarattı ve bu ulusa “Moğol Ulusu” adını verdi. Artık o Moğolların mutlak efendisi idi. 1206 kurultayının en önemli kararı Temuçin’in daha evvel aldığı “Kağan” unvanına ilaveten “Cengiz” unvanını almasıdır. Bu tarihten sonra kendisine “Cengiz Kağan” veya “Cengiz Han” diye hitap edilmesini istemiştir. Aslında bu o dönemin telaffuzu ile “Çinngiz Kan” şeklinde idi. Temuçin bu sırada 44 yaşında bulunuyordu. Moğol toplumu, Cengiz Han’dan önce teşkilatsızdı. 1206 kurultayında devletin ordu ve içtimai teşkilatı düzenlendi. Cengiz Han kurultayda Mukhulai’ı baş yardımcısı, süvari birliklerinin başındaki Bugurçi’yi de danışmanı olarak atadı. Celme ve Subutay kardeşleri ise binbaşı olarak atadı. Tayciutlardan kaçtığı sırada kendisini kurtaran Sorhan Şira, her iki oğlu gibi Cengiz Han’ın yaveri ve ok taşıyıcısı oldu. Bu atamalar göçebe imparatorluğun yönetiminde büyük değişiklilere damgasını vurdu. Moğol birliği geçmişte kabile rekabetlerinden büyük zarar görmüştü. Cengiz Han şimdi atayacağı kişileri kabile hiyerarşisine göre değil liyakata göre belirleyecekti. Anahtar kelime ise sadakatti. Sorhan Şira ve oğulları hiçlikten yöneticiliğe gelmiş tek örnek değillerdi. Çobanlar, marangozlar vb. aynı haklara sahipti. Celme ve Subutay birer demircinin oğulları idi. Subutay, stratejik zekasından dolayı Cengiz Han'ın ailesinden olmadan Cengiz Han'a en yakın isim hâline gelmiştir. Cengiz Han kendisi ile aynı yolda yürüyen herkese karşılığını fazlası ile vermiş ve bundan sonra yeni muhafız birliğinin teşkil edilmesi için çalışmalara başlamıştır. Cengiz Han, ordusunu göçebelerin yüzyıllardan beri kullandığı onluk sisteme göre düzenlemeye başladı. On askerlik birim arban, yüz askerlik birim jagun, bin askerlik birim minghan, on bin askerlik birim ise tümen olarak adlandırılmıştı. Askerî faydalarının yanı sıra, onluk sistemin kullanılmasının asıl nedeni, Cengiz Han'ın, güçlü askerî birimler kurarak askerlerin kendi kabilelerine değil de, bu birimlere özellikle minghan seviyesinde bağlılık duymasını istemesiydi. Cengiz Han, aynı düşünceyle 1206 yılında mevcudu 10.000’e ulaşan keshig adındaki muhafız birliğini kurdu. Genişleyen imparatorluğa komutan ve idareci yetiştiren ve Cengiz Han'a sadakati ön planda tutan keshig’e katılabilmek büyük bir onurdu. Kabilelere duyulan sadakati kendisine yönlendirmeyi başarabilmesi, Cengiz Han'ın yeteneğinin diğer bir göstergesiydi. Cengiz, han seçilirken Şaman Kökçü onun lehine bir hayli kehanette bulunarak birçok boy yöneticisinin oyunu da etkilemişti. Kökçü, Cengiz Han'ın babası Yesügey ve annesi Höelin'in güvenilir adamı olan Şaman Münglik'in oğlu idi. Kerayitler ile olan mücadelesinde Tuğrul'un oğlu Sengün tarafından hazırlanmış olan bir tuzak ile ilgili Cengiz Han'ı zamanında uyaran yine Münglik olmuştur. Kökçü'nün babası yaşlı ve bilge Münglik Cengiz Han'ın hayatında çok önemli bir rol oynamış ve sonunda Cengiz Han'ın dul annesi Höelin ile evlenmişti. 1206 kurultayında Kökçü, Ulu Gök Tengri'nin Cengiz Han'a kainatın kağanlığını verdiğini ilan etmişti. Bu ilahi tasdik Cengiz Han'a otoritesinin temelini sağlamıştı. Bu nedenle Kökçü'nün Cengiz Han'ın nazarında ayrı bir yeri vardı. Moğolların Gizli Tarihi'ne göre Kökçü ve kardeşlerinin değişik boylardan oluşan ve henüz Cengiz Han'a biat etmeyen toplulukları kendi etraflarına toplamaya başladıklarından bahsedilmektedir. Şaman Kökçü, Cengiz Han'a iktidarının temellerini atmasına yardımcı olmuştu. Ancak hem sihirli gücü ve hem de imparatorluk ailesi içinde babası Münglik'in durumundan dolayı kendisinin dokunulmaz olduğunu sanarak çok geçmeden küstahça davranmaya, tabiatüstü nüfuzundan yararlanarak Cengiz Han'ı ve imparatorluğu yönetmeye kalkışmıştı. Cengiz Han'ın kardeşi Kasar ile kavga etmişti bu nedenle Kasar'ı yok etmek maksadıyla Han'a ruh bana Gök Tengri'nin bir buyruğunu vahyetti, önce Temüçin hüküm sürecek ve ondan sonra Kasar gelecek, Kasar'ı yok etmezsen tehlikedesin diyerek Cengiz Han'ın ruhunda kardeşi Kasar için kuşku uyandırmıştı. Kasar, Cengiz Han'ın gazabından annesi Höelin sayesinde kurtulmuştu. Kökçü Cengiz Han'ın en küçük kardeşi Temüge Oçigin ile de bozuşmuş ve ona herkesin içinde hakaret etmişti. Cengiz Han'ın karısı Börte kocasını ikaz etmişti. Bu defa Cengiz Han durumu anlamış ve Temüge'ye şamandan kurtulması için müsaade etmişti. Temüge tarafından vazifelendirilmiş üç muhafız Kökçü'yü kanını dökmeden bel kemiğini kırarak infaz ettiler. Kökçü'nün bertaraf edilmesi Cengiz Han imparatorluğunun dini temel üzerine kurulmayacağının habercisiydi. küçükresim|sol|Bir Uygur prenses betimlemesi Moğol İmparatorluğu bir devlet olarak gerçek oluşumunu ancak Uygurların tam iştirakı ile sağlamıştır. Moğol İmparatorluğunun ilk hocaları ve ilk memurları Uygurlar olmuştur. Uygular, yerleşik hayata geçmişler, edebiyat, sanat açısından olduğu kadar ticaret açsından da parlak bir uygarlığa sahiplerdi. Bu sebeple bir devlet idaresi için ne gerekiyorsa onu biliyor ve uyguluyorlardı. Cengiz Han, Naymanlara karşı savaşı esnasında esir aldığı bir Uygur mühürdarı sayesinde Uygurların mühür ve yazı kullandığını görünce, Uygur mühürdarını emirlerini yazması için görevlendirdi ve mührü bastıktan sonra koruması için emanet etti. Bunun ötesinde Cengiz Han, yazabilmenin ne kadar önemli olduğunu görmüştü. Uygurların kendilerine ait bir alfabeleri vardı. Yüzyıllardan beri gelişen bu yazı hemen Cengiz Han tarafından benimsendi ve Cengiz Han, Uygur mühürdardan bu yazıyı Moğolca için uyarlamasını ve dört oğluna da bu yazıyı öğretmesini istedi. Bu hususta aile içinde başlatılan eğitim ile Uygur yazısı akabinde tüm Moğol İmparatorluğu'nda kullanılmaya başlandı. Moğollar'ın Uygurların kültürüne olan alakaları Uygurlar ve Moğollar arasındaki karşılıklı bir çekime yol açtı ve Uygur hükümdarı Barçuk, Cengiz Han’ı kutlamak için elçilerini yolladı. Cengiz Han da bunun karşılığında onu Karakurum'a davet etti. Uygur hükümdarı Barçuk değerli mücevher ve kumaşlarla Cengiz Han'ın huzuruna geldiğinde görkemli bir biçimde karşılandı. Cengiz Han kızı Altun Beki'yi onunla evlendirildi. Böylece Uygurlar ile Cengiz Han arasında bir akrabalık kurulmuş oldu. Uygur yazı sisteminin kullanılmaya başlamasından sonra Uygur mektebinin ilk mezunu, aslı bir Tatar olan Cengiz Han’ın evlatlığı Şiki Noyan idi. Cengiz Han, onu kanunlarını ve değerlerini yazıya geçirmesi için görevlendirdi ve onları mavi bir defterin beyaz sayfalarına kaydettirdi. İşte Şiki Noyan'ın bu defteri Cengiz Han öldükten sonra dahi Çin’den Doğu Avrupa'ya kadar birçok milletin yönetilmesine rehberlik eden ünlü Yasa idi. 33 defterden oluştuğu, çok hacimli olduğu için bir deve üzerinde taşındığı ve devlet hazinesinde muhafaza edildiği kabul edilen Cengiz Han Yasası, ilerleyen dönemlerde de geliştirilmiştir. Cengiz Han, Yasanın emirlerini tatbike oğlu Çağatay’ı vekil bıraktı. Çağatay sert idi ve yasayı harfi harfine tatbik ederdi. Bu yasalar öylesine sert uygulanıyordu ki, “Cengiz ülkesinde bakire bir kız başında altından bir taç ile ülkenin bir ucundan diğer ucuna en ufak bir tacize uğramadan giderdi.” denilirdi. Yasa kapsamında zinanın, eşcinselliğin, kasten yalan söyleyenin, sihirbazlıkla uğraşanın, ormanları yakanın ve suyu kirletenlerin cezasının idam olduğu, alkol kullanan kişi eğer bırakamıyorsa bir ay içinde sadece üç kez sarhoş olabilmesi, bütün dinlere eşit olarak saygı gösterilmesi ve herhangi bir mezhebin üstün tutulmaması, bütün fakirlerin, din alimlerinin, hekimlerin, bilginlerin ve Tanrıya adanmış tapınakların vergiden muaf tutulması gibi kurallar yer almaktaydı. Daha çok askerî ve hukukî içerikli olan bu Yasa’nın orijinal metni günümüze gelmemiştir. Yasa'nın içeriği 14. Yüzyıl Arap seyyahları, 13. Yüzyıl Ermeni tarihçileri ve 15. Yüzyıl İranlı tarihçilerin eserleri sayesinde bilinmektedir. Kurultay'dan bir süre sonra Cengiz Han 1207'de kuzey'deki ormancı boyları egemenliği altına alması için en büyük oğlu Cuci'yi, ordusunun sağ kanadını vererek görevlendirdi. Cuci burada diplomatik kabiliyet ile iyi bir taktik sergileyerek orman halklarını, Sibirya'nın güneyini ve Kırgızları kendine bağlayarak geri döndü. ==Kuzey Çin'deki Batı Xia ve Jin üzerine sefer== küçükresim|sol|350px|Moğollar ile Çinliler arasındaki savaşı tasvir eden minyatür. Reşîdüddîn'in, Cami’üt-Tevarih adlı eserinden. küçükresim|300px|Jin ve Song Hanedanı ===Xi Xialara karşı savaşın başlangıcı=== Cengiz Han zamanında bugünkü Çin sahasında üç devlet vardı. Kansu civarında Tangut Krallığı olarak bilinen Batı Xia veya Xi Xia hanedanı, kuzeyde Jin hanedanı ve güneyde Sung hanedanı bulunuyordu. Cengiz Han, Moğolların ezeli düşmanı Jin hanedanı üzerine bir sefer yapmadan önce büyük bir sefer için kaynak elde etmek hem de Jin ile muhtemel bir ittifakın önüne geçmek için ilk olarak Tangut Krallığı olarak bilinen Batı Xia hanedanı üzerine bir sefer gerçekleştirdi. Kansu bölgesinde yaşayan Tibet ırkından ve Budist dininden olan Tangutlarla olan mücadele, Cengiz Han'ın yerleşik ve medeni bir millete karşı yaptığı ilk sefer oldu. 1205'te gerçekleştirilen ilk baskın küçük düzeyde olmuş ve birkaç esir almakla yetinilmişti. 1207'de gerçekleştirilen seferde Cengiz Han, Tangutların önemli şehirlerinden Vulahay'ı kuşattı. Aşamadıkları surların önüne yerleşmiş olan Moğollar, Tangutlara şehrin tüm kedileri ve kuşları karşılığında kuşatmayı kaldırmayı teklif etti. Bu denli önemsiz bir şart karşısında şaşıran Tangutlar, bunu yerine getirdi. Fakat Moğollar kedilerin kuyruklarına ve kuşların bacaklarına kıtık parçaları bağlamıştı. Ateşe verip hayvanları saldılar. Korkmuş ve alevler içerisindeki hayvanlar hemen yuvaları ve sepetlerine dönüp ambar ve mahzenleri ateşe verdiler. Savaş tam anlamıyla 1209 yılında başladı. Tangut kralı, Moğol ordusu karşısına veliaht prensi çıkardı ancak prens mağlup oldu. Böylece Vulahay oldukça tuhaf bir kurnazlık sayesinde ele geçirilmiş oldu. 1209 yılında Tangutların başkenti günümüz Ningsia'sı kuşatıldı. Cengiz Han, Sarı Irmak'ın akıntısını taşırmak için yönünü değiştirmeye kalktı, ancak ele geçirdiği esir yığınlarına nehre dayanacak bir bent yaptırmayı başaramadı. Sonbahar yağmurları, taşkınları büyüttü ve bendi sürükledi. Moğol kampını su bastı. Kuşatmayı kaldırmak gerekiyordu. Fakat bir diğer yandan Moğol ordusu kırsal bölgeleri talan ediyordu. Tangut kralı barış istemeyi yeğledi. Kızı Çaka'yı Cengiz Han'a vererek onun sağ kolu olmak istediğini bildirdi. Tangut kralı Li An-şu an ihtiyaçları olursa Moğollara yardım etmek için süvari birlikleri yollayacağına söz verdi. Bunun yanı sıra develer, av şahinleri, yün ve ipekli kumaşlardan oluşan basit bir haraç vermekle yetindi. Cengiz Han şimdilik büyük Jin seferinden önce Tangutları kendine tabi kılmış oldu. ===Kuzey Çin'deki Jin Hanedanına karşı savaş ilanı=== Moğol yurtlarında hiç kimse Pekin sarayında Cengiz Han’ın büyük dedesi Ambakay Han'ın uğradığı işkence ve aşağılamayı unutmamıştı. Moğollar yüzyıllardır Kuzey Çin’de hüküm süren Jin Hanedanı hükümdarlarına, hanedanın adı olan Jin kelimesi Çince altın demek olduğundan Altın Han demekteydiler. Cengiz Han gençliğinde Tuğrul ile birlikte Tatarlar ile savaşırken Jinler ile birleştiğinden beri onlar tarafından kendilerine tabii bir hükümdar olarak görülüyor ve onlara haraç ödüyordu. Şimdi hem Tuğrul hem de bu bağlılık anlaşmasının yapıldığı Jin İmparatoru hayatta olmadığı için Cengiz Han kendini bağımlılıktan azat edilmiş kabul etti. Çin memuruna haraç vermeyi reddeden Cengiz Han, protokol gereği elçiyi diz çökerek karşılaması gerekirken diz çökmeyi reddedip eskiden vermekte olduğu haracı vermedi. İmparator Wanyan Yongji bunu haber aldığında, öylesine sinirlendi ki Moğol elçisini infaz etti. Moğollar ile Jin hanedanı arasındaki gerginlikler tırmanmaya başladı. Cengiz Han Çin’e karşı sefer kararı vermeden önce kurultayı toplayarak komutanlara ve ileri gelenlere danışarak savaş kararı alındı. Mart 1211'de, Moğollar, Jin hanedanına karşı bir sefer için 90.000 asker toplamıştı. Bu durum Moğolistan'daki üslerini korumak için yalnızca yaklaşık 2.000 kişinin geride kalmasına neden olmuştur. Bu, Moğol güçlerinin %90'ından fazlasının sefer için harekete geçirildiği anlamına geliyordu. Sefere başlamadan önce, Cengiz Han, Moğolları zaferle kutsamak için Gök Tengri'ye dua etti ve 1146 yılında Jin İmparatoru Xizong emriyle çarmıha gerilen atalarından Ambagay'ın intikamını almak için sembolik bir yemin etti. ===Yehuling Savaşı=== 1211 yılının ilkbaharında Mukhulai, Cebe ve Subutay komutasındaki muazzam ordunun arkasında olduğu 30 bin kişilik öncü birlik kısa sürede Çin hududuna dayanmıştı. Çin Seddi’ne hiçbir zorlukla karşılaşmadan yaklaştılar. Jin ordusunun komutanı Wanyan Chengyu'nun amacı, Yehuling'deki dağlık araziyi Moğol süvarilerini engellemek için kullanmaktı. Çin ordusu Moğol ordusundan daha kalabalık ve silahlanmış durumdaydı. Khitan kökenli bir yetkili olan Shimo Ming'an'ı Cengiz Han'la tanışmak ve barış görüşmelerine başlamak için gönderdi. Bununla birlikte, Cengiz Han, Shimo Ming'an'ı kendi tarafına çekmeyi başardı. Shimo Ming'an, Jin ordusu hakkında Moğollara askeri istihbarat sağladı. Cengiz Han, General Mukhulai önderliğinde sürpriz bir süvari akını başlattı. Savaştan önce Mukhulai Cengiz Han'a söz verdi: "Jin ordusunu yenemezsem canlı olarak geri dönmeyeceğim!" Moral gücü yüksek olan Moğollar, Jin güçlerini mağlup ederek Wanyan Chengyu'nun ana karargahına doğru savaştı. Sonunda, Jin ordusu dağınık hâle geldi, moralini kaybetti ve parçalanmaya başladı. 300.000 kişilik güçlü Jin Ordusu yok edildi. Bu savaş 1211 Ağustos'unda gerçekleşti. Bu o kadar korkunç bir savaştı ki toprağın üzeri cesetlerle doldu. Buradan dokuz yıl sonra geçen Taoist rahip Şang Şun sonsuzluğa uzanan beyazlaşmış insan kemiklerini seyrettiğini aktarır. Wanyan Chengyu, Yehuling Savaşı'ndan sonra dağılmış Jin güçlerini topladı ve Huihe Kalesi'nde bir araya geldi. Bununla birlikte, 12 Ekim 1211'de Moğol kuvvetlerini takip ederek saldırıya geçti. Moğollar, Jin kuvvetlerini hızla kuşattı ve üç gün boyunca şiddetli bir savaşa girdiler. Cengiz Han bizzat yönettiği 3.000 atlıyla bir süvari akını başlatırken kalan Moğol kuvvetleri ise geride kaldı. Wanyan Chengyu zorlukla hayatta kaldı fakat tüm Jin ordusu yok edildi. Yehuling Savaşı, Jin hanedanına 950.000 askerinin yarısına mal oldu. Yaklaşık olarak on Jin şehri Moğollar tarafından yağmalandı. Yehuling savaşından sonra, Jin imparatoru Wanyan Yongji, Pekin'de generali Hushahu tarafından düzenlenen bir suikaste kurban gitti. Cengiz Han’ın en parlak komutanlarından bir diğeri olan Cebe Noyan, Çin Seddinin çevresinden dolaşarak donmuş Liao Nehri’ni geçip Mançurya’nın güneyindeki Mukden’i (bugünkü adı ile Shenyang) ele geçirdi. 2 Şubat 1212’de elde edilen bu zaferden sonra Mançurya'daki Liao hanedanı Jin’den ayrılarak Cengiz Han'a bağlı bir prenslik hâline getirildi. Cengiz Han, Cebe’nin başarısından çok memnun oldu ve beklemeye çekildi. 1212 yılı, Çin İmparatoruna karşı isyanlar yılı oldu ve Cengiz’in casusları tarafından ülkede adeta bir iç savaş çıkarılması başarıldı. Pekin politik kargaşalarla sarsılıyordu. Cengiz Han, casus teşkilatı sayesinde fethedeceği ülkenin muhalif adamlarını, hoşnutsuzları kendi hizmetine almaya uğraşırdı. Ve onlara ganimetten pay ve yüksek memuriyetler vadederdi. Çin ordusunda bulunan Ongut, Kongrat ve Tatar kabileleri saf değiştirerek soydaşları olan Moğolların tarafına geçtiler. Çin Seddi'nin neredeyse bütün kapıları ihanet edenler tarafından açılmıştı. Bu sebeple Moğol ordusu gayet seri bir şekilde Çin Seddi'ni aştı. ===Pekin'in fethi=== 1212 yılının sonbaharında Cengiz Han, Pekin’e bir saldırı düzenleme kararı almış ancak bir çarpışma sırasında ok ile yaralanınca saldırıya ara verilmişti. Ertesi yıl tekrar Pekin’e giden geçidin üzerindeki iki kaleye saldırı düzenlenerek geri dönüldü. Çin kuvvetleri Moğol ordusunun geçeceği yollara atları yaralamak gayesi ile dört tarafında çivi olan toplar serpiştirmişlerdi. Cebe ve Sübedey kaleleri teslim almak için epey uğraşmışlar ve sonuçta Pekin yolunu tekrar açmayı başarmışlardır. 1214’te Cengiz Han üç ordusunu Çin başkenti Pekin duvarları önüne yığdı. Pekin muhasarası 1214 yılının ilkbaharına kadar yaklaşık bir yıl sürmüştü. Ancak Moğolların savaşta en geri oldukları konu kuşatmaydı. Sorunun ciddiyetinin farkına varan Cengiz Han atlıları ile orada kalamazdı. Kış Moğollar için oldukça zor şartlar altında geçmiş salgın hastalıklar ve kıtlık yaşanmıştı. Şehir halkının da durumu hiç iyi değildi. Cengiz Han çaresizlik içerisinde ne yapacağını düşünüp, geri dönmeye niyetlenirken, Çin imparatorundan barış teklifi geldi. İmparator, altın, gümüş, ipekle bunların yanı sıra beş yüz oğlan, beş yüz kız ve üç bin at verdi ve on bin top kumaş verdi Ayrıca kızı Ki-Kuo’yu da Cengiz Han ile evlendirdi. Cengiz Han, imparatorun verdiklerini kabul eder gibi görünüp Karakurum’a geri dönünce Pekin sarayı bir an kurtulduğunu sanarak rahat nefes aldı. Bu Çin seferi, Cengiz Han’ın bu güne kadar en çaplı ve getirisi en fazla olan seferi niteliğindeydi. Şimdi dünyanın belki en zengin ülkesinin çok büyük bir kısmı çok kısa sürede ele geçirilmişti. Ancak Çin’i gerçekten istila etmek için Pekin’i ele geçirmek gerekiyordu. Cengiz Han bir sene önceki Pekin kuşatmasında Çin usulü bu müstahkem kenti atlı birliklerden kurulu göçebe ordusu ile düzenli bir kuşatma ile ele geçiremeyeceğini anlamıştı. Bu nedenle Çinli istihkâmcıları ordusuna dahil etti. Bu istihkâmcılar, Moğollara Çin mancınıklarını kullanmayı öğretti; Çin mancınıklarının hafif olanlarının kolunu kurabilmek için 40, ağır olanları için ise 100 kişi gerekiyordu. Mancınıkların menzili 100-150 metreydi, attıkları taşlar ise küçüktü 1-13 kilo arası. Artık Pekin’in burçlarını nasıl zorlayacaklarını biliyordu. Cengiz Han, kenti düşürebilmek için esir edilen Çinli mühendislerden yararlanma yoluna gitmişti. Hareketli saldırı kuleleri hazırlanmıştı. Mancınıklar ile ordunun gücü daha da pekiştirilmişti. Haziran 1214’te imparator Pekin’i bırakıp Sarı Irmağın ötesine Kai-fong şehrine çekildi. Ne var ki bu durum halkının gözünde bir kaçıştı. Pekin’deki devlete ait evraklar ile maddi varlıklar 3 bin deve ve 300 araba ile Sarı Irmağın ötesindeki güvenli bölgeye taşınmaya başlanmıştır. Ancak imparatorluğun içerisindeki Mançurya’dan gelen 2000 Hitay askerî atalarından kalan topraklardan ayrılmak istemediler ve Pekin’den 50 km uzaklaştıktan sonra isyan ettiler. Cengiz Han'a da bir haber göndererek onun emrine girmek istediklerini söylediler. Cengiz Han, Jin imparatorunun bu taşınma kararını; sözüme güvenmedi, beni aldatmak için barış yaptı diye yorumlayarak terk edilen Pekin’in güçsüz kaldığını düşünüp buraya tekrar sefer düzenleme kararı aldı. Şimdi daha hazır durumda olan ordusu ile Mart 1215’te Pekin surlarına dayandı. Pekin hücumunu Mukhulai idare etmekte idi. Subutay, Mukhulai'ın ordusunun bir kanadını koruyordu. Zamanın kendileri lehine olduğunu biliyordu. Kuşatma aylardan beri sürmesine rağmen, surların üzerinde tam donanımlı Çin askerleri savaşmak için bekliyordu. 9 ay süren kuşatma boyunca yiyecek sıkıntısı çeken Pekinliler arasında yamyamlık yapanlar bile olmuştu. Çin askerleri duvarlara tırmanmaya çalışan Moğol askerlerinin üzerine ok yağdırıyorlardı. Saldırının en önemli anında Cengiz Han, Çinli esirleri savaş arabaları ile surlara doğru sürdü. Cengiz Han aldığı binlerce esiri saldırılarda en önde savaşmaya zorladı. Şimdi Çin askerleri, arabaları itmekte olan Çinli esirleri okluyordu. Sonrasında, ağır taş gülleri atan mancınıklar harekete geçmişti. Büyük taşlar, Pekin kentinin duvarlarını parçalıyordu. Çinliler de bu arada boş durmuyordu. İleri teknikleri kullanarak ürettikleri, petrol ve farklı kimyasal maddelerden yapmış oldukları yangın bombalarını Moğolların üzerine atıyordu. Cengiz Han. Durumun zorluğunun farkına varmış ve askerlerine, bedeli ne olursa olsun, surlardan gedik açılarak kentin içine girilmesi emrini vermişti. Çinli esirler kentin surlarına uzun merdivenleri dayamayı başardığında, kuşatma altındakiler surların altında kızgın yağlarda kavurdukları yığınların kendi akrabaları olduklarını fark ettiklerinde onlara karşı dayanmaya dayanamayıp teslim oldular. Bu sırada Surlarda gedikler açılmıştı ve Moğol askerleri gediklerden, kentin içine sızmayı başarıyordu. Moğollar kentin surlarına kendi bayraklarını dikmeye başladığında, bayrakları gören Çinli komutanlar utançlarından kendilerini öldürmeye başlamışlardı. Artık zaferinden emin olan Cengiz Han atını kentin sokaklarından sürerek, kent merkezine ilerliyordu. Moğollar, kentte insanlık tarihinin en büyük yağmalarından birine bu şekilde başlamıştı. Batılı kaynaklarda; o donemde kentte bulunan Batılı diplomatlar ve gezginlerin şahitliği ile şunlar yazacaktır: Mukhulai, Pekin'de hazine ve cephane namına ne varsa toplatarak Cengiz Han'a gönderdi. Cengiz Han, kendisine meydan okuyan Pekin kentine vahşice bir ceza vermişti. Artık bütün dünyanın başkentleri Çin'de olanlarla yakından ilgilenmeye başlamıştı. Harezmşah hükümdarı Sultan Alaaddin Muhammed Harezmşah, kendi ideâli olan Çin’in, Moğolların eline geçmesine inanamadı. Haberin doğruluğunu tetkik ettirmek için Seyyid Behâeddîn-i Râzî’nin idaresinde bir heyeti Çin’e gönderdi. Harezmşâh elçileri Çin hududuna vardıkları zaman, çok uzak mesafeden bembeyaz bir yığın gördüler. Önce bunu karla kaplı bir tepe zannettiler. Yerli halktan, burada bir tepe olmadığını, Cengiz askerlerinin öldürdüğü Çinlilerin kemikleri olduğunu öğrendiler. Bir müddet gittikten sonra toprağı insan kanından simsiyah kesilmiş bir bölgeye geldiler. Bu siyahlık kilometrelerce devam ediyordu. Pekin’e vardıklarında kale burçlarının dibinde bulunan kemik yığınlarının da, Cengiz’in Pekin’i ele geçirdiği zaman, zâlim Moğol askerinin eline düşmemek için kendilerini burçlardan atarak ölen yirmi bin bakire kıza ait olduğunu öğrendiler. ===Çin'in fethinin devamı ve idare işlerinin Mukhulai'a devredilmesi=== Pekin'in fethinin ardından Mukhulai ve Cengiz’in kardeşi Kasara baştan başa tüm Mançurya’yı geçtiler ve güneye doğru ilerlediler. Mukhulai kusursuz planlama yeteneği ile Cengiz Han’ın en büyük komutanlarından biriydi. Mançurya’da Liao’nun başkenti Pei Ching’i hiç alışılmadık bir şekilde fethetti. Mukhali, Yesen isimli hem Çince hem de yerel Türk dillerini bilen bir Moğol subayını görevlendirerek şehrin idaresini devralmak için gelen yeni Jin komutanını tuzağa düşürmek için görevlendirdi. Yesen isimli casus Jin komutanının evraklarını alarak muhafızları yeni gelen general olduğuna inandırdı. Daha sonra şehrin yeni hakimi olarak tüm muhafızlara kalenin dışına çıkmalarını emrederek Mukhulai’ı şehre davet etti. Mukhulai neredeyse hiçbir direnişle karşılaşmadan yürüyerek şehirdeki 100 bin eve halkına silahları ve yiyecekleri ile birlikte el koydu. Kendisine karşı direnç gösteren iki kasabayı cezalandırmak için marangozlar, kale ustaları ve sanatkarlar hariç her iki kasabada yaşayanların da öldürülmesini emretti. Cengiz Han, kuzeydeki vaziyeti tetkik için Subutay kumandasında başka bir kol gönderdi. Leao-dong körfezini kaplayan yarımadayı dönerek yeni bir ülkenin keşfine çıkmış gibiydi. 1216'da Yalu Irmağının geçilmesi Kore’ye girilmesine yol açtı. Subutay, burada Jin imparatoruna bağlı krallığı kendilerine taabi kılmak için kaçırılmaz bir fırsat olduğunu gördü. Küçük bir ordu ile bugünkü Kuzey ve Güney Kore arasındaki sınırda bulunan zengin ve kozmopolit bir şehir olan Kaesong’taki hükümdar sarayına bir yolculuk yaptı. Cengiz Han’ın başarısından etkilenen kral yeni ve korkutucu komşularına haraç ödemeyi kabul ettiler. Bu haracın kapsamında 100 bin yaprak en büyük boy Kore kağıdını da içeriyordu. Cengiz Han artık bütün Kuzey Çin’in hakimiydi. Cengiz Karakurum’un ipek çadırını eski Çin’in başkentinin şaşaasına tercih etti. Cengiz Han, Çin’in maddi değeri fazla ağırlıklarını Karakurum’a taşırken Ye-Liyu Çutsay gibi birçok bilgini de yanında getirdi. Onlardan dünya ahvalini, ticareti, dilleri, dinleri, milletleri öğrendi. Uygur aydınlarını da bu bilginler aracılığı ile yüksek Çin teknolojisi ile tanıştırdı. Cengiz Han Çin’i kendi adamları ile idare etme yolunu ömrünün sonuna kadar sürdürdü. Ye Liyu Çutsay'ın Ceniz Han'a verdiği; sen büyük bir imparatorluğu at üstünde fethettin ama at üstünde idare edemezsin öğüdü üzerine fethedilen yerlere yerel yöneticiler atadı. Ye Liyu Çutsay, Cengiz Han'a şehirleri yerle bir etmek yerine onları geliştirmeyi teşvik dilmesi gerektiğini çünkü bunların zenginlik kaynağı olduğunu anlattı. Cengiz Han, Çin'in tamamının fethinin uzun süreceğini anlayıp, buranın fetih ve idare işlerini 1217'de Mukhulai'a devrederek Mukhulai'ı burada bırakıp kendi yurduna geri döndü. Mukhulai’a “Bütün ulusun Guyang’ı” ünvânı verilmişti. Reşidüddin bu unvanının Farsça’daki Han-ı Buzurg ”Büyük han” olduğu ve onun Çin’deki görevi esnasında Çinliler tarafından kendisine verilen lakap olduğu ileri sürülmektedir. Mukhulai, Moğol İmparatorluğu'nun kuruluşuna büyük katkıda bulunduğundan kendi adına ferman çıkarmak ve ortasında siyah ay bulunan dokuz ayaklı Beyaz Tuğ ve Büyük Han’ınki ile aynı olan süslü eyer, kemer, davul ve kendine has taht kullanma hakkına da sahip idi. Mukhulai yedi yıl boyunca başarılı savaşlar sonunda Kin krallığını Honan'a hapsetmeyi başarmış Çin topraklarını Cengiz Han adına yönetmiş ve 1223'te burada ölmüştür. ==Otrar hadisesi== Harezmşahlar ile Moğollar'ın ilk kez karşı karşıya gelmesi 1218 yılında gerçekleşmişti. Kara Hıtaylara sığınan Naymanların son hükümdarı Güçlük üzerine karşı Cengiz Han 1218’de Cebe Noyan komutasında 20.000 kişilik bir kuvvet yollamıştı. Cebe Noyan, Güçlük'ü öldürüp, Kara Hıtay devletine son vererek İli, Issık gölü, Talas ve bütün Türkistan'ı Cengiz Han’a bağlayınca Cengiz Han Harezmşahlar ile sınırdaş olmuştu. Kara Hıtay toprakları üzerinde her iki imparator hakimiyet tesis ederken birçok sınır olayı olmuş ve Cengiz Han'ın oğlu Cuci güçleri ile bizzat Harezmşah Alâeddin Muhammed'in de iştirak ettiği bir çarpışma yaşanmıştı. Bu çarpışma esnasında oğlu Celâleddin, babası Alâeddin Muhammed'i ölümden kurtarmış ancak Harezmşah'ın saldırıda yaptığı zulüm sinirleri oldukça germiş Cengiz Han bu hadisenin ilk olması nedeniyle büyük bir tepki göstermemiştir. Cengiz Han'ın Çin’i fethettiğine ihtimal vermeyenlerin başında Harezmşah hükümdarı Sultan Muhammed geliyordu. Bu sebeple Bahaaddin Razi adlı bir adamını Pekin’e kadar göndermiş ve bizzat Çin’in artık Cengiz Han’ın mülkü olduğunu tespit ettirmişti. Bahaaddin Razi Çin dönüşünde Karakurum’a gelerek Cengiz Han’ı ziyaret etti. Cengiz Han yaptıkları görüşmede ona kurulacak barış neticesinde her iki tarafın kervanlarının serbestçe gidip gelmelerini memnuniyetle karşılayacağını, tüccarların kendi ülkesi dahilinde tam bir emniyet içinde bulunacağını ifade etti. Cengiz Han 1218 yılının başlarında Harezmşah tüccarları ile ticaret için tamamen Müslüman üyelerden oluşan bir heyeti anlaşma şartları için Harezm’e gönderdi. Sultan Muhammed, Cengiz Han’ın heyetini 1218 yılı baharında kabul etti. Heyet sözcüsü verdiği izahatta Cengiz Han’ın Harezmşah Alâeddin Muhammed’i “en sevgili oğlu” olarak gördüğünü, onunla dost olmak istediğini, her iki milletin ticaret erbabına kapılarını açık tutmasını istediğini bildirdiler. Harezmşah Alâeddin Muhammed heyetin yüzüne karşı; “Benim ülkemin genişliğini, ordularının büyüklüğünü biliyorsunuz; nasıl olurda Hanınız bana “oğul” diye hitap etmeye cesaret ediyor?” diyerek tehditler savurmuş ancak Mahmut Yalvaç onu teskin ederek iki devlet arasında bir ticaret anlaşması yapılmasını sağlayabilmişti. Cengiz Han’ın Çin ülkesini fethederek çok zengin olduğunu duyan Harezmli tüccarlar satacakları malları Cengiz Han’ın ülksine götürerek ticari ilişkiler içine girmeye başlamışlardı. Ardından o da oğulları ve komutanlarına bir talimat vererek sermayeyi hazineden temin ederek kıymetli mallar getirmeleri için seçilen 450 kişilik bir heyeti de Harezmliler ile birlikte o tarafa gönderdi. Müslümanlardan müteşekkil 450 kişilik bu kafilede toplam 500 deve yükü kıymetli mallar, ipek dokumalar, samur ve kunduz kürkleri, Çin sanat eserleri bulunuyordu. Cengiz Han’ın heyetinin ilk konaklayacağı yer Sir Derya üzerinde yer alan ve Maveraünnehir’in son noktası olan Otrar idi. Otrar valisi İnalcık, Harezmşah Muhammed’in annesi Terken Hatun’un da yakın akrabası idi. Otrar Valisi İnalcık, Cengiz Han’ın 450 kişilik heyetini tutuklattı. Ardından onları öldürtüp mallarına da el koydu. Cengiz Han bu hadiseyi duyduğunda oldukça fazla hiddetlenmiş ve kendisini sakinleştirmek için Burhan Haldun’a çıkarak inzivaya çekilmiştir. Cengiz Han, İnalcık'ın cezalandırılarak, malların bedelinin ödenmesi için Harezmşahlara elçilik heyeti gönderdi. Ancak Harezmşah Alâeddin Muhammed elçiyle birlikte elçilik heyetini de öldürttü. Otrar hadisesi hakkında dönemin eserlerinde Müslüman yazarlar dahi kabahati İnalcık ve Harezmşah Alâeddin Muhammed'in üzerine yıkmaktadırlar. Nesavi kervancıların öldürülmesini inalçık'ın şahsi tamahına bağlamakladır. Cuzcani bu hareketin üstü kapalı bir şekilde Alâeddin Muhammed tarafından tasvip gördüğünü düşünmektedir. ibn al-Alhir bu suçu tamamen Harezmşah Alâeddin Muhammed'in üzerine atmaktadır. ==Harezmşahlar ile savaş== küçükresim|350px|Harezmşahlar İmparatorluğu 1190-1220 250px|küçükresim|sol|Kuşatma savaşı duvar resmi, Cengiz Han Sergisi, San Jose, Kaliforniya, ABD Otrar'da Cengiz Han'ın elçilik heyetinin öldürülüp mallarına el konulmasından sonra toplanan 1218 kurultayında Moğol elçilerine karşılık olarak Harezm’e saldırma kararı alındı. Seferde başına bir şey gelirse diye tahtın varisini belirlemek için oğullarını topladı, ancak Cuci ve Çağatay'ın Cuci'nin Cengiz Han'ın gerçek oğlu olup olmadığı konusunda birbirlerine girdiler. Cengiz Han, Çağatay'ın önerisiyle, Ögeday'ı tahtın varisi olarak belirledi. En küçük kardeşi Temuge’yi, ocağı beklesin diye ordugah komutanı olarak Karakurum’da bıraktı. Harezm seferi Cengiz Han’ın yaşantısında bir dönüm noktası olacağı gibi tüm Avrasya hatta insanlık tarihi için bir dönüm noktası olmuştur. 1219 yazında Cengiz Han’ın ordusu Altay dağlarının güney yamacında yığınak yaptı. Zungan kapısını geçerek Yedi Irmak ilinin alt ovasına ulaştılar. Cebe, Subutay ve Tohoçar’ın öncü güçlerinin sayısı 100 binden fazla idi. Bu arada hâkimiyeti altındaki kabilelerden istediği askerler gelirken Tangut Krallığına da elçi yollamış ancak Tangut Kralının kendisi değil de askerî gücün lideri konumundaki Aşa adındaki kişi “Cengiz Han mademki bu kadar zayıf, neden Han olmak için bu kadar sıkıntı çekiyor” şeklinde aşağılayıcı bir cevap göndermiştir. Cengiz Han o anda Harezmşahlar üzerine yürümekte olduğu için Tangutları cezalandırabilecek bir durumda değildi ama bu yapılanı unutmadı. Cengiz Han, bu seferinde kullanmak üzere ordusunun teçhizatını en iyi şekilde tamamlamış, beraberinde kuşatma malzemeleri, Çin'den getirttiği mühendisler ile askerî nakliyat için pek çok deve getirmişti. Cengiz’in orduları Aral Gölünün güneyinde Amu derya üzerinden Harezm sınırlarına yaklaştığında Harzemşah Muhammed, hazırlıklarına askerî bir şura toplayarak başlamış, ordusunu Sir Derya ile Maveraünnehir’in müstahkem mevkilerine dağıtarak Moğol ordusunu Semerkant'ta karşılamaya karar vermişti. Güçlerini belli başlı şehirlere dağıtması sayı üstünlüğüne rağmen kuvvetlerinin azalmasına yol açmıştır. Cengiz Han ilk olarak Eylül 1219'da, elçilerinin ve ticaret kervanlarının katledildiği Otrar'a saldırma kararı aldı. Bu sembolik açıdan son derece önemliydi. Cengiz Han, Otrar önlerine geldiğinde Harezmşah Alaeddin Muhammed'in savaş planını öğrenerek şehirlerin arasına girecek şekilde ordusunu düzenleyerek Maveraünnehir'deki şehirlerinin birbirlerine yardım etmesini önlemeye karar verdi. Yaptığı plana göre orduyu üçe ayırdı. Oğulları Çağatay ve Ögeday, Otrar önlerinde kalarak şehri alacaklar. Yanlardan gelebilecek bir karşı saldırıyı önlemek için Cuci, Sir Derya boylarına ilerleyerek Cend’i alacak, Cengiz Han ise Buhara’ya yürüyecekti. Böylece Harzemşah ordusunun birbirleriyle teması önlenecekti. Cengiz Han, Çağatay ve Ögeday'ı Otrar'da bırakıp Buhara'ya doğru yola çıktı. Yol boyunca konaklar tesis ediliyor ve posta menzilleri kuruluyordu. Kendi ülkesi Maveraünnehir'de bile Harezmşah Aleaddin Muhammed, 1216'da Sufi Kubravi tarikatından Şeyh Mecideddin Bağdadi'yi idam ettirmesinden dolayı Müslüman din adamlarının düşmanlığını çekmiş vaziyetteydi. Ailesi Harezmşah Alaeddin Muhammed tarafından öldürülmüş bir genç Cengiz Han'a katılarak Maveraünnehir hakkında bilmediği bilgiler veriyor, yolları ve bölgeleri bilen tüccarlar da Cengiz Han'a eşlik ediyorlardı. Cengiz Han’ın bu sefer sonucunda yaptığı yeniliklerden birisi de harita kullanmak olmuştur. Harita işini de oğlu Cuci’ye vermiştir. Topoğrafya'dan haberdar olmaları da Harezmlilerin elinden önemli bir kozu alıyordu. Buz tutmuş gölü hiçbir engelle karşılaşmadan geçti. Siri Derya Savunma hattına birliklerini yayan Harezmşah Alaeddin Muhammed karşısında Cengiz Han, kendi ordusunun ağırlık noktasının bilinmeyeceği bir yerleşik saldırı tuzağı kurmuştu. Cengiz Han'ın yaptığı plan sonucunda üç ordusundan biri kuzeyden, Cebe komutasındaki diğeri doğudan gelirken Cengiz Han’ın bizzat kendisinin ve Subutay’ın yönettiği bir üçüncü ordu da Kızılkum Çölü’nü geniş bir daire çizip geçerek görünmez biçimde Buhara’ya ve Harezmşah Alaeddin Muhammed’in kuvvetlerinin arkasına yöneldi. Cengiz Han çölden çıkıp göründüğünde ve Buhara yolunu tuttuğunda batıdan geliyordu. Gafil avlanma öylesine etkilidir ki Harezmşah Alaeddin Muhammed, geri çekilme hattının kesildiğini ve Horasan’dan beklediği kuvvetlerin gelmediğini görünce paniğe kapılarak Cengiz Han ile karşılaşmadan maiyetiyle birlikte Semerkant'ı terk etti. Cengiz Han Buhara önlerine geldiğinde Buhara eşrafı, hakimleri ve ulema vaziyeti müzakere ettikten sonra şehrin anahtarlarını 10 ya da 16 Şubat 1220'de Cengiz Han’a teslim ettiler.Türkçe çevrisi:Alaaddin Ata Melik Çüveynî (Çeviren: Mürsel Öztürk) Tarih-i Cihan Güsa, (1999) Ankara; Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları; ISBN 975-17-2206-3 Bu maddedeki sayfa referansları İngilizce çeviriye dayanmaktadır. Cilt I, say.123-28. Cengiz Han, Buhara'da iki gün kaldıktan sonra sonra Semerkant'a ilerledi. Otrar'ı ele geçirmiş olan Çağatay ve Ögeday ile Cend'i ele geçirmiş olan Cuci de ona katıldı ve 22 Nisan 1219’da Cengiz’in üç ordusu da Harezmşahların başkenti Semerkant yakınında birleşti. Otrar'ın ele geçirilmesinden sonra yakalanan İnalcık Cengiz Han'ın huzuruna getirilerek öç işkencesi olarak kulaklarıyla gözlerine eritilmiş gümüş dökülerek infaz edildi. Harezmşah Muhammed daha kalabalık olan ordularının başında savaşmak yerine asker toplamak gibi bahanelerle sürekli kaçıyordu ve Cengiz Han, Semerkant önlerine geldiğinde Semerkant halkının gözü savaştan korktuğu için şehri teslim etmeye karar verdiler. Şehrin kadısından, Şeyhülislamından ve alimlerinden oluşan bir heyeti Cengiz Han'a yolladılar. İbnül Esir'e göre şehir teslim olduğu için katliam olmadı. Cengiz Han'a Semerkant'ta verilen kalifiye zanaatkâr sayısı 30 bin kişi kadardı. Onlara da aynı hoşgörü gösteriliyordu. Bu, Cengiz Han'ın ilim ve sanat adamlarını kendi tarafına çekerek onun şanı namına hizmet etmeleri için uyguladığı bir yöntemdi. Yağmalama ve haraçtan sonra şehir halkı evlerine dönebildi."Central Asian world cities ", University of Washington. 1220 baharını Semerkand yakınlarında geçirip oradan Nahşeb bahçelerine geçen Cengiz Han Tirmiz' hareket doğru hareket ederek şehri ele geçirdi. Cuci, Çağatay ve Ögeday'ı 1220 yılının sonlarına doğru Harezm'in merkezi Gürgenç’i fethetmeleri için görevlendirirken Alâeddin Muhammed'i ne olursa olsun onu canlı yakalamaları için peşinden yetenekli generallerinden Cebe Noyan ve Subutay Noyan'ı gönderdi ve yol boyunca direniş olmadığı sürece savaşılmaması ve kesinlikle yağmaya girişilmemesini emretti. Alâeddin Muhammed kaçışına devam ederken, Cengiz Han, Harezmşah Muhammed'in annesi Türkan Hatun'a kendisine karşı kötü bir niyeti olmadığını yalnızca oğlu ile görülecek bir hesabı olduğunu ifade etmek için bir elçi gönderdi. Ancak Türkan Hatun yanıt vermemeyi yeğledi ve Harezmşah'ın kızları ve oğulları ile İran'ın kuzeyinde Hazar Denizi kıyısındaki Mazenderan'a kaçtı. Subutay, Alâeddin Muhammed'in ailesinin saklandığı Mazenderan'ı kuşattı ve kaleyi teslim olmak zorunda bıraktı. Türkan Hatun Moğolistan'a sürgün edildi. Harezmşah'ın çocukları öldürüldü, kızları ise Moğolların hizmetine girmiş kişilere dağıtıldı. Subutay ve Cebe, Harezmşah'ın izini Eylül'de Batı İran'da Hemedan'da kaybetmişlerdi. Harezmşah Muhammed batıya kaçarak Hazar Denizi üzerinde bir küçük adaya sığınmıştı. Aralık 1220'de bu adada neden olduğu bilinmez şekilde öldü. Gürgenc kuşatmasına, Cengiz Han'in muhafız kıtasının bir birliğini yöneten Bughurçi ile, sağ kanatta binbaşı olan Tolun-çerbi de katılmıştı. Bu zor kuşatma sırasında Cuci son derece zayıf bir idare göstermişti. Kararsızlığını tenkit eden Çağatay ile yaptığı münakaşaları Cengiz Han'ı her ikisini birden kardeşleri Ögeday'in emri altına sokmaya mecbur etmişti. Gürgenç kuşatması 1221 ilkbaharına kadar, Reşîdüddîn'e göre 7 ay, İbnül Esir'e göre ise 5 ay sürdü.Ali ibn el-Esir (1261) "Al-Kamil fi al-Tarıkh" Yeni Arapça baskı Beyrut;Dar Sader (13 cilt) Cilt Xİİ, say. 394-95 Bu Moğolların en zor savaşlarından biri oldu. Cüveynî, bu savaşta iki tarafın kaybettiği insan sayısını bana söyledikleri zaman inanamadım onun için de buraya yazmadım demektedir. Zafer, 1221 yılının Nisan ayında geldi. Karşı koyan kalmayıp herkes teslim olunca, şehirde bulunanları dışarıdaki boş alana sürdüler. Bunlar arasında meslek ve sanat sahibi yüz binden fazla kimseyi ayırdılar kadınları ve küçük çocukları köle yapıp esir aldılar. Gürgenç'in 1221’de Moğolların eline geçmesiyle Harezmşahlar Devleti resmen tarihe karışmış oldu.Muhammad bin Aḥmad Nasavi, ed. Ḥ. A. Hamdi, "Sırat al-solṭān Jalāl-al-Din Mengobirti", Kahire, 1953.,say. 120-22; Ateşoğlu, İbrahim (1965), Harezmșahlar Devleti Tarihi (485-617/1092-1229), Ankara , say.274-75, 283-84) Harezm’in zaptından sonra Cengiz Han, oğlu Cuci’ye, Harezm ülkesinin bu bölümü de dahil olmak üzere ele geçirdiği Batı Sibirya’yı vererek onu bölgeye idareci olarak gönderdi. Alâeddin Muhammed'in ölüm haberini aldıktan sonra Amu Derya'yı geçerek Horasan'a girdi ve Belh şehrini fethetti. Küçük oğlu Tuluy'u ise Horasan'daki şehirleri ele geçirmesi için yolladı. Horasan'da insanlık tarihinde eşine az rastlanır biçimde bir katliam gerçekleştirildi. Cüveynî, seferden sonra geriye halkın onda birinin bile kalmadığını söyler. Nişabur’da Cengiz Han’ın en sevdiği damadı olan Toguçar bir Nişaburlunun attığı ok ile ölmüştü. Bu olayın Şubat 1221'de Tuluy'un şehri ele geçirdikten sonra yaşanan bir isyan sırasında mı yoksa kuşatma sırasında mı olduğu açıklığa kavuşmuş değil. İki ihtimalde de şehirdeki insanların ölüm fermanının imzalanmasının bu olay sonucu olduğu biliniyor. Cengiz Han’ın kızı, kocasının ölüm haberini aldığı için acılıydı ve Nişabur’daki her insanın öldürülmesini istedi. Tuluy orduyu yönetiyordu ve bu görevi yerine getirdi. Kadınlar, çocuklar, bebekler hatta köpekler ve kediler bile katledildi.TDV İslam Ansiklopedisi, Cengiz Han maddesi, müellif: Mustafa Kafalı Bazı şehir sakinlerinin yaralı olup ölmemesinden endişelenen Cengiz Han’ın kızı söylenenlere göre herkesin kafasının kesilmesini istedi, kesilen kafalarla piramitler oluşturuldu. On gün içinde piramitlerin hepsi tamamlanmıştı. Nişabur’da kaç kişinin öldüğü her zaman tartışma konusu olsa da çok sayıda insanın yaşamını yitirdiği bilinmekte. Bu katliam yaşanırken Cengiz Han’ın şehirde olmadığı tahmin ediliyor. Nişabur'un ardından direnen Merv de ele geçirildikten sonra korkunç bir yıkıma maruz kaldı. Kale yerle bir edilirken Büyük Selçuklu hükümdarı Sultan Sencer'in anıt mezarı tahrip edildi. Horasan'ın en zengin ve gelişmiş şehirlerinden Merv harabe hâline dönüştü. Cüveyni’nin aktardığına göre Merv'de bir milyon üç yüz binden fazla insan öldürüldü.Cüveyni, Tarih-i Cihan Güşa, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 172 Nişabur ve Merv'deki katliamlardan gözü korkan Herat ise teslim oldu. Böylece Tuluy üç ay gibi kısa bir sürede Horasan’ın Merv, Nişabur ve Herat şehirlerini ele geçirdi. küçükresim|sol|390px|Cengiz Han döneminde askeri harekatlar Alâeddin Muhammed ölmeden birkaç gün önce oğlu Celaleddin’i veliaht ilan etmişti. Celaleddin bu devleti yeniden toparlamak istedi. Bunun için Moğollarla mücadele etti. Celaleddin Harezmşah, Hindikuş'un güneyinde önemli bir ordu kurmuş ve tehdit oluşturmaya başlamıştı. Gazne'de 60 bin askerle yerleşmiş olan Celaleddin, Toharistan'da Valiyan'ı kuşatan Moğol ordusunu yendi. Sultan Celaleddin’in sayısı az olan ve başka yerden yardım alamayan Moğol ordusunu yendiğini haber alınca Cengiz Han hiç vakit geçirmeden, Gazne’ye geldi. Celaleddin'in on beş gün önce oradan Sind geçidini geçerek Hindistan'a gitmek için ayrıldığı haberini alması üzerine Celaleddin'in peşine düştü. Cengiz Han, 26 Kasım 1221'de İndus nehri sahilinde ona yetişti ve her taraftan Sultan’ın ordusunu kavis içine aldılar. Şiddetli bir çarpışma yaşandı. Celaleddin mağlup olarak annesini ve karısını nehre attırdıktan sonra nehri geçip Hindistan'a kaçtı. Cengiz Han, Celaleddin'e karşı zaferinin etkisini güçlendirmek için Hindistan'a girip onu takip etmedi. Hindistan çok büyüktü ve hakkında hiçbir bilgiye sahip değildi. Delhi Sultanlığı hatırı sayılır bir güce sahipti. 1223 yazını bugünkü Taşkent’in bulunduğu yerde geçiren Cengiz Han, geri dönüş için hazırlıklara başladı. Subutay ve Cebe 1221'de yakalamakla görevli oldukları Harezmşah Alaeddin Muhammed'in ölümünü öğrendiklerinde artık tek amaçları olan Harezmşah'ı ele geçirmek söz konusu olmadığı için serbest hareket etmeye başladılar. Bu serbestlik onlara insanlık tarihinin bugüne kadar bilinen en büyük süvarilik harikalarından birini gerçekleştirmelerine imkân tanımıştı. Kafkasya'ya girerek Gürcüleri kış ortasında başkentleri Tiflis'te yenilgiye uğrattılar. Hazar Denizi ve Karadeniz'in kuzeyinde yaşayan Kıpçaklar, Moğollar ile tek başlarına başa çıkamayacaklarını anlayınca Ruslara çağrıda bulundular. Cebe ve Subutay, 31 Mayıs 1223'te 80 bin kişilik Rus-Kıpçak ordusunu Kalka Nehri kıyısında mağlubiyete uğrattılar ve oradan Kırım'a doğru uzanarak Sudaka'yı zaptettiler. Dönüş yolunda Hazar Denizi kuzeyinde İdil Bulgarları tarafından kuşatıldılar. Subutay ve Cebe birçok tarihi kaynağa göre İdil Bulgarlarlarını mağlup etti. Bazı tarihçiler, Moğollarn yenildiğine dair rivayetleri İdil Bulgarlar'ının Ruslara, Moğolları yendiklerini ve onları topraklarından sürdüklerini söylemek için uydurdukları hikâyelerin oluşturduğunu iddia etmektedirler. Cebe ve Subutay, 1223'ün sonu veya 1224'ün başında İrtiş Vadisi'nde, dönüş yolunda olan Cengiz Han'a katıldılar. == Son seferi ve ölümü == Cengiz Han, Harezmşahlar üzerine sefere gitmeden önce yardım için asker istediği kendisine tâbi Tangut Krallığı olarak bilinen Batı Xia hanedanının tavrını unutmamıştı. Karakurum'a döner dönmez bu sorunu halletmek için hazırlıklara başladı. Sefere yanında eşlerinden Yesüy ile birlikte 1225 sonbaharı ya da 1226 ilkbaharında çıktı. Av esnasında attan düştü. Karın bölgesinde çok ciddi ağrıları vardı ve ateşi çok yüksekti. Telaşlanan Yesüy, kazayı ve Cengiz Han'ın rahatsızlığını haber vermek için oğullarını ve komutanlarını topladı. Seferin ertelenmesi önerisi kabul edildi. Tam toplanıp gidilecekken Cengiz Han; "Eğer geri çekilirsek Tangutlar korktuğumuzu düşünür." diyerek karşı çıktı. Meseleyi diplomasi yoluyla çözmek için Tangut kralına bir elçi gönderildi. Kral barıştan yanaydı ancak bakanı Aşagambu onu vazgeçirdi ve "Moğollar savaşmak istiyorlarsa gelsinler boy ölçüşelim, altın, gümüş ve ipek istiyorlarsa almak için ilerlesinler" diye cevap gönderdi. Yüksek ateşten bitkin bir vaziyette olan Cengiz Han, "Ölmem gerekse bile artık geri çekilemeyiz" dedi ve Moğollar saldırıya geçti. Cengiz Han, Lipuan Dağları'nda gizli bir vadiye götürülerek ve şifalı bitkiler ile tedavi edilmeye çalışıldı. Diğer taraftan Moğol ordusu bölgeyi öyle kötü yıkıp yağmalamıştı ki Tangut Kralı barış istemek zorunda kalmıştı ama Cengiz Han'ın huzuruna çıkarılmadı. Yalnızca otağının önüne gitmesine izin verildi. Gerçeği saklamak çok da mümkün olamamıştır ancak bu haberin dışarı sızmaması gerekiyordu. Cengiz Han: “Ölümümü kimsenin öğrenmesine izin vermeyin. Hiçbir zaman ağlamayın ve yas tutmayın, böylece düşmanlarımızın hiçbir şeyden haberi olmaz. Tangutlu idareciler ve halk belirlenen zamanda şehri terk ettiklerinde hepsini yok edin!” demiştir. Akabinde Tangut kralı öldürülmüş, Yinçuan şehri yağmalanmış, hükümdar mezarları açılmış ve halkı tamamen ortadan kaldırılmıştı. Bu yüzdendir ki kaynaklarda bundan sonra Tangutlar hakkında bir bilgiye rastlanılmamaktadır. Böylece Cengiz Han'ın emri yerine getirilmişti. Cengiz Han 1227 yılının Ağustos ayının ortası civarında hayatını kaybetmiştir. Neden öldüğü tam olarak bilinmemektedir. Ölüm sebebi hakkında çeşitli rivayetler vardır. Cengiz Han'ın naaşına ne olduğu ve nerede bulunduğu konusu günümüzde bile hâlâ sırrını korumaktadır. Moğolların Gizli Tarihi'nde bu konu ile ilgili hiçbir kayıt yoktur. Ülkesinden yaklaşık 1600 km uzakta ölen Cengiz Han'ın naaşının ülkesine nasıl götürüldüğü konusunda soru işaretleri vardır. Moğollar mumyalama tekniklerini bilmedikleri için bazı yazarlar Cengiz Han'ın öldüğü yere defnedildiğini iddia etmektedirler. Bazıları doğduğu yerde gizli bir yere gömüldüğünü, cenaze konvoyunda görev alan herkesin öldürüldüklerini ve mezarının gizli tutulması için birçok atın mezarın üstüne gezdirilerek mezarın belirginliğinin giderildiğini kaydederler. Çünkü bir Orta Asya inancına göre, Cengiz Han'ın mezarının bulunduğu gün, Dünya'nın sonu gelecekti. Bazıları ise naaşın Karakurum’a getirilerek Onon ve Kerulen nehirlerinin kaynakları civarında bulunan kutsal Burhan Haldun Dağı'nda gizli bir yere gömüldüğünü söylemektedirler. Cengiz Han’ın mezarı bütün arkeolojik arama ve çalışmalara rağmen hâlâ bulunamamıştır. == Kişiliği ve karakteri == Cengiz Han'ın fiziksel görünümü hakkında 1221'de kendisine yollanan Song elçisi, Çinli general Meng- hung ve onu Horasan'da görmüş olan insanlardan bilgi alan İranlı tarihçi Cüzcani'nin anlattıkları dışında hiçbir bilgi yoktur. Meng-hung, onun uzun boyu, geniş yüzü ve uzun sakalıyla diğer Moğollardan farklı olduğunu söylerken Cüzcani, hanı yapılı, beyaz saçlı ve kedi gözleri olan biri olarak tasvir eder. Cengiz Han'ın, düşmanlarına ve kendisine ihanet edenlere karşı acımasız ve sert bir tavır sergilerken kendisine sadakat gösterenleri de o derecede mükafatlandırdığı görülmektedir. Küçük yaştan itibaren zorluklar ve yok olma tehlikesi içinde yaşamış bu nedenle kendine yardım eden herkesi kardeşi ve babası gibi görmüş ve davranmıştır. Hükümdar olduğu zaman gençlik yıllarında verdiği mücadele esnasında yanında olan herkesi mükafatlandırmıştı. Tayciutlara esir düştüğü zaman kaçarken onu evinde saklayan Sorhan Şira ve çocukları, çalınan atlarını bulmak için at hırsızlarının peşindeyken tanıştığı ve çok iyi dost olduğu Bughurçi, Camuka ile savaşı esnasında yaralandığı zaman onun yarasını iyileştiren ve karnını doyuran Celme ile yine Camuka ile savaşında atını öldüren oku atmasına rağmen gelip bağlılığını bildiren Cebe, her birini en yüksek mevkide rütbelerle mükafatlandırmıştır. En karakteristik vasıflarından biri de hainlere karşı duyduğu nefretti. Kötü duruma düşen efendilerine ihanet ederek kendisine yaranacaklarını sananları derhal idam ettirir, düşmanı olan hükümdarlara sonuna kadar sadık kalanları da hizmetine alarak mükafatlandırmıştır. Mükafatlandırılacaklarını umarak Kerayitlerin lideri Tuğrul'un oğlu Sangum'u yerini söyleyen onun seyisi ile Camuka'yı yakalayıp Cengiz Han'a teslim eden beş arkadaşının da akıbeti felaket olmuş, öz hanlarına ihanet endenleri bütün nesilleri ile yok edin emrini vererek onları infaz ettirmiştir. Pekin'in fethinden sonra ele geçirilen esirler arasında yer alan Jin Hanedanına hizmet etmiş Liyaso Tunglu bir prens te vardı. Ye Liyu Çutsay adındaki alim Cengiz Han'ın dikkatini çekmiş; asırlarca size düşman kesilmiş bir hanedana niçin hizmet ediyordun diye sorunca Ye Liyu Çutsay'ın, babam ve ailemden birçok kimse onların hizmetinde bulundu benim de başka türlü yapmam münasip olmazdı şeklinde cevap vermesi Cengiz Han'ın hoşuna gitmiş, demek ki bana da sadıkane hizmet edebilirsin demişti. Ye Liyu Çutsay, Cengiz Han'a sadakat yemini etti ve ölene kadar onu yanından ayırmadı. Cengiz Han, insanları seçme ve onların yeteneklerini ortaya çıkarma konusununda da oldukça başarılıydı. Mukhuali, Cebe, Subutay her biri ayrı ayrı onunkilerle eş değer askerî zaferler kazansalar da hiçbir zaman bundan kişisel bir çıkar sağlamayı düşünmediler. Onları kendinden kopmayacak şekilde bağlamayı başardı ve hiçbir zaman ihanete uğramadı. 1206'dan sonra ölene kadar 21 yıl boyunca kimse onun hükümdarlığını sorgulamadı. Düşmanı olmayanlara karşı da oldukça lütüfkardı. Güney Çin'deki Song hanedanının elçisi Meng-hung yanından ayrılırken, her önemli şehirde birkaç gün durun, ona en güzel şaraplar, en güzel kokulu çaylar ikram edilsin, şerefine güzel yüzlü kadınlar çalgılarını tıngırdatırken yakışıklı gençler fülüt çalsın emrini vermişti. Her tür eğlenceyi çok severdi. Büyük tutkusu avın yanı sıra ayak topundan da çok keyif alırdı. Song elçisi Meng-hung'un aktardığına göre bir gün haber yollayarak; bu gün top oynadık niçin gelmedin dedi. Elçi davet edilmedim dedikten sonra her şölende oyun ya da top oynandığında gelip bizimle eğlenmeni bekliyorum demişti. Meng-hung, o gün şölene katılan sekiz kadınının göz kamaştıran beyaz yüzleri var ve çok güzeller diyerek onun zevkini över. İçki içmekle birlikte ayda yalnızca üç kere sarhoş olunmasını öneriyordu. Lüks giysilere ve gösterişe meraklı değildi. Her türlü görkemli unvanı reddetti. Uygurların verdiği şatafatlı unvanları kullanmak istemedi. İranlı bir katibin onu tanıtmak için kullandığı süslü ifadeleri gülünç ve çirkin buldu. Cüveynî ve Makrizî, onun eğitimli kişiler ve her dinden din adamlarına saygı duyduğunu, aralarında bir ayrım yapılmasını yasakladığını anlatmaktadırlar. XIII. yüzyılın keşiş seyyahlarından Plano Carpini, Moğolların yaşadığı yerlere giderek Cengiz Han hakkında edindiği bilgileri raporlaştırmıştı. Cengiz'in savaş esnasındaki kararlılığı hakkında bilgiler sunan Carpini, Cengiz'in Kıtaylarla mücadelesinde ordusunun tüm yiyecekleri bitmesine rağmen saldırılarını sürdürdüğünü ifade eder. Öyle ki Carpini'nin aktardığına göre askerlerinin yiyecek bir şeyleri kalmaması üzerine Cengiz Han her 10 kişiden birinin kesilip, diğer askerlere yiyecek olarak verilmesini dahi emretmişti.Plano Carpini, Moğolistan Seyahatnamesi, Kronik Kitap Yayınları, s. 73 == Dinler ile ilişkisi == Cengiz Han, Çinli Tao rahibi Çang Çuen’in şöhretini duyunca onunla görüşmek için kendisini davet etmiştir. Çang Çuen, Cengiz Han Harezmşahlara karşı seferde iken 1222 yılında huzuruna getirilmiştir. Cengiz Han; bana uzaklardan, ölümsüzlük için ne getirdin diye sormuş rahip de hayatı uzatmanın çaresi var, ama ölmemek için ilaç yok diyerek cevap vermiştir. 21 Ekim 1222’de Semerkant yakınlarında Cengiz Han'ın Çang Çuen'un öğretilerini dinleyeceği özel bir çadır kurulur. Bu, Babür İmparatoru Ekber döneminde görülecek olan konuşmaların yapıldığı göçebe felsefe evlerinin prototipidir. Çang Çuen Cengiz Han’a Taoizmi anlatır ve ona şehvetini köreltmeyi, zevki okşayan tatları reddetmeyi, taze ve hafif yiyecekler yemeyi, nefsin isteklerinden uzak durmayı öğütler. Bütün bir ay boyunca sadece uyumaya çalışmasını, manevi zenginlikleri ve enerjisi karşısındaki artışa şaşıracağını söyler. Cengiz Han ise bu öğütlerin faydalı olduğunu anlar, fakat Moğolları eski alışkanlıklarından vazgeçirmenin kolay olmayacağını söyler. Nitekim 10 Mart 1223’te Taşkent bölgesinde bir sürek avı sırasında attan düşerek yaralanır. Çang Çuen bu durumdan ona ilerlemiş yaşında avın oluşturduğu tehlikeleri göstermek için yararlanır. Ancak Cengiz Han ona öğütlerini takdir ettiğini ama avlanmanın asla vazgeçemeyeceği bir zevk olduğunu söyledi. Bu görüşmelerden en kârlı çıkan ise Taoistler olur. Cengiz Han, Çang Çuen adına, Taoizm üstadını vergiden muaf tutma amacı taşıyan mühürlenmiş bir yarlık hazırlamıştı. Cengiz Han yönetimde kaldığı süre içerisinde bu duruma dikkat etmiş, yönetiminde farklı dinlere mensup insanları önemli görevlere getirmekten kaçınmamıştır. Ona göre farklı dini grupları bir arada tutmanın ve itaatlerini sağlamanın en önemli metodu buydu. == Tarihe bıraktıkları == küçükresim|250px|Cengiz Han, Ulan Batur Cengiz Han'ın imajı askerî harekâtları esnasında sorumlu tutulduğu kıyımlar ve kültürel hazinelerin yerle bir edilişi gibi sebeplerden dolayı özellikle İslam dünyasında iyi değildir. Dönemin İran ve Arap kaynakları cani ve kana susamış bir adam portresi çizer. Kimi kaynaklara göre Cengiz Han'ın fetihlerinin yaklaşık olarak 40 milyon insanın ölümüne sebep olduğu tahmin edilmektedir. Bu; o zamanki dünya nüfusunun %11'ine denk gelmekteydi.Britannica, Genghis Khan maddesi, yazan: Charles R. Bawden, son güncelleme: 1 Ocak 2020. Nişaburlu bir askerin damadı Toquchar'ı öldürmesinden sonra; Cengiz Han Harezmşah İmparatorluğu'na saldırmış, galip geldiği bu savaş sonrası ise İran nüfusunun dörtte üçünü öldürmüş olduğu tahmin edilmektedir. Sadece damadının öldürüldüğü Nişabur'da, intikam almak için 1 milyondan fazla insan öldürdüğü düşünülmektedir. Ancak onun büyük bir asker olarak ün kazanmasının temelinde o güne kadar bir birleri ile savaşmaktan başka bir şey yapmayan Moğol boylarını bir araya getirip 10'luk-100'lük-1000'lik gruplara ayırarak, liyakata bağlı bir ordu meydana getirmiş olması, bununla beraber askerlerini böyle gruplara ayırarak, askerlerin savaş alanında mensup oldukları kabilelere değil de savaş gruplarına karşı aidiyet hissi benimsemelerini sağlamasında yatmakta idi. Bu düşünceyle askerleri içerisindeki en seçkin 10.000 askerî seçerek, kendisine sadakati ön planda tutan keshig adındaki özel muhafız birliğini kurdu. Tüm askerî seferleri, sağlam bir hazırlıktan sonra yöneten Cengiz Han’ın büyük bir asker olarak ün kazanmasının bir diğer önemli sebebi kurduğu posta teşkilatı ve casus ağı ile istihbarat sanatına verdiği büyük değerdi. Casuslar, bilgi toplamakla, söylentiler yaymakla ve araziyi tanımakla görevlendirilirken alimler geçtikleri nehirlerin ne zaman donacağını, balık veren gölleri ve çeşitli maden ocaklarının vaziyetlerini kaydedip fethedilen yerler için haberleşme ağını oluşturmak için posta menzilleri kuruyorlardı. Cengiz Han, koyduğu kuralları Yasa adını verdiği kanunlarla metinleştirdi ve o öldükten sonra bile Japon denizinden Polonya içlerine ve Macar ovalarına kadar Çin, İran, Rusya dahil birçok ülke Cengiz Han Yasası adı verilen bu kurallara göre yönetildi. Cengiz Han'ın Asya'yı birleştirmesiyle sınırlar ve gümrükler kalkmış, Asya'daki iktisadi yapı değişmiştir. Halklar arası ticaret artmıştır. Hem Asya hem de Avrupa'daki sınırları sayesinde iki kıta arasında bilgi ve tecrübe akışını, kısa bir süre de olsa, sağlamıştır. İpek Yolu'nun işlek ve güvenli bir hâle gelmesiyle doğu ile batı arasındaki ticaretin gelişmesindeki rolü ve ipek, ipekli kumaş, barut ve matbaa gibi Uygurlar ve Çinliler tarafından kullanılan pek çok unsurun Batıya taşınmasındaki etkisi Cengiz Han’ın başlattığı bu ilerleyiş ile ilgili olarak günümüzde, günümüz terminolojisinde globalleşme veya küreselleşme adı verilen kavramın babası olarak Cengiz Han’ın kabul edilmesi gerektiği şeklinde görüşler ileri sürülmüştür. Bu nedenle Aralık 1995’te ABD’de, Washington Post gazetesi Cengiz Han’ı son bin yılın en önemli adamı olarak ilan etti. Cengiz Han aynı zamanda Michael H. Heart tarafından belirlenen 'tarihin en fazla etki bırakan liderleri' arasında 29'uncu sırada yer alırken National Geographic tarafından tarihin en önemli 50 politika liderlerinden biri olarak seçilmiş, 1998'de Dr G. Ab Arwel'ın araştırması sonucunda bin yılın en büyük 10 kültürel efsanesinden biri olarak belirlenmiştir. Cengiz Han Sovyetler Birliği tarafından desteklenen komünist yönetim dönemince millî duyguları ön plana çıkarmamak için geri plana itilmişti. Sovyet baskısı altındayken Moğollar Cengiz Han’ın ismini yüksek sesle bile telaffuz edemiyorlardı. Cengiz Han, Moğolistan komünist rejimden çıkınca bağımsız devletin bir simgesi hâline gelmiştir. Günümüzde Cengiz Han doğduğu topraklar olan Moğolistan’da, Moğolistan'ın gelmiş geçmiş en büyük ve efsanevi lideri olarak görülmektedir. Moğolistan'ın politik ve etnik kimliğinin var olmasında büyük önem taşır. Moğollar bu sebeple Moğolistan'a Cengiz Han'ın Moğolistan'ı kendilerine de Cengiz Han'ın çocukları demektedirler. Moğollar bu ismi birçok ürüne, sokağa, binaya ve diğer yerlere de vermişlerdir. Ayrıca Cengiz Han'ın resmi para birimleri Tugrik'in ₮500, ₮1000, ₮5000 ve ₮10,000'in üzerinde bulunmaktadır. Başkent Ulaanbaatar'daki hava alanının ismi Cengiz Han Uluslararası Havaalanı'dır. Halk Cengiz Han'a büyük saygı duymaktadır. 2006 yılında, başkentte Cengiz Han'ın ve oğullarının heykelleri konmuştur. Devlet resmi törenlerde Cengiz Han’ın askerleri ve süvarileri yer almaktadır. 2008 yılında Ulanbatur'a bir saat uzaklıkta Tsonjin Boldog bölgesinde çöl ortasında inşa edilen dev Cengiz Han heykeli 40 metre boyu ile dünyanın en büyük heykellerinden biri konumundadır. Heykelin içinden geçen bir asansörle atının kafasına ulaşan ziyaretçiler, buradan uçsuz bucaksız Moğol bozkırını seyredebilmektedirler. Çin’de ise Cengiz Han Çinliler tarafından Çinli bir ulus kahramanı olarak ve Çin’in Moğollar tarafından fethinden sonra Çin’de torunu Kubilay Han tarafından kurulan ve 1271–1368 arasında yaklaşık 100 sene Çin’i yöneten Kubilay Hanlığı olarak bilinen Yuan Hanedanının kurucusu olarak görülmektedir. Yuan Hanedanı, Çin hanedanları listesinde saygın bir yer edinmiştir. Cengiz Han hayatta iken Çin’in kuzeyini ve Pekin’i fethetmişti ancak buraya yerleşmemişti. Torunu Kubilay Han Çin’in tamamını fethedip başkentini Karakurum’dan Pekin’e taşımıştır. Günümüzde bağımsız Moğolistan’ın yanı sıra Çin’de İç Moğolistan Özerk Bölgesi bulunmaktadır ve burada 5 milyon Moğol yaşamaktadır. 1962 yılında Cengiz Han anısına çıkarılan pullar ve bir bilim akademisi tarafından düzenlenen bir sempozyum ile Cengiz Han’ın 800. Doğum yıl dönümü Çin Halk Cumhuriyeti İç Moğolistan Özerk Bölgesinde kutlandı. Cengiz’in 10 metrelik bir heykelinin yapımının ardından Onon nehrinin Balj ile birleştiği Dadal civarı resmi olarak Cengiz Han’ın doğduğu yer olarak belirlendi. Günümüzde Cengiz Han sadece Moğolistan ve Çin'in sahiplendiği bir tarihi miras değil tüm Avrasya güzergahındaki birçok millet için ortak değer konumundadır. Cengiz Han, İmparatorluğunu Orta Asya’da yaşayan halkların desteği ile kurdu. Onlardan destek alarak muazzam bir imparatorluk inşa etti. Cengiz Han ve onun haleflerinin olmadığı bir modern devir Orta Asya Türk halklarının tarihi yazmak mümkün değildir. Bu nedenle Cengiz Han Moğollar için olduğu kadar Uygurlar, Tatarlar, Nogaylar, Özbekler ve Kazaklar için de ortak değerdir. Cengiz Han Uygur yazısını kullandı ve onun halefleri döneminde dahi Uygurca diplomatik yazışmalarda kullanılan bir dil olarak bürokraside yerini korudu. Devletin inşasında Uygur devlet adamlarını kâtiplerini, sanat ve bilim adamlarını danışmanı olarak kullandı, onlardan hayatın her alanında yararlandı. Maveraünnehir’i kapsayan Batı Türkistan’ın yanı sıra Uygurların yaşadığı Kaşgar ve çevresindeki toprakları kapsayan Doğu Türkistan da Cengiz Han ölmeden yaptığı taksimat sonucu sonra oğlu Çağatay’a verilmişti. Çağataylılar 18. Yüzyılın sonuna kadar Doğu Türkistan’daki varlıklarını sürdürdüler. Uygurların Cengiz İmparatorluğunun kuruluşundaki rolleri ve Uygurların yaşadığı Doğu Türkistan’ın yaklaşık 500 sene Cengiz Han neslinden gelen hanlar tarafından yönetilmesi sebebi ile Uygurlar Cengiz Han’ı tarihlerinin bir parçası olarak görmüşlerdir. Bu nedenle 1933 yılında Muhammed Ali Tevpik tarafından Uygurca olarak kaleme alınan ve 1949’da Çin tarafından ilhak edilene kadar Uygurların millî marşı olarak kullanılan Doğu Türkistan Cumhuriyeti ulusal marşında Attila, Cengiz, Timur dünyani titretken idi, kan birip nam alimiz biz unlarn evladi biz dizeleri Uygurların Cengiz’i tarihlerinin en büyük şahsiyetlerinden biri olarak gördüklerini göstermektedir. Cengiz Han'ın en büyük oğlu Cuci'nin soyundan gelenler tarafından idare edilen Altın Orda’nın ise Özbek, Kazak, Nogay, Kırım ve Kazan Tatar halklarının oluşmasındaki rolleri Orta Asya tarihi için çok önemli sonuçlardır. Cengiz Han’ın büyük oğlu Cuci’nin oğlu Batu Han’ın kurduğu Altın Ordu Hanlığının parçalanması ile ortaya çıkan Tatar Hanlıklarından Kırım Hanlığı, Kazan Hanlığı, Astrahan Hanlığı ve Kasım Hanlığı, Cengiz Han soyundan gelen hanlar tarafından idare edilmiştir. Ruslar, Tatar Hanlıklarından Kazan Hanlığına 1552’de, Astrahan Hanlığına 1556’da, Kasım Hanlığı ise 1681’de ve son verirken içlerinde en uzun ömürlüsü olan Kırım Hanlığının kurucusu Hacı Giray, Cuci'nin küçük oğlu Tokay Timur soyundan gelmekteydi. Tokay Timur aynı zamanda Altın Orda’nın kurucusu Cuci’nin büyük oğlu Batu Han’ın da kardeşi idi. Kırım Hanlığı, Kırım’ın Ruslar tarafından ilhak edildiği 1783 yılına kadar Cengiz Han soyundan gelen Giraylar tarafından yönetilmiştir. Âl-i Cengiz olarak da anılan Girayların yönettiği Kırım Hanlığı 18. yüzyıla kadar Osmanlı Devleti'nin herhangi bir etkisi değerlendirmeye alınmadığında bile Avrupa'nın en önemli güçlerinden biriydi. 18. yüzyıla kadar Rusya ve Polonya'nın hanlığa vergi ödemesi bunun en güçlü örneğidir. Cengiz Han nesli modern Özbek halkının oluşumunda oynadığı rol nedeniyle bu halkın tarihinin en önemli kesitini oluşturmaktadır. Günümüzde Orta Asya’nın en kalabalık halkı olan Özbeklerin adı Altın Orda Hanı Özbek Han’dan gelmektedir. Özbek Han, Cengiz Han’ın büyük oğlu Cuci’nin soyundan Toğrılca’nın oğludur. Bozkırda genellikle tanınmış bir idarecinin veya kumandanın başında bulunduğu grubun zamanla onun adını taşıması geleneği uyarınca Cuci’nin haleflerinden Özbek Han’ı liderleri olarak kabul eden Cuci ulusu onun ismini kendilerini tanımlamak üzere kullanmaya başlamış, böylece Özbekler denen topluluk ortaya çıkmış Özbek Ulusu tâbiri bütün Altın-Orda’yı ifade eder hâle gelmiştir. Altın Orda’nın parçalanması ile Özbek ulusunun bağımsız bir hâle gelişi, 1428’de Cuci'nin 5. oğlu ve Batu'nun kardeşi olan Şeyban'ın (Şiban) sülalesinden Ebu'l Hayr Han’ın, Batı Sibirya’da Tura ırmağının kıyısında Özbek ulusunun hanı olarak ilân edilmesiyle gerçekleşmiştir. Bu hanlık tarihe Şeybani Hanlığı ya da Özbek Hanlığı olarak geçmiştir. Şeybani Hanlığı 1561'de yönetim merkezini Buhara'ya taşıdığı için, Buhara Hanlığı olarak anılmaya başlamıştır. Buhara Hanlığı, 1753 yılına kadar Cengiz Han soyundan gelen hanlar tarafından yönetilirken Buhara Hanlığını işgal eden Cengiz Han soyundan olmayan Mangitler 1753'te Emirliğini ilan etmişti. Dönemin Orta Asya'nın töresine göre Cengiz Han soyundan gelmeyenler Han olamadığı için Mangit hanedanı 1920’de Buhara Cumhuriyeti kurulana dek tıpkı Timur gibi Emir unvanını kullanmıştı.Manz, Beatrice Forbes (1999). The Rise and Rule of Tamerlane. Cambridge University Press, p.109. ISBN 0-521-63384-2. Sadece Cengiz Han soyundan gelenlerin "Han" unvanını kullanabildiği bir dünyada Cengiz Han’ın oğlu Çağatay’ın kurduğu Çağatay Hanlığı topraklarında Semerkand’da askeri bir lider olarak ortaya çıkan Timur(1370-1405) gibi bir askeri deha bile Cengiz Han soyundan olmadığı için “Han” unvanını yerine “Emir” unvanını kullanmıştır ve hayatı boyunca “Han” olarak Cengiz Han soyundan birini yanında taşımıştır. Cengiz Han soyundan biri ile evlenerek han damadı anlamına gelen “küregen” unvanını kullanmıştır. Tarihte Buhara ve Hokand Hanlığı ile birlikte Üç Özbek Hanlıkları olarak anılan hanlıklardan biri olan Hive Hanlığı da 20. yüzyıla kadar belli aralıklarla yine Şeybanilerin farklı bir kolu olarak zikredilen, Cengiz Han soyundan gelen Yadigaroğulları tarafından yönetilmiştir. Altın Orda'nın parçalanmasından sonra Cetisu Nehri kıyılarında 1465 yılında kurulan ve günümüzde Kazakların kökenini oluşturan Kazak Hanlığı da Cengiz Han'ın oğullarından Cuci'nin ulusuna bağlı Toka Temür neslinden Canibeg ve Kerey tarafından kurulmuştur. Günümüzde Kazakistan Cengiz soyunun hâlâ değerli olduğu ülkelerden biridir. Kazak bilim adamları yaptıkları genetik araştırmalar sonucunda Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in de soy olarak Cengiz Han’ın torunu olduğunu iddia etmişlerdir. Rusya da Cengiz Han İmparatorluğunun en çok etkilediği ülkeler arasında yer alır. Moğollar Cengiz Han hayatta iken 1223'te ilk olarak Ruslar'ı yenilgiye uğratmış, 1235-1242 arası Batu Han'ın, Moskova ve Kiev’i fethetmesiyle Rusların Tatar Boyundurluğu dediği yaklaşık 300 sene sürecek dönem başlamıştır. Sovyet yönetiminin Rusya’da 80 sene sürdüğü düşünülürse bu muazzam bir süredir. Günümüzdeki Rus devleti 1480 yılında kurulan Moskova Knezliği üzerine inşa edilmiştir. 1317 yılında Moskova Knezi Yuri Daniloviç, Cengiz Han soyundan gelen Altın Ordu hanı Özbek Han’ın kız kardeşiyle evlendi. Bu nedenle Moskova Rus Knezleri Cengiz Han’ın büyük oğlu Cuci nesli ile akrabalık tesis etmiş oldu. Özbek Han, Moskova Knezi Yuri Daniloviç’i büyük knez ilan ederek Rusya’nın temelini oluşturacak olan Moskova Kenzliğinin ön plana çıkmasını sağladı. Altı Ordu’nun parçalanmasından sonra ortaya çıkan Tatar Hanlıklarından biri olan Kasım Hanlığı hükümdarlarından Sayın Bulat Han 1573’te Hıristiyanlığı kabul etmiş ve Semön Bekbulatoviç adını almıştı.Puteshestviia russkikh poslov XVI-XVII vv., D. S. Likhachev tarafından düzenlendi (Moskova: Akademiia nauk SSSR, 1954), 77. Novosiltsev 24 Ocak 1570 tarihinde Moskova'yı terk etti, böylelikle Sayın Bulat o zaman itibarıyla Han olmak zorundaydı. Yaptığı çeşitli seferlerle Moskova Knezliği'ni genişletip bu durumdan faydalanarak kendini "Tüm Rusya'nın Çarı" ilan eden Rus Çarlığının kurucusu Korkuç İvan, İsveç ile yaptığı Livon savaşlarında zor duruma düşünce ülke içindeki boyar ve yerel knezlerin muhalefetini ancak Rus tahtına Cengiz Han soyundan biri geçtiği takdirde bastırabileceğini düşünüyordu. Korkunç Ivan, bu amacına ulaşmak için de 1574 yılında Simeon Bekbulatoviç ’den daha uygun aday bulamazdı. Simeon, Cengiz Han’ın torunu Orda’nın soyundan geliyordu ve Altın Orda’nın son hanı Ahmet’in en büyük torunuydu. Böylece, Rus Çarı Korkunç Ivan hem Cengiz Han soyundan gelen hem de aynı zamanda Han olan Simeon ’u Rus tahtına çıkartarak, Rusya’nın merkezileşme ve çarın otoritesini artırmaya yönelik politikasını temellendirmek amacıyla onu tüm Rusya'nın Grandükü olarak atamış kendisini sadece "Moskova'nın Ivan'ı" olarak isimlendirmişti.Sinbirskii sbornik, 1. bölüm: Chast' istoricheskaia (Moskova: A. Semen, 1844), 31-35, 39. Simeon, Livonya Savaşı'nda Moskova ordusunun baş alayında (Bolşoi Polk) komutan olarak yer almıştır. Simeon, Moskova Kremlini'ndeki bir yıllık hükümdarlık süresinde, III. İvan'ın büyük büyük torunu Anastasya Mstislavskaya ile evlenmiştir. Simeon 1576'da da kıdemi düşürülerek "Tüm Rusya'nın Grandükü" iken "Tver' ve Torjok Şehirlerinin Grandükü" oldu.1585 yılında, Çar Feyodor Ivanoviç onun "Tver' ve Torjok Şehirlerinin Grandükü" unvanını kaldırarak onu Kuşalov'daki kendi mülkünde hapse attırdı. 1616 yılında Moskova'da bir manastırda öldü. Ruslar’da tıpkı Avrupalılar, Araplar ve İranlılar gibi Moğollara Tatar demekte idi. Moğol İmparatorluğu ve onun ardılı olan hanlıklar çöktükten veya Rusya tarafından ilhak edildikten sonra onların bünyesindeki halklara da Tatar demeye devam ettiler. Günümüzde Kırım Tatarları, Tataristan'daki Kazan Tatarları ve Başkurdistan’daki Tatarlar Rusya Federasyonu içerisindeki kendi özerk cumhuriyetleri içerisinde yaşamakta olup 10 milyonluk nüfusları ile Rusya Federasyonu içerisinde Ruslardan sonra en kalabalık ikinci etnik gruptur. İskender’den sonra İran’ın ikinci büyük fatihi olarak kabul edilen Cengiz Han döneminden başlayan İran’daki Moğol hakimiyeti, onun torunu Hülagü Han tarafından kurulan başkenti Tebriz şehri olan İlhanlılar dönemi boyunca yaklaşık 110 sene devam etmiştir.Amitai, see Section VI–Ghazan, Islam and Mongol Tradition–Pg 9 and Section VII–Sufis and Shamans, Pg 34. Altın Ordu ve Çağatay Hanlığının aksine İlhanlıların çöküşünden sonra kapsadığı topraklarda Cengiz Han soyundan başka oluşumlar meydana gelmedi. Siyasi ve askerî yaşantısına Cengiz Han soyundan İlhanlılara bağlı bir beylik olarak başlayan Osmanlı Devleti döneminde Cengiz Han soyuna karşı herhangi bir olumsuz yaklaşım görülmemiştir. Hatta Osmanlı padişahlarından II. Murad zamanında, yayınlanan bir tarihî takvimde Cengiz Han, Ögedey, Güyük, Mengü, Hülagü, Abaka, Keyhatu gibi Müslüman olmayan Cengiz Han soyundan kağanlar rahmetle anılmıştır. Osmanlıların Cengiz Han soyundan gelenlerle yakın ilişkisi Kırım Hanlığını yöneten Âl-i Cengiz olarak anılan Giray Hanedanı ile olan müttefikliği sayesinde gelişmiştir. Kırım Hanlığı, Osmanlılar için daha çok müttefik devlet statüsündeydi. Kırım Hanları, kendi adlarına para bastırıyor ve kendi adlarına hutbe okutuyorlardı. Osmanlılar da Ukrayna bozkırlarının sadece Kırım yönetimine ait olduğunu kabul ediyordu. Osmanlılar Kırım Hanlığı'ndan vergi almıyor, hatta seferlerde başarılı olurlarsa onlara vergi bile ödüyorlardı. Kırım hanlarının Osmanlı Veziriazam’ının ordudaki mevkiine rağmen Kırım Hanlarının teşrifattaki dereceleri veziriazamdan yukarı idi. Kırım Hanları padişah tarafından kabullerinde bir minder üzerinde otururlar halbuki veziriazam 17.yüzyıl ortalarından itibaren padişah huzurunda ayakta dururdu. Yine Kırım Hanı ata biner veya attan inerken padişahlara mahsus binek taşı üzerine basar veziriazamlar ise iskemle üzerine basardı. Kanuni Sultan Süleyman döneminde 1532 yılından sonra Kırım’ın hükümdar ailesi Giray Hanedanından bir ya da birkaç kişi İstanbul’da ve hemen yakınındaki mülkleri olan, avcılığıyla ünlü Çatalca’da yaşardı. Osmanlı Devleti’nin 14. Padişahı Sultan I. Ahmet zamanında, Osmanlı Devleti’nin Altın Orda'nın varisleri Kırım Hanları ile yaptıkları antlaşmada Hanedan-ı Ali Osman’da erkek kalmazsa Kırım Hanları otomatikman Osmanlı Devleti’nin başına geçecekti. Cengiz Han soyundan gelen Kırım Hanları, Osmanlı İmparatorluğu’nun meşru varisi sayılmıştır. Yani Osmanlı soyundan bir erkek dünyaya gelmeseydi veya öldürülüp de hanedanda kimse kalmasaydı, “Devlet-i Ali Osmaniye’yi” Kırım Hanları’dan, yani Cengiz Han soyundan gelen biri yönetecekti. Osmanlı’nın Cengiz Han'ın vârisleriyle ile ilişkisi bu kadar derindi. On sekizinci yüzyıl sonlarında Kırım Hanlığı’nın Ruslar tarafından yıkılmasından sonra II. Kaplan Giray Çatalca’ya gelerek Subaşı Köyü’ne yerleşti. Köyde Han’ın ve soyunun yaptırdıkları Han Camii, Selim Giray Sultan Çeşmesi ve mezar taşları vardır. Kırım Hanları’ndan Selim Giray Han da Kırımdan Çatalca’ya gelip yerleşenlerdendir. 19. yüzyılda Sultan II. Mahmud döneminde, Kırım Hanlığının yıkılışından 60 sene sonra Osmanlının Kırım Hanlık sülalesi ile ilgili olarak Selatin-i Cengiziyeden hangileri hayatta ve hangilerinin vefat etmiş olduğu tespit edilip soyu sopu Cengiz Hana dayandırılan Kırım Hanlarından Devlet Giray Sultanın kanını taşıyanların maaşa bağlanmasıyla ilgili 1837 tarihli bir belge bulunmaktadır. Bugün torunların bir kısmı İstanbul, Ankara ve Bursa'da yaşamakta olup hanedanın İngiltere'de yaşayan bir kolu da bulunmaktadır. Cumhuriyet döneminde ise Mustafa Kemal Atatürk’ün başlattığı tarih ve Türkoloji çalışmaları ile teşekkül eden Türklük litaretürü ile birlikte Türkiye'de Cengiz Han ile çalışmalara ağırlık verildi. Bu yeni Türklük Litaretüründe bu dönemden itibaren uzun süre Türklerin tarihinin Osmanlıdan ibaret olmadığı ve Müslüman olmadan önce de büyük bir millet olduğu Cengiz Han ve Atilla gibi cihangirler çıkardığı kültü işlenmiştir. 1931 yılında Harold Lamb’in “Cengiz Han; Tüm İnsanların İmparatoru” adlı eseri ve 1950’de B.Y Vladamirov’un Cengiz Han adlı eseri millî eğitim bakanlığı tarafından Türkçeye tercüme edilerek basılmıştır. Profesör Zeki Velidi Togan'ın, 1941′de yayınladığı “Moğollar, Cengiz ve Türklük” adlı eseri, 1946′da yayınladığı “Umumî Türk Tarihine Giriş” adlı eseri Cengiz Han ile ilgili detaylı çalışmalardır. Cengiz Han ve Moğollar ile ilgili en önemli ve çağdaş tek kaynak olan 1240 yılında yazılmış olan Moğolların Gizli Tarihi ise Türkolog Prof. Dr. Ahmet Temir tarafından Almanca ve Rusça tercümeleri, Moğolca aslıyla karşılaştırılarak Türkçeye tercüme edilmiş ve 1948 yılında Türk tarih Kurumu yayınları arasında neşredilmiştir. Cengiz Han, haleflerinin asırlarca hüküm sürdüğü Rusya’dan Çin’e, Türkiye’den, İran’a ve Ukrayna’ya kadar geniş bir sahada büyük etkiler bırakmıştır. 2003 yılı Mart ayında, American Journal of Human Genetics dergisinde yayınlanan makaleye göre 23 genetik bilimciden oluşan bir grup bilim insanı, Avrasya’da 2000 kadar erkekten alınan DNA örneklerini inceleyerek günümüzde 16 milyon erkeğin ortak atasının Cengiz Han’ın soyundan geldiği kanısına varmıştır. ==Cengiznâmeler== Cengizname, Cengiz Han’ın hayatı etrafında teşekkül etmiş bir destansı bir hikâyedir. Bu destan’ın Kazan Tatarları tarafından oluşturulduğu veya Tataristan'da oluştuğuna dair kuvvetli emareler vardır. Yazıya geçirildiği zamana dair işaretler ise 16. yüzyılı göstermektedir. 1551'de, "Ötemiş Hacı" adlı bir Kazak tarafından Çağatayca yazılmış olan Cengiznâme, Cengiz Han destanının bilinen ilk yazma nüshası (kopyasıdır). Yine Çağatayca yazılmış olan ve 17. yüzyılda yazıldığı belirlenen diğer eser ise Defter-i Çingizname'dir. Defter-i Çingizname'nin Kazan Tatarlarına ait olan nüshası araştırmacıların üzerinde en çok durdukları nüshadır. Defter-i Çingizname’nin Paris Millî Kütüphanesinde, Berlin Devlet Kütüphanesinde ve British Museum'da yazma nüshaları vardır. İlk matbu nüshası İbrahim Halfin tarafından 1822’de Kazan’da bastırılmıştır. Destan, Orta Asya’da Başkurtlar, Kırgız-Kazakları, Yakutlar-Tunguzlar arasında yayılmış ve değişik anlatımları ortaya çıkmıştır. Kendisi de Cengiz Han’ın soyundan gelen Özbek Hanlıklarından Hive Hanlığı hükümdarı Ebu'l Gazi Bahadır Han’ın 17. Yüzyılda kaleme aldığı “Şecere-i Türkî” ve “Şecere-i Terâkime” adlı eserlerinde "Cengiznâme"nin 17 varyantını tespit ettiğini söylemektedir. Cengizname'de anlatılan olaylar, Cengiz Han’ın ve çocuklarının tarihi hikâyelerine uygun bir seyir izlemektedir. Destan, Han’ın atalarını ve doğuşunu anlatarak başlar. Evlenmesi, kabileleri etrafında toplaması, yaptığı savaşlar ve fetihleri anlatıldıktan sonra kurduğu imparatorluğu çocukları arasında paylaştırarak ölmesiyle bitmektedir. ==Ailesi== ;Eşleri: # Börte # Yesüy Yirmi yıl boyunca kendisine devamlı birçok kız getirilmesine rağmen büyük bir bağlılık ve sevgi gösterdiği eşleri Börte ve Yesüy olmuştur. ;Erkek çocukları: # Cuci # Çağatay # Ögeday # Tuluy Cengiz Han'ın yasal varisleri yalnızca Börte'den olan oğulları idi. Başka kadınlardan da oğulları olsa da yasal olarak varislik haklarından mahrum edildikleri için haklarında hiçbir bilgi yoktur. ;Kız çocukları: # Alaltun Cengiz Han'ın Börte'den iki kızı olduğu bilinmektedir. Esasen Cengiz Han'ın birçok kızı olmuştur ancak birçoğunun ismi bilinmemektedir. ==Notlar== ==Kaynakça== == Konuyla ilgili yayınlar == * Rene Grousset, Bozkır İmparatorluğu ISBN 978-975-437-098-0 * Man, John. Genghis Khan: Life, Death and Resurrection (London; New York: Bantam Press, 2004) ISBN 0-593-05044-4. * Özdemir, H. Ahmet, Moğol İstilâsı, İz Yayıncılık, İstanbul 2005. ISBN 975-355-592-X * Ratchnevsky, Paul (1991). Genghis Khan: His Life and Legacy. Blackwell Publishing. ISBN 0-631-16785-4. * Lister, R. P. Genghis Khan (Lanham, Md.: Cooper Square Press, 2000 [c1969]) ISBN 0-8154-1052-2. * Morgan, David (1986). The Mongols (Peoples of Europe). Blackwell Publishing. ISBN 0-631-17563-6. * Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi - Cengiz Han maddesi. * * Bretschneider, Emilii. Mediæval Researches from Eastern Asiatic Sources. London: K. Paul, Trench, Trübner & Co. ISBN 81-215-1003-1 * Belgesel: Cengiz Han - BBC * Grolier International Americana Encyclopedia - Cengiz Han maddesi ISBN 0-7172-9647-4. == Dış bağlantılar == * Cengiz Han ve Mirascıları sergisi haberi - NTVMSNBC 6 Aralık 2006 * Arkeologlar Cengiz Han'ın kalesini buldu,Sözcü 8 Aralık 2015 * Ben Tanrının cezasıyım-Milliyet.16 Nisan.2013, Kategori:1162 doğumlular Kategori:1227 yılında ölenler Kategori:Attan düşerek ölenler Kategori:VikiProje Tarih kaynak bekleyen maddeler Kategori:Orta Çağ köleleri Kategori:Kurucu hükümdarlar Kategori:Soykırım failleri
InDesign, Adobe firmasının ürettiği, çok yönlü bir masaüstü yayıncılık yazılımı. Firma içi kod adı olan K2 (Quark Killer) olarak da bilinir. Baskı, tablet aygıtlar ve diğer ekranlar için sayfa tasarımları yapılmasına olanak sağlar. Türkiye'de Auto Info, Byte; yurt dışında New York Times gibi bazı basılı yayınlar bu programda hazırlanmaktadır. == Sürümler == * InDesign 1.0 (kodadı K2): 31 Ağustos 1999; *InDesign 1.0J (codenamed Hotaka): Japanese support; * InDesign 1.5 (kodadı Sherpa): Nisan 2001; * InDesign 2.0 (kodadı Annapurna): Ocak 2002 (QuarkXPress 5'ten günler önce). İlk sürüm Mac OS X için ve native transparencies & drop shadows; * InDesign CS (kodadı Dragontail) ve InDesign CS PageMaker Edition (3.0): Ekim 2003; * InDesign CS2 (4.0) (kodadı Firedrake): Mayıs 2005; * InDesign Server (kodadı Bishop): çıkışı Ekim 2005; * InDesign CS3 (5.0) (kodadı Cobalt): Nisan 2007. ilk Universal binary sürümleri Intel-tabanlı Macleri destekler; * InDesign CS3 Server (kodadı Xenon): çıkışı Mayıs 2007; * InDesign CS4 (6.0) (kodadı Basil): çıkışı Ekim 2008; * InDesign CS4 Server (kodadı Thyme); * InDesign CS5 (7.0) (kodadı Roket) çıkışı Nisan 2010; * InDesign CS5.5 (7.5) çıkışı Nisan 2011; * Indesign CS6 (8.0) (kodadı Athos) çıkışı Şubat 2012; * InDesign CC (9.2) (kodadı Citius): 15 Ocak 2014; * InDesign CC 2014 (10) (kodadı Sirius): 18 Haziran 2014; * InDesign CC 2014.1 (10.1): 6 Ekim 2014; * InDesign CC 2014.2 (10.2): 11 Şubat 2015; * InDesign CC 2015 (11.0): 15 Haziran 2015; * InDesign CC 2015.1 (11.1): 11 Ağustos 2015; * InDesign CC 2015.2 (11.2): 30 Kasım 2015; * InDesign CC 2015.4 (11.4): 20 Haziran 2016; * InDesign CC 2017 (12.0): 2 Kasım 2016; * InDesign CC 2017.1 (12.1): 14 Nisan 2017; * InDesign CC 2018 (13.0): 18 Ekim 2017; * InDesign CC 2018 (13.0.1): Kasım 2017; * InDesign CC 2018.1 (13.1): Mart 2018. * InDesign CC 2018.2 (13.2): Mart 2018. * InDesign CC 2019 (14.0.1): Kasım 2018. * InDesign CC 2019 (14.0.2): Nisan 2019. * InDesign CC 2019 (14.0.3.433): Eylül 2019. * InDesign CC 2020 (15.0): Kasım 2019. * InDesign CC 2020 (15.0.1): Aralık 2019. == Entegrasyon == Adobe Photoshop, Adobe Illustrator, Adobe Acrobat ve Adobe Flash Professional yazılımları arasında sorunsuz bir şekilde çalışmak mümkündür. == Efekt ve kontroller == Yarı saydamlık, gradient veya diğer efektleri kullanarak, bir objenin çizgisine veya dolgusuna istenildiği gibi efekt ekleyebilmek mümkündür. == Baskı == Baskı yapmadan önce sofistike önizleme seçeneği ile baskı yapılacak sayfayı incelemek mümkündür. == XHTML aktarımı == Çoklu format yayıncılığı sayesinde, web’e baskı seçeneği ile InDesign içeriğini xhtml’e çevirmek mümkündür. Çevrilen içeriği ise Adobe Dreamweaver (CS6) ile otomatik CSS (Cascading Style Sheets) kullanarak biçimleyebilmek mümkündür. == Tipografik kontroller == Paragraph Composer, OpenType fonts, drop caps, imgeler ve optik kerning veya marjin hizalama sayesinde yeni yazı karakterleri oluşturmak mümkündür. == Tablolar == Programa, Microsoft Word veya Microsoft Excel’de hazırlanmış bir tabloyu aktarmak mümkündür. Bunun haricinde InDesign programında da tablo oluşturma seçeneği vardır. == Metin aktarımı == Microsoft Word programından metinleri doğrudan import etmek, objelerin çevrelerine metin eklemek ve yazı karakterlerini değiştirebilmek mümkündür. == Dış bağlantılar == * InDesign resmî web sitesi * InDesign resmî web sitesi (Türkçe) Kategori:Adobe yazılımları Kategori:Masaüstü yayıncılık Kategori:Mac OS yazılımları Kategori:MacOS yazılımları Kategori:Windows yazılımları Kategori:Grafik tasarım yazılımları Kategori:Classic Mac OS yazılımları
İsmail Bilen (18 Ekim 1902, Çamlıhemşin - 18 Kasım 1983, Doğu Berlin), tarihsel Türkiye Komünist Partisinin 1973-1983 yılları arasında liderliğini üstlenen komünist siyasetçi. == Gençliği == Çamlıhemşinli bir ailenin çocuğu olarak doğdu. İsmail Bilen, doğduğu köyde tamamladığı rüştiye eğitiminin ardından, ailesi ile göç ettiği İstanbul'da motor makinistliği yaptı ve İstanbul'un İtilaf Devletleri tarafından işgal edildiği 1918-1922 yılları arasında çeşitli eylemlere katıldı. == Parti üyeliği ve Moskova == 1922’de yasa dışı Türkiye Komünist Partisine girdi; ardından parti tarafından eğitim görmesi için Sovyetler Birliği’ne gönderildi. 3 yıl boyunca Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi KUTV’da eğitim gördü. == Yurda dönüş == 1926 yılında Viyana’da yapılan konferansta KUTV’daki öğrencilerin parti örgütlerinin güçlendirilmesi için yurda dönme kararı alınmasıyla Adana il sekreteri olarak Türkiye’ye döndü. Adana'da işçiler arasında örgütlenme faaliyetlerinde bulundu. 1927 Adana Demiryolu Grevinin yapılmasını sağladı. Daha sonra konferansta yeni seçilen parti yönetiminin cumhuriyet rejimine ve Kemalizme destek verilmesi kararına karşı çıktığından dolayı görevden alınarak İstanbul’daki basın yayın çalışmalarında görevlendirildi. 1927 Tevkifatı sonucunda Merkez Komitesi üyelerinin çoğunun tutuklanmasından sonra Şefik Hüsnü’nün onayı ve Komintern’in aday göstermesiyle yeni Merkez Komitesine alındı. 1929 yılındaki toplu tutuklamalara kadar bu görevi sürdürdü. Ağustos 1928'de Nâzım Hikmet'le birlikte Sovyetler Birliği'nin Gürcistan sınırından kaçak olarak Türkiye'ye girdikten sonra bir şikayet sonucunda Hopa ilçesine bağlı Peroniti köyünde yakalandı ve Hopa Cezaevine gönderildi. 1929 başında salıverilse de Nisan ayında yeniden tutuklandı. İzmir’de yargılandı ve 1933 yılına kadar Diyarbakır Cezaevinde tutuklu kaldı. Cumhuriyetin 10. yılı için çıkarılan af yasası ile serbest kaldıktan sonra Moskova’ya gitti ve yaşamının sonuna dek bir daha ülkesine dönmedi. == Komintern'de == 1934 TKP Merkez Komitesi Plenumunda örgüt sekreterliği görevine getirildi. Komintern’in 1935 yılındaki 7. Kongesinde alınan ve komünist partilerin yükselen faşizm tehlikesine karşı sosyal demokratlar ve diğer antifaşist partilerle ittifak yapmasını öngören Halk Cephesi siyaseti gereği olarak TKP yönetiminden Türkiye'de partinin siyasi faaliyetlerinin sonlandırılması, partililerin Cumhuriyet Halk Partisi veya Halkevleri gibi kuruluşlarda çalışmaları ve basın-yayın faaliyetleriyle faşizmi deşifre etmeleri istendi. Bu dönemde Moskova’da bulunan Bilen Komintern’in önde gelen isimleri olan Georgi Dimitrov, Dmitry Manuilsky, Otto Wille Kuusinen, Wilhelm Pieck ve Klement Gottwald gibi geleceğin komünist önderleriyle beraber çalıştı. Komintern’de çeşitli görevler üstlenen Bilen, Türkiye Komünist Partisinin gerek Komintern gerekse Sovyetler Birliği ile olan ilişkilerinde ölümüne dek anahtar isim oldu. II. Dünya Savaşı sırasında ve hemen sonrasında Moskova Radyosunda Türkçe yorumlar yaptı. 1943 yılında Komintern’in feshedilmesiyle partinin desantralizasyon dönemi de resmen kapanmış oldu. 1944 yılında partinin öncülük ettiği Faşizmle ve Vurgunculukla Mücadele Cephesi faaliyetleri sonucunda bir TKP toplu tutuklaması daha yaşandı. 1946 yılında çok partili yaşama geçilirken açılan sosyalist partiler kapatılırken yeni bir TKP karşıtı yoğun bir tutuklama yaşandı. Kore Savaşına karşı duran TKP bu dönemde de baskı gördü. Bu dönemde yurt dışındaki Bilen’in faaliyetlerinin en önemlisi 1958 yılında Bizim Radyonun kurulması oldu. Ayrıca bu dönemde birçok sosyalist ülkeyi gezen Bilen, 1956 yılında ziyaret ettiği Çin ile ilgili izlenimlerini İnci Irmağı adlı kitabında topladı. 1960’lı yıllarda Zeki Baştımar ile birlikte parti merkezinin Doğu Almanya'ya taşınmasını sağladı. 1962 yılında TKP'nin merkezi olarak faaliyete geçmesi yeniden başladığında Zeki Baştımar liderliğinde Merkez Komitesi Dış Büro adı altında örgütlenen yeni parti yönetiminde Nâzım Hikmet ile birlikte yer aldı. İlk dönemlerde faaliyetler ağırlıkla yeni kurulan Türkiye İşçi Partisine (TİP) destek olunması şeklindeydi. == Atılım == TKP 12 Mart 1971 darbesinden sonra aktif olarak yurt içinde de örgütlenmeye başladı. Bilen’in bu dönemde etkisi çok arttı. TKP’nin Sesi radyo yayını Avrupalı işçilere daha sık yayınlanmaya başladı. 1973 Merkez Komitesi toplantısında Zeki Baştımar'ın görevden alınarak İsmail Bilen MK Genel Sekreteri oldu. Bu dönem TKP’nin tarihindeki en kitlesel ve en yoğun siyasi faaliyet yürüttüğü Atılım Dönemi olarak adlandırıldı. İsmail Bilen 12 Mart'ın ardından gerek yurt içi gerekse yurt dışında TKP’ye yönelen kesimlerin partiye katılmasını ve partinin yeniden güçlenmesini, ülkede siyasi etkisinin hızla artmasını sağladı. === İdeolojik ayrışmalar === Bilen savunageldiği aşamalı devrim perspektifi gereğince, ülkenin geçmişinde bir burjuva sosyal devrimi süreci yaşandığı halde küçük burjuva üretiminin halen yoğun oluşuna bağlı olarak, Ulusal Demokratik Devrim ya da İleri Demokratik Devrim tezini savundu ve CHP’deki bazı adayların uluslararası tekellere ve yerli işbirlikçi burjuvaziye karşı, sermayenin temerküzünden olumsuz etkilenen ve proleterleşen küçük burjuvazinin temsilcisi olduğu ve büyük burjuvaziye karşı mücadelede işçi sınıfının müttefiki olan ara sınıflardan biri olduğu görüşüyle, 1973 ve 1977 seçimlerinde CHP listesindeki ilerici adaylara oy verilebileceğini salık verdi. 1979 seçimlerinde ise Bilen'in liderliğinde TKP, parti çizgisindeki bağımsız adayları destekledi. Parti bu dönemde bütün enerjisini DİSK, İlerici Gençler Derneği (İGD) ve İlerici Kadınlar Derneği (İKD) gibi "demokratik kitle örgütleri" üzerinde yoğunlaştırdı. 1978 yılında toplanan MK Plenumunda Bülent Ecevit iktidarının verdiği sözleri yerine getirmediğinden hareketle parti içi muhalefet ortaya çıktı ve Nihat Akseymen liderliğinde Londra merkezli grup partiden ihraç edildi. == 12 Eylül sonrası == 12 Eylül darbesinin ardından 1981 Mayıs ayında başlayan TKP operasyonlarında binden fazla partili tutuklandı. 1983 Nisan MK Plenum toplantısında genel sekreterlik görevinden ayrılıp sembolik bir işlevi olan parti başkanlığı görevini üstlendi, yerine daha önce yardımcı genel sekreter seçilmiş olan Nabi Yağcı'nın MK Genel Sekreteri olmasını önerdi. Bu görev devri yaklaşık 40 yıllık aradan sonra aynı yıl içinde yapılan TKP 5. Kongresi tarafından onaylandı. Bilen açılış konuşmasını yaptığı bu kongrenin hemen ardından 18 Kasım 1983’te Berlin’de öldü. == Takma adları == İsmail Bilen yaşamı boyunca çok sayıda takma adla tanınmıştır: * Laz İsmail (En tanınmış lakabıdır. Nâzım Hikmet'in İşte Böyle Laz İsmail adlı şiirinde de geçmektedir.) * Marat veya İsmail Marat (Parti içinde kullanılan bu ilk yaygın takma adı Fransız devrimci Jean-Paul Marat'tan esinlenilmiştir.) * Erdem (TKP'nin Sesi ve Bizim Radyo yayınlarında çoğunlukla kullandığı addır.) * Savaş Üstüngel veya S. Üstüngel (1960'lar ve 1970'lerdeki yazılarında, kitaplarında kullandığı takma addır.) * İ. Bilen (Adının özellikle Atılım Döneminde parti içindeki yaygın kullanılan kısaltmasıdır.) == Kitapları == * İstanbul Hemşehrileri, Alev Yayınları, 1991 * Kore Nire, S. Üstüngel, Ürün Yayınları * Savaş Yolu, S. Üstüngel, Savaş Yolu Yayınları * Savaş Yolu (Üstüngel'den notlar), İsmail Bilen, Alev Yayınları, ISBN 975-335-026-0 * TKP: Doğuşu, Kuruluşu, Gelişme Yolları, S.Üstüngel, Alev Yayınları, ISBN 975-335-040-6 == Konuyla ilgili yazılan eser == * Burak Gürel, Fulya Özkan, “İsmail Bilen”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, cilt 8: Sol içinde, İletişim Yayıncılık, 2007, İstanbul, s.294-309 == Kaynakça == * Erden Akbulut, MK Genel Sekreteri İsmail Bilen: Belgelerle Yaşam Öyküsü , TÜSTAV. * İ.Bilen yoldaşın anısına, TKP MK Bildirisi, ATILIM, Özel Sayı, 30 Kasım 1983 . Kategori:1902 doğumlular Kategori:1983 yılında ölenler Kategori:Türkiye Komünist Partisi (1920) mensubu siyasetçiler Kategori:Türk sosyalistler Kategori:Türk marksistler Kategori:Türk devrimciler Kategori:Rize doğumlu siyasetçiler Kategori:Türk komünistler Kategori:Berlin'de ölenler Kategori:Türkiye Lazları
Rıza Yürükoğlu veya bilinen adıyla İsmail Nihat Akseymen (4 Ekim 1945, Ankara - 11 Aralık 2001, Londra), Türkiye Komünist Partisi içinde 1979 yılında yaşanan bölünmede TKP (İşçinin Sesi) tarafının lideridir. Parti içinde Veli Dursun adı ile de bilinir. == Gençliği == 1966 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne girdi. Bu sırada FKF ve TİP içinde çalışmaya başladı. Daha sonra FKF içinde yaşanan ayrışmada MDD'ye karşı Sosyalist Devrim tezini savunanların örgütlendiği SGÖ' nün kurucularından biri oldu. Aynı zamanda başkanlık görevini üstlendi. 1970 Şubatı’nda ilk eşi Merih Kutsal ile evlendi. Birlikte 1970 yazında Birleşik Krallık’a gittiler ve TKP yöneticilerinden Yakup Demir’le (Zeki Baştımar) görüştüler ve TKP üyesi oldular. Türkiye’ye döndü ve yakın arkadaşlarıyla birlikte TKP örgütlenmesinin bir kolunu başlattı. Bir süre sonra siyasal nedenlerle yurtdışına çıkmak zorunda kaldı. Okumakta olduğu Siyasal Bilgiler Fakültesi 4. sınıfından Londra’daki City Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nün 2. sınıfına geçiş yaptı. 1973 yılında bu üniversiteden mezun oldu. Arkadaşları ile birlikte Birleşik Krallık’ta İngiltere Türkiyeli İlericiler Birliği’ni (İTİB) kurdu. Ardından da Londra İşçi Birliği ve yerel bir işçi gazetesi olarak İşçinin Sesi'ni kurdular. == Kopuş == 1974 yılında TKP MK üyeliğine getirildi. 1976 yılında İşçinin Sesi yerel bir yayın olmaktan parti yayını olmaya geçti. Atılım ile birlikte iki merkez yayın olmuş oldu. Parti merkezi tarafından Emperyalizmin Zayıf Halkası Türkiye diye bir broşür hazırlamakla görevlendirildi. Başlangıçta parti merkezinin savunduğu bu broşür daha sonra tartışma konusu oldu. Tartışmalar daha da büyüyerek İşçinin Sesi çevresindekiler tasfiye edildi. Grup ağırlıklı olarak İngiltere örgütünden oluştuğu ve TKP-İngiltere, kendilerini Leninci Kanat olarak tarif ettikleri için TKP-L ya da çıkarttıkları yayın nedeniyle TKP-İS diye anılmıştır. Merkez kanadın TİP ile birleşip TBKP adını almasından sonra bir kongre toplayarak İS takısını bırakıp sadece TKP adı ile örgütlenmeye devam edilmiştir. == Son yılları == Yürükoğlu 1999 yılında kendi isteği ile TKP Genel sekreterliğinden ayrıldı. Parti üyesi olarak çalışmalarına devam etti. Yıllardır yazmakta olduğu "Sosyalizm Nedir?" adlı kitabına yoğunlaştı. Birinci cildi bitirdi. Diğer ciltleri bitiremeden 11 Aralık 2001’de, 56 yaşında Londra'da kanserden öldü. Vasiyeti uyarınca cenazesi yakılmış ve külleri Heybeliada çevresinde denize dökülmüştür.22 Aralık 2001 tarihli Hürriyet haberi 25 Ağustos 2011 tarihinde erişilmiştir == Kitapları == Kitaplarının bazıları Türkiye'de yasadışıdır. * Emperyalizmin Zayıf Halkası Türkiye * Açık Mektup * Proletarya Enternasyonalizmi * Üçüncü Program ve Görevlerimiz * İyi Öncü Değil Kötü Artçı Bile Değil * Örgüt ve Örgütçü * Faşizmin Çözülüşü * Sosyalizm Üstün Gelecektir * Durum ve Görevlerimiz * Yaşayan Sosyalizm * Sınıf Savaşının Vardığı Aşama ve Komünist Partisinin Taktikleri * Bu Kavga Gelecek Kavgasıdır * Sosyalizm ve Demokrasi * Kankun Konferansı ve Düşündürdükleri * Durum ve Görevlerimiz * Okunacak En Büyük Kitap İnsandır * Sosyalizmin Çözülüþü Üzerine Üç Makale * Faşizm ve Burjuva Demokrasisi * Sosyalizm Nedir (3 cilt) * Kırkın Yarısı (2cilt makalelerinden derleme) * Durgunda bir Kurşun (Şiir) == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * http://www.t-k-p.net * http://www.yurukoglu.org Kategori:Türk devrimciler Kategori:1945 doğumlular Kategori:Resim aranan siyasetçiler Kategori:Bağırsak kanserinden ölenler Kategori:2001 yılında ölenler Kategori:İngiltere'de kanserden ölenler Kategori:Londra'da ölenler
Sosyalist İktidar Partisi (SİP), Türkiye'de faaliyet yürüten siyasi parti. İsim değiştirerek Türkiye Komünist Partisi adını aldı. == Tarihçe == SİP'nin örgütsel tarihi, 1978 yılında Türkiye İşçi Partisi'nde (TİP) yaşanan ayrışma sonrasında ortaya çıkan Sosyalist İktidar grubu ile başlar. Bir dönem boyunca, ilk sayısı 1986 yılında basılan ve bugün TKP'nin teorik organı olarak varlığını sürdüren Gelenek dergisinin adıyla anılan hareket, 6 Kasım 1992'de Sosyalist Türkiye Partisi'ni (STP) kurdu. STP 1993 yılında, programında "Türk ve Kürt halklarının gönüllü birlikteliğini hedefler" dediği için, Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı. Yine 1993 yılında Sosyalist İktidar Partisi (SİP) kuruldu. Parti 1990'lı yıllarda özellikle teorik hat ve kadro birikimi ile sol içerisinde belirgin bir özne haline geldi. 1996 yılında gerçekleşen İstanbul Üniversitesi İşgali ve 1 Mayıs'ın Taksim'de kutlanması ilk toplumsallaşma denemeleri sayılabilir. 1990'lı yıllarda örgütlenmenin büyümesi ülke iç siyasetine müdahale kanallarını artırmıştır. Parti bu dönemde özellikle Susurluk kazasını izleyen dönemde sesini duyurmuştur. Siyasi olayların dışında parti insani yardım gerektiren olağanüstü dönemlerde de aktif olmuştur. 17 Ağustos depremini izleyen dönemde parti kadroları bölgeye gitmek üzere görevlendirilmiş, parti disiplini içerisinde yardım organize edilmiş, Nazım Çadırkent isminde bir çadırkent kurulmuştur.Mustafa Kemal Çokşen, Çadırkent Günlüğü, Nazım Kitaplığı 2004, ISBN 975-8271-68-7 1999 yılında Yağma Yok Sosyalizm Var sloganı ile ilk defa seçimlere katıldı. Seçim çalışmaları sırasında parti üyesi tekstil işçisi Hüseyin Duman Erenköy Ülkü Ocakları Başkanı İhsan Bal tarafından göğsünden vurularak katledildi. Sosyalist İktidar Partisi 11 Kasım 2001 günü düzenlenen Olağanüstü Büyük Kongre'de adını değiştirerek bugünkü Türkiye Komünist Partisi'ne dönüştü. == Seçimler == === Genel seçimler === Türkiye Büyük Millet Meclisi Türkiye Büyük Millet Meclisi Türkiye Büyük Millet Meclisi Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçim Oy Oran Sandalye 1999 37.671 %0,12 === Yerel seçimler === Seçim Genel Başkan İl Genel Meclisi İl Genel Meclisi Belediye Seçim Genel Başkan Oy % Belediye 1999 Aydemir Güler 22.825 %0,07 0 == Yayınları == 1995'te, parti mensubu öğrencilerin inisiyatifiyle yayın hayatına başlayan Düşünce ve Eylem adlı gençlik dergisi aylık periyotlar ile çıkartılmıştır. == Afişler == Dosya:8 ico.jpg | Dosya:17 ico.jpg Dosya:18 ico.jpg Dosya:37a ico.jpg Dosya:52 ico.jpg Dosya:56a ico.jpg == Kaynakça == Kategori:1993'te kurulan siyasi partiler Kategori:2001'de kapatılan siyasi partiler Kategori:Türkiye'deki eski komünist partiler Kategori:Türkiye Komünist Partisi (2001)
GIMP (GNU Image Manipulation Program, Türkçe: GNU Resim İşleme Programı), GNU Tasarısı dahilinde geliştirilen piksel tabanlı özgür ve ücretsiz bir görüntü işleme yazılımı. GIMP, Adobe Photoshop ve benzeri kapalı kaynak resim işleme araçlarına eşdeğer bir işlevler bütünü sunar. Linux, Windows, Mac OS gibi pek çok platformu destekler. Linux dünyasının iki önemli grafiksel arayüz geliştirme kütüphanesinden biri olan GTK+, ilk olarak Gimp'in geliştirilmesi için yazılmıştır. Gimp'in ilk sürümü Ocak 1996'da yayınlanmıştır. GIMP'in çok yüksek çözünürlükleri destekleyen ve hareketli görüntülere efekt uygulaması yapan CinePaint adlı bir türevi de bulunmaktadır. == Temel özellikleri == * Katmanlar, kanallar ve yollarla çalışabilme * Çeşitli efekt araçları * Eklentilerle sonradan yeni özellikler ekleyebilme * Yüzlerce dosya biçimi desteği (XCF, SVG, TIFF, PDF, JPEG, PNG, GIF PostScript belgeleri (PS, EPS ya da sıkıştırılmış .ps.gz), BMP, Paintshop Pro dosyaları (PSP ya da TUB), Adobe Photoshop dosyaları (PSD) * Dosya türleri arasında dönüşüm yapabilme * Gelişmiş seçim ve çizim araçları * Hazır logo, desen (pattern), site tuşları, reklam alanları oluşturabilme * Gelişmiş kesme, döndürme, fırça araçları * Grafik tablet desteği * EXIF bilgilerini düzenleyebilme == Dosya biçimi == XCF ya da tam adıyla eXperimental Computing Facility, GIMP'in yerel dosya biçimidir. Görüntü içindeki katmanları, seçimlik alanları, renk kanalları, şeffaflık, yolları ve kılavuzları saklama yeteneğine sahiptir. == Kullanım ipuçları == * Gimp, üç pencere olarak kullanmak yerine tek bir pencere olarak kullanmak istenirse bunun içinde "Pencereler" menüsünde yer alan "Tek Pencereli Kip" seçeneğine tıklanması yeterlidir. * Kovadan Dolum aracı CTRL tuşu ile birlikte kullanılarak ön plan rengi yerine arka plan rengi ile işlem yapılabilir. * Döndür aracı CTRL tuşu ile birlikte kullanılarak 15 derecelik açılarla döndürme sağlanır. * Katmanlar iletişim kutusundaki göz simgesine Shift tuşu ile birlikte basılarak o katman hariç tüm katmanlar gizlenebilir. İşlem tekrarlanarak tüm katmanlar görünür yapılabilir. * Yapıştırılan Katman üzerinde işlem yapmadan önce sağ tıklanarak Yeni Katman seçeneğiyle yeni bir katmana dönüştürülmeli veya Katmanı Çıpala seçeneğiyle kendinden bir önceki katmana çıpalanmalıdır. * Birçok eklenti yalnızca aktif olan katmanda çalışır. Eğer eklentinin tüm resim üzerinde çalışması isteniyorsa tüm katmanlar birleştirilmelidir (Resim > Resmi Düzleştir). * Bazı efektler tüm resimlere uygulanamaz. Bunlar menüde gri ve sönük olarak gösterilmiştir. Resmin kipi değiştirilerek (Resim> Kip), katmana bir alfa kanal eklenerek (Katman > Şeffaflık > Alfa Kanalı Ekle) veya resim düzleştirilerek (Resim> Resmi Düzleştir) aktif olmayan efektler kullanılabilir. * Seçim aracı kullanılırken Shift tuşu kullanılırsa yeni seçim önceki seçimlere eklenir. Eğer Ctrl tuşu kullanılırsa yeni seçim öncekilerden çıkarılır. * Çizim araçları (Boya Fırçası, Sprey veya Kalem) kullanılırken Shift tuşuna basılırsa son çizim noktasından fare imlecinin o anki konuma kadar düz bir çizgi oluşturulur. * Üzerinde daha sonra tekrar çalışılacak bir resmi GIMP'in yerel dosya biçimi olan XCF (.xcf) biçiminde saklayın. Böylece katmanlar ve bitmemiş tüm işler korunur. Proje bitirildikten sonra JPEG, PNG, GIF gibi biçimlerin birinde saklanabilir. * Yollar aracı kullanılarak karmaşık seçimler yapılabilir ve var olan yollar düzenlenebilir. Yollar iletişim kutusu birden fazla yolla çalışılmasına ve yolların seçime dönüştürülmesine imkân sağlamaktadır. * Basit kare veya çember çizimleri Düzenle > Seçimi Darbele ile yapılabilir. Bu oluşturulan seçim alanının kenarlarını darbeleyecektir. Daha karmaşık şekillerin çizimi içinse Yollar aracı veya Filtreler > Tarama > Gfig kullanılabilir. * Boya araçları seçimi değiştirmek için kullanabilir. Bunun için resim penceresinin sol alt tarafındaki Hızlı Maskeleme butonu veya Shift+Q tuşları kullanılabilir. Resimde boyama yapılarak seçim değiştirilebilir ve Hızlı Maskeleme butonuna tekrar basılarak normal seçim moduna dönülebilir. == Eklentiler == GIMP, eklentileriyle zenginleştirilebilen açık kaynak bir yazılımdır. İhtiyacınızı karşılayan eklentileri edinip hayalinizdeki resim işleme programına sahip olabilirsiniz. GIMP'in içeriğe duyarlı ölçekleme, siyah beyaz fotoğrafları otomatik renklendirme, CMYK desteği, katman efektleri, İnternet için kaydetme, droste efekti gibi onlarca faydalı eklentisi bulunmaktadır. GAP (Gimp Animasyon Paketi) eklentisi: Gimp ile hareketli görüntüler ve animasyonlar oluşturmaya yarayan eklentiler bütünüdür. Video, grafik ve İnternet sitesi tasarım işleriyle uğraşan birçok kullanıcı için önemli çözümler sunar. UFRaw eklentisi: Sayısal kameralardan alınan ham verileri okumak ve işlemek için kullanılan UFRaw'ın Gimp üzerinde kullanmaya yarayan eklentidir. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == === Türkçe === * UbuntuWiki'de GIMP belgeleri * GIMP ile temel fotoğraf işleme (garageolympo.blogspot.com) * LinuxFocus'daki GIMP içerikli yazılar ve nasıl belgeleri * Lay Lay Lom GIMP * Gimp Öğreniyorum (gimp.reha.us) === İngilizce === * GIMP e-posta listeleri * GIMP resmi eğitsel sayfaları * gimpology.com - GIMP eğitselleri * GIMPUsers kullanıcı topluluğu * Grokking the GIMP (GIMP Kitabı) * Kategori:Özgür yazılım Kategori:Taşınabilir yazılım Kategori:Grafik tasarım yazılımları Kategori:Teknik iletişim araçları Kategori:Çapraz platform yazılımları Kategori:Fotoğrafçılık yazılımları
Hasan Nusret Fişek (21 Kasım 1914, Sivas - 3 Kasım 1990, Ankara), Türk hekim. Türkiye'de Halk Sağlığı disiplininin kurucusu ve sosyalleştirilmiş sağlık hizmetlerinin mimarıdır. 1952'de doktorasını tamamlayan Fişek, Tıp Bilimleri Felsefe Doktoru olan ilk Türk'tür. "Herkese sağlık ve eşit, nitelikli sağlık hizmeti" düşüncesinin savunucusu idi. Meslek hayatı boyunca Sağlık Bakanlığı Müsteşarlığı, Refik Saydam Hıfzıssıhha Okulu Müdürlüğü, Hacettepe Üniversitesi Toplum Hekimliği Enstitüsü Müdürlüğü, Türk Tabipleri Birliği Başkanlığı gibi görevler üstlendi. Türkiye'de sağlık hizmetinin ülkenin ücra köşelerine kadar yayılması; köylere ebe, ilçelere doktor, yardımcı sağlık personeli, gerekli araç ve gereç ulaştırılması için çalıştı. Sağlık Müsteşarlığı döneminde "Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun" ile "Nüfus Planlaması Kanunu"'nun çıkarılmasını sağladı. Türkiye'de hızlı nüfus artışını sorununu ilk fark edenlerden birisi olan Fişek'in önderlik ettiği bir dizi araştırma; hızlı nüfus artışıyla sağlık, sosyal ve ekonomik sorunların bağlantısını kurarak ülkede nüfus artırıcı politikaların değiştirilmesine kaynaklık etmiştir. Hacettepe Tıp Fakültesi'nin kurulmasında ve gelişmesinde katkıları oldu. Üniversite bünyesinde Toplum Hekimliği ve Nüfus Etütleri Enstitüleri'ni kurdu. == Hayatı == 21 Kasım 1914'te Sivas'ta doğdu. Annesi Mukades Hanım, babası, Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından Tümgeneral Hayrullah Fişek'tir. 1932 yılında Kabataş Erkek Lisesi’ni, 1938 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'ni bitirdi. İlk resmî görev yeri Adana Sıtma Enstitüsü kurs tabipliği idi. Askerlik görevinin ardından Sağlık Bakanlığı Merkez Hıfzısıhha Enstitüsü'nde Bakteriyoloji şubesi asistanı olarak çalışmaya başladı. 1940 yılında eşi Perihan Hanım'la evlendi, bu evlilikten Kurthan Fişek ve Gürhan Fişek isminde iki oğlu oldu. Her iki oğlu da akademisyen olarak Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde öğretim üyesi olarak çalışmıştır. 1941'de bakteriyoloji uzmanı olan Fişek, 1943'te Çiçek Aşısı Servisi uzmanlığına atandı. Bu yıllarda biyolojik standartların ve yerli aşı üretiminin geliştirilmesi ekibine başkanlık etti. 1945 yılında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Bulaşıcı Hastalıklar Şubesi uzmanlığı görevini üstlendi. 1946'da ABD'ye giderek John Hopkins Halk Sağlığı Okulu'nda sağlık yönetimi ve ilişkili disiplinler üzerine çalışmalar yaptı. 1952'de Harvard Üniversitesi'nden tıp bilimleri doktora derecesi aldı ve Tıp Bilimleri Felsefe Doktoru olan ilk Türk unvanını aldı. Yurda döndükten sonra Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyokimya Enstitüsü'nde asistanlığa başladı. 1955'te biyokimya doçenti unvanını aldı ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından Biyolojik Standardizasyon bilirkişisi olarak görevlendirildi. 1958'de Ankara Hızısıhha Okulu'na Müdür olarak atandı. Türkiye'de hızlı nüfus artışını sorununu ilk fark edenlerden ve bu konuda ilk harekete geçenlerden birisi oldu. 1958-1960 yıllarında, hızlı nüfus artışıyla sağlık, sosyal ve ekonomik sorunların bağlantısını kuran bir dizi araştırmaya önderlik etti ve araştırmaları nüfus artırıcı politikaların değiştirilmesine kaynaklık etti. 1960'lı yıllarda nüfus ve aile planlaması programlarının kadın sağlığı ve kadın hakları çerçevesinde ele alınması gerektiğini ortaya koydu. Nüfus planlaması konusunda toplumu ikna etmek üzere kapsamlı bir kampanya başlatarak, gazetelere onlarca yazı yazdı ve konuyla ilgili din yetkililerinin desteğini sağladı. Ayrıca gebeliği önleyici yöntemlerle ilgili halk eğitimi çalışmalarının hem kadınlara hem de erkeklere yönelik olarak yapılmasını sağladı. 1960 Darbesi'nin ardından Sağlık Bakanlığı Müsteşarlığı'na getirildi. Kısa bir süre hem müsteşarlık görevini yürüttü, hem de Sağlık Bakanlığı’na vekalet etti. 1961 yılında kabul edilen 224 sayılı "Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun’un mimarı oldu. Millî Birlik Komitesi'nin yasa çıkarmaya yetkili olduğu son günün gecesinde çıkartılan yasa, sağlık hizmetinin ülkenin ücra köşelerine kadar yayılmasını; köylere ebe, ilçelere doktor, yardımcı sağlık personeli, gerekli araç ve gereç ulaştırılmasını amaçlıyordu 1960'lı yıllarda geniş bir hekim kesimini bu yasanın uygulanması için seferber etmeyi çalıştı. 1965 yılında müsteşarlıktan alındı. Danıştay kararı ile görevine döndü; ancak tekrar görevden alınıp tekrar Danıştay kararıyla görevine döndükten sonra ekibiyle birlikte Sağlık Bakanlığı'nan ayrıldı. Ankara Üniversitesi Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesi'nde çalışmaya başladı. 1966 yılında halk sağlığı profesörü unvanı aldı. Üniversitede "Toplum Hekimliği Enstitüsü" ile "Nüfus Etüdleri Enstitüsü"'nü kurdu ve yönetti. "Nüfus Etüdleri Enstitüsü"'nde beş yıl müdürlük yapan Fişek; disiplinlerarası ilişkiler kurmak, insan yetiştirmek, sağlıklı bir veritabanı oluşturmak üzere çalışmalar yürüttü. Bu çalışmalarının yanı sıra ‘Nüfusbilim Sözlüğü’nün oluşturulmasına önayak olarak demografideki kavramlara Türkçe karşılıklar bulunması için katkılarda bulundu. Toplum Hekimliği Enstitüsü'nü on beş yıl boyunca yönetti. 1966 - 1971 yılları arasında Hacettepe Üniversitesi "Mezuniyet Sonrası Eğitim Fakültesi" Dekanlığı görevini de yürüten Fişek'in akademik yaşamındaki son görevi Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Başkanlığı oldu. 1983 yılında emekliye ayrıldı. 1983-1990 yıllarında Türk Tabipler Birliği başkanlığı yaptı. İdam cezalarına ve ölüm cezalarının yerine getirilmesinde doktorlara görev verilmesine karşı çıktı; TBMM’de onay bekleyen kesinleşmiş ölüm cezası kararlarının yerine getirilmesini engellemekte önemli bir rol oynadı. İşkencelere karşı çıkarak cezaevlerinde yaşanan sorunlarla yakından ilgilendi. Nüfusbilim alanındaki çalışmaları nedeniyle Michigan Üniversitesi 150. yıl ödülüne, sağlığın sosyalleştirilmesi alanındaki çalışmaları nedeniyle İngiliz Kraliyet Akademisi üyeliğine layık görüldü. Nükleer Tehlikeye Karşı Barış ve Çevre İçin Hekimler Derneği, Atatürkçü Düşünce Derneği ve İnsan Hakları Derneği kurucuların arasında yer aldı. 1988 yılında kansere karşı zakkum uygulamasına şiddetle karşı çıktı; kanserli hasta ve yakınlarıyla, otlarla geleneksel (halk) ilaçlarından yardım uman belirli bir toplum kesiminin tepkisini çekti. Yaşamının son döneminde insan hakları sorunları ve tıp meslek ahlakı konuları ile çok yakından ilgilendi. 3 Kasım 1990'da prostat kanseri nedeniyle öldü. Bilime hizmetleri nedeniyle 1993 yılında TÜBİTAK Hizmet Ödülü'ne layık görüldü. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Nusret Fişek Web Sitesi * Fişek Vakfı Kategori:Cebeci Asri Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:1914 doğumlular Kategori:1990 yılında ölenler Kategori:Kabataş Erkek Lisesinde öğrenim görenler Kategori:Türk tıp akademisyenleri Kategori:Türkiye Sağlık Bakanlığı müsteşarları Kategori:İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesinde öğrenim görenler Kategori:Hacettepe Üniversitesi dekanları Kategori:Türk Tabipleri Birliği başkanları
Türkiye Komünist İşçi Partisi, Türkiye'de faal olarak yer alan yasa dışı komünist siyasi partidir. TDKP ile anlaşmazlığa düşen bir grup isimlerini TDKP/L olarak değiştirdi. Daha sonra bu birleşimin adını EKİM olarak değiştirerek siyaset yapmaya başladı. Ekim hareketi 1998 yılında ise partileşme sürecini tamamlayarak TKİP ismini aldı. TKİP'in yasa dışı olarak yayınlanmakta olan EKİM isimli bir merkez yayın organı bulunmaktadır. TKİP, Marksizm-Leninizm ideolojisini temel alır. Partinin Kızıl Bayrak adında bir gazetesi bulunmaktadır. == Dış bağlantılar == * == Kaynakça == Komünist İşçi Partisi Kategori:1998'de kurulan siyasi partiler Kategori:Yasa dışı komünist partiler
Bilgisayar, aritmetik veya mantıksal işlem dizilerini (berim) otomatik olarak yürütmek üzere programlanabilen dijital bir elektronik makinedir. Çağdaş bilgisayarlar, programlar olarak bilinen genel işlem kümelerini gerçekleştirebilir. Bu programlar, bilgisayarların çeşitli görevleri gerçekleştirmesini sağlar. Ayrıca bir bilgisayar sisteminin tam verimle çalışabilmesi için donanım, işletim sistemi ve çevresel cihazlara sahip olması gerekmektedir. Bu terim aynı zamanda bir bilgisayar ağı veya bilgisayar kümesi gibi birbirine bağlı ve birlikte çalışan bir grup bilgisayar anlamına da gelebilir. Çok amaçlı endüstriyel ve tüketici elektroniği, bilgisayarları kontrol sistemi olarak kullanır. Örneğin mikrodalga fırınlar ve uzaktan kumandalar gibi basit özel amaçlı aygıtlar, endüstriyel robotlar ve bilgisayar destekli tasarım gibi fabrika aygıtlarının yanı sıra kişisel bilgisayarlar gibi genel amaçlı aygıtlar ve akıllı telefonlar gibi mobil cihazlar da dahildir. Bilgisayarlar, milyarlarca başka bilgisayar ve kullanıcıyı birbirine bağlayan internete de (genel ağ) güç sağlar. Tarihteki ilk bilgisayarlar, sadece hesaplamalar için kullanılıyordu. Abaküs gibi basit elle işletilen araçlar, eski zamanlardan beri insanların hesaplama yapmasına yardımcı olmuştur. Sanayi Devrimi'nin başlarında, dokuma tezgâhları için gerekli olan kılavuz desenler gibi uzun sıkıcı görevleri otomatikleştirmek için bazı mekanik aygıtlar geliştirildi. Daha karmaşık elektrikli makineler, 20. yüzyılın başlarında özel eş hesaplamalar yaptı. İlk dijital elektronik hesap makinesi ise II. Dünya Savaşı sırasında geliştirildi. 1940'ların sonundaki ilk yarı iletken transistörleri, 1950'lerin sonlarında silisyum temelli MOSFET (MOS transistör) ve monolitik bütünleşmiş devre (IC) gibi çip teknolojileri izledi ve 1970'lerde mikroişlemci ve mikrobilgisayar devrimine yol açtı. Bilgisayarların hızı, gücü ve çok yönlülüğü, transistör sayılarının hızla artmasıyla (Moore yasasının öngördüğü gibi) o zamandan beri çarpıcı bir şekilde artmaktadır ve 20. yüzyılın sonları ile 21. yüzyılın başlarında Sayısal Devrim'e yol açmıştır. Geleneksel olarak, çağdaş bir bilgisayar en az bir işlem öğesinden, tipik olarak bir mikroişlemci biçiminde bir merkezî işlem biriminden (CPU), bir tür bilgisayar belleğinden ve tipik olarak yarı iletken bellek yongalarından oluşur. İşlem öğesi, aritmetik ve mantıksal işlemleri gerçekleştirir ve bir sıralama ve denetleme birimi, saklanan bilgilere yanıt olarak işlemlerin sırasını değiştirebilir. Çevresel aygıtlar arasında giriş aygıtları (klavyeler, fareler, oyun çubuğu vb.), çıktı aygıtları (monitörler, yazıcılar vb.) ve her iki işlevi de yerine getiren giriş/çıkış aygıtları (ör. 2000'li yılların dokunmalı ekranı) bulunur. Çevresel aygıt, bilgilerin dış bir kaynaktan alınmasına izin verir ve işlemlerin sonucunun kaydedilmesini ve alınmasını sağlar. == Etimoloji == Oxford English Dictionary'e göre, bilgisayarın bilinen ilk kullanımı İngiliz yazar Richard Brathwait'in 1613 tarihli The Yong Mans Gleanings adlı kitabındaydı: "I haue [sic] read the truest computer of Times, and the best Arithmetician that euer [sic] breathed, and he reduceth thy dayes into a short number." Terimin bu kullanımı, bir insan bilgisayarı, hesaplamaları veya hesaplamaları yapan bir kişiyi ifade eder. Sözcük 20. yüzyılın ortalarına kadar aynı anlamda devam etmiştir. Bu dönemin ikinci yarısında kadınlar, erkek meslektaşlarından daha az ücret alabilecekleri için genellikle bilgisayar olarak işe alındı. 1943'te insan bilgisayarlarının çoğu kadındı. Türkçe "bilgisayar" sözcüğünün kökeni ise, Türk bilgisayar mühendisi ve dilbilimci Aydın Köksal tarafından bilgi + say + -ar köklerinden türetilmiştir. == Tarihçe == === 20. yüzyıl öncesi === Cihazlar, çoğunlukla parmaklarla birebir örten fonksiyon kullanılarak binlerce yıldır hesaplamaya yardımcı olmak için kullanılmıştır. En eski sayma cihazı ise muhtemelen bir tür çetele çubuğuydu. Daha sonra, Bereketli Hilal boyunca kayıt tutma araçları, içi boş kil kaplarda mühürlenmiş, muhtemelen çiftlik hayvanları veya tahıllar gibi ögeleri temsil eden taşları (kil küreler, koniler, vb.) içeriyordu. Sayma çubuklarının kullanımı buna bir örnektir. Abaküs ise başlangıçta aritmetik görevler için kullanılmıştır. Roma abaküsü, MÖ 2400 gibi erken bir tarihte Babil'de kullanılan cihazlardan geliştirildi. O zamandan beri, birçok çeşitte hesap tahtaları veya tabloları icat edilmiştir. Bir Orta Çağ Avrupası sayım evinde, bir masanın üzerine kareli bir bez konur ve para miktarlarını hesaplamaya yardımcı olmak için işaretler belirli kurallara göre üzerinde hareket ettirilirdi. Derek J. de Solla Price'a göre Antikythera düzeneğinin bilinen en eski mekanik analog bilgisayar olduğuna inanılıyor. Astronomik ve navigasyon kullanımı için hesaplama ve ölçüm için birçok mekanik yardımcı yapılmıştır. Planisfer, 11. yüzyılın başlarında Bîrûnî tarafından icat edilen bir yıldız haritasıydı.G. Wiet, V. Elisseeff, P. Wolff, J. Naudu (1975). History of Mankind, Vol 3: The Great medieval Civilisations, p. 649. George Allen & Unwin Ltd, UNESCO. Usturlap, Helenistik dönemde MÖ 1. veya 2. yüzyıllarda icat edildi ve genellikle Hipparkos'a atfedilir. Planisfer ve dioptra'nın bir kombinasyonu olan usturlap, küresel astronomide birkaç farklı problem türünü çözebilen bir analog bilgisayardı. Mekanik bir takvim bilgisayarı ve dişli çarkları içeren bir usturlap, 1235'te İran'ın İsfahan kentinden Abi Bakr tarafından icat edildi. Bîrûnî, ilk mekanik dişli ay-güneş takvimi usturlabını, bir dişli takımı ve dişli çarkları olan, erken dönem sabit kablolu bilgi işleme makinesini icat etti. === İlk bilgisayarlar === İngiliz makine mühendisi ve bilgin Charles Babbage, programlanabilir bir bilgisayar kavramını ortaya çıkardı. "Bilgisayarın babası" olarak kabul edilen, 19. yüzyılın başlarında ilk mekanik bilgisayarı kavramsallaştırdı ve icat etti. 1833'te seyir hesaplamalarına yardımcı olmak için tasarlanan devrim niteliğindeki fark motoru üzerinde çalıştıktan sonra, çok daha genel bir tasarımın, bir Analitik Makinenin mümkün olduğunu fark etti. Programların ve verilerin girişi, o zamanlar Jakar gibi mekanik dokuma tezgahlarını yönlendirmek için kullanılan bir yöntem olan delikli kartlar aracılığıyla makineye sağlanacaktı. Çıktı için makinede bir yazıcı, bir eğri çizici ve bir zil bulunur. Makine ayrıca daha sonra okunmak üzere kartların üzerine sayıları da basabilecektir. Ayrıca makine, bir aritmetik mantık birimi, koşullu dallanma ve döngüler biçimindeki kontrol akışı ve entegre belleği bir araya getirerek, onu modern terimlerle Turing-tamamlanmış olarak tanımlanabilecek genel amaçlı bir bilgisayar için ilk tasarım haline getirdi.} === Dijital bilgisayarlar === ==== Elektromekanik ==== 1938'de Amerika Birleşik Devletleri Donanması, bir denizaltıda kullanılabilecek kadar küçük bir elektromekanik analog bilgisayar geliştirdi. Bu, hareketli bir hedefe bir torpido ateşleme problemini çözmek için trigonometri kullanan Torpido Veri Bilgisayarıydı. II. Dünya Savaşı sırasında diğer ülkelerde de benzer cihazlar geliştirilmiştir. === Modern bilgisayarlar === == Ayrıca bakınız == == Kaynakça == Kategori:Tüketici elektroniği Kategori:Elektronik sanayi Kategori:Alman icatları Kategori:Bilgisayar
Edebiyat, yazın veya literatür; olay, düşünce, duygu ve hayalleri dil aracılığı ile estetik bir şekilde ifade etme sanatıdır. Edebî yazılar yazan sanatçılara edebiyatçı denir. Daha kısıtlayıcı bir tanımla, edebiyatın; bir sanat formu olarak oluşturulan yazılar olduğu düşünülmüştür. Bunun nedeni, günlük kullanımdan farklı olarak edebiyatın, dil ürünü olması etkilidir. Edebiyatın, Hint-Avrupa dil ailesinde kullanılan sözcük karşılıkları Latince "literatura/litteratura"dan türevlendirilmiştir. Literatura/litteratura ise Latincede mektup ve el yazısı anlamına gelen "littera" kelimesinden türemiştir.Yazın sözcüğü ise Türkçedir. Edebiyatın konuları; deneme, drama, söylence, öykü, roman ve şiirdir. Bazı edebiyat eserlerinde gerçeklik, kurmaca gerçeklik şeklindedir. Eseri ortaya koyan sanatçı gerçek hayattan esinlendiği olaylar ya da fikirler ile kendi kafasındakileri harmanlar. Bunun sonucunda eserler hem gerçek hayattan hem de sanatçının duygu, düşünce ve hayallerinden izler taşır. Edebiyat; genellikle yazılı ürünler için kullanılan bir terim olmasının yanında, aslında sözlü ürünleri de kapsayan bir genişliğe sahiptir. Bu şekilde yazılı olmayan ve halk anlatımlarıyla yaşayan edebiyata sözlü edebiyat adı verilmektedir. Edebiyat, kurgu veya gerçek algı temelinde sınıflandırılabilir. Yine edebî eserlerin tasnifindeki bir diğer ölçüt mevcut eserin manzum ya da nesir olmasıdır. Bu temel ölçütlerin yanında edebî eserler, büyüklük formlarına göre de farklı adlar altında toplanır. Örneğin öykü, roman, kısa öykü veya drama birbirinden uzunluk kısalık ilişkisiyle de ayrılabilir. Bunların yanında, tarihsel süreç içerisinde edebiyatın sınıflandırılmasında estetiğin ve tür-şekil ilişkisinin de dikkate alındığı gözlemlenmektedir. Zaman içerisinde edebiyat kavramı büyük bir değişim geçirmiştir. Bugün için yazın, yazılı olmayan sözlü sanat formlarını da kapsamaktadır. Son yıllarda sanal ortamın gittikçe yaygınlaşmasıyla, edebiyatın yeni bir kolu olan e-ortam edebiyatı ortaya çıkmıştır. ==Etimoloji== Edebiyat sözcüğü Arapçadaki أدب, edeb teriminden gelir ve görgü, terbiye, konuk ağırlama adabı, yaşam tarzına ilişkin hikâye ve gözlemlerden oluşan gibi anlamlara gelir. Arapçadaki edeb teriminin kökeninin Sümerce olduğu düşünülmektedir. Nitekim Sümercede "é-dub-ba" (tablet ev) sözcüğü, "okul" manasına gelmektedir. Keza Arapçadaki yazı sanatıyla ilişkili başka kelimelerin de Sümerceden ödünç alınmış olması muhtemeldir. Türkçede edebiyat sözcüğü Tanzimat Dönemi'nde kullanılmaya başlanmıştır. Bundan önce ilm-i edeb, şiir veya inşâ gibi terimler kullanılmaktaydı. Edebiyat sözcüğü ilk defa Şinasi ve Namık Kemal'in yazılarında kullanılmıştır. Sözcüğün Latince karşılığı olan litteratura Fransızcaya geçmiş (littérature) ve Fransızcadan da Türkçeye geçmiştir. ==Tanım== Edebiyatın, edebiyatçılar tarafından ortak bir kanıya varılmış bir tanımı bulunmamaktadır. Edebiyat tanımlanması Platon'un Devlet kitabından günümüze kadar sürmektedir. Platon, edebiyatın genel anlamı ile hayatı yansıması olarak tanımlamış ve bu betim günümüze kadar varlığını korumuştur. Fransız roman yazarı Stendhal "Bir roman yol boyunca gezdirilen ayna demektir.", Georgi Plehanov ise "Edebiyat ve sanat, hayatın aynasıdır" demiştir. Bu tanımlamaları M. Parkhomenko ve A. Myasnikov "Sanat çoğu kez aynaya benzetilir. Bu benzetmenin yanlışlığı, on dokuzuncu yüzyıl klasiklerinin bile gözünden kaçmamıştır. Ayna, karşısında duran nesneleri donuk biçimde yansıtmaktan öte bir şey yapmaz, oysa sanat gerçeğin özüne doğru çok inebilmek için gerçeği seçer, çözümler ve yeniden biçimlendirir." şeklinde eleştirmişlerdir.Sanatta Sosyalist Gerçekçilik, çev. Seçkin Cılızoğlu, Yeni Dünya Yayınları, s. 19 Boris Suchkov ise iki fikrin sentezi "Sanat ve edebiyat yapıtlarının çizdiği dünya, gerçekliğin körü körüne bir kopyası değildir, ama, dünyanın rengini ve kokusunu kendinde muhafaza eder, şu basit nedenle ki, sanat her zaman için doğanın ve insan hayatının en özlü yanlarını ele almıştır. Her hakiki sanat yapıtının bir bildirisi olması gerekir; bu bir sanat yapıtının var olabilmesinin temel koşulu ve hayatî ögesidir. Sanat, gerçekliğin büyük disiplinine ancak boyun eğebilir, ona yardım edemez…" tanımını oluşturmuştur. İngiliz edebiyat eleştirmeni Terry Eagleton "Sağlam ve değişmez değerleri olan ve birtakım ortak özellikleri paylaşan eserler anlamında bir edebiyat tanımı olamaz" demiştir.Eagleton, Terry. Literary Theory: An Introduction. (Introduction: What is LiteratureX). Blackwell, Oxford, 1983. ==Edebiyat teorileri== Edebiyatın sınırları önceden belirlenmiş form ve kurallara göre tasarlanarak oluşturulan bir üretim mi yoksa baştan tasarlanamayan üretim sırasında bilinçaltı ve geçmiş tecrübelerin ışığında oluşturulan özgün bir eser mi olduğu Eski Yunan'da bu yana tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Öyleyse edebi metnin üretimini sorgulayan iki ana görüş vardır. ===Kurgucu anlayış=== İlk temsilcisi Aristoteles olup, ünlü düşünür Poetika adlı çalışmasında tragedyayı enine boyuna incelerken kurguyu ön plana çıkararak, sanatsal dışavurumu ikinci plana atmıştır. ===Dışa vurumcu anlayış=== MS. 1. yüzyılda Eski Romalı düşünür Longinus, Peri Hypsous (Yücelik Üzerine) adlı çalışmasında bir eserin sanatsal değerinin içindeki coşku miktarı ile ölçülebileceğini iddia ederek kurgucu anlayışı reddetmiştir. 20\. yüzyıl'dan itibaren her iki anlayışın ortaklaşa yansıtıldığı eserler üretilmiştir. Söz gelimi James Joyce’un Ulysses adlı romanı hem kusursuz bir kurguya sahip hem de dışavurumun yoğun kullanıldığı devrimci bir çalışma olarak dikkat çekmektedir. ==Edebiyat türleri== ===Türk edebiyatı=== Türkçe olarak üretilmiş sözlü ve yazılı metinleri. Türk dilinin, Türkiye topraklarında gelişen ilk ürünleri 13. yüzyılın sonu ile 14. yüzyılın başlarına aittir.Hamit Kemal, Liseler İçin Türk Edebiyatı Tarihi, A Yayınları, Ankara 2007 19\. yüzyıla kadar İran-İslâm medeniyeti çerçevesinde gelişen Türk edebiyatının ürünleri Halk edebiyatı ve Divan Edebiyatı olarak birbirinden farklı yanları olan iki kolda gelişti. Osmanlı sarayı çevresinde, Fars edebiyatı'nın etkisiyle üretilen klasik edebiyat denilen divan edebiyatı ağır basarken halk arasında, sözlü gelenek uzun bir zaman devam etti. ===İngiliz edebiyatı=== İngilizce olarak icra edilen edebiyat türü. Bu alanda eser veren sanatçıların ille de İngiliz olması gerekmez. Polonyalı Joseph Conrad, İskoç Robert Burns, İrlandalı James Joyce, Galli Dylan Thomas, Amerikalı Edgar Allan Poe, Hint Salman Rushdie, Karayipli V.S Naipaul İngilizce olarak birçok edebi eser vermişlerdir. Diğer bir deyişle, İngilizce Edebiyat dünyada konuşulan İngilizcenin çeşitli varyasyonları ve lehçeleri gibidir. Akademik alanda, İngilizce Edebiyat, İngilizce üzerinde çalışan bazı bölümlere, ikincil ve üçüncül eğitim sistemlerine ad olabilmektedir. İngiliz Edebiyatı'ndaki çok sayıda yazar çeşitliliğine rağmen, William Shakespeare'in eserleri, İngilizce konuşan dünya genelinde en önemli noktada yer almaktadır. ===Alman edebiyatı=== Orta Avrupa'da yaşayan Almanca konuşan toplulukların edebi yaratısı. Almanya, Avusturya, İsviçre ve bunların yanındaki Alsas (Fransa), Bohemya (Çekya) ve Silezya (Polonya) gibi bölgelerdeki çalışmaları kapsar. ===Fransız edebiyatı=== Fransızca kullanılarak ortaya çıkan edebiyat ürünlerini kapsar. Dünyanın en zengin ve en etkileyici edebiyatlarından biridir. Fransız yazarlar başta epik şiir, lirik şiir, drama ve kurgu olmak üzere edebi yazınların tümüne katkıda bulunmuşlardır. Fransız edebiyatı birçok ülkedeki yazarların çalışmalarını derinden etkilemiştir. 1600'lerde, Klasizm denen Fransız kültürel hareketi tüm Avrupa edebiyatında önemli etki bırakmıştır. 1700'lerin Fransız yazarları Avrupa edebiyatını kontrol altına almışlardı. 1800'ler boyunca, realizm ve sembolizm, birçok dilde yazan yazarların çalışmalarını şekillendirmesine yardımcı olmuştu. 1900'lerde ise, Gerçeküstücülük (Sürrealizm) ve Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk) Fransa sınırlarının dışına çıkarak diğer yazarlar, sanatçılar ve düşünürlerin çalışmalarını geniş ölçüde etkilemiştir. ===İtalyan edebiyatı=== İtalyan yazarlarca İtalyanca yazılmış edebiyat yapıtlarını kapsar. İtalya'nın siyasal birliğini 19. yüzyıla kadar kuramaması ve Katolik Kilisesi'nin etkisiyle, yazılı metinlerde uzun süre Latince kullanılmış ve yerel bir dilin yaygınlaşması öbür Avrupa ülkelerine göre daha geç başlamıştır. 12. ve 14. yüzyıllar arasında İtalya'da Fransızca düzyazı ve koşukla yazılmış romanslar okunmuş ve klasik metinlerden uyarlamalar yapılmıştır. Böylece 13. yüzyılda bir Fransız-İtalyan edebiyatı gelişmiştir. İtalyanlar Fransız öykülerini çoğu zaman uyarlayarak ve bunlara çeşitli eklemeler yaparak kaleme almışlardır. Bu edebiyatta Fransızca kullanılmakla birlikte, yazarlar yapıtlarına yer yer kendi lehçelerinin özelliklerini de katmışlardır. ===Rus edebiyatı=== 11\. yüzyılda Ruslar'ın Hristiyanlık'ı benimsemesinden sonra yazılan yapıtlarla başlar. Doğu Slav toplulukları ilk kez 10. yüzyılın hemen başında Kiev'de merkezi bir yönetim altında bir araya gelmişlerdi. Aynı yüzyılın sonlarında Kiev prensi tarafından benimsenen Hristiyanlık'ın halkın arasında yayılmasıyla okuryazarlık gelişebilme olanağı buldu. Bu yeni dinle birlikte Rusya'ya Yunanca ya da Slavca dinsel yapıtlar girdi. Yunancadan çeviriler yapılmaya başlandı. ==Ayrıca bakınız== ==Kaynakça== Kategori:Edebiyat
Mehmet Ruhi Su (1 Ocak 1912, Van - 20 Eylül 1985, İstanbul), Türk halk müziği ve opera sanatçısı, bağlama virtüözü. == Hayatı == Mehmet Ruhi Su, 1912 yılında Van'da doğdu."100 yaşındaki ses ve bir soru" , Sabah, 20 Mayıs 2012. 22 Temmuz 2012 tarihinde erişildi."Ruhi Su ölümünün 25. yılında anıldı" , ETHA, 21 Eylül 2010. 22 Temmuz 2012 tarihinde erişildi."100 yaşında bir dev: Ruhi Su" , 9 Mayıs 2012. 22 Temmuz 2012 tarihinde erişildi. Anne ve babasının kim olduğunu Ruhi Su kendisi de bilmediği gibi haklarında hiçbir bilgi de yoktur.Türküler'in 100'ü: Ruhi Su , 6 Eylül 2015, Ruhi Su - Hayatı. Oğlu Ilgın Ruhi Su, "Babamın 1912'de Van’da doğması, öksüzler yurdundan gelmesi, bugüne kadar hiçbir akrabasının çıkmaması düşünüldüğünde Ermeni olma ihtimali hayli yüksek" demiştir.Hasan Bülent Kahraman'a yanıt, Ruhi Su Kültür ve Sanat Derneği. 22 Temmuz 2012 tarihinde erişildi. Çocukluğunun büyük bir bölümünü evlatlık olarak verildiği yoksul bir ailede ve daha sonra da Adana Öksüzler Yurdu'nda (Darül Eytam) geçirdi. Bir ara İstanbul'da askerî okullarda okudu, ancak müzik sevgisi onu yeni arayışlara itti. Adana Öğretmen Okulu'nda okurken, Ankara'ya Müzik Öğretmen Okulu'na (Musiki Muallim Mektebi) girmeyi başardı. Adana Öğretmen Okulu’ndayken aşık olduğu ebe-hemşire olarak çalışan Münire Sevim adında bir kızla evlendi. 1934 yılında Balıkesir'de bir oğulları dünyaya geldi. Adını Güngör koydular. Güngör, altı yaşlarındayken Ruhi ile Sevim Hanım ayrıldılar. 1942'de Ankara Devlet Konservatuvarını'nın Şan bölümünü bitirdi. Aynı yıllarda sırasıyla Ankara Cebeci İkinci Ortaokulu'nda ve Hasanoğlan Köy Enstitüsü'nde müzik öğretmenliği yaptı. Cumhurbaşkanlığı Orkestrası'na seçildi, konservatuvarın opera bölümünde de okudu ve daha sonra da Devlet Operası'nda çalıştı. Devlet Operası sanatçısı olarak, Bastien Bastienne, Satılmış Nişanlı, Madame Butterfly, Fidelio, Tosca, Yarasa, Aşk İksiri, Rigoletto, Figaro'nun Düğünü, Maskeli Balo ve Konsolos gibi operalarda rol aldı. Türk Opera Sanatı'nın temelinde Ruhi Su'nun da katkısı büyüktür. Ankara Radyosu'nda onbeş günde bir yayınlanan türkü programları (Basbariton Ruhi Su Türküler Söylüyor) düzenledi; Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi'nde büyük bir koro oluşturdu. Aldığı klasik batı müziği eğitimi, ömrü boyunca kendini adadığı türkülerin yorum ve icrasına yaklaşımının kuramsal temelini oluşturdu. Ruhi Su, sosyalist dünya görüşü nedeniyle 1952-1957 yılları arasında 1951 TKP tevkifatı dolayısı ile hapis yattı. 1960'ta İstanbul'da Taksim Belediye Gazinosu'nda sahneye çıkan Ruhi Su, bir yandan da halk türkülerini kaydedip arşivleme görevini üstlendi. Bu arada radyoda da 'Basbariton Ruhi Su Türküler Söylüyor' anonsuyla sunulan bir radyo programı yaptı. Bu programlardan birinde söylediği "Serdari Halimiz Böyle N'olacak? Kısa çöp uzundan hakkın alacak" türküsü nedeniyle "halkı sınıflara ayırmak yoluyla Komünizm propagandası yapmak" suçlamasıyla radyodaki işine son verildi. Söylediği türkülerdeki siyasi vurgular yüzünden aleyhinde kampanyalar başlatılan ve işini kaybeden sanatçı, türküleri derleyip yeniden yorumlama işine kendi başına devam etti. 1975'te Dostlar Korosu'nu kurdu. 1978'den sonra çıkardığı kasetlerle halk müziğinin yaygınlaşmasına büyük katkıda bulundu. Aydınlara türkü dinlemeyi öğreten kişi olarak da bilinir. Ruhi Su Ahmet İsvan ve Necdet Uğur'un yoğun uğraşıları sonucu ilk kez 1977 yılında pasaport alabildi. Almanya, Hollanda, Belçika, İngiltere, Fransa ve Avustralya'da konserler verdi. Pasaportunun süresi doldu. Yeni pasaport başvurusu yakalandığı prostat kanserinin tedavisi için yapıldı, ancak hiçbir gerekçe gösterilmeden reddedildi. Su için altı Alman sanatçının Kültür Bakanlığı'na baş vurduğu öğrenildi. Heinrich Böll, Wolf Bierman, Ingeborg Drewitz, Günter Grass, Siegfried Lenz, Günter Wallraff imzalı mektupta, Kültür Bakanlığı'ndan Ruhi Su'nun yurt dışında tedavi edilebilmesi için pasaport verilmesine aracı olması isteniyordu. Aynı sanatçılar Ruhi Su'ya da bir mektup göndermişlerdi.Özlediğimiz Ruhi Su , 20 Eylül 2015.Anadolu'nun Sesi Ruhi Su 100 Yaşında , 18 Aralık 2012. Bunlar sonucunda nihayet kapılar aralandı ve "tedavi amaçlı ve yalnız bir defaya mahsus olmak üzere" yurt dışına çıkışına izin verildi. Ama artık çok geçti. 20 Eylül 1985 Cuma günü sabaha karşı 04.00'te Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi Onkoloji Servisi'nde öldü.Halk sanatçısı Ruhi Su öldü Doktoru Prof. Bülent Berkarda idi. 22 Eylül 1985 Pazar günü Şişli Camii'nde kılınan öğle namazını müteakip Zincirlikuyu Mezarlığı'nda toprağa verildi. Ruhi Su'nun cenaze töreni binlerce kişinin katılımıyla 12 Eylül darbesi sonrası dönemin ilk büyük kitle gösterisi haline dönüştü. Cenazede gözaltına alınan 160 kişi İstanbul siyasi şubede 15 gün süreyle gözaltında tutuldu.Ruhi Su'nun cenazesinde gözaltına alınanlara takipsizlik 1988 yılında kabri başında ikame edilen anıt, 2009 yılında kimliği belirsiz kişilerce silahlı saldırı ile kısmen tahrip edildi. Kendisi Alevi Deyişlerini okumuş, Pir Sultan'ın, Hatayi'nin ve diğer ozanların deyişlerini yorumlamıştır. Nazım Hikmet'in şiirlerini ilk besteleyenlerdendir. 1957'de Sansaryan Han'da hapisteyken daha sonra hayatını birleştirecek olduğu Sıdıka Umut için söylediği Mahsus Mahal adlı türküsüyle ünlendi. Ruhi Su'nun sesini korumadaki hassasiyeti hakkında pek çok anlatı vardır. Bunlara göre Ruhi Su, sesine zarar vermemek için kuruyemiş ve çamaşır suyundan uzak dururmuş. Sorulduğunda, sesini korumadaki bu hassasiyetinin sanata ve dinleyenlere saygısından kaynaklandığını ifade edermiş. Ruhi Su, ölümüne kadar 16 adet 45'lik plak, 11 adet de uzunçalar çıkardı. Vefatından sonra kurulan Ruhi Su Kültür ve Sanat Vakfı aracılığıyla eşi Sıdıka Su ve oğlu Ilgın Su özel arşivlerdeki ses kayıtlarından yararlanarak plak, kaset ve CD üretimini sürdürdüler. Vakfın merkezi Beyoğlu, İstanbul'dadır. Sanatçı hakkında Ajans21 tarafından, Ezgili Yürek: Ruhi Su (1995) (24 dk) adında bir belgesel hazırlanmıştır. Bu belgesel Ruhi Su hakkında hazırlanan ilk belgeseldir. Bunun dışında Avustralya Belgeseli ve Ruhi Su Belgeseli (Hilmi Etikan) adlarında iki belgesel film de Ruhi Su Kültür ve Sanat Vakfı aracılığıyla gösterilmektedir. Ruhi Su'nun eşi Sıdıka Su 18 Ekim 2006 tarihinde ölmüş ve Zincirlikuyu Mezarlığı'nda eşi Ruhi Su'nun kabrinin yanına defnedilmiştir. Yön Radyo tarafından hazırlanan 'Yüreğinde Anadolu'nun Ezgisi, Sesinde Dağların Yankısı- Ruhi Su' belgeseli Türkiye Gazeteciler Cemiyeti 2015 Yılı Sedat Simavi En İyi Radyo Programı Ödülüne layık görülmüştür. 2019 yılında Yurdaer Kişin'in hazırladığı 'Halk Türkülerinde Protest Olgu ve Ruhi Su' adlı tez, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Anabilim Dalı tarafından yayımlanmıştır. == Diskografi == * 1971: Seferberlik Türküleri ve Kuvayi Milliye Destanı * 1972: Yunus Emre * 1972: Karacaoğlan * 1973: Pir Sultan Abdal * 1974: Şiirler - Türküler * 1975: Köroğlu * 1976: El Kapıları (Sümeyra Çakır ve Ruhi Su Dostlar Korosu ile birlikte) * 1977: Sabahın Sahibi Var (Ruhi Su Dostlar Korosu ile birlikte) * 1978: Semahlar (Ruhi Su Dostlar Korosu ile birlikte) * 1980: Çocuklar, Göçler, Balıklar * 1981: Zeybekler * 1986: Pir Sultan'dan Levni'ye * 1986: Ezgili Yürek * 1986: Ekin İdim Oldum Harman * 1987: Kadıköy Tiyatrosu Konseri * 1988: Beydağı'nın Başı * 1988: Dadaloğlu ve Çevresi * 1989: Huma Kuşu ve Taşlamalar * 1990: Sultan Suyu "Pir Sultan Abdal'dan Deyişler" * 1991: Dostlar Tiyatrosu Konseri (Sümeyra Çakır ile birlikte) * 1992: Ankara'nın Taşına Bak * 1993: Uyur İken Uyardılar * 1994: Barabar * 1995: Aman Of * 2002: Seçmeler ve Hapishane Türküleri * 2003: Beni Ağlatırsan Yoluna Ağlat == Kaynakça == == Dış bağlantılar == *Ruhi Su Kültür ve Sanat Derneği *Ruhi Su, 1977 BBC Türkçe Kategori:1912 doğumlular Kategori:Van doğumlular Kategori:1985 yılında ölenler Kategori:Ruhi Su Kategori:Türk erkek şarkıcılar Kategori:Türk halk müziği ses sanatçıları Kategori:Türk sosyalistler Kategori:Türk marksistler Kategori:Türk opera şarkıcıları Kategori:İstanbul'da kanserden ölenler Kategori:Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:Prostat kanserinden ölenler
Mühendislik, köprüler, tüneller, yollar, araçlar ve binalar dahil olmak üzere makineler, yapılar ve diğer öğeleri tasarlamak ve inşa etmek için bilimsel ilkelerin kullanılmasıdır.definition of "engineering" from the https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/ Cambridge Academic Content Dictionary © Cambridge University Mühendislik disiplini, her biri uygulamalı matematik, uygulamalı bilim ve uygulama türlerinin belirli alanlarına özel vurgu yapan, geniş bir yelpazede uzmanlaşmış mühendislik alanları’nı kapsar. Mühendis, insanların her türlü ihtiyacını karşılamaya dayalı çeşitli yapılar yol, köprü, bina, peyzaj, çevre gibi şehircilik ve imar dışı alanların ilkeleri, bayındırlık; tarım, beslenme gibi gıda; fizik, kimya, biyoloji, elektrik, elektronik gibi fen; uçak, gemi, otomobil, motor, iş makineleri gibi teknik ve sosyal alanlarda uzmanlaşmış, belli bir mühendislik dalında mühendislik eğitimi görerek mezun olmuş ve "mühendis" ünvanını kullanmayı kanunen hak eden kimse.Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2011 Modern anlamda mühendis, bilim insanlarının ürettiği teorik bilgiyi teknisyen ve ustaların uygulayabileceği pratik bilgiye dönüştüren kişidir. Demir yolları inşaat mühendisi Arthur Mellen Wellington'a göre mühendislik, "Beceriksiz birinin iki dolara kötü yaptığı bir şeyi bir dolara iyi yapma sanatıdır.". ==Tanım== Amerikan Mühendislerinin Mesleki Gelişim Konseyi (ECPD, ABET)'in öncülü) "mühendisliği" şu şekilde tanımlamıştır: == Etimoloji == Mühendis kelimesi Arapça geometri (hendese) ile meşgul olan, geometri bilen kişi anlamına gelmektedir. == Mühendislik felsefesi == İlk başta matematik olmak üzere "İhtiyaçların karşılanmasında emniyet, ekonomi ve estetiğin göz önüne alınmasıdır."Ters mühendislik, mühendisliğin temelidir." Felsefî açıdan klâsik mühendislik, teklikten bütünselliğe ulaşmaktır. Ama ters mühendisliğin ilkesi, bütünsellikten tekliğe ulaşma gayesini taşır. Sanatsal tasarım ve aynı zamanda endüstriyel tasarım anlamında birçok sanatçı "tabiattan esinlendik ve ilham aldık" ifadesi içindedir. Aslında bu noktada ar-ge anlamıyla evrim bilimi, mevcut bilim tarafından ters mühendislik temelleriyle incelenerek şu anki bilimsel doğrusal mühendislik anlayışını var etmektedir. == Mühendislik dalları == Mühendislik, genellikle birkaç alt disipline ayrılan geniş bir disiplindir. Mühendis genellikle belirli bir disiplinde eğitim görse de, deneyim yoluyla çok disiplinli hale gelebilir. Mühendislik genellikle dört ana dala sahip olarak tanımlanır:Journal of the British Nuclear Energy Society: Volume 1 British Nuclear Energy Society – 1962 – Snippet view Quote: In most universities it should be possible to cover the main branches of engineering, i.e. civil, mechanical, electrical and chemical engineering in this way. More specialized fields of engineering application, of which nuclear power is ...The Engineering Profession by Sir James Hamilton, UK Engineering Council Quote: "The Civilingenior degree encompasses the main branches of engineering civil, mechanical, electrical, chemical." (From the Internet Archive)elektrik mühendisliği, inşaat mühendisliği, kimya mühendisliği ve makine mühendisliği. ===Elektrik mühendisliği=== Elektrik mühendisliği, yayın mühendisliği, elektrik devreleri, jeneratörler, motorlar, elektromanyetik/elektromekanik cihazlar, elektronik cihazlar, elektronik devreler, fiber optikler, optoelektronik cihazlar, bilgisayar sistemleri, telekomünikasyon, enstrümantasyon, kontrol sistemileri ve elektronik gibi çeşitli elektrik ve elektronik sistemlerin tasarımı, çalışması ve üretimidir. ===İnşaat mühendisliği=== İnşaat mühendisliği, altyapı (havaalanları, yollar, demiryolları, su temini ve arıtma vb.), köprüler, tüneller, barajlar ve binalar gibi kamu ve özel işlerin tasarımı ve inşasıdır. İnşaat mühendisliği geleneksel olarak yapı mühendisliği, çevre mühendisliği ve yerölçüm dahil olmak üzere birçok alt disipline ayrılmıştır. Geleneksel olarak askeri mühendislik'ten ayrı olarak kabul edilir. ===Kimya mühendisliği=== Kimya mühendisliği, ticari kimyasallar, özel kimyasallar, petrol arıtma, mikro fabrikasyon, fermentasyon ve biyomolekül üretimi gibi ticari ölçekte kimyasal süreçleri yürütmek için fizik, kimya, biyoloji ve mühendislik ilkelerinin uygulanmasıdır. Kimya tesislerinin tasarımı, kurulumu, işletiminden, yeni veya mevcut kimya ürünlerinin araştırılması ve geliştirilmesinde de kimya mühendisleri çalışır. Üretim süreçlerinin tasarımı ve analizinde ısı aktarımı, kütle aktarımı, ayırma işlemleri, proses tasarımı, reaksiyon mühendisliği gibi pek çok bilim dalı ve uygulamadan faydalanırlar. ===Makine mühendisliği=== Makine mühendisliği, güç ve enerji sistemleri, havacılık/uçak ürünleri, silah sistemleri, ulaşım ürünleri, motorlar, kompresörler, aktarma organları, kinematik zincirler, vakum teknolojisi, titreşim izolasyon ekipmanı, üretim, robotik, türbinler, ses ekipmanları ve mekatronik gibi fiziksel veya mekanik sistemlerin tasarımı ve üretimidir. ==Disiplinlerarası mühendislik== Disiplinlerarası mühendislik, uygulamanın birden fazla temel dalından yararlanır. Tarihsel olarak, deniz mühendisliği ve maden mühendisliği ana dallardı. Diğer mühendislik alanları imalat mühendisliği, akustik mühendisliği, korozyon mühendisliği, enstrümantasyon ve kontrol mühendisliği, Havacılık ve uzay mühendisliği, otomotiv, bilgisayar, elektronik, enformasyon mühendisliği, petrol, çevre, sistemler, ses, yazılım, mimari, ziraat, biyosistemler, biyomedikal,Bronzino JD, ed., The Biomedical Engineering Handbook, CRC Press, 2006, jeoloji mühendisliği, tekstil, endüstriyel, malzemeler, ve nükleer mühendislik'tir. Bu ve diğer mühendislik dalları Birleşik Krallık'ın 36 lisanslı üye kurumunda Mühendislik Konseyi temsil edilmektedir. Yeni uzmanlıklar bazen geleneksel alanlarla birleşir ve yeni dallar oluşturur - örneğin, Dünya sistemleri mühendisliği ve yönetimi, mühendislik bilimleri, çevre bilimi, mühendislik etiği ve mühendislik felsefesi dahil olmak üzere çok çeşitli konu alanlarını içerir. == Diğer mühendislik dalları == Zamanla bazıları aşağıda sıralanmış ama bunlarla sınırlı olmayan pek çok mühendislik dalı ortaya çıkmıştır: * Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği: Ham maddesi ağaç olan malzemenin işlenerek değerlendirilmesi, ağaçtan elde edilen ürünlerin tasarlanması ve buna ilişkin üretimin planlanması, ürünlerin kalite kontrolüyle ilgili mühendislik dalıdır. * Bilgisayar mühendisliği: Temel olarak yazılım, programlama ve algoritma ile ilgilenir. Bilgisayar ağları, veri tabanı yöneticiliği ve gömülü sistemler de diğer çalışma alanlarıdır. Bilgisayar mühendisliği (CE), bilgisayar donanımı ve yazılımını geliştirmek için gereken bilgisayar bilimi ve elektronik mühendisliği'nin çeşitli alanlarını birleştiren mühendislik dalıdır. Bilgisayar mühendisleri genellikle yalnızca yazılım mühendisliği veya elektronik mühendisliği (veya elektrik mühendisliği) yerine elektronik mühendisliği , yazılım tasarımı ve donanım-yazılım entegrasyonu konularında eğitim alırlar. * Deniz teknolojisi mühendisliği: Deniz teknolojisi mühendisliği, su taşıtı ve petrol platformları ve limanlar gibi sabit yapıların tasarımını, geliştirilmesini, üretimini ve çalışma davranışını kapsar. * Endüstri mühendisliği: İnsan, makine, enerji, para gibi girdileri belirli süreçlerden geçirerek ürün ve hizmete dönüştüren bütünleşik sistemlerin tasarımı ve iyileştirilmesiyle ilgilenir. * Enerji sistemleri mühendisliği: Yenilenebilir (güneş, rüzgâr, hidrolik, jeotermal vb.) ve yenilenemez (kömür, petrol, doğal gaz) enerji kaynaklarıyla ilgilenir. * Fizik mühendisliği: Doğadaki maddelerin yapısını ve aralarındaki etkileşimi inceleyen fizik bilimi bulgularının uygulama alanına dönüştürülmesi ile ilgilidir. * Geomatik mühendisliği: Aklınıza gelebilecek her türlü hassas ölçümün tek imza yetkilisidir. Ayrıca Harita Kontrol Mühendislerinin onaylamadığı taşınmaz yasal olarak geçerli değildir. * Havacılık ve uzay mühendisliği: Havacılık ve uzay mühendisliği, uçak, [[doğal kaynak|uydu]]lar ve roketlerin tasarımını, geliştirilmesini, üretimini ve operasyonel davranışını kapsar. * Jeoloji mühendisliği: Jeoloji mühendisliği, Dünya üzerinde veya içinde inşa edilen herhangi bir şeyle ilişkilidir. Bu disiplin, inşaat mühendisliği, çevre mühendisliği ve maden mühendisliği gibi diğer disiplinlerin çalışmalarını yönlendirmek veya desteklemek için jeolojik bilimleri ve mühendislik ilkelerini uygular. Jeoloji mühendisleri, yüzey ve yer altı ortamlarını etkileyen tesisler ve operasyonlar için örneğin kaya kazıları (örn. tüneller), bina temel sağlamlaştırma, şev ve dolgu stabilizasyonu, heyelan risk değerlendirmesi, yeraltı suyu izleme, yeraltı suyu iyileştirmesi, maden kazıları ve doğal kaynak arama gibi etki araştırmaları ile ilgilenirler. Yerkürenin başlangıcından günümüze kadar geçirdiği yapısal değişmeleri, yer kabuğunun yüzeyinin ve altının bugünkü durumunu inceleyen, yerleşim alanlarının ve her türlü mühendislik yapılarının yer seçimi çalışmalarının yürütülmesiyle ilgili eğitim verilen mühendislik dalıdır. * Maden mühendisliği: Yeraltında bulunan kaynakların ve madenlerin üretimini günümüz tekniğine uygun olarak inceler. * Mekatronik mühendisliği: Mekatronik kelime anlamıyla makine ve elektronik kelimelerinin birleşimiyle oluşturulmuş yeni bir terimdir. Mekatronik mühendisliği; kontrol otomasyon mühendisliği, makine mühendisliği, yazılım mühendisliği, elektrik elektronik mühendisliği dallarının kesişiminden oluşan yeni bir mühendislik dalıdır. İlgi alanları genellikle sanayide bulunan robotik cihazlardır. *Metalürji ve malzeme mühendisliği: Çeşitli birçok ham maddeden kullanışlı ürünlerin ve malzemelerin üretimi ve geliştirilmesinde rol alan mühendislerdir. Metaller ve çeşitli birçok ham maddenin günlük hayattaki uygulamalarıyla ilgilenmekle beraber, kullanışlı malzemelerin tasarımı ve var olanların geliştirilmesiyle ilgilenmektedirler. * Polimer mühendisliği: Plastik, kauçuk ve elyaf gibi polimetrik malzemelerin üretimi ve şekillendirilmesiyle ilgilenir. * Uzay mühendisliği: Uzay Mühendisliği, dünya çevresindeki hava-uzaydan ekonomik, bilimsel ve teknolojik amaçlı hizmet ve ürün sağlamayı maçlayan bir mühendislik dalıdır. Uzay mühendisleri sivil ve askeri kuruluşlarda, dünya çevresinde yörüngeye konacak insanlı ve insansız hava-uzay araçlarını ve bunları yörüngeye koyacak roketleri tasarlayan ve inşa eden, görev ve yol planlarını hesaplayan, sürekli kontrol ederek, görevlerini yerine yetirmelerini sağlayan mühendislerdir. Ayrıca, hava-uzay araçlarında yapılacak bilimsel ve teknolojik amaçlı deneylerin gerçekleştirilmesinde de görev alırlar. * Ziraat mühendisliği: Bitkisel üretim, hayvansal üretim yanında tarımsal biyoteknoloji, tarım makineleri, kültürteknik, toprak bilimi ve bitki besleme, tarım ekonomisi, tarım ürünleri teknolojisi, bitki koruma, peyzaj mimarlığı ve biyogazdan enerji üretimi alanlarında uğraş veren mühendislik dalıdır. == Ayrıca bakınız == * Mühendislik ana hatları * Mühendislik dalları listesi * Mühendislik felsefesi * Mühendislikte kadınlar * Mühendislik yönetimi * Mühendislik Fiziği * Altyapı * Mühendislik etiği == Kaynakça == Kategori:Ana madde konuları Kategori:Mühendislik meslekleri Kategori:Bilim felsefesi Kategori:Etik
Mehmed Mustafa SubhiOrijinal yayın: ; Türkçe çeviriler: 1) ; 2) ; mevcut çeviri ikinci Türkçe çeviriden alınmıştır. (Osmanlıca: ), kısaca Mustafa Suphi, veya bazı kaynaklarda kullanıldığı haliyle Osmanlıca yazıma göre Mustafa Subhi (4 Ağustos 1882 veya 4 Mayıs 1883Paris, Archives de Sciences Po [Sciences Po kurumunun arşivleri, ASP], Mr. Soubhy Moustapha klasörü, 1907–08 eğitim yılına ait öğrenci belgesinden aktaran: \- 28 Ocak 1921), Türk komünist ve Türkiye Komünist Partisinin ilk Merkez Komitesi Başkanı. == Yaşamı == === Erken dönemler === ==== Ailesi ==== Aslen Samsunlu bir aileden gelmektedir. 2 Şubat 1895 tarihli Sicill-i Ahvâl Defteri, No.: 57, sayfa 73'e göre babası, 26 Mart 1812 Giresun doğumlu Mevlevîzade Saadetlû Ali Rıza Efendi'dir. Yine Sicill-i Ahvâl Defteri kaydına göre 28 Kasım 1880 tarihinde 20 yaşında Giresun Rüsum-ı Sitte idaresi'nde mülâzemete (staja) başlamış, 30 Temmuz 1881 tarihinde 200 kuruş maaşla mubassırlığaOsmanlı dönemi gümrüklerde muhafaza memurlarına veya öğrenci inzibatına bakan memur, buradaki anlamı gümrükle alakalı olanıdır. alınmış, 5 Aralık 1883 tarihinde aynı maaşla ayriyeten katib-i saniliğe nakiledilip Reji idaresi bidayet-i teşekkülünden istiğnaya çıkarılarak 14 Nisan 1884 tarihinde 250 kuruş maaşla memuriyet-i sabıkaya ricat ve ahiren 400 kuruşla Tirebolu memurluğuna tahvil ettirilse de adem-i kabulünden naşi açığa çıkmış, 13 Ağustos 1885 tarihinde Giresun Duyun-ı Umumiye Müdiriyeti'ne maa-mubassır (mubassırlıkla birlikte) katib-i saniliğe 200 kuruşa 3. defa tayin olunmuş, 13 Ekim 1886 tarihinde olduğu yerden ayrılmış, 15 Cemaziye'l-Evvel 1306 (Hicrî)/5 Kanun-u Sani 1304 (Rumi)/17 Ocak 1889 (Miladi) tarihinde aynı maaşla yeniden memuriyete girmiş, 4 Mayıs 1890 250 kuruş aylıkla yerine Düyun-ı Umumiye memurluğuna naklolunmuştur. Daha sonradan 1912 yılında Konya valiliği de yapan Ali Rıza Efendi, Cumhuriyet döneminde de bürokrat olarak hizmet vermiş, 1930'da Samsun valiliği yapmış ve 28 Mart 1953'te ölmüştür. Annesi, belediye başkanlığı döneminde Samsun'daki sıtma kaynağı görülen sazlığı kurutan Halil Hilmi Efendi'nin kızı Hikmet'tir.; Salih Zeki Kuşarkov hatayla "Halim kızı Hikmet" demektedir, bkz: "Subhi Yoldaş ve 16 Şehitler" (20 Ocak 1936, daktilo metin). S.Z. [Kuşarkov, Salih Zeki.]. içinde: Ailenin 9 çocuğundan en son hayatta kalanı, Fitnat Hanım'dı. ==== Doğum tarihi ==== Mustafa Suphi, Resmî Hâl Tercümesi'ne göre 4 Ağustos 1882 doğumludur. Buna karşılık Paris'te doldurduğu öğrenci formunda doğum tarihini, 4 Mayıs 1883 olarak yazmıştır. Zamanın Trabzon Vilayeti'ne bağlı olan Giresun kazasında doğdu. ==== Eğitimi ==== İlk öğrenimini Kudüs ve Şam'da, idadi (lise) öğrenimini Erzurum'da gördü. 1905 yılında İstanbul Hukuk Mektebi'nden mezun olduktan sonra Paris'te Siyasal Bilgiler Okulu'nu kazandı. ===== Fransa ===== küçükresim|sol|Mustafa Suphi'nin Paris'te eğitim gördüğü kurumdaki öğrenci belgesi Doldurduğu bir ankete göre Suphi'nin siyasi faaliyetlere girişimi, 1906 yılından itibaren başlamıştır. Mustafa Suphi, 1908 sıralarında Paris'te görülmektedir.; ; Fransa'da bulunduğu dönem, Mustafa Suphi'nin Celestin Bougle gibi isimler başta olmak üzere burjuva sosyolog olarak nitelendirilebilecek düşünürlerin etkisinde kaldığı yıllardır. Bu yıllarda Suphi'nin İttihatçılar ile yakın ilişki içerisinde olduğu bilinmektedir. Dönemin hükûmet gazetesi olan Tanin gazetesinin muhabirliğini yapmıştır. Aynı zamanda Suphi, Osmanlı Talebe Birliği'nin başkanlığını da bu dönemde yürütmüştür, ki bu birliğin kimi üyeleri muhalifleri gözetlemek şeklinde faaliyet yürütmektedir. Bu konu, Paris Emniyet Müdürü'nün hazırladığı 29 Haziran 1910 tarihli bir istihbarat raporuna şöyle yansımıştır:Archives du ministère français des Affaires étrangères (AMAEF). Nouvelle serie. Turquie, 7, f. 91.'den aktaran: ; ; ; mevcut çeviri ikinci Türkçe çeviriden alınmıştır. Bu dönem Suphi, 1910 yılında "L'organisation du crédit agricole en Turquie" ("Türkiye'de tarım kredilerinin örgütlenmesi") isimli bir tez yazar ve bu tezi özet olarak "Bulletin du bureau des institutions economiques et sociales" ("Ekonomi ve Sosyal Enstitüleri Bürosu Bülteni") dergisinde yayınlanır.; ; ; Üniversiteden mezun olduğunda Mustafa Suphi'nin akademik unvanı, Legum Doctor (LL.D.) idi. === İstanbul'a dönüşünden sürgüne kadar === Eğitimini tamamladıktan sonra İstanbul'a döner. Burada Tanin, Servet-i Fünûn ve Hak gazetelerine yazılar yazar; Ticaret Mekteb-i Alisi'nde, Darülmuallimin-i Aliye ve Mekteb-i Sultani'de hukuk ve iktisat dersleri verir. ==== İttihat ve Terakki'ye muhalefet dönemi ==== İttihat ve Terakki Fırkası'nın 1911 yılındaki genel kongresine Anadolu delegesi olarak katılır. İttihatçılıktan kopuşu bu kongreden sonra başlar ve 1912 Ağustos'unda partiden tamamen ayrılır ve fırkaya muhalefet etmeye başlar. 1912 yılında Ahmet Ferit'in başkanlığında kurulan ve kurucuları arasında Yusuf Akçura'nın da bulunduğu Millî Meşrutiyet Fırkası'nın kurucuları arasında yer alır. ==== Sürgün ==== Suphi, muhaliflere karşı 1912 yılının sonlarında başlayan sürgün furyasından nasibini alır ve Sinop'a sürülür. Sinop'taki Rus konsolos yardımcısı V. Ciudiçi'nin (В. Джиудичи) 15 Haziran 1913'te (eski takvim) İstanbul'daki başkonsolosluğa ve 24 Haziran 1913'te (eski takvim) St. Petersburg'daki Dış İşleri Bakanlığı 1. Dairesine yazdığı raporlarında "Vezir Mahmut Şevket Paşa'nın öldürülmesine dahiliyet dolayısıyla 600 şüphelinin Sinop'a sürüldüğü ve içlerinde bir yüksek öğrenim ["liseum"] profesörü M. Subhi'nin olduğu[...]", "hepsinin mahkemesiz sürüldüğünü[...]" ve "17'sinin –tanınmış yetkililer ve görevliler- şehirde denetim altında tutulduğu[...]" bilgisi geçmekteydi.Архив внешней политики России (АВПР), ф. Политархив, оп. 1, д. 1212, лл. 142 - 143.'ye atıfla: ; ; === Rusya'ya kaçış ve komünizme geçiş === 1914 yılının başlarında kendisini komünist düşünceyle tanıştıracak olan süreç, bir grup arkadaşı ile birlikte bir tekne ile Rusya’ya kaçmalarıyla başlar. Kaçışı, merkezde gözetim altında yaşadığı için görece daha geniş imkanlara sahip olan sürgünler örgütler. 14 kişi, Rusya'dan dönen bir taka sahibiyle anlaşarak 24 Mayıs'ta (eski takvim) yola çıkıp, 29'unda Balıklava'ya, sonra da Sivastopol'a varırlar.ЦГАОР СССР, ф 102, 1914 г., д. 300"б", лл. 9, 10, 17.'ye atıfla: ; ; Sivastopol Jandarma Ofisi yönetiminin bir raporuna göre, Temmuz 1914 başlarında Bakü'ye gitmek üzere Sivastopol'dan ayrıldı.ЦГАОР СССР, ф. 102, 1914 г., д. 300"б", л. 17.'ye atıfla: ; ; Suphi bu dönemlerde Osmanlı'ya dönük çeşitli faaliyetlerde bulunur. Osmanlı'nın yaklaşan savaşa girmesine karşı çıkar. Bir dönem Rusya'daki Türklerin hayat standartları ile ilgilendiğinden, Batum'a geçer.; ; Savaş başladıktan sonra Rus hükûmeti bütün Türk vatandaşlarını gözaltına aldı. 22 Ekim 1914 (eski takvim)'te 975 savaş esiri çeşitli işlerde çalıştırılacakları Kaluga'ya gönderildi, yine Kasım 1914 başlarında Kafkasya'dan başka bir tren daha geldi. Suphi, ayrı bir sivil gözaltı altında başta Starom Torg'da Orlov Podvorya'sına yerleşti, sonrasında Blagoveşçenskaya Caddesi'nde bir apartmana taşındı.; ; Bu dönemde Suphi, Kaluga Valisi'ne siyasi sığınmacı pasaportu ve geçim kaynağı başvurusunda bulunsa da bu talepleri kabul edilmedi ve Suphi Fransızca dersi vererek geçimini sağladı.Государственный архив Калужской области. ф. 32. оп. 4. д. 1503. лл. 249, 254. ve Государственный архив Калужской области. ф. 32. оп. 4. д. 1503. л. 311.'e atıfla: ; ; 9 Eylül 1915 (eski takvim) tarihli tüm Türklerin sürgünü emri üzerine Kaluga valisi, 1 hafta sonra içinde Suphi'nin de olduğu 741 kişiyi Urallar'a sürdü ve Suphi, iddiaya göre Urallar'da 1915 yılında Rusya Sosyal-Demokrat İşçi Partisi (Bolşevik) üyesi oldu.; ; 1936 tarihli not tipi bir belgede ise Abid Alimof'un Suphi'ye 1917'de Urallar'da rastladığını, Suphi'nin Bolşevik devrimi sonrası etrafında komünist propagandası yaptığı iddia edilmektedir. === 1918-1920 yılları arasında devrime katılımı === [[Dosya:Mustafa Suphi-3.1 Tashkent.jpg|küçükresim|300px|sağ|Mustafa Suphi (sandalyede oturan sıra soldan [bakana göre sağdan] dördüncü), 1. Tatar Dil Konferansı delegeleriyle birlikte. Aynı zamanda Kazan Müslüman Sosyalist Komitesi Başkan Yardımcısı Emine Muhiddinova (aynı sıra, soldan [bakana göre sağdan] beşinci) da fotoğrafta görülebilir.]] ==== 1918 ==== Şubat Devrimi ile serbest kalan Suphi, Ekim Devrimi'nden sonra Şubat-Mart 1918 civarı Moskova'ya gider. Burada, Narkomants'a katılıp komite altında faaliyet yürütür, Stalin'in de onayıyla Narkomants'a bağlı Müskom (Müslüman Komiserliği) altında bir Türk Şubesi teşkil eder ve bunun yayın organı olarak Yeni Dünya'yı çıkarır."Mustafa Suphi beş sene evvel Moskova'da" (Kanunusani 1923). Manatof, Şerif. içinde: Bu dönemde daha çok Kırım ve Odessa'daki, Rusya kökenli ya da savaş esiri Türkler arasında çalışma yürütür. Kızılordu içinde örgütlenen Türk savaş esirlerinden bir birlik ile Rus İç Savaşına katılır. ===== Türkiye Sol- Sosyalistleri Konferansı ===== 17-23 Haziran 1918 tarihlerinde Kazan'da toplanan 1. Müslüman Komünistleri Konferansı sonucu kurulan Tüm-Rusya Müslüman Komünistleri (Bolşevik) Partisi'ne bağlı olacak bir Türkiye teşkilatının kurulması için konferansta alınan "Türkiye Sol-Sosyalistleri Konferansı toplanması" kararı sonucu 22-24 Temmuz 1918 tarihlerinde Moskova'da, Merkezi Muskom binasında Türkiye Sol-Sosyalistleri Konferansı toplanır; toplantıda Türk Sosyalist-Komünistleri Teşkilatı isimli bir yapı kurulur."Mustafa Suphi". Akal, Emel. içinde: Siyasi programın belirleneceği ikinci bir kurultay 3 ay sonrası için düşünülse de, iç savaşın ortasında kalması sonucu planlanan kurultay gerçekleştirilemez."Mustafa Suphi". Akal, Emel. içinde: ===== Sol-SR ayaklanması, Yeni Dünya Hakkında rapor ve Müslüman Komünistler Kongresi ===== Temmuz 1918 Sol-SR ayaklanması sonrası, genelde sol-SR'lere de yakınlığı iddia edilen Suphi için zorlu bir süreç başladı.Etraflıca bilgi için bkz: "Mustafa Suphi". Akal, Emel. içinde: Bu dönem, bilhassa Suphi'nin rakipleri, Suphi'nin sol-SR ilişkili olduğu şaibesi yaratmışlardır. ====== Yeni Dünya hakkında rapor (Eylül 1918) ====== Yine bu dönemlerde, Eylül 1918'de Narkomnats, komiseri Stalin'e Mustafa Suphi'nin ve çıkarttığı Yeni Dünya'nın Bolşevik olmadığı, Bakü Komünü hakkında yanlış değerlendirmeler yaptığı, sosyal- patriyotizmi, Prusya gericiliğini vb.'ni savunan bir yayın olduğu temalı bir rapor yazıldı. Raporda şöyle deniyordu:GARF. Fond: P-1235. Opis: 93. Ed. Xr.: 163. LL. 206, 210, 211 vd.'nden aktaran: ; ====== Müslüman Komünistler Syezdi (4-10 Kasım 1918) ====== [[Dosya:Sultan-Galiev in First All-Russia Congress of Communist Organization of Orient Peoples in 1918.jpg|küçükresim|300px|sağ|Mustafa Subhi (ayakta duran ilk sıra en soldan [bakana göre sağdan] altıncı) ve Sultan-Galiyev (ayakta duran ilk sıra en soldan [bakana göre sağdan] ikinci), Birinci Tüm-Rusya Müslüman Komünistler Kongresi (4-10 Kasım 1918)'nde.]] 4-10 Kasım 1918 tarihlerinde toplanan Müslüman Komünistleri Syezdi'nde Türkiye Sosyalist-Komünistleri Teşkilatı'nın (isminden yola çıkılarak) "sol-SR olduğu", "sosyal-şoven olduğu", "içinde ajanlar olduğu", "gerçek bir komünist teşkilatı olmadığı" vb. gerekçelerle syezd'den çıkarılması istenir."Mustafa Suphi". Akal, Emel. içinde: RGASPI. Fond: 558. Opis: 1. Delo: 3724. Suphi örgüt içinde çeşitli Osmanlı ajanları olduğunu kabul eder ve bunlar ihraç edilir ama sol-SR'lik, sosyal-şovenizm vb. suçlamalarını reddeder. TSKT syezdden atılmaz ama Suphi bu dönemde zorlanır. ====== Enternasyonalist Toplantı (19 Aralık 1918) ====== Suphi'nin şahsına dönük tüm bu saldırılara karşın, Suphi'nin korunduğu ve bu saldırıları atlattığı anlaşılmaktadır, zira Suphi'nin konumu bozulmaksızın kendisi, Komintern'in kuruluşuna giden yolda bir durak olan 19 Aralık 1918 tarihli Enternasyonalist Toplantı'ya Türkiye'yi temsil eden konuşmacı olarak katılıp burada Türkiye ve Rus devriminin önemi üzerine bir konuşma yapmıştır."Rede des türkischen Kommunisten Gen. Subhi.". Subhi, Mustafa. içinde: ; "Soubkhi (communiste turc, parle en langue turque)". Soubkhi, Moustapha. içinde: ; ==== 1919 ==== ==== 1920 ==== ===== Taşkent ===== Mustafa Suphi, B. Ömerov ve R. Şakirbeyov'un aktardığına göre, 17 Ocak 1920 tarihinde toplanan Türkistan Müslüman Komünist Örgütleri Merkezi Bürosu (Müsburo) 3. Bölgesel Konferansı'na ve 12-18 Ocak 1920 tarihleri arasında toplanan Türkistan Komünist Partisi 5. Genel Bölgesel Konferansı'na katıldı ve konferansları Türk komünistleri adına selamladı. ===== Bakü ===== ====== Bakü'ye geliş ====== Mustafa Suphi, 27 Mayıs 1920 tarihinde Bakü'ye gelmiştir. ====== Birinci Doğu Halkları Kurultayı ====== Birinci Doğu Halkları Kurultayı'nın başkanlık divanında yer almıştır. ====== TKP'nin kuruluşu ====== 10 Eylül 1920’de 15 bölgeden gelen 75 delegenin katılımı ile 10-16 Eylül 1920 tarihleri arasında Türkiye İştirakiyun Teşkilatı 1. Kongresi toplanmış, bu kongrede Rusya'daki ve Türkiye'deki tüm teşkilatların birleştirilmesi kararı alınmış ve Türkiye Komünist Fırkası kurulmuştur. ==== 1920-1921 ==== ===== Türkiye'ye geçiş evresi ===== Sovyet hükûmeti tarafından güvenilen ve Anadolu’daki komünist hareketin gelecekteki lideri olarak görülen Suphi, partinin aldığı karar doğrultusunda Anadolu’ya geçme ve Türkiye'deki komünist harekete yön verme kararını alır. Bu kapsamda işgale karşı Anadolu'da savaşmak üzere Sovyetler Birliği'nde bulunan Türk askerlerden bir Bolşevik Tabur oluşturulur ve Anadolu'daki Kuvâ-yi Milliye hareketi komutanlığının emrine verilir. Ancak bu birliğin beraber savaşması mümkün olmayacak ve askerler değişik birliklere dağıtılacaktır. 1921 yılının Ocak ayında BMM'nin çağrılısı olarak Ankara’ya doğru yola çıkan Suphi ve arkadaşlarının Türkiye'de siyasi kargaşa çıkartmak istediğinden şüphelenen TBMM ve Doğu Cephesi Komutanlığı kendilerine koruma vermeyerek, Kars ve Erzurum’da linç girişimlerine uğramalarına ilgisiz kalırlar. ===== Ölümü ===== 1921 yılının 28 Ocağı'nı 29'a bağlayan gecesi 14 yoldaşı ile birlikte Trabzon'dan Sovyetler'e geri gönderilmek için bindirildikleri teknede Kayıkçılar Kahyası Yahya Kahya tarafından öldürüldüler. Daha sonra bindikleri tekne de batırılmış, ve kimsenin cansız bedeni bulunamamıştır. Saldırıdan sadece Mustafa Suphi’nin karısı Meryem sağ olarak kurtulabilmiştir. O da Yahya tarafından önce seks kölesi yapılmış daha sonra ise bölgenin zenginlerinden Nemlizade Ragıp Bey’e satılmıştır. ====== Ölümü sonrası ====== Cinayetin baş sorumlularından Yahya Kahya, bölgede yaptığı yolsuzluklar ve Enver Paşa'yı ülkeye sokma planları yüzünden daha sonradan Sivas'ta ağır ceza mahkemesinde yargılansa da, suçsuz bulunup salıverildi. Bunun üzerine Yahya Kahya'nın özellikle dost meclislerinde "Sanki bütün işlerde, ben tek başıma mı idim? Daha üstüme varırlarsa, her şeyi olduğu gibi ortaya dökerim." minvalli sözler söylemesi sonrası Yahya Kahya, kimliği belirsiz kişiler tarafından öldürüldü. Ölümünü gündeme getiren Trabzon mebusu Ali Şükrü de kısa bir zaman sonra (iddiaya göre) Topal Osman tarafından öldürüldü. Topal Osman da, işlediği iddia edilen cinayet yüzünden İsmail Hakkı tarafından öldürüldü. Böylece, cinayetin icracılarının başı Yahya Kahya, bir seri ölümler zincirinin kurbanı oldu. 20 Şubat 1921 tarihli RKP (B)'nin parti içi raporunda cinayetin ilk ulaşan haberleri üzerinden yapılan bir değerlendirmede, RKP (B)'nin TKP'nin ülkeye geçme çalışmasının eleştirisi olarak anlaşılabilecek kimi analizler yapılmış ve daha çok "sol sapmanın", "maceracılığın", "keyfiyetçiliğin" tehlikelerine dikkat çekilmiştir.TsPA. Fond: 5. Opis: 2. Delo: 2.'ye atıfla: 28 Mayıs 1923 tarihinde evlendiği, bir dönem New York Başkonsolosluğu da yapan M. A. Tevfik Yükselen (ö. 21 Eylül 1941)'in eşi ve Mustafa Suphi'nin kız kardeşi Jale İsmet hanım (1900-6 Ocak 1951) da, daha sonradan girdiği bir bunalım sonucu intihar etmiştir. ====== Ölümü üzerine tartışmalar ====== Bazı kaynaklara göre Mustafa Suphi Enver Paşa'nın Moskova'daki siyasi faaliyetlerinden haberdardı ve Enver Paşa'nın Türk Ulusal Hareketi'nin yenilgiye uğramasından sonra Bolşevikleri kullanarak Türkiye'deki otoriteyi ele geçirme planını biliyordu. Suphi'nin bu gizli planını ifşa etmesinden endişe edildiği için onun taraftarları tarafından öldürüldüğü iddia edilir. Ayrıca Murat Bardakçı; Yahya Kahya'nın Enver Paşa'ya bağlı olduğunu ve öldürme emrini ondan aldığını öne sürmektedir. Buna karşılık bazı kaynaklara göre, Mustafa Suphi'yi Kemalistler öldürtmüştür; kimilerine göre ise (mesela Mete Tunçay) Mustafa Suphi, Kazım Karabekir ve dönemin Erzurum valisi Hamit Bey'in inisiyatifi sonucu öldürülmüştür. Daha az rağbet gören iddialar, Mustafa Suphi'nin bir "Türkiye-Rusya anlaşması sonucu Moskova'nın da rızasıyla tasfiye amaçlı öldürüldüğü" (Kemal Tahir),Yazı dizisi için bkz: 1) "Kemal Tahir'in söyleşileri #7 - Mustafa Suphi'nin katledilmesinin karanlık öyküsü". Bozdağ, İsmet. Milliyet. 14 Haziran 1980. Sayfa: 5., 2) "Kemal Tahir'in söyleşileri #8 - Nereden bakılırsa bakılsın, M.Suphi olayı değişmiyordu". Bozdağ, İsmet. Milliyet. 15 Haziran 1980. Sayfa: 5., 3) "Kemal Tahir'in söyleşileri #9 - MUSTAFA SUPHİ'nin Rusya'da gördüğü şekli Anadolu'da uygulamaya kalkması cehaletini gösterir". Bozdağ, İsmet. Milliyet. 16 Haziran 1980. Sayfa: 5., 4) "Kemal Tahir'in söyleşileri #10 - M. KEMAL PAŞA, KÂZIM KARABEKİR'e «Mustafa Suphi'yi gör, kararını ver» dedi". Bozdağ, İsmet. Milliyet. 17 Haziran 1980. Sayfa: 5.; kitap olarak derlenmiş hali için bkz: veya yanındaki paralar için öldürüldüğü şeklindedir. Nitekim Akdes Nimet Kurat, Dr. Samih Çoruhlu sahte adıyla yazdığı "İstiklal Savaşında komünizm faaliyeti" başlıklı yazı dizisinde şöyle yazmıştır:; not: Yazım hataları orijinal haliyle. ====== Anısı ====== Suphi, genel Sovyet tarih yazımında büyük bir yer tutmasa da, bilhassa bulunduğu bölgeler olmak üzere lokal olarak SSCB'de kimi yerlerde onurlandırıldı. Çeşitli hatalar içerse de ve bu hatalar sonraki kimi araştırmacıları yanıltsa da, hakkında bir ansiklopedi maddesi Büyük Sovyet Ansiklopedisi 2. serisinde çıktı. 1940 itibarıyla Kırım'da Mustafa Suphi'nin adını taşıyan sokak, Simferopol'de 1927 yılında inşa edilen ve Tatar sürgününe değin "Subhi Sinema Salonu" olarak bilinen Rodina sinema salonu, Kerç'te kulüp, Yalta'da sanatoryum, Kuybışev rayonunda kolhoz ve kimi başka kuruluşlar vardı."МУСТАФА СУБХИ". Нуриев, И. içinde: ; Azerbaycan'da 2013 yılına kadar Mustafa Suphi adına bir sokak mevcuttu, lakin Azerbaycan Kafkas Müslümanları İdaresi Başkanı Allahşükür Paşazade'nin Bakü Valiliği'ne Mustafa Suphi adına ne Türkiye'de ne de Rusya'da artık bir sokak veya cadde ismi kalmadığı gerekçesiyle sokağın isminin Nabat Aşurbeyova ile değiştirilmesini talep eden başvurusu sonucu, başvurusu kabul edilmiş ve sokağın adı değiştirilmiştir. === Özel yaşamı === Mustafa Suphi'nin Rusya'da en azından bilinen (ve büyük ihtimal tek olan) Marya (veya kaynaklarda geçen diğer bir şekliyle Meryem) isimli bir eşi vardı, lakin farklı kaynaklar hakkında farklı bilgiler vermektedir. Ahmed Cevad, kendisinden herhangi bir isimle bahsetmeyip, Yahudi olduğunu iddia etmiştir.; bu yazı dizisi sonradan şurada aynen sıralı basılmıştır: "1920 Moskovasında Türk komünistler". EMRE, Ahmet Cevat. içinde: Kendisini Kırım döneminden tanıyan eski bir Bolşevik, Bakû'da Vanda isimli Polonyalı birisiyle evlendiğini iddia etmiştir."Destanlaşan bir devrimci: Mustafa Suphi". Ozeraner, M.. içinde: İbrahim Topçuoğlu isimli eski bir TKP'li, isminin Marya değil Semiramis olduğunu ve kendilerinin kısaca Semra diye hitap ettiklerini, ayrıca kendisinin Türk olduğunu iddia etmiştir, ki bu iddia yanlıştır. Mustafa Suphi, Türkçenin yanı sıra Arapça, Fransızca ve Rusça bilmekteydi. == Görüşleri == thumbnail|sağ|Mustafa Suphi === Sosyalizm sonrası === ==== Milli mesele ==== Mustafa Suphi, döneminde Türkiye'de milli mesele üzerine çok detaylı eserler vermediyse de, Osmanlı İmparatorluğu altındaki çeşitli milliyetlerin gördüğü baskılar ve onların mücadelelerini çeşitli yerlerde işlemiştir. Mustafa Suphi, her ne kadar o dönemler anti-komünist olan Daşnaksütyun aleyhinde olsa da, çeşitli yazılarında Ermeni bağımsızlık hareketlerinin kimi taleplerini olumlamıştır. Sosyalizm için cidal başlıklı yazısında "Türkiye'nin zulüm ve kahır içinde yaşayan diğer halklarına el uzat." diyerek çeşitli milliyetlerin varlığını ve baskı gördüğünü, bunlarla birleşilmesi gerektiğine işaret ediyordu."Sosyalizm için cidal". içinde: Yine daha açık bir biçimde Türk milliyetçiliğinin hem başka milliyetleri, hem de Türkleri ezdiğini savunuyordu:Jizn Natsiyonalnostey 26.10.1919'dan aktaran: Çeşitli milletlerin özerklik ve bağımsızlık dahil taleplerini de kabul eden bir çeşit uluslar federasyonu benimseyen görüşleri, "Tarihi Vazife" isimli yazısında daha açık bir şekilde şöyle geçiyordu:"Tarihi Vazife". içinde: Nihayetinde Suphi'nin bilhassa Ermeni meselesi olmak üzere milli meselenin çözümünde görüşü, milliyetçi partilerin değil, enternasyonalist komünist partilerin ancak başarılı olabileceğiydi: ==== Din ==== Mustafa Suphi'nin dini inancı konusunda çelişkili veriler vardır. Suphi, 1920'de doldurduğu ankette dini kısmına "İslam" yazsa da, din karşıtı olduğu yönünde kimi anlatımlar da mevcuttur. Bunlardan birisi olan İ. Nuriyev'in tanıklığı, şu şekildedir:"МУСТАФА СУБХИ". Нуриев, И. içinde: ; == Eserleri == === Makaleler ve kitaplar === ==== Milliyetçi dönemleri ==== ==== Sosyalist dönemleri ==== Mustafa Suphi'nin sosyalist olduğu dönemlerden bugüne ulaşan kitap biçiminde bir eseri yoktur, buna karşılık ekseriyeti Yeni Dünya'da çıkan daha çok ajitatasyon içerikli yazılarından, çoğunluğu Yeni Dünya'dan seçmeler olmak üzere bazı yazıları 1923 yılında Sovyetler Birliği'ndeki Türkiye komünistleri tarafından basılan 28-29 Kanunusaniyi Unutma anı kitabında derlenmiştir. Bunun dışında Suphi'nin Jizn Natsiyonalnostey (Milliyetlerin Yaşamı) gibi süreli yayınlar başta olmak üzere çeşitli yayınlarda yazıları yayınlanmıştır. === Çeviriler === ==== Milliyetçi dönemleri ==== ==== Sosyalist dönemleri ==== Bu dönemde bir kısmı bizzat Mustafa Suphi'nin kendisince, bir kısmı ise kendi denetimi altındaki çeviri departmanınca çeşitli Marksist klasikler, Sovyet hükûmetinin ve Rusya Komünist Partisi (Bolşevikler)'nin güncel belgeleri çevrilmiştir. Bunlardan en meşhur olanı, Mustafa Suphi'nin bizzat kendisinin çevirisine giriştiği Komünist Parti Manifestosu'dur. Uzunca bir dönem tamamlanmış ama kayıp olduğu düşünülen bu çeviri, 1980 yılında ilk defa Sovyetler Birliği'ndeki eski bir komünistten edinilerek Mete Tunçay tarafından kamuoyuna sunulmuş, 1982 yılında yayınlanan Eski Sol Üzerine Yeni Bilgiler kitabında ise çevrim yazısı yayınlanmıştır. == İlgili kitaplar == * Mete Tunçay, Türkiye'de Sol Akımlar (1908-1925) Belgeler 2, BDS Yayınları, 1991. * Mustafa Suphi - Yaşam, Yazıları, Yoldaşları, Sosyalist Yayınları, İstanbul, Kasım 1992. * Yavuz Aslan, Türkiye Komünist Fırkası'nın Kuruluşu ve Mustafa Suphi - Türkiye Komünistlerinin Rusya'da Teşkilâtlanması (1918-1921), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1997. * (Çev: Yücel Demirel), TKP MK 1920-1921 Dönüş Belgeleri -1, Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakıfı, İstanbul, Mart 2004. * (Çev: Yücel Demirel), TKP MK 1920-1921 Dönüş Belgeleri -2, Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakıfı, İstanbul, Mart 2004. * Hamit Erdem, Mustafa Suphi: Bir Yaşam Bir Ölüm, Sel Yayınları, 3. Baskı, Aralık 2010. == Dipnotlar == == Kaynakça == == Ayrıca bakınız == * Türkiye Komünist Partisi * Birinci Doğu Halkları Kurultayı == Dış bağlantılar == * TKP I. Kongresi'nin Sonunda Mustafa Suphi Yoldaş'ın Konuşması Kategori:1882 doğumlular Kategori:1883 doğumlular Kategori:1921 yılında ölenler Kategori:Giresun doğumlu siyasetçiler Kategori:Trabzon'da ölenler Kategori:Suikast sonucu ölen Türk siyasetçiler Kategori:Türk komünistler Kategori:Türk devrimciler Kategori:Türk sosyalistler Kategori:20. yüzyılda Osmanlılar Kategori:Türkçeye çeviri yapanlar Kategori:İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinde öğrenim görenler
Farsça kökenli olan Ebru kelimesi aşağıdaki anlamlara gelebilir: == İsimler == * Ebru, süsleme sanatı * Ebru Akel (d.1976), Türk sunucu ve dizi oyuncusu * Ebru Aykaç (d.1975), Türk oyuncu * Ebru Bayraktar (d.1989), Türk futbolcu * Ebru Ceylan (d.1976), Türk fotoğrafçı, senarist ve oyuncu * Ebru Cündübeyoğlu (d.1974), Türk şarkıcı ve oyuncu * Ebru Dağbaşı (d.2002), Türk güreşçi * Ebru Destan (d.1977), Türk şarkıcı ve eski manken * Ebru Elhan (d.1982), Türk millî voleybolcu * Ebru Elver (d.1980), Türk şarkıcı * Ebru Günay (d.1982), Türk avukat ve siyasetçi * Ebru Gündeş (d.1974), Türk şarkıcı ve oyuncu * Ebru Hekimoğlu (d.1971), Türk haber spikeri * Ebru Karanfilci (d.1971), Türk oyuncu ve sunucu * Ebru Kavaklıoğlu (d.1970), Rus asıllı Türk atlet * Ebru Köksal (d.1968), Türk yönetici * Ebru Polat (d.1983), Türk şarkıcı ve avukat * Ebru Saçar (d.1977), Türk oyuncu ve seslendirme sanatçısı * Ebru Timtik (1978-2020), açlık grevinde ölen insan hakları avukatı * Ebru Topçu (d.1996), Türk kadın futbolcu * Ebru Umar (d.1972), Türk Hollandalı köşe yazarı * Ebru Yaşar (d.1977), Türk şarkıcı == Ayrıca bakınız == * * == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Türk Dil Kurumu' nda kelime arama
küçükresim|Spor Spor, önceden belirlenmiş kurallara göre bireysel veya takım halinde yapılan, genellikle rekabete dayalı yarışma ve kişisel eğlence veya mükemmelliğe ulaşmak için yapılan fiziksel veya zihinsel aktivite. Sporları kabaca homo sapiens türünün medeniyete ulaşmadan önce doğayla veya diğer canlılarla yaptığı fiziksel mücadelelerin günümüzdeki medeni karşılığı olarak da tanımlayabiliriz. Sporlar güç, kardiyovasküler dayanıklılık ve esneklik bazlı veya bunların heterojen birleşiminden oluşmuş kompleks aktiviteler olabilir. Güç bazlı sporlara fitness, powerlifting, halter; kardiyovasküler dayanıklılık bazlı sporlara yüzme, atletizm; esneklik bazlı sporlara jimnastik, pilates gibi örnekler verilebilir. Bu unsurların birleşiminden doğan sporlara futbol, basketbol, tekvando, judo gibi örnekler verilebilir. Çünkü spor kişilerin yaptıkları hareketlere ek olarak top, hayvan gibi birtakım objelerle yapılan hareketlerin tümünü kapsamaktadır. Bazı kesimlerce yalnızca zihinsel yeteneklere dayalı bazı masa oyunları da spor olarak kabul edilmektedir. Günümüzde, kendine has kuralları ve oynayış biçimi olan birçok spor dalı bulunmaktadır. Bilinen en eski spor dalı atletizmdir. == Etimoloji == "Spor" kelimesi Türkçeye, Fransızcada da aynı anlamı taşıyan sport kelimesinden geçmiştir. Kelimenin kökeni Eski Fransızcada "eğlence, fiziksel ve zihinsel zevk" anlamına gelen desport kelimesine dayanır. == Kaynakça == Kategori:Fransızcadan Türkçeye geçen sözcükler Kategori:Ana madde konuları
küçükresim|right|Çivi yazısı, bilinen ilk yazı biçimlerinden biridir. Dilin yazıya geçirilmesinde önemli olan bu yazı biçimlerinin tarihinden binlerce yıl öncesinde bile dillerin konuşulduğu kabul edilmektedir. Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan doğal bir araç, kendisine özgü kuralları olan ve ancak bu kurallar içerisinde gelişen canlı bir varlık, temeli tarihin bilinmeyen dönemlerinde atılmış bir gizli anlaşmalar düzeni, seslerden örülmüş toplumsal bir kurumdur.Prof. Dr. Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım, İstanbul, 2008, s. 3 Dil, birbirleriyle yakın ilişkili iki farklı tanımın kullanımını belirtir. Tekil anlamda dil, genel bir olgudur ve mesela Almanca veya Çince gibi somut bir dili ifade eder. Burada dil genel anlamda bir olgu olarak ele alınmaktadır. Dil, iki farklı görüş açısı altında tanımlanabilir: # İnsanlar arasındaki anlaşmayı sağlayan bir araç olarak tanımlanabilir. Bu bağlamda dil, sözcüklerden oluşan, yani vücut dili gibi sözlü olmayan iletişim biçimlerinin yanı sıra insanların en etkili iletişim şekli olan sözlü iletişimi tanımlar. Dil, ses dalgaları aracılığıyla akustik olarak ve sözcükler aracılığıyla veya işaret dilinde olduğu gibi işaretler aracılığıyla görsel olarak aktarılır (“İşaret dili” ile karşılaştırınız). Ayrıca dokunma vasıtasıyla dokunsal işaretlerle veya normlar aracılığıyla aktarılır. Birbirlerini görmeyen ve duymayan insanlar arasında yazı ile bir iletişim mümkündür (“Yazı dili” ile kıyaslayınız. Konuşma dilinin ve yazı dilinin tanımları). Dil, anlambilimsel bilgiler içeren bir söz varlığına sahiptir ve dilin, sözcüklerin birbirleriyle ilişki kurmasını sağlayan bir dil bilgisi yapısı vardır. Bir dilin en küçük parçası sözcük, jest veya seslenmedir. Konuşmacıda olan hemen hemen aynı bilginin dinleyicide de olduğuna güvenilirse etkili bir iletişim sağlanmış olur. Bu bakımdan sözcükler bilinçli olarak seçilmiş sembollerdir ve aynı şekilde istence bağlı düşüncelerdir. Örnek olarak Edward Sapir’in dil tanımı şu şekildedir (1921): “Dil; duyguların, düşüncelerin ve isteklerin serbestçe oluşturulmuş semboller sistemi aracılığıyla aktarılması için ayrıcalıklı olarak insanlara özgü, içgüdüsel olmayan bir yöntemdir. ” # Mutlak anlamda dil, düşüncenin ve dünya görüşünün iletişim aracı olarak tanımlanır. İlk olarak Wilhelm von Humboldt’un yaptığı gibi bu tanım, dilin insanların bütün karmaşık etkinlikleri ve düşünce süreçleri için vazgeçilmez olduğu gerçeğinden yola çıkmaktadır. Dil insanlar arasındaki anlaşmayı sağlayan tamamlayıcı bir araç değildir, aksine dünyadaki nesnelerin ve olguların algıları da dilsel olarak oluşturulur. Nesneler ve durumlar dünyanın dilsel olarak kavranışı sayesinde anlamsal bağlamlara dönüşürler. Bu anlamsal bağlamlar olmadan insanlar için dünyada bir yol bulma olanağı mümkün olmazdı. O hâlde insan ilk olarak anlamsal sayılan bir dünyada hayvan gibi yaşamamıştır. İnsanlar bu dünya üzerinde başlangıçta bütünleyici olarak ve zaman zaman dil aracılığıyla anlaşmıştır, hatta dil ile iç içe yaşamıştır. Bu, nesnelerin her zaman dilsel bir bağlamda bulunduğu insanın var olmasını ifade eder. Bu yaklaşım da dilin olgusu karşısında bir iletişim aracı olarak bulunur. (Martin Heidegger, Ernst Cassirer, Hans-Georg Gadamer). Ayrıca dilin gösterge bilimiyle (işaret bilimi) bağlantılı olan tanımı da önemlidir. Bu gelenekten sonra Ferdinand de Saussure, dili bir göstergeler sistemi olarak tasarlamıştır ve bu dil göstergesini telaffuzun (signifiant = gösteren) ve fikrin (signifié = gösterilen) zorunlu ilişkisi olarak hatta zihinsel bir şeyler olarak ifade etmiştir. Dil, kuşaklar arasında ve güncel durumda insanlığın kullandığı bağdır. Bu bağ kültürün taşıyıcısıdır. Bundan dolayıdır ki, dil ve kültür birbirini sürekli etkileyen iki olgudur. Bu iki olgudan herhangi birinde olan değişiklik diğerini de etkiler. Bu da doğal bir süreklilik ve tabii olma durumunu doğurur. Dil, toplumda var olan bir gerçekliktir. Onun için toplum örnekleminde bulunan unsurların benimsemesi olmadan bir dile dışarıdan etki etmek zordur. == Genel anlamıyla dil == === Dilin tanımı === Dil insanlar arasında anlaşmayı sağlayan tabii bir araçtır; dil kendi kanunları içerisinde yaşayan ve gelişen canlı bir varlıktır. Dil bir ulusu birleştiren, koruyan ve o milletin ortak malı olan sosyal bir müessesedir. Dil yüzyıllar boyu gelişerek meydana gelmiş bir sosyal kurumdur. Dil seslerden örülmüş bir ağ niteliğindedir. Dil, temeli bilinmeyen zamanlarda atılmış bir sistemdir. Dil diğer insanlarla bütün ilişkilerimizde bize aracılık eder ve sosyal bağlarımızı düzenleyen bir araç olarak hayatımızın her safhasında bizlerin yanında bulunur. Evde, okulda, sokakta, çarşıda, iş yerinde ve her yerde dil ile iç içe yaşarız. Dil doğuştan bilinemez. İnsan ilk aylarda ağlamalar, taklitler, birtakım hareketlerle anlaşma sağlamaya çalışır. Çocuk, içinde yaşadığı topluluğun ana dilini uzun bir sürede öğrenir. Daha sonra kulağına gelen seslerin belli kavramlara, hareketlere, varlıklara karşılık olduğunu anlamaya başlayarak dil öğrenimine adım atar. Dil her zaman insan benliğinin ayrılmaz bir parçasıdır. İnsan zekâsının ve insanda sınırsız olan duygu ve düşünce yeteneğinin sonuçları insanın kendi benliğinin dışına ancak dil ile aktarılabilir. Bu bakımdan dil ile düşünce iç içedir. İnsan dil ile düşünür ve yaşar. Dilin gelişmesi düşünceye, düşüncenin gelişmesi de dile bağlıdır. Çeşitli medeniyetlerin meydana gelmesini sağlayan düşünce, gelişmesini dile borçludur. === Dilin bilimsel tanımı === Dilin bilimsel tanımı, 19. yüzyılda Ferdinand de Saussure gibi dil bilimcilerin çalışmalarıyla çağdaş genel dil biliminin kurulmasından sonra yapılabilmiştir. Dil temelde, bir kavram ile o sesin zihindeki karşılığının birbirine bağlanmasından doğar. Bu bağlanma, doğal ve zorunlu değildir. Mesela; "köpek" kavramı için İngilizler “dog” sesini kullanırken, Almanlar “Hund” sesini, Fransızlar “chien” sesini kullanırlar. Bununla birlikte, kavram-ses imgesi bağının aynı toplumun bireyleri için zorunlu olması gerekmektedir; yoksa toplumsal anlaşma sağlanamaz. İnsan dilini bütün hayvan dillerinden ayıran iki temel özellik bulunmaktadır. Öncelikle insan dili, hayvan dilleri gibi kalıtım yoluyla elde edilmez, aksine insan dili toplumsal çevre içinde öğrenim yoluyla elde edilir. Kuşaktan kuşağa farklı koşullar içinde gerçekleşen bu öğrenim sürecinde dilin de değişikliğe uğraması mümkündür. İnsan dilinin çeşitliliğine karşın hayvan dillerinin değişmezliği, bu iki dil edinimi arasındaki farkın bir sonucudur. İkinci olarak, insan dilinin öğeleri olan göstergelerin son derece küçük parçalara ayrılabilmesi mümkündür. Bu küçük parçaların değişik biçimlerde birleştirilmesiyle yeni dil öğeleri, yeni anlamlar, yeni sözcükler meydana gelir. Hayvan dillerinde böyle bir bölünme ve eklemlenme özelliği söz konusu değildir. Kısaca söylemek gerekirse, dil toplumsal yaşamın hem ifadesi, hem de varlık koşulu durumundadır; hem sonuçtur, hem de nedendir. === Dilin doğuşu === Dilin nasıl oluştuğunu kesin olarak bilebilmenin bir yolu yoktur. İzleri yarım milyon yıl öncesine kadar dayanan insan yaşamına bakıldığında insanların bu işi nasıl geliştirdiklerine dair bir kanıt bulunamamıştır. Bu kanıt boşluğunda birçok kuram (teori) ortaya atılmıştır. 1) Yansıma Teorisi: İlk insanlar, çevrelerindeki sesleri taklit ederek ilkel dilleri oluşturmuşlardır. Modern bütün dillerde doğal ses yansımalarına karşılık gelen sözcükler bulunmaktadır. Bu da yansıma teorisini desteklemektedir. Türkçede Vızıltı, mırıltı, fısıltı, gürültü, çatırtı, patırtı, havlama, horlama, hıçkırma, haykırma gibi sözcükler yansıma sözcüklerdir. Buna rağmen somut olmayan, ses olgusuna sahip olmayan sözcüklerin oluşumunu bu kuram (teori) ile açıklamak zordur. 2) Ünlemler Teorisi: İlk insanlar; korkularını, acılarını, sevinçlerini, ruh hâllerini dışa vuran sesler oluşturmuşlar ve böylece dil oluşmuştur. 3) Birlikte İş Teorisi: İlk insanlar, işleri birlikte yapmaya başlamışlar ve birlikte tempo oluşturmuşlardır. küçükresim|Right|350px|Konuşulan resmî diller === Dilin özellikleri === 1) Dolayımsallık: Dil hem bir malzeme, hem de bir araçtır. İhtiyaç, duygu, düşünce v.s. bildirirken kullandığımız dil; kelime hazinesi, söz dizimi gibi ögelerle kendi malzemesini sunar. 2) Toplumsallık: Dillerin varoluşu toplumlarla mümkündür. Diğer bir deyişle dil, toplumsallığın, birlikte yaşayışın bir sonucudur. 3) Bireysellik: Dilleri geliştiren, zenginleştiren, bu dili konuşan "insan" faktörüdür ve dili kullanma "tarzları" bireylerde farklılık gösterebilir. 4) Göstergesellik: Ses boyutu ve içerik boyutu olarak ikiye ayrılabilir. Ses boyutu gösteren, içerik boyutuysa gösterilendir. 5) İletişimsellik: Diller, iletişim ihtiyacını gidermek için önemlidir. 6) Ereksellik: Diller, çeşitli ihtiyaçların bildirilmesi için önemlidir. 7) Süreçsellik: Diller süreç içerisinde zenginleşebilir veya yok olabilir. Dilin canlılığı, bu süreçle doğrudan ilgilidir. 8) Birikimlilik: Diller birikimlidir. Yüzyıllar öncesinde kullanılan söz dizimleri, kurallar üzerine yenileri eklenerek zenginleşir. === Dilin belirleyici özellikleri === Bir dildeki konuşma dili ve yazı dili o dil sisteminin çeşitlenişleridir. Her şeyden önce konuşma dilimiz, yazı dilinin morfolojik ve sözdizimsel kurallarına dayanır. Bu durumların çoğunluğunda kuralların bazılarının dil bilgisi ve sözdizimsel açıdan yerine getirilmesi göze çarpmaktadır. Özne, yüklem ve nesne gibi belirli standartlaşmış sözcük sıralamalarına uyulur. Ama konuşma dili başka koşullar altında meydana geldiği için bir dizi kendine özgü özellik durumları söz konusu olmaktadır. Bu özellik durumları doğal dil edinimi ile öğrenilir ve konuşma süreci esnasında bilinçli olarak algılanamaz. Bu özellikler, özellikle dilsel durumun algılanmasına bağlıdır. Sesbilimsel anlama, nüanslamanın ve duyguların ifadesinin kendilerine özgü olabilirliklerini sunmaktadır. Konuşma dili, kalıcılığı olmayan bir araçtır. Bundan dolayı konuşmacı tarafında kısıtlı bir öngörü kapasitesi ve devam eden iletişimdeki katkıyı sağlamlaştırma zorunluluğu doğmaktadır. Bu durum ara vermeksizin konuşma hakkı kaybedilmeden gerçekleştirilir. Ayrıca anlama ve anlaşılır olma konusunda başka talepler olacaktır. Bu talepler zaman baskısı olmaksızın kaleme alınmış ve keyfi olarak sık sık okunabilen yazılı metinler olabilir. Kendiliğinden oluşan bir dil karşılıklı iletişime dayalıdır. Dinleyici, konuşmacının katkılarının gerçekleşmesine geri bildirimler aracılığıyla sanki konuşmacının kendisiymiş gibi katılır, mesela bu geri bildirimler “hımm” gibi ünlemler veya mimikler olabilir. Konuşmacının yaşı, sosyal statüsü, cinsiyeti, lehçe bölgesi, tutumu ve davranışı gibi durumlarda iletişim için “Konuşma durumu” büyük oranda etkilidir. Buradaki “konuşma durumu” hangi bağlamda kim ile konuşulduğunu ifade eder. Birçok sözlü açıklama, sözlü olmayan eylemler ve ortak tecrübeler üzerine uyarılar aracılığıyla arttırılabilir. ==== “Algısal çerçeve” ve düzeltim olgusu ==== Konuşmacı sadece kısıtlı bir öngörü kapasitesine sahiptir. Zamansal çerçeve yaklaşık olarak 3 saniye içerisinde harekete geçebilir. Sinir sistemi ve beyin araştırmacısı ve biçim ruhbilimcisi Ernst Pöppel bu noktada bir “algısal çerçeve”den söz etmektedir. Bu “algısal çerçeve” içerisinde dürtülerin bütünleşmesi meydana gelebilir. Konuşma esnasında yardımcı olan ve zamansal olarak ardı ardına gelen bilgiler eşzamanlı olarak algılanabilir. Bu zaman çerçevesinde nadiren bir cümle “nokta ve virgül” ile ayrılır. Bu durumdan, az da olsa güzel konuşma sanatı olan retorik bakımından eğitimli ve büyük bir ifade repertuvarına sahip bazı insanları ayrı tutmak gerekir. Genellikle konuşmacının görüşlerinin başlangıcında kesin bir sözdizimsel yapı mevcut değildir. Bu yüzden çoğunlukla, önceden başlatılan dillerin yarıda bırakılması için bir zorunluluk ortaya çıkar. Düşünceler yeniden bir başlangıç için yeniden yapılandırılır veya var olan yapılar “konuşma sırasında düşüncelerin kademe kademe üretilmesi”nin (Heinrich von Kleist) doğruluğu konuşulabilsin diye bir başka yapıya dönüştürülür. Sözlü bir ifade yazı dilinin aksine düzeltmeler aracılıyla bile geri alınamayabilir ama dil üretiminin yolu yeniden izlenebilir. Sık sık artık bilgiler söz konusu olduğundan düzeltmeler de önemli bir amacı yerine getirir. Bu amaçlar, anlamlılık oluşturma, açıklama ve niteliklerin belirtilmesi, içeriksel olarak zayıflama veya uzak kalmadır. Kendiliğinden düzeltme, yani onarım anlayış güvencesine ve nadiren de görünüm güvencesine hizmet eder. Düzenlilikler, “Zifonun/Hoffmann/Strecker“ (1997:443ff.) gibi araştırmacılarda tasvir edilir. İletişim arkadaşınız tarafından bir dinleyici sinyali aracılığıyla, şüpheli bir bakış veya baş sallama gibi sözlü olmayan etkenlerle ve basit şekilde bâzı sinyallerin gerçekleşmemesiyle düzensizlikler ortaya çıkabilir. Telefon etmede bilinen bir olay dinleyicinin sinyallerinin “hımm”, “evet” gibi sözcüklerle ahize sinyallerinin bastırılmasıdır. Bu, kısa bir süre meydana gelir. ====Dilin iletişimsel unsuru olarak sınıflandırma işaretleri==== Linguistik’te, “iletişimsel – edimsel dönüm noktası” edimsel ve sosyolinguistik teorilerinin etkisi altında ortaya çıktığında 70’li yılların başlarında konuşma dilinin yazı dili karşısındaki özellikleri eski haline getirildi. Psikolog ve filozof Paul Watzlawick’ın ekibinin iletişim teorisi de bu konuda büyük bir rol oynamaktadır. Bu teoriye göre her iletişim, içerik yönünün ve ilişki yönünün bir birimini ifade eder. Bir anlayış zamanla dil bilimine de kapılarını kapatmamalı. Konuşma metinleri yazılmadan önce sıkıntı verici olarak bilinen ve düzenli olarak yok edildikten sonra iletişimsel unsur olarak ifade edilen özel sınıflandırma işaretleri mevcuttu. Sesleri temsil eden “ah”, “oh”, “yani”, ve “değil mi?” gibi leksikal (kelimesel) dinleyici ve konuşmacı işaretleri sözlü iletişimde bir ifadenin daha küçük birimlere bölünmesini mümkün olmasını sağlar. Ayrıca bu işaretler, konuşmacı ve dinleyici arasındaki ilişkiyi konuşmanın kabulü bakımından ve konuşma hakkının güvenliğinin düzenlenmesini belirler. Bu leksikal sınıflandırma işaretlerinin ve içeriksel konuyla ilgili sınıflandırmanın yanı sıra özellikle prosodisch (bürünsel) unsurlar vardır. Bunlar; ses alçalması ve ses yükselmesi, dolu veya boş molalardır. Bu molalar, konuşmacının katkılarının içsel sınıflandırılmasının daha küçük iletişimsel birimler oluşturmasına yol açar. Birçok psikoterapik eğilimler “mecazi konuşmaları” eleştirmektedir. Konuşma başlangıçlarında kullanılan “şunu demek istiyorum…”, “düşünüyorum ki…” gibi süslü püslü ama boş olan sözlerin neyi ilgilendirdiğini eleştiri noktası olarak görmektedir. Çoğunlukla böyle boş sözlerin içerikle ilgili imalı bir kullanımının söz konusu olmadığı burada belirtilmelidir. Ancak konuşma hakkının savunulması çabası devam etmeli. Aynı zamanda bilginin aktarımı sırasında konuşma hakkı güvenceye alınabilsin diye ifadenin gereksiz kısmı başta bulunmalı. Daha uzun bir dikkat gerektiren hikâye, öykü gibi türlerde “fıkra belirtileri” diye adlandırılan şu giriş cümleleri kullanılır: “Dün bana ne olduğunu biliyor musun?”, “Olanları duydun mu?” v.s. Burada konuşmacı, dinleyicisinin eğilimini hesaba kattığını ve sözü dinleyicisine bırakmak için geniş bir zaman verdiğini gösteriyor. Bazen yanlış bir işaret ile rahatsız edici bir iletişimin temeli oluşur. Arkadaş çevresinde cümlesine “Dikkat et…” şeklinde başlayan bir kişi, başkaları tarafından yanlış anlaşılabilir. “Dikkatli olunuz!” boş sözü belki bir tehdit veya belki de bir nasihat olarak hissedilebilir. == Dillerin sınıflandırılması == === Doğal diller === küçükresim|left|Beyinde dil sürecinde devreye giren kısımlar İnsanlar tarafından konuşulan bir dil veya tarihi ve art zamanı bulunan bir dil olan işaret dili Linguistik çerçevesinde doğal dil olarak tanımlanır. Bilişimsel dil bilimi içerisinde “doğal bir dilin” karakteristik özelliği, dilsel bir konuşma sistemi yeterliliği ve dilsel ifadeleri benimsemek olarak tanımlanır. Bu ifadeler tam bir cümleden oluşmalıdır ve tek bir cümleden birçok anlam çıkarılmalıdır. Bunun yanı sıra “doğal dilleri anlama” ve “karşılıklı ses verme” arasında fark vardır. Her bir sözcüğün ve tonların anlaşılması sınırlıdır. Dilin ve dil kullanımının bütün yönleriyle ve tek tek somut diller ile uğraşan bilim dalı Linguistik veya dil bilimidir. Bunun yanı sıra, genel dil bilimi insana özgü dilleri bir sistem olarak araştırır, ayrıca dilin genel ilkelerini, kurallarını ve koşullarını araştırır. Uygulamalı dil bilimi, dilin somut kullanımı bağlamında ortaya çıkan konuları ele alır. Tarihî dil bilimi, dillerin tarihî gelişimini ve genetik akrabalıklarını araştırır, bunu genel anlamda dil değişimi gibi tek tek dillerin öğelerinin tarihini göz önünde bulundurarak yapar. Karşılaştırmalı dil bilimi, diller arasındaki farklılıkları ve ortak özellikleri araştırarak elde eder ve bunları belirli kriterlere göre sınıflandırır. Ayrıca dil önermelerini yani bütün dillerde veya birçok dilde ortak olan özellikleri araştırarak ortaya çıkarmaya çalışır. Doğal diller, özellikle yapısal ve sözcükle ilgili anlaşılmazlıklar ve belirsizlikler bakımından doğal olmayan dillerden farklıdır. Bu doğal olmayan dillere programlama dilleri örnek gösterilebilir. Böyle bir tanımlamaya göre Esperanto gibi yapay diller doğal olmayan dil olarak sınıflandırılır, çünkü bunun gibi dillerin bağımsız tarihi bir gelişimi söz konusu değildir. Doğal diller de yapay diller de jest, mimik ve iletişimdeki ton değişimleri için ses melodisi gibi aksan ve şiveleri kullanır. Dil biliminin içinde, dilin özel yönleriyle uğraşan çok sayıda büyük ve küçük alanlar vardır. Bunlar; dil ve düşünce, dil ve gerçeklik veya dil ve kültür arasındaki ilişki ile sözlü ve yazılı dillerdir. İnsanlığın ana dili üzerine varsayımlar özellikle kurgusaldır, söylentiye dayanır; bu paleo dil bilimi alanın araştırma konusudur. Dilin kullanımı, kural değeri taşıyan bakış açıları altında sözlüklerde (imla kılavuzlarında, yazı biçimi sözlüklerinde) ve dil bilgisi kullanımlarında tanımlanır. Belirli dil bilimsel alanların yanı sıra, dilin etkisini, yaratıcı gelişimini ve anlamını yoğun olarak özellikle açıklayan bilimsel alanlar vardır. Bu alanlara; söz sanatlarını inceleme bilgisi (retorik), edebiyat bilimi, hem felsefenin hem de dil bilimininin alt alanı olarak dil felsefesi ve budunbilim dâhildir. === Biçimsel diller === Doğal dillerin aksine şeklî diller mantık ve kitle öğreniminin araçlarıyla tanımlanabilir (temel ifadelerin sayılabilir çokluğu, düzyazı kuralları, biçim olarak güzel ifadeler). Biçimsel mantığın tanımlama ilkeleri de doğal dilleri kullanır; bu alandaki öncü çalışmaları Amerikan Mantıkçı Richard Montague yapmıştır. Tamamıyla bir yeniden oluşturma elbette mümkün değildir. Çünkü mantık da doğal dillerden türemiştir. Sonuç olarak doğal dillerdeki her şeyi kararlaştırmak zorundayız (Ludwig Wittgenstein). === Tek tek diller === Dil, özel anlamda Almanca, Japonca veya Svahili dili (asıl adıyla Kiswahili, Doğu Afrika'da kullanılan bir dildir) gibi belirli tek tek dilleri belirtir. İnsanlığın sözlü dilleri, dil aileleri içerisindeki genetik akrabalıklarına göre sınıflandırılır; bu sınıflandırma dil kodlamaları aracılığıyla her ayrı dile göre uluslararası alanda ISO 639”a göre yapılır (ISO=Uluslararası Standart Organizasyonu 639 standartlarına göre). 2005 yılında yayımlanan “National Geographic” dergisine göre Dünya genelinde 6912 dil aktif olarak kullanılmaktadır. Fakat günümüzde var olan aşağı yukarı 6500 dilin neredeyse yarısından fazlası yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır, çünkü bu diller artık ya hiç konuşulmuyor ya da artık yeni nesillere aktarılmıyorlar. Bu durum muhtemelen, günümüzde halen var olan dillerin büyük bir kısmının önümüzdeki 100 yıl içerisinde yok olmasına neden olacaktır. Toplum, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan dillerle ilgilenmeyi ve insanlığın mirası kabul edilen bazı dilleri belgelendirmeyi destekliyor. Ayrıca bu dillerin, üzerinde çalışılan özellikleri aracılığıyla sınıflandırılmasını da destekliyor. Dil yaşayan bir canlıdır. Dil doğar, zaman içerisinde değişir ve tekrar yok olur gider, ama bu yok oluş biyolojik anlamda değildir, aksine gelecek kuşaklara aktarılma anlamında bir yok oluştur; burada canlı olma, işlevlerin çeşitliliği için mevcuttur. Günlük yaşamda artık kullanılmayan yani ölü diller olarak kabul edilen diller kendi yerlerini alan dillerde izlerini bırakırlar; mesela Latin dillerinde (İtalyanca, Fransızca, Rumence v.s.) ve diğer başka dillerde de çoğunlukla dilsel ifadelerin alınması yoluyla Latincenin izleri görülür. Diller, kökenlerine göre etnik diller ve yapay diller diye sınıflandırılırlar. Bir etnik dil veya halk dili, mesela bir kök dil Peru ve Bolivya arasındaki Titikaka (Titicaca) gölü kıyısındaki “Aymara” olabilir. Mesela bir yapay dil ise Martin Luther tarafından yapılan İncil tercümesi zamanındaki Almancadır, çünkü ondan önce çok sayıda, tamamen farklı Almanca kök diller vardı ve bu kök diller de kelime hazinesinde birçok farklılıklar gösteriyordu. En çok tanınan, kendine özgü ve çok yaygın bir yapay dil örneği Esperantodur ama Esperanto Dünya dili olarak kabul edilmeye henüz çok uzaktır. (Orijinal adı “Lingvo Internacia” olan “Esperanto”, kendini “Dr. Esperanto” olarak tanıtan Polonyalı göz doktoru “Ludwik Lejzer Zamenhof” tarafından, farklı dilleri konuşan kişiler arasındaki iletişim zorluklarının, öğrenilmesi kolay bir ortak dil ile aşılabileceği düşüncesiyle 1887 yılında üretilen bir yapay dildir.) === Konuşulan diller === Konuşulan diller, var olan bir dilin sözlü ifadelerinin bütünüdür. Konuşulan dillerin yazılı dillerden farklı olarak görsel ve el ile oluşturulmuş işaret dili ve konuşma dışı iletişim (Parasprache) gösterilebilir. Konuşulan diller insanlığın dilinin ilk ve temel biçimidir. Kimi kültürlerde yazı dili geçmişte yoktu ve hâlâ da yok. Konuşulan diller kendiliğinden ve özgür biçimde ifade edilen konuşmalardır. Bu konuşmalar düzenlenmemiş ve gözlemlenmemiş iletişim durumlarıdır ve bu konuşmalar iki veya daha fazla konuşmacı arasında gerçekleştirilir. Bu durum yazılı olarak önceden ifade edilen konuşmalarda hariç tutulur. Konuşulan dillerin özel oluşum durumları, kısıtlı normalleştirmesinin yanı sıra konuşmanın duruma bağlılığına, etkileşimliliğine ve az da olsa işleme zamanına aittir. Konuşulan dillerin özelliklerine elips oluşturma da dâhildir. Bu sözdizimsel olarak tamamlanmamış cümleler anlamına gelmektedir. Ayrıca ünlemlerin kullanımını ve dinleyici ve konuşmacı işareti gibi sınıflandırma işareti olarak adlandırılan farklı düzeltilmiş olguları da ifade eder. === Yapay dil === Diğer birçok dilin aksine yapay diller kaynağı belli olan dillerdir. Yapay diller, o dili oluşturan kişi ya da komisyonun adı bilinir olan dillerdir. Yapay dillerin dil bilgisi yapıları tarihin akışı içerisinde insanların günlük kabulleri ya da yönelimleriyle belirlenmiş ve tamamen insan eliyle yapılandırılmış olan dillerdir. Örnekler: Esperanto, Elfçe, Kiril Türkçesi, İdo dili, Kotava, Toki Pona,Torozek,Futsch,Apotamkin. === Halk dili === Halk dili bir halkın her yerde konuştuğu dile verilen isimdir. Halk dili, eski bir dil biçimi veya dinde, bilimde veya sahnede kullanılan bir yabancı dildir. Bu durum birçok kültür çevresinde eskiden de böyleydi, bugün de böyledir. ==== Halk dili terminolojisine dair ==== Halk dili kısmen ülke diline ve ana dile anlamca yakın kullanılır. Halk dili kavramı öncelikle şu şekilde ortaya çıkmıştır: Yöresel dil yabancı bir dile karşı oluşur veya halk dili “daha düşük bir dil seviyesi” bağlamında yüksek dil seviyesinden ayrılış olarak görülür. Halk dili özellikle dinin ve bilimin dili olarak görülür. ==== Halk dillerinin rolü ==== Orta ve Batı Avrupa’da ayrı ayrı halk dilleri yüzyıllar boyunca dini ayinlerin ve edebiyatın dili olan Latince karşısında ortaya çıkmıştır. “Şarlman” (Karl der Große) zamanında Almanca, inançların arabuluculuğu için halk dili olarak büyük anlam kazandı. Ayrıca Martin Luther’in İncil tercümesi de bu amaca hizmet etmişti, çünkü bu İncil tercümesi de konuşma dilinden basit bir aktarım değildi. “Halk dillerine yönelmede”, Yeni Çağ’ın başlarında bütün Avrupa’da gözlemlenen bir eğilim söz konusudur. ==== Halk dilinin diğer safhaları ==== Helenizm çağında Yunan dili Koini’nin yanı sıra başka birçok halk dili ortaya çıkmıştır. (Koini, Helenistik Dönemde Attik Diyalekt'ten sonra gelişmiştir. Koini ayrıca Yunanistan dışındaki bölgelerde de kullanılmıştır, bu yüzden de yalnızca Yunanların değil, Yunan olmayanların da kullandıkları bir halk lehçesidir. Aynı zamanda Koini, Romalıların Yunanlarla anlaşmak için kullandığı lehçedir.) Hindistan’da halk dilleri kutsal Sanskritçeden oldukça uzaklaşmıştır. Arapça yazı dili yalnızca camilerde, yazışmada ve uluslararası alanlarda kullanılır. Arap yazışma dili, Arap halk dillerinin farklı türlerinden belirgin bir biçimde ayrılmaktadır. Eski Doğu’ya ait Hıristiyanlar günümüzde hâlâ dini ayinler için İsa tarafından konuşulan Süryanice (Aramice ya da Aramca) dilini kullanmaktadırlar. Avrupa’nın kültür ve yazışma dilleri, sömürgecilik sonrası Afrika’da, yöresel halk dillerinin yanı sıra ve hatta bu halk dillerinin üzerinde resmî dil olarak büyük ölçüde kullanılmaktadır. İngilizce, Fransızca, Portekizce gibi. === Yazı dili === Yazı dili, resmî olarak tespit edilmemiş bir işaretler sistemini belirtir. Ancak yazı dili özel kurallara uyar ve yazı dilinin bir yazı sistemi mevcuttur. Yazı dili metinlerde kendini gösterir. Yazı dilinde en başta daima sözcük, düşünce ve kesinlikle ulaşılabilir bir fikir yer alır. Oysa yazı dilinde fiziksel durumda; yazı araştırmalarının belgeleri, evrakları v.s. hizmete sunulur. Halk diline özgü yazı kültüründe 13. yüzyıldan bu yana şehir kültürünün gelişmesiyle belirgin bir canlanma yaşanmıştır. Bu canlanma yalnızca soylular ve din adamlarına değil, aynı zamanda da diğer toplumsal sınıfların da yazı diline geçişlerini mümkün kılmaya yardımcı olmuştur. 14. ve 15. yüzyıllarda kavramsal olarak sözlü konuşmanın işaretleri giderek ortadan kaybolmuştur. Sözlü dil, kavramsal yazı dilinin ortaya çıkmasıyla ortadan kaybolmuştur. Günümüzde yazı yazanların yazı biçiminde yeniden düzenlenmesinin zamanı için hangi kültürel, sosyolojik ve geçici koşullara bağlı arka plana sahip olduğu çoğunlukla pek önemsenmemektedir. Arka plan bilgisi yazarın niyetini anlayabilmek için çok büyük bir öneme sahiptir. Ayrıca imlâ tarzı, yazma aracı gibi “yazının göstergeleri” az dikkat çeker. Daktilo ve bilgisayar gibi aletler konuşma dilinin kayıt altına alınmasını önemli ölçüde kolaylaştırmıştır. Çünkü bunlarla konuşma dili, sözlü ve yazılı olarak kayıt altına alınabilmektedir. === Konuşma dili === Günlük dil veya genel dil olarak da adlandırılan konuşma dili günlük toplumsal ilişkilerde kullanılan standart dil değildir. Konuşma dili bir lehçe olabilir veya konuşma dili standart dil olan yüksek dil ile lehçe arasındaki bir ara durum olarak kabul edilebilir. Özellikle de konuşmacının eğitim durumu, sosyal çevresi gibi sosyolojik ve dini gerçeklikler konuşma dilini etkilemektedir. Konuşma dilsel ifade biçimleri bazen eşanlamlı (sinonim) olarak “halk dilsel” olarak da tanımlanmaktadır. Buradaki halk dilsel ifadesi genel anlamda halk dilini karşılamaktadır. ==== Konuşma dilinin arka planı ==== Türkiye çerçevesinden bakıldığında konuşma dili olarak işlev gören standart bir yüksek dil bulunmamaktadır. Türkiye göz önüne alındığında yazı diline en yakın konuşma İstanbul Türkçesi olduğu için en duru konuşma dili olarak İstanbul Türkçesi kabul edilmektedir. Dilin bölgesel egemenlik ilişkisinin uzun süredir devam eden tarihi çeşitliliği konuşma dilsel tutumlarda güçlü biçimde izlerini bırakmıştır. Standartlaşamamış olan konuşma dili de bâzı tekdüzeliklere mağlup olmaktadır. Bu tekdüzelikler konuşanının diğer konuşanların konumunu belirlemesinde ve onlara uyum sağlamasında ortaya çıkmaktadır. ==== Konuşma dili üzerine genel bilgiler ==== Konuşma dili yüksek dil olarak tanımlanabilen İstanbul Türkçesinden, kamusal konuşmadan, tiyatro oyunundan, şiirden farklıdır. Fakat aynı zamanda da popüler olarak görülen yüksek konuşma dilinin bir ara katmanıdır. Bu popüler yüksek konuşma diline günümüzdeki deneme yazıları, gazete makaleleri, radyo ve televizyon dilleri veya televizyon Türkçesi örnek olarak gösterilebilir. Konuşmacının kendisi bunu normalde konuşma dili olarak adlandırmaz. Örnek olarak eğer uzman olmayan kişiler teknik dil, tıp dili gibi özel ifadeler ile uzmanlık dillerini doğru kullanamazlarsa bu durum geçerli olmaktadır. Konuşma dili ile uzmanlık dilleri arasındaki tutarsızlıklar tekdüze değildirler. Bunlar daha çok duruma ve bağlama göre değişkenlik gösterir. Belirli meslek guruplarına ait kişilerle uzman olmayan kişiler arasındaki farklı değerler yüzünden kesin ve net olarak tanımlanmış farklılıklar bulunmaktadır. Mesela eğer uzman kişi kesin bir teşhis koymuşsa tıbbî bir bulgu bu uzman bir kişi için “negatif”tir. Hasta kişi bunu duyar ve konuşma dilindeki “negatif” ifadesinden, tespit edilen hastalıktan korkar. ==== Detaylar ==== Dilin gelişmesi için geçerli olan dilsel biçim çoğunlukla çıkış maddesidir. Almanya’da Martin Luther’in İncil tercümesi, Birleşik Krallıkta kraliyet ailesinin konuştuğu İngilizce, Fransa’da Paris’te konuşulan konuşma dili, Rusya’da ulusal şair Aleksandr Sergeyeviç Puşkin’in bir eseri ve Türkiye için İstanbul’da konuşulan İstanbul Türkçesi dilin gelişmesine katkı sağlayabilecek örnekler olarak kabul edilebilmektedirler. ==== Yüksek dil ve konuşma dili ==== Bir yüksek dilin eğitim, gelişme ve bakım süreci yaşayan konuşma dilinin sürekli bir gözlemine dayanmaktadır. Bu gözlem kültürel kurumlar sayesinde günümüzde birçok ülkede bulunmaktadır. Bu kurumlar bu görevi kendileri üstlenmişlerdir veya devlet tarafından görevlendirilmişlerdir. Ulusal tarihe göre modern ülkelerde yazı dili ve konuşma dili çok farklı biçimde gelişmişlerdir. Buna göre konuşma dilinin öneminin değerlendirilmesi de farklılık göstermektedir ve yüksek dilin tasarlanması için var olan ilgili kurumların etkisi de aynı durumdadır. ==== Konuşma dili ve günümüzdeki dil değişimi ==== Yüksek orandaki değişim hareketliliği, yabancıların diğer ülkelere seyahatleri, kitle iletişimi, elektronik bilgi işlem ve bunlar gibi diğer etmenler günümüzde günlük dilin gelişimini hızlandırmaktadır. Diğer taraftan da televizyonun yerleşik etkileri ve esnek olan lehçe sınırlarının etkileri günlük dilin gelişimini yavaşlatmaktadır. Bir dilin şeklî tanımlamaları nasıl olsa konuşma diline dayanmaktadır. ==== Konuşma dilinin etkileri ==== Özellikle gençlerin dili ve diğer sosyal çevre dilleri yeni neslin konuşma dilini her zaman etkilemektedir. Asıl önemli olan askeri dil, hapishane dili, öğrenci dili, dağcı dili, avcı dili, uzmanlık alanı dili, bölgesel dil, konuşma dili, lehçe ve şiveler gibi özel guruplarda sınırlandırılmış olmasıdır. Günümüzdeki hareketlilik ve kitle iletişim araçları şivelerin ve lehçelerin sayısını sürekli olarak azaltmaktadır. Aynı zamanda konuşma dilsel unsurların bölgesel karakteri de ortadan kaybolmaktadır. ==== Yazı dili ve konuşma dili arasındaki ilişki ==== Yazı dili ile konuşma dili arasındaki farklı ilişkiler üç değişik durumda kendini gösterir ve bu üç farklı durumda da yazı dilinin konuşma diline olan bağımlılığı tartışılır. * Bağımlılık teorisine dayanan bu yaklaşım yazı dilini ikincil dil olarak yani konuşma diline bağlı olarak tanımlar. Bu noktada yazı dili yalnızca konuşma dilinin kayıtlarına hizmet eder. Yazı dili kendi ifade biçiminde daima hayalidir, çünkü yazı dili başka bir iletişim aracına hizmet eder. Asıl olarak yazı dili konuşma biçiminde bulunur. * Özerk teoriye özgü olan bu yaklaşım, yazı dilini ikincil görev olmaktan kurtardığını ve konuşma diliyle eşit kabul ettiğini ifade eder. Bunun temsilcileri bu görüşü, konuşma ve yazı dilinde dilin iki farklı biçiminin söz konusu olduğunu belirterek savunurlar. Ayrıca yazı dili ile fikir çatışmalarıyla bireylerin anlama kabiliyetinin genişleyeceği görüşündedirler. Bununla beraber bu fikir çatışmasının konuşma dili üzerinde etkileri olabilir. * Sınırlandırılmış yaklaşım her iki durumu da hesaba katmaktadır ve hem her iki dil biçiminin de kısmi bağımsızlığını, hem de her ikisi arasında oluşan ilişkileri kabul etmektedir. “3-aşamalı-tez” olarak adlandırılan bu yaklaşım gitgide önem kazanmaktadır. Bu 3 aşama planlama, belli bir üslupla ifade etme ve üzerinde çalışıp düzeltmektir. Bu yaklaşım daima önem kazanmaktadır, çünkü yazı dilinin dilsel formüllerine göre sorunlar ancak düşünsel planlamalar tamamlandıktan sonra ele alınabilir. Aynı şekilde zihinsel fikir oluşumlarının tam bir cümle yapısında olup olmadığı veya en azından karmaşık bir sözcük yapısında olup olmadığı güncel olarak tartışılmaktadır, ya da yazı dilinin dil bilgisel formlara hizmet edip etmediği de güncel bir tartışmadır. === İşaret dili === Özellikle dilsiz ve ağır biçimde duyma kaybı olan kimselerin iletişimde kullandıkları kendine özgü, görsel olarak algılanan doğal dil sistemi, işaret dili olarak tanımlanmaktadır. İşaret dili sağır ve dilsizlerce “haptik” anlamı (hareket ve dokunma) el temasıyla algılayarak kullanılıyorsa, buna “taktil” işaret dili denir. İşaret dili, mimik ve ağzın görünüşüyle mesela sessiz konuşulan sözcüklerle ya da hecelerle bağlantılı olarak ve daha çok vücudun şekliyle oluşan bağlamda her şeyden önce ellerle oluşturulan toplam işaretlerden (el kol hareketleri) meydana gelir. ==== Tarihçesi ==== Amerikalı “Valeri Sutton” 15 yaşındayken 1966 yılında kişisel notları için bir sistem geliştirdi. Bu kişisel sistemi bale koreografilerini not etmek için geliştirmişti. “Valeri Sutton” Danimarka Kraliyet Balesi”nde alıştırma yapmak için 1970’te Danimarka’ya taşındı. Orada Bournville Okulu’nun unutulma tehlikesinde olan koreografilerini kaydetmek için kendi dans notlarından yararlanmıştır. Bu kişisel sistemin 1973”te yayımlanması ve bale öğrenenler için “DanceWriting” Kursu (Bale v.s. öğrenenler için koreografileri not alma kursu), bu not alma tekniğinin Kopenhag Üniversitesi bilim adamları tarafından okunan bir gazete makalesinde 1974 yılında tanınmasını sağlamıştır. İşaret diline yönelik “MovementWriting”in (Hareketlerin yazılması) daha ileri düzeyde çalışılması teşviki, Antropolog Dr. Rolf Kuschel’den ve Lars von der Lieth’ten gelmiştir. İlk olarak Kuschel, Güney Pasifik Okyanusu’ndaki bir adada yaşayan bâzı sağır ve dilsiz insanların anlaşmak için kullandıkları işaret sistemini filme almıştır. Bu kişilerin konuştukları dili çözümleyebilmek için yazılı bir notlandırmaya ihtiyaç duyulmuştur. Dr. Rolf Kuschel ve “Lars von der Lieth, Sutton’dan bu filmde gösterilen el hareketlerini not etmesini rica etmişlerdir. Bir işaret dilinin sağır ve dilsiz “bulucusunun” hareketleri yardımıyla elde ettiği bu transkripsiyon sağır ve dilsizlerin davranış dilinin modern zamanda ilk defa kayıt altına alınması olarak kabul edilebilir. Yazı sistemi başlangıçtaki “MovementWriting”ten ayrı olarak sürekli gelişmiştir ve işaretleri tanımlayan bir yazının gereksinimlerine uygun hale getirilmiştir. İşiten Danimarkalıların jestleri ve mimikleri de “SignWriting”in (İşaretlerin yazılması) simgeleri yardımıyla von der Lieth tarafından yürütülen araştırma grubunca kayıt altına alınmıştır. Valerie Sutton 1975 ile 1979 arası Boston Konsevartuarı’nın dans bölümünde çalışmıştır. Bu esnada “New England Sign Language” (Yeni İngiltere İşaret Dili) araştırma grubuyla bir araya geldiğinde kendi “SignWriting” sistemini daha da geliştirmiştir. Duymayan yetişkinler, “National Theater of the Deaf”in (Duymayanların Ulusal Tiyatrosu) oyuncuları ilk kez 1977’de işaretler dili yazısını öğrenmişlerdir. Valerie Sutton 1979”da “National Technical Institute for the Deaf”te (İşitme Engelliler için Ulusal Teknik Enstitüsü) görev almıştır. Bu enstitü işaret dili yazısını resimlerle anlatan “Amerikan İşaret Dili”ni yayımlamıştır. 1982’in sonbaharından itibaren “SignWriter” (işaret yazıları) çeyrek yıllık bir gazetede işaret dili yazıları isimli metinlerle yayımlanmıştır. Düzenli ve periyodik basımlardan faydalanarak hızlı ve kolay bir imlâ için gerekli olanlara yetişebilmek için işaret dili yazsısı basitleştirilmiştir. Bu projeden 1984 yılında vazgeçilmiştir, çünkü bütün işaretler el ile yazılmak zorunda olduğu için masraflar bu çabalardan daha fazla olmuştur. 1986’da “SignWriter”ın bilgisayar programı yazılmış ve yayımlanmıştır. 1980’li yıllardan beri işaret yazısına ilişkin çeşit çeşit kılavuzlar ve sözlükler mevcuttur, hatta el yazısı ve kabartma yazısı da geliştirilmiştir. İşaret yazısı 1985’ten beri gözlemlenen yazıların yerine yazılmıştır ve 1997’den bu yana İşaret yazısı resmî olarak yukarıdan aşağıya doğru bölümler halinde yazılmaktadır. ==== Uluslararası işaret dili “Gestuno” ==== Uluslararası İşaret Dili (“International Sign Language”) olarak da bilinen “Gestuno” 1951’de ilk defa “Dünya İşitme Engelliler Federasyonu”nun (“World Federation of the Deaf”) Dünya çapındaki kongresi çerçevesinde ele alınan yapay bir işaret dilidir. “Gestuno” ismi İtalyancadan gelmektedir. “Gestuno”, “işaretlerden birisi” anlamını taşımaktadır. 1973’te bir komisyon uluslararası bir yapay işaret dili üzerine çalışmalar yapmıştır ve bu yapay işaret dilini standartlaştırmaya çalışmıştır. Birçok ülkede işitme engelliler tarafından anlaşılan işaretler bu komisyonda bir araya getirilmiştir. Ayrıca bu komisyon yaklaşık 1500 işaretten oluşan bir kitap yayınlamıştır. Ancak Gestuno’nun gerçek bir dil gibi somut dil bilgisel kuralları yoktur. “Gestuno” sayesinde, farklı ülkelerden işitme engelliler bir araya geldiğinde ve kendilerine özgü işaret dilleriyle anlaşamadıklarında kullanılan uluslararası bir işaret dili gelişmiştir. “Gestuno” bugün hâlâ uluslararası işaret dili için bir referans olarak kullanılmaktadır. Birçok işitme engelli insan dört yılda bir düzenlenen duyma engellileri olimpiyatlarında ve “Dünya İşitme Engelliler Federasyonu” (World Federation of the Deaf) gibi birçok uluslararası konferanslarda uluslararası işaret dilini kullanmaktadır. ==== Sesli dile yönelik bağımsızlık ve tutum ==== İşaret dilleri bilimsel anlamda kendine özgü ve doğal diller olarak kabul görürler. İşaret dillerini aynı ülkedeki sesli dillerden temelde ayıran kendilerine özgü dil bilgisi yapıları vardır. Bu nedenle işaret dilleri sesli dile kelime kelime aktarılamaz. Sesli dile yönelik göze çarpar bir fark ise; sesli dil birbirini takip eden bilgileri zorunlu bir şekilde ardıl olarak işlerken, işaret dilleri her hareketle birkaç bilgiyi aynı anda iletebilir. Sık sık “inkorporasyon” (kabul etme) olarak adlandırılan bu kavram yeni araştırma birimlerinde bükümden sayılmaktadır ve işaret dilin önemli bir malzemesidir. İşaret dilleri ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Almanca dil alanından Almanca İşaret Dili (DGS) varken Avusturya’da Avusturya İşaret Dili (ÖGS) vardır. Farklı sesli dillerde olduğu gibi işaret dilleri de kendi aralarında benzerlik gösterir. Uluslararası işaret dili uluslararası organizasyonlarda yavaş yavaş yürürlüğe girmektedir. Oluşum aşamasındaki işaret dili nesnel açılara göre ülkelere özgü farklı el kol hareketlerinin kabul edilen anlaşma sayesinde gelişimini sürdürmektedir. İşaret dillerini yasal olarak güvence altına alma çabaları geçmişte de vardı ve hâlâ da devam etmektedir. İngilizce ve Māori (Maori, Yeni Zelanda yerlileri ve onların diline verilen isimdir) dilinin yanı sıra Yeni Zelanda işaret dili (NZSL) 2006’dan bu yana Yeni Zelanda’nın resmî dilidir. İsviçre’nin Kanton eyaleti, işaret dilini 27 Şubat 2005’ten beri anayasal olarak kabul etmektedir. Avusturya parlamentosu Federal Anayasa’da işaret dilini tanınmış azınlık dili olarak kabul etmiştir (Madde 8. fıkra 3). ==== Ağız hareketi ==== Ağız hareketleri işitme engellilerin ve ağır işitenlerin eğitimi alanlarında söz konusudur. Ağız hareketleri konuşma dilindeki sözcük üretiminde yüzün alt kısmının ve dudakların gerçekleştirdiği görsel olarak algılanabilen davranışlardır. İnsanların kelime üretimi sırasında konuşma araçlarının yanı sıra ağzın dış alanının ve dudakların da her sözcükte belirli bir biçimde görevi söz konusudur. Bu durum küçük kişisel farklılıklarla da olsa birçok insanda daha az veya daha çok benzerlik göstermektedir. Dudak hareketinin bu fark edilebilir örneği prensip olarak konuşma dilinde dudak okumayı mümkün kılmaktadır. Görsel olarak görülebilen ağız hareketi dilin en küçük birimi olan “fonem”e benzetilerek İngilizcede “viseme” olarak tanımlanmaktadır. Ağız hareketlerinin gerçekleştirilmesi ve durumu öncelikle işitme engellilerin ve ağır işitenlerin eğitimi alanlarında belirli bir dereceye kadar sistematik bir biçimde bilinçlidir. Bu durum anlaşılabilir şekilde canlandırılabilmektedir. Bu alanda dudak okumanın tipik ağız durumlarının ve ağız hareketinin sonuçlarının uygulamalı olarak gösterilmesiyle alıştırma yapılmakta ve dudak okuma eğitilmektedir. Ağız hareketleri çoğu kez bir sözcüğün bütün şeklini tam olarak yansıtmayabilir, aksine sadece bir kısmını yansıtabilmektedir. Hatta ağız hareketleri özellikle sözcüğün bir kısmını konuşma esnasında tamamıyla kolay anlaşılabilir biçimde ve tipik ağız biçimlerinde yansıtabilmektedir. Özellikle önce gırtlağın konuşma aracı olan veya dilin pozisyonu sayesinde meydana çıkarılan sesler daha az anlaşılabilir olabilir veya hiç okunmayabilir. Bu durumda mesela “baba” ve “mama” sözcüklerinde ağzın hareketi aynı görünmektedir. Bunun yanı sıra bir sesin ağız hareketi kendisinden sonra söylenecek olan veya kendisinden önce söylenen (eşsöyleyiş) ses yüzünden değişmektedir. İşitme engelliler için eğitim veren okullarda öğretmenler zor sözcüklerin okunmasını kolaylaştırmak için bilinçli olarak ağız hareketini değiştirmektedirler. Bu durum şu şekilde örneklendirebilir: “L” sözcüğünün daha iyi fark edilebilmesi için dil kesici dişin iç kısmına değil de görülebilen biçimde kesici dişin alt kenarına dokundurulmaktadır. Bu davranış sesi görsel olarak sembolize etmek için gerçekleştirilmektedir. Ağız hareketleri işaret diline destek olarak da kullanılmaktadır. ==== İşaret dili kursları ==== Bir işaret dilini, duyabilen insanların da öğrenmesi mümkündür. Mesela halk eğitim merkezlerinde ya da işaret dili kurslarında ve uygulama ve kapsam açısından bir yabancı dil öğrenmeyle kıyaslanabilir. ==== İşaret dili çevirmenleri ==== İşaret dili çevirmenleri el kol hareketi çevirmenleri değildirler. İşaret dili çevirmenleri duymayan ve duyan kimseler için her iki yönde de tercüme yaparlar. Mesela bu, bir duymayanlar konferansında işaret dilini bilenler ve işaret diline hâkim olmayan duyan kişiler için yapılan tercüme olarak ortaya çıkar. Bir işaret dilinden diğerine ya da sesli bir dilden yerel bir işaret diline (mesela Fransızcadan Almanya veya İsviçre İşaret diline) tercüme yapan çevirmenler vardır. İki işaret dili arasında tercüme yapan çevirmenlerin kendisi çoğunlukla duymayan kişilerdir. ==== İşaret dili yazısı ==== Birçok girişim olmasına karşın işaret dili bugüne kadar günlük kullanım için güvenilir olarak yazıya dökülememiştir. Bilimsel araştırmalar için “not alma sistemleri”, mesela “HamNoSys” (Hamburg Not Alma Sistemi) mevcuttur. Örnek olarak bu sistemler; elin biçimindeki, el duruşundaki, vücut kısmındaki, hareketi yürütmedeki gibi el kol hareketlerinin çözümlenmesiyle ve bunlara uygun düşen temsillerle çalışır. İşaret dili yazısı Osnabrück’teki “Duyma Engellileri İçin Eyalet Eğitim Merkezi”nde uygulanmıştır. Başarılı bir şekilde birinci sınıftan itibaren yürürlüğe konulmuştur. (İşaret dili yazısı: İngilizce; “SignWriting”, ilk olarak “Valeri Sutton” tarafından ve “Sutton- Movement Writing-Sistemlerinin” bir kısmı olarak geliştirilmiştir) ==== İşaret dili yazısı ==== İşaret dili yazısı, işaret dilinin dilsel işaretlerinin temsilleri için Kopenhag Üniversitesi’nin vekâletinde 1974’te “Valeri Sutton” tarafından geliştirilmiş bir sistemdir. Daha önceden, Paris’te 19. yüzyılda Fransız “Bebian” ve daha sonra İskoçya asıllı George Hutton, Nova Scotia’da (Kanada) her ikisine de “mimografi” denilen bir işaret dili yazısı taslakları üzerinde çalışmalarını tamamlamışlardır. Duymayanlar için diğer yazı sistemleri de mevcuttur. Mesela Willian C. Stokoe’nun “American Sign Language” (ASL – Amerikan İşaret Dili), Eshkol-Weissman’ın “Israel Sign Language” (İsrail İşaret Dili), “Alman İşaret Dili” (DGS) için “HamNoSys” (Hamburg Not Alma Sistemi) ve Hartmut Teuber’in “SignLettering” fonetik/fonem sistemi günümüzde kullanılmaktadır. İşaret dili yazısı, “MovementWriting” (Hareketlerin yazılması) üst kavramından özetlenen, hareketleri tanımlayan ve “SignWriting”in (İşaretlerin yazılması) yanı sıra “DanceWriting” (Dansların ve koreografilerin not alınmasına yönelik) ile bağlantısı olan yazılar arasından birisidir. İşaret dili, el kol hareketleri için önemli sayılabilecek el kol hareketlerinin gösterilmesinde el biçimlerinden ve mimiklerden yararlanmaktadır. Hatta kollar, bacaklar ya da omuzlar için kesin tanımlanmış birçok kesin belirli “piktogram” adı verilen işaret sisteminden ve hareketin tanımını gösterecek farklı oklardan, yıldızlardan, dalgalardan v.s. değişik ek sembollerden de yararlanmaktadır. İşaretlerin sistemsel karakterlerinden dolayı yazının tanınması görece olarak kolaydır (“piktogram” ya da “piktograf” bir eşyayı, bir objeyi, bir yeri, bir işleyişi, bir kavramı resmetme yoluyla temsil eden sembollerdir) İşaret dili Almanya’da birkaç yerde, mesela Osnabrück’teki “Duyma Engellileri İçin Eyalet Eğitim Merkezi”nde (Landesbildungszentrum für Hörgeschädigte in Osnabrück) duyma özürlü çocukların ders programına yerleştirilmiştir. Aynı durum Güney Nikaragua’da bir okulda da gerçekleştirilmiştir. === Yapısal ve şeklî diller === Diller, bilişim bilimi (informatik) çerçevesinde de ele alınabilir. Biçimsel diller olarak adlandırılan diller dilin matematiksel modelini ifade eder ve bu diller özellikle teorik bilgisayar bilimi içerisinde kendine yer bulur. Özellikle de hesaplanabilirlik kuramı ve Compilerbau kullanımında yer alır. Birçok bilgisayar program dilleri, özünde hem teorik düşüncelere hem de nesnel düşüncelere dayanır. Programlama dillerine “Java, ALGOL, Fortran, COBOL, BASIC, C, C++, Ada, LISP, Prolog, Perl” örnek verilebilir. Felsefenin karşılaştırılabilir bir uğraşı da Alman filozof, matematikçi ve mantıkçı Paul Lorenz’in projesi olan Orto isimli bir dil programıdır. Bu dil programında anlamlı ve sistemli bir bilimsel dilin oluşturulması amaçlanıyor ama bu durum “sistemli felsefede büyük oranda tartışmalı” durumda. == Dil değişimleri == Dil değişimi veya dil dinamizmi bir dilin değişim veya gelişme sürecini belirtir ve dil değişimi tarihî dil bilimi ile sosyolinguistikin araştırma alanına girer. Kıyaslama (analoji), başka bir dilden alıntı ve dilde seslerin değişimi kuralı, dil değişiminin asıl itici gücü olarak kabul edilir. Yapısalcılık bakış açısında, dil değişimi başlığı altında eşzamanlı bir dil aşamasının unsurunun tarihî, yani artzamanlı ya da eşzamanlı iki dil aşamasının birbirleri arasındaki ilişkileri anlaşılmaktadır. Nicel dil biliminin bakış açısından ise dil değişim sürecinin zaman içerisindeki seyrinde özellikle dil değişiminin iki bakış açısı önemlidir. Bunlar; dil değişim kuralları ve Piotrowski kurallarıdır. Ayrıca dil değişimine yol açan ve dil değişimini kontrol eden birçok sebebin etkisi de önemlidir. Prof. Dr. Şükrü Haluk Akalın, Atatürk Döneminde Türkçe ve Türk Dil Kurumu Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi Diller zamanla değişime uğrarlar veya tamamen yok olurlar. Sözcük yazılışlarında, okunuşlarında ya da yazım kurallarında oluşan yavaş ve küçük yenilikler birikerek ve büyüyerek bu değişimleri oluşturur. Bir dili konuşan ya da kullanan insanlar yeterince uzun bir süre fiziksel ya da kültürel olarak ayrı yaşarlarsa dilleri farklılaşmaya başlar. Bir dili belirgin farklılıklarla konuşan iki insan, birbirlerini anlayabiliyorlarsa ayrı lehçeleri, birbirlerini anlayamıyorlarsa ayrı dilleri konuşuyor olarak kabul edilirler. Dillerin birbiriyle ilişkili olup olmadıklarını anlamakta kullanılan göstergelerden biri de benzer anlamalar taşıyan, benzer yapılı sözcüklerdir. Bu şekilde doğal olarak gelişmiş dillerin dışında, yapay olarak geliştirilmiş diller de vardır. Yapay dillere Esperanto ve Mondlango örnek verilebilir. Türkçe zaman içinde aşağıdaki gibi şekillenmiş ve değişmiştir: * Altay dil ailesi ** Türk dil ailesi *** Güney Dilleri **** Balkan Gagavuzcası (Türkiye, Avrupa) **** Gagavuzca (Moldova) **** Horasan Türkçesi (İran) **** Türkiye Türkçesi (Türkiye, Avrupa, Kuzey Amerika) === Dil değişiminin nedenleri === Alman dil bilimci “Peter von Polenz”, aşağıdaki durumları dil değişiminin nedenleri olarak adlandırmıştır. # Ekonomi: Ekonomi alanında meydana gelen değişikliklerdir, çünkü konuşmacı veya yazar zaman tasarrufu ve rahatlık nedenleri yüzünden kısaltılmış bir dil kullanır. Günümüz edebiyatında “ekonomi” kavramı bağlam içerisinde bir talebin-kullanmanın- analizin sonucu olarak anlaşılır. O halde belirli bir amaca ulaşmak için “kendimi nasıl ifade edebilirim” sorusu akla gelir. # Yenileşim (İnovasyon): Yenilik durumlarında ortaya çıkan değişiklerdir, çünkü yaratıcı ve konformist olmayan faaliyetler için dilin yerleşik yapıları yeterince uygun değildir ve bu yapıların gelişmeye muhtaç olduğu görülür. Yeniliklerin oluşmasındaki ve yayılmasındaki önemli güçler ayrıca şu prensiplerdir; “göze batmak için başkaları gibi konuşma” ve “onlara dâhil olmak için başkaları gibi konuş”. # Değişim: Dil kullanıcıları dilin kullanım aracının seçiminde esnektirler. Bu esneklik iletişimsel koşullara ve amaçlara göredir. # Dilsel evrim: Dil kullanımı ve bu dil kullanımının etkisi toplumsal güçler aracılığıyla dil değişimini etkiler. Aynı zamanda dilin gelişimi biyolojide de geçerli kurallarla takip edilir. === Özel uzmanlık alanı dili === Uzmanlık alanı dillerinde uzmanlık alanı kelimeleri yeniden düzenlenir. Bu durum şu şekilde açıklanabilir; mesela bilgisayar sözcüğü yerine “PC” (Personal Computer - Kişisel bilgisayar) sözcüğü kullanılır veya elektrik alanında “gerilim” sözcüğü yerine birçok durumda “voltaj” sözcüğünün kullanıldığı görülür. Bu değişiklikler daha kesin bir ifadeye ulaşmak için ortaya çıkar, ama kimi durumlarda da anlaşılmayı zorlaştırabilir. Aynı zamanda yeni eşsesli sözcükler ortaya çıkabilir; örnek olarak “gerilim” sözcüğü Türkiye’de “gerginlik, tansiyon” anlamını da karşılamaktadır. Halk dilinde bu ve bunun gibi sözcükler hem alan dışı anlamlarıyla hem de teknik anlamlarıyla kullanılabilmektedir. === Dil değişimine örnekler === Dil değişimi konusunda farklı görüşler mevcuttur. Bu farklı görüşlerden kimileri şunlardır: ==== Görünmez el teorisi ==== Bu teoriye göre dil değişimi görünmez bir elin etkisinin bir sonucu olarak kabul edilir. Bu teorinin en önemli temsilcisi Düsseldorf Üniversitesi (Heinrich-Heine) profesörlerinden Rudi Keller’dir. Bu teoride dil değişimi ne doğal bir olgu ne de insan eliyle gerçekleştirilen bir durum olarak anlaşılır, aksine bu teoride dil değişimi bireylerin kişisel eylemlerinden istem dışı ve plansız bir durum olarak ortaya çıktığı anlaşılır. Koordinasyonsuz bir davranış koordineli bir yapının bütünsel olmayan bir koordinasyona neden olur. Kendiliğinden oluşan bir düzen olarak dil ayrıca bu görünmez elin etkisinin bir sonucudur. Rudi Keller’e göre dil, 3. türün bir olgusudur (görünmez elin), yani ne insan tarafından oluşturulmuştur ne de doğal bir olgudur; bunların tam aksine dil, bireysel ve uluslararası eylemlerin çeşitliliğinin nedensel bir sonucudur. Dil değişimi ayrıntılı olarak dilin gereksinimi doğrultusunda kendiliğinden oluşur. Dil değişiminin özel bir durumu anlam değişimidir. Rudi Keller’e göre dilin kullanım kurallarının değişmesi ile sözcüklerin anlamları değişir, çünkü Ludwig Wittgenstein’a göre bir sözcüğün anlamı bir dil sistemi içerisindeki düzenli kullanımına bağlıdır. Bu teoriye göre dil değişimi esnasında dil kullanıcıları görünmez elin etkisi ile bir sözcüğün kullanım kurallarını değiştirir, böylece dil kullanıcıları daha sık kullanılan bir anlam üretirler ve bu anlam, dil toplumu içerisinde zamanla yeniden öğrenilir. Biçimsel değişim genellikle kuralların bozulması ve anlam değişimi aracılığıyla oluşur, ayrıca şeklî değişim görünmez elin etkisi altında kurallara uygun özel dil kullanımı sayesinde anlam belirlemesi olarak ortaya çıkar. Kaynak ==== Dil değişiminde tercih modeli ==== Dil değişimi bir dil sisteminde kesin bir dereceye kadar tahmin edilebilir, çünkü dil değişim süreçleri özellikle belirli öğelerle ilgilenir. Bu yüzden düzensizlikler genellikle bozulmaya eğilim gösterir. Düzensizliklerden kaynaklanan yeni oluşum diğer alanların düzenlemelerinin yan ürünleri olarak ortaya çıkar. ==== Dil değişiminde dil bilgisel model ==== Dil değişimi düzenlenmiş olarak görülebilir, çünkü genel anlamda sözcük birimleri dil bilgisel unsurlardır. Diğer taraftan biçim birimlerin sözcük birimlerine gelişimi çok azdır, hatta hesaba katılmamaktadır. ==== Dil değişiminde sosyolinguistik modeli ==== Dil değişimi sosyal etkenlere bağlıdır; bu etkenler yüksek bir itibara sahip olan biçimler ve yapılardır. Bu biçimler ve yapılar dil değişiminde kendilerini göstermeye eğilimlidir. ==== Dil değişiminde fonksiyon modeli (Köhlers Regelkreis) ==== Dil bilimsel ortak çalışma, dil kullanıcılarının veya dinleyicilerin kendi dillerinde oluşturdukları ihtiyaçların etkisini örneklendirmeyi ve dilin biçimi üzerine sonuçlarını matematiksel olarak örneklendirmeyi mümkün kılar. Bu model böyle gereksinimleri bütünüyle bir sıra olarak öngörür ve diğerlerinden daha açıktır. Mesela ekonomi gereksinimlerinin yanı sıra kavramlar kesin olarak tanımlanabilirse belirlemeye göre gereksinimler de hesaplanabilir. ==== Bir başka dilden ödünç alma ==== Dilsel olarak ödünç alma, sözcük oluşturma ve anlam değişiminin yanı sıra kelime oluşturmanın temel yöntemlerinden biridir ve bu ad bilimin bir konusudur. Ayrıca ödünç alma dil değişiminin önemli etkenlerine bir örnektir. Dilsel ödünç alma durumu kelimesel, anlamsal ve sözdizimsel ödünç almadan farklıdır. Kelimesel ödünç alma durumunda bir kelime gövdesi, anlamıyla birlikte veya anlamının bir kısmıyla birlikte iletişim dilinden (donör dil) alınarak ödünç alan dile aktarılır ve bu dilde ödünç alınan sözcük gövdesi dar anlamda ödünç alınmış bir sözcük veya yabancı bir sözcük oluşturur. Bu ödünç sözcük oluşturmada alıcı dilin fiil çekimine, telaffuz alışkanlıklarına ve yazma alışkanlıklarına uyum göz önünde bulundurulur. Yabancı bir sözcük oluşumunda ise alıcı dilin fiil çekimine, telaffuz alışkanlıklarına ve yazma alışkanlıklarına uyum ya hiç dikkate alınmaz ya da çok az uyuma dikkat edilir. Anlamsal ödünç almada ödünç alan dilde var olan bir sözcüğe sadece anlamın yeni bir anlam olarak veya önceki anlamına ek bir anlam olarak aktarılmasıdır; ya da ödünç alan dilin dilsel araçları ile bu anlamın geri verilmesinin oluşturulmasıdır. Görünüş olarak ödünç alma özel bir durumu oluşturur. Bu ödünç almada, iletişim dilinin öğelerinden veya ödünç alan dilde zaten var olan yabancı sözcüklerden alınan bir sözcük ödünç alan dilde yeniden yapılandırılır, bu yeniden yapılandırılan biçim veya anlam iletişim dilinde henüz yoktur. Kelimesel olarak ödünç almalar dar anlamda ödünç sözcükler ve yabancı sözcüklerdir. Görünüş olarak ödünç alma gibi anlamsal olarak ödünç almalar ise çoğunlukla geniş anlamda ödünç sözcükler olarak kabul edilir. Hem kelimesel ödünç alma hem de anlamsal ödünç alma ödünç sözcükler başlığı altında ele alınır. Sözdizimsel ödünç alma ise herhangi bir dilin, bir iletişim dilinin belirli sözdizimsel yapılarını çok sık kullanmasının etkisi sonucunda ortaya çıkar veya bir dil yeni sözdizimsel yapı olasılıkları oluşturduğunda sözdizimsel ödünç alma gerçekleşir. ==== Kalıt sözcük ==== Kalıt sözcük bir dilin önceki evrelerinde var olan bir sözcükten türeyen bir sözcük için kullanılan tanımdır. Etimoloji (köken bilimi) bir dilin söz varlığının zamansal gelişimini ve kökenini aydınlatmaya çalışır. Kalıt sözcükler dilin kaynağına dair açıklayıcı bilgiler verirler. Kalıt sözcükler paralel bir dilden alınan alıntı sözcüklerden ayırt edilmelidir. Somut bir örnekle açıklamak gerekirse, çağdaş Alman dili; Ortaçağ Almancası, eski yüksek Almanca gibi yazılı olarak da aktarılmış birçok ortaçağ dilinin kökenine kadar inme olanağı sunar. Mesela; kökeni o zamanki dillerde olan çağdaş sözcükler kalıt sözcükler olarak karşımıza çıkar. Biraz daha geriye bakıldığında; Alman dilinin, doğrudan kullanılmayan Hint-Avrupa dilinden ortaya çıktığı ve Alman dilinin bu Hint-Avrupa dilinden birçok kalıt sözcük aldığı görülür. Alman dilindeki kalıt sözcüklere örnekler: “Sonne” (Güneş), “Vater” (Baba), “Nase” (Burun) ve geçmiş zamanlarında kökteki ünlüsü değişmiş tüm sözcüklerdir. === Dil yozlaşması === Dil yozlaşması kavramı dil eleştirisinden ortaya çıkmıştır ve bu dil yozlaşması zaman içerisinde korunmaya değer görülen köken özelliklerinin değişmesi yoluyla dillerin kaybolması korkusu olarak adlandırılır. Bu duruma örnek olarak; dil bilgisindeki, temel kelime hazinesindeki, genel anlaşılırlıktaki veya ifade gücündeki çeşitlilik verilebilir. Dil kayması olarak dil yozlaşması en kötü durumda dil ölümüne yol açabilir. ==== Dil yozlaşmasının nedenleri ==== Dil yozlaşmasının nedenleri aşağıdakiler olabilir: * Bir dil muhtemelen o dile hâkim anadil kullanıcıları tarafından kullanılmaz. Bunun yerine dil, o dile daha az hâkim kimselerce konuşulur ve böylelikle dile gereken önem verilmez, dilin toplam gelişimini, mesela dilin günlük kullanımını yansıtan bir ölçü de budur. * Diğer taraftan bir dil diğer dillerin etkisi altında kalarak yozlaşabilir. Bu durumda dil, asıl köklerini kaybeder ve dilin kökeni kendi içindeki etkilerle olduğu kadar diğer dilden gelen etkilerle karışık bir köke dönüşür. * Başlıca bir neden de medyanın her zaman eleştirilen etkisidir, her şeyden önce televizyon ve radyoların etkileridir. Yan cümlelerdeki bağlaçların sözde yanlış kullanımı, kaba, ahlaksızca kullanılan jargonlar, gereksiz yere İngilizce sözcükler kullanmak gibi dil bilgisi yanlışlıkları sunucuların konuşmalarını etkisi altına alır ve böylelikle dinleyicilerin dil kullanımı da değişir. * Diğer taraftan da kimi dil eleştirmenleri dil yozlaşmasını “küreselleşme sürecinin ve kültürel çeşitliliğin bir parçası” olarak kabul etmektedir. ==== Dil biliminin bu konsepte uygun eleştirisi ==== “Dil yozlaşması” kültür eleştirisinin kullanılan önemli bir kavramıdır. Schopenhauer, Friedrich Nietzsche, Adorno, Martin Heidegger ve diğer birçok yazar ve filozofun, hakkında farklı kökenler işaret ettiği bu kavram “kültürel yozlaşma” konseptinin içerisinde yer alır. “Dil yozlaşması” kavramı bugünkü dil biliminine göre çoğunlukla kabul görmez, çünkü bu kavramın bilimsel olmayan birçok ön şarttan yola çıktığı açıktır: # Genellikle sadece yüzeysel olgular ele alınır, mesela alıntı sözcükler de veya büküm ve cümle yapısındaki değişiklikler de söz konusudur. Sözü edilen bu durumlar okulda gösterilen “sistem dil bilgisinin” asıl noktalarıdır. Analitik dil yapısının kolayca özü anlaşılabilen, hatta kolayca oluşturulabilen durumu, dilin kurallara uygunluğunu, doğru ve güzel kullanılmasını amaçlayan çalışmalarca "daha ilkel" olarak tanımlanmaktadır; ancak bu, temelde yatan derin olgular olarak kalmıştır, çünkü bir sahip olma tutumunun tanımı önceden olduğu gibi başarılı bir şekilde ifade edilmiştir (yalnızca araçlar değişim göstermiştir). # Dili özenli kullananların bakış açısına göre ilgili dil öylesine yüksek bir kaliteye ulaşmıştır ki her değişiklik kaçınılmaz bir şekilde dilde kötüleşmeye neden olmuştur. Fakat bununla beraber dilin tarihîliği şüpheli görülür olmuştur. Tüm diller değişir, hem de sürekli olarak, çünkü dil, konuşan toplumlarca sürekli değişen ortama uydurulmaktadır. # Dilin kendi köklerinden uzaklaşma korkusu dilin ilk evresinde “arı”, "bozulmamış” dillerin var olmasından ileri gelmektedir. Bu görüş, her dilin ilk zamandan beri diğer dillerle sürekli ilişki içinde olduğunu görmezlikten gelmektedir. Buna göre “arı” diller yabancı etkilere maruz kalmaz. Her dil farklı zamanlarda farklı ilişkilerle farklı yakınlıkta ortaya çıkan bir “karma dil”dir. Dili kendi “köklerinden” uzaklaştıran ilk değişiklikler muhakkak vardır, ama çağdaş dil durumunu inceleyen bir eleştirmenin bunlardan haberi yoktur. Bir dilin komşu dillerle ve “Dünya' dilleri” olarak adlandırılan uluslararası etkili dillerle yoğun bir alışveriş içerisinde olup olmadığı ve bunun nasıl gerçekleştiği; bu değişiklikleri göğüsleyen konuşucu kitlelerin açıklığının ve hareketliliğinin bir göstergesidir. Bu değişiklikler gerçekleşirken birçok durumda uzun ilişkiler sonunda en başta “ödünç alınan” söz varlığıyla birlikte dil varlığının sesçe ve anlamlı “kaynaşması” ortaya çıkar (örnek: Almanca; “Konzept”  Türkçe; “Konsept”). Yine söz varlığının anlama uygun tercümesi yeni, sesçe uyumlu, kulakla uyumlu-anlamlı, herkes tarafından anlaşılır bir sözcük haline gelir (örnek: İngilizce; “to announce”  Türkçe; “Anons etmek”). Ya da söz varlığı yabancı dildeki yapının tıpatıp benzeri olarak kalır (İngilizce; “Bravo”  Türkçe; “Bravo”). # Yabancı etki sadece dilsel alanda etkisini göstermez, bunun yanı sıra yabancı etkisi kültür ve toplum gerçekliğiyle sıkı sıkıya bağlı olduğu ve bunlarla iç içe geçmiş olduğu için "dil yozlaşması" konusu genellikle kültür ve toplum eleştirisiyle aynıdır. # Bununla birlikte (dil) eleştirmenlerin(in) ortaya çıkan genel hoşnutsuzluğu reddedici, yani yeni gelişmelere karşı çıkmada ve herhangi bir ilk "standardın" savunulmasında hedef olarak ortaya çıkmaktadır. Oldukça zor olan dile özen gösterme cesareti, diğer dilleri aralıksız kendisine çeken her dönemde önceden kestirilemeyen, yeni biçimli olanaklar, en iyi kavramların ve düşüncelerin yaratıcı bir şekilde türetilmesini, hatta "yabancı sözcüklerin" iyi anlamda kullanılmasını zora sokmuştur. === Dil ölümü === Bir dili anadil olarak konuşan hiç kimse kalmadığı zaman dil ölümü söz konusu olmaktadır. Bu andan itibaren bir dilin içinde zamanla oluşan normal gelişimler ve değişiklikler ölü dilde görülmez; ölü dil değişmez ve hareketsiz, durağan olur. Bir dilin ölü dil olarak görülmesi, bu dili anlayacak konumda kimsenin olmadığı anlamına gelmez. Ölü bir dil iyi bir şekilde belgelenebilir, yabancı dil olarak öğretilebilir ve hatta olası belli durumlarda sözlü ya da yazılı olarak kullanılabilir. Mesela Latince, anadil olarak kimse konuşmadığı için ölü bir dildir. Yine de yabancı dil olarak öğrendikleri için Latince anlayan bir sürü kimse vardır. Belli fonolojik (Sesbilimsel) kısıtlamalarla ölü bir dili yeniden canlandırmak mümkündür. Mesela Kernevekçe (Güneybatı İngiltere'de Cornwall kontluğunda konuşulan bir Kelt dilidir) ya da İbranicenin yok olmasından 2000 yıl sonra İsrail’in resmî dili olan İvrit (Çağdaş İbranice) gibi. Bilim insanları Dünya genelinde yaşayan 6000 dilin bu yüzyılda yaklaşık yüzde 90’ının yok olacağını kabul etmektedir. Son 30 yılda sadece Kuzey Amerika’da 51 dil yok olmuştur. ==== Dil ölümünün nedenleri ==== Bir dil çocuklar tarafından anadil olarak öğrenilmiyorsa yok olma tehdidi altındadır. Diller, dil kayması yoluyla ölü dillere dönüşür. Bir dildeki yavaş değişimler bir veya birçok yeni dilin doğmasını ve köken dilin ölü dillere dönüşmesini sağlar. Bu noktada dil ölümünün iki biçimi birbirinden ayırt edilmelidir: * Birincisi, kendi içinde oluşan dil biçimleri varlığını sürdürürken konuşulan bir dilin yok olmasıdır. Romen dilleri içinde varlığını sürdüren Latince buna örnek gösterilebilir. * İkincisi de; kendi içinde oluşan dil biçimlerinin de varlıklarını sürdürmediği, konuşulan bir dilin yok olmasıdır. Mesela “Kıpti” dilidir. Ayrıca aşağıdakiler arasında da ayrım yapılması gerekmektedir: * Çoğunlukla uzun bir süreçte meydana gelen ve dil ölümünü bilinçli şekilde teşvik eden kriterler olmaksızın meydana gelen “doğal“ bir dil ölümü söz konusudur. Bu durum, ilk çağda yerini Latinceye bırakmış olan bir sürü dilin ölümdeki durum olabilir, çünkü antik çağlarda bilinçli bir dil politikası henüz yoktu. * Bir dizi siyasî önlemler yoluyla desteklenen dil ölümü söz konusudur. Dil ölümü için kesin sonuç sağlayan ya da sağlamış bu önlemler durumlarında bâzı yazarlar “Linguizid”den (dili öldürme) söz eder. Bir dil 50 yaşın üzerinde ve 25 ve 50 yaşları arasındaki yaş grubunda “yarı konuşuculara” sahipse, fakat 25 yaşın altındaki yaş grubunda bu dili konuşan hiç kimse yoksa, o zaman bu dil, ebeveynlerden çocuklara aktarımın mümkün olmayacağı için yarı ölü (“moribund”) sayılır. Üst yaşlardan binlerce, hatta yüz binlerce konuşanı olsa dahi dilin yok olması ancak tüm güçlerin seferberliğiyle ve bu çabanın genel desteğiyle engellenebilir. Birçok durumda doğal bir dil ölümünün ya da bir “Linguizid”in (dili öldürme) ne ölçüde gerçekleşeceğini belirlemek zordur. Dil ölümünde politik önlemlerin kesin sonuç veren rol oynadığı diller Havai dili ve yarı ölü Bretonca’dır (Bretonca, Hint-Avrupa dil ailesinin Kelt koluna ait dildir. Fransa'nin Breton bölgesi'nin resmî dilidir). ==== Dil ölümünün sonuçları ve dil ölümü için önlemler ==== Dillerin ortadan kaybolmasının geniş kapsamlı sonuçları olabilir: * Her bir dil konuşanı, özel yaşamında ve toplumsal hayatındaki birçok durumda kendini kendi dillerinde yeterli düzeyde ifade edemez. Bununla birlikte her bir dil konuşanı, kültürel ve tarihi kimliğinin bir parçasını kaybeder. * Dünya'yla ilgili kavramların ve görüşün bir dilde özel var olan tasarıları yok olabilir. * Her dil kendine özgü bir “ses varlığı” ve bununla birlikte kaybolup gidebilecek bir kültürel miras değeri taşır. Özel bir dil için dil politikası ya da diller politikası (mesela bir devletteki birçok dil için) yardımıyla dillerin canlı kalmasına çalışılmaktadır. Bu tür önlemlerin başarısı mevcut dil konuşanı sayısının fazlalığına, politik etkilerine, finansal olanaklarına ve dil ölümünün evresine bağlıdır. == Dil ve düşünce == === Düşüncenin iletişimsel aracı olarak dil === Özellikle teknik teoriler başta olmak üzere birçok iletişim aracı teorisi dili iletişim aracı olarak ifade etmez, aksine dili iletişimsel bir araç olarak ele alır. Bu durum şu anlama gelmektedir; dil gerçek iletişim araçları için tarafsız bir mümkün olma durumudur. Dil, böyle görüşlerin sadece uygun davranışlara hizmet eder veya dil, tasarılar ve kavramlar gibi zihinsel varlıkların iletimine yardımcı olur. Bu tasarı ve kavram gibi zihinsel durumlar dilden bağımsız düşünülemez. İşte bu yüzden temsil aracı olarak ele alınır. Dil bilimci Wilhelm von Humboldt’un dil teorisinde şüphesiz bir iletişim aracı görüşü dile getirilmiştir. Bu görüşün temel söylevi, düşünsel sürecin ancak iletişimsellik aracılığıyla mümkün olabileceğini dile getirir. Bu durum insanların düşünce tarzının ancak içinde bulundukları çevredeki göstergelerin harekete geçeceği süreç aracılığıyla mümkün kılınabileceği anlamına gelmektedir. Bu göstergeler, hem Dünya bilincini hem de benlik bilincini oluşturan göstergelerdir. Burada dil, sınırları belirleyen bir rol üstlenir. Ayrıca dilin iletişim aracı olarak tanımlanması insanların bilincini araçsal boyutta (medial) etkilemiştir. Bu yüzden yeni iletişim araçlarının insanlar üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğu konusunda fikir yürütmek daima dile bağlı olmalıdır. Yeni iletişim araçlarının etkinliği ve etkileme gücü dilsel iletişim araçlarının yapısal olarak oluşturuluşuna bağlı olmalıdır.Dil ve Düşünce Edebiyat Ekibi == Dil ve politik güç == Bu varsayımın, iktidar yapıları bağlamında dili politik olarak kullandığı birçok defa denenmiştir. “Siyaseten doğruluk” ifadelerinin talebi mesela cinsiyetçi bir dil kullanan veya cinsiyetçi düşüncelere eğilim gösterenlere zaman zaman temel oluşturur. Dil iyileştirmeleri sayesinde gerçekten bir bilinç değişikliği gerçekleşmekte mi yoksa bunun güncel politik amaçlara ulaşmak için mi olduğu halen tartışmalıdır. Dil iyileştirmeleri büyük olasılıkla genel bilinç değişimi sürecinde belirleyici ve pekiştirici bir etkiye sahip olabilir. Diğer taraftan da dilin, belirli iktidar yapılarını yıldırmak ve eline geçirmek için kullanıldığı da unutulmamalı. Bu duruma mobbing (Latincede; psikolojik şiddet, baskı, kuşatma, taciz, rahatsız etme veya sıkıntı vermek), ajanlık ve küçük düşürme örnek gösterilebilir. Sözlü iletişimdeki baskı mekanizmaları beş otorite tekniğini dışarıda bırakır. Var olan dil düzenlemelerindeki bunun gibi etkilerin uyarısı, böyle bir bağlamın sorunsallaştırılmasına olanak sağlar. Cinsiyetle gibi pratik olarak bütün kültürlerde birer tabu olarak kabul gören alanlardaki sözcüklerin birçok dilde nesilden nesle çok az aktarıldığı, tarihi dil bilimi çalışmalarıyla tespit edilmiştir. Böyle nesiller çok yakın zamanda aynı geleceğe maruz kalacaklardır. Yazı dilinde de bu durum genel dil değişiminde olduğu gibi aynıdır, ama sadece süreç daha yavaştır. Halkın dil ve düşünce üzerindeki etkisi aracılığıyla bunu uygulamaya dönük çabaya, 1949 yılında yayımlanan Georg Orwell’in “1984” romanı edebiyattan bilinen bir örnektir. (Gerçek ismi Eric Arthur Blair olan George Orwell 25 Haziran 1903’te doğmuştur ve 21 Ocak 1950’de ölmüştür. George Orwell İngiliz edebiyatının 20. yüzyılda yetiştirdiği önemli yazarlardan birisidir. Bin Dokuz Yüz Seksen Dört isimli romanı ve bu romanda oluşturduğu “Big Brother” – “Büyük Birader” kavramı ile ünlüdür. Bu yapıtta hayali bir totaliter yönetim şekli anlatılmaktadır. Bu yönetim biçimi halkın iletişimini ve düşüncesini dar ve kontrolü altındaki bir yola getirmek için “yeni konuşma” adındaki yapay dili kullanır. Diğer bir edebî örnek de Sapir-Whorf Hipotezi'nin bulunduğu Jack Vance’e ait “Pao’nun savaş dilleri” isimli eseridir. Yenilmiş bir yeryüzünü kontrol edebilmek için halkı esnaf, çiftçi, asker ve bilim adamı diye sınıflandırılan yeryüzünde sadece onlar için oluşturulmuş dili öğrenmelerine ve bu dili konuşmalarına izin verilecektir. (Sapir-Whorf Hipotezi dil bilimininde, insan düşüncesinin yerel dillerden çok yoğun bir şekilde etkilendiğini gösteren bir çalışmadır. Buna göre, her insanın kendi dilinde belirli bir düşünce yapısı vardır ve bu insan başka bir insanın dilini hiçbir zaman tam anlamıyla anlayamaz. Bu tartışmalara yol açan varsayım, ünlü dil bilimci Whorf tarafından oluşturulmuş, diğer bir dil bilimci Sapir tarafından da ortaya konulmuştur ve ikisinin tezi olarak sunulmuştur. == Dil ve hayvanlar == === Hayvan dili === İnsanların bebeklik dönemlerinin ilk yaşlarında gırtlağı (larinks veya larenks) derinleşir. Sadece çok az hayvanda bu durum benzer olabilir ve daha sonra sesler insanlarda olduğu gibi oluşur. Kimi durumlarda da insanların dilsel ifadelerini de taklit edebilirler; mesela papağan, fok, yunus gibi. Hayvanlar belirlenmiş bir işaret sistemini bilirler. Bu duruma, arı dili veya hatta dans dili olarak da adlandırılan sallanarak dans eder gibi uçan arıların işaret sistemi örnek gösterilebilir. O halde; düşünülen, gerçekten içgüdüsel olarak düzenlenmiş işaret davranışının gerektiği takdirde insan diline ne derece benzerlik oluşturup oluşturmadığı sorgulanmalıdır. Kuşların, yunusların veya primatların (memeliler sınıfından maymun ve benzeri hayvanları içerir) insan fonetiğine benzer bir dili veya tamamen aynı bir dili bilip bilmediği ve hatta bu dilin yardımıyla karşılıklı haberleşip haberleşmedikleri tartışılmaktadır. Burada görünüşe göre sadece gönderen ve alıcı arasındaki düzenlenmiş ve tek taraflı işaret yolu söz konusudur. Bu duruma örnek olarak, hayvan sahiplerinin hayvanın terbiyesi sırasında köpeklerden yararlanması gösterilebilir. Bilindiği gibi biz insanlar tarafından bilinen dil bunun aksine 3 sınıfa ayrılır: Birinci sınıflandırmada anlam ayıran, yani kendi başlarına anlamları olmayan sesler bulunur. İkinci sınıflandırmayı ise anlam taşıyan birimler veya anlam taşıyan morfemler (biçim birimleri) oluşturur. Üçüncü sınıflandırmada sözcük biçimlerinden, sözcük öbeklerinden (ifadelerden, deyimlerden) ve cümlelerden oluşur. Eğer bir hayvan yirmi ses oluşturabiliyorsa bu hayvan ses bakımından potansiyel olarak yirmi farklı işaret oluşturabiliyor demektir. Bunun tersine insan dili seslerin ve ses dizimlerinin çok farklı değişkenliği sayesinde kendini belli eder. Bunun için Wilhelm von Humboldt”un daha önceden belirttiği gibi sınırsız birleşim (kombinasyon) olasılıkları bulunmaktadır. Wilhelm von Humboldt”un atıfta bulunduğu bu birleşimlerle insanların daha önceden hiç duymadıkları şeyleri de anlayabilecekleri veya ifade edebilecekleri de anlaşılmış oldu. Ayrıca bunun o kadar kolay öğrenilemeyeceği ve bu yüzden de ancak taklit edilebileceği ortaya konuldu. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Dünya'daki dil aileleri listesi ve çeşitli bağlantılar * Altay Dil Ailesi * Dil Tanımları, Mustafa Altun * Dil Kursları Kategori:İnsan iletişimi Kategori:Ana madde konuları
Kimya, maddenin yapısını, özelliklerini, birleşimlerini, etkileşimlerini, tepkimelerini araştıran ve uygulayan bilim dalıdır. Kimya bilmi daha kapsamlı bir ifadeyle maddelerin özellikleriyle, sınıflandırılmasıyla, atomlarla, atom teorisiyle, kimyasal bileşiklerle, kimyasal tepkimelerle, maddenin hâlleriyle, moleküller arası ve moleküler kuvvetlerle, kimyasal bağlarla, tepkime kinetiğiyle, kimyasal dengenin prensipleriyle vb konularla ilgilenir. Kimyanın en önemli dalları arasında analitik kimya, anorganik kimya, organik kimya, fizikokimya ve biyokimya sayılır. == Kimya sözcüğünün kökeni == "Kimya" sözcüğüyle simya sözcüğünün aynı kökten geldiği tahmin edilmektedir. On yedinci yüzyılda "kimya" ve "simya" sözcükleri aynı bilimsel disiplini tanımlamak için ayırt edilmeksizin kullanılmışlardır. Ancak 18'inci yüzyılda bu iki sözcük arasında bir ayrım gözetilmeye başlanmış, "simya" daha çok metalden altın yapmakla ilgili uğraşları tanımlamak için kullanılmıştır. "Simya" sözcüğünün Arapça "al kimya" () sözcüğünden türediği, bu Arapça sözcüğün de Grekçe'de "himya" (metal eritmek anlamına gelen χημεία ya da χημία) sözcüğünden türetildiği de iddia edilmektedir. == Tarihi == Element Polihedron Polihedron Yüzey Sayısı Üçgen Sayısı Ateş Dört yüzlü 50pik 4 24 Hava Sekiz yüzlü (Octahedron) 50pik 8 48 Su Yirmi yüzlü (Icosahedron) 50pik 20 120 Toprak Küp 50pik 6 24 Kimyanın tarihi "simya öncesi dönem", "simya dönemi", "geleneksel kimya ve "modern kimya" dönemleri olmak üzere 4 ana başlık altında toplanarak incelenir. === Simya öncesi === Kimyanın bilinen tarihi Antik Mısır döneminde başlamıştır. M.Ö. 2000'li yıllarda Mısırlılar'ın kimyasal yöntemler kullanarak kozmetik tozlar ürettikleri iddia edilmektedir. Kral Hammurabi döneminde (MÖ 1792-1750) Babiller altın, gümüş, cıva, kurşun, demir ve bakır gibi metalleri tanımlamış ve bu metallere semboller vermiştir. Erken Yunan felsefeciler (Sokrates öncesi düşünürler) doğal olayları doğaüstü olmayan nedenlerle açıklamaya çalışmışlar, bunun sonucunda da bu dönemde simya öncesi kimya biliminin temelleri atılmıştır. Miletli Tales (MÖ 624 – MÖ 546) maddenin presiplerini araştırmış ve suyun evrenin temel maddesi olduğunu öne sürmüştür. Bir diğer Miletli Anaksimandros (MÖ 610- MÖ 546) suyun karşıtı olan ateşin nasıl oluştuğunu sorgulamıştır. Empedokles (MÖ 490-430) evrenin 4 temel element ateş, hava, su ve topraktan oluştuğunu iddia etmiştir. Empedokles'in tanımına göre toprak katı maddeleri, su sıvı maddeleri ve metalleri, hava gazları ifade etmekteydi. Bununla beraber ateşi de bir süreçten çok sıvı, gaz ve katı gibi maddenin bir hali olarak tanımlamıştır. Demokritos'un hocası Leukippos evrenin iki çeşit elementten oluştuğunu (boşluk ve katı) ifade etmiş, boşluğun ve katılığın evrendeki tüm elementleri oluşturduğunu ifade etmiştir. Democritus (MÖ 460-370) Leukippos ile birlikte atomcu teoriyi geliştirmiştir. Maddelerin yapı taşı olarak daha küçük parçalara ayrılamayan atomlar Leucippus ve Democritus'un geliştirdiği bir felsefe sistemi olarak kabul edilmesine rağmen Platon bu atomculuk teorisine bölünemezlik prensibini eklemiştir. Plato evreni oluşturan 4 temel elementin geometrik katılardan oluştuğunu bu katıların da üçgen yüzeylerden oluştuğunu iddia etmiştir. Aristoteles (MÖ 384-323) elementlerin özellikleri düşüncesini geliştirmiştir. Farklı elementlerin farklı özellikleri olduğunu ve bunun çeşitli nicel değişkenlere bağlı olduğunu ifade etmiştir. Bu nicel özellikleri değiştirildiğinde bir elementin başka bir elemente dönüştürülebileceğini ve maddelerin değişim halinde olduğunu iddia etmiştir. === Simya dönemi === 150pik|küçükresim|sol| 150pik|küçükresim|sağ| Aristoteles'in fikirlerinden etkilenen simyacılar (yaklaşık M.Ö. 320-MS 300) yılları arasında Yunanca konuşulan Akdeniz kıyılarında, Mısır'da, İran'da Aristoteles ve diğer Yunan filozofların teorilerini pratiğe geçirmeye başlamışlardır. Yine bu dönemde ilk defa simyacılar ucuz metallerden altın elde etmeyi mümkün kılması düşünülen felsefe taşını üretmeye çalışmışlardır. 13\. yüzyıla gelindiğinde simya tüm Avrupa kıtasında yaygın bir hale gelmiş, örneğin dönemin önemli bilim adamlarından Raymundus Lullus İngiltere kralı tarafından İngiltere'ye basit metalden altın üretmesi için davet edilmiştir. 13\. yüzyılın başlarında dönemin ünlü simyacıları Roger Bacon (1214/1220–1292), Albertus Magnus ve Raymundus Lullus basit metalden altın üretme yöntemleri dışında simyanın diğer alanlarına yönelip, simyanın günümüz kimyasına yaklaşmasına öncü olmuşlardır. 14\. yüzyılda Katolik Kilisesi simya karşıtı taraf olmuş ve 1317 yılında Papa John XXII simyacılığı yasaklamıştır. 17\. yüzyıla gelindiğinde simya göreceli olarak az da olsa hala varlığını sürdürmekteydi. 17. yüzyılın etkin bilim adamlarından Robert Boyle 1661 yılında döneminde büyük yankı uyandıran eseri The Sceptical Chymist'i yayımlamıştır. Aristoteles'in 4 element teorisini ret eden bu kitap aynı zamanda simyanın döneminin de sona erdiğini işaret etmekteydi. Simya döneminde simyacıların araştırmaları ve deneyleri vasıtasıyla birçok laboratuvar tekniği geliştirilmiş ve çeşitli bileşik ve elementler keşif edilmiştir. === Geleneksel kimya === Geleneksel kimya dönemi, 17'inci yüzyılın sonlarından başlayarak 19'uncu yüzyılın başlarına kadar sürmüştür. Alman bilim insanı Johann Joachim Becher, 17. yüzyıl ortalarında yanma ile ilgili Phlogiston teorisini geliştirdi. Bu teoriye göre; her yanıcı madde, "phlogiston" adı verilen kokusuz, renksiz, tatsız ve ağırlıksız bir içeriğe sahipti ve bu içerik yanma gerçekleştiğinde yanıcı madde tarafından ortama salınmaktaydı. 150pik|küçükresim|sol| Bu teori daha sonra Georg Ernst Stahl tarafından daha popüler bir hale getirilmiş, 18. yüzyılın büyük bir kısmında genel kabul görmeye devam etmiştir. 1785 ile 1787 yılları arasında Fransız fizikçi Coulomb günümüzde "Coulomb yasası" olarak adlandırılan benzer yüklü maddelerin birbirini ittiği, karşıt yüklülerin de birbirini çektiği ve bu çekim ya da itim kuvvetinin hesaplanması için gerekli denklemi de içeren kanunu bulmuştu. Phlogiston teorisi, 18. yüzyılın sonlarına gelindiğinde Lavoisier tarafından çürütüldü. Daha önceden Phlogiston teorisine göre de- phlogiston maddesi olarak adlandırılan maddenin oksijen olduğu keşfedildi. 1803 yılında İngiliz bilim insanı John Dalton, atom teorisini ortaya attı. Bu teoriye göre; farklı elementlerin atomları, farklı ağırlıklara sahiptir. Bu teorinin bazı ilkeleri; * Bütün maddeler atomlardan meydana gelmektedir. * Atomlar daha küçük parçalara ayrılamazlar. * Aynı elementin bütün atomları birbirinin aynısıdır. * Farklı elementler farklı atomlara sahiptir. * Atomların yeniden düzenlenmesi sonucu kimyasal tepkimeler meydana gelir. * Bileşikler elementlerden meydana gelirler. şeklinde özetlenebilir. John Dalton'un teorisiyle modern kimyanın temelleri de atılmış oldu. 100pik|küçükresim|sağ| === Modern kimya === 19\. yüzyıldan itibaren gelen sürece "modern kimya dönemi" adı verilir. Heinrich Geißler (1814-1879) 1854 yılında suyun en yüksek yoğunluğa 3.8 °C ulaştığını kendi icat ettiği bir mekanizmayla göstermiştir (daha sonra bu sıcaklığın 3.98 °C olduğu bulunmuştur). Daha sonra Geisslerin icat ettiği vakum tüpüyle William Crookes atom teorisinde ilerlemeler kaydetmiş ve katot ışınını keşfetmiştir. Eugene Goldstein (1850-1930)'ın çalışmaları protonun varlığını ispatlamıştır. J. J. Thomson (1856 – 1940) kendi atom modelini geliştirmiş ve 1906 yılında Nobel fizik ödülünü kazanmıştır. Mendeleyev periyodik tabloyu 1869 yılında Kimyanın Prensipleri adlı eserinde yayımlamıştır. Bu periodik tabloda bilinen 63 elementi atom ağırlıklarına ve benzer özelliklerine göre sıralamıştır. Marie Curie (1867 – 1934) radyoaktiviteyi ve sonrasında Polonyum ve Radyum'u keşetmiştir. 1911 yılında Nobel kimya ödülünü kazanmıştır. Ernest Rutherford 3 çeşit radyoaktifliği alfa parçacığı (+), beta parçacığı (-) ve gama ışınını keşfetmiştir. Bu gelişmelerin sonrasında ve öncesinde daha birçok bilim insanının katkısıyla kimya bilimi günümüze ulaşmıştır. 2011 yılı Birleşmiş Milletler tarafından uluslararası kimya yılı ilan edilmiştir. == Temel kalcumar ve konular == === Asitler ve bazlar === Tanım Asit Baz Tepkimeleri Asit Baz Tepkimeleri Bronsted-Lowry tanımına göre 270pik Lewis tanımına göre 270pik Asit-Baz Temel Tanımlar Asit-Baz Temel Tanımlar Asit-Baz Temel Tanımlar Asit-Baz Temel Tanımlar Asit-Baz Temel Tanımlar Antik Yunanistan ve Antik Mısır'da belli başlı asitler ve bazlar halihazırda sınıflandırılmışlardı. Yunanlar ekşimsi tat veren sirke gibi maddeleri ὀξύς (ekşi) olarak adlandırmışlar, daha sonra bu sözcük Latinceye acere olarak geçmiş ve Avrupa dillerindeki anlamı da latinceden türeyerek bu dillere geçmiştir. Oksijen elementinin adı da Antoine Lavoisier'in oksijeni (asid üreten anlamında) hatalı tanımlamasından kaynaklanmaktadır. Asit ve bazların farklı tanımları mevcuttur. Arhenius’un tanımına göre; : Asit, suda çözüldüğünde çözeltiye H+ bırakan maddelerdir. : Baz ise, OH- bırakan maddelerdir. Bronsted-Lowry tanımına göre; : Asit, proton (H+) bırakan maddelere denir. : Baz, proton kabul eden maddelerdir. Lewis Teorisine göre; : Asit, H+ iyonu gibi, çözeltiden elektron eksilten maddelerdir. : Baz ise, elektron veren maddelerdir. Diğer tanımlardan farklı olarak sadece elektron alışverişi üzerine kurulmuş bir tanımlamadır. ==== Asit-baz tepkimeleri ==== Asit ve baz etkileşim halinde bırakıldıklarında, tuz üreterek bir diğerini nötrleştirme eğilimi gösterirler. HCl ve NaOH'ın tepkimesi NaCl bileşiği (tuz) ve su üretir. : HCl + NaOH → NaCl + H2O === Atomun yapısı === 100pik|küçükresim|sağ| 1803-1808 yılları arasında öğretmenlik mesleğini yerine getirmekte olan John Dalton kimyanın iki temel yasası olan kütlenin korunumu ve sabit oranlar'ı kullanarak temel atom teorisini tanımlamıştır. Dalton'un atom teorisi üç ana önermeyi içermekteydi. Bunlar; :# Her kimyasal element küçük, bölünemeyen atom olarak adlandırılan parçacıklardan oluşmaktadır. :# Aynı elementin atomları birbirine ağırlık ve özellikleri bakımından benzerdirler, fakat farklı elementlerin atomları birbirinden farklıdırlar. :# Herhangi bir bileşik oluşurken, farklı elementler basit bir sayısal oranda birleşirler. Örneğin A atomu B atomuyla birleşip AB bileşiğini oluşturuyorsa, 2AB bileşiğini oluşturmak için 2A 2B'ile tepkimeye girmek zorundadır. Dalton'un atom teorisini tanımlamasından yaklaşık yüzyıl sonra atomun temel parçacıkları keşif edilmiştir. 1897 yılında elektron, 1909 yilinda proton ve 1932 yilinda nötron keşif edilmiştir. Dosya:Plum pudding atom.svg| Dosya:Bohr atom model notext.svg| Dosya:Rutherford atom.svg| Atom'un temel parçacıkları keşif edildikten sonraki dönemde birçok isim atom teorisine kayda değer katkılar sağlamıştır. Bu isimlerden bazıları Einstein, De Broglie, Schrodinger ve Heisenberg'dir. Kuantum teorisi elektronların parçacık olmakla birlikte, aynı zamanda dalga özelliklerine sahip olduğunu göstermiştir. Modern atom teorisine göre atom etrafı olasılık bulutlarıyla (orbital) çevrili atom çekirdeğinden oluşmaktadır. Bu olasılık bulutları da elektronların en olası bulundukları yerleri ifade etmektedir. Dalga denklemleri kullanılarak bu orbitallerin şekli ve büyüklüğü hesaplanabilmektedir. Parçacık Kütle Yük Anti Parçacık Sembol Keşif Teori Nötron Mohr, P.J.; Taylor, B.N. and Newell, D.B. (2011), "The 2010 CODATA Recommended Values of the Fundamental Physical Constants" 0 Antinötron n0 James Chadwick (1932)1935 Nobel Prize in Physics . Nobelprize.org. Ernest Rutherford (1920) Proton Antiproton p+ Ernest Rutherford (1917–1919, isimlendirilmesi; 1920) William Prout (1815) Elektron Pozitron e J. J. Thomson (1897) G. Johnstone Stoney (1874) Atomun temel parçacıkları Atomun temel parçacıkları Atomun temel parçacıkları Atomun temel parçacıkları Atomun temel parçacıkları Atomun temel parçacıkları Atomun temel parçacıkları === Moleküllerin yapısı === Molekül birbirine bağlı bir grup atomun oluşturduğu kimyasal bileşiklerin en küçük temel yapısına verilen addır. Diğer bir ifadeyle bir molekül bir bileşiği oluşturan atomların eşit oranlarda bulunduğu en küçük birimdir. Moleküller yapılarında birden fazla atom içerirler. Bir molekül aynı iki atomun bağlanması sonucu ya da farkı sayılarda farklı atomların bağlanması sonucu da oluşabilirler. Bir su molekülü 3 atomdan oluşur; iki hidrojen ve bir oksijen. Bir hidrojen peroksit molekülü iki hidrojen ve iki oksijen atomundan oluşur. Diğer taraftan bir kan proteini olan gamma globulin 19996 sayıda atomdan oluşmakla birlikte sadece 4 çeşit farklı atom içerir; hidrojen, karbon, oksijen ve nitrojen. Molekülleri oluşturan kimyasal bağlara Moleküler bağlar denir. Bunlar kovalent, iyonik ve metalik bağlardır. ==== Moleküler bağlar ==== Dosya:CarbonCarbon4Point.gif| Dosya:Ionic bonding animation.gif| Dosya:Metallic bond Cu.svg| Bir molekülün atomları arasında oluşan bağlardır. Moleküller arası bağlardan daha kuvvetlidirler. Bir su molekülünün atomlarını bir arada tutan bağ moleküler bağlara örnektir. Öte yandan su moleküllerini buz halindeyken bir arada tutan bağlar ise moleküller arası bağlara örnektir. Moleküler bağlar kovalent, iyonik ve metalik bağlardır. ==== Moleküller arası kuvvetler ==== Moleküller arası kuvvetler, bir bileşiğin molekülleri arasında bulunan çekim kuvvetleridir. Bu kuvvetler bir bileşiğin katı, sıvı ya da gaz halinde bulunmasında, kaynama ve erime noktalarının değerinde ve çözünürlüğünde önemli rol oynar. Moleküller arası kuvvetler Van der Waals kuvvetleri ve hidrojen bağıdır. === Bileşikler === Su, amonyak, karbonmonoksit ve karbondioksit gibi aşina olduğumuz maddeler aslında kimyasal bileşiktir. Bunların yanında daha az aşina olduğumuz sakkaroz (çay şekeri), asetilsalisilik asit (aspirin) ve askorbik asit (C vitamini) de kimyasal bileşiklere örnek teşkil etmektedirler. Bütün bu bileşiklerin ortak özelliği her birinin iki ya da daha fazla elementten oluşuyor olmalarıdır. Öyleyse, kimyasal bileşik iki ya da daha fazla elementin atomlarının oluşturduğu aynı özelliklere sahip moleküllerin oluşturduğu maddelerdir. Kimyasal bileşikler, moleküler bileşik ve iyonik bileşik olmak üzere ikiye ayrılır. ==== Bileşik çeşitleri ==== Tanım Kimyasal Formül Kimyasal Formül Empirik Formül CH2O Moleküler Formül C2H4O2 Yapısal Formül 50pik Asetik Asit Asetik Asit Asetik Asit Asetik Asit Asetik Asit ; 1\. Moleküler bileşik moleküllerden oluşmaktadır. Bu moleküller genel olarak metal olmayan birbirine kovalent bağla bağlı atomlardan oluşmaktadırlar. Moleküler Bileşikler kimyasal formüllerle ifade edilirler. Bu formüller de bileşiğin içerdiği elementleri ve bu elementlerin birbirine orantılı sayılarını vermektedir. Formül çeşitleri; : Empirik formül molekül hakkında çok fazla bilgi vermemekle birlikte sadece elementlerin orantısal sayılarını vermektedir. Örneğin, CH2O empirik formülü hem C2H4O2 hem de C6H12O6 molekülleri için aynıdır. : Moleküler formül molekülü oluşturan elementlerin sayılarını vermektedir. C6H12O6 moleküler formüle örnektir. : Yapısal formül ise molekülün içerisindeki bağlarıda göstermektedir. 2\. İyonik bileşik pozitif ve negatif iyonların elektrostatik çekimle birleşimi sonucu oluşan bileşiklerdir. === Çözeltiler === 150pik|küçükresim|sol| Çözelti, bir ya da daha fazla maddenin (solute) moleküler düzeyde başka bir maddenin (solvent) içine karışıp, oluşturduğu homojen karışımdır. Bazı yaygın çözeltilere hava (02, N2 ve diğer bazı gazlar), doğalgaz (CH4, C2H6 ve diğer birçok madde), deniz suyu (su, tuz vs.), sirke (su ve asetik asit) ve pirinç (kalay, kurşun gibi çözeltiler örnek olarak verilebilir. ==== Çözünürlük ==== Çözünürlük, bir maddenin bir solvent içerisinde çözünme miktarını ifade etmek için kullanılır. Genellikle çözünen maddenin miktarının (solute) solventin hacmine bölünmesiyle elde edilir. Çözünürlüğü etkiyen faktörler; * Sıcaklık * Çözen ve çözülen maddelerin doğası * Basınç olarak sıralanabilinir. === Elektrokimya === Elektrokimya elektrik ve kimyasal değişimler arasındaki ilişkileri inceler. Kendiliğinden gelişen birçok kimyasal tepkime sonucunda elektrik akımı oluşmaktadır. Öte yandan elektrik akımı kendiliğinden gelişmeyen birçok tepkimenin gerçekleştirilmesinde kullanılmaktadır. Elektroliz süreciyle elektrik enerjisi kimyasal enerjiye dönüştürülebilmektedir. === Kimyasal bağlar === Kimyasal bağ farklı atomların elektronlarının etkileşimi sonucu oluşur ve atomları bir arada tutar. Kimyasal bağ atomlar arası elektron alışverişi sonucu oluşuyorsa iyonik bağ, eğer ortak paylaşım sonucu oluşuyorsa kovalent bağ olarak adlandırılır. Elektronların metal atomları arasında paylaşımı sonucu oluşuyorsa da buna metalik bağ denir. === Kinetik === Kimyasal kinetik, kimyasal tepkimeleri tepkime hızı, değişkenlerin tepkimeye etkileri, atomların yeniden dizilişi ve ara ürünlerin oluşumu gibi açılardan ele alır. === Stokiyometri === Stokiyometri, kimyasal bir tepkimede bulunan reaktanların ve ürünlerin miktarlarının birbirleriyle olan sayısal ilişkilerini inceler. Dengedeki bir kimyasal tepkime ifadesinde, katsayılar kaç mol reaktanın bir diğer bir reaktanla tepkimeye girmek için gerekli olduğunu ve bu tepkimeden kaç mol ürün elde edileceğini ortaya koymada kullanılan metottur. Dengede olan bir tepkimede reaktanların ve ürünlerin miktarları arasında bölen ve bölünen kısımlarında pozitif tam sayılar içeren bir orantı oluştumaktadır. Örneğin metan'ın oksijen'le tepkimesinde, 1 molekül karbondioksit ve 2 molekül su oluşması için 1 molekül Metan 2 molekül oksijen ile tepkimeye girmelidir. : + 2 → 1 + 2 === Termodinamik === Termodinamik, enerji, ısı, entropi ve ekserji gibi fiziksel kavramlarla ilgilenen bilim dalı. Termodinamik her ne kadar sistemlerin madde ve/veya enerji alış- verişiyle ilgilense de, bu işlemlerin hızıyla ilgilenmez. Bundan dolayı aslında termodinamik denilirken, denge termodinamiği kastedilir. Zamana bağlı termodinamik olaylarla, denge halinde olmayan termodinamik ilgilenir. == Kimyanın temel kanunları == * Avogadro yasası * Boyle yasası * Charles yasası * Gay-Lussac yasası * Enerjinin korunumu yasası * Kütlenin korunumu yasası * Dalton yasası * Sabit oranlar yasası * Dulong–Petit yasası * Faraday'ın elektroliz yasası * Gay-Lussac yasası * Graham difüzyon yasası * İdeal gaz yasası * Katlı oranlar yasası * Peryodik tablo yasası == Kimyanın ana bilim dalları == Kimya'nın ana alt dalları şöyle sıralanabilinir ; * Analitik kimya * Anorganik kimya * Organik kimya * Fizikokimya * Termodinamik * Spektroskopi * Kimyasal kinetik * Teorik kimya * Biyokimya == Kaynakça == ;Genel * Ralph H. Petrucci ... [et (2010) al.],. General chemistry : principles and modern applications (10th ed. bas.). Toronto: Pearson Prentice Hall. ISBN 9780132064521 ;Özel
küçükresim|411x411pik|1925 tarihli Beşiktaş Jimnastik Kulübü Nizamnamesi Beşiktaş Jimnastik Kulübü, 1903 yılında İstanbul'da kurulan spor kulübüdür. Bereket Jimnastik Kulübü (Asıl Çerkesçe ismi Berekhetiqo olup bazı kurucuların mensup olduğu Çerkes sülalesinden gelmektedir, Türkçeye Bereket olarak çevirilmiştir.) adıyla kurulan kulüp, 26 Ocak 1911 tarihinde Beyoğlu Mutasarrıfı Muhittin Bey'in teşvikiyle Beşiktaş Osmanlı Jimnastik Kulübü, adıyla tescil edilen ilk Türk spor kulübü oldu. Daha çok futbol şubesiyle tanınan kulüp, Türkiye futbolunda 1959'dan sonra şampiyon olma başarısı gösteren 6 kulüpten birisidir. Ayrıca futbol takımı armasında ay-yıldız olan 4 Türk takımından biridir. Kulübün yönetim kurulu başkanı Ahmet Nur Çebi'dir. Beşiktaş, güncel olarak futbol (erkekler ve kadınlar), basketbol (erkekler, kadınlar ve engelliler), hentbol (erkekler) ve voleybol (kadınlar) dallarında birinci lig düzeyinde temsil edilmektedir. Bu dalların yanında atletizm, kick boks, boks, güreş, jimnastik, kürek, masa tenisi, satranç ve elektronik spor dallarında faaliyetlerini sürdürmektedir. Armasında Türk bayrağı amblemi taşıma hakkını elde etmiş az sayıda takımdan biridir. Beşiktaş basketbol takımı, kurulduğu 1933 yılından bu yana Türkiye Basketbol Ligi'nde toplam 2 defa şampiyon olmuştur. Bunun dışında birer kez 2. Lig, Türkiye Kupası ve Cumhurbaşkanlığı Kupası'nı kazanan takım, 2011-12 sezonunda EuroChallenge'ı kazanarak tarihinde ilk kez bir Avrupa şampiyonluğu elde etmiştir. Beşiktaş (kadın basketbol takımı), Kadınlar Basketbol Süper Ligi'ni toplamda 3 defa müzesine götürürken, 1 kez de Kadınlar Cumhurbaşkanlığı Kupası'nda mutlu sona ulaşmıştır. 2003 yılında kurulan Beşiktaş (tekerlekli sandalye basketbol takımı) ise 2 kez Tekerlekli Sandalye Basketbol Süper Lig'i kazanma başarısı gösterirken, 1 kez Andre Vergauwen Kupası ve 1 kez de Willi Brinkmann Kupası'nda şampiyonluk elde etmiştir. Faaliyetlerine 1961 yılında başlayan Beşiktaş (kadın voleybol takımı), birer kez Türkiye Bayanlar Voleybol Şampiyonası, Federasyon Kupası'nda şampiyon olmuştur. Kadınlar Voleybol Balkan Kupası'nda ise toplam 3 kez şampiyon olmuştur. 2013-14 sezonunda CEV Challenge Kupası'nda final oynama başarısı göstermiştir. 1986 yılında kurulan Beşiktaş (erkek voleybol takımı) ise İstanbul Erkekler Voleybol Ligi ve Federasyon Kupası'nda birer kez şampiyon olmuştur. 1986 yılında kurulan Beşiktaş Erkek Hentbol Takımı, 15 kez ile Türkiye Erkekler Hentbol Süper Ligi'ni en çok kazanan takımdır. Bunun dışında 9 kez Türkiye Kupası ve 10 kez de Süper Kupa'da şampiyon olmuştur. == Tarihçe == === Kuruluşu === küçükresim|Hüseyin Bereket, Beşiktaş'ın kurucu üyesi. 1902 yılında, 22 kişiden oluşan grup o zamanların Medine Muhafızı Şhaplı Osman Ferit Paşa'nın Beşiktaş'ın Serencebey Semti'nde bulunan konağının bahçesinde, haftanın belirli günlerinde bir araya gelip çeşitli jimnastik hareketleri yapmaktaydılar. Şhaplı Osman Ferit Paşa'nın oğulları Mehmet Şamil Şhaplı ve Hüseyin Bereket ile mahalledeki birkaç genç, aletli ve aletsiz jimnastik, barfiks, boks, güreş, halter gibi spor dallarına ilgiliydiler. O yıllarda siyasi nedenlerden ötürü toplanma olaylarına karşı, şehrin birçok yerinde hafiyeler kol gezmekteydi. Serencebey'de bir araya gelen bu 22 kişilik grup, hafiyelerin yaptığı bir baskın sonucu karakola düşmüştür. Ancak, II. Abdülhamid'in başyaveri Mehmet Paşa ve kuşçubaşı Behçet Bey'in de aralarında bulunduğu saray erkânından kişiler, yeni kurulan bu kulübün aletli jimnastik, güreş, boks ve halter gibi insan sağlığına faydalı sporlarla uğraşan bir mektep olduğuna padişahı inandırmaları, o dönemde hoş karşılanmayan ve dini yönden haram olarak kabul edilen futbol oyununu oynamamaları ve sadece beden hareketi yapmaları sebebiyle herhangi bir ceza almamışlardır. Daha sonra isimlerini Osmanlı Beşiktaş Terbiye-i Bedeniye Mektebi olarak değiştirmişlerdir. II. Abdülhamit ise kulübün belirtilen spor dalları ile uğraşmaları için özel bir ferman çıkararak faaliyetlerine izin vermiştir. O zamanların boksör ve güreşçilerinden Kenan Bey de, sporculara güreş ve boks antrenmanları yaptırmıştır. 1903 yılının Mart ayında özel izinle Beşiktaş Bereket Jimnastik Kulübü kurulmuştur. Mehmet Şamil Şhaplı, kulübün ilk başkanı, Hüseyin Bereket ise ilk genel sekreteri olarak seçilmiştir. Kulüp ismini ise Şhaplı Osman Ferit Paşa'nın dedesi olan Mirzaiko Bereket Bey ve babası Bereketiko Hasan Bey'den almıştır. Şhaplı Osman Ferit Paşa, 1870'lerin sonunda Beşiktaş Serencebey yokuşundaki konağını satın almış ve kulüp bu konakta kurulmuştur. küçükresim|sol|Beşiktaş atletizm takımının 1916 yılına ait bir fotoğrafı... 1908'deki İkinci Meşrutiyet ile birlikte sportif faaliyetlere biraz daha serbestlik tanınmıştır. Edirne'de bulunan Fuat Balkan ve Mazhar Kazancı, 31 Mart 1909 tarihinde İstanbul'da yaşanan 31 Mart İsyanı sebebiyle Hareket Ordusu ile birlikte İstanbul'a gelmiştir. Siyasi olayların yatışmasının ardından, eskrim hocası olan Fuat Balkan ile güreş ve halter sporu başta olmak üzere çeşitli spor dalları ile uğraşan Mazhar Kazancı, Serencebey'de jimnastik yapan grupla birlikte spor faaliyetlerini icra etmeye başlamışlardır. Fuat Balkan'ın Ihlamur'da bulunan evinin alt kısım kulüp binası yapılarak; kulübün adı Beşiktaş Osmanlı Jimnastik Kulübü olarak değiştirilmiştir. 13 Ocak 1910 tarihinde Beyoğlu Mutasarrıfı Muhittin Bey Beşiktaş Osmanlı Jimnastik Kulübü'nü tescil ettirmiştir. Böylece Beşiktaş, tescil edilen ilk Türk spor kulübü olmuştur. Ancak o dönemde Osmanlı Devletinde herhangi bir Cemiyetler (dernekler) Yasası bulunmadığı için kulüp özel bir izinle tescil edilebilmiş ve bu tescil günümüzde hala muğlaklığını korumaktadır.Galatasaray SK tarihi Bahis olan Cemiyetler Yasası 1912 de meclisten geçmiştir. Bu nedenle Galatasaray ve Fenerbahçenin tescilleri ile ilgili böyle bir muğlaklık söz konusu değildir. Kulübün tescil edilmesinden sonra semtte yaşayan gençlerin de katılmasıyla beraber kulübün sporcu sayısı 150'ye yükselmiştir. Daha sonra, Ihlamur'da bir evin alt kısmında yer alan kulüp merkezi de Akaretler'deki 49 numaralı binaya, sonradan ise 84 numaralı binaya taşınmıştır. Bu binanın arkasında bulunan bahçe ise 600 altın harcanarak spor sahasına dönüştürülmüştür. Böylelikle kulüp, düzenli bir lokale, tesise ve sporculara sahip olmuştur. === Kurucular === Beşiktaş Jimnastik Kulübü, büyük çoğunluğu Kafkasya, özellikle Çerkes kökenli olan 22 kişi tarafından kurulmuştur. Ahmet ve Mehmet Ali Fetgeri kardeşler, Batum bölgesinden göç etmiş bir soydan, Mehmet Şamil ve Hüseyin Bereket ise Dağıstanlı Şeyh Şamil'in soyundan gelmektedir. * 1 Ahmet Fetgeri (Deniz albayı) * 2 Mehmet Ali Fetgeri (Öğretmen-Yazar) * 3 Fuat Balkan (Emekli Binbaşı-Kocaeli mebusu) * 4 Mehmet Şamil Şhaplı (Osman Paşazade) * 5 Hüseyin Bereket (Osman Paşazade) * 6 Nazım Nazif Ander (Kadızade-Ziraat mühendisi) * 7 Hamza Osman Erkan (Osman Paşazade- Eski Afyon milletvekili) * 8 Behçet Bey * 9 Kenan Bey (II.Abdülhamit'in özel muhafızı) * 10 Mehmet Paşa (Seryaver) | * 11 Deli Fuat Paşa * 12 Tayyareci Fethi Bey (Hava Yüzbaşı) * 13 Muhittin Paşa (Eski Kahire Büyükelçisi) * 14 Ali Kılıç (Eski Gaziantep milletvekili) * 15 Mazhar Kazancı (Süvari Subayı) * 16 Ziya Karamürsel (Hazine-i Hassa Müdürü) * 17 Ahmet Paşa (Sürre Emiri) * 18 Şükrü Paşa (Eski Viyana Büyükelçisi) * 19 Mahmut Naci Bey (Fizan milletvekili) * 20 Şevket Cenani (Başvekil Kadri Paşazade) | * 21 Cami Bayburt (Fizan milletvekili) * 22 Ahmet Şerafettin (Öğretmen, yüzbaşı) ---|---|--- === Renkleri ve arması === Uzun yıllardır yapılan araştırmalar ve çeşitli kaynaklardan toplanan bulgular neticesinde; bilindiği üzere Beşiktaş'ın ilk renklerinin kırmızı beyaz şeklinde olduğu, ancak Balkan Savaşı'nın kaybedilmesinden sonra şehit düşen, yaralanan veya esir edilen 340.000'den fazla askerin yasını tutmak amacıyla renklerin karartılıp siyah beyaz olarak değiştirildiği yazılmaktadır. Ancak Beşiktaş Yönetimi; 100. yılını anlatan belgesel için yaptığı çalışmalara dayanarak Beşiktaş'ın kırmızı rengi hiç kullanmadığını, kuruluşundan itibaren siyah beyaz renkleri kullandığını iddia etmektedir. İlk zamanlar ferdî sporlar yapılması sebebiyle kulüp için herhangi bir forma rengine ihtiyaç duyulmamıştır. Fakat, kulübün sporcu sayısının gittikçe artması sebebiyle, Mehmet Şamil Bey kurucular heyetini toplamış ve okul zamanlarında kullandığı ve okulunun renklerini taşıyan bir rozeti heyete göstererek, buna benzer bir rozet yaptırılması gerektiği fikrini kabul ettirmiştir. Bu toplantıda kulübün renkleri de sonradan değiştirilmiş renklere sadık kalınarak siyah ve beyaz olarak belirlenmiştir. Beşiktaş'ın ilk rozetine, Fransız mektebinin rozetinden esinlenilerek miladi yıl olarak 1903, üst bölüme Eski Türkçe (Osmanlıca) بشكطاش (Beşiktaş) yazılırken, sağ tarafa ژ(j), sol tarafa da ق(k) harfleri koyulmuştur. Rozetin arka kısmında İstanbul'da yapıldığı yazmakta, iç kısmında ise rozeti yapan kişinin mührü bulunmaktadır. Rozetteki armada yer alan yıldız altı köşeli olarak tasarlanmıştır. 1908 yılındaki İkinci Meşrutiyet'e kadar altı köşeli bu yıldız kullanılmıştır. Bu rozet, İskender Yakak tarafından kulübün onursal başkanı Süleyman Seba'ya hediye edilmiştir. Beşiktaş'ın armasında yer alan ilk beyaz çizgi 1'i; 3 siyah çizgi 3'ü; ve ikinci beyaz çizgi de 1'i temsil etmektedir. Amblem 9 bölümden meydana gelmiştir. Yukarı kısımda yer alan yan yana yazıldığında, rumi takvimde kulübün kuruluş yılı olan 1903 sayısına denk gelen ١٣١٩(1319) sayısı ortaya çıkmaktadır. Beşiktaş, ilk tescil edilen kulüp olması sebebiyle, armasında Türk bayrağını taşıma hakkı kazanmıştır. Haziran 2013 tarihinde kulübün tüzüğünde yapılan değişiklikle birlikte, kartal figürlü resmî bir arması daha olmuştur. === Kara Kartal sembolü === 19 Ocak 1941 tarihinde, Şeref Stadı'nda Beşiktaş'ın Süleymaniye takımıyla oynadığı bir maçta, Beşiktaş takımının hücum ettiği tribünde bulunan Mehmet Galin isminde bir taraftarın "Haydi Kara Kartallar, Hücum edin Kara Kartallar"... şeklinde tezahürat yapmıştır. Beşiktaş'ın maçta üstün oynaması ve art arda ataklar yapması da, taraftarların bu tezahüratı benimsemesini sağlamıştır. Beşiktaş o karşılaşmayı, Şeref Görkey'in voleyle attığı 3 gol, kaptan Hakkı Yeten, Şakir ve Şükrü'nün birer golüyle 6-0 galibiyetle bitirmiştir. Bu maçtan sonra, Kara Kartal Beşiktaş'ın sembolü olarak kabul edilmiştir. === Başkanlar === Kuruluşundan bugüne kadar Beşiktaş kulübünde başkanlık yapmış kişiler aşağıda gösterilmiştir. * 1903-08 Mehmet Şamil * 1908-11 Şükrü Paşa * 1911-18 Fuat Paşa * 1918-23 Fuat Balkan * 1923-24 Salih Bey * 1924-26 Ahmet Aşeni * 1926-28 Fuat Balkan * 1928-30 Ahmet Aşeni * 1930-32 Emin Kunt * 1932-35 Abdülkadir Karamürsel | * 1935-38 Fuat Balkan * 1938-39 Abdülkadir Karamürsel * 1939-41 Yusuf Erdem * 1941-42 Abdülkadir Karamürsel * 1942-50 A. Ziya Kozanoğlu * 1950 Ekrem Amaç * 1950-52 Salih Keçeci * 1952-55 A. Ziya Kozanoğlu * 1955-56 Tahir Söğütlü * 1956-57 Danyal Akbel | * 1957 Ferhat Nasır * 1957-58 Nuri Togay * 1958 Enver Kaya * 1958-60 Nuri Togay * 1960-63 Hakkı Yeten * 1963-64 Selahattin Akel * 1964-66 Hakkı Yeten * 1966-67 Hasan Salman * 1967-68 Hakkı Yeten * 1968-69 Talat Asal | * 1969-70 Rüştü Erkuş * 1970 Nuri Togay * 1970-71 Agasi Şen * 1971-72 Himmet Ünlü * 1972-73 Şekip Okçuoğlu * 1973-77 Mehmet Üstünkaya * 1977-79 Gazi Akınal * 1979 Hüseyin Cevahir * 1979-80 Gazi Akınal * 1980-81 Rıza Kumruoğlu | * 1981-84 Mehmet Üstünkaya * 1984-2000 Süleyman Seba * 2000-04 Serdar Bilgili * 2004-12 Yıldırım Demirören * 2012-19 Fikret Orman * 2019- Ahmet Nur Çebi ---|---|---|---|--- == Futbol şubesi == === Tarihçe === ==== Kuruluşu ve ilk yılları ==== Türkiye'de kurulan kulüplerin hemen hepsi spor kulübü olarak kurulmuşken Beşiktaş ise bir jimnastik kulübü olarak faaliyetlerine başlamıştır. Beşiktaş'ta futbol o dönemlerde bu spor dalına kötü gözle bakılması sebebiyle önemsenmemiştir. Beşiktaşlı sporcuların, Valideçeşme'den Taşkışla'daki bir yangının alevlerini fark edip o bölgeye gitmeleri sonucunda Beşiktaş futbolla tanışmış oldu. Yangının olduğu yerde futbol oynayan İngiliz gençlerini görüp seyretmeye başlayan sporculardan Katip Tevfik, önlerine düşen futbol topunu kaçırmıştır. Beşiktaşlı sporcular İngilizlerden kaçırdıkları bu topu Valideçeşme'de Refik Osman'ın evinin bahçesine saklamışlardır. Bu top, Beşiktaş kulübünün ilk futbol topu olmuştur. Ancak bu olay tam anlamıyla Beşiktaş'ta futbolun başlamasına vesile olmamıştır. Beşiktaş'ta ilk futbol faaliyetleri, İkinci Meşrutiyet'in ilanından kısa bir süre sonra, 1911 yılının Ağustos ayında başlamıştır. O yıllarda kulüp bünyesindeki atlet ve jimnastikçilerin futbola olan ilgileri artmış ve aralarında futbol maçları yapmaya başlamışlardır. Beşiktaş'ın yakınlarında Valideçeşme ve Basiret adında iki farklı futbol takımı kurulmuştur. Valideçeşme takımının kurucusu ve başkanı olan Ahmet Şerafettin Bey, Beşiktaş semtinde kurulan bu farklı takımların tek bir çatı altında birleşmesini istemekteydi. Bu sebeple, 1911 yılının Ağustos ayında kurduğu Valideçeşme kulübündeki futbolcularıyla birlikte Beşiktaş kulübüne katılmıştır. Daha sonra, Ahmet Şerafettin Bey'in girişimleriyle Basiret takımı da Beşiktaş'a dâhil olmuş ve böylece Beşiktaş Jimnastik Kulübü'nün futbol şubesi resmî olarak faaliyete başlamıştır. Beşiktaş'ın ilk futbol takımı, Resul, Rıdvan, Behzat, Dr. Sabri, Kâzım, Sadi, Dr. Mehmet, Asım, Şeref, Dr. Ali ve Fahri'den oluşmuştur. Bu ilk takımın malzemeleri ise İpekçi İhsan adında bir sporsever tarafından karşılanmıştır. Beşiktaş'ta yeni kurulan futbol dalı çok sevilmiş ve ikinci, üçüncü takımlar kurulmuştur. Ancak bu yeni dalın kulüpteki diğer dalların önüne geçmesi sebebiyle, kulüpte huzursuzluk çıkmıştır. Ahmet Şerafettin Bey bu huzursuzluk sebebiyle Beşiktaş'tan ayrılarak kendisiyle beraber gelen bazı futbolcularla birlikte Sebat Kulübü isminde yeni bir takım kurmuştur. Bir süre sonra eski Beşiktaşlıların kurduğu bu kulüp, Beşiktaş ile karşılaşmış ve 3-2 galip gelmiştir. Bu maçın ardından Beşiktaşlı yöneticiler Ahmet Şerafettin Bey'i tekrar Beşiktaş'a dönmeye ikna etmişlerdir. Beşiktaş'ın futbol faaliyetlerine başlamasından kısa bir süre sonra Balkan Savaşı ve ardından I. Dünya Savaşı'nın başlaması nedeniyle kulüp bünyesindeki sporcular orduya katılmışlardır. İlk önce Ahmet Şerafettin Bey yedek subay olarak Romanya'ya gitmiştir. Savaş döneminde Beşiktaş kadrosundan 8 oyuncu ölmüştür. Bu dönemde kulüpteki spor faaliyetleri durma noktasına gelmiştir. I. Dünya Savaşı'nın bitmesinin ardından, savaşta sağ kalan sporcular tekrar kulübe dönerek spor faaliyetlerine devam etmişlerdir. Ancak o dönem de İstanbul, yabancı kuvvetlerin hakimiyeti altında olduğundan birçok olumsuzluklar mevcuttu. Kulüp bir dönem Köyiçi'ndeki bir Rum kilisesinin karşısındaki binaya taşınmıştır. 1918 yılındaki Mondros Mütarekesi ile birlikte kulüp bir grup azınlık tarafından yağmalanmıştır. O güne kadar kazanılan birçok madalya ve şilt bu yağmalama sonucu kaybolmuştur. Mütakere ile birlikte Romanya'daki görevinden dönen Ahmet Şerafettin Bey, durma noktasına gelen futbol faaliyetlerini tekrar güçlendirmeye başlamıştır. ==== Profesyonellik öncesi (1911-1951) ==== 1919 yılında Beşiktaş ve birkaç takım daha Cuma Ligi'ne katılmak için başvuruda bulunmuşlardır. Ancak Lig Tertip Komitesi tarafından lige katılma isteği kabul görmemiştir. Bunun üzerine Ahmet Şerafettin Bey, Cuma Ligi'ne kabul edilmeyen diğer takımların idarecileriyle birlikte İstanbul Türk İdman Birliği Ligi isminde yeni bir lig kurmuştur. Beşiktaş, 10 takımın yer aldığı ligin ilk sezonunda, Hilal, Kumkapı, Altınörs ve Türkgücü takımlarıyla birlikte A grubunda yer almıştır. B grubunda ise Darüşşafaka, Vefa, Üsküdar, Beylerbeyi ve Haliç takımları yer almıştır. Beşiktaş, A grubunu 12 puanla lider bitirmiş ve B grubunu aynı puanla lider bitiren Darüşşafaka ile 23 Temmuz 1920 tarihinde final maçında karşı karşıya gelmiştir. Maçı 2-1 kazanan Beşiktaş, tarihindeki ilk şampiyonluğunu elde etmiştir. Bir sonraki sezonda, 3 yeni takımın daha lige katılımıyla tek grupta 13 takım mücadele etmiştir. Beşiktaş, önceki sezon olduğu gibi bu sezonda da 12 puan toplamış ve ligi şampiyon olarak tamamlamıştır. Beşiktaş, 1920'de azınlık takımlardan oluşan Pazar Ligi'ne de ilk defa katılmıştır. Bu ligde yalnızca iki Türk takımı Beşiktaş ve İttihatspor vardı. İlk sezonda İttihatspor şampiyon olurken, Beşiktaş'ta ikinci olmuştur. Sonraki sezon, İttihatspor kadrosundaki oyuncuları Galatasaray'a kaptırınca ligde başarı elde edememiştir. Beşiktaş ise 14 maçta 10 galibiyet 4 beraberlik elde ederek şampiyonluğa ulaşmıştır. Türkiye'de düzenlenen ilk resmî lig olan İstanbul Futbol Ligi'nin ilk sezonuna Beşiktaş takımıda katılmıştır. Türkiye Futbol Şampiyonası'nda İstanbul bölgesini temsil edecek takımın belirlenmesi amacıyla 24 Temmuz 1924 tarihinde bir toplantı düzenlenmiştir. Toplantıya katılan 18 kulüp maçların eliminasyon sistemiyle, 31 Temmuz'da başlayıp, 17 Ağustos 1924'te bitirilmesine karar vererek fikstürü belirlemiştir. 22 Ağustos günü oynanan final maçında Galatasaray ile karşılaşan Beşiktaş, karşılaşmayı 2-0 kazanarak lig şampiyonu olmuştur. Böylece ilk resmî İstanbul şampiyonluğunu Beşiktaş kazanmıştır. Bu şampiyonluktan sonra, 1924 yılında Türkiye Futbol Şampiyonası'na katılma hakkı kazanmıştır. İlk maçında Eskişehir Demirspor'u 6-2 ile geçen Beşiktaş, ikinci maçta Harbiye'ye 2-0 yenilerek elenmiştir. Beşiktaş, 1928-29, 1929-30 ve 1930-31 sezonlarında ligde 3. sırayı almıştır. 1933 yılında Beşiktaş'ın futbol şubesini kuran Ahmet Şerafettin Bey ölmüştür. Çırağan Sarayı'nın bir bahçesi olan ve Beşiktaş tarafından Millî Emlak'tan kiralanan ve daha sonra tamamlanarak 1933 yılında hizmete açılan Şeref Stadyumu'na Ahmet Şerafettin Bey'in ismi verilmiştir. Beşiktaş, on birinci İstanbul Futbol Ligi'nde sezonu şampiyon olarak tamamlamış ve uzun bir aradan sonra tekrar şampiyonluğa ulaşmıştır. Bu şampiyonlukla birlikte 1934 yılında düzenlenen Türkiye Futbol Şampiyonası'na katılma hakkı kazanmıştır. Altay takımını 3-1 mağlup ederek tarihinde ilk kez Türkiye Futbol Şampiyonası'nı kazanmıştır. İstanbul Ligi'nin 12. kez düzenlendiği 1935-36 sezonu Beşiktaş'ta iç karışıklıklarla başlamıştır. Bu dönemde kulüp içerisindeki iç çekişmeler sebebiyle dağılma noktasına gelen Beşiktaş takımı, eski başbakanlardan Recep Peker'in kulübe fahri başkan olmasıyla tekrar toparlanmıştır. Sezonu ise şampiyon olan Fenerbahçe ve 2. Galatasaray'ın ardından 3. sırada tamamlayabilmiştir. Beşiktaş, 1937-38 İstanbul Futbol Ligi'nin sonunda Güneş ve Fenerbahçe takımlarıyla birlikte ligi 24 puanla bitirmiştir. Bu dönemde acele ile toplanan Futbol Heyeti, ligde ilk kez atılan golün yenilen gole bölünmesi esasına dayanan averaj hesaplamasına başvurmuştur. Yapılan hesaplamada Güneş 4.25, Fenerbahçe 4 ve Beşiktaş ise 3.66'lık averaja sahip olunca lig şampiyonu Güneş takımı olmuştur. Ancak Beşiktaş bu karara itiraz ederek, 1934-35 sezonunda olduğu gibi şampiyonu belirlemek için maç oynatılmasını talep etmiştir. Ancak karar değişmemiş ve Güneş takımı şampiyon, Fenerbahçe 2. ve Beşiktaş ise 3. olarak ilân edilmiştir. 1938-39 İstanbul Futbol Ligi'nde, bir önceki sezonun şampiyonu Güneş takımı dağılmaya yüz tutmuş ve maçlara çıkamamıştır. 10 takım arasında çift devreli lig usulüne göre oynanan ligi Beşiktaş namağlup olarak şampiyon bitirmiş ve 3. kez lig şampiyonluğunu kazanmıştır. Elde edilen bu şampiyonlukla birlikte, 1939-40, 1940-41, 1941-42 ve 1942-43 sezonlarında da şampiyon olan Beşiktaş, üst üste 5 kez ligi kazanmıştır. 1943-44 sezonunda şampiyonluğu Fenerbahçe'ye kaptırdıktan sonra 1944-45 ve 1945-46 sezonlarında da ligi kazanan siyah beyazlı takım, 8 yılda 7 kez şampiyon olma başarısı göstermiştir. 1949-50 ve 1950-51 sezonlarını da şampiyon olarak tamamlayan Beşiktaş, böylece profesyonelliğin kabulünden önce oynanan ligin son şampiyonu olmuştur.1949-50 İstanbul Futbol Ligi: * 1950-51 İstanbul Futbol Ligi: * Ayrıca 1937 yılından itibaren Ankara, İstanbul ve İzmir liglerinde mücadele eden takımların katılımıyla organize edilmeye başlanan Millî Küme'de 1941, 1944 ve 1947 yıllarında,Türkiye Millî Küme 1940-41 * Türkiye Maarif Mükafatı 1943-44 * Türkiye Millî Eğitim Kupası 1946-47 * Başbakanlık Kupası'nda da 1944 ve 1947 yıllarında şampiyon olmuştur.Türkiye Başbakanlık Kupası 1943/44 * Türkiye Başbakanlık Kupası 1946/47 * ==== Profesyonelliğin kabulü ve sonrası (1951-günümüz) ==== 24 Eylül 1951 tarihinde Futbol Profesyonel Talimnamesinin yürürlüğe girmesiyle birlikte futbol resmî olarak profesyonelleşmiş ve 1952 yılında Türkiye'nin ilk profesyonel ligi olan İstanbul Profesyonel Ligi kurulmuştur. 1952'de düzenlenen ilk profesyonel lig, 8 takımın katılımıyla çift devreli lig usulüne göre oynanmış ve Beşiktaş oynadığı 14 karşılaşmada yenilgi almadan ilk profesyonel ligin şampiyonu olmuştur. Bu şampiyonluktan sonra 1953-54 ve 1955-56 sezonlarında da şampiyonluğa ulaşmıştır. Ayrıca Türkiye Futbol Federasyonu tarafından Şampiyon Kulüpler Kupası'na katılacak takımı belirlemek amacıyla 1956-57 ve 1957-58 sezonlarında Federasyon Kupası ismiyle düzenlenen organizasyonda da şampiyon olmuştur. Böylece Beşiktaş takımı, 1958-59 Şampiyon Kulüpler Kupası ile beraber ilk kez Avrupa'da mücadele etmiştir. Beşiktaş, 8 kez organize edilen İstanbul Profesyonel Futbol Ligi'nde, toplam 2 kez şampiyon olmuştur. 1959 yılında, Millî Lig isminde kırmızı ve beyaz olmak üzere iki gruba ayrılan yeni bir lig kurulmuştur. Beşiktaş, ilk sezonda 8 takımın yer aldığı beyaz grupta mücadele etmiş ve ligi 2. sırada tamamlamıştır. Beşiktaş, ligdeki 3.şampiyonluğunu 1959-60 sezonunda elde etmiştir. 20 takımın mücadele ettiği ligde, Beşiktaş 5 puan farkla şampiyon olmuştur. Siyah beyazlılar, 5 sene sonra 1965-66 sezonunda Türkiye 1. Futbol Ligi'nde Yugoslav teknik direktör Ljubiša Spajić yönetiminde 4. kez şampiyon olmuştur. Bir sonraki sezonda aynı teknik direktörler ligde şampiyonluğa ulaşan Beşiktaş, 14 sezon boyunca şampiyon olamamıştır. Beşiktaş, Spajić yönetiminde 1967 Cumhurbaşkanlığı Kupası'nda, Altay'ı 1-0 mağlup ederek ilk kez şampiyon olmuştur. 1962-63 sezonundan itibaren düzenlenmeye başlanan Türkiye Kupası'nda da, 1974-75 sezonunda iki maç üzerinden oynanan final maçında Trabzonspor'u toplamda 3-0 mağlup ederek ilk kez şampiyon olmuştur. 1981-82 sezonunda Yugoslav teknik direktör Đorđe Milić yönetiminde 6. kez lig şampiyonluğunu kazanmıştır. 1985-86 sezonunda Bosnalı teknik direktör Branko Stanković yönetiminde, ligi Galatasaray ile birlikte 56 puanda bitirmiştir. Siyah beyazlılar averajla ile ligde 7. kez şampiyon olmuştur. Beşiktaş İngiliz teknik direktör Gordon Milne yönetiminde, Türkiye Kupası'nın 1988-89 sezonunda Fenerbahçe'yi iki maç sonucunda 3-1 mağlup ederek 2. kez şampiyon olmuştur. 1989 Cumhurbaşkanlığı Kupası'nda da yine Fenerbahçe'yi 1-0 mağlup ederek 4. kez şampiyonluğa ulaşmıştır. 90'lı yıllar Beşiktaş'ın ligde en fazla şampiyonluk yaşadığı yıl olmuştur. Beşiktaşlılar tarafından efsane olarak kabul edilen Metin Tekin, Ali Gültiken ve Feyyaz Uçar'dan oluşan ileri üçlü de bu yıllarda ünlenmiştir. Beşiktaş 1989-90 sezonunda, ligin 6. haftasında karşılaştığı Adana Demirspor'u Metin, Ali ve Feyyaz'ın golleriyle 10-0 yenerek Türkiye Ligi'nin en farklı galibiyet rekorunu kırmıştır. Beşiktaş aynı sezonda ligde 8. şampiyonluğuna ulaşırken, Türkiye Kupası'nda da finalde Trabzonspor'u 2-0 mağlup ederek 3. kez şampiyon olmuştur. Beşiktaşlı Feyyaz Uçar ise 28 gol ile ligde en çok gol atan futbolcu olmuştur. 1990-91 sezonunda da Milne yönetiminde ligi şampiyon olarak tamamlayan Beşiktaş, bir sonraki sezon ise oynadığı toplam 30 maçta yenilgi almadan şampiyonluğa ulaşmış ve 'nde namağlup şampiyon olan ilk takım olmuştur. İngiliz teknik direktör Milne, Beşiktaş'ta görev yaptığı 1987-1994 yılları arasında toplam 12 kupa kazanmıştır. Beşiktaş, 1993-94 sezonunda Alman teknik direktör Christoph Daum yönetiminde 4. kez Türkiye Kupası şampiyonu olmuştur. Ayrıca 1994-95 sezonunda ligde de 11. şampiyonluğunu elde ederken, 1994 Cumhurbaşkanlığı Kupası'nda da Galatasaray'ı 3-1 mağlup ederek 6. kez şampiyon olmuştur. 2002 yılında Rumen Mircea Lucescu'nun Beşiktaş'ın teknik direktörlüğüne gelmesinden sonra, Beşiktaş 2002-03 sezonunda ligdeki 12. şampiyonluğunu elde etmiştir. Daha sonra Fransız Jean Tigana Beşiktaş'ın yeni teknik direktörü olmuştur. Beşiktaş, Tigana yönetiminde ligde şampiyon olamazken, 2006 Türkiye Süper Kupası'nda Galatasaray'ı 1-0 mağlup ederek 8. kez şampiyon olmuştur. 2005-06 ve 2006-07 sezonlarında Türkiye Kupası'nda üst üste iki kez şampiyonluğa ulaşmıştır.Türkiye Kupası 2005-2006 * Türkiye Kupası 2006-2007 * 2008 yılında teknik direktörlüğe Mustafa Denizli getirilmiştir. Onun yönetiminde, 2008-09 sezonunda Beşiktaş Süper Lig'deki 13. şampiyonluğunu kazanmıştır. Ayrıca 2008-09 Türkiye Kupası'nda da şampiyon olmuştur. Beşiktaş, Tayfur Havutçu yönetiminde 2010-11 Türkiye Kupası'nda da şampiyonluğa ulaşarak, Türkiye Kupası'nı toplamda 9. kez müzesine götürmüştür. Beşiktaş 2011 yılındaki şike davasında, 2 maç sonucunu etkilemek suçundan, dönemin Beşiktaş Futbol Komitesi Başkanı Serdal Adalı, teknik direktör Tayfur Havutçu ve Futbol A Takımı Güvenlik Müdürü Ahmet Ateş ise 11 Mayıs 2011 günü oynanan Beşiktaş - İBB maçının sonucunu etkilemekten dolayı Profesyonel Futbol Disiplin Kurulu'na sevk edilmiştir. Fakat herhangi bir ceza almamışlardır. Beşiktaş, 2013 yılında ise Avrupa Ligi'ne katılım hakkı elde etmiştir. Ancak UEFA şike soruşturmasında adının geçmesi sebebiyle Beşiktaş'ı 1 sezonluğuna UEFA turnuvalarından men etmiştir. Bu kararın ardından Beşiktaş, Uluslararası Spor Tahkim Mahkemesi'ne (CAS) başvurmuştur. CAS, 18 Temmuz 2013 tarihinde UEFA'nın verdiği kararın yürütmesini durdurmuş ve Beşiktaş'ın CAS'taki yargılama bitene kadar turnuvalarda oynamasını kararlaştırmıştır. CAS, 30 Ağustos 2013 tarihinde aldığı karar ile Beşiktaş'ın itirazını reddederek; UEFA Temyiz Kurulu'nun verdiği cezaları onamıştır. Bu kararın ardından Beşiktaş'ın yerine, play-off turunda elediği Tromsø takımı gruplara alınmıştır. Şike soruşturması kapsamında yapılan II. dalga operasyonundan sonra, Beşiktaş Futbol Komitesi Başkanı Serdal Adalı ve Beşiktaş Teknik Direktörü Tayfur Havutçu 1 yıl 3 ay hapis cezası alsalar da daha sonra yapılan tekrar yargılamalarda bu cezalar haksız bulunarak ikisi de diğer tüm sanıklarla birlikte beraat etmişlerdir. 29 Mayıs 2022 tarihinde gerçekleşen olağan seçimli genel kurul toplantısında mevcut başkan Ahmet Nur Çebi ve Fuat Çimen Beşiktaşın başkanı olmak için yarıştı. 4 bin 523 oyun kullanıldığı seçimde, 3 bin 965 oy geçerli oyun 2 bin 777'ini alan Ahmet Nur Çebi tekrar başkanlığa seçildi. Fuat Çimen oyların bin 190'ını aldı. Çebi'nin yönetim kurulun asıl listesinde Engin Baltacı, Emre Kocadağ, Mehtap Mutluşan Ferah, Celal Aral, Serhan Çetinsaya, Murat Kılıç, Umut Tahir Güneş ve Ali Bayrak yer alırken, yedek üyeler ise Bilgihan Cenk Sürmen, İbrahim Kemal, Barış Dillioğlu, Seyit Ateş, Umut Şenol, Melih Arslan olduğu açıklandı. === Başarıları === Lig Derece Yıllar Süper Lig Şampiyon (14) 1960, 1966, 1967, 1982, 1986, 1990, 1991, 1992, 1995, 2003, 2009, 2016, 2017, 2021 İkinci (14) 1959, 1963, 1964, 1965, 1974, 1985, 1987, 1988, 1989, 1993, 1997, 1999, 2000, 2007 Federasyon Kupası Şampiyon (2) 1957 [*], 1958 [*] Millî Küme Şampiyon (3) 1941, 1944, 1947 İkinci (3) 1938, 1945, 1946 Türkiye Futbol Birinciliği Şampiyon (2) 1934, 1951 İkinci (2) 1941, 1946 Türkiye Kupası Şampiyon (10) 1975, 1989, 1990, 1994, 1998, 2006, 2007, 2009, 2011, 2021 Finalist (6) 1966, 1977, 1984, 1993, 1999, 2002 Türkiye Süper Kupası (eski adı Cumhurbaşkanlığı Kupası) Şampiyon (9) 1967, 1974, 1986, 1989, 1992, 1994, 1998, 2006, 2021 Finalist (12) 1966, 1975, 1977, 1982, 1990, 1991, 1993, 1995, 2007, 2009, 2016, 2017 Atatürk Kupası Şampiyon (1) 2000 Başbakanlık Kupası Şampiyon (6) 1944, 1947, 1974, 1977, 1988, 1997 Finalist (2) 1987, 1996 Spor Toto Kupası Şampiyon (4) 1966, 1968, 1969, 1970 Finalist (2) 1965, 1967 İstanbul Profesyonel Ligi Şampiyon (2) 1952, 1954 İkinci (2) 1953, 1955 İstanbul Ligi Şampiyon (11) 1924, 1934, 1939, 1940, 1941, 1942, 1943, 1945, 1946, 1950, 1951 İkinci (6) 1933, 1944, 1948, 1949, 1953, 1955 İstanbul Türk İdman Birliği Ligi Şampiyon (2) 1920, 1921 Pazar Ligi Şampiyon (1) 1922 İkinci (1) 1921 Türkiye Futbol Federasyonu Tahkim Kurulu'nun 09.05.2002 tarih, 2002/52E ve 2002/68K sayılı kararı gereğince, 1956-57 ve 1957-58 sezonlarında Federasyon Kupası'nı kazanan Beşiktaş'ın Süper Lig şampiyonu olduğuna ve bu şampiyonlukların yıldız kriterine dahil edileceğine karar verildi. Bu karar sebebiyle ligde elde edilen şampiyonluk sayısı, lig sezonu sayısından iki fazladır. === Avrupa Kupaları === Beşiktaş, Federasyon Kupası (Türkiye) şampiyonu olarak Türkiye'yi Şampiyon Kulüpler Kupası'nda temsil etme hakkı kazanmıştır. Ancak o dönemde Türkiye Futbol Federasyonu'nun Beşiktaş'ın ismini UEFA'ya geç bildirmesi sebebiyle Avrupa kupalarına katılım hakkını yitirmiştir. Federasyon Kupası (Türkiye)'nda da şampiyonluğa ulaşan Beşiktaş, bir kez daha 1958-59 Şampiyon Kulüpler Kupası'na katılım hakkını kazanmıştır. 3 Temmuz 1958 tarihinde çekilen kurada Yunan takımı Olympiakos ile eşleşmiştir. Ancak çıkan diplomatik sorunlar sebebiyle Olympiakos takımı turnuvadan çekilince; Beşiktaş ilk Avrupa kupası maçını oynamadan hükmen galip olarak tamamlayarak bir üst tura yükselmiştir. Daha sonra ilk turda İspanyol takımlarından Real Madrid ile eşleşen Beşiktaş, ilk maçta deplasmanda 2-0 yenilmiştir. Bu maçın rövanşında ise rakibiyle 1-1 berabere kalarak elenmiştir. Avrupa kupaları tarihinde Beşiktaş'ın ilk golü de bu maçta Kaya Köstepen'den gelmiştir. Beşiktaş Avrupa kupalarında en farklı galibiyetini, 3 Ekim 2002 tarihinde 2002-03 UEFA Kupası rövanş maçında Sarajevo takımına karşı 5-0'lık skorla elde etmiştir. En farklı mağlubiyetini ise 6 Kasım 2007 tarihinde 2007-08 Şampiyonlar Ligi grup maçında Liverpool'a karşı 8-0'lık skorla almıştır. İbrahim Üzülmez 63 kez ile UEFA turnuvalarında Beşiktaş formasıyla en fazla maça çıkan futbolcudur. Oktay Derelioğlu ise Beşiktaş formasıyla attığı toplam 14 gol ile Beşiktaş'ın Avrupa kupalarında en çok gol atan oyuncusudur. === Altyapı ve diğer takımlar === Beşiktaş A2 takımı, Beşiktaş'ı A2 Ligi'nde temsil eden ve A takımdan bir önceki seviyedeki futbol takımıdır. Takım kadrosunda 23 yaşında ve büyük kaleci dahil 3 futbolcu bulunur. Ayrıca en az üç yıldır Türkiye'de bulunan 23 yaş altındaki yabancı futbolcuları da kadrosunda bulundurabilmektedir. Beşiktaş A2 takımı daha önce 1999-2000 ve 2002-03 sezonlarında A2 Ligi'nde şampiyonluğa ulaşmıştır. Bunun yanında Beşiktaş U-19 Akademi, Beşiktaş U-17 Akademi, Beşiktaş U-16 Akademi, Beşiktaş U-15 Akademi, Beşiktaş U-14 Akademi, Beşiktaş U-13 Minik, Beşiktaş U-12 ve Beşiktaş Kız takımları Beşiktaş'ın özkaynak düzeninde yer alan diğer takımlardır. Beşiktaş'ın TFF Plaj Futbolu Ligi'nde mücadele eden bir plaj futbolu takımı mevcuttur. 2012 yılında kurulan plaj futbolu takımı, aynı yıl ligi şampiyon olarak tamamlamıştır. 2014-15 sezonundan itibaren ise Beşiktaş (kadın futbol takımı) kurulmuş ve Bayanlar 3. Ligi'nde mücadele etmeye başlamıştır. Beşiktaş, 2013 yılının Aralık ayında Dikilitaşspor ve Sefaköy Kartalspor ile pilot kulüp anlaşması imzalamıştır. Ayrıca Beşiktaş 2014 yılında Belçika takımlarından KSV Roeselare ile pilot kulüp olarak anlaşmıştır. Beşiktaş'ın Adana, Ankara, Antalya, Balıkesir, Batman, Bursa, Çanakkale, Diyarbakır, Elazığ, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş, Kayseri, Kocaeli, Konya, Mardin, Malatya, Mersin, Muğla, Muş, Rize, Sakarya, Siirt, Şanlıurfa, Tunceli, Tekirdağ ve Van'da futbol okulları bulunmaktadır. Yurt dışında ise Almanya, Avustralya, Azerbaycan, Hollanda, Kırgızistan ve Moğolistan'da futbol okulları mevcuttur. == Basketbol şubesi == Beşiktaş'ın basketbol şubesi 1933 yılında kurulmuştur. Erkek basketbol takımı faaliyetlerine 1933 yılında başlarken, kadın basketbol takımı ise 1966 yılında kurulmuştur. Her iki takım da maçlarını BJK Akatlar Arena'da oynamaktadır. Erkek basketbol takımı Türkiye Basketbol Ligi'nde, Kadın Basketbol Takımı ise Kadınlar Basketbol Süper Ligi'nde mücadele etmektedir. Kulübün basketbol şubesi bünyesinde, Beşiktaş Genç Kız, Beşiktaş Genç Erkek, Beşiktaş Küçük Erkek, Beşiktaş Küçük Kız, Beşiktaş Yıldız Erkek, Beşiktaş Yıldız Kız ve Beşiktaş Minik Erkek takımları faaliyet göstermektedir. Bunlar dışında İstanbul'un çeşitli semtlerinde ve Muğla'nın Bodrum ilçesinde basketbol okulları bulunmaktadır. === Erkekler === Beşiktaş erkek basketbol takımı 1933 yılında kurulmuştur. Kurulduktan sonraki ilk maçını Galatasaray'a karşı 10 Mart 1933 tarihinde oynamış ve karşılaşmayı 27-28 kaybetmiştir.Durupınar, Mehmet; sf (17)Somalı, Vâlâ; sf (486) 1936 yılında düzenlenen Berlin Olimpiyatları'ndan sonra basketbol takımının dağılması sebebiyle şube faaliyetlerine 1940 yılına kadar ara verilmiştir. 1940'ta Yahudi takımı Barkhoba'nın faaliyetlerine son vermesi ve bu takımda bulunan oyuncuların Beşiktaş bünyesine geçmesiyle beraber Beşiktaş Erkek Basketbol takımı ikinci kez kurulmuş oldu.Somalı, Vâlâ; sf (487) 1949 yılına kadar Beşiktaş'a oyuncu desteği veren Yüksek Denizcilik Okulu'nun yöneticilerinin ilgisizliği sebebiyle oyuncu desteğinin sona ermesiyle birlikte basketbol takımı büyük güç kaybetmiş ve 1950-1955 yılları arasında basketbol takımının faaliyetleri durma noktasına gelmiştir.Somalı, Vâlâ; sf (488) 1955-56 sezonunda basketbol takımı tekrar kurulmuş ve İstanbul 2. Küme'de şampiyon olarak 1. Küme'ye yükselmiştir. 16 Mart 1957 tarihinde Beşiktaş'ın Karagücü ile oynadığı ve 110-46 kazandığı maçta, Beşiktaş kaptanı Hüdai Budanur takımının bütün sayılarını (110 sayı) atarak, bir devrede en çok sayı atan oyuncu ve bir maçta en çok sayı atan oyuncu olmuştur. ==== Yeni lig ve sonrası ==== 1966-67'de Deplasmanlı Basketbol Ligi kurulmuştur. Ancak Beşiktaş, statü gereği bir önceki sezonun klasmanlarına göre ilk önce İstanbul Ligi'nde oynamak zorunda kalmış ve yeni kurulan bu ligin ilk sezonunda mücadele edememiştir.Somalı, Vâlâ; sf (490) Daha sonra İstanbul Basketbol Ligi'nde şampiyonluğa ulaşan Beşiktaş, 1967-68 sezonunda Türkiye Ligi'nde oynama hakkı kazanmıştır.Durupınar, Mehmet; sf (92) Beşiktaş ligde mücadele etmeye başladığı 1967 ile 1977 yılları arasındaki 10 yıllık sürede, Türkiye Basketbol Ligi'nde üç defa 2. olurken, Türkiye Kupası'nda da 2 defa final oynamıştır. 1974-75 sezonunda ise Türkiye Basketbol Ligi'nde ilk defa şampiyon olmuştur. Beşiktaş, 1987-88 sezonunda Türkiye Basketbol Ligi'nde son sıradaki Hilalspor ile ligi aynı puanda 11. sırada bitirerek 20 sene aranın ardından 2. Lig'e düşmüştür.Durupınar, Mehmet; sf (211) Beşiktaş, müteakip sezon 2. Lig'i şampiyon olarak tamamlamış ve Türkiye Basketbol Ligi'ne terfi etmiştir.Somalı, Vâlâ; sf (498) Beşiktaş basketbol takımı 1996-97 sezonunda (play-out sonucunda) bir kez daha küme düşmüşse de , maddi nedenlerle 1. Lige yükselme hakkından feragat eden Samo Yıldırımspor'un yerine yeninden ligde kaldı 2011-12 sezonu takım tarihinin en başarılı sezonu oldu. Beşiktaş, NBA'de yaşanan lokavt sebebiyle New Jersey Nets takımının oyuncusu Deron Williams'ı lokavt sonuna kadar transfer etmiştir. Türkiye Kupası'nın 2011-2012 sezonunda tarihinde 4. kez mücadele ettiği finalde Banvit'i mağlup ederek tarihinde ilk kez Türkiye Kupası'nda şampiyon olmuştur. 2011-12 ULEB Eurocup eleme turunda Belfius Mons-Hainaut takımına elenerek yoluna EuroChallenge'da devam etmiştir. Organizasyonda finale yükselen Beşiktaş, Fransız takımı Elan Chalon ile karşılaştı ve maçı 91-86 kazanarak şampiyon olmuştur. Böylece erkek basketbolunda ilk defa bir Avrupa kupası şampiyonluğunu elde etmiştir. Ligde ise 2011-12 sezonunda normal sezonu 4. sırada bitiren Beşiktaş, play-off çeyrek finalinde Fenerbahçe ile eşleşmiştir. Seriyi 2-0 kazanan siyah beyazlılar yarı finalde Galatasaray'ın rakibi olmuştur. Yarı final serisini 3-1 kazanan Beşiktaş finale yükselmiştir. Final serisinde Anadolu Efes'i 4-2 mağlup eden Beşiktaş, 37 yıl aradan sonra 2. kez Türkiye Basketbol Ligi'nde şampiyonluğa ulaşmıştır. Beşiktaş 2010-11 sezonunda, mücadele ettiği organizasyonların hepsinde de şampiyonluğa ulaşmıştır. === Kadınlar === küçükresim|sağ|Beşiktaş kız basketbol takımı oyuncularından Zülal Gök'e ait 1972 tarihli eşofman üstü. Beşiktaş Kadın Basketbol Takımı 1956 yılında kurulmuştur. Mücadele ettiği ilk sezonda Fenerbahçe'nin ardından İstanbul ve Türkiye ikincisi olmuştur. Ancak takım 1967-68 sezonunda tekrar kurulana dek faaliyetlerini durdurmuştur. Beşiktaş, 1955 ile 1980 yılları arasında düzenlenen İstanbul Kadınlar Basketbol Ligi'nde, 1969-70, 1970-71, 1971-72, 1972-73, 1973-74, 1974-75 sezonlarında art arda 6 defa ve 1976-77 ile 1979-80 sezonlarında da 2 defa olmak üzere toplam 8 defa şampiyon olmuştur. Beşiktaş, Kadınlar Basketbol Süper Ligi'nde 1983-84 ve 1984-85 sezonlarında şampiyon olmuştur. Bu iki şampiyonluktan 20 yıl sonra 2004-05 sezonunda ligde 3. kez şampiyonluğa ulaşmıştır. == Voleybol şubesi == Beşiktaş'ın erkek voleybol takımı 1923, kadın voleybol takımı ise (kalıcı olarak) 1960 yılında kurulmuş olup, 2019-20 sezonundan beri sadece kadın voleybol takımı mücadelesini sürdürmektedir. Kadın takımı Türkiye Bayanlar Voleybol Ligi'nde mücadele etmekte olup, iç saha maçlarını BJK Akatlar Arena'da oynamaktadır. Bunun yanında kulübün voleybol şubesi bünyesinde genç kız, yıldız kız ve küçük kız takımları da faaliyet göstermektedir. İstanbul'un Ataşehir, Beşiktaş, Beykoz ve Kadıköy ilçelerinde de voleybol okulu bulunmaktadır. === Erkekler === Erkek takımı, Türkiye'de 1921 ile 1970 yılları arasında düzenlenen İstanbul Erkekler Voleybol Ligi'ni 1926 yılında kazanma başarısı göstermiştir. 1984 yılında ise Federasyon Kupası'nda şampiyonluğa ulaşmıştır. Beşiktaş yönetimi 2012 yılında mali kriz nedeniyle erkek voleybol takımının faaliyetlerini durdurma kararı almıştır. 2013-14 sezonunda ise Türkiye Erkekler Voleybol İkinci Ligi'e katılarak faaliyetlerine tekrar başlayan takım, 2014-15 sezonunda tekrar Türkiye Erkekler Voleybol Ligi'nde mücadele etme hakkını elde ettiyse de, Beşiktaş yönetimi 3 Temmuz 2019'da erkek takımının faaliyetlerini tamamen durdurmuştur. === Kadınlar === Beşiktaş (kadın voleybol takımı), Tülin Uygur'un girişimleriyle 1960 yılında kurulmuştur.Somalı,Vâlâ; "1895-1986" Türk-Dünya Voleybol Tarihi", İstanbul (1986), s. 275 1960-61 sezonunda ilk kez İstanbul Bayanlar Voleybol Ligi'nde mücadele etmiştir. 19-25 Nisan 1965 tarihlerinde Manisa'da organize edilen Türkiye Bayanlar Voleybol Şampiyonası'nda kulübün voleybol tarihindeki tek Türkiye şampiyonluğunu elde etmiştir. 1970'lerin ortalarına doğru kadın takımının spor faaliyetleri durmuştur. 1986 yılında tekrar kurulan takım, 1992-93 sezonunda ilk kez Türkiye Bayanlar Voleybol Ligi'ne yükselmiştir. 1998 yılında Avrupa Bayanlar CEV Kupası'nda final four oynayan takım turnuvayı 4. olarak tamamlamıştır. 1999-00 sezonunda ligi üçüncü sırada bitiren takım, 2000-01 sezonunda Avrupa Bayanlar CEV Challenge Kupası'nda final four oynamış ve turnuvada 4.lüğü elde etmiştir. 2003-04 sezonunda ligde 2.liği elde eden takım, bir sonraki sezon Avrupa Bayanlar Voleybol Şampiyonlar Ligi'ne katılma hakkını kazanmıştır. 2008 ve 2009 Balkan Kupası'nda üst üste 2 kez şampiyon olurken, organizasyonu 2013 senesinde bir kez daha müzesine götürme başarısı göstermiştir. Beşiktaş, 2013-14 sezonunda Avrupa Bayanlar CEV Challenge Kupası'nda finale yükselmiştir. Finalde Zareçye Odintsovo takımı ile karşılaşan siyah beyazlı takım, ilk maçı deplasmanda 3-2 kaybetmiştir. Rövanş mücadelesinde de rakibine 3-1 yenilmiş ve turnuvayı 2. olarak tamamlamıştır. == Hentbol şubesi == === Beşiktaş Erkek Hentbol Takımı === Beşiktaş Erkek Hentbol Takımı, Beşiktaş'ı Türkiye Erkekler Hentbol Süper Ligi'nde temsil eden hentbol takımıdır. İç saha maçlarını Süleyman Seba Spor Salonu'nda oynamaktadır. Beşiktaş'ta Murat Ersin ve Fırat Drashan girişimleriyle 1978 yılında hentbol şubesi kurulmuş ve Beşiktaş Erkek Hentbol Takımı, Türkiye Erkekler Hentbol Süper Ligi'nde 1980-81 ve 1981-82 sezonlarında olmak üzere üst üste 2 kez şampiyon olmuştur. GSGM Kupası'nı 1980 ve 1981 yıllarında üst üste 2 defa kazanan Beşiktaş, 1985 yılında Deplasmanlı Lige Terfi Grubu Birincisi olmuş ve 1988'de Türkiye Kupası'nı finalde Çankaya Belediyesi'ne kaybetmiştir. 2008-09 sezonunda Türkiye Erkekler Hentbol Süper Ligi ve Türkiye Kupası'nda şampiyonluğa ulaşarak sezonu çifte kupayla kapatmıştır. Avrupa'da ise EHF Challenge Kupası'nda yarı finalde karşılaştığı UCM Sport Resita takımına elenmiştir. 2010-11 sezonunda ilk kez düzenlenmeye başlanan Süper Kupa'yı kazanarak organizasyonun ilk şampiyonu olmuştur. Aynı sezonda Türkiye Erkekler Hentbol Süper Ligi ve Türkiye Kupası'nda da şampiyonluğa ulaşmıştır. Bir sonraki sezonda da Türkiye Erkekler Hentbol Süper Ligi'nde ve Türkiye Kupası'nda şampiyon olan Beşiktaş sezonu 2 kupayla tamamlamıştır. 2012 yılına Süper Kupa'yı kazanarak başlayan Beşiktaş, 2012-13 sezonunda ligde de şampiyon olmuştur. Beşiktaş Türkiye Erkekler Hentbol Süper Ligi'nde toplam da 10 kez ve Hentbol Erkekler Türkiye Kupası'nda ise toplamda 9 kez ile en çok şampiyon olan takım konumundadır. Ayrıca ligde 2008-09, 2009-10, 2010-11, 2011-12, 2012-13 ve 2013-14, 2014-2015 sezonlarında elde ettiği 7 şampiyonlukla birlikte, üst üste en çok şampiyon olan takım unvanını kazanmıştır. ===Başarılar=== Konu hakkında ayrıntılı bilgi için Beşiktaş Erkek Hentbol Takımı sezonları listesi maddesine bakınız. ; BJK Hentbol takımı (48 Kupa) * Hentbol Süper Ligi (16): 1980, 1981, 2005, 2007, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019,2022 (2020 Yılında pandemi nedeniyle şampiyon belirlenmemiştir.) * Hentbol Türkiye Kupası (15): 1999, 2001, 2005, 2006, 2009, 2010, 2011, 2012, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2023 / Finalist (2): 1988, 2007 * Hentbol Süper Kupa (16): 1980, 1981,1996, 1997, 2005, 2006, 2007, 2008, 2010, 2012, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019 / Finalist (1): 2013 * Federasyon Kupası (1) : 1989 * Türkiye Gruplar (2): 1980, 1981 * EHF Challenge Cup Yarı Final (1): 2009 Çeyrek Final (1): 2003 == Engelli sporları == BJK Bedensel Engelliler Spor Şubesi, 1 Ağustos 2003 tarihinde Beşiktaş Onursal Başkanı Süleyman Seba'nın girişimleriyle kurulmuştur. Engelliler Şubesi'nde, günümüzde sadece basketbol branşında aktif faaliyet gösteren kulüp, daha önce atıcılık ve bilek güreşi branşlarında da faaliyet göstermiştir. === Tekerlekli Sandalye Takımı === Beşiktaş Tekerlekli Sandalye Basketbol Takımı, Beşiktaş'ı Tekerlekli Sandalye Basketbol Süper Lig'de temsil eden takımdır. 2003 yılında kurulan takım iç saha maçlarını Süleyman Seba Spor Salonu'nda oynamaktadır. Takım 2004-05 sezonunda ligde normal sezonu lider tamamlamıştır. Final serisinde karşılaştığı İzmir BB TSB takımına karşı 3-1 üstünlük sağlayarak tarihinde ilk defa Türkiye şampiyonluğunu kazanmıştır. Bir sonraki sezonda da play off serisinde İzmir BB TSB takımını yenen siyah beyazlılar üst üste 2. kez ligde şampiyonluğa ulaşmıştır. 2009-10 sezonunda Andre Vergauwen Kupası'nda finale yükselmiştir. Finalde CS Meaux takımına 65-56 yenilerek turnuvayı 2. tamamladı. 2010-11 sezonunda da Andre Vergauwen Kupası'nda final oynayan siyah beyazlılar, Köln 99ers'i 71-62 mağlup ederek Avrupa Şampiyonu olmuştur. 2011-12 sezonunda Willi Brinkmann Kupası final maçında Oldham Owls takımını 77-72 mağlup eden Beşiktaş kupada şampiyonluğa ulaşmıştır. == Diğer şubeler == * Atletizm: Beşiktaş'ın atletizm dalında faaliyet gösteren şubesidir. 1903 yılında kurulan Beşiktaş Jimnastik Kulübü Atletizm Şubesi'nin Türkiye Atletizm Süper Ligi'nde mücadele eden kadın atletizm takımı mevcuttur. Erkek atletizm takımı ise 1929'dan beri düzenlenen İstanbul Kulüplerarası Atletizm Şampiyonası'nda 5 kez şampiyon olmuştur. Siyah-beyazlıların Osmanlı İmparatorluğu döneminde de (1911-1918 arasında) muhtelif birincilikleri bulunmaktadır. * Boks: Beşiktaş'ın boks dalında faaliyet gösteren şubesidir. Kulüp bünyesinde erkek boks takımı mevcuttur. * Güreş: Beşiktaş'ın güreş dalında faaliyet gösteren şubesidir. Kulüp bünyesinde faaliyet gösteren erkek güreş takımı mevcuttur. * Kürek: Beşiktaş'ın kürek dalında faaliyet gösteren şubesidir. 1990 yılında kurulan Beşiktaş Jimnastik Kulübü Kürek Şubesi'nin, Türkiye Kürek Şampiyonası'nda mücadele eden erkek kürek takımı mevcuttur. * Jimnastik: Beşiktaş'ın jimnastik dalında faaliyet gösteren şubesidir. Kulüp bünyesinde faaliyet gösteren kız jimnastik takımı mevcuttur. Bunun yanında Beşiktaş ve Üsküdar'da ritmik jimnastik, Şişli'de ise jimnastik dalında eğitim veren kulübe ait spor okulları bulunmaktadır. * Masa Tenisi: Beşiktaş'ın masa tenisi dalında faaliyet gösteren şubesidir. Kulüp bünyesinde faaliyet gösteren bir masa tenisi takımı mevcuttur. * Satranç: Beşiktaş'ın satranç dalında faaliyet gösteren şubesidir. Kulüp bünyesinde faaliyet gösteren bir satranç takımı mevcuttur. Bunun yanında Levent'te satranç eğitimi veren kulübe ait bir spor okulu bulunmaktadır. * E-Spor: League of Legends oyununda faaliyet gösteren Beşiktaş ESK, dünyada e-Spor'a giren ilk kulüptür. * Kick boks: Beşiktaş'ın Kick boks dalında faaliyet gösteren en yeni şubesidir. === Daha önce faaliyet gösteren şubeler === Kulüp bünyesinde daha önce bilardo, binicilik, briç, bisiklet, eskrim, halat çekme, halter, hokey, judo, okçuluk ve su sporları şubeleri etkinlik göstermişlerdir. Ancak bu şubeler günümüzde faal değildir. == Müze == Beşiktaş Müzesi,11 Kasım 2001 tarihinde spor müzesi olarak açılmıştır. 28 Haziran 2007 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağlı "Türkiye'nin ilk özel spor müzesi" unvanını kazanmıştır. İçerisinde Beşiktaş'ın çeşitli şube takımlarının kazandığı kupalar sergilenmektedir. Ayrıca çeşitli fotoğraflar, belgeler, formalar ve kulübe gönderilen hediyeler de müzede sergilenmektedir. == Stadyum ve tesisler == Beşiktaş futbol takımı 11 Nisan 2016 tarihinden itibaren Vodafone Park'ta iç saha maçlarını yapmaya başlamıştır. Diğer şubelerden Basketbol ve voleybol BJK Akatlar Arena'yı, hentbol ve engelli basketbol takımı ise Süleyman Seba Spor Salonunu kullanmaktadır. Futbol şubesinin altyapı takımlarının maçları ve antrenmanları Fulya Hakkı Yeten Tesisleri'nde yapılmaktadır. Bunun yanında diğer maçlar ve antrenmanlar içinde değişik tesisler bulunmaktadır. === Vodafone Park === küçükresim|sağ|Vodafone Park'tan bir görünüm. Vodafone Park, Beşiktaş ile Vodafone arasında 20 Ağustos 2013 tarihinde imzalanan 15 yıllık bir anlaşma ile Beşiktaş'ın eski stadı olan Dolmabahçe'deki BJK İnönü Stadyumu'nun yerinde inşa edilen yeni stadyumudur. Bu tarihe kadar Türk spor tarihinin en büyük sponsorluk anlaşması ile Vodafone, yeni yapılan stadyumun isim hakkını 15 yıllığına almıştır. Ayrıca aynı sözleşme ile birlikte Vodafone, 2014-15 sezonundan itibaren geçerli olmak üzere toplam 5 yıl süreyle Beşiktaş'ın ana sponsoru olmuş ve futbol takımının formasının göğüs kısmında logosunu bulundurma hakkını elde etmiştir. Vodafone ile Beşiktaş arasındaki bu sponsorluk anlaşması kapsamında, Beşiktaş toplam $145.000.000 gelir elde etmiştir. Vodafone Park, Türkiye'nin ilk akıllı stadyumu olma özelliğini taşımaktadır. Stadyumda geniş bant mobil ve Wi-Fi ağı, HD monitörler ve interaktif ekranlar mevcuttur. Kompleks futbol stadyumunun yanı sıra eğlence merkezi, konser alanı ve sosyal alan olarak da hizmet verebilecek şekilde tasarlanmıştır. Stadyumda Kartal Yuvası ve Beşiktaş Müzesi'de yer almaktadır. 42.590 seyirci kapasitesine sahip olan stadyumda toplam 147 adet loca bulunmaktadır. Localarda toplam 1.847, VIP tribününde ise 2.150 koltuk yer almaktadır. Stadyum C90 görüş açısına sahip olacak şekilde tasarlanmıştır. === Fulya Hakkı Yeten Tesisleri === Fulya Hakkı Yeten Tesisleri, Şişli ilçesinin Fulya semtinde bulunur ve kulübün altyapı takımlarının futbol maçlarına ve antrenmanlarına ev sahipliği yapması ile bilinir. Tesis 1990 yılında inşa edilmiştir. 1.800 m² (19.000 ft2) kapalı alana sahiptir. 40 sporcuya ev sahipliği yapabilmektedir. === BJK Akatlar Arena === BJK Akatlar Arena, Beşiktaş ilçesinin Akat mahallesinde yer alan ve Beşiktaş'ın basketbol ile voleybol takımlarının iç saha maçları için kullandıkları 3.200 seyirci kapasitesine sahip spor salonudur. 2004 yılında açılan salon 45 dönümlük arazi üzerinde yer almaktadır. Konser organizasyonlarında salonun seyirci kapasitesi 4.500'e kadar çıkabilmektedir. === Süleyman Seba Spor Salonu === Süleyman Seba Spor Salonu, Beşiktaş ilçesinin Dikilitaş semtinde bulunan ve 1984 yılında Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü tarafından 49 yıllık intifa hakkı Beşiktaş'a verilen çok amaçlı spor salonudur. 2.669 m² alanda bulunan salon 17 Eylül 1999 tarihinde hizmete girmiştir. 1500 seyirci kapasitesine sahip salon, Beşiktaş Erkek Hentbol Takımı ve Beşiktaş (tekerlekli sandalye basketbol takımı)'nın iç saha maçları için kullanılmaktadır. Salon ile aynı parsel üzerinde yer alan binada basketbol idari kadrosu yer almaktadır. === BJK Şevket Belgin Spor Salonu === Şevket Belgin Spor Salonu, Beşiktaş ilçesinin Dikilitaş semtinde yer alan 150 seyirci kapasitesine sahip spor salonudur. Beşiktaşlı eski futbolcu Şevket Belgin'in anısına yapılan salon, engelli basketbol, hentbol, hentbol altyapı, voleybol altyapı ve basketbol altyapı takımlarının antrenman ve iç saha maçlarına ev sahipliği yapmaktadır. Salon, 18 Şubat 2014 tarihinde hizmete açılmıştır. === BJK Nevzat Demir Tesisleri === Ümraniye Nevzat Demir Tesisleri, Beşiktaş (futbol takımı)'nın antrenmanlarını yaptığı tesislerdir. Kullanım hakkı 49 yıllığına Beşiktaş'a verilen tesis Şile-Ümraniye otoyoluna cephelidir. Resmî açılışı 26 Temmuz 2002 tarihinde 10. Türkiye Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer'in katıldığı törenle yapılmıştır. Nevzat Demir tarafından tamamlanan tesis ismini de aynı kişiden almıştır. 145 dönüm arazi üzerine kurulan tesislerde profesyonel takım ve alt yapı takımları için kamp binası, basın merkezleri, toplam alanı 30.000 m²'yi bulan 4 adet çim antrenman sahası ve rekreasyon alanları vardır. === BJK Fulya Şan Ökten Tesisleri === Fulya Şan Ökten Kamp Tesisleri, 21 Eylül 1984 tarihinden geçerli olmak üzere 49 yıl boyunca kullanım hakkı Beşiktaş'a ait olan spor tesisleridir. Tesis içerisinde 2 çim, 1 toprak saha bulunmaktadır. Ayrıca 1 halı saha ve kafeterya yer almaktadır. Tesiste futbol alt yapı, güreş şubesi ve tesisleri ile alt yapı yatakhanesi bulunmaktadır. === Diğer tesisler === BJK Pendik Tesisleri, 31 Temmuz 1990 tarihli protokol ile 49 yıllığına Beşiktaş'a tahsis edilen spor tesisidir. Arazi üzerinde yer alan bina ve eklentileri sadece Beşiktaş Kürek Takımı ile Beşiktaş üyeleri tarafından kullanılmak üzere işletmeye açılmıştır. BJK Plaza ve Kulüp Binası, 1995 yılında inşaatı bitirilmiş ve B Blok'u Beşiktaş'a tahsis edilmiş plazadır. 13 katlı plazanın zemin katında dükkânlar, diğer katlarda ise ofisler mevcuttur. Plazanın B Blok 3. katında Beşiktaş'a ait kulüp binası yer almaktadır. Diğer dükkân ve ofisler ise Beşiktaş adına kiraya verilmiştir. BJK Fulya Süleyman Seba Kompleksi, Beşiktaş'a ait olan ve 11 Şubat 2009 tarihinde açılışı yapılan komplekstir. İçerisinde rezidans, hastane, hipermarket ve kapalı otopark yer almaktadır. BJK Akaryakıt İstasyonu, 2.749 m² arsa üzerinde yer alan ve 491 m²'si Beşiktaş'a ait olan akaryakıt istasyonudur. İstasyonda 6 adet pompa, iki katlı kafeterya binası ile tek katlı bir müdüriyet binası yer almaktadır. Ayrıca Beşiktaş'a ait 30 m²’lik bir mağaza da bulunmaktadır. İşletme 4 Mart 2000 tarihinde hizmete açılmıştır. BJK Koleji ise Beşiktaş'a ait eğitim binasıdır. Bina içerisinde 21 Mayıs 2009 yılında Beşiktaş Koleji tarafından kurulan BJK Bilim Müzesi'de yer almaktadır. == Eski tesisler == Beşiktaş Futbol takımı'na ilk önceleri Taksim Stadyumu ve Şeref Stadyumu ev sahipliği yapmıştır. 1947'den beri Futbol takımına ev sahipliği yapan İnönü Stadyumu 2013 yılında yıkılarak yerine Vodafone Park yapılmıştır. Vodafone Park 11 Nisan 2016 yılında açılmıştır. === İnönü Stadyumu === Beşiktaş ile Kabataş semtleri arasında, İstanbul Boğazı kıyısında yer almış olan ve Beşiktaş'ın yeni stadyumu Vodafone Arena'nın yerinde olan eski stadyum. Şinasi Şahingiray, Vietti Violi ve Fazıl Aysu'nun mimarlığını yaptığı stadyum 19 Mayıs 1947 tarihinde açıldı. 1950'li yıllarda stadyumun arka tarafında bulunan gazhane ve hava gazı fabrikası daha sonraki yıllarda yıkılarak yeni açık tribün inşa edilmiştir. Bu stadyumun açılış maçında Beşiktaş ile AIK takımları karşılaşmışlardır. Siyah beyazlılar maçı 3-2 kaybetmiştir. Stadyumda ilk golü Süleyman Seba atmıştır. Stadyum açılışında İnönü Stadyumu ismini almışken 1952 yılındaki siyasi nedenlerle ismi Mithatpaşa Stadyumu olarak değiştirilmiştir. Mart 1974 tarihinde tekrar İnönü Stadyumu ismini almıştır. Açıldığı 1947 yılında 16.000 seyirci kapasitesine sahip olan stadyum, 1950'li yıllarda ayakta 40.000 seyirci alacak duruma getirilmiştir. 2003-2004 sezonunun tamamlanmasının ardından hemen başlayan çalışmalarla stadyumun zemini indirilmiştir. Bu sayede yüzde 50 artışla, toplam koltuk kapasitesi de 32,086'ya yükselmiştir. Stadyumun giriş ve çıkışlarını rahatlatmak için kapı sayısı da 36'dan 72'ye çıkartılmıştır. Beşiktaş TV için stadyum içerisinde bir bölüm yapılmıştır. Stadyumda oynanan son maçta Beşiktaş ile Gençlerbirliği takımları karşılaşmıştır. Beşiktaş maçı 3-0 kazanırken, stadyumdaki son golü Filip Hološko atmıştır. İstanbul'da yer alan Fenerbahçe ve Galatasaray takımları da belli dönemlerde bu stadyumu kullanmışlardır. Stadyum birçok konsere ev sahipliği yaparken, futbol müsabakaları dışında 1959 Avrupa Basketbol Şampiyonası'na, uluslararası binicilik yarışmalarına ve Avrupa Profesyonel Boks şampiyonluğu unvan maçlarına da ev sahipliği yapmıştır. Ayrıca önemli günlerdeki resmi kutlamalarda da kullanılmıştır. Stadyumun bulunduğu alana Vodafone Arena'nın yapılması için 2 Haziran 2013 tarihinde yıkımına başlanmıştır. == Taraftar == küçükresim|sol|Beşiktaş taraftarları... İnternet üzerinden yapılan bir araştırma sonucunda, Beşiktaş'ın Türkiye genelinde on dört milyon taraftarı bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu verilere göre Beşiktaş Türkiye'de %19'luk oranla en çok taraftara sahip 3. kulüp olmuştur. Bir başka araştırma sonucunda ise Beşiktaş'ın Türkiye'de en çok kadın taraftara sahip olan 3. kulüp olduğu verisine ulaşılmıştır. A&G; isimli araştırma şirketinin 2010 yılında Türkiye'nin 7 coğrafi bölgesinde, 165 ilçeye bağlı 201 mahalle ile köyde, 15 yaş ve üstü nüfusu temsil eden kesimle yaptığı bir araştırma da ise; Beşiktaş %18.4 oran ile Türkiye'de en fazla taraftara sahip 3. kulüp olmuştur. Aynı şirketin araştırmasına göre; Beşiktaş'ın Trabzonspor ile birlikte en yaşlı taraftara sahip kulüp olduğu belirlenmiştir. Beşiktaş, %2.7'lik oranla çevre baskısı ve diğer etmenler sonucunda Fenerbahçe ile birlikte taraftarlar tarafından en çok bırakılan takım olmuştur. Bunun yanında Türkiye'de diğer takım taraftarlarınca en sempati duyulan takımın Beşiktaş olduğu saptanmıştır. küçükresim|sağ|Çarşı, futbol maçlarının yanı sıra, diğer şube takımlarının maçlarına da ilgi göstermektedir. Beşiktaş taraftarı, 2005-06 sezonunda Fenerbahçe ile oynanan lig maçında ve Liverpool ile oynanan Şampiyonlar Ligi maçında 132 desibellik ses düzeyine ulaşmıştır. Ancak bu ses rekoru denemesi esnasında Guinness hakem heyetinin olmaması sebebiyle siyah beyazlı taraftarların rekoru resmiyet kazanmamıştır. Beşiktaş'ın 22 Eylül 2013 tarihinde Galatasaray ile oynadığı futbol maçını 76.127 siyah beyazlı taraftar izlemiş ve bu sayı hem Süper Lig'de hem de Türkiye'de (resmî maçlarda) tüm zamanların en fazla seyircili maçı olarak kaydedilmiştir. === Çarşı === 1982 yılında kurulan Çarşı, Beşiktaş'ın en büyük taraftar grubudur. Grup, futbol maçlarını İnönü Stadyumu yıkılana kadar kapalı tribünden takip etmiştir. Çarşı, 27 Mayıs 2008 tarihinde grubun Beşiktaş'ın önüne geçtiği yönündeki eleştiriler ve bir takım spekülasyonlar sebebiyle kendini feshetme kararı almıştır. Ancak birkaç ay sonra alınan bu karardan vazgeçilmiş ve Çarşı tekrar tribünlere dönmüştür. Bunların yanında grup çeşitli sosyal projelerde de aktif olarak yer almıştır. Grup, birçok televizyon programına ve televizyon dizilerine konu olmuştur. Bunun yanında 2007 yılında grubun kuruluşunun 25. yılı olması sebebiyle, Pancard Film tarafından bir belgesel filmi hazırlanmıştır. Lig TV'de Çarşı'nın Yürüyüşü isminde bir belgesel filmi hazırlamış ve televizyonda yayınlamıştır. Grup, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki sporseverler tarafından yapılan oylamada, 2007 yılındaki Liverpool maçındaki gösterileri sebebiyle tüm zamanların en iyi taraftar grubu olarak seçilmiştir. Beşiktaş taraftarının, İnönüdeki son maçta Gençlerbirliği mücadelesinde çıkardığı ses 141 desibel olarak ölçüldü. 141 desibel dünya rekoru, Guiness Türkiye temsilcilerince onaylandı. Beşiktaş kulübünün 'Çarşı Kadın' adında bir kadın taraftar grubu vardır. Grup tribünlerdeki faaliyetlerinin yanı sıra birçok sosyal sorumluluk projesi yapmaktadır. == Medya ve iletişim == === Beşiktaş TV === Beşiktaş TV, 2004 yılının Eylül ayında yayın hayatına başlayan Beşiktaş'ın resmî televizyon kanalıdır. Kanalda Beşiktaş ile ilgili haberler, programlar ve özel söyleşiler yayınlamaktadır. 2009 yılında lisans alınamaması sebebiyle bir süre yayın yapamayan kanal, 20 Ocak 2011 tarihinde yeniden açılmıştır. Kanal, Turksat 4A, Eutelsat 7A ve Digiturk üzerinden izlenebilmektedir. Kanal 2019 tarihinde kapatılmıştır ve Beşiktaş JK, artık YouTube kanalı üzerinden yayın yapmaktadır. === Beşiktaş Dergisi === Beşiktaş Dergisi, Beşiktaş'ın resmî yayın organıdır. Temmuz 2000 tarihinde yayın hayatına başlayan dergi, Türkiye'de yayınlanan ilk resmî spor kulübü dergisidir. İçerisinde kulüp bünyesindeki şubelerle ilgili haberler, röportajlar ve poster hediyeleri yer almaktadır. 15 Ağustos 2004 tarihinde Beşiktaşlı çocuk taraftarlar için yayınlanmaya başlanan ve dünyanın ilk çocuk spor dergisi olan Yavru Kartal Dergisi ise 1 Ağustos 2011 tarihinden bu yana Beşiktaş Dergisi ile birlikte satışa sunulmaya başlanmıştır. Beşiktaş Dergisi, iOS mobil işletim sistemini destekleyen cihazlar aracılığıyla da dijital ortamda ücretsiz olarak okunabilmektedir. Beşiktaş Dergisi, Ocak 2015 tarihi itibarıyla 160. Yavru Kartal Dergisi ise 124. sayısına ulaşmıştır. === Kartal Yuvası === Kartal Yuvası, Beşiktaş'ın lisanslı ürünlerinin satışının yapıldığı mağazalar zinciri markasıdır. Faaliyete geçtiği 2001 yılından 2007 yılına kadar BJK Store ismiyle hizmet veren mağazalar, bu tarihten sonra isim değiştirmiş ve Kartal Yuvası olmuştur. Türkiye'nin çeşitli illerinde 40'ın üzerinde mağazası bulunmaktadır. Ayrıca 3 mobil tır ile 2 adet internet satış mağazası vardır. === Kartalcell ve KartalNet === Kartalcell, 12 Ağustos 2009 tarihinde faaliyete başlayan Beşiktaş'a ait sanal GSM ağıdır. Avea alt yapısını kullanarak hizmet veren ağ, faaliyete geçtikten sonraki ilk iki haftada 4 bin 380 aboneye ulaşmıştır. KartalNet ise TTNET ile Beşiktaş arasında yapılan işbirliği sonucunda ortaya çıkan, Beşiktaş'a ait özel internet hizmetidir. == Notlar == * Beşiktaş, 1903 yılının Mart ayında kurulmasına rağmen, Cemiyetler Kanunu'nun çıkışıyla birlikte kuruluşu 13 Ocak 1910 tarihinde resmiyet kazandı. * Süper Lig'de şampiyon olan kulüpler, her 5 (beş) şampiyonlukta bir yıldız takma hakkı elde ederler. Bu yıldız veya yıldızlar kulüp arması üzerinde yer alır. Yıldızların boyu 2,5 cm çapındadır ve görünebilir bir renge sahiptir. * Türkiye'de faaliyet gösteren bahis sitesi Bilyoner.com'un 1 milyondan fazla üyesi baz alınarak hazırlanan "2013 Türkiye'nin taraftar haritası" verileri ile yine aynı sitenin 2011 yılında 1 milyon 400 bin üyesinin katılımıyla gerçekleştirdiği bir başka araştırma kullanılmıştır. * Beşiktaş Terbiyesi Bedeniye Mektebi olarak da bilinir. * İstanbul Ligi'nde 1927-28 sezonu, Beşiktaş, Galatasaray, Fenerbahçe, Süleymaniye, Beykoz, Vefa, Harbiye ve İstanbulspor takımlarının katılımıyla başlatılmasına rağmen, Amsterdam'da düzenlenen 1928 Yaz Olimpiyatları sebebiyle tatil edilmiştir. *Beşiktaş, Federasyon Kupası'nda şampiyon olarak 1957-58 sezonunda Türkiye'yi Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası'nda temsil etme hakkı elde etti fakat Türkiye Futbol Federasyonu'nun Beşiktaş'ın ismini UEFA'ya geç bildirmesi sebebiyle kupaya katılma şansını yitirdi. Avrupa kupalarına ilk kez bir sonraki sezon katıldı. *Süper Lig'in başlangıç tarihi TFF tarafından 1959 olarak kabul edilmektedir. Ancak TFF Tahkim Kurulu'nun 2002 yılında aldığı karar ile Beşiktaş'ın 1956-1957 ve 1957-1958 sezonlarında elde ettiği Türkiye Ligi şampiyonluklarını TFF Yıldız Kriterine dahil etmesi sebebiyle, Beşiktaş'ın toplam şampiyonluk sayısı, toplam lig sezonu sayısından 2 fazladır. *Bu rekor, 1988 yılında Fenerbahçe formasıyla Hilalspor karşısında 153 sayı atan Erman Kunter tarafından kırıldı. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == ;Resmî bağlantılar * * * * * * TFF.org'da Beşiktaş sayfası * UEFA.com'da Beşiktaş sayfası ;Taraftar siteleri * ;Haber siteleri * Ajansspor'da Beşiktaş haberleri * Eurosport'ta Beşiktaş haberleri * Goal'de Beşiktaş haberleri * NTV Spor'da Beşiktaş haberleri * Transfermarkt'ta Beşiktaş haberleri * TRT Spor'da Beşiktaş haberleri * Sporx'de Beşiktaş haberleri * FutbolArena'da Beşiktaş haberleri Kulüp Kategori:İstanbul'daki spor kulüpleri Kategori:Çok takımlı spor kulüpleri Kategori:1903'te Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulan oluşumlar Kategori:1903'te kurulan spor kulüpleri
Karl Marx (; 5 Mayıs 1818, Trier - 14 Mart 1883, Londra), 19. yüzyılda yaşamış Alman filozof, politik ekonomist ve bilimsel sosyalizmin kurucusu. Bir müddet gazetecilik de yapan Marx, iktisadi ve beşerî konularda eleştirel fikirler ve tespitler ortaya koymuştur. Marx'ın ekonomi alanındaki çalışmaları, günümüzde emeği, emek-sermaye ilişkisini ve bunları takip eden ekonomi düşüncesini kavramanın büyük bir kısmı için temel oluşturdu.Roberto Mangabeira Unger. Free Trade Reimagined: The World Division of Labor and the Method of Economics. Princeton: Princeton University Press, 2007.John Hicks, "Capital Controversies: Ancient and Modern." The American Economic Review 64.2 (May 1974) p. 307: "The greatest economists, Smith or Marx or Keynes, have changed the course of history..."Joseph Schumpeter, Ten Great Economists: From Marx to Keynes. Volume 26 of Unwin University books. Edition 4, Taylor & Francis Group, 1952 ISBN 0415110785, 9780415110785 SosyolojiSociology and Pharmacy Practice. Paul Bissell, Janine Morgall Traulsen. p. 13.Against the Stream: Reflections of an Unconventional Demographer. William Petersen. p. 29. "Émile Durkheim (1858-1917) is listed in every reference book with Max Weber and Karl Marx as a principal founder of modern sociology.Emigrating from China to the United States: A Comparison of Different Social Experiences. Yushi (Boni) Li. p. 4.The Promise of Sociology: The Classical Tradition and Contemporary Sociological Thinking. Rob Beamish. p. 69-70. ve sosyal bilimleriKim, Sung Ho, "Max Weber", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2012 Edition), Edward N. Zalta (ed.). "Max Weber is known as a principal architect of modern social science along with Karl Marx and Emil Durkheim".Perspectives of social science. Frank J. Zulke. McCutchan Pub. Corp., 1970. p. 63.Marx's Revenge: The Resurgence of Capitalism and the Death of Statist Socialism. Meghnad Desai. p. 37 başlatan isimlerdendir. En bilinenleri Komünist Manifesto (1848) ve Kapital (1867-1894) olmak üzere hayatı boyunca sayısız kitap yayımladı. Karl Marx, hakkında en fazla eser yazılan kişiler listesinde ilk sırada yer almaktadır. Orta düzeyde zengin bir Yahudi ailede, o tarihlerde Prusya'nın içinde yer alan Ren bölgesindeki Trier şehrinde doğan Marx, Genç Hegelcilerin felsefe düşünceleri ile ilgilendiği Bonn ve Berlin Üniversiteleri'nde öğrenim gördü. Çalışmalarından sonra Köln'de radikal bir gazetede yazmaya ve tarihsel materyalizm üzerinde çalışmaya başladı. 1843'te diğer radikal gazetelerde yazmaya başlayacağı ve kendisinin ömür boyu dostu ve çalışma arkadaşı olacağı Friedrich Engels ile tanışacağı Paris'e taşındı. 1849'da sürgüne gönderildi, karısı ve çocukları ile beraber toplumsal ve ekonomik hareketler hakkında teorilerini yazacağı ve olgunlaştıracağı Londra'ya taşındı. Bu süre içerisinde sosyalizm için yapılan mücadelede yer aldı ve Birinci Enternasyonal'de önemli bir figür hâline geldi. Marx'ın toplum, ekonomi ve siyaset hakkındaki teorileri -bir bütün olarak Marksizm- insan toplumlarının sınıf savaşımı -üretimi kontrol eden yönetici sınıf ile üretim için gereken emeği sağlayan mülksüz bir emekçi sınıf arasındaki çatışma- ile ilerlediğini iddia etmektedir. Marx, devletlerin yönetici sınıf tarafından idare edildiğini ve devletin ortak kamu çıkarı adına hareket eder gibi yapıp yönetici sınıfın çıkarları doğrultusunda yönetildiğini düşünmekte"Kendisinden önce egemen olan sınıfın yerini alan her yeni sınıf, kendi amaçlarına ulaşmak için de olsa, kendi çıkarını, toplumun bütün üyelerinin ortak çıkan olarak göstermek zorundadır, bunu fikir planında açıklamak istersek: yeni sınıf, kendi düşüncelerine evrensellik biçimi vermek ve onları, tek mantıklı, evrensel olarak geçerli düşünceler olarak göstermek zorundadır." See:https://www.marxists.org/archive/marx/works/1845/german-ideology/ch01b.htm ve daha önceki sosyoekonomik sistemler gibi kapitalizmin de kendi yıkımına ve yeni bir sistem olan sosyalizmin onun yerini almasına neden olacak iç gerilimler ürettiğini öngörmektedir. Kapitalizmin içinde burjuvazi ve proletarya arasındaki sınıf çelişkilerinin çalışan sınıfın siyasi zaferi ve bunun sonucu kurulacak sınıfsız bir toplum;komünizm:özgür üreticiler birliği tarafından yönetilen bir toplumun ortaya çıkacağını iddia etmektedir.Karl Marx: Gotha Programının Eleştirisi (Marx/Engels Selected Works, Volume Three, s. 13–30;)Karl Marx'tan Joseph Weydemeyer'e mektup (MECW Cilt 39, s. 58; ) Marx düşüncelerinin hayata geçmesi için etkin bir mücadele verdi; emekçi sınıfın kapitalizmin yıkılması ve sosyoekonomik bir değişimin geçirilmesi için düzenli bir devrim hareketini yürütmek zorunda olduğunu savundu.Craig J. Calhoun (2002). Klasik Toplumsal Teori. Wiley-Blackwell. s. 23–24. ISBN 978-0-631-21348-2. Gözden geçirme.5 Mart 2011. Marx insanlık tarihindeki en etkileyici figürlerden biridir."Marx milenyumun en büyük düşünürü. BBC News World Online. 1 Ekim 1999. Gözden geçirme 23 Kasım 2010. http://news.bbc.co.uk/2/hi/461545.stm Dünya çapında birçok entelektüel, işçi sendikaları ve siyasi parti onun temel çalışmalarından farklı biçimlerde etkilenmiştir. == Hayatının ilk dönemi == ===Çocukluğu ve ilk eğitimi: 1818–1836=== Marx, 5 Mayıs 1818'de, Yahudi bir aile olan, Heinrich Marx ve Henrietta Pressburg'un (1788–1863) dokuz çocuğunun üçüncüsü olarak dünyaya geldi. O yıllarda Prusya Krallığına ait olan Aşağı Ren Bölgesi içinde yer alan Trier'de doğdu.; ; . Annesinin babası, Hollanda'da bir hahamdı, baba tarafından şeceresi ise 1723 tarihinden itibaren büyükbabası Meier Halevi Marx; ; . tarafından üstlenilmesi ile Trier hahamlarından oluşmaktaydı. Karl'ın babası, çocukken Herschel adıyla tanınırdı, ailede seküler eğitim alan ilk çocuktu. Avukat oldu ve ailesinin birkaç Moselle bağına sahip olması sayesinde görece refah içinde ve orta sınıf bir hayat standardında yaşadı. Karl'ın doğumundan hemen önce Herschel, antisemitik yasal baskılardan kurtulmak amacıyla Yidiş Herschel adının yerine Heinrich ismini alarak o sırada Almanya ve Prusya'da egemen olan Protestan mezhebi olan Lüterciliğe girdi.; . Büyük oranda dini bir inancı olmayan Heinrich, Immanuel Kant ve Voltaire'e değer veren bir aydınlanmacıydı. Klasik bir liberal olarak daha sonra mutlak monarşi ile yönetilecek Prusya'da bir anayasa hazırlanması ve reformlar yapılması için yapılan çalışmalara destek verdi.; ; . 1815 yılında Heinrich Marx avukat olarak çalışmaya başladı, 1819 tarihinde ise ailesiyle Porta Nigra'da on odalı büyük bir eve taşındı.; ; . Hollandalı bir Yahudi olan karısı Henrietta Pressburg, yarı-aydın bir insandı ve tüm zamanını ailesine ayırmak ve evinin temizliğinde aşırı titiz olmakla ifade edilen "yoğun bir anne sevgisi" ile yorulduğu ifade edilmektedir.; ;. Daha sonra Philips şirketini kuracak zengin bir aileye mensuptu:Anton ve Gerard Philips'ın büyük halası, Frits Philips'ın büyük büyük halasıydı. Karl'ın dayısı olan küçük erkek kardeşi Benjamin Philips (1830–1900), daha sonra Karl ve Jenny Marx'ın Londra'da sürgünde iken borçlarını ödemek için destek alacakları zengin bir banker ve sanayiciydi.Francis Wheen, Karl Marx: A Life, (Fourth Estate, 1999), ISBN 1-85702-637-3 Kocasının aksine Henrietta Yahudi dini inancına sadık kaldı. Karl Marx'ın çocukluğu hakkında çok az bilgi mevcuttur.; . 1819 yılında ağabeyi Moritz ölünce dokuz çocuğun üçüncüsü olarak ailenin en büyük oğlu oldu.. 1824 Ağustos'unda Lütherci bir kilisede vaftiz edildi. Yaşayan kardeşleri, Sophie, Hermann, Henriette, Louise, Emilie ve Karoline de Lütherci olarak vaftiz edildiler.; . Karl Marx babası Heinrich Marx tarafından on üç yaşına kadar evde eğitildi, bu yaşında babasının bir arkadaşı olan Hugo Wyttenbach'in müdür olduğu okula kayıt edildi. Wyttenbach okulunda çok sayıda liberal hümanist öğretmen çalıştırdığı için yerel muhafazakâr hükûmetin kızgınlığını üzerine çekti. Bu durumun sonucu olarak 1832'de okul polis baskınına uğradı ve öğrencilere siyasi liberalizmi benimsemiş edebi eserlerin dağıtıldığı tespit edildi. Bu tür eserlerin dağıtılmasının kışkırtıcı bir eylem olarak görülmesi üzerine Marx okuldayken, yetkililer kurumda bazı düzenlemeler yaptı ve çok sayıda öğretmeni değiştirdi.; ; . Ekim 1835 tarihinde 17 yaşındayken felsefe ve edebiyat öğrenmek ümidiyle Bonn Üniversitesi'ne gitti ancak, babası pratik bir meslek olarak gördüğü hukuk okumasında ısrar etti.; ; . "Akciğer zayıflığı" diye ifade edilebilecek bir durumdan dolayı 18 yaşını bitirdiğinde askerlikten muaf tutuldu. Bonn Üniversitesi'nde iken, polis tarafından takibe alınmış olan bir grup siyasi radikal tarafından kurulmuş Şairler Kulübüne katıldı.; . Bir dönem eş başkanlığını yaptığı Trier Taverna Kulübü İçiciler Derneğine(Landsmannschaft der Treveraner) de katıldı.; . Ek olarak üniversitede kavgalara da karıştı, bazıları gerçekten ciddileşti: Ağustos 1836'da üniversitedeki Prusya Güçleri grubundan birisi ile olan düellosu gibi.; . İlk dönem notları iyi olmasına rağmen notları daha sonra düştü, gelişen bu durum babasının onu daha oturmuş ve disiplinli Berlin Üniversitesi'ne göndermesine yol açtı.; ; . === Hegelcilik ve ilk eylemleri: 1836–1843 === küçükresim|sol|150px|Jenny von Westphalen 1830'larda 1836 yaz ve sonbaharını Trier'de geçirdikten sonra öğrenimi ve hayatı hakkında daha ciddi kararlar aldı. Çocukluğundan beri tanıdığı, yönetici Prusya sınıfından eğitimli bir barones olan Jenny von Westphalen ile nişanlandı. Marx ile beraber olmak için genç bir aristokrat ile yaptığı nişanı atmasının yanı sıra etnik ve sınıf kökenlerinin farklı olmasına bağlı olarak ilişkileri toplumsal açıdan kabul edilemezdi. Ancak Marx, nişanlısının liberal bir aristokrat olan babası Ludwig von Westphalen ile arkadaş oldu ve daha sonra doktora tezini ona adadı.; ; ; . Ekim 1836'da hukuk fakültesine kaydolmak için Berlin'e gitti ve Mittelstrasse'de bir oda kiraladı.; . Hukuk fakültesine kaydolmasına rağmen felsefeye hayrandı ve "felsefe olmaksızın hiçbir şeyin tamamlanamayacağı" fikrini savunduğundan dolayı bu iki disiplini bir şekilde birleştirme yolu aradı.; . Avrupa'da felsefe çevrelerinde yoğun bir şekilde tartışılan yeni ölmüş Alman filozof G. W. F. Hegel'in düşünceleri ile ilgilenmeye başladı.; ; . Hegel'in düşüncelerini tartışan Doktor Kulübü (Doktorklub) isimli bir öğrenci grubuna katıldı ve onların aracılığıyla 1837 yılında Genç Hegelciler olarak bilinen radikal düşünürlerden oluşan bir grup ile tanıştı. Grup, Ludwig Feuerbach ve Bruno Bauer'in etrafında Marx, Marx'ın yakın bir arkadaşlık geliştireceği Adolf Rutenberg ile bir araya geldiler. Marx gibi genç Hegelciler de Hegel'in metafizik öngörülerini eleştirirken sol bir perspektiften mevcut toplum, siyaset ve dini eleştirmek için Hegel'in diyalektik yöntemini geliştirdiler.; ; . Marx'ın babası Mayıs 1838'de öldü, bu aile için ciddi bir gelir kaybı anlamına da geliyordu.; . Marx duygusal olarak babasına çok yakındı ve ölümünden sonra babasının anısına çok saygı gösterdi.. 1837 itibarıyla, hiçbiri yaşarken yayımlanmamış olsa da hem edebi hem de edebiyat dışı konularda yazıyordu: Kısa bir roman;Akrep ve Felix, bir oyun, Oulanem ve Jenny von Westphalen'e ithaf edilen bir dizi aşk şiiri.; . Bu aşk şiirleri ölümünden sonra Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 1 (New York: International Publishers, 1975) isimli eserde s.531–632 arasında yayınlandı. Marx bir süre sonra sadece belli bir konuya odaklanmak amacıyla, İngilizce ve İtalyanca öğrenmek, sanat tarihi ve Latin klasiklerinin çevrilmesi gibi diğer ilgi alanları ile beraber edebiyattan vazgeçti.; . 1840'ta Bruno Bauer ile beraber Hegel'in Din Felsefesi eserini düzenlemeye başladı. Aynı tarihlerde 1841 tarihinde bitireceği Demokritos'çu ve Epikür'cü Doğa Felsefeleri Arasında Fark isimli doktora tezini yazmaya başladı.Marx'ın tezi ölümünden sonra Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 1 (New York: International Publishers, 1975) isimli eserde s. 25–107 arasında yayınlandı. Bu tez "Marx'ın felsefi bilginin teolojiye üstün olduğunu göstermek için ortaya koyduğu cesur ve özgün bir eser olarak" yorumlanmıştı:Wheen 2001. p. 32. Çalışma, özellikle Berlin Üniversitesi'nin muhafazakâr profesörleri arasında ihtilafa neden oldu. Marx bunun üzerine tezini onu 1841 Nisan'ında doktora ile ödüllendirecek olan daha liberal Jena Üniversitesi'ne sunmaya karar verdi.; ; . Marx ve Bauer ateist oldukları için, Mart 1841'de Archiv des Atheismus (Ateist Arşiv) isimli bir yayın için planlar yapmaya başladılar, ancak bu çalışma herhangi bir eser ortaya çıkarmadı. Temmuz ayında Marx ve Bauer Berlin'den Bonn'a bir yolculuk yaptılar. Orada sarhoş olmaktan, kilisede kahkaha ile gülmeye ve şehirde eşek turu atmaya kadar skandal sayılabilecek eylemlerde bulundular.; ; . Marx akademik bir kariyer planlamasına rağmen hükûmetin klasik liberalizme ve Genç Hegelciler'e karşı artan tepkisi nedeniyle bu seçeneğin önü tıkanmıştı.; . Sosyalizm hakkındaki ilk fikirlerini ve ekonomiye artan ilgisini yazacağı radikal bir gazete olan Rheinische Zeitung'da ("Rhineland News") gazetecilik yapmak üzere 1842'de Köln'e gitti. Hem sağ kanat Avrupa hükûmetlerini hem de liberal ve sosyalist hareketler içindeki çeşitli kişileri etkisiz ve üretkenlik karşıtı olmaları nedeniyle eleştiriyordu.; ; . Gazete, her baskıdan önce zararlı içerik açısından kontrol eden Prusya Sansür Kurulu'nun dikkatini çekti; Marx bu konuda şöyle yakınmıştı: "Gazetemiz öncelikle polisin denetiminden geçmek zorundaydı ve eğer polisin burnu Hristiyanlık veya Prusya aleyhine bir koku alırsa, gazetenin basılmasına izin verilmiyordu."; ; .Rheinische Zeitung, Rusya monarşisini sert biçimde eleştiren bir makale yayımlayınca Çar I. Nikolay gazetenin yasaklanmasını istedi, Prusya hükûmeti 1843'te bu isteğe uydu.; ; . Yedi yıllık nişanlılıktan sonra 19 Haziran 1843'te Marx, nişanlısı Jenny ile Kreuznach'da bir Protestan kilisesinde evlendi.; ; . ==Komünist dönem== ===Paris: 1843–1845=== Marx, Alman ve Fransız radikalleri bir araya getirmek için Alman sosyalist Arnold Ruge tarafından kurulan yeni radikal sol bir gazetenin Deutsch–Französische Jahrbücher (Alman-Fransız Yıllıkları)'nın eş editörü oldu.; ; . Gazete Paris, Fransa'da yayımlanıyor olması nedeniyle, Marx ve karısı Ekim 1843'te buraya taşındı. Vaneau Caddesi 23 numarada Ruge ve karısı ile kömünal bir yaşam sürmenin sonucunda şartları dayanılmaz buldular; kızları Jenny'nin 1844'te doğumu üzerine başka bir yere taşındılar.; ; . Hem Fransa hem de Almanya'dan yazarlar için bir cazibe merkezi olmayı amaçlayan Jahrbücher, bir yazar hariç sadece Alman yazarlar tarafından desteklendi; sürgün Rus anarşist komünist Mikhail Bakunin.; ; . Marx bu çalışmaya iki makalesini verdi: "Hegel'in Hak Felsefesinin Eleştirisine Katkıya Giriş"Marx, Karl, "Hegel'in Hukuk Felsefesi'nin Eleştirisine Katkı", Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 3 (International Publishers: New York, 1975) p. 3. ve "Yahudi Sorunu Üzerine,"Marx, Karl, "Yahudi Sorunu Üzerine", Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 3, p. 146. ikinci makalesi onun proleteryanın devrimci bir güç olduğuna dair düşünceye girişini ve komünizmi daha çok sahiplendiğini göstermektedir.. Sadece tek bir sayı yayımlanır, ancak görece olarak başarılı olmuştur, bunu da büyük ölçüde Heinrich Heine'ın Bavyera Kralı I. Ludwig hakkında yazdığı satir dizelerinin Alman devletleri tarafından yasaklanması ve ithal edilen nüshaların alıkonulmasına borçluydu; Ruge ne yazık ki diğer sayılar için para sağlamayı reddetti böylece Marx ile olan arkadaşlığı da sona ermiş oldu.; ; . Gazetenin çökmesinden sonra, Marx geride kalan sansürlenmemiş tek radikal Alman gazetesi için yazmaya başladı; Vorwärts (İleri!). Paris'te kurulu olan gazete, işçi ve sanatçılardan oluşan gizli bir ütopyacı sosyalist grup olan Adalet İçin Birlik tarafından destekleniyordu. Marx bazı toplantılarına katılsa da, gruba girmedi.; . Vorwärts! gazetesinde, Marx, Avrupa'da etkili olan liberal ve diğer sosyalistleri eleştirirken kendisinin Hegel ve Feuerbach'ın görüşlerine bağlı olan diyalektik materyalizm hakkındaki düşüncelerini yeniden gözden geçirdi.. küçükresim|sol|Friedrich Engels, Marx ile 1844'te tanıştı; ömür boyu arkadaş ve ortak oldular. 28 Ağustos 1844'te, Marx, ömür boyu sürecek bir arkadaşlık kuracağı Alman sosyalist Friedrich Engels ile Café de la Régence'de tanıştı.Wheen 2001. p. 75. Daha önce bir sefer 1842 yılında Marx'ın çıkardığı Rheinische Zeitung gazetesinin ofisinde karşılaşmışlardı.Francis Wheen, Karl Marx: A Life, s. 75 Engels, Marx'ı, tarihteki son devrim için işçi sınıfının en uygun güç ve araç olduğunu ikna etmek için en son basılan eseri olan 1844 Yılında İngiltere'de İşçi Sınıfının Koşulları'nıMansel, Philip: Paris Between Empires, p. 390 (St. Martin Press, NY) 2001Frederick Engels, "The Condition of the Working Class in England", contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 4 (International Publishers: New York, 1975) pp. 295–596. gösterdi.name="Bottomore1991"P. N. Fedoseyev, Karl Marx: A Biography (Progress Publishers: Moscow, 1973) p. 82. Bu tanışmanın sonunda Marx ve Engels, Marx'ın eski arkadaşı Bruno Bauer'in felsefi düşünceleri ortak biçimde eleştirmeye başlamışlardı. Bu eleştirilerin sonucu ortaya çıkan eser Kutsal Aile, 1845 yılında yayımlandı.Wheen 2001. pp. 85–86.Karl Marx, "The Holy Family", contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 4, pp. 3–211. Bauer'i eleştirmesine rağmen, Marx, Genç Hegelciler Max Stirner ve Ludwig Feuerbach'ın görüşlerinden ileri derecede etkilenmişti, ancak sonunda Marx ve Engels, Feuerbachçı materyalizmin de üstesinden geldiler.name="et" Paris'te Vanneau caddesi 38 numarada oturduğu süre boyunca (Ekim 1843'ten Ocak 1845'e kadar)Taken from the caption of a picture of the house in a group of pictures located between pages 160 and 161 in the book "Karl Marx: A Biography", written by a team of historians and writers headed by P. N. Fedoseyev (Progress Publishers: Moscow, 1973). Marx yoğun biçimde siyasal iktisat: (Adam Smith, David Ricardo, James Mill vb.P. N. Fedoseyev, et al. Karl Marx: A Biography, p. 63.) Fransız sosyalistleri (özellikle Henri de Saint Simon ve Charles Fourier)Isaiah Berlin, Karl Marx: His Life and Environment (Oxford University Press: London, 1963) pp. 90–94. ve Fransa tarihi çalıştı.P. N. Fedoseyev et al., Karl Marx: A Biography (Progress Publishers: Moscow, 1973) p. 62. Siyasal iktisat Marx'ın ömrünün sonuna kadar sürdüreceği bir çalışma alanıLarisa Miskievich, "Preface" to Volume 28 of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels (International Publishers: New York, 1986) p. XII ve üç ciltlik dev eseri Kapital'in hazırlanmasına neden oldu.Karl Marx, Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 35, Volume 36 and Volume 37 (International Publishers: New York, 1996, 1997 and 1987). Marksizm genel olarak üç büyük alandan etkilenmiştir - Hegel diyalektiği, Fransız ütopyacı sosyalizmi ve İngiliz iktisat bilimi. Marx'ın Hegel'in diyalektiği üzerindeki çalışmalarıyla beraber bu süre boyunca Paris'te yaptığı çalışmalar Marksizmin(ya da Marx'ın ifadesiyle siyasal iktisatın) tüm ana öğeleri 1844 sonbaharında ortaya çıkmıştı.Isaiah Berlin, Karl Marx: His Life and Environment, pp. 35–61. Marx, her insan gibi günlük uğraşılardan ve bunlara ek olarak radikal bir gazetenin editörlüğünün gerekli kıldığı özel taleplerden ve günlerde her an bir halk devrimi olma ihtimalinden dolayı kendisinden beklenen siyasal parti çalışmalarını yönlendirme zorunluluğundan dolayı siyasal iktisat çalışmaktan uzaklaşsa da her zaman bu çalışmasına geri döndü. Marx "kapitalizmin iç işleyişini anlamak" için araştıyordu.P. N. Fedoseyev, et al., Karl Marx: A Biography, p. 62. Marksizmin genel hatları 1844'ün sonlarında Marx'ın zihninde oluşmuştu. O sırada dünya siyasal iktisadına dair Marksist düşüncenin birçok unsuru detaylı olarak çalışılmıştı. Ne var ki Marx kafasındaki yeni ekonomik teoriyi daha da netleştirmek için kendisinin ekonomiye dair bütün görüşlerini kağıda dökme ihtiyacı vardı.Note 54 contained on page 598 in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 3. Bu dönemde Marx 1844 Elyazmaları isimli eserini yazdı.Karl Marx, "Economic and Philosophical Manuscripts of 1844" Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 3 (International Publishers: New York, 1975) pp. 229–346. Bu çalışma sayısız konuyu içeriyordu;yabancılaşmış emek de dahil.name=sep Ancak, 1845 baharıyla birlikte kendisinin süregiden kapitalizm, sermaye ve siyasal ekonomi çalışması Marx'ı -bilimsel sosyalizm- diye adlandırılan dünyanın tamamen materyalist bir görüşle ele alınmasına ihtiyaç duyan yeni bir siyasal ekonomi teorisine doğru gittiği düşüncesine yönlendirdi.P. N. Fedoseyev, Karl Marx: A Biography, p. 83. 1844 Elyazmaları Nisan ve Ağustos 1844 tarihleri arasında yazıldı. Sonuçta Marx, bu eserin Ludwig Feuerbach'ın düşüncelerinden etkilenmiş olduğunu fark etti. Tarihsel materyalizm doğrultusunda Feuerbach felsefesinden bir kopuş yaşamaya ihtiyaç duyduğunu fark etti. Böylece bir yıl sonra, Nisan 1845'te, Paris'ten Brüksel'e taşındıktan sonra, 11 taneden oluşan Feuerbach Üzerine Tezler'ini yazdı.Karl Marx, "Theses on Feuerbach", contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 5 (International Publishers: New York, 1976) pp. 3–14. Feuerbach Üzerine Tezler özellikle 11.Tez ile bilinir: "Filozoflar bugüne kadar değişik yollarla sadece dünyayı yorumlamaya çalıştı; artık onu değiştirme zamanı geldi".Karl Marx Theses on Feuerbach, contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 5, p. 8. Bu eserde Marx, materyalizmi çok fazla düşünceye esir olmak ile, idealizmi tamamen pratiği teoriğe indirgemekle, felsefeyi gerçek fiziksel etkinlik ve uygulamaların dışında kalmakla eleştirdi. Bu tarihsel materyalizme ilk göz kırpmasıydı, dünya düşüncelerle değil gerçek, fiziksel çalışma ve uygulamalarla değişiyordu.name="Engels1999" 1845'te, Prusya kralının ricası üzerine, Fransa hükûmeti, İçişleri Bakanı François Guizot'nın bizzat Marx'ı Fransa'dan gitmesini istemesi ile, Vorwärts! gazetesi kapatıldı.name="Wheen 2001. p. 90" Marx bunun üzerine Paris'ten Brüksel'e geçti. ===Brüksel: 1845–1847=== küçükresim|Komünist Parti Manifestosu 1. baskı, Almanca, 1848 Fransa'da kalması istenmeyen, Almanya'ya gidemeyen Marx, 1845 Şubat ayında Belçika'da Brüksel'e iltica etmeye karar verdi. Ancak, Brüksel'de kalabilmesi için Marx'ın günlük politik konularla ilgili olarak hiçbir şey yayımlamama sözü vermesi gerekti. Brüksel'de, içlerinde Moses Hess, Karl Heinzen ve Joseph Weydemeyer'in de olduğu diğer sürgün sosyalistlerle bir araya geldi ve en sonunda, Nisan 1845'te Marx'ın yanına gelmek için Almanya Barmen'den Brüksel'e geldi. O sırada giderek artan sayıda Adalet İçin Birlik grubu üyesi insan da Brüksel'de kendine bir yer arıyordu.Heinrich Gemkow et al., Frederick Engels: A Biography (Verlag Zeit im Bild ["New Book Publishing House"]: Dresden, 1972) p. 101 Daha sonra Manchester'den Engels'in uzun süredir arkadaşı olan Mary Burns Engels'le birlikte olmak için Brüksel'e geldi.Heinrich Gemkow, et al., Frederick Engels: A Biography, p. 102. 1845 Temmuz'unun ortasında Marx ve Engels Birleşik Krallık'ta sosyalist bir hareket olan Çartizm (Chartism) liderlerini ziyaret etmek için Brüksel'den ayrılıp Birleşik Krallık'a gittiler. Bu Marx'ın bu ülkeye ilk seyahatiydi ve Engels bu seyahat için en uygun rehberdi. Engels Kasım 1842'den itibaren 1844 Ağustos'una kadar 2 yıl boyunca Manchester'da yaşamıştı.Heinrich Gemkow, et al., Frederick Engels: A Biography (Verlag Zeit im Bild [New Book Publishing House]: Dresden, 1972) p. 53Heinrich Gemkow, et al., Frederick Engels: A Biography, p. 78. Engels İngilizce öğrenmekle kalmamış,P. N. Fedoseyev, et al., Karl Marx: A Biography, p. 89. Çartist liderlerle yakın bir ilişki geliştirmişti. Ayrıca, Engels birçok Çartist ve sosyalist İngiliz gazetesi için muhabirlik yapıyordu. Marx, bu seyahati Londra ve Manchester'da farklı kütüphanelerde çalışma yapabileceği iktisat kaynaklarını incelemek için bir fırsat olarak kullandı.Wheen 2001. p. 92. Engels ile birlikte Marx kendisinin tarihsel materyalizm kavramını en iyi şekilde ifade ettiği düşünülen kitabı olan Alman İdeolojisini yazdı.Karl Marx and Frederick Engels, "German Ideology" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 5 (International Publishers: New York, 1976) pp. 19–539. Bu çalışmasında Marx, felsefi anlamda idealizmden beslenen hem Feuerbach, Bruno Bauer, Max Stirner ve geri kalan tüm Genç Hegelciler ile ve hem de Karl Grun ve diğer "doğru sosyalistlerle" bağlarını kopardı. Alman İdeolojisinde Marx ve Engels, tarihteki tek dönüşüm gücü olarak materyalizme dayanan kendi felsefelerini tamamladılar.P. N. Fedoseyev, et al., Karl Marx: A Biography, pp. 96–97. Alman İdeolojisi mizahi satirik bir formda yazılmıştır. Ancak bu mizahi form bile bu eseri sansüre uğramaktan kurtaramadı. Diğer birçok eseri gibi Alman İdeolojisi de Marx'ın yaşadığı süre içinde basılamadı ancak 1932 yılında basılabildi.name=wkWheen 2001. p. 93. Alman İdeolojisi tamamlandıktan sonra Marx, "bilimsel materyalist" felsefeden kaynaklanarak hareket eden gerçek bir "devrimci proleter bir mücadelenin" "teori ve taktiklerini" değerlendiren kendi pozisyonunu ortaya koymak amacıyla hazırladığı çalışmasına döndü.See Note 71 on p. 672 of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 6 (International Publishers: New York, 1976). Bu çalışma ütopyacı sosyalistlerle Marx'ın kendi bilimsel sosyalist felsefesi arasında farkı ortaya koymayı amaçlıyordu. Ütopyacıların insanların belli bir zamanda sosyalist harekete katılması için ikna edilmesi gerektiğine inandıkları, insanların başka bir inanca geçmesi için insanın ikna edilmesi gerektiği yöntemiyle, sırada, Marx insanların birçok durumda kendi ekonomik çıkarları doğrultusunda davranmaya eğilimli olduklarının farkındaydı. Bu nedenden dolayı, bir sınıfın en temel maddi çıkarına dönük bir büyük çağrı ile bir sınıfa (burada işçi sınıfı) yapılacak çağrı bir devrim yapmak ve toplumu değiştirmek için sınıfın büyük bir kısmını harekete geçirmek en iyi yol olacaktı. Bu cümle Marx'ın planladığı yeni kitabın yazılma amacıydı. Ne var ki el yazması hükûmetin sansüründen geçmesi nedeniyle Marx kitabın adını Felsefenin sefaleti olarak belirledi (1847)Karl Marx, The Poverty of Philosophy contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 6(International Publishers: New York, 1976) pp. 105–212. ve bu ismi Fransız anarko-sosyalist Pierre-Joseph Proudhon'un yazdığı Sefaletin felsefesi (1840) isimli kitabında ifade edilen "küçük burjuva felsefesi" bir yanıt olmasını istediği için önerdi.Wheen 2001. p. 107. küçükresim|sağ|180|Marx, Engels ve Marx'ın kızları Bu kitaplar Marx ve Engels'in en çok tanınan eserleri, o tarihten beri Komünist Manifesto olarak bilinen bir siyaset kitapçığı olan eserleri için bir altyapı oluşturdu. 1846 yılında Brüksel'de yaşarken Marx gizli radikal organizasyon Adalet İçin Birlik ile çalışmaya devam etti.P. N. Fedoseyev, Karl Marx: A Biography (Progress Publishers, Moscow, 1973) p. 124. Yukarıda da belirtildiği gibi Marx, Birlik'in bir işçi sınıfı devrimi meydana getirebilecek şekilde kitlesel bir hareket olarak Avrupa çapında işçi sınıfını hareket geçirmek için ihtiyaç duyulan çeşitte radikal bir organizasyon olduğunu düşündü.Note 260 contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 11 (International Publishers: New York, 1979) pp. 671–672. Ne var ki işçi sınıfını kitlesel bir hareket geçirmek için organize etmek gerekiyordu, Birlik, "gizli" veya "yeraltı" çalışmasına devam etmek ve görünürde siyasi bir parti olarak çalışmak zorundaydı.Note 260 contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 11, p. 672. Birlik üyeleri bu yaklaşıma ikna oldular. Haziran 1847'de Adalet için Birlik kendi üyeleri ile doğrudan işçi sınıfını hedef alan yeni bir açık "yer üstü" yapılanması doğrultusunda yeniden organize oldu.P. N. Fedoseyev,et al., Karl Marx: A Biography, pp. 123–125. Bu yeni açık siyasal topluluk Komünist Birlik olarak isimlendirildi.P. N. Fedoseyev, et al, Karl Marx: A Biography, p. 125. Marx ve Engels'in ikisi birden bu yeni yapının programının ve organizasyon ilkelerinin belirlenmesinde görev aldı.Frederick Engels, "Principles of Communism" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 6 (International Publishers, New York, 1976) pp. 341–357. 1847'nin sonlarında Marx ve Engels en ünlü çalışmaları olacak eseri yazmaya başladılar - Komünist Birlik için bir eylem programı. Aralık 1847 ile Ocak 1848 arasında Marx ve Engels tarafından birlikte yazılan Komünist Manifesto ilk olarak 21 Şubat 1848 tarihinde basıldı.Karl Marx and Frederick Engels, "The Communist Manifesto" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 6, pp. 477–519. Komünist Manifesto yeni Komünist Birlik'in ilkelerini ortaya koydu. Artık gizli bir topluluk olmadıkları için ilkelerini kamuya açık hale getirmek istediler.Wheen 2001. p. 115. Kitapçığın açılış cümleleri Marksizmin temel düşüncesini ifade etmektedir: "Bugüne kadar mevcut toplumların tarihi sınıf savaşlarının tarihidir." Kitap Marx'ın, burjuva (zengin orta sınıf) ve proleterya (endüstriyel işçi sınıfı) arasında giderek büyüdüğünü iddia ettiği çıkar çatışmasının ortaya çıkardığı antagonizmaları incelemektedir. Buradan hareket eden Manifesto, Komünist Birlik'in o dönemdeki diğer sosyalist ve liberal siyasal partilerden farklı olarak kapitalist toplumu ortadan kaldırıp onun yerine sosyalist toplumu getirmek amacıyla proletaryanın çıkarları doğrultusunda hareket edeceğini ortaya koymaktadır.Marx and Engels 1848. Aynı yılın sonuna doğru (1848), Avrupa 1848 Devrimleri olarak bilinen bir dizi protesto, ayaklanma ve genellikle şiddet dolu karışıklıklar yaşadı.name="Wheen 2001. p. 125" Fransa'da, 1848 Fransa devrimi, monarşi yönetimini devirdi ve İkinci Fransa Cumhuriyeti'ni kurdu. Marx bu tür durumlarda maddi yardım sağlıyordu; o dönemde babasının ölümünden dolayı 6000name="MaltsevN.-93" veya 5000 FrankSaul Kussiel Padover, Karl Marx, an intimate biography, McGraw-Hill, 1978, page 205name="ReferenceA" gibi önemli bir yekünü olan mirasın üçte biri ile devrimci bir harekete geçmeyi düşünen Belçikalı işçileri silahlandırmak için harcadı. Bu iddialar gerçekleşmese bile,David McLellan 1973 Karl Marx: His life and Thought. New York: Harper and Row. pp. 189–190 Belçika Adalet Bakanlığı onu tutuklamak üzere suçladı; yeni bir cumhuriyet hükûmetine sahip olduğu için güvende olacağını düşündüğü Fransa'ya kaçmak zorunda kaldı. === Köln: 1848–1849 === Paris'e geçen Marx, Komünist Birlik'in merkezini buraya aldı ve orada yaşayan farklı Alman sosyalistlerle Alman İşçiler Kulübünü kurdu.Wheen 2001. p. 128. Devrimin Almanya'ya sıçramasını umut ederek 1848 yılında Marx Almanya'daki Komünist Partinin Talepleri başlıklı bir el ilanı dağıttığı Köln'e geri döndü,Karl Marx and Frederick Engels, "Demands of the Communist Party" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 7 (International Publishers: New York, 1977) pp. 3–6. bu bildiride Komünist Manifesto'da yer alan 10 maddeden sadece dört tanesini dile getirdi çünkü o dönemde Alman burjuvazisinin proletarya tarafından iktidardan indirmeden önce burjuvazinin Almanya'da güçlü feodalizmi ve monarşiyi iktidardan indirmesi gerektiğine inanıyordu.Wheen 2001. p. 129. 1 Haziran tarihinde, Marx günlük bir gazete çıkarmaya başladı; Neue Rheinische Zeitung, gazetenin finansmanı babasında kalan mirastan arta kalan ile yapılıyordu. Kendi Marksist yorumu ile Avrupa'dan gelen haberlerin düzenlenmesi için Marx baş yazar ve baskın editoryal güç olarak yer alıyordu. Komünist Birlik'ten diğer üyelerin katkılarına rağmen Engels'in ifadesi ile gazete "Marx'ın küçük bir diktatörlüğü" olarak kaldı.Wheen 2001. pp. 130–132.Seigel, p. 50name="DL- Marx" Gazetenin editörü olarak Marx ve diğer devrimci sosyalistler düzenli olarak polis baskısına uğruyor ve Marx değişik nedenlerden dolayı kovuşturuluyor,name="ReferenceB"name="Nicolaievsky2007"name="Splichal2002"name="Mehring2003" her seferinde de aklanıyordu. Bu sırada Prusya'da demokratik parlamento düştü ve kral, IV. Friedrich Wilhelm, solcu ve diğer devrimci kişilerin ülkeyi terk etmesini sağlayacak düzenlemelere girişen yeni bir kabine oluşturdu. Sonuç olarak, Neue Rheinische Zeitung kapatıldı ve Marx 16 Mayıs tarihinde ülkeyi terk etme emri aldı.Wheen 2001. pp. 137–146. Marx Paris'e döndü, o sırada Paris'te de ciddi bir karşı devrim dalgası ve kolera salgını vardı ve kendisini bir tehdit olarak gören polis tarafından şehri terk etmesi istendi. O sırada dördüncü çocuklarına hamile olan karısı Jenny ile 1849 Ağustos'unda mülteci olarak Londra'ya gitti.Wheen 2001. pp. 147–148.name="Watson2010" == Londra'daki Yaşamı == Ağustos 1849'da ömrünün sonuna kadar kalacağı Londra'ya yerleşti. Dolayısıyla Komünist Birlik merkezi de Londra'ya taşınmış oldu. Ancak, 1849-1850 kışında, Komünist Birlik içinde August Willich ve Karl Schapper'in başını çektiği bir grup Komünist Birlik'in başını çekeceği acil bir ayaklanma talebinde bulundu. Willich ve Schapper bu şekilde ayaklanmanın ateşinin yakılmasının tüm Avrupa'ya yayılacak bir devrime yol açacağını savunuyordu. Marx ve Engels böylesine plansız bir ayaklanmanın Komünist Birlik için bir macera ve intihar olacağını savundu.name="N. Fedoseyev, p. 233">P. N. Fedoseyev, Karl Marx: A Biography, p. 233. Schapper/Willich hizbi tarafından tavsiye edilen böylesine bir ayaklanma kolaylıkla Avrupa hükûmetlerinin polis ve silahlı güçleri tarafından bozguna uğratılabilirdi. Bu Marx'a göre Komünist Birlik için her şeyin sonu anlamına gelebilirdi. Marx, toplumdaki değişimlerin, 'bir avuç insanın' isteği ve çabasıyla bir gecede gerçekleşemeyeceğini savunuyordu.name="N. Fedoseyev, p. 233" Tersine bu değişimler, toplumun bilimsel olarak ekonomik şartlarının incelenmesi ve toplumsal gelişimin farklı safhaları doğrultusunda devrime doğru hareket ettirilmesi ile sağlanıyordu. Gelişimin bu aşamasında (1850 yılı), 1848 yılında tüm Avrupa çapında yaşanan devrimlerin mağlup edilmesini takiben, Marx, özgür seçimler doğrultusunda anayasal bir cumhuriyet kurulması ve tüm erkeklere oy hakkı verilmesi gibi yönetim reformları talepleri konularında feodal aristokrasiyi yenmek için yükselen burjuvanın ilerlemeci öğeleri ile işçi sınıfının işbirliği yapması konusunda Komünist Birlik'in teşvik edici olması gerektiğini düşünüyordu. Diğer bir ifade ile işçi sınıfı işçi sınıfı ajandasını ve işçi sınıfı devrimini gerçekleştirmeden önce burjuva devriminin başarıya ulaşması konusunda burjuva ve demokratik güçlere katılmalıydı. Komünist Birlik'i ortadan kalkmasına neden olacak kadar bir mücadeleden sonra Marx'ın düşünceleri galip geldi ve bunun üzerine Willich/Schapper grubu Komünist Birlik'ten ayrıldı. Bu sırada Marx sosyalist Alman İşçilerinin Eğitim Derneği ile yoğun biçimde ilgilendi.Note 269 contained on page 674 in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 11. Dernek toplantılarını Londra'nın merkezi bölgelerinden Soho'da yapıyordu.Wheen 2001. pp. 151–155.name="Harriss2006" Bu organizasyon da Marx'ı ve Schapper/Willich'i takip edenler olmak üzere ikiye ayrılmıştı. Konu başlıkları Komünist Birlik içindeki tartışma başlıklarının aynıydı. Marx, ne var ki, bu dernekte Schapper/Willich grubuna karşı olan mücadeleyi kaybetti ve 17 Eylül 1850, tarihinde dernekten istifa etti.Note 269 on page 674 of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 11. ==New York Tribune için yazması== Londra'da Marx kendisini tamamen işçi sınıfının devrim organizasyonu çalışmasına verdi. İlk yıllarında ailecek inanılmaz bir yoksulluk içinde yaşadılar.name="DusselMoseley2001"name="egsbio" Ana gelir kaynağı, gelirini aile şirketinden elde eden Engels'in sağladığı paraydı.name=egsbio Daha sonra Marx ve Engels birlikte dünyada değişik ülkelerdeki 6 gazeteye yazmaya başladı: Birleşik Krallık, ABD, Prusya, Avusturya ve Güney Afrika.Jonathan Sperber, Karl Marx: A Nineteenth-Century Life, p. 295. Marx'ın muhabirlik çalışmasının esas kısmını New York Daily Tribune gazetesinin Avrupa temsilcisi olarak yaptıkları meydana getirmiştir.Richard Kluger, The Paper: The Life and Death of the New York Herald Tribune (Alfred A. Knoft Publishing Co.: New York, 1986) p. 17. İlk yıllarda Marx kendi gazetesi veya kendi felsefesine sempati duyan işverenlerin ona editörlüğünü yaptırdığı gazeteler aracılığı ile işçi sınıfından büyük kitlelerle iletişim kurabiliyordu. Ancak Londra'da kendi gazetesini kurma sermayesi yoktu ve bu işe sermaye yatıracak insanları bulamıyordu. Dolayısıyla Marx New York Tribune ve benzeri burjuva gazetelerine makalaleler yazarak kamuoyu ile iletişim kurmaya çalıştı. İlk başta Marx'ın makalelerini Wilhelm Pieper Almancadan İngilizceye çeviriyordu. Zaman içinde Marx tercümeye gerek duyulmayacak biçimde İngilizce makale yazmaya başladı.name="Dispatches" New York Daily Tribune New York şehrinde Horace Greeley tarafından Nisan 1841 tarihinde kurulmuştu.P. N. Fedoseyev, Karl Marx: A Biography, 274. Marx'ın ana iletişim kişisi Charles Dana'ydı. Daha sonra, 1868'de, Charles Dana rakip bir gazete olan New York Sun da editör olmak üzere gazeteyi bırakacaktı.Richard Kluger, The Paper: The Life ands Death of the New York Herald Tribune (Alfred A. Knopt Publishing, New York, 1986) p. 121. Ancak, gene de Charles Dana Tribune gazetesinin editör kadrosunda kalmaya devam etti. Tribune ile ilgili birçok unsur gazeteyi Marx'ın Atlantik ötesinde sempatik bir kitleye ulaşmasına yardım etmesi bakımından mükemmel bir araç hâline getiriyordu. Gazetenin maliyeti için fon bulması onun çok ucuz satılmasını sağlıyordu: 2 sent.Taken from a picture on page 327 of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 11 (International Publishers: New York, 1979). Ayrıca ABD'deki işçi sınıfının çoğunluğu tarafından beğeniliyordu. 50.000 lik tirajı ile ABD'de en yaygın dağıtılan gazeteydi.Richard Kluger, The Paper: The Life and Death of the New York Herald Tribune, p. 14. Editöryal olarak, Tribune Greeley'nin kölelik karşıtı görüşlerini yansıtıyordu.Richard Kluger, The Paper: The Life and Death of the New York Herald Tribune (Alfred A. Knoft: New York, 1986), p, 82. Tüm bu özelliklerin yanı sıra gazetenin okurları işçi sınıfının ilerlemeci kesiminden gözüküyordu. Marx'ın New York Tribune için ilk makalesi Birleşik Krallık parlamento seçimleri hakkındaydı ve 21 Ağustos 1852 tarihinde gazetede yayımlandı.Karl Marx, "The Elections in England – Tories and Whigs" contained in theCollected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 11 (International Publishers: New York, 1979) pp. 327–332. Marx New York Tribune gazetesinin Avrupa'da çalıştırdığı gazetecilerden biriydi. Ne var ki, 1850'lerin sonunda yaşanan kölelik krizi ve 1861'de patlak veren Amerikan İç Savaşı, ABD kamuoyunun Avrupa ile ilgili konulara ilgisini azalttı.Note 1 at page 367 contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 19 (International Publishers: New York, 1984). Bu nedenden dolayı Marx, çok erken tarihlerde kölelik krizi ve o zamanki "devletler arası savaş" hakkında çok erken yazmaya başladı. Marx New York Daily Tribune gazetesi için gazetenin editöryal politikasının "ilerici" olduğunu düşündüğü sürece makaleler yazmaya devam etti. Ne var ki, Charles Dana'nın 1861'in sonlarında gazeteden ayrılması ve bunun doğal sonucu olarak yeni editörler kurulu yeni bir politika getirdi.Jonathan Sperber, Karl Marx: A Nineteenth-Century Life, p. 347. Gazete artık tamamen "kölelik karşıtı" değildi. Kuzey ve Güney arasında Güney'in kölelik görüşlerine hak veren bir barış yapılmasını savunuyordu. Marx bu yeni politik pozisyona karşı çıktı bunun sonucu olarak 1863'te Tribune gazetesinden istifa etmeye zorlandı.P. N. Fedoseyev et al., Karl Marx: A Biography, p. 345. ==1850–1857 arası düşünsel gelişim ve eserleri== ===Louis Bonaparte'in 18 Brumaire'i=== 1851 Aralık ayı ile 1852 Mart ayı arasında, Marx, zafer kazanan proleteryanın burjuva devletini yıkmak zorunda olduğu iddiasını desteklediği tarihsel materyalizm, sınıf mücadelesi ve proleterya diktatörlüğü kavramlarını daha geniş biçimde açıkladığı 1848 Fransız devrimi üzerine bir çalışma olan Louis Bonaparte'in 18 Brumaire'i isimli kitabını yazdı.Karl Marx, "The Eighteenth Brumaire of Louis Napoleon" contained in the Collected Works of KarlMarx and Frederick Engels: Volume 11 (International Publishers: New York, 1979) pp. 99–197.name="Marx2008" ===Devrim ve ekonomik kriz ilişkisi=== 1850'ler ve 1860'lar aynı zamanda, bazı akademisyenlere göre idealist, Hegelci Genç Marx'ın sonradan daha bilimsel bir zihinle Olgun Marx'ın yazacağı eserlerine giden yolu katettiği yıllardır.name="Wood"name="Wood1993"name="Hook1994"name="Johnston2000" Bu ayrım genellikle Yapısalcı Marksizm okulu tarafından dile getirilmekte, ve diğer akademisyenlerin böyle bir durumun var olduğuna katıldıkları anlamına gelmemektedir.name="GeorgeScanlan1975" 1848 ile 1849 yıllarındaki devrimler Marx ve Engels için büyük birer deneyim olmuştu. Her ikisi de 1848 devrimci ayaklanması gibi tarihsel olayların açıklanabilmesi için kendilerinin tarihin akışının ekonomik okumasının tek geçerli yol olduğundan emin oldular. 1848'den bir süre sonra Marx ve Engels yeni bir ekonomik çökme olmadan yeni bir devrimci ayaklanma olmayacağını düşünmeye başladılar. Toplumda yeni bir devrimci ayaklanma olması için bir ekonomik resesyonun gerekli olup olmadığı Marx ve diğer devrimciler tarafından sorgulanmaya başladı. Marx diğer devrimcileri maceraperestlikle suçladı çünkü onların bir toplumdaki mevcut durumun ekonomik gerçekliklerini dikkate almaksızın sadece devrimcilerin güçlü devrim arzuları ile oluşturacakları gergin hava ile devrimin olabileceğine dair bir inançları vardı. 1852 yılında ABD'de yaşanan ekonomik çöküntü Marx ve Engels'e ABD'de bir devrimci ayaklanmanın çıkıp çıkmayacağını düşündürttü. Ancak ABD ekonomisi klasik bir devrim için çok gençti. Batı bölgesi her zaman başka ülkelerde ciddi sorunlara yol açabilecek kitlelerin sevk edilmesi için bir boşaltma vanası görevi gördü. O yıllarda ülkelerin ekonomileri henüz diğer ülkelerin sınırlarında olumsuz etkileri durdurabiliyordu. Ancak 1857 Paniği olarak bilinen büyük ekonomik kriz ABD'de de başlayıp tüm dünyayı sardı.Jonathan Sperber, Karl Marx: A Nineteenth-Century, p. 320. 1857 Paniği ilk gerçek anlamda küresel ekonomik krizdi. Marx 1844 yılından beri on üç yıldır ara verdiği ekonomi çalışmalarına dünyada olup biteni çok daha derinlemesine anlayabileceğini düşünerek geri döndü. ==1857 sonrası çalışma ve eserleri== ===Grundrisse=== Arka arkaya yaşanan işçi devrim ve hareketlerinin başarısızlık ve hayal kırıklıkları nedeniyle, Marx kapitalizmi derinlemesine anlamaya karar verdi ve British Museum'in okuma odasında siyasal iktisatçıların eserleri ve iktisadi veriler üzerinde çalışmak ve yorumlamak için çok uzun saatler ve günler geçirdi. 1857 sonunda sermaye, özel mülkiyet, ücretli emek, devlet, dış ticaret ve dünya ticareti hakkında elinde 800 sayfa tutan bilgi notu ve kısa denemeleri olmuştu; bu notlar Siyasal İktisadın Eleştirisinin Ana Hatları adıyla 1939 yılına kadar basılana kadar gün yüzüne çıkmadı.name="Segrest2002"Karl Marx, "Economic Manuscripts of 1857–1858" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 28 (International Publishers: New York, 1986) pp. 5–537.Karl Marx, "Economic Manuscripts of 1857–1858" contained in the Preparatory Materials section of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 29 (International Publishers: New York, 1987) pp. 421–507. ===Ekonomi politiğin eleştirisine katkı=== 1859 yılında Marx Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı,Karl Marx, "A Contribution to the Critique of Political Economy" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 29, pp. 257–417. isimli ilk ciddi iktisat çalışmasını yayımladı. Bu eserin, üç cilt olarak daha sonraki bir tarihte yayımlama niyetinde olduğu Kapital'in girişi olması amacındaydı. Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı kitabında, Marx, David Ricardo tarafından savunulduğu gibi emek değer teorisini kabullenmektedir, ancak Ricardo metalar ölçeğinde kullanım değeri ve değer arasında bir ayrım çizerken kullanım değeri ve değer arasındaki gerçek ilişkiyi hiçbir zaman tanımlayamadı. Marx'ın kitabında ortaya koyduğu kanıtlara dayalı mantık yürütme açık bir biçimde kullanım değeri ve ekonomik değer arasındaki gerçek ilişkiyi ortaya koydu.Karl Marx, "A Contribution to the Critique of Political Economy" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 29, pp. 269–302. Aynı zamanda kapitalist ekonomide para döngüsü ve para için gerçekten bilimsel bir teori ortaya koydu.Karl Marx, "A Contribution to the Critique of Political Economy" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 29, pp. 303–417. Bunlardan dolayı, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı yayımlandığında büyük bir heyecan dalgası yarattı. Kitap satışa çıkar çıkmaz çok hızlı biçimde tükendi.P. N. Fedoseyev, Karl Marx: A Biography, p. 318. ===Artı-Değer teorileri=== küçükresim|Theorien über den Mehrwert, 1956 Artı- Değer Teorileri () Karl Marx, tarafından Ocak 1862 ve Temmuz 1863 tarihleri arasında oluşturulmuş el yazmalarından meydana gelmektedir.Enrique Dussel, "The four drafts of Capital. Towards a new interpretation of the dialectical thought of Marx". ‘’Rethinking Marxism’’, Vol. 13, No. 1, Spring 2001, pp. 10-25. Kitap esas olarak 1750'lerden beri tartışılan Almanca Mehrwert (artı- değer) kavramı hakkındaki teorilerle ilgilenmekte, servet oluşumu hakkında İngiliz, Fransız ve Alman siyasal iktisatçıların özellikle David Ricardo ve Adam Smith'in görüşlerini eleştirel olarak incelemektedir.Allen Oakley, Marx's critique of political economy. London: Routledge, 1985.Artı-Değer Teorileri kitabı genellikle Kapital'in 4. cildi olarak kabul edilmekte ve iktisadi düşüncenin tarihinde ilk kapsamlı eserlerden biri olarak görülmektedir.name="Rockmore2002" ===Birinci Enternasyonal=== 1864 yılında, Marx Uluslararası Emekçiler Birliği (diğer bilinen adıyla Birinci Enternasyonal)'e katıldı, ve yönetimine seçildi.name="Nicolaievsky2007-267" Bu organizasyonda Marx, Mikhail Bakunin'in (1814–1876) başını çektiği anarşist kanat ile mücadele içindeydi. 1872'de gerçekleşen Birinci Enternasyonal'in 4. kongresi olan Lahey Kongresi'nde Bakunin'in Marx'ın fikirlerini "otoriter" olarak değerlendirmesiyle iki grup arasında büyük çekişmeler yaşanmış, sonunda Bakunin ve anti-otoriter çevreler kongreden ihraç edilmiştir. Mücadeleden Marx galip çıksa da, 1872 yılında Marx'ın da desteklediği biçimde örgüt merkezinin Londra'dan New York'a taşınma kararı Enternasyonal'in güç kaybetmesine neden olmuştur.name="JessopWheatley1999-526" ===Das Kapital I. cilt=== 1867'de dev çalışması, kapitalist üretim sürecini analiz ettiği Kapital'in ilk cildi yayımlanır. İkinci ve üçüncü cildi üstünde çalışmalarını sürdürür ancak bu ciltler ölümünden sonra Engels tarafından yayımlanabilecektir. Burada Marx, Thomas Hodgskin'in düşüncelerinden etkilenerek geliştirdiği emek değer teorisini ayrıntılara inerek anlatmaktadır. Marx, Kapital'de birden çok kere Hodgskin'in "takdiri hakeden" dediği Sermayenin Talepleri Karşısında Emeğin Savunulması isimli eserinden alıntılar yaptığını yazmaktadır.See footnote #2 on the bottom of page 360 in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 35. Hatta Marx modern kapitalist üretim sürecinde emeğin yabancılaşmasını Hodgskin'in tanımladığını aktarmaktadır. "Bireysel emeğin artık doğal bir ödülü yok. Her emekçi bütünün sadece, tek başına anlamı ya da kullanım alanı olmayan bir parçasını üretmekte ve emekçinin kendini kıyaslayabileceği ve 'bu benim üretimim, bunu kendime ayırıyorum' diyebileceği hiçbir şey ortada bulunmamaktadır."Thomas Hodgskin, Labour Defended against the Claims of Capital (London, 1825) p. 25. Kapital'in ilk cildinde Marx, kar oranının düşmesine ve endüstriyel kapitalizmin çöküşüne neden olacağını tartıştığı artı değer ve sömürü kavramlarını da anahatlarıyla ortaya koymaktadır.name="Calhoun2002-23" 1871'in sonbaharında Kapital'in Almanca birinci baskısı tamamen satılmış ve ikinci baskısına geçilmişti. Kapital'in Rus dilinde basımı için yoğun talep 27 Mart 1872'de kitabın Rusça 3000 kopya basılmasına neden oldu. ===Fransa'da İç Savaş=== Fransa'da İç Savaş Karl Marx tarafından Enternasyonal'in genel kuruluna gönderilme amacıyla Nisan-Mayıs 1871'de yazılan kitaptır. Haziran 1871'de basılmış, 1872 yılında yaygın bir basımla birçok dile çevrilmiş Avrupa ve ABD'de yayımlanmıştır. ===Gotha Programı'nın Eleştirisi=== Marx'ın sağlığı hayatının son on yılında gittikçe bozulmaya başladığı için önceki yıllarda gösterdiği üretkenliği sağlayamadı. 1875'te yayımlanan Gotha Programı'nın Eleştirisi devrim stratejisi, proletarya diktatörlüğü, kapitalizmden komünizme geçiş ve işçi sınıfı partisi konularını ele alır. Bu kitapta, "Herkesten yeteneğine göre, herkese gereksinmesine göre" prensibinin komünist toplumun sloganı olması gerektiğini beyan eder. ==Ölümünden sonra basılan ve düzenleme yapılan eserleri== ===Das Kapital II ve III. Ciltler=== Kapital'in ikinci ve üçüncü ciltleri Marx'ın ölene kadar üzerinde çalıştığı el yazmaları olarak kaldı. Her iki cilt Marx'ın ölümünden sonra Engels tarafından bastırıldı. Kapital II.Cilt Engels tarafından yayına hazırlanıp Temmuz 1893'te bastırıldı: Kapital II: Sermayenin Dolaşım Süreci.Karl Marx, "Capital II: The Process of Circulation of Capital" embodying the whole volume of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 36 (International Publishers: New York, 1997). Kapital III:Cilt bir yıl sonra 1894 Ekim ayında bastırıldı: Kapital III.Cilt: Bir Bütün Olarak Kapitalist Üretim Süreci.Karl Marx, "Capital III: The Process of Capitalist Production as a Whole" embodying the whole volume of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 37 (International Publishers: New York, 1998). ===Artı-Değer teorileri=== Artı-değer Teorileri, Marx ve Engels'in Ortak Eserleri nin 30, 31, 32 ve 33. ciltlerini oluşturan 1861-1863 İktisat El Yazmaları ndan ve Marx ve Engels'in Ortak Eserleri nin 34. cildini oluşturan 1861-1864 İktisat El Yazmaları ndan oluşturulmuştur. Artı-değer Teorileri ni meydana getiren 1861-1863 İktisat El Yazmaları nın esas metni Ortak Eserler in 30.cildinin son kısmını,Karl Marx, "Theories of Surplus Value" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 30 (International Publishers: New York, 1988) pp. 318–451. 31\. cildin,Karl Marx, "Theories of Surplus Value" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 31 (International Publishers: New York, 1989) pp. 5–580. ve 32. cildin tamamını meydana getirmektedir.Karl Marx, "Theories of Surplus Value" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 32 (International Publishers: New York, 1989) pp. 5–543. Artı- değer Teorileri nin Almanca kısaltılmış bir baskısı 1905'te ve 1910'da yayımlanmıştır. Bu kısaltılmış baskı İngilizceye çevrilip 1951'de Londra'da basılmıştır. Artı-değer Teorileri nin kısaltılmamış tam baskısı 1963 ve 1971 yıllarında Kapital'in 4. cildi olarak Moskova'da basılmıştır.See note 228 on page 475 of the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 30. küçükresim|200px|Marx 1882 ===Ailenin, özel mülkiyetin ve devletin kökeni=== 8 Mart 1881 tarihli Vera Zasuliç'e gönderdiği mektupta, Marx, Rusya'nın gelişimin kapitalist aşamasını atlama ihtimalini ve mir tipi köylerdeki ortak toprak kullanımı temelinde komünizmi inşa etmesi tasarımını dile getirmektedir.Karl Marx and Frederick Engels, Collected Works Volume 46 (International Publishers: New York, 1992) p. 71. Rusya'nın kırsal komününün Rusya'nın toplumsal yenilenmesinin dayanak noktası olduğunu kabul ederken Marx, kapitalist aşama olmaksızın doğrudan sosyalist aşamaya geçmesi için mir'in yönetilmesi sırasında "her taraftan bu yapıya saldıracak zararlı etkilerin öncelikle engellenmesinin gerektiği" konusunda uyarıda bulunmaktadır.Karl Marx and Frederick Engels, Collected Works Volume 46 (International Publishers: New York, 1992) p. 72. Bu zararlı etkilerin engellenmesiyle Marx kırsal komünün kendiliğinden gelişiminin normal şartlarının gerçekleşebileceğini öngörmektedir. Ne var ki Vera Zasulich'e gönderilen aynı mektupta Marx "kapitalist sistemin özünde...üreticinin üretim araçlarından tamamen ayrılmasının yattığına" işaret etmektedir. Mektubun bir bölümünde Marx antropolojiye olan ilgisinin her geçen gün artmasından bahsetmektedir; gelecekteki komünizmin bizim tarih öncesi geçmişimizin komünizmine daha üst bir düzeyde geri dönüş olacağı inancıyla bu bilim dalına ilgi duymaktaydı. Şöyle yazmıştır: "Çağımızın tarihsel eğilimi kapitalist üretimin en yüksek seviyesine ulaştığı Avrupa ve Amerika ülkelerinde ölümcül bunalımlarıdır; modern toplumun en arkaik tipte ortaklaşmacı üretim ve iş bölümünün daha üstün bir biçimine dönüşmesine neden olacak şekilde kendi yıkımına son verecek bir bunalım". Şunu da eklemiştir: "ilkel komünlerin canlılığı karşılaştırılmaz biçimde Samilerden, Yunanlardan, Romalılardan vb diğer toplumdan daha üstündü, ziyadesiyle modern kapitalist toplumlardan da".K. Marx, First draft of letter to Vera Zasulich [1881]. In Marx-Engels 'Collected Works', Volume 24, p. 346. Ölmeden önce, Marx Engels'e bu düşüncelerini yazmasını istedi, kitap 1884 yılında yayımlandı: Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni. ==Aile hayatı== küçükresim|200px|Jenny Carolina and Jenny Laura Marx (1869). Marx'ın tüm kızları anneleri Jenny von Westphalen'in adını ön isim olarak almıştır. Marx ve Jenny von Westphalen'ın yedi çocukları oldu, ancak özellikle Londra'daki yaşamları boyunca içinde bulundukları kötü hayat şartları nedeniyle sadece üç çocukları yetişkin yaşlara kadar yaşayabildi.Peter Singer (2000). Marx a very short introduction. pp. 5. ISBN 0-19-285405-4 Çocukları şunlardı: Jenny Caroline (evlilik soyadı. Longuet; 1844–83); Jenny Laura (evlilik soyadı. Lafargue; 1845–1911); Edgar (1847–1855); Henry Edward Guy ("Guido"; 1849–1850); Jenny Eveline Frances ("Franziska"; 1851–52); Jenny Julia Eleanor (1855–98) ve ismi konulmadan bir bebekleri daha öldü (Temmuz 1857). Marx'ın yanlarında çalışan yardımcıları Helene Demuth'danname="Karl Marx" Freddyname=Montefiore> isminde bir çocuğu daha olduğuna dair iddialar bulunmaktadır. Marx, özellikle yetkililerin onu takip etmelerini güçleştirmek için çoğunlukla bir ev ya da daire kiralarken, sıklıkla takma isim kullanırdı. Paris'te iken, 'Mösyö Ramboz' takma adını kullanırken Londra'da yaşarken mektuplarını 'A.Williams' diye imzalardı. Arkadaşları koyu ten rengi ve dalgalı saçlarına atfen onun Kuzey Afrika halkı Moor'lara benzediğini düşünerek "Moor" diye çağırırken o çocuklarının onu "Yaşlı Nick" ve "Charley" diye çağırmalarını isterdi.name="Wheen 2001. p. 152" Kendisi de arkadaşlarına ve aile üyelerine takma isim takmaktan hoşlanıyordu: Friedrich Engels'e "General", yardımcıları Helene için "Lenchen" veya "Nym" kızları Jennychen'e "Çin İmparatoru; Qui Qui" ve Laura için "Kakadou". Biyografi yazarı Sylvia Nasar'a göre, Marx hiçbir zaman İngilizceyi tam anlamıyla öğrenmedi ve son otuz yıl boyunca yaşadığı Birleşik Krallık'ta hiçbir fabrikayı ziyaret etmedi.name="Nasar" ===Ölümü=== Karısı, Jenny’nin Aralık 1881’de ölümünden sonra Marx, hayatının geride kalan on beş aylık döneminde onu hasta hâlde bırakacak kesilmeyen akıntılı bir nezleye yakalandı. Bu hastalığı takiben Marx’ta, 14 Mart 1883’te ölmesine neden olacak bronşit ve plörezi gelişti. Vatansız bir insan olarak öldü;name="stateless" Londra’daki ailesi ve arkadaşları tarafından 17 Mart 1883 tarihinde Highgate Mezarlığı’na defnedildi. Cenazesinde dokuz ile on bir kişi arasında yas tutucu vardı.Wheen 2001. p. 382 .name="GouldMcGarr2007" En yakın birkaç arkadaşı, içlerinde Wilhelm Liebknecht ve Friedrich Engels olmak üzere konuşma yaptı. Engels’in konuşmasından bir pasaj buradadır: Marx'ın kızları Eleanor ve Laura, eşleri Charles Longuet ve Paul Lafargue, Marx'ın iki Fransız sosyalist damadı, oradaydılar. Liebknecht, Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin kurucusu ve lideri, Almanca bir konuşma ve Longuet, Fransız işçi sınıfı hareketinin önemli bir şahsiyeti olarak, Fransızca kısa bir konuşma yaptı. Aynı zamanda Fransa ve İspanya işçi partilerinden gelen iki telegraf okundu. Engels’in konuşmasıyla cenaze töreninin programının tamamı oluşturulmuştu. Cenazeye katılan akraba olmayan diğer kişiler ise Marx’ın üç komünist arkadaşıydı:Friedrich Lessner, 1852’deki Köln komünist davasından üç yıl hapis cezası almıştı; G. Lochner, Engels’in ifadesiyle “Komünist Birliği’n eski bir üyesi”; ve Carl Schorlemmer, Manchester’da bir kimya profesörü, Royal Society’nin bir üyesi, ve aynı zamanda 1848 Baden devriminde yer almış bir komünist aktivist. Cenazeye katılan bir diğer isim ise daha sonra çok ünlü bir akademisyen olacak olan bir İngiliz zoolog Ray Lankester’dı. 1895’teki ölümünde Engels, Marx'ın hayattaki iki kızına 4.8 milyon dolarlık mirasının önemli bir kısmını bıraktı.name=Montefiore Marx'ın mezartaşı na şunlar kazınmıştır: "Bütün ülkelerin işçileri, birleşin!", Komünist Manifesto’nun son cümlesi ile (Engels tarafından düzenlenen) Feuerbach Üzerine Tezler in 11.si: "Düşünürler bugüne kadar sadece dünyayı değişik biçimlerde tercüme etmeye çalıştılar - oysa gerekli olan onu değiştirmektir".name="wh1" Büyük Britanya Komünist Partisi Laurence Bradshaw tarafından yapılan bir kafa büstü ile 1954 yılında anıtsal bir mezartaşı yaptırdı; Marx’ın ilk yapılan mezartaşı ise oldukça mütevazıydı 1970 yılında ev yapımı bir bomba ile bu anıtı yok etme teşebbüsü söz konusu oldu."Tomb raiders' failed attack on Marx grave" , Camden New Journal Marksist tarihçi Eric Hobsbawm şunları söylemektedir: "Marx’ın başarısız biri olarak öldüğünü kimse söyleyemez çünkü, Birleşik Krallık'ta kendisini takip eden ciddi bir kitle oluşturamasa bile fikirleri Almanya ve Rusya’da sol hareketleri derinden etkilemiştir. Ölümünden sonraki 25 yıl içinde politikalarında Marx’ın etkisini kabul eden kıta Avrupa’sındaki sosyalist partiler temsilî demokrasi içinde seçim yapılan ülkelerde yüzde 15 ile 47 arasında oy kazanmışlardı."Hobsbawm 2011. pp. 03–04. ==Felsefesi ve toplum düşüncesi== Marx'ın diğer düşünürlerle polemiği çoğunlukla eleştiri üzerinden olmuştur ve bundan dolayı "toplum bilimlerinde eleştirel metodun ilk büyük düşünürü" olarak adlandırılmıştır.name="Calhoun2002-20-23"name="Sherman1995" Spekülatif felsefeyi, metafiziği ideoloji ile eşitleyerek eleştirmiştir.name="Bannerji2001" Bu yaklaşımı uyarlayarak Marx anahtar bulguları ideolojik önyargılardan ayırmaya çalışmıştır. Bu çabası onu çağdaşı olan düşünürlerden farklı kılmıştır.name="Calhoun2002-23-24" ===İnsan doğası=== Tanımlanamayan bir despot tarafından yönetilen; yüzü olmayan, bürokratik despotizmi tanımlayan Tocqueville gibiAnnelien de Dijn, French Political Thought from Montesquieu to Tocqueville , Cambridge University Press, 2008, p. 152. Marx tek bir tiran hakkında konuşan düşünürlerden ve tek bir despotun doğasını tartışan Montesquieu'dan ayrılır. Bunun yerine Marx "sermayenin despotizmini" çözümlemek için yola çıkar.Karl Marx. Capital: A Critique of Political Economy, vol. 1, trans. Samuel Moore and Edward Aveling (New York: Modem Library, 1906), 440. Temelde Marx, insanlık tarihinin hem insanları hem de maddi nesneleri içine alan insan doğasının dönüşümünü içerdiğini varsaydı.name="Ollman1973" İnsanlar hem kullanılan hem de potansiyel özleri olduğunu kabul ederler.name = "Marx_labour">Marx K (1999). "The labour-process and the process of producing surplus-value". In K Marx, Capital (Vol. 1, Ch. 7). Marxists Internet Archive. Retrieved 20 October 2010. Original work published 1867.name = "Marx_critique">See Marx K (1997). "Critique of Hegel's dialectic and philosophy in general". In K Marx, Writings of the Young Marx on Philosophy and Society (LD Easton & KH Guddat, Trans.), pp. 314–347. Indianapolis: Hackett Publishing Company, Inc. Original work published 1844. Marx ve Hegel'in her ikisi için, öz-dönüşüm bu farkındalıktan kaynaklanan içsel bir yabancılaşma tecrübesi ile başlamakta; gerçek özün, kendi potansiyel karşılığını kavranılacak bir şey olarak gördüğü bir özne olarak tecrübe etmesi ile takip edilmektedir.name = "Marx_critique" Marx daha sonra doğayı arzulanan biçimdename = "Holland_desire">See also Holland EW (2005). "Desire". In CJ Stivale (Ed.), Gilles Deleuze: Key Concepts, pp. 53–62. Montreal & Kingston: McGill-Queens University Press. kalıba sokarakname = "Lefever">See also Lefever DM; Lefever JT (1977). "Marxian alienation and economic organisation: An alternate view". The American Economist(21)2, pp. 40–48. öznenin nesneyi kendisinin kıldığını ve bu durumun bireyi tam bir insan olarak kendini gerçekleştirmesine izin verdiğini tartışır. Marx için, insan doğası—Gattungswesen insan emeğinin bir işlevi olarak gerçekleşir.name = "Marx_labour"name = "Holland_desire" Marx'ın değeri olan emek düşüncesine temel olan önermesi şudur; bir öznenin yabancılaştığı nesne ile uzlaşabilmesi için ilk olarak nesne öznenin dünyasındaki her türlü maddi ve manevi materyal üzerindeki nüfuzundan kurtulmalıdır.name = "Marx_objects" Marx, Hegel'in "iş"in doğasını ortaya koyduğunu belirtir ve "kendi emeğinin bir sonucu olarak gerçek olduğu için otantik biçimde nesnel insanı kavramakta ancak Hegelci öz gelişimi gereksiz yere ruhani ve soyut kabul etmektedir.Marx (1997), p. 324. Marx burada Hegel'den, nesnelerin insanın hayatını anlamlı kılmalarından dolayı kendi doğasını tatmin etmek için "gerçek, anlamlı nesnelere" sahip olmaktadır ya da kendi hayatını sadece gerçekten anlamlı nesnelerle anlamlı kılabilmektedir anlamına gelecek "insan doğal kapasiteleri olan materyalist, gerçekçi, duyarlı nesnel bir canlıdır gerçeğinde" ısrar etmesiyle ayrılmaktadır.Marx (1997), p. 325, emphasis in original. Sonuç olarak Marx, Hegel'in "çalışmasını", doğanın emek gücü terimi ile yer değiştirmesini insanın kapasitesi çerçevesinde elden geçirip maddi "çalışmaya" dönüştürmüştür.. First published Tue 26 August 2003; substantive revision Mon 14 June 2010. Retrieved 4 March 2011. ===Tarih anlayışı=== Marx'ın tarihsel materyalizm kuramı toplumun her zaman temel olarak -üretim ilişkileri ve buna bağlı olarak ekonominin sistemin dinamiği olduğu- maddi koşullara göre belirlendiğini öne sürer. İnsanlar öncelikle "yaşamlarını sürdürmek gayesiyle içmek, yemek, barınmak ve giyinmek" gibi gereksinmeleri karşılamak için ilişkiye girer. Marx ve Engels, Batı toplumlarının gelişmesini ve geleceğini, birbirini takip eden ilk dört döneme ayırır ve beşinci olarak gelecekte yaşanacağını varsaydıkları komünizm dönemini öngörür: * İlkel komünizm: Avcı ve toplayıcı dönemde, paylaşılan mülkiyete ve ilkel demokrasiye dayanan kooperatif aşiretler, kabileler. * Kölelik: Toplumun kabileden şehir devlete geçtiği, köleliğin, özel mülkiyetin ve aristokrasinin doğduğu, tarımın yaygın olduğu dönem. * Feodalizm: Kralın da dahil olduğu aristokrasinin yönetici sınıf hâline geldiği, dinin önemli bir yer tuttuğu üçüncü dönem. * Kapitalizm: Burjuva sınıfının yönetici, proletaryanın da ezilen sınıf olduğu, parlamenter demokrasinin yaygın olarak politik sistem olduğu, piyasa ekonomisinin işlediği ve üretim araçlarına ağırlıkla özel mülkiyetin sahip olduğu dönem. * Komünizm: İşçilerin devrim yaparak kapitalistleri kovduğu ve devletsiz, sınıfsız, mülkiyetsiz bir toplumun yarattıkları beşinci dönem. === Politik ekonomi === Marx'a göre, insanın kendi emeğine yabancılaşması (meta fetişizmine dönüşen süreç), kapitalizmin en belirgin niteliğinden biridir. Kapitalizmden önce, Avrupa'da var olan piyasalarda üreticiler ve tüccarlar mal alıp satardı. Kapitalist üretim tarzının gelişmesiyle birlikte emeğin kendisi bir mal (meta) halini almıştır. İnsan artık yaptığı ürünü değil, kendi emek gücünü belirli bir ücret karşılığında anlaşarak satmaktadır. Emek gücü, insanın zanaatçılığından farklılaşarak sistemin devamlılığını sağlayan, tamamıyla alınıp satılabilen bir araç hâline gelmiştir. Emek gücünü satmak zorunda olanlara proletarya, bu emek gücünü satın alan, genellikle mülk ve üretim teknolojisine sahip gruba da burjuva denir. Proleterler, kapitalistlerden sayıca ve kaçınılmaz olarak fazladır. Marx, endüstriyel kapitalistlerin tüccar kapitalistlerden ayrıldığını söyler. Tüccar bir piyasadan bir malı alır ve diğer bir piyasada, piyasadaki arz ve talep kanunlarına bağlı olarak, daha yüksek bir fiyattan satar. Böylece bir arbitraj oluşturur. Öte yandan kapitalistler, üretilen maldan bağımsız olarak emek piyasası ile piyasa arasındaki farklılıktan yararlanır. Marx, her başarılı endüstrinin birim maliyeti girdisi ile birim fiyatı çıkışı arasında fark bulunduğunu söyler. Bu farklılık artı değer olarak adlandırılır ve bu artı değer kaynağını işçinin ürettiği artı emekten alır, bu el konulan artı değer kapitalist kazancın esas bölümünü oluşturur. Marx ve Engels, Komünist Manifesto'da burjuvanin tarihte daha önceden görülmemiş devrimci bir rol oynadığını söyler, ama bu kapitalist üretim sürecinin yaşayacağı krizleri bütünüyle engelleyebilecek güçte olduklarını göstermez. Teknolojinin sürekli gelişmesi, ekonominin büyümeye endeksli olması ve kârın arttırılması gerekliliği kapitalizmi periyodik krizlere mahkûm eder. Bu büyüme, kriz ve tekrar büyüme süreci sonunda her defasında bir öncekinden daha ciddi bir krize yol açacaktır. Aynı zamanda bu süreçte kapitalist sürekli zenginleşmeye çalışacak, işçi de gittikçe güçsüzleşecektir, çünkü artı değeri oluşturan artı emektir. Sonunda proletarya üretim araçlarına el koyacak ve herkese eşit biçimde dağıtacaktır. Uzlaşmak ihtimali mümkün değildir, çünkü kapitalist sistemde bu uzlaşmanın sınıf farklılığını ortadan kaldırma şansı yoktur. Aksine kapitalistler önceki avantajlı durumunu devam ettirmek için şiddete başvuracaktır. Bu geçiş sürecinde iyi organize olmuş devrimci bir gücün ortaya çıkıp idareyi ele alması gerekir. Marx, Gotha Programı'nın Eleştirisi'nde şöyle yazar: == Marx'ın etkilendikleri == sağ|küçükresim|G.W.F. Hegel Marx'ın düşüncesi aşağıda yer alan isimlerle sınırlandırılamayacak kadar çok sayıda düşünürden etkiler taşıdığını ortaya koymaktadır: * Georg Wilhelm Friedrich Hegel'in felsefesi; * Adam Smith ve David Ricardo'in siyasi ekonomi düşünceleri; * Fransız sosyalist düşüncesi, özellikle Jean-Jacques Rousseau, Henri de Saint- Simon, Pierre-Joseph Proudhon ve Charles Fourier;name="Beilharz1992"name="Clark1998" * Erken Alman felsefi materyalizmi, özellikle Ludwig Feuerbach;name=et * Friedrich Engels'in işçi sınıfı analizi. Tarihsel materyalizm (Engels ve Lenin tarafından tartışmalı biçimde diyalektik materyalizmin felsefesi olarak uyarlandı) olarak adlandırılan Marx'ın tarih görüşü Hegel'in 'kişinin gerçeği (ve tarihi) diyalektik olarak incelemelidir' tezinin etkisini açıkça göstermektedir. Ne var ki, Marx düşüncenin önüne maddenin önceliğini iddia ederek materyalist terimlerle diyalektiği yeniden yazma girişiminde bulunurken Hegel düşünceyi öne alarak idealist terimlerle düşünmüştü.name=sep Hegel "ruhu" tarihe yön verdiğini savunurken, Marx bunu dünyayı şekillendiren insanlık gerçeğini ve onun fiziksel eylemlerinin üstünü örten gereksiz bir mistikleştirme olarak gördü. Marx, Hegelciliğin gerçeği amuda kaldırdığını ve birinin ayakları üzerine oturtmasına ihtiyacı olduğunu yazdı. Mistik ifadeleri sevmemesine rağmen Marx birçok eserinde Gotik edebiyat dili kullanmıştır. Das Kapital'de sermayeyi emeğin ürünlerini çevreleyen nekromansiye benzetir. Fransız sosyalist ve toplum bilim düşüncelerinden etkilenmiş olmasına rağmen Marx, ütopyacı sosyalistleri onların savunduğu küçük ölçekli sosyalist toplulukların marjinalleşmeye ve fakirleşmeye mahkûm olacaklarını ve ancak ekonomik sistemde büyük ölçekte bir değişikliğin gerçek değişimi getirebileceğini iddia ederek eleştirmişti. Marx'ın Hegelciliğe dönük revizyonuna diğer en önemli katkı Marx'ı tarihsel diyalektiği sınıf mücadelesi terimleriyle düşünmesine yol açan ve devrim için modern işçi sınıfını en ilerici güç olarak görmesine neden olan Engels'in 1844 Yılında İngiltere'de İşçi Sınıfının Koşulları kitabından geldi. Marx tarih ve toplumu bilimsel olarak çalışabileceğini ve tarihin eğilimlerini ve toplumsal çelişkilerin elde edilen sonuçlarını kavrayabileceğini düşündü. Buradan yola çıkan bazı takipçileri komünist devrimin kaçınılmaz şekilde gerçekleşeceği sonucuna ulaştı. Ne var ki Marx Feuerbach Üzerine Tezler kitabında yer alan ünlü on birinci tezde yer alan "düşünürler değişik biçimlerde sadece dünyayı tercüme etti; artık onu değiştirme zamanı" ifadesine uygun davranarak dünyayı değiştirmeye adadı. == Marx'ın etkisi == Marx ve Engels'in çalışmaları, toplum ve tarihin kompleks analizini sunan birçok başlıktan oluşur. Karl Marx'ın görüşleri, özellikle ölümünden sonra, Marksizm genel başlığı altında incelenir ve tartışılır. Ama Marksistler arasında Marx'ın yazılarının nasıl yorumlanması ve var olan olaylara ve durumlara nasıl uyarlanması gerektiği konusunda çeşitli ciddi tartışmalar vardır. Hatta bu tartışmalar henüz Marx hayattayken ortaya çıkmıştır, Marx 1883 yılındaki ölümünden önce hem Paul Lafargue hem de Fransız işçi lideri Jules Guesde'yi "devrimci deyim tüccarı" olmakla suçlamıştır. Fransa partisi reformist ve devrimci olarak ikiye bölündükten sonra, devrimcinin lideri Jules Guesde Marx'tan emir almakla suçlanmış, Marx da Lafargue'ye "Eğer Marksizm buysa, ben Marksist değilim" demiştir. ("Ce qu'il y a de certain c'est que moi, je ne suis pas Marxiste", bu söz Engels'in Eduard Bernstein'e yolladığı 2-3 Kasım 1882 tarihli mektubunda geçer.)Letters of Friedrich Engels, Engels to Eduard Bernstein letter - Marxists Internet Archive Genel olarak, Marksist sözü Marx'ın kavramsal dilini ("üretim biçimi", "sınıf savaşı", "meta fetişizmi" gibi) kapitalist ve diğer toplumları anlamak için kullanan ya da işçi devriminin komünist topluma geçişi sağlayan tek araç olduğuna inanan kişiler için sarfedilir. Marx'ın kuramının genelini ya da bir kısmını kabul edip bütün akıl yürütmelerini kabul etmeyen kişilerin nasıl adlandırılacağı da tartışma konusudur. Marx'ın ölümünden 6 yıl sonra ilk kongresi yapılan İkinci Enternasyonal, politik hareket için önemli bir merkez oluşturdu. Büyük işçi partilerinin, özellikle Marksist Almanya Sosyal Demokrat Partisi, katılımıyla Birinci Enternasyonal'den daha başarılı oldu. Bazı üyelerin Eduard Bernstein'in ortaya attığı evrimsel sosyalizm teorisine ilgi duymaya başlaması ve patlak veren I. Dünya Savaşı 1914'te bu Enternasyonalin sona ermesine yol açtı. Vladimir Lenin önderliğinde Marksist Bolşevikler'in Ekim Devrimi ile Rusya'da iktidarı ele alması dünya çapında büyük bir yankı yarattı. Moskova'da Mart 1919'da kurulan "Üçüncü Enternasyonalin amacı tüm dünyada Komünist partilerin kurularak uluslararası proleter devrimine yahut dünya devrimine yardım etmeleriydi. Marx, komünist devrimin Fransa, Almanya ve Birleşik Krallık gibi ileri derecede sanayileşmiş ülkelerden başlayacağını düşünüyordu. Lenin ise emperyalizm çağında "eşitsiz ekonomik ve siyasal gelişme yasasına" bağlı olarak, Rusya'nın eski bir tarım ülkesi olmasına rağmen aynı zamanda emperyalizmle ilişkili olarak endüstriyel sıkıntıları yaşayan bir ülkede zincirin en zayıf halkasından kopacağını, böylece "geri kalmış" diye tabir edilen bir ülkede devrimin gerçekleşmesinin olanaklı olduğunu, bu toplumun yaktığı devrim ateşinin Avrupa'nın endüstriyel toplumlarına da sıçrayacağını söyledi"Biz her zaman Marksizmin bu elementer gerçeğini açıkladık ve tekrar ettik, sosyalizmin zaferi gelişmiş ülkelerdeki işçilerin güçlerinin birleşmesine ihtiyaç duyar". Lenin, Sochineniya (Eserleri), 5th ed Vol XLIV s418, Şubat 1922. Stalin de Lenin'in ölümüne ve Sovyetler Birliği soyutlanana kadar aynı noktayı belirtti. Marx ve Engels, Komünist Manifesto'nun 1882 tarihli Rusça baskısına yazdıkları önsöz bu konuda ışık tutucudur: Marx'ın sözleri Lenin için bir başlama noktasını oluşturdu, Troçki ve Eski Bolşevikler ile birlikte yürüttüğü Rus devriminin "Batıdaki bir proleter devriminin habercisi" olması gerektiği düşüncesi Komintern'in de amacıydı (dünya devrimi). Bu bağlamda Komintern'in ilk kongredeki resmi dilinin Almanca olması ve Lenin'in devrim sırasında yoğun olarak Alman ajanlığıyla suçlanması tesadüf değildir.John Reed, Dünyayı Sarsan On Gün, Troçki'nin yaptığı savunma ve Max Shactman'ın yazısı Daha sonra Batı'da devrim hareketlerinin başarısızlığa uğraması ve diğer devletlerin Sovyetler'e cephe almasından sonra Stalin'in öne sürdüğü "tek ülkede sosyalizm" Sovyetler Birliği'nde hakim görüş hâline geldi. Stalin yönetimine muhalefetini sürdüren Leon Troçki ve yandaşları Dördüncü Enternasyonal'i 1938 yılında örgütledi. Çin'de Mao Zedung Marx'a bağlılığını dile getirmekle beraber komünist devrimde öncü rolü sadece işçilerin değil köylülerin de oynayabileceğini söyledi. Henüz köylü toplumlarda işçi sınıfı tam oluşmadığı için feodalizme karşı gelen köylüler de komünist bir düzenden yana tavır koyabilirdi. Marx'ın temel görüşlerinden farklı olsa da Marksist- Leninist çizgiye daha yakın olan bu düşüncelerini Zedung, Yeni Demokratik Devrim teorisiyle dile getirmiştir. Mahir Çayan bu konuda şöyle der: "Mao'nun bu katkısının özlerini ve temel unsurlarını Lenin'de de görmekteyiz. Fakat Marksizm-Leninizmin bu son derece önemli iki ilkesi (millî demokratik devrim ve proleter kültür devrimi), en mükemmel şekillerini Mao'nun siyasi pratiği içinde almışlardır." 1923 yılında Almanya'da Marksistlerin kurduğu Toplumsal Araştırma Enstitüsü de Marksist disiplininin eleştirisinde önemli bir rol oynamıştır ve bu enstitünün bir düşünce akımı olarak ifade edilmesine Frankfurt Okulu denmiştir. Theodor W. Adorno, Max Horkheimer, Walter Benjamin, Herbert Marcuse, Jürgen Habermas önde gelen temsilcileri arasında yer alır ve bu okulun genel yaklaşım biçimi eleştirel teori olarak adlandırılır. Bu okul Ortodoks Marksizme karşı çıkmış ve sınıf bilinci ve ekonomik belirlenimcilik konularında çarpıcı eleştiriler getirmiştir. Bazı Marksistler de bu okulu Marksizmi pratiğinden soyutlayıp sadece bir akademik disiplin alanına çekmekle suçlamışlardır. Frankfurt Okulu'yla birlikte olmamakla beraber aynı dönemde yaşayan Antonio Gramsci Marksizm'e önemli açılımlar kazandırmıştır. == Marx'a dönüş == Karl Marx'ın dev eseri Das Kapital, 2008 yılında düzenlenen Frankfurt Kitap Fuarı'nda en çok satılan kitaplar sıralamasında en önde yer almıştır. Karl Marx, 2009 yılında BBC tarafından yapılan "bin yılın en büyük düşünürü" online anketinde ilk sırada yer almıştır. == Eleştiriler == Karl Marx ve Marksizm konusundaki eleştiriler çoğunlukla Sovyetler Birliği pratiği üzerinde yoğunlaşır. Marx'ın kapitalizm ve ekonomik analizi için yapılan eleştiri oranı komünizm ve Sovyetler Birliği konusunda yapılan eleştiri oranının oldukça altındadır. Marx'ın ortaya koyduğu artı değer, değişim değeri ve sermaye tanımları iktisatta doğru kabul edilir. Kapitalizm savunucularının birçoğu refahın üretimi ve dağıtımının sosyalizm ya da komünizmden daha etkili ve adil olduğunu savunur. Marx ve Engels'in belirttiği zengin ve fakir arasındaki uçurumun sadece vahşi kapitalizm dönemine ait geçici bir sorun olduğu belirtirken, insan doğasının kişisel çıkara ve sermaye biriktirmesine daha yakın olduğunu kapitalizm dışında bir ekonomik sistemin bu duruma uygun olmadığını söyler. Avusturya Okulu iktisatçıları da Marx'ın emek değer kuramını eleştirir.2nd basım. Trans. J. Kahane. New Haven: Yale University Press, 1951. sayfa. 111–222 http://en.wikipedia.org/wiki/Socialism:_An_Economic_and_Sociological_Analysis Ayrıca Sovyetler Birliği'nin çöküşü, Berlin Duvarı'nın yıkılışı Marksizmin popülaritesini ve dünya çapındaki marksist görüşlerin etkisini azaltmıştır. Friedrich Hayek Serfliğe Giden Yol kitabında sosyalist bir ekonomide iletişim problemlerinin oluşacağını, Leninist dönemde de bunların olduğunu ve bu problemlerin üretim sürecinde bir tıkanmaya yol açacağını söyler. Hayek'in takipçileri de Leninist dönemde veya Britanya'da 1939'dan 1951'e kadar olan savaş demokrasisi döneminde oluşan kıtlıklara dikkat çeker ve bunun adaletsizlik yarattığını ekler. == Çeşitli fotoğraflar == Marx+Family and Engels.jpg|Friedrich Engels, Karl Marx ve karısı Jenny, çocukları Laura ve Eleanor Marx1867.jpg|Marx (1867) Karl and jenny marx 1866.jpg|Jenny ve kocası Marx (1866) Friedrich Engels.jpg|Marx'ın hayat boyu dostu, yoldaşı Friedrich Engels (1893) == Eserleri == * 1844 Elyazmaları (1844) * Kutsal Aile (1845) * Feuerbach Üzerine Tezler (1845) * Alman İdeolojisi (1845-1846) * Felsefenin Sefaleti (1847) * Komünist Manifesto (1847-1848) * Ücretli Emek ve Sermaye (1848-1849) * Fransa'da Sınıf Savaşımları (1850) * Louis Bonaparte'in 18 Brumaire'i (1852) * Grundrisse (1857-1858) (Marx'ın Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı ve daha sonra Kapital'i oluşturacak ön çalışmalarını ve taslak notlarını içeren defterlerinden oluşan bu eser ilk kez 1939 yılında yayımlanmıştır) * Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı (1859) * Artı-Değer Teorileri (1862-1863) (Yine Marx'ın el yazmalarından oluşan ve Kapital'in dördüncü cildi diyebileceğimiz bu eser 1905-1910 yıllarında Kautsky tarafından yayımlanmıştır) * Das Kapital I. cilt (1867) (ikinci cilt 1885'te ve üçüncü cilt 1894'te Marx'ın taslaklarına uygun olarak onun ölümünden sonra Engels tarafından düzenlenerek yayımlanmıştır) * Fransa'da İç Savaş (1871) * Gotha Programı'nın Eleştirisi (1875) === Biyografileri === Bütün bağlantılar İngilizcedir. * Friedrich Engels'den Biography of Marx - Marxists Internet Archive * Vladimir Lenin'den Karl Marx Biography * Franz Mehring'den Karl Marx: The Story of His Life - Marxists Internet Archive * Francis Wheen's Karl Marx: A Life == Ayrıca bakınız == * Friedrich Engels * Hegel * Jenny von Westphalen * Marksizm * Marksist ekonomi * Siyasi ekonomi * Komünist Manifesto * Frankfurt Okulu * Genç Marx * Antonio Gramsci * Genç Karl Marx (Sinema filmi) * Kapital * Diyalektik Materyalizm * Giovanni Gentile * Adam Smith ==Notlar== == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Marx, hayatı ve kitapları (Almanca) * Marx hakkında sunum(Aku.edu.tr) * Kategori:1818 doğumlular Kategori:Trier doğumlular Kategori:1883 yılında ölenler Kategori:19. yüzyıl filozofları Kategori:Alman filozoflar Kategori:Alman ekonomistler Kategori:19. yüzyıl Alman tarihçileri Kategori:Alman sosyologlar Kategori:Alman devrimciler Kategori:Alman komünistler Kategori:Alman ateistler Kategori:Alman sosyalistler Kategori:Almanya Yahudileri Kategori:Yahudi asıllı Almanlar Kategori:Vatansızlar Kategori:Ren Friedrich Wilhelm Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Ateist filozoflar Kategori:Siyaset felsefecileri Kategori:Ekonomi tarihçileri Kategori:Marksist teorisyenler Kategori:Siyasi ekonomi Kategori:Enternasyonal * Kategori:Londra'da ölenler Kategori:Highgate Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:Alman yazarlar Kategori:Ateist yazarlar Kategori:Ateist felsefeciler Kategori:Yahudi ateistler Kategori:Yahudi sosyalistler
Fizik (, romanize: physikḗ (epistḗmē), lit. "doğa bilgisi"),, , maddeyi, maddenin uzay-zaman boyunca hareketini ve davranışını, ilgili enerji ve kuvvetlerin varlığını inceleyen doğa bilimi. "Physical science is that department of knowledge which relates to the order of nature, or, in other words, to the regular succession of events." Bir diğer bakıma fizik, en temel bilimsel dallardan biridir ve temel amacı evrenin nasıl işlediğini anlamaktır. "Physics is one of the most fundamental of the sciences. Scientists of all disciplines use the ideas of physics, including chemists who study the structure of molecules, paleontologists who try to reconstruct how dinosaurs walked, and climatologists who study how human activities affect the atmosphere and oceans. Physics is also the foundation of all engineering and technology. No engineer could design a flat-screen TV, an interplanetary spacecraft, or even a better mousetrap without first understanding the basic laws of physics. (...) You will come to see physics as a towering achievement of the human intellect in its quest to understand our world and ourselves." "Physics is an experimental science. Physicists observe the phenomena of nature and try to find patterns that relate these phenomena." "Physics is the study of your world and the world and universe around you." Osmanlı döneminde Türk dilinde Fizik yerine Hikmet-i Tabiyye kelimesi kullanılıyordu.Redhouse's Turkish Dictionary, London, y.1880 (s.229) Fizik en eski bilim dallarından biridir. 16. yüzyıldan bu yana kendi sınırlarını çizmiş modern bir bilim olmasına karşın, Bilimsel Devrim'den önce iki bin sene boyunca felsefe, kimya, matematik ve biyolojinin belirli alt dalları ile eş anlamlı olarak kullanılmıştır. Buna karşın, matematiksel fizik ve kuantum kimyası gibi alanlardan dolayı fiziğin sınırlarını net olarak belirlemek güçtür. Fizik, diğer dalları etkilemesi bakımından da önemlidir. Bunun nedeni kısmi olarak ondaki gelişmelerin genellikle teknolojiye uygulanması iken, fizikteki yeni fikirlerin matematik ve felsefe gibi diğer dalları etkilemesinin katkısı da büyüktür. Örneğin, elektromanyetik ve nükleer fizikteki yenilikler günümüz toplumunun gelişmesinde önemli yer tutan televizyon, bilgisayar, elektrikli ev eşyaları, nükleer silahlar gibi ürünlerin; termodinamikteki yenilikler motorlu taşımanın, mekanikteki yenilikler kalkülüsün gelişmesine neden olmuştur. == Kapsam ve amaçları == Fizik kuarklar, nötrinolar ve elektronlar gibi temel parçacıklardan galaksi süperkümelerine kadar çok geniş bir yelpazede birçok fenomeni inceler. Diğer her şeyin kendilerinden oluştuğu bu fenomenleri incelemesi itibarıyla fizik zaman zaman “temel bilim” olarak da anılır. Fizik doğadaki çeşit çeşit fenomeni daha basit fenomenlerle açıklamaya çalışır. Böylece fizik hem gözlemlenebilir şeyleri temel nedenlere indirgemeye hem de bu temel nedenleri birbirleriyle ilişkilendirmeye çalışır. Örnek olarak, Antik Çin'de insanlar mıknatıs taşlarının birbirini görünmez bir kuvvet ile çektiğini gözlemledi. Bu etki sonradan manyetizma olarak isimlendirildi ve esaslı olarak ilk kez 17. yüzyılda incelendi. Çinlilerden kısa bir zaman önce Yunanlar da aynı görünmez kuvvetin amber gibi bazı cisimlerin hayvan postuna sürtüldüğünde ortaya çıktığını keşfettiler. Bu ise ilk kez yine 17. yüzyılda araştırıldı ve elektrik olarak isimlendirildi. Böylece fizik doğadaki gözlemleri iki temel nedene indirgemiş oldu. Bunun üzerine, 19. yüzyılda bu iki kuvvetin aslında tek bir kuvvetin, elektromanyetik kuvvetin, iki farklı görünümü olduğu keşfedildi. Bu “birleştirme” süreci günümüzde de devam etmektedir; bugün elektromanyetizma ve zayıf nükleer çekimin, bunlardan daha temel olan elektrozayıf etkileşimin iki farklı görünümü olduğu düşünülmektedir. Fizik doğanın neden bu şekilde olduğuna dair nihai bir neden (Her Şeyin Teorisi) bulma yoluna devam ediyor. == Bilimsel metot == Fiziksel teorilerin geçerliliği bilimsel metot ile test edilir. Araştırılan teorinin sonuçları teoriyi test etmek için uygulanan deney verileriyle karşılaştırılır; deney ve gözlemlerden elde edilen bilgiler toplanır ve teorinin tahmin ve öngörüleriyle kıyaslanır, buna göre teorinin geçerli olup olmadığına karar verilir. Deneysel verilerle çok iyi derecede örtüşen ve hiç yalanlanmamış teoriler sıklıkla bilimsel yasa ya da doğa yasası olarak adlandırılır. Tabii ki, bilimsel yasalar da dahil olmak üzere bütün teoriler deneylerle herhangi bir ters düşme söz konusu olduğunda daha tutarlı ve genel teorilerle değiştirilip düzeltilebilir. == Teori ve deney == Teorisyenler var olan deneylerle uyuşan ve gelecek deneylerle sınanabilecek matematiksel modeller üretmeye çalışırken deneyciler teorik öngörüleri test etmek ve yeni fenomenler gözlemlemek için deney yaparlar. Teori ve deneyler birbirinden ayrı olarak geliştirilse de birbirlerine kuvvetli bir bağlılıkları vardır. Fizikteki gelişmeler sıklıkla ya deneyciler halihazırdaki teorilerin açıklayamadığı bir deney yaptıklarında ya da teorisyenler yeni deneylerin yapılmasına ışık tutan, deneylerle test edilebilir yeni öngörüler öne sürdüklerinde meydana gelir. Teorisyenlik ve deneycilik arasında gidip gelen fizikçiler fenomenolog olarak isimlendirilir. Fenomenologlar deneylerde gözlemlenen kompleks fenomenlere bakıp onları temel teorilerle ilişkilendirir. Teorik fizik tarihsel olarak felsefeden ilham alagelmiştir, elektromanyetik teori bu yolla bütünleştirilmiştir. Bilinen evrenin ötesinde, fiziğin teorik sahasına dahil olan varsayımlar da vardır; örneğin paralel evrenler, multiverse, ileri boyutlar. Teorisyenler bu fikirleri halihazırdaki teorilerle bazı belli problemleri çözmek için öne sürerler. Böylece bu fikirlerin sonuçları deneylerle kıyaslanabilecek biçimde ortaya konur ve test edilebilecek öngörüler ortaya atılır. Deneysel fizikçiler mühendislik ve teknoloji dallarına bilgi verdiği gibi bu dallardan bilgi de alır. Temel araştırma ile ilgilenenler parçacık hızlandırıcıları ve lazer gibi ekipmanlar dizayn edip kullanırken uygulamalı araştırma yapanlar genellikle endüstride çalışır ve manyetik resonans görüntüleme (MRG) ve transistör vb. teknolojilerin gelişiminde rol alırlar. Feynman'a göre, deneycilerin teorisyenler tarafından hiç araştırılmamış yerlere de yönelebilir. === Matematik ve diğer bilimlerle ilişkisi === Assayer'de (1622), Galileo, matematiğin doğanın kendi yasalarını belirttiği dil olduğunu söyler. Fizikteki çoğu deneysel sonuç numerik ölçümler şeklinde gelir ve teoriler bu matematiksel sonuçları karşılamak için matematiksel formda olurlar. Fizik yasaların keskin olarak formülize edilebileceği mantıksal çerçeveyi sağlamak ve öngörüleri sayısal olarak ortaya koymak için matematiği kullanır. Analitik çözümlerin bulunamadığı durumlarda sayısal analiz yapılır ve simülasyonlar kullanılabilir. Fizik ile matematik arasındaki temel fark fiziğin nihai olarak materyal gerçekliğin açıklanmasıyla ilgileniyor olduğudur. Fizik teorilerin öngörülerini deney ve gözlem sonuçlarıyla karşılaştırmak suretiyle ilerler, öte yandan matematik dünyada gözlemlenebilecek şeylerin ötesinde, soyut kalıplarla ilgilenir. Buna rağmen ikisinin arasındaki fark çok kesin sınırlarla çizili değildir. Fizik ile matematik arasında kalan geniş bir araştırma sahası vardır; matematiksel fizik. Fizik öz itibarıyla diğer birçok bilim ile iç içedir, uygulamalı alanlarının mühendislik ve medikal bilimlerle iç içe olduğu gibi. Fiziğin prensipleri diğer doğa bilimlerinde de kendini gösterir, özellikle her türlü materyal sistem için geçerli olan enerjinin korunumu yasası gibi. Süperiletkenlik gibi bazı diğer fenomenler ise bu temel yasalardan türetilirler ve kendileri temel yasa değildir çünkü sadece belli başlı bazı sistemlerde kendilerini gösterirler. Fiziğin (bazen kimyayı da içerecek biçimde) genellikle “temel bilim” olarak anılıyor oluşu diğer tüm disiplinlerin (biyoloji, kimya, jeoloji, malzeme bilimi, mühendislik, medikal bilimler) temel fizik yasalarına uyan belirli materyal sistemlerle ilgileniyor olduğundandır. Örneğin kimya madde kümelerinin (atom ve moleküllerden oluşan gaz ve sıvılar gibi) ve kimyasal maddelerin değişiminden kaynaklanan, kimyasal reaksiyon denilen süreçlerin incelenişidir. Kimyasal bileşenlerin yapısı, aktivitesi ve özellikleri onları oluşturan moleküllerin özelliklerinden çıkartılabilir. Bu temel özellikler kuantum mekaniği, kuantum kimyası, termodinamik ve elektromanyetizma gibi fiziğin alanlarıyla tanımlanır. == Felsefi îmalar == Fizik felsefi köklerini Antik Yunan felsefesinden alır. Tales'in maddeyi ilk kez karakterize etmesinden Demokritus'un doğayı bölünemez atomlara indirgemesine, the Ptolemaic astronomy of a crystalline firmament ve Aristo'nun Fizik'ine kadar farklı Yunan filozofları kendi doğa felsefelerini geliştirmişlerdir. 18. yy a kadar fizik doğa felsefesi olarak biliniyordu. 19\. yüzyıl itibarıyla fizik diğer bilimlerden ve felsefeden pozitif bir bilim olarak ayrılmıştır. Diğer bütün bilimler gibi fizik de bilimsel metodunun yeterli bir tanımı için bilim felsefesine dayanır. Bilimsel metot a priori ve a posteriori gerekçelendirmeleri, verilmiş bir teorinin geçerliliğinin Bayesian inference ile belirlenmesini içerir. Fiziğin gelişimi eski filozofların birçok sorusunu cevapladığı gibi ortaya yeni sorular da çıkarmıştır. Fiziği çevreleyen felsefi meseleler, fizik felsefesi, uzay ve zamanın doğası, determinizm ve empirizm, natüralizm ve realizm gibi metafiziksel görüşlerle ilgilenir. Determinizm savunucusu Laplace ve kuantum mekaniğinin kurucularından Schrödinger gibi birçok fizikçi çalışmalarının gerisindeki felsefi görüşler üzerinde de yazmışlardır. Stephen Hawking matematiksel fizikçi Roger Penrose'u The Road to Reality (Gerçeğe Giden Yol) kitabından dolayı Platonist olmakla itham etmiştir. Hawking aynı zamanda kendisini de “utanmaz bir indirgemeci” olarak tanımlamış ve Penrose'la aynı felsefi konular üzerinde yazmıştır. == Tarih == Antik çağlardan bu yana insanlar doğanın nasıl davrandığını anlamaya çalıştılar. En büyük gizemlerden biri Güneş ve Ay gibi gök cisimlerinin hareketiydi. Çoğunluğunun yanlışlığı kanıtlanan teoriler ortaya atıldı. Her olayın doğanın içinde bir nedeni olduğunu savunan filozof Tales (yaklaşık MÖ 624-546) doğal olayları açıklamak için kullanılan doğaüstü, mitolojik ve dinsel açıklamaları reddeden ilk kişi oldu. İlk fiziksel teoriler felsefi terminolojiyle anlatılıyordu ve bu yüzden sistematik deneysel test uygulamak mümkün değildi. Batlamyus ve Aristoteles'nun birçok çalışması gündelik gözlemlerle de örtüşüyor değildir. Buna rağmen birçok antik filozof ve astronomun yaptığı öngörüler doğrudur. Leucippus (MÖ 5. yüzyılın ilk yarısı) atomizmi kurdu ve Arşimet mekanik, statik ve hidrostatik alanlarında suyun kaldırma kuvvetini de içeren birçok sayısal betimlemede bulundu. Orta Çağ, Müslüman fizikçilerle (en tanınmışı İbn-i Heysem'dir) birlikte deneysel fiziğin doğuşuna tanıklık etti; bunu erken dönem modern Avrupa fizikçilerinin (en tanınmışı Galileo Galilei ve Johannes Kepler'in çalışmalarının üzerinde klasik mekaniği inşa eden Isaac Newton'dur) modern fiziği şekillendirmeleri takip etti. 20. yüzyılda Albert Einstein'ın çalışmaları fiziğe günümüze değin süren biçimini kazandırmıştır. == Tanınmış teorik fizikçiler == *Birûni (973-1048) *Galileo Galilei (1564–1642) *Christiaan Huygens (1629–1695) *Isaac Newton (1643–1727) *Leonhard Euler (1707–1783) *Joseph Louis Lagrange (1736–1813) *Pierre-Simon Laplace (1749–1827) *Joseph Fourier (1768–1830) *Nicolas Léonard Sadi Carnot (1796–1842) *William Rowan Hamilton (1805–1865) *Rudolf Clausius (1822–1888) *James Clerk Maxwell (1831–1879) *J. Willard Gibbs (1839–1903) *Ludwig Boltzmann (1844–1906) *Hendrik A. Lorentz (1853–1928) *Henri Poincaré (1854–1912) *Nikola Tesla (1856–1943) *Max Planck (1858–1947) *Albert Einstein (1879–1955) *Milutin Milanković (1879–1958) *Emmy Noether (1882–1935) *Max Born (1882–1970) *Niels Bohr (1885–1962) *Erwin Schrödinger (1887–1961) *Louis de Broglie (1892–1987) *Satyendra Nath Bose (1894–1974) *Wolfgang Pauli (1900–1958) *Enrico Fermi (1901–1954) *Werner Heisenberg (1901–1976) *Paul Dirac (1902–1984) *Eugene Wigner (1902–1995) *Robert Oppenheimer (1904–1967) *Sin-Itiro Tomonaga (1906–1979) *Hideki Yukawa (1907–1981) *John Bardeen (1908–1991) *Lev Landau (1908–1967) *Anatoly Vlasov (1908–1975) *Nikolay Bogolyubov (1909–1992) *Subrahmanyan Chandrasekhar (1910–1995) *John Archibald Wheeler (1911–2008) *Richard Feynman (1918–1988) *Julian Schwinger (1918–1994) *Feza Gürsey (1921–1992) *Chen Ning Yang (1922–) *Freeman Dyson (1923–) *Gunnar Källén (1926–1968) *Abdus Salam (1926–1996) *Murray Gell-Mann (1929–) *Riazuddin (1930–) *Roger Penrose (1931–) *George Sudarshan (1931–) *Sheldon Glashow (1932–) *Tom W. B. Kibble (1932–) *Steven Weinberg (1933–) *Gerald Guralnik (1936–) *Sidney Coleman (1937–2007) *C. R. Hagen (1937–) *Ratko Janev (1939–) *Leonard Susskind (1940–) *Michael Berry (1941–) *Bertrand Halperin (1941–) *Stephen Hawking (1942–2018) *Alexander Polyakov (1945–) *Gerardus 't Hooft (1946–) *Jacob Bekenstein (1947–) *Robert Laughlin (1950–) == Temel teoriler == Fizik çok geniş bir yelpazeye sahip olsa da bazı temel teoriler birçok fizik dalında kullanılmaktadır. Bu teoriler deneylerle defalarca test edilmiştir ve yapılan deneyler ile bu teoriler arasında belli enerji ve boyut skalasında şu anki teknolojiyle ölçülebilir bir fark bulunamamıştır. Örneğin klasik mekanik nesnelerin hareketini nesneler atomik boyutların oldukça üstünde olduğunda ve hareketin hızı ışık hızın oldukça altındaysa doğru ve tutarlı bir biçimde açıklayıp tahmin edebilmektedir. Bu teoriler aktif çalışma sahalarına dahil olmaya devam etmektedir. Klasik mekaniğin önemli bir dalı olan kaos 20. yüzyılda, klasik mekaniğin Isaac Newton tarafından ilk kez formülize edilmesinden yaklaşık üç asır sonra keşfedilmiştir. Bu merkezi teoriler daha spesifik konuları anlamak ve araştırmak için temel olmuşlardır. Bu teoriler klasik mekanik, kuantum mekaniği, termodinamik ve istatistiksel mekanik, elektromanyetizma ve özel göreliliktir. == Araştırma alanları == Günümüzdeki araştırma alanları kabaca katı hal fiziği, atomik, moleküler ve optik fizik, parçacık fiziği, astrofizik, jeofizik ve biyofizik olarak sıralanabilir. Bazı fizik bölümlerinde fizik eğitimi alanında da araştırmalar yapılmaktadır. 20\. yüzyıldan bu yana fiziğin spesifik alanları oldukça özelleşmiştir ve çoğu fizikçi kariyeri boyunca sadece tek bir alanla ilgilenir olmuştur. Albert Einstein ve (1879-1955) ve Lev Landau (1908-1968) gibi fiziğin birden çok alanıyla ilgilenenler günümüzde çok az sayıdadır. Fiziğin temel alanları, onlara bağlı alt branşlar ve teoriler === Yoğun madde fiziği === Maddenin makroskopik özellikleriyle uğraşan dalıdır. Bir sistemi oluşturan parçacık sayısı Avagadro sayısına yakın ve bu parçacıklar arasındaki etkileşim kuvvetli olduğunda ortaya çıkan fazlarla ilgilenir. Bu fazlardan en bilindik olanları atomların aralarında elektromanyetik kuvvetten doğan bağlarla birbirine bağlandığı, maddenin katı ve sıvı halleridir. Daha ilginç fazlara örnek olarak süperakışkanlık ve Bose-Einstein yoğuşması olarak adlandırılan, çok düşük sıcaklıklarda ortaya çıkan durumlar, yüklü parcacıkların süperakışkanlıklarından kaynaklı olarak bazı materyallerde meydana gelen süperiletkenlik, kristallerde görülen ferromagnetik ve antiferromagnetik fazlar verilebilir. Yoğun madde fiziğinin geniş bir dalı olan Katı hal fiziği ise, sert ve şekil değiştiremeyen maddelerle özellikle de kristallerle ilgilenen fizik dalıdır. Katı hal fiziği oldukça sert ve şekli değişmeyen maddelerin elektriksel, manyetik, optik, esneklik (mekanik) gibi konulardaki özelliklerini araştırmaktadır. Yoğun madde fiziği günümüzde çağdaş fiziğin en geniş araştırma sahasıdır. Tarihsel olarak, şimdi yoğun madde fiziğinin bir dalı olarak kabul edilen katı hal fiziğinden türemiştir. Yoğun madde fiziği ismi ilk kez Philip Anderson tarafından çalışma grubunu yeniden isimlendirdiğinde (1967) kullanılmıştır. Kimya, malzeme bilimi, nanoteknoloji ve mühendislik dallarıyla ortak konulara da sahiptir. === Atomik, moleküler, nükleer ve optik fizik === Atomik, moleküler ve optik fizik (AMO) bir ya da birkaç atomdan oluşan yapılar düzeyinde madde-madde ve madde-ışık etkileşimini inceler. Üç alan birbirleriyle karşılıklı ilişkileri, kullandıkları metotların benzerliği, enerji düzeylerinin ortaklığı sebebiyle tek bir isim altında toplanmıştır. Üç alan da hem klasik hem kuantum uygulamalarını içerir, makroskopik analizin tersine etkileşimlere mikroskopik analiz ile de yaklaşabilirler. Atomik fizik atomlardaki elektron kabuklarıyla ilgilenir. Günümüzde atom ve iyonların kuantum kontrolü, soğutması ve çarpıştırılmasına, zayıf etkileşimli gazların (Bose-Einstein yoğuşması ve seyreltik Fermi dejenere sistemleri gibi) kolektif davranışlarına, fiziğin temel sabitlerinin yüksek duyarlılıkla ölçülmesine ve yapı ve dinamik üzerinde elektron korelasyonunun etkisine odaklanılmıştır. Atomik fizik çekirdek fiziği tarafından etkilenir fakat çekirdekler arası fizyon ve füsyon etkileşimleri yüksek enerji fiziğinin alanına dahildir. Moleküler fizik çoklu-atom yapılarıyla ve bu yapıların madde-ışık bağlamında iç ve dış etkileşimleriyle ilgilenir. Optik fizik optikten farklı bir disiplindir, optik makroskopik objeler ve klasik ışık alanlarının kontrolüyle ilgilenirken optik fizik optik alanların temel özellikleri ve mikroskopik düzeyde madde ile etkileşimini inceler. Atom Fiziği, maddelerin yapısını oluşturan atom ve atomlar arası ilişkileri, atomların ve moleküllerin yapılarını, dalga fonksiyonları, enerji düzeyleri, moleküler bağlar gibi atom fiziği kapsamındaki konuları irdeleyen bir fizik dalıdır. Optik; ışığın yapısını, ışığın kırılmasını, ışığın yansımasını ve kırınımını, ışığın girişim olaylarını ve ışığın davranışını, özelliklerini, madde ile etkileşimini inceleyen fizik dalıdır. Mercek, dürbün, mikroskop, teleskop gibi araçlar yapılırken fiziğin optik dalından yararlanılmaktadır. Nükleer Fizik ya da Çekirdek Fiziği, Atom çekirdeklerindeki olaylar bütünü ve etkileşimlerini inceleyen, çekirdeklerde bulunan parçacıkları; nötron ve protonları bir arada tutan nükleer kuvvetleri ve bunların etkileşimlerini inceleyen fizik dalıdır. Nükleer fizik uygulama alanları; nükleer tıp, manyetik rezosans, iyon implantasyonundan nükleer enerji üretilmesi, nükleer silah teknolojisi vb. alanlardır. Nükleer fizik, 1896 yılında Henri Becquerel ’in uranyum tuzlarının fosforesansını araştırırken radyoaktiviteyi keşfiyle başlamış, 1 yıl sonrasında J.J. Thomson ‘un elektronu keşfetmesi ve atomun iç yapıya sahip olduğunun fark edilmesiyle gelişim göstermiştir. === Manyetizma ve elektrik fiziği === Elektrik Fizik ya da Elektrik Fiziği; Elektrik yükünü, elektrik yükünün hareketleriyle oluşan elektrik akımını, yükün hareketsiz durumu ve potansiyelini inceleyen fizik dalıdır. Manyetizma Fiziği, Demir, Nikel, Kobalt (Fe, Ni ve Co) benzeri maddeleri çeken cisimleri, mıknatısın çevresinde oluşan manyetik alan, manyetik kuvvet ve bunların etkileşimlerini araştıran fizik dalıdır. === Yüksek enerji/parçacık fiziği === Parçacık fiziğinin konusu madde enerjinin temel yapıtaşlarının ve aralarındaki etkileşimin incelenmesidir. “Yüksek enerji fiziği” olarak da adlandırılır. Bunun nedeni birçok temel parçacığın doğal olarak oluşmaması ve diğer parçacıkların yüksek enerji ile çarpıştırılması sonucu ortaya çıkmasıdır. Bu çarpıştırmalar parçacık hızlandırıcılarla da yapılabilirler. Her ne kadar yoğun madde fiziği ile farklı enerji skalasında olsa da benzer yöntemler kullanırlar. Kuantum alan teorisi bu iki dalın da temel dili olarak kabul edilebilir. === Astrofizik === Astrofizik ve astronomi fiziğin teori ve metotlarının yıldız yapıları ve evrimleri, güneş sisteminin temeli ve ilgili kozmolojik problemlerin aydınlatılması için kullanılmasıdır. Astrofizik geniş bir konu olduğundan mekanik, elektromanyetizma ve istatistiksel mekanik, termodinamik, kuantum mekaniği, görelilik, çekirdek ve parçacık fiziği, atomik ve moleküler fizik gibi fiziğin birçok alanından beslenir. Karl Jansky'nin 1931'de gök cisimleri tarafından yayılan radyo sinyallerini keşfetmesi radyo astronomisinin kurulmasıyla sonuçlanmıştır. Astronominin öncüleri günümüzde uzayın keşfiyle ilgilenmekteler. Dünya atmosferinde meydana gelen pertürbasyon ve girişim fenomenleri uzay temelli gözlemleri kızılötesi, morötesi, gamma-ışını ve X-ışını astronomisi isin gerekli kılmıştır. Fiziksel kozmoloji evrenin en büyük ölçeklerde nasıl oluştuğunun ve geliştiğinin incelenmesidir. Albert Einstein'ın görelilik teorisi bütün modern kozmolojik teorilerde baş rolü oynar. 20. yüzyılın başlarında Hubble'ın uzayın genişlediğini keşfetmesi (Hubble diyagramıyla gösterilmiştir) durağan evren modeli ve Big Bang kuramları açısından çok önemli bir yer tutmuştur. Big Bang nükleosentezinin başarısı ve kozmik arka plan ışımasının keşfi Big Bang modelini 1964'te doğrulamıştır. Bu model iki teorik temele dayanır; Albert Einstein'ın genel görelilik teorisi ve kozmolojik prensip. Kozmologlar yakın dönemde evrenin gelişmesini açıklamak için, kozmik genişleme, karanlık enerji ve kara madde faktörlerini içeren ΛCDM modelini geliştirmişlerdir. Fermi Gamma-ışını Uzay Teleskopu'ndan elde edilen bilgiler geçtiğimiz on yılda birçok keşif ve teorik olasılığın önünü açmış ve eldeki teorilerin düzeltilmesi ve daha iyi açıklanmasında yardımcı olmuştur. Kara maddenin açıklanmasını da sağlayan birçok keşfin önümüzdeki birkaç yıl içerisinde yapılacağı düşünülmektedir. Fermi kara maddeyi zayıf etkileşimde bulunan ağır parçacıklar ile açıklayabilecek bir kanıt aramaktadır, bunun LHC ve diğer yer altı parçacık hızlandırıcılarında yapılan deneylerle destekleneceği tahmin edilmektedir. IBEX halihazırda yeni astrofiziksel keşifler üretmektedir: Güneş rüzgârının terminasyon şoku boyunca “kimse enerjik nört atom (ENA) ribonunu neyin ürettiğini bilmiyor, fakat herkes klasik heliosfer betimlemesinin – güneş sisteminin güneş rüzgârının yüklü parçacıklarını paketlemesinin yıldızlar arası 'galaktik rüzgâr'a doğru bir kuyruklu yıldız şeklinde püskürtülmesi – yanlış olduğu konusunda hemfikir.” == Temel fizik == Evrensel kanunları bulmaya çalışan fiziğin teorilerinin farklı uygulama alanları vardır. Kabaca, klasik fiziğin yasaları atomik boyutların üzerinde ve ışık hızının altında olan sistemleri açıklamak için yeterli bir çerçeve sunar. Bu ön gereksinimler karşılanmadığında gözlemler klasik fiziğin tahminleriyle örtüşmez. Albert Einstein mutlak zaman ve mekan kavramları yerine uzay-zaman kavramını koyan özel görelilik kuramını geliştirdi ve böylece ışık hızına yaklaşan hızlardaki sistemleri açıklamak mümkün oldu. Max Planck, Erwin Schrödinger ve diğerlerinin atomik ve atom altı boyutlardaki sistemleri açıklamak için parçacıkların ve etkileşimlerin olasılıksal algılanışını içeren kuantum mekaniğini ortaya atmaları ile çok küçük boyutlardaki sistemleri deneylerle tutarlı bir biçimde açıklayabiliyoruz. Daha sonra, kuantum alan teorisi kuantum mekaniği ve özel göreliliği birleştirdi. Genel relativite yüksek kütleli ve büyük boyutlu yapıların açıklanması için dinamik, doğrusal olmayan bir uzay-zaman kavrayışı ortaya attı fakat bu teori diğer temel açıklamalarla henüz birleştirilemedi; söz konusu birleştirme için kuantum gravitasyonunu açıklayacak aday teoriler hâlen geliştirilmektedir. == Uygulamaları ve etkileri == küçükresim|sağ|Arşimed'in vidası basit makine ile sıvıları taşıyor. Uygulamalı fizik, genel olarak fiziğin özel bir kullanım sahasında geliştirilmesidir. Bir uygulamalı fizik programı genellikle jeoloji ve elektrik mühendisliği gibi birkaç uygulama disiplininden dersler içerir. Mühendislikten temel farklı uygulamalı fizikçinin özel bir düzenek tasarlamaması, bunun yerine, yeni teknolojilerin gelişimi ya da belli bir problemin çözümü için fiziği kullanmasıdır. Yaklaşım uygulamalı matematiğin yaklaşımının benzeridir. Uygulamalı fizikçiler aynı zamanda fiziğin bilimsel araştırmada kullanımıyla da ilgilenebilirler. Örneğin akseleratör fiziğiyle ilgilenen fizikçiler daha iyi parçacık detektörlerinin yapımı için çalışabilirler. Fiziğin mühendislikte geniş bir uygulama sahası vardır. Örneğin mekaniğin bir alt kolu olan statik köprü ve benzeri yapıların inşasında kullanılır. Akustiğin daha iyi anlaşılması daha efektif konser salonlarının yapılması için, benzer şekilde optiğin daha iyi anlaşılması optiksel araçların daha iyi ve kullanışlı üretilmesi için teorik zemin sağlar. Fiziğin anlaşılması daha gerçekçi uçuş simülasyonları, bilgisayar oyunları ve filmlerin üretilmesine yardım eder. Standart kabule göre fizik yasaları evrenseldir ve zamanla değişmez; bu nedenle, belirsizlik içinde kalınan bazı sorunların çözümü için de fizik kullanılır. Örneğin, Dünya'nın merkezinin araştırılması ancak Dünya'nın kütlesi, sıcaklığı ve dönüş oranının bilinmesiyle mümkündür. Aynı zamanda fizik mühendislikte simülasyon üretilmesini sağlayarak yeni teknolojilerin gelişmesinde çok büyük bir rol oynar. Fizikte interdisipliner (disiplinler arası) yöntemlerin yeri önemlidir ve diğer birçok alan fizik tarafından etkilenmektedir, örnek olarak ekonofizik ve sosyofizik verilebilir. küçükresim|sağ|200px|Hidrolik ve Hidrostatik Tablosu (1728 yılına ait "Ansiklopedi"den alınmıştır). == Güncel araştırmalar == Fiziksel araştırmalar birçok farklı alanda gelişimini sürdürüyor. Katı hal fiziğinde, çözülmemiş önemli teorik bir problem yüksek sıcaklıkta süper iletkenlik olgusudur. Diğer bir önemli katı hal fiziği uğraşıda elektronların spin özelliğinin kullanılarak elektronik işlemlerin yapılmasını amaçlayan spintronik'dir. Bu konu ile bağlantılı diğer bir güncel konu ise kuantum bilgisayarın katı hal sistemlerinde gerçekleştirilmesidir. Parçacık fiziğinde, Standart Model'in ötesinde ve temelinde başka bir fiziğin olduğunun deneysel bulguları ortaya çıkmaya başladı. Bunların en önemlilerinden bir tanesi nötrinoların kütlesinin sıfır olmadığının keşfine ilişkin bulgulardır. Bu deneysel sonuçlar uzun süre çözülememiş solar nötrino problemini çözmüş gibi görünüyor. Kütleli nötrinoların fiziği hâlen aktif bir teorik ve deneysel araştırma konusu. Parçacık hızlandırıcıları TeV mertebesinde enerjilerle parçacıkları çarpıştırmaya başladı. Deneyciler bu deneylerin sonucunda Higgs bozunumu ve süpersimetrik parçacıkları bulmayı umuyor. Yarım asırdır süregiden, kuantum mekaniğiyle genel göreliliği tek bir kuantum gravitasyonu kuramında birleştirme çabaları henüz sonuç vermiş değil. Halihazırdaki aday teoriler M-teorisi, süper sicim teorisi, döngü kuantum gravitasyonu olarak sıralanabilir. Birçok astronomik ve kozmolojik gözlem henüz tatmin edici biçimde açıklanmış değil. Bunlardan birkaçı; ultra-yüksek enerjili kozmik ışınlar, baryon asimetrisi, evrenin ivmelenmesi, galaksilerin anormal dönüş oranları. Yüksek enerji ve kuantum fiziğinde ve astrofizikte elde edilen büyük gelişmelere rağmen kaos, türbülans vb. birçok günlük fenomen hala tam anlamıyla anlaşılabilmiş değil. Dinamik ve mekaniğin zekice uygulanmasıyla çözülebileceği düşünülen kompleks problemler çözümsüz olarak duruyor; örnekler arasında kum yığınlarının oluşumu, sudaki titreşimlerin yapısı, su damlalarının biçimi, yüzey gerilimi fenomeninin mekanizması ve çalkalanan heterojen karışımların kendiliğinden dizilimi var. Karmaşık (kompleks) yapıların 1970'lerden bu yana artan bir ilgiyle incelenmesinin birkaç nedeni var. Güncel matematiksel ve sayısal yöntemler ve bilgisayar işlem yetileri karmaşık sistemlerin gerçekçi modellenebilmesine olanak sağladı. Karmaşık fizik, aerodinamikte türbülansın araştırılması ve biyolojik sistemlerde model oluşumunun gözlemlenmesi gibi durumlarda da görülebileceği üzere, git gide disiplinler arası bir araştırma sahası olmaktadır. * Horace Lamb (1932): “Şimdi yaşlı bir adamım ve ölüp cennete gittiğimde iki konuda aydınlanmayı umuyorum; kuantum elektrodinamiği ve akışkanların türbülans hareketi. İlki konusunda daha optimistim.” == Notlar == == Kaynakça == == Dış bağlantılar == *Google Fizik Dizini: fizik ile ilgili sitelerin listesi * Carl R. Nave, HyperPhysics,. Online crosslinked physics concept maps. * Eric Weisstein, Weisstein and Wolfram Research, Inc., and et al, World of Physics. Online Physics encyclopedic dictionary. * Physics.org. Website of the Institute of Physics. * Optics.net, Optics on the Net. Online Optics, optoelectronics technical, forums and buyer's guide. * Electronics-ee, Electronics for engineers. Online Electronics, electrical resources and forums. * Optics2001, The Optics Odyssey. Optics community and library. * Karlsson, Erik B., "The Nobel Prize in Physics 1901-2000". * PhysicistTv. * Physics, share your documents, k12 * Fiziğin alt dalları * Physics, science, and mathematics discussion Kategori:Fizik
Oluşturmacılık ya da diğer adıyla yapılandırmacılık olarak bilinen öğrenme ve öğretme kuramıdır. Yapılandırmacılık kuramının öncülüğünü Piaget, Vygotsky ve Glasersfeld yapar. Eğitimde oluşturmacılık çocuğun konu hakkındaki kendi anlayışını oluşturmasına izin verilecek şekilde eğitilmesini söyleyen bir eğitim metodudur. Öğretmenin amacı materyali örtmek değil çocuğun konuyla ilgili gerçekleri ortaya çıkarmasına yardımcı olmaktır. Sanat ve mimaride oluşturmacılık endüstriden etkilenen tasarımlar ve endüstride kullanılan malzemeleri kullanan hiçbir sosyal fonksiyonu olmayan saf sanattan yana olan Rusya'da 1914 ve sonrasına ait bir sanatsal akımdı. Vladimir Tatlin ve daha sonra Antoine Pevsner ve Naum Gabo gibi oluşturmacılar tarafında kuruldu. Kasimir Malevich de oluşturmacı sayılabilecek parçalar yapsa da daha çok daha önceki süprematism çalışmaları ile tanınır. Hareket El Lissitzky'nin başını çektiği yeni grafik tasarım tekniklerinin gelişimini etkilemiştir. Politika biliminde ve uluslararası ilişkiler teorisinde oluşturmacılık uluslararası ilişkilerde standart gerçekçi ve liberal görüşleri reddeder ve devletlerin çıkarlarının uluslararası anarşinin etkilerinden değil özdeşlik ve uluslararası normlardan çıktığını ortaya koyar. Oluşturmacı teori aynı zamanda dil ve belâgatın gerçeği nasıl oluşturduğu ile de ilgilenir. Alexander Wednt oluşturmacılık üzerine birkaç makale yazmıştır. Matematik ve mantıkta oluşturmacılık: Sezgici Matematik, Oluşturmacı Mantık, Oluşturmacı Matematik. "Türkçe kaynaklara baktığımızda Konstrüktivizm kavramıyla ilgili bir uzlaşmanın henüz gerçekleşmemiş olduğunu görmekteyiz. Kimi araştırmacılar constructivism kavramına karşılık oluşturmacılık terimini kullanırken kimileri de yapılandırmacılık (Köseoğlu, Budak ve Kavak, 2002; Yurdakul ve Demirel, 2004; Şaşan, 2002) ve hatta yapısalcılık, kurgulamacılık (çevrimiçi https://web.archive.org/web/20080430215333/http://www.elma.net.tr/) ve hatta birden fazla terimi bir arada (yapısalcı oluşturmacılık) (Koçoğlu ve Köymen, 2002; Turan, 2001) önermektedir. Çoğunlukla inşacılık terimiyle ifade edilmektedir. Buradan çıkışla constructivism kavramı üzerinde anlayış birliğine varmak için tek bir Türkçe karşılık kullanmak gereği ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada “constructivism” kavramının karşılığı olarak “oluşturmacılık” benimsenmiştir. Constructivism, öğrenme ve eğitim bağlamlarında, terim olarak bilginin oluşturulmasına işaret eder. Bilgi kavramına bakışımız constructivism kavramına olan bakışımızı da sağaltacaktır. Şöyle ki; constructivist anlayışta bilgi bilenden bağımsız bir şekilde doğada var değildir. "Bilgi özneden bağımsız değildir" (von Glasersfeld, 1996), "Özne bilgiyi kendi için öteki öznelerle etkileşimi sırasında oluşturur, oluşturduğu bilgiden kendi de çevresi de etkilenir" (Piaget, 1973; Vygotsky, 1978; Moll, 1992). Bu açıdan bakınca oluşturma kavramının Türkçedeki karşılığı ve içerdiği kavramlar şöyle sıralanabilir. Öncelikle oluşturma(k) dönüşlü bir fiildir. Bu fiilin gerçekleşmesi sırasında bu fiili gerçekleştiren de etkilenir. Bilgi oluşturma sırasında bilgiyi oluşturan özne en çok etkilenir. Bilgi oluşturma zihinsel süreçlerin gerçekleşmesi sürecinden geçilerek başarılır, böylece bilgi oluşturma bireysel ve içsel bir kavramdır (Smith, 1993). Dahası, oluşturma aynı zamanda işteş bir fiildir. Zira bilgi oluşturma eylemi çevreden ve öteki öznelerin varlığından bağımsız değildir. Bilgi oluşturma diğer öznelerle etkileşim sürecinde, birlikte, gerçekleştirilir. Dolayısıyla oluşturma kavramı içerisinde birliktelik, toplumsallık da vardır. Moll’a (a.g.e., s. 1-6.) göre Vygostky eğitimin toplumsal ve kültürel bir etkinlik olduğunu ve bilimsel olarak incelenecek kavramları da ayrıştırmak yerine bütün olarak görülmesi gerektiğini söylüyordu. Sözcüklerin anlamlarının da düşünme ve konuşmanın birliği olarak tasavvur ediyordu. İşteş-Dönüşlü bir fiil olan oluşturma(k) kavramı da bu bütünlüğü sağlamaktadır. Göndergeleri arasında eylem, eylemi etkileyen ve etkilenen de vardır. " Üstelik structuralism kavramı için yapısalcılık yoğunlukla kullanılmaktadır, constructivism ise structuralism'le farklı açılardan dünyaya anlam vermeye çalışır. Bu bağlamda, constructivism yapısalcılık olarak değil de "oluşturmacılık" olarak adlandırılabilir düşüncesindeyim. ==Oluşturmacı öğretim modeli (öğretim çerçevesi)== Durum, Gruplama, Köprü, Sorular, Gösterme ve Yansıtma (Gagnon, Jr. G. W. ve M. Collay, 2001) :Başlatma – Oluşturma – Uygulama (Stephens & Brown, 2000) Öğrenme Döngüsü Modeli: Keşfetme, Kavram Tanıtma ve Kavram Uygulama :5E Modeli: Girme – Keşfetme – Açıklama – Derinleştirme – Değerlendirme (Bybee, 1997) :7E Modeli: Ortaya Çıkarma - Girme – Keşfetme – Açıklama – Derinleştirme – Değerlendirme – Yayma (Eisenkraft, 2003) Analiz – Tasarım – Değerlendirme (Brooks ve Brooks, 1999) Önerdiğim ve derslerimde kullandığım Oluşturmacı Öğretim Modeli (Oluşturmacı Öğretim Çerçevesi) :Bağlam ve Benzetme :Problem Ortaya Koyma ve Sorular :Tartışma :Birleştirme :Kavram Tanıtma ve Çelişki :Bağlantılar :Uygulama :Yansıtma :Değerlendirme ve Yayma Can, T. (2004). Yabancı dil olarak İngilizce öğretmenlerinin yetiştirilmesinde kuram ve uygulama boyutuyla oluşturmacı yaklaşım. Yüksek Lisans Tez Çalışması, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İngiliz Dili Eğitimi Bölümü, İstanbul. == Kaynakça == Kategori:Felsefi akımlar Kategori:Eğitim felsefesi
Ekonomi, üretim, ticaret, dağıtım ve tüketim, ithalat ve ihracattan oluşan insan etkinliğidir. İnsanın ihtiyaçlarını karşılamada yapılan her türlü faaliyeti içerir. Ekonomi belli bir bölge içindeki ekonomik sistemden oluşur. Bu sistem o bölgedeki iş gücünü, sermayeyi, doğal kaynakları; üretim, ticaret ile dağıtımda rol alan ekonomik kuruluşları ve o bölgedeki mal ile hizmetlerin tüketimini içerir. Bir ekonomi teknolojik evrim, tarih ve sosyal organizasyon ile coğrafya, doğal kaynaklar, gelir ve ekoloji gibi ana faktörlerin birleşmesiyle oluşur. Ekonomi sözcüğünün; "oikia" () ve "nomos" () köklerinden gelir, "ev yönetimi" anlamındadır. Tüm meslekler, kuruluşlar veya ekonomik faaliyetler ekonomiye katkıda bulunur. Tüketim, tasarruf ve yatırım ekonominin çekirdek öğelerindendir ve pazarın dengesini belirler. Ekonominin birincil, ikincil ve üçüncül olmak üzere üç sektörü mevcuttur. Tarih boyunca toplumlar karmaşıklaştıkça ekonomi de gelişmiştir. Sümerler mal paraya dayanan büyük ölçekte bir ekonomi oluştururken, günümüzdeki anlamıyla ilk ekonomiyi Babilliler ve komşu şehir devletleri kurmuştur.Sheila C. Dow (2005), "Axioms and Babylonian thought: a reply", Journal of Post Keynesian Economics 27 (3), sf. 385-391. == Faktörler == === Türler === Piyasa ekonomisi, mal ve hizmetler'in arz ve talebe göre takas veya kredi veya para birimi gibi borç değeri değişim aracı ile katılımcılar (ekonomik birimler) arasında üretildiği ve değiş tokuş edildiği ekonomidir. Planlı ekonomi, siyasi aktörlerin neyin üretildiğini ve nasıl satılıp dağıtıldığını doğrudan kontrol ettiği ekonomidir.Alec Nove (1987). "Planned Economy". The New Palgrave: A Dictionary of Economics. vol. 3. p. 879. Yeşil ekonomi, düşük karbonlu ve kaynak verimlidir. Yeşil ekonomide gelir ve istihdamdaki büyüme, karbon emisyonlarını ve kirliliği azaltan, enerji ve kaynak verimliliğini artıran ve biyoçeşitlilik ve ekosistem hizmetlerinin kaybını önleyen kamu ve özel sektör yatırımlarınca yönlendirilir. Gig ekonomisi, kısa vadeli işlerin talep üzerine atandığı veya seçildiği bir ekonomidir. Dünya ekonomisi, genelde insanlığın ekonomik sistem veya sistemleri anlamına gelir. Kayıt dışı ekonomi ne vergilendirilen ne de devlet tarafından izlenen ekonomidir. === Sektörler === Ekonominin, aşağıdaki aşamalar veya öncelik dereceleriyle geliştiği kabul edilir: * Antik ekonomi esasen geçimlik çiftçiliğe dayanırdı. * Sanayi Devrimi aşaması, geçimlik tarımın rolünü azalttı ve son üç yüzyılda geçimlik tarımı daha yaygın ve tek kültürlü tarım biçimlerine dönüştürdü. Ekonomik büyüme en çok madencilik, inşaat ve imalat sektörlerinde gerçekleşti. Ticaret, toplumda ürün alışverişinin ve dağıtımının iyileştirilmesi ihtiyacı nedeniyle daha önemli oldu. * Modern tüketim toplumları evresinin ekonomilerinde, hizmetler, finans ve teknoloji—bilgi ekonomisinin oynadığı roller vardır. Modern ekonomilerde bu aşamalar üç sektör modeli ile ifade edilir: * Birincil: mısır, kömür, odun ve demir gibi hammaddelerin çıkarılmasını ve üretilmesini kapsar. * İkincil: Ham veya ara malzemelerin mallara dönüştürülmesini içerir, örn. çeliği arabalara veya tekstilleri giysiye dönüştürmek gibi. * Üçüncül: Tüketicilere bebek bakıcılığı, sinema vb. ve işletmelere bankacılık vb hizmetlerin sağlanmasını kapsar. Gelişmiş toplumun diğer sektörleri şunlardır: * kamu sektörü veya devlet sektörü (genellikle şunlardır: meclis, parlamento, hukuk mahkemeleri ve devlet daireleri, çeşitli acil servisler, halk sağlığı, yoksul ve tehdit altındaki insanlar için sığınaklar, ulaşım tesisleri, hava/deniz limanları, doğum sonrası -doğuştan bakım, hastaneler, okullar, kütüphaneler, müzeler, korunan tarihi binalar, parklar/bahçeler, doğa rezervleri, bazı üniversiteler, ulusal spor alanları/stadyumlar, ulusal sanatlar/konser salonları veya tiyatrolar ve din için ibadet yerleri). * özel sektör veya özel olarak işletilen işletmeler. * gönüllü sektör veya sosyal sektör.. === Göstergeler === Bir ülkenin gayri safi yurtiçi hasılası (GSYİH), ekonomi büyüklüğünün ölçüsüdür veya daha özel olarak, üretilen tüm nihai malların ve hizmetlerin piyasa değerinin parasal ölçüsüdür. Bir ülkenin en geleneksel ekonomik analizi, büyük ölçüde GSYİH ve kişi başına düşen GSYİH gibi ekonomik göstergelere dayanır. Genellikle yararlı olsa da, GSYİH yalnızca paranın değiş tokuş edildiği ekonomik faaliyetleri içerir. Modern zamanlarda finans sektörünün artan önemi nedeniyleThe volume of financial transactions in the 2008 global economy was 73.5 times higher than nominal world GDP, while, in 1990, this ratio amounted to "only" 15.3 ("A General Financial Transaction Tax: A Short Cut of the Pros, the Cons and a Proposal" , Austrian Institute for Economic Research, 2009) reel ekonomi terimi, politikacıların yanı sıra analistler"Meanwhile, in the Real Economy" , The Wall Street Journal, July 23, 2009"Bank Regulation Should Serve Real Economy" , The Wall Street Journal, October 24, 2011 tarafından da ekonominin gerçek mal ve hizmetlerin üretimle ilgili bölümünü belirtmek için kullanılır"Perry and Romney Trade Swipes Over 'Real Economy'" , The Wall Street Journal, August 15, 2011 ve görünüşte "kağıt ekonomisi" ile veya mali piyasalarda alım satımla ilgilenen ekonominin mali yönüyle tezat oluşturur "Real Economy" definition in the Financial Times Lexicon,"Real economy" definition in the Economic Glossary. Alternatif terminoloji gerçek değerlerle (enflasyon için düzeltilmiş) ifade edilen gerçek GSYİH ekonominin veya nominal değerlerle (enflasyon için düzeltilmemiş) ifade edilen ölçülerini birbirinden ayırır.• Deardorff's Glossary of International Economics, search for real . • R. O'Donnell (1987). "real and nominal quantities," The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 4, pp. 97-98. == Kaynakça == Kategori:Fransızcadan Türkçeye geçen sözcükler Kategori:Ana madde konuları Kategori:Sosyal bilimler
küçükresim|sağ|QRIO QRIO ("Quest for cuRIOsity", orijinal adı Sony Dream Robot veya SDR) bir iki ayaklı insansı eğlence robot'udur, AIBO eğlence robotunun başarısını takip etmek için Sony tarafından geliştirildi ve pazarlandı (ancak hiç satılmadı). QRIO yaklaşık 0.6 m (2 fit) boyunda ve 7.3 kg (16 pound) ağırlığındaydı. QRIO'nun sloganı "Hayatı eğlenceli kılar, sizi mutlu eder!" idi. 26 Ocak 2006'da, AIBO ve diğer ürünlerine son verdiğini duyurduğu gün, Sony, QRIO'nun geliştirilmesini durduracağını duyurdu. İptal edilmeden önce, QRIO'nun üç veya dört yıl içinde ticari olarak piyasaya sürülmek amacıyla çok sayıda geliştirme, test ve ölçeklenebilirlik aşamasından geçtiği bildirilmişti. ==Geliştirme== QRIO prototipleri, Sony Intelligence Dynamics Laboratory, Inc. tarafından geliştirilmiş ve üretilmiştir. Var olan bu prototiplerin sayısı bilinmiyor. En fazla on QRIO'nun birlikte bir dans rutini gerçekleştirdikleri görüldü; bu, 22 Ocak 2006'da Boston, MA'daki Bilim Müzesi'ndeki bir Sony temsilcisi tarafından doğrulandı. Bununla ilgili çok sayıda video internette bulunabilir. Dört dördüncü nesil QRIO prototip robotu, kayıt sanatçısı Beck tarafından Hell Yes (Beck şarkısı) müzik videosunda dans etti. Bu prototipler, alnın ortasında üçüncü kameradan ve daha sonraki prototiplere eklenen geliştirilmiş eller ve bileklerden yoksundu. Koreografilerini programlamak programcıların üç haftasını aldı. QRIO, ses ve yüz tanıma özelliğine sahiptir, bu da insanları, sevdikleri ve sevmedikleri şeyleri hatırlamasını sağlar. QRIO'nun web sitesindeki bir video, onu birkaç çocukla konuşurken gösterir. QRIO, 23 cm/sn' hızda koşabilir ve Guinness Dünya Rekorları (2005 baskısı) tarafından koşabilen ilk iki ayaklı robot olarak kabul edilir (bunu, iki bacağı aynı anda yerden kalktığında hareket etmek olarak tanımlar). 4. nesil QRIO'nun dahili pili yaklaşık 1 saat sürer. == Özellikleri == * Engebeli ve eğimli yüzeylerde yürüyebilir; QRIO "dinamik yürüyüş" ile hareket eder. "Statik yürüme", robotun ağırlık merkezini denge bölgesi içinde tuttuğu anlamına gelir—robot tek ayağı üzerinde durduğunda, ağırlık merkezi o ayağın tabanı içindedir ve iki ayağı üzerinde durduğunda bu iki ayağın oluşturduğu çok taraflı bir şekil içindedir—bu nispeten yavaş yürümesine neden olur. Öte yandan "dinamik yürüyüş"te, ağırlık merkezi denge bölgesi ile sınırlı değildir - aslında robot yürürken genellikle bunun dışında hareket eder. İnsanlar "dinamik yürüyüş" kullanarak hareket ederler. QRIO'nun temel hareket kontrol yöntemi, robot üzerinde çalışan birleşik yerçekimi ve atalet kuvvetlerinin yerle kesiştiği nokta olan Sıfır Moment Noktasına (ZMP) dayanmaktadır. Kontrol sistemi, QRIO'nun hareketini, ZMP'si her zaman kendi istikrar bölgesi içinde olacak şekilde yönlendirir. Ayrıca, yürüme yüzeyinin durumunu belirlemek ve çevredeki değişikliklere uyum sağlamak için ayak tabanlarındaki baskıyı ve robotun vücudunun tutumunu algılar. Bu verilere dayanarak robotun vücudunun hareketini kontrol eden bütünsel bir hareket kontrol sistemi kullanan QRIO, dinamik ve stabil bir şekilde yürüyebiliyor ve hareket edebilir. QRIO, düz olmayan veya eğimi aniden değişen bir yüzeyde nasıl yürüyebilir? Yürüme yüzeyindeki değişiklikleri algılamak ve buna göre yanıt vermek için çok çeşitli sensörler kullanan teknoloji ile donatılmıştır. QRIO, yürüme yüzeyinden alınan kuvvet miktarı hakkında veri toplamak için her ayağın tabanındaki dört basınç sensörünü kullanarak yürüme yüzeyinin durumunu belirler. Örneğin, ayak düz olmayan bir yüzeye dokunduğunda, sensörler zeminin eğimini algılar; ayak eğime göre aşağı doğru yerleştirilir; ve vücudun konumu, robotun hareket ederken sabit bir konumu koruması için konum sensörlerinden gelen veriler kullanılarak ayarlanır. 1 cm'ye kadar yükseklik ve 10 dereceye kadar eğim farklılıklarına uyum sağlayabilir. * Koşabiliyor; * Zıplayabiliyor; * Üzerindeki iki CCD kamera sayesinde derinlik algılayabiliyor; * Harita oluşturma ve konumunu belirleme; QRIO, konumunun bir haritasını oluşturmak için özel renkli işaretçilerini kullanabilir. Hareket ettikçe, kendi konumunu ve işaretçinin göreceli konumunu hesaplamak için kameraları aracılığıyla topladığı işaretçinin görüntüsünü kullanır ve hassasiyeti artırmak için bu hesaplamayı defalarca tekrarlar. Bu şekilde, işaretçilerin özel bir düzende mi yerleştirildiğini veya bir boşluğu diğerinden ayırt edip etmediğini algılayabilir. İşaretçileri futbol sahası gibi bir şekle sokun ve QRIO futbol oynayacak; Onları bir sahne gibi düzenleyin ve QRIO dans etsin. * İnsanları yüzlerinden ve seslerinden tanıyabiliyor; * QRIO yüzünüzü tanıyor. Bir kamera ve gördüğü görüntüleri analiz etme yeteneği ile donatılmıştır. Yüzleri algılar ve kim olduklarını tanımlar. Hatta yeni tanıştığı insanların yüzlerini bile öğrenebilir. Ve belirli kişilere bireysel olarak yanıt vererek eğlenceye katkıda bulunur. Gelecekte, insanlara kişiselleştirilmiş hizmetler sunmak için kamera donanımlı cihazlarla birlikte kullanılabilir. QRIO sesinizi tanıyor. Dahili mikrofonları ile duyduğu sesleri analiz ederek kimin konuştuğunu belirleyebilir. Onu çağırın ve sizi tanıyorsa, sizi fark edecek ve cevap verecektir. Sizi tanımıyor ama yanlışlıkla tanıdığını düşünüyorsa, ona sesinizi öğretebilirsiniz ve sizi hatırlayacaktır. Gelecekte, bu yeteneği kullanarak, örneğin bir cep telefonunda insanların seslerini ayırt etmek mümkün olabilir. QRIO konuşulan kelimeleri anlamak için tasarlanmıştır. Kafasındaki yedi mikrofon, bir kişinin sesini ve konuştuğu yönü tanımlar ve hatta söylediği kelimeleri seçer. QRIO, kimliği belirsiz konuşmacıların seslerini bile anlayabilir. Zaten on binlerce kelime biliyor, ancak yenilerini de öğrenebilir. Bu teknoloji, robotlar dışındaki makinelerde (örneğin, araba navigasyon sistemlerinde) yaygın olarak kullanılmaktadır. QRIO sizinle eğlenceli bir sohbet edebilir. Ses tanıma teknolojisini kullanarak konuştuğunuz kelimeleri analiz eder ve kendi sözleriyle yanıt verir. Ne tür şeylerden hoşlandığınızı soracak ve onları hatırlayacak, sizi her zaman daha iyi tanıyacak. Bu anıları sizinle gelecekteki sohbetlerde kullandığından, ne kadar fazla bilgi olursa o kadar dolu ve doğal bir sohbetten keyif alırsınız. QRIO çok çeşitli şeyleri bilir ve onlar hakkında konuşmayı sever. Sevdiğiniz şeyleri duydukça konuşmasını size uydurmaya gelecektir. * Öğrenebiliyor; * Kablosuz yerel ağ üzerinden internete bağlanabiliyor; * Sahibinin ilgilendiğini düşündüğü metinleri internetten indirip okuyabiliyor; * Şarkı söyleyebiliyor; QRIO'nun bir şarkı söylediğini duysanız şaşırır mıydınız? Eğlence değerine büyük önem verdiğimiz için QRIO size vibrato'da da şarkı söyleyebilir! Net, basit ve kolay anlaşılır bir ses arayan temel bir teknoloji geliştirdik. Ancak zaten bildiği seslerin ve kelimelerin ötesinde öğrendiği yeni kelimeleri de telaffuz edebilir. Sesinin kalitesi ve tonlaması aracılığıyla duygularını ifade eder. QRIO, iletişim ortağını çeşitli teknolojiler kullanarak tanır ve kendi isteğiyle hareket eder. Bu hareketleri birleştirmek, otonom bir robotta çok önemli bir unsur olan otonom davranış kontrol mimarisidir. QRIO, hareket ettikçe ve duygu sergiledikçe eylemlerini çevresindeki ortama uyarlar. Ek olarak, hareketi yarıda kesilirse, her şeye yeniden başlayabilir. Bu unsurların birkaçını birleştirerek, QRIO her zamankinden daha karmaşık otonom davranışı gerçekleştirir. QRIO'nun kendi duyguları vardır ve bunları hareketleri, eylemleri, sesleri veya renkleri gibi çeşitli şekillerde ifade eder. Bazen, kendi duyguları olduğu için, yapmasını istediğiniz bir şeyi yapmayabilir. Hepsi QRIO'nun gizeminin bir parçası. * Dans edebiliyor; * Dengesini kaybedip düşmesi durumunda kollarını öne uzatarak kendini koruyabiliyor; Biri tarafından itilirse, QRIO düşmemek için itildiği yönde bir adım atacaktır. Kontrol sistemi, ayak tabanlarındaki basınç sensörleri ve konum sensörleri aracılığıyla itildiğini algılar ve dengeyi korumak için hareket eder. Önden, arkadan, sağdan veya soldan kendisine etki eden bir dış kuvveti algılayabilir. Ayrıca, bir dış kuvvete tepki vermenin ne zaman zor olacağını belirler ve tüm vücut hareketini hemen durdurur (düşmeden kaçınma). QRIO, eylemlerinin bir düşüşü engellemeyeceğini belirlediğinde, içgüdüsel olarak kollarını uzatır, kalçalarını döndürür ve çarpma pozisyonu alır. Aynı zamanda kontrol sistemi, mafsal aktüatörlerindeki servolara anlık olarak biraz gevşemeleri için komut verir. Bu şekilde düşme şokunu azaltır ve yaralanmadan hayatta kalmasını sağlar. QRIO ayrıca bir düşüşten sonra pozisyonunu kontrol etmek, kendini yukarı çevirmek ve çeşitli yüzüstü pozisyonlardan kurtulmak için programlanmıştır. * ve kendi kendine tekrar ayağa kalkabiliyor. * Denetim ve çoklu mikrofonlar: QRIO'nun kafası iki kamera ile donatılmıştır. Tıpkı bir insan gibi, sağ ve sol görüntülerin ayrıntılı bir karşılaştırmasıyla (stereoskopik görüş) görüntülenen nesneye olan mesafeyi belirler. Ayrıca yedi mikrofon ile donatılmıştır, böylece algıladıkları ses dalgalarını analiz ederek duyduğu sesin yönünü hesaplayabilir. Daha sonra bu sesi analiz ederek, bir kişinin sesi olup olmadığını, el çırpma vb. olup olmadığını belirleyebilir. QRIO'yu alkışlarsanız, dikkatini size çevirebilir. * Engelleri belirleme ve kaçınma: QRIO'nun yüzey engellerini algılayabilmesi için çevresini üç boyutlu olarak algılayabilmesi gerekir. Başını çevirirken, nesnelere olan mesafeyi hesaplamak için stereoskopik görüşünü kullanır; daha sonra gördüğü nesnelerin zeminin bir parçası mı yoksa kaçınılması gereken bir engel mi olduğunu belirlemek için verileri analiz eder - örneğin çevresinin zihinsel bir haritasını çizmek gibi. * QRIO Engelleri önler. QRIO size yaklaşmak için hareket ettiğinde, önce en iyi yolu belirler ve daha sonra yolda olabilecek herhangi bir engelden kaçınarak size yaklaşır. Böylece, QRIO gerçek bir evde hareket edebilir. ==Popüler kültürde== 2005'te, Beck'in "Hell Yes" adlı müzik videosunda dört QRIO robotu yer aldı. Robotlar müziğe eşlik ediyor. Yeniden tasarlanan televizyon dizisi Battlestar Galactica 2009 dizi finali'nde, sanal Altı Numara ve sanal Gaius Baltar günümüz Dünyasında koda setinde ortaya çıkıyor. İnsanlığın "teknoloji çılgına dönmüş" ile etkileşimi tarafından sürdürülen şiddet döngüsü hakkında yorum yaparlar. Son sahne daha sonra bir Sony QRIO ile başlayan gerçek hayattaki robotların bir montajını gösterir. == Ayrıca bakınız == küçükresim|QRIO, Robocup'ta AIBO'ları izlerke *AIBO *TOPIO *Nao *Müzik == Dış bağlantılar == *SONY Dream Robot QRIO *Four QRIOs perform various dance numbers * Teacher's Little Helpers: Robots Attend UCSD Nursery School In Research Study ==Kaynakça== Kategori:2006'da feshedilmiş oluşumlar Kategori:İnsansı robotlar Kategori:Filmde dans
Pragmatizm, felsefede; uygulayıcılık, uygulamacılık, pragmacılık, fiîliyye, faydacılık, yararcılık gerçeğe ve eyleme yönelik olan, pratik sonuçlara yönelik düşünme temelleri üzerine kurulmuş olan felsefi akımdır. William James (1842-1910) tarafından popüler hale getirilmiştir. Onun felsefe ekolünden olanı yapmak, başarmak anlamına da gelir. Hem iyinin teorisi hem de doğrunun teorisidir. İyinin teorisi olarak faydacılık refahcıdır (welfarist). İyi en fazla faydayı sağlayandır ve burada fayda zevk, tatmin veya bir nesnel değerler listesine göre tanımlanır. Bir doğru teorisi olarak ise faydacılık neticecidir (consequentialist). Doğru hareket bir şeyin uygulanabildiği ölçüde gerçek olduğu savına dayandırılmıştır. Bir fikrin doğruluğu faydalılığı, kullanışlılığı veya işlerliği gibi gözlemlenebilir etkilerine göre belirlenir. Ampirizm ile yakın alakası olan bu felsefi akımı teorik düşüncenin tam tersi olarak nitelemek yanlış olmayacaktır. Kelimenin dayandığı felsefi terim prágma, Eski Yunanca olup iş, eylem demektir. Pragmatik ise kelime anlamı olarak işe yönelik anlamına gelir. "Faydacılık" bu terime karşılık kullanılan sözcüktür. "Faydacılık ilk olarak 18. yüzyıl İngiltere'sinde Jeremy Bentham ve diğerleri tarafından öne sürülmüştür. Fakat Epikür (Aipikuros) gibi Antik Yunan filozoflarına kadar geri gidilebilir. İlk kez ortaya atıldığında iyi en fazla insana en fazla mutluluğu getiren şey olarak tanımlanmıştı. Ancak daha sonra Bentham iki farklı ve birbiri ile çelişme potansiyeli olan kavram içerdiğinden birinci kısmı atıp sadece “en büyük mutluluk prensibi” demiştir. Hem Bentham'ın hem de Epikür'ün formülasyonu hedonistik nedenselliğin farklı tipleri olarak düşünülebilir çünkü hareketlerin doğruluğunu sebep oldukları mutluluğa göre ölçüyorlardı ve mutluluğu zevk ile tanımlıyorlardı; ancak Bentham'ın formulasyonu ferdi olmayan bir hedonizmdi. Epikür'ün kişiyi en mutlu eden şeyi yapmasını tavsiye etmesine karşılık Bentham herkesi en mutlu yapacak şeyi yapmayı uygun görüyordu. John Stuart Mill "Utilitarianism" isminde ünlü (ve kısa) bir kitap yazmıştır. Mill bir faydacı olmasına rağmen bütün zevklerin aynı değerde olmadığını ileri sürmüştür. “Mutsuz bir Sokrat (Sokrates) olmak, mutlu bir domuz olmaktan yeğdir.” sözü bu görüşünü anlatır. Faydacılığı eleştirenler bu görüşün birkaç problemi olduğunu söylemişlerdir. Bunlardan biri değişik insanların faydalarının karşılaştırılmasının zorluğudur. İlk faydacıların çoğu mutluluğun felisifik hesap (felisific calculus) ile sayısal olarak ölçülüp karşılaştırılabileceğine inanıyorlardı ama pratikte bu hiçbir zaman yapılamadı. Değişik insanların mutluluğunun kıyaslanmasının sadece pratikte değil prensipte de mümkün olmayacağı ileri sürülmüştür. Faydacılığın savunucuları bu problemin iki kötü seçenek arasında karar vermek zorunda kalan herkesin karşılaşabileceği bir problem olduğunu söyleyerek karşılık vermişlerdir. Bir milyar insanın ölmesiyle bir kişinin ölmesinin aynı derecede kötü olduğunu söyleyemiyorsanız bu problemi utilitaryanizmi reddetmek için kullanamazsınız demişlerdir. Faydacılık sağduyu ile çeliştiği için de eleştirilmiştir. Örneğin kişi kendi çocuğunun hayatı ile iki yabancının hayatını kurtarmak arasında seçim yapmak zorunda kaldığında kendi çocuğunu kurtarmayı seçecektir. Ama faydacılar iki yabancıyı kurtarmanın gelecekte daha fazla potansiyel mutluluğa sebebiyet vereceğinden tersini tercih etmeyi destekleyeceklerdir. Bu akımın -bir şey uygulanabildiği ölçüde doğrudur- şeklindeki savı ise hiçbir teorik mekanizmanın tartışılmasına izin verilmeden bir şey özden yoksun olduğu halde başarılı bile olsa kabul gördüğünden eleştirilmiştir. Söz gelimi birbirinden farklı seçeneklere sahip bir soru hiçbir bilgi sahibi olmayan kimse tarafından rastgele ama doğru yanıtlandığında faydacılığa göre o şey artık mutlaklık kazanmıştır. Bu kişinin bilgili, eğitimli ya da zeki olması pek de önemli unsurlar değildir. Tersi durumda da çok iyi eğitimli ve yetenek sahibi kişiler toplumda iyi statülere erişemediği durumda onların geri zekalı ya da cahil olarak damgalanmaları bu akım yüzündendir. Kısacası faydacılıkta önemli olan öz değil biçimdir, olayların teorik akışı önemsizdir, mutlak olan daima pratik başarı olarak kabul edilir. Her teori doğru değil ama her pratik doğrudur bu görüşe göre. Daniel Dennett kararlarımızı yönlendirmek için faydacılığın kullanmasının sınırlarını belirlemek için Three Mile adası kazasını örnek olarak kullanır. Bu nükleer santraldeki kaza iyi bir şey mi yoksa kötü bir şey miydi? Bu kaza birçok kişi tarafından nükleer enerji politikasına yaptığı etkiler yüzünden yararlı olarak görülmekteydi (neticede Çernobil kadar kötü bir kaza değildi). Dennett faydacılık açısından tüm kanıtları tartıp bir karara varmak için hâlâ daha erken (aradan geçen 20 yıla rağmen) olduğunu söylemektedir. Burada söz edilen sıkıntılardan kurtulmak için faydacılığın değişik çeşitleri ortaya atılmıştır. Faydacılığın geleneksel şekli en fazla fayda getiren hareket en iyi harekettir diyen hareket faydacılığıdır. Buna alternatif ise en iyi hareket en fazla faydayı sağlayacak kuralın emrettiği harekettir diyen kural faydacılığıdır. Örneğin bir kişi yalan söylerse en fazla faydayı elde edeceği bir durumda olsun; hareket faydacılığına göre en doğru hareket yalan söylemektir ama genel kural olarak doğruyu söylemek o kişiye daha fazla fayda sağlayacağını kabul edersek kural faydacılığı açısından doğruyu söylemek gerekmektedir. == Kaynakça ==
Beşiktaş aşağıdaki anlamlara gelebilir; == Coğrafya == * Beşiktaş, İstanbul ili ilçesi * Sinanpaşa, Beşiktaş, Beşiktaş ilçesine adını veren semt == Spor Kulübü == * Beşiktaş JK, merkezi İstanbul'da olan Türk spor kulübü * Beşiktaş (futbol takımı) * Beşiktaş A2 * Beşiktaş (basketbol takımı) * Beşiktaş (kadın basketbol takımı) * Beşiktaş (kadın voleybol takımı) * Beşiktaş (erkek voleybol takımı) * Beşiktaş (tekerlekli sandalye basketbol takımı) * Beşiktaş Oyun Hizmetleri
Galatasaray Spor Kulübü merkezi İstanbul'da olan, özellikle erkek futbol takımı ile tanınan spor kulübü. Türkiye'nin en başarılı ve en çok taraftara sahip olan spor kulüplerinden birisidir. 1905 yılında Ali Sami Yen ve arkadaşları tarafından, öğrenci oldukları Galatasaray Lisesi'nde kurulan kulüp, erkek futbol branşında 23 kez Lig şampiyonu olmuş, 18 kez Türkiye Kupası ve 16 kez de Türkiye Süper Kupası kazanmış; 2000 yılında da UEFA Kupası'nı ve UEFA Süper Kupası'nı kazanmıştır. Ayrıca futbol liglerinde üçüncü ve dördüncü yıldızı takan ilk takımdır. Galatasaray SK, güncel olarak futbol (erkekler ve kadınlar), basketbol (erkekler, kadınlar ve engelliler) ve voleybol (erkekler ve kadınlar) dallarında en üst lig düzeyinde temsil edilmektedir. 2004 yılında Polonya'nın Poznań şehrinde gerçekleşen 23 Yaş Altı Dünya Kürek Şampiyonası'nda yarışan İhsan Emre Vural ve Ahmet Yumrukaya ikilisi, hafif kilo iki tek kategorisinde şampiyon olarak, Türkiye'nin kürekteki ilk şampiyonluğunu kazandırdılar. 2008 yılında Galatasaray (tekerlekli sandalye basketbol takımı), IWBF Şampiyonlar Ligi finalinde Alman rakibi RSV Lahn-Dill'i 63-51 yenerek şampiyon oldu. Daha sonra Galatasaray, Japonya'da düzenlenen Kıtalararası Kitakyushu Kupası'nda Kanada'nın British Columbia takımını 77-62 mağlup ederek, namağlup şekilde şampiyon oldu. 2012 Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası final maçında Almanya'nın RSV Lahn-Dill takımıyla karşı karşıya geldi. Mücadeleyi 65-79 kaybederek Avrupa ikincisi oldu. 2009 yılında ise Galatasaray (kadın basketbol takımı), Eurocup finalinde İtalya'nın Cras Basket Taranto takımını 82-61 yenerek Avrupa Şampiyonu unvanını aldı. 2013-2014 sezonu EuroLeague Women 8'li finalleri için Rusya'nın Ekaterinburg şehrindeki turnuvada grubunu 2. sırada bitiren Galatasaray Odeabank yarı finalde ev sahibi UGMK Yekaterinburg'u 77-70 yenerek tarihinde ilk kez finale kalmış ve finalde ezeli rakibi Fenerbahçe'yi 69-58 yenerek Avrupa'nın 1 numaralı kupası olan EuroLeague Women'ı müzesine götürmüştür. 2013-2014 sezonunda Türk spor tarihinde bir ilki gerçekleştiren Galatasaray Spor Kulübü, yarıştığı erkek futbol, erkek basketbol, kadın basketbol, tekerlekli sandalye basketbol, erkek voleybol ve kadın voleybol branşlarında mücadele ettikleri branşların tamamında aynı sezon içerisinde kendi branşlarının Şampiyonlar Liglerinde mücadele ederek ulaşılması zor bir başarıya imza atmıştır. 2015-2016 yılında ise Galatasaray, EuroCup finalinde Fransa'nın Strasbourg IG takımını 78-67 yenerek Avrupa Şampiyonu unvanını aldı. 2017-2018 yılında da Galatasaray (kadın basketbol takımı) yine bir diğer İtalyan temsilcisi Reyer Venezia'yı finalde geçerek Avrupa'nın 2. büyük kupası Eurocup'ı tarihinde 2. kez kazanmıştır. == Tarihi == === Kuruluşu === sağ|küçükresim|Ali Sami Yen 30 Ekim 1905'te, Mekteb-i Sultani'de Mehmet Ata Bey'in dersi sırasında arkadaşlarıyla konuşan Ali Sami Yen, bir futbol kulübü kurmaya karar verir. Asım Sonumut, Reşat Şirvani, Refik Cevdet Kalpakçıoğlu, Abidin Daver ve Kamil Ulus Bey'in de ortaklığıyla; Refik Cevdet Kalpakçıoğlu asbaşkanlığında Galatasaray Spor Kulübü kurulur. Bu dönemde oyunculardan her hafta birer kuruş toplanır, başkan Ali Sami Yen de futbol topuyla ilgilenirdi. Hatta domuz yağı ile temizlenen futbol topu hasar görünce; Ali Sami Yen ayakkabısının bir parçasını keserek yama yapmıştır. Cevdet Kalpakçıoğlu da formaları yıkardı. Kulübün ilk isminin Gloria ya da Audace koyulması istenmiştir; ancak takımın oynadığı ilk maçında Rum rakibini 2-0 yenerken seyircilerin onlardan "Galata Sarayı Efendileri" diye söz etmesiyle bugünkü isim doğmuştur. Ali Sami Yen tarafından söylenen bir söz; Galatasaray Spor Kulübü'nün kuruluş ve varoluş amacını belirleyecektir: === Kurucu listesi === Galatasaray Spor Kulübü kurucu listesi, resmiyet kazanma sürecinde değişikliğe uğramıştır. 1905'ten 1919'a kadar Galatasaray Spor Kulübüne başkanlık yapan, mektebin 889 numaralı öğrencisi Ali Sami Yen, el yazısıyla tuttuğu Galatasaray Terbiye-i Bedeniye Kulübü Ihsaiyet Defteri'nin (Sayım-İstatistik Defteri) 181 ve 182. sayfalarında kurucu 13 üyeyi şöyle sıralar: * Ali Sami Yen * Asım Tevfik Sonumut * Emin Bülent Serdaroğlu * Celal İbrahim * Boris Nikolof * Milo Bakiç * Pol Bakiç * Bekir Sıtkı Bircan * Tahsin Nahit * Reşat Şirvanizade * Hüseyin Hüsnü Kayacan * Refik Cevdet Kalpakçıoğlu * Abidin Daver 1905'te Osmanlı İmparatorluğu'nda bir dernekler yasası bulunmadığından, Galatasaray Spor Kulübü yasal olarak tescil edilme olanağını bulamamıştır. 1912 yılında Cemiyetler Kanunu çıkarıldıktan sonra, kulüp yasal bir kimlik kazandı. Yetkili makamlara kulüplerin tüzükleriyle birlikte, kurucu üyelerin ad ve adreslerinin de bildirilmesi zorunlu tutulduğundan, istifa eden ya da eğitimlerini tamamlayarak ülkelerine dönen üyeler ilk listeden çıkarılmış ve 1 Eylül 1913'te kurucu liste yeniden düzenlenmiştir. Kurucu üyelerin yeni sıralaması şöyle gerçekleşmiştir:(Ali Sami Yen'in Babası Kuruluştan 2 Gün Sonra Vefat Etmiştir.) * Ali Sami Yen * Asım Tevfik Sonumut * Emin Bülent Serdaroğlu * Celal İbrahim * Bekir Sıtkı Bircan * Reşat Şirvanizade * Refik Cevdet Kalpakçıoğlu * Abidin Daver Kulübün günümüzdeki tüzüğünün 5. maddesinde ise kurucular sırasıyla şu isimlerdir: *Ali Sami Yen * Asım Tevfik Sonumut * Emin Bülent Serdaroğlu * Celal İbrahim * Bekir Sıtkı Bircan * Reşat Şirvanzade * Refik Cevdet Kalpakçıoğlu * Abidin Daver * Ahmet Robenson * Ahmet Adnan Pirioğlu * Neş'et * Ruşen Eşref Ünaydın * Yusuf Celal * Hasnun Galip * Hüseyin Zihni Eden * Mehmet Rıza Kara * Boris Nikolof * Milo Bakiç * Paul Bakiç * Tahsin Nihat * Hüseyin Hüsnü === Galeri === Dosya:Galatasaray_SK_1908-1909.JPG| Galatasaray SK 1908-09 Şampiyonu Dosya:Galatasaray SK 1909-1910.jpg| Galatasaray SK 1909-10 Şampiyonu Dosya:Galatasaray SK 1910-1911.jpg| Galatasaray SK 1910-11 Şampiyonu Dosya:Galatasaray SK 1915-1916.JPG| Galatasaray SK 1915-16 Şampiyonu Dosya:Galatasaray SK 1921-1922.jpg| Galatasaray SK 1921-22 Şampiyonu Dosya:Galatasaray_SK_and_Fenerbahçe_SK_(1924-25).jpg| Galatasaray SK 1924-25 Şampiyonu Dosya:Galatasaray SK 1925-1926.jpg| Galatasaray SK 1925-26 Şampiyonu == Arma == Galatasaray'ın ilk amblemi; ağzında futbol topu taşıyan kanatları gerili bir kartalı içeriyordu. Ancak Galatasaray Lisesi öğrencilerinden Şevki Ege tarafından çizilen bu kompozisyon benimsenmeyince kenara itildi. Bugünkü amblem ise 1923 yılında, yine lise öğrencilerinden Ayetullah Emin tarafından çizilmiştir. Yeni çizim, geometrik çizgilerin uyumlu kullanılmasıyla iç içe geçmiş sarı-kırmızı renklerde "GS" harflerini içermekteydi. İlk olarak Ayetullah Emin ve Şinasi Şahingiray tarafından çıkarılan haftalık bir mecmuada kullanılan bu kompozisyon çok beğenildi. Bunun üzerine resmî amblem olarak kabul edilmesi için teklif yapıldı. Teklif alkışlar arasında ittifakla kabul oldu. Eski harfler Gayın ve Sin, daha sonra Latin alfabesine geçilmesiyle yerini G ve S harflerine bıraktı. Ayrıca G ve S harflerini taşır ve takım kurulduktan 5 yıl sonra arma yapılmıştır. == Renkleri == Galatasaray Spor Kulübü'nün ilk renkleri kırmızı-beyaz'dır. Türk bayrağı'nın renklerinden esinlenerek seçilen bu renkler, dönemin yönetimi tarafından kuşkuyla karşılanmış ve futbolcular sıkı bir takibe alınmışlardır. Bu nedenle, sarı- siyah renkler gündeme gelmiş ama bunlar da kalıcı olmamış ve Galatasaray, bugünkü renklerine kavuşmuştur. Bu renklerin öyküsünü Ali Sami Yen şu şekilde açıklamaktadır: Buna karşılık kuruculardan Bekir Sıtkı, söz konusu renklerin Gül Baba'nın II. Bayezid'e verdiği sarı ve kırmızı güllerden esinlenildiğini ileri sürer. == Yönetim Kurulu == == Divan Kurulu == == Şubeler == === Erkek Futbol === 210px UEFA Kupası Galatasaray-Arsenal Final Maçı Kadrosu - 2000 210px Galatasaray-Real Madrid UEFA Süper Kupası Final Maçı Kadrosu 2000 yılında bu başarılarından dolayı Galatasaray, Uluslararası Futbol Tarihi ve İstatistikleri Federasyonu tarafından yapılan "Dünyanın en iyi futbol kulüpleri" istatistik çalışmasında, 2000 Ağustos ayının en iyi takımı olarak gösterildi ve o yılın sonunda dünyada yılın en iyi takımı oldu. Galatasaray UEFA Kupası'nı yenilmeden ve UEFA Şampiyonlar Ligi gruplarını 3. olarak bitirip kazanan tek takımdır. 1999-2000 yılında, UEFA Kupası finalinde İngiltere'nin Arsenal kulübünü penaltılarla yenerek, bir Avrupa Kupası kazanan ilk ve tek Türk futbol kulübü olmuştur. Galatasaray aynı yıl; Süper Kupayı da Real Madrid'i 2-1 yenerek kazanmıştır. Avrupa'da en fazla başarı yakalamış Türk takımı olan Galatasaray'ın Avrupalı rakiplerine oranla mütevazı olarak görülen kadrosuyla kazandığı UEFA Kupası ve Süper Kupa dünyada büyük bir başarı olarak görülmüş, böylece Galatasaray adı tüm dünya tarafından tanınan bir marka hâline gelmiş ve kulüp dünya çapında büyük bir taraftar topluluğu kazanmıştır. Kulüp Avrupa'daki popülerliğini hâlen devam ettirmektedir.Sabah Gazetesi 30 Nisan === Kadın Futbol === Galatasaray (kadın futbol takımı), Galatasaray Spor Kulübü'nün Kadınlar Süper Ligi'nde mücadele eden kadın futbol takımıdır. Takım, maçlarını 3.500 kişilik Florya Metin Oktay Tesisleri'nde oynamaktadır. === Erkek Basketbol === Galatasaray (basketbol takımı), Galatasaray Spor Kulübü'nün Basketbol Süper Ligi'nde mücadele eden erkek basketbol takımıdır. Takım, maçlarını 16.500 kişilik Sinan Erdem Spor Salonu'nda oynamaktadır. 2015-2016 yılında ise Galatasaray, EuroCup finalinde Fransa'nın Strasbourg IG takımını 78-67 yenerek Avrupa Şampiyonu olmuştur. === Kadın Basketbol === Galatasaray (kadın basketbol takımı), Galatasaray Spor Kulübü'nün Kadınlar Basketbol Süper Ligi'nde mücadele eden kadın basketbol takımıdır. Takım, maçlarını 2.200 kişilik Ahmet Cömert Spor Salonu'nda oynamaktadır. 2009 yılında Galatasaray, İtalya'nın Cras Basket Taranto takımını 82-61 yenerek EuroCup Women Şampiyonu olmuştur. 2013-2014 sezonu EuroLeague Women 8'li finalleri için Rusya'nın Ekaterinburg şehrindeki turnuvada grubunu 2. sırada bitiren Galatasaray Odeabank yarı finalde ev sahibi UGMK Yekaterinburg'u 77-70 yenerek tarihinde ilk kez finale kalmış ve finalde ezeli rakibi Fenerbahçe'yi 69-58 yenerek Avrupa'nın 1 numaralı kupası olan EuroLeague Women'ı müzesine götürmüştür. 2018 yılında da yine bir diğer İtalyan temsilcisi Reyer Venezia'yı finalde geçerek Avrupa'nın 2. büyük kupası EuroCup Women'ı 2. kez kazanmıştır. === Tekerlekli Sandalye Basketbol === Galatasaray (tekerlekli sandalye basketbol takımı), Galatasaray Spor Kulübü'nün Tekerlekli Sandalye Basketbol Süper Lig'de mücadele eden tekerlekli sandalye basketbol takımıdır. Takım, maçlarını 2.200 kişilik Ahmet Cömert Spor Salonu'nda oynamaktadır. Galatasaray, Avrupa Tekerlekli Sandalye Basketbol Şampiyonası finalinde Alman rakibi RSV Lahn-Dill'i 63-51 yenerek Avrupa Şampiyonlar Şampiyonu oldu. Daha sonra Galatasaray, Japonya'da düzenlenen Kıtalararası Şampiyonada British Columbia takımını 77-62 mağlup ederek ve namağlup şampiyon olarak Türkiye'de kulüp bazında en büyük başarıya imza atmıştır. === Erkek Voleybol === Galatasaray (erkek voleybol takımı), Galatasaray Spor Kulübü'nün Efeler Ligi'nde mücadele eden voleybol takımıdır. Galatasaray (erkek voleybol takımı) maçlarını 5.500 kişilik TVF Burhan Felek Voleybol Salonu'nda oynamaktadır. 2018-2019 sezonunda ise CEV Kupası'nda final oynayan ekip İtalya temsilcisi Trentino Itas'a iki maçta da mağlup olarak kupaya finalde veda etmiş ve Avrupa ikincisi olmuştur. === Kadın Voleybol === Galatasaray (kadın voleybol takımı), Galatasaray Spor Kulübü'nün Sultanlar Ligi'nde mücadele eden voleybol takımıdır. Galatasaray (kadın voleybol takımı) maçlarını 5.500 kişilik TVF Burhan Felek Voleybol Salonu'nda oynamaktadır. Galatasaray, 2012 yılında CEV Kupası'nda İtalya temsilcisi Unendo Yamamay Busto Arsizio'ya altın sette yenilerek Avrupa ikincisi oldu. 2016 yılında CEV Kupası'nda Rusya temsilcisi Dinamo Krasnodar'ı kendi sahasında 3-2 yenen takım deplasmanda rakibine 3-0 yenilerek kupaya ikinci kez final ayağının son maçında veda etmiştir ve Avrupa ikincisi olmuştur. Son olarak 2021 yılında ise CEV Kupası'nda tarihinde 3. kez final oynama başarısı sağlamış ancak önceki finallerde olduğu gibi rakibi Saugella Monza'ya yenilerek kupayı yine bir final sonucunda kaybetmiş ve 2. olmuştur. === Espor === Galatasaray Espor, Galatasaray Spor Kulübü tarafından 29 Kasım 2016 tarihinde kurulan elektronik spor şubesidir. Şubenin aktif olarak Valorant, FIFA, NBA 2K, PUBG Mobile ve EFootball takımları bulunmaktadır. === Yüzme === Yüzme sporu, atletizm ve jimnastik ile birlikte 3 ana spor dalından birisidir. Küçük yaşlarda başlayıp, uzun yıllar süren, büyük emek ve sabır gerektiren bu spor dalının Türkiye’de geçirdiği süreç içinde Galatasaray her zaman önemli bir rol oynamıştır. Galatasaray Lisesinin neredeyse kuruluşu ile başlayan bu ilginin tarihte 1873 yılına, Monseur Moiroux’un Beden hocalığı zamanın da belirtilmektedir. 1953-1966 yılları arasında Engin Ünal, Esfak Baytin ve Yılmaz Özüak gibi sporcuların bulunduğu takım önemli başarılara imza atmıştır. Yakın zamanlarda da Canan Ateş, Murat Özüak, Gökhan Attaroğlu, Memduha Alpdoğan, Banu Vahapoğlu, Berna Büyükuncu gibi sporcular bu başarıları devam ettirmişlerdir. Günümüzde de Galatasaray yüzme sporunda hem ulusal hem de uluslararası alanda başarılarını sürdürmektedir. === Kadın Kürek === Galatasaray Kadın Kürek Takımı, 1953 yılında Türkiye Kürek Şampiyonası'nın ilk şampiyonu olmuş olup en başarılı kürek takımları arasında yer almaktadır. === Erkek Kürek === Galatasaray Erkek Kürek Takımı, 1953 yılında Türkiye Kürek Şampiyonası'nda ilk kez şampiyon olmuş olup en başarılı kürek takımları arasında yer almaktadır. === Yelken === Galatasaray Yelken Şubesi'nin mazisi 1912 yılına dayanır. Moda Koyu'nda İngilizler'in kendi aralarında yaptıkları fıta ve kik yarışları, Galatasaraylılar'ın (Ali Sami Yen, Bülent Emin, Sakallı Celal) deniz sporlarına doğru yönelmelerini sağlamıştır. Galatasaraylı sporcu Haşim Mardin'in "Rüyam" adlı kotrası ile Atlantik Okyanusu'nu aşmış olmasının yanında; Feyyaz, Burhan, Mahmut, Münir, Atakan, Samim Arduman'la birlikte Erzin ve Zerrin Demir, bu dalda büyük başarılar sağlayıp Avrupa Şampiyonası'na katılan ilk sporcularımız oldular. Almanya'da katıldığı 236 yarışın 220'sini birincilikle bitiren Demir Turgut 1936, Zerrin Demir de 1960 Olimpiyatları'nda yarıştı. Galatasaray'da denizciliğin başlangıcı anılırken, yelkende ve kotrada ilk akla gelen isimler; Kemal Niyazi Seyhun, Mahir Safi, Suat Karaosman, Fuat, Akif ve İbrahim Beyler'dir. 1950'lerden sonra ise Prof. Dr. Süleyman Dirvana, Nedim Özgen'i saymak mümkündür. Yelken sporuna ilginin azaldığı yıllarda, 1957'de yelken şubesi Bebek'ten alınarak, Galatasaray Adası'na sonra da bugünkü yeri olan Kalamış'a taşınmıştır. Son yıllarda da uluslararası alanda önemli başarılar kazanan sarı kırmızılı yelkenciler arasında özellikle Alp Alpagut adı ön plana çıkmıştır. Dünya çapında dereceleri olan bu sporcumuz, girdiği yarışlarda hem Türkiye'yi hem de Galatasaray'ı temsil etmektedir. 1998 yılında Almanya'da yapılan Masterler Yarışması'nda Türkiye'yi temsil eden Galatasaraylı sporcu Anıl, Dünya Birincisi olmuştur. === Erkek Sutopu === Galatasaray Erkek Sutopu Takımı, Galatasaray Spor Kulübü'nün Sutopu Süper Lig'inde mücadele eden sutopu takımıdır. Galatasaray Erkek Sutopu Takımı maçlarını Kalamış Engin Bora Sutopu Havuzu'nda oynamaktadır. Galatasaray Erkek Sutopu Takımı, 2014-2015 sezonu Türkiye Deplasmanlı Sutopu 1. Ligi'ni lider tamamlamış ve oynadığı play off final müsabakası sonucu ENKA Spor Kulübü'nü seride 3-0 geçerek şampiyon olmuştur. Takım, Türkiye Deplasmanlı Sutopu 1. Ligi'nde üst üste 11. , toplamda ise 26. şampiyonluğunu elde etti. Bu şampiyonlukla beraber Galatasaray Erkek Sutopu Takımı 26 lig şampiyonluğu ile Türkiye Deplasmanlı Sutopu 1. Ligi'nde en çok şampiyon olan takım unvanını da eline geçirmiş oldu. Takım, son olarak 2021-2022 sezonunda şampiyon olmuş ve 28. şampiyonluk ile rekoru elinde tutmaktadır. === Kadın Sutopu === Galatasaray Kadın Sutopu Takımı, Galatasaray Spor Kulübü'nün Türkiye Kadınlar Sutopu 1. Ligi'nde mücadele eden sutopu takımıdır. Galatasaray Kadın Sutopu Takımı maçlarını Kalamış Engin Bora Sutopu Havuzu'nda oynamaktadır. Takım 1. Ligde 2012 yılının ikinci devresi oynadığı maçlarda sırasıyla Işıkkent'i 7-1, Adalar'ı 7-3, AYİK'i 15-0, Çınarlı'yı da 19-2 ile geçerek sezona noktayı koydu ve tüm maçlarını kazanarak özlemini duyduğu 1. Ligdeki ilk şampiyonluğuna ulaşmış oldu. === Binicilik === Dünyanın en gözde sporlarından biri olan binicilik sporunu kulüp bazında 1931 yılında kurmuş olan Galatasaray Spor Kulübü; bu sporu Türkiye'de uluslararası başarı seviyesine ulaştırmayı ve yeni nesillere bu sporu sevdirmeyi amaçlayarak Galatasaray Binicilik Şubesinin, İstanbul Maslak'taki Galatasaray Nevzat Özgörkey Binicilik Tesisleri içindeki yenilenen tesis binasını 15 Aralık 2008 günü eski kulüp başkanı Adnan Polat ve yönetim kurulu üyelerinin de katıldığı davetle tüm sporseverlerin hizmetine açmıştır. === Judo === 1984 yılında kurulan Galatasaray'ın judo şubesi; faaliyetlerini Burhan Felek Spor Kompleksi'nde sürdürmektedir. Kulüp, 2009'dan itibaren aynı yerde bulunan Galatasaray Judo Okulu'nda judo eğitimi vermektedir. 2006 Türkiye Büyükler Ferdi Judo Şampiyonası'nda gümüş madalya kazanan judo şubesi, 2007 İstanbul Şampiyonası'nda altın madalya kazanmıştır. Galatasaray kadın judo takımı, 2014 yılında Avrupa Kulüpler Şampiyonası'nda, 2021 yılında ise Avrupa Şampiyonlar Ligi’nde şampiyon olmuştur. === Briç === Galatasaray Briç Subesi, 1997 yılında Ersan Feray ve Cavit Turan öncülüğünde kurulmuştur. 1999, 2000 ve 2009 yıllarında Türkiye şampiyonu, 2007'de ise İstanbul şampiyonu olan şube, 28 Haziran 2008'de Fransa'nın Pau şehrinde yapılan "49. Avrupa Briç Şampiyona"sında oyuncularından Ergun Korkut'un takım kaptanı olduğu ve Galatasaray Briç Takım Kaptanı Orhan Ekinci'nin ortağı olduğu Türkiye Takımı ile birlikte Avrupa Şampiyonu olmuştur. === Atletizm === Galatasaray Atletizm Şubesi, 1908 yılında Galatasaray Lisesine bağlı olarak kuruldu, günümüzde ise Galatasaray SK'nın bünyesindedir. Puanlı İstanbul Şampiyonalarında 16, Kulüplerarası Türkiye Şampiyonalarında 14 ve Türkiye Atletizm Ligi'nde 2 şampiyonluğu bulunan Galatasaray Atletizm Takımı; Türkiye Şampiyonası'ndaki 1966-1983 yılları arasında 18 yılda 12 şampiyonluk alarak büyük bir üstünlük kurmuştur. Şube günümüzde sadece erkek takımı ile faaliyet göstermektedir. === Satranç === Galatasaray Satranç Şubesi, Galatasaray Spor Kulübü'nün 2013 yılında kurduğu şubesidir. Kulüp doğrudan süper ligde yer almaktansa alt yapıdan başlayarak bir temel oluşturma çalışmalarını tamamlamış ve bu doğrultu da misyonunu sürdürerek satranç branşında da ileriki yıllardaki hedefini büyütmeyi planlamıştır. === Tenis === Galatasaray Tenis Şubesi, Galatasaray Spor Kulübü'nün 2016 yılında kurduğu şubesidir. Kulüp sahibi olduğu TAÇ Spor Tesisleri'nde geleceğin tenisçilerini yetiştirmeyi hedefleyerek şubeyi kurmuştur. Kulüp, 29.10.2016 tarihinde ise Marsel İlhan ile sözleşme imzalayarak oyuncuyu takım bünyesine katmıştır. === Veteran === Galatasaray'ın basketbol ve voleybol branşlarında, veteran liglerinde temsil ettiği şubesidir. Galatasaray Spor Kulübü bünyesindeki basketbol ve voleybol branşlarında geçmişte oynayan oyuncuların belirli bir yaşa gelmesinden ötürü salonlara veda etmesinden sonra sporun içinde kalmaları ve mücadele etmeleri için kurulan belli bir yaş kriteri olan ve yerel lig federasyonları bazında organizasyonları olmadığı için her yaz ülke dışında katıldığı lig ve organizasyonlar da mücadele eden takımlar erkek-kadın basketbol ve erkek-kadın voleybol takımları olarak Galatasaray Spor Kulübü'nü Avrupa’da bu iki branş dört takımla temsil etmektedirler. === Motor Sporları === Galatasaray, Superleague Formula'da temsil edilmektedir. Milano merkezli Scuderia Playteam AC Milan ve Galatasaray SK yarış takımlarına destek vermektedir. Yarışlar Ağustos ayında, İngiltere’deki Donnington Pisti’nde başlamıştır. Galatasaray yarış takımının pilotu Alessandro Pier Guidi' dir. Pier Guidi de Scuderia ise Playteam’in Maserati MC-12 ile FIA GT şampiyonasına katılmıştır. Superleague Formula yarış otomobilleri 750 beygir gücünde V12 motorludur. Galatasaray 2008 şampiyonasını 18 takım arasında 277 puanla 8. olarak bitirmiştir. Galatasaray 2009 şampiyonasında Scuderia' yı bırakmış ve Durango ile anlaşmıştır. Kulübün Formula 1 takımı 2012'den beri faaliyet göstermemektedir. == Galatasaray Spor Akademisi == === Futbol akademisi === sağ|küçükresim|80px Galatasaray Futbol Altyapısı’nın Hedefi gelecek yıllarda Galatasaray (futbol takımı)nın formasını giyecek sporcuların yetiştirilmesinin yanı sıra Galatasaray örf ve adetlerine bağlı; rakibe, hakeme, seyirciye saygılı; fair-play ilkelerine bağlı sporcular yetiştirmek; bu sporcuları ülke ve dünya futboluna kazandırırken buna paralel olarak kulübümüze ekonomik yönden güç kazandırmaktır. İstanbul'da Florya, Bağcılar, Fatih, Avcılar, Çobançeşme, Merter, Büyükçekmece, Küçükçekmece, Başakşehir, Bayrampaşa, Beykoz, Beylikdüzü, Etiler, Bahçeşehir, Maltepe, Beylerbeyi, Ümraniye, şubelerinin yanında Anadoluda ise Ankara (2), Kocaeli, G.Antep, Malatya, Zonguldak, K.Maraş, Sakarya, Konya, Antalya, Kuşadası, Nusaybin, Bandırma, Çorlu, Bursa, Mersin, Hatay, Kayseri Galatasaray Futbol okullarının bulunduğu diğer kentlerdir. Ayrcıa yurtdışında Hollanda'da da bulunan futbol akademisi, Erol Erdal Alkan başta olmak üzere birçok gurbetçi oyuncuyu futbola kazandırdı. === Basketbol okulu === Galatasaray Spor Kulübü, Basketbol Spor Okulu’na katılan öğrencilere sporu ve özellikle basketbolu sevdirmek ve öğrencilere basketboldaki temel hareketleri öğreterek, branşa yönelik fiziksel gelişmelerini ortaya çıkartmak hedefinde hareket etmektedir. === Voleybol okulu === Galatasaray Spor Kulübü, Voleybol Spor Okulu’na katılan öğrencilere sporu ve özellikle voleybolu sevdirmek ve öğrencilere voleyboldaki temel hareketleri öğreterek, branşa yönelik fiziksel gelişmelerini ortaya çıkartmak hedefinde hareket etmektedir. === Yüzme okulu === sağ|küçükresim|80px Galatasaray Spor Kulübü Yüzme Okulunda yüzme eğitiminin yanı sıra çocuğunuzun fiziksel ve ruhsal gelişimine destek olacak birçok program planlanmıştır. === Yelken okulu === Mazisi 1910’lara dayanan Galatarasay Yelken Şubesi, Galatasaray Spor Kulübü’nün altında amatör şubeler kapsamında çalışmalarını sürdürmektedir. Şube Türkiye’nin en yoğun yaşayan şehirlerinden İstanbul’da ve bu şehrin en merkezi yerlerinden biri olan ama bir o kadar şehirden uzak hissi veren Kalamış Koyu’ndaki Galatasaray Kalamış Tesisleri'nde yer almaktadır. Rüzgâr sörfü kursları ile birlikte yelken sporunun çeşitli branşları ve yaz okulları burada bulunmaktadır. === Judo okulu === Burhan Felek Spor Kompleksi içinde bulunan kapalı spor salonu ve Galatasaray Ergun Gürsoy Olimpik Yüzme Havuzu'nun bulunduğu alanda eğitimleri verilmektedir. === Binicilik okulu === Galatasaray Nevzat Özgörkey Binicilik Tesisleri'nde küçükler için Pony gibi çeşitli eğitimler verilmektedir. == Tesisler == === Nef Stadyumu === 180px|küçükresim|sol|Türk Telekom Arena (15 Ocak 2011) Ana madde: Nef Stadyumu, Ayrıca bakınız: Ali Sami Yen Stadyumu Nef Stadyumu , Türk Telekom Arena'nın açılış maçı 2010-2011 sezonu içerisinde oynandı. Ali Sami Yen Spor Kompleksi 'nde bulunan Galatasaray Spor Kulübü'nün içerisinde 55.147 seyirci kapasiteli Süper Lig ve UEFA standartlarına uygun, kapalı spor salonu ve alışveriş merkezleri (sinema, hipermarket, cafe, bar) ile beraber yer alan olan stadyumudur. Türkiye'nin en lüks ve en modern stadyumu olmuştur. Stadyumu 3D internetten görmek mümkündür. === Florya Metin Oktay Tesisleri === 180px|küçükresim|sağ|Florya Metin Oktay Tesisleri Florya Metin Oktay Tesisleri Galatasaray'ın ve Türk millî takımının antrenman yaptığı tesislerdir. Galatasaray'ın efsane oyuncusu Metin Oktay'ın 1991 yılındaki kazada hayatını kaybetmesi sonucu tesislere ismi verilmiştir. 80 hektarlık bir alana kurulmuştur. Metin Oktay Tesisleri; Merkez Yönetim Binası, kamp binası, dört adet tam boy futbol sahası, genç takım tesisleri, kapalı spor salonu, Galatasaray Futbol Akademisi, Galatasaray Hastanesi, restoranlar, eğlence alanlarının yanı sıra Galatasaray Basketbol ve Voleybol takımları için yapılmış olan eğitim tesislerinden oluşmaktadır. Galatasaray Spor Kulübü, Florya Metin Oktay Tesisleri' nin arazisini lüks otel, villa, AVM olarak değerlendirip, antrenman tesislerini Büyükçekmece'de ki kulübe ait 400,000 metrekare alana taşımak istemektedir. === Galatasaray Beyoğlu Hasnun Galip Kulüp Merkezi === 180px|küçükresim|Galatasaray Beyoğlu Hasnun Galip Kulüp Merkezi Kulüp merkezi, Beyoğlu, Hasnun Galip Sokak'ta bulunmaktadır. 2004 yılına kadar kulüp merkezi olarak işlev gören ve "Hasnun Galip Binası" olarak anılan bina, bugün kulübün Stadyum'dan sorumlu bölümlerine ve Sicil Kurulu'na hizmet vermektedir. === Galatasaray Kalamış Tesisleri === 180px|küçükresim|sol|Galatasaray Kalamış Tesisleri Anadolu yakasında bulunan Kalamış Tesisleri, Galatasaray'ın yelken şubesine ev sahipliği yapmaktadır. İstanbul'un en gözde sahillerinden birinde bulunan Kalamış Tesisleri ayrıca, Galatasaray camiasına şık restoranı ve temizliği sürekli denetlenen denizi ve sahili ile de hizmet vermektedir. 2007 yılında tamamen yenilenen Kalamış Tesisleri, Kadıköy bölgesinin en güzel sahil mekânlarından biri haline gelmiştir. Bu tesise bir kapalı salon ilave edilecektir. === Galatasaray Ergun Gürsoy Olimpik Yüzme Havuzu === 180px|küçükresim|Galatasaray Ergun Gürsoy Olimpik Yüzme Havuzu Üsküdar Burhan Felek Spor Kompleksi içinde yer alan Galatasaray Ergun Gürsoy Olimpik Yüzme Havuzu, 16 Eylül 2006'da hizmete açıldı. Daha önce üstü açık olan havuz, Galatasaray'ın yaptığı tadilat ile kapalı ve tam olimpik hale getirildi. Havuzda çatı kolonları, tribünlerin önünden geçmediği için seyircilerin müsabakaları tam olarak izleyebilmesi mümkün oluyor. 543 kişilik tribün kapasitesine sahip havuz ayrıca, sutopu, su balesi ve sualtı rugby gibi branşlara da hizmet verebiliyor. Dünya ve Olimpiyat Şampiyonaları'nda da kullanılabilecek tesisten günde 600 ile 800 kişi yararlanabiliyor. === Galatasaray Adası === 180px|küçükresim|sol|Galatasaray Adası İstanbul'un ve İstanbul Boğazı'nın üzerindeki Kız Kulesi ile birlikte tek kara parçası olan ve bu benzersiz konumundan ötürü şimdiden vazgeçilmez ve paha biçilemez bir mekân olan Galatasaray Adası bütünüyle yeniden inşa edilerek, Temmuz 2007 tarihinde Galatasaray camiası ve İstanbul'lulara eğlence ve dinlence merkezi olarak hizmet vermeye başladı. === Galatasaray Nevzat Özgörkey Binicilik Tesisleri === küçükresim|Nevzat Özgörkey Binicilik ve Sosyal Tesisleri - dışarıdan bir görünüş Galatasaray Binicilik Şubesi'nin Maslak Atlı Spor Tesisleri içindeki yenilenen tesis binası, 15 Aralık 2008 tarihinde yenilenerek tekrar tüm sporseverlerin hizmetine açılmıştır. Yeni tesise Yönetim Kurulu kararıyla Nevzat Özgörkey Binicilik Tesisi adı verilmiştir. 10 yıl aradan sonra yeniden faaliyete geçen binicilik şubesi tesislerinde, ilk etapta inşası tamamlanan kulüp binasının ardından ikinci aşamada 100 at kapasiteli, betonarme bir ahır inşa edilecektir. 40,000 metrekaredir. Nevzat Özgörkey Tesislerinde Galatasaray Store Plus açılmış olup diğer tesislerde de açılması düşünülmektedir. === Galatasaray Küçükçekmece Kürek Tesisleri === Küçükçekmece'de 1999 yılının mayıs ayında açılan, teknolojinin son gelişmeleriyle donatılmış kürek tesisi, 200 kürekçiye ev sahipliği yapmaktadır. Küçükçekmece Kanarya Mevkii'nde bulunan 41.000 m² sahalı göl üzerindeki dolgu alan, kulübe 29 yıllık irtifak hakkı yapılmak üzere 1997'de ön izinle tahsis edilmiştir. === Galatasaray Taç Spor Tesisleri === Ataşehir'de 2014 yılında Taç Spor Kulübü Derneği'nden 7 milyon dolara alınan tesis yaklaşık 40 dönümlük arazi üzerine kurulmuş olup tesis bünyesinde; 2000 seyirci kapasiteli uluslararası final müsabakalarında uygun dizayn edilmiş merkez kortun yanı sıra 7’si kapalı, 6’sı açık olmak üzere 13 adet aydınlatmalı ve ısıtmalı tenis kortu, yarı olimpik açık ve kapalı yüzme havuzları, fitness merkezi, 1.200 seyirci kapasiteli kapalı spor salonu (Taç Spor Salonu), halı saha, sauna, grup egzersizlerinin yapıldığı stüdyolar, Türk Hamamı, buhar-maske ve terapi odaları yer almaktadır. Ayrıca sportif aktivitelerin gerçekleştirilebileceği bu alanlar dışında kulüpte açık - kapalı restaurant - bar, çocuk kulübü, otopark gibi bölümler de yer almaktadır. == Şirketler, Basın-Yayın ve GS Ürünleri == === Galatasaray Sportif A.Ş. === Galatasaray'ın sahibi olan Galatasaray Futbol A.Ş.'nin %62,95 ve %37,05'lik halka açık ortaklıktan oluşan şirkettir. Tam adı Galatasaray Sportif Sınai ve Ticari Yatırımlar A.Ş.'dir. Futbol A.Ş. ve Sportif A.Ş. Galatsaray SK'ya aittir. Medya yayın haklarını Süper Lig naklen yayınları, Şampiyonlar Ligi “Market Pool”, UEFA Kupası, dostluk maçları ve diğer (sinema, VCD ve DVD) yayınlar oluşturmaktadır. Forbes dergisinin 2007 yılında yaptığı 10 piyasadaki en itibarlı markalar araştırmasında Türkiye'den Galatasaray markası ilk sırada yer almıştır. Galatasaray markası ile ilgili tüm lisans verme ve isim hakkı gelirlerinin tek sahibi Galatasaray Sportif A.Ş.'dir. Şirket, Kulüp'ün adı, görsel malzemeleri, amblemi ve logosunu taşıyan broşür, poster, kitap, oyuncak, oyun, bilgisayar oyunu, top, kaset ve CD, mefruşat, giysi, yiyecek- içecek ve benzeri emtialar için üretim ve satış hakkı vererek gelir sağlamaktadır. Buna göre, çeşitli kuruluşlara söz konusu eşyaları üretme ve satma hakkına ilişkin lisans vermekte ve bu kullanım hakları karşılığında ödenecek isim hakları için de bir minimum garanti talep etmektedir. === Galatasaray Store ve Galatasaray Store Plus === Galatasaray lisanslı ürünlerini satan taraftar mağazalarıdır. Ürünler internetten, çeşitli yerlerde bulunan mağazalardan veya gezici mağazalardan satın alınabilmektedir. Ayrıca amatör şubelerin ürünlerini satan Galatasaray Store Plus'lar Nevzat Özgörkey Binicilik Tesislerinin hizmete açılması ile faaliyete başlamıştır. === Galatasaray TV === Galatasaray TV, Galatasaray Spor Kulübü'nün televizyon kanalıdır. 15 Ocak 2007 tarihinden itibaren test yayınlarına başlamıştır. 22 Ocak 2007 tarihinden itibaren normal yayına geçmiştir. Kanalda takım ile ilgili haberler yapılmakla beraber Galatasaray Radyo ile ortak yayınlarda yapılmaktadır. === Galatasaray Radyo === Galatasaray Radyo, Galatasaray Spor Kulübü'nün internet ortamında yayın yapan radyo kanalıdır. 04 Mayıs 2015 tarihinde açılmış olan radyo, Galatasaray TV ile ortak yayınlar yapmakla beraber, yerli-yabancı şarkılar ve kulüp ile ilgili yayınlar yapmaktadır. === Galatasaray Dergisi === Galatasaray taraftarlarına hitap eden aylık spor dergisidir. Ocak 2022 tarihinden itibaren dijital yayına geçmiştir. Türkiye'de en çok aboneye sahip olan spor kulübü dergisidir. === Galatasaray Mobile === Avea ile yapılan anlaşma neticesinde, sanal mobil telefon operatörü olarak hizmet veren Galatasaray Mobile'ın 10 Nisan 2009'da faaaliyetine başlamıştır. === Galatasaray Bonus === Garanti Bankası ve Denizbank tarafından sunulan Galatasaray taraftarlarına özel ayrıcalıkları olan kredi kartıdır. === Sponsorlar === ;Ana Sponsor *Nef ;Resmi Sponsorlar *Türk Telekom *Nike *Ülker *Avea *Nikon *Medical Park *Hedef Filo Hizmetleri *Yandex *Daikin *Champion *Diversey *MNG Kargo *HDI *Turkish Airlines *Bilyoner.com *GNC *Opel *General Motors *Garenta *Coca Cola == Taçspor == Taç Spor Kulübü, 1947 yılında kurulmuş olup 1996 yılında ise Ataşehir'e taşınmıştır. 2014 yılında Galatasaray SK tarafından Taç Spor Tesisleri ile birlikte satın alınan kulüp, başta tenis olmaz üzere futbol, voleybol, yüzme, karate ve jimnastik branşlarında faaliyet göstermektedir. Kulübün erkek futbol takımı, 2021-2022 sezonunda İstanbul 1. Amatör Ligi'ni namağlup bitirerek şampiyon olmuş ve İstanbul Süper Amatör Ligi'ne yükselmiştir. 2022-2023 sezonunda İstanbul Süper Amatör Ligi'nde mücadele edecek kulübün erkek futbol takımının yegane amacı Galatasaray (futbol takımı)'na oyuncu yetiştirmek ve pilot takımlık görevi görmektedir. == Taraftar == UltrAslan, Galatasaray taraftarlarından oluşan gruptur. İsmi Avrupa'da birçok takımın tribünlerine konuşlanmış Ultras ve Galatasaray'ın sembolü aslan kelimelerinin birleşmesinden gelmektedir. 2001'de kurulmuştur. Kısa sürede büyümüştür. Tüm taraftar grupları gibi zaman zaman yaptıkları gösterilerle gündeme gelirler. Koreografi alanında ses getiren görsel şovlar hazırlamışlardır. == Kaynakça == === Genel === ;Kitap * Tuncay, Bülent. Galatasaray Tarihi: Avrupa zaferleriyle, unutulmaz yıldızlarıyla. Yapı Kredi Yayınları, 1696. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 2003. ISBN 978-975-08-0427-4 * Yamak, Oygur. Galatasaray: Futbolda Dünya Markası : Doksan beş yıllık öykü. Sinerji, 2001. * Hasol, Doğan. Galatasaray'da düşler/gerçekler. İstanbul: Yapı Yayın, 2004. ISBN 975-8599-44-5 * Çakır, Ahmet. 90 soruda Galatasaray Spor Kulübü tarihi. Cağaloğlu, İstanbul: Demir Ajans Yayınları, 1995. * Tekil, Süleyman. Galatasaray Tarihi, 1905-1985. İstanbul: Galatasaray Spor Kulübü, 1986. * Tekil, Süleyman. Galatasaray dünden/bugüne, 1905-1982: tarihi, olaylar, anılar. İstanbul: Arset Matbaacılık Koll. Şti, 1983. * İsfendiyar, Fethi. Galatasaray Tarihi. İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları, 1952. ;Görsel Medya * Millenium Mucizesi Galatasaray (2002) * Eski Açık Sarı Desene (2003) * Unutulmaz Maçlar (2005) * 17 Mayıs (film, 2005) (2006) * 100 Yıllık Sevda (2006) === Özel === == Dış bağlantılar == ;Kulüp * Galatasaray Spor Kulübü Resmi İnternet Sitesi * Galatasaray Store - Galatasaray SK Resmi Alışveriş Sitesi * Galatasaray Europa GmbH Resmi İnternet Sitesi * Galatasaray Yüzme Şubesi * Galatasaray Mobile Web Sitesi ;Eğitim- Kültür * Galatasaray İlköğretim Okulu * Galatasaray Lisesi * Galatasaray Üniversitesi * Galatasaray Eğitim Vakfı ;Diğer Kurumlar * Galatasaray Topluluğu * 1905 Galatasaraylı Yönetici ve İşadamları Derneği * Galatasaraylılar Derneği * Galatasaraylılar Birliği * Galatasaray Üniversitesi Mezunlar Derneği * Galatasaray Yardımlaşma Vakfı ;Taraftar * forzAslan Galatasaray Taraftar Sitesi * ultrAslan | Bağımsız Taraftar Oluşumu * ultrAslan | uğrunA * ultrAslan | Üni * ultrAslan | Boys Of Hell * ultrAslan | Hell * Galatasaray Taraftar ve Haber Sitesi * Galatasaray Taraftar Sitesi * Galatasaray Voleybol Taraftar Sitesi Kategori:İstanbul'daki spor kulüpleri Kategori:Çok takımlı spor kulüpleri Kategori:Beyoğlu'nda spor SK Kategori:1905'te Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulan oluşumlar Kategori:1905'te kurulan spor kulüpleri Kategori:1905'te kurulan oluşumlar Kategori:Türkiye'deki spor kulüpleri
küçükresim| Biyoloji yaşam bilimidir. Biyomoleküller ve hücrelerden organizmalara ve popülasyonlara kadar birçok seviyeyi kapsar. Biyoloji veya dirim bilimi, yaşamın bilimsel olarak incelenmesidir. Geniş bir kapsama sahip bir doğa bilimidir ancak onu tek ve tutarlı bir alan olarak birbirine bağlayan birkaç birleştirici teması vardır. Örneğin, tüm organizmalar, gelecek nesillere aktarılabilen genlerde kodlanmış kalıtsal bilgileri işleyen hücrelerden oluşur. Bir diğer ana tema ise yaşamın birliğini ve çeşitliliğini açıklayan evrimdir. Enerji işleme, organizmaların hareket etmesine, büyümesine ve çoğalmasına izin verdiği için yaşam için de önemlidir. Son olarak, tüm organizmalar kendi iç ortamlarını düzenleyebilmektedir. Biyologlar, bir hücrenin moleküler biyolojisinden bitki ve hayvanların anatomi ve fizyolojisine ve popülasyonların evrimine kadar yaşamı çoklu organizasyon seviyelerinde inceleyebilirler.Based on definition from: Bu nedenle, biyoloji içinde her biri araştırma sorularının doğası ve kullandıkları araçlarla tanımlanan çok sayıda alt disiplin vardır. Diğer bilim insanları gibi biyologlar da gözlem yapmak, sorular sormak, hipotezler üretmek, deneyler yapmak ve çevrelerindeki dünya hakkında sonuçlar çıkarmak için bilimsel yöntemi kullanırlar. Dünya üzerinde 3,7 milyar yıldan daha uzun bir süre önce ortaya çıkan yaşam son derece çeşitlidir. Biyologlar, arkea ve bakteriler gibi prokaryotik organizmalardan protistler, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar gibi ökaryotik organizmalara kadar çeşitli yaşam biçimlerini incelemeye ve sınıflandırmaya çalışmışlardır. Bu çeşitli organizmalar, biyofiziksel çevreleri aracılığıyla besin ve enerji döngüsünde özel roller oynadıkları bir ekosistemin biyolojik çeşitliliğine katkıda bulunurlar. == Tarih == Tıbbı da içeren bilimin en eski kökleri MÖ 3000 ila 1200 yıllarında Antik Mısır ve Mezopotamya'ya kadar uzanmaktadır. Onların katkıları antik Yunan doğa felsefesini şekillendirmiştir. Aristoteles (MÖ 384-322) gibi Antik Yunan filozofları biyolojik bilginin gelişimine büyük katkıda bulunmuşlardır. Biyolojik nedenselliği ve yaşamın çeşitliliğini araştırmıştır. Halefi Theophrastus, bitkilerin bilimsel olarak incelenmesine başlamıştır. Orta Çağ İslam dünyasında biyoloji üzerine yazan âlimler arasında Cahiz (781-869), botanik üzerine yazan Dîneverî (828-896) ve anatomi ve fizyoloji üzerine yazan Razi (865-925) yer alır. Tıp özellikle Yunan filozof geleneğinde çalışan İslam âlimleri tarafından iyi çalışılmış, doğa tarihi ise büyük ölçüde Aristotelesçi düşünceye dayanmıştır. Anton van Leeuwenhoek'un mikroskobu dramatik bir şekilde geliştirmesiyle biyoloji hızla gelişmeye başladı. O zaman bilim adamları spermatozoa, bakteri, infusoria ve mikroskobik yaşamın çeşitliliğini keşfettiler. Jan Swammerdam'ın araştırmaları entomolojiye yeni bir ilgi duyulmasına yol açtı ve mikroskobik diseksiyon ve boyama tekniklerinin geliştirilmesine yardımcı oldu. Mikroskopideki gelişmelerin biyolojik düşünce üzerinde derin bir etkisi olmuştur. 19. yüzyılın başlarında biyologlar hücrenin merkezi önemine işaret ettiler. 1838'de Schleiden ve Schwann, (1) organizmaların temel biriminin hücre olduğu ve (2) tek tek hücrelerin yaşamın tüm özelliklerine sahip olduğu yönündeki evrensel fikirleri desteklemeye başladılar, ancak (3) tüm hücrelerin diğer hücrelerin bölünmesinden meydana geldiği fikrine karşı çıkarak kendiliğinden oluşumu desteklemeye devam ettiler. Ancak Robert Remak ve Rudolf Virchow üçüncü ilkeyi somutlaştırmayı başardılar ve 1860'lara gelindiğinde biyologların çoğu hücre teorisinde birleşen üç ilkeyi de kabul etti. Bu arada, taksonomi ve sınıflandırma doğa tarihçilerinin odak noktası haline geldi. Carl Linnaeus 1735 yılında doğal dünya için temel bir taksonomi yayınladı ve 1750'lerde tüm türler için bilimsel isimler ortaya koydu.Mayr, Ernst. The Growth of Biological Thought, chapter 4 Georges-Louis Leclerc, türleri yapay kategoriler, canlı formları ise şekillendirilebilir olarak ele aldı, hatta ortak soy olasılığını öne sürdü.Mayr, Ernst. The Growth of Biological Thought, chapter 7 Ciddi evrimsel düşünce, tutarlı bir evrim teorisi sunan Jean-Baptiste Lamarck'ın çalışmalarıyla ortaya çıkmıştır.Gould, Stephen Jay. The Structure of Evolutionary Theory. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, 2002. . p. 187. İngiliz doğa bilimci Charles Darwin, Humboldt'un biyocoğrafi yaklaşımını, Lyell'in tekdüze jeolojisini, Malthus'un nüfus artışı üzerine yazılarını ve kendi morfolojik uzmanlığı ile kapsamlı doğa gözlemlerini birleştirerek doğal seçilime dayalı daha başarılı bir evrim teorisi oluşturdu; benzer akıl yürütme ve kanıtlar Alfred Russel Wallace'ın bağımsız olarak aynı sonuçlara ulaşmasını sağladı.Mayr, Ernst. The Growth of Biological Thought, chapter 10: "Darwin's evidence for evolution and common descent"; and chapter 11: "The causation of evolution: natural selection" Modern genetiğin temeli 1865 yılında Gregor Mendel'in çalışmalarıyla başlamıştır. Bu çalışma biyolojik kalıtımın ilkelerini ana hatlarıyla ortaya koymuştur. Ancak Mendel'in çalışmalarının önemi, modern sentezin, Darwinci evrim ile klasik genetiği uzlaştırmasıyla evrimin birleşik bir teori haline geldiği 20. yüzyılın başlarına kadar anlaşılamamıştır. 1940'larda ve 1950'lerin başında Alfred Hershey ve Martha Chase tarafından yapılan bir dizi deney, genler olarak bilinen özellik taşıyıcı birimleri barındıran kromozomların bileşeni olarak DNA'ya işaret etti. James Watson ve Francis Crick'in 1953'te DNA'nın çift sarmal yapısını keşfetmesiyle birlikte virüsler ve bakteriler gibi yeni model organizma türlerine odaklanılması, moleküler genetik çağına geçişi işaret etmiştir. 1950'lerden itibaren biyoloji, moleküler alanda büyük ölçüde genişlemiştir. DNA'nın kodonlar içerdiği anlaşıldıktan sonra genetik kod Har Gobind Khorana, Robert W. Holley ve Marshall Warren Nirenberg tarafından kırılmıştır. İnsan Genom Projesi 1990 yılında insan genomunun haritasını çıkarmak için başlatıldı. == Kimyasal temel == === Atomlar ve moleküller === Tüm organizmalar kimyasal elementlerden oluşur; oksijen, karbon, hidrojen ve azot tüm organizmaların kütlesinin çoğunu (%96), kalsiyum, fosfor, kükürt, sodyum, klor ve magnezyum ise geri kalanının tamamını oluşturur. Farklı elementler birleşerek yaşam için temel olan su gibi bileşikler oluşturabilir. Biyokimya, canlı organizmalar içindeki ve bunlarla ilgili kimyasal süreçlerin incelenmesidir. Moleküler biyoloji, moleküler sentez, modifikasyon, mekanizmalar ve etkileşimler dahil olmak üzere hücreler içindeki ve arasındaki biyolojik aktivitenin moleküler temelini anlamaya çalışan biyoloji dalıdır. === Su === Yaşam, yaklaşık 3,8 milyar yıl önce oluşan Dünya'nın ilk okyanusundan ortaya çıktı. O zamandan beri su, her organizmada en çok bulunan molekül olmaya devam etmektedir. Su, sulu bir çözelti oluşturmak için sodyum ve klorür iyonları veya diğer küçük moleküller gibi çözünen maddeleri çözebilen etkili bir çözücü olduğu için yaşam için önemlidir. Suda çözündükten sonra, bu çözünen maddelerin birbirleriyle temas etme olasılığı daha yüksektir ve bu nedenle yaşamı sürdüren kimyasal reaksiyonlarda yer alırlar. Moleküler yapısı bakımından su, iki hidrojen (H) atomunun bir oksijen (O) atomuna (H2O) polar kovalent bağlarla bağlanmasıyla oluşan bükülmüş bir şekle sahip küçük bir polar moleküldür. O-H bağları polar olduğundan, oksijen atomu hafif bir negatif yüke ve iki hidrojen atomu hafif bir pozitif yüke sahiptir. Suyun bu polar özelliği, hidrojen bağları yoluyla diğer su moleküllerini çekmesini sağlar ve bu da suyu kohezyon hale getirir. Yüzey gerilimi, sıvı yüzeyindeki moleküller arasındaki çekimden kaynaklanan kohezif kuvvetten kaynaklanır. Su aynı zamanda polar veya yüklü su dışı moleküllerin yüzeyine yapışabildiği için adeziftir. Su, sıvı olarak katı (veya buz) olduğundan daha yoğundur. Suyun bu benzersiz özelliği, buzun göletler, göller ve okyanuslar gibi sıvı suyun üzerinde yüzmesine ve böylece aşağıdaki sıvıyı yukarıdaki soğuk havadan yalıtmasına olanak tanır. Su, etanol gibi diğer çözücülerden daha yüksek bir özgül ısı kapasitesi sağlayarak enerjiyi emme kapasitesine sahiptir. Bu nedenle sıvı suyu, su buharına dönüştürmek üzere su molekülleri arasındaki hidrojen bağlarını kırmak için büyük miktarda enerjiye ihtiyaç vardır. Bir molekül olarak su tamamen kararlı değildir, çünkü her bir su molekülü tekrar bir su molekülüne dönüşmeden önce sürekli olarak hidrojen ve hidroksil iyonlarına ayrışır. Saf suda, hidrojen iyonlarının sayısı hidroksil iyonlarının sayısını dengeler (veya eşitler), bu da pH'ın nötr olmasıyla sonuçlanır. === Organik bileşikler === Organik bileşikler, hidrojen gibi başka bir elemente bağlı karbon içeren moleküllerdir. Su haricinde, her organizmayı oluşturan neredeyse bütün moleküller karbon içerir. Karbon, diğer dört atomla kovalent bağlar oluşturabilir ve bu da çeşitli, büyük ve karmaşık moleküller oluşturmasını sağlar. Örneğin, tek bir karbon atomu metanda olduğu gibi dört tek kovalent bağ, karbondioksitte (CO2) olduğu gibi iki adet ikili kovalent bağ veya karbonmonoksitte (CO) olduğu gibi üçlü kovalent bağ oluşturabilir. Ayrıca karbon, oktan gibi birbirine bağlı karbon-karbon bağlarından oluşan çok uzun zincirler veya glukoz gibi halka benzeri yapılar oluşturabilir. Organik bir molekülün en basit şekli, bir karbon atomu zincirine bağlanmış hidrojen atomlarından oluşan geniş bir organik bileşik ailesi olan hidrokarbondur. Bir hidrokarbon omurgası, oksijen (O), hidrojen (H), fosfor (P) ve kükürt (S) gibi diğer elementlerle ikame edilebilir ve bu da o bileşiğin kimyasal davranışını değiştirebilir. Bu elementleri (O-, H-, P- ve S-) içeren ve merkezi bir karbon atomuna veya iskeletine bağlanmış atom gruplarına fonksiyonel gruplar denir. Organizmalarda bulunabilen altı önemli fonksiyonel grup vardır: amino grubu, karboksil grubu, karbonil grubu, hidroksil grubu, fosfat grubu ve sülfhidril grubu. 1953 yılında Miller-Urey deneyi, organik bileşiklerin Dünya'nın erken dönemlerindeki koşulları taklit eden kapalı bir sistem içinde abiyotik olarak sentezlenebileceğini göstermiş, böylece karmaşık organik moleküllerin Dünya'nın erken dönemlerinde kendiliğinden ortaya çıkmış olabileceğini öne sürmüştür (bkz. abiyogenez). === Makromoleküller === Makromoleküller, daha küçük alt birimlerden veya monomerlerden oluşan büyük moleküllerdir. Monomerler; şekerler, amino asitler ve nükleotitleri içerir. Karbonhidratlar, şekerlerin monomerlerini ve polimerlerini içerir. Lipitler, polimerlerden oluşmayan tek makromolekül sınıfıdır. Büyük ölçüde polar olmayan ve hidrofobik (su itici) maddeler olan steroidleri, fosfolipitleri ve yağları içerir. Proteinler makromoleküllerin en çeşitlisidir. Enzimleri, taşıma proteinlerini, büyük sinyal moleküllerini, antikorları ve yapısal proteinleri içerirler. Bir proteinin temel birimi (veya monomeri) bir amino asittir. Proteinlerde yirmi amino asit kullanılır. Nükleik asitler, nükleotit polimerleridir. İşlevleri kalıtsal bilgiyi depolamak, iletmek ve ifade etmektir. == Hücreler == Hücre teorisi, hücrelerin yaşamın temel birimleri olduğunu, tüm canlıların bir veya daha fazla hücreden oluştuğunu ve tüm hücrelerin hücre bölünmesi yoluyla önceden var olan hücrelerden meydana geldiğini belirtir. Çoğu hücre çok küçüktür, çapları 1 ile 100 mikrometre arasında değişir ve bu nedenle yalnızca ışık veya elektron mikroskobu altında görülebilir. Genel olarak iki tür hücre vardır: çekirdek içeren ökaryotik hücreler ve çekirdek içermeyen prokaryotik hücreler. Prokaryotlar bakteri gibi tek hücreli organizmalardır, ökaryotlar ise tek hücreli veya çok hücreli olabilir. Çok hücreli organizmalarda, organizmanın vücudundaki her hücre nihayetinde döllenmiş bir yumurtadaki tek bir hücreden türemiştir. === Hücre yapısı === bağlantı=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Biological_cell.svg|sağ|küçükresim|Çeşitli organelleri gösteren bir hayvan hücresinin yapısı Her hücre, sitoplazmasını hücre dışı boşluktan ayıran bir hücre zarı içinde yer alır. Bir hücre zarı, çeşitli sıcaklıklarda akışkanlıklarını korumak için fosfolipitler arasında yer alan kolesteroller de dahil olmak üzere çift katlı lipit katmanından oluşur. Hücre zarları yarı geçirgendir; oksijen, karbondioksit ve su gibi küçük moleküllerin geçmesine izin verirken daha büyük moleküllerin ve iyonlar gibi yüklü parçacıkların hareketini kısıtlar. Hücre zarları ayrıca, zar taşıyıcıları olarak hizmet eden zar boyunca giden integral zar proteinleri ve hücre zarının dış tarafına gevşek bir şekilde bağlanan ve hücreyi şekillendiren enzimler olarak hareket eden periferik proteinler de dahil olmak üzere zar proteinleri içerir. Hücre zarları hücre adezyonu, elektrik enerjisinin depolanması ve hücre sinyalizasyonu gibi çeşitli hücresel süreçlerde yer alır ve hücre duvarı, glikokaliks ve hücre iskeleti gibi çeşitli hücre dışı ve içi yapılar için bağlantı yüzeyi görevi görür. bağlantı=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Plant_cell_structure- en.svg|sol|küçükresim|Bir bitki hücresinin yapısı Bir hücrenin sitoplazması içinde proteinler ve nükleik asitler gibi birçok biyomolekül bulunur. Biyomoleküllere ek olarak, ökaryotik hücreler, kendi lipit çift tabakalarına sahip olan veya uzamsal olarak birimler olan organel adı verilen özel yapılara sahiptir. Bu organeller, hücrenin DNA'sının çoğunu içeren hücre çekirdeğini veya hücresel süreçlere güç sağlamak için adenozin trifosfat (ATP) üreten mitokondriyi içerir. Endoplazmik retikulum ve Golgi aygıtı gibi diğer organeller sırasıyla proteinlerin sentezinde ve paketlenmesinde rol oynar. Proteinler gibi biyomoleküller, bir başka özelleşmiş organel olan lizozomlar tarafından yutulabilir. Bitki hücreleri, bitki hücresine destek sağlayan bir hücre duvarı, şeker üretmek için güneş ışığı enerjisini toplayan kloroplastlar ve bitki tohumlarının çoğaltılması ve parçalanmasında yer almanın yanı sıra depolama ve yapısal destek sağlayan kofullar gibi onları hayvan hücrelerinden ayıran ek organellere sahiptir. Ökaryotik hücreler ayrıca mikrotübüller, ara filamentler ve mikrofilamentlerden oluşan hücre iskeletine sahiptir; bunların tümü hücreye destek sağlar ve hücre ile organellerinin hareketinde rol oynar. Yapısal bileşimleri açısından mikrotübüller tübülinden (örneğin α-tubulin ve β-tubulin) oluşurken ara filamentler fibröz proteinlerden oluşur. Mikrofilamentler, diğer protein iplikleriyle etkileşime giren aktin moleküllerinden oluşur. === Metabolizma === Tüm hücreler, hücresel süreçleri sürdürebilmek için enerjiye ihtiyaç duyar. Metabolizma, bir organizmadaki kimyasal reaksiyonlar bütünüdür. Metabolizmanın üç ana amacı şunlardır: hücresel süreçleri yürütmek için gıdanın enerjiye dönüştürülmesi; gıda/yakıtın monomer yapı taşlarına dönüştürülmesi; ve metabolik atıkların ortadan kaldırılması. Enzim katalizli bu reaksiyonlar organizmaların büyümesini ve çoğalmasını, yapılarını korumasını ve çevrelerine tepki vermesini sağlar. Metabolik reaksiyonlar katabolik - bileşiklerin parçalanması (örneğin, glikozun hücresel solunumla piruvata parçalanması); veya anabolik - bileşiklerin oluşturulması (sentez) (proteinler, karbonhidratlar, lipitler ve nükleik asitler gibi) olarak kategorize edilebilir. Genellikle katabolizma enerji açığa çıkarır ve anabolizma enerji tüketir. Metabolizmanın kimyasal reaksiyonları, bir kimyasalın bir dizi adımla başka bir kimyasala dönüştürüldüğü ve her adımın belirli bir enzim tarafından kolaylaştırıldığı metabolik yollar halinde düzenlenir. Enzimler metabolizma için çok önemlidir, çünkü organizmaların enerji gerektiren ve kendiliğinden gerçekleşmeyecek reaksiyonları, enerji açığa çıkaran spontane reaksiyonlara bağlayarak yürütmelerini sağlarlar. Enzimler, reaktanları ürünlere dönüştürmek için gereken aktivasyon enerjisi miktarını azaltarak katalizör görevi görürler - bir reaksiyonun daha hızlı ilerlemesini sağlarlar. Enzimler ayrıca, örneğin hücrenin çevresindeki değişikliklere veya diğer hücrelerden gelen sinyallere yanıt olarak bir metabolik reaksiyonun hızının düzenlenmesine de izin verir. === Hücresel solunum === Hücresel solunum, besinlerden gelen kimyasal enerjiyi adenozin trifosfata (ATP) dönüştürmek ve ardından atık ürünleri serbest bırakmak için hücrelerde gerçekleşen bir dizi metabolik reaksiyon ve süreçtir. Solunumda yer alan reaksiyonlar, büyük molekülleri daha küçük moleküllere ayırarak enerji açığa çıkaran katabolik reaksiyonlardır. Solunum, bir hücrenin hücresel aktiviteyi beslemek için kimyasal enerji açığa çıkarmasının temel yollarından biridir. Genel reaksiyon, bazıları redoks reaksiyonları olan bir dizi biyokimyasal adımda gerçekleşir. Hücresel solunum teknik olarak bir yanma reaksiyonu olsa da bir dizi reaksiyondan yavaş ve kontrollü enerji salınımı nedeniyle bir hücrede gerçekleştiğinde açıkça bir yanma reaksiyonuna benzemez. Glukoz formundaki şeker, hayvan ve bitki hücreleri tarafından solunumda kullanılan ana besindir. Oksijen içeren hücresel solunuma aerobik solunum denir ve dört aşaması vardır: glikoliz, sitrik asit döngüsü (veya Krebs döngüsü), elektron taşıma zinciri ve oksidatif fosforilasyon. Glikoliz, glukozun iki pirüvata dönüştürüldüğü ve aynı anda iki net ATP molekülünün üretildiği sitoplazmada meydana gelen metabolik bir süreçtir. Her bir piruvat daha sonra piruvat dehidrojenaz kompleksi tarafından asetil-KoA'ya oksitlenir ve bu da NADH ve karbondioksit üretir. Asetil-KoA, mitokondriyal matriks içinde gerçekleşen sitrik asit döngüsüne girer. Döngünün sonunda, 1 glukozdan (veya 2 piruvattan) elde edilen toplam verim 6 NADH, 2 FADH2 ve 2 ATP molekülüdür. Son olarak, bir sonraki aşama, ökaryotlarda mitokondriyal kristada meydana gelen oksidatif fosforilasyondur. Oksidatif fosforilasyon, elektronları bir kompleksten diğerine aktaran ve böylece protonların (hidrojen iyonları) iç mitokondriyal membran boyunca pompalanmasına (kemiosmoz) bağlanan NADH ve FADH2'den enerji açığa çıkaran dört protein kompleksi serisi olan elektron taşıma zincirini içerir ve bu da bir proton hareket gücü oluşturur. Proton hareket gücünden gelen enerji, ATP sentaz enzimini ADP'leri fosforile ederek daha fazla ATP sentezlemesi için harekete geçirir. Elektron transferi, son elektron alıcısı olan moleküler oksijen ile sona erer. Eğer oksijen mevcut olmasaydı, pirüvat hücresel solunumla metabolize olmaz ancak bir fermantasyon sürecine girerdi. Piruvat mitokondriyona taşınmaz ancak sitoplazmada kalır ve burada hücreden uzaklaştırılabilecek atık ürünlere dönüştürülür. Bu, elektron taşıyıcılarının tekrar glikoliz yapabilmeleri için oksitlenmesi ve fazla piruvatın uzaklaştırılması amacına hizmet eder. Fermantasyon NADH'yi NAD+'ya okside eder, böylece glikolizde yeniden kullanılabilir. Oksijen yokluğunda, fermantasyon sitoplazmada NADH birikmesini önler ve glikoliz için NAD+ sağlar. Bu atık ürün organizmaya bağlı olarak değişir. İskelet kaslarında atık ürün laktik asittir. Bu tür fermantasyona laktik asit fermantasyonu denir. Yorucu egzersizlerde, enerji talepleri enerji arzını aştığında, solunum zinciri NADH tarafından birleştirilen tüm hidrojen atomlarını işleyemez. Anaerobik glikoliz sırasında, hidrojen çiftleri piruvat ile birleşerek laktat oluşturduğunda NAD+ yeniden üretilir. Laktat oluşumu, tersinir bir reaksiyonda laktat dehidrojenaz tarafından katalize edilir. Laktat ayrıca karaciğer glikojeni için dolaylı bir öncü olarak da kullanılabilir. İyileşme sırasında, oksijen kullanılabilir hale geldiğinde, NAD+ ATP oluşturmak için laktattan gelen hidrojene bağlanır. Mayada atık ürünler etanol ve karbondioksittir. Bu fermantasyon türü alkolik fermantasyon veya etanol fermantasyonu olarak bilinir. Bu süreçte üretilen ATP, oksijen gerektirmeyen substrat düzeyinde fosforilasyon ile yapılır. === Fotosentez === Fotosentez, bitkiler ve diğer organizmalar tarafından ışınım enerjisini kimyasal enerjiye dönüştürmek için kullanılan ve daha sonra hücresel solunum yoluyla organizmanın metabolik faaliyetlerini beslemek için serbest bırakılabilen bir süreçtir. Bu kimyasal enerji, karbondioksit ve sudan sentezlenen şekerler gibi karbonhidrat moleküllerinde depolanır. Çoğu durumda oksijen atık ürün olarak açığa çıkar. Çoğu bitki, alg ve siyanobakteri, Dünya atmosferinin oksijen içeriğinin üretilmesinden ve korunmasından büyük ölçüde sorumlu olan fotosentezi gerçekleştirir ve Dünya'daki yaşam için gerekli enerjinin çoğunu sağlar. Fotosentezin dört aşaması vardır: Işık emilimi, elektron taşınımı, ATP sentezi ve karbon fiksasyonu. Işık emilimi fotosentezin ilk adımıdır ve ışık enerjisi tilakoid zarlardaki proteinlere bağlı klorofil pigmentleri tarafından emilir. Emilen ışık enerjisi, elektronları bir donörden (su) birincil elektron alıcısına, Q olarak adlandırılan bir kinona çıkarmak için kullanılır. İkinci aşamada elektronlar, fotosistem I (PSI) adı verilen bir protein kompleksinde gerçekleşen bir işlem olan NADPH'ye indirgenen genellikle NADP+'nin oksitlenmiş formu olan son bir elektron alıcısına ulaşana kadar kinon birincil elektron alıcısından bir dizi elektron taşıyıcısı aracılığıyla hareket eder. Elektronların taşınması, protonların (veya hidrojenin) stromadan tilakoid membrana hareketiyle bağlantılıdır, bu da hidrojen lümende stromaya göre daha konsantre hale geldikçe membran boyunca bir pH gradyanı oluşturur. Bu, aerobik solunumda iç mitokondriyal membran boyunca üretilen proton-motor gücüne benzer. Fotosentezin üçüncü aşamasında, protonların ATP sentaz aracılığıyla tilakoid lümenden stromaya konsantrasyon gradyanlarından aşağı hareketi, aynı ATP sentaz tarafından ATP sentezine bağlanır. Sırasıyla ikinci ve üçüncü aşamalardaki ışığa bağlı reaksiyonlar tarafından üretilen NADPH ve ATP'ler, Calvin döngüsü adı verilen ışıktan bağımsız (veya karanlık) reaksiyonlar dizisinde atmosferik karbondioksiti ribuloz bisfosfat (RuBP) gibi mevcut organik karbon bileşiklerine sabitleyerek glikoz sentezini yönlendirmek için enerji ve elektron sağlar. === Hücre sinyalizasyonu === Hücre sinyalizasyonu (veya iletişimi), hücrelerin sinyalleri alma, işleme ve çevresiyle ve kendisiyle iletme yeteneğidir. Sinyaller ışık, elektriksel uyarılar ve ısı gibi kimyasal olmayan sinyaller olabileceği gibi, başka bir hücrenin hücre zarında gömülü olarak bulunan veya bir hücrenin derinliklerinde yer alan reseptörlerle etkileşime giren kimyasal sinyaller (veya ligandlar) de olabilir. Genel olarak dört tür kimyasal sinyal vardır: otokrin, parakrin, jukstakrin ve hormonlar. Otokrin sinyalizasyonda, ligand onu salan hücreyi etkiler. Örneğin tümör hücreleri, kendi bölünmelerini başlatan sinyaller salgıladıkları için kontrolsüz bir şekilde çoğalabilirler. Parakrin sinyalizasyonda, ligand yakındaki hücrelere yayılır ve onları etkiler. Örneğin, nöron adı verilen beyin hücreleri, başka bir nöron veya kas hücresi gibi bitişik bir hücre üzerindeki bir reseptöre bağlanmak için sinaptik bir yarık boyunca yayılan nörotransmitter adı verilen ligandları serbest bırakır. Jukstakrin sinyalizasyonda, sinyal veren ve yanıt veren hücreler arasında doğrudan temas vardır. Son olarak, hormonlar, hedef hücrelerine ulaşmak için hayvanların dolaşım sistemleri veya bitkilerin vasküler sistemleri boyunca yolculuk eden ligandlardır. Bir ligand bir reseptöre bağlandığında, reseptörün türüne bağlı olarak başka bir hücrenin davranışını etkileyebilir. Örneğin, inotropik bir reseptöre bağlanan nörotransmitterler hedef hücrenin uyarılabilirliğini değiştirebilir. Diğer reseptör türleri arasında protein kinaz reseptörleri (örneğin, insülin hormonu reseptörü) ve G proteinine bağlı reseptörler bulunur. G proteini kenetli reseptörlerin aktivasyonu ikinci haberci kaskadlarını başlatabilir. Kimyasal veya fiziksel bir sinyalin bir dizi moleküler olay olarak bir hücre boyunca iletildiği sürece sinyal transdüksiyonu denir. === Hücre döngüsü === Hücre döngüsü, bir hücrede gerçekleşen ve hücrenin iki yavru hücreye bölünmesine neden olan bir dizi olaydır. Bu olaylar, DNA'sının ve bazı organellerinin çoğalmasını ve ardından hücre bölünmesi adı verilen bir süreçte sitoplazmasının iki yavru hücreye ayrılmasını içerir. Ökaryotlarda (yani hayvan, bitki, mantar ve protist hücrelerinde) iki farklı hücre bölünmesi tipi vardır: mitoz ve mayoz. Mitoz, çoğaltılmış kromozomların iki yeni çekirdeğe ayrıldığı hücre döngüsünün bir parçasıdır. Hücre bölünmesi, toplam kromozom sayısının korunduğu genetik olarak özdeş hücrelerin ortaya çıkmasını sağlar. Genel olarak mitozdan (çekirdeğin bölünmesi) önce interfazın S aşaması (DNA'nın kopyalandığı) gelir ve genellikle bunu telofaz ve sitokinez izler; bu da bir hücrenin sitoplazmasını, organellerini ve hücre zarını, bu hücresel bileşenlerin kabaca eşit paylarını içeren iki yeni hücreye böler. Mitozun farklı aşamaları hep birlikte bir hayvan hücre döngüsünün mitotik aşamasını tanımlar - ana hücrenin genetik olarak özdeş iki yavru hücreye bölünmesi. Hücre döngüsü, tek hücreli döllenmiş bir yumurtanın olgun bir organizmaya dönüşmesinin yanı sıra saç, deri, kan hücreleri ve bazı iç organların yenilendiği hayati bir süreçtir. Hücre bölünmesinden sonra, yavru hücrelerin her biri yeni bir döngünün interfazına başlar. Mitozun aksine mayoz, bir tur DNA replikasyonunun ardından iki bölünme geçirerek dört haploid yavru hücre ile sonuçlanır. Homolog kromozomlar ilk bölünmede (mayoz I) ayrılır ve kardeş kromatidler ikinci bölünmede (mayoz II) ayrılır. Bu hücre bölünme döngülerinin her ikisi de yaşam döngülerinin bir noktasında eşeyli üreme sürecinde kullanılır. Her ikisinin de son ökaryotik ortak atada mevcut olduğuna inanılmaktadır. Prokaryotlar (yani arkea ve bakteriler) da hücre bölünmesi (veya ikili fisyon) geçirebilir. Ökaryotlardaki mitoz ve mayoz süreçlerinden farklı olarak, prokaryotlarda ikili fisyon hücre üzerinde bir iğ aparatı oluşmadan gerçekleşir. İkili bölünmeden önce, bakterideki DNA sıkıca sarılmıştır. Sarmalı çözüldükten ve çoğaldıktan sonra, bölünmeye hazırlanmak için boyutu arttıkça bakterinin ayrı kutuplarına çekilir. Bakteriyi ayırmak için yeni bir hücre duvarının büyümesi başlar. (FtsZ polimerizasyonu ve "Z halkası" oluşumu ile tetiklenir) Yeni hücre duvarı (septum) tamamen gelişir ve bakterinin tamamen bölünmesiyle sonuçlanır. Yeni yavru hücreler sıkıca sarılmış DNA çubuklarına, ribozomlara ve plazmidlere sahiptir. == Genetik == === Kalıtım === Genetik, kalıtım üzerine yapılan bilimsel bir çalışmadır. Özellikle Mendel kalıtımı, genlerin ve özelliklerin ebeveynlerden yavrulara aktarıldığı süreçtir. Birkaç prensibi vardır. Bunlardan ilki, genetik özelliklerin, yani alellerin birbirinden ayrı olduğu ve her biri iki ebeveynden birinden miras alınan alternatif formlara sahip olduğudur (örneğin, mor ile beyaz veya uzun ile cüce). Bazı alellerin baskın, diğerlerinin ise çekinik olduğunu belirten baskınlık ve tekdüzelik yasasına göre; en az bir baskın alele sahip bir organizma, bu baskın alelin fenotipini sergileyecektir. Gamet oluşumu sırasında, her gen için aleller ayrışır, böylece her gamet her gen için yalnızca bir alel taşır. Heterozigotik bireyler eşit sıklıkta iki alele sahip gametler üretir. Son olarak, bağımsız çeşitlilik yasası, farklı özellikteki genlerin, gametlerin oluşumu sırasında bağımsız olarak ayrışabileceğini, yani genlerin bağlantısız olduğunu belirtir. Bu kuralın bir istisnası, cinsiyete bağlı olan özellikleri içerir. Baskın bir fenotipe sahip bir organizmanın altta yatan genotipini deneysel olarak belirlemek için test çaprazlamaları yapılabilir. Bir test çaprazlamasının sonuçlarını tahmin etmek için bir Punnett karesi kullanılabilir. Genlerin kromozomlar üzerinde bulunduğunu belirten kromozom kalıtım teorisi, Thomas Hunt Morgan'ın meyve sinekleriyle yaptığı ve bu böceklerde göz rengi ile cinsiyet arasındaki bağlantıyı ortaya koyan deneylerle desteklenmiştir. === Genler ve DNA === küçükresim| Bazlar iki spiral DNA ipliği arasında uzanır. Gen, bir organizmanın biçimini veya işlevini kontrol eden genetik bilgiyi taşıyan bir deoksiribonükleik asit (DNA) bölgesine karşılık gelen bir kalıtım birimidir. DNA, çift sarmal oluşturmak üzere birbiri etrafında sarılan iki polinükleotit zincirinden oluşur. Ökaryotlarda doğrusal kromozomlar, prokaryotlarda ise dairesel kromozomlar halinde bulunur. Bir hücredeki kromozom kümesi topluca genom olarak bilinir. Ökaryotlarda DNA esas olarak hücre çekirdeğinde bulunur. Prokaryotlarda DNA nükleoit içinde tutulur. Genetik bilgi genler içinde tutulur ve bir organizmadaki tüm topluluğa genotip denir. DNA replikasyonu, her bir ipliğin yeni bir DNA ipliği için şablon görevi gördüğü yarı korunumlu bir süreçtir. Mutasyonlar DNA'daki kalıtsal değişikliklerdir. Düzeltme okuması ile düzeltilmeyen replikasyon hatalarının bir sonucu olarak kendiliğinden ortaya çıkabilir veya bir kimyasal (örneğin, nitröz asit, benzopiren) veya radyasyon (örneğin, x-ışını, gama ışını, ultraviyole radyasyon, kararsız izotoplar tarafından yayılan parçacıklar) gibi çevresel bir mutajen tarafından indüklenebilirler. Mutasyonlar, işlev kaybı, işlev kazanımı ve koşullu mutasyonlar gibi fenotipik etkilere yol açabilir. Bazı mutasyonlar, evrim için genetik varyasyon kaynağı olduklarından faydalıdır. Diğerleri ise hayatta kalmak için gerekli genlerin işlev kaybına yol açmaları halinde zararlıdır. Kanserojenler gibi mutajenlerden genellikle halk sağlığı politikası hedefleri doğrultusunda kaçınılır. === Gen ifadesi === Gen ifadesi, DNA'da kodlanmış bir genotipin bir organizmanın vücudundaki proteinlerde gözlemlenebilir bir fenotipe yol açtığı moleküler süreçtir. Bu süreç, 1958 yılında Francis Crick tarafından formüle edilen moleküler biyolojinin merkezi dogması ile özetlenmektedir. Merkezi dogmaya göre genetik bilgi DNA'dan RNA'ya ve oradan da proteine akar. İki gen ifade süreci vardır: transkripsiyon (DNA'dan RNA'ya) ve translasyon (RNA'dan proteine). === Gen düzenlenmesi === Gen ifadesinin çevresel faktörler tarafından ve gelişimin farklı aşamalarında düzenlenmesi, transkripsiyon, RNA ekleme, translasyon ve bir proteinin translasyon sonrası modifikasyonu gibi sürecin her adımında gerçekleşebilir. Gen ifadesi, transkripsiyon faktörleri olarak adlandırılan iki tip düzenleyici proteinden promotöre yakınlığı veya promotördeki DNA dizisine bağlandığına bağlı olarak pozitif veya negatif düzenlemeden etkilenebilir. Aynı promotörü paylaşan bir gen kümesine operon denir ve çoğunlukla prokaryotlarda ve bazı alt ökaryotlarda (örneğin Caenorhabditis elegans) bulunur. Gen ifadesinin pozitif düzenlenmesinde, aktivatör, promotörün yakınındaki veya promotördeki diziye bağlandığında transkripsiyonu uyaran transkripsiyon faktörüdür. Negatif düzenleme, represör adı verilen başka bir transkripsiyon faktörü, transkripsiyonu önlemek için bir operonun parçası olan operatör adı verilen bir DNA dizisine bağlandığında meydana gelir. Represörler, indükleyici adı verilen bileşikler (örneğin allolaktoz) tarafından inhibe edilebilir ve böylece transkripsiyonun gerçekleşmesine izin verilir. Neredeyse sürekli aktif olan konstitütif genlerin aksine, indükleyiciler tarafından aktive edilebilen spesifik genlere indüklenebilir genler denir. Her ikisinin aksine, yapısal genler gen düzenlemesinde yer almayan proteinleri kodlar. Promoteri içeren düzenleyici olaylara ek olarak, gen ifadesi, ökaryotik hücrelerde bulunan bir DNA ve protein kompleksi olan kromatindeki epigenetik değişikliklerle de düzenlenebilir. === Genler, gelişim ve evrim === Gelişim, çok hücreli bir organizmanın (bitki veya hayvan) tek bir hücreden başlayarak bir dizi değişim geçirdiği ve yaşam döngüsünün karakteristiği olan çeşitli formlara büründüğü süreçtir. Gelişimin altında yatan dört temel süreç vardır: belirleme, farklılaşma, morfogenez ve büyüme. Belirleme, bir hücrenin gelişimsel kaderini belirler ve bu kader gelişim sırasında daha kısıtlayıcı hale gelir. Farklılaşma, kök hücreler gibi daha az özelleşmiş hücrelerden özelleşmiş hücrelerin oluşması sürecidir.Slack, J.M.W. (2013) Essential Developmental Biology. Wiley-Blackwell, Oxford. Kök hücreler, çeşitli hücre türlerine farklılaşabilen ve aynı kök hücreden daha fazla üretmek için süresiz olarak çoğalabilen farklılaşmamış veya kısmen farklılaşmış hücrelerdir. Hücresel farklılaşma bir hücrenin boyutunu, şeklini, membran potansiyelini, metabolik aktivitesini ve sinyallere duyarlılığını önemli ölçüde değiştirir ve bunlar büyük ölçüde gen ifadesi ve epigenetikteki yüksek kontrollü değişikliklere bağlıdır. Birkaç istisna dışında, hücresel farklılaşma neredeyse hiçbir zaman DNA dizisinin kendisinde bir değişiklik içermez. Bu nedenle, farklı hücreler aynı genoma sahip olmalarına rağmen çok farklı fiziksel özelliklere sahip olabilirler. Morfogenez veya vücut formunun gelişimi, gen ifadesindeki uzamsal farklılıkların sonucudur. Bir organizmanın genomunda bulunan ve gelişimsel- genetik araç seti olarak adlandırılan genlerin küçük bir kısmı o organizmanın gelişimini kontrol eder. Bu araç seti genleri, şubeler arasında yüksek oranda korunur, yani çok eski ve geniş ölçüde ayrılmış hayvan gruplarında çok benzerdirler. Araç genlerinin konuşlandırılmasındaki farklılıklar vücut planını ve vücut parçalarının sayısını, kimliğini ve düzenini etkiler. En önemli araç genleri arasında Hox genleri yer alır. Hox genleri, yılanların birçok omuru gibi tekrar eden parçaların, gelişmekte olan bir embriyo veya larvada nerede büyüyeceğini belirler. == Evrim == === Evrimsel süreçler === Evrim, biyolojide merkezi bir düzenleyici kavramdır. Birbirini izleyen nesiller boyunca popülasyonların kalıtsal özelliklerinde meydana gelen değişimdir. Yapay seçilimde, hayvanlar belirli özellikler için seçici olarak yetiştirilirdi. Özelliklerin kalıtsal olduğu, popülasyonların çeşitli özelliklerin karışımını içerdiği ve üremenin herhangi bir popülasyonu artırabildiği göz önüne alındığında, Darwin, doğal dünyada, belirli özellikler için seçimde insanların rolünü oynayanın doğa olduğunu savundu. Darwin, çevrelerine daha iyi adapte olmuş kalıtsal özelliklere sahip bireylerin hayatta kalma ve diğer bireylerden daha fazla yavru üretme olasılığının daha yüksek olduğu sonucuna varmıştır. Ayrıca bunun, birbirini izleyen nesiller boyunca olumlu özelliklerin birikmesine yol açacağı ve böylece organizmalar ile çevreleri arasındaki uyumu artıracağı sonucuna varmıştır.Darwin, Charles (1859). On the Origin of Species, John Murray. === Türleşme === Tür, birbiriyle çiftleşen bir grup organizmadır ve türleşme, bir soyun birbirinden bağımsız olarak evrimleşmesi sonucunda iki soya ayrılması sürecidir. Türleşmenin gerçekleşmesi için üreme izolasyonunun olması gerekir. Üreme izolasyonu, Bateson-Dobzhansky-Muller modelinde tanımlandığı gibi genler arasındaki uyumsuzluklardan kaynaklanabilir. Üreme izolasyonu da genetik farklılaşmayla birlikte artma eğilimindedir. Türleşme, allopatrik türleşme olarak bilinen bir süreç olan atasal bir türü bölen fiziksel engeller olduğunda meydana gelebilir. === Filogeni === küçükresim|450x450pik|Bakteri, arke ve ökaryotların alanlarını gösteren filogenetik ağaç Filogeni, belirli bir organizma grubunun veya genlerinin evrimsel geçmişidir. Organizmalar veya genleri arasındaki soy çizgilerini gösteren bir diyagram olan filogenetik bir ağaç kullanılarak temsil edilebilir. Bir ağacın zaman ekseninde çizilen her çizgi, belirli bir türün veya popülasyonun soyundan gelen yeni bir soyu temsil eder. Bir soy ikiye ayrıldığında, filogenetik ağaç üzerinde bir çatal veya bölünme olarak temsil edilir. Filogenetik ağaçlar, farklı türlerin karşılaştırılması ve gruplandırılması için temel oluşturur. Ortak bir atadan miras kalan bir özelliği paylaşan farklı türler, homolog özelliklere (veya sinapomorfi) sahip olarak tanımlanır.) Filogeni, biyolojik sınıflandırmanın temelini oluşturur. Bu sınıflandırma sistemi sıralamaya dayalıdır; en üst sıradaki üst âlemin ardından âlem, şube, sınıf, takım, familya, cins ve tür gelir. Tüm organizmalar üç üst alemden birine ait olarak sınıflandırılabilir: Arkea (aslen Archaebacteria); bakteriler (aslen eubacteria) veya ökaryot (protist, mantar, bitki ve hayvan âlemlerini içerir). === Yaşamın tarihi === Dünya üzerindeki yaşamın tarihi, organizmaların yaşamın ilk ortaya çıkışından günümüze kadar nasıl evrimleştiğinin izini sürer. Dünya yaklaşık 4,5 milyar yıl önce oluşmuştur ve hem yaşayan hem de soyu tükenmiş olan Dünya üzerindeki tüm yaşam, yaklaşık 3,5 milyar yıl önce yaşamış olan son evrensel ortak atadan türemiştir. Jeologlar, ilk üçü topluca Prekambriyen olarak bilinen ve yaklaşık 4 milyar yıl süren dört çağdan (Hadeen, Arkeen, Proterozoik ve Fanerozoyik) başlayarak Dünya tarihini ana bölümlere ayıran jeolojik bir zaman ölçeği geliştirmişlerdir. Her çağ kendi içinde dönemlere ayrılabilir; 539 milyon yıl önce başlayan Fanerozoik çağ Paleozoyik, Mezozoyik ve Senozoyik çağlara bölünmüştür. Bu üç dönem birlikte on bir dönemi (Kambriyen, Ordovisiyen, Silüriyen, Devoniyen, Karbonifer, Permiyen, Triyas, Jura, Kretase, Tersiyer ve Kuvaterner) kapsamaktadır. Günümüzde bilinen tüm türler arasındaki benzerlikler, bunların ortak atalarından evrim süreci yoluyla farklılaştıklarını göstermektedir. Biyologlar genetik kodun her yerde bulunmasını tüm bakteri, arke ve ökaryotlar için evrensel ortak soyun kanıtı olarak görmektedir. Bir arada var olan bakteri ve arkelerden oluşan mikrobiyal matlar, erken Arkeen çağında baskın yaşam biçimiydi ve erken evrimdeki önemli adımların çoğunun bu ortamda gerçekleştiği düşünülmektedir. Ökaryotlara dair en eski kanıtlar 1,85 milyar yıl öncesine aittir ve daha önce de mevcut olsalar da metabolizmalarında oksijen kullanmaya başladıklarında çeşitlenmeleri hızlanmıştır. Daha sonra, yaklaşık 1,7 milyar yıl önce, özelleşmiş işlevleri yerine getiren farklılaşmış hücrelerle birlikte çok hücreli organizmalar ortaya çıkmaya başlamıştır. Alg benzeri çok hücreli kara bitkileri yaklaşık 1 milyar yıl öncesine kadar tarihlendirilse de kanıtlar mikroorganizmaların en az 2,7 milyar yıl önce en eski karasal ekosistemleri oluşturduğunu göstermektedir. Mikroorganizmaların Ordovisiyen döneminde kara bitkilerinin ortaya çıkmasına zemin hazırladığı düşünülmektedir. Kara bitkileri o kadar başarılı olmuştur ki Geç Devoniyen yok oluşu olayına katkıda bulundukları düşünülmektedir. Ediyakaran biyotası Ediaykaran döneminde ortaya çıkarken, omurgalılar, diğer modern şubelerin çoğu ile birlikte yaklaşık 525 milyon yıl önce Kambriyen patlaması sırasında ortaya çıkmıştır. Permiyen döneminde, memelilerin ataları da dahil olmak üzere sinapsitler karaya hakim oldu, ancak bu grubun çoğu 252 milyon yıl önce Permiyen-Triyas yok oluşu olayında yok oldu. Bu felaketin ardından yaşanan toparlanma sürecinde, arkozorlar en bol bulunan kara omurgalıları haline gelmiş; bir arkozor grubu olan dinozorlar Jura ve Kretase dönemlerine hakim olmuştur. Kretase-Paleojen yok oluşu olayının 66 milyon yıl önce kuş olmayan dinozorları öldürmesinin ardından, memeliler boyut ve çeşitlilik açısından hızla artmıştır. Bu tür kitlesel yok oluşlar, yeni organizma gruplarının çeşitlenmesi için fırsatlar sağlayarak evrimi hızlandırmış olabilir. == Çeşitlilik == === Bakteriler ve Arkealar === Bakteriler, prokaryotik mikroorganizmaların geniş bir üst âlemini oluşturan bir hücre türüdür. Tipik olarak birkaç mikrometre uzunluğunda olan bakteriler, kürelerden çubuklara ve spirallere kadar değişen çeşitli şekillere sahiptir. Bakteriler Dünya'da ortaya çıkan ilk yaşam formları arasındadır ve habitatların çoğunda bulunurlar. Bakteriler toprakta, suda, asidik kaplıcalarda, radyoaktif atıklarda ve yer kabuğunun derin biyosferinde yaşarlar. Bakteriler ayrıca bitki ve hayvanlarla simbiyotik ve parazit ilişkiler içinde yaşarlar. Bakterilerin çoğu karakterize edilmemiştir ve bakteriyel şubelerin sadece yüzde 27'sinin laboratuvarda yetiştirilebilen türleri vardır. Arkealar, prokaryotik hücrelerin diğer üst âlemini oluşturur ve başlangıçta bakteri olarak sınıflandırılmış ve kullanımdan düşmüş bir terim olan arkebakteri (Archaebacteria âleminde) adını almıştır. Arkeal hücreler, onları diğer iki üst âlem olan bakteriler ve ökaryotlardan ayıran benzersiz özelliklere sahiptir. Arkealar ayrıca birden fazla tanınmış şubeye ayrılır. Haloquadratum walsbyi'nin düz ve kare hücreleri gibi birkaç arkea çok farklı şekillere sahip olsa da arkea ve bakteriler genellikle boyut ve şekil bakımından benzerdir. Bakterilerle olan bu morfolojik benzerliğe rağmen, arkealar, özellikle transkripsiyon ve translasyonda yer alan enzimler için ökaryotlarla daha yakından ilişkili genlere ve çeşitli metabolik yollara sahiptir. Arkeal biyokimyanın diğer yönleri benzersizdir, örneğin hücre zarlarında arkeoller de dahil olmak üzere eter lipitlere bağımlılıkları gibi. Arkealar ökaryotlardan daha fazla enerji kaynağı kullanır: bunlar şekerler gibi organik bileşiklerden amonyak, metal iyonları ve hatta hidrojen gazına kadar uzanır. Tuza toleranslı arkeler (Haloarkea) güneş ışığını enerji kaynağı olarak kullanır ve diğer arke türleri karbonu fikse eder, ancak bitkiler ve siyanobakterilerin aksine, bilinen hiçbir arke türü her ikisini de yapmaz. Arkealar ikili fisyon, parçalanma veya tomurcuklanma yoluyla eşeysiz olarak çoğalır; bakterilerin aksine, bilinen hiçbir arkea türü endospor oluşturmaz. İlk gözlemlenen arkealar, başka organizmaların bulunmadığı kaplıcalar ve tuz gölleri gibi ekstrem ortamlarda yaşayan ekstremofillerdi. Geliştirilmiş moleküler tespit araçları, toprak, okyanuslar ve bataklıklar da dahil olmak üzere hemen hemen her habitatta arkeaların keşfedilmesine yol açmıştır. Arkealar özellikle okyanuslarda çok sayıdadır ve planktonlardaki arkealar gezegendeki en bol organizma gruplarından biri olabilir. Arkea, Dünya'daki yaşamın önemli bir parçasıdır. Tüm organizmaların mikrobiyotasının bir parçasıdırlar. İnsan mikrobiyomunda, kalın bağırsakta, ağızda ve deride önemlidirler. Morfolojik, metabolik ve coğrafi çeşitlilikleri, çoklu ekolojik roller oynamalarına izin verir: örneğin karbon fiksasyonu; azot döngüsü; organik bileşik devri; ve mikrobiyal simbiyotik ve sentrofik toplulukların sürdürülmesi. === Ökaryotlar === Ökaryotların arkealardan ayrıldığı ve bunu bakterilerle yaptıkları endosimbiyozların (ya da simbiyogenezin) izlediği, bunun da mitokondri ve kloroplastların ortaya çıkmasına neden olduğu ve her ikisinin de günümüz ökaryotik hücrelerinin bir parçası olduğu varsayılmaktadır. Ökaryotların ana soyları yaklaşık 1,5 milyar yıl önce Prekambriyen'de çeşitlenmiştir ve sekiz ana klad olarak sınıflandırılabilir: alveolatalar, ekskavatalar, stramenopiller, bitkiler, rhizarialar, amoebozoalar, mantarlar ve hayvanlar. Bu kladlardan beşi toplu olarak protistler olarak bilinir; bunlar çoğunlukla bitki, mantar veya hayvan olmayan mikroskobik ökaryotik organizmalardır. Protistlerin ortak bir atayı (son ökaryotik ortak ata) paylaşması muhtemel olsa da bazı protistler bitkiler, mantarlar veya hayvanlarla diğer protistlere göre daha yakından ilişkili olabileceğinden, protistler kendi başlarına ayrı bir klad oluşturmazlar. Algler, omurgasızlar veya protozoanlar gibi gruplandırmalar gibi, protist gruplandırması da resmi bir taksonomik grup değildir, ancak kolaylık sağlamak için kullanılır. Protistlerin çoğu tek hücrelidir; bunlara mikrobiyal ökaryotlar denir. Bitkiler çoğunlukla çok hücreli organizmalardır, ağırlıklı olarak Plantae aleminin fotosentetik ökaryotlarıdır. Bitki hücreleri, yaklaşık bir milyar yıl önce bir siyanobakterinin erken bir ökaryota endosimbiyozu ile türetilmiş ve bu da kloroplastların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Birincil endosimbiyozu takiben ortaya çıkan ilk birkaç klad suculdur ve sucul fotosentetik ökaryotik organizmaların çoğu toplu olarak alg olarak tanımlanır; bu, tüm algler yakından ilişkili olmadığı için kolaylık sağlayan bir terimdir. Algler, Plantae'nin erken tek hücreli atasına biçim olarak benzeyen mikroskobik tatlı su algleri olan glaukofit gibi birkaç farklı kladdan oluşur. Glokofitlerin aksine, kırmızı ve yeşil algler gibi diğer alg kladları çok hücrelidir. Yeşil algler üç ana kladdan oluşur: klorofitler, koleokasetofitler ve taş otları. Mantarlar, büyük gıda moleküllerini hücre zarlarından emmeden önce parçalayan sindirim enzimleri salgılayarak vücutlarının dışındaki gıdaları sindiren ökaryotlardır. Birçok mantar aynı zamanda ölü organik maddelerle beslenen saproblardır, bu da onları ekolojik sistemlerde önemli ayrıştırıcılar haline getirir. Hayvanlar çok hücreli ökaryotlardır. Birkaç istisna dışında, hayvanlar organik madde tüketir, oksijen solur, hareket edebilir, cinsel yolla üreyebilir ve embriyonik gelişim sırasında içi boş bir hücre küresi olan blastuladan büyürler. Yaklaşık 1 milyonu böcek olmak üzere 1,5 milyondan fazla canlı hayvan türü tanımlanmıştır; ancak toplamda 7 milyondan fazla hayvan türü olduğu tahmin edilmektedir. Birbirleriyle ve çevreleriyle karmaşık etkileşimleri vardır ve karmaşık besin ağları oluştururlar. === Virüsler === Virüsler, organizmaların hücreleri içinde çoğalan submikroskopik enfeksiyöz ajanlardır. Virüsler, hayvanlar ve bitkilerden bakteriler ve arkealar de dahil olmak üzere mikroorganizmalara kadar her türlü yaşam formunu enfekte eder. 6000'den fazla virüs türü ayrıntılı olarak tanımlanmıştır. Virüsler Dünya üzerindeki hemen hemen her ekosistemde bulunur ve en çok sayıdaki biyolojik varlık türüdür. Yaşamın evrimsel tarihinde virüslerin kökenleri belirsizdir: bazıları plazmidlerden (hücreler arasında hareket edebilen DNA parçaları) evrilmiş olabilirken, diğerleri bakterilerden evrilmiş olabilir. Evrimde virüsler, eşeyli üremeye benzer bir şekilde genetik çeşitliliği artıran önemli bir yatay gen transferi aracıdır. Virüsler yaşamın tüm özelliklerine olmasa da bazı özelliklerine sahip olduklarından, "yaşamın sınırındaki organizmalar" ve kendini kopyalayanlar olarak tanımlanmışlardır. == Ekoloji == Ekoloji, yaşamın dağılımı ve bolluğu, organizmalar ve çevreleri arasındaki etkileşimin incelenmesidir. === Ekosistemler === Yaşayan (biyotik) organizmaların, çevrelerindeki cansız (abiyotik) bileşenlerle (örn. su, ışık, radyasyon, sıcaklık, nem, atmosfer, asitlik ve toprak) birlikte oluşturduğu topluluğa ekosistem denir.Tansley (1934); Molles (1999), p. 482; Chapin et al. (2002), p. 380; Schulze et al. (2005); p. 400; Gurevitch et al. (2006), p. 522; Smith & Smith 2012, p. G-5 Bu biyotik ve abiyotik bileşenler besin döngüleri ve enerji akışları yoluyla birbirine bağlıdır. Güneşten gelen enerji fotosentez yoluyla sisteme girer ve bitki dokusuna dahil edilir. Hayvanlar bitkilerle ve birbirleriyle beslenerek madde ve enerjiyi sistem içinde hareket ettirirler. Ayrıca mevcut bitki ve mikrobiyal biyokütle miktarını da etkilerler. Ayrıştırıcılar ölü organik maddeleri parçalayarak karbonu atmosfere geri salar ve ölü biyokütlede depolanan besinleri bitkiler ve diğer mikroplar tarafından kolayca kullanılabilecek bir forma dönüştürerek besin döngüsünü kolaylaştırır. === Popülasyonlar === sağ|küçükresim| Lojistik büyüme eğrisi ile taşıma kapasitesine ulaşma Popülasyon, bir alanı işgal eden ve nesilden nesile üreyen aynı türe ait organizmalar grubudur. Popülasyon büyüklüğü, popülasyon yoğunluğunun alan veya hacim ile çarpılmasıyla tahmin edilebilir. Bir ortamın taşıma kapasitesi, mevcut gıda, habitat, su ve diğer kaynaklar göz önüne alındığında, söz konusu ortam tarafından sürdürülebilen bir türün maksimum nüfus büyüklüğüdür. Bir popülasyonun taşıma kapasitesi, kaynakların mevcudiyetindeki değişiklikler ve bunları korumanın maliyeti gibi değişen çevresel koşullardan etkilenebilir. İnsan popülasyonlarında, Yeşil Devrim gibi yeni teknolojiler, Dünya'nın insanlar için taşıma kapasitesinin zaman içinde artmasına yardımcı olmuş, bu da en ünlüsü 18. yüzyılda Thomas Malthus tarafından yapılan yaklaşan nüfus düşüşü tahminlerini engellemiştir. === Komüniteler === küçükresim|370x370pik| a) trofik piramit ve (b) basitleştirilmiş besin ağı. Trofik piramit her seviyedeki biyokütleyi temsil etmektedir. Komünite, aynı anda aynı coğrafi alanı işgal eden bir grup tür popülasyonudur. Biyolojik etkileşim, bir toplulukta birlikte yaşayan bir çift organizmanın birbirleri üzerindeki etkisidir. Bunlar aynı türden (tür içi etkileşimler) ya da farklı türlerden (türler arası etkileşimler) olabilir. Bu etkiler tozlaşma ve avlanma gibi kısa vadeli veya uzun vadeli olabilir; her ikisi de genellikle ilgili türlerin evrimini güçlü bir şekilde etkiler. Uzun vadeli etkileşime simbiyoz denir. Simbiyozlar, her iki taraf için de faydalı olan mutualizmden, her iki taraf için de zararlı olan rekabete kadar çeşitlilik gösterir. Her tür, besin zincirlerinin veya besin ağlarının çekirdeğini oluşturan tüketici-kaynak etkileşimlerine tüketici, kaynak veya her ikisi olarak katılır. Herhangi bir besin ağında farklı trofik seviyeler vardır; en düşük seviye, enerji ve inorganik maddeleri organik bileşiklere dönüştüren ve daha sonra topluluğun geri kalanı tarafından kullanılabilen bitkiler ve algler gibi birincil üreticilerdir (veya ototroflar). Bir sonraki seviyede, diğer organizmalardan organik bileşikleri parçalayarak enerji elde eden türler olan heterotroflar yer alır. Bitkileri tüketen heterotroflar birincil tüketiciler (ya da otoburlar) iken, otoburları tüketen heterotroflar ikincil tüketicilerdir (ya da etoburlar). İkincil tüketicileri yiyenler ise üçüncül tüketicilerdir ve bu böyle devam eder. Omnivor heterotroflar birden fazla seviyede tüketim yapabilmektedir. Son olarak, atık ürünlerle veya organizmaların ölü bedenleriyle beslenen ayrıştırıcılar vardır. Ortalama olarak, birim zamanda bir trofik seviyenin biyokütlesine dahil edilen toplam enerji miktarı, tükettiği trofik seviyenin enerjisinin yaklaşık onda biridir. Ayrıştırıcılar tarafından kullanılan atık ve ölü maddelerin yanı sıra metabolizmadan kaybedilen ısı, bir sonraki trofik seviye tarafından tüketilmeyen enerjinin diğer yüzde doksanını oluşturur. === Biyosfer === Küresel ekosistemde veya biyosferde madde, biçimlerine ve konumlarına bağlı olarak biyotik veya abiyotik, erişilebilir veya erişilemez olabilen farklı etkileşimli bölmeler halinde bulunur. Örneğin, karasal ototroflardan gelen madde hem biyotik hem de diğer organizmalar tarafından erişilebilirken, kaya ve minerallerdeki madde abiyotik ve erişilemezdir. Biyojeokimyasal döngü, belirli madde elementlerinin Dünya'nın biyotik (biyosfer) ve abiyotik (litosfer, atmosfer ve hidrosfer) bölümleri arasında yer değiştirdiği veya hareket ettiği bir yoldur. Azot, karbon ve su için biyojeokimyasal döngüler vardır. === Koruma === Koruma biyolojisi, türleri, yaşam alanlarını ve ekosistemleri aşırı yok olma oranlarından ve biyotik etkileşimlerin erozyonundan korumak amacıyla Dünya'nın biyolojik çeşitliliğinin korunması çalışmasıdır. Biyoçeşitliliğin korunması, kaybı ve restorasyonunu etkileyen faktörlerle ve genetik, popülasyon, tür ve ekosistem çeşitliliğini sağlayan evrimsel süreçleri sürdürme bilimiyle ilgilenir. Endişe, gezegendeki tüm türlerin %50'sinin önümüzdeki 50 yıl içinde yok olacağını ve bunun da yoksulluğa, açlığa katkıda bulunduğunu ve bu gezegendeki evrimin seyrini sıfırlayacağını öne süren tahminlerden kaynaklanmaktadır.Millennium Ecosystem Assessment (2005). Ecosystems and Human Well-being: Biodiversity Synthesis. World Resources Institute, Washington, D.C. Biyoçeşitlilik, insanların bağımlı olduğu çeşitli hizmetleri sağlayan ekosistemlerin işleyişini etkiler. Koruma biyologları biyoçeşitlilik kaybı, türlerin yok olması ve bunların insan toplumunun refahını sürdürme kapasitemiz üzerindeki olumsuz etkileri konusunda araştırma yapmakta ve eğitim vermektedir. Kuruluşlar ve vatandaşlar, mevcut biyoçeşitlilik krizine, yerelden küresel ölçeklere kadar endişeleri ele alan araştırma, izleme ve eğitim programlarını yönlendiren koruma eylem planları aracılığıyla yanıt vermektedir. == Ayrıca bakınız == * Biyologlar listesi * Üreme * Biyoloji terminolojisi == Kaynakça == == Konuyla ilgili yayınlar == * * * * * * * * * == Dış bağlantılar == * Dergi bağlantıları * PLOS Biology Public Library of Science tarafından yayınlanan hakemli, açık erişimli bir dergi * Current Biology : Biyolojinin tüm alanlarından orijinal araştırmaları yayınlayan genel dergi * Biology Letters : Genel ilgi alanına yönelik hakemli biyoloji makaleleri yayınlayan yüksek etkili bir Royal Society dergisi * Science : Uluslararası üne sahip AAAS bilim dergisi - yaşam bilimleri bölümlerine bakın * International Journal of Biological Sciences : Hakemli önemli bilimsel makaleler yayınlayan bir biyolojik dergi * Perspectives in Biology and Medicine : Geniş alaka düzeyine sahip denemeler yayınlayan disiplinlerarası bilimsel bir dergi Kategori:Biyoloji terminolojisi Kategori:Biyoloji Kategori:KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi Kategori:İncelenmemiş çeviri içeren sayfalar
Din, nadiren de olsa ilmet, genellikle doğaüstü, transandantal ve cansal unsurlarla ilişkilendirilmiş, çeşitli ayinler ve uygulamaları içeren, ahlak, dünya görüşleri, kutsal metinler ve yerler, kehanetler, etik kuruluşlarından oluşan bir sosyo-kültürel sistemdir. Zaman zaman inanç sözcüğünün yerine kullanıldığı gibi bazen de inanç sözcüğü din sözcüğünün yerinde kullanılır. Dinler tarihine bakıldığında farklı kültür, topluluk ve bireylerde din kavramının farklı biçimlere sahip olduğu, dinlerin mensupları tarafından her çağda coğrafya ve kültür değerlerine göre yeniden tasarlandığı görülür. Arapça kökenli bir sözcük olan din sözcüğü, köken itibarıyla "yol, karar, ödül" gibi anlamlara sahiptir. == Tanımlama == Dinin farklı tanımları olup bu tanımlar dine bakış açısına göre birbirinden farklılık göstermektedir. Bir dine bağlı olanlar dini kendi inançları açısından tanımlamışlardır. Dine inceleme konusu bir nesne olarak bakan bilim insanları ise elde ettikleri verilere göre dinin bir tanımını yapmışlardır. Bu tanımların hiçbiri dinin gerçek yapısını ortaya koyan tanımlar değildir. Şimdiye kadar üzerinde ittifak edilen bir din tanımı olmamıştır. Bunun sebebi, dinlerin farklı yapılara sahip olmasıdır. Din bilimlerinin farklı alanlarında uzman olan pek çok din bilimcisinin kendine özgü bir din tanımı vardır. Şimdiye kadar yapılan din tanımları normal bir kitap hacmini dolduracak kadar çoktur. Ancak bu din bilimcileri dini kendi alanları açısından tanımlamışlardır. Örneğin konuya din sosyolojisi açısından yaklaşan Émile Durkheim, "Din, bir cemaatin meydana gelmesini sağlayan ayin ve inançlar sistemidir." demiştir. Durkheim bu tanımında, dinin toplumdaki sosyal fonksiyonunu esas almıştır. "Din; dua, kurban ve inançla kendini gösteren bir arzudur." diyen Ludwig Andreas Feuerbach ise din psikolojisi açısından bir tanım yapmıştır. Buna benzer birçok tanımı sıralamak mümkündür. Ancak bu iki örnek din bilimcilerinin din tanımlarının birbirinden ne kadar farklı olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Din bilimcilerinin bu din tanımlarında kutsallık, inanç, zihni meleke, mutlak itaat duygusu, arzu, toplumsal değerler bilinci, tabiat üstü yüce varlık ve tanrı fikri gibi hususlar ön plana çıkmaktadır. Din bilimcilerinin her biri bu kavramlardan birine ağırlık vererek din tanımı yapmıştır. Bu tanımlardaki ayrılık temelde iki nedenden kaynaklanmaktadır. Bu nedenlerden biri dinin karmaşık yapısıdır. Diğeri ise tanımı yapanların subjektif yaklaşımlarıdır. Dinin bütün dinleri kapsayacak objektif bir tarifini ancak dinin sınırlarının belirlenmesinden sonra yapmak mümkün olabilir. == Ortaya çıkışı == Dinin nasıl ortaya çıktığı, kaynağının ne olduğu konusunda kutsal kitapların verdiği bilgilerden başka herhangi bir tarihî belge yoktur. Bu bakımdan bilimsel yöntemlere baş vurarak dinin başlangıcı ve kaynağı hakkında kesin bir şey söylemek mümkün değildir. Bununla birlikte, dinin kaynağını bulmaya teşebbüs eden bazı sosyal bilimciler ortaya çıkmıştır. Elde ettikleri veriler çerçevesinde dinin kökeni hakkında bir takım teoriler ileri sürmüşlerdir. Bir dönem bu teoriler Batı dünyasında kabul görmüş, bilim çevrelerinde heyecan uyandırmışsa da daha sonra bunların eleştirisi yapılıp tartışmalı hâle gelmişlerdir. Dinin kaynağı hakkındaki görüşler evrimci görüş ve vahiy temelli görüş olmak üzere iki başlık altında toplanmaktadır. === Evrimci görüş === Evrime paralel olarak insanın kültür bakımından da evrim geçirdiğinin ispatlanması için çeşitli alanlardan bilim insanları çalışmalara başladılar. Antropologlar, etnologlar, sosyologlar ve psikologlar arasından bazı bilim insanları dinin kökeninin ilkel hayat yaşayan ilkel kabilelerin din ve kültürlerinin incelenmesi ile bulunabileceği iddiasında idiler. Yeni Zelanda, Avustralya, Afrika ve Asya'da yaşayan bazı ilkel kabilelerin inançlarından hareket ederek dinin kökeni hakkında değişik görüşler ortaya atmaya başladılar. Edward Burnett Tylor dinin başlangıcının animizm, James Frazer büyü, Durkheim totemizm olduğunu ileri sürdü. Diğer bilim insanları tarafından başka teoriler de ortaya atıldı. Bütün bu teoriler yaklaşım tarzlarına göre psikolojik ve sosyolojik temelli teoriler idi. Bu teorilere göre, insan tabiattan korktuğu veya cemaat şuurunu devam ettirmek istediği için dine yönelmişti ve bu teoriler bazı bilim çevrelerinde geniş kabul görmüştü. Bu bilim çevrelerinde dinin insan hayatından çıkmasının çok uzun zaman almayacağı kanaati hakim olmaya başlamıştı. Max Müller, 1878'de bu konuya dair "Her gün, her hafta, her ay en çok okunan gazeteler din çağının geçtiğini, inancın bir yanılsama ya da çocukluk hastalığı olduğunu, tanrıların bir insan buluşu olduğunun sonunda ortaya çıkarıldığını yazıyorlar..." şeklinde görüş belirtirken 1905'te Crawley, bilimle dinin karşıtlığını göstermek için din düşmanlarının kıyasıya bir mücadeleye giriştiklerini, dinin, mitlerin oluşturulduğu ilkel çağın bir kalıntısından başka bir şey olmadığı düşüncesinin her yerde yayıldığını ve ortadan kalkmasının sadece bir zaman sorunu olduğunu yazmıştı. === Vahiy temelli görüş === İnsanın ve dinin kaynağı hakkındaki evrimci görüş karşısında bilim insanları arasında vahiyci görüşü savunanlar da çıktı. Aslında Protestan bir rahip olan Wilhelm Schmidt, ilkeller arasında yaptığı etnolojik çalışmalardan sonra yayınladığı Der Ursprung der Gottesidee eserinde dinin ilk şeklinin tektanrıcılık olduğunu ileri sürdü. Filolog Max Müller, dinin kaynağını dilbilimsel metotlarla tanrısal ilk vahye dayandırmaya çalıştı. Tanrı fikrinin tarihini ele alan Müller'e göre bu fikir, tanrının dünyayı yaratması esnasında ilk vahiyle başladı. İnsana yaşam nefesini üfleyerek tanrısallığın "sezgisini" yerleştirdi. Başlangıçta tanrı "insan ırkının bütün atalarına" kendini aynı tarzda bildirdi. Ancak insan, dil hataları nedeniyle bu tanrıya değişik isimler verdi. Zamanla bu isimlerin her birinin farklı tanrılara işaret ettiği yanılgısına varıldı. Böylece çoktanrıcılık doğdu. Max Müller, Hinduizmin kutsal kitabı Vedalar üzerinde yaptığı dilbilimsel incelemelerle bunu ispat etmeye çalıştı. Müller'in asıl ortaya koymak istediği ise "bütün dinlerde, değişik dillerle ifadesini bulan şey, aynı tanrısal gerçek, aynı vahiydir." cümlesiyle özetlediği tespitiydi. Dinin kökeninin tektanrıcı vahiy olduğunu savunanlar belli bir dinî inanca sahip olanlardır. Wilhelm Schmidt, Hristiyanlığın Protestan mezhebine bağlı rahip bir bilim insanıdır. Max Müller de inançlı bir Hristiyandır. Onun geleneksel Hristiyan anlayışından ayrıldığı nokta bütün dinlerin kaynağının aynı tanrısal vahiy olduğu anlayışıdır. Geleneksel Hristiyan anlayış, tanrısal vahiy dini olarak sadece Yahudiliği ve Hristiyanlığı görmektedir. Bu anlayışa göre Hristiyanlık Yahudiliğin bir devamıdır fakat Hristiyanlığın çıkışıyla Yahudiliğin hükmü kaldırılmıştır. Diğer dinler ise tamamen şeytan uydurmasıdır. Tanrının bu dinlerle hiçbir işi olmamıştır. Hinduizm de aynı yaklaşımı sergiler. Budizmin din anlayışı tamamen farklıdır. Budizm, tanrısız bir din olarak bilinir. Bu din, ne kendini ne de diğer dinleri tanrısal vahye dayandırır. == Dinle ilişkili kavramlar == === Din ve bilim === Dinî bilgi, çoğu dindar insana göre dinî önderler, kutsal metinler ve/veya şahsi ilham ile kazanılır. Bazı dinlere göre bu tür bir bilgi sınırsız bir mahiyettedir ve her türlü soru ve soruna cevap niteliği taşır. Bazı dinlere göre ise dinî bilgi hayata özellikle dinî ve pratik anlamda etki ederek gözlem ile elde edilen bilgiyi tamamlayıcı niteliğe erişir. Bazı dinler ve dindar grup ve bireylere göre ise bahsedilen yollardan elde edilen dinî bilgi kesin, şüphesiz ve asla yanılmaz türdendir. Dinî bilginin tanımı, idrak ve tahlil ediliş biçimleri çoğu zaman dinden dine, mezhepten mezhebe ve bireyden bireye değişiklik gösterir. Bilimsel bilgi ve metot ise, tam tersi biçimde dünya ile birebir temasa dayanır ve sadece evren ile ilgili kozmolojik soru ve sorunlara cevap arar. Tüm bilimsel bilgi şüphe ihtimali barındırır ve daha sağlam delillere dayanacak gelişim ve değişime açıktır. === Din, felsefe ve metafizik === Dinî ve bilimsel doktrinler arasında metafiziğin felsefi perspektifi yer almaktadır. Bu yaklaşım, Antik Çağ'da evren, insanlık ve tanrı kavramının doğası üzerine mantıksal yargılar çıkarmaya çalışmaktaydı. Din ve bilim arasındaki anlaşmazlığı çözmek için geliştirilmiş önemli felsefi araçlardan biri de Ockhamlı William tarafından dini savunmak için geliştirilen Ockham'ın usturasıdır. Ancak bu argüman sıklıkla bilim felsefesinde bilimi savunmak için kullanılmaktadır. Bu hususta not edilmesi gereken bir şey de felsefenin bilgi dalıdır. Bu dal, insan bilgisinin doğası ve sınırlarının yanı sıra inançların, doğru veya yanlış olduğunun nasıl tahlil edileceğini veya kabul edileceğini sorgular. === Din ve mit === Din, kaynağı vahye dayanan ve insanın mutluluğunu amaçlayan bir kurallar sistemidir. İnsanın varoluşuyla birlikte gelen inanma ihtiyacına cevap verir ve inançlıların yaşamına anlam katar. İnsanın nereden gelip nereye gittiğini, bu dünyada niçin bulunduğunu cevaplandırmaya çalışır. Bu bakımdan dinin insan yaşamında önemli bir yeri vardır. Ancak din, bu konuda yalnız olmayıp bu rolünü mitlerle paylaşmaktadır. Mit, tarihin herhangi bir dönemlerinde gerçekten olmuş olayları mecazi bir dille anlatan kutsal öykülere verilen addır. Ancak çoğu zaman söylence, destan, halk öyküsü ve masal gibi edebiyat türleri ile karıştırılmaktadır. Miti diğerlerinden ayıran özelliği gerçekten olmuş olayları konu edinmesidir. Mitos, bu olayları farklı bir dille anlatır. Anlatımda kullanılan dil yalın değildir; mecazi anlatımlar ve semboller içerir. Mitlerdeki anlatım dili anlatılan olayların gerçek dışıymış gibi görünmelerine yol açar. === Ezoterizm ve mistisizm === Mistisizm, felsefe ve metafiziğin aksine mantığın yücelme ve aydınlanmanın en önemli yolu olmadığını öne sürer. Daha çok yoga, oruç, dönme (örneğin sema), çile ve hatta psikoaktif maddelerin kullanımı gibi çeşitli fiziksel disiplinlerde odaklanır. Mistisizm, mutlak, ilahi olan, ruhani hakikat veya tanrı ile veya onun varlığının bilinci ile birleşmeye çalışmak, bunun için çeşitli yol ve öğretileri takip etmek, buna rasyonel düşünce ile ulaşılamayacağını bildirmektir. Mistikler, deneysel ve entelektüel kavrayışın ötesinde çeşitli gerçekliklerin varlığına inanır ve bunlara kişisel deneyimlerle ulaşılabileceğini düşünürler. Ezoterizm ise inanç yerine entelektüel anlayışa dayanarak dinden daha sofistike olduğunu ve psikospiritüel transformasyon teknikleriyle felsefede çeşitli gelişmelere neden olabilineceğini öne sürer. Ezoterizm sadece gelişmiş, imtiyazlı kişilere açık olup kuşaktan kuşağa aktarılan "gizli" bilginin varlığından bahseder. Bu kamuya açık olan ezoterik bilginin tersidir. Özellikle ruhsal uygulamalara ve disiplinlere önem verir. Antik Yunanistan'ın mistik dinleri ve modern Scientology tarikatı ezoterizmin örneklerindendir. == Ayrıca bakınız == *Dünyada dinlere göre nüfus *Dinî inanç, grup ve akımlar listesi == Kaynakça == * * * * * Kategori:Kültür Kategori:Ruhanilik Kategori:Ana madde konuları
Matematik (Yunanca μάθημα máthēma, "bilgi, çalışma, öğrenme"); sayılar, felsefe, uzay ve fizik gibi konularla ilgilenir. Matematikçiler ve filozoflar arasında matematiğin kesin kapsamı ve tanımı konusunda görüş ayrılığı vardır. Matematikçiler örüntüleri araştırır ve bunları yeni konjektürler formüle etmekte kullanırlar. Bu konjektürlerin doğruluğunu veya yanlışlığını matematiksel ispat yoluyla çözmeye çalışırlar. Matematiksel yapılar gerçek fenomenleri iyi modelize ettiklerinde matematiksel düşünce doğa hakkında tahmin yürütmemizi ve onun iç yüzünü anlamamızı sağlayabilir. Matematik soyutlama ve mantığı kullanarak ve sistemli çalışmayla fiziksel objelerin şekillerini ve hareketlerini saymayı, hesaplamayı ve ölçmeyi mümkün kılar ve böylece gelişir. Pratik matematik yazılı kayıtlardan beri insan etkinliği olagelmiştir. Matematik problemlerinin çözümü için gerekli araştırma yıllarca hatta yüzyıllarca süren bir çaba gerektirebilmektedir. İlk titiz kayıtlara Yunan matematiğinde rastlanır. (Özellikle Öklid'in Elementler kitabında) Giuseppe Peano (1858-1932), David Hilbert (1862-1943) ve diğerlerinin geç 19 yüzyılda belitsel sistemler üzerine kurdukları çalışmalarından beri matematiksel araştırmada doğruyu kurmanın geleneği değişti. (Artık uygun olarak seçilen aksiyom ve tanımlardan titiz bir şekilde tümdengelim yapılmaktadır.) Matematik Rönesans'a kadar görece yavaş gelişti. Sonra matematikteki yenilikler diğer yeni bilimsel keșiflerle etkileșerek matematiksel keșiflerde günümüzde hala devam eden hızlı bir artış sağladı. Galileo Galilei (1564-1642) "Kainat dediğimiz kitap, yazıldığı dil ve harfler öğrenilmedikçe anlaşılamaz. O, matematik dilinde yazılmış; harfleri üçgen, daire ve diğer geometrik şekillerdir. Bu dil ve harfler olmaksızın kitabın tek bir kelimesinin anlaşılmasına olanak yoktur. Bunlar olmaksızın yapılan karanlık bir labirentte amaçsızca dolaşmaktır." Carl Friedrich Gauss (1777-1855) matematiği bilimlerin kraliçesine benzetmiştir. Benjamin Peirce (1809-1880) matematik için bilimlerin sonuçlarının çizilmesi için gereken bilim demiştir. David Hilbert "Biz burada gelişigüzel konuşmayız. Matematik şart koşulan rastgele kuralların olduğu bir oyun gibi değildir. O yalnızca içsel gerekliliğin olduğu kavramsal bir sistemdir, aksi hiçbir şey değil." Albert Einstein (1879-1955), "Matematik kesin olduğunda gerçeği yansıtmaz, gerçeği yansıttığında kesin değildir." Fransız matematikçi Claire Voisin, "Matematikte yaratıcı itki, her yerinde kendini ifade etmeyi denemesidir." der. Matematik dünya genelinde doğa bilimleri, mühendislik, teknoloji ve maliye gibi birçok alanın temel aracıdır. Uygulamalı matematik, matematiksel bilginin diğer alanlara uygulanmasıyla ilgilidir. Bu uygulamalar sayesinde istatistik ve oyun teorisi gibi tamamıyla yeni matematik disiplinleri doğmuştur. Ayrıca matematikçiler soyut matematikle akıllarında herhangi bir kullanım olmadan da yalnızca matematik yapmak için uğraşırlar. Soyut matematikle uygulamalı matematiği ayıran belirgin bir çizgi yoktur. Soyut matematikteki keşifler sıklıkla pratik matematik uygulamalarının başlatıcısı olurlar. == Kelimenin anlamı == Antik Yunanca kelimesi matematik kelimesinin köküdür ve bilirim anlamına gelmektedir. Daha sonradan sırasıyla bilim, bilgi ve öğrenme gibi anlamlara gelen (máthema) kelimesinden türemiştir. (mathematikós) öğrenmekten hoşlanan anlamına gelir. Osmanlı Türkçesinde ise "riyaziye" denilmiştir. Matematik kelimesi Türkçeye kelimesinden gelmiştir. == Matematik eğitimi == Matematik, bilimde olduğu kadar günlük hayatta da bir insanın sık sık karşısına çıkar. Matematik, temeli mantığa dayanan bir sistemdir ve zihni geliştiren bir araç olarak kişiye rasyonel bakış açısı kazandırır. Kişiye özgür ve ön yargısız bir düşünce ortamı yaratır. İnsanın sistemli, mantıklı, tutarlı düşünmesini sağlar. Bu yüzden matematik dersi ilköğretimden yükseköğretim programlarına kadar her alanda yer alır. İlköğretimde ortaöğretime hazırlık olarak, ortaöğretimde yükseköğretime hazırlık olarak matematik öğretimi yapılır. == Matematiğin alanları == Rönesans'tan önce matematik iki ana alana ayrılıyordu: sayıların işlenmesiyle ilgili olarak aritmetik ve şekillerin incelenmesiyle ilgili olarak geometri. Nümeroloji ve astroloji gibi bazı sahte bilim türleri, o zamanlar matematikten açıkça ayırt edilmiyordu. Rönesans sırasında iki alan daha ortaya çıktı. Matematiksel gösterim, kabaca formüllerin çalışılmasından ve işlenmesinden oluşan cebir'e yol açtı. Sonsuz küçükler hesabı ve integral hesabı olmak üzere iki alt alandan oluşan Kalkülüs, değişkenler ile temsil edildiği şekliyle değişen nicelikler arasındaki tipik doğrusal olmayan ilişkileri modelleyen sürekli fonksiyonlar çalışmasıdır. Aritmetik, geometri, cebir, hesap olmak üzere dört ana alana bölünme 19. yüzyılın sonuna kadar sürdü. Ardından Gök mekaniği ve katı mekaniği gibi alanlar matematikçiler tarafından incelendi ancak artık bunlar fiziğin konularıdır. Kombinatorik konusu kayıtlı tarihin büyük bir bölümünde çalışıldı ancak on yedinci yüzyıla kadar ayrı bir matematik dalı haline gelmedi. 19\. yüzyılın sonunda, matematiğin temel krizi ve sonuçta aksiyomatik yöntemin sistemleştirilmesi matematiğin yeni alanlarının patlamasına yol açtı. 2020 Matematik Konu Sınıflandırması en az altmış üç birinci düzey alan içerir. Bu alanlardan bazıları sayı teorisi (yüksek aritmetik'in modern adı) ve geometri ile ilgili olduğu gibi eski bölüme karşılık gelir. Diğer bazı birinci seviye alan adlarında "geometri" vardır veya genellikle geometrinin parçası olarak kabul edilirler. Cebir ve hesap, birinci düzey seviye olarak görülmez ama birkaç birinci seviye alanına ayrılır. Matematiksel mantık ve temeller gibi diğer birinci seviye alanlar 20. yüzyılda ortaya çıktı veya daha önce matematik olarak kabul edilmemişlerdi. * Cebirsel geometri ve teknikleri, robot ve bilgisayar oyunu modellemelerinde kullanılır. * alt=Öklid (pergeli tutuyor), Yunan matematikçi, İ.Ö. 3. yüzyıl, Raphael´in "Atina Okulu" tablosundan.|küçükresim|ÖklidDiferansiyel denklemler ve sayısal analiz teknikleri uçak ve motor modellemelerinde, uydu yapımında ve daha genel olarak dinamik sistemlerin değişimlerinin ölçümünde kullanılır. * Fraktallar, anten teknolojisinde hacmi küçük, yüzey alanı büyük antenlerin yapımında kullanılır. Ayrıca fraktal geometri, canlılarda kılcal damarların düzeni ve kanın akışının izahında kullanılır. * Kendini kopyalayabilen makineler ve sembolik otomatlar, uzay istasyonlarından Dünya'ya gönderilen dijital verinin kaybolan parçalarının yeniden inşa edilmesinde kullanılır. * Fourier analizi ve teknikleri, iletişim ağlarında verinin çok uzak mesafelere gönderilebilmesi ve kaybın en az olması için kullanılır. Ayrıca, Fourier teknikleri resim, video ve dijital müziğin sıkıştırılmasında kullanılır. * Hücresel otomatlar, biyolojik canlıların üremelerini ve hastalıkların yayılmalarını modellemek için kullanılır. * Cebirsel topolojinin bir alt dalı olan uygulamalı homoloji, dijital verinin matematiksel topolojisini belirlemek için kullanılır. Buna en iyi örnek, uzak gezegenlerin fotoğraflarından gezegen yüzeyinin coğrafyasının belirlenmesidir. * Algoritmik teknikler programcılıkta kullanılır. * Soyut mantık, elektrik devresi ve bilgisayar dizaynında kullanılır. * Graf teorisi, veri tabanının topolojik ve kombinatorik olarak incelenmesinde kullanılır. Örnek olarak, bir ülkedeki hastanelerin bulundukları yer ile aralarındaki uzaklıkların ideal olup olmadığının belirlenmesini verebiliriz. Bir başka örnek ise internet sitelerinin dağılımlarının incelenmesidir. == Matematiğin konuları == === Sayı teorisi === Sayı teorisi, sayıların, yani doğal sayılar (\mathbb{N}),'nin işlenmesiyle başladı ve daha sonra tam sayılara (\Z) ve rasyonel sayılara (\Q). doğru geliştirildi. Eskiden sayı teorisine aritmetik denirdi ancak günümüzde bu terim çoğunlukla sayısal hesaplamalar için kullanılır. Sayı teorisinin kökeni eski Babil ve muhtemelen Çin'e dayanmaktadır. Önde gelen ilk sayı teorisyenleri Öklid ve Diophantus idi. Sayı teorisinin soyut biçimindeki modern çalışması büyük ölçüde Pierre de Fermat ve Leonhard Euler'e atfedilir. Alan, Adrien-Marie Legendre ve Carl Friedrich Gauss'un katkılarıyla meyvesini verdi. Kolayca ifade edilen birçok sayı probleminin, matematiğin her yerinden gelişmiş yöntemler gerektiren çözümleri vardır. Öne çıkan bir örnek Fermat'nın son teoremi‘dir. Bu varsayım 1637'de Pierre de Fermat tarafından ifade edildi ancak yalnızca 1994 yılında Andrew Wiles tarafından cebirsel geometri, kategori teorisi ve homolojik cebir'den şema teorisini içeren araçlar kullanılarak kanıtlandı. Başka bir örnek, 2'den büyük her çift tam sayının iki asal sayı'nın toplamı olduğunu öne süren Goldbach hipotezi'dir. 1742'de Christian Goldbach tarafından ifade edilen, büyük çabalara rağmen bugüne kadar kanıtlanmamıştır. Sayı teorisi, analitik sayı teorisi, cebirsel sayı teorisi, sayıların geometrisi (yöntem yönelimli), diophantine denklemleri ve aşkınlık teorisi dahil olmak üzere birçok alt alanı içerir. : 0, 1, 2, 3,4 ...\,\\! -2, -1, 0, 1, 2\,\\! -2, \frac{2}{3}, 1.21\,\\! \sqrt{2},\pi\,\\! -e, \sqrt{2}, 3, \pi\,\\! 2, i, -2+3i, 2e^{i\frac{4\pi}{3}}\,\\! a+bi+cj+dk\,\\! 2,3,5,7\,\\! e,\pi\,\\! Doğal sayılar Tam sayılar Rasyonel sayılar İrrasyonel sayılar Reel sayılar Karmaşık sayılar DördeylerGirard, P. R. The quaternion group and modern physics (1984) Eur. J. Phys. vol 5, p. 25-32\. Asal sayılar Sabitler : a+\mathbf{h}b\,\\! \mathbf{e}_3^2=1\,\\! z=\pm\sum_{i=k}^\infty a_i \cdot p^i\,\\! 1+2+3....n=n.(n+1)/2\,\\! π,e 6,28,496\,\\! 1_2,10_2\,\\! 0\,\\! Hiperbolik sayılar Çifte karmaşık sayılar P-sel sayılar Ardışık sayılar Aşkın sayı Mükemmel sayı İkili sayılar Sıfır === Geometri === küçükresim|Bir kürenin yüzeyinde, Öklid geometrisi yalnızca yaklaşık olarak doğrudur. Daha büyük ölçeklerde üçgenin açılarının toplamı 180°'ye eşit değildir. Geometri, matematiğin en eski dallarından biridir. Doğrular, açılar ve daireler gibi şekillerle ilgili ampirik tariflerle başladı ve esasen yerölçümünün ve mimari'nin ihtiyaçları için geliştirildi ancak o zamandan beri diğer birçok alt alana yayıldı. Temel yenilik eski Yunanlar tarafından kanıtlar kavramının getirilmesiydi ve her iddianın "kanıtlanması" gerekliliği vardı. Örneğin iki uzunluğun eşit olduğunu ölçerek doğrulamak yeterli değildir. Uzunlukların eşit olup olmadıkları önceden kabul edilmiş sonuçlardan (teoremler) ve birkaç temel ifadeden çıkarım yapılarak kanıtlanmalıdır. Temel ifadeler apaçık anlaşılabilir olduklarından (varsayımlar) veya çalışma konusu tanımın parçası olduklarından (aksiyomlar) ispata tabi değildirler. Tüm matematiğin temelini oluşturan bu ilke ilk olarak geometri için geliştirildi ve Öklid tarafından MÖ 300 civarında Elementler adlı kitabında sistemleştirildi. Ortaya çıkan Öklid geometrisi Öklid düzleminde (düzlem geometrisi) ve üç boyutlu Öklid uzayındaki çizgilerden, düzlemlerden ve dairelerden inşa edilmiş şekillerin ve düzenlemelerinin incelenmesidir. Öklid geometrisi, René Descartes'ın Kartezyen koordinatları tanıttığı 17. yüzyıla kadar yöntem veya kapsam değişikliği olmadan geliştirildi. Bu büyük bir paradigma değişikliği idi. Çünkü gerçek sayıları doğru parçalarının uzunlukları olarak tanımlamak yerine (bkz. sayı doğrusu), noktaların koordinatlarını (sayılar) kullanarak temsiline imkan verdi. Bu, kişinin geometrik problemleri çözmek için cebiri (ve daha sonra kalkülüsü veya hesabı) kullanmasına imkan verir. Bu, geometriyi iki yeni alt alana ayırdı: tamamen geometrik yöntemler kullanan sentetik geometri ve sistematik olarak koordinatları kullanan analitik geometri. Analitik geometri, daireler ve doğrularla ilgili olmayan eğrilerin çalışılmasına izin verir. Bu tür eğriler fonksiyonların grafiği olarak tanımlanabilir (çalışması diferansiyel geometri'ye yol açtı). Ayrıca kapalı denklemler, genellikle cebirsel denklemleri (cebirsel geometri'yi doğuran) olarak da tanımlanabilir. Analitik geometri ayrıca üç boyuttan daha yüksek Öklid uzaylarını dikkate almayı mümkün kılar. 19\. yüzyılda matematikçiler, paralel varsayımı izlemeyen Öklid dışı geometrileri keşfettiler. Bu varsayımın doğruluğunu sorgulayarak, bu keşfin Matematiğin temellerini ortaya çıkarmada Russel paradoksu ile birleştiği görüldü. Krizin bu yönü, aksiyomatik yöntemi sistematik hale getirerek ve seçilen aksiyomların doğruluğunun matematiksel bir problem olmadığını benimseyerek çözüldü. Buna karşılık aksiyomatik yöntem ya aksiyomları değiştirerek ya da uzay'ın belirli dönüşümleri altında değişmez olan özellikleri dikkate alarak elde edilen çeşitli geometrilerin incelenmesine imkan verir. Günümüzde geometrinin alt alanları şunlardır: * 16. yüzyılda Girard Desargues tarafından tanıtılan Projektif geometri, paralel çizgiler'in kesiştiği sonsuzda noktalar ekleyerek Öklid geometrisini büyütür. Bu, kesişen ve paralel çizgiler için işlemleri birleştirerek klasik geometrinin birçok yönünü kolaylaştırır. * Afin geometri, paralellik ile ilgili ve uzunluk kavramından bağımsız özelliklerin incelenmesi. * Diferansiyel geometri, diferansiyel fonksiyonları kullanılarak tanımlanan eğrilerin, yüzeylerin ve bunların genellemelerinin incelenmesi * Manifold teorisi, daha geniş uzaya gömülü olması gerekmeyen şekillerin incelenmesi * Riemann geometrisi, eğri uzaylarda mesafe özelliklerinin incelenmesi * Cebirsel geometri, polinomlar kullanılarak tanımlanan eğrilerin, yüzeylerin ve bunların genellemelerinin incelenmesi * Topoloji, sürekli deformasyonlar altında tutulan özelliklerin incelenmesi ** Cebirsel topoloji, cebirsel yöntemlerin, özellikle homolojik cebirin topolojide kullanımı * Ayrık geometri, geometride sonlu yapılanmaların incelenmesi * Dışbükey geometri, önemini optimizasyon uygulamalarından alan dışbükey kümelerin incelenmesi, * Karmaşık geometri, gerçek sayıların karmaşık sayılar ile yer değiştirilmesiyle elde edilen geometri Cebirsel geometri -- Analitik geometri -- Diferansiyel geometri -- Diferansiyel topoloji -- Cebirsel topoloji -- Lineer cebir --Fraktal geometri : 96px 96px 96px 96px 96px Geometri Trigonometri Diferansiyel geometri Topoloji Fraktal geometri === Hesap === Aritmetik -- Analiz -- Türev -- Kesirli hesap -- Fonksiyonlar -- Trigonometrik fonksiyonlar 96px 96px 96px 96px 96px Kalkülüs Vektör hesabı Diferansiyel denklemler Dinamik sistem Kaos teorisi === Temel matematiksel yapılar === Monoid -- Öbek (matematik) -- Halkalar -- Cisim (Cebir) -- Topolojik Uzaylar -- Çokkatlılar -- Hilbert aksiyomları -- Sıralamalar === Temel matematiksel kavramlar === Cebir -- Kümeler -- Sayılar -- Bağıntılar--Fonksiyonlar -- Limit -- Süreklilik -- Türev ve Türevlenebilirlik -- Analitik geometri -- İntegrallenebilirlik -- Matris --Determinantlar -- Eşyapı -- Homotopi -- İyi-sıralılık ilkesi -- Sayılabilirlik -- Soyutluk -- Oran -- Orantı -- Polinom -- Permütasyon -- Kombinasyon -- Logaritma -- Diziler -- Seriler -- Lineer cebir === Matematiğin ana dalları === Soyut cebir -- Sayılar teorisi -- Cebirsel geometri -- Grup teorisi -- Analiz -- Topoloji -- Graf teorisi -- Genel cebir -- Kategori teorisi -- Matematiksel mantık -- Türevsel denklemler -- Kısmi türevsel denklemler -- Olasılık -- Kompleks fonksiyonlar teorisi : 96px 96px 96px 96px Sayılar teorisi Soyut cebir Grup teorisi Graf teorisi === Sonlu matematik === Kombinatorik -- Saf küme teorisi -- Olasılık -- Hesap teorisi -- Sonlu matematik -- Kriptografi -- Graf teorisi -- Oyun teorisi : \begin{matrix} (1,2,3) & (1,3,2) \\\ (2,1,3) & (2,3,1) \\\ (3,1,2) & (3,2,1) \end{matrix} 96px 96px 96px Kombinatorik Hesap teorisi Kriptografi Graf teorisi === Uygulamalı matematik === Mekanik -- Sayısal analiz -- Optimizasyon -- Olasılık -- İstatistik -- Finansal matematik Dosya:Gravitation space source.svg|Matematiksel fizik Dosya:BernoullisLawDerivationDiagram.svg|Akışkanlar mekaniği Dosya:Composite trapezoidal rule illustration small.svg|Sayısal analiz Dosya:Maximum boxed.png|Optimizasyon Dosya:Two red dice 01.svg|Olasılık teorisi Olasılık Dosya:Oldfaithful3.png|İstatistik Dosya:Market Data Index NYA on 20050726 202628 UTC.png|Finansal matematik Dosya:Arbitrary-gametree- solved.svg|Oyun teorisi === Ünlü teoriler ve hipotezler === Fermat'nın son teoremi -- Riemann hipotezi -- Süreklilik hipotezi -- P=NP -- Goldbach hipotezi -- Gödel'in yetersizlik teoremi -- Poincaré hipotezi -- Cantor'un diagonal yöntemi -- Pisagor teoremi -- Merkezsel limit teoremi -- Hesabın temel teoremi -- İkiz asallar hipotezi -- Cebirin temel teoremi -- Aritmetiğin temel teoremi -- Dört renk teoremi -- Zorn önsavı -- Fibonacci dizisi === Temeller ve yöntemler === Matematik felsefesi -- Sezgici matematik -- Oluşturmacı matematik -- Matematiğin temelleri -- Kümeler teorisi -- Sembolik mantık -- Model teorisi -- Kategori teorisi -- Teorem ispatlama -- Mantık -- Tersine matematik - : p \Rightarrow q \, 176x176px 135x135px Matematiksel mantık Küme Kategori Teorisi == Matematik yazılımları == * Fx Draw * Macsyma * MAP * Maple * Math Type * Mathcad * Mathematica * MathML * Matlab * Maxima * Mupat *GeoGebra == Ayrıca bakınız == * Fields madalyası * Matematik ödülleri listesi * Matematik eğitimi * Matematik felsefesi == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Toplum ve bilimler açısından matematik * Matematik Felsefesi * Açıköğretim- Matematik öğretimi Hakkında Bilgi * Matematik Öğretimi Hakkında * Açıköğretim Matematik Öğrenmek * Modern Matematik Kategori:Formal bilimler Kategori:Matematik terimleri Kategori:Ana madde konuları
Esperanto () ya da orijinal adıyla Lingvo Internacia, Polonyalı göz doktoru Ludwik Lejzer Zamenhof tarafından 1887 yılında yaratılan yapay dil. Zamenhof'un 1905 yılında yayımladığı Fundamento de Esperanto (Esperanto'nun Temelleri) kitabında dilin yapısı ve kuralları izah edilir. Kendini Dr. Esperanto olarak tanıtan Zamenhof, farklı dilleri konuşan kişiler arasındaki iletişim zorluklarının, öğrenilmesi kolay bir ortak dil ile aşılabileceğini düşünerek Esperanto'yu oluşturmuştur. Günümüzde en çok tanınan ve en çok konuşanı bulunan yapay dil olmakla birlikte uluslararası iletişim dili olma amacına ulaşamamıştır. == Etimoloji == Esperanto kelimesinin kökeni Fransızcadaki -umut etmek anlamına gelen- "espérer" kelimesine dayanmaktadır. Bu kelime, Esperanto'ya esperi olarak geçmiştir. Ek ve köklerine ayrılışı esper¹-ant²-o³ şeklindedir. ¹ Umut eden anlamındaki esperi fiilinden gelir. ² Bir işi yapan, bir şeyin yolundan giden anlamındaki -ant sonekidir. ³ Kelimeye isim anlamı katan -o sonekidir. Esperanto dilinin özgün adı aslında Lingvo Internaciadır; ancak L. L. Zamenhof Esperanto'yu tanıttığı 1887 tarihli Unua Libro isimli kitabında kendisinden Doktoro Esperanto (Dr. Umutlu) takma adıyla bahsetmiş ve zamanla dilin kendisi de daha çok bu isimle anılır hâle gelmiştir. == Tarihsel Gelişim == küçükresim|Esperanto dilinin kurucusu Polonyalı göz doktoru Ludwik Łejzer Zamenhof Esperanto yapay dili 1870'ler ve 1880'ler civarında Polonyalı göz doktoru Ludwik Lejzer Zamenhof tarafından geliştirilip 1887 yılında yayımlanmıştır. Dr. Zamenhof'un bulunduğu bölgedeki insanlar Lehçe, Rusça, Yidiş gibi farklı diller konuşuyorlardı. Zamenhof bu insanların birbirleriyle anlaşmalarını kolaylaştırmak için hiç değişmeyen ve istisnası olmayan 16 ana kurala dayalı ve kelimelerinin köklerini genellikle bu Avrupa dillerinden alan Esperanto dilini icat etmiştir. Zamenhof, çocukluğundan beri farklı dilleri konuşan insanların daha kolay anlaşabilmesi için uluslararası kolaylaştırılmış bir yapay dil oluşturma fikrinde olmuştur. İlk zamanlarda Latince veya Yunanca dillerinden birini basitleştirmeyi düşünmüşse de Latince öğrenmeye başladıktan sonra bu dilin yapısının çok karmaşık olduğunu düşünerek tamamen yeni bir dil üretmenin daha isabetli olacağına karar vermiştir. Onlu yaşlarının başından itibaren böyle bir dili oluşturmak için çalışmıştır. İngilizceyi öğrendiği sıralarda Zamenhof, fiilin şahıslara göre farklı olarak çekimlenmesinin gereksiz olduğunu ve gramatik sistemin hayal edilebileceğinden çok daha basit olabileceğini düşünmekteydi; ancak kelime ezberlemekte hâlâ zorlanmaktaydı. Rusça öğrenmeye başladığında ise bu sorunu son ekler vasıtasıyla en aza indirebileceğini fark etti ve dilini bu yönde geliştirmeye başladı. Dilinin kelime hazinesini dünya çapında öğretilme ve bilinme oranının yüksek olduğunu düşündüğü Romen ve Cermen dillerinden yararlanarak oluşturdu. Zamenhof 17 Aralık 1878'de birkaç arkadaşı ile birlikte 19. doğum gününün yanı sıra Lingwe Uniwersala (Dünya Dili) adlı dilinin doğuşunu da kutlamıştır. Dilin bu aşamasıyla ilgili çok fazla bir bilgi yoktur ve bugüne yalnızca bir dörtlük kalmıştır. 1881'e gelindiğinde dilde görülen en önemli değişiklikler dil adının Lingvo Universala olarak değişmesi, w harfinin v harfiyle değiştirilmesi, çoğul isim takısının -es yerine -oj şekline dönüştürülmesi, dile belirtme hâl eki -l'nin eklenmesidir. Dilin bu aşamasında hâlâ bazı fiillerin vurgusu son hecededir, dilde bugün bulunmayan á, ć, é, ħ, -ó, ś, ź harfleri vardır, şimdiki ve geniş zaman eki -é, geçmiş zaman eki -u, gelecek zaman eki -uj, şart kipi eki -á, emir kipi eki -ó, mastar eki -e veya -i'dir ve şahıs zamirleri bugünkünden farklıdır. Sonraki yıllarda Zamenhof, özellikle yabancı dillerde yazılmış edebî yazıların ve şiirlerin Esperanto'ya çevrilmesi sırasında diliyle ilgili fikirlerini en son aşamaya ulaştırmıştır. Fiillerdeki son hece vurgusunu kaldırıp vurgunun her zaman sondan ikinci hecede olması kuralını getirmiştir. ć, ħ, ś, ź sembolleri sırasıyla ĉ, ĥ, ŝ, ĵ sembolleriyle değiştirilmiş, dź ikilisiyle verilen sesi karşılamak için de dile ĝ harfi eklenmiştir. 1887'de Zamenhof'un bugünkü hâliyle Esperanto dilini Lingvo Internacia adıyla içeren Unua Libro (İlk Kitap) isimli kitabını tamamlamasıyla dilin ilk yapım aşaması resmen tamamlanmıştır. 1887 yılı, herkesçe Esperanto'nun gerçek ortaya çıkış tarihi olarak kabul edilir. Esperanto ilk yılında Rus İmparatorluğu'nda ve Doğu Avrupa'da tanınmaya başladı; ancak hemen sonra dilin bilinirliği Batı Avrupa'ya ve 1889'da Arjantin'e, 1901'de Kanada'ya, 1903'te Cezayir, Şili, Japonya, Meksika ve Peru'ya, 1904'te Tunus'a, 1905'te ABD, Gine, Çinhindi, Yeni Zelanda, Tonkin ve Uruguay'a kadar ulaştı. I. ve II. Dünya Savaşı yılları haricinde 1905 yılından beri her yıl Esperanto temalı dünya kongreleri yapılmış ve bu kongreler, dilin prestij ve resmiyet kazanma sürecinde etkili olmuştur. küçükresim|L. L. Zamenhof'un 1905'te Bolonya Deklarasyonu'nda yaptığı Esperanto dilindeki konuşmasından bir kesit Dilde kararlılığı ve dile olan güveni arttırmak amacıyla 1905'teki Bolonya Deklarasyonu'yla Esperanto üzerinde yapılabilecek değişiklikler kesin bir dille büyük oranda sınırlandırılmış ve Fundamento de Esperanto isimli kitapta geçen kuralların ebediyyen kimse tarafından değiştirilemeyeceği bildirilmiştir. 1920'lerin başında Milletler Cemiyeti'nin çalışma dilinin Esperanto olmasıyla ilgili bir öneri verilmiştir ve oylamada diğer 10 delegenin tamamı bu öneriyi desteklerken yalnızca Fransız delege Gabriel Hanotaux, Fransızcanın dünya dili statüsünü kaybedebileceği endişesiyle öneriyi reddetmiştir. Ancak iki yıl sonra Milletler Cemiyeti, bütün ülkelerine eğitim müfredatlarına Esperanto'yu dâhil etmelerini tavsiye etmiştir. 1930'lardan sonra Adolf Hitler birçok Esperanto konuşanını milliyetçilik karşıtı oldukları gerekçesiyle öldürtmüştür. Hitler, Zamenhof'un Yahudi olmasından dolayı Esperanto kullanımını yasaklamıştı ve Esperanto'nun dünyanın farklı yerlerine dağılmış, farklı dilleri konuşan Yahudileri bir araya getirmek için üretilmiş olduğunu düşünüyordu. Bununla birlikte aynı yılların Faşist İtalya'sında Esperanto'ya karşı herhangi bir önemli müdahele bulunmadığı gibi, hazırlanan bazı millî tanıtım broşürlerinde Esperanto dilinin kullanıldığı da olmuştur. II. Dünya Savaşı'ndan sonra Soğuk Savaş yıllarında her iki taraf da Esperanto'nun diğer taraf tarafından propaganda dili olarak kullanmasından çekinmiş; ancak 1954 yılında UNESCO, Universala Esperanto-Asocio (Dünya Esperanto Birliği) ile danışmanlık ilişkisi kurmuştur. Dil, 1970'lerde dünyanın yeni bölgelerine yayılmayı başarmıştır. 1975 yılında Esperanto hareketinde, özellikle İran'da bir canlanma gözlenmiş, Tahran'da 3000 kişilik bir grup Esperanto öğrenmeye başlamış, 1985 yılında UNESCO, BM üyesi ülkelerin, eğitim müfredatlarına Esperanto öğrenimini dâhil etmelerini teşvik etmiştir. Afrika'daki Esperanto konuşanlar, 1991 yılında Esperanto Panafrika Kongresi düzenlenebilecek derecede artmıştır. Son yıllarda internet kullanımının yaygınlaşması ve bireyler-arası uluslararası temasın üst düzeye çıkmasıyla Esperanto hareketi yeniden canlanmaya başlamışsa da henüz dikkat çekecek seviyelere ulaşamamıştır. == Dilbilimsel Özellikler == Bir yapay dil olarak Esperanto, hiçbir tek dile birebir bağlı değildir. Kelime hazinesi bakımından Latin dilleri grubuna dâhil edilebilir; ancak yapıbilim bakımından mevcut hiçbir dil grubuna yakın değildir. Esperanto yapısal olarak genellikle sondan, yer yer önden eklemeli ve tek heceli dillerin özelliklerini yansıtmaktadır. Fonetik açıdan Slav Dilleri'ne yakındır. Anlambilimce Hint-Avrupa Dil Ailesi'nin karakteristiklerini taşır. Esperanto serbest cümle dizimine sahiptir, cümledeki ögelerin yerleri değiştirildiğinde cümlenin anlamı değişmez. == Dil Statüsü == === Resmî Dil Olarak Esperanto === Esperanto hiçbir zaman başka ülkelerce resmen tanınan bir ülkenin resmî dili olmamıştır ancak dilin buna benzer tecrübeleri bulunmaktadır. Esperanto, Almanya ve Belçika arasında özerk bölge olan çok dilli Moresnet'te yüksek konuşulma oranlarına ulaşmış ve ülkenin son zamanlarında Esperanto'nun resmî dil yapılması gündeme gelmişse de 1920 yılında Belçika bu bölgeyi kendisine bağlayınca bu düşüncenin gerçekleşmesi mümkün olmamıştır. 1968 yılında Adriyatik Denizi'nin ortasında inşa edilen küçük bir platforma kurulan Rose Adası isimli mikro devlet Esperanto'yu resmî dili olarak seçmiş, ancak hiçbir ülke bu devleti resmen tanımamıştır. Esperanto topluluğu arasında dilin tarafsızlık ilkesini zedeleyeceği endişesiyle, Esperanto'nun bir ülke tarafından resmî dil olarak tanınmasına sıcak bakmayanlar bulunmaktadır. === Esperanto Kuruluşları === Esperanto dilini kullanan ve Esperanto ile ilgili çalışmalar yürüten çok sayıda uluslararası ve yerel organizasyonlar bulunmaktadır. Doğrudan veya dolaylı olarak dünyadaki Esperanto hareketinin büyük bölümünü yürüten, Türkiye'nin aralarında bulunmadığı ülkelerde 95 yerel şubesi bulunan, Birleşmiş Milletler ve UNESCO ile resmî, UNICEF ile danışmanlığa dayalı iletişim içerisinde olan Universala Esperanto-Asocio (UAE) - Dünya Esperanto Örgütü; Bu örgütçe parasal destek sağlanan, Esperanto dilini düzenleme yetkisindeki kurum Akademio de Esperanto ve yine UEA bünyesinde bulunan TEJO (Tutmonda Esperantista Junulara Organizo - Dünya Esperantocu Gençlik Örgütü bu kuruluşların bazı önemli örnekleridir. == Topluluk == Esperanto günümüzde temel olarak seyahat veya internet üzerinden haberleşme amacıyla kullanılmaktadır. küçükresim|300px|Pasporta Servo'ya kayıtlı adreslerin Dünya üzerindeki dağılımı (2015) Yıllık olarak yayımlanan Pasporta Servo adlı kitapçık, Esperanto konuşanlardan kendisine başvuranların ev adreslerini içermektedir. Bu kitapçığa kayıt yaptıran kişi ve aileler, kendi şehirlerine gelecek Esperantocu misafirlerine konaklama imkânı sağlarlar, buna karşılık yapacakları gezilerde kendileri de diğer Pasporta Servo kayıtlılarının evlerine konuk olup buralarda ücretsiz konaklayabilirler. Esperanto topluluğu arasında her yıl düzenli olarak bir takım toplantılar yapılır. Internacia Junulara Kongreso (Uluslararası Gençlik Kongresi) Esperanto bilen gençlerin buluştuğu bir yıllık kongredir. Bu kongreye yaklaşık 400 kişilik katılım sağlanmaktadır. Esperanto@Interreto-seminarioj (Internet'te-Esperanto seminerleri), genelde 1500'ün üzerinde katılımcısı bulunan Universala Kongreso (Evrensel Kongre) ve Almanya'daki yeni yıl şenliği Internacia Seminario (Uluslararası Seminer) bu toplantıların en bilinen örnekleridir. Esperanto konuşan kitle genelde birbirlerinden uzak bölgelerde yaşayan kişilerden oluştuğundan Esperanto'nun İnternet üzerindeki kullanımı, günlük kullanımından daha yaygındır ve bu kullanımları araştırıp organize eden kuruluşlar mevcuttur. İnternette Esperanto konuşanların oluşturduğu mail grupları,Google Groups haber grupları, Esperanto öğretimi için hazırlanmış siteler, Esperanto radyo ve internet tabanlı televizyon kanalı sayfaları, birçok bilgisayar programı ve çokdilli internet sitelerinin Esperanto çevirileri ve çok sayıda Esperanto bloglar bulunmaktadır. Esperanto Vikipedi'de 150.000'in üzerinde madde vardır. Esperanto topluluğuna katılmış, Esperanto kullanan ve Esperanto hareketini destekleyen kişiler Esperantocu (Esperantisto) sıfatıyla anılırlar. ===Zamenhof Günü=== Zamenhof'un doğum günü olan 15 Aralık, Dünya Esperanto Günü olarak kutlanmaktadır. küçükresim|Verda Stelo (Yeşil Yıldız) === Simgeler === Esperanto hareketine atıfta bulunan en yaygın simge yeşil renkli yıldızdır. Bu yıldız Esperanto bayrağı üzerinde de bulunmaktadır. Yıldızın rengi umudu, beş kanadı beş kıtayı temsil eder. === Kültür === Esperanto edebiyatının geçmişi Esperanto öncesine kadar dayanır. Ludvik Zamenhof dili oluştururken eksiklerin görülmesinde yardımcı olması amacıyla birçok kitabın çevirisi yapıp Esperanto şiirler yazdı ve daha sonra diğer Esperanto bilenler tarafından da birçok edebi eser ortaya kondu. Esperanto dilinde bugüne kadar yayımlanan kitap sayısı 25.000'in üzerindedir. Bunların 100'ünden fazlasının orijinali Esperanto dilinde yazılmıştır. En iyi bilinen Esperanto roman yazarları arasında Claude Piron ve birkaç kez Nobel Edebiyat Ödülü'ne aday gösterilen William Auld sayılabilir. Harold Brown bilinen Esperanto modern tiyatro yazarları arasındadır. Genelde, çok sayıdaki Esperanto dergi ve gazetelerin en prestijlisi olarak Belçika'da basılan aylık haber dergisi Monato gösterilir. Dergi 1979 yılından beri her ay yayımlanmakta, dünya çapındaki gelişmeleri ve özel dosyaları konu edinmektedir. Derginin bir başka özelliği her ülke hakkındaki haberlerin, o ülkeden bir yazar tarafından kaleme alınmasıdır. Esperanto müzik sanatçılarına Kaj Tiel Plu , Kajto (folk); Dolchamar, Persone , Sonic Youth (rock); La Pafklik , Freundeskreis (rap); Akordo (akapella); Lou Harrison, David Gaines (klâsik) örnek verilebilir. Esperanto dilinde çekilmiş uzun metraj filmler mevcuttur. === Ana Dil Olarak Esperanto === Yaklaşık 1000 kadar kişinin ana dili Esperantodur. Ana dili Esperanto olanlar genelde, uluslararası Esperanto toplantılarında tanışmış ve bildikleri tek ortak dil Esperanto olan çiftlerin çocukları olarak dünyaya gelen kimselerdir. Bu kişiler her ne kadar daha sonra büyüdükleri ülkenin dilini ana dilleri olarak konuşsalar da, gerçek ana dillerini belirlemede doğuştan itibaren ilk öğrendikleri dil baz alındığından çeşitli istatistikler içerisinde yer alırlar. === Dinî topluluklar === Esperanto; Japonya'daki Oomoto dini ve İran'da ilk kez ortaya çıkmış Bahâî dininde önemli rol oynamıştır, kullanımı da bazı Spiritist hareketler gibi diğer dinî topluluklar tarafından teşvik edilmiştir. ==== Oomoto ==== Oomoto dini, Esperanto'nun kendi mensupları arasında kullanılmasını teşvik eder ve Zamenhof'u kendi tanrılaştırılmış ruhlarından biri olarak sayar. ==== Bahâîlik ==== Bahâî dini bir yardımcı dilin kullanılmasını teşvik eder. Abdülbaha, Esperanto'nun idealini methetti ve 19. yüzyıl sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Esperantistlerle Bahâîlerin arasında bir yakınlık duygusu vardı. Abdülbaha, 12 Şubat 1913 tarihinde Paris Esperanto Topluluğu'na bir konuşma verdi: > Şimdi, Dr. Zamenhof'un Esperanto dilini icat ettiği Tanrı'ya övgü olsun. > Uluslararası iletişim aracı hâline gelmenin tüm potansiyel niteliklerine > sahiptir. Bu asil çabası için hepimiz minnettar ve müteşekkir olmalıyız; > çünkü bu şekilde arkadaşlarına iyi hizmet etti. Adananları üzerinde yorucu > çaba ve özveri ile Esperanto evrensel olacak. Bu nedenle, her birimiz bu > dili incelemeli ve mümkün olduğunca yaygınlaştırmalıyız ki günden güne daha > geniş bir tanınma elde etsin, dünyanın tüm ulusları ve hükûmetleri > tarafından kabul edilsin ve tüm halk okulu müfredatlarının bir parçası > hâline gelsin. Umarım Esperanto, gelecekteki tüm uluslararası konferans ve > kongrelerin dili olarak benimsenir, böylece herkesin sadece iki dil edinmesi > gerekir - biri kendi dili ve diğeri uluslararası dil. Ardından tüm dünya > halkı arasında mükemmel bir birlik kurulacaktır. Bugün çeşitli uluslarla > iletişim kurmanın ne kadar zor olduğunu düşünün. Eğer bir kişi elli dil bile > öğrenirse, yine bir ülke üzerinden seyahat edebilir ve oranın dilini > bilmiyor olabilir. Bu nedenle, bu Esperanto dilinin yaygınlaşması için azami > gayret göstereceğinizi umuyorum. L. L. Zamenhof'un kızı Lidia Zamenhof, 1925 yılında Bahâîliğe geçti. ABD Büyük Boston (Greater Boston) alanının erken bir üyesi James Ferdinand Morton Jr., Kuzey Amerika Esperanto Ligi'nin başkan yardımcısıydı. Encyclopædia Iranicanın kurucu redaktörü İhsan Yarşater, İran'da geçirdiği çocukluğunda Esperanto'yu öğrendiğini ve annesi Bahâî kutsal yolculuğu için Hayfa şehrine gittiği zaman o annesine hem Farsça hem de Esperanto mektup yazdığını aktardı. Agnes Baldwin Alexander, Abdülbaha'nın talebiyle Esperanto'nun erken bir destekçisi oldu ve Japonya'da düzenlenen mitingler ve konferanslarda Bahâî öğretilerini yaymak için Esperanto kullandı. Günümüzde hâlen Bahâî Esperantistlerin aktif bir alt topluluğu var ve Bahâî edebiyatının birçok eseri Esperanto'ya çevrilmiştir. 1973'te Esperanto'nun etkin Bahâî destekçileri için Bahâî Esperanto Ligi kuruldu. ==== İslam ==== İranlı Ayetullah Humeyni, Müslümanları Esperanto'yu öğrenmeye çağırdı ve farklı dinî kökenlerden insanlar arasında daha iyi anlaşılması için bir araç olarak kullanılmasını övdü. Uluslararası bir lingua franca olarak İngilizcenin yerine Esperanto'nun kullanılmasını önerdikten sonra Kum şehrinde düzenlenen seminerlerde kullanılmaya başladı. Kısa bir süre sonra devlet tarafından Kur'an'ın Esperanto çevirisi yayınlandı. == Türkiye'de Esperanto == Türkiye'deki ilk bilinen Esperantocuların adları Selanik'te Michel A. Arama, İstanbul'da S. Kedami (1901), Aydın'da Mehmed Cevdet Bey, Giresun'da A. Kha­tenessian olarak nakledilir. Solon Orfa­nidis ve Kakobo Gueron 1909 Aralık ayında Esperanto grupları oluşturdu ve 1910'da T. E-Asocio isimli Esperanto grubu 10 üye ile birlikte kuruldu. Ayrıca İzmir'de de başka bir grup kuruldu. Aynı zamanlarda Johano Sapuncoğlu ve Sıdkı Efendi'nin yürüttüğü küçük bir hareket de mevcuttu. Esperanto hareketinde Türkiye'de oluşan ilk kayda değer canlanma 1913-1925 yılları arasında İstanbul'da yaşayan Anakreon Stamatiadis önderliğinde yürütülmüştür. Stamatiadis 1920'de İstanbul'da bir Esperanto cemiyeti kurmuş ve burada 1921'den 1924'e kadar Esperanto dilinde gazete yayımlamıştır. Bu cemiyet Pera'da Sakız Ağaç Sok. Ağa Cami No:8 adresinde bulunmaktaydı. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti, bu cemiyetin logosundaki harflerin Türk harflerine çevrilmesi koşuluyla faaliyetlerinin devamına izin vermekle birlikte, İstanbul Belediye Meclisi'nin derneğin faaliyetlerine izin vermemesi sonucunda 25 Nisan 1927'de resmî izinle Türk Esperanto Derneği (TEA) kuruldu ancak bu dernek uzun süre faaliyette kalmadı. Türkiye'de ikinci bir Esperanto hareketi 1950'li yıllarda emekli albay Hayrettin Dural öncülüğünde ortaya çıktı. İstanbul'da Türkiye Esperanto Derneği adında bir dernek kurup bu derneğe başkanlık yapan Hayrettin Dural, ücretsiz Esperanto kursları verdi, Kadıköy'de Esperanto sergisi düzenledi, dernekte Esperanto ile ilgili 10 derslik bir dergi ve Esperanto-Türkçe Büyük Sözlük adındaki sözlüğün çıkarılmasına öncülük etti, 1965'te Dünya Dili Esperanto adında bir kitap yazıp yayımladı. Hayrettin Dural'ın ölümünün ardından dernek işlevini yitirdi. Türkiye'de 2017 yılı itibarıyla UEA'ya bağlı resmî bir Esperanto derneği bulunmamakla birlikte Esperanto adına aktif çalışmalar ve öğrenme grupları mevcuttur. Kuzey Afrika ve Ortadoğu buluşması olarak bilinen "Mezorienta Esperanto-Kunveno" adlı uluslararası buluşma 2009'da İznik'te, 2010'da Eskişehir'de, 2012'de Gaziantep'te ve 2016'da Ürgüp'te olmak üzere Türkiye'de bugüne kadar 4 kez düzenlenmiştir. Türkiye'deki Esperanto hareketini temsilen 2016 yılının başından beri Turka Stelo (Türk Yıldızı) adlı aylık bir Esperanto dergi yayınlanmaktadır. === Türkçe ve Esperanto === Esperanto, özellikle sözcük dağarcığı bakımından Avrupa dillerine oldukça yakın olmasına ve oluşumunda yalnızca bu dilleri referans alınmış görünmesine rağmen, Esperanto topluluğu içerisinde Esperanto ile Türkçe arasında özellikle yapısal anlamda benzerlikler bulunduğu şeklinde bir kanı vardır. Bazı Esperantocular, Esperanto'nun bir dünya dili değil, bir Avrupa dili olduğu şeklindeki eleştirileri karşılamada Türkçeyle olan benzerlikleri ön plana çıkarırlar. Esperanto'nun Türkçeye benzediği yönleri olmakla birlikte yapısal olarak daha çok Avrupa dillerine yakınlık gösterir. İki dil arasındaki temel benzerlikler şu şekilde sıralanabilir:Türkçe ve Esperanto, Yusuf Sadi Eroğlu * Alfabeleri Latin alfabesi kökenlidir ve Q, W, X harfleri yer almaz. * Alfabelerinde altışar adet ek sembol vardır, bunlardan dördü c, g, s, u harflerinden üretilmiştir. * İki dilde ğ ve ŭ benzer yazım ve işlevlere sahiptir, ikisinin de kendi sesi zayıftır ve önceki ünlüyü uzatır, ikisi de mutlaka bir ünlüden sonra gelir, ikisi de kelime başında bulunmaz. * Fonetik yazıma sahiptirler, her harf bir sesi karşılar. * Sözcükler basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üçe ayrılır. Eklerle veya sözcükleri birleştirmekle yeni sözcükler oluşturulabilir. * Yüklemin zamana göre çekimi soneklerle yapılır. * İsmin belirtme durumu vardır ve soneklerle ifade edilir. * Cümle öğelerinin sıralaması değiştirilebilir, anlamda vurgu dışında değişiklik olmaz. * Türkçe ki ve Esperanto ke ile kurulan birleşik cümlelerin yapısı benzerdir. * Bir cümleyi soru cümlesine çevirmek için soru edatı kullanılır. Vurguyu değiştirmek için soru edatının yeri değiştirilebilir. İki dil arasında göze çarpan farklılıklar ise şunlardır: Türkçede Esperanto'da Alfabesinde y simgesi bulunur. Alfabesinde y simgesi bulunmaz. c ve j simgeleri Türkçedeki değerlerinden farklı sesleri belirtir. c, ĥ, ŭ seslerinin karşılığı yoktur. ğ, ı, ö, ü seslerinin ve uzun ünlülerin karşılığı yoktur. Özgün sözcüklerin başında en çok tek sessiz bulunur. İki veya üç sessizle başlayan sözcükler mevcuttur. Özgün sözcüklerde ilk heceden sonra o sesi geçmez. İstisnasız bütün isimlerin son hecesinde o sesi bulunur. Sözcükler önüne ek almaz. Ön ekler yaygın olarak kullanılır. Sözcük türünü belirten genel bir ek yoktur. Sözcüğün türü genelde sonuna eklenen sesliyle belirlenir. Ekler ünlü uyumlarına ve ses kurallarına uyum gösterir. Ekler hiçbir zaman form değiştirmez. İsimlere eklerle durum anlamı verilir. Konum bildiren edatlar isimden önce kullanılır. Sıfatlar niteledikleri ada getirilen eklerden etkilenmez. Çoğul veya belirtme durumundaki adı niteleyen sıfatın kendisi de çoğul ve belirtme durumu eklerini alır. Tekil belirsiz sıfat olarak bir bulunmakla birlikte bir artikel yoktur. Tekil belirsiz sıfat yoktur ancak la artikeli vardır. Soru edatının alışılmış yeri cümle sonudur. Soru edatının alışılmış yeri cümle başıdır. Olumsuzluk eki yüklemden sonra getirilir. Olumsuzluk ekinin alışılmış yeri yüklemin öncesidir. == Eleştiriler == Esperanto'nun özünde kişisel bir çalışma olması, diğer dillere oranla çok daha etkin eleştirilebilmesini sağlar. Olumsuz eleştirilerin odaklandığı en temel noktalardan biri projenin başarısızlığıdır. İlk yıllarda hızla yayılması ve 1920-1930 yılları arasında ulaştığı üst seviyedeki kabul ve popülerliğine rağmen konumunu koruyamamış ve düşüşe geçmiştir. Esperanto 125 yıldır dünya dili olmak için çalışmış; ama başarıya ulaşamamıştır. Bu durum Esperanto'nun evrensel ikincil dil olmaya uygun olmadığının kanıtıdır. En yaygın eleştirilerden bir diğeri de gramerin ve özellikle de sözcük dağarcığının Avrupa dillerinden kaynaklanıyor olmasıdır. Esperanto gerçek anlamda tarafsız ve evrensel değildir. Avrupa dillerini konuşan halklara haksız avantaj sağlamaktadır. /x/, /ʒ/, /ts/, /eu̯/ (ĥ, ĵ, c, eŭ) gibi birçok dilde bulunmayan seslerin kullanılmış olması, dijital ortamda zorluk çıkaran aksanlı harflerin varlığı, eklemeli bir dil olmasına karşın çoğu zaman yeni sözcükleri eklerle oluşturma imkânını kullanmak yerine diğer dillerden sözcük alımlarına giderek kök sözcük sayısını kabartması dil hakkında sıkça dile getirilen diğer genel eleştirilerdir. Esperanto dilbilgisiyle ilgili eleştiriler ise genelde sıfatın ismin durumundan etkilenmesine, kök sözcüklerin cinsiyet bilgisi taşımasına ve cinsiyet belirtmeden tekil isim kullanmanın zorluğuna yöneliktir. Sözlü eleştirilerin yanında Esperanto'ya alternatif olması düşünülen birçok yapay dil de oluşturulmuştur. Bunların bazıları başlı başına yeni bir dil iken bazıları Esperanto üzerinde yapılan reformlarla oluşturulmuş, Esperantido genel adıyla anılan Esperanto türevleridir. Esperanto'dan sonra oluşturulup bir miktar da olsa başarıya ulaşabilmiş yapay dillerden bazıları Lojban, İdo, Toki Pona, Novial, Lingua Franca Nova, Sona, Mirad, Kotava, Interlingua, Noxilo olarak sayılabilir. == Esperanto Öğrenimi == Esperanto öğrenenlerin büyük çoğunluğu dili kişisel çabalarıyla, tek başına öğrenme materyallerini kullanarak öğrenmektedir. Bunun yanında Ulusal Esperanto Dernekleri, Esperanto öğretmek için sürekli olarak kurslar düzenler. Dili öğrenme konusunda gerekirse herhangi bir TEJO bürosuyla, yerel Esperanto gruplarıyla ya da Rotterdam'daki TEJO Dünya Bürosu ile ilişkiye geçilebilmektedir. Esperanto dünya çapında resmî eğitim kurumları içerisinde de öğretilir. Dünyada Esperanto'nun yabancı dil olarak öğretildiği bazıları ilköğretim seviyesinde olmak üzere çok sayıda okul bulunmaktadır. Türkiye'de, Üsküdar Amerikan Lisesinde seçmeli Esperanto dersi okutulmaktadır. 2003 yılı verilerine göre 18'i Çin'de olmak üzere, 24 ülkedeki toplam 69 üniversitede Esperanto ile ilgili bölümler bulunur ve Esperanto dili öğretilir. İtalya'daki San Marino Üniversitesinin resmî eğitim ve yönetim dili Esperanto'dur. Türkiye'de ise Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesinde Esperanto Dili, fakülteler arası seçmeli ders olarak okutulmaktadır. Paderborn'daki Sibernetik Pedagoji Enstitüsünde Fransızca konuşan ortaöğretim öğrenci grupları üzerinde yapılan çalışmada, öğrencilerin 2000 saatte ulaştıkları Almanca düzeyine, İngilizcede 1500 saatte, İtalyancada 1000 saatte ulaşırken, Esperanto için 150 saatin bu düzeye ulaşmalarında yeterli olduğu gözlemlenmiştir.Flochon, Bruno, 2000, « L'espéranto », in Gauthier, Guy (ed.) Langues: une guerre à mort, Panoramiques. 4e trim. 48: 89-95. Cited in François Grin, L'enseignement des langues étrangères comme politique publique (French) Yapılan bir diğer çalışma da 1 yıl Esperanto öğrendikten sonra 3 yıl Fransızca öğretilen öğrencilerin, 4 yıl Fransızca öğretilen öğrencilerden daha iyi Fransızca konuştuğunu göstermiştir. Bu çalışmanın İngiltere'deki bir benzerinin yürütülmesine Manchester Üniversitesi öncülüğünde devam edilmektedir. == Deyimler ve Sözcükler == * Saluton! ≈ Merhaba! (Selamı) * Bonan matenon! ≈ Günaydın! (İyi sabahı) * Bonan tagon! ≈ İyi günler! (İyi günü) * Bonan vesperon! ≈ İyi akşamlar! (İyi akşamı) * Bonan nokton! ≈ İyi geceler! (İyi geceyi) * Bonan apetiton. ≈ Afiyet olsun. (İyi afiyeti) * Bonvenon! = Hoş geldiniz! (İyi gelişi) * Ĝis revido! ≈ Görüşürüz! (Yeniden görmeye kadar) * Ĝis! ≈ Hoşça kal! (-a kadar) * Adiaŭ! = Elveda! * Bone! ≈ Tamam (İyi) * Tre bone! = Çok iyi. * Kaj vi? ≈ Ya siz? (Ve siz) * Kiel vi fartas? ≈ Nasılsınız? (Nasıl hissediyorsunuz) * Sufiĉe bone. = Yeterince iyi. * Ne tre bone. = Çok iyi değil. * Mi fartas bone. ≈ İyiyim. (İyi hissediyorum) * Kiel vi? ≈ Nasılsın, Nasıl gidiyor? (Sen nasıl) * Ĉu vere? = Gerçekten mi? * Dankon. = Teşekkürler. * Nedankinde. ≈ Bir şey değil. (Teşekkür etmeye değmeyerek) * Eble. = Belki. * Kio estas via nomo? = Adınız nedir? * Mia nomo estas .... = Adım ... . * Mi nomiĝas .... ≈ Adım .... (... adlanırım) * Mi estas ... = Ben ...yım. * Mi ĝojas. ≈ Memnun oldum. (Memnunum) * De kiu lando vi estas? = Hangi ülkedensiniz? * Kie vi loĝas? = Nerede yaşıyorsunuz? * Kioma horo estas? ≈ Saat kaç? (Kaçıncı saattir) * Mi amas vin. = Seni seviyorum. * Esperanto estas facila lingvo. = Esperanto kolay bir dildir. * Vorto = Sözcük * Sana = Sağlıklı * Malsana = Hasta * Malsanulejo = Hastane * Kuraci = Tedavi etmek * Kuracisto = Doktor * Aŭto =Otomobil * Domo = Ev * Vojaĝo = Seyahat * Sayılar (Numeroj): ** 0 = Nulo ** 1 = Unu ** 2 = Du ** 3 = Tri ** 4 = Kvar ** 5 = Kvin ** 6 = Ses ** 7 = Sep ** 8 = Ok ** 9 = Naŭ ** 10 = Dek ** 11 = Dek unu ** 12 = Dek du ** 20 = Dudek ** 30 = Tridek ** 100 = Cent ** 200 = Ducent ** 1000 = Mil ** 2011 = Du mil dek unu ** 1 milyon = Miliono ** 1 milyar = Miliardo * Günler (Tagoj): ** Lundo = Pazartesi ** Mardo = Salı ** Merkredo = Çarşamba ** Ĵaŭdo = Perşembe ** Vendredo = Cuma ** Sabato = Cumartesi ** Dimanĉo = Pazar == Kaynakça == == Dış bağlantılar == *ESPERANTO TÜRKİYE * Esperanto İnternet Sözlüğü (Çok dilli) * Esperanto'ya özgü harfleri yazmak için bir site (Fransızca) * Esperanto Dilbilgisinin Tam Kitabı (Esperanto) Kategori:Yapay diller
Basketbol ya da Sepettopu, elle idare edilen bir topla oynanan popüler bir takım oyunu ve spor dalı. Profesyonel basketbolda beşer kişilik iki takım, yerden yüksekliği Avrupa standartlarına göre 3,05 metre olan ve pota adı verilen, yere paralel konumdaki bir çemberden topu geçirerek, rakibinden daha fazla sayı yapmak suretiyle, on ikişer, onar veya sekizer dakikalık dört periyottan oluşan maçı kazanmaya çalışır. == Tarihçe == 200px|küçükresim|sağ|1891 yılındaki Springfield Koleji'ndeki ilk basketbol sahası. Duvara monte edilen pota bir şeftali sepetidir. Basketbol, ABD'nin Massachusetts eyaletinde, Springfield Genç Hristiyan Erkekler Birliği (YMCA) Eğitim Okulunda beden eğitimi öğretmeni olan Kanadalı Dr. James Naismith tarafından 1891'de icat edilmiştir. Atlet ve beyzbolculara kış antrenmanı yaptırmak amacıyla geliştirilen bu oyunda amaç, tahtadan yapılmış altı kapalı şeftali sepetlerine futbol topunun sokulmasıydı. Basketbol sepeti yaklaşık 3 metre yükseklikte duvara monte ediliyordu ve her sayıdan sonra basketbol topu sepetten elle çıkarılıyordu. Zamanla sepetin altı çıkarıldı ve sayı olan ancak sepete takılan toplar bir değnekle itilerek çıkarılmaya başlandı. Orta Amerika'da yerleşik Mayalarla ile ilgili günümüze gelen kalıntılardan edinilen bilgilere göre, basketbolun biraz daha farklı tarzda veya daha çok fiziki güce dayalı oynandığı söylenebilir. Bugünkü Basketbol oyun alanının en az 5 misli büyüklükte bir sahada mermerden yapılmış duvarlar üzerine yerden yaklaşık 4 metre yüksekliğe yere paralel değil, dik olarak sabitlenmiş ve yarım metre çapındaki çemberlerle oynanan Tlahiotenieé oyunu bugünkü basketbol sporundan daha zor şartları içinde barındırıyordu. James Naismith'in basketbolu Tlahiotenieé oyundan esinlenerek yaptığı düşünülmektedir. Basketbol ilk olarak 7 kişilik iki takım arasında yirmişer dakikalık üç devre üzerinden oynanmıştır. Dr. Naismitih bu oyuna "sepet topu" anlamına gelen "Basket Ball" adını verdi. Basketbolun ünü, bulunmasından kısa bir süre sonra ortaya çıktığı okulu aşarak bütün okullara, üniversitelere ve hatta semtlerde bulunan jimnastik salonlarına kadar yayılmıştır. Gençlerde bu spora karşı uyanan istek ve heyecanda kulüpleri basketbol şubeleri açıp takımlar kurmaya zorlamış ve böylece basketbol, Amerika'nın en popüler ulusal oyunu haline gelmiştir. Basketbolun Avrupa'daki ilk denemesi, 1893 yılında Paris'in Trevise sokağındaki eski bir jimnastik salonunda yapılmıştır. Daha sonraları, özellikle I. Dünya Savaşı sırasında, basketbolun Avrupa'da yayılmasında Amerikalı askerlerin büyük etkisi olmuştur. Hızla gelişme gösteren basketbol böylece Avrupa'da en gözde sporlar arasında yerini almıştır. Amerika, 1897 yılında erkeklerde, ardından 1900 yılında kadınlar arasında ilk milli basketbol şampiyonalarını düzenleyerek, bu sporu ülke çapında popüler hale getirmiştir. Amerikalılar milli spor olarak benimsedikleri basketbolu, 1904 Yaz Olimpiyatları'nda kulüp takımları arasında maçlar düzenleyerek, Olimpiyat Oyunları'na katılan tüm ülkelere tanıtmışlardır. 1905 yılında dünyanın en büyük spor salonlarından Madison Square Garden, kapılarını basketbola açmıştır. Uzak Doğu'da da 1913 yılından itibaren karşılaşmalar yapılmaya başlanmıştır. Böylece bu oyun birkaç yıl içinde Kanada, Fransa, Birleşik Krallık, Avustralya, Çin ve Hindistan başta olmak üzere, tüm dünya ülkelerine hızla yayılmış, özellikle büyük kentlerdeki geniş spor alanlarında yapılan üniversiteler arası karşılaşmalar, basketbolun seyirlik spor olarak yayılmasında önemli katkılar sağlamıştır. FIBA, uluslararası karşılaşmaları yönetmek amacıyla, 18 Haziran 1932'de İsviçre'nin Cenevre şehrinde İsviçre, Yunanistan, İtalya, Portekiz, Arjantin, Romanya ve Çekoslovakya basketbol federasyonlarının iş birliği ile oluşturulmuştur. İlk FİBA başkanlığına İsviçreli Leon Bouffard getirilmiştir. FIBA her dört yılda bir, Olimpiyat Oyunları'nın düzenlendiği şehirde toplanarak, basketbolu daha çekici hale getirmek için gerekli kural değişikliklerini yapmaktadır. Avrupa Basketbol Şampiyonası, 1935 yılında başlamış olup, 2 yılda bir düzenlenmektedir. Amatör bir spor dalı olarak basketbol, ilk kez 1936'da Berlin'de düzenlenen Olimpiyat Oyunları'na dahil edilmiştir. 1951 yılında başlayan Erkekler Dünya Şampiyonası'nı 1953'te Kadınlar Dünya Şampiyonası izlemiş, Olimpiyat Oyunları'na basketbol dalında kadınlar ilk kez 1976'da katılmışlardır. Avrupa Ligi ise 1995-96 sezonunda başlamıştır. Türkiye'de ilk basketbol maçı 1904 yılında Amerikan Lisesi öğrencileri tarafından yapıldı. Galatasaray Lisesi'nde beden egitimi öğretmeni olan Ahmet Robenson bir dergide gördüğü bu sporu öğrencilerine yaptırmaya çalışmıştır (1911). Onar kişilik takımlar halinde yapılan ilk maçta tüm oyuncuların sakatlandığı söylenmektedir. İlk basketbol şubesi 1913 yılında Fenerbahçe tarafından açıldı. == Alan == küçükresim|200px|Çocukların bedensel ve ruhsal gelişimi açısından da önemli olan basketbol, takım oyunu olması nedeniyle bireysel ve toplumsal gelişime de etkilidir. Basketbol genellikle kapalı salonda oynanır. Dikdörtgen biçimindeki basketbol alanının tabanı sert tahtadan yapılır. Alanın boyutları değişiklik göstermekle birlikte, FIBA standartlarına göre 28 m x 15 m'dir. Oyun alanı bir orta çizgiyle ikiye ayrılır. Bu çizginin tam ortasında, orta yuvarlak denen bir daire çizilidir. Ayrıca hava atışı buradan yapılır. Basketbol alanının karşılıklı olarak kısa kenar çizgilerinde birer pota bulunur. Basketbol potası, kenar çizgisinden 1,2 metre içeridedir ve 1,8 m x 1,2 m boyutlarındadır ve çoğunlukla panyalarda cam beyazı plastik kullanılır. Pota üzerinde, yerden 3,05 metre yükseklikte bir çember bulunur. Çember, 45 cm çapında demirden yapılı, alt kısmı açık, beyaz bir fileden oluşur. Basketbol elle oynanır ve atılan top yukarıdan çembere girip fileden geçerek aşağıya düşünce sayı olur. Basketbol topunun boyutları da düzenlenmiştir. Erkekler için basketbol topunun resmî boyutları 74.93 cm. (çevresi (29.5 inç)) (Ayrıca buna 7 boyutunda ya da "295 top" adı da verilmiştir.) ve ağırlığı ise 22 oz (623.69 gram) ağırlığındadır. Kadınlar basketbolu için basketbol topunun çevresi 72.39 cm. (28.5 inç) olup ağırlığı ise 20 oz (567 gram)'dur (Ayrıca buna 6 boyutunda ya da "285 top" adı da verilmiştir.). 3x3 olarak bilinen sokak basketbolunda ise boyutları 6 olan fakat ağırlığı 7 boyutundaki topun ağırlığı ile aynı olan özel yapım bir top kullanılır. Sokak basketbolundaki bu özel top erkek, kadın ve karma tüm basketbol oyunlarında kullanılır. ==Oyun Kuralları== * Basketbol müsabakaları üç hakem tarafından yönetilir. Misafir takım sahayı seçme hakkına sahiptir. 2. devreden sonra saha değişimi yapılır. Oyun, orta basketbol sahası çizgisinde her takımdan birer oyuncu arasında yapılan hava atışı ile başlar. Hava atışına çıkan oyuncular, topu tek elleri ile takım arkadaşlarına kazandırma hedefini taşır. * Oyun, onar dakikalık dört periyottan oluşur. Beraberlik durumunda uzatma periyodu oynanır. Her takım ilk üç periyotta ve uzatma periyodunda birer dakikalık bir, dördüncü periyotta iki mola hakkına sahiptir. İkinci ile üçüncü periyot arasında 15 dakikalık devre arası verilir. Diğer periyotlar arası 2 dakika ara verilir. * Hücum eden takım, kendi sahasını 8 saniye içinde terk etmek, 24 saniye içinde de hücumunu tamamlamak zorundadır, aksi halde top kullanma hakkı rakip takıma geçer. * Oyuncu topla birlikte, top sürme, pas atma, şut atma aktivitelerini yapma hakkına sahiptir. Bir oyuncu top sürerken, topu eline alarak durdurursa, tekrar top sürme şansına sahip değildir; topu istediği yöne ve kişiye pas ya da şut atmak zorundadır. * Her takım 5 kişiden oluşur ve takımların sınırsız oyuncu değişikliği hakkı vardır. Eğer faul hakkını doldurmamışsa, her çıkan oyuncu tekrar oyuna dahil olabilir. * Eğer bir oyuncu normal faul veya iki tane sportmenlik veya teknik faulle oyun dışında kalırsa, tekrar o maç için oyuna dahil olamaz. Her oyuncunun bireysel olarak yaptığı faul sayısının toplamı, takım faullerini de belirler. Bir periyotta toplamda dört takım faulüne ulaşan takımın daha sonra yaptığı her faul, karşı takıma bir tane serbest atış kullanma hakkı kazandırır. Avrupa'da faul hakkı 5, NBA'de 6'dır. Çeşitli kuruluşların kendi kuralları ile faul hakkı değişebilir (Örneğin Türkiye minikler kategorisinde oyuncuların faul hakkı 4'tür). * Hakem tarafından durdurulmadıkça, top potadan veya çemberden dönerse oyun devam eder. Ayrıca, oyuncu sahayı belirleyen çizgilerin dışına temas etmedikçe, top oyun çizgilerinin dışına değmeden havadan saha çizgisinin dışına çıksa dahi, oyuncu topu içeri çevirebilirse de oyun devam eder. * Her sayı atışından sonra veya hakemin düdüğü çalmasının ardından, oyun ve oyun zamanı durur. Sayı yiyen takımın pota gerisindeki çizgi arkasından topu oyuna sokması ile hem zaman hem de oyun tekrar başlar. Oyun içindeki diğer durumlara göre, hakemin gösterdiği yerlerden, top oyuna sokulur. * Üç sayı çizgisi içinden yapılan her başarılı atış iki sayı, üç sayı çizgisi gerisinden yapılan her başarılı atış üç sayı olarak değerlendirilir. Faullerden veya kural ihlallerinden dolayı kazanılan başarılı serbest atışlar bir sayı olarak değerlendirilir. * Oyuncular iki durumda cezalandırılır: # Bireysel kural ihlalleri, # Faul yapılan durumlar. Kural ihlali veya hatası (hatalı yürüme, topun çizgi dışına çıkması, hücum oyuncusunun üç saniyeden fazla potanın dibindeki bölüm içinde durması v.b) top kullanma hakkını karşı takıma verir. Yapılan bireysel fauller (itme, çekme, vurma, tutma v.b) ise oyuncunun faul cezası almasını sağladığı gibi faulün yapıldığı yer göz önünde bulundurularak, rakip topu yandan oyuna sokar ya da serbest atış yapma hakkı kazanır. * Serbest atış hakkı adedi, faulün yapıldığı zaman, yer ve çeşidine göre değişir. İki sayılık şut atışı sırasında faul yapılmış ve atış sayı olmamışsa atışı yapan takıma iki serbest atış hakkı verilir. Üç sayılık şut atışı sırasında faul yapılmış ve atış sayı olmamışsa atışı yapan takıma üç serbest atış hakkı verilir. Eğer atış sayı olmuşsa, bir serbest atış hakkı verilir ve atılan basket geçerli olur. Bir takım, bir devredeki "takım faul" sınırını geçmiş ve atış sahası dışında faul yapmışsa, faul yapılan oyuncuya iki serbest atış hakkı verilir. Teknik faullerde (oyunu geciktirme, centilmenlik dışı davranışlar, hakeme itiraz, izinsiz oyuna girme vb.) iki serbest atış hakkı verilir. Faul eğer sert bir müdahale ile gerçekleşmişse hakem oyuncuyu oyundan atma cezası verebilir. == Saha ölçüleri == Alanın boyutları değişiklik göstermekle birlikte, ideal boyutlar 28 m x 15 m’dir. Oyun alanı bir orta çizgiyle ikiye ayrılır. Bu çizginin tam ortasında, orta yuvarlak denen bir daire çizilidir. Basketbol alanının karşılıklı olarak kısa kenar çizgilerinde birer pota bulunur. Pota, kenar çizgisinden 1,2 metre içeridedir ve 1,8 m x 1,2 m boyutlarında bir sac levhadır . Pota üzerinde, yerden 3,05 metre yükseklikte bir sepet vardır. Sepet, 45 cm çapında demir bir çember ile buna asılı, alt kısmı açık, beyaz bir fileden oluşur. Basketbol elle oynanır ve atılan top yukarıdan çembere girip fileden geçerek aşağıya düşünce sayı olur. Basketbol topunun çevresi yaklaşık 75–78 cm, ağırlığı 600-650 gram kadardır. == Kaynakça == == Ayrıca bakınız == Kategori:Top oyunları Kategori:Takım sporları Kategori:Yaz Olimpiyatları sporları Kategori:Amerika Birleşik Devletleri kökenli sporlar
Futbol, on birer oyuncudan oluşan iki takım arasında, kendine özgü küresel bir topla oynanan takım sporudur. 21. yüzyıl itibarıyla 200'ün üzerinde ülkede 250 milyonu aşkın oyuncu tarafından oynanmakta olup dünyadaki en popüler spordur. Her iki kısa kenarında birer kalenin yer aldığı, dikdörtgen şeklindeki bir sahada oynanır. Oyuncuların amacı, temelde ayak olmak üzere, eller ve kollar hariç vücudun kısımlarını kullanarak topu karşı takımın kalesine sokarak gol atmaktır. İstisnai olarak her iki takımın kalesini koruyan kaleciler, ceza alanı olarak adlandırılan, kendileri için belirlenmiş alanların sınırları dâhilinde topa elle müdahale edebilmektedir. Topun, sahanın uzun kenarlarından saha dışına çıkması durumunda taç atışı (topa son olarak hangi takım oyuncusu temas etmişse karşı takım kullanır), kısa kenarlarından dışarı çıkması durumunda ise köşe (bir oyuncunun, topu kendi kale çizgisi dışına çıkarması durumunda karşı taraf lehine kale çizgisi ile yan çizgisinin kesiştiği noktadan kullanılır) veya aut vuruşu (topun, hücum oyuncuları tarafından kale çizgisi dışına vurulması sonucunda ceza sahası içindeki kale sahasından vuruşu yapılarak top oyuna sokulur) ile oyun yeniden başlar. Kırk beşer dakikalık iki devreye ayrılan 90 dakikadan oluşan bir maçta karşı takımdan daha fazla gol atmayı başaran takım galip gelirken atılan gol sayılarının eşit olması durumunda maç berabere tamamlanır. Bazı müsabakalardaki kurallara göre normal süresi berabere tamamlanan maçlarda on beşer dakikalık iki devre hâlinde oynanan uzatma dakikaları, eşitliğin bu sürede de bozulmaması durumunda penaltı vuruşları sonucunda galip gelen taraf belirlenir. MÖ 300-200 yıllarında Çin'de ortaya çıkan ve günümüzdeki futbolla benzerlikler taşıyan cuju, oynanış bakımından futbola benzeyen ilk oyun olarak kabul edilmektedir. Yıllar boyunca dünyanın farklı yerlerinde futbola benzeyen oyunlar oynansa da modern futbol kuralları ilk olarak 1863 yılında Futbol Birliği tarafından sistemleştirilmiş olup günümüze kadar birçok değişikliğe uğramıştır. Futbolun uluslararası alandaki yönetim teşkilatı Uluslararası Futbol Federasyonları Birliğidir (FIFA). == Etimoloji == "Futbol" kelimesi Türkçeye, İngilizcedeki foot ("ayak") ve ball ("top") kelimelerinin birleştirilmesiyle oluşturulan football kelimesinden geçmiştir. İngilizcede football adını taşıyan diğer futbol sporlarından ayırmak amacıyla, modern futbolun ilk kurallarını belirleyen kurumun adı olan Futbol Birliğinden (İngilizce: The Football Association) yola çıkılarak association football ("birlik futbolu") ifadesi kullanılmaktadır. Football association ifadesindeki soc hecesine -er eki getirilerek oluşturulan ve İngilizce konuşan bazı ülkelerde futbolu tanımlamak için kullanılan soccer kelimesinin çıkışı 1880'lere denk gelir. Günümüzde, İngilizce konuşan ülkelerin bazıları futbolu tanımlamak için yalnızca football ifadesini kullanırken bu kelime diğer bazı dillere değişerek girmiş ve bu şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Bazı dillerde futbolu tanımlamak için özgün kelimeler kullanırken bazılarında ise foot ve ball kelimelerinin o dillerdeki karşılıkları kullanılarak bu kelimeler birleştirilmiş ve futbol ifadesi bu şekilde yer edinmiştir. Türkçede sporu tanımlamak için "ayak topu" da kullanılır ve bu kullanım, "futbol" kelimesini oluşturan foot ile ball kelimelerinin Türkçe karşılıklarıyla oluşturulmuştur. == Tarihçe == === Kökenleri === FIFA, futbola benzeyen ve bilimsel kanıtlara sahip olan ilk oyunu, MÖ 300-200 yıllarında Çin'de askerî eğitim amacıyla oynanan cuju olarak göstermektedir. Kıl ve tüyle doldurulmuş deriden yapılan bir topun, iki bambu kamışıyla sabitlenen 30–40 cm yüksekliğindeki bir kaleye sokulmasını amaçlayan bu oyunda, topa el ve kollar dışındaki her yerle temas etmek mümkündü. Birkaç yüzyıl sonra Japonya'da, cujudan izler taşıyan ve varlığına ilk kez 644 yılında rastlanan kemari adlı oyun ortaya çıktı. Cujunun aksine rekabete dayalı olmayan kemaride amaç, dairesel bir alan içerisinde yer alan oyuncuların topa ayaklarıyla vurarak topu yere düşürmeden birbirine göndermeleriydi. Avrupa'da ise futbola benzer bilinen ilk oyun, Antik Yunanistan'da oynanan episkiros adlı oyundur. Vücudun her yeriyle temasın serbest olduğu oyunda oyuncular iki takıma ayrılmakta ve her takım oyuncuları, topu paslaşarak veya atarak rakip takıma ait alanın sonunda yer alan çizgiden geçirmeye çalışmaktaydı. Bu oyunun bir benzeri daha sonraları Roma İmparatorluğu döneminde harpastum adıyla oynandı. === Orta Çağ === Orta Çağ Avrupa'sında topla oynanan bir oyuna dair ilk ifadelere, 9. yüzyıla ait Nennius'un Historia Brittonum adlı eserinde rastlamaktadır. Galler'in kuzey kısımlarında yazılan eserde, bir grup çocuğun top oynadığından bahsedilmektedir.Historia Brittonum, 41. bölüm İngiltere'de, komşu kasaba veya köyler arasında oynanan ve güruh futbolu adı verilen oyunda amaç, topu rakip takımın kasaba veya köyünde belirlenen bölgeye göndermekti. Hemen hemen hiçbir kuralın olmadığı bu oyunda oyuncu sınırlaması yoktu ve yüzlerce kişi mücadele edebilmekteydi. Bu etkinlikler sırasında meydana gelen karmaşayı ve yaşanan olayları gerekçe gösteren Kral II. Edward tarafından 13 Nisan 1314'te ülkede futbol oynanması yasaklanmış, bu yasak, sonrasındaki hükümdarlar tarafından da sürdürülmüş ve ülkede futbol oynanması 300 yıl kadar yasaklı kalmıştı. İngiltere'deki güruh futboluna benzer bir oyunun varlığına Fransa'da da rastlanmaktadır. Soule, cholle veya choule adıyla anılan bu oyun hakkındaki bilinen ilk veriler 1147 yılına aittir. 1319 yılında Kral V. Philippe, 1369 yılında ise Kral V. Charles tarafından ülkede bu tip oyunların oynanması yasaklanmıştı. İtalya'da ortaya çıkan ve kökenleri daha eskiye dayansa da kuralları 16. yüzyılda oluşturulan calcio fiorentino adlı sporda ise amaç, topu karşı takımın kalesine göndermekti. Topu kontrol etmek, takım arkadaşına pas atmak ve kaleye göndermek için el ve ayak kullanmak serbestti. FIFA, futbola benzeyen tüm bu sporların günümüzdeki futbol ile doğrudan bir bağlantısı olmadığını belirtmektedir. === Modern futbolun ortaya çıkışı ve yayılması === Modern futbolun kuralları 19. yüzyıl ortalarında, İngiltere'deki özel okullarda farklı kurallarla oynanan futbol biçimlerine dayanmaktadır. Eton, Harrow, Rugby, Winchester ve Shrewsbury adlı eğitim kurumları temsilcilerinin katılımıyla 1848 yılında Cambridge Üniversitesinde oluşturulan ve ilk yazılı futbol kuralları olma niteliği taşıyan Cambridge kuralları, futbol ve benzeri sporların gelişiminde etkili oldu. Bu kurallar kullanılarak bazı maçlar yapılsa da kurallar, büyük bir topluluk tarafından kabul görmedi. 1850'lerde, İngilizce konuşan ülkelerdeki çeşitli kulüpler, bağlı oldukları okul veya üniversitelerden ayrılarak bağımsız bir kuruluş olarak faaliyet göstermeye başladı. Bunların bazıları kendi kurallarını oluşturarak bu kurallara göre futbol oynamaktaydı. 1857 yılında, eski öğrenciler tarafından kurulan Sheffield Football Club, 1867 yılında Sheffield Futbol Derneğinin kurulmasına önayak oldu. Uppingham School öğrencisi John Charles Thring de 1862'de bazı kurallar hazırlamıştı. 26 Ekim 1863 günü gerçekleştirilen bir toplantı sonrasında kurulan Futbol Birliği (İngilizcesi "The Football Association", kısaca "FA") tarafından aynı yılın Ekim ve Kasım ayları arasında düzenlenen beş toplantı sonucunda futbol için ilk kapsamlı kurallar hazırlandı. Gerçekleştirilen son toplantıda, bir önceki toplantıdan çıkan topun ele alınarak koşulması ve koşuların rakibin bacağına vurularak engellenmesini öngören taslak hâlindeki iki kuralın kaldırılması kararının kabul görmemesi üzerine Blackheath'i temsil eden kurumun ilk hazinedarı, kulübünün birlikten ayrıldığını belirtti. Kalan on bir kulüp, Ebenezer Cobb Morley başkanlığında futbolun ilk on dört kuralını oluşturdu. Bu kuralların kullanıldığı ilk maç, 18 Aralık 1863 tarihinde Mortlake'te, Barnes ile birlik üyesi olmayan Richmond arasında oynandı ve golsüz beraberlikle sona erdi. İngiliz kulüplerinin mücadele ettiği, ilk futbol turnuvası niteliğindeki FA Cup, 1872 yılında C. W. Alcock tarafından kuruldu. İlk resmî uluslararası futbol maçı 30 Kasım 1872 günü, İngiltere ile İskoçya arasında Glasgow'da gerçekleştirildi ve 0-0 sona erdi. 1884 yılında, ilk uluslararası futbol turnuvası olan British Home Championship düzenlendi. Aston Villa yöneticisi William McGregor, 1888 yılında Birmingham'da kurduğu English Football League ile ilk futbol ligini kuran isim oldu. Kurulan bu ligde 12 takım mücadele etmekteydi. 1870'lerde futbolda profesyonelleşmenin temelleri atılırken profesyonel futbolculuk 20 Temmuz 1885 tarihinde Futbol Birliği tarafından tanındı. Futbol Birliğinin kurulması sonrasında futbol, Britanyalılar tarafından tüm dünyaya yayılmaya başladı. Güney Amerika'da bilinen ilk futbol maçı 1867 yılında, Arjantin'deki Britanyalı işçiler tarafından oynandı. Aynı yıl Buenos Aires'te, Güney Amerika'daki ilk futbol kulübü olan Buenos Aires Football Club kuruldu. 1891 yılında ise Arjantin'de düzenlenen ulusal ligle birlikte kıtadaki ilk futbol turnuvası organize edildi. Güney Afrika'da yaşayan Britanyalılar ülkedeki ilk futbol hareketlerini 1869 yılında başlatırken 1884 yılında ülkedeki ilk futbol turnuvası düzenlendi. 1884 yılında oluşturulan American Football Association tarafından aynı yıl gerçekleştirilen lig, Amerika Birleşik Devletleri'nde Futbol Birliği kurallarıyla gerçekleştirilen ilk futbol yarışması oldu. Japonya'da futbol oynandığına dair ilk bilinen veriler 1870'lere ait olup Britanyalı denizcilerin Yokohama'da futbol oynadığından bahsetmektedir. Futbolun yayılmaya başlamasının ardından, futbol kurallarını belirleyen kuruluş olan Uluslararası Futbol Birliği Kurulu (kısaca IFAB); Futbol Birliği, İskoçya Futbol Birliği, Galler Futbol Birliği ve İrlanda Futbol Birliğinin 1886 yılında Manchester'da gerçekleştirdiği bir toplantı sonrasında kuruldu. Futbolun uluslararası alandaki en üst yönetim kuruluşu olan Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği (kısaca FIFA) ise, 1904 yılında Paris'te kuruldu ve Futbol Birliğinin belirlediği kurallara sadık kalacağını belirtti. 1913 yılında FIFA temsilcileri de IFAB'a temsilci göndermeye başladı. Futbolda profesyonelleşme süreci, dünyanın çeşitli yerlerinde 1920'ler ve 1930'larda hız kazandı. 21\. yüzyıl itibarıyla 200'ün üzerinde ülkede 250 milyonu aşkın oyuncu tarafından oynanan futbol, dünyadaki en popüler spor konumundadır. FIFA tarafından Mayıs 2007'de yayınlanan bir rapora göre dünya çapında 270 milyondan fazla kişi futbol oynamaktadır. Yine bu rapora göre dünyada 301 binin üzerinde futbol kulübü, 1,752 milyonun üzerinde futbol takımı, 840 binin üzerinde futbol hakemi ve 113 binin üzerinde profesyonel futbolcu bulunmaktadır. == Temel oynanış == Futbol, Uluslararası Futbol Birliği Kurulu (kısaca IFAB) tarafından belirlenen 17 temel kural çerçevesinde oynanmaktadır. Maçlar, küre biçimindeki spora özgü bir topla oynanır. On birer oyuncudan oluşan iki rakip takımın amacı, bu topu karşı takımın kalesine (iki yan direk ile bunları birleştiren üst direkten oluşur) sokarak gol atmaktır. kırk beşer dakikalık iki devreden oluşan 90 dakika sonucunda rakibinden daha fazla gol atan takım, maçtan galip olarak ayrılır. Atılan gol sayılarının eşit olması durumunda maç berabere sonuçlanmış olur. Müsabakalarda, kurallara uygun şekilde maçı yöneten bir orta hakem, iki yardımcı hakem ve bir dördüncü hakem bulunmaktadır. Bazı turnuvalarda ise iki ek yardımcı hakem ya da video yardımcı hakemler bulunabilir. Oyunun temel kuralına göre oyuncular, topa el veya kolla müdahale etmemelidir. Takımının kalesini korumakla görevli kaleciler ise, yalnızca belirlenen alan (ceza alanı) dâhilinde topa el veya kolla müdahale edebilir. İstisnai olarak, oyunun taç atışıyla yeniden başlaması durumunda oyuncular, topu elle oyuna sokarlar. küçükresim|200px|Topa, kayarak yapılan bir müdahale Bir futbol maçında gol atma fırsatı yakalamak için oyuncuların top sürmesi, takım arkadaşına pas atması, kaleye şut çekmesi gibi çeşitli yöntemler vardır. Karşı takım oyuncuları da topu kapmak için çeşitli müdahalelerde bulunabilir. Bu müdahalelerin kurallara dâhil olmaması durumunda hakemler devreye girer ve orta hakem oyunu durdurur. Yapılan faullü hareket sonrasında karşı takım, faulün yapıldığı yerden kullanılmak üzere bir serbest vuruş kazanır. Rakip takım oyuncularının belli bir mesafeye çekilmesinin ardından, serbest vuruşu kullanacak oyuncunun topa sadece bir kez dokunması kaydıyla vuruş, istenilen bir biçimde kullanılır. Faullü hareketin sertliğine göre hakemin sarı veya kırmızı kart gösterme yetkisi vardır. Gösterilen sarı kart uyarı niteliği taşırken kırmızı kart ise oyuncunun oyundan ihraç edildiği ve takımının bundan sonraki süreyi bir kişi eksik sürdüreceği anlamını taşır. Aynı maç içerisinde ikinci defa sarı kart gören oyuncu, kırmızı kartla cezalandırılır. Günümüzde takımlar; bir kalecinin dışında, defans, orta saha ve forvet olmak üzere üç ana pozisyonda oynayan oyunculardan oluşur. Defans, karşı takımın yaptığı hücumları en geride karşılayan grup; forvet, ana amacı gol atmak olan ve rakip kaleye en yakın oyuncuların oluşturduğu grup; orta saha ise defans ve forvet arasında kalan oyuncuların oluşturduğu gruptur. Bu üç ana pozisyondaki oyuncular da kendi içerinde, oynadıkları bölgeye göre ayrılmaktadırlar. Öte yandan herhangi bir pozisyonda oynayan oyuncunun, diğer pozisyonlardaki oyuncuların görevleri yerine getirememesi gibi bir kısıtlama yoktur. Kurallarda ise kaleciler dışındaki oyuncuların pozisyonları hakkında bir kısıtlama yer almamaktadır. Her takım, maç başlamadan önce kale ve top seçimi ile seri penaltı vuruşları için yapılan para atışında temsil eden bir kaptana sahiptir. Hangi oyuncunun hangi pozisyonda oynayacağı, her takımın başında bulunan teknik direktör tarafından belirlenir. Sahadaki on bir oyuncu dışında, her takımın yedek oyuncuları vardır. Maçın gidişatı ve organizasyonun oyuncu değiştirme kurallarına göre herhangi bir oyuncu, teknik direktörün takdirince yedeklerde bulunan başka bir oyuncuyla değiştirilebilir. == Kurallar ve ölçüler == küçükresim|220px|Fotoğrafta, mavi formalı takımın hücum yaptığı, beyaz formalı takımın ise savunma yaptığı görülmektedir Futbol, 17 ana kuraldan oluşmaktadır. Bu kuralların bazıları kadın, engelli, genç gibi gruplar için değişiklikler gösterebilir. Uluslararası Futbol Birliği Kurulu (kısaca IFAB) tarafından belirlenen kurallar, FIFA tarafından yayınlanmaktadır. Bu 17 ana kurala ek olarak maçların uygun şekilde oynanması için IFAB tarafından yayınlanan birtakım karar ve yönetmelikler de bulunmaktadır. === Saha === 260px|küçükresim|sol|Nizamî futbol sahası ölçüleri. Yalnızca sahanın sınırları, belli uzunluklar arasında değişiklik gösterebilir. Futbol sahası dikdörtgen şeklinde olup sahanın yanlarında yer alan iki uzun çizgi taç çizgisi, kısa kenarlarda yer alan çizgiler ise kale çizgisi olarak adlandırılır. Kale çizgileri 45 ile 90 m arasında, taç çizgileri 90 ile 120 m arasında olmalıdır. Uluslararası maçlarda ise bu uzunluklar kale çizgileri için 64 ile 75 m, taç çizgileri için ise 100 ile 110 m olarak belirlenmiştir. Saha, her iki taç çizgisinin orta noktasını birleştiren bir çizgiyle ikiye ayrılır. Bu çizginin tam ortasında orta nokta yer alır ve bu nokta, 9,15 m yarıçapındaki çember ile çevrelenir. Öte yandan futbol sahaları, zemin rengi yeşil olmak kaydıyla doğal veya yapay çimden oluşabilmektedir. Her iki kale çizgisinin ortasına; zemine dik iki direkle, bunları birleştiren ve zemine paralel olan bir üst direkten oluşan birer kale yer alır. İki direk arasındaki mesafe 7,32 m, üst direkle zemin arasındaki mesafe ise 2,44 m'dir. Genellikle kalelerin arkasına birer file konulsa da, bu durum kurallar tarafından zorunlu kılınmamıştır. Her iki kalenin önünde de dikdörtgen şeklinde ikişer alan bulunmaktadır. Kale alanı (altı pas olarak da bilinir); kale çizgisi, kale direklerinin iç kenarlarından 5,5 m uzaklıkta, kale çizgisine dik olarak çizilen 5,5 m uzunluğundaki çizgiler ve bunları birleştiren çizgiyle sınırlanan alandır. Aut vuruşu veya alan içinden kazanılan bir serbest vuruş, alan içindeki istenilen bir yerden kullanılabilir. Hücum yapan takım tarafından kale alanı içerisinde kazanılan endirekt serbest vuruşlar ise olayın gerçekleştiği noktanın hizasında, kale alanı üst çizgisinin üzerinden kullanılır. Ceza alanı da kale alanından daha büyük olmak üzere kale alanıyla ile benzer şekle sahiptir. Kale alanında 5,5 m olarak belirlenen ölçüler, ceza alanı için 16,5 m'dir. Bu alan içerisinde kalecilerin topa elle müdahale etmesi mümkündür. Diğer taraftan bu alan içerisinde savunma yapan takım oyuncularından birinin yaptığı kusurlu hareketler, karşı takım lehine verilen penaltı vuruşuyla cezalandırılır. Penaltı vuruşları, ceza sahası içerisinde yer alan ve kalenin ortasından 11 m uzaklığındaki penaltı noktasından kullanılmaktadır. Ceza alanının hemen dışında yer alan ve merkezi penaltı noktası olan 9,15 m olan ceza yayı ise, penaltı vuruşu esnasında penaltıyı kullanacak oyuncu ve savunmadaki kaleci dışındaki diğer oyuncuların geçmemesi gereken mesafeyi belirtmektedir. === Oyuncular, teknik ekip ve hakemler === küçükresim|200px|Siyah forma giymiş olan orta hakem, bir oyuncuya kırmızı kart gösterirken Futbol oynayan kişilere futbolcu denir ve her takım, birisi kaleci olmak üzere on bir oyuncuyla sahada yer alır. Kurallara göre herhangi bir takımda en az yedi futbolcu bulunsa dahi oyun başlatılabilir. Diğer oyunculara göre istisnai olarak kaleciler, kendileri için belirlenmiş alanların sınırları dâhilinde (ceza alanı) topa el ve kolla müdahale etme hakkına sahiptir. Her takımın, sahadaki oyuncuların dışında yapılan futbol maçının yer aldığı organizasyonun kurallarına göre belli bir sayıda yedek oyuncusu vardır. Bütün maçlarda, yedek oyuncuların isimleri maç başlamadan önce hakeme verilir. İsmi verilmeyen yedek oyuncular maçta oynayamazlar. Resmî maçlarda, yani FIFA'nın, konfederasyonların veya ulusal federasyonların düzenlediği maçlarda en çok üç oyuncu değiştirilebilir. Hazırlık maçı yahut diğer özel maçlarda ise takımlar, değiştirilebilecek azami oyuncu sayısı konusunda anlaşırlar ve hakeme maçtan önce bildirirlerse, anlaştıkları sayıda oyuncu değiştirebilirler. Eğer hakeme bildirilmezse veya değiştirilecek oyuncu sayısında anlaşma maç başlamadan sağlanamazsa, en çok 3 oyuncu değiştirilebilir. Oyundan çıkan oyuncu yeniden maça giremezken sonradan oyuna giren oyuncular yapılan ikinci bir değişiklikle oyundan alınabilirler. küçükresim|sol|170px|Futbol pozisyonlarının gösterildiği bir resim. Kaleci yeşil, defans sarı, orta saha mavi, forvet ise kırmızı renkle gösterilmiştir. Kaleci dışında kalan on oyuncu, saha içinde farklı pozisyonlarda görev alırlar. Bu pozisyonlar; defans, orta saha ve forvet olmak üzere üç ana gruba ayrılırken bu üç grup da kendi içinde ayrılmaktadır. Defans, kendi kalesine en yakın konumda bulunan ve karşı takımın yaptığı hücumları en geride karşılayan pozisyondur. Forvet, ana amacı gol atmak olan ve rakip kaleye en yakın oyuncuların oluşturduğu pozisyondur. Orta saha ise defans ve forvet arasında kalan oyuncuların oluşturduğu gruptur. Maçta oynayacak oyuncular ve yedekler, oyuncuların saha içindeki dizilişleri gibi görevler, her takımın başında bulunan teknik direktör tarafından belirlenir. Teknik direktörler, kendisi için belirlenen sınırlar dâhilinde kalmak koşuluyla sahadaki oyunculara direktifler verebilirler. Teknik direktöre yardımcı olma ve maçlar dışındaki antrenmanlarda oyuncuları çalıştırma görevlerini icra eden antrenörler de teknik kadroyu oluşturan diğer görevlilerden biridir. Futbol maçları, maçı yönetmede ve oyun kurallarını uygulamada tam yetkili olarak atanan bir orta hakem tarafından yönetilir. Orta hakeme yardımcı olmak amacıyla iki yardımcı hakem bulunur. Taç çizgisi üzerinde, her yarı saha için bir yardımcı hakem olmak üzere toplam iki yardımcı hakem vardır. Bunlar çapraz olarak yer alırlar. Yardımcı hakemler; topun oyun alanının dışına çıkışını ve ofsaytları işaret etmenin yanı sıra, diğer birtakım pozisyonlarda da orta hakeme yardımcı olurlar. Oyun alanının yarısından sorumlu olan yardımcı hakemler, orta hakemi ellerindeki küçük bayraklarla uyarırlar. Diğer taraftan hakem kadrosu içinde yer alan dördüncü hakem ise oyunu gözler, oyuncu giriş çıkışlarını kontrol eder ve herhangi bir sakatlık durumunda orta hakem görevini icra eder. Öte yandan bazı organizasyonlarda, her iki kalenin yanında bulunan birer ek yardımcı hakem de yer almaktadır. Bu ek yardımcı hakemler, ceza sahası içerisinde yaşan pozisyonlarda hakeme yardımcı olmaktadır. Gol çizgisi teknolojisi, topun tamamının kale çizgisini geçip geçmediğinin, dolayısıyla gol olup olmadığının tespit edilmesi ve maçın orta hakemine bunu iletmesi için kullanılmaktadır. 2018 yılında kurallar kitabına dâhil edilen video yardımcı hakem ise, orta hakem tarafından verilen birtakım potansiyel hatalı kararların, ilgili pozisyonların video tekrarlarının izlenmesi sonucu tespit edilerek orta hakeme iletilmesinden sorumludur. Video yardımcı hakemler yalnızca; golden önce golün geçersiz olması için bir ihlalin olup olmadığını bildirmek, verilen veya verilmeyen bir penaltı kararında açık bir hata olup olmadığını bildirmek, hakemin ihlal yapan takımdan yanlış oyuncuya ihtar veya ihraç vermesi durumunu veya hangi oyuncunun cezalandırılması gerektiğini bildirmek ve verilen veya verilmeyen bir ihraç kararında açık bir hata olup olmadığını bildirmekle yükümlüdür. Orta hakem ise ilgili pozisyonun video tekrarını inceledikten sonra kararını değiştirebilir. === Giysi ve gereçler === Futbolcuların giymek zorunda olduğu temel gereçler; forma, şort, tozluk, tekmelik ve futbol ayakkabısından oluşmaktadır. Kaleci dışındaki takım oyuncularının forma, şort, tozluk renklerinin aynı ve diğer takım ile hakemlerin gereçlerinden ayırt edilebilecek renkte olması gerekmektedir. Eğer şortun altına tayt veya formanın altına bir içlik giyilirse, bunların renkleri sırasıyla şort ve formanın renkleriyle aynı olmalıdır. Oyuncular, kendisine veya bir başka oyuncuya tehlikeli olabilecek herhangi bir giysi giymemeli veya her çeşit takılar da dâhil gereçler taşımamalıdır. Yalnızca kaleciler, öbür oyunculardan kolayca ayırt edilebilmesi için farklı renkte forma giyerler. Her oyuncunun forması üzerinde farklı bir numara yer almaktadır. Bütün futbolcular, futbol için uygun biçimde üretilmiş özel ayakkabılar, yani krampon kullanırlar. Ayağa veya kaval kemiğine gelen tekmelerde yaralanmaları en aza indirmek için tekmelik ve tozluk (dize kadar örtebilen uzun spor çorabı) kullanırlar. Tekmelikler yeterli koruma sağlayan lastik veya plastik gibi malzemeden yapılmalı ve oyun sırasında tozluklarla tamamen örtülmelidir. Öte yandan resmî bir kural olmamasına rağmen kaleciler, çoğunlukla özel olarak üretilen eldiven takarlar. === Maçın süresi ve galip tarafın belirlenmesi === Resmî futbol maçları, kırk beşer dakikalık iki devreye ayrılan 90 dakikadan oluşmaktadır. Her iki devrede de maçın süresi, top oyun dışında olsa dahi devam eder. Oyuncu değişiklikleri, sakatlanmalar, zaman geçirilmesi, penaltı vuruşları veya diğer nedenler dolayısıyla maç esnasında kaybedilen süreler, hakemin takdirine göre her iki devre sonunda oyuna eklenebilir. Eklenen bu süre, dakika bazında dördüncü hakem tarafından bir tabela yardımıyla gösterilir. Yine hakemin takdirine göre oyun, gösterilen bu dakikanın da üstünde uzatılabilir. İlk devrenin sona erip ikinci devrenin başlaması arasında ise 15 dakikalık süre vardır. Lig maçları berabere sonuçlanabilirken eliminasyon sistemli turnuvalarda galip gelen takımın belirlenmesi için birtakım yöntemler vardır. Maçın normal süresi beraberlikle sonuçlanmışsa, on beşer dakikalık iki uzatma devresi oynanmaktadır. Eğer bu uzatma devreleri sonucunda da kazanan taraf çıkmazsa, penaltı vuruşlarına geçilir ve her takım beşer penaltı vuruşu yapar. Bu aşamada her iki takım, sırasıyla penaltı vuruşu kullanır. Eğer iki takımdan biri, diğer takımın 5 vuruşu tamamlasa da ulaşamayacağı kadar gol atmışsa vuruşlar sonlandırılır ve o takım maçın galibi olur. İlk beş vuruş sonucunda eşitlik bozulmazsa, iki takım da sırayla birer penaltı vuruşu kullanır ve bu durum, bir takım diğerine göre daha fazla gol atana kadar devam eder. Uzatma devrelerinde atılan goller maçın skoruna yansırken penaltı vuruşları sonunda elde edilen sonuç yansıtılmamaktadır. Çift maçlı eleme sistemiyle düzenlenen organizasyonlarda ise takımlar, birbirlerinin iç sahalarında birer maç yaparlar. İki maç sonunda daha çok gol atan takım, kazanan taraf olur. Atılan gollerin eşit olması durumunda ise deplasman golü kuralı uygulanarak deplasmanda attığı gol sayısı fazla olan takım bir üst tura çıkar. Bu durumda da eşitlik devam ederse uzatma süresi, sonrasında ise ihtiyacı durumunda seri penaltı vuruşlarına geçilir. Deplasman golü kuralı bazı federasyonlarda farklı varyasyonlarla kullanılırken UEFA, 24 Haziran 2021 tarihinde bu kuralın kaldırıldığını ve artık Avrupa'daki turnuvalarda uygulanmayacağını açıklamıştır. 1990'ların sonu ve 2000'lerin başında IFAB, sırasıyla altın ve gümüş gol kurallarını uygulamıştı. Altın golde, uzatma devrelerinde ilk golü atan takım galip gelmekte ve maç o anda sona ermekteydi. Gümüş golde ise ilk uzatma devresini önde tamamlayan takım, ikinci devre oynanmadan maçın galibi olmaktaydı. Günümüzde ise bu kurallar tamamen kaldırılmıştır. === Fauller ve sert müdahaleler === küçükresim|210px|Direkt serbest vuruş kullanan bir oyuncu. Beyaz formalı rakip takım oyuncuları ise topun gol olmasını engellemek için 9,15 m mesafede baraj kurmuşlardır. Oyun esnasında, futbol kurallarında listelenen müdahalelerden herhangi birinin gerçekleştirilmesi faul olarak adlandırılır. Yapılan müdahalenin türüne göre faul yapan oyuncunun karşısındaki takım, serbest vuruş (direkt ve endirekt olmak üzere ikiye ayrılır) veya penaltı vuruşu kazanır. Direkt ve endirekt serbest vuruşlar, ihlalin gerçekleştiği noktadan, topun hareketsiz kalması koşuluyla yapılır. Bu vuruşlar sırasında rakip takım oyuncuları, toptan en az 9,15 m uzakta durmak zorundadır. Vuruşu kullanacak oyuncu, topa bir kez dokunmak koşuluyla bu vuruşu istediği biçimde kullanabilir. Direkt serbest vuruşlarda topun, vuruşu gerçekleştiren oyuncu hariç direkt olarak kaleye girmesi gol değeri kazandırırken endirekt serbest vuruşlarda ise topun direkt olarak kaleye girmesi durumunda kale vuruşu kullanılır. 210px|sol|küçükresim|Bir futbol maçında gerçekleştirilen penaltı vuruşu Direkt serbest vuruş gerektiren ihlallerin ceza alanı içerisinde yapılması durumunda, rakip takım lehine bir penaltı vuruşu verilir. Penaltı vuruşu, ceza sahası içerisinde yer alan ve kalenin ortasından 11 m uzaklığındaki penaltı noktasından kullanılmaktadır. Vuruş esnasında, vuruşu kullanacak oyuncuyla savunmadaki kaleci dışındaki tüm oyuncular ceza sahası dışında ve toptan en az 9,15 m uzaklıkta olmalıdır. Faul kararını veren orta hakem, ihlâli gerçekleştiren oyuncuyu sarı veya kırmızı kartla cezalandırabilir. Sarı kart uyarı niteliği taşırken kırmızı kart, o oyuncunun maçtan ihraç edildiği ve takımının kalan süreyi bir kişi eksik sürdüreceği anlamı taşır. Bir oyuncu aynı maç içinde iki sarı kart görürse, ikinci sarı kartın gösterilmesinin ardından kırmızı kartla cezalandırılır. Sahada olan oyuncuların dışında, yedek oyuncular da kart görebilirler. Öte yandan yapılan faule rağmen, faule maruz kalan takım avantajlı durumunu sürdürüyorsa hakem oyunu devam ettirebilir. Eğer yapılan ihlalde sarı kart gerektirecek bir durum varsa, oyunun durduğu ilk anda oyuncuya kart gösterilir. === Ofsayt === Futbol oyununda bir başka ceza vuruşu da ofsayttır. Top hücuma geçen takımın oyuncusuna atıldığı sırada, o oyuncunun rakip kale çizgisine toptan ve sondan ikinci rakip oyuncudan daha yakın ise ofsayt pozisyonundadır. Bu oyuncu; oyuna veya rakibe müdahale ederek yahut bulunduğu pozisyondan avantaj elde ederek aktif oyuna dâhil oluyorsa pozisyon ofsayt olarak cezalandırılır. Eğer bu oyuncu, kendi yarı sahasında ise ofsayt gerçekleşmez. Kale vuruşu, köşe vuruşu ve taç atışı sonrasında top, direkt olarak ofsayt konumundaki oyuncuya gelse dahi ofsayt kararı verilmez. Ofsayt kararı durumunda ise rakip takım, ihlalin gerçekleştiği noktadan endirekt serbest vuruş kullanır. === Oyunun başlaması, topun oyunda ve oyun dışında olması === Futbol maçları öncesinde her iki takım kaptanının katılımıyla, hakem tarafından bir para atışı yapılır. Kazanan taraf ilk yarıda hücum edeceği kaleyi seçerken diğer taraf oyunun başlama vuruşunu yapma hakkı kazanır. Futbol karşılaşmaları, sahanın orta noktasına konulan topun, maça başlayacak olan takımın herhangi bir oyuncusu tarafından vurulmasıyla başlar. Başlamadan önce her iki takım oyuncuları kendi sahalarında yer almak ve başlama vuruşunu yapan takımın rakipleri, toptan en az 9,15 m uzakta bulunmak zorundadır. İkinci yarıda ise takımların kaleleri değiştirilir ve ikinci yarının başlama vuruşunu diğer takım yapar. Kurallara göre futbol maçlarında, topun tamamının kale veya taç çizgisini geçmesi ve oyunun hakem tarafından durdurulması olmak üzere sadece iki durumda top oyun dışındadır. Topun oyun dışında olduğu durumlar ve oyuna yeniden başlama yöntemleri aşağıdaki gibidir: * Başlama vuruşu: Her iki devreye başlarken ve atılan bir gol sonrası, golü yiyen takım oyuncuları tarafından yapılır. * Taç atışı: Topun tamamının taç çizgisinden dışarı çıktığı yerden, çizgiyi geçmeden önce topa son dokunan oyuncunun rakibi tarafından yapılır. Atışı kullanacak oyuncu topu iki eli arasına alır ve ayakları taç çizgisinin üstünde veya gerisinde olmak koşuluyla, başının arkasından ve üstünden topu oyun alanına gönderir. * Kale vuruşu: Topun tamamı, hücum eden takımın bir oyuncusuna dokunduktan sonra kale çizgisini geçtiğinde; rakip takım tarafından kendi kale alanı içerisinden yapılır. Kale vuruşu yapılırken topun sabit durması ve diğer takım oyuncularının ceza alanı dışında olması gerekmektedir. * Köşe vuruşu: Topun tamamı, savunma yapan takımın bir oyuncusuna dokunduktan sonra kale çizgisini geçtiğinde; rakip takım tarafından, topun çıktığı noktaya en yakın köşeden yapılır. Köşe vuruşu yapılırken topun sabit durması ve diğer takım oyuncularının toptan en az 9,15 m uzakta olması gerekmektedir. * Endirekt serbest vuruş: Bir takım oyuncusunun kurallarda belirtilen ihlalleri yapması durumunda, rakip takımın herhangi bir oyuncusu tarafından ihlalin gerçekleştiği yerden kullanılır. Rakip takım oyuncuları toptan en az 9,15 m uzakta olmak zorundadır. Endirekt serbest vuruş sonucunda topun, kullanan kişi dışında hiçbir oyuncuya temas etmeden gol olması durumunda vuruş, gol değeri kazanmaz. * Direkt serbest vuruş: Bir takım oyuncusunun kurallarda belirtilen ihlalleri yapması durumunda, rakip takımın herhangi bir oyuncusu tarafından ihlalin gerçekleştiği yerden kullanılır. Rakip takım oyuncuları toptan en az 9,15 m uzakta olmak zorundadır. Endirekt serbest vuruşun aksine bu tür serbest vuruşlarda direkt olarak gol olabilmektedir. * Penaltı vuruşu: Direkt serbest vuruş gerektirecek ihlallerin, savunma yapan takımın ceza alanı içerisinde gerçekleştirilmesi durumunda yapılır. Vuruş; ceza alanı içerisinde, kaleden 11 m uzaklıktaki penaltı noktasına konulan topa; vuruşu kullanacak oyuncu ile savunmadaki kaleci arasında hiçbir oyuncu olmaması koşuluyla gerçekleştirilir. İki oyuncu dışındaki diğer tüm oyuncular toptan en az 9,15 m uzakta ve ceza alanı dışında olmak zorundadır. * Hakem atışı: Top oyunda iken, yazılı olmayan bir sebepten ötürü oyun hakem tarafından durdurulursa; topun, oyun durdurulduğu anda bulunduğu yerden yapılır. Topun yere değdiği an oyun yeniden başlar. == Yönetim kurumları == küçükresim|250px|Kıtasal futbol konfederasyonlarına bağlı ülkelerin gösterildiği harita. Bazı ülkeler, coğrafi olarak bulunduğu kıtanın dışındaki konfederasyonlara üyedir. Futbol ve futsal, plaj futbolu gibi futbolla ilintili sporların uluslararası yönetim kurumu Uluslararası Futbol Federasyonları Birliğidir (kısaca FIFA). FIFA merkezi İsviçre'nin en büyük şehri Zürih'te yer alır. FIFA'ya bağlı olan altı bölgesel konfederasyon vardır: * Asya: Asya Futbol Konfederasyonu (AFC) * Afrika: Afrika Futbol Konfederasyonu (CAF) * Avrupa: Avrupa Futbol Federasyonları Birliği (UEFA) * Kuzey, Orta Amerika ve Karayipler: Kuzey, Orta Amerika ve Karayipler Futbol Konfederasyonu (CONCACAF) * Okyanusya: Okyanusya Futbol Konfederasyonu (OFC) * Güney Amerika: Güney Amerika Futbol Konfederasyonu (CONMEBOL) Bölgesel konfederasyonların dışında, ülke çapındaki futbol organizasyonlarını düzenleyen ulusal futbol federasyonları bulunmaktadır. Günümüzde FIFA ve bölgesel konfederasyonlara bağlı 209 ulusal futbol federasyonu bulunmaktadır. FIFA'ya bağlı olmayıp da kıtasal konfederasyonlara bağlı olan ulusal federasyonlar olduğu gibi, FIFA veya kıtasal konfederasyonla ile herhangi bir bağı olmayan federasyonlar da bulunmaktadır. == Yarışmalar == === Uluslararası === Millî takımların katılımıyla uluslararası çapta düzenlenen en büyük futbol yarışması, FIFA tarafından dört yılda bir organize edilen Dünya Kupası'dır. Kıtasal konfederasyonlar tarafından düzenlenen ve dünyanın her yerinden 200'ün üzerinde takımın katıldığı elemeler sonrasında 23 takım finallere katılmaya hak kazanmaktadır. Futbol, 1900 Yaz Olimpiyatları'ndan itibaren -1932 Yaz Olimpiyatları dışında- Yaz Olimpiyatları programında yer almaktadır. Dünya Kupası'nın ortaya çıkmasından önce Olimpiyatlar, futbol açısından Dünya Kupası ile aynı statüdeydi. Önceleri amatör futbolcuların katılabildiği organizasyona, 1984 Yaz Olimpiyatları'ndan itibaren profesyonel futbolcuların da katılmasına izin verildi. 1992 Yaz Olimpiyatları'ndan itibaren yalnızca 23 yaş altı futbolcuların oynamasına izin verilirken 1996 Yaz Olimpiyatları ile birlikte takımların kadrolarında 23 yaşın üzerinde 3 futbolcunun yer almasına izin verilmeye başlandı. Her kıtasal konfederasyon, kendisine bağlı takımların katılabildiği turnuvaları organize etmektedir. 1916'da Copa América (CONMEBOL), 1956'da AFC Asya Kupası (AFC), 1957'de Afrika Uluslar Kupası (CAF), 1960'ta Avrupa Futbol Şampiyonası (UEFA), 1991'de CONCACAF Altın Kupa (CONCACAF) ve son olarak 1996'da OFC Uluslar Kupası (OFC) organize edilmeye başlamıştır. Bu turnuvaları kazanan altı takım, son Dünya Kupası şampiyonu ve organizasyona ev sahipliği yapan takımlar, FIFA tarafından organize edilen Konfederasyonlar Kupası'nda karşı karşıya gelir. Millî takımların dışında kıtasal konfederasyonların her biri, yıllık olarak kulüp takımlarının katıldığı uluslararası turnuvalar düzenlenmektedir. UEFA Şampiyonlar Ligi (UEFA), CONMEBOL Libertadores (CONMEBOL), CONCACAF Şampiyonlar Ligi (CONCACAF), CAF Şampiyonlar Ligi (CAF), AFC Şampiyonlar Ligi (AFC) ve OFC Şampiyonlar Ligi (OFC) bu organizasyonların en üst seviyeleridir. Kıtasal konfederasyonların bazıları, bir alt seviyede de turnuvalar organize eder. UEFA Avrupa Ligi (UEFA), CAF Konfederasyon Kupası (CAF), AFC Kupası (AFC) ve Copa Sudamericana (CONCACAF) ikinci seviye uluslararası kulüp turnuvalarıdır. Birinci seviyedeki turnuvaları kazanan takımlar, FIFA Kulüpler Dünya Kupası'nda karşılaşırlar. === Ulusal === Her bir ülkedeki futbol yarışmaları, o ülkelerin futbolundan sorumlu kurumlar tarafından düzenlenmektedir. Genel olarak ülkelerdeki lig sistemleri kümelere ayrılmış durumdadır. Takımlar, aynı kümedeki diğer takımlarla maçlar yapar ve topladıkları puanlar baz alınarak oluşturulan puan tablosunda belli bir sırada yer alır. Çoğu ligde bir takım, liginde bulunan diğer takımlarla ikişer maç yapar. Sezon sonunda ligi birinci sırada bitiren takım şampiyon olurken liglere göre farklılık göstererek son sıra veya sıralarda bitiren takımlar bir alt lige düşer. Ülkenin en üst seviye ligi olmayan liglerde ise, yine liglere göre farklılık göstererek en üst sırada yer alan bir ya da birkaç takım, ertesi sezon için bir üst ligde oynamaya hak kazanır. Bazı liglerde normal sezonun tamamlanmasının ardından şampiyon olan veya bir üst lige yükselecek takımların belirlenmesi için playoff ve bir alt lige düşecek takımların belirlenmesi için play out maçları oynanır. Öte yandan başta Latin Amerika olmak üzere Amerika kıtasındaki bazı liglerde sezon, Apertura ve Clausura (İspanyolcada "açılış" ve "kapanış" anlamlarına gelir) olmak üzere iki bölüme ayrılır ve bu sistemin uygulandığı bazı liglerde her bir bölüm için farklı şampiyonlar çıkar. Çoğu ülkede futbol liglerinin yanında, ulusal çapta çeşitli futbol turnuvaları da düzenlenmektedir. Bu kupalar arasında ülkenin farklı liglerinde mücadele eden takımların katılabildiği ulusal kupalar ile sadece belli bir ligde mücadele eden takımların yer aldığı lig kupası bulunur. Yine bazı ülkelerde, ulusal çaptaki bu organizasyonlarda belli bir derece kazanan takımlar arasında gerçekleştirilen tek veya çok maçlık etkinlikler de düzenlenmektedir. Ülkelerin en üst seviye ligini belli sıralarda tamamlayan takımlar ile ulusal kupa organizasyonlarında şampiyon olan takımlar, bazı uluslararası kulüp yarışmalarında mücadele etmeye hak kazanmaktadır. == Kadın futbolu == küçükresim|220px|Kadın oyuncular tarafından oynanan bir futbol maçı Kadınlar arasındaki ilk futbol maçının 1895 yılında, Kuzey Londra'da oynandığı bilinmektedir. I. Dünya Savaşı sırasında, erkekler savaşta iken fabrikalarda işçi olarak çalışan kadınlar arasında futbol maçları oynanmaktaydı. Ağustos 1917'de The Munitionettes' Cup olarak tanınan Tyne Wear & Tees Alfred Wood Munition Girls Cup resmî adına sahip bir futbol turnuvası başlatıldı ve iki sezon boyunca bu turnuva düzenlendi. 1920 yılında Dick, Kerr's Ladies FC ile bir Fransız takımı arasında oynanan maç, uluslararası anlamda oynanan ilk kadın futbol maçı olarak tarihe geçti. Ancak 5 Aralık 1921'de Futbol Birliği, futbolun kadınlara göre bir spor olmadığı gerekçesiyle kendisine bağlı sahalarda kadınlar tarafından futbol oynanmasını yasakladı. 10 Aralık 1921 günü 30 kadar kadın futbol takımının katılımıyla gerçekleştirilen toplantı sonucunda, bağımsız bir Bayanlar Futbol Birliği (Ladies' Football Association) kurulması kararı çıktı. Ertesi yıl, bu kurum tarafından ilk futbol turnuvası gerçekleştirildi. 1969'a gelindiğinde, Futbol Federasyonu'na bağlı olarak Kadınlar Futbol Birliği (Women's Football Association) kuruldu. 1970-71 sezonunda ilk resmî kadın futbolu turnuvası olan FA Women's Cup'ı düzelendi. 1969 yılında Avrupa Şampiyonası, 1970 yılında ise Dünya Kupası gayriresmî olarak ilk kez düzenlendi. 1975'te AFC Kadınlar Asya Kupası, 1983'te OFC Kadınlar Uluslar Kupası, 1984'te Avrupa Turnuvası'nda Temsil Edilen Kadın Takımları Şampiyonu adıyla ilk resmî Avrupa şampiyonası, 1991'de ilk resmî FIFA Kadınlar Dünya Kupası, CONCACAF Kadınlar Şampiyonası ve Kadınlar Afrika Uluslar Kupası düzenlendi. Kadın futbolu, ilk kez 1996 Yaz Olimpiyatları programında yer aldı. == Türevleri ve günlük oynanış == Futboldan türetilen ve kuralları değişiklik gösteren çeşitli sporlar da vardır. Kapalı bir salonda oynanan futsal, kumda oynanan plaj futbolu, üstü kapalı veya açık sentetik çimli sahalarda oynanan halı saha futbolu, uluslararası bazda organizasyonların da düzenlendiği futbol türevleridir. Engelli kişiler için paralimpik futbol, ampute futbol ile akülü tekerlekli sandalye futbolu varyasyonları bulunur. Bunların yanında, uluslararası çapta bir kuruluşu ve büyük bir etkinliği olmayan ve futboldan türetilen sporlar da bulunmaktadır. Futbol, bir top ve iki kalenin olduğu yeterli büyüklükteki bir alanda, günlük hayatta da oynanan bir spordur. Sokak futbolu adıyla anılan bu etkinliklerde bazı kurallar yok sayılır veya oyuncular tarafından belirlenir. Diğer yandan buz üzerinde oynanan bir hokey türevi olan bandy, kuralları bakımından futboldan da izler taşır ve "kış futbolu" takma adıyla da anılır. == Kaynakça == ;Özel ;Genel * * * * == Dış bağlantılar == * Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği (FIFA) * The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) Kategori:İngilizceden Türkçeye geçen sözcükler Kategori:Top oyunları
S. Murat Demiral 1966 İstanbul doğumlu Türk müzisyen. 1976 yılında İstanbul devlet konservatuvarında Ziya Polat ile trombona başladı 1977 yılında İstanbul Belediye konservatuvarına geçtı burada 1 yıl Mahmut Doğuduyal ile çalıştı 1978 yılında tekrar Ziya Polat ile çalışmaya başladı. 1980 yılında İstanbul Devlet Opera ve Balesi Orkestrası'nın sınavını kazandı. 1984 -1990 yılları arasında T.R.T. hafif müzik ve caz orkestrasında çalıştı. 1986 yılında Akdeniz Gençler Orkestrasınında sınavını kazanarak Avrupa'nın birçok ülkesinde değişik şefler ve eserler ile turneler gerçekleştirdi. 1988-1990 yılları arasında İstanbul Trombon Ensemble ile çeşitli konserler yaptı, bunlardan biri de Ziya Polat anısınadır. 1993 yılında operadan I.Ü.D. Konervatuvarına öğretim görevlisi olarak geçiş yaptı.1997 yılında Trombonist ve Besteci Betin Güneş'in kuruculuğunu yaptığı Dünya karma orkestrası ile Eskişehir Festivalinde ve aynı orkestra ile Ç.R.R. konser salonunda çalmıştır. Aynı yıl Şark Hayat'in düzenlediği Festivalde İris Şentürker ile Ç.M. WEBER�A. GUILMANT ve H. TOMASI'nın eserlerini seslendirmiştir. Kategori:Türk caz müzisyenleri Kategori:Yaşayan insanlar
Yoda George Lucas tarafından yaratılan Yıldız Savaşları filmine ait kurgusal karakterdir. İlk olarak 1980 yapımı The Empire Strikes Back adlı filmde yer almıştır. Serinin yayınlanan ilk üçlemesinde Luke Skywalker'ı korkunç Galaktik İmparatorluğa karşı savaşması için eğitmiştir. Devam serisi olan ikinci üçlemede ise Jedi Konseyi başkanlığı ve yüksek rütbeli general olarak Klon askerlerinin komutası görevlerinde yer almıştır. Ustasının ismi N'Kata Del Gormo'dur.http://starwars.wikia.com/wiki/N'Kata_Del_Gormo Yoda, saygıdeğer bir eski Jedi Üstadı'dır ve hayatının son senelerini Dagobah’da saklanarak geçirmiştir. Dokuz yüz yaşındaki Jedi üstadı, sekiz yüzyıl boyunca Jedi şövalyeleri yetiştirmişti ve Güç ile olan bağlantısı çok kuvvetliydi. Son öğrencileri arasında, yakın tarihin en önemli Jedi’ları Obi-Wan Kenobi ve Luke Skywalker bulunuyordu. Ayrıca önceden Aydınlık tarafta olan Kont Dooku, Yoda tarafından eğitilmiştir. Cumhuriyet’in son yıllarında, Yoda Jedi Konseyi’nin en saygıdeğer üyesiydi. Mace Windu ve Ki-Adi-Mundi gibi Jedi Ustalarıyla aynı konseyde bulunan Yoda yüzyıllarca devam etmiş olan Cumhuriyet, Jedi Düzeni ile birlikte tarihe karışırken Konsey’de bulunuyordu. Yoda’nın Jedi Konseyi’nde çok önemli bir görevi vardı. Genç Padawanlar Jedi eğitimlerinin ilk aşamasını Usta Yoda’nın rehberliğinde tamamlarlardı. Cumhuriyet’in en büyük Jedi’ları ilk eğitimlerine Yoda ile beraber başlamışlardı. Bu Jedi adaylarının yaşları ilerleyip 12 yaşını geçtiklerinde, yaşça daha büyük bir Jedi Şövalyesi veya Ustası tarafından inisiye edilir ve eğitimlerine birebir devam ederlerdi. Alacakaranlık yıllarında Cumhuriyet’in üstüne karanlık tarafın gölgesi düştüğünde Yoda gittikçe daha çok endişelenmeye başlamıştı. Karanlık tarafın kuvvet kazanması Güç içinde o kadar büyük bir gölge yaratıyordu ki, bu Jedi’ların öngörülerini ciddi anlamda kısıtlıyordu. Gelecekteki belirsizliği fark eden Yoda bazı şeylerin cevaplarını aramaya başladı. Jedi Konseyi Obi-Wan Kenobi’yi, Ayrılıkçılar tarafından yapılan bir suikast girişimini araştırmak için görevlendirdi. Obi-Wan’ın bulduğu şeyler, suikast girişiminin kendisinden çok daha endişe vericiydi. Yoda, kimi zaman geleceği görebilen, kimi zaman bilgeliğiyle akıllarda yer bırakan, kimi zaman gücü kullanma şekli ile Karanlık Taraf yanlılarını bile derinden etkileyen, Klasik Üçleme'den Yeni Üçleme'ye oynadığı tüm filmlerde eşi benzeri olmayan biridir. == Bölüm 2: Klonların Saldırısı == Sifo-Dyas adlı bir Jedi’nin emriyle Cumhuriyet adına gizli bir klon ordusu yaratılmıştı. Konsey’deki hiç kimsenin böyle bir gelişmeden haberi yoktu ve bunu öngörememişlerdi. Daha derinden yapılan araştırmalar, Ayrılıkçılar’ın savaş hazırlığı yaptığını ortaya çıkarttı. Yoda’nın eski Padawanlarından Kont Dooku, Ticaret Loncaları’nın droid ordularının başına geçmişti. Kati surette bir şeyler yapılması gerekiyordu. Yüce Şansölye Palpatine, güvenlik adı altında neredeyse sınırsız yetki elde etmiş, klon ordusunun kontrolünü eline almış ve Jedi’lara savaşa girme emri vermişti. Yoda ise Kamino gezegenine giderek yeni hazırlanmış klon ordusunu alıp, Geonosis’e tam zamanında vararak Mace Windu önderliğindeki Jedi takımını kesin ölümden kurtarmıştı. Cumhuriyet Klonları, Ayrılıkçı droidlerle savaşırken Klon Savaşları başlamış oldu. General rütbesindeki Yoda, ön komuta merkezinden savaşı yönetiyordu. Klonlar Geneosis’te Ayrılıkçıları hezimete uğrattılar, fakat çoğu kaçmayı başardı. Yoda ise hislerini takip ederek, Count Dooku’nun Obi-Wan Kenobi ve Anakin Skywalker’i fena şekilde yaralamış olduğu hangara giderek, onları kurtardı. Yoda ve Count Dooku burada yüzleştiler. Dooku, ufak Jedi üstadını Güç ile tavandan kopardığı taş parçalarıyla ezmeye çalıştı, fakat Yoda bunları kolaylıkla savuşturdu. Hatta Count Dooku’nun kendisine yolladığı Sith yıldırımlarını da etkisiz hale getirerek, ışın kılıcıyla Sith Lordu’na saldırdı. Çetin geçen bu düelloda, iki usta dövüşçü kozlarını paylaştılar. Güç’ün kendine verdiği ustalıkla, havaya fırlayıp, taklalar atarak Count Dooku’nun gardını indirdi. Kazanamayacağı bir düelloda olduğunu anlayan Dooku, Güç’ü kullanıp yerden baygın yatmakta olan Obi-Wan ve Anakin’i tehdit edince, asil Yoda genç Jedi’ları kurtarmak için Sith Lordu’nun kaçmasına göz yumdu. Klon Savaşları’nın ilk çatışması Cumhuriyet’in zaferiyle sonuçlansa da, Yoda endişeliydi. Karanlık taraf birçok şeyi gölgelemekteydi ve belki de Jedi Konseyi’nin kararları, kibirle ve fazla güvenle yozlaşmıştı. Geonosis’te hem birçok Jedi kayıp verilmemiş, hem de yaşlı bilge Jedi Üstadı, bu ölümlerin doğasında var olan gerçeği kavrayamamıştı. Meditasyon sırasında Yoda, Anakin Skywalker'ın başına, onu derinden sarsan bir olay geldiğini hissetmişti. İşte tam bu anda, bir süre önce Darth Maul tarafından öldürülmüş olan Qui-Gon Jin’in sesini duydu. Bir Jedi’nin, Güç ile bir olduktan sonra kendi kimliğini tekrar kazanması mümkün değildi, fakat Yoda yine de onun sesini duymuştu. == Bölüm 3: Sith'in İntikamı == Cumhuriyet etrafında çökerken, bu durum, Yoda’nın çözmesi gereken başka tehlikeli ve rahatsız edici bir bilmeceydi. Yoda meditasyon ile Qui-Gon Jinn’in ruhu ile iletişim kurabiliyordu. Ölmüş Jedi Üstadı, yalnızca çok özel bilgisi olanlar tarafından anlaşılabilecek kuvvetli bir teknik ile ölümden sonra kimliğini koruyabilmenin bir yolunu keşfetmişti. Bu yöntemi Jedi Düzeni’nin dışındaki Whills Şamanlarından öğrenmişti. Gelecek olan yıllarda Yoda, yüzyıllardır yapmadığı bir görevi –öğrenciliği– üstlenerek bu tekniği Qui-Gon Jinn’den öğrenecekti. Fakat bundan önce Jedi Ustası’nın, Sith’lerin yeniden doğuşuna dayanması gerekiyordu. Yıllarca süren komplolardan sonra, Darth Sidious ortaya çıkmış ve Jedi’ların hepsini galaksiden silecek planını uygulamaya başlamıştı. Yıllardır Jedi Konseyi’nin dikkatinden kaçmayı başaran Sith Lordu aslında, Yüce Şansölye Palpatine’in ta kendisiydi. Darth Sidious Emir 66’yı yürürlüğe koyduğunda, Jedi’lar galaksinin her tarafında klon ordularını komuta ediyorlardı. Kodlanmış bu emir, Jedi’ları Cumhuriyet’e karşı hain ilan ediyor ve böylece sadık klonlar Jedi’ları teker teker avlıyorlardı. Bu katliam sırasında birçok Jedi öldü. Güç’ün içinden Yoda, galaksideki ani yaşam kaybını hissetti. Bu ezici bir darbeydi, fakat Yoda tam zamanında kendisine gelerek kendi hayatını kurtaracak vakti buldu. Klon askerleri Yoda’ya, Klon Savaşları’nın en önemli cephelerinden biri olan Wookiee’lerin gezegeni Kashyyyk’te saldırmışlardı. Bir zamanlar Yoda’ya sadık olan klon subayı Kumandan Gree, Jedi üstadına ateş açmaya çalıştı. Fakat Yoda hızla harekete geçerek ışın kılıcıyla Gree’nin kafasını kesti. Tarfful ve Chewbacca adlı Wookiee’lerin yardımıyla Yoda, Kashyyyk’ten kaçıp, Alderaan Senatörü Bail Organa ile iletişime geçti. Yoda, Obi-Wan Kenobi ve Organa, Palpatine’in Jedi’lar ve müttefiklerini korkunç bir şekilde katledişine tanıklık ettiler ve yeniden bir araya gelebilme fırsatı buldular. İşgal edilmiş Jedi Tapınağı’ndan yayılan kodlanmış bir sinyal, katliamdan kurtulan Jedi’ları direkt olarak Coruscant’taki tapınağa, bir tuzağın içine çağırmaktaydı. Kenobi ve Yoda bu sinyali kapatıp kalan Jedi’ların hayatlarını kurtarmak için harekete geçtiler. Coruscant’a dönerek Jedi Tapnağı’na sızdılar. Burada, başkentten ayrı kaldıkları zaman zarfında neler olduğunu keşfettiler. Şansölye, şimdi İmparator Palpatine ve bir zamanlar umut vadeden Anakin Skywalker da artık onun çırağı Darth Vader olmuştu. Emir 66’dan tek sağ kalanlar olarak şimdi Sith tehdidini durdurmak Yoda ve Kenobi’ye kalmıştı. Böylece Kenobi, şimdi Darth Vader olarak bilinen Skywalker’ı bulmak için giderken, Yoda ise İmparator Palpatine’in ofisini ziyaret etti. Geniş Galaktik Senato odasında Yoda, İmparator ile yüzleşti ve Güç’ün karanlık ve aydınlık tarafının en kuvvetli iki temsilcisi ölümüne bir düelloya tutuştular. Yoda ne kadar daha güçlü olsa da Palpatine savaş sırasında çıkışa yöneldi yoda da onu engelleyince gücün her iki tarafının arasındaki mücadele başladı ardından yoda palpaine infırlattığı elektriği kontrol altına almışken onu yok etme şansı elindeyken Yodanın üzerinde durduğu yerin bu gücü kaldırmamasından dolayı yoda aşağı düşer.Bunun üzerine yoda geç kalmadan klonlar gelmeden kaçar artık imparatorluğun temeli bu yaşlı adama bağlıydı birtek o Luke u eğitebilirdi yoda yaşlılığından ötürü 1000 yaşına varınca 1000 yıllık jedi gücüyle yaptığı anlaşma bozulunca 1000 yılın etkisi yavaş yavaş yüz göstermiş ardından da yaşlanmış ve gücünü kaybetmeye başlamış. Obi-Wan Kenobi, Mustafar gezegeninde Darth Vader’ın 1 kolu ve 2 bacağını kesip onu ölümcül şekilde yaralamış olsa da Jedi’lar, Sith’leri durduramamışlardı. Anakin Skywalker’ın karısı Padmè Amidala’nın hamile olduğu Güç hassasiyeti bulunan ikizler, belki de ileride galaksinin belki de tek umudu olacaklardı. Ölmeden önce Polis Massa’daki sığınakta Padmé, Luke Skywalker ve Leia Organa’yı doğurdu. Yoda, Bail Organa ve Obi-Wan Kenobi’de bu doğumlara şahitlik ettiler ve hemen geleceği planlamaya başladılar. Bu çocukların İmparator’un dikkatini çekeceğinden korkan Jedi’lar, çocukları bir sır olarak saklamaya karar verdiler. Böylelikle ikizler ayrıldı –bebek Luke Skywalker Lars’ın Tatooine’deki çiftliğine; bebek Leia Organa ise Alderaan’a Bail Organa ve karısı Alderaan kraliçesinin koruyuculuğuna verildi. Jedi’lar sabırla zamanın geçmesini ve İmparator ile yüzleşmenin doğru vaktini bekleyeceklerdi. Bu zaman zarfında Obi-Wan ve Yoda, Qui-Gon’un ruhsal formundan, Whills Şaman’larının gizli bilgisini öğrendi. == Bölüm 5: İmparator == Yoda, Dagobah gezegenindeki bataklıklarda saklanmaya gitti. Burada sabırla yeni bir umudun ortaya çıkarak, karanlık tarafın egemenliğinin sonunu getirmesini ve galaksideki insanlara karşı oluşan tehdidin sonunun gelmesini bekledi. Yavin Savaşı’ndan üç sene sonra, umut geldi. Eski ustası Obi-Wan Kenobi’nin görüntüsü tarafından Dagobah’a yönlendirilen Luke Skywalker bilmeden Üstat Yoda’yı bulmuştu. Bu bataklık gezegende ufak garip bir yaratık ile karşılaşan Luke Skywalker’un sabrı, ufak yaratığın garip tavırlarından dolayı tükenmeye başlamıştı. Fakat Luke Skywalker, bunların Yoda tarafından kendisine yapılan testler olduğunun farkında değildi – onun başarısız olduğu testler. En sonunda Yoda olduğu ortaya çıkan ufak yaratık, Luke Skywalker’un eğitimine başladı. Telekinetik mücadeleler, iradeye ve insanın yapısına karşı olan mücadeleler, Luke’u hayatında hiçbir zaman karşılaşmadığı zorluklarla karşı karşıya bırakıp, Jedi’lığa ilk adımını atmasına yardım ediyordu. Fakat halen Luke Skywalker, eski kalıplaşmış bilgilerinden kurtulmayı beceremiyordu. Yoda, Luke Skywalker’dan bataklıkta batmış olan X-Kanat gemisini zihin gücüyle kaldırmasını istediğinde Luke Skywalker, “denerim” diye cevap vermişti. “Hayır,” diyordu Yoda. “Yap ya da yapma. Denemek yoktur.” Luke Skywalker, Güç’ün bu kadar büyük bir objeyi suyun altından çıkaracağına inanmıyordu. Tabii ki Yoda, Luke Skywalker’un X-Kanat savaşçısını suyun altından çıkartıp kuru zemine koyduğunda, Luke Skywalker’un yanıldığı kanıtlanmış oldu. Yoda Luke’a “geleceği öngörmeyi” öğrettiğinde genç Skywalker, arkadaşlarının büyük bir tehlikede olduğunu gördü ve eğitimini yarım bırakıp geri döneceğine söz vererek arkadaşlarını kurtarmaya gitti. Fakat en sonunda Luke Skywalker’un kendisi kurtarılmak zorunda kalmıştı. Yoda, Vader ve İmparator’un durdurulamayacağına ve her şeyin kaybedileceğine inanmaya başlamıştı. == Bölüm 6: Jedi'ın Dönüşü == Yaklaşık bir sene sonra, Luke eğitimini tamamlamak için Dagobah’a geri döndü. Vader ile karşılaşmanın zorluğuna şahit olmuş ve Vader’in gerçekte kendi öz babası olduğunu öğrenmiş olan Luke Skywalker’a Yoda, bu sırada eğitimini tamamladığını söyledi. Luke Skywalker’un yokluğunda, Yoda hastalanmıştı. Ölmek üzereyken Yoda, Luke Skywalker’a başka bir Skywalker daha olduğunu söyleyerek, Luke Skywalker’un geçmişini biraz aydınlattı. Ve bundan kısa süre sonra da Güç ile birleşerek bedeni ile beraber kayboldu. Luke Skywalker, Leia Organa’nın ikiz kardeşi olduğunu ve babasını karanlık taraftan kurtarması gerektiğini öğrenecekti. Endor Savaşı’ndan sonraki kutlama sırasında Luke Skywalker, Yoda, Obi-Wan ve tekrar aydınlık tarafa geçmiş olarak ölen babası Anakin Skywalker’ın mutlu ruhlarını görüyordu. == Bölüm 8: Son Jedi == Son Jedi filminde Yoda Luke'a bir güç ruhu olarak görünür. == Bölüm 9: Skywalker'ın Yükselişi == Yoda, İmparatora karşı savaşı sırasında Rey ile konuşan Jedi seslerinden biridir. == Kaynakça == Kategori:Yıldız Savaşları karakterleri Kategori:Kurgusal generaller Kategori:Kurgusal hayaletler Kategori:Jedi Kategori:Erkek film karakterleri Kategori:Kurgusal büyücüler Kategori:Dünya dışı süper kahramanlar
Jeoloji ya da yer bilimi, temel inceleme konusu Dünya ve özellikle de Yerkürenin üzerinde yaşadığımız dış kabuğunu oluşturan katı maddesi "taş küre"nin içeriğinin, yapısının, fiziksel özelliklerinin, tarihinin ve yer kabuğunu şekillendiren süreçlerin incelendiği bilim dalıdır. Jeolojinin temel konusu Dünya olmakla birlikte yer benzeri gezegenler (Mars, Venüs, Merkür) ve doğal uyduların incelenmesini de içerir. Yer bilimleri bünyesinde ele alınır. Jeoloji geniş anlamı ile, yerküresinin güneş sistemi içerisindeki durumundan onun fiziksel ve kimyasal özelliklerine, oluşumundan bu yana geçirdiği değişikliklere, üzerinde yaşayan canlıların evrimine kadar geniş bir kapsama sahiptir. Yeryuvarlağın tarihinden, yaşam, yerkabuğunun bileşimi ile yapısal koşullardan ve yer üzerinde gelişen evrimlere hakim kuvvetlerden bahseden bilimdir. Jeoloji, dar anlamı ile ya da çoğunlukla algılandığı biçimiyle, bütün yeryuvarlağının değil, özellikle ortalama kalınlığı 35 km olan katı yerkabuğunun bilimidir. Bu şekliyle jeoloji, yeryüzünü ve yeryüzü ile insan toplulukları ilişkisini inceleyen coğrafyadan ve yerküresini tüm olarak fiziksel yöntemlerle inceleyen jeofizikten, jeokimyasından ve jeodeziden ayrılmaktadır. Astrojeoloji ise güneş sistemindeki diğer cisimlere jeolojik prensiplerin uygulanmasını içerir. Bununla birlikte, selenoloji (Ay bilimi - Ay'ın incelenmesi) gibi, özelleşmiş terimler de kullanılmaktadır. Jeolojoglar Dünya'nın yaşının yaklaşık olarak 4,6 milyar (4,6x109) yıl olarak tanımlanmasına yardımcı olmuşlar, Dünya'nın litosferinin hareketli tektonik plakalara ayrıldığını tespit etmişlerdir. Teorik boyutun yanı sıra, jeoloji çok geniş bir pratik alana sahiptir; jeolojoglar örneğin Dünya'nın doğal kaynaklarının ve metallerin yerlerinin tespit edilmesine ve idare edilmesine yardımcı olurlar. Ayrıca değerli taşlar ve birçok mineral ile de ilgilenirler. Jeoloji sözcük olarak ilk kez Jean-André Deluc tarafından 1778 yılında kullanılmış ve Horace-Bénédict de Saussure tarafından 1779 yılında sabit bir terim olarak ortaya atılmıştır. Bu bilim dalı Encyclopædia Britannicanın 1797'de tamamlanan üçüncü baskısında yer almasa da 1809'da tamamlanan dördüncü baskıda uzun bir açıklama ile yer almıştır. Sözcüğün daha eski bir anlam taşıyan ilk kullanımı ise Richard de Bury tarafındandır ve dünyevi ile teolojik hukukun ayrıştırılması anlamını taşır. Türkçede kullanılan sözcük, Türkçeye Fransızca géologie sözcüğünden gelmiştir. Fransızca sözcük ise Latince geologiadan türemiştir. == Tarihçe == Çin'de bilgin Shen Kuo (1031-1095) okyanustan yüzlerce mil uzaktaki bir dağdaki jeolojik tabakada (stratum) gözlemlediği hayvan kabukları fosillerinden yola çıkarak karaların oluşumuna dair bir hipotez formüle etmiştir. Çıkardığı sonuç karaların dağların erozyonu ve silt tortularıyla oluştuğu idi. Aristo'nun öğrencisi Theophrastus'un (372 - 287 BC) Peri lithon ("Taşlar üstüne") isimli eseri binlerce yıl boyunca alanında otorite olmuştur. Bu eserdeki fosil yorumlamaları Bilim Devrimi'nin sonrasına kadar etkin kalmıştır. Eser Latince ve diğer Avrupa dillerine, örneğin Fransızcaya çevrilmiştir. Bir hekim olan Georg Bauer (1494-1555) genelde sır olarak saklanan ve nesilden nesile usta çırak ilişkisi ise öğretilen metal işleme teknikleri konusunda yazılmış ilk kitap olan De Re Metallica'yı yazmıştır. Kitap boğa kanı ya da açık dolunay geceleri gibi sürece etkisi olduğu düşünülen mistik öğeleri de içeren anlatım tarzına sahiptir. Ayrıca rüzgâr enerjisi, hidrodinamik güç, (maden) filizlerin taşınması, yönetimsel hususlar ve benzeri konular da eserde yer almaktaydı. Kitap 1556 yılında yayımlanmıştır. Nicolas Steno (1638-1686) süperpozisyon ilkesi gibi stratigrafinin (tabakabilimin) tanımlayıcı ilkeleriyle tanınmıştır. 1700'lere gelindiğinde Jean-Étienne Guettard ve Nicolas Desmarest orta Fransa'yı gezmiş ve gözlemlerini jeolojik haritalara kaydetmişlerdir. Guettard Fransa'nın bu bölgesinin volkanik kökenine dair ilk gözlemleri kaydetmiştir. Genellikle James Hutton ilk modern jeolog olarak görülmektedir. 1785'te Theory of the Earth ("Yer Teorisi") isimli bir çalışmayı Royal Society of Edinburgh'a sunmuştur. Çalışmasında, Dünya'nın tahmin edilenden daha yaşlı olduğuna ilişkin teorisini açıklamıştır. Hutton fikirlerini iki cilt halinde 1795'te yayımlamıştır (1. Cilt , 2. Cilt ). Hutton'un takipçilerine Plütonistler denmekteydi; zira bunlar kayaların volkanizm ile oluştuğu kanısındaydılar. Buna karşıt olan ve kayaların zamanla seviyesi düşmüş olan büyük bir okyanus sonucu çıktığını düşünenlere Neptünistler denmekteydi. 1811'de Georges Cuvier ve Alexandre Brongniart Dünya'nın antikitesine dair kendi açıklamalarını yayımladılar. İlham kaynakları Cuveri'in Paris'te fil kemiği fosilleri keşfiydi. Bağımsız bir şekilde bu çalışmalardan önce jeolog William Smith'in İngiltere ve İskoçya'da stratigrafik çalışmaları olmuştu. 1827'ye gelindiğinde Charles Lyell'in Principles of Geology yani "Jeolojinin İlkeleri" isimli eseriyle Hutton'un tek biçimciliğini (tekdüzelikçilik - uniformitarianism) yinelemektedir ki aynı düşünce Charles Darwin'in düşüncesini de büyük oranda etkilemiştir. Sir Charles Lyell ünlü eseri Principles of Geology ilk kez 1830'da yayımlanmıştır ve 1875'teki ölümüne kadar Lyell yeni, gözden geçirilmiş sürümlerini (revizyonlarını) yayımlamaya devam etmiştir. Tek biçimcilik doktrinini başarılı bir şekilde desteklemiştir. Bu teoriye göre Dünya tarihi boyunca yavaş jeolojik süreçler devam etmiştir ve bugün de devam etmektedir. Bunun karşıtı şekilde katastrofizm Dünya'nın özelliklerinin tek bir felaket veya felaketler dizisi sonucu oluştuğunu ve bundan sonra herhangi bir değişikliğe uğramadan kaldığını öne sürer. Hutton tek biçimciliğe inanmış olmasına rağmen, onun zamanında teori yaygınlık kazanmamıştır. 19\. yüzyıl boyunca jeoloji Dünya'nın yaşı sorusu etrafında odaklanmıştır. Tahminler birkaç 100.000 yıldan milyarlarca yıla kadar büyük bir yelpazedeydi. 20. yüzyıl jeolojisindeki en belirgin gelişim 1960'larda plaka tektoniği kuramının geliştirilmesidir. Bu kuram yer bilimleri açısından çok önemlidir. Kıta kayması (veya Kıtasal sürüklenme - continental drift) kuramı 1912'de Alfred Wegener tarafından ortaya atılmış olsa da, 1960'larda plaka tektoniğinin geliştirilmesine kadar yaygın bir şekilde kabul görmemiştir. Aslında aynı fikri Wegener'den önce dile getirenler de olmuştur; fakat yeterli kanıtları sunmaya çalışarak, bütün bir şekilde kabul edilebilir bir hipotezi ilk ortaya atan Wegener olmuştu. Jeoloji tarihi boyunca, birbiriyle ilişkili olan ana tartışma konuları, meseleler, Neptünistler ile Plütonistler arasındaki tartışma, tek biçimcilik-katastrofizm meselesi, Dünya'nın yaşı ve kıtasal sürüklenme olarak özetlenebilir. Her ne kadar bu meseleler büyük ün kazanmaları sebebiyle ilk akla gelenler olsa da, jeoloji alanında kuruluşundan şu ana kadar ve bugün hâlâ, birçok farklı mesele ve anlaşmazlık, diğer bilim dallarında olduğu gibi, mevcuttur. == Jeolojik zaman == Jeolojik zaman cetveli, Dünya'nın tarihini kapsamaktadır.International Commission on Stratigraphy . stratigraphy.org Başlangıcı en erken gayriresmî olarak Güneş sistemindeki ilk maddelerinin (4,567 myö) ve Dünya'nın oluşum tarihi (4,54 myö) olarak kabul edilen Hadean üst zamanı olarak kabul edilir. Son kısmı ise günümüzdür (Holosen devri). === Yerkürenin jeolojik zaman cetveli === == Jeoloji toplulukları == Her ne kadar the Royal Society of London ve Académie des Sciences gibi köklü bilimsel topluluklarda jeoloji tartışmaları yaşansa ve incelenen bilimler içine jeoloji de dahil edilmiş olsa da 1807'de kurulan Geological Society of London (Londra Jeoloji Topluluğu ilk jeoloji topluluğudur. Bu ilk derneğin kurucularının bir kısmı British Mineralogical Society yani "İngiliz Mineraloji Topluluğu"nun kurucu üyelerindendi. Aynı dönemde gerek Büyük Britanya gerekse diğer bölgelerde jeoloji toplulukları oluşmaya başlamıştır: 1814'te kurulan the Royal Geological Society of Cornwall, 1830 tarihli Fransız Société Géologique de France, 1848 tarihli Alman Deutsche Geologische Gesellschaft, ve 1817'de Sankt-Peterburg'da, Rusya'da kurulan ve büyük oranda jeoloji ile de ilgilenen Mineraloji Topluluğu verilebilecek örnekler arasındadır. 1888'de ise the Geological Society of America ("Amerika Jeoloji Topluluğu") kurulmuştur. İlerleyen yıllarda jeolojinin alt dalı sayılan dallara ve ilgili alanlara dair birçok topluluk da kurulmuştur. Bugün bâzı ülkelerde jeoloji toplulukları profesyonel standartlara ve ilgili çoğunluğu idari konulara yardımcı olmak gibi bir görev de üstlenmiştir. Bunun bir örneği Birleşik Krallık'tır. Millî açıdan jeoloji topluluklarının öneminin ve sayısının artmasının yanı sıra, ülkesel sınırların ötesinde uluslararası örgütlenmeler de kurulmaktadır. Bunlara örnek olarak bugün 70.000'den fazla jeoloğu temsil eden Avrupa Jeologlar Federasyonu verilebilir. == Ayrıca bakınız == == Kaynakça == # - . Ayrıca aynı bilgi "Concise Oxford English Dictionary", geology maddesi, etimoloji bilgisinde de yer almaktadır. # - Winchester, Simon (2001). The Map that Changed the World. HarperCollins Publishers, 25. ISBN 0-06-093180-9 # - Anthony Hallam "geological controversies" The Oxford Companion to the Earth. Ed. Paul Hancock and Brian J. Skinner. Oxford University Press, 2000. Oxford Reference Online. Oxford University Press. 5 Ocak 2007 tarihinde ulaşılmıştır: # - B. Wilcock "geological societies" The Oxford Companion to the Earth. Ed. Paul Hancock and Brian J. Skinner. Oxford University Press, 2000. Oxford Reference Online. Oxford University Press. McGill University. 5 January 2007 == Dış bağlantılar == * http://www.ktu.edu.tr/jeoloji * https://web.archive.org/web/20170917020150/http://jeoloji.eu/ * http://www.facebook.com/pages/MUJDE-Muhendis-Jeologlar-Dernegi/139550472739205 * http://www.jmo.org.tr * http://www.jeomuh.hacettepe.edu.tr * https://web.archive.org/web/20110708024403/http://yunus.hacettepe.edu.tr/~jlozca07/ * http://geol.eng.ankara.edu.tr/ * http://webjeoloji.com/jeoloji-nedir * http://www.yerbilimleri.com Kategori:Fransızcadan Türkçeye geçen sözcükler
küçükresim|sağ Tarım veya ziraat, bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesi, bunların kalite ve verimlerinin yükseltilmesi, bu ürünlerin uygun koşullarda muhafazası, işlenip değerlendirilmesi ve pazarlanmasını ele alan bilim dalıdır. Diğer bir ifade ile insan besini olabilecek ve ekonomik değeri olan her türlü bitkisel-Hayvansal ürünün bakım, besleme, yetiştirme, koruma ve mekanizasyon faaliyetlerinin tamamı ile durgun sularda veya özel alanlarda yapılan balıkçılık faaliyetlerinin tümüdür. Bu bilim dalı bilimsel bilginin yanı sıra özel yetenek ve önsezi gerektirir.Bibilgi.com - Tarım hakkında ansiklopedik bir bilgi. Uygulamalı bir bilim dalı olup, amacı insanların yararına ekonomik değerler elde etmektir.Mustafa Kemal Üniversitesi - Tarım hakkındaki temel bilgiler. Tarım, iki temel üretim dalından oluşur. Bunlar bitkisel üretim ve hayvansal üretimdir. Bu iki temel tarım üretimi dalı ve hatta tanımları arasındaki tek ayrım, kullandıkları materyalin birinde bitki ötekinde ise hayvan materyali oluşudur == Genel == Tarım, insanlığın toplu hayata geçişinde büyük bir rol üstlendi. Taş Devri süresince bulunan avcı- toplayıcı toplulukların, yerini tarımla uğraşan halklara bırakması, toplumları ve devletleri ortaya çıkardı.Maltepe Üniversitesi - Tarım süreçleri hakkında Sanayi Devrimi'ne kadar tarım, insanlığın büyük çoğunluğunun temel geçim kaynağı oldu. Ancak günümüzde de tarımda gözle görülür gelişmeler ve teknolojinin getirdiği etkiler bulunmaktadır. Özellikle 20. yüzyıl boyunca tarımda önemli değişiklikler yaşanmıştır. Haber-Bosch işlemine göre, amonyum nitrat karıştırılan tezek sayesinde, ilk yapay gübreler elde edildi. Tarımda işgücünü düşüren makineleşme sayesinde tarımda işçi sayısında azalmalar gözlendi. Üretimin artmasına karşılık işsizlik arttı. Bunlara karşılık, günümüzde en çok yetiştirilen tarım ürünleri arasında pirinç, mısır ve buğday yer almaktadır. Ayrıca dünyadaki çoğu hükûma kaliteli gıda için tarıma yatırım yapmaktadır. Tarıma yapılan yatırımlardan en büyük payı, buğday, mısır, pirinç, soya ve süt almaktadır. Ancak buna karşılık gelişmiş ülkelerde yapılan yatırımların büyük çoğunluğu etkisiz ve çevre düşmanı olmaktadır.New York Times (1986) Science Academy Recommends Resumption of Natural Farming Özellikle tarımdaki makineleşme ve yapay gübre kullanımı, çevreye büyük zararlar vermekte ve su kirliliği başta olmak üzere önemli sorunlara yol açmaktadır.New York Times (2005) Sometimes a Bumper Crop is Too Much Of a Good Thing Yine 21. yüzyılda çevre sorunlarının ve küresel ısınma başta olmak üzere anormal doğa olaylarının gündeme gelmesiyle beraber, tarımda makineleşme ve yapay gübre kullanımı düşürülmüştür.The World Bank (1995) Overcoming Agricultural Water Pollution in the European Union Tarımdaki çevre zararlarına alternatif olarak geliştirilen ve ilk defa 20. yüzyıl başlarında Sir Albert Howard tarafından tartışılan organik tarım ise tüm bunlara karşı temiz ve sağlıklıdır. Organik tarım, günümüzde dünya çapında ilgi görse de pahalı olması nedeniyle sadece üst sınıf kişilerce elde edilebilmektedir. Yine bu tür tarımın dünyadaki en büyük destekçisi Avrupa Birliği'dir. Bu birlik tarafından 1991 yılında organik tarım adıyla literatüre eklenen uygulama, 2005'te CAP adlı kuruluşun kurulmasıyla beraber sürat kazanmıştır.European Commission (2003) CAP Reform Organik gıdanın savaştığı baş yöntemler arasında hormonlu gıda üretimi yer almaktadır. 2007 yılının sonlarında dünyadaki ekonomik dalgalanmalar sürecinde tahıl ürünleri başta olmak üzere birçok tarım ürününde fiyat katlanmaları gözlendi.New York Times (2007 September) At Tyson and Kraft, Grain Costs Limit Profit Gelecekte, fiyatların çok daha katlanması nedeniyle, Afrika ve birçok 3. dünya ülkesinde gıda savaşlarının baş göstermesi beklenmektedir. Birleşmiş Milletler'e göre, 2025 yılına gelindiğinde Afrika sadece nüfusunun %25'ini besleyebilecektir. == Uygulamalar == Günümüz dünyasında, tarım iki farklı temel amaç için kullanılmaktadır. Bunlardan ilki, sadece ailesini besleyebilmek için üretim yapan insanlardan oluşan grup, ikincisi ise ticari amaçla tarım yapan insanlardan ve kurumlardan oluşan gruptur. Endüstriyel tarımda, amaç ticaret olduğundan para sahası geniştir ve gübreleme, tohumlama, bakım, sulama gibi olanaklar geniştir. Aynı şekilde endüstriyel tarımda geniş tarım alanları mevcuttur. 20. yüzyılda özellikle tarım kimyasındaki gelişmeler, üretimi katladığı gibi, insan gücü oranını da düşürmüştür. Ancak bu, hem sağlıksız gıda üretimine, hem de işsizliğe neden olmaktadır. Tarımda görülen haşaratlara karşı kullanılan ilaçlar, bu haşaratların zararlarını büyük ölçüde engellese de, buna kaşılık bu ilaçlar doğal dengeyi bozmakta ve çevreye zarar vermektedir. Tüm bu zararlara karşılık, tarımda kullanılan traktör gibi araçlar, üretimi arttırmakta ve daha çok insan için besin olanağı sağlamaktadır. Özellikle ilkel tarım aletlerinin yerini modern tarım ve sulama birimlerine bıraktığı 1900'ler boyunca tarımda ivmeli bir artış gözlenmiştir. Amerika Birleşik Devletleri'nde yer alan Ulusal Mühendislik Akademisi'ne göre, tarımdaki makineleşme, dünyanın yaşadığı 20 devrimden biridir. Yine 1999 verilerine göre, günümüz teknolojisi sayesinde, tek bir çiftçi, 130'dan fazla insanı beslemektedir. Tarımda Başarılar 21\. yüzyıl teknolojisi sayesinde, günümüzde tarımda çeşitlilik, gen çaprazlaması sayesinde artmakta ve birkaç verimli soy birleştirilerek ortaya çok daha verimli yeni bir soy çıkarılabilmektedir. Bu da tarım üretiminin artmasının altında yer alan etmenlerden biri olarak kabul edilmektedir. == Tarihi == Tarımın tarihi günümüzden 10.000 yıl öncesine dayanmaktadır. İlk tarım örneklerinin ardından, zamanla birçok toplumun arasındaki etkileşimin bir sonucu olarak tüm dünyada yaygınlaştı. Tarım sayesinde insanlık toplu yaşama geçti ve günümüzdeki devletler oluştu. Gübreleme, ekme-biçme gibi tarım yöntemleri her ne kadar eski olsa da, son yüzyılda büyük bir ivme gösterdi.Referans Gazetesi Tarımın kısa geçmişi ve geleceği hakkında === Antik çağlardaki örnekler === Antik çağlarda, Bereketli Hilal ve çevresinde ilk örneklerine rastlanan tarım, öncesinde toplayıcılık ve avcılık ile geçinen toplumları yerleşik yaşama geçirdi. Aynı dönemlerde Çin ve diğer Asya ülkelerinde de başka yöntemlerle uygulanmaya başlayan tarım, zamanla Nil Nehri ve çevresinde yoğun olarak uygulanmaya başlandı. Tarihte, en eski tarım verileri, Anadolu'da Abu Hureyra adlı yerleşimde M.Ö. 13500 yılından kalma tarım aletlerinden edildi. Yine yakın dönemlere ait, Levant ve İran'daki Zagros Dağları çevresinde tarım faaliyetlerinin izine rastlandı. Yine Bereketli Hilal üzerindeki alanda, kimi yerlerde darı, arpa, tahıl, acı bakla, keten, buğday gibi tarım kalıntılarına rastlandı.Orta Doğu ve çevresindeki tarım gelişmeleri WML Çoğu teoreme göre ilk tarım, insanların vahşi doğadan topladığı bitkisel besinlerini ve tohumlarını mağara önlerine düşürmesiyle başlar. Bu süreçte insanlar tüm gün yiyecek aramaktansa bitkileri toprağa ekerek devamlı olarak yerleşik halde besin elde edebileceğini fark etti. Bu keşif tüm toplumlarca farklı dönemlerde bulundu. Öncelikle Anadolu ve Orta Doğu'da rastlanan tarım etkinlikleri, toplumsal etkileşimler aracılığıyla dünyaya yayıldı. Tarımı daha erken keşfeden toplumlar daha önce yerleşik yaşama geçti ve günümüz uygarlıkları oluştu. Hindistan'da M.Ö. 7000'lerde rastlanılan tarım, yaklaşık 2000 yıl sonra da diğer Asya ülkelerinde görüldü.Photius Hint tarım sektörü ve tarihi Yine bu dönemlerde Nil Nehri çevresinde tarım yapılarına rastlanmaktadır. Mısır ve çevresindeki önemli su kaynakları ve ılıman iklimin mevcut olması tarımın burada daha üretken olmasını sağladı. Yine aynı dönemlerde Mısırlılar Nil'in taşma dönemlerini hesapladı ve ürünlerinin telef olmaması için çeşitli matematiksel formüller ve geometrik hesaplamalara başvurdu. Tarım bu bağlamda günümüz bilim ve teknolojisine farklı yollar aracılığıyla etki bıraktı.istanbul.edu.tr Tarımın ve bilimsel gelişmelerin tarihçesi Mezopotamya'da ise Şatt-ül-Arap ve Basra Körfezi çevresinde uygulanan tarım faaliyetleri, ilk kez Sümerler tarafından yapıldı. M.Ö. 5000'lere denk gelen bu süreç, zamanla diğer Mezopotamya uygarlıklarına yayıldı. Yapılan araştırmalarda Fırat ve Dicle nehirleri arasında ahır hayvanlarının kemiklerine rastlandı. Bu da, bölgede hayvancılığın da yer edinmiş olduğunu göstermektedir. Aynı dönemde Amerika kıtasındaki yerliler de basamaklı teraslar aracılığıyla And Dağları başta olmak üzere tarım faaliyetlerine başladı. Güney Amerika'nın Büyük Okyanus kıyılarında yapılan kazılarda, tütün, patates, fasulye, biber, domates, balkabağı gibi tarım ürünlerinin kalıntılarına rastlandı. Yine Antik Yunanistan ve Antik Roma dönemlerinde de tarım faaliyetleri göze çarpmaktadır. Zeytin, pamuk, mısır gibi Akdeniz bitkilerini yetiştiren Yunanlar, buna karşılık toprakların azlığı ve fakirliği nedeniyle bu alanda çok ileri gidemedi. Romalılar ise tahıl ürünleriyle ticaret yapmaya başladı. === Orta çağlardaki örnekler === Orta Çağ'da İslam dünyası oldukça ileri düzeyde bir uygarlığa sahipti. Bu doğrultuda Orta Doğu ve çevresinde tarım faaliyetleri ve hayvancılık çok büyük ilerlemeler kaydetti. Hidrolik ve Hidrostatik teknikleriyle çalışan pompalara imza atan Araplar, bu sistemlerle üretimde artış gözledi. Yine su değirmenleri aracılığıyla suyu rahatça taşıyabilen Müslüman çiftçiler, bu sayede sulamadaki kuraklığın önüne geçti. Bu dönemde pamuk, turunçgil, meyve, kayısı, safran, enginar, şeker pancarı gibi tarım ürünleri yetiştirildi. Yine Araplar, İspanya'da Emevi Devleti'nin yer aldığı dönemde, Avrupa'ya limon, badem, incir, portakal, pamuk ve muz gibi ılıman tarım ürünlerini getirdi. Aynı dönemlerde Çin'de sabanın kullanılması tarım alanında Asya'daki önemli değişikliklerdendir. Yine Kavimler Göçü sonrasında Batı Avrupa'da Roma egemenliğinin sona ermesiyle beraber; bu alanlardaki nüfus hızla arttı. Bu insanların beslenmesi için de daha çok toprağın işlenmesi gerekliydi. Bu süreçte, ormanlar ve bataklıklar, tarıma elverişli arazi durumuna getirildi. Bu geniş toprakları sürebilmek içinse ağır sabanlar taşıyan öküzler kullanıldı. Zaman geçtikçe 8-10 öküz kullanılarak işlenmesi zor killi topraklar da işlenmeye başladı. Romalılar bu dönemde bir yıl tahıl ekip, ertesi yıl da bu alanları bekleterek (nadasa bırakarak) pratik bir ekim nöbeti uyguladı. Bu dönemde, Avrupa'daki halklar zamanla yulaf, çavdar ve arpa ekmeyi öğrendi. Böylece, bir yıl kış, öbür yıl bahar döneminde yapılan ekimler, üçüncü yıl ise nadasa bırakılıyordu. Ancak bu yöntem de verimsiz kumlu topraklara uygun değildi.Temel Britannica/17 - s.24 Tarım Tarihi 800 yılı ve sonrasında Avrupa'da açık tarla sistemi uygulandı. Bu yönteme göre her çiftçi dar ve uzun tarlalara bölünen topraklarında çeşitli tarım ürünü yetiştiriyordu. Bu tür tarlalar genelde eğimli yamaçlara kurulmuştu. Bu da fazla suyun derin hendekten aşağı boşalmasını sağlıyordu. Açık tarla sistemi sayesinde her çiftçi kendi tarlasını işler ve ailesini geçindirirdi. Ancak gübreleme ve tarla sürme gibi işler iş bölümüyle paylaşılırdı. Bu sistem Avrupa'da 20. yüzyılın başlarına kadar devam etti. Orta Çağ'da tarımdaki hemen hemen her işlem el aletleriyle yapılıyordu. Bu da verimi çok daha düşürüyor, ürünlerin hasat zamanının geç kalması neticesinde ürünlerin bir bölümü ziyan oluyordu. 14\. yüzyılda Avrupa'da yaşanan veba salgınları yüzünden Avrupa'da birçok insan öldü. Yine bu dönemde çıkan Yüz Yıl Savaşları yüzünden Avrupa genelinde nüfus hızla azaldı. Tarım olaylarının bu olaylar yüzünden asgari seviyeye düşmesiyle halklar kendini yeterince besleyemedi. Sonrasında başta İngiltere olmak üzere tarlalar çevrildi ve bu çevrili tarlalarda ticari ekim yapılmaya başlandı. Bu üretim sonucunda Avrupa kentlerinde tarım pazarları kuruldu. Bu da, kentlerde yaşayan ve tarım ürünlerine rahatça erişebilen insanlar için büyük kolaylık oldu. Bu süreçte kentlerin nüfusunda belirgin ivmeli artışlar gözlendi.Temel Britannica/17 - s.25 Tarım Tarihi === Tarımda çağdaşlaşma === Tüm tarih çağlarında, geniş tarım üretiminin önünde büyük engeller mevcuttu. Bunlardan ilki tarım bitkileri için sağlanması zorunlu olan besinlerdi. İnsanlar bunun önüne geçmek için hayvan dışkılarını gübre olarak kullandı; topraklarını nadasa bıraktı ve her yıl farklı bir bitki ekti. 18. yüzyılda İngiltere başta olmak üzere batı dünyasında büyük bir devrim yaşandı. Şalgam ve üçgül ekiminin başlamasıyla toprakların nadasa bırakılma zorunluluğu ortadan kalktı. Şalgam; hayvansal üretimde hayvanların kış yiyeceği olarak önemli bir yer tuttu. Şalgam sayesinde hem hayvansal üretim arttı; hem de daha çok hayvan beslenebildi. Yine hayvanların sayısında görülen artışla beraber hayvansal gübrelerde ivmeli bir artış gözlendi. Bir başka önemli gelişme de, Norfolk'ta yaşayan İngiliz çiftçiler Vikont Charles Townshend ve Thomas William Coke'un geliştirmiş olduğu dörtlü ekim nöbeti sistemiydi. Bu yöntemle ardışık olarak buğday, şalgam, arpa ve üçgül dikiliyordu ve nadasa gerek kalmıyordu. Yine bu dönemde kaliteli hayvanlar, diğer türlerin arasından seçilebildi. Townshend ve Coke, bu sayede verimli türler elde etti ve sonrasında Norfolk'un verimsiz kumlu toprağına kil ve tebeşir ekleyerek verimi arttırdı. Buna karşılık Avrupa'da bu süreç daha yavaş işledi. Fransız ve Alman çiftçiler uzun süre tüm dünyada olduğu gibi geleneksel ekim-biçimden vazgeçmedi. Tüm bunları başka gelişmeler izledi. İlk defa dökme demir, sabanlarda silindirlerde ve tırmıklarda kullanıldı. Farklı toprak ve gübre türlerinin tarımdaki verimi arttırdığı anlaşıldı. 1840'ta Alman kimyacı Justus von Liebig, potasyum, fosfor ve azotun bitkilerin gelişiminde önemli bir yer tuttuğunu tespit etti. Yine İngiltere'de John Lawes ve Henry Gilbert, fosfat bakımından zengin kayaları sülfürik asit ile tepkimeye sokarak yapay gübre elde etti. Bu, günümüz yapay gübre kullanımının başlangıcıdır. Yine 1843'te kil akaçlama boruları bulundu ve sonraki yıllar boyunca büyük tarlalar ucuz ve basit yöntemlerle akaçlandı. Tüm bunlar, tarımda yeni bir dönemi açtı. Artık tüm dünyada ortaklaşa yapılan tarım faaliyetleri, pazarlarda satılmak üzere ekonomik bir gelir olmaya başladı. Buna karşılık Avrupa'nın bazı ülkelerinde gidişat daha farklı biçimlendi. Özellikle Fransa'da soylular, kendi toprakları yerine saray çevresinde yaşamaya başlayınca, zamanla topraklar köylülerin tekeline geçti. 1789'a gelindiğinde Fransa topraklarının %40'ı köylülerin elindeydi. Tarımdaki bu gelişmeler toplumsal yaşamı da kökten değiştirmeye başladı. Tüm dünyada tarımda görülen gelişmeler, özellikle Avrupa'daki kırsal sistemi değiştirdi. === Günümüzde tarım === thumbnail|İşlemesiz tarımda soya ekimi, bu tip tarım erozyon, toprak nemi ve verimliliğinin korunmasında önemli avantajlar sağlamaktadır. Günümüzde tarım, büyük oranda ticari amaçlarla yapılmaktır.FAO Trade in Agriculture Özellikle ulaşımdaki kolaylıklar, tarım ürünlerini çok uzaktaki yerleşimlere bile hem ucuz hem de hızlı bir şekilde taşınmasını sağlamaktadır. 19. yüzyılın sona ermesinden önce Amerika'dan Avrupa'ya tahıl, süt ürünleri ve tuzlu et götürülmekteydi.Blackstudies - European Trade Saklama ve soğutma yöntemleri geliştikçe, Avrupa birçok ülkeyle tarım ticareti yapmaya başladı. I. Dünya Savaşı sıralarında ulaşım güçleşince, dünyanın dört bir yanındaki çiftçiler, ürünlerini pahalı olarak Avrupa'ya sattı.Questia - Farm policy and Truman's 1948 campaign Avrupa bu dönemden sonra Amerika ile büyük rekabete girdi. Ancak başta İngiltere olmak üzere Avrupa ülkeleri tarım alanında yeteri ilerlemeyi gösteremeyince mandıra ve süt üretimine gitti. Bu alanda besili evcil hayvanlarını çaprazlayan bilim adamları verimli üretim sağladı. Özellikle Danimarka ve Hollanda'nın dış dünyaya süt ürünleri satması, Avrupa'yı bu alanda öne geçirdi. Ancak yine II. Dünya Savaşı, bu rekabete bir darbe daha vurdu. Avrupa'da üretim çok geriledi ve Avrupa ile ilişkili ülkeler uzun süre kıtlık tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.McGill - In War and Famine Bilimsel gelişmeler sayesinde, tarım faaliyetleri çok farklı coğrafyalarda ve koşullarda yapılabilmektedir. Bitki ve hayvanların genlerinde yapılan değişiklikler sayesinde belli türlerin karşı karşıya olduğu hastalık riskleriyle savaşılabilmektedir. Buna ek olarak başvurulan tarım ilaçlamaları, her ne kadar verimi arttırsa da, doğaya ve ekin kalitesine zarar vermektedir. Ayrıca hayvanlara hormon verilerek daha kısa sürede daha çok et ve süt vermesi sağlanmaktadır. Bu yöntem ekinlerde de kullanılmakta ve bitkisel ürünlerin daha bol üretilmesini sağlamaktadır. Bununla beraber et ve süt üretiminde, hayvanlar küçük koğuşlarda aşırı beslenerek ve gün ışığına çıkarılmayarak verim arttırıcı etki oluşturulmaktadır. Ancak bunlar da yine ürün kalitesini düşürmekte ve doğallığı azaltmaktadır. Özellikle gelişmiş aşılama teknikleri, hayvan ve bitki türlerinin karşı karşıya olduğu hastalık riskleriyle savaşmaktadır. Ayrıca çoğu batılı toplum başta olmak üzere organik tarıma dönüş dikkat çekmektedir. "Toprak işlemesiz tarım" günümüzde toprak verimliliğinin korunması, sürdürülmesi ve toprak ıslahında dikkate alınmaya başlanan bir yöntemdir. == Üretim == Dünya üzerinde yapılan tarım ve tarım verimi, coğrafyadan coğrafyaya değişiklikler göstermektedir. Bunun en önemli sebebi iklim koşulları, farklı tarım politikaları, farklı sulama teknikleri ve gübreleme teknikleridir.U.N. Food and Agriculture Organization. Rome, Italy. "Analysis of farming systems." Accessed on 7 Aralık 2008.Acquaah, G. 2002. Agricultural Production Systems. pp. 283-317 in "Principles of Crop Production, Theories, Techniques and Technology". Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ. Az gelişmiş birçok ülkede tarım ve hayvancılık yapılan çiftlikler çok küçüktür ve nadiren ticari amaçla kullanılır. Bu ülkelerdeki çiftçiler hemen hemen her zaman tarla sürmek için öküz veya diğer büyükbaş hayvanların gücünden yararlanır. Aynı şekilde gübreleme sadece hayvan dışkılarıyla yapılan gübrelemeyle sınırlıdır. Yine dünya üstündeki tarım alanların yarısı bu şekildedir.Chrispeels, M.J. and D.E. Sadava. 1994. Farming Systems: Development, Productivity, and Sustainability. pp. 25-57 in "Plants, Genes, and Agriculture". Jones and Bartlett Publishers, Boston, MA. Elde edilen ürünlerin tamamına yakını, çiftçiler ve ailelerince tüketilir ve depolanır. Geriye kalanlar ise satılır. Bu tür tarlalara geçimlik tarım; üretime de geçimlik tarım üretimi denir. Aynı şekilde hayvancılıkta üretilen büyük veya küçükbaş hayvanlar doğada gelişigüzel beslendiklerinden verim çok daha düşüktür. küçükresim|250px|Tarım üretiminde artış sağlayan tarlalar Dünya üzerindeki birçok yerde coğrafi koşullar ve iklim tarım üretimine uygun değildir. Bu yerlerde ekim alanları devamlı olarak değiştirilerek verimdeki düşüş önlenir. Bu uygulamaya da dönüşümlü tarım denilmektedir. Bu tip uygulamaların yapıldığı en bilindik yerler tropik kuşaktaki ülkelerdir. Bu ülkelerde ormanlar tahrip edilir ve tarlalar açılır. Kesilen ağaçlar ve ormanın taban katmanı tamamen yakılır ve küller gübre olarak kullanılır. Sonrasında toprağın verimi çok düşük seviyeye gelene kadar tarım faaliyetlerine devam edilir. Verim çok azaldığında da yeni ormanlar tahrip edilir. Eski tarım alanı da birkaç yıl boyunca terkedilir. Eski alan tekrar doğal düzenine kavuşunca; bu eski alana tekrar dönülür. Bu sayede tarım süreci devam eder. Bu uygulama ilkel yöntemlerle yapıldığı sürece çevreye kalıcı zararlar vermez. Ancak büyük şirketler ve kurumlarca açılan teknolojik dönüşümlü tarım; genelde çevreye kalıcı hasarlar verir.Temel Britannica/17 - s.32 Tarım ve Hayvancılık Afrika ve Asya'da ise göçebe hayvancılık görülür. Bu nedenle bu kıtalardaki çoğu halk ekim-biçim ile uğraşmaz. Hayvanların beslenmesi için gereken ot ve bitkiler hayvanların sadece bir bölgede durmasıyla yenilenmez. Bu sebeple çoğu kabile göçebe olarak hayvanlarını farklı alanlarda otlatırlar. Ancak bu da uzun vadede bitkisel yenilenmeyi yavaşlatır. Kuzey Afrika'daki inek ve develer; Orta Asya'daki yaklar bu şekilde beslenmektedir. Bu şekilde yaşayan insanlar, tamamen hayvanlarına bağlıdır. Yaşamlarını hayvanlarıyla sürdürmektedir. Eski Türk devletleri de aynı şekilde göçebe hayvancılıkla uğraşmıştır. Öte yandan çoğu sömürgeci batılı devlet; günümüzde azgelişmiş ülke topraklarındaki verimli tarım alanlarında, çok düşük fiyatlara çiftçi çalıştırır ve yine çok düşük fiyata batılı devletlere satar. Bu sömürgeci tarım dışında çoğu gelişmekte olan ülkede de ticari tarım gözlenmektedir. Çoğu ülke kendi coğrafyasına özgü tarım ürünlerini yetiştirerek hem iç pazara hem de dış pazara satar.Temel Britannica/17 - s.33 Tarım ve Hayvancılık === Üretim istatistikleri === Dünya üzerindeki en önemli tarım ürünleri tahıllardır; bunun arkasında meyve-sebze üretimi, tekstil ürünleri için yetiştirilen tarım ürünleri ve diğer üretimler gelmektedir. Aşağıda Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü'nün (FAO) milyon ton olarak üretim grafikleri yer almaktadır; En çok üretilen tarım ürünleri (milyon ton) 2004 verileri En çok üretilen tarım ürünleri (milyon ton) 2004 verileri Tahıl 2,263 Kavun & karpuz 866 Köklü ve yumrulular 715 Süt 619 Meyve 503 Et 259 Bitkisel yağ 133 Balık 130 Yumurta 63 Bakliyat 60 Kaynak: Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) Kaynak: Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) En çok üretilen tarım ürünleri (milyon ton) 2004 verileri En çok üretilen tarım ürünleri (milyon ton) 2004 verileri Şeker kamışı 1,324 Mısır 721 Buğday 627 Çeltik 605 Patates 328 Şeker pancarı 249 Soya fasulyesi 204 Arpa 154 Domates 120 Kaynak: Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) Kaynak: Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) == Hayvancılık == küçükresim|Afganistanda bir ineği muayene eden bir veteriner hekim. Hayvancılık, et, süt, yumurta, deri ve yün gibi ürünler elde etmek için hayvan yetiştirmeye verilen addır. Hayvancılıkta, hayvanların kullanıldığı en büyük üretim alanı et üretimi için yapılan üretimdir. Eski ve ilkel hayvancılıkta birçok bölgede hayvanlar çitlerle çevrilmemiş bölgelerde yetişmekteydi. Bu durum zamanla toplu yaşama geçiş ile beraber yerini dar ve belirlenmiş alanda yapılan hayvancılığa bıraktı.Temel Britannica/17 - s.40 Tarım ve Hayvancılık Tüm bitki örtüleri içinde en büyük hayvan üretimine sahip olan alanlar yeşilliklere sahip alanlardır. Bunu, çalılık ve dağlık alanlar izler. === Sığır yetiştiriciliği === Tarihte sığır yetiştiriciliği çok eskilere dayanmaktadır. Geniş bozkırlara ve ovalara sahip ülkelerde, tarih boyunca çit çevirmeksizin sığır yetiştiriciliği yapılmıştır. Zaman ve koşullar değiştikçe açık sığır yetiştiriciliği, yerini çiftliklere bıraktı. Günümüzde et yetiştiriciliği yapılırken kimi zamanlarda sığırlar, tahıl çiftçilerine yavruyken verilir ve burada beslenen sığırlar besili halde satışa sunulur. Bu yöntemle yetiştirilen sığırların etleri daha körpe ve lezzetli olmaktadır. === Mandıracılık === küçükresim|250px|İnek sağan bir çiftçi Mandıracılık, sığır yetiştiriciliğinden farklı olarak, daha çok süt üreten sığırların beslenmesine dayanan bir tür hayvancılık alanıdır. Süt sığırları genel olarak et sığırlarından daha dayanıksızdır ve sürekli soğuğa karşı korunmak zorundadır. Süt üretimi yapılan hayvanlardan verimli ve düzenli süt alabilmek için hayvan sürekli sağılmalıdır. Bu tür sığırlar beslenirken taze ot balyaları ve taze yemler kullanılmaktadır. Bir süt ineği yılda 4 ton kadar silolanmış ot, 900 kg kadar da tahıl yer. Bu doğrultuda mandıracılık genel hatlarıyla sulak ve verimli topraklara sahip ülkelere mahsus bir hayvancılık alanıdır. === Koyun yetiştiriciliği === Koyunlar, etinin yanında yününden ve sütünden yararlanılabilen bir hayvan türüdür. Koyunların evcilleştirilmesinden sonraki süreçte farklı koyun türleri çaprazlanarak farklı alanda verim sağlayabilen koyun soyları elde edilmiştir. Tropik bölgelerde, koyunlar daha çok derisi için yetiştirilir. Ilıman ülkelerde ise koyunların peynirinden yararlanılır. Yine yünü ve etiyle ünlü melez koyun soyları ılıman iklimde yetişir. Dünyada koyun yetiştiriciliğinde lider ülke Avustralya'dır. Bunu Rusya, Çin, Yeni Zelanda, Türkiye, Hindistan ve Birleşik Krallık gibi ülkeler izler. Koyun yetiştiriciliğindeki en zahmetli işlerden birisi, koyunların ilkbahardaki kuzulama dönemleridir. Bu dönemde yine koyunlar yünleri alınmak üzere kırkılır. Koyunlar çoğu zaman uzun süreler boyunca çoban gözetiminde otlamaya çıkarılır. Bu otlama dönemleri çoğunlukla yine ilkbahar dönemleridir. === Domuz yetiştiriciliği === Dünyanın en büyük domuz üreticisi olan Çin ve bu domuzların büyük bir kısmını ihraç eder. Aynı şekilde Avrupa ve Kuzey Amerika'da da yaygın bir üretim olan domuz yetiştiriciliği, diğer hayvancılık dallarına göre daha ucuza mâl olmaktadır. Bunun nedeni domuzların ihtiyaç duyduğu ilginin makinelerle sağlanabilmesidir. Domuz eti, hızlı üretiminden ve zahmetsiz yetiştiğinden dolayı ucuz ve bol bir protein kaynağıdır. Domuz eti, İslam ülkelerin haram sayıldığı için az tüketilen bir besindir. === Tavukçuluk === Tavukçuluk, et veya yumurta üretimi için yapılan bir hayvancılık alanıdır. Tavuklardan elde edilen et, beyaz ettir. Hangi amaçla yetiştiriliyorsa, o alanda verimi olan tavuklar kullanılır. Yumurta için en verimli soylardan olan Leghorn soyu tavuklar, et için en verimli soylardan olan Cornish ve Beyaz Plymouth çok yetiştirilen tavuklardır. Günümüzde birçok kümeste tavuk yetiştirilirken makineleşme ileri seviyededir. Bilimsel yöntemler uygulanarak günümüzde fazla miktarda beyaz et ve yumurta üretimi yapılabilmektedir. Tavukçuluk sadece tavuğu değil; ördek, kaz, hindi, bıldırcın gibi diğer evcil kuşların yetiştirilmesini de kapsar. Dosya:Tavuk kümesi.jpg|Tavuk kümesi Dosya:Atak tavuk.jpg Dosya:Kahverengi tavuklar.jpg|Köy tavukları == Çevresel etki == === Dış giderler === Tarım, geniş kitlelere ulaşırken böcek ilaçları, su, aşılar gibi birçok maddi desteğe ihtiyaç duymaktadır. 2000 yılı verilerince göre Birleşik Krallık'ta 1996 yılında 2342 sterlinlik dış tarım giderleri tespit edildi. Bu da her hektar için 208 sterlin (yaklaşık 645.5 TL) anlamına gelmektedir. 2005 yılı araştırmalarına göre aynı tutarlar Amerika Birleşik Devletleri'nde 5 ilâ 16 milyar dolar arasında olduğunu gösterdi. Bu da hektar başına $30 ilâ $96 (yaklaşık 49 ilâ 159 TL) anlamına gelmektedir. Aynı ülkede hayvancılık giderleri de 714 milyon dolar tutmaktadır. Her iki araştırmaya bakıldığında tarım koruma giderlerinin kendi içinde giderilmesi yönünde çalışmalar yapılması gerektiğini bildirmektedir. === Alan dönüşümü ve İndirim === Verim amaçlı toprak kullanımından oluşturulan alan dönüşümü, insanların dünya ekosisteminin değiştirmesinin en ağır örneği; bu alan dönüşümü biyolojik çeşitliliğin kaybını hızlandırıyor. İnsanlardan kaynaklanan alan dönüşümünün toplamı %39-%50 arası değişiyor.Vitousek, P.M., H.A. Mooney, J. Lubchenco and J.M. Melillo. 1997. Human Domination of Earth's Ecosystems. Science 277:494-499. Dünya alanların, özellikle tarım alanların %24'ünde alan dönüşümü oluşarak ekosistemin uzun vadeli kullanım imkânları ve verimliliği azalıyor.Bai, Z.G., D.L. Dent, L. Olsson, and M.E. Schaepman. 2008. Global assessment of land degradation and improvement 1:identification by remote sensing. Report 2008/01, FAO/ISRIC - Rome/Wageningen. Retrieved on December 5, 2008 from "Land degredation on the rise" UN Fao raporu, alan dönüşümünün en sert etkeni arazi amanejmanı olduğunu ve 1.5 milyon insan alan dönüşümüne katkıda bulunduğunu belirtiyor. Alan dönüşümü, ormanların tahrip edilmesi, çölleşme, taoprak aşınması, mineral tükenmesi veya asitlenme ve tuzlanma gibi toprağın kimyasal açıdan değişmesidir. === Aşırı yosunlaşma === Aşırı yosunlaşma, tatlı su kaynkalarında rastlanan besinlerin ve organik maddelerin yarattığı bir çevre sorunudur. Bir su kaynağında aşırı kimyasal atık varsa ve oksijen miktarı düşükse, bu alanda aşırı yosunlaşma gözlemlenir. Bu durum toplu balık ölümlerine, biyoçeşitliliğin hızla azalmasına ve suyun kullanımı karşılayamayacak kadar kirlenmesine neden olmaktadır. Tüm bunlar biyolojik dengede azotun ve fosforun doğada dolaşım hızını yavaşlatır ve doğal dengede tahribatlara neden olur.Carpenter, S.R., N.F. Caraco, D.L. Correll, R.W. Howarth, A.N. Sharpley, and V.H. Smith. 1998. Nonpoint Pollution of Surface Waters with Phosphorus and Nitrogen. Ecological Applications 8:559-568. === Böcek ilaçları === Böcek ilaçlarının kullanım oranı 1950'lerden günümüze artarak yıllık 2.5 milyon tona erişmiştir.Pimentel, D. T.W. Culliney, and T. Bashore. 1996. "Public health risks associated with pesticides and natural toxins in foods in Radcliffe's IPM World Textbook" 7 Aralık 2008 Dünya Sağlık Örgütü 1992'de yaptığı bir araştırma, her yıl dünyada 3 milyon zehirlenme vakasının yaşandığını ve 220,000 ölümün gerçekleştiğini ortaya koymuştur.WHO. 1992. Our planet, our health: Report of the WHU commission on health and environment. Geneva: World Health Organization. Böcek ilaçları, haşaratların ve kımıl zararlılarının sayısında azaltma yapmak için geliştirilen kimyasal maddelerdir. Yeni haşaratların üremesiyle dünya üzerinde yeni böcek ilacı türleri geliştirilmektedir.Chrispeels, M.J. and D.E. Sadava. 1994. Strategies for Pest Control pp.355-383 in "Plants, Genes, and Agriculture". Jones and Bartlett Publishers, Boston, MA. Alternatif bir tartışmaya göre, tarımda böcek ilaçları insanlar ve çevre açısından yararlı kimyasallardır. Nitekim dünyadaki büyük kıtlıkların önüne geçmede böck ilaçlarının etkisi azımsanamamaktadır.Avery, D.T. 2000. Saving the Planet with Pesticides and Plastic: The Environmental Triumph of High-Yield Farming. Hudson Institute, Indianapolis, IN.Center for Global Food Issues. Churchville, VA. "Center for Global Food Issues." 7 Aralık 2008'de erişildi. Ancak çoğu yoruma göre doğa ile gıda gereksiniminin arasındaki bağın kaçınılmaz değildir.Lappe, F.M., J. Collins, and P. Rosset. 1998. Myth 4: Food vs. Our Environment pp. 42-57 in "World Hunger, Twelve Myths", Grove Press, New York, NY. Ayrıca böcek ilaçlarınının sadece ekin döngüsü gibi tarım yöntemlerini yenilediği belirtilmektedir. === İklim değişimi === İklim değişimleri, sıcaklık ve nemdeki değişiklikler dolayısıyla tarım ürünlerine etki etmektedir. Tarım faaliyetleri, küresel ısınmanın etkilerini hafifletebileceği gibi, yanlış kullanımda durumu daha da ağırlaştırabilmektedir. Atmosfere salınan CO2 gazının büyük kısmı toprak altında çürüyen organik atıkların yaydığı metan gazından kaynaklanmaktadır. Yine metan gazının en fazla yayıldığı alanlar olan nemli topraklar; çeltik gibi sulak tarım ürünlerinin yetiştirilmesinin bir sonucudur.Brady, N.C. and R.R. Weil. 2002. Soil Organic Matter pp.353-385 in Elements of the Nature and Properties of Soils. Pearson Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ. Üstelik ıslak veya havasız toprakta azot oluşur. Bu azottan oluşan sera gazı nitrik oksit havaya yayılır.Brady, N.C. and R.R. Weil. 2002. Nitrogen and Sulfur Economy of Soils pp.386-421 in Elements of the Nature and Properties of Soils. Pearson Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ. Kullanımda değişiklik yapılarak sera gazların yayılması azaltılabilinir ve toprak, atmosferden CO2 ayırmak için kullanılabilinir. == Tarım ve petrol == küçükresim|250px|sağ|2005 yılı tarım verileri 1940'lardan beri tarım verimi, petrokimyasal böcek ilaçlarından, gübrelerden ve zamanla oluşan makineleşmeden arttı. 1950 ve 1984 yılları arası tarımda bütün dünyada gelişen Green Revolution (Türkçede: Yeşil devrim) olarak adlandırılmış makineleşmeden dünya tahıl verimi %250 arttı. Bu gelişmenin sonucu olarak dünya nüfusu son 50 yılda ikiye katlandı. Ancak her bir enerji ünitesi, üretimin artmasıyla doğru orantılı olarak arttı. Ekim-biçim için ayrı, taşıma için ayrı, satış için ayrı enerji kaynakları gerekti. Ancak bu durum petrol yandaşı tarım üretici grupları tarafından tartışılmaktadır. Bu geniş enerji gereksinimlerinin büyük bir bölümü fosil yakıtlardan sağlanmaktadır. Bunun sebebi; günümüz çağdaş tarımının petrokimya ve mekanikleşmeye olan güvenidir. Çağdaş veya sanayileşmiş tarım daima petrole şu iki alanda bağımlıdır; # toprağın işlenmesi # ürünlerin taşınması Bu da ürünlerin ulaştığı her bir insan başına yaklaşık 400 galon (yaklaşık 1514 litre) petrole karşılık gelmektedir. Bu da dünyada kullanılan petrolün %17'sine eşittir.David Pimentel, Marcia Pimentel, ve Marianne Karpenstein-Machan, "Energy use in Agriculture: An Overview," dspace.library.cornell.edu/bitstream/1813/118/3/Energy.PDF. Petrol ve doğalgaz yine gübrelemenin ana basamaklarını oluşturmaktadır. Ayrıca gıdaların satıştan önceki tüm işleme basamaklarında petrol ürünlerinden elde edilen enerji kullanılmaktadır. Bir kahvaltılık gevreğin üretimi için yarım galon (1.8 litre) petrol harcanmaktadır.Richard Manning, "The Oil We Eat: Following the Food Chain Back to Iraq," Harper's Magazine, February 2004. Dünyanın dört bir yanında üretilen tarım ürünleri sadece bir noktaya ulaşmak için ortalama 1,500 mil yol katetmektedir.Barbara Kingsolver, "Animal, Vegetable, Miracle: A Year of Food Life," New York: HarperCollins, 2007. and Michael Pollan, "The Omnivore's Dilemma," New York: Penguin Books, 2007, and Rich Pirog, Timothy Van Pelt, Kamyar Enshayan, and Ellen Cook, "Food, Fuel, and Freeways: An Iowa perspective on how far food travels, fuel usage, and greenhouse gas emissions," Leopold Center for Sustainable Agriculture, Iowa State University, June 2001. Petrol ve ürünlerinde görülen herhangi bir azalma, dünyadaki gıda trafiğini büyük bir ivmeyle azaltacaktır. Tüketicilerin bu konuda bilinçlenmesi, yakıt için organik tarıma ve başka sürdürülebilir tarıma ilgi artmasının önemli sebeplerindendir. Modern organik tarım yöntemlerini kullanan çiftçiler, verimlerinin geleneksel tarımın fosil yakıtlı suni gübre ve böcek ilacı kullanılmayan yöntemlerine göre aynı çoklukta olduğunu belirttiler. Monokültür tarım tekniklerinden petrola dayanan teknoloji sayesinde zarar görmüş olan verimlerin toprakta tekrar yenilenmesi zaman alacaktır. Birleşik Devletlerin yakıta olan bağımlılığı ve besin maddelere olan ihtiyacının karşılanmasının tehlikeli olabilmesi tüketiciyi bilinçlendirme hareketine yol açtı. Tüketici besin maddelerin oluşunun bütün adımlarını izleyerek bilinçlendirildi. Besinin oluşunun adımlarını Leopold Center for Sustainable Agriculture "...besinin yetiştiği yerden tüketicinin satın aldığı yere kadar yolculuğu" olarak tanımladı. Leopold Center 'nın bilim insanları yaptıkları bir araştırmada yörede yetişen besini ve uzak mesafede yetişen besini karşılaştırdığında, yörede yetişen besinin yolunun son hedefe kadar ortalama 44.6 mil, gemiyle getirilen besinin yolunun ise ortalama 1,546 mil olduğunu hesaplamışlardır.Rich Pirog, Timothy Van Pelt, Kamyar Enshayan, and Ellen Cook, "Food, Fuel, and Freeways: An Iowa perspective on how far food travels, fuel usage, and greenhouse gas emissions," Leopold Center for Sustainable Agriculture, Iowa State University, June 2001. Besinin geldiği mesafeye önem vermekle yerel besin yetişimini destekleyen tüketiciler kendilerine "locavore" diyorlar; besinin organik olmasına önem vermeden yerel besin yetişim sistemine geri dönüşü savunuyorlar. Locavore'lar, gemilerin fosil yakıtlara olan bağımlılıklarından, Kaliforniya'dan gemiyle New York'a getirilen organik marulların sürdürülebilinen bir besin kaynağı olmadığı görüşündeler. "Locavore" hareketiyle birlikte yakıta dayanan tarıma bağlılığa toplumda ve belediye bahçeliğinde ilgi arttı. == Tarım türleri == == Ayrıca bakınız == == Kaynakça == Kategori:Tarımbilim Kategori:Gıda endüstrisi
Ekonomi veya İktisat, mal ve hizmetlerin üretim, dağıtım ve tüketimini inceleyen sosyal bilimdir. Ekonomi, ekonomik aktörlerin davranış ve etkileşimlerine ve ekonomilerin nasıl işlediğine odaklanır. Mikroekonomi, bireysel ajanlar ve piyasalar, bunların etkileşimleri ve etkileşimlerin sonuçları da dahil olmak üzere ekonomideki temel unsurlar olarak görülen şeyleri analiz eden bir alandır. Bireysel aracılar arasında örneğin hane halkı, firmalar, alıcılar ve satıcılar yer alabilir. Makroekonomi, üretim, tüketim, tasarruf ve yatırımın etkileşim içinde olduğu bir sistem olarak ekonomiyi ve onu etkileyen faktörleri analiz eder, emek, sermaye ve toprak kaynaklarının istihdamı, para birimi enflasyonu, ekonomik büyüme ve bu unsurlar üzerinde etkisi olan kamu politikaları. Ekonomi içindeki diğer geniş ayrımlar arasında "olanı" tanımlayan pozitif ekonomi ile "olması gerekeni" savunan normatif ekonomi, ekonomi teorisi ile uygulamalı ekonomi, rasyonel ekonomi ile davranışsal ekonomi ve ana akım ekonomi ile heterodoks ekonomi arasındaki ayrımlar yer almaktadır. == Metodoloji == === Kuramsal araştırma === Ana akım ekonomi teorisi, çeşitli kavramları kullanan a priori nicel ekonomik modellere dayanır. Teori tipik olarak ceteris paribus varsayımıyla ilerler, bu da söz konusu değişken dışındaki açıklayıcı değişkenlerin sabit tutulması anlamına gelir. Teoriler oluşturulurken amaç, en azından bilgi gereksinimleri açısından basit, tahminler açısından daha kesin ve önceki teorilere kıyasla ek araştırma üretme açısından daha verimli olan teoriler bulmaktır. === Ampirik araştırma === Ekonomik teoriler, büyük ölçüde ekonomik veriler kullanılarak ekonometri yoluyla sıklıkla ampirik olarak test edilir. == Ekonomi biliminin dalları == === Mikroekonomi === Mikroekonomi, bir pazar yapısını oluşturan varlıkların bir piyasa sistemi oluşturmak için bir piyasa içinde nasıl etkileşime girdiğini inceler. === Makroekonomi === Makroekonomi, genel denge teorisinin basitleştirilmiş biçimini kullanarak, büyük toplamları ve bunların etkileşimlerini "yukarıdan aşağıya" açıklamak için ekonomiyi bütün olarak inceler. Bu tür toplamlar, milli gelir ve çıktıyı, işsizlik oranı ve fiyat enflasyonu ve toplam tüketim ve yatırım harcamaları ve bunların bileşenleri gibi alt kümeleri içerir. Ayrıca para politikası ve maliye politikası’nın etkilerini de inceler. En azından 1960'lardan bu yana makroekonomi, oyuncuların rasyonelliği, piyasa bilgilerinin verimli kullanımı ve eksik rekabet dahil olmak üzere sektörlerin mikro tabanlı modellemesine ilişkin daha çok bütünleşmeyle tanımlandı. Bu, aynı konudaki tutarsız gelişmeler hakkında uzun süredir devam eden bir endişeyi ele almıştır. Makroekonomik analiz, milli gelirin uzun vadeli seviyesini ve büyümesini etkileyen faktörleri de dikkate alır. Bu tür faktörler arasında sermaye birikimi, teknolojik değişim ve işgücü büyümesi yer alır. == Ayrıca bakınız == * Ekonomi politikası * Serbest ticaret * Sosyoekonomi == Kaynakça == * Kategori:Ekonomi
Tavla, özel bir platform üzerinde 2 zar ve 15 siyah, 15 beyaz taş ile oynanan iki kişilik bir oyundur. Tavla anlamında Osmanlıca ﻧﺮﺩ /nerd/Kubbealtı Lugati sözcüğü de kullanılırdı. Tavlanın eş anlamlısı olarak nert, nerttahta verilmektedir.PAÜ İngilizce SözlükEş ve Yakın Anlamlı Kelimeler SözlüğüBulmaca Sözlüğü Dünyadaki en eski oyunlardan birisidir ve mirası pek çok millet tarafından sahiplenilir. Oyunun ilk ortaya çıktığı devirde tavladaki zarlar ve taşların kemiklerden yapıldığı düşünülmektedir. Tavlanın tarihi MÖ 3000 yıllarına uzanır. Antik Romalıların Ludus Duodecim Scripture (12 çizgi oyunu) denen ve modern tavla ile neredeyse aynı bir oyun oynadığı bilinmektedir.backgammon britannica.com Zamanla oyunun farklı toplumlarda farklı versiyonları türetilmiştir. Tavladaki karşılıklı altışar hane 12 ayı, 15 beyaz ve 15 siyah pul ayın 15 gece ve 15 gündüzünü, karşılıklı on ikişer hane de günün 24 saatini temsil eder. Tavlada, 4.500 civarında hamle ihtimali bulunduğundan oyunda ustalaşmak önemlidir. Ancak zarın şansı simgelemesinden dolayı şans faktörü de kendisini hissettirmektedir. Bazı kaynaklarda "modern" ve "geleneksel" tavla şeklinde ayrım yapılır. Modern tavla ile kast edilen zarların tutmayı engellemek için fincanla atılması ya da tavla takımlarının 21 inç olması gibi federasyon standartlarına uygun oyun oynanmasıdır. Osmanlı Devleti'nde 1400'lü yıllarda Türklerde tavla oyunu yaygınlaşmıştır. Osmanlı'nın yükseliş döneminde tavla çok büyük bir önem taşımaya başlamıştı. Günümüzde tavla geleneği Türklerde devam etmektedir. Türkiye'de çok yaygın bir oyun olan tavlada usta oyuncular bir gelenek biçiminde zar kombinasyonlarının Farsçadan Türkçeye geçen isimlerini kullanırlar. == Zarların isimleri == :1-1: Hep Yek :2-2: Dubara; :2-1: yek-i dü; :3-3: Dü Se; :3-2: Seba-i Dü; :3-1: Se Yek; :4-4: Dört Cihar ("Dört Caar" gibi de okunur); :4-3: Cihar-ü Se ("Caar-i Se" gibi de okunur); :4-2: Cihar-i Dü ("Caar-i Dü" gibi de okunur); :4-1: Cihar-ı Yek ("Caar-i Yek" gibi de okunur); :5-5: Dü Beş; :5-4: Cihar-ü Penc ("Caar-i Penc" gibi de okunur); :5-3: Penc-ü Se; :5-2: Penc-i Dü; :5-1: Penc-i Yek; :6-6: Dü Şeş; :6-5: Şeş Beş; :6-4: Şeş Cihar; :6-3: Şeş-ü Se; :6-2: Şeş-i Dü; :6-1: Şeş-i Yek; ==Kaynakça== Kategori:Türk masa oyunları Kategori:Yunancadan Türkçeye geçen sözcükler
Lambdaistanbul LGBTİ+ Dayanışma Derneği ya da kısaca Lambdaistanbul, 1993 yılında İstanbul'da kurulan ve 2006 mayısında resmileşen LGBTİ (lezbiyen, gey, biseksüel, trans ve interseks) dayanışma derneğidir. Dernek kurulduğu 1993 yılından beri ILGA (Uluslararası Lezbiyen ve Gey Birliği) üyesidir. == Tarihçe == küçükresim|200px|Kurumun eski logosu Lambdaistanbul 1993'te İstanbul'da kuruldu. Aynı yıl ILGA (Uluslararası Lezbiyen ve Gey Derneği) üyesi oldu. Şubat 1996 tarihinde, 100’de 100 Gey ve Lezbiyen adlı bülteninin ilk sayısını, yayınladı. 5 Mayıs 1996’dan itibaren, Açık Radyo 94,9’da, Türkiye’nin ilk LGBT radyo programına başladı. 1996 Temmuz’unda Club Prive’de bir Onur gecesi düzenledi. Bu etkinlik daha sonraki senelerde “Eşcinsel Onur Haftası Etkinlikleri” olarak genişletildi ve düzenli hale geldi. 2003 Mart ayında Lambdaistanbul Kültür Merkezinde, eşcinsel temalı edebiyat eserleri başta olmak üzere, insan hakları raporları, eşcinsel politikaları ile ilgili yerli yabancı makaleler, çeşitli sivil toplum kuruluşlarının süreli-süresiz yayınları ve eşcinsel temalı film ve belgesellerden oluşan bir kütüphane oluşturulmaya başlandı. 2004 Haziran ayında iki ayda bir yayınlanan Lambdaistanbul Bülteni'nin ilk sayısı çıktı. 26 Temmuz 2004 tarihinde Eşcinsel Danışma Hattı faaliyete geçirildi. İnterseks kimliklerin LGBT hareketi içinde daha fazla görünür olmasıyla beraber, Lambdaistanbul 2013 yılında adını Lambdaistanbul LGBTİ olarak değiştirmiştir. == Yürütülen Çalışmalar == küçükresim|200pik|sağ|1993 yılındaki ilk Christopher Street Day kutlama yürüyüşü için tasarlanan t-shirt === Onur Haftası === Her yıl haziran ayının sonlarında Stonewall ayaklanmalarının anısına gerçekleştirilen etkinliklerin İstanbul ayağı Lambdaistanbul derneği tarafından gerçekleştirilir. Onur Haftası kapsamında bir dizi panel, atölye, film gösterimi, parti, konser ve homofobi ve transfobi karşıtı öğrenci buluşması gerçekleştirilir. Etkinliklerin son günü Onur Yürüyüşü yapılır ve etkinlikler Hormonlu Domates ödül töreni ile sonlandırılır. ==== Hormonlu Domates ==== Lambdaistanbul'un kamusal alanda LGBTT bireyler hakkında homofobik/transfobik sözler sarf eden ya da uygulamalarda bulunan kişi ve kurumları teşhir etmek için 2005 yılından beri verdiği "geleneksel" ödüllerdir. Adaylar kamuoyundan gelen öneriler doğrultusunda seçilir ve oylamaya açılır. Ödüllerin isim kaynağı Hormonlu domates yemeyin, homoseksüel olursunuz! sözleri ile Erman Toroğlu'dur. === Kapatma davası === İstanbul Valiliği İl Dernekler Müdürlüğü (İVİDM) 25 Mayıs 2006 tarihinde Lambdaistanbul'un tüzüğünün incelenmesi için İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığına yazı yazarak görüş istedi. İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı ise tüzükte gerekli incelemeleri yapıp 01 Haziran 2006 tarihinde İVİDMe yazdığı cevabi yazıda Dernek Tüzüğü’nün: * Türk Medeni Kanunu Madde 56/2’de belirtilen hukuka ve ahlaka aykırı dernek kurulamaz hükmüne aykırılık teşkil ettiğini, * Anayasanın 41. maddesi olan Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır hükmüne aykırılık teşkil ettiğini, * Anayasanın Madde 33/3'te belirtilen dernek kurma hürriyetinin sınırlanabileceği hükmü kapsamına girdiğini, * Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi madde 11/2’ye göre dernek kurma özgürlüğünün sınırlanabileceği hükmü kapsamına girdiğini belirtti ve derneğin adında geçen Lambda sözcüğünün Türkçe karşılığının dernek isminde öncelikle belirtilmesi gerektiğini söyledi. İVİDM; İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı’nın değerlendirmeleri doğrultusunda 09 Haziran 2006 tarihinde Dernek Yönetim Kurulu Başkanlığı’na tüzükte noksanlıkların olduğu ve noksanlıkların 30 gün içinde giderilmesi gerektiğine dair bildirimde bulundu. Dernek Yönetim Kurulu’nun tüzükte olduğu iddia edilen noksanlıkları gidermeyeceğini bildirmesinden dolayı, İVİDM derneğin feshi için 18 Temmuz 2006 tarihinde Beyoğlu Cumhuriyet Başsavcılığı'na başvurarak dava açılmasını talep etti. Savcı Muzaffer Yalçın 08 Şubat 2007 tarihinde Dava Açılmasına Yer Olmadığına Dair Karar verdi. İstanbul 5. Ağır Ceza Mahkemesi'nin; Cumhuriyet Savcısının vermiş olduğu takipsizlik kararının kaldırılması kararı gereğince Beyoğlu Cumhuriyet Savcılığı Lambdaistanbul'un feshi için 11 Haziran 2007 tarihinde dava açtı. Beyoğlu 3. Asliye Hukuk Mahkemesi’nde 2007/190 Esas numaralı dosya ile Derneğin feshi davası 19 Temmuz 2007 tarihinde başladı. Yargılamanın ikinci oturumunda savcılık dosyanın bilirkişiye gitmesini talep etti. Yargılama sürecinde Derneğin feshine dair hiçbir kanıt bulunmamasına rağmen 29 Mayıs 2008 tarihinde Derneğin feshine karar verildi. Beyoğlu 3. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 2007/190 Esas ve 2008/236 Karar sayılı gerekçeli kararı 24 Haziran 2008 tarihinde “DURUŞMA TALEPLİ” olarak Yargıtay'a temyiz edildi. Temyiz talebi doğrultusunda Yargıtay 7. Hukuk Dairesi’nde 25 Kasım 2008 tarihinde DURUŞMALI olarak savunma yapan dernek, Yargıtay 7. Hukuk Dairesi, 2008/4109 Esas- 2008/5196 Karar Sayılı ve 25.11.2008 tarihli kararla Beyoğlu 3. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 2007/190 Esas ve 2008/236 Karar sayılı kararının esastan bozulması üzerine tüzel varlığını sürdürmüş oldu. Konu kamuoyunda uluslararası yankı uyandırmış ve Avrupa Birliği Türkiye İlerleme Raporlarında yer almıştır. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == *
Psikoloji veya Ruh bilimi, iç güdüsel ve zihni inceleyen bilimdir.Fernald LD (2008). Psychology: Six perspectives (pp.12–15). Thousand Oaks, CA: Sage Publications. Bilinçli ve bilinçsiz olayların yanı sıra daha çok duygu ve düşüncenin incelemesini içeren Psikoloji, çok kapsamlı bir bilimsel alandır. Bu alanda uzman olan ve aynı zamanda bilgi araştırması yapanlara psikolog denir. Psikologlar, beyinin ortaya çıkan özelliklerini ve ortaya çıkan özelliklerle bağlantılı tüm fenomenleri anlamaya ve çalışırlar ve bu şekilde daha geniş nöro-bilimsel araştırmacı grubuna katılırlar.Hockenbury & Hockenbury. Psychology. Worth Publishers, 2010. Psikoloji bilimi, bir sosyal bilim olmasına rağmen aynı zamanda doğa bilimleri olarak da kategorize edilebilir. Özellikle beyin biyolojisi bilgisini oldukça kullanır ve geliştirir. Association for Psychological Science Observer (September 2007) Organizmaların hem doğrudan gözlenen davranışları, hem de düşünme, zihinde canlandırma, hatırlama ve hayal etme gibi doğrudan gözlenemeyen karmaşık zihinsel süreçleri psikolojinin inceleme alanına girer. Bir yandan algı, dikkat, duygu, motivasyon, zekâ, kişilik gibi içsel süreçler; bir yandan kişiler arası ilişki süreçleri (örneğin aşk, evlilikte uyum ve çatışma, anne ve çocuk arasında bağlanma gibi), grup-içi (örneğin gruba uyma ve itaat etme) ve gruplar arası ilişki süreçleri (örneğin gruplar arası önyargı ve ayrımcılık, kolektif eylem vb.) psikoloji biliminin çalıştığı konulardır. Psikoloji bilimi dâhilinde hem insanların hem de hayvanların davranışları üzerinde çalışılabilir. Tüm bu özellikleriyle psikoloji, hem fen ve tıp bilimleri ile hem de sosyal bilimlerle yakından ilişkilidir. Psikolojinin hedefi, zihinsel süreçleri ve davranışları tanımlamak, neden ve nasıl oluştuklarını açıklamak, ileride nasıl bir değişim-gelişim göstereceklerini öngörmek ve bu süreçleri kontrol etmektir. Bu hedefler doğrultusunda görgül yöntemlerle –örneğin deneysel ya da korelasyonel yöntemler- araştırmalar yürütülür. Psikoloji biliminin ürettiği bilgiler, insan etkinliklerinin değerlendirilmesi ve düzenlenmesi ile ilgili pek çok alanda kullanılır. == Etimoloji == ”Psikoloji“ terimi ilk defa 16. yüzyılda Marko Marulić tarafından Yunanca’da ”ψυχή psiyçē“ ruh ve ”–λογία –logia“ araştırma terimlerinin birleşmesi ile ruh araştırması olarak yaratılmıştır.(Steven Blankaart, p. 13) as quoted in "psychology n." A Dictionary of Psychology. Edited by Andrew M. Colman. Oxford University Press 2009. Oxford Reference Online. Oxford University Press. oxfordreference.com Derek Russell Davis (DRD), "psychology", in Richard L. Gregory (ed.), The Oxford Companion to the Mind, second edition; Oxford University Press, 1987/2004; (pp. 763–764). Türkçe’ye Fransızca psychologie teriminin çevrimi ile girmiştir. == Geçmişi == Psikolojinin incelediği zihin ve davranış kavramları eski Mısır, İran, Yunan, Çin, Hint uygarlıklarında felsefenin inceleme konusu olmamıştır. Ancak 19. yy'da pek çok bilim gibi, psikoloji de felsefeden bağımsızlığını ilan etmiştir. Psikolojinin bir bilim dalı olarak doğmasına, 1876 yılında Almanya’da Leipzig Üniversitesi'nde kurduğu psikoloji laboratuvarı ile Wilhelm Wundt ön ayak olmuştur. Wundt, kendini psikolog olarak tanımlayan ilk kişidir. Psikolojinin pozitif bir bilim olarak ortaya çıkışına ilk önemli katkıları koyan diğer isimler şunlardır: Hermann Ebbinghaus (hafıza üzerinde deneysel çalışmalar yaptı), Ivan Pavlov (psikoloji ile fizyoloji arasında ilk kez ilişki kurdu, öğrenme süreçlerini deneysel olarak inceleyerek klasik şartlanma kavramını getirdi), John B. Watson (davranışçı yaklaşımın ABD’deki temsilcisi oldu). Deneysel psikolojinin Almanya ve ABD'de gelişmesinin peşi sıra psikolojinin uygulamalı alanları doğmuştur. 19. yy.'ın son yıllarında G. Stanley Hall ve John Dewey psikoloji biliminin ABD'de eğitim alanındaki uygulamalarına öncülük etmiştir. Hugo Münsterberg psikolojinin endüstri, hukuk ve diğer alanlardaki uygulamaları üzerine yazmaya başlamıştır. 1890'larda Lightner Witmer ilk psikoloji bölümünü kurmuştur.Mcreynolds, P. (1987). Lightner Witmer: Little- known founder of clinical psychology. American Psychological Assocation, 42(9), 849-858.Retrieved from PsycINFO Database. Yine aynı yıllarda James McKeen Cattell, ilk zeka testi uygulamalarını başlatmak üzere Francis Galton'un antropometri yöntemini uyarlamıştır. Öte yandan Viyana'da Sigmund Freud, zamanla çok popülerleşecek olan psikanaliz kuramını ve yöntemlerini geliştirmiştir. 20.yy'da psikolojinin soyut ve muğlak bir kavram olan zihni incelemesine bir tepki doğmuştur. Edward B. Titchener tarafından getirilen eleştiriler, John B. Watson'un davranışçılık yaklaşımını geliştirmesine katkıda bulunmuştur. Bu yaklaşım, B.F. Skinner tarafından popüler hale getirilmiştir. Bu yaklaşımda, zihin yerine gözlenebilen ve ölçülebilen davranışın incelenmesi savunulur. 20.yy.'ın sonlarına doğru insan zihnini çalışmak üzere disiplinler arası bir alan olan bilişsel bilimler gelişmiştir. Zihin, tekrar bilimin popüler bir inceleme konusu haline gelmiştir. == Yaklaşımlar == ;Yapısalcılık yaklaşımı (bilinç psikolojisi ya da strüktüralism) Bu yaklaşıma göre psikolojinin görevi bilincin ve bilinci oluşturan zihinsel olayların -duyumlar, imajlar, duygular- incelenmesidir. Bu amaçlar doğrultusunda içebakış yöntemi ile bilgi toplanır. İçebakış, deneklere bir uyaran verip onlardan neler hissettiklerini en ince detayına kadar anlatmasını istemeye dayalı bir yöntemdir. Yapısalcılara göre tıpkı su molekülünün atomik bileşenlerine (hidrojen ve oksijen) ayrıştırılması gibi, bilinç de temel bileşenlere ayrıştırılabilir. Acılık-tatlılık, soğukluk- sıcaklık, donukluk-canlılık gibi saf duyumlar bilincin temel bileşenleri olarak kabul edilebilir. Yapısalcılığın iki önemli temsilcisi şunlardır: Wundt ve Titchener. Wundt Almanya'da bir psikoloji laboratuvarı kurmuş, onun öğrencisi olan Tichener ise Wundt'un psikolojiye yaklaşımını ABD'ye taşıyarak Cornell Üniversitesi'nde bir psikoloji laboratuvarı oluşturmuştur. Titchener'dan sonra bu yaklaşım pek fazla yaşamamış olsa da, psikolojinin pozitif bir bilim olarak temellerinin atılmasındaki katkısı açısından bu yaklaşım psikoloji tarihinde önem taşımaktadır. ;İşlevselcilik yaklaşımı 20\. yüzyılın başlarında ABD'de yapısalcılık yaklaşımı etkisini yitirirken, işlevselcilik yaklaşımı gelişmeye başladı. Yapısalcılığa tepki olarak doğan bu yaklaşıma göre psikolojinin görevi, yalnızca bilincin yapıtaşlarını belirlemek olamaz; asıl görevi bilincin işlevlerini -nasıl çalıştığını ve ne işe yaradığını- incelemek, insan zihninin değişen çevre şartlarına nasıl uyum sağladığıyla ilgilenmektir. İşlevselciliğin bakışından davranış, organizmanın çevresine uyum çabasıdır. İşlevselciler, Charles Darwin’in Evrim Kuramı’ndan etkilenmiş, zihni bedenden ayrıştırılamaz olarak görüp bu ikisi arasındaki ilişkiyi anlamaya odaklanmışlardır. Kuramın başlıca temsilcisi William James'tır. James'a göre bilinç, yapısalcıların iddia ettiği gibi bileşenlerine ayrıştırılabilecek sabit bir yapı değildir; süregiden bir akıştır. Bu yaklaşımın psikolojiye temel katkısı, sadece zihinsel süreçleri değil davranışları da psikolojinin inceleme alanına dahil etmesidir. Ayrıca yapısalcılar içgörü yöntemini uygulamak üzere eğitilemediklerinden, hayvanlar, çocuklar ve zihinsel engelliler üzerinde çalışma yapmazlarken işlevselciler bu gruplar üzerinde de çalışmışlardır. Günümüzde ne yapısalcılık ne de işlevselcilik akımları varlığını sürdürmektedir. Fakat 20. yy.'ın başlarında işlevselciler ve yapısalcılar arasındaki tartışmalar sayesinde çağdaş psikoloji akımlarının ortaya çıkması mümkün olmuştur. ;Davranışçılık yaklaşımı 19\. yüzyılın sonlarında doğan bu yaklaşımda psikolojinin konusunun ölçülebilen ve gözlenebilen davranışlar olması gerektiği savunulur. Davranış, organizmaların içten ya da dıştan gelen uyarıcılara verdikleri tepkilerdir ve davranışa dair bilgi toplamak için doğa bilimlerinde kullanılan nesnel yöntemlere -deney ve gözleme- başvurmak gerekir. Davranışçılar, organizmaların çeşitli davranışlarının, çevrelerinden gelen ödüllendirme ve cezalandırmalara bağlı olarak nasıl değiştiğini, yeni davranışların nasıl öğrenildiğini veya halihazırdaki davranışlarını nasıl yeni durumlara uyarlandığını inceler. Davranışçılığa göre belirli uyarıcılara maruz kalan her organizma, aynı tepkiyi verir yani bireysel farklılıkların önemi yoktur. Davranışların nedenlerini, organizmanın içsel özelliklerinde değil, içinde bulunduğu çevredeki uyarıcılarda aramak gerekir. Ayrıca bu yaklaşımda, insan ve hayvan davranışlarının aynı öğrenme yasalarına dayandığı iddia edilir. Dolayısıyla hayvan davranışlarını gözleyerek insanlar için de geçerli olan öğrenme yasalarını anlamak mümkündür. Bu ekolün başlıca temsilcileri şunlardır: Watson, Skinner, Pavlov. ;Gestalt yaklaşım 1890'larda Almanya'da doğan bu yaklaşımda, psikolojik deneyimi çözümlemeye çalışan yapısalcılığa karşıt bir biçimde, psikolojik deneyimin bir bütün olduğu ve parçalarına ayrıştırılarak incelenemeyeceği görüşü savunulur. Gestalt yaklaşımını benimseyen psikologlara göre, en ilkel ve basit olan psikolojik deneyimler dahi karmaşıktır. Bu karmaşıklığa rağmen, algının gerçekleşmesi temel bazı prensiplere bağlıdır ve psikolojinin hedefi bu temel prensipleri keşfetmektir. Bunun yolu doğal gözlem ve deneydir. Davranışçılardan farkı olarak Gestaltçılar, psikolojide etki- tepki ilişkisine odaklanılmasına karşı çıkmış ve etkinin tepkiye dönüşürken deneyimlenen bilişsel süreçlerin incelenmesini önemsemişlerdir. Gestalt psikolojisinin başlıca temsilcileri şunlardır: Wolfgang Köhler, Max Werthemeir, Kurt Koffka. 1930'larda Almanya'daki Nazi hakimiyeti sırasında Gestaltçıların başlıca temsilcileri ABD'ye göç etmiş, böylelikle bu yaklaşım ABD'de de tanınmıştır. Günümüzde bu yaklaşımdaki temel fikir -zihnin dış uyaranlara doğrudan tepki vermeyip öncelikle onu yorumlayıp anlamlandırdığı fikri- bilişsel psikologların öğrenme, bellek, problem çözme ve hatta psikoterapi hakkındaki fikirlerinde kendini göstermektir. ;Psikanalitik yaklaşım 1890'larda doğan bu yaklaşıma göre psikoloji kişilerin bilinçdışı korkularını, isteklerini ve güdülerini ortaya çıkarmayı hedeflemelidir. Sigmund Freud’un klinik gözlemlerine dayanarak geliştirilen bu yaklaşımda normal insan davranışlarını anlamaya değil, anormal davranışları anlamaya odaklanılmıştır. Bu yaklaşım ruhsal hastalıkların tedavisi, kişilik ve gelişim psikolojisi alanlarında etkili olmuştur. Bu yaklaşımda araştırma yöntemi olarak telkin, terapi, hipnoz, rüya yorumu ve biyografi tercih edilir. Bu yaklaşımda bilinçaltı kavramına çok önem verilir. Freud’un kurucusu olduğu bu yaklaşımı devam ettiren ve yenileyen birkaç önemli isim, Alfred Adler ve Carl Gustav Jung' ve Karen Horney olmuştur. Bu üç isim, Freud'un orijinal kuramına pek çok eleştiri getirerek kendi kişilik kuramlarını oluşturmuşlardır. Freud, günümüzde önemli bir popüler kültür figürüdür. Freud'un kuramındaki pek çok kavram - örneğin bilinçdışı, bastıma, rasyonelleştirme...gibi- gündelik dile yerleşmiştir. Buna karşılık, psikanalitik yaklaşımla yapılan bilimsel çalışmalar kısıtlıdır. ;Hümanist (insancıl) yaklaşım 20.yy.'ın ortalarında doğan bu yaklaşımda her bir bireyin kendi geleceğine yön vermede özgür olduğunu, geniş bir kişisel gelişim kapasitesine sahip olduğunu, önemli miktarda içsel değere ve kendini gerçekleştirme potansiyeline sahip olduğuna dikkat çekilir. Davranışçılık ve psikanalizdeki determinist tutuma bir tepki olarak doğmuştur. Hümanistlere göre insanlar, çevresel ve içsel faktörlerin esiri değildirler çünkü hür iradeleri, seçme özgürlükleri ve kendi davranışlarını denetleme güçleri vardır. Başlıca temsilcisi Abraham Maslow'dur. ;Bilişsel yaklaşım 1950'lerden itibaren gelişip yaygınlaşan bu yaklaşımda insan tepkilerinin çevredeki uyarıcılar karşısında pasif olduğu görüşüne karşı çıkılır ve insan zihni uyarıcıları algılayan, yorumlayan ve anlamlandıran aktif bir varlık olarak kabul edilir. Bilginin insan zihninde nasıl işlemlendiğinin ve depolandığının incelenmesi hedeflenir. Bu amaç doğrultusunda akıl yürütme, tümevarım ve deney ile veri toplanır. Önemli temsilcilerinden biri Jean Piaget'dir. ;Biyolojik yaklaşım (davranışsal nörobilim, psikolojik biyoloji) Bu yaklaşımda davranışların nedenlerini anlayabilmek için organizmanın biyolojik yapısını anlamak gerektiği savunulur. Kişinin öğrenme süreçlerini, kişiliğini, belleğini, güdülerini, duygularını ve problemlerle başa çıkma tekniklerini etkilemek üzere genlerin, hormonlarının ve sinir sisteminin dış çevre unsurları ile nasıl bir etkileşime girdiği incelenir ve bu incelemelerde deneysel yöntem kullanılır. ;Sosyokültürel yaklaşım Kültürel ve etnik benzerlikler ve farklılıkların kültürün üyelerinin zihinsel süreçleri ve davranışları üzerindeki etkisini inceler. == Psikolojide öncü kadınlar== Psikoloji biliminin geliştiği yıllarda, pek çok farklı bilimde olduğu gibi, kadınlara yönelik önyargılar kadın bilim insanlarının psikoloji alanına katılımını engellemiştir. Bu durum, psikoloji bilimindeki çeşitli yaklaşımların ünlü temsilcilerinden her birinin erkeklerden oluşmasına yol açmıştır. Ancak karşılaştıkları engellere rağmen psikolojiye önemli katkılar yapan bilim kadınları vardır. *Christine Ladd-Franklin (1847-1930): John Hopkins Üniversitesi'nde psikoloji doktorasını 1880'li yılların ortasında tamamlamış, ancak 40 yıl sonra kadınlara doktora derecesi vermenin uygun olduğuna karar verilerek kendisine doktor unvanı verilmiştir. Renkleri görme ile ilgili çok itibar gören bir evrimsel kuram geliştirmiştir. *Margaret Floy Washburn (1871-1939): Psikolojide doktora derecesi alan ilk kadındır. Doktorasını Cornell Üniversitesi'nden almıştır. Hayvan davranışları ile ilgili çalışmaları vardır. *Leta Stetter Hollingworth (1886-1939): Çocuk gelişimi ve kadınlarla ilgili konulara odaklanan ilk psikologlardandır. Kadınların adet dönemindeyken yeteneklerinin düştüğüne dair 1900'lerin başında popüler olan görüşü çürütecek veriler toplamıştır. *Mary Whiton Calkins (1863-1930): 1905'te Amerikan Psikologlar Derneği'nin ilk kadın başkanı olmuştur. Doktora eğitimini Harvard Üniversitesi'nde tamamlamıştır. William James tarafından en başarılı öğrencilerinden olarak tanıtıldığı halde Harvard Ünviersitesi ona kadın olması sebebiyle doktor unvanını vermeyi reddetmiştir., *Karen Horney (1885-1952): Kişiliğin arkasındaki sosyal ve kültürel özelliklere odaklanmıştır. *Anna Freud (1895-1982): Sigmund Freud'un kızı olan Anna Freud, anormal davranış tedavisinde önemli katkılar yapmıştır. *Mamie Phipps Clark (1917-1983): Çocuğun ten renginin büyürken ırksal farklılıkları algılamasını nasıl etkilediğine yönelik öncü çalışmalar yapmıştır. == Anahtar soruları == Psikolojinin değişik yaklaşım ve dallarının cevap aradığı bir dizi temel soru vardır ve psikolojik yaklaşımlar, bu temel sorulara verdikleri cevaplar açısından farklılaşırlar. Çok farklı alanlarda çok farklı yöntemlerle çalışıyor olsalar da pek çok bilimsel çalışmayı psikoloji çalışması genel başlığı altında toplayan şey, hepsinin şu ya da bu şekilde bu soruları cevaplamaya ilişkin olmalarıdır. ;Çevre mi, kalıtım mı? “Davranışlarımızın ne kadarı kalıtımsal, ne kadarı çevre etkisinin sonucudur?” Derin felsefi ve tarihsel kökleri olan bu soruya, psikolojik yaklaşımların cevapları oldukça farklıdır. Örneğin biyolojik yaklaşım davranışlarımızın kalıtımsal yönünü ortaya çıkarmada kullanılırken, davranışsal yaklaşım çevre etkisini ortaya koyar. Bu nedenle biyolojik yaklaşımı benimseyen bir gelişim psikoloğu insanların gelişimi ve değişimindeki kalıtımsal etkenleri, davranışsal yaklaşımı benimseyen bir gelişim psikoloğu ise çevresel etkenleri araştıracaktır. ;Bilinç mi, bilinçdışı mı? Davranışlarımızın ne kadarı bilinç süreçlerinin, ne kadarı bilinçdışı süreçlerin sonucunda oluşur? Bu, psikolojideki en büyük tartışma konularından birisidir. Psikodinamik yaklaşımı benimseyen bir klinik psikolog anormal davranışların sebebini bilinçdışı güçlerde ararken, bilişsel yaklaşımı benimseyen bir klinik psikolog anormal davranışlara sebep olarak hatalı düşünme süreçlerini gösterir. Hangi yaklaşımın tercih edildiği, anormal davranışın teşhisi ve tedavisinde önemli farklılıklara yol açar. ;Gözlenebilir davranışlar mı, içsel zihinsel süreçler mi? Psikoloji yalnızca dışarıdan gözlenebilen davranışları mı incelemelidir, yoksa gözle görülemeyen düşünce süreçleri de psikolojinin çalışma alanına girmeli midir? Davranışsal psikologların bu soruya yanıtı, gözlenebilen davranışları çalışmanın insanı anlamak için yeterli olacağı şeklindedir. Bilişsel psikologlar ise bir insanın zihninde olup bitenleri anlamadıkça, bir çevresel etkene tepki veren kişinin bu etkeni algılamasıyla ona tepki vermesi arasında ne gibi içsel süreçler yaşadığını bilmedikçe, kişinin anlaşılamaz olacağını öne sürerler. ;Özgür irade mi, belirlemecilik mi? “Kişilerin davranışlarının ne kadarı kendi tercihlerinin sonucudur, ne kadarı kendi tercihlerinin dışındaki etmenlerce belirlenmiştir?” Felsefecilerin çok uzun zamandır tartıştığı bu konu psikolojinin de temel sorularından biridir. “Belirlemecilik” ile ifade edilen; rastlantıyı, iradeyi ve özgür seçimi reddetmek, evrendeki her olayın kendinden önce gelen koşullarca belirlendiğini, her şeyin bir neden-sonuç ilişkisinin parçası olduğunu savunmaktır. “Anormal davranışlar sergileyen birisi ne ölçüde davranışlarından sorumlu tutulabilir? Böyle bir kişi tedavi görmeyi reddederse tedavi alması için zorlanmalı mıdır?” gibi sorulara verilecek yanıtlar özgür irade- belirlemecilik tartışmasına bağlıdır. ;Bireysel farklılıklar mı, evrensel ilkeler mi? “Bir kişinin özelliklerinin, davranışlarının ne kadarı yalnızca kendisine hastır, ne kadarı başka insanlarla paylaştığı ortak özelliklerdir? Hepimizin birer insan olduğu, aynı biyolojik soyun birer örneği olduğu gerçeği davranışlarımızı ve deneyimlerimizi ne ölçüde birbirine benzer kılar? Yani biz insanlar ne ölçüde birbirimize benziyoruz, ne ölçüde birbirimizden farklıyız?” Biyolojik ve davranışçı yaklaşımları benimseyenler insanları birbirine benzer kılan evrensel ilkeleri ortaya çıkarmakla, varoluşçu yaklaşımı savunanlar ise bireysel farklılıklarımızı ortaya çıkarmakla ilgilenirler. == Temel alt alanları == ;Deneysel Psikoloji Daha çok laboratuvar deney metodu kullanılarak temel davranışsal süreçlerin incelendiği bilim dalıdır. Deneysel psikologlar, hayvan davranışlarını da inceler ve insan davranışlarıyla ilişkilendirirler. Deneysel psikoloji içindeki önemli alt dallardan biri; bilginin işlenmesi, belleğimizde depolanması, depodan geri çağrılması ve problem çözme durumlarına uygulanması gibi bilgi işleme sürecini çalışan bilişsel psikolojidir. Bilişsel psikoloji; nörobilim, felsefe ve dilbilim ile yakından ilgilidir. Bu alanın pratik uygulamaları, hafızanın nasıl geliştirileceğini, karar vermenin doğruluğunu artırmayı veya öğrenmeyi desteklemek için eğitim programlarının nasıl kurulacağını içerir. Deneysel psikolojinin bir başka alt alanı ise, fizyolojik psikolojidir. Fizyolojik psikolojide çeşitli içsel süreçlerin (duyum, algı, motivasyon, düşünme, bellek, dikkat, güdülenme, duygulanım vb.) ve davranışların (iletişim, yeme, okuma, uyuma, öksürme, tiksinme vb.)altında yatan fizyolojik süreçler araştırılır. ;Gelişim Psikolojisi İnsanın doğum öncesinden başlayarak ölümüne kadar yaşa bağlı davranış değişikliklerinin sistematik olarak incelendiği bilim daldır. Gelişim psikologları, insan hayatını çeşitli dönemlere (doğum öncesi, bebeklik, çocukluk, ergenlik, orta yaş ve yaşlılık) ayırarak her dönemin kendine özgü özelliklerini ortaya koymaya çalışır. Gelişimini inceledikleri konular çeşitlilik arz eder: İnsanların motor becerilerinin, problem çözme becerilerinin, ahlaki anlayışlarının gelişimi incelenebilir ve dil edinimi, benlik kavramının ve kimliğin oluşumu veya duygusal gelişim, gelişim psikologlarının çalışma konusu olabilir. ;Kişilik Psikolojisi Kişiliğin ne olduğunu, nasıl ortaya çıktığını ve gelişimini inceleyen bilim dalıdır. ;Nöropsikoloji Biyolojik sistemler ile zihnin işlevi ve davranış arasındaki ilişkiyi inceleyen bilim dalıdır. Nöropsikologlar, beynin biyokimyasal mekanizmalarını, beyin yapılarının fonksiyonlarını, kimyasal ve fiziksel değişikliklerin davranışlara ve duygulara etkisini araştırırlar. Merkezi sinir sistemi bozukluklarının teşhis ve tedavisi ile ilgilenirler. ;Psikometrik Psikoloji Psikolojik bilginin (istatistiki verilerin) elde edilmesi ve uygulanması sırasında kullanılacak teknik ve yöntemleri geliştiren bilim dalıdır. Psikometrik psikologlar; zeka, kişilik, yetenek ve tutumlarla ilgili testler geliştirirler. Bu testler, klinik danışmanlık, iş yaşamı, adli, sağlık, endüstri ve okul gibi alanlarda kullanılır. Ayrıca araştırma desenleri, veri analizi ve verinin yorumlanması konularında da faaliyet gösterirler. ;Sosyal Psikoloji Her bir bireyin duygu, düşünce ve davranışlarının diğerlerinden nasıl etkilendiğini; kişinin davranışlarının kendi kişisel özellikleri ve toplumsal özelliklerin ortak etkisi ile nasıl şekillendiğini inceleyen bilim dalıdır. Düşünce, duygu ve davranışları kişiler arası, grup-içi ve gruplar arası düzeyde inceler. == Uygulama alanları == ;Adli Psikoloji Bu alanda çalışanlar mahkemelerde uzmanlıkları ile hakime yardımcı olurlar; "Suçlu suçu işlerken akli dengesi yerinde miydi?” ve “Yargıda adil karar verilmesini etkileyen psikolojik etmenler nelerdir?” gibi sorulara psikoloji biliminin ilke ve yöntemleri dahilinde cevap ararlar. Islahevi, hapishane ve adli tıp enstitülerinde ve hukuk kurumlarında görev alırlar. ;Çevre Psikolojisi Fiziksel çevre ile insan davranışlarının etkileşimini inceler. Hem çevrenin psikolojik etkilerini hem de insan etkinliklerinin sosyal ve fiziksel çevre üzerine etkilerini çalışır. Danışmanlık Psikolojisi Bireyin kendi yaşamının değişik yönleriyle ilgili kararlar vermesine yardımcı olabilecek bilgi ve yetenekleri bireyde geliştirmeyi amaçlar. Gündelik yaşamda normal konuların konuşulduğu, uyum sorunları, karar vermede zorluk yaşayan bireylere yönelik yardım hizmetidir. Mesleki, akademik sorunları olan kişilere danışmanlık yapılır. Burada kişinin ilgileri, yetenekleri, yönelimleri ve kişilik özellikleri göz önünde bulundurulur. Bireylerin kişiler arası ilişkilerinin işlevselliğini arttırmayı hedefler. Uyum problemi yaşayan veya karar verme zorluğu ile karşı karşıya olan bireylere ihtiyaç duyduğu psikolojik desteği sağlar. Hafif duygusal, kişisel sorunlar ile uğraşır. ;Eğitim Psikolojisi Bu alanda çalışanlar başarılı eğitim teknikleri geliştirme, öğrenci-öğretmen ilişkisinin kalitesini arttırma, öğrenci değerlendirme sistemlerine adil, eğitici ve motive edici bir biçim verme alanlarında çalışmalar yapar. ;Endüstri ve Örgüt Psikolojisi İnsanların zihinsel süreçlerini ve davranışlarını iş yaşamı bağlamında inceleyen bilim dalıdır. Psikoloji biliminin kuramsal yaklaşımların ve bilgi birikiminin iş yaşamında iyileştirmeler yapmak üzere kullanılmasını hedefler. I/Ö psikologları uygun işe uygun eleman yerleştirilmesi, iş yerlerindeki çalışma koşullarının iyileştirilmesi, çalışma motivasyonunun yükseltilmesi, iş yaşamındaki otomasyonun çalışanlar üzerinde etkisi, insan-makine ilişkisi gibi konularda çalışmalar yapar. ;Klinik Psikoloji Uyum, sakatlık ve rahatsızlık ile ilgili problemleri anlamak, tahmin etmek ve azaltmak için bilimi, teoriyi ve uygulamayı bütünleştirir. Uyum, ayarlama ve kişisel gelişimi destekler. Bir klinik psikolog, farklı kültürler ve sosyoekonomik düzeylerde bir kişinin hayatı boyunca insan performansının entelektüel, duygusal, biyolojik, psikolojik, sosyal ve davranışsal yönlerine odaklanır. ;Sağlık Psikolojisi Bu alanda çalışanlar; insanların hastalıklarla nasıl baş edebildiği, fiziksel acıyı nasıl en etkili bir biçimde denetleyebilecekleri, neden bazı insanların tıbbi önerilere uymadıkları, insanların sağlıkla ilgili kötü alışkanlıklarının nasıl değiştirilebileceği, sigara bırakma, kilo verme, stresi kontrol altına alma gibi konularda etkili programların ve sağlık kampanyalarının nasıl düzenlenebileceği, hasta ve hekim arasında iyi ilişki kurmanın nasıl mümkün olabileceği ve sağlık personelinin çalışma ortamındaki psikolojik sorunlarının giderilmesi gibi konularda psikoloji biliminin sunduğu bilgi ve yöntemlerden hareketle çalışmalar yapar. ;Spor Psikolojisi Bu alanda çalışanlar, spor ortamındaki davranışları inceler; sporcuların odaklanma, motivasyon, duygu durumu gibi psikolojik özelliklerinin denetlenerek spor performanslarının artırılması için ve spor takımlarında liderlik, beraberlik, çatışma ve rekabet gibi süreçlerin denetlenerek takımın uyumluluğunun ve performansının artırılması için çalışmalar yapar. ;Trafik Psikolojisi Bu bilimin çalışma alanına psikoloji ilkelerinin trafik ve yol güvenliği alanına uygulanması, sürücü yeteneklerinin psikoteknik değerlendirilmesi, sürücülük tarzları ve trafikte risk alma davranışı, sürücü eğitimi ve rehabilitasyonu, ergonomi, trafik güvenliği için bilinçlendirme, trafik yasalarını yapan ve uygulayanlara danışmanlık, trafikle ilgili davranış tutum yetenek ve becerileri ölçme araçları geliştirme gibi konular girmektedir. == Araştırma yöntemleri == Psikolojide pek çok farklı araştırma yöntemi kullanılır. Bu yöntemler, öncelikle niteliksel ve niceliksel olarak ikiye ayrılır. Psikolojinin hem temel hem de uygulamalı alanlarında bu her iki türde de araştırma yöntemi kullanılmaktadır. Psikolojideki nicel çalışmaların bir kısmı deneysel veya yarı-deneyseldir, bir kısmı ise ilişkisel ve betimleyicidir. Veri toplamak için gözlem, deney, anket, vak'a çalışması, görüşme gibi pek çok farklı teknik kullanılır, bu tekniklerle elde edilen sayısal veriler istatistiksel analizlerden geçirilerek araştırma hipotezleri test edilir. Niteliksel psikoloji araştırmalarında ise görece az sayıda katılımcıdan, yapılandırılmamış ölçüm araçlarıyla bol miktarda veri toplanır. Veriler sayısal değildir, dolayısıyla istatistiksel olmayan yöntemlerle incelenirler ve araştırmadaki amaç hipotez test etmek değildir. Niteliksel araştırmalarda başlıca veri toplama yöntemleri katılımcı gözlem, odak grubu ve görüşmedir. ==Ayrıca bakınız== * Psikolojinin ana hatları * Psikoloji tarihi * Psikologlar listesi * Kompleks (psikoloji) * Parafili (psikoloji) * Psikoloji temel bilimi == Kaynakça == Kategori:Bilişsel davranışçı terapi Kategori:Sosyal bilimler Kategori:Davranışsal bilimler
küçükresim|Bilgisayarda programlama üzerine çalışan bir kimse. Bilgisayar programcılığı, söz dizimi ve anlamı tanımlanmış bir kurallar bütününü olan programlama dillerini kullanarak ve bu şekilde sonlu sayıda komutu yazarak donanımına belli bir işi yaptırmaktır. == Ayrıca bakınız == * Programlama dilleri * Özgür yazılım Kategori:Programlama Kategori:Bilgisayar meslekleri
Gerard de Nerval, (22 Mayıs 1808 – 26 Ocak 1855) Gérard Labrunie 'nin yazılarında kullandığı ismidir. Romantizmin en güçlü temsilcisi olan Fransız; şair, yazar ve gezgindir. Birçok defa Türkiye'ye de uğramış, İstanbul'un en çok mezarlıklarını beğenmiştir. Dünya edebiyat tarihinin en önemli şairlerinden ve yazarlarından biridir. == Hayatı == Paris'te doğan Nerval iki yaşındayken, annesi Silezya'da vefat eder. Babası, Napolyon'un ordusunda askeri doktordur. Amcası, Antoine Boucher'in yanında; Valois bölgesinin kırsal kesimi olan Mortefontaine'de yaşar. Babasının 1814 yılında savaştan dönmesi üzerine tekrar Paris'e gönderilir. Birçok defa, Valois tarlalarına geri dönen Nerval, Valois şarkıları ve efsanelerini bu dönemde yaratır. Çevirmenlik hevesi, Goethe'in Faust (1828) eseriyle başlar ve bu O'nu ünlü eder. Goethe'nin de takdirlerini alan Nerval, 1840'lı yıllarda da Heinrich Heine'nin şiirlerini Fransızca olarak sunar. Üniversite'ye gittiği 1820'li yıllarda Theophile Gautier ve Alexandre Dumas ile dost olur. Nerval'in şiirleri Romantik Deizm içerir; bu dönemde hayranları arasında Victor Hugo da bulunmaktadır. Dönemin Mason dünyasının önemli şahıslarından olan Nerval, uyuşturucu madde bağımlısı olmuş; 1841 yılı itibarıyla birkaç kez akıl hastanesinde yatmıştır. Görevi vesilesi ile birçok ülke gezen Nerval, hiçbir şehirde yerleşik bir hayat sürememiştir. O'nun Paris'te 1820'li yıllarda, Lüksemburg ve Hollanda'da da 1830'lu ve 1840'lı yıllarda yaşadığı aşkları şiirlerine de yansımıştır. 1855 yılında, 47 yaşındayken Paris'te bir parkta ilk âşık olduğu kadını ailesi ile piknik yaparken görür. Çocuklarıyla mutlu olan babanın yaşamını kıskanarak tekrar bir bunalım içerisine girer. (Başka bir görüşe göre de; ilk aşkını, kocası ile beraber balkonda çocuklarıyla yemek yerken gördüğüdür.) Öldüğü gün, "Sıcak bir kış günü" tasviriyle dünya tarihine geçer. Teyzesine "bu akşam beni bekleme, çünkü gece kara (siyah) ve ak (beyaz) olacak..." mısralarını içeren bir şiir yazan Nerval kendini bir sokak lambasına asar. (Başka bir görüş de, kendini evinin pencere demirlerinden asarak intihar ettiğidir.) Onu görmeye gelen şairler, asılmış bedeni karşısında saygı duruşuna geçerler. küçükresim|200px|Nerval'in mezarı. Paris'teki Pere Lachaise mezarlığına gömülen Nerval, aşkı için intihar eden ender romantizm dönemi şairlerindendir. Umberto Eco tarafından İtalyanca'ya çevrilmiş olan eserleri İtalyan edebiyatını yönlendirirken; Nerval ayrıca modern sürrealizmin en büyük ilham kaynaklarından biridir. == Başlıca Eserleri == * 1851 - Voyage en Orient (Doğuya Seyahat) (Kahire ve Beyrut'a yaptığı geziler doğrultusunda yazılmıştır) * 1852 - Les Nuits d'Octobre (Ekim geceleri) * 1853 - Sylvie (Romantik edebiyat tarihinin en önemli eserlerinden biridir) * 1854 - Les Filles du Feu (Ateşin Kızları) (Küçük hikâyelerden oluşmaktadır) * 1855 - Aurelia (Romantik edebiyat tarihinin en önemli eserlerinden biridir) * 1856 - Promenades et Souvenirs (Gezintiler ve hatıralar) == Dış bağlantılar == * Türkçe şiirleri ve tanıtımı * Fransızca şiirleri * Fransızca detaylı hayatı Kategori:1808 doğumlular Kategori:1855 yılında ölenler Kategori:Fransız şairler Kategori:İntihar eden şairler Kategori:Père Lachaise Mezarlığı'na defnedilenler
küçükresim|Nikotinin atomik görünüşü küçükresim|Kimyasal formülü Nikotin (C10H14N2), patlıcangiller (Solanaceae) bitki familyasında bulunan güçlü bir uyarıcı ve alkaloid. == Etimolojisi == Fransız diplomat olan Jean Nicot Portekiz büyükelçiliği yaptığı 1559 ile 1561 yılları arasında tütün tohumlarını Fransa’ya yollayarak adını tütünde bulunan aktif maddelerden biri ve son derece zehirli madde olan Nikotin’e verilmesini sağladı. == Sigaradaki nikotin == Nikotinia ailesi bitkilerinin yapraklarından elde edilir. Sigara şeklinde tüttürülerek veya ince kıyılmış tütünü emerek nikotin kullanılır. Normal bir sigara 20 mg. nikotin bulundurmasına karşın yanarak içildiğinden 1-1.5 mg nikotin alınır. == Nikotinin insan vücudundaki etkileri == Nikotin'in MSS (merkezi sinir sistemi) ve çevresel sinir sisteminde eşit derecede uyarıcı ve depresan etkileri bulunmaktadır. Nikotin alındıktan sonra öfori, uyanıklık, hafıza ve dikkatin artması ve sıkıntıdan kurtulma gibi etkiler oluşur. Ama aynı zamanda nikotinin kendisi de gerginlik yaratmaktadır. Nikotinin etkilerine karşı tolerans gelişir ve ilk sigara kullanırken oluşan etkiler oluşmaz. Amerikan Kalp Derneği'ne göre nikotin bağımlılığı tarihsel olarak kırılması en zor bağımlılıklardan biri olup, nikotin bağımlılığını belirleyen farmakolojik ve davranışsal özellikler, eroin ve kokain bağımlılığını belirleyen özelliklere benzerdir. == Sigaraya bağlı yan etkiler == Genelde üst solunum yollarında karsinojen etki (halk dilinde kanserojen), çok fazla alımında ise kokarsinojen etki (bozunmuş hücre, kanserli doku) görülür, damarları büzme etkisinden dolayı ise kalp dolaşım sisteminde problemler oluşturur. Yüksek tansiyon, kalp krizi riskinin 20 kat artması, kalp durması, koroner arter hastalığı; hamilelikte kullanımda erken doğum, düşük doğum ağırlığı, düşük oluşturduğu bilinmektedir. Ayrıca ağız, damak, gırtlak kanserlerinin %90’ından fazlası sigaraya bağlı olup, akciğer kanseri olanlarda birinci sıra sigara kullananlarındır. == Böcek ilacı olarak kullanımı == Nikotin tarih boyunca böcek ilacı olarak da kullanılmıştır. 2. Dünya Savaşından sonra dünya çapında 2.500 tondan fazla nikotin böcek ilacı (tütün endüstrisinin atıkları) kullanılmış, fakat 1980'lerde nikotin böcek ilacı kullanımı 200 ton altına düşmüştür. Bunun nedeni memelilere daha az zararlı ve daha ucuz olan başka böcek ilaçlarının bulunmasıdır.István Ujváry (1999). "Nicotine and Other Insecticidal Alkaloids". Izuru Yamamoto; John Casida. Nicotinoid Insecticides and the Nicotinic Acetylcholine Receptor. Tokyo: Springer-Verlag. s. 29–69. Hâlen ABD'de organik tarımda nikotinin tütün tozu şeklinde bile kullanılması yasaktır.US Code of Federal Regulations. 7 CFR 205.602 - Nonsynthetic substances prohibited for use in organic crop production ==Kaynakça== Kategori:Tütün Kategori:Alkaloidler Kategori:Parasempatomimetik ilaçlar
Y kuşağı veya Y jenerasyonu, ayrıca Milenyumlar () olarak bilinir, temel bir demografik sınıflandırmadır. X kuşağından sonra ve Z kuşağından önce gelir. Araştırmacılar ve popüler medya, 1980'lerin başlarını (1981–82) ve 1990'ların sonlarını (81–96) Y kuşağının üyelerinin doğum aralığı olarak kabul eder. Bu kuşak genellikle internet, mobil cihazlar ve sosyal medyanın yaygınlaşma dönemine denk geldikleri için ve bu olaylara aşinalığıyla bilinir. Bu yüzden bazen dijital yerliler olarak da adlandırılırlar. 2008-2012 Küresel Ekonomik Kriz'i ve COVID-19 pandemisi'nin bu kuşak üzerinde büyük bir etkisi oldu ve gençler arasında tarihsel olarak yüksek oranda işsizliğe sebep oldu. Dünya'nın çoğu bölgesinde bu kuşak, politikada ve ekonomide artış gösteren liberal politikalar eşliğinde büyümüştür. ==Ayrıca bakınız== * X kuşağı * Z kuşağı * Alfa kuşağı ==Kaynakça== Kategori:Popüler kültür Kategori:Postmodernizm Kategori:Demografi Kategori:Kültürel nesiller
küçükresim|300px|aşağı-yukarı MÖ 730 küçükresim|300px|Akbaba, Yukarı Mısır'ın; Yılan, Aşağı Mısır'ın sembolüdür. Antik Mısır (veya Eski Mısır), Antik Çağ'daki medeniyetlerden biridir. Kuzeydoğu Afrika'da Nil Nehri'nin denize ulaştığı yarısı çevresinde yayılmış antik bir uygarlıktır. Uygarlığın yayıldığı bölge, bugünkü Mısır toprakları içinde yer almaktadır. MÖ 3.050 yılları civarında kuruluşundan önce, "Aşağı Mısır" (Nil Deltası ve güneyi, şimdiki Kuzey Mısır) ve "Yukarı Mısır" (Teb kenti merkez olmak üzere günümüz Güney Mısır'ı) olarak ikiye ayrılmaktaydı. Uygarlık, MÖ 3.150 Sadece MÖ 664 sonrası tarihler güvenilirdir. Eski Mısır kronolojisi için bkz. Digital Egypt for Universities, University College London. http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/chronology/index.html yılında ilk firavunun yönetimi altında Aşağı Mısır ve Yukarı Mısır'ı politik olarak birleştirdi. Bu politik birlik, izleyen 3 bin yıl boyunca sürdü.Dodson (2004) Sh.: 46 Antik Mısır tarihinde, arada Orta Krallık olarak adlandırılan görece istikrarsız dönemlerin yaşandığı bir dizi istikrarlı krallık dönemi yer almaktadır. Antik Mısır, Yeni Krallık döneminde en gelişkin düzeyine ulaştı. Ardından, ağır seyreden bir gerileme dönemine girdi. Mısır, son dönemlerine doğru dış güçler karşısında art arda yenilgilere uğradı ve MÖ 31 yılında, erken Roma İmparatorluğu tarafından istila edilerek firavunların egemenliğine son verildi, Roma'nın bir eyaleti haline getirildi.Clayton (1994) Sh.: 217 Antik Mısır uygarlığının başarısı, kısmen Nil Vadisi'nin koşullarına uyum sağlamakta gösterdiği beceriden gelmektedir. Taşkınların öngörülmesi ve verimli vadinin kontrollü sulanması, toplumsal ve kültürel gelişmeyi besleyen ürün fazlasının üretilmesini sağlamıştır. Ürün fazlasının kullanılmasıyla siyasi otorite, Nil vadisi ve civarındaki çöl arazisindeki madenleri işletmek, özgün bir yazı sistemini erken evrelerde geliştirmek, karmaşık inşaat ve tarım projelerini hayata geçirmek, dış dünya ile ticareti geliştirmek ve yabancı istilacıları uzak tutmaya ve Mısır üstünlüğünü kabul ettirmeye yönelik bir askeri yapılanışı sağlamak için gerekli kaynakları sağlamıştır. Bu yöndeki faaliyetleri harekete geçiren ve planlayıp örgütleyen, seçkin yazmanlardan oluşan bir bürokrasi, dini liderler, bir firavunun denetimi altındaki yöneticiler topluluğuydu. Bu unsurlar, aynı hedeflere yönlendirildi ve bölgede yerleşik insanları, ayrıntılı düzenlenmiş bir dini inançlar sistemi çerçevesinde bir araya getirdi.James (2005) Sh.: 8Manuelian (1998) Sh.: 6–7 Antik Mısır'ın birçok başarısı, bu uygarlık içinde ortaya çıkan çeşitli gelişmelere, uygulamalara dayanmaktadır. Taş ocaklarının işletilmesi, anıtsal piramit ve tapınakların, dikilitaşların yapımına olanak sağlayan ölçümleme ve inşaat teknikleri, taşkın sonrası kaybolan arazi sınırlarının tespitinde harita ve kadastro bilgisi, pratik ve etkili bir tıp bilgisi, sulama ve tarım teknikleri, bilinen ilk geminin yapımıWard, Cheryl. "World's Oldest Planked Boats ", inArchaeology (Volume 54, Number 3, May/June 2001). Archaeological Institute of America., Mısır fayans ve cam tekniği, yeni yazın biçimleri ve bilinen en eski barış antlaşması gibi.Clayton (1994) Sh.: 153 Sonuçta Mısır, kalıcı bir miras bıraktı, sanat ve mimarisi yaygın olarak örnek alındı ve eski yapıtları dünyanın uzak köşelerine kadar taşındı. Anıtsal kalıntıları, yüzyıllar boyunca gezginlerin ve yazarların ilham kaynağı oldu. Erken Modern Dönem'deki kazılar, Mısır Uygarlığı'nın yapıtlarına karşı ilgi uyanmasına, giderek bu yönde bilimsel araştırmalara yol açtığı gibi dünya ve Mısır için bıraktığı kültürel mirasa karşı daha büyük bir takdir oluştu.James (2005) Sh.: 84 Antik Mısır; Augustus Caesar'in liderliğindeki Roma İmparatorluğu tarafından MÖ 30 yılında ele geçirilmiştir. MS 7. yüzyılda Araplar burada egemen olmuş; 1250 yılında Memlükler; 1517 yılında ise Osmanlı İmparatorluğu sınırlarına katılmıştır. 1882 yılında da Mısır; Birleşik Krallık'ın kolonisi olmuştur. == Tarih == Giza Piramitleri.|küçükresim|300px Geç Eski Taş Çağı'nda Kuzey Afrika'nın kurak iklimi giderek ısındı ve kuraklaştı. Bu yörelerde yaşayan insanlar, Nil vadisine yakınlaşmak zorunda kaldılar. Avcı-toplayıcı Modern İnsan, göçebelikten itibaren, Orta Buzul Çağı boyunca bu bölgede yaşamını sürdürdü. Böylece neredeyse 12 bin yıllık bir dönem boyunca Nil vadisi, insan türünün yaşam alanlarından biri oldu.Shaw (2002) Sh.: 17 Nil vadisinin verimli toprakları, bu bölgede yaşayan insanlara, yerleşik bir tarım ekonomisi ve daha uzmanlaşmış, merkezileşmiş toplumsal yapı geliştirme olanağı sağladı. Dolayısıyla bu bölgedeki gelişmeler, uygarlık tarihinin temel taşlarından bazılarını oluşturdu.Shaw (2002) Sh.: 17, 67–69 3000 yıldan daha fazla olan Antik Mısır tarihini incelemek için bölümlere ayırmak şarttır: * Hanedanlık Öncesi Dönem * Eski Krallık Dönemi (1. - 6. hanedan) * Birinci ara dönem (7. - 10. hanedan) * Orta Krallık Dönemi (11. - 14. hanedan) *İkinci ara dönem (15. - 17. hanedan) *Yeni Krallık Dönemi(18. - 20. hanedan) * Son ara dönem (21. - 26. hanedan) * Pers dönemi * Geç Hanedanlık Dönemi (28. - 30. hanedan) * Yunan dönemi * Roma dönemi === Hanedanlık Öncesi Dönem === küçükresim|300px|Tipik ceylanlarla süslemiş toprak küp (Hanedan Öncesi, Naqada II) Mısır’da insan paleolitik zamandan beri vardı. Bu dönemin Mısır toplulukları merkezi bir yönetim kuramamışlardı. Siyasal birlik adına ise ilk gelişme bu dönemin sonunda Yukarı Mısır’ın kuzeyinde yer alan Hierakonpolis merkezi oldu. Hanedanlık öncesi ve Erken Hanedanlık Dönemi'nde Mısır iklimi bugünkünden çok daha az kurak bir iklimdi. Mısır topraklarının geniş bir bölümü, toynaklı hayvan sürülerinin otladığı savanlarla kaplıydı. Flora ve Fauna (yaban hayatı), tüm bölgede çok daha verimliydi ve bu durum çok sayıda su kuşu türünün ve popülasyonunun yaşamasına olanak sağladı. Doğal olarak bu bölgede yaşayan insan toplulukları için avlanma yaygındı ve bu durum birçok hayvan türünün süreç içinde ilk kez bu bölgede evcilleştirilmesine olanak sağladı. MÖ 5.500 dolaylarında Nil vadisinde yaşayan küçük insan toplulukları, tarım üzerinde etkili bir denetim, hayvan yetiştiriciliği, özgün çömlekçilik ve boncuk, tarak, bilezik gibi kişisel eşyalar yapımı olarak kendini gösteren bir dizi kültürel gelişme sağlamış bulunuyorlardı. Yukarı Mısır'daki bu kültürlerin en yüksek gelişme göstermiş olanı, Badari Kültürü, yüksek kalitede çömlekçiliği, taş aletleri ve bakır kullanımıyla bilinmektedir.Hayes (1964) Sh.: 220 Kuzey Mısır'da Badari Kültürünü, bir dizi teknolojik gelişme sağlayan Armatyan ve Gerzyan kültürleri izledi.Childe, V. Gordon (1953), "New light on the most ancient Near East" (Praeger Publications) Gerzyan zamanında Biblos sahili ve Filistin bölgesi ile temaslar kurulmaya başlandığı gösteren bulgular vardır.Patai, Raphael (1998), "Children of Noah: Jewish Seafaring in Ancient Times" (Princeton Uni Press) Güney Mısır'da Badari Kültürü'ne benzer özellikler gösteren Naqada Kültürü, yaklaşık olarak MÖ 4. binli yıllarda Nil Vadisi boyunca yayılmaya başlamıştı. Hanedanlık öncesi Mısırlılar, Naqada I dönemi kadar eski tarihlerde, Etiyopya'dan kesici ağızlar ve diğer yonga aletlerin yapımında kullanılmak üzere obsidyen getirmekteydiler.Barbara G. Aston, James A. Harrell, Ian Shaw (2000). "Stone," in Ancient Egyptian Materials and Technology, Cambridge, 5-77, Sh.: 46-47. Barbara G. Aston (1994). "Ancient Egyptian Stone Vessels," Studien zur Archäologie und Geschichte Altägyptens 5, Heidelberg, Sh.: 23-26. (http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/stone/obsidian.html and http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/foreignrelations/obsidian.html ) Yaklaşık bin yıllık bir süre içinde Naqada Kültürü, birkaç küçük tarım toplumundan güçlü bir uygarlık yönünde gelişme gösterdi. Öyle ki bu uygarlığın siyasi otoritesini temsil eden hükümdarlar, bölgede yaşayan tüm nüfus ve bölgenin kaynakları üzerinde bir hakimiyet kurdular.Chronology of the Naqada Period Digital Egypt for Universities, University College London Naqada III hükümdarları, hükümranlıklarının etki alanını Nil boyunca Mısır'ın kuzeyine doğru geliştirirken önce Nekhen, daha sonra da Abidos gibi güç merkezleri oluşturdular.Shaw (2002) Sh.: 61 Ayrıca güneyde Nübye ile batıda Libya Çölü'nün vahalarıyla ve doğuda Doğu Akdeniz kültürleriyle ticari ilişkiler geliştirdiler. Naqada Kültürü, artan gücünü ve seçkin bir sınıfın zenginliğini yansıtan birçok eşya üretmiştir. Bunlar arasında, boyanmış çömlekler, yüksek kalitede dekoratif taş vazolar, kozmetik paletler, altın Lapis lazuli ve fildişi'nden yapılma mücevher sayılabilir. Ayrıca çok sonraları Mısır'ın Roma hakimiyeti döneminde yaygın olarak kullanılan çeşitli işlemeli içecek kapları, muskalar ve küçük heykelciklerin üretiminde kullanılacak olan seramik sırı olarak bilinen fayansı geliştirdiler.Faience in different Periods Digital Egypt for Universities, University College London Hanedanlık öncesi dönemin son evresinde Naqada Kültürü, yazıyı kullanmaya başladı ki, bu yazı sistemi sonunda eski Mısır dilini yazmak için gelişkin bir Hiyeroglif sistemi halinde geliştirildi.Allen (2000) Sh.: 1 ==== Hierakonpolis ==== küçükresim|sol|250px|Hierakonpolis Hierakonpolis'te yaşayanlar diğer Mısır topluluklarına göre daha ileri bir kültüre sahiptiler. Dikdörtgen planlı evler yapıyor, seramik üretiyor ve küçük hacimli değiş-tokuş ticareti yapıyorlardı. Ancak MÖ 3500 yıllarında meydana gelen iklim değişikliği nedeniyle Hierakonpolisliler Nil Nehri’nin taşkınlarına maruz kalan bölgelere inmek zorunda kaldılar. Hierakonpolis’i terk etmeyenler ise belli bir zenginliğe sahip olan elit sınıfıydı. Bu elit sınıfı göç eden toplulukları örgütlediler. Böylece sel sularını kontrol altında tutacak sulama projeleri gelişmeye başladı. Yani, sulu tarım ekonomisi keşfedilmiş oldu. Bu keşfi kentlerin kurulması izledi. Bu süreç, MÖ 3.000'li yılların sonunda Aşağı ve Yukarı Mısır’ın birleşmesiyle sonuçlandı. === Hanedanlar Dönemi === Mısır’ın tarihi ilk kez Mısırlı tarihçi ve rahip Manetho tarafından yazılmıştır. Manetho Mısır hanedanlık tarihini, uzun firavunlar dizisini Menes'den başlayarak kendi zamanına kadar 30 Hanedana bölmüştür (Bazı kaynaklarda 31 hanedanlık görülmektedir. Bunun nedeni Pers bir sülalenin devleti yönetmiş olmasıdır. Bazı tarihçiler bu sülaleyi hanedan sayısına katarken bazıları katmamıştır.). Bu hanedanlık dizisi bugün için hâlen kullanılmaktadır. Maneto, kendi resmi tarihini Menes adlı kralla başlatmayı seçti. Daha sora onun, MÖ 3.200 dolaylarında, Aşağı Mısır ve Yukarı Mısır krallıklarını birleştiren kral olduğuna inandı.Shaw (2002) Sh.: 78–80 Birleşik bir devlete geçiş, aslında antik Mısır yazarlarının bize aktardıklarından daha yavaş bir süreç içerisinde, aşama aşama gerçekleşti ve Menes'le ilgili olarak günümüze ulaşan bir kayıt bulunmamaktadır. Ancak bugün için bazı bilim insanları, efsanevi Menes'in, Narmer Paleti'nde aşağı ve yukarı Mısır'ın birleşmesini simgeleyen bir törende kraliyet takılarıyla resmedilen firavun Narmer olabileceğine inanmaktadır.Clayton (1994) pp. 12–13 Hanedanlık Dönemi'nin başlarında (MÖ 3.150 dolayları), ilk firavun Memphis'te bir başkent kurarak Aşağı Mısır üzerindeki hakimiyetini sağlamlaştırdı. Bu başkente dayanarak verimli deltanın tarımsal potansiyeli ve işgücü kaynakları üzerinde denetim kurabildi. Aynı zamanda Doğu Akdeniz'e uzanan riskli ve kazançlı ticaret yolu üzerinde de kontrol oluşturulabildi. Erken Hanedanlık Dönemi boyunca Firavunların artan güç ve zenginliği, onların özenle inşa edilmiş anıtsal höyüklerinde (Mastaba) kendini dışa vurmaktadır. Bunlar, ölümlerinden sonra tanrısallaştırılan firavunları kutsamayı ve kalıcı kılmayı amaçlayan çabalardı.Shaw (2002) Sh.: 70 Firavunlar tarafından geliştirilen krallığın güçlü kurumları, arazi, işgücü ve kaynaklar üzerinde siyasal otoriteyi meşru kılmaya hizmet etti. Siyasi otoritenin güçlü kurumlarca meşrulaştırılması, Mısır Uygarlığının ayakta kalabilmesi ve gelişmesi için gerekliydi.Erken Hanedanlık Dönemi - Digital Egypt for Universities, University College London Mısır Tarihi boyunca 190 Kral hüküm sürmüştür. 30 hanedanlı Mısır’ın tarihi, Eski Krallık Dönemi (MÖ 3.100-MÖ 2.150), Orta Krallık Dönemi (MÖ 2.050-MÖ 1.650), Yeni Krallık Dönemi (1570-935) ve Geç Dönem (MÖ 935 - MS 343) olmak üzere 4 döneme ayrılır. Her dönemin ardından karışıklıkların yaşandığı bir ara dönem gelir. Bu ara dönemlerin sayısı 3’tür. === Eski Krallık Dönemi (MÖ 2686–2181) === Dönemin en ünlü kralı 3. Hanedan’ın 2. Kralı olan Zoser’dir. Başkent Memphis kenti yakınındaki Sakkara’da Mısır’ın ilk piramidi olan Zoser Piramidi'ni inşa ettirmiştir. Bu piramidin mimarı Zoser’in veziri İmhotep’tir. Zoser’den sonraki krallar da piramit yaptırmaya devam etmişlerdir. Bunların en görkemlisi ise 4. Hanedan Kralları zamanında yapılan Keops Piramidi'dir. Mimarideki, sanattaki ve teknolojideki çarpıcı gelişmeler Eski Krallık döneminde gerçekleşti. İyi gelişmiş merkezi otorite, tarımsal verimlilikteki artışı olanaklı hale getirdi. Tarımsal verimlilikteki artış ise söz konusu gelişmeleri, bir anlamda finanse etti.James (2005) Sh.: 40 Vezirin yönetimi altındaki kamu görevlileri, vergileri topladı, ürün verimliliğini arttırıcı sulama projelerini düzenledi, inşaat projelerinde çalışmak üzere işçi topladı ve barışı ve düzeni sürdürmek için bir adalet sistemi oluşturdu.Shaw (2002) Sh.: 102 Verimli ve istikrarlı bir ekonomi tarafından sağlanan kaynak fazlasıyla siyasi otorite, devasa anıtsal inşaatları finanse etmeyi ve kraliyet işliklerinden olağanüstü sanatsal çalışmalar çıkartmayı başardı. Zoser, Khufu ve onun soyundan gelen diğerler firavunlar tarafından yaptırılan piramitler, Eski Mısır Uygarlığı'nın gerçekten anılmaya değer sembolleridir ve onların yapımını sağlayan firavunların gücüydü. Merkezi yönetimin artan önemi ve ağırlığı ile birlikte, hizmetleri karşılığında firavun tarafından kendilerine arazi bahşedilen yeni bir eğitimli yazıcılar ve bürokratlar sınıfı ortaya çıktı. Firavunlar ayrıca, kendi anıtsal mezar kompleksleri ve yerel tapınaklara da arazi vermiştir. Böylece ölümlerinden sonra kendilerinin yüceltilmesi ve bir bakıma tapınılması için gerekli olan kaynaklar da sağlanmış oluyordu. Beş yüz yıl boyunca süren bu feodal uygulamalar, Eski Krallık'ın sonlarına doğru firavunların ekonomik gücünü yavaş yavaş aşındırdı ve firavunlar daha uzun bir süre bu geniş merkezi yönetiminin giderlerini finanse edemez duruma geldiler.Shaw (2002) Sh.: 116–7 Firavunun gücü azalırken, nomark olarak bilinen bölge valileri, firavunun otorite ve gücünü meydan okumaya başladılar. Bu durum, MÖ 2.200 - 2.150 yılları arasında yaşanan şiddetli kuraklıklarla birleşince, sonuçta Mısır'ın, Birinci Ara Dönem olarak bilinen bir yoksulluk ve toplumsal çalkantılar dönemine girmesine yol açtı.Clayton (1994) Sh.: 69 === Birinci Ara Dönem (MÖ 2181–1991)=== Eski Krallık'ın sonunda merkezi yönetimin çökmesi ardından yönetim, Mısır ekonomisini artık destekleyemedi ve dengede tutamadı. Yerel valiler, kriz döneminde kral için güvenilir değildi. Yaşanan gıda maddeleri kıtlığı ve politik çekişmeler, ülkeyi yoksulluğa ve küçük çaplı iç savaşlara sürükledi. Yaşanan güç sorunlara karşın yerel yöneticiler firavuna hâlen bir haraç ya da vergi yükümlülüğü altında değillerdi ve yeni elde ettikleri bağımsızlığı, taşrada serpilip gelişen bir kültür oluşturmakta kullandılar. Kendi kaynakları üzerinde denetim sağladıkları andan itibaren taşra giderek daha varlıklı oldu. Taşradaki tüm sınıflardan insanların yaptırdığı daha büyük ve daha iyi mezarlar da bunu göstermektedir.Shaw (2002) Sh.: 120 Yaratıcılıktaki atılımlarla taşradaki zanaatkarlar kültürel motifleri, Eski Krallığın dar çerçevesine uyarladı. Yazıcılar, dönemin özgünlüğünü ve iyimserliğini yansıtan yazım stilleri geliştirdiler. Firavuna bağlılıkları kalmayan yerel yöneticiler, bölgesel denetim ve politik güç için birbirleriyle rekabete giriştiler. Sonuçta MÖ 2.160 dolaylarında Teb'de Intef hanedanlığı Yukarı Mısır'a hakim olurken, Aşağı Mısır ise rakip Herakleopolis hükümdarının denetimine geçti. 1. İntef, güç ve etki alanını kuzeye doğru geliştirirken iki rakip hanedanlık arasında bir çatışma kaçınılmaz hale geldi. Yaklaşık olarak MÖ 2.055'te, Teb hükümdarı Nebhepetre Mentuhotep (2. Mentuhotep), sonunda Herakleopolis hükümranlığını yenilgiye uğrattı. Bu olay, iki Mısır'ı birleştiği, kültürel ve ekonomik bir rönesansın başladığı Orta Krallık olarak adlandırılan bir dönemi açtı.Clayton (1994) Sh.: 29 === Orta Krallık Dönemi (MÖ 2134–1690)=== Orta Krallık Dönemi, 2. Mentuhotep’in Mısır’da siyasal birliği yeniden kurmasıyla başlar. Firavunlar bu dönemde devleti eyaletlere bölmüşler ve bu eyaletlere valiler atamışlardır. Asya ve Nübye sınırlarını korumak ve bu topraklarda ticari ihtiyaçlarını karşılamak amaçlı seferler yapmışlardır. Yük taşıma aracı olarak eşeklerden faydalanan Mısırlılar Girit ile de ticari ilişki içine girmişlerdir. Bu dönemde Eski Krallık Döneminden farklı olarak köle ticareti yapılmıştır. Bu dönemde Asyalı kölelerin sayısı çok fazladır. Orta Krallık firavunları, ülkenin refah ve istikrarını yeniden düzenledi. Bunun devamında, sanat, edebiyat ve anıtsal yapı projelerinde bir canlanış uyarılmış oldu.Shaw (2002) Sh.: 148 2\. Mentuhotep ve onunla başlayan 11. Hanedanlık, Mısır'ı Teb'den yönetti fakat tahtı yaklaşık MÖ 1.985 civarında ele geçirerek 12. Hanedanlık'ı kuran vezir I. Amenemhat, başkenti Feyyum Vahası'ndaki Itjtawy'ye taşıdı.Clayton (1994) Sh.: 79 12\. Hanedanlık'ın firavunları, Itjtawy'den başlamak üzere giderek genişleyen bir bölgede tarımsal üretimi artıracak ileri görüşlü bir arazi ıslahı ve sulama düzenine giriştiler. Ayrıca işçiler, Delta'nın doğusunda, dıştan gelecek saldırılara karşı savunma amaçlı, "Hükümdarın duvarları" olarak adlandırılan bir savunma mevzii inşa ederken, ordu da güneyde, taş ve altın madenleri yönünden zengin Nübye'yi yeniden ele geçirdi.Shaw (2002) Sh.: 158 Sağlamlaştırılmış olan askeri ve politik güvenlik, geniş tarımsal ve maden varlığı, bölge nüfusu, sanat ve din sağlıklı bir biçimde gelişti. Eski Krallık'ın tanrılar konusundaki seçkinci tutumunun tersine Orta Krallık döneminde, kişisel dindarlığın dışa vurumunda bir artış yaşandı ve yaşam sonrasının demokratikleşmesi denebilecek tüm insanların bir ruhu olduğu ve ölüm sonrası tanrıları karşısında kabul görebileceği tarzında inanışlara yönelindi.Shaw (2002) Sh.: 179–82 Orta Krallık edebiyatı gelişmiş ve karmaşık konular benimsedi ve karakterler kendine güvenen, güzel konuşan tarzda,Shaw (2002) Sh.: 146 yazıldı. Kabartma ve insan yontularında ince ve özel ayrıntılar yakalandı ve teknik yetkinliğin doruklarına ulaştı.Robins (1997) Sh.: 90 küçükresim|sol|250px|III. Amenemhat, Orta Krallığın son hükümdarı Orta Krallık döneminin son firavunu 3. Amenemhat, özellikle madenlerde ve inşa işlerinde yeterli işgücü sağlamak için Asyalı göçmenlerin Delta'ya yerleşmelerine izin verdi. Ancak bu iddialı inşaat ve madencilik faaliyetleri, dönemin sonlarına doğru Nil taşkınlarının yetersiz olması ile birleşince ekonomiyi fazlasıyla zorladı İkinci Ara Dönem'in sonlarına doğru, 13. ve 14. Hanedanlık yıllarında yavaş seyreden bir çöküşe yol açtı. Bu gerileme döneminde yabancı Asyalı yerleşimciler Delta'da kontrolü ele geçirmeye başladılar ve sonunda Mısır'da, Hiksoslar olarak iktidarı ele geçirdiler.Shaw (2002) Sh.: 188 Göçebe bir Asyalı kavim olan Hiksoslar, Mısır’ın yabancısı olan ilk hanedanıydı. Hiksos Kralları'na Çoban Krallar denirdi. Mısırlılara göre daha ileri silah ve savaş tekniğine sahiptiler. Mısırlıları atlı savaş arabalarıyla tanıştırmışlardır. === İkinci Ara Dönem ve Hiksoslar (MÖ 1674–1549) === MÖ 1.650 dolaylarında Orta Krallık firavunlarının gücü zayıflarken, Delta'nın doğusunda Avaris kentinde yerleşmiş olan Asyalı göçmenler, bölgenin kontrolünü ele geçirdiler ve merkezi yönetimi Teb'e çekilmeye zorladılar. Teb'deki firavun, bağlı olmaya ve haraç ödemeye zorlandı.Ryholt (1997) Sh.: 310 Antik Mısır dilinde "yabancı krallar" anlamına gelen Hiksoslar, Mısır yönetim modelini benimsediler ve kendilerini firavun olarak gösterdiler. Böylece Mısır kültür unsurları, Hiksoslar'ın Orta Bronz Çağı uygarlığıyla kaynaştı.Shaw (2002) Sh.: 189 Bu gerilemeden sonra Teb kralları kendilerini kuzeyde Hiksoslar'la güneyde Hiksoslar'ın Nübyeli müttefiki olan Kuş Krallığı arasında tuzağa düşmüş durumda buldular. Bu durumu MÖ 1.555 yılından öncesine kadar hemen hemen 100 yıl nispeten sakin bir dönem izledi. Bu tarihte artık Teb askeri gücü, Hiksoslar'a meydan okumaya yeterli gücü toplamıştı. Hemen ardından 30 yıldan fazla sürecek bir çatışma başladı. Firavun Sekenenra Taa ve Kamose sonunda Nübyelileri yenilgiye uğratmayı başardı fakat Hiksoslar'ın Mısır'daki varlığını kalıcı olarak sona erdiren, I. Ahmose'nin birbiri ardına giriştiği başarılı seferler oldu. İzleyen Yeni Krallık'ta ordu, firavunların Yakın Doğu hakimiyetini güven altına alınmasını sağlamak ve Mısır sınırlarını genişletmek istemesiyle merkezi bir önem kazandı.Shaw (2002) Sh.: 224 === Yeni Krallık Dönemi (MÖ 1549–1069) === Yeni Krallık Dönemi'nde I. Thutmose ile Mısır’ın dış politikası değişmiş ve Mısır emperyalist bir dış politika izlemiştir. Yeni Krallık'ın firavunları, sınırların güvenliği ve komşularıyla ilişkileri güçlendirme yoluyla görülmemiş bir refah dönemi getirdiler. Fırat Nehri’nin ötesine geçen ilk Mısır Firavunu olan I. Thutmose'nin torunu III. Thutmose zamanında kuzeyde Suriye, güneyde ise Nübye içlerine kadar Mısır hakimiyeti altına alınmıştır. Bu dönem egemenlik politikası kapsamında diğer devletlerle evlilik yoluyla bağlar kurulmuş ve vasal devletler oluşturulmuştur. Sonuçta bu firavunlar, Mısır'ın etkisinin yayıldığı alanda sadakati pekiştirdi ve bronz ve ağaç gibi dışarıdan getirilebilecek malların Mısır'a akışının sürmesini sağladı.James (2005) Sh.: 48 Yeni Krallık firavunları, tanrı Amon'u yücelten ve ona tapıncı geliştiren büyük ölçekli inşaat işlerini Karnak merkezli olarak başlattılar. Hem hayali hem gerçek başarılarını yüceltmek için de anıtlar inşa ettiler. Kadın firavun Hatşepsut da taht üzerindeki iddiasını yasallaştırmak için bu tür propagandayı kullandı.Hatshepsut - Digital Egypt for Universities, University College London Somali-Puntland'a yaptığı bir ticaret seferinin başarılarını, zarif bir anıtsal mezar-tapınak, devasa bir çift dikilitaş ve Karnak'taki bir şapel ile anıtlaştırdı. Kraliçe Hatşepsut ticari ilişkilere önem vermiş, Punt’a (Somali) gemiler göndererek Ümit Burnu’na ulaşılmasını sağlamıştır. Bu ülkeden Mısırlılar değersiz mallar karşılığında değerli mallar almışlardır. Alınan malların listesi Hatşepsut Tapınak Duvarı'na yazılmıştır. Bu listede fildişi, abanoz, maymun, leopar derileri, köleler gibi maddeler yer alır. Bu başarılarına karşın yeğeni ve aynı zamanda üvey oğlu olan III. Thutmose, kendi hükümdarlığının sonlarına doğru, belki de tahtı gasbetme girişimine misilleme olarak onun mirasını silmeye çalıştı.Clayton (1994) Sh.: 108 MÖ 1.279 civarında tahta çıkan ve Büyük Ramses olarak bilinen II. Ramses, Mısır tarihindeki diğer firavunlardan daha çok tapınak, daha çok yontu ve dikilitaş inşa ettirdi ve daha çok çocuk sahibi oldu.II. Ramses, iki asıl eşinden ve geniş hareminden, yüzden fazla çocuğun babası olmuştur. Clayton (1994) Sh.: 146 Atılgan bir askeri lider olan II. Ramses, ordusunu Kadeş Savaşı'nda Hititler'in üstüne yürüttü. Kazanan tarafın belli olmadığı savaşın sonunda, tarihin ilk yazılı antlaşması MÖ 1.258 tarihinde akdedildi. Ancak Mısır'ın zenginlikleri, özellikle Antik Libya'lılar ve Deniz kavimleri açısından bölgeyi istila için cazip bir hedef haline getirdi. Başlangıçta Mısır ordusu bu istila girişimlerini püskürtmeyi başardı. Ama sonunda Mısır, Filistin ve Suriye'nin kontrolünü kaybetti. Dış tehdidin etkisi, yolsuzluk, mezar soygunculuğu ve sivil huzursuzluk gibi iç sorunları ağırlaştırıcı yönde oldu. Teb'deki Amon tapınak kompleksindeki yüksek rahipler, çok geniş ölçüde arazi üzerinde güç elde ettiler ve geniş bir servet topladılar. Öyle ki onların gelişen gücü, Üçüncü Ara Dönem boyunca tüm Mısır'a yayıldı.James (2005) Sh.: 54 === Deniz Kavimleri ve Mısır === Mısırlılar Ege Göçleri'yle gelen kavimleri Deniz Kavimleri olarak adlandırmışlardır. MÖ 1.208 yılında Mısır’a saldıran kavimler başarılı olamamışlardır. Mısırlılar bu savaş başarısını unutulmaz kılmak için bu gün adına İsrail Anıt Taşı denilen anıtı dikmişler ve bu anıtın üzerine de egemen oldukları bölge ve halkların adlarını yazmışlardır. İsrail adının ilk kez geçtiği belge bu anıt taşıdır. Deniz Kavimleri 20. Hanedan (Ramsesler) Dönemi’nin son önemli hükümdarı III. Ramses zamanında farklı yerde ve zamanlarda birçok saldırı düzenlemişler fakat başarısız olmuşlardır. === Üçüncü Ara Dönem (MÖ 1069–653)=== Tanis hükümdarı Smendes, XI. Ramses'in MÖ 1.078 tarihinde ölümünün ardından Mısır'ın kuzey kesiminde yönetimi ele geçirdi. Güney ise, Smendes'i sadece ismen tanıyan Teb'deki Amon yüksek rahipleri tarafından kontrol edildi.Cerny (1975) Sh.: 645 Bu süre boyunca Delta'nın batısına Libyalılar yerleşiyordu ve Libyalı kabile şefleri özelliklerini artırmaya başlamıştı. MÖ 945'te Sirenayka'dan bir Berberi kabile şefi olan I. Şeşonk, Delta'nın kontrolünü ele geçirdi ve yaklaşık 200 yıl hüküm sürecek olan Libya ya da Bubastit hanedanlığını kurdu. Şeşonk önemli dini konumlara ailesinden bireyleri yerleştirerek güney Mısır'ın kontrolünü de ele geçirdi. Libya hakimiyeti, Delta'dan Leontopolis ve Kuş'da yerleşik rakip hanedanlıklar yönünden gelişen tehditlerle sarsılmaya başladı. MÖ 727 olaylarında Kuş kralı Piye, kuzeye yönelen akınlarla Teb'in, dolayısıyla sonuçta Delta'nın kontrolünü ele geçirdi.Shaw (2002) Sh.: 345 Mısır'ın geniş kapsamlı ve uzak erimli itibarı ve nüfuzu, büyük ölçüde Üçüncü Ara Dönem'in sonlarına doğru azaldı. Yabancı müttefikleri, Asur İmparatorluğu'nun etki alanına girmiş, iki ülke arasında savaş kaçınılmaz olmuştu. MÖ 671 ile 667 yılları arasında Asur orduları Mısır topraklarına saldırmaya başladılar. Kuş kralları Taharqa ve onun halefi Tantamani'nin hükümdarlıkları, Nübye yöneticilerinin birkaç zaferine karşın Asurlularla sürekli çatışmalarla geçti. Sonuçta Asurlular Kuş hakimiyetini Nübye içlerine doğru geri atarak, Memphis'i istila ettiler ve Teb tapınaklarını yağmaladılar.Shaw (2002) Sh.: 358 === Geç Hanedanlık Dönemi (MÖ 672–332) === Kesinleşmiş ve sürekli bir istila planlarının olmaması sonucu Asurlular, Mısır'ın kontrolünü birçok vasala bıraktılar. Bu yöneticiler, Yirmi altıncı Hanedanlık'ın Saite kralları olarak bilinir. Saite kralı ve aynı zamanda Mısır'ın ilk donanmasını Yunan paralı askerlerin de katkısıyla oluşturan I. Psamtik, MÖ 653 yılında Asur hakimiyetine son verdi. Yunan etkisi, büyük ölçüde Delta'da Naukratis'de bir Yunan yerleşimi olarak gerçekleşti. Saite krallarının hüküm sürdüğü yeni başkent Sais, ekonomik ve kültürel yönden kısa fakat canlı bir yeniden dirilişe tanıklık etti fakat MÖ 525'te II. Kambises önderliğindeki güçlü Pers orduları, Mısır'ı ele geçirme girişimlerine başladılar. Sonuçta Pelisyum Muharebesi'nde firavun II. Psamtik'i Pers kuvvetlerine esir düştü. II. Kambises, daha sonra resmi olarak firavun unvanını aldı fakat İran / Huzistan'a dönerek Mısır'ın yönetimini atadığı bir satrap'a bıraktı. MÖ 5. yüzyılda birkaç başarılı ayaklanma yer almıştır fakat Mısır, asla Pers hakimiyetini kırmayı başaramadı.Shaw (2002) Sh.: 383 Perslerin istilası ardından Mısır, Ahameniş İmparatorluğu'nun Kıbrıs ve Fenike ile birlikte altı satraplığına katıldı. Mısır'daki Pers hakimiyetinin bu ilk dönemi aynı zamanda 27. Hanedanlık olarak bilinir. 27. Hanedanlık MÖ 402 yılında sona erdi ve MÖ 380 - 343 tarihleri arasında 30. Hanedanlık, son Mısırlı kraliyet hanedanlığı oldu. Mısır, II. Nektanebo'nun krallığıyla sona erdi. Pers hakimiyetinin kısa bir düzenlemesi bazı kaynaklarda 31. Hanedanlık olarak yer alır. Bu dönem, MÖ 343 - 332 tarihleri arasında yer aldı. Mısır, MÖ 332 yılında Pers yöneticisi Mazaces tarafından savaşmadan Büyük İskender'e teslim edildi.Shaw (2002) Sh.: 385 === Ptolemaios Hanedanı === MÖ 332 tarihinde Büyük İskender Mısır'ı az bir Pers direnmesiyle karşılaşarak istila etti ve Mısırlılar tarafından kurtarıcı olarak karşılandı. Yeni başkent İskenderiye'de Büyük İskender'in yönetimi bıraktığı Ptolemaios Hanedanı tarafından kurulan yeni yönetim, Mısır modeline dayandırıldı. Başkent, Yunan gücünün ve nüfuzunun bir ifadesiydi. Ünlü İskenderiye Kütüphanesi'yle bilimin ve kültürün yeşerdiği bir kent haline geldi. İskenderiye Feneri, kente ulaşan deniz ticaret yolunu aydınlattı.Shaw (2002) Sh.: 405 Kentle dış dünya arasında gelişen, papirüs üretimi ve diğer karşılaştırmalı üstünlüğü olan malları konu alan geniş ticari ilişkiler, kente önemli ölçüde gelir sağladı.Shaw (2002) Sh.: 411 Mısır halkının bağlılığını sürdürmek amacıyla Ptolemaios Hanedanı hükümdarları, eski gelenekleri desteklediler ve böylece Yunan kültürü, Mısır kültürünün yerini almadı. Mısır tarzı yeni tapınakların yapımı geleneksel kültürel değerleri destekledi ve yeni hanedanlığın hükümdarlarını halkın gözünde firavunlar kadar saygın duruma getirdi. Mısır ve Yunan tanrıları, örneğin Serapis gibi karma tanrılar olarak birleştirildi (Senkretizm). Yontularda klasik Yunan formu, geleneksel Mısır motiflerini etkiledi. Mısırlıların tepkilerini yumuşatma, soğutma çabalarına karşın Ptolemaios yöneticileri, yerel başkaldırılara, aileler arasındaki sert rekabete ve 4. Ptolemi'nin ölümünden sonra İskenderiye'de ortaya çıkan yoksul kesim arasındaki örgütlenmelere karşı tavır da almıştır.Shaw (2002) Sh.: 418 Bu arada Antik Roma'nın tahıl gereksiniminin önemli bir bölümü Mısır'dan karşılanıyordu. Doğal olarak Roma, Mısır'daki siyasi durumla yakından ilgilenmekteydi. Mısırlıların süregelen tepkileri, hırslı yöneticiler, güçlü rakip Suriye, Mısır'ın durumunu istikrarsızlaştırdı. Bu durum Roma'yı, imparatorluğun ister istemez ilgi alanı olan Mısır'daki durumu güven altına almak üzere kuvvet göndermeye yöneltti.James (2005) Sh.: 62 === Roma Dönemi === Ptolemaios Hanedanından Kleopatra ile Marcus Antonius komutasındaki Mısır donanmasının Caesar Divi Filius Augustus komutasındaki Roma donanmasına yenildiği Aktium Savaşı ardından Mısır, MÖ 30 yılında Roma İmparatorluğu'nun bir eyaleti oldu. Roma, Mısır'dan gelen tahıl yüklü gemilere bel bağlamıştır ve İmparator tarafından atanan yüksek rütbeli bir komutanın idaresi altındaki Roma ordusu, bu başkaldırıyı bastırmıştı. Aynı ordu, katı bir biçimde ağır vergileri dayattı ve o dönemde önemli bir sorun haline gelen eşkıya faaliyetlerini önledi.James (2005) Sh.: 63 Roma'da Mısır'dan gelen lüks mallara yönelik talebin yükselmesiyle İskenderiye'nin doğu ile ticaret hattındaki önemi giderek arttı.Shaw (2002) Sh.: 426 Bununla birlikte Roma yönetimi, mumyalama ve Mısır'ın geleneksel tanrılarına süregelen tapınma ritüelleri konularında Yunanlara oranla daha düşmanca bir tutum sergiledi.Shaw (2002) Sh.: 422 Feyyum mumya portreleri gelişme gösterdi ve bazı Roma imparatorları, Yunan yöneticiler kadar yaygın ve kapsamlı olmasa da kendilerini bir firavun gibi betimlediler. Mısır gelenekleri, Mısır dışında yaşadı. Bölgedeki Roma yönetimi, Roma tarzını aldı ve geleneksel Mısır tarzı sona erdi. MS 1. yüzyılın ortalarında, kabul edilebilir bir diğer din olarak Hristiyanlık İskenderiye'de kök saldı. Ancak Hristiyanlık, "paganlık"'tan Hristiyanlığa geçişler sağlamak konusunda taviz vermez bir dindi ve bu şekliyle geleneksel yaygın dinsel gelenekleri tehdit ediyordu. Bu durum Hristiyan inançlarını benimseyen kitleler üzerinde baskıya yol açtı. Hristiyanların tasfiyesi yönündeki bu baskılar MS 303 yılında imparator Diocletianus'la doruğa ulaştı fakat Hristiyanlığın yayılması önlenemedi.Shaw (2003) Sh.: 431 MS 391 yılında Hristiyanlığı kabul eden Roma İmparatoru I. Theodosius, Hristiyanlığı yasal hale getirdi, pagan tapınç yasaklanarak tapınakları kapatıldı."The Church in Ancient Society", Henry Chadwick, Sh.: 373, Oxford University Press US, 2001, ISBN 0-19-924695-5 İskenderiye, gerek genel gerekse kişisel yontuların imha edilmesiyle sonuçlanan geniş çaplı pagan karşıtı ayaklanmalara sahne oldu."Christianizing the Roman Empire A.D 100-400", Ramsay MacMullen, Sh.: 63, Yale University Press, 1984, ISBN 0-300-03216-1 Sonuç olarak Mısır'da pagan kültürü sürekli olarak geriledi. Yerli halk kendi dilini konuşmayı sürdürürken Mısır tapınaklarındaki rahip ve rahibeler azaldı ve hiyeroglifi okuyup yazabilme becerisi giderek ortadan kalktı. Mısır tapınakları ise, bazıları kiliseye dönüştürüldü, bazıları ise çölde terk edildi.Shaw (2002) Sh.: 445 == Devlet ve ekonomi == === Yönetim ve ticaret === Firavun, ülkenin mutlak hükümdarıydı ve en azından teoride, tüm kaynakların ve toprakların üzerinde hakim görünüyordu. Kral en yüksek askeri komutandı ve devletin başkanıydı. Belirlediği işlerin yürütülmesi için atanan görevlilerden oluşan bir bürokrasiye dayanmaktaydı. Yönetimin üstlenilmesinde onun hemen altındaki yönetim kademesindeki "Vezir", firavunu temsilen hareket etmekteydi. "Vezir", arazi kullanımını, devlet hazinesini, büyük inşaat projelerini, yasal sistemi ve arşivleri koordine etmekteydi.Manuelian (1998) Sh.: 358 Ülke, bölgesel düzeyde Ptolemaios Hanedanı döneminde sayıları 42'ye yaklaşan nom adı verilen yörel yönetim birimine ayrılmıştı. Bu yörel birimler, yetki alanlarında vezire karşı sorumlu olan yarı feodal yönetimlerdi. Antik Mısır'da nom olarak adlandırıldılar. Her bir nom, nomark adı verilen bir yetkilinin yönetimindeydi. Tapınaklar ekonominin temel dayanağını oluşturdu. Tapınaklar sadece dini merkezler değildi. Aynı zamanda, bu konulardaki yetkililer tarafından yönetilen kraliyet hazineleri ve tahıl ambarları sistemindeki ulusal servetin toplanmasından, depolanmasından ve yeniden dağıtılmasından da sorumluydular.Manuelian (1998) Sh.: 363 Ekonomi büyük ölçüde merkezi olarak düzenlenmişti ve işleyişi sıkı bir biçimde denetlenmekteydi. Antik Mısır'da Son Dönem'e kadar madeni para kullanılmadı. Ancak mal değişimlerinde bir tür takas sistemi kullanirdılar.Meskell (2004) Sh.: 23 Takas sisteminde standart hacimde tahıl ve bir "deben" ağırlığında altın ya da gümüşü ortak bir payda oluşturacak şekilde kullandılar.Manuelian (1998) Sh.: 372 Antik Mısır'da kullanılan bir ağırlık birimi olan "deben" kabaca 91 gr. ağırlıktı. İşçilere tahılla ödeme yapılırdı. Bir ustabaşı ayda 250 kg. tahıl kazanırken sıradan bir işçinin aylık kazancı 200 kg. kadar olurdu. Fiyatlar ülke genelinde narhla sabitlenmişti ve ticareti kolaylaştırmak üzere listeler halinde belirlenmişti. Örneğin bir gömlek beş gümüş deben, bir sığır fiyatı ise 140 debendi. Tahıl diğer mallarla, belirlenmiş olan listelere göre işlem görebilir, değiş tokuş edilebilirdi. Madeni para Mısır'a ilk kez MS 5. yüzyılda dışarıdan getirildi. İlk sikkeler gerçek para yerine standart hale getirilmiş değerli maden parçaları olarak kullanıldı. Daha sonraki yüzyıllarda uluslararası ticaret gerçek sikkelerle geldi.Walbank (1984) Sh.: 125 === Sosyal durum === Mısır toplumu belirgin biçimde tabakalaşmış bir toplumdu ve sosyal statü kesin olarak katıydı. Çiftçiler toplumun ana gövdesini oluştururdu fakat tarımsal üretim, doğrudan doğruya kraliyet, tapınak ya da toprak sahibi soylu aileler tarafından sahiplenilirdi.Manuelian (1998) Sh.: 383 Çiftçi de bir işgücü vergisine konuydu ve bir angarya sistemi içinde sulama ya da inşaat projelerinde çalışması gerekirdi.James (2005) Sh.: 136 Sanatçılar ve esnaf, çiftçilerden daha yüksek bir statüdeydi, ama onlar da hükümdarlığın kontrolü altındaydı, tapınağa bağlı işliklerde çalışır ve doğrudan hükümdarlık hazinesinden ücret alırlardı. Yazıcılar ve kamu görevlileri Antik Mısır'da üst sınıftı. Bulundukları üst sınıfın bir işareti olarak giydikleri beyazlatılmış keten giysilere atfen "beyaz etek sınıfı" olarak bilinirlerdi.Billard (1978) Sh.: 109 Üst sınıf, sosyal statülerini sanat ve edebiyatta açıkça ortaya koyardı. Onların bir alt sınıfı, kendi alanlarında gördükleri eğitimle uzmanlaşmış rahipler, hekimler ve yapı ustalarıydı. Antik Mısır'da kölelik vardı ancak, yaygınlığı ve köle emeğinin kullanım tarzı çok net olarak bilinmemektedir.Antik Mısır’da sosyal sınıflar - Digital Egypt for Universities, University College London Antik Mısırlılar, tüm sınıflardan insanları (kadın ve erkek), esasen hukuk önünde eşit olarak kölelerden ayrı tuttu. Tüm Mısırlıların, hatta en alt tabakadan köylülerin dahi, yapılan bir haksızlığın düzeltilmesi için vezire ve onun mahkemesine dilekçe verme hakkı vardı. Her kadın ve erkeğin kendi mallarını satmaya, mal edinmeye, sözleşme yapmaya, evlenmeye ve boşanmaya, mirasçılığa ve mahkemelerdeki hukuki itilafları takip etmeye hakkı vardı. Evli çiftler, ortaklaşa mal sahibi olabilir ve boşanma durumunda önceden yapılmış olan evlilik sözleşmesiyle haklarını koruyabilirdi. Böylece evliliğin sona ermesi durumunda erkeğin, eşine ve çocuklarına karşı olan mali yükümlülükleri düzenlenebilmekteydi. Antik Yunan, Roma, hatta dünya yüzündeki daha gelişkin uygarlıklarla karşılaştırıldığında Antik Mısır'da kadınlar, daha geniş başarı fırsatlarına ve daha geniş kişisel karar ve tercih alanına sahiptiler. Bir yanda, Hatshepsut ve Kleopatra gibi kadınlar firavun dahi olurken, diğer yanda yine bir kadın, Amon kültünün en yüksek mevkiine çıkabilmiştir. Bu özgürlüklere karşın Antik Mısır'da kadınlar yönetimde resmi olarak bir rol oynamadı, tapınaklarda da ikincil düzeydeydiler ve herhangi bir kadının, herhangi bir erkek derecesinde eğitim alması olağan bir durum değildi. === Hukuk sistemi === Hukuk sisteminin başı resmi olarak firavundu. Firavun, yasama işlemlerinden (yasa çıkarma), adalet dağıtmaktan, hukuku ve düzeni korumaktan sorumluydu. Firavun bir bakıma doğruluk ve adalet tanrıçası Ma'at'ın yeryüzündeki temsiliydi. Antik Mısır'dan elimize ulaşan yasal düzenlemeler yoksa da, mahkeme kayıtları Mısır yasal düzeninin, doğru ve yanlışa ilişkin sağduyuya dayandığını göstermektedir. Bu sağduyu, konuyu karmaşık yasal düzenlemelere uydurmak yerine uzlaşmaya varmaya, anlaşmazlıkları çözmeye yönelmiştir. Yeni Krallık döneminde, Kenbet olarak adlandırılan yerel yaşlılar meclisleri, mahkemelerde ufak çekişmeleri ve küçük davaları çözümlemekle görevliydiler. Daha büyük davalar ise, örneğin cinayet, büyük emlak işlemleriyle ilgili uyuşmazlıklar ve mezar soygunculuğu gibi, Büyük Kenbet olarak adlandırılan, vezir ya da firavunun başkanlık ettiği mahkemede görülürdü. Davalı ve davacı kendilerini savunabilirlerdi ve gerçeği söyleyecekleri üzerine bir dini yemin etmeleri gerekirdi. Bazı davalarda devlet, davacı ve yargıç rollerini birlikte üstlenir ve işkence / dayak ile suçludan bir itiraf ya da suç ortaklarının adının alınması yoluna gidilebilirdi. Dava önemli ya da önemsiz de olsa mahkeme kâtipleri, suçlamaları, tanıklıkları ve mahkeme kararını, gelecekteki davalara dayanak olmak üzere kayda geçirirlerdi.Oakes (2003) Sh.: 472 Küçük suçlara verilen ceza, suçun ağırlığına göre para cezası, dayak, burun ya da kulak vb. kesme ve sürgün olabilirdi. Cinayet ve mezar soygunculuğu gibi ciddi suçlar, başın kesilmesi, suda boğma ya da kazığa oturtma suretiyle idamla cezalandırılırdı. Cezalandırma, suçlunun ailesini de kapsayabilirdi. Hukuk sisteminde, hem sulh hem de ağır ceza davalarında adalet dağıtmada kahinlerin büyük rol oynaması, Yeni Krallık'la başladı. Kahin, tanrıya bir konu hakkında, cevabı "evet" ya da "hayır" olabilecek bir soru sorardı. Yargılama, bir grup rahibin hazır bulunduğu bir oturumda, tanrının birini ya da diğerini seçmesi, ileri ya da geri hareket ettirmesi ya da bir papirus ya da çömlek parçası üzerine yazılmış yanıtlardan birini işaret etmesiyle yapılırdı.McDowell (1999) Sh.: 168 === Tarım === Uygun coğrafi koşulların bir araya gelmesi, Mısır uygarlığının başarısında önemli bir rol oynamıştır. Bu coğrafi koşullar arasında en önemlisi Nil nehriydi. Nil, her yıl yenilenen taşkınlarıyla bölgeye verimli topraklar kazandırıyordu. Bu sayede antik Mısırlılar, bol gıda maddesi üretmeyi başardılar. Böylece toplum, kültürel etkinliklere, teknolojik ve estetik yönelimlere daha geniş zaman ve kaynak ayırabildi. Arazi yönetimi antik Mısır'da önemliydi çünkü vergiler, her kişinin sahip olduğu arazi ölçüsüne göre belirlenirdi.Manuelian (1998) Sh.: 361 Mısır'da tarım, Nil'in döngüsüne bağımlıydı. Bunun doğal sonucu olarak da Mısırlılarının üç iklimi vardı, Akhet (taşkın), Peret (ekim) ve Shemu (hasat) Taşkın mevsimi Haziran'dan Eylül'e kadar sürerdi ve Nil nehri kıyılarında mineralce zengin bir alüvyon tabakası yığılırdı. Bu alüvyon, bitki yetiştirmek için son derece uygun bir toprak oluşturmaktadır. Taşkın suların gerilemesinden sonra ürünlerin gelişme mevsimi Ekim'den Şubat'a kadarki dönemdi. Bu dönemin hemen başında çiftçiler tarlaları sürer ve tohum ekerdi. Devamında, ark ve kanallar yardımıyla tarlalar sulanırdı. Mısır, o zaman için de kurak bir iklime sahipti ve çiftçiler bu yüzden tarlaların sulanmasında Nil'e bel bağlamak zorundaydılar.Nicholson (2000) Sh.: 514 Mart - Mayıs aylarında çiftçiler orak kullanarak hasat yaparlardı. Daha sonra samanla tohumu ayırmak için bir döven kullanarak harman dövülürdü. Daha sonra kepek ve tahıl ayrılır, un ve bira üretmek ya da daha sonra kullanmak üzere depolanırdı.Nicholson (2000) Sh.: 506 Eski Mısırlılar, verimi düşük bir tahıl olan emmer, arpa ve bazı diğer tahılları yetiştirirlerdi. Bu tahıllar, iki temel gıda maddesi olan ekmek ve bira yapımında kullanılırdı.Nicholson (2000) Sh.: 510 Yetiştirilmeye başlanılmadan önce açık araziden köklenen keten, elyaf olarak kullanıldı. Bu lifler iplik olarak bükülür, giysi ya da diğer kullanımlar için dokunurdu. Nil kıyılarında yetişen Papirus, ise bir tür kâğıt yapımında kullanılırdı. Sebze ve meyve, hazırlanan bahçelerde, civar yerleşimlerde, kısmen yüksek arazide yetiştirildi ve insan gücüyle sulandı. Eski Mısır'da yetiştirilen sebzeler pırasa, sarımsak, kavun, karpuz, bakliyat, marul, kabak ve bunların yanı sıra şarap yapımında kullanılan üzümdü.Nicholson (2000) Sh.: 577 and 630 === Hayvan yetiştiriciliği === Eski Mısırlılar, insanlarla hayvanlar arasındaki ilişkilerdeki dengenin, evrensel düzenin ana unsurlarından biri olduğuna inanıyorlardı. Diğer deyişle, insanların, hayvanların ve bitkilerin, tek bir var oluşun unsurları olduğu kabul ediliyordu.Strouhal (1989) Sh.: 117 Bu nedenle, evcil ya da vahşi tüm hayvanlar, tinsel yaşamın önemli bir hareket noktasıydı. Büyükbaş hayvanlar en önemli çiftlik hayvanıydı. Yönetim, düzenli nüfus sayımlarında çiftlik hayvanlarından vergi topladı. Arazinin ve tapınağın önemi ve sahip olunan sürülerin büyüklüğü, saygınlığın ölçüsü sayılıyordu. Eski Mısır'da büyükbaş hayvanlarını yanı sıra koyun, keçi ve domuz da beslenmiştir. Ördek, kaz ve güvercin gibi kümes hayvanları ağlarla yakalandı ve çiftliklerde yetiştirildi. Bu tür hayvanlar, hamur yutmaya zorlanarak iyice semirtilirdi.Manuelian (1998) Sh.: 381 Ayrıca Nil, balık yönünden zengin bir kaynak sayılırdı. Arılar da, balmumu ve bal elde etmek için en azından Eski Krallık'tan itibaren yetiştiriliyordu.Nicholson (2000) Sh.: 409 Eski Mısır'da yük hayvanı olarak eşekler ve öküz kullanıldı. Bu hayvanlar aynı zamanda toprağın sürülmesi ve ekim işlerinde de kullanılıyordu. Ayrıca, besili bir öküzün kesilmesi, kurban törenlerinin ana temasını oluşturuyordu. At, İkinci Ara Dönem'de Hiksos'lar tarafından Mısır'a getirildi. Deve de Yeni Krallık'tan itibaren biliniyor olduğu halde, bir yük hayvanı olarak deveden yararlanılması Geç Dönem'e kadar yaygınlaşmadı. Fillerin de Geç Dönem'de kısa bir dönem kullanıldığını gösteren bulgular vardır fakat otlaklarını filler için yetersiz olması nedeniyle bu hayvanın yetiştirilmesinden vazgeçildi. Köpek, kedi ve maymun gibi ev hayvanları sıradan evlerde beslenirken, Afrika'nın içlerinden getirilen yabancı ırk köpekler ve aslan, kraliyet ailesine ayrılırdı. Heradot Mısırlıların, hayvanlarını kendi evlerinde tutan biricik toplum olduğunu gözlemlemiştir. Hanedanlık öncesi ve Geç Dönemler boyunca hayvan şekilli tanrılara inanç, oldukça yaygındı. Örneğin kedi tanrıça Basted ve ibis tanrı Thoth. Bu hayvanlar, çiftliklerde kurban törenleri için çok sayıda yetiştirilirdi.Oakes (2003) Sh.: 229 === Doğal kaynaklar === Bölge, yapı ya da dekoratif amaçla kullanılabilecek taşın yanı sıra bakır ve kurşun cevheri, altın ve yarı değerli taşlar yönünden zengindi. Bu doğal kaynaklar eski Mısırlılara anıtlar inşa etme, heykeltıraşlık, araçlar yapma ve mücevhercilik konularında çalışma olanağı sağladı.Greaves (1929) Sh.: 123 Mumyacılar Natron Vadisi'nden gelen natron tuzunu kullanırlardı. Aynı yerden sıva yapmakta kullanılan alçı da gelmekteydi.Lucas (1962) Sh.: 413 Maden cevheri içeren kaya oluşumları uzakta bulunmakta idi. Bu tür bölgeler daha çok doğu çölü ve Sina'daki aşırı kurak vadilerdi ve bulundukları yerden çıkarılıp getirilmeleri, devletin yönetebileceği büyük çaplı düzenlemeleri gerektiriyordu. Nubya'da zengin altın madenleri vardı ve bilinen ilk harita, bu altın madenlerinden birinin haritasıdır. Hammamat Vadisi'nde dikkate değer granit, sert bir tür kumtaşı ve altın kaynakları vardı. Çakmaktaşı, Nil vadisinde ilk çıkarılan ve alet yapımında ilk kullanılan malzemeydi. Nil vadisinde yerleşimler olduğunun ilk delilleri, çakmak taşından yapılma el baltalarıdır. Çakmaktaşı parçaları dikkatlice inceltildi ve orta sertlikte ok başları, kesici yüzeyler elde edildi. Daha sonraları bu aletlerin yapımında bakır kullanıldı.Nicholson (2000) Sh.: 28 Mısırlılar, Gebel Rosas'daki kurşun cevherinden elde ettikleri kurşunla şakül, olta kurşunu ve küçük heykelcikler yaptılar. Bakır, eski Mısır'da alet yapımında kullanılan en önemli madendi. Sina'daki maden ocaklarında malahitin fırınlarda ergitilmesiyle elde ediliyordu.Scheel (1989) sH.: 14 İşçiler, alüvyon birikintilerdeki çökeltilerde külçe altın topladılar ya da daha faza işgücü kullanılarak altın içeren parçalar öğütüldü, yıkandı ve altın elde edildi. Geç Dönem'de yukarı Mısır'da demir yatakları bulundu ve işletildi.Nicholson (2000) Sh.: 166 Yüksek kalitede yapı taşları Mısır'da bolca vardı. Mısırlılar, Nil vadisi boyunca kireçtaşı ocakları işlettiler, graniti Aswan'dan, bazaltı ve kumtaşını doğu çölü vadilerinden getirdiler. Dekoratif amaçlı kullanılacak taşlardan porphyry, alabaster ve benekli carnelian yatakları doğu çölünde bulunuyordu ve 1. Hanedanlık Dönemi'nden beri getiriliyordu. Yunan ve Roma Dönemi boyunca Mısırlı madenciler, Sikait Vadisi'ndeki zümrüt ve el Hudi Vadisi'ndeki ametist yataklarında çalıştılar.Nicholson (2000) Sh.: 51 === Ticaret === Eski Mısırlılar ender olarak komşularıyla ticari ilişkilere girdiler, yabancı mallar Mısır'da pek bulunmazdı. Hanedanlık Öncesi Dönem'de Nubya ile, altın ve tütsü sağlamak için ticari ilişkiler geliştirmişlerdi. Ayrıca Filistin'le de ticaret yapıldığı, 1. Hanedanlık Dönemi firavunlarının mezarlarında bulunan Filistin tarzı yağ testilerinden anlaşılmaktadır.Shaw (2002) Sh.: 72 1\. Hanedanlık Dönemi'nden kısa süre önce güney Kenan (bölge)'da bir Mısır kolonisi kurulmuştu.Naomi Porat and Edwin van den Brink (yazar), "An Egyptian Colony in Southern Palestine During the Late Predynastic to Early Dynastic," in The Nile Delta in Transition: 4th to 3rd Millennium BC (1992), Sh.: 433-440. Narmer, Kenan'da Mısır çömlekleri ürettirerek Mısır'a getirtti. 2. Hanedanlık Dönemi sonlarında, Mısır'da bulunmayan kaliteli kerestenin önemli bir kaynağı olan Biblos'la ticari ilişki kurdu. Dördüncü Hanedanlık döneminde altın, kokulu reçine, abanoz, fildişi ve vahşi hayvan (maymun ve babun gibi) sağlamak için de Punt'la ticaret kuruldu.Shaw (2002) Sh.: 322 Mısır Anadolu ile ticarete önem vermişti. Anadolu, önemli miktarda kalayın yanı sıra bakır da sağlıyordu. Her iki metal, bronz üretimi için gerekliydi. Afganistan'ın uzak kesimleriyle de mavi taş lapis lazuli için ticaret yapmaktaydı. Ayrıca Akdeniz ticaretine de katıldılar. Özellikle Antik Yunanistan ve Girit Uygarlığı ile diğer malların yanı sıra zeytinyağı sağlamak için ticaret yapıldı.Manuelian (1998) Sh.: 145 Bu hammaddeler ve lüks mallar karşılığında Mısır esas olarak tahıl, altın, keten, papirüs ve mamul ürünlerden cam ve taş eşyalar ihraç etmiştir.Harris (1990) Sh.: 13 == Dil == === Tarihi gelişim === Mısır dili, Afro-Asyatik diller içinde yer alan berberi diller ile Sami dil ailesine dahil bir dildir.Loprieno (1995b) Sh.: 2137 MÖ 3.200'lü yıllardan Orta Çağ'a kadar yazıyı kullanan Mısır dili, yazıyı en uzun süre kullanan ikinci dildir (Sümerce'den sonra) Loprieno, Antonio (2004). "Ancient Egyptian and Coptic". In Woodward, Roger D.. The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages. Cambridge, UK: Cambridge University Press. pp. 160–192. ISBN 0-521-56256-2.. Ayrıca çok daha uzun bir süre konuşma dili olarak kullanılmıştır. Antik Mısır dilinin çağları, Arkaik Mısır dili, Eski Mısır dili, Klasik Mısır dili, Geç Mısır dili, halk dili ve Kıpti dilidir.Loprieno (2004) Sh.: 161 Mısır yazısı, Koptik öncesinde lehçe farlılığı göstermez fakat muhtemelen Memphis ve daha sonra da Teb çevresinde konuşulan lehçelerdir.Loprieno (2004) Sh.: 162 === Yazı === Mısırlılara ait ilk yazı örneklerine MÖ 3.200 dolaylarından başlayarak Hanedan Öncesi Dönemi mezarlıklarının üzerinde rastlanır. Bu durum bize yazının Mısır’da ölü kültüyle ilişkili olarak geliştiğini gösterir. Mısır yazısı sembollerden oluşuyordu. Bu semboller bazen bir heceyi, bir kelimeyi hatta bir cümleyi bile ifade edebiliyordu. Bu nedenle Mısır yazısında sembollerin sayısı 700 civarındadır. Şiir ve düz yazı halinde din, hukuk, hikâye, efsane gibi pek çok edebi eser yazılmıştır. Yazının günlük kullanımlarında, hieratik denilen daha hızlı ve daha kolay yazmayı sağlayan bir alfabe kullanıldı. Hiyeroglif normal olarak sağdan sola yazılmakla birlikte sütunlar ya da satırlar halinde yazılabilirken hieratik, daima sağdan sola, genellikle de yatay olarak yazıldı. Yazı malzemesi olarak taş, tahta, deri ve papirüs kullanılmıştır. Papirüs bitkisi, Nil kıyısındaki bataklıklarda çokça yetişen bir bitkiydi. MS 1. yüzyıldan itibaren Koptik alfabeyle Demotik yazı da kullanılmaya başlandı. Koptik alfabe, Mısır'da Hristiyanlığın yayılması sırasında, altı demotik simgenin eklenmesiyle değiştirilmiş olan Grek alfabesidir.Allen (2000) Sh.: 7 Her ne kadar resmi hiyeroglif, MS 4. yüzyıla kadar törensel olarak kullanıldıysa da az sayıda rahibin okuyabildiği bir yazıydı. Geleneksel dini kurumlar dağıtılınca hiyeroglif yazı bilgisi, büyük ölçüde kayboldu. Gerek Bizans'ta,Loprieno (2004) Sh.: 166 Eski Mısır yazınından bazı iyi bilinen parçaları El-Daly (2005) Sh.: 164 hiyeroglifleri çözme girişimleri olmuştu fakat ancak 1822 yılında Rosetta Taşı'nın bulunuşu ardından, Thomas Young ile Jean-François Champollion tarafından çözülmüştür.Allen (2000) Sh: 8 === Edebiyat === Ayrıca bakınız Eski Mısır edebiyatı Yazı, başlarda kraliyet mezarlarında, elipstik bir etiket içine alınan kral adlarında görüldü. Daha sonra devlet kurumları, kütüphaneler (Kitap Evi denirdi) ve gözlemevleri oluştu.Strouhal (1989) Sh.: 235 Eski Mısır yazınından bazı iyi bilinen parçalar, Piramit metinleri ve Koffin yazıtı, klasik Mısır dilinde yazıldı ve MÖ 1.300 dolaylarına kadar bir yazı dili olmaya devam etti. Geç Mısır dili Yeni Krallık'tan itibaren konuşuldu ve Demotik ve Kıptice metinler olarak Ramses Dönemi (19. ve 20. hanedanlık) belgelerinde, aşk şiirlerinde, öykülerde kullanıldı. Bu dönem boyunca yazı geleneği, anıt mezarlardaki özgeçmişlerde gelişme gösterdi. Sebayt olarak bilinen tarz, ünlü soyluların ders ve öğütlerini iletmek için geliştirildi. Ipuwer papirüsü olarak bilinen, doğal felaketleri ve sosyal çalkantıları anlatan ağıt, Mısır yazını konusunda en ünlü örnektir. Orta Mısır dilinde yazılan Sinuhe'nin Hikayesi, Mısır yazınının en klasik yapıtı sayılır.Lichtheim (1975) Sh.: 11 Aynı dönemde yazılan Westcar Papirüsü de, rahipler tarafından gerçekleştirilen bir dizi mucizenin öyküsünü, oğullarının ağzından Khufu'ya anlatır.Lichtheim (1975) Sh.: 215 Amenemope Yönergesi, Yakın Doğu edebiyatının başyapıtı sayılır."Wisdom in Ancient Israel", John Day,/John Adney Emerton,/Robert P. Gordon/ Hugh Godfrey/Maturin Williamson, Sh.: 23, Cambridge University Press, 1997, ISBN 0-521-62489-4 Yeni Krallık'ın sonuna doğru, argo dil daha sık olarak, Wenamun'un Öyküsü gibi popüler parçaları eski hikâyelerde, Lübnan'dan sedir ağacı almak için yolculuk ederken soyulan ve Mısır'a dönmek için uğraşan bir soylunun başından geçenleri anlatır. MÖ 700'lerden itibaren öykülerin, yönergelerin yanı sıra kişisel ve iş yaşamıyla ilgili belgeler, demotik alfabeyle yazıldı. Yunan ve Roma etkilerinin sürdüğü dönemlerde yazılan birçok öykü, ülkenin II. Ramses gibi büyük bir firavun tarafından yönetildiği bağımsız Mısır'ın günlerinden kalmadır.Lichtheim (1980) Sh.: 159 == Sanat == Mısır Uygarlığı’ndaki heykeltıraşların ve ressamların birçok eseri günümüze kadar ulaşmıştır. Ancak sanatçıların adları bilinmemektedir. Bu eserler daha çok Orta ve Yeni Krallık Dönemi’nden kalmadır. Maden, taş, tahta, fildişi gibi malzemeleri kullanmışlardır. Heykeltıraşlık alanında firavun büstleri özellikle ilgi çekicidir. Heykeltıraşlar ve ressamlar devletin desteğini almışlardır. küçükresim|274x274px|Kraliçe Nefertiti'nin büstü Eski Mısırlılar işlevsel amaçlara hizmet eden bir sanat ürettiler. Sanatçılar 3.500 yıldan fazla, Eski Krallık dönemi içinde geliştirilen sanatsal formlara ve ikonografiye bağlı kaldılar. Öte yandan, dikkatlice ve katı bir tarzda belirlenmiş ilkeler, dış etkilere ve iç değişimlere direnç gösterdi.Robins (1997) Sh.: 29 Bu sanatsal standartlar - basit çizgiler, biçimler bileşik renkli düz alanlar, şekillerin keskin izdüşümü ile mekansal derinliğin olmaması- düzenleme içinde bir denge ve düzen duygusu yarattı. Şekiller ve metinler, mezarlarda ve tapınak duvarlarında, tabut, dikilitaş ve hatta heykellerde yan yana birlikte örüldü. Örneğin Narmer Paleti'nde, aynı zamanda hiyeroglif olarak da okunabilecek şekiller yer almaktadır.Robins (1997) Sh.: 21 Katı kurallar nedeniyle son derece stilize ve sembolik anlatımı seçen antik Mısır sanatı, kesin ve açık olarak politik ve dinsel amaçlara hizmet etti.Robins (2001) Sh.: 12 Mısırlı sanatçılar, heykeller ve zarif kabartmalar oymakta taş kullandılar fakat ucuz ve işlenmesi kolay bir alternatif malzeme olarak tahtayı da kullandılar. Boyalar, demir cevheri (kırmızı ve sarı aşı boyası), bakır cevheri (mavi ve yeşil), is ya da mangal kömürü (siyah) ve kireçtaşı (beyaz) gibi minerallerden elde edildi. Boyalar, bağlayıcı madde olarak arap reçinesi ile karıştırılabiliyor ve kalıplarda presleniyordu. Daha sonra, kullanıldığında suyla nemlendiriliyordu.Nicholson (2000) Sh.: 105 Firavunlar, savaşlardaki zaferleri, kraliyet kararnamelerini ve dini sahneleri ölümsüzleştirmek için kabartmalar yaptırdılar. Sıradan yurttaşların kendi cenaze törenleri için, uşabti adı verilen küçük heykelcikler ve Mısır ölüler kitabı gibi eşyalar edinme olanakları vardı. Bu tür parçaların öbür dünyada onları koruyacağına inanılıyordu.James (2005) Sh.: 122 Orta Krallık dönemi boyunca tahta ya da kilden yapılan ve günlük yaşamı sergileyen modellerin mezarlara konulması adet olageldi. İnsanlar öbür dünyada sahip olmayı hayal ettikleri şeylere ilişkin bu tür imgelerin mezarlarına konulmasını istiyorlardı. Örneğin işçiler, evler, tekneler ve hatta askeri birlikler gibi. Tüm bunlar, antik Mısırlının öteki dünya yaşamına ilişkin ideal saydığı bir "yaşam"ı temsil ediyordu.Robins (1998) Sh.: 74 Eski Mısır sanatının homojen yapısına karşın, belirli zaman ve yörelere ilişkin tarzlar, değişik kültürel ya da siyasi tutumları da yansıtıyordu. Örneğin Hiksos işgalinin ardından gelen İkinci Ara Dönem'e ilişkin, Girit Uygarlığı tarzı freskler Avaris'te bulunmuştur.Shaw (2002) Sh.: 216 Siyasal odaklı değişimlerin en çarpıcı örneği, Amarna dönemine tarihlenen sanatsal biçimlerde görülmektedir. Bu dönemin sanatında biçimler ve tarzlar, Akhenaton'un devrimci dinsel görüşlerine uydurularak temelden değiştirilmişti. Amarna sanatı olarak bilinen bu sanatsal tarz, Akhenaton'un ölümünden hemen sonra hızla silindi ve yerini geleneksel sanat tarzı aldı.Robins (1998) p. 158 == Bilim == Mısır Uygarlığı’nın sahip olduğu pek çok güzellik bilimle şekillenmiştir. Gökyüzünü izlemişler ve böylece yön tayini, mevsim bilgileri, zaman geçişini hesaplama gibi konularda bilgi sahibi olmuşlardır. Bugün kullandığımız Güneş’e dayalı takvimi yapmışlardır. 365 günün 12 aya bölünmesiyle oluşan 5 günlük farkı da bayram günleri olarak kutlamışlardır. Sel sularını kontrol etme ve sulama sistemleri oluşturarak matematik ve geometri bilgilerini ilerletmişler ve piramitlerin inşası neticesiyle ilk defa Pi sayısının tam değerini bilen bir formül bulmuşlardır. Mumyalama tekniği sayesinde Mısırlılarda tıp bilimi çok gelişmişti. Ayrıca piramitlerin inşası sırasında yaşanan kazalar da bu bilimin gelişimine katkı sağlamıştır. Mısırlılar müzik bilgisine de sahiptiler. Yedi sesli notayı icat etmeseler de onu kullanmasını biliyorlardı. Bunu bize kadar ulaşan kabartma resimlerde görüyoruz. Teknolojide, tıpta ve matematikte antik Mısır, üretkenlik ve çok yönlülük açısından görece yüksek bir standart sağlamıştı. Mısırlılar, kendi alfabelerini ve ondalık sistemlerini oluşturdular. === Fayans ve cam === 250x250px|küçükresim|Yeni Krallık dönemi cam objeler Eski Krallık'tan bile önce eski Mısırlılar fayans olarak bilinen bir cam malzeme geliştirmişlerdi. Fayansı, yarı değerli bir taş olarak kabul ediyorlardı. Kil olmayan seramik olarak fayans, silisyum dioksit, az miktarda kalsiyum oksit ve sodadan (sodyum oksit) yapılır ve renklendirici olarak bakır kullanılır.Nicholson (2000) Sh.: 177 Bu malzeme tespih tanesi, çini, heykelcikler ve diğer küçük eşyaların yapımında kullanıldı. Bu malzeme tespih tanesi, çini, heykelcikler ve diğer küçük eşyaların yapımında kullanıldı. Fayans üretmek için çeşitli yöntemler kullanılabilir fakat tipik üretim tekniği, kilden bir kalıp üzerine sıvanan toz malzeme daha sonra fırınlanmasıdır. Mısırlılar, bu tür işlerde kullandıkları "Mısır mavisi" olarak bilinen bir boya maddesi ürettiler.Nicholson (2000) Sh.: 109 Eski Mısırlılar büyük bir beceriyle camdan çok çeşitli eşyalar üretebildiler fakat işlemin tüm üretim süresi boyunca bağımsız olarak yürütülüp yürütülmediği çok net değildir.Nicholson (2000) Sh.: 195 Ham camı kendilerinin üretip üretmediği de bilinmiyor. Külçe halinde dışarıdan getirmiş, işlemiş de olabilecekleri düşünülüyor. Oysa cam eşyalar yapma konusunda teknik ustalıkları olduğu gibi, tamamlanmış camın rengini belirlemek için eklenecek mineraller konusuna da yabancı değillerdi. Sarı, kırmızı, yeşil, mavi, pembe ve beyaz renkleri elde edebiliyorlardı ve camı, şeffaf ya da opak (buzlu cam) olarak yapabiliyorlardı.Nicholson (2000) Sh.: 215 === Tıp === Antik Mısırlıların üzerinde çalıştıkları tıbbi sorunlar, doğrudan doğruya çevreden kaynaklanan tıbbi sorunlardı. Nüfusun büyük kısmının Nil'e yakın yaşıyor olması, karaciğer ve bağırsak yıkımına yol açan sıtma ve Şistozomiyaz gibi riskler getirmişti. Timsah ve hipopotam gibi saldırgan olabilen yaban hayvanlarının varlığı da genel bir tehdit oluşturuyordu. İnsanların yaşam boyu ağır işlerde çalışması eklem ve omurga üzerinde ağır baskı ve sonuçta travmatik yaralanmalar yaratmaktaydı. Ayrıca savaşlar da nüfus üzerinde önemli bir baskı yarattı. Kullanılan undaki kum ve taş gibi küçük fakat sert parçacıklar dişleri aşındırdı ve apselere karşı savunmasız kıldı. Bununla birlikte çürük, ender görülmektedir.Filer (1995) Sh.: 94 Varlıklı kesim, şeker yönünden zengin besinler tüketmekteydi ve bu durum dişeti hastalıklarına neden oluyordu.Filer (1995) Sh.: 78–80 Mezar duvarlarındaki resimlerde vücut yapılarının düzgün gösterilmesine karşın, varlık sınıfların mezarlarında kilolu çocuk mumyalarının fazlalığı, aşırı beslenmenin yaygın olduğunu göstermektedir.Filer (1995) Sh.: 21 Yetişkin yaşam beklentisi erkekler için 35, kadınlar için 30'du. Ancak yetişkinliğe ulaşmak güçtü, nüfusun üçte biri çocuk yaşlarda ölüyordu.Rakamlar, doğumdaki yaşam beklentisi için değil, yetişkin yaşam beklentisi içindir. Filer (1995) Sh.: 25 Antik Mısır hekimleri iyileştirme becerileriyle antik Yakın Doğu'da ünlendiler. Bu hekimler içinde en ünlüsü İmhotep'tir.Filer (1995) Sh.: 39 Herodot, Mısır tıbbının önemli ölçüde uzmanlaşmış olduğunu belirtmektedir. Bazı hekimler sadece baş ya da mide üzerinde çalışırken, göz doktorları ve dişçiler vardı.Strouhal (1989) Sh.: 243 Tıp eğitimi veren kurumlar da oluşturulmuştu. Örneğin "Per Ankh" ya da "Yaşam Evi" bunlara örnektir. Özellikle Per-Bast ya da Bubastis olarak bilinen yerleşimde Yeni Krallık döneminde, Abidos ve Sais'de Geç Dönemde bu tür kurumlar oluşturulmuştu. Kazılarda bulunan tıbbi bir belge, Mısırlı hekimlerin geliştirdikleri anatomi, hastalıklar ve pratik tedavi hakkındaki deneysel bilgileri göstermektedir.Stroual (1989) Sh.: 244–46 Yaralar, enfeksiyonu önlemek için bal emdirilmiş bezle,Stroual (1989) Sh.: 250 çiğ etle, keten sargı bezleri, ağlar, petlerle sarıldı ve tedavi edildi. Ağrıları gidermek için afyon ve güzelavrat otu kullanıldı. Yanık tedavisiyle ilgili bulunan en eski kayıtlarda, yanık bölgeye erkek bebek sahibi annelerden alınan anne sütü uygulandığı yer almaktadır. Tanrıça İsis için dua edilir ve küflü ekmek, bal ve göztaşı yanıklarda meydana gelecek enfeksiyonlardan korunmak için kullanılırdı. Sarımsak ve soğan, sağlık için kullanıldı ve astımlı hastaları rahatlatacağı kabul edildi. Mısırlı cerrahlar yaraları diktiler, kırık kemik uçlarını hizaladılar ve hastalıklı kol ve bacakları kestiler fakat bazı hastalıklar onlar için de fazlasıyla ciddi idi. Yapabilecekleri tek şeyin, hastayı ölene kadar rahat ettirmek olduğunu kabul ettiler.Filer (1995) Sh.: 38 === Gemi yapımı === Eski Mısırlılar, MÖ 3.000 yıllarından itibaren bir gemi gövdesinin içine kalasların nasıl yerleştirileceğini biliyorlardı. Amerikan Arkeoloji Enstitüsü raporunda, Abidos'ta yapılan kazılarda en eskilerinin henüz kazılıp çıkarılmadığı 14 gemi kalıntısının bulunduğunu, çıkarılan geminin tahta plakaların bir araya getirilerek adeta "dikilmesi" suretiyle inşa edilmiş olduğu bildirilmektedir.Ward, Cheryl. "World's Oldest Planked Boats ", in Archaeology (Volume 54, Number 3, May/June 2001). Archaeological Institute of America. Kalasları birbirine bağlamak için örülmüş kayışlar, bağlantı yerlerini yalıtmak için kamış ya da kuru otlar kullanıldığı,. New York Üniversite'nden Mısır bilimci David O'connor tarafından bulundu.Schuster, Angela M.H. "This Old Boat ", Aralık 11, 2000. Archaeological Institute of America. Gemi, firavun Khasekhmwy'nin kişisel mezarı yakınlarında, bir bütün halinde gömülü bulunduğu için tümünün O'na ait olduğu düşünüldü fakat bu gemilerden biri, MÖ 3.000'li yıllara tarihlenmektedir ve gemilerle ilişkili çanak çömlekler daha eski tarihleri göstermektedir.. MÖ 3.000'li yıllarda yapılmış olduğu düşünülen tekne, yaklaşık 23 metre uzunluğundadır ve artık daha eski bir firavuna ait olduğu düşünülmektedir. Profesör O'Connor'a göre, 5 bin yıllık olan bu teknenin, firavun Hor-Aha'ya ait olması bile mümkündür. Ayrıca eski Mısırlılar ahşap çivilerle kalasları birbirine nasıl tutturacaklarını biliyorlardı. Bağlantı yerlerini kalafatlamak için de reçine kullandılar. Keops gemisi, 43,6 metre uzunluğunda bir gemiydi. MÖ 2.500 dolaylarında Dördüncü Hanedanlık döneminin Keops Piramidi'nin altında bulundu. Tüm parçalarıyla sağlam kalan bir örnektir ve muhtemelen güneş tanrısı sembolünü ifade etmektedir. Eski Mısırlılar ayrıca parçaları, geçme parçalar halinde yapmayı da biliyorlardı. Eski Mısırlıların gemi inşası konusundaki bu teknik gelişmişlik düzeyleri, yine de çok büyük tekneler yapmak için yeterli değildi. Yaptıkları tekneler, Nil'de kolayca seyir yapabiliyordu fakat hem iyi denizci olarak biliniyor değillerdi hem de, Akdeniz ve Kızıl Deniz'de denizcilik faaliyetlerinde bulunmuyorlardı. === Matematik === Matematik hesaplamalarla ilgili bulunmuş en eski kanıtlar, Hanedanlık Öncesi dönemin Naqada evresine aittir ve tam olarak gelişmiş bir sayı sistemini göstermektedir.Mısır matematiği, kullanılabilir malzemenin azlığı ve metinler üzerinde ayrıltılı çalışma eksikliği nedeniyle tam olarak aydınlatılmamıştır. Imhausen et al. (2007) Sh.: 13 Eğitimli bir Mısırlı için matematiğin önemini, Eski Krallık döneminden bir roman-mektup açıkça göstermektedir. Bu belgede, yazar muhatabına bir bilgi yarışmasında kendisiyle yarışması öneriliyor. Yarışmanın konusu, toprak, işgücü ve tahıl konularındaki günlük hesaplamalardır.Imhausen et al. (2007) Sh.: 11 Rhind Matematik Papirüsü ve Moskova Matematik Papirüsü; Antik Mısırlıların dört işlemi -toplama, çıkarma, çarpma ve bölme- ve kesirleri kullandığını, dikdörtgen, üçgen ve dairenin alanını, kutuların, sütunların ve piramitlerin ise hacimlerini hesaplayabildiklerini gösteriyor. Cebir ve geometrinin temel kavramlarını anlamışlardı ve basit eşzamanlı denklemleri çözebiliyorlardı.Clarke (1990) Sh.: 222 Matematiksel gösterim ondalıktı ve hiyerogliflere dayanıyordu. Bir milyona kadar 10'un her kuvveti için bir hiyeroglif sembolü kullanılmıştır. Bunların her biri, yazılmak istenen sayının gerektirdiği kadar kez yazılmış olabilir. Böylelikle 80 ya da 800 rakamını yazmak için on ya da yüz sembolü sekiz kez yazılırdı.Clarke (1990) Sh.: 217 Çünkü hesaplama yöntemleri, birden büyük paylı fazla sayıda kesirlerin üstesinden gelemiyordu. Eski Mısırlılar kesirleri, birkaç kesirin toplamı olarak yazmak zorundaydı. Örneğin iki bölü üç kesri, bir bölü beş ve bir bölü on beş kesirlerinin toplamı olarak ele alıyorlardı. Bu işlem, standart değer tablosu yardımıyla kolaylaştırıldı.Clarke (1990) pSh.: 218 Ancak bazı basit kesirler hiyeroglifle yazılırdı. İki bölü üç kesrinin hiyeroglifle yazılışı yanda gösterilmiştir.Gardiner (1957) p. 197 Eski Mısır matematikçileri, Pisagor teoremi'nin altında yatan ilkelere ilişkin bir kavrayışa sahiptiler. Örneğin dik açılı bir üçgende kenarlar arasında 3-4-5 oranının geçerli olduğunu biliyorlardı.Strouhal (1989) Sh.: 241 Dairenin alanını, dairenin çapının dokuzda bir eksiğini alarak ve kareden hareketle hesaplayabildiler: > Alan ≈ [(​8⁄9)D]2 = (​256⁄81)r2 ≈ 3,16r2, Sonuç, bilinen dairenin alan formülüne (πr2) çok yakın bir değerdi. Altın oran, piramitlerde de olduğu gibi birçok Mısır mimari eserinde görünmektedir. Ancak bu durum, ahenk ve uyumun sezgisel bir kavranışı ile düğümlü ipler kullanılarak yürütülen eski Mısır uygulamalarının birlikte ortaya çıkardığı fakat hesaplanmamış, öngörülmemiş bir sonuç da olabilir.Kemp (1989) Sh.: 138 == Din == Tanrısal ve ahirete ilişkin inançlar, başlangıcından beri antik Mısır Uygarlığı'nda desteklendi. Bu inançlar, firavunların otoritesinin tanrısal olduğunu, tanrısal düzene dayandığını anlatmaktaydı. Mısırlılar çok tanrılı bir dine sahiptiler. Mısır panteonu, doğaüstü güçleri olan ve yardım ya da koruma için yakarılan tanrılardan oluşturuluyordu. Ancak tanrılar her zaman yardımsever olarak görülüyor değildi. Mısırlılar, tanrıların doyurulması için onlara bir şeyler sunmak ve dua etmek gerektiğine inanıyorlardı. Bu panteonun yapısı, hiyerarşiye yeni tanrıların eklenmesiyle sürekli olarak değişti fakat rahipler, gerçekleşen değişmeleri ve zaman zaman ortaya çıkan tutarlı bir sistemle uyuşmayan mitler ve öyküleri düzenlemek için hiç çaba harcamadılar.James (2005) Sh.: 102 Dinsel alandaki bu çeşitli kavram ve anlayışlar bir tutarsızlık olarak görülmedi, daha çok, gerçeğin çeşitli yüzeylerindeki kesitler olarak kabul edildi."The Oxford Guide: Essential Guide to Egyptian Mythology" - Donald B. Redford, Sh.: 106, Berkley, 2003, ISBN 0-425-19096-X Tanrılara, firavunların lehine hareket eden din adamlarının yönetiminde ibadet edildi, tapınıldı. Tapınakların merkezinde, bir ayrı bölümde, o tapınca ait bir yontu vardı. Tapınaklar, bir topluluğun ya da genel olarak toplumun ibadet yerleri değildi. Tapınaklarda ibadet edilmez, sadece belirli bayram ve kutlama günlerinde tanrının yontusu genel ibadet için dışarı taşınırdı. Normalde, tanrıyla iletişim alanı dış dünyaya kapatıldı ve sadece tapınak yetkililerince ulaşılabilir durumda tutuldu. Sıradan yurttaşlar evlerindeki kendilerine ait tanrı yontularına ibadet edebiliyorlardı ve bir diğer ibadet nesnesi olarak muskaların, kaosun güçlerine karşı koruma sağladığına inanılıyordu.James (2005) Sh.: 117 Yeni Krallık'tan sonra firavunun manevi bir aracı olarak rolü zayıfladı ve dini gelenekler, doğrudan tanrılara ibadet yönüne kaydı. Sonuçta rahipler, insanlara doğrudan doğruya tanrıların iradesini bildirecek kahinler sistemini geliştirdiler.Shaw (2002) Sh.: 313 Eski Mısırlılar, her insanın ruhsal ve fiziksel parçalar ya da boyutlardan oluştuğuna inanıyorlardı. Bedenine ek olarak her kişinin, gölgesi (ya da hayaleti), bir kişiliği ya da ruhu, bir yaşam gücü ve bir adı vardı.Allen (2000) Sh.: 79, 94–5 Düşünce ve duyguların merkezi, beyin değil, kalp olarak görüldü. Ölümden sonra manevi yönler bedenden serbest kalır ve bir iradeye sahip olabilirdi fakat bu manevi yönler, fiziksel dayanağa, kalıntıya, (deyim yerindeyse bir pozisyona), sürekli bir barınak olarak gerek duyardı. Ölünün nihai yönelimi, kişilik ya da ruhun yaşam gücüyle yeniden birleşmesi ve kişinin bir "mübarek bir ölü" olmasıdır. Bunun olması için ölünün, bir mahkemede, "gerçeğin tüyü" kadar hafif bir kalbi olduğunu kanıtlamalıdır. Eğer layık görülürse, ölü yeryüzünde ruhsal düzeyde varlolmaya devam edebilir.Wasserman, et al. (1994) pSh.: 150–3 Firavunları için Osiris ayinleri yaparlardı. Osiris, Doğa Tanrıçası İsis’in kocasıydı. Onlar, doğanın doğumunu ve ölümünü temsil ediyorlardı. Tapınağı Abidos’ta bulunan Osiris firavunla özdeştirilmişti. Piramitlerin iç duvarlarındaki resimlerde de firavuna Osiris denilmiştir. Mısır’ın tanrı ve tanrıçalarının her biri bir hayvanın adını taşıyor ve adlarını taşıdıkları hayvan biçiminde gösteriliyordu. === Firavun Akhenaton'un Mısır'da tek tanrılı din kurma çabası === MÖ 1.350 civarında 4. Amenofis tahta çıktığı ve bir dizi radikal fakat düzensiz reformlara giriştiğinde, bir bakıma Yeni Krallık'ın istikrarı tehdit altına girdi. Adını Akhenaton olarak değiştirdi ve önceki gizemli güneş tanrısı Aton'u en üstün tanrı olarak lanse etti, diğer tanrı tapınçlarını bastırdı ve din adamlarının kurumsallaşmış gücüne saldırdı.Aldred (1988) Sh.: 259 Başkenti Akhenaton'a, günümüzdeki Amarna'ya taşıyan Akhenaton, dış ilişkilere kendini kapadı ve tümüyle yeni din ve sanat tarzıyla ilgilenir oldu. Ölümünden sonra Aton kültü hızla terk edildi ve sonraki firavunlar Tutankhamun, Ay ve Horemheb, Akhenaton'un yerleşik dinsel geleneklere aykırı tüm izlerini sildiler. Akhenaton'un hükümdarlık dönemi, Amarna Dönemi olarak bilinir.Cline (2001) Sh.: 273 4\. Amemofis'in diğer tanrı ve tanrıçaları dışlayarak, Mısır’da tek tanrılı bir din inancı yerleştirmek çabasında olduğu kabul edilir. Amenofis’e göre Heliopolis’in baş tanrısı olan Aton-Ra (Güneş Tanrısı) tek bir tanrıydı ve firavunun da babasıydı. Mısır, tek bir firavunun otoritesi altında birleşmeden önce her krallığın kendi tanrısı vardı. Mısır birleşince, ister istemez çok tanrılı bir din ortaya çıkmış oldu. Akhenaton, tek bir hükümdarlıkta, tek bir tanrıya (o da, firavunun tanrısı) dayalı bir inanç sistemi kurmaya çalıştı. === Ölü kültürü, mumyalama === Nil Nehri’nin düzenli taşkınlıkları ve geri çekilmesi Mısır’da ölü kültürünün doğmasında etkili olmuştur. Mısırlılar ekinin kuruduktan sonra tekrar yeşermesini gözleyerek bu sürecin insanlar için de geçerli olduğunu, yani insanın fiziki yaşamının ölümden sonra da devam edeceğine inandılar. Bu ölümle yaşam arasındaki sınır onların firavunları için görkemli mezarlar, yani piramitler yapmalarını sağlamıştır. Firavunların öbür dünyaya geçişine de önem verdikleri için onları mumyalamışlardır. Kuşkusuz bunları firavunların çabasıyla, baskısıyla yapmışlardır. Ayrıca kendileri için de, olanakları elverdiği ölçüde gömütler yapmışlar, mumyalanmalarını sağlamışlardır. Mumyalamanın ilk izlerine Hierakonpolis mezarlığında rastlanmıştır. Eski Mısırlılar, ölümden sonra ölümsüzlüğün sağlanması için gerekli olduğuna inandıkları ayrıntılı ölü defnetme geleneklerini sürdürdüler. Bu gelenekler, mumyalama ile bedeni koruma, defin törenlerini yapmak ve toprağa verme şeklindeydi. Böylece öteki dünyada ölünün, bedenini ve eşyalarını kullanacağına inanılıyordu. Eski Krallık öncesinde, çölde maden ocaklarına gömülen bedenlerin kurumayla doğal olarak korunmuş kaldığı görüldü. Antik Mısır tarihinin başından sonuna kadar kurak çöl koşulları, yoksul halkın gömülmesinde bir nimet olarak görülmeye devam etti. Çünkü, zengin sınırların yaptığı gibi ayrıntılı ve dolayısıyla pahalı defin işlemlerine olanakları yoktu. Varlıklı Mısırlılar ölülerini taş mezarlarda gömmeye başladılar. Sonuçta insan eliyle mumyalamayı kullandılar. Bu işlemlerde iç organların çıkartılması gerekiyor, beden ketenle sarılıyor ve dikdörtgen biçimli taş lahitle ya da tahta tabutla gömülüyordu. Dördüncü Hanedanlık'tan itibaren bazı iç organlar, özel toprak kavanozlarda korundu. Yeni Krallık'la itibaren antik Mısırlılar mumyalama işlemlerini yetkinleştirdiler, bir sanat haline getirdiler. En gelişkin teknikte, işlemler 70 günü buluyordu. İç organların yine çıkarılması gerekiyordu. Beyin, burun kanalından özel aletlerle çıkarılıyor ve vücut, natron adı verilen bir tuz karışımı içinde kurutuluyordu. Beden daha sonra ketenle sarılıyor, koruyucu muska kuşaklarıyla donatılıyor, insan şeklinde ve boyanmış, süslenmiş bir tabuta yerleştiriliyordu. Geç Dönem mumyaları da keten ya da papirüs katmanlarından yapılan ve koruyucu bir macunla kaplanan özel malzemelerle defnedildi. Kullanılan koruma uygulamaları Ptolemaik ve Roma dönemlerinde geriledi, süslenen mumyanın dış görünüşü daha fazla önem kazandı fakat tüm ölülerin mezarlarına, sosyal durumları ne olursa olsun bir şeyler kondu. Yeni Krallık'la birlikte mezarlara Ölüler Kitabı da bırakıldı. Ayrıca, öbür dünyada kendilerine hizmet edeceğine inandıkları küçük biblolar olan Uşabtiler de konuldu. Daha sonra mezar yakınları tarafından zaman zaman mezara yiyecek götürülüyor ve ölü adına dualar okunuyordu.James (2005) Sh.: 124 == Toplumsal yapı == Yeni Krallık Dönemi’nde Mısır’da bürokrasi ayrıcalıklı bir sınıf oluşturmuştu. En önemli makamlardan birisi kâtiplikti. Katipler bir okul sistemi kurmuşlar ve soyluların eğitimiyle ilgilenmişlerdir. Eğitim ise dil ve hitabet üzerineydi. Diğer güçlü kesim ise rahiplerdir. Ancak kâtipler zorunlu askerlikten muaf iken, rahipler değildi. Yine de rahiplerin ayrıcalıklı bir konumu vardı. Sulu tarım yapan halkın kendilerine ait arazileri vardı. Özel mülk gelişmişti ancak bu kişilerin zengin ya da güçlü olması zordu çünkü tarımın kaynağı sulama sistemi Firavunların kontrolündeydi. Ticaret ise rahiplerin elindeydi. Bu nedenle tüccar ve zanaatçıların etkinliği yerel, küçük pazarlarla sınırlı kaldı. Ordunun en büyük askeri kaynağı ise köylülerdi. Mısır’da köle sistemi vardı;ancak angarya işlerini özgür köylüler yapmak zorundaydı. Köleler daha çok üst sınıfı oluşturan ailelerin evinde yer alıyordu. Erkek egemen bir toplum olan Mısır’da kadının konumu, erkeğe mutlak bağlılık değildi. Mısır yasaları boşanmak hakkını kadına da tanımıştı. Özellikle ölü gömme kültünde kadınların erkeklerle eşit muamele görmesi, kadının toplumdaki yerinin önemini gösterir. == Kültür == === Günlük yaşam === Antik Mısır'ın en eski dönemlerinde çiftçiler toprağa bağlıydı. Kerpiçten, gündüzün sıcağında görece serin kalacak barınaklarında, en yakın aile üyeleriyle sınırlandırılmış olarak yaşamaktaydılar. Her barınakta, ekmek pişirmek için küçük bir ocak ve tahılı öğütmek için bir değirmen taşı bulunan açık çatılı bir mutfak bulunurdu.Manuelian (1998) Sh.: 401 Duvarlar beyaz boyalıydı ve boyalı keten duvar kumaşları ile kaplı da olabiliyordu. Taban, hasırla kaplı olurdu ve ev eşyası olarak tahta tabureler, sedirler ve sehpalar bulunurdu.Manuelian (1998) Sh.: 403 Eski Mısırlılarda temizlik ve görünüm, büyük önem taşırdı. Çoğunlukla Nil'de, hayvansal yağ ve kireçtaşı tozundan yapılan yumuşak sabun kullanılarak yıkanılırdı. Erkekler temiz kalmak için tüm bedenlerini tıraş eder, kötü kokuları gidermek ve cildi yumuşatmak için kokulu merhem ve parfüm kullanırlardı.Manuelian (1998) Sh.: 405 Giysiler beyazlatılmış basit keten kumaştı. Üst sınırlardan hem kadınlar hem de erkekler peruk takar, mücevher ve kozmetik malzemeler kullanırlardı. Çocuklar, ergenlik çağına kadar, çoğu kez 12 yaş, çıplak dolaşırlar ve erkek çocuklar sünnet edilir ve başları kazınırdı. Babalar ailenin geçimini sağlarken anneler çocukların bakımından sorumluydular.Manuelian (1998) Sh.: 406–7 Günlük beslenmenin en önemli kısmı ekmek ve biraydı. Ek olarak soğan, sarımsak gibi sebzeler ve hurma, incir gibi meyveler de yenilirdi. Balık, et ve kümes hayvanlarının eti, tuzlanmış ya da kurutulmuş olarak tutulur, güveçte pişirilir ya da ızgarada kızartılırdı.Manuelian (1998) Sh.: 399–400 İmkanları olanlar için, müzik ve dans aranan eğlencelerdi. İlk müzik aletleri flüt ve arptı. Daha sonraları trompet, obua ve boru benzeri müzik aletleri yaygınlaştı. Yeni Krallık döneminde Mısırlılar zil, tef, davul ve Asya'dan getirilen lavta ve lir gibi çalgıları da kullandılar. Sistrum adı verilen bir çalgı ve çıngırak da, özellikle dini ayinlerde önem taşıyordu. Eski Mısırlılar, oyun ve müzik gibi çeşitli boş zaman etkinliklerinden büyük hoşnutluk duymaktaydılar. Senet, şans faktörü ağırlıklı bir oyun olarak eskiden beri yaygın olan bir masa oyunuydu. Benzer bir oyun olan mehen'in dairesel bir oyun tahtası vardı. Hokkabazlık ve top oyunları çocuklar arasında yaygındı. Güreş de Beni Hasan'daki bir mezarda resmedilmiştir.Manuelian (1998) Sh.: 126 Eski Mısır toplumunun varlıklı sınıfları, ayrıca tekne gezileri ve avcılıktan hoşlanırlardı. Set Maat'ın işçi evlerinde yapılan kazılar, antik dünyadaki yaklaşık dört yüz yıla yayılan dönemde toplum yaşamının en kapsamlı bulgularının ortaya çıkarılmasıyla sonuçlandı. Bir toplumdaki toplumsal örgütlenme, sosyal etkileşmeler, çalışma yaşamı ve yaşam koşulları hakkında böylesine ayrıntılı malzeme sunan başka bir kazı çalışması bulunmamaktadır..“The Cambridge Ancient History: II Part I , The Middle East and the Aegean Region, c.1800-13380 B.C”, Edited I.E.S Edwards–C.JGadd–N.G.L Hammond-E.Sollberger, Cambridge at the University Press, Sh.: 380, 1973, ISBN 0-521-08230-7 === Mimari === Piramitler dünyanın tek ayakta kalan yedi harikasından biridir. Piramitlerin en büyüğü Firavun Keops’un kendisi ve karısı için yaptırdığı Gize’de yer alan Keops Piramidi’dir. Bu piramidin inşası için iki milyon üç yüz bin taş blok kullanılmıştır. Herodotos’a göre bu piramidin tamamlanması 20 yıl sürmüştür. Piramitin inşasında çalışanlar köleler değil, ziraatla uğraşan Mısırlı yerli halktır. Bu nedenle, ziraat işlerinin yoğun olmadığı zamanlarda inşaat yapılabiliyordu. Eski Krallık Döneminden sonra ise piramit yapımı durmuştur. Güçlü bir konumları olan valiler (vezirler), firavun iktidarına karşı her zaman alternatif iktidar adayı durumundaydılar. Bu valiler, elde edilen zenginliklerin halkın refahı için kullanmak yerine piramit yapımı için kullanılmasına karşı çıktılar. İsyan eden valiler dolayısıyla 4. Hanedan yıkılmış ve Eski Krallık Dönemi sona ermiştir. Halkın hoşnutsuzluğuyla ilgili efsaneler Yunan tarihçilerin eserlerine de yansımış, MÖ 1. yüzyılda yaşamış olan Diodorus, firavun mumyalarının soylu Mısırlı aileler tarafından piramitlerden aşağıya atıldığını anlatmıştır. Piramitler, Antik Mısır mimarisi dünyanın en ünlü yapılarının bir kısmıdır: Gize Piramitleri ve Karnak tapınakları gibi. Devlet tarafından finanse edilen dini ya da anıtsal amaçlı inşaat projeleri organize edildi fakat tüm bunlar esas olarak, firavunun gücünü pekiştirmekteydi. Eski Mısırlılar basit ama etkili aletler ve ölçüm araçlarıyla çalışan usta inşaatçılardı ve mimarları, büyük taş yapıları kesin doğru bir biçimde inşa edebiliyorlardı.Clarke (1990) Sh.: 94–7 Gerek seçkin, gerek sıradan Mısırlıların oturdukları konutlar, kerpiç ve ahşap gibi dayanıksız malzemelerden inşa edildiği için günümüze ulaşamamıştır. Köylüler basit evlerde yaşarken varlıklı sınıfların evleri daha özenle inşa edilmiş ve daha fazla ayrıntıyla donatılmış yapılardı. Günümüze ulaşan Malkata ve Amarna'daki gibi birkaç kraliyet sarayı, zengin bezemeli duvarları ve havuzlar, insan, kuş tanrı ve tanrıça motifleri, geometrik desenleriyle dikkati çeker.Badawy (1968) Sh.: 50 Tapınak ve mezar gibi önemli yapılar, sonsuza dek ayakta kalması istenerek kerpiç yerine taş kullanılarak inşa edildi. Bu dünyanın ilk büyük ölçekli yapısı olan Zoser'de, papirus ve lotus desenli sütun ve kirişleri içeren mimari unsurlar kullanıldı. Günümüze kadar ayakta kalan en eski mısır tapılanları, örneğin Giza, tavan örtüleri sütunlarla desteklenen ayrı salonlardan oluşur Yeni Krallık döneminde mimarlar anıtsal kapılar, açık avlular ve etrafı çevrili, tapınakların kutsal mekanlarına sütunlarda desteklenmiş tavanlar eklediler. Bu mimari stiller, Yunan ve Roma dönemlerine kadar değişmeden kullanıldı.. Eski Krallık döneminde en yaygın ve en eski mezar mimarisi olan mastaba, kerpiç ya da taş bir yer altı mezar odasının üzerinde inşa edilen bir düz çatılı dikdörtgen yapı şeklinde inşa edilmekteydi. Zoser'in basamaklı piramidi, birbirinin üstüne inşa edilen bir dizi mastabadan oluşmaktadır. Piramitler, Eski Krallık ve Orta Krallık dönemleri boyunca inşa edildiler fakat daha sonra firavunlar, daha az göze batan kaya mezarları tercih ettiler.Dodson (1991) Sh.: 23 == Ordu == Mısır ordusunun işlevi, ülkeyi dış istilalara karşı savunmak ve Mısır'ın Yakın Doğu üzerindeki hakimiyetini sürdürmekti. Ordu, Eski Krallık dönemi boyunca Sina'daki maden seferlerini askeri yönden destekledi ve Birinci ve İkinci Ara Dönemler'de iç ayaklanmaları bastırdı. Ayrıca, önemli ticaret yolları üzerinde ulaşımın güvenliğini sağlamak için kurulmuş olan ana müstahkem mevkileri (kalelerin) korumayı da üstlenmişti. Nubya yolundaki Buhen bunlara örnek gösterilebilir. Diğer bir örnek Levant'a yapılan seferlerde operasyon üssü olarak kullanılan Sile'deki kaledir. Yeni Krallık döneminde bazı firavunlar Mısır ordusunu, Kuşan İmparatorluğu'nun ve Doğu Akdeniz'in bir kısım topraklarını istila etmek için kullandılar.Shaw (2002) Sh.: 245 Orduda standart teçhizat; ok, yay, mızrak ve yuvarlak bir ahşap çerçeve üzerine hayvan derisi gerilerek yapılan kalkandı. Yeni Krallık döneminde, daha önce Hiksos ordularında gördükleri savaş arabaları da kullanıldı. Bronzun yaygın kullanımına başlanmasından sonra silah ve zırhlarda kullanılması yaygınlaştı. Artık kalkanlar bronz bir toka ile som ahşaptan, mızrakların temrenleri tunçtan yapılmaya başlanmıştı. Ayrıca genelde kullanılan ters orak şeklindeki kılıçlar terk edilerek, Asyalı askerlerinkilere benzer kılıçlar kullanılmaya başlandı.Manuelian (1998) Sh.: 366–67 Firavunlar sanatta ve edebiyatta, genellikle ordunun başında ilerlerken betimlendi ve en azından Sekenenra Taa ve oğulları gibi birkaç firavunun bu tarzı benimsediği görülmektedir.Clayton (1994) Sh.: 96 Askerler yerli nüfustan alınıyordu fakat Yeni Krallık döneminde ve özellikle de sonrasında Nübye'den ve Libya'dan paralı askerler alınmıştır.Shaw (2002) Sh.: 400 == Antik Mısır'ın mirası == Eski Mısır kültürü ve anıtları, dünya üzerinde kalıcı bir miras bıraktı. Örneğin tanrıça İsis kültü, dikilitaşlar ve diğer taşınabilir eserler, götürüldüğü Roma İmparatorluğu'nda popüler oldu.Siliotti (1998) Sh.: 8 Romalılar da Mısır'dan Mısır tarzı yapılar kurmak için inşaat malzemesi ithal ettiler. Erken dönem tarihçilerinden Herodot, Strabon ve Diodorus, gizemli bir ülke olarak gördükleri Mısır üzerinde çalıştılar ve yazdılar.Siliotti (1998) Sh.: 10 Orta Çağ ve Rönesans boyunca Mısır'ın pagan kültürü geriledi. Sonra Hristiyanlık ve ardından İslam yaygınlaştı fakat ortaçağ bilim insanlarının yazılarında eski Mısır'a ilgi devam etti. Örneğin Dhul-Nun al-Misri ve al-Maqrizi gibi.El-Daly (2005) Sh.: 112 Avrupalı seyyah ve turistler, 17. ve 18. yüzyıllarda Mısır'dan antika eşyalar getirdiler ve gözlemlerini, izlenimlerini yazdılar. Böylelikle Avrupa'da Mısır'a yönelik bir ilgi yayılmaya başladı. Bu yeni ilgi Mısır'a koleksiyoncuları çekti. Sonuçta Mısır'dan çok değerli antik eserler çalındı, satın alındı ya da verildi.Siliotti (1998) Sh.: 13 Her ne kadar Mısır'da Avrupalı sömürgecilerin istilası, ülkenin tarihi mirasının büyük bir bölümünü tahrip ettiyse de bazı yabancıların Mısır'a olumlu yönde etkileri de olmuştur. Örneğin Napolyon Bonapart Mısır bilimdeki ilk çalışmaları düzenledi. Yaklaşık 150 bilim insanı ve sanatçıyı, Mısır tarihi üzerinde çalışmaları ve belgelemeleri için Mısır'a getirdi ve bu çalışmalar daha sonra Description de l'Ėgypte adıyla yayımlandı.Siliotti (1998) Sh.: 100 19\. yüzyılda Mısır Hükûmeti ve arkeologlar, kazılarda bütünlüğün ve kültüre saygının önemini aynı şekilde fark ettiler. Eski Eserler Yüksek Konseyi şimdi hazine yerine bilgi bulmayı amaçlayan tüm kazıları onaylamakta ve izlemektedir. Konsey ayrıca, Mısır tarihi mirası korumak için tasarlanmış müze ve anıt yeniden inşa programları denetlemektedir. == Buluşlar ve icatlar zaman çizelgesi == === Hanedan Öncesi === * MÖ 4500: Senet, dünyanın en eski masa oyunu. * MÖ 4500: Fayans ve Seramik, dünyanın ilk toprak çanağı. * MÖ 4500: Kumaş, dünyada bilinen ilk kumaş üretimi. * MÖ 4500: Mısır (bitki), dünyanın ilk mısır unu ve yağı üretildi. * MÖ 4300: Papirus, Papirus bitkisiyle dünyanın ilk bilinen kağıdı. === Hanedanlar Dönemi === * MÖ 3300: Tunç işler (bknz: Tunç Çağı) * MÖ 3200: Mısır hiyeroglifleri, tamamen geliştirilmiştir (bknz: Mısır'ın ilk hanedanı) * MÖ 3200: Ondalık sistem, dünyadaki ilk kullanımı * MÖ 3100: Şarap mahzenleri, dünyadaki ilk bilinen * MÖ 3100: Madencilik, Sina Yarımadası * MÖ 3050: Gemi yapımı Abidos'ta * MÖ 3000: Filistin ve Levant'a Nil'den ihracat: şarap (bknz: Narmer) * MÖ 3000: Tıbbi müesseseler * MÖ 2900: muhtemelen çelik: karbon içeren demir * MÖ 2700: Cerrahi, dünya da bilinen ilk * MÖ 2700: Üniliteral işaretler, dünyanın bilinen ilk abecesinin temelini oluşturur * MÖ 2600: Sfenks, bugün dünyanın en büyük tek taştan oluşan heykeli * MÖ 2600: Mavna taşımacılığı, taş bloklar * MÖ 2600: Zoser'in Basamaklı Piramidi, dünyanın bilinen ilk büyük çaplı taş binası * MÖ 2600: Menkaure Piramidi ve Kırmızı Piramit, dünyanın bilinen ilk granitten yontulmuş işleri * MÖ 2600: Kırmızı Piramit, dünyanın bilinen ilk 'gerçek' yumuşak-kenarlı piramidi * MÖ 2580: Büyük Gize Piramidi; MS 1300 yılına kadar dünyanın en yüksek yapısı * MÖ 2500: Arıcılık * MÖ 2400: Astronomik Takvim, matematiksel düzeni nedeniyle Orta Çağ'da dahi kullanılmıştır * MÖ 2200: Bira * MÖ 1860: muhtemel Nil-Kızıl Deniz Kanalı (12. Hanedan) * MÖ 1800: Alfabe, dünyanın bilinen en eski * MÖ 1800: Moskova Matematik Papirüsü, frustum hacmi için genel(leştirilmiş) formül * MÖ 1650: Rhind Matematik Papirüsü: geometri, kotanjant analoğu, cebir denklemleri, aritmetik seriler, geometrik seriler * MÖ 1600: Edwin Smith Papirüsü, yaklaşık MÖ 3000'e kadar uzanan tıbbi gelenekler * MÖ 1550: Ebers Tıp Papirüsü, geleneksel ampirizm; dünyanın bilinen ilk belgelenmiş tümörleri (bknz: Tıp tarihi) * MÖ 1258: Barış antlaşması, dünya da bilinen ilk (bknz: II. Ramses) * MÖ 1160: Turin Papirüsü, dünyanın bilinen ilk jeolojik ve topoğrafik haritası * MÖ 5. yüzyıl-MÖ 4. yüzyıl (belki de daha erken): petteia ve seega, savaş oyunları; satranç oyununun muhtemel ataları (bknz: Satrancın kökeni) == Kaynakça == === Özel === === Genel === * * * *Ivan Lissner (2006), Uygarlık Tarihi * Overview of Egyptian Mathematics , URL'ye erişim tarihi 5 Aralık, 2005 * Wine in Ancient Egypt , URL'ye erişim tarihi 5 Aralık, 2005 * Francesco Raffaele Egyptology News , URL'ye erişim tarihi 5 Aralık, 2005 * İngilizce Vikipedi, Tıp tarihi maddesi , URL'ye erişim tarihi 30 Nisan, 2006 * Egypt: Science and chemistry in ancient Egypt , URL'ye erişim tarihi 5 Aralık, 2005 * Egypt: Tour Egypt Monthly: Ancient Egyptian Alcohol and Beer , URL'ye erişim tarihi 5 Aralık, 2005 * Akhenaten, King of Egypt - Cyril Aldred * Middle Egyptian: An Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs - James P. Allen * A History of Egyptian Architecture. Vol III - Alexander Badawy * Ancient Egypt: Discovering its Splendors - Jules B. Billard * Egypt from the Death of Ramesses III to the End of the Twenty-First Dynasty' in The Middle East and the Aegean Region c.1380–1000 BC - Cerny, J * Chronicle of the Pharaohs - Clayton, Peter A. * Amenhotep III: Perspectives on His Reign - Cline, Eric H.; O'Connor, David Kevin * Egyptian Rock Cut Tombs - Dodson, Aidan * The Complete Royal Families of Ancient Egypt - Dodson, Aidan; Hilton, Dyan * Egyptology: The Missing Millennium - El-Daly, Okasha * Disease - Filer, Joyce * Egyptian Grammar: Being an Introduction to the Study of Hieroglyphs - Gardiner, Sir Alan * Most Ancient Egypt: Chapter III. The Neolithic and Chalcolithic Communities of Northern Egypt - Hayes, W. C. * The Mathematics of Egypt, Mesopotamia, China, India, and Islam: A Sourcebook - Imhausen, Annette; Eleanor Robson, Joseph W. Dauben, Kim Plofker, J. Lennart Berggren, Victor J. Katz * The British Museum Concise Introduction to Ancient Egypt - James, T.G.H. * Ancient Egypt: Anatomy of a Civilization - Kemp, Barry * Ancient Egyptian Literature, vol 1. - Lichtheim, Miriam * Ancient Egyptian Literature, A Book of Readings. Vol III: The Late Period - Lichtheim, Miriam * Ancient Egyptian: A linguistic introduction - Loprieno, Antonio * Ancient Egyptian and other Afroasiatic Languages - Loprieno, Antonio * Ancient Egyptian and Coptic - Loprieno, Antonio * Ancient Egyptian Materials and Industries, 4th Ed - Lucas, Alfred * The Geographical, Spatial, and Temporal Distribution of Predynastic and First Dynasty Basalt Vessels - Leanne M. Mallory-Greenough * Egypt: The World of the Pharaohs - Peter Der Manuelian * Village life in ancient Egypt: laundry lists and love songs - A. G. McDowell * Object Worlds in Ancient Egypt: Material Biographies Past and Present (Materializing Culture) - Lynn Meskell * The Prehistory of Egypt: From the First Egyptians to the First Pharaohs - Midant-Reynes * Ancient Egyptian Materials and Technology - Paul T. Nicholson * Ancient Egypt: An Illustrated Reference to the Myths, Religions, Pyramids and Temples of the Land of the Pharaohs - Lorna Oakes * The Art of Ancient Egypt - Gay Robins * The Political Situation in Egypt During the Second Intermediate Period - Kim Ryholt * Egyptian Metalworking and Tools - Bernd Scheel * The Oxford History of Ancient Egypt - Ian Shaw * The Discovery of Ancient Egypt - Alberto Siliotti * Life in Ancient Egypt - Eugen Strouhal * Ramesses: Egypt's greatest pharaoh - Joyce Tyldesley * Zum koptischen Sprachgut im Ägyptisch-Arabisch - G. Vittman * The Cambridge ancient history - Frank William Walbank * The Egyptian Book of the dead, the Book of going forth by day: being the Papyrus of Ani - James Wasserman * The Complete Temples of Ancient Egypt - R. H. Wilkinson == Ayrıca bakınız == * Mısır Firavunları * Mısır Tanrıları * Piramitler * Eski Mısır Tarihi Türkçe Kategori:Afrika Uygarlıkları Kategori:Afrika'daki eski imparatorluklar Kategori:VikiProje Tarih kaynak bekleyen maddeler
Türkiye veya resmî adıyla Türkiye Cumhuriyeti, topraklarının büyük bölümü Anadolu'da, küçük bir bölümü ise Balkan Yarımadası'nın güneydoğu uzantısı olan Trakya'da yer alan kıtalararası bir ülkedir. Kuzeybatıda Bulgaristan, batıda Yunanistan, kuzeydoğuda Gürcistan, doğuda Ermenistan, İran ve Azerbaycan, güneydoğuda ise Irak ve Suriye ile komşudur. Güneyini Kıbrıs Adası ve Akdeniz, batısını Ege Denizi ve kuzeyini Karadeniz çevreler. Marmara Denizi ise İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı ile birlikte Anadolu'yu Trakya'dan, yani Asya'yı Avrupa'dan ayırır. Türkiye toprakları üzerindeki ilk yerleşmeler Yontma Taş Devri'nde başlar. Doğu Trakya'da Traklar olmak üzere, Hititler, Frigler, Lidyalılar ve Dor istilası sonucu Yunanistan'dan kaçan Akalar tarafından kurulan İyon medeniyeti gibi çeşitli eski Anadolu medeniyetlerinin ardından, Makedonya kralı Büyük İskender'in egemenliğiyle ve fetihleriyle birlikte Helenistik Dönem başladı. Daha sonra, sırasıyla Roma İmparatorluğu ve Anadolu'nun Hristiyanlaştığı Bizans dönemleri yaşandı. Selçuklu Türklerinin 1071 yılında Bizans'a karşı kazandığı Malazgirt Meydan Muharebesi ile Anadolu'daki Bizans üstünlüğü büyük ölçüde kırılarak Anadolu, kısa süre içerisinde Selçuklulara bağlı Türk beyleri tarafından ele geçirildi ve Anadolu toprakları üzerinde İslamlaşma ve Türkleşme faaliyetleri başladı. Kısa sürede Anadolu'daki diğer Türk beyliklerinin üzerinde hakimiyet kuran Konya merkezli Anadolu Selçuklu Sultanlığı, 1243 yılındaki Moğollara karşı kaybedilen Kösedağ Muharebesi'ne kadar Anadolu'yu yönetti. Anadolu'daki Moğol istilalarından sonra zayıf duruma düşen Anadolu Selçuklu Devleti, Anadolu'da yerini yeni Türk beyliklerine bıraktı. 13\. yüzyılın sonlarından itibaren Batı Anadolu'daki Türk beyliklerinden biri olarak ön plana çıkan ve bağımsızlık kazanan Osmanlılar, 14. yüzyılda Balkan topraklarında gerçekleştirdiği fetihlerle büyük bir güç haline geldi ve Anadolu'daki diğer Türk beylikleri üzerinde de hakimiyet kurdu. Osmanlılar, 1453 yılında II. Mehmed'in İstanbul'u fethederek Bizans İmparatorluğu'na son vermesiyle imparatorluk haline geldi. İmparatorluk, zirvesini 16. yüzyılda, özelikle I. Süleyman döneminde yaşadı. 1683 yılındaki II. Viyana Kuşatması sonrasında gelen bozgun ve 15 sene süren Kutsal İttifak Savaşları sonucunda Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa'ya karşı üstünlüğü sona erdi. 19\. yüzyıla gelindiğinde imparatorluk, Tanzimat adı verilen ciddi bir modernleşme sürecine girdi. 1876 yılında anayasanın ilan edilip meclisin açılmasıyla başlayan I. Meşrutiyet devri, 1878 yılına kadar sürse de, 1908 yılında II. Meşrutiyet ilan edilerek anayasa tekrar yürürlüğe girdi. Ancak yapılan reformlar, imparatorluğun dağılmasını engelleyemedi. 1914 yılında başlayan I. Dünya Savaşı'na İttifak Devletleri'nin yanında giren imparatorluk, savaş sonucunda yenik düşerek 30 Ekim 1918 tarihinde tüm orduların teslim olması şartını kabul etti ve akabinde İtilaf Devletlerince işgal edildi. 16 Mart 1920'de İtilaf Devletleri'nin İstanbul'u işgal edip bazı milletvekillerini tutuklayarak sürgüne göndermesi sonucunda Meclis-i Mebûsan'ın kapanmasıyla Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde 23 Nisan 1920 tarihinde Ankara'da Türkiye Büyük Millet Meclisi kuruldu. Onun önderliğinde işgalci kuvvetlere karşı yapılan Kurtuluş Savaşı (1919-1922) başarıya ulaşarak, 1 Kasım 1922 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından saltanatın kaldırılmasıyla Osmanlı monarşisi ve Osmanlı İmparatorluğu tarihe karıştı. 29 Ekim 1923'te cumhuriyetin ilan edilmesi ve 3 Mart 1924'te de hilafetin kaldırılıp Osmanlı Hanedanı'nın yurt dışına sürgün edilmesinden sonra, çağdaş Türkiye'nin oluşumunda önemli yer tutacak olan bir dizi devrim gerçekleştirildi. Türkiye, cumhurbaşkanlığı sistemiyle yönetilen demokratik, laik ve üniter bir anayasal cumhuriyettir. Resmî dili, nüfusunun %85'inin ana dili olan Türkçedir. Ülkenin %70-80'ini Türkler, geriye kalanını Lozan Antlaşması'na göre yasal olarak tanınan milletler (Ermeniler, Rumlar ile Yahudiler), yasal olarak tanınmayan Kürtler ve diğer halklar (Arnavutlar, Boşnaklar, Çerkesler, Gürcüler, Lazlar ile Zazalar vs.) oluşturmaktadır. Nüfusunun büyük bölümü Sünni Müslümandır. Avrupa Konseyi, NATO, OECD, AGİT ve G-20 topluluklarına üye olan Türkiye 1963'te Avrupa Ekonomik Topluluğu ortak üyesi olmuş, 1995'te de AB Gümrük Birliği'ne katılmış ve Avrupa Birliği'ne tam üyelik müzakerelerine 2005'te başlamıştır. Ülke ayrıca Türk Devletleri Teşkilatı, Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı, İslam İşbirliği Teşkilatı ve Ekonomik İşbirliği Teşkilatı gibi örgütlere de üyedir. Günümüzde Türkiye, askerî kapasitesi ve diplomatik girişimleri sayesinde bölgesel güç kabul edilirken; Avrupa ve Asya kıtalarının kavşak noktasında yer alması nedeniyle önemli bir jeostratejik güce sahiptir. == Etimoloji == Türkiye'nin adı, "Türk" etnik kimliği adından gelir.Scharlipp, Wolfgang (2000). An Introduction to the Old Turkish Runic Inscriptions. Verlag auf dem Ruffel., Engelschoff. ISBN 3-933847-00-1, 9783933847003. Sözcüğün günümüzdeki hâlinin orijinali, bugünkü Türkiye toprakları için ilk kez 12. yüzyılda İtalyanlar tarafından Orta Çağ Latincesi kullanılarak Turchia veya Turcmenia şekillerinde oluşturuldu. Bunların yanı sıra, Orta Çağ'ın Alman seyyahları bölgeyi Turkei veya Tirkenland şeklinde, Fransızlar ise Turquie şeklinde andı. Sözcüğün Yunanca soydaşı olan Tourkia (), Bizans İmparatoru ve bilgini VII. Konstantinos tarafından De Administrando Imperio kitabında kullanıldı. According to Constantine Porphyrogenitus, writing in his De Administrando Imperio (ca. 950 AD) "Patzinakia, the Pecheneg realm, stretches west as far as the Siret River (or even the Eastern Carpathian Mountains), and is four days distant from Tourkia (i.e. Hungary)." Osmanlı İmparatorluğu ise, kendi çağdaşı olan diğer ülkeler tarafından ara ara Türkiye veya Türk İmparatorluğu şeklinde tanınırdı. == Tarih == === Tarih öncesi === Günümüzdeki Türkiye topraklarının çoğunu oluşturan Anadolu yarımadasındaki en eski arkeolojik bulgu, Gediz Nehri'nde bulunan ve yaklaşık 1,24 ila 1,17 milyon yıla tarihlenen taş bir alettir. Ülkenin güney ile güneydoğu kısımları başta olmak üzere Anadolu'daki bilinen ilk yerleşimler, Eski Taş Çağı'na tarihlenir. Geçmişinin MÖ 9.600 civarına kadar uzandığı tahmin edilen Göbeklitepe adlı arkeolojik sit alanı, dünyada bilinen en eski insan yapımı yapıdır. MÖ 7500'e veya MÖ 5700'e dayandığı düşünülen Orta Anadolu'daki Çatalhöyük, dünya üzerinde Cilalı Taş Devri ile Bakır Çağı'na ait en büyük ve en iyi korunmuş yerleşim yeridir. MÖ 8200 ila 6000 arasında kurulduğu tahmin edilen Çayönü yerleşkesi de, bu yapılara yine örnek verilebilir. Çanakkale'de bulunan Troya'da ise Cilalı Taş Devri'nde başlayan yerleşmeler, Demir Çağı'na kadar devam etmiştir. Çeşitli Eski Anadolu milletleri, bölgede Cilalı Taş Devri'nin başlangıcına kadar varlığını sürdürdü. Bu halkların çoğu Hint-Avrupa dil ailesinin bir kolu olarak kabul edilen Anadolu dillerini konuştular. Bazı bilim insanları, Hint-Avrupa dillerinin, yine eski Anadolu dillerinden olan Hitit dili ve Luvi dilinden yayıldığını öne sürer. Ayrıca Türkiye'nin Avrupa kıtasında kalan küçük bir bölümünü oluşturan Doğu Trakya ise, 40 bin yıl öncesine dayanan bir yerleşim tarihine sahiptir ve bölgenin sakinleri de tarıma başlayarak milattan 6000 yıl önce Cilalı Taş Devri'ne geçmiştir. Anadolu'nun bilinen ilk sakinleri, Hatti ve Hurri toplumlarıdır. Hint-Avrupa milletlerinden olmayan bu iki toplum, yaklaşık olarak MÖ 2300'lerde Orta ve Doğu Anadolu'da yaşadılar. Hatti ve Hurriler, Hint-Avrupa milletlerinden Hititlerin MÖ 2000-1700 yıllarında Anadolu'ya gelmesiyle yerini Hititlere bıraktı. Hititler, bölgedeki ilk büyük krallığı MÖ 13. yüzyılda kurdular. Asurlular da, MÖ 1950'den MÖ 612'ye kadar günümüz Türkiye'sinin güneydoğu topraklarını fethetti ve oraya yerleşti. Urartuların MÖ 9. yüzyılda Asurluların kuzeyindeki güçlü rakibi olduğu ise, Asur kitabeleri aracılığıyla öğrenildi. MÖ 612'den itibaren herhangi ciddi bir etki gösteremeyen Urartular, MÖ 590 yılında İran'dan gelen Medler tarafından yıkıldı. Orta Anadolu üzerinde büyük bir hakimiyet kurmuş olan Hitit İmparatorluğu'nun da MÖ yaklaşık 1180'li yıllarda çöküşünün ardından, Hint- Avrupa milletlerinden Friglerin kurdukları Frigya, MÖ 7. yüzyılda Kimmerler tarafından yapılan saldırılara kadar Anadolu'da üstünlük elde etti. Frigya'dan sonra Lidya, Karya ve Likya devletleri bölgede güç yakalayarak söz sahibi oldu. Ekonomi alanıyla ön plana Lidyalılar, MÖ 546'da Ahameniş hükümdarı Büyük Kiros tarafından yıkılıncaya kadar Batı Anadolu'da varlığını sürdürdü. === Antik Çağ, Helenistik dönem ve Bizans dönemi === Anadolu'nun sahil şeridinde MÖ 1200 yıllarında büyük ölçüde Aiol, İyon ve Yunan yerleşimleri başladı. Bu yerleşimciler tarafından Milet, Efes, Smyrna ve Byzantium gibi çok sayıda önemli şehir kuruldu. Son olarak Yunan koloniciler tarafından MÖ 657'de Megara kenti ortaya çıkarıldı. Yine bu dönemlerde, MÖ 6. yüzyılda, Türkiye'nin şu anki doğu toprakları üzerinde Ermeni Orontid Hanedanı tarafından bir devlet kuruldu. Anadolu, MÖ 6. ve 5. yüzyıllarda bir Pers devleti olan Ahameniş İmparatorluğu'nun egemenliğine girdi ve bu egemenlik, MÖ 334 yılındaki Makedonya Kralı Büyük İskender'in fetihlerine kadar devam etti. Anadolu'nun içlerine kadar ilerleyen İskender; Frigya, Kapadokya ve en son Kilikya'ya kadar ulaştı. Ardından, İskenderun civarında (Antakya) gerçekleşen İssos Savaşı'nda ve akabinde Irak civarında meydana gelen Gaugamela Muharebesi'nde Ahameniş hükümdarı III. Darius'u perişan etti. Daha sonra Pers Kralı III. Darius'u devirdi ve Ahameniş İmparatorluğu'nu tamamen fethetti. Büyük bir yenilgiye uğrayan Darius, Fırat'ın doğusuna kadar sürüldü ve böylece Anadolu'daki Pers hakimiyeti son bulmuş oldu. Büyük İskender döneminde kültürel kaynaşma ve Helenleştirme hareketi başlatıldı. MÖ 323'te İskender'in Babil'deki ani ölümünün ardından Anadolu bölünerek küçük Helenistik krallıklar ortaya çıktı. Tüm bu krallıklar, MÖ 1. yüzyıl ortalarında Roma Cumhuriyeti'nin bir parçası haline geldi. Büyük İskender'in, fetihleriyle başlatmış olduğu Helenleştirme hareketi ise Roma İmparatorluğu döneminde hızlandırıldı. Bu nedenle daha önceki yüzyıllarda var olan Anadolu dilleri ve kültürlerinin nesli tükenerek yerini Yunan dil ve kültürüne bıraktı. 324 yılında Roma İmparatoru I. Konstantin, imparatorluğun başkentini Byzantium'a taşıdı ve şehrin adını Nova Roma olarak değiştirdi. İmparator I. Theodosius'un (379-395) iki erkek çocuğu, babalarının 395'te ölmesinin ardından Roma İmparatorluğu'nu Doğu ve Batı olmak üzere ikiye bölerek paylaştılar. Başkenti Roma olarak kalan Batı Roma İmparatorluğu, 476'da yıkıldı. Halk arasında Konstantinopolis (İstanbul) olarak yaygınlaşan şehir ise, Doğu Roma İmparatorluğu'nun başkenti oldu. Doğu Roma İmparatorluğu, daha sonraki yıllarda Bizans İmparatorluğu olarak anılmaya başladı, günümüz Türkiye topraklarının önemli bir kısmında hakimiyet kurdu ve Osmanlı Türklerinin İstanbul'u ele geçirdiği 1453 yılına kadar varlığını sürdürdü. === Selçuklular ve Osmanlı İmparatorluğu === Oğuz Türkleri, Müslüman olduktan sonra İslam dünyası çevrelerine daha yakın yerlerde ikamet ettiler ve 9. yüzyılda Hazar Denizi ile Aral Gölü'nün kuzeyine yerleşmeye başladılar. 10\. yüzyıl itibarıyla Selçuklular, Pers yurdunu da sınırları içine katarak, atalarının vatanı Orta Asya'dan batıya doğru göç etmeye başladılar ve Büyük Selçuklu Devleti'ni kurdular. 11\. yüzyılın ikinci yarısında Selçuklular, Anadolu'nun doğu bölgelerine yerleşmeye ve akınlar yapmaya başladılar. 1071'de, Sultan Alp Arslan döneminde, Selçuklu Türkleri ile Bizans İmparatorluğu arasında yapılan Malazgirt Meydan Muharebesi'nden sonra gelen Selçuklu zaferiyle birlikte Anadolu toprakları üzerinde Türkleştirme ve İslamlaşma hareketi başladı. Bu hareketle birlikte Anadolu'da Türk dilleri ve İslam tanıtılarak yaygın hâle geldi. Böylece bölgede yaygın olan Hristiyanlık ve Yunanca, yerini yavaş yavaş İslam ve Türk kültürüne bıraktı. Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun parçalanmasının ardından, Anadolu'da diğer Türk beyliklerinin üzerinde hakimiyet kuran Anadolu Selçuklu Sultanlığı, uzunca bir süre Anadolu'yu yönetti. Başkenti İznik olan Anadolu Selçuklular, Birinci Haçlı Seferi sırasında İznik'in Bizans'ın eline geçmesiyle Sultan I. Kılıç Arslan tarafından 1097 tarihinde başkentini Konya'ya taşımıştır ve bu tarihten itibaren Konya, Selçuklu Devleti'nin başkenti olmuştur. Sultan I. Alâeddin Keykubad döneminde altın çağını yaşayan Selçuklular, I. Alaeddin'in ölümünün ardından duraklama sürecine girdi. Alaeddin Keykubad'ın ölümünü fırsat bilen Moğollar, Selçukluların doğu sınırına saldırarak Anadolu içlerine girmeye çalıştılar. Nitekim 1243'te Anadolu Selçuklu Devleti ile Baycu Noyan komutasındaki Moğollar arasında gerçekleşen Kösedağ Muharebesi sonucunda gelen yenilgiyle Anadolu, Moğol hakimiyetine girmiştir ve Anadolu Selçuklu Devleti zayıflayıp yerini Türk beyliklerine bırakmıştır. Bu beylikler arasında, Söğüt ve Bilecik çevresinde kurulu olan Osmanoğulları Beyliği, 13. yüzyılın sonlarına doğru bağımsızlığını ilan etmiştir. Osman Gazi'nin başında olduğu Osmanoğulları Beyliği, sonraki yıllarda gittikçe büyüyerek Anadolu, Balkanlar, Kuzey Afrika ve Levant üzerinde hâkimiyet kurdu. 1453 yılında, II. Mehmed öncülüğünde Bizans İmparatorluğu'nun başkenti Konstantinopolis fethedildi ve imparatorluk tarihe karıştı. Bu olaydan sonra Osmanlılar, bir imparatorluk hâline geldi. 1514 yılında I. Selim, Çaldıran Muharebesi ile Safevî hükümdarı Şah İsmail'i yenerek imparatorluğun sınırlarını doğu yönünde genişletti. 1517'de de Levant, Mısır ve Cezayir'i ele geçirdi ve Mısır'da hüküm süren Memlûk Sultanlığı'nı yıkarak İslam halifeliğinin Osmanlı İmparatorluğu'na geçmesini sağladı. Ardından Kızıldeniz, Umman Denizi ve Basra Körfezi üzerinde Osmanlı ve Portekiz imparatorlukları arasında, Hint Okyanusu'nda üstünlüğü ele geçirmek için bazı çeşitli deniz muharebeleri yapıldı. Portekizlilerin Hindistan üzerinde egemenlik sağlaması Osmanlı tarafından bir tehdit olarak algılandı. Çünkü 15. yüzyıl sonlarındaki Coğrafi Keşifler sayesinde Ümit Burnu ve Amerika kıtasının keşfedilmesi, Osmanlı'nın elinde tuttuğu Doğu Asya ile Batı Avrupa arasında ticareti sağlayan eski ticaret yollarının önemini yitirmesine neden olup Osmanlı ekonomisini olumsuz yönde etkilemiştir. Osmanlı İmparatorluğu, 16. ve 17. yüzyılda, özellikle I. Süleyman döneminde tarihinin zirvesine ulaştı. Bu dönemde batıda Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'na doğru topraklar genişletilerek Balkanların tamamı, Orta Avrupa ve Lehistan'ın güney kısmı ele geçirildi. Osmanlı donanması, denizde çeşitli rekabetlere girerek başarılar kazandı. 1538'de yapılan Preveze Deniz Muharebesi'nde Barbaros Hayreddin Paşa'nın Haçlıları mağlup etmesinden sonra imparatorluğun Akdeniz'deki kontrolü arttı. Doğuda ise Safevî Devleti ile mezhep farklılıklarından ve toprak anlaşmazlıklarından kaynaklanan bazı çatışmalar, zaman zaman savaşa dönüşerek 16. ve 18. yüzyıl arasında devam etti. Osmanlı İmparatorluğu, Batı Avrupa'da gerçekleşen Rönesans, Bilimsel Devrim, Aydınlanma Çağı ve Sanayi Devrimi gibi yeni gelişmeleri ülkesine getiremeyerek çağın gerisinde kaldı. Kutsal İttifak Savaşları'nın bitmesiyle 1699'da imzalanan Karlofça Antlaşması sonrasında Osmanlı İmparatorluğu yavaşça gerilemeye başladı. Yapılan pek çok ıslahat ve 19. yüzyılda ilan edilen Tanzimat Fermanı, ülkenin modernleşmesini amaçladı; ancak başarılı olamadı. Bunun yanı sıra, ülkede toprak bütünlüğünü korumak için geliştirilen, farklı dinî ve etnik kökenlere sahip kişilerin bir arada yaşaması fikrini içeren Osmanlıcılık akımı da başarıya ulaşamayarak dağılmanın önüne geçemedi. 1854'te Kırım Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu, ilk kez dış borçlanmaya gitti; ancak alınan borçlar ödenemedi. Sonraki 20 yıl içinde yüksek seviyelere ulaşarak ekonominin iflasın eşiğine gelmesine sebep oldu ve Osmanlı hükûmetini zor durumda bıraktı.Douglas Arthur Howard: "The History of Turkey", sayfa 71. Bunu 1875-78 Doğu Krizi ve 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı gibi felaketler izledi. Sonuç olarak Osmanlı ekonomisi, borçlarını ödeyemeyerek harap duruma gelince, alacaklı ülkeler tarafından 1881'de borçların tahsilatını sağlayacak Düyun-u Umumiye kuruldu. Böylece Osmanlı Devleti'nin gelirlerinin kontrolü, alacaklı ülkelerin eline geçti. 20\. yüzyıl başlarında Osmanlı İmparatorluğu, Avrupalı güçlerle karşılaştırıldığında sanayileşememiş ve gelişmemiş bir ülke konumuna geldi. Yine de, Osmanlılar en uzak vasalları olan Açe Sultanlığı'na asker gönderirken Güneydoğu Asya'da bile nüfuz sahibiydiler.İsmail Hakkı Göksoy, "Ottoman-Aceh relations as documented in Turkish sources" in Michael R. Feener, Patrick Daly, and Anthony Reid, Mapping the Acehnese Past (Leiden: KITLV, 2011),65-95. Endonezya'daki Sumatra'da. Açe'deki kuvvetlerine, Atlantik ve Hint Okyanuslarını geçen Portekizliler Malacca Sultanlığı'nı işgal ettiler ve Latin Amerika'dan geçip Filipinler'deki eski Müslüman Manila'yı işgal eden İspanyollar karşı çıktı., çünkü bu İberyalı güçler, Osmanlı-Habsburg savaşları olarak bilinen Osmanlı Hilafeti'ne karşı bir dünya savaşı yürüttüler. Osmanlı İmparatorluğu'nun topraklarının sınırları, askerî gücü ve zenginlik düzeyi giderek azalınca, Balkanlarda yaşayan Müslümanlar, gördükleri eziyetler sebebiyle Anadolu'ya göç etmeye başladı. Aynı şekilde Rusların Kafkasya topraklarını ele geçirmesi sonucunda buradaki Müslümanlar da Anadolu'ya yöneldi. İmparatorluğun yine son zamanlarında milliyetçilik isyanlarının çıkmasıyla milletler arasında çeşitli etnik gerginlikler yaşandı; bu etnik gerginlikler Ermeni Sorunu gibi çeşitli sorunları ortaya çıkardı. Sultan II. Abdülhamid'in aşırı otoriter yönetimine bir tepki olarak gelişen Jön Türk hareketinin 1908'de yaptığı devrimle II. Meşrutiyet ilan edildi. Ardından 5 Ekim 1908'de Bulgaristan'ın resmen bağımsız olması ve 6 Ekim 1908'de Avusturya-Macaristan'ın Bosna'yı tek taraflı ilhakı, ülkedeki kaos ortamını büyüttü. Bu olayları, pek çok canın ve toprağın kaybına sebep olan Trablusgarp Savaşı (1911-12) ile Balkan Savaşları (1912-13) izledi. 23 Ocak 1913'te, I. Balkan Savaşı sırasında gerçekleşen Bâb-ı Âli Baskını, Üç Paşalar'ı başa getirdi ve yönetimi ele geçirmelerine yol açtı. Osmanlı İmparatorluğu, I. Dünya Savaşı'na İttifak Devletleri'nin yanında girdi ve savaştan yenik çıktı. Savaş sırasında Ermenilerle yaşanan etnik gerginliklerin tırmanması üzerine çıkarılan Tehcir Kanunu ile Ermeniler, Doğu Anadolu Bölgesi'nden Suriye'ye devlet eliyle göç ettirildi. Göçlerde farklı kaynaklara göre 300.000 ile 1.500.000 arasında Ermeninin hayatını kaybettiği iddia edildi. Bu ölümler, çeşitli kaynaklar tarafından Ermeni Soykırımı olarak tanımlandı.Totten, Samuel, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs (eds.) Dictionary of Genocide. Greenwood Publishing Group, 2008, s. 19. ISBN 0-313-34642-9. Türk tarafı ise olayların soykırım olmadığını ifade ederek Ermenilerin yalnızca yerlerinin değiştirildiğini belirtti. Ermenilerin yanı sıra, imparatorlukta savaş devam ederken Rum ve Süryaniler de öldürüldü ve bu olaylar da bazı kaynaklar tarafından soykırım olarak tanımlandı.Schaller, Dominik J; Zimmerer, Jürgen (2008). "Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies – introduction". Journal of Genocide Research 10 (1): 7–14. doi:10.1080/14623520801950820 Savaşın ardından imparatorluğa bağlı milletler ayrılarak çeşitli yeni devletler kurdular.Roderic H. Davison; Review "From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920" by Paul C. Helmreich in Slavic Review, Vol. 34, No. 1 (Mar. 1975), ss. 186–187 30 Ekim 1918'de Osmanlı İmparatorluğu, İtilaf Devletleri ile Mondros Ateşkes Anlaşması'nı imzaladı. 10 Ağustos 1920'de imzalanan Sevr Antlaşması ise Osmanlı topraklarını İtilaf Devletleri arasında paylaştırdı, ancak yürürlüğe giremedi. === Türkiye Cumhuriyeti === I. Dünya Savaşı bitiminde imzalanan Mondros Antlaşması'ndan sonra İtilaf Devletleri tarafından İstanbul, İzmir ve diğer Osmanlı topraklarının işgali, Türk Ulusal Hareketi'ni ortaya çıkardı. Çanakkale Savaşı'nın öne çıkan isimlerinden biri olan Mustafa Kemal Paşa'nın 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkışı ile Sevr Antlaşması'nın getirdiği şartları iptal edip Mîsâk-ı Millî sınırları içinde kalan ülke topraklarının bütünlüğünü korumayı amaçlayan Türk Kurtuluş Savaşı başlatıldı. 18 Eylül 1922 itibarıyla ülkedeki tüm düşman kuvvetleri kovuldu ve Nisan 1920'den beri kendisini ülkenin meşru hükûmeti ilan eden Ankara merkezli Türk rejimi, eski Osmanlı'dan gelen sistemi yasallaştırarak yeni cumhuriyetçi siyasi sisteme geçmeye başladı. 1 Kasım 1922 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi, saltanatı kaldırdı ve 623 yıllık monarşik Osmanlı İmparatorluğu, resmen tarih sahnesinden silindi. 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu'nun devamı niteliğindeki yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin uluslararası alanda tanınmasını sağladı ve 29 Ekim 1923'te yeni başkent Ankara'da resmen cumhuriyet ilan edildi. Lozan Antlaşması sonrasında antlaşma maddeleri gereğince yapılan Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi kapsamında Türkiye'deki 1,1 milyon Rum ile Yunanistan'daki 380 bin Türk yer değiştirdi.Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı olan Mustafa Kemal, eski Osmanlı-Türk devletini yeni bir laik cumhuriyete dönüştürme amacı içeren birçok devrim yaptı. Bu devrimlerin bir parçası olarak saltanat ve ardından hilâfet kaldırıldı, kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanındı, Latin alfabesi kullanılmaya başlandı ve diğer birçok değişiklik yapıldı. Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1934 yılında çıkan Soyadı Kanunu ile kendisine "Atatürk" soyadını verdi. Ağa olarak adlandırılan toprak beyleri tarafından yönetilen ve feodal düzenler olan Kürt ve Zaza aşiretleri ve ülkenin diğer yerlerinde bulunan çoğunlukla İslamcı bazı gruplar, bu devrimlere itiraz etti ve laikliğe muhalefet nedeniyle çıkan Şeyh Said ve Menemen isyanları ile toprak reformu nedeniyle çıkan Dersim İsyanı, Türk güvenlik güçleri tarafından bastırıldı. II. Dünya Savaşı'nda (1939-1945) Türkiye, uzun süre tarafsızlığını korudu; ancak savaşın son aylarında, 23 Şubat 1945 tarihinde Müttefik Devletler'in yanında yer aldı. 26 Haziran 1945'te ise Birleşmiş Milletler'in kurucu üyelerinden biri oldu. II. Dünya Savaşı'ndan sonra Yunanistan'da çıkan komünist isyanının bastırılmasında karşılaşılan zorluklar ve Sovyetler Birliği'nin Türk Boğazları'nda askeri üs talep etmesi, Amerika Birleşik Devletleri'nin 1947'de Truman Doktrini'ni ilanıyla sonuçlandı. Doktrin, Türkiye ve Yunanistan güvenliğini sağlamayı amaçlayarak askeri ve ekonomik destek sağladı. Her iki ülke de 1948 yılında Avrupa ekonomisinin yeniden inşası için Marshall Planı ve OEEC'ye dahil edildi, daha sonra 1961 yılında OECD'nin kurucu üyesi haline geldi. Kore Savaşı'na (1950-53) Birleşmiş Milletler kuvvetleri ile birlikte katılan Türkiye, 1952 yılında Sovyetler Birliği'ne karşı NATO'ya katıldı. 15 Temmuz 1974'te Kıbrıs'ta gerçekleşen darbe, EOKA-B'nin faaliyetleri, Enosis (adayı Yunanistan ile birleştirme) planları ve yaşanan toplumlar arası çatışmanın tırmanması sonucunda Türkiye, 20 Temmuz 1974'te adaya asker çıkardı. Dokuz yıl sonra Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kurularak ada ikiye bölündü, ancak ülke yalnızca Türkiye tarafından tanındı. Türkiye Cumhuriyeti'nin tek partili dönemi, 1946 yılında son buldu. Ardından gelen çok partili demokrasi dönemi 1960, 1971, 1980 ve 1997 yıllarındaki askerî müdahalelerle kesintiye uğradı. 1980'li yıllarda Türk ekonomisinin liberalleştirilmesinden bu yana ülke, ekonomik büyüme ve siyasi istikrar yakaladı. 1984'ten itibaren PKK, Türk hükûmetlerine karşı ayaklanma ve saldırı kampanyalarına başladı; tarafların çatışmaları sonucunda resmî verilere göre 40 binden fazla insan öldü. 2012'de taraflar arasında barış görüşmeleri başladı, ancak 2015'te görüşmeler sona erdi ve yeniden çatışma hâline dönüldü. 2013'te Gezi Parkı'ndaki düzenlemeler nedeniyle başlayan protestolar, daha sonra hükûmet karşıtı protestolara dönüşerek birçok ilde patlak verdi ancak hükûmet tarafından bastırıldı. Ayrıca 15 Temmuz 2016'da, Türkiye'de bir darbe girişimi meydana geldi. == İdari bölümler == Türkiye, idari açıdan üniter bir yapıya sahiptir ve bu durum Türk kamu yönetimine şekil veren en önemli etkenlerdendir. Devletin temel işleyişindeki üç güç olan yasama, yürütme ve yargı dikkate alındığında, yerel yönetimlerin hemen hemen herhangi bir gücü yoktur. İllerin ve diğer birimlerin yönetimi, merkezi yönetimden sonra gelir. Yerel yönetimler yalnızca bulundukları yerde hizmet vermek amacıyla kurulmuşlardır. İllerin başında valiler, ilçelerin başında kaymakamlar yönetici olarak görevlidir. Vali ve kaymakamın yanı sıra, merkezi yönetimi ve belediye başkanları tarafından atanan diğer üst düzey yetkililer de vardır. Türkiye'nin başkenti Ankara'dır. Ülkenin en büyük idari birimleri illerdir ve 81 il vardır. Bu iller ilçelere ayrılmıştır, toplamda 973 ilçe mevcuttur. Ayrıca ülke coğrafi, demografik ve ekonomik koşullar göz önüne alınarak idari anlam taşımayan 7 bölge ve 21 alt bölgeye ayrılmıştır. == Siyaset == Türkiye, çok partili sisteme sahip temsilî demokrasinin uygulandığı üniter devlettir. Mevcut anayasa 1982'de referandumla onaylandı ve hükûmetin yapısını belirlemekle birlikte, devletin ideallerini ve yönetim standartlarını ortaya koymaktadır. Anayasa ayrıca devletin vatandaşlarına karşı sorumluluğunu ve halkın hak ve yükümlülüklerini belirler. Türk siyasi sisteminde vatandaşlar, ülkesel, il ve yerel olmak üzere üç yönetim düzeyine tabidir. Yerel yönetimin görevleri genellikle belediye yönetimleri ve ilçeler arasında paylaştırılır. Türkiye idari amaçlarla 81 ile bölünmüştür. Her il, toplam 973 ilçe olmak üzere ilçelere ayrılmıştır. Devlet, anayasa tarafından tanımlanan bir kuvvetler ayrılığı sistemi ile düzenlenmiştir ve yasama, yürütme ve yargı olmak üzere üç kola ayrılmaktadır: * Yasama: Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; bütçe ve kesinhesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilânına karar vermek; genel ve özel af ilânına karar vermek. Ayrıca hükûmet üyelerini görevden alabilecek soruşturma yetkisine sahiptir. * Yürütme: Cumhurbaşkanı ordunun başkomutanıdır; kanun teklifini yasalaşmadan önce veto edebilir; kabine üyelerini ve ulusal yasaları uygulayan diğer görevlileri atar; temel haklar, bireysel haklar ve belirli siyasi haklar dışında yürütme yetkisine ilişkin konularda cumhurbaşkanlığı kararnameleri çıkarabilir (parlamento yasaları cumhurbaşkanlığı kararnamelerinden üstündür). Ayrıca milletlerarası andlaşmaları onaylar ve yayımlar. * Yargı: Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay ve Uyuşmazlık Mahkemesi anayasa tarafından yüksek mahkemeler olarak tanınmaktadır. Anayasa Mahkemesi, kanunların anayasaya uygunluğunu denetler ve insan haklarına ilişkin bireysel başvurularını karara bağlar. Yargıtay, adli konularda nihai karar mercii. Danıştay, idari yargıda nihai karar mercii. Uyuşmazlık Mahkemesi, adli ve idari yargı arasında çıkacak olan görev uyuşmazlıklarının karara bağlandığı yüksek mahkemedir. Anayasa Mahkemesi'nin üyeleri, cumhurbaşkanı ve meclis tarafından atanır. Meclise 600 milletvekili seçilir. Parlamento üyelerinin her biri beş yıllık bir dönem için bir seçim bölgesini temsil eder. Parlamentonun sandalye dağılımı, nüfus sayımına uygun olarak illere göre dağıtılır. Cumhurbaşkanı ise beş yıllık bir dönem için doğrudan halk tarafından seçilir. Cumhurbaşkanı iki dönemden (10 yıl) sonra yeniden aday olamaz. Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi hâlinde, cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir. Meclis seçimleri ve cumhurbaşkanlığı seçimleri aynı gün yapılır. Anayasa Mahkemesi on beş üyeden oluşur. Bir üye on iki yıllık bir süre için seçilir ve yeniden seçilemez. Anayasa Mahkemesi üyeleri altmış beş yaşını doldurduklarında emekli olmak zorundadırlar. === Seçim ve partiler === Türkiye'de seçimler altı yönetim kademesi için yapılır: meclis seçimleri (ulusal), cumhurbaşkanlığı seçimleri (ulusal), büyükşehir belediye başkanları (yerel), ilçe belediye başkanları (yerel), il veya belediye meclisi üyeleri (yerel) ve muhtarlar (yerel). Seçimler dışında zaman zaman referandumlar da düzenleniyor. 18 yaşını doldurmuş her Türk vatandaşı, seçimlerde oy kullanma ve aday olma hakkına sahiptir. Her iki cinsiyet için de genel oy hakkı Türkiye'nin her yerinde uygulanmaktadır. Türkiye'de hem genel hem de yerel seçimlere katılım oranları yüzde 80'lerde bulunmaktadır. Türkiye'de 88 seçim bölgesi vardır ve bu seçim bölgelerinden aday olan 18 yaş üstü kişilerden 600 tanesi beş yıl aralıklarla liste usulü çoğunluk seçim sistemi yoluyla milletvekili olarak seçilir. Anayasa Mahkemesi, laiklik karşıtı veya terörle bağlantısı olan siyasi partilerin kamu finansmanını veya tamamen varlıklarını ortadan kaldırma hakkına sahiptir. Ülkede %7 seçim barajı uygulaması vardır. Küçük partiler, diğer partilerle ittifak kurarak seçim barajını aşabilirler. İttifakın toplam oyu %7'yi geçmesi yeterlidir. Bağımsız adaylar seçim barajına tabi değildir. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Türkiye'de siyaset çok partili bir sistem altında faaliyet göstermiştir. Türk siyasi yelpazesinin sağ tarafında Demokrat Parti (DP), Adalet Partisi (AP), Anavatan Partisi (ANAP) ve Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) gibi partiler bir zamanlar Türkiye'nin en büyük siyasi partisi oldular. Türk sağ partilerinin muhafazakarlık, milliyetçilik, liberalizm veya İslamcılık gibi siyasi ideolojilerin ilkelerini benimseme eğilimindedir. Yelpazenin sol tarafında, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) ve Demokratik Sol Parti (DSP) gibi partiler bir zamanlar en büyük seçim başarısını elde ettiler. Sol partilerin sosyalizm, Kemalizm veya laiklik ilkelerini daha fazla benimseme eğilimindedir. 12\. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan şu anda devlet ve hükümet başkanı olarak görev yapıyor. Kemal Kılıçdaroğlu, Türkiye'nin ana muhalefet lideridir. Devlet Bahçeli, Türkiye Büyük Millet Meclisi Geçici Başkanı'dır. Meclisin 28. dönemi, 2023 genel seçimlerinin ardından başlamıştır ve başlangıçta milletvekili dağılımı şu şekilde belirlendi: Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) 268, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) 169, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) 50, Yeşil Sol Parti (YSP) 61, İYİ Parti 43, Yeniden Refah Partisi (YRP) 5, Türkiye İşçi Partisi (TİP) 4 sandalye. Bir sonraki parlamento seçimlerinin 2028 yılında yapılması planlanıyor. === Hukuk === Türkiye'de, tamamı Avrupa kıtasıyla uyumlu hâle getirilmiş olan bir hukuk sistemi vardır. Örneğin Borçlar Kanunu ve Türk Medeni Kanunu, İsviçre'den alınmıştır. Medeni Kanun, İsviçre'nin medeni kanununun Türk kültürüne uyarlanmasıyla hazırlanmıştır. İdare Hukuku kuralları Fransa'daki muadili ile benzerlikler taşır, Ceza Kanunu ise İtalya'dan alınmıştır. Türkiye'de güçler ayrılığı ilkesi benimsenmiştir. Bu ilke doğrultusunda, yargı gücü Türk milleti adına yalnızca bağımsız ve tarafsız mahkemeler tarafından kullanılabilir. Mahkemelerin bağımsızlığı ve kuruluşu, hâkim ve savcıların görev süreleri boyunca güvenliklerinin sağlanması, hâkim ve savcıların görevleri, hâkim ve savcıların denetlenmesi, askerî mahkemeler ve kuruluşu, yüksek mahkemelerin yetki ve görevleri Türkiye Anayasası ile belirlenir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 142. maddesine göre mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ile yargılama usulleri kanunla düzenlenir. Bu yasada ve ilgili diğer anayasa maddeleri doğrultusunda Türkiye'deki mahkeme sistemi üç ana başlık altında toplanır: Yargı Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Askerî Mahkemeler. Her başlık, birinci derece mahkemeler ile yüksek maddeleri bünyesinde barındırır. Ülkedeki adli, idari ve askeri yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemek için Uyuşmazlık Mahkemesi kurulmuştur. Türkiye'de kolluk kuvvetleri Emniyet Genel Müdürlüğü ve Jandarma Genel Komutanlığı gibi çeşitli birimlere ayrılmaktadır. Tüm bu kolluk kuvvetleri İçişleri Bakanlığına bağlı olarak hareket eder. Adalet Bakanlığı tarafından Kasım 2008'de açıklanan verilere göre, Türkiye cezaevlerinde bulunun kişi sayısı 100.000'i aşmıştır ve bu sayı 2000'lerin başındaki sayının iki katıdır. === Dış ilişkiler === Günümüzde Türkiye, askerî kapasitesi ve diplomatik girişimleri sayesinde bölgesel güç kabul edilirken; Avrupa ve Asya kıtalarının kavşak noktasında yer alması nedeniyle önemli bir jeostratejik güce sahiptir. Ülke, Birleşmiş Milletler (1945), OECD (1961), İslam İşbirliği Teşkilatı (1969), AGİT (1973), EİT (1985), KEİ (1992), D-8 (1997), G-20 (1999) ve Türk Devletleri Teşkilatı (2009) gibi uluslararası örgütlerin kurucu üyelerinden birisidir. 1951-1952, 1954-1955, 1961 ve son olarak 2009-2010 yıllarında Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde geçici üye olarak görev yapmıştır. Geleneksel Batı yönelimi doğrultusunda, Avrupa ile ilişkiler her zaman Türk dış politikasının merkezî bir parçası olmuştur. 1949 yılında Avrupa Konseyi'ne üye olan ülke, 1963 yılında Avrupa Ekonomik Topluluğu (sonradan Avrupa Birliği'ne dönüştü) ile ortaklık ilişkisi kurdu. Uzun yıllar devam eden siyasi görüşmelerin ardından, 1987 yılında AET'ye tam üyelik için başvurdu, 1992 yılında Batı Avrupa Birliği'nin ortak üyesi oldu, 1995'te AB Gümrük Birliği'ne katıldı ve 2005 yılında Avrupa Birliği ile tam üyelik müzakerelerine başladı. Türkiye'nin Kıbrıs Sorunu'nda AB üyelerinin aksine Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'ni desteklemesi, AB ilişkilerini zorlaştırmakta ve ülkenin AB'ye üyelik sürecindeki önemli bir engel olmaya devam etmektedir. Bugün, Avrupa Birliği üyeliği Türkiye tarafından stratejik bir hedef ve devlet politikası olarak kabul edilmektedir. Türkiye'nin dış ilişkilerinin bir diğer belirleyici unsuru Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkiler olmuştur. Sovyetler Birliği'nin oluşturduğu ortak tehdit sebebiyle Türkiye, 1952'de NATO'ya üye oldu ve Soğuk Savaş boyunca Washington hükûmetleri ile yakın ikili ilişkiler içinde bulundu. Türkiye, Avrupa Birliği'ne üyelik gibi önemli konular da dahil olmak üzere Amerika Birleşik Devletleri'nin siyasi, ekonomik ve diplomatik desteğinden yararlandı. Soğuk Savaş sonrasındaki dönemde Türkiye'nin jeostratejik önemi, çevresinde bulunan Orta Doğu, Kafkasya ve Balkan coğrafyalarına doğru kaydı. 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasının üzerine Türk Cumhuriyetleri bağımsızlıklarını elde ettiler. Türkiye, Ön ve Orta Asya'da bulunan bu cumhuriyetler ile ikili ilişkilerini, aralarında bulunan derin kültürel ve dilsel bağ sebebiyle ilerletme çabası içine girdi. Özellikle Azerbaycan, Türkiye ile ilişkilerinin önemini vurguladı. Bakü'den Ceyhan'a uzanan Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı (BTC), Hazar Denizi'ndeki petrolü küresel pazara aktarmayı sağlamakta ve Türkiye'nin dış politika stratejisinin bir bölümünü oluşturmaktadır. Azerbaycan'ın Ermenistan ile yaptığı Karabağ Savaşı'nda Azerbaycan'ı destekleyen Türkiye, savaş yıllarından bu yana Ermenistan ile var olan sınır kapılarını kapalı tutmaktadır. Günümüzde AK Parti hükûmeti dönemi, Türkiye'nin Yeni Osmanlıcılık dönemi olarak adlandırıldı ve ülkenin etkisi stratejik konumuna bağlı olarak Ortadoğu'da arttı. Bu politikalar Türkiye'nin çevresindeki Arap ülkeleriyle sorunlar yaşamasına yol açtı. Örneğin Suriye İç Savaşı'ndan sonra Suriye ile, Muhammed Mursi'nin devrilmesinden sonra Mısır ile Türkiye'nin arası bozuldu. Türkiye, 1950'den bu yana Birleşmiş Milletler ve NATO bünyesi dahilinde uluslararası alanda çeşitli güçlerin korunmasına yardımcı olmuştur. Somali ile eski Yugoslavya'da barış ortamının korunmasına destek sağlamış ve Birinci Körfez Savaşı'nda koalisyon güçlerini desteklemiştir. Bunun yanı sıra varlığı tartışmalı olsa da Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti topraklarında 36.000 askerini bulundurmaktadır. Afganistan'da Amerika Birleşik Devletleri'nin istikrar gücü, BM yetkilisi ve 2001'den bu yana NATO komutası altında Uluslararası Güvenlik Yardım Kuvveti'nin bir parçası olarak bulunmaktadır. 2003'ten beri Türkiye, Avrupa Kolordusu'na askerî personel sağlamakta ve AB Savaş Grupları'nda yer almaktadır. === Ordu === Türk Silahlı Kuvvetleri üç bölümden oluşur: Kara Kuvvetleri, Deniz Kuvvetleri ve Türk Hava Kuvvetleri. İç emniyeti sağlama ve askeri işlevleri olan Jandarma ile Sahil Güvenlik, barış zamanında İçişleri Bakanlığı'na, savaş zamanında Kara ve Deniz kuvvetlerine bağlıdır. Türk Silahlı Kuvvetleri'ni komuta edip yönlendiren en üst düzey birim olan Genelkurmay Başkanı, cumhurbaşkanı tarafından atanır ve Millî Savunma bakanına bağlı ve sorumludur. Bakanlar Kurulu, millî güvenlik ve ülke savunması için yeterli silahlı kuvvetlerin hazırlanması konularında meclise karşı sorumludur. Ancak savaş ilan etme, dış ülkelere asker gönderme veya dış ülke askerlerinin Türkiye'ye konuşlanmasına izin verme yetkileri yalnızca meclise aittir. Sağlık sorunu olmayan her erkek Türk vatandaşının eğitim durumu ve iş yerine bağlı olarak üç hafta ile altı ay arasında değişen bir süreliğine askerî hizmet yapması zorunludur. Türkiye'de vicdanî ret uygulaması bulunmamaktadır ve askerlik yerine sivil bir alternatif sunulmamaktadır. 2011 NATO sayımlarına göre ülkenin tahminî 495.000 konuşlandırılabilir kuvveti bulunmaktadır. Almanya, Belçika, Hollanda ve İtalya ile birlikte NATO'nun nükleer paylaşım politikasının bir parçası olan beş ülkeden biridir. İncirlik Hava Üssü'nde toplam 90 tane B61 nükleer bombası bulunmaktadır, bunlardan 40 tanesi nükleer bir çatışma durumunda NATO'dan onay almak şartıyla Türk Hava Kuvvetleri'nin kullanması için tahsis edilmiştir. === İnsan hakları === Türkiye'de insan hakları, çeşitli uluslararası hukuk anlaşmaları ile koruma altına alınmıştır. 1982 Anayasasının 90. maddesine göre uluslararası hukuk kurallarının iç hukuka karşı üstünlüğü kabul edilmiştir. Fakat belli konularda sorunlar ve tartışmalar sürmektedir. 1998 ve 2008 yılları arasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından özellikle yaşama hakkı olmak üzere genel insan hakları ihlalleri ve özgürlük ihlalleri nedeniyle Türkiye aleyhinde 1.600 karar alınmıştır. Aynı zamanda Kürt hakları, kadın hakları, LGBT hakları ve basın özgürlüğü gibi diğer konular da tartışmalara sebep olmuştur. Günümüzde Türkiye'nin insan hakları ihlallerindeki sicili, AB üyeliğine bir engel teşkil etmeye devam etmektedir. Gazetecileri Koruma Komitesi'ne göre uzun yıllardır ülkeyi yöneten AK Parti hükûmeti, basın özgürlüğü açısından dünyanın en büyük baskılarından birini uygulamaktadır. Ülkede çok sayıda gazeteci önceleri Ergenekon ve Balyoz davaları gibi çeşitli davalar kapsamında, daha sonraları 2016 yılındaki darbe girişimi takip eden tasfiyeler çerçevesinde "terörizm" ve "devlet karşıtı faaliyetler" ile suçlanarak tutuklandı. "Türklüğü aşağılamak" ve "yargıyı etkilemek" suçlarıyla da gazetecilere karşı çeşitli kovuşturmalar başlatıldı, ayrıca hükûmetin basındaki oto-sansürü içselleştirdiği iddia edildi. 2013 yılında Gazetecileri Koruma Komitesi, Türkiye'de 211 gazetecinin hapse atıldığını rapor ederek ülkenin bu rakamla en fazla gazeteci tutuklayan ülke sıralamasında İran, Eritre ve Çin'i geçerek tepeye yerleştirdiğini bildirdi. Freemuse ise dokuz müzisyenin çalışmaları yüzünden hapse atıldığını belirleyerek müzisyenlerin hapsedilmesi bakımından ise ülkenin Rusya ve Çin'den sonra üçüncü sırada olduğunu açıkladı. Türkiye, Freedom House tarafından 'Kısmen Özgür' sınıfında değerlendirilir. == Coğrafya == küçükresim|sol|Türkiye'nin topoğrafik haritası Türkiye, iki kıtada toprağı bulunan bir Avrasya ülkesidir. Topraklarının %97'si Asya üzerinde bulunur ve bu kısım Anadolu diye adlandırılır. Kalan %3'lük kısım ise Avrupa kıtasında kalır ve Doğu Trakya diye adlandırılır. Marmara Denizi, Çanakkale ve İstanbul Boğazı Anadolu'yu Trakya'dan, Asya'yı Avrupa'dan ayırır. "Europe" (ss. 68-69); "Asia" (ss. 90-91): "A commonly accepted division between Asia and Europe ... is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles." Türkiye toprakları kabaca bir dikdörtgen şeklini andırır, 1.600 kilometre (1.000 mi) uzunluğunda ve 800 km (500 mi) genişliğindedir. 36° ve 42° kuzey paralelleri ile 26° ve 45° doğu meridyenleri arasına yerleşmiştir. Gölleriyle birlikte 783.562 kilometre karelik (300,948 sq mi) bir alanı kaplar. Bunun 755.688 kilometre karesi (291.773 sq mi) Asya topraklarını oluştururken, geriye kalan 23.764 kilometre karesi (9.174 sq mi) Avrupa topraklarını oluşturur. Bu rakamlarla, yüzölçümü açısından dünyanın en büyük 37. ülkesidir. Üç tarafı denizlerle çevrilidir. Batısında Ege Denizi, kuzeyinde Karadeniz ve güneyinde Akdeniz bulunmaktadır. Kuzeybatısında ise Marmara Denizi yer alır. Türkiye'nin Avrupa'daki kısmı olan Doğu Trakya'da Yunanistan ve Bulgaristan ile sınırı bulunmaktadır. Asya'daki kısmı olan Anadolu'da ise dar kıyı ovalarıyla çevrilmiş yüksek bir merkezi platodur. Kuzeyde Köroğlu ve Kuzey Anadolu Dağları ile, güneyde Toros Dağları ile çevrilmiştir. Türkiye'nin doğusuna gidildikçe yükselti artar ve burası Fırat, Dicle, Aras gibi çeşitli nehirlerin kaynağıdır. Ayrıca 5.137 metre (16.854 ft) yüksekliğindeki Türkiye'nin en yüksek dağı olan Ağrı Dağı ve en büyük gölü olan Van Gölü de Doğu Anadolu'da yer alır. Türkiye, Anadolu toprakları üzerinde kuzeydoğuda Gürcistan, doğuda Ermenistan, Azerbaycan'a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve İran, güneydoğuda Irak ve Suriye ile komşudur. Türkiye, yedi coğrafi bölgeye bölünmüştür. Bunlar Akdeniz, Doğu Anadolu, Ege, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu, Karadeniz ve Marmara bölgeleridir. Dar bir kemere benzeyen Karadeniz Bölgesi, Kuzey Anadolu boyunca düzensiz bir şekilde uzanır ve ülkenin toplam yüzölçümünün altıda birini oluşturur. Geleneksel bir eğilim olarak, doğuya doğru gidildikçe engebenin artmasına paralel olarak yaylacılığın arttığı görülür. Türkiye'nin yer şekillerinin çeşitliliği, binlerce yıldır bölgenin arazisini şekillendiren yerin hareketliliğinin bir sonucudur. Üzerinde sönmüş volkanlar bulundurur ve hâlâ daha sıklıkla depremler meydana gelmektedir. Çanakkale ve İstanbul Boğazları, varlıklarını ülkedeki fay hatlarına borçludurlar. Ülkenin kuzeyinde ve doğusunda günümüzde de depremlere sebep olan büyük fay hatları vardır. Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde 1999'da meydana gelen büyük Marmara depremi, binlerce insanın hayatını kaybetmesine sebep olmuştur. === Biyoçeşitlilik === Türkiye'nin olağanüstü ekosistemi ve habitat çeşitliliği, ülkede önemli bir tür çeşitliliğinin oluşmasını sağlamıştır. Anadolu, üzerinde tarımın yapılmaya başladığı yıllardan itibaren birçok bitkinin anavatanı olmuştur ve günümüzde bu bitkiler Türkiye'de yaşayan insanlar tarafından kullanılmaktadır. Türkiye'nin faunasının çeşitliliği, florasının çeşitliliğinden bile büyüktür. Tüm Avrupa genelindeki hayvan türlerinin sayısı 60.000 iken, bu rakam Türkiye'de 80.000'den fazladır ve alt türler dahil edildiğinde 100.000'i geçmektedir. Kuzey Anadolu kozalaklı ve yaprak döken karışık ormanları, Türkiye'nin kuzeyindeki Kuzey Anadolu Dağları'nın büyük bir bölümünü kaplar ve bir ekolojik bölge oluşturur. Bu dağların doğu ucunda Kafkasya karışık ormanları yer alır. Bölge ayrıca Avrasya yaban hayatına da ev sahipliği yapar. Bayağı atmaca, kaya kartalı, şah kartal, küçük orman kartalı, kafkas kara orman tavuğu, kara iskete ve duvar tırmaşık kuşu gibi hayvanlar burada yaşar. Kuzey Anadolu Dağları ve Karadeniz arasındaki dar kıyı şeridinde, Dünya'da az sayıda bulunan ılıman yağmur ormanlarından biri olan Euxine-Kolşik yaprak döken ormanlarına rastlanır. Türkiye'de 40 tane millî park, 189 tane doğal park, 31 tane doğal koruma alanı, 80 tane yaban hayatını koruma alanı ve 109 tane doğal anıt bulunur. Türkiye'nin başkenti Ankara, kendi adını taşıyan Ankara kedisi, Ankara tavşanı ve Ankara keçisi gibi hayvanlarıyla ünlüdür. Ülkenin diğer ulusal sembollerinden biri ise Van kedisidir ve adını Doğu Anadolu'da yer alan Van ilinden alır. Ayrıca Türkiye'ye has çeşitli köpek türleri de vardır: Anadolu çoban köpeği, Kangal, Aksaray Malaklısı ve Akbaş. === İklim === küçükresim|Türkiye'nin iklim grafiği Türkiye'de üç farklı iklim tipine rastlanmaktadır. Genel anlamda Ege Denizi ile Akdeniz kıyılarında görülen Akdeniz ikliminde yazlar sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Bitki örtüsü makidir. Karadeniz kıyılarında görülen bir ılıman okyanus iklim tipi olan Karadeniz ikliminde her mevsim yağış görülmektedir, doğal bitki örtüsü ormandır. Karadeniz kıyıları, Türkiye'nin yıl boyunca yüksek yağış alan tek bölgesidir ve Doğu Karadeniz bölümü yıllık 2000-2500 milimetre yağış almaktadır. Ege Denizi ile Karadeniz'i birbirine bağlayan Marmara Denizi'nin kıyılarında geçiş iklimi görülmektedir; denizin güneyinde Akdeniz, kuzeyinde Karadeniz ve kuzeybatısında karasal iklime rastlanmaktadır. Marmara ve Karadeniz bölgelerinde hemen hemen her yıl kar yağışı gözükse de kar ancak birkaç gün yerde kalır. Ülkede, Karadeniz ve Akdeniz kıyılarına paralel uzanan dağlar, denizlerden gelen ılıman hava kütlelerinin iç kesimlere ulaşmasını engeller. İç Anadolu Bölgesi, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yani iç kesimlerde karasal iklime rastlanır. Bu iklimde yıllık ve günlük sıcaklık farkları yüksektir; yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. Doğu bölgelerde, kışlar oldukça sert geçer. Doğu Anadolu'da sıcaklıklar −30 °C ve −40 °C'ye (−22 °F ve −40 °F) kadar düşebilir ve kar yılın en az 120 günü yerde kalır. Batıda ise kış sıcaklıkları ortalama 1 °C (34 °F) olarak gözlemlenmektedir. Yazları sıcak ve kurak, ülke genelinde genellikle Temmuz ve Ağustos en kurak ay iken Mayıs en çok yağışın alındığı aydır, sıcaklıklar gün içinde 30 °C (86 °F) üzerinde çıkabilmektedir. == Ekonomi == Türkiye, yılında GSYİH (SAGP) sıralamasında . sırada ve GSYİH (nominal) sıralamasında . sırada yer almaktadır. OECD ile G-20 büyük ekonomileri topluluklarının kurucu üyelerinden bir tanesidir. 1995'te başlayan Avrupa Birliği-Türkiye Gümrük Birliği tarifeleriyle birlikte Türkiye'de geniş bir liberalleşme yolu açıldı ve bu gümrük birliği, ülkenin dış ticaret politikasının önemli taşlarından birini oluşturur hale geldi. Türkiye'nin 2014'te ihracatı, önceki yıla göre %4 artarak $157,6 milyar oldu. En fazla ihracat yapılan yapılan ülkeler ise Almanya, Irak, Birleşik Krallık, İtalya ve Fransa olarak belirlendi. Ancak aynı yıl ithalatın $242,2 milyarı bulması sebebiyle $84,5 milyar tutarında dış ticaret açığı oluştu. Bu rakam, bir önceki yıl $99,8 milyar idi. 2014'te Türkiye, en fazla Çin'den ithalat yaptı. Bu ülkeyi sırasıyla Almanya, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri takip etti. Türkiye'nin büyük bir otomotiv sanayisi vardır. 2014 Türkiye, gemi yapımından ise $1,2 milyar gelir elde etmiştir. Ülkenin bu konudaki en büyük pazarları Malta, Norveç, Birleşik Krallık ve Marshall Adaları'dır. 2012 verilerine göre 87 aktif Türk tersanesi bulunmaktadır ve bu tersanelerde farklı boyutlarda 15 yüzer havuz ve bir kuru havuz bulunmaktadır. Tuzla, Yalova ve İzmit gemi inşa sektörünün başlıca merkezleridir. Beko ve Vestel gibi Türk markaları, Avrupa'nın en büyük beyaz eşya ve tüketici elektroniği üretim şirketlerindendir, bu sektörleri geliştirmek ve yeni teknolojiler bulmak konusunda önemli miktarda yatırımlar yapmaktadırlar. Türk ekonomisinin diğer önemli bölümlerini ise bankacılık, inşaat, ev aletleri, elektronik, tekstil, petrol arıtma, petrokimya ürünleri, gıda, madencilik, demir-çelik ve makine sanayi oluşturmaktadır. 2013 verilerine göre Türkiye'deki sektörel GSYİH dağılım %8,9 tarım, %27,3 sanayi ve %63,8 hizmet şeklinde olmuştur. Bu oranlara rağmen hâlâ daha nüfusun dörtte biri tarım sektöründe çalışmaktadır. 2012 verilerine göre çalışan nüfusun sadece %30'u kadınlardan oluşmaktadır ve bu rakam OECD üyesi ülkeler arasındaki en az orandır. Türkiye'de en zengin kesimin geliri, en yoksul kesimin gelirinin 7,7 katıdır. Nüfusun %15’i yoksulluk sınırının altındadır. Türkiye, ekonomisine katkı sağlamak amacıyla 2017 yılında yatırım yoluyla vatandaşlık programını başlattı. Program 400.000 $ 'lık bir gayrimenkul yatırımı karşılığında yabancı yatırımcılara vatandaşlık alma imkanı sunuyor. === Tarihçe === I. Dünya Savaşı ile Türk Kurtuluş Savaşı sonrası ortaya çıkan cumhuriyetin ilk altmış yılında 1923 ve 1983 yılları arasında devlet, sıkı bir yarı-devletçi yaklaşımın içinde bulundu; özel sektör katılımı, dış ticaret, döviz akışı ve doğrudan yabancı yatırım tutarı gibi konularda çeşitli sınırlamalar konuldu. Çeşitli bütçe planlamaları yapıldı. Ancak 1983 yılına gelindiğinde Başbakan Turgut Özal, özel sektörü daha ön plana çıkaran bir dizi reform başlattı. Büyük miktarlarda alınan dış kredilerle birlikte reformlar, hızlı bir ekonomik büyümenin önünü açtı fakat bu büyüme özellikle 1994, 1999 (o yıl gerçekleşen Gölcük depremi sonrası) ve 2001 yıllarında yaşanan finansal krizler ve durgunluklar sebebiyle sürekli kesintiye uğradı. 1981 ile 2003 yılları arasında ülkenin yıllık GSYİH büyüme ortalaması %4 olarak belirlendi. Büyüyen kamu açıkları ve yaygın yolsuzluk ile birlikte ek mali reformların eksikliği, yüksek enflasyon ve zayıf bankacılık sektörü, makroekonomi dalgalanmasının artmasına sebep oldu. 2001 yılındaki kriz sonrası dönemin maliye bakanı Kemal Derviş tarafından başlatılan reformlardan bu yana, enflasyon tek haneli rakamlara düştü, yatırımcı güveni ile yabancı yatırım arttı, işsizlik oranı geriledi. Türkiye, dış ticaret üzerindeki devlet kontrolünü yavaş yavaş azaltarak ekonomik düzenlemeler yoluyla çeşitli pazarlar açtı, kamuya ait çeşitli kurumları özelleştirme yoluna gitti, birçok sektörün liberalleştirilmesi ile yabancı katılımı ise çeşitli siyasi tartışmalar arasında devam etti. Kamu borçlarının GSYİH'ye oranı, 2001 yılındaki durgunlukta seviyenin altına düşse de, 2010 yılının üçüncü yarısında %46'ya yükseldi. 2002 ve 2007 yılları arasındaki yıllık GSYİH büyüme oranı ise ortalama %6,8 olarak belirlendi; bu rakam Türkiye'yi o yılların en hızlı büyüyen ekonomilerinden biri haline getirdi. Ancak büyüme, 2008 yılında %1 oranında yavaşladı ve ekonomi, 2009 yılında yaşanan küresel ekonomik krizden %5 kadarlık bir oranla durgunluktan etkilendi. 2010 yılında ise ülkenin ekonomisinin %8 büyüdüğü tahmin edildi. 2000'lerin ilk yıllarında ülkedeki yüksek enflasyon kontrol altına alındı ve bu yeni bir para biriminin piyasaya sunulmasına yol açtı; Yeni Türk Lirası, 1 Ocak 2005 tarihinde yürürlüğe girdi. 1 Ocak 2009'da yeni Türk Lirası, yerini yeni banknot ve madeni paraların tanıtılmasıyla Türk Lirası'na bıraktı. 2012 yılında ülkedeki enflasyon rakamı %6,16, işsizlik oranı ise %9,2 olarak belirlendi. === Enerji === Elektrik üretimi için kullanılan kaynaklar çeşitlilik gösterir. Fosil yakıtlar, toplam kurulu kapasitenin %56,2'sini oluştururken, nükleer enerji %0'lık bir paya sahiptir. Güneş enerjisi, toplam kurulu kapasitenin %3,8'ini oluştururken, rüzgar enerjisi %8,4'lük bir paya sahiptir. Hidroelektrik kaynakları ise toplam kurulu kapasitenin %26,3'ünü oluşturmaktadır. Gelgit ve dalga enerjisi %0,4'lük bir paya sahipken, jeotermal enerji toplam kurulu kapasitenin %3,4'ünü oluşturur. Son olarak, biyokütle ve atık kaynakları toplam kurulu kapasitenin %1,5'ini oluşturmaktadır. (2020 ortalama değerleridir) === Turizm === Türkiye'de turizm, ekonominin önemli bir kısmını teşkil etmektedir ve son yirmi yılda hızlı bir büyüme yakalamıştır. 2018'de 46 milyon turist tarafından ziyaret edilen Türkiye, Dünyanın 6., Avrupa'nın 4. en büyük turizm destinasyonu olarak yer aldı ve ziyaretçilerden 25.2 milyar dolar gelir elde etti. === Altyapı === Türkiye, 2021 senesinde kazandığı yaklaşık 815 milyar Amerikan doları GSYİH ile dünyanın en büyük 19. ekonomisi, Avrupa'nın ise en büyük 7. ekonomisi seçilmiştir. 2013 yılında Türkiye'de 22 uluslararası havalimanı olmak üzere 98 havalimanı vardı. İstanbul Havalimanı'nın yılda 150 milyon yolcuya hizmet verme kapasitesiyle dünyanın en büyük havalimanı olması planlanıyor. 1933'ten bu yana Türkiye'nin bayrak taşıyıcı havayolu olan Türk Hava Yolları'nın yanı sıra ülkede birçok havayolu şirketi faaliyet göstermektedir. Avrupa, Asya, Afrika ve Amerika'da 315 noktaya tarifeli seferler gerçekleştiriyor ve bu da onu Dünyanın en çok yere sefer yapan havayolu firması yapıyor. Türk Hava Yolları ana aktarma merkezi olarak 90 milyon kapasiteli İstanbul Havalimanı'nı kullanıyor. 2014 itibarıyla, ülke 65.000 kilometrenin (40.400 mil) üzerinde bir karayolu ağına sahiptir. Otoyollar, resmi adı Otoyol olan kontrollü erişimli otoyollardır. Ağ, 2020 itibarıyla 3.523 kilometre (2.189 mi) genişliğindedir. Ağın 2023 yılına kadar 4.773 kilometreye (2.966 mi) ve 2035 yılına kadar 9.312 kilometreye (5.786 mi) genişlemesi bekleniyor. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları, 12.532 kilometre ray uzunluğu üzerinde hem konvansiyonel hem de yüksek hızlı tren işletmektedir. Devlete ait ulusal demiryolu şirketi 2003 yılında hızlı tren hatları inşa etmeye başladı. Ankara-Konya hattı 2011 yılında, Ankara-İstanbul hattı ise 2014 yılında hizmete girdi. Konya-Karaman hattı 2022 yılında faaliyete geçti. ve 406 km (252 mil) uzunluğundaki Ankara- Sivas hattı 2022'de açılacak. 2013 yılında hizmete açılan Boğaziçi'nin altındaki Marmaray Tüneli, İstanbul'un Avrupa ve Asya yakasındaki demiryolu ve metro hatlarını birbirine bağlar; yakındaki Avrasya Tüneli (2016) ise motorlu taşıtlar için denizaltı bağlantısı sağlıyor. Metro İstanbul, yıllık 495 milyon yolcu sayısı ile ülkedeki en büyük metro ağıdır. Hizmette olan 8 metro hattı ve yapım aşamasında olan 5 metro hattı daha var. 15 Temmuz Şehitler Köprüsü (1973), Fatih Sultan Mehmet Köprüsü (1988) ve Yavuz Sultan Selim Köprüsü (2016), İstanbul Boğazı'nın Avrupa ve Asya kıyılarını birbirine bağlayan üç asma köprüdür. Osmangazi Köprüsü (2016) İzmit Körfezi'nin kuzey ve güney kıyılarını birbirine bağlar. Avrupa ve Asya'yı birbirine bağlayan Çanakkale Boğazı üzerindeki 1915 Çanakkale Köprüsü, dünyanın en uzun asma köprüsüdür. Birçok doğal gaz boru hattı ülke topraklarını kapsıyor. Karadeniz'in önemli bir doğalgaz boru hattı olan Mavi Akım, Rusya'dan Türkiye'ye doğal gaz taşıyor. Yıllık kapasitesi yaklaşık 63 milyar metreküp (2.200 milyar fit küp) olan denizaltı boru hattı Türk Akımı, Türkiye'nin Rus gazını Avrupa'nın geri kalanına satmasına olanak tanıyor. Dünyanın en uzun ikinci petrol boru hattı olan Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı 2005 yılında açıldı. 2018 itibarıyla Türkiye 1700 terawatt saat (TW/h) petrol tüketiyor. yılda birincil enerji, kişi başına 20 megavat saatin (MW/h) biraz üzerinde. Türkiye'nin enerji politikası fosil yakıt ithalatını azaltmayı içermesine rağmen, Türkiye'deki kömür, Türkiye'nin sera gazı emisyonlarının küresel toplamın %1'ini oluşturmasının en büyük tek nedenidir. Türkiye'de yenilenebilir enerji artırılıyor ve Akkuyu Nükleer Santrali Akdeniz kıyısında inşa ediliyor : ancak ulusal elektrik üretim kapasitesi fazlalığına rağmen fosil yakıtlar hala sübvanse ediliyor. Türkiye, dünyadaki jeotermal enerjiden en yüksek beşinci doğrudan kullanım ve kapasiteye sahiptir. 2019 yılı itibarıyla Türkiye elektriğinin %45,6'sını yenilenebilir kaynaklardan üretmektedir. === Bilim ve teknoloji === TÜBİTAK, Türkiye'de bilim, teknoloji ve inovasyon politikalarını geliştiren lider kuruluştur. TÜBA, Türkiye'de bilimsel faaliyetleri teşvik etmek için hareket eden özerk bir bilimsel topluluktur. TAEK, Türkiye'nin resmî nükleer enerji kuruluşudur. Hedefleri arasında nükleer enerji üzerine akademik araştırmalar yapmak ve barışçıl nükleer araçların geliştirilmesi ve kullanımı yer alıyor. Askerî teknoloji alanında araştırma ve geliştirme amacıyla kurulan devlet şirketleri arasında TUSAŞ, ASELSAN, HAVELSAN, ROKETSAN ve MKE bulunmaktadır. Türkiye Uzay Sistemleri Entegrasyon ve Test Merkezi (USET), Millî Savunma Bakanlığı'na ait ve Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) tarafından işletilen bir uzay aracı üretim ve test tesisidir. Uydu Fırlatma Sistemi (UFS), Türkiye'nin uydu fırlatma kabiliyetini geliştirmeye yönelik bir projedir. Proje bir uzay üssünün inşasından, uydu fırlatma araçlarının geliştirilmesinden ve yer istasyonlarının kurulmasından oluşur. Türksat, Türkiye'deki tek haberleşme uydusu operatörüdür ve Türksat uydu serisini yörüngeye fırlatmıştır. Göktürk-1, Göktürk-2 ve Göktürk-3, Millî Savunma Bakanlığı tarafından işletilen Türkiye'nin keşif amaçlı yer gözlem uydularıdır. BİLSAT ve RASAT, TÜBİTAK Uzay Teknolojileri Araştırma Enstitüsü tarafından işletilen Dünya gözlem uydularıdır. 2015 yılında Kuzey Carolina Üniversitesi'nde bir profesör olan Aziz Sancar, hücrelerin DNA'yı nasıl onardığı konusundaki çalışmaları nedeniyle Tomas Lindahl ve Paul Modrich ile birlikte Nobel Kimya Ödülü'nü kazandı. Diğer Türk bilim adamları arasında Behçet hastalığını keşfeden hekim Hulusi Behçet ve Arf değişmezini tanımlayan matematikçi Cahit Arf yer alıyor. Türkiye, 2022 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı'nda yer alan bilgilere göre, 2022 yılı itibarıyla blockchain tabanlı Merkez Bankası Dijital Parası (CBDC) olan Dijital Lira’yı resmi olarak hayata geçirmeyi planlıyor. == Demografi == Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonucunda elde edilen verilere göre 2022 sonu itibarıyla Türkiye'nin nüfusu 85.279.553'tü. Bu rakam, ilk resmî nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılında 13,6 milyondu.28 Teşrîn-i Evvel 1927 Umûmî Nüfûs Tahrîri, Vilayet, kaza, şehir ve köyler itibarıyla Türkiye nüfusu / 1928, Ankara https://books.google.com.tr/books/about/28_te%C5%9Frinievvel_1927_umum%C3%AE_n%C3%BCfus_tahr.html?id=mdIcywAACAAJ&redir;_esc=y 2017 yılındaki rakam, 2016 yılındaki rakamın 995 bin fazlasıdır ve ülkenin nüfusunun artış oranı %12,4'tür. Nüfusun %92,5'i il ve ilçe merkezlerinde yaşamaktadır. Yine aynı verilere göre Türkiye'de km2 başına ortalama 105 kişi düşmektedir. Nüfusun %67,9'u 15-64 yaş grubunda yer alırken %23,6'sı 0-14 yaş grubunda yer almaktadır. Yaklaşık %8,5'lik bir kısım ise 65 ve üstü yaşlardaki kişilerden oluşmaktadır. Nüfusun ortanca yaşı 31,4'tür. Türkiye'nin en gelişmiş ve en kalabalık şehri İstanbul'dur. Ayrıca Avrupa'nın en kalabalık üçüncü şehri unvanını da taşımaktadır. === Dil ve etnisite === Türkiye Nüfusu - 2007 KONDA Türkiye Nüfusu - 2008 MGK Raporu Türkiye Nüfusu - 2019 Türkler 55.484.000 55.000.000 63.000.000 Kürtler 11.445.000 7.600.000 15.500.000 Araplar 550.000 870.000 1.000.000 Zazalar – 3.000.000 1.500.000 Lazlar 220.000 80.000 105.000 Çerkesler 210.000 2.500.000 1.100.000 Gürcüler 70.000 1.000.000 19.000 Boşnaklar 70.000 – 37.000 Çingeneler 30.000 700.000 60.000 Pomaklar – 600.000 394.000 Toplam 70.586.256 71.517.100 83.154.997 Türkiye Anayasası'nın 66. maddesi, "Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan" herkesi, bir "Türk" olarak tanımlar. Bu nedenle, Türkiye'de hukukî anlamda Türk sözcüğü, bir etnik kökeni ifade etmekten ziyade ülkenin vatandaşı olan herkesi ifade etmektedir. Ülkenin büyük çoğunluğunun etnik kökeni Türk'tür. Ülke nüfusundaki Türklerin oranı CIA'e göre %70-75, Konda'ya göre %76 ve Konsensus'a göre %77'dir. Nüfusun etnik dağılımına ait pek çok veri olmasına rağmen, Türkiye'de yapılan resmî nüfus sayımları etnik kökene ait rakamlar vermediği için resmî veriler mevcut değildir. Yapılan araştırmalara göre Türkiye'de Arnavutlar, Azeriler, Araplar, Boşnaklar, Çerkesler, Çingeneler, Gürcüler, Hemşinliler, Lazlar, Pomaklar, Süryaniler ve Zazalar dahil olmak üzere pek çok etnik grup yaşasa da, ülkede resmen tanınan azınlıklar sadece Ermeniler, Rumlar ve Yahudilerdir. Bu tanınmayı Lozan Antlaşması ile birlikte elde etmişlerdir. Türklerden sonra, ülkede yaşayan en büyük etnik grup Kürtlerdir. Kürtlerin nüfus içindeki oranı CIA'e göre %18, Konda'ya göre %15, Konsensus'a göre %14'tür. Kürtler ülkenin doğu ve güneydoğu kısımlarında yoğunlaşmıştır. Bingöl, Muş, Diyarbakır, Batman, Şırnak, Bitlis, Van, Mardin, Siirt ve Hakkâri illerinde Kürt nüfus çoğunluktadır; bunun yanı sıra Şanlıurfa'da %47 ile nüfusun çoğunluğa yakınını ve Ağrı, Kars ve Iğdır'da büyük bir azınlık grubunu oluşturur. Ayrıca yıllardır gerçekleşen iç göçlerle birlikte Kürtler, ülkenin ortasındaki ve batısındaki tüm büyük şehirde de yaşamaktadır. Özellikle İstanbul'da yaklaşık 3 milyon Kürt yaşamaktadır ve bu durum şehri, dünya üzerinde en fazla Kürt nüfusuna sahip şehir yapmaktadır. CIA'e göre Türkler ve Kürtler dışındaki diğer azınlıkların oranı ise %7-12'dir. Tanınan üç azınlık dışında kalan diğer azınlıklar için belirlenmiş özel haklar yoktur. "Azınlık" terimi, Türkiye'de hassas bir konudur ve hassas olmaya devam etmektedir. Hukukî anlamda azınlıkları tanımasa da devlet, resmî kanalı TRT'ye, azınlıkların konuştuğu çeşitli dillerde radyo ve televizyon programları yapması konusunda izin vermektedir. 2020 itibarıyla resmi olarak 3,6 milyondan fazla Suriyeli mülteci ile dünyanın en çok Suriyeli mülteci barındıran ülkesi oldu. Türkiye'nin resmî dili, aynı zamanda nüfusun %85'inin anadili olan Türkçedir. Nüfusun yaklaşık %12'si ise ana dil olarak Kürtçe konuşmaktadır. Arapça ve Zazacayı ana dil olarak konuşanların oranı da %1'den fazladır, bunun yanı sıra çeşitli bölgelerde küçük bir kesim tarafından ana dil olarak konuşulan diller de mevcuttur. Ayrıca Türkiye'de konuşulan dillerden bazıları tehlike altındadır. Bunlara Abazaca, Abhazca, Batı Ermenicesi, Çerkesçe, Çingenece, Doğu Çerkesçesi, Hemşince, Hertevince, Kapadokya Yunancası, Lazca, Pontus Rumcası, Ubıhça, Yahudi İspanyolcası ve Zazaca örnek verilebilir. === Göçmenler === 1991'deki Körfez Savaşı sırasında milyonlarca Kürt dağlardan Türkiye'ye ve İran'ın Kürt bölgelerine kaçtı. Türkiye'ye göç, insanların ülkede ikamet etmek için Türkiye'ye göç ettikleri süreçtir. 2010'larda ve 2020'lerin başında Türkiye'de yaşanan göçmen krizi, milyonlarca mülteci ve göçmenin akınına neden oldu; 2014 itibarıyla, uluslararası göçmenler ülke nüfusunun %2,5'ini oluşturuyordu. UNHCR'ye göre 2018'de Türkiye, Afrika ve Orta Doğu'dan toplam 3.564.919 kayıtlı mülteciye ev sahipliği yaptı ve bu, dünyadaki tüm mültecilerin %63,4'üne tekabül ediyor. 2020 itibarıyla resmi olarak 3,6 milyondan fazla Suriyeli mülteci ile dünyanın en çok Suriyeli mülteci barındıran ülkesi oldu. Türkiye'deki mülteci krizini Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı yönetiyor. === Din === Türkiye, resmî dini olmayan laik bir devlettir. Din ve vicdan özgürlüğü, ülkenin anayasasıyla güvence altına alınmıştır. Ancak ülkede çeşitli İslami partilerin kurulmasıyla birlikte, dinin yönetimdeki rolüyle ilgili tartışmalar ortaya çıkmıştır. Ülkede kamu kurumlarında ve okullarda uzun yıllar boyunca İslami siyaset sembolü olarak görüldüğü için başörtüsü takılması yasaklandı. Bu yasağa 2011 yılında üniversitelerde, 2013 yılında kamu kurumlarında ve 2014 yılında diğer okullarda son verildi. Türkiye'de baskın din İslamdır. Yaygın mezhep ise Sünnilik mezheplerinden biri olan Hanefiliktir. Ülkedeki en yüksek İslami makam Diyanet İşleri Başkanlığı'dır ve Hanefi mezhebinin kurallarına göre dini yorumlar. Ülke topraklarındaki 90.000'i aşkın kayıtlı camiden ve buralarda görevli imamlardan da sorumludur. Ayrıca ülkede Alevilik de yer yer yaygındır ve akademisyenler Alevi sayısının 15-20 milyon arasında olduğunu öne sürmektedir. Türkiye'de Hristiyanların oranı 1914'te %25-20 iken 1927'de %5-3'e geriledi ve bugün %0,4-0,3 arasında değişmektedir. Günümüzde ülkede Rum Ortodoksluğu, Katoliklik, Protestanlık ve Mormonluk dahil olmak üzere çeşitli mezheplerden birçok Hristiyan bulunmaktadır ve bu rakam yaklaşık olarak Türkiye'nin nüfusunun %0.3'ü kadardır. Ülkede açık olan kilise sayısı ise 398'dir. İstanbul, 4. yüzyıldan bu yana Doğu Ortodoks Kilisesi'nin merkezi konumundadır. Türkiye'de, çoğu Sefarad kökenli olan 15.000 Yahudi yaşamaktadır. MÖ 5. yüzyıldan itibaren Anadolu topraklarında Yahudi toplulukları yaşamaya başladı ve yirmi yüzyıl sonra, 15. yüzyıl sonlarında İspanyol ve Portekiz Yahudilerinin İspanya'dan kovulmasıyla birlikte Osmanlı İmparatorluğu, bu Yahudilerin günümüzdeki Türkiye topraklarına yerleşmesine izin verdi. Böylece Anadolu'daki Yahudi nüfusu arttı. 20. yüzyıldaki göçlere rağmen, bugün hâlâ küçük bir Yahudi nüfusu Türkiye'de bulunmaktadır. === Eğitim === Türkiye'de üniversite öncesi eğitim Millî Eğitim Bakanlığı'nın denetimindedir. 4 yıl ilkokul, 4 yıl ortaokul ve 4 yıl lise olmak üzere toplam 12 yıllık eğitim zorunludur. OECD raporlarına göre ülkede liseyi tamamlamayan 25-34 yaş grubuna dahil kişiler, liseyi tamamlayan aynı yaş grubundan iş arkadaşlarının elde ettiği gelirin ortalama olarak sadece %80’ini almaktadırlar. Ülkenin temel eğitim seviyesi diğer OECD ülkelerinin altında kabul edilir. Türkiye, OECD'nin PISA programında 34 ülke arasında 32. sırada yer alır. Yüksek kalitedeki liselere giriş, büyük ölçüde ülke genelinde yapılan öğrenci yerleştirme sınavlarından alınan puana bağlıdır, bu yüzden ülkedeki özel ders alma yaşı 10'a kadar düşmüştür. Türkiye'de 2019 itibarıyla yetişkin nüfusun %97,2'si okuryazardır; erkek nüfusun kendi içindeki okuryazarlık oranı %99,2 kadın nüfusun kendi içindeki okuryazar oranı %95,3'tür. 2019 itibarıyla Türkiye'deki üniversite sayısı 208'dir. Öğrenciler, iki oturumlu Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) sonucunda aldıkları puanlarla üniversiteye geçiş hakkı kazanır. Anadolu Üniversitesi'nin Açıköğretim Fakültesi dışındaki tüm fakültelere giriş, lise mezunlarının YKS sonucuna bağlı olarak şekillenir. Dünyanın en iyi üniversitelerinin sıralandığı 2014 Times Higher Education World University Rankings'te ilk 200'e Türkiye'den dört üniversite dahil olmuştur. Listede Orta Doğu Teknik Üniversitesi 85. sırada, Boğaziçi Üniversitesi 139. sırada, İstanbul Teknik Üniversitesi 165. sırada, Sabancı Üniversitesi 182. sırada yer almıştır. === Sağlık === Türkiye'de sağlık hizmetleri Sağlık Bakanlığı tarafından merkezi bir devlet sistemiyle kontrol edilir. 2003 yılında hükûmet, sağlık hizmetlerine ayrılan bütçe oranını artıran ve nüfusun büyük bir bölümünü sağlık hizmetlerinden düşük masrafla yararlanabilir hâle getirmeyi amaçlayan geniş kapsamlı bir sağlık reformu programı başlattı. Türkiye İstatistik Kurumu, 2012 yılında sağlık hizmetleri kapsamında 76,3 milyar TL harcandığını açıkladı; hizmet bedellerinin %79,6'sı Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından karşılanırken geriye kalan %15,4'ü hastalar tarafından doğrudan ödendi. 2018 yılı rakamlarına göre Türkiye'de 34.559 sağlık kurumu bulunmaktadır ve doktor başına ortalama 536 hasta düşmektedir. Ayrıca 1000 kişi başına düşen yatak sayısı 2,83'tür. Türkiye'de beklenen yaşam süresi erkeklerde 71,1 yıl ve kadınlarda 75,2 yıl olmakla birlikte, toplam nüfus ortalamasının beklenen yaşam süresi 73,2 yıldır. Ülkede ölümlere en çok neden olan hastalıklardan ilk üçü şunlardır: dolaşım sistemi hastalıkları (%39,8), kanser (%21,3), solunum hastalıkları (%9,8). Türkiye, 2020 yılı ortası itibarıyla numbeo sağlık araştırmaları şirketine göre 100 üzerinden 70.36 puan ile ülkelere göre sağlık endeksi sıralamasına 28. sırada yer almaktadır. == Kültür == Türkiye; Oğuz, Anadolu, Osmanlı (Greko-Romen ve İslami kültürlerin bir devamıydı) ve Avrupa kültürü ile geleneklerinin karışımıyla ortaya çıkan çok çeşitli kültürleri barındırır. Ülke coğrafyasındaki kültürel kaynaşma, Orta Asya'dan Anadolu'ya doğru gerçekleşen Türk göçleri sırasında Türklerin göç yolları üzerindeki kültürlerle kendi kültürlerini birleştirmesi sonucunda başladı. Ülkedeki Batılılaşma hareketi ise Osmanlı İmparatorluğu'nun Tanzimat döneminde başladı ve bugüne kadar sürmeye devam etti. Sonuç olarak günümüz Türk kültürü, geleneksel inançları ve tarihi değerleri koruyarak "çağdaş" bir Batı devleti olma çabası sonucunda şekillendi. === Sanat === Batılı anlamda Türkiye'de resim sanatı, 19. yüzyılın ortalarından itibaren etkin bir gelişme göstermeye başladı. Resim dersleri ilk olarak teknik ihtiyaçlar için 1793 yılında şu anki İstanbul Teknik Üniversitesi'nde verilmeye başlandı. 19\. yüzyılın sonlarında, Batılı anlamda insan tasvirleri özellikle Osman Hamdi Bey ile birlikte Türk resminde kullanılmaya başlandı. Çağdaş eğilimlerle birlikte empresyonizm de gelişim gösterdi ve Halil Paşa resimlerinde empresyonizmi kullandı. 1926'da Avrupa'ya gönderilen Türk sanatçılar, Türkiye'ye geri döndüklerinde çalışmalarında Fovizm, Kübizm ve hatta Ekspresyonizm akımlarından yararlandılar. Sonraki yıllarda D Grubu sanatçılarından Abidin Dino ve Cemal Tollu dahil olmak üzere Fikret Mualla, Fahrelnisa Zeid, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Adnan Çoker ve Burhan Doğançay gibi sanatçılar son 30 yıl boyunca Batı'da gelişen bazı eğilimleri tanıttılar. Bunların yanı sıra Yeniler Grubu 1930'larda, Onlar Grubu 1940'larda, Yeni Dal Grubu 1950'lerde ve Siyah Kalem Grubu 1960'larda ortaya çıkarak çağdaş Türk resminin diğer önemli hareketleri olarak tanındılar. Türk müziği ve edebiyatı, çeşitli kültürlerin izlerini taşır. Osmanlı İmparatorluğu'nun yanı sıra İslam dünyası ile Avrupa'nın etkileşimi sonucunda Türk, İslam ve Avrupa gelenekleri birleşerek günümüz Türk müziğini ve edebiyatını ortaya çıkarmıştır. Osmanlı döneminde Türk edebiyatı, İran ve Arap edebiyatlarının fazlasıyla etkisi altında kaldı. Tanzimat'taki yeniliklerle birlikte daha önceden bilinmeyen roman ve öykü gibi edebi türler Türk edebiyatına giriş yaptı. Çeşitli yazarlar Türk edebiyatındaki ilkleri bu dönemde verdiler; Namık Kemal ilk edebi roman olan İntibahı (1876) yazarken, gazeteci Şinasi ilk özel gazeteyi çıkardı ve ilk tiyatro olan Şair Evlenmesini (1860) yazdı. Batı etkisinde gelişen modern Türk edebiyatının şekillenmesi 1896 ve 1923 arasında da sürdü. Bu arada Servet-i Fünûn, Fecr-i Ati ve Millî Edebiyat gibi çeşitli edebiyat hareketleri ortaya çıktı. 20. yüzyılda Nâzım Hikmet, serbest nazımla şiirler yazarak Türk şiirine radikal değişikler getirdi. Şiirdeki bir başka devrim ise 1941'de Garipçiler tarafından yapıldı. Çeşitli kültürlerin karışımı olan Türk edebiyatında, bu durumun bir sonucu olarak, işlenen konular arasında kültür çatışması önemli bir yer tutar. Örneğin romanlarında "kültürlerin birbiriyle çatışması ve örülmesi için yeni simgeler bulan" Orhan Pamuk, 2006 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülmüştür. 2003 Eurovision Şarkı Yarışması'na Türk müziğindeki çeşitli kültürlerin izlerini taşıyan "Everyway That I Can" şarkısıyla katılan Sertab Erener ise yarışmanın birincisi olarak Avrupa'da adından bahsettirmiştir. Türk kültüründe halk oyunları önemli bir yer tutar. Doğu Trakya'da Hora; Ege, Güney Marmara ve İç Anadolu'da Zeybek; Batı Akdeniz'de Teke; İç-Batı Anadolu, Batı Karadeniz, Güney Marmara ve Doğu Akdeniz'de Kaşık oyunları ile Karşılama; Orta ve Doğu Karadeniz'de Horon; Doğu ve İç Anadolu'da Halay; Kuzeydoğu Anadolu'da Bar ve Lezginka halk oyunları yaygındır. === Mutfak === Türk mutfağı, Çin ve Fransız mutfaklarıyla beraber dünyanın en zengin mutfaklarındandır. Coğrafyası ve tarihi gereği, Türk mutfağı çok büyük bir çeşitlilik oluşturur. Türk mutfağı, Mezopotamya ve Balkan mutfaklarıyla etkileşime girmiştir, İstanbul Osmanlı Saray mutfağı da Türk mutfağının önemli bir kısmını oluşturur. Osmanlı Saray Mutfağı'nda çok çeşitli çorba, zeytinyağlı sebze, etli yemek, balık, börek, tatlı menüleri mevcuttur. Saray mutfağı, Bizans İmparatorluğu'ndan Osmanlı'ya yüzyılların saray zevki ve tecrübesiyle oluşan elit bir mutfaktır. O dönemlerde, halk ve köy mutfağı ise sade ve basittir. Günümüzde, Saray kültürü ile halk kültürünün karışımı bir "Türk mutfağı" ortaya çıkmıştır. Birçok saray yemeği, halk tarafından benimsenmiştir. Türk mutfağı; * Akdeniz kültürü * Doğu kültürü * Saray kültürü * Bozkır kültürü olarak sınıflandırılmıştır. === Medya === Yüzlerce televizyon kanalı, binlerce yerel ve ulusal radyo istasyonu, onlarca gazetesi, kâr sağlayan üretken yerli sineması ve hızlı büyüyen geniş bant internet kullanımı ile Türkiye'nin oldukça canlı bir medya sektörü vardır. 2014 yılında ülkede faal durumda olan radyo ve televizyon kurumu sayısı 1.190 olarak açıklanmıştır. Bunlardan %77,7'si karasal yayın yaparken geriye kalanı sadece uydu, kablolu veya internet üzerinden yayın yapmıştır. Devlet kanalı TRT ile Kanal D, Show TV, Atv ve Star TV gibi özel kanallar, izleyici tarafından en çok takip edilen kanallardır. Bu kanallarda gösterilen televizyon dizileri, Türkiye sınırlarının dışında son yıllarda popülerleşmeye başlayarak ülkenin dış ilişkilerine ve tanınırlığına katkı sağlamaktadır. Ülkedeki yayın kuruluşları, uydu antenleri ve kablo sistemi ile geniş bir alana yayılarak erişilebilir hâle gelmiştir. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), ülkenin televizyon ve radyolarını hükûmet gözetiminde denetleyen yetkili kuruluştur.Turkey country profile . Kongre Kütüphanesi Federal Research Division (Ocak 2006). This article incorporates text from this source, which is in the public domain. Tiraj rakamlarına göre ülkenin en popüler ilk beş gazetesi Hürriyet, Sabah, Posta, Sözcü ve Habertürk'tür. Freedom House, Türkiye'de basından "Özgür Değil" şeklinde bahsederken internet ortamından "Kısmen Özgür" şeklinde bahseder. === Spor === Türkiye'de en çok sevilen sporlardan biri futboldur. Futbol ligler halinde oynanmakta ve bunların en büyüğü Süper Lig'dir. Lig şampiyonu olabilmiş olan takımların dördü (Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş ve İstanbul Başakşehir) İstanbul takımı, iki tanesi (Trabzonspor ve Bursaspor) ise Anadolu takımıdır. Futbol kulüpleri Türkiye Futbol Federasyonu çatısı altında toplanmıştır. Galatasaray Avrupa'da kupa kazanan ilk ve tek Türk futbol takımıdır. 2000 yılında UEFA Kupası ve UEFA Süper Kupası'nı kazanmıştır. Türkiye millî futbol takımı 2000 Avrupa Futbol Şampiyonasında altıncı, 2002 FIFA Dünya Kupası'nda ve 2003 FIFA Konfederasyonlar Kupası'nda üçüncü olmuş, 2008 Avrupa Futbol Şampiyonasında yarı final oynamıştır. Basketbol Türkiye'de en çok ilgi gören sporlardan biridir. Basketbol'un en büyük ligi Basketbol Süper Ligi'dir. Anadolu Efes, Fenerbahçe, Galatasaray Medical Park, Beşiktaş ve Pınar Karşıyaka gibi takımlar EuroLeague'de, Basketbol Şampiyonlar Ligi ve diğer özel turnuvalarda çok büyük başarılar göstermişlerdir. Ayrıca Anadolu Efes 1996 yılında Koraç Kupası'nı kazanarak, Avrupa Kupası kazanan ilk Türk takımı olma unvanını elde etmiştir. 2012 yılında FIBA EuroChallenge Şampiyonluğu kupasını kazanan Beşiktaş Milangaz Avrupa'da kupa kazanabilen ikinci Türk takımıdır. Fenerbahçe, 2017 yılında EuroLeague kupasını kazanarak Avrupa Kupalarında spor kulüplerinin kazanabileceği en büyük kupayı kazanan ilk Türk erkek basketbol takımı olmuştur. Ayrıca Anadolu Efes de 2021 ve 2022 yılında EuroLeague kupasını kazanmıştır. Türkiye millî basketbol takımı da turnuvalarda büyük başarı elde etmiştir. Örneğin 2001 Avrupa Basketbol Şampiyonası gümüş madalya ve 2010 FIBA Dünya Basketbol Şampiyonası gümüş gibi. 2010 FIBA Dünya Basketbol Şampiyonası, 28 Ağustos ve 12 Eylül tarihleri arasında Türkiye'de gerçekleştirilmiştir. Şampiyonayı FIBA, Türkiye Basketbol Federasyonu ve 2010 Organizasyon Komitesi ortaklaşa organize etmiştir ve ikinci olmuştur. 1986'dan beri üçüncü defa 24 ülkenin katıldığı turnuvanın takım karşılaşmaları İstanbul, Ankara, İzmir ve Kayseri'de, bitiş aşaması İstanbul Sinan Erdem Spor Salonu'nda oynanmış, kazanan ise bitişte Türkiye'yi 64-81 mağlup eden Amerika Birleşik Devletleri olmuştur. Türkiye kadın millî basketbol takımı 2011 Avrupa Kadınlar Şampiyonası'nda ikinci olmuştur. Ayrıca 2013 Akdeniz Oyunlarında erkek millî basketbol takımı altın madalya almıştır. Geleneksel bir Türk sporu olan güreşin en önemli karşılaşması Kırkpınar Yağlı Güreşleri'dir. Türklerin MÖ 4. yüzyıldan beri güreş yaptıkları bilinmektedir. İlkbahar aylarında doğanın canlanışı için yapılan kutlamalarda, evlenme merasimlerinde, zafer şölenlerinde hep güreş müsabakaları yapılırdı. 1996 yılında Geleneksel Spor Dalları Federasyonu kurulmuş ve yağlı güreş için önemli bir adım atılmıştır. Tenise olan ilginin de zamanla arttığı Türkiye, Avrupa Tenis Federasyonu verilerine göre tenis adına 141 turnuva ile Avrupa'da 2022 yılında en fazla uluslararası turnuva düzenleyen ikinci ülke oldu. 2023 Avrupa Tenis Federasyonu Genel Kurulunda Türkiye'ye "En Fazla Gelişen Ülke Ödülü" verildi. ==Ayrıca bakınız== * Türk devletleri listesi ==Notlar== == Kaynakça == ;Özel ;Genel * Atatürk, Mustafa Kemal (1927). 'Nutuk, Cilt 1-2-3, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, İstanbul 1970. * De Lamartine, Alphonse. Osmanlı Tarihi, Cilt 1, Sabah Yayıncılık, İstanbul 1991. * Öztürk, Kazım (1992). Atatürk'ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, Cilt 1-2, Kültür Bakanlığı-Atatürk Dizisi. ISBN 975-17-0635-1 * Akay, Oğuz (2006). Atatürk'ün Sofrası. Truva Yayınları. ISBN 975-6237-54-6 * Meydan Larousse, Meydan Yayıncılık, 1988, Cilt 12, Sh. 357-388, Türkiye Cumhuriyeti. * Temel Britannica, Ana Yayıncılık- Encyclopaedia Britannica, 1992, Cilt 18, Sh. 41-96; Türkiye. ISBN 975-7760-02-1 * Türklerin ve Türkiye'nin Tarihi Ansiklopedisi, Milliyet Yayınları, 1982. == Dış bağlantılar == * * * * * Kategori:VikiProje Tarih kaynak bekleyen maddeler Kategori:Avrupa ülkeleri Kategori:Batı Asya ülkeleri Kategori:Doğu Akdeniz Kategori:Yakın Doğu ülkeleri Kategori:Orta Doğu ülkeleri Kategori:Çağdaş Türk devletleri Kategori:NATO ülkeleri Kategori:Avrupa Konseyi ülkeleri Kategori:Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler Kategori:Cumhuriyetler Kategori:1923'te kurulan bölgeler ve ülkeler Kategori:Avrasya Kategori:Güneydoğu Avrupa Kategori:Güney Avrupa ülkeleri Kategori:Batı Asya Kategori:G20 ülkeleri Kategori:Akdeniz İçin Birlik ülkeleri Kategori:Türk Devletleri Teşkilatı ülkeleri Kategori:Balkan ülkeleri Kategori:Asya kıtasındaki ülkeler Kategori:Kürtçe konuşan bölgeler ve ülkeler Kategori:Kıtalararası ülkeler Kategori:Türkçe konuşan bölgeler ve ülkeler
küçükresim|Çeşitli ulaşım araçları Ulaşım, bir nesnenin veya kişinin bulunduğu yerden farklı bir yere aktarılmasıdır. Köyler, şehirler, ülkeler arasında bir yerden bir yere gidiş-geliş demektir. Karayolu ulaşımı, denizyolu ulaşımı, havayolu ulaşımı ve demiryolu ulaşımından oluşmaktadır. == Başlıca ulaşım yolları == * Kara ulaşımı * Denizyolu ulaşımı * Havayolu ulaşımı * Demiryolu ulaşımı
TKP şu anlamlara gelebilir; * Türkiye Komünist Partisi * Toplumcu Kurtuluş Partisi * Türkiye Köylü Partisi, 1952 yılında kurulan ve 1958 yılında kapatılan Türk siyasi partisi. * Kiribati'yi Kucaklayan Parti (Tobwaan Kiribati Party; TKP) * Tikopia dili (ISO 639-3 kodu: tkp)
Ferrari S.p.A., merkezi ve kuruluş yeri İtalya'nın Modena şehrinin yakınındaki Maranello'da olan İtalyan bir lüks spor otomobili, coupe, süperspor otomobil, spor otomobil üreticisidir. 1929'da Alfa Romeo'nun yarış takımı olarak kurulmuş, 1947'de pist dışına da yasal olarak uygun otomobil üretimine başlamıştır. Ferrari'nin hikâyesi, Enzo Ferrari'nin yaşam hikâyesi olarak kabul edilir. Ferrari üzerine yayınlanan hemen hemen tüm belgeseller ve tanıtımlarda Enzo Ferrari'nin yaşam hikâyesi anlatılır. == Tarihçe == === Enzo Ferrari === Enzo Ferrari, Modena şehrinde 1898 yılında dünyaya geldi. I. Dünya Savaşı'nda babasını ve kardeşlerini kaybettikten sonra 1916 yılında, henüz 18 yaşındayken yalnız kaldı. Yarışçılık kariyeri de bu dönemlerde başladı. 1920 yılında Alfa Romeo'nun yarış pilotlarından biri oldu, ismi de bu dönemde bir efsane misali kulaktan kulağa yayıldı. Onun da öncülüğünde Alfa Romeo araba yarışçılığının bir numaralı ismi oldu. Enzo Ferrari'nin hız tutkusu ve daha önce hiç kimsenin ulaşamadığı hızlarda virajları dönebilme kabiliyetinin yanı sıra arabasının ergonomisinden motor aksamına her şeyiyle ilgilenmesi, onu araba yarışları tarihinin ölümsüzleri arasına soktu. 1929 yılında Scuderia Ferrari'yi Alfa Romeo'nun yarış takımı olarak kurdu. 1932'ye kadar yarışmaya devam etti; ancak oğlu Dino Ferrari'nin doğumuyla yarışlardan ayrılarak, otomobil fabrikasının işlerine geçti. Bu dönemde araba motorlarının güçsüzlüğü ve hafif spor arabaların gelişmesi üzerine çalışmalara başladı. Kontrolündeki yarış takımı katıldığı tüm yarışları kazandı, sadece 1935'te Mercedes'e geçildi. 1935'te Mercedes'in bu yarışı kazanmasında Castrol'un deterjan bazlı motor temizleyicisi büyük rol oynadı. Bu motor temizleyicisi, Mercedes'in motorunu Alfa Romeo'dan daha üstün performanslı ve istikrarlı kılmıştı. Ertesi yıl Castrol ürünlerini Alfa Romeo da kullanmaya başladı; günümüzde de hâlâ Castrol motor bakımı ürünleri sunmaktadır. Enzo Ferrari'nin yarış otomobillerini yaratma becerisi onu Alfa Romeo'nun sportif direktörü yaptı. Ancak Enzo Ferrari'nin detaylarına bakmadan imzaladığı direktörlük kontratında, ayrılması durumunda 4 yıl başka bir yarış takımında çalışamayacağı ve tasarım yapmasının yasak olduğu kuralı vardı. Böylece kendi yarattığı, o güne kadar eşi benzeri görülmemiş otomobil ergonomisini geliştirmesine de izin verilmedi. Direktörlükten ayrılmasıyla Auto-Avio Costruzioni'yi kurdu. Bu şirket bazı yarış takımlarına parçalar satıyordu. Doğduğu şehir Modena'da küçük bir araba üretimi atolyesi kurdu ve burada sadece kendinin kullanması için bir araba yapmaya çalıştı. Ancak II. Dünya Savaşı'nın başlamasıyla İtalya zor günler geçirmekteydi. Modena'nın bombalanmasıyla, tasarımına yeni başladığı arabayı da bitiremeden Maranello'ya taşınmak zorunda kaldı. Yıllar sonra Ferrari Modena 360, Enzo Ferrari'nin kütüphanesinde kalan basit bir ön tasarımı baz alarak Pininfarina tarafından yapılacaktır. === Ferrari'nin kuruluşu ve maddi sorunlar === Maranello'ya kaçışı sonrasında, burada tekrar bir atolye kuran Enzo Ferrari, 1946'da dünya otomotiv tarihin en çok "düşlere giren" ismi Ferrari'yi kurdu. Ferrari 1951 yılında İngiltere Grand Prix'sinin yanı sıra Le Mans'da da 14 zafer kazandı. 1960 ve 1965 yılları arasında 6 yıl üst üste Le Mans'ı kazanması da Ferrari'yi otomobil yarışçılığının en büyük ismi yaptı. Ancak gelişen dünya ekonomisi sürecinde profesyonelce işleyen şirketlerin hızına erişemedi. Maddi olarak büyük sorunlar yaşayan Ferrari'nin yaşadığı bu sorun hâlen günümüzde profesyonelce işlemeyen şirketlerin hazin sonunu simgelemektedir. Genelgeçer bir görüş olarak, profesyonel bir şirketin bir bankadan borç almaya çalışması gerekirken Enzo Ferrari şirketi ayakta tutabilmek için İtalyan Mafyası'ndan borç aldı. === Dino Ferrari'nin ölümü === İtalyan Mafyası'na borcunu geri ödeyemeyen Enzo Ferrari'nin oğlu Dino Ferrari, yaygın kanıya göre (filmlerde ve belgesellerde anlatıldığı üzere) İtalyan Mafyası tarafından zehirlenerek öldürüldü. Bu konudaki bir başka görüşe göre, mahkeme tutanakları "kas gelişememezliği" hastalığından öldüğünü yazar. O dönemde İtalyan medyası bunu Dino Ferrari'nin uyuşturucu kullanmasıyla da ilgili olduğunu sunmuştur; ancak Dino Ferrari'nin 24 yaşında vefat etmesine rağmen arabalar üzerine müthiş bir bilgisi olması, Formula 2 arabaları için V6 motorunu daha 23 yaşındayken düşünüp, Vittorio Jano'ya da ertesi yıl ölmeden önce teknik düşüncelerini iletmiş olması onun son günlerinde bile oldukça zinde olduğunu gösterir. 1956'da Enzo Ferrari hukuksal anlamda bu olayın üzerine fazla gidemedi, zira bu dönemde gerek İtalya, gerek Amerika'daki illegal yaşam ve mahkemeler; Sicilya'daki aileler tarafından yönetilmekteydi. Oğlunun ölümü üzerine Enzo Ferrari, "Ferrari Dino" serisini yarattı. Ancak bu arabaya Ferrari logosu konulmasına şiddetle karşı çıktı. Bu nedenlede araca "Dino" yazan bir logo konuldu. Bu tasarım Ford'un yarattığı en hızlı ve yarışlardaki en başarılı arabası Ford GT40'a da ilham kaynağı olacaktı. === Ferrari'nin Fiat'a satılması === Ford Ferrari'yi satın almak üzere 1963'te 18 milyon dolarlık bir teklif sundu. Enzo Ferrari hemen hemen her konuda anlaştı, ancak Ford'un yarış takımını kontrol etme isteği Enzo Ferrari tarafından reddedildi ve anlaşma bozuldu. Bu da Ford'un o dönemde yarışlara girmesine sebep oldu. 1969'da oldukça güç durumda kalan Enzo Ferrari şirketin hisselerin yarısını Fiat'a vererek, yönetimden bir adım geri çekildi. Fiat daha sonraki süreçte de hisse alımına devam ederek günümüzde şirketin %90'ının sahibi olmuştur. Ford'un Ferrari tarafından hazırlıkları yapılmış, birçok masrafa girilmiş projesinin iptal olması ardından; Ford "Ferrari" projesine "Ford GT40" ismi altında devam etti. İki yıl deneme sonrasında, Ferrari'yi yarışlarda geçmesi de Amerikan otomobil yarışçılığının en büyük günlerinden biri olarak kabul edilir. Fiat ayrıca Alfa Romeo, Maserati gibi otomobil markalarına da sahiptir. === Pininfarina'nın Ferrari'yle buluşması ve Enzo Ferrari'nin ölümü === küçükresim|240px|sağ|Ferrari Testarossa 1969, Ferrari'nin tarihindeki en önemli yıllardan biridir. Bu yıl Enzo Ferrari tasarımcı dostu Battista Farina'nın oğlu Sergio Pininfarina'ya, çizdiği muhteşem çizgiler doğrultusunda şans tanıdı. Prototip olarak sunulan 1969 Ferrari 512s, 1967 Ferrari 206 Dino'nun daha ince ve modern çizgilerle yaratılmış halidir. Üretime geçen 1971 Ferrari BB ile Ferrari dünya otomobil dünyası arenasına tekrar girdi. 1984 yılı, Pininfarina'nın otomotiv dünyasını yeni bir çağa başlatmasına şahit oldu. Tüm zamanların en güzel tasarımlarından biri olarak gösterilen Ferrari Testarossa satışa sunulur sunulmaz yüksek fiyatına rağmen lüks otomobillerde satış rekorları kırdı. Testarossa, hâlen günümüz spor arabalarının çizgilerini örnek aldığı efsanevi bir otomobil haline dönüştü. 1988'de Enzo Ferrari, Ferrari'nin 40. yılı için üretilen F40'ın sunulmasından bir yıl sonra öldü. Enzo Ferrari en çok beğendiği Ferrari'nin F40 olduğunu söylemiştir. Ferrari F40'ın ilk sahibi, dünya tarihinin en büyük futbolcularından biri olarak gösterilen Diego Maradona'dır. AC Milan başkanı Silvio Berlusconi, Napoli'nin Maradona ile Serie A şampiyonu olması ve 1987'de Coppa Italia'yı alması üzerine Maradona'ya transfer teklifinde bulundu. Napoli başkanı Corrado Ferlaino da, Maradona'yı Napoli'de tutabilmek için ona Ferrari tarafından üretilen tek siyah renk F40'ı hediye etti. Maradona da hâlâ günümüzde kararını Ferrari yüzünden verdiğini söylemektedir. Enzo Ferrari'nin 1988'de 90 yaşında ölümünün ardından eski sportif direktör Luca Cordero di Montezemolo başkan olur. === 1990'lı yıllarda Ferrari === sağ|240px|küçükresim|Ferrari V12 motoru 1992 Ferrari 456 GT , 1994 F355 ve 1996 550 Maranello takibi senelerde sunan Ferrari; Dünya'nın dört bir yanında en güzel lüks spor araba olarak tanınmasını sağladı. Ferrari, kuruluşunun 50. yılında F50 modelini limitli sayıda üreterek dünyaya sundu. 1979' dan sonra Formula 1 pilotlar şampiyonluğunu ve 1984'ten sonra da takımlar şampiyonluğunu kazanamayan Scuderia Ferrari yarış takımı, 1990 yılında McLaren'den ayrılan Alain Prost ile anlaştı. 1990 yılının son yarışı Suzuka Büyük Ödülü'nde Ayrton Senna'nın Alain Prost'a kasıtlı çarpması sonucu şampiyonluğu kaçırdı. 1991 ve sonrasında yeteri kadar mücadeleci bir Formula 1 aracı üretemeyen Ferrari, birkaç yıl daha şampiyonluk mücadelesine giremedi. 1993 yılında takımın yönetimine Jean Todt'un getirilmesi ile yeniden yapılanmaya giden Scuderia Ferrari, 1995 yılının sonunda 1994 ve 1995 yıllarının dünya şampiyonu Michael Schumacher ile anlaştı. 1996' da kötü bir sezon geçiren takım, 1997 ve 1998 yıllarında şampiyonluk için tekrar güçlü bir aday olmasına rağmen yine son yarışlarda şampiyonluğu kaçırdı. Ferrari, 1999 İngiltere Büyük Ödülü'nde 1. pilot Michael Schumacher'in kaza yaparak ayağını kırması sonucu yarışlardan uzak kalmasına rağmen, Eddie Irvine ile şampiyonluk mücadelesine devam etti. Ferrari, pilotlar şampiyonluğunun yine son yarışta kaybetmesine rağmen, 1984 yılından beri kazanamadığı "Formula 1 Takımlar Şampiyonu" unvanını kazanmayı başardı. === 2000'li yıllarda Ferrari === küçükresim|200px|Michael Schumacher 2005 ABD Grand Prix öncesi basın toplantısında 2000 yılında Mika Hakkinen ve McLaren'e karşı Michael Schumacher ile kazanılan pilotlar şampiyonluğu, 21 yıl sonra kazanılmış ilk "Formula 1 Pilotlar Şampiyonluğu" unvanı olmasının yanında 5 yıl sürecek bir başarının da başlangıcı oldu. 2001'de McLaren ve BMW Williams'ın ortak olduğu şampiyonluk yarışını önde tamamlayan Ferrari, 2002'de radikal özelliklere sahip F2002 adlı araç ile büyük bir üstünlük sağlayarak şampiyonluğu sezonun bitiminden çok önce elde etmeyi başardı. 2002 yılının sonunda Ferrari'nin bu üstünlüğü nedeniyle Uluslararası Otomobil Federasyonu (FIA), Formula 1' de masrafları azaltarak diğer takımların rekabet gücünü arttırmak amacıyla bazı kural değişikliklerine gitti. 2003'te yeni kurallardan etkilenmesine rağmen tekrar hem takımlar hem de pilotlar şampiyonluğunu kazanmayı başardı. 2004'te F2004 ile 18 yarışın 15'ini kazanarak 2002'deki üstünlüğünü daha da ileri taşıyan Ferrari'nin 2004'ü de domine etmesinin üzerine FIA daha radikal kural değişikliklerine gitti. 2005'te aleyhine değiştirilen kurallara ayak uyduramayan Ferrari, araç ile lastik arasında yaşanan uyumsuzluk ve kural değişikliklerinin amacına ulaşması sonucunda şampiyonayı ancak 3. olarak tamamlayabildi. 2006 yılında yapılan yeni kural değişiklikleri ve 3 litre V10 motordan 2.4 litre V8 motora geçişle birlikte yeniden bir toparlanma dönemine giren Ferrari, şampiyonluk mücadelesine tekrar ortak oldu. Monte Carlo Grand Prix'sinin de şampiyon pilot Michael Schumacher'in diğerlerini engellemek adına aracını yolda bıraktığı gibi bir suçlama yüzünden ve ardından yaptığı motor değişikliği ile garajdan; diğer pilot Felipe Massa'nın da sıralama turlarında yaptıgı kazadan dolayı son sıradan başlaması ile tarihindeki en kötu sıralama ile başlamalarına rağmen Michael Schumacher muhteşem bir sürüş ile böyle zor bir pistte 5.'liği elde ederek şampiyon ruhunu ve tecrübesini ortaya koydu. F2004, birçok otorite tarafından gelmiş geçmiş en iyi Formula 1 aracı olarak kabul edilir. Michael Schumacher de bu dönemde elde ettiği başarılarla üst üste rekorlar kırarak tüm zamanların en başarılı Formula 1 pilotu olmuştur. 2004 yılı itibarı ile, Fiat Ferrari'nin %56'sına, Mediobanca %15'ine, Commerzbank %10'una, Lehman Kardeşler %7'sine ve Ferrari'nin oğlu Piero Ferrari %10'una sahipti. Ferrari'nin 60. yıl için tasarladığı F60 modeli "Enzo Ferrari" ismiyle satışa sunuldu. 2007 yılında McLaren Takımı'nın GP2 pilotu Lewis Hamilton'u ve Renault'tan Fernando Alonso'yu transfer etmesi ve Ferrari'nin Michael Schumacher'in emekli olmasıyla boşalan koltuğa McLaren Mercedes'ten Kimi Raikkonen'i oturtmasıyla pistin tablosu hayli değişti. İlk yarış olan Avustralya Grand Prix'ini Kimi Raikkonen kazandı fakat daha sonraki yarışlarda bu yeni transfer beklenen başarıyı istenen seviyede gösteremedi. Takım arkadaşı Felipe Massa ise kararlı ve yarışı sonuna kadar kovalayan bir tablo çiziyordu.Fakat ilerleyen yarışlarda Raikkonen şampiyonluk mücadelesine yeniden ortak oldu.McLaren Mercedes takımının yeni transferlerinin ve otomobillerinin performansı ise Ferrari'de az da olsa ümit kırmaya devam ediyordu.Özellikle yeni transfer çaylak Lewis Hamilton her yarışta adeta çaylak olduğunu unutturuyordu. Fakat sezon içinde Ferrari'nin teknik şefi Nigel Stepney'in Ferrari'nin otomobili hakkındaki yaklaşık 800 sayfalık teknik bilgiyi rakip takım McLaren'e sızdırdığı ortaya çıkınca Nigel Stepney takımdan uzaklaştırıldı ve FIA'ya başvurulup McLaren'e dava açıldı. Dava sonucunda Mclaren Mercedes'in takım patronu Ron Dennis bilgilerin kullanılmadığını söylese de takım 100 milyon dolarlık bir cezaya çarptırıldı ve 2007 sezonu içinde almış olduğu tüm takım puanları silindi.McLaren şampiyona sonuna kadar otomobilinde hiçbir değişiklik yapmadan yarıştı.2007 sezonun son iki yarışını Ferrari pilotu Kimi Raikkonen kazanarak Pilotlar Şampiyonası'nda birinci oldu.Takım arkadaşı Felipe Massa ise sezonu üçüncülükle kapattı.2007 sezonu bitmesine rağmen olaylar bir türlü durulmadı.McLaren Mercedes sezonunun son yarışı olan Brezilya Grand Prix'inde benzin deposu sıcaklığı ve benzin miktarını gerekçe göstererek Ferrari'nin kazanmasına itiraz etti fakat mahkeme reddetti ve Raikkonen'in birinciliği tescillendi. Biten yarışlar ve bitmeyen olaylar. Formula 1 2007 sezonu skandalların patlak verdiği bir yıl olarak tarihe geçti. == Ferrari satış prensipleri == Scuderia Ferrari, yakaladığı trendi kullanmasını iyi bilerek talep gördüğü dönemlerde kısıtlı araç üreterek araçlara olan rağbeti artırma yoluna gitmiştir. Bu sayede herkes araca sahip olamıyor ancak bir sonraki modele talep artıyordu. Bu sayede fiyat politikası yükselme eğilimi gösterir oluyordu. Bu teknik genel olarak bütün az üretim yapan otomotiv şirketleri tarafından kullanılmaktadır. Ancak Ferrari'nin buna ek olarak yaptığı diğer bir husus ise, araçlarını ikinci ele düştüğü zaman aracı kurumlar vasıtasıyla değerinin üstünde fiyatlara toplamasıdır. Bu yolla Ferrari marka araçlar değer kaybetmeyen araçlar olarak anılmaya başlanmıştır. Doğal olarak bu da marka imajı için her üreticinin arayıp da bulamadığı bir katkı demektir. Bu sayede değerine değer katan marka hâlen avrupa da ve tüm dünyada elindeki araçları satmak isteyen tüm Ferrari kullanıcılarından aracı alarak bu marka otomobillerin ikinci elde piyasanın serbest ellerine düşmesini engellemektedir. Bu yüzden avrupa kaynaklı oto ikinci el sitelerinde eski model veya düşük fiyatlı Ferrari modeline rastlamak zordur, zira bütün satılan araçlarını Ferrari titiz bir çalışma ile her zaman takip altında tutar. == Modelleri == === Spor arabaları === Ferrari'nin ilk modelleri sadece spor amaçlı idi, günümüzdeki lüks spor arabası halinde değildi. * 1948-1950 166 * 1951 195 Coupe * 1951-1952 212 Coupe/Cabriolet * 1952 340 MM Berlinetta/Spider === Orta motorlu V6/V8 === Ferrari Dino, ortadan motorlu ilk Ferrari idi. Bu tarz, 1980'lerde ve 1990'lardaki hemen hemen tüm Ferrari'lerde görünmektedir. * 1968-1975 Dino ** 1968-1973 Dino 246GT/GTS * 1975-1989 208/308/328 GTB/GTS ** 1975 308 GTB/GTS ** 1980 208 GTB/GTS ** 1980 308 GTBi/GTSi ** 1982 208 GTB/GTS Turbo ** 1982 308 GTB/GTS Quattrovalvole ** 1985 328 GTB Berlinetta ** 1986 GTB/GTS Turbo * 1989 348 ** 1989 348 TB/TS ** 1993 348 GTB/GTS * 1995-1998 F355 ** 1994 F355/GTS ** 1997 355 F1 * 1999-2004 Ferrari 360 ** 1999-2004 360 Modena/Spider ** 2003-2004 Challenge Stradale * 2005 F430 * 2008 430 Scuderia * 2009 458 Italia * 2013 458 Speciale * 2010 458 Spyder küçükresim|sağ|200px|Ferrari F430 TMS === 2 kişilik === Ferrari'nin ürettiği 2 kişilik arabaları, satılan arabalarının büyük çoğunluğunu temsil eder. * 1952-1967 America ** 1952 340 America ** 1953 375 America ** 1956 410 superamerica ** 1957 410 superamerica III ** 1960 400 superamerica ** 1964 500 Superfast * 1953-1962 250 ** 1952 250S/250MM ** 1953 250 Export/Europa ** 1954-1963 250 GT Europa/Boano/Ellena/Coupe Pininfarina/Lusso ** 1957-1960 250 GT Berlinetta/Cabriolet/California Spyder/SWB * 1964 330 ** 1966 330 GTC Coupe ** 1966 330 GTS Spider * 1964-1968 275 ** 1964-1965 275 GTB/GTS ** 1966-1968 275 GTB/4 * 1968 365 ** 1968-1969 365 GTC Coupe ** 1969-1970 365 GTS Spider * 1968-1973 Daytona ** 1968 365 GTB4/365 GTS4 * 1996-2001 550 Maranello ** 1996-2000 550 Maranello Coupe ** 2001 550 Barchetta * 2002-2006 575M Maranello ** 2004 Barchetta ** 2005 Superamerica * 2007 Ferrari 599 GTB * 2008 ferrari california === Orta motorlu 2+2 === * 197546 208/308 GT4 ** 1974-1975 Dino 308GT4 ** 1976-1980 308GT4 ** 1975 208 GT4 * 1980 Mondial ** 1980 Mondial 8 ** 1982 Mondial Quattrovalvole ** 1983 Mondial Cabriolet ** 1985 3.2 Mondial/3.2 Cabriolet ** 1989 Mondial T === Ön motorlu 2+2 === * 1960-1963 250 ** 1960-1963 250 GT 2+2 * 1964-1967 330 ** 1964-1967 330 GT 2+2 * 1967-1971 365 ** 1967-1971 365 GT 2+2 * 1968-1973 365 Daytona ** 1971-1972 365 GTC4 ** 1972-1976 365 GT4 2+2 * 1976-1989 400/412 ** 1976 400 Automatic ** 1979 400i ** 1985 412 * 1992-2003 456/456M ** 1992-1997 456 GT/GTA Coupe ** 1998-2003 456M GT Coupe * 2004-2005 612 Scaglietti * 2014 California T === Orta Motorlu (12 Silindir) === * 1971-1984 512 Berlinetta Boxer ** 1971 365 GT4 BB ** 1976 512BB ** 1981 512iBB * 1984-1996 Testarossa ** 1984-1992 Testarossa ** 1992-1994 512TR ** 1994-1996 F512M ** 2012 F12 Berlinetta === Süperarabalar === * 1962 250 GTO * 1984 288 GTO * 1988-1992 F40 * 1995-1997 F50 * 2003 Enzo * 2013 LaFerrari === Güncel === * 360 GTC * 360 Challenge * 575 GTC * FXX *Ferrari FXX K (2015) === Eski === * 1947 125 Sport * 1948 166 * 1949 125 F1 * 1951 340 America * 1952 250MM * 1953 340 MM * 1953 375 MM * 1954 750 Monza * 1954 250 Monza * 1956 250 Testa Rossa * 1960 250 TR60/61 * 1962 GTO ** 1965 330 P2 ** 1966 330 P3 ** 1967 330 P4 ** 1967 412 P * 1969 312 P * 1969 512 S and 512 M * 1971 312 PB * 1994 333 SP * 1996 F50 GT == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Ferrari Resmî Web Sitesi * Ferrari Türkiye Resmî Sitesi * Kategori:Stellantis Kategori:Lüks markalar Kategori:İtalya'daki otomobil üreticileri Kategori:Spor otomobil üreticileri Kategori:İtalyan markaları Kategori:Otomobil markaları Kategori:1947'de kurulan imalat şirketleri Kategori:İtalya Borsası'ndaki şirketler Kategori:New York Borsası'ndaki şirketler Kategori:1947'de İtalya'da kurulan oluşumlar Kategori:Kurumsal yan kuruluşlar
thumbnail|sağ|200px|Toplumu inceleyen bilim dalına sosyoloji (toplum bilim) adı verilir 200px|küçükresim|Paris Descartes Üniversitesi Sosyal Bilimler Kütüphanesi Sosyoloji veya toplumbilimi"toplumbilim." Büyük Türkçe Sözlük. Erişim: 21 Ekim 2013., toplum ve insanın etkileşimi üzerinde çalışan bir bilim dalıdır. Toplumsal (sosyolojik) araştırmalar sokakta karşılaşan farklı bireyler arasındaki ilişkilerden küresel sosyal işleyişlere kadar geniş bir alana yayılmıştır. Bu disiplin insanların neden ve nasıl bir toplum içinde düzenli yaşadıkları kadar bireylerin veya birlik, grup ya da kurum üyelerinin nasıl yaşadığına da odaklanmıştır. Toplum bilimi alanında çalışan bir kişiye de sosyolog denir. Bir akademik disiplin olarak toplum bilimi bir sosyal bilim olarak kabul edilmektedir ve 19. yüzyılın ilk çeyreğinde gelişmiş diğer bilim dalları ile karşılaştırıldığında göreceli olarak gençtir. Birçok sosyolog bir veya daha fazla uzmanlık alanında veya alt dallarında çalışmaktadır. Sociology kelimesi, Yunanca “bilim” anlamına gelen “logy” eki ve Latince'de, genel anlamda insanı işaret eden, üye, arkadaş veya dost anlamındaki, “socius” kelimesinden gelen “socio-” kökünden oluşur. Toplum bilimi geniş çerçeveli bir disiplin olduğu için profesyonel toplum bilimcilerin bile tanımını yapması güçtür. Bu disiplini tanımlamak için işe yarayan yollardan biri bu disiplini toplumun farklı boyutlarını inceleyen alt dalların oluşturduğu bir küme olarak tanımlamaktır. Örneğin toplumsal sınıflaşma eşitsizliği ve sınıfsal yapıları, demografi nüfusun miktar ve türündeki değişimleri, suç bilimi suç davranışı ve çarpıklıkları, politik toplum bilimi hükûmet ve yasaları, ırk toplum bilimi ve cinsiyet toplum bilimi ırk ve cinslerin eşitsizliği kadar ırk ve cinsiyetlerin toplumsal yapılarını inceler. Doğadaki birçok çapraz disiplini içerecek şekilde, ağ çözümlemesi gibi yeni toplumsal alt bilim dalları ortaya çıkmaya devam etmektedir. Birçok toplum bilimci, akademi dışında yararlı araştırmalar yapmaktadır. Bulguları eğitimcilere, yasa yapıcılara, yöneticilere, yenilik yapmak isteyenlere, iş dünyasının liderlerine ve toplumsal sorunları çözme ve sosyal politikalar oluşturma konusuyla ilgilenenlere yardımcı olmaktadır. == Tarihçe == Ekonomi, politika bilimi, antropoloji, tarih ve psikolojiyi kapsayan diğer sosyal bilimler ile karşılaştırıldığında toplum bilimi oldukça yeni bir bilim dalıdır. Arkasındaki düşüncelerin ise daha uzun bir geçmişi vardır ve ortak insan bilgisi ve felsefesinin karışımına kadar izleri takip edilebilir. Toplum bilimi 19. yüzyılın ilk yarısında modernliğin iddialarına karşı bir akademik tepki olarak belirmeye başladı: dünya küçülmeye başlayıp bütünleşmeye başlıyor, insanların yeryüzündeki deneyimleri hızlı bir şekilde atomize olup yayılıyordu. Toplum bilimciler sadece toplumsal grupları nelerin bir arada tuttuğunu öğrenmeyi değil aynı zamanda toplumsal dağılmaya karşı bir çare geliştirmeyi de umut ettiler. Sociology kelimesi 1838’de Auguste Comte tarafından Latince socius (arkadaş, dost) ve Yunanca logos (bilim) kelimelerinin bir araya getirilmesi ile oluşturuldu. * Comte insana dair bütün bilimleri – tarih, psikoloji ve ekonomi dahil, bütünleştirmeyi istiyordu. Onun toplumsal şeması tam 19. yüzyıla özgüydü; tüm insanlığın aynı tarihsel aşamalardan (teoloji, metafizik, pozitif bilimler) geçtiğine inanıyordu ve eğer birisi bu gelişimi kavrarsa toplumsal hastalıklar için çareler de bulabilirdi. Toplum bilim ‘bilimlerin kraliçesi’ olmalıydı. * Sociology terimi ile ilk yayımlanan kitap İngiliz düşünür Herbert Spencer’in yazdığı The Study of Sociology (Toplum Bilimi Çalışması) idi (1874). * ABD’de bazıları tarafından Amerikan toplum biliminin babası diye tanımlanan Lester Frank Ward, 1883’te Dinamik Toplum Bilim kitabını yayınladı ve ilk kez Kansas Üniversitesi, Lawrence’da 1890’da Toplum Bilim Öğeleri başlıklı bir kursta(Amerika'nın devam eden en eski toplum bilim bölümüdür) bu disiplin kendi adıyla öğretilmeye başlandı. * Kansas Üniversitesi’nde Tarih ve Sosyoloji Bölümü 1891 yılında kuruldu ve ilk tam anlamıyla bağımsız toplum bilim bölümü 1892’de Chicago Üniversitesi ‘nde 1895’te Amerikan Toplum Bilimi Dergisini çıkaran Albion W. Small tarafından kuruldu. * İlk Avrupa toplum bilim bölümü, L'Année Sociologique'un (1896) kurucusu Émile Durkheim tarafından 1895’te Bordeaux Üniversitesi'nde kuruldu. * Birleşik Krallık’taki ilk toplum bilim bölümü London School of Economics and Political Science‘da (İngiliz Toplum Bilim dergisini de yayınlayan) 1904'te kuruldu. * 1919’da Almanya’da Ludwig Maximilians University of Munich’de Max Weber ve 1920’de Polonya’da Florian Znaniecki tarafından toplum bilim bölümleri oluşturuldu. * Toplum bilim alanında uluslararası işbirliği 1893’te, René Worms tarafından kurulan ancak 1949’da oluşan çok daha geniş katılımlı Uluslararası Toplum Bilim Birliği (ISA) ile yıldızı kararan küçük Uluslararası Toplum Bilim Enstitüsü ile başladı. * 1905’te dünyanın en büyük profesyonel sosyologlar birliği olan Amerikan Toplum Bilim Birliği kuruldu. thumbnail|Ferdinand Tönnies 19\. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına kadar diğer “klasik” toplum bilim kuramcıları şunlardır: * Karl Marx, * Ferdinand Tönnies, * Émile Durkheim, * Vilfredo Pareto, ve Max Weber. 20\. yüzyıldan 21. yüzyılın başlarına kadar diğer “klasik” toplum bilim kuramcıları şunlardır: * Markus Dressler, Comte gibi bu bilimciler de kendilerini sadece “sosyolog” saymaz. Çalışmaları din, eğitim, iktisat, hukuk, psikoloji, etik, felsefe ve teoloji konularına yöneliktir ve kuramları değişik akademik disiplinlere uyarlanmıştır. En çok ne var ki toplum bilim üstünde etkili olmuşlardır (aynı zamanda ekonomi üstünde de merkezi bir isim olan Marks’ı hariç tutarak) ve gene onların kuramları bugün hâlâ en uygulanabilir kuramlar olarak düşünülmektedir. Disiplinin içinde, bilimsel açıklamadan farklı olan anlayışın felsefi kökleri vardı. Comte’un başını çektiği ilk kuramcıların toplum bilime yaklaşımı, toplumu anlamak için doğal bilimlerde kullanılan yöntemleri ve yöntem bilimini aynen uygulayarak toplum bilimin bir doğal bilim gibi geliştirmekti. Deneycilik ve bilimsel yönteme yapılan vurgu toplum bilimsel iddialar ve bulgular için tartışılmaz bir temel oluşturmayı ve felsefe gibi daha az deneysel disiplinlerden toplum bilimini farklılaştırmayı araştırıyordu. Pozitivizm denilen bu yöntem bilimsel yaklaşım toplum bilimciler ve diğer bilim insanları arasında çekişme kaynağına ve sonunda disiplinin kendi içinde de bir ayrışma noktasına dönüştü. Böylece, birçok bilim, gerekirci, Newtoncu modelden belirsizliği kabullenen ve içselleştiren olasılıklı modellere geçerken toplum bilim gerekirci (çeşitlemeleri yapıya, etkileşime veya diğer güçlere yükleyen)yaklaşıma inananlar ve her türlü açıklama ve tahmin olasılığına karşı duranların hakimiyetine girdi. Bilimsel açıklamadan farklı ikinci bir görüş ise kültürel hatta kendi başına toplumsaldı. 19. yüzyılın başlarından itibaren insan toplumunun anlamlar, semboller, kurallar, normlar ve değerler gibi kendine özgü yanları bulunmasından dolayı doğal dünyadan toplumsal dünyanın ayrı olduğunu tartışan Wilhelm Dilthey ve Heinrich Rickert gibi bilim insanları tarafından toplum hayatını inceleyen pozitivist ve doğacı yaklaşımlar sorgulanmıştı. Toplumun bu öğeleri insan kültürlerini hem sonucuydular hem de bunlar tarafından üretiliyorlardı. Bu bakış açısı daha sonra antipozitivizmin (insancıl toplum bilim) kurucusu olan Max Weber tarafından geliştirildi. Anti-doğacılıkla yakın ilişkili bu anlayışa göre, toplumsal araştırma insanın kültürel değerlerine yoğunlaşmalıydı. Bu, bir insanın öznel ve nesnel araştırma arasında nasıl bir ayrım yapabileceği konusunda bazı tartışmalara yol açtı ve kişisel yorumlu (hermeneutical) çalışmaları etkiledi. Benzer tartışmalar, özellikle internet çağında, toplum bilimde, hedef kitleye özgü toplum bilimsel uzmanlığın yararına vurgu yapan kamu sosyolojisi gibi çeşitlemelere yol açmaktadır. == Sosyolojinin özellikleri == * Bireysel sorunlarla değil toplumsal sorunlarla ilgilenir * Sosyoloji bilimi evrensel kural ve tanımlar yapmaz * Sosyoloji bilimi olması gerekeni değil olanı inceler * Sosyoloji diğer bilim dallarıyla dayanışma içinde hareket eder * Sosyoloji bilimi olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurarak genellemelere ulaşır * Sosyoloji bilimi sistemli ve düzenli bilgiden oluşur * Sosyoloji bilimi pozitif bir bilimdir * Sosyoloji bilimi toplumları genel kural ve tanımlar eşiğinde ayırarak incelemez. == Sosyolojik bakış açısı == Sosyolojik bakış açısı, sosyolojinin toplumda oluşan olaylara karşı nasıl yaklaştığını ve oluşan olayların nasıl incelendiğini niteleyen bir ifadedir. Bu ifade, görünenin ardındaki gerçekliğe atıfta bulunur. Bu bakış açısı ile yaşanan bir olayın birden fazla sebebi olabileceği ve bu nedenle eleştirel düşünmenin önemi vurgulanır.Şahin, F. S. & Yorgancılar, S. (?). Sosyoloji. Seçkin: Ankara. == Sosyal teori == Sosyal teori, toplumsal hayatın kalıplarını açıklamak yerine toplumsal kalıp ve büyük toplumsal yapıları açıklayacak ve çözümleyecek özet ve çoğunlukla karmaşık kuramsal çatıların kullanımına başvurur. Sosyal teori her zaman daha klasik akademik disiplinlerle sorunlu bir ilişki kurmuştur; anahtar düşünürlerden birçoğunun üniversitede kürsüsü yoktur. Bazen sosyal teorinin toplum biliminin bir dalı olduğu düşünülse de, antropoloji, ekonomi, teoloji, tarih, felsefe gibi bilimlerle ilgili olduğu için disiplinlerarasıdır. İlk sosyal teoriler toplum bilimin doğuşuyla beraber, eş zamanlı olarak geliştirildi. ‘Toplum biliminin babası’ olarak bilinen Auguste Comte –toplumsal evrimcilik- diye ilk sosyal teorilerden birinin temel çalışmasını gerçekleştirdi. 19. yüzyılda sosyal ve tarihsel değişimle ilgili üç büyük klasik teori oluşturuldu: sosyal evrimcilik teorisi (sosyal darwinizm de bunun bir parçasıdır) sosyal dönem teorisi ve Marksist tarihsel materyalizm teorisi. Modern sosyal teoriler klasik teorilerin daha da yetkinleştirilmiş uyarlamalarıdır, evrimin çoksoylu teorileri gibi (neo-evrimcilik, sosyobiyoloji, modernizasyon teorisi, sanayi sonrası toplumu teorisi) veya genel tarihsel sosyoloji ve öznellik teorisi ve toplumun yaratılması. Doğal bilimler disiplinlerinin tersine –fizik veya kimya gibi— sosyal teorisyenler kendi teorilerini savunmak için bilimsel yönteme yeterince sadık davranmayabilirler. Bunun yerine, sosyal teorinin karşıtlarının eleştirilerinin temelini oluşturan, tarihsel ve psikolojik yorumlar hariç, kolaylıkla kanıtlanamayacak hipotezler kullanarak büyük ölçekli toplumsal genel eğilim ve yapıları ele alırlar. Uç noktalardaki eleştirel kuramcılar, dekonstrüksiyonizmciler veya post-modernistler gibi, herhangi sistematik bir araştırma veya yöntemin baştan noksan olduğunu iddia etmektedir. Birçok kez, ne var ki, “sosyal teori” bilime başvurmadan tanımlanır çünkü tarif ettiği toplumsal gerçeklik tersi kolay kanıtlanamayacak kadar baskındır. Modernite veya anarşi sosyal teorileri bu anlamda iki örnek olabilir. Ne var ki, sosyal teoriler toplum biliminin büyük kısmını oluşturmaktadır. Nesnel bilimsel tabanlı araştırmalar sosyal teorisyenler tarafından yapılan açıklamalar için destek sağlayabilir. Mesela aynı işi yapan erkek ve kadınlar arasında belirgin bir gelir eşitsizliği olduğunu ortaya koyan, bilimsel yöntem eksenli istatistiki bir çalışma, karmaşık sosyal teoriler olarak feminizm veya ataerkilliğin önermelerini tamamlayabilir. Genel olarak ve özellikle saf sosyoloji taraftarları arasında, sosyal teorinin bir çekiciliği vardır çünkü burada odak merkezi bireyden uzaklaşır ve doğrudan topluma ve bizim hayatlarımızı kontrol eden toplumsal güçlere döner. Bu sosyolojik kavrayış (veya sosyal imajinasyon) yıllar içinde öğrencilere çekici gelmiş ve diğerleri statükodan memnun kalmamışlardır çünkü—bu şekilde değişim olasılığını ortaya koyarak, sosyal yapıların ve kalıpların ya rastlantısal ya da keyfi olarak özel güçlü gruplar tarafından kontrol edildiği varsayımına dayanmaktadır. == Bilim ve matematik == Toplum bilimciler toplumu ve sosyal davranışı, insanların oluşturduğu grup ve toplumsal kurumu çeşitli sosyal, dinsel, politik ve iş organizasyon gibi inceleyerek çalışırlar. Onlar aynı zamanda grup davranışlarını ve toplumsal etkileşimlerini inceler, köken ve gelişimlerini takip eder ve üye bireyler üzerinde grup hareketlerinin etkisini çözümlerler. Toplum bilimciler toplumsal grupların, organizasyonların ve kurumların özellikleri; bireylerin her birinin diğerinden ve ait oldukları gruptan etkilenme yolları ve bir insanın günlük yaşamında cinsiyet, yaş veya ırk gibi toplumsal özelliklerin etkisi ile ilgilidir. Toplum bilimsel araştırmalar eğitimcilere, yasa koyuculara, yöneticilere ve toplumsal sorunları çözmek ve kamu politikaları geliştirmek isteyenlere yardımcı olur. Birçok toplum bilimci bir veya birden fazla uzmanlık alanında çalışır: toplumsal organizasyon, toplumsal tabakalaşma, toplumsal hareketlilik; ırksal ve etnik ilişkiler;eğitim, aile; toplumsal psikoloji, şehir, kırsal, politika ve karşılaştırmalı toplum bilim; cinsiyet rolleri ve ilişkiler; demografi; yaşlılık; suç bilimi; ve toplumsal uygulamalar. Toplum bilim büyük oranda Comte'nin toplum bilimin er-geç bilimin bütün diğer alanlarını içine alacağı inancına yaslanarak gelişse de, sonuçta, toplum bilim diğer bilimlerin yerine geçmedi. Bunun yerine, toplum bilim diğer toplumsal bilimlerle özdeşleştirilme noktasına geldi. Günümüzde, çoğunlukla karşılaştırmalı bir yöntem kullanarak, insan türünün organizasyonlarını, toplumsal kurumlarını ve bunların toplumsal etkileşimlerini incelemektedir. Disiplin özellikle karmaşık sanayi toplumlarına odaklanmıştır. Toplum bilimciler son zamanlarda antropologlardan aldıkları ipuçları ile, bu alandaki "Batı Vurgusu"nu belirtmektedirler. Tepki olarak ise yeryüzündeki birçok toplum bilim bölümü çok kültürlü ve çok uluslu çalışmaları desteklemektedir. Günümüzde, toplum bilimciler, toplumu düzenleyen ırk veya etnisite, sosyal sınıf, cinsel rolleri ve aile gibi kurumları; suç ve boşanma gibi bu yapıların ayrılma ve bozulmasını temsil eden toplumsal işleyişleri ve benzeri kişiler arası etkileşimler gibi mikro-işleyişleri ve bireylerin toplumsallaşmaları, gibi mikro- toplumsal yapıları araştırmaktadırlar. Toplum bilimciler sıklıkla toplumsal ilişkilerdeki kalıpları açıklamak ve toplumsal değişimi belirlemeye yardım edecek modeller geliştirmek için toplumsal araştırmanın kantitatif yöntemine dayanırlar. Toplum biliminin belli dalları ise - odaklanarak yapılan görüşmeler, grup tartışmaları ve etnografik yöntemler gibi yöntemlerin- sosyal işleyişlerin daha iyi anlaşılmasını sağladığını düşünmektedir. Orta yolu bulmak isteyen bazı toplum bilimciler ise kantitatif ve kalitatif yaklaşımların birbirini tamamlayıcı olarak kullanılmasını tartışmaktadır. Bir yaklaşımdan elde edilen sonuçlar diğer taraftaki açıkları kapatabilir. Mesela kantitatif yöntemler büyük ve geniş kalıpları tanımlarken kalitatif yaklaşımlar bireylerin bu kalıpları nasıl anladıklarını anlamamıza yardımcı olabilir. == Araştırma yöntemleri == Toplum bilimcilerin, soru formları veya toplumsal yöntemler araştırma anketi, görüşmeler, katılımcı gözlem, istatistik araştırması, değerlendirme araştırması ve test, anket vb. belge tabanlı değerlendirme gibi çalışmaları içeren, kuramsal olmayan bulguları bir araya getirmek için kullandığı birçok yöntem vardır. Araştırmanın sorusuna göre hangi araştırma yönteminin kullanılacağı belirlenir. Deneysel ve sayısal konularla ilgili bir araştırma yapılıyorsa nicel araştırma yöntemi, daha çok gözlem ve görüşme gibi sayısal veriler toplanamayan araştırmalarda nitel araştırma yöntemi kullanılmaktadır. Nitel araştırma yöntemi özellikle sosyoloji ve psikoloji gibi konularda araştırmaların sözel olması nedeniyle sık kullanılan bir yöntemdir. Bu yaklaşımların hepsinin sorunu bunların, araştırmacının bunların gözünde gördüğü toplumu nasıl çözümlediği ve anladığını uyarlamaya çalıştığı kuramsal konuma dayanıyor olmasıdır. Eğer Émile Durkheim gibi işlevselci ise, araştırmacı her şeyi büyük ölçekli toplumsal yapıların terimleriyle açıklaması muhtemeldir. Bir sembolik etkileşimci büyük olasılıkla insanların birbirini nasıl anladığına yoğunlaşacaktır. Bir marksist ya da neo-marksist bir araştırmacı ise muhtemelen her şeyi sınıf mücadelesi ve ekonomi süzgecinden geçirecektir. Fenomenciler ise insanların gerçeğin onlara göre anlamlarını kurguladıkları tek bir yol ve başka hiçbir şey olmadığını düşünmeye eğilimlidirler. Gerçek sorunlardan biri ise birçok toplum bilimcinin bir tek kurumsal yaklaşımın doğru olduğu ve bunun da kendilerininki olduğunu tartışmalarıdır. Uygulamada, toplum bilimciler sıklıkla, her yöntem özel data tipleri ürettiği için farklı yaklaşımları ve yöntemleri karıştırıp eşleştirmektedir. İnternet üç açıdan toplum bilimcilerin ilgi alanındadır: mesela kâğıt üzerindeki anketler yerine çevrimiçi anketleri kullanmak adına bir araştırma aracı olarak, bir tartışma platformu olarak ve bir araştırma konusu olarak. İnternet toplum bilimi, çevrimiçi toplulukların (ör:haber grupları) çözümlemesini, sanal toplulukları ve dünyaları, internet gibi yeni medyalar ekseninde çözünen organizasyonel değişimleri ve sanayi toplumundan bilgiye dayalı topluma (veya bilgi toplumuna) doğru yaşanan dönüşümde geneldeki toplumsal değişimi içermektedir. === Nicel yöntemler === Nicel araştırmalarda nesnellik ön plandadır. Tek bir doğru sonuç olduğu varsayılmaktadır. Nicel araştırmalarda tek olan bu doğru sonuca ulaşmak için anketler, testler ve ölçeklerden yararlanılarak veriler toplanmaktadır. Yani sayısal veriler sayesinde sonuca ulaşılmaktadır. Birey gerçekliğin dışında tutulmaktadır. Nicel araştırmalarda varsayımlar yapılır. Toplanmış olan sayısal veriler ile genellemelere ulaşılmaktadır. === Nitel yöntemler === Nitel araştırmalarda nesnellikten çok öznellik ön plandadır. Nitel araştırmalarda nesnellik şart değildir. Araştırmalar olayların daha çok "Niçin?" ve "Nasıl?" olduğu ile ilgilenmektedir. Sayısal veriler nitel araştırmalar için büyük önem taşımamaktadır. Nitel araştırmalarda gerçeklik bireyin dışında tutulmamaktadır. Nitel araştırma modelinde betimlemeler ve yorumlamalara yer verilmektedir. Dolayısıyla birden çok doğru kabul edilebilir. Tek bir doğru sonuç belirlemek amaç değildir. == Diğer toplum bilimleri == 20\. yüzyılın başlarında sanayi toplumu üzerinde araştırma yapan toplum bilimciler ve psikologlar antropolojinin gelişimine katkıda bulundular. Antropologlar da sanayi toplumları üzerinde araştırmalar yaptılar. Günümüzde toplum bilim ve antropoloji çalışma nesnelerinden ziyade farklı kuramsal içerik ve yöntemlere göre daha iyi bir şekilde farklılaşmışlardır. Sosyal biyoloji görece olarak hem toplum biliminden hem de biyolojiden kaynaklanan yeni bir alandır. Bu alan ilk önce çok hızlı bir kabul görse de, toplumsal davranış ve yapıların evrimsel ve biyolojik işleyişlerle açıklama yolları aramasından dolayı tepki topladı. Toplum bilimciler sıklıkla davranışı tanımlamada genlerin etkilerini çok fazla dayanak göstermeleri yönünden eleştirilmektedirler. Ne var ki toplum bilimciler sıklıkla doğa ve yetiştirme arasında karışık bir ilişki olduğuna atıfta bulunarak yanıt verirler. Bu anlamda sosyal biyoloji fiziksel antropoloji, zooloji, evrimsel psikoloji, insan davranışsal ekoloji ve ikili kalıtım kuramı ile yakın ilişki içerisindedir. Bununla birlikte, bu alanda çalışanların çoğu için, büyük oranda bu alanın düşünceleri kabul edilebilirdir, çünkü toplumsal yapılar için biyolojik temeller bulmak toplumsal yapıların nadir ve isteğe bağlı olduğunu ifade eden birçok toplumsal kuramın önerme ve çıkarımlarına karşı gelmektedir. Toplum bilim toplumsal psikoloji ile bazı bağlantıları vardır ancak ilki toplumsal yapılarla ilgili iken, ikincisi toplumsal davranışlarla ilgilidir. == Yaklaşımlar ve yöntemler == * Auguste Comte (1789-1857): pozitivist. * Émile Durkheim (1858-1917): pozitivist. * Karl Marx: diyalektik materyalist * Giambattista Vico (1668-1774): özneci/anlamacı. * Wilhelm Dilthey (1833-1911): hermeneutik geleneğe bağlı; anlamacı. * Georg Simmel (1858-1918): karmaşık süreççi. * Max Weber: anlamacı ve etkinlikçi. * Talcott Parsons : Yapısal işlevselcilik -Diğer gruplar: Robert Merton, Gerhard Lenski, Erving Goffman, Herbert Blumer, Harold Garfinkel, Peter Berger, Amitai Etzioni, C.Wright Mills, Daniel Bell, Alvin Toffler, G. Herbert Mead, Alain Touraine. == Kavramlar == == Dallar == == Kaynakça == === Genel === * Korotayev A., Malkov A., Khaltourina D. Introduction to Social Macrodynamics: Compact Macromodels of the World System Growth. Moscow: URSS, 2006. ISBN 5-484-00414-4 . * Final Yayınları Felsefe Grubu Konu Anlatım Kitabı s. 237 === Özel ===
Sosyalist Türkiye Partisi (kısaca STP), Türkiye'de faaliyet gösteren eski siyasi parti. == Tarihçe == Partinin örgütsel tarihi, 1978 yılında Türkiye İşçi Partisi'nde (TİP) yaşanan ayrışma sonrasında ortaya çıkan Sosyalist İktidar grubu ile başlar. Bir dönem boyunca, ilk sayısı 1986 yılında basılan ve bugün TKP'nin teorik organı olarak varlığını sürdüren Gelenek dergisinin adıyla anılan hareket, 6 Kasım 1992'de Ali Önder Öndeş başkanlığında Sosyalist Türkiye Partisi'ni (STP) kurdu. STP 1993 yılında, ülkenin bütünlüğüne yönelik aykırı görüşleri olduğu gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı.1993 yılına ait Anayasa Mahkemesi kararı , 18 Nisan 2010 tarihinde erişilmiştir Yine 1993 yılında Sosyalist İktidar Partisi (SİP) kuruldu.Bu parti 2000 yılı Temmuz ayında Yalçın Cerit başkanlığında kurulmuştur 23 Temmuz 2000 tarihli Milliyet haberi 14 Haziran 2012 tarihinde erişilmiştir == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * http://www.tkp.org.tr Kategori:Türkiye'deki eski sosyalist partiler Kategori:1992'de kurulan siyasi partiler Kategori:1993'te kapatılan siyasi partiler Kategori:Türkiye'de kapatılan siyasi partiler
Hibrid veya Melez aşağıdaki anlamlara gelebilir * Hibrid - Günümüzde, elektrik motoru desteği ile çalışan otomobili de temsil eder. * Hibrid (müzik) * Melez (biyoloji) - Hibrid olarak da bilinir, iki farklı Hayvanın veya bitkinin birleşmesinden ortaya çıkan yeni tür. == Ayrıca bakınız == * Hibritleşme
Bilgisayar mühendisliği temel olarak yazılım, programlama ve algoritma ile ilgilenir. Bilgisayar ağları, veri tabanı yöneticiliği ve gömülü sistemler de diğer çalışma alanlarıdır. Bilgisayar mühendisleri, programlama dilleri, yazılım tasarımı ve yazılım - donanım tümleştirmesi eğitimi alırlar. Yazılımların neyi yapabileceği neyi yapamayacağı (bk. Hesaplanabilirlik), yazılımların belirli bir görev üzerinde nasıl etkili bir verim gösterebilecekleri (bk. algoritma ve karmaşıklık), yazılımların saklanmış bir veriyi nasıl yazıp okuyabilecekleri (bk. veri yapıları ve veri tabanları), yazılımların nasıl daha akıllı çalışabilecekleri (bk. Yapay zekâ), insan ve yazılımların birbirleriyle nasıl bir iletişim içerisinde olacakları (bk. insan bilgisayar etkileşimi ve kullanıcı arayüzleri) konuları üzerinde ve ASIC, FPGA, devre tasarımı ile donanım-yazılım entegrasyonu alanlarında çalışırlar. == Eğitimi == Bilgisayar Mühendisliği bölümü Türkiye'de 4 yıldır, bu eğitimi bitirenler bilgisayar mühendisi unvanını alırlar. == Tarihçe == === Dünyada bilgisayar mühendisliğinin geçmişi === Bilgisayar Mühendisliği dalının doğuşu ve ilgili çalışmalar 20. yüzyılın çok öncelerine gitse de çağdaş makineler ve çağdaş bilgisayar mühendisliği 20. yüzyılda gelişmiştir. 1920'lerden itibaren bu alanda gelişmeler gösterildi. Özellikle Alan Turing bu dalın kurucularından sayılır. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki ilk bilgisayar mühendisliği lisans programı 1971'de Cleveland, Ohio'daki Case Western Reserve Üniversitesi'nde kuruldu. === Türkiye'de bilgisayar mühendisliğinin geçmişi === Türkiye'deki bilgisayar mühendisliğinin kuruluşunun temelinde Elektronik Hesap Merkezleri yatmaktadır. Türkiye'de bir üniversitede ilk kez bilgisayar İstanbul Teknik Üniversitesi'nde kullanılmaya başlanmıştır.Resimlerle Bilişim Tarihimiz Hacettepe Enformatik Enstitüsü ve Ortadoğu Teknik Üniversitesi Elektronik Hesap Bilimleri bölümleri kurulduktan sonra üniversitelerindeki bilgisayar mühendisliği bölümlerinin çekirdeğini oluşturmuştur. 1977 yılında Hacettepe ve Ortadoğu Teknik Üniversitesi ilk kez lisans düzeyinde bilgisayar mühendisliği eğitimine başlamıştır. İTÜ'de 1980 yılında Elektrik Elektronik Fakültesi bünyesinde, Ege ve Yıldız Teknik Üniversiteleri'nde 1982 yılında Mühendislik Fakültesi'nde bilgisayar mühendisliği eğitimi başlamıştır. 2022 yılı itibarıyla 163 üniversitede bilgisayar mühendisliği eğitimi verilmektedir == Bilgisayar mühendisliğinin alanları == IEEE ve ACM birlikte Curriculum Guidelines for Undergraduate Degree Programs in Computer Engineering'de bilgisayar mühendisliğinin çekirdek bilgi alanlarını şöyle tanımlar: : 96px alt=|96x96pik 96px 96px Algoritmalar Bilgisayar mimarisi ve organizasyonu Bilgisayar dizgesi mühendisliği Bilgisayar grafiği 96px 150x150px 96px 96px Veri tabanı Sayısal mantık İşaret işleme Elektronik 96px 96px alt=|142x142pik 96px Gömülü sistemler Arayüzler ve İnsan bilgisayar etkileşimi İşletim sistemleri Programlama temelleri alt=|108x108pik alt=|67x67pik alt=|96x96pik 96px Yazılım mühendisliği (Çok Geniş Ölçekli Tümleşim) VLSI tasarımı ve üretimi Bilgisayar ağları Yapay zekâ == İlgili dallar == Bilgisayar mühendisliği, elektronik ve haberleşme, yazılım, kontrol, elektrik mühendisliği, bilgisayar bilimi ve matematik ile yakından ilgilidir. == Ayrıca bakınız == * Mühendislik * Kontrol mühendisliği * Elektronik ve haberleşme mühendisliği * Yazılım mühendisliği * Turing Ödülü * Bilgisayar Mühendisliği Öğrencileri Kongresi == Kaynakça ==
küçükresim|240px|Benz patentli bir otomobil prototipiküçükresim|240px|sağ|2007 model Tesla Roadster Otomobil, yolcu veya yük taşımak üzere tasarlanmış, motorlu ve tekerlekli kara ulaşım aracı. Otomobil, yakıtla çalışan bir motor sayesinde hayvan gücü kullanılmadan, itmeden veya çekmeden hareket edebilen ve üzerindekileri de taşıyabilen bir taşıttır. Halk arasında -ve bundan sonra bu maddede de- "araba" olarak isimlendirilir ve bilinir. Genel olarak otomobiller içten yanmalı motorlarla ve dört lastiğin dönmesiyle çalışır. Ancak 2001 yılı itibarıyla, hibrit motorlu otomobiller satılmaya başlamıştır. Elektrikle çalışan hibrit motorlar için şu an Amerika Birleşik Devletleri de başta olmak üzere, birçok ülke vergilerini minimuma indirmiş ve ücretsiz elektrik dolum istasyonlarını otoparklara ve benzincilere yerleştirmiştir. 3 teker üzerinde hareket edebilen arabalar da üretildi, ancak ortaya çıkan denge ve dayanıklılık sorununa bağlı olarak kullanışlı olamadığı için yaygınlık kazanamadı. == Kelimenin kökeni == Otomobil sözcüğü Türkçeye, Fransızca automobile sözcüğünden geçmiştir. Fransızca sözcük ilk kez 1865 dolayında elektrikli motorlar için kullanılmış, 1894 dolayında Daimler-Benz ve Peugeot'nun imal ettiği benzin motorlu araçlara uygulanmıştır. Fransızca kelime, Grekçe "kendi" anlamındaki αὐτός (autós) ve Latince "hareket eden" manasındaki mobilis sözcüklerinin birleştirilmesiyle oluşturulan ve başka bir hayvan ya da araç tarafından itilmek ya da çekilmek yerine kendi kendine hareket eden araç anlamına gelir. Yunanca zamire Latince sıfat eklenerek yeni sözcük üretilmesi zamanında eleştiriye tabi tutulmuştur. Türkçede ilk olarak Ahmet Rasim tarafından Şehir Mektupları yapıtında 1898'de kullanılmıştır. == Otomobillerin teknolojik gelişim kronolojisi == *1670'ler — Sözcük anlamına uygun olarak kendi kendine hareket eden ilk araç büyük olasılıkla 1679-1681 yılları arasında Pekin'de Cizvit misyoner Ferdinand Verbiest tarafından Çin imparatoru için bir oyuncak olarak yapılan küçük buharlı araçtır.Ainsi naquit l'automobile, J. Ickx (1961) * 1680 — Çalışabilen ancak kullanışlı olmayan ilk içten yanmalı motor 1680 yılında Hollandalı Christiaan Huygens’in yaptığı barutun yanması ile çalışan pistonlu makine oldu. Kapalı bir silindir içinde patlayan barut kayabilen bir pistona etki ederek pistonun hareket etmesini sağlamaktaydı. * 1698 — İngiliz Thomas Savery ilk buharlı makineyi yaptı * 1769 — İngiliz James Watt uzun süreli çalışan buharlı makineyi yaptı * 1769 — Kendi kendine hareket eden ilk araç Fardier Fransız mühendis ve topçu yüzbaşı Nicolas Joseph Cugnot (1725-1804) tarafından yapıldı. * 1787 — Oliver Evans Amerika'da yolcu taşıyan araç yapmıştır. * 1801 — Birleşik Krallık'ta Richard Trevithick buharlı otomobil yaptı. * 1824 — İçten yanmalı motorların, özellikle dizel motorlarının temel ilkeleri, genç bir Fransız mühendisi Sadi Carnot tarafından ortaya atıldı * 1830 — 15–20 km/h hızla giden buharla çalışan 14 yolcu taşıyabilen yolcu otobüsleri imal edildi. * 1860 — İngiliz Parlamentosu bütün arabaların iki sürücüsü ve önünde gündüz kırmızı bayrak gece kırmızı fener bulunmasını şart koşan kanun çıkardı. Bu kanun motor gelişim hızını biraz durdurdu. 1896 yılında bu yasa kaldırıldı. * 1860 — Hava gazı ile çalışan ticari bakımdan elverişli ilk motor Belçikalı mühendis Jean Joseph Etienne Lenoir (1822-1901) tarafından yapılmıştır. * 1862 — Fransız mühendisi Alphonse Eugène Beau de Rochas (1815-1893) 4 zamanlı çevrimin esaslarını ortaya koydu. * 1867 — Alman mühendisler Nicolaus August Otto (1832-1891) ve Eugen Langen (1833-1895), Rochas’ın bulduğu prensipleri pratiğe çevirerek dört zamanlı çevrime sahip motoru yaptılar. * 1876 — Nicolaus August Otto, ilk dört zamanlı gaz motorunu üretti. * 1877 - Otto yaptığı motorun patentini Amerika'dan aldı. * 1878 — İngiliz mühendisi Dugal Clerk iki zaman esasına göre çalışan ilk motoru yaptı. * 1880 — Amerika’da George Brayton benzin yakıtlı motor yaptı. * 1885 — Benzinle çalışan içten yanmalı motora sahip ilk otomobil Alman mühendis Karl Benz tarafından yapıldı * 1889 — Viyanalı Siegfried Marcus (1831-1898) geliştirdiği motorla viyana sokaklarında 12 km hızla gezerken halkın panik yaşamasına sebep olmuş birkaç kaza yapmıştır. 17 suçtan mahkemeye verilen Marcus keşif yapmayı bıraktı. * 1890 — Herbert Akroyd Stuart, bir kaza sonucu kızgın bir yere değen gaz yağının hava ile karışarak yandığını gördü. Bu olaydan etkilenerek yaptığı deneylerle motorunu geliştirdi ve patentini aldı. Motorunda yakıt emilen ve hafifçe sıkıştırılan hava içerisine bir memeden gönderilerek patlayıcı ve yanıcı bir karışım oluşturulmaktaydı. Bu karışımın yanabilmesi için cidarları yüksek derecede ısıtılan ve buharlaştırıcı adı verilen bir ön yanma odası vardır. Ana yanma odasına bir kanalla birleştirilen bu oda ilk hareket için dışarıdan alevle ısıtılmaktadır. Bu motorda havanın ısısının sıkıştırma oranıyla arttığı düşünülmediğinden verim düşük olmuştur. * 1890 — Bir Alman mühendis olan Capitaine, Akroyd’un motoruna benzeyen bir motorun patentini aldı. Bu motorlar yarım dizel (kızgın kafalı) motorların esasını oluşturdu. * 1890 — İlk otomobillerin çoğu, dişlileri olmadığı için yokuş çıkamıyor, önce durup sonra geriye doğru inmeye başlıyordu. 1893'te yapılan Benz Victoria marka arabada bir deri kayışı küçük bir kasnağa bindiren bir kol kullanılmıştı. Bu düzenek tekerleklerin daha yavaş dönmesini ve yüksek manivela gücünün arabayı yokuş yukarı tırmandırmasını sağlıyordu. Zincir çekişli velo tipi araçtada bu şekilde üç ileri bir geri kasnağı vardı. Çekişin kolaylıkla arka tekerleklere iletilmesi için motor her zaman arkaya ya da sürücünün altına konuyordu. * 1892-1897— Münih yüksek teknik okulu mühendislerinden Rudolf Diesel dizel motoru yaptı ve geliştirdi. * 1893 — Amerika'nın ilk başarılı otomobili “Duryea”, J. Frank ve Charles Edgar Duryea tarafından yapılmıştır. * 1894 — İlk resmi otomobil yarışı düzenlenmiştir, Paris-Rouen, 22 Temmuz. * 1898 — Fransa Otomobil Kulübü (AFC) Paris'teki Les Tuileries'nin güneşli bahçelerinde ilk otomobil fuarını organize etmiştir. * 1902 — İstenildiğinde benzinli istenildiğinde elektrik motoruyla ilerleyebilen ilk aracı 27 yaşındayken Ferdinand Porsche yapmıştır. 1902 yılında “Mixte-Wagen” adını verdiği aracı tanıtmıştır. Viyanalı bir fayton üreticisi olan Ludwig Lohner ile birlikte çalışan Porsche 4 silindirli bir Daimler motoruna aküler, bir jeneratör ve elektrik motorları ekledi. Bu haliyle Mixte benzinli motor stop edildiğinde bile akülerin çalıştırdığı elektrikli motorla ilerlemeye devam edilebiliyordu. * 1903 — Fransız Gustave Liebau ilk emniyet kemerini tasarladı ve patentini aldı * 1904 — Kısa adı FIA olan Uluslararası Otomobil Federasyonu kuruldu * 1905 — İsveçli mühendis Alfred Büchi egzoz gazlarından yararlanarak çalışan bir türbin vasıtasıyla dört silindirli bir motora aşırı hava yüklemeyi başardı. * 1905 — İlk 4WS ve 4WD sistemi Latil marka traktöre uygulandı * 1905 — İlk tampon takılan araç İngiltere'nin Kilburn kentindeki "Simms Manufacturing Co." tesislerinde üretilen 20 beygir gücündeki Simms-Welback marka araçtır. Aynı yıl tamponun patentinin F. R. Simms tarafından alınmıştı, fakat aslında bu fikir yeni değildi. 1897 yılında Moravya’daki "İmperial Nesseldorf" vagon fabrikasında yapılan çek malı Prasident marka otomobilin önüne tampon konmuş, ancak Viyana yakınlarında yapılan denemelerde tampon düştüğü için bir daha takılmamıştır. * 1908 — Amerikalı Henry Ford T modeli adındaki ilk seri üretim otomobili yaptı. İlk üretim bandı fikrinin babası da Henry Ford oldu. Ford'un tasarladığı fabrika, 1913'te günde 1000 araba üretebiliyordu. * 1918 — Birleşik Krallık'ta “ Royal Aircraft Establishment “ fabrikaları mekanik püskürtmeli dizel yakıt sistemini geliştirdi. Böylece yüksek devirli dizel motorları oluşturularak hafif taşıtlarda kullanılmasına zemin hazırlandı. * 1919 — Avrupa'nın ilk seri üretim otomobili Type A Citroën tarafından piyasaya verildi. Citroen aynı yıl dünyada ilk organize satış sonrası hizmetleri yapılandırdı. * 1920 — Voisin firması hidrolik olarak çalışan ABS'nin atası üzerine çalışmalar yaptı. "Fren yapıldığında tekerleklerin kilitlenmesini önleyici donanım" tanımıyla da Almanya'da 671925 nosuyla ilk patentini aldı. * 1924 — Citroën, ilk çelik kasaya sahip arabası B10’u imâl etti. * 1924 — MAN'ın ürettiği bir kamyon, direkt enjeksiyonlu dizel motoru kullanan ilk vasıta oldu. * 1934 — Citroën, seri olarak önden çekişli araç üretmeye başladı. * 1938 — Citroën, Hidropnömatik süspansiyon sistemini icat etti. * 1938 — İsviçreli kamyon üreticisi Saurer ilk turbo motorlu kamyonu üretti. * 1938 — Klima'yı standart olarak kullanıma sunan ilk marka Studebaker Commander'dir. * 1938 — GM tasarımcısı Harley Earl ilk elektrikli cam sistemini Buick'ye monte etti. * 1954 – Döner Pistonlu Motor (Rotary-Wankel motoru) Felix Wankel tarafından geliştirildi. * 1957 — İlk hız sabitleyicisi (cruise control) Imperial marka araçta kullanıldı. * 1958 — İsveç'teki Volvo Fabrikasında mühendis olan Nils Bohlin üç noktalı emniyet kemeri olarak bilinen sistemin patentini aldı. * 1961 — Türkiye'de %100 yerli imâlat ilk araba "Devrim"in üretimi tamamlandı. * 1962 — İlk seri üretim turbo motorlu otomobil Chevrolet Corvair Monza tanıtıldı. Daha sonra bu modeli Oldsmobile F85 Jetfire takip etti. * 1963 - Wankel motoru ilk kez NSU Spider marka araçta kullanıldı. * 1967 — İngiliz otomobil firması Jensen ilk ABS'yi otomobillerine uyguladı. * 1973 — Avrupa'da seri olarak turbo motorla üretilen ilk otomobil BMW 2002 oldu. * 1978 — Modern ilk ABS sistemi BMW 7 serisi ve Mercedes S serisinde uygulandı. * 1984 — Turbo üreticisi Garrett, "intercooler" adını verdiği yeni bir turbo soğutucu düzen geliştirdi. Bu sayede türbine giren hava soğutularak turbonun performansı artırıldı. * 1986 — Çift turbo takılan ilk araç Porsche 959 oldu. * 1987 — Bosch ilk üretici olarak ABS sisteminin daha gelişmişi olan ASR sistemini piyasaya sürmüştür. * 1993 — Fiat Croma Tdi, değişken geometrili turboyla donatılan ilk otomobil oldu. Sistem düşük motor devirlerinde turbonun verimini önemli oranda artırıyordu. * 1995 — Bosch, seyir hâlinde arabanın emniyetini sağlamak üzere ESP sisteminin seri üretimine başladı. ESP sistemi, özellikle virajlarda ve ani yol değişikliklerinde motor, vites ve fren düzenine müdahale ederek aracın savrulmasını önler. İlk kez Mercedes S sınıfında kullanıldı. == Binek taşıtlarında karoseri yapı çeşitleri == Karoseri Şasiye monte edilen, aracın saçtan yapılmış kısmı. Bu kısımda pencereler, kapılar, koltuklar, yolcu ve motoru koruyan kısımlar bulunur. Otomobiller birçok form altında karşımıza çıkmaktadır: == Otomobil tekniği == == Otomobillerin gelişmesine katkıda bulunan kişiler == (Doğum yıllarına göre kronolojik sıra ile) * Nicolas Joseph Cugnot (1725-1804) İlk motorlu taşıt Fardier’i yapan Fransız mucit * Eugène Beau de Rochas (1818-1893) 4 zamanlı çevrimin esaslarını ortaya koyan Fransız mühendis * Jean Joseph Etienne Lenoir (1822-1901) Ticari ilk motoru yapan Belçikalı mucit * Eugen Langen (1833-1895) Rochas’ın bulduğu prensipleri kullanarak ilk dört zamanlı motoru yapan Alman mucit * Gottlieb Daimler (1834-1900) Motor endüstrisinin öncüsü ilk Mercedes otomobillerinin üreticisi * Karl Friedrich Benz (1844-1929) İlk motorlu aracın patent sahibi * Henry Ford (1863-1947) Ford Motor Company kurucusu * Ransom Eli Olds (1864-1950) Olds Motor Vehicle Company (Olds Motorlu Araçlar Şirketi)nin kurucusu * Rudolf Diesel (1873-1913) Dizel motorunun mucidi * Ferdinand Porsche (1875-1951) Porsche firmasının kurucusu, Volkswagen kaplumbağanın tasarımcısı * Louis Renault (1877-1944) Renault firmasının kurucusu * André Citroën (1878-1935) Citroën firmasının kurucusu * Ettore Bugatti (1881-1947) Bugatti firmasının kurucusu * Kiichiro Toyoda (1894-1954) Toyota firmasının kurucusu * Enzo Ferrari (1898-1988) Ferrari firmasının kurucusu * Ferruccio Lamborghini (1916-1993) Lamborghini firmasının kurucusu == Otomobil markaları == == Otomobil hakkında yayınlar == * Otomobil dergisi - Otomobil dergileri * Car Talk (Radyo programı) == Otomobil sporları == * Otomobil Yarışı * FIA (Uluslararası otomobil sporları federasyonu) * Türkiye Otomobil ve Motorsporları Federasyonu * Formula-G * Ralli * Off-road == Otomobil ve sektörüyle ilgili diğer bağlantılar == * Buharlı otomobil * Amfibiyen araç * Otomobil fuarı * Oto kiralama Otomobil kiralanması ve kiralama firmaları * Araç takibi Aracın bulunduğu konumu uydu aracılığıyla bulma * Hibrid (otomobil) Çift yakıtlı motora sahip otomobiller == Kaynakça == Kategori:Türlerine göre taşıtlar Kategori:Alman icatları
William "Bill" Jefferson Clinton (19 Ağustos 1946; Hope, Arkansas), Amerika Birleşik Devletleri'nin 42. başkanı. 1993 ile 2001 yılları arasında başkanlık görevini sürdürdü. ABD Başkanı seçilmeden önce Arkansas'ın 40. ve 42. valisi olarak yaklaşık 12 yıl görev yaptı. Bill Clinton şu anda kurucusu olduğu William J. Clinton Foundation (William J. Clinton Vakfı) başkanlığını yapmaktadır. Bill Clinton'un başkan olduğu dönemde, ülkesi tüm tarihinin en barışçı ve en parlak ekonomik dönemlerinden birini yaşadı. Franklin Roosevelt'ten bu yana ilk defa bir demokrat parti adayı ikinci kez başkan seçildi. Tarihinin en düşük işsizlik oranlarından birine, 30 yılın en az enflasyonuna, halkın en fazla ev sahibi olduğu, suç oranının en fazla düştüğü ve insanların ekonomik olarak en güçlü olduğu dönemlerden birine imzasını attı. Uzun yıllardır ilk defa bütçenin eşitlendiği ve hatta bütçe fazlası yaşandığı günler getirdi. 2000 yılı kutlamalarını Clinton, ırk farklılıklarını yok etme yolunda önemli gelişmeler katedilen bir dönem olarak tarihe geçirdi. Başkanlığının ikinci yılında halka sağlık reformu başarısızlığa ulaşınca, Clinton bir dönemi değiştirerek; “büyük devlet dönemi sona ermiştir” diyerek; kanunları insanların işlerini koruyabileceği, ailelerin hasta çocuklarına ücretsiz olarak bakabileceği, silah satışlarının sınırlandırıldığı, eğitime yeni katkılar sağlayarak doğa koruma planlarına adım attı. == Hayatı == Clinton, 19 Ağustos 1946 yılında Arkansas'ın Hope şehrinde dünyaya geldi. Doğumundan 3 ay sonra babası bir trafik kazasında öldü. 4 yaşındayken annesi üvey babası Roger Clinton ile evlendi. Lise döneminde, William Jeferson kendi isteğiyle üvey babasının soyadını aldı. Okulu birçok defa profesyonel bir müzisyen olmak için bırakmayı düşündü; ancak Boys Nation üyesiyken Beyaz Saray'da Başkan John F. Kennedy ile tanıştı. Bu da onun halk hizmetine ilk adımı atmasını sağladı. 1968 yılında Georgetown Üniversitesinden mezun olduktan sonra; burslu olarak Oxford Üniversitesinde okudu. 1973 yılında Yale Üniversitesinden hukuk eğitimi aldıktan sonra politikaya atıldı. İlk kez seçimlere 1974'te Arkansas'ta girdi ve başarılı olamadı. Bir sonraki sene Hillary Rodham ile evlendi. Chelsea isimli bir kızları oldu. 1976 yılında Arkansas'ta bölge savcısı olduktan sonra; 1978 yılında vali seçildi. 1980'de dönemi bittiğinde tekrar aday olmasına rağmen seçilemedi. Fakat 2 yıl sonra 1982'de tekrar vali oldu ve 1992 yılında başkan seçilene kadar valilik görevine devam etti. 1992’de başkanlık dönemi bitmek üzere olan George H. W. Bush'u yenerek Amerika Birleşik Devletleri'nin 42. başkanı oldu. 1998 yılında, Monica Lewinsky ile olan ilişkisini yalan söyleyerek gizlemekten dolayı Beyaz Saray tarihinde ikinci kez resmen suçlanan (İngl. impeach) başkan oldu. ABD senatosunda yapılan yargılama sonucunda aklandı. Tüm halktan bu ilişki yüzünden özür diledi ve işine devam etti. Dünyada; Bosna’da zor da olsa barışı sağladı, Saddam Hüseyin'in Birleşmiş Milletler karşısında aldığı kararlardan sonra Irak’ı bombaladı (Yine de asker göndermeye ihtiyaç duymadı). NATO’nun gelişmesini sağlayarak daha açık bir uluslararası ticaret sağladı, uyuşturucu karşısında uluslararası anlamda savaştı. Güney Amerika, Avrupa, Rusya, Afrika ve Çin'e yaptığı gezilerle Amerika'nın dış dünya ile ilişkilerinin en iyi olduğu döneme imzasını attı. Hâlen liderlik ve yöneticilik üzerine seminerler vermekte, birçok insan tarafından Amerika Birleşik Devletleri tarihinin en büyük başkanlarından biri olarak kabul edilmektedir. Beyaz Saray'dan ayrıldıktan sonra da William J. Clinton Vakfı'nı kurarak ABD ve dünya halklarının küresel karşılıklı-bağımlılık çağının zorluklarına karşı güçlenmesini sağlama misyonunu üstlendi. Bugün Vakıf, dünya çapında acil çözümler ve ölçülebilir sonuçlar bekleyen sorunları gündemine almaktadır; bunların arasında iklim değişimi, gelişmekte olan dünyada HIV/AIDS, ABD'de çocuk obezitesi ve ekonomik fırsat eşitliği ve Afrika ve Latin Amerika'da ekonomik yer almaktadır. Clinton bunlara ek olarak, Clinton Küresel İnisiyatif Üniversitesi yoluyla üniversite öğrencilerini bu çabaya dâhil etmeye ve Clinton Vakfı ve Amerika Kalp Cemiyeti arasında bir ortaklık olan Daha Sağlıklı Bir Kuşak İçin İttifak yoluyla da öğrenciler ve eğiticiler için daha sağlıklı eğitim ortamları yaratmak amacıyla okulları desteklemeye de çalışmaktadır. 2009 yılında Haiti Cumhurbaşkanı ve Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri tarafından BM Haiti Özel Elçisi olarak görevlendirilmiştir. Ocak 2010'daki Haiti depreminden sonra Başkan Obama'nın isteğiyle, eski Başkan George W. Bush ile birlikte Haiti'ye acil insani yardım ve uzun vadeli yeniden yapılandırma amacıyla Clinton-Bush Haiti Fonu'nu kurmuştur. Mart ayında Başkan Clinton Haiti hükûmetinin ricasıyla, ülkenin yeniden yapılanmasını yönetecek olan Geçici Haiti İyileşme Komisyonu eş başkanlığı görevini üstlenmiştir. küçükresim|Bill Clinton (20 Mart 2016) Bill Clinton, Nisan 2010'da Laureate International Universities ağının Onursal Başkanlığı görevini kabul etmiştir. Türkiye'den İstanbul Bilgi Üniversitesinin de dâhil olduğu bu üniversiteler ağı içinde 50'den fazla üniversite yer almaktadır. Clinton Laureate International Universities network'ün Onursal Başkanı olarak, farklı ülkelerdeki üniversiteleri ziyaret etmekte, öğrencilerle buluşmakta ve farklı düzeylerdeki deneyimlerini gençlerle paylaşmaktadır. 2016 Amerika Birleşik Devletleri Başkanlık Seçimleri'nde karısı Hillary Clinton'u desteklemiştir. == Sağlık sorunları == Eylül 2004'te bypass ameliyatı geçirdi. Mart 2005'te de kısmi olarak işgörmez olan akciğeri için ameliyata girdi. Şubat 2010'da göğüs ağrıları şikâyetiyle gittiği Columbia Presbyterian Hospital'da (New York) kalbine iki adet koroner stent yerleştirildi. Bütün bu deneyimlerin ardından, doktorları Dean Ornish ve Caldwell Esselstyn'in tavsiyesine uyarak eti ve diğer tüm hayvansal besinleri bıraktı, vegan beslenmeye başladı. Bill Clinton vegan oldu haberi - CNN == Dış bağlantılar == * Photos of Bill Clinton's actions to bring peace to the Middle East * Bill Clinton, Laureate International Universities, Onursal Başkanı * * == Kaynakça == Kategori:1946 doğumlular Kategori:Arkansas doğumlular Kategori:20. yüzyıl Amerikalı siyasetçileri Kategori:21. yüzyıl Amerikalı siyasetçileri Kategori:Amerika Birleşik Devletleri devlet başkanları Kategori:Amerikalı siyasetçilerin eşleri Kategori:Amerikalı veganlar Kategori:Arkansas valileri Kategori:Demokrat Parti (Amerika Birleşik Devletleri) mensubu siyasetçiler Kategori:Yale Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Yale Law School'da öğrenim görenler Kategori:Georgetown Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Grammy Ödülü sahipleri Kategori:Charlemagne Ödülü sahipleri Kategori:Türkiye Cumhuriyeti Devlet Nişanı sahipleri Kategori:Başkanlık Özgürlük Madalyası sahipleri Kategori:Aziz George Zafer Nişanı sahipleri Kategori:Monica Lewinsky skandalı Kategori:1992 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimleri Kategori:Hillary Clinton Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:20. yüzyılda Amerikalı avukatlar Kategori:21. yüzyılda Amerikalı avukatlar Kategori:Amerikalı siyasetçiler Kategori:Time Yılın Kişisi Kategori:Amerikalı liberaller
Tatvan, Bitlis'e bağlı, Doğu Anadolu Bölgesi'nde Van Gölü'nün batı yakasında olan bir ilçedir. Bağlı olduğu Bitlis ilinden nüfus ve yüzölçümü olarak daha büyüktür. Haydarpaşa Garı-İran demir yolu Tatvan'dan geçmektedir. Diyarbakır- Van, Elazığ-Van, Siirt-Bitlis ve Ağrı kara yollarının kavşak noktasında olması ilçenin hızlı gelişmesinde etkili olmuştur. Ayrıca Van-Tatvan arasında karşılıklı vapur seferleri yapılmaktadır. Tatvan'a komşu ilçeler Ahlat,Güroymak, Bitlis, Gevaş ve Hizan ilçeleridir. == Tarihçe == Tatvan'ın bilinen tarihi, son yapılan araştırmalardan elde edilen bilgilere göre günümüzden takriben beş bin yıl öncesine dayanmaktadır. Tatvan Feribot İşletmesinin üst tarafındaki tepede yapılan çalışmalarda elde edilen çeşitli buluntular MÖ 3. bin yıla tarihlenmiştir. İlçe ve çevresinin ilk sakinlerinden biri Subarlar’dır. MÖ 2. binyılda Yukarı Mezopotamya'ya egemen olan Hurriler de muhtemelen Tatvan bölgesine hâkim olmuşlardır. Daha sonra Urartular, Van ve çevresi ile birlikte Tatvan’a üç asır boyunca egemen olmuşlardır. Urartu hakimiyetinden sonra Ermeniler burayı yurt edinmişlerdir. Kentin adı ilk kez 6. yüzyılda Ermeni kaynaklarında Tadvan veya Dadvan şeklinde geçer. 6. ve 7. yüzyıllarda Tatvan yöresi güçlü Ermeni beyliklerinden Pıznuni hanedanının yerleşim merkezi idi. İlçe dahilindeki köylerin hemen hepsinin 1960'lı yıllara dek kullanılan isimleri Ermenice idi. Ömer döneminde İslam devletinin topraklarına katılan Tatvan, daha sonra merkezi Ahlat'ta bulunan Şah-ı Armenlerin (Armenşahlar) egemenliği altına girmiştir. 1071’deki Malazgirt Meydan Muharebesi'nden sonra Anadolu'ya hakim olan Selçukluların yörede fiilen hüküm sürmüş olduklarına dair herhangi bir belirti yoktur. 15. yüzyılda Akkoyunlular, daha sonra Bitlis'te hüküm süren Şerefhan (Rojki) beyleri Tatvan iskelesini kontrolleri altında tutmuşlardır. Osmanlı egemenliği 1514'te Çaldıran Muharebesi'nden sonra kurulmuş, 17. yüzyıl başlarında fiilen ortadan kalktıktan sonra tekrar ancak 1840'lı yıllarda kurulabilmiştir. Tatvan ismi Ermenice olup, bölge adı olan Dadik/Tatik memleketinin kasabası anlamındadır. Yerel efsaneleri aktarmayı seven Evliya Çelebi, Rahova (Rahva) Ova­sından doğuya doğru üç saat yürüdükten sonra Taht-ı Van kalesine ulaşıldığını ve buraya yöre halkının Tatvan adını verdiklerini kaydetmektedir. Burası Van Gölü kenarında olup, Van Paşasının Hassıdır, Subaşılıkla idare edilmektedir. Evliya Çelebi'ye göre Kanuni döneminde Zal Paşa burada küçük bir kale yaptırmıştır. Tatvan kalesi daha sonra, İran Şahı Tahmasb döneminde İran orduları tarafından tahrip edilmiştir. Tahmasb’ın orduları Ahlat ve Adilcevaz kalelerini istila ettiklerinde, Tatvan’dan gemiler ile Van’a yardım gitmesini engellemek amacıyla buradaki kaleyi tahrip etmişlerdir. Fakat buna rağmen Tatvan bir liman olarak, bundan sonra da önemini korumuştur. 1879 Osmanlı Salnamesinde Tatvan, Kotum (Küçüksu) Nahiyesine bağlı bir köy görünümünde idi. O tarihte nüfusunun tamamı 100 hanede 650 kadar Ermeni'den ibaretti. Aziz Teodoros'a ithaf edilmiş bir kilisesi ve ilkokulu vardı. 1929 yılında çıkarılan 1509 numaralı kanun ile Bitlis vilayet merkezi ilga edilerek Muş vilayetine, Tatvan ise Van vilayetine bağlandı.T.C. Resmî Gazete, 11.06.1929, Sayı: 1213 Yaklaşık altı yıl Muş vilayetine bağlı kalan Bitlis kazası, 25 Aralık 1935 tarih ve 2885 sayılı kanun ile vilayet merkezi haline getirildi ve Tatvan tekrar Bitlis'e bağlanmış oldu.T.C. Resmî Gazete, 04.01.1936, Sayı: 1336 == Coğrafya == Tatvan'ın genel olarak ilçe sınırları içinde kalan arazinin büyük bir kısmı dağlık ve yaylaktır. İlçenin İklimi karasal iklim özelliğini göstermektedir. 2.878 m yüksekliğindeki Nemrut Dağı ilçedeki en yüksek noktadır. Bu dağın krater ağzında, biri büyük olmak üzere üç göl bulunur. İlçenin deniz seviyesinden yüksekliği 1650 metre olup Van Gölü batısında 100 km'lik sahil şeridine sahiptir. küçükresim|orta|600px|Tatvan panoraması. == Nüfus yapısı == küçükresim|sağ|250px|Kış aylarında Tatvan'dan bir görünüm. küçükresim|sağ|250px|Nemrut Kalderası Tatvan'ın yerli halkı tamamına yakını Kürt halkından ibaret olmakla beraber az sayıda da Ahlat'tan göçmüş Türkmenler, Topal Osman (Topal Osman Çepni'dir) isyanına katılmış ve sürgün edilmiş bazı Laz aileler ve çevre ilçelerden göç edenlerden oluşmaktadır == Fotoğraf == Dosya:Tatvan1.JPG|Tatvan'dan bir görünüm Dosya:Bitlis_- _Tatvan_.JPG|Tatvan Limanı Dosya:Tatvan İbadullah Camii 12 09 2007.jpg|Merkez Camii Dosya:Tatvan Gece Uzun Pozlama.jpg|Tatvan gece uzun pozlama. orta|küçükresim|736x736pik|Tatvan Limandan Panorama alt=Tatvan Panorama|orta|küçükresim|733x733pik|Tatvan == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Tatvan Kaymakamlığı * YerelNet * Tatvan Belediyesi * Tatvan Kent Rehberi Kategori:İlçe taslakları
John Forbes Kerry (d. 11 Aralık 1943, Aurora, Colorado), Amerikalı asker ve siyasetçi. Mevcut Amerika Birleşik Devletleri Başkanlığı İklim özel temsilcisi. 1985 ile 2013 yılları arası Massachusetts Senatörü olarak seçilmiştir. 2004 yılında Başkan adayı olarak belirlenmiş, lakin seçimi ufak bir farkla George W. Bush'a kaybetmiştir. Senatörlüğün ardından 2017 yıllına kadar eski Başkan Barack Obama'nın Dışişleri Bakanı olarak görev yapmıştır. Bir deniz subayı olarak Vietnam'da savaşmasının ardından ülkesine dönmesiyle savaş karşıtı aktivistlik eylemlere katılmaya başlamıştır. Savaşın ardından ABD Senatosu'nda verdiği ifadede, Amerikan hükûmetinin Vietnam'daki politikalarını bir savaş suçlarının sebebi olarak nitelendirdi. Dışişleri Bakanlığı sırasında İsrail-Filistin Barış Görüşmeleri'ni organize etti, İran'ın nükleer güç kullanımı sınırlandıran antlaşmalarda görev aldı ve Paris İklim Değişikliği Anlaşması'nı ABD adına imzalayan kişi oldu. == Eğitim ve ordu hayatı == Babası diplomat ve avukat olan Richard John Kerry, annesi ise Rosemary Isabel Forbes'ti. Babası tüberküloz hastalığına yakalanmıştı, doğumundan kısa süre sonra Massachusetts'e taşındılar. Roma Katoliği olarak yetiştirildi. New Hampshire eyaletinin Concord şehrinde bulunan St. Paul Özel Lisesinden mezun oldu. Yale Üniversitesi'nde eğitimine devam etti. 1965 yılında üniversitedeki Skull and Bones adındaki derneğe üye seçildi. Ertesi yıl da mezun oldu. Amerikan Deniz Kuvvetleri'ne katıldı ve Vietnam Savaşı sırasında 1969 yılına kadar hizmet verdi. Amerika'ya geri döndüğünde, Savaş Karşıtı Vietnam Gazileri (VVAW) basın sözcüsü oldu. 1978'de Amerikan Vietnem Gazileri'nin kurucularından biri oldu. 1976 yılında Boston College'de hukuk eğitimi aldı. Middlesex County, Massachusetts'de 1977-1982 yılları arasında seçimlerde eyaletin baş savcısı olarak seçildi. 1982-1984 kadar vali yardımcısı olarak görev yaptı. 1984 yılında da Demokrat Parti'den Senatoya seçildi. == Siyaset hayatı == 1987 ve 1989 yılları arasında Demokratik Parti'nin Senato seçim kampanyasının başkanıydı. Senatoya 1990, 1996 ve 2002 yıllarında tekrar seçildi. 2001-2003 yılları arasında senatodaki Küçük Firmalar Komitesi başkanı olarak görev yaptı. Görevi 3 Ocak 2009 tarihinde sona erdi. 2004 yılında yapılacak Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimlerine aday oldu. Demokratik Parti'nin ön seçimlerinin ilk etabını Iowa eyaletinde 19 Ocak 2004 tarihinde rakipleri Howard Dean ve John Edwards'ı yenmeyi başardı. Demokratik Parti ön seçimlerini büyük çoğunlukla kazandı. John Edwards ikinci oldu. Howard Dean ve General Wesley Clark ise aldıkları oyların azlığı sebebiyle seçimlerden çekildiler. Daha sonra John Edwards'ı başkan yardımcısı adaylığına gösterdi. Birçok basın kuruluşunda John Kerry'nin başkanlığı nasıl olacak diye tartışılırken (Times ve Newsweek); George W. Bush'un karşısında güçlü bir aday olarak görülüyor, savaş karşıtı olarak Bush'un karşısında Demokratların en büyük silahı olduğuna inanılıyordu. Ancak seçimleri küçük bir farkla kaybetti. == Kaynakça == |- |- Kategori:1943 doğumlular Kategori:20. yüzyıl Amerikalı yazarları Kategori:21. yüzyıl Amerikalı siyasetçileri Kategori:21. yüzyıl Amerikalı yazarları Kategori:Amerika Birleşik Devletleri başkan adayları Kategori:Amerika Birleşik Devletleri dışişleri bakanları Kategori:Amerikalı diplomatlar Kategori:Amerikalı deniz subayları Kategori:Vietnam Savaşı'ndaki Amerikalı askerler Kategori:Vietnam Savaşı karşıtı Amerikalı aktivistler Kategori:Amerikalı Roma Katolikleri Kategori:Avusturya Yahudisi asıllı Amerikalılar Kategori:İngiliz asıllı Amerikalılar Kategori:Macaristan Yahudisi asıllı Amerikalılar Kategori:İskoç asıllı Amerikalılar Kategori:Massachusetts'in ABD senatörleri Kategori:Yale Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Mor Kalp Nişanı sahipleri Kategori:Bronz Yıldız Madalyası sahipleri Kategori:Chatham House Ödülü sahipleri Kategori:Almanya Federal Cumhuriyeti Liyakat Nişanı sahipleri Kategori:Légion d'honneur sahipleri Kategori:Demokrat Parti (Amerika Birleşik Devletleri) mensubu siyasetçiler Kategori:Barack Obama'nın başkanlığı Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Amerikalı siyasetçiler
Atılım, tarihsel Türkiye Komünist Partisinin (TKP) 1 Ocak 1974 tarihinde yayımlamaya başladığı Merkez Komitesi yayın organı. 15 Mart 1984 tarihine kadar aylık, bu tarih itibarıyla ise on beş günlük olarak çıktı. Bu yayın organının yayımlanmaya başlamasından sonra TKP ülkede kayda değer bir toplumsal taban bulmaya başladığı için bu döneme Atılım Dönemi adı verilir. Atılım merkezi, Doğu Almanya'nın Leipzig şehrinde olmakla birlikte, basımı hem yurt dışında, Batı Avrupa'da, hem de yurt içinde gizli matbaalarda gerçekleştirilmekte, ayrıca fotokopi makineleriyle de çoğaltılmaktaydı. Zaman zaman (1 Mayıs, kongre vb.) özel sayıları da yayımlandı. Bunların sonuncusu, Türkiye İşçi Partisi (TİP) Genel Başkanı Behice Boran'ın ölümü üzerine 12 Ekim 1987 tarihinde TİP'in yayın organı Çark Başak ile ortak yayımlanan özel sayı idi. TİP ve TKP yönetimlerinin birleşme kararı doğrultusunda iki partinin genel sekreterleri Nihat Sargın ve Nabi Yağcı’nın Türkiye Birleşik Komünist Partisini (TBKP) Türkiye’de yasal olarak kurmak için ülkeye dönmeleri üzerine, 12 Kasım 1987’de çıkan 211. sayının ardından yayın hayatına son verdi. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * TÜSTAV'ın ATILIM Arşivi Kategori:Türkiye siyasi dergileri Kategori:Türkçe dergiler Kategori:1974'te kurulan yayınlar
küçükresim|sağ|250px|Ünlü Porsche 911 modeli küçükresim|sağ|250px|2006 Porsche Carrera GT Dr. Ing. h.c. F. Porsche AG, kısaca Porsche AG veya sadece Porsche (okunuşu: Porşe) 1947 yılında Ferdinand Porsche'nın oğlu Ferry Porsche tarafından Stuttgart'ta kurulmuş olan spor araba firmasıdır. İlk modelleri 1948 yılında çıkan Porsche 356'dır. Ferdinand Porsche 356 tasarımını yaparken oğluna yardım etmiş ve 1951 yılında ölmüştür. 1963 yılında araba yarışlarında müthiş başarılar elde edecek Porsche 911'i piyasaya sunarlar. 6 silindirli, arkadan motorlu bir spor arabasıdır ve rallilerde de büyük başarılar kazanır. Bu süre içerisinde Volkswagen ile yakınlaşılır. Şirketin %30,9'u Volkswagen'e aittir. Birçok projede ortaklaşa çalışmalarda bulunurlar. (1969 VW-Porsche 914, 1976 Porsche 924 (Audi bazı parçaları kullanmıştır) ve 2002 Porsche Cayenne (motoru da başta olmak üzere birçok teknik aksamı ve ergonomik çizgileri Volkswagen Touareg'de kullanılmıştır). 2003 yılında Ferdinand Porsche'nin torunu, Ferdinand Piech Volkswagen'in CEO'su olarak bu iki şirketin "ailesel" anlamda birleşmesini sağlamıştır. Porsche, 1950-1963 yılları arasında Porsche Traktör adıyla traktör, 1987-1989 yılları arasında uçak motorları üretmiştir. Porsche LeMans'ı 16 kez kazanmış, Formula 1'de McLaren'in motorunu yaratmış, Paris Dakar Rallisi'nin de zirvedeki isimlerinden biri olmuştur. Volkswagen AG, Porsche'nin %52,2 hissesini satın almıştır. Volkswagen AG Mali Yapısı Seat, Daewoo ve Subaru başta olmak üzere birçok otomotiv firması danışman olarak Porsche firmasıyla anlaşma yapmışlardır. == Modelleri == ===Hâlen üretilmekte olan modeller=== * Porsche Taycan (2019-Günümüz) * Porsche 918 Spyder (2013-Günümüz) * Porsche Boxster (1996-Günümüz) * Porsche Cayman (2006-Günümüz) * Porsche 911 (1964-Günümüz) * Porsche Panamera (2010-Günümüz) * Porsche Cayenne (2004-Günümüz) * Porsche 911 GT3 (1998-Günümüz) Üretimden Kaldırılmış Modeller * Porsche 356 (1948-1965) * Porsche 550 Spyder (1953-1957) * Porsche 912 (1965-1969) * Porsche 914 (1969-1975) * Porsche 924 (1976-1988) * Porsche 928 (1978-1995) * Porsche 944 (1982-1991) * Porsche 959 (1986-1988) * Porsche 968 (1992-1995) * Porsche Carrera GT (2004-2006) ===Yarış modelleri=== * Porsche 64 * Porsche 360 Cisitalia * Porsche 550 Spyder * Porsche 718 * Porsche 804 * Porsche 904 * Porsche 906 * Porsche 907 * Porsche 908 * Porsche 909 Bergspyder * Porsche 910 * Porsche 911 * Porsche 911 GT1 * Porsche 911 GT2 * Porsche 911 GT3 * Porsche 914 * Porsche 917 * Porsche 918 RSR * Porsche 934 * Porsche 935 * Porsche 936 * Porsche 924 * Porsche 944 * Porsche 956 * Porsche 959 * Porsche 961 * Porsche-March 89 P * Porsche RS Spyder == Motor sporlarında Porsche == * 14 Üreticiler ve Takımlar Dünya şampiyonluğu (1964, 1969, 1970, 1971, 1976, 1977, 1978, 1979, 1982, 1983, 1984, 1985, 1986, 1994) * 8 Uzun Mesafe Dünya Şampiyonluğu * 3 IMSA Supercar-Series (1991, 1992, 1993) * 6 Alman Yarış Şampiyonluğu (1977, 1979, 1982, 1983, 1984, 1985) * 20 Avrupa Tırmanış Şampiyonluğu * 20 Daytona 24 Saat Şampiyonluğu (1968, 1970, 1971, 1973, 1975, 1977, 1978, 1979, 1980, 1981, 1982, 1983, 1984, 1985, 1986, 1987, 1989, 1991, 1995, 2003) * 15 IMSA Supercar-Race (ABD) * 16 Le Mans 24 Saat (1970, 1971, 1976, 1977, 1979, 1981, 1982, 1983, 1984, 1985, 1986, 1987, 1994, 1996, 1997, 1998) * 17 Sebring 12 Saat (1960, 1968, 1971, 1973, 1976, 1977, 1978, 1979, 1980, 1981, 1982, 1983, 1984, 1985, 1986, 1987, 1988) * 11 Targa Florio (1956, 1959, 1960, 1963, 1964, 1966, 1967, 1968, 1969, 1970, 1973) * 4 Rallye Monte Carlo (1968, 1969, 1970, 1978) * 2 Paris-Dakar Rallisi (1984, 1986) * 1 Formula 1 zaferi (1962 Fransa Grand Prix) === TAG-Porsche motorlu McLaren otomobilleri === * 3 Formula 1 Pilotlar Dünya Şampiyonluğu (1984, 1985, 1986) * 2 Formula 1 üreticiler Dünya Şampiyonluğu (1984, 1985) * 25 Formula 1 zaferi (1984, 12 galibiyet; 1985, 6 galibiyet; 1986, 4 galibiyet; 1987, 3 galibiyet) == Notlar == == Dış bağlantılar == * Resmî Porsche web sitesi (Birçok dilde) * Porsche Türkiye * Kategori:1947'de kurulan şirketler Kategori:Stuttgart Kategori:Baden-Württemberg'te ekonomi Kategori:Almanya merkezli otomotiv şirketleri Kategori:Otomobil markaları Kategori:Otomobil üreticileri Kategori:Traktör üreticileri Kategori:Volkswagen grubu Kategori:Alman markaları Kategori:Lüks markalar
Astronomi, gök bilimi ya da gökbilim gök cisimlerinin kökenlerini, evrimlerini, fizikî ve kimyevî özelliklerini açıklamaya çalışan doğa bilimi dalıdır. Astronominin sınırlı ve özel bir alanı olan gök mekaniği ile karıştırılmaması gerekir. Astronomi daha açık bir deyişle, yörüngesel cisimleri ve Dünya atmosferinin dışında gerçekleşen, yıldızlar, gezegenler, kuyrukluyıldızlar, kutup ışıkları, gökadalar ve kozmik mikrodalga arkaalan ışınımı gibi gözlemlenebilir tüm olay ve olguları inceleyen bilim dalıdır. Astronomi terimi Eski Yunanca'daki astron ve nomos (άστρον ve νόμος) sözcüklerinden türetilmiş olup "yıldızların yasası" anlamına gelir. Asteroitlerin ve kuyruklu yıldızların keşfindeki katkıları göz önüne alınırsa astronomi, amatörlerin de şimdi de etkin bir rol oynayabildikleri seyrek bilim dallarından biridir. Astronomi yeryüzündeki en eski bilimlerden biri olarak kabul edilir. Arkeolojik bulgular, en eski çağlarda bile insanların gök hakkında bilgileri olduğunu ortaya koymaktadır. Cilalı Taş Devri'nde insanlar ekinoksların tekrarlayan özelliğini, mevsimlerle ilişkisini ve bazı takımyıldızları bilmekteydiler. Çağdaş gök bilimi gelişimini, özellikle Antik Çağ'daki ve onları izleyen matematikçilere ve Orta Çağ'ın sonunda keşfedilmiş gözlem aletlerine borçludur. Başlangıçta ayrılmaz bir ikili sayılan ve paralel olarak ilerleyen astroloji (günümüzde bir sözdebilim olarak kabul edilir) ve gök bilimi zamanla yollarını birbirlerinden ayırmak zorunda kalmışlardır. == Antik Çağ'da astronomi == Antik Çağ'da gök biliminin gelişimindeki önemli hususlar olarak şunlar söylenebilir: * Astronomi önceleri yalnızca, çıplak gözle görülen gök cisimlerinin gözlemi ve hareketleri hakkındaki öngörülerden oluşuyordu. Eski zamanlarda gözlemler çıplak gözle yapılıyorsa da o zamanlar günümüzdeki gibi sanayi ve ışık kirliliğinin bulunmayışı insanlara büyük bir avantaj sağlıyordu. Bu yüzden antik çağda yapılan gözlemlerin günümüzde yapılması neredeyse olanaksız derecesinde zordur. * Eski insanların dairesel tarzda dikmiş oldukları 6.500 yıllık megalitlerin (Nabta Playa, Stonehenge) astronomik gözlem amacıyla kullanıldıkları sanılmaktadır. * Eski çağlarda astronomide ilerlemiş uygarlıklardan bazıları, Çin, Hint, Sümer, Babil, Mısır, Toltek, Zapotek ve Maya uygarlıklarıdır. * Rig-Veda'da Güneş'in hareketine bağlanan 27 takımyıldızdan ve 13 bölümlü zodyaktan söz edilir. * Mayalar ise teleskopları olmadıkları halde Venüs’ün evrelerini ve tutulmalarını tam olarak saptayabilmişlerdi. * Antik Yunanlar'ın gök bilimine yaptıkları en önemli katkı, yıldızları kadir derecelerine göre sınıflandırmaya çalışmış olmalarıdır. == Orta Çağ'da astronomi == Orta Çağ’da astronomi bilgilerinin İslam bilginlerince geliştirildiği ve bu bilgilerin sonradan Batı'ya aktarıldığı görülür. Astronomiyi geliştiren bu İslam bilginlerinden başlıcaları şöyle sıralanır: * Ferganî (805–880), Gök cisimlerinin hareketleri üzerine yazılar yazdı, ekliptiğin eğikliğini hesaplamasını sağladığı gözlemlerde bulundu. * Kindî (801–873), astronomi konusundaki açık düşüncelerini, içerisinde soruların ve cevapların, "Hava değişimi", "Güneş tutulması", "Yıldızların ışınları" tezlerinin bulunduğu 40 bölümden oluşan "Yıldızlardaki Kanun" adlı kitabında toplamıştır. * Dinaveri (820-896) İranlı Kürt astronom. Astronomi ve güneş tutulmaları ile ilgili pek çok eser yazdı, Dineveri ayrıca yıldızlarla ilgilenen gözlemevi sahibi biri olarak biliniyor. * Battani (855–923), Güneş Yılını 365 gün, 5 saat, 46 dakika ve 24 saniye olarak ölçmüş bilim insanı. * Hasib el-Mısri (850–930), Mısırlı matematikçi * Hârizmî (780-850) astronomi ve usturlab ile ilgili üç eser yazdı. * Farabi (872–950) büyük filozof ve bilgin. * Khojandi 10. yüzyılın sonunda Tahran yakınında bir gözlemevi inşa etti. * Ömer Hayyam (1048–1131), cetveller hazırladı, takvimi geliştirdi. * İbn-i Heysem (965–1039), matematikçi ve fizikçi. * Birûni, (973–1048), Yetmiş adet astronomi ve yirmi adet de matematik kitabı bulunmaktadır. * Nasîrüddin Tûsî (1201–1274), filozof, matematikçi, astronom ve ilahiyatçı; trigonometrinin kurucularından biri olarak kabul edilir. * Gıyaseddin Cemşid (1380–1429), (Özbekistan) * Uluğ Bey (1393 - 1449) Timur İmparatorluğu'nun 4. hükümdarı. Matematikçi ve astronom. * Ali Kuşçu (1403 - 1474) Türk astronom, matematikçi ve dilbilimci Gök bilimin gelişmesinde devlet adamlarının yapmış olduğu kişisel girişimler de önemli bir yer tutmaktadır. Selçuklu Hanedanı döneminde yaşamış olan Kırşehir emiri Caca Bey burada kendi adıyla kurmuş olduğu medresede gök bilimin gelişmesine imkân sağlayacak ortamı oluşturmuştur. == Rönesans'ta astronomi == * Kopernik Güneş merkezli güneş sistemi modelini fikir olarak ortaya attı. * Kopernik'in fikri Galileo ve Kepler tarafından savunuldu, geliştirildi ve düzeltildi. * Kepler Güneş’in çevresindeki gezegenlerin hareketini belirleyen bir yasalar sistemi olduğunu düşünen ilk kişi oldu. * Çekimi hareket yasalarıyla tanımlayan Newton oldu. Böylece gezegenlerin hareketine makul bir açıklama getiren ilk kişi de o oldu. Aynı zamanda yansıtıcı teleskobu icat etti. == Teorik Astronomi == Teorik gök bilimciler, analitik modeller ve hesaplamalı sayısal simülasyonlar; her birinin kendine özgü avantajları vardır. Bir sürecin analitik modelleri, neler olup bittiğine dair daha geniş bir fikir vermek için genellikle daha iyidir. Sayısal modeller, fenomenlerin varlığını ve aksi halde gözlemlenmeyen etkileri ortaya koyar. Astronomi teorisyenleri teorik modeller yaratmaya çalışırlar ve sonuçlardan bu modellerin gözlemsel sonuçlarını tahmin ederler. Bir model tarafından öngörülen bir fenomenin gözlemlenmesi, gök bilimcilerin, fenomeni en iyi tanımlayabilen model olarak çeşitli alternatif veya çelişkili modeller arasında seçim yapmalarını sağlar. Teorisyenler ayrıca yeni verileri hesaba katmak için modeller oluşturmaya veya değiştirmeye çalışırlar. Veriler ve model sonuçları arasında bir tutarsızlık olması durumunda, genel eğilim, verilere uyan sonuçlar üretmesi için modelde minimum değişiklikler yapmaya çalışmaktır. Bazı durumlarda, zaman içinde büyük miktarda tutarsız veri bir modelin tamamen terk edilmesine yol açabilir. == Günümüzde astronomi == sağ|250x250px|küçükresim|Günümüzde astronomi, gözlem için birçok ayrı dalga boyunda ışığı kullanır. Tayfta soldan sağa doğru sırasıyla; gamma (γ) ışınları, x ışınları, morötesi ışınlar, görülebilir ışık, mikro dalgalar, radyo dalgaları bulunur. Astronomi 19. ve özellikle 20. yüzyılda baş döndürücü bir hızla ilerlemiştir. Yakın zamanlardaki keşif ve gelişmelerle ilgili olarak şunlar söylenebilir: * Teleskopların geliştirilmiş olmasının yanı sıra, diğer bilim dallarındaki ilerlemelerin de gök bilimine yardımcı olmaları sayesinde, evrenin gizleri bir bir açığa çıkmaktadır. * Astronomideki en önemli gelişmelerden biri, tayf ölçümü de denilen spektroskopinin (maddelerin ışıkla olan etkileşimlerini anlamaya çalışma, maddelerin soğurduğu ve yaydığı ışığı, yani elektromanyetik dalgaları saptayarak maddenin yapısı hakkında sonuçlara varma tekniği) yani yıldız ışığının elektromanyetik spektral analizine başlanmış olmasıdır. * Diğer yıldızların ışıklarının analizi, bu yıldızların ışığının temelde Güneş’in ışığından farksız olduğunu, fakat yıldızlar arasında sıcaklık, kütle ve boyut bakımından son derece büyük farklılıklar bulunduğunu göstermiştir. 223px|sağ|küçükresim|Evrenin genişlemesi, galaksiler giderek birbirinden uzaklaşmaktadır. * 20. yüzyılın başında diğer galaksilerden ayrı bir birim olarak galaksimizin varlığı kanıtlanabilmiştir. * Ardından Hubble yasası ile evrenin bir genişleme içinde olduğu saptanmıştır; galaksiler giderek birbirinden uzaklaşmaktadır. * Kozmolojik termik ışıma (fosil ışıması) ve kimyasal elementler ve izotoplarının maddeden ayrılmasını açıklayan farklı nükleosentez teorileriyle büyük ölçüde astronomi ve fiziğe dayalı olan Büyük Patlama kuramı yoluyla kozmoloji özellikle 20. yüzyılda büyük gelişmeler göstermiştir. * 20. yüzyılın bu alandaki son gelişmeleri olarak, radyoteleskopların, radyoastronominin, modern bildirişim araçlarının ortaya çıkması sayılabilir. Bunlar sayesinde, elektromanyetik dalgalarla uzayı aşan parçacıkların tayfsal incelemesi yapılabilmiş ve böylece uzak gök cisimleri üzerinde yeni deney türleri olanaklı hale gelmiştir. == Astronominin dalları, alanları, konuları == Antikçağdaki başlangıç döneminde gök bilimi yalnızca astrometriden, yani yıldız ve gezegenlerin gökyüzündeki konumlarının ölçümünden ibaretti. Daha sonra Kepler ve Newton’un çalışmaları gök cisimlerinin kütleçekimi etkisi altındaki hareketlerinin matematik yoluyla öngörülmesini sağlayan gök mekaniğini doğurdu. Bu iki alandaki (astrometri ve gök mekaniği) çalışmaların çoğu, önceleri, elle yapılan işlemlerden oluşuyordu. Günümüzde ise bu çalışmalar bilgisayarlar ve fotoğraf aygıtları ile yapılabilmektedir ki; bu da gök cisimlerinin konum ve hareketlerinin çok büyük bir hızla saptanabilmesini sağlamaktadır. Bu yüzden modern astronomi daha ziyade gök cisimlerinin fiziksel doğasını gözlemlemeye ve anlamaya yönelmiştir. 20\. yüzyıldan itibaren profesyonel gök bilimi iki alana ayrılma eğilimi göstermiştir: gözlemsel astronomi ve teorik astrofizik. Gök bilimcilerin çoğunun her iki alanda da çalışıyor olmasıyla birlikte, profesyonel astronomlar giderek bu iki alandan birinde uzmanlaşma eğilimi göstermektedirler. Gözlem gök bilimi esas olarak verilerin elde edilmesiyle ilgilenir. Teorik astrofizik ise esas olarak gözlemlenen fenomenleri anlamaya ve öngörülerde bulunmaya çalışır. Teorik astrofizik gözlem astronomisine bir tamamlayıcı etken olarak astronomik oluşumları açıklamaya çalışır da denilebilir. Gök biliminin bir dalı olan astrofizik, yıldızların gözlemiyle sınıflandırılan fiziksel fenomenleri tanımlar, belirler. Günümüzde gök bilimcilerin hepsi de belirli bir astrofizik bilgisine sahiptirler ve gözlemleri de hemen hemen her zaman, yine astrofizik bağlamında incelenir. Bununla birlikte, kendilerini yalnızca astrofiziği incelemeye vermiş araştırmacılar da yok değildir. Astrofizikçilerin çalışması astronomik gözlem verilerini analiz etmek ve onları fiziksel olgulara indirgemektir. Astrofiziğin bir dalı olan kozmoloji, evreni fiziksel bir sistem olarak inceler; yani evrenin doğuşu ve büyümesi, evrimi, gökcisimlerinin fiziksel ve kimyasal özellikleri ve konumlarının hesaplanması ile ilişkilidir. Astronomi gözlemleri salt astronomi ile ilişkili değildir; aynı zamanda genel görelilik kuramı gibi fizikte çok önemli yeri olan kuramların sınanması için de gözlemsel veri sağlar. Kullanılan inceleme yöntemi, amaç ve konuya göre birbiriyle iç içe olan, genel gök bilimi, astrofizik ve uzay bilimleri gibi birçok dala ayrılır. Gök biliminde inceleme alanları aynı zamanda şu iki kategoride ele alınır: * Konuya göre astronomi. Genellikle uzayın bölgelerine göre (örneğin galaktik gök bilimi) ve ilgili meselenin tiplerine göre dallara ayrılır (yıldızların oluşumu, kozmoloji). * Gözlem tarzına göre astronomi. Saptanan partiküllerin tipine (ışık, nötrino) veya dalga genişliğine (radyo dalgaları, gözle görünen ışık, kızılötesi ışınlar) göre dallara ayrılır. === Astronominin Alt Alanları === Arkeoastronomi: İnsanların geçmişte gökyüzü ile ilgili olayları nasıl inceleyip yorumladıklarını araştıran alt alandır. Arkeoastronomi; arkeoloji, antropoloji, etnografya bilimleri ile ortak çalışır. Astromatematik: Gök cisimlerinin yörüngeleri ile ilgili hesaplamaları yapar. Ayrıca gözlemlerden elde edilen sayısal verilerin yorumlanması da bu alt alanın konusudur. Gök mekaniği olarak da adlandı­rılır. Astrofizik: Gök fiziği olarak da adlandırılan bu alt alan, gök cisimlerinden yayılan elektromanyetik dalgalardan elde edilen verileri yorumlar. Ayrıca gök cisimleri ve yıldızlar arası ortamdaki Madde-ışınım etkileşimi de bu alt alanın konusudur. Astrokimya: Gök cisimlerinin ve yıldızlar arası ortamın kimyasal yapısını inceleyen alt alandır. Astrobiyoloji: Evrendeki olası yaşam formlarının oluşum ve gelişimlerini inceleyen alt alandır. Astrojeoloji: Gezegenlerin, doğal uyduların, gök taşı vb. gök cisimlerinin yapılarını ve oluşumlarını inceleyen alt alandır. ===Yıldız astronomisi=== Yıldızların incelenmesi ve yıldız evrimi, Evreni anlamamız için esastır. Yıldızların astrofiziği, gözlem ve teorik anlayışla ve iç mekanın bilgisayar simülasyonlarından belirlenmiştir;Harpaz, 1994, pp. 7–18 Yıldız oluşumu, dev moleküler bulutlar olarak bilinen yoğun toz ve gaz bölgelerinde meydana gelir. Kararsız hale getirildiğinde, bulut parçaları yerçekiminin etkisi altında çökerek bir protostar oluşturabilir. Yeterince yoğun ve sıcak bir çekirdek bölge nükleer füzyon'u tetikleyecek ve böylece bir anakol yıldızı yaratacaktır. Hidrojen ve helyum'dan daha ağır olan hemen hemen tüm elementler yıldızların çekirdeklerinde yaratıldı. Ortaya çıkan yıldızın özellikleri öncelikle başlangıç kütlesine bağlıdır. Yıldız ne kadar büyük olursa, parlaklığı o kadar büyük olur ve hidrojen yakıtını çekirdeğindeki helyuma o kadar hızlı eritir. Zamanla, bu hidrojen yakıtı tamamen helyuma dönüştürülür ve yıldız evrimi başlar. Helyum füzyonu daha yüksek bir çekirdek sıcaklığı gerektirir. Yeterince yüksek çekirdek sıcaklığına sahip bir yıldız, çekirdek yoğunluğunu arttırırken dış katmanlarını dışarı doğru itecektir. Genişleyen dış katmanların oluşturduğu kırmızı dev, çekirdekteki helyum yakıtı sırayla tüketilmeden önce kısa bir ömre sahiptir. Çok büyük yıldızlar, giderek daha ağır elementleri kaynaştırdıkları için bir dizi evrimsel aşamalardan da geçebilirler.Harpaz, 1994 Yıldızın nihai kaderi, kütlesine bağlıdır, Güneş'in yaklaşık sekiz katından daha büyük kütleli yıldızlar çekirdek süpernova’ya çöker;Harpaz, 1994, pp. 173–78 daha küçük yıldızlar ise dış katmanlarını havaya uçurur ve hareketsiz çekirdeği beyaz cüce şeklinde geride bırakır. Dış katmanların fırlatılması bir gezegenimsi bulutsu oluşturur.Harpaz, 1994, pp. 111–18 Bir süpernova kalıntısı yoğun bir nötron yıldızı veya yıldız kütlesi Güneş'inkinin en az üç katıysa bir karadelik'tir. Yakın yörüngede dönen ikili yıldızlar, potansiyel olarak bir süpernovaya neden olabilecek bir beyaz cüce yoldaşına kütle aktarımı gibi daha karmaşık evrimsel yollar izleyebilir.Harpaz, 1994, pp. 189–210 Gezegenimsi bulutsular ve süpernovalar, yıldızda füzyon yoluyla üretilen "metaller"i yıldızlararası ortama dağıtır; onlar olmadan, tüm yeni yıldızlar (ve onların gezegen sistemleri) yalnızca hidrojen ve helyumdan oluşacaktı.Harpaz, 1994, pp. 245–56 === Konuya göre astronomi === Gözlemsel Astronomi Güneş Sistemi Yıldızlar 150px|center * Takımyıldızlar * Akanyıldızlar * Astrometri * Gök mekaniği * Nükleosentez 150px|center * Güneş * Gezegenler * Uydu * Cüce Gezegenler * Asteroitler * Meteor * Meteoritler * Kuyrukluyıldızlar * Gezegenlerarası ortam 150px|center * Yıldızların Doğuşu * Temel Ayrım * Devlik Aşaması * Çift Yıldız * Değişken Yıldızlar Yıldızların Evriminin son aşamaları : * Beyaz Cüce * Nötron Yıldızları * Pulsarlar * Tuhaf Yıldızlar * Kara Delikler {| cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin: 0; border: 0; background-color: #CEDAF2; width: 100%;" Galaktik Gök Bilimi Galaksi-Dışı Gök Bilimi Diğer İlgili Alanlar 240px|center * Samanyolu Galaksisi * Galaktik Düzlem * Güneş Sistemi dışı gezegenler * Yıldızlararası Ortam * Galaksiler, Galaksi Grupları ve Galaksi Kümeleri * Kuasarlar ** Ikiz Kuasar (Q0957+561) * Kara Delikler * Kozmoloji * Evren * Kütleçekimsel dalga * Galaksilerarası Ortam 60px|orta|Signe du Gémeaux * Astrobiyoloji * Astrokimya * Astrososyobiyoloji * Astrososyoloji * Arkeoastronomi * Egzobiyoloji == İlgili konular == * Astronomlar listesi * Uzayın keşfi * Uluslararası Astronomi Birliği * Kozmoloji * Amatör astronomi * Doğal uydular * Teleskoplar, gözlemevleri ve gözlem teknolojisi * Radyoastronomi * Radyoteleskop * Astrobiyoloji * Yıldız haritası * Kuantum mekaniği * Genel görelilik * Kütleçekimi == Ayrıca bakınız == * Astronomi haritaları, katalogları ve araştırmaları kronolojisi * Güneş Sistemi * Yörünge * Gökada * Yıldız * Gezegen * Kuyruklu yıldız * Gözlemsel astronomi * Dünya atmosferi * Kutup ışıkları * Venüs * Mars * Gök mekaniği * Radyoastronomi * Radyoteleskop * Teorik astrofizik * Takımyıldız == Notlar == == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Uzay Kampı Türkiye Resmi Websitesi * Astronomi portali- Fransızca * Astronomy Guide For reviews on astronomy products, how-to's and current events. * International Year of Astronomy 2009 IYA2009 Main website * Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology from the American Institute of Physics * Astronomy Picture of the Day * Southern Hemisphere Astronomy * Sky & Telescope publishers * Astronomy Magazine * Latest astronomy news in 11 languages * Universe Today for astronomy and space-related news * Celestia Motherlode Educational site for Astronomical journeys through space * Search Engine for Astronomy * Hubblesite.org - home of NASA's Hubble Space Telescope * Astronomy - A History - G. Forbes - 1909 (eLibrary Project - eLib Text) * Prof. Sir Harry Kroto, NL, Astrophysical Chemistry Lecture Series. 8 Freeview Lectures provided by the Vega Science Trust. * Core books and core journals in Astronomy, from the Smithsonian/NASA Astrophysics Data System * Güncel astronomi keşif ve haberlerinin yayınlandığı site * Monthly astronomy news * Amatör Astronomi/Astrofotoğrafçılık Websitesi * Astronomi, Teleskop İncelemeleri * Astronomi ve uzay bilimleri üzerine güncel haberler, yazılar, videolar ve fotoğraflar Kategori:Fransızcadan Türkçeye geçen sözcükler
Politika, devlet işlerini düzenleme ve yürütme sanatıyla ilgili özel görüş veya anlayıştır. Politika şu anlamlara da gelebilir: * Propaganda * Sosyalizm
Nâzım Hikmet Kültür Merkezi, adını Nâzım Hikmet'ten alan, sanatsal faaliyetlere odaklanarak Türkiye'de alternatif düşünceyi geliştirmeyi amaçlayan sol odaklı bir kurumdur. ==Tarihçe== 1997 yılında İstanbul- Kadıköy’de kurulan kültürevinin adı Ekim 2004'te "Nâzım Hikmet Kültür Merkezi" olarak değiştirilmiştir. Kültür Merkezi, çalışmalarını İstanbul (Kadıköy, Maltepe, Bakırköy), Ankara, İzmir, Sakarya ve Kocaeli'nde sürdürmektedir. ==Faaliyetler== Nâzım Hikmet Kültür Merkezi’nin bünyesinde sinema, fotoğraf, tiyatro, edebiyat ve müzik alanlarında çalışmalar yürüten birim ve atölyeler bulunmaktadır. Kültür Merkezi'nin bugüne kadarki etkinlikleri arasında Nâzım Üniversitesi, öğrencilerin ücretsiz eğitim gördüğü Nâzım Dershanesi, Sanat Cephesi dergisi, Onat Kutlar Sinema Okulu, Kültürevi Kitap Dizisi, Yeni İnsan Yeni Sinema Dergisi, 2002 yılında sekizinci dönemine girmekte olan NKE Fotoğraf Atölyesi, NKE Oyuncuları ve Doğu Oyuncuları, kültürevi bünyesinde çalışan müzik grupları, gitar, bağlama ve koro çalışmaları, kuramsal-ideolojik onlarca tartışma başlığını masaya yatıran seminerler, paneller vb. projeler yer alıyor. ==Kültürel müdahale== Merkez özellikle komünist şair Nazım Hikmet ve onun geleneği aracılığıyla ülkedeki genel kültürel atmosfere müdahale etmeyi görev saymaktadır. Bu kapsamda çok çeşitli faaliyetlere imza atmaktadır.Okuma Tiyatrosu ile ilgili 12 Ocak 2020 tarihli SoL Haber Portalı haberi 22 Ocak 2020 tarihinde erişilmiştir ==Merkez ve şubeleri== Merkez ve şubeleri şu şekildedir:Kurumsal site 23 Ocak 2020 tarihinde erişilmiştir *Nâzım Hikmet Kültür Merkezi - İstanbul :Bahariye Caddesi Ali Suavi Sokak No: 7 34714 Kadıköy / İstanbul :Telefon: 0216 414 22 39 *Nâzım Hikmet Kültür Merkezi – Ankara :Konur Sokak No: 51 Kızılay / Ankara :Telefon: 0312 417 56 59 :E-posta: ankara@nhkm.org.tr *Nâzım Hikmet Kültür Merkezi – İzmir :Konak Sineması :Anafartalar Caddesi No: 20 OS-KA Pasajı :35250 Konak / İzmir :Telefon: 0232 46 444 46 :E-posta: izmir@nhkm.org.tr ==Kaynakça== == Dış bağlantılar == * Nâzım Hikmet Kültür Merkezi web sayfası Kategori:İstanbul'daki kültür merkezleri Kategori:İzmir'deki tiyatrolar Kategori:Nâzım Hikmet Kategori:Türkiye merkezli sanat kuruluşları Kategori:1997'de kurulan oluşumlar Kategori:Ankara'daki kültür merkezleri
200px|küçükresim|John EdwardsJohn Reid Edwards (10 Haziran 1953), Kuzey Karolina eski senatörü. 2004'teki başkanlık seçimlerinde John Kerry'nin başkan yardımcısı adayı idi. == İlk yılları == John Edwards Güney Karolina eyaletinin Seneca ilinde doğdu, sonra Kuzey Karolina eyaletinde Robbins'de yaşadı. Babası bir tekstil çalışanıydı, annesi ise postanede çalışıyordu. Ailesinde üniversiteye giden ilk kişiydi. Güney Karolina'da Clemson University'de Amerikan Futbolu bursu ile okudu, ardından da North Carolina State University'ye geçti. Tekstil teknolojisi branşında 1974'te mezun olan Edwards, University of North Carolina at Chapel Hill'de hukuk eğitimi aldı. Bu son iki üniversitede üstün başarı ile şeref listesine girdi. Hukuk okurken hukuk öğrencisi Elizabeth Anania ile tanıştı ve evlendi. == Hukuk kariyeri == Politikaya atılmadan önce, Edwards oldukça başarılı bir avukattı ve haksızca sakatlanmış aile ve çocukların haklarını savunuyordu. Bu süre içerisinde de oldukça başarılı ve zengin oldu. Kariyeri'nin en önemli davası Sta-Rite aleyhinde kazandığı davaydı, şirket kanalizasyon havuzu açarken Valerie Lakey isimli bir kız çocuğunun sakatlanmasına sebebiyet vermişti. Şirketin bütün tekliflerini reddeden Edwards, 25 milyon dolarlık bir dava kazanmış oldu. Bu da kişisel sakatlanma davalarında, Kuzey Karolina tarihinin en büyük ödülünü temsil ediyordu. Avukatlar ve hukuk öğrencileri, Edwards'ın notlarına bakmadan yaptığı 2 saat süren kapanış konuşmasını ayakta alkışladılar. Tecrübeleri, kişisel sakatlanma davalarında olan Edwards; kendini "küçük adam"'ı savunan insan olarak sundu. Eleştirenler ise, Edwards'ın sadece kazanacağından emin olduğu davalara baktığını, bir avukat'ın herkesi savunmaya çalışması gerekir diyerek karşısında bulundular. Edwards ve eşi Elizabeth'in dört çocuğu oldu. İlk ikisi, Wade ve Catherine, evlendiklerinden kısa bir süre sonra doğmuştu. 1996'da Lakey davasından sadece 1 ay önce, Edwards oğlu Wade'i bir otomobil kazasında kaybetti. Onun anısına Edwards, Wade'in oğlunun Outward Bound rozetini taşımaktadır. Wade öldükten sonra, Edwards ve eşi iki çocuk daha yapmaya karar verdiler; Emma Claire (1999) ve Jack (2001) ailelerine katıldı. Edwards ailesi halen Raleigh, Kuzey Karolina ve Washington'da yaşamaktadır; ayrıca Wilmington, Kuzey Karolina'da denize yakın bir evi bulunmaktadır. Kasım 2003'te, başkanlık tanıtımlarında Edwards (John Auchard ile) Four Trials isimli otobiyografi kitabını yayınladı. == Senato yılları == Hayatının en iyi avukatlığı olarak tanımladığı Lakey davasındaki başarısı ve kendisi gibi avukat olmasını istediği oğlunun ölümünün ardından hukuksal kariyerine son verip, politikayla ilgilenmeye başladı. Bir Demokrat olarak 1998 seçimlerini kazanırken, Cumhuriyetçi Partili Lauch Faircloth'u yenerek büyük bir başarı yakaladı. Edwards bir avukat olarak, Bill Clinton'un 1999 yılında senatodaki Bill Clinton suçlamasında başarıyla savundu, ve Bill Clinton'un görevine devam etmesinde önemli bir rol oynadı. John Edwards 2000 Başkanlık seçimleri sırasında Al Gore'un Başkan Yardımcısı listesinde bulunuyordu (John Kerry ve Joe Lieberman gibi, Al Gore seçimini Lieberman'dan yana kullandı). Kasım 2000 yılında, People dergisi Edwards'ı "En seksi politikacı" seçti. Edwards birçok senato komitelerinde, bilim ve hukuksal dallarda görev yaptı. == Başkanlık kampanyası == John Edwards gayriresmî olarak başkanlık kampanyasını 2001 yılında Iowa'da başlattı. Ocak 2003'te resmi olarak 2004 Demokrat Başkan adayları seçimine katılacağını, Eylül 2003'te de Senato için bir daha seçimlere katılmayacağını duyurdu. Edwards'ın başkanlık kampanyasında 2003 yılının ilk üç ayında 7 milyon dolar topladı. Bağışçıların birçoğu avukatlık mesleği ile uğraşanlar, daha önceden yardım ettiği aileler ve çalışanları idi. Demokrat Parti seçimlerinde fazla şans gösterilmeyen ve basının fazla ilgi göstermediği Edwards, 2004 Demokrat Parti Başkan adayları seçimindeki en önemli ilk seçiminde oyların %32'sini alıp, gerek basından gerek şirketlerden büyük bir destek gören John Kerry'nin %6 oy altında oy alarak dikkatleri üzerine çekti. Wesley Clark ve Howard Dean'nın aldıkları oyların toplamı bile John Edwards'a yetişemedi. Edwards 30 Ocak 2008'de Başkanlık seçimlerinden adaylığını çektiğini açıkladı. == Dış bağlantılar == * Senato Sitesi * 2004 Kampanyası Sitesi Kategori:1953 doğumlular Kategori:Amerika Birleşik Devletleri başkan adayları Kategori:Amerika Birleşik Devletleri başkan yardımcısı adayları‎ Kategori:Kuzey Karolina'nın ABD senatörleri Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:20. yüzyılda Amerikalı avukatlar Kategori:21. yüzyılda Amerikalı avukatlar
Dünya Barış Konseyi kurulduğu 1949 yılından beri Dünya barışı, silahsızlanma küresel güvenlik, ulusal bağımsızlık, ekonomik ve sosyal adelet ve gelişim, çevrenin korunması, insan hakları, bağımsızlık mücadelesi veren halklarla dayanışma için ve emperyalizme karşı mücadele etmektedir. Kurucu başkanı Frederic Joliot-Curie'nin "Barış herkesin işidir." sözünü kendine ilke edinen DBK, dünyanın pek çok ülkesinde bulunan barıştan yana örgütlerin federasyonudur. == Ayrıca bakınız == * Sovyet Barış Komitesi == Dış bağlantılar == * Dünya Barış Konseyi * Barış Derneği * Gathering the pieces of peace Kategori:Uluslararası kuruluşlar
Fikir Kulüpleri Federasyonu (FKF), 12 Kasım 1965 tarihinde Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi kantininde, Ankara’daki yükseköğrenim kurumlarının öğrenci delegeleri tarafından kurulmuş sosyalist öğrenci örgütü. Ülkenin gidişatına müdahale etme isteği taşıyan öğrenciler tarafından kurulup, gençliğin siyasallaşmasıyla paralel olarak sosyalist bir hatta oturmuş ve Türkiye’de üniversite öğrencilerinin siyaseten hareketli oldukları dönemle özdeşleşmiş bir örgüttür. FKF, liberal bir çizgi ile faaliyete geçen SBF- FK’nın (Siyasal Bilgiler Fakültesi- Fikir Kulübü) oluşturduğu bir çekirdeğin; ülkenin 1960'larla beraber emperyalist sistematik içerisine daha doğrudan eklemlenmesiyle hareketlenen sınıf çelişkilerinin belirleniminde yaygınlaşması ve reformcu bir çizgiden radikal, emperyalizm karşıtı, yurtsever, toplumcu bir çerçeveye kavuşması sonucu gelişimini tamamlamıştır. Bu özelliğiyle örgütün gelişimi, Türkiye’de üniversite öğrencilerinin siyasal tarihiyle paralellik gösterir. Dönemde devrimci hareket içerisinde süren Sosyalist Devrim (SD) - Millî Demokratik Devrim (MDD) tartışmaları FKF’ye de sirayet etmiş; bu gerilimlerin sonucunda FKF yönetiminde etkin pozisyona yerleşen MDD’ci grup, FKF’yi Türkiye Devrimci Gençlik Federasyonu (DEV-GENÇ)'e dönüştürmüştür.. == Tarihçe == === Forum Dergisi === Ankara SBF-FK çevresinde toplanan, aslen erken kapitalistleşen ülkelerdeki oturmuş burjuva demokrasisini Türkiye’de etkin kılmaya çalışan kadrolar 1954’te Forum Dergisi’ni çıkartmaya başladılar. SBF-FK’nın da kuruluş tarihi aynı seneye rast gelmekle beraber, kulüp dergiden önce kurulmuş; dergi kulübün siyaset bölümündeki çekirdeğinin Hukuk Fakültesi ve İstanbul İktisat Fakültesi’nden takviye edilmesiyle yayın hayatına başlamıştır. Kendisini “Partisiz Türk Aydınlarının ortak platformu”(YILDIRIM, Ali, FKF-DEV-GENÇ Tarihi, Doruk Yay. 3. Baskı, sf. 28) olarak tanımlayan Forum dergisi ülke problemlerine bilimsel ve tarafsız yaklaşma iddiasını taşımakta, 27 Mayıs anayasasında yürürlüğe konulan siyasal hattın teorisyenliğini yapmaktaydı. Dergi çevresi Türkiye’de üniversite gençliğinin ilk kez kitlesel olarak düzenlediği, tarihe “555K” olarak geçen eylemlerin örgütleyiciliğini yapmış ve 27 Mayıs’a giden süreçte etkinliğinin doruk noktasını yaşamıştır. Türkiye'nin 1960'lı yılların başında dünya emperyalist sistematiğine daha doğrudan kanallardan eklemlenmeye başlamasıyla ülkedeki sınıf çelişkileri derinleşmiştir. TİP ve Yön dergisinin kurulduğu bu süreçten Forum Dergisi çevresi ve çekirdeği SBF-FK’da etkilenmiştir. Hareketin içerisindeki belirlenimi TİP’li öğrencilerin ele almasıyla burjuva demokratlığından sosyalist devrimciliğe uzanan grup, başka dört üniversitede de fikir kulüplerinin açılmasına önayak olmuştur. === Dönüşüm Dergisi === Koordine hareket eden kulüpler toplamının, merkezi bir örgüte, FKF’ye evrilmesinde Dönüşüm Dergisi’nin yeri yadsınamaz. Forum Dergisi sürecinde SBF-FK’nın müdahaleleriyle kurulan ve burjuva demokratlığından ayrışıp, sosyalizm saflarına geçen üniversite öğrencileri, beraberce 22 Nisan 1965 tarihinde Dönüşüm Dergisini çıkartmaya başladılar. Sadece iki sayılık bir yayın hayatı olan dergi FKF’yi kuracak olan kulüplerin bir arada iş yapma pratiği kazanmalarını sağladığı gibi, derginin dağıtım çalışmalarına yönelen saldırılar sonucunda kulüplere ortak siyasal refleksler geliştirme şansını da sunmuştur. FKF’nin kurulması ile merkezi olarak çıkartılmaya başlanan Kavga dergisi sebebiyetiyle boşa düşen Dönüşüm yayın hayatına devam etmemiştir. === FKF’nin Kuruluşu === Dönüşüm Dergisi ile oluşturulan iletişim 12 Kasım 1965’te, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi kantininde, Ankara’daki 11 yükseköğrenim kurumundan 126 delegenin katılımıyla FKF’ye dönüştü. Kurucu kulüplerin belli olmasıyla beraber başlatılan tüzük çalışmaları 17 Aralık 1965’te tamamlandı ve FKF bu tarihte bir tüzel kimliğe kavuştu. Ülke, Dünya ve Üniversite gündemlerine bir bütünlük içerisinden bakma iddiasını taşıyan ve “gençliğin mutluluğunu, insanların kendini yetiştirebileceği olanakların var olduğu bir düzende” (FKF Tüzüğü) gören federasyonu kuran öğrenciler şunlardır: * SBF Fikir Kulübü: Hüseyin Ergün, İsmet Özel, Kudret Ulutürk, Erdal Türkkan, Ümit Hassan * DTCF Fikir Kulübü: Ataol Behramoğlu * Fen Fakültesi Fikir Kulübü: Asaf Köksal * Hukuk Fakültesi Fikir Kulübü: Zülküf Şahin, Taylan Türker, Şirin Yazıcıoğlu * Yüksek Öğretmen Okulu Fikir Kulübü: Mevlüt Korkmaz, Talip Özay, Rıfat Murat, Dudu Körükceli 21 Aralık 1965 günü kurucular kurulu tarafından genel yönetim kurulu seçilmiş ve GYK’da aynı gün FKF’nin ilk merkez yönetme kurulunu belirlemiştir. Hüseyin Ergün başkanlığında örgütsel hayatına başlayan FKF kuruluşta yer almayan fikir kulüplerini bünyesine katmak ve fikir kulübüne sahip olmayan fakültelerde fikir kulübü açmak perspektifiyle yola çıkmıştır. Bu dönemde FKF’nin, Türkiye İşçi Partisi (TİP) ile yakın ilişkilere sahip olduğu gözlenir. 22 Ocak 1967’de ilk genel kurulunu toplayan FKF, bu kurul toplantısında genel çalışma ilkelerini netleştirmek için bir strateji metni hazırlamıştır. Kongrede İzzet Ararat FKF genel başkanı olarak seçilmiştir. === II. Genel Kurul'a Doğru === 1\. Genel kurulunun 11 kulüp ile toplayan FKF, kongre sonrasında yoğun bir örgütlenme faaliyetine girmiştir. Bu dönemde İstanbul’da kurulmuş olan fikir kulüpleriyle görüşmeler yapılmış ve bu kulüplerin federasyona katılımı sağlanmıştır. İstanbul’daki örgütlenme atağıyla üniversiteli gençliğin örgütü olarak yerini sağlamlaştıran FKF, İstanbul’da bir sekreterlik açmıştır. Aynı zamanda I. Genel Kurul toplantısından önce tefrika halinde çıkarılan Kavga dergisi 3. Sayısından sonra matbaaya geçmiş, örgütün merkezi kanalları kuvvetlenmiştir. Bu dönemde de FKF’nin TİP ile ilişkisi devamlılık arz etmiştir. FKF, TİP’in Doğu Mitinglerine destek verir. Bununla beraber FKF Ege Üniversitesi Fikir Kulübü’ne dava açılmasına neden olan bildiriyi mecliste okuyup tutanaklara geçirttiği için milletvekili dokunulmazlığı kaldırılmaya çalışılan TİP milletvekili Çetin Altan’ı savunmak üzere “Bu Oyun Sökmeyecek- Hükümet Kapitalist Bir Hükümettir” başlığıyla bir bildiri dağıtmıştır. FKF’nin II. Kurultay’dan önceki döneminde antiemperyalist kimliğini oturttuğu, ülke ve dünya gündemine devrimci bir perspektiften müdahale edebilme yetisini gelişkinleştirdiği de gözden kaçırılmamalıdır. Bahsedilen zaman zarfında Amerikalı askerlerce kurşuna dizilen Vietnamlı devrimci Nyugen Van Troi’ye açık bir mektup kaleme alınmış, Hiroşima’ya atılan nükleer bomba bu saldırının 22. Yıldönümünde kınanmış ve FKF tarafından özel okulların devletleştirilmesi talebiyle bir miting düzenlenmiştir. === II. Genel Kurul === 23-24 Mart 1968 tarihlerinde gerçekleştirilen FKF II. Genel Kurul’u, FKF Genel Başkanı İzzet Ararat’ın Proleter dergisinde Nazım Hikmet’in “Kerem Gibi” şiirini yayınlamaktan ötürü tutuklu olması sebebiyetiyle Salih Er’in sunduğu ikinci dönem raporuyla açılmıştır. Kongreden tutuklu olan Genel Başkan İzzet Ararat ve Vietnam halkının antiemperyalist mücadelesinin öncüsü HoŞiMinh’e FKF adına birer telgraf çekilmesi kararı çıkmıştır. Kongreye TİP milletvekilleri Sadun Aren ve Mehmet Ali Aybar da katılmış, hatta Aybar kongrede bir konuşma yapmıştır. FKF’nin II. Genel Kurulu’nu ve ondan sonraki süreçte FKF’nin gelişimini anlamak için dönemde devrimci harekete damgasını vuran MDD- SD tartışmasına değinmek zaruridir. Bahsedilen zamanda iki odak devrimci hareketin öncülüğü için çekişmektedir: doğrudan sosyalist devrim yanlısı TİP ve Yön Dergisi çevresinde öbeklenen, sosyalist mücadeleden önce bir demokratikleşme adımının gerekli olduğunu savunan millî demokratik devrimciler. Üniversite devrimci gençliğinin örgütü olan FKF’ye de bu ideolojik tartışma etkimiş, TİP siyasetine yakın duran FKF içerisinde bir MDD’ci muhalefet ortaya çıkmıştır. II. Genel Kurul sonucunda TİP’li öğrencilerin adayı olan ve o dönemde TİP üyesi olan Doğu Perinçek FKF Genel Başkanı seçilmiştir. Seçimden kısa bir süre sonra MDD’ci saflara geçen Perinçek yönetiminde FKF, 27 Mayıs Millî Demokratik Devrim Derneği tarafından çağırısı yapılan Devrimci Güçbirliği Platformuna (DEV-GÜÇ) katılmıştır. DEV- GÜÇ’e katılımasın ardından FKF’nin TİP ile arası ilk kez gerilmiş, TİP’li öğrencilerin yoğunluğunun daha fazla olduğu İstanbul Sekreterliği ile Genel Merkez’in arasında uyuşmazlık başgöstermiştir. Fakat yine de merkezi bir karar ile DEV-GÜÇ’ün 1968’de düzenlediği 29 Nisan Mitingine FKF de katılmıştır. Bu dönemde düzenlenen NATO’ya hayır haftası da önemli ve FKF’nin yurtsever kimliğini doğrular nitelikte bir eylemdir. === Çözülüşe Doğru === 10 Haziran 1968’de DTCF’de başlayan ve kısa sürede ülkedeki üniversitelerin çoğuna yayılan boykot hareketi; ortaya çıkışında siyasal bir iddiaya sahip olmamasına rağmen, kısa süre içerisinde FKF’nin belirlenimi altına girmiş ve FKF’li öğrencilerin eğitimde reform istemini yükseltmelerine olanak tanımıştır. Her işgal edilmiş üniversitede var olan “işgal konseylerini” birleştiren FKF, bir üst işgal konseyi kurarak eğitim reformu mücadelesini merkezileştirmiştir. Bu hareketlilik ülke gündemine damgasını vurmuş, aslen FKF’li öğrencileri karşılarına alan burjuva demokratik partileri bile lafızda “gençlerin yanında durmuştur”. Bu partilerden farklı olarak TİP, işgallerin eğitim sorununa dikkat çekmesinden faydalanarak meclis gündemine kalkınma ve eğitim başlıklarında köklü reform istemini taşımıştır. 8 Temmuz 1968 tarihinde, planlanandan 6 gün önce gerçekleştirilen Genel Yönetim Kurulu toplantısı ile MDD çizgisine yakın duran Perinçek FKF başkanlığından düşürülmüş, yerine Zülküf Şahin Genel Başkan seçilmiştir. Bu gelişmenin ardından FKF, DEV-GÜÇ’ten ayrılmıştır. Haziranda işgallerle yükselen eylemlilik hali, İstanbul’a Amerikan 6. Filo’nun gelmesiyle pik noktasına ulaşmıştır. 15 Temmuz 1968 tarihinde 6. Filo’yu karşılamak için eylem planlaması içerisinde olan gençler; polis saldırısıyla karşılaşmış, paravan suçlamalarla 11’i gözaltına alınmıştır. 17 Temmuz günü polis Amerikan askerlerine karşı duran gençleri yakalamak için İTÜ Gümüşsuyu Yurdu’na girmiş, İTÜ yönetimi de yurt binasının üniversite özerkliğinden faydalanamayacağını beyan etmiştir. Yaşanan gerginlikte 47 kişi yaralanmış, 30 kişi de gözaltına alınmıştır. Bu baskın sırasında Hukuk Fakültesi öğrencisi Vedat Demircioğlu polis tarafından yurdun camından aşağıya atılmış ve ağır derecede yaralanmıştır. 18 Temmuz günü ise İTÜ Gümüşsuyu Yurdu’ndan başlayan eylem; Taksim’e uzanmış, orada sonlandırıldıktan sonra kitle Dolmabahçe’ye inerek Amerikan askerlerini denize dökmüştür. 24 Temmuz 1968 tarihinde Vedat Demircioğlu’nun ölüm haberinin gelmesi üzerine, FKF’li öğrenciler İstanbul Vilayet binasına bir yürüyüş düzenlemişlerdir. Bu sırada 6. Filo eylemlerinde FKF İstanbul Sekreterliği ile siyaseten ayrışan MDD’ci bir grup DÖB(Devrimci Öğrenci Birliği)’ü kurmuştur. DÖB kendisini tasfiye etmese bile, FKF’nin merkezinin MDD’cilerin eline geçmesiyle FKF ile beraber hareket etmeye başlamıştır. === III. Kurultay === FKF III. Kurultay’ı 5-6 Ocak 1969 tarihleri arasında 160 delegenin katılımıyla İstanbul’da gerçekleştirilmiş, bu toplantıda FKF merkezi MDD’cilerin kontrolüne girmiştir. Bu kurultayda FKF Genel Yönetim Kurulu (GYK) üyeleri seçilmiştir. Kurultay'da çoğunluk sosyalist devrim fikrini savunanlardadır. Ancak 12 Ocak 1969'da Ankara'da yapılan GYK toplantısında FKF eski başkanı Hüseyin Ergün, Mümtaz Kotan ve Yusuf Küpeli aday olmuş ve Genel Başkanlığa Yusuf Küpeli seçilmiştir. Bu toplantıda MYK'ya Sosyalist Devrimcilerden Çağatay Anadol ve Süleyman Coşkun; MDD'cilerden Münir Ramazan Aktolga, Ruhi Koç, Tuncer Eşsizhan, Mustafa Ulusoy, Mehmet Demir ve Tunççetin Özkarar seçilmiştir. 6\. Filo’nun İstanbul’a tekrar gelmesi üzerine 16 Şubat 1969’da gerçekleştirilen 30.000 kişilik eylemin de örgütleyiciliğini FKF üstlenmiştir. Beyazıt Meydanı’ndan yola çıkan kortej Taksim Meydanı’na girerken yürüyüş kolu bölünmüş; meydanda kalan devrimcilere bombalar ve taşlarla saldırılırken, polis kortejin geri kalanını alana sokmamıştır. Tarihe Kanlı Pazar olarak geçen bu olayda Duran Erdoğan ve Turgut Aytaç hayatlarını yitirmişlerdir. === Olağanüstü Kurultay === FKF'nin son kurultayını belirleyen şey örgütün iç dinamiğinden çok, Türkiye’de devrimci hareketin yaşadığı gerilimlerdir. Türkiye’de sosyalist düşüncenin kitleselleşmesi yönünde ilk müdahaleyi yapan TİP, ülkede Marksist birikimin eksikliğiyle, ülkeyi değiştirmeye yönelik heyecanları çok yüksek olan öğrencileri çevresinde tutamamıştır. Sonuçta bu öğrenciler güncelliğe daha yoğun müdahale edebilmek amacıyla FKF’nin yönetimini kazanmışlardır. 9–10 Ekim 1969 tarihleri arasında SBF’de düzenlenen Olağanüstü Kurultay ile FKF, Türkiye Devrimci Gençlik Federasyonu (TDGF veya yaygın kullanılan ve bilinen ismiyle DEV-GENÇ) olmuştur. Dev-Genç başkanlığına Atilla Sarp, genel sekreterliğe ise İrfan Uçar seçilmiştir. Bu süreç içerisinde TİP ile herhangi bir yakınlığı olan veyahut aşamacı devrim düşüncesine sıcak yaklaşmayan bütün öğrenciler örgütten ihraç edilmiştir. == Ayrıca bakınız == * Türkiye İşçi Partisi Kategori:Türkiye merkezli sosyalist kuruluşlar Kategori:1965'te kurulan kuruluşlar
Tüm İlerici Gençler Derneği, 23 Eylül 2002'de kurulan dernek. Kuruluş adı "Tüm İlerici Gençlik Derneği'dir. (TÜM-İGD) TÜM-İGD, İlerici Gençler Derneği'nin fikirsel mirasını sahiplenir ve gençliğin sosyalist yığın örgütü olarak tanımlar. Daha önceki örgütlenme yapısında olduğu gibi "Yolumuz İşçi Sınıfının Yoludur" sloganıyla işçi sınıfının yanında olduğunu belirtir. Öte yandan derneğin diğer gençlik yapılarından farklı olduğu yan; hem işçi hem öğrenci hem de köylü gençleri kendi bünyesinde barındırmak amacıyla ortaya çıkmasıdır. İlerici Gençlik adında süreli yayın yapmaktadırlar. == İlerici Gençlik dergisi == Tüm-İlerici Gençlik Derneği'nin yayın organıdır. "İlerici gençliğin aylık sanat, bilim ve siyaset dergisi" sloganıdır. Yayım hayatına Haziran 2002'de başlamıştır. Günümüzde dergi ve web sitesi üzerinden yayınına devam etmektedir. Nisan-Mayıs 2011 itibarıyla 28. sayılarını çıkarmıştır. == TÜM-İGD dernek sloganları == * Yolumuz işçi sınıfının yoludur! * Gençlik devrim istiyor! * İşçi, köylü, öğrenci gençlik; TÜM-İGD safında birleştik! * Suphi, Nejat öncümüz; yaşatacak gücümüz! == Dış bağlantılar == * İlerici Gençlik Dergisi Kategori:2002'de kurulan dernekler ve vakıflar Kategori:Türkiye merkezli dernekler
Hukuk () ya da tüzeGüncel Türkçe Sözlük - Türk Dil Kurumu. Erişim: 22 Haziran 2015. birey, toplum ve devletin hareketlerini, birbirleriyle olan ilişkilerini; yetkili organlar tarafından usulüne uygun olarak çıkarılan, kamu gücüyle desteklenen, muhatabına genel olarak nasıl davranması yahut nasıl davranmaması gerektiğini gösteren ve bunun için ilgili bütün olasılıkları yürürlükte olan normlarla düzenleyen normatif bir bilimdir. Ayrıca, toplumu düzen altına alan ve kişiler arası ilişkileri düzenleyen, ortak yaşamın huzur ve güven içinde akışını sağlayan, gerektiğinde adaleti yerine getiren, kamu gücü ile desteklenen ve devlet tarafından yaptırımlarla güvence altına alınan kurallar bütünüdür.Hukuka Giriş, Prof.Dr Turgut Akıntürk, Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2002 (Sayfa- 3) Hukuk, birey-toplum-devlet ilişkilerinde ortak iyilik ve ortak menfaati gözetir. Hukuk sistemindeki genel farklılık yasama organının hukuk yaptığı Kara Avrupası Hukuk Sistemi ve hakim kararlarının hukuku oluşturduğu Ortak Hukuk Hukuk Sistemi çevresinde oluşur. Tarihte dini hukuk, laiklik hususunun yerleşmesinde de dahil olmak üzere önemli bir rol oynamıştır ve hâlâ bazı dini ülkelerde uygulanmaya devam etmektedir. Şer'î Hukuk dünyada en çok kullanılan dini hukuktur ve İran, Suudi Arabistan gibi ülkelerde ana hukuk sistemi olarak uygulanır. Hukuk, Felsefe, Maliye, Sosyoloji ve Hukuk Tarihi gibi derslerde kaynak olarak kullanılır. Ayrıca eşitlik, adalet ve hakkaniyet konularında önemli tartışmaların başlangıcına kaynaklık eder. == Etimoloji == === Kelime anlamı === Hukuk kelimesi; Arapça "hak" (حق) kökünden gelir ve kelimenin çoğuludur. Türk Dil Kurumuna göre hukuk kelimesi, "Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür".Büyük Türkçe Sözlük, hukuk maddesi, Türk Dil Kurumu (Erişim tarihi 14.3.2011) Bunun dışında hukukun "haklar" anlamı da vardır. === Teorik anlamı === Hukuk dönemden döneme değiştiği için hâlâ doyurucu bir tanım yapılamamıştır. Kant "Hukukçular hâlâ hukukun tanımını aramaktadırlar." der. Günümüzde en çok kabul edilen tanımı ise: "Belirli bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar bütünüdür." Geniş bir kavramla ifade etmek istersek teknik anlamda hukuk; örgütlenmiş bir toplum içinde yaşayan insanların birbirleriyle veya kişilerin yine kendilerinin meydana getirdiği topluluklarla ve bu toplulukların birbirleriyle olan ilişkilerini düzenleyen, kişilerin güvencesini ve insan haklarını sağlamak amacıyla oluşturulan ve devlet gücü ile desteklenen bağlayıcı, genel, soyut ve devamlı kurallar bütünüdür. Bilimsel bir disiplin olarak hukuk, kendi içinde temel olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri konu alan kısmına Özel Hukuk, kişiler ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu ayrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Hukuk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun başlıca alt dallarıdır. Kamu hukuku, devletin ve diğer kamu, kurum ve kuruluşlarının örgütlenişine, işleyişine, gördükleri hizmetlere ilişkin kurallar içerir. Demokratik toplumlarda kamu hukukuna başlıca egemen olan ilkeler hukuki güvenlik ve kanunilik prensibidir. Özel hukuk ise dar anlamıyla kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini düzenler. Egemen olan ilkesi irade serbestisidir (Privatautonomie). == Tarihçe == Hukukun başlangıcı medeniyetin oluşumuna yakın bir şekilde ortaya çıkmıştır. M.Ö. 3000'lerde oluşmuş Antik Mısır hukuku, medeni kanunlar içeren ve yüksek olasılıkla 12 levhaya bölünmüş kitaplardan oluşmuştur. Ma'at baz alınarak hazırlanmış olan, kültürel özelliklerle karakterize edilmiş, eşitlik ve bölünemezlik konulu retorik söylev şeklindedir.Théodoridés. "law". Encyclopedia of the Archaeology of Ancient Egypt.VerSteeg, Law in ancient Egypt M.Ö. 22. yüzyıllara gelindiğinde Sümer İmparatoru Ur-Nammu tarihteki ilk yasayı, ahlak kuralları ile ilgili beyanlardan oluşan bir yasayı hazırlatmıştır. M.Ö. 1760 yıllarında Kral Hammurabi, Babil kanunlarını yasalaştırıp tabletlere işlettirmiştir ve halkın görmesi için krallığın çeşitli bölgelerine stel olarak yerleştirtmiştir. Bu kanunlar Hammurabi Kanunları olarak bilinir. Bu kanunların en bozulmamış kopyası 19. yüzyılda İngiliz Asurolojist tarafından bulunmuştur ve harf çevirisi yapılarak farklı dillere çevrilmiştir.Richardson, Hammurabi's Laws, 11 Eski Ahit M.Ö 1280 yıllarında ortaya çıkmıştır. Ahlaki zorunluluklardan ve iyi bir toplumun sahip olması gereken özelliklerden bahseder. Milattan önce 8. yüzyıllarda, Antik Atina'dan küçük bir şehir devleti tarihteki ilk kadınlar ve köleler hariç geniş katılımı temel alan bir toplum oluşturmuştur. Buna rağmen Antik Atina'da hukuk bilimine ya da hukuka dair bir kelimeye rastlanmamıştır.Kelly, A Short History of Western Legal Theory, 5–6 Bunun yerine ilahi yasa (thémis), insan kararnameleri (nomos) ve törelerden (díkē) oluşan üçlü bir ayrıma başvurmuşlardır.J.P. Mallory, "Law", in Encyclopedia of Indo-European Culture, 346 Ancak Antik Yunan Hukuku, demokrasinin oluşumunda önemli anayasal yenilikler içermiştir.Ober, The Nature of Athenian Democracy, 121 Roma Hukuku ağırlıklı olarak Yunan filozoflarından etkilenmiştir ancak ayrıntılı kuralları profesyonel ve sofistike hakimleri tarafından oluşturulmuştur.Kelly, A Short History of Western Legal Theory, 39Stein, Roman Law in European History, 1 Uzun zamanlar hüküm süren Roma İmparatorluğu değişen toplumsal şartlara uyum sağlayabilmek için hukuk değişimlere uğramıştır.Hukuk#Roma hukuku Karanlık Çağ'da bu yasalar töre ve içtihatlarla değiştirilse de 11. yüzyılda Orta Çağ hukuk akademisyenleri Roma Hukukunu araştırmaya başlayınca yeniden keşfedilmiştir. Latince hukuk özdeyişleri rehberlik etmek için derlenmiştir. Orta Çağ İngiltere'sinde Kraliyet Mahkemeleri örnek davalardan oluşan bir bütün geliştirdiler. Bu bütün daha sonra Kara Avrupası Hukukuna kaynaklık etmiştir. Avrupa çapında geçerli olan bir Ticaret Hukuku, tüccarların ortak kurallara göre ticaret yapmalarına yarayacak ve farklı yerel hukuk kurallarına tabi olmamalarını sağlayacak şekilde oluşturulmuştur. Oluşturulan bu hukuk kuralları modern Ticaret Hukukunun habercisi olmuştur, sözleşme serbestisini ve mülkiyetin satılabilirliğini vurgulamıştır.Sealey-Hooley, Commercial Law, 14 18\. ve 19. yüzyılda milliyetçilik öne çıkınca Ticaret Hukuku ülkelerin yerel hukuklarına yeni kanunlarla birleştirilmiştir. Napolyon ve Alman yasaları en etkilileri olmuştur. Bu yasalar geniş ciltlerden oluşan İngiliz Ticaret yasalarına göre hakimlerce daha kolay uygulanabilir ve ihracat edilebilir olduklarından tercih edilmişlerdir. alt=|küçükresim|272x272pik|1946 tarihli yenilenmiş Japon Anayasası. Antik Hindistan ve Çin yasaları farklı hukuk geleneklerini temsil ederler ve tarihte bağımsız hukuk teorisi ve pratiği okullarına sahip olmuşlardır. M.S. 100 yıllarında Hindistan'da Arthashastra ve Manusmriti adlı kuruluş antlaşmaları emredici hukuki tedbirler içeren yazılardan oluşmuştur.Daha fazla bilgi için, bkz. Olivelle, Manu's Code of Law, 18–25 Hindistan mitolojisi tipi olan Manu'nun felsefi görüşü tolerans ve çoğulculuk üzerinedir ve Güney Doğu Asya'da benimsenmiştir. Bu Hint kültür ve yanında İslam Hukuku, Hindistan İngiltere'nin bir parçası haline gelince terk edilmiştir ve yerine Kara Avrupası Hukuku uygulanmıştır.Glenn, Legal Traditions of the World, 273 Doğu Asya hukuk gelenekleri ilahi ve dini unsurlarla özgün bir yapı oluşturmuştur.Glenn, Legal Traditions of the World, 287 Japonya hukuk sistemini çoğunluğu Alman Medeni Hukuku olmak üzere batı hukuk sistemleri ışığında modernleştiren ilk ülke olmuştur.Glenn, Legal Traditions of the World, 304 Çin de Çing Hanedanlığı'nın son yıllarında hukuk sistemini modernleştirmeye başlamıştır. Günümüz Çin Cumhuriyeti'nin hukuki altyapısı Sovyet Sosyalist hukukunun etkisi altında oluşturulmuştur.Glenn, Legal Traditions of the World, 307 Hızlı endüstriyelleşmeden dolayı bugün Çin, ekonomik açıdan reform sürecine girmiştir.Glenn, Legal Traditions of the World, 309 Küreselleşme süreci; hukuk alanını da etkisi altına almış ve biçimlenmesinde etkili olmuştur. Hukuk, küreselleşme karşısında yalnızca biçimlenen bir nesne olarak yer almamış ayrıca küreselleşmenin taşıyıcısı da olmuştur. Küreselleşmenin hukuku birebir etkilediği alanlar; evrensel normlar fikri ve uluslararası hukuk olarak sıralanabilir.Fatma Süzgün Şahin, Serkan Yorgancılar, Sosyoloji, Temel Hukuk Dizisi 2019, s. 155 == Hukuk kuralları ve özellikleri == Hukuku diğer toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet tarafından güvenceye alınmış ve cebrî yaptırımlara sahip olmasıdır. Hukuk kuralları insan davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun değer yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde benzer nitelikteki bütün durumlarda uygulanması sağlanır. # Genellik: Sadece belli bir kimseye değil, aynı durumda bulunan tüm kişilere uygulanmasıdır. Hukuk Kuralları herkes için geçerlidir. Ancak istisnalar bulunabilir. Örneğin, zihinsel yeterliliği bulunmayanlara ceza verilmez. # Soyutluk: Hukuk kuralının belli ve tek bir olaya değil aynı özelliği gösteren tüm olaylara uygulanmasıdır. # Süreklilik: Bir hukuk kuralının yürürlükte kaldığı süre boyunca uygulanmasıdır. (Süreklilik, asla değiştirilemezlik anlamına gelmez. Çünkü Hukuk kuralları kanun koyucu tarafından her zaman için değiştirilebilir, hatta kaldırılabilir.) İstisnai olarak bazı kanunların süreklilik niteliği yoktur. Bu tür kanunlar belli bir süre için çıkartılır ve sadece o süre içinde uygulanırlar. Ör: Her yıl çıkartılan ve 1 yıl boyunca yürürlükte kalan bütçe kanunları. # Bağlayıcılık: Hukuk kurallarına uyulması gerektiği anlamına gelir.Hukuka Giriş, Prof.Dr. Turgut Akıntürk, Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2002) Bağlayıcılıkta kişinin kurala uyması beklenir ve zorlamaya gerek olmadan kendisi de uyabilir. Hukuk kuralı toplumsal kabul gördükten sonra pek çok kişi zorlama olmaksızın ona uyar. Ancak Zorlayıcılıkta ise yalnızca uymayanlar zorlanır. (Uymama şartı vardır.) === Müeyyide === > Bakınız: Yaptırım Hukuk alanında yaptırım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlarda ortaya çıkan zararları telafi etmek için kullanılır. Hukuk düzenini sağlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar yine hukuk düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye saf ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları engellemek için kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapis ve para cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, parti kapatma; vergi hukukunda vergi ve kaçakçılık cezaları gibi değişik hukuk dallarında değişik yaptırımlar vardır. == Hukukun dayanağı == Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamak gerekirse bunlar, hukukun dayanağını bilinçli bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefi değil ortaya çıktığı dönemin sorunlarını çözmek veya politik görüşleri hukuk bilimi içinde ifade etme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. ==Hukukun unsurları== Hukukun öğeleri (unsurları) üç tanedir: 1) Kural, 2) Yaptırım, 3) Devlet. (Bunlar olmadan hukuk olamaz.)TEMEL HUKUK (HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI), PROF. DR. İBRAHİM KAYA, İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ YAYINLARI; 2018 ==Hukukun işlevleri== Hukuk başlıca iki işlevi yerine getirir: 1. Düzeni sağlar, 2. Adaleti tesis eder. Adalet ve Düzen arasındaki ilişki Avustralyalı Prof. Hedley Bull tarafından kapsamlı olarak ele alınmıştır.The Anarchical Society: A Study of Order in World Politics (1977) Adalet ve Düzen birbirinin bütünleyicisi olduğu kadarDüzen-Adalet İkilemi Açısından Arap Baharı Çerçevesinde Türk Dış Politikası, Nur Çetinoğlu aynı zamanda ilginç bir biçimde birbirlerine ters orantılı olarak etki eden iki kavramdır. Düzeni hızla sağlamak kesinlikle adaletin eksik kalmasına sebebiyet verecektir. Örneğin bir cinayet davasında, geçmiş çağlarda olduğu gibi çok kısa bir sürede karar verip, suçluyu idam etmek toplumsal düzeni hızla sağlayacak ve hukuk caydırıcı etkisini olabildiğince çabuk bir biçimde gösterecektir. Ama belki de yanlış bir karar verilmiş olacağı için adalet açısından geri dönülmez bir hata yapılmış olacaktır. İsyanlar bastırılırken yargılama yapılmaksızın elinde silah olan suçlu olduğu düşünülen herkesin infaz edilmesi yine benzeri bir örnektir. Tam aksine Adaleti mutlak anlamda yerine getirmeye çalışmak ise, en azından yaşanan zaman kaybı açısından düzenin bozulmasına neden olacaktır. Bu nedenledir ki, insanların hukuk sisteminin yavaşlığına ve adaletin gecikmesine olan güven eksikliği modern hukuk sistemlerinin başlıca problemlerinden birisidir.Haluk Köseoğlu; Hukuk Davalarının Uzaması Nedenleri Üzerinde Bazı Görüşler, Ankara Barosu Dergisi, 1969Halil Makaracı; Adalette Sür’at, Ankara Barosu Dergisi, 1953, Sayı:3 Örneğin; uzun yargılama süreleri adalete olan güveni sarsar. Delil yetersizliği nedeniyle serbest kalan suçlu aynı suçu işlemeye devam edebilir. * Düzen, herhangi bir sistemin uyumlu ve amaca yönelik olarak işleyişidir. Düzen karmaşayı önler. Huzuru ve güveni sağlar. İnsanlar arasında barış ortamı oluşur. * Adalet, insanlar arasında hakların korunmasının sağlanmasıdır. Fırsat Eşitliği, Hak Eşitliği gibi kavramların uygulanmasını gerçekleştirir. Adalet sistemine (mahkemelere) -bireysel anlamda olsa dahi- düzen bozulduğunda ihtiyaç duyulur. Tarihteki en ilginç örneklerden birisi olarak Cengiz Han’ın Ölüm Yasası (Büyük Yasa) pek çok suçun cezasını ölüme bağlayarak toplumsal düzeni ve askeri disiplini hızla sağlamıştır.Morgan, D.O. "The 'Great Yasa of Chingiz Khan' and Mongol law in the Ilkhanate." Bulletin of the School of Oriental and African Studies 49/1 (1986): 163-176. Ancak cezalar adil ve orantılı değildir. Örneğin at hırsızlığının cezası ölüm olarak belirlenmiştir.Vernadsky, George: "The Scope and Content of Chingis Khan's Yasa." Printed in Harvard Journal of Asiatic Studies, Volume 3, 1938, pages 337-360 Bu o dönem için bile aşırı ve orantısız bir cezadır. Cengiz Han'ın amacı adaleti sağlamaktan çok disiplinsiz Moğol kabilelerindeki karmaşaya neden olan temel etkenleri ortadan kaldırarak onları hızla düzenli askeri birliklere dönüştürmektir. (Cengiz Han’a ait Büyük Yasa’nın günümüze ulaşan parçaları Mısırlı tarihçi Makrîzî’nin kitapları ile Arap gezgin İbni Battuta Seyahatnamesinde bulunmaktadır.) === Bilinçli irade kuramı === * Genel irade kuramı’na göre hukuk; toplumdaki insanların karşılıklı olarak birbirleriyle anlaşmalarını dayanak alır ve bunun sonucunda hukuka, toplumsal sözleşme olarak bakar. İnsanların anlaşarak ortaya çıkardığı bu toplumsal sözleşmeye uymaları kendileri için ödev olarak görülür. * Tanrısal (İlahi) irade kuramı hukuku Tanrı'ya dayandırır ve ancak onun istemesi dahilinde ortadan kalkar. Hukuka uyma zorunluluğu, onu Tanrı'nın yansıması olarak gördükleri içindir. * Kişisel irade kuramı ise Devletin iradesine dayandırır. Hukuk, devlet ve onu temsil eden güçler içindir. * Her yaptığımızdan kendi öz ve hür iradelerimiz sorumludur. Ancak günümüze kadar bu kuramları tamamen çürüten ve yok sayan birçok olay olmuştur. Bu olaylardan ötürü yeni verilen hükümlerde iyi niyet şartına bakılmaktadır. Bir durum olduğunda kişinin ehliyeti bulunuyorsa ve ortada bir yanlışlık varsa en son olarak iyi niyet durumunun olup olmadığına bakılır ve gerekli duruma göre işlemler yapılır. === Bilinç dışı irade kuramı === * Tarihsel hukuk kuramı, hukuku ulusların tarihlerine dayandırır. Hukuk bir ulusla doğar yaşar ve gelişir, bir yasa koyucunun iradesine bağlı değildir. * Doğal hukuk kuramı’na göre ise doğal hukukun insan var olmadan önce de var olduğunu ve insanların yaptığı hukukun bu doğal hukuka uygun olması gerekir. İnsan hakları doğal hukuk kuramına göre değerlendirilir. Örnek olarak insanların doğal olarak sahip olduğu yaşam hakkı değiştirilemez veya kaldırılamazlar. === Pozitivist kuramlar === Bazı pozitivistler; hukukun devlet iradesinden doğduğunu, bazıları ise sosyal bir durum olduğunu söylerler. Marx'ın hukuk alanındaki düşünceleri de pozitivist kuramlar arasına girer. Ona göre tüm toplumsal olaylar ekonomik olaylara dayanmakta, dolaylı olarak hukuku toplumsal olaylara dayandırmaktadır. === Eleştirel kuram === Eleştirel hukuk kuramına göre, akla ve mantığa dayalı evrensel bir hukuk düzeni ortaya konulmalıdır. Ne var ki hukuk mantığın ifadesi değil, siyasal gücün (iktidarın) yansımasıdır. Eleştirel hukukçular açısından hukuk, kurallar ve bütünle ifade edilmenin dışına çıkmıştır. == Hukuk sistemleri == Hukuk biliminde biçim, öncelikler ve ilkeler doğrultusunda bazı sistemler ortaya çıkmıştır. === Roma hukuku === Avrupa ülkelerinin yanında Türkiye'nin de kanun hazırlama sürecinde örnek aldığı hukuk sistemidir. Roma hukuku, tüm dünyada hukuk fakültelerinde en yaygın olarak öğretilen hukuk sistemidir ve birçok ülkede bugün uygulanan laik hukuk sistemlerinin kaynağıdır. Bu sistemde hukuk, kamu hukuku ve özel (medeni) hukuk diye iki ana bölüme ayrılır. Bu anlayış, özellikle yurttaşlar arasındaki ilişkileri düzenlemeyi öncelikli hale getirmiştir. Bu sebeple Medeni Hukuk diğer sistemlere göre çok daha ileri düzeydedir. Hukuku, yasa koyucular yapar. İstanbul şehrinde Bizans İmparatoru I. Justinianus döneminde (M.S. 565) derlemesi yapılan "Corpus Iuris Civilis" ya da "Justinianus Kodeksi", Roma hukukunun Bizans dönemine uyarlanmış bir derlemesidir. Bu derleme, Roma hukukunun yaşatılması ve sonradan modern Avrupa'nın çağdaş hukuk sistemlerine kaynaklık etmesinde önemli rol oynamıştır. Roma hukukundan günümüze birçok temel prensip ve özdeyiş kalmıştır. Masumiyet karinesi (hiç kimsenin suçu kanıtlanmadan suçlu sayılamayacağı), kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi (kanunen suç olarak tanımlanmamış bir eylemin suç olarak nitelenemeyeceği ve buna ceza verilemeyeceği), hukukun yönetim erkinden bağımsız olması ve hiç kimsenin kendi davasının yargıcı olamayacağı ilkeleri bunlardan en çok bilinenleridir. # Omnes homines aequales sunt (Bütün insanlar eşittir) # Nullum crimen, nulla poena sine lege (Kanunsuz suç, kanunsuz ceza olmaz) # Actori incumbit onus probandi (İspat yükü davacıya aittir) # In dubio pro reo (Şüpheden sanık yararlanır) # İnfinita aestimatio est libertatis (Özgürlüğün değeri sonsuzdur) # Iustitiae dilatio est quaedem negatio (Geciken adalet onun reddi demektir) # Leges ab omnibus intellegi debent (Kanunlar herkes tarafından anlaşılabilir olmalıdır) # Litorum usus publicus est (Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir) # Ne bis in idem crimen iudicetur (Aynı suça iki defa mahkûmiyet kararı verilemez) # Nihil iniquis venali iustitia (Satın alınabilen adaletten daha kötü bir şey olamaz) # Non servata forma corruit actus (Şekle uyulmamışsa muamele yıkılır) # Poena corporalis maior qualibet poena pecuniaria (Bedeni ceza her türlü para cezasından daha ağırdır) # Quilibet praesumitur bonus, usque dum probetur contrarium (Aksi kanıtlanıncaya kadar bir kimsenin iyi niyetli olduğu karinedir) === Kara Avrupası Hukuk Sistemi === > Ana Madde: Kara Avrupası hukuk düzeni İngilizce diliyle "Civil Law" adı altında geçen Kara Avrupası hukuk sistemi bugün dünyadaki çoğu ülkenin kullandığı hukuk sistemidir. Kıta Avrupası hukuk sisteminde yetkili sayılan kaynaklar, başlıca, yürürlükteki yasalar —özellikle daha önce hükûmet tarafından kodifike edilmiş anayasalar veya tüzükler— ve törelerdir.Kara Avrupası hukuk sisteminde mahkemeler töreleri hukukun "diğer kaynağı" sayarlar ve hukuk okulları genelde hukukun kaynaklarını "yazılı hukuk kuralları" (ius scriptum) ve "yazılı olmayan hukuk kuralları" (ius non scriptum) ya da töreler olarak ayrıma tutarlar. Ancak yazılı hukuk kurallarına törelerden daha önemli ve öncül tutarlar (Georgiadis, General Principles of Civil Law, 19; Washofsky, Taking Precedent Seriously, 7). Kodifikasyonlar binlerce yıl öncesine dayanır ve bunların en erken örneği Babil Kanunları'dır. Modern Kıta Avrupası hukuk sistemi aslen geç Orta Çağda Batı Avrupası tarafından keşfedilen 6. yüzyıl Doğu Roma İmparatorluğu hukuk pratikleri yazılarından türemiştir. M.S. 529-534'te Bizans İmparatoru I.Justinianus o zamana kadar oluşturulmuş Roma kanunlarını kodifike etmiştir ve birleştirmiştir. Oluşturulan bu bütüne Corpus Iuris Civilis adı verilmiştir. Justinianus Kodeksi Bizans İmparatorluğunun çöküşüne kadar ayakta kalmıştır. Bu sırada Batı Avrupa, Justinianus Kodeksi 11. yüzyılda keşfedilene kadar Theodosius kanunlarına ve Alman örf ve adet hukukuna başvurmuşlardır. Bologna Üniversitesi akademisyenleri bu kanunları kullanarak kendi hukuklarını yaratmışlardır.Stein, Roman Law in European History, 43 Kara Avrupası hukuk sistemi kodifike edilirken Roma Hukuku ve bunun yanında kilise fıkıhları gibi dini hukuk baz alınmıştır ve Aydınlanma Çağı'na kadar Avrupa'ya yayılmaya devam etmiştir. 19. yüzyılda Fransa, Kod Napolyon'la; Almanya, Bürgerliches Gesetzbuch'la kanunlarını modernleştirmiştir. Bu iki Kanun yalnızca Avrupa'nın hukuk sistemini değiştirmekle kalmamıştır, ayrıca Japon ve Kore hukuki geleneklerine de kaynaklık oluşturmuştur.Hatzis, The Short-Lived Influence of the Napoleonic Civil Code in Greece, 253–263Demirgüç-Kunt -Levine, Financial Structures and Economic Growth, 204 Bugün Kıta Avrupası hukuk sistemine sahip olan ülkeler Rusya'dan Çin'e uzanır.https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world- factbook/fields/308.html , CIA. === Ortak hukuk === > Ana Madde: Ortak hukuk Anglo-Amerikan ülkelerinde uygulanan sistemdir. XI. yüzyılda İngiltere'de gelişmiştir. Orta Çağda İngiltere'de Norman Fethinden sonra hukuk eyaletten eyalete, her bir kabilenin törelerine göre farklılık göstermeye başlamıştır. "Ortak Hukuk" konsepti ise 12. yüzyılın sonlarında II. Henry'nin saltanatı zamanında, yetkisi olan yargıçları kurumsallaşmış ve birleşik, ülke için "ortakça" uygulanabilecek bir hukuk sitemi yaratmaları konusunda tayin ettiğinde ortaya çıkmıştır. Ortak Hukukun evrimleşmesindeki sonraki en önemli adım Kral John'un zamanın baronları tarafından hukuk kurallarını ihlal etme yetkisini sınırlayan bir belge imzalattırılmasıyla atılmıştır. Bu "büyük ferman" ya da Magna Carta ayrıca Kralın muhit hakimlerinin mahkemelerini ve yargılarını, ülke hakkında öngörülemeyen konularda despot kararlar vermek yerine, "kesin bir halde" tutmalarını emretmiştir.Magna Carta , Fordham University Fakat zamanla sistem fazla sistematik, katı ve değişmez hale gelmiştir ve bu vatandaşların krala Ortak Hukuku hükümsüz kılması için talepte bulunmasına yol açmıştır. Bunun sonucu Lord Şansölyeler Thomas More zamanında, Ortak Hukukun hakkaniyet eksikliklerini gidermek için yeni bir mahkemeler sistemi kurulmuştur. 19. yüzyılda İngiltere'de, 1937'de Amerika'da bu iki sistem birleştirilmiştir. Ortak hukuk sistemleri; diğer ülkelere kıyasla daha liberal diyebileceğimiz özgürlükçü ekonomik sistemlere sahip ülkelerde daha yaygındır. Bu sistem "doğal hukuk" prensiplerine eğilimlidir. Hukuk sisteminin, "kendiliğinden ve dinamik bir şekilde"; sürekli değişim içerisinde olduğunu savunur. Doğal hukuka yakın ortak hukukun; teknolojik gelişmeler karşısında yetersiz kalan yasaların yaratacağı mağduriyetleri önleyebilmesi adına daha makul olduğunu söyleyen bir görüş son yıllarda daha ağır basmaktadır. Kodifikasyon yani uygulanacak kural üretme aşamasının yargıçlara değil de sadece yasama meclislerine verildiği ülkelerin; teknoloji karşısında hukuk sistemleri ile birlikte uyum sağlayabilmesi kabiliyeti giderek güçsüzleşmiştir. Roma hukuk sistemi gibi hukuku bölümlere ayırmaz, ayrıca hukuk yaratıcısı olarak yargıçları görürler. Hukuk fakültelerinde Common-law adıyla anılır. İstisnai olarak Amerika Birleşik Devletleri'nde Louisiana Eyaleti ve Kanada'da Quebec Eyaleti ortak hukuk ile yönetilmez. === Dini Hukuk === Dinî hukuk açıkça dini emirlere dayanır. Buna Yahudi yasa sistemi Halaha ve Müslüman yasa sistemi Şeriat örnek verilebilir. Bazı Hristiyan Kiliseleri Kanon Hukukunu kabul ederler ve uygularlar. Dinî hukuk çoğunlukla "değiştirilemezlik"e vurgu yapar çünkü Tanrının sözlerinin hükûmet ya da mahkemeler tarafından insanlara karşı yasalaştırılmaması ve değiştirilmemesi kabul edilir. Ancak tam ve detaylı bir hukuk sistemi insan detaylandırılmasına ihtiyaç duymuştur. Bu nedenle, örneğin İslam Hukukunda Kıyas, İcma ve İçtihat yöntemi kabul edilmiştir. Başka bir örnek olarak da Tevrat gösterilebilir. Bazı İsrail topluluklarının kullanmayı seçtiği basit kodlardan oluşan Yahudi Hukukunun yanında Halaha, Talmud'un yorumlamalarının özetlendiği yasalardır. Yahudi Hukukunda davacılara isterlerse dini hukuku da kullanabilmeleri izni verilmiştir. ==== İslam hukuku ==== İslam hukuku, İslam'ın ilkelerine dayanır ve hukukun kaynağı olarak Kur'an görülür. İslam hukukunda Kur'an'da hüküm bulunmaması halinde Peygamberin sözleri (hadis) ve davranışları (sünnet) dikkate alınır. Kıyas (analoji) ve İcma (mahkeme içtihatları ve din bilginlerinin görüşleri) hukukun oluşumunda önemli paya sahiptir. Osmanlı İmparatorluğu'nda da uygulanan İslam hukuku, Türkiye'de 1926'da yürürlüğe giren Medeni Kanun ile yürürlükten kalkmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nda uygulanan hukuk sistemi bir padişahın varlığından dolayı Batı'daki gibi monarşik algılansa da şeyhülislamın bir padişahı görevden alabilme yetkisinin varlığı İslam hukukunun ne derece de uygulandığını gösterir. Günümüzde yasaları İslamî kurallar doğrultusunda belirlenmiş ülkeler vardır. === Sosyalist hukuk === Rusya komünist devriminden sonra sosyalist ülkelerde uygulanan sistemdir. Daha çok ekonomik koşullara dayanır ve en önemli dayanağı mülkiyet hakkının kişilere değil topluma ait olmasıdır. Bireyler arasındaki özel hukuktan çok toplum çıkarları gözetilmiştir. Ayrıca Marksist ve Leninist düşünceye göre sosyalist hukuk geçici bir durumdur ve toplumu düzenlemek içindir ve toplum komünist düzene geçtiği zaman yaptırıma dayanan bir hukuk sistemine gerek kalmayacaktır. Sosyalizmin Avrupa'da çökmesinden sonra sosyalist hukuk sistemi de olumsuz yönde etkilenmiştir. == Uluslararası hukuk == Uluslararası hukuk bir devletin diğer bir devlet veya devletlerle ve yahut bir devletin uluslararası örgütlerle ilişkilerini düzenleyen kamu hukuku dalıdır. Bir devletin ülkesinde vatandaşları arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarına “iç hukuk” denir. Bir devletin diğer devlet veya uluslararası örgütlerle ilişkilerini düzenleyen kurallar ise “dış hukuk”u meydana getirir. İç hukukta devlet üstün bir iradeye sahiptir. Fakat, uluslararası hukukta devlet gibi üstün bir iradeye sahip, yani devletlerin bağlı olacakları koyacak ve bunları uygulayacak bir otorite yoktur. Uluslararası hukukta devletler arasında eşitlik söz konusudur. Uluslararası toplum, eşit ve egemen devletlerin yan yana olduğu bir sistemdir. Bu sistemde, eşit ve egemen devletlerin yan yana olması, hem ayırt edici, hem de zayıf olan özelliğidir. Bu durum sistemi güçsüz kılar, çünkü kuralları oluşturan, uygulayan ve yorumunu yapan varlıklar, eşit ve egemen devletlerdir. Birbirine eşit ve egemen varlıklar arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarının kaynağı olarak bir üst organ yoktur. Dolayısı ile bu sistem içinde, kuralları yaratanla, ona tâbi olacak olanlar aynıdır. Milletlerarası toplumda devletteki gibi merkezîleşme yoktur, teşkilâttan yoksun bir yapı sergiler. Yasama işlevi, devletler tarafından gerçekleştirilir. Uluslararası hukukun kaynakları, andlaşmalar, örf ve adet hukuku, hukukun genel prensipleri, içtihatlar ve doktrindir. Uluslararası hukukun başlıca inceleme konuları şunlardır: Uluslararası hukukun kaynakları, uluslararası hukukun kişileri, uluslararası hukukun mekansal kuralları, kara, deniz, hava ülkesi, devletlerin tanınması, devletlerin halefiyeti, diplomasi ilişkileri, sorumluluk, uyuşmazlıkların çözümü, kuvvet kullanma. == Ayrıca bakınız == * Avukat * Hakim (yargıç) * Savcı == Kaynakça == Kategori:Arapçadan Türkçeye geçen sözcükler Kategori:Ana madde konuları
Galatasaray Lisesi (, Mekteb-i Sultânî), İstanbul'un Beyoğlu ilçesinin Galatasaray semtinde bulunan bir lisedir. Türkiye'nin en eski eğitim kurumlarından biri olan okul Fransızca eğitim vermektedir. == Tarihçe == === Saray mektebi dönemi === XV. yüzyılda saray mektebi enderûn, Osmanlı sarayında padişahın günlük yaşamını geçirdiği, sarayın eğitim birimlerinin, kütüphanenin, hazine odasının yer aldığı büyük bahçe içine kurulu bir kompleksti. Burada, başta padişah olmak üzere, saraydaki diğer görevlilerin danışabileceği, birçok alanda bilgi sahibi kişiler hizmet vermekteydi. Yüksek öğrenimlerini Saray Okulu'nda alan bu kişilerin ilk ve orta dereceli eğitimlerini layıkıyla sağlamak amacıyla, II. Bayezid, 1481 yılında Galata Sarayı Hümayûn Mektebi adında bir okul kurarak Osmanlı saray eğitiminin önemli bir parçasını oluşturdu. Kurum enderûna üst düzeyde eğitimli görevli yetiştirdiğinden, Mekteb-i Sultanî ve Galata Sarayı Ocağı gibi adlara da sahiptir. küçükresim|234x234px|Mekteb-i Sultânî öğrencileri küçükresim|300px küçükresim|300px Evliya Çelebi'nin aktardığı hikâyeye göre ise okulun kuruluşu daha farklı olmuştur; II. Bayezid, bir kış günü Galata sırtlarında avlanırken son derece bakımlı büyük bir bahçe içinde, köhnemiş küçücük bir kulübe görür. Kulübenin sahibi Gül Baba ile tanışan padişah, onu bahçeye gösterdiği özenden dolayı ödüllendirmek ister ve Gül Baba'nın isteği üzerine bu bahçeye bir mektep ve bir darüşşifa (hastane) yaptırır. 1675 yılına gelindiğinde, ocaktaki iç oğlanlardan yeteneklileri saraya alınmaya başlanırken, diğerleri süvari bölüklerine dağıtılmaya başlanır ve kurum on yıllığına tasfiye edilir. 1715 yılında yeniden açılan ocak, tekrar acemi oğlanların eğitimini üstlenir. 1820 yılına dek Osmanlı'nın en önemli kurumlarından biri olan Galata Sarayı Ocağı, bu yıldan sonra Tıbbiye ve kışla olarak kullanılır. === Sultanî dönemi === sol|küçükresim|250px|Mekteb-i Sultani (1880-1893 yılları arasındaki bir görünüm) XIX. yüzyılda önemi ve işlevi gün geçtikçe artan kurum, Osmanlı'da Batılılaşma döneminin ve Tanzimat uygulamalarının bir simgesi olur. Çünkü bu kez de Osmanlı'da hukuksal, siyasal ve sosyal alanda gerçekleştirilecek yenilikleri yaşama geçirecek aydın kadrolara ve bu kadroların yetiştirilmesi için geleneksel eğitimin dışında batılı programları da bünyesinde barındıran bir eğitim kurumuna ihtiyaç vardır. İstanbul'da daha ziyade yabancıların ve gayrimüslim Osmanlıların devam ettiği ve Fransızca eğitim yapan Saint Benoît, Notre Dame de Sion gibi okullar vardı, ancak bu okullar Osmanlı'dan çok Fransa'nın denetiminde idiler. Amaç, Osmanlı Devleti'nin etkin olacağı batılı bir kurum yaratmaktı. Bu amaç doğrultusunda 1 Eylül 1868'de Abdülaziz'in katıldığı bir törenle Mekteb-i Sultanî adıyla kurum yeniden faaliyete geçer. Dönemin Paris büyükelçisi Mehmed Cemil Paşa ile Hariciye Nazırı Fuad Paşa'nın çabalarıyla kurum Fransa'daki lise eğitimine denk ve aynı kalitede öğrenci yetiştirir. Öğrencilerin arasında Katolik, Ortodoks ve Musevî öğrenciler de vardır. 9-12 yaşlarında öğretime başlayabilen bu öğrenciler dil durumlarına göre Fransızca ya da Türkçe hazırlık okumaktadırlar. 1908 yılında müdür Tevfik Fikret Bey'in yaptığı yeniliklerle; ilk, orta ve lise için üçer yıllık programlar hazırlanarak eğitim süresi 9 yıla çıkar. Ayrıca Farsça, Arapça, İtalyanca, Latince, Rumca, Ermenice ve Almanca dersleri isteğe bağlı olarak seçmeli ders statüsüne getirilirken, piyano ve keman dersleri de programa dahil edilir. Öte yandan 1905 yılında, Ali Sami Yen ve arkadaşlarından oluşan bir grup öğrenci Galatasaray Spor Kulübü'nü kurmuşlardır. küçükresim|300px|Okulun açık basketbol sahası (Pota Cour) === Lise dönemi === 1927 yılında kurum, Galatasaray Lisesi adıyla ve Cumhuriyet devrimlerine uygun olarak eğitime başlar. Teneffüslerde Fransızca konuşma zorunluluğu kaldırılır ve genel kültür dersleri Türkçe verilmeye başlar. 1965 yılında okula kabul edilen kız öğrenciler için Feriye Sarayları hizmete açılır. 1968'de Mekteb-i Sultanînin kuruluşunun 100. yılı nedeniyle dönemin Fransa Cumhurbaşkanı Charles de Gaulle liseyi ziyaret eder. 1975'te ise kurum, Anadolu lisesi konumuna getirilir ve ortaokul ve liseden oluşan eğitim 8 yıla çıkar. 14 Nisan 1992 tarihinde Fransa Cumhurbaşkanı François Mitterrand ile 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal arasında imzalanan protokol ile ilkokul ve üniversite eğitimini de kapsayan Galatasaray Eğitim Öğretim Kurumu (GEÖK) hayata geçirilir. GEÖK bünyesinde 1993 yılında Galatasaray İlköğretim Okulu, 1992 yılında ise Galatasaray Üniversitesi kurulur. Liseye kayıt kontenjanının üçte biri, Galatasaray İlköğretim Okulu'ndan mezun olacak öğrencilere ayrılmıştır. İlköğretim okulunun amacı, birinci sınıfa başlayan 50 öğrencisinin tamamının eğitiminin devamını Galatasaray Lisesi'nde sağlamaktır. Bunun için öğrenciler, Galatasaray Üniversitesinin, Galatasaray Lisesi ve Galatasaray İlköğretim Okulu yönetmeliği çerçevesinde yapılan iç sınavlarda başarılı olmakla yükümlüdürler. İlköğretim okulu tarihinde sadece bir öğrenci 2005 yılında liseye asilden, yatay geçiş hakkını kullanmadan girebilmiştir. Günümüzde Galatasaray Lisesi Anadolu lisesi kategorisinde, eğitim dili Fransızca, Türkçe, İngilizce, İtalyanca ve Latince olan bir devlet lisesidir. Lise, Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı, Fransız Hükûmeti ve Galatasaray Vakfı’nca resmen tanınmış bir kurumdur. Galatasaray Lisesi bünyesinde her biri otuz öğrenci kapasiteli 54 sınıf, iki multimedya merkezi, her biri kırk öğrenci kapasiteli iki resim atölyesi, iki müzik odası, biri 250, öbürü 350 öğrenci kapasiteli iki toplantı merkezi, 30 bilgisayarlı bir bilgisayar laboratuvarı, bir tenis kortu, üç jimnastik salonu, bir futbol sahası, 15 kişilik revir, 250 kişilik kız öğrenci yurdu, 675 kişilik erkek öğrenci yurdu, her biri 400 kişilik üç büyük yemekhane yer almaktadır. == Çatı saati == Mevcut "U" biçimli binanın merkezinde, çatıda yer alan Meyer markalı dairesel kadranlı saat elektronik mekanizmalıdır ve hâlen çalışmaktadır. Saatin 1870 yılındaki yangın sırasında hasar gören mevcut binanın 1908 yılında tamamlanan restorasyon çalışmaları sırasında eklendiği düşünülmektedir. == Öğrencileri == == Mezun dernekleri == İsim Ülke Kuruluş Yılı Galatasaraylılar Derneği 1908 Galatasaraylılar Birliği 1937 İzmir Galatasaraylılar Derneği 1965 Bursa Galatasaray Liseliler Derneği 1975 Galatasaray Alumni Association U.S.A. Inc. 1981 Association Europeenne Des Anciens de Galatasaray 1983 Amicale de Galatasaray 1984 The Galatasaray Charity Fund 1986 Les Anciens de Galatasaray au Benelux 1989 Eskişehir Galatasaraylılar Derneği 1990 Verein Ehemaliger Schüler Des Galatasaray Gymnasiums in Deutschland E.V. 1991 Çukurova Galatasaraylılar Derneği 1992 Verein Ehemaliger Schuler vo Galatasaray Lisesi in Österreich 1992 Antalya Galatasaray Liseliler Derneği 1993 Fransa - Alliance Galatasaray 1996 Kapadokya Galatasaraylılar Birliği 1997 Galatasaray Association de Monaco 1997 ==Kaynakça== == Dış bağlantılar == * Google Haritalar'da Galatasaray Lisesi'nin görünüşü * * Galatasaray Üniversitesi * Galatasaray Spor Kulübü * Galatasaray Eğitim Vakfı * Galatasaray İlköğretim Okulu Kategori:VikiProje Tarih kaynak bekleyen maddeler
Yazılım mühendisliği, yazılım geliştirme ile ilgilenen mühendislik dalıdır. Yazılım mühendisliği tanımı ilk olarak 1968 yılında Friedrich L. Bauer tarafından Almanya'da gerçekleştirilen NATO toplantısında gündeme gelmiştir. Ayrıca, matematikçi ve bilgisayar bilimcisi Margaret Hamilton "yazılım mühendisliği" terimini ortaya atan kişilerden biri olarak kabul edilmektedir. Yazılım mühendisliği tanım olarak "karmaşık yazılım sistemlerinin belirli bir hedefe ve sisteme dayalı olarak ve işbölümü yapılarak, belirli prensipler, yöntemler ve araçlar kullanılarak geliştirilmesidir." Yazılım mühendisliği belirli aşamalardan oluşmaktadır. Yazılım geliştirmenin yanında yazılımı işletmek de yazılım mühendisliğinin en önemli görevlerindendir. Bu alandaki güncel gelişmeler "Software Engineering Body of Knowledge" (SWEBOK) adlı dokümanda tarif edilmektedir. == Geçmiş == == Yazılım geliştirme aşamaları == Karmaşık yazılımları geliştirmek ve bakımını yapmak çok masraflı ve zordur. Bu yüzden, yazılımlar yazılım mühendisleri tarafından nizami olarak planlı bir proje şeklinde geliştirilmektedir. Bu nizami geliştirme planına "yazılım geliştirme süreci" (İngilizce: software development process) adı verilmektedir. Yazılım geliştirme süreci, zamanlamaya dayalı, içerik olarak bölünmüş ve görselleştirilmiş aşamalardan oluşmaktadır. Bu sayede yazılım adım adım ve planlı bir şekilde geliştirilmektedir. Bu aşamalar birbirleri ile bağlantılı olarak geliştirilmektedir. Başlıca yazılım geliştirme aşamaları şunlardır: Çekirdek aşamalar: * Planlama * Analiz * Dizayn * Programlama * Test Destekleyici aşamalar: * Talep yönetimi * Proje yönetimi * Kalite yönetimi * Yapılandırma yönetimi * Yazılım sunumu * Dokümantasyon * Ayrık yapılandırma == Ayrıca bakınız == * UML * Entity-relationship model == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Fırat Üniversitesi Teknoloji Fakültesi Yazılım Mühendisliği
bağlantı=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Spammed-mail- folder.png|küçükresim|Spam mesajlar ile dolu bir e-posta kutusu örneği. Spam ya da istenmeyen mesaj, e-posta, telefon, faks gibi elektronik ortamlarda çok sayıda alıcıya aynı anda gönderilen gereksiz veya uygunsuz iletidir. En yaygın spam türleri reklamlar ve ilanlardır. Elektronik posta (e-posta), internetin en eski iletişim araçlarından birisidir. E-posta, fiziksel, alışılagelmiş posta alımı ya da gönderiminin elektronik olanı ve internet üzerinden gerçekleştirilen, düşük maliyetli ve hızlı olanıdır. Güvenlik, kimlik denetimi gibi gereklilikler göz önünde bulundurulmamıştır ve bu yüzden e-posta altyapısı günümüzde internette büyük problemlere yol açmaktadır. == Tanım == Spam genel olarak, "istenmeyen elektronik iletiler" olarak tanımlanmaktadır. Bununla birlikte istenmeyen mesajın tanımı uzun süredir tartışılan bir konudur ve "E-posta ile Pazarlama" endüstrisinin de yaygınlaşması ile beraber ortak bir tanım üzerinde hukukçular, pazarlamacılar, Internet servis sağlayıcıları ve kullanıcılar olarak uzlaşmak hayli zor görünmekte bu yüzden hukuki yaptırımları beraberinde getirmek üzere düzenlenmesine çalışılan kanunlar gecikmekte ya da işlevselliğini yitirmiş şekilde çıkmaktadırlar. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Federal Trade Commission'in (FTC) ticari elektronik posta tanımının çerçevesinin belirlenmesi konusundaki son çalışmasının sonuçlarını 2004 yılında duyurmuştur. Fakat bu da son kullanıcıyı değil, e-posta ile yasal yollardan ürün tanıtımı yapmayı hedefleyen şirketlerin çıkarına bir çalışmadır. == Tarihçe == İstenmeyen ileti internet için çok yeni bir problem değildir. İlk spam girişimi, 1 Mayıs 1978 tarihinde DEC'in ABD'nin batı kıyısındaki tüm ARPANet adreslerine yaptığı ürün tanıtımı olarak kabul edilmektedir. Mail-from: DEC-MARLBORO rcvd at 3-May-78 0955-PDT Date: 1 May 1978 1233-EDT From: THUERK at DEC-MARLBORO Subject: ADRIAN@SRI-KL DIGITAL WILL BE GIVING A PRODUCT PRESENTATION OF THE NEWEST MEMBERS OF THE DECSYSTEM-20 FAMILY; THE DECSYSTEM-2020, 2020T, 2060, AND 2060T. THE DECSYSTEM-20 FAMILY OF COMPUTERS HAS EVOLVED FROM THE TENEX OPERATING SYSTEM AND THE DECSYSTEM-10 COMPUTER ARCHITECTURE. BOTH THE DECSYSTEM-2060T AND 2020T OFFER FULL ARPANET SUPPORT UNDER THE TOPS-20 OPERATING SYSTEM. THE DECSYSTEM-2060 IS AN UPWARD EXTENSION OF THE CURRENT DECSYSTEM 2040 AND 2050 FAMILY. THE DECSYSTEM-2020 IS A NEW LOW END MEMBER OF THE DECSYSTEM-20 FAMILY AND FULLY SOFTWARE COMPATIBLE WITH ALL OF THE OTHER DECSYSTEM-20 MODELS. WE INVITE YOU TO COME SEE THE 2020 AND HEAR ABOUT THE DECSYSTEM-20 FAMILY AT THE TWO PRODUCT PRESENTATIONS WE WILL BE GIVING IN CALIFORNIA THIS MONTH. THE LOCATIONS WILL BE: :TUESDAY, MAY 9, 1978 - 2 PM :HYATT HOUSE (NEAR THE L.A. AIRPORT) :LOS ANGELES, CA :THURSDAY, MAY 11, 1978 - 2 PM :DUNFEY'S ROYAL COACH :SAN MATEO, CA A 2020 WILL BE THERE FOR YOU TO VIEW. ALSO TERMINALS ON-LINE TO OTHER DECSYSTEM-20 SYSTEMS THROUGH THE ARPANET. IF YOU ARE UNABLE TO ATTEND, PLEASE FEEL FREE TO CONTACT THE NEAREST DEC OFFICE FOR MORE INFORMATION ABOUT THE EXCITING DECSYSTEM-20 FAMILY. Bu iletiden bu yana istenmeyen ileti çoğunlukla ürün ya da hizmet pazarlamak gibi ticari amaçlara hizmet etmiştir. Ek olarak spam sadece e-posta ile sınırlı bir hareket değildir. Aşağıdaki şekillerde de kullanıcının karşısına çıkabilmektedir: * ICQ, Jabber, MSN gibi hızlı mesajlaşma servislerinde * Usenet haber gruplarında * Web arama motorlarında * Web günlüklerinde (bloglarda) * Fakslarda * Cep telefonlarında == Karakteristikleri == İstenmeyen iletiler genellikle aşağıdaki karakteristik özellikleri sergilerler: * Birden fazla alıcıya aynı içerik ile gönderilirler. * Çoğunlukla alıcıya hiçbir şey ifade etmezler. * Çirkin ya da yasa dışı içerikle gelirler ya da onlara yönlendirirler. * İçerikleri yalan ya da yanıltıcı olur. * Mesajın başlık bilgileri tahrip edilmiş olur. * Dolayısıyla geriye dönük izleme hayli zor olur. * Alıcıların bu dağıtımdan ileti almak istemediklerini belirtebilecekleri geçerli/fonksiyonel bir adres sunmazlar. * Elde edilmesi ve kullanılması kişilik haklarına tecavüz niteliği taşıyan içeriklere sahip olurlar ya da bu yolla toplanan bilgiyi, kitleyi kategorize etmek için kullanırlar. == E-posta adreslerinin eldesi == SPAM hareketinin merkezinde kullanıcıların e-posta adresleri vardır. Elde birçok e-posta adresi olduğu takdirde bunların hepsine birden aynı içerikli iletileri göndermek teknik olarak zor değildir. SPAM yapanlar, SPAM yapabilmek için ihtiyaç duydukları e-posta adreslerine ulaşmak için birçok yöntem kullanmaktadırlar. Bunlardan en önemlisi e-posta adresi satışları ve web sayfalarından çalınan adreslerdir. İnsanlar yönlendirmek istedikleri e-postaları "KİME:"(TO) bölümüne değil, "GİZLİ:"(HIDDEN) bölümüne yazarlarsa SPAM gönderenlerin en önemli e-posta listesi kaynakları baltalanmış olur. Bu çok önemlidir. === İnternet sayfaları === SPAM yapmak üzere e-posta adresi elde etme yöntemlerinin başında e-posta adreslerini, web sayfalarını linkleri takip ederek teker teker dolaşan web bot'lar ile elde etmek gelmektedir. Bu bot'lar, kendi kendine çalışan ve İnternet'i bir arama motoru gibi tarayarak ele geçirdiği e-posta adreslerini bir veritabanına saklayan basit uygulamalardır ve son derece yaygındırlar. Bir İnternet sayfasındaki e-posta adreslerini otomatik olarak elde etmenin ne kadar kolay olduğunu göstermek için yazılmış örnek bir uygulamaya Web sayfalarından e-posta eldesi kısmından ulaşabilirsiniz. === Zincir e-postalar (Chain mail) === Zincir e-postalar birçok kişinin birbirine forward ettiği e-postalara verilen isimdir. Elden ele binlerce e-posta adresine ulaşan e-postaların başlık bilgileri içerisinde daha önce hangi adreslere CC (carbon copy)'lendiği bilgisi kolaylıkla çıkarılabilmektedir. Bu sebeple SPAM yapmak için e-posta adresi toplayan şahıs ya da şirketler, insanların çok fazla ilgisini çekebilecek çoğunlukla da yalan olan haberleri, dini sömürü içeren iletileri ya da duygusal sömürü içerikli e-postaları "bunu listendeki herkese forward et" konsepti ile insanlara dağıtmaktadırlar. Bu e-postalar kendilerine yeniden döndüğünde içlerinde birikmiş olan e-posta adreslerini basit betikler ile çıkarmak ve daha sonra bu adresleri de SPAM veritabanlarına eklemeleri mümkün olmaktadır. 3 kişi tarafından forward edilmiş ortalama bir chain mail içerisinde yaklaşık 200 e-posta adresi bulunabilmektedir. === Alan adı kayıtları === Alan adı kaydının doğal süreci gereği, bu alan adından sorumlu kişinin bir iletişim e-posta adresi alan adı ile ilişkilendirilir. Herhangi bir (örneğin http://ripe.net gibi) 'whois' veritabanından sorgulanan alan adı için bir e-posta adresi elde edilebilir. Alan adı kayıtlarından elde edilen e-posta adreslerin son derece düşük bir yüzdeye sahiptir. === E-posta adresi satışları === E-posta adreslerinin SPAM yapanlar arasında ya da SPAM ile ürünlerini duyurmak isteyen şirketlere satılması büyük bir yasa dışı endüstri halini almıştır. Aşağıdaki fiyatlar, Hürriyet gazetesinin tirajının 450.116, Milliyet gazetesinin tirajının 305.282, Sabah gazetesinin tirajının ise 346.422 olduğu 10 Nisan 2004 tarihinde bu makaleyi yazan araştırmacının e-posta adresine gelen SPAM e-posta içerisindeki Türkçe bir reklamdan alınmıştır; ayrıca aynı e-posta içerisinde kolayca SPAM yapmak için gerekli olan uygulamanın da gönderilecek CD içerisinde hediye olarak geleceği bilgisi de yer almaktadır: ~2.000.000 yerli Internet kullanıcısı adresi: 75$ ~5.000.000 yerli Internet kullanıcısı adresi: 150$ ~10.100.000 yerli Internet kullanıcısı adresi: 300$ ~100.000.000 yabancı Internet kullanıcısı adresi: 1000$ Aynı tarihte yurt dışındaki bir e-posta satıcısından alınmış ve 150$'a sahip olunabilecek e-posta adresi kategorisi ve o kategorideki e-posta adresi sayısı da aşağıdaki gibidir: Apparel, Fashion, Textiles and Leather 4,654,565 Automobile & Transportation 6,547,845 Business Services 6,366,344 Chemicals 3,445,565 Computer & Telecommunications 3,654,655 Construction & Real Estate 3,443,544 Consumer Electronics 1,333,443 Energy, Minerals & Metals 6,765,683 Food & Agriculture 1,235,354 Gems & Jewellery 565,438 Health & Beauty 804,654 Industrial Supplies 415,668 Office Supplies 1,559,892 Packaging & Paper 5,675,648 Printing & Publishing 6,563,445 Security & Protection 5,653,494 Sports & Entertainment 3,488,455 Yukarıdaki örnekte satılacak e-posta adresleri arasında ilgili kategori ile ilgilenen kaç e-posta adresi olduğu bilgisi SPAM'ın kişilerin Internet'teki özlük haklarından ikisi olan takip edilemezlik ve gizlilik hakkını hiçe saydığının bir göstergesidir. === Güvenlik ihlalleri, virüsler, solucanlar ve diğerleri === E-posta adresleri daha önce bahsedilen yöntemlerin dışında e-posta sunucularına gerçekleştirilen saldırılar sonucunda elde edilen e-posta sunucusu kayıtlarından da elde edilebilmektedir. E-posta sunucularının tamamı dışarıya gönderdikleri ve kabul ettikleri e-postaların tarih bilgisi ve alıcı/gönderici adres bilgilerini bir günlük dosyasına kaydetmektedir ve bu dosyalar içerisinde çok fazla sayıda geçerli e-posta hesabı yer almaktadır. Ayrıca solucanlar ve virusler kişilerin bilgisayarlarına ya yine SPAM e-postalar yolu ile ya da kişinin bilgisayarına taktığı bir medya üzerinden bulaşarak e-posta adresi toplama ve SPAM yapma karakteristiklerini ortaya koymaktadırlar. 2001 yılında yapılan bir araştırma göstermektedir ki, istenmeyen ticari e-postaların yaklaşık %98'lik kısmı virüs ya da vorm'lar aracılığı ile gönderilmektedir. Örneğin Haziran 2003'te ortaya çıkan Sobig.E isimli kurtçuk, şu ana kadar ortaya çıkan spammer vormlar arasında en başarılı olanıydı ve çok büyük çapta yayılmayı başardı. Bu vorm'un aşağıdaki ekleri taşıyan e-postaları hâlen (Nisan 2006 itibarı ile) Internet trafiğini ciddi şekilde etkilemektedir: Your_details.zip (içinden Details.pif dosyası çıkıyor) Application.zip (içinden Application.pif dosyası çıkıyor) Document.zip (içinden Document.pif dosyası çıkıyor) Screensaver.zip (içinden Sky.world.scr dosyası çıkıyor) Movie.zip (içinden Movie.pif dosyası çıkıyor) Son kullanıcıların dikkatsizliği ve çoğunlukla Microsoft işletim sistemi ailesindeki uygulamaların güvenlik açıklarından faydalanan kurtçuklar bulaştıkları bilgisayarlardaki adres defterlerini kullanarak, aynı adres defterinde yer alan iki kişinin birbirini tanıma ihtimalinin yüksekliğini göz önünde bulundurarak yalan (spoofed) başlıklarla e-postalar göndermekte ve yayılmaya çalışmaktadır. Ayrıca virüs ve kurtçukların neden olduğu finansal tutar da ciddi boyutlardadır ve konu Finansal Tutar başlığı altında incelenecektir. == Spam e-postaların içerikleri == SPAM e-postalar çok çeşitli içeriklerle kullanıcının karşısına çıkabilmektedir. SPAM hareketinin doğası itibarı ile kanun dışı ve normal koşullarda pazarlanması yasak olan ürünler ve pornografi, diğer alternatiflerinin önüne geçmektedir. Aşağıdaki tablo, SPAM e-postaların 2003 – 2004 yılları arasındaki içerik değişimini göstermektedir. Ürün 2003 Yılı 2004 Yılı Değişim Açıklama Porno/Seks (Grafiksiz) %17 %34 +%17 Porno içerikli sayfalara linkler, seks yazıları Sigorta Hizmetleri %1 %4 +%3 Ev, otomobil, sağlık ile ilgili sigorta hizmetleri Bitki/İlaç %8 10 +%2 Ucuz ilaçlar, uyuşturucular Finansal %12 %13 +%1 Çabuk para kazanma yöntemleri Seyahat/Kumar %2 %3 +%1 Uçak biletleri, rezervasyonlar, Internet kumarhane reklamları Saadet Zincirleri %8 %7 -%1 İnsan getirdikçe kazanacaksınız konsepti Haberler %9 %6 -%3 Kullanıcıya hiçbir şey ifade etmeyen haberler Diğerleri %13 %8 -%5 Geri kalan ve SPAM gibi görünen her şey Porno/Seks (Grafikli) %13 %7 -%5 Porno resimler içeren her şey Şüpheli Ürünler %20 %10 -%10 Kırılmış yazılımlar, düzmece diplomalar vs. === Ürün ve hizmet reklamları === Çoğunlukla yanıltıcı içeriklerle hazırlanmış e-postalardır. Çeşitli sorunlara mümkün olmayan hizmetlerle çözüm olduğunu iddia eden e-postalar kullanıcıların çeşitli sitelere gitmeleri için onları ikna etmeye çalışmaktadır. Bu sayede spammer'lar reklam anlaşması yaptıkları şirketler için yeterli kullanıcı potansiyelini sağlamaya çalışmaktadırlar. Subject: Get the Child Support You Deserve From : "Free Legal Advice" Date : Mon Oct 13 09:20:23 2004 1) Fight The Risk of Cancer! http://www.adclick.ws/p.cfm?o=315&s;=pk007 2) Slim Down - Guaranteed to lose 10-12 lbs in 30 days http://www.adclick.ws/p.cfm?o=249&s;=pk007 3) Get the Child Support You Deserve - Free Legal Advice http://www.adclick.ws/p.cfm?o=245&s;=pk002 4) Join the Web's Fastest Growing Singles Community http://www.adclick.ws/p.cfm?o=259&s;=pk007 5) Start Your Private Photo Album Online! http://www.adclick.ws/p.cfm?o=283&s;=pk007 Have a Wonderful Day, Offer Manager Prize Mama === İlaç / Kozmetik Ürünleri === Sadece özel durumlarda hastalara verilen ilaçlar, uyuşturucular ya da çok fazla talep olan sağlık ürünlerinin taklitleri ve kanunen satışı yasak olanları bu yolla pazarlanmaya çalışılmaktadır: Subject: Welcome to your new life From : "Jackson Sinclair" Date : Tue Dec 21 14:32:03 2004 Cia1is Cia1is is regarded as a Super-Viagr@ or Weekend-Vi@gra because its effects start sooner and last much longer. Men that do not have imp0tence problems report that Regal1s increases sexua1 pleasure and staying power, as well as increasing the size and hardness of erecti0ns. Get Cia1is Now at low pr1ces: $1.90 per dose. Unbeleivable! Bu ürünlerin sağlık açısından riskler taşıdığı ve kullanılmaması gerektiği Internet'teki sitelerde duyurulmaya çalışılmaktadır. === Yasa dışı İçerik / Pornografi === Her gün gönderilen 31 milyar e-postanın 4 milyarlık bir kısmı pornografik/yasa dışı içerik ile kullanıcılara ulaşıyor, bu da İnternet kullanıcısı başına günde en az 4 e-posta anlamına geliyor (2003 itibarı ile). SPAM e-postalar ile ilgili yasal takibin zorluğundan dolayı, çocuk pornosu tacirleri, yasa dışı örgütler ve terör örgütleri insanları varlıklarından SPAM e-postalar aracılığı ile haberdar etmektedirler: Subject: Do you like pretty little lolitas? From : "Alexander" Date : Fri Dec 22 16:43:21 2004 Choose your favorite site! It's your personal invitation to issue #30 of "THE BEST LOLITAS SITES" magazine. Are there too many lolitas sites in the Net? Are you impressed by variety of different suggestions and really don't know what to choose? And maybe, you're tired from sameness of all that already viewed sites? Now it is the time to see what sites are now the most actual and outstanding, that can satisy needs of every customer! Just a few minutes of your time - and you'll understand how the Lolitas industry developed. The best from the best - just click and choose! ENTER NOW!!! === Hemen zengin olma ve evden para kazanma yöntemleri === Kullanıcıların, gerçek dışı vaatler ile para göndermelerini sağlamayı amaçlamış içerikler ile gönderilen e-postalardır. Bu e-postalar içerisinde genellikle kullanıcıların daha fazla para kazanmak için ne yapması gerektiği doğru olmayan matematik ispatlar ile kendilerine empoze edilmeye çalışılır: Subject: Free cash From : "AO" Date : Fri Jul 13 22:19:22 2004 (....) $75 dollar for free!! click here' == Zararları == SPAM e-posta bilgisayar ağlarının yoğunluğundan kullanıcıların verimli çalışmasına kadar birçok alanda bilgisayar dünyasına ve onun bir bileşeni olan insana zarar vermektedir. Internet kullanıcıları SPAM'den, içerdiği çirkin ve rahatsız edici içerikten, durduramadıkları bir hareket olduğundan ve istemedikleri halde sürekli aldıklarından dolayı rahatsız olmaktadırlar. Aşağıdaki tablo 2003 yılında 1272 e-posta kullanıcısı üzerinde yapılan bir araştırmanın sonuçlarından son kullanıcı tarafından duyulan rahatsızlıklar hakkında bir öngörüş sahibi olmak için bilgi vermektedir: Rahatsızlık Nedeni Kullanıcı Yüzdesi SPAM’in istenmeyen bir şey olması %84 Rahatsız edici çirkin içerik %80 Bilgisayara zarar verme potansiyeli %79 SPAM E-postaların yüksek boyutu %77 Müstehcen içerik %76 Gizlilik haklarına tecavüz %76 Durdurulamıyor oluşu %75 Zaman kaybettirmesi %69 Görüldüğü gibi kullanıcıların çok büyük bir kısmı SPAM'ı istenmeyen bir şey olarak nitelendirmekte ve ondan rahatsız olmaktadır. === Gizlilik === Adres toplayıcılarının İnternet üzerinden belirli sitelere giren kullanıcıların kişisel bilgilerini ve e-posta adreslerini kendilerinden gizli bir şekilde elde ederek ya da otomatik yazılımlarla tüm İnternet'i tarayarak buldukları e-posta adreslerini biriktirerek oluşturdukları koleksiyonlarını para ya da karşı tarafın elindeki e-posta adresi birikimi karşılığında e-posta adreslerinin sahiplerinden izin almadan birbirlerine satmaktadırlar. Bu da kişinin İnternet'teki özlük haklarından "gizlilik" hakkını ihlal etmektedir. === İçerik === SPAM e-postaların ciddi çoğunluğunun içerdiği yasalara aykırı içerik, pornografi, çocuk pornografisi, yasa dışı çevrimiçi kumar servisleri, piramit satışlar, hemen zengin olma vaatleri ile aldatıcı ticari eylemler bireylerin psikolojilerini olumsuz yönde etkilemektedir. Özellikle toplumun küçük yaştaki mensuplarının Internet'in olumlu özelliklerinden ziyade zararlı yönleri ile tanışmasına neden olmaktadır. === Başlık bilgilerini tahrip etme (spoofing) === Spufing, e-posta başlıklarının değiştirilmesi ile iletinin orijinal göndericisi yerine başka bir yerden ya da kurumdan geliyormuş gibi gösterme işlemidir. SPAM yapanlar iletilerinin dikkate alınıp okunması ve cevap verilmesi için spuf yaparak ciddi ve saygın kuruluşların isimlerini kullanabilirler. Bu da kurban seçilen kuruluşların ticari ünlerine zarar getirmekte, zaman ve müşteri kayıplarına yol açmaktadır ve bu durumun düzeltilmesi için yapılan harcamalar kuruma ciddi bir mali yük oluşturmaktadır. Kimi zaman mali yük ile de eski haline getirilemeyecek prestij kayıpları meydana gelebilmektedir. Internet'e bağlı herhangi bir bilgisayardan herhangi bir kişi, kurum ya da şirketten geliyormuşçasına e-posta göndermek SMTP protokolünün eksiklerinden dolayı mümkün ve çok kolaydır. Aşağıdaki örneği inceleyiniz: meren ~ $ telnet 193.255.XX.XX 25 Trying 193.255.XX.XX... Connected to 193.255.XX.XX. Escape character is '^]'. 220 xxxx.edu.tr ESMTP HELO xxxx.edu.tr 250 xxxx.edu.tr MAIL FROM: xxxxxxx@xxxx.edu.tr 250 ok RCPT TO: xxxx@xxxx.edu.tr 250 ok DATA 354 go ahead From: X. XXX XXXX To: X. XXX XXXX Subject: Yuksek Lisansin ile Ilgili Date: Fri, 20 Dec 2004 11:00:57 +0100 User-Agent: Mozilla/5.0 Merhaba XXXX, Yuksek Lisans calismani 2006 Ocak ayi ortasinda getirebilirsin, bu konuda herhangi bir problem yok. Ben o zamana kadar cok yogun olacagim, anlayisla karsilayacagini ve yüksek lisansin ile ilgili konularda beni rahatsiz etmeyecegini tahmin ediyorum. Selamlar, X. XXX XXXXXX xxxx@xxxx.edu.tr 250 ok 1103620781 qp 10296 quit 221 xxxx.edu.tr Connection closed by foreign host. Yukarıdaki örnekte sadece Internet'e bağlı bir makine kullanılarak gönderilmiş olan e-posta, RFC standartlarına uygun olarak well-formed bir biçimde sahibine ulaşmıştır (kimlik ve adres bilgileri hususi olarak X işaretleri ile saklanmıştır). Bu örneği bir birey ya da şirketin menfaatlerine daha fazla zarar verecek ya da çok daha ciddi güvenlik problemlere yol açabilecek örneklerle genişletmek mümkündür. === Olta atmak veya yemleme (Phishing) === Phishing kısaltması Password Harvesting Fishing sözcüklerinden türetilmiştir. Fişing, kredi kartı bilgileri ya da parolalar gibi çeşitli özel ve gizli kalması gereken, başkaları tarafından bilindiğinde kişilerin zor durumda kalmasına neden olabilecek gizli bilgilere erişmek ve onları elde etmek için sanki bu bilgileri kişiye veren ve güvenilir bir yerden geliyormuşçasına görünen e-postalar ya da web siteleri hazırlayıp kullanıcılardan bu bilgileri paylaşmalarını isteme eylemlerinin tümüne verilen isimdir. Bu anlamda olta atmak veya yemleme, spoofing'e benzer bir yapı sergilemektedir. Banka ve kredi kartı numaraları ve parolalarını kullanıcılardan istemek üzere gönderilen istenmeyen iletilere kanan kullanıcıların hesaplarından para çekilmekte ya da kredi kartları ile Internet üzerinden alışveriş yapılmaktadır. Son zamanlarda Türkiye'de de artış göstermiş bu eylemlere bir örnek teşkil etmesi açısından aşağıdaki e-postayı inceleyiniz: Subject: Account error report. From : support@bankofoklahoma.com Date : Fri Apr 15 05:49:38 2005 Dear Bank of Oklahoma customer, we recently have determined that different computers have logged onto your Online Banking account, and multiple password failures were present before the logons. We now need you to reconfirm your account information to us. If this is not completed by April 02, 2005, we will be forced to suspend your account indefinitely, as it may have been used for fraudulent purposes. We thank you for your cooperation in this manner. To confirm your Online Banking records click here: http://www.bancofoklahoma.com/.on/Login/ Thank you for your patience in this matter. Bank of Oklahomal Customer Service Please do not reply to this e-mail as this is only a notification. Mail sent to this address cannot be answered. Copyright 2005, Bank of Oklahoma, Inc. All Rights Reserved. Eğer verilen adrese dikkat edecek olursanız kullanıcının dikkatsizliği neticesinde gerçekten Oklahoma Bankası sanılabilecek şekilde bir adres olduğunu fark edebilirsiniz. Kullanıcılar bu adrese gittiklerinde, kimlik ve hesap bilgilerini soran bir uygulama kendilerini karşılamakta ve yapılan girişleri veritabanlarına saklamaktadır. Veritabanının sahibi olan şahıslar ise kolayca kullanıcı bilgileri ile gerçek hesaplara erişmekte ve kullanıcıya ait parayı istedikleri gibi yönetebilmektedirler. Bu olayların benzerleri son yıllarda Türkiye'de de baş göstermiş ve spam yolu ile birçok kullanıcı bu tuzağa düşmüş ve ciddi miktarlarda para kaybı yaşanmıştır. === Finansal tutar === SPAM'in sebep olduğu maddi zararın tam değerini hesaplamak son derece zordur. Bununla beraber bu konuda yapılmış birçok çalışma bulunmaktadır. * SPAM faaliyetleri dolayısıyla Avrupa şirketleri son bir yıl içerisinde 2.5 milyar Euro üretkenlik kaybına uğradılar. Bunun Avrupa'lı Internet kullanıcılarına maliyeti ise 10 milyar dolar dolaylarında (2003). * SPAM yüzünden Amerikan şirketleri her yıl 10-13 milyar dolar kayba uğruyor, çalışan başına günlük işgücü kaybı ise 14$ (2005) * Viruslerin %95'i SPAM e-postalar ile dünyaya yayılıyor (2004). * 2007 yılında SPAM e-postalar tüm e-posta trafiğinin %70'ini tutacak (2003). * SPAM e-postalar her yıl %6,0 ila %7,0 arasında bir büyüme gösteriyor (2003). * 5000 e-posta kullanıcısına sahip bir organizasyon, SPAM e-postalar yüzünden son kullanıcı başına günde 10 dakika, Internet teknolojileri uzmanı başına 43 dakika kaybediyor. Bu da yaklaşık olarak 2.4 milyon dolarlık iş gücü kaybı anlamına geliyor (2004). * SPAM e-postalar bir yılda tüm dünyada 20 milyar dolarlık bir zaman ve üretkenlik kaybına neden oluyor (2003). SPAM e-postalar finansal açıdan yukarıda bahsedilen miktarlarda zararlar verirken, aşağıdaki sonuçlar SPAM yapmanın, SPAM yapan kişiye olan maliyetinin ne kadar düşük olduğuna işaret etmektedir: * Bir e-posta göndermenin tutarı 0.000082$ (yaklaşık 0,01 kuruş) ile 0.000030$ (yaklaşık 0,003 kuruş) arasında (2003). * Bir kişinin spam yapmak için sahip olması gereken tek şey olan bir e-posta adresine sahip olmanın tutarı 0.00000032$ (yaklaşık 0,00003 kuruş) (2003). Hesaba katılması güç olan, fakat son derece önemli olan finansal kayıp noktaları da vardır, * SPAM bir bir ağ içerisindeki network trafiğini beklenmedik oranda artırmaktadır. SPAM yüzünden artması neticesinde kullanıcıların çalışmalarını normal bir şekilde sürdürebilmeleri için bu ağa eklenmesi gereken daha güçlü donanımların (switch, router vb.) tutarları kurumlar için ek bir finansal açıktır. * Bir e-posta sunucusuna gelen e-postalar kullanıcıların ev dizinlerine drop edilmelidir. Fakat son SPAM e-postaların yoğunluğu ve fazlalığı sunucuların iş yüklerini arttırmakta, sunucuların bu yük altından kalkabilmeleri için normal koşullarda ihtiyaç duymadıkları ek donanımlar (işlemci, bellek, disk alanı vb.) alınması gerekmektedir. Bu da kurumların karşısına SPAM'ın getirdiği ekstra bir maliyet olarak çıkmaktadır. * Bir servis sağlayıcı üzerinden Internet'e bağlanan bir kullanıcı, Internet'ten basit anlamda web sitelerini gezmek, e-postalarını kontrol etmek, e-posta göndermek ve çeşitli dosyalar indirmek istemektedir. SPAM trafiğinin yarattığı ağ trafiği yoğunluğundan ötürü bu işleri normalden daha yavaş yapabilmekte, bu yüzden Internet'te aynı miktarda işi daha uzun süre kalarak yapabilmektedir. Dolayısıyla telefon şebekesini kullanım süresi artmakta, kişiye ekstra maddi bir külfet getirmektedir. * Kullanıcıların SPAM'ın yarattığı network yoğunluğundan etkilenmesini istemeyen Internet Servis Sağlayıcı'ları ek donanımlar almakta, bant genişliklerini arttırmaktadır, fakat bu maddi yükü yine o servis sağlayıcının kullanıcıları karşılamaktadır. * Kullanıcılar ve kurumlar SPAM ile mücadele için açık kaynak kodlu alternatiflerini tercih etmedikleri takdirde yazılımları satın almak zorunda kalmaktadırlar. Normalde ihtiyaçları olmayan bu yazılımlar ekstra bir maddi külfet getirmektedir. * SPAM e-postalar ile taşınan virus ve worm'lar ağ trafiğini anormal şekilde arttırmakta, ağdaki diğer bilgisayarlara zarar vermektedirler. Teknik servis bakım masraflarının yanında bilgi ve zaman kaybı finansal bir kayıp olarak yansımaktadır. == Ekler == === Web sayfalarından e-posta eldesi === meren ~ $ python Python 2.3.4 (#2, Dec 3 2004, 13:53:17) [GCC 3.4.5 (Pardus 1.0)] on linux2 >>> url = "http://www.bagkur.gov.tr/iletisim/mail.shtml" >>> import urllib, re >>> regex = re.compile(r'[\w\-][\w\-\.]+@[\w\-][\w\-\.]+[a-zA-Z]{1,4}') >>> data = urllib.urlopen(url).read() >>> print "%d adet e-posta adresi bulundu." % (len(set(regex.findall(data)))) 117 adet e-posta adresi bulundu. Web sayfalarında e-posta adreslerini doğrudan bulundurmak istenmeyen iletilere davetiye çıkarmak anlamına gelmektedir. E-posta adreslerini küçük resimler ya da insanların kolayca anlayacağı fakat yazılımlar ile diğer metinlerden kolayca ayrılamayacak şekilde web sayfalarında bulundurmak (örneğin kullanıcı@sunucu.com yerine kullanıcı at sunucu dot com gibi) istenmeyen iletilerin miktarını ciddi şekilde azaltmaktadır. === TÜBİTAK'ın 2004 yılı için virüs içeren e-posta istatistikleri === Aşağıdaki tablo TÜBİTAK’ın 2004 - 2005 yılları arasında aldığı virüs içeren e-postaları göstermektedir: Alınan Toplam Veri Miktarı 125.969Mb Alınan Toplam İleti Sayısı 2.410.931 Geri Çevrilen İleti Sayısı 108.230 Bounce Eden İleti Sayısı 179.646 Drop Edilen İleti Sayısı 1.199.668 Kullanıcıya İletilen İleti Sayısı 923.387 Yukarıdaki tablo göstermektedir ki, alınan iletilerin yalnızca %38'lik bir kısmı kullanıcılara iletilmiştir. Ayrıca bu %38'lik kısım, sadece virüs içermeyen, fakat geçerli (SPAM olmayan) bir ileti olduğu garanti edilmemiş e-postaların miktarıdır. Dünya çapındaki istatistikler de göz önünde bulundurulduğunda, e-posta iletişimini sağlayan altyapının çok büyük bir kısmı SPAM e-postaların taşınması için çalışmaktadır. == Ayrıca bakınız == * Captcha == Dış bağlantılar == * SPAM Blacklist kontrolü * Bot trap (İngilizce) * Anti Spam Makaleleri (İngilizce) * Howto: Redirect Mailto for Spam Prevention * Spam yapanlari sikayet edebileceğiniz bir adres *
:Onkoloji ve Antoloji ile karıştırılmamalıdır. Ontoloji, varlık felsefesi ya da varlıkbilim, temel sorunu varlık olan felsefi disiplin. Varlık ya da varoluş ile bunların temel kategorilerinin araştırılmasıdır. "Varlık" ve "varolan" ayrımını; "varlık vardır" ve "varlık yoktur" fikirlerini tartışır. Aristoteles'e göre ontoloji varlığın mahiyetinin (neliğinin) bilimidir veya varlıkların özsel incelenmesidir. Ontoloji hangi varlık kategorilerinin daha temel olduğunu belirlemekle uğraşır ve bu kategorilerdekilerden hangilerinin var olduğunun söylenebileceğini sorar. Varlık bir nesne ya da başka tekil bir şey değildir. Nesneler var olan cisimlerden oluşur. Örneğin; ağaçlar, masalar, evler, vs. Oysa varlık bir nesne değildir. Nesneler varolanlardır fakat bütün nesneleri kendinde tutan varlık bir nesne degildir. Gerçek varlığın ortaya çıkmasında, varlığı varlık yapan nedir? Var olanı var olan yapan nedir? sorularına Heidegger'in yanıtı "Zaman" olmuştur. "Var olan zamansal olandır." Varlıkla iç içe olup onu aydınlatan ve onu varlık olarak varlık yapan hep zamandır. Varlığı varlık yapan zaman, metafizik anlamdaki varlığı değil ama, hakikat alanındaki varlığı açıklar. Heidegger'e göre ontolojik araştırma sayesinde varlığın iki anlamını da bilmek mümkündür, fakat böyle bir varlığın Zaman olmaksızın var olamayacağını kabul etmek gerekir. O halde varlığın zaman olduğu düşünülebilir.Çüçen, A.K. (2012). Martin Heidegger: Varlık ve Zaman. İstanbul: Sentez Değişik filozoflar temel varlık kategorileri için değişik listeler yapmışlardır. Ontolojinin temel sorunlarından biri "Temel varlık kategorileri nelerdir?" sorusudur. == Ontolojik sorular == * Bilgi kuramı nedir? * Varlık nedir? * Varoluş nedir? * Fiziksel nesneler nelerdir? * Bir fiziksel nesnenin var olduğu söylemini kanıtlamak mümkün müdür? * Bir nesnenin özellikleri veya ilişkileri nedir ve bunlar nesneyle nasıl ilişkilidir? * Var oluş bir özellik midir? * Bir nesne ne zaman yok olur, ne zaman değişir? * Doğru nedir? * Varlığı gerçek ve edimsel yapan nedir? == Varlık konusuna yaklaşımlar == === Bilim açısından varlık === Bilim var olan yani olgusal olan maddeleri inceler. Bilim varlık var mıdır gibi sorularla ilgilenmez. Bilim, varlığın var olduğunu ön kabul eder. Ayrıca bilim varlığı felsefede olduğu gibi bir bütün olarak değil de parçalara ayırarak inceler. === Felsefe açısından varlık === Felsefe varlığın olup olmadığı, bilinip bilinemeyeceği gibi sorularla uğraşıp bunları kendi içinde tutarlı ve çelişkisiz olma şartıyla cevaplar. Felsefe varlık problemlerini bir yöntem dahilinde değil de saf düşünme ve akıl yoluyla cevaplamaya çalışır. Felsefe varlığı bütün olarak kabul eder ve buna göre çalışmalarını yapar. Felsefede varlık sorunu evreni açıklama çabalarıyla başlamıştır. == Varlık var mıdır? == === Varlık yoktur === Varlığın gerçekte bulunmadığını savunan görüşler, varlık üzerine gerçeklik-gerçek dışılık şeklinde bir ayrım yapmayı reddetmiş ve varlıklar hakkında nesnel bir kabul yapılamayacağı için gerçekliğinin de belirlenemeyeceğini dile getirmişlerdir. Nihilizm, diğer felsefe disiplinlerinde olduğu gibi ontolojide de varlığın var olduğu görüşünü ve yapılan sınıflandırmaları reddetmiştir. Antik Çin’de ortaya çıkan Taoizm de varlığın kabul edildiği haliyle bulunmadığını savunmaktadır. Tao öğretisi dışındaki her şey, bu görüş tarafından gerçeklik dışı olarak değerlendirilmektedir. === Varlık vardır === Varlığın gerçekte bulunduğunu savunan realizm ise “varlık nedir” sorusuyla kendi içerisinde birçok farklı görüşe ayrılmaktadır. == Varlık nedir? == === Varlık oluştur === Varlığın oluş halinde olduğu görüşü, her şeyin sürekli değiştiğini, hiçbir şeyin eskisi gibi kalmadığını ve varlığın durağan olmayıp oluş süreci içerisinde bulunduğunu savunmaktadır. Heraklitos, bu görüşü "aynı derede iki kere yıkanılmaz" sözüyle örneklendirmiştir. Başlıca temsilcileri: Heraklitos ve Alfred North Whitehead === Varlık ideadır === Varlığın İdea olduğunu savunan idealizm, nesnelerin ve gerçeklik alanının düşünceye bağlı olarak geliştiğini öne sürmektedir. Platon’un idealar ve görüntüler dünyası, mağara benzetmesi gibi kavramlarıyla temelleri atılan idealizm, Aristoteles’in madde ve form kuramı üzerine yaptığı çalışmalarla gelişmiştir. İdealizm dinlerin felsefe alanında ortaya koydukları görüşleri de etkilemiştir. Başlıca temsilcileri: Platon, Aristoteles, Farabi, Georg Wilhelm Friedrich Hegel ve George Berkeley === Varlık maddedir === Varlığın madde halinde olduğunu savunan materyalizm, insan düşüncesinden bağımsız ve maddi etkileşimlere dayalı bir varlık anlayışı ortaya koymaktadır. Aklın da maddeye bağlı olduğunu ileri süren materyalizm, metafiziğe karşı çıkmaktadır. Mekanik materyalizm ve diyalektik materyalizm olarak kendi içerisinde ikiye ayrılmaktadır. Başlıca temsilcileri: Demokritos, Thomas Hobbes ve Karl Marx === Varlık hem idea hem maddedir === Varlığın hem idea hem de madde halinde olduğunu savunan düalizm, aklın düşünen ve maddenin yer kaplayan töz olduğunu öne sürmektedir. Bu iki tözü birbirine indirgenemez olarak kabul eden René Descartes’in çalışmaları, bu görüşün temelini oluşturmuştur. Başlıca temsilcileri: René Descartes === Varlık fenomendir === Varlığı fenomen olarak kabul eden fenomenoloji, insan bilinci ve varlık arasında öze yönelmeye dayalı bir ilişki kurmaktadır. Zaman ve mekandan bağımsız olarak varlığın paranteze alma yöntemiyle değerlendirilmesi gerektiğini savunan fenomenoloji, bilime yakınlık gösteren bir görüştür. Edmond Husserl’in çalışmaları, bu görüşün temelini oluşturmuştur. Başlıca temsilcileri: Edmund Husserl == Yeni ontoloji == 1800'lerin sonlarından itibaren, insanın kendi özünü varoluşundan sonra oluşturduğunu savunan varoluşçuluk ve varlığı sağladığı fayda üzerinden değerlendiren pragmatizm gibi yeni ontoloji görüşleri ön plana çıkmaya başlamıştır. == Filozoflar == * Aristoteles * David Malet Armstrong * Kindî * Birûni * Alain Badiou * Gustav Bergmann * Patricia Churchland * Paul Churchland * Gilles Deleuze * René Descartes * Jean Gebser * Georg Wilhelm Friedrich Hegel * Martin Heidegger * Heraklitos * Edmund Husserl * Roman Ingarden * Saul Kripke * Gottfried Leibniz * Friedrich Nietzsche * William of Ockham * Parmenides * Platon * Plotinus * Hilary Putnam * W. V. Quine * Bertrand Russell * Gilbert Ryle * Jean-Paul Sartre * Barry Smith * Baruch Spinoza * P. F. Strawson * Pierre Teilhard de Chardin * Ludwig Wittgenstein * Emmanuel Levinas * Rene Descartes == Ayrıca bakınız == * Felsefe tarihi * Epistemoloji * Etik == Kaynakça == ;Özel ;Genel * Final Yayınları Felsefe Grubu Konu Anlatım Kitabı syf 51-56 == Dış bağlantılar == * Theory and History of Ontology * Kategori:Felsefi kavramlar
Metafizik, felsefenin bir dalıdır. İlk felsefeciler tarafından, "fizik bilimlerinin ötesinde olan" anlamına gelen "metafizik" sözcüğü ile felsefeye kazandırılmıştır. İncelemeleri varlık, varoluş, evrensel, özellik, ilişki, sebep, uzay, zaman, tanrı, olay gibi kavramlar üzerinedir Metafiziği tanımlamaktaki zorluk Aristoteles'in bu alana ismini verdiği yüzyıldan bu yana bu alanın gösterdiği değişimdir. Metafiziğin konusu olmayan konular metafizik içine dahil edilmişlerdir. Yüzyıllarca metafiziğin içinde olan Din felsefesi, Aklın felsefesi, Algı felsefesi, Dil felsefesi ve Bilim felsefesi gibi konular kendi alt başlıkları altında incelenmeye başlanmıştır. Bir zamanlar metafiziğin konusu içinde yer almış konuların hepsinden söz etmek çok yer tutabilir. Temel metafizik sorunları hep metafiziğin konusu olagelmiş konular olarak tanımlamak mümkündür. Bu sorunların ortak niteliği ise hepsinin ontolojik (varlıksal) sorunlar olmasıdır. == İlkeleri == Metafizik Mendel'in belirttiğine göre durağanlıktır ve bunun zıddı diyalektik'tir. Diyalektik de her şeyin değiştiğini savunan bir felsefi akımdır.Felsefenin Başlangıç İlkeleri; Politzer, Georges sf. 1969 basım sf. 110 Hegel'in tanımında metafizik ilkelerini de oluşturmuştur. == Özdeşlik ilkesi == Varlıklar var olan boyutundadır, değiştirilemez. Üç varlık vardır, üç boyut vardır ama biz insan oğlu sadece kendi boyutumuz ölçüsünde durabiliriz. Başka boyutlara giremeyiz de, başka boyutları göremeyiz de. === Aşılmaz Sınıflandırmalar İlkesi === Bu ilkede de varlıkların birbirinden farklı olduğu vurgulanmaktadır.Felsefenin Başlangıç İlkeleri; Politzer, Georges sf. 1969 basım sf. katkıların başka katılımcılarca değiştirilmesini ya da özgürce ve sınırsızca başka yerlere dağıtılmasını istemiyorsanız, katkıda bulunmayınız 116 === Zıtların karşıtlığı ilkesi === Zıt boyutların aynı yapıda boyut değiştirmesi. == Metafizik kelimesinin kaynağı == Eski Yunan filozofu Aristoteles Fizik ismi verilen bir seri kitap yazmıştır. İlk sürümlerinden birinde Aristoteles'in çalışmaları bazı kitap grupları Fizik 'ten hemen sonra yer almıştır. Bu kitaplar felsefi sorgulamanın temel alanı ile ilgilidir ve o dönemde bir ismi yoktur. Bu sebeple ilk Aristoteles uzmanları bu kitaplara "ta meta ta fizika" yani "fizik ile ilgili kitaplardan sonra gelen kitaplar" ismini vermişlerdir. Bu 'metafizik' kelimenin kaynağıdır. Dolayısıyla etimolojik olarak metafizik Aristoteles'in toplu olarak Metafizik adı verilen kitaplarının konusudur. Etimolojik anlamda 'metafizik' sadece Aristo'nun Metafizik kitabının çalışma konusu manasına gelmektedir. Aristoteles'in bu kitaplarının konusu neydi? Metafizik üç bölüme ayrılmıştır: :(1) Ontoloji :(2) Teoloji :(3) Evren bilim == Kaynakça == <>
Wesley Clark (d. 23 Aralık 1944), 2004 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimleri'nde Demokrat Parti'den aday adayı olan ancak umduğu desteği bulamadıktan sonra yarıştan çekilen NATO eski başkomutanı emekli orgeneraldir. == Dış bağlantılar == * Resmi seçim sitesi Kategori:1944 doğumlular Kategori:Amerika Birleşik Devletleri başkan adayları Kategori:Amerikalı generaller Kategori:20. yüzyıl Amerikalı siyasetçileri Kategori:21. yüzyıl Amerikalı siyasetçileri Kategori:İngiliz asıllı Amerikalılar Kategori:Belarus Yahudisi asıllı Amerikalılar Kategori:Birleşik Devletler Askerî Akademisinde öğrenim görenler Kategori:Başkanlık Özgürlük Madalyası sahipleri Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Amerikalı siyasetçiler
Microsoft Windows, kullanıcıya grafik arabirimler ve görsel iletilerle yaklaşarak, yazılımları çalıştırmak, komut vermek gibi klavyeden yazma zorunluluğunu ortadan kaldıran, Microsoft şirketinin geliştirdiği dünyada en çok kullanılan bir işletim sistemi ailesidir. İlk Windows, 20 Kasım 1985 tarihinde satışa sunulmuştur. Çekirdek olarak NT çekirdeğini kullanır ve bu da Windows'un bir Unix işletim sistemi değil, aksine Unix benzeri bir işletim sistemi olduğunu gösterir. POSIX bakımından ise uyumluluğunu, `psxss.exe` ve `psxdll.dll` adlı iki dosyadan alır. Bu iki dosya Windows'ta bir POSIX alt sistemi oluşturur. Microsoft'un ilk işletim sistemi olan MS-DOS'tan farklı olarak Windows'ta aynı anda çok sayıda yazılımla çalışmak mümkündür. Windows, masaüstü pazarında en yaygın kullanılan işletim sistemidir. 2002 yılında, Windows dünya çapında masaüstü piyasasında yaklaşık %97,46'lık bir pay sahibiydi. 2021 Haziran ayı itibarıyla Windows'un tüm dünyadaki kullanım oranı %72,96'dır. Bu alanda en ciddi rakibi şu anda macOS'tur. Microsoft Windows ailesinin son üyesi 5 Ekim 2021'de piyasaya sürülen Windows 11'dir. Windows Vista'dan sonra Microsoft, Windows 7 ve Windows 10 ile birlikte kullanıcılar tarafından daha pozitif yorumlar almıştır. Microsoft, Windows 10 ile yakaladığı başarıyı Windows 11 ile daha da yükseltmeyi hedeflemektedir. Microsoft Windows işletim sistemleri ailesi, daha eski IBM PC için olan MS-DOS ortamının üzerine bir grafik katmanı olarak başlamıştır. Modern sürümleri daha yeni olan Windows NT çekirdeği üzerine kuruludur. Windows 32-bit ve 64-bit Intel ve AMD işlemciler üzerinde çalışır; daha eski sürümleri DEC Alpha, MIPS R4000 ve PowerPC mimarilerinde de çalışmaktaydı. SPARC mimarisinde de çalışması için çalışmalar vardı. Intel Itanium işlemciler tarafından kullanılan IA-64 ve daha sonra AMD64 (x86-64 olarak da biliniyor, Microsoft tarafından x64 olarak isimlendiriliyor ve Intel tarafından adı EM64T olarak ruhsatlanarak kullanılıyor) mimarilerinin çıkmasıyla Microsoft güncel işletim sistemlerinin bunları destekleyen sürümlerini sundu. Modern 64-bit Windows ailesi Windows XP 64-bit Edition for IA-64 systems, Windows XP Professional x64 Edition for AMD64 systems ve Windows Server 2003'ten (hem IA-64, hem de AMD64 sürümlü) oluşur. Windows'un taşınabilir cihazlar için geliştirilmiş sürümü Windows CE (Pocket PC, Windows Mobile) ailesi olarak anılır, gerçek 32-bit bir işletim sistemidir; ARM, StrongARM, Intel XScale ve MIPS işlemcilerinde çalışır. Windows NT, XP, CE ve 8'in gömülü çalışan sürümleri de mevcuttur. == Logoları == Dosya:Windows logo and wordmark - 1985.svg|1985–1992 tarihleri arasında kullanılan logo. Dosya:468px-Windows Logo (horz).svg.png|1992–2000 tarihleri arasında kullanılan logo. Dosya:Microsoft Windows wordmark with Microsoft (2001-2005).svg|2001–2006 tarihleri arasında kullanılan logo. Dosya:Microsoft Windows wordmark (2005-2012).svg|2006–2012 tarihleri arasında kullanılan logo. Dosya:Windows logo and wordmark - 2012.svg|2012–2015 tarihleri arasında kullanılan logo. Dosya:Windows darkblue 2012.svg|2015-2021 tarihleri arasında kullanılan logo Dosya:Windows logo and wordmark - 2021.svg|2021'den beri kullanılan logo. == Tarih == * 1983: Windows'un beta sürümü çıktı ve Windows adı ilk kez kullanıldı. * 1985: İlk Windows satışa sunuldu. * 1991: Windows 3.0'ın multimedya destekli sürümü çıktı. * 1992: Windows 3.1 tabanlı bir işletim sistemi olup taşınabilir aygıtlar için tasarlanmış ilk Windows olan; fakat 2002'de yerini Windows for Tablet PC'ye bırakan "Windows for Pen Computing" serisinin satışına başlandı. * 1993: Windows 3.1x tabanlı olan Windows NT'nin ilk sürümü olan Windows NT 3.1 sürüldü. * 1994: Çince konuşan ülkelere özel Windows sürümü Windows 3.2, Çin ve Tayvan gibi Çince konuşan ülkelerde raflardaki yerini aldı. * 1995: Windows 95 piyasaya sürüldü. Başlat menüsü, Internet Explorer ve görev çubuğu ilk olarak bu sürümde sunulmuştu. * 1998: Taşınabilir aygıtlar için geliştirilmiş Windows'lar olan Windows CE satışa sunuldu. * 1998: Windows 98 satışa sunuldu. * 2000: İlk iş interneti olan işletim sistemi Windows 2000 satışa sunuldu. * 2000: Windows 9x ailesinin son üyesi olup ilk internet oyunu, sistem geri alma gibi yazılımlar bulunan;Windows ME satışa sunuldu. * 2001: Çoğu yeni özelliğin eklendiği günümüzdeki Windows'ların öncüsü olan Windows XP satışa sunuldu. * 2001: Windows 9x dönemi biterek iş ve ev sürümlerinin ikisi de NT tabanlı olmaya başladı. * 2002: Tablet PC için Windows piyasaya sürüldü. * 2003: 24 Nisan'da Windows Server 2003 satışa sunuldu. * 2004: Windows'un ilk 64-bitlik versiyonu sayılabilecek Windows XP x64 Edition piyasaya sürüldü. * 2006: Windows Vista'nın beta sürümü satışa sunuldu. * 2007: İlk DVD kayıt, RSS, Phishing süzgeci ve Windows Aero gibi özellikleriyle tanınan Windows Vista satışa sunuldu. * 2007: İlk ev sunucusu olan işletim sistemi Windows Home Server satışa sunuldu. * 2008: 27 Şubat'ta Windows Server 2008 satışa çıktı. * 2009: Windows 7 işletim sistemi piyasaya sürüldü. * 2011 Windows 8'in RTM sürümü 1 Temmuz 2011'de çıkması beklendi; ama çıkmadı. * 2011 Windows 8'in deneme sürümü (RTM) 15 Temmuz 2011'de kullanıma sunulmuştur. * 2012: Windows 8'in 2012 ilkbaharında release preview versiyonu duyuruldu. * 2012: 4 Eylül'de Windows Server 2012 satışa sunuldu. * 2012: 25 Ekim'de Windows 8 lansmanı yapıldı ve resmi olarak satışa sunuldu. * 2012: 1 Kasım'da Windows 8'in Türkiye lansmanı yapıldı. * 2013: Windows 8 için Windows 8.1 güncellemesi duyuruldu. * 2013: Windows 8.1 satışa sunuldu. * 2014: Windows 8.1'e Update 1 güncelleştirmesi sunuldu. * 2014: Microsoft, Windows 10'un çıkacağını duyurdu. * 2014: Windows 10 duyuruldu. * 2014: Windows 10 Technical Preview Çıktı. * 2015: Windows 10 lansmanı yapıldı. * 2015: 29 Temmuz tarihinde Windows 10 kullanıcılarla buluştu. * 2015: Windows 10 1511 (Kasım Güncellemesi) yayınlandı (12 Kasım). * 2016: Windows 10 1607 (Yıldönümü Güncellemesi) yayınlandı (2 Ağustos). * 2017: Windows 10 1703 (Yaratıcılar Güncellemesi) indirmeye sunuldu (5 Nisan), ardından güncelleme olarak yayınlandı (11 Nisan). * 2017: Windows 10 1709 (Sonbahar Yaratıcıları Güncellemesi) yayınlandı. (17 Ekim) * 2018: Windows 10 1803 (Nisan 2018 Güncellemesi) indirmeye sunuldu (30 Nisan) ardından güncelleme olarak yayınlandı (8 Mayıs) * 2018: Windows 10 1809 (Ekim 2018 Güncellemesi) yayınlandı (2 Ekim) * 2019: Windows 10 1903 (Mayıs 2019 Güncellemesi) yayınlandı (21 Mayıs) * 2019: Windows 10 1909 (Kasım 2019 Güncellemesi) yayınlandı (12 Kasım) * 2019: Windows 10X duyuruldu. * 2020: Windows 10 2004 (Mayıs 2020 Güncellemesi) yayınlandı (27 Mayıs) * 2020; Windows 10 20H2 (Ekim 2020 Güncellemesi) yayınlandı (20 Ekim) * 2020: Windows 10X iptal edildi. * 2021: Windows 10 21H1 (Mayıs 2021 Güncellemesi) yayınlandı (18 Mayıs) * 2021: Windows 11'in ani bir şekilde beta sürümünün ISO dosyası Microsoft tarafından sızdırıldı (16 Haziran). * 2021: Windows 11 duyuruldu. (24 Haziran) * 2021: Windows 11'in 5 Ekim 2021'de yayınlanacağı açıklandı. (31 Ağustos) * 2021: Windows 11 yayınlandı. (4-5 Ekim gecesi) * 2021: Windows 10 21H2 (Kasım 2021 Güncellemesi) yayınlandı (16 Kasım) * 2022:Windows 11 22H2 (2022 Güncellemesi) yayınlandı (20 Eylül) * 2022:Windows 10 22H2 (2022 Güncellemesi) yayınlandı (18 Ekim) == Pencereleme sistemi == Bu pencereler bir bilgisayarın, yazılım ile kullanıcı tarafından kullanımını sağlayan arayüzlerdir. İlk kullanıcı ara yüzü 1970'li yıllarda Xerox PARC'da geliştirilen WIMP-Paradigma (Window, Icon, Menu, Pointing-device) tasarısıdır. Bu tasarı ilk olarak Microsoft Windows tarafından kullanılmıştır. Bu arayüz Windows Explorer yazılımıdır. == Windows Sürümleri == === 16 Bit DOS Tabanlı Sürümler === * Windows 1.01 (20 Kasım 1985) * Windows 2.0 (Kasım 1987) * Windows 3.0 (22 Mayıs 1990) ** Windows 3.1 (1. Mart 1992) *** Windows 3.11 (Aralık 1993) **** Windows 3.2 (1994) (sadece Çin'de) ** Windows for Workgroups 3.1 (Ekim 1992, Kod adı „Sparta“) *** Windows for Workgroups 3.11 (1993) === 32 Bit (Windows 9x) DOS Tabanlı Sürümler === * Windows 95 (İlk defa Windows 95 te 32 bit işlemciye geçilmiştir.) ** Windows 95 (15 Ağustos 1995, Kod adı „Chicago“) ** Windows 95a (Şubat 1996) ** Windows 95b (Temmuz 1996) ** Windows 95b (Mart 1996) ** Windows 95c (Kasım 1997) * Windows 98 ** Windows 98 (30 Temmuz 1998, Kod adı „Memphis“) ** Windows 98 SE (Mayıs 1999), SE Second Edition (İkinci sürüm) * Windows Me (Ağustos/Eylül 2000, Kod adı „Millennium“), Me (resmi olarak küçük „e“) Millennium Edition. Son DOS tabanlı işletim sistemidir. === NT (New Technology) Tabanlı Sürümler === NT sürümü daha güvenilir iş kullanımı için tasarlanmıştır fakat Windows XP'den itibaren kişisel kullanıma da sunulmuştur. İlk tasarlanan NT 3.1 ve devamı aşağıda sıralanmıştır. NT 3.1, NT 3.5, NT 3.51 NT 4.0 ve Windows 2000 sürümleri Microsoft Product Activation içermemektedir. * Microsoft Windows NT: ** Microsoft Windows NT 3.1 (Temmuz 1993) *** Microsoft Windows NT Workstation 3.1 (1993) *** Microsoft Windows NT Advanced Server 3.1 (1993) ** Microsoft Windows NT 3.5 (Eylül 1994, Kod adı „Daytona“) *** Microsoft Windows NT Workstation 3.5 (1994) *** Microsoft Windows NT Server 3.5 (1994) ** Microsoft Windows NT 3.51 (Mayıs 1995) *** Microsoft Windows NT Workstation 3.51 (1995) *** Microsoft Windows NT Server 3.51 (1995) ** Microsoft Windows NT 4.0 (29 Ağustos 1996, Kod adı „Shell Update Release“) *** Microsoft Windows NT Workstation 4.0 (1996) *** Microsoft Windows NT Server 4.0 (1996) *** Microsoft Windows NT Server 4.0 Enterprise Edition (1997) *** Microsoft Windows NT Server 4.0 Terminal Server Edition (1998) * Microsoft Windows 2000 (NT Versiyonu 5.0, Şubat 2000) ** Microsoft Windows 2000 Professional ** Microsoft Windows 2000 Server ** Microsoft Windows 2000 Advanced Server ** Microsoft Windows 2000 Datacenter Server ==== Hibrit işletim sistemleri ==== * Microsoft Windows XP (NT Versiyonu 5.0, çıkış tarihi 25 Ekim 2001 genişletilmiş destek bitiş tarihi 8 Nisan 2014, Kod adı “Whistler“) ** Microsoft Windows XP Starter Edition (2004) ** Microsoft Windows XP Home Edition *** Microsoft Windows XP Home Edition N (Windows Media Player önceden yüklü değil, 2005) ** Microsoft Windows XP Professional *** Microsoft Windows XP Professional x64 Edition (2005) *** Microsoft Windows XP Professional N (Windows Media Player önceden yüklü değil, 2005) *** Windows XP Media Center Edition **** Windows XP Media Center Edition 2002, Kod adı „eHome“ (Sadece Amerika ve Çin'de) **** Windows XP Media Center Edition 2003, Kod adı „Freestyle“ **** Windows XP Media Center Edition 2004, Kod adı „Harmony“ (Avrupa'daki ilk sürüm) **** Windows XP Media Center Edition 2005, Kod adı „Symphony“ *** Windows XP Tablet PC Edition (2002) *** Windows XP Tablet PC Edition 2004 (2004) ** Microsoft Windows PE (Microsoft Windows Preinstallation Environment/XP-Kernel) ** Microsoft Windows Fundamentals for Legacy PCs (WinFLP, Kodadı „Mönch“, „Eiger“, XP'nin Thin-Client-Sürümü, 2006) ** Microsoft Windows XP Embedded (2001) *** Microsoft Windows Embedded for Point of Service (2004) * Microsoft Windows Server 2003 (NT Versiyonu 5.2, Çıkış tarihi 24 Nisan 2003 Genişletilmiş destek sonu 14 Temmuz 2015) ** Microsoft Windows Server 2003 Standard Edition *** Microsoft Windows Server 2003 x64 Standard Edition (2005) ** Microsoft Windows Server 2003 Enterprise Edition *** Microsoft Windows Server 2003 x64 Enterprise Edition (2005) ** Microsoft Windows Server 2003 Datacenter Edition *** Microsoft Windows Server 2003 x64 Datacenter Edition (2005) ** Microsoft Windows Server 2003 Web Edition **Microsoft Windows Compute Cluster Server 2005 **Microsoft Windows Home Server **Microsoft Windows Storage Server 2003 * Windows Server 2003 R2, (NT Versiyonu 5.2 Çıkış tarihi 6 Aralık 2005 genişletilmiş destek sonu 14 Temmuz 2015) * Microsoft Windows Vista (NT Versiyonu 6.0, Çıkış tarihi Kişisel bilgisayarlar için 30 Ocak 2007; Şirketler için 30 Kasım 2006, genişletilmiş destek sonu 11 Nisan 2017 Kod adı „Longhorn“) ** Microsoft Windows Vista Starter (Avrupa'da piyasaya sürülmedi) ** Microsoft Windows Vista Home Basic ** Microsoft Windows Vista Home Basic N ** Microsoft Windows Vista Home Basic K (Sadece Kore için Media Player yüklü değil) ** Microsoft Windows Vista Home Premium ** Microsoft Windows Vista Business ** Microsoft Windows Vista Business N ** Microsoft Windows Vista Business K (Sadece Kore için Media Player yüklü değil) ** Microsoft Windows Vista Enterprise ** Microsoft Windows Vista Ultimate * Microsoft Windows Server 2008, (NT Versiyonu 6.0 kod adı Longhorn Server Piyasaya çıkış tarihi 27 Şubat 2008 genişletilmiş destek bitiş tarihi 14 Ocak 2020) * Microsoft Windows 7, (NT Versiyonu 6.1 kod adı işletim sistemiyle aynıdır Piyasaya çıkış tarihi 22 Ekim 2009, genişletilmiş destek bitiş tarihi 14 Ocak 2020) * Microsoft Windows Server 2008 R2, (NT Versiyonu 6.1 Kod adı Windows Server 2008'de de kullanılan Longhorn Server'dır Piyasaya çıkış tarihi 22 Ekim 2009 genişletilmiş destek bitiş tarihi 14 Ocak 2020) * Microsoft Windows 8, (NT Versiyonu 6.2 Kod adı Windows 8 Piyasaya çıkış tarihi 26 Ekim 2012, genişletilmiş destek bitiş tarihi 12 Ocak 2016) * Microsoft Windows Server 2012, (NT Versiyonu 6.2 Piyasaya çıkış tarihi 4 Eylül 2012 genişletilmiş destek bitiş tarihi 10 Ocak 2023) * Microsoft Windows 8.1, (NT Versiyonu 6.3 Kod adı Windows 8.1 Piyasaya çıkış tarihi 17 Ekim 2013 genişletilmiş destek bitiş tarihi 10 Ocak 2023) * Microsoft Windows Server 2012 R2, (NT Versiyonu 6.3 Piyasaya çıkış tarihi 18 Ekim 2013 genişletilmiş destek bitiş tarihi 10 Ocak 2023 * Microsoft Windows 10, (NT Versiyonu 10.0 kod adları Threshold, Redstone, Vanadium (19H1), Vibranium (19H2), Manganese, Iron, Cobalt Piyasaya çıkış tarihi 29 Temmuz 2015, genişletilmiş destek bitiş tarihi LTSB ve LTSC sürümleri hariç 14 Ekim 2025) (Windows 10 LTSB ve LTSC: 2015 LTSB: 14 Ekim 2025 2016 LTSB: 13 Ekim 2026 2019 LTSC: 9 Ocak 2029 2021 LTSC: 12 Ocak 2027 2021 LTSC IoT: 13 Ocak 2032) * Microsoft Windows Server 2016, (NT Versiyonu 10.0 Piyasaya çıkış tarihi 26 Eylül 2016 genişletilmiş destek bitiş tarihi 12 Ocak 2027) * Microsoft Windows Server 2019, (NT Versiyonu 10.0 Piyasaya çıkış tarihi 2 Ekim 2018 genişletilmiş destek bitiş tarihi 9 Ocak 2029) * Microsoft Windows 11, (NT Versiyonu 10.0 Kod adı Sun Valley Piyasaya Çıkış tarihi 5 Ekim 2021) * Microsoft Windows Server 2022, (NT Versiyonu 10.0 Piyasaya çıkış tarihi 2 Eylül 2021 genişletilmiş destek bitiş tarihi 14 Ekim 2031) === CE (Compact Edition)Tabanlı - Taşınabilir aletler için === * Microsoft Windows Embedded Compact: **Microsoft Windows CE 1.0 ** Microsoft Windows CE 2.0 ** Microsoft Windows CE 2.01 ** Microsoft Windows CE 2.02 ** Microsoft Windows CE 2.1 ** Microsoft Windows CE 2.11 ** Microsoft Windows CE 2.12 ** Windows CE 3.0 **Windows CE 4.0 **Windows CE 4.1 **Windows CE 4.2 **Windows CE 5.0 **Windows Embedded CE 6.0 **Windows Embedded Compact 7 **Windows Embedded Compact 2013 *Microsoft Pocket PC: ** Microsoft Pocket PC 2001 ** Microsoft Pocket PC 2002 (ayrıca Phone Edition Dokunmatik olmayan telefonlar için) ** Microsoft Windows Mobile 2003 für Pocket PC (ayrıca Phone Edition Dokunmatik olmayan telefonlar için) ** Microsoft Windows Mobile 5.0 (ayrıca Phone Edition Dokunmatik olmayan telefonlar için) ** Microsoft Windows Mobile 6.0 (Standard Edition Smartphone'lar için, Professional Edition PDA'lar için, Telefon fonksiyonlu veya Classic Edition PDA'lar için) ** Microsoft Windows Mobile 6.5 (Windows Mobile 6.0 güncelleştirmesi) * Microsoft Windows Automotive * Windows 10 IoT === İptal edilen projeler === * Cairo, Windows NT 3.51'e yepyeni bir arayüz getirecekti. Daha sonradan Windows 95 ile birleştirildi. Fikirler Windows 95 ve NT 4.0'a aktarıldı. *Nashville, Windows 95'in takipçisi olacaktı. Planlanan özellikler Windows 98'e Memphis kod adı altında eklendi. *Neptune, Windows 2000'in kişisel kullanım için geliştirilen takipçisi olacaktı. Fikirler Windows XP'ye aktarıldı. * Odyssey, Windows 2000'in işletmeler için geliştirilen takipçisi olacaktı. Fikirler Windows XP'ye aktarıldı. *Triton, Neptune için çıkacak küçük bir güncellemeydi. Mart 2001'de çıkması planlanıyordu ama iptal edildi. Fikirler Windows XP'ye aktarıldı. * Longhorn, Windows XP'nin takipçisidir. Yenilik olarak Sidebar, Avalon (sonradan Windows Presentation Foundation olarak bilinir) ve WinFS bulundurmaktaydı. Microsoft sadece ekran görüntüsünü göstermekle yetindi. Longhorn'un geliştirilmesi 2004'te sıfırlandı ve Windows Server 2003 SP1 kaynak kodundan yola çıkılarak Windows Vista geliştirildi. *Polaris, Windows Core OS'den yola çıkarak geliştirilen çift ekranlı bilgisayarlar için geliştirilen bir işletim sistemi olacaktı. İptal edilince yerini Windows 10X geliştirilmeye başlandı. *Windows 10X, Microsoft'un Chrome OS'a rakip işletim sistemi olacaktı. Fakat Windows 10'un satışları artınca yeni gelecek özelliklerin çoğu Windows 11'e aktarıldı. *Windows 10S, Microsoft'un Windows 10'dan daha iyi yapmaya çalıştığı bir işletim sistemiydi. Fakat Windows 10S kötü olunca Windows 10X kararlaştırıldı. == Ayrıca bakınız == * Microsoft yazılımları listesi * Microsoft Windows'un tarihi == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Resmî site * Resmî Blog Sayfası Kategori:İşletim sistemleri Kategori:Microsoft işletim sistemleri Kategori:Microsoft franchiseleri Kategori:Bilgisayar ortamları Kategori:1985 yazılımları Kategori:İşletim sistemi aileleri *
küçükresim|İstiklâl Marşı'nın 2013 yılında bestesindeki zorunlu birkaç hatanın değiştirilmesiyle oluşturulmuş 1. versiyonu. Bu versiyon ortaokul ve lise çağlarındaki gençlerin katıldığı törenler ve kalabalık gruplar halinde söylenmesi gerektiği zaman tercih edilmelidir. İstiklâl Marşı (), Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin millî marşı. Güftesi, Anadolu'da Millî Mücadele'nin devam ettiği sırada Mehmet Âkif Ersoy tarafından kaleme alınmış şiirdir. Şairin Kurtuluş Savaşı'nın kazanılacağına olan inancını, Türk askerinin yürekliliğine ve özverisine güvenini, Türk ulusunun bağımsızlığa, Hakk'a, yurduna ve dinine bağlılığını dile getirir. Şiir, 12 Mart 1921'de Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından İstiklâl Marşı olarak kabul edilmiştir. Bestesi Osman Zeki Üngör'e aittir. Orkestrasyonu Edgar Manas tarafından yapılmıştır. == Tarihçe == Maarif Vekaleti, Türk Kurtuluş Savaşı'nın başlarında, İstiklâl Harbi'nin millî bir ruh içerisinde kazanılması imkânını sağlamak amacıyla 1921'de bir güfte yarışması düzenledi. Yarışmaya toplam 724 şiir katıldı. Eser gönderenler arasında Kâzım Karabekir, Hüseyin Suat Yalçın, İsak Ferrara, Muhittin Baha Pars ve Kemalettin Kamu gibi tanınmış isimler de vardı. "Çanakkale Şehitlerine" ve "Bülbül" gibi şiirlerin sahibi Mehmet Âkif'in "Milletin başarılarının para ile övülemeyeceğini" düşündüğü için yarışmaya katılmak istemediği bilinir. Son şiir gönderme tarihi olan 23 Aralık 1920'den sonra Eğitim Bakanlığı güfteleri incelemiş ancak içlerinde istiklal marşı olabilecek bir eser bulamamıştı. Mehmet Âkif, Maarif Vekili Hamdullah Suphi Bey'in kendisine yazdığı 5 Şubat 1921 tarihli davet mektubundan sonra fikrini değiştirerek Ankara'daki Taceddin Dergâhı'ndaki odasında, Türk ordusuna hitap ettiği şiiri kaleme aldı ve Bakanlığa teslim etti. Şiirde şair; Kurtuluş Savaşı'nın kazanılacağına olan inancını, Türk askerinin yürekliliğine ve özverisine güvenini, Türk ulusunun bağımsızlığa, Hakk'a, yurduna ve dinine bağlılığını dile getirmiştir. Hamdul­lah Suphi Bey, Âkif'in şiirinin önce cephede asker arasında okunma­sına karar verdi. Batı Cephesi Komutanlığına gönderilen şiir, askerin beğenisini kazandı. İstiklâl Marşı, 17 Şubat 1921 tarihinde Hâkimiyet-i Milliye ve Sebilürreşad gazetelerinde yayımlandı, on iki gün sonra ise Konya'da Öğüt gazetesinde yer aldı. Ön elemeyi geçen yedi şiir, 12 Mart 1921'de Mustafa Kemal'in başkanlığını yaptığı Meclis oturumunda tartışmaya açıldı. Mehmet Âkif'in şiiri, Meclis kürsüsünde Hamdullah Suphi Bey tarafından okundu. Şiir okunduğunda milletvekilleri büyük bir heyecana kapıldı ve diğer şiirlerin okunmasına gerek görülmedi. Bazı mebusların itirazlarına rağmen Mehmet Akif'in şiiri coşkulu alkışlarla kabul edildi.İstiklâl Marşı Yayın: Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı, Yayın tarihi: 2003. Güfteye en sert eleştiri Kâzım Karabekir'den geldi. Kâzım Karabekir, 26 Temmuz 1922'de Bakanlar Kurulu Başkanı Rauf Bey’e yazdığı mektupta yarışma sonucunun iptal edilmesini istemiş ve eleştirilerini sıralamıştır. Eleştirilere karşın güftede bir değişikliğe gidilmedi ve Paşa da bu konuda ısrarcı olmadı. Mehmet Âkif, kazandığı beş yüz liralık ödülü yoksul kadın ve çocuklarına iş öğreterek yoksulluklarına son vermek için kurulan Darülmesaiye bağışladı. Şair ayrıca, İstiklâl Marşı'nın Türk milletinin eseri olduğunu beyan etmiş ve İstiklâl Marşı'nın güftesini, şiirlerini topladığı Safahat'a dahil etmemiştir. Ülke savaş içerisinde olduğu için Âkif'in şiirinin bestelenmesi iki sene ertelendi, 1923'ün 12 Şubat'ında İstanbul Maarif Müdürlüğüne beste yarışması açma görevi verildi. Şiirin bestelenmesi için açılan ikinci yarışmaya 24 besteci katıldı. Ülkenin içinde bulunduğu zor koşullar nedeniyle sonucu belirleyecek bir değerlendirme yapılamadı. Bu nedenle güfte, ülkenin çeşitli yerlerinde farklı bestelerle okunmaya başlandı. Edirne'de Ahmet Yekta Bey'in, İzmir'de İsmail Zühtü Bey’in, Ankara'da Osman Zeki Bey'in, İstanbul'da Ali Rıfat Bey ve Zati Bey'in besteleri okunuyordu. 1924 yılında Ankara'da toplanan seçici kurul, Ali Rıfat Çağatay'ın bestesini kabul etmiştir. Bu beste 1930 yılına kadar çalındıysa da 1930'da değiştirilerek dönemin Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Şefi Osman Zeki Üngör'ün 1922'de hazırladığı bugünkü beste yürürlüğe konmuş, toplamda dokuz dörtlük ve bir beşlikten oluşan marşın armonilemesini Edgar Manas, bando düzenlemesini de İhsan Servet Künçer yapmıştır. Üngör'ün yakın dostu Cemal Reşit Rey'le yapılan bir röportajda da kendisinin belirttiğine göre beste, aslında başka bir güfte üzerine yapılmıştır ve İstiklâl Marşı olması düşünülerek bestelenmemiştir. Söz ve melodide yer yer görülen uyum (prozodi) eksikliğinin (Örneğin "Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak" mısrası ezgili okunduğunda "şafaklarda" sözcüğü iki müzikal cümle arasında bölünmüştür.) esas sebebi de budur. Protokol gereği, sadece ilk iki dörtlük beste eşliğinde günümüzde İstiklâl Marşı olarak söylenmektedir. 2013 yılında marşın bestesine okunma zorluğunu gidermek amacıyla çeşitli teknik düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Bu düzenlemeler sonucunda ortaya 2 versiyon çıkmıştır. Birinci versiyon gençlerin ve toplu grupların söylemesi için hazırlanmışken, ikinci versiyon ise ulusal ve uluslararası resmi üst düzey tören etkinliklerinde kullanılır. == Sözleri == Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak, Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilal! Kahraman ırkıma bir gül; ne bu şiddet, bu celal? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal… Hakkıdır, Hakk’a tapan milletimin istiklal. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım, Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım. Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım, Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, “Medeniyet” dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın, Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana vadettiği günler Hakk’ın, Kim bilir, belki yarın belki yarından da yakın. Bastığın yerleri “toprak” diyerek geçme, tanı, Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır atanı, Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak, toprağı sıksan şüheda. Canı, cananı, bütün varımı alsın da Hüda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden İlahî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli. Bu ezanlar, ki şehadetleri dinin temeli, Ebedî, yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecdile bin secde eder, varsa taşım, Her cerihamdan, İlahî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruhumücerret gibi yerden naaşım, O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlal. Hakkıdır, hür yaşamış bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk’a tapan milletimin istiklal. == Kutlama ve anma günü == Türkiye'de her yıl 12 Mart günü resmî olarak "İstiklâl Marşı'nın Kabulü ve Mehmet Âkif Ersoy'u Anma Günü"dür. Düzenlenen etkinlik ve törenlerle İstiklal Marşı'nın kabulü kutlanır, Mehmet Akif Ersoy anılır. == Galeri == Dosya:Istiklâl Marsi instrumetal.ogg|ABD Deniz Kuvvetleri Bandosu yorumu (enstrümantal) Dosya:Ali Rifat Istiklal Marche.ogg|İstiklâl Marşının ilk bestecisi Ali Rıfat Çağatay yorumuyla İstiklâl Marşı (sözlü) Dosya:Zeki Bey'in İstiklâl Marşı bestesi.pdf|Osman Zeki Üngör'ün bestesinin kitapçığı Dosya:Mehmed Zati Bey'in İstiklâl marşı bestesi.pdf|Zati Arca'nın bestesinin kitapçığı Dosya:Lemi Bey'in İstiklâl Marşı bestesi.pdf|Lemi Atlı'nın bestesinin kitapçığı Dosya:Ali Rıfat Bey'in İstiklâl Marşı bestesi.pdf|Ali Rıfat Çağatay'ın ilk bestesinin kitapçığı Dosya:Ali Rıfat Bey'in İstiklâl Marşı bestesi 2.pdf|Ali Rıfat Çağatay'ın ikinci bestesinin kitapçığı Dosya:Kemanî Mustafa Bey'in İstiklâl Marşı bestesi.pdf|Kemanî Mustafa Bey'in bestesinin kitapçığı Dosya:Ahmet Yektâ Bey'in İstiklâl Marşı bestesi.pdf|Ahmet Yektâ Madran'ın bestesinin kitapçığı Dosya:İstiklal Marşı Kapak 3.png|İsmail Hakkı'nın beste kitapçığının kapağı Dosya:Building of the Grand National Assembly of Turkey.jpg|Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin bahçesinde bulunan İstiklâl Marşı anıtı. == Ayrıca bakınız == * Ordunun Duası == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * İstiklal Marşı Tam Metni .pdf-Dosyası olarak indir * Millî Marş ve Edebi Metin Olarak İstiklal Marşı .pdf-Dosyası olarak indir * (TSK Orkestrası; Kültür Bakanlığı Korosu) Şiiri .zip-Dosyası olarak indir * (Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası) Marşı .zip-Dosyası olarak indir * (Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Enstrümental) Marşı .zip-Dosyası olarak indir * 2013 Yılında Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün talimatıyla yenilenen İstiklal Marşı'nın Yeni Yorumu-1 .rar-Dosyası olarak indir * 2013 Yılında Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün talimatıyla yenilenen İstiklal Marşı'nın Yeni Yorumu-2 .rar-Dosyası olarak indir * İstiklal Marşı'nın 10 Kıta Açıklaması * İstiklal Marşının Önemi Türkçesi ve İngilizcesi Kategori:Ulusal marşlar Kategori:Türk marşları Kategori:Türkiye'nin ulusal sembolleri Kategori:Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ulusal sembolleri Kategori:Mehmet Akif Ersoy
Antropoloji ya da insan bilimi, geçmiş ve günümüz topluluklarında yaşayan insanların çeşitli yönlerini inceleyen bilim dalı. İnsanın kültürel ve fiziki yapısını araştıran antropoloji, insanlık tarihinin en eski dönemlerinin aydınlatılmasına yardımcı olur. Bu bilim, insanı kültürel, toplumsal ve biyolojik çeşitliliği içinde anlamaya; insanlığın başlangıcından beri toplulukların çeşitli koşullara nasıl uyarlandığını, bu uyarlanma biçimlerinin nasıl gelişip değiştiğini, çeşitli küresel olayların nasıl dönüştüğünü görmeye ve göstermeye çalışır. İki anlamda holistiktir (bütünsel ve inanılır), tüm zamanlarda yaşamış olan veya yaşayan tüm insanlara ilişkindir ve insanlığın tüm boyutlarını kapsar. Prensipte, tüm toplulukların tüm kurumlarıyla ilgilenir. Antropoloji özellikle kültürel görelilik, bağlamın derinlemesine incelenmesi ve kültürler-arası karşılaştırmalara verdiği önem ile diğer sosyal disiplinlerden ayrılır. Antropoloji yöntem bilimsel açıdan çok zengindir ve hem nitel metotları hem de nicel metotları kullanır. Antropoloji disiplinin tarihinde etnografiler önemli bir yer tutmuş ve bir anlamda odağı oluşturmuştur. Bununla birlikte özellikle 20. yüzyıl'da etnografik çalışmaların ve etnografik ilgi odaklarının farklı antropoloji alt dallarında farklı eğilimler gösterdiği görülebilir. Örneğin tıbbî antropoloji’de 20. yüzyılın ortalarında çalışma odaklarında küçük topluluklardan, modern Batı toplumlarına doğru bir kayış olmuştur. == Tarihi ve kurumsal bağlam == Eric Wolf antropolojiyi “beşerî (insanî) bilimlerin en bilimseli, ve bilimlerin en insanîsi” olarak tanımlamıştır. Çağdaş antropologlar bazı ünlü düşünürleri önderleri olarak ileri sürmüşlerdir ve disiplinin çeşitli kaynakları ortaya atılmıştır; örneğin Claude Lévi-Strauss, Montaigne ve Rousseau’nun önemli etkenlerden olduğunu iddia etmiştir. Antropoloji, Avrupalıların sistematik bir şekilde insan davranışını incelemeye teşebbüs ettikleri Aydınlanma Çağı’nın bir sonucu ve uzantısı olarak da anlaşılabilir. Hukuk, tarih, filoloji ve sosyoloji gibi gelenekler bu bilimlerin modern görüşlerini daha yakın bir şekilde yansıtan hallere doğru evrim, antropolojinin de içinde yer aldığı sosyal bilimlerin gelişimi gerçekleşmiştir. Aynı zamanda, Aydınlanma’ya karşı romantik bir tepki olarak ortaya çıkan Johann Gottfried Herder ve daha sonraları Wilhelm Dilthey gibi düşünürlerin çalışmaları “kültür kavramı”nın temelini oluşturmuştur ki bu kavram antropoloji disiplininin temelini oluşturur denilebilir. İnsanın, yeryüzünün herhangi bir yerinde yaşayabilme özgürlüğüne sahip olması onun fizik yapısını, davranışını ve kültürünü köklü bir biçimde etkilemiştir. Böylece, tamamen tek bir türe ait olmasına karşın bugünün insanları hayvanların diğer pek çok türünden daha farklı bir fiziki yapıya sahiptirler. Aynı şekilde, insanın kültürleri ve dilleri geniş bir çevrede ele alındığında her yerde benzer olup, doğadaki ve fizikî çevredeki farklılıklar, diğer gruplarla temasa geçme, her bir insan grubuna özgü tarihsel olaylar, sürekli olarak şaşırtıcı kültürel ve dilsel farklılıklara neden olurlar. Kurumsal olarak, antropoloji 17, 18, 19. ve 20. yüzyıldaki Avrupa kolonizasyonu sırasında doğal tarihin (natural history, zaman zaman doğa tarihi) gelişmesiyle ortaya çıkmış, gelişmiştir. Bu zamanlardaki genelde "ilkel insanların" incelenmesi olarak görülen alanla karakterize olmuş ilk etnografik çalışmalar ortaya çıkmıştır. Bu dönemlerde ortaya çıkan bazı ünlü etnografik çalışmaların kökeni de kolonyal yönetimin isteğine dayanır; örneğin Edward Evan Evans-Pritchard’ın Azandi halkına dair çalışması gibi. Geç 18. yüzyılda, Aydınlanma düşüncesi insan topluluklarını ampirik olarak gözlemlenebilecek belirli prensiplere göre hareket eden doğal bir fenomen olarak betimlemişti. Bazı açılardan, Avrupa kolonilerindeki dil, kültür, fizyoloji, teknoloji, gelenek ve inançların araştırılması ve incelenmesi bu yerlerdeki fauna ve floranın araştırılması ve incelenmesinden farklı değildi. Bununla birlikte kültürel uygulama, özellikle son dönemlerde, büyük değişikliğe uğramıştır ve bugün antropolojinin kolonyal dönemin ve Avrupa’nın bu dönemdeki düşüncesi ve uygulamalarının bir uzantısı olarak tanımlanması veya görülmesi doğru değildir. Antropoloji hızlı bir şekilde doğal tarihten ayrılarak ayrı bir disiplin olma yolunda gelişti ve 19. yüzyılın sonlarına doğru modern şekline büyük oranda yaklaştı. 1935’te örneğin, T. K. Penniman disiplinin tarihini konu alan “A Hundred Years of Anthropology” yani “Antropoloji’nin Bir Yüzyılı” isimli eseri kaleme almıştır. Erken dönem antropolojide, ünilinealizm yani tüm toplulukların, tek bir evrimsel süreçten en ilkelden en gelişmişe geçtiğini öne süren fikir hakimdi. Buradan hareketle Avrupaî olmayan topluluklar bu evrimsel süreç içerisinde "yaşayan fosiller" olarak görülüyordu ve Avrupa’nın geçmişini anlamak için incelenebilecekleri fikri yaygındı. Çeşitli toplulukların göçleri büyük oranda doğru bir şekilde ortaya çıkarılmıştır; Paul Rivet’in ilk kez Büyük Okyanus’taki Polenezya göçlerini doğru bir şekilde saptaması gibi. Son olarak ırk kavramı ve ilgili kavramlar, insan türü içindeki biyolojik çeşitliliğin doğasını anlamak için, antropometri gibi çeşitli araçlar ve uygulamalar ile birlikte geliştirilmiştir. Bununla birlikte daha sonra ırk ve ilgili kavramlar bilimsel ırkçılık olarak anılacak şekilde farklı ve daha ideolojik bir bazda kullanılmışlardır. Bugün ırk kavramı ve ilgili çeşitli kavramlar antropoloji içerisinde geçerliliğini yitirmiştirler ve bilimsel bir kavram olarak kullanılmamaktadırlar; bilimsel kökenlerini veya uygulamalarını yitirmişlerdir denilebilir. Ayrıca eski literatürde “ırk” kavramının kullanıldığı çoğu anlam için bugün “etnisite” terimi tercih edilmektedir. 20\. yüzyılda akademik disiplinler üç ana alan içerisinde düzenlenmeye başlanmıştır. Bilimler veya Türkçede daha sık kullanılan haliyle fen bilimleri tekrarlanabilir ve karşıtı kanıtlanabilir deneyler sayesinde doğa kanunlarının elde edilmesini amaçlarken, beşerî bilimler farklı millî gelenekleri, tarih ve sanat şeklinde incelemeyi amaçlar. Sosyal bilimler ise sosyal (toplumsal) fenomenlerin tanımlanması ve incelenmesini saptayacak bilimsel metotların geliştirilmesi ve sosyal bilgi için evrensel bir temelin oluşturulabilmesi gibi amaçlarla ortaya çıkmıştır. Bir akademik disiplin olarak antropoloji ise barındırdığı alt dalların benimsediği farklı yöntemler ve interdisipliner çalışmalara bağlı olarak bu kategorilerden hiçbirine rahatlıkla konamamaktadır. == Alt dalları == Aşağıda liste halinde antropoloji biliminin birlikte çalıştığı, zaman zaman içinde yer aldığı alanlar ve kendi alt alanları sıralanmıştır: * Adli antropoloji *Biyolojik Antropoloji *Dil Antropolojisi * Paleoetnobotanik * Paleopatoloji * Tıbbî antropoloji * Primatoloji * Paleoantropoloji * Osteoloji * Kültürel antropoloji (ayrıca Sosyal antropoloji) ** Sanat antropolojisi ** Hukuk antropolojisi ** Din antropolojisi ** Uygulamalı antropoloji ** Kültürler-arası çalışmalar ** Siber antropoloji ** Gelişim antropolojisi ** Çevresel antropoloji ** İktisadi antropoloji ** Ekolojik antropoloji ** Etnografi ** Etnomüzikoloji ** Feminist antropoloji ** Tıbbî antropoloji ** Psikolojik antropoloji ** Siyasi antropoloji ** Kamu antropolojisi ** Sembolik antropoloji (veya semboller/simgeler antropolojisi) ** Görsel antropoloji * Lengüistik antropoloji (yani dilsel antropoloji) ** Senkronik lengüistik (eşzamanlı dilbilim veya eşsüremli dilbilim) ** Diyakronik lengüistik (artsüremli dilbilim) ** Etnolengüistik ** Sosyolengüistik * Arkeoloji ** Tropoloji*(müzik eşliğinde olan bilim dalı) == Konuyla ilgili yayınlar == ===Sözlük ve Ansiklopediler=== * * * * * == Kaynakça == # anthropology maddesi, Merriam-Webster Collegiate Dictionary, 2005. # Örneğin bakınız: Auguste Comte'nin yazıları. == Dış bağlantılar == * İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Antropoloji Bölümü * The Moving Anthropology Student Network (MASN) is the largest international network of anthropology students and young academics, connecting people from all over the world * Antropoloji.Net * Ataerkilliğin Ortaya Çıkışı * Fundamental Theory of Anthropology ppt Kategori:Fransızcadan Türkçeye geçen sözcükler Kategori:Sosyal bilimler
* X Window, MIT'de geliştirilen grafik kullanıcı arabirimi (1984) * Microsoft Windows
Ekoloji ( — ev, — bilim) ya da doğa bilimi, canlıların hem kendi aralarında hem de fiziksel çevreleri ile olan ilişkileri inceleyen bilim dalıdır. Ekoloji canlıları birey, popülasyon, komünite, ekosistem ve biyosfer düzeylerinde inceler. Ekoloji çok yakından ilişkili olduğu biyocoğrafya, evrimsel biyoloji, genetik, etoloji ve doğa tarihi dallarıyla örtüşür. Ekoloji, biyoloji biliminin bir dalıdır. Ekolojinin incelediği konular arasında yaşam süreçleri, etkileşimler, adaptasyon, canlı komüniteler arasında madde ve enerji hareketi, ekosistemlerde süksesyon, türler içinde ve arasında işbirliği, rekabet ve av- avcı ilişkisi, canlıların çevre bağlamında bolluğu, dağılımı ve biyokütlesi, biyoçeşitliliğin örüntüleri ve ekosistem süreçleri üzerindeki etkileri sayılabilir. Ekolojinin koruma biyolojisi, sulak alan yönetimi, doğal kaynak yönetimi (agroekoloji, tarım, ormancılık, tarımsal ormancılık, balıkçılık), kentsel planlama (kent ekolojisi), halk sağlığı, ekolojik iktisat, temel ve uygulamalı bilimler, insan ekolojisi alanlarında pratik uygulamaları vardır. Ekoloji terimi () 1866 yılında Alman biliminsanı Ernst Haeckel tarafından oluşturuldu. Kelime kökeni Eski Yunanca οἶκος (oikos), "ev, yakın çevre"; -λογία, (logia) "bilimi" kelimelerinin birleşiminden gelmektedir. Ekoloji 19. yüzyılın sonlarından itibaren ciddi bir bilim hâline geldi. Adaptasyon ve doğal seçilim ile ilgili kavramlar modern ekoloji teorisinin temeltaşlarını oluşturur. Ekosistemler dinamik etkileşim hâlindeki canlılar, bunların oluşturduğu komüniteler ve çevrelerinde bulunan cansız abiyotik faktörlerden oluşur. Birincil üretim, besin öğesi döngüsü ve niş oluşturma gibi ekosistem süreçleri çevre içinde enerji ve madde akışını düzenler. Ekosistemlerde gezegen üzerinde bulunan canlı ve cansızları etkileyen süreçleri düzenleyen biyofiziksel geri besleme mekanizmaları bulunur. Ekosistemler yaşamı destekleyen işlevleri ayakta tutar ve biyokütle üretimi (besin, yakıt, lif ve ilaç), iklimin düzenlenmesi, küresel biyokimyasal döngüler, su filtrasyonu, toprak oluşumu, erozyon kontrolü, selden korunma gibi çok sayıda bilimsel, tarihî, ekonomik değere sahip ekosistem hizmetlerini sağlar. == Kapsam, ölçek ve düzeyler == Ekolojinin kapsamı mikro düzeyde hücreler arasındaki ilişkilerden gezegen düzeyinde biyosfer olaylarına kadar uzanan çok geniş bir etkileşim ağını içerir. Ekosistemler abiyotik kaynaklar ve etkileşim içindeki canlılardan oluşur. Ekosistemler dinamiktir ama doğrusal bir gelişim yolu izlemezler; bazen yavaş bazen hızlı olsa da sürekli değişim içindedirler. Bir ekosistemin kapladığı alan çok küçükten çok büyüğe kadar değişebilir; örneğin tek bir ağaç bir orman ekosisteminin sınıflandırılmasında çok büyük bir öneme sahip olmasa da o ağacın içinde ya da üstünde yaşayan canlılar için kritik derecede önemlidir. Yalnızca bir yaprağın yaşamı boyunca birkaç yaprak biti nesli yaşamını sürdürebilir. Bu yaprak bitlerinin her biri de çeşitli bakteri komünitelerini destekler. Ekolojik komüniteler arasındaki bağlantıların doğası her bir türün ortamın ayrı olarak tek başına tüm detaylarının bilinmesiyle açıklamaz çünkü ekosistemin tamamı bir bütün olarak incelenmediği sürece bu bağlantıları gösteren örüntü ne ortaya çıkar ne de tahmin edilebilir. Ancak bazı ekolojik prensipler kolektif özeliklere sahiptir yani bileşenlerin toplamı bütünün özeliklerini açıklar; örneğin bir popülasyonun doğum oranlarının belirli bir süre içinde bireysel doğumların toplamına denk olması gibi. Ekolojinin ana alt dalları olan popülasyon ekolojisi ile ekosistem ekolojisi yalnızca ölçek olarak bir farklılık göstermez, aynı zamanda sahada birbiri ile çelişen iki farklı paradigmaya sahiptir. Popülasyon ekolojisi canlıların dağılımı ve bolluğu ile ilgilenirken ekosistem ekolojisi madde ve enerji akışları üzerine odaklanır. === Hiyerarşi === Ekolojik dinamikler örneğin yaprak bitlerinin tek bir ağaç üzerinde yer değiştirmesi gibi kapalı bir sistem olarak hareket edebildiği gibi aynı zamanda atmosfer ya da iklim değişiklikleri gibi daha büyük ölçekli etkilere de açıktır. Dolayısıyla çevrebilimciler bitki komünitesi, iklim, toprak tipi gibi daha alt ölçekli birimlerden topladıkları verileri analiz ederek yerelden bölgesele, peyzajdan kronolojik ölçeklere kadar uzanan ve ortaya çıkan tekdüze örgütlenme örüntülerini tanımlayarak ekosistemleri hiyerarşik olarak sınıflandırırlar. Ekoloji bilimini kavramsal olarak yönetilebilir bir çerçeveye oturtabilmek için biyolojik dünya ölçek olarak genlerden başlayarak hücrelere, dokulara, organlara, organizmalara, türlere, popülasyonlara, komünitelere, ekosistemlere, biyomlara ve biyosfer düzeyine kadar içiçe geçmiş bir hiyerarşi içinde yapılandırılır. Bu çerçeve bir panarşi oluşturur ve doğrusal olmayan davranışlar sergiler. Yani etkilerin oluşturduğu tepkiler çok büyük ya da çok küçük olabilmekte, dolayısıyla da örneğin azot bağlayıcıların sayısı gibi kritik değişkenlerdeki küçük değişiklikler sistemin özeliklerinde çok büyük, belki de geri dönülmez değişikliklere neden olabilir. === Biyoçeşitlilik === Biyoçeşitlilik genlerden ekosistemlere yaşamın çeşitliliğini tanımlar ve biyolojik örgütlenmenin her düzeyini kapsar. Bu terimin çeşitli yorumlamaları bulunur ve karmaşık örgütlenmesini kataloglandırmak, ölçmek, ayırt edici özelliklerini belirlemek ve tanımlamak için çok sayıda yöntem vardır. Biyoçeşitlilik tür çeşitliliğini, ekosistem çeşitliliğini ve genetik çeşitliliği içerir; biliminsanları bu çeşitliliğin farklı düzeylerde ve bunların arasında çalışan karmaşık ekolojik süreçleri nasıl etkilediği üzerine çalışırlar. Biyoçeşitlilik, tanımı itibarıyla insanların yaşam kalitesini sürdüren ve iyileştiren ekosistem hizmetlerinde önemli bir rol oynar. Koruma öncelikleri ve yönetim teknikleri biyoçeşitliliğin tam ekolojik kapsamına cevap verebilmek için farklı yaklaşımlar gerektirir. Popülasyonları destekleyen doğal sermaye ekosistem hizmetlerinin sürdürülebilmesi için kritik öneme sahiptir ve türlerin göçü bu hizmetlerin kaybının yaşandığını gösteren mekanizmalardan bir tanesidir. Biyoçeşitliliğin anlaşılması, danışma şirketlerine, hükûmetlere ve endüstriye önerilerde bulunan tür ya da ekosistem düzeyi koruma planlamacıları için pratik uygulamalar getirir. === Habitat === Bir türün habitatı ya da yaşam alanı bulunduğu çevreyi ve bunun sonucunda ortaya çıkan komüniteyi tanımlar. Habitatlar, daha da detaylı olarak söylenirse, her biri örneğin besin biyokütlesi ve kalitesi gibi doğrudan ya da rakım gibi dolaylı olarak hayvanlar tarafından bir yerin kullanılması ile bağlantılı olan bileşenler ya da özelikler olarak görülebilen biyotik ya da abiyotik çevresel değişkenleri içeren çok boyutlu çevresel alanda bulunan bölgeler olarak tanımlanabilir. Örneğin bir habitat karada ya da suda olabilir, daha da ileri düzeyde kategorilendiğinde montane ya da alpin ekosistemi olabilir. Bir türün çoğunun yaşadığı habitattan bir popülasyonun yer değiştirerek başka bir habitata geçmesi olarak tanımlanan habitat kayması doğada yaşanan rekabetin önemli bir kanıtıdır. Örneğin ana popülasyonu açık savanlarda yaşayan tropik kertenkele Tropidurus hispidus türünün kayalıklarda yaşayan popülasyonunun gövdesi savanlarda yaşayanlara göre daha yassıdır. Bu yassılık yaşadıkları kayalıklarda çatlaklara daha iyi saklanabilmelerini sağlayarak seçici üstünlük getirir. Habitat kayması aynı zamanda amfibilerin gelişimsel yaşam öykülerinde ve sudan karaya geçen böceklerde de görülür. Biyotop ve habitat bazen eş anlamlı olarak kullanılabilmekteyse de biyotop bir komünitenin yaşadığı çevre için kullanılırken habitat bir türün yaşam alanı için kullanılır. === Niş === 1917 yılından itibaren farklı niş tanımlarına rastlanır ancak G. Evelyn Hutchinson'ın kavramsal çalışmalar sonucu 1957'de yaptığı tanım geniş olarak kabul gördü: "bir türün devamlılığını sağlayabileceği ve istikrarlı bir popülasyon boyutuna sahip olabileceği biyotik ve abiyotik koşullar kümesi." Ekolojik niş canlıların ekolojisinde temel bir kavramdır ve temel niş ile gerçekleşmiş niş olarak ikiye ayrılır. Temel niş bir türün devamlılığını sağlayabileceği çevresel koşullar kümesidir. Gerçekleşmiş niş ise türün devamlılığını sağlayabileceği çevresel ve ekolojik koşullar kümesidir. Hutchinson'un niş kavramı teknik olarak bir Öklid hiperuzayı olarak tanımlanabilir; bu hiperuzayın boyutları çevresel değişkenler, büyüklüğü de sözkonusu canlının pozitif seçilim değerine sahip olması için çevresel değişkenlerin olması gereken sayısal değerlerinin bir fonksiyonudur. Biyocoğrafya örüntüleri ve coğrafi dağılımlar bir türün fenotipik özelliklerinin ve niş gereksinimlerinin bilinmesiyle açıklanır ve tahmin edilir. Türler ekolojik nişe göre uyum sağlamış işlevsel özelliklere sahiptir. Fenotipik özellikler bir canlının hayatta kalması üzerinde etkisi olabilecek olan ölçülebilir özellik, fenotip ve karakteristikleridir. Bu özellikleri gelişmesi ve ortaya çıkmasında genler önemli rol oynar. Yerleşik türler yerel çevrelerinin seçilim baskılarına uyacak şekilde fenotipik özelliklere evrimleşirler. Bu şekilde bir rekabet avantajına sahip olurken benzer yönde uyum sağlamış türlerle de coğrafi dağılımlarının örtüşmemesi yönünde caydırıcı bir faktör oluştururlar. Rekabetçi dışlanım ilkesi aynı sınırlayıcı kaynaklarla yaşayan iki türün birarada yaşayamayacğını, birinin diğerine karşı her zaman üstün geleceğini belirtir. Benzer şekilde uyum göstermiş iki türün coğrafi dağılımlarının örtüşmesi durumunda daha yakından incelendiğinde habitatlarında ya da beslenme gereksinimlerinde hemen göze çarpmayan ekolojik farklılıklar olduğu ortaya çıkar. Bazı modellemeler ve ampirik çalışmalar ise çevresel faktörlerdeki bozunumun tür zengini komünitelerde yaşayan benzer türlerin ortak evrimleşmesini ve niş paylaşımını kararlı hâle getirebildiğini göstermektedir. Habitat ve niş birlikte ekotop olarak adlandırılır. Ekotop bir türün tamamını etkileyen çevresel ve biyolojik değişkenlerin tamamı olarak tanımlanır. ===Niş oluşturma=== Canlılar çevresel baskılara maruz kalırlar ama aynı zamanda habitatlarını da değiştirirler. Canlılar ile çevreleri arasındaki düzenleyici geri besleme döngüsü yerel ölçekten küresel ölçeğe, zamanla koşullar üzerinde etki gösterir hatta bu etki çürüyen kütükler ya da deniz canlılarının silika iskeletlerinin çökeltileri gibi canlıların ölümünden sonra da devam eder. Ekosistem mühendisliği kavramı ve süreci niş oluşturma ile bağlantılıdır. Ekosistem mühendisliği süreci yalnızca habitatın fiziksel değişimi ile ilgili iken niş oluşturma süreci ise aynı zamanda çevre üzerinde görülen fiziksel değişikliklerin evrimsel sonuçları ve bu geri besleme döngüsünün doğal seçilim süreci üzerindeki etkilerini de kapsar. Ekosistem mühendisleri "biyotik ya da abiyotik materyaller üzerinde fiziksel hâl değişikliklerine neden olarak diğer türlerin kaynaklara erişimini doğrudan ya da dolaylı olarak değiştiren canlılar" olarak tanımlanır. Bu değişikliklere neden olarak habitatları değiştirir, habitatların sürekliliğini sağlar ve hatta yeni habitatlar oluştururlar. Ekosistem mühendisliği kavramı canlıların ekosistem ve evrimsel süreç üzerindeki etkileri hakkında yeni bir bakış açısı getirdi. "Niş oluşturma" terimi daha çok doğal seçilime neden olan kuvvetlerin abiyotik niş üzerindeki geri besleme mekanizmasını anlatmak için kullanılır. Ekosistem mühendisliği yoluyla doğal seçilime örnek olarak karıncalar, arılar, yaban arıları ve termitler gibi sosyal böceklerin yuvaları gösterilebilir. Bu böceklerin yuvalarının yapısında tüm koloninin fizyolojisini düzenleyen, sürekliliğini sağlayan ve savunmasına yardımcı olan bir homeostaz ya da homeorhesis düzenlemesi görülür. Örneğin termit yuvalarında havalandırma bacaları sayesinde yuva içi sıcaklığı sabit olarak tutulur. Yuvaların kendi yapıları da doğal seçilim kuvvetlerinin etkisine maruz kalır. Hatta bir yuva birbirini takip eden nesiller boyunca ayakta kalarak soylarına yalnızca genetik malzeme değil aynı zamanda bir yuva da miras bırakırlar. === Biyom === Biyomlar, esas olarak bitki örtüsünün yapısına ve bileşimine göre Dünya'nın ekosistem bölgelerinin sınıflandırıldığı büyük birimlerdir. Dağılım olarak iklim, yağış, hava durumu ve diğer çevresel değişkenlerle sınırlanan farklı işlevsel bitki komünite tiplerinin oluşturduğu biyomların kıtasal sınırlarını belirlemek için farklı yöntemler bulunur. Biyomların arasında tropik yağmur ormanları, ılıman geniş yapraklı ve karma ormanlar, ılıman geniş yapraklı ormanlar, tayga, tundra, çöl ve kutup çölü sayılabilir. Başka araştırmacılar son zamanlarda insan ve okyanus mikrobiyomu gibi başka biyomları da sınıflandırmaya aldı. Bir mikrop için insan vücudu bir habitat oluşturur. Mikrobiyomların keşfi gezegen üzerinde mikrop çeşitliliğin gizli kalmış zenginliğini ortaya çıkaran moleküler genetik alanında sağlanan ilerlemeler ile gerçekleşti. Okyanus mikrobiyomları da gezegenin okyanuslarının ekolojik biyokimyasında önemli bir rol oynarlar. === Biyosfer === Ekolojik örgütlenmenin en büyük ölçeği gezegenin ekosistemlerinin tamamından oluşan biyosferdir. Ekolojik bağlantılar küresel ölçeğe kadar enerji akışını, besinleri ve iklimi düzenler. Örneğin atmosferin CO2 and O2 bileşiminin dinamik tarihçesine bakıldığında hayvan ve insanların ekolojisi ve evrimi ile bağlantılı olarak zaman içinde değişiklik gösteren düzeylere sahip olmasının nedenlerinden biri soluma ve fotosentez ile oluşan biyojenik gaz akışından etkilenmesidir. Ekoloji teorisi aynı zamanda küresel ölçekte ortaya çıkan düzenleyici fenomeni açıklamak için de kullanıldı; örneğin Gaia hipotezi holizmin ekolojik teoriye uygulanmasıdır. Gaia hipotezi canlıların metabolizmasıyla oluşan bir geri besleme döngüsünün Dünya'nın çekirdek sıcaklığını ve atmosferik koşulları kendi kendini dğzenleyen dar bir tolerans içinde tuttuğunu belirtir. === Popülasyon ekolojisi === Popülasyon ekolojisi tür popülasyonlarının dinamiğini ve bu popülasyonların çevre ile olan etkileşimlerini inceler. Bir popülasyon aynı niş ve habitatta yaşayan, etkileşime giren ve göç eden aynı türe ait bireylerden oluşur. Popülasyon ekolojisinin primer yasalarından biri olan Malthus büyüme modeli "bir popülasyon içindeki tüm bireylerin içinde bulunduğu çevre sabit kaldığı sürece o popülasyonun katlanarak arttığını (ya da azaldığını)" belirtir. Basitleştirilmiş popülasyon modelleri genellikle dört değişken ile başlar: Doğum, ölüm, iç göç ve dış göç. Bir başlangıç popülasyon modeli örneği bir adada olabileceği gibi iç ve dış göçün olmadığı kapalı bir popülasyonu tanımlar. Hipotezler, gözlemlenen verileri rastgele süreçlerin yarattığını belirten bir sıfır hipotezi referans alınarak değerlendirilir. Bu ada modellerinde popülasyon değişim oranı şöyle gösterilir: : \frac{\operatorname{d}N(t)}{\operatorname{d}t} = bN(t) - dN(t) = (b - d)N(t) = rN(t), N popülasyon içinde yer alan bireylerin toplam sayısı, b ve d sırasıyla birey başına doğum ve ölüm oranları ve r ise birey başına popülasyon değişim oranıdır. Bu modelleme teknikleri kullanarak Malthus'un popülasyon büyüme prensibi daha sonra Pierre Verhulst tarafından bir lojistik fonksiyon modeline dönüştürüldü: : \frac{\operatorname{d}N(t)}{\operatorname{d}t} = rN(t) - \alpha N(t)^2 = rN(t)\left(\frac{K - N(t)}{K}\right), N(t) t zamanın fonksiyonu olan biyokütle yoğunluğu olarak ölçülen bireylerin sayısı, r içsel artış oranı olarak bilinen birey başına değişiklik oranı ve \alpha eklenen birey başına popülasyon büyümesinde azalmayı gösteren kalabalıklaşma katsayısıdır. Formül popülasyon boyutunun değişiklik oranının (\mathrm{d}N(t)/\mathrm{d}t) büyüyerek artış oranı ile kalabalıklaşmanın r/\alpha birbirine dengelendiği bir denge noktasına (\mathrm{d}N(t)/\mathrm{d}t = 0) yaklaşacağını belirtir. Buna benzer yaygın bir model de denge noktasını (r/\alpha) K taşıma kapasitesi olarak belirtir. Popülasyon ekolojisi bu başlangıç modellerden yola çıkarak gerçek popülasyonlar üzerinde oluşan demografik süreçleri anlamaya çalışır. Yaygın olarak kullanılan veriler arasında biyolojik yaşam döngüsü, fekondite ve hayatta kalma sayılabilir; bu veriler matris cebiri gibi matematiksel teknikler kullanılarak işlenir. Buradan elde edilen bilgiler yaban hayatı popülasyonlarının idaresinde ve avlanma kotalarının belirlenmesinde kullanılır. Temel modellerin yetersiz kaldığı durumlarda ise çevrebilimciler Akaike ölçütü gibi farklı istatistiksel yöntemlere başvurabilir ya da farklı birbiri ile rkabet hâlinde olan hipotezi aynı anda verilerle kontrol edilmesi nedeniyle matematiksel olarak karmaşıklaşan modeller de kullanabilirler. == Kaynakça ==
küçükresim|300px|sağ|Yeryüzü haritası Coğrafya; beşerî (insanî) sistemleri ve yeryüzünü araştıran, bunlar arasındaki ilişkiyi neden-sonuç ve dağılış ilkesine bağlı olarak inceleyen ve sorgulayan bir bilim dalıdır. Yer ve insanlar arasındaki ilişkiler coğrafyanın konusunu oluşturur. Coğrafya sözcüğü Yunanca “γεωγραφία” gaia (yer) ve gráphein (yazmak, betimlemek) sözcüklerinden türemiştir. Türkçesi yerçizim sözcüğüdür. Zamanımızdan 2200 yıl önce coğrafya terimini ilk kullanan kişi Eratosthenes (MÖ 276-MÖ 194) olmuştur. Gregg ve Leinhardt (1994), coğrafyayı 4 özellikle karakterize edilen bir disiplin olarak tanımlamaktadırlar: * Birincisi, bir yere eşsiz bir karakter kazandıran, yeryüzü üzerindeki özelliklerin dağılımıdır (örneğin dağlar, ırmaklar, denizler vb.). * İkincisi, bazı şeylerin oldukları yerlerde ve zamanda neden ve nasıl meydana geldiğini anlamaktır (örneğin yanardağlar gibi). * Üçüncüsü, meydana gelen olayların, diğer olaylarla ilgisi ve bağlantısıdır (örneğin yağmur ormanlarının tahribi). * Sonuncusu, coğrafyanın haritalar ile bilgilerin ve düşüncelerin iletişimini sağlamasıdır. Bu dört özellik birbiri ile çok çeşitli yollardan etkileşim içindedir. Bunlardan ilk üçü coğrafyanın dayanak ilkeleridir. Sonuncusu ise coğrafî araştırmalar sonucu elde edilen bilgilerin söylenişidir. Coğrafyanın bu değişik yönleri arasındaki etkileşim, onu tanımlama amaçlı olarak kesin çizgilerle bölünmesini zorlaştırır. Coğrafi beceriler, yerler, fizikî, beşerî ve çevre coğrafyası biçiminde bir bölümleme, bunlardan bir veya iki alanın coğrafya eğitiminin çeşitli basamaklarında yer alması; öğrencinin çeşitli alanlar arasındaki ilişkiyi anlamasının engellenmesi şeklinde bir sonuç doğurabilir. Coğrafya, bazı yeteneklerin gelişimini ve kavramların anlaşılmasını içerir. Bu kavram ve yetenekler ise fizikî çevre (ortam), beşerî çevre ve bunlar arasındaki ilişki ile ilgilidir. Coğrafya hem bir doğa bilimidir (fiziki coğrafya) hem de bir sosyal bilimdir (beşeri ve ekonomik coğrafya). == Coğrafyanın dalları == Coğrafya, bazı farklılıklar olsa da genellikle aşağıdaki alanlara ayrılarak incelenir. * Fiziki coğrafya ** Jeomorfoloji ** Klimatoloji ** Toprak coğrafyası ** Hidrografya *** Yer altı suları ve kaynaklar *** Akarsular coğrafyası *** Göller coğrafyası *** Denizler ve okyanuslar coğrafyası ** Biyocoğrafya *** Bitki coğrafyası (Fitocoğrafya) *** Hayvan coğrafyası (zoocoğrafya) ** Afetler coğrafyası * Beşeri coğrafya ** Nüfus coğrafyası ** Yerleşme coğrafyası ** Sağlık coğrafyası ** Tarihi coğrafya * Ekonomik coğrafya ** Sanayi coğrafyası ** Tarım coğrafyası ** Turizm coğrafyası ** Ulaşım coğrafyası ** Ticaret coğrafyası ** Madencilik ** Enerji kaynakları * Bölgesel coğrafya ** Kıtalar coğrafyası ** Ülkeler coğrafyası ** Bölgeler coğrafyası == Coğrafi bilgi == Coğrafi Bilgi, bir coğrafi varlık hakkındaki bilgidir. Yersel bilgi türüdür. Bu bağlamda Yer mekânsal bilgi olarak da adlandırılır. Coğrafi Bilgi, birbirleriyle bağlantılı üç ayrı bilgiden oluşur: # Coğrafi Konum Bilgisi: Konumsal Bilgi türüdür. Bu bağlamda Yer konumsal Bilgi olarak da adlandırılır. Coğrafi varlığın yeryuvarına ilişkin belli bir datum (referans sistemi) ve projeksiyon (izdüşüm) düzenindeki konum (koordinat) bilgisidir. # Öznitelik Bilgisi: Coğrafi varlığa ilişkin öznitelik ile öznitelik değeri bilgisidir. # Topolojik Bilgi: Matematik (Sayıbilim) biliminin bir alt dalı olan Topoloji bilimi esasları çerçevesinde; bir coğrafi varlığın, diğer coğrafi varlıklara göre komşuluk ilişkileri (sağında, solunda, başında, sonunda vb.) hakkındaki bilgidir. == Araştırma dalları == Fiziki coğrafya ve Beşeri coğrafyadır. Fiziki coğrafya yeryüzünün fiziksel özellikleri (yer, su, hava ve canlılar) ile ilgilenirken beşeri coğrafya bu fiziksel özelliklere göre şekillenmiş insan yaşayışı, ekonomisi gibi toplumsal konularla ilgilenmektedir. Fiziki coğrafyanın başlıca bölümleri : 96px 96px 96px 96x96pik Biyocoğrafya İklimbilim & Meteoroloji Kıyı coğrafyası Kuvaterner bilimi 96x96pik 96px 96px 96px Jeodezi Yüzey bilimi Glasiyoloji Su bilimi & Hidrografi 96px 96px 96px 96px Manzara ekolojisi Okyanus bilimi Pedoloji Paleocoğrafya Beşeri coğrafyanın başlıca bölümleri: : 96px 96px 99x99pik 96px Kültürel coğrafya Yerleşme coğrafyası Ekonomik coğrafya Sağlık coğrafyası 96px 96px 96px 96px Tarihi coğrafya Siyasi coğrafya Nüfus Coğrafyası Şehir coğrafyası 96px 96px 96px Sosyal coğrafya Ulaşım coğrafyası Turizm coğrafyası === Coğrafyanın beş temel unsuru === Modern coğrafya mekâna bağlı tüm olayları kendi metot ve teknikleriyle araştırmaktadır. Coğrafyanın beş temel unsuru; Konum, Mekan (yer), Hareket, Bölge ile Beşeri ve Fiziki ortam ilişkisi, coğrafyayı diğer bilimlerden farklılaştırır. * Konum: Her olay ve varlık yeryüzünde tanımlanabilir bir konuma sahiptir. Coğrafya bir olay ve varlığın neden orada yer aldığını, mekanla ilişkisini, insan hayatı üzerindeki etkisini konuma bağlı olarak inceler. Konum; Matematik konum ve Özel konum olarak iki türlü ifade edilir. Matematik konum, enlem ve boylama göre belirlenirken, özel konum bilinen yerler göre, doğal beşeri ve ekonomik özellikleriyle tanımlanır. * Yer (Mekân): Dünyanın her yerinin farklı fiziki, beşeri ve ekonomik özellikleri vardır. Mekânın fiziki ve beşeri özelliklerinin ortaya konması, bu unsurlar arasında etkileşimin anlaşılmasını sağlar. Böylelikle insanların mekandan nasıl etkilendiği, mekâna bağımlılık miktarı, mekândan bağımsızlaşma yöntemlerine ulaşılmış olur. Mekânın tüm coğrafi özellikleriyle tanınması, ondan ortama zarar vermeden, en iyi şekilde faydalanılmasını temin eder. * Bölge: Coğrafyada benzer doğal, beşeri ve ekonomik özellikleri olan alanlara bölge denilmektedir. Bölge iki kısımda incelenir; Beşeri-kültürel bölge ve Fiziki bölgeler. Fiziki bölgeler; yeryüzü şekilleri, iklim, doğal bitki topluluğu ve toprak özelliklerine göre oluşturulur. Beşeri-kültürel bölgeler; ekonomi, maden kaynakları, sanayi, yönetim yapısı, tarım, din, dil özelliklerine göre oluşturulur. Fiziki bölgeler uzun sürelerde değişmezken, beşeri bölgeler daha kısa sürelerde değişebilmektedir. Coğrafya, bölgelerin zamanla nasıl değiştiğini ve değişimin sebeplerini araştırır. Coğrafya yeryüzünü değişik özelliklerine göre bölgelere ayırır, bölgelerin birbirine benzer ve farklı yanlarını inceler. Zamanla oluşan değişim ile insan ve faaliyetlerine etkisini inceler. * Hareket: Yerkürede canlı, cansız tüm varlıklar için bir hareketlilik söz konusudur. İnsanlar, sular, okyanus akıntıları, bulutlar, akarsular, kıtalar, volkanlar, depremler, dağ oluşumları, bitki ve hayvanlar hızları birbirinden farklı da olsa bir hareket halindedir. Coğrafya fiziki (doğal) ve beşeri tüm hareketleri incelemeye çalışır. Beşeri hareketlilik; İnsan, eşya ve bilginin hareketi olmak üzere üç kısımda incelenir. İnsan ve eşya ulaşım araçlarıyla taşınır. Bilginin taşınması olan haberleşme; önceleri güvercin, at arabası, telgraf, telefon, faks, televizyon ile yapılırken yakın zamanlarda bilgisayar ve uydular da kullanılmaya başlanmıştır. Tüm bahsedilen hareket türleri farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Akarsuyun akışı eğim farkı, rüzgâr basınç farkı, hayvan ve bitki göçleri iklim, mevsim farklılıkları, insan göçü ekonomik farklılık gibi nedenlere dayanmaktadır. Coğrafya bu hareketin oluşturduğu ağı ilkeleri olan neden-sonuç, ilgi ve dağılış ilkeleri doğrultusunda inceler. Tüm bu araştırmalar sonucunda; insanların yeryüzüne düzensiz dağılışının nedenleri, farklı bölgelere neden ve nasıl ulaştıkları, ürün ve bilgiyi farklı mekanlara nasıl gönderdikleri gibi bilgilere ulaşılır. * Beşeri ve Fiziki Ortam İlişkisi: Fiziki ortam insanın tüm faaliyetleriyle bağlı olduğu doğal çevreyi ifade eder. Coğrafya; insanı, faaliyetlerini ve doğal çevre ile ilişkilerini inceleyerek insanın doğal ortama uyumunu araştırır. İnsan faaliyetleriyle doğal ve beşeri çevrede oluşan olumlu ve olumsuz sonuçları inceler. Sadece insanın doğaya değil, doğal çevreninde insan ve faaliyetlerine etkileri incelenir. Araştırmalar sonucunda insan, faaliyetleriyle doğaya nasıl davranması gerektiğini öğrenir, gelecekte zararına olacak faaliyetlerden uzak durur. == Coğrafyada temel paradigmalar == Bilim tarihcisi ve filozof olan Thomas Samuel Kuhn Coğrafyayı da etkileyen görüşler ileri sürmüştür. Kuhn; bilimsel görüşler arasında karşıtlık artınca bir güç mücadelesinin ortaya çıkacağını ileri sürer. Aynı bilim içinde yarış halinde olan yaklaşım/düşümce/bakış açılarına paradigma adını verir. Coğrafyayı belirli zaman aralıklarında etkileyen temel paradigmalar şu şekilde sıralanabilir. Başlangıçtan 1950'ye kadar geçen süre: *Çevresel determinizm: 1950'li yıllara kadar fizikte Newton, biyolojide Darwin'in görüşlerinin ağırlıkta olduğu zamanlarda etkili olmuştur. Çevre şartlarının, insanın ve toplulukların bulundukları durumun temel nedeni olduğunu kabul eder. Doğal koşullar ve iklimin insan sosyolojisi, psikolojisi ve kültürel durumu üzerinde etkili olduğu kabul edilir. Geri kalmış toplumların durumunun, doğal çevrelerinin olağan bir sonucu olduğu varsayılır. Böylece bu toplumların sömürgeleştirilmesinin yolu açılmış, Coğrafya bilgisi sömürü ve işgalin nedeni olarak görülmüştür. 20. yüzyılda terk edilmiş bir yaklaşımdır. *Pasibilizm ve Bölgeselcilik: Fiziki çevrenin insanı belli ölçüde sınırladığını fakat insanın var olanlar arasında imkânlar dahilinde seçme yapabileceğini savunan yaklaşımdır. Dilimize Mümküncülük, imkancılık şeklinde çevrilir. Çevre ile ilişkilerinde, determinizmdeki pasif insanı yerine, daha aktif, seçim yapabilen insanı tanımlar. Pasibilizm tüm yeryüzünün bütün halinde araştırılmasının zor olacağını, onun yerine küçük bölgelere ayrılarak incelenmesini savunur. Vidal de la Balache'a göre; mekân doğal ve beşeri özeliklerine göre birbirinden farklı bölgelere ayrılabilir, böylece dünyanın fiziki, beşeri ve ekonomik etkenlerce nasıl biçimlendirildiği anlaşılabilir. Bu devirde doğal olarak var olmayan bölgelerin sınırlarının nasıl belirleneceği üzerinde durulmuştur. Bölgeler arası alansal farklılığın belirlenmesi temel amaç haline gelmiştir. Yerel farklılıklarla bu yoğunlukta çalışma, teoriyi geri plana atmış, coğrafyanın bilimselliği tartışılır hale gelmiştir. Bu yaklaşım 1950'lerden sonra ortaya çıkan nicel anlayışla terk edilmiştir. 1950-1960 Nicel Dönüşüm: *Pozitivizm: Auguste Comte tarafından geliştirilen, bilimsel bilgiden, dinsel ve metafizik bilgileri ayırma çabasıdır. Bu yaklaşımda coğrafyacılar, bilimsel yöntemlerle toplumların beşeri ve mekânsal örgütlenmeleriyle ilgili bilimsel bilgi üretirler. Pozitivizm coğrafyaya 1950-60'lı yıllarda girmiş, Nicel devrim olarak tanımlanıp, Mekansal bilim şeklinde Yeni Coğrafya dönemini başlatmıştır. *Eleştirel Rasyonalizm: Karl Popper'in pozitivizme yaptığı itiraz ile gündeme gelmiştir. Popper; pozitivizmin hipotezleri doğrulamaya çalıştığını, bilim insanının görevinin hipotezi yanlışlamaya uğraşmak olduğunu söyler. Tüm zamanlar için bir hipotezin doğruluğunun kanıtlanmasının imkânsız olduğunu iddia eder. Bu görüşler fiziki coğrafyacılar arasında pozitivizmin ağırlığından dolayı tutulmasa da, beşeri coğrafyacılar arasında ilgi görmüştür. 1960-70 İnsan Merkezli Beşeri Coğrafya *Davranışçılık ve Hümanizm: Davranışçı coğrafya, Pozitivizmde insan unsurunun eksik olmasına tepki olarak gelişmiştir. Psikolojiden esinlenerek insanın çevresiyle ilişkisini anlamaya çalışmışlardır. Her insanın çevresini algılama şeklinin aynı olmayıp, kendine özgü olduğunu keşfettiler. Böylece algı ve zihin coğrafyaya girmiş oldu. Zihin haritaları, veri elde etmek için anket ve algı testleri geliştirildi. Hümanist coğrafyacılar da toplum olarak gerçekliğin yapılandırma şeklini anlamaya çalışmışlardır. 1970-80'li Yıllar *Yapısalcılık: İnsanın düşünce ile hareketlerinin aslından bir sonuç olduğunu, hareketlerin altında yatan mantığı anlamaya çalışırlar. Yapısalcılar ana/temel yapıyı ararken insan ve tarihi gözden kaçırırlar. Hümanizme getirdiği eleştirilerden dolayı anti-hümanist olarak kabul edilirler. Coğrafyaya etkileri sınırlı olmakla birlikte, Marksist ve Feminist coğrafyacılar gibi radikal coğrafyacılar tarafından kullanılmıştır. *Marksizm: Marksist anlayışla mekânsal ilişkileri incelemeye çalışırlar. Ekonomik yapının mekansal ve sosyal hayatı belirlediği kabul edilir. İnsanın çevreyle ilişkisi yaşamın tüm alanlarıyla bağlantılı olduğu, bunun da hayatı bütüncül kavrayan Marksizm ile anlaşılabileceği iddia edilir. 1980 Sonrası ve Yeni Kültürel Coğrafya *Feminizm: Feminist coğrafyacılar; toplumdaki cinsiyet eşitsizliğine sebep olan yapıları bulmak ve kadınların daha görünür olduğu bir coğrafya oluşturmak amacındadırlar. Batıda üretilen bilimsel bilginin cinsiyete dayandığını ve erkek hakimiyetini sağlamayı ve devam ettirmeyi hedeflediğini savunurlar. Bu yapının kadını ötekileştirip, merkezin dışında roller verdiğini kabul ederler. *Realizm: Pozitivizmi terk eden coğrafyacılar 1980'li yıllarda Realizmi keşfettiler. Olgunun varlığının insan tanımlamalarından bağımsız olduğu kabulüne dayanır. Roy Bhaskar beşeri coğrafya için eleştirel realizmi, fiziki coğrafya için bilimsel realizmi önermiştir. İnsanlar arasındaki bireysel, ideolojik, kavramsal farklar gerçeğin tamamına ulaşmalarını engeller, herkes gerçeğin görebildiği kısmını kavrar. *Post-Yapısalcılık: İnsanı ve faaliyetlerinin tümünü anlatmaya çalışan teorilere karşı çıkmıştır. Toplumsal hayat yeknesak/tekdüze değildir, lekeler, kırılmalar, çatlaklar, düzensizlik ve çelişkiler barındırır. Bu nedenlerle kapsayıcı teorilerle hayatı açıklamak yerine daha küçük ölçekli teorileri savunurlar. Teorilere geçici, değişken, tamama ermemiş ve eleştirilecek gözle bakarlar. *Postmodernizm: Modernizme karşı çıkar, modernizmin sona erdiğini yeni bir toplumsal yapının oluştuğunu ileri sürer. Modernizmin cehalet yok edilip, bilimsel bilgi yayılırsa insanların tüm sorunlarının çözüleceği fikrine karşı gelir. Genel teorilerle açıklanabilecek evrensel gerçek yoktur. Kültürel coğrafyayı etkilemiş ve çalışmalarda kullanılmıştır. == Coğrafyanın tarihsel gelişimi == Coğrafya biliminin ortaya çıkışı ve çağlara göre tarihsel gelişimi şu şekilde gerçekleşmiştir: === Eski Çağ === 1689 tarihli, oldukça seyrek bulunur bir yeryüzü haritası.|küçükresim|270px Diğer bütün bilimler gibi coğrafya'da gereklilik sebebiyle ortaya çıkmıştır. Eski çağlarda Mısır uygarlığında verimli toprakların nerede olduğu ve nasıl kullanılacağı gibi konular ayrıca her yıl gerçekleşen sellerin sonuçlarını bulmak ve zararlarını en aza indirmek için coğrafyayı kullanmışlardır. Dönemin göçebe toplulukları ise su kaynaklarını, yerleşecekleri yerleri ve yolları bulabilmek için kolay haritalar yapmışlardır. Eski Yunanlar ise verimli alanların kıtlığından dolayı denizcilikle ilgilenmiş ve bu alanda coğrafyayı geliştirmişlerdir. Miletoslu Hekataios'un İÖ 500'de yazdığı kitabın ilk coğrafya yapıtı olduğu varsayılır. Ayrıca Batlamyus'un Coğrafya kitabında harita yapım yöntemlerinden bahsetmiş ve bu alanda coğrafyaya büyük katkıda bulunmuştur. Eratosthenes, Surlu Marinus ve Batlamyus da bugün kullandığımız paraleller ve meridyenlerden oluşan düzenin gelişmesine katkıda bulunmuşlardır. Eratosthenes yazdığı notları GeographicaDicks, D.R. "Eratosthenes," in Complete Dictionary of Scientific Biography. New York: Charles Scribner's Sons, 1971. adlı eserinde toplamış eseriyle daha sonra coğrafya bilminin adı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bugünkü modern coğrafyanın kurulmasında antik çağda yaşayan Herodotos (MÖ 484-426), Tales (MÖ 636-546), Aristo (MÖ 384-322), Eratosthenes (MÖ 276-194), Hipparkos (MÖ 180-127), Strabon (MÖ 58-MS 21) ve Batlamyus (MÖ 90-168) gibi bilim adamlarının emekleri vardır. Herodotos, Avrupa'dan Hindistan'a kadar uzanan alanı gezmiş, bu alanların tarihi, coğrafi niteliklerini dokuz ciltlik Herodot Tarihi kitabında toplamıştır. Matematikçi olan Tales dünyanın şekliyle ilgili çalışmalar yapmıştır. Aristo iklimle ilgili sınıflandırmalar yapmıştır. Eratosthenes Bölgesel coğrafya alanında çalışmış, dünyanın çevresini gerçeğe çok yakın hesap etmiştir. Amasyalı Strabon'un gezdiği yerlerle ilgili bilgi verdiği 17 ciltlik Geographika (Coğrafya) kitabının önemli kısmı günümüze kadar ulaşmıştır. Kitapta Ekonomik coğrafya, Matematik Coğrafya, Fiziki coğrafya ve Jeopolitik konuları da işlenmiştir. Matematik coğrafyanın kurucusu sayılan Batlamyus, Geographica Hyphegesis kitabında gezegenler ile o günün koşullarında bilinen dünya ile ilgili bilgiler ve haritalar yer alır. Karakteristik olarak yayılmacı olan Roma İmparatorluğu döneminde coğrafya daha çok askeri amaçlar için kullanıldı ve geliştirildi. Coğrafi şartların savaş üzerindeki etkileri bağlamında yer ve hava incelemelerinde bulundular ayrıca haritacılıkta askeri alanda geliştirildi. === Orta Çağ === Orta çağda Avrupa'da olumsuz koşullardan dolayı Coğrafya yerinde saymış, ilerleme İslam aleminde gerçekleşmiştir. İslam dünyasında İbn Havkal'ın 10. yüzyılda yazdığı el-Mesalik ve'l-Memalik (Yollar ve Ülkeler), 9. yüzyılda Belhî'nin yazdığı Suverü-l-Ekâlim (İklim Türleri), 10. yüzyılda El-Mesûdî'nin yazdığı el-Müru- çü'z-Zeheb (Altın Çayırlar) ve 14. yüzyılda İbn Battuta'nın yazdığı Tuhfetü'n-Nuzzarfi Garaibi'l-Emsar adlı yapıtlar öne çıkmaktadır. Birûni, dünyanın çevresini, yarıçapını, büyüklüğünü ve 1° meridyenin uzunluğunu hesaplayarak matematik coğrafya alanında katkılarda bulunmuştur. İbn-i HaldunKitap el-İbar adlı sekiz ciltlik eserinde; Beşeri coğrafyanın Jeopolitik ve Siyasi coğrafya ile ilgili konulardan bahsetmiştir. Ayrıca İslam dünyası tarafından geliştirilen 360 dereceli düzen haritacılıkta hâlâ kullanılmaktadır. === Yeniçağ === Pusulanın Avrupa'ya geçmesi sonucunda uzak diyarlara yolculuklar başladı ve yeryüzü hakkında daha geniş bilgiler edinildi. Daha çok yeni ticaret yolları bulmak, keşfedilmemiş bölgelerdeki kaynaklara ulaşmak temel hedefti. Kristof Kolomb, Vasco da Gama, Bartolomeu Dias, Amerigo Vespucci, John Cabot ve Macellan keşifleriyle haritalar zenginleşti. Kuzey ve güney Amerika, Okyanusya adaları, Avustralya, kuzey ve güney kutbu keşifleri tamamlanmıştır. Dünyanın yuvarlak olduğu, çevresi dolaşılarak uygulamalı olarak ispat edilmiştir. Anversli Abraham Ortelius 1570'te ilk yeryüzü atlasını yaptı. Osmanlı devletinde Pîrî Reis; Kitab-ı Bahriye, Kâtip Çelebi; Cihannuma ve Evliya Çelebi; Seyahatnamesi ile coğrafyaya katkıda bulunan Türklerdir. === Yakın Çağ === 1700'lü yıllardan sonra coğrafya yöntem ve biçim olarak daha bilimselleşti. Teleskop ve kronometrenin (süreölçer) bulunuşuyla coğrafi bilgilerin güvenilirliği ve hesapların kolaylığı sağlandı. Coğrafi keşiflerden sonra geziler daha bilimsel hale geldi. James Cook ve Labradorun çabalarıyla Labrador soğuk su akıntısı keşfedildi. 1800'lü yıllarda ise coğrafya, doğabilimci Alexander von Humboldt ile tarihçi Carl Ritter tarafından akademide ders olarak verilmeye başlandı. Humboldt'un Cosmos (Evren), Ritter'in de Die Erdkunde (Coğrafya) adlı yapıtlarında coğrafya bilgisini düzenli biçimde işleyerek modern coğrafyanın dayanaklarını attılar. Humboldt Akıntısın keşfeden A. v. Humboldt eserlerinde yer şekilleri-iklim-bitki örtüsü arasında bağlantı olduğunu ifade etmiştir. James Cook'un 1772-75 yıllarında çevresinde dolandığı buzul alanının Antarktika olduğu ancak 1840'ta anlaşıldı. A. von Humboldt Fiziki coğrafyanın C. Ritter ise Beşeri coğrafyanın kurucusu olarak kabul edilir. Immanuel Kant coğrafyayı; fiziki, matematik, siyasi, ekonomik ve uygulamalı coğrafya olmak üzere beş dala ayırmıştır. 19\. yüzyılın sonu 20. yüzyılın başlarında coğrafya iktidarlar tarafından sömürgenin aracı haline getirilmiştir. 20 yüzyılda sanayi ve teknoloji ile birlikte insan doğaya daha kalıcı ve zararlı etkilerde bulunmaya başlamıştır. Elektriğin icadıyla elle kullanılan aletler otomatik hale gelmiştir. 1960'lı yıllarda Uzaktan algılama ve CBS sistemlerinin gelişti. CBS coğrafi verilerin bilgisayara yüklenmesi, hızlı analiz ve sentezler yapılarak sorunlara doğru ve hızlı çözümler üretilmesini sağlamıştır. Coğrafyadan ayrı bir bilim olarak kabul edilmeye başlanan CBS; ekonomik, siyasi, çevre, kültürel, sosyal konularında farklı bilim dallarınca kullanılmaktadır. Uzaktan algılama, uçaklar, radarlar ve uydular aracılığı ile alınan verilerin bilgisayara aktarılıp CBS'ye yardımıyla değerlendirilmesini ifade eder. == Coğrafi yer şekilleri == * Kıta, Ada, Yarımada, Takımada, Kıstak * Ova, Plato, Vadi * Sıradağ, Uçurum, İn, Yanardağ, Yanardağ krateri, Meteor krateri, Dikit, Sarkıt, Traverten, Maar * Okyanus, Deniz, Boğaz, Körfez, Koy, Kapalı deniz, Burun, Irmak, Göl, Deniz kulağı, Delta, Kıyı gölü, Fiyord, Bentik * Buzul, Moren, Buzdağı, Buzul gölleri, Buzkar, Buzul teknesi * Çalılık, Çöl, Tundra, Savana, Tropikal orman, Orman, Bataklık, Mercan resifi, Mercan adası, Kanyon, Bozkır, Maki, Yayla, Obruk, Tayga, Vaha, Podzol, Kumul, Dolin, Düden, Polye, Uvala, Yardang, Lapya == Coğrafi olaylar == Deprem, Sel, Lav, Fay hattı, Çığ, Toprak kayması, Tsunami, Yanardağ, Kaynaç, Erozyon, Yanardağ set gölü, Magma, Magmatik kayaçlar, Tortul kayaçlar == Yerleşim birimleri == Mahalle, Köy, Kasaba, Belde, Bucak, Semt, İlçe, İl, Ülke == İnsanoğlu tarafından yapılan coğrafya değişiklikleri == Tepe, Set, Baraj, Bent gölü, Kurutulmuş arazi, Sulama, Tarla, Çayır, Tünel, Bent, Köprü, Su kemeri, Yol, Tünel, Tarım == Siyasi == Koridor, Anklav, Eksklav, Göç == Sınıflandırılması gereken terimler == * Su (tatlı/tuzlu/çorak/kirletme vs. dahil), Tuzlu su, Tuz * Ülkeler, İller, Yerbilimi ==Kaynakça== Kategori:Ana madde konuları
== Olaylar == * 1 - 24 Ocak - Göktepe Savaşı: General Mihail Skobelev komutasındaki Rus birlikleri Türkmenleri yendi. *25 Ocak - Thomas Edison ve Alexander Graham Bell, Oriental Telephone Company'yi kurdular. * 1 Mart - Rus Çarı II. Aleksandr Narodniklerce öldürüldü. *4 Mart - James A. Garfield, Amerika Birleşik Devletleri'nin 20. başkanı oldu. * 13 Mart - Rus çarı II. Aleksandr'ın yerine III. Aleksandr geçti * 12 Mayıs - Fransa bir Türk toprağı olan Tunus'u işgal etti. *16 Mayıs - Siemens & Halske tarafından Berlin'de dünyanın ilk düzenli elektrikli tramvay hizmeti başlatıldı. *2 Temmuz - James A. Garfield suikastı * 20 Kasım - Osmanlı Devleti'nde yayımlanan Muharram Kararnamesi ile Düyun-u Umumiye örgütü kuruldu. * Teselya, Yunanistan'a bağlandı. == Doğumlar == === Ocak === * 10 Ocak - Boris Konstantinovich Zaytsev, Rus yazar (ö. 1972) === Şubat === === Mart === * 25 Mart - Béla Bartók, Macar besteci (ö. 1945) === Nisan === === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === * 6 Ağustos - Alexander Fleming, penisilini bulan İngiliz bakteriyolog (ö. 1955) * 12 Ağustos - Cecil B. DeMille, Amerikan film yönetmeni (ö. 1959) === Eylül === * 8 Eylül - Refik Saydam, Türk hekim ve Türkiye Cumhuriyeti'nin 2. Sağlık Bakanı ve 4. Başbakanı (ö. 1942) === Ekim === * 25 Ekim -Pablo Picasso, İspanyol ressam (ö. 1973) === Kasım === * 22 Kasım - Enver Paşa, Osmanlı Komutanı (ö. 1922) * 28 Kasım - Stefan Zweig, Avusturyalı Yazar * 29 Kasım - Abdülhalik Renda, Türk siyasetçi (ö. 1957) === Aralık === * 21 Aralık - Yosif V. Stalin, sosyalist lider (ö. 1953) ===Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler=== * Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu (ö. 1938) (Samsun'a çıktığı güne atfedilmiş sembolik doğum günü 19 Mayıs'tır. Gerçek doğum günü bilinmemektedir.) * Salih Bozok, Türk asker, Atatürk'ün yaveri ve milletvekili (ö. 1941) * Ahmet Şükrü Oğuz, Türk siyasetçi (ö. 1953) == Ölümler == * 28 Ocak - Fyodor Mihayloviç Dostoyevski, Rus yazar (d. 1821) * 13 Mart - II. Aleksandr, Rus çarı (d. 1818) * 3 Temmuz - Hoca Tahsin Efendi, Osmanlı bilim insanı ve düşünür (d. 1811) * 4 Temmuz - Fin halk öğretmeni ve filozof Snelman (d. 1806) * 19 Eylül - James Abram Garfield, ABD başkanı (d. 1831)
Pozitivizm veya olguculuk; Auguste Comte'un başını çektiği, doğru bilginin yalnızca bilimsel bilgi olduğu, doğru bilgiye ise yalnızca ampirizm (deneycilik) ile ulaşılabileceğini ve bu bilginin kendisinin deneysel olmadığını savunan düşünce akımıdır. Pozitivizm, sosyal bilimlerin fen bilimleri gibi kesin gerçeklikler içeren kurallara dayanması ve felsefi tartışmalardan uzaklaşmak hedefiyle, 19. yüzyıl içindeki toplumsal ilişkiler çerçevesinde şekillenmiştir. == Kavramsal çerçeve == Pozitivizm'de iki felsefi düşünce mevcuttur. Her iki düşüncenin de teoloji ve metafizik içermeyen, sadece fiziksel veya maddi dünyanın gerçeklerine dayanan bilim anlayışı vardır. * Daha eski olan pozitivizm, Auguste Comte'un 19. yüzyılda ortaya attığı düşüncedir. * Daha yeni olan mantıksal pozitivizm 1920'de Viyana Çevresi tarafından kurulmuştur. Yapısal antrolopolog Edmund Leach 1966 Henry Myers derslerinde pozitivizmi şu şekilde tanımlamıştır: :"Pozitivizm, ciddi bilimsel sorgunun, bir dış kaynaktan gelen nihai sebepleri aramayan ama direkt gözleme açık olan gerçekler arasındaki ilişkilerle sınırlı olmasını söyleyen görüştür." Pozitivizm aynı zamanda hukuki pozitivizm adı verilen hukuk görüşünün de ismidir. Doğa yasalarına ters olarak hukuki sistemlerin evrimsel yollarla bağımsız olarak tanımlanabileceğini öne sürer. Hukuki pozitivizm, bazen kanunlara içeriği ne olursa olsun uyulmalıdır şeklinde de anlaşılmıştır. Carlos Nino bu iki anlayışın ilkine 'metodolojik' ikincisine ise 'ideolojik' ismini vererek ayırmış ve sadece ilkinin felsefi olarak savunulabilir olduğunu öne sürmüştür. * Felsefede olgularla desteklenen ya da olgularla ilgili verilere dayanan bilginin tek sağlam bilgi türü olduğu görüşü * Genel çizgileriyle olguculuk, deney konusu edilebilecek olgularla ilgili, yani en geniş anlamıyla bilimsel bilginin sağlam bilgi olduğunu vurgular. == Tarihçe == Pozitivizm terimini ilk kullanan Saint Simon (Türkçe okunuşu Sen Simon)'dur. Bu yaklaşımı geliştirip sistemleştiren Fransız sosyolog August Comte (Türkçe okunuşu Ogüst Komt)'tur. Olguculuk tarihsel olarak, Avrupa'da Aydınlanma'nın ve Yeni Çağ bilimlerindeki önemli gelişmelerin bir sonucudur. Comte'un asıl amacı, toplum olaylarını bilimsel yönetmelerle inceleyerek topluma yeni bir şekil, yeni bir yön vermektir. Bunun için sosyolojiyi bilim olarak kurmuştur. Sosyolojiye fizik ve matematiğin yöntemlerini uygulamaya çalışmıştır. Bu bakımdan pozitivizm, deneyci felsefenin bir türüdür. Comte, fiziğin yöntemi ile olgular dünyasını doğru olarak bilmenin mümkün olduğuna inanır. Olguların bilgisi olayların özünü ve gerçek nedenini vermez ama olayları idare eden kanunları verir. Bu kanunlarla, gelecek hakkında öngörüde bulunulur. Olguculuğun çağımızdaki gelişimi yeni olguculuk genel adını taşır. Yeni olguculuk; mantıksal atomculuk, genel semantik, mantıksal pozitivizm akımlarında belirir. Bu akımlar genel olarak felsefe sorunlarını dil sorunlarına indirgerler. == Comte'un üç yasası == Comte, sebep ve sonuçların gözetlenmesi gerektiğini savunmuştur. O, "Tarihi Toplumsal Evre" anlayışını "Üç Aşama Yasası" ile açıklar. * Teolojik evre: Fenomenlerin tanrısal ya da manevi nedenlerle açıklandığı evre insanların her şeyi din ile açıkladığı bu dönem Orta Çağa kadar uzanır. * Metafizik evre: Olayların oluşunun soyut kuvvetlerle açıklandığı dönem toplumsal olayların özgürlük eşitlik gibi soyut kavramlarla açıklanması 1789'a kadar sürmüştür. * Pozitif evre: Bu evrede insan sadece gözlemlenebilir olana yönelir. Yalnızca olaylar arasındaki yasalar ya da değişmez bağlantılar incelenir. Ona göre bu evre insan düşüncesinin ve gelişiminin en yüksek basamağıdır. Comte bu süreci bir insanın çocukluktan yetişkinliğe geçiş aşamalarına benzetir. Bununla birlikte Comte, “Pozitivizm nedenlerle uğraşmaz ama nasılları iyi bilir” ilkesini koyar. Böylece yaşadığı dönemde incelediği modern toplumların, özelinde Fransız toplumunun, pozitif evrede olduğunu ve geçmişten koparak bugün yeni bir düzenin içine girdiğini savunur. Bu evredeki toplumu anlamak için, pozitif evrenin kurallarına göre hareket edilmesi gerekir. Böylece sosyolojinin kuruluşu ile pozitivizm arasında da bağlantı kurulabilir. ==Kaynakça== Kategori:Sosyoloji kavramları
küçükresim|250px|Örnek bir çizge Graf teorisi, çizge teorisi veya çizit teorisi (), grafları inceleyen matematik dalıdır. Graf, düğümler ve bu düğümleri birbirine bağlayan kenarlardan oluşan bir tür ağ yapısıdır. Bir graf, çizge veya çizit, düğümlerden (köşeler) ve bu düğümleri birbirine bağlayan kenarlardan (yaylardan, bağıntılardan) oluşur. Temeli 1736'da Leonhard Euler tarafından atılmıştır. Biggs, N.; Lloyd, E. and Wilson, R. (1986), Graph Theory, 1736-1936, Oxford University Press. Graf teorisi üzerinde yapılan çalışmalar, Petri ağları gibi birçok yeni kavramın geliştirilmesine imkân sağlamıştır. == Teorinin tarihi == küçükresim|200px|Königsberg köprüleri sorunu Leonhard Euler tarafından, 1736 yılında, Königsberg'in yedi köprüsü () adında günümüzde hâlâ popülerliğini koruyan bir problem ile ilgili olarak yazılan bir makale, graf teorisinin kesin başlangıç tarihidir. == Matematiksel tanımı == alt=Solda matematiksel ifadesi bulunan örnek bir graf|küçükresim|Solda matematiksel ifadesi bulunan örnek G grafı Bir G grafı iki küme ile ifade edilir: G = (D, K). Bu ifadede D düğümler kümesi, K ise (düğümler ile ilişkili) kenarlar kümesi olarak ifade edilir. * Eğer düğümleri birbirine bağlayan kenarlar için giriş ve çıkış yönleri belirli ise bu kenarlara yönlü kenarlar denir. * Eğer bir düğümden çıkan ve yine aynı düğüme giren bir kenar varsa (mesela A'dan çıkıp A'ya yeniden giren bir kenar), bu bir döngü () olarak ifade edilir. * Eğer bir düğümden bir başka düğüme giden aynı yöne sahip veya yönsüz iki adet kenar varsa bu kenarlara paralel kenarlar denir. Sağdaki yönsüz, örnek graf için küme gösterimi aşağıdaki şekilde yapılır. D = {A, B, C, D} K = {(A, D), (A, D), (A, B), (A, C), (C, B), (C, D)} G = (D, K) Bu örnekte A ve D düğümleri iki adet paralel kenar içerir. == Graf tipleri == Graf tipi Kenar tipi Çoklu kenara izin Döngüye izin? Basit graf Yönsüz Hayır Hayır Çoklu graf Yönsüz Evet Hayır Pseudo (sahte) graf Yönsüz Evet Evet Yönlü graf Yönlü Hayır Evet Yönlü çoklu graf Yönlü Evet Evet == Tanımlar ve örnekler == Yol haritasıyla haritada belirtilen yollarla bir beldeden diğer bir beldeye nasıl gidileceğine karar verilir. Sonuç olarak bu durumda nesnelerin iki farklı kümesi ile ilgilenilmektedir: Beldeler ve yollar. Daha önce gördüğümüz gibi böyle nesnelerin kümeleri bir bağıntı tanımlamak için kullanılabilir. Eğer V kümesi ile beldeler kümesini ve E kümesi ile de yollar kümesini gösterirsek, V kümesi üzerinde yalnız E'deki yolları kullanarak a beldesinden (noktasından) b noktasına seyahat edilebiliyorsa aβb yazarak, bir β bağıntısı tanımlanabilir. Eğer E'deki yollar gidiş-geliş yolları ise bβa da gerçeklenir. Eğer inceleme altındaki bütün yollar gidiş-gelişli yollar ise bu bağıntı simetriktir. Bir bağıntıyı tanımlamanın bir yolu, onun elemanlarını sıralı çiftler olarak listeleyerek vermektir. Bunun, aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi çizgiler kullanarak yapılması daha uygundur. == Ayrıca bakınız == * Arama algoritması * En kısa yol problemi * Gezgin satıcı problemi == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Graf teorisi
== Olaylar == * 787 - Güvenlik nedeniyle ertelenen İkinci İznik Konsili, İznik'te tekrar toplandı. Resim düşmanı (İkonoklazm) dönemde yapılan bu toplantıda resimlere dönüşü sağlayan kararlar alındı. * 1566 - Osmanlı'nın 11. Padişahı II. Selim tahta çıktı. * 1852 - Fransız Henri Giffard, ilk kez zeplinle uçtu. * 1906 - Amerika Birleşik Devletleri'nin Wyoming eyaletindeki Devils Tower (Şeytan Kulesi), ABD Başkanı Theodore Roosevelt tarafından ülkenin ilk Ulusal Anıtı olarak ilan edildi. * 1922 - Afyonkarahisar ilinin Bolvadin ilçesinin Yunan işgalinden kurtuluşu. * 1940 - II. Dünya Savaşı içinde 129 İngiliz bombardıman uçağı, Berlin'deki endüstriyel hedefleri bombaladı, ama sis sebebiyle bombaların 6'sı dışında hepsi boşa gitti. * 1946 - Cathay Pacific havayolu şirketi, Hong Kong'da kuruldu. * 1956 - Türk Dil Kurumu "En İyi Yapıt Ödülü"nü, "Ali" adlı romanıyla Orhan Hançerlioğlu kazandı. * 1960 - 27 Mayıs Darbesi ile iktidardan uzaklaştırılan Demokrat Parti yönetiminin yargılanması amacıyla Yüksek Adalet Divanı kuruldu. * 1973 - Gine-Bissau, Portekiz'den bağımsızlığını ilan etti. * 1981 - Paris Başkonsolosluğu'na saldırı: ASALA'ya bağlı Ermeni militanlar, Türkiye'nin Paris Başkonsolosluğu'nu bastılar; güvenlik görevlisi Cemal Özen öldü, Başkonsolos Kaya İnal yaralandı. * 1987 - Süleyman Demirel, DYP Olağanüstü Kongresi'nde oy birliğiyle Genel Başkan seçildi. Demirel, 12 Eylül askeri darbesi sonrası resmen siyasete döndü. * 2013 - Belucistan depremleri: Pakistan'ın Belucistan eyaletindeki Awaran şehri yakınlarında, 7.7 Ml büyüklüğünde çok kuvvetli bir deprem meydana geldi. En az 825 kişi öldü ve yüzlerce kişi de yaralandı. * 2015 - Hac'da izdiham: Suudi Arabistan'da Hac sırasında yaşanan izdiham sonrasında en az 769 kişi öldü ve 900'den fazla kişi de yaralandı. == Doğumlar == * 15 - Vitellius, Dört İmparator Yılı olarak bilinen M.S. 69 tarihinde 17 Nisan 69'dan aynı yılın 22 Aralık tarihine kadar görev yapan Roma İmparatoru (ö. 69) * 936 - Fena Hüsrev, Büveyhoğulları hükumdarı (ö. 983) * 1501 - Gerolamo Cardano, İtalyan matematikçi, fizikçi, astrolog ve hekim (ö. 1576) * 1583 - Albrecht von Wallenstein, Bohemyalı asker (ö. 1634) * 1717 - Horace Walpole, İngiliz politikacı ve oyuncu (ö. 1797) * 1725 - Arthur Guinness, İrlandalı iş insanı (ö. 1803) * 1839 - Drengman Aaker, Amerikalı politikacı ve iş insanı (ö. 1894) * 1865 - Mollie McConnell, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1920) * 1874 - İbrahim Tevfik Efendi, Sultan Abdülmecid'in oğlu (ö 1931) * 1878 - Charles Ferdinand Ramuz, İsviçreli yazar (ö. 1947) * 1884 - İsmet İnönü, Türk asker ve siyasetçi (ö. 1973) * 1890 - A. P. Herbert, İngiliz siyasetçi, roman, oyun ve mizah yazarı (ö. 1971) * 1893 - Mehmet Aziz, Kıbrıs Türkü doktor (ö. 1991) * 1894 - Tommy Armour, İskoç- Amerikalı golfçü (ö. 1968) * 1895 - André Frédéric Cournand, Fransız asıllı Amerikalı tabip (ö. 1988) * 1896 - F. Scott Fitzgerald, Amerikalı yazar (ö. 1940) * 1898 - Howard Walter Florey, Avustralyalı eczacı ve patolog (d. 1968) * 1905 - Severo Ochoa, İspanyol-Amerikalı doktor ve biyokimyager (ö. 1993) * 1911 - Konstantin Çernenko, Sovyet politikacı (ö. 1985) * 1917 - Otto Günsche, Alman SS subayı ve Hitler'in yaveri (ö. 2003) * 1921 - Sheila MacRae, İngiliz oyuncu, dansçı ve şarkıcı (ö. 2014) * 1924 - Nina Boçarova, Sovyet-Ukraynalı jimnastikçi (ö. 2020) * 1930 - John W. Young, Amerikalı astronot (ö. 2018) * 1930 - Józef Krupiński, Polonyalı şair ve yazar (ö. 1998) * 1934 - Manfred Wörner, Alman siyasetçi ve diplomat (ö. 1994) * 1935 - Alfrēds Rubiks, Leton komünist politikacı * 1936 **İnal Batu, Türk diplomat ve siyasetçi (ö. 2013) **Jim Henson, Amerikalı kuklacı ve film yapımcısı (ö. 1990) * 1942 - Gerry Marsden, İngiliz pop-rock şarkıcısı, söz yazarı, gitarist ve televizyon sunucusu (ö. 2021) * 1944 - Yalçın Boratap, Türk oyuncu * 1946 - Maria Teresa Ruiz, Şilili gök bilimci * 1948 **Phil Hartman, Amerikalı aktör, komedyen, senarist ve grafiker (ö. 1988) **Agnieszka Zalewska, Polonyalı fizikçi **Yavuz Sabuncu, Türk akademisyen ve anayasa hukukçusu (ö. 2007) * 1949 - Pedro Almodóvar, İspanyol yönetmen * 1950 - Harriet Walter, İngiliz oyuncu * 1954 **Esengül, Türk şarkıcı (ö. 1979) **Ashton Carter, Amerikalı fizikçi, siyasetçi ve 24. Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanı (ö. 2022) **Marco Tardelli, İtalyan futbolcu * 1956 - Yılmaz Zafer, Türk sinema oyuncusu (ö. 1995) * 1957 - Brad Bird, Amerikalı sinema yönetmeni, yapımcı ve Akademi Ödülü sahibi * 1958 - Kevin Sorbo, Norveç asıllı Amerikalı aktör * 1959 **Erdin Bircan, Türk iş insanı ve siyasetçi (ö. 2018) **Theo Paphitis, Kıbrıs Rumu asıllı Britanyalı girişimci ve iş insanı **Steve Whitmire, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1961 - John Logan, Amerikalı oyun yazarı, senarist ve film yapımcısı * 1962 **Ally McCoist, İskoç eski futbolcu ve teknik direktör **Mike Phelan, İngiliz futbolcu, futbol antrenörü ve teknik direktör **Nia Vardalos, Kanadalı-Amerikalı aktris, yapımcı ve senarist * 1964 - Marko Pomerants, Estonyalı siyasetçi ve çevre bakanı * 1966 - Yaşar Gaga, Türk pop şarkıcısı ve menajer (ö. 2018) * 1968 **Avad el-Anzi, Suudi milli futbolcu **Salih ed-Davud, Suudi milli futbolcu **Fuat Uluç, Türk asker ve siyasetçi **Michael Obiku, Nijeryalı milli futbolcu ve teknik direktör * 1969 - Shawn "Clown" Crahan, Amerikalı müzisyen * 1970 - Oscar Kraal, Hollandalı profesyonel baterist (ö. 2021) * 1975 - Ahmet Saraçoğlu, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1976 **Carlos Almeida, Angolalı profesyonel basketbol oyuncusu **Stephanie McMahon, Amerikalı iş insanı ve profesyonel güreş menajeri **Tansel Öngel, Türk tiyatro ve dizi oyuncusu * 1977 **Emine Ün, Türk oyuncu, manken, şarkıcı ve sunucu **Ebru Destan, Türk oyuncu, manken ve şarkıcı * 1978 **Anthony Mackie, Amerikalı oyuncu **Kxng Crooked, Amerikalı hip hop sanatçısı **Ramil Hasan, Azerbaycanlı diplomat * 1979 **Fábio Aurélio, İtalya kökenli Brezilyalı eski futbolcu **Katja Kassin, Alman porno yıldızı **Casey Johnson, Amerikalı sosyoelit (ö. 2010) * 1980 **Petri Pasanen, Fin futbolcudur **John Arne Riise, Norveçli eski millî futbolcu * 1981 - Drew Gooden, Amerikalı basketbolcu * 1982 Mazuwa Nsumbu, Kongolu eski millî futbolcu * 1983 - Randy Foye, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1984 - Sait Özdemir, Türk futbolcu * 1985 - Jonathan Soriano, İspanyol futbolcu * 1986 - Leah Dizon, Japon şarkıcı * 1987 **Gürhan Gürsoy, Türk futbolcu **Senzo Meyiwa, Güney Afrikalı millî futbolcu (ö. 2014) * 1988 - Shingo Kukita, Japon futbolcu * 1989 - Pia Wurtzbach, Filipinli manken * 1990 **Izïa Higelin, Fransız rock şarkıcısı, gitarist ve oyuncu * 1991 **Gökçe Gökçen, CHP genel başkan yardımcısı ve PM üyesi **Oriol Romeu, İspanyol futbolcu * 1993 **Cemre Gümeli, Türk oyuncu **Onur Cenik, Türk futbolcu * 1994 **Hannah Brown, Amerikalı manken **Park Se-wan, Güney Koreli oyuncu **Yuki Omoto, Japon futbolcu **Romario Ibarra, Ekvatorlu milli futbolcu * 1995 - Naoki Otani, Japon futbolcu * 1996 - Melisa Şenolsun, Türk oyuncu * 1997 - Tosin Adarabioyo, İngiliz futbolcudur * 1999 - Mei Nagano, Japon oyuncu == Ölümler == * 366 - Liberius, 6 Şubat 337 ile 12 Nisan 352 arası Roma Episkoposu ve papa * 768 - Pepin, Franklar Krallığı'nda devlet adamı ve sonra kral (d. 714) * 1143 - II. İnnocentius, 14 Şubat 1130 ile öldüğü 24 Eylül 1143 tarihine kadar papa * 1180 - I. Manuil, Bizans İmparatoru (d. 1118) * 1435 - Isabeau of Bavaria, Eski Fransa kraliçesi (d. 1370) * 1494 - Angelo Poliziano, İtalyan hümanist (d. 1454) * 1541 - Paracelsus, İsviçreli hekim, simyager, botanikçi ve astrolog (d. 1493) * 1621 - Jan Karol Chodkiewicz, Polonya-Litvanya Topluluğu ordusunun askeri komutanıydı ve 1601 Field Hetman Litvanya'dandı (d. 1561) * 1572 - Túpac Amaru, son İnka hükümdar (d. 1545) * 1732 - Reigen, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 112. imparatoru (d. 1654) * 1813 - André Ernest Modeste Grétry, Fransız opera bestecisi (d. 1741) * 1834 - I. Pedro, Brezilya İmparatoru (d. 1798) * 1896 - Louis De Geer, İsveçli politikacı ve yazar (d. 1818) * 1904 - Niels Ryberg Finsen, Danimarkalı hekim (d. 1860) * 1914 - İsmail Gaspıralı, Kırım Tatarı fikir adamı, politikacı, eğitimci yazar ve yayıncı (d. 1851) * 1921 - Jan Jakob Maria de Groot, Hollandalı Dilbilimci, Türkolog, Sinolog ve Din Tarihçisi (d. 1854) * 1930 - William Diller Matthew, Kanadalı-Amerikalı bir omurgalı paleontologudur (d. 1871) * 1939 - Carl Laemmle, Alman asıllı Amerikalı film yapımcısı (d. 1867) * 1941 - Gottfried Feder, Alman ekonomist ve NSDAP'nin 6 kurucusundan biri (d. 1883) * 1945 - Hans Geiger, Alman fizikçi ve Geiger sayacının mucidi (d. 1882) * 1948 - Warren William, Amerikalı oyuncu (d. 1894) * 1973 - Şükûfe Nihal Başar, Türk şair (d. 1896) * 1978 - Hasso von Manteuffel, II. Dünya Savaşı'nda Nazi Almanyası'nın General der Panzertruppe'si ve Batı Almanya'nın siyaset adamı (d. 1897) * 1993 - Bruno Pontecorvo, İtalyan nükleer fizikçi (d. 1913) * 1996 - Zeki Müren, Türk şarkıcı, besteci, söz yazarı ve oyuncu (d. 1931) * 2004 - Françoise Sagan, Fransız yazar (d. 1935) * 2008 - Kazım Kanat, Türk gazeteci (d. 1950) * 2009 - Nelly Arcan, Kanadalı romancı (intihar) (d. 1975) * 2010 - Gennadi Yanayev, Sovyet siyasetçi (d. 1937) * 2013 - Deniz Teztel, Türk gazeteci (d. 1959) * 2015 - Uğur Dağdelen, Türk futbolcu (d. 1973) * 2015 - Alan Moore, Avustralyalı savaş sanatçısı ve ressam (d. 1914) * 2015 - Bilkisu Yusuf, Nijeryalı gazeteci (d. 1952) * 2016 - Vladimir Kuzmiçyov, Rus eski futbolcu (d. 1979) * 2016 - Bill Mollison, Avustralyalı araştırmacı, yazar, bilim insanı, öğretmen ve doğabilimci (d. 1928) * 2016 - Bill Nunn, Amerikalı oyuncu (d. 1952) * 2017 - María Julia Alsogaray, Arjantinli mühendis ve politikacı (d. 1942) * 2017 - Gisèle Casadesus, Fransız oyuncu (d. 1914) * 2017 - Kito Lorenc, Alman yazar, şair ve çevirmen (d. 1938) * 2018 - Norman Breyfogle, Amerikalı çizgi roman sanatçısı (d. 1960) * 2018 - Ivar Martinsen, Norveçli sürat patencisi (d. 1920) * 2018 - José María Hurtado Ruiz-Tagle, Şilili siyasetçi (d. 1945) * 2019 - Donald L. Tucker, Amerikalı siyasetçi (d. 1935) * 2021 - Eugeniusz Faber, Polonyalı eski millî futbolcudur (d. 1939) * 2021 - Paul Quilès, Fransız siyasetçi (d. 1942) * 2022 - Hudson Austin, Grenadalı siyasetçi ve asker (d. 1938) * 2022 - Andon Boşkovski, Makedon eski hentbol oyuncusu ve antrenörü (d. 1974) * 2022 - Chris Davidson, Avustralyalı profesyonel sörfçü (d. 1978) * 2022 - Marie-Louise Fort, Fransız kadın siyasetçi (d. 1950) * 2022 - Rita Gardner, Amerikalı aktris ve şarkıcı (d. 1934) * 2022 - Pharoah Sanders, Amerikalı caz saksafoncusu (d. 1940) * 2022 - Emin Taruh, İranlı oyuncu ve yapımcı (d. 1953) == Tatiller ve özel günler == *0924 24
Sayı ya da numara, bir çokluğu belirtmek için kullanılan soyut birimdir. Sayılar matematiğin harfleridir. == Sayıların sınıflandırılması, sayı sistemi == Sayı sistemi, matematikte herhangi bir sayılar kümesidir. Sayılar kümeler halinde sınıflandırılabilir: Sayı sistemleri \scriptstyle\mathbb{N} Doğal 0, 1, 2, 3, 4, ... ya da 1, 2, 3, 4, ... \scriptstyle\mathbb{Z} Tam ..., −5, −4, −3, −2, −1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, ... \- Pozitif tam 1, 2, 3, 4, 5, ... \scriptstyle\mathbb{Q} Rasyonel a ve b tam sayı ve b sıfır değil iken, \scriptstyle\mathbb{R} Gerçek (Gerçel, Reel) İrrasyonel sayılar kümesi ile rasyonel sayılar kümesinin birleşimi \scriptstyle\mathbb{C} Karmaşık a ve b gerçek sayılar ve i −1'in karekökü iken, a + bi === Sayma sayılar === Sayma sayıları boştan farklı bir kümenin elemanlarını azlık veya çokluk yönünden nitelemekten ziyade onların içindeki eleman miktarına göre verilen bir temsilciler kümesi olarak tanımlanır. Temsilcilere verilen isme kanonik temsilci denir. Her sayma sayısı aynı zamanda bir kanonik temsilcidir. Sayma sayılarına sıfırın dahil olmamasının sebebi boş kümenin içinde temsil edecek bir elemanın olmamasıdır. \scriptstyle\mathbb{N}^+ = \left\\{ 1, 2, 3, ... \right\\} === Doğal sayılar === Doğal sayılar 0'dan başlayarak sonsuza kadar giden sayılardır. Matematikte doğal sayılar kümesi \scriptstyle\mathbb N ile gösterilir. Doğal sayılar ismi bu sayıların doğada görüp tanıdığımız sayılar olduğu fikrinden ileri gelmektedir. Doğal sayılar kümesi "0" ve pozitif tüm tam sayıların olduğu kümedir. \scriptstyle\mathbb{N} = \\{ 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, ... \\} === Tam sayılar === Tam sayılar eksi sonsuzdan artı sonsuza kadar giderler. Yani "0"ın iki yanından sonsuza kadar uzanırlar. Tam sayılar kümesi \scriptstyle\mathbb Z ile gösterilir. \scriptstyle\mathbb Z = \\{..., -4, -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3, ... \\} ==== Pozitif tam sayılar ==== Başında "+" işareti bulunan veya bir şey bulunmayan tam sayılar pozitif tam sayılar adını alırlar. Sayı ekseninde (sayı doğrusunda) 0'ın sağ yanında yer alırlar. Tüm sayma sayıları pozitif tam sayılardır. Pozitif tam sayılar kümesi \scriptstyle\mathbb Z^{+} ile gösterilir ve aşağıdaki gibi tanımlıdır: \scriptstyle\mathbb Z^{+} = \\{ +1, +2, +3, +4, +5... \\} ==== Negatif tam sayılar ==== Başında "-" işareti olan tam sayılar negatif tam sayılar adını alırlar. Sayı ekseninde 0'ın sol yanında yer alırlar. Negatif tam sayılar kümesi \scriptstyle\mathbb Z^{-} ile gösterilir. Cebirde çıkarma işlemi bu sayıların diğer tam sayılarla toplanması olarak ifade edilir. \scriptstyle\mathbb Z^{-} = \\{ ..., -3, -2, -1 \\} ==== Sıfır ==== Tam sayıdır.Sıfır (0) negatif veya pozitif bir tam sayı değildir.Bir uzlaşma noktasıdır. Bu iki kümeden herhangi birinde yer almaz. Ancak tam sayılar aşağıdaki gibi de tanımlanabilir: \scriptstyle\mathbb Z = \scriptstyle\mathbb Z^{-} \cup \\{ 0 \\} \cup \scriptstyle\mathbb Z^{+} Sıfırın doğal sayı kabul edilmediği (akademik) çevreler azımsanmayacak kadar fazladır. Sıfırı dahil eden çevreler doğal sayılar kümesini \scriptstyle\mathbb{N}_{(0)} sembolü ile gösterirler, sıfırı dahil etmeyen çevrelerse sıfırın dahil olmadığı sayma sayıları kümesini \scriptstyle\mathbb{N}^{+} ile gösterirler. === Rasyonel (oranlı) sayılar === Oranlı sayılar veya rasyonel sayılar, tam sayılar kullanılarak oluşturulan oranlara denk gelen büyüklüklere denir. Yani, a ve b tam sayı ve sıfır olmamak üzere a/b şeklindeki sayılara rasyonel sayı denir. Rasyonel sayılar Q ile gösterilir. Rasyonel sayılar kesir veya ondalıklı sayı şeklinde ifade edilebilir: 1/3, 4,25 vb. === İrrasyonel (oransız) sayılar === Oransız sayılar veya irrasyonel sayılar ise a/b şeklinde yazılamayan sayılardır. Q' kümesi ile gösterilirler. Bu kümenin en bilinen üyesi pi sayısıdır. Hiçbir oranlı sayı oransız sayılar kümesine dahil değildir. Aynı şekilde hiçbir oransız sayı da oranlı sayılar kümesine dahil değildir. ;Örnek: :* \pi \\!, e \\! :* \sqrt 2 , \sqrt 3 === Gerçek sayılar === İrrasyonel sayılar kümesi ile rasyonel sayılar kümesinin birleşimi gerçek sayılar kümesini oluşturur. Bu kümeye reel sayılar veya gerçek sayılar da denir. Geometride karşılaşılan bazı büyüklüklerin anlamlandırılabilmesi için Klasik Yunan Dönemi'nde, yaygın inanca göre Pisagor ve öğrencileri tarafından sayı kavramına dahil edilmişlerdir. Anlatılanlara göre Pisagor doğadaki tüm büyüklüklerin rasyonel sayılarla ifade edilebileceğini söylemekteydi. Fakat bulduğu hipotenüs eşitliğinin bir sonucu olarak x^{2} = 2 gibi bir değerlerle karşılaştı. Uzun yıllar boyu bu tür sayıların uzun kesirlerle ifade edilebileceğini iddia etti ve göstermeye çalıştıysa da, öğrencilerinden birinin bunun gibi sayıların kesinlikle kesirli bir biçimde gösterilemeyeceğini ispat etmesiyle ikna oldu ama hayatı boyu bunun bir sır gibi gizlenmesi için çalıştı ve doğada gerçek sayıların yeri olmadığını söylemeye devam etti. Gerçel sayılar, katsayıları tam sayılar ya da rasyonel sayılar olan polinomlar kümesinin çözümlerini göstermek için kullanılırlar. Bu bakımdan gerçel sayılar kümesi, tam sayı katsayılı polinomlar kümesi \scriptstyle\mathbb Z[x]in bir cisim genişlemesidir. Gerçek sayılar kümesi \scriptstyle\mathbb R harfi ile ifade edilir. === Karmaşık sayılar === Tüm cebirsel denklemleri çözebilmek için reel sayılar tekrar genişletilirse karmaşık sayılar veya kompleks sayılar kümesi elde edilir. Karmaşık sayıların sembolü \scriptstyle\mathbb Cdir. Rönesans döneminde gerçekleşen cebirsel denklemlerin çözüm metotlarındaki ilerlemelerin bir uzantısı olarak sayı kavramına eklenmişlerdir. Gerçek olmayan sayılar fikri reel sayılar kümesinde karşılığı olmayan -1 sayısının karekökünden gelmektedir. Bu sayı "i" sembolü ile gösterilir ve karesi -1 olarak kabul edilir. == Sınıflama özeti == Matematiksel notasyonda yukarıdaki bütün semboller büyük harfle ve kalın olarak yazılır. \scriptstyle\mathbb{N}\sub\scriptstyle\mathbb{Z}\sub\scriptstyle\mathbb{Q}\sub\scriptstyle\mathbb{R}\sub\scriptstyle\mathbb{C} Bir tablo olarak sayılar için şöyle sınıflandırma yapılabilir: : \scriptstyle\mathbb{C} \mbox{ Karmaşık} \begin{cases} \scriptstyle\mathbb{R} & \mbox{Gerçek} \begin{cases} \scriptstyle\mathbb{Q} & \mbox{Rasyonel} \begin{cases} \scriptstyle\mathbb{Z} & \mbox{Tam sayılar} \begin{cases} \scriptstyle\mathbb{N} & \mbox{Doğal Sayılar} \\\ \end{cases}\\\ & \mbox{Oranlı} \end{cases}\\\ & \mbox{İrrasyonel} \end{cases}\\\jjj & \mbox{Sanal} \end{cases} == Diğer Tip Sayılar == Bu sayılara ek olarak matematikte, kümeler teorisinin uğraş alanında olan ordinal sayılar ve kardinal sayılar da sayı kavramının genişletilmesiyle elde edilmişlerdir. Bütünleme tekniğinin değişik bir uygulanmasıyla elde edilen p-sel sayılar ve reel sayılara sonsuz küçükler ve büyüklerin eklenmesiyle elde edilen sürreel sayılar da sayı kavramının parçaları olarak düşünülürler. == Sayı (dilbilim) == Dilbilim alanında sayılar ya da sayı adları, biçimbilimsel (morfolojik) olarak bağımsız bir sözcük kategorisidir.Berke Vardar, Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: ABC Kitabevi. 2. baskı: 1988. === Türkçede sayı türleri === * asal sayılar (iki, üç ,beş, yedi ...) * sıra sayıları (onuncu, yüzüncü ...) * üleştirme sayıları (ikişer, onar ...) * kesir sayıları (beşte bir ...) === Sayı sıfatı === Dilbilimde, sayı kavramı içeren sıfatlara sayı sıfatı denir (örneğin on yıl, ikinci gün, birer kişi dizimlerindeki on, ikinci, birer sözcükleri). == Kaynakça == *
sağ|küçükresim|300px|Doğu Anadolu Bölgesi sağ|küçükresim|300px|Doğu Anadolu Bölgesinin NASA uyduları tarafından kışın çekilmiş bir görüntüsü, 20 Ocak 2004 Doğu Anadolu Bölgesi, Türkiye'nin yedi coğrafi bölgesinden biridir. Anadolu topraklarındaki konumunda doğuda yer alması nedeniyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından 1941 yılında böyle isimlendirilmiştir. Ülkenin, nüfus yoğunluğu ve nüfusu en az olan bölgesidir. Bunda bölgenin yüzölçümünün büyük olması başlıca etkilerindendir. Doğu Anadolu Bölgesinin yüzölçümü 164.000 km²'dir. Yüzölçümü bakımından Türkiye topraklarının %21′ini kaplar. 2021 yılındaki nüfus sayımına göre bölgenin nüfusu 6.513.106 kişidir. Nüfus bakımından en büyük il Van, yüzölçümü bakımından en büyük il Erzurum'dur. Başlıca geçim kaynakları hayvancılık ve tarımcılıktır. Doğu Anadolu Bölgesi'nde dört bölüm vardır: * Erzurum-Kars Bölümü * Yukarı Fırat Bölümü * Yukarı Murat-Van Bölümü * Hakkâri Bölümü == Coğrafya == === Ovalar === * Birinci çöküntü kuşağını; Ardahan, Göle ve Çıldır Gölü * İkinci çöküntü kuşağını; Erzurum, Erzincan, Pasinler, Horasan ve Iğdır ovaları * Üçüncü çöküntü kuşağını ise; Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş ve Van Gölü çanakları ve bunlar içerisinde yer alan ovalar oluşturur. === Göller ve nehirler === Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan Aras ve Kura nehirleri sularını Türkiye toprakları dışarısında Hazar Denizi'ne dökerler. Fırat, Dicle ve Zap nehirleri ise sularını yine Türkiye dışarısında Basra Körfezi'ne dökerler. Bölge akarsularının rejimi düzensizdir. Bunun nedeni; yağış rejiminin düzensizliği ve kış yağışlarının kar şeklinde düşmesidir. Kışın yağan karlar erimeden uzun süre yerde kaldığı için akarsuların debileri azalmaktadır. İlkbahar ve yaz aylarında eriyen karlar akarsuların debilerinin yükselmesine ve coşkun bir şekilde akmasına yol açar. Öte yandan bölge akarsularının hidroelektrik enerji potansiyeli yüksektir. Bunun nedeni, yükselti ve eğimlerinin fazla olmasıdır. Bölgedeki fay hatları üzerinde göller oluşmuştur. Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü başta olmak üzere Çıldır, Nazik, Erçek, Hazar, Balık Gölü ve Bulanık gölleri bölge sınırları içerisinde yer alır. === İklim ve bitki örtüsü === Bölgedeki iklim karasal iklimdir. Sadece iki ilde, Elâzığ ve Malatya illerinde bozkır bitki örtüsü görülür. Van Gölü'nün etkisi sayesinde Bitlis ve Van illerinin Van Gölüne kıyısı olan ilçeleri (Tatvan, Ahlat, Adilcevaz, Erciş, Muradiye, Tuşba, İpekyolu, Erdemit, Gevaş) ılıman bir iklime sahiptir. Erzurum ili kışları soğuk olmasına rağmen yazları yeşil bitki örtüsüne sahiptir. == İller == küçükresim|300px|Doğu Anadolu'da yer alan iller Doğu Anadolu'da 14 tane il vardır. En çok nüfusa sahip il Van'dır. * Ağrı * Ardahan * Bitlis * Bingöl * Elazığ * Erzincan * Erzurum * Hakkâri * Iğdır * Kars * Malatya * Muş * Tunceli * Van * Kahramanmaraş'ın Afşin, Elbistan ve Nurhak ilçeleri * Diyarbakır'ın Çüngüş ilçesi * Sivas'ın Gürün ve Divriği ilçeleri * Adıyaman'ın Çelikhan ve Sincik ilçeleri == Demografi == Doğu Anadolu Bölgesi, Türkiye'nin nüfus yoğunluğu en az olan bölgesidir. Bunda bölgenin yüzölçümünün büyük olması başlıca etkendir. 2021 yılındaki nüfus sayımına göre bölgenin nüfusu 6 milyon 513 bin 106 kişi civarındadır. Türkiye'deki coğrafi bölgeler arasında nüfus miktarı ve yoğunluğu yönünden önemli farklar bulunmaktadır. Bu farkların oluşmasında fiziki faktörler (iklim özellikleri, yer şekilleri, toprak özellikleri) ve beşeri faktörler (sanayileşme, tarım, yeraltı kaynakları, turizm, ulaşım) önemli rol oynarlar. Diğer bölgelere göçün fazla yaşandığı bölge olan Doğu Anadolu Bölgesi'nde kırsal nüfus, kent nüfusundan fazladır. === Etnik yapı === Doğu Anadolu Bölgesi etnik açıdan çeşitlilik göstermektedir. KONDA'nın 2010'da yürüttüğü bir araştırmaya göre Ortadoğu ve Kuzeydoğu Anadolu olmak üzere ikiye ayrılmış bölgede, Doğu Anadolu Bölgesi'nin güney kısmını oluşturan Ortadoğu kısmında Kürtlerin nüfusun %79.1'ini oluşturduğu, Kuzeydoğu kısmında ise Türklerin baskın olduğu, ancak %32'lik önemli bir Kürt azınlığa sahip olduğu bulunmuştur. == Sanayi == Bölgenin sanayi anlamında en gelişmiş illeri: Elazığ, Malatya ve Erzurum'dur. Sanayi kuruluşları yetersiz olan Doğu Anadolu Bölgesi halkı geçimini, başta hayvancılık olmak üzere tarımdan sağlar. Bölgenin hayvancılığa çok elverişli olan Erzurum-Kars Bölümü’nde yüksek nitelikli sığırlar yetiştirilir. Çok sayıda küçükbaş hayvan besleyen göçer aşiretler yazın sürülerini bölgenin öteki kesimlerindeki yüksek yaylalarda otlatır. Bitkisel üretime elverişli alanlar, bölge yüzölçümünün ancak %10'unu kaplar. Bu alanın büyük bölümünde tahıl ekimi yapılır. Tahıldan başka baklagiller, şeker pancarı, meyve, sebze, pamuk ve az miktarda da tütün yetiştirilir. Pamuk yetiştirilen kuytu Iğdır, Malatya ve Elâzığ ovalarının yanı sıra Erzincan Ovası ile Van Gölü çevresinde meyve bahçeleri çok yer tutar. Yalnızca büyük kentler çevresinde kurulan sanayilerin başlıcaları pamuklu dokuma, iplik, şeker, süttozu, un, peynir, yem, sigara ve çimento fabrikaları ile et kombinalarıdır. Yeraltı kaynakları bakımından oldukça zengin sayılan Doğu Anadolu Bölgesi'nde; Afşin ve Elbistan'da linyit, Hekimhan ve Divriği yörelerinde demir, Alacakaya yöresinde krom, Maden yöresinde bakır, Keban ve Baskil yöresinde de gümüşlü kurşun Erzurum-Aşkale'de Bor madeni yatakları bulunmaktadır. Keban ve Karakaya hidroelektrik, Afşin-Elbistan A Termik Santrali ve Afşin-Elbistan B Termik Santrali bölgenin başlıca enerji üretim kuruluşlarıdır. Tarımsal alanları kısıtlı, sanayi işyerleri yetersiz olan bölge halkının artan nüfusu içinde işsiz kalan kesimi, ülkenin ekonomi olanakları daha gelişmiş olan yörelerine göç etmek zorunda kalmaktadır. == Ayrıca bakınız == * Türkiye'nin coğrafi bölgeleri ==Kaynakça== Kategori:Türkiye'nin coğrafi bölgeleri
Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye'nin yedi coğrafi bölgesinden biridir. Güneydoğu Torosların güneyinden Suriye sınırına kadar olan yerleri kaplar. Bölge doğu ve kuzeyden Doğu Anadolu Bölgesi, batıdan Akdeniz Bölgesi, güneyden Suriye ve kısa bir sınırla da Irak ile çevrilidir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye'nin en düzlük bölgelerinden biri olup, bu düzlükler Arap Yarımadası'nın güneyindeki Hint Okyanusu'na kadar gider. Bölge etli ve baharatlı yiyeceklere sahip olan zengin bir mutfak kültürüne sahiptir. == Coğrafya == === Arazi Yapısı === Bölgenin kuzey kesiminde Toros dağ sırasının güney yamaçları ile birlikte ikinci bir kıvrımlı dağ kuşağı uzanır. Bölgenin ortasında 1952 m yükseltiye sahip sönmüş Karacadağ Volkanı yer alır. Bölgenin batısında ise Gaziantep Platosu üzerinde yükselen Kartal Dağları önemli yükseklik yapar. İç kesimlere gidildikçe iklim karasallaşır. Karaca Dağ’ın batısında Harran, Suruç, Ceylanpınar ve Birecik ovaları yer alır. Dicle nehri ve kollarının toplandığı Diyarbakır Havzası çok verimli bir ovaya sahiptir. Diyarbakır ovası Bismil ovası Çınar ovası Silvan ovası Ergani ovası Çermik ovası Kocaköy ovası Eğil kıyı ovasına sahiptir. Karaca Dağ’ın batısındaki Şanlıurfa, Gaziantep, Adıyaman platoları Fırat ve kolları tarafından derin bir şekilde yarılmıştır. Karaca Dağ’ın doğusu ise daha engebeli bir yapı gösterir. Bu bölümün güneyinde Mardin-Midyat Eşiği yer alır. Bölgenin iki önemli akarsuyundan biri olan Fırat, kaynağını Doğu Anadolu Bölgesi’nden alır. Bölgede ise Toroslar’dan gelen Kâhta ve Karadağ’dan gelen küçük akarsularla beslenir. Güneydoğu Toroslar’ın güneye bakan yamaçlarından birçok kol halinde çıkan Dicle Nehri ise bölgenin diğer önemli akarsuyudur. Her iki akarsu da Basra Körfezi’ne sularını boşaltırlar. Bölgede doğal oluşumlu göl yoktur. Ancak Fırat ve Dicle üzerinde kurulmuş baraj gölleri bulunmaktadır. Bölgenin ve ülkenin 2. en büyük baraj gölü olan Atatürk Barajı bu bölge sınırları içinde yer alır. == İklim == === Orta Fırat Bölümü === Bu bölümde bozulmuş Akdeniz iklimi görülür. Bölgenin içlerine doğru iklim karasallaşır. Kış sıcaklık ortalaması, Dicle Bölümü'ne göre daha yüksektir. Bölümün kış sıcaklık ortalaması 0 °C'nin altına pek düşmez. Yağış en fazla kış mevsiminde görülür. Yıllık yağış tutarı 700 mm dir. Yaz aylarında yağışların azalması ve sıcaklığın yüksek olması kuraklığı arttırmıştır. İç kesimlerde karasal iklim görülür. === Dicle Bölümü === Dicle Bölümü'nde karasal iklim etkilidir. Bölümde yazlar çok sıcak ve kurak, kışlar ise soğuktur. Bölümün yüksek kesimlerinde kar yağışları görülür. Kış mevsiminde sıcaklık 0 °C nin altına düşer. Bölümdeki yıllık yağış miktarı 500–600 mm'dir. Son zamanlarda özellikle Diyarbakır çevrelerinde ekonomik anlamda büyük ilerlemeler kaydedilmiştir. == Bitki örtüsü == Bölgenin doğal bitki örtüsü bozkırdır. İç Anadolu bozkırlarına göre çok fakirdir. Bölgede antropojen bozkırlarda geniş yer kaplamaktadır. Ormanların en az olarak kapladığı bölge olan Güneydoğu Anadolu'da mevcut ormanların büyük bölümü de tahrip edilmiştir. == Ekonomi == Coğrafi yönden Güneydoğu Anadolu Projesi'nin (GAP) giriş kapısı, sanayisi ve ticari hacmi ile de GAP kalkınmasında temel teşkil eden Gaziantep ve Diyarbakır ekonomik yönden çevresindeki 16 ili etkisi altında tutmaktadır. === Tarım ve hayvancılık === Bölge ekonomisi Gaziantep dışında tarım ve hayvancılığa dayanır. Geniş düzlüklerin olması bölgede tarım için büyük bir avantaj iken, yaz kuraklığının şiddetli olması üretimi olumsuz etkiler en çok ihtiyaç duyan bölge lös adı verilen çok verimli topraklar bulunur. Bölgenin Dünyada en bilinen tarım ürünü antepfıstığıdır ve Türkiye'de en çok bu bölgede yetişir. Ayrıca badem, buğday, pamuk, keten, susam, nohut, zeytin, incir, karpuz, kırmızı mercimek de yetiştirilir. Bölgede ağırlıklı olarak küçükbaş hayvancılık yapılır. Çok az miktarda sığır yetiştiriciliği de vardır. Ayrıca hayvancılığa dayalı olarak Diyarbakır'da Türkiye'de bir ilk olan Organize Hayvancılık Bölgesi kurulmaktadır. === Yer altı zenginlikleri === Bölge yer altı kaynakları bakımından oldukça zengin sayılabilir. Fosfat ve linyitin yanında bölgede petrol de çıkarılır. Batman, Diyarbakır ve Kâhta'da Türkiye'nin önemli petrol yatakları bulunur ve Batman rafinerisinin işlediği petrol bölgeden sağlanır. Bölgede az miktarda taş kömürü de bulunur. == İller == küçükresim|sağ|250px|Güneydoğu Anadolu Bölgesinin İlleri Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin 9 ili vardır: * Gaziantep * Diyarbakır * Şanlıurfa * Batman * Adıyaman * Siirt * Mardin * Kilis * Şırnak == Ayrıca bakınız == * Türkiye'nin illeri * Yukarı Mezopotamya * Bereketli Hilal * Tur Abdin * Güneydoğu Anadolu Projesi == Dış bağlantılar == * Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Kategori:Türkiye'nin coğrafi bölgeleri
Uğur Mumcu (22 Ağustos 1942, Kırşehir - 24 Ocak 1993, Ankara), Türk gazeteci, araştırmacı ve yazar. 24 Ocak 1993'te Ankara'da Karlı Sokak'taki evinin önünde, suikasta uğradı. Arabasına konulan bombanın patlaması nedeniyle hayatını kaybetti. ==Hayatı== === Ailesi === Annesi Nadire Mumcu, babası tapu kadastro memuru Hakkı Şinasi Mumcu'dur. Uğur Mumcu, 22 Ağustos 1942 tarihinde Kırşehir'de, dört kardeşin üçüncüsü olarak doğdu. Eşi Şükran Güldal Mumcu (Homan) ile olan evliliğinden bir oğlu (Özgür Mumcu) ve bir kızı (Özge) olmuştur. Uğur Mumcu anısına ailesi tarafından Ekim 1994'te "Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı" adında bir vakıf kurulmuştur. Eşi Şükran Güldal Mumcu, 23. Dönem TBMM'ye İzmir milletvekili olarak girmiş ve 10 Ağustos 2007 - 7 Haziran 2015 tarihleri arasında TBMM başkanvekilliği görevini yürütmüştür. Ağabeyi ve İşçi Partisi Genel Başkan Yardımcısı Av. Ceyhan Mumcu'nun Uğur Mumcu ile ilgili röportajlarının bir kısmı "Kardeşim Uğur Mumcu" adıyla bir kitapta toplanmıştır. === Eğitim yaşamı === İlköğretimi Ankara Devrim İlkokulunda ve ortaöğretimi Ankara Bahçelievler Deneme Lisesinde okuyan Mumcu çok aktif bir öğrenciydi. 1961'de avukat olmak üzere başladığı üniversite eğitimini Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde 1965'te tamamladı. Henüz öğrenciyken 26 Ağustos 1962’de Cumhuriyet gazetesinde yayımlanan "Türk Sosyalizmi" başlıklı makalesiyle Yunus Nadi Ödülü'nü aldı. 1963'te fakültede öğrenci derneği başkanı seçildi. 1969-1972 yılları arasında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde İdare Hukuku Profesörü Tahsin Bekir Balta'nın asistanı olarak çalıştı.Uğur Mumcu (1942 - 1993) , Kim Kimdir, 17 Nisan 2011 tarihinde erişildi. === Askerlik dönemi === Askerliğini yapmaya hazırlandığı sırada, 12 Mart döneminde, bir yazısında kullandığı, "Ordu uyanık olmalı." sözleriyle "orduya hakaret etmek" ve "sosyal bir sınıfın öteki sosyal sınıflar üzerinde tahakkümünü kurmak" suçunu işlediği iddiasıyla gözaltına alındı. Mamak Askeri Cezaevi'nde pek çok aydınla birlikte bir yıla yakın kalan Mumcu, bu davadan dolayı 7 yıl hapse mahkûm edildi. Fakat bu karar Yargıtay tarafından bozuldu ve Mumcu serbest bırakıldı. Bu olaydan sonra askerliğini yedek subay olarak yapması gerektiği hâlde 1972-1974 yılları arasında Ağrı'nın Patnos ilçesinde, resmî tanımıyla "sakıncalı piyade eri" olarak askerliğini tamamladı. Patnos'ta ağır koşullar altında askerliğini yaparken zaten uzun zamandan beri var olan ülseri yüzünden mide kanaması geçirdi. === Gazetecilik hayatı === Yeni Ortam gazetesinde köşe yazarlığı yapan Uğur Mumcu, 1975’ten itibaren Cumhuriyet’te "Gözlem" başlıklı köşesinde düzenli olarak yazmaya başladı. Aynı zamanda Anka Ajansında çalışmaktaydı. 1975 Mart'ında makalelerinden oluşan "Suçlular ve Güçlüler" adlı kitabını yayımladı. Aynı yıl, Altan Öymen'le birlikte hazırladıkları, Süleyman Demirel'in yeğeni Yahya Demirel'in hayalî mobilya ihracatını konu edinen "Mobilya Dosyası" adlı kitabı yayımlandı. 1977 yılından sonra sadece Cumhuriyet için yazmaya başladı. "Gözlem" başlıklı köşesinde 1991 yılının kasım ayına kadar aralıksız olarak yazdı. 1977’de "Sakıncalı Piyade" ve "Bir Pulsuz Dilekçe" kitapları yayımlandı. Ertesi yıl, "Sakıncalı Piyade" adlı yapıtını Rutkay Aziz ile birlikte tiyatroya uyarladı. Oyunu Ankara Sanat Tiyatrosu'nda tam 700 kere sahneledi. 1978’de ise ünlülerin yaşam öykülerini, siyasal geçmişlerini bir güldürü zenginliğiyle anlattığı kitabı "Büyüklerimiz" yayımlandı. Uğur Mumcu, Londra'da BBC Türkçe için Nuri Çolakoğlu ve Ayça Abakan'ın konuğu olduğu bir röportajda siyasi görüşünü şu sözlerle açıkladı: > "Ben görüş olarak sosyalist eğilimliyim. Yani emekçi sınıfların toplumda > yönetimi ele almasını istiyorum. (...) Ben sosyalist bilincimi hergün > artırıyorum. (...) Ulusal bağımsız sol! Ben sosyalist eğilimliyim, işçi > sınıfının, emekçi sınıf ve tabakaların demokratik yollarla iktidara > gelmesini istiyorum. Bu görüşümden hiç ama hiç vazgeçmedim." Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne giden süreçte yaşananları eleştirdi. Türkiye'de terör olaylarının artması nedeniyle 1979 yılında, 12 Mart dönemi öncesi ve sonrası gençlik liderlerinin yaşadıklarını kendi ağızlarından yansıttığı ve silahlı eylemlerle bir yere varılamayacağına dikkat çektiği kitabı "Çıkmaz Sokak"ı yayımladı. 7 Mart 1980 tarihinde yayımladığı yazısında anarşi ve terör ortamını şu sözlerle eleştirdi: > "Bunun adı solculuk mu? Yoksul erlerin üstüne kurşun yağdıran, banka soyan > eşkiyalık mıdır solculuk? Böyleyse, yerin dibine batsın böyle solculuk... > Bunun adı milliyetçilik mi? Savcıları, yargıçları, üniversite öğretim > üyelerini, emniyet müdürlerini öldüren, yurttaş kanı içen canavarlık mıdır > milliyetçilik? Böyleyse, yerin dibine batsın böyle milliyetçilik..." 19 Temmuz 1980'de eski başbakan Nihat Erim'in öldürülmesinden sonra 21 Temmuz 1980'de yazdığı "Savaşın Böylesi..." başlıklı yazısında ise teröre çare bulamayan siyasileri eleştirdi: > "İşçisiyle, köylüsüyle, öğrencisi, öğretim üyesiyle, askeri ve sivili ile, > okumuşu ve okumamışı ile yurttaşların kanını bu ölçüde sorumsuzca akıtan bir > başka 'çok partili hayat' var mı yeryüzünde?" 12 Eylül 1980 Darbesi'ni "yağmurun yağması gibi doğal bir olay" olarak tanımladı. Darbeden birkaç gün sonra, 17 Eylül 1980 günü yazdığı yazıda ise 12 Mart dönemini değerlendirerek Deniz Gezmiş, Mahir Çayan gibi isimlerin banka soyma, adam kaçırma, fidye isteme gibi eylemlerini "bireysel terör" olarak tanımladı ve geçmişten ders alınması gerektiğini ifade etti. Mumcu, aynı yazısında, "adam öldüren, cinayet işleyen solculuğun hainlik, katillik ve halk düşmanlığı" olduğunu yazdı. 1 Temmuz 1983 tarihinde yayımladığı yazısındaysa, "12 Eylül'ün Türkiye'yi bir iç savaş tehlikesinden kurtardığını, bunu açıkça kabul ve ilan etmeden hiçbir soruna çözüm bulma olanağının olmadığını, bunun nesnel bir gerçek ve somut bir olgu olduğunu" savundu. 1981’de terörün silah kaçakçılığıyla ilgisini ortaya koymak ve kamuoyunu bu konuda uyarmak için yazdığı "Silah Kaçakçılığı ve Terör" yayımlandı. Aynı yıl, Mehmet Ali Ağca'nın Papa'yı öldürme girişiminden sonra Ağca üzerine inceleme ve araştırmalarını yoğunlaştırdı. 1982’de "Ağca Dosyası", ardından "Terörsüz Özgürlük" adlı makale derlemesi yayımlandı. 1982 Anayasası'nı eleştirdi. 1983 yılında Ağca ile cezaevinde röportaj yaptı. 1984 yılında Aziz Nesin öncülüğünde bir grup tarafından T.C. Cumhurbaşkanlığı ve TBMM Başkanlığına sunulan Aydınlar Dilekçesi'nin hazırlanmasına katıldı. 12 Eylül döneminde aydınlara yapılanları anlatan "Sakıncasız" adlı oyunu yazdı, "Papa-Mafya-Ağca" kitabını yayımladı. 1987’de araştırmacı gazetecilik açısından büyük bir başarı kabul edilen "Rabıta" ve "12 Eylül Adaleti" kitaplarını, 1991’de de en önemli araştırmalarından biri olan "Kürt-İslam Ayaklanması 1919-1925" kitabını yayımladı. 1991 yılında İlhan Selçuk ve yaklaşık seksen Cumhuriyet gazetesi çalışanı ile birlikte gazeteden ayrıldı. Bir süre işsiz kaldı. 1 Şubat - 3 Mayıs 1992 tarihleri arasında Milliyet gazetesinde yazdı, Cumhuriyet gazetesindeki yönetim değişikliği üzerine 7 Mayıs 1992'de Cumhuriyet'e döndü. PKK'yı, "şiddet yoluyla sonuç almak isteyen bir Kürt milliyetçisi terör örgütü" olarak tanımladı. PKK'nın yaptığı katliamlara tepki vermeyen derneklere, gazetelere vb. tepki gösterdi. İnsan Hakları Derneği de Mumcu'nun eleştirdiği oluşumlardan biri oldu. 7 Ocak 1993 tarihinde "Mossad ve Barzani" isimli bir yazı yazdı. Bu yazısında Barzani, CIA ve Mossad arasındaki bağlantılara değindi ve yazısını şöyle bitirdi: > "Kürtler sömürgeciliğe karşı bağımsızlık savaşı yapıyorlarsa ne işi var CIA > ve MOSSAD'ın Kürtler arasında? Yoksa CIA ve MOSSAD, antiemperyalist savaş > veriyorlar da dünya bu savaşın farkında değil mi?" 8 Ocak 1993 tarihli Cumhuriyet gazetesindeki "Ültimatom" başlıklı yazısında ise yakında yayımlayacağı kitabında istihbarat örgütleri ile Kürt milliyetçileri arasındaki bağlantıları açıklayacağını yazdı. Ağabeyi ve İşçi Partisi Genel Başkan Yardımcısı Ceyhan Mumcu, suikasttan önce Uğur Mumcu'nun İsrail elçisiyle görüşme yaptığını basına gönderdiği açıklamada yazmıştı. Gazetecilik hayatı başarılarla dolu olan Uğur Mumcu, 24 Ocak 1993 tarihinde uğradığı bombalı saldırı sonucu hayatını kaybetmeden önce polis-mafya-siyaset ağının derin boyutlarını araştırmaktaydı. Öldürülme sebebi olarak Abdullah Öcalan'ın bir müddet Millî İstihbarat Teşkilatı için çalıştığı iddiasını araştırması iddia edilmektedir."PKK-MİT ilişkisini yazamadan öldürüldü" , Sabah, 17 Nisan 2011 tarihinde erişildi."Uğur Mumcu'nun ölüm emrini veren kişi" , 17 Nisan 2011 tarihinde erişildi. == Suikast == küçükresim|286x286px|Uğur Mumcu'nun 29. ölüm yıl dönümündeki mezarı. Uğur Mumcu, 24 Ocak 1993'te Ankara'da Karlı Sokak'taki evinin önünde, arabasına konan C-4 tipi plastik bombanın patlaması sonucu suikasta kurban giderek yaşamını yitirdi. Suikastın hemen ardından olay yerinde inceleme yapan uzmanların hiçbir delil bulamadığı, patlamayla etrafa dağılan ve cımbızla toplanması gereken delillerin ise süpürgeyle süpürüldüğü iddia edilmiştir. Suikastı; İslamî Hareket Cephesi, İBDA-C, Hizbullah gibi örgütler üstlendi. Suikastın arkasında Mossad'ın ve kontrgerillanın olduğu da iddia edildi. Ergenekon Davası sanıklarından Ümit Oğuztan, iddianamede yer alan ifadesinde, Mumcu'nun, seri numarası silinmiş ve Kürdistan Demokratik Partisi lideri Celal Talabani'ye götürülen silahlarla ilgili araştırması nedeniyle öldürüldüğünü iddia etti.16\. yılında, Mumcu suikastı hâlâ sır... Radikal.com.tr. Erişim: 26 Nisan 2009 Bununla beraber ağabeyi Ceyhan Mumcu, kendi yaptığı araştırmada ölümüne yakın bir süre içerisinde Mossad ve Barzani ilişkisi ortaya çıkınca İsrail Büyükelçisinin ısrarla kardeşi Mumcu'yla bire bir olarak görüşmek istediğini ancak Uğur Mumcu'nun tek görüşmeyi kabul etmemesine rağmen görüşmenin yapıldığını belirtti.Kanal 24'te yayınlanan Keşke Olmasaydı belgeseli-Uğur Mumcu bölümü Ayrıca suikast öncesinde Uğur Mumcu, "Kürt Dosyası" başlıklı kitabını yazmaktaydı. Bu kitabında PKK'nın ortaya çıkışını, Kürt ayaklanmalarını, Öcalan'ın aldığı dış desteği ve Barzani-İsrail-Öcalan ilişkisini incelemekteydi. Kitabını bitiremeden ölmüştür. küçükresim|264x264pik|Uğur Mumcu'nun suikasta uğradığı esnadaki bulunduğu araç, Eskişehir. Suikasttan sonra Mumcu'nun ailesini ziyaretleri sırasında dönemin Başbakanı Süleyman Demirel, Başbakan Yardımcısı Erdal İnönü ve İçişleri Bakanı İsmet Sezgin, "cinayeti çözmenin devletin namus borcu olduğunu" belirterek âdeta namus sözü verdiler. Suikastın failleri ise yakalanamadı. Mumcu'nun kızı Özge Mumcu, 28 Şubat belgeseline yaptığı açıklamada şöyle dedi: > "Her siyasi cinayet sonrası olduğu gibi, 'Mutlaka çözülecektir. Kanı yerde > kalmaz. Namus borcudur.' sözleriyle yaklaştılar ve hani Demirel'inden -o > dönemin başbakanıydı-, içişleri bakanı İsmet Sezgin'di, Erdal İnönü başbakan > yardımcısıydı. Hepsi 'namus borcu sözü' verdiler. Cenazede, olay yerine > geldiklerinde, hepsi... Ama namus borçlarını yerine getiremediler." == Sedat Peker'in açıklamaları == Organize suç örgütü lideri olarak tanımlanan Sedat Peker, 23 Mayıs 2021'de YouTube aracılığıyla, suikastın Mehmet Ağar tarafından düzenlendiğini iddia etti: > “Uğur Mumcu, görüşüne katılırsınız-katılmazsınız, bence şehittir. Yahu > namuslu adamdı, şerefli adamdı, her şeyden önce dürüst adamdı, neden > öldürüldü? Öldürüldüğünde yazdığı yazılara bakın: terörden beslenen terör > lordları, bunun üzerine çalışma. Hep terör bölgelerinde uyuşturucu > tarlaları, satışları olur. Hep ama. Ve silah ticareti. Uğur Mumcu şehit > ediliyor, yanına ilk gelen kim? Katiller en önce gelir: Mehmet Ağar! Eşine > diyor ki: 'Ben gıyaben tanıyorum, dünyanın en iyi insanı.' 'Ben' diyor, > 'Buradan bir tuğla çekersem devlet aşağı çöker!', bu meşhur sözdür, devletin > içinde yaşayanlar bunu bilirler.” Sedat Peker'in açıklamalarının ardından Uğur Mumcu'nun eşi, eski CHP Milletvekili Güldal Mumcu şöyle konuştu: > “Senelerdir, 'Uğur Mumcu Cinayeti'nin aydınlatılması için kim ne biliyorsa > anlatsın, işin ucu kime dokunuyorsa dokunsun.' dedik. Çekin tuğlaları, > yıkılsın duvar, altında kim kalırsa kalsın!” == Eserleri == * 1975: Mobilya Dosyası * 1975: Suçlular ve Güçlüler * 1977: Sakıncalı Piyade * 1977: Bir Pulsuz Dilekçe * 1978: Büyüklerimiz * 1979: Çıkmaz Sokak * 1980: Tüfek İcad Oldu * 1981: Silah Kaçakçılığı ve Terör * 1981: Söz Meclisten İçeri * 1982: Ağca Dosyası * 1982: Terörsüz Özgürlük * 1984: Papa-Mafya-Ağca * 1984: Sakıncasız * 1985: Devrimci ve Demokrat * 1985: Liberal Çiftlik * 1986: Aybar ile Söyleşi: Sosyalizm ve Bağımsızlık * 1987: Rabıta * 1987: 12 Eylül Adaleti * 1987: İnkılap Mektupları * 1988: Bir Uzun Yürüyüş * 1988: Tarikat-Siyaset-Ticaret * 1990: 40'ların Cadı Kazanı * 1990: Kâzım Karabekir Anlatıyor * 1991: Kürt İslam Ayaklanması 1919-1925 * 1992: Gazi Paşa'ya Suikast * 1993: Kürt Dosyası * 1996: Vurulduk ey halkım: unutma bizi * 1997: Katiller Demokrasisi * 1997: Saklı Devletin Güncesi "Çatlı vs * 1998: Gazetecilik * 1998: Polemikler * 1998: Uyan Gazi Kemal * 1999: Bu Düzen Böyle mi Gidecek? * 1999: Söze Nereden Başlasam * 2000: Bomba Davası ve İlaç Dosyası * 2003: Unutmayalım, Unutturmayalım * 2004: Eğilmeden Bükülmeden * 2004: Kır Çiçekleri * 2004: Türk Memet Nöbete * 2005: Dost Yüzlerde Zaman * 2009: Çocuklar İçin * 2011: Beyaz Melek * 2011: İsterler ki Susalım == Ödüller == * 1962: Yunus Nadi Ödülü ("Türk Sosyalizmi" başlıklı makalesiyle) * 1979: Çağdaş Gazeteciler Derneği Yılın Gazetecisi Ödülü * 1979: Türk Hukuk Kurumu Yılın Hukukçusu Ödülü * 1980: 1982 ve 1992 İstanbul Gazeteciler Cemiyeti Ödülü (inceleme dalında) * 1980: 1987 Sedat Simavi Vakfı Kitle Haberleşme ve Gazetecilik Ödülü * 1983: İstanbul Gazeteciler Cemiyeti Ödülü (röportaj ve seri röportaj dalında) * 1984: 1985 ve 1987 Nokta Dergisi Yılın Doruktaki Gazetecisi Ödülü * 1987: Cumhuriyet Gazetesi Örnek Gazeteci Ödülü ("Rabıta Olayı" dolayısıyla) * 1987: İstanbul Gazeteciler Cemiyeti Ödülü (güncel yazılar dalında) * 1988: Cumhuriyet Gazetesi Bülent Dikmener Haber Ödülü * 1993: Gazeteciler Cemiyeti Basın Özgürlüğü Ödülü * 1993: Nokta Dergisi Doruktakiler Basın Onur Ödülü == Hakkında yazılan kitaplar == * 1996: Değer, Emin. Uğur Mumcu ve 12 Mart Geriye Dönüşün İlk Adımı. Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı Yayınları, Ankara * 1997: Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı. Uğur Mumcu Cinayeti. Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı Yayınları, Ankara * 2003: Özel, Sevgi. Uğur Olsun! - Bir Devrimcinin Öyküsü. Bilgi Yayınevi, 3. baskı, Ankara * 2008: Mumcu, Ceyhan. Kardeşim Uğur Mumcu. Kaynak Yayınları, Ankara * 2009: Özsoy, Ali; Fırat, Gökçe; Yaman, Onur. Sol'un Namusu: Uğur Mumcu. İleri Yayınları, İstanbul * 2011: Gerger, Adnan. Uğur Mumcu'yu Kim Öldürdü?. İmge Kitabevi Yayınları, Ankara * 2011: Tüleylioğlu, Orhan. Ben, Uğur Mumcu'yum. Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı Yayınları, Ankara * 2012: Mumcu, Güldal. İçimden Geçen Zaman. Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı Yayınları, Ankara * 2012: Mumcu, Güldal. "İçimden Geçen Zaman" Yayınevi:UM:AG Araştımacı Gazetecilik Vakfı, Ankara * 2012: Tüleylioğlu, Orhan. Uğur Mumcu Ölümsüzdür. Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı Yayınları, Ankara == Hakkında hazırlanan belgeseller == * Duvar Belgeseli Uğur Mumcu Bölümü (2009) Hazırlayan: Günel Cantak * Karlı Sokak - Uğur Mumcu Belgeseli (2010) Yönetmen: Ali Murat Akbaş == Hakkında bestelenen şarkılar == * Uğur'lar Olsun - Selda Bağcan * Uğur Mumcu Anısına - Orhan Akdeniz == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Uğur Mumcu Araştırmacı Gazetecilik Vakfı * "Duvar" Belgeseli'nin Uğur Mumcu Bölümü * BBC Türkçe ile 1984'te yapılan röportaj Kategori:1942 doğumlular Kategori:Kırşehir doğumlular Kategori:1993 yılında ölenler Kategori:Türk Hukuk Kurumu Kategori:20. yüzyıl Türk yazarları Kategori:Türk demokrasi aktivistleri Kategori:20. yüzyıl Türk gazetecileri Kategori:Türk mizah yazarları Kategori:Türk sosyalistler Kategori:Atatürkçüler Kategori:Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde öğrenim görenler Kategori:Sedat Simavi Ödülü sahipleri Kategori:Araştırmacı gazeteciler Kategori:Milliyet (gazete) kişileri Kategori:Susurluk Kazası Kategori:Suikast sonucu ölen Türk yazarlar Kategori:Suikast sonucu ölen Türk gazeteciler Kategori:Ankara'da ölenler Kategori:Cebeci Asri Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:Cumhuriyet (gazete) kişileri Kategori:Türkiye'deki faili meçhul cinayetler Kategori:Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Başarı Ödülü sahipleri Kategori:Türkiye'de öldürülen gazeteciler Kategori:Demokratik sosyalistler
== Olaylar == küçükresim|200px|Napolyon Bonapart * 364 - I. Valentinianus, Roma İmparatoru oldu. * 1618 - Osmanlı Sultanı, I. Mustafa tahttan indirildi ve yerine II. Osman Padişah oldu. * 1658 - Danimarka ve İsveç arasında, Roskilde Antlaşması imzalandı. * 1815 - Napolyon Bonapart, Elba'dan kaçtı. * 1848 - Fransa'da İkinci Cumhuriyet ilan edildi. * 1870 - New York'ta ilk metro çalışmaya başladı. * 1910 - İstanbul'da ilk solcu dergi, "İştirak" yayımlanmaya başladı. Dergi Hüseyin Hilmi tarafından çıkarıldı. * 1917 - Nick LaRocca'nın Original Dixiland Jazz Band orkestrası, ilk caz plağını Victor Talking Machine Company adlı plakçılık şirketi'nin, New York stüdyolarında doldurdu. * 1925 - Fransızların yönetiminde bulunan Tütün Rejisinin (tekelinin), 1 Mart 1925'ten itibaren lağvedildiğine ilişkin yasa, TBMM'de kabul edildi. * 1926 - Türkiye İstatistik Kurumu (o dönemki adıyla Merkezi İstatistik Dairesi) kuruldu. * 1934 - İstanbul Belediyesi, evlerin bazılarında görülen "kafes"lerin (cumbaların) kaldırılmasını kararlaştırdı. * 1936 - Fatih-Harbiye tramvayı, Beyoğlu'nda devrildi; iki kişi öldü, 30 kişi yaralandı. * 1943 - İstanbul'da Varlık Vergisi'ni ödemeyen 160 kişi, Aşkale'ye gönderildi. * 1952 - Winston Churchill, Birleşik Krallık'ın atom bombasına sahip olduğunu ilan etti. * 1967 - Amerika Birleşik Devletleri, 25 bin askerle Vietkong'a saldırıya geçti. * 1976 - Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri arasında, "Savunma İşbirliği Anlaşması" imzalandı. * 1981 - Uğur Mumcu'dan 12 Eylül değerlendirmesi: "Bir parlamento, anarşi ve teröre karşı çaresiz kalmışsa kendi kendini 'tasfiye' etmiş demektir! Ülkemizde 12 Eylül öncesi durum buydu. Bu yüzden 12 Eylül öncesi Türkiye'sinde anayasal düzenden, temel hak ve özgürlüklerden ve insan haklarından söz etmenin olanağı yoktu." * 1985 - Tarık Akan 35. Berlin Film Şenliğinde Jüri Özel Ödülü'nü kazandı. Ödül, Zeki Ökten'in yönettiği Pehlivan adlı filmdeki rolüyle verildi. Ancak, Tarık Akan pasaport verilmediği için ödül almaya gidemedi. * 1991 - Saddam Hüseyin, Bağdat radyosunda yaptığı açıklamada, Irak Ordusunun Kuveyt'ten çekildiğini duyurdu. * 1992 - 200 metre uzunluğunda tünel kazan 11 tutuklu, Kayseri Cezaevi'nden firar etti. * 1992 - Hocalı Katliamı: Azerbaycan'ın Hocalı kentine giren silahlı Ermeni gruplar, 613 Azeri'yi öldürdü. * 1993 - New York'ta bulunan World Trade Center'in altındaki otoparkta, bir kamyonda meydana gelen patlamada 6 kişi öldü, binden fazla kişi yaralandı. * 1998 - Nutuk, Rumcaya çevrildi. * 1999 - İran'da 1979 İslam Devrimi'nden sonra ilk belediye seçimleri yapıldı. Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'yi destekleyen ılımlı adaylar, Tahran Belediye Meclisindeki, 15 sandalyeden 13'ünü kazandılar. * 2001 - Taliban örgütü mensupları, Afganistan'ın Bamyan kentindeki Buda heykellerini tahrip etti. * 2004 - Amerika Birleşik Devletleri, 23 yıldır sürdürdüğü Libya'ya seyahat yasağını sona erdirdi. * 2004 - Makedonya Devlet Başkanı Boris Trajkovski, ile beraberindekilerden 8 kişi, uçağın Bosna-Hersek'in Mostar kenti yakınlarında düşmesi sonucu öldü. Trajkovski'nin yerine, 12 Mayıs'ta Branko Srvenkovski geçti. * 2007 - Diyarbakır 5. Ağır Ceza Mahkemesi, Hizbullah adına 1990-1994'te çok sayıda kişinin öldürülmesi ve yaralanması eylemlerini gerçekleştirdikleri gerekçesiyle 13 yıldır yargılanan 34 sanıktan, 20'sini ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırdı. * 2011 - Nintendo, yeni oyun konsolu Nintendo 3DS'yi, Japonya'da piyasaya sürdü. * 2022 - Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden iki gün sonra Mikolayiv Muharebesi başladı. == Doğumlar == * 1416 - Bavyeralı Christopher, Kalmar Birliği döneminde Danimarka, İsveç ve Norveç Kralı (ö. 1448) * 1564 - Christopher Marlowe, İngiliz şair ve oyun yazarı (ö. 1593) * 1671 - Anthony Ashley-Cooper, İngiliz düşünür (ö. 1713) * 1715 - Claude Adrien Helvétius, Fransız filozof (ö. 1771) * 1725 - Nicolas Joseph Cugnot, Fransız mucit ve bilim insanı (ö. 1804) * 1754 - Ferdinando Marescalchi, İtalyan diplomat ve siyasetçi (ö. 1816) * 1786 - François Jean Dominique Arago, Fransız fizikçi, matematikçi, astronom, mason ve politikacı (ö. 1853) * 1794 - Barthélémy de Theux de Meylandt, Belçika Başbakanı (ö. 1874) * 1799 - Benoît Paul Émile Clapeyron, Fransız mühendis ve fizikçi (ö. 1864) * 1802 - Victor Hugo, Fransız yazar (ö. 1885) * 1805 - Melek Cihan Hanım, İran Şahı Muhammed Şah'ın eşi (ö. 1873) * 1807 - Théophile-Jules Pelouze, Fransız kimyager (ö. 1867) * 1808 - Honoré Daumier, Fransız ressam, heykeltıraş ve karikatürist (ö. 1879) * 1821 - Félix Ziem, Fransız ressam, gezgin (ö. 1911) * 1825 - James Skivring Smith, Liberyalı doktor ve siyasetçi (ö. 1892) * 1825 - Ludwig Rütimeyer, İsviçreli doktor, anatom, jeolog ve paleontolog (ö. 1895) * 1829 - Levi Strauss, Alman tekstil tasarımcısı (ö. 1902) * 1846 - "Buffalo Bill" (William Frederick Cody), Amerikalı asker, bizon avcısı ve şovmen (ö. 1917) * 1849 - Leonid Pozen, Rus-Ukraynalı heykeltıraş ve avukat (ö. 1921) * 1849 - Geneviève Halévy, Fransız salonniére (ö. 1928) * 1858 - William Joseph Hammer, Amerikalı elektrik mühendisi (ö. 1934) * 1860 - Stiliyan Kovaçev, Bulgar asker (ö. 1939) * 1861 - I. Ferdinand, Bulgaristan'ın ilk Çarı (ö. 1948) * 1869 - Nadejda Krupskaya, Rus devrimci ve Lenin'in eşi (ö. 1939) * 1870 - Thomas Byles, İngiliz Katolik rahip (ö. 1912) * 1876 - Agustín Pedro Justo, Arjantin'in Devlet Başkanlarından (ö. 1943) * 1880 - Lionel Logue, Avustralyalı konuşma ve dil terapisti ve amatör sahne oyuncusu (ö. 1953) * 1882 - Husband Kimmel, Amerikalı komutan (ö. 1968) * 1882 - Umberto Cisotti, İtalyan matematikçi ve fizikçi (ö. 1946) * 1885 - Aleksandras Stulginskis, Litvanya'nın ikinci Cumhurbaşkanı (ö. 1969) * 1886 - Mihri Müşfik Hanım, Türk ressam (ö. 1954) * 1887 - Akaki Şanidze, Gürcü dilbilimci ve filolog (ö. 1987) * 1893 - I. A. Richards, İngiliz edebiyat eleştirmeni ve retorikçi (ö. 1979) * 1894 - Wilhelm Bittrich, Alman SS Obergruppenführer ve Waffen-SS generali (ö. 1979) * 1896 - Andrey Jdanov, Sovyet politikacı (ö. 1948) * 1896 - Evans Carlson, Amerikalı Kolordu komutanı (ö. 1947) * 1900 - Halina Konopacka, Polonyalı atlet, disk ve gülle atıcı (ö. 1989) * 1902 - Jean Bruller, bir Fransız yazar ve illüstratördü (ö. 1991) * 1903 - Giulio Natta, İtalyan kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1979) * 1908 - Tex Avery, Amerikalı film yapımcısı, animatör ve oyuncu (ö. 1980) * 1909 - Talal, Ürdün Kralı (ö. 1972) * 1916 - Jackie Gleason, Amerikalı oyuncu (ö. 1987) * 1918 - Pyotr Maşerov, Sovyet Beyaz Rus komünist lider (ö. 1980) * 1918 - Theodore Sturgeon, Amerikalı kurgu yazarı ve edebiyat eleştirmenidir (ö. 1985) * 1920 - Jose Mauro de Vasconcelos, Brezilyalı yazar (ö. 1984) * 1920 - Tony Randall, Amerikalı oyuncu (ö. 2004) * 1921 - Betty Hutton, Amerikalı eski bir oyuncu ve komedyendir (ö. 2007) * 1922 - Margaret Leighton, bir İngiliz aktrisdi (ö. 1976) * 1922 - Paatje Phefferkorn, Hollandalı eğitimci ve uygulamalı karma dövüş sanatçısı (ö. 2021) * 1924 - Noboru Takeshita, Japon siyasetçi (ö. 2000) * 1926 - Doris Belack, Amerikalı oyuncudur (ö. 2011) * 1926 - Verne Gagne, eski Amerikalı profesyonel güreşçi ve antrenörü (ö. 2015) * 1928 - Fats Domino, Amerikalı rock and roll, reggae müziği sanatçısı, şarkıcı ve söz yazarı (ö. 2017) * 1928 - Ariel Şaron, İsrailli siyasetçi (ö. 2014) * 1929 - Osep Minasoğlu, Türkiye Ermenisi fotoğraf sanatçıcı (ö. 2013) * 1932 - Johnny Cash, Amerikalı müzisyen (ö. 2003) * 1933 - Salvador Martínez Pérez, Meksikalı Katolik Piskopos (ö. 2019) * 1942 - Jozef Adamec, Slovak eski futbolcu, teknik direktör (ö. 2018) * 1943 - Paul Cotton, Amerikalı country-rock şarkıcısı, müzisyeni ve söz yazarı (ö. 2021) * 1943 - Bill Duke, Amerikalı aktör ve film yönetmenidir. * 1946 - Ahmed H. Zewail, Mısırlı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 2016) * 1946 - Colin Bell, İngiliz millî futbolcu (ö. 2021) * 1947 - Sandie Shaw, İngiliz şarkıcısı * 1949 - Elizabeth George, Amerikalı bir yazardır * 1949 - Emma Kirkby, İngiliz soprano * 1950 - Ali Rıza Binboğa, Türk pop şarkıcısı * 1950 - Helen Clark, eski Yeni Zelanda başbakanı * 1951 - Ferhan Şensoy, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 2021) * 1953 - Michael Bolton, Amerikalı şarkıcı * 1953 - Barbara Niven, Amerikalı dizi ve sinema oyuncusudur * 1954 - Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye'nin 12. cumhurbaşkanı * 1955 - Suna Yıldızoğlu, İngiliz asıllı Türk oyuncu * 1958 - Michel Houellebecq, Fransız yazar * 1958 - Tim Kaine, Amerikalı hukukçu * 1959 - Ahmet Davutoğlu, Türk akademisyen ve siyasetçi * 1960 - Jaz Coleman, İngiliz müzisyen, şarkıcı, besteci ve yapımcı * 1961 - Virginie Lemoine, Fransız aktris * 1964 - Mark Dacascos, Amerikalı oyuncu * 1966 - Necva Kerem, Lübnanlı şarkıcı * 1967 - Kazuyoshi Miura, Japon futbolcu * 1970 - Mehmet Ali Ilıcak, Türk gazeteci ve medya patronu * 1971 - Erykah Badu, Grammy Ödüllü Amerikalı şarkıcı-şarkı yazarı, yapımcı, aktivist ve oyuncu * 1971 - Max Martin, İsveçli müzik prodüktörü ve söz yazarı * 1971 - Hélène Ségara, Fransız şarkıcı ve söz yazarı * 1973 - Ole Gunnar Solskjær, Norveçli millî futbolcu ve teknik direktör * 1974 - Sébastien Loeb, Fransız ralli pilotu * 1975 - Öykü Serter, Türk televizyon sunucusu ve oyuncu * 1978 - Abdoulaye Faye, Senegalli millî futbolcu * 1979 - Pedro Mendes, Portekizli futbolcu * 1982 - Na Li, Çinli profesyonel tenisçi * 1982 - Nate Ruess, Amerikalı şarkıcı ve şarkı yazarı * 1983 - Pepe, Brezilya asıllı Portekizli futbolcu * 1984 - Natalia Lafourcade, Meksikalı pop şarkıcısı, söz yazarı ve müzisyen * 1984 - Beren Saat, Türk oyuncu * 1984 - Emmanuel Adebayor, Togolu futbolcu * 1985 - Fernando Llorente, İspanyol futbolcu * 1986 - Teresa Palmer, Avustralyalı aktris * 1988 - Deniz Yılmaz, Türk futbolcu * 1991 - CL, Güney Koreli rapçi, şarkıcı ve söz yazarı * 1992 - Demet Özdemir, Türk oyuncu * 1993 - Maria Ehrich, Alman aktris * 1996 - İlayda Alişan, Türk oyuncu * 1998 - Ege Tanman, Türk oyuncu == Ölümler == * 420 - Porphyrius, Gazze piskoposu (d. 347) * 1154 - II. Rugerro, Sicilya Kralı (d. 1095) * 1577 - XIV. Eric, İsveç kralı (d. 1533) * 1603 - Maria, Kutsal Roma imparatoriçesi (d. 1528) * 1770 - Giuseppe Tartini, İtalyan besteci ve kemancı (d. 1692) * 1811 - James Sharples, İngiliz portre ressamı (d. 1751-1752) * 1828 - Johann Heinrich Wilhelm Tischbein, Alman ressam (d. 1751) * 1878 - Angelo Secchi, İtalyan gök bilimci (d. 1818) * 1907 - Charles William Alcock, İngiliz sporcu, gazeteci, yazar ve spor yöneticisi (d. 1842) * 1909 - Hermann Ebbinghaus, Alman psikolog (unutma eğrisi ve aralık etkisinin keşfi ile tanınan) (d. 1850) * 1921 - Carl Menger, Avusturyalı iktisatçı (d. 1840) * 1929 - Giriftzen Asım Bey, Türk neyzen, grifitzen ve besteci (d. 1851) * 1930 - Ahmet Rıza Bey, Türk siyasetçi ve Jön Türk hareketinin önderlerinden (d. 1858) * 1930 - ‎Mary Whiton Calkins‎‎, Amerikalı filozof ve psikolog (d. 1863) * 1931 - Otto Wallach, Alman kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1847) * 1939 - Vlas Çubar, Bolşevik devrimci (d. 1891) * 1943 - Theodor Eicke, Alman Nazi subayı (d. 1892) * 1952 - Theodoros Pangalos, Yunan asker ve siyasetçi (d. 1878) * 1952 - Josef Thorak, Alman heykeltıraş (d. 1889) * 1961 - Hasan Âli Yücel, Türk öğretmen, siyasetçi ve eski Millî Eğitim Bakanlarından (d. 1897) * 1969 - Karl Jaspers, Alman yazar (d. 1883) * 1969 - Levi Eşkol, İsrail Başbakanı (d. 1895) * 1971 - Fernandel, Fransız aktör (d. 1903) * 1984 - Hasan Hüseyin Korkmazgil, Türk şair (d. 1927) * 1985 - Tjalling Koopmans, Hollandalı ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1910) * 1988 - Akşit Göktürk, Türk eleştirmen, yazar ve dil bilimci (d. 1934) * 1991 - Slim Gaillard, Amerikalı caz şarkıcısı, piyanist ve gitarist (d. 1916) * 1994 - Bill Hicks, Amerikalı Stand-Up komedyeni (d. 1961) * 1994 - Tarık Buğra, Türk yazar ve gazeteci (d. 1918) * 1998 - Theodore Schultz, Amerikalı iktisatçı ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1902) * 2002 - Lawrence Tierney, Amerikalı oyuncu (d. 1919) * 2004 - Boris Traykovski, Makedon siyasetçi (d. 1956) * 2009 - Wendy Richard, İngiliz oyuncu (d. 1943) * 2011 - Arnošt Lustig, Çek yazar (d. 1926) * 2013 - Stéphane Hessel, Fransız diplomat, direnişçi, yazar (d. 1917) * 2014 - Mehmet Gün, Türk ressam (d. 1954) * 2015 - Nadia Hilou, İsrailli siyasetçi ve sosyolog (d. 1953) * 2015 - Avijit Roy, Bangladeşli yazar (d. 1972) * 2016 - Andy Bathgate, Kanadalı profesyonel buz hokeyi oyuncusu (d. 1932) * 2016 - Karl Dedecius, Polonyalı-Alman çevirmen ve yazar (d. 1921) * 2016 - Eri Klas, Eston orkestra şefi ve yayıncı (d. 1939) * 2017 - Katalin Berek, Macar aktris (d. 1930) * 2017 - Eugene Garfield, Amerikalı dilbilimci ve iş insanı (d. 1925) * 2017 - Preben Hertoft, Danimarkalı psikiyatrist ve profesör (d. 1928) * 2018 - Mies Bouwman, Hollandalı kadın televizyon sunucusu (d. 1929) * 2018 - Tatyana Karpova, Sovyet-Rus oyuncu (d. 1916) * 2018 - Benjamin Melniker, Amerikalı film yapımcısı (d. 1913) * 2019 - Aytaç Arman, Türk sinema ve dizi oyuncusu (d. 1949) * 2019 - Christian Bach, Arjantinli-Meksikalı oyuncu ve film yapımcısı (d. 1959) * 2019 - Mitzi Hoag, Amerikalı oyuncu (d. 1932) * 2019 - Jeraldine Saunders, Amerikalı televizyon ve köşe yazarı, model ve öğretim görevlisi (d. 1923) * 2020 - Sergey Dorenski, Sovyet-Rus piyanist ve eğitimci (d. 1931) * 2020 - İskender Hamidov, Azerbaycan Cumhuriyeti eski İçişleri Bakanı ve Korgeneral (d. 1948) * 2020 - Necmiye Hoca, Arnavut komünist aktivist (d. 1921) * 2021 - Tarık El-Bısri, Mısırlı yargıç ve yazar (d. 1933) * 2021 - Ronald Gillespie, Kanadalı kimya profesörü (d. 1924) * 2021 - Desmond McAleenan, İrlandalı-Amerikalı eski profesyonel futbolcu ve kaleci antrenörü (d. 1967) * 2021 - Michael Somare, Papua Yeni Gineli politikacı (d. 1936) * 2022 - Antonio Seguí, Arjantinli ressam, baskı, karton, kitap illüstrasyon sanatçısı ve heykeltıraş (d. 1934) * 2023 - Ziya Şengül, Türk eski milli futbolcu, teknik direktör ve futbol yorumcusu (d. 1944) == Tatiller ve özel günler == *0226 26
2004 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimleri Amerika Birleşik Devletleri'nde 2 Kasım 2004 tarihinde gerçekleştirilen Amerikan tarihinin 55'inci başkanlık seçimine verilen genel isimdir. Seçimler sonucunda, Cumhuriyetçi Parti adayı George W. Bush Demokrat Parti adayı John Kerry'den daha fazla oy alarak ikinci defa ABD başkanlığına seçilmiştir. Özellikle seçimlere yakınlaşılan aylarda, dış politika konuları adaylar arasındaki tartışmaların odağını oluşturmuş, Irak Savaşı ve adayların birbirlerinin askerlik zamanlarına ilişkin suçlamalar medyada geniş yer bulmuştur. == Cumhuriyetçi Parti başkan adayının belirlenmesi == Cumhuriyetçi Parti adayının bir önceki dönem de başkan olan George W. Bush olacağı 2004 yılının Mart ayında kesinleşmiştir. Bush, adaylığı resmî olarak 2 Eylül 2004'te kabul etmiş ve Başkan Yardımcısı adayı olarak Dick Cheney'i seçtiğini açıklamıştır. == Demokrat Parti başkan adayının belirlenmesi == George W. Bush'un kamuoyunda değişkenlik gösteren popülerlik ve güvenilirlik oranları, başkanlık seçiminin kesin sonucunun erken bir tarihte tahmin edilemeyeceği izlenimini doğurmuş, bu durum birçok Demokrat Parti aday adayının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Demokrat Parti aday adaylarının tam listesi en başta şu şekilde ortaya çıkmıştır: * John Kerry * John Edwards * Wesley Clark * Howard Dean * Dick Gephardt * Bob Graham * Dennis Kucinich * Joe Lieberman * Al Sharpton * Carol Moseley Braun Dosya:John F. Kerry.jpg| John Kerry Dosya:John Edwards, official Senate photo portrait.jpg| ~~John Edwards~~ Dosya:General Wesley Clark official photograph.jpg| ~~Wesley Clark~~ Dosya:HowardDeanDNC- cropped.jpg| ~~Howard Dean~~ Dosya:Dick Gephardt.jpg| ~~Dick Gephardt~~ Dosya:Bob Graham, official Senate photo portrait, color.jpg| ~~Bob Graham~~ Dosya:Dennis Kucinich.jpg| ~~Dennis Kucinich~~ Dosya:Joe Lieberman official portrait 2 (cropped 2).jpg| ~~Joe Lieberman~~ Dosya:Al Sharpton by David Shankbone.jpg| ~~Al Sharpton~~ Dosya:Carol Moseley Braun NZ.jpg| ~~Carol Moseley Braun~~ Bu adaylar arasındaki yarışta, ilk Demokrat Parti ön seçimlerinin yapıldığı 2004 yılının Ocak ayı öncesinde, tarihte bir ilk olarak internetin etkili bir propaganda ve bağış toplama aracı olarak kullanmasının da etkisi ile eski Vermont valisi Howard Dean ön plana çıkan aday olmuştur. Bu süreçte en fazla sol retoriğe dayalı ve savaş karşıtı söylemi benimseyen adaylar, Howard Dean, Dennis Kucinich ve Al Sharpton'dır. Senatör Edward Kennedy'nin resmî olarak olmasa dahi John Kerry'e destek olması John Kerry'nin bu dönemde mücadele gücünü arttıran en önemli faktörlerden biridir. Sözü edilen adaylar ile kıyaslandığında daha merkeze yakın bir çizgide kampanyasını sürdüren Kerry, aslında Senato'da Demokrat Parti'nin en sol ve liberal kanadının liderlerinden biri olan bir Massachusetts senatörüdür. İlk ön seçimler olan Iowa ön seçimleri oldukça şaşırtıcı bir şekilde sonuçlanmış; John Kerry % 38 ile birinci, John Edwards % 32 ile ikinci, Howard Dean % 18 ile üçüncü, Dick Gephardt ise % 11 ile dördüncü sırada yer almıştır. Bu sonuçlar karşısında Dick Gephardt yarıştan çekildiğini açıklamıştır. Bundan sonra yapılan iki ön seçimden de yenik olarak ayrılan Howard Dean adaylıktan çekildiğini açıklamış, John Kerry ve John Edwards iki önde gelen aday adayı olarak kalmışlardır. John Edwards, ancak 2004 yılının Mart ayı sonlarında adaylığı elde edemeyeceği kesinleşince çekildiğini açıklamıştır. 6 Temmuz 2004'te John Kerry Başkan Yardımcısı adayı olarak John Edwards'ı seçtiğini açıklamış, bu ikilinin resmî adaylar olarak belirlenmesi aynı ayın sonlarında Boston'da düzenlenen Demokrat Parti Genel Kurulu'nda karara bağlanmıştır. Bu Genel Kurul, aynı zamanda Barack Obama'nin oldukça etkileyici bir konuşma yaptığı ve pek çok gözlemciye göre geleceğin başkan adaylarından biri olarak belirdiği ilk olaydır. == Sonuçlar == Başkan Adayı Yardımcı Başkan Adayı Parti Kazanılan Delege Aldığı Oy Oy Oranı Kaynakça George W. Bush Dick Cheney Cumhuriyetçi Parti 286 62,040,610 %50.73 John Kerry John Edwards Demokratik Parti 251 59,028,444 %48.27 Aday olmayan ancak delege oyu alan kişiler John Edwards John Edwards Demokratik Parti 1 5 %0.00 == Seçim sonuçları üzerinde yapılan genel analizler == * Bu seçim, 1988 seçimlerinden bu yana Cumhuriyetçi bir adayın genel oy çoğunluğunu kazandığı ilk seçim olmuştur. * John Kerry bu seçimde George W. Bush'un 2000 seçimlerinde aldığı oylardan daha fazla oy almış, ancak Bush 2000 seçimlerini kazanmasına karşın Kerry bu seçimleri kaybetmiştir. * Seçmenlerin % 60.7'si bu seçimlerde oy kullanmıştır. Bu oran 1968 seçimlerinden beri erişilen en yüksek orandır. * Bush'un önde bitirdiği bölgeler, ABD'nin tüm coğrafi alanının % 83'üne tekabül etmektedir (Alaska hariç). * 2000 seçimleri ile karşılaştırıldığında sadece üç eyalette (New Mexico, Iowa ve New Hampshire) kazanan partinin farklı olduğu görülmektedir. * Iki partinin birbirine en yakın sayıda oy aldığı eyaletler, Ohio, Pensilvanya ve Florida'dır. == Kaynakça == 2004 Kategori:2004'te Amerika Birleşik Devletleri Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimleri
2001 (MMI) pazartesi günü başlayan yıl. == Olaylar == === Ocak === *8 Ocak - İstanbul Sabiha Gökçen Uluslararası Havalimanı hizmete girdi. * 10 Ocak - ABD Federal Ticaret Komisyonu, AOL-Time Warner'ın kurulması için America Online ve Time Warner'ın birleşmesini onayladı. *15 Ocak - Vikipedi kuruldu. *20 Ocak - George W. Bush Amerika Birleşik Devletleri'nin 43. başkanı oldu. * 21 Ocak - İsrail ve Arap muhalifleri arasındaki Taba Zirvesi Mısır'da başladı. *24 Ocak - Diyarbakır Emniyet Müdürü Gaffar Okkan, 4 koruması ve şoförü, silahlı saldırıda çapraz ateşe tutularak öldürüldü. * 31 Ocak - Uzay turisti Amerikalı Dennis Tito'nun, 2 Rus kozmonotla “yıldızlara” yolculuğu başladı. === Şubat === * 12 Şubat - NEAR Shoemaker uzay aracı, 433 Eros'un "eyer" bölgesinde aşağı indi ve bir asteroite iniş yapan ilk uzay aracı oldu. * 19 Şubat - 2001 Türkiye ekonomik krizi: MGK aylık olağan toplantısında Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ile Başbakan Bülent Ecevit arasında yaşanan tartışma piyasaları etkiledi. Birkaç saat içinde Merkez Bankası'ndan yaklaşık 5 milyar dolar çekildi. * 26 Şubat - Daft Punk ikinci stüdyo albümleri Discovery'i yayınladı. === Mart === * 2 Mart - Bamyan Buda heykelleri, Taliban tarafından dinamitlenerek imha edildi. * 3 Mart - Başbakan Bülent Ecevit'in görüşmek üzere davet ettiği Dünya Bankası Başkan Yardımcısı Kemal Derviş, Devlet Bakanlığı'na atandı. * 24 Mart - Apple, uzun zamandır beklenen yeni nesil işletim sistemi Mac OS X'i, Mac OS X 10.0 sürümüyle piyasaya sürdü. Yaklaşık yüzde 10 pazar payıyla, en çok kullanılan ikinci masaüstü işletim sistemi olmaya devam ediyor. *29 Mart - Yaşar Üniversitesi kuruldu. === Nisan === *1 Nisan ** Hollanda'da eş cinsel evlilik yasallaştırılarak, Dünya üzerinde eşcinsel evlilik ilk defa yasal bir hüküm kazandı. ** Eski Yugoslavya Federal Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Slobodan Milošević, savaş suçları suçlamasıyla yargılanmak üzere özel kuvvetleri polise teslim etti. *14 Nisan - İstanbul Ticaret Üniversitesi ve İzmir Ekonomi Üniversitesi kuruldu. *22 Nisan - Muhammed Emin Tokcan liderliğindeki eylemciler İstanbul Swiss Otel'i bastılar. Yaklaşık 12 saat süren rehin alma eylemi kansız sona erdi. * 28 Nisan - İlk uzay turisti Amerikalı Dennis Tito'yu taşıyan Soyuz TM-32, Baykonur Uzay Üssü'nden kalktı. === Mayıs === * 6 Mayıs - Uzay turisti Dennis Tito, Soyuz TM-31 ile Dünya'ya geri döndü. (Soyuz TM-32, yeni bir cankurtaran gemisi olarak Uluslararası Uzay İstasyonu'na yanaşmıştır.) * 7 Mayıs - Bosna- Hersek'in Banja Luka kentinde Ferhad Paşa Camii'ni yeniden inşa etme girişiminde bulunuldu. Ancak tören, 300 yaşlı Boşnak'a şiddet uygulayan Sırp milliyetçilerinin kitlesel ayaklanmalarıyla sonuçlandı. * 13 Mayıs - Silvio Berlusconi, İtalya genel seçimlerini kazanarak ikinci kez İtalya başbakanı oldu. * 12 Mayıs - Estonya, 2001 Eurovision Şarkı Yarışması'nı 198 puanla kazandı. * 22 Mayıs - Derin Ekliptik Araştırmaları sırasında büyük bir trans Neptün ötesi cisim (28978 Ixion) bulundu. * 24 Mayıs - 16 yaşındaki Temba Tsheri, Everest Dağı'nın zirvesine tırmanan en genç kişi oldu. === Haziran === *22 Haziran - Anayasa Mahkemesi, laik cumhuriyet ilkesine aykırı eylemleri nedeniyle Fazilet Partisi'nin temelli kapatılmasına karar verdi. Fazilet Partisi üyesi Nazlı Ilıcak ile Bekir Sobacı'nın milletvekilliklerinin düşürülmesine karar verildi. *29 Haziran - Dünyaca ünlü İtalyan sanatçı Eros Ramazzotti'nin Türkiye'deki en büyük konseri İstanbul'daki Ali Sami Yen Stadyumu'nda yapıldı. === Temmuz === * 3 Temmuz - Vladivostok Air'ın 352 sefer sayılı uçuşu: Tupolev Tu-154M tipi yolcu uçağı, Rusya'nın Irkutsk Uluslararası Havalimanı'na iniş yaklaşırken kaza yaptı. Kazada 145 kişi öldü. * 2 Temmuz - Dünyanın ilk bağımsız yapay kalbi Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Robert Tools'a yerleştirildi. * 13 Temmuz - Uluslararası Olimpiyat Komitesi, Pekin'e 2008 Yaz Olimpiyatlarına ev sahipliği yapma hakkını verdi. * 16 Temmuz **Çin Halk Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu, 2001 Çin-Rusya Dostluk Antlaşması'nı imzaladı. ** FBI, Dijital Binyıl Telif Hakkı Yasası'nın bir hükmünü ihlal ettiği için Dimitri Sklyarov'u Las Vegas'taki bir toplantıda tutukladı. * 20-22 Temmuz - 27. G8 zirvesi, İtalya'nın Cenova komününde gerçekleşti. Küreselleşme karşıtı hareketin üyeleri tarafından toplantıya karşı büyük gösteriler düzenlendi. Bir gösterici (Carlo Giuliani), bir polis tarafından öldürüldü. Protestocular tarafından karargah olarak kullanılan bir okula polis saldırısı sırasında diğerleri de yaralandı. === Ağustos === *14 Ağustos - Adalet ve Kalkınma Partisi kuruldu. *21 Ağustos - NATO, Makedonya Cumhuriyeti'ne barışı koruma gücü göndermeye karar verdi. *25 Ağustos - Üzeyir Garih cinayeti: İş insanı Üzeyir Garih, Eyüp Mezarlığı'nda bıçaklanarak öldürüldü. Katil zanlısı Yener Yermez olaydan 10 gün sonra memleketi Kayseri'de yakalandı. *31 Ağustos - 2001 Irkçılığa Karşı Dünya Konferansı, Güney Afrika'nin Durban kentinde gerçekleşti. === Eylül === *4 Eylül - Tokyo DisneySea, Tokyo Disney Resort'un bir parçası olarak Urayasu, Chiba, Japonya'da açıldı. *5 Eylül - John Cage, As Slow as Possible isimli parçayı bestelemeye başladı. 2640 yılında tamamlanacak olan beste, 639 yıl sürecek. *9 Eylül **Kuzey İttifakı askeri komutanı Ahmed Şah Mesud, kendisiyle röportaj yapmak isteyen Belçika pasaportlu ve Fas asıllı iki kişinin intihar saldırısı sonucu öldü. **10 basamaklı ondalık Unix zaman damgası, kullanımının başlangıcını işaret eden Unix billennium'a ulaştı. *10 Eylül **Donald Rumsfeld, hesaplanamayan 2,3 trilyon dolarlık Pentagon harcamaları hakkında bir konuşma yaptı. **Charles Ingram, Kim Milyoner Olmak İstiyor? yarışmasından £ 1 milyon kazandı, ancak ödülün çoğunda hile kullandığı açıklandıktan sonra ödül iptal edildi. *11 Eylül - 11 Eylül saldırıları: New York'taki Dünya Ticaret Merkezi'ne saldırı düzenlendi. Saldırıyı El-Kaide örgütünün düzenlediği iddia edildi. *14 Eylül **11 Eylül saldırılarının kurbanları için Washington Ulusal Katedrali'nde tarihi Ulusal Dua Hizmeti düzenlendi. **Nintendo GameCube Japonya'da piyasaya sürüldü. *17 Eylül - New York Menkul Kıymetler Borsası, Büyük Buhran'dan bu yana en uzun kapanış olan 11 Eylül saldırılarının ardından yeniden işlem görmeye başladı. *20 Eylül - ABD Başkanı George W. Bush, Kongre ve Amerikan halkının ortak oturumuna hitaben bir "Terörizmle Savaş" ilan etti. === Ekim === *7 Ekim - Afganistan Savaşı: Amerika Birleşik Devletleri ve İngiliz kuvvetleri 11 Eylül saldırısından sonra Taliban'ın düzenine ve El-Kaide örgütüne karşı Afganistan'a saldırdı. *23 Ekim - Apple ilk iPod modelini tanıttı. *25 Ekim **Microsoft, Windows XP'yi piyasaya sürdü. **Ruanda Soykırımı ile çağrışımlara atıfta bulunan Ruanda hükûmeti, ülke için yeni bir ulusal bayrak kabul etti. *30 Ekim - Michael Jackson, Invincible adlı albümünü çıkardı. === Kasım === *4 Kasım - Kuzey İrlanda Polis Teşkilatı, Ulster Kraliyet Polisi'nin ardılı olarak kuruldu. *5 Kasım - 20.000.000 Türk lirası tedavüle çıkarıldı. *7 Kasım - Belçika'nın ulusal havayolu şirketi Sabena iflas etti. *9 Kasım - ABD ve İngiliz kuvvetlerinin başlattığı hava saldırıları sonucunda Afganistan'daki Taliban iktidarı devrildi. *20 Kasım - Mersin'de sel felaketi yaşandı. *23 Kasım - Sanal Ortamda İşlenen Suçlar Sözleşmesi, Macaristan'ın başkenti Budapeşte'de imzalandı. *25 Kasım - Türkiye'nin ilk ve tek Yahudi müzesi olan 500. Yıl Vakfı Türk Musevileri Müzesi açıldı. *5 Aralık - Afganistan'ın geleneksel yönetiminin başına Hamid Karzai seçildi. *20 Aralık - Ekonomik bunalımdan kurtulamayan Arjantin'de hükûmet, Devlet Başkanı Fernando de la Rua'ya istifalarını sundu. Ülkede ilan edilen sıkıyönetime rağmen olaylar sürdü. === Aralık === * 11 Aralık ** Çin Halk Cumhuriyeti, Dünya Ticaret Örgütü'ne katıldı. ** Amerika Birleşik Devletleri hükûmeti, Zacarias Moussaoui'yi 11 Eylül saldırılarına karıştığı için yargıladı. * 13 Aralık - ABD Başkanı George W. Bush, ABD'nin 1972 Anti-Balistik Füze Antlaşması'ndan çekildiğini duyurdu. * 19 Aralık - Rekor yüksek atmosfer basıncı 1085,6 hPa (32,06 inHg), Tosontsengel, Zavhan, Moğolistan'da kaydedildi. * 22 Aralık - Kuzey İttifakı siyasi lideri Burhaneddin Rabbani, Afganistan'da iktidarı Cumhurbaşkanı Hamid Karzai başkanlığındaki geçici hükûmete devretti. * 27 Aralık - Çin'e, ABD ile kalıcı normal ticaret statüsü verildi. == Doğumlar == === Ocak-Şubat === *1 Ocak-Winter (Şarkıcı),Güney Koreli şarkıcı * 7 Ocak - Rodrygo, Brezilyalı futbolcu * 19 Şubat - Lee Kang-in, Güney Koreli futbolcu === Mart-Nisan === * 9 Mart - Jeon So-mi, Güney Koreli şarkıcı * 10 Mart - Alyssa Carson, Amerikalı astronot *19 Nisan - Deniz Selin Ünlüdağ, Türk eskrimci *20 Nisan - Reyhan Asena Keskinci, Türk oyuncu *26 Nisan - Ekrem Sancaklı, Türk basketbolcu === Mayıs-Haziran === * 4 Haziran - Takefusa Kubo, Japon futbolcu === Temmuz- Ağustos === *11 Ağustos - Gökşen Fitik, Türk basketbolcu === Eylül- Ekim === * 2 Eylül - Yaprak Erkek, Türk milli kadın voleybolcu * 3 Eylül - Tsugumi Sakurai, Japon güreşçi * 6 Eylül - Freya Allan, İngiliz oyuncu * 10 Eylül - Amelia Tu, Kanadalı manken * 25 Eylül - Cade Cunningham, Amerikan basketbol oyuncusu * 1 Ekim - Mason Greenwood, İngiliz futbolcu * 7 Ekim - Ajdin Hasić, Bosnalı futbolcu * 13 Ekim - Caleb McLaughlin, Amerikalı oyuncu * 25 Ekim - Elisabeth (Brabant düşesi), Belçika tahtının varisi === Kasım-Aralık === * 1 Aralık - Prenses Aiko, Japon prenses *9 Aralık - Ayşe Begüm Onbaşı, Türk aerobik jimnastikçi * Billie Eilish, Amerikalı şarkıcı *30 Aralık - Buket Öztürk, Türk bocce oyuncusu == Ölümler == === Ocak === * 1 Ocak - Ray Walston, Amerikalı oyuncu (d. 1914) * 7 Ocak - Şarl Helu, Lübnanlı devlet adamı (d. 1913) * 9 Ocak – Paul Vanden Boeynants, Belçika Başbakanı (d. 1919) * 10 Ocak - Necati Cumalı, ünlü şair ve yazar (d. 1921) * 12 Ocak - Bill Hewlett, Amerikalı mühendis, iş insanı ve Hewlett-Packard'ın kurucusu (d. 1913) * 18 Ocak - Laurent-Désiré Kabila, Kongo Demokratik Cumhuriyeti Başkanı (d. 1939) === Şubat === * 4 Şubat ** Mahmud Esad Coşan, Tasavvuf önderi, ilim adamı (d. 1938) ** Iannis Xenakis, Yunan asıllı Fransız besteci, mimar ve matematikçi (d. 1922) * 7 Şubat ** Anne Morrow Lindbergh, Amerikan yazar ve havacı (d. 1906) ** King Moody, Amerikalı komedyen ve oyuncu (d. 1929) * 9 Şubat ** Ayfer Gök, Türk pilot teğmen (d. 1977 ** Herbert Simon, Amerikalı ekonomist, Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1916) *14 Şubat - Dale Eanhardt, Nascar pilotu. (d. 1951) * 16 Şubat - Ali Artuner, Türk futbolcu (d. 1944) * 17 Şubat - Matild Manukyan, genelev patroniçesi (d. 1914) * 18 Şubat - Dale Earnhardt, Amerikalı otomobil yarışçısı (d. 1951) * 19 Şubat - Stanley Kramer, Amerikalı yapımcı (d. 1913) * 24 Şubat - Claude Elwood Shannon, Amerikalı matematikçi (d. 1916) === Mart === * 12 Mart - Robert Ludlum, Amerikalı romancı * 17 Mart - Angel Mojsovski, Makedon komünist aktivist, Yugoslavya Cephesi'nde savaşan asker, Halk Kahramanı Nişanı sahibi (d. 1923) * 20 Mart - Ilie Verdeț, Rumen siyasetçi (d. 1925) * 22 Mart - Sabiha Gökçen, Atatürk'ün manevi kızı, Türkiye'nin ilk kadın pilotu (d. 1913). === Nisan === * 6 Nisan - Haluk Afra, Türk diplomat (d. 1925) * 7 Nisan ** David Graf, Amerikalı oyuncu (d. 1950) ** Beatrice Straight, Amerikalı oyuncu, Oscar ve Tony ödülü sahibi (d. 1914) * 25 Nisan - Michele Alboreto, İtalyan yarış pilotu (d. 1956) * 29 Nisan - Barend Biesheuvel, Hollandalı politikacı, eski Hollanda Başbakanı (d. 1920) === Mayıs === * 11 Mayıs - Douglas Adams, İngiliz bilimkurgu yazarı (d. 1952) * 22 Mayıs - Jenő Fock, Macar siyasetçi (d. 1916) * 24 Mayıs - Javier Urruticoechea, İspanyol futbolcu (d. 1952) === Haziran === * 3 Haziran - Anthony Quinn, Meksikalı aktör (d. 1915) * 10 Haziran - Leyla Pehlevi, İran prensesi (d. 1970) * 15 Haziran - Henri Alekan, Fransız görüntü yönetmeni (d. 1909) * 17 Haziran - Donald J. Cram, Amerikalı kimyager, 1987 Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1919) * 21 Haziran - John Lee Hooker, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve gitarist (d. 1917) * 25 Haziran - Matthew Ansara, Amerikalı oyuncu (d. 1965) *27 Haziran **Jack Lemmon, Amerikalı oyuncu (d. 1925) **Tove Jansson, Fin romancı, ressam, çizgi karikatür bant yazarı ve çizeri (d. 1914) === Temmuz === * 1 Temmuz - Nikolay Basov, Sovyet fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1922) * 22 Temmuz - Mariya Gorohovskaya, Sovyet jimnastikçi (d. 1921) * 31 Temmuz - Francisco da Costa Gomes, Portekizli asker, siyasetçi ve eski Portekiz Cumhurbaşkanı (d. 1914) === Ağustos === *6 Ağustos **Dương Văn Minh, Vietnamlı general, siyasetçi ve eski Güney Vietnam Devlet Başkanı (d. 1916) **Wilhelm Mohnke, Alman general (d. 1911) *15 Ağustos - Yavuz Çetin, Türk gitarist (d. 1970) *16 Ağustos - Abdullah Rıza Ergüven, ozan, yazar, denemeci, eleştirmen ve düşünbilimci (d. 1925) *20 Ağustos - Fred Hoyle, İngiliz astronom ve yazar (d. 1915) *25 Ağustos **Üzeyir Garih, iş insanı (d. 1929) **Aaliyah, Amerikan şarkıcı ve oyuncu (d. 1979) *26 Ağustos - Marita Petersen, 8. Faroe Adaları Başbakanı (d. 1940) === Eylül === * 2 Eylül - Christiaan Barnard, Güney Afrikalı doktor (d. 1922) * 9 Eylül - Ahmed Şah Mesud, Afgan ordusu komutanı (d. 1953) * 20 Eylül - Marcos Pérez Jiménez, Venezuelalı asker, siyasetçi ve eski Venezuela Devlet Başkanı (d. 1914) *22 Eylül ** Fikret Kızılok, Türk pop, rock, folk müziği sanatçısı (d. 1946) ** Isaac Stern, Ukraynalı kemancı (d. 1920) * 29 Eylül - Nguyen Van Thieu, Vietnamlı asker, siyasetçi ve eski Güney Vietnam Devlet Başkanı (d. 1923) === Ekim === *12 Ekim - Hikmet Şimşek, Türk müzisyen ve orkestra şefi (d. 1924) *26 Ekim - Süreyya İsfendiyari Bahtiyari, İran kraliçesi (d. 1932) === Kasım === *3 Kasım - Ernst Gombrich, Avusturya doğumlu sanat tarihçisi (d. 1909) *5 Kasım - Gulam-Rıza Ezheri, 73. İran Başbakanı (d. 1912) *23 Kasım - Aşık Hüdai, (asıl adı Sabri Orak). Halk şairi. (d. 1940) *27 Kasım - Akın Çakmakçı, Türk bürokrat (d. 1937) *29 Kasım - George Harrison, İngiliz rock sanatçısı. (d. 1943) === Aralık === * 13 Aralık - Chuck Schuldiner, Death ve Control Denied gruplarının kurucusu, solisti, gitaristi, söz yazarı. * 18 Aralık - Gilbert Bécaud, Fransız şarkıcı, besteci ve oyuncu (d. 1927). == Kaynakça ==
küçükresim|upright=1.35|Küresel levha tektonik hareketi Deprem, yer sarsıntısı, seizma veya zelzele, yer kabuğunda beklenmedik bir anda ortaya çıkan enerji sonucunda meydana gelen sismik dalgalanmalar ve bu dalgaların yeryüzünü sarsması olayıdır. Sismik aktivite ile kastedilen, meydana geldiği alandaki depremin frekansı, türü ve büyüklüğüdür. Depremler sismograf ile ölçülür. Bu olayları inceleyen bilim dalına da sismoloji denir. Depremin büyüklüğü Moment magnitüd ölçeği (ya da eskiden kullanımda olan Richter ölçeği) ile belirlenir. Bu ölçeğe göre 3 ve altı büyüklükteki depremler genelde hissedilmezken 7 ve üstü büyüklükteki depremler yıkıcı olabilir. Sarsıntının şiddeti Mercalli şiddet ölçeği ile ölçülür. Depremin meydana geldiği noktanın derinliği de yıkım kuvveti üzerinde etkilidir, bu sebepten yeryüzüne yakın noktalarda gerçekleşen depremler daha çok hasara neden olmaktadır. Dünya yüzeyinde gerçekleşen depremler kendilerini bazen sallantı bazen de yer değiştirme şeklinde göstermektedir. Bazen yeryüzüne yakın bir noktada güçlü bir deprem gerçekleştiğinde okyanus kıyılarında tsunamiye sebep olabilir. Depreme baǧlı sarsıntılar ayrıca toprak kaymasına neden olabilirken volkanik aktiviteleri de tetikleyebilir. Genel olarak deprem sözcüğü herhangi bir sismik olayın ürettiği (doğal bir fenomen olarak gerçekleşmiş veya insanların sebebiyet verdiği) sismik dalgaları adlandırmak için kullanılır. Depremler genellikle kırıkların (fay hatları) çatlamasıyla oluşur. Bunun yanı sıra volkanik faaliyetler, toprak kaymaları, mayın patlamaları veya nükleer patlamlar sonucunda da depremler gerçekleşebilir. == Doğal depremler == küçükresim|267x267pik|Kırık çeşitleri: A: Doğrultulu atımlı kırık B: Eğim atımlı normal kırık C: Eğim atımlı ters kırık === Deprem fay türleri === Üç çeşit kırık (fay) tipi vardır. Bunlar; Eğim atımlı ters fay, eğim atımlı normal fay ve doğrultu atımlı faylardır. Yeryüzünde pek çok deprem eğim atımlı ve doğrultu atımlı faylardaki kırıklar sonucunda oluşur. ==== Normal faylar ==== Normal faylar, esasen kabuğun ıraksak sınır gibi uzamış olduğu alanlarda meydana gelir. Normal faylarla ilişkili depremler genellikle 7 büyüklüğünden daha azdır. Birçok normal fay boyunca maksimum büyüklükler daha da sınırlıdır, çünkü bunların çoğu kırılgan tabakanın kalınlığının yalnızca yaklaşık olduğu İzlanda'da olduğu gibi yayılma merkezleri boyunca yer alır.Hjaltadóttir S., 2010, "Use of relatively located microearthquakes to map fault patterns and estimate the thickness of the brittle crust in Southwest Iceland" ==== Ters faylar ==== Ters faylar, yakınsak sınır gibi kabuğun kısaldığı alanlarda meydana gelir. Ters faylar, özellikle yakınsak levha sınırları boyunca olanlar, en güçlü depremlerle, mega bindirmeli depremlerle ilişkilidir, bunların neredeyse tümü 8 veya daha büyük büyüklükteki depremlerdir. Mega bindirme depremleri, dünya çapında salınan toplam sismik momentin yaklaşık %90'ından sorumludur. ==== Doğrultu atımlı faylar ==== Doğrultu atımlı faylar, fayın iki yakasının birbirini yatay olarak geçtiği dik yapılardır; dönüşüm sınırları, belirli bir doğrultu atımlı fay türüdür. Doğrultu atımlı faylar, özellikle kıtasal dönüşümler, yaklaşık 8 büyüklüğünde büyük depremler üretebilir. Doğrultu atımlı faylar, neredeyse dikey olarak yönlendirilme eğilimindedir ve kırılgan kabuk içinde yaklaşık olarak genişliğe neden olur. Dolayısıyla, 8'den çok daha büyük depremlerin olması mümkün değildir. küçükresim|sol|Los Angeles'ın kuzeybatısındaki Carrizo Ovası'ndaki San Andreas Fayı'nın hava fotoğrafı Ek olarak, üç hata tipinde bir stres seviyeleri hiyerarşisi vardır. Bindirme fayları en yüksek, doğrultu atımlı orta faylar ve normal faylar en düşük gerilim seviyeleri tarafından oluşturulur. Bu, faylanma sırasında kaya kütlesini "iten" kuvvetin yönü olan en büyük asal gerilimin yönü dikkate alınarak kolayca anlaşılabilir. Normal faylar durumunda, kaya kütlesi dikey yönde aşağı doğru itilir, dolayısıyla itme kuvveti ("en büyük" ana gerilim) kaya kütlesinin ağırlığına eşittir. Bindirme durumunda, kaya kütlesi en az asal gerilme yönünde, yani yukarı doğru, kaya kütlesini kaldırarak "kaçar" ve böylece örtü tabakası "en az" asal gerilmeye eşittir. Doğrultu atımlı faylanma, yukarıda açıklanan diğer iki tip arasında orta düzeydedir. Üç faylanma ortamındaki gerilim rejimindeki bu farklılık, fayın boyutlarından bağımsız olarak yayılan enerjideki farklılıklara katkıda bulunan faylanma sırasındaki gerilim düşüşündeki farklılıklara katkıda bulunabilir. === Artçı depremler ve Öncü depremler=== Artçı sarsıntı, bir önceki deprem olan ana şoktan sonra meydana gelen bir depremdir. Kayalar arasındaki hızlı gerilim değişimleri ve ilk depremden kaynaklanan gerilim ana şokun etkilerine uyum sağlayan yırtılmış fay düzlemi etrafındaki kabukla birlikte, bu artçı şokların ana nedenleridir. Bir artçı sarsıntı, ana şokla aynı bölgededir ancak her zaman daha küçük bir büyüklüktedir, ancak yine de daha önce ana şoktan hasar görmüş binalara daha da fazla hasar verecek kadar güçlü olabilirler. Bir artçı ana şoktan daha büyükse, artçı ana şok olarak yeniden adlandırılır ve ilk ana şok öncü deprem olarak yeniden adlandırılır. Yer değiştiren fay düzlemi etrafındaki kabuk ana şokun etkilerine göre ayarlanırken artçı şoklar oluşur. Artçı sarsıntılar ana depremin hissedildiği merkezde gerçekleşir ancak büyüklük olarak ondan daha küçüktür. Eğer artçı sarsıntı ana depremden daha şiddetli gerçekleşirse bilinmelidir ki artçıdan önce meydana gelen deprem ana deprem değil öncü depremdir ve artçı sarsıntı adı verilen sarsıntı aslında ana depremdir. === Çöküntü depremler === Yerin belirli derinliklerinde kaya tuzu, gips gibi kolay eriyen katmanların zamanla erimesiyle oluşan boşlukların çökmesiyle meydana gelen deprem türüdür. ===Volkanik deprem=== Depremler genellikle volkanik bölgelerde meydana gelir ve oradaki tektonik fayların ve volkanlardaki magmanın hareketinden kaynaklanır . === Deprem fırtınası === Belirli bir bölgede meydana gelen depremler dizisidir. Artçı sarsıntılardan farkı tek bir depreme bağlı olmayışlarıdır. Esas depremden sonra ondan daha yüksek şiddette artçılar meydana gelmezken, deprem fırtınalarında bu mümkündür. Deprem fırtınasına örnek olarak 2004 yılında Yellowstone Millî Parkında meydana gelen sismik aktiviteleri verilebilir. == Yapay depremler == Depremlerin büyük çoğunluğu dünyadaki tektonik tabakaların hareketi sonucu meydana gelir. Bunun yanı sıra insanlar da deprem oluşumuna neden olabilir. Büyük barajlar ve köprüler inşa ederken, toprağı delerken, kömür madeni kazarken veya petrol kuyuları açarken insanlar yapay depremlere sebebiyet verebilirler. Bunun en bilinen örneklerden biri 2008 yılında Çin'in Sichuan kentindeki Zipingpu Barajı'nın çökmesi sonucu oluşan ve 69.227 kişinin ölümüne sebep olan yapay depremdir. == Büyüklüğü ve gerçekleşme sıklığı == Dünyada her yıl yaklaşık 500.000 deprem meydana gelmekte ve bunların 100.000 kadarı hissedilmektedir. Guatemala, Şili, Peru, Endonezya, İran, Pakistan, Portekiz, Türkiye, Yeni Zelanda, Yunanistan, İtalya, Japonya ve ABD gibi ülkelerde sıklıkla ve küçük şiddetlerde depremler meydana gelmektedir. Büyük şiddette depremler az sıklıkla gerçekleşir. Örneğin; Kabaca günde 10 kez gerçekleşen depremlerin çoğunun 4 büyüklüğünde olması 5 büyüklüğüne göre daha olasıdır. Yine örneğin; İngiltere'de her yıl 3.7-4.6 büyüklükleri arası depremler ve 10 yıl içinde 4.7-5.5 büyüklüklerinde depremler görülürken 5.6 ve üstü büyüklükteki depremler 100 yılda bir görülebilmektedir. Buna Gutenberg-Richter kuralı denilmiştir. Yine USGS'ye göre 1900 yılından bu yana yılda ortalama 18 adet 7.0-7.9 büyüklükleri arasında deprem meydana gelirken 8.0 ve üstü bir deprem yılda ortalama yalnızca bir kez gerçekleşmektedir. Yakın tarihte ise 7.0 ve üstü büyüklükteki depremlerin sıklığının azaldığı görülmektedir. == Ölçümü ve yerlerinin belirlenmesi == Bir depremin büyüklüğünü tanımlamak için kullanılan araçsal ölçekler, 1930'larda Richter büyüklük ölçeği ile başladı. Deprem genliğinin nispeten kolay bir ölçümüdür ve 21. yüzyılda en az düzeyde kullanılır. Sismik dalgalar, Dünya'nın iç kısmından geçer ve büyük mesafelerde sismograflar tarafından kaydedilebilir. Yüzey dalgası büyüklüğü, 1950'lerde uzak depremleri ölçmek ve daha büyük olayların doğruluğunu artırmak için bir araç olarak geliştirildi. Moment büyüklük ölçeği yalnızca şokun genliğini ölçmekle kalmaz aynı zamanda sismik momenti de hesaba katar (toplam kırılma alanı, fayın ortalama kayması ve kayanın katılığı). Japonya Meteoroloji Ajansı sismik şiddet ölçeği, Medvedev–Sponheuer–Karnik ölçeği ve Mercalli şiddet ölçeği, gözlemlenen etkilere dayalıdır ve sarsıntının şiddetiyle ilişkilidir. Depremler sismograflarla uzun mesafelerde ölçülür çünkü sismik dalgalar dünyanın iç kısmı boyunca hareket eder. Depremin kesin büyüklüğü Moment magnitüd ölçeği numaralandırması (ya da eskiden kullanımda olan Richter ölçeği) ile tespit edilir. Buna göre 7 ve üstü depremler yıkıcı türlerdendir. Hissedilen şiddet ise Mercalli şiddet ölçeği ile ölçülür (2-12 şiddeti). === Sismik dalgalar === Her deprem, kayaların içinden farklı hızlarda geçen farklı türde sismik dalgalar üretir: * Boyuna P dalgaları (şok veya basınç dalgaları) * Enine S dalgaları (her iki vücut dalgası) * Yüzey dalgaları – (Rayleigh dalgası ve Love dalgaları) === Sismik dalgaların hızı === Katı kaya boyunca sismik dalgaların Yayılma hızı yakl. ortamın yoğunluk ve esneklik değerlerine bağlı olarak ile arasındadır. Dünyanın iç kesimlerinde, şok veya P dalgaları S dalgalarından çok daha hızlı hareket eder (yaklaşık ilişki 1.7:1). Merkez üssü’nden gözlemevine seyahat süresindeki farklılıklar mesafenin bir ölçüsüdür ve Dünya'daki hem deprem kaynaklarını hem de yapıları görüntülemek için kullanılabilir. Ayrıca, hipomerkez derinliği kabaca hesaplanabilir. ==== P dalgası hızı ==== Üst kabuk toprakları ve pekişmemiş tortular: per second Üst kabuk katı kaya: saniyede Alt kabuk: saniyede Derin manto: saniyede . ==== S dalgaları hızı ==== Hafif tortular: saniyede Yerkabuğu: saniyede Derin manto: saniyede Depremler sadece şiddetlerine göre kategorilendirilmezler. Bunun yanı sıra nerede meydana geldikleri de önemlidir. Dünya sismik aktivitelerle birlikte coğrafi ve politik olarak 754 Flinn-Engdahl bölgeleri (F-E bölgeleri)'ne ayrılmıştır. Daha aktif alanlar daha küçük alanlara bölünmüştür. Pek aktif olmayan kuşaklar ise geniş F-E bölgeleri oluşturur. == Sonuçları == === Sallantı ve yeryüzünün çatlaması === Sallantı ve yeryüzü çatlamasına bağlı olarak binaların ve dikili yapıların zarar görmesi depremlerin en temel sonuçlarından biridir. Sonucun ciddiyeti; depremin Richter ölçeğine göre şiddeti, merkez üsse olan uzaklığı ve yerel jeolojik, jeomorfolojik durumlarına bağlı olarak dalga yayılımını arttıran yahut azaltan karmaşık bir birleşimdir. Yer sarsıntısı zemin hızlanması ile ölçülür. Bölgeye özgü jeolojik, jeomorfolojik ve yapısal özellikler düşük şiddetli depremlerde bile güçlü şiddette bir sallantıya sebep olabilir. Buna amplifikasyon etkisi denmektedir. Yer çatlakları, baraj, köprü, nükleer tesis gibi büyük ve derin yapılar için büyük tehlike oluşturmaktadır. === Heyelan === Depremlerin ardından gelen pek çok ve sürekli artçı sarsıntı, volkanik dağların aktif hale geçmesi, kıyıya vuran güçlü dalgalar ve orman yangınları sonucu heyelanlar meydana gelebilmektedir. Heyelanlar deprem sonrası yardım için orada bulunan insanlar açısından da tehlike oluşturmaktadır. === Yangınlar === Depremlerin ardından elektrik hatları ile gaz borularının zarar görmesi sonucu yangınlar çıkabilir. Yine depreme bağlı olarak su borularının da zarar görmesi durumunda depremlere bağlı yangınlara zamanında müdahale etmek zorlaşabilmektedir. Örneğin; 1906 San Francisco depreminde ölümlerin çoğu durdurulamayan yangın sonucunda gerçekleşmiştir. === Zemin sıvılaşması === Zemin sıvılaşması sallantı sonrası suya doymuş tanecikli materyallerin sıkılığını kaybetmesi ve katı halden sıvı hale geçmesi şeklinde görülebilir. Bu durumda binalar ve köprüler çökebilir ya da bulunduğu noktaya batabilir. Örneğin; 1964 Alaska Depremi'nde pek çok yapı toprağın sıvılaşması sonucu çökmüştür. === Tsunami === küçükresim|sağ|2004 Hint Okyanusu Depremi sonrası görülen tsunami Tsunamiler okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan depreme bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları gibi tektonik olaylar sebebiyle denizde açığa çıkan enerji sonucunda meydana gelen uzun periyotlu deniz dalgasını temsil eder. Tsunamiden sonra oluşan dalganın diğer deniz dalgalarından farkı, su zerreciklerinin sürüklenmesi sonucu hareket kazanmasıdır. Derin denizde varlığı hissedilmezken sığ sulara geldiğinde dik yamaçlı kıyılarda ya da V tipi daralan körfez ve koylarda bazen 30 metreye kadar tırmanarak çok şiddetli akıntılar yaratabilen tsunamiler; insanlar için deprem, tayfun, çığ, yangın ya da sel gibi bir doğal afet haline gelebilmektedir. 7.5 ve üstü büyüklükteki depremler bu derecenin altında kalan depremlerden daha çok tsunami oluşturabilirler. === Seller === Seller de deprem sonrası oluşabilen afetlerden biridir. Sellere nehir ve göllerin kapasitelerinden fazla su taşımaları sonucunda taşmalarının yanı sıra deprem sırasında barajların yıkılması veya hasar görmesi de sebep olabilir. === Gelgit kuvveti === Depremlerin gelgit kuvvetlerini oluşturdukları da tespit edilmiştir."Gezeitenkräfte: Sonne und Mond lassen Kalifornien erzittern" SPIEGEL online, 29.12.2009 === İnsana etkileri === Bir depremden kaynaklanan fiziksel hasar, belirli bir alandaki sarsıntının yoğunluğuna ve nüfusun türüne bağlı olarak değişebilir. Gelişmemiş ve gelişmekte olan topluluklar, gelişmiş topluluklara kıyasla sıklıkla sismik bir olaydan daha şiddetli ve daha uzun süreli etkiler yaşarlar. Depremlerin insan üzerinde yol açtığı bazı etkiler şunlardır: *Salgın hastalık *Temel ihtiyaçlarda eksiklik *Yaralanmalar ve can kayıpları *Yüksek sigorta primleri *Kritik yapılarda hasar **Yollar, köprüler ve toplu taşıma araçlarında hasar **Su, elektrik ve gaz hatlarında kesinti **İletişim sistemlerinde hasar == Başlıca depremler == 250px|küçükresim|upright=1.8|1900 yılından 2017'ye kadar dünya üzerinde gerçekleşen 6.0 ve üzeri büyüklükteki depremleri gösteren harita Kayıtlı tarihin en yıkıcı depremlerinden biri, 23 Ocak 1556'da Çin'in Şensi şehrinde meydana gelen 1556 Şensi depremi idi. 830.000'den fazla insan öldü."Earthquakes with 50,000 or More Deaths ". U.S. Geological Survey Bölgedeki evlerin çoğu yaodong—lös yamaçlarına oyulmuş meskenlerdi—ve bu yapılar çöktüğünde birçok kurban öldü. 240.000 ila 655.000 kişinin ölümüne neden olan 1976 Tangshan depremi, 20. yüzyılın en ölümcül depremiydi.Spignesi, Stephen J. (2005). Catastrophe!: The 100 Greatest Disasters of All Time. Yeryüzünde ölçülmüş en büyük deprem 22 Mayıs 1960 tarihinde Şili'nin Valdivia kentinde meydana gelen 9.5 büyüklüğündeki depremdir. Enerji boşalımı açısından kıyaslandığında ise bir sonraki en büyük deprem 9.2 ile 27 Mart 1964 tarihinde Alaska'da gerçekleşmiştir. Yeryüzünde ölçülmüş en büyük 10 depremin tamamı 8.5 ve üstü büyüklükteyken buna paralel olarak en çok can kaybına sebebiyet vermiş depremlerden biri de 2004 yılında Hint Okyanusunda meydana gelen depremdir. Depremlerin en önemli sonucu insanların hayatını kaybetmesidir. Güçlü bir deprem gerçekleştiğinde okyanus kıyısında bulunan ve pek çok insanın yaşadığı bölgeler önemli risk oluşturmaktadır. Depreme bağlı olarak denize ve okyanusa kıyı olan bölgelerde tsunamiler meydana gelebilmekte ve bu dev dalgalar binlerce kilometre uzaklıktaki bölgeleri bile etkileyebilmektedir. Tehlike altındaki diğer insanlar depremlerin nadir ancak kuvvetli görüldüğü yerlerde yaşayanlarla depreme önem veremeyecek kadar fakir bölgelerde yaşayanlar ve kontrolsüz inşa edilmiş yapılarda ikâmet eden insanlardır. ===Dünyada gerçekleşen en büyük depremler=== Sıra Tarihi ve UTC dilimine göre saati Büyüklüğü Maddesi Ülkesi Olduğu yer Ölü sayısı 1 22 Mayıs 1960, 15.11 9,5 MW«El terremoto de Valdivia (Chile), del 21 y 22 de mayo de 1960» , artículo en el sitio web Angelfire.com, consultado el 23 de agosto de 2010.«Recuerda el mundo el mayor seísmo de la historia», artículo de Demian Magallán en el periódico El Universal (México, D. F.); consultado el 18 de agosto de 2010. Büyük Şili DepremiPrecedido por el terremoto el 21 de mayo de 1960 de 7,7 de magnitud cerca de la ciudad de Concepción (unos cientos de km más al norte), es el seísmo de mayor magnitud registrado en la historia. El terremoto de Valdivia tuvo una magnitud de 9,5 MW. Hubo 2 millones de damnificados. Valdivia se hundió 4 m bajo el nivel del mar y provocó la erupción del volcán Puyehue. El sismo fue percibido en gran parte del Cono Sur y en diferentes partes del planeta debido al tsunami que se propagó por todo el océano Pacífico, llegando hasta Hawái y Japón, a miles de kilómetros de distancia. Valdivia, Şili 1655-2000 civarı 2 26 Aralık 2004, 07.58 9,3 MWEMSC-CSEM Information Magnitude 9.3 - Off the West Coast of Northern Sumatra. (en inglés) 2004 Hint Okyanusu depremi ve tsunamisiEl tsunami generado por el sismo afectó Sri Lanka, islas Maldivas, India, Tailandia, Malasia, Bangladesh, Indonesia y Myanmar/Birmania. Sumatra adasının kuzeyi 230.000+ 3 27 Mart 1964, 17.36 9,2 MW«Historic world earthquakes» , artículo en inglés en el sitio web Earthquake Hazards Program , consultado el 11 de octubre de 2010. 1964 Alaska depremiEl levantamiento del suelo en el continente llegó a 11,5 m, siendo aún mayor en las islas Aleutianas, alcanzando los 15 m en la isla Montague. Anchorage, Alaska 131 4 11 Mart 2011, 14.46 9,1 MW«Significant earthquakes: magnitude 9.0, near the east coast of Honshu, Japan» , artículo en inglés en el sitio web U.S. Geological Survey Earthquake Hazards Program , consultado el 14 de marzo de 2011. 2011 Tōhoku depremi ve tsunamisiProvocó un tsunami que llegó a Japón aproximadamente 15 minutos después del sismo, con alturas entre 4 y 0,5 m. El maremoto alcanzó las costas de Rusia, Taiwán, islas Midway, Hawái (0,5 m), California y México. El terremoto fue tan intenso que causó que el eje de la Tierra se moviera 10 cm. Se registró primero como magnitud 8,4 MW, después como 8,9 MW, y finalmente, tras nuevos cálculos, la intensidad ha sido estimada en magnitud 9,0 MW. Tōhoku, Honshū 19.759 5 4 Kasım 1952, 16.58 9,0 MW«Historic earthquakes: Kamchatka» , artículo en inglés en el sitio web U.S. Geological Survey Earthquake Hazards Program , consultado el 4 de octubre de 2010., artículo en inglés en el sitio web West Coast and Alaka Tsunami Warning Center , consultado el 4 de octubre de 2010. 1952 Severo-Kurilsk depremiProdujo un tsunami de hasta 3 m, que alcanzó con muy escasa altura las islas Midway, Cocos, Hawái, Alaska y California, a unos 3000 km de distancia del epicentro. Produjo daños materiales estimados entre 0,8 y 1 millón de dólares estadounidenses.«1952 Kamchatka Península tsunami» , artículo en inglés en el sitio web de la Earth and Space Sciences at the University of Washington , consultado el 4 de octubre de 2010. (günümüzde ) Kamçatka Oblastı 2.336 6 13 Ağustos 1868, 21.30 9,0 MW«Historic earthquakes: Arica, Perú (now Chile)» , artículo en inglés en el sitio web U. S. Geological Survey Earthquake Hazards Program , consultado el 23 de agosto de 2010. 1868 Arica depremiNo solo causó enormes daños en América del Sur. En Nueva Zelanda, un tsunami de 7 m afectó a las comunidades maoríes, siendo especialmente dañino en la isla Chatham. (günümüzde ) Arica 25.000+ 7 28 Ekim 1746, 22.30 9,0 MW 1746 Lima depremi Peru Kral Vekilliği (günümüzde ) Lima, Callao 15.000-20.000 civarı 8 26 Ocak 1700, 21.30 9,0 MW 1700 Cascadia depremi Britanya İmparatorluğu'na bağlı Pasifik Kuzeybatısı bölgesi (günümüzde ve sınırları içinde) California, Oregon, Washington ve Britanya Kolumbiyası Bilinmiyor 9 27 Şubat 2010, 03.34 8,8 MW 2010 Şili depremiEl primer epicentro fue en el mar, 150 km al norte de Concepción, en el sector costero de la provincia de Cobquecura, y el segundo en el mar frente a Iloca. Fue percibido entre las regiones de Antofagasta y Los Lagos. Se sintió durante 3.50 min en Concepción. El tsunami que se produjo a causa del sismo afectó gran parte de la costa de la región del Maule, Biobío y el archipiélago Juan Fernández. Localidades costeras prácticamente desaparecidas que requerirán una planificación urbanística total para su reconstrucción. Los servicios básicos se demoraron de 3 a 80 días en ser repuestos. El terremoto dejó a miles de personas viviendo en carpas. Decenas de edificios fueron declarados inhabitables en los centros más poblados de las ciudades de Concepción y Santiago. El 80% de las iglesias de la zona afectada deberán ser reconstruidas. El terremoto provocó que el eje de la tierra se desplazara aproximadamente 8 cm, acortando el día 1,26 microsegundos.«Informe del sismo» escala oficial de los lugares donde se sintió el sismo.Hay un cuarto de millón de damnificados, aunque la ONEMI (Oficina Nacional de Emergencia del Ministerio del Interior) los estima en 2 millones. Cobquecura, Bío-Bío bölgesi 723 10 31 Ocak 1906, 15.36 8,8 MWSegún Earthquake.usgs.gov 1906 Kolombiya ve Ekvador depremiEl terremoto causó daños en varias ciudades costeras, entre ellas Tumaco y Esmeraldas. Este terremoto también causó un tsunami destructor con olas de hasta 5 metros de altura que causaron daños en la costa y se percibieron ―con poca intensidad― en Hawái y Japón. ve sınırları içinde Esmeraldas 1500 ==Tahmin== Deprem tahmini, sismoloji biliminin, belirtilen sınırlar dahilinde gelecekteki depremlerin zaman, konum ve büyüklüğünün belirtilmesiyle ilgilenen dalıdır., following , who in turn followed Depremlerin oluşacağı yer ve zamanı tahmin etmek için birçok yöntem geliştirilmiştir. Sismologların önemli araştırma çabalarına rağmen, belirli bir gün veya ay için bilimsel olarak tekrarlanabilir tahminler henüz yapılamamaktadır.Earthquake Prediction . Ruth Ludwin, U.S. Geological Survey. ==Depreme hazırlık== Deprem mühendisliğinin amacı, depremlerin binalar ve diğer yapılar üzerindeki etkilerini öngörmek ve bu yapıları hasar riskini en aza indirecek şekilde tasarlamaktır. Mevcut yapılar, depreme karşı dayanıklılıklarını artırmak için sismik güçlendirme ile değiştirilebilir. Deprem sigortası yaptırmak, bina sahiplerine depremlerden kaynaklanan kayıplara karşı finansal koruma sağlayabilir. Acil durum yönetimi stratejileri, bir hükûmet veya kuruluş tarafından riskleri azaltmak ve sonuçlara hazırlanmak için önceden hazırlanabilir. İnsanlar deprem anında ve sonrasında neler yapılacağı konusunda eğitilebilir. == Tarihi == küçükresim|1557 yılına ait bir kitaptan === Orta Çağ öncesinde === Milattan önce 625-547 yıllarında yaşayan Thales depremlere yeryüzü ve su arasındaki gerilimin sebep olduğunu ileri sürmüştür. Miletli Anaksimenes'e göre ise eğimli arazilerin kurak yahut yaş olma durumu depremlerin temel sebebiydi. Bir diğer filozof Demokritos da depreme sebep olarak suyu göstermişti. Gaius Plinius Secundus depremleri yeraltı fırtınaları olarak tanımlıyordu. Yunan filozof Anaxagoras'ın yaşadığı 5. yüzyıldan 14. yüzyıla kadar depremler Dünyanın oyuklarındaki hava boşluklarına bağlandı. == Kültür ve depremler == === Mitoloji ve deprem === İskandinav mitolojisinde, depremlerin sebebi olarak tanrı Loki gösterilir. Yunan mitolojisinde, Poseidon depremlerin sebebi ve tanrısı olarak görülüyordu. Ne zaman kötü hissetse 3 dişli çatalını yere saplar, deprem ve benzeri felaketlere yol açardı. Bunların dışında o depremi insanları korkutmak ve onlardan öç almak için de kullanmıştır. Japon mitolojisinde, Namazu (鯰) adı verilen dev kedi balığının depremlere sebep olduğuna inanılmıştır. Namazu, yeryüzü çamurunun altında yaşar ve tanrı Kashima tarafından oraya hapsedilmiştir. Kashima onu serbest bıraktığında Namazu çırpınmaya başlar ve büyük depremlere yol açar. Eski Türk mitolojisine göre, Türkler yeryüzünü bir dikdörtgen biçiminde tasavvur etmişlerdi. Yeryüzü dört yöne bölünmüştü. Altaylı Türkler, "dünyanın önce daire, sonra kare şeklinde" olduğuna inanırlar Çoruhlu 2002: 89. Altayların kuzeyindeki Teleüt Türklerine göre, Dünya, dört gök öküzün üzerinde duruyordu: “Dört gök öküz, tabağa benzeyen dünyayı, altına girerek değil; kenarlarına koşulmuş olarak tutuyorlardı. Öküzlerin kıpırdamalarından, deprem oluyordu. "Orta çağ" İslam yazarı Celaleddin-i Rumi Zülkarneynin doğu yolculuğu üzerinden depremlerin nedeniyle ilgili mistik bir açıklama getirir; Kahraman, diğer tüm dağların "anası" olan, zümrütten yapılmış ve her toprağın altında damarlarla tüm Dünya'yı çevreleyen bir halka oluşturan Kaf Dağı'na çıkar. Dağ şöyle der: "Allah dilerse dağın bir damarı zonklar ve böylece deprem olur".Berberian, Manuel p; 118-119 (2014). Earthquakes and Coseismic Surface Faulting on the Iranian Plateau. Elsevier. ISBN 978-0444632975 === Popüler kültür === Modern dünyada depremler pek çok roman, tiyatro, sinema eserine ilham vermiştir. == Ayrıca bakınız == * Deprem kronolojisi * Yavaş deprem * Deprem mühendisliği * 21. yüzyıl depremlerinin listeleri == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Deprem Araştırma Dairesi * Boğaziçi Üniversitesi-Kandilli * European- Mediterranean Seismological Centre * Afete Hazırlık ve Deprem Eğitimi Derneği * Son Depremler * Deprem Bilgi Bankası * ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu Kategori:Jeolojik tehlikeler Kategori:Litosfer Kategori:Doğal afetler Kategori:Sismoloji
== Olaylar == * Büyük Hun İmparatorluğu kuruldu (dağılışı MÖ 45). * Bizantion, Rodos'a karşı savaşa girdi. == Doğumlar == * II. Attalos, Pergamon Kralı (ö. MÖ 138) == Ölümler == * yaklaşık tarih - Bizantiyonlu Filyon, askerî mühendis (d. y. MÖ 280)
Anıtkabir, Ankara'nın Çankaya ilçesinde yer alan ve Mustafa Kemal Atatürk'ün anıt mezarını içeren komplekstir. Emin Onat ile Orhan Arda'nın tasarımı olan Anıtkabir'in 1944'te başlanan inşası 1953'te tamamlanmıştır. Anıt mezar binası başta olmak üzere çeşitli yapı ve anıtların yanı sıra Barış Parkı olarak adlandırılan ağaçlık alandan oluşur. Atatürk'ün 10 Kasım 1938'deki ölümünün ardından naaşının, Ankara'da bir anıt mezar inşa edilene kadar Ankara Etnografya Müzesi'nde kalacağı açıklandı. Anıt mezarın inşa edileceği yeri belirlemesi amacıyla hükûmet tarafından bir komisyon kuruldu. Hazırlanan rapor doğrultusunda, 17 Ocak 1939'daki Cumhuriyet Halk Partisi meclis grubu toplantısında yapının Rasattepe'ye inşa edilmesine karar verildi. Bu kararın ardından ilgili arazide kamulaştırma çalışmaları başlatılırken yapının tasarımının belirlenmesi amacıyla 1 Mart 1941'de uluslararası bir proje yarışması açıldı. 2 Mart 1942'de sona eren yarışma sonrasında yapılan değerlendirmeler sonucunda, Emin Onat ve Orhan Arda'nın projesinin, birtakım değişikliklerle uygulanmasına karar verildi ve 9 Ekim 1944'te gerçekleştirilen temel atma töreniyle inşaata başlandı. Dört kısım hâlinde gerçekleştirilen inşaat, yaşanan birtakım sorunlar ve aksaklıklar nedeniyle planlanandan geç olarak Ekim 1953'te tamamlanırken, inşaat devam ederken dahi projede değişiklikler yapılmıştı. 10 Kasım 1953'te gerçekleştirilen bir törenle, Atatürk'ün naaşı buraya nakledildi. 1973'ten beri İsmet İnönü'nün kabrinin de yer aldığı Anıtkabir'e 1966'da defnedilen Cemal Gürsel ile 1960-1963 yılları arasında defnedilen on bir kişinin naaşları ise, 1988'de Anıtkabir'den kaldırıldı. Kompleksteki ana yapı olan anıt mezar binasının Şeref Holü olarak adlandırılan kısmında Atatürk'ün sembolik bir lahdi yer alırken Atatürk'ün naaşı, bu yapının alt katındaki mezar odasında defnedilmiştir. Komplekse giriş, Aslanlı Yol adı verilen allenin başlangıcından yapılır ve bu yol, tören meydanına ulaşır. Anıt mezar, revaklarla çevrili bu alanın bir kenarında konumlanırken meydanın Aslanlı Yol'un doğrultusundaki diğer kenarında da kompleksten çıkış kısmı yer alır. Aslanlı Yol'un dört köşesi, tören meydanının çıkışı ve meydanın köşeleri olmak üzere komplekste on adet kule, iki heykel grubu ve Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi bulunur. Anıt Bloku olarak adlandırılan tüm bu yapılar, Barış Parkı adı verilen ağaçlık bir alanla çevrilidir. Yapıların betonarme olduğu kompleksteki yapıların yüzeylerinde ve zeminlerinde, farklı tiplerdeki mermer ve travertenler kullanılırken farklı yerlerde kabartma, mozaik, fresk ve oyma tekniğiyle oluşturulan süslemeler vardır. İkinci Ulusal Mimarlık Akımı üslubunda Neoklasik olan yapı, günümüzdeki Türkiye topraklarında tarih boyunca hüküm sürmüş Hitit, Yunan, Selçuklu ve Osmanlı kültürlerinden izler taşır. Anıtkabir'deki tüm hizmet ve işlerin sorumluluğu Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığına aittir ve burada gerçekleştirilecek etkinlikler bir kanunla düzenlenir. Türkiye'deki millî bayramlar ile Atatürk'ün ölüm yıl dönümü olan 10 Kasım günlerinde, hükûmet tarafından Anıtkabir'de resmî anma törenleri gerçekleştirilir. Bunların dışında, devlet protokolüne dâhil kişiler ile diğer gerçek ve tüzel kişi temsilcileri tarafından da törenler düzenlenir. Anıtkabir, yabancı hükûmet yetkililerinin Türkiye'ye düzenlediği resmî ziyaretlerde de zaman zaman uğradığı ve resmî törenlerin gerçekleştirildiği bir yerdir. == Tarihi == === Arka plan ve anıt mezarın yerinin belirlenmesi === küçükresim|upright=1.2|Anıtkabir'in inşası öncesinde Ankara'nın Rasattepe'den görünümü Mustafa Kemal Atatürk'ün 10 Kasım 1938'de, İstanbul'daki Dolmabahçe Sarayı'nda ölümünün ardından, defin yeri konusunda basında çeşitli tartışmalar başladı. Hükûmetin 13 Kasım tarihli açıklamasında, Atatürk için bir anıt mezar yapılıncaya kadar kendisinin naaşının Ankara Etnografya Müzesi'nde kalacağının kararlaştırıldığı bildirildi. 19 Kasım'da Ankara'ya taşınan cenaze, 21 Kasım'da düzenlenen törenle müzeye konuldu. Anıt mezarın yerinin belirlenmesi amacıyla kurulan komisyon, yabancı mimarlardan oluşan bir heyetin görüşlerini alarak bir rapor oluşturdu. 24 Aralık'ta Bakanlar Kurulu, raporun incelenmesi için Cumhuriyet Halk Partisi Meclis Grubuna sevkine karar verdi. 3 Ocak 1939'daki meclis grubu toplantısında, raporu incelemekle görevlendirilen 15 kişilik CHP Anıtkabir Parti Grubu Komisyonu kuruldu. Çeşitli yerlerde incelemelerde bulunan komisyon, 17 Ocak'taki toplantısında anıt mezarın inşa edileceği yeri Rasattepe olarak belirledi. İlk etapta, anıt mezarın inşa edileceği arazinin bir bölümü özel şahıslara ait olduğundan Haziran 1939 itibarıyla kamulaştırma çalışmalarına başlandı. === Proje aşaması === Anıtkabir'in inşa edileceği arazinin kamulaştırılmasıyla görevli olan ve Cumhuriyet Halk Partisi milletvekillerinden oluşan komisyon 6 Ekim 1939'da, Anıtkabir'in tasarımının belirlenmesi için uluslararası bir proje yarışmasının düzenlenmesine karar verdi. Komisyonun 18 Şubat 1941 tarihli tebliğiyle, 31 Ekim 1941'de sona erecek bir proje yarışmasının düzenleneceğini açıkladı. Yarışma, değişen maddelerden dolayı şartnamesinin yeniden düzenlenmesi nedeniyle 1 Mart 1941'de başladı. Şartnameye göre en az üç kişiden oluşan jüri, birincilik için hükûmete üç proje önerecek ve hükûmet de bu projelerden birisini seçecekti. Yarışmanın jüri üyelerinin planlanan bitiş tarihi olan Ekim 1941'e kadar belirlenememesinden dolayı 25 Ekim'de yarışma süresi 2 Mart 1942'ye kadar uzatıldı. Yarışma devam ederken Ivar Tengbom, Károly Weichinger ve Paul Bonatz; yarışmanın sona ermesinin ardından ise Arif Hikmet Holtay, Muammer Çavuşoğlu ve Muhlis Sertel, jüri üyesi olarak belirlendi. Yarışmaya Türkiye'den 25; Almanya'dan 11; İtalya'dan 9; Avusturya, Çekoslovakya, Fransa ve İsviçre'den ise birer adet olmak üzere toplam 49 proje gönderildi. Çeşitli nedenlerle diskalifiye edilen projelerin ardından değerlendirilmeye alınacak 47 proje, 11 Mart 1942'de jüriye teslim edildi. 21 Mart'ta çalışmalarını tamamlayan jüri, değerlendirmelerini içeren raporu Başbakanlığa sundu. Hükûmete önerilen raporda Johannes Krüger, Arnaldo Foschini ve Emin Onat ile Orhan Arda'ya ait projeler seçilmişti. Üç projenin de direkt uygulanmaya uygun olmadıkları, yeniden incelenmeleri ve birtakım değişikliklere gidilmesi gerekliliğinden bahsediliyordu. Raporda ayrıca; Hamit Kemali Söylemezoğlu, Kemal Ahmet Arû ile Recai Akçay, Mehmet Ali Handan ile Feridun Akozan, Giovanni Muzio, Roland Rohn ve Giuseppe Vaccaro ile Gino Franzi tarafından oluşturulan projelere de mansiyon ödülü verilmesi öneriliyordu. Hazırlanan raporun özeti, 23 Mart'ta tebliğ olarak Başbakanlık tarafından kamuoyu ile paylaşıldı. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün başkanlığında 7 Mayıs'ta toplanan Bakanlar Kurulunda, Onat ile Arda'nın projesi yarışmanın birincisi olarak belirlendi. Yarışma jürisi tarafından önerilen diğer iki proje ikinci kabul edilirken beş projeye ise mansiyon ödülü verildi. Başlarda, birinci seçtiği proje dâhil hiçbir projenin uygulanmamasına karar veren hükûmet, 9 Haziran'da yayımladığı bildiriyle bu kararı değiştirerek Onat ile Arda'nın projesinin birtakım düzenlemeler sonrasında uygulanmasının kararlaştırdığı duyurdu. Bu düzenlemeler, proje sahiplerinin de yer alacağı bir heyet tarafından yapılacaktı. 5 Nisan 1943'te Başbakanlık, jürinin eleştirileri doğrultusunda altı ay içerisinde yeni bir proje hazırlamalarını Onat ile Arda'ya tebliğ etti. Mimarların ikinci projeyi sundukları Başbakanlık Anıtkabir Komisyonu, 18 Kasım 1943'te aldığı kararla, mimarların uygun gördükleri düzenlemelerinin ardından projenin uygulanacağını bildirdi. İnşaatın yürütülmesi görevi ise 20 Kasım tarihinde Bayındırlık Bakanlığına verildi. Onat ile Arda'nın bu karar sonrasında yaptıkları değişikliklerle oluşturulan üçüncü proje, 4 Temmuz 1944'te mimarlar ile Bakanlık arasında imzalanan sözleşmeyle birlikte uygulama aşamasına geçildi. === İnşaat aşaması === ==== Birinci ve ikinci kısımlar ==== Anıtkabir inşaatı öncesinde Rasattepe, ağacın bulunmadığı çorak bir araziydi. İnşaatın temeli atılmadan önce, Ağustos 1944'te, bölgenin ağaçlandırmasını sağlamak amacıyla 80.000 liralık su tesisatı çalışmaları yapıldı. Anıtkabir ve çevresinin peyzaj planlamasına 1946'da, Sadri Aran'ın önderliğinde başlandı. Aran'ın hazırladığı plana göre yapılan peyzaj ve ağaçlandırma çalışmaları kapsamında ağaçlandırma, toprak tesviyesi ve fidan dikme çalışmaları gerçekleştirilirken 1953 yılındaki açılış sonrasında da buradaki ağaçlandırma ve peyzaj çalışmalarına düzenli olarak devam edildi. Bayındırlık Bakanlığı tarafından 4 Eylül 1944'te gerçekleştirilen ve inşaat arazisindeki toprak tesviye çalışmaları ile allenin istinat duvarlarının yapılmasını kapsayan inşaatın birinci kısmının ihalesini, Hayri Kayadelen'e ait Nurhayr Şirketi kazandı. 9 Ekim 1944'te gerçekleştirilen Anıtkabir'in temel atma töreninde başbakan, bakanlar, sivil ve askerî bürokratlar yer almıştı. 12 Ekim'de hükûmet, Anıtkabir inşaatına ödenek tahsisi yapmaya izin isteyen bir yasa tasarısı hazırladı. 1 Kasım'da Başbakanlık tarafından meclise sunulan tasarıya göre 1945-1949 yılları arasındaki dönem için Bayındırlık Bakanlığına, her yıl 2.500.000 lirayı aşmamak kaydıyla 10.000.000 liraya kadar geçici taahhütlere girme yetkisi veriliyordu. 18 Kasım'daki Meclis Bütçe Komisyonunda görüşülen ve kabul edilen yasa tasarısı, 22 Kasım'da ise Meclis Genel Kurulunda kabul edildi ve 4 Aralık 1944 tarihli T.C. Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girdi. küçükresim|1944 tarihli Anıtkabir maketi. Anıt mezar kısmının üzerinde yer alması planlanan; ancak tasarruf amacıyla yapılan değişiklikler sonrasında kaldırılan bölüm de bulunur. İnşaatın kontrol ve mühendislik hizmetini Bayındırlık Bakanlığına bağlı Yapı ve İmar İşleri Başkanlığı yürütürken Orhan Arda'nın Mayıs 1945 sonunda inşaatın kontrolü için görev başına gelmesi ve devamlı olarak inşaat başında kalması kararlaştırıldı. İnşaatın kontrol şefliğine Ekrem Demirtaş getirilse de, Demirtaş'ın 29 Aralık 1945'te görevinden ayrılmasıyla yerine Sabiha Gürayman geçti. İnşaatın ilk kısmı 1945 yılı sonunda tamamlanırken bir tümülüs alanı olan Rasattepe'de, Türk Tarih Kurumu tarafından Temmuz 1945'te gerçekleştirilen kazılarda Frig dönemine ait bazı arkeolojik bulgulara rastlanmıştı. Anıt mezar binası ile tören meydanını çevreleyen binaların yapılmasını kapsayan inşaatın ikinci kısmı için 18 Ağustos 1945'te gerçekleştirilen ihaleyi kazanan Rar Türk adlı şirket ile Bakanlık arasında 20 Eylül 1945'te bir sözleşme imzalandı. Zemin etüdünün hazırlanması, temel sisteminin değiştirilmesi, betonarme ve statik hesaplarının yapılması ve bu hesap işlemleri ücretlerinin ödenmesi konularından dolayı inşaatın ikinci kısmının başlangıcı gecikirken 1947'nin inşaat mevsiminde temel inşaatına başlandı. Anıtkabir'in inşaatında kullanılacak taş ve mermerler, ülkenin çeşitli yerlerinden getirildi. İnşaat için yeterli bir taş sanayii olmaması nedeniyle ülke genelinde taş ocakları arandı ve tespit edilen ocakların açılmalarının yanı sıra taşların elde edilmesi amacıyla birtakım çalışmalar da gerçekleştirildi. 18 Aralık tarihli Bayındırlık Bakanlığı kararı doğrultusunda, Anıtkabir'in inşa edileceği arazinin deprem ve zemin mekaniği yönlerinden etütlerine yönelik Yapı İşleri Başkanlığı tarafından 23 Ocak 1945'te açılan ihaleyi Hamdi Peynircioğlu kazandı. Ertesi gün başlayan çalışmalar sonrasında hazırlanan rapor 20 Mayıs 1945'te, toprak ve yeraltı sularının kimyasal özelliklerinin yer aldığı analiz raporu ise 1 Aralık 1945'te teslim edildi. Raporda yer alan temel sisteminin değiştirilmesi gerektiği yönündeki görüşe dayanarak Bayındırlık Bakanlığı, yapının temelinde bu yönde bir değişiklik yapılmasını talep etti. Rapor sonrasında projede yapılmak istenen değişiklikler, Onat ve Arda ile bakanlık arasında hukuki bir sürecin yaşanmasına yol açtı. Temel değişikliği kararı üzerine mimarlar tarafından bu yönde yeni bir proje oluşturuldu. Bu değişiklik ardından Rar Türk'ün, ihtiyaç duyulandan daha fazla malzeme satın aldıklarından dolayı zarar ettiklerini belirterek fiyat farkı talep etmesi üzerine ve sonrasında yaşanan bürokratik sorunlar nedeniyle inşaat, Mayıs 1948'e kadar durdu. 14 Mayıs 1950'deki seçimler sonrasında iktidara gelen Demokrat Parti hükûmeti, yapılacak birtakım değişikliklerle hem inşaatın daha hızlı sonuçlandırılması hem de birtakım tasarruflar yapılması amacıyla bir komisyon kurdu. Bu bağlamda, projede yapılması hedeflenen değişikliklerin yer aldığı komisyon raporu, 29 Kasım 1950'deki Bakanlar Kurulu toplantısında kabul edildi. ==== Üçüncü ve dördüncü kısımlar ==== küçükresim|Anıtkabir'in inşaatından bir görünüm (1951) İkinci kısım inşaatın devam ettiği sırada, üçüncü kısım inşaatı için açılan ve 11 Eylül 1950'de sonuçlanan ihaleyi Amaç Ticaret kazandı. İnşaatın bu kısmı; Anıtkabir'e çıkan yollar, Aslanlı Yol ve tören alanının taş kaplama işleri, anıt mezar binasının üst döşemesinin taş kaplaması, merdiven basamaklarının yapılması, lahit taşının yerine konması ve tesisat işlerinin yapılmasını kapsıyordu. 6 Haziran 1951'de gerçekleştirilen inşaatın dördüncü ve son kısmının ihalesini ise Muzaffer Budak'ın şirketi kazandı. İnşaatın bu kısmı; Şeref Holü'nün döşemesi, tonozların alt döşemeleri, Şeref Holü çevresi taş profilleri ile saçak süslemeleri ve mermer işlerinin yapılmasından oluşuyordu. Bu kısımlarda kullanılan malzemeler; Kayseri, Hasandere, Hatay, Afyonkarahisar, Çanakkale, Adana, Haymana, Polatlı ve Gavur Dağları'ndan temin edildi. Anıtkabir'de yer alacak kabartma, heykel, yazı ve müze kısmında yer alacak eşyaların belirlenmesi ile ilgili kurulan komisyon, 31 Ağustos 1951 tarihli toplantısında, bu içeriğin Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı'ndan ve Atatürk Devrimleri ile ilgili hayatı ve hareketleri düşünülerek seçilmesine karar verildi. Yazılar ile heykel ve kabartmaların belirlenmesi için iki ayrı alt komisyon oluşturuldu. 1 Eylül 1951'deki toplantıda, Anıtkabir'deki kuleler, yazılar, heykeller ve kabartmaların hangi özellikleri taşıması gerektiği belirlendi. Yazıların metinlerini belirlemekle görevli alt komisyonun ise 7 Ocak 1952'deki toplantısında hazırladığı raporda, kompleksteki metinlerde yalnızca Atatürk'ün sözlerinin yer almasına karar verildiği ifade edilmişti. Konusu belirlenmiş olan 19 heykel ve kabartma için, yalnızca Türk sanatçıların katılımına açık yapılan yarışma, 19 Ocak 1952'de sona erdi. 26 Ocak 1952'de açıklanan sonuçlara göre girişte bulunan kadın ve erkek heykel grupları ile alledeki aslan heykellerini Hüseyin Anka Özkan'ın; anıt mezara çıkan merdivenlerin sağında bulunan Sakarya Meydan Muharebesi konulu kabartmayı İlhan Koman'ın, solunda bulunan Başkomutanlık Meydan Muharebesi konulu kabartma ile İstiklâl, Mehmetçik ve Hürriyet kulelerindeki kabartmaları Zühtü Müridoğlu'nun; hitabet kürsüsü ve bayrak direğinin altındaki kabartmayı Kenan Yontunç'un; İnkılap, Barış, Müdafaa-ı Hukuk ve Misak-ı Millî kulelerindeki kabartmaları Nusret Suman'ın yapmasına karar verilirken 23 Nisan Kulesi kabartması için birinciliğe layık eser bulunamadığından ikinci olan Hakkı Atamulu'nun eseri uygulandı. Cumhuriyet ve Zafer kuleleri için ise "konuyu başarı ile temsil eden" bir eser bulunamadığından bu kulelere kabartma yapılmasından vazgeçildi. 1 Eylül 1951'deki toplantıda lahdin bulunduğu Şeref Holü'nün yan duvarlarına yapılması gereken kabartmaların yapımı ise, konuyu başarı ile temsil eden eser bulunamadığı gerekçesiyle iptal edildi. Heykel ve kabartmaların uygulanması için 26 Ağustos 1952'de açılan uluslararası ihaleyi, İtalya merkezli MARMI kazanırken birkaç kabartmayı yapacak olan Nusret Suman da şirketin taşeronu oldu. Kompleksteki sözlerin yazımı için 17 Temmuz 1953'te gerçekleştirilen uluslararası ihaleyi ise Emin Barın kazandı. Proje mimarları, Anıtkabir'de kullanılacak mozaik motiflerinin belirlenmesi için Nezih Eldem'i görevlendirdi. Şeref Holü'nün orta bölümünde yer alan mozaikler dışındaki Anıtkabir'deki mozaik süslemelerin tamamının tasarımını Eldem yaptı. Şeref Holü'nün tavanında yer alacak mozaik motifler için ise Türk ve İslam Eserleri Müzesi'ndeki 15. ve 16. yüzyıl Türk halı ve kilimlerinden alınmış on bir motifin birleştirilmesi ile bir kompozisyon oluşturuldu. Türkiye'de mozaik süsleme uygulamasının o dönemde yapılamaması nedeniyle İtalya'da üretilen ve parça parça Ankara'ya gönderilen mozaiklerin montajı 22 Temmuz 1952'de başladı ve uygulama çalışmaları 10 Kasım 1953'e kadar sürdü. Anıt mezar kısmını çevreleyen kolonlar, yardımcı binalarının önünde bulunan revaklar ve kulelerin tavanlarındaki fresk tekniğindeki süslemeler için 27 Mart 1953'te açılan ihaleyi Tarık Levendoğlu kazandı. 11 Nisan 1953'te imzalanan sözleşmenin şartnameye göre fresk motifleri idare tarafından verilecekti. 30 Nisan 1953'te başlanan fresk çalışmaları, 10 Kasım 1953'te tamamlandı. 11 Eylül 1954'te, anıt mezar binasının kuru fresk işleri ve demir merdivenler işi için ihale başlatıldı. Anıtkabir'in inşasının 26 Ekim 1953'te tamamlandığı duyuruldu. İnşaat sonunda projenin toplam maliyeti yaklaşık 20 milyon lirayı bulmuş ve proje için ayrılan 24 milyon liralık bütçeden yaklaşık 4 milyon lira tasarruf edilmişti. 10 Kasım 1953 sabahında Etnografya Müzesi'nden alınan Atatürk'ün naaşının yer aldığı tabut, gerçekleştirilen tören eşliğinde Anıtkabir'e getirilerek anıt mezar binasındaki mezar odasına defnedildi. İnşası tamamlandığında Anıtkabir'in toplam arazisi 670.000 m2yi kapsarken 1964 ve 1982'de yapılan kamulaştırmalar sonrasında Anıtkabir'in yayıldığı alan günümüzdeki sınırlarına ulaştı. === Sonraki yıllardaki değişiklikler === Millî Birlik Komitesinin 3 Haziran 1960'ta yayımladığı tebliğ ile 28 Nisan-27 Mayıs 1960 tarihleri arasında "özgürlük uğruna yaptıkları gösteriler" sırasında ölen beş "Hürriyet Şehidi", 10 Haziran 1960'ta Anıtkabir'e defnedildi. 20 Mayıs 1963'te gerçekleşen askerî müdahalesi esnasında çıkan çatışmalarda hükûmete bağlı taraftan ölen 6 kişi, Millî Güvenlik Kurulunun 23 Mayıs 1963 tarihli toplantısında alınan karar doğrultusunda Mayıs 1963'te buraya defnedildi. 14 Eylül 1966'da ölen Dördüncü Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'in naaşı, 15 Eylül 1966'daki Bakanlar Kurulu toplantısında alınan karar doğrultusunda, 18 Eylül 1966'da Anıtkabir'deki Hürriyet Şehitliği'ne defnedildi. 25 Aralık 1973'te ölen İsmet İnönü'nün naaşı da, 28 Aralık 1973'te gerçekleştirilen devlet töreni ile Anıtkabir arazisine defnedildi. 12 Eylül Darbesi sonrasında, Millî Güvenlik Konseyinin 10 Kasım 1981'de yürürlüğe koyduğu kanunla birlikte Anıtkabir'de Atatürk'ün yanı sıra yalnızca İnönü'nün mezarının kalması yasalaştı. Kanun hazırlandığı sırada İnönü'nün naaşının da Devlet Mezarlığı'na nakli planlansa da fikri alınan İnönü ailesinin, naaşın Anıtkabir'de kalması yönündeki fikirlerini iletmesinin ardından kanun da bu fikre uygun olarak çıkarılmıştı. Anıtkabir'e 27 Mayıs 1960 ve 21 Mayıs 1963'ten sonra defnedilen on bir kişinin mezarı 24 Ağustos 1988'de açılarak naaşları Cebeci Askerî Şehitliği'ne, Gürsel'in ise mezarı 27 Ağustos 1988'de açıldı ve naaşı, 30 Ağustos 1988'de Devlet Mezarlığı'na defnedildi. 1977'de, Şeref Holü'ndeki pencerelere cam takıldı. Atatürk'ün doğumunun 100. yıl dönümüne denk gelen 1981 yılında, Türkiye'nin 67 ilinin yanı sıra Kıbrıs'tan getirilen topraklar, pirinç vazolara konularak Atatürk'ün naaşının etrafına yerleştirildi. İl sayısı arttıkça buradaki toprak dolu vazo sayısı da artış gösterdi ve Azerbaycan'dan gelen toprakla birlikte zaman içerisinde bu sayı 83'e ulaştı. Aynı yıl, Şeref Holü'nün iç kısmında, kapının sağındaki duvara Atatürk'ün 29 Ekim 1938 tarihli Türk ordusuna son mesajının, solundaki duvara ise İnönü'nün Atatürk'ün ölümü üzerine yayımladığı 21 Kasım 1938 tarihli Türk milletine yönelik taziye mesajının metni eklendi. 2000'de başlatılan değerlendirmeler sonucunda, anıt mezar kısmının altında yer alan bir alan, müze olarak düzenlenerek 26 Ağustos 2002'de Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi adıyla açıldı. == Mimari tarzı == Anıtkabir'in genel mimarisi, 1940-1950 yılları arasındaki İkinci Ulusal Mimarlık Akımı döneminin özelliklerini taşır. Kompleksin mimarisinde İslam ve Osmanlı mimarileri bilinçli olarak tercih edilmemiştir. Anadolu'nun antik köklerine atıfta bulunan projende mimarlar, Halikarnas Mozolesi'ni örnek almıştır. Her iki yapının kompozisyonu da temelde, dikdörtgenler prizması şeklindeki ana kütlenin etrafını dıştan çevreleyen kolonlardan oluşur. Bu klasik üslubun Anıtkabir'de de tekrar edildiğini belirten Doğan Kuban, "Anadolu'ya sahip çıkma isteği nedeniyle Halikarnas Mozolesi'nin örnek alındığı"nı ifade eder. Amerikalı mimarlık tarihi araştırmacısı Christopher Wilson ise, anıt mezar kısmının çatısının projeden kaldırılmasıyla birlikte bu yapının "akropolisin tepesinde yer alan bir Helen tapınağını andıran, sade ve soyut, kolonlu bir ana bina" hâline geldiğini yazar. Aslanlı Yol'da yer alan aslan heykelleri ise, Anadolu'da hüküm sürmüş Hititlerin kullandığı sembollerdendir. Yapının iç mimarisindeki kolon ve kirişli döşeme sisteminin kemer, kubbe (daha sonra yapılan değişikliklerle kaldırıldı) ve tonozlu bir sistemle değiştirilmesiyle iç mimaride Osmanlı mimarisi kaynaklı öğeler kullanılmış oldu. Bunun yanı sıra revaklar, tören meydanı ve Şeref Holü'nün zemin döşemelerindeki ya da yapıların tavanlarındaki kilim motifli renkli taş süslemeleri de Selçuklu ve Osmanlı mimarilerindeki süslemelerin özelliklerini taşır. Atatürk'ün sekizgen planlı mezar odası, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerindeki türbe mimarisi doğrultusundadır. Anıtkabir'deki bu farklı mimari tarzların karma bir şekilde kullanılmasını Onat, şu sözlerle ifade etmiştir: Anıtkabir'i "Türkiye'nin en çok Nazi etkisi olan yapısı" olarak tanımlayan Şevki Vanlı, totaliter bir kimlik taşıdığını belirttiği yapıyı "Roma kökenli, Nazi yorumlu" olarak değerlendirir. Doğan Kuban da 1950 yılında projede yapılan değişiklikler sonucunda yapının "Hitler tarzı bir yapıya" dönüştüğünü ifade eder. Wilson ise Anıtkabir'deki heykel ve kabartmaların sosyalist gerçekçiliğe benzediğini belirtir. == Konumu ve yerleşim planı == küçükresim||upright=1.3| Anıtkabir, eski adı Rasattepe olan ve günümüzde Anıttepe olarak adlandırılan 906 m rakımlı tepede yer alır. İdari olarak Ankara'nın Çankaya ilçesine bağlı Mebusevleri Mahallesi'nde, Akdeniz Caddesi numara 31'de bulunur. Anıtkabir; Aslanlı Yol, tören alanı ve anıt mezar binasından oluşan Anıt Bloku ile çeşitli bitkilerden oluşan Barış Parkı olmak üzere iki ana kısma ayrılır. 750.000 m2lik toplam yüzölçümünün 120.000 m2sini Anıt Bloku, 630.000 m2sini Barış Parkı oluşturur. Anadolu Meydanı yönündeki merdivenle erişilen giriş kısmının devamında, kuzeybatı-güneydoğu doğrultusundaki tören alanına kadar uzanan Aslanlı Yol olarak adlandırılan alle yer alır. Aslanlı Yol'un başında, dikdörtgen planlı Hürriyet ve İstiklâl kuleleri ve bu kulelerin önlerinde sırasıyla erkek ve kadın heykel grupları konumlanır. Her iki tarafında gül ve ardıçların yer aldığı Aslanlı Yol'un yine her iki yanında on ikişer adet aslan heykeli bulunur. Dikdörtgen planlı tören alanına üç basamakla erişilen yolun sonunda, sağ ve sol taraflarda sırasıyla Mehmetçik ve Müdafaa-i Hukuk kuleleri vardır. Üç yanı revaklarla çevrili tören alanının her bir köşesinde dikdörtgen planlı kuleler yer alır. Aslanlı Yol doğrultusunda, tören alanının girişinin tam karşısında Anıtkabir'in çıkışı bulunur. Çıkıştaki merdivenlerin ortasında Türk bayrağının dalgalandığı bir bayrak direği yer alırken çıkışın her iki yanında 23 Nisan ile Misak-ı Millî kuleleri vardır. Tören alanının köşelerinde yer alan Zafer, Barış, İnkılâp ve Cumhuriyet kuleleriyle toplam kule sayısı 10'a ulaşır. Alanı çevreleyen revaklarda Anıtkabir Komutanlığı, sanat galerisi ve kitaplık, müze ve müze müdürlüğü yer alır. Tören alanından, kolonatlarla çevrelenmiş anıt mezar kısmına ulaşılan merdivenin ortasında hitabet kürsüsü, her iki yanındaki duvarda ise birer kabartma bulunur. Şeref Holü olarak adlandırılan bölümde Atatürk'ün sembolik lahdi bulunurken bu kısmın altında Atatürk'ün naaşının yer aldığı mezar odası vardır. Anıt mezarın tam karşısında, tören alanını çevreleyen revaklarının bulunduğu kısmın ortasında ise İnönü'nün lahdi yer alır. == Bölümleri == === Anıt mezar === ==== Dış mimarisi ==== küçükresim|Anıtkabir'in anıt mezar bölümü Dikdörtgen planlı anıt mezar binasının zemin ölçüleri 72 × 52 m, yüksekliği 17 m'dir. Betonarme bir yapı olup simetrik ve düzenli bir temel üzerine inşa edilen yapının temelden itibaren yüksekliği 22,8 m'dir. 18 m genişliğindeki Şeref Holü'nde, doğu-batı doğrultusunda uzanan 1000 mm derinliğinde ve 500 mm genişliğinde 27 kiriş yer alır. Kirişler, aralarında 5,5 m'lik mesafe bulunan kolon çiftleriyle desteklenir. Yapı, ön ve arka cephelerinde sekizer, yan cephelerinde ise on dörder olmak üzere 14,4 m yüksekliğindeki, 800 × 800 m ölçülerine sahip kare kesitli toplam 44 kolondan meydana gelen bir kolonatla çevrilmiştir. Dış duvarların çatıyla birleştiği yerde, saçakların altındaki kısımda yapıyı, Türk oyma sanatından oluşan mukarnas etkili bir korniş çevrelerken ön cephe dışındaki cephelerde, yağmur suyunun boşaltılması için çörtenler yer alır. Yapının kaplandığı sarı travertenler Eskipazar'dan, kolonların üzerindeki lento, korniş ve çörtenlerde kullanılan bej travertenler ise Kayseri'deki taş ocaklarından getirilmiştir. Kolonatın bulunduğu alanın beyaz mermer zemininde, kolonlar arasındaki boşluklara denk gelecek şekilde kırmızı mermer şeritlerin çevrelediği beyaz dörtgen alanlar vardır. Kolonatın tavanında ise; kısa kenarlarda yedişer, uzun kenarlarda on üçer adet olmak üzere toplam 40 adet fresk bulunur. Kasetler içindeki fresklerde açık gri, kiremit ve sarı renkleri kullanılmıştır. Ön ve arka cephelerde, ortadaki iki kolon arasındaki aralık diğerlerine göre daha geniş tutularak anıt mezarın basık kemerli beyaz mermer söveli ana girişi ve aynı eksendeki Atatürk'ün lahdi vurgulanır. Tören meydanına bakan cephesinin sol tarafındaki "Gençliğe Hitabe" ile sağ tarafındaki "Onuncu Yıl Nutku", taş kabartma üzerine altın varakla yazılmıştır. Anıt mezar kısmına, 8 m yüksekliğindeki 42 basamaklı merdivenle çıkılır. Merdivenlerin ortasında hitabet kürsüsünün yer alır. Beyaz mermerden yapılan kürsünün tören meydanına bakan cephesi sarmal şeklindeki oymalarla süslüdür ve ortasında Atatürk'ün "Hakimiyet kayıtsız şartsız milletindir" sözü yine oyma tekniğiyle yazılmıştır. Anıt mezara çıkan merdivenlerin sağında Sakarya Meydan Muharebesi, solunda ise Başkomutanlık Meydan Muharebesi konulu birer kabartma yer alır. Her iki kabartmada da Eskipazar'dan getirilen sarı travertenler kullanılmıştır. Sakarya Meydan Muharebesi konulu kabartmanın en sağında, "muharebenin ilk dönemindeki saldırılara karşı gerçekleştirilen savunma mücadelesi sırasında evlerini terk ederek vatanlarını savunmak için yola çıkanları" temsilen genç bir erkek ve iki at ile birer erkek ve kadın figürleri bulunur. Genç erkek, arkasına, geldiği yöne dönerek sol elini yumruk yaparak yukarıya kaldırıyordur. Bu grubun önünde, muharebe öncesini temsil eden çamura batmış bir kağnı, çabalayan atlar, tekerleği döndürmeye çalışan bir erkek ve iki kadın ile ayakta bir erkek ve diz çökmüş vaziyette ona, kınından sıyrılmış bir kılıç sunan bir kadın vardır. Bu grubun solunda yer alan yere oturmuş iki kadın ve bir çocuk figürü, istila altında olan ve Türk ordusunu bekleyen halkı simgeler. Halkın yukarısında, uçar vaziyette ve Atatürk'e çelenk sunarak tasvir edilen bir zafer meleği figürü bulunur. Kompozisyonun en solunda ise "Vatan Ana"yı temsil eden yere oturur hâldeki kadın, muharebeyi kazanan Türk ordusunu temsil eden diz çökmüş hâldeki genç erkek ve zaferi temsil eden meşe figürü yer alır. Christopher Wilson, bu kabartmaları Arnaldo Foschini'nin projesindekilere benzetir. Başkomutan Meydan Muharebesi konulu kabartmanın en solunda yer alan birer köylü kadın, erkek çocuk ve attan oluşan grup, milletçe muharebeye hazırlık dönemini simgeler. Sağındaki bölümde yer alan Atatürk bir elini ileri uzatarak Türk ordusuna hedefi gösterir. Öndeki melek bu emri, borusu ile uzaklara ulaştırır. Bu bölümde iki de at figürü yer alır. Bundan sonraki bölümde, Atatürk'ün emri doğrultusunda taarruza geçen Türk ordusunun fedakârlıklarını ve kahramanlıklarını temsil eden, vurulup düşen bir erin elindeki bayrağı kavrayan bir erkek ile siperde ellerinde kalkan ve kılıçlı bir asker figürü yer alır. Önde ise elinde Türk bayrağı ile Türk ordusunu çağıran zafer meleği bulunur. Dosya:Anıtkabir, Anıttepe 01.jpg|Anıt mezar binasına ulaşan merdivenlerde yer alan kürsü Dosya:Anıtkabir, Anıttepe 07.jpg|Başkomutanlık Meydan Muharebesi konulu kabartma Dosya:20180108 Atatürk 2800 (25957462678).jpg|Dış cephede yer alan "Onuncu Yıl Nutku" metni ==== Şeref Holü ==== küçükresim|Şeref Holü'nün giriş kısmı Atatürk'ün sembolik lahdinin yer aldığı Şeref Holü olarak adlandırılan yapının birinci katına, Veneroni Prezati adlı şirket tarafından yapılan bronz kapının ardından, ortadaki daha geniş, yanlardaki daha dar açıklığa sahip iki sıra kolonattan oluşan hazırlık mekânının ardından giriş yapılır. İç kısımda, kapının sağındaki duvarda Atatürk'ün 29 Ekim 1938 tarihli Türk ordusuna son mesajı, solundaki duvarda ise İnönü'nün Atatürk'ün ölümü üzerine yayımladığı 21 Kasım 1938 tarihli Türk milletine yönelik taziye mesajı yer alır. Her iki yazıda da Emin Barın'ın yazı şablonu kullanılmıştır. Şeref Holü'nün iç yan duvarları; Afyonkarahisar'dan getirilen kaplan postu beyaz mermer ve Hasandere'ten getirilen yeşil mermer ile, döşemesi ve tonozların alt döşemesi ise Çanakkale'den getirilen krem, Hatay'dan getirilen kırmızı ve Adana'dan getirilen siyah mermer ile kaplıdır. Hazırlık kısmındaki sütunlu geçişin iki yanında, tavandan yere kadar uzanan ve girişi çerçeveleyen, üzerinde kilim desenlerinin yer aldığı şerit hâlindeki mozaikler bulunur. Giriş kısmında, eşiklerin ardından siyah mermerle çevrilen enine dikdörtgen kırmızı mermerler yerleştirilerek Şeref Holü'nün üç giriş noktası işaretlenmiştir. Diğer iki girişe göre daha geniş olan orta girişte, hazırlık bölümünün ortasında, kırmızı ve siyah mermerlerden koç boynuzu motifleri, uzunlamasına dikdörtgen şeklindeki alanın dört yönüne yerleştirilmişken; diğer iki girişteki koç boynuzu motifleri, zeminin ortasında, uzunlamasına dikdörtgen alanlarda siyah mermer üzerine kırmızı mermerle oluşturulmuştur. Zeminin yan kenarlarını, siyah mermerin belirginleştirdiği, kırmızı mermer şeritten çıkan aynı malzemedeki dişlerin meydana getirdiği bir kenar süsü sınırlar. Dikdörtgen planlı Şeref Holü'nün uzun kenarlarında, hazırlık mekânındaki kenar süsü motifinin daha geniş ve kırmızı zemin üzerine siyah dişlerle yapılan bir uygulaması bulunur. Bunun dışında, atlamalı olarak siyah ve beyaz mermerlerin oluşturduğu bir yol, Şeref Holü'nün uzun kenarlarını sınırlar. Bu sınırların dışında, giriş kısmında yer alan koç boynuzu motiflerinin hizasında, belli aralıklarla yerleştirilen beşer adet uzunlamasına dikdörtgen bölümlerde ise siyah zemin üzerine beyaz mermerle yaba motifleri yerleştirilmiştir. küçükresim|sol|Şeref Holü zeminin yan kenarlarındaki kırmızı mermer şeritten çıkan aynı malzemedeki dişlerin meydana getirdiği kenar süsü Şeref Holü'nün yanlarında dikdörtgen planlı, mermer zeminli ve dokuzar adet çapraz tonozla örtülü, 2 × 35 m ölçülerinde ve 5 m yüksekliğinde birer galeri yer alır. Bu galerilere geçiş sağlayan mermer söveli yedi açıklığın aralarında kalan kısımlarda, ortadaki dikdörtgen şeklindeki beyaz mermeri çevreleyen bej renkli mermer şerit, kısa kenarlarda koç boynuzu motiflerini oluşturur. Her iki galerinin dokuzar bölümünün zemininde aynı anlayışla ancak farklı motiflerin oluşturduğu süslemeler yer alır. Soldaki galeride, girişten itibaren birinci bölümdeki bej mermerle çevrilerek oluşturulan beyaz mermer kare alanları, dört köşesinde siyah mermer şeritler atlamalı olarak ortalarındaki enine ve uzunlamasına dikdörtgen şeklindeki çevreler. Aynı galerinin ikinci bölümünde, merkezdeki enine dikdörtgen alanı çevreleyen siyah mermer şeritler uzun kenarlara doğru köşeli biçimde kıvrılarak koç boynuzu motifleri oluşturur. Üçüncü bölümde siyah şeritlerin dar ve geniş kullanımlarıyla meydana getirilen koç boynuzu motiflerinden bir kompozisyon yer alır. Dördüncü bölümde siyah mermer şeritlerden dikdörtgenin kısa kenarlarına soyutlanmış, parçalanarak yerleştirilmiş koç boynuzuna benzeyen motifler vardır. Beşinci bölümünde siyah ve beyaz mermerler ile dama taşına benzer bir kompozisyon oluşturulmuştur. Altıncı bölümde dikdörtgenin uzun kenarlarının ortasındaki uzunlamasına dikdörtgen alanların etrafındaki siyah şeritler, kısa kenarlarda kıvrılarak koç boynuzu motiflerini meydana getirir. Yedinci bölümündeki dikdörtgen alanın kısa kenarlarına yerleştirilen siyah mermer şeritlerin yaba motiflerini oluşturduğu bir kompozisyon yer alır. Sekizinci bölümde ortada uzunlamasına dikdörtgen alanı sınırlayan siyah şeritler, kısa ve uzun kenarları devam ettirerek kenarların üstünde dört yönde bir çift koç boynuzu oluştururken; dörtgenin köşelerine "L" şeklinde siyah mermerler yerleştirilmiştir. Son bölüm olan dokuzuncu bölümde ise, ortadaki dikdörtgenden çıkan şeritler dört yönde farklı olarak dikdörtgen alanlar meydana getirecek şekilde kapanır. küçükresim|Şeref Holü'nde yer alan Atatürk'ün lahdi Şeref Holü'nün sağındaki galerisinin giriş tarafından birinci bölümünün zemininde, ortadaki dikdörtgeni çevreleyen siyah şeritlerin iki çift koç boynuzu oluşturduğu bir kompozisyon yer alır. İkinci bölümünün zemininde, uzun kenarlara yerleştirilen ve siyah mermerden bir şeridin meydana getirdiği, birbirine sırtları dönük iki koç boynuzu, kendilerine dik olan ortadaki şeritle birbirine bağlanır. Üçüncü bölümünün zemininde, ortadaki kareyi altta ve üstte takip eden siyah mermer şeritler, uzun kenarlarda koç boynuzu oluştururlar. Dördüncü bölümünde, ortasında kare şeklinde beyaz mermer olan enine dikdörtgenin köşelerinden çıkan şeritler, koç boynuzu motiflerini meydana getirir. Beşinci bölümünde, kare alanın her köşesine siyah mermerle yaba motifleri işlenmiştir. Altıncı bölümündeki kare alanın kenarlarındaki siyah mermer şeritler, simetrik olarak birer koç boynuzu oluşturur. Yedinci bölümündeki siyah mermer şeritler, yaba motifleri ile bir kompozisyon yaratırlar. Sekizinci bölümünde karenin altındaki ve üstündeki koç boynuzları, siyah mermer şeritlerle birleşerek farklı bir düzenleme elde edilmiştir. Dokuzuncu ve son bölümünde ise kare alanın altına ve üstündeki yatay siyah mermer şeritler, koç boynuzu motifleri meydana getirir. Şeref Holü'nde dördü kapılı on sekiz tanesi sabit toplam yirmi iki pencerenin yanı sıra; girişin tam karşısında, Ankara Kalesi'ne bakan ve lahdin tam arkasında, diğer pencerelerden daha büyük bir pencere yer alır. Bu pencerenin bronz parmaklıkları, dört adet ay şeklindeki parçanın karşılıklı bir araya gelip, birbirlerine kelepçe ve kamalarla kenetlenerek yonca yaprağı motifi oluştururken bu motif de yanındaki yaprak motifine kenetlenir. Alttaki genişliği 1,4 m, üstteki genişliği 1,5 m, uzunluğu 3,45 m, yüksekliği ise 1,62 m olan lahit; büyük pencerenin yer aldığı, duvarları ve zemini Afyonkarahisar'dan getirilen beyaz mermerle kaplı nişin içinde, zeminden yüksekte konumlanır. Lahdin yapımında, Bahçe'deki Gavur Dağları'ndan getirilen kırkar tonluk iki adet yekpare kırmızı mermer kullanılmıştır. Şeref Holü'nün 27 kirişten oluşan tavanı, galerileri örten çapraz tonozların yüzeyi ve galerilerin tavanları mozaiklerle süslenmiştir. Şeref Holü'nün yan duvarlarında, her birinde altışar adet olmak toplam 12 adet bronz meşale kullanılmıştır. Yapının üstü ise düz kurşun çatıyla örtülüdür. Dosya:Anıtkabir Şeref Holü girişi.JPG|Giriş kapısının sağındaki, Atatürk'ün 29 Ekim 1938 tarihli Türk ordusuna son mesajı Dosya:20180108 Atatürk 2813 (28051933589).jpg|Giriş kapısının solundaki, Atatürk'ün ölümü üzerine İnönü'nün yayımladığı 21 Kasım 1938 tarihli taziye mesajı Dosya:Photography by Victor Albert Grigas (1919-2017) Ankara-Ataturk 3-70 March 1970 00312 (32750822207).jpg|Şeref Holü'nün yanlarında yer alan galerilere açılan açıklıklar Dosya:20180108 Atatürk 2810 (28051939509).jpg|Lahdin yer aldığı niş ile tavandaki mozaik süslemeler Dosya:Anıtkabir, Anıttepe 03.jpg|Şeref Holü'ndeki bir pencere Dosya:Museum of Ataturk26.JPG|Şeref Holü'nün tavanı Dosya:Turkey-1668 (2215850901).jpg|Şeref Holü'ndeki meşalelerden biri Dosya:Anıtkabir mosaic details-3.jpg|Hazırlık kısmındaki sütunlarda yer alan mozaikler ==== Mezar odası ==== Yapının zemin katındaki üzeri çapraz tonozlarla örtülü koridorlara, beşik tonoz tavana sahip eyvan şeklindeki mekânlar açılır. Sembolik lahdin tam altına denk gelen konumdaki Atatürk'ün naaşı, bu kattaki sekizgen mezar odasında, direkt olarak toprağa kazılmış bir mezarda bulunur. Odanın tavanı, her bir köşesindeki kaynaktan altın renginde ışık yayılan sekizgen bir ışıklıkla kesilmiş piramit şeklindeki bir külâhla kaplıdır. Odanın tam ortasında yer alan ve kıbleye bakan lahit, sekizgen bir alanla sınırlandırılmıştır. Mermer sandukanın çevresinde; Türkiye'nin 81 ili, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Azerbaycan'dan alınan toprakların olduğu pirinç vazolar yer alır. Mezarın içine ise, Atatürk'ün defnedildiği dönemde var olan Türkiye'nin 67 ilinden; Selanik'teki Atatürk'ün doğduğu evin bahçesinden; Busan, Güney Kore'deki Birleşmiş Milletler Anıt Mezarlığı'nda yer alan Türk askerlerin defnedildiği kısımdan ve Suriye'deki eksklav Türk toprağı statüsündeki Süleyman Şah'ın türbesinden alınmış topraklar konulmuştur. Zemin ve duvarları mermerle kaplı olan odada mozaik süslemeler yer alır. === Aslanlı Yol === Kurtuluş Savaşı'ndaki Büyük Taarruz'un başladığı tarih olan 26 Ağustos 1922 gününe atfen 26 basamaklı 4 m yüksekliğindeki merdivenin ardından ulaşılan Anıtkabir'in girişinden, tören meydanına kadar kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanan 262,2 m uzunluğundaki 12,8 m genişliğindeki alle, her iki yanındaki aslan heykellerinden dolayı Aslanlı Yol olarak adlandırılır. Yolun iki yanında, "kuvvet ve sükûnet telkin edecek" bir biçimde oturmuş pozisyonda, mermerden yapılan ve 40 cm yüksekliğindeki kaidelere oturtulmuş, 24 Oğuz boyunu temsilen 24 adet aslan heykeli bulunur. Heykeller, "Türk milletinin birlik ve beraberliğini temsil etme" amacıyla çifter çifter sıralanmıştır. Hüseyin Anka Özkan, heykelleri yaparken İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde yer alan Hitit dönemine ait Maraş Aslanı adı verilen heykelden esinlenmiştir. Yolun her iki yanında kurşun kalem ardıçları (Juniperus virginiana) ile güller yer alır. Yolun döşemesinde, Kayseri'den getirilen bej travertenler kullanılmıştır ve her bir taş karo arasında, arası çimle kaplı 5 cm'lik boşluklar bulunur. Aslanlı Yol'un başında Hürriyet ve İstiklâl kuleleri ve bu kulelerin önlerinde sırasıyla erkek ve kadın heykel grupları bulunur. Yol, sonundaki altı basamaklı merdivenle tören meydanına bağlanır. Dosya:Anıtkabir in Ankara Turkey by Mardetanha (33).JPG|Aslanlı Yol'un girişindeki merdivenler ile Hürriyet (solda) ve İstiklâl kuleleri Dosya:Anıtkabir in Ankara Turkey by Mardetanha (40).JPG|Aslanlı Yol'un tören meydanına doğru görünümü Dosya:Ankara Anitkabir Freiheitsturm Unabhängigkeitsturm.JPG|Aslanlı Yol'un Anıtkabir'in girişine doğru görünümü Dosya:Turkije3 2014 010 (15080445834).jpg|Aslan heykellerinden birisinin görünümü Dosya:Anıtkabir in Ankara Turkey by Mardetanha (50).JPG|Aslanlı Yol'un her iki yanında yer alan gül ve ardıçlar === Erkek ve kadın heykel grupları === Hürriyet Kulesi'nin önünde, üç erkekten oluşan, "Türk erkeklerinin Atatürk'ün ölümünden duydukları derin acıyı" ifade eden bir heykel grubu yer alır. Bir kaide üzerine yerleştirilmiş olan heykellerden sağdaki miğferli, kaputlu ve rütbesiz olanı Türk askerini, onun yanındaki kitap tutanı Türk gençlerini ve aydınlarını, gerisindeki yün başlıklı, keçe yamçılı ve sol elinde tuttuğu bir sopası olanı ise Türk halkını temsil eder. İstiklâl Kulesi'nin önünde ise üç kadından oluşan, "Türk kadınlarının Atatürk'ün ölümünden duydukları derin acıyı" ifade eden bir heykel grubu bulunur. Bir kaide üzerine oturtulmuş millî kıyafetler içindeki heykellerden kenarlardaki ikisi, yere kadar uzanan ve Türkiye'nin bereketini temsil eden, başak demetlerinden meydana gelen birer çelenk tutar. Sağdaki heykel, ileri uzattığı elindeki tasla Atatürk'e tanrıdan rahmet dilerken ortadaki heykeldeki kadın ise ağladığı yüzünü bir eliyle kapatır. Her iki heykel grubu da, 1 m yüksekliğindeki kaideleri dahil olmak üzere yaklaşık 6 m yüksekliğindedirler. Dosya:Anıtkabir in Ankara Turkey by Mardetanha (41).JPG|Erkek heykel grubu Dosya:Anit Kabir 3901.jpg|Erkek heykel grubu yüz detayları Dosya:Aslanlı yol girişi.JPG|Kadın heykel grubu Dosya:Anit Kabir 3904.jpg|Kadın heykel grubu yüz detayları === Kuleler === 8,8 × 10,85 m ölçülerinde dikdörtgen planlı, 7,2 m yüksekliğindeki Anıtkabir'deki on kulenin üzerleri; iç kısmı aynalı tonoz, dış kısmı ise tepelerinde mızrak ucu biçiminde bronz birer alem olan piramit şeklindeki çatılarla örtülüdür. Bu alemler, Türkiye kırsalı ile Orta Asya'daki Türk yerleşimlerinde rastlanan Türk göçebe çadırlarına benzer tasarımdadır. İç kısımlarının tavanlarında, her biri farklı olmak üzere Türk halı ve kilim motifleriyle oluşturulan freskler bulunan kulelerin iç ve dış cepheleri, Eskipazar'dan getirilen sarı travertenlerle kaplıdır. Beyaz taş sövelerle çevrili kapı ve pencerelerinin üzerlerindeki kemerli beyaz taş alınlıklarda, eski Türk geometrik süsleri ile bezenmiş, farklı desenlere sahip renkli mozaikler bulunur. Dış kısımlarında, Kayseri'den gelen bej travertenlerle imal edilmiş, yapıları saçakların altında dört tarafından saran Türk oyma işlerinden meydana gelen kornişler ve yağmur suyunun boşaltılması için çörtenler yer alır. ==== İstiklâl Kulesi ==== küçükresim|upright=0.6|İstiklâl Kulesi'nin iç duvarında yer alan kabartma Aslanlı Yol'un girişinin sağında bulunan İstiklâl Kulesi'nin kırmızı taş zemininde sarı renkli taş şeritler, alanı dikdörtgenlere böler. Kule girişinin solunda kalan duvarın iç kısmındaki kabartmada, ayakta duran ve iki eliyle kılıç tutan bir erkek ile yanında bir kaya üzerine konmuş bir kartal yer alır. Kartal, gücün ve bağımsızlığın; erkek figürü ise Türk milletinin gücü ve kudreti olan orduyu temsil eder. Kulenin iç kısmındaki travertenlerin derz aralarında zemine paralel 14 sıra, pencere çerçevelerinin kenarlarında ise tek sıra hâlinde turkuaz renkli çiniler bulunur. Duvarlarında ise yazı bordürü olarak Atatürk'ün bağımsızlıkla ilgili şu sözleri yazılıdır: * "Milletimiz, en feci izmihlâlle nihayet buluyor gibi görünmüşken, kaydı esarete karşı evlâdını kıyama davet eden ecdat sesi kalplerimiz içinde yükseldi ve bizi son halâs mücadelesine davet etti." 1921 * "Hayat demek mücadele, müsademe demektir. Hayatta muvaffakiyet, mutlaka mücadelede muvaffakiyetle mümkündür." 1927 * "Biz hayat ve istikâl isteyen milletiz ve yalnız ve ancak bunun için hayatımızı ibzal ederiz." 1921 * "Nısfet ve merhamet dilenmek gibi bir prensip yoktur. Türk milleti, Türkiye'nin müstakbel çocukları, bunu bir an hatırdan çıkarmamalıdırlar." 1927 * "Bu millet istiklâlsiz yaşamamıştır, yaşayamaz ve yaşamayacaktır. Ya istiklâl ya ölüm!" 1919 ==== Hürriyet Kulesi ==== küçükresim|sol|Hürriyet Kulesi ile önünde bulunan erkek heykel grubu Aslanlı Yol'un girişinin solunda bulunan ve İstiklâl Kulesi'yle aynı ölçülere sahip Hürriyet Kulesi'nin kırmızı taş zemininde sarı renkli taş şeritler, alanı dikdörtgenlere böler. Kule girişinin sağında kalan duvarın iç kısmındaki kabartmada; elinde kâğıt tutan melek ile yanında şaha kalkmış bir at figürü yer alır. Ayakta duran bir kız olarak tasvir edilen melek, sağ elinde tuttuğu "Hürriyet Beyannamesi"ni temsil eden kâğıtla birlikte bağımsızlığın kutsallığını sembolize eder. At da özgürlük ve bağımsızlığın bir sembolüdür. Kulenin içinde, Anıtkabir'in inşaat çalışmalarını gösteren fotoğrafların yer aldığı sergi ile inşaatta kullanılan taş örnekleri bulunur. Duvarlarında ise Atatürk'ün özgürlük ile ilgili şu sözleri yazılıdır: küçükresim|upright=0.6|Hürriyet Kulesi'nin iç duvarında yer alan kabartma * "Esas, Türk milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır. Bu esas ancak istiklâli tamme malikiyetle temin olunabilir. Ne kadar zengin ve müreffeh olursa olsun istiklâlden mahrum bir millet, beşeriyeti mütemeddine müvacehesinde uşak olmak mevkiinden yüksek bir muameleye kesbi liyakat edemez." 1927 * "Bence, bir millette şerefin, haysiyetin, namusun ve insanlığın vücut ve beka bulabilmesi mutlaka o milletin hürriyet ve istiklâline sahip olabilmesiyle kaimdir." 1921 * "Hürriyetin de, musavatın da, adaletin de dayandığı millî hakimiyettir." 1923 * "Bütün tarihî hayatımızca hürriyet ve istiklâle timsal olmuş bir milletiz." 1927 ==== Mehmetçik Kulesi ==== küçükresim|sol|upright=0.9|Mehmetçik Kulesi'nin görünümü Aslanlı Yol'un tören meydanına ulaştığı bölümün sağında yer alan Mehmetçik Kulesi'nin kırmızı taş zemininde, köşelerden çıkan siyah köşegen şeritler, merkezde iki çapraz meydana getirir. Kulenin dış cephesindeki kabartmada, cepheye giden olan Türk askerinin (Mehmetçik) evinden ayrılışı anlatılır. Kompozisyonda, elini asker oğlunun omuzuna atmış onu vatan için savaşa gönderen anne tasvir edilmiştir. Kulenin iç kısmındaki travertenlerin derz aralarında zemine paralel 14 sıra, pencere çerçevelerinin kenarlarında tek sıra hâlinde turkuaz renkte çiniler; Müze Müdürlüğü bölümü duvarlarında ise gül rozeti motifinin çeşitli uygulamaları yer alır. Giriş kapısının hatılında, kabara motifi uygulanmıştır. Kulenin duvarlarında, Atatürk'ün Türk askeri ve kadınları hakkındaki şu sözleri yazılıdır: * "Kahraman Türk neferi Anadolu muharebelerinin manasını anlamış, yeni bir mefkûre ile muharebe etmiştir." 1921 * "Dünyanın hiçbir yerinde, hiçbir milletinde Anadolu köylü kadının fevkinde kadın mesaisi zikretmek imkânı yoktur." 1923 * "Bu milletin evlatlarının fedakârlıkları, kahramanlıkları için vahidi kıyası bulunamaz." ==== Müdafaa-i Hukuk Kulesi ==== küçükresim|upright=0.6|Müdafaa-i Hukuk Kulesi'nin dış cephesindeki kabartma Aslanlı Yol'un tören meydanına ulaştığı bölümün solunda yer alan Müdafaa-i Hukuk Kulesi'nin kırmızı taş zemininde köşelerden çıkan siyah köşegen şeritler, merkezde iki çapraz meydana getirir. Kule duvarının dış cephesindeki kabartmada, Kurtuluş Savaşı'nda millî hakların savunulması anlatılır. Kabartmada, bir elinde ucu yere dayanan kılıç tutarken diğer elini ileri uzatarak sınırları geçmeye çalışan düşmana "Dur!" diyen çıplak bir erkek figür tasvir edilir. İleri uzatılan elin altında bulunan ağaç Türkiye'yi, onu koruyan erkek figürü ise kurtuluş amacıyla birleşmiş olan milleti temsil eder. Kulenin duvarlarında, Atatürk'ün müdafaa-i hukuk ile ilgili şu sözleri yazılıdır: * "Kuvayı Milliyeyi âmil ve iradei milliyeyi hakim kılmak esastır." 1919 * "Millet bundan sonra hayatına, istiklâline ve bütün varlığına bizzat kendisi nigehban olacaktır." 1923 * "Tarih; bir milletin kanını, hakkını, varlığını hiçbir zaman inkâr edemez." 1919 * "Türk milletinin kalbinden, vicdanından sanih ve mülhem olan en esaslı, en bariz arzu ve iman malum olmuştu: Kurtuluş." 1927 ==== Zafer Kulesi ==== sol|küçükresim|upright=0.6|Zafer Kulesi'nin tavanında yer alan kilim motifli fresk Tören meydanının, Aslanlı Yol tarafındaki sağ köşesinde yer alan Zafer Kulesi'nin kırmızı zemininin ortasında, siyah şeritlerle çevrelenmiş dikdörtgen alanda, şeritler köşegen yaparak merkezde kesişir. Dikdörtgenin meydana getirdiği her üçgen alana, siyah renkli birer üçgen yerleştirilmiştir. Dikdörtgenin her kenarında, sırtı dönük "M" harfi biçiminde bir motif bulunur. Kulenin iç kısmındaki travertenlerin derz aralarında zemine paralel hâlde 14 sıra, pencere çerçevelerinin kenarlarında ise tek sıra, turkuaz renkte çiniler yer alır. Giriş kapısının hatılında, kabara motifi uygulanmıştır. Kule içinde, Atatürk'ün naaşını 19 Kasım 1938'de Dolmabahçe Sarayı'ndan alarak Sarayburnu'ndaki donanmaya teslim eden top ve arabası sergilenir. Duvarlarında ise Atatürk'ün kazandığı bazı askerî zaferlerle ilgili şu sözleri yazılıdır: * "Zaferlerin payidar neticeler vermesi ancak irfan ordusu ile kaimdir." (1923) * "Bu vatan evlât ve ahfadımız için cennet yapılmaya layık, elyak bir vatandır." (1923) * "Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı, vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça terk olunamaz." (1921) ==== Barış Kulesi ==== küçükresim|upright=0.8|Barış Kulesi'nin iç cephesindeki kabartma Tören meydanının uzak köşesinde, Zafer Kulesi'nin karşısında yer alan Barış Kulesi'nin kırmızı zemininin ortasında, siyah şeritlerle çevrelenmiş dikdörtgen alanda, şeritler köşegen yaparak merkezde kesişir. Dikdörtgenin meydana getirdiği her üçgen alana, siyah renkli birer üçgen yerleştirilmiştir. Dikdörtgenin her kenarında, sırtı dönük "M" harfi biçiminde bir motif yer alır. Batı revakına bakan duvarın dış kısmında bir kuş sarayı vardır. Duvarlarının iç kısmında Atatürk'ün "Yurtta barış, dünyada barış" ilkesini anlatan kabartmada, tarımla uğraşan köylüler, tarlalar ve ağaçlar ile yanlarında kılıcını uzatan bir asker figür tasvir edilir. Türk ordusunu temsil eden asker, vatandaşları korur. Kulenin içinde, Atatürk'ün 1935-1938 yılları arasında kullandığı Lincoln marka, tören ve makam otomobilleri sergilenir. Duvarlarında ise Atatürk'ün barış ile ilgili şu sözleri yazılıdır: * "Dünya vatandaşları haset, açgözlülük ve kinden uzaklaşacak şekilde terbiye edilmelidir." 1935 * "Yurdda sulh cihanda sulh" * "Hayatı millet tehlikeye maruz kalmadıkça harb bir cinayettir." 1923 ==== 23 Nisan Kulesi ==== Tören meydanının dışarı açılan merdivenlerinin sağında yer alan 23 Nisan Kulesi'nin kırmızı taş zemininde köşelerden çıkan siyah köşegen şeritler, merkezde iki çapraz meydana getirir. İç duvarında yer alan, Türkiye Büyük Millet Meclisinin 23 Nisan 1920'deki açılışını temsil eden kabartmada, ayakta duran ve bir elinde anahtar, diğerinde ise kâğıt tutan bir kadın yer alır. Kağıdın üzerinde 23 Nisan 1920 yazılıyken anahtar ise meclisin açılışını sembolize eder. Kule içinde Atatürk'ün 1936-1938 yılları arasında kullandığı Cadillac marka özel otomobili sergilenir. Duvarlarında ise meclisin açılışıyla ilgili Atatürk'ün şu sözleri yazılıdır: * "Bir tek karar vardı: O da, hakimiyeti milliyeye müstenit, bilâkayduşart müstakil yeni bir Türk Devleti tesis etmek." 1919 * "Türkiye Devleti'nin yegâne ve hakiki mümessili yalnız ve ancak Türkiye Büyük Millet Meclisi'dir." 1922 * "Bizim noktai nazarlarımız, kuvvetin, kudretin, hâkimiyetin, idarenin, doğrudan doğruya halka verilmesidir, halkın elinde bulundurulmasıdır." 1920 ==== Misak-ı Millî Kulesi ==== Tören meydanının dışarı açılan merdivenlerinin solunda yer alan Misak-ı Millî Kulesi'nin kırmızı taş zemininde köşelerden çıkan siyah köşegen şeritler, merkezde iki çapraz meydana getirir. Kule duvarının dış cephesindeki kabartmada, bir kılıç kabzası üzerinde üst üste konulan dört elden tasvir edilir. Bu kompozisyon ile vatanın kurtarılması amacıyla yemin eden millet sembolize edilir. Kulenin duvarlarında ise Atatürk'ün Mîsâk-ı Millî ile ilgili şu sözleri yazılıdır: * "Düsturu halâsımız olan misakı millîyi safhai tarihe yazan milletin demir elidir." 1923 * "Millî hudutlarımız dahilinde hür ve müstakil yaşamak istiyoruz." 1921 * "Millî benliği bulmıyan milletler başka milletlerin şikârıdır." 1923 ==== İnkılâp Kulesi ==== Anıt mezarın sağında yer alan İnkılâp Kulesi'nin kırmızı zemininin ortasındaki dikdörtgen alan kısa kenarlarda siyah, uzun kenarlarda ise kırmızı taşla çevrelenmiş; mekânın kenarları siyah taş şeridin meydana getirdiği tarak motifi ile sınırlanmıştır. Kulenin iç duvarında yer alan kabartmada, birer el tarafından tutulan iki meşale tasvir edilir. Zayıf ve güçsüz bir elin tuttuğu, sönmek üzere olan meşale ile çökmekte olan Osmanlı İmparatorluğu; güçlü bir elin göklere doğru kaldırdığı ışıklar saçan diğer meşale ile ise yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti ve Atatürk'ün Türk milletini çağdaş uygarlık düzeyine ulaştırmak için yaptığı devrimler simgelenir. Kulenin duvarlarında, Atatürk'ün inkılâplarla ilgili şu sözleri yazılıdır: * "Bir heyeti içtimaiye aynı gayeye bütün kadınları ve erkekleriyle beraber yürümezse terakki, temeddün etmesine imkânı fenni ve ihtimali ilmi yoktur." 1923 * "Biz ilhamlarımızı gökten ve gaipten değil doğrudan doğruya hayattan almış bulunuyoruz." 1937 ==== Cumhuriyet Kulesi ==== Anıt mezarın solunda yer alan Cumhuriyet Kulesi'nin kırmızı taş zemininin ortadaki dikdörtgen siyah bölümü, siyah renkli şeritler bir kilim motifi oluşturacak şekilde sarar. Kulenin yan duvarının dış kısmında bir kuş sarayı yer alır. Duvarlarının iç kısmında ise Atatürk'ün cumhuriyet ile ilgili şu sözü yazılıdır: * "En büyük kuvvetimiz, en şayanı emniyet mesnedimiz, hakimiyeti milliyetimizi idrak etmiş ve onu bilfiil halkın eline vermiş ve halkın elinde tutabileceğimizi fiilen ispat eylemiş olduğumuzdur." === Tören meydanı === küçükresim|Tören meydanı Aslanlı Yol'un sonunda yer alan 15.000 kişi kapasiteli tören meydanı, 129 × 84,25 m ölçülerinde dikdörtgen bir alandır. 373 dikdörtgene bölünen zeminin her bir bölümü; küp şeklindeki siyah, sarı, kırmızı ve bej renkli travertenler kullanılarak Türk halı ve kilim motifleri oluşturacak şekilde döşenmiştir. Siyah travertenlerle sınırlanan bir alanda yer alan meydanın tam ortasındaki kompozisyonda, kırmızı ve siyah travertenlerin oluşturduğu eşkenar dörtgen şeklindeki motifi, siyah taşlarla yaba motiflerinin kırmızı taşlarla çevrelenerek geniş kenar süslemesinin uzun kenarlarına dizilir. Kısa kenarlarında yarım eşkenar dörtgenlere sahip aynı kenar süslemesinin zeminini, "çapraz" motifleri tek veya ikişerli olarak doldurur. Alanda yer alan siyah travertenlerle çevrelenmiş daha küçük boyuttaki dikdörtgen bölümlerin tamamının göbek kısmında tam, kenarların ortasında ise yarım eşkenar dörtgen şeklinde birer motif yer alır. Ortadaki siyah taşları çevreleyen kırmızı taşlardan oluşan tam eşkenar dörtgenden çıkan kırmızı şeritler köşegenler oluşturur. küçükresim|sol|Anıtkabir'in tören meydanına çıkan girişi ve Türk bayrağı Alana, dört tarafında yer alan aşağı doğru üç basamaklı merdivenle erişilir. Tören alanının üç tarafı revaklarla sarılı olup bu revaklar Eskipazar'dan getirilen sarı travertenlerle kaplıdır. Revakların zeminlerinde sarı travertenlerle çevrelenmiş siyah travertenlerin oluşturduğu dörtgen bölümler atlamalı olarak yer alır. Tören meydanının uzun kenarlarındaki revaklarda bu dörtgenlerin her biri, revaka açılan pencere veya kapı hizasında, çift kolonatlı kısmında ise her bir kolon çiftinin arasındaki zeminde bulunur. Revakların tonoz örtülü galerilere sahip zemin katında dikdörtgen biçimli pencereler vardır. Kuleleri birbirine bağlayan revakların tavanlarındaki kasetler içerisinde yer alan Türk kilim motiflerinin merkezlerine, birbirinden ayrı şekilde iki koç boynuzu işlenmiştir. Koç boynuzu desenleriyle çevrelenen çerçevelerin ortalarında, her kule arasındaki kolonatta 11 kere tekrarlanan dikdörtgen bir bölüm bulunur. Zafer ile Barış kuleleri arasındaki kolonatta yer alan tavan freskleri ise 25 kez tekrarlanmış olup merkezdeki dikdörtgen kısımda yer alan iki koç boynuzu motifi birleşiktir ve diğer kolonatlardaki motiflerden farklı bir motif oluşturacak şekilde işlenmiştir. Açık ve koyu sarı, kiremit, bordo, beyaz ve koyu gri renklerinin kullanıldığı kolonatların tavanlarındaki fresklerin toplam sayısı 69 adettir. Tören meydanının Çankaya yönündeki girişinde yer alan 28 basamaklı merdivenlerinin ortasında; tepesinde Türk bayrağının dalgalandığı, yüksekliği 29,53 m, taban çapı 440 mm, tepe çapı 115 mm olan çelik bir bayrak direği yer alır. Bayrak direğinin kaidesinde yer alan kabartmayı Kenan Yontunç tasarlarken kabartmanın kaideye uygulamasını Nusret Suman gerçekleştirmiştir. Alegorik şekillerden meydana gelen kabartmada; meşale ile medeniyet, kılıç ile taarruz, miğfer ile savunma, meşe dalı ile zafer, zeytin dalı ile ise barış simgelenir. Dosya:Anıtkabir in Ankara Turkey by Mardetanha (73).JPG|Tören meydanının zemindeki kilim motifleri Dosya:Anıtkabir in Ankara Turkey by Mardetanha (71).JPG|Tören meydanının zemindeki kilim motifleri Dosya:Anıtkabir in Ankara Turkey by Mardetanha (56).JPG|Alanı çevreleyen revakların iç kısmı Dosya:Ancara 2010 5.JPG|Alanı çevreleyen revakların dışarıdan görünümü Dosya:Anıtkabir bayrak direği altı.JPG|Bayrak direğinin kaidesi ve üzerindeki kabartma === İsmet İnönü'nün lahdi === küçükresim|sağ|İsmet İnönü'nün lahdi Barış ve Zafer kuleleri arasındaki 25 açıklı kolonatın olduğu kısmın 13. ve 14. kolonları arasında İsmet İnönü'nün sembolik lahdi bulunur. Tören meydanı seviyesindeki bej traverten kaplı kaide üzerinde yer alan lahit, Topçam'daki ocaklardan çıkarılan pembe renkli siyenit ile kaplıdır. Lahdin önünde yine aynı malzemeden yapılan sembolik bir çelenk yer alır. Lahdin sol yüzünde İnönü'nün komutanlığında kazanılan İkinci İnönü Muharebesi sonrasında Ankara'ya çektiği telgraftan alıntıya şu şekilde yer verilmiştir: > Metristepe'den, 1 Nisan 1921 > Saat 6.30'da Metristepe'den gördüğüm vaziyet: Bozüyük yanıyor düşman > binlerce ölüleriyle doldurduğu savaş meydanını silahlarımıza terk etmiştir. > Garp Cephesi Komutanı İsmet Lahdin sağ tarafında ise Atatürk'ün bu telgrafa cevaben gönderdiği telgraftan şu alıntı yer alır: > Ankara, 1 Nisan 1921 > Garp Cephesi Kumandanı ve Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi İsmet Paşa'ya > Siz orada yalnız düşmanı değil milletin makûs talihini de yendiniz > Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal küçükresim|sol|İsmet İnönü'nün lahdi ve karşısındaki anıt mezar bölümü Lahdin altında bulunan mezar odası ve sergi salonuna, batı kolonlarının dış duvarından açılan kapıdan giriş yapılır. Kısa koridorun solunda, birinci kata çıkan merdivenler ile, duvar ve tavanları lif takviyeli betondan meydana gelen dikdörtgen biçimli kabul salonuna ulaşılır. Tavanda, duvarlara doğru eğimli masif meşe kafes yer alır. Zemini granitle kaplı olan bölümde, meşe iskeletli deri koltuklar ve İnönü ailesinin ziyaretleri sırasında yazdıkları özel defterin konulduğu masif meşeden kürsü bulunur. Kabul salonunun solunda sergi salonu, sağında ise mezar odası yer alır. İnönü'nün fotoğrafları ve birtakım şahsi eşyalarının sergilendiği vitrinler ile İnönü'nün hayatını ve yaptıklarını konu alan bir belgeselin yayımlandığı sinevizyon bölümünün yer aldığı sergi salonunun tasarımı kabul salonuna benzerdir. Önce ahşap ardından ise bronz bir kapıyla girilen kare planlı mezar odası, kesik piramit şeklindeki bir tavanla örtülüdür. Odanın batı duvarında kırmızı, mavi, beyaz ve sarı renkli camlardan geometrik desenli vitray pencere ve kıble yönünde bir mihrap vardır. Mihrabın kavsarası ve tavanı altın renkli mozaikle kaplıdır. Beyaz granitle kaplı zemin üzerinde, yine beyaz granitle kaplanmış ve kıbleye bakan, İnönü'nün naaşının yer aldığı bir sanduka bulunur. Odanın güney duvarında ve girişin iki yanında dikdörtgen nişler içindeki altın yaldızlı bir şekilde İnönü'nün şu sözleri yazılıdır: > Cumhuriyetin, bütün vatandaşları eşit tutan bütün vatandaşlara aynı hakkı > veren esas prensibinden vazgeçmek bizim için imkan haricindedir. > İsmet İnönü > Aziz Türk Gençleri! > Bütün çalışmalarımızda ileri insan, ileri millet ve yüksek insan cemiyeti > hedef olarak gözlerinizin önünde durmalıdır. Kudretli vatansever bir nesil > olarak Türk Milletini omuzlarınız da taşıyacaksınız. > 19.05.1944 İsmet İnönü === Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi === Misak-ı Millî Kulesi'nin giriş kapısından başlayan, revakların içinden İnkılâp Kulesi'ne ulaşan, Şeref Holü'nün altından devam ederek Cumhuriyet Kulesi'ne ve oradan da yine revakların içinden Müdafaa-i Hukuk Kulesi'ne çıkan kısım, Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi olarak hizmet verir. Misak-ı Millî ile İnkılâp kuleleri arasındaki birinci bölümde, Atatürk'e ait eşyalar ile Atatürk'ün balmumu heykeli sergilenir. İkinci bölümünde; Çanakkale Savaşı, Sakarya Meydan Muharebesi ve Büyük Taarruz ile Başkomutanlık Meydan Muharebesi'ni konu alan üç panorama yağlı boya tablonun yanı sıra Atatürk ve Kurtuluş Savaşı'na katılan komutanlardan bazılarının portreleri ile savaşın çeşitli anlarının resmedildiği yağlı boya tablolar yer alır. İkinci bölümü çevreleyen koridordaki 18 galeride yer alan tematik sergi alanlarından meydana gelen üçüncü bölümünde; Atatürk dönemine ilişkin olayların kabartmalar, maketler, büstler ve fotoğraflarla anlatıldığı galeriler yer alır. Cumhuriyet Kulesi ile Müdafaa-i Hukuk Kulesi arasında yer alan dördüncü ve son bölümünde ise Atatürk'ün çalışma masasında tasvir edildiği bir balmumu heykeli ve Atatürk'ün köpeği Foks'un doldurulmuş bedeninin yanı sıra, Atatürk'e ait kitaplardan oluşan Atatürk'ün özel kitaplığı bulunur. === Barış Parkı === küçükresim|Anıtkabir ve çevresinin havadan görünümü Anıtkabir'in yer aldığı tepenin 630.000 m2lik kısmını oluşturan ve Atatürk'ün "yurtta sulh, cihanda sulh" özdeyişinden ilham alınarak çeşitli ülkelerin yanı sıra Türkiye'nin bazı bölgelerinden getirilen bitkilerin yer aldığı alandır. Doğu Parkı ve Batı Parkı olmak üzere iki bölümden oluşan parka; Afganistan, Amerika Birleşik Devletleri, Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Çin, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hindistan, Irak, İspanya, İsrail, İsveç, İtalya, Japonya, Kanada, Kıbrıs, Mısır, Norveç, Portekiz, Tayvan, Yugoslavya ve Yunanistan olmak üzere 25 ülkeden çeşitli tohum veya fidanlar gönderildi. Günümüzde Barış Parkı'nda 104 türden yaklaşık 50.000 adet bitki bulunur. Park, 1960'ların sonu ya da 1970'lerin başından itibaren ziyaretçilere kapalıdır. == Hizmetlerin yürütülmesi, törenler, ziyaretler ve diğer etkinlikler == küçükresim|sol|upright=0.8|Anıtkabir'de nöbet değişimi (Ağustos 2022) Proje yarışması, inşası ve açılışı döneminde kompleksin sorumluluğu Bayındırlık Bakanlığına aitti. Anıtkabir'in yönetimi ve bünyesindeki hizmetlerin yürütülmesi, 14 Temmuz 1956'da yürürlüğe giren 6780 sayılı Anıt-Kabir'in Her Türlü Hizmetlerinin Maarif Vekâletince İfasına Dair Kanun ile birlikte Millî Eğitim Bakanlığı Kültür Müsteşarlığına verildi. Bu dönemde; kara, deniz ve hava kuvvetleri ile jandarma teşkilâtına mensup askerlerden meydana gelen bir muhafız taburu da, Barış Parkı'nda yer alan bir kışlada konuşlanmaya başladı. Bakanlıklar arasında gerçekleştirilen iç yazışmalarla 1974'te, Millî Eğitim Bakanlığının sorumlulukları Kültür Bakanlığına geçti. 6780 sayılı kanunun yerine 15 Eylül 1981'de yürürlüğe giren 2524 sayılı Anıtkabir Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Kanun ile birlikte, Anıtkabir'deki tüm işlerin sorumluluğu Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığına devredildi. Anıtkabir'de yapılan ziyaretler ve törenlere ilişkin esaslar, 2524 sayılı Anıtkabir Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Kanun'un 2. maddesi maddesi uyarınca hazırlanan ve 9 Nisan 1982'de yürürlüğe giren yönetmelikle düzenlenir. Yönetmeliğe göre Anıtkabir'deki törenler; devlet başkanı veya temsilcisinin katıldığı ya da millî bayramlar ile Atatürk'ün 10 Kasım'daki ölüm yıl dönümünde düzenlenen 1 numaralı törenler, devlet protokolüne dahil kişilerin katıldığı 2 numaralı törenler ve bu iki tür törene katılanlar dışında kalan bütün gerçek kişiler ile tüzel kişi temsilcilerinin katıldığı 3 numaralı törenler olmak üzere üçe ayrılır. Muhafız bölük komutanının tören subayı olduğu 1 numaralı törenler, Aslanlı Yol'un girişinden başlar ve subaylar, lahde bırakılacak çelengi taşır. Yabancı devlet başkanlarının katıldıkları dışındaki törenlerde İstiklâl Marşı'nın bir kaydı çalınırken 10 Kasım'daki törenlerde 10 subay, tören boyunca saygı nöbeti tutar. Bölük komutanı ya da bir subayın tören subayı olduğu ve İstiklâl Marşı'nın çalınmadığı 2 numaralı törenler de yine Aslanlı Yol'un girişinden başlar. Bu tip törenlerde lahde bırakılacak çelengi astsubay ve erler taşır. Takım komutanı ya da bir astsubayın tören subayı olduğu İstiklâl Marşı'nın çalınmadığı 3 numaralı törenler ise tören meydanından başlar ve çelenk, erler tarafından taşınır. Her üç tür törende de, ziyaret öncesinde Anıtkabir Komutanlığına yazılı olarak verilen metinlerin yer aldığı ve ziyaretçiler ise bu yazılı olan metinlere imzalarını attığı farklı ziyaret defterleri tutulur. Yönetmeliğe göre törenlerin düzenlenmesi, Anıtkabir Komutanlığına aittir. Törenlerin yanı sıra Anıtkabir; tarihte farklı siyasi oluşumları destekleyen ya da bu oluşumların karşısında olan çeşitli gösteri, miting ve protestolara da ev sahipliği yapmıştır. Yönetmenliğin yürürlüğe girmesinden itibaren ise, Atatürk'e saygı amacı dışındaki her türlü tören, gösteri ve yürüyüş yapılması yasaktır. İstiklâl Marşı dışında bir marş ya da müzik çalınmasının da yönetmelik gereği yasak olduğu Anıtkabir'deki ses ve ışık gösterilerinin ise Anıtkabir Komutanlığınca belirlenen saatlerde, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile yapılacak protokol esaslarına göre yapılabileceği belirtilir. Çelenk koyma ve törenleri Devlet Başkanlığı ve Dışişleri Bakanlığı Protokol Genel Müdürlüğü, Genelkurmay Başkanlığı ile Ankara Garnizon Komutanlığının iznine bağlıdır. Törenlerin güvenliğinden Ankara Garnizon Komutanlığı sorumludur ve güvenlik önlemleri; Ankara Garnizon Komutanlığı, Ankara Emniyet Müdürlüğü ve Millî İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından alınır. Anıtkabir Komutanlığının devlet bütçesiyle karşılanamayan gereksinimlerini sağlama amacıyla Anıtkabir'deki binasında 1968'de kurulan Anıtkabir Derneği, günümüzde faaliyetlerini Mebusevleri'ndeki binasında sürdürür. Dosya:Ataturkmausoleumguard.jpg|Anıtkabir'de nöbet tutan bir asker Dosya:Visita al Mausoleo Mustafa Kemal Atatürk (6986054771).jpg|Ekvador Cumhurbaşkanı Rafael Correa'nın Anıtkabir ziyaretinde, ziyaret defterine yazdığı yazı (15 Mart 2012) Dosya:Presidentepineraenturquia.jpg|Şili Cumhurbaşkanı Sebastián Piñera, çelenk konulmasının ardından Atatürk'ün lahdi önünde (19 Kasım 2012) Dosya:Protect Your Republic Protest - 6 (2007-04-14) edit.jpg|Cumhuriyet Mitingleri kapsamında, Anıtkabir'de gerçekleştirilen mitingden bir görünüm (14 Nisan 2007) == Güvenlik == 29 Ağustos 1986'da, Barış Parkı'nda çıkan bir yangında yaklaşık 6 dönüm ağaçlık alan yandı. Ankara Emniyet Müdürlüğü yetkilileri, yangın öncesinde aldıkları telefonlarda, Celâl Bayar'ın Anıtkabir'e olası bir defnine karşı olduklarını belirten kişilerin Anıtkabir ve başka yerlerde yangın başlatma tehditlerini aldıklarını ifade ettiler. Ertesi gün, Barış Parkı'nın yanı sıra Ankara'nın çeşitli bölgelerinde birkaç yangın daha meydana geldi. Yangını söndüren emniyet yetkileri, önceki gün gerçekleşen yangında tam olarak söndürülemeyen korların sıcaktan tekrar alev alması sonucu çıktığı yönünde açıklama yaparken Genelkurmay Başkanlığı tarafından yangının sabotaj olma ihtimaliyle ilgili bir soruşturma başlatıldı. Genelkurmay Başkanlığı Askerî Savcılığı tarafından 12 Eylül 1986'da yapılan açıklamada, her iki yangında da bir kastın bulunmadığı ve ilk yangının, kuru otlar arasında bulunan cam parçalarının güneş ışınlarını yansıtarak bu otların tutuşması ya da atılan bir sigara izmariti sonucu; ertesi günkü ikinci yangının ise ilk yangında tam sönmeyen ağaç köklerinden oluştuğu belirtildi. 19 Ağustos 1987'de, Anıtkabir'deki askerî birimlerin kaldığı binada, gerçekleşen bir patlama sonrasında çıkan yangın, aynı gece söndürüldü. Genelkurmay Başkanlığı Genel Sekreterliği, yangının, elektrik kontağı sonucu meydana geldiğini bildirdi. 18 Ağustos 2003'te, yine Barış Parkı'nda çıkan ve "kuru otların yandığı ve birkaç ağacın zarar gördüğü" belirtilen yangın ise aynı gün içerisinde söndürüldü. Türk emniyet birimleri tarafından 28 Ekim 1998'de gerçekleştirilen harekâtlarda, o yılın 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı kutlamaları sırasında Anıtkabir'e birtakım saldırılar düzenleme girişiminde oldukları gerekçesiyle bazı Hilâfet Devleti mensupları yakalandı. 11 Eylül saldırılarından iki gün sonra, 12 Eylül 2001'de, Türkiye'nin Köln Başkonsolosluğu tarafından Dışişleri Bakanlığına geçilen mesajda "henüz belirlenemeyen bir terör örgütü"nün, 11 Eylül saldırılarına benzer bir saldırıyı Anıtkabir'e de gerçekleştirme hazırlığında olduğunun belirtilmesi üzerine Anıtkabir'deki güvenlik önlemleri arttırıldı. == Sembolik değeri == küçükresim|sol|upright=0.8|Atatürk'ün lahdi başında dua okuyanlar Açılışıyla birlikte Anıtkabir, yalnızca Atatürk ile ilgili değil, hem Türklerle ilgili anma veya hatırlatma törenlerinin merkezlerinden biri hem de "modern Türkiye Cumhuriyeti'nin sembollerinden biri" hâline geldi. Zaman zaman gerçekleştirilen protestoların Anıtkabir'de tamamlanması talebinde bulunulurken Wilson bunun gerekçesini, protestocuların "şikâyetlerin, doğrudan Atatürk'ün kendisine iletilebilmesi" olarak gösterir. Anıtkabir ziyaret defterine yazılan bazı yazılarda, direkt Atatürk'e hitap edilerek şikâyetler ya da istekler dile getirilir. Wilson, Atatürk hayattaymışçasına kendisine şikâyet ve isteklerin yer aldığı mektupların yazılıp Anıtkabir'e gönderildiğini belirterek bu durumun "Türk ulusunun gözünde Atatürk'ün ölümsüzlüğü ... Anıtkabir'in de onun ikamet ettiği, ... sahiden yaşadığı ve resmî bir devlet kurumu olan PTT aracılığıyla mektup alabildiği bir yer olduğu fikrini pekiştirdiği"ni ifade eder. Anıtkabir'e yapılan ziyaretleri Mekke'deki Kâbe'ye yapılanlarla karşılaştıran Carol Delaney, Anıtkabir'i "seküler bir hac mekânı" olarak tanımlar. Amerikalı antropolog Michael E. Meeker ise Anıtkabir'e yapılan ziyaretlerdeki hiyerarşik düzene göre çelenk bırakma ritüelini, Osmanlı döneminde Topkapı Sarayı'nda yapılan Galebe Divanı törenlerine benzetir ve "vatandaş ile kurucu, ulus olmanın dayattığı bir sınırlamalar sistemi içerisinde etkileşime geçerler" ifadesini kullanır. Bruce Trigger'ın "uzun yürüyüşlerdeki abidevi nitelik, devletin haşmetini simgeler" ifadesine dayanarak Wilson, hem Atatürk'ün lahdine ulaşmak için yürünen mesafe hem de çelengi bırakmak için eğilinmesi hem de bunları yaparken bir saygı gösterisi olarak lahde sırtın dönülmemesine atıfta bulunarak bu ritüellerdeki fiziksel zorluklara dikkat çeker. == Kültürel etkileri == Haziran 1966-Ağustos 1987 arasında tedavülde kalan 20 Türk lirası, Ocak 1997-Ocak 2006 arasında tedavülde kalan 5.000.000 Türk lirası ve Ocak 2005-Ocak 2010 arasında tedavülde kalan 5 Yeni Türk lirası banknotlarının arka yüzünde, Anıtkabir'in bir tasviri yer alıyordu. 10 Kasım 1953'te, Anıtkabir'in açılışı dolayısıyla Türkiye'de basılan posta pullarında; 1963'te, Türkiye'de basılan Ankara Binaları Pul Serisindeki bir pulda ve aynı yıl, Atatürk'ün ölümünün 25. yıl dönümü dolayısıyla İran ve Pakistan'da basılan pullarda Anıtkabir'in tasvirlerine yer verildi. Ülkenin ulusal darphanesi tarafından basılan 2008 tarihli ve Atatürk'ün naaşının Anıtkabir'e taşınmasının 60. yıldönümü anısına basılan 2013 tarihli gümüş hatıra paralarının arka yüzünde Anıtkabir'in birer tasviri yer aldı. Orkun Uçar ile Burak Turna'nın yazdığı 2004 çıkışlı Metal Fırtına romanında Amerika Birleşik Devletleri Silahlı Kuvvetlerine ait uçaklar tarafından bombalanarak yıkılan Anıtkabir'in enkazında Atatürk'ün naaşına rastlanılmaz. Uçar'ın yazdığı 2005 çıkışlı devam romanı Metal Fırtına 2: Kayıp Naaşta ise Atatürk'ün naaşının hikâyesi anlatılır. İsmail Ünver'in 2005 çıkışlı Anıtkabir Soygunu adlı fantastik bilimkurgu romanı, Nurettin İğci'nin ise Bıcırık serisinin 2008 çıkışlı Bıcırık Anıtkabir'de adlı çocuk kitabı bulunur. Beyoğlu, İstanbul'da yer alan Miniatürk'te, Mayıs 2003'teki açılışından itibaren yer alan maketler arasında Anıtkabir'in maketi de yer alır. Bu maket, Nisan 2015 itibarıyla yenilenmiş olarak sergilenmeye devam eder. Mayıs 2004'te Konyaaltı, Antalya'da açılan ve 2018'de Kepez'e taşınan Kepez Açık Hava Müzesi'nde sergilenen maketler arasında kompleksin maketi de bulunur. İlki Ocak-Şubat 2014'te ANKAmall'da olmak üzere birkaç kez gerçekleştirilen Worldminia adlı sergideki maketler arasında Anıtkabir'inki de yer almıştır. Extramücadele'nin Mustafa Kemal Türbesi adlı heykelinde, Anıtkabir'in anıt mezar kısmı, çatı kısmının köşelerine birer adet minare eklenerek tasvir edilmiştir. 10 Kasım 2006'da, İzmir'deki Konak Meydanı'nda açılan Anıtkabir İzmir'de adlı sergide, Anıtkabir'i ziyaret etmiş hissiyatı yaratma amacıyla Anıtkabir'in yerleşim planına uygun olarak kompleksteki unsurların görsellerine yer verilmişti. Sergi, 2010 yılına kadar devam etti. Anıtkabir, Mimarlık dergisinin Mayıs-Haziran 2003 tarihli sayısında duyurulan anket sonucu oluşturulan Türkiye'de Çağdaş Mimarlığın (1923-2003) Önde Gelen 20 Eseri listesinin 7. sırasında yer aldı. == Kaynakça == ;Özel ;Genel * * * * * * * * * * * == Konuyla ilgili yayınlar == * * * * * * == Dış bağlantılar == * * 360tr.com'daki sanal Anıtkabir gezisi Kategori:Çankaya'daki yapılar Kategori:Ankara'daki cumhuriyet dönemi yapıları Kategori:1953'te Ankara Kategori:1953'te tamamlanan yapılar Kategori:Türkiye'deki betonarme yapılar Kategori:Türkiye'deki Neoklasik mimari Kategori:Türkiye'deki anıt mezarlar Kategori:Atatürk anıtları Kategori:Türk lirası üstünde görünen yapılar
Mazgirt, Tunceli'nin bir ilçesi. == Etimoloji == Kaynaklarda eski ismine rastlanmamakla birlikte halk dilinde "Mezingirt" diye anılır. Ermenicede (Medzgerd) büyükhisar anlamına gelmektedir. Urartularda, Gert kelimesi şehir anlamına gelir. Büyük şehir, büyük ormanlık anlamında kullanılmıştır. MÖ 9. yüzyılda yöreye hakim olan Urartular tarafından konduğu tahmin edilmektedir. == Tarihçe == Mazgirt coğrafi konumu nedeniyle en eski yerleşim yerlerinden biridir. İlçenin tarihi, Tunç Çağına kadar gitmektedir. Bölge MÖ 2200'lerde Hurriler'in MÖ 1375-1335 yıllarında Suriye'ye ilerleyen Hititlerin, Hitit devleti yıkılınca da MÖ 9. yüzyılda Harput (Elazığ) yöresine hakim olan Urartular'ın hakimiyeti altına girmiştir. Mazgirt Kalesi ve Bağın Kalesi Urartular dönemine aittir. MÖ 560'larda Asur ve Urartu devletini yıkan Medler, Mazgirt dahil tüm Tunceli yöresine hakim oldular. MÖ 550'lerde Medler, Persler tarafından ortadan kaldırılınca bölge Perslerin hakimiyetine, Pers ordularının MÖ 334-332'lerde İskender karşısında aldığı yenilgiler sonucu Makedonya egemenliğine girdi. Daha sonra bölge Kapadokya ve Romalılar arasında zaman zaman el değiştirdi. Roma İmparatorluğu hakimiyeti uzun süre devam etmiş, imparatorluğun 395'te Doğu ve Batı Roma diye ikiye ayrılmasından sonra Mazgirt, Bizans imparatorluğu sınırları içerisinde kalmıştır. Birinci Kubat yönetiminde Sasani İmparatorluğu 503 yılında Erzurum ve Diyarbakır'ı alınca, Tunceli yöresi Sasani, Bizans ve Araplar arasında 1071 yılına dek sürekli el değiştirmiştir. 1115 yılında Harput kalesini elde eden Artukoğulları, Çubukoğullarının egemenliğine son verip Mazgirt ilçesi dahil, Tunceli'nin güney kısmının tümünü egemenliği altına aldılar. 1100-1200 yıllarında Mengüçler yöreye hakim oldular. 1228 yılında Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alâeddin Keykubad, Mengüçlülerin egemenliğine son verince, ilçe Anadolu Selçuklu Devletinin egemenliğine girdi. Bağın (Dedebağ) köyü yakınında bulunan Bağın Kalesi bu dönemde Selçukluların denetimine kalmıştır. Anadolu Selçuklu Devletinin, Moğollara yenilmesiyle 1243 yılında yöre Moğolların denetimine girdi. Bu dönemde birçok beylikler çıktı. 1300 yılında Akkoyunlular yöreye hakim oldular. 1473 yılında Fatih Sultan Mehmet'in Akkoyunluları Otlukbeli savaşında mağlup etmesinden sonra yöre Osmanlılar'ın egemenliğine girdi. 1514 yılında Yavuz Sultan Selim'in Şah İsmail'i Çaldıran Muharebesinde yenmesiyle Osmanlı hakimiyeti pekişti. Mazgirt, 1530 yılı tahririnde Çemişkezek sancağının bir nahiyesi konumundaydı."998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-i Bekr Ve ‘Arab Ve Zü'l-Kâdiriyye Defteri ( 937/1530 )”, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu:39, Sayı:, Sf:25, Yıl:1998. URL: https://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/dosyalar/eskisiteden/yayinlar/osmanli- arsivi-yayinlar/998_1_NOLU%20MUHASEBE-1.pdf . Erişim: 6 Ekim 2020 1541 yılı tahririnde de nahiye merkezi konumunda olan yerleşim bu tarihten sonra sancak merkezi haline getirilmiş ve Mazgirt Sancağı'da Pir Hüseyin Bey'in oğullarına yurtluk ocaklık olarak verilmiştir. 1663 yılına gelindiğinde Pir Hüseyin Bey'in nesline verilen ayrıcalık kaldırıldığı gibi sancak statüsü de kaldırılarak mukataaya dönüştürülerek Voyvodalar tarafından yönetilmeye başlanmıştır. 17\. yüzyılda Müslüman ve Gayrimüslim nüfusa sahip olan yerleşimde, 1691 yılı Cizye Defteri kayıtlarına göre cizye mükellefi 53 erkek yaşamaktaydı. == Coğrafya == İlçe Munzur Dağları'nın uzantısı olan Kert Dağları üzerinde, Mazgirt Kalesi eteğinde kurulmuştur. Rakımı 1400'dür. Doğusunda Peri Suyu (Karakoçan ilçesi), batısında Munzur Suyu (Merkez ilçe), kuzeyinde Nazımiye ilçesi ve güneyinde Keban Baraj Gölü bulunmaktadır. Mazgirt güneyden kuzeye doğru sürekli yükseklik arz eden tepe ve dağlardan meydana gelen bir ilçedir. İlçenin güneyini teşkil eden baraj gölü çevresi, ormanlık sahası bulunmayan ve küçük tepelerden meydana gelmiş tarıma elverişli alandır. Mazgirt ilçe merkezi ile Darıkent arasında bir şerit düşünülecek olursa bu şeridin kuzey kısmının yüzey şekilleri güney kısmına göre daha dağlıktır. Bu bölümde büyük dağlara ve vadilere rastlanır. Bu bölge bitki örtüsü ve ormanlık saha bakımından güneye nazaran daha zengindir. İlçede ova yoktur. Baraj gölü Göktepe ve Akpazar çevresinde bazı köylerin arazisini kısmen kaplamıştır. Bu araziler ilçenin en verimli arazisini teşkil eder. İlçenin batısında bulunan Mazgirt Dağları kuzeyindeki Simdantaş (Kırklar) tepesi, Yeşil Baba ve Gögerik tepesi yörenin başlıca dağlarıdır. Sonuç olarak Mazgirt, Tunceli'nin güney kesiminde yer alan kuzeyde merkez ve Nazımiye ilçesi, doğuda Karakoçan, güneyde Kovancılar, batıda Pertek ile çevrili 709 kilometrekare yüzölçümüne sahiptir. == Ekonomi == Temel ekonomik etkinlik tarım ve hayvancılık olmakla birlikte son yıllarda oldukça gerileme yaşanmıştır. İlçe halkının %75,80'i tarımla ve hayvancılıkla uğraşmakta olup, tarım genellikle aile ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik kapalı tarım ekonomisi şeklindedir. Mazgirt, ilin tarıma en elverişli ilçelerinden biridir. İlçenin güney kesimleri makineli tarım yapmaya müsait olup halk geçimini bitkisel üretim yaparak sağlamaktadır. İlçenin güney kesimlerinde genellikle tarımla uğraşılmakta, kuzey kesimlerinde ise tarımla birlikte hayvancılıkla da uğraşılmaktadır. İlçede buğday, arpa, fasulye, fiğ, şeker pancarı, soğan, patates, nohut, mercimek gibi ürünler yetiştirilir. Bunun yanı sıra meyvecilikte yapılmaktadır. İlçenin Akpazar beldesinde çanak-çömlekçilikte yapılmaktadır. Mazgirt ilçe merkezinde PTT ve Ziraat Bankası şubesi bulunmaktadır. == Nüfus == == Kültür ve sanat == Her yıl il genelinde düzenlenen Munzur Doğa ve Turizm festivali kapsamında ilçede de çeşitli sanat etkinlikleri düzenlenmektedir. bunun dışında bazı dönemlerde özellikle müzik alanında çeşitli etkinlikler yapılmaktadır. === Tarihi eserler ve Türbeler === Mazgirt Kalesi, Elti Hatun Türbesi, Elti Hatun Camisi, Çoban Baba Türbesi, Kale Köyü Kalesi ve Bağın Kalesi olarak sayılabilir. İlçenin Darıkent (Muhundu) köyünde bulunan kaplıca, her yıl özellikle yaz aylarında sağlık amacıyla çok sayıda kişi tarafından ziyaret edilmektedir. === Mazgirt İlçesi efsaneleri === * Çoban Baba Efsanesi * Elti Hatun Efsanesi * Yürüyen Duvar Efsanesi (Baba Mansur Efsanesi) * Bağın Kalesi Efsanesi == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Mazgirt Kaymakamlığı * Mazgirt Belediyesi
Mustafa İsmet İnönü (24 Eylül 1884, İzmir - 25 Aralık 1973, Ankara), Türk asker, siyasetçi ve devlet adamı. Türkiye'nin 2. cumhurbaşkanı, Cumhuriyet Dönemi'ndeki ilk başbakanı ve Türk Silahlı Kuvvetleri'nin ilk genelkurmay başkanı. 1884 yılında İzmir'de doğan Mustafa İsmet, 1903 yılında Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn'dan birincilikle mezun olarak Osmanlı ordusuna katıldı. I. Dünya Savaşı'nda Kafkasya ve Filistin cephelerinde savaştı. 1920 yılında Anadolu'ya geçti. Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Vekili (Genelkurmay Başkanı) olarak I ve II. İnönü muharebelerini kazandı. Büyük Taarruz'a Batı Cephesi Komutanı sıfatıyla katıldı. Mudanya Mütarekesi'nde ve Lozan Antlaşması'nda Türk heyetine başkanlık yaptı ve antlaşmaları imzaladı. Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk başbakanı oldu. 1934'te, İnönü muharebelerindeki başarılarından dolayı İnönü soyadını aldı. Atatürk'ün ölümünden sonra 11 Kasım 1938'de cumhurbaşkanı seçildi ve 1950 yılına kadar görev yaptı. 1950-1960 yılları arasında muhalefette yer alan İnönü, 27 Mayıs Darbesi'nden sonra 1961'de yapılan seçimlerde birinci parti olarak çıktı. Ancak oy oranı tek başına iktidar olmaya yetmiyordu. İnönü, böylece Türkiye'nin ilk koalisyon hükûmetini Adalet Partisi ile kurdu. 1965 yılında başbakanlığı bırakan İnönü, 1972 yılına kadar ana muhalefet liderliğini sürdürdü. 25 Aralık 1973 tarihinde solunum yetmezliği sebebiyle hayatını kaybetti. CHP Kurultayı tarafından kendisine "Millî Şef" unvanı verilmiştir. Birçok defa başbakanlık görevini üstlenmiştir. 1925-1937 yılları arasında 12 yıllık kesintisiz başbakanlık süresi olmakla birlikte, toplam 17 yıl 11 ay ile Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en uzun süre başbakanlık yapmış kişisidir. == Erken hayatı ve Osmanlı dönemi == İsmet İnönü 24 Eylül 1884 tarihinde İzmir'de Mehmed Reşid Efendi (1854-1920) ile Cevriye Hanım'ın (1867-1959) ikinci oğulları olarak doğmuştur. Reşit Efendi aslen Bitlis'in tanınmış ailelerinden Kürümoğulları ailesindendir. Bu ailenin bazı kaynaklarca Kürt olduğu iddia edilirken şecere çalışmalarını yürüten Emekli Albay M. Atilla Kürümoğlu yaptığı açıklamada Türk olduğunu belirtmiştir. Reşid'in babası Abdülfettah Efendi, işi sebebi ile Malatya'ya yerleşmiştir. Annesi Cevriye ise aslen Razgradlı (Bulgaristan) olup babası Razgrad ulemasından Müderris Hasan Efendi 1870'li yıllarda İstanbul'a göç etmiştir. Cevriye ile Reşid 1880'de İstanbul'da evlenmişlerdir. İlk çocukları Ahmet Mithat (1882-1960) ve ikincisi İsmet'in dışında Hasan Rıza (ö. 1972) ve Hayri Temelli (ö. 1937) adlı iki oğulları ve Seniha Okatan (ö. 1964) adlı bir kız çocukları olmuştur. == Öğrenim hayatı == İlk ve orta öğrenimini Sivas'ta tamamladı. 1895 yılında Sivas Mülkiye İdadisi'ne kayıt yaptırdı ancak daha sonra Sivas Askerî Rüşdiyesi'ne geçti ve 1896'da mezun oldu. Sonra, 1897 yılında İstanbul'daki Mühendishane İdadisi'ne gitti. 14 Şubat 1901'de Mühendishane-i Berr-i Hümâyun'a (topçu okulu) girip 1 Eylül 1903 tarihinde topçu teğmeni olarak mezun oldu. 26 Eylül 1906 tarihinde Erkân-ı Harbiye Mektebi'ni birincilikle bitirerek kurmay yüzbaşı rütbesiyle Edirne'deki 2. Ordu'nun 8. Topçu Alayı'nda 3. Batarya Bölük komutanı olarak kurmay stajını yaptı. == Askerî hayatı == === Orduda ilk yılları === 1908 yılında 2. Süvari Fırkası'nın kurmayı oldu ve 31 Mart İsyanı'nda Hareket Ordusu karargâhında görev aldı. 1910'da 4. Kolordu kurmaylığına getirildi ve 1911'de Yemen Kuvayi Mürettebe Komutanlığı kurmayı oldu. 26 Nisan 1912 tarihinde binbaşı rütbesine terfi etti ve Yemen Kuva-yi Umumîye Komutanlığı Kurmay Başkanlığı görevine atandı. 1912-1913 yılları arasında Harbiye Nezareti'nde Başkomutanlık Karargâhı 1. Şubede bulundu ve İkinci Balkan Savaşı'nda Çatalca Ordusu Sağ Cenah Komutanlığı kurmaylığına getirildi. Savaştan sonra İstanbul Antlaşması'nın bağıtlanmasında Bulgarlar ile müzakere eden heyete askerî danışman olarak katıldı. 1914 yılında Harbiye Nazırlığı ve Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisliği'ne atanan Enver Paşa'nın başlattığı ordunun yenileştirilmesi hareketinde etkin rol oynadı. Staff of the Ottoman Action Army.jpg|İsmet Bey Hareket Ordusu'nun kumanda heyetinden bir grubun arasında, arkada soldan ikinci sırada (1909) Ismet and Kiazim Zeyrek.jpg|İsmet Bey ve Kâzım Zeyrek (Karabekir), 1910 Binbashi Ismet Bey.jpg|Binbaşı İsmet Bey Yemen'den döndükten sonra, 1913 == I. Dünya Savaşı == 29 Kasım 1914 tarihinde kaymakam (yarbay) rütbesine terfi etti ve 2 Aralık 1914 tarihinde Genel Karargâh 1. Şube Müdürü olarak atandı. 9 Ekim 1915 tarihinde 2. Ordu Kurmay Başkanlığına getirildi ve 14 Aralık 1915 tarihinde miralay (albay) rütbesine terfi etti. I. Dünya Savaşı sırasında Kafkas Cephesi'nde Kolordu Komutanı olarak, Mustafa Kemal Paşa ile birlikte çalıştı. Bu sırada Mustafa Kemal bu ordunun 16. Kolordu Komutanlığı'na atandı. 1916 yılının yaz aylarında bir süre çarpışmaları yönetti. 2. Ordu Komutan Vekili Mustafa Kemal Paşa'nın önerisiyle, 12 Ocak 1917 tarihinde 4. Kolordu Komutanlığı'na atandı. Bir süre sonra İstanbul'a geri çağrıldı ve Halep'te 7. Ordu'nun oluşturulmasında görev aldı. 1 Mayıs 1917 tarihinde Filistin Cephesi'nde 20. Kolordu Komutanlığı'na, 20 Haziran'da 3. Kolordu Komutanlığı'na atandı. Bu sırada 7. Ordu'nun komutanlığını üstlenen Mustafa Kemal Paşa ile yeniden yakın ilişki içinde oldu. Ancak Megiddo Muharebesi sırasında yaralanınca İstanbul'a gönderildi. === Kurtuluş Savaşı === Mondros Mütarekesi'nin imzalanmasından az önce Sina ve Filistin Cephesi'ndeki Yıldırım Orduları Grubu'nun General Edmund Allenby karşısında uğradığı Nablus Bozgunu sırasında yaralanarak İstanbul'a döndü. 24 Ekim 1918 tarihinde Harbiye Nezareti Müsteşarlığı'na atandı. 29 Aralık 1919 tarihinde Paris Barış Konferansı'na hazırlık için kurulan komisyonda askeri müşavir oldu. 4 Ağustos 1919 tarihinde yalnızca sekiz gün için Askeri Şûra Muamelat-ı Umumiye Müdürlüğü'ne, bir ara da jandarma ve polis örgütünün iyileştirilmesi için kurulan komisyona üye olarak atandı. Bütün bunlar genellikle birkaç günlük görevlerdi. İlk kez 8 Ocak 1920 tarihinde Ankara'ya gitti ve kısa bir süre Mustafa Kemal Paşa ile çalıştı. Yeni kurulan Ali Rıza Paşa hükûmetinde harbiye nazırı olan Fevzi Paşa'nın çağrısı üzerine şubat sonlarında İstanbul'a gitti. 9 Nisan 1920 tarihinde Mustafa Kemal Paşa'nın çağrısı üzerine tekrar Ankara'ya döndü ve İstanbul ile bütün resmî bağlarını kopardı. 23 Nisan 1920 tarihinde açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne Edirne milletvekili olarak katıldı. 6 Haziran 1920 tarihinde İstanbul'daki Divan-ı Harp tarafından gıyabında idam cezasına çarptırıldı. İsmet Paşa Mustafa Kemal Paşa ile konuşurken (1920).jpg|Ankara'da Mustafa Kemal Paşa ile konuşurken, 1920 İsmet Pasa.jpg|Erkân-ı Harbiye Reisi ve Garp Cephesi Komutanı Mirliva İsmet Paşa İsmet Paşa ve Asım Bey (6 Şubat 1922).jpg|Batı Cephesi komutanı İsmet Paşa ve kurmay başkanı Asım Bey, 6 Şubat 1922 Atatürk ve İnönü.jpg|Mustafa Kemal Paşa ile çalışırken 3 Mayıs 1920 tarihinde Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Vekilliğine (Genelkurmay Başkanlığı) getirildi. 10 Kasım 1920 tarihinde milletvekilliği ve vekillik görevi saklı kalmak üzere Garp Cephesi (Batı cephesi) Kuzey Kesimi Komutanlığı'na atandı. Çerkez Ethem ayaklanmasının ve iç isyanların bastırılmasında etkin rol oynadı. Batı Cephesi Kuzey Kısım Komutanı olarak, Ocak 1921 tarihinde Birinci İnönü Muharebesi'ni kazanarak Yunan ilerlemesini durdurunca 5 senedir bulunduğu miralay rütbesinden mirliva (tümgeneral) rütbesine terfi etti ve paşa oldu. 9 Kasım 1920'de İsmet Paşa cephede olduğu ve Ankara'da sürekli bulunamadığı için İcra Vekilleri Heyeti Reisi ve Müdafaa-i Milliye Vekili Ferîk Fevzi Paşa, Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Vekilliği görevine vekâleten atandı. İsmet Paşa, 4 Mayıs 1921 tarihinde Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Vekilliği görevine ek olarak Batı Cephesi Komutanlığına atandı. Daha sonra Sakarya Meydan Muharebesi sırasında TBMM tarafından Meclis Başkanı Mustafa Kemal Paşa'nın Başkomutanlığa getirilmesi üzerine onun maiyetinde mirliva rütbesi ile Batı Cephesi Komutanlığı görevinde bulundu. Büyük Taarruz'dan sonra başarılarından dolayı ferîk (korgeneral) rütbesine terfi etti. İzmir'in geri alınmasından sonra Mustafa Kemal Paşa tarafından ateşkes görüşmelerinde bulunmak üzere görevlendirilerek Mudanya'ya gönderildi. == Siyasal hayatı == === Cumhuriyet öncesi === Millî Mücadele'nin sonunu belirleyen 3 Ekim - 11 Ekim 1922 tarihleri arasında gerçekleşen Mudanya Mütarekesi görüşmelerinde Türk tarafını temsil etti. 26 Ekim 1922 tarihinde TBMM tarafından Hariciye Vekili (Dışişleri Bakanı) seçildi. Lozan görüşmelerinde murahhas heyetin başkanlığını yaptı; yeni devletin bağımsızlığını ve egemenliğini onaylayan, Sevr Antlaşması'nı ve Mondros Mütarekesi'ni geçersiz kılan Lozan Antlaşması'nı imzaladı. Fethi Bey'in kurduğu V. İcra Vekilleri Heyeti'nde Hariciye Vekili olarak görev yaptı. 23 Ağustos 1923 tarihinde Lozan Antlaşması'nın TBMM tarafından kabul edilmesi, siyasal-diplomatik başarılarının en önemlisi oldu. === Cumhuriyet ve başbakanlık yılları === 29 Ekim 1923 tarihinde cumhuriyetin ilanı ile sonuçlanan süreçte, Mustafa Kemal ile yakın siyasal iş birliği içindeydi. 30 Ekim 1923 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk hükûmetini kurdu ve aynı zamanda Halk Fırkası (sonradan Cumhuriyet Halk Partisi, veya CHP) genel başkan vekilliğini üstlendi. İlk başbakanlık döneminde Cumhuriyetin ilk devrimleri yapılmaya başlandı. Öğretimin birleştirilmesi, halifeliğin kaldırılması ve Diyanet İşleri Başkanlığı'nın kurulması (3 Mart 1924) bu dönemde gerçekleşti. İki dönem başbakanlık yaptıktan sonra, muhalefet partisi olarak kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın Çankaya'ya olan aşırı muhalefetini hükûmet üzerinden yürütmesi üzerine Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal'in isteğiyle 8 Kasım 1924 tarihinde başbakanlıktan istifa etti. 21 Kasım 1924 tarihinde yeni hükûmeti Fethi Bey kurdu. Fethi Bey'in doğudaki Şeyh Said İsyanı'na müdahalede geç kalması ve istifa etmesi üzerine, 3 Mart 1925 tarihinde Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından yeniden hükûmeti kurmakla görevlendirildi. Ayaklanmanın bastırılmasında Başbakan olarak önemli rol oynadı. 6 Mart 1925 tarihinde Takrir-i Sükun Kanunu'nu yürürlüğe sokarak İstiklâl Mahkemeleri'nin tekrar kurulmasını gerçekleştirdi. Bu kanuna dayanarak tüm muhalefet partilerini ve muhalif gazeteleri kapattırdı. 1926 yılında ferîk-i evvel (orgeneral) rütbesine terfi etti. 1927 yılında kendi isteğiyle askerlikten emekli oldu. Bu tarihten sonra, yeni devletin oluşumunda Mustafa Kemal ile birlikte en önemli siyasal kişilik olarak belirdi. 1932'de Sovyetler Birliği ile diplomatik yakınlaşma amacıyla Moskova'ya gitmiştir. 25 Nisan - 10 Mayıs 1932 tarihleri arasında birtakım görüşmeler yapmıştır. İnönü Moskova'ya gitme amacını şu şekilde izah etmektedir; 1934 yılında Soyadı Kanunu'nun yürürlüğe girmesinden sonra Mustafa Kemal Atatürk tarafından İnönü soyadı verildi. 1924 yılından 1937 yılına kadar başbakanlık görevini aralıksız sürdürdü. Bu dönemde ülkedeki bütün önemli siyasal gelişmelerde; devrimlerin duyurulmasında ve uygulanmasında, iktisat politikasında Devletçilik ilkesinin kabulünde ve uygulanmasında, yeni devletin kurulmasında çok önemli rolü oldu. Ismet's visit to Moscow.jpg|İsmet Paşa Sovyetler Birliği ziyaretinde, 1932 Benito Mussolini and İsmet İnönü (1932).jpg|İsmet Paşa İtalya'yı ziyaretinde Benito Mussolini ile, 1932 Inonu Bayar Factory.jpg|Celâl Bayar ile Bakırköy Bez Fabrikası'nda, 1934 Inonu Cakmak Ataturk 29 10 1936.jpg|Başbakan İnönü, Genelkurmay Başkanı Mareşal Çakmak ve Cumhurbaşkanı Atatürk, Cumhuriyet Bayramı törenlerinde (TBMM, Ankara, 29 Ekim 1936) Nazilli Cotton Factory.jpg|Cumhurbaşkanı Atatürk ile Nazilli Basma Fabrikası'nın açılışında (9 Ekim 1937) 1936 yılında faşizmi incelemek üzere İtalya'ya gönderilen CHP Genel Sekreteri (Katib-i Umumi) Recep Peker'in dönüşünde yazdığı TBMM üzerinde bir "Faşist Konsey" kurulmasını öngören raporu onaylayıp imzalaması üzerine Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk "Başvekil hazretleri anlaşılan yorgunluktan, önüne gelen raporları okumadan imzalıyor!" dedi ve kararı reddetti. Dersim İsyanı'nın bastırılması sırasında da düşünce ayrılıkları çıkınca Eylül 1937 tarihinde Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk tarafından başbakanlık ve CHP Genel Başkan Vekilliği görevlerinden alındı ve yerine Celâl Bayar atandı. Bu dönemde TBMM'de yalnızca Malatya milletvekili olarak görev yaptı. == Cumhurbaşkanlığı (1938-1950) == küçükresim|249x249pik|2 Temmuz 1939 tarihli Cumhuriyet gazetesinde İsmet İnönü ve ailesi. 10 Kasım 1938 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümü üzerine, 11 Kasım 1938 tarihinde olağanüstü toplanan TBMM tarafından oy birliğiyle cumhurbaşkanlığına seçildi. 26 Aralık 1938 tarihinde toplanan CHP I. Olağanüstü Kurultayı'nda partinin "değişmez genel başkanı" seçildi ve kendine "Millî Şef" unvanı verildi. 30 Aralık 1925 tarihli 701 sayılı yasa ve 16 Mart 1926 tarihli 3322 sayılı kararname ile 50, 100, 500 ve 1.000 liralık banknotların ön yüzlerinde cumhurbaşkanının resminin bulunması kararı alınmıştı. Buna dayanarak, para ve pulların üzerindeki Atatürk resimleri kaldırılıp yerine İsmet İnönü'nün portreleri kullanıldı. Cumhurbaşkanı seçilmesinden hemen sonra başlayan II. Dünya Savaşı döneminde, ülkeyi savaştan uzak tutmaya çalıştı. Savaş yıllarındaki ekonomik ve toplumsal sıkıntılar ise dönemin unutulmayan mirası olarak kaldı. Varlık Vergisi uygulaması hayata geçirildi. Yine bu dönemde Hasan Âli Yücel'in öncülüğündeki Köy Enstitüleri kuruldu. Bu enstitüler yıllar sonra kapatılana kadar 20.000 öğrenci köy öğretmeni olarak eğitildi. Ayrıca cumhurbaşkanlığı döneminde müziğe özel yeteneği olan küçük yaştaki çocukların bu konuda iyi bir eğitim almasını sağlamak için çıkardığı Harika Çocuklar Yasası ile İdil Biret ve Suna Kan gibi sanatçıların yetişmesinde önemli rolü olmuştur. II. Dünya Savaşı'nın hemen ardından, gerek uluslararası siyasetteki gelişmeler, gerekse ülke içindeki yeni oluşumlar rejimin genel niteliğinde önemli değişiklikleri gündeme getirdi. Savaşın galiplerinden olan Sovyetler Birliği'nin lideri Josef Stalin'in Türkiye'den Kars, Ardahan, Artvin ve Sarıkamış'ı istemesi, Türkiye'yi, savaşın diğer galipleri ABD ve Birleşik Krallık ile daha yakın ilişkilere mecbur etti. Askeri ve ekonomik destek vermeye hazır olduğunu belirten ABD, Truman Doktrini ile öngördüğü yardımın karşılığında Türkiye'de serbest seçimlere dayanan demokrasi düzeninin yerleştirilmesini istedi.Levent KALYON.(2010).Truman Doktrini Üzerine Bir Analiz.Güvenlik Stratejileri Dergisi 1945 yılında kurulan Millî Kalkınma Partisi'nden sonra 1946 yılında kurulan Demokrat Parti (DP) ile çetin bir seçim yarışına girdi. 1946 yılında yapılan ilk çok partili seçimde "açık oy, gizli tasnif" metodu kullanıldı ve CHP bu seçimlerde iktidarını devam ettirdi. Ancak seçimlerde kullanılan sistem yüzünden seçimlerin bir şekilde şaibeli olduğu iddia edilmektedir. İnönü'nün cumhurbaşkanlığında CHP'nin tek başına iktidarda bulunduğu 1938-1950 döneminde Türkiye ekonomisi ortalama yıllık %1.8 oranında büyüdü. Bununla birlikte Türkiye'nin GSMH'si dünya toplamının binde 6.52'sinden binde 6.43'üne düştü. == Ana muhalefet partisi liderliği (1950-1960) == İlk defa gizli oy açık sayım ile gerçekleşen 14 Mayıs 1950 genel seçimlerinde CHP %40, DP ise %52 oy aldı. DP 416 Milletvekili çıkarırken CHP ise 69 Milletvekili çıkarmıştır. Bunun üzerine CHP iktidarı sorunsuz bir şekilde DP'ye bırakırken, İsmet İnönü de TBMM'de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Demokrat Parti Genel Başkanı Celâl Bayar 1. turda 387 oyla cumhurbaşkanlığına seçilmesi sonucu Cumhurbaşkanlığından ayrıldı ve ana muhalefet partisi genel başkanı olarak siyasal yaşamını sürdürdü. On yıllık muhalefet döneminde, 1954 seçimlerinde oy oranının ve kazanılan Milletvekili sayısının düşmesine karşın partisinin başında kaldı ve iktidarın siyasal baskılarına rağmen, CHP'nin yeniden güçlenmesine katkıda bulundu. === 1957 Seçimleri === 1958 yılında gerçekleşmesi gereken seçimler Demokrat Parti’nin isteğiyle bir yıl öne, 27 Ekim 1957’ye alındı. Seçim kampanyası sırasında muhalefet partileri Cumhuriyet Halk Partisi, Hürriyet Partisi ve Cumhuriyetçi Millet Partisi seçim ittifakı için görüşmelere başlamıştı. Fakat planlanan ittifak Bölükbaşı'nın hapse girmesi ve seçim kanununda yapılan değişiklikle siyasi partilerin ittifak kurmasını yasaklanması nedeniyle gerçekleşmedi. Oy verme işlemi sürerken devlet radyosundan DP’nin kazandığı ilan edilirken sandık hilesi iddiaları günlerce bitmedi. Birçok yerde oyların tekrar sayılmasıyla tamamlanan seçim sonunda, bir önceki seçimlere göre oy oranı %10 gerileyen Demokrat Parti 424 sandalye kazanarak yeniden iktidar oldu. Cumhuriyet Halk Partisi ise 178 sandalye kazandı. === 27 Mayıs Darbesi === Ana madde: 27 Mayıs Darbesi 1960'lara gelindiğinde CHP ile DP arasındaki tartışmalar daha da arttı. Ayrıca İnönü başta olmak üzere CHP'nin ileri gelen üyelerine saldırılar düzenlendi. CHP'yi destekleyen gazeteler art arda kapatıldı, muhalif gazeteciler tutuklandı. Bunun üzerine Nisan 1960 tarihinde DP, basını soruşturmak amacıyla Tahkikat Komisyonu kurulmasını öneren kanun teklif etti. Bu kanunda komisyona gazete kapatma ve gazeteci tutuklama yetkisi tanınması öneriliyordu, bu yüzden CHP'li vekiller sert bir biçimde bu yasaya karşı çıktı. Görüşmeler süresince CHP'li vekillere bazı kısıtlamalar getirildi. İnönü'nün kendisine ise 12 oturuma katılım yasağı verildi. İnönü de DP'nin bu tavrı karşısında meclisteki tarihi konuşmasını yapmıştır: (27 Mayıs 1960 tarihinde sonra "sizi ben bile kurtaramam" olarak atıf yapılan ama eksik aktarılmasından ve eklenen 'bile' vurgusundan dolayı bağlamından farklı algılanan sözü bu oturumda söylendi.) İnönü, 27 Mayıs sabahı, Ankara'da pembe köşk'te “İhtilal oldu” haberiyle uyandırıldı. 28 Mayıs sabahı Orgeneral Cemal Gürsel, telefonla İnönü'yü aradı Aralarında şu diyalog geçti: : Cemal Gürsel: Sayın Paşam. : İsmet İnönü: Buyurun Paşa hazretleri. : Cemal Gürsel: Size karşı kusurluyuz Paşam. Hareketimizi size önceden haber vermedik. Fakat haber verseydik, bizi bundan caydırmak isteyeceğinizi biliyorduk. Yapacak başka bir şeyimiz kalmamıştı. Bizi affetmenizi rica ediyoruz. Emirleriniz bizim için daima peygamber buyruğudur Sayın Paşam. : İsmet İnönü: Millet ve memleket için hayırlı bir iş yaptınız. Büyük bir iş yaptınız. Asıl ben, muvaffakiyetiniz için sizin emrinizdeyim Paşa hazretleri.Şevket Süreyya Aydemir. İkinci Adam, 3. cilt, s. 458. 14 Ekim 1960'ta başlayan “Yassıada Yargılamaları” 15 Eylül 1961'de sona erdi. 15 Eylül’de Yassıada’da Yüksek Adalet Divanı idam kararlarını verdi. Komitede karar 9’a karşı 13 oy ile, oy birliği ile verilen idam cezalarının infazı lehine çıktı. 16 Eylül sabahı Polatkan ve Zorlu idam edildiler. Adnan Menderes’in eşi Berrin Menderes ve oğlu Aydın, CHP lideri İnönü’nün kapısını çalarak yardım istediler. İnönü, idamların engellenmesi için üç kere başbakanlık binasına gitmişti fakat sonuç alamamıştı. İnönü, Berrin Menderes'e “Çıldırmış vaziyetteler. Söz dinlemiyorlar. Her şeyi yapmaya çalıştım” dedi. 17 Eylül öğle vakti Adnan Menderes idam edildi.küçükresim|Başbakan İnönü (1964)|sol == Siyasetteki son yılları (1961-1972) == === Üçüncü Başbakanlığı (1961-1965) ve Ana Muhalefet Liderliği (1965-1972) === DP, 1960 yılında 27 Mayıs Darbesiyle iktidardan uzaklaştırıp yeni anayasa kabul edildikten sonra, 15 Ekim 1961 genel seçimlerinden CHP tek başına iktidar olacak çoğunluğu sağlayamasa da, birinci parti olarak çıkınca, 24 yıl sonra yeniden başbakan olarak hükûmeti kurmakla görevlendirildi. Bu dönemde CHP-AP, CHP-YTP-CKMP ve CHP-Bağımsızlar koalisyon hükûmetlerine başkanlık etti. Yeni kurulan siyasal sistemin sağlıklı biçimde işlemesi için çaba gösterdi. 27 Mayıs Darbesi'nin doğurduğu sorunlarla da uğraşarak 22 Şubat 1962 ayaklanması ve 20 Mayıs 1963 ayaklanması girişimlerinin önlenmesi çabalarında cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'e, Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay ile birlikte yardımcı oldu. 1964 Kıbrıs olayları sırasında ABD'nin Türkiye'nin adaya müdahalesini engellemesi üzerine dış politikada çok yönlü arayışlara girdi. 21 Şubat 1964 tarihinde İsmet İnönü'ye Ankara'da suikast girişiminde bulunuldu. Suikastçı olay yerinde yakalandı ve İsmet İnönü bu olaydan yara almadan kurtuldu. İlk Devlet Araştırma Kütüphanesi ve Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu'nun kurulması, planlı ekonomiye geçiş, 5 yıllık kalkınma planları, sendikalar, grev ve toplu sözleşme yasalarının çıkarılması, Ankara Anlaşması ve takip eden sene Ortak Pazar üyeliği, Sovyetler Birliği ile iyi ilişkiler kurulması, Millî İstihbarat Teşkilatı yasası ve düzenlemesi, Millî Güvenlik Kurulu'nun başlangıç ve geliştirilmesi, Türk Ordusu'nun modernizasyonu; İran ve Pakistan ile birlikte bölgesel kalkınma organizasyonunun kurulması, Avrupa ve Orta Asya memleketlerini bağlayan mikrodalga radyo iletişim ağı kurulması, Devlet İstatistik Enstitüsü ile Turizm Bakanlığı'nın kurulması, Güneydoğu Anadolu'nun kalkınma ve geliştirilmesi planları, Basın Yayın Yüksek Okulu'nun ilk kuruluşu başbakanlık yaptığı dönemde gerçekleştirildi. İnönü hükûmeti mecliste yapılan bütçe oylamasında ret oylarının kabul oylarından fazla çıkması üzerine istifa etti ve 20 Şubat 1965 tarihinde yerini Suat Hayri Ürgüplü hükûmetine bıraktı. 10 Ekim 1965 seçimlerinde partisinin seçimi kaybetmesi üzerine, parti içi görüş ayrılıkları derinleşti. İnönü'nün desteklediği "ortanın solu" politikasının CHP tarafından benimsenmesine rağmen parti 1969 yılında yapılan genel seçimleri de kaybetti. === CHP'den ayrılması ve Cumhuriyet Senatosu (1973) === Türk Silahlı Kuvvetleri'nin 12 Mart 1971 tarihindeki müdahalesinden sonra, CHP'nin tutumu konusunda parti içinde önemli görüş ayrılıkları belirdi ve CHP Genel Sekreteri Bülent Ecevit ile anlaşmazlığa düştü. Ecevit'e göre, müdahalenin amacı, CHP içinde egemen olan "ortanın solu" politikasına son vermek ve partinin iktidar olmasını önlemekti. İnönü ise müdahaleyi onaylamıyordu ve müdahaleden 2 gün sonra CHP grubunda çok sert bir konuşma yaptı; ancak yine de ortamın yumuşaması için yeni kabineye bakan vermeyi kabul etti. Yeni kurulacak hükûmete partinin üye verip vermeyeceği konusunda beliren anlaşmazlık sonucunda Ecevit istifa etti. Ecevit ile yoğun bir mücadeleye girdi. İnönü Haziran 1972'deki olağan kurultay öncesinde 5 Mayıs 1972'de V. Olağanüstü Kurultay’ı toplama kararı aldı. CHP Resmi İnternet Sitesi Mayıs 1972 tarihinde toplanan V. Olağanüstü Kurultay'da, İnönü açılış konuşmasında açık konuşarak Ya ben ya Bülent dedi ve kararı partiye bıraktı. 7 Mayıs günü yapılan oylama sonucunda Ecevit'in parti meclisi listesi 709 oyla güvenoyu aldı. İnönü 507 oyda kalmıştı. 33 yıldır Genel Başkan olarak CHP'yi yöneten İsmet İnönü 8 Mayıs 1972'de genel başkanlıktan istifa etti. 14 Mayıs 1972 günü yapılan genel başkanlık seçimi özel kurultayında 51 il başkanının adayı ve tek aday olan Bülent Ecevit 913 delegeden 828'inin oyuyla Atatürk ve İnönü'den sonra CHP'nin 3. Genel Başkanı seçildi.CHP ve Kurultaylar tarihi...................... (1951-1979) Belgenet.net Türk siyasal yaşamında parti içi mücadele sonucunda değişen ilk genel başkan oldu. 5 Kasım 1972 tarihinde de İsmet İnönü, 49 yıldır üyesi olduğu, 33 yılını genel başkan olarak geçirdiği Cumhuriyet Halk Partisi'nden istifa etti. 14 Kasım 1972 tarihinde de milletvekilliğinden istifa etti. Başvurusu üzerine Eski Cumhurbaşkanı sıfatıyla tabii senatör olarak Cumhuriyet Senatosu'nda görev aldı. == Ölümü ve cenaze töreni == 250px|küçükresim|İsmet İnönü'nün Sembolik Lahdi, Anıtkabir. 17 Aralık 1973 Pazartesi günü uyandığında kendisini iyi hissetmediğini söyleyen İnönü için Pembe Köşk’e Prof. Dr. Zafer Paykoç çağrılmıştır. İncelemeler sonucunda ağır bir enfarktüs geçirdiği anlaşılan İnönü’nün hastaneye kaldırılmasına eşi Mevhibe İnönü karşı çıkmış, doktorlar da evde tedavi olmasını kabul etmişlerdir. Sonrasında İnönü’nün nefes darlığı ve aşırı yorgunluğu nedeniyle Köşk'e oksijen çadırı getirilmiştir. Daha sonra ise Prof. Dr. Paykoç’un isteği üzerine kalp hastalıkları uzmanlarından Prof. Dr. Bekir Berkol, Sabahat Kaymakçalan, Cavit Sökmen, Turhan Akyol ve Türkan Gürel konsültasyonda bulunmak üzere Pembe Köşk'e gelmişlerdir. 17 Aralık’ta geçirdiği rahatsızlıktan sonra dokuz gün boyunca hayatta kalma mücadelesi veren İnönü son nefesini 25 Aralık 1973’te vermiştir. Vefat haberinin duyulması üzerine Bakanlar Kurulu da toplanarak cenaze töreninin bitimine kadar ülkede millî yas ilan etmiştir. Ayrıca Hükûmet 26 Aralık 1973’te Anıtkabir'de yaptığı inceleme sonucu İsmet İnönü’nün Anıtkabir'e defnedilmesini kararlaştırmıştır. Bu konuda Bakanlar Kurulu 27 Aralık 1973 gün ve 7/7669 sayılı bir kararname çıkarmıştır. İnönü 28 Aralık 1973’te Anıtkabir’deki İsmet İnönü Mezar Odası'na devlet töreni ile defnedilmiştir. 12 Eylül 1980 Darbesi'nden sonra Kenan Evren tarafından Anıtkabir'deki on iki mezarın başka yere naklettirilmesine karar verilirken İnönü'nün kabri bir istisna olarak Anıtkabir'de bırakılmıştır. 6 Kasım 1981'de kabul edilip 10 Kasım 1981'de Resmî Gazete'de yayımlanan 2549 sayılı Devlet Mezarlığı Hakkında Kanun'la, Atatürk için tesis edilen Anıtkabir'de Atatürk ve İsmet İnönü'nün kabrinin muhafaza edileceği ve Anıtkabir alanı içine başka hiçbir kimsenin defnedilmeyeceği belirtilmiştir. İsmet İnönü’nün lahdi, 1993 yılında başlayan bir çalışmayla yeniden düzenlenmiş, Ocak 1997’de bugünkü hâlini almıştır. === Anıtkabir İsmet İnönü Sergi Salonu ve Mezar Odası === İsmet İnönü’nün mezar odası ve sergi salonuna, batı kolonlarının dış duvarından açılan kapıdan girilir. Kısa koridorun solunda, 1. kata çıkış merdivenleri ile kabul salonuna ulaşılır. Salon, derinlemesine dikdörtgen olup duvar ve tavanlar fibre betondur. Tavandaki masif meşe kafes duvarlara doğru eğimlidir. Zemin Anadolu ve Kapadokya renkli graniti ile kaplıdır. Bu bölümde ziyaretçilerin oturması için düşünülmüş meşe iskeletli deri koltuklar ve İnönü ailesinin ziyaretleri sırasında yazdıkları özel defterin konulduğu masif meşe kürsü bulunmaktadır. Kabul salonunun solunda sergi salonu sağında mezar odası yer almaktadır. Sergi salonu da kabul salonuna benzer şekilde dizayn edilmiştir. Yalnız bu bölümde duvarlarda, İsmet İnönü’nün hayatına ilişkin fotoğraflar ile sergileme amaçlı vitrinler bulunmaktadır. Aynı salonun ilerisinde İsmet İnönü’nün hayatını ve yaptıklarını konu alan belgeselin izlendiği sinevizyon bölümü yer almaktadır. Mezar odasına ahşap bir kapı ardından bronz bir kapı ile girilir. Mezar odası kare planlı olup, kesik piramidal tavanla örtülüdür. Batı duvarında kırmızı,mavi, beyaz ve sarı renkli camlardan geometrik desenli vitral pencere ve kıble yönünde bir mihrabiye bulunmaktadır. Mihrabiye’nin kavsanası ve tavan, altın renkli mozaikle kaplanmıştır. Güney duvarında ve girişin iki yanında dikdörtgen sağır nişler içinde altın yaldızla yazılmış İsmet İnönü’nün veciz sözleri yer almaktadır. Beyaz renkli granit kaplı zemin üzerinde beyaz granit kaplama sanduka kıbleye dönük vaziyette yerleştirilmiştir. İsmet İnönü’nün naaşı bu sandukanın altındaki toprakla kaplı olan bölmeye İslami şartlara uygun olarak defnedilmiştir. == Hakkında yazılan kitaplar == * Şevket Süreyya Aydemir, İkinci Adam (1966-68) * Şerafettin Turan, İsmet İnönü Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği (2003) == Notlar == 1967 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterilmiştir. == Galeri == Dosya:İsmet İnönü'nün mezarı, Anıtkabir, 2022 Mart-sol.jpg|Lahtin sağından bakış. Dosya:İsmet İnönü'nün mezarı, Anıtkabir, 2022 Mart-sağ.jpg|Lahtin solundan bakış. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Biyografisi (İsmet İnönü Vakfı) * * Kategori:1884 doğumlular Kategori:İzmir doğumlu siyasetçiler Kategori:1973 yılında ölenler İsmet Kategori:Türkiye başbakanları Kategori:Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn'da öğrenim görenler Kategori:Kurtuluş Savaşı'ndaki Türk askerler Kategori:Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanları Kategori:I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı askerleri Kategori:TBMM Hesaplarını İnceleme Komisyonu Kategori:Kırmızı-yeşil şeritli İstiklâl Madalyası sahipleri Kategori:Mecidiye Nişanı sahipleri Kategori:Demir Haç sahipleri Kategori:Türkiye'deki ana muhalefet partisi genel başkanları Kategori:TBMM 1. dönem Edirne milletvekilleri Kategori:TBMM 2. dönem Malatya milletvekilleri Kategori:TBMM 3. dönem Malatya milletvekilleri Kategori:TBMM 4. dönem Malatya milletvekilleri Kategori:TBMM 5. dönem Malatya milletvekilleri Kategori:TBMM 6. dönem Ankara milletvekilleri Kategori:TBMM 7. dönem Ankara milletvekilleri Kategori:TBMM 8. dönem Ankara milletvekilleri Kategori:TBMM 9. dönem Malatya milletvekilleri Kategori:TBMM 10. dönem Malatya milletvekilleri Kategori:TBMM 11. dönem Malatya milletvekilleri Kategori:TBMM 12. dönem Malatya milletvekilleri Kategori:TBMM 13. dönem Malatya milletvekilleri Kategori:TBMM 14. dönem Malatya milletvekilleri Kategori:TBMM 1961 Kurucu Meclis CHP temsilcisi Kategori:Dersim İsyanı'nda kişiler Kategori:II. Dünya Savaşı siyasi liderleri Kategori:Mekteb-i Erkân-ı Harbiye'de öğrenim görenler Kategori:Türk Müslümanlar Kategori:Osmanlı karacı subayları Kategori:Ankara'da ölenler Kategori:Anıtkabir Kategori:Ankara'da defnedilenler Kategori:TBMM Cumhuriyet Senatosu Tabii senatörleri Kategori:İttihat ve Terakki üyeleri Kategori:Topçu subaylar Kategori:Türk milliyetçileri
küçükresim|Bir film seti Sinema veya Sinema sanatı, kamera aracılığı ile elde edilmiş görüntülerin bir ışık aracılığı ile beyaz renkte bir perdeye yansıtılarak film adı verilen sesli veya sessiz hareketli videolar elde edilmesi işidir. Üretilen bu filmler, sinema salonu adı verilen özel binalarda gösterilmektedir. Sinema sanatı genel olarak diyalog, kurgu, sahnenin düzeni, ışık, ses ve dekor gibi şeyleri yapılan filme uygun olarak kullanımı olarak bilinmektedir. Bu işlemlerin tamamına ise sinema endüstrisi adı verilmektedir.Berber, Fatma. "İran'da Sinema Endüstrisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi." İstanbul: Ortadoğu Araştırma (2011). İtalyan asıllı Fransız film kuramcısı Ricciotto Canudo sinemayı, "yedinci sanat" olarak tanımlamış ve günümüzde de bu şekilde kabul edilmektedir.L'Intransigeant, 1 Nisan 1922Canudo, Quaderni del Novecento Francese, Rome, Bulzoni, 1976 == Kaynakça == Kategori:Sinema Kategori:Türlerine göre yapılar
George Walton Lucas Jr. (d. 14 Mayıs 1944, Modesto), Amerikalı film yapımcısı, yönetmen ve yazardır. Yıldız Savaşları (Star Wars) ve ardından (Steven Spielberg ile birlikte) Indiana Jones serilerini yarattı. Steven Spielberg gibi dünyanın yaşayan en büyük yönetmenlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Güney Kaliforniya Üniversitesi'nde sinema okumaya karar veren Lucas, bu dönemde çektiği kısa filmlerden biri olan THX-1138: 4EB (Electronic Labyinth) ile Amerikan Ulusal Öğrenci Filmleri Festivalinde büyük ödülü kazandı. Bunun sonucunda da Warner Brothers yapım şirketinde staja başladı. Burada Francis Ford Coppola'nın yönettiği "Finian'ın Gökkuşağı - Finian's Rainbow" 'un (1968) çekimlerine katıldı. Coppola ile arkadaşlıkları da böylece başladı. Birlikte 1969 yılında American Zoetrope adıyla bir şirket kurdular. Yaptıkları ilk iş de THX-1138: 4EB'nin uzun metrajlı versiyonu oldu. Warner Brothers'ın finanse ettiği film gişede başarı getirmedi. Coppola, "Baba (1972)" filmi için çalışmaya başlayınca George Lucas kendi şirketi olan Lucasfilm Ltd.'i kurdu. 1973'te senaryosunu yazdığı, kendi hayatından da kesitler taşıyan American Graffiti'yi yönetti. Sadece 780.000 dolar bütçe ile çekilen, 50 milyon dolar gişe yapan bu filmle Altın Küre ödülünü kazandı. En İyi Film, En İyi Yönetmen, En İyi Senaryo dahil olmak üzere 5 dalda Oscar'a aday oldu. Aynı yıl, Flash Gordon ve Maymunlar Cehennemi'nden etkilenerek, Yıldız Savaşları'nın senaryosunu yazmaya başladı. 1975'te bu film için gerekli olan görsel efektlerin yaratılacağı ILM (Industrial Light & Magic) şirketini kurdu. Star Wars projesi birkaç stüdyo tarafından reddedilse de sonunda Twentieth Century Fox tarafından kabul edildi. == Yönettiği filmler == # Yıldız Savaşları: Bölüm III - Sith'in İntikamı (film) - Star Wars Episode III: Revenge of the Sith (2005) # Yıldız Savaşları: Bölüm II - Klonların Saldırısı (film) - Star Wars Episode II: Attack of the Clones (2002) # Short Chaos 10 (2000) # Yıldız Savaşları: Bölüm I - Gizli Tehlike (film) - Star Wars Episode I: The Phantom Menace (1999) # Captivated '92: The Video Collection (1991) "Rush, Rush" videosu # Yıldız Savaşları: Bölüm IV - Yeni Bir Umut (film) - Star Wars Episode IV: A New Hope (1977) # American Graffiti (1973) # THX 1138 (1971) # THX 1138:4EB (1970) # Making of 'The Rain People', The (1969) # Filmmaker (1968) # 6-18-67 (1967) # Anyone Lived in a Pretty How Town (1967) # Emperor, The (1967) # 1:42:08: A Man and His Car (1966) # Freiheit (1966) (as Lucas) # Herbie (1966) # Look at Life (1965) == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Kategori:1944 doğumlular Kategori:Stanislaus County doğumlular Kategori:Amerikalı film yönetmenleri Kategori:Amerikalı film yapımcıları Kategori:Amerikalı Budistler Kategori:Güney Kaliforniya Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Young Artist Ödülü sahipleri Kategori:Amerikalı dolar milyarderleri Kategori:Yıldız Savaşları Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:En İyi Senaryo Saturn Ödülü sahipleri Kategori:Kaliforniya doğumlu senaristler Kategori:New York Film Eleştirmenleri Birliği Ödülü sahipleri Kategori:New York Film Eleştirmenleri Birliği En İyi Senaryo Ödülü sahipleri Kategori:Irving G. Thalberg Anı Ödülü sahipleri Kategori:BAFTA Los Angeles Britanya Ödülleri sahipleri Kategori:BAFTA Ödülü sahipleri
küçükresim|sağ|230px|Elektronik bir devre Elektronik mühendisliği, zayıf elektrik akımlarının karakteristikleri, haberleşme teknolojileri, elektromanyetik ve sinyal işleme teknolojilerini inceleyen mühendislik dalıdır. küçükresim|sağ|210px|Elektronik devre elemanları == Türkiye'de elektronik mühendisliğinin geçmişi == Türkiye'de elektronik mühendisliği eğitimi İTÜ Elektrik Fakültesi bünyesinde başlamıştır. Önceleri zayıf akım kolu adı verilen bu dal daha sonra elektronik ve haberleşme mühendisliği olarak adlandırılmıştır.http://www.ee.itu.edu.tr/hakkımızda/kurum-tar ihi == Alanlar == Elektronik mühendisliğinin uygulama alanları oldukça geniş kapsamlı olup bilgisayarlardan haberleşme sistemlerine, elektronikten optik sistemlere, uzman sistemlerden optimizasyon yöntemlerine, radardan uydu haberleşmesine, kontrol sistemlerinden tıp elektroniğine ve mikrodalga sistemlerinden mobil haberleşme sistemlerine kadar endüstrinin ve temel bilimlerin çeşitli uygulama ve araştırma konularını içermektedir. ==Eğitim== Elektronik mühendisliği ders programı temel dersleri; * Matematik: Kalkülüs, Lineer cebir, Diferansiyel denklemler, Olasılık ve İstatistik, Sayısal yöntemler(Numerik Analiz) * Temel Fizik ve Kimya * Elektronik devre elemanları * Devre teorisi * Analog elektronik * Sayısal elektronik * Elektromanyetik alan teorisi * Elektromanyetik dalga teorisi * Sinyal ve sistemler * Telekomünikasyon * Sayısal Devreler(Logic Design) * Kontrol Sistemleri(Feedback Systems) * C programlama * Mikrodalga tekniği == Ayrıca bakınız == *Elektrik mühendisliği *Telekomünikasyon mühendisliği *Türkiye'de elektrik mühendisliği ==Kaynakça==
Sir Anthony Charles Lynton Blair (6 Mayıs 1953 Edinburgh, İskoçya), Britanyalı avukat, siyasetçi ve eski başbakan. Kariyerine İşçi Partisinde başlamış olan Blair, 1997 - 2007 yılları arasında Birleşik Krallık Başbakanlığı, 1994-2007 yılları arasında İşçi Partisi Başkanlığı yaptı. 1983-2007 yılları arasında Birleşik Krallık Parlamentosunda Sedgefield Milletvekili olarak yer aldı. Eski Genel Başkan John Smith'in ölümünden sonra yapılan 1994 İşçi Partisi liderlik seçiminde Başkan seçildi. 18 yıllık Muhafazakâr Parti iktidarından sonra 1997 Birleşik Krallık genel seçimleri'nde İşçi Partisi'den Birleşik Krallık başbakanı seçildi. 2003 yılında Irak'ın işgaline, Amerika Birleşik Devletleri başkanı George W. Bush ile karar vermiş olması ülkesinde ve dünyada geniş kesimlerin tepkisini çekti. 10 Mayıs 2007'de, yani başbakanlığının 10 yıl 1 haftası dolduğunda seçim bölgesinde düzenlediği basın toplantısıyla 27 Haziran 2007'de başbakanlıktan ve İşçi Partisi Başkanlığı'ndan ayrılacağını duyurdu. Aynı tarihte her iki görevi de maliye bakanı Gordon Brown'a devretti. 2007 yılında görevi Gordon Brown'a devretmesinin üzerinden 3 yıl geçtikten sonra 2010 yılında açılan ve İngiltere'nin Irak Savaşı'nda yaptıklarını araştıran soruşturmada kamuoyundan bilgi saklamak ve kamuoyunu yanlış yönlendirmek ile itham edilmiş olup soruşturma devam etmektedir.Iraq Inquiry Blair, başbakanlık süresi boyunca yaşadıklarını anlattığı bir kitap yazmıştır. Kitabın orijinal ismi A Journey'dir. Türkçe anlamı ise Bir Yolculuk'tur. 2022 yılı yeni yıl onur ödüllerinde kendisine Dizbağı Nişanı verilmiştir. == Chilcot Raporu'nda Tony Blair == 2003 yılında Irak'ın işgaline, Amerika Birleşik Devletleri başkanı George W. Bush ile karar veren Tony Blair, Irak Savaşı'na dair yayınlan ve 2,6 milyon kelimeden oluşan Chilcot Raporu'nda adı sık geçen isimlerden biri oldu. İngiltere'de bir komisyon tarafından 7 yılda hazırlanan bu rapor, Irak Savaşı'na dair en kapsamlı rapor olmak özelliğini taşımaktadır. Raporla ilgili yaklaşık iki saat süren bir basın toplantısı yapan Blair, Irak Savaşı'na katılmanın 10 yıllık başbakanlığında aldığı en zor karar olduğunu söyleyerek, "Bu karar nedeniyle bugün bütün sorumluluğu, herhangi bir istisna veya mazeret olmaksızın kabul ediyorum." ifadelerini kullandı. Irak harekâtında hayatını kaybeden İngiliz askerlerinin yakınlarından bazıları Tony Blair'in yargılanmasını istedi. Blair'in eski İşçi Partisi Lideri olmasından dolayı İşçi Partisi Lideri Jeremy Corbyn açıklanan rapor sonrası partisi adına özür diledi. Raporu hazırlayan komisyonun başkanı Chilcot ise "Askerî harekât belki sonra gerekli olabilirdi, ama Saddam Hüseyin 2003'te acil bir tehdit değildi ifadelerini kullandı. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Tony Blair Faith Foundation * * Timeline: The Blair Years- BBC News Kategori:1953 doğumlular Kategori:Edinburgh doğumlular Kategori:İngiliz siyasetçiler Kategori:Birleşik Krallık başbakanları Kategori:Oxford Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Birleşik Krallık'taki ana muhalefet partisi liderleri Kategori:Birleşik Krallık Avam Kamarası (1983-1987) Kategori:Birleşik Krallık Avam Kamarası (1987-1992) Kategori:Birleşik Krallık Avam Kamarası (1992-1997) Kategori:Birleşik Krallık Avam Kamarası (1997-2001) Kategori:Birleşik Krallık Avam Kamarası (2001-2005) Kategori:Birleşik Krallık Avam Kamarası (2005-2010) Kategori:İngiltere Danışma Konseyi üyeleri Kategori:Charlemagne Ödülü sahipleri Kategori:Başkanlık Özgürlük Madalyası sahipleri Kategori:İşçi Partisi (Britanya) liderleri Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Birleşik Krallık Parlamentosu üyeleri Kategori:Katolikliğe dönenler Kategori:İngiliz Roma Katolikleri Kategori:St John's College, Oxford'da öğrenim görenler Kategori:Britanyalı diplomatlar Kategori:Britanyalı anı yazarları Kategori:Afrika Komisyonu üyeleri Kategori:Congressional Gold Medal sahipleri Kategori:İngiliz otobiyograflar Kategori:İrlanda asıllı İngilizler Kategori:Garter şövalyeleri Kategori:Birleşik Krallık Kraliyet Danışma Meclisi üyeleri Kategori:Avrupa Konseyi başkanları Kategori:Washington Yakın Doğu Araştırmaları Enstitüsü Kategori:Yale Üniversitesi öğretim üyeleri
Dersim şu anlamlara gelebilir; *Tunceli (il): Türkiye Cumhuriyeti'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat bölümünde yer alan bir il. *Dersim (bölge): Türkiye'nin doğu kesiminde yer alan bir bölge. *Dersim Vilayeti 1879 yılında Erzurum Vilayetinden ayrılarak oluşturulan Osmanlı vilayeti. *Dersim İsyanı: 1937 yılında Türkiye Cumhuriyeti hükûmetiyle Dersim aşiretleri arasındaki anlaşmazlıklar sonucu yaşanan olaylar. *Dersim aşiretleri: Doğu ve İç Anadolu yöresine "İç Dersim"den yayılmış birkaç aşiretin genel adı.
Programlama dili, yazılımcının bir algoritmayı ifade etmek amacıyla, bir bilgisayara ne yapmasını istediğini anlatmasının tektipleştirilmiş yoludur. Programlama dilleri, yazılımcının bilgisayara hangi veri üzerinde işlem yapacağını, verinin nasıl depolanıp iletileceğini, hangi koşullarda hangi işlemlerin yapılacağını tam olarak anlatmasını sağlar. Şu ana kadar 250'den fazla programlama dili geliştirilmiştir. Bunlardan bazıları Pascal, Basic, C, C#, C++, Java, JavaScript, Cobol, Perl, PHP, Python, Ada, Fortran, Delphi ve Swift'tir. == Uygulama == Donanım ve yazılımın bir veya daha fazla yapılandırması o programı çalıştırmak için bir tür yol sağlar. Programlama dili uygulamasında iki yaklaşım vardır: Derleme ve yorumlama. Herhangi bir tekniği kullanarak bir programlama dili uygulamak mümkündür. Genellikle donanım üzerinde çalışanlar yazılım üzerinde yorumlananlardan daha hızlıdır. Yorumlanan programların performansını geliştirmek için anında derleme programları kullanılır. Derleyiciden gelen çıktı ya donanım tarafından ya da yorumlayıcı diye adlandırılan programlar tarafından çalıştırılır. Cihaza komut göndermeyi sağlayan, verileri cihaza aktarma stilidir. Şu anda hemen hemen tüm yazılım dilleri İngilizcedir. Bazı uygulamaların dili ise İspanyolca olarak kullanılmaya başlanmıştır. == Ayrıca bakınız == * Programlama dilleri listesi == Kaynakça ==
küçükresim|300px|sağ|Aliağa Marina ve Çek Ek Yeri. Aliağa, Türkiye'nin İzmir ilinin bir ilçesidir. İlçenin kuzeyinde Bergama, güneyinde Foça ve Menemen ilçeleri, doğusunda Manisa ili, batısında Ege Denizi bulunmaktadır. == Tarihçe == İzmir ve Bergama uygarlıklarından izler taşımaktadır. Ege Denizi kıyılarında sayıları 30'u aşan Aiolis kentleri arasında en büyük ve önemlilerini oluşturan 12 kentten 4'ü Aigai, Kyme, Myrna ve Gryneion ilçe sınırları içerisinde bulunmaktadır. Menemen ilçesine bağlı iken 1982'de ilçe yapılmıştır. Aliağa'da eski yıllarda tarım ana ekonomik faaliyet kolu iken, devlet ve özel sektör yatırımlarıyla sanayi ve liman kentine dönüşmüştür. == Coğrafya == İzmir'in kuzeyinde, Çandarlı Körfezi'nin kıyısında konumlanan Aliağa'nın yüzölçümü 379 km2'dir. İlçenin kuzeyinde Bergama, güneyinde Foça ve Menemen ilçeleri, doğusunda Manisa ilinin Yunusemre ilçesi, batısında Ege Denizi bulunmaktadır. İlçe toprakları dağlar, platolar, alçak tepeler ile Güzelhisar Deltası, Güzelhisar Grabeni, kıyı düzlükleri ve alüvyal düzlüklerden oluşur. Hakim litolojik kayaçlar andezit, bazalt, tüf ve anglomeradır. Karahasan Dağı 854 m, Çirkince Tepe 509 m, Akkemik Dağı 498 m, Karadevlit Tepe 423 m ile önemli yükseltilerdir. Batı Anadolu grabenleri oluşurken tektonizma sonucu kırıklardan volkanik malzeme çıkışı yaşanmıştır. Karahasan Dağı bu sırada oluşan volkanik bir dağdır. Bozdevlit Tepe ve Karadevlit Tepe Miyosen devrinde oluşmuş volkanik tepelerdir. İlçe topraklarının yaklaşık ortasından, GD-KB yönünde Güzelhisar Grabeni uzanır. Graben içine yerleşen Güzelhisar Çayı Ege Denizi'ne döküldüğü alanda 4,7 km² büyüklüğünde delta oluşturmuştur. Güzelhisar Deltası'nın Aliağa koyu kenarındaki küçük lagün Aliağa Kuş Cenneti'nin bulunduğu önemli bir sulak alandır. Çay denize dökülmeden önce Karaalan Ovası'nda akar. Tarımda kullanılması gereken 1., 2., 3. ve 4. sınıf araziler ilçe topraklarının %32,1'ini oluşturur. Tarıma uygun olmayan 5. 6. ve 7. sınıf araziler %67,9 oranındadır. Aliağa Yarımadası'nın batı ucunda, Ilıca Burun'da tektonik sıcak su kaynağı bulunur. İlçe kıyıları enine tip kıyılardandır. Pek çok koy ve burundan oluşur. 37 km'si alçak kıyı, 26 km'si yüksek kıyı toplam 63 km uzunluğunda kıyıya sahiptir. Çandarlı Körfezi'nde kıyıya yakın küçük adalar bulunur:Akkuş Adası, Bozburun Adalar, İkiz Adalar. === İklim === Aliağa'nın iklimi yazları sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı Akdeniz iklimi'dir. Yıllık ortalama sıcaklık 16,5 °C, yıllık sıcaklık farkı 18°'dir. Sıfır derecenin altında aylık ortalama sıcaklık görülmez. En soğuk ay (ocak-Şubat) 8,2 °C, En sıcak ay (Temmuz) 26,2 °C'dir. Güneş ışınları 21 Aralıkta 24°, 21 Mart ve 23 Eylül'de 51°, 21 Haziranda 74° ile gelir. Güneş ışınlarının geliş açıları arasında yaklaşık 47°'lik fark bulunur. Rüzgâr, en çok KD yönünden %34,4 sıklıkta, en az ise Güney yönünden %5,8 sıklıkla eser. Yağışın yıllık ortalaması 484 mm'dir. 106,7 mm ile en fazla yağış Aralıkta, en az yağış Temmuz ayında (0,1 mm) görülür. Toplam yağışın %45,3'ü (219,1 mm) kış mevsiminde düşer. Yazlar sıcak ve kurudur, toplam yağışın ancak %2,2'si (104,7 mm) düşer. Yağışların %30,9'u ilkbahar, %21,6'sı sonbaharda düşer. === Hidroğrafya === Güzelhisar Çayı: Yunt Dağı'ndan kaynağını alır. Manisa Merkez ilçede bulunan Güzelhisar Barajı'ndan çıktıktan sonra Aliağa sınırlarına girer. Aliağa Koyu'nun kuzeyinden Çandarlı Körfezi'ne ulaşır. İlçe topraklarından Sirçe Dere ve Kunduz Dere çaya katılır. İlçede bazı mevsimlik akarsular bulunur: Karaali Dere, Türünlü Dere, Karaosman Dere, Karazeytin Dere, Sazlık Dere, Dedeköy Deresi, Uzunhasan Dere, Himmet Dere, Zindan Dere, Çınarlı Dere, Arap Deresi, Hatun Dere, Hayıtlı Dere. === Toprak === Kireçsiz kahverengi toprakları, ilçe topraklarının %67,5'sini kapsar. volkanik kayaçlar üzerinde bulunur, üzerlerinde garig, maki veya kuru orman bulunabilir. Kahverengi orman toprakları, ilçe topraklarının %7,7'sinde görülür. Kırmızı kahverengi Akdeniz toprakları %1,3, kireçsiz kahverengi orman toprakları %1,2 oranında görülür. %5,6 oranında rendzina ile tuzlu alkali topraklar gibi intrazonal topraklar yaygındır. Alüvyal topraklar ilçenin %5,2'sinde görülür. === Bitki örtüsü === Aliağa topraklarında orman, maki ve garig bitki örtüsü görülür. Orman alanı insan tahribi ile daralmıştır. Ormanlarda genellikle kızılçam hakimdir, orman altı örtüsü makilerden oluşur. Ormanın tahrip edildiği alanlarda maki türleri olan; kermez meşesi, katran ardıcı, akçakesme, katırtırnağı, menengiç, palamut meşesi, ahlat yaygındır. Dere kenarlarındaki nemli alanlarda bu türlerin yanında mersin, defne, erguvan, laden, hayıt ve zakkum eklenir. İnsan tahribi ve aşırı otlatmanın olduğu alanlarda diz boyu, bazıları kışın yaprak döken garig bitki topluluğu hakimdir. Ateş dikeni, karaçalı, abdestbozan, kekik, kermez meşesi, laden, akçakesme ilçede görülen garig türleridir. == Nüfus == Aliağa, yöresi insanlar tarafından Neolitik çağdan itibaren yerleşme ve tarım amacıyla kullanılmaktadır. 1960'lı yıllardan sonra sanayi gelişmeye başlamıştır. 1935-1970 arasında %92 artan nüfus, 1970-2011 arasında %306 artmıştır. 1960 yılından sonra İzmir ilçelerinden merkez nüfus artışı en fazla Aliağa'da gerçekleşmiştir. Aliağa nüfusu 2020 yılına göre 101.242. Bu nüfus, 55.293 erkek ve 45.949 kadından oluşmaktadır. Yüzde olarak ise: %54,61 erkek, %45,39 kadındır. == Yönetim == === Belediye başkanları === Belediye başkanları, partileri ve aldıkları oy oranları Yıllar Belediye Başkanı Parti Oy oranı (%) 2019 Serkan Acar Milliyetçi Hareket Partisi 51,26 2014 Serkan Acar Milliyetçi Hareket Partisi 31,90 2009 Ömer Turgut Oğuz Cumhuriyet Halk Partisi 49,40 2004 Tansu Kaya Adalet Ve Kalkınma Partisi 33.03 == Ekonomi == Sınırları içerisinde Petrol Ofisi, Petkim Petrokimya Holding, TÜPRAŞ'a ait İzmir Rafinerisi, SOCAR'a ait STAR Rafineri gibi büyük şirketleri ve sanayi kuruluşlarını barındırmaktadır. Türkiye'deki tek resmi gemi söküm bölgesi Aliağa'da bulunmaktadır. Gemi söküm tesisleri kapasite açısından 1986'da Taylan ve Güney Kore'den sonra 3. olmuştur. Günümüzde tonaj açısından Çin, Hindistan, Bangladeş, Pakistan, ABD'den sonra dünya altıncısıdır. Gemi söküm tesisleri demir-çelik ve haddehanelere hurda demir üretirler. 2019'da ilçede ₺2,8 milyar yatırımla vasıflı çelik ürünlerinin üretileceği bir endüstri bölgesi kurulması kararlaştırıldı. Aliağa sanayi bölgesinde İzdemir Enerji Aliağa Termik Santrali ithal kömürle elektrik üretmektedir. Aliağa günümüzde önemli bir ticaret potansiyeline sahip liman kentidir. Kıyıda bulunan koylar doğal liman özelliği gösterir. Aliağa koyu, Nemrut Koyu, Aliağa Yarımadasında büyük gemilerin yanaşabileceği iskeleler bulunur. Aliağa şehir merkezinin güneyindeki Biçer Ovası haddehaneler ve demir-çelik fabrikaları önemli oranda kirliliğe neden olmaktadır. Çevrede ürün kalitesi ve verim düşmüştür. Fabrikalar, sanayi depoları, tır parkları, hurda depoları, tamirhaneler ile kara ve demiryolu önemli tarım arazilerini işgal etmiştir. Aliağa ilçe topraklarının; %44,1'i tarım toprakları, %19,9'u çayır- mera, %21'i fundalık-orman, %14,9'u tarım dışı kullanılan alandır. Tarım ürünlerinden pamuk, zeytin, mısır ve üzüm önemlidir. Tarım alanlarının %47,7'sinde tarla ürünleri yetiştirilir. Tarla alanlarının %39,6'sında zeytin yetiştirilir. %21 olan fundalık ve orman arazisinin, %14,7'si fundalık, ancak %6,3'ü ormandır. Geniş bir plaj alanına ve bir kuş cennetine sahip olan Aliağa, daha çok yerli turistlerin ilgisini çekmektedir.Ayrıca Aliağa'da Ağapark,Anatolia ve Aliağa Halk Plajı da bulunur. == Altyapı == Menemen- Çandarlı Otoyolu ilçeden geçmektedir. İlçeye ulaşım İZBAN trenleri ve ESHOT otobüsleri ile sağlanmaktadır. == Kaynakça == ;Genel * Türkiye İstatistik Kurumu * ALİAĞA İLÇESİNDE ARAZİ KULLANIMINA ETKİ EDEN DOĞAL VE BEŞERİ FAKTÖRLER * https://www.nufusu.com/ilce/aliaga_izmir-nufusu ;Özel == Dış bağlantılar == * Aliağa Kaymakamlığı * Aliağa Belediyesi
250px|küçükresim|sağ|MINIX 3.1.2a Andrew S. Tanenbaum tarafından ders kitabı olarak yazdığı Operating Systems: Design & Implementation'da anlatılan işletim sistemi. Amacı, dersle birlikte öğrencilerin bir dönem içinde gerçek bir işletim sistemi ile deneyim kazanabilmeleri ve teorinin, pratikte nasıl uygulandığını öğretebilmektir. Bu nedenle Tanenbaum yıllarca comp.os.minix compuserve öbeğinden ve insanlardan gelen geliştirme taleplerini reddetmiş, Minix'i mümkün olduğunca küçük ve işlevsel bırakmıştır. Minix'in tasarımı, hedef kitlesi gözetilerek yapılmıştır. Bu nedenle o dönemlerde bilgisayarlar çok pahalı olan sabit disk sürücüsü desteği olmadan sadece disketler üzerinde çalışıyordu. Bu talepleri gerçekleştirmek isteyen ve Minix'ten farklı bir yapı kullanan Linus Torvalds, 1991 yılında Linux projesini Minix öbeği altında duyurmuştur. Minix'ten kayan büyük bir geliştirme öbeği Linux'a katkıda bulunmuşlardır. Son kararlı sürümü (3.3.0) 16 Eylül 2014 tarihinde yayınlanmıştır. http://www.minix3.org/news/ == Ayrıca bakınız == * Unix Kategori:İşletim sistemleri Kategori:ARM işletim sistemleri Kategori:Mikro çekirdekler Kategori:Mikro çekirdek tabanlı işletim sistemleri Kategori:Hafif Unix benzeri sistemleri
Teknoloji ya da uygulayım bilimi, (; tekno, "zanaat, beceri, el sanatları"; ve ; -loji) mal veya hizmetlerin üretiminde veya buna yönelik amaçların gerçekleştirilmesinde kullanılan beceriler, yöntemler, işlemler, tekniklerin derlenmesi veya bilimsel araştırmalardır. Teknoloji teknikler, süreçler vb. bilgiler olabileceği gibi makineler, bilgisayarlar, çeşitli cihazlar ya da fabrikalarda yerleşik olarak bulunabilir. Bunun gibi şeyleri bir birey ayrıntılı bilgi olmadan çalıştırabilir. Teknoloji doğal kaynakların basit bir araç olarak insanlar tarafından kullanılmasıyla başladı. Tarihöncesinde yangının nasıl kontrol altına alınacağının keşfedilmesi, Neolitik Devrimde hazır yiyecek kaynaklarının artırılması amacıyla üretimde kullanılan teknikler ile araçlar ve insanların seyahat etmelerinin yanı sıra çevrelerini kontrol edebilmesi için tekerleğin icadı bir teknolojidir. Tarih boyunca matbaa ve basım konusundaki gelişmeler, telefon ve internet insanların küresel ölçekte serbest bir şekilde iletişime geçmelerini, etkileşmelerini sağladı. Askerî teknolojinin sürekli ilerlemesi, cop gibi basit silahların yanı sıra yıkıcı gücü büyük nükleer silahlar gibi teknolojilerin gelişmesini de sağladı. == Kaynakça == Kategori:Ana madde konuları
Arkeoloji, arkeolojik yöntemlerle ortaya çıkarılmış kültürleri, sosyoloji, coğrafya, tarih, etnoloji gibi birçok bilim dalından yararlanarak araştıran ve inceleyen bilim dalıdır. Türkçeye yanlış bir şekilde "kazıbilim" olarak çevrilmiş olsa da kazı, arkeolojik araştırma yöntemlerinden sadece bir tanesidir. Arkeoloji asıl olarak insanlığın kültürel geçmişini, kültürlerin değişimini ve birbirleriyle ilişkilerini inceler. Arkeoloji, Yunancadaki ἀρχé ar(ch)ke: eski, eskiden kalma ve ό λόγος logos: bilgi, bilim, öğreti, öğretme, tanımlama, ortaya koyma kelimelerinden türemiştir. Kelime anlamı olarak da "Eskinin -Bilgisi, -Bilimi, - Öğretisi, -Tanımlanması ve -Ortaya Çıkarılması" anlamlarına gelebilmektedir. Arkeoloji, kendi içinde birçok farklı bilim dalını barındırmaktadır. Bunlar arasında tarihöncesi (prehistorya) arkeolojisi, klasik arkeoloji, protohistorya ve önasya arkeolojisi, mısır arkeolojisi, tevrat arkeolojisi, Orta Çağ arkeolojisi sayılabilir. Arkeoloji, yazılı tarihten önce ve sonra yaşamış insanlara ilişkin bilgi edinme olanağı sağlaması açısından özellikle önemlidir. Bu bilim dalının uzmanları olan arkeologlar, araç, eşya ve yapı kalıntılarını inceleyerek, eski insanların nasıl yaşadıklarını anlayabilirler. Arkeologlar çalışmalarını çoğunlukla eskiden insanların yaşadığı varsayılan yerleşimleri gün yüzüne çıkararak yürütürler. Yıkılan bir kentin üstüne yenisi yapıldığından eski kentler genellikle toprağın altında kalır ve üst üste kurulan yerleşmelerin mimari (özellikle kerpiç) yıkıntıları zamanla bir tepe oluşturur. Bu tür tepeler Türkiye'de höyük, Yunanistan'da "Magula", Yakındoğu'da "Tell", İran'da "Teppe" olarak adlandırılır. Türkiye'deki Alacahöyük,Yalıhüyük ve Çatalhöyük gibi eski yerleşmeler birer höyüktür. Ancak her arkeolojik buluntu yeri bir höyük değildir. İnler, düz yerleşme yerleri, antik kentler de arkeolojinin araştırma alanları arasında yer alır. Tarih öncesi arkeolojisi yazının ortaya çıkmasından önceki dönemleri inceler. Bu incelemede kazılar çok büyük bir dikkatle yürütülür. Tarih öncesi dönemden günümüze kalan çanak çömlek parçaları, taş araçlar, mimari kalıntılar ya da organik kalıntılar çok önem taşımaktadır. == Tarihler ve Çağlar == Arkeologların yapması gereken en önemli işlerden biri, ulaştıkları buluntuların hangi dönemden kaldığını saptamaktır. Bu buluntular arasında ele geçen yazılı belgeler, bu işi kolaylaştırır; ama yazılı bir belge yoksa, örneğin binlerce yıl öncesinden kaldığı tahmin edilen bir eşyanın kesin yapım tarihini bulmak çok zordur. Arkeolojinin eski yerleşmeleri ve buluntuları tarihlendirmede yararlandığı yazılı tarih öncesi dönemleri, ilk kez Danimarkalı bir arkeolog sınıflandırmıştır. Bu yazılı tarih öncesi dönem, Prehistorya ya da Tarihöncesi olarak adlandırılır. İnsanların çok sert bir taş olan çakmak taşından alet ve silah yaptıkları ilk dönem Taş Devri'dir. Alet ve silahların tunçtan yapıldığı bir sonraki döneme Tunç Çağı denmiştir. Demirin kullanılmaya başlandığı son dönemse Demir Çağı olarak adlandırılır. Çağdaş arkeologlar bu üç çağı da kendi içinde daha kısa süreli dönemlere ayırırlar. Bir arkeolog, ortaya çıkardığı aygıtların hangi çağdan kaldığını saptasa bile bu aygıtların yapıldıkları tarihe ilişkin bilgi edinmesi her zaman kolay olmaz; çünkü bir bölgede yaşayan insanlar taştan aygıtlar kullanırken aynı dönemde başka bir bölgede insanların tunçtan aygıtlar kullandığı bilinmektedir. === İlk buluntular === Bir bilim dalı olarak arkeolojinin geçmişi çok eski değildir. Büyük çaplı ilk kazılar 18. yüzyılda, 79 yılında patlayan Vezüv Yanardağı'nın püskürttüğü lavların ve küllerin altında kalan eski Pompei ve Herkulaneum kentlerinde yapıldı. Bu kentlerin ortaya çıkarılması, Antik Roma kentleri konusunda yeni bilgilere ulaşılmasını da sağladı. Aynı yüzyılda İngiliz arkeolog John Frere, taştan yapılmış aygıtlarla soyu tükenmiş bazı hayvanların kemiklerini bir arada buldu. Frere, bu aygıtları yapmış olan insanlar ile soyu tükenmiş hayvanların aynı dönemde yaşadıklarını gösterdi; ama hiç kimse, yeryüzünde on binlerce yıl önce yaşamış insanların olabileceğine inanmak istemedi. Daha sonra bu bilgi bilim adamlarınca da doğrulandı. Antik Mısır yazısı olan hiyeroglifin 1822'de arkeologlar ve yazı uzmanları tarafından çözülmesi, arkeoloji için bir dönüm noktası oldu. Hiyeroglifin çözülmesinde kilit rol oynayan Rosetta Taşı’nda aynı sözcükler hem hiyeroglif hem de Antik Yunan yazısı ve başka bir tür Mısır yazısıyla yinelenmişti. Bu gelişme çok sayıda arkeoloğun Mısır'a ilgi göstermesine yol açtı. Yapılan kazılarla Antik Mısır’daki yaşama ilişkin yeni bilgilere ulaşıldı. Arkeolojinin en önemli buluşlarından olan Rosetta Taşı, günümüzde Londra'da British Müzesi'nde sergilenmektedir. === Ortadoğu'daki Buluntular === Arkeolojinin en zengin kaynakları Orta Doğu'da bulunmaktadır. === Truva ve Girit === Eski Yunan şairi Homeros şiirlerinden birinde, 10 yıllık bir kuşatmadan sonra ele geçirilen Troya kentinin öyküsünü anlatır. Ama bu kentin nerede olduğu kesin olarak bilinmiyordu. Troya’nın gerçek yerini 1871'de Alman arkeolog Heinrich Schliemann saptadı. Schliemann, kazılarda ortaya çıkardığı buluntuları gizlice yurtdışına kaçırmasına karşın Osmanlı hükûmetinden 1876'da yeniden kazı izni aldı ve Wilhelm Dörpfeld ile birlikte Troya’daki kazıları sürdürdü. Eski krallıklara ilişkin bir başka önemli kazının yapıldığı yer Akdeniz'deki Girit Adası'ydı. Arkeolog Sir Arthur Evans, 1900'da Knossos'ta yaptığı kazılarda eski Girit krallarının yaşadığı büyük bir sarayı ortaya çıkardı. O tarihe kadar yalnızca Yunan mitolojisinin bir kahramanı sanılan Minos'un gerçek bir kral olduğu anlaşıldı. Bulunan sarayın duvarları, boğa güreşlerinin, çiçeklerin ve hayvanların sanki 3.000 yıl önce değil de, bir gün önce yapılmış gibi duran parlak renkli resimleriyle bezenmişti. === Su Altındaki Kalıntılar === Toprak altındaki eski kentler, binlerce yıl dayanmış ve kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Su da toprak gibi Tarih Öncesinde yaşamış olan insanların evlerini ve eşyasını zamana karşı korumuştur. Bundan dolayı suyun altında da arkeoloji için pek çok zengin malzeme bulunmaktadır. Arkeolojinin su altındaki kalıntılarını incelen dalı sualtı arkeolojisi olarak adlandırılır. 1854'te, İsviçre'nin Zürih kentindeki gölün suları çok azalınca, dibindeki eski ev kalıntıları ortaya çıktı. Arkeologlar evlerin bulundukları katmanları inceleyerek yapıldıkları dönemleri saptadılar. Bulunan tahta aygıtlar, keçeler, sepetler ve hatta elma, armut ve ekmek artıkları o insanların günlük yaşamlarına ilişkin önemli bilgiler sağladı. Türkiye'de de Bodrum ve Antalya yöresinde su altı çalışmaları yapılmış ve çok sayıda buluntu ortaya çıkarılmıştır ki bunlar Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmektedir. == Günümüzde Arkeoloji == Eskiden zengin hazineler, saraylar ve tapınaklar bulma umuduyla kazı yapılırdı. Sıradan insanların yaşadıkları yerler definecileri ilgilendirmiyordu. Oysa arkeologlar geçmişi iyi anlayabilmenin yolunun, bulunabilen her şeyi incelemekten geçtiğini bilirler. Arkeologlar buluntuları incelerken, o topluluğun ekonomisini, değişik işleri ve görevleri olan insanlar arasındaki ilişkileri ve dinsel inanışlarını da araştırıyorlar. Yetiştirdikleri bitkilere ve hayvanlara bakarak insanların çevrelerini nasıl değiştirdiklerini, kendilerinin de çevreden nasıl etkilendiğini anlamaya çalışıyorlar. Ortadoğu'da bazı arkeologlar çöllerde araştırmalar yaparak, kentlerin henüz kurulmadığı ve uygarlıkların yerleşmediği dönemlerdeki göçebe topluluklara ilişkin bilgi edinmeye çalışıyorlar. Çok kısa bir süre öncesine kadar kitaplarda, elyazmalarında ve iyi korunmuş yapılarda Orta Çağa ilişkin yeterince bilgi bulunduğu sanılıyordu. Yakın tarihlerde bu alanda da yepyeni gelişmeler oldu. Birçok araştırmacı son 200 yılda yapılmış kanalları, demiryollarını, fabrikaları konu alan sanayi arkeolojisi alanında çalışıyor. Günümüzde kısaca, geçmişe ilişkin her şey arkeolojinin kapsamına girmektedir. === Alan Araştırması === Havadan çekilen fotoğraflar arkeologların çalışmalarına büyük katkı sağlamaktadır. Bu fotoğraflar, araştırılacak alanı yere serilmiş bir harita gibi gösterir. Örneğin, birbirine bağlı kısa, düzenli yollar ya da setler Roma dönemini işaret eder. Güneş ışınlarının eğik olduğu saatlerde çekilmiş fotoğraflarda görülen hafif tümsekler ve çukurlar ise buralarda eski yerleşmelerin izlerini gösterir. Bunlar hisar, hendek ve yapı kalıntıları olabilir. Yılın belli zamanlarında çimenlerin ya da ekinlerin renginde ve boyunda gözlenen bazı değişiklikler de arkeologlara önemli ipuçları verir. Örneğin, bir tarlanın genelinde tahıllar yeşilken bir bölümü kısa zamanda olgunlaşıp sararmış olması, o toprağın altında taştan dayanakların bulunduğunu gösterir. Eğer tarlanın altında doldurulmuş çukurlar ya da hendekler varsa, buralarda su birikeceği için, ekili ürünün olgunlaşması gecikir. Bu yerler fotoğraflarda yeşil çizgiler ya da noktalar olarak göze çarpar. Bu tür belirtilerden birçok eski yerleşme yeri saptanmış ve gün ışığına çıkartılmıştır. Toprak altında kalmış çanak çömlek ocakları, pişmiş kilde bulunan magnetik güçten dolayı, duyarlı magnetometrelerle (magnetik güç ölçme aleti) saptanabilir. Bir zamanlar canlıların yaşamış olduğu ve organik maddelerin bulunduğu yerlerde de, çevrelerine göre daha çok magnetizma vardır. Arkeologlar magnetometreyle çanak çömlek ya da çini gibi eşyanın bulunduğu ve insanların yaşadığı yerleri kolayca saptayabilirler. Alan araştırmasında kullanılan bir başka yöntem de, topraktaki direncin elektrikle ölçülmesidir. İçi nemli toprakla dolu bir hendek daha az, taş duvarlar ya da sert zeminler daha çok direnç gösterir. Ekili tarlalarda toprak sürülürken ortaya çıkmış bir çömlek ya da çini parçası ile tümsek ya da çukurlar, bir arkeoloğun buradaki eski kalıntıları bulmasına yardımcı olur. Ayrıca, eski haritalardan, belgelerden, yer adlarından ve yerel geleneklerden de yeni ipuçları çıkarılabilir ve dünya da pek çok yerleşme kalıntısı bu yolla bulunmuştur. === Kazı Nasıl Yapılır? === Çağdaş kazıların nasıl yürütüldüğünü daha iyi anlayabilmek için, Roma dönemi bir evin yapılış öyküsünü örnek almak iyi bir yol olabilir. Çünkü arkeologlar günümüzde Roma dönemi bir evi ortaya çıkarmak üzere kazıya başladığında, bu öyküyü sondan başa doğru yeniden kurmaktadır. Roma dönemin yapı ustası, bir evi yapmaya giriştiğinde önce toprağı temizler, ardından temel çukurlarını kazar. Sonra, mozaiklerle resimler ya da motifler yaparak zemini döşer. Duvarları örüp üstünü bir çatıyla kapatır. Ev artık oturulacak hale gelmiştir ve insanlar gelip yerleşirler. Ustanın cebinden düşen bir metal para evin temelinde kalabilir. Evde yaşayanlar bazı küçük eşyasını evde yitirebilir. Kırılan çanak çömlek parçaları çöp çukuruna atılır. Böylece evde yaşayanların öteberileri kıyıda köşede kalabilir. Arkeolojide bu süreç yerleşme dönemi olarak adlandırılır. Daha sonra bir savaştan dolayı insanlar yaşardığı evi terk etmek zorunda kalabilir, ev bir depremde çökebilir. Artık içinde insanın yaşamadığı evin zamanla tamamen çöker; ahşap kısımları çürür, duvarlar yıkılır. Aradan uzun yıllar geçince de ev bütünüyle toprağın altında kalır. Aradan yüzyıllar geçince üzerindeki toprak dümdüz olur. Burası ekili bir alan haline gelebilir ya da üzerine yine bir ev yapılabilir.küçükresim|300px|Bir kazı alanı.Arkeologlar önce toprak altında böyle bir evin varlığını saptar. Kazı alanının tümünü ya da çevresini ince çelik çubuklarla çevirir. Bu, kazı boyunca yapılacak ölçümlerin doğruluğu, çıkarılacak plan ve sonuçların güvenilirliği için gereklidir. Artık sıra, çatıdan temele doğru bütün tabakaları tek tek özenle kaldırmaya gelmiştir. İlk tabakaya ulaşıncaya değin kazı makineleri kullanılabilir. Ama ilk tabaka kaldırılınca, artık kazıda yalnızca sivri uçlu mala, kürek ve kova kullanılır. Kazı sırasında ortaya çıkarılan duvarlar, ocaklar, fırınlar ve insan yapımı öbür yapılar örselenmeden birbirinden ayrılır. Arkeologlar bütün bunları inceler ve ayrıntılı notlar tutar. Ele geçen eşya tek tek özenle temizlenir ve bulundukları tabakayı belirtecek biçimde numaralanır. Eşyaların üzerinde o dönemin hükümdarının resimleri varsa, bu eşyanın yapılış tarihini saptamayı kolaylaştırır. Ama buluntular daha eski dönemlerden kalmış, yazısız ve resimsiz de olabilir. Ayrıca başka döneme ait eşya o tabakadaki eşyayla karışmış olabilir. Böyle durumlarda kesin tarihlendirme yapılırken, bir üst tabakaya hiç dokunulmamış olması gerekir. Kazıyı yapan kişi, bu evin yapıldığı, değiştirildiği ya da yıkılmaya bırakıldığı tarihleri saptar. Ayrıca evde yaşamış olanların ne gibi özellikleri olduğunu ve yaşam biçimlerini ortaya çıkarabilir. Örneğin bir çiftlik eviyse, çevresinde tarlalar, otlaklar ve korular bulunacağını bilir. Buradaki bitki, tohum, polen ve tahıl kalıntıları, çevrenin o zamanki bitki örtüsünü gösterir. Hayvan kemikleri, burada yaşamış insanların yedikleri etin cinsini anlamamızı sağlar. Kullandıkları araç gereçler insanların günlük yaşamları hakkında bilgi verir. Kentlerde kazı çalışmaları, açık alanlardaki kazılardan daha zor ve karmaşıktır. İnsanların yüzyıllardır yaşamakta oldukları kentlerde kazılar yıllarca sürebilir. Öte yandan bir kalıntının varlığı saptansa bile, bu mevcut yapıların ya da sokakların altında bulunacağından kazı yapma olanağı da yoktur. Bunun gibi nedenlerden dolayı büyük kentlerde daha az kazı yapılmaktadır. Yapıların ortaya çıkarılmasında kullanılan yöntemler, Roma yolları, kanallar, surlar gibi öteki alanlarda yapılan arkeolojik kazılarda kullanılmaz. Bu tür kazılarda birbiri üzerine binen bütün katmanların görülebileceği bir kesit elde edilmeye çalışılır. === Bilimsel Yöntemler === Arkeolojide günümüzde tarihlendirmede çeşitli bilimsel yöntemler kullanılmaktadır. Bunlardan biri olan radyokarbonla tarihlendirme yönteminin bulunması, arkeolojide büyük bir gelişme sağladı. Bu yöntemle odunun, kömürün ve eski yerleşim bölgelerinde bulunan kemiklerin yaşlarını saptamak olanaklı hale geldi. Her canlıda karbon bulunur ve bunun neredeyse tamamı karbon-12'dir. Belli bir oranda da radyoaktif ve "ağır" olan karbon-14 vardır. Örneğin bir ağaç kesilince, artık yeni karbon-14 atomları alamaz ve var olan radyoaktif karbon atomları da belli bir hızla yok olmaya başlar. Böylece yaklaşık 5.500 yıl sonra bu atomların yarısı karbon-12 atomlarına dönüşür. Radyoaktif karbonun karbon-12'ye oranı ölçülerek, canlının ne kadar zaman önce öldüğü saptanabilmektedir. Ne var ki bu yöntem, tarihi belli olan Mısır buluntularına uygulandığında, saptanan tarihlerin çok kesin olmadığı anlaşılmıştır. Bir başka tarihlendirme yöntemi de ısıyla ışıldamadır (ısıl ışıldama). Bu yöntem yalnızca pişmiş kile uygulanabilmektedir. Kilde radyoaktif atomlar içeren elementler vardır. Kil pişirilmeden önce bunlar çevrelerine ışık biçiminde parçacıklar saçarlar. Pişme işleminin sonunda, atomların saçtığı bu parçacıklar kristalleşmiş yapının içinde hapsolur. Isıyla ışıldama yönteminde çömlekten alınan bir örnek, parçaların yeniden serbest kalacağı noktaya kadar ısıtılır. Bu parçacıklar ışık biçiminde (ışıldayarak) açığa çıktıkları için fotometre aygıtıyla ölçülür. Çömlek ne kadar çok ışık verirse, o kadar eskidir. Bir ağacın yaşının, gövdesindeki yıllık büyüme halkalarına göre saptanmasına dendrokronoloji denir. Ağaç gövdesinin kesitinde iç içe ince ve kalın halkalar görülür. Havaların iyi gittiği yıllarda ağaç daha çabuk büyüyeceğinden halkaların kalınlığı artar. Bu yöntemle ağacın yaşadığı dönemdeki iklim koşulları bile anlaşılabilir. Bir çam türünün 4.000 yıl önceki ve günümüzde yaşamakta olan örnekleri bu yöntemle karşılaştırılmıştır. == Ayrıca bakınız == === Arkeoloji kuramları === * Süreçsel arkeoloji * Yorumsal arkeoloji * Marksist arkeoloji === Arkeolojinin alt dalları === *Klasik Arkeoloji *Hristiyan Arkeolojisi *Çevresel arkeoloji **Peyzaj arkeolojisi **Zooarkeoloji **Arkeobotanik *Denizcilik arkeolojisi *Gemicilik arkeolojisi *Cinsiyet arkeolojisi *Yerleşim arkeolojisi === Arkeolojinin araştırma yöntemleri === * Hava fotoğrafı arkeolojisi * Sualtı arkeolojisi *Arkeometri *Arkeometalurji *Harris matrix *Serileme *Arkeojeofizik === Diğer === *Kurtarma arkeolojisi *Türkiye'de arkeoloji *Staffordshire definesi *Arkeolojide Coğrafi Bilgi Sistemleri == Dış bağlantılar == *Orta Anadolu’daki İtalyan Arkeolojik Misyonu Kategori:Antropoloji Kategori:Fransızcadan Türkçeye geçen sözcükler Kategori:Sosyal bilimler
Tarayıcı ile şunlar kastedilmiş olabilir: Herhangi bir olguyu araştırmak, açığa çıkarmak, belgelemek için kullanılan donanım. * Ağ tarayıcısı, ağ sayfalarında gezinti yapmayı sağlayan (Mozilla Firefox, Internet Explorer, Opera gibi) bir yazılım. * Tarayıcı veya scanner, kâğıt üzerindeki resim, yazı gibi simgeleri tanıyıp bilgisayar ortamına aktaran bilgisayar donanımı.
MySQL, altı milyondan fazla sistemde yüklü bulunan çoklu iş parçacıklı (), çok kullanıcılı (), hızlı ve sağlam () bir veri tabanı yönetim sistemidir. UNIX, OS/2 ve Windows platformları için ücretsiz dağıtılmakla birlikte ticari lisans kullanmak isteyenler için de ücretli bir lisans seçeneği de mevcuttur. Linux altında daha hızlı bir performans sergilemektedir. Kaynak kodu açık olan MySQL'in pek çok platform için çalıştırılabilir ikili kod halindeki indirilebilir sürümleri de mevcuttur. Ayrıca ODBC sürücüleri de bulunduğu için birçok geliştirme platformunda rahatlıkla kullanılabilir. Geliştiricileri, 500'den fazlası 7.000.000 kayıt içeren 10.000 tablodan oluşan kendi veritabanlarını (100 gigabyte civarında veri) MySQL'de tuttuklarını söylüyorlar. Web sunucularında en çok kullanılan veri tabanı olup ASP, PHP gibi birçok Web programlama dili ile kullanılabilir. MySQL, tuttuğu tablolarla çok kullanıcılı sistemlerde söz konusu olan erişim hakları sorununu başarılı bir şekilde çözmektedir. MySQL'in 4.0 sürümü ile birlikte "" desteği, 4.1 sürümüyle birlikte de alt sorgu desteği eklenmiştir. Ayrıca "veri tutarlılığını (İng. )" sağlama işinin programcıya bırakılması tercih edilmiştir, ancak bu bir dezavantaj olarak görülmeyebilir. Çünkü pek çok veri tabanı programcısı VTYS'lerdeki veri tutarlılığının esnek olmayan, zorlayıcı bir özellik olduğunu düşünmektedir. == Temel özellikleri == MySQL aşağıdaki veri tabanı nesnelerini desteklemekte olup bu nesnelerin bazıları 5.1 sürümü ile gelmiştir: * Tablo (table) * Görünüm (view) * Yordam (procedure) * Tetikleyici (trigger) * İmleç (cursor) == Tarihçe == * 1994 MySQL'in geliştirilmesine başlandı. * 23 Mayıs 1995 İlk MySQL sürümü yayınlandı. * 2001 yılında MySQL 3.23 yayınlandı. * 2004 MySQL 4.1 beta sürümü ve gerçek sürümü Ekim 2004 yılında yayınlandı. (R-trees and B-trees, subqueries, prepared statements) * 2008: MySQL 5.1 sürümü yayınlandı. (event scheduler, partitioning, plugin API, row-based replication, server log tables) * 2008 Ocak: Sun Microsystems, bir milyar dolara MySQL'i satın aldı. * 2009 Nisan: Oracle, Sun Microsystems'i satın aldı. Oracle, MySQL'i geliştirmeye devam edeceğini duyurdu. == Yönetim araçları == MySQL için çok çeşitli grafiksel arayüze sahip programlar mevcuttur. Bunlar içerisinden en bilineni yine MySQL'i geliştiren firma tarafından geliştirilmiş ücretsiz bir yazılım olan MySQL GUI Tools 'dur. Bunun yanında PHP ile geliştirilmiş phpMyAdmin diğer alternatif bir yazılımdır. Tek bir PHP dosyası ile işlem yapan Javascript ile birçok işi kolaylaştıran Adminer* yazılımı da önerilmektedir. == Kaynakça == == Ayrıca bakınız == * MariaDB * PostgreSQL * SQLite == Dış bağlantılar == * MySQL resmî Sitesi * MySQL Türkçe Sitesi Kategori:1995 yazılımları Kategori:Çapraz platform yazılımları Kategori:MySQL Kategori:Oracle yazılımları Kategori:SQL
Cezayir (Arapça: الجزائر al-ġazaʾir; Berberi dilleri: ⴷⵣⴰⵢⴻⵔ Dzayer) ya da resmî adıyla Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti (Arapça: الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشّعبية), Kuzey Afrika'da ülke. 2,381,741 kilometre karelik yüzölçümü ile Afrika'nın yüzölçümü olarak en büyük ülkesi olan Cezayir, dünyanın onuncu, Arap Dünyası ve Afrika Birliği içerisinde ise en büyük ülkedir. Aynı zamanda, 44 milyonluk nüfusuyla da Afrika'nın en kalabalık sekizinci ülkesidir. Cezayir'in komşuları kuzeydoğuda Tunus, doğuda Libya, güneydoğuda Nijer, güneybatıda Moritanya ve Mali, batıda Fas ve Batı Sahra'dır. Etnik açıdan bir İslam, Arap ve Berberi ülkesidir. Ülke ismi (El Cazayir) Arapçada "adalar" anlamına gelir. == Tarih == === Tarih Öncesi ve Antik Çağ === Cezayir'de 2 milyon yaşında hominid iskeletleri bulunmuştur. Araştırmacılar, ülkede yontmataş çağından kalma Homo habilis ve Homo erectus fosilleri de ortaya çıkartmıştır. Cilalıtaş devrinde şu anda Sahra Çölü'nün bulunduğu alanlar daha sulaktı. Böylece Cezayir'in şu anda çöl olan güney bölgesinde insanlar yaşayabiliyordu. Bu dönemden kalma mağara resimleri bulunmaktadır. MÖ 1000 yıllarında Fenikeli tüccarlar Cezayir’in Akdeniz kıyılarına yerleşime başlamıştır. Kartaca Krallığının MÖ 146 yılında Romalılar tarafından yıkmasıyla Cezayir, “Mauretania Caesariensis” adıyla imparatorluğun bir eyaleti haline geldi. Antik Yunanistan ve Roma İmparatorluğu'nda Numidya (Νομαδια) olarak bilinen yörenin adı, Yunanca "göçebe" anlamındaki nomados (νομαδος) kelimesinden gelir. Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla Cezayir' de sırasıyla Vandallar ve Bizans’ın hakimiyeti altına girdi. ===Orta Çağ=== 7\. yüzyılın ortalarından itibaren Emevi akınlarına uğrayan Cezayir’deki Berberi kabilelerinde yüzyılın sonuna doğru İslamiyet yayılmaya başladı. Emevî hakimiyetindeki uygulamalara isyan eden Berberi kabileleri yerel emirlikler kurmuştur. 777-909 yılları arasında hüküm süren Rüstemiler Devleti Cezayir'deki Müslümanların kurduğu ilk bağımsız devlettir. Batı Cezayir Fas'ta hüküm süren İdrisiler'in, Doğu Cezayir Aglebiler idaresine girdi. 909 yılında Rüstemiler Devleti ve Aglebiler'in yıkılmasıyla Cezayir Fatımi Devletinin hakimiyetine girdi. 10. yüzyıl sonlarında Berberiler Cezayir'de yeniden küçük ve kısa ömürlü devletçikler kurmaya başladılar. Ziriler ve Hammadiler (1015-1152) devletleri kuruldu. Bu sırada Murabıtlar Tilimsan, Ténès ve Cezayir'e kadar Kuzey Afrika'yı hakimiyetleri altına aldı (1062). 1130-1269 tarihleri arasında hüküm süren Muvahhidler Hammâdî ve Murabıt Devleti’ne son vererek Cezayir ve bütün Kuzey Afrika'yı ele geçirdi. Muvahhidlerden sonra Doğu Cezayir, Tunus'taki Hafsi Devletinin (1228-1574)topraklarına katıldı. Orta ve Batı Cezayir ise Tlemsen merkezli Abdülvadiler’in (1235-1550) idaresine girdi. Abdülvadiler'in zayıflamasıyla Bedevi kabileler isyan ederek birçok şehirde kendi emirliklerini kurdular. İspanyollar'da 1505-1513 arasında sahildeki önemli şehirleri ele geçirdiler. ===Osmanlı hâkimiyeti=== Oruç Reis ve kardeşi Hızır Reis Cezayir’e gelip İspanyollara karşı mücadeleye girişmeye başlamışlardır. Cerbe adasına yerleşen ve Yavuz Sultan Selim’in himayesi altına giren kardeşler, Cezayir ve Şerşel'i ele geçirdiler. Şerşel ve Cezayir sultanı ilan edilen Oruç Reis, Ténès ve Tlemsen'i ele geçirmiş ancak 1518’de Tlemsen'i geri almak isteyen İspanyollarla yaptığı savaşta hayatını kaybetti. Onun yerine geçen Hızır Reis Osmanlıların desteğini sağlamaya çalıştı ve 1519'da Yavuz Sultan Selim’den yardım istedi. Yavuz Sultan Selim “Hayreddin” lakabıyla andığı Hızır’ı Cezayir hakimi olarak tanıyarak ona askeri destek yolladı. Bu şekilde hutbenin padişah adına okunmaya başlandığı Cezayir, Osmanlı nüfuzu altına girdi. 1534 yılında I. Süleyman'ın Barbaros Hayreddin'i İstanbul'a davet edip Cezayir beylerbeyi sıfatı ile onu Osmanlı donanmasının başına getirmesiyle Cezayir doğrudan doğruya bir Osmanlı beylerbeyliği haline geldi. Cezayir’deki Osmanlı egemenliği 1830 yılına kadar devam etmiştir. Bu dönemde Cezayir, Tunus ve Trablusgarp'la birlikte "Garp Ocakları" şeklinde adlandırılmış ve ayrı bir statü ile idare edilmiştir. Bu özel statü kapsamında Osmanlı hakimiyetinde olan Cezayir, idari bakımdan Beylerbeyler Devri (1518-1587), Paşalar Devri (1587-1659), Ağalar Devri (1659-1671) ve Dayılar Devri (1671-1830) olmak üzere dört farklı dönem yaşanmıştır. ===Fransa hâkimiyeti=== 5 Temmuz 1830'da Cezayir şehrinin ele geçirilmesiyle Fransızların Cezayir'deki sömürge dönemi başladı. Emir Abdülkadir idaresindeki isyan hareketi sonucunda Fransızlar Cezayir’in bütününü 1847’de ele geçirebildi. Osmanlı yönetimi, Fransız işgalini tanıyarak Cezayir üzerindeki haklarının sona erdiğini ilan etti. İlk sömürge birimleri Cezayir şehri çevresinde kuruldu. Avrupa’dan gelen göçmenlere yerli kabilelerin ellerinden alınan arazilerin verilmesiyle Cezayir' de Avrupalı nüfusu artış gösterdi. 1841-1850 yılları arasında 115.000 hektar arazi dışarıdan gelenlere dağıtıldı. 1847’de ülkedeki Avrupalıların sayısı 104.000 iken 1872’de 245.000'e, 1911 yılında da 752.000’e yükseldi. Bununla birlikte yabancıların sahibi olduğu arazinin miktarı 1860’ta 365.000 iken, 1930’da ise 2.345.000 hektardı. 1848 Fransız anayasasına göre Cezayir sömürgesi üç eyalete ayrılarak Paris’ten tayin edilen bir genel vali tarafından yönetilmeye başlandı. 1870’te sivil idareye geçirilen Cezayir Paris’teki İçişleri Bakanlığı’na bağlandı. Askerî idarenin kalkmasının ardından 1871 yılında Muhammed el-Mukrani’nin liderliğinde toplanan kabileler, ülkenin tamamına yakınında ayaklanma başlattı. 1881’de de Sîdî Şeyh liderliğindeki kabilelerinde katıldığı ayaklanmayı Fransız sömürge yönetimi kanlı şekilde 1884 yılında bastırabildi. Bu dönemde öldürülen direnişçilerden bazılarının kafatasları Fransa'ya götürüldü ve 24 tanesi Temmuz 2020'de Cezayir'e iade edilerek el Alia Şehitliği'ne defnedildi. II. Dünya Savaşı'ndan sonrasında Cezayirliler durumlarında ciddi iyileştirmelerin yapılmaması, ekonominin kötüleşmesi gibi sebeplerle 5 Mayıs 1945’te gerçekleştirilen ayaklanmada, Fransızların silahlı müdahalede bulunmasıyla binlerce Cezayirli öldürülmüş ve çok sayıda gösterici tutuklanmıştır. Bu olaylar Sétif ve Guelma Katliamı olarak anılmaktadır. Cezayir'de 1 Kasım 1954 tarihinde silahlı mücadele başlatıldı. Ülkeyi bağımsızlığa götürmesi amacıyla başlatılan silahlı mücadele kısa zamanda Cezayir geneline yayılması üzerine, Sömürge yönetimi 28 Ağustos 1955'te olağanüstü hal ilan etti. 19 Eylül 1958’de Kahire’de toplanan Cezayirlilerin ileri gelenleri bağımsız Cezayir Cumhuriyetini ilan ederek Ferhad Abbas’ın başkanlığında bir geçici hükûmet kurdular. 18 Mart 1962’de Evian Antlaşması ile savaşın sona ermesiyle ateşkes ilan edildi. Antlaşma şartlarına göre 1 Temmuz 1962 tarihinde yapılan referandumda Cezayirlilerin %91’i bağımsızlık lehinde oy kullanmasıyla Cezayir bağımsız bir devlet oldu. ===Bağımsızlık ve sonrası === küçükresim|sol|150px|Cezayir Şehitler Anıtı Cezayir'in bağımsızlığından sonra 20 Eylül'de toplanan kurucu meclis ilk Cezayir hükûmetinin başkanlığına Ahmed bin Bella'yı getirdi. Millî Kurtuluş Cephesi, Kasım 1962’de bütün siyasi partileri kapattığı gibi her türlü örgütü de kendisine bağlanmıştır. 13 Ekim 1963 tarihinde yapılan referandumla yeni anayasa kabul edilirken Ahmed bin Bella'da beş yıl için devlet başkanlığına seçildi. Bağımsızlık savaşında ülkede görülen yıkım ve ülkede yaşayan Avrupalıların da göçüyle ülkede yaşanan ekonomik çöküş sonucunda Ahmed bin Bella, Savunma Bakanı Huari Bumedyen tarafından 19 Haziran 1965 askeri bir darbe ile görevden uzaklaştırıldı. Bumedyen, 10 Temmuz'da 1963 anayasasını yürürlükten kaldırarak meclisin çalışmalarını askıya aldı. 1963 ile 1979 arası başbakanlık görevi askıya alınmıştır. 1980’lerin başından itibaren hızlanan İslamcı akımlar Cezayir'de önemli yer tutmaya başladı. Ekim 1988’de ülkenin büyük şehirlerinde yaşanan halk ayaklanmaları sırasında çıkan çatışmalarda yüzlerce kişi hayatını kaybetti. ==== İç savaş ==== Şadli Bencedid muhalefetin baskılarına dayanamayarak büyük reformlar yapmak zorunda kaldı. Yürürlükte olan tek parti rejimine ve sosyalist ekonomiye son verdi. 2 Temmuz 1989’da da çok partililiğe izin veren yeni siyasi örgütlenme kanunu ile seçim kanunu kabul edildi. 12 Haziran 1990 gerçekleştirilen ve bazı partilerin katılmadığı seçimlerde İslami Selamet Cephesi (FIS) kullanılan oyların %56'sını alarak birinci çıktı. 27 Haziran 1991 yılında gerçekleşmesi beklenen genel seçimlerden önce ülkede meydana gelen büyük karışıklık döneminde ordu yönetime el koydu ve İslami Selamet Cephesi liderlerini tutukladı. Ancak yönetim 26 Aralık 1991’de, ülke tarihinde ilk defa çok sayıda siyasi partinin katılımıyla genel seçimlerin birinci turunun yapılması kararını aldı. Genel seçimlerin birinci turunda İslami Selamet Cephesi büyük bir başarı göstererek oyların çoğunu aldı. 16 Ocak 1992’de yapılacak ikinci tur seçimler öncesinde Cumhurbaşkanı Şadli Bencedid'in istifa etmesiyle yetkilerini yeni oluşturulan yüksek devlet komitesi üstlendi. Yüksek Devlet Komitesi başına Muhammed Budiaf getirildi. Budiaf’ın başkanlığındaki yüksek devlet komitesi olağanüstü hal ilan ederek seçimleri iptal etti ve İslami Selamet Cephesi taraftarlarını tutuklatmaya başladı. Aynı komite 1992 yılı Mart ayında İslami Selamet Cephesi’ni Mart 1992’de kapattı. Budiaf’ın 29 Haziran 1992 tarihinde koruma subaylarından biri tarafından öldürülmesiyle ülkede siyasi istikrarsızlık baş göstermeye başladı. Budiaf’ın yerine, yüksek devlet komitesi üyesi Ali Kafi başkanlığa getirildi. 1999'dan 2019'a dek cumhurbaşkanlığı görevini Abdülaziz Buteflika yürüttü. İslamcı gruplarla Cezayir hükûmeti arasında yaşanan iç savaş 2002 yılında hükûmet güçlerinin Cezayir’e hakim olmasıyla bitirildi. Buteflika 2004, 2009 ve 2014 yıllarında da gerçekleştirilen devlet başkanlığı seçimlerinden de birinci olarak ayrıldı. Ancak Şubat 2019'da yaptığı açıklamada Nisan 2019 için planlanan devlet başkanlığı seçimlerinde beşinci dönemi için yeniden aday olacağını ifade etmesinin ardından ülke genelinde protesto gösterileri gerçekleştirildi. Bu gösterilerin ardından seçimlere katılmaktan vazgeçtiğini ifade etti7 Buteflika adaylıktan vazgeçtiğini açıkladı ve 1 Nisan 2019 tarihinde yaptığı açıklamada görevi en geç 28 Nisan 2019 tarihinde devredeceğini açıkladı, bu açıklamadan bir gün sonra da devlet başkanlığı görevinden istifa ettiğini bildirdi. == Coğrafya == sağ|200px|küçükresim|Cezayir'in siyasi haritası sağ|200px|küçükresim|Cezayir'in topoğrafya haritası Cezayir, 2.381.741 km²'lik alanıyla Akdeniz'in ve Afrika kıtasının en büyük ülkesidir. Güney kesiminde, Sahra çölünün önemli bir kısmını toprakları içine alır. Cezayir'in kıyıları genelde dağlara çok yakın ve sarptır, fazla doğal liman yoktur. Cezayir'in sahil şeridi 1200 km uzunluğundadır. Kıyının hemen gerisinde Atlas Dağları, Fas'tan başlayarak doğuya doğru iki şerit halinde Tunus'a kadar 2400 km boyunca uzanır. Kuzeydeki dağ sırasına Tell Atlasları, güneydekine ise Sahra Atlasları denir. İki dağ silsilesi arasında büyük ovalar ve yaylalar yer alır. Bu iki sıra doğuda Tunus sınırına doğru birbirine yakınlaşır. Atlas sıradağlarının Cezayir'deki kısmının en yüksek noktası yaklaşık 2.900 m irtifadadır. Ancak Cezayir'in en yüksek noktası, Sahra'nın ortasındaki Hoggar kitlesinde 3.003 metre yükseklikteki Tahat zirvesidir. === İklim === Ülkenin kuzey bölgesinde Akdeniz iklimi, güneyinde ise çöl iklimi hakimdir. Deniz kıyısındaki yerleşimlerde kış ortalama sıcaklığı 8 ila 15 °C iken Mayısta 25 °C'ye yükselir ve Temmuz-Ağustos aylarında 28 ila 30 °C ortalamaya ulaşır. (Skikda'da 28 °C, başkent Cezayir'de 29,5 °C) Ortadaki Kabile dağlarında ve yaylalarda kışın ortalama sıcaklık 8 °C civarındadır ve -7 °C'ye kadar düşer. Kışın bu bölgeye kar yağar. Yazın ise sıcaklık 30 ila 38 °C'ye kadar yükselir. (Konstantin'de 36 °C) Güneydeki Sahra bölgesinde kış sıcaklığı 15 ila 28 °C iken yazın 40 ila 45 °C'a yükselir. == Siyaset ve yönetim == Ülkenin başında 5 yılda bir seçilen cumhurbaşkanı bulunur. Cumhurbaşkanı ayrıca Bakanlar Meclisi ve Yüksek Güvenlik Konseyi'nin de başıdır. Cumhurbaşkanı ayrıca bakanları ve başbakanı da atar. Yasama, 1996 yılından bu yana çift meclisli sistem ile oluşuyor: "Millet Konseyi" ve "Ulusal Halk Meclisi". 144 üyeden ibaret Millet Konseyi'nin Başkanı gerektiğinde Cumhurbaşkanına vekalet etmekte. "Ulusal Halk Meclisi'nde ise, 48 seçim bölgesinden gelen 462 milletvekili yer alıyor. === İdarî bölgeler === Cezayir 48 vilayete ayrılmıştır: == Demografi == === Din === Ülke nüfusunun %99'dan fazlasını Müslüman kökenliler oluşturur ve İslam baskın dindir. Hristiyanların oranı %0,1 kadardır. 1960'ta sayıları 160.000'i bulan Seferad Yahudilerinden sadece ~200 kadarı kalmıştır. Cezayir anayasası, tüm vatandaşlara din özgürlüğü tanır. İmamlar, papazlar ve hahamlar Diyanet İşleri Bakanlığı'na bağlıdır ve devlet memurudur. Vaaz vermek veya dini faaliyetlerde bulunmak devletin iznine tabidir. Devlet, din eğitimine ve camilere maddi katkıda bulunmakta, imamların maaşlarını ödemektedir. 2005'ten beri şeriat hukuku orta dereceli okullarda zorunlu ders haline getirilmiştir. == Ekonomi == Cezayir, Afrika kıtasının en zengin ülkelerinden biridir. Yıllık 113,6 milyar dolarlık Gayri safi millî hasıla ile kıtanın en büyük beşinci iktisadına sahiptir. Para birimi Cezayir Dinarı'dır. Cezayir, önemli bir doğal gaz (üretimde dünya 5.si, ihracatta 4.sü gelir) ve petrol (üretimde 13., ihracatta 9.) üreticisi ve ihracatçısıdır. Ülkenin güney batısında demir, güney ucunda ise uranyum ve çinko yatakları bulunur. Bir kamu şirketi olan Sonatrach tarafından çıkarılan petrol ve doğal gaz, ülkenin başlıca gelir kaynağıdır. Cezayir, tarım reformu ve ağır sanayinin modernizasyonu yoluyla iktisadını canlandırmayı denemiştir, ancak petrol ve doğal gaz kökenli ürünler hâlâ ihracatın neredeyse tamamını oluşturur. Denize yakın kesimde tarıma elverişli alanlarda başta zeytin gibi Akdeniz iklimi bitkileri yetişir. Cezayir, bakla tarımında dünya 1.si, incirde 5.si, hurmada 6.sı, kayısıda 9.su, bademde 10.su gelir, buna karşın tarım ürünlerinin büyük kısmını ihraç edemez. Cezayir'in dış borçları 2005 yılında 17,5 milyar dolar iken Aralık 2006'da 4,7 milyar dolara düşmüştü. Ülke, dış borçlarını yavaş yavaş kapatmakta, bunda artan petrol fiyatlarından yararlanmaktadır. Bir OPEC ülkesi olan Cezayir, sağlam bir iktisada sahiptir. Petrol ve doğalgaz gelirleri dış borçları azaltmakta kullanıldığı gibi önemli altyapı projelerinin gerçekleşmesini de sağlamaktadır. Fransızca Vikipedi, 30 Nisan 2007, 19:28 == Kültür == küçükresim|sağ|150px|Başkent Cezayir'de Yeni Camii sağ|küçükresim|150px|Başkent Cezayir'de Notre Dame d'Afrique Kilisesi Modern Cezayir edebiyatı Arapça ve Fransızca arasında bölünmüş durumda olup ülkenin yakın geçmişinden etkilenmiştir. 20. yüzyıl Cezayir romancıları arasında en önemlileri Muhammed Dib, Albert Camus ve Katib Yasin'dir. 1980'lerin önemli romancıları daha sonra Uluslararası Af Örgütü'nün başkan yardımcısı olacak Raşid Mimuni ve laik görüşleri nedeniyle şeriatçi bir grup tarafından öldürülen Tahar Djaout'tur. Ünlü modacı Yves Saint Laurent, Vahran kentinde doğan bir Cezayirlidir. Fransız kökenli ünlü Cezayirliler arasında filozof Jacques Derrida da bulunur. Melek Bennabi ve Frantz Fannon sömürgecilik karşıtı görüşleriyle tanınmıştır. 1905-1973 yılları arasında yaşamış olan Malik bin Nebi Cezayir halkının sosyolojik dönüşümünde oldukça emeği geçmiş ve bu konularda önemli eserler vermiştir. Hristiyan düşünür Aziz Augustinus Annâbe yakınlarında, Tagaste'de doğmuştur. Tunus'lu olan İbni Haldun, ünlü eseri Mukaddime'yi Cezayir'de yazmıştır. === Müzik === Cezayir müziğinin ülke dışında en çok bilinen türü rai'dir. Rai, çobanların folklorik müziğiyle popun bir karışımıdır. Cheb Khaled ve Cheb Mami gibi uluslararası yıldızlar bu tarz müzikle ün kazanmıştır. Cezayir içinde ise sözel ağırlıklı eski şaabi türü müzik halk tarafından tercih edilmektedir. Kabile müziği de kıvrak tonlarıyla beğeni toplamaktadır. Kıyı kentlerinde Endülüs göçmenlerinin getirdiği Endülüsi müzik, klasik bir tarz olarak günümüzde de dinlenmektedir. === Mutfak === sağ|150px|küçükresim|Sebzeli kuskus. Cezayir yemekleri Akdeniz mutfağının özelliklerini gösterir. Bazı yemekler ülke genelinde pişirilse de çoğu yereldir ve kültürel çeşitliliğe delalet eder. Bu durum, yerel coğrafya, iklim ve tarihin bir sonucu olarak zamanla ortaya çıkmıştır. Buğdaydan yapılan, et veya sebzeyle servis edilen kuskus, merguez (mergez), el açması kurutulmuş inçe hamurun üzerine et sosu dökülerek yapılan ve Msila, Batna, Setif, Konstantin ve Biskra yöresinde daha çok bilinen şakşuka tipik yemeklerdir. == Ayrıca bakınız == * Cezayirliler == Dış bağlantılar == * El Mouradia resmî başkanlık sitesi (Arapça ve Fransızca) * Uzaktaki yakın ülke Cezayir'de Türk izleri * Cezayir Gezi Notları == Notlar == == Kaynakça == Kategori:Arap Birliği ülkeleri Kategori:Arapça konuşan bölgeler ve ülkeler Kategori:Akdeniz İçin Birlik ülkeleri
Matematik felsefesi, matematiğin varlıksal, bilgisel ve yöntemsel sorunlarını inceleyen, matematiğin temelleriyle ilgili ana kavramları irdeleyen bir felsefe dalıdır. Başlıca soruları matematik ve matematiğin konusu olan nesnelerin varlık ve bilgi kaynağı ile ilgilidir. Matematik felsefesinin ilgilendiği bazı soru şunlardır: * Bir matematiksel önermenin niteliği nedir? * Matematik ile mantık arasındaki ilişki nedir? * Matematiksel nesnelerin varlığı neye dayanmaktadır? * Matematiksel bilgiye nasıl erişiriz? * Matematiğin yöntemi nedir? * Matematiğe yeni aksiyomlar eklenmeli midir? * Hermenötiklerin matematikteki rolü nedir? * Matematiksel soruşturmanın nesnesi nedir? * Matematiğin arkasındaki insan özellikleri nedir? * Matematiksel güzellik nedir? * Matematiksel gerçeğin doğası ve kaynağı nedir? * Soyut matematikler dünyası ile materyal evren arasındaki ilişki nedir? Matematiğin nesneleriyle ilgili üç temel görüş mevcuttur. Matematiksel realizm, ya da diğer adıyla Platonculuk, matematiksel nesnelerin dilden, duyulardan, akıldan ve bütün fiziksel dünyadan bağımsız şekilde bir Platonik evrende soyut nesneler olarak var olduklarını öne sürer. Realizm felsefesi, bilgisel yani epistemolojik alanda da yorumlanır. Realizmin bilgisel açıdan yorumlamasına göre, matematiksel önermelerin her şeyden bağımsız olarak mutlak bir doğruluk değeri olmak zorundadır. Matematiksel nesnelerin varlığıyla ilgili bir diğer görüş idealizm felsefesidir. Immanuel Kant'a dayanan bu görüşe göre, matematiksel nesneler sadece zihnin ürünüdür, zihindeki inşaların sonucunda ortaya çıkar. Buna göre zihin yoksa matematiksel nesneler de yoktur. 20.yy'da Kant'ın bu felsefesi bazı matematikçiler arasında karşılık bulmuş ve L. E. J. Brouwer tarafından sezgicilik akımı geliştirilmiştir. Sezgiciliğe göre, bir matematiksel nesnenin var olması demek o nesnenin inşa edilmiş olması demektir. Çeşitli mantık ilkelerinin reddine dayanan bu felsefede, matematiksel yöntem inşalardan, matematiksel nesneler ise inşa edilebilir şeylerden meydana gelir. Matematiksel nesnelerin varlığıyla ilgili üçüncü görüş, nominalizm adı verilen bir görüştür. Nominalizme göre soyut nesneler yoktur, ya da bütün matematiksel nesneler sadece isimlerden ibarettir. Matematiksel nesnelerin var olmadığını iddia eden nominalizm felsefesi kendi içinde farklı kollara ayrılabilir. Bu kolların her birinin matematiksel önermeleri yorumlama ve ele alış biçimi birbirinden farklı olabilmektedir. Diğer önemli bir konu matematiksel bir kuramın gerçekliğidir. Matematik (Doğa Bilimlerinden farklı olarak) deneysel olarak sınanamadığı için belirli bir matematik kuramını gerçek bulmak için nedenler aranmaktadır (Bkz. Epistemoloji). Luitzen E. J. Brouwer’in temellerini attığı ve Arend Heyting'in takip ettiği Sezgici Matematik bu görüşün bilenen temsilcilerindedir. Mantıkçılık yaklaşımı ise Bertrand Russell ve Gottlob Frege tarafından savunulmuştur. David Hilbert ve Haskell Curry biçimselcilik akımının temsilcilerinden sayılmaktadır. Mantıkçılığın bir alt kolu olan mantıksal pozitivistler, Rudolf Carnap, Alfred Jules Ayer, Carl Hempel tarafından temsil edilmiştir. Matematiğin sadece kendisine ve bilime hizmet etmesi gerektiğini savunan ve matematiğin kendi kendine yettiğini ve kendi içinde evrildiğini öne süren felsefeye matematiksel doğalcılık denmiştir ve Penelope Maddy, Willard Van Orman Quine gibi felsefeciler tarafından savunulmuştur. Matematiksel nesnelerin yapılarla ilgili olduğunu ve nesnelerin sadece yapı içinde anlam kazandığını öne süren görüşe ise yapısalcılık denmiştir. Bu görüşe göre hiçbir matematiksel nesne kendi kendine bağımsız olarak var olamaz, ancak bir yapının içinde diğer nesnelerle olan ilişkisiyle var olabilir. Yapısalcılık felsefesi Stewart Shapiro, Michael Resnik ve Paul Benacerraf tarafından savunulmuştur. Matematik felsefesindeki önemli konulardan biri de matematiği biçimselleştirme ve kesinliğe kavuşturma hatta matematiği "bilgisayarlaştırma" problemidir. Bu konuda Avusturyalı matematikçi ve mantıkçı Kurt Gödel'in Eksiklik Teoremleri önemli yere sahiptir. == Ayrıca bakınız == * Matematiğin temelleri * Tersine matematik ==Kaynakça== * * * Ahmet Çevik (2019). Matematik Felsefesi ve Matematiksel Mantık. Nesin Yayınevi, İstanbul. ISBN 978-605-2780-44-2. == Dış bağlantılar == * Ali Eskici'nin konuyla ilgili makalesi * Chaitin'in "Matematiğin Temelleri Üzerine Uyuşmazlık Yüzyılı" adlı yazısı
Web tarayıcısı veya ağ tarayıcısı (İngilizce: web browser) kullanıcıların World Wide Web (WWW) üzerinde bulunan bilgi kaynaklarını edinmeye ve görüntülemeye yarayan yazılımların genel adıdır. WWW üzerindeki bilgi kaynakları web sayfası, resim, video veya başka içerik türü olabilir. Bu kaynaklarda yer alan hiperlinkler aracılığıyla kullanıcılar, web tarayıcılarını kullanarak ilgili kaynaklar arasında dolaşabilir. Web tarayıcılarının temel kullanım alanı World Wide Web'de gezinmek olsa da; özel ağlardaki web sunucuları tarafından sunulan bilgilere veya dosya sistemlerindeki dosyalara erişmek için de kullanılabilir. Günümüzün en gözde web tarayıcıları Firefox, Internet Explorer'ın yerini alan Edge, Safari, Opera ve Chrome'dur. Standart web tarayıcısı; metin veya çoklu ortam dosyalarını açabilir, kaydedebilir, HTML'den HTTP'ye tüm iletişim kurallarını ve standartları destekler, açılan sayfada aranan nesneyi bulabilir, sık kullanılanlar ve geçmiş listesi yapabilir, genel ağa dosya yükleme ve genel ağdan dosya indirme yapabilir, e-posta ve metin düzenleyicileriyle tümleşebilir. Linkleri (bağlantı) izleyebilir. Dosya sistemlerini okuyabilir, bağlayabilir, kaydedebilir. Çoklu ortam dosyalarını oynatabilir veya kaydedebilir, sayfanın çıktısını alabilir, çevrimdışı çalışabilir. == Kullanıcı Arabirimi == Önemli web tarayıcılarında ortak olarak bulunan kullanıcı arabirimleri bunlardır: * Önceki ve ilerideki uğraşa gitmek için İleri ve Geri tuşları. * Tarihçe, daha önce ziyaret edilen siteleri gösterir. * küçükresim|Ülkelere göre lider Konumundaki web tarayıcıları (Temmuz 2014)Mevcut sayfayı yeniden yüklemek için Yenile butonu * Uğraşıyı durdurmak için Dur butonu. Bazı tarayıcılarda dur butonuyla yenileme butonu birleşmiştir. * Ana sayfaya dönmek için Home butonu * İstenilen uğraşa girmek ve görüntülemek için Adres Çubuğu * Bir arama motoruna bağlı olmak şartıyla Arama Çubuğu * Uğraşının yüklenirken ilerlemesini ve aynı zamanda imleçle üzerine gelindiğinde URI bağlantıları görüntüleyen ve sayfa yakınlaştırma özelliği olan Durum Çubuğu Ayrıca önemli web tarayıcıları web sayfası içinde arama özelliklerine sahiptirler. == Web tarayıcı modelleri == * Gecko tabanlı web tarayıcıları ** Mozilla ** Mozilla Firefox ** Netscape ** Galeon ** K-Meleon ** Camino * Internet Explorer tabanlı web tarayıcıları ** Microsoft Edge (Eski versiyon) ** Maxthon (Eski adı MyIE2) ** NetCaptor ** Crazy Browser ** NeoPlanet ** MSN Explorer ** Avant Browser ** Cibrowser * KHTML tabanlı web tarayıcıları ** Konqueror ** ABrowse ** Phalanx Web Tarayıcısı ** OmniWeb (4.5 ve sonrası) * Webkit Tabanlı web tarayıcıları ** Apple Safari * Chromium Tabanlı web tarayıcıları ** Microsoft Edge (Yeni versiyon) ** Google Chrome ** Chromium Browser * Diğer web tarayıcıları ** Opera ** Oregano ** Amaya ** iCab ** NetPositive ** OmniWeb ** Dillo ** IBrowse ** AWeb ** Voyager (web tarayıcısı) ** Espial Escape ** HotJava ** Arachne ** Off By One ** Emacs/W3 ** Grail ** SkyKruzer * Metin tabanlı web tarayıcıları ** ELinks ** Lynx ** w3m ** Links ** Netrik * Mobil web tarayıcıları ** Opera Mini ** Opera Mobile ** Apple Safari (iOS sürümü) **Google Chrome **Microsoft Edge == Kaynakça == == Ayrıca bakınız == * Web Tarayıcılarının Zaman Çizelgesi * Ağ tarayıcıları karşılaştırması Kategori:İngiliz icatları *
Bjarne Stroustrup (; ; d. 30 Aralık 1950) C++ programlama dilini yaratması ve geliştirmesiyle bilinen Danimarkalı bir bilgisayar bilimcisidir. Columbia Üniversitesi'nde misafir öğretim üyesi ve Morgan Stanley'de Yönetici Direktör olarak çalışmaktadır. == Erken yaşamı ve eğitimi == Stroustrup, Danimarka'nın Aarhus şehrinde işçi bir ailenin çocuğu olarak doğdu ve üniversiteye kadar yerel okullarda okudu. 1975 yılında Aarhus Üniversitesi'nden Matematik ve Bilgisayar Bilimleri alanında yüksek lisans derecesi ile mezun oldu. 1979 yılında Cambridge Üniversitesi Bilgisayar Bilimleri bölümünden David Wheeler danışmanlığında doktora derecesini aldı. == Kariyeri == Kariyerine 1979 yılında ABD'nin New Jersey eyaletindeki Bell Laboratuvarları Bilgisayar Bilimleri Araştırma Merkezi'nde başladı. Kuruluşundan 2002 yılına kadar AT&T; Laboratuvarları'nın (Bell Labs) Büyük Ölçekli Programlama Araştırma bölümünün başkanlığını yaptı. 2002'den 2014'e kadar Texas A&M; Üniversitesi Bilgisayar Bilimleri bölümünde profesörlük ve Mühendislik Fakültesi'nde başkanlık yaptı. Ocak 2014'ten beri Morgan Stanley'in teknoloji bölümünde Yönetici Direktör ve Columbia Üniversitesi'nde Bilgisayar Bilimleri bölümünde misafir öğretim görevlisidir. == Kitapları == Kendisine ait veya beraber yazdığı kitaplar ve birçok yayınlar mevcuttur. Kitapların tümü toplamda 21 farklı dile çevrilmiştir. * A Tour of C++ (1. ve 2. baskı) * Programming: Principles and Practice Using C++ * The C++ Programming Language (1., 2., 3. ve 4. baskı) * The Design and Evolution of C++ * The Annotated C++ Reference Manual. == Kaynakça == Kategori:1950 doğumlular Kategori:Danimarkalı bilgisayar bilimcileri Kategori:C++ Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Bell Labs bilim insanları Kategori:Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Danimarkalı gurbetçiler
AT&T; Bell laboratuvarlarında, Ken Thompson ve Dennis Ritchie tarafından UNIX İşletim Sistemi'ni geliştirebilmek amacıyla B dilinden türetilmiş yapısal bir programlama dilidir. Geliştirilme tarihi 1972 olmasına rağmen yaygınlaşması Brian Kernighan ve Dennis M. Ritchie tarafından yayımlanan "C Programlama Dili" kitabından sonra hızlanmıştır. Günümüzde neredeyse tüm işletim sistemlerinin (Microsoft Windows, GNU/Linux, BSD, Minix) yapımında %95'lere varan oranda kullanılmış, hâlen daha sistem, sürücü yazılımı, işletim sistemi modülleri ve hız gereken her yerde kullanılan oldukça yaygın ve sınırları belirsiz oldukça keskin bir dildir. Keskinliği, programcıya sonsuz özgürlüğün yanında çok büyük hatalar yapabilme olanağı sağlamasıdır. Programlamanın gelişim süreciyle beraber programlamanın karmaşıklaşması, gereksinimlerin artması ile uygulama programlarında nesne yönelimliliğin ortaya çıkmasından sonra C programcıları büyük ölçüde nesne yönelimliliği destekleyen C++ diline geçmişlerdir. == C Dilinin geçmişi == === C Dilinin erken tarihi === C'nin ilk gelişme safhaları 1969 ile 1974 arasında AT&T; Bell Laboratuvarları'nda gerçekleşti. Ritchie'ye göre, en yaratıcı devre 1972 idi. Dilin pek çok özelliği "B" adlı bir dilden türediği için, yeni dile "C" adı verildi. B dili yorumlanan bir dildi ve veri tipi desteği yoktu. Yeni donanımların farklı veri tiplerini desteklemesi ve yorumlanan dillerin çalışma zamanında görece yavaş olması sebebi ile C dili tip desteği eklenmiş ve derlenen B olarak geliştirildi. "B" adının kökeni konusunda ise söylentiler değişik: Ken Thompson B'nin BCPL programlama dilinden türediğini söylemektedir ancak Thompson eşi Bonnie'nin onuruna adını Bon koyduğu bir programlama dili de geliştirmiştir. 1973'e kadar C yeterince güçlü bir hale gelmiş ve ilk başta PDP-11/20 assembly dili ile yazılan UNIX'in çekirdeğinin büyük kısmı C ile yeniden yazılmıştır. Böylece UNIX, çekirdeği bir assembly dili ile yazılmayan ilk işletim sistemlerinden biri olmuştur. === C dilinin geçmişi === 1978'de Ritchie ve Brian Kernighan The C Programming Language (C Programlama Dili) kitabının ilk baskısını yayımladılar. C programcıları tarafından "K&R" olarak bilinen bu kitap yıllar boyunca C dilinin gayriresmî standardı olarak kullanıldı. C'nin bu sürümü bugün "K&R C" olarak adlandırılır. Bu kitabın ikinci baskısı ise aşağıda anlatılan ANSI C standardını içerir. K&R dilde şu değişiklikleri yaptı: * `struct` veri tipleri eklendi * `long int` veri tipi eklendi * `unsigned int` veri tipi eklendi * `=+` operatörü `+=` olarak değiştirildi K&R C genellikle tüm C derleyicilerinin desteklemek zorunda olduğu dilin en temel kısmı olarak kabul edilir. Uzun yıllar boyunca, ANSI C'nin kabul edilişinden sonra bile, yüksek taşınabilirlik ( portability) istendiğinde, K&R C, C programcıları tarafından "ortak payda" olarak kabul edilmiştir. Çünkü bazı derleyiciler henüz ANSI C'yi desteklemek üzere güncellenmemişlerdi ve zaten iyi yazılmış bir K&R C programı aynı zamanda ANSI C'yi de destekliyordu. K&R C'nin yayımlanmasını izleyen yıllar içine dile AT&T'nin derleyicilerinin ve bazı başka bilgisayar üreticileri tarafından desteklenen kimi "gayriresmî" özellikler eklendi. Bunların içinde aşağıdaki özellikler de vardı: * `void` fonksiyonlar ve `void *` veri tipi * `struct` ya da `union` veri tipi döndüren fonksiyonlar * her bir `struct`'ın alan adları için ayrı bir ad alanı * `struct` veri tipleri için atama * bir nesneyi yazmaya karşı korumalı yapmak için `const` anahtar sözcüğü * standart bir C kütüphanesi * enumeration'lar * single-precision `float` tipi === ANSI C ve ISO C dilleri === 1970'lerin sonunda C, en çok kullanılan mikrobilgisayar dili olarak BASIC'in önüne geçmeye başladı. 1980'lerde ise, IBM PC ile kullanılmak üzere benimsenmesiyle birlikte popülaritesi iyice artmaya başladı. Aynı zamanda, Bell Laboratuvarları'nda Bjarne Stroustrup ve iş arkadaşları C'ye nesneye yönelim eklemek üzere çalışmaya başlamışlardı. C bugün UNIX dünyasında en çok kullanılan dil olarak kalırken, Stroustrup'un geliştirip C++ adını verdiği dil Microsoft Windows işletim sisteminde en önemli dil oldu. 1983'te Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü (ANSI) bir C standardı oluşturmak için bir kurul oluşturdu. Uzun ve yorucu bir çalışmadan sonra, bu kurul standardı 1989'da tamamladı ve standart ANSI X3.159-1989 "Programming Language C (C Programlama Dili)" olarak yayımlandı. Dilin bu versiyonu genellikle ANSI C olarak adlandırılır. 1990'da bu standart, küçük değişikliklerle Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO) tarafından da benimsenip ISO/IEC 9899:1990 olarak yayımlandı. ANSI C'yi oluşturmanın amaçlarıdan biri K&R C'yi içeren ve dile sonradan katılan "gayriresmî" özellikleri de dile katan bir standart oluşturmaktı. Kurul fonksiyon prototiplerini ve daha yetenekli bir önişlemciyi de standarda ekledi. Bugün artık ANSI C neredeyse tüm derleyiciler tarafından desteklenmektedir. Günümüzde yazılmakta olan C programlarının çoğunluğu ANSI C standardına uygun olarak yazılmaktadır. Yalnızca standart C kullanılarak yazılmış bir program, standarda uyumlu her derleyici ile doğru bir biçimde derlenip çalıştırılabilir. Ancak standart olmayan kütüphaneler kullanılarak yazılmış programlar belli bir platform ya da derleyici gerektirebilirler. === C99 === ANSI standartlaştırma işleminden sonra C dili uzun bir süre oldukça sabit kaldı ancak C++ gelişmeyi sürdürdü. Buna bağlı olarak, 1990'ların sonunda ISO standardı güncellendi ve 1999'da ISO 9899:1999 olarak yayımlandı. 2000 yılının Mart'ında ise, "C99" olarak bilinen bu standart ANSI tarafından da benimsendi. C99'un yeni özellikleri şöyle özetlenebilir: * for ve bunun gibi yineleme ifadelerinde parantez içi ilk deklarasyonlara izin verilmesi Örneğin `for(int i=0; i<10; i++)` deyimi c99 da geçerli iken c89 da geçerli değildir... * inline fonksiyonlar * C++'da olduğu gibi artık değişkenler programın herhangi bir yerinde tanımlanabilirler * `long long int`, `boolean`, `complex` gibi yeni veri tipleri * değişken uzunluğa sahip diziler * C++'dan alınan, `//` ile başlayan tek satırlık program içi açıklamalar * `snprintf()` gibi yeni kütüphane fonksiyonları * `stdint.h` gibi yeni başlık dosyaları C99'u bugün GCC ve bazı başka derleyiciler desteklemekteyken, Microsoft ve Borland derleyicilerine C99 desteği eklemekte isteksiz davranmaktadırlar. == "Merhaba, dünya" örneği == Merhaba, dünya örneği ilk olarak The C Programming Language kitabının birinci baskısında kullanıldı ve birçok programlama kitabında kullanılan tanıtıcı örnek haline geldi. Bu örnek terminal ekranına "merhaba, dünya" yazar. Kitaptaki kodun orijinal hali: #include main() { printf("merhaba, dünya "); } Standart olarak onaylanan "merhaba, dünya" versiyonu: #include int main() { printf("merhaba, dünya"); return 0; } 1\. satır : Bir önişlemci komutudur ve daha program derlenmeden önce devreye girerek istenilen değişiklikleri kaynak dosya üzerinde gerçekleştirir. Bu programda `stdio.h` (standart input-output) başlık dosyasını programa dahil eder. Bu başlık dosyasında standart giriş-çıkış fonksiyonlarının prototipleri mevcuttur. Burada programdaki komutun amacı `printf` fonskiyonunu programa dahil etmektir. 2\. satır : Bu satırda programda işe `main` fonksiyonun tanımlanmasıyla başlanmıştır. `main` fonksiyonun C dilinde özel bir amacı vardır. Programın çalışma zamanında başladığı yer main fonksiyonudur. 3\. satır : `main` fonksiyonunun başladığı yeri belirtir. 4\. satır : Bu satırda "merhaba, dünya" yazısını (karakter dizisini) ekrana bastırmak için `printf` fonksiyonu çağrılır ki bu fonksiyonu 1. satırdaki `stdio.h` başlık dosyası ile programa dahil etmiştik. 5\. satır : `return` kodu main fonksiyonumuzu `0` geri dönüş değeriyle sonlandırır. 6\. satır : `main` fonksiyonunun bittiği yeri belirtir. == Hafıza yönetimi == Bir programlama dilinin en önemli işlevlerinden biri, belleği ve bellekte depolanan nesneleri yönetmek için olanaklar sağlamaktır. C, nesneler için bellek ayırmanın üç temel yolunu sunar: * Statik bellek tahsisi: nesne için alan, derleme zamanında ikili dosyada sağlanır; bu nesnelerin, onları içeren ikili belleğe yüklendiği sürece bir kapsamı(extent) (veya ömrü "lifetime") vardır. * Otomatik bellek tahsisi: geçici nesneler yığında(stack) saklanabilir ve bu alan otomatik olarak serbest bırakılır ve bildirildikleri bloktan çıkıldıktan sonra yeniden kullanılabilir. * Dinamik bellek ayırma: çalışma zamanında, yığın adı verilen bir bellek bölgesinden `malloc`gibi kitaplık işlevleri kullanılarak isteğe bağlı boyutta bellek blokları istenebilir; bu bloklar, kütüphane işlevi `realloc` veya `free` çağrılarak yeniden kullanım için serbest bırakılıncaya kadar devam eder. Bu üç yaklaşım, farklı durumlarda uygundur ve çeşitli ödünleşimlere sahiptir. Örneğin, statik bellek tahsisi (allocation), çok az tahsis ek yüküne sahiptir. Otomatik tahsis biraz daha fazla ek yük içerebilir, ve dinamik bellek ayırma (tahsisi), hem allocation hem de deallocation için potansiyel olarak büyük bir ek yüke sahip olabilir. Statik nesnelerin kalıcı doğası, işlev (fonksiyon) çağrıları arasında durum bilgilerini korumak için kullanışlıdır. Otomatik ayırmanın kullanımı kolaydır, ancak yığın alanı genellikle statik bellek veya yığın alanından çok daha sınırlı ve geçicidir, ve dinamik bellek tahsisi, boyutu yalnızca çalışma zamanında bilinen nesnelerin uygun şekilde tahsis edilmesini sağlar. Çoğu C programı, üçünü de kapsamlı bir şekilde kullanır. Mümkün olduğunda, otomatik veya statik ayırma genellikle en basitidir, çünkü depolama derleyici tarafından yönetilir ve programcıyı potansiyel olarak hataya açık depolamayı manuel olarak tahsis etme ve serbest bırakma görevinden kurtarır. Ancak, birçok veri yapısının boyutu çalışma zamanında değişebilir ve statik ayırmaların (ve C99'dan önceki otomatik ayırmaların) derleme zamanında sabit bir boyutu olması gerektiğinden, dinamik ayırmanın gerekli olduğu birçok durum vardır. C99 standardından önce, değişken boyutlu diziler bunun yaygın bir örneğiydi. (Dinamik olarak ayrılmış dizilerin bir örneği için `malloc`hakkındaki makaleye bakın.) Kontrolsüz sonuçlarla çalışma zamanında başarısız olabilen otomatik tahsisin aksine, dinamik tahsis işlevleri, gerekli depolama tahsis edilemediğinde bir gösterge (boş gösterici değeri şeklinde) döndürür. (Çok büyük olan statik ayırma, genellikle program yürütmeye başlamadan önce bağlayıcı veya yükleyici tarafından algılanır.) Aksi belirtilmedikçe, statik nesneler program başlangıcında sıfır veya boş gösterici değerleri içerir. Otomatik ve dinamik olarak tahsis edilen nesneler, yalnızca bir başlangıç değeri açıkça belirtilmişse başlatılır; aksi halde başlangıçta belirsiz değerlere sahiptirler (tipik olarak, depolamada hangi bit deseni bulunursa bulunsun, bu tür için geçerli bir değeri bile temsil etmeyebilir). Program başlatılmamış bir değere erişmeye çalışırsa, sonuçlar tanımsızdır. Birçok modern derleyici bu sorunu tespit etmeye ve uyarmaya çalışır, ancak hem yanlış pozitifler hem de yanlış negatifler oluşabilir. Yığın bellek tahsisi, mümkün olduğunca yeniden kullanılmak üzere herhangi bir programdaki gerçek kullanımıyla senkronize edilmelidir. Örneğin, bir yığın bellek tahsisine yönelik tek işaretçi kapsam dışına çıkarsa veya açıkça tahsis edilmeden önce değerinin üzerine yazılırsa, bu bellek daha sonra yeniden kullanım için kurtarılamaz ve esasen program tarafından kaybedilir, bu bir bellek sızıntısı olarak bilinen bir olgudur. Tersine, belleğin serbest bırakılması mümkündür, ancak daha sonra başvurulmakta ve bu da öngörülemeyen sonuçlara yol açmaktadır. Tipik olarak, hata belirtileri programın hataya neden olan kodla ilgisi olmayan bir bölümünde belirir ve bu da hatanın teşhis edilmesini zorlaştırır. Bu tür sorunlar, otomatik çöp toplama ile dillerde iyileştirilir. == Kütüphaneler == C programlama dili, birincil uzantı yöntemi (primary method of extension) olarak kütüphaneleri kullanır. C'de bir kitaplık, tek bir "arşiv" dosyasında bulunan bir dizi işlevdir. Her kütüphane tipik olarak, bir program tarafından kullanılabilecek kütüphane içinde bulunan işlevlerin prototiplerini ve bu işlevlerle kullanılan özel veri türlerinin ve makro sembollerinin bildirimlerini içeren bir başlık dosyasına sahiptir. Bir programın kütüphaneyi kullanabilmesi için, kütüphanenin başlık dosyasını içermesi ve kütüphanenin, çoğu durumda derleyici bayrakları gerektiren programla bağlantılı olması gerekir (örneğin, `-lm`,"matematik kitaplığını bağla" için kısayol) . En yaygın C kütüphanesi, ISO ve ANSI C standartları tarafından belirtilen ve her C uygulamasıyla birlikte gelen C standart kütüphanesidir (gömülü sistemler gibi sınırlı ortamları hedefleyen uygulamalar, standart kütüphanenin yalnızca bir alt kümesini sağlayabilir). Bu kütüphane, akış giriş ve çıkışını, bellek ayırmayı, matematiği, karakter dizilerini ve zaman değerlerini destekler. Birkaç ayrı standart başlık (örneğin, `stdio.h`), bu ve diğer standart kütüphane olanakları için arabirimleri belirtir. Diğer bir yaygın C kütüphanesi işlevi kümesi, özellikle Unix ve Unix benzeri sistemler için hedeflenen uygulamalar tarafından kullanılanlardır, özellikle çekirdeğe bir arabirim sağlayan işlevlerdir. Bu işlevler, POSIX ve Single UNIX Spesifikasyonu gibi çeşitli standartlarda detaylandırılmıştır. Birçok program C ile yazıldığından, çok çeşitli başka kütüphaneler de mevcuttur. kütüphaneler genellikle C ile yazılır çünkü C derleyicileri verimli nesne kodu üretir; programcılar daha sonra rutinlerin Java, Perl ve Python gibi daha yüksek seviyeli dillerden kullanılabilmesi için kütüphaneye arayüzler oluşturur. === Dosya işleme ve akışlar === Dosya girişi ve çıkışı(G/Ç), C dilinin bir parçası değildir, bunun yerine kitaplıklar (C standart kitaplığı gibi) ve bunlarla ilişkili başlık dosyaları (örneğin `stdio.h`) tarafından işlenir. Dosya işleme, genellikle akışlar aracılığıyla çalışan yüksek seviyeli girdi ve çıktılar aracılığıyla gerçekleştirilir. Bu açıdan bir stream, cihazlardan bağımsız bir veri akışı iken, bir dosya somut bir cihazdır. Üst düzey giriş ve çıkış, bir akışın bir dosyayla ilişkilendirilmesi yoluyla yapılır. C standart kitaplığında, son hedefe gönderilmeden önce verileri depolamak için geçici olarak bir arabellek (bir bellek alanı veya queue) kullanılır. Bu, örneğin sabit sürücü veya yarıiletken sürücü gibi daha yavaş aygıtları beklemek için harcanan süreyi azaltır. Düşük seviyeli giriş ve çıkış işlevleri, standart C kitaplığının bir parçası değildir, ancak genellikle "çıplak metal"(bare metal) programlamanın (çoğu gömülü programlama gibi herhangi bir işletim sisteminden bağımsız programlama) parçasıdır. Birkaç istisna dışında, uygulamalar düşük seviyeli girdi ve çıktı içerir. == Dil araçları == C programcılarının tanımsız davranışa veya muhtemelen hatalı ifadelere sahip, derleyici tarafından sağlanandan daha büyük bir titizlikle ifadeleri bulmasına ve düzeltmesine yardımcı olmak için bir dizi araç geliştirilmiştir. Tool lint, diğerlerine yol açan ilk türdü. Otomatik kaynak kodu checking ve auditing herhangi bir dilde faydalıdır ve C için Lint gibi bu tür birçok araç vardır. Yaygın bir uygulama, bir program ilk yazıldığında şüpheli kodu algılamak için Lint kullanmaktır. Bir program Lint'i geçtiğinde, C derleyicisi kullanılarak derlenir. Ayrıca, birçok derleyici isteğe bağlı olarak aslında hata olması muhtemel sözdizimsel olarak geçerli yapılar hakkında uyarabilir. MISRA C, gömülü sistemler için geliştirilmiş, bu tür şüpheli kodlardan kaçınmak için özel bir kurallar dizisidir. Diziler için sınır denetimi, arabellek taşmasını algılama, serileştirme, dinamik bellek izleme ve otomatik çöp toplama gibi C'nin standart bir parçası olmayan eylemleri gerçekleştirmek için derleyiciler, kitaplıklar ve işletim sistemi düzeyinde mekanizmalar da vardır. Purify veya Valgrind gibi araçlar ve bellek ayırma işlevlerinin özel sürümlerini içeren kitaplıklarla bağlantı kurma, bellek kullanımındaki çalışma zamanı hatalarını ortaya çıkarmaya yardımcı olabilir. == Kullanım == küçükresim|C Programlama Dili === Sistem programlamasında kullanım gerekçesi === C, işletim sistemlerinin ve gömülü sistem uygulamalarının uygulanmasında sistem programlaması için yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu birkaç nedenden dolayıdır: * Derlemeden sonra oluşturulan kod, pek çok sistem özelliği gerektirmez ve bazı önyükleme kodlarından basit bir şekilde çağrılabilir - yürütmesi kolaydır. * C dili deyimleri ve ifadeleri, tipik olarak, hedef işlemci için talimat dizileriyle iyi bir şekilde eşleşir ve sonuç olarak, sistem kaynaklarında düşük bir çalışma zamanı talebi vardır - yürütülmesi hızlıdır. * Zengin operatör seti ile C dili, hedef CPU'ların birçok özelliğini kullanabilir. Belirli bir CPU'nun daha ezoterik talimatlara sahip olduğu durumlarda, bu talimatlardan yararlanmak için belki de içsel işlevlerle bir dil varyantı oluşturulabilir - pratik olarak tüm hedef CPU özelliklerini kullanabilir. * Dil, yapıların ikili veri blokları üzerine bindirilmesini kolaylaştırarak verilerin anlaşılmasına, gezinmesine ve değiştirilmesine olanak tanır - veri yapıları, hatta dosya sistemleri yazabilir. * Dil, tamsayı aritmetiği ve mantığı ve belki de farklı boyutlardaki kayan nokta sayıları için bit işleme dahil olmak üzere zengin bir operatör grubunu destekler - uygun şekilde yapılandırılmış verileri etkili bir şekilde işleyebilir. * C oldukça küçük bir dildir, yalnızca bir avuç ifade içerir ve kapsamlı hedef kod oluşturan çok fazla özelliği yoktur - anlaşılırdır. * C, ara sıra dünyayı durduran çöp toplama olayları için herhangi bir endişe duymadan, bellek işleme operasyonlarına makul verimlilik ve öngörülebilir zamanlama sağlayan bellek allocation ve deallocation üzerinde doğrudan kontrole sahiptir - öngörülebilir bir performansa sahiptir. * Platform donanımına işaretçiler ve type punning ile erişilebilir, böylece sisteme özgü özellikler (örn. Kontrol/Durum Kayıtları, G/Ç kayıtları) (e.g. Control/Status Registers, I/O registers) C ile yazılmış kodla yapılandırılabilir ve kullanılabilir – üzerinde çalıştığı platformla iyi etkileşime girer. * Bağlayıcıya ve ortama bağlı olarak, C kodu, Assembly dilinde yazılmış kitaplıkları da çağırabilir ve Assembly dilinden çağrılabilir - diğer alt düzey kodlarla iyi bir şekilde birlikte çalışır. * C ve onun arama kuralları ve bağlayıcı yapıları, hem C'ye hem de C'den yapılan aramalarla birlikte diğer yüksek seviyeli dillerle birlikte yaygın olarak kullanılır - diğer yüksek seviyeli kodlarla iyi bir şekilde birlikte çalışır. * C, kütüphaneler, çerçeveler, açık kaynak derleyiciler, hata ayıklayıcılar ve yardımcı programlar dahil olmak üzere çok ergin ve geniş bir ekosisteme sahiptir ve fiili standarttır. Sürücülerin C'de zaten mevcut olması veya bir C derleyicisinin arka ucuna(back-end) benzer bir CPU mimarisi olması muhtemeldir, bu nedenle başka bir dil seçmek için azaltılmış teşvik vardır. === Bir kez web geliştirme için kullanıldı === Tarihsel olarak, C bazen web uygulaması, sunucu ve tarayıcı arasında bilgi için bir "ağ geçidi" olarak Ortak Ağ Geçidi Arayüzü(Common Gateway Interface) (CGI) kullanılarak web geliştirme için kullanılmıştır. C, hızı, kararlılığı ve neredeyse evrensel kullanılabilirliği nedeniyle yorumlanan (interpreted) diller yerine seçilmiş olabilir. Web geliştirmenin C'de yapılması artık yaygın bir uygulama değildir ve diğer birçok web geliştirme aracı mevcuttur. === Diğer bazı dillerin kendileri C ile yazılmıştır === C'nin geniş kullanılabilirliğinin ve verimliliğinin bir sonucu, diğer programlama dillerinin derleyicileri, kitaplıkları ve yorumlayıcılarının genellikle C'de uygulanmasıdır. Örneğin Python,Perl, Ruby, ve PHP referans uygulamaları C ile yazılmıştır. === Hesaplama açısından yoğun kitaplıklar için kullanılır === C, programcıların algoritmaların ve veri yapılarının verimli uygulamalarını oluşturmalarını sağlar, çünkü donanımdan soyutlama katmanı incedir ve ek yükü düşüktür, bu da hesaplama açısından yoğun programlar için önemli bir kriterdir. Örneğin, GNU Çoklu Hassas Aritmetik Kitaplığı, GNU Bilimsel Kitaplığı, Mathematica ve MATLAB tamamen veya kısmen C dilinde yazılmıştır. Birçok dil, C'de kitaplık işlevlerini çağırmayı destekler. Örneğin, Python tabanlı framework NumPy, yüksek performans ve donanım etkileşimi yönleri için C'yi kullanır. === Ara dil olarak C === C bazen diğer dillerin uygulamaları tarafından bir ara dil olarak kullanılır. Bu yaklaşım taşınabilirlik veya kolaylık için kullanılabilir; C'yi bir ara dil olarak kullanarak, makineye özel ek kod oluşturucular gerekli değildir. C, oluşturulan kodun derlenmesini destekleyen, satır numarası önişlemci yönergeleri ve başlatıcı listelerinin sonunda isteğe bağlı gereksiz virgüller gibi bazı özelliklere sahiptir. Bununla birlikte, C'nin bazı eksiklikleri, C-- gibi ara diller olarak kullanılmak üzere özel olarak tasarlanmış diğer C-tabanlı dillerin geliştirilmesine yol açmıştır. Ayrıca, çağdaş büyük derleyiciler GCC ve LLVM'nin her ikisi de C olmayan bir ara temsile sahiptir ve bu derleyiciler, C dahil birçok dil için ön uçları (front ends) destekler. === Son kullanıcı uygulamaları === C ayrıca son kullanıcı uygulamalarını uygulamak için yaygın olarak kullanılmaktadır. Bununla birlikte, bu tür uygulamalar daha yeni, daha yüksek seviyeli dillerde de yazılabilir. == Sınırlamalar == C popüler, etkili ve son derece başarılı olmasına rağmen, aşağıdakiler de dahil olmak üzere dezavantajları vardır: * `malloc` ve `free` ile standart dinamik bellek işleme hataya açıktır. Hatalar şunları içerir: Bellek ayrıldığında ancak serbest bırakılmadığında bellek sızdırıyor; ve önceden boşaltılan belleğe erişim. * İşaretçilerin kullanımı ve belleğin doğrudan manipülasyonu, belki de programcı hatası veya yetersiz veri denetimi nedeniyle belleğin bozulmasının mümkün olduğu anlamına gelir. * Bazı tip kontrolü vardır, ancak değişken fonksiyonlar gibi alanlar için geçerli değildir ve tip kontrolü önemsiz veya yanlışlıkla atlanabilir. * Yüksek seviyeli programlama dillerinde yaygın olarak bulunan string değişken tipi C'de bulunmadığı için bunun yerine char ile belirli bir uzunlukta karakter dizisi array şeklinde hafızada tutulur. Mesela char a[]="Merhaba"; şeklinde bir karakter dizisi tanımlanabilir. Fakat daha sonra bu değişkene a[]="Nasılsın?"; şeklinde direkt olarak yeni bir değer atanamaz. Bunun yerine strcpy fonksiyonu kullanılabilir. Bu da diğer programlama dillerine nazaran C'nin zorluklarından biridir. * Derleyici tarafından üretilen kodun kendisi birkaç kontrol içerdiğinden, programcının tüm olası sonuçları göz önünde bulundurması ve arabellek taşmalarına, dizi sınırları denetimine, yığın taşmalarına, bellek tükenmesine, tür koşullarına, dizi yalıtımına vb. karşı koruma yükü vardır. * İşaretçilerin kullanımı ve bu araçların çalışma zamanı manipülasyonu, derleme zamanında belirlenemeyen aynı verilere (aliasing) erişmenin iki yolu olabilir. Bu, diğer dillerde mevcut olabilecek bazı optimizasyonların C'de mümkün olmadığı anlamına gelir. FORTRAN daha hızlı kabul edilir. * Standart kitaplık işlevlerinden bazıları, örn. `scanf`, arabellek taşmalarına neden olabilir. * Oluşturulan kodda düşük seviyeli değişkenler için sınırlı standartlaştırma desteği vardır, örneğin: farklı işlev çağırma kuralları ve ABI; farklı yapı paketleme kuralları; daha büyük tamsayılar içinde farklı bayt sıralaması (endianness dahil). Pek çok dil uygulamasında, bu seçeneklerden bazıları önişlemci yönergesi`#pragma` aile, bazıları ise ek anahtar sözcüklerle ör. `__cdecl`çağrı kuralını kullanın. Ancak yönerge ve seçenekler tutarlı bir şekilde desteklenmemektedir. * Standart kitaplığı kullanarak dize işleme, kod açısından yoğundur ve açık bellek yönetimi gerekir. * Dil, nesne yönelimini, introspection, çalışma zamanı ifadesi değerlendirmesini, jenerikleri vb. doğrudan desteklemez. * Dil özelliklerinin uygunsuz kullanımına karşı sürdürülemez kodlara yol açabilecek birkaç koruma vardır. Zor kod için bu tesis, International Obfuscated C Code Contest ve Underhanded C Contest. gibi yarışmalarla kutlandı. * C, istisna işleme için standart destekten yoksundur ve yalnızca hata denetimi için dönüş kodları sunar. `setjmp` ve`longjmp` standart kitaplık işlevleri [53]'te makrolar aracılığıyla bir try-catch mekanizmasını uygulamak için kullanılmıştır. * Bazı amaçlar için, kısıtlı C stilleri benimsenmiştir. Örneğin. MISRA C veya CERT C, hata olasılığını azaltmak amacıyla. CWE gibi veritabanları, C vb.'nin güvenlik açıklarına sahip olma yollarını ve azaltma önerilerini saymaya çalışır. * Bazı dezavantajlara karşı hafifletebilecek araçlar var. Çağdaş C derleyicileri, birçok olası hatayı belirlemeye yardımcı olmak için uyarılar oluşturabilen kontroller içerir. * Bu dezavantajlardan bazıları, diğer dillerin oluşturulmasına yol açmıştır. == İlgili diller == C, C++, C#, D, Go, Java, JavaScript, Perl, PHP, Rust ve Unix'in C kabuğu gibi sonraki birçok dili hem doğrudan hem de dolaylı olarak etkilemiştir. En yaygın etki sözdizimsel olmuştur; bahsedilen dillerin tümü, C'nin deyim (statement) ve (az ya da çok tanınabilir şekilde) ifade (expression) sözdizimini, C'den bazen kökten farklı olan tür sistemleri, veri modelleri ve/veya büyük ölçekli program yapıları ile birleştirir. Komut dosyası oluşturmak için de kullanılabilen Ch ve CINT dahil olmak üzere birkaç C veya C'ye yakın yorumlayıcı mevcuttur. Nesne yönelimli programlama dilleri popüler hale geldiğinde, C++ ve Objective-C, C'nin nesne yönelimli yetenekler sağlayan iki farklı uzantısıydı. Her iki dil de başlangıçta kaynaktan kaynağa (source to source) derleyiciler olarak uygulandı; kaynak kodu C'ye çevrildi ve ardından bir C derleyicisi ile derlendi. C++ programlama dili (başlangıçta "C with Classes" olarak adlandırıldı) Bjarne Stroustrup tarafından C benzeri bir sözdizimi ile nesne yönelimli işlevsellik sağlamaya yönelik bir yaklaşım olarak geliştirilmiştir. C++, daha fazla yazma gücü, kapsam belirleme (generic programming) ve nesne yönelimli programlamada yararlı olan diğer araçları ekler ve şablonlar aracılığıyla genel programlamaya izin verir. Neredeyse C'nin bir üst kümesi olan C++ şimdi, birkaç istisna dışında C'nin çoğunu destekliyor. Objective-C, başlangıçta C'nin üzerinde çok "ince" bir katmandı ve hibrit bir dinamik/statik yazım paradigması kullanarak nesne yönelimli programlamaya izin veren katı bir C üst kümesi olmaya devam ediyor. Objective-C sözdizimini hem C'den hem de Smalltalk'tan alır: ön işleme, ifadeler, işlev bildirimleri ve işlev çağrılarını içeren sözdizimi C'den miras alınırken, nesne yönelimli özelliklerin sözdizimi orijinal olarak Smalltalk'tan alınmıştır. C++ ve Objective-C'ye ek olarak, Ch, Cilk ve Unified Parallel C, C'nin neredeyse üst kümeleridir. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * ISO C Working Group resmî web sitesi * comp.lang.c Sıkça Sorulan Sorular * ISO/IEC 9899 resmî C99 belgeleri sasa * Coding Programmer Page / C Library Reference and Examples (english) *Happy Codings Programming Code Examples Kategori:Amerika Birleşik Devletleri icatları Kategori:Çapraz platform yazılımları Kategori:Sistem programlama dilleri Kategori:Yapısal programlama dilleri
== Olaylar == * 1578 - Vadiü'l-Mehazin Muharebesi, Portekizlilere karşı Osmanlı İmparatorluğu ve müttefiki olan Fas birliklerinin kesin zaferiyle sona erdi. * 1683 - Dom Perignon ilk şampanyayı üretti. * 1791 - Osmanlı ile Avusturya Devletleri arasında Ziştovi Antlaşması imzalandı. * 1870 - Kızılhaç Derneği, Birleşik Krallık'ta kuruldu. * 1923 - Rauf Bey (Orbay) Başbakanlıktan ayrıldı. * 1940 - Taksim Gazinosu açıldı. İstanbul Belediyesi'nin açtığı gazinonun amacı halka ucuz eğlence sağlamaktı. * 1944 - Anne Frank, Naziler tarafından yakalandı. 1945'te toplama kampında öldü. Saklanırken tuttuğu notlar sonradan klasik haline geldi. * 1950 - TSKB - Türkiye Sınai Kalkınma Bankası kuruldu. * 1958 - Uluslararası Para Fonu'nun baskısıyla yüksek devalüasyona gidildi. Dolar 2 lira 80 kuruştan, 9 liraya çıktı. * 1959 - İstanbul'da yumurta büyüklüğünde dolu yağdı. Yaralanmalar ve maddi hasar meydana geldi. * 1976 - İspanya Kralı Juan Carlos, siyasi tutukluların %90'ını affetti. * 1983 - İtalya'da ilk kez bir sosyalist, Sosyalist Parti Genel Sekreteri Bettino Craxi, Başbakanlık görevine getirildi. * 1986 - Yargıtay, ameliyatla cinsiyet değiştiren Bülent Ersoy'un erkek olduğuna karar verdi. * 1987 - Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü, Türkiye'nin İran'a silah satan ülkeler arasında olduğunu ileri sürdü. * 1988 - Samsun ve Sinop sahillerine, zehirli oldukları bildirilen çok sayıda varil vurdu. * 1995 - Hırvatistan'nın Krayina Sırp Cumhuriyeti'ya karşı saldırılarına başlamasıyla, Fırtına Harekâtı başladı. * 2005 - Senarist Safa Önal, filme çekilmiş 395 senaryosuyla Guinness Rekorlar Kitabı'na girdi. * 2019 - Amerika Birleşik Devletleri'nin Ohio eyaletine bağlı Dayton kentinde gerçekleşen silahlı saldırıda 10 kişi hayatını kaybetti, 27 kişi yaralandı. * 2020 - 2020 Beyrut patlamaları: Lübnan'ın başkenti Beyrut'ta, Beyrut Limanı'nda bir depoda bulunan 2 bin 750 ton amonyum nitrat infilak etti; 154 kişi öldü, 6 bin kişi yaralandı. Kentte büyük hasar meydan geldi. == Doğumlar == * 1521 - VII. Urbanus, Katolik Kilisesi'nin 228. Papası (ö. 1590) * 1792 - Percy Bysshe Shelley, İngiliz şair (ö. 1822) * 1801 - Augustin-Alexandre Dumont, Fransız heykeltıraş (ö. 1884) * 1805 - William Rowan Hamilton, İrlandalı matematikçi (ö. 1865) * 1834 - John Venn, İngiliz matematikçi (ö. 1923) * 1859 - Knut Hamsun, Norveçli romancı, oyun yazarı, şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1952) * 1901 - Louis Daniel Armstrong, Amerikalı caz trompetçisi (ö. 1971) * 1912 - Daniel Aaron, Amerikalı yazar ve akademisyen (ö. 2016) * 1912 - Raoul Wallenberg, İsveçli mimar, iş insanı, diplomat ve yardımsever (ö. 1947) * 1920 - Helen Thomas, Amerikalı gazeteci ve muhabir (ö. 2013) * 1921 - Maurice Richard, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu ve koç (ö. 2000) * 1927 - Turgut Uyar, Türk şair (ö. 1985) * 1928 - Gerard Damiano, Amerikalı porno film yönetmeni (ö. 2008) * 1930 - Ali Sistani, Irak'taki en önemli Şiî dini lider * 1932 - Frances E. Allen, Amerikalı bilgisayar bilimcisi (ö. 2020) * 1934 - Dallas Green, Amerikalı eski beyzbol oyuncusu, yönetici ve menajer (ö. 2017) * 1935 - Carol Arthur, Amerikalı aktris (ö. 2020) * 1940 - Hilmi Özkök, Türk asker ve Türk Silahlı Kuvvetleri'nin 24. Genelkurmay Başkanı * 1941 - Zeki Ökten, Türk yönetmen (ö. 2009) * 1942 - Don S. Davis, Amerikalı aktör ve ressam (ö. 2008) * 1943 - Vicente Alberto Álvarez Areces, İspanyol politikacı (ö. 2019) * 1944 - Orhan Gencebay, Türk müzisyen * 1952 - Moya Brennan, Grammy Ödülü adayı Kelt folk şarkıcısı * 1953 - Hiroyuki Usui, Japon eski millî futbolcu * 1954 - Anatoliy Kinah, Ukraynalı siyasetçi * 1955 - Billy Bob Thornton, Amerikalı oyuncu, film yazarı ve müzisyen * 1957 - John Wark, İskoç millî futbolcu * 1958 - Mary Decker, Amerikalı bayan eski orta mesafe koşucusu * 1958 - Silvan Şalom, İsrailli sağ siyasetçi ve bakan * 1959 - John Gormley, İrlandalı politikacı * 1960 - José Luis Rodríguez Zapatero, İspanyol siyasetçi ve Başbakan * 1961 - Barack Obama, ABD'nin 44. Başkanı * 1965 - Dennis Lehane, Amerikalı yazar ve senarist * 1965 - Fredrik Reinfeldt, İsveçli siyasetçi ve Başbakan * 1965 - Michael Skibbe, Alman futbolcu ve teknik direktör * 1968 - Daniel Dae Kim, Amerikalı oyuncu * 1969 - Max Cavalera, Brezilyalı şarkıcı, gitarist ve söz yazarı * 1970 - John August, Amerikalı senarist, yönetmen ve oyuncu * 1970 - Ron Lester, Amerikalı oyuncu (ö. 2016) * 1971 - Jeff Gordon, Amerikalı yarış arabası sürücüsü * 1973 - Marcos, Brezilyalı millî futbolcu * 1974 - Kily González, Arjantinli millî futbolcu * 1975 - Andy Hallett, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (ö. 2009) * 1975 - Nikos Liberopulos, Yunan forvet oyuncusu * 1977 - Luís Boa Morte, Portekizli millî futbolcu ve teknik direktör * 1981 - Marques Houston, Amerikalı R&B; şarkıcısı ve oyuncu * 1981 - Meghan, Amerikalı oyuncu ve manken, Britanya Kraliyet Ailesi üyesi * 1982 - Öykü Gürman, Türk şarkıcı * 1983 - David Cerrajería, İspanyol futbolcu * 1983 - Greta Gerwig, Amerikalı oyuncu, yönetmen, senarist ve oyun yazarı * 1984 - Alexis Ruano Delgado, İspanyol futbolcu * 1985 - Robbie Findley, Amerikalı futbolcu * 1985 - Mark Milligan, Avustralyalı millî futbolcu * 1987 - Marreese Speights, Amerikalı profesyonel eski basketbolcu * 1987 - Jang Keun-suk, Güney Koreli oyuncu, şarkıcı ve model * 1987 - Antonio Valencia, Ekvadorlu millî futbolcu * 1988 - Tom Parker, İngiliz müzisyen * 1989 - Jessica Mauboy, Avustralyalı şarkıcı-şarkı yazarı ve oyuncu * 1990 - Hikmet Balioğlu, Türk futbolcu * 1991 - Izet Hajrović, Boşnak millî futbolcu * 1992 - Cole Sprouse, Amerikalı oyuncu * 1992 - Dylan Sprouse, Amerikalı oyuncu * 1994 - Almila Ada, Türk oyuncu * 1995 - Andreas Vindheim, Norveçli milli futbolcu * 1996 - Muhammed Enes Yılmaz, Türk futbolcu * 1998 - Aytaç Şaşmaz, Türk oyuncu == Ölümler == * 1060 - I. Henri, 20 Temmuz 1031'den 4 Ağustos 1060'ta ölümüne kadar Fransa kralı (d. 1008) * 1072 - Romen Diyojen, Bizans imparatoru (d. y. 1030) * 1306 - III. Wenceslaus, 1301 ile 1305 arasında Macaristan ve 1305 yılında Bohemya ve Polonya kralı (d. 1289) * 1345 - İsmail, 1342-1345 doneminde saltanat süren Türk kökenli Bahri Hanedanı'ndan onaltıncı Memluk Devleti hükümdarı (d. 1325) * 1526 - Juan Sebastián Elcano, İspanyol kaşif ve denizci (d. 1486) * 1578 - I. Sebastião, Portekiz Kralı (d. 1554) * 1639 - Juan Ruiz de Alarcón, Meksikalı yazar, oyuncu ve hukukçu (d. 1581) * 1683 - Turhan Hatice Sultan, Osmanlı'nın 2. Valide Sultanı (IV. Mehmet'in annesi) (d. 1627) * 1875 - Hans Christian Andersen, Danimarkalı masal yazarı (d. 1805) * 1892 - Ernestine Rose, Amerikalı yazar (d. 1810) * 1900 - Étienne Lenoir, Belçikalı mühendis (d. 1822) * 1922 - Enver Paşa, Osmanlı asker ve siyaset adamı (d. 1881) * 1948 - Mileva Marić, Sırp fizikçi (d. 1875) * 1957 - Talat Artemel, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (d. 1901) * 1977 - Edgar Douglas Adrian, Britanyalı elektrofizyolog (d. 1889) * 1977 - Ernst Bloch, Alman filozof (d. 1885) * 1981 - Fazıla Şevket Giz, Türk zoolog (Türkiye'nin ilk kadın profesörlerinden) (d. 1903) * 1981 - Melvyn Douglas, Amerikalı aktör (d. 1901) * 1984 - Badra İrgit, İlk Tıva çocuk yazarı (d. 1910) * 1991 - Nikiforos Vrettakos, Yunan şair ve yazar (d. 1912) * 1993 - Sabri Berkel, Türk ressam (d. 1907) * 1997 - Jeanne Calment, dünyanın en uzun ömürlü insanı (122 yıl 164 gün) (d. 1875) * 1998 - Yuri Artyuhin, Sovyet kozmonot (d. 1930) * 1999 - Victor Mature, Amerikalı aktör (d. 1915) * 2003 - Frederick Chapman Robbins, Amerikalı mikrobiyolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1916) * 2004 - Baki Tamer, Türk karakter, tiyatro, dizi ve sinema oyuncusu (d. 1924) * 2005 - Osman Numan Baranus, Türk şair ve yazar (d. 1930) * 2007 - Lee Hazlewood, Amerikalı country şarkıcısı, besteci ve yapımcı (d. 1929) * 2007 - Samih Rifat, Türk mimar, fotoğrafçı, çevirmen ve yazar (d. 1945) * 2008 - Craig Jones, İngiliz motosiklet yarışçısı (d. 1985) * 2009 - Blake Snyder, Amerikalı yazar, senarist, danışman ve eğitimci (d. 1957) * 2011 - Naoki Matsuda, Japon eski millî futbolcu (d. 1977) * 2012 - Metin Erksan, Türk film yönetmeni (d. 1929) * 2013 - Şêrko Bêkes, çağdaş Kürt şairi (d. 1940) * 2013 - Ahmet Erhan, Türk şair ve yazarı (d. 1958) * 2013 - Renato Ruggiero, İtalyan diplomat ve eski bakan (d. 1930) * 2014 - Walter Massey, Kanadalı aktör (d. 1928) * 2015 - Takashi Amano, Japon fotoğraf sanatçısı, akvarist ve yazar (d. 1954) * 2016 - Zinaida Şarko, Rus tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1929) * 2017 - Raffaele Calabro, İtalyan Roma Katolik piskopos (d. 1940) * 2017 - Luiz Melodia, Brezilyalı oyuncu, şarkıcı ve söz yazarı (d. 1951) * 2017 - Yavuz Özışık, Türk piyanist ve müzisyen (d. 1942) * 2018 - Lorrie Collins, Amerikalı rock and roll, country ve rockabilly şarkıcısı gitaristidir (d. 1942) * 2018 - Donald Hunt, İngiliz orkestra şefi ve müzisyendir (d. 1930) * 2018 - Josy Moinet, Fransız siyasetçi (d. 1929) * 2019 - Ernie Bowman, Eski Amerikalı profesyonel beyzbol oyuncusu (d. 1935) * 2019 - Ivo Lill, Estonyalı cam sanatçısı (d. 1953) * 2019 - Harald Nickel, Alman eski futbolcuydu (d. 1953) * 2020 - Ebrahim Alkazi, Hint tiyatro yönetmeni ve eğitimci (d. 1925) * 2020 - Frances E. Allen, Amerikalı bilgisayar bilimcisi (d. 1932) * 2020 - Üstün Asutay, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1938) * 2020 - Sunnam Rajaiah, Hint politikacı (d. 1960) * 2021 - Bobby Eaton, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1958) * 2021 - Dick Farrel, Amerikalı radyocu ve aşı karşıtı aktivist (d. 1956) * 2021 - Paul Johnson, Amerikalı müzisyen, DJ ve yapımcı (d. 1971) * 2021 - Åke Lundqvist, İsveçli aktör (d. 1936) * 2021 - Padma Sachdev, Hint şair ve romancı (d. 1940) * 2021 - Moisés Torres, Bolivyalı siyasetçi, gazeteci ve akademisyen (d. 1949) * 2022 - Agustín Drake Aldama, Kübalı heykeltıraş, ressam ve grafik sanatçısı (d. 1934) * 2022 - Adriana Roel, Meksikalı aktris (d. 1934) == Tatiller ve özel günler == *0804 04
== Olaylar == * 1815 - Napolyon'un son zaferi Ligny Meydan Muharebesi, ünlü Waterloo Savaşı'ndan iki gün önce gerçekleşti. * 1903 - Ford Motor Şirketi kuruldu. * 1903 - Pepsi Cola Şirketi, markasını ve amblemini tescil ettirdi. * 1919 - Merzifon isyanı. * 1919 - Yörük Ali Efe, Yunan müfrezesini imha etti. * 1920 - Yara bandı, Earle Dickson tarafından icat edildi. * 1924 - Trabzon'da "Yeni Yol" isimli günlük gazetenin çıkmaya başlaması. * 1932 - Almanya'da yarı askeri Nazi örgütleri SA ve SS üzerindeki Hükûmet yasağı kaldırıldı. * 1938 - Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü kuruldu. Spor artık devlet denetiminde. * 1940 - Henri Philippe Pétain, Alman işgalinin ardından Fransa Başbakanı oldu. * 1940 - Litvanya'da komünist yönetim kuruldu. * 1949 - Devlet Tiyatro ve Operası Kuruluş Yasası yürürlüğe girdi ve Muhsin Ertuğrul Genel Müdür olarak atandı. * 1950 - TBMM, Türkçeleştirilmiş ezanın eskiden olduğu gibi Arapça okunmasına dair kanunu kabul etti. * 1952 - Osmanlı hanedanı kadınlarına Türkiye'ye dönme izni çıktı. * 1960 - Yassıada'da tutuklu bulunan eski Başbakan Adnan Menderes sinir krizi geçirdi ve revire kaldırıldı. * 1961 - İlk Türk Otomobili Projesi "Devrim Otomobili" için çalışmalara başlandı. * 1961 - Rus balet Rudolf Nureyev Batı'ya iltica etti. * 1963 - Vostok 6 ile dünya yörüngesine fırlatılan Rus kozmonot Valentina Tereşkova, uzaya seyahat eden ilk kadın oldu. * 1964 - Amerikalı siyahi hakları önderi Martin Luther King, Nobel Barış Ödülü'nü kazandı. * 1967 - İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi ve eşi Şahbanu Farah Pehlevi Türkiye'ye geldi. * 1968 - Sırrı Acar, Avrupa Grekoromen Güreş Şampiyonası'nda şampiyon oldu. * 1970 - 15 Haziran'da işçiler, İzmit Gebze'den İstanbul'a doğru yürüyüşe geçmişlerdi. Yürüyüş sırasında geçilen yerlerdeki işçilerin de katılımıyla, 15-16 Haziran işçi direnişi olarak adlandırılan bu olaylar, 5 kişinin ölmesi ve İstanbul ve Kocaeli'de sıkıyönetim ilan edilmesi ile sona erdi. * 1973 - TRT - MEB ortaklığıyla hazırlanan, Üniversite Giriş Sınavı Hazırlık Kursları televizyondan yayınlanmaya başlandı. * 1976 - Güney Afrika'da siyahların yaşadığı Soweto kasabasında, Afrikaans dilinde eğitimi protesto eden öğrencilerin üzerine ateş açan Güney Afrika Polis'i, 600 öğrenciyi öldürdü. * 1983 - Yuri Andropov, SSCB Başbakanı oldu. * 1987 - Türkiye'yi ziyaret eden İran Başbakanı Mir Hüseyin Musavi'nin, Anıtkabir'i ziyaret etmemesi tepkiyle karşılandı. Erdal İnönü, Başbakanlık önüne siyah çelenk bıraktı. * 1988 - Mehmet Ali Birand'ın "İşte PKK, işte Apo" başlıklı röportajı nedeniyle, Milliyet gazetesi toplatıldı. * 1991 - Başbakan Yıldırım Akbulut istifasını, Cumhurbaşkanı Turgut Özal'a verdi. * 1994 - Amasya Kütüphanesi'nden çalınan tarihi Kuran, Ayşegül Tecimer'in yalısının bahçesinde bulundu. * 1994 - Anayasa Mahkemesi, Demokrasi Partisi'nin (DEP) kapatılmasına ve bu Parti'nin üyesi olan, 5'i ceza evindeki 13 Milletvekili'nin üyeliğinin sona ermesine karar verdi. * 2000 - 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'e, "Devlet Şeref Madalyası" verildi. * 2002 - İstanbul Boğazı’nda “Modisk” adlı nehir tipi Rus gemisi ile "Aqua-2" isimli bir yolcu teknesi çarpıştı. Batan teknede kaybolan 4 yolcudan 2’sinin cesedi bulundu. * 2007 - Hint asıllı Amerikalı astronot Sunita Williams, uzayda en uzun süre kalan kadın astronot unvanının sahibi oldu. * 2013 - Gezi Parkı protestolarında, Berkin Elvan gaz kapsülüyle vuruldu. Aylarca komada kalan Berkin, 11 Mart 2014'te hayatını kaybetti. * 2015 - 5 Seconds of Summer'da gitarist olan Michael Clifford, Londra'daki konser sırasında görsel amaçlı konulan fişekler yüzünden saçları yandı ve hafif bir şekilde yaralandı. == Doğumlar == * 1139 - Konoe, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 76. imparatorudur (ö. 1155) * 1313 - Giovanni Boccaccio, İtalyan yazar ve şair (ö. 1375) * 1583 - Axel Oxenstierna, İsveçli bir devlet adamı (ö. 1654) * 1613 - John Cleveland, İngiliz şair (ö. 1658) * 1633 - Jean de Thévenot, Fransız Doğu gezgini (ö. 1667) * 1723 - Adam Smith, İskoç filozof ve ekonomist (ö. 1790) * 1752 - Salavat Yulayev, Başkurtistan istiklal savaşcısı ve şairidir (ö. 1800) * 1786 - Anne Elizabeth Baker, İngiltere'de yaşamış olan filolog, tarihçi ve illüstratör (ö. 1861) * 1793 - Diego Portales, Şilili siyasetçi (ö. 1837) * 1801 - Julius Plücker, Alman fizikçi, matematikçi ve akademisyendir (ö. 1868) * 1813 - Otto Jahn, Alman arkeolog (ö. 1869) * 1829 - Geronimo, Apaçi reisi (ö. 1909) * 1858 - John Peter Russell, Avustralyalı ressam (ö. 1930) * 1858 - V. Gustav, İsveç Kralı (ö. 1950) * 1866 - Germanos Karavangelis, Yunan din adamı (ö. 1935) * 1882 - Muhammed Musaddık, İranlı siyasetçi (ö. 1967) * 1888 - Alexander Friedman, Rus fiziksel evren bilimci ve matematikçi (ö. 1925) * 1890 - Stan Laurel, Amerikalı komedyen aktör (Laurel ve Hardy ikilisinden) (ö. 1965) * 1897 - Georg Wittig, Alman kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1987) * 1902 - Barbara McClintock, 1983 yılı Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi Amerikalı bilim insanı (ö. 1992) * 1902 - George Gaylord Simpson, Amerikalı bir taşılbilimci (ö. 1984) * 1907 - Jack Albertson, Amerikalı aktör, komedyen, dansçı ve şarkıcı (ö. 1981) * 1915 - John Wilder Tukey, Amerikalı istatistikçi (ö. 2000) * 1917 - Fedon Gizikis, Yunan generaldir (ö. 1999) * 1917 - Katharine Graham, Amerikalı bir yayıncıydı (ö. 2001) * 1920 - John Howard Griffin, Amerikalı fotoğraf sanatçısı (ö. 1980) * 1920 - Raymond Lemieux, Kanadalı organik kimyager (ö. 2000) * 1920 - José Portillo, bir Meksikalı avukat ve politikacıydı (ö. 2004) * 1926 - Efraín Ríos Montt, Guatemalalı asker ve siyasetçi (ö. 2018) * 1926 - Gu Fangzhou, Çinli tıp bilimcisi (ö. 2019) * 1927 - Ariano Suassuna, Brezilyalı oyun yazarı, romancı, denemeci, şair, öğretmen, avukat ve öğretim görevlisi (ö. 2014) * 1928 - Annie Cordy, Belçikalı oyuncu ve şarkıcı (ö. 2020) * 1928 - Ernst Stankovski, Avusturyalı aktör * 1929 - Sabah el-Ahmed el-Cabir es-Sabah, Kuveyt emiri (ö. 2020) * 1930 - Vilmos Zsigmond, Macar-Amerikalı sinematograf ve En İyi Sinematografi Akademi Ödülü sahibi (ö. 2016) * 1934 - Eileen Atkins, İngiliz oyuncu ve senaristtir * 1937 - Simeon Sakskoburggotski, 1943-1946 yıllarında Bulgaristan çarı * 1937 - Erich Wolf Segal, Amerikalı yazar, senarist ve eğitimci (ö. 2010) * 1938 - Joyce Carol Oates, Amerikalı yazar * 1942 - Walter Schwimmer, Avusturyalı siyasetçi ve diplomat * 1943 - Raymond Ramazani Baya, Demokratik Kongolu siyasetçi ve eski bakan (ö. 2019) * 1944 - Henri Richelet, Fransız ressam (ö. 2020) * 1946 - John Astor, İngiliz iş insanı ve siyasetçidir * 1946 - Tom Harrell, Amerikalı caz trompetçisi ve kompozitörüdür * 1946 - Esen Püsküllü, Türk sinema oyuncusu * 1949 - Fatma Belgen, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1952 - Yıldırım Öcek, Türk tiyatro ve televizyon oyuncusu (ö. 2018) * 1952 - Yorgo Papandreu, Yunan siyasetçi * 1952 - Alexander Zaitsev, Olimpiyat, Dünya ve Avrupa şampiyonu Sovyet buz patenci * 1954 - Jeffrey Ashby, Emekli Amerikan denizci ve astronot * 1955 - Laurie Metcalf, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1955 - Giuliana Salce, İtalyan yürüyüşçü * 1956 - II. Mesrob Mutafyan, Ermeni din adamı ve Türkiye Ermenileri'nin 84'üncü patriğiydi (ö. 2019) * 1959 - Abraham Løkin Hansen, Faroeli futbolcu ve teknik direktör * 1961 - Can Dündar, Türk araştırmacı gazeteci ve yazar * 1962 - Arnold Vosloo, Güney Afrikalı aktör * 1963 - Sandman, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1964 - Martin Feifel, Alman oyuncu * 1966 - Jan Železný, Çek cirit atıcı * 1967 - Jürgen Klopp, Alman eski futbolcu ve futbol antrenörü * 1969 - Bénabar, Fransız şarkıcı, söz yazarı ve besteci * 1970 - Phil Mickelson, Amerikalı golfçü * 1971 - Tupac Shakur, Amerikalı rap müzik sanatçısı, şair ve senarist (ö. 1996) * 1972 - John Cho, Kore doğumlu Amerikalı oyuncu ve müzisyen * 1972 - Andy Weir, Amerikalı roman yazarı ve yazılımcı * 1973 - Balçiçek İlter, Türk TV sunucusu ve gazeteci * 1973 - Federica Mogherini, İtalyan merkez sol siyasetçi * 1978 - Daniel Brühl, Alman oyuncu * 1978 - Lyndsey Marshal, İngiliz oyuncu * 1980 - Nehir Erdoğan, Türk oyuncu * 1980 - Sibel Kekilli, Türk asıllı Alman oyuncu * 1982 - Christoph Letkowski, Alman aktör, müzisyen ve şarkıcı * 1982 - Missy Peregrym, Kanadalı aktris ve eski model * 1982 - Rəşad Fərhad Sadıqov, Azeri futbolcu * 1983 - Naz Elmas, Türk sinema, televizyon ve tiyatro oyuncusu * 1986 - Fernando Muslera, Uruguaylı futbolcu * 1987 - Aya Sameshima, Japon millî futbolcu * 1988 - Tarık Langat Akdağ, Kenya asıllı Türk uzun mesafe koşucu * 1990 - Nezaket Erden, Türk oyuncu * 1993 - Alex Len, Ukraynalı profesyonel basketbolcu * 1994 **Marina Brunello, İtalyan satranç büyükustası **Rezar, Hollandalı profesyonel güreşçi **Ryohei Michibuchi, Japon futbolcu * 1997 - Jean-Kévin Augustin, Fransız futbolcu == Ölümler == * 1201 - İbnü'l Cevzî, Arap din, tarih ve tıp bilgini (d. 1116) * 1265 - Dokuz Hatun, Kerait prensesi * 1752 - Joseph Butler, İngiliz filozof (d. 1692) * 1850 - William Lawson, İngiliz kâşif (d. 1774) * 1858 - John Snow, İngiliz doktor ve anestezi ve tıbbi hijyenin geliştirilmesinde liderdir (d. 1813) * 1909 - Süleyman Selim Efendi, Sultan Abdülmecid'in oğlu (d. 1861) * 1929 - Oldfield Thomas, Britanyalı zoolog (d. 1858) * 1940 - Joseph Meister, Louis Pasteur tarafından kuduz aşısı olan ilk kişi (d. 1876) * 1944 - Marc Bloch, Fransız tarihçi (d. 1886) * 1947 - Bronisław Huberman, Çestohova'da doğan Polonyalı kemancı (d. 1882) * 1953 - Margaret Bondfield, İngiliz politikacı (d. 1873) * 1958 - Imre Nagy, Macar siyasetçi (d. 1896) * 1961 - Marcel Junod, İsviçreli doktor (d. 1904) * 1962 - Aleksey Antonov, Sovyet Ordusunun generali (d. 1896) * 1963 - Richard Kohn, Avusturyalı futbolcu ve teknik direktör (d. 1888) * 1966 - Şakir Zümre, Türk hukukçu ve Cumhuriyet döneminin ilk sanayicisi (d. 1885) * 1977 - Wernher von Braun, Alman bilim insanı (d. 1912) * 1979 - Ignatius Kutu Acheampong, 13 Ocak 1972'den 5 Temmuz 1978'e kadar Gana'yı yöneten general (d. 1931) * 1979 - Ayhan Işık, Türk sinema oyuncusu (d. 1929) * 1979 - Ayşe Sıdıka Avar, Türk öğretmen (d. 1901) * 1979 - Nicholas Ray, Amerikalı film yönetmeni (d. 1911) * 1994 - Kristen Pfaff, Amerikalı bas gitarist (d. 1967) * 2006 - Cüneyd Orhon, Türk kemençe sanatçısı (d. 1926) * 2012 - Nayif bin Abdülaziz el-Suud, Suudi prens (d. 1934) * 2012 - Susan Tyrrell, Amerikalı oyuncu, ressam ve yazar (d. 1945) * 2013 - Josip Kuže, Hırvat asıllı Yugoslav futbolcu ve teknik direktör (d. 1952) * 2013 - Ottmar Walter, Alman futbolcu (d. 1924) * 2014 - Ayşe Şasa, Türk senarist ve yazar (d. 1941) * 2016 - Jo Cox, Birleşik Krallık İşçi Partisi milletvekili (d. 1974) * 2017 - John G. Avildsen, Amerikalı film yönetmeni (d.1935) * 2017 - Christian Cabrol, Fransız kalp cerrahı (d. 1925) * 2017 - Stephen Furst, Amerikalı oyuncu ve televizyon film yönetmeni (d. 1955) * 2017 - Curt Hanson, Amerikalı siyasetçi (d. 1943) * 2017 - Helmut Kohl, Almanya Başbakanı (d. 1930) * 2018 - Martin Bregman, Amerikalı film yapımcısı (d. 1926) * 2019 - Frederick Andermann, Kanadalı doktor ve akademisyen (d. 1930) * 2019 - Erzsébet Gulyás-Köteles, Macar jimnastikçi (d. 1924) * 2020 - John Benfield, İngiliz oyuncu (d. 1951) * 2020 - Haribhau Jawale, Hint politikacı (d. 1953) * 2020 - Paulinho Paiakan, Brezilyalı politikacı (d. 1953) * 2020 - Patrick Poivey, Fransız aktör ve dublaj sanatçısı (d. 1948) * 2021 - Frank Bonner, Amerikalı aktör ve film yönetmeni (d. 1942) * 2021 - Zhou Qingjun, Tayvan'da yaşayan Çinli insan hakları aktivisti ve siyasetçi (d. 1943) * 2021 - Jabu Mabuza, Güney Afrikalı iş insanı ve girişimci (d. 1958) * 2022 - Tony Boskovic, Futbol hakemidir (d. 1933) * 2022 - Yuri Fedotov, Rus siyasetçi ve diplomat (d. 1947) * 2022 - Antonio Montero Moreno, İspanyol Roma Katolik başpiskopos (d. 1928) * 2022 - Tim Sale, Amerikalı çizgi roman sanatçısı (d. 1956) * 2023 - Alfredo Rojas, Arjantinli eski profesyonel futbolcu (d. 1937) * 2023 - Gino Mäder, İsviçreli yol ve pist bisikleti yarışçısı (d. 1997) == Tatiller ve özel günler == * İrlanda'da "Bloomsday" * Türkiye Kamu Çalışanları Günü *0616 16
Sağlık, sadece hastalık ve sakatlık durumunun olmayışı değil kişinin bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlığı, "sadece hastalıkların ve rahatsızlıkların olmayışı değil, bir bütün olarak fiziki, ruhi ve sosyal açıdan iyi olma hali" olarak açıklar."World Health Organization.Constitution of the World Health Organization as adopted by the International Health Conference, New York, 19–22 June 1946; signed on 22 July 1946 by the representatives of 61 States (Official Records of the World Health Organization, no. 2, p. 100) and entered into force on 7 April 1948. In World Health Organization. (2006). Constitution of the World Health Organization – Basic Documents, Forty-fifth edition, Supplement, October 2006. Uygulama için sınırlı bir değere sahip olabileceğinden, bu tanım tartışmaya açıktır. Sağlık, yaşam boyunca fiziksel, zihinsel ve sosyal zorlukları uyarlama ve yönetme yeteneği olarak tanımlanabilir. == Tarih == Sağlığın anlamı tarih boyunca evrim sürecinden geçmiştir. Biomedikal perspektiften bakacak olursak, sağlıkla ilgili ilk tanımlar vücudun işlevlerini yerine getirebilme kabiliyetine odaklanmıştır. Sağlık, zaman zaman hastalık tarafından bozulabilecek normal bir işlevsel durum olarak görülürdü. Böyle bir sağlık tanımının bir örneği: "anatomik, fizyolojik ve psikolojik bütünlük ile karakterize bir durum; kişisel olarak değerli aile, iş ve toplum rollerini yerine getirme becerisi; fiziksel, biyolojik, psikolojik ve sosyal stresle başedebilme yeteneği. Daha sonra, 1948'de, önceki tanımlardan radikal bir ayrımla, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) daha yüksek hedefli bir tanım önerdi: Sağlığı genel iyilik hali ile bağlayarak "yalnızca hastalık ve rahatsızlıkların yokluğu değil, fiziksel, zihinsel ve sosyal açıdan genel iylik hali.” Bu tanım, bazıları tarafından yenilikçi olarak memnuniyetle karşılansa da, aynı zamanda belirsiz, aşırı geniş ve ölçülemez şeklinde yorumlar da gelmiştir. Uzun zaman boyunca pratik olmayan bir ideal olarak rafa kaldırıdlı ve sağlıkla ilgili çoğu tartışma biyomedikal modelin uygulanabilirliğine geri döndü. Hastalığı bir durumdan çok bir süreç olarak değerlendirmeye doğru bir kayma yaşanırken, aynı kayma sağlığın tanımlamalarında da yaşandı. Aynı şekilde, WHO 1980'lerdeki sağlık promosyon hareketinin geliştirilmesini desteklediği zaman da lider rolü oynadı. Bu, bir durum değil, dinamik olarak esneklik anlamında, başka bir deyişle "yaşam için bir kaynak" olarak yeni bir sağlık anlayışı getirdi. 1984’te WHO, sağlık tanımını “bir bireyin veya grubun özlemlerini gerçekleştirme, ihtiyaçları karşılama ve çevreyi değiştirme veya başa çıkma derecesi” olarak değiştirmiştir. Sağlık günlük yaşam için bir kaynaktır; sosyal ve kişisel kaynakların yanı sıra fiziksel kapasiteleri vurgulayan pozitif bir kavramdır, yaşamın amacı değildir. Böylece sağlık, homeostazı sürdürme ve sorunlardan kurtulma yeteneği anlamına gelir. Zihinsel, entelektüel, duygusal ve sosyal sağlık esneklik ve bağımsız yaşam için kaynak oluşturan yeteneklerden olan bireyin stresle başa çıkabilmesi, öğrenme kabiliyeti ve ilişkileri sürdürebilme yeteneklerine atıfta bulunur. Bu, sağlığın öğretilmesi, güçlendirilmesi ve öğrenilmesi için birçok olanak sunar. 1970'lerin sonlarından beri, federal Sağlıklı İnsanlar İnisiyatifi Birleşik Devletlerin popülasyonun sağlığını iyileştirme yaklaşımının görülür bir parçası olmuştur.Federal Prevention Initiatives . U.S. Department of Health and Human Services Her onyılda bir, Sağlıklı İnsanlar'ın yeni bir sürümü yayınlanır.History & Development of Healthy People . U.S. Department of Health and Human Services Sağlığın iyileştirilmesine yönelik güncellenmiş hedefleri içerir ve sonraki on yıl boyunca, bu ilerleme noktasındaki değerlendirme veya eksiklikler ile konu alanlarını ve ölçülebilir amaçları belirler. İlerleme birçok hedefle sınırlandırılmıştır ve Sağlıklı İnsanlar'ın, merkezi olmayan ve koordine edilmemiş bir ABD sağlık sistemi bağlamında sonuçları şekillendirmedeki etkinliği konusunda endişelere yol açmıştır. Sağlıklı İnsanlar 2020 sağlığın teşviki ve geliştirilmesine ve önleyici yaklaşımlara daha fazla önem verir ve sağlığın sosyal belirleyicilerinin ele alınmasının önemine odaklanır. Yeni genişletilmiş dijital arayüz, geçmişte üretilen hacimli basılı kitaplara kıyasla kullanımı ve yayılmasını kolaylaştırıyor. Bu değişikliklerin Sağlıklı İnsanlara etkisi önümüzdeki yıllarda belirlenecek. Sağlık sorunlarını önlemek veya iyileştirmek ve insanlarda sağlığı korumak için sistematik faaliyetler sağlık hizmeti sağlayıcıları tarafından üstlenilir. Hayvan sağlığı ile ilgili uygulamalar veterinerlik bilimleri tarafından sağlanır. "Sağlıklı" terimi aynı zamanda canlı olmayan birçok çeşit organizma ve sağlıklı toplumlar, sağlıklı kentler veya sağlıklı çevre ve bunların insan faydasına etkileri gibi kavramlar çerçevesinde de kullanılır. Sağlık hizmeti müdahalelerine ve bir kişinin çevresine ek olarak, bireylerin sağlık durumunu etkileyen, geçmişleri, yaşam tarzları ve ekonomik, sosyal koşulları ve maneviyatları dahil birçok başka faktörün olduğu bilinmektedir. Bunlar “sağlığın belirleyicileri” olarak adlandırılırlar. Çalışmaların gösterdiğine göre yüksek düzeyde stres insan sağlığını etkileyebiliyor. 21\. yüzyılın ilk onyılında, insan sağlığını iyileştirmeye yönelik çabaların performansını değerlendirmek için ana göstergeler olacak şekilde, sağlığın bir yetenek olarak kavramsallaştırılması, öz değerlendirmeler için kapıyı açtı. Birden fazla kronik hastalığın varlığında veya bir ölümcül durumda bile, her insana sağlıklı hissetme fırsatı yarattı ve aynı zamanda hastalıkların görülme sıklığının azaltılmasına odaklanan geleneksel yaklaşımdan uzakta, sağlık belirleyicilerinin yeniden incelenmesi için fırsat yarattı. == Belirleyiciler == Genel olarak, bir bireyin yaşadığı genel şartlar, hem sağlık durumu hem de yaşam kalitesinin belirlenmesinde büyük öneme sahiptir. Sağlığın, yalnızca sağlık bilimleri'nin geliştirilmesi ve uygulanmasıyla değil, aynı zamanda bireyin ve toplumun çabaları ve akıllıca yapılmış yaşam tarzı seçenekleri ile sürdürüldüğü ve iyileştirildiği giderek artan bir şekilde kabul edilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) göre, sağlığın ana belirleyicileri, sosyal ve ekonomik çevre, fiziksel çevre ve kişinin bireysel özelliklerini ve davranışlarını içerir.World Health Organization. The determinants of health. Geneva. Accessed 12 May 2011. Daha spesifik olarak, insanların sağlıklı veya sağlıksız olup olmadığını etkilediği tespit edilen temel faktörler aşağıdakileri içerir:Public Health Agency of Canada. What Determines Health? Ottawa. Accessed 12 May 2011.Lalonde, Marc (1974). "A New Perspective on the Health of Canadians." Ottawa: Minister of Supply and Services. * Gelir ve sosyal sınıf * Toplumsal Destek ağları * Eğitim ve okuryazarlık * İş/çalışma koşulları * Sosyal çevre * Fiziksel çevre * Kişisel sağlık uygulamaları ve başedebilme kabiliyeti * Sağlıklı çocuk gelişimi * Biyoloji ve genetik * Sağlık hizmetleri * Cinsiyet * Kültür Farklı kurum ve alanlardan artan sayıda çalışma ve rapor sağlık ve farklı faktörler arasındaki bağlantıları incelemektedir. Bu faktörlerden bazıları yaşam tarzları, ortam, sağlık kuruluşları ve sağlık politikası'dır. Son yıllarda birçok ülkede uygulanmaya başlanılan spesifik bir sağlık politikası, şeker vergisinin getirilmesiydi. Özellikle gençler arasında obezite ile ilgili endişelerin artmasıyla, içecek vergileri ortaya çıktı. Şekerli tatlandırılmış içecekler, obezite ile olan bağlantılarının artan kanıtlarıyla, obezite karşıtı girişimlerin hedefi haline gelmiştir. Kaliforniya'da Alameda Bölge Çalışması, 1974’teki Kanada’dan Lalonde raporu ve sağlık hizmetlerine erişim ve halk sağlığı sonuçlarının iyileştirilmesi de dahil olmak üzere küresel sağlık konularına odaklanan Dünya Sağlık Örgütü'nün Dünya Sağlık Raporu dizileri bunlardan bazılarıdır.World Health Organization. The world health report . Geneva. "Sağlık alanı" kavramı, tıbbi bakım'dan farklı olarak, Kanada’dan gelen Lalonde raporundan çıktı. Rapor, bireyin sağlığının kilit belirleyicileri olarak birbirine bağımlı üç alan belirledi. Bunlar: * Yaşamtarzı: hastalık veya ölüme katkıda bulunduğu veya sebep olduğu söylenebilecek kişisel kararların (bireyin kontrolünde olan) toplam etkisi; * Çevresel: insan vücudu dışındaki sağlıkla ilgili ve üzerinde bireyin çok az kontrol sahibi olduğu veya hiç olmadığı tüm konular; * Biyomedikal: genetik yapının etkisiyle insan vücudunda gelişen, fiziksel ve zihinsel sağlığın tüm yönleri. Sağlığın korunması ve teşviki, bazen "sağlık üçgeni" olarak da adlandırılan fiziksel, zihinsel ve sosyal iyiliğin farklı birleşimleriyle sağlanır.Georgia State University. 1998. Health Triangle Slides .Nutter S. (2003) The Health Triangle. Anchor Points, Inc., . Dünya Sağlık Örgütü'nün 1986 yılında yayınlanan Sağlık Teşviki için Ottawa Şartı, sağlığın bir durum veya hayatın amacı değil, günlük yaşam için bir kaynak olduğunu belirtti. Sağlık, sosyal kapasitelerin yanı sıra sosyal ve kişisel kaynakları da vurgulayan olumlu bir kavramdır.World Health Organization. The Ottawa Charter for Health Promotion. Adopted at the First International Conference on Health Promotion, Ottawa, 21 November 1986 – WHO/HPR/HEP/95.1. Yaşam tarzı konularında ve işlevsel sağlıkla ilişkiler üzerinde daha fazla duran, Alameda BÖlge Çalışması'ndan elde edilen veriler, insanların sağlıklarını düzenli egzersiz, yeterince uyku, doğada zaman geçirrmek, sağlıklı vücut ağırlığı korumak ve alkol kullanımını sınırlamak ve sigara kullanımından kaçınmak suretiyle geliştirmelerini önerir.. "The linear model supported previous findings, including regular exercise, limited alcohol consumption, abstinence from smoking, sleeping 7–8 hours a night, and maintenance of a healthy weight play an important role in promoting longevity and delaying illness and death." Citing Birden fazla kronik hastalığı veya ölümcül hastalığı olan insanların bile kendilerini sağlıklı görebildiği üzere sağlık ve hastalık bir arada bulunabilir. Çevre, bireylerin sağlık durumunu etkileyen önemli bir faktör olarak belirtilmektedir. Bu, doğal çevre, inşa edilmiş çevre ve sosyal çevre özelliklerini içerir. Temiz su ve hava, yeterli özelliklerde barınak ve güvenli toplumlar ve yollar gibi faktörlerin hepsinin özellikle de bebeklerin ve çocukların sağlığı olmak üzere genel olarak sağlığa katkıda bulunduğu bulunmuştur.UNESCO. The UN World Water Development Report: Facts and Figures – Meeting basic needs. Accessed 12 May 2011. Bazı çalışmalar, yerleşim yerlerinde doğal alanlar ve rekreasyon alanları gibi faktörlerin bulunmamasının, genel sağlık ve iyilik durumu ile bağlantılı olan kişisel memnuniyetin düşmesine ve obezite seviyelerinin yükselmesine yol açtığını göstermiştir. Doğal ortamlarda harcanan zamandaki artışın, bireylerin kendi yaptıkları sağlık durumu değerlendirmelerinde olumlu sonuçlar ile ilişkili olduğu gösterilmiştir. Bu durum kentsel mahallelerde, doğal alanların sağlık üzerindeki olumlu etkilerinin, kamu politikası ve arazi kullanımında dikkate alınması gerektiğini ileri sürmektedir. Genetik veya ebeveynlerden kalıtsal özellikler de, bireylerin ve toplumların sağlık durumlarının belirlenmesinde rol oynar. Bu, bireylerin aileleri iile beraber oldukları süredeki yaşam tarzlarıyla geliştirdikleri alışkanlıklar ve davranışlar kadar bazı hastalıklara olan genetik yatkınlık ve sağlık koşullarını kapsayabilir. Örneğin, genetik, insanların zihinsel, duygusal veya fiziksel olarak stres ile baş etme biçiminde rol oynayabilir. Obezite Amerika Birleşik Devletleri'nde kötü ruh sağlığına katkıda bulunan ve çok sayıda insanın hayatında strese neden olan önemli bir sorundur. ===Potansiyel konular=== Dünyada bir dizi sağlık sorunu yaygındır. Hastalık bunların en yaygın olanlarından biridir. Globalissues.org'a göre, her yıl yaklaşık 36 milyon kişi, kardiyovasküler hastalık, kanser, diyabet ve kronik akciğer hastalığı dahil olmak üzere bulaşıcı olmayan hastalıklardan ölmektedir (Shah, 2014). Hem viral hem de bakteriyel bulaşıcı hastalıklar arasında, AIDS/HIV, tüberküloz ve sıtma her yıl milyonlarca ölüme neden olan en yaygın olanlardır. (Shah, 2014). Özellikle çocuklar arasında, ölüme neden olan veya diğer sağlık sorunlarına katkıda bulunan bir diğer sağlık sorunu, yetersiz beslenmedir. Yetersiz beslenmenin en çok etkilediği gruplardan biri küçük çocuklardır. 5 yaşın altındaki yaklaşık 7,5 milyon çocuk, genellikle yiyecek bulmak veya yemek yapmak için para bulunamamasından dolayı yetersiz beslenmeden ölmektedir. Bedensel yaralanmalar da dünya çapında yaygın bir sağlık sorunudur. Kırık kemikler, çatlaklar ve yanıklar dahil olmak üzere bu yaralanmalar, genel olarak yaralanma veya yaralanmanın şiddetinden kaynaklanan enfeksiyonlar gibi nedenlerden dolayı bireylerin yaşam kalitesini düşürebilir veya ölümlere neden olabilir. (Moffett, 2013).Shah, Anup (5 January 2014). "Health Issues." Global Issues. Çoğu zaman yaşam tarzı seçimleri, kötü sağlık durumuna katkı koyan faktörlerdendir. Bunlar, sigara içmek, aşırı yemek yemek, aşırı kısıtlayıcı bir diyet uygulamak ve buna bağlı olarak zayıf bir diyet olabilir. Hareketsizlik, genel sağlık sorunlarına ve uyku eksikliği, aşırı alkol tüketimi ve ağız hijyeni ihmaline katkıda bulunabilir. (Moffett, 2013). Ayrıca, kişi tarafından miras alınan ve kişiyi ne kadar etkilediklerine ve ne zaman ortaya çıktıklarına göre değişebilen genetik bozukluklar da vardır. Bu sağlık sorunlarının çoğunluğu önlenebilir olmasına rağmen, global kötü sağlık durumuna en büyük katkı, yaklaşık 1 milyar insanın sağlık hizmeti sistemlerine erişememesidir. (Shah, 2014). Muhtemelen, en yaygın ve zararlı sağlık sorunu, pek çok insanın kaliteli çözümlere erişiminin olmamasıdır. ==Ruh sağlığı== Dünya Sağlık Örgütü zihinsel sağlığı, “bireyin kendi yeteneklerini gerçekleştirdiği, yaşamın normal stresleriyle baş edebildiği, üretken ve verimli bir şekilde çalışabileceği ve toplumuna katkıda bulunabildiği bir iyilik hali" olarak tanımlar.World Health Organization (2005). Promoting Mental Health: Concepts, Emerging evidence, Practice: A report of the World Health Organization, Department of Mental Health and Substance Abuse in collaboration with the Victorian Health Promotion Foundation and the University of Melbourne. World Health Organization. Geneva. Ruh Sağlığı sadece akıl hastalığının yokluğu değildir. Akıl hastalığı, “sosyal ve duygusal refahı ve insanların yaşamlarını ve üretkenliklerini etkileyen bilişsel, duygusal ve davranışsal koşullar yelpazesi” olarak tanımlanmaktadır. Zihinsel bir hastalığa sahip olmak, bir kişinin zihinsel işleyişini geçici veya kalıcı olarak ciddi şekilde bozabilir. Diğer terimler şunlardır: 'zihinsel sağlık sorunu', 'hastalık', 'bozukluk', 'işlev bozukluğu'Long, Steven W. Lifestyle Management: Achieving & Maintaining Good Healt. niu.edu.tw ABD'de 18 yaş ve üstü tüm yetişkinlerin yaklaşık beşte biri akıl hastalığı tanısı konulabilecek vaziyettedir. Zihinsel hastalıklar ABD ve Kanada’da en büyük engellilik nedenidir. Örnekler arasında şizofreni, ADHD, majör depresif bozukluk, bipolar bozukluk, anksiyete bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu ve otizm vardır.The numbers count: Mental disorders in America . nih.gov Birçok genç, toplumun baskılarına ve karşılaştıkları sosyal sorunlara yanıt olarak zihinsel sağlık sorunlarından muzdariptir. Gençlerde görülen temel zihinsel sağlık sorunlarından bazıları şunlardır: depresyon, yeme bozuklukları ve uyuşturucu bağımlılığı. Bu sağlık sorunlarının olmasını engellemenin, zihinsel sağlık sorunlarından muzdarip bir gençle iyi iletişim kurmak gibi birçok yolu vardır. Ruh sağlığı bozuklukları tedavi edilebilir ve gençlerin davranışlarına özen göstermek yardımcı olabilir. Aşağıdakiler de dahil olmak üzere birçok faktör ruh sağlığı sorunlarına katkıda bulunur: * Genler veya beyin kimyası gibi biyolojik faktörler * Travma veya istismar gibi yaşam deneyimleri * Akıl sağlığı sorunlarının ailedeki tarihi ==Sağlığı Koruma== Sağlıklı kalmak için kişisel stratejiler ve düzenli müdahaleler kadar sağlık hizmetleri bilgi birikiminin ve uygulamalarının evrimleşmesi ile de şekilllenen devamlı bir süreçtir. ===Diyet=== upright=0.95|küçükresim|2010 yılında kilolu veya obez nüfus oranı , Bilgi kaynağı: OECD's iLibrary. upright=0.95|küçükresim|sağ|2010 yılında obez nüfus oranı, Bilgi Kaynağı: OECD's iLibrary. Kişisel sağlığı korumanın önemli bir yolu sağlıklı beslenmedir. Sağlıklı beslenme vücuda besinleri sağlayan birçok çeşit bitkisel ve hayvansal besinleri içerir. Bu besinler vücuda enerji verir ve işlevlerini sürdürmesini sağlar. Besinler kemiklerin, kasların ve tendonların yapılanmasına ve güçlenmesine ve aynı zamanda vücut proseslerinin ayarlanmasına yardımcı olur (ör.kan basıncı). Besin rehberi piramidi bölümlere ayrılmış sağlıklı yiyeceklerin piramit şeklindeki bir rehberidir. Her bölüm, her bir gıda grubu için önerilen alım miktarını göstermektedir (yani, Protein, Yağ, Karbonhidratlar ve Şekerler). Sağlıklı yiyecek seçimleri yapmak önemlidir, çünkü kalp hastalığı riskini ve bazı kanser türlerinin gelişme ihtimalini azaltabilir ve sağlıklı bir kilonun korunmasına katkıda bulunacaktır. Akdeniz diyeti, fenoller, izoprenoidler ve alkaloidler gibi bazı biyoaktif bileşikleri içerdiğinden dolayı, sağlığı teşvik edici etkilerle sıkça ilişkilendirilir. ===Egzersiz=== Fiziksel egzersiz fiziksel zindeliği ve genel sağlık ve iyilik halini arttırır veya korumaya yardımcı olur; kasları güçlendirir ve kardiyovasküler sistemi geliştirir. Ulusal Sağlık Enstitüsü'ne göre 4 tip egzersiz vardır: dayanıklılık, güç, esneklik ve denge ===Uyku=== Uyku sağlığı korumak için temel bir bileşendir. Çocuklarda uyku, büyüme ve gelişme için de hayati önem taşır. Devam eden uykusuzluk, bazı kronik sağlık sorunları için artmış bir risk ile ilişkilendirilmiştir. Ek olarak, uykusuzluğun hem hastalıklara duyarlılığı arttırdığı hem de iyileşme sürelerinin uzaması ile korele olduğu gösterilmiştir. Bir çalışmada, gece de altı saat veya daha az uyuyan, kronik uyku yetersizliği olan kişilerin, gece yedi saat veya daha fazla uyuduğunu bildirenlere göre soğuk algınlığı olasılığının dört kat daha fazla olduğu bulundu. Uykunun insan metabolizmasının ayarlanmasında önemli bir rolü vardır ve uykusuzluk kilo kaybına yol açabilir ya da kilo vermeyi zorlaştırabilir. Buna ek olarak Dünya Sağlık Örgütü'ne bağlı kanser araştırma kurumu olan Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı 2007 yılında yayınladığı bir deklerasyonda, özellikle uyku düzenini bozan uzun süreli gece işlerine vurgu yaparak, sarkadyen ritimlerini bozan çalışma saatlerinin insanlar üzerinde muhtemelen kanserojen etki yarattığını bildirdi. 2015 yılında, Ulusal Uyku Merkezi yaşa göre uyku ihtiyaçları ile ilgili güncellenmiş tavsiyeler dizisi yayınladı ve normal uyku aralığının dışında uyumayı alışkanlık haline getirmiş bireylerin, ciddi sağlık sorunlarının belirtilerini ve semptomlarını gösterebileceğini ve eğer bu bilerek yapılıyorsa sağlığın ve genel iyilik halinin tehlikeye atılıyor olabileceğini bildirdi. Yaş ve Durum Uyku İhtiyaçları Yenidoğanlar (0–3 ay) 14 - 17 saat Bebekler (4–11 ay) 12 - 15 saat Bebekler (1–2 yaş) 11 - 14 saat Okul Öncesi (3–5 yaş) 10 - 13 saat Çocuklar (6–13 yaş) 9 - 11 saat Gençler (14–17 yaş) 8 - 10 saat Yetişkinler (18–64 yaş) 7 - 9 saat Yaşlılar (65 yaş ve üzeri) 7 - 8 saat ===Bilimin rolü=== Sağlık bilimleri, bilimin sağlık üzerine odaklanan bir dalıdır. Sağlık bilimine iki ana yaklaşım vardır: insan vücudunun (ve hayvanların) nasıl işlediğini anlamak için insan vücudunun ve sağlıkla ilgili konuların çalışılması ve araştırılması; ve bu bilginin sağlığı geliştirmek ve hastalıkları ve diğer fiziksel ve ruhsal bozuklukları önleme ve tedavi etme amacıyla uygulanması. Bilim, biyoloji, biyokimya, fizik, epidemiyoloji, farmakoloji, tıbbi sosyoloji dahil olmak üzere birçok alt alan üzerine kuruludur. Uygulamalı sağlık bilimleri, sağlık eğitimi, biyomedikal mühendislik, biyoteknoloji ve toplumsal sağlık gibi alanlardaki uygulamalarla insan sağlığını daha iyi anlayıp, geliştirmeye çalışmaktadır. Sağlığı geliştirmek için, sağlık bilimleri ile geliştirilmiş prensipler ve uygulamalar temelindeki organize müdahaleler, tıp, hemşirelik, beslenme, eczacılık, sosyal hizmet, psikoloji, mesleki tedavi, fizik tedavi ve diğer sağlık meslekleri aracılığı ile yürütülmektedir. Klinik uzmanlar bireysel sağlık üzerine odaklanırken, toplumsal sağlık uzmanları ise toplumların ve popülasyonların genel sağlığı ile ilgilenir. İşyeri sağlığı programları çalışanların sağlığını ve genel iyilik halini geliştirmek için, okul sağlık hizmetleri ise çocukların sağlığı ve genel iyilik halini geliştirmek için benimsenmiştir. ===Toplumsal sağlığın rolü=== Toplumsal sağlık, "toplumların, özel ve resmi kurumların, toplulukların ve bireylerin organize çabaları ve bilinçli seçimleri vasıtası ile hastalıkları önleme, yaşam sürelerini uzatma ve sağlığı geliştirmenin bilimi ve sanatı" olarak açıklanır. Nüfus sağlığı analizine dayanarak bir topluluğun genel sağlığına yönelik tehditlerle ilgilenir. Söz konusu popülasyon bir avuç insan kadar az olabileceği gibi, birden fazla kıtada yaşayan insanlar kadar fazla da olabilir (örneğin, pandemik). Toplumsal sağlık birçok alt alana sahiptir, ancak tipik olarak epidemiyoloji, biyoistatistik ve sağlık hizmetleri disiplinlerarası kategorilerini içerir. Çevresel Sağlık, toplum sağlığı, davranışsal sağlık ve iş sağlığı alanları da önemli toplumsal sağlık alt kategorileridir. Toplumsal sağlık ile ilgili müdahalelerin odak noktası, sağlıklı davranışların teşviki, topluluklar, çevrenin izlenmesi suretiyle hastalıkları, sakatlanmaları ve diğer sağlık durumlarını önlemek ve yönetmektir. Amacı, eğitim programlarının yürütülmesi, sağlık politikalarının geliştirilmesi, hizmet uygulamaları ve yürütülen araştırmalar ile sağlık sorunlarının önüne geçmek veya tekrarını önlemektir.Association of Schools of Public Health. What is Public Health? Retrieved 2010-06-24 Bir salgın durumunda olduğu gibi, çoğu zaman bir hastalığı tedavi edebilmek ya da bir patojeni kontrol altına alabilmek hayati önem taşır. Aşılamayı ve prezervatif kullanımını teşvik eden eğitim kampanyaları (buna karşı direncin üstesinden gelmek de dahil) dahil olacak şekilde Aşılama programları ve bulaşıcı hastalıkların 'nın yayılmasını önlemek için prezervatif dağıtılması, ortak önleyici halk sağlığı önlemlerine örnek olarak verilebilir. Toplumsal sağlık aynı zamanda ülkelerin, kıtaların veya dünyanın değişik bölgelerindeki sağlık ile ilgili eşitsizlikleri sınırlandırmak için çeşitli eylemlerde bulunur. Bir durum, bireylerin veya toplumların sağlık hizmetlerine erişiminin finansal, coğrafi ve sosyo-kültürel engelleri ile ilgilidir.Hispanics and the Future of America. Access to and Quality of Health Care Toplumsal sağlık sisteminin uygulamaları anne ve çocuk sağlığı, sağlık hizmetleri yönetimi, acil müdahale ve bulaşıcı ve kronik hastalıkların önlenmesi ve kontrolü alanlarını içerir. Toplumsal sağlık programlarının muazzam etkisi büyük oranda kanıksanmıştır. Toplumsal sağlık vasıtası ile geliştirilen politikalar ve uygulamaların da katkısı ile, 20. yüzyıl, dünyanın çoğunluğunda, bebek ve çocuk ölüm oranlarında düşüş ve yaşam sürelerinin uzamasındaki devam eden artış ile kayıtlara geçmiştir. Örneğin, Amerikalılar için yaşam beklentisinin 1900'den bu yana otuz yıl, dünya genelinde ise 1990'dan bu yana 6 yıl arttığı tahmin edilmektedir.Association of Schools of Public Health. Impact of Public Health. Retrieved 2010-6-24.World Health Organization. Life expectancy at birth , accessed 20 April 2011. ===Kişisel bakım stratejileri=== küçükresim|upright=0.75|Ellerini yıkayan bir bayan. 1655 Kişisel sağlık kısmi olarak insanların kendi sağlıkları hakkında gözlemlediği ve benimsediği aktif, pasif ve desteklenmiş ipuçlarına bağlıdır. Bunlar bütünleştirici bakım yolu ile, genellikle kronik bir durum olan bir hastalığın etkilerini önlemek veya minimize etmek için kişisel uygulamaları içerir. Ek olarak yıkanma ve elleri sabun ile yıkama, dişleri diş ipi ile temizleme ve fırçalama; besinleri güvenli olarak depolama, hazırlama ve muamele etme ve birçok diğerleri gibi enfeksiyon ve hastalıkları önlemek için gerekli kişisel hijyen uygulamalarını da içerir. Günlük yaşamın kişisel gözlemlerinden (örneğin, uyku düzenleri, egzersiz davranışı, beslenme ve çevresel özellikler hakkında) toplanan bilgiler, kişisel kararları ve eylemleri (ör. "Sabahları yorgun hissediyorum, bu yüzden farklı bir yastıkta uyumayı deneyeceğim"), ayrıca klinik kararları ve tedavi planları (ör., ayakkabılarının normalden daha sıkı olduğunu fark eden bir hastanın, kalbinin sol tarafında bir yetmezlik şiddetlenmesi olabilir ve sıvı aşırı yüklemesini önlemek için diüretik ilaç alması gerekebilir.) için kullanılabilir.Robert Wood Johnson Foundation. (2008). Health in Everyday Living. Kişisel sağlık aynı zamanda kısmi olarak yaşamın sosyal yapısıyla ilgili olabilir. Güçlü sosyal ilişkilerin korunması, gönüllülük ve diğer sosyal aktivitelerin korunması, iyi bir ruh sağlığı ve uzun yaşam süresi ile ilişkilendirilmiştir. Amerika'da yapılan bir araştırma, 70 yaş üzeri yaşlıların, fiziksel sağlık durumuna bakmaksızın sıklıkla gönüllülük aktivitelerinde bulunan yaşlıların, bulunmayanlara göre daha düşük ölüm riski taşıdığını ortaya koymuştur. Singapur'dan başka bir araştırma gönüllülük aktivitelerinde bulunan emeklilerin, bulunmayan emeklilere göre, önemli oranda daha yüksek bilişsel performans puanlarına, daha az depresif belirtilere ve genel olarak daha iyi bir ruhsal sağlığa ve yaşam tatminine sahip olduklarını bildirdi. Uzun süreli psikolojik stres sağlığı olumsuz yönde etkileyebilir ve yaşlanma, depresif bozukluk ve hastalık belirtileriyle beraber bilişsel bozulmada bir faktör olarak gösterilir. Stres yönetimi, stresi azaltmak veya strese olan direnci yükseltmeye yönelik yöntemlerin uygulanmasıdır. Rahatlama teknikleri stresi rahatlatmaya yönelik fiziksel yöntemlerdir. Bilişsel terapi, meditasyon ve olumlu düşünce, strese olan tepkinin şiddetini düşürerek fayda sağlayan psikolojik yöntemlerdir. Problem çözme ve zaman yönetimi gibi ilgili kabiliyetleri geliştirmek belirsizliği azaltır ve güven duygusunu pekiştirir ve bu da ilgili kabiliyetlerin uygulanabileceği stres yaratan durumlara olan tepkiyi azaltır. ==Mesleki== Güvenlik risklerine ek olarak, birçok meslek hastalık, rahatsızlık ve diğer uzun-dönem sağlık problemi riskide taşır. En yaygın meslek hastalıkları arasında silikozis ve kömür işçilerinin pnömokonyozu (siyah akciğer hastalığı) dahil olmak üzere çeşitli pnömokonyoz türleri vardır. Astım, birçok çalışanın hassas olduğu başka bir işyeri solunum yolu hastalığıdır. Çalışanlar ayrıca, egzema, dermatit, ürtiker, güneş yanığı ve cilt kanseri gibi deri hastalıklarına karşı hassas olabilirler.HSE (Health and Safety Executive of Great Britain) Skin at work Retrieved on June 20, 2009 Endişe konusu diğer meslek hastalıkları karpal tünel sendromu ve kurşun zehirlenmesini içerir. Gelişmiş ülkelerde Hizmet sektörü işlerinin sayısı arttıkça, gittikçe daha fazla iş hareketsiz hale geldi ve imalat ve birincil sektör ile ilişkili olanlardan farklı bir sağlık problemleri dizisi ortaya çıkmaya başladı. Obezite oranının artması ve birçok ülkede stres ve aşırı çalışma ile ilgili konular gibi çağımıza ait problemler, iş ve sağlık arasındaki etkileşimi daha da karmaşıklaştırmış oldu. Birçok hükûmet iş sağlığını sosyal bir mesele olarak görmektedir ve çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlamak için kamu kuruluşları oluşturmuştur. İngiliz Sağlık ve Güvenlik Yönetimi ve Amerika Birleşik Devletleri'nde, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili araştırmalar yapan Ulusal Mesleki Güvenlik ve Sağlık Enstitüsü ve işçi sağlığı ve güvenliği ile ilgili düzenleme ve politikaları yürüten Mesleki Güvenlik ve Sağlık İdaresi bunlara örnek olarak gösterilebilir. ==Kaynakça== Kategori:Ana madde konuları
Barış Manço (2 Ocak 1943, İstanbul – 1 Şubat 1999, İstanbul), Türk sanatçı, aranjör, şarkıcı, besteci, söz yazarı, TV programı yapımcısı ve sunucusu, köşe yazarı,1993-1995 Milliyet Gazetesi "Oku Bakiim" köşesi. ilk köşe "yayın" tarihi (14.11.1993) - (23.4.1995) veda yazısında ilk köşe tarihi için "11 Kasım" tarihi verilmiş olmasına rağmen, 14 Kasım 1993 tarihli Milliyet Gazetesi'nin üst manşetinde "Barış Manço Milliyet'te" yazısı görünmektedir ve ilk köşe bu tarihli gazetededir. Veda yazısında tarih yanlış aktarılmıştır. Bu sebepten, "ilk yayın tarihi" esas alınmaktadır. Devlet Sanatçısı1991 yılında seçilen Devlet Sanatçıları (Kültür Bakanlığı) ve kültür elçisidir.1 Şubat 1999 tarihli cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in taziye mesajında "Kültür elçisidir" ifadesine yer vermiştir. Türkiye'de rock müziğin öncülerinden, Anadolu rock türünün kurucuları arasında sayılır. Bestelediği 200'ün üzerindeki şarkısı,PowerTürk'te Barış Manço'nun tüm şarkıları kendisine on iki altın ve bir platin albüm ve kaset ödülü kazandırdı.Barış Manço hayatı ve aldığı müzik ödülleri Şarkılarının bir bölümü daha sonra Arapça, Bulgarca, Felemenkçe, Almanca, Fransızca, İbranice, İngilizce, Japonca ve Yunanca olarak yorumlandı. Hazırladığı televizyon programı sayesinde dünyanın pek çok ülkesine gitmiş, bu nedenle "Barış Çelebi" olarak adlandırılmıştır. 1991'de "Türkiye Cumhuriyeti Devlet Sanatçısı" unvanına layık görülmüştür. == Gençliği == Devlet konservatuvarı klasik Türk sanat müziği hocası, sanatçısı ve yazar Rikkat Uyanık ve İsmail Hakkı Manço çiftinin ikinci çocuğu olan Mehmet Barış Manço, 2 Ocak 1943 tarihinde Üsküdar'daki Zeynep Kâmil Hastanesi'nde doğdu. II. Dünya Savaşı yıllarında doğduğu için ailesi "Mehmet Barış" adını verdi. Oğlu Doğukan Manço katıldığı bir söyleşide, açıklamasıyla babasının Türkiye'de ilk "Barış" isimli kişi olduğunu ve adının "Tosun Yusuf Mehmet Barış Manço" olduğunu söylemiştir. 1954'te Galatasaray Lisesi ortaokul giriş sınavına girmeden önce, ismi Mehmet Barış Manço olarak değiştirilmiştir. Dört çocuklu ailede Savaş, İnci ve Oktay adlarında üç kardeşi vardı. Konservatuvardaki çalışması sırasında Zeki Müren'in de hocalığını yapan annesi Rikkat Uyanık, daha sonraları Barış Manço'yla birlikte televizyon programlarına da katıldı, şarkı da söyledi. Baba tarafı İstanbul'un Fethi'nden sonra Konya'dan Selanik'e göç etmiş ve savaş yıllarındaki zorluklar nedeniyle I. Dünya Savaşı sırasında İstanbul'a göç etmiştir. Annesi Rikkat Uyanık Adana, Kozan doğumludur ve Barış, çocukluğunun üç senesini burada geçirmiştir. Üç yaşındayken anne babasının ayrılığından sonra Barış Manço, babası ile yaşamaya başladı. Babasıyla birlikte sık sık ev değiştirdi ve Cihangir'de, Üsküdar'da, Kadıköy'de ve kısa bir süre için Ankara'da yaşadı. İlkokula abisi Savaş ve ailenin en küçük ferdi olan kız kardeşi İnci'nin de okuduğu Kadıköy Gazi Mustafa Kemal İlkokulu'nda başladı. 4. sınıfı Ankara Maarif Koleji'nde okudu ve ilkokulu Kadıköy'deki başladığı okulda tamamladı. Yatılı olarak Galatasaray Lisesi'nin orta bölümüne devam etti. 1957'de amatör olarak müzikle ilgilenmeye başladı. 1958 yılında ilk grubu Kafadarlar grubunu kurdu. Ortaokul yıllarında kurulan bu grup rock'n roll coverları yaparken, Barış Manço da ilk bestesi olan Dream Girl'i bu dönemlerde yaptı ve Ankara'da küçük bir müzik ödülünün de sahibi oldu. İkinci grubu Harmoniler'de yine Galatasaray Lisesi'ndeki arkadaşları vardı. 1959'da Galatasaray Lisesi konferans salonunda ilk konserini verdi. 4 Mayıs 1959'da babasının ölümü üzerine Galatasaray Lisesi'nden ayrılarak, eğitimine Şişli Terakki Lisesi'nde devam etti. Şişli Terakki Lisesi'nde eğitimini tamamlayan Manço, yüksek öğrenimini Belçika Kraliyet Akademisinde, "resim-grafik-iç mimari" alanında tamamladı ve okulunu birincilik ile bitirdi.TRT ARŞİVLERİ- GÜN DÖKÜMÜ PROGRAMI 32.BÖLÜM == 1960'lar == küçük|220pik|sol|Barış Manço görünümü ile özgün bir tarz sahibiydi. Barış Manço ve Harmonilerin ilk 45'likleri Grafson Plak şirketinden 1962 yılında yayınlandı. Barış Manço, Harmoniler ile 3 tane 45'lik yaptı. Bu 45'likler 1962 yılında yayınlanan Twistin Usa / The Jet ile Do The The Twist / Let's Twist Again ve 1963 yılında yayınlanan Çıt Çıt Twist / Dream Girl idi. Manço, liseyi bitirdikten sonra Türkiye'den ayrılıp Belçika'da öğrenim hayatını sürdürmek isteyince Harmoniler dağıldı. Barış Manço, 1963 yılının Eylül ayında Belçika Kraliyet Akademisi'nde yüksek öğrenim görmek için Türkiye'den ayrıldı ve Belçika'ya gitmeden önce karayoluyla bir kamyonla Fransa'nın başkenti Paris'e giderek daha önce konuştuğu Fransız şarkıcı Henri Salvador'la buluştu. Henri Salvador, Barış Manço'nun Fransızcasını ve fazla kilosu nedeniyle dış görünüşünü yetersiz buldu ve anlaşma yapamayan Manço, Belçika'daki abisi Savaş Manço'nun yanına gitti. Belçika Kraliyet Akademisi'nde resim, grafik ve iç mimarlık eğitimi görürken bir yandan da garsonluk, otomobil bakıcılığı işlerinde çalıştı. Bu sırada Belçikalı şair André Soulac ile tanıştı. Soulac sayesinde Fransızcasını ilerletti ve yaptığı besteleri değerlendirme imkânı buldu. Soulac, Manço'nun bestelerine söz yazdı. 1964'te müzik hayatına devam etmek isteyen Barış Manço, Rigolo plak şirketiyle anlaşarak "Jacques Danjean Orkestrası" ile beraber çalışmaya başladı. Twist'ten Rock and Roll'a dönen Barış Manço'nun kayıt şartları da iyileşmiş oldu. 1964'ün Eylül ayında dört şarkılık Fransızca iki EP çıkardı. ilk EP'de Baby Sitter ve Quelle Peste, diğer EP'de Jenny Jenny ve Un autre amour que toi şarkıları yer aldı. Plakların başarısı sonucu Fransız radyosunda yayınlanan "Salut les copins" adlı pop müzik içerikli bir programa konuk oldu. Bu EP Türkiye'ye geldiğinde radyocular Manço'yu Fransız bir sanatçı olarak düşünüp sundular. 12 Ocak 1965'te Paris'teki konser salonu Olympia'da Salvatore Adamo ve France Gall'den önce sahne alarak kendi bestesi olan Babysitter'ı daha sonra Jenny Jenny, Quelle Peste, Un autre Amour que toi ve Je veux savior adlı Fransızca ve İngilizce şarkılarını söyledi. Manço'nun sahne performansı Henri Salvador tarafından tebrik edildi. Aynı yıl Liège'de "Golden Rollers" adlı bir grupla konser verdi. 1966'da ise bir festivalde "The Folk 4" grubu ile Türk müziğinden örnekler sergileyerek dikkat çekti. Ancak Fransız bir müzisyenin Barış Manço'nun aksanını beğenmediği için onun plağının çalınmasını yasaklaması Barış Manço'yu derinden etkiledi ve Avrupa kariyerini sona erdiren nedenlerden biri oldu. Aynı yıl "L' Alba" adlı bir grup Barış Manço ve André Soulac tarafından yazılan ilk parçayı seslendirdi. 1966'da Olympia'daki konser sırasında "Vahşi Kedi" anlamına gelen "Les Mistigris" adlı Belçikalı grupla tanıştı ve onlarla çalmaya başladı. Grupla beraber Fransa, Belçika, Çekoslovakya, Belçika, Almanya ve İsveç'te konser verdi. Sahibinin Sesi şirketiyle anlaşan Barış Manço, Les Mistigris ile birlikte 1966 yılında II Arrivera / Une Fille ve Aman Avcı Vurma Beni / Bien Fait Pour Toi 45'liklerini çıkardı. 1967'de Hollanda'da geçirdiği bir kaza yüzünden dudağında bir yarık oldu ve bıyık bırakmaya başladı. 1967 yılının yaz aylarında yine Les Mistigris ile Türkiye'ye gelen Manço, As Kulüpte de bir konser verdi. Manço'nun Les Mistigris ile yaptığı son kayıtlar, 1967 sonlarına doğru bir EP'de toplanarak piyasaya sürüldü. Bu EP'de sonradan "Kol Düğmeleri" olarak bilinecek olan ve Manço'nun ilk Türkçe bestesi "Bizim Gibi"nin yanı sıra Big Boss Man, Seher Vakti, Good Golly Miss Molly adlı şarkılar yer alıyordu. Ancak vize problemleri, yasal sorunlar ile uğraştıkları için Barış Manço ve Les Mistigris'in yolları ayrıldı. Türkiye'deki ilk saykodelik (imge gördüren) rock şarkıları Manço ve Les Mistigris grubuna aittir. Barış Manço Les Mistigris ile ayrıldıktan sonra 1968 başında Kaygısızlar grubu ile çalışmaya başladı. Genç gitaristler Mazhar Alanson, Fuat Güner, baterist Ali Serdar ve bas gitarist Mithat Danışan'dan oluşan grup daha önceden kendi konserlerini veren genç bir gruptu. Barış Manço'nun Kaygısızlar ile birleşmesi üzerine İngilizce olan parçalar eski haliyle bırakılmak üzere Türkçe eserler Kaygısızlar eşliğinde yeniden kaydedilerek yayınlanacaktı. Barış Manço'nun Sayan'dan çıkardığı bu ilk plakta "Bizim Gibi" adlı şarkı "Kol Düğmeleri" olarak yeniden kaydedilecekti. Barış Manço ve Kaygısızlar'ın Sayan'dan çıkardığı, Kol Düğmeleri / Big Boss Man / Seher Vakti / Good Golly Miss Molly parçalarını içeren bu ilk plak 1968'de yayınlayıp oldukça geniş bir popülarite elde etti. Manço'nun Liège kentinde eğitimine devam etmesi nedeniyle yaz aylarında bir araya gelebilen topluluk üçüncü 45'likleri Bebek / Keep Lookin'le birlikte saykodelik öğeleri Anadolu'nun mistizmiyle birleştirerek vermeye başladılar. Günümüzde yaygın algılanışı manevi değerlere zarar vermeyen bir popülist olan Manço, 68 yılında şarlatan, ukala bir asi genç olarak gösteriliyordu. Barış Manço ise Kaygısızlar'la "Trip / Karanlıklar İçinde", "Kirpiklerin Ok Ok Eyle / Ağlama Değmez Hayat", "Kağızman / Anadolu" ve Paris'te doldurulan "Flower of Love / Boğaziçi" plaklarını yaptı. Saykodelik tınıların içerisine serpiştirdiği doğu müziğiyle kendine özgü bir Doğu-Batı ezgisi oluşturdu. Aralıklarla plak çıkaran grup hem Anadolu temalarına, hem de doğu motiflerine yakınlığı ile bilinen yavaş yavaş yükselmekte olan Saykodelik müzik akımından etkilendi. Barış Manço'nun Kaygısızlar ile yaptığı 45'liklerden Ağlama Değmez Hayat 1969 yılında 50.000'in üstünde satış yaparak Manço'ya ilk altın plağını kazandırdı. Manço, 1969 Haziran'ında Belçika Kraliyet Akademisi'ni birincilikle bitirdi ve İstanbul'a nişanlısı ile döndü. == 1970'ler == 1969 yılı sonunda Kaygısızlar ile yollarını ayıran Manço için 1970, saykodelik rock'tan tipik anadolu pop sularına açıldığı bir yıl oldu. Kaygısızlar olmadan girdiği bu yeni yılda Barış Manço, Türkiye'de "...Ve" diye bilinen yurtdışında ise "Etc" adıyla lanse ettiği yeni bir grupla çalışmaya başlamıştı. Bu grup ile "Derule / Küçük Bir Gece Müziği" adlı plağı kaydeden Manço, bu grupla Türkiye'de Akdeniz ve Karadeniz bölgesini kapsayan bir turneye çıkmıştır. 1970 yılının Kasım ayında, o güne kadar Batı enstrümanlarını kullanan Manço, Dağlar Dağlar'ı yayınladı. Barış Manço'nun gitarı ve Kemençe sanatçısı Cüneyd Orhon'un kemençesi ile kaydedilen şarkı, Barış Manço'nun sadece rock ile sınırlı kalmayan kendi müzik tarzının başlangıcıdır. 700.000'den fazla satan Dağlar Dağlar plağı Manço'ya kariyerindeki tek Platin Plak Ödülü'nü kazandırdı. Sayan Plak tarafından verilen ödülü sinema oyuncusu Öztürk Serengil, İstanbul Fitaş sinemasında Manço'nun bir konseri sırasında takdim etti. Dağlar Dağlar'ın başarısı ile Türk müziği piyasasında büyük ses getiren Barış Manço, 1970'te Türkiye'de ender görülen bir işe imza atıp zaten ünlü olan Moğollar ile güçlerini birleştirme kararı aldı. Çünkü iki grubun da hedefi, Türk müziği ile Avrupa'da ün kazanmaktı. Manço, o zamana kadar Batı etkisinde, Moğollar ise Anadolu pop tarzında müzik yapıyordu. Manço, bu konuyla ilgili bir röportajında şunları söylemiştir: "Artık biz bir bütünüz. Ne ben Moğollar'ın şarkıcısıyım, ne de onlar benim grubum. Yepyeni bir grup olduk. Adımız MançoMongol. Kafaca anlaşan, aynı fikir seviyesine gelmiş olan bizler, yaptıklarımızın daha iyi olması için, sesimizi bütün Dünya'ya kuvvetlice duyurabilmek için, başbaşa vermenin zamanı geldiğini anladık." MançoMongol adlı grubun ilk Türkiye konseri ise 1971 Nisan'ında Manço'nun Platin Plak ödül töreninde gerçekleşti. Mayıs ayına kadar olan süreçte Barış Manço, Moğollar ile "İşte Hendek İşte Deve", "Katip Arzuhalim Yaz Yare Böyle" ve "Binboğanın Kızı"'nı kaydettiler. "İşte Hendek İşte Deve", de tıpkı Dağlar Dağlar gibi büyük beğeni topladı ve adını Barış Manço klasikleri arasına yazdırdı. Çıktıkları Anadolu turnesinin Kütahya ayağında Manço'ya göre uzun saçları yüzünden tehdit edildikten sonra tur otobüslerine dinamitle saldırı düzenlendi. Konserin hemen sonrasında meydana gelen patlamada kimse yara almadı. 1971'de kabakulak olan Barış Manço'nun hastalığının da etkisiyle Fransa'da çalışan bu grup, dört ay değişik yerlerde konserler verdikten sonra oradan ayrıldı. Mançomongol 1971'in Haziran ayında gruptaki anlaşmazlıklar ve Barış Manço'nun sağlık sorunları nedeniyle dağıldı. 1971 ve 1972 yılları Barış Manço'nun birçok sanatçı ile çalışarak Kurtalan Ekspres'i kurma çalışmalarıyla geçti. 1971 yılında, 1969 Türkiye Güzellik Kraliçesi Azra Balkan ile nişanlandı. Nişan, 1972'nin Mayıs ayında ayrılmalarıyla sonuçlandı. 1972'de Kıbrıs'a giderken asker kaçağı olarak yakalandı ve Belçika Kraliyet Akademisi diploması sayesinde yedek subaylık hakkı kazandı. Askerlik öncesi, 1972 yılı Şubat ayında, adını İstanbul'dan Güneydoğu'ya giden trenden alan Kurtalan Ekspres'i kuran Manço, 1972 Mayıs'ında grupla stüdyoya girerek "Ölüm Allah'ın Emri" ve "Gamzedeyim Deva Bulmam" adlı şarkıları kaydetti. Manço, Engin Yörükoğlu, Celal Güven, Özkan Uğur, Nur Moray ve Ohannes Kemer'in oluşturduğu orkestra ile Anadolu'da konserler verdi. Bu grupla kaydettiği "Ölüm Allah'ın Emri" ve "Gamzedeyim Deva Bulmam" şarkılarının yer aldığı ilk plağı 1972 yılının başında yayımladıktan sonra Barış Manço askere gitti. Türküola tarafından yayımlanan Barış Manço ve Kurtalan Ekspres'in ilk plağı "Ölüm Allah'ın Emri-Gamzedeyim Deva Bulmam" adlı plakta Kurtalan Ekspres kadrosu şu şekildeydi: Ohannes Kemer (yaylı tambur, gitar), Nur Moray (davul), Engin Yörükoğlu (davul), Celal Güven (vurmalı sazlar), Özkan Uğur (bas), Nezih Cihanoğlu (gitar). 1972 yılının Mayıs ayı sonunda ise grup, veda konserini vererek Manço'yu askere uğurladı. Kurtalan Ekspres ise dağılmayacağını ve Manço'nun askerden dönmesini bekleyeceğini açıkladı. 1972 yılının Nisan ayında altı ay süren Polatlı Topçu ve Füze Okul Komutanlığı’nda yedek subay öğrenciliğine başladı. Daha sonra topçu batarya takım komutanı asteğmen olarak bir yıl Edremit'te askerliğini yaptı. Bıyıklarını ve saçlarını kesen Manço, bundan sonra hep bıyıklı ve uzun saçlı olacaktı. Polatlı'da ve Edremit'te orduevlerinde konserler verdi. Terhisine az bir süre kala Harbiye Orduevi'ne atandı. 19 ay 26 gün askerlik yapan Manço, bu sürede orduevi dışında sahne almadı. Barış Manço, eğitim dönemi biter bitmez konser ortamından uzak kalsa da plak ile dinleyiciye ulaşma yollarını denedi. Kurtalan Ekspres ile "Küheylan" ve "Lambaya Püf De" adlı şarkıları kaydederek uzaktan çekilmiş peruklu fotoğrafının bulunduğu bir zarfla piyasaya sürdü. Şubat 1973'te yayınlanmış olan Küheylan, Manço'nun isminin sağcıya çıkmasına neden olan ilk eserdi. Parçada geçen Aslıhan, Neslihan, özümüze dönelim gibi sözler Orta Asya özlemi olarak algılanmıştır. Bu plağı 1973 yılının Ağustos ayında yayınlanan, Manço'nun askerliğinin sonlarında tamamlamış olduğu Hey Koca Topçu/Genç Osman plağı takip etti. Genç Osman'ın da bir serhat türküsü olması Manço'nun ülkücü olarak eleştirilmesine neden olacaktı. Askerlik sonrası ilk konserini Ankara Dedeman Sineması'nda verdi. Askerlik sonrasında ilk defa bir gazinoda sahne almaya başladı. Ancak Ankara'daki Lunapark Gazinosu'nda sadece dört gün sahne aldı ve işi bıraktı. İşi bırakmasıyla ilgili "Programlarımızı çeşitli şekillerde kısıtlamak istediler, kabul etmeyip çıktık" açıklamasını yaptı. İlk video klibini yine bu dönemde "Hey Koca Topçu" parçası için çekti. Bu klipte Kurtalan Ekspres üyeleri Yeniçeri ve Mehter kıyafetleriyle, Barış Manço ise Mülâzim-i Evvel Barış Efendi olarak asker giysisiyle göründü. 70'lerin ortalarına doğru Cem Karaca solun, Barış Manço ise sağın sembolü olarak görülüyordu. Ancak konserlerinde kendisine bozkurt işareti yapanlara biz sadece sizin için gelmedik buradaki herkes için geldik diyerek "Hey Koca Topçu"yu istek yapanları sol yumruğunu havaya kaldırarak protesto edecekti. Barış Manço ve Kurtalan Ekspres 1974 yılı içerisinde "Nazar Eyle, Gülme Ha Gülme" adlı 45'liklerini kaydetti. Bu iki çalışma, öyküsü, sözü ve müziği Barış Manço tarafından yazılan Baykoca Destanı adlı bir konsept çalışmadan alınma şarkılar olmakla birlikte ilk etapta 45'lik olarak yayınlanmak zorunda kalındı. Daha sonra Nazar Eyle adlı çalışma, Baykoca Destanı'ndan çıkartıldı. Öte yandan Destan, Manço'nun "Etc." grubuyla yıllar önce kaydettiği "Gelinlik Kızların Dansı" gibi temalarla zenginleştirilerek 1975 sonlarına doğru bambaşka bir şekil alacaktı. Manço, o sene Hey dergisi tarafından yılın erkek şarkıcısı seçildi. 1974 yılında Avustralya turnesine çıkan Barış Manço ve Kurtalan Ekspres'in orada verdiği konserlerin kaydedilerek kaset olarak yayınlanması tasarısı hiçbir zaman gerçekleşmedi. Aynı yıl 27 Haziran'da İnönü Stadı'nda düzenlenen "Hey Müzik Festivali-74" kapsamında sahne aldı. 1975 yılında Barış Manço'nun Kurtalan Ekspres ile birlikte hazırlamakta olduğu ilk uzunçalarına lokomotif olarak çıkarılan, bir yüzü askerde yazdığı "Ben Bilirim Ben Bilirim" bir yüzü ise gelmekte olan uzunçaların isim parçası olan enstrümantal "2023"’ten oluşan 45'lik yayınlandı. Aynı yıl bir yıllık bir çalışmanın ardından kariyerinin ilk uzunçaları olan 2023'ü yayımladı. Manço'nun daha önceki Saykodelik rock ya da yakın dönemdeki Anadolu kökenli şarkılarından çok farklı olarak ilerici rock denecek bir tarza sahip beş parçadan oluşan 13 dakikalık Baykoca Destanı ve Türkiye Cumhuriyeti'nin 100. yılına yazılmış senfonik bir eser olan 10 dakikalık "Kayaların Oğlu" ile "2023" ikilisi gibi destansı eserlere sahip sıra dışı bir albüm olarak sanatçının diskografisinde yer aldı. Bu dönemde Barış Manço, kariyerinin tek sinema filmi Baba Bizi Eversene'de oynadı. 1975 yılında Kurtalan Ekspres'te Özkan Uğur'un gruptan ayrılması üzerine 1976'da eski Bunalımlar ve Erkin Koray elemanı Ahmet Güvenç gruba katıldı. Kurtalan'ın yeni klavyecisi ise Dadaşlar'dan gruba geçen Kılıç Danışman idi. O yıl Barış Manço ve Kurtalan Ekspres, "Barış Manço'nun Yeni Plağı" adıyla bir 45'lik yayımladı. 45'liğin bir yüzünde "Rezil Dede", diğer yüzünde ise "Vur Ha Vur" yer almaktaydı. "Rezil Dede" adlı parça, "Çay Elinden Öteye" adlı bildik Karadeniz türküsünün Barış Manço'nun esprili sözleriyle bir rock komediye çevrilmiş haliydi. "Vur Ha Vur" ise "2023" uzunçalarının epik parçası Baykoca Destanı'ndan bir bölüm olan şarkının funk ve caz-rock tınılı yeni bir düzenlemeyle elden geçirilmiş haliydi. 1976'nın Mart ayında dünya çapında bir firma olan CBS ile anlaşan Manço, Baris Mancho ismiyle lanse edileceği ve Avrupa pazarına yönelik olarak tamamen İngilizce şarkılardan oluşacak olan proje için 1976 yılının sonuna kadar Kurtalan Ekspres ve 30 kadar Belçikalı müzisyen ile 4 kadın vokalistten oluşan Georges Hayes Orchestra'nın eşliğinde dönem teknolojisinin tüm olanaklarını kullanan bir stüdyoda -Belçika'da- çalıştı. 2 milyon TL'ye mal olan ve 1976 yılının sonlarına doğru Baris Mancho adıyla Avrupa'nın birçok yerinde satışa sunulan uzunçalar, Romanya ve Fas gibi doğu ülkelerinde liste başı olsa bile genel olarak beklediği başarıyı yakalayamadı. Albüm Türkiye'de ise 1977 yılının başında Nick the Chopper olarak yayınlandı ve büyük başarı elde etti. 1977 yılında Barış Manço ve Kurtalan Ekspres'in 1972-1975 arasında 45'lik olarak yayınlanmış plaklarındaki şarkılardan oluşan Sakla Samanı Gelir Zamanı yayımlandı. Barış Manço ve Kurtalan Ekspres 1977'de 45 günlük bir Anadolu turnesine çıktı. Turnenin Balıkesir ayağında konser ekibi saldırıya uğradı ve grup üyelerinden Oktay Aldoğan ve Caner Bora yaralanarak hastaneye kaldırıldı. Bu olaya rağmen turne devam etti ve tamamlandı. Aynı yıl CBS firmasının desteğiyle Londra'da Rainbow Tiyatrosu'nda Kurtalan Ekspres ile birlikte konser vererek İngilizce ve Türkçe şarkılarını seslendirdi. Manço, konserden sonra karaciğer enfeksiyonu geçirdi ve karın boşluğunda bağırsağına yapışık bir tümör nedeniyle Belçika'da ameliyat oldu. Bir süredir sağlık problemleri nedeniyle müzikten uzak kalmış olan Manço, 1978 yılının Haziran ayında Türkiye'ye dönerek yeni plağını hazırlamaya başladı. 1975'te tanıştığı Lale Çağlar ile 18 Temmuz 1978 tarihinde evlendi. Ohannes Kemer'in gruptan ayrılmasından sonra Kurtalan Ekspres'e Bahadır Akkuzu gitarist olarak girdi. Barış Manço ve Kurtalan Ekspres, 1978 sonuna doğru yayınlanan Yeni Bir Gün adındaki yeni uzunçalarlarının tanıtım konserini 1978 yılının Aralık ayında Şan Sineması'nda verdikleri konser ile gerçekleştirdi. Barış Manço, albümde yer alan şarkılardan "Sarı Çizmeli Mehmet Ağa" ve "Aynalı Kemer İnce Bele"yi 31 Aralık 1978 yılbaşı günü TRT'de seslendirdi. Barış Manço ve Kurtalan Ekspres, 1979 yılı içerisinde TRT'de İzzet Öz'ün hazırladığı "Sihirli Lamba" adlı müzik programına da iki kez konuk olup albüm parçalarını tanıtmışlardır. Programda gösterilmek üzere bazı parçalara klip de çekilmiştir. "Sarı Çizmeli Mehmet Ağa", "Bir Selam Sana", "Ne Ola Yar Ola", "Yeni Bir Gün" parçaları bunlardan bazılarıdır. Yeni Bir Gün, Barış Manço'nun uluslararası kariyer anlamındaki savaşı sırasında ihmal ettiği Türkiye cephesine dönüşünü ve yerini sağlamlaştırmasını sağlamıştır. Manço, pek çok röportajında bu dönemi yeniden doğuş ve ustalığa geçiş olarak nitelendirmiştir. 1979 yılında Cem Karaca'nın Türkiye'de etkinliğini yitirmeye başlaması da Manço'nun yeniden doğuşunu hızlandıran önemli bir etkendi. Barış Manço, bu albümle ilerici rock'ın Türkiye'deki en iyi örneklerinden birini verdi. Sarı Çizmeli Mehmet Ağa, Aynalı Kemer gibi parçalar Barış Manço'nun halk deyişlerini kullanıp Türk müziğini, ilerici müzik ile başarıyla harmanlayarak bestelediği ve bu dönemde hit olan şarkılarındandır. Barış Manço, 1979 yılında Yeni Bir Gün adlı şarkısı ile Altın Kelebek Ödüllerinde yılın erkek sanatçısı unvanını kazandı. Bu şarkı ile ayrıca yılın bestecisi, yılın albümü ve yılın düzenlemesi ödüllerini de alırken Kurtalan Ekspres de yılın grubu ödülünü kazandı. 1979'da çıktığı Anadolu turnesinin tüm gelirini sağır ve dilsiz çocukların eğitimi ve tedavisi için bağışladı. Aynı yıl Hollanda, Belçika, Birleşik Krallık, Almanya'da ve Kıbrıs'ta Kıbrıs Türk Federe Devleti'nin 5. Kuruluş Yıldönümü etkinlikleri kapsamında Lefkoşa ve Mağusa'da konserler verdi. Belçika'daki konserden dönerken 24 Ağustos 1979 tarihinde Edirne'de aracının lastiği patladı ve bir otomobille çarpıştı. Kazada bel kemiği çatlayan Manço, boynunda boyunluk belinde çelik korse ile dolaşmak zorunda kaldığından uzun süre sahnelerden uzak kaldı. == 1980'ler == 1980 yılında Manço ilk kez başka bir sanatçıya beste verdi. Barış Manço’nun sipariş üzerine bizzat Nazan Şoray için yaptığı ve kaydında yine Kurtalan Ekspres'in çaldığı ve 45'lik olarak yayınlanan "Hal Hal" yılın şarkısı ödülünü kazanırken Nazan Şoray'a da altın plak kazandırdı. Manço o sene Bulgaristan Altın Orfe Müzik Festivali'ne katıldı ve Nick The Chopper ve Ben Bir Şarkıyım şarkılarıyla festivalde Bulgar şarkılarını en iyi yorumlayan şarkıcı dalında birinci seçildi. 1980 yılının Eylül ayında Barış Manço sanat yaşamındaki 20. yılını "20. Sanat Yılı Disco Manço"yu yaparak taçlandırdı. Kasetin Almanya'daki Türk işçileri eliyle Türkiye'de korsanının çıkarılması ise Türkiye'de bu albümün plaklaştırılmaması için bahane oldu. Bu albüm kaset formatında Yeni Bir Gün uzunçalarından şarkılarla desteklenmiş, yeni kayıt olarak Eğri Büğrü ve Barış Manço'nun eski şarkılarının karmaca olarak stüdyo ortamında Kurtalan Ekspres ile birlikte yeniden kaydedilmiş ve seslendirilmiş hali yer almaktadır. Manço, Kurtalan Ekspres'le beraber 8 Ekim'de Emek Sineması'nda ve 9 Ekim'da Suadiye Atlantik Sineması'nda olmak üzere "Özlenen Randevu" adıyla İstanbul'da iki konser verdi. 1980 Ekim'inde ise daha önce Nazan Şoray tarafından plak yapılmış olan Hal Hal arka yüzünde önce Disko Manço'da yer alan Eğri Büğrü ile birlikte 45'lik olarak yayınlandı. Bu plak 45'lik olarak yayımlanan son Barış Manço ve Kurtalan Ekspres plağıydı. Gerek Nazan Şoray yorumu gerek Barış Manço yorumu ile büyük ilgi gören şarkı 80'lerin en popüler şarkıları arasında yer almasının yanı sıra bu takının Barış Manço ile özdeşleşmesini sağlayacaktı. 19 Mayıs 1981'de Barış ve Lale Manço çiftinin ilk çocukları Doğukan Hazar Manço, Belçika'nın Liège şehrinde doğdu. Barış Manço 1981 yılının sonunda "Sözüm Meclisten Dışarı" albümünü yayınladı. Albümde yer alan "Arkadaşım Eşek" bir anda küçük büyük herkesin beğenisini kazandı. Fakat albümdeki 9 şarkıdan 6 tanesi TRT denetleme kuruluna takıldı. O tarihe kadar hemen hemen her şarkısı denetleme kurulundan geçen Barış Manço bu sefer TRT denetleme kurulundan sadece "Arkadaşım Eşek", "Şehrazat" ve "Dönence"'nin geçmesi üzerine 4 Kasım 1981 tarihinde albümdeki diğer şarkıların da radyoda ve tv de yayınlanabilmesi için TRT genel müdürü Macit Akman'ı ziyaret ederek albümün denetim kurlu tarafından tekrar değerlendirilmesini rica etti. Manço, 1982 yılında iki kez TRT'de İzzet Öz'ün hazırladığı "Teleskop" programına katılarak, "Arkadaşım Eşek", "Şehrazat", "Dönence", "Ali Yazar Veli Bozar" ve "Hal Hal" şarkılarını seslendirdi. Arkadaşım Eşek ile birlikte "Ali Yazar Veli Bozar" gibi halk deyişlerine yer veren alışagelmiş Barış Manço hitlerinin yanı sıra en başarılı Türk ilerici rock şarkılarından biri olarak kabul gören "Dönence" ve Manço'nun günümüzde Dağlar Dağlar'dan sonra en popüler şarkısı olarak kabul edilen "Gülpembe"nin yer aldığı "Sözüm Meclisten Dışarı" albümü ile birlikte Barış Manço 80'li yıllar boyunca devam edecek olan popülerliğinin doruk noktasına ulaştı. 1982 yılında önce Anadolu turnesi, daha sonra da Amerika konserleri ile büyük başarı elde etti. Manço, bu dönemde yurt dışında birçok TV programına konuk olarak katıldı, birçok ülkede konserler verdi. 28-29 Ekim 1982 tarihlerinde Almanya, Avusturya, İsviçre, Belçika ve Hollanda'da televizyon programlarına katıldı. Altın Kelebek ödüllerinde Türk pop müziği dalında 1982 yılının en iyi erkek sanatçısı seçilen Barış Manço 1983 Eurovision Şarkı Yarışması'nın TRT tarafından yapılan Türkiye elemelerine Kazma adlı şarkısıyla katıldı. Barış Manço favori olarak gösterilse de jüri tarafından ön elemede elendi ve "Aslında benim jürim elli milyondur. Esas kararı onlar verecektir. Döneceğim ve parçayı plak yapacağım. O zaman her şey ortaya çıkacak" açıklamasını yaptı. Barış Manço, 1983 yılının Temmuz ayında Estağfurullah... Ne Haddimize! albümünü yayınladı. Manço, bu albümle "Halil İbrahim Sofrası" ve "Kazma" gibi ahlaki sözler içeren şarkılarla zorlu bir dönem yaşayan Türk halkının sözcüsü oldu. Sanatçının 60'lı yıllarda önce Les Mistigris ile "Bizim Gibi" adıyla, daha sonra da Kaygısızlar ile kaydetmiş olduğu "Kol Düğmeleri", bu albümde Kurtalan Ekspres ile birlikte kaydedilen yeni düzenlemesiyle yer alıp büyük beğeni toplamıştır. 1984 Altın Kelebek ödüllerinde altıncı kez yılın erkek sanatçısı seçilen Manço, 24 Temmuz 1984'te ikinci oğlu Batıkan Zorbey Manço'nun doğumu ile ikinci kez baba olma sevincini yaşadı. 1985 tarihinde yayınlanan "24 Ayar" albümü ile birlikte Barış Manço'nun ezgisi değişmeye başlamıştır. Bireşimci ve elektronik dizem ağırlıklı bir tarza sahip albüm, dönemin dünyada oldukça rağbet gören tarzları elekronik pop, teknopop ve yeni akım etkileşimiyle dikkat çekse de Türkiye'de o yılların en rağbet gören müziği taverna ve arabeskten de bir o kadar uzak durmaktaydı. Kurtalan Ekspres, o sırada askerde olan Bahadır Akkuzu dışında, Manço'nun 60'lı yıllardan arkadaşı ve Belçika'lı eski bir ilerici rock grubu olan Recreation'ın lideri Jean Jacques Falaise ile birlikte bu albümde de Manço'ya eşlik etmiştir. Jacques Falaise'in Kurtalan Ekspres'e farklı ve uyumlu bir ezgi anlayışı getirdiği bu albüm ustaca yazılmış sözler itibarıyla mutasavvıf bir biçemin benimsendiği "Dört Kapı" çocukların favorisi "Bugün Bayram", "Söyle Zalim Sultan" ve "Gibi Gibi" şarkılarıyla dikkat çekmeyi başardı. Manço'nun diğer albümlerinde de rastladığımız destansı eserlerden biri de bu albümde bulunmaktadır. "Lahburger" adı altındaki parça batılılık ve doğululuk konusuna damga vurur. Manço, aynı yıl bir ameliyat geçirdi. Karın boşluğunda bulunan üç tane tümör başarılı bir ameliyat ile alınır. Barış Manço, 1986 yılı sonunda Değmesin Yağlı Boya albümünü yayınladı. 24 Ayar albümü ile başlayan müzikal değişim bu albüm ile kendini daha da belli etmekteydi ve Manço'nun grup müziğinden uzaklaştığı görülmekteydi. Şarkıların düzenlemeleri Garo Mafyan tarafından yapılan albüm, 80'lerin ruhuna uygun olarak elektronik pop efektleriyle süslenmiş bir albümdü. Manço bu dönemden itibaren şarkılarına çektiği video klipler ile bu alanda birçok sanatçıya öncü olmuştu. Manço, Değmesin Yağlı Boya albümünden birçok şarkısını kliplendirdi. Video klibi ile büyük ilgi gören "Süper Babaanne" ve adını Barış Manço klasikleri arasına yazdıran "Unutamadım" büyük ilgi gördü. Barış Manço, gelişen kayıt teknolojileri nedeniyle Kurtalan Ekspres'i albüm kayıtlarından çekmeyi düşünse de Kurtalan Ekspres adını sahnede yaşatmaya devam etti. Ancak Caner Bora, Celal Güven ve Ahmet Güvenç'in (1991 yılında geri döndü) Kurtalan Ekspres'ten ayrılmaları ile grup klasik yapısını büyük ölçüde yitirdi. 1988 yılında, bir önceki albümde Barış Manço'nun müziğine giren Garo Mafyan'ı, Hüseyin Cebeci'nin yanı sıra klavyede Ufuk Yıldırım ve vokalistler Özlem Yüksek ve Yeşim Vatan takip etti. Kurtalan Ekspres'ten Bahadır Akkuzu'nun gözetmenliğini üstlendiği ve bu kadronun ürünü olan 1988 tarihli Sahibinden İhtiyaçtan ve 1989 tarihli Darısı Başınıza albümleri ile bu albümlerde yer alan "Domates Biber Patlıcan", "Kara Sevda", "Can Bedenden Çıkmayınca ve "Nane Limon Kabuğu" gibi hitler döneme damgasını vurdu. Barış Manço daha önceden Türkiye'de öncüsü olduğu video klip çalışmalarına bu dönemde hız vermiştir. Sahibinden İhtiyaçtan ve Darısı Başınıza albümlerindeki bütün şarkılara klip çeken Manço eski hitlerini de kliplendirmeyi ihmal etmemiştir. Barış Manço, 1989 yılında Sezen Aksu ile birlikte yılın en başarılı pop müzik sanatçısı seçildi. == 7'den 77'ye, Japonya turnesi ve 1990'lar == Barış Manço, yapmak istediği televizyon programlarını yıllarca planladı ve kafasında tasarladı. Ancak dönemin TRT yönetiminden bir türlü olumlu yanıt alamıyordu. En sonunda televizyon projesini hayata geçirmek için Ekim 1988'de TRT 1 televizyonuna, o güne kadar benzeri yapılmamış bir program önerdi. "Çocuk ve aileye yönelik eğitici ve eğlendirici bir dünya belgeseli" olan ve yayına girdiği günden beri, milyonlarca izleyicinin ilgisini çeken ve ekran başına toplayan, "Barış Manço ile 7'den 77'ye" programı 1988 yılında doğdu. 1988'de Barış Manço'yu başta çocukların olmak üzere herkesin sevgilisi yapacak "7'den 77'ye" programı başlar. TRT'de yayınlanan bu programda TV ekibi 150'den fazla ülkeye gidip, oraları seyircilere tanıtır. "Adam Olacak Çocuk" ile de çocuklara öğütler vermeyi, onlara yeteneklerini sergileme fırsatı verip dönemin en başarılı televizyon yüzü olur. "Barış Manço ile 7'den 77'ye", adından da anlaşılabileceği gibi tüm yaş gruplarına hitap ediyor ve kendi içerisinde özel bölümlerden oluşuyordu."Adam Olacak Çocuk" ile çocuklara, "İkinci Kahvaltı" ile büyüklerimize ve yaşlılara, "Dönence" ve "Dere Tepe Türkiye" ile yetişkinlere; dolayısıyla herkese hitap ediyordu. 1990 yılında Ertuğrul Fırkateyni'nin Japonya'ya gelişinin 100. yılı nedeniyle düzenlenen "Türk-Japon dostluğu" etkinlikleri kapsamında Japonya'ya gitti ve Japonya'daki ilk konserini verdi. Bu konseri Japon Veliaht Prensi de izledi. 1991'de Japonya'ya tekrar gitti ve Tokyo Soka Üniversitesi İkeda Salonu'nda konser verdi. Konser sırasında Manço'yla birlikte Soka Üniversitesi rektörü ve Soka Vakfı başkanı Daisaku İkeda'nın ellerinde bayraklarla Kara Sevda şarkısını söylemesi ve salonun coşkulu görüntüsü, Türkiye'de de konserin ilgi görmesini sağladı. 5 Şubat 1992 tarihinde annesi Rikkat Uyanık (Manço, Kocataş) hayatını kaybetti ve Karacaahmet Mezarlığı'na defnedildi. 1992 yılında Mega Manço albümünü yayınlayan Barış Manço, "Ayı", "Süleyman" gibi şarkılarla kendini dinletmeyi başarsa da 1986 yılından beri uyguladığı formülün eskisi kadar prim yapmadığını fark etti. Daha sonra yapılan bir röportajda albümün daha iyi olabileceğini kendisi de belirtmiştir. 1994 yerel seçimlerinde Tansu Çiller başkanlığındaki Doğru Yol Partisi'nden Kadıköy Belediye Başkanı adayı oldu, ancak rahatsızlığı üzerine seçimden önce adaylıktan çekildi. 1995'te Müsaadenizle Çocuklar albümünü yayınladı. Japonya'dan konser teklifi gelmesi üzerine, 1995'te Japonya'da çok başarılı bir turneye çıktı. 1996'da konser albümü Live in Japan yayınlandı. Bu dönemden sonra müziğin kalitesinin nispeten azaldığı, özel televizyonların arttığı, izlenme kavramının ortaya çıktığı günlerde Barış Manço, kendini hem televizyon, hem de müzik ekranından çekti. 1990'ların sonlarına doğru "Kaplumbağanın Öyküsü" projesini yaratmak istedi ve tanıtımlar da kaydedildi, ancak plak şirketinin isteğiyle Mançoloji adlı bir toplama albüm yapma kararı aldı. Hayranlardan gelen istekler üzerine seçilen şarkılar, Kurtalan Ekspres'te de çalan Eser Taşkıran düzenlemeleriyle kaydedildi. === Diskografi === İlk plağı 1962 yılında Harmoniler orkestrası ile kaydettiği Twistin Usa ve The Jet şarkıları ile çıkan Manço'nun ilk Türkçe besteleri 1967'de yayımlanan Kol Düğmeleri ve Seher Vakti adlı parçalardır. Manço'nun 12 Stüdyo, 1 konser, 7 derleme albümü ile 31 adet single eseri vardır. === Müzik klipleri === İlk video klibini 1973'te Hey Koca Topçu parçası için çekti. Bu klipte Kurtalan Ekspres müzik grubu üyeleri Yeniçeri ve Mehter kıyafetleriyle, Barış Manço ise Mülâzim-i Evvel Barış Efendi olarak asker giysileriyle göründü. Özellikle 1970'li yıllarda klip kültürü Türkiye'de gelişmiş olmadığından, ilk iş olarak Barış Manço kendi programı için şarkılarını görselleştirmeye başladı. Programlarda yayınlanacak bu görselli şarkıların en dikkat çekeni "İşte Hendek İşte Deve" olmuştur. Bu şarkı, o dönemin insanı üzerinde direkt olarak etki edecek görseller bütünüyle kliplendirilmiştir. Barış Manço'nun hemen her klibi gibi bu klipte sosyal mesaj amacı taşımaktadır. "Can Bedenden Çıkmayınca" şarkısının ve "Arkadaşım Eşek" şarkısının klibi için çeşitli şehirler gezen Barış Manço, kliplerinde her zaman şarkıdan hariç sosyal iletiler eklemeyi ihmal etmemiştir. Klipleri TRT'den sonra çeşitli özel kuruluşlar tarafından da gösterilmeye başlanmıştır. Sanatçı, "30. Yıl Özel: Tümü Aksesuar Sahibinden İhtiyaçtan" albümündeki tüm şarkılara klip çekmiştir. Bunlardan en dikkat çekeni "Sahilde" şarkısının klibi olmuştur. 1995'te Müsaadenizle Çocuklar albümü için dönemin genç pop şarkıcıları "Adam Olmuş Çocuklar Korosu" adıyla bir araya gelerek aynı adlı şarkıyı seslendirdiler ve de Ajlan & Mine, Soner Arıca, İzel, Jale, Burak Kut, Nalan, Hakan Peker, Tayfun, Grup Vitamin, Ufuk Yıldırım ve Barış Manço, Taksim Meydanı'nda bu şarkı için beraber klip çektiler. === Müzikal mirası === Türkiye'de 1950'li yıllarda Erkin Koray ile başlayan, Cem Karaca, Moğollar gibi isimlerle devam eden rock müziğin kurucu isimleri arasındadır. Özellikle 1960'lı yıllar, Türkiye'de yeni arayışların olduğu bir dönemdir. Farklı müzik türlerinin birleşimiyle oluşan bu yeni müzik türü, Türk Sanat Müziği, Türk halk müziği gibi geleneksel müziklerden beslenerek Anadolu Rock veya Anadolu Pop'u oluşturur. Manço da bu dönemde bazı halk türkülerini ve Klasik Türk Müziği parçalarını rock müziğe kazandırarak farklı müzik türleri arasında iletişim kurmaya çalışır. Manço'nun şöhret kazanmasını sağlayan Kol Düğmeleri parçasını da yapan Kaygısızlar grubu, Anadolu türküleri, doğu ezgileri ve çağdaş Batı müziğini birleştirerek özgün bir tarz oluşturur. Türkiye şartlarında giyim kuşamı, sakalı, yüzükleri ile farklı bir görünüme sahip olduğu için yadırgansa da zamanla bu giyim tarzı herkes tarafından kabul görür. 1970'te sözlerini yazdığı, 700.000'den fazla satan Dağlar Dağlar türküsü ile Türkiye'nin beğenisini kazanır. Anadolu pop müziğinde önemli bir yere sahip olacak olan Moğollar ve 1970'li yılların başında kurulan Kurtalan Ekspres'te de özgün müzik tarzına devam eder. Elektronik altyapısı ve müzikal kalitesiyle 2023 albümü, bas gitar'ın kullanımı bakımından Dönence ve Gül Pembe parçaları Kurtalan Ekspres'in öne çıkan çalışmalarıdır. Barış Manço, Cem Karaca gibi muhaliflerle rock müzik yapmamış olsa da 12 Eylül Darbesi, getirdiği kısıtlamalar nedeniyle müziğe de olumsuz etki yapar. Türkiye'de rock müziğin düşüşte olduğu 1980'li yıllarda Manço, rock ve pop ağırlıklı 24 Ayar, Sahibinden İhtiyaçtan, Darısı Başınıza albümlerini çıkarır. 1990'a kadar televizyon, 1992'ye kadar radyo yayıncılığında Türkiye'deki tek kurum olan TRT, Manço'nun Rezil Dede, Acıh da Bağa Vir gibi bazı şarkılarını uygun bulmayarak yayınlamaz. Aynı dönemde Bugün Bayram gibi çocuklara hitap eden şarkılar da yapar. Türkiye'de pop müziğinin zirvede olduğu ve piyasaya yönelik müziğin yapıldığı 1990'lı yıllarda Manço, daha sonra müzikal kalite açısından kötü olarak değerlendirilen Mega Manço adlı albümü çıkarır. 1998'de 40. sanat yılı nedeniyle Mançoloji adını verdiği albümü yapmaya başlar. == Diğer çalışmaları == 1988 yılının Ekim ayında TRT 1'de çocuk ve aileye yönelik bir eğitim kültür ve eğlence programı olarak başlayan 7'den 77'ye adlı televizyon programı, 1998 yılının Haziran ayında 378. kez ekrana gelerek Türk televizyonculuğunda ulaşılması zor bir rekoru kırdı. Ekvatordan Kutuplara isimli programında ekibiyle birlikte beş kıtada 100’den fazla değişik yöreye giderek 600.000 km.’ye yakın yol kat etti. Ayrıca 4 × 21 Doludizgin adında bir söz gösterisi -tolkşov- programının yapımcılığını yaptı. 1975 yapımı Baba Bizi Eversene, sanatçının tek sinema filmidir. Barış Manço, bu filmde başrol oynamış ve filmin müziklerini Kurtalan Ekspres ile beraber yapmışlardır. Sinan Çetin'in yönettiği 1985 yılı yapımı 14 Numara adlı filmin müziklerini yine Kurtalan Ekspres'le, 1982 yılı yapımı Çiçek Abbas filminin müziklerini de Cahit Berkay'la beraber yaptı. 1963 yılında Yeni Sabah gazetesinde "Sami Sibemol" takma adıyla müzik içerikli yazılar yazdı. 1993 yılında Milliyet Gazetesi'nde Oku Bakiim başlığıyla konularını günlük hayattan alan köşe yazısı yazmaya başladı ve 1995 yılına kadar yazmaya devam etti. Ölümünden önce müzik hayatının 40 yılını kitap haline getirmeyi planlıyordu. 1998 yılında turizm sektörüne girerek Muğla'nın Bodrum ilçesi Akyarlar mahallesinde Club Manço adında devre tatil ve otelden oluşan 600 kişi kapasiteli bir tatil mahallesi açtı. Tesisin açılışını Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel yaptı. == Ölümü == 31 Ocak 1999 gece saat 23:30 civarında İstanbul'un Moda semtindeki evinde kalp krizi geçirdi ve kaldırıldığı Siyami Ersek Göğüs-Kalp-Damar Cerrahisi Hastanesi'nde aynı gece saat 01:30'da yaşamını yitirdi. Daha önce 1983 yılında bir kalp spazmı geçirmişti. 1991 yılında devlet sanatçısı unvanı aldığından dolayı cenazesi için devlet töreni düzenlendi. Bu töreni TRT, Kanal D ve Kanal 6 canlı olarak kesintisiz yayınladı. STV ve Star televizyonları Manço Köşk'ten sevenlerinin düşüncelerini gün boyunca aralıksız paylaştı. Ayrıca Star TV ölümünün hemen öncesinde çekilen bir röportaj yayımladı. 3 Şubat 1999 tarihinde üzerinde Galatasaray bayrağı da bulunan Türk bayrağına sarılı naaşı Atatürk Kültür Merkezi'ne getirilerek tören düzenlendi, ardından Levent Camisi'nde cenaze namazı kılındı ve Kanlıca'daki Mihrimah Sultan Mezarlığı'nda toprağa verildi. Mezarına "Gesi Bağları" yorumundan ötürü Kayseri'nin Gesi beldesinden getirilen toprak da kondu. Ölümünün duyulmasının ardından Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ve bazı siyasetçiler başsağlığı mesajı yayımladılar. Barış Manço ölmeden önce müzik hayatının 40 yılını anlatan 40. yıl şarkısını bestelemiş ancak sözlerini yazamamıştır. Bu şarkının da bulunduğu Mançoloji 1999 yılında yayımlandı ve 2,6 milyon satarak o yılın en çok satan albümü oldu. Daha sonra 2002 yılında Yüreğimdeki Barış Şarkıları adında bir anma albümü yayımlandı. Manço'nun ölümüyle Kurtalan Ekspres yeni albüm çalışması yapmayarak yaklaşık iki yıl boyunca Barış Manço için düzenlenen birçok anma konserine katıldı. Önemli bir solisti kaybeden grup, 2003'ün Ekim ayında ilk solo albümü olan 3552'yi çıkardı. == Mal varlığı == Barış Manço, ölümünden hemen önce Club Manço isimli bir tatil köyü kurdu. Oğlu Doğukan ve eşi Lale Manço'nun ifadelerine göre, Barış Manço'nun yaşamı boyunca hiç borcu olmadı. Manço çifti ve Aksüt ailesi ile ortak kurulan "ASM Dış Ticaret Turizm İnşaat Sanayi A.Ş." adında, payları müşterek olarak bir şirketleri vardı. Bu şirketin üzerinden Club Manço için çekilen kredilerin zamanında ödenmemesi sebebiyle Halk Bankası kefillerin mallarına haciz getirdi. 4 Temmuz 2002 tarihinde başlatılan hacizler, o günün parasıyla 2,5 trilyon borcun ödenmesi için yapıldı ve bu hacizler ailesini etkilediği kadar sevenlerini de oldukça üzdü çünkü haczedilenler arasında Manço Köşk de vardı. Rolls-Royce, MG ve Jaguar marka üç antika otomobili, antika eşyaları ve piyanosu bu hacizler neticesinde satıldı. Borcun tamamıyla ödenmesi 2009 senesini buldu. Ayrıca Lale Manço ve Sulhi Aksüt arasındaki borç husumeti sürmeye devam etti. Borçlarla ve hacizlerle ilgili olarak Manço ailesi Cumhurbaşkanı'na ve Başbakan'a mektuplar yazdı, yardım istedi. Ancak bu mektupların hiçbirine yanıt alamadılar. == Manço'nun hayali ve önemli açıklamaları == Barış Manço'ya bir TRT röportajı sırasında sorulan soru üzerine, "Benim birkaç hayalim var: 80 yaşındayken elimde bastonum, belki kolumda Doğukan, onun yardımıyla çıkarım sahneye ve senfoni orkestrasına 2023 çaldırmak en büyük ideallerimden birisi olarak gerek." demiştir. Yine bu röportajda "Bu kadar hayat dolu olmanıza rağmen şarkılarınız neden hep ölüm içeriyor?" sorusuna ise "Ölüm yaşam uykusundan uyanmaktır." yanıtını vermiştir. Kendi portresini çizerken anlattığı yaşam öyküsünde "Cahit Sıtkı üstadın dediği gibi yaş 35 yolun yarısı, ben burayı geçtim, yarı yolum kaldı." demiştir. Kendi belgeselinde sorulan "Albümleriniz Japonya'da daha çok satıyor. Bunu neye bağlıyorsunuz?" sorusuna "Orada albümlerim milyonları geçti. Türkiye'de ise yarım milyon olsa çok sevinirim." yanıtını vermiştir. Bu belgeselde kendisine hatırlatılan, trafik kazasında ölen bir bebekle ilgili soruya "O benim arkadaşım olacaktı, arkadaşımdı. Bunlar çok zor sorular." diyerek üzüntüsünü dile getirmiştir. Müge Anlı tarafından hazırlanan belgeselinde "Ben gelin istiyorum, iki tane de kızım olacak. Allah bize ömür versin." demiştir. Müge Anlı'nın sorusu üzerine "Hayır, evimin müze olmasını istemem. Burası bizim evimiz. Biz burada yaşadık, çocuklarımız da burada yaşasın. Gelinlerim gelecek daha. Allah bize ömür versin, biz yaşayalım burada." demiştir. Manço, evinin müze yapılmasını istememiştir. Ali Kırca'nın "Siyaset Meydanı" programında Türkiye'de müzik etkisinin değişimi ve gelişimi üzerine kitap yazacağını dile getirmiştir ancak ömrü yetmemiştir. Yazacağı kitap ve gezi ansiklopedilerinden katıldığı bir kukla gösteri programında da bahsetmiştir. 1999 yılında Star TV'ye verdiği bir röportajda "Daha huzurlu bir ortam istiyorum." demiş, bu röportajdan kısa süre sonra ölmüştür. Sanatçının son görüntüleri olan bu röportajda, Türkiye'nin içerisinde bulunduğu bunalımlardan, siyasi gerilimlerden ve sevgisizlik, çatışma ortamından duyduğu rahatsızlıkları anlatmış ve "Artık albüm yapmayacağım." demiştir. == Âşıklık geleneğindeki yeri ve önemi == Barış Manço, kimi akademik çevrelerce ozan - baksı edebiyat geleneğinin devamı olan âşıklık geleneğinin çağdaş bir temsilcisi olarak görülür. Şarkılarında halk kültüründen, sanatından, edebiyatından bolca faydalanması, söz konusu geleneğin gerek biçimlerini gerekse temalarını sıklıkla kullanması; eserlerinde mesajlar vermesi, şarkılarının son dörtlüğünde âşıkların yaptığı gibi adını tapşırması bu görüşün temel dayanaklarıdır. Bazı akademisyenlerce de Barış Manço, yeni bir oluşumun temsilcisi olarak görülür. Bu da âşıklık geleneğinin devamı olarak kabul edilebilecek ve "Çağdaş Türk Ozanlığı" olarak adlandırılan oluşumdur. Manço'nun yaptığı geleneğin birebir kopyası ve devamı şeklinde değil, birleştirerek ve dönüştürerek yeniden üretmedir.Havva EMRE, "Kültürün Değişimi ve Dönüşümü Bağlamında Ozan - Baksı Geleneğinden Çağdaş Türk Ozanlığına Geçiş Süreci", Bilim ve Kültür Dergisi == Hatırası == === Barış Manço Evleri === Kadıköy'ün Moda semtinde bulunan köşkü sanatçının ve ailesinin eşyalarının sergilendiği bir ev haline getirildi. Köşk, 19. yüzyılda yapılan ve Whittall ailesinin evi olarak bilinen tuğladan yapılmış bir konaktı. Konak, 1970'li yıllarda Manço tarafından satın alındı ve ölümüne kadar bu konakta ailesiyle birlikte yaşadı. Günümüzde apartmanlar ile çevrili bu tarihî konak Barış Manço evi olarak kullanılmakta ve Barış Manço'nun kişisel eşyaları sergilenmektedir. Bu evin müze olabilmesi için tüm haklarının bir noktada olması gerekiyordu, ancak evin tapusu bankanın, işletmesi Kadıköy Belediyesi'nin, içerikte sergilenenlerde ailenin olduğu için müze sınıfında değildir. Sanatçının Belçika, Liège'de bir evi daha bulunmaktadır. Bu ev, ailesi tarafından satışa çıkarılınca Nusret Aktaş isimli bir hayranı satın almıştır. "Liège Barış Evi" isimli evde, sanatçının eşyaları sergilenmektedir. Dosya:Barış Manço museum01.JPG|Barış Manço Evinde bulunan Barış Manço'nun heykeli ve piyanosu. Dosya:BARIS MANCO ARABASI.jpg|Sanatçının 1997 model arabası. Dosya:Manco Kosk Baris Manco.jpg|Ev ziyaretçilerini karşılayan Barış Manço heykeli. === Barış Manço Belgeliği === Barış Manço ile yıllarca beraber çalışmış yapımcı Erkmen Sağlam'ın, sanatçının yaşamının değişik zamanlarında çekilmiş geniş bir fotoğraf arşivi vardır. Bu fotoğraf arşivinin bir kısmı Barış Manço Evi'nde bulunmaktadır. Yapımcı Erkmen Sağlam tarafından düzenlenen "Barış Manço Fotoğraf Sergisi" birçok ili gezmiş ve sevenleriyle buluşmuştur. Fotoğraf sergisi il il gezerek sergilenmeye devam etmektedir. Barış Manço adına açılmış bir YouTube kanalı da bulunmaktadır. Bu kanalda, sanatçının konser kayıtlarından gezi programlarına, müzik kliplerinden belgesellerine ve cenaze görüntülerine kadar çok geniş bir arşiv bulunmaktadır. Sanatçının sosyal medya adresleri bulunmaktadır. Ailesi tarafından yönetilen bu hesaplarda birçok arşivlik fotoğraf ve video yer almaktadır. === Barış Manço vapuru === == Ödülleri == küçükresim|220pik|Barış Manço Evi önünde yer alan Barış Manço heykeli Müzik ve televizyon hayatında üç binden fazla ödül almıştır. Bu ödüller Barış Manço Evi'nde sergilenmektedir. Başlıca ödülleri şunlardır: * 1987 yılında Belçika tarafından "Türk Kültür Elçisi" unvanı. * 1991: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Sanatçısı unvanı * 1991 yılında Japonya Soka Üniversitesi "Uluslararası Kültür ve Barış Ödülü" * 1991 yılında Hacettepe Üniversitesi "Sanatta Onursal Doktora" unvanı * 1992 yılında "Fransız Edebiyat ve Sanat Şövalyesi" unvanı. Ekim ayında İstanbul Fransız Sarayı'nda düzenlenen törenle aldı. * Belçika'nın Liège şehri "Onursal Hemşehri" unvanı * 1994 yılı Kocaeli Üniversitesi tarafından Türk insanını ve Türkiye'yi çalışmalarıyla Dünya'ya tanıttığı sebebiyle verilen "Barış Diploması" * 1995 yılında Denizli Pamukkale Üniversitesi "Çocuk Eğitimi Alanında Onursal Doktora" unvanı * 1995 yılında Japonya Min-On Vakfı "Yüksek Şeref Madalyası" * Uluslararası Teknoloji Ödülü * Belçika Krallığı 2. Leopold Şövalyesi Nişanı * 1995 yılında Türkmenistan Cumhurbaşkanı Saparmurat Türkmenbaşı tarafından verilen "Türkmen Vatandaşlığı" unvanı * 200'ün üzerinde şarkısı olduğu için 12 altın ve bir platin albüm ve kaset ödülü kazandı. * Onursal Oğul Unvanı * 3000'in üzerinde plaket ve ödül. == Bibliyografya == * * * == 1999'dan Sonra Barış Manço == Manço'nun vefatının ardından yayınlanmayan bazı şarkıları yayınlanmıștır. En son yayınlanan şarkı 2020 itibari ile YouTube ve Spotify'da yayınlanan "Dön Desem Döner Misin" adlı şarkısıdır. Barış Manço'nun vefatının ardından onun için etkinlikler, çalışmalar, onun adını yaşatmak için düzenlenen sanat günleri mevcuttur. == Notlar == * Türkiye'de temel eğitimin beş yıldan sekiz yıla çıkarılmasına destek olmak amacıyla eşi Lale Manço ile birlikte İstanbul'un Tuzla ilçesinde bir okul yaptırdı. 1997 yılında inşasına başlanan 30 sınıflık Tuzla Barış Manço İlköğretim Okulu, sanatçının ölmesi üzerine yarım kaldı. İl özel idaresi tarafından tamamlanan okul 2000 yılında eğitime başladı. * En çok bilinen şarkılarından Gülpembe, Manço 13 yaşındayken ölen babaannesinin ismidir. * Gittiği ülkelerden topladığı 310 adetlik fotoğraf makinesi koleksiyonu bulunmaktaydı. Bu koleksiyonunu ölmeden önce Türkiye Gazeteciler Cemiyeti'nin Cağaloğlu'nda bulunan Basın Müzesi'ne bağışlamıştır. * 1962 yılından itibaren gazete ve dergi belgeliği tutmaya başladı. Biriktirdiği sayfaların oluşturduğu cilt sayısı 60'tır. * Barış Manço, mezunu olduğu Galatasaray Lisesi'nin spor takımı Galatasaray taraftarıdır. * Yol Verin Ağalar Beyler şarkısı 1999 Türkiye genel seçimleri öncesinde DYP tarafından propaganda parçası olarak kullanıldı. Bu nedenle parçanın radyo ve televizyonda yayınlanması seçim yasakları kapsamında TRT tarafından seçime kadar yasaklandı. * Barış Manço evinin müze yapılması ile ilgili, "burası bizim evimiz, biz burada yaşadık, çocuklarımızda burada yaşasın" diyerek bu fikre karşı olduğunu dile getirmiştir. * Barış Manço, israfa ve şatafata karşı olduğunu nitelendirmiştir. * Cem Yılmaz'ın 2015 yılında gösterime giren Ali Baba ve 7 Cüceler isimli filminde, anısına şarkıları çalınmış ve bir karaktere "Boris Mancov" adı verilmiştir. Bu karakteri Cem Yılmaz oynamıştır. * İETT, 6 Şubat 2015'te Kadıköy'de bulunan Barış Manço durağını "vefa durakları" kapsamında düzenlemiştir. * Ağabeyi, Savaş Manço 2020 yılında pankreas kanserinden ölmüştür. ==Barış Manço'nun Cover Yaptığı Türküler== Yöresi Türkünün İsmi Cover versiyonu Yozgat Çıt Çıt Çedene Çıt Çıt Çedene Edirne Kızılcıklar Oldu mu? Bien Fait Pour Toi, Kızılcıklar oldu mu? Elazığ Elazığ dik halayı İşte hendek işte deve Isparta Evlerinin önü mersin Kazma Kahramanmaraş Cano Cano Cano Dağlar dağlar Bayburt Bebeğin beşiği çamdan Bebek Kayseri Gesi bağları Gesi bağları Yozgat “Ziya’nın Ağıdı”, “Ziya Türküsü”, “Çamlığın Başında Tüter Bir Tütün”, “Ziya’nın Atı”, “Ham Meyveyi Kopardılar Dalından” Ham Meyveyi Kopardılar Dalından Giresun Dere Boyu Kavaklar Dere Boyu Kavaklar (Disko) Elazığ Yemen türküsü Burası Muştur Rumeli Τροΰρω Ali Yazar Veli Bozar Ankara Karlı dağlar ardında Bal böceği Rize Çay Elinden Öteye Çay Elinden Öteye (Rezil Dede) Trabzon Oynayın kız oynayın (Derule) Derule İç Anadolu Lambaya Püf De (Anadolu Kaşık Oyun Havası) Lambaya Püf De Erzurum Kağızmana Ismarladım Kağızman == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Barış Manço Anısına * Barış Manço, 1978 BBC Türkçe * Beyazperde'de Barış Manço * * Spotify'da Barış Manço * Kategori:1943 doğumlular Kategori:Üsküdar doğumlular Kategori:İstanbul doğumlu erkek şarkıcılar Kategori:1950'lerin şarkıcıları Kategori:1960'ların şarkıcıları Kategori:1970'lerin şarkıcıları Kategori:1980'lerin şarkıcıları Kategori:1990'ların şarkıcıları Kategori:Türk rock şarkıcıları Kategori:Devlet Sanatçıları Kategori:Galatasaray Lisesinde öğrenim görenler Kategori:Kral TV Video Müzik Ödülü sahipleri Kategori:Altın Kelebek Ödülü sahipleri Kategori:Kanlıca Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:İstanbul'da kalp krizinden ölenler Kategori:1999 yılında ölenler Kategori:Türk gezginler Kategori:Alternatif rock müzisyenleri Kategori:Anadolu rock müzisyenleri Kategori:Klasik Türk müziği bestecileri Kategori:Emre Plak sanatçıları Kategori:Grafson Plak sanatçıları‎ Kategori:Türk erkek pop şarkıcıları Kategori:Türk erkek şarkıcı-şarkı yazarları Kategori:Türk milliyetçileri Kategori:Türk milliyetçisi müzisyenler Kategori:20. yüzyılda Türk erkek şarkıcılar Kategori:Türk rock müzisyenleri
Geri izleme (İngilizce:trackback), dinamik bir web sitesindeki bir yazı ile ilgili diğer yazıların kaydını tutma sistemidir. Genelde bloglarda kullanılır. 2002 yılında Movable Type'ın bir özelliği olarak ortaya çıkan bu sistemin yaptığı iş şudur: Siz bir başka kişinin ağ günlüğündeki bir yazıyı okuyorsunuz. Orada yazılanlar çok hoşunuza gidiyor ya da bunlar sizin için ilgi çekici. Bu konuyla ilgili siz de kendi ağ günlüğünüzde bir yazı yazıyorsunuz. Diğer kişinin geri izleme bağlantısına tıklayarak burada bulunan geri izleme konumunu kopyalayıp kendi geri izleme sisteminizde gerekli işlemleri yapıyorsunuz. Sonuçta diğer kişinin geri izleme sayfasında kendi günlüğünüzde yazdığınız ve o konuyla ilgili olan girdiye bir bağlantı veriliyor. Özetle, bu kişinin geri izleme sayfasında, diğer kişilerin aynı konuyla ilgili kendi günlüklerinde yazdığı yazılara bağlantılar yer alıyor. Böylece, bir başlığı okuyanlar geri izleme sayfasında yer alan ve diğer günlüklerde o konuya ilişkin olan yazılardan haberdar olma şansını elde ediyor. Geri izleme sayfası bir anlamda konuyla ilgili sitelere bağlantılar içerme görevi görüyor. Kategori:Blog terimleri
== Olaylar == * 1756 - İrlanda'nın koruyucu azizlerinden, Aziz Patrick'in (385-461) adına kutlanan bir festival olan Aziz Patrick Günü, ilk kez New York'ta da kutlandı. * 1776 - Amerikan Devrimi: George Washington ve Henry Knox'un kente bakan tepelere topçu birliklerini konuşlandırmasının ardından İngiliz güçleri, Boston'u terk etmek zorunda kaldı. * 1816 - 38 tonluk 'Elise' adlı buharlı tekne, kaptan Pierre Andriel yönetiminde, Manş Denizi'ni aşan ilk buharlı tekne oldu. * 1845 - Küçük paketlerde kullanılan lastik bandın patenti alındı. * 1861 - İtalya, ulusal birliğini kurdu. * 1891 - Ahmed İhsan Tokgöz, Servet-i Fünûn dergisini kurdu. * 1901 - Van Gogh'un resimleri Paris'te Bernheim-Jeune galerisinde sergilenmeye başladı. 1890'da intihar eden sanatçı, yaşamı boyunca sadece bir tane resim satabilmişti. * 1915 - Çanakkale Savaşı: Kraliyet Donanması Komutanı Amiral Sackville Carden, görevinden ayrıldı. * 1920 - İngilizler, Eskişehir ve Afyon'dan çekildiler. * 1921 - Londra'da ilk doğum kontrol kliniği açıldı. Kliniğe başvuranlara, düşük ücretle korunma araç gereçleri verildi. * 1926 - "Demir Sanayinin Tesisine Dair Kanun" TBMM'de kabul edildi. * 1927 - İtalya'da müzmin bekarların ağır vergi ödemeleri için kanun çıkarıldı. * 1941 - Alman denizaltı kaptanı Otto Kretschmer'in denizaltısı batırıldı ve esir alındı. * 1944 - Varlık Vergisi'nin tasfiyesine ilişkin yasa yürürlüğe girdi. * 1948 - Belçika, Fransa, Hollanda, Birleşik Krallık ve Lüksemburg arasında, 50 yıl süreli Brüksel Antlaşması imzalandı ve Batı Avrupa Birliği kuruldu. * 1954 - İspanya'yı kura sonucunda eleyen Türkiye millî futbol takımı, FIFA Dünya Kupası'na katılmaya hak kazandı. * 1961 - Vicente Calderón Stadyumu'nun yapımına başlandı. * 1965 - 30 milyon dolarlık hacmi olan Türk-İsrail Ticaret Antlaşması imzalandı. * 1966 - ABD donanması'na ait "Alvin" adlı araştırma-kurtarma denizaltısı, İspanya kıyıları açıklarında ABD'ye ait kayıp hidrojen bombası'nı buldu. * 1968 - PTT ile Northern Electric firmasının işbirliğiyle kurulan telefon fabrikasında yapılan ilk yerli telefon cihazları, 157 liradan satışa çıkarıldı. * 1969 - Golda Meir, İsrail'in ilk kadın Başbakanı oldu. * 1970 - My Lai katliamı: ABD Ordusu, olayı örtbas etmeye çalıştıkları için 14 subay hakkında soruşturma başlattı. * 1972 - Eti Gıda San. ve Tic. A.Ş. Eskişehir'de kuruldu. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Ankara Sıkıyönetim Komutanı, Sıkıyönetim Koordinasyon Toplantısı'nda konuştu: "Türk Mimar Mühendisler Odası Birliği bizce sabıkalı bir yerdir. Adam öldürmekten 24 yıl ağır hapse mahkûm olan Mahmut Esat Güven, burada iki tabanca ile birçok parlamentere ders verirken yakalanmıştır." * 1985 - İki ünlü oyun yazarı Arthur Miller ve Harold Pinter, hapiste bulunan Uluslararası Yazarlar üyesi yazarları ziyaret etmek amacıyla Türkiye'ye geldi. * 1995 - Azerbaycan'da 15 Mart'ta başlatılan ve Türkiye'nin de adının karıştığı bir darbe girişimi bastırıldı. Devlet Başkanı Haydar Aliyev'i devirmek isteyen OMON Birlikleri'nin Komutanı Albay Ruşen Cevadov dahil olmak üzere, 400 kişi yaşamını yitirdi. * 1995 - Michael Jordan, basketbola geri dönme kararı aldı. * 2020 - 2020 Avrupa Futbol Şampiyonası, koronavirüs pandemisi nedeniyle 2021'e ertelendi. == Doğumlar == * 763 - Harun Reşit, Abbâsîler'in 5. Halifesi (ö. 809) * 1231 - Shijō, Japon İmparatoru (ö. 1242) * 1473 - IV. James, İskoç Kralı (ö. 1513) * 1548 - Honda Tadakatsu, Japon samuray ve daimyō (ö. 1610) * 1600 - Aleksey Trubetskoy, Trubetskoy Hanedanı'nın son üyelerinden biri (ö. 1680) * 1685 - Jean-Marc Nattier, Fransız ressam (ö. 1766) * 1709 - Molla Veli Vidadî, Azeri şair ve din adamı (ö. 1809) * 1733 - Carsten Niebuhr, Alman matematikçi, haritacı ve kaşif (ö. 1815) * 1768 - Kaʻahumanu, Hawaiʻ i Krallığı'nda konsort kraliçe (ö. 1832) * 1834 - Gottlieb Daimler, Alman mühendis (ö. 1900) * 1849 - Charles Francis Brush, Amerikalı buluşçu, girişimci ve iş insanı (ö. 1929) * 1862 - Charles Laval, Fransız ressam (ö. 1894) * 1865 - Gabriel Narutowicz, Polonyalı politikacı (ö. 1922) * 1866 - Alf Victor Guldberg, Norveçli matematikçi (ö. 1936) * 1873 - Margaret Bondfield, İngiliz politikacı (ö. 1953) * 1874 - Stephen Samuel Wise, Yahudi haham ve siyonist lider (ö. 1949) * 1875 - Mike Bernard, Amerikalı Ragtime müzisyeni (ö. 1936) * 1877 - Otto Gross, Avusturyalı psikanalist (ö. 1920) * 1879 - Sid Grauman, Amerikalı şovmen (ö. 1950) * 1881 - Walter Rudolf Hess, İsviçreli fizyolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1973) * 1888 - Paul Ramadier, Fransız Başbakanı (ö. 1961) * 1888 - Nugent Slaughter, Amerikalı müzisyen (ö. 1968) * 1896 - Tacülmüluk, İran Kraliçesi (ö. 1982) * 1900 - Alfred Newman, Amerikalı besteci, aranjör ve film müziği şefidir (ö. 1970) * 1900 - Manuel Plaza, Şilili sporcu (ö. 1969) * 1902 - Chaim Gross, Amerikalı bir heykeltıraş ve eğitimciydi (ö. 1991) * 1902 - Bobby Jones, Amerikalı golfçü (ö. 1971) * 1907 - Jean Van Houtte, Belçikalı bir politikacı (ö. 1991) * 1915 - Bill Roycroft, Avustralyalı Olimpik binici şampiyonu (ö. 2011) * 1919 - Nathaniel Adams Coles, Amerikalı caz müzisyeni (ö. 1965) * 1920 - Mucibur Rahman, Bangladeş'in ilk Başbakanı ve Devlet Başkanı (ö. 1975) * 1921 - Meir Amit, İsrailli politikacı ve general aynı zamanda üçüncü Mossad direktörü (ö. 2009) * 1922 - Patrick Suppes, Amerikalı bir filozoftur (ö. 2014) * 1925 - Mansour Rahbani, Lübnanlı müzisyen ve besteci (ö. 2009) * 1926 - Siegfried Lenz, Alman yazar (ö. 2014) * 1928 - Neriman Köksal, Türk sinema oyuncusu (ö. 1999) * 1928 - Jean Panisse, Fransız aktör (ö. 2021) * 1929 - Peter Ludwig Berger, Amerikalı sosyolog ve teolog (ö. 2017) * 1930 - James Irwin, Amerikalı astronot (ö. 1991) * 1933 - Asa Lanova, İsviçreli kadın bale dansçısı ve yazar (ö. 2017) * 1936 - Ken Mattingly, Amerikalı astronottu * 1937 - Ramdas Agarwal, Hint siyasetçi (ö. 2017) * 1938 - Rudolf Nureyev, SSCB'li (daha sonra Avusturyalı) bale dansçısı (ö. 1993) * 1939 - Atilla Dorsay, Türk sinema eleştirmeni, yazar, gazeteci ve mimar * 1939 - Bill Graham, Kanadalı siyasetçidir (ö. 2022) * 1939 - Giovanni Trapattoni, İtalyan futbol adamı * 1940 - Ruşen Güneş, Türk müzisyen * 1941 - Paul Kantner, Amerikalı rock müzisyeni ve gitaristi ve aktivist (ö. 2016) * 1942 - John Wayne Gacy, Amerika'nın en önemli seri katillerindendir (ö. 1994) * 1944 - Pattie Boyd, İngiliz manken, fotoğrafçı * 1946 - Georges J.F. Kohler, Alman biyolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1995) * 1946 - Larry Langford, Amerikalı siyasetçi (ö. 2019) * 1948 - William Gibson, Amerikalı roman yazarı * 1949 - Pat Rice, Kuzey İrlandalı eski millî futbolcu ve antrenör * 1950 - Mehmet Ali İrtemçelik, Türk politikacı * 1951 - Kurt Russell, Amerikalı oyuncu * 1952 - Barry Horne, Britanyalı hayvan hakları savunucusudur (ö. 2001) * 1954 - Kazım Arslan, Türk avukat ve siyasetçi (ö. 2019) * 1954 - Lesley-Anne Down, İngiliz asıllı Amerikalı oyuncu ve model * 1955 - Gary Sinise, Amerikalı oyuncu ve film yönetmeni * 1961 - Sam Bowie, ABD'li basketbolcu * 1961 - Dana Reeve, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (ö. 2006) * 1962 - Kalpana Chawla, Hint asıllı Amerikalı astronot (ö. 2003) * 1964 - Lee Dixon, İngiliz futbolcudur * 1964 - Rob Lowe, Amerikalı aktör, yapımcı ve yönetmendir * 1964 - Jacques Songo'o, Kamerunlu millî futbolcudur * 1967 - Billy Corgan, ABD'li müzisyen, söz yazarı ve bestecisidir * 1969 - Alexander McQueen, İngiliz moda tasarımcısı ve desinatör (ö. 2010) * 1972 - Mia Hamm, Amerikalı kadın millî futbolcu * 1973 - Caroline Corr, İrlandalı şarkıcı * 1975 - Puneeth Rajkumar, Hint oyuncu, yapımcı ve şarkıcı (ö. 2021) * 1975 - Test, Kanadalı profesyonel güreşçi (ö. 2009) * 1976 - Stephen Gately, İrlandalı şarkıcı (ö. 2009) * 1976 - Zita Molnár, Macar masa tenisi oyuncusu * 1976 - Álvaro Recoba, Uruguaylı futbolcu * 1976 - Antoine van der Linden, Hollandalı futbolcu * 1979 - Stormy Daniels, Amerikalı porno yıldızı, senarist ve yönetmen * 1979 - Samoa Joe, Samoa asıllı Amerikalı profesyonel güreşçidir * 1981 - Dilek Serbest, Türk manken ve oyuncu * 1981 - Servet Çetin, Türk futbolcu * 1982 - Mamedali Karadanov, Türkmen futbolcu * 1983 - Raul Meireles, Portekizli futbolcu * 1985 - Tuğba Karademir, Türk artistik buz patencisi * 1986 - Edin Džeko, Boşnak millî futbolcudur * 1987 - Federico Fazio, Arjantinli futbolcu * 1988 - Claire Elise Boucher, daha çok bilinen sahne adı ile Grimes, Kanadalı şarkıcı, söz yazarı, albüm yapımcısı ve müzik video yönetmeni * 1988 - Rasmus Elm, İsveçli eski millî futbolcudur * 1988 - Fraser Forster, İngiliz asıllı bir futbolcudur * 1989 - Shinji Kagawa, Japon futbolcu * 1990 - Andrew Hozier-Byrne veya yalnızca Hozier, İrlandalı şarkıcı * 1992 - John boyega, İngiliz-Nijeryalı bir aktör ve yapımcıdır * 1997 - Katie Genevieve Ledecky, Çek asıllı Amerikalı yüzücü == Ölümler == * MÖ 45 - Titus Labienus, Romalı asker (d. MÖ 100 civarı) * 180 - Marcus Aurelius, Roma İmparatoru (d. 121) * 624 - Ebû Cehil, Mekke'nin liderlerinden (d. 556) * 1008 - Kazan, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 65. imparatorudur (d. 968) * 1040 - I. Harold, İngiltere Kralı (d. 1015) * 1272 - Go-Saga, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 88. imparatorudur (d. 1220) * 1361 - Hasan, Türk asıllı Memlûk sultanıdır (d. 1334) * 1425 - Ashikaga Yoshikazu, Ashikaga şogunluğunun beşinci şogunudur (d. 1407) * 1642 - Jakub Zadzik, Polonya Büyük Taç Sekreteri (d. 1582) * 1650 - Carl Gyllenhielm, İsveçli asker ve politikacı (d. 1574) * 1680 - François de La Rochefoucauld, Fransız yazar (d. 1613) * 1782 - Daniel Bernoulli, Hollandalı matematikçi (d. 1700) * 1826 - Ferdinand Bauer, Avusturyalı botanik ressamı (d. 1760) * 1830 - Laurent de Gouvion Saint-Cyr, Fransa mareşali ve Marki (d. 1764) * 1831 - Napoleon Louis Bonaparte, Hollanda Krallığı'nın Bonapart Hanedanı'ndan gelen son kralı (d. 1804) * 1846 - Friedrich Wilhelm Bessel, Almanyalı gök bilimci ve matematikçi (d. 1784) * 1849 - II. William, Hollanda Kralı, Lüksemburg Büyük Dükü ve Limburg Dükü (d. 1792) * 1853 - Christian Andreas Doppler, Avusturyalı matematikçi ve fizikçi (d. 1803) * 1862 - Jacques Fromental Halévy, Fransız besteci (d. 1799) * 1872 - Aleksa Simić, Sırp siyasetçi (d. 1800) * 1879 - Ludwig Reichenbach, Alman bitki bilimci ve ornitolog (d. 1793) * 1885 - Susan Bogert Warner, Amerikalı yazar (d. 1819) * 1890 - Władysław (Ladislaus) Taczanowski, Polonyalı ornitoloji ve zooloji uzmanı bilim insanı (d. 1819) * 1893 - Jules Ferry, Fransa eski Başbakanı (d. 1832) * 1911 - Paul Arbaud, Fransız kitap koleksiyoncusu ve hayırsever (d. 1832) * 1917 - Franz Brentano, Alman psikolog ve filozof (d. 1838) * 1922 - Gördesli Makbule, Türk Kurtuluş Savaşı'nda Yunanlarla savaşırken 20 yaşında ölen Türk kadını (d. 1902) * 1926 - Aleksey Brusilov, I. Dünya Savaşı sırasında Rus komutan (d. 1853) * 1927 - Victorine Louise Meurent, Fransız ressam ve ressam modeli (d. 1844) * 1937 - Joseph Austen Chamberlain, İngiliz siyasetçi - 1925 Nobel Barış Ödülü'ne layık görülmüştür (d. 1863) * 1949 - Alexandra Ekster, Rus-Fransız tiyatro tasarımcısı, ressam (d. 1882) * 1952 - Ali Rıza Özdarende Türk politikacı ve din adamı (d. 1876) * 1956 - Irène Joliot-Curie, Fransız bilim insanı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1897) * 1974 - Louis Kahn, Amerikalı mimar (d. 1901) * 1976 - Luchino Visconti, İtalyan sinemacı (d. 1906) * 1978 - Ceyhun Atuf Kansu, Türk şair (d. 1919) * 1988 - Nikolas Asimos, Yunan besteci (d. 1949) * 1990 - Capucine, Fransız oyuncu (d. 1931) * 1993 - Helen Hayes, Amerikalı oyuncu (d. 1900) * 1995 - Ruşen Cevadov, Azeri asker ve siyasetçi (d. 1951) * 1996 - René Clément, Fransız film yönetmeni (d. 1913) * 2001 - Angel Mojsovski, Makedon komünist aktivist, Yugoslavya Cephesi'nde savaşan asker, Halk Kahramanı Nişanı sahibi (d. 1923) * 2005 - George Kennan, Amerikalı diplomat (d. 1904) * 2006 - İstemihan Taviloğlu, Türk besteci (d. 1945) * 2007 - John Backus, Amerikalı matematikçi (d. 1924) * 2011 - Michael Gough, Britanyalı karakter oyuncusu (d. 1916) * 2011 - Ferlin Husky, (doğum adıyla: Terry Preston ya da Simon Crum), Amerikalı country müzisyeni (d. 1925) * 2012 - III. Şenuda, Mısırlı hristiyan ortodoks din adamı (d. 1923) * 2013 - Olivier Metzner, Fransız ceza avukatı (d. 1949) * 2014 - Mareike Carrière, Alman oyuncu, sunucu ve çevirmen (d. 1954) * 2014 - Muhammed Salah Cedidi, Tunuslu millî futbolcudur (d. 1938) * 2014 - L'Wren Scott, Amerikalı stilist ve moda tasarımcısı (d. 1964) * 2015 - Ashley Adams, Avustralyalı atıcı (d. 1955) * 2015 - Guido Zappa, İtalyan bir matematikçi (d. 1915) * 2016 - Ralph David Abernathy III, Amerikalı siyasetçi ve iş insanı (d. 1959) * 2016 - Shozo Awazu, Japon dövüş ve judo ustası (d. 1923) * 2016 - Aluf Meir Dagan, İsrailli asker ve siyaset adamı (d. 1945) * 2016 - Paul Daniels, İngiliz illüzyonist ve televiyoncu (d. 1938) * 2016 - Larry Drake, Amerikalı oyuncudur (d. 1949) * 2016 - Léonie Geisendorf, Polonya doğumlu İsveçli mimardır (d. 1914) * 2016 - Zoltán Kamondi, Macar film yönetmeni, oyuncu, yapımcı ve senarist (d. 1960) * 2016 - Marian Kociniak, Polonyalı aktör (d. 1936) * 2016 - Solomon Marcus, Romanyalı semiyotikçi, matematikçi ve seçkin akademisyen (d. 1925) * 2017 - Robert Day, İngiliz film yönetmenidir (d. 1922) * 2017 - Auntie Fee, Amerikalı You Tube ünlüsü kadın sunucu, oyuncu ve yemek uzmanıdır (d. 1957) * 2017 - Lawrence Montaigne, Amerikalı oyuncu, yazar, dansçı ve dublördür (d. 1931) * 2017 - Laurynas Stankevičius, Eski Litvanya başbakanı ve siyasetçi (d. 1935) * 2017 - Derek Walcott, Saint Lucialı şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1930) * 2018 - Geneviève Fontanel, Fransız kadın tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1936) * 2018 - Mike Allan MacDonald, Kanadalı stand-up komedyen ve oyuncu (d. 1954) * 2018 - Zdeněk Mahler, Çek yazar, müzikolog, pedagog ve senarist (d. 1928) * 2019 - Ken Bald, Amerikalı çizgi roman sanatçısı (d. 1920) * 2019 - Ulf Bengtsson, İsveçli profesyonel masa tenisi oyuncusudur (d. 1960) * 2019 - Bill Burlison, Amerikalı siyasetçi (d. 1931) * 2019 - René Fontès, Fransız spor yöneticisi ve siyasetçi (d. 1941) * 2020 - Michael Broadbent, İngiliz şarap eleştirmeni, iş insanı ve yazar (d. 1927) * 2020 - Manuel Serifo Nhamadjo, bir Gine-Bissau'lu politikacı (d.1958) * 2020 - Stephen Schwartz, Amerikalı patolog (d. 1942) * 2020 - Lyle Waggoner, Amerikalı oyuncu, manken ve heykeltıraş (d. 1935) * 2020 - Betty Williams, Kuzey İrlandalı barış gönüllüsü ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1943) * 2021 - Helenês Cândido, Brezilyalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1935) * 2021 - Xosé Ramón Barreiro Fernández, İspanyol tarihçi (d. 1936) * 2021 - Ayla Karaca, gerçek adı ile Atina Miloharakti, Türkiye Rumu oyuncu (d. 1933) * 2021 - John Magufuli, Tanzanyalı öğretim görevlisi ve siyasetçi (d. 1959) * 2022 - Peter Bowles, İngiliz tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1936) * 2022 - Oksana Şvets, Ukraynalı oyuncu (d. 1955) * 2023 - Adrian Duivestein, Hollandalı siyasetçi ve eğitimci (d. 1950) * 2023 - Lance Reddick, Amerikalı tiyatro, film ve televizyon oyuncusu (d. 1962) * 2023 - Guy Troy, Amerikalı bir modern pentatletti (d. 1923) * 2023 - Dubravka Ugrešić, Hırvat yazar (d. 1949) == Tatiller ve özel günler == * Berdül’aczin (Kocakarı Soğuklarının) sonu * Aziz Patrick Günü *0317 17
Ahmet Necdet Sezer (d. 13 Eylül 1941; Afyonkarahisar), Türk hukukçu ve devlet görevlisi. Türkiye'nin 14. Anayasa Mahkemesi başkanı ve 10. cumhurbaşkanıdır. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde hem cumhurbaşkanlığı görevini hem de bir yüksek yargı organının başkanlığını yapmış tek kişidir. 1983-1988 yılları arasında Yargıtay üyeliği yapan Sezer, 1988-1998 yılları arasında Anayasa Mahkemesi üyeliği, 1998 yılında da Anayasa Mahkemesi başkanlığı yaptı. 2000 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimi ile cumhurbaşkanlığı görevine seçildi. 2007 yılında cumhurbaşkanlığını Abdullah Gül'e devretti. == İlk yılları ve eğitimi == Ahmet Necdet Sezer, 13 Eylül 1941 tarihinde Afyonkarahisar'da dünyaya geldi, öğretmen Ahmet Hamdi Sezer (ö. 1979) ile ev hanımı Hatice Sezer'in (1918 - 2004) dört çocuğunun tek erkek olanıdır.Çalışkan, dürüst ama biraz sert mizaçlı , Hürriyet, 27 Nisan 2000. 1958'de Afyon Lisesinden, 1962'de Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun oldu. Aynı yıl Ankara'da hakim adayı olarak göreve başladı. Askerliğini Kara Harp Okulunda yedek subay olarak yaptı. Dicle ve Yerköy'de hakim ve Yargıtay tetkik hakimi olarak görev yaptı. Dicle Asliye Hukuk Mahkemesinde hakim olarak, 27 Mayıs Darbesi sonrasında, Demokrat Parti'ye yakın olduğu bahanesiyle Türkiye'nin batısına sürgüne gönderilen 55 kanaat önderinden biri olan (Bkz: 55'ler Olayı) Ensarioğlu Ailesi'nin lideri Şeyh Abdurrezzak Ensarioğlu'nun el konulan ev ve arsalarının iade edilmesine karar verdi. Sivil yönetime yeni geçildiği ve Ensarioğlu Ailesi'nin bölgede dışlandığı bir dönemde verdiği bu kararla bölgede kan dökülmesini önlerken, Dicle'de toplumsal barışı da tesis etti.Güneydoğu, Sezer'in Dicle'de verdiği kararı unutmadı , Hürriyet, 10 Mayıs 2000. Medeni hukuk alanında 1977 ve 1978'de Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde Yüksek Lisans öğrenimi yaptı. == Yüksek yargı dönemi == 7 Mart 1983'te Yargıtay üyeliğine seçildi. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi üyesi olarak görev yaparken dönemin cumhurbaşkanı Kenan Evren tarafından 28 Eylül 1988'de o güne kadar atanmış en genç üye olarak Anayasa Mahkemesi üyeliğine atandı. 6 Ocak 1998'de Anayasa Mahkemesi başkanı seçildi. 28 Eylül 1998 tarihinde emekli oldu. Emekli Anayasa Mahkemesi başkanı olarak Nisan 1999'da yaptığı bir konuşma, bazı kesimlerce 28 Şubat sürecine de bir eleştiri olarak algılanmış ve bazı gazetelerde manşete taşınmıştı. Bu konuşmada Sezer şunları belirtmişti: > "Düşünce özgürlüğü, demokrasinin temeli ve ayrılmaz parçasıdır. Düşünce suç > sayılırsa demokrasi olmaz. Eyleme dönüşmeyen düşünce açıklamaları > cezalandırılamaz. Anayasa ve yasalardaki düşünce özgürlüğünü kısıtlayan > hükümler, altına imza koyulan uluslararası anlaşmalar çerçevesinde > değiştirilmelidir. Türkiye insan hakları alanında evrensel normlara uyum > sağlamak için yasalarında gerekli değişiklikleri yapmak zorundadır. > Düşünceyi açıklama özgürlüğü ile bağdaşmayan yasa kuralları > değiştirilmelidir. Anayasa ve yasalar, özgürlüğü engelleyen öğelerden > arındırılmalı, özgürlük alanı genişletilmelidir. Düşünce özgürlüğü alanında > demokratik değerlere yer verilmelidir." == Cumhurbaşkanlığı (2000-2007) == Sezer, cumhurbaşkanı seçilmeden önce kamuoyu tarafından tanınan bir isimdi. ANASOL-M koalisyon hükûmeti ortaklarının (Bülent Ecevit, Devlet Bahçeli, Mesut Yılmaz) kendileri veya partilerinden birinin adaylığında ortak karara varamamaları sonucu, hepsinin dışında bir aday olan, dönemin emekli Anayasa Mahkemesi Başkanı Sezer, Ecevit'in önerisiyle cumhurbaşkanı adayı olarak ön plana çıkmıştır. 25 Nisan 2000'de, Koalisyon liderlerinin yanı sıra muhalefet liderleri Recai Kutan ve Tansu Çiller de dahil 131 milletvekilinin ortak önergesiyle Sezer cumhurbaşkanlığına aday gösterildi. Sezer, beş partinin ortak adayı olmasına karşın 367 oy gereken ilk iki turda önce 281, sonra da 314 oy aldı. 276 oyun yeterli olduğu son tur, 5 Mayıs'ta yapıldı ve Sezer, oylamaya katılan 533 milletvekilinden 330'unun oyunu alarak Türkiye'nin 10. cumhurbaşkanı seçildi. Sezer, cumhurbaşkanlığı görevini 16 Mayıs 2000'de Süleyman Demirel'den devralmıştır. Sezer, 2000 yılı Haziran ayında ANASOL-M koalisyonu hükûmetinin 28 Şubat Kararları içinde yer alan irticâî faaliyetlere katıldığı saptananların memuriyetten çıkarılmasını kolaylaştıran kanun hükmünde kararnameyi önce uzun süre bekletti. Hükûmetin iki kez yazılı açıklama yapıp "Anayasa'ya uygun" dediği kararnameyi, 8 Ağustos'ta "hukuk devleti ilkesine aykırı" olduğu gerekçesiyle iâde etti. Ecevit'in "imzalamak zorunda" dediği ve yetkisini aşmakla suçladığı Sezer, KHK'yı, 14 Ağustos 2000'de 14 sayfalık bir gerekçeyle ikinci kez Sezer'e gönderdi. Ancak Sezer, kararnameyi 21 Ağustos'ta ikinci kez hükûmet'e iâde etti. Ecevit de kararnameyi yasa tasarısı olarak TBMM'ye sevk etmek zorunda kaldı. Daha sonra Sezer, üç kamu bankasının özelleştirilmesini öngören kararnameyi de iâde etti. Bu iadeler ANASOL-M koalisyon hükûmeti arasında krize sebep olmuş ve koalisyon lideri Ecevit "Cumhurbaşkanı kendisini Anayasa Mahkemesi'nin yerine koyuyor. Bakanlar kurulu ile diyaloğa kapalı olması, kurulumuzda kaygıyla karşılanmıştır. Ekonomik istikrar tehlikededir" açıklaması yapmıştır. Sezer, önce veto ettiği Rahşan Affı'nın aynı hâliyle Meclis'te kabul edilerek tekrar önüne gelmesi sonrası 21 Aralık 2000'de yasayı onayladı. 19 Şubat 2001'deki MGK toplantısında dönemin başbakanı Bülent Ecevit'e anayasa kitapçığını fırlatmasıyla başlayan anayasa kitapçığı krizi kamuoyunda "Kara Çarşamba" olarak adlandırıldı. Bu kriz 2001 Türkiye ekonomik krizine dönüştü. 3 Kasım 2002 seçimlerinden sonra anayasayı değiştirerek o dönem siyâsî yasaklı olan Recep Tayyip Erdoğan'a milletvekili olma yolunu açma tartışmalarında Sezer "Demokrasi ve hukuk devleti ilkeleriyle bağdaşmayacak kişiye özgü düzenlemelerden kaçınarak, hukuku siyasallaştırmak yerine, siyaseti hukuk kurallarına uygun yapmaya özen gösterilmesi gerektiği" uyarısı yaptı. Ancak Erdoğan'ın milletvekili olabilmesini sağlayacak anayasa değişikliği 13 Aralık 2002'de parlamentodan geçti. Sezer ise 18 Aralık'ta veto etti. Ancak Sezer, ikinci kez önüne gelen anayasa değişikliğini onayladı ve referanduma gitme hakkını da kullanmadı. 2002 yılında Adalet ve Kalkınma Partisi hükûmeti seçilene kadar türbanlı milletvekilleri eşlerini resepsiyonlara davet etmesine rağmen bu seçimden itibaren Çankaya Köşkü'nün bir kamusal alan olduğunu belirterek başbakanın eşi de dahil hiçbir türbanlı kadını Çankaya Köşkü'ne davet etmemesi ve türbanlı bir eşin ev sahipliğinde yapılan resepsiyonlara katılmaması tartışmalara sebep olmuştur. Veto hakkını en çok kullanan cumhurbaşkanı olan Sezer, görev süresi boyunca toplam 67 yasa, 22 bakanlar kurulu kararı ve 729 müşterek kararnameyi iâde etmiştir.En çok veto eden Sezer 16 Mayıs 2007'de görev süresi dolmasına rağmen, Eski Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Sabih Kanadoğlu'nun toplantı yeter sayısı 367 olduğu tezi ve Anayasa Mahkemesi'nin benzer bir karar alması sonucu parlamento yeni bir cumhurbaşkanı seçememiş ve erken seçime gitmiştir. Abdullah Gül'ün cumhurbaşkanı seçildiği 28 Ağustos 2007 tarihine kadar Türkiye'nin onuncu cumhurbaşkanı olarak görev yaptı. Cumhurbaşkanlığı boyunca Adalet Bakanlığı'nın önerisiyle kendisine gönderilen 270 kişiden 260'ının affını onaylamıştır. Affedilenler arasında; 40 DHKP-C, 6 PKK, 28 TKP-ML TİKKO, 28 TİKB, 19 Dev-Sol, 17 MLKP, 15 THKP-C, 3 TDP, 2 TKİP, 2 TEKP, 1 DHP ve 1 Dev- Yol üyesi bulunmaktaydı. Sezer'in bu mahkûmları af gerekçesinin büyük bölümünü, açlık grevine bağlı olarak oluşan Wernicke Korsakoff sendromu adlı bir tür hafıza kaybı hastalığı olarak belirtilmiştir. Sezer ayrıca 20 adi suçlu mahkûmu da affetmiştir. Sezer tarafından affedilen 13 terör mahkûmu daha sonra bazı eylemlerde tekrar yakalanmışlardır. Affedilen mahkûmlardan Ecevit Şanlı, 1 Şubat 2013 tarihinde Ankara ABD büyükelçiliğinde intihar saldırısı sırasında ölmüştür. == Cumhurbaşkanlığı sonrası == Cumhurbaşkanlığını bıraktıktan sonra Sezer, kamuoyuna pek fazla gözükmedi ve açıklama yapmadı. Cumhurbaşkanlığı sonrası gerçekleşen her seçimde oy veren Sezer, 2014 cumhurbaşkanlığı seçiminde, Kemal Kılıçdaroğlu'nun "Tıpış tıpış oyunuzu vereceksiniz" sözüne tepki olarak oy vermeyi reddetti. 15 Ekim 2020'de Sezer, Anayasa Mahkemesi üyesi Engin Yıldırım'ın sosyal medya hesabından AYM binasının fotoğrafını "Işıklar yanıyor" notuyla paylaşması sonucu Sezer, "13 Ekim Ankara'nın başkent oluşunun 97. yılıydı, bu yüzden Ankara'da tüm kamu kurum ve kuruluşlarının ışıkları açıktı" açıklamasında bulundu. 16 Ekim 2020'de Hürriyet yazarı Ahmet Hakan, Cumhurbaşkanlığı sonrası Sezer'in kamuoyuna pek fazla açıklama yapmamasını eleştirdi. 30 Mart 2023'te 2023 cumhurbaşkanlığı seçiminde Millet İttifakı'nın adayı Kemal Kılıçdaroğlu ile görüşen basın mensuplarına konuşan Sezer, "Başarılı olmasını diliyorum, yeter mi?" Destekliyor musunuz sorusuna ise "Evet" diyerek Kılıçdaroğlu'nun adaylığını desteklediğini açıkladı. == Ailesi == 1964 yılında Semra Kürümoğlu ile evlenen Sezer'in; Zeynep (d. 1966), Ebru (d. 1973) ve Levent (d. 1973) adlarında 3 çocuğu vardır. == Aldığı ödül ve madalyalar == Kurdele Ödül ya da nişan Ülke Tarih Şehir Not Kaynak 70px Terra Mariana Haç Nişanı 18 Nisan 2002 Tallinn Terra Mariana Nişanı Estonya Devlet Başkanı tarafından verilen en yüksek nişanlardan birisidir. == Kaynakça == Kategori:1941 doğumlular Kategori:Afyonkarahisar doğumlular Kategori:Türk hukukçular Kategori:Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde öğrenim görenler Kategori:Afyon Lisesi'nde öğrenim görenler Kategori:Türkiye Yargıtay üyeleri Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Türk hâkimler
Zoran "Bata" Mirković (; d. 21 Eylül 1971; Belgrad, Sırbistan), Sırp eski futbolcudur. == Oyunculuk yaşamı == Sırbistan ulusal futbol takımının savunma oyuncularından olan Mirković'in oyunculuk yaşamı 3 Mart 1991'de Rad'da başladı. (Proleter 2-1 Rad). Ancak bundan önce o ve takım arkadaşları, 21 yaş altı kategorisinde Yugoslavya şampiyonluğunu kazandılar. Bata Rad'da profesyonel olarak oynadı ve bu sürede toplam 62 karşılaşmada forma giydi (1990-1991'de 5, 1991-1992'de 26 ve 1992-1993'te 31) ve 1 gol attı. Becerisi Partizan yöneticileri tarafından fark edildi ve kendisine siyah beyazlı forma altında, Partizan'da oynaması önerisini götürdüler. Bata Partizan'da geçirdiği 3 yıl içerisinde tam bir oyuncu kıvamına geldi ve Yugoslav millî takımının vazgeçilmezi oldu. 1993-1994 futbol mevsiminde Yugoslavya şampiyonluğu ve 1994-1995'te Yugoslavya kupasını kazanan takımda yer aldı. 2 numaralı formayı giydi ve oyundaki savaşçılığından dolayı zamanla Partizanlı taraftarlarca bir kahraman olarak görüldü. Nedeni ise basitti: Crvena zvezda (Crvena zvezda) oyuncularına karşı mücadele etmiş ve ülkedeki savaşa rağmen Partizan'ı terketmemiş, orada 3 yıl oynamaya devam etmişti. Bata, o dönemde Partizan'da 82 karşılaşmada forma giydi (1993-1994'te 26, 1994/1995'te 29 ve 1995-1996'da 27) ve 1 gol attı. Bata bundan sonra 2 yıl Atalanta'da oynadı. Ligin ilk devresinde sakatlandı ve 3 aylık bir süre boyunca takımda yer alamadı. Savunmanın ortasında oynuyordu ve Juventus'un çalıştırıcısı Lippi onu takımına çağırdı. Atalanta taraftarları Bata'yı çok seviyordu ve yönetimin onu ACF Fiorentina'ya satma girişimine çok büyük tepki göstermişlerdi. Türkiye'de Fenerbahçe'de 2 yıl süreyle top koşturan Bata, 2003-2004 futbol mevsiminin devre arasında eski takımı Partizan'la 2.5 yıllık bir sözleşme imzaladı. 7 Mart 2006'da yaptığı açıklamayla futbolu bıraktığını açıkladı.http://www.fifa.com/en/WorldLeagues/index/0,4643,115444,00.html?articleid=115444 Mirković futbol hayatı boyunca millî formayı 59 kez giydi. == Elde ettiği başarılar == * 1993-94 ve 1994-95 sezonu Partizan ile Yugoslavya şampiyonluğu. * 1993-94 futbol sezonu Partizan ile Yugoslavya Kupası. * 2000-01 sezonu Fenerbahçe ile Türkiye 1. Futbol Ligi şampiyonluğu. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Kategori:1971 doğumlular Kategori:Fenerbahçe SK yabancı futbolcuları Kategori:Sırp futbolcular Kategori:1998 FIFA Dünya Kupası futbolcuları Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Belgrad doğumlu sporcular Kategori:Yugoslav futbolcular Kategori:Defans futbolcuları Kategori:FK Partizan futbolcuları Kategori:Atalanta BC futbolcuları Kategori:Juventus FC futbolcuları Kategori:Serie A futbolcuları Kategori:Süper Lig futbolcuları Kategori:İtalya'daki gurbetçi futbolcular Kategori:Türkiye'deki gurbetçi futbolcular Kategori:Resim aranan futbolcular Kategori:Yugoslavya millî futbol takımı futbolcuları Kategori:Sırbistan-Karadağ millî futbol takımı futbolcuları
Eretna Beyliği ya da Eretna Devleti, Anadolu'nun Moğol (İlhanlılar) istilasına uğramasından sonra, Sivas ve Kayseri merkezli kurulan, 1335 - 1381 yılları arası hüküm süren bir Anadolu beyliğidir. Beyliğin kurucusu Alaeddin Eretna, Uygur kökenliOnline Encyclopedia Britannica , Retrieved 28 May 2012The New Encyclopaedia Britannica, Vol4, 2003, p.538, Online Snippet, The dynasty's founder, Eretna, was an officer of Uighur origin in the service of Demirtas, the Il-Khanid governor of Anatolia...Bruce Alan Masters, Gábor Ágoston, Encyclopedia of the Ottoman Empire, Infobase, 2010, p.41, Online Edition, With the death of the Ilkhanid ruler Ebu Said in 1335, administration of Asia Minor was entrusted to his former governor Eretna Bey, originally an Uighur Turk, who eventually declared himself independent...Yılmaz Öztuna, Devletler ve hânedanlar: Türkiye : 1074 - 1990, Vol.2, Türkiye Kültür Bakanlığı, 2005, p.51, Online Edition John Freely, The companion guide to Turkey, HarperCollins, 1993, p.391, Online Edition This was erected in 1339 by Eretna, an Uyghur Turk who created an independent principality in central Anatolia after the collapse of the Ilkhanid Mongol Empire in 1335.Jonathan M. Bloom, Sheila Blair, Oxford University Press, 2009, p.60, Online Edition In the early 14th century, the city passed to the Uighur chief Eretna.The decline of medieval Hellenism in Asia Minor: and the process of Islamization from the eleventh through the fifteenth century, University of California Press, 1971, p.139, Online Edition , governor Timurlash fled to Egypt in 1327, he was replaced by Ghiyath al-Din Ercrna (of Uighur origin) who succeeded in receiving official appointment from the Ilkhan Abu Sa'id.John Freely, The Companion Guide to Turkey, HarperCollins, 1993, p.391 This was erected in 1339 by Eretna, an Uyghur Turk who created an independent principality in central Anatolia after the collapse of the Ilkhanid Mongol Empire in 1335. olup, İlhanlılar Devletinin Rûm (Anadolu) valisi Timurtaş'a hizmet eden komutanlardan birisiydi. Timurtaş ile kızkardeşini evlendirerek akrabalık bağı da kuran Eretna, onun Mısır'a kendisini yerine vekil bırakmasını fırsat bilip Moğollara karşı ayaklandı. Memlük sultanı adına sikke kestirip hutbe okuttu. Celayirî Emir (Şeyh) Hasan Büzurg kendisine tabiliği reddeden Eretna üzerine bir ordu ile yürüdü ve Sivas ile Erzincan arasında Karanbük mevkiinde meydana gelen savaşı Eretna kazandı. Bundan sonra nüfuzunu kuvvetlendiren Eretna bağımsızlığını ilan etti. Kayseri'de vefat eden Alaeddin Eretna, Köşk Medresesi avlusundaki kümbete gömüldü. Öldüğünde Sivas, Tunceli, Kayseri, Amasya, Tokat, Çorum, Develi, Şebinkarahisar, Ankara, Zile, Canik, Ürgüp, Niğde, Aksaray, Erzincan, Doğu Karahisar ve Darende onun hakimiyeti altındaydı.DİA, "Eretnaoğulları" maddesi, cilt 11, TDV Yayınlar, İstanbul 1996 Eretna dindar, iyiliksever ve alim bir hükümdar olarak tanınmıştır. İdaresi altındaki yerleri adilane yönettiğinden ve seyrek çıkan sakalları sebebiyle halk arasında köse peygamber lakabıyla meşhur oldu.İslam Ansiklopedisi, Eretna maddesi,Uzunçarşılı İ. Hakkı, cilt 4, s.309, MEB Yayınları, İstanbul 1964 == Eretna kelimesinin anlamı == Eretna, Eratna şeklinde günümüzde okunan sözün Arap alfabesindeki orijinali Ertine (آرتين)şeklinde de okunabilir. Aynı zamanda bir Uygur dili de sayabileceğimiz Tuva Türkçesinde bu sözün günümüzde bir anlamı vardır. Tuva dilinde "Ertine" (эртине), hazine, değer verilen manalarına gelir.Turkic (Tuvan and Turkish) dictionary http://kurgun.com/sozlukler/index.php?a=index&d;=32 9 (Tos) Ertine http://tosertine.tuva.ru/ertine/ == Gıyaseddin Mehmed Dönemi == Alâeddin Eretna'nın üç oğlundan en büyüğü olan Hasan Büzurg Sivas valisi iken Ramazan çok genç yaşta vefat etmiş ve Güdük Minare adıyla anılan kümbete gömülmüştü. Diğer oğulları Cafer ve Mehmed beyler babalarının ölümü üzerine birbirlerine karşı iktidar mücadelesine giriştiler. Isfahan Şah Hatun' un oğlu olan Mehmed Bey ümera tarafından Gıyaseddin unvanıyla hükümdar ilan edildi. Adına hutbe okutup sikke kestiren Gıyaseddin Mehmed'in yaşının küçük olması ve dirayetsizliği bir süre sonra nüfuzunu kaybetmesine sebep oldu. Kendisini beğenmeyen ümera ve ulemanın baskısıyla 1354'te tahtını terk ederek Karamanoğulları'na sığındı. Ondan boşalan tahta yine ümerâ tarafından bu defa Cafer Bey çıkarıldı ve İzzeddin unvanıyla sultan ilan edildi. Ancak tahtını tekrar ele geçirmek için harekete geçen Mehmed Bey 1355 Nisan'ında meydana gelen Yalnızgöz Savaşı'nda kardeşi Cafer Bey'i mağlup etti. Kısa bir aradan sonra Eretnalı tahtına yeniden oturan Mehmed Bey büyük yardımlarını gördüğü Hoca Ali Şah ile mücadeleye girdi ve sonunda onu da bertaraf etti (1358). Mehmed Bey iktidarı döneminde en çok Moğollar'ın sebep olduğu olaylarla uğraştı. Her vesileyle karışıklık çıkaran Moğollara karşı giriştiği mücadelede başarısız kalan Mehmed Bey, veziri Kadı Burhâneddin'in bütün gayretlerine rağmen idaresinden ve kendisinden memnun olmayan Hacı Şadgeldi ve Hacı İbrahim gibi devlet adamları tarafından Sivas'ta öldürüldü. == Alaaddin Ali Bey Dönemi == Henüz 13 yaşında tahta geçen Alaaddin Ali Bey ülkede nüfuzunu kaybetti. Valiler bağımsız hareket etmeye başladı. Karamanoğulları Kayseri'yi ele geçirdi. Kadı Burhaneddin'in çabalarıyla ülkede istikrar sağlanmaya çalışılsa da başarılı olunamadı 15 yıl hüküm süren Alaaddin, Amasya üzerine yapılan bir sefer sırasında vebadan öldü.(1380)Uzunçarşılı İ. Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, TTK Yayınları, Ankara 1969, s.159 == II. Mehmed Bey Dönemi == Ali Bey'in henüz yedi yaşında olan oğlu hükümdar ilan edildi. Yaşı küçük olmasından dolayı Şebinkarahisar yöneticisi Kılıç Arslan kendisine naip oldu. Kadı Burhaneddin önce Kılıç Arslan'ı öldürüp onun yerine naiplik yaptı, kısa süre sonra da küçük hükümdarı tasfiye ederek Eretna Devleti'ne son verdi ve kendi adıyla anılacak Kadı Burhaneddin Devleti'ni kurdu.(1381)Uzunçarşılı İ. Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, TTK Yayınları, Ankara 1969, s.159, 160 == Kaynakça == Kategori:Dönemlere göre Sivas tarihi Kategori:Erzincan tarihi Kategori:Kayseri tarihi Kategori:1335 Kategori:1381
Pascal (Paskal okunur) bilgisayar programlama dili pek çok öğrenciye bilgisayar programlamayı öğreten ve çeşitli versiyonları bugün hala yaygın olarak kullanılmaya devam eden en önemli programlama dillerinden biridir. İlk Macintosh işletim sisteminin çoğu ve TeX Pascal ile yazılmıştır. Bilgisayar bilimcisi Niklaus Wirth Pascal'ı 1970'te yapısal programlamayı derleyiciler için daha kolay işlenir hale getirebilmek amacıyla geliştirmiştir. Adını matematikçi ve düşünür Blaise Pascal'dan alan Pascal, Algol programlama dilinden türemiştir. Wirth, Pascal'dan başka Modula-2 ve Oberon programlama dillerini de geliştirmiştir. Bu diller Pascal'a benzerler ve ayrıca nesneye yönelik programlamayı da desteklerler. == Temel sözdizimi == Bir dilin sözdizimine örnek olarak yaygın biçimde bir "Merhaba dünya" programı gösterilir. Aşağıda Pascal ile yazılmış bir "Merhaba dünya" programı görebilirsiniz: program MerhabaDunya(output); uses crt; begin Write('Merhaba Dünya!'); end. Pascal'da tüm programlar "Program" anahtar sözcüğü ile başlar ve ardından "Begin" / "End" anahtar sözcükleri ile sınırlanan bir blok gelir. Pascal dilinde harflerin büyüklüğü-küçüklüğü önemli değildir. İfadeler noktalı virgül ile ayrılır ve programlar bir nokta ile bitirilir. Bazı derleyiciler için "Program" satırı zorunlu değildir. Orijinal halinde Pascal, tümüyle prosedürel bir dildir ve programlar `if`, `while`, `for` ve benzeri yapılardan oluşur. == Pascal ve C == Pascal ve C dilleri yaklaşık aynı zamanlarda geliştirilmişlerdir ve aralarında önemli benzerlikler vardır. Orijinal Pascal ile C'nin ikisi de yapısal programlama fikrini gerçekleştiren küçük ve prosedürel dillerdir. İkisinde de dinamik bellek ayırma ve işaretçi işleme (İng. pointer manipulation) mümkündür. Ancak, bu iki dil dışarıdan bakıldığında farklı görünürler (C programları genelde Pascal programlarından kısadır). Tartışma yaratan farklılıklardan bir tanesi, Pascal'ın atama için `:=` ve karşılaştırma için `=` imlerini kullanmasıdır. Matematikte `=` imi her iki amaç için de kullanıldığından, programcılar bazen yanlışlıkla Pascal'da `:=`, C'de ise `==` kastedildiği halde daha kısa olan `=` imini kullanırlar. C'nin tasarımcıları atama işleminin karşılaştırma işleminden daha sık kullanıldığını, dolayısıyla kısa olan imin atama işlemi için kullanılması gerektiğini savunurlar. Pascal'ın savunucuları ise, yanlışlıkla atama yapmanın yanlışlıkla karşılaştırma yapmaktan çok daha tehlikeli olduğunu savunurlar. Bu savunma, eğer, C'de olduğu gibi, bir `if` ifadesi içinde atama yapılabiliyorsa, kesinlikle doğrudur. Bu tartışma, iki dilin tasarım mantıkları arasındaki farka işaret eder. Pascal, en azından kısmi olarak, bir eğitim dili olarak tasarlanmıştır. Yanlışlıklara yol açabilecek sözdizimi yapılarından kaçınılmış, sözdiziminin anlaşılması kolay olmasına dikkat edilmiştir. C'nin tasarımcıları ise dili programların kısa olması için tasarlamışlardır. Bu iki dil arasındanki başka bir fark da, Pascal'ın "strongly typed" olmasıdır. Yani, bir değişken kullanılmadan önce belirli bir tipe sahip olmak üzere tanımlanmalıdır ve farklı tiplerden iki değişken birbirlerine atanamazlar. Bu sınırlama pek çok programlama yanlışını önler. C'nin tersine, Pascal'da iç içe fonksiyon tanımlamak mümkündür. Orijinal Pascal'da program parçaları ayrı ayrı derlenemezler ve derleme anında boyutu bilinmeyen diziler kullanmak mümkün değildir. Ancak bu sınırlamalar, Pascal'ın bazı versiyonlarında kaldırılmıştır. pascal biraz zor ama çözüldüğü zaman zevkli bir hale gelir.. Turbo pascal gibi programlar özellikle 'C' olup oyunlarda önde gelen programlardır. == Pascal derleyicileri == İlk Pascal derleyicileri (örneğin kendisi de Pascal ile yazılmış olan UCSD p-System derleyicisi) Pascal programlarını makineden bağımsız p-Code'a çevirmek üzere tasarlanmışlardı. Bu kod, sonradan her sistem için ayrı bir program tarafından yorumlanıyordu. Sonuç olarak, yalnızca küçük yorumlayıcı kısım diğer mimarilere taşınmak (port edilmek) zorundaydı. 1980'lerde Anders Hejlsberg Nascom-2 için Blue Label Pascal derleyicisini yazdı. Daha sonra Borland'da çalışmaya başlayan Hejlsberg, burada derleyicisini IBM PC için baştan yazıp, adını Turbo Pascal koydu. Borland, Turbo Pascal'ı Hejlsberg'in Blue Label'ı sattığı fiyattan çok daha ucuza, 49 dolara sattı. Ucuza elde edilebilen Borland derleyicisinin 1980'lerin sonunda IBM PC üzerinde yoğunlaşmaya başlayan Pascal topluluğunda büyük etkisi oldu. BASIC yerine yapısal bir programlama dili arayan pek çok PC amatörü Turbo Pascal'ı kullanmaya başladı. Yalnızca bir mimaride çalışan Turbo Pascal, programları doğrudan Intel 8088 makine diline çeviriyordu, dolayısıyla yorumlama kullanan yaklaşımdan daha hızlı idi. Super Pascal, dile nümerik olmayan etiketler ve bir return ifadesi ekledi. 1990'larda değişik mimariler için işletilebilir kod üretebilen derleyiciler kullanılmaya başlandığında Pascal programları pek çok makine diline kolayca derlenebilir hale geldiler. Borland, Turbo Pascal'a 5.5 versiyonunda nesneye yönelim ekledi. Borland daha sonra daha geniş bir nesneye yönelim desteği istediğine karar verip, Apple'ın önerdiği (hala bir standart olmayan) Object Pascal taslağını kullanarak Delphi'yi geliştirmeye başladı. Borland da başta bu dili Delphi'de Object Pascal olarak adlandırdıysa da, sonradan dilin adını da Delphi olarak değiştirdi. Pascal'ın bu 'lehçesini' destekleyen başka derleyiciler de vardır. == Herkesin kullanımına açık derleyiciler == Herkesin kullanımına açık bazı Pascal derleyicileri aşağıda sıralanmıştır: * P4 derleyicisi: Pascal kullanılarak yazılan (UCSD p-System dahil olmak üzere) pek çok Pascal derleyicisinin temeli olan derleyici. * FreePascal da Pascal kullanılarak yazılmıştır (ve kendi kendini derleyebilir). FreePascal, kullanışlı ve güçlü bir derleyici olarak tasarlanmıştır ve eski uygulamaları derlemek için kullanılabileceği gibi, yeni uygulamalar yazmak için de geliştirilmiştir. * Lazarus == Geçmişteki eleştiriler == 1980'lerde ve 1990'ların başındaki kadar olmasa da hala popüler olan Pascal, yine de "ciddi" programlama için uygun olmadığı ve yalnızca eğitim için kullanılabileceği savıyla eleştirilmiştir. C'nin yaratıcılarından olan Brian Kernighan, 1981'de yazdığı makalesi Why Pascal Is Not My Favorite Programming Language (Pascal Niçin Benim En Sevdiğim Dil Değildir) ile bu eleştirileri özetlemiştir. Öte yandan, 1980'lerde Apple Lisa ve Macintosh gibi büyük projeler Pascal'a dayanıyorlardı. Aradan geçen zaman içinde, Pascal gelişmeyi sürdürmüş ve bu sayede Kernighan'ın eleştirileri artık modern Pascal versiyonları için geçerli olmaktan çıkmıştır. Yeterli bilgiye sahip olmayan pek çok kimse bugün hala bu eleştirilerin geçerli olduğunu düşünmektedir. Pascal üzerindeki bu haksız damga, bugün Pascal'ın önündeki en büyük sorunlardan biridir. Kategori:Pascal Kategori:Yordamsal programlama dilleri Kategori:Yapısal programlama dilleri
İşletim sistemi veya işletim dizgesi , bilgisayarda çalışan donanım kaynaklarını yöneten ve çeşitli uygulama yazılımları için yaygın servisleri sağlayan bir yazılımlar bütünüdür. İşletim sistemi, uygulama programları ve bilgisayar donanımı arasındaki iletişimi sağlamaktadır. Microsoft Windows, Mac OS X, GNU/Linux, BeOS, Android ve iOS işletim sistemlerine örnek olarak gösterilebilir. İşletim sistemleri sadece bilgisayarlar, video oyun konsolları, cep telefonları ve web sunucularında değil arabalarda, beyaz eşyalarda hatta akıllı saatlerde bile yüklü olabilir. İşletim sistemleri işlevlerinin genişliği ile değil, donanımı belli bir amaç doğrultusunda programlayabilme nitelikleriyle değerlendirilmelidir. == Tarihi == 1940'lı yıllarda elektronik dijital işletim sistemi dâhil hiçbir işletim sistemi yoktu. O zamanki elektronik sistemler, sıralı mekanik şalterler veya panolar üzerindeki jumper kablolar ile programlanmıştı. Örneğin, delikli kâğıt kartları verilerinden, bordro çeklerin askerî veya kontrollü baskı için balistik tablolar oluşturan özel amaçlı sistemleri elde edilmişti. Programlanabilir genel amaçlı bilgisayarlar icat edildikten sonra makine dilleri, (ikili rakam 0 ve 1 delikli kâğıt şerit üzerine dizeleri oluşan) programlama sürecini hızlandırdı ve ardından tanıtıldı. == Türleri ve terimler == === Gerçek zamanlı işletim sistemleri === ; :Gerçek zamanlı işletim sistemi, gerçek zamanlı uygulamaları çalıştırmayı amaçlayan çok görevli bir işletim sistemidir. Gerçek zamanlı işletim sistemleri genellikle özel zamanlama algoritmalarında kullanılmaktadır. Böylece, doğanın deterministik bir davranışı elde edilebilmektedir. Gerçek zamanlı işletim sistemlerinin ana teması, olaylara hızlı ve tahmin edilebilir bir tepki vermesidir. Ayrıca gerçek zamanlı işletim sistemlerinde, olay güdümlü veya zaman paylaşımlı bir tasarım vardır. Öncelikli görevleri arasında bir olaya dayalı sistem anahtarları yer almaktadır. Bu sistem anahtarları, zaman paylaşımlı işletim sistemlerinin saat kesmelerine dayalı görevlere geçiş yapmaktadır. Gerçek Zamanlı işletim sistemlerine örnek olarak, QNX gösterilebilir. === Çok kullanıcılı ve tek kullanıcılı işletim sistemleri === :Çok kullanıcılı işletim sistemi, birden fazla kullanıcının aynı anda tek bir bilgisayar sistemine erişmesini sağlamaktadır. Bu sistem, zaman paylaşımı yoluyla bir bilgisayara birden çok kullanıcının erişimini sağlamaktadır. Bundan dolayı bu sistemler, zaman paylaşım sistemli çok kullanıcılı sistemler olarak sınıflandırılmaktadır. Çok kullanıcılı bir işletim sistemine karşı tek kullanıcılı işletim sistemleri, bir seferde tek bir kullanıcı tarafından kullanılabilmektedir. Bir Windows işletim sisteminde, birden fazla hesap için birden çok gerçek kullanıcı yoktur. Bunun yerine, sadece ağ yöneticisi gerçek kullanıcıdır. Ama Unix benzeri bir işletim sistemi için, bu iki kullanıcı bir kerede giriş yaparak, OS özelliği ile birçok kullanıcılı işletim sistemi yapmak mümkündür. === Çoklu görev ve tek görev === :İşletim sistemi, aynı anda birden fazla görevin yerine getirilmesini sağlamaktadır. Bu sistemde, tek bir programın aynı anda çalışmasına izin verildiğinde; sistem, tek bir görevi sistemin altında gruplandırmaktadır. Bu tür sistemler, bir Çoklu-görev işletim sistemi olarak sınıflandırılmaktadır. Yani, çoklu görev, iki tip ön veya kooperatif davranarak olabilmektedir. Önleyici çoklu-görev işletim sistemi, işlemcide her program için bir yuva dilim ve zaman ayırmaktadır. Unix-Solaris gibi işletim sistemleri ve Linux desteği gibi önleyici çoklu-görev örnek olarak verilebilir. Çoklu-görev; kooperatif tanımlanmış bir şekilde, diğer işlemler için zaman tanımak amacıyla her işleme dayanarak elde edilmektedir. Windows 95, kooperatif çoklu görev desteği için örnek gösterilebilir. === Dağıtılmış işletim sistemleri === :Bir dağıtılmış işletim sistemi bağımsız bir bilgisayar grubunu yönetmekte ve onların tek bir bilgisayarda görünmesini sağlamaktadır. Bu, bağlı olabilmekte ve birbirlerinin iletişim ağına bağlı bilgisayarların gelişimini sağlamaktadır. Dağıtık hesaplama, birden fazla makine üzerinde yapılmaktadır. Bir grup çalışması içinde bilgisayarlar yapıldığında, bir dağıtık sistem oluşturulmaktadır. === Gömülü işletim sistemleri === Gömülü işletim sistemleri, gömülü sistemlerde kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Daha az özelliğe sahip PDA'lar gibi küçük makinelerde çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Bu sistemlerin kaynakları sınırlı sayıda faaliyet göstermektedir. Bu sistemlerin tasarımı son derece verimlidir ve bu sistemlerde çok kompakt vardır. Windows CE ve Minix 3, gömülü işletim sistemlerinin bazı örneklerdir. Bir işletim sistemi, kavramsal olarak üç grupta toplanabilecek bileşenlerden oluşmaktadır: kullanıcı arayüzü, komut satırı yorumlayıcısı ("kabuk") alt düzey sistem işlevleri ve bir çekirdek. Çekirdek, işletim sisteminin kalbidir. Adından da anlaşılabileceği gibi, "kabuk", çekirdeğin çevresini sarmaktadır. Donanımla iletişim kurmak çekirdeğin işidir. Kimi işletim sistemlerinde kabuk ve çekirdek tümüyle ayrı bileşenlerken, kimilerinde bu ayrım yalnızca kavramsaldır. Çekirdek tasarımları, yekpare (monolitik) çekirdekler, mikro-çekirdekler ve ekzoçekirdekler olarak üç ana gruba ayrılmaktadır. UNIX ve Windows, MS-DOS gibi geleneksel ticari sistemler ve Linux gibi daha yeni yaklaşımlar monolitik çekirdek kullanmaktadır. QNX, BeOS, Windows NT gibi yeni sistemlerin çoğu mikro çekirdek yaklaşımını kullanmaktadır. Araştırma amacıyla geliştirilen işletim sistemlerinin çoğu da mikro-çekirdek kullanmaktadır. Ekzo-çekirdekler ise henüz araştırma aşamasındadır. == İşletim sistemi çeşitleri == === Amiga === 1994 yılında Commodore International iflas ettikten sonra, Amiga kişisel bilgisayarlarının tüm hakları Amiga Inc'e kalmıştır. Amiga işletim sisteminin tekrar geliştirilebilmesi için, 2006 yılında PowerPC üzerinde uzmanlaşmış yazılım şirketi Hyperion Entertainment lisans vermiştir. Bir süre sonra, tüm haklar bu şirkete kalmıştır. AmigaOS, 4 ExecSG (Second Generation) çekirdeği üzerine kurulmuştur. AmigaOS, kurulduğu donanımdan maksimum performansı alan ve mükemmel birçok görevlilik (multitasking) özelliğine sahip olan, çok esnek bir işletim sistemidir. Commodore International; yazdığı AmigaOS 3.1 işletim sisteminin kaynak kodlarından devam ederek, günümüzde işletim sistemini 4.1 update 5 sürümüne kadar yükselmiştir. Çok yakında Hyperion Entertainment, yeni ve gelişmiş amiga donanımı olan Amigaone X1000 ile AmigaOS 4.2 'yi piyasaya sürmüştür. === GNU/Linux === GNU/Linux, UNIX benzeri bir işletim sistemidir. Bu işletim sistemi, bilgisayarlardan kol saatlerine kadar çok çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. GNU/Linux, Unix’e benzeyen, ancak tamamen orijinal kod ile ücretsiz ve açık bir işletim sistemi yaratmaya çalışan bir programcı kitlesi iş birliğidir. 1983 yılında Richard Stallman tarafından başlatılan GNU projesi ile 1991 yılında Linus Torvalds tarafından başlatılan çekirdek tasarımının birleşimidir. Bu nedenle Linux çekirdeği ve GNU yazılım koleksiyonunun kullanıldığı bu işletim sistemine GNU/Linux denmektedir. Bugün, dünyanın dört bir yanına yayılmıştır ve sürekli olarak gelişim içerisindedir. GNU/Linux, açık kaynak koduna sahip ve özgür (free software) bir işletim sistemidir. Bu sistemde bir hata tespit edilirse, dünyanın herhangi bir yerindeki bir programcı çok kısa sürede bu sorunu çözebilmektedir. GNU/Linux işletim sisteminde pek çok karmaşık programı bir arada açılsa bile, bilgisayar sorunsuz bir şekilde çalışmaya devam etmektedir. İnternetten kurulumu ücretsiz indirilebilmekte ve talimatlar takip edilerek bilgisayara kurulabilmektedir. Sürücüler çekirdek içine gömülü olduğu için tek tek kurulması gerekmemektedir. Ancak, bir sorun ile karşılaşılır veya kapalı kaynak sürücüler kullanılmak istenirse, geliştiricilerin yazdığı yazılımlar kullanılabilmektedir. Tüm bunlara rağmen, tahmini hesaplar, GNU/Linux'un %1,1 oranlarında kişisel bilgisayarlarda kullanıldığını göstermektedir. Ancak GNU/Linux, sunucular ve gömülü sistemler tarafından yaygın olarak benimsenmiştir. GNU/Linux, birçok alanda Unix'in yerini almaktadır ve dünyada en güçlü 10 bilgisayarda kullanılmaktadır. Ubuntu, Android, Debian, Arch Linux GNU/Linux dağıtımlarına örnek verilebilir. Eskiden son kullanıcı tarafında pek fazla etkili olmayan ve tercih edilmeyen GNU/Linux; son yıllarda Ubuntu, Linux Mint, Pardus gibi dağıtımlarla son kullanıcıya da hitap etmeye başlamıştır. Özellikle Ubuntu sayesinde çok fazla insan GNU/Linux'u tercih etmeye başlamıştır. Bunda Ubuntu'nun görselliğe önem veren politikaları ve diğer işletim sistemlerinde çok zorlanarak yapılabilecek masaüstü şovlarının (Compiz Fusion) son kullanıcıyı etkilemesi de önemli rol oynamıştır. Linux Dağıtımları Debian,Gentoo,Slackware === MacOS === MacOS, Apple şirketi tarafından geliştirilen, pazarlanan ve satılan kısmi özel, grafiksel bir işletim sistemidir. Yine Apple'ın 1984 yılında oluşturduğu ilk işletim sistemi olan MacOS'un son sürümüdür. Fakat Mac OS 8 ve 9 sürümlerinin aksine, MacOS, NeXT şirketi tarafından geliştirilmiş bir teknoloji üzerine kurulmuş UNIX tabanlı bir işletim sistemidir. İşletim sistemi ilk kez 2001 yılının Mart ayında, aşağıdaki bir masaüstü odaklı versiyonu (MacOS X v10.0) ile, MacOS X Server 1.0 olarak 1999 yılında piyasaya sürülmüştür. O zamandan beri, altı farklı "müşteri" ve MacOS X'in "server" sürümleri serbest bırakılmıştır. En son, Mac OS X 10.6 sürümü 28 Ağustos 2009 tarihinde kullanıma sunuldu. Sunucu sürümü, MacOS Server mimari masaüstü muadili ile aynıdır. Ancak, genellikle Macintosh sunucu donanımı Apple'ın hattı üzerinde çalışmaktadır. Mac OS X Server çalışma grubu yönetimi ve anahtar ağ hizmetlerine erişim sağlayan basitleştirilmiş yönetim yazılım araçları içermektedir. Bir posta aktarım arayıcısı, LDAP sunucusu, bir alan adı sunucusu ve diğerleri dâhildir. === MS-DOS === Microsoft firması tarafından geliştirilmiş eski bir işletim sistemidir. Windows üretildikten sonra kullanımı azalmıştır. Şu anda sadece format atarken ya da dosya kurtarırken kullanılmaktadır. İngilizce karşılığı "disk yönetim sistemi"dir. Üretim amacı bu olmasına rağmen, daha sonra DOS ortamında çalışan birçok uygulama ve oyun üretilmiştir. === Plan-9 === Ken Thompson, Dennis Ritchie ve Douglas McIlroy, Unix işletim sistemini kurmak için Bell laboratuvarlarında C programlama dilini dizayn edip geliştirmiştir. Bell laboratuvarlarındaki programcılar, modern dağıtılmış çevreler için düzenlenmiş Plan 9 ve Inferno'yu geliştirmeye devam etmişlerdir. Plan 9, başlangıçta ağ işletim sistemi olarak dizayn edilmiştir. Ancak Unix, bu özellikleri dizayna sonradan dahil etmiştir. Şu anda Lucent Kamu Lisansı altında piyasaya sunulmaktadır. Inferno, Vita Nuova Holdings'e satılmıştır. Ayrıca, GPL/MIT Lisansı altında piyasaya sunulmaktadır. === Microsoft Windows === Microsoft Windows, kişisel bilgisayarlarda en çok kullanılan özel işletim sistemlerinden biridir. Microsoft Windows, 1981 yılında eski MS-DOS işletim sistemi üzerine IBM PC eklentisi yapılarak piyasaya sürülmüştür. İlk olarak 1985 yılında yayımlanan Windows, kişisel bilgisayarların iş dünyasına hakim olmuştur. Windows XP ile başlanarak, tüm modern versiyonları Windows NT çekirdeği üzerine kurulmuştur. Şu anda en sık kullanılan Windows işletim sistemi Windows 10'dur. Windows İşletim Sistemi Çeşitleri * Windows 1.0 (1985) * Windows 2.0 (1987) * Windows 3.0 (1990) * Windows 95 (1995) * Windows 98 (1998) * Windows Me (2000) * Windows XP (2001) * Windows Vista (2007) * Windows 7 (2009) * Windows 8 (2012) * Windows 8.1 (2013) * Windows 10 (2015) *Windows 11 (2021) === Be-OS === BeOS (Be Operating System), Be Incorporated tarafından 1991 yılında piyasaya sürülmüş olan UNIX türevi bir işletim sistemidir. Kendine ait bir dosya sistemine (BeFS) sahiptir. İlk başta Apple için AT & T Hobbit tabanlı donanım üzerinde çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Daha sonra, PowerPC tabanlı işlemciler üzerinde çalışacak şekilde modifiye edilmiştir. BeBox için özel olarak geliştirilen BeOS, sonra diğer bilgisayarları da desteklemeye başlamıştır. BeOS multimedya, iş ve yüksek performans için geliştirilmiş bir işletim sistemidir. BeOS'un arayüzü temiz ve derli toplu olarak geliştirilmiştir. BeOS, kolay API programlama için C++ dilinde yazılmıştır. Büyük ölçüde POSIX uyumluluğu vardır. 2001 yılında Be Inc. ekonomik nedenlerden dolayı Palm'e satılmıştır. İsim ve telif haklarının da satılması nedeniyle ismi değiştirilmiş ve bir süreliğine açık kaynak kodlu şekilde OpenBeOS ismiyle devam etmiştir. Palm'ın telif hakları gereğince ismi değiştirilerek, bu işletim sistemi günümüzde Haiku OS olarak geliştirilmeye devam etmektedir. == Bileşenler == Bir işletim sisteminin bileşenleri, hep birlikte bir bilgisayarın çalışmasını sağlamak üzere bir düzen içinde çalışmaktadır. Mali veri tabanlarından film editörlerine kadar bütün yazılımlar, fare/klavyeden internet bağlantısına kadar, herhangi bir donanımı kullanmak için işletim sistemine ihtiyaç duymaktadır. == Kaynakça ==
Hukuk sosyolojisi, sosyoloji boyutuyla hukuk eksenli araştırmalar yapan bir bilim dalıdır. Hukuk çok boyutlu bir olgu, bir kurumdur. Hukukun bir norm düzeni olarak olumlu hukuk niteliğinde uygulama boyutu, sağtöresel değer içermesi bakımından felsefi boyutu, toplumsal bir olgu olması bakımından da sosyolojik boyutu vardır. Birincisi hukuk bilimini, ikincisi hukuk felsefesini, üçüncüsü hukuk sosyolojisini ilgilendirmektedir. Hukuk sosyolojisi yeni ilkeler yaratmaz, yaratılan ilkelerin gelişimine katkıda bulunur onları düzenler. Hukuk bilimiyle etkileşim, işbirliği ve yardımlaşma halindedir. Bunun nedenini ise sosyologların, kurumsal gerçekliği ön planda tutmalarıdır. Hukuk sosyolojisi açısından değerlendirildiğinde hukuk, basit bir yürürlük problemi olarak ele alınamamaktadır. Bir hukuk normunun usulüne uygun çıkartılmış olması onu kendiliğinden etkin hale getirmemektedir. Hukukun etkinliğinin öne çıkartılması, hukukun varlığının gözlem yoluyla ve fiili bir ilişki olarak “sonradan” saptanması anlamına gelmekteyken hukuku bir yürürlük problemi çerçevesinde ele alan yaklaşımlar açısından hukuk, ortaya çıktığı andan itibaren var kabul edilmektedir. Mahkemelerin ya da yargılamanın hukuk sosyolojisi yaklaşımı açısından hukukun saptanması söz konusu olduğunda özel bir yeri olduğu ilk anda dikkatleri çekmektedir. Yargılama, soyut normatif düzenlemenin olgusal olarak görünür olduğu yer; ideal bir tasarım olan hukuksal düzenlemenin gerçek dünyadaki yansıması özelliğini taşımaktadır.Yüksel, M. (Ed.). (2012). Hukuk Sosyolojisi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. == Kaynakça ==
Ferrari Testarossa (Type F110), Ferrari tarafından üretilen ve Ferrari Berlinetta Boxer'ın halefi olarak 1984 yılında üretime giren 12 silindirli ortadan motorlu bir spor otomobildir. Pininfarina tarafından tasarlanan otomobil, ilk olarak 1984'ten 1991'e kadar üretildi ve 1992'den 1996'ya kadar üretilen 512 TR ve F512 M olarak adlandırılan Testarossa üretiminin sona ermesini takiben iki model revizyonu yapıldı. Revize edilmiş varyasyonlar da dahil olmak üzere toplamda yaklaşık 10.000 otomobil üretildi ve bu da onu en seri üretilen Ferrari modellerinden biri haline getirdi. and an improved weight distribution of 41% front, 59% rear. İtalyanca'da "Kırmızı kafa" anlamına gelen Testaross kelimesinden adını alan model, 1984 Paris Otomobil Fuarı'nda tanıtıldı. Testarossa kullanıcılara 1955'te ilk kez sunulduğunda TR modeliydi. Ferrari 500 Mondial serisine dayanan bu model, motor olarak Type 553 F2 modeline sahip olsa da, farklı bir eksantrik ve supap kapağıyla "Kırmızı - Kafa" ismini almıştır. 24 Haziran 1957'de Monza Autodromo'da 4'üncüsü düzenlenen 1000 km Supercortemaggiore Yarışı'nda Scuderia Ferrari 0652 MD/TR şasi numaralı araç dâhil olmak üzere 4 araçla katıldı. 1984 yılında otomotiv dünyasının otomobil tasarımına bakış açısını değiştiren Testarossa modelinde kullanılan 12 silindirli, 4943cc hacmindeki motor, Ferrari'nin ürettiği son boxer (pistonlar arasındaki açı 180 derece olan) tip motordur. 6300 devir/dk'da 390 beygir güç, 4500 devir/dk'da 354 Nm tork üreten bu motor ile Testarossa 0-100 hızlanmasını 5.4 saniyede tamamlarken, aracın maksimum hızı Ferrari tarafından olarak belirtilmiştir. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Ferrari FX at the Marconi Automotive Museum article * Official Ferrari website with information on the Testarossa * Testarossa Kategori:Spor otomobiller Kategori:Pininfarina Kategori:1984'te tanıtılan otomobiller Kategori:1990'lar otomobilleri Kategori:Coupe otomobiller Kategori:Boksör motorlu taşıtlar Kategori:Miami Vice
Sitoloji veya hücre biyolojisi, kökü Yunancadaki kytos, barındırıcı kelimesidir), hücrelerin fizyolojisini, yapısını, içerdiği organelleri, bulunduğu ortamla olan ilişkisini, yaşam döngüsünü, bölünmesini ve ölümünü inceleyen bir bilim dalıdır. Bu işlem hem moleküler hem de mikroskobik ölçüde gerçekleştirilir. Sitoloji araştırmaları, bakteriler ve protozoa gibi tek hücreli organizmalardan, insan gibi çok hücreli organizmalara kadar büyük bir alana yayılır. Hücrelerin oluşumu ve görevleri hakkında bilgi edinmek, bütün biyolojik bilimlerin temelini oluşturur. Değişik hücre türleri arasındaki farklılık ve benzerlikleri ortaya çıkarmak, özellikle de moleküler biyolojinin yanı sıra kanser araştırmaları ve gelişim biyolojisi gibi biyomedikal alanlara çok büyük katkıda bulunur. Bir araştırmadan öğrenilen bilgiler, evrensel bazı teorileri ortaya çıkardığından, bir türün hücresinden edinilen bilgiler diğer türlere de uygulanılabilir hale gelir. Sitolojideki araştırmalar, özellikle genetik, biyokimya, moleküler biyoloji ve gelişim biyolojisine katkıda bulunur. == Tarihi == Hücreler ilk olarak 17. yüzyılda Avrupa'da bileşik mikroskobun icadıyla görüldü. 1665 yılında Robert Hooke, bir mantar parçasına baktıktan ve hücre benzeri bir yapıyı gözlemledikten sonra tüm canlı organizmaların yapı taşını "hücreler" olarak adlandırdı. Ancak bu hücreler ölüydü ve bir hücrenin gerçek genel bileşenlerine dair hiçbir gösterge vermedi. Birkaç yıl sonra, 1674'te Anton Van Leeuwenhoek, alglerin inceleyerek canlı hücreleri analiz eden ilk kişi oldu. Bütün bunlar, tüm canlıların hücrelerden oluştuğunu ve hücrelerin, organizmaların işlevsel ve yapısal birimi olduğunu belirten hücre teorisinden önce geldi. Birkaç yıl sonra Rudolf Virchow, hücre teorisine daha fazla katkıda bulundu ve tüm hücrelerin önceden var olan hücrelerin bölünmesinden geldiğini ekledi. Hücre teorisi yaygın olarak kabul edilmesine rağmen, geçerliliğini sorgulayan birçok çalışma vardır. Örneğin virüsler; zar, hücre organeli gibi canlı bir hücrenin ortak özelliklerinden ve kendi kendilerine üreme yeteneğinden yoksundur. Bilim insanları, virüslerin canlı olup olmadıklarına ve hücre teorisiyle uyuşup uyuşmadıklarına karar vermek için mücadele ettiler. == Süreçler == === Proteinlerin taşınması === Proteinin her bir türü genellikle hücrenin belirli bir bölümüne gönderilir. Hücre biyolojisinin önemli bir parçası da hücre içindeki değişik bölgelere gönderilen veya hücre dışına salgılanan proteinlerin moleküler mekanizmasının incelenmesidir. Proteinlerin pek çoğu sitoplazmadaki ribozomlarda sentezlenir. Bu süreç ayrıca protein biyosentezi veya basitçe protein translasyonu olarak bilinir. Bazı proteinler, zarlara dahil olacak proteinler gibi (zar proteinleri olarak bilinir), sentez sırasında endoplazmik retikuluma (ER) taşınırlar. Bu süreç, Golgi cisimciğine taşınma ve orada gerçekleşen birkaç işlemle devam eder. Zar proteinleri, Golgi'den hücre zarına, diğer hücre altı yapılara gidebilir veya hücreden dışarı salgılanabilir. Endoplazmik retikulum ve Golgi sırasıyla, "zar proteini sentez bölümü" ve "zar proteini işleme bölümü" olarak düşünülebilir. Proteinlerin bu bölümler boyunca yarı-durağan akışı vardır. ER ve Golgi'ye yerleşmiş olan proteinler, diğer proteinlerle birleşirler ancak kendi bölgelerinden ayrılmazlar. Diğer proteinler ER ve Golgi'den geçerek hücre zarına "akarlar". Motor proteinler, zar proteini içeren vezikülleri, akson terminalleri gibi hücrenin uzak parçalarına giden hücre iskeleti yolları boyunca taşır. Sitoplazmada üretilen bazı proteinler kendilerini mitokondri veya çekirdeğe taşınmak için hedef göstermek gibi yapısal özelliklere sahiptir. Bazı mitokondrial proteinler, mitokondri içinde üretilir ve mitokondrial DNA tarafından kodlanır. Bitkilerde, kloroplast da bazı hücre proteinlerini üretir. Hücre dışı ve hücre yüzeyindeki parçalanması hedeflenmiş proteinler, endositoz veziküllerine katılmaları üzerine hücre içi yapılara geri dönebilirler. Bu veziküllerden bazıları proteinlerin kendi amino asitlerine yıkıldığı yerde lizozomla kaynaşırlar. Bazı zar proteinlerinin yıkımı, daha hücre yüzeyindeyken sekretazlar tarafından bölündüğünde başlar. Sitoplazmada işlevini yerine getiren proteinler genelde proteazomlar tarafından yıkılır. === Diğer hücresel süreçler === * Aktif taşıma ve Pasif taşıma - Moleküllerin hücre içine ve dışına hareketi * Otofaji - Hücrenin, kendi iç yapılarını veya mikrobiyal işgalcileri yeme işlemi * Adezyon - Doku ve hücreleri bir arada tutma * Hücre bölünmesi - yavru hücrelerin oluşumuyla sonuçlanan ve ökaryot hücrelerde gerçekleşen bir hücresel süreç; ayrı ayrı iki temel türü vardır: mitoz ve mayoz, eşeyli ve eşeysiz. * Hücre taşınması: Kemotaksi, Kasılım, sil ve kamçı * Hücre sinyalleşmesi - Dışarıdan gelen sinyaller tarafından hücre davranışlarının düzenlenmesi. * DNA tamiri ve Hücre ölümü * Metabolizma: Glikoliz, Hücresel solunum, Fotosentez * Transkripsiyon ve mRNA uçbirleşimi - gen ekspresyonu. == Kayda değer hücre biyologları == * Anton van Leeuwenhoek * Günter Blobel * Marc Kirschner * Peter Agree * Keith R. Porter * Ira Mellman * Paul Nurse * H. Robert Horvitz * Christian de Duve * Edmund Beecher Wilson * Peter D. Mitchell * Michael Swann * George Emil Palade * Geoffrey M. Cooper ==Kaynakça== *
1984 (MCMLXXXIV) pazar günü başlayan yıl. 20. yüzyılın ve 2. milenyumun 84. yılı. Bu sayfada 1984 yılında dünyadaki uluslararası önemi olan olaylarla, bu yılda doğan ve ölen kişiler yer alır. Türkiye'de yaşanan olaylarla ilgili 1984'te Türkiye sayfasına bakınız. == Olaylar == === Ocak === * 1 Ocak ** Brunei bağımsızlığını kazandı. ** AT&T; 22 bağımsız birime ayrıldı. ** Nijerya'da General Muhammadu Buhari kansız bir darbeyle iktidarı ele geçirdi. * 5 Ocak - Richard Stallman GNU'yu geliştirmeye başladı. * 7 Ocak - Brunei Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN)'ın altıncı üyesi oldu. * 10 Ocak - Amerika Birleşik Devletleri ve Vatikan tam diplomatik ilişki kurdular. * 23 Ocak - Pepsi reklamı çekimi sırasında meydana gelen kazada Michael Jackson'ın kafa derisinde ciddi yanıklar oluştu. * 24 Ocak - İlk Apple Macintosh satışa sunuldu. === Şubat === * 3 Şubat - Challenger Uzay Mekiği onuncu uzay mekiği görevi gereği fırlatıldı. * 7 Şubat - Uzayadamları Bruce McCandless II ve Robert L. Stewart hiçbir yere bağlı olmaksızın ilk uzay yürüyüşünü gerçekleştirdi. * 9 Şubat - Sovyet önderi Yuri Andropov öldü. * 13 Şubat - Konstantin Çernenko Sovyet Komünist Partisi'nin genel sekreteri oldu. * 18 Şubat - Vatikan ve İtalyan hükûmetleri Roma Katolik Kilisesi'ni resmi din olarak kabul eden bir anlaşma imzaladı. * 26 Şubat - Amerikan askerleri Beyrut'tan çekildi. * 29 Şubat - Kanada Başbakanı Pierre Trudeau görevinden emekli olduğunu açıkladı. === Mart === * 5 Mart ** İran, Irak'ı kimyasal silah kullanmakla suçladı. ** Hindistan Başbakanı Indira Gandhi Sihlerin kutsal mekanı Altın Tapınak'a bir saldırı emri verdi. * 6 Mart - İngiliz kömür sanayinde 12 ay süren iş bırakma eylemi başladı. * 14 Mart - Sinn Fein'ın önderi Gerry Adams ve üç arkadaşı Ulster Gönüllü Kuvvetleri UVF tarafından yapılan silahlı saldırıda ciddi şekilde yaralandı. * 16 Mart - Amerikan Merkezi Haber Alma Teşkilâtı (CIA)'nın Beyrut birim müdürü William Buckley, müslüman kökten dinciler tarafından kaçırıldı ve daha sonra rehin olarak öldü. * 25 Mart - Air Holland, pilotlarının marihuana kullandığı yönünde kanıtlanamamış iddialar nedeniyle iflasını istedi. * 25 Mart - 1984 Türkiye yerel seçimleri yapıldı. ANAP 43.24, SODEP 24.86, DYP 11.8, DİĞ. 20.1 oranında oy aldılar. * 28 Mart - Türkiye'nin Tahran Büyükelçiliğinde, ASALA teröristlerince saldırı düzenlendi. Askeri Ateşe Yardımcısı İsmail Pamukçu ağır yaralanırken, Başkatip Servet Öktem ise hafif yaralı olarak kurtuldu. İran Polisi 7 ASALA teröristini yakaladı. === Nisan === * 4 Nisan - Ronald Reagan kimyasal silahlarda uluslararası bir yasaklamaya gidilmesi için çağrıda bulundu. * 12 Nisan - Filistinli saldırganlar İsrail otobüsünü rehin aldı. İsrail özel kuvvetleri 2 saldırgan ve 1 rehinenin öldüğü bir operasyon düzenledi ve rehineleri kurtardı. Diğer iki saldırgan yakalandı ve sorgu sırasında öldü. Bu olay büyük eleştirilere ve gösterilere yol açtı. * 19 Nisan - "Advance Australia Fair" Avustralya'nın ulusal marşı; altın sarısı ve yeşil de ulusal renkler olarak kabul edildi. === Mayıs === * 2 Mayıs - Liverpool Bahçe Şenliği, Liverpool'da başladı. * 8 Mayıs ** Türkiye, Avrupa Konseyi'ne kabul edildi. ** Sovyetler Birliği, Los Angeles'ta yapılacak 1984 Yaz Olimpiyatları'nı boykot edeceğini açıkladı. * 11 Mayıs - Dünya'nın Mars'ın bir kısmını karanlıkta bırakan Güneş ile Mars arasındaki geçişi gerçekleşti. * 14 Mayıs - Avustralya'da 1 dolarlık madeni para tedavüle girdi. === Haziran === * 5 Haziran - Hindistan Hükûmeti, Amritsar'daki Altın Tapınak'a planlanan Mavi Yıldız Saldırı Görevi'ni başlattı. * 6 Haziran - Hindistan kuvvetleri Amritsar'daki Sihlerin en kutsal mekânı olan Altın Tapınak'a saldırdı. Yaklaşık 1000 kişi öldü. * 30 Haziran - John Turner, Kanada'nın 17. başbakanı oldu. === Temmuz === * 23 Temmuz - Vanessa Williams, Penthouse'da çıplak fotoğrafları yayınlandıktan sonra Amerika Güzeli tâcını bıraktı. Tâcını bırakan ilk Amerika Güzeli oldu. * 25 Temmuz - Salyut 7'nin Kozmonotlarından Svetlana Savitskaya uzay yürüyüşü yapan ilk kadın oldu. * 28 Temmuz - 1984 Yaz Olimpiyatları, Amerika Birleşik Devletleri'nin Los Angeles kentinde başladı.Oyunlar Doğu Bloku ülkeleri tarafından boykot edildi. === Ağustos === * 4 Ağustos - Afrika cumhuriyetlerinden Yukarı Volta adını Burkina Faso olarak değiştirdi. * 21 Ağustos - Yaklaşık yarım milyon insan Manila'da Ferdinand Marcos'un yönetimine karşı gösteri düzenledi. === Eylül === * 3 Eylül - Heavy Metal grubu Iron Maiden beşinci albümü Powerslave'i yayınladı. * 5 Eylül - STS-41-D: Discovery Uzay Mekiği inişini gerçekleştirdi * 5 Eylül - Batı Avustralya, ölüm cezasını kaldıran son Avustralya eyaleti oldu. * 17 Eylül - Brian Mulroney Kanada'nın on sekizinci başbakanı oldu. * 26 Eylül - Birleşik Krallık ve Çin, Hong Kong'un 1997 yılında Çin'e katılmasını öngören bir anlaşma imzaladı. === Ekim === * 5 Ekim - Marc Garneau, Challenger Uzay Mekiği'ne katılarak uzaya giden ilk Kanadalı oldu. * 11 Ekim - Challenger Uzay Mekiği mürettebatından, astronot Kathryn D. Sullivan uzay yürüyüşü yapan ilk Amerikalı kadın oldu. * 12 Ekim - IRA, Brighton'da Birleşik Krallık bakanlar kurulunu hedef alan bombalı bir saldırı gerçekleştirdi. * 31 Ekim - Hindistan Başbakanı Indira Gandhi iki Sih güvenlik görevlisi tarafından suikast düzenlenerek öldürüldü. Kısa süre içinde Yeni Delhi'de isyanlar çıktı ve yaklaşık 2700 Sih öldürüldü. === Kasım === * 2 Kasım - Velma Barfield, Amerika Birleşik Devletleri'nde 1962 yılından beri idâm edilen ilk kadın oldu. * 6 Kasım - Ronald Reagan, Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimlerinde Walter F. Mondale'e büyük bir üstünlük sağlayarak başkan seçildi. * 14 Kasım- Metallica 2. albümü olan Ride The Lightning albümünü yayınladı * 19 Kasım - Meksiko'daki PEMEX petrol depolama tesisinde bir dizi patlamanın ardından çıkan yangında yaklaşık 500 insan öldü. * 25 Kasım - Birleşik Krallık ve İrlanda'nın önde gelen 36 hafif müzik şarkıcısı bir araya gelerek "Band Aid" adlı topluluğu kurdu ve Etiyopya'da baş gösteren kıtlık için para toplamak amacıyla "Do They Know It's Christmas" adlı şarkıya albüm yaptılar. * 30 Kasım - Tamil Kaplanları, Sinhalaları Sri Lanka'nın kuzey ve doğusundan atmak için etnik temizlik başlattı ve 127 kişi öldürüldü. === Aralık === * 3 Aralık - British Telecom özelleştirildi. * 19 Kasım - Çin ve Birleşik Krallık, Hong Kong'un geleceği hakkında bir katılım anlaşması imzaladılar. * 22 Aralık - New York metrosu silahlı saldırısı gerçekleşti. * 31 Aralık - Rajiv Gandhi, Hindistan başbakanı oldu. === Tarihi bilinmeyenler === * Etiyopya'da kıtlık baş gösterdi. * Aralık 1984'te Kenya ve Somali arasında Kahire'de bir barış antlaşması imzalandı. Bu antlaşmayla Somali eski sınırlarını resmen kabul etti ve bu antlaşmadan sonra iki ülke ilişkileri gelişmeye başladı. * Ferrari, Ferrari Testarossa modelini otomotiv dünyasına sundu. * Oppositions dergisi yayın hayatına son verdi. == Doğumlar == === Ocak === * 4 Ocak - İbrahim Akın, Türk futbolcu * 8 Ocak - Emre Güngör, Türk futbolcu * 15 Ocak - Keiran Lee, İngiliz porno aktörü * 17 Ocak - Filip Hološko, Slovak futbolcu * 21 Ocak - Can Arat, Türk futbolcu === Şubat === * 6 Şubat - Julie Taton, Belçikalı model * 13 Şubat ** Apoño, İspanyol futbolcu ** Nico Pulzetti, İtalyan futbolcu * 22 Şubat - Serhat Çelikel, Türk şair ve öykü yazarı * 26 Şubat ** Emmanuel Adebayor, Togolu futbolcu ** Beren Saat, Türk oyuncu * 28 Şubat - Laura Asadauskaitė, Litvan modern pentatlet === Mart === * 20 Mart - Fernando Torres, İspanyol Futbolcu * Kübra Par, Türk haber sunucu ve köşe yazarı * 26 Mart - Park Bom, Güney Koreli şarkıcı, aktris ve dansçı *27 Mart - Ross Ulbricht, Silk Road'un kurucusu Amerikalı === Nisan === * 2 Nisan - Engin Atsür, Türk basketbolcu * 8 Nisan - Nemanja Tubić, Sırp futbolcu * 16 Nisan - Mourad Meghni, Cezayirli futbolcu * 17 Nisan - Fran Crippen, Amerikalı uzun mesafe yüzücüsü (ö. 2010) * 19 Nisan - Kelen Coleman, Amerikalı oyuncu * 27 Nisan - Patrick Stump, Amerikan Fall Out Boy Grubunun solisti * 29 Nisan- Melike İpek Yalova,Türk Oyuncu * 30 Nisan - Txemi Urtasun, İspanyol basketbolcu === Mayıs === * 7 Mayıs - Tolga Şirin, Türk avukat ve akademisyen * 10 Mayıs - Aslı Enver, Türk dizi oyuncusu * 12 Mayıs - Ceyda Sinan, Türk kadın basketbolcu * 17 Mayıs - Marcin Komorowski, Polonyalı futbolcu * 18 Mayıs ** Eren Bakıcı, Türk şarkıcı ve dansçı (Grup Hepsi üyesi) ** Hervé Batoménila, Fransız futbolcu === Haziran === * 9 Haziran - Wesley Sneijder, Hollandalı futbolcu * 19 Haziran - Paul Dano, Amerikan oyuncu * 19 Haziran - Birce Akalay, Türk dizi oyuncusu * 25 Haziran ** Cassie Young, Amerikalı pornografik film oyuncusu ve çıplak model **Ariel Piper Fawn, Çek pornografik film oyuncusu ** Jázmin Dammak, Macar model * 29 Haziran - Nikola Grubješić, Sırp futbolcu === Temmuz === * 7 Temmuz - Stephanie Stumph, Alman aktris * 14 Temmuz **İsmail Şenol, Televizyon sunucusu ve spor gazeteci **Samir Handanović, Sloven futbolcu **Mounir El Hamdaoui, Faslı milli futbolcu **Nilmar, Brezilyalı futbolcu * 20 Temmuz - Daniel Monllor, Arjantinli futbolcu * 23 Temmuz - Andreea Bălan, Rumen şarkıcı * 29 Temmuz - Sabri Sarıoğlu, Türk futbolcu === Ağustos === * 4 Ağustos ** Evan Williams Kanadalı oyuncu ve müzisyen ** Alexis Ruano Delgado ya da kısaca Alexis, stoper mevkiinde forma giyen İspanyol futbolcu ** Lucie Váchová, Çek model *12 Ağustos ** Filipe Gonçalves, Portekizli futbolcu ** Sherone Simpson, Jamaikalı atlet * 17 Ağustos - Oksana Domnina, Rus buz patenci * 24 Ağustos - Vitali Rahimov, Azeri güreşçi * 26 Ağustos - Ignacio Bergner, Arjantinli çim hokeyi oyuncusu * 28 Ağustos - Asena Tuğal, Miss Turkey 2006 4. güzeli ve Türk oyuncu === Eylül === * 3 Eylül - David Fiegen, Lüksemburglu orta mesafe koşucusu * 7 Eylül **João Miranda de Souza Filho, Brezilyalı futbolcu **Vera Zvonareva, Rus tenisçi * 8 Eylül **Vitali Petrov, Rus yarış pilotu **Noriyuki Sakemoto, Japon futbolcu * 9 Eylül **Brad Guzan, Amerikalı futbolcu **Mihalis Sifakis, Yunan eski millî futbolcu * 12 Eylül - Sevtap Özaltun, Türk oyuncu * 26 Eylül - Müjde Uzman, Türk profesyonel oyuncu ve model * 27 Eylül - Avril Lavigne, Kanadalı şarkıcı * 28 Eylül - Alex Bruce, Kuzey İrlandalı futbolcu === Ekim === * 3 Ekim ** Ashlee Simpson, Amerikan şarkıcı ** Fernando de Abreu Ferreira, São Paulo'lu futbolcu * 6 Ekim - Pelin Karahan, Türk oyuncu * 13 Ekim - Leonel Núñez, Arjantin'li futbolcu * 15 Ekim - Cristian Oros, Rumen futbolcu * 22 Ekim - Anca Pop, Rumen-Kanadalı şarkıcı (ö. 2018) * 24 Ekim - Antonio Ferreira, Brezilyalı futbolcu * 25 Ekim - Katy Perry, Amerikan şarkıcı ve söz yazarı * 28 Ekim - Obafemi Martins, Nijeryalı futbolcu * 31 Ekim - Hanna Hilton, Amerikan porno yıldızı === Kasım === * 2 Kasım - Berrak Tüzünataç, Türk oyuncu *6 Kasım - Annie Cruz, Filipinli porno yıldızı * 14 Kasım- Mariya Şerifoviç, Sırp şarkıcı * 22 Kasım - Scarlett Johansson, Amerikan aktris *29 Kasım - Saliha Sera Kadıgil Sütlü, TBMM 27. dönem İstanbul milletvekili === Aralık === * 12 Aralık - Daniel Agger, Danimarkalı futbolcu * 15 Aralık ** Lukáš Bajer, Çek futbolcu ** Véronique Mang, Fransız atlet * 22 Aralık - Basshunter, İsveçli şarkıcı, yapımcısı ve DJ * 24 Aralık - Burak Özçivit, Türk oyuncu * 30 Aralık - LeBron James, Amerikan basketbolcu == Ölümler == === Ocak === * 14 Ocak - Fazıl Küçük, Kıbrıs Türk Toplumu'nun önderlerinden (d. 1906) === Şubat === * 25 Şubat - Hasan Hüseyin Korkmazgil, Türk şair (d. 1927) === Mart === * 4 Mart - Ernest Buckler, Kanadalı roman ve öykü yazarı (d. 1908) *30 Mart - Karl Rahner, 20. yüzyıldaki en etkili Roma Katolik teologlarından (d. 1904) === Nisan === * 14 Nisan - Marianne Aminoff, İsveçli aktris (d. 1916) * 22 Nisan - Ansel Adams, Amerikalı fotoğrafçı (d. 1902) * 24 Nisan - Ekrem Hakkı Ayverdi, Türk yazar, mühendis * 26 Nisan ** Helge Løvland, Norveçli dekatloncu (d. 1890) ** Count Basie, Amerikalı caz piyanisti ve orkestra şefi === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 9 Eylül - Yılmaz Güney (d. 1937) === Ekim === * 8 Ekim - Paul Baumgarten, Alman mimar (d. 1900) * 25 Ekim - Hıdır Aslan, Zaza kökenli Türk devrimci Türkiye’de idam edilen son kişi (d. 1958) === Kasım === === Aralık === * 24 Aralık - Edoardo Detti, İtalyan bir mimar ve şehir planlamacısı (d. 1913) === Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler === * Anatoliy Lavrentyev, 1944-1946 yılları arası Rusya SFSC Dışişleri Halk Komiseri görevi yapan Sovyet diplomat (d. 1904) *Âşık Ummani, Türk halk ozanı (d. 1933) == 1984 Nobel ödülünü kazananlar == * Barış: Desmond Tutu * Edebiyat: Jaroslav Seifert * Fizik: Carlo Rubbia * Kimya: Robert Bruce Merrifield * Tıp: Georges J. F. Köhler
Ra, Mısır mitolojisinde güneş tanrısıdır. Kutsal merkezi Heliopolis'tir. Genellikle başında bir disk bulunan şahin kafalı insan biçiminde canlandırılmıştır. Eski tanrı Atum'la bir tutularak; IV. sülale döneminde devlet tanrısı olmuştur. Kefren'den başlayarak firavunlar, onun soyundan geldiklerini ilan etmişlerdir. Ra daha sonra Osiris firavun ilan edilmiştir. Osiris'ten sonra ise Set Osirisi öldürerek başa geçmiştir.Set'en sonra babasının öcünü alarak Horus firavun olmuştur Horus'u da kapsamış ve Ra- Horakhty (ya da Ra-Horus) ismini almıştır. Güneş Ra'nın sembolüdür; tüm vücudunu ya da gözünü temsil eder. Ra'nın sembolleri güneş sembolleridir, Phoenix'e benzer bir özelliği vardır; her sabah ateşlerin içinden tekrar doğar. E.A. Wallis Budge'a göre; Ra Mısır'ın tek tanrısı (monoteizm) idi. Diğer tüm tanrılar ve tanrıçalar; Ra'nın parçalarını oluşturuyordu. == Tanrılığı == (MÖ 2400); ulusal bir tanrılığa ulaştı ve daha sonra Amun ile birleşip Amun-Ra'yı oluşturdu. Ra diğer tanrılardan daha köklü bir yapıya sahip olduğundan çoğu olaylarda diğer tanrılara emir verdiği ve yönetici olduğu vurgulanmaktadır.Amun-Ra en güçlü tanrıydı ve Mısır'ı bir teokrasi'ye çevirdi. Sonraki zamanlarda; yeryüzü tanrısı Atum Güneş'i batıran tanrı olduğuna inanıldığı için; Ra'nın güneş battıktan sonraki haliydi. Khepri; güneşi gökyüzünde hareket ettiren tanrı; zamanla Ra'nın bir parçası oldu; Ra'yı doğan güneş kıldı. Amon-Ra'nın kimliği Yunan ve Roma Mitolojilerinde Jupiter ile birleşmiş; Zeus'un şehri Diospolis; Thebes'a adanmıştı. MÖ 14. yüzyıla kadar aynı şekilde var olan Ra; Akhenaten zamanında Aten tek tanrısına inanış geçtiğinde tek tanrılığını yitirdi. Ancak; Ra her zaman tek tanrı olarak görülüyordu. Ra'ya İlahi (MÖ 1370), panteizm doğasında; Ra'nın gelen çoktanrıcılıkla olan savaşını anlatıyordu. İçinde birçok tanrı'nın ayrı bir tanrı olarak değil de; Ra'nın bir parçası olarak var olduğunu anlatıyordu. Örnek olarak: > "Şükürler olsun o Ra 'ya; Gücü yaratan, Ament'in alışkanlıklarının içine > giren; bakın Temu'nun vücuduna." > "Şükürler olsun o Ra'ya. Gücü yaratan, Anubis'in gizli yerlerine giren, > bakın Khepera'nın vücuduna." == Güneş Saltanat Kayığı == 200px|küçükresim|sağ|Ra Heykelciği Ra her gece Duat (öbür dünya)'a geçmek için; bir saltanat kayığı ile yolculuğa çıkardı. Sabahları Atet, öğleden sonraları da Sektet eşlik ederdi. Maat, kaos antitezinde; kayığın gideceği yolu belirlerdi. Ay'ın sembolü Thoth eşlik eder; Horus'un yanında geceleri beklerdi. Birçok diğer tanrı bu kayıkla beraber eşlik etmiştir Mehen'in yardımcılığında. Mehen kayığı; karanlık canavarlardan korurdu. İlk Mitoloji'de; Set kayığı koruyordu ve Apep saldırıyordu. Ancak daha sonraki mitolojilerde; Set şeytan olarak görüldü ve Thoth Set şeytanına karşı kayığı koruyordu. Güneş tutulmalarını da; kayığın korunamaması yüzünden olduğuna inanılırdı. Ra'yı Güneş tanrısı olarak kabul edenler için; Mısır'da; Tanrı yaşam ve ışıktı. En iyi şekilde Güneş tarafından temsil edilebiliyordu; çünkü Dünya'yı ıstıyordu ve fotosentez sayesinde enerji veriyordu. Güneş bu noktada; insanların Ra'yı anlaması için bir metafordur. == Hathor ve Ra == Tanrıça Hathor ve Ra bir zamanlar kavga ederler ve Hathor Mısır'ı terkeder. Ra hemen O'nu özlediğini anlar; ama Hathor dişi bir aslan'a dönüşmüştür ve kendisine yaklaşan her insan ve tanrıyı yok eder. Bu Hathor-Sekhmet tanrıçalarının da özelliğini belirler. Daha sonrasında; Thoth; Hathor'a bir şişe iksir hazırlar ve sonra yeniden Hathor'a dönüşür. == Popüler kültüre etkileri == * Norveçli kâşif ve antropolog Thor Heyerdahl; Ra ve Ra II isimli iki saltanat kayığı yaparak; eski Mısırlıların Amerika'ya gidebileceğini ispatladı. 17 Mayıs 1970 tarihinde; Heyerdahl Fas'tan yola çıkarak; Atlantik Okyanusu'nu geçti ve Orta Amerika'ya vardı. * Sun Ra, ismini Ra'dan almaktadır. * Iron Maiden'in 1984 yılındaki albümü Powerslave'de Ra'nın gözü albüm kapağında gözükmektedir ve aynı isimde bir şarkısı da mevcuttur. * Utupia 1977 yılında RA isimli albüm yapmıştır. * Angel isimli televizyon dizisinde; 4. sezonda Ra-Tet isimli şeytani bir grup Ra'dan esinlenmiştir. * 1994 yılında gösterilen Stargate; Ra'yı Dünya'ya uğramış bir uzaylı olarak göstermektedir. (Akabinde Stargate SG-1 isimli televizyon dizisi de başlamıştır) * Yu-Gi-Oh! tarafından; Mısır tanrıları oyun kartlarında bulunmaktadır. * Ra Age of Mythology isimli oyunda da bulunmaktadır. * NBA oyuncusu Rasheed Wallace, vücudunda Ra dövmesi bulunur. * Las Vegas'taki Luxor isimli otelde; Ra isimli bir gece kulübü vardır. * "SMITE" adlı tanrıların birbirleri ile savaşını konu alan oyunda "RA" ismi ile tasvir edilmiştir. * Heroes Of Newerth adlı oyunda adını taşıyan "AmunRa"adında kahraman vardır. * Ortadoğu kültüründe dualardan sonra amin (amen) denilmesi Amon-Ra ile bağlantılıdır. * Göz boncuğu (Nazar boncuğu)nun Ra'nın gözü ile ilişkili bir obje ve inanç olduğu ifade edilmektedir. * BTS (müzik grubu) adlı grubun ‘Outro :Ego ‘ klibinde 01.58.saniyede belirir. == Bir Dipçe == Ra'nın kökeninin her ne kadar kayıp Mu Kıtasına dayandığı yönünde bilgiler varsa da şimdilik Mısır Güneş Tanrısı olduğu kabul ediliyor. ..."Ra" sözcüğü güneş anlamına gelirdi ki, daire ile ifade edilen güneş sembolü, bir ad ve sıfat vermek istemedikleri, "O" diye hitap ettikleri Tek Tanrı'yı simgelemede kullanılırdı; Mu imparatoru da “Mu’nun güneşi” anlamında Ra-Mu adıyla ifade edilirdi. Ra sözcüğü sonradan diğer kıtalara ve Atlantis yoluyla Mısır'a da taşınmıştır. bkz. Mu Kıtası bkz. Atlantis == Ayrıca bakınız == * Bennu *Güneş litanisi == Kaynakça == * Budge, E. A. Wallis. Egyptian Religion. Kessinger, 1900. * Collier, Mark and Manley, Bill. How to Read Egyptian Hieroglyphs: Revised Edition. Berkeley: University of California Press, 1998. * Salaman, Clement, Van Oyen, Dorine, Wharton, William D, and Mahé, Jean-Pierre. The Way of Hermes: New Translations of the Corpus Hermeticum and The Definitions of Hermes Trismegistus to Asclepius. Rochester: Inner Traditions, 1999. Kategori:Yeraltı tanrıları Kategori:Mısır tanrıları Kategori:Güneş tanrıları
Akdeniz foku (Monachus monachus), fokgiller (Phocidae) familyasından yeryüzünde sadece doğu Akdeniz sahilleri ile Batı Afrika'nın bir tek sahilinde yaşayan fok türü. Yeryüzündeki toplam 34 yüzgeçayaklı fok türünden Karayip Keşiş foku, en son 1952 yılında görülmek kaydı ile yeryüzünden yok olmuştur. Dolayısıyla dünyada şu anda 33 yüzgeçayak türü vardır. == Yaşama alanı == Üzerinde yapılaşma olmayan, insanların kolay ulaşamadığı ya da insan etkinliklerinden uzak kalmış yerleri, tercihen üreme veya barınma işlevleri gören kıyı mağara ve kovuklarına sahip; sessiz ve tenha kayalık sahilleri yaşama alanı olarak seçen Akdeniz fokları, bu alanların bozulmasından doğrudan etkilenmektedir. İzmir'in Foça ilçesinde çok miktarda Akdeniz Foku bulunmaktadır. Öte yandan bu tanımdan yola çıkarak Akdeniz foklarının farklı yapıda sahilleri (örneğin kumsal kıyılar ve kıyı yerleşim bölgeleri) kullanmadığı sonucuna varılamaz. Akdeniz fokunun özellikle beslenmek için ıssız kayalık sahillerin dışına çıkarak dolaşım alanını genişlettiğini, kumluk, çakıllık kıyılar ve nehir ağızlarına da uğradığı bilinmektedir. Ancak, Akdeniz fokunun birincil yaşam alanı ıssız ve yapılaşmamış kayalık kıyılardır. Büyük bir deniz memelisi olduğundan dar yaşam alanları içinde barınamaz. Tür ancak, makul büyüklükte ve uygun kıyı alanlarının olması durumunda varlığını sürdürebilir ve güvenle yavrulayabilir. == Dış görünümü == İri bir deniz memelisi olan Akdeniz fokunun boyu 2-3 metre, ağırlığı 200-300 kilogram arasında değişmektedir. Erginlerin vücudunu 5 mm'yi geçmeyen kısa ve sert kıllar kaplar. Su üstünde görüldüğünde en belirgin özellikleri iri kafaları, uzun bıyıkları ve kömür gibi siyah gözleridir. Ergin dişi ile erkekler arasında belirgin bir boy ve kilo farkı yoktur ancak karakteristik renk ayrımları mevcuttur. Karada yatarken vücudun iriliği ve tombul görünümü göze çarpar. Vücudun her iki yanında ön yüzgeçleri (ön üyeler) ve arkada ise iki parça halinde arka yüzgeçleri (arka üyeler) yer alır. * Erkek: Siyaha yakın koyu kahverenginde olup karın bölgesinde belirgin bir beyaz leke vardır. * Dişi: Açık kahverengi veya gri tonlarda olup karın altları da boyundan kuyruğa kadar sırta göre daha açık hatta beyaza yakın renktedir. Ayrıca üstte bel bölgesinde çiftleşme sırasında erkeklerin neden olduğu tırnak izleri bulunur. * Yavru: Doğduğunda boyu yaklaşık 80–90 cm, ağırlığı yaklaşık 20 kilogramdır. Karın bölgesinde istisnasız görülen bariz bir beyaz leke haricinde tüm vücudu havlu gibi 1-1.5 cm uzunluğunda parlak siyah kıllarla kaplıdır. Yavru, anne ve babanın da sahip olduğu bıyıklarla doğar. Yaklaşık iki aylıkken kürkünü değiştirmeye başlar ve bir-iki ay içinde uzun siyah kılların yerini kısa ve parlak gri olanlar alır.'''''' == Davranışı == Akdeniz foku, ürkek ve diğer yüzgeçayaklı türlerine göre daha az sosyal bir canlıdır. Türkiye kıyılarında da yaşayan doğu Akdeniz bireyleri genelde tek tek dolaşırlar ve nadiren birlikte görülürler. Araştırmacıların eskiden Türkiye'de zaman zaman 2 ile 4 arasında foku birlikte gözlediği hatta bu sayının çok ender olmakla birlikte 7-8'e kadar çıktığı da bilinmektedir. Birçok özelliği gibi davranışları hakkında da tam bilgi mevcut değildir. Akdeniz foklarının bazı dönemlerde bir araya geldiği ve sonra tekrar dağıldıkları konusunda varsayımlar mevcuttur. Ergin erkek bireyler genelde bir bölge belirler ve yaşantısını burada sürdürürler. Dişiler erkeğe göre daha gezgin olmakla birlikte, yavrulama döneminde üreme mağarası ve civarını terk etmezler. Genç fok bireyleri ise yetişme dönemlerinde uzak bölgelere gidebilirler. Dişi Akdeniz foklarının çiftleşmek için büyük uzaklıklar katederek erkek fokların yanına geldiği ve daha sonra erkeğin bölgesinden ayrıldığı tahmin edilmektedir. Çiftleşme denizde olur. Dişi fokun cinsel olgunluğa 4-5 yaşında ulaştığı tahmin edilmektedir. Dişi Akdeniz foku 10-11 aylık hamilelik döneminden sonra, her sene ya da 2 senede, bir yavru doğurur. Bu nedenle, Akdeniz foku üreme hızı düşük, yavru sayısı az bir canlıdır. Doğum, insanların uğramadığı (veya ulaşamadığı) ve içinde hava olan bir kıyı mağarasının en ucunda, dalgaların kolay ulaşamayacağı bir çakıl plaj veya kayalık platform üzerinde olur. Anne, yavruyu yaklaşık 4 ay boyunca kendi sütü ile mağara içinde karada emzirir. Akdeniz foku, yavrusunu doğurmak ve büyütmek için mutlaka karaya (ve özellikle kıyı mağaralarına) muhtaçtır. == Dağılımı ve sayısı == Akdeniz fokları 20. yüzyılın başına kadar tüm Akdeniz kıyıları ile doğu Atlas Okyanusu kıyılarında Portekiz'den Batı Afrika sahillerindeki Senegal'e kadar 7855.25114 ifade edilen bir nüfusa sahip olarak serbestçe yaşamlarını sürdürüyordu. Ancak aşırı avlanma, yaşam alanları kaybı ve deniz ekosisteminin bozulması nedeniyle türün dünya dağılımı daraldı ve nüfusu hızla azaldı. Akdeniz foku bugün dünyada sadece Türkiye, Yunanistan, Fas, Moritanya ve Madeira Adaları'nda yaşamakta olup toplam nüfusu 600 civarında tahmin edilmektedir. Moritanya sahillerindeki Akdeniz fokları gerçek bir fok kolonisi özelliği göstererek birlikte yaşamakta popülasyonu ise insan baskısı nedeniyle birlikte bulunmak yerine çoğu zaman tek tek dolaşma ve yaşama şeklini seçmeye zorlanmışlardır. Halen az sayıda da olsa Türkiye'de Akdeniz'in doğu sahillerinde rastlanmaktadır. Akdeniz foku dünyada birbirinden kopuk 2 ana bölgede yaşamaktadır: # Moritanya kıyıları, Madeira Adaları ve Fas # Akdeniz (Yunanistan, Türkiye ve Doğu Akdeniz) Türün en büyük popülasyonu Ege Denizi'ndeydi. Dolayısı ile Akdeniz fokunun Akdeniz'de soyunu sürdürebilmesi ve ekosistemde varlığını koruyabilmesi esas olarak 2 ülkenin elindedir: Türkiye ve Yunanistan. Bir dünya mirası olan Akdeniz fokunun korunmasında Türkiye önemli bir ülke konumundadır. Türkiye'de yapılan çeşitli bilimsel çalışmalarda bireysel tanımlama yolu ile 31-44 arasında Akdeniz foku bireyi tanımlanmış olup, kıyılarımızda 100 civarında fok yaşadığı tahmin edilmektedir ki dünyadaki fok popülasyonunun yaklaşık 600 olduğu gözönünde bulundurulduğunda bu sayı önemli bir yer tutmaktadır. Akdeniz foku dağılımı kıyı boyunca süreklilik yerine belirli bölgelerde yoğunlaşma özelliği göstermektedir. Türkiye kıyılarında foklar, # Marmara Denizi'nde; Marmara Adaları ve Mola Adaları ile Biga Yarımadası kuzey sahillerinde # Ege'de; Gelibolu Yarımadası'nın Ege kıyıları ile Behramkale arasında ve Yeni Foça ile Datça arasında # Akdeniz'de; Datça ile Kemer arasında, Alanya ile Taşucu arasında ve Hatay Samandağ ile Suriye sınırı arasında kalan sahillerde var olma mücadelesi vermektedir. Türün korunma derecesine bağlı olarak Türkiye'de Akdeniz foku ölümleri olduğu gibi, yavrulama ve çoğalma da gözlenmektedir. Sayılarının azalma nedeni ise balıkçıların kasıtlı veya kasıtsız fokları öldürmeleridir. == Kültürel etkileri == Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 1996 yılında Akdeniz foku için bir hatıra parası bastırmıştır. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * http://www.sadafag.org (Bu maddenin kaynağı) * http://monachus.org * http://www.DatcakentRehberi.com ( Datça - Akdeniz Foku bilgileri ve resimleri / Mayıs 2007 ) Kategori:Nesli kritik tehlikedeki hayvanlar Kategori:Avrupa'daki tehlikedeki biyota Kategori:Fokgiller Kategori:Hırvatistan'daki çevre Kategori:İtalya'daki memeliler Kategori:İspanya'daki memeliler Kategori:Madeira'daki çevre Kategori:Romanya'daki çevre Kategori:Türkiye'deki memeliler Kategori:Ukrayna faunası Kategori:Yunanistan'daki memeliler Kategori:Akdeniz faunası Kategori:Karadeniz faunası Kategori:Avrupa memelileri Kategori:1779'da tanımlanan omurgalılar
küçükresim|bir e-posta hesabının gelenler kutusu e-posta ya da e-mail, İnternet üzerinden gönderilen dijital mektup. Elektronik posta kavramının kısma adıdır. Görsel olarak kâğıt bir mektup ile aralarında büyük bir ayrım yoktur. e-postalara resim, müzik, video gibi her türlü dosya türü eklenebilir ve diğer alıcının bilgisayarına aktarılabilir. Her gün dünyada milyarlarca e-posta gönderilmektedir. Ucuzluğu ve kolaylığı nedeniyle kâğıt mektuplardan daha yaygın olarak kullanılmaktadır ancak güvenilirliğinin yetersizliği nedeniyle resmî işlerde kullanımı oldukça kısıtlıdır. e-posta hesapları, bu hizmeti veren çeşitli sitelerden ücretsiz veya belirli bir ücret karşılığında açılabilir. e-posta adresleri; kullanıcı adı, adres imi, hesabın oluşturulduğu sitenin e-posta sunucusunun adı, nokta (.) ve site uzantısının aralık bırakılmadan yazılması ile oluşur. Örneğin: vikipedist@vikipedi.org. "@" işareti (kuyruklu a) ise "vikipedi.org adlı yerde" demektir. Örneğin vikipedi.org'da olan birisi Ağ sayfasıyla ve özel ileti programları (Microsoft Outlook, Thunderbird, vs.) ile çeşitli protokollerle (IMAP, POP3, vs.) iletiye ulaşılır. == Bileşenleri == küçükresim|300px|Bir örnekle iletinin İnternetteki akışı * Gönderen ya da Kimden (İng. ): İletiyi gönderenin adresi (İng. ) ve adı. Burada otomatik olarak kişinin adı olarak gözükse de başka kişinin adı ile de gönderim yapmak mümkündür. * Alıcı ya da kime (İng. ): İletiyi alanın adresi ve adı. İletinin kime yolladığını gösterir. İleti adresinin arasına "," virgül koyarak birden fazla kişiye yollamak olanaklıdır. Eğer adresiniz gozükmüyorsa, Bcc ile gizlenmiş olabilir. * Konu (İng. ): İletiyi özetleyen başlık, genelde daha sonradan anımsanmakta ve iletileri ayırmakta yardımcı olur. Etik olarak yazılması önerilir. * Tarih (İng. ): İleti gönderildiğindeki yerel tarih ve saat. Genelde yollayan sunucu veya ileti programı bu saati otomatik olarak ekler. Bazen saat ve gün ayarı bozuk olarak yeni bir ileti, eskiymiş gibi gözükebilir. * İleti gövdesi (İng. ): Burada iletinin kendisi ve genel olarak kullanıcı imzası yer alır. * Karbon kopya "Kk" (İng. , , yani eskiden daktilolarda karbon kâğıdıyla yapılan çoğaltmaya atfen): Aslen gönderilen kişiye ek olarak iletinin başka alıcılara gönderilmesini sağlar. İleti buraya yazılan kişilere doğrudan hitap etmemektedir, ileti bu kişilere bilgilendirme amacı ile yollanmıştır. * Gizli karbon kopya "Gkk" (İng. , ): Kapalı Karbon Kopya olarak da bilinir. Buraya yazılan alıcılar iletide gözükmez. Etik olarak birçok kişiye gönderilen gayriresmî iletiler için bu alanın kullanılması uygun düşer. Bu tür alıcı gizleme yığın iletiye (İng. ) karşı da koruma sağlar. * Yanıtla (İng. ): Belli bir adresten gelen iletiyi yanıtlamak icin kullanılır. Alıcı kısmına otomatik olarak ileti yollayanın adresi alınır. En çok kullanılan fonksiyonlardan biridir. * Herkesi yanıtla (İng. ): Yanıtlanan iletiyi, gelen iletinin ve kısmında yazılmış olan tüm adreslere yollamak için kullanılır. En çok suistimal edilen fonksiyonlardan biridir. Genelde tüm adreslere açık olarak ve gereksiz adresler gider. Bilgisayara giren virüslerin kullandığı düzeneklerdendir. * Yönlendirme (İng. ()): Gelen bir iletinin bir başka adrese yönlendirilmesini sağlar. * Ek (İng. ): Yazıya ek olarak yollanan dosyalardır. Dosyalar eklenmeden önce Base64 yöntemiyle kodlanırlar. Ses, resim, video, yazı başta olmak üzere birçok değişik formatta dosya eklenebilir. Virüslerin başlıca yayılma yollarından biridir. Bilinmeyen dosya eklerinin açılması önerilmez. == Sorunlar == e-posta ile iletişimde karşılaşılan en büyük sorunlardan biri istenmeyen toplu e-postalar yani yığın iletilerdir. Bunun dışında zararlı programcıkların (virüs vs.) yayılması ve kişisel bilgilerin çalınması tehlikesi de vardır. == Ayrıca bakınız == * e-posta programı == Kaynakça == Kategori:Amerika Birleşik Devletleri icatları
küçükresim|Birçok otomobil dergisi tarafından, 21'inci yüzyılın en güzel konsept arabası olarak gösterilen; 2005 Pininfarina Maserati Birdcage Pininfarina, İtalyan otomotiv tasarımcısıdır. Torino'da isminin çağrılışını temsil eden "Pinin" lakabını resmi olarak soyadına ekleyerek soyadını Pininfarina'ya değiştiren Giuseppe; şirketi ile beraber yaşamını Torino'da sürdürmekteydi. Pininfarina; Ferrari, Alfa Romeo, Fiat, Peugeot ve Lancia için birçok; Maserati, Mitsubishi, Daewoo, Hyundai, Chevrolet, Honda ve Ford ve Türkiye'nin yerli otomobili Togg'a ise birkaç tasarımda çalışmıştır. Şirket hâlen Giuseppe Farina'nın çocukları tarafından yönetilmektedir. 1980'lerden bu yana Pininfarina ayrıca yüksek hızlı trenler, otobüsler, tramvaylar, vagonlar, otomatik hafif raylı araçlar, insan taşıma araçları, yatlar, uçaklar ve özel jetler tasarlamıştır. 1986'da "Pininfarina Extra" oluşturulmasıyla endüstriyel tasarım, iç tasarım, mimari ve grafik tasarım üzerine çalışmıştır. Pininfarina, 2001 yılına kadar Battista'nın oğlu Sergio Pininfarina, daha sonra torunu Andrea Pininfarina tarafından 2008 yılında ölümüne kadar yönetildi. Andrea'nın ölümünden sonra küçük kardeşi Paolo Pininfarina CEO olarak atandı. Pininfarina Group, 2006 yılında Avrupa, Fas ve Amerika Birleşik Devletleri'nde yan kuruluş ofisleri ile 2.768 kişiyi istihdam etti. 2012 yılı itibarıyla otomotiv üretiminin sona ermesiyle istihdam 821'e geriledi. Pininfarina, Borsa Italiana'da (Milano Menkul Kıymetler Borsası) kayıtlı ve halka açık olarak işlem görmektedir. == Tasarımlar == * 1933 Alfa Romeo 8C 2300 * 1936 Lancia Aprilia * 1938 Lancia Astura * 1948 Cisitalia 202 * 1952 Ferrari 250 * 1952 Nash Ambassador * 1952 Nash-Healey * 1953 Four Berlinetta and one Spyder version of the Maserati A6GCS/53 * 1955 Ferrari 410 Superamerica * 1955 Peugeot 403 * 1956 Austin A40 Farina * 1957 Lancia Flaminia * 1958 BMC Farina cars - Austin A55 Cambridge Mk II, MG Magnette Mk III, Morris Oxford V, Riley 4/68, Wolseley 15/60 * 1959 Fiat 1800/2100 * 1960 Ferrari 250 GTE * 1960 Peugeot 404 * 1961 Fiat 2300 * 1961 Cadillac "Jacqueline" Brougham Coupé (named after Jacqueline Kennedy)Conceptcarz page on Cadillac "Jacqueline" , 17 Aralık 2010. * 1962 BMC ADO16 * 1963 Chevrolet Corvair Super Spyder Coupé (2 built)Conceptcarz page on Chevrolet Corvair Super Spyder Coupé , retrieved on 17 Aralık 2010. * 1963 Chevrolet Corvette Rondine CoupéConceptcarz page on Chevrolet Corvette Rondine Coupé , 17 Aralık 2010. * 1963 Datsun Bluebird 410 * 1963 Mercedes-Benz 230SL concept car ("Pininfarina Coupé") * 1964 Ferrari 275 * 1965 Ferrari Dino 206 * 1965 MGB GT * 1965 Nissan Cedric 130 * 1966 Alfa Romeo Spider 1600 Duetto * 1966 Ferrari 330 GTC * 1966 Fiat 124 Sport Spider * 1966 Fiat Dino Spider * 1966 IKA- Renault Torino * 1967 Proposal for replacement for BMC 1100 (ADO16) * 1967 Proposal for replacement for BMC 1800 (ADO17) * 1968 Ferrari Daytona * 1968 Peugeot 504 Cabriolet and Coupe * 1969 Peugeot 304 Cabriolet and Coupe * 1971 Fiat 130 Coupe * 1971 Ferrari 365 GTC/4 * 1973 Ferrari 365 GT4 BB * 1975 Ferrari 308 * 1975 Lancia Montecarlo * 1975 Rolls-Royce Camargue * 1976 Peugeot Peugette concept carCarfolio page on Peugeot Peugette , retrieved on 20 Nisan 2009. * 1978 Jaguar XJ6 * 1980 Ferrari Pinin * 1984 Ferrari Testarossa * 1984 Ferrari 288 GTO * 1984 Honda HP-X konsept otomobil1984 Honda HP-X concept , 7 Ağustos 2008. * 1985 Ferrari 328 * 1985 Peugeot 205 * 1987 Alfa Romeo 164 * 1987 Cadillac Allanté * 1987 Ferrari F40 * 1987 Peugeot 405 * 1989 Ferrari 348 * 1989 Ferrari Mythos * 1992 Jaguar XJ220 * 1992 Ferrari 456 GT * 1993 Fiat Coupé - Interior only * 1993 Peugeot 306 * 1994 Ferrari F355 * 1994 Peugeot 306 Cabriolet * 1994 Opel Omega * 1995 Alfa Romeo GTV & Spider * 1995 Ferrari F355 Spider * 1995 MG F - Roof Structure only * 1996 Ferrari 550 Maranello * 1996 Lancia Kappa SW * 1997 Peugeot 406 Coupé * 1999 Mitsubishi Pajero * 1999 Songhuajiang Hafei Zhongyi * 2000 Daewoo Tacuma * 2000 Ferrari 360 Spider * 2000 Ferrari 550 Barchetta * 2001 Citroën Osée * 2001 Hyundai Matrix * 2002 Daewoo Nubira/Lacetti saloon and station wagon * 2002 Enzo Ferrari * 2002 Ferrari 575M Maranello * 2002 Hafei Lobo * 2003 Maserati Quattroporte * 2003 Ford StreetKa * 2004 Ferrari 612 Scaglietti * 2004 Ferrari F430 * 2005 Hyundai Matrix * 2005 Maserati Birdcage 75th * 2005 Peugeot 1007 * 2006 Ferrari 599 GTB Fiorano * 2006 Ferrari P4/5 by Pininfarina * 2006 Mitsubishi Colt CZC * 2006 Volvo C70 * 2007 Brilliance BS4 * 2007 Ford Focus CC * 2008 Maserati GranTurismo * 2008 Pininfarina B0 elektrikli otomobil * 2008 Rolls-Royce Phantom Drophead Coupé Hyperion konsept otomobil * 2009 Tata Pr1ma konsept otomobil * 2009 Ferrari 458 Italia * 2010 Alfa Romeo 2uettottanta concept car * 2010 Lancia Stratos Michael Stoschek için * 2011 Ferrari FF * 2012 Ferrari F12 Berlinetta * 2019 Togg == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * http://www.pininfarina.com Kategori:İtalya merkezli otomotiv şirketleri Kategori:Otomotiv tasarım şirketleri
küçükresim|227x227px|NSU Ro 80 Audi, Alman menşeli bir otomobil şirketidir ve Volkswagen grubunun bir markasıdır. Şirketin merkezi Ingolstadt, Bavyera'da bulunmaktadır. Şirketin geçmişi 1899 yılına ve August Horch'a dayanmaktadır. İlk Horch otomobili kendisi tarafından 1901 yılında tasarlanmıştı. 1910 yılında Horsche, şirket dışına atılmış ve kendi adını, eski ortaklarıyla olan anlaşmazlıklar nedeniyle yaptığı tasarımlarda kullanamayacak hale gelmişti. Eski Almancada anlamı "Dinle!" olan "Horch", Latincede aynı anlama gelen Audi'yi kendi markası olarak kullanmaya başladı. 1932 yılında Audi, Auto Union'ı oluşturmak üzere Horch, DKW ve Wanderer şirketleri ile birleşti. Auto Union'ın kullandığı birbirine bağlı dört halka da bugün Audi'nin logosu olarak kullanılmaktadır. II. Dünya Savaşı sonrasında şirket, DKW etrafında ürünlerini sunmaya çalıştı; ancak iki çekişli motoru o kadar ünlü olamadı. Eylül 1965'te Audi, dünyanın en modern motorlarından biriyle tekrar bir çıkış yaparak 72 beygirlik 4 kapılı sedanını piyasaya sundu. 1970'lerde Audi, 1950 yıllarında dünyanın en büyük motosiklet üreten şirket olan NSU ile birleşti. Bu şirket Neckarsulm, Stuttgart yakınında bulunmaktaydı. NSU daha küçük arabalar yapmayı öngörüyordu. Daha sonrasında yeni rotasyon motorları Felix Wankel'in fikirleriyle kullanılmaya başlandı. 1967'de çıkartılan yeni NSU Ro 80 bir uzay çağı arabasıydı ve o gün irtibarıyla sunduğu aerodinamik, ağırlık ve güvenlik donanımları açısından kusursuzdu; ancak motorlardaki rotasyon hatası NSU için pahalıya patlamıştı. Yine de, günümüzde hâlâ Audi'nin bazı modelleri Neckarsulm'da üretilmektedir. Geçen 30 yıl içerisinde Audi, yüksek güce sahip birçok model üretti. 1980'de piyasaya sunulan ünlü "Quattro" modeli, İngiliz üretici Jensen'ın 1966 yılında ürettiği FF modelinden beri dünyada ilk kez üretilen 4 çekerli binek araçtır. Adı Audi Quattro olarak lanse edilen bu model, 5 silindirli turbo motorlu, coupé karoserli bir spor otomobildi. Ayrıca bu modelle birlikte Audi rallilere katılarak yarışlarda 4 çeker sistemini kullanarak ralli tarihinde yeni bir çığır açtı. Üst üste yarışlarda kazandığı başarılar yüzünden Audi yarışlardan çıkarıldı. Audi, bu atılımla teknolojide zirveye oturdu. (Bu teknoloji daha sonra dünyanın hemen hemen bütün otomobil şirketleri tarafından kullanılmıştır.) Audi 80 modeli ile beraber, tüm modeller "Quattro" özelliğini kazandı. Audi 80, her ne kadar 1986 yılında "dede arabası" imajına sahip olsa da 1991 yılında yapılan makyaj çalışmasıyla unutulmaz bir tasarım piyasaya sunuldu. Bu model oldukça iyi satış rakamlarına ulaştı. Gelişen teknoloji ile, Audi dünyanın en gelişmiş motorunu kullanmaya başladı. 1995'te S4 modelinde kullanılan dört çekerli motoru bu döneme damgasını vurdu. 1994'te de dünyanın tamamen alüminyumdan yapılmış ilk seri üretim otomobili olan A8 modelini tanıtan Audi, bu modelinde ASF olarak adlandırılan "Alüminyum uzay kafesi" teknolojisini kullanmaya başladığı ilk araçtır. Şu anda bu teknolojiye sahip bir diğer aracı olan R8, tamamen ASF teknolojisi ile üretilmektedir. Ayrıca ortadan konumlu motor ile otomobil tarihinde binek araçlarda çığır açmıştır. 90'ların ortasında yeni serilerini piyasaya süren Audi, dünyanın en kaliteli otomobilleri arasında yerini aldı. 2000 yılı itibarıyla yarış dünyasının en zorlu ve prestijli yarışlarından olan 24 saatlik Le Mans yarışını 4 kez art arda kazanan Audi, 2003'te de VW grubunun başka bir markası olan Bentley ile tamamen Audi kadrosu altında bu başarıya imza attı. == Yenilikler == 2006 yılında piyasaya sunulan SUV sınıfındaki Q7 modeli, aynı yıl piyasaya çıkan yeni nesil TT modeli ve ortadan motorlu süper spor otomobil R8 ile birlikte Audi'nin model gamı, 2007 Cenevre Otomobil Fuarında dünya prömiyeri gerçekleşen A5 Coupé ile daha da genişlemiştir. Audi, SUV segmentine bir ekleme daha yaparak Q5'i piyasaya sundu. Farklı motor seçenekleri ile Q5, piyasada bulunan ve liderliği elinde tutan BMW X3'e rakip olarak getirildi. Abisi Q7'nin özelliklerinin yanında ayrıca kişisel kullanım ayarlarının sürücü tarafından seçilmesini sağlayan Audi Drive Select adlı bir sistem ile donatıldı. Bunun yanında üçüncü nesil MMI sistemini yükleyerek 3 boyutlu navigasyonu piyasaya sundu. Bu ve buna benzer artı özellikleri ile Q5 rakiplerinden farklı olmayı başarmıştır. == Güncel Model Ailesi == * Audi A1 * Audi A3 * Audi S3 * Audi A4 * Audi RS4 * Audi A5 * Audi S5 * Audi RS5 * Audi A6 * Audi RS6 * Audi A7 * Audi RS7 * Audi A8 * Audi A8L * Audi S8 * Audi Q2 * Audi Q3 * Audi Q5 * Audi Q6 * Audi Q7 * Audi Q8 * Audi SQ7 * Audi SQ8 * Audi SQ5 * Audi SQ3 * Audi RSQ8 * Audi TT * Audi TTS * Audi R8 V10 * Audi e-tron * Audi e-tron GT Üretimi Durmuş Olan Modeller * Audi 80 * Audi 100 * Audi A2 * Audi V8 Klasikler * Audi Quattro Önemli Konseptler * Audi A1 Metroproject Quattro * Audi Cross Coupe * Audi Q5 Concept * Audi Q7 V12 * Audi R8 V12 * Audi Rosemayer * Audi E-Tron == Galeri == 2018 Audi A1 S Line 30 TFSi S-A 1.0.jpg|Audi A1 Audi - A3 - Mondial de l'Automobile de Paris 2012 - 201.jpg|Audi A3 Audi - S3 - Mondial de l'Automobile de Paris 2012 - 202.jpg|Audi S3 Audi A4 2.0 TFSI quattro.jpg|Audi A4 AudiS4IAA 2015.jpg|Audi S4 Audi A5 Coupé 2.0 TFSI quattro S tronic Gletscherweiß Facelift.JPG|Audi A5 Coupé Audi S5 (8482797165).jpg|Audi S5 Coupé 2012 Audi RS5 near the Elephant Rock in the Valley of Fire.jpg|Audi RS5 Coupé Audi A5 Sportback 2.0 TDI Teakbraun Facelift.JPG|Audi A5 Sportback 2018 Audi A6 TDi Quattro Front.jpg|Audi A6 Audi A7 C8 IMG 0761.jpg|Audi A7 Audi RS7 - Flickr - Alexandre Prévot.jpg|Audi RS7 2018 Audi A8 50 TDi Quattro Automatic 3.0.jpg|Audi A8 Audi A8 L 4.0 TFSI quattro (ABA-4HCTGL) front.JPG|Audi A8L Audi S8 (D4, Facelift) – Frontansicht, 16. August 2014, Essen.jpg|Audi S8 2015 Audi Q3 S Line TDi Quattro S-A 2.0 Front.jpg|Audi Q3 2021 Audi Q5 S Line 45 TFSi MHEV Quattro facelift 2.0 Front.jpg|Audi Q5 2017 Audi Q7 S Line Quattro 3.0 Front.jpg|Audi Q7 2018 Audi Q8.jpg|Audi Q8 Audi TT 8S 01 -- Geneva Motor Show -- 2014-03-09.jpg|Audi TT Audi TTS (8S) front.JPG|Audi TTS 2016-03-01 Geneva Motor Show G065.JPG|Audi R8 V10 == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Audi Resmi İnternet Sitesi * Audi Türkiye Resmi İnternet Sitesi Kategori:Ingolstadt Kategori:Almanya merkezli otomotiv şirketleri Kategori:Alman markaları Kategori:Otomobil markaları Kategori:Auto Union Kategori:Volkswagen grubu Kategori:1932'de kurulan şirketler
Mozilla Firefox (veya kısaca Firefox), Mozilla Vakfı ve onun alt kuruluşu Mozilla Corporation tarafından geliştirilen, özgür ve açık kaynak kodlu bir web tarayıcısıdır. Firefox; Windows, macOS, Linux, Android ve iOS işletim sistemlerinde kullanabilir. Yazılımın Windows, macOS, Linux, Android sürümlerinde web sayfalarının oluşturulması için Gecko motoru kullanılır. Mozilla tarafından geliştirilen Gecko, mevcut ve planlanmış web standartlarıyla uyumludur. 2015'te çıkan iOS için Firefox uygulamasında ise Apple'ın getirdiği kısıtlamalar nedeniyle iOS'in bütünleşik WebKit motoru kullanılır. Firefox, 2002 yılında Mozilla Application Suite paketi yerine tek başına çalışan bir tarayıcıya sahip olmak isteyen Mozilla gönüllüleri tarafından "Phoenix" adıyla geliştirildi. Beta aşamasındayken bile Microsoft'un o zamanki piyasa lideri olan Internet Explorer 6 tarayıcısına kıyasla hız, güvenlik ve eklenti desteği açısından öne çıkarak popüler hale geldi. Firefox, Kasım 2004'te yayımlandı, 9 ay içinde 60 milyon indirmeye ulaştı ve Internet Explorer'ın hakimiyetini tehdit eder hale geldi. Mozilla topluluğu, 1998'de AOL tarafından satın alınmadan önce Netscape çalışanları tarafından kurulmuştu. Bu nedenle kimilerince Firefox'un Netscape Navigator ruhunu taşıdığı ve onun ardılı olduğu kabul edilir. 2009 sonlarında Firefox'un pazar payı %32 ile zirveye çıktı ve Firefox 3.5 bir süreliğine dünyanın en popüler tarayıcısı oldu.Firefox 3.5 is world's most popular browser, StatCounter says , Nick Eaton. seattlepi blogs. 2009-12-21. Retrieved 2009-12-22. Ardından Google Chrome'un yarattığı rekabetle birlikte Firefox'un pazar payı düştü. Ocak 2016 itibarıyla çeşitli istatistiklere göre Firefox'un masaüstü tarayıcıları arasındaki kullanım oranı %9 ile %16 arasında değişmekte, bu da onu en popüler ikinci tarayıcı yapmaktadır. Mozilla'ya göre Aralık 2014 itibarıyla dünya çapında yaklaşık 500 milyon Firefox kullanıcısı bulunmaktadır. 2023 Mayıs ayı itibarıyla; Statcounter verilerine göre masaüstü kullanım oranı %5,28'dir. == Tarihçe == Firefox projesi, Mozilla projesinin deneysel bir dalı olarak Dave Hyatt, Joe Hewitt ve Blake Ross tarafından başlatıldı. Bu grup, Netscape’in sponsor olmasından kaynaklanan ticari gereksinimlerin, ayrıca özelliklerin geliştiriciler tarafından belirlenmesinin Mozilla tarayıcısına zarar verdiğini düşünüyordu. Mozilla Suite’in “fazlalıkları” olarak gördükleri şeyleri atmak için tek başına çalışan bir tarayıcı oluşturdular. Firefox adını alacak bu tarayıcının, ileride Mozilla Suite’in yerini almasını umuyorlardı. 3 Nisan 2003’te Mozilla Organizasyonu, o tarihten itibaren Mozilla Suite yerine Firefox ve Thunderbird’e odaklanacağını açıkladı. Mozilla Suite gönüllüleri ise SeaMonkey projesini oluşturdu ve 2005’te SeaMonkey, tamamen Mozilla Application Suite’in yerine geçti. Firefox projesi birkaç kez isim değişikliğine gitmek zorunda kaldı. Projenin ilk adı Phoenix (Türkçesi: Zümrüdüanka) idi. Mitolojide yanarak öldükten sonra kendi küllerinden yeniden doğan bir kuş olan Zümrüdüanka’nın “külleri”, ilk “tarayıcı savaşlarında” Microsoft Internet Explorer tarafından öldürülen Netscape Navigator’ı temsil ediyordu. Ancak Phoenix markası Phoenix Technologies’e ait olduğu için bu addan vazgeçildi ve Firebird adında karar kılındı. Bu ad ise Firebird adını kullanan açık kaynaklı veritabanı yazılımı projesinin tepkisine neden oldu. Mozilla Vakfı, karışıklığı önlemek için tarayıcının Mozilla Firebird adını kullanacağını açıkladıysa da tartışmalar sürdü ve 9 Şubat 2004’te tarayıcının adı Mozilla Firefox olarak değiştirildi. Firefox, kızıl panda adlı hayvanın takma adıdır ve Firefox’un maskotu olarak da bu hayvan benimsenmiştir. == Özellikler == Firefox’un özellikleri arasında sekmeli gezinti, yazım denetimi, yazarken arama, canlı yer imleri, akıllı yer imleri, indirme yöneticisi ve coğrafi konuma duyarlı gezinti sayılabilir. Firefox’un bütünleşik arama sistemi varsayılan olarak çoğu ülkede Google’ı, Türkiye’de Yandex’i kullanır. Bunlara ek olarak Firefox, web geliştiricilerine yönelik Hata Konsolu ve DOM Denetçisi gibi birçok bütünleşik araç sunar. Pocket entegrasyonu sayesinde Firefox’ta okuma listesine eklenen sayfalar başka cihazlarda çevrimdışı olarak okunabilir. WebRTC teknolojisini kullanarak uyumlu sistemlerle görüntülü görüşme, ekran paylaşımı ve dosya paylaşımı yapmayı sağlayan Firefox Hello özelliği 2016’da tarayıcıdan kaldırılmıştır. Üçüncü şahıslar tarafından geliştirilen eklentiler aracılığıyla Firefox’a yeni işlevler eklenebilir. Firefox eklentileri, WebExtensions adlı HTML ve JavaScript API’ı aracılığıyla geliştirilir. Bu sistem, Google Chrome ve Microsoft Edge eklentileriyle büyük ölçüde uyumludur. Eski Firefox eklentileri XUL ve XPCOM API’ları ile geliştiriliyordu; ancak bu eklentiler yeni Firefox’un çok işlemli mimarisiyle uyumlu olmadıkları için Firefox 57’den itibaren “eski teknoloji eklentiler” adını almıştır ve artık desteklenmemektedir. Kullanıcılar, kendilerinin veya üçüncü şahısların geliştirdiği temaları yükleyerek Firefox’un görünümü de değiştirebilirler. Eklentiler ve temalar Firefox Eklentileri adlı web sitesi üzerinden yüklenir. === Standartlar === Firefox; HTML4 (ve HTML5’in neredeyse tamamı), XML, XHTML, MathML, SVG 2 (kısmi), CSS, ECMAScript (JavaScript), DOM, XSLT, XPath ve alfa saydamlık içeren APNG (hareketli PNG) görselleri gibi birçok web standardını destekler. Ayrıca WHATWG tarafından oluşturulan istemci taraflı depolama ve canvas elementi gibi standart önerilerini de destekler. Bu standartlar, Firefox’un Gecko adlı layout motoruna ve Spidermonkey adlı JavaScript motoruna entegre edilir. Firefox, Acid2 adlı standartlara uyumluluk testini 3.0 sürümünden beri geçmektedir. Mozilla, Firefox’un Acid3 testini geçmeyi hedeflemediğini; çünkü testin SVG yazı tipleri bölümünün eskidiğini onun yerini alan WOFF standardının tüm büyük tarayıcılar tarafından kabul edildiğini açıklamıştır. 2011'de SVG yazı tipi testleri Acid3 testinden çıkarmış, böylece Firefox 4 ve sonraki sürümleri testte 100 üzerinden 100 puan almaya başlamıştır. Firefox, kimlik avı ve zararlı yazılım koruması sunmak üzere Google’ın geliştirdiği Safe Browsing adlı özel bir protokolünü de destekler. Windows Vista ve sonraki Windows sürümlerinde, Firefox 38 ve sonraki sürümler HTML5 Encrypted Media Extensions (EME) ile korunan video içeriklerini oynayabilir. Bu amaçla kullanılan Adobe Primetime İçerik Çözme Modülü kapalı kaynaklı olduğu için Firefox onu bir “sandbox” ortamında çalıştırarak sisteme erişimini kısıtlar, ayrıca modüle her seferinde rastgele bir cihaz kimliği bildirerek kullanıcının bu modül aracılığıyla takip edilmesini önler. Firefox 47 sürümünden itibaren Windows ve macOS’te Google’ın Widevine İçerik Çözme Modülü de desteklenir. Böylece Netflix, Amazon Video, BluTV gibi servislerin şifrelenmiş HTML5 videoları izlenebilir. == Yerelleştirme == Firefox, en fazla dilde kullanılabilen web tarayıcısıdır. 2004’te çıkan ilk sürümü Türkçe dahil 28 dil ve lehçeyi destekliyordu. Günümüzde Firefox, 97 dil ve lehçede kullanılabilmektedir. == Platform desteği == Firefox'un masaüstü sürümü Windows, macOS ve Linux'ta kullanılabilir. Android için Firefox uygulaması yalnızca Android'de, iOS için Firefox uygulaması ise yalnızca iOS'te desteklenmektedir. Firefox kaynak kodu çeşitli işletim sistemler için derlenebilir ama yazılımın resmi sürümleri aşağıdaki sistemler için sunulmaktadır: Gerekli donanım ve yazılımlar Gereksinim Windows Linux masaüstü macOS Android iOS İşlemci SSE2 uyumlu Pentium 4 veya üstü x64 CPU'lar ARM ve IA-32 ARM Bellek (RAM) 512 MB / 64 bit sürüm için 2 GB 384 MB ? Sabit sürücü alanı 200 MB 50 MB ? İşletim sistemi 7 veya üstü Server 2008 R2 veya üstü XP, Server 2003 ve Vista yalnızca Firefox 52 ESR sürümünde desteklenir ; Minimum * GTK+ 3.4 veya üstü * GLib 2.22 veya üstü * Pango 1.14 veya üstü * libstdc++ 4.6.1 veya üstü * X.Org 1.0 veya üstü ; Önerilen * NetworkManager 0.7 veya üstü * DBus 1.0 veya üstü * GNOME 2.16 veya üstü * PulseAudio * X.Org 1.7 veya üstü OS X 10.9 veya üstü 5.0 veya üstü 10.3 veya üstü == Kullanımı == * Firefox'un kullanımı, kisişelleştirilmesi ve püf noktaları ile ilgili olarak Mozilla'nın resmi destek sayfası üzerinden geniş bilgi edinilebilir. * Mozilla Firefox, farklı amaçlara yönelik binlerce eklenti desteğine sahiptir. Bu eklentilere https://addons.mozilla.org adresinden ulaşabilir. * Bir sayfayı yenilemek için diğer tarayıcılarda olduğu gibi F5 tuşunu kullanabilir ancak bu, Firefox önbelleğini tamamen yenilemez. Sayfayı önbellekle (cache) beraber yenilmek için Ctrl + F5 kullanılmalıdır. * Firefox'da adres çubuğundan girilerek ulaşılabilen gizli bazı sayfalar bulunmaktadır: :: about: — Firefox hakkında bilgi :: about:buildconfig — Kullanılan araçlar ve parametreler :: about:cache — Hafıza ve disk belleği hakkında bilgi ::: about:cache?device=memory — Hafıza belleği bilgileri ::: about:cache?device=disk — Disk belleği bilgileri :: about:config — Gelişmiş kullanıcı ayarları (prefs.js) için grafik arayüz :: about:credits — Mozilla Projesi'ne katkıda bulunanların listesi :: about:license — Lisans sözleşmesi :: about:logo — Logo :: about:performance — Tarayıcı görev yöneticisi :: about:plugins — Kurulmuş yan uygulamalar ve bunlar hakkında bilgiler :: about:mozilla — Mozilla Kitabından özlü sözler :: about:robots — Robotlar hakkında ayrıntılı bilgiler ::about:protections — Engellenen izleyiciler hakkında bilgiler == Kazandığı ödüller ve başarılar == ;2004 * Forbes.com Firefox'u en iyi tarayıcı ilân etti. ;2005 * PC World Product of the Year ve 100 Best Products of 2005 * CNET Editörün seçimi * UK Usability Professionals' Association Best Software Award * PC Magazine Editörün seçimi ödülü. ;2006 * CNET Editörün seçimi * PC World's 100 Best Products of 2006 ;2007 * Webware Webware 100 winner * PC World 100 Best Products of 2007 ;2008 * CNET, Safari, Chrome, Firefox ve Internet Explorer'ı karşılaştırdı; performans, güvenlik ve özellikleri ile Firefox en iyi tarayıcı seçildi. * PC Magazine Editörün seçimi * PC World, 100 Best Products of 2008 * Webware 100 winner ;2009 * LinuxQuestions.org Members Choice Awards ;2010 * CNET Top 10 Mac Downloads ;2011 * CNET Editörün seçimi ;2012 * Şubat ayında Tom's Hardware Safari 5.1.2, Google Chrome 17, Mozilla Firefox 10, Opera 11.61 ve Internet Explorer 9'u hem Ubuntu 11.10 hem de Windows 7'de karşılaştırdı. Firefox, Windows üzerindeki en başarılı tarayıcı seçildi. == Gelişmeler == Mozilla Firefox, 3.0 sürümü için bir rekor denemesi yaptı. Guiness rekoru denemesi 8 milyonu aşan indirmeyle başarılı oldu. 17 Haziran 2008'deki İndirme Günü ile ilk 24 saat içinde 8 milyondan fazla indirilme sayısına ulaşan Firefox bununla bir günde en çok indirilen yazılım unvanının sahibi oldu. Tom's Hardware sitesinin Haziran 2013'te gerçekleştirdiği testlerde Firefox'un 22. sürümü, pazardaki popüler tarayıcılar arasında "en hızlı tarayıcı" ve "en başarılı tarayıcı" unvanını ele geçirdi.http://www.tomshardware.com/reviews/chrome-27-firefox-21-opera- next,3534-12.html Firefox'un Ağustos 2013'te çıkan mobil sürümüyle mobil tarayıcıya Türkçe dil seçeneği eklendi. Firefox'un 31. sürümü PC Mag tarafından yapılan 21 Ağustos 2014'te değerlendirmede Internet Explorer, Google Chrome ve Apple Safari'yi geride bırakarak 1. sırada tamamladı. == Ayrıca bakınız == * Mozilla * Firefox OS * Mozilla Thunderbird * Özgür yazılım * Servo (yazılım) == Dış bağlantılar == * Mozilla resmî sitesi * Firefox eklentileri * Mozilla Türkiye * Mozilla Geliştirici Ağı == Kaynakça == == Ayrıca bakınız == * Android için Firefox Kategori:Özgür FTP istemcileri Kategori:2002 yazılımları Kategori:Ücretsiz çapraz platform yazılımları Kategori:Özgür çokdilli yazılımlar Kategori:C++ ile programlanmış ücretsiz yazılımlar Kategori:Gecko tabanlı yazılımlar Kategori:Gopher istemcileri Kategori:İnternet tarihi Kategori:RSS okuyucu Kategori:Mac OS X web tarayıcıları Kategori:POSIX web tarayıcıları Kategori:XUL kullanan yazılımlar Kategori:Mozilla Kamu Lisansı kullanan yazılımlar Kategori:Linux web tarayıcıları Kategori:Windows web tarayıcıları Kategori:OS/2 web tarayıcıları Kategori:AmigaOS web tarayıcıları Kategori:Özgür web tarayıcıları
küçükresim|Yankısız bir odanın fotoğrafı. Alexis Glass tarafından çekilmiştir. Akustik (ses bilimi), sesi inceleyen bir bilim dalıdır. Katı, sıvı veya gaz halindeki maddelerde dalga yayılımının fiziksel özelliklerini inceler. Bunlar arasında gürültüye yol açan titreşimlerin ve gürültünün kontrolü de vardır. == Çalışmalar == Akustik ile uğraşan bilim insanları ve mühendisler, sesi ve insan işitmesini incelerler. Farklı nesnelerin sesle ne şekilde etkilendiklerini de araştırırlar. Mühendisler, uygun seste iletişim sistemleri ve binaları tasarımda bulunurlar. Zararlı yüksek seslerden insanları koruma yollarını bulurlar. Tüm çalışmalar insanların duymak istemedikleri zararsız seslere yöneliktir. Gürültüyü kontrol etmenin bir yolu, gürültü kaynağını daha sessiz hale getirmektir. Gürültü ile çalışan bir serinletici yanında hiç bulundunuz mu? Düşük hızda dönen büyük bir pervane, yüksek hızda dönen küçük bir pervaneden daha az gürültü çıkarır. Gürültü, bir yerden diğer bir yere geçmesini önlemekle azaltılabilir. Gürültü gelen bir odanın kapısını hiç kapattığınız oldu mu? Böyle yapmakla, perdeler ve akustik gereçler sesi soğururlar (yutarlar). Yansımış bir sesi işitirseniz buna yankı (akis) adı verilir. Geniş bir odayı uygun bir şekilde döşemekle yankılar giderilebilir. Bir sesten sonra saniyenin 1/20 si kadar bir süre içinde kulağınıza ulaşan bir yankı hiçbir problem yaratmaz. Zaman aralığı uzadığı takdirde, yankı sinirlendirici olabilir. Rahatsız edici diğer bir seste çoklu yankıdır. Reverberasyon adı verilen bu ses, yansımış birçok seslerin birleşip, yavaş yavaş sönümlenmesidir. Bir müzik salonunda bunlar bir saniyeden fazla sürmemelidir. Uzun perdelerin asılması, döşeme ve koltukların, duvarların yumuşak malzemelerden yapılması yankıları ve reverberasyonları azaltır. Çünkü ses daha kolaylıkla yutulmuş olur. # Biyolojik akustik: Sesin balina, yunus, yarasa ve baykuş gibi hayvanlar tarafından nasıl kullanıldığını inceler. # Su altı akustiği: Deniz yatağı ve su altında ses dalgalarının yayılımı, saçılımı ve etkileşimini inceler. # Psikolojik ve fizyolojik akustik: İnsanların ve hayvanların seslere karşı olan fizyolojik ve psikolojik tepkilerini inceler. # Elektro akustik: Sinyal işleme kuramının yankılanım alanındaki uygulamalarını inceler (akustik tecritçisi). # Konuşma akustiği: Konuşma iletişimi için gereken ses dalgalarının insanlar tarafından üretimi, iletimi ve algısını inceler. # Müziksel akustik: Müzik fiziğini, müziksel algıyı, müzik aletleri seslerinin çözümlenmesini ve birleşimini inceler. # Mimari akustik: Kapalı alanların ve mimari yapıların akustik özelliklerini inceler. # Gürültü akustiği: Gürültünün nasıl üretildiği ve yayıldığı, etken-edilgen gürültü denetimi ve gürültünün etkilerini inceler. # Fiziksel akustik: Ses dalga yayılımının fiziksel özelliklerini (iletim,yansıma, kırınım, etkileşim, kırınım, dağılım, emilim vs.) inceler. # Yapısal akustik ve titreşim yankılanımı: Mekanik dizgelerin bulundukları ortamla olan ilişkilerini, ve ilgili ölçüm, çözümleme ve den inceler. herkese merhaba ben ruhi çenet == Dış bağlantılar == * Anadolu Üniversitesi * Türk Akustik Derneği * Audio Engineering Society * European Acoustics Association * Acoustical Society of America Kategori:Fransızcadan Türkçeye geçen sözcükler
Şiir, sözcüklerin düz anlamlarına ek olmak üzere ya da bunların yerine başka anlamlar oluşturmak için dilin ses estetiği veya ses sembolizmi ve ölçü gibi estetik ve ritmik özelliklerini kullanan bir edebiyat türüdür. Müellif İsmail Durmuş İslam ansiklopedisinde “mübalağa sanatı”nın şiirin temel karakteristiği olduğu üzerinde durmaktadır. Şiir, Sümerlerin Gılgamış Destanı’na kadar uzanan köklü bir tarihe sahiptir. İlk şiirler Çincede olduğu gibi halk şarkılarından ya da Sanskritçe Vedalar, Zerdüştlük inancının Gataları ve Homeros’un "İlyada" ile "Odysseia"sı gibi destanların yeniden sözlü anlatım ihtiyacından ortaya çıkmıştır. Şiirin tanımlanması için antik dönemdeki çalışmalar, Aristoteles’in Poetikasında olduğu gibi konuşmanın, retorik, drama, şarkı ve komedide kullanımına odaklanmıştır. Daha sonraki çalışmalar, yineleme, mısra biçimi ve kafiye gibi özelliklere yoğunlaşmış ve şiiri tartışmasız olarak bilgilendirici, düzyazı formlarından ayıran estetik olgusuna vurgu yapmıştır. Yirminci yüzyılın ortalarından itibaren şiir dile yön veren temel yaratıcı güç olarak daha fazla anılır olmuştur. Şiir, sözcüklere farklı yorumlar getirmek veya onlardan kaynaklanan duygusal tepkiler yaratmak için biçim ve bir araya getirmeleri kullanır. Asonans, aliterasyon, yansıma ve ritim gibi araçlar müzikal veya arpağ etkisi oluşturmak için bazen kullanılmaktadır. Şiir dilinin anlam belirsizliği, sembolizm, ironi ve diğer stilleri gibi araçları şiiri farklı yorumlamalara uygun hâle getirir. Benzer biçimde mecaz, benzetme ve mecaz-ı mürsel gibi konuşmanın öğeleri daha önce algılanmamış farklı imajlar arasında bir anlam katmanı içeren bir ilişki kurmaktadır. Kafiye ve ritim kurgusu içinde şiirin sözleri arasında da benzer yakınlıklar kurulabilir. Bazı şiir biçimleri, şairin yazdığı dilin özelliğine bir yanıt ve ait olduğu kültüre ve türe özgüdür. Dante, Goethe, Mickiewicz ve Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî tarafından yazılan şiirleri okumaya alışık okurlar şiirin her zaman kafiye ve ölçü ile yazıldığını düşünebilir, ne var ki, kimi kutsal metinlerde olduğu gibi ritim ve ses estetiği oluşturmayı amaçlayan şiir gelenekleri de vardır. Modern şiir ise şiir geleneğine eleştiri üzerine kuruludur. Bunu yaparken birçok unsurun yanı sıra ses estetiği ilkeleriyle oynayıp test etmekte, bazen bunu kafiye ve ritimde de yapmaktadır. Günümüzün küreselleşen dünyasında şairler artan oranda farklı kültür ve dillerden biçimleri, tarzları ve teknikleri şiire uyarlamaktadır. == Tanımı == küçükresim|sağ|Song Hanedanı döneminden kalma bir Çin şiiri örneği: Cennet Dağı'na dörtlük. Türkçede karşılık olarak koşuk, yır, özün gibi sözcükler önerilmişse de hiçbiri yaygınlık kazanamamıştır. Günümüzde koşuk, nazım karşılığı olarak kullanılmakta ise de nazım ve şiiri birbirine karıştırmamak gerekir. Birincisi yalnızca bir anlatım yoludur. Geçmişte şiirin uyak, ölçü, nazım biçimleri gibi biçimsel özelliklerden ayrı düşünülmemesi sebebiyle şiirle nazım eş anlamlı sayılmışsa da günümüzde bu düşünce aşılmış ve edebiyatın şiirle birlikte başladığı düşüncesinde fikir birliği oluşmuştur. Yahya Kemal Beyatlı şiiri "Bildiğimiz musikiden farklı bir musiki" olarak tanımlarken, Cahit Sıtkı Tarancı'ya göre şiir "Kelimelerle güzel şekiller kurma sanatı"dır. Ahmet Haşim şiiri "Söz ile musiki arasında olan fakat sözden ziyade musikiye yakın olan bir lisan" olarak tanımlar. Necip Fazıl Kısakürek ise şiir için "Mutlak hakikati arama işidir" der. == Şiir türleri == * Pastoral şiir * Mesnevi şiir * Dramatik şiir * Didaktik şiir * Lirik şiir * Epik şiir * Somut şiir * Deneysel şiir * Senfonik şiir * Satirik şiir * Modern şiir * Serbest nazım ve toplumcu şiir == Şiirin şekil unsurları == * Nazım birimi * Nazım şekli * Şiirde ölçü * Uyaklanış * Uyak çeşitleri ==Kaynakça==
Bilgisayar mimarisi, Donanım Sistemi Mimarisi (HSA) ve Buyruk Kümesi Mimarisi (ISA) başlıkları altında iki farklı yaklaşımla tanımlanmaktadır. Donanım Sistemi Mimarisi donanım aygıtlarının (G/Ç, Bellek, MİB vs.) bağlı olduğu alt sistemi oluştutur. Buyruk Kümesi Mimarisi ise bu elemanlara yön verecek programlar yazılırken kabul edilecek öngörülerdir. Dolayısıyla Buyruk Kümesi Mimarisi (ISA) yazılım ile donanım arasında iş gören bir birimdir. Dosya:Mimari51.jpg Merkezî işlem birimine yön verecek program bazı adımlardan oluşur ve her adımda, MİB’ne yapması gereken işlem ve yapacağı işlemin hangi büyüklükler üzerinde olacağı belirtilmektedir. MİB’nin her bir program adımında yapması gereken işlemleri belirtmek amaçlı kullanılan açıklamaya buyruk denilir. Buyruk içinde yapılacak işlemi ve adresleme yöntemini belirten ise komuttur. İşlenen, üzerinde işlem yapılacak büyüklüğü ya da büyüklüğün yerini (bellek gözünü) belirtir. Yüksek seviye dilleri bilgisayar mimarisinden bağımsızdır. Bu diller derleyici tarafından mimariye bağımlı olan makine diline çevrilir. Bir diğer çevirici (assembler) bu çevrilen makine dili buyruklarını işlenebilir ikili kodlara çevirir. Buyruk Kümesi Mimarisi (BKM) işlemcinin programcı'ya ve derleme yapan kişiye görünen yüzüdür. Yüksek seviye dilleri ise mimarinin detaylarını programcı'dan saklar. == Buyruk yapıları == Bir makine buyruğunun bir işlem kodu ve bir veya daha fazla işlenenden oluştuğunu biliyoruz. Buyruk kümesini kodlamak çok değişik yollarla yapılabilir. Mimariler; buyruk başına içerilen bit sayısından (genellikle 16, 32 ve 64 bit), buyruk başına içerilen işlenen sayısından, buyruk türlerinden ve her birinin işleyebileceği verilerden dolayı birbirlerinden farklılık gösterirler. Daha ayrıntılı olarak mimariler birbirlerinden şu özelliklerden dolayı farklılık gösterirler; * Merkezî işlem birimi içinde işlenenleri saklayacak hafıza (depo). İşlenenler bellek dışında nerede saklanacaklar? Veriler yığın (Stack) yapısı içinde veya yazmaç içinde saklanabilirler. * Buyruk başına belirgin işlenen (operand) sayısı. Tipik bir buyrukta kaç işlenen isimlendirilecek?, 0, 1, 2, 3 en yaygın işlenen sayılarıdır. * İşlenen konumu. Herhangi bir AMB buyruk işleneni bellekte konumlanabilirmiş? Yoksa bütün işlenenler MİB içerisinde mi tutulacak? Buyruklar yazmaçtan-yazmaca, yazmaçtan-belleğe ya da bellekleten-belleğe gibi buyruk başına işlenenlerin kombinasyonu şeklinde sınıflandırılabilir. * İşlemler (operasyonlar). BKM (Buyruk Kümesi Mimarisi) ne gibi işlemleri destekleyecek? Ayrıca hangi buyruklar belleğe erişecek ve hangileri erişmeyecek? * İşlenenlerin türü ve boyutu. İşlenenlerin türü ve boyutu ne ve nasıl belirtilecekler? İşlenenler adresler, numaralar ve hatta karakterler olabilirler. Bütün bunların içerisinde en önemli farklılık MİB içerisinde işlenenleri saklayacak ara hafıza birimleridir. (Bu hafıza elemanları ileride detaylı olarak anlatılacaktır.) Buyruklar; etiket alanı, işlem kodu alanı, işlenen alanı ve açıklama alanından oluşur. Bunlara Kaynak Program Alanları denir. Etiket alanı bir sayısal değere veya bir bellek alanına karşılık gelir. Yazılması isteğe bağlıdır. Herhangi bir BRANCH, JUMP veya CALL komutunun altyordama dalış adresi olabilirler. İlk harfi kesinlikle bir harf ile başlar ve en fazla 6 karakter uzunluğunda olabilir. Etiketlerin kullanılma sebepleri; * Program alanlarının bulunmasında ve hatırlanmasında kolaylık sağlarlar, * Programda yapılan bir değişiklikte veya düzenlemede kolayca hareket ettirilebilirler, * Programa yeniden yerleştirme sabiti eklenerek assembler ve yükleyici her bir adrese yeniden yüklenebilir. İşlem kodu alanında mnemonic (hatırlatıcı) harflerle yazılan yapılacak işin komutları bulunur. Mesela LoaD Accumulator with operand komutunu LDA, Branch on Carry Set komutunu BCS halinde hatırlatıcı olarak buyruğumuza koyuyoruz. İşlenen alanı işlenene gerek duyan buyrukların veri veya adres tanımladıkları yerdir. İşlenenin başına veya sonuna konulan işaretlerden ne tür bir bilgi olduğu anlaşılır. Aşağıdaki tabloda bu işaretler anlamlarıyla birlikte gösterilmiştir. Dosya:mimari52.jpg Tablo: adres ve veri önünde-sonunda kullanılan işaretler ve anlamları Açıklama alanı programcı tarafından bir başkası tarafından programın izlenmesi veya yürütülmesi maksadıyla konulmuştur. İsteğe bağlıdır. Program satırlarında buyrukların ne yaptığını anlatmak için kullanılır. Derleyici tarafından dikkate alınmaz. === Buyruk kümeleri için tasarım kararları === Bilgisayar mimarileri tasarım aşamasında oldukları zaman öncelikli olarak buyruk kümesi formatı belirlenmelidir. Bu formatı seçmek genellikle oldukça zordur çünkü buyruk kümesi mimariyle uyuşmalıdır ve mimari, eğer iyi tasarlanmışsa, yıllarca ömrünü sürdürebilmelidir. Tasarım aşamasında yapılan kararlar uzun süreli dallanmalara sahiptir. Buyruk kümesi mimarisi bazı değişik faktörlere göre ölçülür. Bunlar: (1) bir program için gereken alan; (2) bir buyruğu yürütmek için gereken çözümleme sayısı cinsinden buyruk kümesinin karışıklığı ve buyruk tarafından yürütülen görevlerin, işlerin karışıklığı; (3) buyrukların uzunlukları; (4) toplam buyruk sayısı. Bir buyruk kümesi tasarlanırken göz önünde bulundurulması gerekenler ise; * Kısa buyruklar tipik olarak daha iyidir çünkü bellekte daha az yer kaplarlar ve daha hızlı yakalanırlar. Ancak bu buyruk sayısını kısıtlar çünkü ihtiyacımız olan buyrukların sayısını belirtmek için buyruk içinde yeterli sayıda bit olması gerekir. Kısa buyruklar ayrıca boyut ve işlenen sayısı üzerinde de daha sıkı kısıtlamalara sahiptir. * Uzunlukları sabit buyrukları çözümlemek daha kolaydır fakat alan israfına yol açar. * Bellek organizasyonu buyruk yapısını etkiler. Mesela eğer bellekte 16 veya 32 bitlik sözcükler varsa ve bellek baytla adreslenebilir değilse basit bir karaktere ulaşmak zordur. Bu sebepten dolayı 16, 32 veya 64 bitlik sözcüklere sahip olan makineler bayt adreslenebilir olsalar bile ve sözcükler 1 baytdan büyük olsalar dahi her bir bayt tek bir adrese sahiptir. * Sabit uzunluktaki bir buyruk belirli sayıda işlenene sahip olmayabilir. Buyruğun bütünü açısından sabit uzunlukta buyruk tasarlayabilmemiz gerekir, fakat işlenen kısmındaki bitler gerektiği zaman değişebilmeli (buna genişletilmiş işlem kodu denir). * Çok değişik sayıda adresleme türleri vardır. * Eğer baytlar katlı sayıda baytlardan oluşuyorsa, bu baytlar baytla adreslenebilir bir makinede nasıl sıralanırlar? En önemsiz bayt en yüksek bayt adresinde mi yoksa en düşük bayt adresinde mi saklanmalı? Burada soldan ve sağdan anlamlı bellek adresleri devreye girer. * Mimarî ne kadar yazmaç içerecek ve bu yazmaçlar nasıl organize olacaklar? İşlenenler MİB’de nasıl saklanacaklar? === Küçüğü anlamlı ve büyüğü anlamlı === Bilgisayarın ve bilgisayar mimarisinin çok baytlı (katmanlı bayt) verileri nasıl sıralayacağıyla ilgili bir kavramdır. Soldan anlamlılık ve sağdan anlamlılık da denilmektedir. Bugünkü çoğu mimariler bayt-adreslenebilir olduklarından çok sayıda baytın bellekte nasıl sıralanacağıyla ilgili bir standarda sahip olmalılar. Eğer sıralanmış bir sözcükte en büyük baytın adresi sözcük adresi ise bu sıralamaya soldan anlamlı (big endian) denir. Eğer en küçük baytın adresi sözcük adresine eşitse bu sıralanmaya sağdan anlamlı (little endian) denir. UNIX makinelerinin çoğu soldan anlamlıdır (ayrıca IBM 360/370, Motorola 68k, MIPS, Sparc, HP PA da soldan anlamlıdır). PC lerin çoğu ise sağdan anlamlıdır. (ayrıca Intel 80x86, DEC Vax, DEC Alpha da sağdan anlamlıdır). İşlemci üreticileri de bu konuda iki gruba ayrılır. Örneği Motorola devamlı soldan anlamlılığı kullanırken İntel sağdan anlamlılığı kullanlır (Bazı işlemciler ise hem soldan anlamlılığı hem de sağdan anlamlılığı birlikte kullanır). Mesela 4 baytlık bir tam sayı düşünelim; Bayt 3 Bayt2 Bayt1 Bayt0 Sağdan anlamlı bir makinede bu baytlar şu şekilde sıralanırlar; Taban Adresi + 0 = Bayt0 Taban Adresi + 1 = Bayt1 Taban Adresi + 2 = Bayt2 Taban Adresi + 3 = Bayt3 Soldan anlamlı bir makinede ise şu şekilde dizilirler; Taban Adresi + 0 = Bayt3 Taban Adresi + 1 = Bayt2 Taban Adresi + 2 = Bayt1 Taban Adresi + 3 = Bayt0 Bayt adreslenebilir bir makinede 32-bit onaltılı 12345678 değerinin 0 adresinde depolandığını varsayalım. Her bir rakam yarım bayt’a ihtiyaç duymaktadır, böylece bir bayt iki rakam tutabilir. Bu onaltılı değer aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi hafızada depolanır (rakamsal hücreler hafızanın güncel içeriğini belirtmektedir). Dosya:mimari53.jpgŞekil: 12345678 onaltılı değerinin küçüğü başta ve büyüğü başta şeklinde depolanması İki metodunda avantajları ve dezavantajları vardır, fakat birini diğerinden daha iyi olması da gerekmez. Soldan anlamlı (big endian) insanlara alışıldık gelir, bu yüzden özellikle yığınları okuması daha kolaydır. Yüksek seviyedeki baytın önce gelmesi sebebiyle ofset sıfırdaki bayta bakarak her zaman sayının pozitif veya negatif olduğu bulunabilir (sağdan anlamlıda işareti belirlemek için sayının uzunluğu bilinmelidir ve işaret bilgisini içeren bayt bulunmalıdır). Soldan anlamlı makineler tam sayıları ve dizileri aynı şekilde sıralar ve dizi işlemlerinde daha hızlıdır. Çoğu bit eşli grafikler “en anlamlı bit soldaki” ilkesine göre eşlenmiştir. Bu sağdan anlamlı makineler için bir performans kısıtlaması getirir çünkü bir baytdan daha büyük grafik elemanlarıyla çalışırken sürekli baytların sırasını ters çevirmek zorundadır. Ancak soldan anlamlılığın dezavantajları da vardır. 32 bit tam sayı adresinden 16 bit tam sayı adresine çeviride toplama yapmak için sağdan anlamlı bir makine gereklidir. Yüksek kesinlikte aritmetik işlemler sağdan anlamlılık kullanarak daha kolay ve hızlıdır. Soldan anlamlılığı kullanan çoğu mimarî sözcüklere adreslenemeyen alanlara sözcüklerin yazılmasına izin vermez (örneğin eğer sözcük 2 veya 4 baytsa adres her zaman çift sayı olmak zorundadır). Bu boşluk israfına sebep olur. Sağdan anlamlı mimariler, intel gibi, tek sayılı adreslerin okunup yazılmasına izin verir, bu yüzden bu makineler üzerinde programlama daha kolay olur. Bilgisayar ağları soldan anlamlıdır. Sağdan anlamlı bilgisayarlar ağ üzerinden tam sayıları geçirecekleri zaman bunları ağ bayt sıralamasına çevirmek zorundadırlar. Aynı şekilde, tam sayıları alacakları zaman ise kendi ifadelerine çevirmek zorundadırlar. Yazılım uygulamaları açısından soldan ve sağdan anlamlılık son derece önemlidir. Bir dosyadan veri okuyacak veya veri yazacak olan herhangi bir program makinenin bayt sıralamasına göre hareket etmelidir. Soldan anlamlı bir makinede sağdan anlamlılığı kullanan bir programı açmak için öncelikli olarak bayt sıralaması tersine çevrilmelidir. Mesela Adobe Photoshop, JPEG, MacPaint ve Sun raster dosyaları soldan anlamlı, GIF, PC Paint brush, RTF (Mikrosoft tarafından) sağdan anlamlıdırlar. Microsoft WAV ve AVI dosyaları, TIFF dosyaları, XWD ise her iki sıralamayı destekler. === MİB (Merkezî İşlem Birimi) İçerisinde dahili depolama birimleri: yığınlar (stacks) ve yazmaçlar (registers) === Bir kez hafızadaki bayt düzeni belirlendiğinde donanım tasarımcısı CPU’nun veriyi nasıl depolayacağına dair bâzı kararlar vermek zorundadır. Bu, en basit anlamda buyruk kümesi mimarisine karar vermektir. Üç seçenek vardır: #) Bir yığın tabanlı mimari #) Bir biriktirici tabanlı mimari #) Bir genel amaçlı yazmaç (GPR - general purpose register) mimarisi Yığın mimarisinin komutlarını işletmek için bir yığın kullanır ve işlenenler yığının en üstüne aşağıdan yukarı doğru dizilirler. Yığın yapılı makineler iyi bir kod yoğunluğuna ve ifadelerin değerlendirilmesi için sade bir modele sahip olmalarına rağmen, istenilen bir yığına rastgele erişilemez, bu sebepten dolayı yığınlı yapılarda etkili kod oluşturulması zordur. Bir işlenenin tamamı biriktiricinin içinde olan biriktirici mimarileri, makinenin karmaşıklığını en aza indirir ve çok kısa komutlara izin verir. Ancak biriktirici yalnız geçici depolama yaptığından dolayı hafıza trafiği (erişimi) oldukça yüksektir. Genel amaçlı yazmaç kullanan mimariler, günümüzün makine mimarileri içerisinde en çok tercih edilen modelidir. Bu yazmaç kümeleri bellekten çok daha hızlıdır, derleyici tarafından kullanılması çok kolay, çok etkin ve çok verimlidir. Ayrıca son yıllarda donanım fiyatları önemli ölçüde düştü ve böylece en az maliyetle çok sayıda yazmaç eklenebilir oldu. Eğer bellek erişimi hızlı ise, yığın tabanlı tasarım iyi bir seçenek olabilir. Eğer bellek erişimi yavaşsa, yazmaçları kullanmak çok daha iyidir. Bu sebepten dolayı son 15 yılda çıkan pek çok bilgisayar sistemleri genel yazmaç tabanlıdır. Uzun buyruklarda tüm işlenenler yazmaçların sonuçları kullanılarak isimlendirilmelidir, bu sebeple daha uzun getirme, yakalama ve çözme zamanları ve döngüleri oluşur. (Kısa buruklar BKM tasarımcıları için çok önemli bir amaçtır.) Tasarımın BKM seçimi aşamasında tasarımcılar belirli bir ortamda en iyi hangi mimarinin çalışacağına karar vermelidirler ve vazgeçilecek (taviz verilecek) şeyleri dikkatle tetkik etmelidirler. (İyi tasarım fedakârlık gerektirir). Genel amaçlı mimari, işlenenlerin bulundukları yerlere göre üçe ayrılabilir. Bellek- bellek mimarilerinde bellekte iki ya da üç işlenen birlikte bulunur. Böylece bir yazmaçta herhangi bir işlenene ihtiyaç duyulmadan buyruğun işlem yapmasına izin verilir. Yazmaç-bellek mimarileri en az bir işlenenin yazmaçta, bir işlenenin de bellekte olmasını gerektiren bir yapıya ihtiyaç duyar. Yükle depola mimarileri veri üzerinde herhangi bir işlem yapılmadan önce verinin yazmaçlara gönderilmesini sağlar. Intel ve Motorola yazmaç bellek mimarilerine örnektir; Digital Equipment'in VAX mimarisi bellek-bellek işlemlerine izin verir; MIPS, SPARC, PowerPC ve ALPHA yükle-depola makinelerine örneklerdir. Günümüzde birçok mimarî GPR tabanlıdır. Şimdi GPR mimarilerini ikiye bölen ana buyruk kümesi karakteristiklerini inceleyelim. Bunlar adresleme biçimleri ve işlenenlerin sayıları olarak iki grupta incelenirler. === İşlenen sayıları ve buyruk uzunluğu === Bir bilgisayar mimarisini tanımlamak için en bilindik yöntem her bir buyrukta yer alan en fazla işlenen sayısını ya da adresini belirlemektir. Bu tek başına buyruğun uzunluğuna doğrudan etki etmektedir. Güncel mimarilerdeki buyruklar iki şekilde biçimlendirilebilir: * Sabit Uzunluk- Alanı boş yere israf eder, ancak buyruk-seviyesi boru hattı kullanıldığında hızlıdır ve daha iyi performans oluşur. * Değişken Uzunluk- Şifre çözmesi daha karmaşıktır fakat depolama alanını en iyi şekilde kullanılır. Çoğu zaman, gerçek hayatta uzlaşma, kolay görülebilen ve kod çözümü daha kolay olan bit kalıplarını sağlayan iki-üç buyruk uzunluğunu kullanmayı gerektirir. Buyruk uzunluğunu makinedeki sözcük uzunluğuyla karşılaştırmamak lazım. Eğer buyruk uzunluğu sözcük uzunluğuna eşitse, buyruklar ana bellekte saklandıklarında mükemmel bir şekilde hizalanırlar. Buyruklar, adreslemeden dolayı daima hizalanmalıdır. Bundan dolayı, bir sözcüğün iki katı, üç katı, yarısı ya da çeyreği büyüklüğündeki buyruklar boşa alan israf edebilir. Değişken uzunluktaki buyruklar aynı boyutta olmadıklarından hizalanmaları gerekir, bu da yine alan israfına yol açar. En yaygın buyruk biçimleri sıfır, bir, iki ya da üç işlenene sahip olanlardır. Mantık ve aritmetik işlemleri genellikle iki işlenene sahiptir, ancak eğer biriktirici (accumulator) varsa işlemler yalnızca bir işlenenle yürütülebilir. Bu yaklaşımı üç işlenene genişletirsek son hedef üçüncü işlenen olacaktır. Ayrıca yığın yapısı kullanılarak sıfır işlenenli buyruklar oluşturulabilir. Aşağıdakiler en genel buyruk biçimleridir; * Sadece İşlem kodu (adres yok) * İşlem kodu + 1 Adres (genellikle bir bellek adresi) * İşlem kodu + 2 Adres (genellikle iki yazmaç ya da bir yazmaç bir bellek adresi) * İşlem kodu + 3 Adres (genellikle üç yazmaç ya da yazmaç ve belleğin bileşimi) Mesela MIPS mimarisinde aşağıdaki buyruk biçimleri kullanılır; Dosya:mimari54.jpg Bütün mimariler buyruk başına işlenen sayısında izin verilen bir sınıra sahiptir. Sıfır, bir, iki ve üç işlenenli buyrukların çok yaygın olduğunu söylemiştik. Bir, iki ve üç işlenenli buyrukları anlamak kolaydır, ancak tamamıyla sıfır işlenenli buyruklar üzerine yapılmış bir buyruk kümesi mimarisi bir hayli karmaşıktır. Toplama gibi, mantık olarak bir ya da iki işlenene ihtiyaç duyan işlemlerin yapılabilmesi için işleneni olmayan makine buyrukları yığın kullanmaya ihtiyaç duyarlar. Yığın tabanlı mimarî genel amaçlı yazmaçları kullanmak yerine işlenenleri yığının en üstünde saklar ve en üstteki ögeye merkezî işlem biriminin ulaşmasını sağlar. (Makine mimarilerindeki en önemli veri yapılarından biri yığındır. Yığın yapısı karmaşık hesaplamalar sırasında ara değerleri verimli bir şekilde saklar, yordam çağrıldığı anda parametrelerin geçişini verimli bir şekilde sağlar, bununla birlikte yerel blok yapısının korunmasını da sağlar, değişkenlerin ve altyordamların kapsamlarını belirler.) Yığın tabanlı mimarilerde, birçok buyruk yalnızca işlem kodlarından oluşur. Bununla birlikte sadece bir işleneni olan özel buyruklar da vardır (yığına eleman ekleyen veya yığından eleman çıkaran tipi buyruklar). Yığın mimarileri, her biri bir işlenene sahip olan push ve pop buyruklarına ihtiyaç duyarlar. Push X buyruğu, X bellek konumundaki veri değerini yığının üstüne yerleştirir. Pop X buyruğu, yığının en üstteki ögesini siler ve X bellek konumuna yazar. Belleğe erişme izni sadece bâzı buyruklara verilir; diğer bütün buyruklar yürütme esnasında herhangi bir işlenen için yığını kullanmak zorundadır. İki işlenene ihtiyaç duyulan işlemlerde, yığının en üstteki iki elemanı kullanılır. Mesela bir ADD komutu çalıştırırsak, MİB yığının en üstteki iki elemanını alır, ikisini de yığından atar ve yığının en üstüne toplama işleminin sonucunu yerleştirir. Çıkarma işlemi gibi değişmeli olmayan işlemlerde, en üstteki öge bir altındaki ögeden çıkarılır, ikisi de yığından atılır ve yığının en üstüne çıkarma işleminin sonucu yerleştirilir. Bu yığın organizasyonu uzun aritmetik ifadeler için çok etkili ve verimlidir (RPN). Diğer bir adı Postfix gösterimi olan bu gösterime göre işleç işlenenlerden sonra yer alır (infix gösteriminde işleç işlenenlerin arasında yer alır, prefix gösteriminde ise işleç işlenenlerden önce gelir.) Örnek olarak; X + Y infix gösterimidir + X Y prefix gösterimidir X Y + postfix gösterimidir. Bütün aritmetik ifadelerin bu gösterimleri kullanarak yazılması mümkündür. Fakat, bir yazmaç yığını ile birleştirilmiş postfix gösterimi, aritmetik ifadelerin hesaplanmasında en etkili yoldur. Aslında bâzı elektronik hesap makineleri kullanıcıdan ögeleri postfix gösteriminde girmesini ister. Bu hesap makinelerinde biraz alıştırma yapıldığında, iç içe dizilmiş birçok parantez içeren uzun ifadeleri, terimlerin nasıl gruplandığını bile düşünmeden, daha hızlı bir şekilde hesaplamak mümkündür. (X + Y) x (W - Z) + 2 Denklemi RPN’de yazılırsa aşağıdaki gibi olur XY + WZ - x2+ Dikkat edilecek olursa, RPN’de öncelikleri korumak amacıyla kullanılan parantezlere ihtiyaç duyulmaz. Sıfır, bir, iki ve üç işlenen kavramlarıyla ilgili bir örnek verelim. Her bir kavramı kullanarak, bir aritmetik hesap yapan basit bir program yazalım. ;Örnek Aşağıdaki ifadeyi hesaplayalım; Z = (X x Y) + (W x U) Genelde, üç işlenene izin verildiğinde, en az bir işlenen yazmaç olur ve ilk işlenen genellikle hedef olur. Üç adresli buyrukları kullanırken, Z’nin hesaplanması için gereken kodu aşağıdaki gibi yazabiliriz; Mult R1, X, Y Mult R2, W, U Add Z, R2, R1 Eğer iki adresli buyruklar kullanılıyorsa, bir adres genellikle bir yazmacı ifade eder (iki adresli buyruklar iki işlenenin de bellek adresi olmasına pek izin vermez). Diğer işlenen, bir yazmaç ya da bir bellek adresi olabilir. İki adresli buyruklar kullanırsak kodumuz aşağıdaki gibi olur; Load R1, X Mult R1, Y Load R2, W Mult R2, U Add R1, R2 Store Z, R1 İlk işlenenin hedef mi yoksa kaynak mı olduğunu bilmek önemlidir, burada hedef olduğunu öngörüyoruz. (Bu noktada, Intel çevirici dili ile Motorola çevirici dili arasında geçiş yapmak zorunda kalan programcıların kafası karışabilir. Çünkü Intel çeviricisi ilk işleneni hedef alır, Motorola çeviricisi ise ilk işleneni kaynak alır.) Tek adresli buyruklar kullanıldığında, bir yazmaç (genellikle biriktirici) buyruğun sonucu için hedef olarak gösterilir. Z’nin hesaplanmasındaki kod aşağıdaki gibi olur; Load X Mult Y Store Temp Load W Mult U Add Temp Store Z Buyruk başına izin verilen işlenen sayısı azaldı, fakat kodu çalıştırmak için gerekli olan buyruk sayısı arttı. Bu durum, mimarî tasarımında tipik bir boşluk ya da zamandan taviz verme örneğidir. Daha kısa buyruklar oluşur, fakat programlar uzar. Sıfır adresli buyruklara sahip olan yığın tabanlı bir makinede bu programın ne yaptığını araştıralım şimdi de. Yığın tabanlı mimariler Add, Subt, Mult veya Divide komutları için işlenen kullanmazlar. Bir yığına ve bu yığında pop ve push işlemlerine ihtiyaç duyulur. Yığına erişim gerçekleştiren işlemler, işlenenin yığına eklendiğini ya da yığından çıkarıldığını belirten bir adres alanına sahip olmalıdırlar (diğer bütün işlemler sıfır adreslidir). Push komutu işleneni yığının en üstüne iter. Pop komutu yığının en üstündeki elemanı yakalar ve işlenene yerleştirir. Bu mimari, Z’yi hesaplayacak olan programın çok uzun olmasına sebep olur. Aritmetik işlemlerin yığının en tepesindeki iki işleneni kullandığını, onları yığından çıkardığını ve daha sonra işlemin sonucunu yığının en tepesine eklediğini öngörelim, kodumuz aşağıdaki gibi oluşur; Push X Push Y Mult Push W Push U Mult Add Store Z Buyruğun uzunluğu, işlem kodunun uzunluğundan ve izin verilen işlenen sayısından etkilendiğni yukarıda vurguladık. Eğer işlem kodunun uzunluğu sabit ise, çözme işlemi çok daha kolay olur. Fakat geriye dönük uyumluluk ve esneklik sağlayabilmek için, işlem kodunun uzunluğu değişken olabilir. Değişken uzunluktaki işlem kodlarında, değişken uzunluktaki buyruklarda görülen problemlere benzer sorunlar söz konusu olabilir. Birçok tasarımcı işlem kodlarını genişletme konusunda uzlaşmaya varmıştır. === İşlem Kodlarını Genişletme === İşlem kodlarını genişletme, işlem kodlarının geniş bir kümesini ve kısa işlem kodları, dolayısıyla kısa buyrukları elde etme amacıyla ortaya çıkmıştır. Amacı bâzı işlem kodlarını kısaltmak, ancak ihtiyaç olduğunda uzun işlem kodları da sağlamaktır. İşlem kodu kısa olduğunda, bitlerden birçoğu işlenenleri tutar (buyruk başına iki ya da üç işlenen bulunabilirdi). İşlenenler için alana ihtiyaç duyulmadığında (Halt gibi bir işlem sırasında ya da makine bir yığın kullandığında), tüm bitler işlem kodu için ayrılabilir, bu durum birçok benzersiz buyruğa izin verir. Az işleneni olan uzun işlem kodları olduğu gibi çok işleneni olan kısa işlem kodları da mevcuttur. 16-bit buyruklara ve 16 yazmaca sahip olan bir makine düşünelim. Bu kez basit bir ya da iki biriktirici yerine bir yazmaç kümesi bulunur, benzersiz bir yazmaç tanımlamak için 4 bit kullanırız. Her biri 3 yazmaç işlenenine sahip olan ya da işlem kodu için 4 bit, bellek adresi için 12 bit kullanan (4K boyutunda bir bellek olduğunu varsayıyoruz) 16 buyruğu şifreleyebiliriz. Bellek kaynağı 12 bite gereksinim duyar, diğer amaçlar için 4 bit kalır. Fakat, eğer bellekteki bütün veri ilk olarak bu yazmaç kümesindeki bir yazmaca yüklenirse, komut yalnızca 4 bit kullanarak (16 yazmaç olduğunu varsayarsak) gerekli veri ögesini seçebilir. Bu iki seçim aşağıdaki şekilde gösteriliyor; Dosya:mimari55.jpg Şekil: 16-bit buyruk biçimi için iki olasılık Aşağıdaki buyrukları şifrelemek istediğimizi varsayalım; * 3 adresli 15 buyruk * 2 adresli 14 buyruk * 1 adresli 31 buyruk * 0 adresli 16 buyruk Bu buyruk kümesini 16 bitle şifreleyebilir miyiz? İşlem kodlarını genişletme işlemini kullandığımız sürece cevap “evet” olur. Şifreleme aşağıdaki gibi yapılır; Dosya:mimari57.jpg Genişleyen işlem kodu yapısı, çözme işlemini daha karmaşık hale getirir. Basit şekilde bir bit kalıbına bakıp hangi buyruk olduğuna karar vermek yerine, buyruğu aşağıda belirtildiği gibi çözmemiz gerekir; if (leftmost four bits!= 1111) (Execute appropriate three-address instruction) else if (leftmost seven bits!= 1111 111) (Execute appropriate two-address instruction) else if (leftmost twelve bits!= 1111 1111 1111) (Execute appropriate one-address instruction) else (Execute appropriate zero-address instruction) Her adımda, daha fazla bite bakmamız gerektiğini bildiren yedek bir kod bulunur. Bu durum, donanım tasarımcılarının sürekli karşılaştıkları taviz vermelerin (trade-off) diğer bir örneğidir. Burada biz işlem kodu alanını işlenen alanıyla yer değiştirmiş oluyoruz. == Buyruk türleri == Birçok bilgisayar buyruğu veri üzerinde yürütülür, ancak yürütülmeyen buyruklar da vardır. Bilgisayar üreticileri buyrukları aşağıdaki kategorilere ayırır; * Veri aktarımları * Aritmetik işlemler * Boolean * Bit işleme (shift ve rotate buyruklarıyla) * Giriş/Çıkış * Denetim aktarımı * Özel amaç === Veri aktarım buyrukları === Veri hareket buyrukları en sık kullanılan buyruk türlerinden birisidir. Veri bellekten yazmaçlara, yazmaçlardan yazmaçlara ve yazmaçlardan belleğe taşınabilir, birçok makine kaynak ve hedefe bağlı olarak farklı buyruklar sağlar. Mesela bir MOVE komutu her zaman iki yazmaçlı işlenene ihtiyaç duyabilir, oysa MOVE komutu bir yazmaç ve bir bellek işlenine izin verir. RISC gibi bâzı mimariler, işletimi hızlandırmak için belleğe veya bellekten veri taşıyan buyrukları sınırlandırır. Birçok makine, farklı boyutlardaki veriyi işlemek için değişik load, store ve move komutlarına sahiptir. Mesela bayt işlemek için bir LOADB komutu, sözcük işlemek için de bir LOADW komutunun kullanılması gibi. Bellekten belleğe doğrudan veri aktarım komutu yoktur. Bu durumda MİB gibi aracı elemana ihtiyaç duyulur. Veri önce bellekten biriktiriciye alınır, daha sonra da diğer bellek alanlarına aktarılır. Veri aktarım işlemleri kendi arasında üç alt gruba ayrılırlar: Aktarım bellekle yazmaç arasında, yazmaçtan yazmaca ve yığına veri atıp geri alma şeklinde yapılabilir. === Bellek-yazmaç aktarımı === Komutların sonunda bulunan harfler belirli kaydedicileri hedefler. Mesela A kaydedicisini, X indis kaydedicisini ve Y indis kaydedicisini hedefleyebilir. Verinin alındığı bellek konumları, buyruğun işlenen kısmında belirtilir. Bu adresler, indisli, mutlak ve veri tanımlı olabilirken, bayraklardan Z ve N bayrakları etkilenirler. Kaydedicilerden belleğe depolama veya saklama yapmak için STA, STX ve STY komutları kullanılır. Bu kaydedicilerdeki bilgi işlenen üzerinden hedeflenen bellek konumuna aktarılır. Bu aktarım işlemleri sırasında bayraklarda bir değişme olmaz. Veri aktarım işlemlerinde kaynağın içeriği değişmez, fakat hedefin içeriği değişir. Mesela belleğin bir konumundaki veri alınarak başka bir konumuna atılma işlemi için basit bir program yapılırsa; LDA $0200; A «— [0200] STA $2025 ; [2025] «— A Burada [0200] adres konumundaki veri (verinin değerinin ne olduğu önemli değil) biriktiriciye alınarak tekrar başka bir yere, [2025] adres konumuna gönderilmektedir. [2025] adresinde bulunan daha önceki veri yeni değer aktarılırken silinir, fakat [0200] adresindeki veri aynen kalır. === Yazmaçtan yazmaca aktarım === Bu komutlar bellekte bir baytlık yer kaplarlar. Komut yanında işlenene gerek duyulmaz. Kaydediciden kaydediciye veri aktarım komutları; TAX, TAY, TXA, TYA, TSX ve TXS'dir. Burada komutun ortasındaki harf daima kaynak kaydedicisini, sondaki harf ise hedef kaydedicisini gösteririr. TXS'nin dışında diğer komutlar N ve Z bayraklarını etkiler. Programcılar TXS komutunu program başlangıcında yığın işaretçisini(SP) hazırlamada kullanılırlar. SP yığındaki bir sonra kullanılabilecek bellek konumunu gösterir. LDX #$FF;Yığının dibini gösterecek veriyi hazırla TXS ;ve yığın işaretçisine aktar. === Veri aktarımları === Veri, biriktiriciden yığına, yığından biriktiriciye ve durum (P) bilgileri yığına, yığından tekrar duruma aktarılır. Yığına atılan bir veri, yığın işaretçisinin değerini bir azaltır, yığından geri çekilen bir veriyle de yığın işaretçisi tekrar bir artar. Yığın kullanımı iki sebeple gerçekleştirilir: * Kesmelere cevap vermek için ve altyordamlara dalmalarda dönüş adresini saklamak için * Kaydedici içeriklerinin geçici olarak depolanması için. Mesela 6502 mimarisinde, PHA komutu, yığın işaretçisinin gösterdiği ilk yığın konumuna biriktiricinin içeriğini atarken, yığın işaretçisi bir sonraki boş konumu göstermek için değerini bir azaltır. Bu işlemi bir programla gösterelim; 0200 LDA#$A5; A=A5H 0202 PHA; A'yı yığına at 0203 LDA#$67; A=67H 0205 PHA; A'yı yığına at === Aritmetik işlem komutları === Aritmetik işlemler tam sayıları ve kayan nokta sayılarını kullanan komutlara sahiptir. Buyruk kümelerinde çeşitli veri boyutları olduğundan farklı aritmetik komutlar bulunur. Veri aktarım komutlarıyla, değişik adresleme biçimlerinde yazmaç ve bellek erişiminin çeşitli kombinasyonlarını sağlamaya yarayan farklı komutlar olabilir. ==== Toplama işlemi ==== Sekiz adresleme biçimini kullanabilen ADC ve ADD komutları, işlenenin değerini, elde ile birlikle biriktiricideki sayıyla toplayarak yine sonucu biriktiriciye atar. Bu işlemin sembolik gösterimi şu şekildedir: (Farklı Mimarî türleri değişik komutlar ile iş görürler. ADC ve ADD sadece örnek olarak verilmiştir.) [A] «— [A] + [M] + C Buradaki [M], ADC ve ADD komutlarının işlenen kısımlarında bulunan veriyi veya bellekle bulunan bir veriyi göstermektedir. Toplama işlemi, durum bayrağındaki D'nin durumuna göre ikili sayı kodunda ya da BCD kodunda olabilir. Veriler toplama ve çıkarma işlemlerinde işaretli veya işaretsiz şekilde birlikte kullanılabilir. Programcının ne tür bir veri kullandığını bilmesi gerekir. ADD komutu işlenirken bir önceki işlemden kalan elde varsa bu bi sonraki eldeye katılarak toplama işlemine sokulur. Toplama işlemine bir örnek verilirse: CLC; C=0 LDA#$25; [A]=25H ADC$40; [A] «— [A] + [0040] +C Yukarıdaki programda ilk satırda CLC bir önceki programdan kalan ve şu anki programa etki edebilecek eldelerden kurtulmak için C bayrağını temizlenir. Daha sonra A'ya 25H verisi yüklenir. Bir altındaki adımda A'daki veri [0040] no' lu bellek konumundaki veri ve elde toplanarak sonuç yine A'ya yazılıyor. ==== Çıkarma işlemi ==== Tekrar hatırlatacak olursak değişik mimarî türlerinde değişik komutlar kullanılmaktadır, bunlar karıştırılmamalıdır. SUB, SUBI, SUBU, SBC değişik mimarilerdeki çıkarma komutlara örnektir. Mesela 6502’de SBC çıkarma komutu ile, A'daki değerden bellek konumunun değeri ve eldeki değer çıkarılır. Sonuç yine biriktiricide kalır. Borç, elde bayrağının(C bayrağı) ters dönmüş hali olarak düşünülebilir. Bu işlemi sembolik olarak şu şekilde gösteririz A = A - M - C Çıkarma işlemi, toplama işlemindeki gibi hem ikili sayılarla hem de BCD modunda yapılabilir. Burada c = (1 - C) ifadesi çok baytlı çıkarma işlemlerinde kullanılır. C = 0 ise sonuca etki edilmez. Çünkü C = 1 ise, tersi 0 olur. === Boolean mantık komutları === Boolean mantık komutları Boolean aritmetik işlemlerinde olduğu gibi aynen uygulanır. AND, NOT, OR ve XOR işlemlerini uygulamak için komutlar bulunur. Bu komutlar, biriktiricideki değerle bellek konumundaki değeri bit bit mantık işlemine sokarlar ve daha sonra sonuç biriktiriciye yazılır. Bütün bu işlemler N (Negatif) ve Z (Sıfır) bayraklarını etkiler. Bu komutlardan en yaygın kullanılanları AND ve OR komutlarıdır. AND komutu başka bitlere etki etmeden istenen bitin maskelenmesinde de kullanılır. Programcı bellek konumundaki temizlemek istadiği veriye göre A'ya değer atmalıdır. OR komutları AND'in tersine istenen belirli bitleri 1 yapmada kullanılır. === Bit işleme komutları === Bit işleme komutları, verilen bir veri sözcüğün içindeki bitleri veya bit gruplarını 1(set) veya 0(reset) yapmada kullanılır. Bunlar sola veya sağa aritmetik ve mantıksal kaydırma ve döndürme komutlarını içerir. Mantıksal kaydırma komutları, bitleri belirtilen miktarda sola ya da sağa kaydırırmada kullanılır (left shift and right shift). Genellikle ikiyle çarpma ya da bölme işlemleri için kullanılan aritmetik kaydırma komutları en soldaki bit sayının işaretini gösterdiğinden bu biti kaydırma. Sağa doğru yapılan aritmetik kaydırmada, işaret biti yanındaki bite kopyalanır. Sola doğru yapılan aritmetik kaydırmada bitler sola kaydırılır, sağdan sıfırlar içeriye girerler, ancak işaret biti sabit kalır, hareket ettirilmez. Döndürme komutları kaydırılmış bitlere kaydırma yapan komutlardır. Mesela sola 1 bit döndürmede en soldaki bit dışarı kaydırılır ve en sağdaki bit haline getirmek için de döndürme yapılır. === Giriş/çıkış komutları === Giriş/Çıkış komutları, mimariden mimariye pek çok değişiklik gösterir. G/Ç’ı kontrol etmek için bâzı temel düzenler kullanılır. Bunlar programlanmış G/Ç, kesinti sürümlü (interrupt-driven) G/Ç ve DMA aygıtlarıdır. === Denetim aktarım komutları === Kontrol komutları dallanmalardan, atlamalardan ve yordam çağırmalarından oluşur. Dallanmalar koşullu ya da koşulsuz olabilir. Atlama komutları dallanma komutlarına benzer. Dallanma komutlarının adres içeren bir şeklidir. Atlama komutları farklı durumları belirtmek için genellikle bellek adres konumunun bitlerini kullanır, çünkü işlenene ihtiyaç duymaz. Yordam çağırmaları dönüş adresini otomatik olarak saklayan özel dallanma komutlarıdır. Geri dönüş adresini kaydetmek için farklı makineler farklı uygulamalar kullanırlar. Bâzı makineler adresi bellekte belirli bir yere kaydeder, bazıları bir yazmaca kaydeder, bazıları da adresi yığına bir veri gibi kaydeder. Yığınların farklı amaçlar için kullanılabildiğini daha önce de söylemiştik. Genellikle en çok kullanılan yöntem de yığına atmaktır (PUSH ve PULL komutlarıyla atılır ve alınır). ==== Şartsız dallanma komutu ==== Şartsız herhangi bir adrese gitme işlemini JUMP komutu gerçekleştirir. Eğer bu komutunun devamındaki komut veya komutlar işlenmeyecekse bu komut kullanılır. JUMP komutu, mutlak adresleme veya dolaylı adresleme modlarından birisini kullanır. JUMP komutu işleneniyle birlikte bellekle üç baytlık yer tutar, mutlak adres kullandığında üç çevrim, dolaylı adresleme kullandığında ise beş çevrim tutar. Yerine göre ikisinden birisi tercih edilir. ==== Şartlı dallanma komutu ==== Şartlı dalmada gerekli şart sağlandığı anda program belirlenen hedefe sapar. Şartlı dalma komutlarını, dalma komutundan ayırt edebilmek için sapma adını aldı. Eğer şart sağlanmazsa program bir sonraki komuttan işlemeye devam eder. Şartlı dalma komutları aşağıdaki sıra ile çalışırlar; * MİB İşlem kodunu alıp getirir ve durumun ne olduğunu kontrol eder. * MİB öne sürülen şarta bakar. Bu şartlar şunlardır; ** sonuç negatif mi? ** sonuç sıfıra eşit mi? ** elde (C) bayrağı 1 mi? * Eğer koşulan şart sağlanırsa, program sayıcının içeriği o anki adresle yüklenir. * Eğer koşulan şartla sağlanmazsa, MİB sıradaki komutu işler. JUMP komutu kontrolü bellekte belirli bir adrese aktarır, sapma komutları kontrolü, komut işlendikten sonra bir sonraki komutun bulunduğu yerden ilerideki veya gerideki belirli bir bellek konumuna aktarır. Dalma komutu ile sapma komutu arasındaki diğer bir fark ise, sapma komutları karar verme komutlarıdır. Sapma şartları mikroişlemci durum bayraklarından C (elde), N (negatif veya işaret), Z (sıfır) ve V (aritmetik taşma) bayraklarına göre gerçekleşir. === Özel amaçlı yazmaçlar === Özel amaçlı komutlar arasında dizi işleme, yüksek seviye dil desteği, koruma, bayrak kontrolü ve ön bellek yönetimi de vardır. Birçok mimarî dizi işlemek için özel komutlara sahiptir. Bu özel komutlar için mimarilerde özel yazmaçlar bulunabilir. == Buyrukların geçtiği temel aşamalar == Makine buyruklarını işleten ve diğer birimlerin faaliyetlerini düzenleyen işlem birimi genellikle Buyruk Kümesi Mimarisi ya da kısca işlemci olarak adlandırıldığını daha önce de belirtmiştik. Bu mimariye göre bir buyruğun işlenirken geçtiği belirli aşamalar vardır. Bunlar: dahili yapısını ve bir programın buyruklarını alıp getirme (fecthing), çözme (decoding), işletme (execution), sonucun saklanması ve bir sonraki buyruğun yakalanması. İşlemcilerin organizasyonu, son yıllarda teknolojide yaşanan gelişmeler ve diğer taraftan başarıma olan ihtiyaçtan dolayı oldukça gelişti. Yüksek başarımlı işlemcilerin geliştirilmesindeki yaygın bir yönteme göre çeşitli fonksiyonları yerine getiren birimler mümkün olduğunca paralel bir şekilde çalışmalıdır (Boru hattında olduğu gibi). Yüksek başarımlı işlemciler ardışık (pipelined) bir organizasyona ve yapıya sahiptir. Bir buyruğun işletilmesine önceki buyruğun işletilmesi bitmeden önce başlanır ve bir süre sonra her bir saat vuruşunda mükemmel bellek varsa bir buyruk içeriye alınır ve bir buyruğun işletilmesi sonuçlandırılır. Süper skalar işletim adı verilen bir başka yaklaşımda da aynı anda birçok sayıda buyruk getirilip işletilir. Bir program işletmek için, işlemci birim zamanda bir buyruk getirir ve belirtilen işlemi uygular. Buyruklar, bir dallanma veya bir atlama buyruğuna rastlayana kadar ardışık bellek konumlarından getirilir. İşlemci, program sayacını kullanarak, getirilecek bir sonraki buyruğu içeren bellek konumunun adresini saklar. Bir buyruğu getirdikten sonra, program sayacının içeriği dizideki bir sonraki buyruğu gösterecek şekilde güncellenir. Bir dallanma buyruğu program sayacına farklı bir değer yükleyebilir. İşlemcideki bir başka kilit yazmaç ise buyruk yazmacıdır (Instruction Register - IR). Her bir buyruğun 4 bayttan(1 sözcük) meydana geldiğini ve tek bellek sözcüğünde depolandığını varsayalım. Bir buyruğu işletebilmek için, işlemci aşağıda belirtilen adımları sırasıyla izler; * Program sayacı tarafından gösterilen bellek konumunun içeriği getirilir. Bu bellek konumunun içeriği işletilecek bir buyruk olarak yorumlanır. Bu nedenle bu içerik buyruk yazmacına yüklenir. Bu durum sembolik olarak aşağıdaki gibi ifade edilir: IR ← PC * Belleğin bayt adreslenebilir olduğunu varsayarak, PC’nin içeriği 4 arttırılır. PC ← [PC] + 4 * Buyruk yazmacındaki buyruk tarafından belirtilen faaliyetler yerine getirilir. Eğer bir buyruk bir sözcükten fazla yer kaplıyorsa 1. ve 2. adımlar tüm buyruk getirilene kadar tekrarlanmalıdır. Bu iki adım genellikle getirme evresi, 3. adım ise işletme evresi olarak adlandırılır. Bâzı istisnai durumlarda, bir buyruğun aşağıdaki işlemleri belirli bir düzende 1 ya da daha fazla sayıda uygulaması gerekir; * Bir işlemci yazmacından diğer bir yazmaca ya da AMB’ye 1 sözcük büyüklüğünde veri aktar. * Bir aritmetik veya mantık işlemi uygula ve işlemin sonucunu işlemci yazmacına yaz. * Verilen bir bellek konumunun içeriğini getir ve işlemci yazmacına yaz. * Bir işlemci yazmacındaki 1 sözcük büyüklüğündeki veriyi verilen bir bellek konumuna yaz. == Bâzı gerçek dünya ISA örnekleri == === Intel === Intel sağdan anlamlılığı, iki adresli mimariyi değişik uzunluktaki buyruklarla kullanan bir mimaridir. İntel işlemcileri, bütün buyrukların bir bellek mahalinde işlem görebilme anlamına gelen yazmaç- bellek mimarisini kullanır, fakat diğer işlenen bir yazmaç olmalı. Bu ISA mimarisi değişik uzunluktaki buyrukların veri üzerinde işlem görmesine izin verir, örneğin 1, 2 veya 4 bayt uzunluğundaki buyruklar. === MIPS (Microprcessor without Interlocked Pipeline Stage) === MIPS sağdan anlamlılığı kullanan, bayt adreslenebilir, üç adresli, sabit buyruk ve hafıza uzunluklu bir mimaridir. Sadece load ve store komutlarının belleğe ulaşabildiği yükle ve sakla mimarisidir. Diğer bütün buyruklar işlenenler için yazmaç kullanmak zorundadırlar. Bu çok geniş bir yazmaç kullanımını gerektirir. MIPS aynı zamanda sabit uzunluklu işlemler kullanır. === JAVA Virtual Machine === JAVA platformdan bağımsız olması açısından son derece ilginç ve son zamanlarda popülerliği artan bir dildir. Yani, eğer bir mimarî üzerinde bir kod derlemişsek ve programımızı farklı bir mimaride çalıştırmak istiyorsak (Sun Workstation gibi) bunu kodumuzu modifiye etmeden ve yeniden derlemeden yapabiliriz. JAVA derleyicisi program ilk çalıştırıldığında yazmaç sayısı, bellek boyutu, I/O girişleri gibi mimarî bağlanımları açısından bir kısıtlama getirmiyor. Fakat daha sonra programı çalıştırmak için bir JAVA Virtual Machine (JVM)’e ihtiyaç duyulur. JVM asıl olarak donanım mimarisine giden bir katlayıcı fonksiyonu görür ve platforma bağımlıdır. Fakat JVM belli bir mimarî üzerinde görüldüğü zaman herhangi bir ISA’de derlenmiş bir programı çalıştırabilir. Çalıştırma anında JVM’in görevi baytkodları yükleme, kontrol etme, bulma ve yürütmedir. JVM sanal olmasına rağmen iyi tasarlanmış bir buyruk kümesi mimarisidir. == Sonuç == Buyruk kümesi mimarileri değişik tasarım ilkelerini kullanırlar. Buyruk kümesi mimarisinde başlıca hedefler; daha güçlü işlemler sunmak, buyruk sayısını ve karmaşıklığını azaltmak, hızı arttırmaktır. Buna karşılık daha yavaş saat sıklığı ve yüksek BBÇ (buyruk başına çevrim) ise karşılaşılabilecek tehlikelerdir. Buyruk kümesi mimarisi için iyi bir soyutlama gerekir. == Kaynakça == Kategori:Komut işleme Kategori:Merkezî işlem birimi
Komut, bilişim biliminde mikroişlemci üzerinde çalışan programların yapı taşlarına denir. Bir işlemcinin çalıştırabileceği komutlar, o işlemcinin komut kümesini oluşturur. İşlemciler, mimarilerine göre komutları farklı şekillerde işletebilirler. Bilgisayarın komut hattının uzunluğu ve genişliği, kaç komutun aynı anda işletilebileceğini belirler. == Ayrıcı bakınız== * Makina dili
küçükresim|180px|Dört Renk Teoremi'nin bir örneği Teorem: Sonlu sayıda bölgeden oluşan bir harita, birbirine sonsuz sayıda nokta boyunca komşu olan iki bölgenin renkleri birbirinden farklı olmak üzere, boyanacaksa bu işlem için dört rengin yeterli olacağı bir strateji vardır. Bu teoremin doğrudan uygulamalarından birisi harita boyanmasıdır; eğer her ülkenin tek bölgeden oluştuğu varsayılırsa bir siyasi haritanın tüm ülkeleri, komşu ülkeler aynı renge boyanmadan dört renge boyanabilir. Ancak bu uygulamadaki varsayım, dünya haritası için uygun olmayıp Amerika Birleşik Devletleri ve Azerbaycan gibi birden fazla bölgeden oluşan ülkeler bulunmaktadır. Bu konjektür (ispatsız, fakat doğruluğu tahmin edilen sanı) 1852'de Augustus De Morgan'ın bir öğrencisi olan Francis Guthrie tarafından ileri sürüldü. Kategori:Topoloji Kategori:Kartografi Kategori:Matematik teoremleri
Mustafa Kemal Atatürk (1881, Selanik, Osmanlı İmparatorluğu - 10 Kasım 1938, İstanbul, Türkiye), Türk asker ve devlet adamıdır. Türk Kurtuluş Savaşı'nın başkomutanı, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanıdır. I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ordusunda görev yapan Atatürk, Çanakkale Cephesi'nde miralaylığa, Sina ve Filistin Cephesi'nde ise Yıldırım Ordular Grubu komutanlığına atandı. Savaşın sonunda, Osmanlı İmparatorluğu'nun yenilgisini izleyen Kurtuluş Savaşı ile simgelenen Türk Ulusal Hareketi'ne öncülük ve önderlik etti. Türk Kurtuluş Savaşı sürecinde Ankara Hükûmetini kurdu, Türk Orduları Başkomutanı olarak Sakarya Meydan Muharebesi'ndeki başarısından dolayı 19 Eylül 1921 tarihinde "gazi" sanını aldı ve mareşallik rütbesine yükseldi. Askerî ve siyasal eylemleriyle İtilaf Devletleri ve destekçilerine karşı yengi kazandı. Savaşın ardından Cumhuriyet Halk Partisini "Halk Fırkası" adıyla kurdu ve ilk genel başkanı oldu. 29 Ekim 1923'te Cumhuriyetin İlanı ardından Cumhurbaşkanı seçildi. 1938'deki ölümüne dek dört dönem bu görevi yürütmüş olup günümüze değin Türkiye'de en uzun süre cumhurbaşkanlığı yapmış kişidir. Atatürk; çağdaş, ilerici ve laik bir ulus devlet kurmak için siyasal, ekonomik ve kültürel alanlarda sekülarist ve milliyetçi nitelikte yenilikler gerçekleştirdi. Yabancılara tanınan ekonomik ayrıcalıklar kaldırıldı ve onlara ait üretim araçları ve demir yolları millîleştirildi. Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu ile eğitim, Türk hükûmetinin denetimine girdi. Seküler ve bilimsel eğitim esas alındı. Binlerce yeni okul yapıldı. İlköğretim ücretsiz ve zorunlu duruma getirildi. Yabancı okullar devlet denetimine alındı. Köylülerin sırtına yüklenen ağır vergiler azaltıldı. Erkeklerin serpuşlarında ve giysilerinde bazı değişiklikler yapıldı. Takvim, saat ve ölçülerde değişikliklere gidildi. Mecelle kaldırılarak yerine seküler Türk Kanunu Medenisi yürürlüğe konuldu. Kadınların sivil ve siyasal hakları pek çok Batı ülkesinden önce tanındı. Çok eşlilik yasaklandı. Kadınların tanıklığı ve miras hakkı, erkeklerinkiyle eşit duruma getirildi. Benzer olarak, dünyanın çoğu ülkesinden önce olarak Türkiye'de kadınlara ilkin yerel seçimlerde (1930), sonra genel seçimlerde (1934) seçme ve seçilme hakkı tanındı. Ceza ve borçlar hukukunda seküler yasalar yürürlüğe konuldu. Sanayi Teşvik Kanunu kabul edildi. Toprak reformu için çabalandı. Arap harfleri temelli Osmanlı alfabesinin yerine Latin harfleri temelli yeni Türk alfabesi kabul edildi. Halkı okuryazar kılmak için eğitim seferberliği başlatıldı. Üniversite Reformu gerçekleştirildi. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı yürürlüğe konuldu. Sınıf ve durum ayrımı gözeten lakap ve unvanlar kaldırıldı ve soyadları yürürlüğe konuldu. Bağdaşık ve birleşmiş bir ulus yaratılması için Türkleştirme siyaseti yürütüldü. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları, Türk Hava Yolları, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Hıfzıssıhha Enstitüsü, Türkkuşu, Sümerbank, Etibank, Türk Tarih Kurumu, Türk Dil Kurumu, Diyanet İşleri Başkanlığı ve daha birçok kamu kurumu Atatürk tarafından veya Atatürk'ün desteğiyle kuruldu. Yerli tarım, tekstil,Webster, The Turkey of Atatürk: Social Process in the Turkish Reformation, 260Doğan, Formation of factory settlements within Turkish industrialization and modernization in 1930s: Nazilli printing factory makine, uçak ve otomobilStone, Norman „Talking Turkey“. National Interest, Güz 2000, sayı 61. endüstrilerinin gelişimini destekledi. Tüm bunlara karşın Atatürk'ün hedefleri ile ülkenin sosyopolitik yapısı arasındaki uçurum kapanmadı. == Adı ve soyadı == Mustafa adını babası Ali Rıza Efendi kendi dedesinin adı olduğundan dolayı vermiştir. Çünkü Ali Rıza Efendi'nin babasının adı olan Ahmed adı ağabeylerinden birisine verilmişti. Mustafa'ya neden Kemal isminin verildiğine yönelik ise çeşitli iddialar vardır. Afet İnan, bu ismi ona matematik öğretmeni Üsküplü Mustafa Efendi'nin Kemal adının anlamında olduğu gibi onun "mükemmel ve olgun" olduğunu göstermek için verdiğini söylemiştir.Afet İnan, Atatürk hakkında hâtıralar ve belgeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1959, s. 8 Ali Fuat Cebesoy ise bu adı matematik öğretmeninin onu kendisinden ayırt etmek için koyduğunu belirtir.Ali Fuat Cebesoy, Sınıf arkadaşım Atatürk: Okul ve genç subaylık hâtıraları, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 1967, s. 6 : "Benim adım Mustafa. Senin adın da Mustafa. Arada bir fark olmalı, ne dersin, senin adının sonuna bir de Kemal koyalım." Atatürk'ün bir biyografisini yazmış olan yazar Andrew Mango ise Mustafa'nın bu adı Namık Kemal'in adında "Kemal" bulunduğu için kendisinin koyduğunu iddia etmektedir.Mango, Andrew (2004). Atatürk. Londra: John Murray. ISBN 978-0-7195-6592-2, s. 37. 1921-1934 yılları arasında Gazi Mustafa Kemal unvan ve adıyla veya sadece Gazi unvanıyla anılan Mustafa Kemal'e 21 Haziran 1934 tarih ve 2525 sayılı Soyadı Kanunu'nun kabulünden sonra TBMM tarafından çıkarılan 24 Kasım 1934 tarih ve 2587 sayılı Kemal öz adlı Cümhur Reisimize verilen soyadı hakkında kanun ile Atatürk soyadı verilmiştir. Yine aynı kanuna göre "Atatürk" soyadı veya öz adı başka kimse tarafından alınamaz, kullanılamaz. Gazi Mustafa Kemal'e "Atatürk" soyadı Saffet Arıkan'ın armağanıdır. Soyadı Kanunu çıkmasına rağmen Mustafa Kemal'e henüz bir soyadı verilmemişti. Atatürk ifadesi ilk kez II. Türk Dili Kurultayı'nda Türk Dili Tetkik Cemiyeti'ne başkan seçilen Saffet Arıkan'ın Dil Bayramı için hazırladığı nutkun taslağında yer almıştır. Nutkun taslağına Dolmabahçe Sarayı'nda göz atan Mustafa Kemal, nutkun giriş cümlesinde yer alan Ata Türk ifadesini "çok güzel bir buluş" diyerek beğenmiş ama nutkun sonunda yer alan Türk Atası ifadesini çok iddialı bularak kaldırtmıştır. Dil Bayramı günü İstanbul Radyosu'nda Saffet Arıkan tarafından okunan nutuk, bir gün sonra Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde yazılı olarak yayımlanmıştır. Saffet Arıkan, soyadı bulmak amacıyla Atatürk ifadesini kullanmamıştı ama bu ifadeyi çok beğenen Mustafa Kemal, Ankara'ya döndükten sonra fikrini sormak için Naim Hazım Onat'a "Atatürk mü, Türkata mı?" diye sormuş, Naim Hazım Onat da "Birincisi" karşılığını vermiştir. Daha sonradan Naim Hazım Onat'ın da bulunduğu bir sofrada Mustafa Kemal, Atatürk soyadı için Saffet Arıkan'ı göstererek "Beyefendinin armağanlarıdır" demiştir. Atatürk soyadını Arıkan'ın bulduğunu ilk kez orada öğrenen Onat, Arıkan'ın yanına giderek "Bunu siz mi buldunuz?" diye sormuş, Arıkan da gülümseyerek "İltifat buyuruyorlar" demiştir. Atatürk, Mustafa Kemal adını askeriyede faaliyet gösterdiği yıllar içindeki gelişimi ve başarılarından mütevellit hak ettiği Bey (1911), Paşa (1916) ve Gazi (1921) unvanlarıyla birlikte kullandı ve hem yaşadığı dönemde hem de ölümünden sonra o adla tanınır oldu; cumhurbaşkanlığına seçildiği 1923'ten, kendisine Atatürk soyadının verildiği 1934'e dek gazete gibi medya organlarında ona sıkça "Gazi" denerek hitap edilirdi. 1935'te, Soyadı Kanunu'ndan sonra çıkarılan nüfus cüzdanlarından ikincisinde, Arapça bir ad olan Kemal'i milliyetçi tavrı doğrultusunda Eski Türkçede "büyük kale" anlamına geldiği iddia edilenMurat Belge, Tanıl Bora, Murat Gültekingil. Milliyetçilik (2002), İletişim Yayınları, s. 254 KamâlTürklük araştırmaları dergisi, 17-18. sayılar (2005), Marmara Üniversitesi. Fen-Edebiyat Fakültesi, s. 152 adıyla değiştirdi. 1934 ve 1935'te çıkarılan iki nüfus cüzdanına da Mustafa adı yazılmadı. Atatürk'ün Kemal yerine kullandığı adla ilgili olarak Atatürk hayatta iken Anadolu Ajansı tarafından şöyle bir açıklama yapılmıştır: > "İstihbaratımıza nazaran, Atatürk'ün taşıdığı Kamâl adı Arapça bir kelime > olmadığı gibi, Arapça Kemal kelimesinin delâlet ettiği manada da değildir. > Atatürk'ün muhafaza edilen öz adı, Türkçe 'ordu ve kale' manasında olan > Kamâl'dır. Son 'â' üstündeki tahfif işareti 'l'i yumuşattığı için, telâffuz > hemen hemen Arapça 'Kemal' telâffuzuna yaklaşır."Niyazi Ahmet Banoğlu, > Atatürk'ün İstanbul'daki Hayatı, 2. cilt, Millî Eğitim Matbaası, 1974, s. > 131 Ancak doğrudan doğruya kale ve ordu anlamına gelen kamâl sözcüğüne sözlüklerde rastlanılmamaktadır. Özbekçenin açıklamalı bir sözlüğü olan Oʻzbek tilining izohli lugʻati adlı sözlükte qamal sözcüğünün tanımında bu iki sözcük birlikte geçmektedir: Şehir, kale, ordu vb.ni teslim olmaya zorlamak amacıyla düşman koşunlarını kuşatmaya alma ve bu durumda tutma; kuşatma, muhasara. Aynı sözcük Kazakçada "kale" ve "sur" anlamlarına gelmektedir. Atatürk, 1937 yılının mayıs ayından itibaren adının eski yazılışına (Kemal) geri döndü. Yumuşak bir geçiş yapmak için ya hiç kullanmayarak ya da belgelere "K. Atatürk" imzasını atarak bu ismi elinden geldiğince kullanmaktan kaçındı. Resmî bir açıklama hiç yapılmadı. Ancak Atatürk'ün adının geçtiği konunun Dil Devrimi ile bağlantılı olduğu açıktı. ==Çocukluk ve gençlik (1881-1904)== 200px|küçükresim|sol|Mustafa Kemal'in Manastır Mekteb-i İdâdî-i Şâhânesi karnesi küçükresim|200px|sol|Harp Okulu'nda arkadaşları ile birlikte, 1901 1839'da Kocacık'ta doğduğu sanılan babası Ali Rıza Efendi, aslen Manastır'a bağlı Debre-i Bâlâ'dandır. Falih Rıfkı Atay, Vamık Volkan, Norman Itzkowitz, Müjgân Cunbur, Numan Kartal ve Hasan İzzettin Dinamo'ya göre, babasının ailesi 14-15. yüzyılda Anadolu'dan bölgeye göç etmiş olan Kocacık Yörüklerindendir. Bazı yabancı kaynaklara göre ise babasının ailesinde Arnavut veya Slav kökenli Müslümanlar olabilir.Ernest Jackh The Rising Crescent, Goemaere Press, 2007, s. 31, Turkish mother and Albanian father Isaac Frederick Marcosson, Turbulent years, Ayer Publishing, 1969, s. 144. Ali Rıza Bey öncelikle dini vakıfları denetleyen bir memur olarak çalışmış, 93 Harbi öncesinde 1876-77 yıllarında yerel birliklerde gönüllü teğmen olarak görev yapmıştır. Zübeyde Hanım ile evlendikten sonra Selanik'te gümrük memurluğu ve kereste ticaretiyle meşgul oldu.Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi, 493-498. sayılar (1993), Türk Dil Kurumu, s. 135 Annesi Zübeyde Hanım, 1857 yılında Selanik'in batısındaki Langaza'da çiftçi bir ailede doğmuştur. Annesinin kökeni ise Karaman'dan Rumeli'ye gelen Türkmenlerdendir.Sevtap Gamsız, T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük, 2012 İstanbul, s. 12 Ali Rıza Bey ile Zübeyde Hanım 1871 yılında evlendi ve Ali Rıza Bey'in babasına ait olan Yenikapı, Selanik'teki eve yerleştiler.Kutay, Cemal. Atatürk'ün Beraberinde Götürdüğü Hasret: Türkçe İbadet: Ana Dilimizle Kulluk Hakkı, 1. cilt (1998), Aksoy Yayıncılık, s. 130 Atatürk, bu çiftin çocuğu olarak rumî 1296 (miladî 1880-1881) yılında Selanik'te doğmuştur. Doğum günü bilinmemektedir. Kendisine sorulduğunda ise Samsun'a çıktığı 19 Mayıs tarihini doğum günü kabul etmiştir. Fatma, Ömer, Ahmet, Naciye ve Makbule adlı beş kardeşinin ilk dördü küçük yaşta ölmüştür.Tuğlacı, Pars. Çağdaş Türkiye, 1. cilt (1987), Cem Yayınevi, s. 2 Öğrenim çağına gelen Mustafa'nın hangi okula gideceği konusunda annesi ile babası arasında anlaşmazlık çıkmıştı. Annesi Mustafa'nın Hafız Mehmet Efendi'nin mahalle mektebine gitmesini istiyor, babası ise o dönemki yeni yöntemlerle eğitim yapan seküler Mektebi Şemsi İbtidai'nde (Şemsi Efendi Mektebi) okumasını istiyordu. En sonunda önce mahalle mektebine başlayan Mustafa, arkadaşının suçunu üstlenmesi neticesinde yediği falaka cezası sebebiyle bir daha bu okula gitmek istememiştir. Birkaç gün sonra Şemsi Efendi Mektebine geçti.Atatürkçü düşünce (1992), Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, s. 696 Atatürk, okul seçimindeki bu kararı için hayatı boyunca babasına minnettarlık duymuştur. 1888'de babasını kaybetti.Baba, İmran. Културните взаимодействия на Балканите и турската архитектура. Международен симпозиум 17-19 май 2000, Шумен-България (2001), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, s. 24 Bir süre Rapla Çiftliği'nde annesinin üvey kardeşi Hüseyin'in yanında kalıp hafif çiftlik işleriyle uğraştıktan sonra, eğitimsiz kalacağından endişe eden annesinin isteğiyle Selanik'e döndü, halasının yanına yerleşti ve okulunu bitirdi.Aydemir, Şevket Süreyya. Tek adam (1963), Remzi Kitabevi, s. 44 Bu arada Zübeyde Hanım, Selanik'te gümrük memuru olan Ragıp Bey ile evlendi.Bayhan, Fatih. Gölgesinde Mustafa Kemal büyüten kadın Zübeyde Hanım (2008), Pegasus Yayınları, s. 78 Şimdi müze olan Koca Kasım Paşa Mahallesi Islahhane Caddesi'ndeki ev, 1870'te Rodoslu müderris Hacı Mehmed Vakfı tarafından yaptırılmış ve 1878'de yeni evlenen Ali Rıza Bey tarafından kiralanmıştır ancak o öldükten sonra Mustafa ve ailesi bu evden yanındaki 2 katlı, 3 odalı ve mutfaklı daha küçük bir eve taşınmışlardır.İzmir Ticaret Odası, Atatürk'ün Evi - Bir ulusun geleceğinin doğduğu yer, y.y, t.y.: Mustafa, seküler bir okul olan ve bürokrat yetiştiren Selânik Mülkiye Rüştiyesine kaydoldu. Ancak muhitindeki askerî öğrencilerin üniformalarından da etkilenerek annesinin karşı çıkmasına rağmen 1893'te Selânik Askerî Rüştiyesine girdi. Bu okulda matematik öğretmeni Yüzbaşı Üsküplü Mustafa Sabri Bey, ona anlamı "mükemmellik, olgunluk" olan Kemal ismini verdi. Fransızca öğretmeni Yüzbaşı Nakiyüddin Bey (Yücekök), özgürlük düşüncesiyle genç Mustafa Kemal'in düşünce yapısını etkiledi. 1895'te sınıf dördüncüsü olarak mezun oldu. Mustafa Kemal Kuleli Askerî İdadisine girmeyi düşündüyse de ona ağabeylik yapan Selânikli subay Hasan Bey'in Manastır'daki eğitimin daha iyi olduğu yönündeki tavsiyesine uyarak 1896'da Manastır Askerî İdadisine kaydoldu. 1896-1899 arasında eğitim gördüğü Manastır Askerî İdadisinde tarih öğretmeni Kolağası Mehmet Tevfik Bey (Bilge), Mustafa Kemal'in tarihe olan merakını güçlendirdi. Okulda Fransızca öğrendi, Selanik'te geçirdiği yaz tatillerinde de Fransızca kurslarına devam etti. 19 Nisan 1897'de başlayan Osmanlı-Yunan Savaşı'na gönüllü olarak katılmak istediyse de hem idadi öğrencisi olduğu için hem de 16 yaşında olduğundan dolayı cepheye gidememiştir. Kasım 1898'de Manastır Askeri İdadisinden sınıf ikincisi olarak mezun oldu.Celâl Erikan, Komutan Atatürk, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1972, s. 72. 13 Mart 1899'da İstanbul'da Mekteb-i Harbiye-i Şahaneye girdi. Harbiye'ye girdikten iki ay sonra sınıf çavuşu oldu. Birinci sınıfı 27., ikinci sınıfı 11., üçüncü sınıfı 549 kişi arasından piyade sınıf sekizincisi (1317 - P.8) olarak bitirdi ve 10 Şubat 1902'de piyade mülazım (bugünkü ismiyle Teğmen) rütbesiyle kurmay subayların yetiştirildiği Harp Akademisine girmeye hak kazandı. Mekteb-i Harbiye-i Şahane'nin akabinde Erkan-ı Harbiye Mektebine (Harp Akademisi) devam etti ve kurmay subaylık eğitimi aldı. Harp Akademisi'ndeyken arkadaşları ile birlikte hükûmetin yönetimi ve politikaları konusunda fark ettikleri eksiklik ve hataları açıklamak için elle yazılmış bir gazete çıkardılar. Okul yönetimi tarafından takip edilseler de ceza almadılar ve okul bitene kadar gazete çalışmalarına devam ettiler. 11 Ocak 1905'te kurmay yüzbaşı rütbesiyle mezun oldu.T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17. == Askerlik (1905-1918) == === Erken dönem === küçükresim|Mustafa Kemal (Beyrut, 1906) (Renklendirilmiş) küçükresim|sağ|Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal arkadaşları ile Şam'da. (Haziran 1907) Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal, mezuniyetinin ardından merkezi Şam'da bulunan 5. Ordu'ya staj amacıyla gönderildi. Bu stajında piyade, süvari ve topçu sınıflarında görev aldı. 1905-1907 yılları arasında Şam'da Lütfi Müfit Bey (Özdeş) 5. Ordu emrinde görev yaptı. İlk stajı 5. Ordu'ya bağlı 30. Süvari Alayı'nda gerçekleşti. Bu dönemde düşük rütbeli stajyer bir kurmay subay olarak Suriye'nin çeşitli bölgelerindeki isyanlarla ilgilenen Mustafa Kemal, "küçük savaş" (gerilla savaşı) üzerine tecrübe kazandı. İsyanlarla uğraştığı dört aydan sonra Şam'a döndü. Ekim 1906'da Binbaşı Lütfi Bey, Dr. Mahmut Bey, Lüfti Müfit (Özdeş) Bey ve askerî tabip Mustafa Cantekin ile Vatan ve Hürriyet adlı bir cemiyeti kurduktan sonra ordudan izinsiz Selânik'e gitti. Selânik Merkez Komutan Muavini Yüzbaşı Cemil Bey (Uybadın)'in yardımıyla karaya çıktı ve orada cemiyetinin şubesini açtı. Bir süre sonra arandığını öğrendi ve ona ağabeylik yapan Albay Hasan Bey, Tel Aviv'e dönüp oranın komutanı Ahmet Bey'e Mısır sınırında Bîrüssebi'ye gönderildiğini bildirmesini önerdi. Ahmet Bey de Mustafa Kemal'i Bîrüssebi'ye tayin etti ve bir süre sonra topçu staj için tekrar Şam'a gönderildi. 20 Haziran 1907'de Kolağası (kıdemli yüzbaşı) oldu ve 13 Ekim 1907'de 3. Ordu'ya kurmay olarak atandı ancak Selânik'e vardığında 'Vatan ve Hürriyet'in şubesinin İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne ilhak edildiğini öğrendi. Bu yüzden kendisi de Şubat 1908'de İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne üye oldu (üye numarası: 322).Kâzım Karabekir (Haz: Faruk Özerengin), İttihat ve Terakki Cemiyeti 1896-1909, Emre Yayınları, İstanbul, 1994, s. 322. 22 Haziran 1908'de Rumeli Doğu Bölgesi Demiryolları Müfettişliğine atandı. 23 Temmuz 1908'de meşrutiyetin ilanından sonra Aralık 1908 sonlarında İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından toplumsal ve siyasal sorunları ve güvenlik problemlerini incelemek üzere bugünkü Libya'nın bir parçası olan Trablusgarp'a gönderildi. Burada 1908 Devrimi'nin fikirlerini Libyalılara yaymaya ve buradaki nüfusun farklı kesimlerinden gelenleri Jön Türk politikasına kazanmaya çalıştı.Rachel Simon (1999). 'Reformlara Başlangıç: Mustafa Kemal Libya'da.' Jacob M. Landau (Yay. Haz.) (1999).Atatürk ve Türkiye'nin Modernleşmesi, İstanbul: Sarmal, ISBN 975-8304-18-6 (s. 39-48) içinde. s. 40. Bu siyasi görevin yanı sıra bölge halkının güvenliği ile de ilgilendi. Kentin dışında yapılan bir savaş tatbikatında Bingazi Garnizonuna önderlik ederek askerlere modern taktikler öğretti. Bu tatbikat süresince isyana meyilli Şeyh Mansur'un evini sararak bölgede sistem karşıtı başka güçlü kişilere örnek olması amacıyla onu kontrol altına aldı. Ayrıca hem kentli insanları hem de kırsal bölge insanlarını korumak için bir yedek ordu planlamaya başladı.Rachel Simon, a.g.e., s. 46. 13 Ocak 1909'da 3. Ordu'ya bağlı Selânik Redif Fırkasının Kurmay Başkanı oldu ve 13 Nisan 1909'da Meşrutiyet'e karşı 3. Ordu'ya bağlı Taşkışla'da konuşlanmış 2. ve 4. Avcı Taburlarının isyanıyla başlayan, diğer birliklerin katılımıyla genişleyen 31 Mart Ayaklanması'nı bastırmak üzere Selânik ve Edirne'den yola çıkarak Mirliva Mahmud Şevket Paşa komutasında 19 Nisan 1909'da İstanbul'a girecek olan Hareket Ordusu'na bağlı birinci kademe birliklerinin kurmay başkanı oldu. Daha sonra 3. Ordu Kurmaylığı, 3. Ordu Subay Talimgâhı Komutanlığı, 5. Kolordu Kurmaylığı, 38. Piyade Alayı Komutanlığı görevlerinde bulundu. Stuart Kline'ın Türk Havacılık Kronolojisi kitabına göre, Mustafa Kemal, 1910'da Fransa'da düzenlenen Picardie Manevraları'na katıldı. Burada yeni üretilen uçakların deneme uçuşları yapılıyordu. Ali Rıza Paşa, bu uçuşlardan birine katılmak isteyen Mustafa Kemal'i önledi. Ve akabinde uçuş yapan o uçak dönüş esnasında yere çakıldı. Bazı kaynaklar tarafından, bu hikâyeye dayanarak Atatürk'ün uçağa binmekten korktuğu iddia edilse de kitabın yazarı Kline, Atatürk'ün olaydan sonra 3 defa uçağa bindiğinden bahseder. Mustafa Kemal, dönüşünün ardından 27 Eylül 1911'de İstanbul'da Genelkurmay Karargâhı'nda görev aldı.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, 31. cilt (2006), Türkiye Diyanet Vakfı, s. 340 === Trablusgarp Savaşı === küçükresim|Mustafa Kemal Trablus'ta. (1912) 1911'de İtalyanlar, Osmanlı İmparatorluğu'nun Kuzey Afrika'daki son toprakları olan Trablus vilayeti ile doğrudan merkeze bağlı olan ve müstakil sancak da denilen Bingazi'yi ele geçirmek amacıyla savaş ilan etti. 29 Eylül 1911'de verilen bir nota ile bu savaşın belirli sebeplerle başlayacağı bildirildi. Bunun üzerine İtalyan kuvvetleri herhangi bir müzakere olmaksızın 4 Ekim 1911'de Trablus'a saldırdı. Osmanlılar, başlayan Trablusgarp Savaşı'nda zor durumdaydı; Harbiye Nazırı olarak görevini sürdüren Mahmud Şevket Paşa, Mekteb-i Harbiye'de subaylarla yaptığı bir toplantıda kara ordusunun ve donanmanın zayıflığı sebebiyle Trablus'un savunulamayacağını itiraf etmişti. İtalya tarafında da durum pek farklı değildi, onlar da yeterince gelişmiş olmadıkları için bu mücadeleye iyi hazırlanamamışlardı. Mustafa Kemal bu esnada İstanbul'daki Genelkurmay'a atanmıştı ancak bu göreve başlamadan Trablusgarp'a doğru yola çıkacaktı. Bunun üzerine Binbaşı Enver Bey, Fuat, Nuri ve Binbaşı Fethi gibi diğer İttihatçı subaylar gibi Kolağası Mustafa Kemal de Trablusgarp'a gitmeye karar verdi. Mustafa Kemal İstanbul'dan ayrılmadan önce İttihat ve Terakki merkez komitesinden para istemiş, Enver'e katılması söylenip para verilmeyince kendi imzaladığı senetlerle 200 sterlin toplayarak Trablusgarp'a doğru yola çıkmıştı. İtalyan kuvvetleri bir ay içerisinde Trablus'tan Bingazi'ye kadar olan kıyıları işgal etmişti. Osmanlı kuvvetleri, bir saldırı beklenmediği için buradaki kuvvetlerini Yemen'e sevk etmiş ve bu nedenle İtalyanlara karşı savunmasız kalınmıştı. O bölgede yalnızca 4.000 asker bulunuyordu. Bunun üzerine, 15 Ekim 1911'de, Tanin gazetesi muhabiri Mustafa Şerif Bey kimliğini kullanan Mustafa Kemal, Ömer Naci ile Sapancalı Hakkı ve Yakub Cemil adında iki fedai eşliğinde bir Rus gemisiyle İstanbul'dan ayrıldı.Tuğlacı, Pars. Çağdaş Türkiye, 1. cilt (1987), Cem Yayınevi, s. 14 Mustafa Kemal ile grubu, Mısır'da Kahire ve İskenderiye üzerinden Bingazi'ye gitmeyi amaçlıyordu. Mustafa Kemal 29 Ekim'de İskenderiye'den yola çıktıktan kısa bir süre sonra yaralandı ve geri dönerek iki hafta İskenderiye'de hastanede yatmak zorunda kaldı. Çocukluk arkadaşları Nuri ve Fuat ile burada buluşup tekrar yola çıktı. 29 Kasım'da trenle İskenderiye'den ayrıldılar, aynı gün vardıkları son istasyondan 1 Aralık'ta develerle ayrılarak 8 günlük yolculuğun ardından Libya sınırına, 12 Aralık'ta ise sınırın 80 km batısındaki Resuldefne'ye vardılar. Mustafa Kemal yoldayken Bingazi bölgesi komutanı olan Enver Bey'e 30 Kasım'da genelkurmay başkanlığı Mustafa Kemal'in binbaşılığa terfi ettiğini bildirdi. Mustafa Kemal 18 Aralık 1911 günü Enver'in Harbiye Nazırlığı'na çektiği bir telgrafa göre, "kendi isteğiyle" orduya katıldı. Mustafa Kemal ilk olarak 22 Aralık'ta Tobruk yakınında İtalyanlarla çarpıştı. İtalyanlar Tobruk'u 4 Ekim'de ele geçirmişti ancak tüm sahil boyunda olduğu gibi Tobruk bölgesinde de Osmanlı birlikleri ve Arap kabilelerinin gerilla savaşı sebebiyle ülkenin iç kesimlerine ilerleyememişlerdi. Bununla birlikte, Türk subaylarındaki teşkilatlanmacılık ve İtalya'nın tam anlamıyla gelişimini tamamlayamamış, geri kalmış olması da iç kesimlere kadar ilerleyememelerinin bir sebebi olarak görülmektedir. Buna rağmen, İtalyanlar, Osmanlıları zorlamak için On İki Adalar'a da saldırdı. İlk başta doğudaki birliği Mustafa Kemal, batıyı ise Enver komuta ediyordu; harekât hacmi büyüyünce Enver tüm cepheyi, Mustafa Kemal ise Derne bölgesini komuta etmeye başladı. Derne'deki 16-17 Ocak 1912 taarruzunda gözünden yaralanıp bir ay hastanede tedavi gördü ve 6 Mart'ta Derne Komutanlığı'na getirildi.Turco-Italian War 1911-12, The Encyclopedia Americana (1954). cilt 27, s. 175-177. Fakat daha sonra gözünden tekrar rahatsızlandı ve bir hafta boyunca yataktan kalkamadı. 3 Mart 1912'deki Derne Muharebesi'nde Osmanlı kuvvetleri 63 ölü ve 168 yaralı verirken, İtalyanlar yaklaşık 200 ölü verdiler. Bu esnada Mustafa Kemal Derne hattının tümünü komuta ediyordu ve komutası altında sekiz Osmanlı subayı, 160 asker, bazı gönüllüler, bir topçu bölüğü, İtalyanlardan ele geçirilen iki makineli tüfek ve 7.742 Arap askeri vardı. Arap askerlerini Senusi zaviyeleri sağlıyordu ve başlarındaki şeyhleri Osmanlı subaylarına bağlıydı. Bu kuvvet 15.000-16.000 İtalyan askerini Ekim 1911-Eylül 1912 arasında Derne'de tutmayı başardı. 11 Eylül 1912'de İtalyanlar, başarısızlıkların ardından yapılan komuta değişikliğinin ardından Derne'den çıkmak için güçlü bir hücum başlattılar ancak Mustafa Kemal komutasındaki Türk ve Araplar tarafından tekrar durduruldular. Sahil şeridinde sıkışan İtalyan kuvvetleri, Osmanlıları barışa zorlamak için Doğu Akdeniz ve Kızıldeniz'e saldırılar düzenlemeye karar verdi. 1912 Mart ayında Beyrut, Nisan ayında Çanakkale Boğazı, Mayıs ayında ise Rodos ve ve On İki Adalar'a saldırdılar. Bu nedenlerle Orta Doğu'da Berlin Konferansı ile sağlanan barış ortamının bozulacağından endişe eden Rusya, İngiltere ve Fransa ara buluculuk faaliyetlerine başladı. Fakat Libya'nın İtalyanlara verilmesine yönelik şartların konuşulduğu bu girişimler, İttihatçılar tarafından kabul görmedi. Savaş devam ederken, Mustafa Kemal Temmuz 1912'de savaşın ilerleyen zamanda daha iyi incelenmesine olanak sağlayan iki emir verdi. Emirlerden 13/14 Temmuz'da verdiği birincisi, tüm subayların iki askeri gazeteyi okumaları ve dünyadaki gelişmeler ile Osmanlı ordusunun başarılarından haberdar olmalarını içeriyordu. İkinci emir ise 22 Temmuz'da verdiği, tüm subayların savaştaki tecrübelerini tarih, bulunulan şartlar, komutanın emirleri, yapılan harekât ve sonuçları ve askerlerin psikolojik durumunu da içerecek şekilde bir ay içerisinde yazmaları konusundaki emirdi. Bu sayede Batılı bir düşmana karşı savaşta edinilen tecrübeleri yazılı hâle getirmeyi amaçladı. Mustafa Kemal bu savaşta özellikle gerilla savaşı, derme çatma birlikleri yönetme, istihbarat toplama, lojistik destek gibi askeri tecrübenin yanı sıra, Arap kabile liderleriyle yaptığı görüşmeler ve pazarlıklar ile diplomasi alanında da önemli tecrübe kazandı. Nitekim buradaki başarısı kendisinin de adının yayılmasını sağladı. Aynı yılın eylül ayında başlayan barış görüşmelerine rağmen çatışmalar sürerken, Karadağ'ın 8 Ekim'de Osmanlı Devleti'ne savaş ilan etmesi ile I. Balkan Savaşı başladı. Karadağ'ı takiben, Bulgaristan, Sırbistan ve Yunanistan da Osmanlı Devleti'ne savaş ilan etti. İlk başta Enver'in İstanbul'a dönmesi ve Mustafa Kemal'in cepheyi devralmasına karar verilmişti ancak Osmanlıların karşılaştığı tehlikenin boyutları ortaya çıkınca çoğu subay İstanbul'a geri döndü ve cephe Enver'in kardeşi Nuri komutasına girdi. Bu esnada Balkan Savaşı nedeniyle Osmanlı hükûmeti İtalyanlarla barışa razı oldu. Balkan Savaşları başladığında Trablusgarp'ta görev yapan Derne Komutanı Mustafa Kemal ve Binbaşı Nuri Bey, bu savaşlarda görev almak istediler. Mustafa Kemal, dönemin Osmanlı Harbiye Nazırı Enver Bey'in de izni ile 24 Ekim 1912'de Trablusgarp'tan ayrıldı. Viyana, Macaristan ve Romanya üzerinden İstanbul'a döndü. Bunu tercih etme nedeni ise gözlerini Avusturya'da tedavi ettirebilmekti. Bununla birlikte, bölgede direnişe devam eden subaylar da vardı. Şehzade Osman Fuad Efendi de bu isimlerden biriydi. Diğer subaylarla beraber Trablusgarp'ı terk eden Mustafa Kemal, Kasım 1912'de İstanbul'a vardı. Osmanlı hükûmeti ile İtalya arasında 18 Ekim 1912'de Uşi Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile, Trablus İtalyanlara verilirken İtalya da savaş tazminatı olarak 90 bin altın ödeyecek ve sahip olduğu kapitülasyonlar da ilga edilecekti. Ayrıca savaş sırasında İtalyanlarca işgal edilen On İki Adalar da geçici olarak İtalyanlara bırakıldı. İtalyanlar, Osmanlı güçleri Trablus'u boşalttıktan sonra adalardan ayrılacaktı. Padişah naibi olarak vezir rütbeli bir memur Trablus'a gönderilecek, vakıflar ile halkın dini haklarına uyulup uyulmadığı denetlenecek, din görevlerinin tayini ise İstanbul'dan Şeyhülislamlık tarafından yapılacaktı. Halk ise Senusi tarikatı şeyhi Ahmed eş-Şerif es-Senusi önderliğinde Trablus'ta Mondros Mütarekesi'ne kadar direnmeye devam etti. === Balkan Savaşları === ==== Birinci Balkan Savaşı ==== Mustafa Kemal, 1912 Kasım'ında İstanbul'a vardığında Osmanlıların Avrupa kıtasındaki topraklarından geriye sadece başkent İstanbul ile hemen batısı, Çanakkale yarımadası ve kuşatılmış üç kent olan İşkodra, Yanya ve doğu Trakya'nın en büyük şehri olan Edirne kalmıştı. Bulgar kuvvetleri Çatalca'ya kadar gelmiş, başkent İstanbul'u tehdit ediyordu. 21 Kasım 1912'de karargâhı Bolayır'da bulunan Bahr-i Sefit Boğazı Kuvayi Mürettebesi (Akdeniz Boğazı Bileşik Gücü) Harekât Şubesi Müdürlüğü'ne atandı. Gücün komutanı Fahri Paşa, kurmay başkanı ise okul arkadaşı Fethi (Okyar) idi. Mustafa Kemal Bolayır'dayken, 23 Ocak 1913'te Enver ve taraftarlarının yaptığı Bâb-ı Âli Baskını ile iktidar İttihat ve Terakki'ye geçmişti. 30 Ocak tarihinde Mahmut Şevket Paşa hükûmeti büyük güçlerin önerdiği barış koşullarını reddetti. 3 Şubat'ta ateşkesin süresi doldu ve Bulgarlar tekrar Edirne'yi bombalamaya başladılar. Bulgar saldırısı üzerine Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisi Ahmed İzzet Paşa tarafından Akdeniz Boğazı Bileşik Gücü'nün batıdan Bulgarlara saldıracağı, Hurşit Paşa'nın komutasında ve Enver'in kurmay başkanı olduğu 10. Kolordu'nun denizden Şarköy'e çıkarak güneyden Bulgarların arkasına saldıracağı bir hücum planlandı. Operasyon detaylıca planlandı ve Ocak sonlarında prova edildi. Bir fırtına sebebiyle 8 Şubat'a ertelenen hücumda, Şarköy'e çıkacak birlikler gecikti. 10. Kolordu yarım gün geç şekilde Şarköy'e çıkartma yaptı ancak Bileşik Güç bu esnada askerlerinin yarısını yitirerek geri püskürtüldü. Bulgarların kıskaca alınamayacağı ortaya çıkınca, 10 Şubat'ta çıkartma kuvveti geri çekildi. Gereken ateş desteği sağlayacak savaş gemilerinin geç gelmesi, koordinasyonun sağlanamaması ve Bulgarların hatlarını güçlendirmesi sebebiyle operasyon başarısız oldu. Ortak harekâtın başarısızlığının ardından 17-18 Şubat'ta iki birliğin komuta heyetleri arasında tartışma çıktı; tartışmada 10. Kolordu komutanı Hurşit Paşa'nın tarafını tutan Mahmut Şevket Paşa, politik sebeplerle onu her iki gücün komutanlığına getirdi. Gelibolu açıklarında bekleyen 10. Kolordu'yu Çatalca'ya gönderme önerileri kabul edilmeyen ve Hurşit Paşa'nın komutan olduğu kendilerine bildirilen Fahri Paşa, Fethi ve Mustafa Kemal görevlerinden istifa ettiler. Bunun üzerine Mahmut Şevket Paşa, Hurşit Paşa ve Enver'le birlikte Bolayır'a gidip komutanlar arasında uzlaşma sağladı. Fahri Paşa görevden alındı, rağmen Fethi Bolayır'dan ayrılarak İstanbul'a gitti, ikna edilen Mustafa Kemal ise Boğazlar'dan ayrı bir komutanlık hâline getirilen Bolayır kolordusunun kurmay başkanı oldu. 19 Mart'ta Yanya Yunanların, 24 Mart 1913'te Edirne Bulgarların eline geçti. Çatalca cephesinde ise son Bulgar hücumu 30 Mart'ta gerçekleşti. 16 Nisan'da ateşkes imzalandı. Bunun üzerine Mahmut Şevket Paşa Trakya'da Midye-Enez hattının batısında kalan topraklar ile Edirne'yi vermeyi kabul etmek zorunda kaldı ve 30 Mayıs 1913'te Londra'da barış anlaşması imzalandı. 11 Haziran'da Mahmut Şevket Paşa bir suikast sonucu öldürüldü, yerine Sait Halim Paşa geçti. ==== İkinci Balkan Savaşı ==== Birinci Balkan Savaşı'nı kazanan Balkan devletleri, savaşın hemen ardından ele geçirdikleri bölgeleri paylaşma konusunda anlaşmazlığa düştüler. Yunanistan ile Sırbistan, Romanya'nın toprak isteminde bulunduğu Bulgaristan'a karşı birlikte harekete geçmeye karar verdiler. Ancak Bulgaristan ilk saldıran taraf oldu. 29-30 Haziran gecesi Bulgarlar, Makedonya'daki Sırp ordusuna saldırdılar ancak yenildiler. Yunanlar da Selanik'ten doğuya doğru ilerleyip Güney Makedonya'nın tümünü işgal ettiler. Bu durum üzerine Bulgarlar, Osmanlı ordusu karşısındaki güçlerinin ana bölümünü diğer cephelere kaydırdılar. İttihat ve Terakki Cemiyeti, kaybedilen toprakları yeniden ele geçirmek için bu fırsatı değerlendirdi. 18 Temmuz'da Osmanlı ordusu Edirne'ye doğru bir harekâta başladı ve 21 Temmuz 1913'te çok az direnişle karşılaşarak şehri aldı. Bir yazara göre Edirne'ye ilk giren birlik Mustafa Kemal'in Bolayır kolordusuna bağlı bir tugaydı ancak saldırıya katılan birliklerin başında Hurşit Paşa bulunuyordu. Mustafa Kemal'in Bolayır kolordusu ayrıca Dedeağaç'ı da ele geçirdi. 29 Eylül 1913'te Bulgar temsilcilerinin İstanbul'da imzalanan barış anlaşması ile savaş sona erdi. Savaşın sonunda Batı Trakya'daki Türk nüfusu, İstanbul ve İzmir başta olmak üzere Osmanlı topraklarına göçe başladı. Mustafa Kemal annesi Zübeyde Hanım için Dolmabahçe Sarayı'na inen Akaretler yokuşunda bir ev buldu. Üvey babası Ragıp'ın on altı yaşındaki yeğeni Fikriye de Sultan Ahmet Camii yakınında bir eve yerleşti. === Askerî ataşelik === küçükresim|Mustafa Kemal Sofya Ataşemiliteri iken, verilen kostümlü baloya Yeniçeri kıyafeti ile katılmıştır. küçükresim|Kurmay Yarbay Mustafa Kemal arkadaşlarıyla Sofya'da, 1914. İkinci Balkan Savaşı'nın ardından Mustafa Kemal, İstanbul'da Fethi'nin (Okyar) evine yerleşti. Fethi kendini politikaya verme amacıyla, olasılıkla Şarköy harekâtının başarısızlığı sebebiyle askerlikten ayrılmıştı. Ancak İttihat ve Terakki içindeki çekişmelerin ardından Talat, Fethi'ye Sofya büyükelçiliği görevini önerdi. Cemal'e de danışan Fethi, Balkanlar'da dengeyi sağlamak üzere Bulgaristan'la dostluk kurulması göreviyle büyükelçiliği kabul etti ve Mustafa Kemal'i askerî ataşe olarak yanına istedi. Bu isteğin kabul edilmesi üzerine Mustafa Kemal, 27 Ekim 1913'te Sofya askerî ataşeliğine atanarak yakın arkadaşı Sofya sefiri (elçisi) Fethi'nin (Okyar) emri altında çalıştı. Teoride Romanya, Sırbistan ve Karadağ krallıklarının başkentleri Bükreş, Belgrad ve Çetine için de aynı görevi sürdürüyordu ancak uygulamada çalışmaları Bulgaristan sınırları içindeydi. Mustafa Kemal 20 Kasım 1913 tarihinde Sofya'ya vardı. Burada Dondukov Bulvarındaki Splendid Palas Oteli'ne yerleşti ve yedi ay boyunca burada kaldı. Ardından Ferdinand Bulvarı'nda bir daireye yerleşti. Askerî ataşe olarak kendisine ulaşan bilgileri İstanbul'a aktarmakla görevliydi. Burada Bulgaristan başta olmak üzere Balkan devletlerinin politik ve askerî durumlarına dair raporlar hazırladı. Görevi esnasında Bulgaristan'ın Osmanlı'dan bağımsızlığını kazandıktan sonraki askerî, idari ve kültürel gelişmesini yakından inceleme şansı bulduğu gibi Bulgar ordusundan bazı subaylarla da ilişkiler kurdu. Bu görevde iken 1 Mart 1914'te yarbaylığa (kaymakam) yükseldi. Sofya'ya varışından kısa süre sonra Bulgar Genelkurmay başkanından aldığı İstanbul'daki Alman subayların, özellikle Goltz Paşa'nın Osmanlı askerî hareketlilikleri konusunda Bulgarları bilgilendirdiğine dair istihbaratı İstanbul ile paylaşmış, Kâzım Karabekir'den İstanbul'daki Almanların buna öfkelendiği yanıtını almıştı. Mustafa Kemal'in Sofya'da en önemli istihbarat toplama yöntemlerinden biri sosyal etkinliklerdi. Bulgar ordusunun üst ve alt rütbeli subayları, politikacılar ve toplumun önce gelenleri ile görüşmek görevinin bir parçasıydı. Burada iken yazdığı ve 1918'de yayımlanan ilk kitabı Zabit ve Kumandan ile Hasbihal sayesinde Harbiye Nazırı Stiliyan Kovaçev ve kızı Dimitrina ile tanıştı. Burada özellikle Bulgaristan'daki Müslüman Pomaklara yapılan din değiştirme baskısı konusuna (Fethi'nin yanında) müdahil oldu. Sosyal yaşamında en önemli olay 11 Mayıs 1914'te Kral I. Ferdinand'ın da katıldığı bir kıyafet balosuna davet edilmesiydi. Baloya Enver'in özel izniyle İstanbul'daki askerî müzeden gönderilen gerçek bir Yeniçeri üniformasıyla katıldı. Üniformayı geri gönderirken arkadaşı Kâzım'a (Özalp) yazdığı bir mektupta tüm dikkatleri üzerine topladığını ve sorulan soruların Türklerin eski askerî gücü ve zaferleri hakkında konuşma fırsatı sunduğunu anlatmıştı. Sofya'da görevi devam ederken 28 Haziran 1914'te Avusturya tahtının veliahdı Arşidük Franz Ferdinand öldürüldü ve ardından 28 Temmuz 1914'te I. Dünya Savaşı başladı. Enver'in Alman Amiral Souchon'a verdiği gizli emir ile Osmanlı donanması Karadeniz'e açılarak 29 Ekim 1914'te Rus limanlarına hücum etti. Bunun üzerine 2 Kasım'da Rusya, 5 Kasım'da İngiltere ve Fransa Osmanlı'ya, Osmanlı hükûmeti de 11 Kasım'da bu ülkelere savaş ilan etti. Savaş ilanının ardından Mustafa Kemal, Harbiye Nazırlığı'na ve Enver'e başvurarak ön cephede aktif göreve gelmek istedi, ancak Enver askerî ataşelik görevinin daha önemli olduğunu söyleyerek reddetti. Enver'in Kafkasya'da Ruslara karşı savaşmak üzere İstanbul'dan ayrılmasının ardından Enver'in vekili İsmail Hakkı imzasını taşıyan telgrafla Sofya'dan ayrılıp Çanakkale'ye gönderilmek üzere Tekirdağ'da toplanmakta olan 19. Tümen'in komutasına atandı. 20 Ocak 1915'te Sofya'dan ayrıldı. === I. Dünya Savaşı === Mustafa Kemal'in askerî ataşe görevi Ocak 1915'te sona erdi. Bu sırada 28 Temmuz 1914'te I. Dünya Savaşı başladı, Osmanlı Devleti de 29 Ekim 1914'te savaşa girdi. 20 Ocak 1915'te Mustafa Kemal 3. Kolordu emrinde Tekfurdağ'da kurulacak olan 19. Fırka Komutanlığına atandı. ==== Çanakkale Savaşı ==== küçükresim|Miralay Mustafa Kemal Bey, Düztepe siperlerinden harp sahasını gözetlerken. küçükresim|sağ|İstanbul'dan gelen gazetecilere savaş alanını anlatırken, 1915. 2 Kasım 1914'te Rusya, Osmanlı'ya savaş ilan etti. Bunun ardından İngiliz ve Fransız savaş gemileri Çanakkale Boğazındaki Seddülbahir, Kumkapı ve Orhaniye tabyalarını bombaladı. Bu donanmaya karşı yapılan savunmada beş subay ve seksen asker öldü. Türk ordusu 3 ay boyunca hazırlık yaptı ve genel olarak kara ordularının yapacağı savunmaya dikkat etti. Mustafa Kemal henüz tümenin istendiği gibi kurulmasına fırsat olmadan, İtilaf Devletleri'nin Çanakkale Boğazı'nı tehdit eder bir pozisyon alması üzerine 25 Şubat'ta yalnızca tümene bağlı 57. Alay ile Maydos'a (günümüzde Eceabat) hareket emri aldı. Bu esnada İngiliz ve Fransız gemileri 19 ve 25 Şubat'ta Boğaz girişindeki istihkamları bombalamış, donanma topçusuna atış düzeltmelerinde yardımcı olacak birlikleri karaya çıkartmıştı. Seddülbahir'de Bigalı Mehmet isminde bir çavuş tüfeği tutukluk yapınca İngilizlere taşla saldırmış, Mustafa Kemal de bu olayın yayımlanmasına yardımcı olarak günümüzde Türk askeri için kullanılan "Mehmetçik" adının doğmasını sağlamıştır. 19. Tümen'e destek olması için 72. ve 77. alaylar da bölgeye kaydırıldı. Mustafa Kemal kolordu karargahından eğitimi zayıf Arap askerlerden oluşan bu alaylar yerine kendi eğittiği ve yedekte tutulan Türk alayları istedi ancak bu isteği reddedildi. 18 Mart 1915'te Çanakkale'deki en önemli deniz harekatı gerçekleşti ancak Mustafa Kemal'in bu harekâtla sadece dolaylı ilgisi vardı. Bu harekâttan hemen önce Nusret gemisi tarafından boğaza mayın döşendi. Bu mayınlar; Queen Elizabeth, Ocean ve Bouver gibi zırhlı gemilere zarar vererek geri çekilmelerine neden oldu. Bu sırada 19. Tümen ise, 23 Mart 1915'te Müstahkem Mevki Komutanlığı emriyle Eceabat bölgesinde ihtiyata alındı. 25 Nisan 1915'te Gelibolu Yarımadası'na İtilaf Devletleri'nin yaptığı çıkartmalarıyla Çanakkale Savaşı'nın ana kara harekâtları başladı. İtilaf Devletleri, Türklerin yoğun direnişine rağmen kuzeyden güneye doğru Gelibolu Yarımadası'nın Saros Körfezi tarafındaki Arıburnu, güney ucundaki Seddülbahir ve Anadolu yakasında Kumkale yakınlarında karaya asker çıkardılar. Kumkale'deki Fransız askerleri kısa sürede geri çekildi ancak Arıburnu'ndaki İngiliz ve Anzaklar doğuya, Seddülbahir'deki İngiliz ve Fransızlar kuzeye ilerlemeye çalışıyordu. 3. Kolordu komutanı Mehmet Esat Paşa'nın emrinde savaşan Kaymakam (Yarbay) Mustafa Kemal'in 19. Tümeni bu esnada Arıburnu'na 8 km mesafede, yarımadanın Boğaz'a bakan kısmında yer alan Eceabat'ta yedek olarak bekletiliyordu. Seddülbahir'den Arıburnu'na kadarki İtilaf öncü güçleriyle Albay Halil Sami komutasındaki 9. Tümen karşılaşmıştı. Halil Sami, Mustafa Kemal'den Arıburnu'nun doğusundaki tepeleri elde tutmak için derhal bir tabur istedi. von Sanders ve Esad Paşa'yla iletişime geçemeyen Mustafa Kemal ise inisiyatif alarak süvariler, tümenin topçu dağ taburu ve sıhhiyecilerden oluşan 57. Alay'ı sevk etti. Bu çarpışmayı anlatırken, bir tepeye tırmanıp arkadan gelen birliğini beklerken 9. Tümen'den geri çekilmekte olan askerlere rastladığını, Conk Bayırı'na doğru giden 261 rakımlı tepeye doğru serbest biçimde çıkan düşman askerlerini gördüğünü, düşmanın kendi askerlerinden daha yakında olduğunu belirtmiştir. Bunun üzerine cephanesi kalmadığını belirten askerlere "cephaneniz yoksa süngünüz var" diyerek süngü taktırıp mevzi aldırmış, bunu gören düşman da yatınca zaman kazanmıştır. Kendi 57. Alay'ı ulaşınca düşmanın kuzey kanadına saldırmak üzere "Size ben taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman içinde, yerimizi başka kuvvetler ve kumandanlar alabilir" emrini vermiştir. 25 Nisan çatışmalarında kritik bir nokta olan Conk Bayırı tepesini elde tutmayı başardı. İlk günün çatışmalarının ardından Anzak kuvvetleri dar bir köprübaşında sıkıştırılmıştı. Ertesi gece 77. Alay paniğe kapılıp kaçınca durumu kritikleşti ancak yeni birliklerin varışı ile hatları yeniden güç kazandı. 29 Nisan'da Mustafa Kemal'e Arıburnu'nda gösterdiği yararlılık için İmtiyaz Nişanı verildi. Mayıs ayında kuzey grubu tarafından savunulan cephe üç bölgeye ayrılmış, Mustafa Kemal grubun sağ kanadının kuzey bölgesinin komutanlığına getirilmişti. Liman von Sanders tüm kuvvetlerin komutanlığını sürdürüyordu. 29-30 Mayıs'ta Mustafa Kemal, Conk Bayırı'ndan Sazlıdere sel yatağına büyük çaplı bir hücum düzenledi. 1 Haziran'da albay rütbesine terfi etti. Gelibolu cephesinin ikinci aşaması, İngiliz, Anzak ve Hint birliklerinin Mustafa Kemal'in savunduğu Arıburnu'nun kuzeyindeki Suvla Koyu'na 6 Ağustos gecesi yaptıkları çıkartma ile başladı. Çıkartma, Arıburnu'ndan kuzeye doğru bir saldırı ve ilerleme ile desteklendi ve Anafartalar Cephesi açıldı. Conk Bayırı tekrar tehdit edilince, Mustafa Kemal çocukluk arkadaşı Nuri'yi 24. Alay'ın başında burayı savunmaya gönderdi. Nuri, daha sonra Conk Bayırı Muharebesi'ndeki rolüyle Atatürk'ten "Conker" soyadını alacaktı. İtilaf kuvvetleri Suvla sahiline yerleşmeye başlayınca Liman von Sanders, Bolayır kıstağını koruyan iki tümene güneye inerek İngilizlere karşı saldırı yapma emri verdi. Kuvvetler bölgeye vardığında başlarındaki Albay Fevzi, askerlerin kırk kilometre yürüdüğü, yorgun oldukları ve tümünün bulunmaları gereken yerlere varamadıkları gerekçesiyle ek zaman istedi. Bunun üzerine von Sanders, 8 Ağustos 21.50'de Fevzi'yi görevden alarak yerine Mustafa Kemal'i getirdi. Haberi alan Mustafa Kemal, Arıburnu kuzeyindeki tüm güçlerin komutasını istedi; von Sanders kabul ederek onu 9 Ağustos'ta Suvla Koyu'nun kuzeyindeki Kireçtepe'den, güneydeki Conk Bayırı'na kadar bölgede yer alan altı tümenin komutasına geçirdi. Komutasındaki birlikler "Anafartalar Ordu Grubu" olarak yeniden adlandırıldı. Anafartalar Grup Komutanı olarak 9-10 Ağustos'ta Anafartalar Zaferi'ni kazandı. Conk Bayırı'nda karşı saldırıyı bizzat yönetti. Çarpışma sırasında bir şarapnel parçası göğsündeki saate isabet etti. Parçalanan saat yaralanmasını önledi. Bu saati daha sona Liman von Sanders'a armağan etmişti. 10 Ağustos'ta cephenin güney ucundaki sırtları kontrol altına aldı. Alınan başarı üzerine 5. Ordu komutanı Müşîr Otto Liman von Sanders'in takdirini kazandı. Bu zaferi 17 Ağustos'ta Kireçtepe ve 21 Ağustos'ta II. Anafartalar Zaferi takip etti. Miralay Mustafa Kemal, Ruşen Eşref Bey (Ünaydın) başta olmak üzere İstanbul basını tarafından "Anafartalar Kahramanı" olarak kamuoyuna tanıtıldı. Harb Mecmuası dergisinde boy fotoğrafı yer aldı. 20 Eylül'de hastalandı, sıtmaya yakalandığından kuşkulanıldı ancak Gelibolu'da görevine devam etti. Osmanlı ordusunu yöneten Alman subaylarla savaşın başından itibaren sorun yaşayan Mustafa Kemal, Eylül ayından sonra Çanakkale'deki savaşın kazanılacağını öngörerek daha faydalı olacağını düşündüğü başka bir cephede görev almak istedi. 5 Aralık'ta Liman von Sanders, Mustafa Kemal'e sağlık nedeniyle ayrılma izni verdi. Sonunda Mustafa Kemal, Anafartalar Grubu komutanlığını Fevzi Paşa'ya (Çakmak) teslim ederek Fethi, Tevfik Rüştü (Aras) ve Doktor Bahattin Şakir ile birlikte 10 Aralık'ta İstanbul'a doğru yola çıktı. 19-20 Aralık tarihinde İtilaf kuvvetlerini Arıburnu-Anafartalar sahilini terk etti. 28 Aralık 1915'te Alman İmparatoru Kayzer II. Wilhelm tarafından tarafından Demir Haç nişanı ile ödüllendirildi. ==== Kafkasya Cephesi ==== küçükresim|16. Kolordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa Bitlis'te, 16 Kasım 1916. 14 Ocak 1916'da Gelibolu'dan Edirne'ye sevk edilmiş olan 16. Kolordu komutanlığına atandı. Edirne'de bulunduğu 2 ay kadar süre boyunca 16. Kolordu'nun ikmali, toparlanması ve eğitimi ile ilgilendi. Eğitim amacıyla Ta’biye Mes’elesinin Halli ve Emirlerin Sûret-i Tahrîrine Dâir Nasâyih (Taktik Meselesinin Çözümü ve Emirlerin Yazılmasına İlişkin Öğütler) eserini hazırladı ve yayımladı. Doğu Cephesinde Rus birlikleri Osmanlı 3. Ordusu'nu püskürtmüş ve 16 Şubat'ta Erzurum'u, 3 Mart'ta Bitlis, Muş, Van ve Hakkâri'yi işgal etmişti. Albay Mustafa Kemal 11 Mart tarihinde 3. Orduyu desteklemesi için emrindeki 16. Kolordu ile birlikte Diyarbakır'a gönderildi; Halep üzerinden gerçekleşen uzun bir yolculuğun ardından 27 Mart'ta Diyarbakır'a vardı. Rütbesine göre kendisine ağır bir sorumluluk verilen 16. Kolordu Komutanı Mustafa Kemal 1 Nisan 1916'da Diyarbakır'da iken Tuğgeneralliğe (Mirliva) yükseltildi ve Paşa unvanını aldı. 35 yaşında ulaştığı bu rütbe, I. Dünya Savaşı'nda aldığı en üst rütbe olacaktı. 16 Nisan'da karargahını Silvan'da kurdu. Bitlis-Muş arasındaki yaklaşık 100 kilometrelik bir cepheden sorumluydu, elindeki güç 13.741 asker, 9.297 tüfek, yedi makineli tüfek, 19 toptan oluşuyordu. Enver'in Doğu Cephesindeki planı, 2. ve 3. Ordu'nun ortak bir harekâtını öngörüyordu. Ancak 2. Ordu daha güneyde yerini alamadan Ruslar, 3. Ordu'ya saldırıp bozguna uğrattılar ve 15 Nisan 1916'da Trabzon'u işgal ettiler; temmuzda ise Gümüşhane, Bayburt ve Erzincan'ın da bulunduğu daha geniş bir alanı ele geçirdiler ve 2. Ordu'yu Diyarbakır'a gerilettiler. Osmanlı ordusu 3 Ağustos'ta karşı saldırıya geçti; 6 Ağustos'ta Mustafa Kemal'in 16. Tümen'i Muş ve Bitlis'i Ruslardan kurtararak Osmanlı birliklerine stratejik bir üstünlük sağladı. Kafkas Cephesindeki bu başarısından dolayı altın kılıçlı imtiyaz madalyası ile ödüllendirildi. Rusların ağustos sonundaki karşı saldırısı üzerine Mustafa Kemal 21 Ağustos'ta orduyu tekrar Silvan'a çekti. Muş Rusların elinde kalırken, Bitlis Osmanlı hakimiyetindeydi. Mustafa Kemal Diyarbakır'dayken, İttihatçı fedailerden Yakub Cemil bir hükûmet darbesi yapmaya karar vermiştir. Savaşın kaybedildiğini düşünmektedir. Tek kurtuluş yolunun Bâb-ı Âli'yi basıp hükûmeti devirerek Başkomutan Vekili ve Harbiye Nazırı'nı değiştirmek olduğuna inanmaktadır. Yeni Başkomutan Vekili ve Harbiye Nazırı olarak da Mustafa Kemal'i düşünmektedir. Anlaştığı arkadaşlarından biri komployu Enver Paşa'ya haber vermiştir. Bunun üzerine Yakub Cemil kurşuna dizilerek öldürülmüştür. Mustafa Kemal Falih Rıfkı Atay'a anlattığı hatıralarında şöyle demektedir: "O vakit tümenlerimden birine komuta eden Ali Fuad (Cebesoy)'a, 'Yakub Cemil asılmış. Sebebi de ben Başkomutan Vekili ve Harbiye Nazırı olmadıkça kurtuluş yoktur,' demiş. Dediğini yapmış bile olsaydı ben İstanbul'a gittiğimde ilk iş olarak Yakub Cemil'i cezalandırırdım. Eğer ben, o ve onun gibiler tarafından iktidara getirilecek bir adamsam, adam değilim!" demiştir.Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), "Bir komplo", s. 116, Pozitif Yayınları, ISBN 978-975-6461-05-5 Erken gelen 1916 kışı, bölgede daha fazla çatışma olmasını önledi. 25 Kasım'da 2. Ordu komutanı Ahmet İzzet Paşa izin alıp İstanbul'a döndüğünde Mustafa Kemal komutan vekili olarak ordunun başına geçti. Vekil olduğunda, gelecekte Kurtuluş Savaşı'nda beraber çalışacağı subaylar İsmet (İnönü), Cafer Tayyar (Eğilmez) ve Harbiye'den arkadaşı Ali Fuat (Cebesoy) komutası altına girmişti. 18 Şubat 1917'de Mustafa Kemal, Hicaz Seferi'ne katılan birliklerin komutanlığına atandığını öğrendi. 26 Şubat'ta Enver'in başkanlık edeceği toplantılara katılmak üzere Şam'a gitti. Görüşmelerin ardından planlarda değişiklik yapıldı; Fahrettin Paşa'nın birliklerinin Filistin Cephesi'ne kaydırılması ve Mustafa Kemal'in 2. Ordu'nun komutasına asaleten atanmasına karar verildi. Bu karar sadrazam Talat Paşa tarafından veto edildi. ==== Sina ve Filistin Cephesi ==== 150px|küçükresim|Sina ve Filistin Cephesi'nde. 7 Mart 1917'de karargâhı Diyarbakır'da bulunan 2. Ordu Komutan Vekilliğine atandıktan sonra Hicaz Kuvve-i Seferiyesi Komutanlığına getirilmek istendi. Ancak bunu kabul etmeyerek 5 Temmuz 1917'de Yıldırım Ordular Grubu emrindeki 7. Ordu Komutanlığına atandı. 8 Ağustos'ta Halep'e gitmek üzere İstanbul'dan ayrıldı. Bölgedeki değerlendirmelerinin ardından Yıldırım Ordular Grubu komutanı Alman Falkenhayn ile stratejik konularda anlaşamayarak 4 Ekim'de komutanlıktan istifa etti ve ay sonuna doğru İstanbul'a geldi ve Pera Palas'a yerleşti. 15 Aralık 1917 ile 5 Ocak 1918 tarihleri arasında Veliaht Vahdettin Efendi'nin maiyetinde Almanya'ya giderek Berlin'de Kayzer II. Wilhelm, Hindenburg, Ludendorff ve Genel Karargâh ile savaşın stratejik durumuna dair görüşmelerde yer aldı, Alsas bölgesini ve cepheyi ziyaret ederek subaylarla görüştü. Ziyaret dönüşünde sol böbreğinin iltihap kapması üzerine uzun süre hasta olarak yattı. 25 Mayıs'ta yola çıktı; Haziran ve Temmuz 1918'de Viyana ve Karlsbad'da tedavi gördü. Tedavisi esnasında Almanca ve Fransızca dersleri aldı. Sultan Mehmed Reşad'ın ölümü ve Vahdettin'in cülûsu üzerine İstanbul'a dönmek üzere 27 Temmuz'da Karlsbad'dan ayrıldı ancak Viyana'da İspanyol gribine yakalandığı için İstanbul'a 4 Ağustos'ta varabildi. 7 Ağustos'ta 7. Ordu Komutanı olarak Filistin Cephesi'ne atandı. 26 Ağustos'ta Halep'e ulaştı, daha sonra 1 Eylül'de Nablus'taki karargahına geçti. Suriye'de ve muharebe hattındaki incelemesinin ardından Enver'in kendisini yanlış bilgilendirdiğini ve elindeki kuvvetin zayıflığını tespit etti. 19 Eylül'de General Allenby komutasındaki İngiliz kuvvetleri, General Sanders komutasındaki Yıldırım Ordular Grubu'na saldırıya geçerek Megiddo Muharebesi'ni başlattılar. Muharebe sonucunda Yıldırım Ordular Grubu'nu oluşturan 8. Ordu tamamen, 4. Ordu ise büyük ölçüde imha oldu. Sadece Mustafa Kemal Paşa komutasındaki 7. Ordu Şam ve Halep'ten kuzeye çekilerek, Kilis güneyindeki Müslimiye'de savunma hattı oluşturdu. Mondros Ateşkes Anlaşması'na kadar geçen zamanda, Britanya İmparatorluğu birliklerinin Toros geçitlerinden Anadolu içlerine sızmasını önledi.*J. Blanco Villalta, Atatürk, Çey. Fatih Özsu, Ankara, 1982, Syf. 225. Savaş sürerken 20 Eylül'de Fahri Yaver Hazreti Şehriyari (Padişahın Onursal Yaveri) unvanı verildi. Mustafa Kemal Paşa, aynı gün Vahdettin'in başyaveri Naci (Eldeniz) Bey'e bir telgraf çekerek Yıldırım Ordular Grubu'nun savaş gücünün kalmadığını bildirerek mütareke istemesini önerdi. Ayrıca yeni hükûmette kendisinin Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili olarak görevlendirilmesini istedi.Hikmet Bayur, '1918 Bırakışmasından Az Önce Mustafa Kemal Paşa'nın Başyaver Naci Bey Yolu ile Padişaha Bir Başvurması', Belleten, C.XXI, Sayı: 84, Ekim 1957, s. 561-565, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, C.IV, Türk Tarih Kurumu Basınevi, Ankara, 1991, s. 13-14 (Türk İnkılâp Enstitüsü Arşivi: 63/17436) 27 Eylül'de İngiliz kuvvetlerinin 7. Ordu'nun geri bölgesini tehdit etmesi üzerine Şam'ın güneyindeki Kisve'ye geri çekilme emri verdi. Sanders şehri savunma emri verdi ve 8. Ordu'yu Mustafa Kemal komutasına verdi; ancak Şam 30 Eylül'de düştü. Mustafa Kemal kuvvetlerini Halep'e geri çekerek savunma düzeni aldı. Burada sokak çatışmaları da içeren uzun bir savunmanın ardından 25 Ekim'de Halep düştü. Mustafa Kemal elde kalan kuvvetlerini Anadolu'ya geri çekti. 30 Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi imzalandı ve ertesi gün öğle vaktinde yürürlüğe girdi. Mondros Mütarekenamesi 19. maddesi gereğince, Yıldırım Ordular Grubu kumandanı olan Otto Liman von Sanders Paşa'nın görevden alınması üzerine Mustafa Kemal Paşa bu göreve getirildi.Zekeriya Türkmen, Mütareke döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2001, s. 45-50. Mondros Mütarekesi'nden sonra Anadolu'da milisler (Kuvâ-yi Milliye) şeklinde örgütlenen direniş hareketleri başlamıştı. 5 Kasım'da Suriye'deki İngiliz komutanı, Halep'teki birliklerine malzeme taşımak üzere İskenderun Limanı'nı kullanacağını söyleyerek kenti işgal edeceğini bildirdi; Mustafa Kemal iki gün öncesinde bir telgrafla mütareke koşullarını öğrenmek istemişti. 6 Kasım'da sadrazama gönderdiği uyarıda İngiliz işgaline silahla karşı koyacağını bildirdi; ancak Ahmet İzzet Paşa'nın ertesi günkü telegrafıyla emri geri almak zorunda kaldı. 7 Kasım'da Yıldırım Ordular Grubu ile 7. Ordu lağvedildi. Kendisi son görev yeri Adana'dan ayrılmadan Ulukışla'ya gelerek ilk örgütlenmeyi başlatmıştır. Yakındaki Antep'te kentin ileri gelenlerinden Ali Cenani ile görüşerek direniş düzenlemesi durumunda silahları kendisinin sağlayacağına söz vermişti; bu silahlar daha sonra halka dağıtıldı ve işgal güçlerine karşı kullanıldı. 10 Kasım 1918 tarihinde Yıldırım Kıt'alarının komutasını 2. Ordu Komutanı Nihat Paşa'ya bırakarak Adana'dan İstanbul'a hareket etti. Geri çağrılmasından sonra bölgedeki düzenli Osmanlı orduları mümkün olan tüm malzemeleriyle beraber Toroslar'ın kuzeyine çekildi, 2. Ordu dışında tüm birlikler dağıtıldı. == Kurtuluş Savaşı (1919-1923) == === Örgütlenme === ==== İşgal dönemi ==== küçükresim|150px|9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa, 17 Nisan 1919. Mustafa Kemal 13 Kasım'da İstanbul'a Haydarpaşa Garı'na ulaştı. Haydarpaşa'dan İstanbul'a geçerken şehrin işgali için boğaza demirli düşman savaş gemilerini gördüğünde ünlü "Geldikleri gibi giderler!" sözünü söyledi. İşgal altındaki İstanbul'da geçirdiği altı aylık süre boyunca ülkenin işgali ve parçalanmasına karşı direnmek isteyen diğer yurtsever subaylarla gizli görüşmeler yaptı. Mütareke döneminde Fethi Bey (Okyar) ile birlikte Ahmet İzzet (Furgaç) Paşa yanlısı ve Ahmet Tevfik Paşa (Okday) karşıtı bir tavrı koyan Minber gazetesini çıkararak siyasi girişimlerde bulundu. Yıl sonuna doğru daha önce yazdığı Zâbit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl kitabını yayımlattı. İstanbul'da önce Pera Palas'ta kaldı, kısa bir süre sonra Halep'te tanıştığı Suriyeli bir Hristiyan Arap olan Salih Fansa'nın Beyoğlu'ndaki evine taşındı. Ardından 21 Aralık 1918'de, Akaretler'de oturan annesi Zübeyde Hanım ve kız kardeşi Makbule'yi de yanına alarak günümüzde Atatürk Müzesi olan eve yerleşti. İstanbul'un işgal altında bulunduğu günlerde Mustafa Kemal arkadaşlarıyla bu evde sık sık toplandı. Bu toplantılarda önceleri İstanbul'daki hükûmeti değiştirme, daha sonra ise ülkenin işgaline karşı ordunun dağıtılmasının durdurulması, silah ve mühimmatın saklanması, genç subayların Anadolu'ya geçirilmesi, ulusal görüşlere bağlı bürokratların yerlerinde kalması ve halkın moralinin yükseltilmesi konularında kararlar alındı. Samsun'a hareket ettiği gün olan 16 Mayıs 1919'a kadar bu evde oturdu. Parlamentoyu Ahmet Tevfik Paşa aleyhine etkilemeye çalışan Mustafa Kemal, başkentte kaldığı altı ay boyunca birkaç kez padişahın huzuruna çıktı. Vahdettin, Mustafa Kemal'i kullanmak istemesine rağmen onun siyasi güç sahibi olmasına karşıydı ve Damad Ferid Paşa ve Tevfik Paşa gibi hanedana mensup kadınlarla evlenmiş olanlarla çalışmayı yeğliyordu. 18 Kasım'da parlamento Tevfik Paşa hükûmetinin programını görüşmek üzere toplandı ancak Fethi'nin (Okyar) partisine destek veren yirmi yedi milletvekili hükûmet aleyhine oy kullandığı için oylama sonuçsuz kaldı. Ancak bu çabalar sonuçsuz kaldı, 19 Kasım'da yapılan oylamada Tevfik Paşa hükûmeti basit çoğunlukla görevde kaldı. Politikacılar arasında tartışmalar sürerken, aralarında Mustafa Kemal'in de yer aldığı subaylar Osmanlı ordusundan geri kalan parçaları denetim altına almaya ve İtilaf devletleri planlarına direnmeye uğraşıyordu. Meclisin güvenini kaybeden Tevfik Paşa 21 Aralık'ta padişah huzuruna çıkarak meclisin dağıtılmasını istedi ve İkinci Meşrutiyet dönemi sona erdi, padişahın şahsi yönetimine geri dönüldü. 4 Ocak 1919'da seçimler süresiz olarak ertelendi. 20 Aralık'ta bir kez daha padişah huzuruna çıktı ancak hükûmete katılma girişimleri sonuç vermedi. 29-30 Ocak 1919'da İttihat ve Terakki eski üyelerinden otuzu tutuklandı; tutuklananlar arasında Mustafa Kemal'in arkadaşı Dr. Tevfik Rüştü (Aras) da yer alıyordu. İtalyan Yüksek Komiseri Kont Carlo Sforza anılarında 1919 başında İstanbul'daki İngiliz ajanlarının Mustafa Kemal'i de tutuklayıp Malta'ya göndermeye hazırlandıklarını ancak diplomatik sorunlar yaratmamak için bu hazırlıkların uygulamaya geçmediğini yazmıştır. 1919'un başında İstanbul'da birçok siyasi kriz yaşandı, sonunda 4 Mart'ta Damad Ferid Paşa liderliğinde İttihatçılardan arınmış yeni bir hükûmet kuruldu. Milliyetçiler ordunun kontrolünü ellerinde tuttular ama yeni Harbiye Nazın Şakir Paşa, genelkurmay başkanı Fevzi'nin (Çakmak) yerine Cevat Paşa'yı (Çobanlı) atadı. 9 Mart'ta tüm İttihat ve Terakki önderleri tutuklandı. Tüm bu siyasi karışıklıklar sürerken Mustafa Kemal, Rauf, Ali Fuat, Fahrettin, Refet, Kâzım Karabekir, İsmet gibi subaylarla sık sık görüşüyordu. Ali Fuat ile beraber askerlerin terhis edilmesini durdurmak, eldeki silah ve mühimmatı korumak ve aynı fikirleri paylaştıkları subay ve sivilleri kilit görevlerde tutmak üzerine bir harekât planı yapmıştı. Bu fikirler Genelkurmay'da görevli subaylar tarafından da paylaşılıyordu. Bu esnada Anadolu'nun ve Trakya'nın farklı bölgelerinde Müdâfaa-i hukuk cemiyetleri kuruluyordu. Mustafa Kemal ve diğer subaylar bu cemiyetlerle ilişkiler kurmaya başlamıştı. Şubat 1919'da Ali Fuat 20. Kolordu komutanı olarak Ankara'ya, 13 Mart'ta ise Kâzım Karabekir 15. Kolordu komutanı olarak Erzurum'a atandı. Mustafa Kemal de Anadolu'da bir görev almayı hedefliyordu. Nisan ayında Harbiye Nazırı Şakir Paşa tarafından çağrılan Mustafa Kemal, Fevzi Paşa'nın (Çakmak) vekili Tuğgeneral Kâzım'ın (İnanç) da yer aldığı bir kararla Doğu Anadolu'da Rumların tacizlerini çözme görevi ile 9. Ordu müfettişliğine atandı. Karar 30 Nisanda resmen açıklandı ve kısa süre sonra kabine tarafından onaylandı. Bu görev kapsamında Mustafa Kemal bölgede düzeni sağlayacak, silahların toplanıp güvenli bir yerde depolanmasını denetleyecek, ordunun 'şuralar' kurduğu konusundaki raporları araştıracak ve eğer bunlar gerçekse, uygulamaya son verdirecekti. Mustafa Kemal'in de etkisinin bulunduğu bu kararla yalnızca 9. Ordu ile doğu ve orta Anadolu'daki sivil yöneticiler ona bağlanmakla kalmıyor, daha batı ve güneydeki bölgelerin komutanları ve sivil yöneticileri de isteklerine uymakla yükümlü tutuluyorlardı. 15 Mayıs'ta genelkurmay başkanlığına bir veda ziyareti yaptı; burada gizli bir görüşmede genelkurmay başkanlığından ayrılmak üzere olan Fevzi Paşa (Çakmak) ve halefi Cevat Paşa (Çobanlı) ile görüştü. Fevzi Paşa ile silah ve malzemelerin İtilaf Devletleri'ne teslim edilmemesi, Anadolu'da Kuvâ- yi Milliye'ye dayanan bir yönetim kurulması ve askerî harekâtların sadece savunmayla sınırlı kalmaması yönünde bir anlaşmaya vardılar. Mustafa Kemal Cevat Paşa'dan kişisel bir şifre aldı, Fevzi Paşa ise subaylar ve silahların Anadolu'ya gönderilmesini örgütledi. Ardından padişah ile son bir görüşmede bulundu ve 16 Mayıs'ta kurmaylarıyla beraber Samsun'a doğru Bandırma Vapuru'yla yola çıktı. ==== Samsun'a çıkışı ==== 200px|küçükresim|Harbiye Nezareti'nin Mustafa Kemal Paşa'yı 9. Ordu Kıtaatı Müfettişliği'ne tayin yazısı. 2 Şubat 1919 tarihinde Mersinli Cemal Paşa doğudaki Osmanlı ordularını mütareke koşullarına göre düzenlemek için müfettiş olarak Anadolu'ya gönderilmişti. İngiliz Yüksek Komiseri Amiral Calthorpe ve Fransız Yüksek Komiseri Amiral Amet, 1918 yılı Kasım ayında Osmanlı hükûmetine nota verdiler. Doğuda Türklerin silahlanıp Hristiyanları öldürdüğünü, buna karşı önlem alınmasını talep ettiler. Mustafa Kemal Paşa, Padişah Vahdettin tarafından işgal kuvvetlerinin Yüksek Komiserlerinin verdiği notalar gereğince olağanüstü yetkilerle donatılarak Vilâyat-ı Sitte'deki (Altı Vilayet) Hristiyan ahaliyi korumak ve işgal kuvvetlerine karşı yapılan ufak çaplı isyanları bastırmak için görevlendirildi. Karadeniz'deki İngiliz Ordusunun komutanı General Sir George Milne'in, Mustafa Kemal'in görevi ile ilgili yazdığı bir mektuba cevaben Harbiye Nezareti 24 Mayıs'ta verdiği yanıtta Mustafa Kemal'in görevinin 1. ve 3. Kolorduları kapsadığı ve askeri birliklerin bakanlık emirlerine itaati, top kamalarını sökülmesini kontrol etmek ve halkın huzursuzluğunu önlemek olduğunu bildirdi. Gerçekte ise Mustafa Kemal ile kolordu komutanları Erzurum'daki Kâzım Karabekir ile Sivas'taki Refet'in (Bele) amacı askeri malzemelerin teslimini engellemekti. Yunanların Ege bölgesinde ilerlemesini önlemek isteyen Genelkurmay da bu amacı paylaşıyordu. Atatürk, gazeteci Falih Rıfkı Atay'a Samsun'a hareket etmeden önce Vahdettin ile olan son görüşmesini anlatmıştır. Bu görüşmede Vahdettin, Samsun'a hareket etmeden önce kendisini ziyarete gelen Mustafa Kemal Paşa'ya "Paşa Paşa, şimdiye kadar devlete çok hizmet ettin, bunların hepsi artık bu kitaba girmiştir, tarihe geçmiştir. Bunları unutun, asıl şimdi yapacağın hizmet hepsinden mühim olabilir. Paşa Paşa, devleti kurtarabilirsin!" demiştir. Ancak Atatürk, Vahdettin'in samimiyetinden emin olamadığını, onun İtilaf Devletleri'nin siyasetine uygun hareket ederek bu siyasete karşı gelen Türklerin yatıştırılmasını istediğini anlatmıştır.Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), s. 202, Pozitif Yayınları, ISBN 978-975-6461-05-5 Mustafa Kemal, 19 Mayıs 1919'da Kurmay Albay Refet Bey (Bele), Kurmay Albay Kâzım (Dirik) Bey, Kurmay Albay 'Ayıcı' Mehmet Arif Bey, Dr. Albay İbrahim (Talî Öngören) Bey, Kurmay Binbaşı Hüsrev (Gerede) Bey, Dr. Binbaşı Refik (Saydam) Bey, Binbaşı Kemal (Doğan) Bey, Yüzbaşı Cevat Abbas (Gürer) Bey ve Yüzbaşı Ali Şevket (Öndersev) Bey ile beraber Samsun'a çıktı. İşgale karşı direniş hareketleri 30 Ekim 1918'de ateşkes imzalanmasının hemen ardından müneferit biçimde başlamış olmasına rağmen, Mustafa Kemal ve yanındaki çoğu kurmay olan komutanların Samsun'a çıktığı 19 Mayıs 1919 günü, Türk Kurtuluş Savaşı'nın fiili başlangıç tarihi olarak kabul edilmektedir. Bir hafta boyunca Mantıka Palas'ta kaldığı bu süreçte, bölgede meydana gelen çatışmaların sebebini araştırmış ve padişah Vahdettin tarafından verilen görevin aksine, işgalcilere karşı bizzat yerel Kuvâ-yi Milliye örgütlerinin kurulmasında rol oynamıştır. 21 Mayıs'ta güvenlik durumunu görüşmek üzere İngiliz güvenlik subayı Yüzbaşı L.H. Hurst ve iki meslektaşıyla buluştu. İngilizlerin Osmanlı hükûmetinin ülkeyi yönetemediği ve birkaç yıl yabancı müdahalesine ihtiyaç olduğu görüşlerine karşı çıktı, Samsun bölgesindeki sorunların Rumların ayrılıkçı hedeflerine son verdiği anda çözüleceğini ve Osmanlı topraklarında Yunanların egemenlik hakkı olmadığını bildirdi. Samsun'da birkaç gün daha kalan ve görüşmeler yapan Mustafa Kemal, bu bir haftanın sonunda Havza'ya geçti. Kasabada iyi karşılanan Mustafa Kemal, halktan Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri'nin bir şubesini açmalarını istedi. Mustafa Kemal'in Havza'daki hareketleri Rumlar tarafından Yüzbaşı Hurst'e aktarılmıştı; Hurst'ün raporu üzerine 8 Haziran'da Yüksek Komiser Amiral Calthorpe, İngiliz dış işleri bakanlığına konuyu bir telgrafla bildirdi. Bunun üzerine İngiliz yetkililer Osmanlı hükûmetine Mustafa Kemal'in görevinden alınması yönünde baskı yaptı. Aynı gün sadrazam vekili, İngiliz yetkililere kabinenin Mustafa Kemal'i geri çağırmaya karar verdiğini açıkladı; Harbiye Nazırı Şevket Turgut Paşa ise Mustafa Kemal'in gitmesine kendilerinin izin verdiğini anımsattı ancak Mustafa Kemal'e "İstanbul'a dönerek kendisini onurlandırmasını" bildirdi. Mustafa Kemal 11 Haziran'da zaman kazanma amacıyla neden geri çağrıldığını sordu. Havza'da geçirdiği on yedi gün sonunda, Rauf'tan (Orbay) iç kesimlere yolculuk yapmasını engelleyecek bir İngiliz müfrezesinin gönderilebileceği haberini alınca 13 Haziran'da kimseye haber vermeden Refet'in (Bele) bir tümeninin yer aldığı ve daha güvenli olan Amasya'ya gitmeye karar verdi. ==== Amasya Genelgesi ==== küçükresim|sağ|200px|Mustafa Kemal Paşa, bir koltukta otururken Mustafa Kemal 13 Haziran'da, Ali Fuat ve Rauf 19 Haziran'da, Refet ise 20 Haziran'da Amasya'ya vardı. Bu esnada Batı Anadolu'da Yunan işgalleri devam ediyor, Redd-i İlhak Cemiyetleri İstanbul hükûmetine ve İtilaf devletlerine protesto telgrafları gönderip direniş çağrıları yapıyordu. Bu hareketliliğin Paris'te görüşmeler yapan Osmanlı heyetini zora düşüreceğini düşünen Dahiliye Nazırı Ali Kemal, 16 Haziran'da ülkedeki bütün postanelere protesto telgraflarını kabul etmemeleri için talimat gönderdi. 18 Haziran'da Mustafa Kemal, 1. Kolordu komutanı Albay Cafer Tayyar'a çektiği bir telgrafta İstanbul'daki hükûmetin gücünü yitirdiğini, Anadolu halkının ulusal bağımsızlık için birleştiğini, Müdafaa-i Hukuk ve Redd-i İlhak Cemiyetlerinin tek bir isim altında birleştirilmeleri ve Anadolu içinde bir yerden yönetilmeleri gereğini, Trakya'daki cemiyetten bir-iki delegenin Sivas'a gönderilmesini yazmıştı. Mustafa Kemal hazırladığı bildiri taslağını 19-20 Haziran'da Rauf, Refet ve Ali Fuat ile görüştü. Genelge hazırlandıktan sonra Konya'daki 2. Ordu Müfettişi Cemal (Mersinli) ile Erzurum'da bulunan 15. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir'e gönderilerek onayları alındı. 22 Haziran 1919'da Amasya Genelgesi'ni yayımladı. Daha sonra bütün mülki amir ve askeri komutanlara telgrafla ulaştırıldı. Amasya Genelgesi İstanbul'da bulunan işgal güçlerinin tepkisi çekmiştir ve İngilizler Mustafa Kemal'i İstanbul'a geri getirmek için İstanbul Hükûmeti üzerindeki baskılarını arttırmıştır. Bu sırada İçişleri bakanı olan Ali Kemal Bey bir genelge yayımlayarak Mustafa Kemal'in iyi bir asker olduğunu ancak İngiliz baskısı sonucu görevinden alındığını ifade etmiştir. Amasya Genelgesi'nde vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığının tehlikede olduğu, İstanbul hükûmetinin üzerine aldığı sorumluluğu yerine getiremediği, bu durumun milleti yok olmuş gibi gösterdiği anlatılmıştır. Genelgede "Milletin istiklâlini yine milletin azim ve kararının kurtaracağını" ilan edilmiştir. Anadolu'nun her bakımdan güvenli bir yeri olan Sivas'ta bir kongre toplanacağı belirtilmiştir. Bu kongreye katılmak için her ilden 3 temsilcinin seçilerek gönderilmesi ve temsilcilerin seyahatlerini gizli tutmaları istenmiştir. Doğu illeri için de Erzurum'da bir kongrenin toplanacağı, daha sonra Erzurum Kongresi üyelerinin de Sivas'a katılmak üzere hareket edeceği belirtilmiştir. ==== Erzurum Kongresi ==== Mustafa Kemal'den kurtulmaya kararlı olan tek hükûmet üyesi Dahiliye Nazırı Ali Kemal, 23 Haziran'da yerel yetkililere gönderdiği genelgede yerel yöneticilere "kendisi ile hiçbir resmî işleme girişmemeleri, hükûmet işleri ile ilgili hiçbir isteğini yerine getirmemeleri" için emir verdi. Telgraftan habersiz olan Mustafa Kemal ve Rauf, 26 Haziran'da Amasya'dan ayrılarak Erzurum'a geçti. Sivas valisi Reşit Paşa, Mustafa Kemal'i nasıl karşılaması gerektiğini İstanbul'a sorduğunda Ali Kemal ile Harbiye Nazırı Şevket Turgut Paşa arasında şiddetli bir kavgaya sebep oldu; iki nazır da 26 Haziran'da istifa etti. Yeni dahiliye nazırı Reşid Akif Paşa, Sivas valisine gönderdiği telgrafta Mustafa Kemal'in görevinden uzaklaştırılmış herhangi bir general gibi karşılanması gerektiğini bildirdi. Kâzım Karabekir, Mustafa Kemal'i 3 Temmuz'da Erzurum'un 15 km dışında karşıladı ve konuklarını törenle Erzurum kalesinin karargahına götürdü. Kente gelir gelmez Refet'ten bir an önce ordudan istifa etmesi ve Erzurum'da güvenlik altında kalması yönünde telgraf aldı. İngilizler ulusal ve yabancı-karşıtı duyguların merkezi hâline geldiğini düşünüyordu. Mustafa Kemal ertesi gün Sultan Vahdettin'in tahta çıkışının yıldönümü vesilesiyle ona sadakatini bildiren bir tebrik telgrafı gönderdi. 7 Temmuz'da 3. Ordu müfettişi olarak bütün komutanlara gönderdiği son emrinde askeri ve ulusal örgütlerin kesinlikle dağıtılmaması, komuta kademelerinin teslim edilmemesi, cephane ve silahların verilmemesi ve "düşman" birliklerin bundan sonra atacakları adımlara karşı askeri tepki gösterilmesini, ordunun hilafetin güvenliğini sağlayabilecek tek unsur olan ulusal iradenin aracı olduğunu belirtti. Açık bir başkaldırı olan bu emrin ardından Amiral Calthorpe, Refet ile Mustafa Kemal'in derhal geri çağrılmalarını istedi. 8-9 Temmuz gecesi Mustafa Kemal, Harbiye Nazırı Ali Ferid Paşa ile telgraf üzerinden saatlerce görüştü. Görüşme sonunda görevinden alınacağını hisseden Mustafa Kemal istifa etti, Ferit Paşa ise görevden alındığını söyledi. Kâzım Karabekir Paşa tarafından Erzurum'da toplanan Doğu İlleri Müdafaa-i Hukuk Kongresine (Erzurum Kongresi) katıldı.23 Temmuz 1919 Erzurum Kongresi, Atatürk Araştırma Merkezi web sayfası. 11 Temmuz 2009 tarihinde ulaşıldı. Kongre başında Kâzım Karabekir, Erzurum Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin iki üyesinin istifa ettirerek Rauf (Orbay) ile Mustafa Kemal'in tam üye olarak kongreye katılmalarını sağladı. 23 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihleri arasında gerçekleşen kongrede 56 delege yer aldı. Mustafa Kemal ilk başta hazırlık komitesi başkanı seçildi, daha sonra yine Karabekir'in çabasıyla kongre başkanı seçildi. Yaptığı konuşmada ülkenin bölünmekte olduğunu, İstanbul hükûmetinin güçsüzlüğünü ve İtilaf devletlerinin entrikalarını anlattı; ülkenin kaderini elinde tutacak bir ulusal yönetim kurulabileceğinden bahsetti. Kongreye İstanbul hükûmetinden ciddi itirazlar gelmişti. Kongrenin kendini parlamento yerine koyduğu, bu nedenle derhal sona erdirilmesi, Mustafa Kemal ve arkadaşlarının derhal tutuklanıp İstanbul'a gönderilmesi isteniyordu. Mustafa Kemal'in önerisiyle padişah, hükûmet, askeriye ve sivil otoritelere gönderilen bir metinde suçlamalar reddedildi ve saraya bağlılık açıklandı. Ardından yayımlanacak bildiri içeriği ve tüzük maddeleri görüşüldü, bir Heyet-i Temsiliye kuruldu. 7 Ağustos'ta Erzurum Kongresi Beyannamesi yayımlandı. Bu bildiride millî sınırlar içinde vatanın bölünmez bir bütün olduğu, vatanı korumayı ve bağımsızlığı sağlamayı İstanbul hükûmeti sağlayamazsa, geçici bir hükûmet kurulacağı, Hristiyan azınlıklara siyasi hakimiyet ve sosyal dengeyi bozacak ayrıcalık verilemeyeceği, manda ve himayenin kabul edilemeyeceği kararlaştırılmıştır. Mustafa Kemal kongrenin kapanışından sonra üç hafta daha Erzurum'da kaldı. Erzurum'a yerleşmiş emekli bir binbaşıdan aldığı borç ile Sivas'a yolculuk giderlerini karşıladı. 29 Ağustos'ta makineli tüfekli bir müfrezenin eşliğinde üç arabalık bir konvoyla Mazhar Müfit, Rauf ve Raif Efendi eşliğinde Erzurum'dan yola çıktı, Erzincan'da Fevzi Efendi de kendisine katıldı. 2 Eylül'de Sivas'a vardı. ==== Sivas Kongresi ==== Sivas Kongresi 4-11 Eylül 1919 tarihleri arasında toplandı. Kongreye Mustafa Kemal dahil toplam otuz sekiz delege katıldı, Ege'deki direniş örgütleri Sivas'a delege göndermediler. Mustafa Kemal itirazlara rağmen kongrenin ilk gününde başkan seçildi. Ertesi gün delegeler İttihat ve Terakki Fırkası'nı canlandırmayacaklarına dair yemin ettiler ve Millî Mücadele'yi, Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'na girmesine sebep olan fırkadan ayrı tutmaya çalıştılar. 4 Eylül'de Ahmet İzzet Paşa'nın ABD mandasının istenmesi konusunda bir muhtırası Kâzım Karabekir'e getirilmişti; Karabekir bu bilgiyi Mustafa Kemal'le paylaştı. Mustafa Kemal ağustos ayında milliyetçi Halide Edib (Adıvar) ile Karakol Cemiyeti'nin başı Kara Vasıf'ın da bulunduğu etkili bazı vatanseverlerin ABD mandasına taraftar olduklarını da öğrenmişti. 8 Eylül'de Erzurum Heyet-i Temsiliye üyesi eski vali Bekir Sami (Kunduh), kongreye ABD mandasının kabul edilmesini isteyen yirmi beş imzalı bir önerge sundu. Mustafa Kemal, kentte bulunan Amerikalıların herhangi bir resmî görevi olmadığını belirtti. Kongre sonuç olarak, ABD senatosundan ülkeyi temsil etmeyen İstanbul hükûmeti ile bir barış anlaşması imzalamadan önce Türkiye'ye bir araştırma komisyonu gönderilmesini isteyen bir mektup gönderilmesine karar verdi; ancak ABD Senatosu'nun 19 Kasım'da ABD'nin Milletler Cemiyeti'ne üyeliğini onaylamamasıyla da bağlantılı olarak bu konu görüşülmedi. Manda fikrinin ortadan kalkmasının ardından kongre tarafından birleşik bir Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti'nin tüzüğü hazırlandı. Temsil Heyeti genişletildi ancak tüm heyet Mustafa Kemal'i lider olarak kabul etmeye devam etti. 11 Eylül'de yayımlanan Sivas Kongresi Beyannamesi'nde Mondros Ateşkes Antlaşması'nın imzalandığı gün işgale uğramamış vatan topraklarının bir bütün olduğu ve birbirinden ayrılamayacağı vurgulanmıştır. Kuvâ-yi Milliye'nin tek kuvvet olarak tanınması ve millî iradenin egemen kılınmasının esas olduğu belirtilmiştir. Rumların ve Ermenilerin toprak iddialarına karşı çıkılmıştır. Millî iradeyi temsil etmek üzere Osmanlı Mebuslar Meclisi'nin derhal toplanması ve hükûmet kararlarının meclisin denetimine sunulması istenmiştir. Sivas Kongresi'nde bütün millî cemiyetler Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilmiştir. Kongre döneminde İstanbul hükûmeti Mustafa Kemal'in tutuklanması için girişimlerde bulunmuş, 3 Eylül'de daha sonra Ali Galip Olayı olarak anılacak bir girişimde Dahiliye Nazırı Adil ve yeni Harbiye Nazırı Süleyman Şefik Paşa, Elazığ valisi Ali Galip'e Mustafa Kemal'i tutuklayıp kongreyi dağıtmasını emretmişti. Ali Galip Malatya'ya gelerek İngiliz yüzbaşı Edward Noel ve Kürt Bedirhan ailesinin bazı bireyleri ile görüştü. Olası bir girişime karşı Kâzım Karabekir, 7 Eylül'de küçük bir süvari bölüğünü Malatya'ya gönderip Bedirhanları tutuklama emri verdi. Bunun üzerine Ali Galip, Yüzbaşı Noel ve Bedirhanlar Suriye'ye kaçtı. İstanbul hükûmeti ayrıca Ankara valisi Muhittin Paşa'ya Sivas'a gidip kenti denetime alma emri vermiş ancak Ali Fuat'ın emriyle yoldayken milliyetçiler tarafından tutuklanmıştır. Bu başarısız girişimler, milliyetçilerin Anadolu'nun işgal edilmemiş kısımlarında sivil yönetimi denetime almalarına yol açtı. 24 Eylül'de Trabzon valisi tutuklandı; 26 Eylül'de Konya valisi Refet'in (Bele) şehri ele geçirmek üzere yola çıktığı haberi üzerine şehri terk etti. Bu gelişmelerin ardından Anadolu kontrolünü yitireceğini anlayan İstanbul hükûmeti, 27 Eylül'de Abdülkerim Paşa arabuluculuğunda Mustafa Kemal ile telgraflaştı. Mustafa Kemal bu görüşmede Damad Ferid Paşa'nın istifasını istedi. 30 Eylül'de Damad Ferid istifa etti, yerine Ali Rıza Paşa sadrazam olarak atandı. Bu olayların ardından İstanbul hükûmeti, Heyet-i Temsiliye ile görüşmek üzere Bahriye Nazırı Salih Paşa'yı Anadolu'ya göndermeyi önerdi. Mustafa Kemal, Amasya'da görüşmeyi kabul etti. 20-22 Ekim arasında üç gün süren pazarlığın ardından zayıf bir anlaşmaya varıldı. Mustafa Kemal'in ısrarıyla protokol hâline getirilip imzalanan bu görüşme ile hükûmet Heyet-i Temsiliye'yi tanımış oldu. ==== TBMM'nin açılışı ==== Mustafa Kemal 27 Aralık 1919'da Ankara'ya ulaştı. 1919 sonunda yapılan Meclis-i Mebûsan seçimlerinde Mustafa Kemal Erzurum'dan mebus seçildi ama Ankara'da kalmaya kararlıydı. Mustafa Kemal'in öncelikli hedefi milliyetçi vekilleri Müdafaa-i Hukuk Grubu adında bir partide toplamak ve meclis başkanı seçilmekti. Bu şekilde meclis İstanbul'da özgürce çalışamazsa yasal olarak seçilmiş delegeler adına hareket etme yetkisine sahip olacaktı. 29 Aralık'ta İstanbul hükûmeti Mustafa Kemal'in ordudan uzaklaştırılması emrini geri alarak madalyalarını iade etti ve kendi isteğiyle istifa etmiş olduğunu açıkladı. Bu dönemde, Osmanlı topraklarının paylaşılması sürecinin son aşaması olup "Amerikan Mandası" olarak dile gelen dış politika sorunu da tartışılarak reddedilmiştir. Aralık 1919 tarihini taşıyan son ABD teklifinde "geniş bir Ermenistan yanında bir Türk Devleti" kurulması stratejik hedef olarak ortaya konulmuştur.ABD teklifi . Ocak 1920'de Yunanların Batı Anadolu'yu ilhak edecekleri söylentileri yayılmaya başlamıştı. 9 Ocak'ta Albay Fahrettin (Altay) ile görüşen Mustafa Kemal, Yunanlara karşı Batı Anadolu'daki bütün birliklerin başına geçmeyi planladığını belirtti. Bu dönemde Ege'deki çetelerle irtibat kurmuş, düzenli orduyu çetecilere yardımcı olmaya ikna etmişti. Bu esnada Albay İsmet ile Ankara'da görüşmeler yaptı. Yunanistan ile savaşın kaçınılmaz olduğunu ancak düşman birliklerinin çeteler değil sadece düzenli ordu ile durdurulabileceğini belirtti. 12 Ocak 1920'de Osmanlı Devleti'nin son meclis toplantısı 72 vekilin katılımıyla açıldı. İtilaf Devletleri yeni hükûmette Anadolu'daki milliyetçi komutanlar ile güçlü bağları olan Cemal Paşa'nın (Mersinli) harbiye nazırı, Cevat Paşa'nın (Çobanlı) ise genelkurmay başkanı olmalarına karşı çıktılar. Paşalar istifalarını sunmak zorunda kaldı. Bu esnada meclis başkanlığına Reşat Hikmet seçildi; kısa süre sonra öldüğünde yerini Celalettin Arif aldı; Fevzi Paşa (Çakmak) genelkurmay başkanlığına geldi, bazı diğer bakanların da değişimi ile 9 Şubat'ta yeni kabine güvenoyu aldı. Meclisteki milliyetçiler "Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" yerine, padişahın bir konuşmasında geçen bir adla, "Felah-ı Vatan İttifakı" partisini kurdular. Mustafa Kemal bu dönemde Ankara'da beklemede kalarak, çevresindeki genç subaylarla çalışmalarını sürdürdü. 28 Ocak 1920'de Osmanlı Meclis-i Mebûsanı, temel hatları Amasya, Erzurum ve Sivas'ta Mustafa Kemal önderliğinde belirlenen Mîsâk-ı Millî kararlarını kabul etti, 17 Şubat'ta ise kamuoyuna açıkladı. "Türkiye" sözcüğünün ilk kez geçtiği bildiri, I. Dünya Savaşı'nı sona erdirecek olan barış antlaşmasında Türkiye'nin kabul ettiği asgari barış şartlarını içermekteydi. Bu esnada İtilaf Devletleri İstanbul'un işgal edilmesini görüşüyorlar, aynı zamanda belirsizlik sebebiyle Anadolu bir otorite boşluğu ortaya çıkıyordu. Şubatta milliyetçilere karşı ikinci Anzavur Ayaklanması gerçekleşti. 3 Mart'ta Sadrazam Ali Rıza Paşa istifa etti; yerine Salih Paşa geçti. Diğer İtilaf Devletleri'ni ikna eden İngilizler, 15-16 Mart gecesi yönetime el koydular, önemli binaları işgal edip Türk milliyetçilerini tutuklamaya başladılar. Tutuklanan milliyetçiler daha sonra Malta'ya sürülecekti. 18 Mart 1920'de İstanbul'daki son meclis toplantısı yapıldı ve meclisin süresiz tatil edilmesine karar verildi. İngilizlerin bu hamlesine karşılık Mustafa Kemal öncelikle Anadolu'daki İngiliz subaylarının gözaltına alınması emrini verdi. Daha sonra yeni bir seçim çağrısı yaparak, İstanbul'daki vekilleri Ankara'ya davet etti. Milliyetçilere yakın olan sadrazam Salih Paşa 2 Nisan'da istifa etti, Vahdettin onun yerine milliyetçi karşıtı Damad Ferid'i getirmeye karar verdi. Bu noktada saray ile milliyetçiler arasındaki bölünme tamamen netleşmiş, Türk milli direnişinin liderliği konusunda ise Mustafa Kemal'in ciddi bir rakibi kalmamıştı. Mart-Nisan 1920'de İstanbul'daki milliyetçiler çeşitli yollarla Ankara'ya geçtiler. Mustafa Kemal bu esnada Ankara'da örgütlenmesini ilerletmiş, direniş hareketini anlatma amaçlı Anadolu Ajansı'nı kurmuştu. 11 Nisan'da meclis, padişah tarafından feshedildi ve şeyhülislam Kuvâ-yi Milliye'yi kâfir ilan eden ve öldürülmelerinin vacip olduğunu belirten bir fetva yayımladı. 18 Nisan'da Kuvâ-yi İnzibâtiye kurularak milliyetçilere karşı harekete geçirildi. 23 Nisan 1920'de Ankara'da Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldı. Ülkenin her yanından milliyetçi örgütler Ankara'ya temsilciler göndermiş, İstanbul meclisinden gelenler de meclise katılmıştı. Meclis açılışında Mustafa Kemal, 1918'deki mütarekeden beri olanları açıklayan uzun bir konuşma yaptı. Meclisin sadece yasama değil yürütme yetkisini de elde tutmasını, üyeler arasından yürütme kuruluna uygun olanların seçilmesini istedi. 24 Nisan'da meclis faaliyetlerine başladı; yapılan yoklamada 120 delege hazır bulunmuştu. Mustafa Kemal 120 oyun 110'unu alarak Ankara mebusu sıfatıyla Meclis ve Hükûmet Başkanlığına seçildi. TBMM bir kurucu meclis gibi çalışarak Millî Mücadele'yi yürütecek olan Anadolu hükûmetinin altyapısını kurdu. TBMM açıldıktan bir gün sonra Mustafa Kemal, yaptığı açılış konuşmasında I. Dünya Savaşı'na girmenin zorunlu olduğunu şu sözlerle ifade etmiştir: > "Sonucunda felâket ve çok üzücü olaylara neden olan ve bu gün için > milletimizin memnuniyetsizliğine yol açan Dünya Savaşı'na katılmamış olmak > tabii ki çok daha iyi olurdu. Fakat buna maddeten imkân yoktu. Çünkü > katılmama, silâhlanmış bir tarafsızlığı, yani boğazların kapalı > bulundurulmasını gerektiriyordu. Halbuki vatanımızın coğrafi konumu, > İstanbul'un stratejik durumu, Rusların İtilâf hükûmetleri yanında yer almış > olması, bizim seyirci kalmamıza kesinlikle uygun değildi. Bunun yanı sıra > silâhlanmış bir tarafsızlığın devamı için paramız, silahımız, sanayiimiz, > kısaca, gerekli araç ve gerecimiz de bulunmuyordu. İtilâf devletlerinin ve > özellikle İngilizlerin para vermemesi bir yana, gemilerimize el koyarak > milletin dişinden tırnağından artırarak biriktirdiği gemi yapımına ait yedi > milyon liramızı zorla alıkoymaları, İtilâf devletlerinin savaş ilân etmesi, > bizim savaşa katılmamızdan dört ay önce her yönüyle Osmanlı hükûmetinin > zararına bir Ermenistan Cumhuriyeti kurulmasına karar verdiklerini ilan > etmiş olmaları ve hatta Bolşeviklerin yayınladığı gizli antlaşmadan da > anlaşıldığına göre, İstanbul'un Çarlık Rusyasına vadedilmiş olması, savaşa > İtilâf devletlerine karşı girmemizin zorunlu olduğunu gösteren açık > delillerdir." Bir hafta sonra ise, 1 Mayıs 1920 tarihli The Mail gazetesi manşetine göre Mustafa Kemal verdiği röportajda Osmanlı'nın yıkılmasından, İslam'ın ayak altına alınmasından İngiltere'yi sorumlu tuttuğunu söyledi. Birliklerine atfedilen soykırım iddialarını da şiddetle reddettiğini belirtti; yalnızca fesat çıkaranların temizlenmesinde zorunlu olduklarını söyledi. Buna ek olarak "İngiltere'yi cezalandıracağım" diyen Mustafa Kemal, İngiltere'nin kolonilerinde isyan körüklemenin kendi elinde olduğunu ifade etti. Asi veya maceraperest olmadıklarını, meşru Türkiye'nin gerçek temsilcisi olduklarını dile getirdi. 3-4 Mayıs'ta yapılan seçiminde Mustafa Kemal başkanlığında çalışacak on vekil belirlendi. Bu noktada Ankara Hükûmeti'nin ilk amacı, Damad Ferid'in körüklediği Kuvâ-yi İnzibâtiye'ye karşı iç mücadeleyi kazanmaktı. Mustafa Kemal'in yönlendirmesiyle Çerkez Ethem'in Kuvâ-yi Seyyâre'si Anzavur Ahmet'a karşı zafer kazandı. 14 Haziran 1920'de milliyetçilerin saldırısı ile Kuvâ-yi İnzibâtiye'nin bir kısmı taraf değiştirdi, kalanları İngiliz askerlerinin gerisine çekildi. 25 Haziran'da bu güç resmen dağıtıldı, yakalanan yedi subay ile bölgenin bazı önde gelenleri idam edildi. Bu esnada, 19-26 Nisan'da İtilaf Devletleri San Remo Konferansı'nda Osmanlı'nın bölünmesi planları üzerine çalışıyordu. Britanya başbakanı Lloyd George, Venizelos'un Batı Anadolu'yu ilhak planını destekliyordu. Görüşmelerin ardından 22 Haziran'da bir yıldan uzun süredir Milne Hattı'nda bekleyen Yunan kuvvetleri, doğuya ve kuzeye doğru ilerleyerek 8 Temmuz'da Bursa'yı ele geçirdiler. Yunanlar İzmir'in kuzeyinden Marmara'nın güneyine dek tüm Ege sahillerini bir ayda işgal ettiler. 25 Temmuz'da Edirne düştü, 27 Temmuz'da tüm Trakya kaybedildi. Yunan işgali devam ederken Yozgat'ta Çapanoğlu Ayaklanması başladı. Bölgedeki düzenli birlikler isyanı bastırmakta başarısız olunca Mustafa Kemal, önce Kılıç Ali çetesini, ardından Çerkez Ethem'i görevlendirdi. İsyancılara karşı zafer kazanan Ethem, Ankara Valisi Yahya Galip'i kendi kurduğu askeri mahkemeye çıkartmak istedi; Mustafa Kemal tarafından güçlükle ikna edildi. Ekimde padişah taraftarları Konya'da hükûmet binalarını ele geçirdi, güneydoğuda ise bazı Kürt aşiretler isyan ettiler ama bu isyanlar başarıyla bastırıldı. 10 Ağustos'ta İstanbul hükûmeti ile İtilaf Devletleri arasında Sevr Antlaşması imzalandı. Anlaşmanın yürürlüğe girmesi için Osmanlı meclisi tarafından onaylanması gerekiyordu. İstifa eden Damad Ferid'in yerine geçen Tevfik Paşa, Mustafa Kemal ile temasa geçmeye çalıştı. Ancak 19 Ağustos'ta yapılan meclis toplantısında Sevr'in kabul edilmesini öngören saltanat üyeleri ile imzalayan üç yetkili vatan haini ilan edildi. Mustafa Kemal bu dönemde İtilaf Devletleri'ne karşı diplomatik destek bulmaya da çalışıyordu. Hariciye vekili Bekir Sami (Kunduh) başkanlığında Sovyetler ile görüşmeye gönderilen heyet 19 Temmuz'da Moskova'ya vardı. Enver Paşa da 7 Ağustos'ta Moskova'ya varmış, İngilizlere karşı bir İslam ihtilali için Bolşevikleri etkilemeye çalışıyordu. Mustafa Kemal, İttihat ve Terakki'nin liderleri ile arasına mesafe koymaya özen gösterdi. Bolşeviklerin tehlikeli bir müttefik olduğunu düşünen Mustafa Kemal, hem iç hem de dış siyasette dikkatli bir denge politikası gözetti. Yapılan uzun görüşmelerin ardından Rusların Doğu Anadolu'da toprak talepleri net şekilde reddedildi; Bolşeviklerin Sarıkamış'ı Türklere bırakabilecekleri imasından faydalanan Mustafa Kemal Kâzım Karabekir'e Kars'ın batısını yeniden ele geçirme izni verdi. 29 Eylül'de zayıf bir Ermeni direnişine rağmen Sarıkamış alındı; 24-30 Ekim'de Kars Ermenilerden ele geçirildi. Mustafa Kemal'in talimatları ile Ermeniler üzerindeki baskı devam ettirildi; 18 Kasım'da Ermeniler tamamen yenilerek Ankara'nın koşullarını kabul etmek zorunda kaldılar. 3 Aralık 1920'de imzalanan Gümrü Antlaşması ile Ermenistan sınırı nihai hâlini aldı. Doğu sınırının güvene alınmasının ardından kuvvetler güneye kaydırıldı. Kilikya ve Kuzey Mezopotamya'daki çeteler düzenli ordu altına alınarak Mustafa Kemal'in emirlerini uygular hâle geldi. === Hâkimiyetin sağlanması === ==== Düzenli orduya geçiş ==== Merkezi denetimden uzak bulunan Kuvâ-yi Milliye örgütleri dağıtılarak düzenli bir ordu oluşturuldu. Millî Mücadele'nin en kanlı çatışmaları, düzenli orduya katılmayı kabul etmeyen Kuvâ-yi Milliye gruplarına karşı verildi. Mustafa Kemal'in en büyük sorunu, Yunanların toprak uğruna Türklerle savaşmaya hazır düzenli bir orduya sahip olmasıydı. Ankara'nın batı cephesindeki düzenli birlikleri zayıftı, bu sebeple hükûmet çetelere bağımlı durumdaydı; ayrıca bu çeteler güneydekilere göre Ankara'ya çok daha az bağımlıydılar. Ankara Hükûmeti 16 Mayıs 1920'de bütün milislerin düzenli orduya katılmasını ve giderlerin savunma bütçesinden karşılanmasını öngören bir yasa çıkartmıştı ancak Çerkez Ethem ve Demirci Mehmet Efe bağımsız davranmayı yeğliyordu. Bu esnada orduda firarlar da artmıştı. 11 Eylül'de çıkartılan bir yasa ile İstiklâl mahkemeleri kuruldu. 24 Ekim'de Çerkez Ethem ve düzenli ordunun Gediz'e gerçekleştirdiği bir hücum koordinasyon eksikliği sebebiyle başarısızlıkla sonuçlandı. Mustafa Kemal bunun üzerine cephe komutanı Ali Fuat'ı görevden alarak Moskova'ya büyükelçi olarak gönderdi, cepheyi kuzeyde İsmet (İnönü), güneyde Refet (Bele) komutasına verdi. Refet Konya'da bir ayaklanmayı bastırdıktan sonra Demirci Mehmet Efe'nin üzerine yürüdü ve 30 Aralık'ta tutukladı. Daha fazla güce sahip olan Çerkez Ethem, önce Ankara'da kendine destek aradı, daha sonra Kütahya'ya kaçtı. 30 Aralık'ta Albay İsmet ve Albay Refet komutasında 15 bin asker Çerkez Ethem'e karşı saldırıya geçti ve Kütahya kalesini ele geçirdi. Çerkez Ethem, Reşit ve Tevfik kardeşlerin başlarında bulunduğu Kuvâ-yi Seyyâre'den 725 Çerkez Yunanlarla anlaşarak düşman hatlarının gerisine geçtiler, geriye kalanlar dağıldı, bir kısmı düzenli orduya katıldı. ==== Teşkîlât-ı Esâsîye Kanunu ==== 20 Ocak 1921'de anayasa görevi gören Teşkîlât-ı Esâsîye Kanunu çıkartıldı. Egemenliğin kayıtsız şartsız milletin olduğunu belirten kanun ülkeye resmen Türkiye Devleti adını veriyor, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti tarafından yönetileceği bildiriyor ve padişahın neredeyse tüm yetkilerini TBMM'ye devrediyordu. Mustafa Kemal'in ısrarıyla padişahın adının hiç geçmediği kanunla ilgili tartışmalarda Mustafa Kemal saltanat ve hilafetin ilke olarak kabul edildiğini ancak bu kurumların ayrıcalıklarını tanımlamamanın daha iyi olacağını ileri sürdü. Anayasa ile ayrıca meclis tarafından teker teker seçilecek bir bakanlar kurulu bir başbakan seçecekti, gündelik işlerle ilgilenen bu göreve Fevzi (Çakmak) getirildi, Mustafa Kemal meclis başkanı olarak hükûmetin başında kaldı. ==== İnönü Muharebeleri ==== 250px|küçükresim|The Sphere gazetesinin 1-5 Mart 1921'de "Ankara Hükûmeti ve Talepleri" başlığıyla yayımladığı harita. Başlığın altında verilen bilgi: "Kemalistler ya da milliyetçiler, gölgeli alanı etkin biçimde kontrol ediyorlar. Onlar, Yunanlar tarafından Ege'den sürüldüler fakat Trakya'yı, İzmir'i, Ermenistan'ı ve Basra Körfezi altındaki bütün Mezopotamya'yı talep ediyorlar". 250px|küçükresim|Kemal Paşa ve İsmet Paşa II. İnönü Muharebesi'nden sonra askerleri teftişte. Birleşik Krallık Başbakanı David Lloyd George'a göre Yunanistan büyümeli ve İngiltere ile menfaatleri birleştirilmeliydi. Yunanistan boğazları Avrupa'ya açık tutmalı, Akdeniz'de İngiltere'nin çıkarlarına uygun davranmalıydı. Eğer böyle davranmazsa İngiliz donanması onu uslandırmak için yeterdi. Sevr Antlaşması'nın kuvvet kullanılmadan uygulanamayacağı anlaşılmıştı. İtilaf Devletleri ise kuvvet kullanacak hâlde değildi. İtilaf Devletleri, Yunanları yalnız Türk illerini alıp kendi vatanına katmak için değil kendi davalarını da yürütmek için Anadolu'ya çıkardı. Ancak İtilaf Devletleri de Türkiye'ye karşı uygulanacak politikalarda artık beraber değildir. İtalya, Yunanların Anadolu'ya yerleşmesinden dolayı rahatsızdı. Fransa ise Suriye'deki toprak kazançlarını yeterli görmektedir. Artık Yunanlar kendi ordularıyla Anadolu'ya boyun eğdirmek zorundadır. Mustafa Kemal de Yunan ordusunu yenerse, Türkiye'yi kurtarmış olacaktır.Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), Pozitif Yayınları, s. 310-311-312, ISBN 978-975-6461-05-5 6 Ocak 1921 günü Bursa'dan Eskişehir'e ve Uşak'tan Afyon'a doğru iki kol hâlinde ileri harekâta başlayan Yunan ordusu, 9 Ocak'ta İnönü mevzilerine kadar ilerledi. Ancak Türk ordusunun savunması karşısında ileri gidemeyeceklerini anlayarak 11 Ocak 1921 sabahı İnönü mevzilerinden çekilmek zorunda kaldı. Birkaç gün sonra geride kalan Çerkez Ethem birlikleri milli birlikler tarafından dağıtıldı. Birinci İnönü Muharebesi düzenli ordunun ilk zaferi olduğundan Kuvâ-yi Milliye'den düzenli orduya geçiş hızlanmış, halkın yeni kurulan orduya güveni artmıştır. Bu başarı bütün dünyanın dikkatini çekmiş; İtilaf Devletleri, 26 Ocak 1921'de Osmanlı Devleti'nin Londra'ya bir heyet göndermesini ve bu toplantıda Ankara Hükûmeti'nden de temsilci bulundurulmasını istemişlerdir. 1 Mart'ta Albay İsmet tuğgeneral rütbesine terfi etti. Birinci İnönü zaferinden sonra İtilaf Devletleri Sevr Antlaşması'nda Türklerin yararına bir değişiklik yapılmasını görüşmek için Londra'da bir konferans toplanmasına karar vermişlerdir. 21 Şubat-11 Mart 1921 tarihleri arasında yapılan konferansta, Türkler yararına bir sonuç çıkmamış, mücadele devam etmiştir. Yunanistan, Londra Konferansı bitmeden, Anadolu'da yeni bir saldırı yapmak üzere hazırlıklara başlamıştır. 23 Mart 1921 günü sabah erken saatlerde, 3. Yunan Kolordusu'nun Batı Cephesinden, 1. Yunan Kolordusu'nun da Güney Cephesinden ileri harekete geçmesiyle muharebeler başlamıştır. 23 Mart-1 Nisan 1921 arasında meydana gelen İkinci İnönü Muharebesi tekrar Türk kuvvetlerinin zaferiyle sona ermiştir. Bu zaferden sonra Fransızlar Zonguldak'tan, İtalyanlar da Güney Anadolu'dan askerlerini çekmeye başlamıştır. ==== Kütahya-Eskişehir Muharebeleri ==== İnönü muharebelerinde savunma taktiği uygulayan Türk ordusu, Aslıhanlar-Dumlupınar çarpışmalarında ise henüz saldırı gücüne ulaşamadığını göstermişti. Bu durumdan yararlanmaya karar veren Yunan ordusu İnönü, Eskişehir, Afyon ve Kütahya arasındaki çizgide yer alan Türk mevzilerine yüklenerek buraları işgal etmek ve Ankara'ya kadar ilerlemek istiyordu. Takviye birliklerle iyice güçlenen Yunan ordusu 10 Temmuz 1921'den itibaren saldırıya geçti ve 20 Temmuz'a kadar yaptıkları saldırılarla Türk ordusunu geri çekilmeye zorladı. Mustafa Kemal Paşa, Türk ordusunun Sakarya Irmağı'nın doğusuna kadar çekilmesini emretti. Böylece vakit kazanılacaktı. Bu savaşlar sonunda Eskişehir, Kütahya, Afyon gibi büyük stratejik bölgeler elden çıktı. TBMM'de moral bozukluğu yaşandı ve sert tartışmalar meydana geldi. Ancak Yunan ordusu büyük ateş ve silah üstünlüğüne rağmen, Türk ordusunu yok edememişti. Türk ordusu, güvenli bir şekilde Sakarya'nın doğusuna çekilmişti. Kütahya- Eskişehir Muharebeleri sonrasında Büyük Millet Meclisi içinde iktidara yani Mustafa Kemal Paşa'ya karşı tepkiler artmaya başladı. Bu muhalefeti yöneltenler ordunun başına geçmesi için Mustafa Kemal Paşa'ya baskı yapmaya başladı. Gerçek niyetleri ise onu Ankara'dan uzaklaştırmak ve Enver Paşa'nın iktidarını sağlamaktı. Mustafa Kemal Paşa, 4 Ağustos 1921 günü Büyük Millet Meclisi'nde yaptığı konuşmayla başkomutan olmayı kabul ettiğini ancak başkomutanlığın faydalı olabilmesi için Meclis'in ordu ile ilgili yetkilerini üç ay süreyle kendisinde toplayacak bir kanun çıkartılması gerektiğini açıkladı. Paşa'nın başkomutanlığını isteyenlerin bu şekilde hayalleri suya düşürülmüş oldu. 5 Ağustos 1921 günü oy birliği ile çıkartılan yasa ile Mustafa Kemal Paşa, TBMM Orduları Başkomutanlığı'na getirildi.Turgut Özakman, Şu Çılgın Türkler (2005), Bilgi Yayınevi, 166. Baskı, s. 231-238 ==== Sakarya Meydan Muharebesi ==== Mustafa Kemal Paşa, Başkomutanlığa geçmesinin hemen ardından yayımladığı Tekâlif-i Milliye emirleri ile halkı ordunun donatılması için seferberliğe çağırdı. 12 Ağustos'ta Polatlı'da teftiş yaparken attan düştü ve kaburga kemiği kırıldı. 23 Ağustos-13 Eylül 1921 tarihlerinde yapılan Sakarya Meydan Muharebesi'nde Yunan ordusunun hücum gücü tükendi. Türk ordusu ani bir taarruzla Yunan ordusunu Sakarya Nehri'nin doğusundan çıkarmayı başardı. Bu zaferden sonra 19 Eylül 1921'de Büyük Millet Meclisi Başkomutan Mustafa Kemal Paşa'yı oy birliğiyle Müşîr (bugünkü ismiyle Mareşal) rütbesine terfi ettirdi ve Gazi unvanı verdi. Sakarya Meydan Muharebesi sonunda Türk ordusunun zayiatı; 5713 ölü, 18.480 yaralı, 828 esir ve 14.268 kayıp olmak üzere toplam 49.289'dur. Yunan ordusunun zararı; 3758 ölü, 18.955 yaralı, 354 kayıp olmak üzere toplam 23.007'dir. Sakarya Meydan Muharebesi'nden sonra, 13 Ekim 1921'de Ankara Hükûmeti ile Güney Kafkas Cumhuriyetleri arasında Kars Antlaşması imzalandı. Böylece Türkiye'nin doğu sınırı tamamen güvenlik altına alındı. Fransa ise TBMM Hükûmeti ile 20 Ekim 1921'de Ankara Antlaşması'nı imzaladı. Bu antlaşma ile Fransa TBMM Hükûmeti'ni tanıdı ve Hatay-İskenderun dışında, Türkiye'nin bugünkü güney sınırı çizildi. Antlaşma sayesinde güney cephesi güvenli duruma geldiğinden buradaki Türk birlikleri de Batı Cephesi'ne kaydırıldı. İtalyanlar ise, Sakarya Meydan Muharebesi'nden sonra Güney Ege ve Akdeniz bölgelerinde tutunamayacaklarını anlayarak 1921 yılı sonuna kadar işgal ettikleri yerlerden çekildi. Sakarya Meydan Muharebesi sonrasında İngiltere de Ankara'yı tanıyarak TBMM ile, 23 Ekim 1921 tarihinde tutsakların serbest bırakılması konusunda antlaşma yapıldı. ==== Büyük Taarruz ==== küçükresim|250px|sol|Başkomutan Mustafa Kemal Paşa Türk kuvvetlerini denetliyor, İzmit, 18 Haziran 1922 Tam 1 yıl süren taarruz hazırlıkları sonucunda, 26 Ağustos 1922 sabahı büyük bir dikkatle hazırlanan taarruz planı uygulamaya konuldu. 26-30 Ağustos 1922'de yapılan Büyük Taarruz, Kurtuluş Savaşı'nın son aşamasıdır. 30 Ağustos günü Başkomutanlık Meydan Muharebesi'nde bir gün içinde Yunan ordusunun büyük bir bölümü imha edildi. 31 Ağustos'ta Mustafa Kemal Paşa komutanlarını Çalköy'deki karargâhında toplayarak kaçabilen Yunan kuvvetlerinin hızlı bir şekilde takip edilmesini ve İzmir ile civarındaki kuvvetleriyle birleşmemesi için üç koldan Akdeniz'e (bugünkü Ege) doğru ilerlenmesini emretti. 1 Eylül günü Başkomutan Mustafa Kemal bir bildiri yayımlayarak ordulara şu emrini verdi: > "Bütün arkadaşlarımın Anadolu'da daha başka meydan muharebeleri verileceğini > göz önüne alarak ilerlemesini ve herkesin akıl gücünü, yiğitlik ve > yurtseverlik kaynaklarını yarışırcasına esirgemeden vermeye devam eylemesini > isterim. Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz'dir. İleri!" Türk ordusu 2 Eylül'de Uşak'ı geri aldı. Burada Yunan Ordusu Başkomutanı General Nikolaos Trikupis esir edildi. 9 Eylül'de Türk süvarileri İzmir'e girdi. 18 Eylül 1922'ye kadar yapılan takip harekâtıyla tüm Batı Anadolu'daki Yunan birlikleri sınır dışına çıkarıldı. Türk ordusunun kazandığı bu başarı, Mudanya Ateşkes Antlaşması'na giden süreci başlattı. Karşıyaka'da Mustafa Kemal'in kalması için yakınları Yunanların elinde esir olan bir baba-oğul evlerini hazırlamıştır. Bu evde daha önce Yunan Kralı Konstantin de kalmış, eve merdivenlerde ayakları altına serilen Türk bayrağını çiğneyerek girmiştir. Bu kez baba-oğul merdivenlere Yunan bayrağını sermiştir. Mustafa Kemal Paşa eve girecekken "Lütfedin, bu karşılıkla bu lekeyi silin!" denilmiştir. Mustafa Kemal Paşa da, "O, geçmişse hata etmiş; bir milletin onuru olan bayrak çiğnenmez, ben onun hatasını tekrar etmem. Bayrağı kaldırın yerden," diyerek bayrağı kaldırtmıştır.Atatürk: Ben de Bir İnsanım, Çetin Yetkin s. 14-15 ==== Çanakkale Krizi ==== İzmir kurtarıldıktan sonra asıl sorun, İstanbul ve Boğazlar Bölgesi'nde sürmekte olan İtilaf Devletleri işgalinin sona erdirilmesidir. Mustafa Kemal'in emri doğrultusunda Türk kuvvetleri derhal Çanakkale'ye yönelerek buraların Trakya dahil boşaltılmasını talep eder. İngiltere buna ek donanma (ki içlerinde zamanın en modern 2 adet uçak gemisi bulunmaktadır) ve kara kuvveti göndererek cevap verir. Mustafa Kemal'in Çanakkale Krizi'ne sebebiyet veren emri; İngiltere'deki muhalefetin, Newfoundland ve Yeni Zelanda dışında İngiliz dominyonlarının ve diğer İtilaf devletlerinin karşı koyması neticesinde sıcak çatışmaya dönüşmez ve İstanbul'un Kurtuluşu'na giden yolu açar. Çanakkale Krizi David Lloyd George'un iktidarını kaybetmesine neden olduğu gibi Kanada'nın diplomatik açıdan bağımsız olmasını sağlar. Ayrıca kriz döneminde ABD Başkanı 28 Eylül 1922 günü 13 yeni savaş gemisinin Türkiye'ye komşu denizlere gönderilmesini emreder. 1908-1923 arasında komutanı Amiral Bristol olan USS Scorpion gemisinin, istihbarat edinmek suretiyle Lozan Antlaşması yapılana kadar devamlı İstanbul'da bulunduğu da anlaşılmaktadır. === Mudanya Ateşkes Antlaşması === Büyük Taarruz'un ardından, 11 Ekim 1922'de; TBMM, İngiltere, Fransa ve İtalya arasında imzalanan Mudanya Ateşkes Antlaşması'yla savaş sona ermiştir. Yunanlar görüşmelere katılmamış, İtalya vekaleten onları temsil etmiştir. Bu antlaşmanın hükümlerine göre Türk ve Yunan orduları arasındaki savaş bitmiştir. Doğu Trakya TBMM'ye teslim edilmiş ve barış antlaşması imzalanana kadar Türkiye Büyük Millet Meclisinin burada en fazla 8000 kişilik bir jandarma kuvvetini bulundurmasına onay verilmiştir. Boğazlar ve İstanbul TBMM hükûmetinin yönetimine bırakılmıştır. Barış antlaşması yapılana kadar İtilaf Devletleri'nin İstanbul'da kalması karara bağlanmıştır. === Lozan Barış Antlaşması === küçükresim|150px|Balıkesir, 1923. Mudanya Ateşkes Antlaşması'ndan sonra barış görüşmelerinin yapılması için tarafsız bir ülke olan İsviçre'nin Lozan şehri seçilmiştir. Türkiye'yi İsmet İnönü temsil etmiştir. Konferans 20 Kasım 1922 günü toplanmış ve anlaşmazlık sonucu 4 Şubat 1923'te görüşmeler kesilmiştir. 23 Nisan 1923'te görüşmeler tekrar başlamış ve 24 Temmuz 1923'te Lozan Antlaşması imzalanmıştır. Lozan Antlaşması'nda 20 Ekim 1921'de Fransızlarla yapılan Ankara Antlaşması'ndaki güney sınırı aynen korunmuştur. Irak sınırı çizilememiş ve 9 ay zarfında çözülmesi kararlaştırılmıştır. Meriç Nehri Yunanlarla olan sınır kabul edilmiştir. Karaağaç ve çevresi savaş tazminatı olarak Türkiye'ye verilmiştir. Ege Denizi'ndeki Bozcaada ve Gökçeada Türkiye'ye verilmiş, Yunanların elinde kalan Anadolu'ya yakın adaların silahsızlandırılmasına karar verilmiştir. Kapitülasyonlar tamamen kaldırılmıştır. 1845'ten Birinci Dünya Savaşı'nın sonuna kadar olan Osmanlı İmparatorluğu'nun borçları sermaye üzerinden yeniden hesaplanarak azaltılmıştır. Borçlar Osmanlı'dan ayrılan devletlere gelirlerine orantılı olarak bölüştürülmüştür. Türkiye'nin borçları Türk parası veya Fransız frangı üzerinden ödeme teklifi kabul edilmiştir. Lozan Boğazlar Sözleşmesi ile Boğazlardan serbest geçiş sağlanmış, Boğazlar Komisyonu kurulmuş, Boğazlar ve civarının askersiz hâle getirilmesi sağlanmıştır. İstanbul'da yaşayan Rumlarla Batı Trakya'da yaşayan Türkler hariç Türkiye'deki bütün Rumlarla Yunanistan'daki bütün Türklerin yer değiştirmesi onaylanmıştır. Böylece Kurtuluş Savaşı, 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması'yla sonuçlanmıştır. Bu antlaşma ile Sevr Antlaşması yürürlükten kalkmış, Türkiye Lozan Antlaşması temelleri üzerine kurulmuştur. === Cumhuriyetin ilanı === küçükresim|sol|200px|Bir çocuk, Gazi Mustafa Kemal Paşa'ya şiir okuyor. (Vezirhan, 16 Ocak 1923) küçükresim|220px|Kemal Paşa Mersin halkına hitap ediyor. (1923) küçükresim|220px|Kemal Paşa Konya'da. (22 Mart 1923) Saltanat kaldırıldıktan sonra Mustafa Kemal 15 Ocak 1923'te Eskişehir'de hükûmet sistemleri konusunda yaptığı konuşmada cumhuriyete karşı çıkıyor ve cumhuriyet ile meşruti monarşi arasında bir fark olmadığını şu ifadelerle beyan ediyor: "Bütün cihan tarihinde ve bugün de dünya yüzünde mutlakiyet idaresine, meşruti idareye tesadüf ediyoruz, bir de cumhuri hükûmetler görüyoruz.'' Bildiğimiz meşruti ve cumhuri hükûmetler teşkilatı kuvvetler ayrılığı esasına dayalı kabul edilmektedir. Biz kuvvetler birliği esasına dayanarak hükûmet tesis ettik… Bence hakikatte kuvvetler ayrılığı yoktur, kuvvetler birliği vardır. Şer’i hükümlere uygunluk noktasından değerlendirmek isterseniz, hatırlatayım ki, bizim şer’i hükümlerimizde belli bir hükûmet şekli ifadesi yoktur. Cumhuriyet, mutlakiyet şekilleri gibi bir şekil tespit olunmamıştır…"Sedat Yazıcı ile Fatih Yazıcı, Tarihsellik ve Kuramsallık Arasında: 1921 ve 1924 Anayasalarında Kuvvetler Birliği/Ayrılığı Tartışması, bilig, güz 2011 59. sayı, sayfa: 248Taha Akyol, Atatürk'ün İhtilal Hukuku, 1. baskı, sayfa: 304 Mustafa Kemal muhalefetin güçlendiği, seçimlerin ne zaman olacağı belirsizliğini korurken yasama ve yürütmenin başında bulunduğu konjonktürde, 19 Ocak 1923'te İzmit'te meclis hükûmeti sistemini savunuyor ve cumhuriyetten üstün olduğunu şöyle açıklıyor: "Artık bizim hükûmetimiz müstebit bir hükûmet değildir. Mutlaki ve meşruti bir hükûmet de değildir. Bizim hükûmetimiz Fransa veya Amerika cumhuriyetlerine de benzemez. Bizim hükûmetimiz bir halk hükûmetidir. Tam bir şura hükûmetidir. Yeni Türkiye devletinde saltanat milletindir…"Atatürk'ün Bütün Eserleri, cilt 14, sayfa: 328-329Arı İnan, Gazi Musatafa Kemal Atatürk'ün 1923 Eskişehir-İzmit Konuşmaları, sayfa: 97 2 Şubat 1923'te İzmir'de yaptığı konuşmada Mustafa Kemal cumhuriyetle meşruti monarşi arasında çok ufak bir fark olduğunu şöyle ifade ediyor: "Mutlakiyet hükûmetleri vardır, meşrutiyet hükûmetleri vardır, cumhuriyet hükûmetleri vardır. Bugün dünya üzerinde gördüğümüz şekillerdir. Fakat bütün bu isimleri iki sınıf ile ifade edebiliriz. Şahsi saltanat vardır veyahut meşruti saltanat vardır. Ben bu ifade tarzımla cumhuriyetle meşruti saltanat arasında çok ufak bir fark gördüm… Bence saltanat, cumhuriyet şeklinde belirli zaman için değişmez salahiyetlere sahip geçici bir sultan vardır. Diğerinde ise ömrü oldukça sultanlık eden ve öldükten sonra da evladına veyahut akraba ve yakınlarına miras olarak kalan sultanlık vardır…"Taha Akyol, Atatürk'ün İhtilal Hukuku, 1. baskı, sayfa: 306 Mustafa Kemal, cumhuriyetin ilan edileceğini ilk defa 22 Eylül 1923 günü Wiener Neue Freie Presse muhabirinin başkentin neresi olacağına dair sorduğu soruya verdiği cevapta ifade etmiştir: "Türkiye'nin payitahtı meselesine gelince. Bunun cevabı kendiliğinden ortaya çıkar: Ankara Türkiye Cumhuriyeti'nin payitahtıdır."Atatürk'ün Bütün Eserleri, cilt 16, sayfa: 118 Millî Mücadele sonrasında Türkiye'de iki başlı bir yönetim ortaya çıkmıştı.Ergil, Doğu. Millî Mücadelenin sosyal tarihi (1981), Turhan Kitabevi TBMM 1 Kasım 1922'de Osmanlı saltanatını lağvedip Vahdettin'i tahttan indirerek İstanbul hükûmetinin hukuki varlığına son verdi. 16 Ocak 1923'te İzmit Hünkâr Kasrı'nda İstanbul'dan gelen gazetecilerle mülakat yapıldığında Vakit başyazarı Ahmet Emin Bey (Yalman)'in Kürt meselesi hakkında sorusuna karşı, "Başlı başına bir Kürtlük tasavvur etmektense, bizim Teşkîlât-ı Esâsîye Kanunu gereğince zaten bir tür mahalli muhtariyetler teşekkül edecektir," diyerek Kürtlere özel statü tanımamak için ihtiyatlı davrandı.'İstanbul'dan gazetecilere İzmit Kasrı'nda Mülakat', Atatürk'ün Bütün Eserleri, Cilt: 14 (1922-1923), s. 273-274. 8 Nisan 1923'te, yayımlanan Dokuz Umde ile Gazi Mustafa Kemal yeni rejimin temelini oluşturacak olan Halk Fırkası'nın temellerini attı.Zürcher, Erik Jan. Turkey: a modern history (2004), I.B.Tauris, s. 195 Nisan ayında yapılan İkinci Meclis seçimlerine sadece Halk Fırkası'nın katılmasına izin verildi. Mebus adayları fırkanın genel başkanı sıfatıyla Gazi Mustafa Kemal tarafından belirlendi. küçükresim|220px|Mustafa Kemal'i hicveden bir İngiliz karikatürü (7 Kasım 1923) 25 Ekim 1923 günü aynı anda hem Başbakanlık hem de İçişleri Bakanlığı görevlerini yürüten Fethi Bey, İçişleri Bakanlığını bıraktığını açıkladı. Aynı gün Meclis İkinci Başkanlığı görevini yapan Ali Fuat Paşa da ordu müfettişliğine atandığı için görevinden ayrıldı. Bu iki boş koltuk için yapılan seçimleri Gazi Mustafa Kemal'e muhalif olan milletvekilleri kazandı. Meclis İkinci Başkanlığına Rauf Bey, İçişleri Bakanlığına Sabit Bey seçildiler. Bu durumdan hoşnut olmayan Gazi Mustafa Kemal, 26 Ekim 1923'te Başbakan Fethi Bey'den "Erkan-ı Harbiye Umumiye Riyaseti Vekili" Fevzi Paşa'nın dışında hükûmetin istifa etmesini ve istifa edenlerin yeniden seçilirlerse görevi kabul etmemesini istedi. Böylece bir hükûmet krizi çıkmış oldu. Yeni bakanlar kurulu üyelerinin 29 Ekim günü seçileceği duyuruldu. Bu gelişmeler üzerine cumhuriyetin ilanı ile işi kökünden çözmeye karar veren Gazi Mustafa Kemal 28 Ekim 1923 gecesi Çankaya'da İsmet Paşa ve bazı kimseleri toplantıya çağırdı ve "Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz," diyerek kararını açıkladı. Misafirlerin ayrılmasından sonra İsmet Paşa'yı alıkoydu ve birlikte, Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nda gerekli değişikliği sağlayacak önergeyi hazırladılar. 29 Ekim 1923 Pazartesi günü Halk Fırkası Meclis Grubunda, Bakanlar Kurulunun oluşturulması konusunda tartışıldı. Sorun çözülemeyince, Gazi Mustafa Kemal'den düşüncelerini açıklaması istendi. Gazi Mustafa Kemal, bunalımdan çıkış yolunu Anayasanın değiştirilmesi zorunluluğu ile açıkladı. Cumhuriyetin ilanını hedefleyen tasarıyı da grubun bilgisine sundu. Tasarının parti grubunda kabulünden sonra aynı akşam saat 18.45'te TBMM Genel kurul toplantısı başladı. Anayasa Komisyonu'nun değişiklik ile ilgili rapor ve önergesi genel kurulun onayına sunuldu ve 29 Ekim 1923 Pazartesi akşamı saat 20.30'da milletvekillerinin alkışları ve "Yaşasın cumhuriyet!" nidaları ile cumhuriyet ilan edildi.Türk dünyası araştırmaları, 152. sayı (2004), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, s. 131 == Cumhurbaşkanlığı (1923-1938) == küçükresim|220px|Asri Haftada "Halaskâr ve muhubbîmiz, şanlı ve büyük gazimiz Mustafa Kemal Paşa Hazretleri" alt yazısı ile 1926'da yayımlanan bir fotoğrafı Cumhuriyetin ilanının ardından yapılan cumhurbaşkanlığı seçiminde oylamaya katılan 158 milletvekilinin tamamının oyları ile Balâ milletvekili"Atatürk Bala Milletvekili" Yrd. Doç. Dr. Orhan Çekiç, Atatürk Araştırma Merkezi Müdürü, Balabirlik.com Gazi Mustafa Kemal, Türkiye'nin ilk cumhurbaşkanı seçildi.Can Dündar, Yükselen Bir Deniz, İmge Kitabevi, S:120-145 Atatürk kendi deyişiyle Türkiye'yi "muasır medeniyet seviyesine çıkarmak" amacıyla bir dizi köklü değişime imza attı. 1924 Anayasası gereğince TBMM 29 Ekim 1923'teki cumhurbaşkanlığı seçiminden sonra üç defa daha (1927, 1931, 1935 yıllarında) Gazi Mustafa Kemal'i tekrar cumhurbaşkanlığına seçti. Atatürk'ün cumhurbaşkanlığı döneminde İsmet İnönü, Fethi Okyar ve Celâl Bayar başbakanlık yapmıştır. Bu dönem içerisinde en fazla süre görevde kalan ve en fazla hükûmet kuran isim İsmet İnönü'dür. Atatürk'ün cumhurbaşkanlığı süresince kurulan hükûmetler sırası ile 1. T.C. Hükûmeti, 2. T.C. Hükûmeti, 3. T.C. Hükûmeti, 4. T.C. Hükûmeti, 5. T.C. Hükûmeti, 6. T.C. Hükûmeti, 7. T.C. Hükûmeti ve 8. T.C. Hükûmeti'dir. === İç politika === Atatürk sık sık yurt gezilerine çıkarak devlet çalışmalarını yerinde denetlemiştir.Önder, Mehmet. Atatürk'ün yurt gezileri (1998), Türkiye İş Bankası ==== Devrimler ==== TBMM'de 3 Mart 1924 tarihinde Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu kabul edilerek medreseler kaldırılmış ve Türkiye Cumhuriyeti sınırları içindeki bütün okullar, Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlanmıştır. Eğitim kurumlarının bir çatı altında toplanmasıyla eğitim millî bir nitelik kazanmıştır. Aynı tarihte TBMM'de kabul edilen bir kanunla halifelik kaldırılmış ve Osmanlı Hanedanı üyeleri vatandaşlıktan çıkarılarak yurt dışına sürülmüştür. 17 Şubat 1925 tarihinde aşar vergisi kaldırılmıştır. Aşarın getirdiği gelir devletin giderlerinin yüzde otuzuna yaklaşmasına rağmen, köylünün rahatlatılması ve üretimin arttırılması amacıyla bu vergi kaldırılmıştır. 25 Kasım 1925'te Şapka Kanunu kabul edildi. Bu kanunla TBMM üyelerine ve devlet memurlarına şapka giyme mecburiyeti getirildi ve Türk halkı da buna aykırı bir davranıştan men edildi. 30 Kasım 1925'te tekkelerin, zaviyelerin ve türbelerin kapatılması kanunu TBMM'de kabul edildi ve 13 Aralık 1925 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Osmanlı Devleti'nde kullanılan saat, takvim ve ölçüler, Avrupa'daki devletlerden değişik olduğundan, sosyal, ticari ve resmî ilişkileri zorlaştırıyordu. Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde farklılığı gidermek için bazı çalışmalar yapılsa da yetersizdi. Cumhuriyet döneminde bu sıkıntıları gidermek için çalışmalara başlandı. 26 Aralık 1925'te çıkarılan bir kanunla Hicri ve Rumi takvimlerin yerine miladi takvim kabul edildi ve 1 Ocak 1926'dan itibaren kullanılmaya başlandı. Bunun yanı sıra güneşin batışına göre ayarlanan alaturka saat yerine, çağdaş dünyanın kullandığı saat sistemi örnek alındı. Bir gün 24 saate bölünerek günlük hayat düzenlendi. 1928 yılında milletlerarası rakamlar kabul edildi. 1931 yılında çıkarılan bir kanunla önceden kullanılan arşın, endaze, okka gibi ölçü birimleri kaldırılarak bu ölçülerin yerine uzunluk ölçüsü olarak metre, ağırlık ölçüsü olarak kilo kabul edildi. Yapılan değişikliklerle ülkede ölçü birliği sağlandı. 1935 yılında çıkarılan bir kanunla, cuma günü olan hafta tatili yerine cumartesi öğleden sonra ve pazar günü hafta tatili olarak belirlenmiştir. 17 Şubat 1926 tarihinde İsviçre Medeni Kanunu'ndan tercüme edilip düzenlenerek oluşturulan Medeni Kanun kabul edilmiş ve 4 Ekim 1926'da yürürlüğe girmiştir. Bu kanunla Türk aile hayatı yeniden düzenlenmiş; tek kadınla evlilik, resmî nikâh esası getirilmiş, miras konusunda eşitlik sağlanmıştır. 1 Mart 1926 tarihinde 1889 İtalyan Zanerdelli Kanunu örnek alınarak hazırlanan 765 sayılı Türk Ceza Kanunu TBMM tarafından kabul edilerek yürürlüğe konuldu. 1 Kasım 1928'de, Türkiye Büyük Millet Meclisi yeni Türk harflerinin kabulüne ilişkin kanunu kabul etti. Kanunun kabulünden sonra halka okuma yazma öğretmek amacıyla Millet Mektepleri kuruldu. 24 Kasım 1928'de de Atatürk Millet Mektepleri Başöğretmeni olarak ilan edildi. Kadınların 1930 yılında yerel, 1934 yılında ise genel seçimlerde seçme ve seçilme hakkı tanınmıştır.Toplumsal Yaşamda Kadın, Yrd. Doç. Dr. Gürsel YAKTIL OĞUZ, s. 37 12 Temmuz 1932'de Atatürk'ün talimatıyla Türk Dili Tetkik Cemiyeti kurulmuştur. 1934 yılında yapılan kurultayda cemiyetin adı, Türk Dili Araştırma Kurumu; 1936'daki kurultayda ise Türk Dil Kurumu olarak değiştirilmiştir. Homojen ve birleşmiş bir ulus yaratılması için Türkleştirme politikası yürütüldü. Türk olmayan azınlıklar kamuoyunda Türkçe konuşmaya zorlandı, Türkçe olmayan toponomiler ve azınlıkların soyadları Türkçeye çevrildi. Atatürk'ün talimatıyla kurulan kurumlardan bir diğeri Türk Tarih Kurumudur. Türk tarih ve medeniyetini araştırmak amacıyla oluşturulan Türk Tarihi Tedkik Heyeti 4 Haziran 1930 tarihinde ilk toplantısını yapmış ve yönetim kurulunu seçmiştir. 29 Mart 1931 tarihinde Türk Ocakları'nın 7. Kurultayı'nda kapatılma kararı alınmasından sonra, 12 Nisan 1931'de Türk Tarihi Tedkik Cemiyeti ismiyle yeniden örgütlenmiş ve çalışmalarına devam etmiştir. Kurumun adı 1935 yılında Türk Tarihi Araştırma Kurumu olarak, daha sonra ise Türk Tarih Kurumu olarak değiştirilmiştir. 21 Haziran 1934'te çıkarılan Soyadı Kanunu'na göre her Türk, kendi adından başka, ailesinin ortak olarak kullanacağı bir soyadına sahip olacaktı. Bu soyadları Türkçe olacak, ahlâka aykırı ve gülünç adlar soyadı olarak alınamayacaktı. Soyadı Kanunu'nun kabulünden sonra 24 Kasım 1934 tarihinde TBMM tarafından, Mustafa Kemal'e "Atatürk" soyadı verilmiştir. 26 Kasım 1934 tarihinde çıkarılan kanunla ise; Ağa, Hacı, Hafız, Hoca, Molla, Efendi, Bey, Beyefendi, Paşa, Hanım, Hanımefendi ve Hazretleri gibi lakap ve unvanlar kaldırılmıştır. 3 Aralık 1934'te çıkarılan Bazı kisvelerin giyilemeyeceğine dair kanun ile hangi din ve mezhebe mensup olurlarsa olsunlar ruhanilerin mabet ve ayinler haricinde ruhani giysi taşımaları yasaklanmıştır. Hükûmet her din ve mezhepten uygun göreceği tek bir ruhaniye mabet ve ayin haricinde ruhani kıyafetini taşıyabilmek için müsaade verebilecektir. Atatürk cumhurbaşkanlığı döneminde toprak reformu için çalışmıştır.Atatürk 1 Kasım 1936'da, TBMM 5. dönem 2. yasama yılı açılış konuşmasında bu konuya ilişkin olarak şunları söyledi: "Toprak Kanunu'nun bir neticeye varmasını Kamutay'ın yüksek himmetinden beklerim. Her Türk çiftçi ailesinin geçineceği ve çalışacağı toprağa malik olması, behemehal lazımdır. Vatanın sağlam temeli ve imarı bu esastadır." (Millet Meclisi Tutanak Dergisi D. V, C. 13, Sa. 4) Laiklik, Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, İnkılapçılık ilkeleri 10 Mayıs 1931 tarihinde Cumhuriyet Halk Fırkası'nın programında yer almış, 5 Şubat 1937'de ise anayasaya girmiştir.Atatürkçülük üzerine denemeler Ercüment Kuran s. 52 ==== Siyasi olaylar ==== küçükresim|Ankara, 29 Ekim 1925. Cumhuriyetin ilanından sonra, Millî Mücadele'yi başlatan beş kişilik kadronun Mustafa Kemal Paşa dışındaki dört üyesi (Rauf Bey, Kâzım Karabekir Paşa, Refet Paşa ve Ali Fuat Paşa) muhalefete geçerek Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı kurdular. 1925 Mart'ında çıkan Genç Hâdisesi (Şeyh Sait İsyanı, Doğu İsyanı) üzerine sıkıyönetim ilan edilerek Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı. Eski İttihatçılar Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılmasından sonra, iktidara gelebilmek için tek yolun Mustafa Kemal'i öldürmek olduğuna karar verdiler ve suikast planları hazırlamaya başladılar. Suikast için en uygun yerin İzmir olduğuna karar verildi. Mustafa Kemal'in İzmir'e geleceği 16 Haziran 1926 günü suikastı yapmaya karar verdiler. Plana göre suikast, Başoturak'la Yemişçarşısı'ndan gelen sokakların, Kemeraltı'ndaki Hükûmet Caddesi'yle birleştiği yerde yapılacaktı. Bu noktada Mustafa Kemal'in otomobili dönemeç nedeniyle yavaşlayacak, önce Laz İsmail ile Gürcü Yusuf tabancaları ile ateş edecek, gerekirse bomba da kullanacaktı. İlk saldırı başarısız olursa Ziya Hurşit de arkadan ateş edecekti. Sonra kalabalığa karışıp otomobile binecek ve Giritli motorcu Şevki'nin motoruyla Sakız Adası'na kaçacaklardı. Ancak suikastı planlayanlardan Sarı Efe Edip'in İstanbul'a gitmesi ve Mustafa Kemal'in bir gün gecikmesi nedeniyle motorcu Şevki İzmir Valisine giderek Mustafa Kemal'e bir ihbar mektubu yazdı. Aynı gün Ziya Hurşit, Laz İsmail, Gürcü Yusuf ve Çopur Hilmi yakalandı. Sarı Efe Edip ve Aleaddin Bey de İstanbul'da yakalandı. İzmir'de kurulan İstiklal Mahkemeleri'nde 13 kişi idama mahkûm edildi. Daha sonra İstiklal Mahkemeleri Ankara'ya geldi. Eski Maliye Nazırı Cavit Bey, Doktor Nâzım, eski Ardahan milletvekili Hilmi, İttihat ve Terakki'nin sorumlu sekreterlerinden Nail Bey idama, bazı İttihatçılar ise on yıl hapse mahkûm olmuştu. Yurt dışında bulunan Rauf Orbay 10 yıl sürgüne mahkûm edilmişti. Soruşturmalarda suçsuz olduğu anlaşılan Kâzım Karabekir ve Ali Fuat Cebesoy serbest bırakıldı. Giritli motorcu Şevki'ye de 6500 lira mükafat verildi. 1927'de kabul edilen Cumhuriyet Halk Fırkası Tüzüğü ile Atatürk partinin "değişmez genel başkanı" ilan edildi ve milletvekili adaylarını seçme yetkisi, kaydı, hayatı boyunca kendisine tanındı. 15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında Ankara'da toplanan CHF ikinci kurultayında Kurtuluş Savaşı'nı ve Cumhuriyet'in kuruluşunu anlatan Nutuk'u (Söylev) okudu. Kurtuluş Savaşı'nın Gazi'nin bakış açısıyla anlatımını içeren Nutuk, Türkiye Cumhuriyeti'nin Millî Mücadele'ye ilişkin resmî görüşünün esasını oluşturur ve Millî Mücadele'yi Mustafa Kemal Paşa ile birlikte başlatan ve yürüten askerî ve siyasi şeflere karşı (Rauf, Karabekir, Refet Bele, Mersinli Cemal Paşa, Cafer Tayyar Eğilmez, "Sakallı" Nurettin Paşa, Celalettin Arif Bey vb.) bir tartışma konusu niteliği de taşır.Söylev ve Demeçler, Uludağ Üniversitesi Yayınları, 2007 Atatürk 1927 yılında askerlikten Müşîr (Mareşal) rütbesiyle emekli oldu. 25 Ekim 1927'deYılın Olayları , 3 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştiratin.org , 3 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir 1927 Tevkifatı olarak bilinen tutuklama süreci başlatılarak Türkiye Komünist Fırkası üyelerine karşı yaygın tutuklama politikası devreye konuldu.Demirci, Fatih Kadro Hareketi ve Kadrocular, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2006, sayı 15.Ergüder, J. 1927 Komünist Tevkifatı, "İstanbul Ağır Ceza Mahkemesindeki Duruşma", Birikim Yayınları, İstanbul, 1978 Hikmet Kıvılcımlı, Nâzım Hikmet, Şefik Hüsnü gibi isimler yargılanarak hapis cezalarına çarptırıldı. Daha sonra 1937 yılında Atatürk başkanlığındaki heyet, Kıvılcımlı'nın yazılarını zararlı ilan ederek sansürleme kararı aldı.Başvekalet Kararlar Dairesi Müdürlüğü 15 Aralık 1937 tarih, 7829 nolu kararname., Erişim tarihi: 7 Haziran 2016. 10 Nisan 1928 tarihinde yapılan anayasa değişikliğiyle anayasadan devletin dininin İslam olduğu hükmü ve TBMM'nin görev ve yetkilerinden söz eden 26. maddeden dinî hükümlerin yerine getirilmesi ibaresi çıkarıldı. Ayrıca, milletvekillerinin ve cumhurbaşkanının yeminlerinden "vallahi" sözcüğü çıkarıldı. Cumhuriyet Halk Fırkası'nın 1931 yılındaki programında, laiklik partinin ana unsurlarından biri olarak belirtildi. 12 Ağustos 1930'da İsmet Paşa'nın hükûmetine alternatifleri sunmak amacıyla çok partili demokratik hayata kavuşmak için Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın yakın arkadaşı Fethi Bey (Okyar)'e Serbest Cumhuriyet Fırkası'nı kurdurarak kız kardeşi Makbule Hanım (Boysan, Atadan),Koçak, Cemil. Belgelerle iktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası: tarih yazımında Serbest Cumhuriyet Fırkası (2006), İletişim Yayınları, s. 197 çocukluk ve okul arkadaşı Nuri Bey (Conker)'leri de üye yaptırdı. Ancak 17 Kasım 1930'da gericilerin partiyi kullanmaları korkusuMavioğlu, E. (30 Mart 2004). "Türkiye'de Sol Nerede?...(01)" 25 Nisan 2011 tarihinde erişildi, paragraf 14 ve partinin Mustafa Kemal'i hedef almasındanÇavdar, T. (1995). "Serbest Fırka", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 8. s. 2058. İletişim Yayınları, İstanbul dolayı partiyi feshetti. küçükresim|Gazi, Fethi Bey ve Fethi Bey'in kızı Nermin'le Yalova'da. (13 Ağustos 1930) Bu demokrasi denemesinden biraz önce, ordunun siyasete müdahale etmesinin demokrasiye zarar verebileceğini düşünerek Askerî Ceza Kanunu'nu (22 Mayıs 1930 tarih ve 1632 sayılı kanun) meclisten geçirdi. Bu kanunun 148. maddesine ordu mensubunun siyasi toplantılar ve gösterilere katılmasını siyasi partiye üyesi olmasını, siyasi maksatlarla şifahi telkinlerde bulunmasını, siyasi makale yazmasını ve siyasi nutuk söylemesini yasaklanan hükmü koydurdu. 23 Aralık 1930 günü sabahı Menemen'de şeriat istediklerini belirten bir grup eyleme geçmiştir ve topladıkları insanlarla beraber belediye binasının önüne kadar gelmiştir. Olayı haber alan jandarma, grubu dağıtmak için Yedek Subay Mustafa Fehmi Kubilay, emrindeki bir müfrezeyi bölgeye göndermiştir. Eylemciler arasından açılan ateş neticesinde Kubilay yaralanmış ve cami avlusuna doğru koşmaya başlamıştır. Cami avlusunda açılan ikinci el ateş sonucu yere düşmüştür. Daha sonra eylemciler bıçakla Kubilay'ın başını kesmiştir. Bu sırada alaydan yetişen kuvvetler bölgeye gelmiştir ve eylemcilerin ateş açması üzerine çatışma çıkmıştır. Eylemcilerden Mehdi Mehmet, Şamdan Mehmet ve Sütçü Mehmet ölü, Emrullah oğlu Mehmet Emin yaralı olarak ele geçirilmiştir. Olayın ertesinde sıkıyönetim ilan edilmiş ve yapılan yargılamalarda 32 kişi idama, 73 kişi de çeşitli hapis cezalarına çarptırılmıştır.TSK Genelkurmay ATASE Daire Başkanlığı, Arşiv Belgeleriyle Menemen Olayı - TSK, Ankara, s. 1-13 29 Ekim 1933'te Atatürk Türkiye Cumhuriyeti'nin onuncu kuruluş yıl dönümü nedeniyle yaptığı konuşmada ülkenin kuruluş temelini ve gelecek vizyonunu yalın bir dille tüm dünyaya ve Türk milletine anlatmıştır. ==== Ekonomi ==== Atatürk, cumhurbaşkanlığı döneminde, sadece bürokratların değil tüm vatandaşların mülkiyet hakkını tanımış ve 1923-1938 döneminde Türkiye ekonomisi ortalama yıllık %7,5 oranında büyüyerek Türkiye'nin GSMH'si dünya toplamının binde 3,62'sinden binde 6,52'sine yükselmiştir. Atatürk'ün döneminde Türkiye Cumhuriyeti dünyanın en hızlı kalkınan ülkelerinden biri olmuştur. === Dış politika === Atatürk'ün cumhurbaşkanlığı dönemindeki dış politika konularının başlıklarını Musul Sorunu, Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi, Türkiye'nin Milletler Cemiyeti'ne girişi, Balkan Antantı, Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Sadabat Paktı ve Hatay Sorunu oluşturmaktadır. Atatürk dış politikasında gerçekçi davranmıştır. Atatürk dış ilişkilerde dinamik ve gözü pektir; ama maceracı değildir. Atatürk dış politikada kendisini hangi ilkenin yönettiğine dair, "Biz kendimizi bilen kimseleriz. Olmayacak isteklerimiz yoktur,"1923'te Arifiye'de yaptığı konuşma açıklamasını yapmıştır. Atatürk İslamcılık ve Turancılık akımlarının zararlı boyutlarına karşı Mîsâk-ı Millî ile çizmiş olan sınırlarda kalınmasını benimsemiştir. 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması'nı Atatürk dış politikada belirleyici bir unsur olarak tutmuş, bu antlaşmada çizilen Türkiye Cumhuriyeti'nin sınırları büyük ölçüde (Hatay sorunu dışında) belirleyici olarak saptanmış, ekonomi açısından Lozan'ın kaldırdığı kapitülasyonlardan taviz verilmemiştir. Atatürk'ün Lozan'ı temel almasının önemi geçen zaman içinde bakıldığında daha iyi anlaşılmaktadır; çünkü I. Dünya Savaşı'nın mağlupları arasında yer alan bir ulusun çizdiği kavramlar o dönemden bugüne yürürlükte olan tek antlaşma olarak durmaktadır. Kimi Türk araştırmacılara göre Atatürk'ün kişiliğinin ve mizacının damgasını vurduğu ve "millî" bir karakter taşıyan dış politika uygulamaları günümüz için örnek alınacak pek çok temel niteliğe sahiptir. Erişim tarihi: Kasım 2011. Ortaöğretimden itibaren askeri terbiye gören ve savaşlara katılan Atatürk, askerlik sonrası hayatında barışın idamesine uğraşmıştır. Atatürk'ün, "Bizim kanaatimizce beynelmilel siyasi güvenliğin gelişmesi için ilk ve en mühim şart milletlerin hiç olmazsa barışı koruma fikrinde samimi olarak birleşmesidir," sözü onun bu konudaki tutumuna örnek olarak ileri sürülmüştür. \- http://www.kumkale.net/yazi.asp?id=617 ==== Musul Sorunu ==== küçükresim|Yüksek Askerî Şûra Toplantısı, Ankara, 28 Aralık 1925. Lozan Antlaşması sırasında Türkiye-Irak sınırı çizilmemişti. Musul-Kerkük bölgesinde zengin petrol yataklarının bulunması İngiltere başta olmak üzere birçok ülkenin dikkatini çekiyordu. Zengin petrol yataklarının bulunduğu bölge, Mondros Ateşkes Antlaşması'nın imzalanması sırasında İngiltere tarafından işgal edilmişti. I. Dünya Savaşı'nın bitmesinden sonra Irak'ta İngilizlere bağlı bir yönetim kurulmuş, bu ülke İngiliz mandası altına alınmıştı. Musul, nüfusunun çoğunun Türk olması sebebiyle Mîsâk-ı Millî dâhilindeydi. Ancak İngilizler zengin petrol yataklarının bulunduğu bölgeyi bırakmaya yanaşmıyorlardı. Lozan Barış Antlaşması sırasında bu konuda bir sonuç alınamamış, sorunun daha sonra Türkiye ve İngiltere arasında çözülmesine karar verilmişti. 1924 yılında görüşmelere başlanmış fakat sonuç alınamamıştır. Daha sonra sorun Milletler Cemiyeti'ne götürülmüştür. 1924 yılının Ekim ayında toplanan Milletler Cemiyeti de Türkiye-Irak sınırını çizmiş ve Musul bölgesini Irak tarafında bırakmıştır. 13 Şubat 1925'te ise Şeyh Said İsyanı çıkmıştır. 15 Nisan'da tamamen bastırılan ayaklanma İngilizlerin işine yaramıştır. Kurtuluş Savaşı'ndan yeni çıkan Türk ordusu hırpalanmış, Musul-Kerkük üzerine askerî harekât yapma imkânı ortadan kalkmıştır. Bu durumda Türkiye, 5 Haziran 1926 tarihinde İngilizlerle imzalanan Ankara Antlaşması gereğince bazı maddi çıkarlar karşılığı, Milletler Cemiyeti'nin öngördüğü sınırı kabul etmiştir. ==== Türk-Yunan ilişkileri ==== Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi 1923 yılında Lozan Antlaşması'na ek protokol uyarınca Türkiye'deki Rumların Yunanistan'a, Yunanistan'daki Türklerin Türkiye'ye zorunlu göçüne karar verilmiştir. Türkiye'de sadece İstanbul kenti ile Gökçeada ve Bozcaada'da, Yunanistan'da ise sadece Batı Trakya Türkleri mübadeleden muaf tutulmuşlardır. Değişimin çok büyük bir bölümü 1923-1924 yıllarında gerçekleşmiş ancak geriye kalan az sayıda olayda 1930 İnönü-Venizelos sözleşmesine dek zorunlu göç uygulamasına devam edilmiştir. Atatürk Türk-Yunan yakınlaşması için 1930 yılında Yunanistan Başbakanı Elefterios Venizelos'u Türkiye'ye davet ederek eski düşmanıyla barışın temellerini attı. Venizelos'un iktidardan düşmesinden sonra bile, Türk-Yunan ilişkileri samimi kalmaya devam etti. Nitekim, Venizelos'un halefi Panayis Çaldaris Eylül 1933'te Atatürk'ü ziyarete geldi ve Türkiye ile Yunanistan arasında Balkan Paktı için bir basamak olan Samimi Anlaşma Misakı (İçten Anlaşma Yasası, Pacte d'Entente Cordiale) adında kapsamlı bir pakt imzaladı. Atatürk 1934'te Venizelos tarafından Nobel Barış Ödülü'ne aday gösterildi.Nobel Foundation. The Nomination Database for the Nobel Prize in Peace, 1901–1955 . Ancak Nobel Ödül Komitesi değerlendirmeye almadı. Yunanistan'ın Anadolu'yu işgalinin bir hata olduğunu düşünen ve Türkiye ile dostluk bağları geliştirilmesini savunan diktatör İoannis Metaksas bir keresinde Atatürk ile ilgili dedi ki: > "…Cumhurbaşkanı Atatürk'ün, ortak idealler ve barışçıl iş birliği > çerçevesinde Türk-Yunan ittifakının gerçek kurucusu olduğunu asla > unutmayacağız. İki ülke arasında çözülmesinin düşünülemeyeceği dostluk > bağları geliştirdi. Yunanistan, asil Türk milleti için değiştirilemez bir > gelecek yolu belirleyen bu büyük adamın hararetli hatıralarını koruyacak." ==== Milletler Cemiyeti ==== Türkiye 13 Nisan 1932 tarihinde yapılan Cenevre Silahsızlanma Konferansı'nda Milletler Cemiyeti ile iş birliği yapmaya hazır olduğunu belirtmiştir. Bunun üzerine İspanya ve Yunanistan Türkiye'nin Milletler Cemiyeti'ne kabul edilmesini teklif etmiştir. Türkiye'nin barışçı siyasetini gözlemleyen Milletler Cemiyeti bu teklifi 6 Temmuz 1932'de genel kurulda oy birliği ile kabul etmiştir. Türkiye 18 Temmuz 1932'de bu cemiyete üye olmuştur. Milletler Cemiyeti'nin yerini 1945 yılından itibaren Birleşmiş Milletler almıştır.T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Açık Öğretim Okulları (Açık Öğretim Lisesi- Meslekî Açık Öğretim Lisesi) İçin Hazırlanan 11. Sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 2 Ders Notları, Alim ÖZTÜRK, s 76, 2007 ==== Balkan Antantı ==== Balkan Anlaşma Yasası, 9 Şubat 1934 tarihinde Atina'da Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasında imzalanan anlaşmadır. 1933'te Almanya'da Nazi Partisi'nin iktidara gelmesi, İtalya'nın Akdeniz'de ve Balkanlar'da genişleme çabası ve Avrupa devletlerinin silahlanma yarışına girmesi dünya barışını tehdit etmeye başladı. Bu gelişmeler sonucunda Balkan devletleri arasında bir yakınlaşma meydana geldi. 14 Eylül 1933 tarihinde Ankara'da Türkiye ile Yunanistan Arasında İçten Anlaşma Yasası, 17 Ekim 1933 tarihinde Ankara'da Türkiye ile Romanya arasında Dostluk, Saldırmazlık, Hakemlik ve Uzlaştırma Antlaşması, 27 Kasım 1933 tarihinde Belgrad'da Türkiye-Yugoslavya Dostluk, Saldırmazlık, Yargısal Çözüm, Hakemlik ve Uzlaştırma Antlaşması imzalandı. ==== Montrö Boğazlar Sözleşmesi ==== 220px|küçükresim|Atatürk Harp Akademileri Tatbikatları'nda. (28 Mayıs 1936) Lozan Konferansı'nda Türkiye ve İtilaf Devletleri arasında Boğazlar rejimiyle ilgili Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştı. 1923 yılında imzalanan anlaşmanın tarafları İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya, Sovyetler Birliği ve Türkiye'dir. Bu sözleşme sayesinde savaş ve barış zamanında ticaret ve savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi serbest olacaktı. İkinci Dünya Savaşı'nın yaklaşmasıyla birlikte Avrupa'da birçok siyasi değişiklik oldu. Boğazların herhangi bir saldırıya karşı korunmasını üstlenen devletlerden İtalya, Habeşistan'a saldırdı. Japonya ise kendi isteğiyle Milletler Cemiyeti'nden ayrıldı. Dünya barışının korunması için toplanan konferanslar neticesiz kalmış, tüm devletler silahlanmaya başlamıştı. Siyasi ortamın bozulduğunu gören Atatürk, Boğazlar meselesini kesin olarak çözmeye karar verdi. Türk hükûmeti, Milletler Cemiyeti'ne başvurarak Lozan Antlaşması'ndaki Boğazlara ait hükümlerin değiştirilmesini talep etti. Bunun üzerine İsviçre'nin Montrö şehrinde bir konferans toplanmış ve 20 Temmuz 1936'da Türkiye, İngiltere, Fransa, Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya, Yunanistan, Japonya ve Sovyetler Birliği arasında Montreux Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır. Konferansa katılmamış olan İtalya daha sonra 2 Mayıs 1938'de Boğazlar Sözleşmesi'ne katılmıştır. Montreux Boğazlar Sözleşmesi'nin ana maddeleri şunlardır: * Boğazlar kayıtsız şartsız Türk hâkimiyetine bırakılacak, tahkimat yapmak hakkı tanınacaktır. * Barış zamanında her devletin ticaret gemileri serbestçe geçebilecek, ancak savaşta ve barışta asker ve sivil hava kuvvetlerinin geçmesine izin verilmeyecektir. * Savaş zamanında eğer Türkiye tarafsız kalmışsa ticaret gemileri geçebilecektir. * Barış zamanında denizaltı gemileri müstesna olmak şartıyla savaş gemileri on beş gün evvel Türkiye Hükûmeti'ne haber verecek, gidecekleri yer, isim, tip ve adetleri bildirilecek ve uçak kullanmamak şartıyla Boğazlardan geçebileceklerdir. * Eğer Türkiye savaşa girmişse yalnız tarafsız devletlere mensup ticaret gemileri, düşmana hiçbir surette yardımda bulunmamak şartıyla gündüzün serbestçe geçebileceklerdir. Montreux Sözleşmesi 20 yıl yürürlükte kalacaktı. Ancak bu sürenin dolmasından 2 yıl önce antlaşmanın taraflarından hiçbirisi sözleşmenin iptalini istemezse, sözleşme yürürlükte kalmaya devam edecekti. Montreux Sözleşmesi'nin 1956'da süresi dolduğu hâlde böyle bir iptal isteği hiçbir ülke tarafından yapılmadığı için hâlen yürürlüktedir. ==== Sadabat Paktı ==== İtalya'nın doğu ülkelerini hedef alan istila politikası nedeniyle Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında, 8 Temmuz 1937'de İran'da Sadabat Sarayı'nda imzalanmıştır. Devletler antlaşma ile dostluk ilişkilerini sürdüreceklerini, Milletler Cemiyeti Paktı ve Briand- Kellog Paktı'na bağlı kalacaklarını, birbirinin iç işlerine karışmayacaklarını, birbirlerine saldırmayacaklarını, ortak çıkarlarıyla ilgili konularda birbirlerine danışacaklarını ve sınırlarının korunmasına saygı göstereceklerini belirtmişlerdir. ==== Hatay Sorunu ==== 219x219px|küçükresim|Yerel yasama meclisi Atatürk tarafından önerilen Hatay Devleti bayrağını kabul ettikten sonra Atatürk'ün gönderdiği telgraf. Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra İskenderun Sancağı, Suriye'den Anadolu'ya ilerleyen Fransızlarca işgal edilmiştir. Böylece, birçok yerde olduğu gibi, Hatay'da da bir Millî Mücadele cephesi oluşmuştur.Tahsin Ünal, Türk Siyasî Tarihi, s. 575. 20 Ekim 1921'de, Fransa ile imzalanan, Ankara Antlaşması'nın 7. maddesine göre İskenderun, Suriye sınırları içerisinde kalacak; burada özel bir idare kurulup Türk kültürünü geliştirmek için her türlü kolaylıktan yararlanılacaktır, resmî dil Türkçe olacak ve Türk parası geçerli olacaktır. Lozan Antlaşması'nda ise Suriye ile Türkiye arasında çizilen sınıra göre Hatay, Türk sınırları dışında kaldı.Fahir Armaoğlu, XX. Yüzyıl Siyasî Tarihi, s. 323-324. 1936 yılında Suriye'ye bağımsızlık veren ve Suriye ile Fransa arasında ittifak kuran anlaşmada İskenderun Sancağı hakkında hiçbir hüküm yer almıyordu. Fransa, Suriye'den çekilirken, sancak üzerindeki yetkilerini Suriye'ye terk etmekteydi. Türk hükûmeti durumu kabul etmedi. Cenevre'deki Milletler Cemiyeti toplantısında Fransa ile yapılan görüşmeler netice vermeyince 9 Ekim 1936'da Fransa'ya resmî bir nota vererek Suriye'ye yapıldığı gibi İskenderun Sancağı'na da bağımsızlık verilmesini istedi.Fahir Armaoğlu, XX. Yüzyıl Siyasî Tarihi, s. 348. Atatürk, 1 Kasım 1936 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni açış konuşmasında, "... Bu sırada, milletimizi gece gündüz meşgul eden başlıca büyük bir mesele, hakiki sahibi öz Türk olan, İskenderun — Antakya ve çevresinin mukadderatıdır. Bunun üzerinde ciddiyet ve kesinlikle durmaya mecburuz. Daima kendisi ile dostluğa çok ehemmiyet verdiğimiz Fransa ile aramızda, tek ve büyük mesele budur. Bu işin hakikatini bilenler ve hakkı sevenler, alâkamızın şiddetini ve samimiyetini iyi anlarlar ve tabii görürler," diyordu.Ruşen Eşref Ünaydın, Hatıralar, s. 5-6. Fransız büyükelçisi ile olan bir konuşmasında ise "Hatay benim şahsî davamdır. Şakaya gelmeyeceğini bilmelisiniz," dedi.Falih Rıfkı Atay, Atatürkçülük Nedir?, s. 44. 27 Ocak 1937'de Cenevre'de toplanan Milletler Cemiyeti, Hatay'ın bağımsızlığını kabul etmiş ve bir seçimle nüfus çoğunluğunun tespit edilmesine karar verdi.Utkan Kocatürk, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi, s. 597-598. Atatürk'ün Hatay'ı silah zoruyla alabileceğini düşünen Fransızlar askerî bir anlaşma yapmayı istediler; bu anlaşma yapıldı. Anlaşma ile Hatay'da tarafsız bir seçim kabul edilerek bunun için de bir kısım asker gücünün Hatay'a girmesine karar verildi. Kurmay Albay, Şükrü Kanatlı komutasındaki Türk birlikleri, Hatay'a girdi. 13 Ağustos'ta seçimler yapıldı ve Meclis çoğunluğunu Türkler kazandı. Böylece bağımsız Hatay Cumhuriyeti 12 Eylül 1938'de kuruldu. Bu cumhuriyet 30 Haziran 1939'da Türkiye'ye katılma kararı aldı.Bekir Tünay ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Sayı 5, Cilt: II, Mart 1986 ==== Trakya Manevraları ==== İtalya'da Benito Mussolini'nin, Almanya'da ise Adolf Hitler'in iktidara geldikten sonra saldırgan bir şekilde silahlanmaları ve Avrupa kıtasında yeniden toprak paylaşımı peşinde koşmaları İkinci Dünya Savaşı'nın yaklaşması şeklinde değerlendiriliyordu. Bunu üzerine Atatürk hem silahlı kuvvetleri savaş durumuna hazırlamak hem de olası tehditlere bir gözdağı vermek için 1937 yılında Trakya Manevraları'nı düzenlemeye karar vermiştir. Kırklareli, Tekirdağ ve Edirne illerini kapsayan tatbikata 200 bin asker katılmıştır. Senaryoya göre Meriç boyunca saldıran hayali düşman kuvvetleri Kıyıköy, Vize'den çıkartma yapan birliklerce desteklenmiş ve Türk birliklerine saldırmıştır. Tatbikata Bulgaristan, Fransa, Irak, İngiltere, İran, Romanya, Yunanistan ve Yugoslavya askeri temsilcileri katılmıştır.Millî Kütüphane internet sitesinde ilgili fotoğraflar 16 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir == Ölümü == küçükresim|150px|Cenaze töreni, 21 Kasım 1938. Atatürk'ün sağlık durumu 1937 yılından itibaren bozulmaya başladı. Kendisine 1938 yılı başlarında siroz teşhisi konuldu. Avrupa'dan doktorlar getirildi. Mehmet Kâmil Berk 15 Ekim 1938 tarihinden onun ölümüne değin hekimliğini yapanlardan biriydi. Kötüleşen sağlığı Türk ve yabancı doktorların tedavilerine sonuç vermedi. Atatürk 10 Kasım 1938 sabahı saat 09.05'te İstanbul Dolmabahçe Sarayı'nda öldü. Cenazesi, gerçekleştirilen törenle Ankara'ya uğurlandı ve naaşı, 21 Kasım 1938'de burada yapılan bir törenle Ankara Etnografya Müzesi'ndeki geçici kabrine konuldu. Bundan 15 yıl sonra da 10 Kasım 1953'te kendisi için yaptırılan Anıtkabir'deki ebedi istirahatgâhında toprağa verildi. Vasiyetinde mal varlığını Türk Tarih Kurumuna ve Türk Dil Kurumuna bıraktı; Makbule Atadan'ın Çankaya'da oturmasını, Makbule Atadan'a ve manevi kızlarına maaş verilmesini ve İsmet İnönü'nün çocuklarına yükseköğrenimleri için gerekli olan desteğin verilmesini istedi. == Özel hayatı == === Doğum tarihi === küçükresim|200px|1940 yılında Türkiye Cumhuriyeti Posta İdaresi'nce bastırılan ve Atatürk'ün doğum tarihinin 1880 olarak gözüktüğü posta pulu. Atatürk'ün kesin doğum tarihi bilinmemektedir. Kendisi de bilmiyordu. Miladi takvim 26 Aralık 1925'ten sonra Türkiye'de kullanılmaya başlanmıştır, doğum tarihi konusundaki karışıklık ise Osmanlı döneminde kullanılan iki takvimden doğmuştur. Bu dönemde kullanılan Hicri takvim ve Rumi takvimin ortak noktaları, Atatürk'ün kaydedilen doğum yılı olan 1296'nın yanında hicri veya rumi olduğunun belirtilmemesi, miladi takvimde ay ve yıla bağlı olarak 1880 veya 1881 yılından hangisine denk geldiğinin kesin olarak bulunmasını zor hâle getirmiştir. Faik Reşit Ünat araştırmaları sırasında Zübeyde Hanım'ın Selanik'teki komşularını ziyaret etmiş ve bu konuda sorular sormuştur. Aldığı cevaplar çelişmektedir, bazı komşular Atatürk'ün bir ilkbahar gününde doğduğunu söylerken bazı komşular ise kış günü (Ocak veya Şubat) olduğunu iddia etmişlerdir. Atatürk'ün kendisi, annesinin ona bir bahar gününde doğduğunu söylediğini, kız kardeşi Makbule Atadan ise annesinin ona Mustafa Kemal'in fırtınalı bir gecede doğduğunu söylediğini ifade etmişlerdir. Enver Behnan Şapolyo Zübeyde Hanım'ın 23 Kânunievvel 1296'da doğduğunu söylediğini belirterek Atatürk'ün 23 Aralık 1880'de doğduğunu öne sürmüş, Şevket Süreyya Aydemir ise bu tarihin 4 Ocak 1881 olduğunu iddia etmiştir. Şişli Atatürk Müzesi'nde gösterimde bulunan Atatürk'ün son nüfus cüzdanının üzerinde doğum tarihi kısmında 1881 görülebilir hâldedir. 1882 doğumlu olan Ali Fuat Cebesoy Şişli'deki evinde kendisinin "Rauf Bey'le ben senin ağabeyin sayılırız. Çünkü ikimiz de senden birer yaş büyüğüz." diye konuşmasını kaynak göstererek "1881 tevellütlü" olduğunu yazmıştır. Kurtuluş Savaşı'nın başlangıcı kabul edilen 19 Mayıs tarihinin Atatürk'ün doğum günü olarak kabulü tarihçi Reşit Saffet Atabinen'in bir jestinin sonucudur. Atabinen'in ulusun doğuşu üzerine yaptığı bir jest 19 Mayıs'ın önemini iyi şekilde yansıttığı için Atatürk'ün takdirini kazanmıştır. İzleyen günlerde bir öğretmenin, planladıkları "Gazi Günü" için Atatürk'ün doğum gününü sorması üzerine Atatürk tam tarihi bilmediğini söylemiş ve Gazi Günü için 19 Mayıs'ı önermiştir. Tevfik Rüştü Aras, Atatürk ile yaptıkları günler süren bir araştırmadan sonra doğum tarihi aralığını 10 Mayıs ve 20 Mayıs arasına daralttıklarını söyler. Atatürk bu araştırmadan sonra "Neden 19 Mayıs olmasın?" demiştir. Bu tarih resmî olarak halka ve diplomatik kanallarca diğer ülkelere bildirilmiştir. Ancak bu tarih ilginç bir durum yaratmıştır, 1881 yılının 19 Mayıs günü, Rumi takvimde 1297 yılına denk gelmektedir ancak kaydedilmiş doğum tarihi Rumi 1296 yılıdır. Rumi 1296 yılı 13 Mart 1880 ile 12 Mart 1881 arasında sürmüştür, bu sebeple alternatif olarak Atatürk'ün doğum tarihi 19 Mayıs 1880 olabilir. Bu sebeplerle ne tarih ne de yıl genel kabul görmemiştir. Mustafa Kemal Derneği eski başkanı Muhtar Kumral 13 Mart 1958'deki bir basın konferansında Atatürk'ün doğum tarihini Atatürk'ün kız kardeşi Makbule Atadan'ın sözlerine dayanarak 13 Mart 1881 olarak belirlediklerini söylemiştir. Ancak Miladi 13 Mart 1881, Rumi 1 Mart 1297'ye denktir, Atatürk'ün doğum yılı ise 1296 olarak kayda geçmiştir, bu sebeple geçerlilik iddiası zan altındadır. Atatürk'ün Rumi 1296'da doğduğuna ilişkin kayıt bulunsa da, Atatürk'ün doğum gününü net olarak söyleyebilmek için gerekli miktarda kayıt bulunmamaktadır. Atatürk'ün doğum günü Miladi 1880 veya 1881'e denk geliyor olabilir. Atatürk'ün doğum günü, kendi onayıyla resmî olarak 19 Mayıs olarak belirlenmiştir. Bu gün Türk Kurtuluş Savaşı'nın başlangıcı olması sebebiyle önem verdiği bir gündür. Dönemin Birleşik Krallık kralı VIII. Edward, Atatürk'e yollayacağı bir kutlama telinde doğum gününü istemiş, bunun üzerine Hasan Rıza Soyak, bir bahar mevsiminde doğduğunu bilen Atatürk'ün "Bu bir 19 Mayıs günü niçin olmasın?" sözlerini anımsayarak onun doğum gününü 19 Mayıs olarak belirtmiştir. ==== Nüfus cüzdanı ==== 27 Mart 1923 tarihinde Ankara Nüfus Müdürlüğünce verilen nüfus cüzdanına göre, Boy: Orta, Saç: Sarı, Kaş: Sarı, Göz: Mavi, Burun: Adeta, Ağız: Adeta, Bıyık: Sarı, kesik, Sakal: Tıraş, Çene: Uzunca, Çehre: Uzunca, Renk: Beyaz, Alamet-i farika-i tabiiye: Tam, İsim ve şöhreti: Müşir Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri, Tarih ve mahall-i veladeti: Selanik, 1296, Pederinin ismiyle mahall-i ikameti: Tüccardan müteveffa Ali Rıza Efendi, Validesinin ismiyle mahall-i ikameti: Müteveffiye Zübeyde Hanımefendi, Sanat ve sıfat ve hizmet ve intihab selahiyeti: TBMM Reisi ve Başkumandan, Müteehhil ve zevcesi müteaddid olup olmadığı: Bir zevcesi vardır, Derecat ve sunuf-ı askeriyesi: Müşir, İkametgâh ise Hacı Bayram Mahallesi 161/1 idi.Şerafettin Turan, Kendine Özgü Bir Yaşam ve Kişilik Mustafa Kemal Atatürk, Bilgi Yayınevi, Şubat 2004, s. 16-17. 24 Kasım 1934 tarih ve 2587 sayılı Kemal öz adlı Cümhur Reisimize verilen soyadı hakkında kanun ile Gazi'ye, Atatürk soyadının verilmesinden sonra yenilenmiş nüfus cüzdanlarından "993.814-B seri ve 51 sıra numaralı" cüzdanda Adı: Kemal, Soyadı: Atatürk; "993.815-B seri ve 51 sıra numaralı" cüzdanda Adı: Kamâl, Soyadı: Atatürk, Meslek ve İçtimai vaziyeti: Reisicumhur, Medeni hâli: Evli değildir, nüfus kütüğüne yazılı olduğu yeri ise Ankara Vilâyeti Çankaya Mahallesi Hane No. 139, Cilt: No. 56 ve Sahile No. 49 olarak yazılmıştır. Ayrıca Atatürk'ün nüfus kaydı 27 Ocak 1933 tarihinde "Gaziantep Bey Mahallesi" olarak değiştirilmiştir. Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü'nün websitesinde yapılan sorgulamada, TC kimlik no: 10000000146, kayıtlı olduğu il: Gaziantep, ilçe: Şahinbey, mahalle: Bey, cilt no: 10, aile sıra no: 44, birey sıra no: 1, adı: Gazi Mustafa Kemal, soyadı: Atatürk, baba adı: Ali Rıza Bey, anne adı: Zübeyde Hanım, doğum yılı: 1881, cinsiyeti: Erkek olarak gözükmektedir. === Doğum yeri === küçükresim|"Atatürk'ün evi" Apostolu Pavlu Cad. No: 71, Aya Dimitriya Mah., Selanik, Yunanistan Atatürk; Islahhane Caddesi, Koca Kasım Paşa Mahallesi, Selanik, Osmanlı Devleti'nde (Bugünkü Apostolu Pavlu Caddesi No: 75, Aya Dimitriya Mahallesi, Selanik, Yunanistan) bugün müze olan 3 katlı, 3 odalı ve pembe boyalı evde doğdu. Şerafettin Turan'ın kitabında "Ahmet Subaşı ya da Hatuniye Koca Kasımpaşa Semti" olarak geçmektedir.Şerafettin Turan, a.g.e. s. 20. Ancak Atatürk'ün üvey kız kardeşi Ruhiye Hanım'ın torunu Ferhat Babür'ün aktardığına göre Atatürk'ün doğduğu ev olarak bilinen ve yandaki fotoğrafta da gösterilen evdeki Selanik Konsolosluğu binası, Atatürk'ün doğduğu ev değildir. O ev, Zübeyde Hanım'ın ikinci kocası, yani Atatürk'ün üvey babası Ragıp Bey'in evidir.'Atatürk'ün üvey kız kardeşi Ruhiye Hanım'ın torunu Ferhat Babür, ailesiyle ilgili bilinmeyen gerçekleri ilk kez anlattı' gazetesi (19 Ekim 2004) === İlgi alanları === Kitap okumayı, müzik dinlemeyi, dans etmeyi, ata binmeyi ve yüzmeyi severdi. Tavla ve bilardo oynamak hoşuna giderdi. Zeybek oyunlarına, güreşe, Rumeli türkülerine ilgi duyuyordu. Sakarya adını verdiği atına ve köpeği Foks'a çok değer verirdi. Bir yaveri zengin bir kitaplık oluşturan Atatürk'ü boş zamanlarında elinden tarihle ilgili kitapları düşürmeyen biri olarak anlatır. Başka meselelerle ilgilenmek yerine gereğinden fazla tarihi kitap okuyor olmasına bozulan bir politikacının ona "Kitap okuyarak mı Samsun'a çıktın?" demesi üzerine Atatürk şu yanıtı verir: "Ben çocukken fakirdim. İki kuruş elime geçince bunun bir kuruşunu kitaba verirdim. Eğer böyle olmasaydı, bu yaptıklarımın hiçbirini yapamazdım."Atatürkʼün Uşağı İdim, Hürriyet Yayınları, 1973, s. 267 Çankaya Köşkü'nde sık sık devlet adamlarının, sanatçıların, bilim adamlarının, dostların davet edildiği, ülke sorunlarının da konuşulduğu akşam yemekleri verilirdi. Temiz ve düzenli giyinmeye önem verirdi. Doğayı çok severdi. Sıkça Orman Çiftliği'ne gider, modern tarıma geçiş amacıyla yürütülen çalışmalara bizzat katılırdı. İleri derecede Fransızca ve yeterli derecede Almanca biliyordu. Afet İnan; öğretmeni olan İsviçreli antropolog Profesör Eugène Pittard'ın, kendisine doktora tezi olarak verdiği "Türk Milletinin Özellikleri" konusunda Atatürk'ten yardım istedi. Atatürk; Afet İnan'ın önce kendi görüşlerini yazmasını ve fikirlerini daha sonra belirteceğini söyledi. Afet İnan'ın uzun çalışmasına karşılık, Atatürk kurşun kalemle, iki küçük not kâğıdı üzerine kendi tanımını yaptı. 1939'da dönemin antropoloji alanında en saygın akademik yayın organlarından Revue anthropologiquede Pittard'ın Atatürk hakkındaki uzun bir makalesi çıktı. Derginin bu sayısı böylece Atatürk'ün anısına ayrılmış ve makale kapakta yer etmişti. Fransızca yazının başlığı "Antropolojiyi ve Tarihöncesini Canlandıran Devlet Adamı: Kemal Atatürk" idi. Bu makale Eugene Pittard'ın yıllarca Türkiye'de gözlemlediği bilimin evrimi ve Atatürk'ün bilime olan derin tutkusu üzerineydi.Zafer Toprak, Darwin'den Dersim'e Cumhuriyet ve Antropoloji, Doğan Kitap, s. 102. Atatürk Hitit uygarlığı hakkındaki kazıların tutkulu bir takipçisiydi. Eugene Pittard, Atatürk'ün direktifleri ile Anadolu'nun birçok yerinde kazılara başlandığını ve çok önemli bulgular ortaya konulduğunu kaydediyordu.Zafer Toprak, Darwin'den Dersim'e Cumhuriyet ve Antropoloji, Doğan Kitap, s. 104. Tarihçi İlber Ortaylı'ya göre her ne kadar zaman zaman Mustafa Necati gibi eğitimci kimseler çıksa da millî eğitim konusuyla CHP'de ilgilenen tek kişi Mustafa Kemal idi.Zaman Kaybolmaz, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2006, s. 362. Atatürk giyim kuşama son derece önem verir, modaya ilgi duyardı. Giysilerinin, gömleklerinin modellerini kendisi çizerdi. Atatürk, gençlik dönemlerinde sanata ilgi duymuş, idâdi dönemlerinde "Hakikat" adlı bir şiir yazmıştır. === Şahsi ilişkileri === Ali Rıza Bey ve Zübeyde Hanım'ın Fatma (1872-1875), Ahmet (1874-1883), Ömer (1875-1883), Mustafa (Kemal Atatürk) (1881-1938), Makbule (Boysan, Atadan) (1885-1956) ve Naciye (1889-1901) adında altı çocukları oldu.Orhan Soysal, Büyük Nutuk'ta Kim Kimdir?, Milenyum Yayınları, İstanbul, s. 13. Fatma dört, Ahmet dokuz, Ömer sekiz yaşlarında iken o senelerde salgın olan difteri, o zamanki adıyla kuşpalazı hastalığından öldüler. En küçük kardeş Naciye, Mustafa Kemal'in Harp Okulu'nu bitirdiği sene, on iki yaşındayken verem hastalığına yakalanıp öldü. Makbule Hanım 1956 yılına kadar yaşadı. Makbule Atadan ve Salih Bozok'a göre, küçük Mustafa 12 yaşındayken Binbaşı Rüknettin'in 8 yaşındaki kızı Müjgân'a âşık olmuştur. Makbule Atadan'a göre ikinci aşkı Hatice olmuş ve Hatice'nin annesi müdahale ederek ilişkisini kesmiştir. Ardından Selanik Askeri komutanı Şevki Paşa'nın 12 yaşındaki kızı Emine (Emine Arık)'ye matematik dersi verirken âşık olmuştur. Bunun dışında Selanik'teyken Rum asıllı tüccar Eftim Karinte'nin kızı Eleni Kriyas'a âşık olduğu söylendiyse de kanıtlanmamıştır. Mustafa Kemal genç bir asker olarak Çanakkale Savaşı'ndan sonra Osmanlı İmparatorluğu'nun son padişahı Vahdettin'in kızı Sabiha Sultan'a üçüncü taraflar aracılığı ile evlenme teklifinde bulundu. Sabiha Sultan, Mustafa Kemal Paşa'nın evlilik talebinden yakın dostlarına sonraki senelerde bahsederken hadiseyi doğrulayarak amcası Abdülmecid Efendi'nin oğlu şehzade Ömer Faruk Efendi'ye âşık olduğu için izdivaç teklifini geri çevirdiğini açıkladı. Sabiha Sultan o günlerden 40 yıl sonra, Türkiye Cumhuriyeti başbakanlığı yapan ve ortanca kızı Hanzade Sultan'ın dünürü olan Suat Hayri Ürgüplü'ye yazdırdığı hatıratta şu ifadeleri kullandı: "Evet, istemiş. Benimle konuşmuş değildir ama ben çekindim ve istemedim. Zira, önümde hiç de iyi örnek olmayan Enver Paşa ile Naciye Sultan'ın hayatı vardı. Sonra, tanınmış bir kumandanla aile hayatı kurabileceğime inancım yoktu." Millî Mücadele döneminde Ankara İstasyon Binası'nda ve eski Çankaya Köşkü'nde Zübeyde Hanım'ın ikinci eşi Ragıp Bey'in yeğeni Fikriye Hanım ile birlikte yaşıyordu.Abbas Hayri Özdinçer Röportajı (haz. TCDD Basın Müşavirliği) Verem hastası olan Fikriye Hanım tedavi olması için Almanya'ya gittikten sonra 29 Ocak 1923'te İzmir'in sayılı zenginlerinden Uşakizade Muammer Bey'in kızı Latife Hanım ile evlendi. Mustafa Kemal'e âşık olan Fikriye Hanım, onun Latife Hanım'la evliliğini öğrenince Türkiye'ye geri dönmüştür ve ilk işi köşke gitmek olmuştur. Ancak Latife Hanım onun geldiğini görünce Atatürk'e haber vermeden yavere emir verir ve onu köşkten yaka paça attırır. Bunun üzerine Fikriye Hanım'ın Çankaya Köşkü'nde tabanca ile intihar ettiği söylenir. 1924'te yapılan Sonbahar Seyahati sırasında Latife Hanım'la kavga eden Mustafa Kemal Paşa Erzurum'dan İsmet Paşa'ya telgraf çekerek boşanacağını bildirdi. Ancak az sonra yaverleri Salih Bey (Bozok) ve Kılıç Ali Bey'in aracılığıyla boşanmasından vazgeçti.Kılıç Ali (Der. Hulûsi Turgut), Atatürk'ün Sırdaşı Kılıç Ali'nin Anıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, Ocak 2005, s. 535-540.Salih Bozok (Haz. Can Dündar), Yaveri Atatürk'ü Anlatıyor, Doğan Kitapçılık, İstanbul, Nisan 2001, s. 111-113. Bu evlilik 5 Ağustos 1925 tarihine dek sürdü.Bakınız: Ayrılık üzerine Lâtife Hanım'a verilecek para ve eşyalar hakkında yazı, Atatürk'ün Bütün Eserleri, Cilt: 17 (1924-1925), s. 272 (aslı, Türk Dil Kurumu Arşivi Yurt içi ve Yurt dışı Şube Müdürlüğü, Dosya No: 108.) Atatürk'ün manevi evlatları Abdurrahim Tuncak, Afife, Zehra Aylin, Rukiye Erkin, Nebile İrdelp, Sabiha Gökçen, Afet İnan, Sığırtmaç Mustafa ve Ülkü Adatepe'dir. 1916 yılında Bitlis Rus işgalinden kurtarıldığı yıllarda 16. Kolordu Komutanı Mirliva (Tuğgeneral) Mustafa Kemal Paşa, savaşta bütün aile fertlerini kaybeden ve kimsesi kalmayan Abdurrahim'i evlatlık edindi. Abdurrahim bakılması için İstanbul'a annesi Zübeyde Hanım ve kız kardeşi Makbule'nin yanına gönderildi.Küçük, Yalçın. İsyan, 1. cilt (2005), İthaki Yayınları, s. 237 Zehra Aylin veya Zehra Mehmet; (Amasyalı Mehmet'in kızı), 1936 yılında Londra'dan ekspres treniyle Paris'e yolculuk ederken Amiens yakınlarında trenden düşerek öldü. Sabiha Gökçen ise ilk Türk kadın pilot ve dünyanın ilk kadın savaş pilotuEarliest female combat pilot Guinnessworldrecords.com. Erişim: 11 Haziran 2011 oldu. === Dinî inancı === küçükresim|Atatürk: "Türkiye Cumhuriyeti'nde herkes Allah'a istediği gibi ibadet eder. Hiç kimseye dinî fikirlerinden dolayı bir şey yapılmaz. Türk Cumhuriyeti'nin resmî dini yoktur. Türkiye'de, bir kimsenin fikirlerini zorla başkalarına kabul ettirmeye kalkışacak kimse yoktur ve buna müsaade edilmez. Artık samîmî mutekitler, derin iman sahipleri, hürriyetin icaplarını öğren." Atatürk'ün dinî inancı tartışmalı bir konudur. Kimi araştırmacılar onun dine ilişkin söylemlerinin dönemsel olduğunu vurgulamakta ve bu konuyla alakalı olumlu görüşlerinin 1920'lerin başlarıyla kısıtlı olduğunu belirtmektedirler. Atatürk'ün dinî inancı hakkında farklı kaynaklar, farklı çıkarımlarda bulunmuştur.Political Islam in Turkey: Running West, Heading East? Author G. Jenkins, Publisher Springer, 2008, , p. 84. Bazı kaynaklar Müslüman olduğunu iddia ederken,Prof. Utkan Kocatürk, Atatürk'ün Fikir ve Düşünceleri (Atatürk ve Din Eğitimi, A. Gürtaş, p. 26), Atatürk Research Center, 2007; Prof. Ethem Ruhi Fığlalı, "Atatürk'ün Din ve Laiklik Anlayışı", Atatürk Research Center, 2012; , p. 86Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, Ankara 1959, 2. Baskı, II, 66–67; s. 90. III, 70 diğer kaynaklar deistReşat Kasaba, "Atatürk", The Cambridge History of Turkey: Volume 4: Turkey in the Modern World, Cambridge University Press, 2008; [ p. 163]. Retrieved 27 March 2015.[ Political Islam in Turkey by Gareth Jenkins, Palgrave Macmillan, 2008, p. 84]; veya ateist[ Atheism, Brief Insights Series by Julian Baggini, Sterling Publishing Company, Inc., 2009; , p. 106.][ Islamism: A Documentary and Reference Guide, John Calvert John, Greenwood Publishing Group, 2008; , p. 19.]...Mustafa Kemal Atatürk, founder of the secular Turkish Republic. He said: "I have no religion, and at times I wish all religions at the bottom of the sea..." [ The Antipodean Philosopher: Interviews on Philosophy in Australia and New Zealand, Graham Oppy, Lexington Books, 2011, , p. 146.] olduğunu iddia etmektedir.Phil Zuckerman, John R. Shook, The Oxford Handbook of Secularism, Oxford University Press, 2017, , p. 167.Tariq Ramadan, Islam and the Arab Awakening, Oxford University Press, 2012, , p. 76. Bir sözünde dini "lüzumlu bir müessese" olarak gördüğünü ifade eden Atatürk, başka sözlerinde de İslam için "bizim dinimiz" ve "büyük dinimiz" gibi ifadeler kullanmıştır. Ayrıca Kur'an için "şanı büyük" ve "en eksiksiz kitap", Muhammed için "peygamberimiz efendimiz hazretleri" ve "Allah'ın birinci ve en büyük kulu" demiştir. 1922 ve 1923'te yaptığı iki konuşmada "Allah birdir, büyüktür." demiştir. Atatürk'ün, dini "lüzumlu bir müessese" olarak gördüğünü belirttiğine ilişkin sözüne karşın "dini olanların fakir kalmaya mahkûm oldukları" ve bu nedenle "öncelikle din anlayışını kaldırmak" gerektiğine inandığına ilişkin görüşleri için de kaynaklar mevcuttur. Kâzım Karabekir'in belirttiğine göre, Atatürk ona din ile ilgili olarak dini olanların kazanamayacağını ve fakir kalmaya mahkûm olduklarını söyleyip netice olarak önce din anlayışını kaldırmak gerektiğini söylemişKâzım Karabekir Anlatıyor, Uğur Mumcu, Tekin Yayınevi, 5. Basım, s. 40, 1993 ve bu sebeple Kur'an'ın anlaşılarak okunmasına önem verip Türkçeye çevrilmesini emretmiştir. Ayrıca İslam'a ilişkin olumsuz sözleri de bulunmaktadır. Karabekir'in anlattığı üzere, Atatürk Balıkesir'de hutbe okumasına karşın daha sonra Kur'an ve Muhammed ile ilgili olumsuz sözler etmiştir.Kâzım Karabekir Anlatıyor, Uğur Mumcu, Tekin Yayınevi, 5. Basım, s. 46, 1993Dücane Cündioğlu, Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e Din ve Siyaset, Kapı Yayınları, s. 49 Kaynaklar, Atatürk'ün din konusunda şüpheci ve özgür düşünen biri olduğuna işaret ediyor. 1933'te ABD büyükelçisi Charles H. Sherrill onunla röportaj yaptı. Röportajda; dininin sadece Kâinat'ın Mucidi ve Hâkimi tek Tanrı'ya inanmak olduğunu, insanlığın böyle bir Tanrı'ya inanmaya ihtiyacı olduğunu ve dualarla bu Tanrı'ya seslenmenin iyi olduğunu söyledi. Atatürk'e göre Türk halkı İslam'ın gerçekte ne olduğunu bilmiyor ve Kur'an'ı okumuyor. İnsanlar anlamadıkları Arapça cümlelerden etkilenirler ve âdetleri gereği camilere giderler. Türkler Kur'an'ı okuyup üzerinde düşündüklerinde İslam'ı terk edecekler. === Mason olduğu iddiası === Bazı ansiklopedilerde Atatürk'ün mason olduğu iddia edilir.Robert A. Minder, Freimaurer Politiker Lexikon, Edition zum rauhen Stein, ss. 229–231. ISBN 3-7065-1909-7Atatürk, Kemal. İçinde: Eugen Lennhoff, Oskar Posner: Internationales Freimaurerlexikon. 2006, ISBN 3-7766-2161-3, s. 92. Tarihçi ve Atatürk biyografisi yazarı Andrew Mango'ya göre üyeliği tam olarak kanıtlanamasa da en azından muhtemeldir.Andrew Mango, Atatürk, John Murray, 1999, s. 93 ISBN 0-7195-5612-0 H. C. Armstrong Grey Wolf: Mustafa Kemal adlı kitabında, Atatürk'ün, toplantılarının gizliliğini korumak amacıyla muhalif İttihat ve Terakki siyasi örgütlenmesinin basamak olarak kullandığı Vedata Locası'nda bir birader olarak inisiye olduğunu ancak kendisini hoşlanmadığı bir atmosferde bulduğunu ve masonların ritüelleriyle alay ettiğini belirtir.Harold Courtenay Armstrong, Grey Wolf, Mustafa Kemal: An Intimate Study of a Dictator. Arthur Barker, Londra 1935, s. 37. "He cared nothing for the international aims and troubles of Jews. He cared less for the Masonic Ritual and spoke of it with contempt. He was a Turk, proud of being a Turk, and only interested in saving Turkey from the incompetence and despotism of the Sultan and the grasping hands of the foreigners." ("Yahudilerin uluslararası amaçları ve sorunlarına karşı hiçbir ilgi duymuyordu. Masonların ritüellerine daha da az yakınlık duyuyor, bunlardan alayla söz ediyordu. O bir Türk'tü; Türk olmaktan gurur duyuyor, Türkiye'yi Padişah'ın ehliyetsizliğinden ve despotizminden olduğu kadar yabancıların pençelerinden kurtarmakla ilgileniyordu.") == Zaman dizini == == Hatırası == Atatürk'ün günümüz kültürüne sinema, televizyon, müzik ve şiir gibi alanlarda etkileri olmuştur. Türkiye genelinde anısının yaşatılması için kimi yapılara, adreslere ve kurumlara kendisinin ismi ve unvanlarını içeren isimler verilmiştir. Bunlardan bazıları; Atatürk Havalimanı, Atatürk Olimpiyat Stadyumu, Atatürk Barajı, Atatürk Köprüsü, Atatürk Orman Çiftliği, Atatürk Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, Gazi Anadolu Lisesi, Mustafa Kemal Üniversitesi şeklindedir. Bunun yanı sıra Atatürk'ün Samsun'a çıkışına ithafen Ondokuz Mayıs Üniversitesi ve 100. doğum yıl dönümüne ithafen Yüzüncü Yıl Üniversitesi gibi hatırlatıcı isimler de kullanılmıştır. Türkiye'nin her il ve ilçe merkezinde Atatürk anıtları ve resmî kurumlarının girişinde Atatürk heykeli, büstü veya maskı vardır. Bunun yanı sıra bütün resmî makam odalarında ve birçok resmî çalışma ofisinde Atatürk büstü, maskı, portreleri veya fotoğrafları, takvimleri, kalemlikleri vb. süs eşyaları vardır. Ayrıca Türkiye'de Atatürk rozeti, Atatürk imzası bulunan etiket, kravat iğnesi, yüzüğü vb. Atatürk temalı süs eşyası taşıyan birçok vatandaş görmek mümkündür. 31 Temmuz 1951 tarihinde Demokrat Parti hükûmeti döneminde yürürlüğe giren ve kamuoyunda Atatürk'ü Koruma Kanunu olarak anılan Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun ile Atatürk'ün hatırasına alenen hakaret etmek ve Atatürk'ü temsil eden heykel, büst, abide vb. objeleri tahrip etmek veya kirletmek suç sayılmıştır. Bu kanun aynı zamanda ifade özgürlüğü konusunda eleştirilere de maruz kalmıştır. Türkiye'deki bütün resmî ve özel okullarda bir Atatürk köşesi bulundurulması zorunludur. Ayrıca ilköğretim ve lise kitaplarının başında ve her sınıfta da Atatürk portresi bulunmalıdır. Bunun yanı sıra örgün eğitimin bütün aşamasında Atatürk sevgisi ve inkılapları ayrı bir ders olarak ya da bazı derslerin bir bölümü olarak işlenir. 19 Mayıs tarihi Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile Türkiye'nin yurt dışı temsilciliklerinde Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı olarak her yıl kutlanan bir millî bayramdır. Atatürk'ün ölüm yıl dönümü olan 10 Kasım tarihinde ölüm saati olan sabah 09.05'te Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Türkiye'nin yurt dışı temsilciliklerinde bir dakika boyunca halkın büyük bölümü saygı duruşunda bulunur, araçlar durur ve kesintisiz korna çalarlar. Artvin yöresine ait bir halk oyunu olan ve eskiden "Artvin Barı" olarak bilinen, 1936 yılında Atatürk'ün karşısında oynanan yöresel oyun Atatürk'ün çok beğenmesi üzerine Atabarı olarak adlandırılmıştır.Atabarı (Artvin Ansiklopedisi) Erişim tarihi: 11 Ağustos 2011Mahmut Ragıp Gazimihal; Türk Halk Oyunları Kataloğu I (yay. haz. Nail Tan), Ankara, 1991İzzet Varan; Artvin Yöresi Halk Oyunları, Artvin, Özel Sayı No: 9, 7 Mart 1988 Cumhuriyet dönemindeki ilk kâğıt paralar Türkiye'nin kendi merkez bankası henüz olmadığından 1927'de İngiltere'de basılmıştır. Bu yılda basılan 1, 5 ve 10 lirada Atatürk'ün portresi filigranda gözükmekteydi. Diğer paralarda ise Atatürk hem filigranda hem de ön yüzdeki portre yerleştirmeye uygun alanda gözükmektedir. 1937'de tedavüle giren ilk Latin harfli paraların hepsinde ise Atatürk portreleri bulunmaktaydı. 1925'te çıkarılan yasa gereği mevcut reis-i cumhur portreleri paralarda yer alıyordu. Atatürk'ün ölümünden sonra paralarda yer alan portreler yeni reis-i cumhur İsmet İnönü'nün portreleri ile değiştirildi. İnönü'nün bu icraatı bazı kesimler tarafından Atatürk'e saygısızlık olarak yorumlandı. 1952 yılında yürürlüğe giren 5. emisyon banknotlarında yaşayan kişilerin paraya portrelerinin basılması durdurulmuş ve tekrar bütün Türk paralarının ön yüzüne Atatürk portresi basılmaya başlanmıştır. Bunun yanı sıra Cumhuriyet altınlarının ön yüzünde Atatürk kabartması bulunur. Dünyanın çeşitli ülkelerinde Atatürk anısına anıtlar dikilmiştir. Avustralya'nın başkenti Canberra'da, Meksika'nın başkenti Meksiko'da, Venezuela'nın başkenti Caracas'ta, Küba'nın başkenti Havana'da, Şili'nin başkenti Santiago'da, Romanya'nın başkenti Bükreş'te, Kazakistan'ın başkenti Astana'da, Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de, Kuzey Makedonya'nın batısındaki Merkez Jupa köyünde, Japonya'nın Kuşimoto kasabasında ve İsrail'de Osmanlılardan kalma bir tren istasyonunun bulunduğu Beerşeba'da bu anıtlardan bazıları görülebilmektedir. Atatürk'ün adının verildiği meydan, bulvar, cadde ve yolların birkaçı Tunus'un aynı adı taşıyan başkentinde, Pakistan'ın başkenti İslamabad'da, Bangladeş'in başkenti Dakka'da, Hindistan'ın başkenti Yeni Delhi'de, Özbekistan'ın başkenti Taşkent'te, Belçika'nın Visé şehrinde ve Dominik Cumhuriyeti'nin başkenti Santo Domingo'dadır. Radikal seküler reformlarına rağmen, Atatürk İslam dünyasında geniş çapta popülerliğini sürdürdü. Hristiyan güçlerin işgaline karşı yeni, tamamen bağımsız bir Müslüman ülkenin kurucusu olduğu ve Batı emperyalizmine karşı mücadelede galip geldiği için hatırlanıyor. Öldüğünde, Tüm Hindistan Müslüman Birliği onu "İslam dünyasında gerçekten büyük bir kişilik, büyük bir general ve büyük bir devlet adamı" olarak övdü, hatırasının "tüm dünyadaki Müslümanlara cesaret, azim ve mertlik ile ilham vereceğini" açıkladı. Atatürk'ün hayranları, onun I. Dünya Savaşı'ndaki düşmanı Britanyalı devlet adamı Winston Churchill ve II. Dünya Savaşı'nda Türkiye ile ittifak aramış Alman nasyonal sosyalist diktatör Adolf Hitler'denBernd Rill: Kemal Atatürk. Rowohlt, Reinbek 1985, s. 147. Amerika Birleşik Devletleri başkanları Franklin D. Roosevelt ve John F. Kennedy'ye kadar geniş bir yelpazeyi oluşturur.Remarks on the 25th Anniversary of the Death of Kemal Atatürk, 4 Kasım 1963 . jfklibrary.org. Hitler, Atatürk için "Mussolini onun ilk, ben ikinci öğrencisiydim" dedi. 4 Mayıs 1941'de Reichstag'taki nutkunda onu "genç Türkiye'nin kurucusu olan büyük ve zeki lider" olarak tanımladı.4 Mayıs 1941'de Reichstag'taki nutkunda Adolf Hitler şunları söyledi: > "Türkiye Dünya Savaşı'nda müttefikimizdi. Harpteki talihsizliğimiz > neticesinde Türkiye de bizim gibi çok sıkıntı çekti. Genç Türkiye'nin > kurucusu olan büyük ve zeki lider korkunç acılar çeken ve kaderine terk > edilmiş hâldeki müttefiklerin tekrar ayağa kalkma çabalarının ilk ve harika > bir örneği oldu. Türkiye, hükûmetinin akılcı hamleleriyle istiklalini > muhafaza etmeyi başarırken Yugoslavya ise İngiliz entrikalarının kurbanı > oldu." Weimar Cumhuriyeti'nde Alman medyası, Anadolu'daki savaşı geniş bir şekilde ele aldı. Stefan Ihrig, Türk Kurtuluş Savaşı'nın Birahane Darbesi üzerinde İtalyan faşist diktatör Mussolini'nin Roma'ya Yürüyüşü'nden daha kesin bir etkisi olduğunu savunuyor. Adolf Hitler de dahil olmak üzere Almanlar, tıpkı Sevr Antlaşması geçersiz kılındığı gibi Versay Antlaşması'nı geçersiz kılmak istedi. Bu nedenle Hitler, Atatürk'ü "karanlıkta parlayan yıldız" olarak adlandırdı. Mussolini, iktidarı ele geçirme girişiminde bulunduğunda kendisini "Milanolu Mustafa Kemal" olarak adlandırdı. Türk liderin bir diğer hayranı, haftalık La Conquista del Estado gazetesinde bir sayfanın tamamını hem Türk devrimine hem de Atatürk'e ayıran falanjist lider Ramiro Ledesma Ramos'tu. İspanyol faşizminin ana teorisyenlerinden Ledesma, Atatürk'ü zamanının başlıca milliyetçi devrimcilerinden biri olarak gördü. Atatürk sömürgeci güçlerin egemenliğinde kalmış üçüncü dünya ülkelerinde çeşitli liderlerce bağımsızlığın öncüsü olarak saygı gördü ve rol model alındı. İranlı çağdaşı Rıza Şah Pehlevi, Hindistan Başbakanı Cevahirlal Nehru, Tunus Cumhurbaşkanı Habib Burgiba ve Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat bunlardan birkaçıydı.Bernd Rill: Kemal Atatürk. Rowohlt, Reinbek 1985, s. 146.Halil Gülbeyaz: Mustafa Kemal Atatürk. Vom Staatsgründer zum Mythos. Parthas-Verlag, Berlin, 2004, s. 228. Pakistanlı şair ve filozof Muhammed İkbal ve Bangladeş'in ulusal şairi Kadı Nazrul İslam Atatürk'ün onuruna şiirler yazdı. 1935 yılında İstanbul'da düzenlenen Uluslararası Kadınlar Birliği Kongresi'ne katılan Mısırlı milliyetçi-feminist lider Hüda Şaravi, Atatürk'e şunları söyledi: "Türkler size Atatürk yani Türklerin babası ismini verdiler. Ben ise size 'Ataşark' yani 'Şarkın Babası' demek istiyorum." Birleşmiş Milletler'in UNESCO örgütü, "olağanüstü bir reformcu olduğunu göz önünde tutarak, özellikle sömürgecilik ve emperyalizme karşı en önce açılan savaşların ilk liderlerinden biri olduğunu kabul ederek, dünya ulusları arasında karşılıklı anlayışın, sürekli barışın kurulması için çalışmalarının olağanüstü bir örnek olduğunu ve tüm yaşamı boyunca insanlar arasında hiçbir renk, din ve ırk ayrımını gözetmeden, bir uyum ve iş birliği çağının doğacağına olan inancını anımsatarak, eylemlerini her zaman barış, uluslararası anlayış ve insan haklarına saygı yönünden yapmış" Atatürk'ü, 100. doğum yılı olan 1981'i tüm ülkelerin oy birliğiyle "Atatürk Yılı" olarak kabul ederek onurlandırdı. 12 Eylül Darbesi ile yönetime gelen Millî Güvenlik Konseyi de çıkardığı kanunla 1981 yılını Atatürk Yılı kabul ve ilan etti. Atatürk Yılı, 5 Ocak 1981 günü kutlamalara açıldı. 5 Ocak 1981 günü saat 08.45'te Anıtkabir'de saygı duruşunda bulunulduktan sonra saat 11.00'de Türkiye Büyük Millet Meclisinde tören başladı. Törende eski cumhurbaşkanları Celâl Bayar, Cevdet Sunay ve Fahri Korutürk de yer aldı. Kenan Evren'in yaptığı uzun bir konuşmayla Atatürk Yılı kutlamalara açıldı. Yıl boyunca yapılan etkinliklerle Atatürk'ün doğumunun yüzüncü yılı kutlandı. Yeni Atatürk anıtları, Atatürk'ün adının verildiği kültür merkezleri ve tatbikatlar yapıldı. Birinci ve ikinci meclis binaları müze olarak faaliyet göstermeye başladı. Atatürk ile ilgili kitap ve belgeler Millî Kütüphane'de toplanırken il ve ilçelere de Atatürk kitaplıkları kuruldu. Atatürk'ün kaldığı evler restore edilerek müze hâline getirildi. "Atatürk 100 Yaşında" sloganı ile 73 adet ilkokul yapıldı. Bu dönemde imam hatip açılmadı. Atatürk'ün çeşitli illere yaptığı ilk ziyaretlerin yıl dönümlerinde kutlamalar gerçekleşti. Ülkenin tanınmış sanatçılarına 100. yılı simgeleyen plaketler verildi. Ünlü ressamlardan ısmarlanan Atatürk ve Atatürk Devrimleri konulu resimler, düzenlenen sergilerde ziyarete açıldı. Tanınmış müzisyenlere Atatürk hakkında marşlar besteletildi. TRT, Atatürk'ün görüşlerini yansıtan programlara yer verdi. Ülkedeki okur yazar oranının artırılması için seferberlik başlatıldı. Ağaçlandırma çalışmaları yapıldı. Açılan birçok kurum ve kuruluş "Yüzüncü Yıl" adını aldı. 23 Nisan'daki bayramın adı "Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı" olarak değiştirildi. 19 Mayıs'taki Gençlik ve Spor Bayramı'nın adı "Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı" olarak değiştirildi ve 19 Mayıs 1981 günü stadyumlarda coşkulu şekilde kutlandı. Atatürk'ün başöğretmen olduğu 24 Kasım günü "Öğretmenler Günü" olarak kutlandı. Üniversitelere zorunlu "Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi" dersi getirildi. Kara Harp Okulu ve diğer askerî okullar için üç ciltlik "Atatürkçülük - Atatürk'ün Görüş ve Direktifleri" adlı kitap bastırıldı ve öğrencilere dağıtıldı. Türk Ulusal Hareketi'ne muhalefet etmiş ve İtilaf Devletleri'yle iş birliği yapmış gazeteci Ali Kemal, Atatürk'ü "çete reisi, haydut" olarak niteledi, Britanyalı devlet adamı Lord Balfour ise Atatürk için "tüm korkunç Türklerin en korkuncu" (most terrible of all the terrible Turks) yorumunda bulundu.THE TWO KEMALS; The Polished Aristocrat of European Circles in Contrast With the Ruthless Commander of Fanatical Turks, New York Times, 1 Ekim 1922 . Kurtuluş Savaşı'ndan sonra ülkenin geleceği için yaşanan iç siyasal mücadelede General Kâzım Karabekir ve entelektüel Halide Edib Adıvar gibi kimseler Atatürk ile yollarını ayırarak onun radikal reform programını ve otoriter liderliğini eleştirdi. Tekkeleri kapatılmış tarikat şeyhleri ve genel olarak din adamlarından bazıları, Said Nursî dahil, onu Deccal ile kıyasladı.Umut Azak: Islam and Secularism in Turkey: Kemalism, Religion and the Nation State. I.B.Tauris, 2010, s. 134. == Yapıtları == küçükresim|Atatürk'ün 1916'da 16. Kolordu Kumandanı iken yazdığı Taʼlîm ve Terbiye-i Askeriyye Hakkında Nokta-i Nazarlar. * Takımın Muharebe Tâlimi, Selanik Asır Matbaası, Selanik, 1908 (Almancadan çeviri). * Cumalı Ordugâhı - Süvâri: Bölük, Alay, Liva Tâlim ve Manevraları, Selanik, 1909. * Ta’biye ve Tatbîkat Seyahati, Selanik Askeri Matbaası, 1911. * Bölüğün Muharebe Tâlimi, 1912 (Almancadan çeviri). * Ta’biye Mes’elesinin Halli ve Emirlerin Sûret-i Tahrîrine Dâir Nasâyih, Edirne Sanayi Mektebi Matbaası, 1916. * Taʼlîm ve Terbiye-i Askeriyye Hakkında Nokta-i Nazarlar, Edirne Sanayi Mektebi Matbaası, 1916. * Zâbit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl, Minber Matbaası, 1918. * Nutuk, Türk Tayyare Cemiyeti, Ankara, 1927. * Vatandaş için Medeni Bilgiler, Milliyet Matbaası, İstanbul, 1930. * Geometri, 1937. Atatürk'ün ayrıca, 1915-1918 yılları arasında Anafartalar, Doğu Cephesi ve Karlsbad'daki hatıralarını yazdığı günlükleri de bulunmaktadır. Bunlardan Anafartalar Muharebatı'na Ait Tarihçe, Türk Tarih Kurumu tarafından kitap olarak yayımlanmıştır. 1908-1938 yılları arasında Atatürk'ün imza attığı, yazdığı, söylediği kişisel notları dâhil her şeyin toplandığı Atatürk'ün Bütün Eserleri adlı bir ansiklopedi de Kaynak Yayınları tarafından hazırlanmaktadır. Atatürk'ün başarılarının ve kaleme aldığı eserlerin en önemli dayanaklarından biri de kitap okuma tutkusudur. Örneğin, sonraları dünya barışı ve insan hakları konularında önderler arasında yer alacak bir kimse olan H. G. Wells, 1921 yılında İngilizce olarak 1208 sayfalık İnsanlık Tarihi adlı bir kitap yayımlar. Bu kitap Atatürk tarafından kısa sürede okunur, değerlendirilir ve Türkiye'de yayımlandıktan sonra Nutukta yer alır. Yine 1756 yılında toplam 5 cilt olarak Fransızca basılan Hunlar, Türkler ve Moğollar kitabı da onun okuduğu kitaplar arasındadır. == Atatürk tarafından kurulan kurumlar == Kurum Adı Kuruluş Tarihi Konum Anadolu Ajansı 6 Nisan 1920 Ankara Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti 2 Mayıs 1920 Ankara Çocuk Esirgeme Kurumu 30 Haziran 1921 Ankara İzmir Enternasyonal Fuarı 17 Şubat 1923 İzmir Diyanet İşleri Başkanlığı 3 Mart 1924 Ankara Türkiye İş Bankası 26 Ağustos 1924 İstanbul Orman Çiftliği 1925 Ankara Ankara Hukuk Fakültesi 5 Kasım 1925 Ankara Anadolu Sigorta 1 Nisan 1925 İstanbul Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası 1 Mayıs 1925 - Devlet İstatistik Enstitüsü 26 Nisan 1926 Ankara Devlet Demiryolları ve Limanları İdare-i Umumiyesi 1927 Ankara Merkez Hıfzıssıhha Enstitüsü 27 Mayıs 1928 Ankara Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti 12 Nisan 1931 Ankara Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 3 Ekim 1931 Ankara Halkevleri 19 Şubat 1932 Ankara Türk Dili Tetkik Cemiyeti 12 Temmuz 1932 Ankara Ziraat Okulları ve Yüksek Ziraat Enstitüsü 1933 Ankara Devlet Havayolları 20 Mayıs 1933 İstanbul Sümerbank 11 Temmuz 1933 - Türkkuşu 3 Mayıs 1935 Ankara Etibank 14 Haziran 1935 - Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü 14 Haziran 1935 Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi 14 Haziran 1935 Ankara Elektrik İşleri Etüd İdaresi 24 Haziran 1935 Ankara Türkiye Şeker Fabrikaları 6 Temmuz 1935 Ankara Bursa Merinos Fabrikası 2 Şubat 1938 Bursa Mustafa Kemal Atatürk Biyografisi - Biyografi.info == Popüler kültürde Atatürk == * 1994 Yapımı Kurtuluş (dizi) ve 1998 yapımı Cumhuriyet (film) 'nde Rutkay Aziz tarafından canlandırılmıştır. * 2010 yapımı Veda filminde Kaan Olcay, Bartunç Akbaba, Sinan Tuzcu ve Burhan Güven tarafından canlandırılmıştır. * 2020 yapımı Ya İstiklal Ya Ölüm dizisinde İlker Kızmaz tarafından canlandırılmıştır. * 2022 yapımı Pera Palas'ta Gece Yarısı dizisinde Hakan Dinçkol tarafından canlandırılmıştır. * 2023 yapımı Mahsusa: Trablusgarb dizisinde Baki Çiftçi canlandırılmaktadır. * DisneyPlus yapımı Atatürk (dizi) adlı dizide Aras Bulut İynemli tarafından canlandırılacaktır. == Ayrıca bakınız == * Atatürkçülük * Atatürk İlkeleri * Atatürk Devrimleri * Nutuk * Gençliğe Hitabe == Notlar == == Kaynakça == ;Özel ;Genel * * * * * * * * * * == Konuyla ilgili yayınlar == * == Dış bağlantılar == * Mustafa Kemal Atatürk'ün Hayatı, Türk Tarih Kurumu * Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı * Genelkurmay Başkanlığı'ndaki öz geçmişi Kategori:1881 doğumlular Kategori:Selanik doğumlu siyasetçiler Kategori:1938 yılında ölenler Kategori:İstanbul'da ölenler Kategori:Ankara'da defnedilenler Kategori:Almancadan çeviri yapanlar Kategori:Anıtkabir Kategori:Balkan Savaşları'nda Osmanlı askerleri Kategori:Başkomutanlar Kategori:Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanları Kategori:Demir Haç sahipleri Kategori:Dersim İsyanı'nda kişiler Kategori:Devlet başkanları Kategori:Din eleştirmenleri Kategori:Erzurum Kongresi delegeleri Kategori:İttihat ve Terakki üyeleri Kategori:I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı askerleri Kategori:Kırmızı-yeşil şeritli İstiklâl Madalyası sahipleri Kategori:Koçgiri İsyanı'nda kişiler Kategori:Kurtuluş Savaşı'ndaki Türk askerler Kategori:Légion d'honneur sahipleri Kategori:Makedonya Türkleri Kategori:Manastır Askerî İdadisinde öğrenim görenler Kategori:Mecidiye Nişanı sahipleri Kategori:Mekteb-i Erkân-ı Harbiye'de öğrenim görenler Kategori:Mekteb-i Harbiye'de öğrenim görenler Kategori:Osmanlı generalleri Kategori:Osmanlı paşaları Kategori:Osmanlı Türkleri Kategori:Piyade subaylar Kategori:Sirozdan ölenler Kategori:Sivas Kongresi delegeleri Kategori:TBMM 1. dönem Ankara milletvekilleri Kategori:TBMM 2. dönem Ankara milletvekilleri Kategori:TBMM 3. dönem Ankara milletvekilleri Kategori:TBMM 4. dönem Ankara milletvekilleri Kategori:TBMM 5. dönem Ankara milletvekilleri Kategori:Trablusgarp Savaşı'nda Osmanlı askerleri Kategori:Türk antikomünistler Kategori:Türk devrimciler Kategori:Türk eğitimciler Kategori:Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanları Kategori:Türk mareşaller Kategori:Türk milliyetçileri Kategori:Türk öğretmenler Kategori:Türk sekülaristler Kategori:Türk yazarlar Kategori:7. Ordu (Osmanlı) Komutanları Kategori:20. yüzyıl liderleri Kategori:20. yüzyıl Türk yazarları Kategori:Ankara milletvekilleri Kategori:Dolmabahçe Sarayı Kategori:Osmanlı Ordusu generalleri Kategori:Osmanlı döneminde Selanik Kategori:Balkan Savaşları'nda askerler Kategori:Paşalar Kategori:Selanik Vilayeti doğumlular Kategori:Gıyabında ölüm cezasına mahkûm edilenler
Van Gölü, Van ve Bitlis illeri sınırları içerisinde bulunan Nemrut volkanik dağının patlaması sonucu, bölgedeki tektonik çöküntü alanının önünün kapanmasıyla oluşmuş bir volkanik set gölüdür. Çok sayıda koyu bulunan Van Gölü'nün yüzölçümü 3.713 km2'dir. Van Gölü hem tatlı su hem de deniz ekosistemlerinden farklı bir sucul ekosistemdir. Suları tuzlu ve sodalıdır. Göl suyu tuzluluk oranı %o19, pH'sı ise 9.8 dir. Bu yüzden Van Gölü yüksek rakıma ve sert kışlara rağmen donmaz. The New Encyclopædia Britannica, Lake Van Göl su seviyesi iklime bağlı olarak yükselip, düşmektedir. Ancak ortalama olarak denizden yüksekliği 1646 metredir. Gölün ortalama derinliği 171 m, en derin yeri ise, 451 metredir. Yeni yapılan çalışmalar ile gölün yaşının 600.000 yıl olduğu belirlenmiştir. Gölün doğu bölümünde dört ada vardır. Bunlar; Akdamar, Çarpanak, Adır ve Kuş adalarıdır. Adalar tarihi ve turistik özelliğe sahiptir ve 1990 yılında Arkeolojik Sit Alanı ilan edilmişlerdir. Van Gölü dünyanın en büyük sodalı gölüdür ayrıca Türkiye'de bulunan en büyük göldür. Gölün tuzlu-sodalı suları, biyolojik çeşitliliği sınırlamaktadır. Gölde bilinen 103 tür fitoplankton, 36 tür zooplankton ve iki tür balık yaşamaktadır. Bunlar; inci kefalı (Chalcalburnus tarichi) ve 2018 yılında İl Jandarma Komutanlığı Su Altı Timinin, Van Gölü'ndeki dalış eğitimi sırasında 13 metre yükseklikteki bir mikrobiyalitin içerisinde yaşadığını tespit ettiği, siyah benekli sarı bir balıktır. Bu yeni balık türü ile ilgili araştırmalar devam etmektedir. 2015 yılında yapılan araştırmalara göre gölde piyasa değeri 7.5 milyar dolar olan 50 tonluk Uranyum vardır. Göl etrafı karadan 430 km.'dir ve bunun 245 km si Bitlis ili sınırları içindedir. Yöre halkına göre gölde bir canavar yaşamaktadır. Söylentiyi çıkaranların amaçlarının bölgeye turist çekmek olduğu söylense de, söylentileri araştırmak amacıyla bölgede pek çok bilimsel araştırma ekibi çalışmalar yapmıştır. İstanbul-Tahran demiryolu hatlarını da bağlamaktadır. Türkiye ve İran'a bağlanan demir yolu 1970'lerde yapılmıştır. == Oluşumu == Van Gölü Doğu Toros ve Aladağların arasında kalan tektonik oluşumun batı kısmında bulunmaktadır. Gölün batısında ve kuzeybatısında birkaç sönmüş volkan vardır. Süphan Dağı ve Nemrut Dağı bu sönmüş volkanların birkaçıdır. Yaklaşık 200 bin yıl önce, Buzul Çağın ortalarında, Nemrut Dağından akan lavlar uzunluğu 60 km'yi aşan bir akım oluşturmuş. Bu akım Van Çukuru ile Muş Çukuru arasındaki su akımını engelleyince göl oluşmuştur. Günümüzdeki araştırmalarda Doğu Toros Dağlarının erozyona uğraması sonucu Van Gölü'ndeki suların Dicle’ye dökülüp, gölün küçüleceği ya da yok olacağı düşünülmektedir.Матвеев С. Н. Турция (Азиатская часть — Анатолия). Физико-географическое описание, Издательство Академии Наук СССР, Москва — Ленинград, 1946 == Tarihçe == Eski Yunan coğrafyacıları tarafından Thospitis Lacus ya da Arsissa Lacus olarak anılan Van Gölü'nün modern zamanlardaki ismi, sınırlarına dahil olduğu Van ilinden gelmektedir. Urartu Krallığının başkenti, Milattan önce 10. ve 8. yüzyıllar arasında, gölün doğu kıyılarında kurulmuştur. Van Gölü sahilleri boyunca ve pek çok adalarında Ermeni kilise ve manastır kalıntıları bulunabilir. En iyi korunanı onuncu yüzyıldaki Kutsal Haç Kilisesi'dir. Akdamar Adası'ında yer alır. Kral Gagik Artzruni tarafından 915 ve 921 yılları arasında inşa edilmiştir. Dış duvarlardaki rölyefler kutsal kitaba ait Âdem ve Havva, Jonah and the whale (Yunus ve Balina), Davud ve Goliath (Golyat) gibi hikâyeler sunar. Diğer önemli tarihsel anıt gölün doğu kıyısındaki Van Kalesidir. Modern Van şehri bu kalenin doğusunda yer alır. Yüzölçümü3.713 km2’dir. Denizden yüksekliği 1.646m derinliği ise 457m‘yi aşmaktadır. Gölün doğusunda Akdamar, Çarpanak, Adır ve Kuş adaları bulunmaktadır. Bu adalar turistlik özelliğe sahiptir. Sit alanı olarak ilan edilmiştir. === Van Gölü Canavarı iddiaları === Van Gölü Canavarı, Van Gölü'nde yaşadığı ileri sürülen efsanevi bir yaratıktır. 1993 yılına dek kaynaklarda adından hiç söz edilmeyen yaratığı, bugüne dek gördüğünü iddia eden çok sayıda kişi var. Ama yapılan araştırmalar göldeki ilk canavar vakasının 1889 yılında yaşandığını aktarıyor. Dönemin İstanbul'da yayın yapan Saadet gazetesinin, 28 Şaban 1306 (29 Nisan 1889) tarihli 1323 nolu nüshasında, canavarın Van Gölünde abdest almak isteyen bir kişiyi kapıp göle sürüklediği haberi yer alıyor. Varlığı gördüklerini söyleyen kişilerin belirttiklerine göre canavar 15 metre uzunluğunda, oldukça koyu bir renge sahip, sırtında sivri çıkıntıları olan, Plesiosaurus ya da Ichthyosaurus benzeri bir varlıktır. Zamanla bu varlığı gördüğünü iddia edenlerin sayısı artınca, olay basına da yansıdı ve bunun üzerine resmî kurumlar tarafından bölgeye bir bilimsel araştıma ekibi gönderildi. Ancak, yapılan araştırmalar sonucunda gölde olağan dışı herhangi bir varlığın olduğuna ilişkin hiçbir iz bulunamadı. ==Bölgenin Jeomorfolojisi ve Stratigrafik Yapısı== Coğrafya Kapalı bir havza olan Van Havzası, eski Muş-Van çukurluğunun bir parçasıdır. Kuzey ve güneyinden faylarla sınırlanmış bir çöküntü alanı olan eski Muş-Van çukurluğu, Miosen sonlarında başlayıp Pleistosen’de devam eden volkanik faaliyet sonucunda meydana gelen Nemrut Volkanının oluşturduğu setle iki kısma ayrılmıştır (Gürbüz 1994:16, Avcı 2015:21-23). Nemrut Dağı’nın doğusunda kalan ve eskiden Fırat akarsu sistemine bağlı olan akarsuların dışa akışı kesilmiştir. Suların Nemrut Dağı’nın oluşturduğu setin arkasında birikmesiyle Van Gölü ve dolayısıyla Van Kapalı Havzası meydana gelmiştir (Saraçoğlu 1989: 435, Akt: Avcı 2015:21-23). Van Gölü Havzası; güneyden Bitlis Masifi’nin yüksek dağları (İhtiyar Şahap dağları) tarafından çevrelenir. Batıdan Nemrut ve Süphan volkan sistemlerinden kuzeyde yer alan Taşlıçay (Pani) Platosu’nun güney kesimlerine doğru ilerleyen hattın Yukarı Murat Havzası’nın güneyi ile sınırlayabileceğimiz Havza, kuzeyden Meydan Dağı, Bozdağ, Muratbaşı (Hüdavendigar) Dağları, Aladağ ve Tendürek dağlarıyla çevrelenir. Havza, doğuda Van Doğusu Dağları’nın batısında kalan alanları da içine alarak aslında Van Gölü’nün ekolojik ve iklimsel etkilerinin görüldüğü yerler olarak değerlendirilebilir . İnceleme alanı genelinde, Paleozoik’ten günümüze kadar olan zaman aralığını temsil eden metamorfik, mağmatik ve sedimanter kayaç gruplarına ait kayaçlar yüzeylenmektedir. Bu çalma kapsamında inceleme alanının jeolojik yapısı, inceleme alanının büyüklüğü ile yüzeylenen birimlerin yaşları ve kökenleri dikkate alınarak, jeolojik birimler sekiz birim altında incelenmiştir. İnceleme alanının temelinde, Paleozoik - Mezozoik yaşlı Bitlis Masifine ait gnays, Şist, kuvarsit ve mermerler yüzeylenmektedir. Bu birimleri; Üst Kratese yaşlı Ofiyolitik Kayaçlar, Üst Kratese - Paleosen ve Alt - Orta Eosen yaşlı Volkanik Kayaçlar, Eosen - Miyosen yaşlı kırıntılı ve karbonatlı kayaçlar, Pliyosen - Kuvaterner yaşlı volkanik kayaçlar ve Pliyosen - Kuvaterner yaşlı sedimanter örtü kayaçlar izlemektedir.AVCI, C. (2015), Van Gölü Havzası’ndaUrartu İskân Politikası, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı, S. 21-23 DT, İstanbul ==Alüvyal Ovalar== Van Gölü kıyısında yer alan alüvyal ovaların önemlileri, Ilıca (Zilan) Çayı ve kollarının taşıdığı malzeme ile oluşan Erciş ovası, Bendimahi Çayı boyunca uzanan Muradiye ovası, Değirmendere (Akköprü Çayı), Doni (Gölardı), Zemobat gibi küçük akarsu ve mevsimlik derelerin oluşturduğu nispeten büyük olan Van ovası, Adilcevaz’ın kuzey doğusunda bulunan Arın ovası ve araştırma sahamızın da bir kısmının içinde yer aldığı gölün güney doğu kısmında yer alan 45 km uzunluğunda, 7 km kadar genişliğinde ve 135 km2'lik bir alana sahip olan Gevaş-Gürpınar ovası yer almaktadır. ==Van Gölü Havzası Drenaj Alanı== Van Gölü kapalı havzasının göl alanlar dâhil, yüzeysel drenaj alan 15495 km2’dir. Van Gölü’nün yüzey alan (serbest su yüzeyi) 3558 km2 ile 3626 km2 arasında değişmekte olup, ortalama gölalan ise 3580 km2 olarak hesaplanmıştır. Van Gölü su seviyesi ise 1646 metre ile 1650 metre arasında değişmekte olup, uzun yıllar ortalama su seviyesi ise 1648 metredir. İnceleme alanı Van ve Bitlis illeri idari sınırlar içinde yer almaktadır. Dünya’nın en büyük sodalı gölü olan Van Gölü yer almaktadır. Van Gölü gölalan dâhil, kapalı havzanın yüzeysel drenaj alanı 15495 km2 olup, Van Gölü kapalı havzasının çevresi ise 1233 km olarak hesaplanmıştır.16096 km2 genişliğindeki Havza’nın tabanına Van Gölü yerleşmiştir. % 2,6 tuzluluk oranıyla bir soda gölü olan Van Gölü 3626 km2 yüzey alanı, 607 km3 hacmi, 12470 km2 drenaj alanı ve maksimum 451 metre derinliği ile Türkiye’nin kara içerisindeki en büyük su kütlesidir. Su yüzeyinin denizden yüksekliği son yıllarda 1655 metreyi bulmuştur.DÜZEN, H. (2011), Van Gölü Su Seviye Değişimlerine Hidrojeolojik Yaklaşım, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, s.1, YLT, Van. == Seviye değişiklikleri == Van Gölü Kuvaterner devri boyunca süren iklim değişimlerinde fazlaca etkilenmiş bir kapalı havza gölüdür. Göle dökülen Engil Çayı'nın yaptığı deltalar farklı yüksekliklerde yer alır. Göl yüzeyinin daha yüksek olduğu iki dönemde oluşan deltalardan birisi 1695–1710 m, ikincisi 1670–1690 m seviyelerindedir. Engil Çayı'nın günümüzde oluşturduğu aktüel delta ağzı da yıllara göre değişimler göstermektedir. Engil Deltasının batı ucunda yer alan Dilkaya Höyüğü seviye değişimlerinden fazlaca etkilenmiştir. Gölün yükseldiği dönemlerde höyüğün yarısı yok olmuş, batı kısmı faleze dönmüştür. Yağışların göle ulaşması birkaç yıl alabilmektedir. Yüksek ve karasal iklime sahip havzada yağışlar kar şeklindedir. Karların erimesi, yer altına sızması ve bu yoldan göle ulaşması birkaç yıl gecikmektedir. Göl yüzeyinin en fazla yüksekliğe eriştiği 1996 yılı yağış az iken, en fazla yağış üç yıl önce 1993'te düşmüştür. Yani 1993'te düşen yağış göle ancak üç yıl sonra 1996'da ulaşmıştır. 1992-96 yılları arasında gölde afet boyutunda yükselme yaşanmıştır. Göl çevresindeki yollar, evler ve tarım alanları zarar görmüştür. Göl en düşük seviyeye 1963'te (1646,6 m), en yüksek seviyeye 1996'da (1650,55 m) ulaşmıştır. Maksimum ve minumum seviye farkı 3,36 m'dir. == Resimler == Resim:Akhtamar Island on Lake Van with the Armenian Cathedral of the Holy Cross.jpg|Akdamar Adası ile Surp Haç Kilisesi Resim:Armenian Church gz 01.jpg|Akdamar Kilisesi ve haneleri Resim:Lake_Van_01.jpg|Van Gölü Resim:Lake_Van_02.jpg|Van Gölü kıyısı Resim:Van1 20 modified.jpg|Van Gölü kıyısı Resim:Van Ferrybot-lake Van-from Van harbour.jpg|Van Gölü'nde Feribot == Ayrıca bakınız == * Oluşumlarına göre Türkiye'nin gölleri listesi * Türkiye'deki göller * Van Gölü Kapalı Havzası == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Van Şehir Rehberi * Van Valiliği * Van Gölü Resimleri * Van Gölü Kirlenmesin İmza Kampanyası Kategori:Türkiye'deki Volkanik Set Gölleri Kategori:Türkiye'deki göller
Özgür yazılım (), kullanıcısına çalıştırma, kopyalama, dağıtma, inceleme, değiştirme ve geliştirme özgürlükleri tanıyan yazılım türüdür. Tersi, sahipli yazılımdır (). Özgür yazılım ile kastedilen özgürlük, ekonomik boyutu ile değil yazılımın kullanım hakları ile ilgilidir. Özgür yazılımlar çoğunlukla ücretsiz olsalar da ücretsiz olmaları gerekmez. İngilizce sözlükler "" kelimesi için yirmiye yakın anlam sıralar. Bunlardan sadece bir tanesi "bedava" iken geri kalanları özgürlük ve sınırlamaların olmaması () kavramlarına atıfta bulunur. == İçerik == Özgür yazılım, aşağıdakilerden ayrılır: * Microsoft Office, Google Docs, Sheets, ve Slides gibi sahipli yazılımlar. Kullanıcılar bu yazılımların kaynak kodlarını inceleyemez, değiştiremez ve paylaşamaz. * Ücretsiz yazılım yani ödeme gerektirmeyen sahipli yazılım. Telif hakkı içeren bir yazılımın özgür olması için bir özgür yazılım lisansına ihtiyacı vardır. == Tarihçe == 1950'lerden 1970'lerin başına kadar bilgisayar kullanıcılarının özgür yazılımla ilgili yazılım hürriyetlerine sahip olmaları normaldi. Yazılım genellikle fertler arasında paylaşılır, kişilerin yazılım yaparak donanımlarını daha kullanışlı yapmalarını iyi karşılayan donanım üretilerinden dağıtılırdı. SHARE gibi kullanıcıların ve satıcıların üye olduğu kuruluşlarla yazılım değiş dokuşu kolaylaştırmak hedeflenmişti. 1970'lerin ilk yıllarında durum değişti: yazılım masrafları hızla yükselirken büyümekte olan yazılım endüstrisi, donanım üreticilerinin bilgisayar satışıyla beraber verdikleri "yazılım demetleri", kiraya verilen bilgisayarların kâr getirmeyen yazılım desteğiyle rekabet başlamıştı. Bazı müşterilerin kendi ihtiyaçlarını daha iyi karşılamasıyla "özgür" yazılım masraflarının donanım masraflarıyla bütünleşmesini istemiyordu. 17 Ocak 1969'da yayınlanan Amerika Birleşik Devletleri IBM'ye karşı yazısında hükûmet, yazılım demetlerinin rekabet engelleyici olarak sıfatlandırdı. Bazı yazılım her zaman hürken ancak ödemeyle alınabilen yazılımlar artıyordu. 1970'ler ve 1980'lerde yazılım endüstrisi, bilgisayar programlarını sadece kullanıcıların kodu incelemesi ve değiştirmesini önleyen çalıştırılabilirler şeklinde dağıtmaya başlamasıyla teknik tedbirler almaya başladı. 1980'de copyright kanununun kapsamı bilgisayar programlarını içine aldı. 1983'te Massachusetts Teknoloji Enstitüsü Yapay Zekâ Laboratuvarı'ndaki hacker topluluğunun uzun süreli üyesi Richard Stallman, bilgisayar endüstrisi ve kullanıcılarının kültürel değişiminden yıldığını açıklayarak GNU projesini îlan etti. GNU işletim sistemi için yazılım geliştirmesine Ocak 1984'te başlandı. Ekim 1985'te de Özgür Yazılım Vakfı kuruldu. Kendisi hür yazılımı tanımlayarak "Copyleft" yani "telif feragatı" kavramını yazılım hürriyeti garantilemek için çıkardı. Bazı yazılımdışı endüstriler, kendi araştırma ve geliştirmeleri için özgür yazılım geliştirmeye benzer teknikler kullanmaya başladı. Mesela bilim adamları, daha açık geliştirme süreçleri ararken mikroçip gibi donanımlar da telif feragatlı lisanslarla geliştirilmeye başlandı (OpenCores projesi gibi). Creative Commons ve serbest kültür hareketi, özgür yazılım hareketinden çok etkilenmişlerdir. == Dört temel özgürlük == Özgür yazılımın tanımı ve barındırdığı özgürlükler Özgür Yazılım Vakfı bünyesindeki GNU Tasarısı sayfalarında açıklanmıştır. Buna göre özgür yazılım kullanıcılara olmazsa olmaz 4 özgürlük sunar: 0 numaralı özgürlük : Herhangi bir amaç için yazılımı çalıştırma özgürlüğü. 1 numaralı özgürlük : Her ne istiyorsanız onu yaptırmak için programın nasıl çalıştığını ögrenmek ve onu değiştirme özgürlüğü. Yazılımın kaynak koduna ulaşmak, bu iş için ön koşuldur. 2 numaralı özgürlük : Kopyaları dağıtma özgürlüğü. Böylece komşunuza yardım edebilirsiniz. 3 numaralı özgürlük : Değiştirilmiş sürümlerinizin kopyalarını dağıtma özgürlüğü. Böylece değişikliklerinizden yararlanması için tüm topluma bir şans vermiş olursunuz. Kaynak koduna erişmek, bunun için bir ön koşuldur. Bir yazılım, ancak bütün kullanıcıları bu hakların tümüne sahip oldukları zaman özgür bir yazılım olur. Bu özgürlüklere sahip olmak, kimseden izin almamayı ve izin için hiçbir bedel ödememeyi de içerir. Genel kanının aksine özgür bir yazılım, ücretsiz dağıtılabileceği gibi ücretli de dağıtılabilir. Bu nedenle ticari yazılım olarak satılmasına engel yoktur. Özgür yazılımın kopyalarına sahip olmak için ücret ödemeniz gerekebilir veya kopyaları hiçbir ücret karşılığı olmadan da edinmiş olabilirsiniz. Kopyalara nasıl sahip olduğunuzdan bağımsız olarak, her zaman için yazılımın kopyalama, değiştirme ve hatta kopyalarını para karşılığında satma haklarına sahipsinizdir (özgürlük 2). Özgür yazılım, çoğu zaman açık kaynak kodlu yazılım kavramı () ile karıştırılmaktadır. Bütün özgür yazılımlar açık kaynak kodludur ancak bütün her açık kaynak kodlu yazılım, özgür yazılım olmayabilir. Özgür yazılımlar açık kaynak kodlu yapıları sayesinde, bünyesinde zararlı bir amaç barındıran (gizli verileri çalma gibi) kodlara sahip olup olmadığı, programlama bilen herkes tarafından incelenerek denetlenebilir. Bazı özgür yazılım lisansları (örneğin GNU GPL), yazılım kodlarının gelecekte de özgürlüğünü sürdürmesini garanti altına alırken bazı özgür yazılım lisansları bunu garanti altına almamaktadır. == Bazı özgür yazılım lisansları == Özgür Yazılım Vakfı tarafından özgür kabul edilen lisanslar ile özgür kabul edilmeyen lisanslar GNU'nun Çeşitli Lisanslar ve Haklarında Yorumlar sayfasında listelenmektedir. En yaygın kullanılan özgür yazılım lisanslarının başında GNU GPL lisansı gelmektedir. Aşağıdaki belli başlı bazı özgür yazılım lisansları listelenmiştir: * GNU Genel Kamu Lisansı (GPL) * GNU Kısıtlı Genel Kamu Lisansı (LGPL) * BSD Lisansı * Mozilla Kamu Lisansı (MPL) * MIT Lisansı * Apache Lisansı * Eclipse Kamu Lisansı (EPL) * Avrupa Birliği Kamu Lisansı (EUPL) == Ayrıca bakınız == * Açık kaynak * Copyleft * Özgür Yazılım Vakfı == Kaynakça == == Dış bağlantılar == *Özgür Yazılım Vakfı * Özgür yazılımın tanımı - felsefesi * Özgür ve Özgür Olmayan Yazılım Kategorileri - GNU.org * GNU'nun web sitesinde sürekli güncellenen lisans bölümü * Özgür lisansların Türkçe çevirileri * GitHub tarafından hazırlanan lisans seçme rehberi * Kamuda özgür yazılım kullanımı * Microsoft EULA üzerine bir inceleme (Çağatay Çebi) * Özgür Yazılım Şimdi Neden Daha Önemli (Richard Stallman) * Yazılım lisansları hakkında bir karşılaştırma tablosu Kategori:Bilişim terimleri Kategori:Uygulamalı etik Kategori:Yazılım lisansları
Terrence Vance "Terry" Gilliam (d. 22 Kasım 1940, Minnesota), İngiliz senarist, yönetmen, animatör, oyuncu ve Monty Python tiyatro grubu üyesi. Gilliam yönettiği filmlerle tanınır; Time Bandits (1981), Brazil (1985), The Fisher King (1991), and 12 Monkeys (1995). 1968 yılında İngiliz vatandaşlığına kabul edilmiştir. küçükresim|200px|Terry Gilliam == Hayatı == Kendi deyimi ile Huckleberry Finn/Tom Sawyer tarzı bir çocukluk geçiren Terry Gilliam, ailesinin Los Angeles'a taşınmasıyla, Hollywood'u tanıdı. Film endüstrisinin nasıl işlediğini öğrendi ve gelecekte sahip olacağı Hollywood karşıtı düşüncelerinin temelini atmış oldu. Bir yandan da resim ve karikatür yeteneğini geliştirdi. Occidental College'da Fizik eğitimine başladı ve daha sonra fizik eğitimini bırakıp siyaset eğitimine başladı. Okulunun son yılında, okul hayatı boyunca çıkarmış olduğu okul dergisinin bir kopyasını, o sıralar Help! dergisini çıkartmakta olan ve ileride Brazil filmindeki bir karakterin esin noktası olan usta mizahçı Harvey Kurtzman'a gönderdi. Kurtzman, Terry Gilliam'ın yapıtlarından çok etkilendi ve Help! için çalışmasını önerdi. Sonraki üç senesini, düşük bir ücretle Help! magazinde yazarak ve çizerek geçirdi. Bu arada Monty Python ekibine doğru ilk adım gerçekleşti ve John Cleese ile tanıştı. Askerliğini yaptıktan sonra Help! Magazine dönmedi ve Amerika Birleşik Devletleri'ni terk etme kararını aldı. Otostop ve motosiklet ile yaptığı altı aylık Avrupa gezisi'ni Paris'te sonlandırdı. Bir süre animatörlük ile uğraştı ve sonra tekrar New York'a döndü. Burada bir reklam ajansında çalışmaya başladı. Bu sırada polis ekiplerinin bir grup iyi niyetli protestocunun arasına dalıp, kendisi dahil pek çok kişiyi hırpaladığı bir olayın içine düştüğü ve "Cehennemi tattığım ilk an oldu dediği talihsiz bir olay sonucu ABD'yi tamamen terk etme kararını aldı. Muhtemelen bu olay Terry Gilliam sinemasında önemli bir yer tuttu. Daha sonra eşi ile birlikte İngiltere'ye giden Terry Gilliam, Londra'ya yerleşti ve John Cleese ile temasa geçerek Televizyon işine başladı. Terry Jones, Eric Idle ve Michael Palin'in de rol aldığı Do Not Adjust Your Set (Televizyonunuzun ayarlarıyla oynamayın) adlı komedi şovuna katıldı. Böylece Monty Python ekibinin kuruldu. Monty Python's Flying Circus adlı sıra dışı komedi dizisinin sanat yönetmenliğini üstlendi. Aynı zamanda skeçlerin yazımında katkısı oldu ve skeçlerin birçoğunda oynama fırsatı oldu (Monty Python filmlerinde genellikle bütün roller - bayan rolleri de dahil - ekip tarafından üstlenildi). And now something completely different (Ve şimdi tamamen farklı bir şey - 1971) ve terry Jones ile birlikte yönettiği Monty Python and the Holy Grail (Monty Python ve Kutsal Kadeh - 1975) filmleriyle sinema dünyasına adımını atmış oldu. Monty python ekibinin birlikte yazdığı ve oynadığı (kişi başına ortalama 4 rol düşmektedir. Rekor 10 ayrı rol ile Michael palin'e aittir.) bu filmler ve daha sonraki eserleri, kimilerince Komedi Sinemasının en başarılı örnekleri olarak, kimilerince de dünyanın en saçma filmleri olarak görülse de birinci görüşü savunanlar, belirgin bir şekilde fazla oldu. 1970'li yıllardaki son çalışması olan Jabberwocky (1977), Monty Python ekibinden bağımsız olarak çektiği ilk film oldu. Fantastik bir Orta Çağ komedisi olan bu filmde baş rolü Monty Python ekibinden Michael Palin üstlendi. 1980lere gelindiğinde, teknik ve mizahi yönden tecrübelerini artıran Gilliam, Time Bandits (1981) ile ilk büyük prodüksiyonlarından birini gerçekleştirmiş oldu. Monty Python ekibi ile gerçekleştirdiği The Crimson Permanent Assurance (Kızıl Sigorta - 1983) filminden sonra, Time Bandits filminin başarısından da cesaret alarak kimilerince en görkemli, en keskin ve en başarılı filmi olan ve kısa sürede Kült Film statüsüne giren Brazil (1985) filmini çekti. Devlet yönetiminin tam bir kabusa dönüştüğü, bürokrasinin ve kâğıt işlerinin tüm insanlığı tehdit ettiği, Kafka ve Orwell esintilerini taşıyan bu filmi o dönem için oldukça yüksek bir bütçeye mal ederek Sinema dünyasının en başarılı filmini çekmekle kalmadı, yapım şirketleri ile de arasının bozulmasına sebep oldu. Bu filme o kadar çok önem veriyordu ki, filmin her an berbat olması korkusuyla, stresin birleşmesi sonucu, çekimlerin sonuna doğru yürüme kabiliyetini geçici olarak kaybetti. Brazil'i takiben bir Avusturya efsanesi haline gelen Baron von Munchausen'ın akıl almaz maceralarından birini anlatan Adventures of Baron Munchausen, The (Baron Munchausen'in Serüvenleri - 1989) filmini çekti. Yüksek bir bütçe ile çekilen bu film, pek çok Terry Gilliam filminde olduğu gibi yapımcıların engellerine rağmen çekilip vizyona girdi ancak beklenen gişe hasılatını yakalayamadı. Hikâye açısından olduğu kadar Teknik ve oyunculuk açısından da bir Terry Gilliam klasiği sayılan bu filmin değeri çok sonra anlaşıldı. Bundan sonra birkaç proje ile ilgilenen Gilliam, hiçbirini gerçekleştirmeden Fisher King, The (Balıkçı Kral - 1991) filmini hayata geçirdi. Robin Williams ve Jeff Bridges'in en başarılı performanslarından olarak kabul edilen film, aynı zamanda Terry Gilliam'ın da en başarılı yapımlarından oldu. Bunu bir başka başyapıt olan Twelve Monkeys (12 Maymun 1995) izledi. La Jetee adlı bir kısa filmden esinlenilerek yapılan bu filmde Terry Gilliam yine yıldızlarla çalıştı ve yapımcıları delirtmek için elinden geleni yaptı. Bir bilimkurgu klasiği olarak anılan bu filmde Terry Gilliam sinemasının belirgin özellikleri sonuna kadar korundu. Bu filmi iki uyuşturucu bağımlısının sıra dışı bir Amerika yolculuğunu anlatan sıra dışı bir kara komedi olan "Fear and Loathing in Las Vegas" (Las Vegas'ta Korku ve Nefret -1998) geldi. Diğer filmleri arasında biraz sessiz kalmasına rağmen paranoyak bir Amerikan toplumunu anlatan bu filmde Terry Gilliam'ın sivri anlatımı yine en önde yerini almıştır. 2001 yılında yıllardan beri hayalini kurduğu The Man Who Killed Don Quixote (Don Kişot'u Öldüren Adam) filminin çekimlerine başladı. Londra ve İspanya'da çekimleri yapılan bu filmin özellikle İspanya ayağında meydana gelen talihsizliklere uzun süre direnen Gilliam, sonunda filmi askıya almaya karar vermiştir. Filmi çekmeyi başaramasalar da filmin yapım (yapılamama) öyküsünü anlatan Lost in the La Mancha (Mancha'da Kaybolanlar - 2001) belgeseli en az film kadar ilgi gördü. Brothers Grimm (Grimm Kardeşler - 2004) filminin çekimlerini Prag'da tamamlayan Gilliam, Terry Pratchet'ın aynı adlı kitabından uyarlanan Good Omens (İyi Kehanetler - 2004) filminin çekimlerini sürdürmektedir. Filmlerinde sürekli olarak devlet yönetimlerini, bürokrasiyi ve sürekli izlenen tek tip insan yaratma yolundaki dünyayı eleştirmekten çekinmeyen Gilliam, sinemanın anarşist yönetmenlerinden biri olarak gösterilir. Kimileri de Hollywood'un en büyük kehanetlerinde bulunduğu'nu söylemekte ancak Gilliam Ben bir Hollywood yönetmeni değilim diyerek bu görüşleri reddetmektedir. Şövalyelerin filmlerinde önemli yerleri vardır. Sistem tarafından unutulmuş ancak sistemi koruma sözüne bağlı kalan savaşçıları kullanır. Rüyaların ve hayal dünyasının da Terry Gilliam sinemasının temel özellikleridir diyebiliriz. İnsanın yarattığı teknolojinin insanlığın en büyük korkusu olduğunu ve insanlığın sonunun bundan dolayı olacağını savunduğunu pek çok filminde görebiliriz. Bütün bunlardan bahsederken çocuksu bir hikâye tarzını elden bırakmamaktadır. Monty Python ekibi ile birlikte geçirdiği yıllardan kalma karanlık bir mizah anlayışı ise Gİlliam filmlerinin her karesinde kendisini göstermekte bütün bu özellikleri ile birleşip Terry Gİlliam'ı sinema tarihinin en sıra dışı, en başarılı ve en eleştirel yönetmenlerinden biri yapmaktadır. == Filmografi == * Monty Python and the Holy Grail (1975) * Jabberwocky (1977) * Time Bandits (1981) * Brazil (1985) * The Adventures of Baron Munchausen (1988) * The Fisher King (1991) * 12 Monkeys (1995) * Fear and Loathing in Las Vegas (1998) * The Brothers Grimm (2005) * Tideland (2005) * The Imaginarium of Doctor Parnassus (2009) *Sıfır Teorisi (2013) ;Kısa film * Storytime (1968) (animasyon) * The Miracle Of Flight (1974) (animasyon) * The Crimson Permanent Assurance (1983) ;Reklam filmleri * Secret Tournament (2002) * The Rematch (2002) == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * * Python Online Kategori:1940 doğumlular Kategori:Minneapolis doğumlular Kategori:Amerikalı film yönetmenleri Kategori:Amerikalı senaristler Kategori:Birleşik Krallık'taki Amerikalı göçmenler Kategori:Britanyalı erkek oyuncular Kategori:Britanyalı senaristler Kategori:Britanyalı film yönetmenleri Kategori:BAFTA Ödülü sahipleri Kategori:En İyi Yönetmen Los Angeles Sinema Eleştirmenleri Derneği Ödülü sahipleri Kategori:Monty Python Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Los Angeles doğumlu film yönetmenleri Kategori:BAFTA Akademi Bağlılık Ödülü sahipleri
Ekşi Sözlük, kayıtlı yazarların yorumlarını içeren Türkiye merkezli bir katılımcı sözlüktür. 400.000'den fazla üyeyle Türkiye'deki en büyük katılımcı sözlük ve ülkedeki en büyük internet topluluklarından birisidir. Ekşi Sözlük, çeşitli konularda bilgi paylaşımının yanı sıra tartışmalı siyasi içeriklerin ve kişisel görüşlerin paylaşıldığı sanal bir sosyo-politik topluluk olarak da kullanılmaktadır. == Kurallar ve yapı == Yazarların yazdıkları sözlük kuralları dahilinde denetlenmekte ve uygunsuz bulunan yazılar moderatörler ve gammaz adı verilen gönüllü sözlük üyeleri iş birliği ile silinmektedir. Ancak on birinci nesil alımlarından sonra gammazlık statüsü sadece belirli bir grup yazara değil her yazara verilmiştir. Şu anda sözlükteki her yazar aynı zamanda gammazdır. Sözlük yazarları da sözlük kurallarına uymadıklarında sözlükten çıkarılmaktadır. Girilen bilgilerin bilimsel veya nesnel, yahut tarafsız olmasına gerek yoktur. Kullanılan dilin zaman zaman argo içermesi mümkündür. Bazı başlıklar altında ise "tanım cümleleri" biçiminde web forumlarındakilere benzer karşılıklı tartışmalar göze çarpmaktadır. Sözlüğün bu özgür yapısı zaman zaman hukukî meselelere yol açabilmektedir. Yazar alımlarının sürekli yapılmaması nedeniyle, alımların yapıldığı kısa süreler boyunca yazar olmak için başvuruda bulunan kullanıcılar belirli gruplara ait sayılırlardı. Bu gruplara "nesil" denirdi ve bu yapı kaldırılmadan önce sözlük içindeki hiyerarşik yapılanmada etkileyici faktör olmamalarına rağmen birer statü göstergesi olarak görülebiliyorlardı. 19 Mayıs 2004 tarihinde altıncı nesil yazar alımları yapılmıştır. 2005 yılındaki yazar alımındaki karışıklık göz önünde bulundurularak kayıtlı okur alınmaya başlanmıştır. Aralık 2005 itibarı ile yedinci nesil yazarlar da sözlüğe dahil olmuşlardır. Yedinci nesil yazarların büyük çoğunluğunu kitap toplama kampanyasına katkıda bulunmuş olan hayırsever kayıtlı okurlar oluşturmaktadır. Aralık 2007'de sekizinci ve dokuzuncu nesil alımları başlamış ve on binlerce kişi çaylak (yazar adayı) olmuştur. 21 Aralık 2008'de, 6 Haziran 2008 öncesi kayıtlı çaylaklar yazar olma hakkını kazanarak "sabırtaşı yazar" unvanını almışlardır. 2010 itibarı ile nesil hiyerarşisi kaldırılmıştır. Yazarlara ve kayıtlı okurlara, diğer yazarların girdikleri maddelerin (sözlük jargonunda "entry") okunulmasına, beğenilip beğenilmemesine göre oylama hakkı verilmiştir. En az 1000 entry giren yazarlara "azimli" unvanı verilmektedir. Belirli bir oylamadan sonra o yazarın puanı (sözlük jargonunda "karma") diğer yazarlar tarafından görülebilmektedir. Yazar adayı olan kullanıcıların çaylak onay listelerindeki sıralamaları sözlükteki ilk 10 entry'yi ne zaman doldurduklarına göre ve her gün hesabına giriş yapan yazarlar arasında yeniden belirlenmektedir. Yazarlar, zirve adını verdikleri organizasyonlarda farklı şehirlerde, farklı etkinlikler için bir araya gelmektedir. Ekşi Sözlük kullanıcıları, eski site tasarımında topluluğu oluşturan kullanıcıların hazırladığı 500'e yakın arayüzü kullanabilmekteydi, ancak eski site artık aktif değildir. Yeni tasarımda ise tema seçeneği bulunmamaktadır. Sitenin yayınlanan bilgilerin doğruluğu ile ilgili bir iddiası olmadığından zaman zaman yanlış bilinen şeylerin yayılmasına da neden olabilmektedir. === Çaylaklar === Ekşi Sözlük'e üye olunduğu gibi entry girilebilir ancak bu entry'lere yalnızca "çaylaklar" isimli frame (çerçeve) altından entrylerine ulaşılabilir. Çaylak üyeler Yazar mertebesine yükselebilmek için yönetimin belirlemiş olduğu bazı kriterleri sağlamalıdır. Bu kriterler 10 entry girişi yapılması ve bu girilen entrylerin bilgi verici, uzun ve sözlük formatına uygun olmasıdır. Çaylaklar Yazar olmak için siteye 90 Gün içerisinde en az 1 defa sözlüğe giriş yapmalıdır, aksi takdirde üyelik çaylak onay listesinde pasif hale gelir ve sıranın sonuna atılır. Çaylakların giriş yaptığı entryler Google gibi arama motoru sonuçlarında üye yazar olana kadar gözükmez. Çaylakların giriş yaptığı entryler bağlantı içeremez. === Karma sistemi ve rozetler === Karma sistemi Ekşi Sözlük'te yazarların girdikleri entrylerin oylanması sonucunda tabi tutulduğu bir sınıflandırmadır. Sınıflandırma işleminin nasıl yapıldığı ile ilgili site yönetimi tarafından yapılmış net bir açıklama bulunmamaktadır. Bir yazarın karma puanının hesaplanabilmesi için en az 500 entry girişi yapması gerekmektedir. Girilen tüm entry'lerin oylanması ile bir karma puanı hesaplanır. Toplanan karma puanlarına karşılık gelen unvanlar mevcuttur. == Tarihçe == Site 1999 yılında Sedat Kapanoğlu tarafından "sourtimes.org" sitesinin bir parçası olarak oluşturulmuştur. Sloganı "Kutsal bilgi kaynağı"dır. İlk girilen başlık "pena"dır. Site, daha sonraları artan popülaritesiyle birlikte sourtimes.org'un esas parçası haline gelmiştir. Sedat Kapanoğlu, birçok konuşmasında, Otostopçunun Galaksi Rehberi kitabının siteyi kurmasında esin kaynağı olduğunu belirtmiştir. 2014 ve 2016 yıllarında tema değişikliğine gidilmiştir. 2017 yılında hem iOS hem de Android için resmî Ekşi Sözlük mobil uygulaması yayınlanmıştır. iOS uygulaması uzun bir aradan sonra 2020 yılında güncellenmiş ve birçok özellik eklenmiştir. 7 Nisan 2020'de Ekşi Sözlük tarafından entrylere görsel yükleme özelliği duyurulmuştur. Bu sayede yazarlar, girdikleri entrylere 10 taneye kadar görsel ekleyebilmektedir. === 2014 tema değişikliği (antik.eksisozluk.com) === === 2016 tema değişikliği === 250px|küçükresim|2013 yılına kadar kullanılan logo 250px|küçükresim|sağ|Sitenin kurulduğu 15 Şubat 1999'dan 11 Mart 2013'e dek kullanılan eski tasarım. Ekşi Sözlük'ün tasarımı, 28 Şubat 2016 tarihinde büyük oranda değişikliğe uğradı. Değişikliklerin büyük bir kısmı başta olmak üzere mevcut gri arayüz yerine beyaz arka plan rengi ve siyah fontlar kullanılması, yazarlardan büyük tepki aldı. Sitenin eski yöneticisi Sedat Kapanoğlu ise yeni tasarımın mobilde çok iyi ve kullanışlı olduğunu söyledi. CEO Başak Purut ise yeniliklerin devam edeceğini ifade etti. Diğer yenilikler de şöyleydi: * Gri arka plan yerine beyaz arka plan konuldu. * ‘Devamını okuyayım’ özelliği getirildi. * Logo değiştirildi. * Yazı tipi değiştirildi. * Entry'ler arası çizgiler kaldırıldı. ==== Değişikliğe tepkiler ==== Tasarım değişikliği karşısında "holy strat" isimli sözlük yazarı bir protesto başlattığını duyurdu ve tema eski hâline gelene kadar yeni içerik girmeyeceğini söyledi. 800 yazar bu çağrıya katıldığını belirtmek için kullanıcı adını ilgili başlığa yazdırdı. 6 Mart 2016'da "ulotrix" isimli sözlük yazarı, tema konusundaki çağrılarına Sözlük yönetiminin kayıtsız kaldığını söyleyerek yazarlara entrylerini silme çağrısı yaptı ve bu çağrıya uyan yazarlar 13 Mart 2016'ya kadar 1 milyon entry sildi. Sözlük yönetimi, 7 Mart'ta ilgili tepkilere yönelik bir açıklama yayımladı ve yeni tema tasarlanırken muadil sitelerin tasarımının örnek alındığı söylendi. Ayrıca beyaz fonun değişeceği 4 görünümün ve içeriklerin Ekşi Şeyler'de yayımlanmama seçeneğinin eklendiğini, sonrasında yapılacak tüm değişikliklerin ve sözleşme değişikliklerinin yazarlara önceden bildirileceği söyledi. Bu açıklamayla bağlantılı olarak 8 Mart'ta toplu kadın yazar alımı hakkında diğer yazarların görüşlerinin beklendiği açıklandı. == Yasal sorunlar == küçükresim|200px|Sitenin bir dönem kullandığı sansürlü logosu. 2006 yılında, İstanbul Emniyet Müdürlüğü'nün, sitedeki 'esrar' başlığı altındaki yazıların, gençlere uyuşturucuyu özendirdiği gerekçesiyle şikayette bulunması üzerine, İstanbul Üçüncü Sulh Ceza Mahkemesi, Ekşi Sözlük'e erişimin süresiz engellenmesine karar vermiştir. Aylarca siteye Türk Telekom'un DNS engellemesi yüzünden doğrudan bağlantı yapılamamıştır. Engelleme Haziran 2006'da Ekşi Sözlük'ün avukatları tarafından yapılan başvuru sonucunda kaldırılmıştır. 17 Nisan 2007 günü sitede, Adnan Hoca olarak bilinen Adnan Oktar'a hakaret edildiği iddiası ile Eyüpsultan 3. Asliye Hukuk Mahkemesi sitenin yayınının durdurulmasına karar verilmiştir. Daha sonra söz konusu yasak kaldırılmıştır. Şu anda Ekşi Sözlük içerisinde hem "Adnan Oktar" başlığına hem "Adnan Hoca" başlığına üyeler tarafından yazı yazılabilmektedir. Şubat 2008'de Türkiye'deki internet sansürlerini protesto etmek amacı ile sözlük logosunun üstüne siyah bir bant eklenmiştir. Site hakkında son yaptırım 29 Eylül 2008'de uygulanmaya başlanmış; Türkiye'deki internet kullanıcılarının siteye erişimi mahkeme kararıyla engellenmesine yönelik bu uygulama yalnızca üç saat sürmüştür. 1 Şubat 2010 tarihinde Fatih Altaylı Ekşi Sözlük hakkında "Ekşimiş Ruhların Buluşma Yeri" başlıklı bir yazı yazdı. Bunun üzerine Ekşi Sözlük yazarlarına hakaret ettiği gerekçesiyle hakkında dava açılan Fatih Altaylı gazetedeki köşesinden bir tekzip yayınlamak zorunda kaldı. Buna karşılık olarak Fatih Altaylı Ekşi Sözlük'teki hakaret ve iftira içerikli yorumlarla ilgili Beyoğlu 4. Sulh Ceza Mahkemesinde açtığı dava sonucunda kendisi hakkında yazılan 97 yorumu mahkeme kararıyla yayından kaldırdı. küçükresim|Ekşi Sözlük'ün 21 Şubat 2023 tarihinde erişime kapatılmasına tepki olarak asılmış bir afiş.|253x253pik 21 Nisan 2011'de Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı (TİB), sözlüğün sunucusuna gönderdiği elektronik postada, sunucudan, yer sağlayıcılık hizmetine son verilmesi istenmiştir. TİB İnternet Daire Başkanı Osman Nihat Şen yaptığı açıklamada sözlüğün, yasaklanacaklar listesine yanlışlıkla eklendiğini belirtmiştir. 21 Haziran 2011 tarihinde 35 Ekşi Sözlük yazarı, "manevi değerlere hakaret" ettikleri gerekçesiyle polis tarafından ifadeleri alınmıştır. Sözlük yönetiminin, yazarların kimlik bilgilerini paylaşması yazarların tepkisine neden olmuş, bazıları sözlükten ayrılarak binlerce yazısını silmiştir. Bir günlük siteye girmeme boykotu yapılmıştır. Temmuz 2013'te Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi öğretim üyesi Yusuf Devran, Ekşi Sözlük'te kendisi hakkında İslam peygamberi Muhammed'e yönelik eleştiri ve hakaret içerikli mesajlar bulunduğu iddiasıyla suç duyurusunda bulunmuş, 2 Ekşi Sözlük yazarı İstanbul 25'inci Sulh Ceza Mahkemesinde yargılanmış, mahkeme 3 yıl içinde bir daha suç işlenmemesi şartı ile kovuşturmayı tecil etmiştir. Ekşi Sözlük, aynı ay içinde bu nedenle Angelz Co takma adlı bir grup hacker tarafından hacklenmiştir. Avukat Sabire Meltem Banko, iddialara göre uyurken açık bıraktığı Periscope yayınında çıkan sesler nedeniyle sözlükte gündem olmuş, hakkında yazılanları ayrım gözetmeksizin mahkeme kararlarıyla sildirmesi ile sözlük gündeminden ayrıca düşmemiş ve Streisand etkisi yaratmıştır. 8 Şubat 2023 tarihinde bant genişliğiyle alakalı kısa süreli bir kısıtlama yaşamıştır. Twitter ekşi destek hesabından yaşanan sorunun tamamen yoğunlukla alakalı olduğunu duyurulmuştur. Yaklaşık 2 saat sonra yapılan bir duyuru ile tekrar aktif hale gelmiştir. 21 Şubat 2023'te Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından erişim engeli uygulanmıştır. 2 Mart 2023 tarihinde 4. Sulh Ceza Hakimliğince erişim engelinin kaldırılmasına karar verildi. Ankara 4. Sulh Ceza Hakimliği'nin Ekşi Sözlük'e getirilen erişim engeli kararını kaldırmasına yapılan itirazı inceleyen Ankara 5. Sulh Ceza Hakimliği, Ekşi Sözlük'e erişim engeli getirilmesi kararını onadı. eksisozluk2023.com, 13 Mayıs 2023 tarihli ve 2023/4391 d. iş sayılı Ankara 6. sulh ceza hakimliği kararıyla erişime engellenmiştir. eksisozluk42.com, 14/05/2023 tarihli ve 490.05.01.2023.-237305 sayılı Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu kararıyla erişime engellenmiştir. == Sosyal yardımlar == 2003 yılında site kullanıcıları tarafından başlatılan kampanya ile 40.000 kitap toplanıp belirlenen okul ve kütüphanelere gönderildi. 2006 yılında yeniden düzenlenen bir kampanyayla 70.000 kitap toplanıp çeşitli okullara ve kütüphanelere bağışlandı. 2009 yılında site kullanıcılarının katkılarıyla Ekşi Sözlük Ormanı kuruldu. 36.000 metrekare alana kurulan bu ormana TEMA vakfı tarafından 9000 fidan dikildi. Ekim 2011 Van depremi'nden sonra deprem bölgesine yardım kampanyası düzenlenmiş, AKUT ile iş birliği içinde yardımlar bölgeye ulaştırılmıştır. 2013'ün 30 Aralık günü Çanakkale'nin Bayramiç ilçesinde yaşayan Sultan Alacaoğlu adlı Alzheimer hastası yaşlı bir kadının evde yalnız bulunduğu sırada elektrik kontağından çıkan yangın sonucu evi tamamen yanarak kullanılamaz hale geldi. Olayın ardından Sultan ve Hüseyin Alacaoğlu'nu basına yansıyan haberleri üzerine Bayramiç Belediye Başkanı İsmail Sakin Tuncer’in yardımıyla bir bankada hesap açtırıldı. Ekşi Sözlük'te başlatılan kampanya ile hesaba yatırılan yardımlar 3 gün içerisinde 95 bin liraya ulaştı. 30 Mayıs 2016 tarihinde PayPal'ın Türkiye'deki faaliyetlerini durduracağını açıklaması üzerine sözlükte "Paypal hesaplarımızla LÖSEV'e Bağış" kampanyası başlatılmış 24 saat içerisinde 100.000 tl bağış toplanmıştır. Kampanya sözlükte başlayıp sosyal medya ve yerel basında büyük yer etmiştir. == Eleştiriler == Ekşi Sözlük'ün gerek yönetimi gerekse içeriği akademisyen, yazar, gazeteci, siyasetçi ve sanatçılar gibi toplumun farklı kesimleri tarafından eleştirilmiştir. Ekşi Sözlük'teki yazarlara ve içeriğe getirilen eleştiriler temelde sitede yer alan yazıların kişilere yönelik yazılı saldırı ve hakaret içerdiği, bilgi kirliliğine sebep olduğu ve yazarlarının kullanıcı adlarının arkasına saklandıkları yönündedir. 1 Eylül 2012 tarihinde siteye girilen yazıların artık forum sayfalarındaki yazılardan farksız olduğunu ve bunun kontrolünün zor olduğunu belirten 12 kişilik Ekşi Sözlük moderasyon ekibi topluca istifa ederek bu tepkilerini dile getirmişlerdir. Yönetim ve sözlüğün hukuk birimine getirilen eleştiriler ise Ekşi Sözlük'te belirli firma ve şirketlere ortak ticari ilişkiler nedeniyle ayrıcalıklar tanındığı ve bu firmalarla ilgili yazılan eleştirilerin yönetim tarafından silindiği yönündedir. 14 Ağustos 2012 tarihinde Ekşi Sözlük avukatı Başak Purut ortağı ve avukatı olduğu bir başka firma hakkında sitede yazılan bir eleştiriyi "firmanın ticari itibarı zedeleniyor" gerekçesiyle siteden kaldırmış ve bu durum büyük tepki toplamıştır. Ayrıca yazar bilgilerinin yazara haber verilmeksizin savcı ve polislerle paylaşıldığı noktasında da site yönetimine eleştiriler getirilmiştir. Yazar adaylarının sürekli gündeme taşıdığı bir diğer konuysa, 'çaylak onay listesi' sisteminin kaldırılması yönündedir. Sisteme göre, yazar olmak isteyen çaylakların on entry girmeleri ve belirli aralıklarla siteyi ziyaret etmeleri gerekmektedir. Belirli aralıklarla siteyi ziyaret etmeyen yazar adaylarının çaylak onay sıralamaları geri düşmektedir. Örneğin bininci sıradaki bir yazar adayının sırası bir gün içerisinde 1500'e gerileyebilir. Birinci sıraya kadar ulaşan yazar adayları değerlendirmeye göre yazar olabilir veya yeniden on entry girmeleri istenebilir. Algoritma ile ilgili detaylı anlatımlar yapılmıştır.https://eksisozluk.com/caylak-onay-listesi-- 2024136?a=find&keywords;=algoritma&p;=2 Rap şarkıcısı Ceza ise "Feyz Al" adlı şarkısının bir mısrasında sözlük ile ilgili eleştirisini dile getirmiştir. == Ekşi Şeyler == Ekşi Sözlük'ün alt kuruluşu olan Ekşi Şeyler, kültür, bilim, eğlence, yaşam, spor ve haber kategorileri barındıran temel amacı bilgi sağlamak olan internet sitesidir. == Ayrıca bakınız == * İnternetime Dokunma! == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * * Mobil Uygulaması == Konuyla ilgili yayınlar == * ekşi sözlük, 2004, Sel Yayınları * Ekşi Sözlük Yazarlarından Ekşi Öyküler, 2007, Yitik Ülke Yayınları. 1000kitap.com * Mediha SAĞLIK TERLEMEZ (2016) Yalın İsim Üzerinden Kapsamlı Açılım: Ekşi Sözlük’ten Açıköğretim Okumaları, Nisan Kitabevi. akademik.anadolu.edu.tr *Ekşi Sözlük 20. Yıl Belgeseli. 1. Bölüm , 2. Bölüm *bkz: ekşi sözlük Kategori:Katılımcı sözlükler Kategori:Türk internet siteleri Kategori:1999'da kurulan internet içerikleri Kategori:1999'da Türkiye'de kurulan oluşumlar Kategori:Türk sosyal ağ siteleri
İlhan Usmanbaş (d. 23 Ekim 1921, Ayvalık İstanbul), Türk besteci, eğitimcidir. == Hayatı == On iki yaşında kendi kendine viyolonsel çalmaya başlamış ve Galatasaray Lisesi'ndeki öğrenciliği boyunca müzik çalışmalarını Sezai Asal'la yürütmüştür. 1941'de liseyi bitirince İstanbul Edebiyat Fakültesi ve Belediye Konservatuvarı'nda öğrenciliğe başlamıştır. Cemal Reşit Rey'in armoni ve Sezai Asal'ın viyolonsel derslerini izlemiş, ve 1942'de Ankara Devlet Konservatuvarı'nın Kompozisyon Bölümü'ne geçerek Hasan Ferit Alnar'la armoni, kontrpuan ve kompozisyon, Ahmet Adnan Saygun'la kompozisyon, David Zirkin'le viyolonsel, Ulvi Cemal Erkin'le piyano çalışmıştır. 1948'de Ankara Devlet Konservatuvarı'nın ileri döneminden mezun oldu. Aynı yıl soprano Atıfet Usmanbaş (1923-2022) ile evlendi. Henüz öğrenciyken yazdığı ilk orkestra yapıtı, Mozart’tan esinlendiği “Küçük Gece müziği”dir (1946). Yine aynı yıl içinde Usmanbaş’ı yeni arayışlar içinde görüyoruz: Sartre ve Leibowitz’in yazılarını ve kitaplarını Fransızca’dan izlemeye başlamış, Alban Berg’in “Wozzeck” operasını kitaplıkta keşfederek Bülent Arel’le birlikte öteki çağdaş bestecilerin yapıtlarını incelemeye, seslendirmeye girişmiştir. Konservatuvar öğrencisi olmayan genç bestecilerden Ertuğrul Oğuz Fırat’la arkadaşlığın başlaması da bu yıllardadır. 1952'de Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) kanalıyla Amerika'ya gitmiş, aynı yıl Ankara'da Helikon Derneği'nin kurucuları arasına katılmıştır. 1956'da Ankara Devlet Konservatuvarı'nda müzik tarihi öğretmenliği yapmıştır. 1957-58 yıllarında Rockfeller bursu ile Amerika'ya giderek birçok besteci ile tanışma olanağı bulmuştur. 1960’an sonra besteci, “dizisel yazı”dan uzaklaşmaya başlayarak yeni tekniklere yönelmiştir. Bestecilik serüveni genelde şöyle bir çizgi izlemiştir: * 1948’e kadar, Hindemith, Bartok, Stravinski, Rey etkileri. * 1950 – 60 arası, dizisel teknikler ve özgün uygulamaları. * 1960’tan günümüze, dizisel sonrası özgün araştırmalar; aleotoric (raslamsal), özgür polifoni, kollaj, minimal uygulamaları, monoritmik, optik-grafik özgür değerler, mikromodalite. Usmanbaş, Türkiye’de uzun yıllar sürdürdüğü kompozisyon öğretmenliği koşutunda, kitaplar ve çeviriler yayınlamış, kongre bildirileri ve makaleler yazmıştır. Başlıcaları arasında: * Müzikte Türler ve Biçimler (André Hodeir’den çeviri), * Kısa Dünya Musıkisi Tarihi (Curt Sachs’tan çeviri) ve * Müzikte Türler sayılabilir. İlhan Usmanbaş’ın yapıtlarına ilişkin nota koleksiyonu, Sevda - Cenap And Müzik Vakfıbelgeliğindedir. == Yapıtları == 1) “Altı Prelüd”, piyano için, Ankara 1945; Başlıklar: Toccato, Siciliano, allo conanina, duo lyriche, V, Alla Francese; Basım: Theodore Presser, Bryn Mawr, ABD 2) “Küçük Gece Müziği”, yaylılar orkestrası için, Ankara, 1946; Başlıklar: Allegro, Adagio, Menuetto, Finale; Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı, No:16. 3) “Sonat”, keman ve piyano için, Ankara, 1946. Başlıklar: Allegro, Adagio, Allegro. Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı, No:31. 4) “Yaylılar Dörtlüsü–47”, Ankara,1947. Bartok’un Anısına: 2/4=88, 1/4=52, 3/8=96, tema ve çeşitlemeler: Fromm Ödülü. Basım:Boosey/Hawkes, New York. 5) “Keman Konçertosu”, Ankara 1947. İlhan Özsoy için. Başlıklar: Allegro, Allegro molto. Keman – Piyano Uyarlaması: Usmanbaş. Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı. 6) “Senfoni No:1”, Ankara 1948. (Gözden geçirme: 1978). Başlıklar: Preludio, Allegro, Postludio, partiler And Vakfı’nda. Band Kaydı: 1986. 7) “Kentet”, klarnet ve yaylılar dörtlüsü için. Ankara 1949. Başlıklar: Allegro, adagio, allegro. Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı, No:20. 8) “Sonat”, trompet ve piyano için, (Haendel stilinde), Ankara, 1949. Başlıklar: Allegro, Largo, Allegro. Bestecinin el yazısından çoğaltma. 9) “Sonat”, obua ve piyano için. Ankara, 1949. Ali Kemal Kaya’ya. Başlıklar: Invention, Chaconne, Toccata. Bestecinin el yazısından çoğaltma. 10) “Anlatıcı”, yaylılar orkestrası, yaylılar dörtlüsü, piyano ve timpani için müzik, Ankara, 1950. (tamamlanmadı) 11) “Senfoni No:2” yaylılar için, Ankara, 1950. Başlıklar: Allegro, adagio, allegro. Bestecinin el yazısından çoğaltma. 12) “Viyolonsel ve piyano için müzik No:1”, Ankara 1951. Tek bölüm. Bestecinin el yazısından çoğaltma. 13) “Viyolonsel ve Piyano için müzik No:2”, Ankara 1951. Ankara Devlet Konservatuvarı Yayınları. 14) “Morg Şiiri”, anlatıcı, koro ve büyük orkestra için. Ankara 1952. Şiir: Ertuğrul Oğuz Fırat. (tamamlanmadı). 15) “Üç müzikli şiir”, soprano ve piyano için. Ankara-Tanglewood, 1952. Sunu: Luigi Dallapiccola. Basım: Suvini Zerboni, Milano, 5306. (Koussewitzky Ödülü). 16) “Salvador Dali’den 3 resim”,22 yaylı çalgı için,Ankara 1952 – 1955. Başlıklar: “Las Tentationes de san Antonio”, “El Sentuaro”, “Angel Explotando Annonicamente. Bestecinin el yazısından çoğaltma. 17) “Beş Etüt”, keman ve piyano için. Ankara 1952 – 1955. Radyo kaydı; el yazısından çoğaltma. 18) “Yaylılar orkestrası için deneme”, Ankara, 1953. 19) “Oğuzata”, sahne müziği, Ankara, 1955. Selahattin Batu’nun yapıtı. 20) “Dört Japon Estampı”, kadın korosu ve orkestra için, Ankara, 1956. (Partisyonu kayıp). 21) “Siyah Kalem”, film müziği, üflemeliler ve vurmalılar için. İstanbul, 1956. 22) “Klarnet ve viyolonsel için üç parça”, Ankara, 1956. 23) “Üç Sonatin”, klarnet ve piyano için, 1056. Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı No: 22. 24) “Mavi Kuş”, tiyatro müziği, Ankara, 1956. 25) “Üç Bölüm”, iki piyano için, Ankara, 1957. Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı. 26) “Şiirli Müzik”, New York, 1958. Mezzo-soprano ve beş çalgı için. (Koussewitzky Ödülü), Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı. 27) “İki Madrigal”, karma koro için, Ankara, 1959. 28) “Un coup de dés”, Stéphan Mallarmé’nin bu başlıktaki şiirinin hecelerinden türetilmiş sesli ve sessizler üzerine büyük koro ve orkestra için, Ankara, 1959. 29) “Repos d’été”, Eluard’ın şiiri üzerine yaylı dörtlü ve soprano için, Ankara, 1960. 30) “Sekizli”, Ankara, 1960. 31) “İki Parça”, keman ve viyolonsel için, Ayvalık, 1960. 32) Viyola ve Piyano için, Ankara, 1961. 33) “Gölgeler”, büyük orkestra için iki bölüm, Ankara, 1962. 34) “Ölümsüz Deniz Taşlarıydı”, piyano için, Ankara, 1965; Kamuran Gündemir’e adanmıştır; Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı. 35) “Soruşturma”, piyano için tek bölüm. Ankara, 1965. Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı. 36) “Mavi Üçgen”, obua için tek bölüm, Ankara; 1965. Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı. 37) “…ki yalnızdırlar…”, solo keman için tek bölüm, Ankara, 1965-68; Suna Kan’a adanmıştır; Radyo Kaydı: 1968. 38) “Boşluğa Atlayış”, Keman solo ile flüt, İngiliz kornosu, kontrbas ve piyano için tek bölüm, Ankara, 1965-66; Wieniawsky Kompozisyon Yarışması Birincilik Ödülü, Ponzan, Polonya; Basım: keman ve piyano uyarlaması olarak Polomya Devlet Müzik Yaylınları. 39) “Bölüm”, büyük orkestra için, Ankara, 1965-66; “Kurtuluş Savaşı Adına”; TRT siparişi; radyo kaydı: G. E. Lessing yönetimindeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası. 40) “12 Küçük Parça”, çocuk tiyatro oyunlarından derlemeler, 3 flüt, 2 obua, keman ve vurmalılar için, Ankara 1967; Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı. 41) “Parçalanan Sinfonietta”, çeşitli çalgılardan oluşan orkestra için. Ankara, 1967-68; Ertuğrul Oğuz Fırat’a; ilk seslendirme: Utrecht, Hollanda, 1980; TRT siparişi; Partisyon ve partiler TRT belgeliğinde. 42) “Raslamsallar I, II, III, trompet, piyano, keman ve kontrbas için, Ankara, 1967; Şebnem Aksan’ın koreografisiyle ilk seslendirilme: İstanbul, 1977. 43) “Raslamsallar IV, V, VI, vibrafon, alto saksofon, kontrbas ve vurmalılar için, Ankara 1968, ilk seslendirilme: Ankara, 1993, Moskova Yeni Müzik Topluluğu. 44) “Raslamsal, Vc-Pf I, II”, viyolonsel ve piyano için, Ankara, 1968; İlk seslendirme Ankara, 1993, Moskova Yeni Müzik Topluluğu Üyeleri. 45) “Biçim/Siz (I, II, III)”, piyano için, Ankara 1968: ilk seslendirme, Ankara, 1971, Kamuran Gündemir. 46) “Kaynak”, piyano solo, sekiz viyolonsel, dört kontrbas için açık biçim, Ankara, 1968. 47) “Bale için müzik”, çeşitli çalgılardan oluşan orkestra için, Ankara, 1968; Cenevre Bale Müziği Yarışması Ödülü (1969); İlk sahnelenişi; Cenevre, 1971; Senogrofi: Jean-Marie Sosso; Türkiye’de ilk sahnelenişi: Ankara Devlet Opera ve Balesi, 1974; Koreograf: Duygu Aykal. 48) “Özgürlükler”, koro, vurmalılar ve yönetmen için,Ankara 1970. 49) “Şenlikname”, beş solo, kadın korosu, arp, zil türü vurmalılar ve davul türü vurmalılar için, ilhan Berk’in aynı addaki şiiri üzerine; Necil Kazım Akses’e adanmıştır, Ankara, 1970. 50) “Bakışsız Bir Kedi Kara”, ses ve piyano için, Ankara, 1970; Ece Ayhan’ın aynı addaki şiir demeti üzerine; ilk seslendirme; İstanbul, 1977, Mesut İktu ve Metin Öğüt; Basım: Ankara Devlet Konservatuvarı. 51) “Kareler”, sesler, konuşmacılar, koro ve çalgı topluluğu için, Ankara, 1970; Behçet Necatigil’in aynı addaki şiir demeti üzerine. 52) “Yaylı Dördül’ 70”, Ankara, 1970. Faruk Güvenç’e; ilk seslendirme: Yücelen dörtlüsü, Ankara, 1973. 53) “4 kolay 12 ton parçası”, piyano için, Ankara, 1970; Ulvi Cemal Erkin’e; ilk seslendirme: Kamuran Gündemir, Ankara, 1973. 54) “Gençliğe Hitabe”, orkestra ve iki konuşmacı için Atatürk’ün “Gençliğe Hitabe”si üzerine, Ankara, 1973. ilk seslendirme: Hikmet Şimşek yönetimindeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası, 1974; Kültür Bakanlığı Siparişi. 55) “Devr-i Kebir”, vurmalılar altılısı için, Ankara, 1974; İlk seslendirme: İstanbul Festivali, Fink Vurma Çalgılar Altılısı, 1975; Basım: Edition Simrock, Hamburg. Bale olarak kullanımı: Japonya, 1993, Koreografi: Dilek Evgin. 56) “FI-75”, solo flüt için, İstanbul’1975; ilk seslendirme: Mükerrem Berk, 1975. 57) “Bas Klarnet X Bas Klarnet”, basklarnet ile banda alınmış basklarnet, İstanbul, 1976; Harry Sparnaay’a; ilk seslendirme: H. Sparnaay, Hollanda, 1979. 58) “…bulutlar nereye gider?”, bale müziği, dört vurma çalgıcı ile iki obua için, Ayvalık-Ankara, 1977; ilk temsil: Ankara Devlet Opera ve Balesi, koreograf: Duygu Aykal; partisyon: Ankara Devlet Opera ve Balesi’nde. 59) “Saksofon Dörtlüsü”, İstanbul, 1977-78; Het Rinjmond Saksofon Kwartet için; ilk seslendirme: Evenstone, ABD, 1980. Türkiye’de ilk seslendirme: İstanbul Festivali Rinjmond Saksofon Dörtlüsü; Partisyon TRT Müzik Dairesi. 60) “Senfoni No:3”, büyük orkestra için, 7 bölüm, İstanbul, 1979; ilk seslendirme: (ilk 5 bölüm) Gürer Aykal yönetimindeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası, Ankara, 1980. TRT siparişi, partisyon TRT Müzik Dairesi’nde; yurtdışı seslendirme: Arturo Tamaya yönetimindeki Danimarka Radyo Orkestrası, Sunu: Atıfet Usmanbaş. 61) “Monoritmica”, klarnet dörtlüsü için, İstanbul, 1980; Adnan Saygun’a; Het Nederlands klarnet Kwartet için; ilk seslendirme: Het Nederlands Klarnet Dörtlüsü, Utrecht, 1981. 62) “Yurtta barış, dünyada barış”, büyük orkestra için bale müziği, İstanbul, 1981; ilk seslendirme: Besteci yönetimindeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası üyeleri, Ankara Radyosu Stüdyosu, 1982. 63) “Saxmarim”, saksofon ve marimbafon için, İstanbul, 1982-85; Duo Contemporaine için; ilk seslendirme: Duo Contemporaiene, İstanbul, 1987. 64) “Partita (alcoarci)”, klavsen için, İstanbul, 1983-85; başlıklar: Allemande, Corrente, Aria, Ciacona; Bach yılı için; ilk seslendirme: Leyla Pınar, İstanbul, 1991. 65) “Gılgamış”, Orhan Asena’nın oyunu üzerine sahne müziği, koro ve vurmalılar için, İstanbul,1983. ilk seslendirilme: İstanbul,1983, rejisör: Raik Alnıaçık. 66) “Konser Aryası”, arp ve yaylılar orkestrası için, İstanbul,1983; İnönü Vakfı Siparişi, İnönü’nün anısına, Sevin Berk için; ilk seslendirme: 1985, Sevin Berk ve TRT Oda Orkestrası; partiler And Vakfı belgeliğinde. 67) “Partita per Violino Solo”, solo keman için, İstanbul 1984-85; başlıklar:Allemande, Corrente, Aria, Giga; Bach yılı için. 68) “Partita per Violoncello Solo”, solo viyolonsel için, İstanbul,1985; başlıklar: Allemande, Corrente, Aria, Ciacona. 69) “Viva la Musica”, üç trompet, vurmalılar ile yaylılar orkestrası için iki bölüm, Ayvalık-İstanbul, 1986. ilk seslendirme: 3. Viva Konseri, Bayerischer Raundfunk. Yöneten: Hikmet Şimşek, Münich, 1987. 70) “Çizgiler”, piyano, gitar, vurmalılar için grafik müzik, İstanbul, 1086; ilk seslendirme: Grup AMM, İstanbul, 1986. 71) “Perpentuum Immobile-Perpetuum Mobile”,senfonik üflemeli ile vurmalılar için iki bölüm, İstanbul, 1988; Betin Güneş’e; ilk seslendirme: Köln, 1992. 72) “Partita”, solo viyola için, İstanbul, 1989; solo viyolonsel için partita’dan düzenleme. 73) “Solo Piyano ile 12 çalgı için”, İstanbul, 1990 – 1992. 74) “Trio di tre soli”, keman için tek bölüm, Ayvalık, 1990. 75) “Tropic”, keman, viyola ve viyolonsel için tek bölüm. Ayvalık, 1991; ilk seslendirme: Ankara Yeni Müzik Festivali, Moskova Yeni Müzik Topluluğu, 1993. 76) “Çizgi ve Noktalar”, arp için, İstanbul, 1992; İpek Mine Tongur’a ilk seslendirme: İstanbul, 1992. 77) “Üflemeliler ve yaylılar için Müzik”, İstanbul, 1994. 78) “Piyano için Müzik”, Cengiz Tanç’a. İstanbul, 1994. 79) “Yaylılar Dörtlüsü”, İstanbul, 1994. 80) “Viyolonsel için müzik”, Lutoslavski’nin anısına. İstanbul,1994 81) “Klarnet ve Piyano için Müzik”, İstanbul, 1994. 82) “Keman ve Piyano için Müzik”, İstanbul, 1994. 83) “Altosaksofon ve Marimba için müzik”, İstanbul, 1995. 84) “Trio”, piyano keman ve viyolonsel için, İstanbul, 1995. 85) “Büyük Orkestra için Müzik”, Uğur Mumcu’nun anısına,1996. 86) “Yaylı Dördül için Müzik”, 1996. 87) “Viyolonsel için Müzik”, 1997. 88) “İki viyolonsel için Müzik”, 1997. === Çocuk Oyunları için Yaptığı Müzikler === 1) “Keloğlan”, Ankara Devlet Tiyatrosu, 1949. 2) “Gülen Kızla Ağlayan Çocuk”, Radyo oyunu, 1955. 3) “Mavi Kuş”, Ankara Devlet Tiyatrosu, 1956. 4) “Pollyanna”, Ankara Devlet Tiyatrosu, 1956. 5) “Leylek Sultan”, Ankara Devlet Tiyatrosu, 1959. 6) “Deli Dana”, radyo oyunu, 1965. 7) “İyiliğin Gücü”, radyo oyunu, 1965. 8) “Uyuyan Güzel”, radyo oyunu, 1966. 9) “Fareli Köyün Kavalcısı”, radyo oyunu, 1966. 10) “Hırsız”, radyo oyunu, 1966. 11) “Al Gülünü, Ver Gülümü”, radyo oyunu, 1967. 12) Dört çocuk parçası. == Kitapları == 1) "Müzikte Biçimler", Devlet Konservatuvarı Yayınları, Milli Eğitim Basımevi, 1974. == Ödüller == * 1971: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Sanatçısı unvanı == Kaynakça == == Ayrıca bakınız == * Türk bestecilerin zaman çizelgesi == Dış bağlantılar == *International Istanbul Music Festival (Ýstanbul Foundation for Culture and Arts) (erişim: 3 Ocak 2007) *Evin Ilyasoğlu, "Turkish Music" (erişim: 3 Ocak 2007) *Harriet Smith, "Turkish Delight" (BBC Music Magazine 12:11, Temmuz 2004: pp 28–31) Kategori:1921 doğumlular Kategori:İstanbul doğumlu besteciler Kategori:20. yüzyıl Türk müzisyenleri Kategori:20. yüzyıl Türk bestecileri Kategori:21. yüzyıl Türk bestecileri Kategori:Çağdaş Türk müziği bestecileri Kategori:Devlet Sanatçıları Kategori:Galatasaray Lisesinde öğrenim görenler Kategori:Hacettepe Üniversitesi Ankara Devlet Konservatuvarında öğrenim görenler Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Türk profesörler Kategori:100 yaş üstü Türkler
Immanuel Maurice Wallerstein (28 Eylül 1930, New York - 31 Ağustos 2019), Amerikalı sosyolog, tarihsel sosyoloji alanında bilim insanı ve dünya sistemler analisti. == Eğitimi ve akademik kariyeri == New York'ta doğan Wallerstein’ın dünya sorunlarına ilgisi henüz küçük yaşlarda başladı. Özellikle Hindistan'da sömürge karşıtı harekete merak duydu. Columbia Üniversitesi’nde eğitimini sürdüren Wallerstein, bu üniversiteden, 1951’de B.A., 1954’te M.A. ve 1959’da Ph.D. derecelerini aldı. 1971 yılında McGill Üniversitesi’nde sosyoloji profesörü oluncaya dek burada ders verdi. 1976’da Binghamton Üniversitesi’nde (SUNY) sosyoloji alanında önde gelen öğretim üyelerin biri olarak, 1999’daki emekliliğine kadar görev aldı, ayrıca 2005 yılında emekliliğine dek Fernand Braudel Merkezi’nin başkanlığını sürdürdü. Konuk profesör olarak dünya çapında çeşitli üniversitelerde görev alan Wallerstein çeşitli ödüllerle onurlandırıldı. Aralıklarla Directeur d’études associé titri ile Paris’te École des Hautes Études en Sciences Sociales'de görev aldı. 1994 ve 1998 yılları arasında Uluslararası Sosyoloji Birliği’ne başkanlık yaptı. 2000 yılında Yale Üniversitesi sosyoloji bölümüne kıdemli araştırmacı olarak katıldı. Ayrıca Social Evolution & History adlı derginin danışma kurulunda bulundu. Wallerstein, Türkiye'nin güneydoğu illerinde süregelen sokağa çıkma yasaklarının ve şiddetin bir an önce son bulmasını talep eden akademisyen ve araştırmacılardan oluşan bir inisiyatif olan Barış İçin Akademisyenler inisiyatifinin bildirisine imza atan 1128 akademisyen arasındadır."1100’ün üzerinde akademisyenden barış çağrısı: Bu suça ortak olmayacağız". Diken. 11 Ocak 2016. Erişim tarihi: 23 Ocak 2016. == Teorileri == Wallerstein akademik kariyerine post-kolonyal Afrika uzmanı olarak başladı. Bu alanı, 1951'de gerçekleştirilen bir uluslararası gençlik konferansı sonrasında seçti ve 1970’lere kadar çalışmalarını sadece bu alanda gerçekleştirdi. Bu tarihten itibaren kendini bir tarihçi ve makro düzeyde küresel kapitalist ekonomi teorisyeni olarak tanımlamaya başladı. Küresel kapitalizme erken dönem eleştirileri ve "sistem karşıtı” hareketlere desteği son dönemde onun, küreselleşme karşıtı hareket içinde bulunan akademik ve diğer muhalif çevrelerde- Noam Chomsky ve Pierre Bourdieu ile birlikte- önemli bir yer edinmesini sağladı. === Dünya Sistemler Teorisi === Wallerstein, “Üçüncü Dünya” teorilerini reddeder, ve ekonomik değişim ilişkilerinin oluşturduğu komplex bir ağ ile birbirine bağlı tek bir dünya olduğunu savunur: içinde, kırılmaları açıklayan “sermaye ve emek dikotomisi” ve birbiri ile rekabet içinde olan (tarihsel olarak ulus devletleri kapsayan ama onunla sınırlı olmayan) ajanlarca gerçekleştirilen sonsuz “sermaye birikimi”nin bulunduğu bir “dünya ekonomi” veya “dünya-sistem”. Bu yaklaşım Dünya Sistemler Teorisi adı ile bilinmektedir. Wallerstein, "Dünya sistem teorisi"ni 1974 yılında yayınladığı Modern Dünya Sistem kitabında dile getirdi. Kitabında dünyanın, 16. yüzyıldan beri uluslararası işbölümü ile karakterize edilen bir dünya sistemini yaşadığını savundu. “Modern dünya sistem”in kökeni olarak Wallerstein, 16. yüzyıl Batı Avrupası ve Amerikalar'ını gösterir. Sermaye birikiminde başlangıçta Fransa ve İngiltere’de görülen belirli politik olaylar, aşama aşama bir genişleme sürecini başlattı ve sonucunda bugün, sadece bir küresel değişim ağı kaldı. 19. yüzyılla birlikte yeryüzünün her köşesi kapitalist dünya ekonomiye entegre oldu. Dünyanın her köşesine uzanan kapitalist dünya-sistem kültürel, siyasal ve ekonomik açıdan homojen olmaktan çok uzak bulunmaktadır- Aksine dünya-sistem medeniyetler arasında gelişme farklılıları ve politik gücün ve sermayenin artışındaki temel farklılıklarla karakterize edilir. Modernleşme ve kapitalizm teorilerinin iddiasının aksine , Wallerstein bu farklılıkları sistemin bir bütün olarak gelişmesi ile bertaraf edilebilecek sırf tortular veya düzensizlikler olarak görmez. Bunlar dünyanın merkez, yarı çevre ve çevre olarak bölünmesinde olduğu gibi dünya-sistem’in kalıtsal bir özelliğidir. ==== Merkez Çevre ==== Dünya sistem teorisi, dünyanın merkez ve çevre olarak bölündüğünü savunur ayrıca bunlar arasında yarı çevre olarak adlandırılan ve tanımını diğerleri ile ilişkisine göre kazanan bölgelerde bulunmaktadır. Bu ayrışmada, merkez ve çevre arasında yapısal ve kurumsallaşmış bir “işbölümü” bulunmaktadır: Merkez, yüksek düzeyde teknolojik ilerlemeye sahip ve ileri düzeyde ürünler üretirken; çevrenin rolü, merkezin temsilcilerine ham madde, tarımsal ürün, ve ucuz işgücü sağlamaktır. Merkez ve çevre arasındaki değişim eşit olmayan şartlarda gerçekleşir: Çevre ürünlerini ucuz fiyatlardan satmak zorundadır fakat buna karşılık merkezin ürünlerini daha pahalı almak zorundadır. Ayrıca, yarı çevre adı ile adlandırılan merkeze göre çevre, çevreye göre merkez eğilimi gösteren bir bölge vardır. 20. yüzyılın sonlarında bu bölge Doğu Avrupa, Çin, Brezilya gibi alanları kapsayacaktır. Bazı durumlarda, çevre ve merkez bölgeler aynı coğrafi alanda çok yakın işbirliği içinde olabilir. Dünya-sistemin başlangıcından itibaren sürekli genişlemesinin bir etkisi şeylerin sürekli metalaşmasıdır, buna insan emeği de dahildir. Doğal kaynaklar, toprak, emek ve insan ilişkileri aşama aşama kendi özgün değerinden soyutlanır ve ona bir değişim değeri belirleyen pazarda metaya dönüşür. Wallerstein'a göre tarif ettiği dünya sistemin 1945'ten beri egemen gücü Amerika Birleşik Devletleri bu özelliğini kaybetmektedir. 11 Eylül ve ardından ortaya çıkan gelişmeler bunun en son ve en belirgin kanıtıdır. == Praksis == İçinde yaşadığımız dünya sisteminin hızla temel bir değişime doğru gittiğini ve tercih ve seçimlerimizle insan iradesine hiç olmadığı kadar açık hale geldiğini savunan Wallerstein ne yapabileceğimiz konusunda şunları söyler: "Hepimizin üçlü bir görevi olduğu yolundaki görüşüme bağlı kalıyorum: Gerçekliği eleştirel ve ayık bir kafayla analiz etmekle ilgili entelektüel görev; bugün öncelik vermemiz gereken değerlerin neler olduğuna karar vermekle ilgili ahlaki görev ve dünyanın, kapitalist dünya sistemimizin şu anki kaotik yapısal krizinden çıkıp, mevcut sistemden gözle görülür ölçüde daha kötü değil de, gözle görülür ölçüde daha iyi olacak farklı bir dünya sistemine geçmesi olasılığına hemen nasıl katkıda bulunabileceğimize karar vermekle ilgili siyasi görev." == Alıntılar == 16\. yüzyılda Avrupa, tepinen ehlileştirilmemiş bir ata benziyordu. Bazı grupların, özel bir işbölümüne dayalı dünya-sistem kurma, sistemin siyasi ve ekonomik garantörleri olarak merkez alanlarda ulus devletler yaratma, ve sadece 'kârın değil ayrıca sistemin sürdürülebilmesi için oluşan maliyetin işçiye kesilmesini sağlama çabalarının gerçekleşmesi kolay değildi. Bunu gerçekleştirme başarısını Avrupa gösterdi, 16. yüzyılın itici gücü olmasaydı, modern dünya doğmamış olacaktı ve tüm gaddarlığına karşı doğmuş olması, olmamasından daha iyidir.'' Kaynak: "Modern Dünya-Sistem" Tarihsel bir sistem olarak kapitalizmin, kendinden önceki tarihsel sistemleri yıkarak ve değiştirerek onların üstünde bir ilerlemeyi temsil ettiği düşüncesi açıkçası doğru değildir. Bunu yazdığım için dahi, tanrılara hakaret gibi bir duyguya eşlik eden bir rahatsızlık hissediyorum. Akranlarım gibi aynı ideolojik atölyede biçimlendirilmiş ve aynı tapınakta ibaded etmiş olmaktan dolayı tanrıların gazabından korkuyorum. Kaynak: "Tarihsel Kapitalizm" == Eserleri == Türkçeye çevirilen kitapları: * Amerikan Gücünün Gerileyişi (2004) ISBN 975-342-440-X * Bildiğimiz Dünyanın Sonu / Yirmi Birinci Yüzyıl İçin Sosyal Bilim (2000) * Geçiş Çağı / Dünya Sisteminin Yörüngesi (1945-2025) (2001) * Güncel Yorumlar (2001) * Irk Ulus Sınıf / Belirsiz Kimlikler (Etienne Balibar ile, 1995) * Jeopolitik ve Jeokültür (1993) ISBN 975-355-081-2 * Küreselleşme ve Terör / 2 Cilt Takım / Terör Kavramı ve Gerçeği / Terörizm, Saldırganlık, Savaş (2001) ISBN 975-8382-67-5 * Küreselleşme ve Terör / Terör Kavramı ve Gerçeği / 1. Kitap ISBN 9758382683 * Liberalizmden Sonra (1998) ISBN 975-342-199-0 * Sistem Karşıtı Hareketler (1995) ISBN 975-342-070-6 * Sosyal Bilimleri Düşünmemek / 19. Yüzyıl Paradigmasının Sınırları(1999) ISBN 975-7112-42-9 * Tarihsel Kapitalizm (1992) ISBN 975-7650-90-0 * Ütopistik ya da 21. Yüzyılın Tarihsel Seçimleri (2001) ISBN 975-7112-86-0 * Yeni Bir Sosyal Bilim İçin (2003) ISBN 975-8242-64-4 * Sosyal Bilimleri Açın / Sosyal Bilimlerin Yeniden Yapılanması Üzerine Gulbenkian Komisyonu Raporu; Gulbenkian Komisyonu (Editör,1998) ISBN 975-342-099-4 *İki Kültürü Aşmak /Modern Dünya Sisteminde Fen Bilimleri İle Beşeri Blimler Ayrılığı (Richard E. Lee ile birlikte, koordinatör, 2007) ISBN 9789753425858 *Avrupa Evrenselciliği / Gücün Retoriği ISBN 9789756165416 * Güncel makaleleri sendika.org tarafından düzenli olarak Türkçeye çevrilmekte ve yayınlanmaktadır. İngilizce Eserleri: * 1961: Africa, The Politics of Independence. New York: Vintage. * 1964: The Road to Independence: Ghana and the Ivory Coast. Paris & The Hague: Mouton. * 1967: Africa: The Politics of Unity. New York: Random House. * 1969: University in Turmoil: The Politics of Change. New York:Atheneum. * 1972 (with Evelyn Jones Rich): Africa: Tradition & Change. New York:Random House. * 1974: The Modern World-System, vol. I: Capitalist Agriculture and the Origins of the European World-Economy in the Sixteenth Century. New York/London: Academic Press. * 1979: The Capitalist World-Economy. Cambridge: Cambridge University Press. * 1980: The Modern World-System, vol. II: Mercantilism and the Consolidation of the European World-Economy, 1600-1750. New York: Academic Press. * 1982 (with Terence K. Hopkins et al.): World-Systems Analysis: Theory and Methodology. Beverly Hills: Sage. * 1982 (with Samir Amin, Giovanni Arrighi and Andre Gunder Frank): Dynamics of Global Crisis. London: Macmillan. * 1983: Historical Capitalism. London: Verso. * 1984: The Politics of the World- Economy. The States, the Movements and the Civilizations. Cambridge: Cambridge University Press. * 1986: Africa and the Modern World. Trenton, NJ: Africa World Press. * 1989: The Modern World-System, vol. III: The Second Great Expansion of the Capitalist World-Economy, 1730-1840's. San Diego: Academic Press. * 1989 (with Giovanni Arrighi and Terence K. Hopkins): Antisystemic Movements. London: Verso. * 1990 (with Samir Amin, Giovanni Arrighi and Andre Gunder Frank): Transforming the Revolution: Social Movements and the World- System. New York: Monthly Review Press. * 1991 (with Étienne Balibar): Race, Nation, Class: Ambiguous Identities. London: Verso. * 1991: Geopolitics and Geoculture: Essays on the Changing World-System. Cambridge: Cambridge University Press * 1991: Unthinking Social Science: The Limits of Nineteenth Century Paradigms. Cambridge: Polity. * 1995: After Liberalism. New York: New Press. * 1995: Historical Capitalism, with Capitalist Civilization. London: Verso. * 1998: Utopistics: Or, Historical Choices of the Twenty-first Century. New York: New Press. * 1999: The End of the World As We Know It: Social Science for the Twenty-first Century. Minneapolis: University of Minnesota Press. * 2003: Decline of American Power: The U.S. in a Chaotic World. New York: New Press. * 2004: The Uncertainties of Knowledge. Philadelphia: Temple University Press. * 2004: World-Systems Analysis: An Introduction. Durham, North Carolina: Duke University Press. * 2004: Alternatives: The U.S. Confronts the World. Boulder, Colorado: Paradigm Press. * 2006: European Universalism: The Rhetoric of Power. New York: New Press. == Kaynakça == == Dış bağlantılar (İngilizce) == * Presentation of I. Wallersteins "Worldssystem Modell" * Güncel gelişmeler hakkında onbeşgünde bir yayınlanan yorumları * Festschrift for Immanuel Wallerstein - Part I Journal of World-Systems Research, Vol. VI, Number 2, Summer/Fall 2000 * "Modern History Sourcebook: Summary of Wallerstein on World System Theory" * Festschrift for Immanuel Wallerstein - Part II Journal of World-Systems Research, Vol. VI, Number 3, Fall/Winter 2000 * Kültürel globalizm üzerine söyleşi (1999) videolar, metin ve resimler * Introduction to Social Macrodynamics: Compact Macromodels of the World System Growth by Andrey Korotayev, Artemy Malkov, and Daria Khaltourina * Wallersteins World-Systems Theory == Video == * Birleşik Devletler çöküş dönemi ile karşı karşıya Université de Montréal'de 2006 güz döneminde verilen konferans (Fransızca) * Kültürel Globalizm üzerine söyleşi (1999) videolar, metin ve resimler Kategori:1930 doğumlular Kategori:20. yüzyıl Amerikalı yazarları Kategori:21. yüzyıl Amerikalı yazarları Kategori:Amerikalı sosyologlar Kategori:Yahudi asıllı Amerikalılar Kategori:Binghamton Üniversitesi öğretim üyeleri Kategori:2019 yılında ölenler
Nehir Erdoğan (d. 16 Haziran 1980, İzmir), Türk oyuncu. == Hayatı == İlk ve ortaöğrenimini İzmir'de tamamladıktan sonra Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümüne girdi ve burayı bitirdi. Ardından yine aynı üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo Televizyon ve Sinema Bölümünü okudu. Erdoğan kısa bir süre için ABD'de yaşamış, daha sonra Yabancı Damat dizisi için Türkiye'ye geri dönmüştür. Bugüne kadar çeşitli televizyon kanallarında oyunculuk ve sunuculuk yapmış; filmlerde rol almıştır. 2008 yılında, Huysuz Virjin, İbrahim Tatlıses gibi isimlerin jüri koltuğunda bulunduğu Popstar Türkiye programının sunuculuğunu Osmantan Erkır ile birlikte gerçekleştirmiştir. == Filmografisi == Sinema Yıl Yapım Rol Notlar 2003 Hababam Sınıfı Merhaba Arzu / Kız İsmail Başrol oyuncusu 2004 Okul Güldem 2008 Meleğin Sırları Ebru 2014 Silsile Ece Televizyon Yıl Yapım Rol Notlar 2002-2003 Koçum Benim Pelin Yardımcı oyuncu 2003 Estağfurullah Yokuşu Gümüş Başrol oyuncusu 2004-2007 Yabancı Damat Nazlı Baklavacıoğlu 2007-2008 Tatlı Bela Fadime Fadime 2008 Ay Işığı - Avukatlar Başak Aydost 2009-2011 Aşk Bir Hayal Asmin Batıgün 2012 Son Aylin Karan 2014 Reaksiyon Duygu 2017 Fi Nilay Yardımcı oyuncu 2018-2019 İkizler Memo-Can Melek Caneri Başrol oyuncusu 2019-2021 Benim Adım Melek Melek Karadağ 2021 Sana Söz Elif Karaca 2023 Yasak Elma Julia Moran == Dış bağlantılar == * IMDb'de Nehir Erdoğan * Sinema Türk'te Nehir Erdoğan Kategori:1980 doğumlular Kategori:Türk kadın sinema oyuncuları Kategori:Türk kadın dizi oyuncuları Kategori:İzmir doğumlu kadın oyuncular Kategori:Yaşayan insanlar
Enzo Anselmo Ferrari (20 Şubat 1898, Modena - 14 Ağustos 1988, Maranello), Scuderia Ferrari takımının kurucusu, aynı zamanda Ferrari otomobillerinin üreticisidir. Enzo Ferrari, 20 Şubat 1898’de İtalya’nın Modena kasabasında doğdu. Babası orta çapta bir işletme sahibiydi. Ferrari’nin küçüklüğünde ilerisi için üç hayali vardı. Birincisi opera sanatçısı olmak, ikincisi spor muhabiri olmak ve sonuncusu ise yarış pilotu olmaktı. Birincisi için pek yeteneği yoktu, ikincisi için çaba göstermedi fakat üçüncü tutkusu dünya üzerinde unutulmayacak bir isim yarattı. 1916 yılında İtalya Birinci Dünya Savaşında olduğu için babası ve abisi askere alınmıştı ve grip salgınında ölenler arasındalardı. Bu gelişmeler üzerine okulu terk eden Ferrari de orduya alındı. Bir iki ayını cephe arkasında katırları nallayarak geçiren Ferrari, 1918 yılında tekrar baş gösteren grip salgınında hastalandı. Savaştan daha çok ölüme sebep veren bu salgını atlatan Ferrari, ordudan ayrıldı. Evine geri döndüğünde diğer askerler gibi yeni bir hayata başlayacak olan Ferrari, dul annesine bakmak ve hayalini gerçekleştirmek için Fiat’a başvurdu. Savaş sonrası ekonomik durumu tam bir felaket olan İtalya’da tırmanan işsizlik nedeniyle Fiat’dan red cevabı aldı. Daha sonra Vespa için test sürüşleri yapmaya başlayan Ferrari, buradan katıldığı yarışlarda çektiği dikkat sayesinde 1920 yılında Alfa Romeo için çalışmaya başladı. Mussolini’nin başa geçtiği İtalya’da faşizm hızlı bir yükselişe geçti. İtalya adına edindiği başarılarla Mussolini’nin gözüne giren Ferrari, Cavaliere dell’ordine della Corona d’Italia nişanını aldı. küçükresim|Ferrari 1920'ler 1920’lerin ortasında geçirdiği bunalımlı bir dönemde yarışmayı bırakan Ferrari, 1927’de tekrar pistlere döndü. Oğlu 1932’de doğana kadar Alfa Romeo için yarışmaya devam etti. Oğlunun doğumundan sonra yarışmayı bırakıp idari mevkilerde Alfa Romeo için dokuz yıl daha çalışan Ferrari, daha sonra esas isteğinin kendi adını taşıyacak arabalar tasarlamak olduğunu fark ederek ayrıldı. Fakat İkinci Dünya Savaşı’nın başlangıcıyla duran yarışlar nedeniyle Ferrari, silah endüstrisine girdi. Savaş esnasında uğradığı bombalı saldırı nedeniyle fabrikasını Maranello’ya taşımak zorunda kaldı. 1946 yılında Ferrari kendi adını taşıyacak ilk arabayı tasarladı, Ferrari 250 ve Ferrari 250GT. Ferrari imparatorluğu İtalyan ekonomisi gibi yükselişe geçmişti. 1950’ler bu ekonomik yükselişin zirvede olduğu bir dönemdi, İtalyan mallarına olan talebin artması bunun en büyük nedeniydi. Bu yükseliş, Dino Ferrari’nin ölümüyle Enzo için son buldu. Eşi Laura’dan boşanarak fabrikada yaşamaya başlayan Ferrari için işler kötüye gitmeye başladı. Test sürücülerinin başına gelen kazalardan dolayı birçok davayla uğraşmak zorunda kalan Ferrari, sıkı güvenlik kuralları getirmek zorunda kaldı. 1960’larda İtalya başka bir ekonomik kriz dönemine girdi. Bu yıllarda yükselen enflasyon nedeniyle işçilerin ayaklanması fabrikatörleri ve Ferrari’yi zora soktu. 1965 yılında şirketin hisselerinin bir bölümünü Fiat’a satan Ferrari, 1969 yılında hisselerinin 90%’nı Fiat’a satmak zorunda kaldı fakat ölümüne kadar işinin başında kaldı. 1971’de başkanlıktan ayrılan Ferrari, öldüğü 1988 yılına kadar şirketin işlerinin kontrolünü elinde tutmuştur. == Kaynakça == Kategori:1898 doğumlular Kategori:Modena doğumlular Kategori:20. yüzyıl İtalyan iş insanları Kategori:Uluslararası Motor Sporları Onur Listesi üyeleri Kategori:Ferrari kişileri Kategori:Alfa Romeo kişileri Kategori:Formula 1 kişileri Kategori:1988 yılında ölenler
Los Angeles ( "Melekler"), City of Los Angeles ("Los Angeles Şehri") veya kısaca L.A., Amerika Birleşik Devletleri'nın Kaliforniya eyaletinin en kalabalık ve ABD'nın New York'tan sonra ikinci en kalabalık şehri. Los Angeles'ın nüfusu 2010 itibarıyla 3.792.621 kişidir. Şehir sınırlarına göre yüzölçümü 1.215 km² olup Büyük Okyanus'un doğu kıyısında, güney Kaliforniya'da konumlanmıştır. Şehir daha büyük olan 12.828.837 kişi nüfuslu Los Angeles-Long Beach-Santa Ana metropoliten istatistiksel bölgesinin ve 18 milyon kişiyi aşan nüfusa sahip Büyük Los Angeles Bölgesi'nin merkezinde yer alır. Böylece Los Angeles ABD'de ikinci büyük metropoliten bölgede ve tüm dünyanın en büyük metropoliten bölgelerinden birinde bulunur. Los Angeles, Kaliforniya eyaletinin Los Angeles County'sinin merkezidir. Bu county ABD kontluklarının en kalabalık ve en yüksek etnik çeşitliliğe sahip olanıdır. == Tarihçe == 4 Eylül 1781 tarihinde İspanya kontrolündeki Meksika tarafından keşfedilen şehir (her ne kadar Kızılderililer uzun süredir orada yaşasa da) Los Angeles 4 Nisan 1850 tarihinde Kaliforniya'nın bir parçası olmuştur. İsmi İspanyolcadan gelmektedir ve Melekler Şehri manasını taşımaktadır. 2 Ağustos 1769'da, Fernando Rivera Y Moncado'nun kaptanı olduğu Kaliforniya'ya gelen ilk Avrupalı yerleşimciler içindeki Fransisken papazı Peder Juan Crespi, 2 Ağustos dini bir şölen olan Perdono'ya denk düştüğü ve Assisili Francesco adına anıldığı ve bu yere İtalya'da "ülkenin çok küçük parseli" anlamında "porziuncola" denmesi yüzünden, buraya "Nuestra Señora de los Angeles de la Porciúncula", sonra da bu Assisi'deki şapelde Bakire Meryem'in meleklerle çevrili freski bulunduğundan "El Pueblo de Nuestra Señora la Reina de los Angeles de Porciúncula" dendi, sonra da kısaca "El Pueblo de la Reina de Los Angeles" dendi. 1876 yıllarına kadar nüfusu on bin dolaylarında olan Los Angeles, petrol yataklarının keşfedilmesi, Kaliforniya kuzeylerindeki altın madenlerinin bulunması ve gerek doğal güzelliği açısından birçok insanın rüyalarını süsledi. 1920'li yıllarda sanat ve eğlencenin de tüm ülke genelinde öncüsü olmaya başlamıştır. New York'un klasik Broadway'ine karşı Hollywood sineması gelişen yıllarda da çok daha güçlü olur ; günümüzde de Broadway'in büyük bir geliri Hollywood'dan gelmektedir. == Coğrafya == Büyük Los Angeles Alanı, Los Angeles, San Bernardino, Riverside, Ventura ve Orange şehirlerini ve 16 milyonun üzerinde değişik etnik ve ekonomik geçmişe sahip insanları barındırmaktadır. Los Angeles yanlış olarak birçok kez "Güney Kaliforniya" olarak adlandırılmaktadır, ancak coğrafi olarak San Diego ve Imperial şehirleri de başta olmak üzere birçok bölüm göz ardı edilmektedir. Los Angeles'ın da büyümesiyle komşusu olarak gelişen şehirler de vardır. Los Angeles diye bilinen bölge aslında 88 tane küçük şehrin oluşturduğu bölgedir. Venice Beach, Marina del Rey, Beverly Hills, Santa Monica ve West Hollywood gibi dünyaca meşhur şehirleri de içinde barındıran Los Angeles'ın içinde bulunduğu Kaliforniya'nın eski valisi ünlü film yıldızı Arnold Schwarzenegger'dir. == Güvenlik == Filmlerde ne kadar tehlikeli bir yer olarak gözükse de Los Angeles güvenli bir şehirdir. Los Angeles'ı oluşturan şehirlerden suç oranı en yüksek olan Compton'dır ve turistler genellikle buradan uzak durur. Turistik yerler olan Santa Monica, Venice Beach, Beverly Hills ve Hollywood güvenli yerlerdir. == Ekonomi == küçükresim|Los Angeles İlçesi'nde Endüstriye Göre İstihdam (2015) küçükresim|Los Angeles'taki Kaiser Sunset Hastanesi. Kaiser Permanente, 2018'de Los Angeles İlçesi'ndeki en büyük kamu dışı işverendi. Los Angeles ekonomisi, uluslararası ticaret, eğlence (televizyon, sinema filmleri, video oyunları, müzik kayıt ve prodüksiyon), havacılık, teknoloji, petrol, moda, giyim ve turizm tarafından yönlendirilir. Finans, telekomünikasyon, hukuk, sağlık ve ulaşım diğer önemli sektörlerdir. 2022 Küresel Finans Merkezleri Endeksi'nde Los Angeles dünyanın en rekabetçi 5. finans merkezine ve Amerika Birleşik Devletleri'nde New York Şehrinden sonra en rekabetçi ikinci finans merkezine sahip olarak sıralandı. Beş büyük film stüdyosundan biri olan Paramount Pictures, şehrin sınırları içinde olup konumu Güney Kaliforniya'daki eğlence merkezlerinin "Otuz Mil Bölgesi" denilen yerdedir. Los Angeles, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki en büyük üretim merkezidir. Bitişikteki Los Angeles limanları ve Long Beach Limanı ile birlikte bazı kıstaslara göre Amerika Birleşik Devletleri'ndeki en işlek limandır ve Pasifik kıyılarında ticaret yapmak için hayati önem taşıyan, dünyanın en işlek beşinci limanıdır. Los Angeles metropol alanı, Tokyo ve New York'dan sonra dünyanın üçüncü büyük ekonomik metropol alanı yapan 1.0 trilyon doların üzerinde brüt metropolitan ürüne sahiptir (2018 itibarıyla). Los Angeles, Loughborough Üniversitesi'ndeki bir grup tarafından 2012 yılında yapılan bir araştırmaya göre "alfa dünya şehri" olarak sınıflandırıldı. Esrar Düzenleme Departmanı, 2016 yılında esrar satış ve dağıtımının yasallaştırılmasından sonra esrar mevzuatını uygular. Ekim 2019 itibarıyla 300'den fazla mevcut esrar işletmesine (hem perakendeci hem de tedarikçi olarak) ülkenin en büyük pazarı olarak kabul edilen alanda faaliyet gösterme onayı verildi. 2018 itibarıyla Los Angeles'ta Fortune 500 şirketinden şu üçü vardır: AECOM, CBRE Group ve Reliance Steel & Aluminium Co. Los Angeles İlindeki en büyük kamu dışı işverenler, Ağustos 2018 Sıra İş veren Çalışanlar 1 Kaiser Permanente 37,468 2 Güney Kaliforniya Üniversitesi 21,055 3 Northrop Grumman Corp. 16,600 4 Providence Health and Services Southern California 15,952 5 Target Corp. 15,000 6 Ralphs/Food 4 Less (Kroger Co. Division) 14,970 7 Cedars-Sinai Medical Center 14,903 8 Walt Disney Co. 13,000 9 Allied Universal 12,879 10 NBC Universal 12,000 == Kültür == Los Angeles ABD'nin en dinamik metropollerindendir. Hollywood sinema film endüstrisine, Anaheim'de Disneyland'a ev sahipliği yapar. ABD'nin en eski film ve sinema okulu bu şehirdedir[?]. Medya ve ilgi çeşitliliği nedeniyle spor ve kültürel aktivitelerde iç içedir. New York'tan sonraki ikinci büyük VHF medya marketine sahiptir.Artistler, yazarlar, ve yapımcılar ya da ünlü sanatçıların en fazla bu şehirde bulunması nedeniyle "Kreatif Başkent" olarak da adlandırılır. == Spor == Şehri NBA'de Los Angeles Lakers ve Los Angeles Clippers, WNBA'de Los Angeles Sparks, futbolda ise Los Angeles Galaxy ve Los Angeles FC temsil eder. == Kardeş şehirler == Los Angeles şu kentlerle kardeş şehir bağlantısı kurmuştur: * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * == Resimler == Los Angeles Basin JPLLandsat.jpg|Los Angeles uydudan Los Angeles, CA from the air.jpg|Los Angeles havadan Los Angeles City Hall with sister cities 2006.jpg|Los Angeles belediye binası ve Los Angeles'in kardeş şehrine doğru bakan işaretler. Staples Center LA Live.jpg|Los Angeles Staples Merkezi gece Bunker Hill Downtown Los Angeles.jpg|Los Angeles Bunker Hill merkezi Los- angeles-central-library.jpg|Los Angeles merkez kütüphanesi Foxyplaza.jpg|Los Angeles Foxy Plaza Hollywood Sign PB050006.jpg|Los Angeles Hollywood Tepesinde işaret Hollywood boulevard from kodak theatre.jpg|Los Angeles Hollywood Bulvarı Grauman's Chinese Theatre, by Carol Highsmith fixed & straightened.jpg|Los Angeles Grauman Çin Tiyatrosu Oscar1 (2).jpg|Los Angeles Oscar ödülleri için Kodak Tiyatrosu Griffith Observatory, Los Angeles, California.jpg|Los Angeles Griffith Rasathanesi LAX LA.jpg|Los Angeles havaalanı LAX Los Angeles Bridge.jpg|Los Angeles Koprusu Reseda.jpg|Reseda'dan bir görünüm Malibu.jpg|Malibu sahili Los Angeles Pollution.jpg|Hollywood Tepeleri'nden Los Angeles'ın görünümü. SantaMonica.jpg|Santa Monica'dan bir görünüm. Walt Disney Concert Hall, LA, CA, jjron 22.03.2012.jpg|Los Angeles Walt Disney Konser Salonu Staples Center, LA, CA, jjron 22.03.2012.jpg|Los Angeles Staples Merkezi Kapalı Salonu Latimeshq.JPG|Los Angeles Times Gazetesi Merkezi == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Los Angeles Resmî Sitesi * DMOZ Open Directory Projecy "Los Angeles" maddesi * Wikivoyage websitesi "Los Angeles" maddesi Kategori:Los Angeles County'deki şehirler
== Olaylar == * 1098 - Birinci Haçlı seferi: 8 ay süren kuşatma sonunda Antakya haçlıların kontrolü altına girdi. * 1839 - Çin'in "Humen" limanında İngiliz tacirlerden ele geçirilen 1.2 milyon kg afyon Çinli yetkililerce imha edilince, Birleşik Krallık bunu bir savaş nedeni saydı (casus belli) ve böylelikle "Birinci Afyon Savaşı" başlamış oldu. * 1889 - Kanada topraklarını bir okyanustan diğerine kadar kateden "Kanada Pasifik Demiryolu" tamamlandı. * 1889 - Dünyanın ilk uzun mesafeye elektrik taşıyan güç hattı tamamlandı. Willamette Falls'daki güç istasyonundan Portland, Oregon'un kent merkezine kadar olan hattın uzunluğu 14 mildi. * 1892 - İngiliz futbol takımı olan Liverpool kuruldu. * 1925 - Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (Güncel Türkçesi: İlerici Cumhuriyet Partisi), Bakanlar Kurulu kararıyla kapatıldı. * 1939 - Dr. Fikri Tüzer CHP Genel Sekreterliğine seçildi; Müstakil Grup üye seçimi yapıldı. * 1942 - Midway deniz savaşı başladı. İki gün süren savaşta, Japonlar ağır kayıplar verdiler ve Japonların Pasifikteki ilerleyişi durduruldu. * 1955 - İstanbul'da Göksu'nun üzerinde yapılan Elmalı Barajı açıldı. * 1955 - Messina Konferansı; Avrupa Ekonomik Topluluğu'nun doğuşu. * 1957 - Türkiye Güreş Millî Takımı, serbest stilde dünya güreş şampiyonu oldu. * 1964 - Futbolun 'Ordinaryüs'ü Lefter Küçükandonyadis, Fenerbahçe - Beşiktaş arasındaki jübile maçıyla futbola veda etti. * 1965 - Edward Higgins White, uzayda yürüyen ilk Amerikan oldu. * 1974 - Ressam Fikret Mualla'nın Fransa'dan getirilen kemikleri, İstanbul Karacaahmet Mezarlığı'na gömüldü. * 1974 - Yitzhak Rabin, İsrail'in yeni Başbakanı oldu. * 1976 - "Avrupa Komünizmi" deyimi, ilk kez İtalyan Komünist Partisi lideri Enrico Berlinguer tarafından kullanıldı. * 1983 - Birleşik Krallık'ta Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri'ne ait üsleri protesto eden 752 kişi tutuklandı. * 1989 - Pekin'de Tiananmen Meydanı'ndaki büyük gösteriye asker müdahale etti: 2 bin civarında öğrenci öldü. * 1996 - Birleşmiş Milletler himayesinde düzenlenen Habitat-II İnsan Yerleşimleri Konferansı'nın resmî açılışı İstanbul'da yapıldı. * 2006 - Karadağ kuruldu. * 2017 - İngiltere'nin Londra kentindeki Southwark bölgesinde, bir terör saldırısı düzenlendi. == Doğumlar == * 1808 - Jefferson Davis, Amerikalı general ve siyasetçi (ö. 1889) * 1822 - Maria Adelaide, Sardinya kraliçesi (ö. 1855) * 1865 - V. George, Birleşik Krallık Hükümdarı (ö. 1936) * 1870 - Ahmet Hikmet Müftüoğlu, Türk yazar ve şair (ö. 1927) * 1877 - Raoul Dufy, Fransız fovist ressam (ö. 1953) * 1885 - Yakov Sverdlov, Yahudi asıllı Rus devrimci (ö. 1919) * 1887 - Carlo Michelstaedter, İtalyan yazar (ö. 1910) * 1906 - Josephine Baker, Amerikalı dansçı ve şarkıcı (ö. 1975) * 1910 - Paulette Goddard, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1990) * 1921 - Yu Lan, Çinli tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2020) * 1922 - Alain Resnais, Fransız yönetmen (ö. 2014) * 1924 - Bernard Glasser, Amerikalı film yapımcısı ve yönetmeni (ö. 2014) * 1925 - Tony Curtis, Amerikalı aktör (ö. 2010) * 1926 - Allen Ginsberg, Amerikalı yazar (ö. 1997) * 1929 - Werner Arber, İsviçreli mikrobiyolog ve genetikçi * 1931 - Raúl Castro, Kübalı asker ve siyasetçi * 1931 - John Norman, Amerikalı filozof, profesör ve yazar * 1933 - İsa bin Selman el-Halife, 1961'den ölümüne kadar hüküm sürmüş Bahreyn'in ilk emiri (ö. 1999) * 1936 - Larry McMurtry, Amerikalı yazar ve En İyi Uyarlama Senaryo Akademi Ödülü sahibi (ö. 2021) * 1939 - Erdoğan Tokatlı, Türk sinema yönetmeni, yazar ve çevirmen (ö. 2010) * 1941 - Suna Kıraç, Türk iş insanı ve Koç Holding Yönetim Kurulu başkan vekili (ö. 2020) * 1941 - Monika Maron, Alman yazar * 1942 - Curtis Mayfield, Amerikalı soul, R&B; ve funk şarkıcısı, besteci ve prodüktör (ö. 1999) * 1946 - Penelope Wilton, İngiliz kadın oyuncu * 1949 - Philippe Djian, Fransız yazar * 1950 - Susi Quatro, Amerikalı şarkıcı * 1951 - Jill Biden, Joe Biden'ın eşi * 1953 - Martin Bartenstein, Avusturyalı siyâsetçi * 1953 - Loalwa Braz, Brezilyalı kadın vokal (ö. 2017) * 1954 - Bajram Rexhepi, Kosovalı siyasetçi (ö. 2017) * 1956 - Melike Demirağ, Türk şarkıcı ve oyuncu * 1961 - Lawrence Lessig, Amerikalı bilim insanı * 1963 - Anica Dobra, Sırp aktris * 1964 - Kerry King, Amerikalı gitarist * 1971 - Luigi Di Biagio, İtalyan futbolcu * 1974 - Jonne Järvelä, Fin folk metal grubu Korpiklaani'nin vokalisti ve gitaristi * 1976 - Hamza Yerlikaya, Türk güreşçi * 1977 - Cristiano Marques Gomes, Brezilyalı futbolcu * 1977 - Ünal Yeter, Türk oyuncu * 1980 - Amauri, İtalyan futbolcu * 1980 - Ibrahim Yattara, Gineli futbolcu * 1980 - Lazaros Papadopulos, Yunan basketbolcu * 1980 - Temim bin Hamad es-Sani, Katar Emiri * 1981 - Ersin Karabulut, Türk karikatürist * 1982 - Yelena Isinbayeva, Rus sırıkçı * 1985 - Papiss Cissé, Senegalli futbolcu * 1985 - Łukasz Piszczek, Polonyalı millî futbolcu * 1986 - Rafael Nadal, İspanyol tenisçi * 1986 - Tomas Verner, Çek buz patenci * 1987 - Lalaine, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1987 - PuCCa (Selen Pınar Işık), Türk yazar ve internet fenomeni * 1988 - Mariya Stadnik, Azeri güreşçi * 1989 - Imogen Poots, İngiliz oyuncu ve manken * 1991 - Bruno Uvini, Brezilyalı millî futbolcu * 1992 - Mario Götze, Alman millî futbolcu * 1993 - Otto Porter Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1994 **Ahmet Özer, Türk futbolcu **Dimitris Konstandinidis, Yunan futbolcu **Onyekachi Okafor, Nijeryalı futbolcu * 1996 - Lukas Klostermann, Alman millî futbolcu * 1999 - Dan-Axel Zagadou, Fransız futbolcu == Ölümler == * 1395 - İvan Şişman, Bulgar İmparatorluğu çarı (d. 1350) * 1657 - William Harvey, İngiliz hekim (d. 1578) * 1778 - Anna Maria Pertl Mozart, Wolfgang Amadeus Mozart'ın ve Maria Anna Mozart'ın annesi (d. 1720) * 1844 - XIX. Louis, Fransa kralı X. Charles'in en büyük oğlu (d. 1775) * 1875 - Georges Bizet, Fransız besteci (d. 1836) * 1877 - Ludwig von Köchel, Avusturyalı müzikolojist (d. 1800) * 1889 - Bernhard Förster, Alman öğretmen (d. 1843) * 1899 - Johann Strauss II, Avusturyalı besteci (d. 1825) * 1922 - Duiliu Zamfirescu, Rumen yazar (d. 1858) * 1924 - Franz Kafka, Çek yazar (d. 1883) *1946 - Mihail Kalinin, 1919-1946 yılları arasında Yüksek Sovyet Prezidyumu Başkanı olmuş Bolşevik devrimci (d. 1875) * 1953 - Philip Graves, Britanyalı gazeteci ve yazar (d. 1876) * 1955 - Prenses Kadriye, Mısır Hıdivi Hüseyin Kamil Paşa'nın Kızı (d. 1888) * 1963 - Nâzım Hikmet Ran, Türk şair ve oyun yazarı (d. 1902) * 1963 - XXIII. Ioannes, Katolik Kilisesi Papası (d. 1881) * 1964 - Frans Eemil Sillanpää, Fin yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1883) * 1964 - Kazım Orbay, Türk asker, siyasetçi ve Türk Silahlı Kuvvetleri'nin 3. Genelkurmay Başkanı (d. 1886) * 1970 - Hjalmar Schacht, Alman bankacı (d. 1877) * 1971 - Heinz Hopf, topoloji ve geometri alanlarında çalışan Alman matematikçi (d. 1894) * 1975 - Eisaku Sato, Japon siyasetçi (3 kez Japonya Başbakanı) (d. 1901) * 1977 - Archibald Hill, İngiliz fizyolog (d. 1886) * 1977 - Roberto Rossellini, İtalyan yönetmen (d. 1906) * 1979 - Arno Schmidt, Alman mütercim ve yazar (d. 1914) * 1989 - Ayetullah Humeyni, İran'ın dini lideri (d. 1902) * 1992 - Robert Morley, İngiliz aktör (d. 1908) * 2000 - Mehmet Üstünkaya, Türk iş insanı ve Beşiktaş Spor Kulübü yöneticisi (d. 1935) * 2000 - Merton Miller, Amerikalı ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1923) * 2001 - Anthony Quinn, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1915) * 2001 - Vedat Kosal, Türk piyanist (d. 1957) * 2003 - Ercan Arıklı, Türk gazeteci (d. 1940) * 2004 - Quorthon, İsveçli müzisyen (d. 1966) * 2009 - David Carradine, Amerikalı aktör (d. 1936) * 2010 - Vladimir Arnold, Sovyet-Rus matematikçi (d. 1937) * 2010 - Rue McClanahan, Amerikalı oyuncu (d. 1934) * 2010 - Luigi Padovese, İskenderun'da görev yapmış Anadolu Katolik Kilisesi Episkoposu (d. 1947) * 2011 - James Arness, Amerikalı western film oyuncusudur (d. 1923) * 2011 - Jack Kevorkian, Amerikalı patolog, ressam, besteci, enstürmanist, ötanazi savunucusu ve uygulayıcısı (d. 1928) * 2011 - Sami Ofer, İsrailli iş insanı (d. 1922) * 2013 - Jiah Khan, Hint asıllı Britanyalı oyuncu (d. 1988) * 2015 - Fikret Tabeyev, Sovyet Tatar politikacı, büyükelçi, parti lideri, Tataristan Cumhuriyeti Komünist Partisi'nin kurucusu (d. 1928) * 2016 - Muhammed Ali, Amerikalı profesyonel boksör (d. 1942) * 2016 - Vladimir İvanovski, Rus diplomat (d. 1948) * 2016 - Luis Salom, İspanyol motosiklet yarışçısı (d. 1991) * 2017 - John K. Watts, Avustralyalı eski futbol oyuncusu, iş insanı, radyo ve televizyon yayıncısı (d. 1937) * 2018 - Doug Altman, İngiliz istatistikçi ve akademisyen (d. 1948) * 2018 - Frank Charles Carlucci III, Amerikalı siyasetçidir (d. 1930) * 2018 - Robert Norman "Bob" Forhan, Sağ kanatta oynamış Kanadalı eski buz hokeyi oyuncusu ve siyasetçi (d. 1936) * 2018 - Johnnie Keyes, Afro-Amerikalı pornografik film oyuncusu (d. 1940) * 2018 - Mario Toros, İtalyan siyasetçi (d. 1922) * 2019 - Atsushi Aoki, Japon profesyonel güreşçi (d. 1977) * 2019 - David Bergland, Amerikalı siyasetçi (d. 1935) * 2019 - Paul Darrow (doğum adı: Paul Valentine Birkby), İngiliz oyuncu (d. 1941) * 2019 - Javier Barreda Jara, Perulu siyasetçi ve bakan (d. 1966) * 2019 - Stanisław Wróblewski, Polonyalı güreşçi (d. 1959) * 2020 - Shaukat Manzoor Cheema, Pakistanlı politikacı (d. 1954) * 2020 - Marc de Hond, Hollandalı televizyon sunucusu, radyocu, iş insanı, yazar, tiyatrocu ve paralimpik basketbol oyuncusu (d. 1977) * 2020 - Mian Jamshed uddin Kakakhel, Pakistanlı politikacı (d. 1955) * 2020 - Johnny Majors, Eski Amerikan futbolu oyuncusu ve antrenörü (d. 1935) * 2020 - Adriano Silva, Brezilyalı politikacı ve profesör (d. 1970) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Bisiklet Günü == Kaynakça== *0603 03
Sisamlı Pisagor (Pythagóras ho Sámios; MÖ 570 – MÖ 495), Antik İyonya'nın en ünlü düşünürlerinden birisidir. Yunan düşünür ve Pisagorculuğun kurucusudur. Siyasal ve dinsel öğretilerini daha çok Magna Graecia'da yayan Pisagor, önce Platon ve Aristo'nun felsefelerini sonra ise tüm Batı felsefesini etkiledi. Yaşam öyküsünün çoğu halk efsaneleriyle gölgelendirilmiştir, ancak Sisam adasında bir mücevher oymacısı olan Mnesarchus'un oğlu olduğu neredeyse kesindir. En popüler önermesi "Pisagor teoremi"dir. Pisagor ve öğrencileri her şeyin matematikle ilgili olduğuna, sayıların son gerçek olduğuna, matematik aracılığıyla her şeyin kestirilebileceğine ve ölçülebileceğine inanmışlardır. ==Yaşam öyküsü== Pisagor, Yunanistan'daki Sisam Adası'nda doğmuştur. Yüzük taşı yapımcısı Mnesarkhos'un oğludur. İlk eğitimini doğduğu adada almış, daha sonraları ticaret için babasıyla başka şehirlere gitmiştir. Miletli Thales'in öğrencisi olan Pisagor, Thales'in isteği ile dönemin matematikteki öncü ülkesi Mısır'a gitmiş ve Antiphon'un "Erdemde Sivrilenler Üzerine" adlı eserine göre orada Mısır dilini öğrenmiştir. Döndüğünde Sisam Adası'nın tiranı Polikrates'in baskısı altında olduğunu görünce İtalya'nın güneyindeki bir Yunan kenti olan Crotone'ye gitmiştir. Burada efsanevî şarkıcı Orfeus'un kurduğu Orfeusçuluk etkisinde kalarak gizli bir dinsel topluluk kurmuştur. Kurduğu bu topluluk ile Pisagor, aynı zamanda siyasal bir görev de üstlenmiştir. Kendilerini matematikçiler (mathematikhoi) olarak adlandıran bu topluluktakiler; kişisel hiçbir şeye sahip olmadan okulda yaşıyor ve "ruh göçü" öğretisi ile et yemiyorlardı. Bu matematikçiler topluluğuna dinleyiciler (akousmatikhoi) olarak adlandırılan öğrencileri de katılıyor, ancak onların et yememe gibi zorunlulukları olmuyordu. == Pisagorculuk Okulu == Topluluk, hem bir okul hem de bir kardeşlik derneği gibi işlev görüyordu. Pisagor'un öğrencileri kendilerini "Pisagorcular" olarak adlandırıyorlardı. Pisagorcuların iki yüzyıl sonra Öklid'in Ögeler adlı eserinde yazdığı aksiyomatik geometrinin başlangıcında etkileri olmuştur. Pisagorcuların çiğnenmesi durumunda cezasının ölüm olduğu sessizlik kuralları vardı. Çünkü bir insanın sözlerini genellikle dikkatsizce söylediğine inanıyorlardı, bir insan eğer ne söyleyeceği konusunda kuşku duyarsa susmalıydı. Diğer bir kural ise, acısı çoğalırken bir adama acısını unutması konusunda ısrar etmemekti, çünkü kaygısızlığı desteklemek büyük bir suçtu. Ayrıca Pisagorcular biri evden çıktığında öfke onun uşağı olmasın diye geri dönmemesini söylerlerdi. Bu aksiyom onlara matematik, tanrı ve evren konusunda hiçbir şeyi öğrenmemenin yine bunlar hakkında çok az bir şey bilmekten daha iyi olduğunu anlatıyordu. Pisagorcular ikiye ayrılıyordu: Matematikçiler ve dinleyiciler. Matematikçiler daha ayrıntılı bir eğitim görürken, dinleyiciler Pisagor'un yazılarının özetlerini duyabiliyorlardı. Dinleyicilerin Pisagor'u görmeye ve tapımın sırlarını öğrenmeye izinleri yoktu. Genelde davranış kurallarını ve erdemi öğreniyorlardı. Pisagor, kadınların bir eşya gibi görüldüğü ve işlerinin sadece evi yönetmek olduğu bir zamanda onların toplulukta eşit şekilde çalışmalarına izin verdi. Orfeusçu tapımın üyesi olan Brontinus'un kızı ve Pisagor'un eşi olan Theano da bir matematikçiydi. == Eski Pisagorcular == === Himeralı Petron === Petron, her kenarında 60 dünyanın yer aldığı eşkenar üçgen biçiminde düzenlenmiş 183 dünyanın var olduğunu söylüyordu. Geriye kalan üç dünya üçgenin köşelerinde bulunuyordu; ama ardı ardına sıralanmış bu dünyalar birbirlerine değiyor ve bir halka halinde sakin dönmüyorlardı. === Metapontlu Hippasos === Metapontlu Hippasus ile Efesli Heraklitos, sürekli devinen ve sınırlı olan tek bir evreni kabul ediyorlardı. === Krotonlu Alkmaion === Alkmaion'a göre sağlık; yaş, kuru, soğuk ve sıcak gibi güçlerin dengede kalması yoluyla korunmaktadır. Aralarından birinin "tek başına egemenliği" hastalığın nedenidir, çünkü bunlardan birinin tek başına egemenliği dokuncalıdır. Hastalığın kaynağı, huydaki aşırı sıcak ya da soğuk olup nedeni de, aşırı ya da az yemektir. Hastalığın bulunduğu yerin ise kan, beyin veya ilik olduğu savlanırdı. Ancak zaman zaman dış nedenlerden dolayı ortaya çıkan hastalıklar da tanımlanmıştır: Örneğin yaşanılan yerin suyunun ya da toprağının niteliği, aşırı çalışma, işkence ya da benzeri nedenler gibi. Buna karşılık sağlık, niteliklerin dengeli oranda karışımından ileri geldiğini savunuyordu. Alkmaion'un Kur'an'da adı geçen bilge Lokman Hekim olabileceği üzerinde tezler yayımlanmıştır. == Genç kuşak Pisagorcular == === Krotonlu Philolaos === Tanrısal şeylerden değersiz olanları alt edilir ve karşıt ilkelerden birleştirilmiş olan, Philolaos'un öğretisinde, sınırlıdan ve sınırsızdan oluşan tek bir evren tanımlanır. Kimileri, -onlara göre en büyük yemin olan- en yetkin olduğuna inandıkları sayıyı, yani 10 sayısını meydana getiren "dörtlük"ü de sağlığın ilk nedeni diye öne sürmüştür. Philolaos da bunlar arasında yer alır. === Tarentli Arkhytas === Matematikçiler bana mükemmel bilgiler kazanmış gibi geliyor ve şeyleri gerçeklikteki biçimleriyle doğru kavramış olmaları bir mucize değildir. Çünkü evren bütünün doğası hakkında doğru bilgiler kazandıkları için, şeylerin niteliklerini de doğru kavramış olmaları çok doğaldı. Bu yüzden bize yıldızların hızı, doğuş ve batışları hakkında seçik bilgiler aktardılar ve aynı şekilde geometri, aritmetik, gök küreler ve hiç de az olmamak üzere müzik hakkında da. Zira bu bilimler birbirlerine çok yakın görünüyorlar. Çünkü bunlar var olanın birbirine çok yakın ilk biçimleriyle meşgul oluyorlar. == Pisagorculukta Sayı == Bir anlatıya göre demirciler çalışırken örslerinden çıkan sesi duyan Pisagor bunun çok uyumlu olduğunu düşünmüş ve "Doğa kanunları buna izin veriyorsa bu kanunlar matematikseldir." demiştir. Bundan hareketle, notaların matematiksel formüllere dönüştürülebileceğini keşfetmiştir. Böylece matematik ve müzik arasında bağlantı kurmuştur. Ayrıca ses perdesi ile tel uzunluğu arasında bir ilişki olduğunu bulmuştur. Daha sonra bir Monokord, yani tek telli bir çalgı üzerinde telin uzunluğunu belli oranlarda değiştirdiğinde bugünkü oktav (gam dizisinde sekiz notalık ses aralığı), quint (gam dizisinde beş notalık ses aralığı) ve quart'ı (gam dizisinde dört notalık ses aralığı) bulmuştur. Bunların ise gergin tel üzerinde sırasıyla 1/2, 2/3 ve 3/4'lük aritmetik oranlarla ifade edilen uzunluklara karşılık olduğunu ortaya koymuştur. Böylece ilk dört sayı (1, 2, 3, 4) ve onlar arasındaki oranlarla o zamana kadar müzisyenlerin bile zor farkına varabildiği ses aralıklarının kesin ve matematiksel bir dille ifade edilebilir olduğunu keşfetmiştir. Ondan sonrakiler sayı oranlarında seslerin gizli bağlantılarını aramaya girişip bir sesin niteliği ile ses dizisindeki yerini bu sese karşılık olan sayının niteliği ve sayılar dizisindeki yeri ile bir tutmuşlardı. Matematik ile böylesine yakından uğraşan Pisagorcular, sayılardan edindikleri bilgileri genelleştirerek sayıları bütün varlığın ilkeleri (arkhe) yapmışlardır. Bir sayısı temel sayıdır. Tek ve çift sayıları meydana getirendir. Sayıların ve varlıkların sonsuz dizisi "bir"den çıkar. İki türlü bir vardır: İlki, bütün sayılar (varlıklar) zincirinin içinden çıktığı ve sonuç olarak da onları içeren, kuşatan, özetleyen, karşıtı olmayan "mutlak bir"dir. Bütün varlıkların değişmez ilkesi ve ebedî kaynağı, sarsılmaz ilkesidir. İki sayısı dişiliği ve doğanın bu dişilikten geldiğini ifade eder. Üç sayısı uyum ve düzenle maddenin içerdiği üçlü öğeyi temsil eder. Bu sayı, başlangıcı, ortası ve sonu olan ilk rakamdır, yetkin bir sayıdır. Dört tanrısal gücü simgeler. İlk çift sayı olan "iki"nin kendisi ile çarpımından elde edilen bu sayı adaletin de simgesidir. Beş sayısı evliliğin simgesidir. Altı organik ve hayati varlıkların türlü şekillerini gösterir. Burada dişilik ilkesi olan (2), erkeklik ilkesi olan (3), mutlak (1) ile birleştiği için soyların devamını da gösterir. Yedi sayısı kritik sayıları temsil eder. Örneğin, yedi günlük, yedi aylık ya da yedi yıllık dönemlerin varlıkların gelişiminde baskın rolleri vardır. Sekiz sayısı akıl, ahlak ve erdemin temsilcisidir. Dokuz sayısı mutlak Bir ayrı tutulacak olursa ilk tek sayı Üç'ün karesidir. O da Dört sayısı gibi adaleti temsil eder. On sayısı, yetkin bir sayıdır. Her şey ondan çıkar. Yaşamın ilkesi ve yol göstericisidir. Göksel ve tanrısal olduğu kadar insanidir. Eğer "on"lu olmasaydı her şey belirsizlik içinde ve karanlıkta kalırdı. Bütün sayıların temelidir. On sayısının içinde ilk olarak eşit sayıda tekler ve çiftler bir araya gelmiştir (1, 3, 5, 7, 9 ve 2, 4, 6, 8, 10). == Sayıların Kullanım Adları == "Onlardan bazıları da bunların düzenli bir sırada sıralanan on temel ilkesi olduğunu söylerler: * İstemli-İstemsiz * Tek-Çift * Bir-Çok * Sağ-Sol * Erkek-Dişi * Duran-Hareket eden * Doğru-Eğri * Aydınlık-Karanlık * İyi-Kötü * Kare-Dikdörtgen" == Astronomi == Pisagorcuların bilim alanında en büyük başarıları astronomidedir. İlk defa olarak yeri, evrenin merkezi olmaktan çıkarmışlar, onu küre şeklinde düşünmüşler ve yerin, evrenin ortasındaki görünmeyen merkezi ateşin etrafında dolandığını söylemişlerdir. Merkezi ateşin etrafında batıdan doğuya olmak üzere on tane gök cismi Sphairoslara (= saydam kürelere) takılmış olarak dönmektedir: Yer, karşıyer (bunu da göremeyiz), güneş, ay, o zaman bilinen beş gezegen ile duran yıldızlar gökü. Güneş tutulması, ay, yer ile güneşin arasına girince; ay tutulması da yerin ya da, karşı yerin gölgesi ay üzerine düşünce olur. Bütün hızla giden şeyler bir ses çıkarırlar, dolayısıyla yıldızlar da bir ses çıkarırlar; bu sesin yüksekliği, yıldızın merkezinin ateşe olan uzaklığıyla orantılıdır. Böylece, göklerin de bir musikisi vardır, ama bunu sıradan ölümlüler işitemezler. == Tetraktys == küçükresim|100px|right Pisagorcuların simgesi Tetraktystir. Bir sayının geometrideki karşılığı noktadır. İki nokta yan yana getirildiğinde ise bir doğru ya da çizgi elde edilir. Bu da İki sayısının karşılığıdır ve artık elimizde uzunluğu olan bir şekil vardır. Üç sayısı ise üçgene karşı gelir ve düzlemi temsil eder. Dört sayısı dört yüzlü bir şeklin karşılığı olup artık, ortaya bir nesne çıkmıştır. == Pisagor Teoremi == küçükresim|100px|right Bir dik açılı üçgende dik kenarların her birinin uzunluklarının karelerinin toplamları, dik açının karşısındaki kenar olan hipotenüsün uzunluğunun karesine eşittir. Bu teoremin matematiksel formülle gösterimi şöyledir: c2 = a2\+ b2 == Pisagor'dan etkilenenler == === Platon === Platon'a olan etkisi R. M. Hare'ye göre üç konudadır: * Platon okulu, Pisagor'un Kroton'da kurduğu okullarla benzerlik göstermektedir. * Platon muhtemelen matematiğin felsefi düşünmeye güvenli bir temel olduğu düşüncesini Pisagor'dan almıştır. * Platon ve Pisagor ruha giden gizemli bir yol ve onun maddesel dünyadaki yeri düşüncesini paylaşmışlardır. Bu her ikisinin de Orfeusçuluktan etkilendiğini gösterir. Platon'un üçüncü kuşak Pisagorcular'dan geometriye birçok katkısı olan ve Öklid'in Ögeler adlı eserinde aksettirdiği Arhitas'tan etkilendiği açıktır. === Roma === Antik Roma efsanelerinde ikinci kral Numma Pompilius'un Pisagor'un öğrencilerinden biri olduğu söylenir. === Ezoterik gruplar === Pisagor matematik çalışmalarına adanmış Pisagor kardeşliği adında gizli bir topluluk kurmuştur. Bu sonradan birçok ezoterik grubu etkilemiştir. == Toplum hakkında görüşleri == Pisagor toplumu bir vücuda benzetir. Bu konuda insan yapısının 3 ana parça olduğunu belirtir: Akıl (bilgelik), ruh (cesaret) ve maddi ihtiyaçlardır. Toplum da böyledir; akıllı kişiler toplumu idare etmeli, cesaretli kişiler asker olmalı, toplumun maddi ihtiyaçlarını ise üretim yapan halk karşılamalıydı. Pisagor'a göre toplumda adaletin gerçekleşmesi için, bu sınıfların kendi arasında değil kendi içinde eşitliği olmalıdır. Yani yöneticiler kendi arasında, askerler kendi arasında, halk da kendi arasında eşittir. Bu hiyerarşik eşitsizlik anlayışı, reenkarnasyon inancında kendisine dayanak bulur. Pisagor'a göre, ruhlar bu dünyada iyi eylemlerde bulunup erdemli olmak için çabalarlarsa sonraki hayatlarında bir üst sınıfa uygun karakterli ve yetenekli bir şekilde doğacaklardır. Eğer kötü eylemlerde bulundularsa, daha aşağı bir sınıfa uygun olarak, hatta bitki ve hayvanlar aleminde doğacaklardır. Maddî isteklerin ve dünya malının kölesi gibi olan halk, erdemsizdir ve bu yüzden ruh bakımından aşağı düzeydedir. Şan ve şeref peşindeki asker sınıfı ve aklıyla hareket eden yönetici sınıfı ise daha üstündür. Pisagor bu yüzden insanlara aşırılıktan kaçınıp ölçülü olmayı öğütler. == Ruh göçü öğretisi == Herodot'un bizlere aktardığına göre; ruh göçü öğretisini, Pythagoras Mısır' dan alıp, Yunan dünyasına ithal etmemiştir. Çünkü Mısır' da ruhun ölümden sonra varlığını sürdürdüğü fikri mevcut olmakla birlikte, onun bedenden bedene dolaştığı fikri mevcut değildir. Bu öğretiye göre; ruh ölümsüzdür, insanın bu dünyada işlemiş olduğu kötülüklerin veya yapmış oldukları iyiliklerin sonucu olarak insanın ölümünden sonra değerce daha aşağı veya daha yukarı varlıkların bedenlerine göç eder. Böylece o sürekli bir yeniden doğuşlar çarkı na tabi olur. Ancak insanın çok dürüst, çok erdemli bir hayat sürmesi sonucunda bu doğuş çarkından kurtulması, saf hale gelmesi, ana vatanına, yani tanrısal alana dönmesi mümkün olur. Bir anlatıya göre; "Bir gün sopayla dövülen bir eniğin yanından geçerken ona acımış ve şöyle demiş: Dur, vurma! Çünkü o sevdiğim bir adamın ruhu, bağırışını duyunca onu tanıdım." == Diğer başarıları == küçükresim|150px|right Pisagor'un en büyük başarısı müziğin 1, 2, 3, 4 sayılarının orantılı aralıklarına dayandığını keşfetmesidir. Pisagor evrenin bu sayıların toplamı olan 10 sayısına (1 + 2 + 3 + 4 = 10) dayandığını söylemiştir. Onun ardından Hippasos, irrasyonel sayıları keşfetmiştir fakat Pisagor için bu düşünülemez bir şeydi ve bu konu yüzünden Hippasos'un öldürüldüğü söylenir. Ayrıca kare sayıları keşfetmişlerdir. Örneğin 9 bir kare sayıdır: 3*3=9, yine 4 bir kare sayıdır: 2*2=4 Dünyanın yuvarlak olduğunu, her gezegenin bir ekseni olduğunu ve gezegenlerin bir merkezi noktada döndüklerini söyleyen ilk kişilerden biriydi. Bu noktayı önce dünya olarak belirlese de sonradan bu düşünceden vazgeçip gezegenlerin merkezi bir ateş etrafında döndüğünü söylemiştir. Ama bu ateşi asla Güneş olarak tanımlamamıştır. Ayrıca Ay'ın başka bir gezegen olduğuna inanmış ve ona Karşı-Dünya demiştir. == Eserleri == Bildiğimiz kadarıyla Pisagor, öğretilerini sözle yaymıştır. Onunla ve öğretileriyle ilgili bilgileri, öğrencilerinin yazılarından alıyoruz. Fakat Diogenes Laertios'un eserinde belirttiği üzere, Pisagor'un da eserleri vardır: "Bazıları Pythagoras'ın bir tane dahi yazılı eser bırakmadığını söylerler, ama bu doğru değildir. Doğa düşünürü Herakleitos neredeyse avaz avaz bağırarak şöyle diyor: "Mnesarkhos oğlu Pythagoras araştırma çalışmalarında bütün insanları aşmıştır ve bu yazılarından seçme yaparak, büyük bilgi ve kurnazlığa dayalı kendi bilgeliğini oluşturmuştur." Böyle söylüyor, çünkü Pythagoras Doğa adlı eserine şu sözle başlıyor: "Soluduğum hava adına, içtiğim su adına, bu eserimle ilgili herhangi bir yergiye katlanamayacağım." == Pisagor ezoterizmi == Ezoterizm'de Pisagor büyük inisiyelerden biri olarak kabul edilir. Delphoi’te, Mısır’ın Teb ve Memfis kentlerinde ve Babil’de bulunmuş olan Pisagor, inisiyatik eğitim aldıktan ve uzun gezilerinden sonra, Taranto Körfezi’nin uç noktasındaki bir Dor site-devlet’i olan Croton’da (Crotona) bir enstitü açarak kendi ezoterik ekolünü kurmuştur. İnisiyatik niteliğinin yanı sıra bilimler akademisi niteliği taşıyan bu enstitüde dinler ve manevi bilimlerin yanı sıra maddi bilimler (fizik, matematik, siyaset bilimi vs.) de öğretilmekteydi. Pisagor bu bilimlere “insan bilgisinin tümünü kuşatan” anlamında “matemata”lar adını vermişti ki, bilindiği gibi, matematik sözcüğü bu terimden doğmuştur. Pisagor’a göre, tüm felsefe ve dinlerde hakikatin (verite) dağınık ışınları yer almaktaysa da, bu ışınların merkezi ezoterik doktrindi. Ayrıca hakikate ulaşmada öncelikle “sezgi” gerekliydi, gözlem ve muhakeme yeterli değildi. == Pisagor’un rejim modeli == Pisagor Croton’da inisiyatik eğitim yoluyla, “yönetici sınıfın ‘liyakate göre atama’yla seçilen bilgelerden (inisiyelerden) oluştuğu yönetim modelini uygulamayı amaçlıyordu. Platon’un sonradan “Devlet” adlı eserinde söz edeceği bu yönetim rejimini, kimilerine göre, dünyada (ya da 6.000 yıl içinde) pratiğe geçirebilmiş tek kişi Pisagor olmuştur. Bu yönetim rejimi şöyle açıklanır: * Yöneticiler yurttaşların oylarıyla değil, atama yoluyla seçilmelidir. * Yöneticiler hiyerarşisine alınacak kişiler liyakatleri esas alınarak yöneticilerce belirlenmelidir. * Yöneticiliğe uzanan yolda fırsat eşitliğinin sağlanması için kız ve erkek tüm çocuklar devlet tarafından yetiştirilip eğitilmelidir. * Bu eğitimde belirli aşamalarda sınavlar yapılmalı ve sınavlarda başarılı olamayanlar ekonomik çalışma alanlarına kaydırılmalı, başarılılara ise ezoterik doktrin dersleri verilmeye başlanmalıdır. * Ezoterik öğrenimde kuramsal ilkeleri öğrendiklerini kanıtlayanlar, uygulama deneyiminden oluşan bir eğitimden geçirilmeliler. * Bu eğitimden de geçenler arasından, kitaplardan öğrendiklerini gerçek dünyaya ve hayata uygulayabilecek ve başlıca ilgilerinin kamu refahı olduğunu gösterebilmiş olanlar, “yöneticiler vasî sınıfı”na seçilebilirler. * Bu sınıfa üye olmanın çekici gelmemesi için, bu sınıf üyelerinin toprakları, özel evleri, altınları olmamalı, yalnızca, fazla olmayan, sabit bir maaşları olmalıdır. Ayrıca bu kimselerin çeşitli sakıncaları olabileceğinden, evlilik yapmamaları gerekir. == Enstitü’nün gelişimi ve dağıtılması == Zamanla enstitü’nün gitgide güç kazanması Pisagorcular’a Croton site-devlet’in yönetimini ellerine almalarını sağlamıştı. Pisagor buraya gelmeden önce aristokratlardan (zengin yurttaşlardan) oluşan 1000’ler meclisince (senatosunca) yönetilen Croton, artık 300 inisiyeden oluşan bir konsey tarafından yönetiliyordu. Pisagor’cu yapılaşma, giderek Güney İtalya'nın diğer kentlerine ve Akdeniz’deki bazı adalara da sıçramaya başladı. Fakat çıkarları zedelenenler ve inisiyasyona alınmayanlar bir süre sonra karşılık vermekte gecikmediler. Bundan sonra gelişen olaylar hakkında kaynaklar farklı bilgiler vermektedir. Kimilerine göre Pisagor dahil en üst düzeyli inisiyelerin hemen hemen hepsi öldürülmüş, kimilerine göre de, Pisagor kaçmayı başarmış ve Metapontium kentinde yüz yaşına yaklaşırken eceliyle ölmüştür. == Pisagor’un bilim ve sanata katkıları == * Matematik ve astronomiye katkıları olmuştur. * Ürettiği bağıntıya Pisagor bağıntısı adını vermiştir. * Müziğin matematiksel oranlara indirgenebileceğini ortaya koymuş ve diatonik skalayı keşfetmiştir. * Günümüzde bazı bilim adamlarının çok sıcak baktığı “kürelerin müziği” adıyla bilinen “kürelerin armonisi” önermesini ortaya atmıştır. * Müzikle tedavi çalışmalarıyla tıbba katkıda bulunmuştur. * Bir iddiaya göre, Dünya’nın yuvarlak olduğunu ve ikili bir hareket içinde olduğunu biliyordu ve bunları yalnızca inisiyelerine açıklamıştı ki, bu açıklamaları, ezoterik doktrin yoluyla kuşaktan kuşağa aktarılarak bu bilgilerin kabulünde rol oynamıştır. * (3, 4, 5) ve (5, 12, 13) özel üçgenlerini bulmuştur * Çarpım tablosunu ilk olarak o kullandı. * İçine konulan içeceği adaletli dağıtılmasını sağlayan bir tür kupayı okulunda kullandı (Pisagor'un Adalet Kupası). == Ayrıca bakınız == * Pisagor Önermesi * Pisagorculuk * Pisagor inisiyasyonu * Pisagor'un Adalet Kupası == Kaynakça == * Plutarch, Kehanetin Hükmünü Kaybetmesi 22 S. 422 b = V. S. c. 16 * Simplicius, Aristoteles'in Fizik 23, 33'üne = V. S. 18 n 7 * Aetius V 30, 1 = Alkaion fr. 4 * Proklos, Platon'un Timaios I S. 176, 27'sine, Diehl <44 A 9'da> * Lukianos, Dans Sırasında Sürçme Üstüne 5 = 44 A 11 * Pisagorcular * Bu yemin şöyle: "Durmadan fışkıran doğanın ve kökünün kaynağını içeren dörtlük'ü soyumuza devretmiş olan onun adına hayır" * Tetraktys * fr. 1 * Macit Gökberk, Felsefe Tarihi, s.29 * Derman Bayladı, Pythagoras Bir Gizem Peygamberi, s.79 * Aristot., Metaph., A 5 986a 22. * Macit Gökberk, Felsefe Tarihi, s.30 * Laertios, Diogenes, Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri, s.393 * Ahmet Arslan, İlkçağ Felsefe Tarihi Kitabı, s.142, s.147, s.148, s.149 ==Notlar== == Kaynakça == ==Bibliyografya== * * * * * ==Dış bağlantılar== * * * Kategori:MÖ 570 doğumlular Kategori:MÖ 495 yılında ölenler Kategori:MÖ 6. yüzyılda Antik Yunanlar Kategori:MÖ 6. yüzyıl filozofları Kategori:Antik Yunan matematikçiler Kategori:Din kurucuları Kategori:Pisagorcular Kategori:Vejetaryenler Kategori:Nümeroloji Kategori:Müzik felsefesi Kategori:Geometriciler
== Olaylar == * 1863 - Ziraat Bankası'nın kuruluşu. * 1910 - Meksika Devrimi başladı. * 1922 - Lozan Konferansı'nın açılış töreni yapıldı. * 1923 - Halk Fırkası, Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti örgütünü bünyesine aldı. * 1936 - İspanya İç Savaşı'nda faşist ayaklanmaya karşı Cumhuriyetçiler safında mücadele eden anarşist önderlerden Buenaventura Durruti öldürüldü. * 1939 - BBC Türkçe Servisi, yayınlarına başladı. * 1940 - Macaristan, Mihver Devletleri'ne katıldı. * 1943 - İstanbul Teknik Üniversitesi kuruldu. * 1945 - II. Dünya Savaşı'ndan sonra Nürnberg duruşmaları başladı. * 1947 - II. Elizabeth ile Philip Mountbatten Wesminster Katedrali'nde evlendiler. * 1959 - Birleşmiş Milletler, Çocuk Hakları Deklarasyonunu yayınladı. * 1959 - Birleşik Krallık, Avusturya, Danimarka, Norveç, Portekiz, İsveç ve İsviçre kısa adı EFTA olan Avrupa Serbest Ticaret Birliği anlaşmasını imzaladılar. * 1961 - Türkiye'de ilk koalisyon Hükümeti, Başbakan İsmet İnönü tarafından Adalet Partisi ve Cumhuriyet Halk Partisi'ne mensup bakanlarla kuruldu. * 1962 - Amerika Birleşik Devletleri, Küba ablukasına son verdi. * 1975 - İspanya'yı 36 yıl diktatörlükle yöneten, General Franco öldü. * 1979 - İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi ve Siyasal Bilgiler Fakültesi Dekan Yardımcısı, Prof. Dr. Ümit Doğanay uğradığı saldırıda öldürüldü. * 1980 - Askerî Yargıtay Daireler Kurulu, Zekeriya Önge'yi öldürme suçundan idam cezası alan 19 yaşındaki Erdal Eren'in idamını onayladı. * 1984 - Evrende dünya dışı canlıların varlığını araştıran SETI kuruldu. * 1985 - Microsoft, Windows 1.0 piyasaya verildi. * 1989 - Birleşmiş Milletler, Çocuk Hakları Sözleşmesi kabul edildi. * 1992 - Namık Tarancı, uğradığı silahlı saldırı sonucu öldü. * 1994 - Dünya Halter Şampiyonası'nda Naim Süleymanoğlu, 64 kiloda 5 dünya rekoru kırdı ve 3 altın madalya aldı. * 1998 - İtalya, 12 Kasım'da Roma Hava Alanı'nda yakalanan PKK lideri Abdullah Öcalan'ı serbest bıraktı. * 2003 - El-Kaide bağlantılı eylemciler; İstanbul, Levent'teki HSBC Bankası Genel Müdürlüğü ve Beyoğlu'ndaki Birleşik Krallık Başkonsolosluğu'na bombalı saldırı düzenledi. 31 kişi öldü, 450'den fazla kişi yaralandı. *2022 - 2022 FIFA Dünya Kupası başladı. == Doğumlar == * 270 - II. Maximinus, Roma ve Bizans imparatoru (ö. 313) * 1858 - Selma Lagerlöf, İsveçli yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1940) * 1880 - Miheil Cavahişvili, Gürcü yazar (ö. 1937) * 1886 - Karl von Frisch, Avusturyalı etolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1982) * 1889 - Edwin Hubble, Amerikalı astronom (ö. 1953) * 1923 - Nadine Gordimer, Güney Afrikalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 2014) * 1925 - Robert F. Kennedy, Amerikalı siyasetçi (John F. Kennedy'nin ardından, bir suikast sonucu hayatını kaybeden ABD Adalet Bakanı) (ö. 1968) * 1927 - Joyce Brothers, Amerikalı psikolog (ö. 2013) * 1930 - Christine Arnothy, Macar yazar (ö. 2015) * 1936 - Don DeLillo, Amerikalı yazar * 1940 - Ediz Hun, Türk sinema oyuncusu ve siyasetçi * 1940 - Özkan Sümer, Türk eski futbolcu ve teknik direktör (ö. 2020) * 1942 - Bob Einstein, Amerikalı komedyen ve oyuncu (ö. 2019) * 1942 - Joe Biden, Amerikalı siyasetçi, ABD'nin 46. başkanı ve ABD'nin 47. başkan yardımcısı * 1945 - Emel Sayın, Türk ses sanatçısı * 1946 - Ali Uyandıran, Türk sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu * 1946 - Özer Baykay, Türk öğretim üyesi, ekonomist, siyasetçi ve yazar (ö. 1981) * 1956 - Bo Derek, Amerikalı sinema oyuncusu * 1956 - Ali Rıza Öztürk, Türk siyasetçi * 1961 - Erol Kemah, Türk grekoromen güreşçi * 1962 - Kamil Okyay Sındır, Türk ziraat mühendisi ve siyasetçi * 1967 - Teoman, Türk rock müzik sanatçısı ve söz yazarı * 1970 - Melda Arat, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1970 - Phife Dawg, Amerikalı hip hop müzisyeni * 1970 - Mansur bin Zaid el-Nehyan, Birleşik Arap Emirlikleri'nde politikacı ve Abu Dabi iktidar ailesinin üyesi * 1971 - Joel McHale, Amerikalı komedyen * 1972 - Paulo Figueiredo, Angolalı millî futbolcu * 1972 - İskender Suveyh, Tunuslu millî futbolcu * 1972 - Tatiana Turanskaya, Transdinyesterli politikacı * 1973 - Masaya Honda, Japon eski futbolcu * 1974 - Claudio Husaín, Arjantinli millî futbolcu * 1975 - Joshua Gomez, Amerikalı oyuncu * 1976 - Mahmud A. Asrar, Türk çizgi roman sanatçısı * 1976 - Muhammed Bereket, Mısırlı millî futbolcu * 1976 - Nebojša Stefanović, Sırp siyasetçi * 1976 - Atsushi Yoneyama, Japon eski millî futbolcu * 1976 - Ji Yun-Nam, Kuzey Koreli eski millî futbolcu * 1977 - Daniel Svensson, İsveçli müzisyen * 1977 - Josh Turner, county ve gospel şarkıcısı ve aktör * 1978 - Elif Sönmez, Türk oyuncu * 1978 - Nadine Velazquez, Amerikalı oyuncu ve model * 1979 - Dmitri Bulıkin, Rus millî futbolcu * 1980 - Dilnaz Ahmediyeva, Uygur kökenli Kazak şarkıcı ve oyuncu * 1981 - Carlos Boozer, Amerikalı eski basketbolcu * 1981 - Güler, Türk şarkıcı * 1981 - Yuko Kawaguchi, Japon-Rus buz patencisi * 1981 - Andrea Riseborough, İngiliz oyuncu * 1981 - İbrahim Toraman, Türk millî futbolcu * 1982 - Shermine Shahrivar, Alman manken ve oyuncu * 1982 - Fabián Villaseñor, Meksikalı futbolcu * 1983 - Dele Aiyenugba, Nijeryalı futbolcu * 1983 - Future, Amerikalı rapçi * 1985 - Eric Boateng, Büyük Britanyalı profesyonel basketbolcu * 1985 - Selim Gülgören, Türk şarkıcı ve oyuncu * 1985 - Maria Mukhortova, Rus buz patenci * 1985 - Themistoklis Tzimopoulos, Yunan asıllı Yeni Zelandalı millî futbolcu * 1986 - Josh Carter, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1986 - Edder Delgado, Honduraslı millî futbolcu * 1986 - Özer Hurmacı, Türk millî futbolcu * 1986 - Oliver Sykes, İngiliz müzisyen * 1986 - William, Brezilyalı futbolcu * 1987 - Ben Hamer, İngiliz futbolcu * 1987 - Valdet Rama, Arnavut futbolcu * 1988 - Roberto Rosales, Venezuelalı millî futbolcu * 1989 - Cody Linley, Amerikalı genç oyuncu * 1989 - Agon Mehmeti, Arnavut millî futbolcu * 1989 - Sergey Polunin, Ukraynalı balet * 1989 - Eduardo Vargas, Şilili millî futbolcu * 1990 - Toko, Kongolu futbolcu * 1991 - Irene Esser, Miss Venezuela 2011 tacını takmış 58. güzellik kraliçesi * 1991 - Anthony Knockaert, Fransız futbolcu * 1992 - Amit Guluzade, Azeri millî futbolcu * 1994 - Timothy Kitum, Kenyalı orta mesafeci * 1995 - Michael Clifford, Avustralyalı müzisyen * 1995 - Kyle Snyder, Amerikalı güreşçi * 1996 - Denis Zakaria, İsviçreli futbolcu == Ölümler == * 284 - Numerianus, Aralık 283 - Kasım 284 tarihleri arasında Roma imparatoru * 855 - Theoktistos, Bizans bürokrat * 1559 - Frances Brandon, 1. Suffolk Dükü Charles Brandon ile Mary Tudor (Fransa kraliçesi)Mary Tudor'un ikinci çocukları ve ilk kızları (d. 1517) * 1624 - İmâm-ı Rabbânî, Hint İslâm âlimi ve tasavvuf önderi (d. 1564) * 1651 - Mikołaj Potocki, 1637'den 1646'ya kadar Polonya-Litvanya Birliği'nin üyesi Leh asilzade, 1646'dan 1651'e kadar kraliyet hetmanı, 1636'dan 1646'ya kadar Bracław Voyvodalığı valisi (d. 1595) * 1737 - Caroline, Kral II. George’un eşi olarak Büyük Britanya ve İrlanda Kraliçesi (d. 1683) * 1764 - Christian Goldbach, Rus matematikçi (d. 1690) * 1811 - Sebastiano Giuseppe Danna, İtalyan general (d. 1757) * 1894 - Anton Grigoryeviç Rubinstein, Rus bestekâr ve piyanist (d. 1829) * 1903 - Gaston de Chasseloup- Laubat, Fransız otomobil yarışçısı (d. 1867) * 1910 - Lev Nikolayeviç Tolstoy, Rus romancı (d. 1828) * 1918 - John Bauer, İsveçli ressam (d. 1882) * 1921 - Henry Hyndman, İngiliz Marksis (d. 1842) *1925 - Danimarkalı Alexandra, Kral VII. Edward'ın eşi olarak Birleşik Krallık ve İngiliz Dominyonları Kraliçesi ve Hindistan İmparatoriçesi (d. 1844) *1936 - Buenaventura Durruti, İspanyol anarşist, devrimci ve sendikalist (d. 1896) * 1938 - Galli Maud, Norveç Kraliçesi (d. 1869) * 1942 - Jack Greenwell, İngiliz futbolcu ve teknik direktör (d. 1884) * 1945 - Francis William Aston, Britanyalı kimyager, fizikçi ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1877) * 1947 - Wolfgang Borchert, Alman yazar (d. 1921) * 1949 - Wakatsuki Reijirō, Japonya'nın 15. başbakanı (d. 1866) * 1950 - Francesco Cilea, İtalyan besteci ve müzik eğitimcisi (d. 1866) * 1952 - Emsalinur Kadınefendi, II. Abdülhamid'in yedinci eşi (d. 1866) * 1952 - Benedetto Croce, İtalyan filozof (d. 1866) * 1954 - Clyde Vernon Cessna, Amerikalı mucit ve iş insanı (d. 1879) * 1975 - Francisco Franco, İspanyol asker ve İspanya Devlet Başkanı (d. 1892) * 1979 - Ümit Doğanay, Türk akademisyen ve İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dekan Yardımcısı (suikast) * 1980 - Turhan Kapanlı, Türk siyasetçi (d. 1916) * 1989 - Leonardo Sciascia, İtalyan yazar ve siyasetçi (d. 1921) * 1992 - Namık Tarancı, Türk gazeteci ve Gerçek dergisi muhabiri (suikast) (d. 1955) * 1995 - Sergey Grinkov, Sovyet Rus buz patencisi (d. 1967) * 1999 - Amintore Fanfani, İtalyan siyasetçi (d. 1908) * 2000 - Barbara Sobotta, Polonyalı kısa mesafe koşucusu (d. 1936) * 2003 - David Dacko, Orta Afrikalı öğretim görevlisi ve siyasetçi (d. 1930) * 2003 - Roger Short, Birleşik Krallık'ın İstanbul Başkonsolosu (d. 1944) * 2003 - Kerem Yılmazer, Türk tiyatro oyuncusu (d. 1945) * 2006 - Robert Altman, Amerikalı yönetmen (d. 1925) * 2007 - Ian Smith, Rhodesialı çiftçi, savaş pilotu ve politikacı (d. 1919) * 2012 - William Grut, İsveçli modern pentatlet (d. 1914) * 2012 - Cemil Özeren, Türk müzisyen ve rock şarkıcısı (d. 1966) * 2013 - Sylvia Browne, Amerikalı psişik medyum ve yazar (d. 1936) * 2013 - Dieter Hildebrandt, Alman kabare ve tiyatro oyuncusu (d. 1927) * 2016 - Gabriel Badilla, Kosta Rikalı eski millî futbolcu (d. 1984) * 2016 - Konstantinos Stefanopulos, Yunan siyasetçi (d. 1926) * 2017 - Janusz Wójcik, Polonyalı millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1953) * 2018 - Roy Bailey, İngiliz sosyalist görüşlü halk müziği şarkıcısı, söz yazarı ve gitarist (d. 1935) * 2018 - Robert Blythe, Britanyalı-Galli oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1947) * 2018 - James H. Billington, Amerikalı akademisyen ve kütüphaneci (d. 1929) * 2018 - Aaron Klug, Litvanya doğumlu Britanyalı kimyager ve biyofizikçi (d. 1926) * 2018 - Eimuntas Nekrošius, Litvanyalı tiyatro yönetmeni (d. 1952) * 2019 - Mary L. Good, Amerikalı organik kimyager, eczacı, siyasetçi ve bilim insanı (d. 1931) * 2019 - John Mann, Kanadalı halk, rock müziği sanatçısı, söz yazarı ve aktör (d. 1962) * 2019 - Michael J. Pollard, Amerikalı karakter oyuncusu, komedyen ve dublaj sanatçısı (d. 1939) * 2020 - Ernesto Canto, Meksikalı yol yürüyüşü (d. 1959) * 2020 - Marian Cycoń, Polonyalı siyasetçi (d. 1940) * 2020 - Jacques Déprez, Fransız engelli koşucu (d. 1938) * 2020 - June Furlong, İngiliz model (d. 1930) * 2020 - Sırp Patrik Irinej, Sırp Ortodoks Kilisesi'nin 45. patriği (d. 1930) * 2020 - Judith Jarvis Thomson, Amerikalı ahlâk filozofu ve metafizikçi (d. 1929) * 2020 - Rita Sarkisyan, Eski Ermenistan Devlet Başkanı Serj Sarkisyan'ın eşi ve Ermenistan'ın Eski first lady'si (d. 1962) * 2022 - Hıncal Uluç, Türk gazeteci ve yazar (d. 1939) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Çocuk Hakları Günü * Nefret Suçu Mağduru Transları Anma Günü *1120 20
Ford Motor Company, Henry Ford tarafından Detroit, Michigan, ABD'de 16 Haziran 1903 tarihinde kuruldu. Şu anda merkezi Dearborn, Michigan'dadır. Michigan'da dünyada ilk otomobil üretimine adım atan otomotiv sektörü liderlerinden Ford Motor Company, 6 kıtada 200 pazarda araç üretip dağıtmaktadır. Dünya genelinde yaklaşık 187.000 çalışanı vardır . 2007 yılı cirosu 172,455 Milyar dolardır. Ford Motor Company’nin ana ve bağlı otomotiv markaları; Aston Martin, Ford, Lincoln ve Mercury’dir. Otomotivle ilgili hizmet kuruluşları Ford Motor Credit Company ve Hertz’i de kapsamaktadır. Ford Jaguar ve Land Rover'i 2008 yılında bir Hint şirketi olan Tata'ya, Volvo'yu ise 2009 yılında bir Çin şirketi olan Geely'e satmıştır. Ford oldukça yüksek sayıda üretime geçerken endüstrinin de genel anlamda gelişmesinde büyük rol oynadı. Ford, Eli Whitney'nin düşüncelerini kullanarak değişebilir parçaları kullanıyordu. Böylelikle, arabalar daha düşük masraflarda üretilebiliyor ve yenilenebiliyordu. == Tarihi == 12 kişinin 28.000 dolar yatırım yaparak kurduğu Ford günümüzde en fazla otomobil satan markalardan biri konumundadır. Şirket ilk arabasını 20 Temmuz 1903 yılında yapmıştır. Daha sonra Henry Ford'un şirket ve fabrika çalışanlarına da otomobil sahibi olabilme olanağı sunarak geliştirdiği Ford Model T 1908 yılında piyasaya sunulmuştur. Henry Ford'un seri üretim metodunu bulmasının üretim hızını arttırması ve maliyetleri düşürmesiyle beraber 1913 yılında 12.5 saat olan şasi üretimi süresi 2 saat 40 dakikaya düşmüştür. Bunun yanı sıra Ford, aynı dönem içerisinde çalışanlarının maaşlarını 2 katına çıkararak günlük 9 saatlik çalışma sürelerini de 8 saate düşürmüştür. Rakip şirketler bunu kapitalizme uygun görmese de yıl sonunda Ford Amerika'daki tüm arabaların %50'sini üretiyordu. 1918 yılında ise, ülkedeki arabaların yarısı Model T olmuştu. Bunun yanı sıra, bu modelin fabrika çıkış renginin siyah olmasının sebebi de siyah boyanın en hızlı kuruyan boya olmasıydı. 1927 yılında Model T yerini Ford Model A'ya bıraktı. I. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan Amerika'daki Büyük Buhran döneminde ise, Amerika'daki tüm şirketlerde olduğu gibi Ford da bir çöküntü yaşadı ve birçok fabrikasını kapatmak zorunda kaldı. II. Dünya Savaşı döneminde tank üreterek şirket ayakta kalmaya çabalarken savaş sonrasında Ford tekrar eski günlerine dönmeye başladı. 1955 yılında halka açılan Ford, sonraki yıllarda Kanada, Meksika, Birleşik Krallık, Almanya, Brezilya, Arjantin, Avustralya, Güney Afrika ve Türkiye başta olmak üzere birçok ülkede fabrikalar açtı. Türkiye'deki ortaklığı %51 The Ford Motor Company, %49'u Otosan AŞ olarak başladı. 3 Ekim 1997 tarihinde imzalanan bir anlaşma ile Ford ve Otosan hisselerini eşitledi. Böylece Otosan A.Ş. yeni ismiyle Ford Otomotiv Sanayi AŞ, yani Ford Otosan ortaya çıkmış oldu. 1997 yılında ortaklık eşitlenmesinden sonra Ford Avrupa'nın, ekonomik bulmadığı için askıya aldığı bir proje, Türkiye'nin üretim kabiliyeti ve ekonomik koşulları nedeniyle Türkiye'ye aktarıldı. Bu projenin gerçekleştirilebilmesi için 150.000 adetlik bir kapasiteye ihtiyaç vardı ve İstanbul fabrikası bunun için uygun değildi. Böylece yeni bir yer arayışına başlandı. Birkaç alternatif yer değerlendirildi, sonunda Gölcük'te deniz yoluna açık bir arsa bulundu. Ulaşılan bu seviye ile Ford Otosan Kocaeli Fabrikası, Avrupa Ford Fabrikaları arasında denetçiler tarafından 2002, 2003, 2004 ve 2005 yıllarında "Best Plant In The World" olarak adlandırıldı ve en iyi notu elde edip birinci oldu. Bir dönem Ferrari'yi satın alan Ford, Enzo Ferrari'nin yarış takımını Ford'un yönetmesini istememesiyle bu anlaşmayı bozdu. Bunun peşinden gelen büyük bir rekabet; Ford'un GT40 modeli ile Ferrari'yi yenmesiyle sona erdi. Bunun ardından bu efsane model hem yarışlardan, hem de üretimden çekildi. Ford'un merkezi günümüzde Dearborn, Michigan, Amerika Birleşik Devletleri'nde bulunmaktadır. Bünyesinde Mercury, Lincoln'u da bulunduran Ford ayrıca Mazda'ya da ortaktır. Bunun yanı sıra Amerika Birleşik Devletleri'nin en büyük araba kiralama şirketlerinden biri olan Hertz'in de sahibidir. 2005 yılında spor modeli Ford Mustang'e yeni bir yüz sunmuş olan Ford, tasarımında eski Mustang'in ruhunu yansıtan agresif çizgilerini koruyarak 3 farklı modelle beğenileri toplamıştır. 45 yıldır Mustang efsanesini üreten Ford, 2010 modeliyle Mustang'e yeni bir boyut getirmiştir. == Modeller == Binek Araçlar * Ford Ka * Ford Fiesta * Ford Fusion * Ford Focus * Ford Focus CC * Ford Mondeo * Ford Taurus * Ford Five Hundred * Ford Freestar * Ford Flex * Ford Windstar * Ford Edge * Ford EcoSport * Ford Puma * Ford C-MAX * Ford S-MAX * Ford Galaxy * Ford Focus RS * Ford Focus ST * Ford Falcon * Ford Falcon * Ford Thunderbird * Ford Falcon * Ford Anglia * Ford Crown Victoria * Ford Capri * Ford Corcel * Ford Cortina * Ford Cougar * Ford Granada * Ford GT * Ford GT40 * Ford Mustang Mach-E * Ford Taunus * Ford Taurus * Ford Tempo * Ford Escort * Ford Orion * Ford Puma * Ford Probe * Ford Scorpio Spor Araçlar * Ford GT40 * Ford GT * Ford Mustang Ticari Araçlar * Ford Transit * Ford Transit Connect * Ford Transit Courier * Ford Tourneo Connect * Ford Tourneo Courier * Ford Tourneo Custom * Ford Ranger * Ford Maverick * Ford E-Series * Ford F-Series Super Duty * Ford Excursion * Ford B Series * Ford Cargo * Ford Ka Van * Ford Fiesta Van * Ford F-MAX Arazi Araçları * Ford Kuga * Ford Explorer * Ford Explorer Sport Trac * Ford Escape * Ford Expedition * Ford Bronco == Galeri == Dosya:Focus front 2005 10 16.jpg|Ford Focus Dosya:Ford Fusion front 20070912.jpg|Ford Fusion Dosya:2006 Ford Five Hundred.jpg|Ford Five Hundred Dosya:Ford Mondeo front 20080303.jpg|Ford Mondeo Dosya:FordFiesta6.jpg|Ford Fiesta Dosya:Ford Granada front 20080127.jpg|Ford Granada StationWagon == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Ford Resmi Web Sitesi * Ford Otosan Kurumsal Web Sitesi * Kategori:Çim ve bahçe traktörleri Kategori:Formula 1 motor üreticileri Kategori:Amerika Birleşik Devletleri merkezli otomotiv şirketleri Kategori:Otomobil markaları Kategori:Kamyon üreticileri Kategori:Otomobil üreticileri Kategori:Otobüs üreticileri Kategori:Dearborn, Michigan Kategori:1900'lerde Michigan'da kurulan oluşumlar Kategori:1903'te Amerika Birleşik Devletleri'nde kurulan oluşumlar Kategori:1903'te kurulan imalat şirketleri Kategori:Amerika Birleşik Devletleri'ndeki otomobil üreticileri
== Olaylar == * 1775 - Amerikan Devrimi başladı. Sömürgeci İngiliz birlikleri ile bağımsızlık savaşçıları, Massachusetts eyaletinin Lexington kentinde ilk çatışmaya girdi. * 1904 - Toronto'nun büyük bir kısmı, çıkan yangında harabeye döndü. * 1909 - Jeanne d'Arc, azize ilan edildi. * 1926 - Türk karasularında her türlü denizcilik işlerini Türk vatandaşlarına tahsis eden ve yabancıların kabotaj hakkına son veren Kabotaj Kanunu kabul edildi. * 1927 - Mae West'in "Sex" adlı oyundaki rolü, müstehcen bulunarak 10 gün hapse mahkûm oldu. * 1934 - Shirley Temple, Stand Up and Cheer adlı filmde ilk rolünü oynadı. * 1938 - Kırşehir ve çevresindeki 6,6 büyüklüğündeki depremde 149 kişi öldü. * 1943 - İsviçreli kimyager Albert Hofmann, çavdar mahmuzundan ürettiği LSD'nin etkilerini yaşayan ilk insan oldu. * 1943 - II. Dünya Savaşı: Alman askerleri Yahudileri toplamak için Varşova Gettosu'na girdi. * 1947 - Hindistan'da Kongre Partisi, ülkenin Hindistan ve Pakistan olarak iki ayrı devlete bölünmesini kabul etti. * 1948 - Amerika Birleşik Devletleri, yeni bir atom silahını Marshall Adaları'nda denedi. * 1951 - General Douglas MacArthur, Ordu'dan emekli olarak ayrıldı. * 1956 - Monako Prensi III. Rainier ile Amerikalı sinema oyuncusu Grace Kelly, Monte Carlo'da evlendi. Tören için 25 ülkenin temsilcileri Monako'ya geldi. * 1961 - 27 Mayıs'tan sonra ilk basın mahkûmiyeti: Ahmet Emin Yalman, 25 lira ağır para cezasına çarptırıldı. * 1961 - Küba'ya karşı yapılan Domuzlar Körfezi Çıkarması, ABD açısından başarısızlıkla sonuçlandı. * 1964 - Ford, Mustang modelini piyasaya sundu. * 1969 - Milliyetçi Hareket Partisi lideri Alparslan Türkeş, "doğum kontrolü suikasttır" dedi. * 1971 - Sierra Leone'de cumhuriyet ilan edildi. * 1971 - İlk uzay istasyonu Salyut 1, uzaya fırlatıldı. * 1971 - Amerikalı seri katil Charles Manson, aralarında Roman Polanski'nin hamile eşi Sharon Tate'in de olduğu beş kişiyi öldürdüğü için idam cezası aldı, cezası ömür boyu hapse çevrildi. * 1975 - Hindistan'ın ilk uydusu olan "Aryabhata" fırlatıldı. * 1980 - Ajda Pekkan, Eurovision Şarkı Yarışması'nda Şanar Yurdatapan'ın düzenlediği "Petrol" adlı şarkıyla, 19 yarışmacı arasında 15'inci oldu. * 1987 - Simpsonlar, televizyonda gösterime girdi. * 1989 - USS Iowa zırhlısının top taretlerinin birindeki patlama, 47 denizcinin ölümüne yol açtı. * 1995 - Amerika Birleşik Devletleri'nin Oklahoma eyaletinde Alfred P. Murrah Federal Binası bombalandı, 168 kişi ölü. * 1999 - Almanya Federal Meclisi (Bundestag), Bonn'dan Berlin'e taşındı. * 2000 - Filipinler Havayolları'na ait Boeing 737-200 tipi bir yolcu uçağı, Davao (Filipinler) şehri yakınlarında düştü: 131 kişi öldü. * 2002 - İBDA/C'nin lideri Salih Mirzabeyoğlu'nun idam kararı, Yargıtay tarafından onandı. * 2005 - Katolik dünyasının yeni Papa'sı 78 yaşındaki Alman Kardinal Joseph Ratzinger oldu. Yeni Papa'nın, XVI. Benedictus adını kullanacağı belirtildi. * 2009 - Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde VIII. dönem milletvekili seçimleri yapıldı. Oyların %43.97'sini alan Ulusal Birlik Partisi 26 milletvekili, %29.34'ünü alan Cumhuriyetçi Türk Partisi 15 milletvekili çıkardı. Bu sonuca göre, UBP tek başına Hükûmeti kuracak çoğunluğa sahip oldu. * 2021 - NASA'nın Ingenuity helikopteri, başka bir gezegende (Mars'ta) uçan ilk makine oldu. == Doğumlar == * 1686 - Vasili Tatişçev, Rus İmparatorluk devlet adamı, tarihçi, filozof ve etnograf (ö. 1750) * 1721 - Roger Sherman, Amerikalı hukukçu ve siyasetçi (ö. 1793) * 1793 - I. Ferdinand, Avusturya İmparatoru (ö. 1875) * 1814 - Amédée Achard, Fransız şair ve gazeteci (ö. 1875) * 1832 - José Echegaray y Eizaguirre, İspanyol yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1916) * 1867 - Elvira Rawson de Dellepiane, Arjantinli doktor. * 1882 - Getúlio Vargas, Brezilya Devlet Başkanı (ö. 1954) * 1883 - Richard von Mises, Avusturyalı bilim insanı ve matematikçi (ö. 1953) * 1886 - Hiroshi Ōshima, Japon asker ve bürokrat (ö. 1975) * 1889 - Otto Georg Thierack, Alman Nazi politikacı ve hukukçu (ö. 1946) * 1897 - Jiroemon Kimura, Japon süper asırlık (ö. 2013) * 1898 - Constance Alice Talmadge, Amerikalı sessiz sinema dönemi oyuncu (ö. 1973) * 1899 - George O'Brien, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1985) * 1899 - Cemal Tollu, Türk ressam (ö. 1968) * 1903 - Eliot Ness, Amerikalı federal ajan (ö. 1957) * 1912 - Glenn T. Seaborg, Amerikalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1999) * 1917 - Sven Hassel, Danimarka doğumlu asker ve savaş romanı yazarı (ö. 2012) * 1922 - Erich Hartmann, II. Dünya Savaşı'nda Nazi Almanyası Hava Kuvvetleri'nde Luftwaffe avcı savaş uçağı pilotu (ö. 1993) * 1925 - Hugh O'Brian, Amerikalı oyuncu (ö. 2016) * 1932 - Fernando Botero, Kolombiyalı modern sanat ressamı * 1933 - Jayne Mansfield, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1967) * 1934 - Salvador Sánchez-Terán, İspanyol siyasetçi (ö. 2022) * 1935 - Dudley Moore, İngiliz oyuncu ve komedyen (ö. 2002) * 1936 - Wilfried Martens, Flaman Belçikalı bir politikacı (ö. 2013) * 1937 - Joseph Estrada, Filipinli politikacı ve eski aktör * 1944 - James Heckman, Amerikalı ekonomist * 1944 - Cemalettin Sarar, Türk iş insanı ve Sarar Giyim Yönetim Kurulu Başkanı * 1946 - Duygu Asena, Türk gazeteci ve yazar (ö. 2006) * 1946 - Tim Curry, İngiliz aktör, seslendirme sanatçısı ve şarkıcı * 1950 - Jacques Herzog, İsviçreli mimar * 1950 - Yüksel Uzel, Türk ses sanatçısı * 1954 - Trevor Francis, İngiliz millî futbolcu ve teknik direktör * 1957 - Mukesh Ambani, Hint iş insanı * 1960 - Nuh Ömer Çetinay, Türk şair ve mimar * 1965 - Galip Öztürk, Türk iş insanı ve Metro Şirketler Grubu'nun sahibi * 1968 - III. Mswati, 1986'dan beri görev başında olan Esvatini kralı * 1970 - Kelly Holmes, İngiliz atlet * 1972 - Binnur Kaya, Türk oyuncu * 1972 - Rivaldo, Brezilyalı futbolcu * 1974 - Başak Köklükaya, Türk oyuncu * 1976 - Sertan Güriz, Türk futbolcu ve teknik direktör * 1978 - James Franco, Amerikalı oyuncu * 1978 - Gabriel Heinze, Arjantinli futbolcu * 1979 - Kate Hudson, Amerikalı yapımcı, yönetmen ve aktris * 1981 - Catalina Sandino Moreno, Kolombiyalı oyuncu * 1981 - Dmitro Kuleba, Ukraynalı politikacı ve Ukrayna Dışişleri Bakanı * 1981 - Hayden Christensen, Kanadalı oyuncu * 1982 - Kadir Doğulu, Türk oyuncu ve manken * 1984 - Kelen Coleman, Amerikalı oyuncu * 1984 - Lee Da-hae, Güney Kore asıllı Avustralyalı oyuncu * 1985 - Nicolas Maurice-Belay, Fransız futbolcu * 1986 - Alessio Alessandro, Belçikalı futbolcu * 1986 - Candace Parker, Amerikan basketbolcu * 1987 - Joe Hart, İngiliz futbolcu * 1987 - Mariya Şarapova, Rus tenisçi * 1987 - Oksana Akinşina, Rus oyuncu * 1988 - Luka Karabatić, Fransız hentbolcu * 1989 - Simu Liu, Kanadalı oyuncu * 1990 - Denis Harmaş, Ukraynalı futbolcu * 1991 - Kelly Olynyk, Kanadalı basketbolcu * 1991 - Russ Smith, Amerikalı basketbolcu * 1992 - Marko Todorović, Karadağlı basketbolcu * 1992 - Marshmello, Amerikalı DJ * 1994 - Halit Kadirov, Çeçen futbolcu * 2001 - Deniz Selin Ünlüdağ, Türk eskrimci * 2002 - Loren Gray, Pensilvanyalı İnternet fenomeni ve şarkıcıdır == Ölümler == * 65 - Lucius Annaeus Seneca, Romalı düşünür, devlet adamı ve oyun yazarı (d. MÖ 4) * 1054 - IX. Leo, Katolik Kilisesi'nin 152. Papası (d. 1002) * 1390 - II. Robert, İskoçya Kralı (d. 1316) * 1506 - Marcus Antonius Coccius Sabellicus, Venedikli tarihçi (d. 1436) * 1552 - Olaus Petri, İsveçli Lüterci din adamı, yazar ve yargıç (d. 1493) * 1560 - Philipp Melanchthon, Alman filolog, filozof, teolog ve şair (d. 1497) * 1578 - Uesugi Kenshin, Japon daimyō (d. 1530) * 1588 - Paolo Veronese, Venedikli ressam (d. 1528) * 1689 - Christina, İsveç Kraliçesi (d. 1626) * 1768 - Canaletto, İtalyan ressam (d. 1697) * 1824 - George Gordon Byron, İngiliz şair ve yazar (d. 1788) * 1831 - Johann Gottlieb Friedrich von Bohnenberger, Alman astronom (d. 1765) * 1878 - Władysław Tarnowski, Polonyalı şair, oyun yazarı, piyanist ve besteci (d. 1836) * 1881 - Benjamin Disraeli, İngiltere Başbakanı (d. 1804) * 1882 - Charles Darwin, İngiliz biyolog (d. 1809) * 1885 - Nikolay Kostomarov, Rus ve Ukraynalı tarihçi, yazar ve şair (d. 1817) * 1899 - Édouard Pailleron, Fransız şair, oyun yazarı ve gazeteci (d. 1834) * 1906 - Pierre Curie, Fransız fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1859) * 1914 - Charles Sanders Peirce, Amerikalı filozof (d. 1839) * 1916 - Colmar von der Goltz, Alman subay (Osmanlı ve Alman ordularında mareşal rütbesi sahibi) (d. 1843) * 1919 - Andrei Eberhardt, Alman kökenli Rus İmparatorluk Donanması Amirali (d. 1859) * 1949 - Ulrich Salchow, İsveçli buz patenci (d. 1877) * 1949 - Stephen Samuel Wise, Yahudi haham ve siyonist lider (d. 1874) * 1958 - Haykanuş Danielyan, Ermeni opera şarkıcısı (d. 1893) * 1959 - Wilhelm Nestle, Alman felsefeci ve dil bilimci (d. 1865) * 1963 - Vicente Ferreira da Silva, Brezilyalı filozof (d. 1916) * 1966 - Väinö Tanner, Finlandiya Başbakanı (d. 1881) * 1967 - Konrad Adenauer, Alman devlet adamı (d. 1876) * 1973 - Hans Kelsen, Avusturyalı-Amerikalı hukukçu (d. 1881) * 1979 - Wilhelm Bittrich, Alman SS Obergruppenführer ve Waffen-SS generali (d. 1894) * 1983 - Şahan Natali, Ermeni yazar (d. 1884) * 1987 - Maxwell Taylor, Amerikalı asker ve diplomat (d. 1901) * 1989 - Daphne du Maurier, İngiliz romancı ve oyun yazarı (d. 1907) * 1993 - David Koresh, Amerikalı dinî lider ve müzisyen (d. 1959) * 1993 - Sabahattin Kudret Aksal, Türk şair, öykücü ve oyun yazarı (d. 1920) * 1994 - Turgut Boralı, Türk sinema sanatçısı (d. 1923) * 1998 - Octavio Paz, Meksikalı diplomat, yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1914) * 2004 - John Maynard Smith, İngiliz evrimsel biyolog ve genetikçi (d. 1920) * 2005 - Erkki Penttilä, Fin güreşçi (d. 1932) * 2005 - George Pan Cosmatos, Yunan asıllı İtalyan film yönetmeni (d. 1941) * 2007 - Helen Walton, Amerikalı iş insanı ve Walmart'ın Yönetim Kurulu Üyesi (d. 1919) * 2007 - Jean-Pierre Cassel, Fransız aktör (d. 1932) * 2008 - Ayvaz Gökdemir, Türk siyasetçi (d. 1942) * 2008 - Germaine Tillion, Fransız etnolog (d. 1907) * 2009 - J.G. Ballard, İngiliz romancı (d. 1930) * 2010 - Burkhard Ziese, Alman teknik direktör (d. 1944) * 2010 - Guru (Keith Edward Elam), Amerikalı rapçi (d. 1961) * 2011 - Ali Balkaya, Türk futbolcu (d. 1989) * 2011 - Elisabeth Sladen, İngiliz oyuncu (d. 1946) * 2012 - Levon Helm, Amerikalı rock müzisyeni ve The Band üyesi (d. 1940) * 2012 - Ümit Ömer Sevinç, Türk aşçı, eğitimci ve yemek uzmanı (d. 1952) * 2013 - Allan Franklin Arbus, Amerikalı moda fotoğrafçısı, dizi ve sinema oyuncusu (d. 1918) * 2013 - François Jacob, Fransız biyolog (d. 1920) * 2015 - Oktay Sinanoğlu, Türk kuantum kimyacısı ve moleküler biyolog (d. 1934) * 2016 - Estelle Balet, İsviçreli snowboardcu (d. 1994) * 2016 - Patricio Aylwin, Şilili siyasetçi ve avukat (d. 1918) * 2016 - Ronit Elkabetz, İsrailli oyuncu, senaryo yazarı ve sinema yönetmeni (d. 1964) * 2016 - Walter Kohn, Amerikalı fizikçi ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1923) * 2017 - Aaron Hernandez, Amerikalı futbolcu (d. 1989) * 2017 - Bülent Kayabaş, Türk sinema ve tiyatro sanatçısı (d. 1945) * 2019 - Martin Böttcher, Alman film müziği bestecisi, aranjör, söz yazarı ve orkestra şefi (d. 1927) * 2019 - Massimo Marino, İtalyan televizyon yapımcısı ve oyuncu (d. 1960) * 2019 - Patrick Sercu, Belçikalı bisiklet yarışçısı (d. 1944) * 2020 - Philippe Nahon, Fransız aktör (d. 1938) * 2020 - Sergio Onofre Jarpa, Şilili siyasetçi (d. 1921) * 2021 - Edward William Abel, Britanyalı kimyager (d. 1931) * 2021 - Walter Mondale, Amerikalı siyasetçi (d. 1928) * 2021 - James Steinman, Amerikalı besteci, şarkıcı, söz yazarı, müzik yapımcısı ve oyun yazarı (d. 1947) * 2022 - Kane Tanaka, Japon süper asırlık (d. 1903) == Tatiller ve özel günler == *0419 19
Pisagor teoremi () veya Pisagor bağıntısı, Öklid geometrisinde üçgenin kenarları arasındaki temel ilişkiyi kuran ilk teoremlerden biridir. Teoreme gerçek hayattan örnek olarak telli çalgıları gösterilebilir; 'telin uzunluğu arttıkça titreşim artar' prensibine dayanır. Pisagor'un denklemi olarak da isimlendirilen bu teorem, a, b ve c kenarlarının arasındaki ilişkiyi şu şekilde açıklar: :a^2 + b^2 = c^2 , burada c hipotenüsün uzunluğunu, a ve b üçgenin diğer iki tarafının uzunluklarını temsil eder. Tarihî anlamda çok tartışılan teorem, adını eski Yunan filozof ve matematikçi Pythagoras'dan ‪(Πυθαγόρας, MÖ 570 – MÖ 495) almıştır. Bu teorem, birçok matematiksel teoremin ispatlanmasını sağlamıştır. Binlerce yıl öncesine dayanan geometrik ispatlar ve cebirsel ispatlar da dahil olmak üzere bu, çok çeşitlidir. Bu teorem, yüksek boyutlu uzaylardan, Öklid olmayan uzaylara, doğru üçgen olmayan nesnelere ve aslında hiç üçgen olmayan nesnelere, n boyutlu katılara çeşitli şekillerle entegre edilip genelleştirilebilir. Pisagor teoremi, matematiksel soyutlamanın, mistik ya da entelektüel gücün sembolü olarak matematiğin ilgisini çekmiştir; edebiyat, sinema, müzikal, şarkı ve çizgi filmlerde de popüler olmuştur. ==Yeniden düzenleme ispatı== küçükresim|Yeniden düzenleme ispatı (animasyonu görüntülemek için tıklayın) Şekilde gösterilen iki büyük karenin her biri dört özdeş üçgen içerir ve iki büyük kare arasındaki tek fark, üçgenlerin farklı şekilde konumlandırılmasıdır. Bu nedenle, iki büyük karenin her birinin içindeki beyaz boşluk eşit alana sahip olmalıdır. Beyaz boşluğun alanını eşitlemek Pisagor teoremini verir, Q.E.D.Benson, Donald. The Moment of Proof : Mathematical Epiphanies , pp. 172–173 (Oxford University Press, 1999). Heath, Öklid'in Elementler'i'ndeki Önerme I.47 üzerine yaptığı yorumda bu kanıtı verir ve Bretschneider ve Hankel'in, Pisagor'un bu ispatı biliyor olabileceğine dair önerilerinden bahseder. Heath, Pisagor teoreminin ispatı için farklı bir öneriyi destekliyordu, ancak tartışmasının başlangıcından itibaren şunu kabul ediyor: "Pisagor'dan sonraki ilk beş yüzyıla ait olan Yunan edebiyatı, bu veya buna benzer herhangi büyük bir keşfi belirten hiçbir ifade içermiyor.", pp. 351–352 Son araştırmalar Pisagor'un, matematiğin babası olma rolünde yüksek olasılık gösterdi ancak bu konudaki tartışmalar devam ediyor., "It should now be clear that decisions about sources are crucial in addressing the question of whether Pythagoras was a mathematician and scientist. The view of Pythagoras' cosmos sketched in the first five paragraphs of this section, according to which he was neither a mathematician nor a scientist, remains the consensus." ==Teoremin diğer biçimleri== Eğer c hipotenüs uzunluğunu, a ve b diğer iki tarafın uzunluğunu gösteriyorsa Pisagor teoremi, cebirsel olarak şöyle ifade edilir: :a^2 + b^2 = c^2 . Hem a hem de bnin uzunlukları biliniyorsa, c şu şekilde hesaplanır: : c = \sqrt{a^2 + b^2}. Hipotenüs cnin ve en az bir tarafın (a veya b) uzunluğu biliniyorsa, diğer tarafın uzunluğu şu şekilde hesaplanır: :a = \sqrt{c^2 - b^2} veya :b = \sqrt{c^2 - a^2}. Pisagor denklemi, dik üçgenin kenarlarını basit bir şekilde ilişkilendirir. Böylece herhangi bir iki tarafın uzunluğu biliniyorsa üçüncü tarafın uzunluğu bulunabilir. Teoremin başka bir sonucu, herhangi bir dik üçgende hipotenüsün diğer taraflardan herhangi birinden daha büyük, ancak toplamlarından daha az olmasıdır. Bu teoremin genelleştirilmesi, diğer iki tarafın uzunlukları ve aralarındaki açı göz önüne alındığında, herhangi bir üçgenin herhangi bir tarafının uzunluğunun hesaplanmasını sağlayan kosinüs yasasıdır. Diğer taraflar arasındaki açı dikaçı ise, kosinüs yasası Pisagor denklemine indirgenir. Matematikte Pisagor teoremi, Öklid geometrisinde bir dik üçgenin 3 kenarı için bir bağıntıdır. Bilinen en eski matematiksel teoremlerden biridir. Teorem sonradan MÖ 6. yüzyılda Yunan filozof ve matematikçi Pisagor'a atfen isimlendirilmiş ise de, Hindu, Yunan, Çinli ve Babilli matematikçiler teoremin unsurlarını, o yaşamadan önce bilmekteydiler. Pisagor teoreminin bilinen ilk ispatı Öklid'in Elementler eserinde bulunabilir. ==Teoremin diğer ispatları== küçükresim|sağ|Pisagor teoreminin animasyonlu geometrik kanıtı Bu teoremin, diğer birçok teoremden daha fazla ispatı olabilir (ikinci dereceden karşılıklılık yasası, bu ayrım için başka bir rakiptir); sadece The Pythagorean Proposition kitabı 370 ispat içeriyor. ===Üçgende benzerliği kullanarak ispat=== 250px|küçükresim|Benzer üçgenleri kullanarak ispat Bu ispat, benzer iki üçgenin kenar oranlarına, yani benzer üçgenlere karşılık gelen herhangi iki kenarın birbirine oranına, üçgenlerin boyutuna bakılmaksızın aynı olmasına dayanmaktadır. ABC, şekilde gösterildiği gibi Cye uzanan dik açılı bir dik üçgeni temsil etsin. Yüksekliği, C noktasından olsun ve H ile, AB doğrusu üzerinde kesişsin. H, hipotenüs cnin uzunluğunu d ve eye bölsün. Yeni ACH üçgeni, ABC üçgeni ile benzer olsun, çünkü her ikisi de bir dik açıya sahip (yükseklik tanımına göre) ve açıyı Ada paylaşsınlar (bu, üçüncü açı θnın her iki üçgende de aynı olacağı anlamına gelir). Üçgenlerin benzerliğinin ispatı, üçgen varsayımını gerektirir: "Bir üçgendeki açıların toplamı iki dik açıya eşit ve paralel postülata eşdeğerdir" varsayımla eşdeğerdir. Üçgenlerin benzerliği, karşılık gelen tarafların oranlarının eşitliğine yol açar: : \frac{BC}{AB}=\frac{BH}{BC} \text{ ve } \frac{AC}{AB}=\frac{AH}{AC}. İlk sonuç θ açısının kosinüslerine eşittir, ikinci sonuç ise sinüslerine eşittir. :BC^2 = AB \times BH \text{ ve } AC^2=AB \times AH. Bu iki eşitliğin toplanması, :BC^2+AC^2=AB\times BH+AB\times AH=AB\times(AH+BH)=AB^2 , birkaç basitleştirmeden sonra, Pisagor teoremini şöyle ifade eder: :BC^2+AC^2=AB^2 \ . ==Sayısal örnekler== En yaygın olarak karşılaşılan örneklerden biri "3-4-5" üçgenidir. (3^2+4^2=5^2)\\!\, Bu, komşu kenarları sırasıyla 3 birim, 4 birim ve karşı kenarı 5 birim olan bir dik üçgeni temsil eder. Diğer örnekleri ise 5-12-13, 8-15-17, 7-24-25, 9-40-41 \\!\,... ==Notlar== Teorem Kategori:Öklid geometrisi teoremleri Kategori:Yunan icatları Kategori:Kanıt içeren maddeler Kategori:Geometri tarihi
== Olaylar == * 1787 - Osmanlı-Rus Savaşı'nın ilanı. * 1821 - Navarin Katliamı: Mora İsyanı sırasında Navarin şehrini ele geçiren Yunanlar, 3.000 Türk'ü öldürdü. * 1878 - Saraybosna'nın Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nca işgali. * 1895 - James Ryan, yüksek atlamada 1.94 m yaparak dünya rekoru kırdı. * 1919 - Afganistan, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazandı. * 1939 - Boşanma için her iki tarafın da dilekçe vermesine dair Adalet Bakanlığı genelgesi yayımlandı. * 1943 - Roosevelt ve Churchill, Quebec Konferansı sırasında Quebec Anlaşması'nı imzaladı. * 1945 - Vietnam Savaşı: Ho Chi Minh iktidarda. * 1960 - Sovyetler Birliği; iki köpek, kırk fare, iki sıçan ve çeşitli bitkiler taşıyan Sputnik-5'i Ay yörüngesine oturtmayı başardı. * 1960 - U-2 Krizi: Sovyetler Birliği üzerinde düşürülen casus uçak U-2'nin Amerikalı pilotu Francis Gary Powers 10 yıl hapse mahkûm edildi. * 1981 - ABD savaş uçakları, Sidra Körfezi üzerinde iki Libya savaş uçağını düşürdü. * 1990 - Gagavuzlar, güneyde Gagavuzların en yoğun yaşadığı Komrat yöresinde Gagavuzya Cumhuriyeti'ni ilan etti. Bu karar, Moldova Yüksek Sovyeti tarafından iptal edildi. * 1991 - Rusya'da komünizm yanlısı KGB ve Ordu generalleri, darbe girişiminde bulundu. * 1991 - SSCB'nin dağılma süreci: Devlet Başkanı Mikhail Gorbachev evinde göz hapsinde. * 2002 - Askerî birlik taşıyan bir Rus Mil Mi-26 helikopteri, Çeçen Birlikleri'nce Grozni yakınlarında düşürüldü, 118 asker öldü. == Doğumlar == * 232 - Probus, 276 ve 282 yılları arasında Roma imparatoru (ö. 282) * 1631 - John Dryden, İngiliz şair, eleştirmen, çevirmen ve oyun yazarı (ö. 1700) * 1646 - John Flamsteed, İngiliz gök bilimci (ö. 1719) * 1689 - Samuel Richardson, İngiliz yazar ve basımcı (ö. 1761) * 1743 - Madam du Barry, Kral XV. Louis'in son metresi ve Fransız Devrimi sırasında gerçekleşen Terör Dönemi'nin kurbanlarından biri (ö. 1793) * 1777 - I. Francis, 1825 ile 1830 yılları arasındaki İki Sicilya'nın kralı ve İspanya kraliyet ailesinin üyesi (ö. 1830) * 1819 - Julius van Zuylen van Nijevelt, Tutucu Hollandalı politikacı (ö. 1894) * 1830 - Julius Lothar Meyer, Alman kimyager (ö. 1895) * 1848 - Gustave Caillebotte, Fransız ressam (ö. 1894) * 1870 - Bernard Baruch, Amerikalı finansçı, borsa spekülatörü, devlet adamı ve siyasi danışman (ö. 1965) * 1871 - Orville Wright, Amerikalı öncü havacı (ö. 1948) * 1878 - Manuel L. Quezon, Filipin bağımsızlık hareketinin önderi ve Filipinler'in ilk devlet başkanı (ö. 1944) * 1881 - George Enescu, Rumen klasik müzik bestecisi (ö. 1955) * 1883 - Coco Chanel, Fransız moda tasarımcısı ve Chanel markasının kurucusu (ö. 1971) * 1900 - Gilbert Ryle, çağdaş İngiliz filozofu (ö. 1976) * 1903 - James Gould Cozzens, Amerikalı yazar (ö. 1978) * 1906 - Philo Farnsworth, Amerikalı mucit (ö. 1971) * 1916 - Orhan Hançerlioğlu, Türk yazar ve araştırmacı (ö. 1991) * 1921 - Gene Roddenberry, Amerikalı yazar ve senarist (ö. 1991) * 1923 - Joan Taylor, Amerikalı oyuncu (ö. 2012) * 1924 - Willard Boyle, Kanadalı Fizikçi (ö. 2011) * 1926 - Angus Scrimm, Amerikalı oyuncu ve yazar (ö. 2016) * 1929 - George Miller, İskoç kriketçi (ö. 2017) * 1930 - Frank McCourt, İrlanda asıllı Amerikalı yazar (ö. 2009) * 1937 - Richard Møller Nielsen, Danimarkalı futbolcu ve teknik direktör (ö. 2014) * 1938 - İzzettin İyigün, Türk asker. Eski Eğitim ve Doktrin Komutanı (ö. 2022) * 1940 - Johnny Nash, Amerikalı reggae ve soul müziği sanatçısı (ö. 2020) * 1942 - Jorgelina Aranda, Arjantinli oyuncu, model ve şarkıcı (ö. 2015) * 1942 - Fred Thompson, Amerikalı siyasetçi, hukukçu ve oyuncu (ö. 2015) * 1944 - Jack Canfield, Amerikalı motivasyonel konuşmacı ve yazar * 1944 - Bodil Malmsten, İsveçli romancı ve şair (ö. 2016) * 1945 - Ian Gillan, İngiliz müzisyen * 1946 - Charles Bolden, Eski NASA yöneticisi * 1946 - Bill Clinton, Amerikalı politikacı ve iki dönem ABD Başkanı * 1946 - Fedon, Rum asıllı Türk şarkıcı * 1948 - Christy O'Connor Jnr, İrlandalı golfçü (ö. 2016) * 1951 - John Deacon, İngiliz bas gitarist (Queen) * 1951 - Gustavo Santaolalla, Arjantinli müzisyen, film müziği bestecisi ve yapımcı * 1952 - Jonathan Frakes, Amerikalı oyuncu ve yönetmen * 1957 - Martin Donovan, Amerikalı oyuncu * 1957 - Cesare Prandelli, İtalyan teknik direktör * 1959 - Derya Alabora, Türk oyuncu * 1963 - John Stamos, Amerikalı oyuncu ve müzisyen * 1965 - Kyra Sedgwick, Amerikalı oyuncu * 1967 - Satya Nadella, Hint kökenli Amerikalı işletme yöneticisi (Microsoft'un İcra Kurulu Başkanı) * 1968 - Merve Kavakçı, Türk akademisyen, siyasetçi ve diplomat * 1969 - Nate Dogg, Grammy'ye aday gösterilmiş Amerikalı R&B;/hip hop şarkıcısı (ö. 2011) * 1969 - Matthew Perry, Kanadalı-Amerikalı oyuncu * 1970 - Fat Joe, Amerikalı rap müzisyeni * 1971 - Mary Joe Fernández, Amerikalı profesyonel tenis oyuncusu * 1971 - João Vieira Pinto, Portekizli millî futbolcu * 1972 - Osamu Adachi, Japon futbolcu * 1972 - Roberto Abbondanzieri, Arjantinli millî kaleci * 1973 - Marco Materazzi, İtalyan eski futbolcu * 1977 - Michal Doležal, Çek futbolcu * 1979 - Tuğba Karaca, Türk model, televizyon sunucusu ve sinema oyuncusu * 1980 - İsmail Altunsaray, Türk saz ve ses sanatçısı * 1984 - Alessandro Matri, İtalyan millî futbolcu * 1984 - Ryan Taylor, İngiliz futbolcu * 1986 - Saori Kimura, Japon voleybolcu * 1986 - Christina Perri, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1987 - Nico Hülkenberg, Yarış pilotu * 1989 - Lil' Romeo, Amerikalı şarkıcı rapçi * 1991 - Ali Ahamada, Komorlu futbolcu * 1991 - Salim ed-Devseri, Suudi millî futbolcudur * 1994 - Fernando Gaviria, Kolombiyalı profesyonel yol ve pist yarış bisikletçisi * 1994 - Alexis Raynaud, Fransız atıcı * 1994 - Mert Hakan Yandaş, Türk futbolcu * 1995 **Katharina Mazepa, Avusturyalı manken **Velveteen Dream, Amerikalı profesyonel güreşçi **Friedelinde Petershofen, Alman atlet == Ölümler == * 14 - Caesar Divi Filius Augustus, Roma imparatoru (d. MÖ 63) * 947 - Ebû Yezîd Makhlâd Keydâd en-Nukkarî, Fâtımîler'e karşı, günümüz Tunus hudutları içerisinde kalan İfrîkiya'da 928 yılında düzenlenen Nukkarî-İbâzî isyânının önderi (d. 883) * 1493 - III. Friedrich, Kutsal Roma İmparatoru (d. 1415) * 1506 - Alexander Jagiellon, Litvanya'nın büyük dükü ve daha sonra Polonya kralı (d. 1461) * 1580 - Andrea Palladio, İtalyan mimar (d. 1508) * 1662 - Blaise Pascal, Fransız matematikçi (d. 1623) * 1691 - Köprülü Fazıl Mustafa Paşa, Osmanlı İmparatorluğu Sadrazamı (d. 1689) * 1819 - James Watt, İskoç mucit ve mühendis (buhar makinesini geliştirerek sanayi devrimi'nin başlamasında büyük rol oynayan) (d. 1736) * 1821 - Deli Ahmet Ağa, Türk asker, ağa ve yerel derebeyidir. * 1876 - George Smith, İngiliz Asurolog ve arkeolog (d. 1840) * 1887 - Vincenz Franz Kosteletzky, Bohemyalı bitki bilimci ve hekim (d. 1801) * 1889 - Mathias Villiers de l'Isle-Adam, Fransız yazar (d. 1838) * 1905 - William-Adolphe Bouguereau, Fransız ressam (d. 1825) * 1915 - Tevfik Fikret, Türk şair (d. 1867) * 1923 - Vilfredo Pareto, İtalyan iktisatçı ve sosyolog (d. 1848) * 1928 - Stefanos Skuludis, Yunan banker, diplomat ve siyasetçi (d. 1833) * 1932 - Louis Anquetin, Fransız ressam (d. 1861) * 1936 - Federico García Lorca, İspanyol yazar (d. 1898) * 1944 - Günther von Kluge, Alman asker ve Nazi Almanyası'nın Generalfeldmarschall'i (d. 1882) * 1954 - Alcide De Gasperi, İtalyan devlet adamı, siyasetçi ve İtalya Başbakanı (d. 1881) * 1959 - Jacob Epstein, Amerikan-Britanyalı heykeltıraş (d. 1880) * 1967 - Hugo Gernsback, Lüksemburg kökenli Amerikalı mucit, yazar ve dergi yayımcısı (d. 1884) * 1968 - George Gamow, Ukrayna asıllı Amerikalı fizikçi ve kozmolog (d. 1904) * 1977 - Groucho Marx, Amerikalı aktör ve komedyen (Marx Kardeşler) (d. 1890) * 1986 - Hermoine Baddeley, İngiliz karakter oyuncusu (d. 1906) * 1988 - Ariadna Çasovnikova, Kazak Sovyet politikacı (Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti Başkan Vekilliği yapan) (d. 1918) * 1993 - Donald Kerst, Amerikalı fizikçi ve akademisyen (d. 1911) * 1994 - Linus Pauling, Amerikalı kimyager ve Nobel Kimya ve Barış Ödülleri sahibi (d. 1901) * 2002 - Eduardo Chillida, Bask heykeltıraş ve ressam (d. 1924) * 2002 - Halil Tunç, Türk senatör ve Türk-İş Genel Başkanlarından (d. 1928) * 2008 - Levy Mwanawasa, 2002 ile 2008 yılları arası Zambiya devlet başkanlığı yapmış politikacı (d. 1948) * 2010 - Mehmet Yüceler, Türk siyasetçi (d. 1923) * 2011 - Raúl Ruiz, İspanyol-Şilili film yönetmeni ve senarist (d. 1941) *2011 - Beki Luiza Bahar, Yahudi asıllı Türk yazar (d. 1926) * 2012 - Tony Scott, İngiliz film yönetmeni (d. 1944) * 2013 - Reha Eken, Türk eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1925) * 2013 - Donna Hightower, Amerikalı R&B;, caz şarkıcısı ve söz yazarı (d. 1926) * 2013 - Abdülrahim Hatif, Afgan siyasetçi (d. 1926) * 2013 - Stephenie McMillan, İngiliz dekoratör ve sanat yönetmeni (d. 1942) * 2013 - Lee Thompson Young, Amerikalı oyuncu (d. 1984) * 2014 - Simin Behbehani, İranlı aktivist, şair (d. 1927) * 2014 - James Foley, Amerikalı fotomuhabir ve gazeteci (d. 1973) * 2015 - Doudou N'diaye Rose, Senegalli müzisyen ve besteci (d. 1930) * 2016 - Lou Pearlman, 1990'ların başarılı boyband müzik gruplarından Backstreet Boys ve 'N Sync'nin menajeri (d. 1954) * 2017 - Pyotr Deynekin, Rus askeri general (d. 1934) * 2017 - Dick Gregory, Amerikalı komedyen, insan hakları aktivisti, sosyal eleştirmen, yazar ve girişimci (d. 1932) * 2017 - Concha Valdés Miranda, Kübalı şarkı sözü yazarı, besteci ve Küba Halk müziği sanatçısı (d. 1928) * 2018 - Khaira Arby, Malili şarkıcı ve söz yazarı (d. 1959) * 2018 - Bazlur Rahman Badal, Bangladeşli dansçı (d. 1921) * 2018 - Rafael Calventi, Dominikli mimar, akademisyen ve diplomat (d. 1932) * 2018 - Margareta Niculescu, Rumen sanatçı, kuklacı, öğretmen ve tiyatro yönetmeni (d. 1926) * 2018 - Güngör Uras, Türk ekonomist ve gazeteci (d. 1933) * 2019 - Ahmet Halûk Dursun, Türk akademisyen ve bürokrat (d. 1957) * 2019 - Gina López, Filipinli çevreci, siyasetçi ve hayırsever (d. 1953) * 2020 - Allan Fotheringham, Kanadalı gazeteci, muhabir, köşe yazarı ve televizyon sunucusu (d. 1932) * 2020 - Slade Gorton, Amerikalı siyasetçi ve hukukçu (d. 1928) * 2020 - Nadir Salifov, Azerbaycan'ın önde gelen suç patronu (d. 1972) * 2020 - Agnes Simon, Macar eski profesyonel masa tenisi oyuncusu (d. 1935) * 2021 - Cüneyd Babunagari, Bangladeşli Deobandi İslam alimi, eğitimci, yazar, araştırmacı, vaiz ve manevi figür (d. 1953) * 2021 - Raoul Cauvin, Belçikalı çizgi romancı ve yazar (d. 1938) * 2021 - Sonny Chiba, Japon oyuncu (d. 1939) * 2021 - Chuck Close, Amerikalı fotorealist ressam (d. 1940) * 2022 - Egon Pajenk, Avusturyalı profesyonel futbolcudur (d. 1950) == Tatiller ve özel günler == * Dünya İnsani Yardım Günü * Afgan Bağımsızlık Günü *0819 19
Tam sayılarhttp://www.dildernegi.org.tr/TR,274/turkce-sozluk-ara-bul.html Dil Derneği, doğal sayılar (0, 1, 2, 3, …) ile bunların negatif değerlerinden (…, -3, -2, -1) oluşan sayı kümesi. Kesirsiz ve ondalıksız sayıların tamamı tam sayılardır. "-0" sayısı "+0" sayısına eşit olduğundan ayrı bir tam sayı değildir. Matematikte tam sayılar kümesi Z şeklinde gösterilir. Z harfi Almanca zahlen (sayılar) sözcüğünden gelir. Pozitif tam sayılar "0"dan uzaklaştıkça büyür. Negatif tam sayılar ise "0"dan uzaklaştıkça küçülür. En büyük negatif tam sayı -1'dir. En küçük pozitif tam sayı ise +1'dir. Pozitif tam sayılar Z+ şeklinde, negatif tam sayılar ise Z- şeklinde gösterilir. Tam sayılar kümesi şu şekilde ifade edilir: :Z+ \+ Z- \+ {0} Sıfır (0) sayısı ne pozitif ne de negatiftir, yani nötrdür. Mutlak değer, sayının başlangıç noktasına uzaklığını ifade eder. Başlangıç noktasına eşit uzaklıktaki sayılar mutlak değere eşittir. Mutlak değer içindeki her sayı, mutlak değer dışına pozitif olarak çıkar. Tam sayılar, doğal sayıların bir genişlemesidir. Her doğal sayının "-1" denen yeni bir ögeyle çarpılarak kümeye katılması olarak düşünülebilir. Tabi daha ayrıntılı olarak, doğal sayılar kümesinin kartezyen çarpımı üzerine tanımlanacak ve bir önceki cümlenin işlevini görecek bir denklik bağıntısı bize tam sayıları inşâ edecek. \mathbb{N} \times \mathbb{N} kümesinden seçtiğimiz (a, b) ve (c, d) ögeleri için "~" (tilda) bağıntısı, :(a, b) \sim (c, d) \Leftrightarrow a+d=b+c şeklinde tanımlansın (a+d=b+c dememizin nedeni sezgisel olarak a-b=c-d durumunu oluşturmaktır). Bu bağıntının denklik bağıntısı olduğu kolaylıkla görülebilir. Bu durumda bu bağıntının denklik sınıfları bizim tam sayılar diyeceğimiz ögeler olarak düşünülecektir. Her bir denklik sınıfı temsilcisini, :\overline{(a, b)}=[a, b]=\\{ (a, b) \, | \, (a, b) \sim (c, d) \\} = \\{ (a, b) \, | \, a+d=b+c \\} olarak tanımlamış oluruz. Aslında [a, b] diye temsil ettiğimiz öge :[a, b] \equiv [a+1, b+1] \equiv \cdots \equiv [a+k, b+k] şeklindedir. Aşağıda toplama ve çarpmayı işlerken bu, daha iyi anlaşılabilecektir. Bu noktada; bizim normalde, a ve b doğal sayı olmak üzere a-b diye bildiğimiz tam sayı, aslında [a, b] kümesi olduğu görülebilir. :a-b \equiv [a, b] Yâni bu bağıntının bize "eksi" (negatif) kavramını ifade ettiği söylenebilir. O halde, tam sayılar kümesi aşağıdaki bölüm kümesidir: :\mathbb{Z}=(\mathbb{N} \times \mathbb{N}) / \sim Öyle ki (\mathbb{Z}, +, \cdot) kümesi bir halka oluşturur. == İşlem Önceliği == Çarpma ve bölme, toplama ve çıkarmadan önce yapılır. Parantez varsa da önce parantez içindeki işlem yapılır. Eğer parantez yoksa başta olan bölme ya da çarpma yapılır * a:b.c=a/b.c * a.c:b=a.c/b Tam sayılarla toplama ve çıkarma işlemleri yaparken sayıların işaretlerine göre hareket edeceğiz. Aynı işaretli tam sayılar toplanırken çoğalır yani fazlalaşır işaretleri aynı kalır. (-25)+(-12)=-25-12=-37 buradaki işaret değişmedi. (+25)+(+12)=+25+12=+37 buradaki işaret değişmedi. Farklı işaretli tam sayılar toplanırken büyük sayıdan küçük sayı çıkarılır. Mutlak değerce büyük sayının işareti sonucun işareti olur. (-25)+(+12)=-25+12=-13 burada mutlak değerce büyük sayının işareti geldi. (+25)+(-12)=+25-12=+13 burada mutlak değerce büyük sayının işareti geldi. Aynı işaretli tam sayılar çıkarılırken birinci sayıyı aynen yazıyoruz ikinci sayının işaretini değiştiriyoruz. Bu iki sayı birbirinden çıkartılıp işaret ise mutlak değerce büyük sayının işareti olur. (-25)-(-12)=-25+12=-13 burada mutlak değerce büyük sayının işareti geldi. (+25)-(+12)=+25-12=+13 burada mutlak değerce büyük sayının işareti geldi. (+2)-(+4)=+2-4=-2 burada mutlak değerce büyük sayının işareti geldi. (-18)-(-58)=-18+58=+40 burada mutlak değerce büyük sayının işareti geldi. Farklı işaretli tam sayılar çıkarılırken birinci sayıyı aynen yazıyoruz ikinci sayının işaretini değiştiriyoruz. Bu iki sayıyı birbiri ile topluyoruz işaret ise aynı işaret oluyor. (-25)-(+12)= -25-12=-37 buradaki işaret değişmedi. (+25)-(-12)= +25+12=+37 buradaki işaret değişmedi. (-30)-(+40)= -30-40=-70 buradaki işaret değişmedi. (+11)-(-12)= +11+12=+23 buradaki işaret değişmedi. Tam sayılarla çarpma işlemi yaparken: Aynı işaretli sayıların çarpılması aynen çarpılır ve işaretleri hep pozitif olur. (-25)x(-4)=+100 (+25)x(+4)=+100 Farklı işaretli sayıların çarpılması aynen çarpılır ve işaretleri hep negatif olur. (-25)x(+4)=-100 (+25)x(-4)=-100 Tam sayılarla bölme işlemi yaparken: Aynı işaretli sayıların bölünmesi aynen bölünür ve işaretleri hep pozitif olur. (-20):(-4)=+5 (+20):(+4)=+5 Farklı işaretli sayıların bölünmesi aynen bölünür ve işaretleri hep negatif olur. (-20):(+4)=-5 (+20):(-4)=-5 === Tam sayılarda işlemlerin sayı doğrusunda gösterilmesi === Eklenen sayı pozitifse sağa doğru, eklenen sayı negatifse sola doğru ilerlenir. (-15) + (+8) = -7 Örnek: Aşağıdaki sayı doğrusunda verilen işlemin matematik cümlesini yazıp açıklayınız. Doğru cevap B şıkkıdır. Örnek: Aşağıdaki sayı doğrusunda verilen işlemin matematik cümlesini yazıp açıklayınız. Çıkarma işlemi olduğu için çıkan sayı pozitifse sola ilerlenir, çıkan sayı negatifse sağa ilerlenir. (+6)-(+3)=+3 Örnek: Aşağıdaki sayı doğrusunda verilen işlemin matematik cümlesini yazıp açıklayınız. Çıkarma işlemi olduğu için çıkan sayı pozitifse sola ilerlenir, çıkan sayı negatifse sağa ilerlenir. (-6)-(-10)=+4 Örnek: (-12)+(-4)-(-8)+(+5)+(-1) =(-12)+(-4)+(+8)+(+5)+(-1) =(-17)+(+13) =(-4) == Çarpma == Tam sayılarda çarpma işlemi yapılırken aynı işaretli sayıların çarpımı pozitif, zıt işaretli sayıların çarpımı ise negatiftir. Bölme işleminde de aynı çarpma kuralı uygulanır ve sayı aynı doğal sayılarda olduğu gibi bölünür. Aynı işaretli iki tam sayı birbirine bölündüğünde sonuç pozitif, zıt işaretli iki tam sayı birbirine bölündüğünde ise sonuç negatiftir. Tam sayıların sıfıra bölümü tanımsızdır. Sıfırın tam sayılara bölümünde elde edilen sonuç ise sıfırdır. Tam sayılarda çarpma işlemi doğal sayılardaki çarpmayla aynı özellikleri gösterir. Çarpma işlemi, "\cdot" imiyle gösterilir, ancak a \cdot b yazmak yerine doğrudan ab yazmak daha doğrudur. Bu maddede de öyle yapacağız. Herhangi `a, b, c` tam sayıları için, # `a1=a` (birim öge) # `ab=ba` (değişme) # `a(bc)=(ab)c` (birleşme) özellikleri sağlanır. Tam sayılarda çarpmaya göre ters öğe yoktur. Ayrıca toplama ile çarpmanın birbirleriyle olan ilişkisini gösteren dağılma özelliği de vardır: * `a(b+c)=ab+ac` (çarpmanın toplama üzerine dağılma ya da kısaca soldan dağılma özelliği) * `(a+b)c=ac+bc` (toplamanın çarpma üzerine dağılma ya da kısaca sağdan dağılma özelliği) Toplamayla birlikte bu iki işlem tam sayıları değişmeli halka yapar. == Bölme == Bölme özünde çarpmanın tersidir. Tam sayılarda bölme, her sayı için tanımlanmamıştır. Bu yüzden bölüm her zaman tam sayılar kümesinin bir ögesi olmayabilir. Örnek: (+15):(-3)=(-5), (-5) Z elemanıdır (+7):(-3)=(-7/3), (-7/3) Z elemanı değildir == Kaynakça == ==Ayrıca bakınız== *
Abdullah Gül (d. 29 Ekim 1950, Bünyan, Kayseri), Türk siyasetçi, ekonomist ve Türkiye'nin 11. Cumhurbaşkanı. Cumhurbaşkanlığı görevini 2007 - 2014 yılları arasında sürdürmüştür. Bu görevinden önce 4 aylığına 2002 - 2003 yılları arasında Türkiye Başbakanı olarak görev almıştır. 2003 - 2007 yılları arasında Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı olarak görev almıştır. Gül 1991, 1995, 1999, 2002 ve 2007 Türkiye genel seçimlerinde Kayseri milletvekili olarak meclise girdi. Başlangıçta Refah Partisi'ne katılmıştır fakat bu parti 1998 yılında laik cumhuriyet ilkesine aykırı eylemlerinden dolayı kapatılınca Fazilet Partisi'ne katıldı. Fazilet Partisi 1. Olağan Kongresi'nde Genel Başkanlık için Recai Kutan ile yarıştı. 521 oy alarak 2. sırada kaldı ve Genel Başkan seçilemedi. Gül 2001 yılında kurulan Adalet ve Kalkınma Partisi'nin kurucular kurulu üyesi olarak Parti'nin kuruluşunda önemli rol oynadı. AK Parti'nin 2002 Türkiye genel seçimlerini kazanmasıyla Başbakan oldu ve 58. Türkiye Hükûmetini kurdu. Recep Tayyip Erdoğan'ın siyasal yasağı Gül Hükûmeti tarafından kaldırılınca Erdoğan 2003 Türkiye milletvekili ara seçimleri ile meclise girdi ve başbakan olarak 59. Türkiye Hükûmetini kurdu. I. Erdoğan Hükûmetinin kabinesinde Başbakan yardımcısı ve Dışişleri Bakanı olarak görev yapan Gül, 2007 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçiminde Cumhurbaşkanı seçildi ve 2014 yılına kadar bu görevi sürdürdü. == Yaşamı == === Eğitimi ve kariyeri === Abdullah Gül 29 Ekim 1950 tarihinde Bünyan’da doğmuştur. Babasının adı Ahmet Hamdi Gül, annesinin adı Adviye Satoğlu'dur. Kayseri Gazi Paşa İlkokulu, Nazmi Toker Ortaokulu ve Orta öğrenimini Kayseri Lisesinde tamamladıktan sonra İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesine girdi. 1974 yılında mezuniyet sonrası aynı fakültede başladığı doktora çalışmaları için iki yıl İngiltere’de kaldı ve 1983’te İstanbul Üniversitesinden "doktor" unvanı aldı. O dönem İTÜ Sakarya Mühendislik Fakültesinde (1992'de İTÜ'den ayrılarak Sakarya Üniversitesine dönüştü) Endüstri Mühendisliği Bölümünün kuruluşunda çalıştı ve aynı bölümde ekonomi dersleri verdi. 1989’da uluslararası ekonomi dalında doçent oldu. Öğrencilik yıllarında Gençlik Örgütü Millî Türk Talebe Birliği bünyesinde yer aldı. Memleketi Kayseri'de, Necip Fazıl ekolünden Söğüt Fikir Kulübünde çalıştı ve bu ekolün ileri gelenlerinden Ali Biraderoğlu'nun fikrî çevresinde bulundu. == Siyasi kariyeri == küçükresim|sol|150px|Dışişleri Bakanlığı görevini yürüttüğü yıllarda Abdullah Gül (2005) 1983-1991 yılları arasında İslam Kalkınma Bankasında ekonomi uzmanı olarak çalışan Gül, 1991 yılında yapılan seçimlerde Refah Partisi'nden 19. Dönem Kayseri Milletvekili olarak TBMM'ye girdi. 1993'te Refah Partisi'nde Genel Başkan Yardımcılığı görevine getirilen Abdullah Gül, 1995'te yapılan genel seçimlerde, ikinci kez Refah Partisi 20. Dönem Kayseri Milletvekili seçildi. 1993 yılında Refah Partisinin dışişlerinden sorumlu genel başkan yardımcılığı görevine seçildi. Bu süre içinde Avrupa ve Amerika’daki birçok kuruluşlarda yaptığı konuşmalarla parti görüşünü anlattı. TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu ve Dışişleri Komisyonu üyelikleri de yapan Abdullah Gül, 28 Haziran 1996'da kurulan RP-DYP koalisyon hükûmetinde Devlet Bakanlığı ve Hükûmet Sözcülüğü görevlerinde bulundu. Refah Partisi'nin 16 Ocak 1998'de Anayasa Mahkemesince kapatılmasından önce kurulan Fazilet Partisi'ne geçen Abdullah Gül, 18 Nisan 1999 genel seçimlerinde Fazilet Partisi'nden 21. Dönem Kayseri Milletvekili seçilerek tekrar parlamentoya girdi.Gül'ün Dikenli Hayatı internet haberi 1992 yılında Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi üyesi oldu ve Konseyin kültür, tüzük, siyasi ve ekonomik kalkınma komitelerinde çalıştı. 2001 yılına kadar yürüttüğü Avrupa Konseyindeki çalışmalarından dolayı kendisine “Pro merito“ madalyası ve Konseyin sürekli “Onursal üyesi” unvanı verildi. NATO Parlamenter Asamblesi üyeliği de yaptı. 8 Mart 2000 tarihinde, Parti'de "yenilikçi kanat" olarak adlandırılan milletvekillerinin desteğini alarak, genel başkanlığa adaylığını koydu. 14 Mayıs 2000 tarihinde yapılan Fazilet Partisi 1. Olağan Kongresi'nde 521 oy alarak, 633 oy alan Recai Kutan'ın gerisinde kaldı. Kongre sonuçları, siyasi çevrelerce, "parti tabanının Yenilikçi olarak adlandırılan kanadı geniş ölçüde desteklediği, ancak Parti'nin henüz bir yönetim değişikliğine hazır olmadığı" şeklinde yorumlandı. Fazilet Partisi'nin 22 Haziran 2001'de Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılmasından sonra bir süre bağımsız kalan Gül, 14 Ağustos 2001'de kurulan Adalet ve Kalkınma Partisi'nin (AK Parti) Kurucular Kurulu üyesi olarak üyesi olarak partileşme sürecindeki etkin rolünü sürdürdü ve Siyasi ve hukuki işlerden sorumlu genel başkan yardımcısı olarak görev yaptı. Hakkında kayıp trilyon davasında fezleke hazırlandı. Milletvekili dokunulmazlığı nedeniyle yargılanamadı. Gül hakkındaki fezleke dosyasına 2010 yılında takipsizlik kararı verildi.http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=996747 AK Parti Kayseri Milletvekili ve Siyasi ve Hukuki İşlerden Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı olarak görev yaptı. Gül, 3 Kasım 2002 genel seçimlerinde Kayseri Milletvekili olarak yeniden seçildi. AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın siyasi yasaklı olması nedeniyle 16 Kasım 2002'de 58. Hükûmeti kurmakla görevlendirildi. Türkiye'nin 58. Hükûmeti, Başbakan Abdullah Gül tarafından, 18 Kasım 2002'de kuruldu. Recep Tayyip Erdoğan'ın, 9 Mart 2003 Siirt Milletvekili Yenileme Seçimi'nde meclise girmesinden sonra, Abdullah Gül başkanlığındaki 58. Hükûmet, 11 Mart'ta istifa etti. Recep Tayyip Erdoğan başkanlığında, 14 Mart 2003'te kurulan 59. Hükûmette (2. AK Parti Hükûmeti), Dışişleri Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak görev aldı. 3 Ekim 2005'te başlayan Avrupa Birliği müzakereleri için birçok yetkisini Baş Müzakereci Ali Babacan'a devretti. küçükresim|Dışişleri Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Abdullah Gül, 2004 === Cumhurbaşkanlığı seçimi === 24 Nisan 2007 tarihinde yapılan AK Parti Grup toplantısında Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından 11. Cumhurbaşkanı adayı olduğu açıklandı. 27 Nisan tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı birinci tur seçimlerinde 357 kabul oyu çıkmasına karşın 367 sayısına ulaşılamadığı için, seçim ikinci tura kalmış; Anayasa'nın ilgili hükmü gereği, ilk oturumun açılabilmesi için 367 üyenin Mecliste hazır bulunması gerektiği gerekçesi ile Cumhuriyet Halk Partisi tarafından oturumun iptali için Anayasa Mahkemesine açılan dava sonucu Meclisin bu birinci oturumu, Anayasa Mahkemesinin 1 Mayıs 2007 tarihli kararı ile iptal edildi. 6 Mayıs 2007 tarihinde Mecliste yapılan iki yoklamada da toplantı yeter sayısının bulunamayışı yüzünden 11. Cumhurbaşkanı seçilememiştir. 22 Temmuz 2007 seçimlerinin ardından AK Parti'nin tek başına iktidara gelmesinde Gül'ün Cumhurbaşkanı seçilememesinin etkili olduğu görüşü öne çıktı. Bunun sonucu olarak da Abdullah Gül tarafından "bunun cumhurbaşkanlığı adaylığına ilişkin açık bir mesaj olduğu" yorumu benimsendi. 13 Ağustos tarihinde kulislerde konuşulan 11. Cumhurbaşkanı adaylığı kesinleşti. 20 Ağustos 2007 tarihinde yapılan cumhurbaşkanlığı seçimi birinci turunda 341 oy aldı. 24 Ağustos 2007 tarihinde yapılan cumhurbaşkanlığı seçimi ikinci turunda 337 oy aldı. Abdullah Gül 28 Ağustos 2007 tarihinde yapılan cumhurbaşkanlığı seçiminin üçüncü turunda 339 oy alarak Türkiye Cumhuriyetinin 11. cumhurbaşkanı seçildi. Böylece Nisan 2007'de başlayan Türkiye'nin 11. Cumhurbaşkanını seçim süreci sona erdi. == Cumhurbaşkanlığı (2007-2014) == Abdullah Gül 28 Ağustos 2007'den 28 Ağustos 2014'e kadar Türkiye cumhurbaşkanlığı görevini sürdürmüştür. 26.01.2012 tarihli Resmî Gazete'de yayınlanan 6271 sayılı Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu ile görev süresi 7 yıl olarak netlik kazanmış oldu. Anayasa Mahkemesi kanunun ikinci kere aday olmasını engelleyen hükmünü iptal etti, ancak tekrar aday olmadı. Görevini 28 Ağustos 2014'te Recep Tayyip Erdoğan'a devretti. === Affettiği hükümlüler === 2008 Ağustosunda, kayıp trilyon davasında Necmettin Erbakan'ın "sahtecilik" sebebiyle aldığı ev hapsi cezası, Abdullah Gül tarafından Anayasa'da geçen ‘sürekli hastalık’ kapsamında affedildi. Kayıp trilyon davası sanıklarından biri olan Gül, milletvekili olmasından ötürü yargılanamamış daha sonra Cumhurbaşkanı seçildiğinde Başsavcılık tarafından kovuşturmaya gerek olmadığına karar verilmişti. == Özel yaşamı == Abdullah Gül 29 Ekim 1950'de Kayseri'de dünyaya gelmiştir. Annesi Adeviye Hanım ve babası Ahmet Hamdi Gül'dür. 21 Ağustos 1980'de Hayrünnisa Gül (Özyurt) ile evlenen Gül'ün Ahmet Münir, Kübra ve Mehmet Emre adlarında üç çocuğu dünyaya geldi. Gül, İngilizce ve Arapça biliyor. Ayrıca Beşiktaş takımını tutmaktadır. == Yapıtları == Abdullah Gül'ün yayımlanmış olan kitapları.Abdullah Gül Kimdir Özgeçmişi - Biyografi l TESPİT 19 Mart 2019. 21 Nisan 2019 tarihinde arşivlendi. Erişim 21.04.2019 * Demokrasi ve Hukuk Yolunda * Global Perspektif * Gelecek Yakın * Diplomaside Erdemli Güç * Türkiye'yi ve Dünyayı Yeniden Düşünmek == Aldığı ödül ve madalyalar == Kurdele Ödül ya da nişan Ülke Tarih Şehir Not Kaynak Pro Merito madalyası Avrupa Konseyi 2002 Strasbourg Pro Merito Madalyası Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisinde on yıl aralıksız sürdürdüğü başarılı çalışmalarından dolayı verilmiştir. 70px Abdülaziz el- Suud Nişanı 9 Kasım 2007 Ankara Abdülaziz el-Suud Nişanı adını, Suudi Arabistan'ın ilk kralı Abdülaziz el-Suud'dan almıştır. 70px Büyük Banyo Nişanı 13 Mayıs 2008 Ankara İngiliz Yüksek Şövalye Nişanı Büyük Britanya'nın en önemli nişanlarından birisidir. 70px Bağımsızlık Kolyesi 17 Ağustos 2009 İstanbul 70x70pik Prens Henry Nişanı 12 Mayıs 2009 Ankara Prens Henry Nişanı "Infante Dom Enrique" nişanının en yüksek düzeyi olan ve yalnız Devlet Başkanlarına verilen bir nişandır. 70px İtalya Cumhuriyeti Liyakat Nişanı 17 Kasım 2009 Liyakat Nişanı İtalya'nın en yüksek rütbeli nişanıdır. 70px Büyük Mübarek Nişanı 21 Aralık 2009 Kuveyt Şehri 70px Kamerun Cumhuriyeti Cesaret Nişanı 16 Mart 2010 Yaoundé Liyakat Nişanı Kamerun'un ikinci en yüksek nişanıdır. 70px Nişan-ı Pakistan 31 Mart 2010 İslamabad Nişan-ı Pakistan Pakistan Hükûmeti tarafından verilen en yüksek dereceli sivil nişandır. 2010 Chatham House Ödülü 9 Kasım 2010 Londra Cumhurbaşkanı Gül'e "Yılın Devlet Adamı" ödülü İngiltere Kraliçesi II. Elizabeth tarafından verilmiştir. 70px Macaristan Cumhuriyeti Liyakat Nişanı 15 Kasım 2011 Ankara Liyakat Nişanı Macaristan'ın en yüksek devlet nişanıdır. 70px Hollanda Aslanı Büyük Şövalye Nişanı 16 Nisan 2012 Amsterdam Hollanda Aslanı 1815 yılında verilmeye başlanmıştır. 70px Altın Kartal Nişanı 11 Ekim 2012 Ankara Altın Kartal Nişanı Kazakistan'ın en yüksek nişanı unvanına sahiptir. 70px Serafim Kraliyet Nişanı 11 Mart 2013 Stockholm Serafim Nişanı, İsveç'in Devlet ve Hükûmet Başkanlarına verdiği en yüksek rütbeli nişandır. 70px Aziz George Zafer Nişanı 19 Nisan 2013 Ankara Aziz George Nişanı Gürcistan Cumhurbaşkanı tarafından tevcih edilen en büyük ikinci madalyadır. 70px Cumhurbaşkanının Yıldızı Nişanı 29 Mayıs 2013 Aşkabat Türkmenistan Devlet Nişanı ilk kez Abdullah Gül'e tevcih edilmiştir. 70px Aziz Olaf Nişanı 5 Kasım 2013 Ankara Norveç Krallığı'nın en yüksek rütbeli onur nişanıdır. 70px Haydar Aliyev Nişanı 12 Kasım 2013 Haydar Aliyev Nişanı Azerbaycan'ın en yüksek nişanıdır. 70x70pik House Nassau Altın Aslan Nişanı 18 Kasım 2013 Altın Aslan Nişanı Lüksemburg'un en büyük ulusal nişanıdır. Uluslararası Mahtumkulu Ödülü 3 Haziran 2014 Ödül adını ünlü Türkmen şair Mahtumkulu Firaki'den almıştır. Türkmenistan ile İlişkilerimizi, ‘Bir Millet, İki Devlet’ Şiarından Hareketle Her Alanda Güçlendiriyoruz 70px Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Devlet Nişanı 19 Temmuz 2014 Lefkoşa 70px Türkiye Cumhuriyeti Devlet Şeref Madalyası 28 Ağustos 2014 Ankara Cumhurbaşkanlığı görevinden ayrılırken, Recep Tayyip Erdoğan tarafından Devlet Şeref Madalyası almıştır. == Galeri == Dosya:Chatham House Prize 2010 (5163375167).jpg|Abdullah Gül Kraliçe II. Elizabeth ile birlikte 2010 Chatham House Ödül töreninde, Londra Dosya:Gul and Medvedev 2.jpeg|Abdullah Gül ve Rusya Devlet Başkanı Dmitri Medvedev, Moskova, 8 Eylül 2011 Dosya:Dilma Rousseff and Abdullah Gül5.jpg|Abdullah Gül ve Brezilya Devlet Başkanı Dilma Rousseff'i Çankaya Köşkünde resmî törenle karşılarken, 7 Kasım 2011 Dosya:Abdullah Gul and Bronislaw Komorowski 2.jpg|Gül ve mevkidaşı Polonya Cumhurbaşkanı Bronisław Komorowski, Varşova, 6 Haziran 2011 Dosya:KOCIS President Lee Myung-bak and President Abdulla Gül of Turkey (4702791246).jpg|Gül ve eşi Güney Kore Devlet Başkanı Li Myong-bak ve eşi ile, Seul, 15 Haziran 2010 Dosya:Cristina Kirchner and Abdullah Gul in Turkey 6.jpg|Abdullah Gül, Arjantin Devlet Başkanı Cristina Fernandez de Kirchner onuruna verdiği akşam yemeğinde, 20 Ocak 2011 Dosya:President Gül and Napolitano.jpg|Abdullah Gül ve İtalya Cumhurbaşkanı Giorgio Napolitano ile Quirinal Sarayında basın toplantısında, 29 Ocak 2014 Dosya:Enrique Peña Nieto y Abdullah Gül. Turquía.jpg|Abdullah Gül Meksika Devlet Başkanı Enrique Peña Nieto ve eşini Çankaya Köşkü'nde resmî törenle karşılarken, 17 Aralık 2013 Dosya:Gül-Erdoğan cumhurbaşkanlığı devir teslim.jpg|Abdullah Gül, Recep Tayyip Erdoğan ile devir teslim törenindeyken, 28 Ağustos 2014 == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * * * Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:1950 doğumlular Kategori:Bünyan doğumlular Kategori:Kayseri doğumlu siyasetçiler Kategori:Nakşibendi Kategori:Türk Sünniler Kategori:Türk İslamcılar Kategori:Türk ekonomistler Kategori:TBMM 19. dönem Kayseri milletvekilleri Kategori:TBMM 20. dönem Kayseri milletvekilleri Kategori:TBMM 21. dönem Kayseri milletvekilleri Kategori:TBMM 22. dönem Kayseri milletvekilleri Kategori:TBMM 23. dönem Kayseri milletvekilleri Kategori:Türkiye Hükûmet sözcüleri Kategori:Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi Türk Grubu Kategori:NATO Parlamenterler Asamblesi Türk Grubu Kategori:TBMM Dışişleri Komisyonu Kategori:TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Kategori:Adalet ve Kalkınma Partisi MYK üyeleri Kategori:21. yüzyıl Türk siyasetçileri Kategori:İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesinde öğrenim görenler Kategori:Sakarya Üniversitesi öğretim üyeleri Kategori:Haydar Aliyev Nişanı sahipleri Kategori:Refah Partisi mensubu siyasetçiler Kategori:20. yüzyıl Türk siyasetçileri Kategori:Fazilet Partisi mensubu siyasetçiler Kategori:Altın Kartal Nişanı sahipleri Kategori:Türkiye Cumhuriyeti Devlet Şeref Madalyası sahipleri Kategori:İtalya Cumhuriyeti Liyakat Nişanı sahipleri Kategori:Aziz George Zafer Nişanı sahipleri Kategori:Chatham House Ödülü sahipleri Kategori:TBMM Adalet ve Kalkınma Partisi Grup Başkanları
== Olaylar == * 1792 - Birinci Fransa Cumhuriyeti yönetimi, Avusturya Habsburg Monarşisi'ne savaş ilan etti. Fransız Devrim Savaşları başladı. * 1841 - İlk dedektif romanı, Morg Sokağı Cinayeti yayımlandı. * 1862 - İlk pastörizasyon deneyi, Louis Pasteur ve Claude Bernard tarafından gerçekleştirildi. * 1902 - Marie Curie ve Pierre Curie, Paris'teki laboratuvarlarında radyoaktif radyum klorürü rafine etmeyi başardılar. * 1916 - I. Dünya Savaşı: Rus İmparatorluğu tarafından Akçaabat işgal edildi. * 1924 - Türkiye'de 1924 Anayasası yürürlüğe girdi. * 1924 - Bilecik il oldu. * 1926 - Western Electric ve Warner Bros. şirketleri, filme ses eklemeyi mümkün kılan Vitaphone cihazını tanıttılar. * 1933 - Bulgaristan'ın Razgrad şehrindeki Türk mezarlığının bir grup Bulgar tarafından yerle bir edilmesiyle, İstanbul'da Razgrad Olayları başladı. * 1939 - Tahran'daki yeni kışlık Türkiye büyükelçiliği binası törenle açıldı. * 1940 - İlk elektronlu mikroskop, Philadelphia'da tanıtıldı. * 1942 - İzmir Ticaret Gazetesi kuruldu. * 1962 - Ünlü dolandırıcı Sülün Osman hapisteyken "Alınteri ile Yaşamak" konulu konferans verdi. * 1967 - Swiss Britannia şirketine ait bir yolcu uçağı, Toronto'da düştü: 126 kişi öldü. * 1968 - Güney Afrika Havayolları'na ait Boeing 707 tipi bir yolcu uçağı, Windhoek şehrinden kalkışı esnasında düştü: 122 kişi öldü. * 1970 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Richard Nixon, Vietnam'dan 150 bin kişilik bir Amerika Birleşik Devletleri gücünün daha geri çekileceğini açıkladı. * 1972 - Apollo 16, Ay'a iniş yaptı. * 1975 - Türkiye'nin Beyrut Basın Danışmanı'nın otomobili, ASALA militanlarınca havaya uçuruldu. * 1978 - Kızıl Tugaylar örgütü, 16 Mart'ta kaçırdıkları İtalya'nın eski Başbakanı Aldo Moro'yu, tutuklu arkadaşlarının serbest bırakılmaması halinde öldüreceklerini bildirdi. * 1978 - Güney Kore Havayollarına ait Boeing 707 tipi bir yolcu uçağı, Sovyet savaş uçakları tarafından Murmansk yakınlarındaki donmuş bir göle inmeye zorlandı. İki yolcu öldü, 107 yolcu ise sağ kurtuldu. * 1981 - 17/18 Ocak 1981'de mensubu oldukları komünist örgüte para bulmak için giriştikleri kuyumcu soygununda kuyumcunun oğlu Hasan Kahveci'yi ve polis memuru Mustafa Kılıç'ı öldüren, emniyet kuvvetlerine ve halka ateş açan, polis otosunu tarayan sol görüşlü militanlar Ramazan Yukarıgöz, Ömer Yazgan, Erdoğan Yazgan ve Mehmet Kambur, ölüm cezasına çarptırıldı. * 1983 - 12 Eylül Darbesi'nin 44. idamı: 1978 yılında Fethiye'ye tatile gelen Avusturya Büyükelçisi'nin kızına tecavüz etmek isteyen, karşı çıkan kızı ve annesini öldüren Şener Yiğit, idam edildi. * 1983 - 12 Eylül Darbesi'nin 45. idamı: Kan davasından 2 Nisan 1977'de tarlada çalışmakta olan bir kişiyi tabancayla öldüren, kaçmakta olan diğer bir kişiyi av tüfeğiyle uzaktan ateş açıp yaraladıktan sonra yanına gidip tabancayla onu da öldüren Cafer Aksu (Altuntaş), idam edildi. * 1986 - 1925 yılında Sovyetler Birliği'nden çıkan ve geri dönmeyen piyanist Vladimir Horowitz, 61 yıl sonra Sovyetler Birliği'nde tekrar konser verdi. * 1994 - Türkiye'de Radyo- Televizyon Üst Kurulu kuruldu. * 1998 - Air France şirketine ait Boeing 727-200 tipi bir yolcu uçağı, Bogota'dan (Kolombiya) kalktıktan sonra Cerro El Cable dağlarına çarparak düştü: 53 kişi öldü. * 1996 - Dünyanın üçüncü, Avrupa'nın birinci büyük eğlence merkezi Tatilya, İstanbul'da açıldı. * 1999 - Columbine Lisesi katliamı: Lisenin Eric Harris ve Dylan Klebold isimli öğrencileri, 13 kişiyi öldürdü, 24 kişiyi yaraladı ve sonra da intihar ettiler. * 2005 - Turgut Özakman'ın, Türk Kurtuluş Savaşı'nı bir roman kurgusu içinde anlatan Şu Çılgın Türkler kitabı yayımlandı. * 2006 - Han Myeong-sook, Güney Kore'nin ilk kadın Başbakanı olarak göreve başladı. * 2010 - Deepwater Horizon Sondaj kulesi Meksika Körfezi'nde patladı. * 2020 - Tarihte ilk kez, 2020 Rusya-Suudi Arabistan petrol fiyat savaşının bir etkisi olarak petrol fiyatları sıfırın altına düştü. ~~Doğumlar~~ sağ|120px * 702 - Cafer-i Sadık, İslam fıkhî mezhebi Caferiliğe ismini veren Şii imam (ö. 765) * 1761 - Şah Sultan, III. Mustafa'nın kızı (ö. 1803) * 1808 - III. Napolyon, Fransız siyasetçi ve II. İmparatorluk İmparatoru (ö. 1873) * 1840 - Odilon Redon, Fransız ressam (ö. 1916) * 1889 - Adolf Hitler, Avusturya doğumlu Alman siyasetçi ve yazar, Nazi Almanyası'nın Führer'i (ö. 1945) * 1893 - Harold Lloyd, Amerikalı komedyen (ö. 1971) * 1893 - James Bedford, Amerikalı bilim insanı (ö. 1967) * 1893 - Joan Miro, Katalan sürrealist ressam (ö. 1983) * 1910 - Fatin Rüştü Zorlu, Türk siyasetçi ve bürokrat (ö. 1961) * 1916 - Nesibe Zeynalova, Azerbaycanlı oyuncu (ö. 2004) * 1918 - Kai Siegbahn, Nobel Fizik Ödülü kazanmış İsveçli fizikçi (ö. 2007) * 1920 - John Paul Stevens, Amerikalı bir avukat ve hukukçu. (ö. 2019) * 1923 - Oktay Akbal, Türk gazeteci ve yazar (ö. 2015) * 1923 - Mother Angelica, Amerikalı Katolik rahibe (ö. 2016) * 1923 - Tito Puente, Porto Riko asıllı Amerikalı Latin caz müzisyeni (ö. 2000) * 1924 - Leslie Phillips, İngiliz oyuncu,yazar ve yönetmen (ö. 2022) * 1924 - Nina Foch, Hollanda doğumlu Amerikalı aktris, eğitimci ve film yönetmeni (ö. 2008) * 1925 - Elena Verdugo, Amerikalı oyuncu (ö. 2017) * 1927 - Ömer Aggad, Filistin asıllı Suudi Arap hayırsever ve iş insanı (ö. 2018) * 1927 - Phil Hill, Amerikalı eski Formula 1 pilotu (ö. 2008) * 1927 - Alex Müller, İsviçreli fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2023) * 1929 - Domenico Corcione, İtalyan asker ve siyasetçi (ö. 2020) * 1929 - Ringaudas Songaila, Litvan komünist politikacı, veteriner hekim (ö. 2019) * 1933 - Kristaq Dhamo, bir Arnavut aktör ve film yönetmeni * 1937 - Yılmaz Onay, Türk yazar, yönetmen ve çevirmen (ö. 2018) * 1937 - George Takei, Amerikalı oyuncu, yönetmen, yazar ve aktivist * 1938 - Betty Cuthbert, Avustralyalı eski kadın atlet (ö. 2017) * 1939 - Gro Harlem Brundtland, Norveçli siyasetçi * 1941 - Ryan O'Neal, Amerikalı sinema oyuncusu * 1942 - Arto Paasilinna, Fin romancı (ö. 2018) * 1943 - Abdullah Kiğılı, Türk iş insanı ve Kiğılı giyim mağazalarının kurucusu * 1943 - Edie Sedgwick, Amerikalı aktris (ö. 1971) * 1945 - Michael Brandon, Amerikalı oyuncu * 1945 - Thein Sein, Birmanyalı politikacı * 1947 - Viktor Suvorov, Sovyet askeri istihbarat subayı * 1949 - Veronica Cartwright, Amerikalı oyuncu * 1949 - Massimo D'Alema, İtalyan politikacı * 1949 - Jessica Lange, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü, En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1949 - Mahmut Cevher, Türk oyuncu * 1950 - Steve Erickson, Amerikalı yazar * 1950 - Aleksander Lebed, Rus asker ve siyasetçi (ö. 2002) * 1951 - Luther Vandross, Amerikalı şarkıcı, şarkı sözü yazarı ve prodüktör (ö. 2005) * 1951 - Haluk İmga, Türk bürokrat ve siyasetçi * 1955 - Svante Pääbo, İsveçli biyolog, genetikçi ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi * 1956 - Peter Chelsom, İngiliz yönetmen ve aktör * 1958 - Galip Tekin, Türk çizgi romancı (ö. 2017) * 1963 - Rachel Whiteread, İngiliz sanatçı * 1964 - Andy Serkis, İngiliz aktör * 1964 - Rosalynn Sumners, Amerikalı buz patenci * 1966 - David Chalmer, Avustralyalı filozof ve bilişsel bilimci * 1966 - David Filo, ABD'li bilgisayar mühendis * 1967 - Mike Portnoy, Amerikalı baterist * 1970 - Shemar Moore, Amerikalı oyuncu, model, sunucu * 1971 - Hilal Özdemir, Türk müzisyen ve Türk halk müziği sanatçısı * 1972 - Carmen Electra, Amerikalı model, aktris ve şarkıcı * 1972 - Željko Joksimović, Sırp şarkıcı ve besteci * 1975 - Esra Dalfidan, Türk asıllı Alman caz şarkıcısı * 1975 - Michael Render, sahne adıyla Killer Mike, Amerikalı hip hop sanatçısı ve oyuncu * 1976 - Aldo Bobadilla, Paraguaylı futbolcu * 1976 - Ali Atay, Türk oyuncu ve müzisyen * 1979 - Bedük, Türk müzisyen * 1980 - Jasmin Wagner, Alman kadın şarkıcı, aktris ve TV sunucusu * 1983 - Miranda Kerr, Avustralyalı manken * 1984 - Bárbara Lennie Holguín, İspanyol oyuncu * 1985 - Brian Joseph Myers, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1987 - Chun Woo-hee, Güney Koreli aktris * 1987 - Anna Rossinelli, İsviçreli şarkıcı ve söz yazarı * 1989 - Carlos Valdes, Amerikan aktör, müzisyen ve şarkıcı * 1990 - Lu Han, Çinli şarkıcı ve oyuncu * 1993 - Petrus Boumal, Kamerunlu milli futbolcu * 1993 - Takuma Arano, Japon futbolcu * 1995 - Charline Mignot, İsviçreli fotoğrafçı ve şarkıcı * 1997 - Alexander Zverev Jr., Alman tenisçi * 2001 - Reyhan Asena Keskinci, Türk oyuncu == Ölümler == * 1248 - Güyük Han, Cengiz Han'ın torunu, Moğolların büyük kağanı Ögeday'in büyük oğlu ve ardılı (d. 1206) * 1284 - Hōjō Tokimune, Kamakura şogunluğunun sekizinci shikkeni (d. 1251) * 1314 - Papa V. Clemens; gerçek adı ile Bertrand de Goth, Roma Katolik Kilisesi'nde papalık yapmıştır (d. 1264) * 1521 - İmparator Zhengde, Çin'in Ming Hanedanı'nın 10. imparatoru (d. 1491) * 1707 - Johann Christoph Denner, Alman mucit ve çalgı yapımcısı (klarneti icat eden) (d. 1655) * 1750 - Jean Louis Petit, Fransız cerrah ve vidalı turnikenin mucidi (d. 1674) * 1769 - Pontiac, Otava yerlilerinin reisi (d. 1720) * 1836 - I. Johann, Lihtenştayn prensi (d. 1760) * 1887 - Muhammed Şerif Paşa, Türk asıllı Mısırlı devlet adamı (d. 1826) * 1909 - Abdul Kerim, Hint hizmetkâr ve sekreter (d. 1863) * 1912 - Bram Stoker, İrlandalı yazar (d. 1847) * 1918 - Karl Ferdinand Braun, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1850) * 1927 - Enrique Simonet, İspanyol ressam (d. 1866) * 1932 - Giuseppe Peano, İtalyan matematikçi (d. 1858) * 1939 - William Mitchell Ramsay, İskoç arkeolog ve Yeni Ahit uzmanı (d. 1851) * 1947 - X. Christian, Danimarka ve İzlanda kralı (d. 1870) * 1948 - Mitsumasa Yonai, Japonya'nın 26. başbakanı (d. 1880) * 1951 - Ivanoe Bonomi, İtalya Başbakanı (d. 1873) * 1977 - Sepp Herberger, Alman futbolcu ve antrenör (d. 1897) * 1990 - Şefik Bursalı, Türk ressam (d. 1903) * 1991 - Don Siegel, Amerikalı film yönetmeni (d. 1912) * 1992 - Benny Hill, İngiliz komedyen, aktör ve şarkıcı (d. 1924) * 1993 - Cantinflas, Meksikalı komedyen ve aktör (d. 1911) * 1995 - Milovan Djilas, Karadağ asıllı Yugoslav siyasetçi (d. 1911) * 1999 - Erol Akyavaş, Türk ressam (d. 1932) * 1999 - Tekin Aral, Türk karikatürist (d. 1941) * 1999 - Rick Rude, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1958) * 2002 - Pierre Rapsat, Belçikalı şarkıcı (d. 1948) * 2003 - Daijiro Kato, Japon profesyonel motosiklet yarışçısı (d. 1976) * 2006 - Kathleen Antonelli, İrlandalı-Amerikalı bilgisayar bilimci (d. 1921) * 2008 - Gazanfer Bilge, Türk güreşçi ve Dünya ve Olimpiyat şampiyonu (d. 1924) * 2011 - Tim Hetherington, Büyük Britanyalı-Amerikalı gazeteci ve foto muhabiri (d. 1970) * 2012 - Ayten Alpman, Türk ses sanatçısı (d. 1929) * 2012 - Sadettin Bilgiç, Türk siyasetçi (d. 1920) * 2013 - Günseli Başar, Türk manken (d. 1932) * 2013 - Yakup Tahincioğlu, Süryani asıllı Türk sanayici ve iş insanı (d. 1933) * 2014 - Mithat Bayrak, Türk millî güreşçi (d. 1929) * 2014 - Rubin Hurricane Carter, Hurricane lakaplı orta siklet boksör (d. 1937) * 2016 - Guy Hamilton, İngiliz film yönetmeni ve senarist (d. 1922) * 2016 - Chyna, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1970) * 2016 - Atilla Özdemiroğlu, Türk besteci, söz yazarı ve müzisyen (d. 1943) * 2016 - Victoria Wood, İngiliz oyuncu, komedyen, şarkıcı, senarist, şarkı sözü yazarı ve yönetmen (d. 2016) * 2017 - Marta Magdalena Abakanowicz, Polonyalı dokumacı ve heykeltıraş (d. 1930) * 2017 - Roberto Ferreiro, Arjantinli futbolcu ve teknik direktör (d.1935) * 2017 - Cuba Gooding Sr., Amerikalı şarkıcı ve aktör (d. 1944) * 2017 - Germaine Mason, Jamaikalı-Britanyalı yüksek atlamacı (d. 1983) * 2017 - Kristine Jepson, Amerikalı mezzo soprano ve opera şarkıcısı * 2018 - Avicii, İsveçli DJ, Müzik prodüktörü (d. 1989) * 2018 - Roy Thomas Frank Bentley, İngiliz eski futbolcu ve teknik direktör (d. 1924) * 2018 - Pavel Šrut, Çek şair, çevirmen ve çocuk öyküleri yazarı (d. 1940) * 2019 - Joe Armstrong, İngiliz bilgisayar mühendisi, bilim insanı ve akademisyen (d. 1950) * 2019 - Jarosław Biernat, Polonyalı eski futbolcu (d. 1960) * 2019 - Luděk Bukač, Çek buz hokeyi oyuncusu ve antrenör (d. 1935) * 2019 - Reggie Cobb, Amerikan Futbolu oyuncusu (d. 1968) * 2019 - Monir Shahroudy Farmanfarmaian, İranlı kadın ressam ve sanat koleksiyoncusu (d. 1922) * 2020 - Heherson Alvarez, Filipinli politikacı (d. 1939) * 2020 - Herman Glenn Carroll, Amerikalı yazar (d. 1960) * 2020 - Claude Evrard, Fransız aktör (d. 1933) * 2020 - Tom Lester, Amerikalı aktör (d. 1938) * 2020 - Tom Mulholland, Gal futbolu oyuncusu (d. 1936) * 2020 - Gabriel Retes, Meksikalı film yönetmeni, yazar, yapımcı ve aktör (d. 1947) * 2020 - Manjeet Singh Riyat, Birleşik Krallık'ta acil bakım danışmanı (d. 1967/68) * 2020 - Jiří Toman, Çek doğumlu İsviçreli hukukçu ve profesör (d. 1938) * 2020 - Arsen Yegiazarian, Ermeni satranç oyuncusu (d. 1970) * 2021 - Idriss Déby, Çadlı siyasetçi ve asker (d. 1952) * 2021 - Wiesława Mazurkiewicz-Lutkiewicz, Polonyalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1926) * 2021 - Les McKeown, İskoç pop şarkıcısı (d. 1955) * 2021 - Listianto Raharjo, Endonezyalı millî futbolcu (d. 1970) * 2022 - Hilda Bernard, Arjantinli aktristir (d. 1920) * 2022 - Olle Goop, İsveçli atlı araba yarışçısı ve antrenörü (d. 1943) * 2022 - Antonín Kachlík, Çek film yönetmeni, senarist ve siyasetçi (d. 1923) * 2023 - Josep Maria Fusté, İspanyol eski futbolcu (d. 1941) * 2023 - Rana Cabbar, Türkiye erme nisi oyuncu (d .1945) Beyza Doğan=savcı, siyasetçi,roman yazarı[2007] == Tatiller ve özel günler == *0420 20
Genetik ya da kalıtım bilimi, biyolojinin organizmalardaki kalıtım ve genetik varyasyonu inceleyen bir dalıdır.Griffiths et al. (2000), Chapter 1 (Genetics and the Organism): IntroductionHartl D, Jones E (2005) Türkçeye Almancadan geçen genetik sözcüğü 1831 yılında Yunanca γενετικός - genetikos ("genitif") sözcüğünden türetildi. Bu sözcüğün kökeni ise γένεσις - genesis ("köken") sözcüğüne dayanmaktadır."genetic." Online Etimology Dictionary. Erişim: 2 Ağustos 2012. Canlıların özelliklerinin kalıtsal olduğunun bilinci ile tarih öncesi çağlardan beri bitki ve hayvanlar ıslah edilmiştir. Bununla birlikte, kalıtımsal aktarım mekanizmalarını anlamaya çalışan modern genetik bilimi ancak 19. yüzyılın ortalarında, Gregor Mendel’in çalışmasıyla başlamıştır.Weiling F (1991). "Historical study: Johann Gregor Mendel 1822–1884". American Journal of Medical Genetics 40 (1): 1–25; discussion 26. PMID 1887835. Mendel, kalıtımın fiziksel temelini bilemediyse de, bu özelliklerin ayrık (kesikli) bir tarzda aktarıldığını gözlemlemiştir; günümüzde bu kalıtım birimlerine "gen" adı verilmektedir. Genler DNA'da belli bölgelere karşılık gelir. DNA dört tip nükleotitten oluşan bir zincir moleküldür. Bu zincir üzerinde nükleotitlerin dizisi, organizmaların kalıt aldığı genetik bilgidir (enformasyon). Doğada DNA, iki zincirli bir yapıya sahiptir. DNA'daki her "iplikçik"teki nükleotitler birbirini tamamlar, yani her iplikçik, kendine eş yeni bir iplikçik oluşturmak için bir kalıp olabilme özelliğine sahiptir. Bu, genetik bilginin kopyalanması ve kalıtımı için işleyen fiziksel mekanizmadır. Nükleotitlerin DNA’daki dizilişi, hücre tarafından aminoasit zincirleri üretmek için kullanılır. Bunlardan protein oluşur. Bir proteindeki amino asitlerin sırası, gendeki nükleotitlerin sırasına karşılık gelir. Aradaki bu ilişkiye genetik kod denir. Amino asitlerin bir proteindeki dizilişi, proteinin nasıl bir üç boyutlu şekil alacağını belirler. Bu yapının şekli de proteinin fonksiyonundan sorumludur. Hücrelerin yaşamaları ve üremeleri için gerekli hemen hemen tüm fonksiyonları proteinler icra ederler. DNA dizisindeki bir değişim, bir proteinin amino asit dizisini ve dolayısıyla onun şekli ve fonksiyonunu değiştirir: Bu, hücrede ve onun bağlı bulunduğu canlıda önemli sonuçlara yol açabilir. Genetik, organizmaların görünüşünün ve davranışının belirlenmesinde önemli bir rol oynuyorsa da, sonucun oluşmasında, organizmanın çevre ile etkileşimi ve genetik birlikte etki eder. Örneğin genler kişinin boyunun uzunluğunda bir rol oynuyorsa da, kişinin çocukluk çağındaki beslenmesinin ve sağlığının da büyük bir etkisi vardır. küçükresim|330px|Kalıtımın temel molekülü olan DNA molekülünün üç boyutlu yapısı. DNA’nın ikili bir merdivenin basamakları gibi baz çiftleriyle ortadan birbirine tutturulmuş iki sarmal ipliğinden her biri bir nükleotitler zinciridir. == Tarihçe == Genetik bilimi 1800'lü yılların ortalarında Gregor Mendel'in uygulamalı ve teorik çalışmalarıyla başladıysa da, kalıtım ile ilgili başka teoriler Mendel'den önce mevcuttu. Mendel'in zamanında popüler olan bir teori, karışmalı kalıtım kavramıydı: Bireylerin, ebeveyninin özelliklerinin homojen bir karışımını kalıt aldığı fikriydi bu. Mendel'in çalışmaları bunu yanlışladı, özelliklerin ayrık genlerin birleşimi olduğunu, sürekli özelliklerin bir karışımı olmadığını gösterdi. (Örneğin, kırmızı ve beyaz gözlü sinekler çiftleştiğinde yavruları ya kırmızı ya beyaz gözlü olur, ama pembe gözlü olmaz.) O devirde geçerli olan bir diğer teori, edinilmiş özelliklerin kalıtımı idi: kişilerin ebeveyninin kuvvetlendirdiği özellikleri taşıdığı inancıydı. Bu fikrin (genelde Jean-Baptiste Lamarck'a atfedilir) bugün yanlış olduğu bilinmektedir. Kişilerin deneyimleri, yavrularına aktardıkları genleri değiştirmez. Diğer teoriler arasında Charles Darwin'in Pangenezis fikri (ki bu hem kalıtsal hem de edinilmiş özellikler öne sürer) ve Francis Galton'un Pangenezis'e getirdiği yeni bir yorum olarak, kalıtımın hem tanecikli hem de kalıtsal olduğu fikriydi. === İlk genetik deneyi, Mendel ve Klasik Genetik === küçükresim|sol|100px|Gregor Mendel küçükresim|150px|sağ|Baskın ve çekinik gametlerle çaprazlama ve Punnet karesi ile sonucun gösterimi. Baskın (kırmızı) ve çekinik (beyaz) özelliklerin kalıtım şekilleri. Ebeveynler (1) baskın veya çekinik özellik için homozigot olunca, F1 neslinin tüm üyeleri (2) heterozigottur ve aynı baskın fenotipe sahiptir. F1 neslindeki bireylerin birbiriyle çiftleşmesi sonucu oluşan F2 nesli üyeleri (3) ise, baskın ve çekinik fenotipi 3:1 oranında sergilerler. Modern genetik biliminin kökü, Avusturyalı (Alman-Çek) bir Augustin’ci keşiş ve bir botanikçi olan Gregor Johann Mendel’in gözlemlerine dayanır. Günümüzün bu popüler biliminin babası olarak kabul edilen Mendel, bitkilerde kalıtım özellikleri üzerine ayrıntılı çalışmalar yapmıştır. Mendel 1856 yılından itibaren çeşitli bezelye (Pisum sativum) varyetelerine ait tohumları toplamaya ve onları manastır bahçesinde yetiştirerek aralarındaki farkları incelemeye başladı. 10 yıl süren gözlem ve deneylerinin ardından, bu çalışmasının önemli bulgularını “Versuche Über Pflanzenhybriden” (“Bitki melezleri üzerinde denemeler”) adlı ünlü inceleme yazısıyla yayımladı ve bu yazıyı 1865’te Brunn Doğa Tarihi Derneğine sundu. Mendel, bezelye bitkilerindeki bazı özelliklerin kalıtımsal tekrarını izlemiş ve bunların matematiksel olarak tanımlanabileceğini göstermiştir.Mendel, GJ (1866). "Versuche über Pflanzen- Hybriden]". Verhandlungen des naturforschenden Vereins Brünn 4: 3–47. (in English in 1901, J. R. Hortic. Soc. 26: 1–32) English translation available online Mendel'in çalışması kalıtımın edinilmiş değil, tanecikli olduğunu ve pek çok özelliğin kalıtımının basit kural ve orantılar ile açıklanabileceğini öne sürmüştür. O tarihlerde DNA, kromozom, mayoz bölünme gibi kavramların henüz ortaya konmamış olduğu ve bilinmediği göz önüne alınırsa, Mendel’in sadece fenotipik (gözlenebilen) karakter ayrılıklarına göre yapmış olduğu değerlendirmelerin son derece başarılı olduğu söylenebilir. Mendel'in ölümünden sonra gelen 1890'lara kadar, onun çalışmasının önemi geniş çaplı olarak anlaşılamadı. O dönemde benzer problemler üzerinde çalışan başka bilimciler onun çalışmalarını tekrar keşfettiler. Ölümünden 16 yıl sonra Hollanda’da Hugo De Vries, Almanya’da Correns ve Avusturya’da E. Von Tschermak adlı üç biyolog, çeşitli bitki türlerinde, birbirlerinden habersiz yaptıkları araştırmalarda, Mendel yasalarının geçerliliğini gösterdiler ve tüm sonuçları "Mendel yasaları" adı altında toparladılar. Mendel'in çalışması aynı zamanda, kalıtım çalışmalarında istatistik yönteminin kullanımını önermekteydi..... "Genetik" terimi, 1905’te Mendel’in çalışmasının önemli savunucularından William Bateson tarafından Adam Sedgwick’e gönderilen bir mektupta ortaya atılmıştır.Genetics, n., Oxford English Dictionary, 3rd ed.Bateson W. Letter from William Bateson to Alan Sedgwick in 1905 . The John Innes Centre. Retrieved on 2008-03-15. Bateson 1906’da Londra’da yapılan Üçüncü Uluslararası Bitki Melezleri Konferansı’nda yaptığı açış konuşmasında kalıtım çalışmasını tanımlarken “genetik” terimini kullanarak, bu terimin yaygınlaşmasını sağlamıştır.Bateson, W (1907). "The Progress of Genetic Research". Wilks, W (editor) Report of the Third 1906 International Conference on Genetics: Hybridization (the cross-breeding of genera or species), the cross-breeding of varieties, and general plant breeding, London: Royal Horticultural Society. (bir sıfat olarak genetik, Yunanca genesis - γένεσις ("kaynak")'tan türemiştir, o da genno - γεννώ ("doğurmak")'tan; biyolojik anlamıyla bu sıfat, isim hâliyle 'genetik'ten daha önce, ilk defa 1860'ta kullanılmıştır)genetic, adj., Oxford English Dictionary, 3rd ed.) Mendel’in çalışmasının yeniden keşfinin ve popüler hâle gelişinin ardından, DNA moleküler temelini gün ışığına çıkarmaya yönelik birçok deney yapılmıştır. Beyaz gözlü Drosophila (meyve sineği) üzerindeki gözlemlerinden yola çıkan Thomas Hunt Morgan 1910’da genlerin kromozomlarda yer aldığını ileri sürmüş ve 1911’de mutasyonların varlığını ortaya koymuştur.Moore JA (1983). "Thomas Hunt Morgan—The Geneticist ". American Zoologist 23 (4): 855–865. Morgan'ın öğrencisi Alfred Sturtevant ise genetik bağlantı fenomenini kullanmış ve 1913’te genlerin kromozom boyunca birbirini izleyen dizilişi ve düzenini gösteren, ilk “genetik harita”yı yayımlamıştır.Sturtevant AH (1913). "The linear arrangement of six sex-linked factors in Drosophila, as shown by their mode of association". Journal of Experimental Biology 14: 43–59. pdf from Electronic Scholarly Publishing === Moleküler genetik === Önceleri, kromozomların genleri içerdiği ve protein ile DNA’dan oluştuğu bilinmekteyse de, kalıtımdan hangisinin sorumlu olduğu bilinmiyordu. 1928’de Frederick Griffith, yayımladığı makalesinde, keşfettiği transformasyon fenomenini açıkladı. Bundan 16 yıl sonra da, 1944'te, Oswald Theodore Avery, Colin McLeod ve Maclyn McCarty bu transformasyondan sorumlu molekülün DNA olduğunu gösterdiler.Avery OT, MacLeod CM, and McCarty M (1944). "Studies on the Chemical Nature of the Substance Inducing Transformation of Pneumococcal Types: Induction of Transformation by a Desoxyribonucleic Acid Fraction Isolated from Pneumococcus Type III". Journal of Experimental Medicine 79 (1): 137–158. 35th anniversary reprint available 1952'deki Hershey-Chase deneyi de, DNA'nın (proteinden farklı olarak) virüslerin genetik malzemesi olduğunu, diğer molekülün kalıtımdan sorumlu olamayacağını kanıtladı.Hershey AD, Chase M (1952). "Independent functions of viral protein and nucleic acid in growth of bacteriophage". The Journal of General Physiology 36: 39–56. doi: James D. Watson ve Francis Crick 1953'te DNA'nın yapısını çözdüler ve Rosalind Franklin'in çalışması olan X ışını kırınım çalışması sonuçlarını kullanarak DNA molekülünün sarmal bir yapısı olduğunu gösterdiler.Judson, Horace (1979). The Eighth Day of Creation: Makers of the Revolution in Biology. Cold Spring Harbor Laboratory Press, 51–169. ISBN 0-87969-477-7.Watson JD, Crick FHC (1953). "Molecular structure of Nucleic Acids: A Structure for Deoxyribose Nucleic Acid" (PDF). Nature 171 (4356): 737–738. Onların ikili sarmal modeli, nükleotit dizisinin diğer iplikçikte tamamlayıcı eşleri olduğunu gösterdi.Watson JD, Crick FHC (1953). "Genetical Implications of the Structure of Deoxyribonucleic Acid " (PDF). Nature 171 (4361): 964–967. Bu yapı, nükleotitlerin sıralanmalarıyla genetik bilginin saklanabileceğini göstermekle kalmadı, aynı zamanda ikileşme için fiziksel mekanizmasını gösterdi: iki iplikçik birbirinden ayrışınca, her iplikçik kendine eş olacak yeni bir iplikçiğin oluşumu için kendi dizisini bir kalıp olarak kullanabilirdi. Bu yapı, kalıtım sürecini açıklamaktaysa da; DNA’nın hücre davranışlarını nasıl etkilediği henüz bilinmiyordu. Sonraki yıllarda, bazı bilim insanları, DNA'nın, ribozomlardaki protein üretim süreçlerini kontrol mekanizmasını anlamaya çalıştılar ve DNA'nın genetik kodunun mesajcı RNA (mRNA) ile okunduğunu ve çözüldüğünü buldular.History of genetic code.Discoverer of the genetic code.Crack the code. Genetic code. RNA, DNA'ya benzer, nükleotitlerden oluşmuş bir moleküldür; mRNA'nın nükleotit dizisi proteinlerdeki amino asit dizisini oluşturmak için kullanılır. Nükleotit dizisinin amino asit dizisine çevirisi genetik kod aracılığıyla gerçekleşir. Kalıtım konusunda yapılan bu moleküler düzeydeki buluşlar, DNA'nın moleküler yapısının anlaşılmasını ve biyolojideki yeni bilgilere uygulanan bir araştırma patlamasını sağlamıştı. 1977’de Frederick Sanger'in zincir sonlandırmalı DNA dizileme yöntemi önemli bir gelişme olmuştur; bu teknoloji bilimcilerin DNA moleküllerini okumasını sağlamıştır.Sanger F, Nicklen S, and Coulson AR (1977). "DNA sequencing with chain-terminating inhibitors". Nature 74 (12): 5463–5467. doi:10.1073/pnas.74.12.5463. 1983'te Kary Mullis tarafından geliştirilen polimeraz zincir tepkimesi ise, DNA izolasyonunu ve DNA parçalarının istenen bölgelerinin kolayca çoğaltılmasını sağladı.Saiki RK, Scharf S, Faloona F, Mullis KB, Horn GT, Erlich HA, Arnheim N (1985). "Enzymatic Amplification of β-Globin Genomic Sequences and Restriction Site Analysis for Diagnosis of Sickle Cell Anemia". Science 230 (4732): 1350–1354. PMID 2999980. Bu ve diğer teknikler ve bir yandan İnsan Genom Projesi’nin ekip çalışması, diğer yandan Celera Genomics’in özel çalışması sonucunda, 2003’te insan genomu dizileri tümüyle gün ışığına çıkarılmıştır.Human Genome Project Information . Human Genome Project. Retrieved on 2008-03-15. == Kalıtım özellikleri == === Kesikli kalıtım ve Mendel yasaları === küçükresim|sol|150px|Mor (B) ve beyaz (b) çiçek rengi genleri için heterozigot olan iki bezelye bitkisinin çaprazlanmasını gösteren bir bir Punnett karesi En temel düzeyde, organizmalardaki kalıtım, günümüzde genler adını verdiğimiz ayrık özellikler aracılığıyla meydana gelir.Griffiths et al. (2000), Chapter 2 (Patterns of Inheritance): Introduction (Bir özelliğin büyüklüğü iki, veya birkaç değer etrafında toplanmışsa bu özellik ayrıktır; eğer sürekli bir değerler dağılımı gösteriyorsa, süreklidir) Bu konuda gözlemde bulunan ilk kişi, bezelye bitkisi de kalıtımsal özelliklerinin ayrışımı üzerinde çalışmış Gregor Mendel olmuştur.Mendel, GJ (1866). "Versuche über Pflanzen-Hybriden". Verhandlungen des naturforschenden Vereins Brünn 4: 3–47. (in English in 1901, J. R. Hortic. Soc. 26: 1–32) English translation available online Griffiths et al. (2000), Chapter 2 (Patterns of Inheritance): Mendel's experiments Çiçek rengi üzerine yaptığı araştırmalarda, Mendel her bir çiçeğin ya mor ya beyaz olduğunu, ara bir renk olmadığını gözlemledi. Aynı genin farklı, birbirinden ayrık versiyonları alel olarak adlandırılır. Mendel farklı bitki çeşitlerinin her birinden tohumlar toplayarak bahçesinde ekti. Bezelye bitkilerini düzenli “tozlaşma”lara tabi tutan Mendel, bunlarda 7 özelliğin değişmediğini keşfetti ve bezelyelerdeki bu 7 özelliğin (tanelerin biçimi, rengi, bitkilerin boyu vs.) dölden döle nasıl aktarıldığını gözlemledi. Her dölde elde ettiği bireyleri, birbirlerine ve ebeveynine benzeyip benzemediklerine göre ayrıma tâbi tuttu. Böylece özellikleri farklı 7 saf döl elde etti. Bunlarla yaptığı çaprazlamalardaÇaprazlama (cross-breed, cross-breeding, cross-fertilize) . Ayrıca bkz. Monohibrit çaprazlama bazı belirli özelliklerin değişmediğini saptadı. Bu özelliklerin her birine “saf özellik” adını verdi. İki eş "saf özellik" çaprazlandığında, sadece bu saf özellik ortaya çıkmaktaydı ki, Mendel yasalarının esasını teşkil eden de bu husustur. Mendel, ayrıca, yaptığı çaprazlamalarda bazı özelliklerin baskın olduğunu gözlemledi. Örneğin, uzunluk karakteri, kısalık karakterine baskın olduğundan, melez bireyler uzun görünümdeydi. İki uzun melezin çaprazlanması sonucunda ise %25 oranında saf uzun, %25 saf kısa, %50 melez uzun çıkmaktaydı. Mendel, bezelye bitkisinin çiçeklerinin rengi üzerindeki deneme çalışmasında, rengin ya mor ya da beyaz olduğunu ve asla bu iki rengin karışımı bir rengin oluşmadığını gözlemledi. Aynı genin bu farklı versiyonlarına alel adı verilir. Bezelye bitkilerinde her organizma her genin iki aleline sahiptir.Griffiths et al. (2000), Chapter 3 (Chromosomal Basis of Heredity): Mendelian genetics in eukaryotic life cycles İnsan da dahil olmak üzere birçok organizmada bu kalıtım modeli geçerlidir. (Genetikte böyle bir organizmadaki genin iki alelinden birinin anneden, diğerinin babadan geçtiği kabul edilir.) Aynı alelin iki kopyasını içeren organizmalara homozigot, iki farklı alele sahip organizmalara ise heterozigot adı verilir. Bir organizmadaki alellerden oluşan genetik yapısına genotip denir. Organizmanın sahip olduğu gözlemlenebilir özelliklere ise fenotip adı verilir. Heterozigot organizmalarda genellikle, alellerden birinin nitelikleri diğerininkileri bastıracak şekilde organizmanın fenotipini belirler; alellerden nitelikleri organizmanın fenotipine hakim olanına (baskın çıkana) "baskın" (dominant), niteliklerinin fenotipe hakim olmadığı gözlemlenen öteki alele ise "çekinik" (resesif) adı verilir. Bununla birlikte, bazen bir alelin tam anlamıyla baskın olmadığı görülmüştür ki, bu duruma “eksik baskınlık” adı verilir. Bazen de her iki alelin niteliklerinin birden etkili olduğu gözlemlenir ki, bu duruma da “eşbaskınlık” (kodominans) adı verilir.Griffiths et al. (2000), Chapter 4 (Gene Interaction): Interactions between the alleles of one gene Bir çift organizma çiftleştiğinde, döl (yavru), rastgele bir biçimde, iki alelinden birini anneden, diğerini babadan miras (kalıt) alır. Ayrık kalıtım ve alellerin ayrışımı üzerine yapılmış bütün bu gözlemler, toplu olarak, Mendel’in birinci yasası veya Ayrışma Yasası adıyla bilinir. küçükresim|sol|150px|Genetik soyağacı çizelgesi, özelliklerin kalıtımsal örneklerinin izlenmesine yardımcı olur. === Sembolik gösterim sistemi ve şemalar === Genetikçiler kalıtımı betimlemede şema ve semboller kullanırlar. Bir gen bir veya birkaç harfle temsil edilir. Bu temsilde büyük harf baskın aleli, küçük harf çekinik aleli temsil eder.Richard W. Cheney.Genetic Notation . Retrieved on 2008-03-18. Genellikle bir “+” sembolü bir gen için normal, mutant olmayan aleli temsil etmede kullanılır. Döllenmede ve Mendel’le ilgili üretme deneylerinde ebeveyn, "parent" sözcüğünün başharfi olan “P” ile, döl (yavru) F1 ile (“F” "filial" sözcüğünün başharfi, “1” de birinci nesil anlamında) temsil edilir. F1 neslindeki döller birbiriyle çiftleşince meydana gelen yeni nesildeki döller F2 olarak temsil edilir. Çaprazlamanın sonucunu öngörmede kullanılan yaygın şemalardan biri "Punnett karesi" olarak bilinir. Genetikçiler insandaki genetik hastalıkları incelerken genellikle, özelliklerin kalıtımını temsil etmede soyağacı çizelgesi kullanırlar.Griffiths et al. (2000), Chapter 2 (Patterns of Inheritance): Human Genetics === Genlerin etkileşimi === küçükresim|sağ|150px|İnsanın boyu karma bir özelliktir. Francis Galton'un 1889 verileri anne ve babanın ortalaması olan boy ile evladın boyu arasındaki ilişkiyi göstermektedir. Arada bir korelasyon olmasına rağmen, çocukalrın boylarındaki çeşitlilik, bu özellikte çevrenin de etkisi olduğunu göstermektedir. Organizmalar binlerce gen içerir ve cinsel çiftleşmeyle üreyen organizmalarda bu genlerin birlikte bulunmaları (tertiplenmeleri) genellikle birbirlerinden bağımsızdır. Yani, örneğin, sarı veya yeşil renkli bir bezelye alelinin kalıtımı (aktarımı), çiçeklerin beyaz veya mor oluşunu belirleyen alellerin kalıtımıyla ilişkisizdir. “Mendelin ikinci yasası” veya “Bağımsız Tertiplenme Yasası” olarak bilinen bu olguda, ebeveynin her ikisinden gelerek karışan farklı genlerin alellerinin, dölü oluştururken farklı pek çok kombinasyonla bir araya gelebileceği anlamına gelir. (Ancak "Genetik bağlantı" gösteren bazı genler bağımsız olarak bir araya gelmezler edilmezler, bu konu aşağıda daha ayrıntılı işlenecektir.) Sıkça görüldüğü gibi, farklı genler aynı özelliği (fenotipi) oluşmasını sağlayacak tarzda birbirlerini etkileyebilirler. Avrupa kökenli Omphalodes verna bitkisinin genleri bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Bu bitkide, çiçeklerin renginin mavi ya da magenta olmasını sağlayan iki alelli bir gen vardır. Fakat bu bitkide bir de, çiçeklerin renkli olup olmayacağını, yani renkli veya beyaz olacağını denetleyen, iki alelli bir başka gen daha vardır. Bitki bu ikinci genin beyaz alelinin iki kopyasına sahip olduğu zaman, birinci gendeki mavi ile magenta rengi alellerden birinin bitkide etkili olmasına meydan verilmeksizin, çiçekler beyaz olur. Genler arasındaki bu etkileşime "epistasis" adı verilir, sıfat olarak da, birinci genin ikincisi üzerinde "episatik" olduğu söylenir.Griffiths et al. (2000), Chapter 4 (Gene Interaction): Gene interaction and modified dihybrid ratios Birçok özellik ayrık özellik (beyaz ya da mor çiçekler örneğinde olduğu gibi) olmak yerine sürekli özelliktir (insan boyu ve deri rengi gibi). Bu karmaşık özellikler birçok genin ürünüdür.Mayeux R (2005). "Mapping the new frontier: complex genetic disorders". The Journal of Clinical Investigation 115 (6): 1404–1407. doi:10.1172/JCI25421. PMID 15931374. Bu genlerin etkisi, organizmanın deneyimlerde bulunduğu çevrenin etkileriyle çeşitli derecelerde dengelenir. Bir organizmanın genlerinin böyle bir karmaşık özelliğe katkıda bulunma derecesine “kalıtsallık” adı verilir.Griffiths et al. (2000), Chapter 25 (Quantitative Genetics): Quantifying heritability Bir özelliğin kalıtsallık ölçüsü, çevrenin o özellik üzerindeki değişen etkilerine bağlı olarak görecelidir. Örneğin insanın boyu dediğimiz karma özelliğin kalıtsallığı A.B.D.’nde %89 olarak belirlenmişken, beslenme ve sağlık sorunlarının bulunduğu Nijerya gibi yoksul bir ülkede çevrenin etkisi daha büyük olduğundan, bu oran ancak %62 olarak belirlenmiştir.Luke A, Guo X, Adeyemo AA, Wilks R, Forrester T, Lowe W Jr, Comuzzie AG, Martin LJ, Zhu X, Rotimi CN, Cooper RS (2001). "Heritability of obesity-related traits among Nigerians, Jamaicans and US black people". Int J Obes Relat Metab Disord 25 (7): 1034–1041. Abstract from NCBI == Kalıtımın moleküler temeli == === DNA ve kromozomlar === Genlerin moleküler temeli deoksiribonükleik asittir (DNA). DNA da 4 tipteki bir nükleotitler zincirinden oluşur: adenin (A), sitozin (C), guanin (G) ve timin (T). Genetik enformasyon (kalıtım bilgisi) nükleotitlerin dizilişinde bulunmakta olup, genler DNA zinciri boyunca uzanan diziler olarak mevcuttur.Pearson H (2006). "Genetics: what is a gene?". Nature 441 (7092): 398–401. PMID 16724031. Bu kuralın dışında kalabilen tek istisna virüslerdir; virüsler bazen DNA yerine benzeri olan RNA molekülü kullanırlar; çünkü virüslerin genetik malzemesi RNA’dır.Prescott, L (1993). Microbiology. Wm. C. Brown Publishers. 0-697-01372-3. DNA, normal olarak, ikili sarmal biçimde dolanan iki iplikçikli bir moleküldür. DNA’nın iki iplikçiğinden birindeki her nükleotit, karşıt iplikteki nükleotit partneriyle bir çift oluşturur; yani A, T ile bir çift oluşturur, C de G ile. Dolayısıyla iki iplikçikten her biri, tüm gerekli enformasyona sahip bulunur, diğer iplikçikte de bu enformasyonun yedeği bulunur. DNA’nın bu yapısı, kalıtımın fiziksel temelidir. DNA ikileşmesinde, iplikçiklerin ayrışması ve her iplikçiğin yeni iplikçik eşinin bir kalıbı olarak kullanılmasıyla, genetik enformasyon kopyalanır.Griffiths et al. (2000), Chapter 8 (The Structure and Replication of DNA): Mechanism of DNA Replication Genler, kromozom denen DNA dizisi zincirleri boyunca doğrusal bir düzende sıralanmışlardır. Bakterilerde her hücrenin, basit bir dairesel kromozoma sahip olmasına karşılık, bitki ve hayvanların da dahil bulunduğu ökaryot organizmalar, çoklu doğrusal kromozomlar halinde düzenlenmiş DNA’lara sahiptirler. Bu DNA zincirleri son derece uzundur; örneğin en uzun insan kromozomu 247 milyon baz çiftini içerecek uzunluktadır.Gregory SG et al. (2006). "The DNA sequence and biological annotation of human chromosome 1". Nature 441. doi: 10.1038/nature04727 . free full text available Bir kromozomdaki DNA, onu düzenleyen, sıkıştıran ve ona erişimi kontrol eden yapısal proteinlerle beraber, kromatin denen bir yapı oluşturur. Ökaryotlarda kromatin genellikle nükleozomlardan oluşur, bunlar DNA üzerinde düzenli aralıklarla yer alan, DNA'nın etrafında sarılı olduğu, histon proteinlerinden oluşmuş yapılardır.Alberts et al. (2002), DNA and chromosomes: Chromosomal DNA and Its Packaging in the Chromatin Fiber Bir organizmadaki kalıtımsal malzemenin bütününe (yani, genelde, tüm kromozomlarındaki DNA dizilerinin tamamına) genom adı verilir. Haploit organizmaların her kromozomdan yalnızca bir kopyaya sahip olmalarına karşın, hayvanların çoğu ve birçok bitkinin dahil olduğu diploitlerde, her kromozomdan iki kopya ve dolayısıyla her genden iki kopya bulunur. Bir genin iki aleli, kardeş kromozomlardalerde aynı “lokus”larda (konumlarda) yer alır; bu alellerin her biri bir ebeveynden (biri anneden, biri babadan) alınmıştır. Bunun bir istisnası, organizmanın cinsiyetinin belirlenmesinde rol oynayan, cinsiyeti belirleyen eşey kromozomlarında söz konusudur.Griffiths et al. (2000), Chapter 2 (Patterns of Inheritance): Sex chromosomes and sex-linked inheritance Bu kromozomlardan (örneğin insandaki 23. kromozom çiftinden), insanlarda ve memelilerde çok az gene sahip olan Y kromozomu erkeklik özelliklerinin gelişimini başlatmasına karşın, diğeri, X kromozomu, öteki kromozomlara benzemekte olup, cinsel belirlenmeyle ilgili olmayan birkaç gen içerir. Dişiler X kromozomundan iki kopyaya sahip olurlarken, erkekler bir X, bir de Y kromozomuna sahip olurlar. Dolayısıyla, cinsiyetle bağlantılı hastalıklar olarak ortaya çıkan alışılmadık kalıtım örnekleri de X kromozomunun kopyasındaki bu sayısal farklılıktan ileri gelir. === Üreme === küçükresim|left | Hücrelerin üç tip bölünme biçimi: Basit bölünme, mitoz bölünme, mayoz bölünme Hücreler bölündüğünde, onların tüm genomu kopyalanır ve her yavru hücre onun bir kopyasını miras alır (kalıt alır). Mitoz adı verilen bu süreç, en sade üreme biçimi olup, “eşeysiz üreme”nin temelidir. Eşeysiz üreme, bazı çok hücreli organizmalarda da, anne veya babadan birinin genomunu miras alan bir yavru (döl) üremesini sağlayacak şekilde, oluşabilir. Genetik olarak, ebeveyninin tıpkısı olan döllere klon denir. Ökaryotik organizmalarda ise genellikle “eşeyli üreme” olur. Eşeyli üremede ebeveynlerin her ikisinden gelen kalıtımsal materyalin karışımını içeren bir döl üretilir. Eşeyli üreme sürecinde, haploit ve diploit hücre tipleri arasında almaşık bir sıralama olur. Haploit hücreler birbirleriyle kaynaşarak genetik materyalleri birleştirir ve çift kromozomlu bir diploit hücre yaratırlar. Diploit organizmalar, DNA ikileşmesi olmadan bölünerek haploit hücreler meydana getirirler. Bu yolla meydana gelen yavru haploit hücreler her kromozom çiftinden birini ya da diğerini rastlantısal olarak kalıt (miras) almışlardır. Hayvan ve bitkilerin çoğu, yaşamlarının hemen tamamını diploit olarak geçirirler, haploit biçimleri sadece, tek hücreli gametlerden ibarettir. Bakteriler eşeyli üremenin bu haploit/diploit yöntemini kullanmasalar da, yeni kalıtımsal enformasyonun edinilmesinde birçok yöntem kullanırlar. Örneğin, bazı bakteriler konjugasyon denilen yolla, dairesel bir DNA parçasını bir bakteriden diğerine aktarırlar.Griffiths et al. (2000), Chapter 7 (Gene Transfer in Bacteria and Their Viruses): Bacterial conjugation Bakteriler aynı zamanda, çevrelerinde bulunan DNA parçalarını alıp genomlarına dahil edebilirler ki, bu fenomen, transformasyon olarak bilinir.Griffiths et al. (2000), Chapter 7 (Gene Transfer in Bacteria and Their Viruses): Bacterial transformation Bu süreçler sonucunda “yatay gen aktarımı” denen, birbiriyle ilişkisiz organizmalar arasında kalıtımsal enformasyon parçalarının nakli meydana gelir. küçükresim|Thomas Hunt Morgan'dan "krosover" ya da kromozomal parça değişimi çizimi ("Evrim Teorisinin bir Eleştirisi", 1916) === Kromozomal parça değişimi ve genetik bağlantı === Kromozomların diploit tabiatı, farklı kromozomlardaki genlere, eşeyli üreme sırasında, yeni gen kombinasyonları oluşturacak şekilde "bağımsız ayrışım" olanağı sağlar. Genlerin yeni gen kombinasyonları oluşturacak şekilde bu birleşmelerinde (rekombinasyonda), eğer kromozomların parça değiştirdiği krosover denilen süreç olmasaydı, aynı kromozomdaki genler teorik olarak asla birleşmezlerdi. Bu süreç sırasında kromozomlar, DNA parçalarını değiş tokuş yaparak, gen alellerinin değişmesini sağlarlar.Griffiths et al. (2000), Chapter 5 (Basic Eukaryotic Chromosome Mapping): Nature of crossing-over Bu kromozomal parça değişimi süreci genellikle mayoz bölünme sırasında, yani gametin haploit "germ hücreleri"ni yaratan bir dizi hücre bölünmesi sırasında meydana gelir. (Bu germ hücreler de daha sonra birleşerek yavru organizmayı meydana getirirler.) Kromozomdaki belirli iki nokta arasında meydana gelebilecek rekombinasyon olasılığı bu iki nokta arasındaki uzaklığa bağlıdır. Yeterince uzak olan genler arasında hep rekombinasyon olacağından bu genlerin alleleri rastgele bir şekilde dağılırlar. Nispeten yakın genler durumunda, krosover olma olasılığının düşük olması, bu genlerin genetik bağlantı göstermesi anlamına gelir; her iki genin alelleri birlikte kalıt olmaya eğilimlidir. Genlerin dizileri arasındaki bağlantı miktarı çizgisel bir bağlantı haritası oluşturur ki, bu harita genlerin kromozom boyunca düzenlenişine kabaca karşılık gelir.Griffiths et al. (2000), Chapter 5 (Basic Eukaryotic Chromosome Mapping): Linkage maps == Gen ifadesi == === Genetik kod === sağ|küçükresim|upright|Tek bir aminoasit değişikliği hemoglobinin lifler oluşturmasına yol açabilir. Genler, fonksiyonel etkilerini, genellikle, hücredeki fonksiyonların çoğundan sorumlu, proteinlerin üretimiyle ifade ederler. Proteinler amino asit zincirleridir ve bir genin DNA dizisi (bir RNA aracılığıyla) bir proteinin kendine has dizisini üretmede kullanılır. Yazılım (transkripsiyon) denilen bu süreç, genin DNA dizisine kaşılık gelen bir diziye sahip bir RNA molekülü üretimiyle başlar. Ardından, bu mesajcı RNA molekülü translasyon denilen bir süreçle, RNA dizisindeki enformasyona karşılık gelen bir amino asit dizisi üretmede kullanılır. RNA dizisindeki her üç nükleotitlik grup bir kodon olarak adlandırılır, bu kodonların her biri proteinleri oluşturan 20 amino asitten birine karşılık gelir. RNA dizisi ile amino asitler arasındaki bu ilişkiye genetik kod adı verilir.Berg JM, Tymoczko JL, Stryer L, Clarke ND (2002). Biochemistry, 5th edition, New York: W. H. Freeman and Company. I. 5. DNA, RNA, and the Flow of Genetic Information: Amino Acids Are Encoded by Groups of Three Bases Starting from a Fixed Point Bu enformasyon akışı tek yönlü olur; yani enformasyon nükleotit dizilerinden proteinlerin amino asit dizisine aktarılır, proteinden DNA dizisine aktarılmaz. Bu olgu Francis Crick tarafından “moleküler biyolojinin merkezî dogması” olarak adlandırılmıştır.Crick, F (1970): Central Dogma of Molecular Biology (PDF) . Nature 227, 561–563. PMID 4913914 Bir proteini amino asit dizisi, o proteinin üç boyutlu yapısını oluşturur ki, bu da proteinin fonsiyonuyla yakından ilişkilidir.Alberts et al. (2002), Proteins: The Shape and Structure of Proteins .Alberts et al. (2002), Proteins: Protein Function Bunlardan bazıları, kollajen proteinince oluşturulmuş lifler gibi, basit yapılı moleküllerdir. Enzim denen proteinler başka proteinlere ve basit moleküllere bağlanabilirler, bağlandıkları moleküllerdeki kimyasal reaksiyonları kolaylaştırarak (proteinin kendi yapısını değiştirmeksizin) katalizör rolü oynarlar. Proteinin yapısı dinamiktir; örneğin hemoglobin proteini, memeli kanında oksijen moleküllerinin alınması, taşınması ve salınmasını kolaylaştırırken eğilip bükülerek farklı biçimler alır. DNA’daki tek bir nükleotitin farkı bile, bir proteinin amino asit dizisinde bir değişikliğin olmasına neden olabilir. Proteinlerin yapıları kendi amino asit dizilerinin sonucu olduğu için de, böyle bir değişiklik o proteinin özelliklerini değiştirebilir; örneğin proteinin özelliklerini, o proteinin yapısında istikrarın bozulmasına veya o proteinin diğer protein ve moleküllerle etkileşiminde değişiklikler olmasına yol açacak şekilde, değiştirebilir. İnsanlardaki kalıtımsal hastalıklardan orak hücre anemisi adlı kan hastalığı bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Bu hastalık, hemoglobinin β-globin bölümünü belirleyen kodlama bölgesindeki tek bir baz farklılığından kaynaklanır; bu bir bazın farklı olması, hemoglobinin fiziksel özelliklerinin değişmesine yol açan bir amino asiti değişikliğine neden olur.How Does Sickle Cell Cause Disease? . Brigham and Women's Hospital: Information Center for Sickle Cell and Thalassemic Disorders (2002-04-11). Retrieved on 2007-07-23. Fiziksel özelliklerinin değişmesinin sonucunda ortaya çıkan hemoglobinin “orak hücre” versiyonları, birbirlerine yapışırlar, üst üste yığılarak lifler oluştururlar. Bu lifler proteini nakleden alyuvarların biçiminin bozulmasına yol açar. Orak biçimli hücreler kan damarları içinde rahat akamazlar, parçalanma veya damarı tıkama eğilimlidirler. Bu sorunlar sonunda kişide bu hastalıkla ilgili tıbbi rahatsızlıklara yol açar. Bazı genler RNA’da kopyalanmakla birlikte proteine çevrilmezler ki, bunlara “kodlamayan RNA” molekülleri denir. Bu ürünler, bazı durumlarda, kritik hücre fonksiyonlar ile ilgili yapılarda rol alırlar (Ribozomal RNA, taşıyıcı RNA gibi). RNA aynı zamanda, diğer RNA molekülleriyle "hibridizasyon" etkileşimleri yoluyla düzenleyici etki rolüne sahip olabilir. (Örneğin mikroRNA) === Doğuştan gelenler - sonradan kazanılanlar === Genler, bir organizmanın işleyişiyle ilgili bütün enformasyonu içermekteyse de, çevre, nihai fenotipin belirlenmesinde önemli bir rol oynar. Genetik faktör ile çevre faktörü ikilemi, “doğuştan gelenler ile sonradan kazanılanlar” anlamında kullanılan, İngilizce “nature versus nurture” (kısaca, nature vs. nurture, doğa ve yetişme ikilemi) deyişiyle ifade edilir. Bir organizmanın fenotipi kalıtım ile çevrenin etkileşimine bağlıdır. “Isıya duyarlı mutasyonlar” olgusu bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Genellikle, bir protein dizisi içinde değişen bir amino asit, onun davranışını ve diğer moleküllerle etkileşimini değiştirmez; fakat yapının istikrarını bozar. Yüksek sıcaklıkta moleküller daha hızlı hareket ettikleri ve birbirleriyle çarpıştıkları için, böylesi bir amino asit değişimi, proteinde yapısının bozulmasıyla (denatürasyon) ve işleyişinin zayıflamasıyla kendini gösteren bozukluklara yol açar. Düşük sıcaklıklı ortamlarda ise proteinin yapısı istikrarlı kalır ve işleyişi normal halde devam eder. Bu mutasyon türü siyam kedisinin kürkünde renk bakımından gözle görülür halde kendini gösterir: Pigment üretiminden sorumlu bir enzimdeki mutasyon, derideki yüksek sıcaklıklı bölgelerde yapısal istikrarının bozulmasına ve işleyişinin zayıflamasına yol açmaktayken bacak, kulak, kuyruk gibi daha soğuk bölgelerde protein, işleyişini zayıflatmadan sürdürür; böylece kedi, uç bölgeleri koyu renkli bir kürke sahip olur.Imes DL, Geary LA, Grahn RA, Lyons LA (2006). "Albinism in the domestic cat (Felis catus) is associated with a tyrosinase (TYR) mutation" (Short Communication). Animal Genetics 37 (2): 175. doi:10.1111/j.1365-2052.2005.01409.x. Retrieved on 2006-05-29. === Gen düzenlemesi === küçükresim|Transkripsiyon faktörleri DNA’ya bağlanarak ilgili genlerin transkripsiyonuna etkide bulunur. Bir organizmanın genomu binlerce gen içermekle birlikte, bu genlerin hepsinin de belirli bir anda aktif olmaları gerekmez. Bir gen, mRNA transkripsiyonu gerçekleştiğinde (ve proteine çevrildiğinde) “ifade olmuş” demektir. Genlerin ifadesini denetleyen birçok hücre yöntemi vardır. Mesela proteinler yalnızca hücre ihtiyaç duyduğunda üretilirler. Transkripsiyon faktörleri genin transkripsiyonunu ya teşvik etmek ya da engellemek suretiyle düzenleyen proteinlerdir.Brivanlou AH, Darnell JE Jr (2002). "Signal transduction and the control of gene expression". Science 295 (5556): 813–818.PMID 11823631. Örneğin, Escherichia coli bakterisinin genomunda triptofan amino asitinin sentezi için gerekli bir seri gen vardır; fakat triptofanın hücrede kullanıma hazır hale gelmesinden sonra, bu genlere artık ihtiyaç kalmaz. Triptofanın varlığı genlerin faaliyetini doğrudan etkiler; triptofan molekülleri “triptofan represörü”ne (bir transkripsiyon faktörü) bağlanırlar, bağlanınca represörlerin yapısını öyle değiştirir ki, represörler genlere bağlanır. Triptofan represörü genlerin transkripsiyonu ve ifadesini durdurur, ve dolayısıyla, triptofan sentezi sürecinin “olumsuz geri beslemeli” (negative feedback) düzenlemesini sağlamış olur.Alberts et al. (2002),Control of Gene Expression - The Tryptophan Repressor Is a Simple Switch That Turns Genes On and Off in Bacteria Gen ifadesindeki farklılıklar, özellikle çok hücreli organizmalarda belirgindir, bu tip canlılarda hücrelerin hepsi aynı genomu içermelerine karşın, farklı gen kümelerinin ifadesinden kaynaklanan çok farklı yapı ve davranışlara sahiptirler. Çok hücreli bir organizmadaki tüm hücreler, tek bir hücreden türerler. Bu tek hücrenin farklı hücre tiplerine farklılaştığı süreç sırasında, dış ve hücreler arası sinyallere tepki verir, aşamalı olarak farklı gen ifade şekilleri kurarak farklı davranış tipleri oluşturur. Çok hücreli organizmalarda yapıların gelişiminden tek bir gen sorumlu değildir; bu farklı davranış tipleri birçok hücre arasındaki karmaşık etkileşimlerden doğar. Ökaryotlarda kromatinde yapısal özellikler genlerin transkripsiyonunu etkiler. Bu özellikler “epigenetik”tir (üst-kalıtsal); çünkü etkileri DNA dizisinin üzerinde yer alır ve bir hücre kuşağından diğerine aktarılan kalıta haizdir. Epigenetik özelliklerden olayı, aynı ortamda oluşan farklı hücre tipleri çok farklı özelliklere sahip olabilirler. == Genetik değişim == küçükresim|upright|Gen duplikasyonu gereksiz gen kopyaları yaratarak genetik çeşitlenme getirir: Genin kopyalarından biri mutasyona uğrayabilir ve organizmaya zarar vermeksizin orijinal fonksiyonunu yitirebilir. === Mutasyonlar === DNA ikileşmesi süreci sırasında ikinci iplikçiğin polimerizasyonunda rastlantısal yanlışlıklar gerçekleşir. Mutasyon ya da değişinim adı verilen bu hatalar, özellikle bir genin protein kodlama dizisinde oluşmaları durumunda organizmanın fenotipi üzerinde güçlü bir etkide bulunabilirler. Fakat DNA polimeraz enziminin, hataları düzeltme yeteneği sayesinde bu hataların oranı son derece düşüktür; hata oranı, her 10-100 milyon bazda 1 hata olarak gözlemlenmiştir.Griffiths et al. (2000),Chapter 16 (Mechanisms of Gene Mutation): Spontaneous mutations Kunkel TA (2004). "DNA Replication Fidelity". Journal of Biological Chemistry 279 (17): 16895–16898. doi:10.1038/sj.emboj.7600158. DNA’daki değişim oranını arttıran süreçlerin mutajenik olduğu söylenir. Mutajenik kimyasallar genellikle baz eşleşmesine müdahale ederek, DNA ikileşmesinde hatalara yol açarlar. Morötesi ışınım ise, DNA yapısına zarar vermek suretiyle mutasyonlara neden olur.Griffiths et al. (2000),Chapter 16 (Mechanisms of Gene Mutation): Induced mutations DNA’daki kimyasal zarar doğal yolla meydana gelmekteyse de, hücreler uyumsuzlukları ve bozulmaları tamir etmek üzere “DNA tamir” mekanizmalarını kullanırlar. Ancak, tamir bazen DNA’yı -dizisi bakımından- orijinal haline geri döndüremeyebilir. Krosover ile kromozomal parça değişimi yapan ve genleri yeniden birleştiren (rekombine eden) organizmalarda mayoz bölünme esnasındaki hizalanma (iki kromozomdaki benzer dizilerin yan yana gelmesi) hataları da mutasyonlara neden olabilir.Griffiths et al. (2000),Chapter 17 (Chromosome Mutation I: Changes in Chromosome Structure): Introduction Bu hatalar, benzer dizilerin neden oldukları, partner kromozomların hatalı hizalanması sonucu olması özellikle muhtemeldir; bu da genomlardaki bazı bölgeleri mutasyona daha eğilimli kılar. Bu hatalar DNA dizisinde büyük yapısal değişiklikler yaratır; kromozomda geniş bölgelerde duplikasyonlar (ikilenmeler), inversiyonlar (evirmeler), delesyonlar (çıkarmalar) veya farklı kromozomlar arasında parçaların kazara aktarılması (translokasyon) söz konusu olabilir. İnsan DNA sında yaklaşık 25.000 gen bulunur ve bu genlerde meydana gelen mutasyonlar sonucu 6.000 in üzerinde genetik hastalık tespit edilmiş ve tedavisi aranmaktadır.Nicholas Wright Gillham, Genes Chromosomes and Disease 2011, Sf.19 Mutasyonların, başta kanser olmak üzere, zeka geriliği, erken yaşlanma ve daha binlerce hastalığa yol açtığı bilinmektedir. === Doğal seçilim ve evrim === Mutasyonlar farklı genotipli organizmaların ortaya çıkmasına neden olur ve bu farklılıklar da farklı fenotiplerin oluşmasıyla sonuçlanır. Birçok mutasyonun organizmanın fenotipi, sağlığı ve (doğal seçilimle ilgili) üreme uyumu (İng. fitness) üzerinde az bir etkisi vardır. Etkisi olan mutasyonlar genelde zararlıdırlar ama bazen, organizmanın içinde bulunduğu çevre koşulları bağlamında yararlı denebilecek mutasyonlar da olur. küçükresim|sol|Çeşitli ortolog gen dizilerinin karşılaştırılmalarıyla hazırlanmış, ökaryotik organizmaların bir evrim ağacı Popülasyon genetiği popülasyonlardaki bu genetik farklılıkların kaynaklarını, dağılımlarını ve bu dağılımların zamanla nasıl değiştiğini araştıran bir genetik altdalıdır.Griffiths et al. (2000),Chapter 24 (Population Genetics): Variation and its modulation Bir alelin bir popülasyondaki sıklığı doğal seçilimle etkilenebilir; belirli bir aleli taşıyan bireylerin hayatta kalma ve üremesindeki yüksek oran, o alelin zamanla o popülasyonda daha sık olmasına neden olabilir.Griffiths et al. (2000),Chapter 24 (Population Genetics): Selection Aynı zamanda, “genetik sürüklenme” denilen, şans faktörünün etkisiyle, yani olayların tesadüfi akışıyla da, allel sıklığında değişimler olabilir.Griffiths et al. (2000),Chapter 24 (Population Genetics): Random events Genetik sürüklenme bir popülasyonun gen havuzunda, doğal seçilimden farklı olarak, uygun genlerin seçilmesi gibi bir yönlendirmeyle değil de, tamamen rastlantı eseri sayılan, kuşaktan kuşağa ortaya çıkan değişiklikler şeklinde tanımlanır. Organizmaların genomları, birçok kuşak boyunca, evrim denilen olgu ile sonuçlanmak üzere, değişebilirler. Mutasyonlar ve mutasyonların yararlı olanları için olan seçilim sonucunda, bir canlı türün çevresine daha uyumlu biçimlere dönüşerek evrimine neden olabilir. Bu sürece adaptasyon denir.On the Origin of Species , 1st, John Murray, 1. . Related earlier ideas were acknowledged in Darwin, Charles (1861).On the Origin of Species , 3rd, John Murray, xiii. Yeni türler, türleşme denilen süreçle oluşur. Türleşme genellikle, farklı popülasyonların coğrafi olarak ayrı düşmelerinin neden olduğu genetik farklılaşmadan ortaya çıkar.Gavrilets S (2003). "Perspective: models of speciation: what have we learned in 40 years?". Evolution 57 (10): 2197–2215. doi:10.1554/02-727 .PMID 14628909. Evrim esnasında DNA dizileri birbirinden uzaklaştığı ve değiştiği için, diziler arasındaki bu farklılıklar, aralarındaki evrimsel uzaklığı hesaplamada bir “moleküler saat” gibi kullanılabilir.Wolf YI, Rogozin IB, Grishin NV, Koonin EV (2002). "Genome trees and the tree of life". Trends Genet. 18 (9): 472–479.PMID 12175808. Genetik kıyaslamalar genellikle, türler arasındaki evrimsel akrabalığı nitelemede en doğru yöntem olarak kabul edilir, bu yöntem, fenotipik kıyaslamalarla edinilmiş bazı yanıltıcı değerlendirmeleri de düzeltir. Türler arasındaki evrimsel uzaklıklar “evrim ağacı” ya da “filogenetik ağaç” denilen şemalarla temsil edilir, bu şemalarla türlerin ortak bir atadan inişini ve zaman boyunca türlerin birbirinden uzaklaşmalarını gösterir. Ancak, bu ağaç şemaları türler arasındaki yatay gen transferi olaylarını gösteremez. == Araştırma ve teknoloji == === Model organizmalar === Genetikçiler başlangıçta genetiği geniş bir organizma yelpazesi üzerinde çalışmışlarsa da, sonraları araştırmacılar organizmaların bir altkümesi üzerinde özelleşmeye başlamıştır. Belli bir organizma hakkında önemli miktarda araştırma yapılmış olması yeni araştırmacıların da aynı organizmayı daha derinlemesine icelemeye teşvik etmiştir. Böylece birkaç model organizma günümüzdeki genetik araştırmaların önemli bir kısmı için temel oluşturmuştur.The Use of Model Organisms in Instruction . University of Wisconsin: Wisconsin Outreach Research Modules. Retrieved on 2008-03-15. Model organizmalar genetiğindeki başlıca araştırma konuları, gen düzenlemesi, morfogeneze ilişkin gelişim genleri ve kanserdir. Model organizmalar kısmen kullanımlarının pratik olması nedeniyle seçilmiştir; kısa üretim süreleri, genetik manipülasyonun kolay olması bazı organizmaların genetik araştırmalarda popüler olmasına neden olmuştur. Yaygın olarak kullanılan model organizmalar arasında, bağırsak bakterisi Escherichia coli, turpgiller familyasından Arabidopsis thaliana bitkisi, bir maya türü olan Saccharomyces cerevisiae, iplik kurdu Caenorhabditis elegans, yaygın meyve sineği Drosophila melanogaster ve ev faresi Mus musculus sayılabilir. === Farklı araştırma alanları === Genetik bilimindeki gelişmelerin yanı sıra, araştırmaların gitgide farklı alanlarda özelleşmeye başlaması bu bilim dalının altdallarının oluşmasına neden olmuştur. Genetiğin altdallarından bazıları şunlardır: * Evrimsel gelişim genetiği: Döllenmiş tekhücreli yumurta aşamasından başlayarak organizmanın oluşmasındaki tüm moleküler etkenleri ve dolayısıyla onları kodlayan genleri inceler. Yoğun olarak, özellikle iki taraflı simetri düzenlenmesiyle ve basit bir biyolojik sistemden (tekhücreliler, ışınsal simetri) karmaşık bir organizmaya (çokhücreli, genellikle metamerize ve özelleşmiş organlar halinde yapılaşmış organizmalar) geçişi sağlayan mekanizmalarla ilgilenir. Organizmanın oluşum mekanizmalarını incelemek için model organizma türleri (Drosophila, yuvarlak solucanlar, zebra balığı, tavuk vs.) kullanır. Fransızca'da evrimsel gelişim genetiği adıyla bilinen bu dal, İngilizce'de evrimsel gelişim biyolojisi olarak bilinir. * Medikal genetik * Genomik: İnsan genomunun (kromozomlarda yapılanmış üç milyar baz çiftinin, DNA bütününün) yapısını, bileşimini ve evrimini inceler ve DNA’da biyolojik bir anlamı olabilecek birimleri (genler, çevrilmeyen transkripsiyon birimleri, mikroRNA’lar, düzenleme üniteleri, transkripsiyon faktörleri olan promotörler, CNG alfa ve beta kanalları vs.) tanımlamaya çalışır. * Kantitatif genetik : Genetik bileşenleri, niceliksel özelliklerin (boy, tüy rengi, büyüme hızı vs.) varyasyonunu (değişme, çeşitlenme) ve kalıtsallıklarını açıklayarak inceler. * Evrim genetiği : Türlerin genomlarında doğal seçilimin izlerini inceler ve türlerin değişen çevrelerde (ortamlarda) hayatta kalmasında ve adaptasyonunda baş rolü oynayan genleri tanımlamaya çalışır. * Popülasyon genetiği: Popülasyonların ve türlerin çeşitliliğini etkileyen güçleri (ve etki ya da sonuçlarını) matematiksel ve istatistikî yöntemler geliştirerek inceler. Bir başka deyişle popülasyonlardaki fertlerin benzerlik ve farklılıklarının kaynaklarını araştıran bir genetik altdalıdır. Dört ana madde üzerinden yola çıkarak araştırmalar yapar: Bunlar doğal seçilim, gen havuzu, mutasyonlar ve gen devamlılığıdır. * Moleküler genetik: Canlıların kalıtım materyali olan genlerin yapılarını ve işlevlerini moleküler düzeyde inceleyen bir genetik altdalıdır. Moleküler genetik, moleküler biyolojinin ve genetiğin yöntemlerini kullanarak çalışır. * Ekolojik genetik: Genetik çalışmaları ekolojik alanda sürdüren bir genetik altdalıdır. Ekolojik genetik, canlıların oluşturduğu popülasyonları "popülasyon genetiği" ile yakından ilişkili olarak araştırır. === Medikal genetik araştırmaları === Medikal genetik, genetik çeşitliliğin, insan sağlığı ve hastalıklarıyla ilişkilerini araştırmaktadır.NCBI: Genes and Disease . NIH: National Center for Biotechnology Information. Retrieved on 2008-03-15. Bir hastalığa neden olabilecek bilinmeyen bir gen araştırıldığında, araştırmacılar, hastalıkla ilgili genomun konumunu saptamada genellikle “genetik bağlantı” ve genetik soyağacı çizelgesinden yararlanırlar. Popülasyon düzeyindeki araştırmalarda, araştırmacılar genomdaki, hastalıklarla ilgili genlerin konumlarını saptamada “Mendelci rastgeleleştirme” yönteminden yararlanmaktadır; bu teknik bilhassa, yalnızca tek bir genle kesin olarak belirlenemeyen, birkaç gene ilişkin (çok genli) özelliklerde yararlı olmaktadır.Davey Smith, G; Ebrahim, S (2003)."‘Mendelian randomization’: can genetic epidemiology contribute to understanding environmental determinants of disease?" . International Journal of Epidemiology 32: 1–22. Hastalık geni olabilecek herhangi bir gen aday olarak saptanınca, artık sonraki araştırmalar genellikle, bu genin bir model organizmadaki dengi olan gen (ortolog gen) üzerinde yapılır. Genotipleme teknikleri, kalıtımsal hastalık çalışmalarının yanı sıra, genotipin ilaca cevabı nasıl etkilediğini araştıran farmakogenetik alanının gelişmesini de sağlamıştır.Pharmacogenetics Fact Sheet . NIH: National Institute of General Medical Sciences. Retrieved on 2008-03-15. Kanser kuşaktan kuşağa kalıtım yoluyla geçen bir hastalık olmasa da, günümüzde genetik bir hastalık olarak ele alınmaktadır.Strachan T, Read AP (1999). Human Molecular Genetics 2, second edition, John Wiley & Sons Inc.. Chapter 18: Cancer Genetics Kanserin vücuttaki gelişim süreci çeşitli olayların bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Bazen vücuttaki hücreler bölünürken mutasyonlar olur. Bu hücrelerdeki mutasyonlar bir çocuğa aktarılmasa da, hücrelerin davranışını etkileyebilmekte ve kimi zaman onların büyümelerine ve daha hızlı bölünmelerine neden olmaktadırlar. Hücrelerin bu anormal ve uygunsuz bölünmelerini engelleyen mekanizmalar vardır; uygunsuz bölünmekte olan hücrelerin ölmesi için sinyaller yolanır. Ama bazen başka mutasyonlar çoğalan hücrelerin bu sinyallere uymamasına neden olabilir. Vücutta, bir çeşit dahili bir doğal seçilim süreci meydana gelir; hücrenin bölünmeye devamını sağlayan mutasyonlara hücrelerde birikir, sonunda bir kanser tümörü meydana gelir. Tümör büyüyüp gelişerek vücudun çeşitli dokularını istila eder. . E. coli rekombinant DNA teknolojisinde sıkça kullanılır. === Araştırma teknikleri === Günümüzde DNA, laboratuvarda birçok bakımdan istenildiği gibi değiştirilebilmektedir. Laboratuvar çalışmalarında kullanılan restriksiyon enzimleri DNA’yı belli dizilerde keserek arzu edilen parçaları üretmek için kullanılır.Lodish et al. (2000),Chapter 7: 7.1. DNA Cloning with Plasmid Vectors Ligasyon enzimleri ise, elde edilen bu parçaları yeniden birleştirme, yani birbirine bağlama olanağı sağlamaktadır ve böylece, araştırmacılar, farklı kaynaklardan (biyolojik türlerden) alınan DNA parçalarını birleştirerek “rekombinant DNA” yaratabilmektedirler. Genellikle “genetik yapısı değiştirilmiş organizmalar”la (İngilizce kısaltmasıyla GMO) ilgili çalışmalarda yararlanılan rekombinant DNA bilhassa, plazmidler (üzerlerinde birkaç gen bulunan dairesel DNA parçaları) bağlamında kullanılmaktadır. Bakterilerin içine plazmidlerin sokulması ve bu bakterilerin “agar” tabaklarında (bakteri hücrelerinin klonlarını izole etmek için) büyütülmesiyle araştırmacılar, eklenen DNA parçalarını klonal olarak çoğaltabilmektedirler ki bu, moleküler klonlama olarak bilinen bir işlemdir. (Klonlama terimi, aynı zamanda çeşitli teknikler kullanarak klonal organizmalar yaratmak için de kullanılır.) DNA aynı zamanda polimeraz zincir tepkimesi (PCR) denilen bir süreç kullanılarak da çoğaltılabilir.Lodish et al. (2000),Chapter 7: 7.7. Polymerase Chain Reaction: An Alternative to Cloning PCR, özel kısa DNA dizileri kullanılarak, DNA’nın hedef seçilen bir bölgesini izole edebilir ve onu aşırı derecede büyütebilir. DNA’nın son derece küçük parçalarını aşırı ölçüde çoğaltabildiğinden, PCR genellikle spesifik DNA dizilerinin varlığını saptamakta kullanılır. === DNA dizilemesi ve genomik === küçükresim|200px|sağ|Bir DNA profilini inceleyen bir bilim insanı Genetik çalışmalarında geliştirilmiş en temel teknolojilerden biri olan DNA dizilemesi araştırmacılara DNA parçalarındaki nükleotit dizisini belirleme olanağı sağlamaktadır. 1977’de Frederick Sanger ve çalışma arkadaşlarınca geliştirilen bir DNA dizileme yöntemi (zincir sonlandırma dizilemesi) DNA parçalarını dizilemede artık rutin bir yöntem olarak kullanılmaktadır.Brown TA (2002). Genomes 2, 2nd edition. ISBN ISBN 1-85996-228-9. Section 2, Chapter 6: 6.1. The Methodology for DNA Sequencing Bu teknoloji sayesinde araştırmacılar, birçok insan hastalığıyla ilgili moleküler dizileri inceleme olanağına kavuşmuşlardır. DNA dizilemesi ucuzlaştıkça ve bilgisayarların da yardımıyla araştırmacılar, birçok organizmanın genomunu dizilemişlerdir. Bunu yapmak için dizilenmiş DNA parçaları, dizilerinin aynı olduğu bölgeleri çakıştırılarak, daha büyük bölgelerin dizileri belirlenir (genom inşası süreci) dizilemişlerdir.Brown (2002),Section 2, Chapter 6: 6.2. Assembly of a Contiguous DNA Sequence Bu teknolojiler, insan genomu için de kullanılmış, insan genomunun dizileme projesi 2003 yılında tamamlanmıştır. Yeni yüksek hacimli dizileme teknolojileri DNA dizileme maliyetini hızla düşürmektedir, çoğu araştırmacı bir insan genomunun dizilenme maliyetinin yakın gelecekte bin dolara inmesini beklemektedir. DNA dizileme yöntemleriyle belirlemeler sonucunda edinilen, işe yarar dizilemelerin miktarının gitgide artması, organizmaların genom bütünlerindeki araştırmalarda hesaplama aletleri ve analiz örnekleri kullanan, genomik adlı araştırma alanını doğurmuştur. Genomik aynı zamanda, biyoenformatik bilimsel disiplininin bir altalanı olarak da kabul edilebilir. == Ayrıca bakınız == * Mendel * Mendel genetiği * Genler ve Alleller * Monohibrit çaprazlama * Dihibrit çaprazlama * Genotip * Fenotip * Mutasyonlar * Eşey saptanması * Hücre bölünmesi * Kromozomlar * Klonlama * Gen aktarımı * Genetik tanı merkezi == Kaynakça == Özel: Genel: * Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K, and Walter P (2002). Molecular Biology of the Cell, 4th edition. ISBN 0-8153-3218-1. * Griffiths AJF, Miller JH, Suzuki DT, Lewontin RC, and Gelbart WM (2000). An Introduction to Genetic Analysis. New York: W.H. Freeman and Company. ISBN 0-7167-3520-2. * Hartl D, Jones E (2005). Genetics: Analysis of Genes and Genomes, 6th edition. Jones & Bartlett. ISBN 0-7637-1511-5. * Lodish H, Berk A, Zipursky LS, Matsudaira P, Baltimore D, and Darnell J (2000). Molecular Cell Biology, 4th edition. ISBN 0-7167-3136-3. * Salt, Alparslan. Geleceğin Felaketleri, Ruh ve Madde Yayınları, İstanbul, 1997 * Asimov,I. İnsanlığın Geleceği, Cep Kitapları, İstanbul,1984 * Naisbitt,J. ve Aburden,P. Megatrends 2000,Form Yayınları,1990 * Cumhuriyet gazetesi, Bilim ve Teknik ilave dergileri, 1992-1995 yılları arasındaki sayılar. == Dış bağlantılar == * Genetik * Genetics-1 * Genetics-2 * Genetics Education Center * Free database on the human genetics * Database of the genomes sequences, as well as the projects in progress * Discovered in 2007, the zones of instability of the genome in the mouse. * Yapay DNA * İnsan klonlama kararı * Hayvanlardan organ nakline denetim * İnsan embriyosunda genetik değişiklik yapıldı * Yapay döllenme * Biological weapons,genetics and social analysis * Genetic engineering and biological weapons * Genetic Bullets - Ethnically Specific Bioweapons * Biological warfare, bioterrorism, biodefence and the biological and toxin weapons convention * Ethnic Specific Weapons * Glossaire de la biotechnologie de la FAO * «Il était une fois... l'ADN»: un site éducatif sur les bases de la génétique classique et moléculaire * Du gène à la compréhension de la molécule qu'elle code dans l'organisme. Une vidéo éducative en partenariat avec l'Institut Pasteur * Un site présentant les aspects éthiques liés à la question de la manipulation génétique des plantes et des animaux. Les aspects "sciences" et "droits" sont en construction. * Génétique dans l'élevage chiens de race: consanguinité, retrempe, gènes codant la couleur de la robe, la longueur de la queue. * Kategori:Almancadan Türkçeye geçen sözcükler
Sanatta mozaik; bir yüzeyin, farklı renklerdeki küçük parçacıkların yan yana getirilmesi yöntemiyle süslenmesi ve bu şekilde üretilmiş eserdir. Taş, cam, tuğla, metal veya deniz kabuğu gibi çok çeşitli malzemelerden mozaik yapılabilir. Kakmacılıktan farklı olarak, mozaik sanatında parçacıklar yüzeydeki çukurcuklara yerleştirilmez, yüzeye yapıştırıcı ile tutturulur."mosaic (art)." Britannica.com == Etimoloji == Türkçeye Fransızca "mosaïque"ten geçen mozaik sözcüğünün kökeni Latince musaicum (mozaik, Müzlerin eseri) kavramıdır. Bunun nedeni Orta Çağ mozaiklerinde çoğunlukla sanat perisi Müzlerin resmedilmiş olmasıdır."mosaic." Online Etymology Dictionary. Erişim: 9 Aralık 2014 == Tarihçe == Mozaiğin tarihi antik çağlara uzanır. Sümer kenti Uruk'ta MÖ 3. binyıla ait, mozaiğe benzer duvar kaplamaları bulunmuştur. Koni şeklindeki terakota kaplamaların kenarları kırmızı, siyah ve beyaz renktedir. Bu kaplama malzemeleriyle zikzak hatlar ve yamuk gibi çeşitli geometrik şekiller oluşturulmuştur. Bu kaplamalar estetik görünümünün yanı sıra güneşte kurutulmuş tuğlaları yağmur ve rüzgârdan koruyordu. Ancak bu teknik zamanla yok olmuştur ve sonraki dönemlerdeki mozaiğin gelişimi ile alakası yoktur. Roma İmparatorluğu zamanında daha çok şehir kaldırımlarında, meydanlarda, ev avlularında kullanılan, sırlı seramikten yapılmış mozaiklerin parçaları birkaç milimetre kadar küçük olabilmektedir. Gaziantep Arkeoloji Müzesinde bulunan ve Zeugma antik şehrindeki villalardan çıkarılan mozaikler bu dönem eserlerinin en güzel örnekleri arasındadır. Hatay'ın Antakya ilçesi de Roma dönemine ait seçkin bir mozaik koleksiyonunu barındırır. Mozaiğe çok farklı zamanlarda ve çok farklı kültürlerde rastlanmasına rağmen, altın devrini 4.-14. yüzyıllarda Bizans'ta yaşadığı söylenebilir. Bu dönemde Bizans'ta başlıca resim sanatı mozaik olmuştur. Duvar ve tavan mozaikleri konusunda uzmanlaşan Bizanslılar ise parçacık olarak İtalya'da üretilen ve kalın, renkli camdan oluşan plakalar (smalti) kullanmakla ünlüdürler. Bu dönemde, camlar, ışığı daha iyi yönlendirebilmek için farklı açılarda, ve sıvasız olarak yerleştirildi. Bazı desenlerde, camların arkasına gümüş ya da altın yapraklar yapıştırıldı. Daha çok dini görüntüler betimleyen Roma mozaiklerinin aksine Bizanslılar aristokrasinin de mozaiklerini yarattılar. İslam kültürü ise mozaik desenlerine getirdiği matematiksel zenginlikle ünlüdür. Yer yer cam küpler ve taşlar kullanılmış olsa da, İslami eserlerde, genelde, desen için özellikle üretilmiş, daha sonra, kenarları elde zimparalanarak boşluksuz yan yana oturacak şekle sokulmuş çini plakalar kullanılmıştır (zillij). Antoni Gaudi, Guell Parkındaki koltukları mozaikle kaplayarak tekniğe yeni bir uygulama kanalı açmıştır. Bu mozaikler, farklı amaçlarla yaratılmış seramik ürünlerin yeniden düzenlenmesiyle meydana geldikleri için kolaj tekniginin ilk örneği olarak da gösterilebilir. Gaudi'nin uyguladığı seramik kaplama tekniğinin özgün adı "trencadis" tir ve Katalanca bir sözcüktür. Kullanılmayacağı, bir işe yaramayacağı varsayılan seramik ve cam parçalarıyla bir binanın giydirilmesidir. Aralarında Chagall ve Picasso'nun bulunduğu birçok modern sanatçı da eserlerini mozaik şeklinde ortaya koymuş, mozaik eserlerin konularına zenginlik katmışlardır. Günümüzde mozaikler mobilya dekorasyonundan yer kaplamalarına, bina kaplamalarından oda bölmelerine kadar birçok farklı yerde kullanılmaktadır. Konular soyut kavramlardan hiperrealist portrelere kadar çeşitlilik kazanmıştır. == Yöntemler == Mozaik, başlıca olarak şu iki yöntemler üretilir: * Genelde çimentodan oluşan zemin malzeme üzerine parçacıkları batırmak * Tutkalla yapıştırılmış parçaların aralarına sıva döşemek. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Hatay Sanal Arkeoloji Müzesi * Türkiye'de bulunan tarihi mozaik eserler * Mozaik Voyages Vietnam * Zeugma'da bulunan mozaik motifleri hakkında detaylı bilgi * Guell Parkı Kategori:Döşemeler
== Olaylar == * 336 - İlk Noel kutlaması, Roma'da yapıldı. * 1522 - Rodos, Osmanlı egemenliğine girdi. * 1638 - Osmanlı Ordusu, Bağdat'a girdi. * 1683 - II. Viyana Kuşatmasının başarısızlıkla sonuçlanması üzerine, Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, boğularak idam edildi. * 1809 - Amerikalı doktor Ephraim McDowell, kliniğine hamileyim diyerek gelen Jane Todd Crawford'un, yumurtalığından 10 kiloluk tümor aldı. Bu, ilk başarılı alt karın ameliyatı olarak tarihe geçti. Crawford, 21 yıl daha yaşadı. * 1921 - Gaziantep'in Fransız işgalinden kurtuluşu * 1922 - TBMM’nin gizli oturumunda, Başbakan H. Rauf Orbay’ın Lozan Konferansı hakkındaki açıklamaları ve görüşmeleri yapıldı. * 1926 - Japon İmparatoru Taişo'nun ölümü üzerine, oğlu Hirohito İmparator oldu. * 1932 - Çin'in Guangzhou bölgesinde 7,6 şiddetinde deprem: 70.000 kişi öldü. * 1936 - Şark demiryolları, Türkiye Hükümeti tarafından satın alındı. * 1952 - Said-i Nursi'nin yargılanmasına başlandı. * 1963 - Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı kuruldu. * 1963 - Kıbrıs'ta Kıbrıs Mücadelesi Ulusal Örgütü EOKA, Ada'nın her yanında Türklere karşı saldırılar düzenledi. Çok sayıda Kıbrıslı Türk öldü. Türkiye savaş uçakları, Kıbrıs üzerinde uçuşlar yaptı. * 1963 - İsmet İnönü, bağımsız milletvekilleriyle yeni bir koalisyon hükümeti kurdu. * 1972 - Nikaragua'daki depremde 10 bin kişi öldü. * 1976 - Hac'dan dönerken gemilerinin batması sonucu 100 kişi öldü. * 1979 - Tunceli Cumhuriyet Savcısı Mustafa Gül öldürüldü. * 1981 - Ankara Sıkıyönetim Mahkemesi Tüm Öğretmenler Birleşme ve Dayanışma Derneği (TÖB- DER)'i kapattı. Savcılık, TÖB-DER'in "Marksist-Leninist bir düzeni amaçladığını" iddia etti. * 1985 - Türkiye'nin ilk hayalî ihracat davası sonuçlandı: Yahya Demirel 23 yıl 4 ay hapis cezasına çarptırıldı. * 1986 - İGDAŞ kuruldu. * 1989 - Romanya Devlet Başkanı Nikolay Çavuşesku ve eşi Elena Çavuşesku idam edildi. Çavuşesku çifti olağanüstü bir mahkemede yargılanmışlardı. * 1990 - Tim Berners-Lee; HTML ve World Wide Web'in temellerini attı. İlk defa iki bilgisayar arasında hypertext teknolojisi kullanılarak sunucu bağlantısı gerçekleştirildi. * 1991 - Mihail Gorbaçov, Sovyetler Birliği başkanlığı görevinden istifa etti. Ülke ertesi gün resmen dağıldı. * 1991 - PKK militanları, İstanbul Bakırköy'de Çetinkaya Mağazalarına molotofkokteyli attı. Çıkan yangında 11 kişi öldü. * 2000 - Rusya Başkanı Vladimir Putin, Sovyetler Birliği Marşı'nın üzerine Aleksandr Aleksandrov tarafından yeni yazılan sözlerle hazırlanan yeni Rusya Ulusal Marşı'nın kabulü üzerine yasayı imzaladı. *2021 - James Webb Uzay Teleskopu, Ariane 5 roketiyle kalkış yaptı. == Doğumlar == * 1250 - IV. İoannis, İznik İmparatoru (ö. 1305) * 1617 - Jean de Coligny-Saligny, Fransız soylu ve ordu komutanı (ö. 1686) * 1717 - VI. Pius, Papa (ö. 1799) * 1720 - Anna Maria Pertl Mozart, Wolfgang Amadeus Mozart'ın ve Maria Anna Mozart'ın annesi (ö. 1778) * 1724 - John Michell, İngiliz doğa filozofu ve papaz (ö. 1793) * 1730 - Noël Martin Joseph de Necker, Belçikalı doktor ve botanikçi (ö. 1793) * 1763 - Claude Chappe, Fransız bilim insanı (ö. 1805) * 1787 - Akif Paşa, Osmanlı devlet adamı, şair ve yazar (ö. 1845) * 1837 - Cosima Wagner, Alman piyanist ve besteci (ö. 1930) * 1849 - Nogi Maresuke, Japon İmparatorluk Ordusunda general (ö. 1912) * 1852 - Lionel Royer, Fransız ressam (ö. 1926) * 1859 - Colin H. Campbell, Kanadalı politikacı (ö. 1914) * 1869 - Emir Şekib Arslan, Lübnanlı yazar, politikacı ve fikir adamı (ö. 1946) * 1870 - Helena Rubinstein, Polonyalı-Yahudi asıllı Amerikalı iş insanı (ö. 1965) * 1876 - Muhammed Ali Cinnah, Pakistan'ın kurucusu (ö. 1948) * 1876 - Adolf Windaus, Alman kimyager (ö. 1959) * 1878 - Louis Chevrolet, İsviçreli Amerikan yarış arabası sürücüsü ve İş insanı (ö. 1941) * 1878 - Joseph M. Schenck, Rus asıllı Amerikalı film stüdyosu yöneticisi (ö. 1961) * 1883 - Hugo Bergmann, İsrailli filozof (ö. 1975) * 1885 - James Ewing, Amerikalı patolog (ö. 1943) * 1886 - Kid Ory, Amerikalı Caz Tromboncusu ve grup lideri (ö. 1973) * 1887 - Conrad Hilton, Amerikalı iş insanı (ö. 1979) * 1890 - Mustafa Çokay, Türkistan Alaş Orda hükûmetinin üyesi, gazeteci ve yazar (ö. 1941) * 1893 - Harry Stenqvist, İsveçli bisikletçi (ö. 1968) * 1896 - Hermann Jónasson, İzlanda Başbakanı (ö. 1976) * 1899 - Humphrey Bogart, Amerikalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1957) * 1901 - Hans Rehberg, Amerikalı milyarder iş insanı, yatırımcı, sivil lider ve hayırsever (ö. 1963) * 1904 - Gerhard Herzberg, Alman asıllı Kanadalı fizikçi ve fiziksel kimyager (ö. 1999) * 1904 - Étienne Mattler, Fransız eski millî futbolcu (ö. 1986) * 1905 - Selahattin Batu, Türk veteriner hekim, akademisyen, siyasetçi ve edebiyatçı (ö. 1973) * 1905 - Muzaffer Kuşakçıoğlu, Türk siyasetçi (ö. 1978) * 1906 - Ernst Ruska, Alman fizikçi (ö. 1988) * 1908 - Quentin Crisp, Britanyalı yazar, hikâyeci ve aktör (ö. 1999) * 1908 - Yaşar Nabi Nayır, Türk yazar (ö. 1981) * 1910 - Elevter Andronikaşvili, Gürcü fizikçi (ö. 1989) * 1911 - Louise Bourgeois, Fransız heykeltıraş (ö. 2010) * 1911 - Emil Konopinski, Amerikalı çekirdek bilimci (ö. 1990) * 1913 - Tony Martin, Amerikalı şarkıcı ve sinema oyuncusu (ö. 2012) * 1913 - George Koval, Amerikalı casus, bilim insanı, kandidat (ö. 2006) * 1916 - Ahmed Bin Bella, Cezayir'in ilk Devlet Başkanı (ö. 2012) * 1917 - Nermin Erdentuğ, Türk antropolog (ö. 2000) * 1918 - Enver Sedat, Mısır Cumhurbaşkanı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1981) * 1918 - Henry Hillman, Amerikalı milyarder iş insanı, yatırımcı, sivil lider ve hayırsever (ö. 2017) * 1919 - Fikret Kırcan, Türk eski futbolcu ve yönetici (ö. 2014) * 1923 - Yusuf Nalkesen, Türk bestekâr (ö. 2003) * 1925 - Carlos Castaneda, Peru doğumlu Amerikalı yazar (ö. 1998) * 1925 - Pembe Marmara, Kıbrıs Türkü şair (ö. 1984) * 1927 - Ram Narayan, Hint müzisyen * 1927 - Nijat Özön, Türk dilci, sinema tarihçisi ve çevirmen (ö. 2010) * 1932 - Mustafa Sağyaşar, Türk sanat müziği sanatçısı ve koro şefi * 1933 - Joachim Meisner, Alman kardinal Roma Katolik Kilisesi'ne bağlı piskopos * 1938 - Emil Brumaru, Rumen şair ve yazar (ö. 2019) * 1943 - Hanna Schygulla, Alman oyuncu * 1949 - Mustafa Cengiz, Türk iş insanı, spor yöneticisi, eski bürokrat ve 37. Galatasaray Başkanı (ö. 2021) * 1950 - Alaattin Yüksel, Türk girişimci ve siyasetçi * 1951 - Aleksandr Şohin, Rus iş insanı * 1952 - Desirelessi Fransız şarkıcı ve müzisyen * 1954 - Annie Lennox, İskoç şarkıcı * 1958 - Alannah Myles, Kanadalı şarkıcı * 1959 - Michael P. Anderson, ABD Hava Kuvvetleri memuru ve NASA astronotu (ö. 2003) * 1960 - Ebubekir Sifil, Türk akademisyen, ilahiyatçı ve yazar * 1961 - Ales Debeljak, Sloven yazar (ö. 2016) * 1971 - Dido, Britanyalı pop şarkıcısı * 1971 - Justin Trudeau, Kanadalı siyasetçi ve Kanada'nın 23. Başbakanı * 1974 - Rober Hatemo, Türk şarkıcı * 1976 - Armin van Buuren, Hollandalı DJ * 1976 - Tuomas Holopainen, Finlandiyalı müzisyen * 1977 - Ayşegül Baklacı, Türk atlet * 1977 - Ali Tandoğan, Türk futbolcu * 1977 - Priya Rai, Hint kökenli Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1979 - Ferman Akgül, Türk söz yazarı, besteci, müzisyen ve rock grubu maNga'nın solisti * 1979 - Sinan Kaynakçı, Türk şarkıcı, besteci ve söz yazarı * 1987 - Ceyhun Gülselam, Türk millî futbolcu * 1993 - Hamide Kurt, kısa mesafe koşucusu Türk paralimpik atlet * 1996 - Emiliano Buendía, Arjantinli futbolcu == Ölümler == * 795 - I. Hadrianus, 1 Şubat 772'den 25 Aralık 795 tarihindeki ölümüne dek papalık yaptı (d. 772) * 1554 - Pedro de Valdivia, İspanyol konkistador ve Şili'nin ilk valisi (d. 1500) * 1605 - Marino Grimani, Venedik Cumhuriyetinin 89'uncu dükası (d. 1532) * 1652 - Alonso de Sandoval, Kolombiya'da bir İspanyol Cizvit rahip ve misyonerdi (d. 1576) * 1683 - Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Osmanlı Sadrazamı (idam edildi) (d. 1634/1635) * 1824 - Barbara von Krüdener, Rus okültisti (d. 1764) * 1853 - Joseph von Radowitz, Prusyalı muhafazakâr devlet adamı, diplomat ve general (d. 1797) * 1878 - Anna Claypoole Peale, Amerikalı ressam (d. 1791) * 1909 - Richard Bowdler Sharpe, İngiliz zoolog ve ornitolog (d. 1847) * 1921 - Vladimir Korolenko, Rus ve Ukraynalı kısa öykü yazarı, gazeteci, insan hakları savunucusu (d. 1853) * 1925 - Karl Abraham, Alman psikanalist (d. 1877) * 1926 - Taişo, Japon imparatoru (d. 1879) * 1933 - Refet Topçuoğlu, Türk siyasetçi (d. 1872) * 1933 - Ahmet Hamdi Altıok, Türk siyasetçi (d. 1878) * 1938 - Karel Čapek, Çekoslovak yazar (d. 1890) * 1939 - Turhan Tan, Türk gazeteci (d. 1886) * 1942 - Adolf Mayer, Alman ziraat kimyageri (d. 1843) * 1946 - W. C. Fields, Amerikalı komedyen (d. 1880) * 1948 - Pompeu Fabra, İspanyol mühendis ve gramerçi (d. 1868) * 1949 - Leon Schlesinger, Amerikalı film yapımcısı (d. 1884) * 1950 - İsmail Şükrü Çelikalay, Türk din adamı ve siyasetçi (d. 1876) * 1956 - Robert Walser, Alman asıllı İsviçreli yazar (d. 1878) * 1957 - Charles Pathé, Fransız film ve ses endüstrisi öncüsü (d. 1863) * 1961 - Otto Loewi, Almanya doğumlu farmakolog (d. 1873) * 1963 - Tristan Tzara, Rumen asıllı Fransız şair ve yazar (d. 1896) * 1973 - İsmet İnönü, Türkiye'nin 2. Cumhurbaşkanı (d. 1884) * 1977 - Charlie Chaplin (Şarlo), İngiliz sinema yönetmeni, oyuncu, yazar ve komedyen (d. 1889) * 1979 - Joan Blondell, Amerikalı oyuncu (d. 1906) * 1983 - Joan Miró, Katalan ressam (d. 1893) * 1988 - Shōhei Ōoka, Japon romancı, edebiyat eleştirmeni ve Fransız Edebiyatı çevirmeni (d. 1909) * 1989 - Nikolay Çavuşesku, Romanya Devlet Başkanı (idam edildi) (d. 1918) * 1989 - Elena Çavuşesku, Romanya Başbakan Yardımcısı (idam edildi) (d. 1916) * 1995 - Emmanuel Levinas, Litvanya kökenli Fransız filozof (d. 1906) * 1995 - Dean Martin, Amerikalı şarkıcı ve sinema oyuncusu (d. 1917) * 1997 - Denver Pyle, Amerikalı aktör, iş insanı ve yönetmen (d. 1920) * 2000 - Willard Van Orman Quine, Amerikalı filozof ve mantıkçı (d. 1908) * 2005 - Birgit Nilsson, İsveçli dramatik soprano (d. 1918) * 2006 - James Brown, Amerikalı şarkıcı (d. 1933) * 2008 - Eartha Kitt, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu (d. 1927) * 2010 - Carlos Andres Perez, Venezuelalı siyasetçi (d. 1922) * 2012 - Şerafettin Elçi, Türk siyasetçi (d. 1938) * 2013 - Adnan Şenses, Türk besteci, söz yazarı oyuncu ve Türk Sanat Müziği şarkıcısı (d. 1935) * 2014 - Alberta Adams, Amerikalı caz ve blues şarkıcısı (d. 1917) * 2015 - Zehran Alluş, Suriyeli muhalif asker ve siyasetçi (d. 1971) * 2015 - Karen Friesicke, Alman oyuncu ve komedyen (d. 1962) * 2016 - Yelizaveta Glinka, Rus kadın doktor ve insan hakları aktivisti (d. 1962) * 2016 - Anton Gubankov, Rus gazeteci, sivil hakları savunucusu ve TV programcısı (d. 1965) * 2016 - Valeri Halilov, Rus askeri orkestra şefi ve bestecisi (d. 1952) * 2016 - George Michael, İngiliz şarkıcı ve söz yazarı (d. 1963) * 2016 - Vera Rubin, Amerikalı astronom (d. 1928) * 2017 - Larry Libertore, Eski Amerikan futbolcusu ve siyasetçi (d. 1939) * 2017 - Carlos Stohr, Çek Cumhuriyeti doğumlu Venezuelalı ressam (d. 1931) * 2018 - Álex Figueroa, Şilili siyasetçi ve fizikçi (d. 1961) * 2018 - Nancy Roman, Amerikalı astronom ve bilim insanı (d. 1925) * 2018 - Sigi Schmid, Alman- Amerikalı antrenör ve teknik direktör (d. 1953) * 2019 - Ari Behn, Danimarka doğumlu Norveçli yazar (d. 1972) * 2019 - Táňa Fischerová, Çek oyuncu, yazar, televizyon sunucusu, siyasetçi ve insan hakları aktivisti (d. 1947) * 2019 - Mahmut Gareyev, Sovyet-Rus Ordusu askeri generali, tarihçi ve bilim insanı (d. 1923) * 2020 - İvan Bogdan, Sovyet-Ukraynalı güreşçi (d. 1928) * 2020 - Soumaïla Cissé, Malili siyasetçi (d. 1949) * 2020 - Anil Nedumangad, Hint oyuncu ve televizyon sunucusu (d. 1972) * 2020 - Engin Nurşani, Türk Sanat Müziği şarkıcısı (d. 1984) * 2020 - Barbara Ellen Rose, Amerikalı sanat tarihçisi, eleştirmen, akademisyen ve film yapımcısı (d. 1936) * 2020 - Maksim Tsıhalka, Beyaz Rus millî futbolcu (d. 1983) * 2021 - Jean-Marc Vallée, Kanadalı film yönetmeni, senarist ve yapımcı (d. 1963) == Tatiller ve özel günler == * Noel (Doğuş Bayramı) *1225 25
== Olaylar == * 1071 - Güney İtalya'da Bizans kontrolünde olan son şehir olan Bari, Norman, Robert Guiscard tarafından ele geçirildi. * 1912 - Amerikalı havacı Harriet Quimby, Manş Denizi'ni uçarak aşan ilk kadın oldu. Quimby, 3 ay sonra yaptığı gösteri sırasında uçağın yere çakılmasıyla öldü. * 1917 - Bolşevik lider Lenin, sürgünde bulunduğu İsviçre'den Rusya'ya döndü ve Sosyalist Devrim'in başlatılması çağrısında bulundu. * 1920 - İkinci Anzavur isyanı bastırıldı. * 1925 - Tanin gazetesi süresiz kapatıldı. * 1928 - Yüce Divan Cumhuriyet döneminin ilk mahkûmiyet kararını, Yavuz Zırhlısı'nın tamiratında yolsuzluk yaptığı gerekçesiyle İhsan Eryavuz'a verdi. * 1939 - Saldıray Denizaltısı Kiel'den İstanbul'a geldi. * 1939 - İran Veliahtı Rıza Pehlevi'nin düğün töreni için İran'a giden Türk heyeti Tahran'a vardı. * 1941 - II. Dünya Savaşı: 500 Alman uçağı Londra'yı bütün gece bombaladı. * 1943 - Dr. Albert Hofmann, LSD'nin psychedelic (sanrı yaratan, hayal gördüren) etkilerini keşfetti. * 1945 - Kızıl Ordu Berlin'e girdi ve Berlin Muharebesi başladı. * 1947 - Bir yük gemisinde meydana gelen patlama sonucu Texas City'de başlayan yangın neredeyse 600 kişinin ölümüne sebep oldu. * 1948 - Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü kuruldu. * 1959 - Ankara Üniversitesi'nde okuyan bir grup genç, Said-i Nursi'ye "Ankara Üniversitesi Nur Talebeleri" imzasıyla Şeker Bayramı tebriği gönderdiler. * 1968 - Türkiye İşçi Partisi (TİP) yöneticileri Rıza Kuas ve Prof. Sadun Aren hakkında, "Akdeniz Ülkeleri İlerici ve Anti Emperyalist Partiler Konferansı"na katıldıkları için soruşturma açıldı. * 1971 - Türkiye İşçi Partisi yönetimine "Kürtçülük" iddiasıyla dava açıldı. * 1972 - İnsanoğlunun 5. Ay yolculuğu 'Apollo 16' uzay aracı ile başladı. * 1973 - Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi (THKP-C) davası başladı. 256 sanıktan 10'u için idam istendi. * 1974 - Eski Demokrat Partililere siyasal hakları geri verildi. * 1975 - Başkent Phnom Penh'in düşüşüyle, Kamboçya Kızıl Kmerler'in kontrolüne girdi. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): İstanbul'da Amerikalı bir astsubay ile bir Türk arkadaşı, Ahmet Saner ve Kadir Tandoğan adlı sol görüşlü militanlar tarafından öldürüldü. Gaziantep'te bir polis, Mardin'de 2 öğrenci, Aydın'da bir öğretmen, Ankara ve İstanbul'da 2 işçi öldürüldü. * 1982 - Eski CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit, Sıkıyönetim Askeri Mahkemesince tutuklandı. * 1984 - Kültür ve Turizm Bakanı Mükerrem Taşçıoğlu, "Çıplak denize girmek isteyen turist Türkiye'ye gelmesin" dedi. * 1984 - Orhan Pamuk, "Sessiz Ev" adlı eseriyle Madaralı Roman Ödülü'nü aldı. * 1988 - FKÖ İkinci Komutanı Ebu-Cihad, İsrail askerleri tarafından öldürüldü. * 1995 - Güney Afrika Cumhuriyeti ağır insan hakları ihlalleri olduğu gerekçesiyle Türkiye'ye silah ambargosu koydu. Ambargo, 16 Nisan 1997'de kaldırıldı. * 1996 - Emir Hattab komutasındaki 50 kişilik Çeçen grubu 223 Rus askerini öldürdü ve 50 araçlık konvoyu imha etti. Bu olay tarihte Şatoy Pususu olarak bilinir. * 1999 - Harvard Üniversitesi, Tansu Çiller'e fahri doktorluk verilmediğini açıkladı. * 2001 - Eski Diyarbakır Emniyet Müdürü Gaffar Okkan suikastı zanlılarından olduğu belirtilen Mehmet Fidancı, İstanbul'da yakalandı. * 2007 - Amerika Birleşik Devletleri'nin Virginia Teknik Üniversitesi'nde Cho Seung-Hui adlı öğrencinin gerçekleştirdiği silahlı saldırıda, kendisi de dahil 33 kişi öldü, 29 kişi de yaralandı. * 2017 - Türkiye'de yönetim biçimini, "Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi" olarak değiştirmek için halk oylaması yapıldı. == Doğumlar == * 1619 - Jan van Riebeeck, Hollandalı doktor, tüccarı ve Cape Kolonisi'nin kurucusu ve ilk yöneticisi (ö. 1677) * 1646 - Jules Hardouin-Mansart, Fransız Barok mimarı (ö. 1708) * 1728 - Joseph Black, İskoç fizikçi ve kimyacı (ö. 1799) * 1755 - Élisabeth Vigée Le Brun, Fransız portre ressamı (ö. 1842) * 1786 - John Franklin, Britanyalı gezgin, kâşif (ö. 1847) * 1821 - Ford Madox Brown, İngiliz ressam (ö. 1893) * 1825 - Jacob Brønnum Scavenius Estrup, Danimarkalı politikacı (ö. 1913) * 1844 - Anatole France, Fransız yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1924) * 1861 - Fridtjof Nansen, Norveçli gezgin, bilim insanı, diplomat ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1930) * 1865 - Harry Chauvel, Avustralyalı general (ö. 1945) * 1865 - Mehmet Esat Işık, Türk askeri hekim (ö. 1936) * 1867 - Wilbur Wright, ilk motorlu uçağı yapan Amerikalı ünlü Wright Kardeşler'den (ö. 1912) * 1871 - John Millington Synge, İrlandalı oyun yazarı, şair ve folklor kolleksiyoncusu (ö. 1909) * 1885 - Arnold Petersen, Amerika Sosyalist İşçi Partisi Ulusal Sekreteri (ö. 1976) * 1886 - Ernst Thaelmann, Alman siyasetçi ve Almanya Komünist Partisi önderi (ö. 1944) * 1889 - Charlie Chaplin, İngiliz sinema yönetmeni, oyuncu ve yazar (ö. 1977) * 1896 - Tristan Tzara, Rumen asıllı Fransız şair ve yazar (ö. 1963) * 1916 - Behçet Necatigil, Türk şair ve yazar (ö. 1979) * 1918 - Spike Milligan, İrlanda asıllı İngiliz aktör ve komedyen (ö.2002) * 1919 - Merce Cunningham, Amerikalı koreograf ve dansçı (ö. 2009) * 1919 - Nilla Pizzi, İtalyan şarkıcı (ö. 2011) * 1921 - Peter Ustinov, İngiliz oyuncu, yönetmen, yazar ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2004) * 1922 - Afif Yesari, Türk yazar (ö. 1989) * 1922 - Kingsley Amis, İngiliz yazar (ö. 1995) * 1922 - Leo Tindemans, Belçika Başbakanı (ö. 2014) * 1924 - Henry Mancini, Amerikalı besteci, aranjör ve En İyi Özgün Müzik Akademi Ödülü sahibi (ö. 1994) * 1925 - Sabri Altınel, Türk şair (ö. 1985) * 1927 - XVI. Benedictus, Katolik Kilisesinin 265. Papa (ö. 2022) * 1933 - Erol Günaydın, Türk sinema ve tiyatro sanatçısı (ö. 2012) * 1934 - Robert Stigwood, Avustralyalı film yapımcısı (ö. 2016) * 1936 - Ayla Arslancan, Türk oyuncu (ö. 2015) * 1936 - Şaban Bayramoviç, Sırp müzisyen (ö. 2008) * 1937 - George Steele, Amerikalı Güreşçi (ö. 2017) * 1939 - Dusty Springfield, İngiliz pop müzik şarkıcısı (ö. 1999) * 1940 - II. Margrethe, Danimarka kraliçesi * 1942 - Frank Williams, İngiliz Formula 1 yarış takımının kurucusu ve patronu (ö. 2021) * 1946 - Margot Adler, Amerikalı yazar, gazeteci, radyocu ve yayıncı (ö. 2014) * 1947 - Kerim Abdülcabbar, Amerikalı basketbolcu * 1947 - Erol Evgin, Türk şarkıcı, besteci ve oyuncu * 1947 - Gerry Rafferty, İskoç besteci ve şarkıcı (ö. 2011) * 1949 - Şükrü Karatepe, Türk hukukçu ve akademisyen * 1950 - David Graf, Amerikalı oyuncudur (ö. 2001) * 1952 - Yve-Alain Bois, Cezayirli tarihçi, modern sanat eleştirmeni ve akademisyen * 1954 - Ellen Barkin, Emmy ödüllü, Altın Küre'ye aday gösterilmiş Amerikalı oyuncu * 1955 - Henri, 7 Ekim 2000'den beri hüküm süren Lüksemburg Büyük Dükü * 1956 - Aleksey Pajitnov, Rus bilgisayar mühendisi,Tetris oyununun geliştiricisi * 1956 - Necla Nazır, Türk sinema oyuncusu ve şarkıcı * 1960 - Rafael Benítez, İspanyol teknik direktör * 1960 - Pierre Littbarski, Alman eski millî futbolcu ve teknik direktör * 1964 - David Kohan, Amerikalı televizyon yapımcısı ve yazarı * 1965 - Jon Cryer, Amerikalı oyuncu, yönetmen, senarist ve yapımcı * 1965 - Martin Lawrence, Amerikalı aktör, yönetmen ve yapımcı * 1968 - Vickie Guerrero, Amerikalı eski profesyonel güreş menajeri ve nadir güreşen eski profesyonel güreşçi * 1968 - Barbara Sarafian, Belçikalı oyuncu * 1971 - Emre Tilev, Türk spor spikeri * 1971 - Selena, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı (ö 1995) * 1972 - Conchita Martínez, İspanyol profesyonel tenis oyuncusu * 1973 - Akon, Senegal asıllı Amerikalı Hip-Hop, R&B; ve Soul müzik sanatçısı * 1974 - Toygar Işıklı, Türk müzisyen ve besteci * 1976 - Lukas Haas, Amerikalı aktör * 1977 - Ceyda Düvenci, Türk oyuncu * 1977 - Fredrik Ljungberg, İsveçli futbolcu * 1979 - Christijan Albers, Hollandalı Formula 1 pilotu * 1982 - Gina Carano, Amerikalı oyuncu ve televizyon sunucusu * 1982 - Boris Diaw, Fransız basketbol oyuncusu * 1982 - Robert Popov, Makedon futbolcu * 1983 - Marié Digby, Amerikalı pop müzik şarkıcısı * 1984 - Claire Foy, İngiliz aktris * 1984 - Pawel Kieszek, Polonyalı futbolcu * 1984 - Mourad Meghni, Cezayirli futbolcu * 1984 - Kerron Stewart, Jamaikalı atlet * 1985 - Luol Deng, Güney Sudan asıllı Britanyalı profesyonel basketbolcu * 1985 - Benjamín Rojas, Arjantinli oyuncu * 1985 - Taye Taïwo, Nijeryalı futbolcu * 1985 - Sam Hyde, Amerikalı komedyen, yazar ve aktör * 1986 - Shinji Okazaki, Japon millî futbolcu * 1986 - Epke Zonderland, Hollandalı jimnastikçi * 1987 - Cenk Akyol, Türk basketbolcu * 1987 - Aaron Lennon, İngiliz futbolcu * 1990 - Reggie Jackson, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1990 - Vangelis Mantzaris, Yunan basketbolcu * 1991 - Kim Kyung- jung, Güney Koreli futbolcu * 1993 - Mirai Nagasu, Amerikalı buz patenci * 1993 - Chance the Rapper, Amerikalı hip hop sanatçısı * 1994 - Onur Bulut, Türk-Alman futbolcu * 1996 - Anya Taylor-Joy, ABD doğumlu Arjantinli-İngiliz sinema ve dizi oyuncusu * 2002 - Sadie Sink, Amerikalı aktris == Ölümler == * 69 - Otho, Roma İmparatoru (d. 32) * 1090 - Sikelgaita, Lombard prenses (d. 1040) * 1686 - Jean de Coligny-Saligny, Fransız soylu ve ordu komutanı (d. 1617) * 1788 - Georges-Louis Leclerc, Fransız natüralist, matematikçi, kozmolog ve ansiklopedi yazarı (d. 1707) * 1828 - Francisco Goya, İspanyol ressam (d. 1746) * 1846 - Domenico Dragonetti, İtalyan besteci (d. 1763) * 1850 - Marie Tussaud, Madame Tussauds balmumu heykel müzesinin kurucusu (d. 1761) * 1879 - Bernadette Soubirous, Roma Katolik Kilisesi azizi (d. 1844) * 1888 - Zygmunt Florenty Wróblewski, Polonyalı kimyager ve fizikçi (d. 1845) * 1838 - George William Hill, Amerikalı Astronom ve Matematikçi (d. 1838) * 1930 - José Carlos Mariátegui, Perulu siyasal önder ve yazar (Marksist tarihsel maddeciliği Peru'nun toplumsal çözümlemesine uygulayan ilk aydın) (d. 1895) * 1935 - Panait Istrati, Rumen Yazar (d. 1884) * 1938 - Steve Bloomer, İngiliz millî futbolcu (d. 1874) * 1947 - Rudolf Höß, Nazi Almanyası'nda asker ve Auschwitz Toplama Kampı'nın Komutanı (d. 1900) * 1958 - Rosalind Franklin, İngiliz biyofizikçi ve kristallografçısı (d. 1920) * 1958 - Archibald Cochrane, İskoç siyasetçi ve deniz subayı (d. 1885) * 1968 - Edna Ferber, Amerikalı yazar (d. 1885) * 1972 - Yasunari Kavabata, Japon romancı ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1888) * 1989 - Hakkı Yeten, Türk futbolcu, teknik direktör ve Beşiktaş Jimnastik Kulübü'nün 18. Başkanı (d. 1910) * 1991 - David Lean, İngiliz yönetmen (d. 1908) * 1992 - Sinan Kukul, Türk devrimci (d. 1956) * 1994 - Ralph Ellison, Afrikalı-Amerikalı yazar (d. 1913) * 1995 - İkbal Mesih, Pakistanlı çocuk işçi (gelişmekte olan ülkelerde çocuk emeği istismarı sembolü olan) (d. 1982) * 1997 - Roland Topor, Fransız oyun yazarı (d. 1938) * 2002 - Robert Urich, Amerikalı aktör (d. 1946) * 2005 - Kay Walsh, İngiliz oyuncu ve dansçı (d. 1911) * 2008 - Edward Lorenz, Amerikalı matematikçi ve meteorolog (d. 1917) * 2010 - Rasim Deliç, Boşnak asker (d. 1949) * 2010 - Carlos Franqui, Kübalı yazar, şair, gazeteci, devrimci ve siyasetçi (d. 1921) * 2015 - İdris Bamus, Faslı futbolcu (d. 1942) * 2016 - Jeanette Bonnier, İsveçli gazeteci, yazar ve medya yöneticisi (d. 1934) * 2016 - Louis Pilot, Lüksemburglu millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1940) * 2017 - Giandomenico Boncompagni, İtalyan radyo ve TV sunucusu, yönetmen, senarist ve söz yazarı (d. 1932) * 2018 - Harry Laverne Anderson, Amerikalı oyuncu ve sihibaz (d. 1952) * 2018 - Choi Eun-hee, Koreli oyuncu (d. 1926) * 2018 - Pamela Catherine Gidley, Amerikalı oyuncu (d. 1965) * 2018 - Harold Everett Greer, Amerikalı eski profesyonel basketbol oyuncusu (d. 1936) * 2018 - Ivan Mauger, Yeni Zelandalı motosiklet yarışçısı (d. 1939) * 2018 - Katharina Reiss, Alman çevirmen ve çeviribilimci (d. 1923) * 2019 - Hansjörg Auer, Avusturyalı dağcı ve kaya tırmanıcısı (d. 1984) * 2019 - Jörg Demus, Avusturyalı besteci ve piyanist (d. 1928) * 2019 - Ahmed İktidari, İranlı eğitimci, hukukçu, yazar, tarihçi ve coğrafyacı (d. 1925) * 2019 - David Lama, Avusturyalı dağcı ve serbest kaya tırmanıcısı (d. 1990) * 2019 - Fay McKenzie, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1918) * 2019 - Yaşar Özel, Türk ses sanatçısı (d. 1934) * 2019 - Jess Roskelley, Amerikalı dağcı (d. 1982) * 2020 - Daniel Bevilacqua, sahne adıyla Christophe, Fransız şarkıcı, söz yazarı, klavyeci ve müzik yapımcısı (d. 1945) * 2020 - Gene Deitch, Amerikalı ressam, animatör ve film yönetmeni (d. 1924) * 2020 - Francesco Di Carlo, İtalyan mafya üyesi (d. 1941) * 2020 - Howard Finkel, Amerikalı profesyonel güreş ring spikeri (d. 1950) * 2020 - Santiago Lanzuela Marina, İspanyol siyasetçi (d. 1948) * 2020 - Henry Miller, Amerikalı avukat ve hukukçu (d. 1931) * 2020 - Danièle Hoffman-Rispal, Fransız siyasetçi (d. 1951) * 2020 - Luis Sepulveda, Şilili yazar (d. 1949) * 2021 - Heinze Bakker, Hollandalı spor gazetecisi ve muhabiri (d. 1942) * 2021 - Nader Dastneshan, İranlı profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1960) * 2021 - Ludmila Guzun, Moldovalı kadın siyasetçi (d. 1961) * 2021 - Helen McCrory, İngiliz oyuncu (d. 1968) * 2021 - Éric Raoult, Fransız siyasetçi ve eski bakan (d. 1955) * 2021 - Yessengaly Abdijapbarovich Raushanov, Kazak şairi (d. 1957) * 2021 - Felix Silla, İtalya doğumlu Amerikalı eski aktör ve dublör (d. 1937) * 2021 - Mari Törőcsik, Macar oyuncu (d. 1935) * 2022 - Rhoda Kadalie, Güney Afrikalı akademisyen (d. 1953) * 2022 - Gloria Sevilla, Filipinli aktris (d. 1932) * 2022 - Joachim Streich, Doğu Almanya uyruklu eski futbolcudur (d. 1951) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Ses Günü * Biyologlar Günü * Fırtına : Kuğu Fırtınası (3 Gün) * Ağrı'nın Eleşkirt ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) *0416 16
Kurgu, film yapımı sürecinin bir parçasıdır. Kesme, film yapımında en yaygın kullanılan terimlerden biridir. Yönetmenin bir çekimi bitirmek için kullandığı bir fiil (KES – İngilizce CUT kelimesi, teknik olarak filmlerde hem iki sahne arasındaki kesme, hem de bitirme işlemini belirten kesme olarak kullanılır ; çn.) olabileceği gibi, bir film bandı ya da iki ayrı çekim arasındaki bağlantı anlamında bir isim de olabilir. Aynı zamanda, bir filmin farklı safhalardaki bir versiyonu da olabilir (Taslak kurgusu, yönetmenin kurgusu, final kurgusu). Bu makale çerçevesinde kesme, çekimler sırasında olmasa bile, gösterim esnasında birbirinden ayrı iki çekimin, birbirlerini kesintisiz takip edecek şekilde birleştirilmesi anlamında kullanılmıştır. Beş basit kurgu türü vardır: düz, zıt, paralel (çapraz), atlama ve biçim kurgusu. Düz kurguda, bir görüntü, kesintisiz olarak diğerini takip eder. Düz kurgu, en yaygın biçimdir: B çekimi, A çekimini takip eder. The Lady Eve (1941) filminde, Preston Sturges, bir geminin yemek salonunda bir masada oturan Charlie Pike (Henry Fonda)’dan (Çekim A), onun bulunduğu tarafa bakan bir grup kadına (Çekim B) doğru kesme yapar. Zıt kurguda ise birbirini takip eden görüntüler doğal olarak birbirinden ayrıdırlar; örneğin, Slaves (Herbert J. Biberman, 1969) filminde kölelerin kelepçeli ayaklarından, dörtnala giden atların toynaklarına yapılan kesme esir ile özgür kavramları arasındaki zıtlığı belirtir. Paralel ya da çapraz kurgu, aynı anda gerçekleşmekte olan iki olayı anlatır. Saboteur filminde, Brooklyn Navy Yard’daki bir geminin vaftiz töreninde, geminin sabote edilmesi girişimi, törenin kendisiyle birlikte paralel kurgu içinde ele alınmıştır. Moonstruck (Norman Jewison, 1987) filminde, bir anne, kızı Metropolitan Operası’nda sevgilisi ile birlikteyken, üniversitede profesör olan biriyle yemek yemektedir. King and Country (Joseph Losey, 1964) paralel kurguya örnek olabilecek iki sahne içermektedir: yağmurda askerlerin bir fareyi kıstırıp oynamaya çalışmaları, ve bir firarinin barakalar içinde yapılan duruşması. Burada, firarî askerin içinde bulunduğu kötü durum ile farenin içinde bulunduğu kötü durum birbirleriyle benzeştiriliyor. Fare de, firarî asker de kurban durumundadır – firarî şüpheci askeri kuralların, fare ise askerlerin can sıkıntısından kaynaklanan bir zulmün kurbanıdır. Olayların akışında bir boşluk bırakan, devamlılık dahilindeki bir kırılma, bir atlamalı kurgu meydana getirir. Darling (John Schlesinger, 1965) filminde, bir binanın girişine yirmi metre mesafedeki bir çiftin görüntülerini, aynı çiftin binanın giriş kapısından içeri girişlerini gösteren bir görüntü takip eder. Açıkçası, belirli bir sahne veya sekanstaki her şey görüntülenmek zorunda değildir, ancak sürekli atlamalı kurgu kullanımı, filme çizgi roman benzeri bir devamlılık verebilir. Ancak ne yaptığını bilen bir yönetmen atlamalı kurguyu kullanıyorsa, bunun bir sebebi vardır. Breathless (Jean-Luc Godard, 1959) filminde, asıl karakter Marsilya’da bir polis memurunu vurur, bir tarladan koşarak geçer ve Paris’e ulaşır. Godard, devamlılığı sebepsiz yere bölebilecek kadar maharetli bir film yapımcısıdır. Breathless filmi tam anlamıyla bir film olarak dikkat çeker: 1930'lar ve 1940'larda düşük bütçeli filmler üretmiş olan Monogram Pictures’e adanmış, ve daha akılcı bir yaklaşımla, bir karakterin araç kullanmadan bir yerden başka bir yere gidebilmesi şeklindeki bir sahneyi içerebilecek düşük bütçeli bir Amerikan filminin tarzını yaratabilmiştir. Biçim kurgusu ise, benzer şekilli iki nesne arasında yapılan kesmedir. Detour filminde, müzik kutusu içindeki bir plaktan, bir davula yapılan bir kesme vardır – burada yuvarlak şekilli bir nesne diğerinin yerini alır. Bir çekimin diğeri ile eşleştiği ve devamlılıkta bir boşluğa sebebiyet vermeyecek kadar kolay geçişin sağlandığı eşleştirme kurgusu, prensip olarak biçim kurgusuna benzer. Bir eşleştirme kesmesi, öyle olmamasına rağmen, genellikle eşleştiği sahneye şekil olarak benzer. Büyük ihtimalle, en ünlü eşleştirme, 2001: A space odyssey (Stanley Kubrick, 1968) filminde mağara adamının bir çekimde elindeki kemiği gökyüzüne fırlattığı ve bir sonraki çekimde yörüngedeki bir uzay istasyonunun görüntülendiği eşleştirmedir. Eşleştirme, iki görüntüyle evrim tarihine değinmektedir. == Kaynakça == Kategori:Film teknikleri Kategori:Film ve video teknolojisi Kategori:Film ekibi Sinema Kategori:Sinema teorisi Kategori:Dijital film kurgusu Kategori:Dijital film montajı
Maskot; okul, askeri birlik, marka, takım veya şirket gibi genel kimliği olan bir topluluğu simgelemek için kullanılan Hayvan, çizgi film karakteri gibi varlıkların çizimleri ve 3 boyutlu modelleri. Genellikle tanıtım ve seyircileri coşturmak amacıyla kullanılır ve uğur getirdiğine inanılır. Maskot şeklindeki anahtarlıklara binaen Türkçede zaman zaman "anahtarlık" anlamında da kullanılır. Maskotlar sıklıkla spor kulüplerinin lakaplarıyla karıştırılır. Örneğin, Tennessee Üniversitesi'nin lakabı "volunteers" (gönüllüler) olmakla beraber maskotu "Smokey" adındaki bir köpektir. == Kaynakça == == Ayrıca bakınız == * Ponpon kız * FIFA Dünya Kupası maskotları * Totem == Dış bağlantılar == * Mascot oluşturma yöntemleri * List of Free and Open Source software mascots * 500'den fazla spor maskotunun listesi Kategori:Şans Kategori:Fransızcadan Türkçeye geçen sözcükler
Tıp, bir hastaya bakma, teşhis, prognoz, önleme, tedavi, yaralanma veya hastalıklarının palyasyonunu yönetme ve sağlığını geliştirme bilimi ve uygulamasıdır. Tıp, hastalıkların önlenmesi ve tedavisi yoluyla sağlığı korumak ve iyileştirmek için geliştirilen çeşitli sağlık uygulamalarını kapsar. Çağdaş tıp, yaralanma ve hastalıkları teşhis etmek, tedavi etmek ve önlemek için biyomedikal bilimleri, biyomedikal araştırmaları, genetiği ve tıbbi teknolojiyi, tipik olarak farmasötikler veya cerrahi yoluyla, ancak aynı zamanda psikoterapi, harici ateller ve traksiyon, tıbbi cihazlar, biyolojikler ve iyonlaştırıcı radyasyon gibi çeşitli tedaviler yoluyla uygular. Tıp, tarih öncesi çağlardan beri uygulanmaktadır ve bu zamanın çoğunda bir sanat (bir yaratıcılık ve beceri alanı) olmuştur ve sıklıkla yerel kültürün dini ve felsefi inançlarıyla bağlantıları vardır. Örneğin, bir tıp adamı şifa için bitkileri uygular ve dualar ederdi ya da eski bir filozof ve hekim humorizm teorilerine göre kan alma işlemini uygulardı. Son yüzyıllarda, modern bilimin ortaya çıkışından bu yana çoğu tıp, sanat ve bilimin (tıp bilimi şemsiyesi altında hem temel hem de uygulamalı) bir kombinasyonu haline gelmiştir. Örneğin, sütur tekniği uygulama yoluyla öğrenilen bir sanat iken, dikiş atılan dokularda hücresel ve moleküler düzeyde neler olduğuna dair bilgi bilim yoluyla ortaya çıkmaktadır. Günümüzde geleneksel tıp veya halk tıbbı olarak bilinen bilimsel tıp öncesi tıp biçimleri, bilimsel tıbbın yokluğunda yaygın olarak kullanılmaya devam etmektedir ve bu nedenle alternatif tıp olarak adlandırılmaktadır. Bilimsel tıbbın dışında kalan, güvenlik ve etkililik kaygıları taşıyan alternatif tedaviler ise şarlatanlık olarak adlandırılmaktadır. == Etimoloji == Tıp, hastalıkların teşhisi, prognozu, tedavisi ve önlenmesi bilimi ve uygulamasıdır. "Tıp" kelimesi Arapça ṭbb kökünden gelen ṭibb طبّ "hekimlik mesleği ve ilmi" kelimesinden türetilmiştir. Arapça kelime, Süryanice ṭbbā טבא "bilgi, ilim" sözcüğünden türetilmiştir. Bu kelime ise yine Süryanicedeki ṭbb טבב "bilme, anlama" kökünden türetilmiştir. == Klinik uygulama == Tıbbi erişilebilirlik ve klinik uygulamalar, kültür ve teknolojideki bölgesel farklılıklar nedeniyle dünya genelinde değişiklik göstermektedir. Batı dünyasında modern bilimsel tıp oldukça gelişmişken, Afrika veya Asya'nın bazı bölgeleri gibi gelişmekte olan ülkelerde nüfus, sınırlı kanıt ve etkinliğe sahip ve uygulayıcılar için gerekli resmi eğitimin olmadığı geleneksel tıbba daha fazla güvenebilir. Gelişmiş dünyada, kanıta dayalı tıp klinik uygulamalarda evrensel olarak kullanılmamaktadır; örneğin, 2007 yılında yapılan bir literatür taraması, müdahalelerin yaklaşık %49'unun yarar ya da zararı destekleyecek yeterli kanıttan yoksun olduğunu ortaya koymuştur. Modern klinik uygulamada, doktorlar ve doktor asistanları, klinik muhakeme kullanarak hastalığı teşhis etmek, prognoz etmek, tedavi etmek ve önlemek için hastaları kişisel olarak değerlendirir. Doktor-hasta ilişkisi tipik olarak hastanın tıbbi geçmişinin ve tıbbi kayıtlarının incelenmesiyle başlar, bunu tıbbi görüşme ve fizik muayene izler. Temel tanısal tıbbi cihazlar (örn. stetoskop, dil basacağı) tipik olarak kullanılır. Bulgular için muayene ve semptomlar için görüşmeden sonra, doktor tıbbi testler (örn. kan testleri) isteyebilir, biyopsi alabilir veya farmasötik ilaçlar veya diğer tedavileri reçete edebilir. Ayırıcı tanı yöntemleri, sağlanan bilgilere dayanarak durumların elenmesine yardımcı olur. Karşılaşma sırasında, hastayı ilgili tüm gerçekler hakkında doğru bir şekilde bilgilendirmek, ilişkinin ve güven gelişiminin önemli bir parçasıdır. Tıbbi karşılaşma daha sonra birçok yargı alanında yasal bir belge olan tıbbi kayıtta belgelenir. Takipler daha kısa olabilir ancak aynı genel prosedürü izler ve uzmanlar da benzer bir süreci takip eder. Teşhis ve tedavi, sorunun karmaşıklığına bağlı olarak sadece birkaç dakika veya birkaç hafta sürebilir. Tıbbi görüşme ve karşılaşmanın bileşenleri şunlardır: * Başlıca şikayet (CC): mevcut tıbbi ziyaretin nedeni. Bunlar 'semptomlardır'. Hastanın kendi kelimeleriyle ifade edilir ve her birinin süresiyle birlikte kaydedilir. 'Başlıca endişe' veya 'mevcut şikayet' olarak da adlandırılır. * Mevcut hastalığın öyküsü (HPI): semptomların kronolojik sıralaması ve her semptomun daha fazla açıklanması. Genellikle geçmiş tıbbi öykü (PMH) olarak adlandırılan önceki hastalık öyküsünden ayırt edilebilir. Tıbbi geçmiş HPI ve PMH'den oluşur. * Mevcut aktivite: meslek, hobiler, hastanın gerçekte ne yaptığı. * İlaçlar (Rx): reçeteli, reçetesiz ve ev ilaçlarının yanı sıra alternatif ve bitkisel ilaçlar da dahil olmak üzere hastanın aldığı ilaçlar. Alerjiler de kaydedilir. * Geçmiş tıbbi öykü (PMH/PMHx): eş zamanlı tıbbi sorunlar, geçmişteki hastane yatışları ve ameliyatlar, yaralanmalar, geçmişteki bulaşıcı hastalıklar veya aşılar, bilinen alerji öyküsü. * Sosyal geçmiş (SH): doğum yeri, ikametgâh, evlilik geçmişi, sosyal ve ekonomik durum, alışkanlıklar (diyet, ilaçlar, tütün, alkol dahil). * Aile öyküsü (FH): ailede hastayı etkileyebilecek hastalıkların listelenmesi. Bazen bir aile ağacı kullanılır. * Sistemlerin gözden geçirilmesi (ROS) veya sistem sorgulaması: HPI'da gözden kaçabilecek bir dizi ek soru: genel bir sorgulama (herhangi bir kilo kaybı, uyku kalitesinde değişiklik, ateş, şişlik ve yumrular vb), ardından vücudun ana organ sistemlerine (kalp, akciğerler, sindirim sistemi, idrar yolu vb.) ilişkin sorular. Fizik muayene, hasta tarafından gönüllü olarak ortaya konan ve objektif olarak gözlemlenemeyen semptomların aksine, objektif ve gözlemlenebilir olan tıbbi hastalık belirtileri için hastanın muayene edilmesidir. Sağlık hizmeti sağlayıcısı görme, işitme, dokunma ve bazen de koku alma (örneğin enfeksiyon, üremi, diyabetik ketoasidoz) yöntemlerini kullanır. Fiziksel muayenenin temelini dört eylem oluşturur: muayene, palpasyon (hissetme), perküsyon (rezonans özelliklerini belirlemek için vurma) ve oskültasyon (dinleme). Genellikle bu sırayla uygulanır, ancak oskültasyon abdominal değerlendirmeler için perküsyon ve palpasyondan önce gerçekleşir. Klinik muayene aşağıdakilerin incelenmesini içerir: * Boy, kilo, vücut sıcaklığı, kan basıncı, nabız, solunum hızı ve hemoglobin oksijen satürasyonunu içeren yaşamsal bulgular * Hastanın genel görünümü ve spesifik hastalık göstergeleri (beslenme durumu, sarılık, solukluk veya çomak parmak varlığı) * Cilt * Baş, göz, kulak, burun ve boğaz (HEENT) * Kardiyovasküler (kalp ve kan damarları) * Solunum (büyük hava yolları ve akciğerler) * Karın ve rektum * Genital organlar (ve hasta hamile ise veya hamile olabilirse hamilelik) * Kas-iskelet sistemi (omurga ve ekstremiteler dahil) * Nörolojik (bilinç, farkındalık, beyin, görme, kraniyal sinirler, omurilik ve periferik sinirler) * Psikiyatrik (yönelim, ruhsal durum, ruh hali, anormal algı veya düşünce kanıtı). Muayene, muhtemelen tıbbi geçmişte vurgulanan ilgi alanlarına odaklanacaktır ve yukarıda listelenen her şeyi içermeyebilir. Tedavi planı, ek tıbbi laboratuvar testleri ve tıbbi görüntüleme çalışmalarının istenmesini, tedaviye başlanmasını, bir uzmana sevk edilmesini veya gözlem altında tutulmasını içerebilir. Takip önerilebilir. Sağlık sigortası planına ve yönlendirilmiş sağlık hizmeti sistemine bağlı olarak, testlerin önceden yetkilendirilmesi gibi çeşitli "kullanım incelemesi" biçimleri, pahalı hizmetlere erişimde engeller oluşturabilir. Tıbbi karar verme (MDM) süreci, hastanın sorununu açıklayacak kesin bir tanı elde etmek için ne yapılması gerektiğine dair bir fikirle birlikte olası tanıların (ayırıcı tanılar) bir listesini oluşturmak için yukarıdaki tüm verilerin analizini ve sentezini içerir. Sonraki ziyaretlerde, yeni öykü, semptomlar, fiziksel bulgular ve laboratuvar veya görüntüleme sonuçları veya uzman konsültasyonları elde etmek için süreç kısaltılmış bir şekilde tekrarlanabilir. == Kurumlar == Çağdaş tıp genel olarak sağlık hizmetleri sistemleri içerisinde yürütülmektedir. Yasal, kimliklendirme ve finansman çerçeveleri münferit hükûmetler tarafından oluşturulmakta, zaman zaman kiliseler gibi uluslararası kuruluşlar tarafından da desteklenmektedir. Herhangi bir sağlık sisteminin özellikleri, tıbbi bakımın sağlanış şekli üzerinde önemli etkiye sahiptir. Antik çağlardan itibaren, Hristiyanlığın pratik hayırseverlik vurgusu, sistematik hemşirelik ve hastanelerin gelişmesini sağlamıştır ve Katolik Kilisesi bugün dünyadaki en büyük devlet dışı tıbbi hizmet sağlayıcısı olmaya devam etmektedir. Gelişmiş sanayi ülkeleri (Amerika Birleşik Devletleri hariç) ve birçok gelişmekte olan ülke, tek ödeyenli bir sağlık sistemi veya zorunlu özel veya kooperatif sağlık sigortası yoluyla herkes için bakımı garanti altına almayı amaçlayan bir evrensel sağlık hizmetleri sistemi aracılığıyla tıbbi hizmetler sunmaktadır. Bu sayede tüm nüfusun ödeme gücünden ziyade ihtiyaç temelinde tıbbi bakıma erişiminin sağlanması amaçlanmaktadır. Sağlık hizmetlerinin sunumu özel muayenehaneler, devlete ait hastaneler ve klinikler ya da hayır kurumları tarafından, çoğunlukla da bu üçünün birleşimi şeklinde gerçekleştirilebilir. Çoğu kabile toplumu, nüfusun tamamı için sağlık hizmeti garantisi sağlamamaktadır. Bu tür toplumlarda sağlık hizmetleri, ödeme gücü olan veya kendi kendini sigortalayan (doğrudan veya bir iş sözleşmesinin parçası olarak) ya da doğrudan hükûmet veya kabile tarafından finanse edilen bakım kapsamına girebilen kişiler için mevcuttur. Bilginin şeffaflığı, bir dağıtım sistemini tanımlayan bir diğer faktördür. Koşullar, tedaviler, kalite ve fiyatlandırma hakkındaki bilgilere erişim, hastaların/tüketicilerin seçimlerini ve dolayısıyla tıp uzmanlarının teşviklerini büyük ölçüde etkiler. ABD sağlık sistemi açıklık eksikliği nedeniyle eleştirilere maruz kalırken, yeni mevzuat daha fazla açıklığı teşvik edebilir. Bir yandan şeffaflık ihtiyacı ile diğer yandan hasta gizliliği ve ticari kazanç için bilginin olası istismarı gibi konular arasında algılanan bir gerilim vardır. Tıp alanında bakım sağlayan sağlık çalışanları, doktorlar, hemşireler, fizyoterapistler ve psikologlar gibi birden fazla meslekten oluşmaktadır. Bu mesleklerin kendi etik standartları, mesleki eğitimleri ve organları vardır. Tıp mesleği sosyolojik bir perspektiften kavramsallaştırılmıştır. === Hizmet === Tıbbi bakımın sağlanması birincil, ikincil ve üçüncül bakım kategorilerine ayrılmıştır. Birinci basamak sağlık hizmetleri, tıbbi tedavi veya bakım arayan bir hastayla ilk teması kuran doktorlar, doktor asistanları, hemşireler veya diğer sağlık profesyonelleri tarafından sağlanır. Bunlar doktor ofislerinde, kliniklerde, bakımevlerinde, okullarda, ev ziyaretlerinde ve hastalara yakın diğer yerlerde gerçekleşir. Tıbbi ziyaretlerin yaklaşık %90'ı birinci basamak sağlık hizmeti sağlayıcısı tarafından tedavi edilebilir. Bunlar arasında akut ve kronik hastalıkların tedavisi, önleyici bakım ve her yaş ve her iki cinsiyet için sağlık eğitimi yer alır. İkinci basamak sağlık hizmetleri, hastaya ilk teşhisi koyan veya tedavi eden birinci basamak sağlık hizmeti sağlayıcısı tarafından sevk edilen bir hasta için ofislerinde veya kliniklerinde veya yerel toplum hastanelerinde tıp uzmanları tarafından sağlanır. Sevkler, uzmanlar tarafından gerçekleştirilen uzmanlık veya prosedürlere ihtiyaç duyan hastalar için yapılır. Bunlar arasında hem ayakta bakım hem de yatan hasta hizmetleri, Acil servisler, yoğun bakım tıbbı, cerrahi hizmetler, fizik tedavi, doğum, endoskopi üniteleri, teşhis laboratuvarı ve tıbbi görüntüleme hizmetleri, hospis merkezleri vb. yer almaktadır. Bazı birinci basamak sağlık hizmeti sağlayıcıları hastanede yatan hastalara da bakabilir ve ikinci basamak sağlık hizmeti ortamında doğum yaptırabilir. Üçüncü basamak tıbbi hizmetler, genellikle yerel hastanelerde bulunmayan teşhis ve tedavi olanaklarıyla donatılmış uzman hastaneler veya bölgesel merkezler tarafından sağlanmaktadır. Bunlar arasında travma merkezleri, yanık tedavi merkezleri, gelişmiş neonatoloji ünitesi hizmetleri, organ nakilleri, yüksek riskli gebelik, radyasyon onkolojisi vb. bulunmaktadır. Modern tıbbi bakım aynı zamanda bilgiye de dayanır - hâlâ birçok sağlık hizmeti kağıt kayıtlarla, ancak günümüzde giderek artan bir şekilde elektronik yollarla verilmektedir. Düşük gelirli ülkelerde modern sağlık hizmetleri ortalama bir insan için genellikle çok pahalıdır. Uluslararası sağlık politikası araştırmacıları, erişimi sağlamak için bu alanlarda "kullanıcı ücretlerinin" kaldırılmasını savunmuşlardır, ancak kaldırıldıktan sonra bile önemli maliyetler ve engeller devam etmektedir. Reçeteleme ve dağıtımın ayrılması, tıp ve eczacılıkta tıbbi reçeteyi sağlayan hekimin reçeteli ilacı sağlayan eczacıdan bağımsız olduğunu gösteren bir uygulamadır. Batı dünyasında eczacıların hekimlerden ayrılması yüzyıllardır süregelen bir gelenektir. Asya ülkelerinde ise hekimlerin de ilaç temin etmesi gelenekseldir. == Dallar == Disiplinlerarası bir ekip olarak birlikte çalışan tıp pratisyenlerinin yanı sıra çok sayıda yüksek eğitimli sağlık profesyoneli de modern sağlık hizmetlerinin sunumunda yer almaktadır. Bunlara örnek olarak hemşireler, acil tıp teknisyenleri ve paramedikler, laboratuvar bilimcileri, eczacılar, podiatristler, fizyoterapistler, solunum terapistleri, ergoterapistleri, konuşma terapistleri, radyograflar, diyetisyenler ve biyomühendisler, medikal fizikçiler, cerrahlar, cerrah asistanları, cerrahi teknologlar verilebilir. Beşeri tıbbın kapsamı ve temelini oluşturan bilimler diğer birçok alanla örtüşmektedir. Hastaneye kabul edilen bir hasta genellikle ana sorununa göre belirli bir ekibin bakımı altındadır, örneğin kardiyoloji ekibi, daha sonra ana sorunun veya sonraki komplikasyonların/gelişmelerin teşhis veya tedavisine yardımcı olmak için cerrahi, radyoloji gibi diğer uzmanlık alanlarıyla etkileşime girebilir. Hekimlerin, aşağıda listelenen belirli tıp dallarında birçok uzmanlığı ve alt uzmanlığı vardır. Belirli alt uzmanlık alanlarının hangi uzmanlık alanlarında olduğu konusunda ülkeden ülkeye farklılıklar bulunmaktadır. Tıbbın ana dalları şunlardır: * Tıbbın temel bilimleri; her hekimin eğitim aldığı ve bazılarının biyomedikal araştırmalarda bulunduğu şeydir. * Tıbbi uzmanlıklar * Farklı tıp uzmanlıklarının belirli durumlarda işlev görmek üzere bir araya getirildiği disiplinler arası alanlar. === Temel bilimler === * Anatomi, organizmaların fiziksel yapısının incelenmesidir. Makroskopik veya kaba anatominin aksine, sitoloji ve histoloji mikroskopik yapılarla ilgilidir. * Biyokimya, canlı organizmalarda yer alan kimyanın, özellikle de kimyasal bileşenlerinin yapısı ve işlevinin incelenmesidir. * Biyomekanik, mekanik yöntemleri aracılığıyla biyolojik sistemlerin yapı ve işlevlerinin incelenmesidir. * Biyoistatistik, istatistiğin en geniş anlamda biyolojik alanlara uygulanmasıdır. Biyoistatistik bilgisi, tıbbi araştırmaların planlanması, değerlendirilmesi ve yorumlanmasında esastır. Ayrıca epidemiyoloji ve kanıta dayalı tıp için de temeldir. * Biyofizik, biyolojik sistemleri incelemek için fizik ve fiziksel kimya yöntemlerini kullanan disiplinler arası bir bilim dalıdır. * Sitoloji, tek tek hücrelerin mikroskobik olarak incelenmesidir. * Embriyoloji, organizmaların erken gelişiminin incelenmesidir. * Endokrinoloji, hormonların ve bunların hayvanların vücudundaki etkilerinin incelenmesidir. * Epidemiyoloji, hastalık süreçlerinin demografik özelliklerinin incelenmesidir ve salgın hastalıkların incelenmesini içerir, ancak bunlarla sınırlı değildir. * Genetik, genlerin ve bunların biyolojik kalıtımdaki rollerinin incelenmesidir. * Histoloji, biyolojik dokuların yapılarının ışık mikroskobu, elektron mikroskobu ve immünohistokimya ile incelenmesidir. * İmmünoloji, bağışıklık sisteminin incelenmesidir. * Yaşam tarzı tıbbı, kronik durumların ve bunların nasıl önleneceği, tedavi edileceği ve tersine çevrileceğinin incelenmesidir. * Medikal fizik, fizik prensiplerinin tıptaki uygulamalarının incelenmesidir. * Mikrobiyoloji, protozoa, bakteri, mantar ve virüsler de dahil olmak üzere mikroorganizmaların incelenmesidir. * Moleküler biyoloji, genetik materyalin replikasyon, transkripsiyon ve translasyon sürecinin moleküler temellerinin incelenmesidir. * Nörobilim, sinir sisteminin incelenmesiyle ilgili olan bilim disiplinlerini içerir. Nörobilimin ana odak noktası insan beyni ve omuriliğinin biyolojisi ve fizyolojisidir. İlgili bazı klinik uzmanlıklar arasında nöroloji, beyin ve sinir cerrahisi ve psikiyatri bulunmaktadır. * Beslenme bilimi (teorik odak) ve diyetetik (pratik odak), özellikle optimal bir diyetin belirlenmesinde, yiyecek ve içeceğin sağlık ve hastalıkla ilişkisinin incelenmesidir. Tıbbi beslenme tedavisi diyetisyenler tarafından yapılır ve diyabet, kardiyovasküler hastalıklar, kilo ve yeme bozuklukları, alerjiler, yetersiz beslenme ve neoplastik hastalıklar için reçete edilir. * Patoloji, hastalıkların nedenlerini, seyrini, ilerlemesini ve çözümünü incelemektedir. * Farmakoloji, ilaçların ve etkilerinin incelenmesidir. * Jinekoloji, kadın üreme sisteminin incelenmesidir. * Fotobiyoloji, iyonlaştırıcı olmayan radyasyon ve canlı organizmalar arasındaki etkileşimlerin incelenmesidir. * Fizyoloji, vücudun normal işleyişi ve altında yatan düzenleyici mekanizmaların incelenmesidir. * Radyobiyoloji, iyonlaştırıcı radyasyon ve canlı organizmalar arasındaki etkileşimlerin incelenmesidir. * Toksikoloji, ilaçların ve zehirlerin tehlikeli etkilerinin incelenmesidir. ==== Cerrahi uzmanlık ==== Cerrahi, hastalık veya yaralanma gibi patolojik bir durumu araştırmak veya tedavi etmek, bedensel işlevi veya görünümü iyileştirmeye yardımcı olmak veya istenmeyen yırtık bölgeleri (örneğin, delik bir kulak zarını) onarmak için bir hasta üzerinde operatif manuel ve enstrümantal teknikler kullanan eski bir tıp uzmanlığıdır. Cerrahlar ayrıca hastane servislerinde ameliyat öncesi, ameliyat sonrası ve potansiyel ameliyat adaylarını yönetmelidir. Bazı merkezlerde anesteziyoloji, cerrahi bir disiplin olmamasına rağmen (tarihsel ve lojistik nedenlerle) cerrahi bölümünün bir parçasıdır. Oftalmoloji ve dermatoloji gibi diğer tıbbi uzmanlık alanları cerrahi prosedürler uygulayabilir, ancak bunlar cerrahi alt uzmanlık alanları olarak kabul edilmez. Cerrahi alt uzmanlık alanları, bir hekimin genel cerrahi uzmanlık eğitiminden geçtikten sonra uzmanlaşabileceği alanların yanı sıra ayrı uzmanlık eğitimine sahip çeşitli cerrahi alanları da içerir. Genel cerrahi uzmanlık eğitiminin ardından devam edilebilecek cerrahi alt uzmanlık alanları: * Genel cerrahi * Bariatrik cerrahi * Kalp ve damar cerrahisi * Kolorektal cerrahi * Endokrin cerrahisi * El cerrahisi * Hepatiko-Pankreatiko- Biliyer Cerrahi * Minimal invaziv cerrahi * Cerrahi onkoloji * Pediatrik cerrahi * Plastik cerrahi * Cerrahi kritik bakım * Organ nakli cerrahisi * Travma cerrahisi * Damar cerrahisi - ayrı bir vasküler cerrahi ihtisas yolu ile de takip edilebilir Tıp içindeki diğer cerrahi uzmanlık alanlarının kendilerine özgü uzmanlık eğitimleri vardır: * Dermatoloji * Nöroşirürji * Oftalmoloji * Oral ve maksillofasiyel cerrahi * Ortopedik cerrahi * Kulak burun boğaz * Podiatrik cerrahi - tıp fakültesi eğitimi almazlar, bunun yerine podiatri okulunda ayrı bir eğitim alırlar * Üroloji ==== İç hastalıkları uzmanlığı ==== Dahiliye veya iç hastalıkları, yetişkin hastalıklarının önlenmesi, teşhisi ve tedavisi ile ilgilenen tıp uzmanlığıdır. Bazı kaynaklara göre, iç yapılara vurgu yapılmaktadır. Kuzey Amerika'da iç hastalıkları uzmanları genellikle "dahiliyeci" olarak adlandırılır. Başka yerlerde, özellikle İngiliz Milletler Topluluğu ülkelerinde, bu tür uzmanlar genellikle hekim olarak adlandırılır. Bu terimler, dahiliyeci veya hekim (Kuzey Amerika dışında yaygın olan dar anlamda), genellikle jinekoloji ve obstetrik, patoloji, psikiyatri ve özellikle cerrahi ve alt uzmanlık alanlarındaki uygulayıcıları hariç tutar. Hastaları genellikle ağır hasta olduğundan veya karmaşık tetkikler gerektirdiğinden, dahiliyeciler işlerinin çoğunu hastanelerde yaparlar. Eskiden pek çok dahiliyeci yan dal uzmanı değildi; bu tür genel hekimler cerrahi olmayan her türlü karmaşık soruna bakardı; bu uygulama tarzı günümüzde çok daha az yaygın hale gelmiştir. Modern şehir pratiğinde, çoğu dahiliyeci yan dal uzmanıdır: yani, tıbbi uygulamalarını genellikle bir organ sisteminin sorunlarıyla veya tıbbi bilginin belirli bir alanıyla sınırlarlar. Örneğin, gastroenterologlar ve nefrologlar sırasıyla bağırsak ve böbrek hastalıkları konusunda uzmanlaşmışlardır. İngiliz Milletler Topluluğu'nda ve diğer bazı ülkelerde, uzman pediatristler ve geriatristler, organ sisteminden ziyade hastanın yaşına göre alt uzmanlığa sahip uzman hekimler (veya dahiliyeciler) olarak da tanımlanmaktadırlar. Başka yerlerde, özellikle Kuzey Amerika'da, genel pediatri genellikle birinci basamak sağlık hizmetinin bir şeklidir. Dahiliyenin birçok alt uzmanlık alanı (veya alt disiplini) vardır: :*Anjiyoloji/Vasküler tıp :*Bariyatrik :*Kardiyoloji :*Yoğun bakım :*Endokrinoloji :*Gastroenteroloji :*Yaşlılık hekimliği :*Hematoloji :*Hepatoloji :*Enfeksiyon hastalıkları :*Nefroloji :*Nöroloji :*Onkoloji :*Pediatri :*Göğüs hastalıkları/Pulmonoloji :*Romatoloji :*Spor hekimliği İç hastalıkları eğitimi (cerrahi eğitimin aksine) dünya genelinde önemli farklılıklar göstermektedir (daha fazla ayrıntı için tıp eğitimi ve hekimlikle ilgili maddelere bakınız). Kuzey Amerika'da, tıp fakültesinden sonra en az üç yıllık uzmanlık eğitimi gerektirir ve bunu yukarıda listelenen alt uzmanlık alanlarında bir ile üç yıllık bir fellowship takip edebilir. Genel olarak, tıpta asistanların çalışma saatleri cerrahiden daha azdır ve ABD'de haftada ortalama 60 saattir. Bu fark, tüm doktorların artık yasalar gereği haftada ortalama 48 saatten az çalışmasının zorunlu olduğu Birleşik Krallık'ta geçerli değildir. ==== Teşhis uzmanlıkları ==== * Klinik laboratuvar bilimleri, hastaların tanı ve tedavisinde laboratuvar tekniklerini uygulayan klinik tanı hizmetleridir. Amerika Birleşik Devletleri'nde bu hizmetler bir patolog tarafından denetlenir. Bu tıbbi laboratuvar bölümlerinde çalışan personel, tıp diplomasına sahip olmayan, ancak genellikle tıbbi teknoloji lisans derecesine sahip olan ve belirli hizmetleri sağlamak için gereken testleri, tahlilleri ve prosedürleri fiilen gerçekleştiren teknik olarak eğitilmiş personeldir. Alt uzmanlık alanları arasında transfüzyon tıbbı, hücresel patoloji, klinik kimya, hematoloji, klinik mikrobiyoloji ve klinik immünoloji yer almaktadır. * Patoloji, hastalıkların ve bunlar tarafından üretilen morfolojik, fizyolojik değişikliklerin incelenmesiyle ilgilenen tıp dalıdır. Bir tanı uzmanlığı olarak patoloji, modern bilimsel tıp bilgisinin temeli olarak kabul edilebilir ve kanıta dayalı tıpta büyük bir rol oynar. Akış sitometrisi, polimeraz zincir reaksiyonu (PCR), immünohistokimya, sitogenetik, gen yeniden düzenleme çalışmaları ve floresan in situ hibridizasyon (FISH) gibi birçok modern moleküler test patolojinin alanına girer. * Tanısal radyoloji, örneğin X ışını, röntgen bilgisayarlı tomografi, ultrasonografi ve nükleer manyetik rezonans tomografi ile vücudun görüntülenmesi ile ilgilenir. Girişimsel radyologlar, bir müdahale veya tanısal örnekleme için görüntüleme altında vücuttaki bölgelere erişebilirler. * Nükleer tıp, vücuda radyo-etiketli maddeler (radyofarmasötikler) uygulayarak insan organ sistemlerini incelemekle ilgilenir ve bunlar daha sonra bir gama kamera veya bir PET tarayıcı ile vücut dışında görüntülenebilir. Her radyofarmasötik iki parçadan oluşur: incelenen fonksiyona özgü bir izleyici (örneğin, nörotransmitter yolu, metabolik yol, kan akışı veya diğer) ve bir radyonüklid (genellikle bir gama yayıcı veya bir pozitron yayıcı). PET/BT tarayıcı gibi birleşik cihazların ortaya çıkmasının da gösterdiği gibi, nükleer tıp ve radyoloji arasında bir dereceye kadar örtüşme vardır. * Klinik nörofizyoloji, sinir sisteminin merkezi ve periferik yönlerinin fizyolojisini veya işlevini test etmekle ilgilenir. Bu tür testler kayıtlar olarak ikiye ayrılabilir: (1) spontan veya sürekli çalışan elektriksel aktivite veya (2) uyaran uyarılmış yanıtlar. Alt uzmanlık alanları arasında elektroensefalografi, elektromiyografi, uyarılmış potansiyel, sinir iletim çalışması ve polisomnografi yer alır. Bazen bu testler tıp diploması olmayan teknisyenler tarafından yapılır, ancak bu testlerin yorumlanması bir tıp uzmanı tarafından yapılır. ==== Diğer önemli uzmanlıklar ==== Aşağıda, yukarıda belirtilen gruplardan herhangi birine doğrudan uymayan bazı önemli tıbbi uzmanlıklar yer almaktadır: * Anesteziyoloji: cerrahi hastanın perioperatif yönetimi ile ilgilenir. Anestezi uzmanının ameliyat sırasındaki rolü, hayati organların (beyin, kalp, böbrekler gibi) işlevlerinin bozulmasını ve ameliyat sonrası ağrıyı önlemektir. Ameliyathane dışında, anesteziyoloji doktoru aynı zamanda doğum servisinde de aynı işlevi görür ve bazıları kritik tıpta uzmanlaşmışlardır. * Acil tıp, travma, cerrahi, tıbbi, pediatrik ve psikiyatrik acil durumlar dahil olmak üzere akut veya yaşamı tehdit eden durumların tanı ve tedavisiyle ilgilenir. * Aile hekimliği, genel pratisyenlik veya birinci basamak sağlık hizmetleri, birçok ülkede acil olmayan tıbbi sorunları olan hastalar için ilk başvurulacak yerdir. Aile hekimleri genellikle ofis tabanlı uygulamalar, acil servis kapsamı, yatan hasta bakımı ve huzurevi bakımı dahil olmak üzere geniş bir yelpazede hizmet vermektedirler. * Obstetrik ve jinekoloji sırasıyla doğum ve kadın üreme ve ilişkili organları ile ilgilidir. Üreme tıbbı ve doğurganlık tıbbı genellikle jinekoloji uzmanları tarafından uygulanmaktadır. * Medikal genetik, kalıtsal bozuklukların teşhisi ve yönetimi ile ilgilenir. * Nöroloji, sinir sistemi hastalıkları ile ilgilenir. Birleşik Krallık'ta nöroloji, genel tıbbın bir alt uzmanlık alanıdır. * Pediatri bebeklerin, çocukların ve ergenlerin bakımına adanmıştır. Dahiliye gibi, belirli yaş aralıkları, organ sistemleri, hastalık sınıfları ve bakım sağlama bölgeleri için birçok pediatrik alt uzmanlık alanı vardır. * Farmasötik tıp, hastaların ve halk sağlığının yararı için ilaçların keşfi, geliştirilmesi, değerlendirilmesi, tescili, izlenmesi ve pazarlanmasının tıbbi yönleriyle ilgilenen tıbbi bilimsel disiplindir. * Fiziksel tıp ve rehabilitasyon (veya fizyatri) yaralanma, hastalık veya doğuştan gelen bozukluklardan sonra fonksiyonel iyileşme ile ilgilidir. * Podiatrik tıp, ayak, ayak bileği, alt ekstremite, kalça ve bel rahatsızlıklarının incelenmesi, teşhisi ve tıbbi ve cerrahi tedavisidir. * Psikiyatri, bilişsel, algısal, duygusal ve davranışsal bozuklukların etiyolojisi, teşhisi, tedavisi ve önlenmesi ile ilgili biyopsikososyal çalışmalarla ilgilenen tıp dalıdır. İlgili alanlar arasında psikoterapi ve klinik psikoloji bulunmaktadır. * Önleyici tıp, hastalıkların önlenmesi ile ilgilenen tıp dalıdır. ** Toplum sağlığı veya halk sağlığı, nüfus sağlığı analizine dayalı olarak bir toplumun genel sağlığına yönelik tehditlerle ilgilenen sağlık hizmetlerinin bir yönüdür. === Disiplinlerarası alanlar === Tıbbın bazı disiplinler arası alt uzmanlık alanları şunlardır: * Havacılık tıbbı, uçma ve uzay yolculuğu ile ilgili tıbbi sorunlarla ilgilenir. * Bağımlılık tıbbı, bağımlılığın tedavisi ile ilgilenir. * Tıp etiği, değerleri ve yargıları tıp pratiğine uygulayan etik ve ahlaki ilkelerle ilgilenir. * Biyomedikal mühendisliği, mühendislik ilkelerinin tıbbi uygulamalara uygulanmasıyla ilgilenen bir alandır. * Klinik farmakoloji, terapötik sistemlerin hastalarla nasıl etkileşime girdiği ile ilgilenir. * Koruyucu tıp, insan ve hayvan sağlığı ile çevresel koşullar arasındaki ilişkiyi inceler. Ekolojik tıp, çevresel tıp veya tıbbi jeoloji olarak da bilinir. * Afet tıbbı, acil durum hazırlığı, afet azaltma ve yönetiminin tıbbi yönleriyle ilgilenir. * Dalış tıbbı (veya hiperbarik tıp) dalışla ilgili sorunların önlenmesi ve tedavisidir. * Evrimsel tıp, evrim teorisinin uygulanmasıyla elde edilen tıbba bir bakış açısıdır. * Adli tıp, ölüm zamanının ve nedeninin belirlenmesi, travma yaratmak için kullanılan silahın türü, ölen kişinin kalıntıları (kafatası) kullanılarak yüz özelliklerinin yeniden yapılandırılması ve böylece kimlik tespitine yardımcı olunması gibi yasal bağlamda tıbbi sorularla ilgilenir. * Cinsiyete dayalı tıp, insan cinsiyetleri arasındaki biyolojik ve fizyolojik farklılıkları ve bunun hastalıklardaki farklılıkları nasıl etkilediğini inceler. * Hospis ve palyatif tıp, kanser ve kalp yetmezliği gibi ölümcül hastalıkları olan hastalarda ağrı ve semptomların giderilmesi ve duygusal destek ile ilgilenen nispeten modern bir klinik tıp dalıdır. * Hastane hekimliği, hastanede yatan hastaların genel tıbbi bakımıdır. Birincil mesleki odağı hastane hekimliği olan hekimlere Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada'da hospitalist denir. * Lazer tıbbı, çeşitli durumların teşhis veya tedavisinde lazerlerin kullanılmasını içerir. * Tıbbi beşeri bilimler, beşeri bilimleri (edebiyat, felsefe, etik, tarih ve din), sosyal bilimleri (antropoloji, kültürel çalışmalar, psikoloji, sosyoloji) ve sanatları (edebiyat, tiyatro, sinema ve görsel sanatlar) ve bunların tıp eğitimi ve tıp uygulamasına katkısını içerir. * Sağlık bilişimi, bilgisayar ve bilgi teknolojilerinin tıbba uygulanmasıyla ilgilenen nispeten yeni bir alandır. * Nozoloji, hastalıkların çeşitli amaçlar doğrultusunda sınıflandırılmasıdır. * Nosokinetik, sağlık ve sosyal bakım sistemlerinde bakım sürecini ölçme ve modelleme bilimi/konusudur. * İşyeri hekimliği, işyerinde en yüksek sağlık ve güvenlik standartlarına ulaşılmasını ve bu standartların korunmasını sağlamak için kuruluşlara ve bireylere sağlık tavsiyesi sağlanmasıdır. * Ağrı tedavisi (ağrı tıbbı veya algiatri olarak da adlandırılır), ağrının giderilmesiyle ilgilenen tıp disiplinidir. * Farmakogenomik, bireyselleştirilmiş tıbbın bir şeklidir. * Podiatrik tıp, ayak, ayak bileği, alt ekstremite, kalça ve bel rahatsızlıklarının incelenmesi, teşhisi ve tıbbi tedavisidir. * Cinsel tıp, cinsellikle ilgili tüm bozuklukların teşhisi, değerlendirilmesi ve tedavisi ile ilgilenir. * Spor hekimliği, amatör ve profesyonel sporcularda kas spazmları, kas yırtıkları, bağ yaralanmaları (bağ yırtıkları veya kopmaları) ve bunların onarımı gibi spor/egzersiz yaralanmalarının tedavisi, önlenmesi ve rehabilitasyonu ile ilgilenir. * Terapötikler, tarihin önceki dönemlerinde daha yaygın olarak atıfta bulunulan, hastalıkları tedavi etmek ve sağlığı geliştirmek için kullanılabilecek çeşitli ilaçların alanıdır. * Seyahat tıbbı veya emporiyatri, uluslararası gezginlerin veya çok farklı ortamlarda seyahat edenlerin sağlık sorunlarıyla ilgilenir. * Tropikal tıp, tropikal hastalıkların önlenmesi ve tedavisi ile ilgilenir. Bu hastalıkların tıp pratisyenlerine ve yerel klinik ihtiyaçlarına oldukça yabancı olduğu ılıman iklimlerde ayrı olarak çalışılır. * Acil bakım, acil serviste bakım gerektirecek kadar ciddi olmayan yaralanma ve hastalıklar için hastane acil servisi dışında planlanmamış, ayaktan bakımın sağlanmasına odaklanır. Bazı ülkelerde bu işlev acil servis ile birleştirilmiştir. * Veteriner hekimliği; veteriner hekimler hayvanların bakımında hekimlerle benzer teknikleri uygularlar. * Vahşi doğa tıbbı; geleneksel tıbbi tesislerin bulunmayabileceği vahşi doğada tıbbi uygulamalar ile ilgilinir. * Diğer birçok sağlık bilimi alanı, örneğin diyetetik == Eğitim ve yasal kontroller == küçükresim|Tıp öğrencileri dikiş atmayı öğreniyor Tıp eğitimi ve öğretimi dünya çapında farklılıklar göstermektedir. Tipik olarak bir üniversite tıp fakültesinde giriş düzeyinde eğitimi, ardından bir gözetimli uygulama veya staj veya ihtisas dönemini içerir. Bunu mezuniyet sonrası mesleki eğitim takip edebilir. Tıp eğitiminde çeşitli öğretim yöntemleri kullanılmıştır ve halen aktif araştırmaların odak noktasıdır. Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri'nde, genellikle M.D. olarak kısaltılan "Tıp Doktoru" derecesi veya genellikle D.O. olarak kısaltılan ve Amerika Birleşik Devletleri'ne özgü olan "Osteopatik Tıp Doktoru" derecesi, tanınmış bir üniversitede tamamlanmalı ve buradan verilmelidir. Bilgi, teknikler ve tıbbi teknoloji hızla gelişmeye devam ettiğinden, birçok düzenleyici otorite sürekli tıp eğitimini zorunlu kılmaktadır. Tıp doktorları bilgilerini tıp dergileri, seminerler, konferanslar ve çevrimiçi programlar dahil olmak üzere çeşitli yollarla geliştirmektedirler. Çoğu ülkede, bir tıp doktorunun lisanslı veya kayıtlı olması yasal bir gerekliliktir. Genel olarak bu, bir üniversiteden tıp diploması almayı ve başvuru sahibinden sınavları geçmesini isteyebilecek bir tıp kurulu veya eşdeğer bir ulusal kuruluş tarafından akredite edilmeyi gerektirir. Bu, tıp mesleğinin önemli yasal yetkisini ulusal standartlara göre eğitilmiş ve kalifiye olmuş hekimlerle sınırlar. Aynı zamanda hastalara bir güvence ve kişisel kazanç için yetersiz tıp uygulayan şarlatanlara karşı bir koruma olarak tasarlanmıştır. Yasalar genel olarak doktorların "kanıta dayalı", Batılı ya da Hipokrat Tıbbı konusunda eğitim almış olmalarını gerektirse de farklı sağlık paradigmalarını caydırma amacı taşımamaktadır. Avrupa Birliği'nde tıp doktorluğu mesleği düzenlenmiştir. Bir mesleğe erişim ve bu mesleğin icrası belirli bir mesleki yeterliliğe sahip olma şartına bağlı olduğunda bu mesleğin düzenlendiği söylenir. Düzenlenmiş meslekler veri tabanı, AB üye devletleri, AEA ülkeleri ve İsviçre'de tıp doktorluğu için düzenlenmiş mesleklerin bir listesini içerir. Bu liste 2005/36/EC sayılı Direktif kapsamındadır. Hastaların bakımında ihmalkar davranan veya kasıtlı olarak zarar veren doktorlar tıbbi uygulama hatası suçlamasıyla karşı karşıya kalabilir ve hukuki, cezai veya mesleki yaptırımlara maruz kalabilirler. == Tıp etiği == Tıp etiği, değerleri ve yargıları tıp pratiğine uygulayan bir ahlaki ilkeler sistemidir. Bilimsel bir disiplin olarak tıp etiği, klinik ortamlardaki pratik uygulamalarının yanı sıra tarihi, felsefesi, teolojisi ve sosyolojisi üzerine yapılan çalışmaları da kapsar. Tıp etiği tartışmalarında yaygın olarak geçerli olan değerlerden altısı şunlardır: * özerklik - hasta, tedavisini reddetme veya seçme hakkına sahiptir. (Voluntas aegroti suprema lex.) * yararlılık - bir uygulayıcı hastanın yararına en iyi şekilde hareket etmelidir. (Salus aegroti suprema lex.) * adalet - kıt sağlık kaynaklarının dağıtımı ve kimin hangi tedaviyi alacağına karar verilmesiyle ilgilidir (adalet ve eşitlik). * kötülük yapmama - "önce zarar verme" (primum non- nocere). * Kişilere saygı - hasta (ve hastayı tedavi eden kişi) onurlu bir şekilde tedavi edilme hakkına sahiptir. * doğruluk ve dürüstlük - aydınlatılmış onam kavramının önemi, Nürnberg mahkemelerindeki Doktorlar davası, Tuskegee Frengi Çalışması ve diğer tarihi olaylardan bu yana artmıştır. Bu gibi değerler belirli bir durumun nasıl ele alınacağına dair cevaplar vermez, ancak çatışmaları anlamak için faydalı bir çerçeve sağlar. Ahlaki değerler çatıştığında, sonuç etik bir ikilem veya kriz olabilir. Bazen tıp etiğindeki bir ikilemin iyi bir çözümü yoktur ve bazen de tıp camiasının değerleri (yani hastane ve personeli) bireysel hasta, aile veya tıp dışı daha geniş bir topluluğun değerleriyle çatışır. Çatışmalar sağlık hizmeti sağlayıcıları arasında veya aile üyeleri arasında da ortaya çıkabilir. Örneğin bazıları, hastalar hayat kurtarıcı olduğunu düşünerek kan naklini reddettiklerinde özerklik ve yararlılık ilkelerinin çatıştığını ve HIV döneminden önce doğruyu söylemenin büyük ölçüde vurgulanmadığını savunmaktadır. == Tarih == Tarih öncesi tıpta bitkiler (herbalizm), hayvan parçaları ve mineraller kullanılmıştır. Çoğu durumda bu malzemeler rahipler, şamanlar veya tıp adamları tarafından büyülü maddeler olarak ritüel bir şekilde kullanılmıştır. İyi bilinen ruhani sistemler arasında animizm (cansız nesnelerin ruhları olduğu düşüncesi), spiritüalizm (tanrılara yakarış veya ata ruhlarıyla iletişim); şamanizm (bir bireyin mistik güçlerle donatılması); ve divinasyon (büyüyle gerçeğe ulaşma) yer almaktadır. Tıbbi antropoloji alanı, kültür ve toplumun sağlık, sağlık hizmetleri ve ilgili konular etrafında nasıl organize olduğunu veya bu konulardan nasıl etkilendiğini inceler. Antik Mısır tıbbı, Babil tıbbı, Ayurveda tıbbı (Hint alt kıtasında), klasik Çin tıbbı (modern geleneksel Çin tıbbının öncülü) ve antik Yunan tıbbı ve Roma tıbbından tıbba ilişkin erken kayıtlar keşfedilmiştir. Mısır'da İmhotep (MÖ 3. binyıl) tarihte adı bilinen ilk hekimdir. En eski Mısır tıp metni, jinekolojik hastalıkları tanımlayan M.Ö. 2000'lerden kalma Kahun Jinekoloji Papirüsü'dür. MÖ 1600'lere tarihlenen Edwin Smith Papirüsü cerrahi üzerine erken bir çalışma iken, M.Ö. 1500'lere tarihlenen Ebers Papirüsü tıp üzerine bir ders kitabına benzemektedir. Çin'de, Çince tıbba dair arkeolojik kanıtlar Bronz Çağı Shang Hanedanı'na kadar uzanmaktadır ve bu kanıtlar bitkisel tohumlara ve ameliyat için kullanıldığı düşünülen aletlere dayanmaktadır. Çin tıbbının atası olan Huangdi Neijing, M.Ö. 2. yüzyıldan başlayarak yazılmış ve 3. yüzyılda derlenmiş bir tıp metnidir. Hindistan'da cerrah Suşruta, plastik cerrahinin ilk formları da dahil olmak üzere çok sayıda cerrahi operasyon tanımlamıştır. Özel hastanelerin en eski kayıtları, hastalar için özel tıbbi tedavi tesislerinin kanıtlarının bulunduğu Sri Lanka'daki Mihintale'den gelmektedir. Yunanistan'da, "modern tıbbın babası" Yunan hekim Hipokrat, tıbba rasyonel bir yaklaşımın temelini atmıştır.The father of modern medicine: the first research of the physical factor of tetanus , European Society of Clinical Microbiology and Infectious Diseases Hekimler için bugün hala geçerli ve kullanımda olan Hipokrat Yemini'ni ortaya atan Hipokrat, hastalıkları akut, kronik, endemik ve epidemik olarak sınıflandıran ve "alevlenme, relaps, çözülme, kriz, paroksizm, zirve ve konvelesans" gibi terimleri kullanan ilk kişidir. Yunan hekim Galen aynı zamanda antik dünyanın en büyük cerrahlarından biriydi ve beyin ve göz ameliyatları da dahil olmak üzere birçok cesur operasyon gerçekleştirdi. Batı Roma İmparatorluğu'nun yıkılmasından ve Erken Orta Çağ'ın başlamasından sonra, Yunan tıp geleneği Batı Avrupa'da gerilemeye başlamış, ancak Doğu Roma İmparatorluğu'nda kesintisiz olarak devam etmiştir. MÖ 1. binyıldaki antik İbrani tıbbı hakkındaki bilgilerin çoğu Tevrat'tan, yani sağlıkla ilgili çeşitli kanun ve ritüelleri içeren Musa'nın Beş Kitabı'ndan gelmektedir. Modern tıbbın gelişimine İbranilerin katkısı Bizans Dönemi'nde Yahudi hekim Assaf ile başlamıştır. === Orta Çağ === Sadece ölmek için bir yer olmaktan ziyade, Hristiyan hayırseverlik idealleri nedeniyle hastalara tıbbi bakım ve tedavi imkanı sunan bir kurum olarak hastane kavramı Bizans İmparatorluğu'nda ortaya çıkmıştır. Üroskopi kavramı Galen tarafından bilinmesine rağmen, hastalığı lokalize etmek için kullanmanın önemini görmemiştir. Theophilus Protospatharius gibi hekimlerin bulunduğu Bizanslılar, mikroskop ya da stetoskopun bulunmadığı bir dönemde hastalığı belirlemek için üroskopinin potansiyelini fark ettiler. Bu uygulama zamanla Avrupa'nın geri kalanına da yayıldı. MS 750'den sonra Müslüman dünyası Hipokrat, Galen ve Suşruta'nın eserlerini Arapçaya tercüme ettirmiş ve İslam hekimleri bazı önemli tıbbi araştırmalara girişmiştir. Önemli İslami tıp öncüleri arasında, İmhotep ve Hipokrat ile birlikte "tıbbın babası" olarak da adlandırılan İranlı hezarfen İbn-i Sina bulunmaktadır. Birçok Orta Çağ Avrupa üniversitesinde standart bir tıp metni haline gelen ve tıp tarihinin en ünlü kitaplarından biri olarak kabul edilen El-Kanun fi't-Tıb'ı yazmıştır. Diğerleri arasında Zehravi, İbn Zuhur, İbn Nefis ve İbn Rüşd bulunmaktadır. İranlı hekim Razi, yine de hem Orta Çağ Batı hem de Orta Çağ İslam tıbbında etkili olmaya devam eden Yunan humorizm teorisini ilk sorgulayanlardan biriydi. Razi'nin El-Mansuri adlı eserinin bazı ciltleri, yani "Cerrahi Üzerine" ve "Tedavi Üzerine Genel Bir Kitap", Avrupa üniversitelerinde tıp müfredatının bir parçası haline gelmişti. Ayrıca, doktorların doktoru, pediatrinin babası ve oftalmolojinin öncüsü olarak tanımlanmıştır. Örneğin, göz bebeğinin ışığa verdiği tepkiyi ilk kez o fark etmiştir. Fars Bimaristan hastaneleri, kamu hastanelerinin erken bir örneğiydi. Avrupa'da Şarlman her katedral ve manastıra bir hastane eklenmesini emretmiş ve tarihçi Geoffrey Blainey Katolik Kilisesi'nin Orta Çağ boyunca sağlık alanındaki faaliyetlerini refah devletinin ilk versiyonuna benzetmiştir: "Yaşlılar için hastaneler ve gençler için yetimhaneler; her yaştan hastalar için bakımevleri; cüzzamlılar için yerler ve hacıların ucuz bir yatak ve yemek satın alabilecekleri pansiyonlar veya hanlar işletmiştir". Kıtlık sırasında halka yiyecek sağlar ve yoksullara yiyecek dağıtmıştır. Kilise bu refah sistemini büyük ölçekte vergi toplayarak ve geniş tarım arazileri ve mülklere sahip olarak finanse etmiştir. Benedikten Tarikatı, manastırlarında hastaneler ve revirler kurmaları, tıbbi bitkiler yetiştirmeleri ve büyük Cluny Manastırı'nda olduğu gibi bölgelerinin başlıca tıbbi bakım sağlayıcıları haline gelmeleriyle tanınmıştır. Kilise ayrıca tıp eğitiminin verildiği bir katedral okulları ve üniversiteler ağı da kurmuştur. Salerno'daki Schola Medica Salernitana, Yunan ve Arap hekimlerden aldığı eğitimle Orta Çağ Avrupası'nın en iyi tıp okulu haline geldi. Bununla birlikte, on dördüncü ve on beşinci yüzyıldaki Kara Ölüm hem Orta Doğu'yu hem de Avrupa'yı harap etmiş ve hatta Batı Avrupa'nın salgından kurtulma konusunda Orta Doğu'dan daha etkili olduğu ileri sürülmüştür.Michael Dols has shown that the Black Death was much more commonly believed by European authorities than by Middle Eastern authorities to be contagious; as a result, flight was more commonly counseled, and in urban Italy quarantines were organized on a much wider level than in urban Egypt or Syria (). Erken modern dönemde Avrupa'da Gabriele Falloppio ve William Harvey gibi tıp ve anatomi alanında önemli isimler ortaya çıkmıştır. Tıp düşüncesindeki en büyük değişim, özellikle 14. ve 15. yüzyıllardaki Kara Ölüm sırasında, bilim ve tıbba "geleneksel otorite" yaklaşımı olarak adlandırılabilecek yaklaşımın kademeli olarak reddedilmesiydi. Bu, geçmişte önde gelen bir kişi bir şeyin öyle olması gerektiğini söylediği için, o zaman bunun böyle olduğu ve bunun aksine gözlemlenen herhangi bir şeyin bir anormallik olduğu fikriydi (bu, genel olarak Avrupa toplumundaki benzer bir değişimle paraleldi - bkz.:Kopernik'in Batlamyus'un astronomi teorilerini reddetmesi). Andreas Vesalius gibi hekimler geçmişteki bazı teorileri geliştirdi ya da çürüttüler. Hem tıp öğrencileri hem de uzman hekimler tarafından kullanılan ana kitaplar Materia Medica ve Farmakope idi. Andreas Vesalius, insan anatomisi üzerine önemli bir kitap olan De humani corporis fabrica'nın yazarıydı. Bakteriler ve mikroorganizmalar ilk kez 1676 yılında Antonie van Leeuwenhoek tarafından mikroskopla gözlemlenerek mikrobiyoloji bilim dalı başlatılmıştır. İbn Nefis'ten bağımsız olarak Michael Servetus akciğer dolaşımını yeniden keşfetmiş, ancak bu keşif ilk kez 1546'da "Paris El Yazması"nda yazılı hale getirildiği ve daha sonra 1553'te hayatını verdiği teolojik eserinde yayınlandığı için halka ulaşmamıştır.Michael Servetus Research Website with a graphical study on the Manuscript of Paris by Servetus Daha sonra Renaldus Columbus ve Andrea Cesalpino tarafından anlatılmıştır. Herman Boerhaave, Leiden'deki örnek öğretmenliği ve 'Institutiones medicae' (1708) adlı ders kitabı nedeniyle bazen "fizyolojinin babası" olarak anılır. Pierre Fauchard "modern diş hekimliğinin babası" olarak adlandırılmıştır. === Modern === Veterinerlik ilk kez 1761 yılında Fransız veteriner Claude Bourgelat'ın Fransa'nın Lyon kentinde dünyanın ilk veterinerlik okulunu kurmasıyla beşeri tıptan gerçek anlamda ayrılmıştır. Bundan önce tıp doktorları hem insanları hem de diğer hayvanları tedavi ediyordu. Modern bilimsel biyomedikal araştırmalar (sonuçların test edilebilir ve tekrarlanabilir olduğu), herbalizm, Yunan "dört sıvısı" ve diğer modern öncesi kavramlara dayanan erken Batı geleneklerinin yerini almaya başladı. Modern çağ, Edward Jenner'in 18. yüzyılın sonunda çiçek aşısını keşfetmesi (daha önce Asya'da uygulanan aşılama yönteminden esinlenerek), Robert Koch'un 1880 civarında bakteriler yoluyla hastalık bulaştığını keşfetmesi ve ardından 1900 civarında antibiyotiklerin keşfedilmesiyle başlamıştır. 18\. yüzyıl sonrası modernite dönemi Avrupa'dan daha fazla çığır açan araştırmacı getirdi. Almanya ve Avusturya'dan doktor Rudolf Virchow, Wilhelm Conrad Röntgen, Karl Landsteiner ve Otto Loewi önemli katkılarda bulundu. Birleşik Krallık'ta Alexander Fleming, Joseph Lister, Francis Crick ve Florence Nightingale önemli olarak kabul edilir. İspanyol doktor Santiago Ramón y Cajal modern nörobilimin babası olarak kabul edilir. Yeni Zelanda ve Avustralya'dan Maurice Wilkins, Howard Florey ve Frank Macfarlane Burnet geldi. Önemli çalışmalar yapan diğer kişiler arasında William Williams Keen, William Coley, James D. Watson (Amerika Birleşik Devletleri); Salvador Luria (İtalya); Alexandre Yersin (İsviçre); Kitasato Shibasaburō (Japonya); Jean-Martin Charcot, Claude Bernard, Paul Broca (Fransa); Adolfo Lutz (Brezilya); Nikolai Korotkov (Rusya); Sir William Osler (Kanada); ve Harvey Cushing (Amerika Birleşik Devletleri) bulunmaktadır. Bilim ve teknoloji geliştikçe tıp da ilaçlara daha fazla bağımlı hale geldi. Tarih boyunca ve Avrupa'da 18. yüzyılın sonlarına kadar ilaç olarak sadece hayvan ve bitki ürünleri değil, aynı zamanda insan vücut parçaları ve sıvıları da kullanılmıştır. Farmakoloji kısmen herbalizmden gelişmiştir ve bazı ilaçlar hala bitkilerden elde edilmektedir (atropin, efedrin, varfarin, aspirin, digoksin, vinka alkaloidleri, taksol, hiyosin, vb.) Aşılar Edward Jenner ve Louis Pasteur tarafından keşfedilmiştir. İlk antibiyotik, Paul Ehrlich tarafından 1908 yılında bakterilerin insan hücrelerinin almadığı toksik boyaları aldığını gözlemledikten sonra keşfedilen arsphenamin (Salvarsan) idi. İlk büyük antibiyotik sınıfı, Alman kimyagerler tarafından aslen azo boyalarından türetilen sulfa ilaçlarıydı. Farmakoloji giderek daha sofistike hale gelmiştir; modern biyoteknoloji, belirli fizyolojik süreçleri hedef alan ilaçların geliştirilmesine olanak tanımakta, bazen de yan etkileri azaltmak için vücutla uyumlu olacak şekilde tasarlanmaktadır. Genomik, insan genetiği ve insan evrimi bilgisi, tıp üzerinde giderek daha önemli bir etkiye sahip olmaktadır, çünkü çoğu monogenik genetik bozukluğun nedensel genleri artık tanımlanmıştır ve moleküler biyoloji, evrim ve genetik alanındaki tekniklerin gelişimi tıbbi teknolojiyi, uygulamayı ve karar vermeyi etkilemektedir. Kanıta dayalı tıp, sistematik incelemeler ve meta-analiz kullanımı yoluyla en etkili uygulama algoritmalarını (bir şeyler yapma yolları) oluşturmaya yönelik çağdaş bir harekettir. Bu hareket, mevcut kanıtların mümkün olduğunca çoğunun standart protokollere göre toplanmasına ve analiz edilmesine ve daha sonra sağlık hizmeti sağlayıcılarına dağıtılmasına olanak tanıyan modern küresel bilgi bilimi tarafından kolaylaştırılmaktadır. Cochrane Collaboration bu harekete öncülük etmektedir. 2001 yılında 160 Cochrane sistematik incelemesinin gözden geçirilmesi, iki okuyucuya göre incelemelerin %21,3'ünün yetersiz kanıt, %20'sinin etkisiz kanıt ve %22,5'inin olumlu etki sonucuna vardığını ortaya koymuştur. == Kalite, verimlilik ve erişim == Kanıta dayalı tıp, tıbbi hataların (ve diğer "iyatrojenezlerin") önlenmesi ve gereksiz sağlık hizmetlerinden kaçınılması modern tıp sistemlerinde öncelikli konulardır. Bu konular, özellikle sağlık hizmetlerinin aşırı maliyetli olarak görüldüğü ancak nüfus sağlığı ölçütlerinin benzer ulusların gerisinde kaldığı Amerika Birleşik Devletleri'nde önemli siyasi ve kamu politikası ilgisine neden olmaktadır. Küresel olarak, gelişmekte olan birçok ülke bakıma ve ilaçlara erişimden yoksundur. 2015 yılı itibarıyla, sağlık sigortası kapsamı eksikliğinin erişimi sınırlayabildiği Amerika Birleşik Devletleri gibi birkaç istisna dışında, çoğu zengin gelişmiş ülke tüm vatandaşlarına sağlık hizmeti sağlamaktadır. == Ayrıca bakınız == * * * * * * * * == Kaynakça == Kategori:Tıp
Uygur Kağanlığı (Eski Türkçe: 𐱃𐰆𐰴𐰕:𐰆𐰍𐰕:𐰉𐰆𐰑𐰣, Toquz Oγuz budun, Tang dönemi isimleri, modern Hanyu Pinyin ile: Geleneksel Çince: 回鶻 ; Basitleştirilmiş Çince: 回鹘 ; Pinyin: huíhú veya Geleneksel Çince: 回紇 ; Basitleştirilmiş Çince: 回纥 ; pinyin: huíhé), 8.ve 9. yüzyılların ortaları arasında yaklaşık bir yüzyıl boyunca var olan bir Türk imparatorluğuydu. Çinliler tarafından Jiu Xing (Dokuz klan), dokuz Oğuz veya Dokuz Tuğluk olarak adlandırılan bir kabile konfederasyonuydu. == Etimoloji == Çin kaynaklarında Huei-ho, Wei-ho, Huei-hu, Wei-qu-er vb. şekilde görülen Uygur adının anlamı 974'te yazılan Chiu Wu-tai- shih'de şahin süratiyle dolaşan ve hücum eden şeklinde açıklanmaktadır. Fakat bunun bir yakıştırma olduğu bellidir. Etimolojik olarak Uygur adının uy (takip etmek)+gur (Salgur gibi) tarzında ortaya çıktığı ileri sürülmüş ise de, o tarihlerde kullanılan Türkçe'de de "takip etmek" manasındaki eylem kökünün "ud-" biçiminde olduğu antitezinden hareketle sözcüğün oy (oymak, baskı yapmak) + gur ve kuvvetli bir olasılıkla uy (akraba, müttefik)+ gur şeklinde türediği savunulmaktadır. Nitekim tarihsel süreçte ortaya çıkan "On Uygur" federatif adının "On Müttefik" manasına kullanılmış olma olasılığı tarihsel gerçeklik açısından ağır basar. Uygur adıyla ilgili bir diğer mesele ise İslam kaynaklarında her zaman ve Çin kaynaklarında bazen kendilerine verilen Dokuz Oğuz adının kökeni ve ne şekilde ortaya çıktığıdır. Aslında Uygurlar'dan ayrı bir budun (boylar birliği, ulus) olan dokuz Oğuzlar, Göktürk siyasi otoritesinin dayandığı topluluk idi. Bu anlamda ayrı bir etnik yapı oluşturmayıp kendiliğinden Türk budununu oluşturan boylara verilen isimdi. Zaten Çin kaynaklarında kendilerinden Türklerin dokuz kabilesi, Göktürkler'den ise "dokuz kabilenin Türkleri" diye bahsedilmesi; nitelik yönünden benzerliği ortaya koymaktadır. İşte bu Dokuz Oğuz boylarına -başka bir deyişle- dokuz adet Oğuz boyuna, dokuz oymaktan oluşan- Uygur boyunun eklenmesiyle "On-Uygur" denilen siyasal birlik ortaya çıkmıştır ve böylece Uygur adı ile Dokuz Oğuz adı birlikte ve bazen karıştırılarak kullanılagelmiştir. == Tarihçe == küçükresim|Uygur Kağan Duvar Resmi, MS 8. yüzyıl ===Yükseliş dönemi=== 657'de Batı Türk kağanlığı Tang hanedanı tarafından yenildi ve ardından Uygurlar Tang hanedanlığına sığındı. Bundan önce Uygurlar, 627'de Tibet İmparatorluğu'na ve Türklere karşı savaştıklarında Tang ile ittifak kurma eğilimi göstermişlerdi. 742'de Uygurlar, Karluklar ve Basmiller İkinci Türk Kağanlığı'na isyan ettiler. 744'te Basmiller, başkent Ötüken'i ele geçirdi ve hüküm süren Özmiş Kağan'ı öldürdü. Aynı yıl içinde Basmillere karşı bir Uygur-Karluk ittifakı kuruldu ve onları yendiler. Uygur kağan'ın kişisel adı Qulluğ Boyla'ydı (Çince:骨力裴羅). Tüm kabilelerin en yüksek hükümdarı olduğunu iddia ederek Kutlug Bilge Kül Kağan (Şanlı, bilge, kudretli kağan)unvanını aldı. Başkentini Ordu- Balık'ta kurdu. Çin kaynaklarına göre, Uygur İmparatorluğu toprakları "doğu ucunda, Şivey topraklarını, batıda Altay Dağları'nı, güneyde Gobi Çölü'nü kontrol altına aldı, böylece eski Hiung-nu'nun tüm topraklarını kaplamış oldu". 745'te Uygurlar Göktürklerin son kağanı Kulun Beg'i (白眉可汗 鶻隴匐) öldürdüler ve başını Tang'a gönderdiler. Altın Çağ 747'de Kutluk Bilge Kül Kağan öldü ve yerine en küçük oğlu Bayan Çor Kağan geçti. Tang ile bir dizi ticaret karakolu inşa ettikten sonra, Kağan sermayeyi Ordu-Balık ve Bay Balık'i inşa etmek için kullandı. Yeni kağan daha sonra tüm bozkır halklarını bayrağı altına almak için bir dizi sefer başlattı. Bu süre zarfında imparatorluk hızla genişleyerek Sekiz Oğuzları, Kırgızları, Karlukları, Türgeşleri, Dokuz Tatarları, Çikleri ve Basmilleri Uygur egemenliğine soktu. küçükresim küçükresim|Çoko yakınlarındaki Maniheizm Tapınağı'ndan boyalı ipek parçaları. Türk, 8. veya 9. yüzyıl. Asya Sanat Müzesi, Berlin. 755'te An Luşan, Tang hanedanına karşı bir isyan başlattı ve Tang İmparatoru Suzong, 756'da Bayançur Han'dan yardım istedi. Kağan bunu kabul etti ve en büyük oğluna Tang imparatoruna askerlik hizmeti vermesini emretti. Yaklaşık 4.000 Uygur atlısı, 757'de Çang'an ve Luoyang'ı geri almak için Tang ordularına yardım etti. Luoyang'daki savaştan sonra Uygurlar şehri üç gün boyunca yağmaladılar ve ancak büyük miktarda ipek çıkarıldıktan sonra durdular. Yardımları için 20.000 rulo ipek gönderdiler ve onlara onursal unvanlar verdiler. Buna ek olarak, at ticareti her at için 40 rulo ipeğe sabitlendi ve Uygurlara Çin'de kalırken "misafir" statüsü verildi. Hanedanlar karşılıklı evlilikler yaptılar. Uygur prensesi bir Tang prensiyle evliyken Bayançur Han ise Prenses Ninguo ile evlendi. 758'de Uygurlar yönlerini Kuzey Yenisey Kırgızlarına çevirdiler. Bayançur Han, bir Kırgız ordusunu katletmeden ve Kağanlarını idam etmeden önce ticaret karakollarından birkaçını yok etti. 759'da Uygurlar, isyancıları bastırmak için Tang'a yardım etmeye çalıştı ancak başarısız oldu. Bayançur Han öldü ve yerine oğlu Tengri Bögü Kağan geçti. 762'de Tengri Bögü, Tang'ı 4.000 askerle işgal etmeyi planladı, ancak müzakerelerden sonra taraf değiştirdi ve Luoyang'daki isyancıları yenmelerine yardımcı oldu. Savaştan sonra Uygurlar şehri yağmaladılar. Halk korunmak için Budist tapınaklarına kaçtığında Uygurlar onları yakıp yıktı ve 10.000'den fazla kişiyi öldürdü. Yardımları için Tang, gitmeleri için 100.000 parça ipek ödemek zorunda kaldı. Sefer sırasında kağan, onu Maniheizmle tanıştıran rahiplerle karşılaştı. O zamandan beri Uygur Kağanlığı'nın resmi dini Maniheizm oldu. ===Parçalanma Dönemi=== küçükresim|Tibet İmparatorluğuna seferler 779'da Bögü Kağan, Soğd saraylarının tavsiyelerine dayanarak Tang hanedanlığı'nı işgal etmeyi planladı. Ancak Tengri Bögü'nün amcası Tun Baga Tarkan bu plana karşı çıkarak onu ve "Kağan'ın ailesi ve Soğdlar arasından yaklaşık iki bin kişiyi öldürdü." Tun Baga Tarkan, Alp Kutlu Bilge ("Muzaffer, şanlı, bilge") unvanıyla tahta çıktı ve kağanlığın birliğini güvence altına almak için tasarladığı yeni bir dizi yasa uyguladı. Saltanatı sırasında Maniheizm bastırıldı, ancak halefleri onu resmi din olarak ilan etti. 780'de Çang'an'dan haraç alarak ayrılırken bir grup Uygur ve Soğd öldürüldü. Tun tazminat olarak 1.800.000 ip talep etti ve Tang bu tutarı altın ve ipek olarak ödemeyi kabul etti. == Kültür ve medeniyet == Türk boyları arasında tarım toplumunun ilk örnekleri bu dönemde görülür. Tarım yapabilmek için şehirler kurulmuştur. Göçer hayatın izin vermediği kültür birikimi sağlanmıştır.Jean Paul Roux Türklerin Tarihi, Kabalcı Yayınları, 2007, 23 Günümüz Türk devletlerine varan birçok özellik ilk olarak Uygurlarda görülür.Ümit Hassan Osmanlı / Örgüt-İnanç-Davranış’tan Hukuk-İdeoloji’ye İletişim Yayınları, s.112 İbn Fadlan Dönemin seyyahlarında Uygur kültürünün zenginliğinden bahsedilmiş, birçok dinin bir arada yaşaması betimlenmiştir. Türklerin ata dini olan tengricilik ile budizm, maniheizm, nesturi hristiyanlık bir arada ve problemsiz şekilde yaşamaktaydı.İbn Fazlan Seyahatnamesi, Çev. Ramazan Şeşen, Bedir Yayınevi Devlet özellikleri açısından Çinlilerce ilginç bulunup, incelemek için elçiler yollanıyordu. Budizme geçiş de Çinli elçiler vasıtasıyla olmuş, Uygurlar diğer kültürler altında ezilmemek için dünyada pek kabul görmeyen maniheizmi tercih etmiştir. Mani dini yine Bögü Kağan zamanında resmî din hâline gelmiştir.Türk-İslam Hukuk Tarihi I. cilt, Prof. Dr. Halil Cin - Doç. Dr. Ahmet Akgündüz, Timaş Yayınları, s.61 Sonunda budist yoğunluklu, diğer dinlerin de rahat yaşandığı bir devlet ortaya çıkmıştır.Özkan İZGÇin Elçisi Wang Yen-Te’nin Uygur Seyahatnamesi, TTK Yay. İ, s. 60 İlk hukuk, sivil örgütlenme, vergi, spor, müzik terimler bu dönemde ortaya çıkmıştır. Bozkır hayatının anarşik yapısına karşılık Uygurlarda hoşgörü ve refah içinde yaşanıyordu.Rene Grousset Stepler İmparatorluğu, TTK Yayınları, , 2011 s.138 Bu özellikler o dönemden kalan binlerce hukuk, sivil ve devlet yazmalarında görülebilir. İlerleyen dönemlerde Kansu'da yaşayan Uygurlar Buda dinine geçtiler. Uygurlar ilk zamanlar Göktürk alfabesini kullanmış daha sonra ise Uygur alfabesini geliştirmişlerdir. Moğol devlet teşkilatında görev alan Uygur asıllı insanların etkisiyle Uygur harfleri Moğal ve Mançurların da yazısı hâline geldi. Uygur yazısı Fatih Sultan Mehmed zamanında da İstanbul'daki sarayda öğretilmiştir. Fatih'in "Otluk Beli Fetihnamesi" Uygur harfleriyle ve Doğu Türkçesiyle yazılmıştır. Uygurlara ait matbaa ve kâğıt tezgâhlarının olduğu da bilinmektedir. == Kağanlar == * Kutluk Bilge Kül Kağan (Gulipeilo, Guli-pei-lo veya Ku-tu-lu Pi-Chia Chüeh Ko-han) (744-747), Tang Hanedanı tarafından kendisine gä Kül Qağan) (747-759) Gulipeilo'nun birinci oğlu Moyunçor Kağan, * Tengri Kağan (Tängri Qağan) (759-779) Gulipeilo'nun ikinci oğlu Bögü Kağan, Tengri Kağan 762 yılında Mani (یین مانی Āyin e Māni; 摩尼教, Móní Jiào) dinine dönmüş, daha sonra yeğeni Tun Bağa Tarkan tarafından öldürülmüştür. * Alp Kutluk Bilge Kağan (Alp Qutluğ Bilgä Qağan) (Tun Bağa Tarkan) (779-789), 788 yılından sonra Çinliler Uygurlara Huihe (回紇 huíhé) yerine Huigu (回鶻 huígu) ismini vermişlerdir, * Külüg Bilge Kağan (Külüg Bilgä Qağan) (789-790) Alp Qutluğ'un birinci oğlu, * Kutluk Bilge Kağan (Qutluğ— Bilgä Qağan) (790-795) Alp Kutluk'un ikinci oğlu, yaşı küçük olduğundan ülkeyi general Kutluk yönetmiştir. * Ay Tengride Ülük Bulmış Alp Kutluk Bilge Kağan (Ay Tängridä Ülüg Bulmıš Alp Qutluğ Uluğ Bilgä Qağan) (795-805), * Ay Tengride Kut Bulmış Alp Külük Bilge Kağan (Ay Tängridä Qut Bulmıš Külüg Bilgä Qağan) (805-808), * Ay Tengride Kut Bulmış Alp Bilge Kağan (Ay Tängri-dä Qut Bulmıš Alp Bilgä Qağan) (808-821), * Gün Tengride Ülük Bulmış Alp Küçlük Bilge Kağan (Kün Tängridä Ülüg Bulmıš Alp Küčlüg Bilgä Qağan) (821-824), * Ay Tengride Kut Bulmış Alp Bilge Kağan (Ay Tängridä Qut Bulmıš Alp Bilgä Qağan) (Kasar Tegin) (824-832), * Ay Tengride Kut Bulmış Alp Külük Bilge Kağan (Ay Tängridä Qut Bulmıš Alp Külüg Bilgä Qağan) (832-839) yardımcısı Kürebir'in batı'dan gelen Şato üç Türk boyları ile işbirliği yaptığını duyunca intihar etmiştir, ayrıca 839 yılında çok sert kış olmuş hemen hemen tüm hayvan sürüleri yok olmuş, Uygurların yaşam koşulları çok zorlaşmıştır. * Wuzong (Luji Qasar) + General Külüg Bağa (839-840).V. Minorsky, „Tamīm ibn Bahr’s Journey to the Uyghurs“, in: BSOAS 12, 1948, 275-305. == Uygurların aile yapısı == == Kaynakça == Kategori:Orta Asya tarihindeki eski devletler Kategori:Asya'daki eski monarşiler Kategori:Eski imparatorluklar Kategori:Tarihteki Türk devletleri Kategori:Türk hanedanları Kategori:Asya'daki Türk halkları Kategori:Kağanlıklar Kategori:9. yüzyılda varlığı sona eren bölgeler ve ülkeler
Plummer modeli, dinamik sistemlerde parçacıkların hız ve konumlarının dağılımını tanımlamakta kullanılan bir modeldir. İlk defa H. C. Plummer (1911) tarafından küresel kümelerin gözlemlerini açıklamak için kullanılmıştır. Bu nedenle onun ismiyle anılmaktadır. == Tanım == Plummer modeli, yoğunluk \rho_P(r) = \bigg(\frac{3M}{4\pi b^3}\bigg)\bigg(1+\frac{r^2}{b^2}\bigg)^{-\frac{5}{2}}\,, ve potansiyeli \Phi_P = -\frac{G M}{\sqrt{r^2+b^2}}\,, ile tanımlanabilir. Burada M toplam kütleyi, b Plummer yarıçapını, G ise Newton'un yerçekimi sabitini göstermektedir. Modeli ayrıca parçacıkların bağlanma enerjisinin \mathcal{E} = -\psi - \frac{1}{2}v^2 dağılım fonksiyonunu kullanarak da tanımlayabiliriz f(\mathcal{E}) = \begin{cases} \frac{3 b^2}{7\pi^3 G^5 M^4} (2\mathcal{E})^{7/2}& \mathcal{E}> 0,\\\ 0 & \mathcal{E} < 0\,, \end{cases} Plummer modeli izotropik bir dağılıma karşılık geldiğinden her iki tanım da açısal momentumu içermemektedir. Kategori:Astrofizik
Andrzej Zaucha (d. 1967), Rusya’da yaşayan Polonyalı yazar ve radyo gazetecisidir. 1967 yılında Polonya’nın Tarnów şehri yakınlarındaki Zakliczyn kasabasında doğdu. Krakov Üniversitesi Gazetecilik ve Siyasal Bilimler Fakültesinden mezun oldu. 1997’den beri Polonya’nın en büyük gazetesi Gazeta Wyborczanın, sonra da RMF FM radyosunun Rusya özel muhabirliğini yaptı. TVN televizyon ağında çalıştı. Moskwa. Nord-Ost kitabı, Dubrovka’daki tiyatro merkezinin işgali hakkında dünyada yazılmış kitaplardan en tanınanıdır. == Kaynakça == Kategori:1967 doğumlular Kategori:Polonyalı yazarlar Kategori:Polonyalı gazeteciler Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Bilgi kutusu bulunmayan kişiler
Mozaik ile şunlar kastedilmiş olabilir: * Mozaik pasta * Mozaik, bezeme sanatı * Mozaik (Grup)
küçükresim|Tux, Linux Pengueni Tux, Linux'un resmî maskotu olan, karnı balıklarla dolmuş, yeni geğirmiş, mutlu, tombul bir penguendir. Larry Ewing tarafından 1996 yılında yaratılmıştır. Linux'un maskotu olan penguen fikri Linux çekirdeği'nin yaratıcısı olan Linus Torvalds'dan gelmiştir. Penguenler takım elbise (İngilizce'de tuxedo) giydikleri gibi göründükleri için maskota Tux ismi verilmiştir. Bazıları bu açıklamaların aksine, bu ismin Torvalds UniX'den türetildiğini iddia etmektedirler. Tux, bir Linux amblem yarışmasında tasarlanmıştır. Diğer yarışmacıların resimleri Linux'ün amblem yarışma sitesi'nden bulunabilir. Kazanan amblem Larry Ewing tarafından GIMP kullanılarak yaratılmıştır ve kendisi tarafından aşağıdaki koşullar altında sunulmuştur: :Bu resmi kullanma ve değiştirme izni için beni lewing@isc.tamu.edu ve sorulması durumunda GIMP'i haberdar edin. Jeff Ayers'e göre, Linus Torvalds uçamayan şişman su kuşlarına ilgi duymaktadır ve Torvalds ziyaret sebebiyle gittiği Canberra'da küçük bir penguen tarafından ısırılmıştır. Torvalds, Linux ile bağdaşan eğlenceli ve sempatik bir şeye bakıyordu, ve güzel bir yemek yedikten sonra oturmuş olan hafif şişman bir penguen tam uygun bir maskottu. Tux, Linux ve Açık kaynak toplulukları için bir simge haline gelmiştir. Bir İngiliz Linux kullanıcıları grubu Bristol Hayvanat Bahçesi'ne bir penguen edindirmişlerdir. O, büyük arkadaşı Güney Afrika Antilobu'ndan (İngilizce: GNU) daha meşhur bir hayvan haline gelmiştir, barışçıl ve utangaç güney afrika antilobu GNU Projesi'ni simgelemektedir. == Dış bağlantılar == * A complete history of Tux * Wired News story on Tux * Linux 2.0 Penguins (Larry Ewing) * Tux Flash E-Cards Kategori:Linux Kategori:Linux çekirdeği Kategori:Bilgisayar kültürü Kategori:Maskotlar Kategori:Kurgusal penguenler Kategori:Linus Torvalds Kategori:Özgür yazılım
Sedat Kapanoğlu (d. 21 Aralık 1976, Eskişehir), Ekşi Sözlük isimli web sitesinin kurucusu, yazarı ve eski yöneticisidir. 2015 yılında bu görevinden ayrılmıştır. Ekşi Sözlük'teki takma adı SSG (sedat software group)'dir. == Erken yaşamı ve eğitimi == Sedat Kapanoğlu, 21 Aralık 1976 tarihinde Eskişehir'de doğmuştur. Boşnaklara olan Sırp baskısının artması nedeniyle 1930'larda Karadağ'dan göç eden bir ailedendir. Beş kardeşin en küçüğüdür. İlkokulda program yazmaya başlayan Kapanoğlu, İzmir-Güzelbahçe 60. Yıl Anadolu Lisesinin 1993 yılı mezunu olup, Anadolu Üniversitesi İktisat Fakültesi (1996 yılında) ve Doğuş Üniversitesinin bilgisayar mühendisliği bölümlerine (2000 yılında) başlamış, devamsızlıktan dolayı bitirememiştir. == İş yaşamı == İlk ticari yazılımı liseden mezun olduktan sonra 1993 yılında çalışmaya başladığı bir firmada yazdığı hastane programıdır. 1994 yılında ise "Hasta 1.0" ismini verdiği hasta takip yazılımı, 1995 yılında Monochrome BBS ve Meteoroloji Genel Müdürlüğüne, yazılımlar hazırladı. 1997 yılında asansör yazılımı, PVC üreticileri için MRP yazılımı hazırladı. 1997 yılında ODTÜ'nün programlama yarışmasında 3. oldu. 1998 yılında Eskişehir'den İstanbul'a taşındı. Türkiye'de internet yaygınlaşmadan önce popüler olan BBS ağlarında, Wolverine adlı DOS programının yazarı olarak tanınmış, 1999 yılında mizahi bir sözlük sitesi olan Ekşi Sözlük sitesini bu ağdaki kullanıcıların katkılarıyla başlatmıştır. "Ekşi Sözlük Kutsal Bilgi Kaynağı" adlı kitabı derlemiştir. 2001 yılında ilk teklifi aldığı Microsoft Seattle Redmond kampüsünde Windows yazılım ekibinde 2004 yılında yazılım-tasarım mühendisi olarak çalışmaya başladı. Ekşi Sözlük sitesiyle 2003 yılında Altın Örümcek En Başarılı Kişisel Web Sitesi ödülünü almıştır. 2007'den itibaren Ekşi Sözlük'te kazandığı para Microsoft'ta kazandığından fazla olmaya başlayınca, 2009 yılının yaz aylarında Microsoft'taki görevinden ayrılarak Türkiye'ye döndü. 2015 Yılında Ekşi Teknoloji ve Bilişim A.Ş.'deki yönetim kurulu başkanlığı dahil olmak üzere, sözlük yönetiminden ayrılmış ve ABD'ye yerleşmiştir. == Dış bağlantılar == * * * == Kaynakça == Kategori:1976 doğumlular Kategori:Türk bilişimciler Kategori:İnternet kişileri Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Boşnak asıllı Türkler Kategori:Eskişehir doğumlular Kategori:Anadolu Üniversitesinde öğrenim görenler
Sir Charles Spencer Chaplin (16 Nisan 1889; Londra, Birleşik Krallık - 25 Aralık 1977; Vaud, İsviçre); İngiliz sinema yönetmeni, oyuncu, yazar, film müziği bestecisi, kurgucu ve komedyen. Yarattığı "Şarlo" () karakteri ile özdeşleşmiştir. Londra'nın fakir bölgelerinden birinde doğup büyüyen Chaplin, 1913'te gittiği ABD'de sinemaya başlamıştı. 1914'teki ilk filmi Making A Living'in ardından çekilen Kid Auto Races in Venice filminde bol pantolonlu, melon şapkalı, büyük ayakkabılı, sürekli bastonunu çeviren ve sakar hareketleri ile gülünç mizansenler oluşturan "Şarlo" tiplemesini yarattı. Takip eden yıllar içinde aralarında 1917 yapımlı The Immigrant ve The Adventurer gibi filmlerinin de bulunduğu altmıştan fazla kısa filmde oynayarak yeni gelişmekte olan sinemanın da etkisiyle dünya çapında görülmemiş bir üne kavuştu. 1918 yılında çektiği A Dog's Life filmi ile uzun metrajlı filmlere de başlayan Chaplin; Mary Pickford, Douglas Fairbanks ve D. W. Griffith ile birlikte kurdukları United Artists film şirketinin ortağı olduktan sonra Altına Hücum, Şehir Işıkları, Büyük Diktatör, Asri Zamanlar, Sirk ve Sahne Işıkları gibi başyapıtlara imza attı. Filmlerinde dönem koşulları için imkânsız görülebilen mizansenlere, koreografilere ve akrobatik hareketlere yer veren Chaplin; komedi sinemasının bütün örneklerini sonuna kadar korumakla birlikte, heyecanın ve hareketin asgari düzeye çekildiği sahnelerinde ise dramatik yapısını sergileyebilmiştir. Popülist yaklaşımlara, hiçbir zaman benimsemediği bazı yönetim biçimlerine ve teknolojiye yönelik ağır eleştirilerini ise yine bu komedi tarzının içinde eritmiş ve sessizce seyirciye ulaştırmayı bilmiştir. Yarattığı "modern palyaço" Şarlo ile dünya üzerinde filmlerinin gösterildiği her ülkede insanların hayranlığını toplamasına rağmen, Amerika Birleşik Devletleri vatandaşlığını reddetmesi sebebiyle bu ülkede kendisine yönelik olarak başlatılan karalama kampanyası; kendisinden bir hayli genç olan kadınlarla yaptığı dört ayrı evlilik, bir dönem kendisine açılan babalık davası, The Immigrant filminde bir ABD memurunu tekmelediği sahne ve son olarak Altına Hücum filmindeki bazı sahnelerin komünizm propagandası olarak yorumlanması gibi olayların etkisiyle Chaplin'in ABD'ye girmesi yasaklandı. Bunun üzerine karısı ve çocuklarıyla birlikte hayatının sonuna kadar yaşayacağı İsviçre'ye yerleşen Chaplin ancak 1972 yılında Oscar Özel Ödülü'nü almak için yıllar sonra ABD'ye geri döndü. Takip eden yılda Sahne Işıkları adlı filmle bir kez daha Oscar ödülünü kazanmıştır. 1975 yılında 86 yaşında iken İngiltere Kraliçesi II. Elizabeth tarafından şövalye unvanına layık görülmüştür. == Hayatı == Charlie Chaplin (Şarlo), 16 Nisan 1889'da Londra'nın fakir semtlerinden biri olan East Lane, Walworth'ta doğdu. Charlie'nin henüz o üç yaşına bile gelmeden ayrılan annesi ve babası müzikhollerde ve çeşitli tiyatrolarda çalışan profesyonel sanatçılardı. Sahne adı Lily Harley olan annesi Hannah Chaplin (1865-1928) profesyonel olarak sahneye ilk kez 19 yaşında çıkmıştı. Annesi ve -başka babadan doğma- kardeşi Sydney Chaplin ile birlikte Londra'nın fakir semtlerinde çeşitli evlerde büyüyen Chaplin'in yaşamı ruhsal dengesizlikler yaşayan annesinin durumunun kötüye gitmesi ile zorlaştı. Anne Hannah, 1894'teki bir sahne performansı sırasında sesini kaybetmiş ve hemen ardından yaşadığı ekonomik zorlukların da etkisiyle psikolojik sorunları artmıştı. Onun bir rehabilitasyon merkezine yatırılmasının ardından çocukları Charlie ve Sydney, metresiyle birlikte yaşayan babaları Charles Chaplin Sr.'nin yanına yollandı. Charlie ve Sydney bu dönemde Kennington Road School'a gönderildiler. Charles Chaplin Sr, henüz 37 yaşındayken üstesinden gelemediği alkolizm nedeniyle, oğlu Charlie henüz on iki yaşındayken, hayatını kaybedecekti. Rehabilitasyon merkezinden çıktıktan kısa bir süre sonra Hannah'nın hastalığı yeniden nüksedince çocuklar bu sefer genel olarak workhouse olarak adlandırılan ve oldukça kötü koşulları ile bilinen bakımevlerinden birine yollandılar. Londra'nın doğusundaki Lambert adlı bölgede bulunan bu bakımevindeki günler annesi ve kardeşinden ayrı kalan ve yaşı bir hayli küçük olan Charlie için hayli güç geçmişti. Chaplin'in Walworth ve Lambert'te geçirdiği bu yoksulluk günleri onda derin izler bırakacak ve ileriki yıllarda filmlerinde seçtiği mekân ve konularda sık sık kendini gösterecekti. Sydney ve Charlie daha sonra aileden gelme yetenek ve alışkanlığın da etkisiyle tiyatrolarda ve müzikhollerde çalışmaya başladılar. Chaplin ciddi anlamdaki ilk sahne tecrübesini "The Eight Lancashire Lads" adlı grupta çalışırken yaşadı. Hannah çocukları tarafından ABD'ye getirildikten yedi yıl sonra 1928'de Hollywood'da yaşamını yitirdi. Babaları farklı olan Charlie ve Sydney'in, anneleri Hannah üzerinden 1901 doğumlu Wheeler Dryden adlı bir kardeşleri daha vardı. Dryden, annesinin ruhsal rahatsızlıkları nedeniyle babası tarafından Hannah'dan uzak tutulmuş ve Kanada'da yetiştirilmişti. 1920 ortalarında annesini görmek için ABD'ye giden Dryden, daha sonraları kardeşleri ile film projelerinde çalışmış ve Chaplin'in asistanlığını yapmıştır. == Amerika == Sydney Chaplin'in 1906'da dönemin ünlü Fred Karno kumpanyasına katılmasının ardından Chaplin de, 1908'de onu izleyerek bu topluluğa katılmayı başardı. Chaplin gezici Karno kumpanyası ile 1910 - 1912 arasında ABD'ye turneye çıktı. İngiltere'ye dönüşünden sadece beş ay sonra yine Karno ile birlikte 2 Ekim 1912'de yeniden ABD'ye gitti. Bu seferki turda, daha sonra Laurel ve Hardy ikilisinden Stan Laurel'i canlandıracak olan Arthur Stanley Jefferson ile birlikte çalıştı ve aynı odayı paylaştı. Bir süre sonra Stan Laurel İngiltere'ye dönerken, Chaplin ABD'de kaldı ve Karno ile turneye devam etti. 1913'teki bir gösteri sırasında Mack Sennett'ın dikkatini çekince onun sahibi olduğu Keystone Stüdyoları ile bir anlaşma yaparak onun ekibine katıldı. Böylece 2 Şubat 1914'te Henry Lehrman yönetmenliğinde sessiz bir film olan Making a Living adlı tek makaralık filmde rol alarak yeteneğini tam anlamıyla gösterebileceği sinemaya adım atmış oluyordu. Chaplin; iddialı tavırları ve bir İngiliz olmasından kaynaklanan "yabancılığı" ve bağımsız karakteri nedeniyle başta Mack Sennett tarafından şüpheyle karşılansa da kısa süre içinde yeteneğini kanıtlayıp yerini sağlamlaştırdı. Keystone ile birlikte çalıştığı bir yıl boyunca 35 filmde rol alan Chaplin hızla ünlü oldu.People & Events+ People & Events, Charlie Chaplin (1889-1977) , PHS, (23 Temmuz 2004) küçükresim|220x220pik|Şarlo rolünde Charlie Chaplin == Öncülüğü == Chaplin 1916'da Mutual Film Corporation film şirketiyle bir seri komedi yapımı için anlaştı. On sekiz aylık süreçte on iki film ürettiği bu dönemde yaptığı filmler, sinemanın en etkili komedi filmleri arasında yerini almıştır. Chaplin daha sonra Mutual ile geçirdiği dönemin kariyerindeki en mutlu dönem olduğunu söylemiştir. 1918'de Mutual ile anlaşmalarının sona ermesi üzerine Chaplin kendi film şirketini kurdu. Sesli film döneminden sonra kendisinin en büyük filmi kabul edilen 1931 yılı yapımlı City Lights () filmini yaptı. == Politik düşüncesi == Chaplin, filmlerinde her zaman sol görüşe sempati duyduğunu hissettirmiştir. Sessiz filmlerinde "Büyük Depresyon"'a yer vererek The Tramp (serseri) karakteri aracılığıyla, yoksullukla mücadeledeki kötü yönetim politikalarına göndermeler yapmıştır. Modern Times () filminde işçilerin ve fakir halkın kötü durumlarına dikkat çekmiştir. Büyük Diktatör filmiyle Nazi Almanyasını çok sert biçimde eleştirmiştir ve o dönem ABD resmi olarak Almanya ile hala barış içinde olması filmin ABD'de Chaplin'e karşı karalama kampanyası başlatılmasına neden olmuştur. == Filmlerinde kullandığı teknikler == Chaplin, hayallerinin ve yaratıcılığının sezgisel boyutta düşünüp de oluşturduğu tüm filmlerin sinema dünyasına yeni heyecanlar katmıştır. Hiçbir zaman ekranın tamamen kapanmasına bir anda izin vermemeyi geliştirdi. Filmlerinde diyalogları yazılı olarak farklı bir ekrana geçiş yaparak gösteriyordu ancak teknolojik gelişmelerden yararlanıp bu işin de üstesinden gelmeyi başardı. == Ölümü == Chaplin'in sağlam duruşu 1960'lardan sonra yavaş yavaş bozulmaya başlamıştı, onunla iletişim kurmak güçleşmeye başlamıştı. 1977'de tekerlekli sandalye ile hayatını devam ettiriyordu. Chaplin 1977'nin Noel'inde İsviçre'de uykusunda öldü. 1 Mart 1978'de naaşı küçük bir İsviçreli grup tarafından fidye istenmek üzere kaçırılmaya kalkışıldıysa da hırsızlar amaçlarına ulaşamadan yakalandı. Chaplin'in naaşı 11 hafta sonra Cenevre Gölü'nde 1,8 metre suyun altından çıkartılıp tekrar mezarına defnedildi. == Charlie Chaplin Filmleri == * Making A Living (2 Şubat 1914) * Kid Auto Races At Venice (7 Şubat 1914) * Mabel's Strange Predicament (9 Şubat 1914) * A Thief Catcher (19 Şubat 1914) * Between Showers (28 Şubat 1914) * A Film Johnnie (2 Mart 1914) * Tango Tangles (9 Mart 1914) * His Favourite Pastime (16 Mart 1914) * Cruel, Cruel Love (26 Mart 1914) * The Star Boarder (4 Nisan 1914) * Mabel At The Wheel (18 Nisan 1914) * Twenty Minutes Of Love (20 Nisan 1914) * Caught in a Cabaret (27 Nisan 1914) * Caught in the Rain (4 Mayıs 1914) * A Busy Day (7 Mayıs 1914) * The Fatal Mallet (1 Haziran 1914) * Her Friend The Bandit (4 Haziran 1914) * The Knockout (11 Haziran 1914) * Mabel's Busy Day (13 Haziran 1914) * Mabel's Married Life (20 Haziran 1914) * Laughing Gas (9 Temmuz 1914) * The Property Man (1 Ağustos 1914) * The Face on the Bar Room Floor (10 Ağustos 1914) * Recreation (13 Ağustos 1914) * The Masquerader (27 Ağustos 1914) * His New Profession (31 Ağustos 1914) * The Rounders (7 Eylül 1914) * The New Janitor (14 Eylül 1914) * Those Love Pangs (10 Ekim 1914) * Dough and Dynamite (26 Ekim 1914) * Gentlemen of Nerve (31 Ekim 1914) * His Musical Career (7 Kasım 1914) * His Trysting Place (9 kasım 1914) * Tillie's Punctured Romance (14 Kasım 1914) * Getting Acquainted (5 Aralık 1914) * His Prehistoric Past (7 Aralık 1914) * His New Job (1 Şubat 1915) * A Night Out (15 Şubat 1915) * The Champion (11 Mart 1915) * In the Park (18 Mart 1915) * A Jitney Elopement (1 Eylül 1915) * The Tramp (11 Eylül 1915) * By the Sea (29 Eylül 1915) * Work (29 Haziran 1915) * A Woman (21 Temmuz 1915) * The Bank (9 Ağustos 1915) * Shanghaied (4 Ekim 1915) * A Night in the Show (20 Kasım 1915) * Burlesque on Carmen (18 Aralık 1915) * Shoulder Arms (20 Ekim 1918) * The Kid (1921) * A Woman of Paris (1923) * The Gold Rush (1925) * The Circus (1928) * City Lights (1931) * Modern Times (1936) * The Great Dictator (1940) * Monsieur Verdoux (1947) * Limelight (1952) * A King in New York (1957) * A Countess from Hong Kong (1967) == Kitapları == * My Life in Pictures (1974) * My Autobiography (1964) == Kaynakça == ;Genel * ;Özel == Dış bağlantılar == * * Resmi sitesi * SinemaTürk sayfası Kategori:1889 doğumlular Kategori:1977 yılında ölenler Kategori:20. yüzyıl erkek oyuncuları Kategori:İngiliz yazarlar Kategori:İngiliz sinema oyuncuları Kategori:İngiliz film yönetmenleri Kategori:İngiliz senaristler Kategori:İngiliz komedyenler Kategori:İngiliz sessiz film oyuncuları Kategori:İngiliz agnostikler Kategori:Amerikalı komedyenler Kategori:Amerikalı sessiz film oyuncuları Kategori:Erasmus Ödülü sahipleri Kategori:Sinemanın öncüleri Kategori:Slapstick komedyenleri Kategori:Sessiz film yönetmenleri Kategori:Londra doğumlu erkek oyuncular Kategori:Erkek sessiz film oyuncuları Kategori:En İyi Özgün Müzik Akademi Ödülü sahipleri Kategori:İngiliz erkek çocuk oyuncular Kategori:Akademi Onur Ödülü sahipleri Kategori:BAFTA Ödülü sahipleri Kategori:New York Film Eleştirmenleri Birliği Ödülü sahipleri Kategori:New York Film Eleştirmenleri Birliği En İyi Erkek Oyuncu Ödülü sahipleri Kategori:İsviçre'deki İngiliz gurbetçiler Kategori:En İyi Özgün Müzik Akademi Ödülü sahibi şarkı yazarları Kategori:BAFTA Akademi Bağlılık Ödülü sahipleri
küçükresim|sağ|250px|Karadeniz: NASA uydu fotoğrafı Karadeniz (Bulgarca: Черно море (Çerno more); Rumence: Marea Neagră; Rusça: Чёрное море (Çyornoye more); Ukraynaca: Чорне море (Çorne more); Gürcüce: შავი ზღვა (Şavi Zğva); Abhazca: Амшын Еиқәа (Amşın Eyk'wa); Lazca/Megrelce: უჩა ზუღა (Uça Zuğa); Çerkesçe: Хы ФӀыцӀэ, Ахын), güneydoğu Avrupa ile Anadolu yarımadası arasında yer alan kuzeyinde Ukrayna, kuzeydoğusunda Rusya, doğuda Gürcistan; güneyde Türkiye , batıda Romanya ve Bulgaristanla çevrili, Atlas Okyanusu'na Akdeniz, Ege Denizi ve Marmara Denizi aracılığıyla bağlanan bir iç denizdir. İstanbul Boğazı vasıtasıyla Marmara, Kerç Boğazı vasıtasıyla Azak Denizi'ne bağlanmaktadır. Karadeniz, 8.350 kilometre kıyı şeridine sahip, 461.000 km² alan kaplayan (Azak Denizi dahil, Marmara Denizi hariç), en geniş yeri doğudan batıya 1.175 km, en derin noktası 2.210 m olan, Marmara Denizi vasıtasıyla Ege Denizi’ne bağlanan, batıdan doğuya böbrek formunda bir denizdir. Karadeniz üzerinde bulunan önemli liman kentleri Köstence, Mankalya, Burgaz, Varna, Odessa, Sivastopol, Yalta, Kerç, Novorossiysk, Soçi, Sohum, Poti, Batum, Hopa, Trabzon, Samsun, Ordu, Giresun, Sinop ve Zonguldak'tır. == Adı == Karadeniz'in yazılı kaynaklarda geçen ilk adı "Ahşena" olmakla birlikte sonradan Yunanlarca "Pelagos o Pontikon", "Pontus Euxinus" veya Yunan mitolojisinde Gaia’nın oğlu, Nereus’un babası olan deniz tanrısı Pontus'un adıyla anılmıştırÖzhan Öztürk. Pontus. Nika Yayınları (3. Baskı) Ankara, 2016 ISBN 6058389175 s.19-21. Romalılarca Latince "Mare Euxinum", "Mare Sarmaticum" ve "Pontus Tauricus", Orta Çağ Arap kaynaklarında "Bizans Denizi", "Trabzon Denizi", "Slav Denizi", "Pontus Denizi", Marco Polo haritasında "Yunan Denizi" olarak anılmıştır. Karadeniz kelimesi ancak 14. yüzyıldan sonra aynı anlamıyla Batı dillerine kabul edilmeye başlanmıştır. Türk araştırmacı Özhan Öztürk, Karadeniz olarak adlandırılan denizin adının Uzak Asya hatta Orta Amerika Uygarlıklarında kullanılan kadim renk-yön ilişkisine bağlayarak gerçekte "Kuzey Denizi" anlamına geldiğini, İskitler'in tıpkı Azak Denizinde olduğu gibi Karadeniz'in de ilk ad vericileri olduğunu iddia etmiştir. Yazara göre Türkler, Moğollar ve Çinliler gibi Asyalı kavimler kuzeyi "kara", batıyı "beyaz", güneyi "kırmızı", doğuyu "yeşil veya mavi", merkezi ise "sarı" renkle ilişkilendirilmiş, Kara Bulgarlar, Ak ve Kara Hunlar, Kara Macarlar, Kara Hıtay, Çin’in kuzeydoğusunda yer alan Heilongjiang "Kara Ejderha Nehri", Çin’in merkezinde yer alan Huangshan "Sarı Dağ", Anadolu'nun batısındaki Akdeniz'inÖzhan Öztürk, Osmanlı döneminde Bahr-ı Sefid "Akdeniz" olarak bilinen Ege Denizi'nin 1850'den sonra Fransızcadan çevrilen haritalar yüzünden Yunan mitolojisinden yakın dönemde ödünçlenen "Mer Egée" yani Ege Denizi olarak adlandırıldığını, Mustafa Kemal Atatürk'ün "Ordular İlk Hedefiniz Akdeniz’dir. İleri!" emrini Türk askerini İzmir’de Yunan ordusu’nun zerine yürütmek için verdiğini kaydetmiştir. A.g.e.21 adları bu isim geleneğine dayanmaktadır. == Genel özellikler == Karadeniz tuzluluk oranı %1,8 dolayındadır. MÖ 6. bin yıla dek bir tatlı su gölü olan Karadeniz, bu tarihten sonra tuzlu bir denize dönüşmüştür. Amerikalı deniz jeologları William Ryan ve Walter Pitman Buz Çağı'nın ertesinde Akdeniz'in sularının 150 metre daha alçak olan Karadeniz'e boğaziçi setini yıkarak birdenbire dolarak Karadeniz Tufanı adı verilen sel baskınına sebep olduğunu bu olayın Nuh Tufanı efsanesinin de kaynağı olduğunu iddia etmiştir. Okyanus bilimci Robert Ballard'ın Sinop açıklarında yaptığı çalışmalarda bulunanlar bu tezi doğrulamışsa da çeşitli bilim adamları alternatif görüşler öne sürmüştür. Karadeniz sürekli bir su buharı ve ısı kaynağıdır, suları fazla donmaz. Karadeniz kıyılarının toplam uzunluğu 4869 km civarındadır. Dağlar kıyıya paralel uzandığından fazla girintili çıkıntılı değildir. Büyük beş ırmak Karadeniz'e dökülür: Dinyeper, Dinyester, Don Nehri, Kuban Nehri, bütün doğu ve orta Avrupa’yı kapsayan Tuna. Tuna tek başına her yıl 203 kilometre küp tatlı suyu Karadeniz’e taşır Tuna Nehri her yıl 900 ton bakır kirliliği Avrupa içlerinden alarak Karadeniz'e taşımakta ve ciddi miktarda metal kirliliğine sebep olmaktadır Karadeniz ve Çevre . Bu miktar Kuzey Denizi’ne akan bütün tatlı sulardan fazladır. Türkiye'den ise belli başlı dört ırmak Karadeniz'de sonlanır: Sakarya Nehri, Kızılırmak, Yeşilırmak ve Çoruh (sonuncusunun büyük bölümü Türkiye'de olmasına karşın Gürcistan'da Batum'dan denize dökülür). Bu denize dökülen Avrupa ve Asya akarsularıyla birlikte Karadeniz havzasının alanı denizin kendisinden 5 kat daha geniştir ve yaklaşık 2,2 milyon km²'dir. Karadeniz ve Çevre tuzluluk oranı oldukça fazladır. Karadeniz'in flora ve faunası evsel ve endüstriyel kirlenme nedeniyle her geçen gün fakirleşmektedir.31 Ekim Uluslararası Karadeniz Günü münasebetiyle düzenlenen toplantılarda kirliliğe çözüm önerileri tartışılmaktadır. Irmaklardan gelen organik madde miktarı deniz suyundaki bakterilerin normalde ayrışabileceğinden daha fazla olduğundan, bakteriler deniz suyunda normalde bulunan çözünmüş oksijen yerine deniz suyunun bir bileşeni olan sülfür iyonlarından oksijeni temin ederler. Bu işlemin sonucunda ortaya son derece zehirli hidrojen sülfür (H2S) gazı çıkar ve 200 metrenin altında yaşamı engeller. Karadeniz dünyanın en büyük hidrojen sülfür rezervidir. 150-200 metre arasında değişen derinliklerin altında yaşam yoktur. Suda oksijen bulunmaz ve H2S yüklüdür. Hidrojen Sülfür bulunduğu yerdeki tüm ekosistemi öldürür, sahil balıkçılığını yok eder ve eğer yüzeye çıkarsa gemilerin altını yarattığı kimyasal bileşimle siyah renge boyar. Özellikle Tuna Nehri tüm Orta ve Doğu Avrupa ile Balkanlar'ın endüstri ve evsel atık sularının boşaltıldığı bir yüzeysel su olup, doğal yaşam için ölümcül miktarda organik ve inorganik maddeyi Karadeniz'e getirmekte ve kirlilik oradan Boğazlar yoluyla da Marmara Denizi'ne taşınmaktadır. 1980'lerin ortasında bir geminin balast suyu ile Karadeniz'e gelen ve orijini Doğu Amerika kıyıları olan Mnemiopsis leiydi (Taraklı deniz anası) adlı canlı türünün doğal düşmanı olmadığı için Karadeniz'i istila etmiş, balık larvalarının temel besinleri olan zooplanktonları ve bizzat balık larvalarını yiyerek balık sayısında önemli oranda düşme yaşanmasına sebep olmuştur. Samsun-Sarp Sınır Kapısı arasında 542 kilometrelik mesafede inşa edilen ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en büyük yatırımlarından birisi olarak gösterilen Karadeniz Sahil Yolu inşası sırasında sahil boyunca yapılan dolguların deniz canlılarına zarar verdiği çok sayıda bilim insanınca iddia edilmiş ve yolun yapımı bitmiş olmasına karşın, inşası ve sonuçları kamuoyunda hararetli tartışmalara sebep olmuştur. Ülkelerin sahil şeridi uzunluğu ve münhasır ekonomik bölgeleri Ülke Sahil şeridi (km) Münhasır ekonomik bölge alanı (km2) 1.329 172.484 2.782 132.414 800 67.351 354 35.132 310 22.947 225 29.756 Toplam 5,800 460,084 == Doğal yaşam == Et çeşitliliği açısından zengin olmayan denizde açık sularda, yunus ve hamsi kolonilerinin yanı sıra kıyılara dek vuran palamut ve domuz balığı sürülerine rastlanmaktadır. Bununla birlikte ekolojik sorunlar yüzünden günümüzde uskumru balığı kaybolmuş, palamut ve lüfer miktarı azalmış hamsi ise soyunu korumuştur. Pisi, dere pisisi, kalkan balıklarının ve çaça azalmış, kofana, torik, çinekop cinsleri tükenmiştir. Hamsinin stoku, boyu ve ağırlığı azalmış, havyarı için avlanan ve nehir ağızlarında yaşayan mersin balığının, kirlilik ve aşırı avlanma sonucu nesli tükenmiştir. == Karadeniz'e kıyısı olan şehirler == * Ahtopol (Bulgaristan) * Akçakoca (Türkiye) * Albena (Bulgaristan) * Alupka (Ukrayna) * Aluşta (Ukrayna) * Anapa (Rusya) * Artvin (Türkiye) * Balçık (Bulgaristan) * Batum (Gürcistan) * Burgaz (Bulgaristan) * Çakvi (Gürcistan) * Costineşti (Romanya) * Düzce (Türkiye) * Emona (Bulgaristan) * Eupatoria (Ukrayna) * Feodosya (Ukrayna) * Gagra (Abhazya, Gürcistan) * Giresun (Türkiye) * Golden Sands (Bulgaristan) * Gonio (Gürcistan) * Gurzuf (Ukrayna) * İstanbul (Türkiye) * Jupiter (Romanya) * Karasu (Türkiye) * Kastamonu (Türkiye) * Kerç (Ukrayna) * Kırklareli (Türkiye) * Kiten (Bulgaristan) * Kobuleti (Gürcistan) * Kocaeli (Türkiye) * Koktebel (Ukrayna) * Köstence (Romanya) * Kvariati (Gürcistan) * Mamaia (Romanya) * Mangalia (Romanya) * Neptun (Romanya) * Nesebar (Bulgaristan) * Novorossiysk (Rusya) * Obzor (Bulgaristan) * Odessa (Ukrayna) * Olimp (Romanya) * Ordu (Türkiye) * Pitsunda (Abhazya, Gürcistan) * Pomorie (Bulgaristan) * Poti (Gürcistan) * Primorsko (Bulgaristan) * Rize (Türkiye) * Rusalka (Bulgaristan) * Sakarya (Türkiye) * Samsun (Türkiye) * Saturn (Romanya) * Sinop (Türkiye) * Sivastopol (Ukrayna) * Soçi (Rusya) * Sohum (Abhazya, Gürcistan) * Sudak (Ukrayna) * Sunny Beach (Bulgaristan) * Süzebolu (Bulgaristan) * Sveti Vlas (Bulgaristan) * Şile (Türkiye) * Tasilşasi (Romanya) * Tekirdağ (Türkiye) * Trabzon (Türkiye) * Tuapse (Rusya) * Ureki (Gürcistan) * Vama Veche (Romanya) * Venus (Romanya) * Yalta (Ukrayna) * Zonguldak (Türkiye) == Dökülen nehirler == *Sakarya Nehri *Melen Çayı *Filyos Çayı *Bartın Çayı *Kızılırmak *Terme Çayı *Yeşilırmak *Harşit Çayı *Yağlıdere *Çoruh *Dinyeper *Dinyester *Don Nehri *Tuna *Enguri Nehri *Kamçiya Nehri *Rioni Nehri *Ropotamo *Güney Bug Nehri == Galeri == Dosya:Black Sea Catchment Map.svg|Karadeniz havzası (sularını Karadeniz'e döken nehirlerin havzası) Dosya:Relief map of the Black Sea.svg|Karadeniz'e kıyıdaş ülkelerin münhasır ekonomik bölgeleri == Ayrıca bakınız == * Karadeniz Ekonomik İşbirliği * Karadeniz Tufanı * Kafkas Rivierası * Karadeniz deniz altı nehri == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Deniz yüzeyinin sıcaklık haritası * Karadeniz arkeolojik bulgular - İngilizce * Türk Deniz Araştırmaları Vakfı * Karadeniz Kültür Envanteri - Karadeniz'de Zamanın İzleri
Gençlerbirliği Spor Kulübü, 1. Lig'de mücadele eden futbol şubesi ile tanınan dernek yapısındaki Türk spor kulübü. 14 Mart 1923'te Ankara'da kurulan kulüp, Cumhuriyet ile aynı yıl kurulması nedeniyle Cumhuriyet Takımı olarak da anılmaktadır. Forma renkleri kırmızı-siyahtır. Ankara Sultanisi'nde okumakta olan bir grup öğrencinin girişimleriyle bir futbol kulübü olarak kurulan Gençlerbirliği, kurulduktan hemen sonra Ankara Futbol Ligi'ne katılmış ve otuz dört sezon boyunca bu ligde mücadele etmiştir. İlk ciddi başarısını 1929-30 sezonunda Ankara Futbol Ligi'nde şampiyon olarak yakalamıştır. Mücadele ettiği bu sezonlarda toplam on kez şampiyon olarak ligdeki en başarılı takım olmuştur. 1941 yılında Türkiye Futbol Şampiyonası'nda, İstanbul Futbol Ligi şampiyonu Beşiktaş takımı ile finalde karşılaşan Gençlerbirliği, rakibini 4-1 yenerek ilk kez Türkiye futbol şampiyonu olmuştur. 1946'da Final Grubu'nu kazanarak ikinci kez şampiyon olup tarihi bir başarı göstermiştir. 1959 yılında Millî Lig adıyla kurulan Süper Lig'e Ankara'dan, Hacettepe, MKE Ankaragücü ve Ankara Demirspor takımları ile birlikte katılarak, ulusal anlamda futbolun profesyonelleştiği bu organizasyonda mücadele etme hakkı kazanmıştır. Tarihi boyunca Süper Lig’de şampiyonluk elde edememiştir, ancak 1965-66 sezonunu üçüncü sırada tamamlayarak, Beşiktaş, Fenerbahçe ve Galatasaray dışında bu ligde ilk üçe girebilen ilk takım olma başarısını göstermiştir. Süper Lig'deki en büyük başarısını, 2002-03 sezonunda ligi Beşiktaş ve Galatasaray’ın ardından üçüncü sırada tamamlayarak elde etmiştir. Ertesi sezonda UEFA Kupası’nda Blackburn Rovers, Sporting CP ve Parma takımlarını elemiş ancak 4. Tur’da Valencia ile eşleşen Gençlerbirliği, organizasyonda şampiyon olan bu takıma elenmiştir. Cumhuriyet'ten önce kurulan, bir başka Ankara takımı Ankaragücü ile rekabet halindedir. Aralarında oynadıkları maçlara Ankaragücü-Gençlerbirliği derbisi veya Ankara derbisi denmektedir. Gençlerbirliği'nin 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17 ve 19 yaş kategorilerinde de futbol alt yapı takımları mevcuttur. Bunun dışında Hacettepe isminde bir pilot kulübü bulunmaktadır. Gençlerbirliği kulübü futbol dışında güncel olarak badminton, bocce, bowling, briç, kano ve kick boks dallarında faaliyet göstermektedir. Kulübün genel başkanı Şubat 2017'den önce İlhan Cavcav'dı. Kulübün yirmi üçüncü başkanı olan Cavcav, 1977 senesinde başkan seçilmesine rağmen dönemin yöneticileriyle prensipler konusunda anlaşmazlığa düşmüş ve 1981 senesine kadar görevine ara verdi. 1981 senesinde tekrar başkanlık koltuğuna oturan Cavcav o tarihten bu yana otuz sekiz sene kulüp başkanlığı görevini yürüttü. Cavcav, kulüp tarihinde en uzun başkanlık yapan kişi oldu. == Tarihi == === Kuruluşu === Ankara Futbol Birliği'nin 1921'de Ankara Ligi'ni oluşturması ile, Ankara'da ilk resmî futbol müsabakası 26 Ekim 1922'de Anadolu Sanatkarangücü ve Talimgâhgücü arasında oynanmıştır. Ankara'nın ilk takımlarından birisi ise Ankara Sultanisi (diğer adıyla Ankara Erkek Lisesi) takımıdır. Futbola meraklı olan Münif Kemal (Ak)'in teşvikleriyle Ankara Sultanisi beden eğitimi hocası Ekrem Bey'in yönetiminde iddialı bir futbol takımı oluşturulmuştur. Ancak, Ekrem Bey'in bazı yetenekli oyuncuları takıma almaması Gençlerbirliği kulübünün kuruluşuna önayak olmuştur. Takıma alınmayan öğrencilerin ayrı bir kulüp kurma girişimi, 14 Mart 1923'te "Gençlerbirliği Spor Kulübü" adı tescil ettirilerek tamamlanmıştır. Kulüp kurulur kurulmaz Sultani takımı maça çağrılır. Yapılan maçı Gençlerbirliği 3-0 kazanınca iki kulübün birleşmesi eğilimi oluşur. Bir rivayete göre, Gençlerbirliği'ni kuran öğrenciler kırmızı-siyah Ankara gelinciklerinden bir buket yaparak hocalarının gönlünü almaya gidecekler, kulübün rengi gelinciklerin kırmızı-siyahı ile pekişecektir. 1923-24 sezonunda Ankara Sultanisi liglerden çekilmiş, artık sadece Gençlerbirliği kalmıştır. Ancak Sultani ile kulüp arasındaki gerilim bir süre daha devam edecektir. Gençlerbirliği ilk kongresini 1925'in Mart ayında gerçekleştirir. Bu kongreden bir süre sonra, Gençlerbirliği'ne dahil olan Sultani öğrencileri Ankara Sultanisi eski müdürü Münif Kemal'i ziyaret ederek gönlünü alırlar ve kulübün başkanlığını teklif ederler. Münif Kemal Bey bu öneriyi kabul eder ve 9 yıl boyunca sürecek başkanlığının başlaması ile birlikte Sultani ile kulüp arasındaki gerginlik sona erer. == Başkanlar == Spor sezonlarına göre bugüne kadar görev yapmış Gençlerbirliği başkanları, aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. * 1923-36 Münif Kemal Ak * 1936-43 Saffet Gürol * 1943-44 Namık Ambarlıoğlu * 1944-46 Fevzi Magat * 1947-48 Namık Katoğlu * 1948-49 Yusuf Bahri | * 1949-50 Orhan Apak * 1950-52 Reşat Taşer * 1952-53 Nuri Togay * 1953-57 Mümtaz Tarhan * 1957-58 Ahmet Korur * 1958-61 Orhan Apak | * 1961-63 Turhan Ogan * 1964-65 İbrahim Hatipoğlu * 1965-66 Yılmaz Mete * 1966-67 İsmet Sezgin * 1968 Hadi Özbay * 1968-69 Necip Türegen | * 1969-70 Ali Tuzcuoğlu * 1970-72 Adil Evrensel * 1972-74 Sezai Dıblan * 1976-77 Hasan Şengel * 1977-2017 İlhan Cavcav * 2017-21 Murat Cavcav | * 2021-22 Mehmet Niyazi Akdaş * 2022- Talip Çankırı ---|---|---|---|--- == Renkler == Kırmızı-siyah renklere sahip Gençlerbirliği'nin bu renkleri seçmesi hakkında çeşitli rivayetler mevcuttur: * Kulüp kurulduktan sonra ihtiyaç duyulan formalar için kumaş almaya giden öğrenciler, gittikleri dükkânda o yılların yoksunluğu içinde sadece kırmızı ve siyah renkli kumaşlar bulabilmiş, biraz da mecburiyetten ilk formalar bu renklerle dikilmiş, bunun sonucunda kulüp renkleri belirlenmiştir. * Beden Eğitimi öğretmeni Ekrem Bey'in bazı öğrencileri Sultani takımına almaması ile Sultani'den ayrılarak kurulan kulüp, barış sağlanıp iki kulübün (Muallimler Birliği ile Genç Liseliler) birleşmesi söz konusu olduğunda, liseli öğrenciler Ankara İdadisi (Erkek Lisesi) Müdürü ve Muallimler Birliği Başkanı Münif Kemal Ak'ın gönlünü almak için ona Ankara'da oldukça yaygın olan kırmızı-siyah gelincikler götürmüşler, takım da renklerini bu olayın sonucunda bu çiçekten almıştır. == Arma == küçükresim|150px|Kulübün 1923-1929 yılları arasında kullandığı arma. Armadaki güneş, Ankara'nın simgelerinden Hitit Güneşi'ni temsil etmektedir. Güneşi de Türk bayrağında bulunan hilali temsil etmektedir. == Futbol şubesi == === Tarihçe === 1923 yılında Ankara Sultanisi'nde okuyan bir grup öğrencinin, okul takımına alınmamalarına kızarak kurulan Gençlerbirliği ilk olarak Ankara Futbol Ligi'ne dahil oldu. Bu ligde mücadele ettiği sekizinci sezonda ilk defa şampiyon oldu. Daha sonra 1930-31, 1931-32 ve 1933-34 sezonlarında art arda şampiyonluklar ile adını duyurur. 1941 yılında Türkiye Futbol Şampiyonası'nda, İstanbul Futbol Ligi şampiyonu Beşiktaş takımı ile finalde karşılaşan Gençlerbirliği, rakibini 4-1 yenerek ilk kez ulusal şampiyonluk elde eder. 1946'da ikinci kez Türkiye futbol şampiyonu olma başarısını gösterir. Ankara Futbol Ligi'nde toplamda on kez şampiyon olarak ligin en başarılı takımı unvanını kazanır. 1959 yılında Millî Lig ismiyle kurulan Süper Lig'in başlamasıyla bu organizasyon bir daha düzenlenmez ve Gençlerbirliği yeni kurulan bu profesyonel ligde Ankara'yı temsil edecek dört futbol takımından birisi olur. === Lig mücadeleleri === * Süper Lig: 48 Sezon 1959-1970, 1983-1988, 1989-2018, 2019-2021 * 1. Lig: 16 Sezon 1970-1979, 1980-1983, 1988-1989, 2018-2019, 2021- * 2. Lig: 1 Sezon 1979-1980 === Başarıları === Kaynaklar: * Türkiye Futbol Şampiyonası : Şampiyonluk (2): 1941, 1946 : İkincilik (1): 1950 * 1. Lig: : Şampiyonluk (2) : 1982-83, 1988-89 : İkincilik (1): 2018-19 * Türkiye Kupası : Şampiyonluk (2): 1987, 2001 : İkincilik (3): 2003, 2004, 2008 * Türkiye Süper Kupası : İkincilik (1): 1987 * Başbakanlık Kupası : İkincilik (1): 1946 * Ankara Ligi : Şampiyonluk (10): 1929-30, 1930-31, 1931-32, 1932-33, 1934-35, 1939-40, 1940-41, 1945-46, 1949-50, 1950-51 * Ankara Şildi : Şampiyonluk (3): 1931, 1935, 1940-41 * TSYD Kupası : Şampiyonluk (16): 1969, 1985, 1986, 1989, 1993, 1994, 1998, 2002, 2003, 2006, 2010, 2011, 2012, 2016, 2019, 2021 2007-08 sezonunda Türkiye Kupası finaline yükselen Gençlerbirliği, normal süresi ve uzatmaları 0-0 biten karşılaşmada, Bursa'da karşılaştığı Kayserispor'a penaltı atışları sonucunda 11-10 mağlup oldu. === Avrupa Kupaları === Gençlerbirliği, Avrupa kupalarındaki ilk deneyimini 1967-68 Balkan Kupası'nda yaşadı. Ancak gruptaki 6 maçından sadece 1 beraberlik çıkarabildi. 1987'de Türkiye Kupası'nı kazanarak 1987-1988 sezonunda UEFA Kupa Galipleri Kupası'nda oynamaya hak kazandı. Bu kupada Sovyetler Birliği'nin Dinamo Minsk takımına deplasmanda 2-0, evinde 2-1 yenilerek ilk turda elendi. 1994-1995 sezonunda, Türkiye 1. Ligi'ni 5. sırada bitirerek 1995 UEFA Intertoto Kupası'nda Türkiye'yi temsil etme hakkı kazanmıştır. Mücadele ettiği 11. grupta 2 galibiyet ve 2 mağlubiyetle 3. sırada yer alarak elenmiştir. 2001'de Türkiye Kupasını kazanarak 2001-2002 sezonunda katıldığı UEFA Kupası'nın ilk turunda İsveç'in Halmstad takımıyla eşleşen Gençlerbirliği, ilk maçta Ankara'da 1-1 berabere kaldığı rakibine deplasmanda 1-0 yenildi ve kupaya erken veda etti. Gençlerbirliği, Avrupa'daki en büyük başarısını 2003-2004 sezonunda yakaladı. UEFA Kupası'nın ilk turunda İngiltere'nin Blackburn Rovers takımını evinde 3-1 yenen Gençlerbirliği, rövanş maçında rakibiyle 1-1 berabere kalarak 2. tura geçti. 2. turda Portekiz'in Sporting CP takımıyla eşleşen Gençlerbirliği, evindeki ilk maçı 1-1 berabere bitirdi. Ancak, deplasmandaki rövanşı 3-0 kazanmayı başararak 3. tura çıktı. 3. turda İtalya'nın Parma takımını deplasmanda 1-0, Ankara'da 3-0 yenerek 4. tura çıktı. 4. turda İspanya'nın Valencia takımıyla eşleşti. Ankara'daki ilk maç 1-0 kazanıldı, İspanya'daki rövanş maçının normal süresi 1-0 sona erdi. Uzatma dakikalarında yediği gole karşılık veremeyen Gençlerbirliği, 2-0'lık yenilgiyle kupaya bu turda veda etti. Gençlerbirliği'nin bu turdaki rakibi Valencia UEFA kupasını kazanma başarısı gösterdi. Gençlerbirliği ise, 2003-2004 sezonunda UEFA Kupası'nı kazanan Valencia'yı yenebilen tek takım oldu. Gençlerbirliği, 2004-2005 sezonunda sezonunda UEFA Kupası'nın 2. ön eleme turunda Hırvatistan'ın Rijeka takımıyla eşleşti. Evindeki maçı 1-0 kazanan Gençlerbirliği, rövanş maçını 2-1 kaybetmesine rağmen ilk tura çıkmayı başardı. İlk turda Yunanistan'ın Egaleo takımına deplasmanda 1-0 kaybettiği maçın rövanşında 1-1 berabere kalarak elendi. ==== Avrupa maçları ==== Kaynakça: UEFA Kupa Galipleri Kupası: Sezon Tur Ülke Takım İç saha Dış saha Toplam 1987-88 1R Dinamo Minsk 1-2 0-2 1-4 UEFA Kupası/UEFA Avrupa Ligi: Sezon Tur Ülke Takım İç saha Dış saha Toplam 2001-02 1T Halmstad 1-1 0-1 1-2 2003-04 1T Blackburn Rovers 3-1 1-1 4-2 2T Sporting CP 1-1 3-0 4-1 3T Parma 3-0 1-0 4-0 4T Valencia 1-0 0-2 (uzt) 1-2 2004-05 2Ö Rijeka 1-0 1-2 2-2 (dg) 1T Egaleo 1-1 0-1 1-2 UEFA Intertoto Kupası: Sezon Tur Ülke Takım İç saha Dış saha 1995 GA Hapoel Petah Tikva 4-0 GA Strasbourg 1-4 GA Floriana 3-0 GA Tirol Innsbruck 2-3 Balkan Kupası: Sezon Tur Ülke Takım İç saha Dış saha 1967-68 GA Vllaznia 1-1 0-1 GA Beroe 0-2 1-0 GA Farul Constanta 1-2 3-1 == Hacettepe SK == Gençlerbirliği SK'nin pilot takımı olan Hacettepe SK 2021-22 sezonunda Bölgesel Amatör Lig'e düşmüştür. Takım 2022-23 sezonunda lige girmemiş isim haklarını Kalecik FK'ya devrederek kulübün 5. ismi Hacettepe 1945 SK olmuş ve Hacettepe isminin yaşatılması sağlanmıştır. == Hentbol şubesi == 12 Eylül 2013 tarihinde kurulan ve Gençlerbirliği'nin Türkiye Erkekler Hentbol Süper Ligi'nde mücadele eden hentbol takımıdır. Önceki adı Ankara Hentbol İhtisas Kulübü olan ve tamamen kendi kaynaklarıyla kurulup alt liglerde mücadele etmeye başlayan takım, Gençlerbirliği'ne başvurup kulübün isim hakkını aldı. Gençlerbirliği Hentbol Takımı, 2013-2014 sezonunda Türkiye Erkekler Hentbol Süper Ligi'nde mücadele edecek 5. başkent temsilcisinden bir tanesi oldu. Ligde iki sezon devam eden takım, Gençlerbirliği'nin isim hakkını geri alması ile, 2015-16 sezonunda tekrar Ankara Hentbol İhtisas ismine dönüş yaptı. == Diğer branşlar == Gençlerbirliği Spor Kulübü bünyesinde, futbol dışında, Eylül 2022 itibarı ile etkinlik gösteren şubeler şunlardır: * Badminton * Bocce * Bowling * Briç * Kano * Kick boks == Stadyum ve tesisler == === Eryaman Stadyumu === Şehrin merkezinde yer alan 19 Mayıs Stadyumu'nun kullanım dışı kalmasıyla beraber, Gençlerbirliği maçlarını Eryaman semtinde inşa edilen ve 28 Ocak 2019 tarihinde açılan Eryaman Stadyumu'nda oynamaktadır. === İlhan Cavcav Tesisleri === küçükresim|sağ|İlhan Cavcav Tesisleri girişi Gençlerbirliği İlhan Cavcav Tesisleri, Ankara'nın Yenimahalle ilçesine bağlı Beştepe semtinde yer alan sosyal ve antrenman tesisleridir. 23.000 metrekare alana kurulu tesiste; idari bina, kamp binası, altyapı binası, restoran, futbol okulu ve futbol sahaları yer almaktadır. === Hasan Polat Spor Tesisleri === Ankara'nın Keçiören ilçesine bağlı Etlik mahallesinde yer alan Gençlerbirliği Spor Kulübü'ne ait olan spor tesisidir. Tesiste bir adet büyük futbol sahası ve halı saha yer almaktadır. Daha önceleri Gençlerbirliği Etlik Tesisleri ismiyle faaliyet gösteren bu tesise, daha önce Gençlerbirliği Futbol Takımı'nda forma giyen eski futbolculardan Hasan Polat'ın ismi verilmiştir. === Şenol Güneş Spor Tesisi === Çankaya ilçesine bağlı Yaşamkent mahallesinde yer alan Gençlerbirliği Spor Kulübü'nün kullanımındaki spor tesisidir. Tesiste bir adet büyük futbol sahası yer almaktadır. == Yayınlar == === Gençlerbirliği Dergisi === Gençlerbirliği Spor Kulübü'nün aylık resmî dergisidir. İçeriğinde futbol ağırlıklı olmak üzere Gençlerbirliği Spor Kulübü bünyesinde faaliyet gösteren branşlarla ile ilgili haberler, sporcularla röportajlar ve çeşitli makaleler yer almaktaydı, günümüzde pandemi nedeniyle bu dergi Gençlerbirliği E-Dergisi şeklinde Gençlerbirliği web sitesi bünyesinde yayınlanmaktadır. == Kaynakça == === Genel === * Ankara Rüzgârı-Gençlerbirliği Tarihi, Tanıl Bora, Ankara 2003, (ISBN 975-92422-0-6) (Kulübün kuruluş ve tarihçesine dair ilgili genel bilgiler bu kitaptan alınmıştır.) * Gençlerbirliği, Gençlerbirliği Spor Kulübü aylık resmî dergisi, nr. 22, Şubat 2007, s. 12-15. === Özel === == Dış bağlantılar == * *Alkaralar Taraftar Sitesi Kategori:Ankara'daki spor kulüpleri Kategori:Yenimahalle Kategori:1923'te Türkiye'de kurulan oluşumlar Kategori:1923'te kurulan spor kulüpleri
Tunceli, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat Bölümünde yer alan bir il. Kuzeyde ve batıda Munzur Dağları ile Karasu Nehri, doğuda Bingöl Dağları ve Peri Suyu, güneyde Keban Baraj Gölü ile çevrilidir. Anadolu'nun pek çok yerinde olduğu gibi bu bölgede de çağlar boyunca pek çok uygarlık yaşamıştır. Tunceli'nin yerleşimleri: Tunceli (merkez), Çemişgezek, Hozat, Mazgirt, Nazımiye, Ovacık, Pertek ve Pülümür'dür. Şubat 2021 TÜİK verilerine göre 8 ilçe, 9 belediye, bu belediyelerde 43 mahalle, ayrıca 364 köy bulunmaktadır. == Tarihçe == Tunceli'de yapılan arkeolojik araştırmalar sonucunda elde edilen bulgulara göre yöreye Kalkolitik Çağda (MÖ 5500-3500) yerleşilmiştir. İşuva (Hurri-Mitanni) adıyla anılan bölgede yazılı tarih MÖ 2200’lerde Subarrularla başlamaktadır. MÖ 2200’lerde bölge, Hurrilerin eline geçmiştir. İşuva adı ilk kez III. ABBAS döneminde, Hitit kaynaklarında geçmektedir. Anadolu’da büyük bir devlet kuran Hititler MÖ 1375-1335 yıllarında Tunceli’ye kadar gelmişlerdir. Hitit Devleti yıkıldıktan sonra bölgeye, MÖ 12. yüzyılda Urartular egemen olmuştur. Muşki adıyla tanımlanan kavmin yerleşim alanı olan yöre, MÖ 7. yüzyılda sırasıyla Medlerin ve Perslerin egemenliği altında kalmış ve daha sonra bölge, Büyük İskender tarafından fethedilerek Makedonyalıların egemenliği altına girmiştir. Makedonya Devleti yıkıldıktan sonra ise MÖ 17 yılında Romalıların egemenliğine giren yörede kısa bir süre Partlar etkinlik sağlamışlarsa da MS 2. yüzyılda Romalılar, Partlar'ın etkinliğini kırarak bölgeyi Kappadokia Eyaleti’ne bağlamışlardır. Roma ve Selevkoslar tarafından yönetilen, Roma İmparatorluğunun ikiye ayrılmasından sonra ise Doğu Roma İmparatorluğu sınırları içerisinde kalan yöre, MS 7. yüzyılda da “Roma Mezopotamyası” adıyla Tehema’da yer almıştır. Yöre zaman zaman el değiştirerek Bizanslılar ve Sasaniler tarafından yönetilmiştir. MS 639’da İslam Halifesi Ömer döneminde Anadolu’ya yapılan akınlar sonucunda yöre Arapların eline geçmiş, ancak Araplar ve Bizanslılar arasında uzun süre devam eden mücadeleler sonucunda yöre, MS 972 yılında tekrar Bizanslıların hakimiyeti altına girmiştir. 1071 yılındaki Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu’da Türklerin egemenliğinin hızla yayıldığı dönemde bölge 1087 yılında kesin olarak Türklerin egemenliği altına girmiştir. 1228 yılında Anadolu’ya tamamen hakim olan Anadolu Selçukluları 1243 yılında yapılan Kösedağ Savaşı'na kadar yöreyi hakimiyetleri altında bulundurmuşlardır. Kösedağ Savaşı'nda Selçuklular yenilince bölge Moğolların denetimi altına girmiştir. Daha sonraları bu yöre önce Mengüceklilerin, sonra da uzun süre Akkoyunlular'ın egemenliği altında kalmıştır. Fatih Sultan Mehmet dönemine kadar Akkoyunluların yönetimi altında bulunan Tunceli, 1473 yılında yapılan Otlukbeli Savaşı'ndan sonra Osmanlı yönetimi altına girmiştir. Kısa bir süre Safeviler'in yönetimi altına giren yöre, 1514 yılında yapılan Çaldıran Muharebesi'nden sonra tekrar Osmanlı yönetimi altına girmiştir. Yöre, Osmanlı yönetiminde 1847 yılında, Hozat merkez olmak üzere “Dersim Livası” adıyla sancak yapılarak Erzurum’a bağlanmıştır. 1879 yılında da Farsça "Gümüş Kapı" anlamına gelen “Dersim” adıyla ayrı bir il olan Tunceli, 1892 yılında tekrar sancak yapılarak Mamurat-ül Aziz (Elazığ) iline bağlanmıştır. Dersim diye telaffuz edilen aslında bugünkü Tunceli'yi değil, o yörenin adını belirler. Bugünkü Tunceli merkezinin eski isimleri ise "Mamiki" veya "Mameki" (Kırmançça: Mamekiye), "Kalan" (Osmanlıca: قالان, Kırmançça: Qalan) idi. === I. Dünya Savaşı === Dersim I. Dünya Savaşı'nda önemli rol oynadı. Dersim aşiretleri 5 bin kişilik bir kuvvetle Dersimin bir bölgesi olan Erzincan'ın, Ruslardan kurtarılması için savaştı ve Erzincan kurtarıldı. === Cumhuriyet dönemi === İlin eski adı Dersim'dir. Dersim ili 26 Haziran 1926'da TBMM'de alınan kararla ilçeye dönüştürülerek Elazığ'a bağlandı. Dersim adı 25 Aralık 1935 tarihinde çıkarılan 2884 sayılı Tunceli Vilayeti'nin İdaresi Hakkında Kanun ile değiştirildi ve Mamiki köyünde yeni il merkezi oluşturuldu. Kalan kasabasının merkezi de Mamiki köyü idi. Mamiki ile eski bir köy olan Siğenk Tunceli'nin birer mahallesi haline dönüştürüldü.Tahir Sezen, Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla) , T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayın Nu: 26, 2. baskı, Ankara, 2017, s. 214. 25 Aralık 1935 tarihinde çıkarılan 2885 sayılı kanun ile tekrar il oldu ve Dersim tarihsel yöresi içinde yer alan ve Munzur çevresini kapsayan bölgenin adı Tunceli olarak değiştirildi. Cumhuriyet döneminde Seyit Rıza önderliğinde Dersim İsyanı'na tanıklık eden Tunceli, 1937-38 yıllarında gerçekleşen Dersim tenkil harekâtı sırasında büyük zarar gördü. == Coğrafya == Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat Havzası'nda yer alan Tunceli, 38 derece 19 dakika ve 40 derece 26 dakika Doğu Boylamları ile 39 derece 36 dakika ve 38 derece 46 dakika kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Tümüyle Fırat Havzası içerisinde kalan İl, doğal sınırlarla kuşatılmış yüksek bir bölgedir. Tunceli ili; doğuda Bingöl ve Elazığ, güneyde Elazığ, batı ve kuzeyde Erzincan illeriyle komşudur. Güneyden kuzeye ve batıdan doğuya doğru yükselen il topraklarının %70’ini dağlar, % 25’ini platolar, % 5’ini ise ovalar ve düzlükler oluşturmaktadır. İlin en yüksek noktası, Munzur Dağları’nın doğusunda 3463 metre yükseklikteki Akbaba Tepesi’dir. Munzur Dağlarının yüksek kesimleri, İlin kuzey ve kuzeybatısında doğal sınır oluşturur. === Dağlar === Tunceli il sınırları içerisinde bulunan dağlar Doğu Torosların uzantısı olarak batı-doğu yönünde uzanmaktadır. İlin belli başlı yükseklikleri; Munzur Dağları, ilin kuzeybatısı, kuzeyi ve kuzeydoğusunda çok zor geçit veren sıralar halinde 130 km. boyunca uzanmaktadır. 3000 metrenin üzerinde Munzur Dağlarının Tunceli sınırları içerisinde kalan bölümünde en önemli dorukları batıdan doğuya Biçare Dağı (3111 m.), Ziyaret Tepe (3071 m.) ve Akbaba Tepesidir (3463 m.). İl alanının kuzeydoğu ucunu tamamıyla kaplayan Bağırpaşa Dağı'nın en yüksek noktası 3300 metredir. === Platolar === İl topraklarının % 25'ini kaplayan platolar, Munzur Dağlarının ve Bağırpaşa Dağının doruklar bölgesinde, yüksek sırtlarla çevrilmiş düzlükler şeklindedir. Ayrıca güneydoğu ve doğuda Pülümür Çayı Vadisine inen kesimde, çeşitli yükseklik basamaklarına sıralanmış platolar vardır. Bu platoların en ünlüleri, Mercan Dağları üzerindeki Merk Yaylası ve Munzur Dağlarının orta bölümünde yer alan Kepir Yaylası'dır. Kışları çok soğuk geçen bu platolar yazın otlak alanları olarak kullanılır. === Vadiler === Çoğunlukla güney doğrultusunda uzanan vadiler, henüz gelişmelerini tamamlamamış, dar ve dik yarıklar halindedir. Tektonik çöküntü alanlarında oluşan akarsu vadileri biraz daha geniştir. İlin en önemli vadileri Munzur, Mercan, Pülümür, Peri ve Tahar Çayı Vadisidir. === Ovalar === Tunceli'de ovalar il topraklarının % 5'ini kaplamaktadır. Munzur Dağlarının güneyindeki çukurlukta oluşmuş Zeranik Ovası ile Ovacık ilçesinin Yeşilyazı Bucağında bulunan Yeşilyazı Ovası ilin belli başlı ovalarıdır. === Akarsular === Tunceli, akarsu yönünden çok zengindir. Akarsuları besleyen bu kaynaklar sürekli olduğundan, akarsuların taşıdığı sular bol ve akışları da oldukça düzenlidir. İlin önemli akarsuları, Munzur Suyu, Mercan Deresi, Pülümür Çayı, Peri Suyu, Tahar Çayı, Havaçor Çayı, Karolar Çayı ve Büyükdere'dir. === Göller === Tunceli'de Keban Baraj Gölünün dışında önemli ve büyük göl yoktur. Munzur Dağları ile bu sıranın alt birikimlerini oluşturan Mercan, Avcı, Karasakal Dağları üzerinde ve Bağırpaşa Dağının doruklar bölgesinde buzul yataklarının zamanla suyla dolması sonucunda oluşmuş küçük krater gölleri vardır. Bunlardan bazıları Karagöl, Koçgölü, Mercan Gölleri, Katır Gölleri, Dilincik Gölü, Çimli Gölü, Şer Gölü ve Buyer Baba Gölleridir. Krater gölleri içerisinde en büyüğü, Ovacık-Koyungölü Köyünün kuzeyinde, 2400 metre yükseklikte yer alan Karagöl'dür. === Ulaşım === Tunceli, Doğu Anadolu’nun kuzey ve güneyini birbirine bağlayan Erzincan-Elazığ kara yolu üzerinde yer almaktadır. İl topraklarında kuzey-güney yönünde uzanan ve Erzincan’ı Pülümür, Tunceli ve Pertek üzerinden Elazığ’a bağlayan kara yolu, Tunceli kentinin içinden geçmektedir. Tunceli-Erzincan kara yolu aynı zamanda Güneydoğu Anadolu’yu Doğu ve Karadeniz Bölgelerine bağlayan devlet karayollarından biridir. Tunceli’nin İç Anadolu ve Karadeniz illeri ile ulaşım bağlantısı, kuzeyde sınırdan geçen Erzurum-Erzincan kara yolu ile, güney illeri ile olan ulaşım bağlantısı ise Elazığ’dan geçen Bingöl-Elazığ-Malatya kara yolu ile sağlanır. Eskiden Pertek- Elazığ bağlantısını sağlayan köprü, Keban Baraj Gölü suları altında kaldığı için günümüzde Pertek ve Çemişgezek-Akçapınar’da kurulan feribot iskeleleri ile Elazığ yakasına ulaşım sağlanmaktadır. Tunceli’ye en yakın demiryolu, ilin kuzey sınırında Erzincan topraklarından, güney sınırında ise Elazığ topraklarından geçer. Tunceli’ye en yakın havaalanı, kent merkezine yaklaşık olarak 120 km. uzaklıkta yer alan Elazığ Havaalanı'dır. Ayrıca yaklaşık 135 km uzaklıkta Erzincan Havaalanı bulunmaktadır. === Ekonomi === Tunceli ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olup, sanayileşme düzeyi çok düşüktür. Balıkçılık ve arıcılık ilin diğer geçim kaynaklarıdır. Kamu harcamaları il ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. İldeki en önemli gelir kaynağı olan hayvancılık genelde küçükbaş hayvancılık şeklinde olmakta, özellikle koyun ve kıl keçisi beslemektedir. Büyükbaş hayvancılık aile işletmesi şeklinde olmakta, küçükbaş hayvancılık ise yayla hayvancılığı olarak yapılmaktadır. Tunceli Tarım İl Müdürlüğü 2008 yılı verilerine göre Tunceli'de 248.270 koyun, 52.079 kıl keçisi ve 24.884 sığır bulunmaktadır. Koyunculuk belirgin olarak Pertek ve Çemişgezek ilçelerinde yarı yerleşik bulunan Şavak aşiretinden köylüler tarafından yapılmaktadır. === İklim === Tunceli’de karasal iklim görülmektedir. Bu iklim özelliğine bağlı olarak yazlar sıcak ve kurak geçer. Kışlar ise soğuk ve yağışlıdır. İlde yıllık ortalama yağış 939 mm.'dir. En az yağış yaz aylarında, en çok yağış ise sonbahar ve kış aylarında düşmektedir. Yaz aylarında kuzeybatıdan esen kuvvetli rüzgârlarla iklim kurak geçmektedir. Kış aylarında ise rüzgâr genellikle güneybatıdan hafif esmektedir. Tunceli’de yıllık ortalama sıcaklık (1950-2014 ortalamalarına göre) 12,8 °C'dir. Ocak ayı ortalama sıcaklığı -2,5 °C, Temmuz ayı sıcaklık ortalaması 27,2 °C'dir. == Yönetim == İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar. İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır. İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23) İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer. Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur. Tunceli Valisi, 1973-Güdül doğumlu Mehmet Ali Özkan’dır. 18 Haziran 2020 tarihinde Tatvan Kaymakamı iken atanmıştır. Tunceli Belediye Başkanı, 1968-Ovacık doğumlu Fatih Mehmet Maçoğlu (TKP), 31 Mart 2019 seçimlerinde %32,77 oy oranıyla seçilmiştir. Mazgirt Akpazar Beldesinin HDP'li belediye başkanı seçildikten sonra İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alınmış, yerine ilçe kaymakamı kayyum atanmıştır. 2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Tunceli İl Genel Meclisi üye sayısı, 5 TKP, 6 CHP 2 HDP ve birer üye AK Parti ile MHP olmak üzere 15’dir. Tunceli Belediye Meclisi ise 4 TKP, 3 CHP, 1AK P. ve 7 HDP olmak üzere 15 üyeden oluşur. 2018 Genel seçimleri sonucu, Tunceli'yi temsilen TBMM'de CHP'den 1 milletvekili (Polat Şaroğlu) ve HDP'den 1 milletvekili (Alican Önlü) seçilmiştir. == Nüfus == Tunceli Türkiye'nin en az nüfusa sahip ilidir. Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2023 verileri ) Tunceli ili nüfusu: 84.366'dür. Bu nüfusun % 69,02'si şehirlerde yaşamaktadır (2022 sonu). İlin yüzölçümü 7.582 km2'dir. İlde km2'ye 11 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkezde 36’dır.) İlde yıllık nüfus artış oranı % 0,86 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Pülümür (% 6,37)- Hozat (-% 6,09) 06 Şubat 2023 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 8 İlçe, 9 belediye, bu belediyelerde 43 mahalle ve ayrıca 363 köy vardır. 2021 yılı sonunda Tunceli ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri İlçe Nüfus 2020 Nüfus 2021 Nüfus Artışı % Belediye Sayısı Mahalle Sayısı Köy Sayısı Köy Nüfusu Şehir nüfusu Şehirde oturan % Alanı km2 km2'ye düşen kişi Çemişgezek 7.418 7.312 -1,44 1 7 34 4.230 3.082 42,15 851 9 Hozat 5.590 5.260 1 4 27 1.935 3.325 63,21 663 8 Mazgirt 7.357 7.193 -2,25 2 10 68 3.991 3.202 44,52 702 10 Merkez 39.610 40.794 2,95 1 8 53 4.498 36.296 88,97 1128 36 Nazımiye 3.011 3.079 2,23 1 1 25 1.744 1.335 43,36 543 6 Ovacık 6.366 6.407 0,64 1 3 62 3.188 3.219 50,24 1401 5 Pertek 11.011 10.823 -1,72 1 5 45 4.534 6.289 58,11 858 13 Pülümür 3.282 3.498 6,37 1 5 49 2.016 1.482 42,37 1437 2 Tunceli 83.645 84.366 0,86 9 43 363 26.136 58.230 69,02 7.583 11 === İlin yıllara göre nüfusları === == Siyaset == Tunceli belediye unvanını 1945 yılında almıştır. Tunceli Milletvekili sayısı 2'dir. Tunceli Belediyesi, Osmanlı döneminde Özerk bir yönetime sahip olan Dersim'de belediyeye ait bugünkü görevleri Adev-i Dersimi adındaki Hizmet Birlikleri yapmaktaydı. Tam anlamı ile Belediye olmasa bile Belediye'nin görevlerinin birçoğu bu birliğe aitti. Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında Dersim'de Belediye görevlendirilmemiş, Elazığ'a bağlı olan Vilayetler Genel Sekreterliği Dersim'de Belediye görevlerini yürütmüştür. 1937/38 yıllarında yaşanan Dersim İsyanı sırasında nüfusun bir kısmının hayatını kaybetmesi ve sürgün edilmesinin ardından şehir Elazığ'a bağlanmıştır. 1945 yılında çıkarılan kanun ile Tunceli bölgesi Elazığ'dan ayrılarak bir şehir statüsü kazandırılmıştır. T.B.M.M. 2018 Genel Seçimleri sonucunda 27. Dönemde HDP'li Alican Önlü ile CHP'li Polat Şaroğlu temsil etmektedir. == Konum == Konum Bilgileri İlçe Kuruluş Yılıİçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü Alanı km² Rakım mt. Merkeze kmKarayolları Genel Müdürlüğü Ulaşan Yollar Tunceli Merkez 1935 1.128 922 Çemişgezek Cumh.önce 851 1.013 120 Hozat Cumh.önce 663 1.525 51 Mazgirt Cumh.önce 702 1.413 31 Nazımiye Cumh.önce 543 1.578 35 Ovacık Cumh.önce 1.401 1.257 60 Pertek Cumh.önce 858 1.167 50 Pülümür Cumh.önce 1.437 1.524 67 TUNCELİ 1935 7.582 == Kültür ve sanat == Yunan tarihi ve coğrafyacılarının Dersim bölgesine Daranis ve Derksene adını verdikleri söylenir. Adının Pers imparatoru Darius'tan geldigi de söylenir. Bölgede konuşulan diller Zazaca, Kurmanci ve Türkçe'dir. == Eğitim == Türkiye İstatistik Kurumu'nun Ocak 2016'da açıkladığı İllerde Yaşam Endeksi'nde eğitimde ilk sırada Tunceli yer aldı."Eğitimde en iyi il belli oldu!". Radikal. 23 Ocak 2016. En son 24 Ocak 2016 tarihinde erişildi. * Munzur Üniversitesi * Tunceli Türk Telekom Fen Lisesi * Tunceli Dersim Anadolu Lisesi * Tunceli Anadolu Lisesi * Tunceli Atatürk Anadolu Lisesi * Tunceli Anadolu Teknik Lisesi * Tunceli Namık Kemal Endüstri Meslek Lisesi * Tunceli İsmet İnönü Ticaret Meslek Lisesi * Tunceli İsmet İnönü Anadolu Meslek Lisesi * Tunceli Anadolu Sağlık Meslek Lisesi * Tunceli Halide Edip Kız Meslek Lisesi * Tunceli İbni Sina Sağlık Meslek Lisesi * Tunceli Güzel Sanatlar Lisesi *Tunceli Spor Lisesi == Spor == 1990 yılına kadar Tuncelispor adını taşıyan bir futbol takımı vardı. Bu takım, 2008-2009 sezonunda Dersimspor olarak geri döndü ve 2014-15 Bölgesel Amatör Lig 3. grupta şampiyon olarak 3. Lige yükseldi. 2016-17 Sezonu sonunda tekrar BAL'a düştü. 2018-2019 Sezonu sonunda, Tunceli’nin futbol BAL’daki takımı Dersim 62 Spor grubunda 9. olmuştur. Ayrıca Pertek Belediyespor kadın takımı hentbol 2. liginde, grubunda 6. olmuştur. Futbol Türkiye Kupası'nda Dersim 62 Spor 3 takımı eledikten sonra 4. turda Adana Demirspor'a elenmiştir. Önemli spor tesisleri: Tunceli Atatürk Stadyumu (1.600), Tunceli Merkez Spor Salonu (1.500), Tunceli Olimpik Yüzme Havuzu (500) == Görüntüler == Dosya:Tunceli.jpg|Tunceli Merkez, 2005. Dosya:Ovacik1.jpg|Munzur Suyu == Ayrıca bakınız == === Tarih === * Dersim aşiretleri * Dersim ayaklanmaları * Dersim İsyanı * Pertek Kalesi === Coğrafya === * Munzur Vadisi Millî Parkı * Munzur Vadisi * Munzur Dağları * Uzunçayır Barajı ve Hidroelektrik Santrali * Mercan Irmağı == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * * * Tunceli İl kültür ve Turizm Müdürlüğü
Zeugma, Gaziantep'in Nizip ilçesine bağlı Belkıs köyünde bulunan antik yerleşim. Asur Ticaret Kolonileri Çağından beri Fırat nehrini geçmek isteyen ticaret kervanlarının ve orduların kullandığı önemli noktalardan birisidir. Büyük İskender'in generallerinden I. Seleukos'un kurduğu kentten beri kesintisiz bir yerleşime sahne olmuş; antik kentin büyük kısmı, yapımı 2000'de tamamlanan Birecik Barajı suları altında kalmıştır. Zeugma'da Roma İmparatorluğu döneminden kalma evlerin ve villaların tabanlarını süsleyen mozaikleri, kent baraj suları altında kalmadan önce başlatılan kurtarma kazıları sonucunda ortaya çıkartılmıştır. Kazılarda ortaya çıkartılan, toplamda 2 bin 500 metrekarelik bir alan kaplayan ünlü mozaikler Gaziantep şehrindeki Zeugma Mozaik Müzesi'nde sergilenir. == Tarihçe == === Helenistik dönem öncesi === Zeugma antik kentinin bulunduğu yer, Mittani, Geç Hitit ve Geç Asur Krallıkları gibi Anadolu ve Mezopotamya kültürlerini benimsemiş Aramca gibi Sami dilleri konuşan topluluklar tarafından M.Ö. 3 binden itibaren iskan edilmiştir. Yerleşim, o devirde farklı medeniyetlerin mallarını taşıyan kervan ticaret yollarının ortasında yer almaktaydı. Kentin en yüksek tepesi olan Belkıs Tepe’nin M.Ö. 2 binin sonlarından itibaren önemli bir Geç Hitit Kutsal Alanı olduğu düşünülür. === Helenistik dönem === Fırat kıyısında eski yerleşimin bulunduğu yer, M.Ö. 300’lerde Makedon Kral Büyük İskender'in Doğu Seferi sırasında fethedilmiş ve fethedilen topraklarda yaşayan yerel halkları Helenleştirme politikası gereği, İskender'in generallerinden I. Seleukos yeni bir şehir inşa etmiştir. Fırat'ın karşılıklı iki yakasında yaklaşık olarak 20 bin dönümlük bir arazide kurulan şehir, büyük olasılıkla bir Makedon askeri kent kolonisi modelinde idi. Batı yakası Seleukos'un adıyla "Seleukos Euphrates" (Fırat Silifkesi) olarak, doğu yakası ise Seleulos'un eşi Apama'nın adına "Apamae" olarak adlandırılmıştır. Doğu ve batı yakası arasında taştan bir köprü bulunmakta idi. Bu iki şehir için M.Ö. 1. yüzyıldan itibaren "köprü", "geçit", "yolların kesiştiği yer" anlamını taşıyan Zeugma ismi kullanılmıştır. === Kommagene dönemi === M.Ö. 63 yılında Romalı komutan Pompeius Seleukos Zeugma kentini, Roma toprakları ile düşman bölgeler arasında bir tampon görevi gören Kommegene Krallığı'nın yönetimine verdi. Zeugma, hem yüzölçümü hem de barındırdığı nüfus (80.000 kişi) sayesinde Kommagene Krallığı'nın en büyük 4 şehrinden birisiydi Kommagene döneminden iki bütünleştirilmiş tapınak günümzüe kadar geldi. Bu tapınaklarda hem Helenistik hem de Kommagene krallığında hâkim olan inanışların tapınma alanları bulunmaktadır. === Roma dönemi === MS I. yy.'da Roma Devleti, tampon krallıklara son vermiş ve geçmişte tampon krallıkların bulunduğu alanlara lejyonlar yerleştirmiştir. Kommagene Krallığı da M.S 17 yılında ölümünden sonra Roma yönetimine girdi ve Romalılaşmaya başladı. Zeugma, Roma Devleti'nin doğu sınırı olan Fırat Nehri üzerindeki konumu ile stratejik bir öneme sahip bir kent idi. Kente M.S 18'de X. Roma Lejyonu Fretensis yerleştirildi. Bu lejyonun Yahudi İsyanlarını bastırmak için Kudüs'e gitmesi ardından MS 66 yılında IV. Roma Lejyonu Scythica kente konuşlandırıldı. Kent genişleyerek Helenistik dönemdeki sınırlarının dışına taştı. Roma döneminde Zeugma, sadece bir ordu karargahı olmakla kalmadı; Romalıların Fırat'ın öte tarafındaki düşmanı ve ezeli rakibi olan Part Kralları ve komutanlarıyla diplomatik görüşmelerini yaptığı bir merkez görevi de üstlendi. Öyle ki Zeugma'dan Statius’un Silvae adlı eserinde Zeugma’dan "'Zeugma, Romalılar'ın barış yolu" sözleriyle bahsedilmiştir. Bu buluşmaların en önemlilerinden birisi Roma İmparatoru Gaius Caesar’ın Fırat üzerinde bir adada Part Kralı V. Phraates ile yaptığı buluşmadır. Zeugma, ev sahipliği ettiği bu diplomatik görüşmeler nedeniyle Roma'yı mimari anlamda fiziksel ve görsel olarak da temsil eden bir prestij ve propaganda kenti olmuştur. İmparator Septimius Severus döneminde yapılan seferler sonucunda Fırat Nehri, Roma İmparatorluğu'nun doğu sınırı olma özelliğini Dicle nehrine bıraktı ve böylece Zeugma bir sınır karakolu olma özelliğini yitirdi. M.S. 200'lü yıllarda Zeugma antik kenti, Roma İmparatorluğu'nun en görkemli şehirlerinden biri haline geldi. Fırat kıyısından tepelere doğru inşa edilmiş kıymetli mozaik ve fresklerle süslenmiş bitişik nizam yamaç evleri günümüze kadar gelerek dönemin zenginiğini yansıtmıştır. Kent, büyük ordusuyla Roma İmparatorluğu üzerine sefere çıkan Sasani Kralı I. Şâpur tarafından 253 yılında yakılıp yıkıldı. == Arkeolojik çalışmalar == küçükresim|265px|Zeugma'da fresk ve mozaikler Zeugma kentinin adı, antik kaynaklarda adı geçmekle birlikte yakın döneme kadar nerede olduğu bilinmemekte idi. Kentin kalıntıları ilk defa 1738 yılında Richard Pococke adlı seyyah tarafından bulunup yayımlanmış; bu kalıntıların Zeugma antik kenti olabileceği ilk defa 1917 yılında Fransız gezgin F. Cumont tarafından ileri sürülmüştü. 1970'lerde Alman araştırmacı Jörg Wagner'in Belkıs köyü yakınındaki kalıntıların IV. Roma Lejyonu Scythica damgaları taşıyan çatı tuğlaları bulmasından sonra bu kalıntıların Zeugma antik kentine ait olduğu genel kabul görmüştür. Zeugma çevresindeki 20. yüzyılın başlarında bölgeye gelen yabancı tarihi eser kaçakçılarının teşvikiyle köylüler antik kenti kazarak çıkarılan eserleri yabancılara satmakta ve yurtdışına gitmesine sebep olmakta idi. Bölgede ilk kez 1987 yılında kaçakçıların yarım bıraktığı iki mezar odasında Gaziantep ve Malatya Müze Müdürlüklerinin birlikte yürüttüğü kazıda mezar heykeltıraşlığına ait eserler ele geçti. Kültür Bakanlığı, 1989 yılında Güneydoğu Anadolu Projesi kapsamında baraj çalışmalarında su altında kalacak alanları saptayarak; bölgedeki beş barajın oluşturduğu göl altında kalacak arkeolojik yerleşim yerlerini tespit etti. 1992'de bir müze bekçisinin haber vermesi ile insan figürlü bir mozaik bulundu. Avustralya Ünviersitesi'nden David Kennedy'nin de katılımı ile kurtarma kazıları başladı. 1960’lı yıllarda kaçırılarak ABD'ye götürülen Metioxos-Partenope Mozaiğinden geriye kalanlar bulundu; günümüzde "Dionysus Villası" olarak anılan Roma villası kazılarak ortaya çıkarıldı. Dionysos Villası’nda yapılan 1995 yılı kazılarında Dionysus'un Düğü Mozaiği ele geçirildi ve tanıtıldı. Aynı yıl, kazılara Fransa'nın Nantes Üniversitesinden Catherine Abadie Reynal ve ekibi birlikte katıldı. 1997'de İsviçreli ve Alman ekipler de kazılara katıldı. 1998-1999 yıllarında aralıksız devam eden kazılarda şehrin alt kısmında bulunan villa’da Aktatos ve Çingene Kızı mozaiği ele geçiridi. Bu mozaiklerle beraber şehrin arşiv binası bulundu; on binlerce mühür baskısı ele geçti. Aynı yıl bir villada Dionysos başı ve Okeanos ve Tethys mozaikleri çıkartılarak müzeye taşındı. 2000 yılında kazılar Kültür ve Turizm Bakanlığı Bakanlığı, Packard Beşeri Bilimler Enstitüsü’nün (Packard Humanities Institute) ve Türkiye İş Bankası’nın destekleriyle yürütüldü; Oxford Arkeoloji şirketi ve İngiliz, İtalyan, Fransız ve Türk arkeologları kazıda yer aldı. 4 Ekim 2000 tarihinde baraj suları yükselip Belkıs Tepesi’nin eteklerindeki antik kenti sular altında bırakmasıyla kazılar son buldu. Zeugma'dan çıkarılan mozaiklerin restorasyon çalışmaları 2004 yılına kadar devam etti. 2005 yılında mozaikler Gaziantep Müzesi'nin sergilenmeye başladı. Zeugma kazıları, Ankara Üniversitesi’nden Kutalmış Görkay’ın bilimsel başkanlığında sürdürüldü ve pek çok yeni mozaik bulundu. Zeugma kentini ve dönemin yaşamını gerçeğe en yakın biçimde tanıması amacıyla 9 Eylül 2010'da açılan Zeugma Mozaik Müzesi açıldı ve Zeugma Mozaikleri orada sergilenmeye başladı. == Bullaları == Bullalar, eski zamanlarda mühür yerine kullanılan baskılardır. Bu baskılar Zeugma'da yaklaşık olarak 100.000 adet bulunmuştur. Arkeologlar bu sayının “müze kayıtlarında bulunan en fazla bulla" olduğunu söylemiştir; bu sayede Zeugma, sahip olduğu bullalar sayesinde bir dünya rekoruna sahiplik yapmaktadır. == Ayrıca bakınız == * * Zeugma Mozaik Müzesi * Çingene Kızı == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Zeugma Müzesi Fotoğrafları * Zeugma Araştırmaları 1994-1999 * Belkıs/Zeugma Antik Kenti Hakkında Mülâhazalar * Zeugma’nın Kronolojik Tarihi * Zeugma Gerçeği ve Gaziantep’te Çağdaş Müzecilik * Zeugma Müzesi'nden birkaç fotoğraf (Gaziantep, Türkiye) Kategori:Gaziantep'teki görülecek yerler Kategori:Türkiye'deki eski yerleşim birimleri Kategori:Gaziantep ilindeki arkeolojik sitler Kategori:Nizip
küçükresim|sağ|Leon Walras Leon Walras (1834-1910), Lozan Okulu'nun temsilcilerinden olan bir iktisatçıdır. Marjinalizmin birinci kuşağını temsil eder. Faydanın õlçülebileceğini savunan kardinalist görüşe sahiptir. Kategori:Fransız ekonomistler Kategori:1834 doğumlular Kategori:1910 yılında ölenler
Nü, çıplak anlamına gelen, Fransızca, 'nu' kelimesinden kaynaklanır. İnsan bedeninin çıplak olarak resmedildiği eserlere verilen isimdir. == Nü resim == Ressamlar nü resimlere özellikle önem vermişlerdir, çünkü insan bedeni resim teknikleri açısından resmedilmesi zor ve öğreticidir. İnsan hem yüz, hem de bedensel açıdan birçok anlamı, güzelliği içinde barındırabiliyor. Doğayı inceledikten sonra bunu anlamış olan ressamlar tarih boyunca çıplak insan bedenine yönelmişlerdir. Nü resim sadece çıplaklıkta değil, insanın bedensel hareketlerini ve sosyal yaşantısını resmederken de ressama büyük nitelikler kazandırmıştır. == Ünlü nü resim eserlerinden bazıları (Eserler yapılış tarihlerine göre sıralanmıştır) == 200px|küçükresim|right * Cerne Abbas devi (Cerne Abbas Giant) * Polyphemus ve Galetia (Pompeii'de bulunan Casa della Caccia Antica'dan bir fresk) * Âdem'in Yaratılışı (Michelangelo Buonarroti, Sistin Kilisesi-Vatikan, 1510 yılında yapılmış fresk) * Divanda Oturan Kadın (Woman sitting on a Divan, Henri de Toulouse-Lautrec, 1883 yılında yapılmış yaglıboya resim) * Büyük Buda (The Great Buddha, Paul Gauguin, 1899 yılında yapılmış yağlı boya resim) * Mademoiselle D'Avignon (Pablo Ruiz Picasso,1906-7 yılında yapılmış yağlı boya resim) * Danae (Gustav Klimt, 1907-8 yılında yapılmış yağlı boya resim) * Kadınlar (Women, Georges Rouault, 1907) * Yarım Beden Erkek Nüsü (Half Body of Male Nude, Egon Schiele, 1910, Siyah tebeşir ve suluboya resim) * Oturan Çıplak (Seated Nude, Amedeo Modigliani, 1916, yaglıboya resim) * Çömelmiş İnsan Bedeni Üzerine bir Çalışma (Francis Bacon, 1952 yağlı boya resim == Kaynakça == Kategori:Görsel sanatlar Kategori:Resim
İzmir İktisat Kongresi veya I. İktisat Kongresi (17 Şubat-4 Mart 1923), İzmir'de Banka-Han binasında toplanan 1135 delege ile yeni Türkiye'nin ekonomik sorunlarının tartışıldığı bir kongredir. Dönemin Türkiye yönetici kadrosu Kurtuluş Savaşı ile kazanılan zaferden sonra prensip olarak siyasi ve ekonomik bağımsızlığı öngörmüştü. TBMM'nin bu dönemde başlıca uğraşısı yurdu işgalden kurtarmak olsa da, öngörülen bu ekonomik bağımsızlık hedefinin nasıl gerçekleştirileceğine dair bir kongre yapıldı. Başkanı Kazım Karabekir seçildi. == İçeriği == İtilaf Devletleri tarafından Lozan Antlaşması ile devam etmesi istenilen Osmanlı Devleti'nin ekonomisinde ciddi hasarlara yol açmış kapitülasyonların ve diğer imtiyazların kabul edilemeyeceği kongrede belirtildi. Ekonomik sorunları aşmak, savaştan yeni çıkan halkın kalkındırılması ve onlara yol gösterilmesi gibi konular üzerinde duruldu. İktisat vekili Mahmut Esat (Bozkurt) Bey'in 13 Şubat 1923 tarihinde verdiği beyanata göre Türkiye İktisat Kongresi "Hükûmetin Delaleti" ile toplanmıştır. Anadolu Ajansı 13 Şubat 1923'te Mahmut Esat Bey, aynı beyanatta kongrenin amacını şu şekilde belirtmektedir: "Bu Kongreyi millet ve memleketimizin kabiliyet ihtiyacat-ı iktisadiyesini elbirliği ile tetkik ederek ona göre bir ittila usulü vaz ve tetkik eylemek aynı zamanda memleketimizin muhtelif ve şimdiye kadar yek diğerine yabancı kalmış iktisat amillerinin birbiri ile tanıştırmak için açıyoruz". Kongrede ele alınacak sorunlardan bazılarını kongre heyeti; Türkiye'de kredi meselesi, istihsalin tanzimi, gümrük meselesi, vergiler, vesait-i nakliye başlıkları altında ayrıntılı bir rapor şeklinde işleyerek 23 Şubat 1923'te yayımlamıştır. Türkiye'nin çiftçi, tüccar, sanayi ve işçi zümrelerinden seçilen 1135 üyenin katıldığı bu kongrede bu grupların hazırladığı "Misak-ı İktisadî Esasları" tartışıldı ve kabul edildi. İzmir'in Kurtuluşundan 5 ay sonra ve Lozan Antlaşması'nın imzalanmasından 4 ay önce toplanan Türkiye İktisat Kongresi Anadolu kurtuluş hareketinin iktisadi yönünü göstermesi bakımından son derece önemlidir. Anadolu Ajansının 5 Mart 1923 tarihli bir haberinde, "Tab ve neşredilecek bilumum kitapların ilk sahifelerinde Misak-ı İktisadi esasları gayet okunaklı bir surette yazılacaktır. Kongre Divanınca bu bapta alakadarına tebligat icrasına karar verilmiştir" denilmesine rağmen iktisat kongresi ile ilgili tebliğler sadece Osmanlıca "İktisat Esaslarımız" adlı bir kitapçıkta yayımlanmıştır. Kongreye her kazadan gönderilen sekiz kişi Atatürk'ün açılış nutkunda belirttiği üzere milleti temsil ediyor ve delegelerin söyleyeceklerine itibar edeceklerini bildiriyordu. Tüm bunlara rağmen toprağa sahip olmadan çalışan ortakçı ve yarıcının kongrede tam olarak temsil edilemediği de aşikârdır. Öte yandan, işçi grubunun iktisat esaslarının 34. maddesi tarım işçilerinin ve toprağa sahip olmayan köylünün kongrede temsil olunmadığı kanısını doğrulayacak niteliktedir. Bu maddeye göre "Ziraat işlerinde kullanılan işçiler yukarıdaki (işçi grubunun iktisat esaslarını içeren) maddelerin ahkâmından müstesnadır." Bir başka deyimle, kongrede sanayi ve işçilerini temsil edenler, tarım işlerinde çalışıp kongrede temsil edilemeyen işçilerin çıkarlarını savunmayı düşünmemişlerdir. Eldeki belgelerden anlaşıldığına göre Kurtuluş Savaşı'nın sürüp gittiği yıllarda bile Ankara Hükûmeti imkanlar ölçüsünde sosyo-ekonomik konularla ilgilenir ve uğraşırken, bu arada madencilik konusuyla da ilgilenmiş, özellikle Zonguldak Kömür Havzası'ndaki durum gözden kaçmamıştır. Kongrede bu duruma da değinilmiştir. Bu kongrede alınan kararların çoğu zamanla tatbik edilmişse de özellikle tarımla ilgili maddeler günümüzde dahi tam anlamıyla amacına ulaştırılamamıştır. Netice itibarıyla, İzmir İktisat Kongresi ile başlayan bir fikri gelişmenin oluşması, ekonomik envanterlerin belirlenmesi, model arayışları ve belli ölçüde uygulamaya başlama dönemidir. Bu dönemde ekonominin sahip oldukları ve olmadıkları belirlenmiş, ekonomik hedefler tayin edilmiş, karma ekonomi modelinin temelleri hazırlanmıştır. == Alınan kararlar == 17 Şubat - 4 Mart 1923 tarihlerinde İzmir'de toplanan Türkiye İktisat Kongresinin en önemli kararlarını şöyle sıralamak mümkündür. # Hammaddesi yurt içinde yetişen veya yetiştirilebilen sanayi dalları kurulması gerekmektedir. # El işçiliğinden ve küçük imalattan süratle fabrikaya veya büyük işletmeye geçilmelidir. # Devlet yavaş yavaş iktisadi görüşleri de olan bir organ haline gelmeli ve özel sektörler tarafından kurulamayan teşebbüsler devletçe ele alınmalıdır. # Özel teşebbüslere kredi sağlayacak bir Devlet Bankası kurulmalıdır. # Dış rekabete dayanabilmek için sanayinin toplu ve bütün olarak kurulması gerekir. # Yabancıların kurdukları tekellerden kaçınılmalıdır. # Sanayinin teşviki ve milli bankaların kurulması sağlanmalıdır. # Demiryolu inşaat programına bağlanmalıdır. # İş erbabına amele değil, işçi denmelidir. # Sendika hakkı tanınmalıdır. Türkiye Cumhuriyeti'nin 1923-1929 dönemi ekonomi politikasına damgasını vuran İzmir İktisat Kongresi'nin oy birliği ile alınmış kararlarından biri de 1925'te aşarın kaldırılmasıdır. Aşar, bütçenin gelir kaleminde önemli bir yer tutmaktaydı. Fakat İzmir İktisat Kongresi'yle liberal bir ekonomi tasarlandığı ve liberalizmin temeli özel mülkiyete dayandığından, aşarın varlığı bir çelişki haline gelmiştir. Yani Cumhuriyet idaresi, Sultan’ın mülkünün sahiplik sıfatını halka intikal ettirince aşarın alınmasının mantığı da sona ermiştir. === İlk oturum kararları === Saat 10'da başlayıp, 11.15'te kapanan ilk oturumda alınan aşağıdaki genel kararlar, şöyledir; * Madde-1: Türkiye, milli hudutları dahilinde, lekesiz bir istiklal ile, dünyanın sulh ve terakki unsurlarından biridir. * Madde-2: Türkiye halkı hakimiyetine, kanı ve canı pahasına elde ettiğinden, hiçbir şeye feda etmez;ve milli hakimiyete müstenit olan meclis ve hükûmetine daima zahirdir. * Madde-3: Türkiye halkı, tahribat yapmaz; imar eder. Bütün mesai iktisaden memleketi yükseltmek gayesine matuftur. * Madde-4: Türkiye halkı, sarf ettiği eşyayı mümkün mertebe kendi yetiştirir. Çok çalışır, vakitte, servette ve ithalatta israftan kaçar. Milli istihsali temin için icabında geceli gündüzlü çalışmak şiardır. * Madde-5: Türkiye halkı, servet itibarı ile bir altın hazinesi üzerinde oturduğuna vakıftır. Ormanlarını evladı gibi sever, bunun için ağaç bayramları yapar; yeniden orman yetiştirir. Madenleri kendi milli, istihsali için işletir ve servetlerini herkesten fazla tanımaya çalışır. * Madde-6: Hırsızlık, yalancılık, riya ve tembellik en büyük düşmanımız; taasubdan uzak dindarene bir selabet her şeyde esasımızdır. Her zaman fa ideli yenilikleri severek alırız. Türkiye halkı mukaddesatına, topraklarına, şahıslarına ve mallarına karşı yapılan düşman fesat propagandalarından nefret eder ve daima bunlarla mücadeleyi bir vazife bilir. * Madde-7: Türkler, irfan ve marifet aşığıdır. Türk, her yerde hayatını kazanabilecek şekilde yetişir; fakat her şeyden evvel memleketinin malıdır. Maarife verdiği kutsiyet dolayısıyla (Mevlûdu şerif) Kandil günü, aynı zamanda bir kitap bayramı olarak tes'id eder. * Madde-8: Birçok harpler ve zaruretten dolayı eksilen nüfusumuzun fazlalaşması ile beraber sıhhatlerimizin, hayatlarımızın korunması en birinci emelimizdir. Türk mikroptan, pis havadan, salgından ve pislikten çekinir, bol ve saf hava, bol güneş ve temizliği sever. Ecdat mirası olan binicilik, nişancılık, avcılık, denizcilik gibi bedeni terbiyenin yayılmasına çalışır. Hayvanlarına da aynı dikkat ve himmeti göstermekle beraber cinslerini düzeltir ve miktarlarını çoğaltır. * Madde-9: Türk, dinine, milliyetine, toprağına, hayatına ve müessesatına düşman olamayan milletlere daima dosttur; ecnebi sermayesine aleyhtar değildir. Ancak kendi yurduna kendi lisanına ve kanununa uymayan müesseselerle münasebette bulunmaz. Türk, ilim ve sanat yeniliklerini nerede olursa olsun doğrudan doğruya alır ve her türlü münasebette fazla mutavassıt istemez. * Madde-10: Türk, açık alın ile serbestçe çalışmayı sever; işlerde inhisar istemez. * Madde-11: Türkler, hangi sınıf ve meslekte olurlarsa olsunlar, candan çalışırlar. * Madde-12: Türk kadını ve kocası, çocuklarını iktisadi misaka göre yetiştirir. == Kaynakça == Kategori:Ekonomi Kategori:Türkiye Cumhuriyeti tarihi Kategori:Ekonomi tarihi Kategori:Kongreler Kategori:İzmir'deki olaylar İktisat Kongresi
Ardahan, Türkiye'nin kuzeydoğu köşesinde Doğu Anadolu Bölgesi'nde ve kısmen Doğu Karadeniz'de bulunan, Gürcistan sınırında kurulmuş olan bir ildir. İdari merkezi Ardahan kentidir. Batısında Artvin, güneybatısında Erzurum, güneyinde Kars illeri ve doğuda Gürcistan ile sınır teşkil etmektedir. Türkiye Cumhuriyeti'nin Kafkaslar'a açılan kapısıdır. 1924 yılında il olmuştur. 1926 yılında Kars iline bağlı bir ilçe olmuştur. 1992 yılında Kars ilinden ayrılarak tekrar il olmuştur. Ardahan, ilin coğrafi yapısı ve tarihi geçmişinden kaynaklanan kendine özgü doğal ve tarihi değerlere sahiptir. Ardahan, Doğu Anadolu Bölgesi'ne has doğal yapısı ve ikliminin yanında Doğu Karadeniz Bölümü'nün topoğrafyasına, iklimine ve bitki örtüsüne geçiş yerleri ile farklı güzellikleri bir arada barındırmaktadır. Yüksek ovaları, akarsuları, ormanları, zengin çiçek çeşitliliğine sahip yaylaları ve iki gölü ile Ardahan keşfedilmeyi bek­leyen bir doğa cennetidir. Gürcistan - Ardahan arasında Türkgözü ve Çıldır Aktaş Sınır Kapısı olmak üzere toplam iki adet sınır kapısı bulunmaktadır. ==Tarihçe== Bugün bir il olan Ardahan bölgesinin adı, Osmanlılar Gürcü yönetiminden ele geçirdiği için Gürcüce Artaani'den gelir. İlin merkezi olan Ardahan kentinin tarihi, geleneksel rivayete göre Nuh’un oğlu Yafet'in üçüncü kuşaktan torunu Cavahos tarafından kurulmuştur. Ancak kuruluşunda kent, sırasıyla Kacta-kalaki ve Huri adını taşıyordu. Bu kentin Gürcü tarihinde çok önemli bir yeri olmuştur. Büyük İskender'in komutanı Azon ile Gürcü topluluklarını bir araya getiren I. Parnavaz (İÖ 326 - İÖ 234) arasındaki savaş bu kent yakınlarında gerçekleşmiş ve Parnavaz'ın Kartli Krallığı'nı kurmasıyla sonuçlanmıştır.Fahriye Bayram, "Doğunun Unutulmuş Bir Manastırı: Vaşlobi"Kartlis Tskhovreba, A History of Georgia, Tiflis, 2014, s. 16, ISBN 9789941445521. Bu savaştan sonra Parnavaz’ın, hakim olduğu topraklara sekiz eristavi (prens) ve bir komutan atamasının ardından Ardahan bölgesi, Tsunda’ya tayin edilen beşinci eristavinin sınırları içerisinde kaldı. Gürcü kralı III. Mirian (hd. 306-337), Kapadokyalı Azize Nino’nun telkinleriyle Hıristiyanlığın resmi din olarak kabul edince, kilise inşa etmek ve halkı vaftiz etmek üzere Bizans İmparatoru I. Konstantin’den rahip ve mimarlar yollamasını talep etti. Bu dönemde ilk Gürcü kilisesi Ardahan sınırlarında içinde inşa edilmiştir. Eruşeti’de (şimdi Ardahan’ın Hanak ilçesine bağlı Oğuzyolu köyü) yapılan bu kilise, I. Konstantin'in Hıristiyanlığın kabul edilmesinden duyduğu memnuniyetin bir göstergesi olarak Gürcistan’a yolladığı ve İsa’nın çarmıha gerilişi sırasında ellerine çakılan çivilerle kutsanmıştır. Kral Vahtang Gorgasali’nin 5. yüzyılda piskopos tayin ettiği on bir kilise arasında Klarceti’deki Ahiza Kilisesi ile Ardahan bölgesindeki kilise de yer alıyordu. Arap akınlarının ve başkent Tiflis’te bir Arap Emirliği’nin kurulmasının sonucunda, Gürcistan'ın doğusundan Tao ve Klarceti bölgelerine yoğun göçler gerçekleşti. Bagratlı Aşot 9. yüzyılın başında Ardanuç’u başkent yaparak Tao-Klarceti Prensliği’ni kurdu. Ardahan ve çevresi de bu yeni devletin sınırları içinde kaldı. Kartli’den gelen Rahip Grigol Hantsteli ve diğer din adamları özellikle Klarceti’de çok sayıda manastır inşa ettiler ve Ardahan’ın da içinde yer aldığı bölge zamanla “Gürcistan’ın Sina’sı” olarak adlandırıldı. Ancak ilk kiliselerin kurulduğu ve piskoposların tayin edildiği Ardahan bölgesi, özellikle de manastır faaliyetleri yönünden Klarceti ve Tao'ya nazaran ikinci planda kaldı. Bu dönemden günümüze sadece iki manastır ulaşmıştır. Bu manastırlar Dörtkilise köyündeki Dört Kilise Manastırı ve Vaşlobi köyündeki Vaşlobi Manastırı’dır. küçükresim|308x308pik|5 Mayıs 1877'de Rus birlikleri tarafından Ardahan Kalesi'ne karşı girişilen saldırı. Aleksey Kivşenko. Gürcü kralı II. Giorgi’nin Emir Ahmed’e Kveli Kalesi Savaşı’nda (1080) yenilmesinin ardından Ardahan bölgesinin de içinde yer aldığı Tao-Klarceti bölgesine kırk yıl boyunca Büyük Selçuklular hakim oldu. Ancak Büyük Selçuklular 1121 yılında Didgori Savaşı’nda ağır bir yenilgiye uğradı ve Ardahan bölgesi yeniden Gürcü hakimiyetine girdi. Birleşik Gürcü Krallığı’nın en parlak döneminde Ardahan bu krallığın bir parçasıydı. Daha sonra, birleşik Gürcü Krallığı’nın parçalanması sırasında bağımsız devlete dönüşen Samtshe Atabeyliği’nin (1268-1625) sınırları içinde yer aldı. Trabzon’un alınmasından (1461) sonra doğuya doğru ilerleyen Osmanlı Devleti, bu yeni Gürcü devletinin sınırlarına dayandı. 1551 yılında Ardanuç ve Ardahan bölgelerini ele geçirdi. Bölge bir sancak haline dönüştürüldü. Bölgede rekabet eden İran ile Osmanlı Devleti arasında 1555 yılında Amasya Antlaşması imzalanınca Ardahan bölgesi kesin olarak Osmanlı sınırları içinde kaldı. Osmanlı Devleti 16. yüzyılın son çeyreğinde Çıldır Eyaleti’nin kurdu. Bu eyaletin livalarından biri, Ardahan-i Büzürg adıyla Ardahan bölgesiydi. Bugün Ardahan ili sınırları içinde kalan Çıldır ve Posof ilçeleri de ayrı birer livaydı.Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; 1. Cilt, s. 263, 300, 411. Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) olarak kaydedilen livanın (sancak) idari merkezinin adı Parakan (Rabat-i Kale-i Parakan; رباط قلعه پرهكن) idi.Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt, 3. Cilt, s. 501. Parakan Büyük Ardahan livasının en önemli kale-kentiydi. Parakan ya da Parakani adı ünlü Gürcü tarihi Kartlis Tshovreba’da da geçmektedir. Nitekim Osmanlılar 16. yüzyılda Gürcü atabegleri yönetimi altındaki Samtshe- Saatabago karşı açtıkları savaşta önce Ardanuç’u (Artanuci), sonra da Parakan’ı (Parakani) ele geçirdiler. Parakan Kalesi'nin ele geçirdikten sonra Osmanlılar bütün Ardahan bölgesine hâkim oldular. Parakan adı ayrıca Evliye Çelebi ile Kâtib Çelebi’nin eserlerinde de geçmektedir. 1878 yılından sonra Ardahan, Rus İmparatorluğu tarafından işgal edildi ve 1914'e kadar Kars Oblastı olarak bilinmekteydi. Rus İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra ilin kuzeyi 1918-1921 yılları arasında Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, güneyi ise 1918-1920 yılları arasında Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'ndeydi. Ardahan 1921 yılında Kars Antlaşması ile Türkiye tarafından geri alınarak kurtarılmıştır. 2000 yılından itibaren Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının inşası yerel ekonomiye katkı sağlamıştır. == Nüfus == Nüfusun büyük çoğunluğunu Kıpçak kökenli Ahıska Türkleri oluşturur. Geriye kalan kısım ise Kürtler, Terekemeler ve Alevi-Türkmenler'den oluşur. Aynı zamanda çoğunluğu göç etmiş olsa da Gürcü, Çerkez, Tat, Lezgi ve Poşalar da Ardahan'da yaşamaktadır. Bunun dışında az da olsa Kafkas halkları da mevcuttur. Bölge itibarıyla soğuk, elverişsiz iklimi ve işsizliğin de olması nedeniyle dışarıya çok göç vermiştir. Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2023 verileri ) Ardahan ili nüfusu: 92.481. Bu nüfusun %44,46'sı şehirlerde yaşamaktadır (2022 sonu). İlin yüzölçümü 4.934 km²'dir. İlde km²'ye 19 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 33’dür.) İlde yıllık nüfus % 2,58 oranında azalmıştır. Tüm ilçelerin nüfusu azalmıştır. Nüfus düşme oranı en yüksek ilçe Damal (% -5,23) 06 Şubat 2023 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 6 İlçe, 7 belediye, bu belediyelerde 40 mahalle ve ayrıca 226 köy vardır. 2022 Türkiye adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçlarına göre %58 ile en çok(yüzde) kırsalda nüfusu olan il olarak yer almaktadır. 2022 yılı sonunda Ardahan ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri İlçe Nüfus 2021 Nüfus 2022 Nüfus Artışı % Belediye Sayısı Mahalle Sayısı Köy Sayısı Köy Nüfusu Şehir nüfusu Şehirde oturan % Alanı km2 km2'ye düşen kişi Çıldır 8.983 8.693 -3,28 1 9 34 6.172 2.521 29,00 988 9 Damal 5.127 4.866 1 8 7 2.094 2.772 56,97 165 29 Göle 23.933 22.900 -4,41 2 8 49 15.250 7.650 33,41 1290 18 Hanak 8.418 8.054 -4,42 1 6 26 5.235 2.819 35,00 647 12 Merkez 42.023 41.672 1 7 62 18.377 23.295 55,90 1261 33 Posof 6.448 6.296 -2,39 1 2 48 4.233 2.063 32,77 583 11 Ardahan 94.932 92.481 7 40 226 51.361 41.120 44,46 4.934 19 === İlin yıllara göre nüfusları === == Konum == Konum Bilgileri İlçe Kuruluş Yılıİçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü Alanı km²Millî Savunma Bakanlığı- Haritalar Genel Komutanlığı Rakım mt. Merkeze Uzaklık kmKarayolları Genel Müdürlüğü Ulaşan Yollar Ardahan Merkez 1.261 1.799 Çıldır Cumh.önce 988 1.911 44 Damal 1992 165 2.056 44 /-01 Göle Cumh.önce 1.290 2.020 44 Hanak 1958 647 1.826 29 /-01, Posof Cumh.önce 583 1.546 80 /-01 ARDAHAN 1992 4.934 == İklim == İl genelinde karasal iklim hakim olup; kışlar uzun, sert ve kar yağışlıdır. Yıllık ortalama sıcaklığı 3,7 °C olup, kışın –30,0 °C’nin altına iner. Türkiye’nin kuzeydoğusunda yer alan Ardahan’a yılda ortalama 550 mm yağış düşer. Sonbaharın ilk soğukları eylül ayının sonunda başlar, ilkbaharda mayıs ayının ortalarına kadar devam eder. İlin batı ve kuzeyinde daha çok Türkiye'de Karadeniz iklimi'nin özellikleri görülür. Bu özellik bitki örtüsünde de kendini gösterir. Batı ve kuzeyde özellikle Posof ilçesi ile Artvin’e komşu olan yörelerde ormanlıklar ve çalılar yer alırken, Ardahan'ın güney kesimlerinde çayır ve meralar yaygınlık göstermektedir. Göle ovasında kışlar ağır geçer. Bu saha Türkiye’nin en soğuk yerlerinden sayılan Sarıkamış’a oranla daha soğuktur. Her tarafı yüksek dağlarla çevrilmiş çanak biçimindeki ovada kışın hava akımı az olur. Bu durumda soğuyan ve ağırlaşan hava aşağıya doğru hareket eder ve sıcaklık kaybına uğrayarak dondurucu bir hal alır. Böylece Toprak örtüsü ve bataklıklar donar. Ovayı kuşatan ve biraz esinti gören dağların yamaçları daha az soğuktur. Kış aylarında bazen ovanın içerisini kalın bir sis tabakası örter ve etrafındaki dağlardan bakılınca burası adeta bir deniz gibi gözükür. Bu ovaya kışın en soğuk rüzgâr kuzeybatıdan gelir ve buna "Ardahan Yeli" denir. Etrafı dağlarla çevrili olan ve ortalama 1500 m yükseklikte Posof İlçemizde ise Doğu Karadeniz ikliminin sert şekli hüküm sürer. Burada mikro-klima tipi iklim hakim olup, kışlar yağışlı, yazlar ise sıcak geçmektedir. Bu iklimin en belirgin özelliği yağışlarıdır. Bu alana her mevsimde yağış düşer. Sahada altı ay kış mevsimi yaşanır. Bu esnada yağışlar hep kar halindedir ve boldur. Mayıs'a kadar kar yağdığı da olur. İlkbaharda ve sonbaharda sisler oluşur. Yaz mevsimi esnasında yağmur eksik olmaz. Sıcaklık yağışlardan ve havanın sık sık bulutlu kalışından etkilenir. Yaz mevsimi adeta bir ilkbahar serinliğindedir. Durum böyle olunca buralarda geniş ormanların varlığı kendiliğinden oluşur. Açık kalan yerler ve vadiler devamlı bir yeşillik içerisindedir. == Yönetim == İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclisleri oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar. İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23) İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer. Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur. Ardahan Valisi, 1968-Gümüşhane doğumlu Hüseyin Öner'dir. 9.06.2020/274 sayılı kararla Burhaniye Kaymakamı iken atanmıştır. Ardahan Belediye Başkanı, 1963-Hanak doğumlu Faruk Demir(CHP), 31 Mart 2019 seçimlerinde %51,20 oy oranıyla seçilmiştir. 2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Ardahan İl Genel Meclisi üye sayısı, 7 AK Parti, 6 CHP ve 1 Bağımsız olmak üzere 14’dür. Ardahan Belediye meclisi ise 9 CHP ve 6 AK Parti olmak üzere 15 üyeden oluşur. 2018 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Ardahan'ın Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki üyelerinin siyasi partilere dağılımı: 1 BAĞIMSIZ (Milletvekili seçim döneminde CHP'den aday olmuş ve milletvekili seçilmiştir, 2018'de Cumhuriyet Halk Partisi'nden ihraç edilmiştir. Şu an (27. Dönem) görevini bağımsız bir şekilde sürdürmektedir.) ve 1 AK Parti'dir. Şu anda bağımsız aday olan Öztürk Yılmaz, 27. ve 26. milletvekili seçimlerinde CHP'den aday olmuş ve bir tam dönem milletvekilliğini CHP'den yapmıştır. Günümüzün dönemi olan 27. dönemin Ak Parti milletvekili ise Orhan Atalay'dır. == Ekonomi == küçükresim|269x269pik|Ardahan'ın başlıca geçim kaynaklarından büyükbaş hayvancılık. Ardahan ilinde çayır-mera alanlarının fazla olması, sanayi merkezlerinin ilden uzak olması ve diğer nedenlerle Ardahan ilinde tarım ve hayvancılık faaliyetleri öne çıkmıştır. İl genelinde tarımsal faaliyetlerden çok hayvancılık faaliyetleri öne çıkmaktadır. Elma, armut, mısır, vişne gibi tarım ürünlerinin tamamına yakını Posof ilçesinde yetiştirilmektedir. İl genelinde buğday, arpa gibi tahıl ürünleri yetiştirilmektedir. Ancak endüstriyel tarım yapılmamaktadır. Tarım ürünlerinin tamamına yakını organiktir. Ardahan ili, iklim durumu, çayır ve meraların varlığı gibi nedenlerle hayvancılığa elverişli bir yapıdadır. İklim şartları yem bitkisi üretimine elvermektedir. İl genelinde büyük ve küçükbaş hayvancılık, mera hayvancılığı şeklinde yapılmaktadır. Ardahan’da çok sayıda kümes hayvanı beslenmektedir. En çok beslenen kümes hayvanı kazdır. Kaz dışında tavuk, ördek ve hindi de beslenmektedir. ==Spor== 2018-2019 Sezonu sonunda, Serhat Ardahanspor, BAL (Bölgesel Amatör Lig) de küme düşmüştür.. Ardahan Gençlik Spor voleybol bölgesel erkekler ligine katılmıştır. Ziraat Türkiye Kupası'nda Serhat Ardahanspor ilk turda elenmiştir. Futbol maçları 2.340 kişilik 80'inci Yıl Şehir Stadyumunda yapılmaktadır. İl merkezinde 450 kişilik K.Karabekir Kapalı Spor Salonu bulunmaktadır. Ayrıca yarı olimpik kapalı yüzme havuzu da bulunmaktadır. Şehir merkezine 22 km uzaklıkta Yalnızçam Kayak Merkezi vardır. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * T.C.Ardahan Valiliği * T.C.Ardahan Belediyesi
Luc Paul Maurice Besson, (d. 18 Mart 1959), Fransız sinemacı ve film yapımcısı. == Özgeçmişi == Luc Besson, 18 Mart 1959 tarihinde Paris'te dünyaya geldi. Çocukluğunun bir kısmını, dalgıç eğitmeni olan ailesiyle dünyanın çeşitli yerlerini dolaşarak geçirdi. Okul yıllarında yaşından beklenmedik şekilde ileride çekeceği Derinlik Sarhoşluğu (1988) ve Beşinci Element (1997) filmlerinin taslaklarını hazırlayarak bu konudaki yeteneğini göstermiş oldu. On yedi yaşında geçirdiği ve dalgıçlık yapmasına engel olan bir dalış kazası sonucu yunuslar üzerinde uzman bir deniz biyoloğu olma hayallerine veda etti. Paris'e geri döndü ve sinema ile ilgilenmeye başladı. Filmlerin, ilgi alanlarını diğer sanatlar ile birleştirip sunmasına imkân veren bir yönü olduğunu keşfetti. Bunun üzerine çeşitli yapımlarda küçük görevler almaya başladı. Amerika Birleşik Devletleri'ne yerleşti ve üç sene sonra Fransa'ya geri dönerek kendi yapım şirketi olan Les Films de Loups (daha sonraları şirketin ismini Les Films de Dauphins olarak değiştirdi) şirketini kurdu. İlk olarak çektiği L'Avant Dernier'yi ödüllü Le Dernier Combat izledi. Bu filmle ismini duyuran Besson, kısa aralarla çektiği filmleriyle ünlendi. Çektiği filmlerde hayatın farklı yönlerinde yaşayan insanları, aşklarını, mücadelelerini ve her şeye rağmen yalnızlıklarını resmeden Besson, hikâyelerini sıra dışı öğeler, çeşitli karakterler ve kendine has bir mizah ile anlatmaktadır. Fransız sinemasının dışına çıkan, popülerlik kazanan ancak bağımsız kalmayı başarabilen bir sinemacı olan Besson, 1999 yılında çektiği The Messenger: The Story of Joan of Arc filminden sonra, genç ancak yetenekli sinemacılara imkân sağlayabilmek için şirketi aracılığıyla yapımcılığa soyundu. Birçok başarılı filme imza atan Besson bu filmleriyle yeni tartışmalara da sebep oldu. Kimilerince yeni nesil Fransız sinemacılar arasında en iyilerden biri olarak görüldüyse de, birçok kişi Fransız sinema tarihinde Luc Besson'a yer olmadığını savundu. == Filmleri == Yönetmenliğini yaptığı filmler şunlardır: *Ölümsüz /2010) yapımcı *Valerian Ve Bin Gezegen İmparatorluğu (2017-EuropaCorp Filmi) # Les adventures extraordinares d'Adele Blanc-Sec (2010) # Adale'nin Olağanüstü Maceraları (2010) # Taksi 4 (senaryo-2007) # Arthur and the Invisibles (2006) # Angel-A (2005) # The Transporter 2 (Taşıyıcı 2:özgün adı Transporteur II;Le ((2005)) # The Transporter Türkçe adı: Taşıyıcı (2002) filminde senaryo yazarı # The Messenger: The Story of Joan of Arc (1999) # 5. Element (1997) # Léon (1994) # Atlantis (1991) # La Femme Nikita (1990) #Derinlik Sarhoşluğu (1988) # Subway (1985) # Le Dernier Combat (The Last Battle) (1983) # Lucy (2014) == Ayrıca bakınız == * Luc Beson filmografisi == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Resmi Luc Besson sitesi * IMDb - Luc Besson Kategori:1959 doğumlular Kategori:Fransız film yönetmenleri Kategori:BAFTA Ödülü sahipleri Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Fransız film yapımcıları Kategori:En İyi Yönetmen César Ödülü sahipleri Kategori:En İyi Yönetmen Lumières Ödülü sahipleri Kategori:Fransız senaristler
Ahlat, Van Gölü'nün kuzeybatısında Bitlis iline bağlı bir ilçedir. == Etimoloji == Şehrin en eski sakinleri olan Urartular buraya "Halads" derken, Türkler ve İranlılar "Ahlat", Kürtler "Xelat", Ermeniler "Şaleat", Süryaniler "Kelath" ve Araplar "Hil’at" demişlerdir. == Tarihçe == 1 Haziran 1929 tarih ve 1509 numaralı kanun ile Bitlis ilçe haline getirilerek il merkezi durumuna getirilen Muş'a bağlanırken Bitlis'e bağlı olan Ahlat, Van iline bağlanmış ve Tatvan da Ahlat'a bağlı bir nahiye statüsüne getirilmiştir.T.C. Dâhiliye Vekâleti Vilayetler İdaresi Umum Müdürlüğü, İdare Taksimatı, 1929, s. 165. Muş ilinin Bitlis ile Mutki ve Van ilinin Ahlat ilçesiyle, Hizan ve Kotum (Tatvan) ilçelerinden oluşmak üzere merkezi Bitlis olmak üzere Bitlis ilinin yeniden tesis edilmesine 25 Aralık 1935 tarih ve 2885 nolu kanun ile karar verilmiştir.T.C. Resmî Gazete, 04.01.1936, Sayı: 1336 == Coğrafya == 1044 km²’lik kırsal bir alana yayılmış olan ilçenin yüzey şekilleri, gerek biçim, gerekse meydana geliş şekilleri bakımından farklılıklar gösterir. Yeryüzünün sayılı volkanlarından olan Nemrut, Ahlat'ın batısında; Süphan ise doğusunda yer almaktadır. İlçenin; kuzeyinde Muş iline bağlı Bulanık ve Malazgirt ilçeleri, batısında Muş ili, güneyinde Van Gölü, güneybatısında Tatvan ve Bitlis, doğusunda ise yine Van Gölü ve Adilcevaz ilçesiyle sınırlıdır. İlçe Van Gölü’nün kuzey kıyısında yer almış olmakla beraber iklimi kara iklimi özelliği taşır. Yörede kış oldukça erken başlar ve uzun sürer. Havanın ısınmaya başlaması ancak Nisan ayının ortalarında olur. Yörenin yaz mevsiminin Ağustos ayının sonuna kadar sürmekte olması yanında kısmen bazı yıllar Eylül ayını da kapsar. Yıllık ortalama yağış miktarı 1000-1500 mm dir. Gerek Van Gölü’nün kıyısında olmasının gerekse yıllık yağışın bolluğu sebebiyle Ahlat, bölgenin genel bitki örtüsü olan bozkır bitki örtüsünün dışında daha yeşil ve gür bir bitki örtüsüne sahiptir. == Nüfus == İlçe; 1 belde, 26 köy ve 12 mahalleden oluşmaktadır. == Kültür == Ahlat şehri, tarihi mezarlıklarıyla ön plana çıkan bir ilçedir. Selçuklu döneminden kalan mezar taşları Türk tarihi açısından önemli bir değere sahiptir. Bunların yanı sıra yine Selçuklular dönemine ait, lahit mezar özelliği taşıyan kümbet mezarlar bulunmaktadır ki bu mezarlar yörede sıkça kullanılan Ahlat'a özgü taşlarla yapılmıştır. İlçede taş işlemeciliğinin ön planda olduğunun bir göstergesi olan bu kümbetlerde, dönemin saygın kişilerinin mezarları bulunmaktadır. Halkın uğraş alanlarından biri olan bastonculuk geleneği günümüzde de önemli bir kültür-sanat faaliyeti olarak yer almaktadır. Özel teknikler kullanılarak yapılan bu bastonların her biri, büyük emekler ve özveriler neticesinde oluşturulmaktadır. Ağaca ilginç ve bir o kadar da yaratıcı figürler aktararak bu konudaki ustalıklarını gösteren ilçe halkı, bu yeteneğini önemli bir kültür turizmi aracı olarak kullanmakta ve başarılı olmaktadır. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Ahlat Belediyesi * Ahlat Kaymakamlığı * Ahlat tarihçesi Kategori:Cittaslow
Francis Bacon (d. 28 Ekim 1909 – ö. 28 Nisan 1992), İngiliz ekspresyonist ressam. 1909 yılında Dublin'de (İrlanda), İngiliz bir anne-babanın çocuğu olarak doğdu. 1925 yılında Londra'ya taşındı ve oradan Berlin'e, daha sonra ise Paris'e taşındı. 1928/29 yılında Londra'ya temelli taşınarak mobilya tasarımcısı ve iç mimar olarak kendini kabul ettirdi. 1930'da akademik bir resim eğitimi olmaksızın, resim yapmaya başladı. İlk başta fazla başarı kazanamadı ve ilk kişisel sergisinden sonra resme ara verdi. Fritz Lang'ın Metropolis ve Sergey Ayzenştayn'ın Potemkin Zırhlısı Filmlerinden oldukça etkilendi. 1940'larda yeniden resim yapmaya başladı. 1944 yılında yarattığı 'Çarmıha Gerili Figürler Üzerine Üç Çalışma/Three Studies for Figures at the Crucifixion' adlı eserle kendini resim dünyasına kabul ettirdi. 20\. yüzyılın en büyük İngiliz ressamı olarak kabul edilir. Dünya sanatında figüratif ekspresyonizm akımının en önemli isimlerindendir. Eserleri, varoluşçuluk düşünce sisteminin derin izlerini taşır; çok nadir istisnalar haricinde, varolmanın ısdırabını, ümitsizliği ve 'insanoğlunun kötü ruhluluğu'nu resmeder. Eserlerinde biraz da Picasso'nun etkileri görülür. Bacon, bir röportajda insanoğlunu ' _doğası henüz gelişememiş hayvan_ ' olarak nitelemiştir. Eserlerinde genelde bir figür, kapatılmış/kafeslenmiş olarak bir iç mekanda resmedilir. İnsan tenini derisi soyulmuş, kasap penceresinde asılı hayvan eti ile ilişkilendirerek betimler. Figürler çarpılmış, güçlü bir devinim içinde hapsolmuş, bir girdaba ya da fırtınaya kapılmış gibilerdir. Tuvaller, genelde dini konuları resmeden Orta Çağ resimleri gibi triptik olarak tasarlanır ancak işlenen konu olarak insanoğlunun yozluğu, kötülüğü ve karanlığı mevcuttur. Konularda, Eadweard Muybridge'in zaman içindeki hareketleri inceleyen fotoğraflarından, Rembrandt, Diego Velázquez, Goya, Van Gogh, Alberto Giacometti ve Nicolas Poussin gibi ressamların eserlerinden etkilenmiştir. Papayı resmeden eserleri hala kilise çevrelerinde olaylar çıkarılmasına sebep olmaktadır. Konu açısından olduğu kadar teknik olarak da perfeksiyon ile rastlantısallığı birleştirmedeki üstünlüğü ile tanınan ressam, 1992 yılında Madrid'de öldü. 27 Nisan 1992'de hayatı boyunca kendisini rahatsız eden kronik astımı daha şiddetli bir solunum durumuna dönüştü ve çok iyi konuşamamaya nefes alamamaya başladı. Özel bir kliniğe yatırıldı. Bir gün sonra kalp krizi sonucu öldü. Mülkünü (11 milyon sterlin değerinde) varisi ve tek mirası John Edwards'a bıraktı. Eserlerini çizdiği ilham kaynağı olan stüdyosu revizyona uğradı ve galeride yeniden inşa edildi. Bugün eserlerin çoğu Dublin'deki Hugh Lane Galerisi'ndedir. == Ayrıca bakınız == * Gilles Deleuze, Francis Bacon. Duyumsamanın Mantığı, Can Batukan & Ece Erbay (çev.), Norgunk Yayıncılık, 2009. == Dış bağlantılar == * Francis Bacon (ressam)Hakkında Tez Kategori:1909 doğumlular Kategori:1992 yılında ölenler Kategori:Dublin doğumlu sanatçılar Kategori:İngiliz ressamlar Kategori:İrlandalı ressamlar Kategori:LGBT ressamlar Kategori:Modern ressamlar Kategori:İngiliz ateistler Kategori:İrlandalı ateistler Kategori:Kalp krizinden ölenler Kategori:Birleşik Krallık'ta LGBT kişiler Kategori:İrlanda'da LGBT kişiler Kategori:Madrid'de ölenler
Uluslararası Ölçüm Sisteminin uzunluk birimi metredir ve kısaca "m" ile gösterilir. Günümüzde "1 metre", ışığın boşlukta 1/299.792.458 saniyede aldığı yol olarak tanımlanmıştır. Bu çağdaş tanım günümüzde dünyanın çeşitli laboratuvarlarında yapılabilen hassas ölçümlerin birbirleriyle karşılaştırılabilmesi amacıyla kabul edilmiştir. == Standart birimler == adı | Kısaltma | Büyüklük ---|---|--- yotta (yotta) | Ym | 1 000 000 000 000 000 000 000 000 m zetta (zetta) | Zm | 1 000 000 000 000 000 000 000 m eksa (exa) | Em | 1 000 000 000 000 000 000 m peta (peta) | Pm | 1 000 000 000 000 000 m tera (tera) | Tm | 1 000 000 000 000 m giga (giga) | Gm | 1 000 000 000 m mega (mega) | Mm | 1 000 000 m kilo (kilo) | km | 1 000 m hekto (hecto) | hm | 100 m deka (deca) | Dam | 10 m metre (meter) | m | 1 m desi (deci) | dm | 1/10 m santi (centi) | cm | 1/100 m mili (milli) | mm | 1/1 000 m mikro (micro) | μm | 1/1 000 000 m nano (nano) | nm | 1/1 000 000 000 m piko (pico) | pm | 1/1 000 000 000 000 m femto (femto) | fm | 1/1 000 000 000 000 000 m atto (atto) | am | 1/1 000 000 000 000 000 000 m zepto (zepto) | zm | 1/1 000 000 000 000 000 000 000 m yokto (yocto) | ym | 1/1 000 000 000 000 000 000 000 000 m == Diğer birimler == Gerek bir metrenin çeşitli uzaklık ve büyüklükleri ölçmekte çok büyük ya da çok küçük gelmesi, gerekse tarihsel ve geleneksel nedenlerle kullanılan birçok başka uzunluk birimi de vardır. Bu birimlerin bazıları ve metre olarak karşılıkları aşağıda verilmiştir. === Kimya ve atom fiziğinde kullanılan birimler === (Parantez içinde birimlerin sıkça kullanılan kısaltmaları verilmiştir) | 1 mikron (μ) | = 1 μm | = 1/1 000 000 m ---|---|--- 1 Ångström (Å) | = 0.1 nm | = 1/ 10 000 000 000 m = 1 × 10−10 m 1 fermi (fm) | = 1 fm | = 1/ 1 000 000 000 000 000 m === Gökbilim ve gökfiziğinde kullanılan birimler === (Parantez içinde birimlerin sıkça kullanılan kısaltmaları verilmiştir)br /> 1 astronomik birim (AU) | = 1.495 978 706 60(20) × 1011 m ---|--- 1 ışıkyılı (ly) | = 9.460 730 473 × 1015 m 1 parsek (pc) | = 3.085 677 580 7(4) × 1016 m 1 Hubble uzunluğu | = ~1.2 × 1026 m === Osmanlı dönemi birimleri === 1 merhale | = 45.480 m | ---|---|--- 1 fersah | = 5.685 m | = 5685 m 1 eski mir | = 1.895 m | 1 berid | = 22.740 m | 1 kulaç | = 1,82 m | 1 arşın | = 0,68 m | = 68 cm 1 endaze | = 0,65 m | = 65 cm 1 urup | = 85/1000 m | = 8,5 cm 1 hat | = 268/100.000 m | = 0,268 cm 1 zirai| = 0,758 metre| = 75,8 cm === Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri'nde kullanılan birimler === (Parantez içinde birimlerin İngilizce isimleri ve sıkça kullanılan kısaltmaları verilmiştir) 1 parmak (inch; in) | = 0,025 4 m | = 2.54 cm ---|---|--- 1 ayak (foot; ft) | = 12 in | = 30.48 cm 1 yarda (yard; yd) | = 3 ft | = 0.9144 m 1 mil (mile; mi) | = 1 760 yd | = 1 609.344 m 1 deniz mili (nautical mile; nm) | = 1 852 m | === Basım işlerinde kullanılan birimler === (TeX programının ölçüleri esas alınmıştır. Parantez içinde birimlerin İngilizce isimleri ve kısaltmaları verilmiştir) 1 punto (point; pt) | = 1/72,27 in | = 0,035 cm ---|---|--- 1 pika (pica; pc) | = 12 pt | = 0,42 cm == Diğer kullanılan temel birimler == * 1 m³ (metreküp) = 1000 l (litre) * 1 ha (hektar) = 10000 m² (metrekare) * 1 da (dekar) = 1000 m² (metrekare) * 1 km² (kilometrekare) = 100 ha (hektar) == Dış bağlantılar == * Birim çevirme sayfası (İngilizce) * A Dictionary of Units of Measurement
== Olaylar == * 558 - Ayasofya'nın kubbesi çöktü. I. Justinianus, kubbenin onarılma emrini verdi. * 1429 - Jeanne d'Arc İngilizler’den Orléans’ı alır; bu, Yüz Yıl Savaşları’nın seyrinde bir dönüş işaretidir. * 1682 - Deli Petro, Rus Çarı oldu. * 1824 - İşitme duyusunu yitiren Beethoven, Viyana'da 9. senfoniyi ilk kez sundu. * 1830 - Osmanlı-Amerikan Ticaret ve Dostluk Antlaşması imzalandı. * 1832 - Yunanistan Krallığı kuruldu. * 1867 - Alfred Nobel, dinamitin patentini aldı. * 1901 - Sankt-Peterburg'da işçiler ile Çarlık Polisi ve askeri birlikleri arasında çatışma başladı. Bu olay Obukhov Savunması olarak anılmaktadır. * 1915 - İngiliz transatlantiği Lusitania, I. Dünya Savaşı sürerken Atlas Okyanusu'nda bir Alman denizaltısı tarafından batırıldı. 20 dakikada batan gemideki, 1959 yolcudan 1198'i öldü. Bu olay, ABD'yi Almanya aleyhine çevirdi. * 1921 - Türkiye Muallimler ve Muallim Cemiyetleri Birliği kuruldu. * 1924 - İstanbul'da Cumhuriyet gazetesi yayımlanmaya başladı. küçükresim|7 Mayıs 1945 tarihli Montreal Daily Star gazetesinde "Germany Quit" (Almanya teslim oldu) manşeti * 1925 - Hüseyin Cahit Yalçın, Ankara İstiklal Mahkemesince Çorum'da müebbet sürgüne mahkûm edildi. * 1945 - II. Dünya Savaşı: Alman General Alfred Jodl, Reims’de Almanya'nın Müttefik Devletler'e kayıtsız teslim olma şartlarını imzaladı. Belge ertesi gün yürürlüğe girdi. * 1954 - Vietnam'da, Viet Minh kuvvetleri, Dien Bien Phu'da Fransızları yenilgiye uğrattı. * 1958 - Ulus gazetesi yazarı Şinasi Nahit Berker, 8 ay yatmak üzere cezaevine girdi. * 1973 - Muş Milletvekili Nermin Çiftçi, ilk kadın Meclis Başkanvekili seçildi. * 1978 - Çevreciler, İskoçya'da bir nükleer santral inşaat alanını işgal ettiler. * 1979 - İran'ın yeni lideri Humeyni, evlenme yaşını kızlarda 13'e, erkeklerde ise 15'e indirdi. * 1981 - 1980 yılında müteahhit Nuri Yapıcı'yı ve MHP İzmir il sekreteri eczacı Turan İbrahim'i öldüren sol görüşlü militanlar Seyit Konuk, İbrahim Ethem Coşkun ve Necati Vardar, ölüm cezasına çarptırıldı. * 1983 - İstanbul Laleli'deki Washington Oteli'nin çay ocağında, tüpgaz patlaması sonucu yangın çıktı. Çoğu, Yunan ve Avustralyalı 37 kişi öldü. * 1988 - Abdi İpekçi cinayeti ile Papa Suikastında adı geçen Oral Çelik, Fransa'da yakalandı. * 1990 - İlk özel televizyon kanalı olan Magic Box şirketinin Star 1 televizyonu, test yayına başladı. * 1995 - Fransa'da sağın adayı Jacques Chirac, Cumhurbaşkanı seçildi. * 1997 - İstanbul'da Yenikapı Mevlevihanesi yandı. * 1998 - Apple, IMac'i piyasaya sundu. * 1998 - Mercedes- Benz, 40 milyar dolara Chrysler'ı satın aldı ve DaimlerChrysler ortaya çıktı. == Doğumlar == * 165 - Julia Maesa, Roma eyaleti Suriye'deki Emesa kentinin (günümüzde Humus) baş tanrısı ve güneş tanrısı Heliogabalus'un rahibi Julius Bassianus'un kızı ve Roma İmparatoru Elagabalus'un büyük annesi (ö. 224) * 1553 - Albrecht Friedrich, 1568'den ölümüne kadar Prusya Dükü (ö. 1618) * 1711 - David Hume, İskoç filozof, ekonomist ve tarihçi (ö. 1776) * 1745 - Carl Stamitz, Alman besteci (ö. 1801) * 1748 - Olympe de Gouges, Fransız feminist yazar (ö. 1793) * 1833 - Johannes Brahms, Alman besteci (ö. 1897) * 1840 - Pyotr İlyiç Çaykovski, Rus müzisyen (ö. 1893) * 1861 - Rabindranath Tagore, Hint yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1941) * 1892 - Josip Broz Tito, Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti Devlet Başkanı ve Mareşal (ö. 1980) * 1901 - Gary Cooper, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1961) * 1911 - Rıfat Ilgaz, Türk yazar (Hababam Sınıfı eserinin yazarı) (ö. 1993) * 1919 - Eva Perón, Arjantinli siyasetçi ve Arjantin Devlet Başkanı Juan Domingo Perón'un eşi (ö. 1952) * 1923 - Abdurrahman Palay, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu, seslendirme sanatçısı, yönetmen ve senarist (ö. 2002) * 1923 - Anne Baxter, Amerikalı aktris ve En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1985) * 1927 - Ruth Prawer Jhabvala, Alman senarist ve roman yazarı (ö. 2013) * 1939 - Sidney Altman, Kanadalı-Amerikalı biyokimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 2022) * 1939 - Ruggero Deodato, İtalyan film yönetmeni, senarist ve aktör (ö. 2022) * 1939 - Ruud Lubbers, Hollandalı siyasetçi (ö. 2018) * 1943 - Peter Carey, 2001 Man Booker Ödülü'nü kazanan Avustralyalı yazar * 1946 - Michael Rosen, İngiliz çocuk romancısı, şair ve 140 kitabın yazarı * 1951 - Sevim Çizer, Türk seramik sanatçısı * 1953 - Müslüm Gürses, Türk şarkıcı ve oyuncu (ö. 2013) * 1956 - Jan Peter Balkenende, Hollandalı politikacı * 1956 - Parla Şenol, Türk sinema ve tiyatro sanatçısı * 1965 - Owen Hart, Kanadalı profesyonel Amerikan güreşçisi (ö. 1999) * 1965 - Norman Whiteside, Kuzey İrlandalı eski futbolcu * 1966 - Jes Høgh, Danimarkalı futbolcu * 1967 - Martin Bryant, Avustralyalı katil * 1968 - Traci Lords, Amerikalı oyuncu, yapımcı, porno yıldızı, yazar, yönetmen ve müzisyen * 1971 - Cemil Demirbakan, Türk müzisyen ve Yüksek Sadakat grubunun eski solisti * 1971 - Thomas Piketty, Fransız ekonomist * 1972 - Peter Dubovský, Slovak eski futbolcu (ö. 2000) * 1973 - Paolo Savoldelli, İtalyan eski yol bisikleti yarışçısı * 1974 - Ian Pearce, İngiliz eski millî futbolcu * 1974 - Dave Steele, Amerikalı yarışçı (ö. 2017) * 1976 - Berke Hatipoğlu, Türk müzisyen, besteci, söz yazarı ve mimar (Redd grubunun gitaristi) * 1976 - Dave van den Bergh, Hollandalı futbolcu * 1976 - Ayelet Şaked, İsrailli bilgisayar mühendisi, siyasetçi ve bakan * 1977 - Marko Miliç, Sloven basketbolcu * 1978 - Shawn Marion, Amerikalı basketbolcu * 1981 - Musa el-Ömer, Suriyeli gazeteci * 1984 - Kevin Steen, Kanadalı profesyonel güreşçi * 1987 - Jeremy Menez, Fransız futbolcu * 1995 - Seko Fofana, Fransız futbolcu * 1998 - MrBeast, Amerikalı YouTuber, iş insanı ve hayırsever * 1999 - Simay Barlas, Türk oyuncu == Ölümler == * 833 - İbn-i Hişam, Arap tarihçi, dil ve neseb bilgini * 973 - I. Otto, Kutsal Roma imparatoru (d. 912) * 1014 - III. Bagrat, Bagrationi hanedanınından Gürcü kral (d. 960) * 1166 - I. Guglielmo, Sicilya kralı (d. 1120) * 1539 - Guru Nanak Dev, Sihlerin ilk gurusu (d. 1469) * 1617 - David Fabricius, Friz Amatör astronom, kartograf ve teolog (d. 1564) * 1682 - III. Fyodor Rusya Çarı (d. 1661) * 1718 - Mary, II ve VII. James’in (1633-1701) ikinci eşi olarak İngiltere, İskoçya ve İrlanda kraliçesi (d. 1658) * 1800 - Niccolo Piccinni, İtalyan besteci (d. 1728) * 1804 - Cezzar Ahmed Paşa, Osmanlı Beylerbeyi (d. 1708) * 1825 - Antonio Salieri, İtalyan besteci (d. 1750) * 1840 - Caspar David Friedrich, Alman ressam (d. 1774) * 1851 - Johann Benckiser, Alman iş insanı (d. 1782) * 1899 - Esma Sultan, Abdülaziz'in kızı (d. 1873) * 1925 - William Lever, İngiliz sanayici, hayırsever ve politikacı (d. 1851) * 1940 - Louis Allyn, Amerikalı kimyager (d. 1874) * 1940 - George Lansbury, İngiliz İşçi Partisi lideri (1931-1935) (d. 1859) * 1941 - James George Frazer, İskoç insan bilimci, yazar ve halk bilimci (d. 1854) * 1943 - Ali Fethi Okyar, Türk asker ve siyaset adamı (d. 1880) * 1951 - Warner Baxter, Amerikalı oyuncu (d. 1889) * 1975 - Johannes Krüger, Alman mimar (d. 1890) * 1978 - Mort Weisinger, Amerikalı dergi ve çizgi roman editörü (d. 1915) * 1986 - Gaston Defferre, Fransız siyasetçi (d. 1910) * 1986 - Haldun Taner, Türk yazar (d. 1915) * 1990 - Mustafa Hazım Dağlı, Türk siyasetçi (d. 1906) * 1998 - Allan MacLeod Cormack, Güney Afrika Cumhuriyeti doğumlu Amerikalı fizikçi (d. 1924) * 2000 - Douglas Fairbanks, Jr., Amerikalı aktör (d. 1909) * 2010 - Adele Mara, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve dansçı (d. 1923) * 2011 - Seve Ballesteros, İspanyol golfçü (d. 1957) * 2011 - Willard Boyle, Kanadalı Fizikçi (d. 1924) * 2011 - Gunter Sachs, Alman fotoğrafçı ve yazar (d. 1932) * 2012 - Jules Bocandé, Senegalli eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1958) * 2012 - Eva Louise Rausing, Amerikalı fizyoterapist ve iş insanı (d. 1964) * 2013 - Ray Harryhausen, Amerikalı özel efekt sanatçısı ve film yapımcısı (d. 1920) * 2013 - Yalçın Kayışçı, Türk ressam ve iş insanı (d. 1932) * 2013 - Teri Moïse, Amerikalı kadın şarkıcı (d. 1970) * 2013 - Peter Rauhofer, Avusturya asıllı Amerikalı DJ, rapçi ve müzisyen (d. 1965) * 2013 - Gül Yalaz, Türk sinema ve dizi oyuncusu (d. 1939) * 2013 - İbrahim Yazıcı, Türk siyasetçi ve Bursaspor Kulübü'nün 13. Başkanı (d. 1948) * 2014 - Anthony Genaro, Amerikalı dizi, sinema ve karakter oyuncusu (d. 1942) * 2014 - Nazım Kıbrısî, Türk mutasavvıf ve Nakşibendi Tarikatı şeyhi (d. 1922) * 2017 - Levon Panos Dabağyan, Ermeni asıllı Türk araştırmacı-yazar (d. 1933) * 2017 - Gulam Rıza Pehlevi, İran'da hüküm süren Pehlevî Hanedanı'nın bir üyesidir. Rıza Şah'ın oğlu ve Muhammed Rıza Şah'ın kardeşidir (d. 1923) * 2017 - Hugh Thomas, İngiliz tarihçi ve akademisyen (d. 1931) * 2017 - Hubertus Antonius van der Aa, Hollandalı mikolog ve botanikçi (d. 1935) * 2018 - Cevat Ayhan, Türk makine mühendisi ve siyasetçi (d. 1938) * 2018 - Ermanno Olmi, İtalyan yönetmen (d. 1931) * 2018 - Maurane (doğum adı: Claudine Luypaerts), Frankofon Belçikalı şarkıcı ve oyuncu (d. 1960) * 2018 - Salih Mirzabeyoğlu, Kürt asıllı Türk şair ve yazar (İslami Büyük Doğu Akıncıları Cephesi (İBDA/C) örgütü lideri) (d. 1950) * 2018 - Jesús Kumate Rodríguez, Meksikalı hekim ve siyasetçi (d. 1924) * 2019 - Vicente Yap Emano, Filipinli siyasetçi (d. 1943) * 2019 - Te Wharehuia Milroy, Yeni Zelandalı akademisyen ve eğitimci (d. 1937) * 2019 - Adam Svoboda, Çek buz hokeyi oyuncusu ve antrenör (d. 1978) * 2019 - Jean Vanier, Kanadalı Katolik düşünür (d. 1928) * 2019 - Michael Wessing, Alman cirit atma sporcusu (d. 1952) * 2020 - Bourbon- Parma Prensesi Diana Margherita, Fransız-İspanyol Kraliyet Ailesi üyesi olan prenses ve aristokrat (d. 1932) * 2020 - Daniel Cauchy, Fransız sinema oyuncusu ve yapımcı (d. 1930) * 2020 - Joyce Davidson, Kanada ve ABD'de TV sunucusu ve yapımcı (d. 1931) * 2020 - İbrahim Gökçek, Türk müzisyen (d. 1980) * 2020 - Daisy Lúcidi, Brezilyalı aktris, dublaj sanatçısı ve siyasetçi (d. 1929) * 2020 - Richard Sala, Amerikalı çizgi roman sanatçısı, yazar ve animatör (d. 1955) * 2021 - Tawny Kitaen, Amerikalı aktris, model, komedyen ve sosyal medya fenomeni (d. 1961) * 2022 - Canan Arıtman, Türk doktor ve siyasetçi (d. 1950) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Şifre Günü *0507 07
Kardeş Türküler, 1993 yılında Boğaziçi Üniversitesi öğrencileri tarafından kurulan ve çağdaş halk müziği türünde eserler üreten müzik grubudur. Koral formda dünya halk şarkıları seslendiren Kardeş Türkülerin repertuvarında Türkçe, Kürtçe, Azerice, Ermenice, Gürcüce, Lazca, Çerkezce, Romeaika Pontusça, Farsça şarkılar bulunur. == Tarihçe == Kardeş Türküler projesi, 1993 yılında Boğaziçi Üniversitesi Folklor Kulübü'nün hazırladığı, Türk, Kürt, Azeri ve Ermeni şarkılarından oluşan bir konser çalışması olarak gündeme geldi. Kulübün yıllık gösterilerinden biri olan bu proje, Ömer Faruk Kurhan'ın önerisiyle "Kardeş Türküler" adını aldı. Projenin katılımcıları çalışmalarına Laz, Gürcü, Çerkez, Çingene, Makedon, Alevi gibi kültürlerin şarkı ve danslarını da ekleyerek devam etti. Kardeş Türküler Projesi'nde icracı olan müzisyen ve dansçılar, 1995'te Boğaziçi Gösteri Sanatları Topluluğu'nun (BGST) kuruluşunda yer aldılar ve faaliyetlerini BGST altında sürdürdüler. Kardeş Türküler dört yıl boyunca verdiği konserlerden icra ettikleri eserlerden bir seçkiyi içeren "Kardeş Türküler" adlı albümü 1997 yılında çıkardı. Anadolu'nun doğusu ve Mezopotamya'dan şarkılara yer veren "Doğu" albümü 1999'da çıktı. Doğu'da Kardeş Türküler'in bir bestesi de yer aldı. Kardeş Türküler, adını ikinci albümü olan Doğu ile duyurdu. Bu albümün ardından 2000 yılında Cemil Topuzlu Harbiye Açıkhava Tiyatrosu'nda verdikleri konser dinleyiciden büyük ilgi gördü ve gelenekselleşti. Albüm, yurtdışında da ilgi gördü. İngiltere'de yayın yapan Radio Not-Wonderful'un listesinde 4. sırada yer aldı. 2000 yılında Fransa'da yayınlanan, araştırmacı Jérôme Cler'in hazırladığı 'Musiques de Turquie' adlı kitabın ekinde, albümden iki şarkıya yer verildi. İngiltere'de yayımlanan Songlines dergisinin Ekim 2000 sayısının eki olan albümde ve Folk Roots müzik dergisinin Ocak-Şubat 2001 sayısındaki karma albümde Doğu albümünden bir şarkı yayımlandı. Kardeş Türküler kadrosu Şivan Perwer'in 'Roj û Heyv' (2000) adlı albümünün müzik yönetmenliğini ve düzenlemelerini üstlendi, 'Vizontele' (2000) ve ‘Vizontele Tuuba (2003)' filmlerinin müziklerini hazırladı. Vizontele film müziği ile 38. Altın Portakal Film Festivali'nde En İyi Film Müziği dalında Altın Portakal kazandı. 2005 yapımı Cennetin Krallığı adlı Hollywood filminin Kürtçe ezgiler ve Arapça ilahiler seslendirdi. Rum ve Çingene şarkılarının da yer aldığı Hemâvaz (2002), Bahar (2005), Çocuk (H)aklı (2011), Yol (2017) albümlerini çıkaran Kardeş Türküler, Türkiye'de ve Avrupa'da çok sayıda festival ve etkinliklere katılmış ve turneler düzenlemiştir. == Kısmi diskografi == * Kardeş Türküler - 1997 - Kalan Müzik * Doğu - 1999 - Kalan Müzik * Vizontele - 2001 - Kalan Müzik * Hemâvâz - 2002 - Kalan Müzik * Vizontele Tuuba - 2004 - Kalan Müzik * Bahar - 2005 - Kalan Müzik * Çocuk (H)aklı - 2011 - Kalan Müzik * Yol - 2017 - Kalan Müzik == Ayrıca bakınız == * Bajar == Konuyla ilgili yayınlar == * Kardeş Türküler (15 Yılın Öyküsü) - ISBN 9756165232 ==Kaynakça== == Dış bağlantılar == * * Kategori:İstanbul kökenli müzik grupları Kategori:Altın Portakal En iyi Müzik Ödülü sahipleri Kategori:Kalan Müzik sanatçıları
küçükresim|250px|GNU'nun logosu "Afrika antilobu"|alt= GNU; çekirdeği, sistem araçlarını, açıcılarını, kütüphanelerini ve son kullanıcı yazılımlarını içeren, GNU Tasarısı kapsamında geliştirilen bir işletim sistemidir. İsminin açılımı "GNU's Not Unix" (GNU Unix değildir) dir. Bu ismi almasındaki sebep de tasarımının Unix'e benzerken kendisinin özgür yazılım olması ve herhangi bir UNIX kodunu içermemesidir. GNU işletim sistemi planı 1983 Eylül'ünde Richard Stallman tarafından duyurulmuş, 1984 Ocak ayında işleyişe başlamıştır. 2021 itibarıyla GNU hâlâ etkin olarak gelişmektedir. GNU'nun geliştirilmesi GNU Tasarısı tarafından gerçekleştirilmektedir ve bu tasarı altında birçok GNU belgeleri ve yazılımları bulunur. Günümüzde Linux dağıtımı olarak bilinen işletim sistemlerinin neredeyse hepsi aslında GNU İşletim Sistemidir. Resmî çekirdeği GNU Hurd'dür ancak Hurd henüz bitmemiştir zira geliştirilmesi aşamasında bazı lisans sorunları yaşanmış ve yapısal değişikliğe gidilmiştir. Linux'un da devreye girmesiyle birçok GNU kullanıcısı Linux çekirdeğine geçiş yapmış böylece Linux, Hurd'ün yerini doldurmuştur. GNU resmî olarak başka yazılımları da desteklemektedir (Xorg ve TeX gibi). Sistemin başlıca içeriği GNU Compiler Collection (GCC), GNU Binary Utilities (binutils), bash kabuğu, GNU C kütüphanesi (glibc) ve coreutils'den oluşur. Görsellik açısından X.Org'u; belgelendirme yazılımı olarak da TeX yazılımlarını kullanır. Tüm GNU yazılımları hâlen GNU Hurd çekirdeğiyle uyumlu değildir. Linux çekirdeğini kullanan kullanıcılar sistemlerine genel olarak "Linux" demektedir ancak GNU Projesi "Linux" yerine "GNU/Linux" denmesini önerir. Çünkü Linux, bünyeside GNU araçlarını barındırmaktadır. Bu konudaki tartışma uzun süredir devam etmektedir. Birçok GNU yazılımları diğer işletim sistemlerinde de kullanılmıştır (Windows, BSD, Solaris ve Mac OS gibi). GNU Genel kamu lisansı (GPL), GNU Lesser General Public License (LPGL) ve GNU Free Documentation License (GFDL) GNU tarafından yazılmıştır ancak bambaşka birçok diğer konuda da kullanılmaktadır. GNU kamu malı olarak görülmektedir ve başarısının arkasında, herkese olan açıklığı vardır. Her kullanıcı GNU'yu geliştirebilir. küçükresim|250px|GNU/Linux dağıtımı olan Ubuntu'dan bir görüntü == Ayrıca bakınız == * GNU Tasarısı (GNU Projesi) * GNU Özgür Belgeleme Lisansı * Richard Stallman * Free Software Foundation * GNU/Linux * GNU/Hurd == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Resmî Türkçe GNU web sitesi * GNU Projesi'nin felsefesi * GNU Manifestosu'nun Orijinali (1983) Kategori:Mikro çekirdek tabanlı işletim sistemleri Kategori:Mach (çekirdek) Kategori:Akronimler Kategori:Özgür işletim sistemleri Kategori:GNU Projesi Kategori:GNU Projesi yazılımları Kategori:Unix türevleri
Kristof Kolomb (31 Ekim 1451 - 20 Mayıs 1506), Atlantik Okyanusuna yaptığı toplam dört seferi tamamlayarak coğrafî keşifleri başlatan ve Amerika'nın kolonizasyonunun yolunu açan Cenevizli kaptan ve kâşiftir. Katolik hükümdarlar tarafından desteklenen keşifleri; Karayipler, Orta Amerika ve Güney Amerika ile Avrupalıların ilk temâsı oldu. Genç yaşta denize açıldı ve kuzeyde Britanya Adaları'na, güneyde ise Gana'ya kadar seyahat etti. Büyük ölçüde kendi kendini eğitmiş birisi olarak, coğrafya, astronomi ve tarih ile ilgili geniş çapta kitaplar okudu. Kazançlı baharat ticaretinden kâr elde etmeyi umarak Doğu Hint Adaları'na batı üzerinden bir yol aramak için plan hazırladı. Portekizli bir soylu kadın olan Filipa Moniz Perestrelo ile evlendi ve birkaç yıl Lizbon'da yaşadı, evlilikleri sırasında büyük oğlu Diego Kolomb dünyaya geldi. Eşinin ölümünün ardından Kastilyalı Beatriz Enríquez de Arana'yı metresi olarak yanına aldı. Bu birliktelikten ise, daha sonra meşru oğlu olarak kabul edeceği, Ferdinand Kolomb doğdu. Birden fazla krallığa yönelik ısrarlı lobi faaliyetinin ardından, Kastilya hükümdarı I. Isabella batıya açılacağı bir yolculuğu finanse olmayı kabul etti. Kolomb, Ağustos 1492'de Kastilya'dan üç gemiyle ayrıldı ve 12 Ekim'de Amerika'ya iniş yaptı (Böylece bugün Kolomb öncesi Amerika olarak adlandırılan dönem sona erdi). Ayak bastığı ilk yer sakinleri tarafından Guanahani olarak adlandırılan, günümüzde yeri tam olarak bilinmeyen, Bahamalar'daki bir adaydı. Daha sonra Küba ve Hispanyola adalarını ziyaret ederek, Haiti'de bir koloni kurdu. 1493'ün başlarında Kastilya'ya geri döndü ve beraberinde bir dizi tutsak yerli getirdi. Yolculuklarının haberi kısa sürede tüm Avrupa'ya yayıldı. Kolomb, 1493'te Küçük Antiller'i, 1498'de Trinidad'ı ve Güney Amerika'nın kuzey kıyılarını ve 1502'de Orta Amerika'nın doğu kıyılarını keşfederek Amerika'ya üç sefer daha yaptı. Karşılaştığı yerli halklara indios ("Hindistanlılar") adını verdi. Ayrıca başta adalar olmak üzere coğrafi bölgelere verdiği isimlerin çoğu günümüzde halen kullanılmaktadır. Amerika'nın tamamen ayrı bir kara parçası olduğunun ne ölçüde farkında olduğu belirsizdir ancak Uzak Doğu'ya ulaştığına dair inancından açıkça hiçbir zaman vazgeçmedi. Kolomb vali olarak görev aldığı süreçte çağdaşları tarafından vahşetle suçlandı ve kısa süre sonra görevden alındı. Kolomb'un Kastilya ve onun Amerika'daki atanmış sömürge yöneticileriyle olan gergin ilişkisi, 1500 yılında tutuklanıp Hispanyola'dan çıkarılmasına ve ardından uzun süren karşılıklı davalara yol açtı. Kolomb'un keşifleri, modern Batı medeniyetinin inşaatına yardımcı olan fetih ve kolonizasyon dönemini başlattı. İlk yolculuğunu takip eden Eski Dünya ile Yeni Dünya arasında başlattığı değişimlerin bütününe, Kolomb takası adı verilir. Kristof Kolomb, ölümünden sonraki yüzyıllarda geniş çapta saygı gördü, ancak bilim adamları, başta Hispanyola'nın yerli halkı olan Tainolar'a karşı yapılan soykırım ve kölelik ile neredeyse yok edilmesi gibi, onun yönetimi altında verilen zararlara ve işlenen suçlara daha fazla dikkat gösterdikçe, kamuoyu algısı son yıllarda oldukça değişti. Günümüzde Batı Yarımküre'deki birçok yer, Kolombiya, Kolumbiya Bölgesi ve Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaleti de dahil olmak üzere onun adını taşımaktadır. == Hayatı == Kristof Kolomb'un doğduğu yer tam olarak bilinmese de 31 Ekim 1451'den önce Cenova'da doğmuştur. Babası, hem Cenova hem de Savona'da çalışmış olan, aynı zamanda genç Kristof'un da yardımcı olarak çalıştığı bir peynir standına sahip olan, yün dokumacı Domenica Kolomb'du. Annesi ise Korsika'lı varlıklı bir ailede doğmuş olan Susanna Fontanarossa'dır. Bartolomeo, Giovanni Pellegrino ve Giacomo olmak üzere üç erkek ve Bianchinetta adında bir kız kardeşi vardı. sol|küçükresim|Kristof Kolomb'un 1455'te Cenova'daki çocukluğunda yaşadığı evin fotoğrafı 1473'te Kolomb, Cenova'da bulunan Centurione, Di Negro ve Spinola aileleri için iş acentesi olarak çıraklığa başladı.1476 Mayıs'ında Cenova tarafından Kuzey Avrupa'ya değerli yük taşımak için gönderilen silahlı bir konvoyda yer aldı. İngiltere'nin Bristol ve İrlanda'nın Galway kentlerinde demirledi. Aynı zamanda 1477'de İzlanda'da olduğu da düşünülmektedir."Many Columbists, dismissing both these claims as absurd, have doubted that Columbus could ever have gone to Iceland." says Anne Paolucci and Henry Paolucci, Columbus, America, and the world (1992) p. 140. 1477 Sonbaharında bir Portekiz gemisi ile Galway'dan Lizbon'a gittiği, burada kardeşi Bartolomeo'yu bulduğu ve Centurione ailesi adına ticaret yapmaya devam ettikleri bilinmektedir. Ardından Kristof 1477'den 1485'e kadar Lizbon'a yerleşti ve Porto Santo valisinin kızı ve Lombard kökenli bir asilzade olan Filipa Moniz Perestrelo ile evlendi. 1479 veya 1480'de oğlu Diego Columbus dünyaya geldi. 1482 ve 1485 yılları arasında Batı Afrika sahilleri boyunca ticaret yaptı. Gine'de bulunan bir Portekiz ticaret merkezi olan Elmina'ya ulaştı. Bazı kayıtlar Kristof seyahat veya iş için İspanya dışında iken eşi Filipa'nın 1485 yılı civarlarında öldüğünü yazmaktadır (Filipa'nın ölüm tarihi 1478-1485 yılları arasında olduğu düşünülse de hala belirsizdir.). Bunun üzerine Kolomb Portekiz'e geri döndü. Oğlunu ve orada bulunan mal varlığını alarak Portekiz'den ayrıldı ve 1485 yılında İspanya'ya yerleşti. 1487 yılında, 20 yaşında bir yetim olan Beatriz Enriquez de Arana ile tanıştı. Beatriz'in Kolomb ile ilk Cordoba'da karşılaşmış olması muhtemeldir. Bu birliktelikleri sonucu, evlilik dışı olarak 1488 Ağustos'unda Fernando (Ferdinand) Kolomb dünyaya geldi.Wilford, s. 89 The cousin, a peasant woman of twenty, was Beatriz Enríquez de Arana. She and Columbus became lovers, and in August 1488 she gave birth to their son, Ferdinand. Ardından büyük ve meşru oğlu olan Diego'yu Beatriz ile ilgilenmesi için bıraktı ancak Diego görevlerinde ihmalkardı.Taviani, "Beatriz Arana" in The Christopher Columbus Encyclopedia, vol. 1, pp. 24–25. == Dipnotlar ve kaynakça == ;Notlar ;Özel Kategori:1451 doğumlular Kategori:Cenova doğumlular Kategori:1506 yılında ölenler Kategori:15. yüzyıl kâşifleri Kategori:İtalyan denizciler Kategori:İtalyan kâşifler Kategori:Amerika'nın kolonileştirilmesi Kategori:Deniz tarihi Kategori:Coğrafi keşifler Kategori:Orta Amerika kâşifleri Kategori:1490'larda Küba Kategori:15. yüzyılda Karayipler Kategori:İspanya'da defnedilenler Kategori:Kolomb ailesi Kategori:Ceneviz Cumhuriyeti'nde kişiler
== Olaylar == * MÖ 753 - Romulus ve Remus, Roma'yı kurdular. * 1821 - Sadrazam Benderli Ali Paşa görevinden ayrıldı ve 30 Nisan'da idam edildi. Benderli Ali Paşa, Padişah emri ile idam edildiği bilinen son Sadrazamdı. * 1920 - Mustafa Kemal Paşa, Meclis'in 23 Nisan 1920 günü açılacağını bildiren bir genelge yayımladı. * 1930 - Columbus, Ohio'daki bir hapishanede çıkan yangında 320 kişi öldü. * 1939 - Hatay, Türk Gümrük Tarifesi'ne dahil oldu. * 1939 - Amerika Birleşik Devletleri'nin Teksas eyaletinde dünyanın en uzun beton anıtsal sütunu olan San Jacinto Anıtı'nın açılışı yapıldı. * 1944 - Fransa'da kadınlar oy kullanma hakkını elde etti. * 1952 - Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanan anlaşmayla vize formaliteleri kaldırıldı. * 1956 - Elvis Presley'nin Heartbreak Hotel isimli şarkısı, Billboard dergisinde 1 numaraya ulaşan ilk eseri oldu. * 1957 - Muhsin Ertuğrul, İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatroları'nın başına getirildi. * 1960 - Brasília resmen Brezilya'nın başkenti oldu. Eski başkent Rio de Janeiro'ydu. * 1964 - Rum Patriği Vekili Emilyanos ile Metropolit Canavaris, Türkiye aleyhine faaliyet gösterdikleri gerekçesiyle sınır dışı edildi. * 1964 - Yunanistan, Kıbrıs'taki askeri birliğini, Birleşmiş Milletler Barış Gücü emrine vermeyi kabul etti. * 1967 - Yunanistan'da darbe yapıldı. Yorgo Papadopulos liderliğindeki "Albaylar Cuntası" yönetime el koydu, yedi yıl sürecek olan askeri rejim başladı. * 1968 - Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve Rusya, zor durumda kalan astronotları kurtarmak için bir antlaşma imzaladı. * 1970 - Hutt River Vilayeti Prensliği, Avustralya'dan bağımsızlığını ilan etti. * 1975 - Vietnam Savaşı: Güney Vietnam Devlet Başkanı Nguyen Van Thieu, Saygon'u terk etti. * 1979 - İstanbul Boğazı'nda Rumen bandıralı Karpati şilebi ile demir yüklü Kemal Kefeli kosteri çarpıştı. Türk gemisi 17 mürettebatı ile battı, iki denizcinin cesedi bulundu, beş kişi kayboldu. Rumen şilebi kaçarken polis motoru tarafından yakalandı. * 1987 - Sri Lanka'nın başkenti Colombo'da bomba yüklü bir araç infilak etti. 113 kişi öldü. * 1994 - İlk Güneş dışı gezegenler, Polonyalı gökbilimci Alexander Wolszczan tarafından keşfedildi. * 2003 - Irak'taki Saddam Hüseyin iktidarının yıkılmasından sonra Geçici Koalisyon Yönetimi 28 Haziran 2004'e kadar ülkeyi yönetti. * 2004 - İsrail'de Mordehay Vanunu, 18 yıl sonra hapisten çıktı. 20 Kasım 2005'te yasa dışı olarak Filistin topraklarına girdiği ve tahliye koşullarını ihlal ettiği iddiasıyla yeniden tutuklandı. Fas kökenli fizikçi Vanunu, 1986'da İsrail'in gizli nükleer çalışmalarını belge ve fotoğraflarla ifşa etmişti. * 2005 - TBMM Başkanlık Divanı, TBMM 85. Yıl Milli Egemenlik Onur Ödülü'nün Prof. Dr. Gazi Yaşargil'e verilmesini kararlaştırdı. * 2008 - Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri, "Gece Şahini" olarak da anılan ve radara yakalanmayan uçak F-117 Nighthawk'ları hizmetten çıkardı. * 2011 - Belarus'un başkenti Minsk'te, metro sistemindeki Oktyabrskaya istasyonunda gerçekleştirilen saldırıda 15 kişi yaşamını yitirdi. * 2014 - Amerika Birleşik Devletleri'nin Michigan eyaletine bağlı Flint kenti içme suyu kaynağını Flint Nehri olarak değiştirdi ve suda bulunan yüksek seviyedeki kurşun nedeniyle Flint su krizi başladı. == Doğumlar == * 1488 - Ulrich von Hutten, Alman düşünür ve şair (ö. 1523) * 1652 - Michel Rolle, Fransız matematikçidir (ö. 1719) * 1671 - John Law, İskoç ekonomist ve yazar (ö. 1729) * 1774 - Jean-Baptiste Biot, Fransız fizikçi (ö. 1862) * 1790 - Manuel Blanco Encalada, Şili'nin ilk Devlet Başkanı (ö. 1876) * 1816 - Charlotte Brontë, İngiliz edebiyatçı (Jane Eyre adlı yapıtıyla ünlü) (ö. 1855) * 1828 - Hippolyte Taine, Fransız tarihçi (ö. 1893) * 1837 - Fredrik Bajer, Danimarkalı yazar, öğretmen, pasifist siyasetçi ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1922) * 1838 - John Muir, Etkili bir İskoç-Amerikalı, doğa bilimci, yazar, çevre filozofu, botanikçi, zoolog, buzulbilimci (ö. 1914) * 1864 - Max Weber, Alman toplum bilimci (ö. 1920) * 1882 - Percy Williams Bridgman, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1961) * 1889 - Paul Karrer, İsviçreli organik kimyacı (ö. 1971) * 1889 - Efrem Zimbalist, Rus keman virtüözü, besteci ve orkestra yönetmeni (ö. 1985) * 1904 - Odilo Globocnik, Avusturyalı bir Nazi ve sonrasında bir SS lideri (ö. 1945) * 1911 - Kemal Satır, Türk hekim ve siyasetçi (CHP'nin eski Genel Sekreterlerinden) (ö. 1991) * 1913 - Sami Ayanoğlu, Türk tiyatro, sinema oyuncusu, yönetmen, senarist ve yapımcı (ö. 1971) * 1913 - Şevket Rado, Türk gazeteci ve yazar (ö. 1988) * 1915 - Anthony Quinn, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2001) * 1919 - Licio Gelli, İtalyan finansçı, mason ve suç örgütü lideri (ö. 2015) * 1922 - Nazım Kıbrısî, Türk mutasavvıf ve Nakşibendi Tarikatı şeyhi (ö. 2014) * 1923 - Bahaeddin Ögel, Türk tarih profesörü (ö. 1989) * 1926 - II. Elizabeth, İngiliz Milletler Topluluğu Başkanı ve İngiltere Kraliçesi (ö. 2022) * 1928 - Andrew Walls, Britanyalı misyolog (ö. 2021) * 1930 - Silvana Mangano, İtalyan kadın film oyuncusu ve manken (ö. 1989) * 1930 - Jack Taylor, İngiliz futbol hakemi (ö. 2012) * 1932 - Elaine May, Amerikalı komedyen, film yönetmeni, senarist, oyun yazarı ve oyuncu * 1932 - Angela Mortimer, İngiliz tenisçi * 1935 - Charles Grodin, Amerikalı aktör, komedyen, yazar ve eski televizyon sunucusu (ö. 2021) * 1941 - Ryan O'Neal, Amerikalı sinema oyuncusu * 1943 - Philippe Séguin, Fransız siyasetçi (ö. 2010) * 1947 - Barbara Park, Amerikalı yazar (ö. 2013) * 1947 - Iggy Pop, Amerikalı müzisyen, şarkıcı, söz yazarı, baterist ve aktör * 1949 - Patti LuPone, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1951 - Tony Danza, Amerikalı sinema oyuncusu * 1952 - Cheryl Gillan, Britanyalı siyasetçi (ö. 2021) * 1954 - James Morrison, Amerikalı oyuncu * 1955 - Murathan Mungan, Türk oyun yazarı ve şair * 1955 - Kris Kelmi, Sovyet-Rus müzisyen ve besteci (ö. 2019) * 1957 - Hervé Le Tellier, Fransız yazar * 1958 - Andie MacDowell, Amerikalı oyuncudur * 1959 - Robert Smith, İngiliz gitarist ve vokalisttir * 1959 - Ayşe Sucu, Türk gazeteci ve yazar * 1961 - Ulvi Arı, Türk pantomim (mim) sanatçısı, oyuncu ve yazar * 1963 - Behzat Uygur, Türk tiyatro, dizi ve sinema oyuncusu * 1969 - Toby Stephens, İngiliz tiyatro, sinema ve televizyon oyuncusu * 1971 - Nebil Sayın, Türk oyuncu * 1979 - James McAvoy, İskoç aktör * 1979 - Tobias Linderoth, İsveçli futbolcu * 1983 - Marco Donadel, İtalyan futbolcu * 1988 - Robert Patrick "Robbie" Amell, Kanadalı aktör * 1989 - Nikki Cross, İskoç profesyonel güreşçi * 1990 - Tunay Torun, Alman-Türk futbolcu * 1992 - Botond Baráth, Macar futbolcu * 1992 - Deng Linlin, Çinli jimnastikçi * 1992 - Francisco Román Alarcón Suárez ya da kısaca Isco, İspanyol millî futbolcu * 1994 - Erten Ersu, Türk futbolcu == Ölümler == * MÖ 43 - Aulus Hirtius, Jül Sezar'ın hemen ardından Roma konsülü (MÖ 90) * 599 - Antakyalı I. Anastasius, Antakya Patriği * 866 - Bardas, Bizans soylusu ve yüksek dereceli bakan * 1109 - Canterbury'li Anselmus, Tanrı'nın varlığına ilişkin ontolojik kanıtıyla tanınan Benedikten keşişi, filozof ve ilahiyatçı (d. 1033) * 1142 - Pierre Abélard, Fransız yazar ve filozof (d. 1079) * 1509 - VII. Henry, İngiltere Kralı (d. 1457) * 1574 - I. Cosimo, Medici Hanedanının Floransa Dükalığın II. Dükü ve Toskana Büyük Dükalığının ise I. Büyük Dükü (d. 1519) * 1591 - Sen no Rikyū, bir Japon çay ustası (d. 1522) * 1699 - Jean Racine, Fransız şair ve oyun yazarı (d. 1639) * 1736 - Savoy Prensi Eugen, Avusturyalı general (d. 1663) * 1793 - John Michell, İngiliz doğa filozofu ve papaz (d. 1724) * 1825 - Johann Friedrich Pfaff, Alman matematikçi (d. 1765) * 1866 - Jane Welsh Carlyle, İskoç yazar (d. 1801) * 1910 - Mark Twain, Amerikalı roman ve mizah yazarı (d. 1835) * 1918 - Manfred von Richthofen (Kızıl Baron), Alman pilot (d. 1892) * 1938 - Muhammed İkbal, Pakistanlı şair (d. 1877) * 1945 - Walter Model, Alman mareşal (d. 1891) * 1946 - John Maynard Keynes, İngiliz ekonomist (d. 1883) * 1952 - Stafford Cripps, İngiliz İşçi Partisi politikacısı, avukatı ve diplomatı (d. 1889) * 1965 - Edward Victor Appleton, İngiliz fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1892) * 1966 - Josef Dietrich, Alman Waffen-SS generali (d. 1892) * 1971 - François Duvalier, Haiti Devlet Başkanı (d. 1907) * 1973 - Kemal Tahir, Türk yazar (d. 1910) * 1980 - Aleksandr Oparin, Sovyet biyokimyacı (d. 1894) * 1980 - Sohrab Sepehri, İranlı modern şair ve ressam (d. 1928) * 1985 - Tancredo de Almeida Neves, Brezilyalı siyasetçi (d. 1910) * 1996 - Cahar Dudayev, Çeçen komutan (d. 1944) * 1998 - Jean-François Lyotard, Fransız filozof (d. 1924) * 2003 - Nina Simone, Amerikalı şarkıcı, piyanist ve insan hakları savunucusu (d. 1933) * 2006 - Telê Santana, Brezilyalı futbolcu ve teknik direktör (d. 1931) * 2010 - Juan Antonio Samaranch, İspanyol spor adamı (d. 1920) * 2011 - Harold Garfinkel, Amerikalı sosyolog ve filozof (d. 1917) * 2011 - Sofía Silva Inserri, Venezuelalı manken (d. 1929) * 2013 - Chrissy Amphlett, Avustralyalı şarkıcı (d. 1959) * 2015 - John Moshoeu, Güney Afrikalı futbolcu (d. 1965) * 2016 - Prince, Amerikalı müzisyen (d. 1958) * 2017 - Enrico Medioli, İtalyan senarist (d. 1925) * 2018 - Verne Troyer, Amerikalı oyuncu, komedyen ve dublör sanatçısı (d. 1969) * 2019 - Hannelore Elsner, Alman oyuncu ve moda tasarımcısı (d. 1942) * 2019 - Steven Golin, Amerikalı film ve televizyon yapımcısı (d. 1955) * 2019 - Ken Kercheval, Amerikalı oyuncu (d. 1935) * 2020 - Abdürrahim El-Keib, Libyalı politikacı (d. 1950) * 2020 - Donald Kennedy, Amerikalı bilim insanı, gazeteci, bürokrat ve akademisyen (d. 1931) * 2020 - Teruyuki Okazaki, Japon karateci (d. 1931) * 2020 - Jacques Pellen, Fransız caz gitaristi (d. 1957) * 2020 - Laisenia Qarase, Fijili siyasetçi (d. 1941) * 2020 - Florian Schneider-Esleben, Alman elektronik dans müziği sanatçısı ve pop şarkıcısı (d. 1947) * 2021 - Mercedes Colás de Meroño, Arjantinli isnan hakları aktivisti (d. 1925) * 2021 - Myriam Colombi, Fransız tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1940) * 2021 - Thomas Fritsch, Almana aktör ve seslendirme sanatçısı (d. 1944) * 2021 - Marian Kosiński, Polonyalı profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1945) * 2021 - Lea Dali Lion, Eston şarkıcı, müzisyen ve söz yazarı (d. 1974) * 2021 - Joe Long, Amerikalı müzisyen (d. 1932) * 2021 - Annie Steiner, Cezayirli kadın aktivist (d. 1928) * 2022 - Renate Holm, Alman-Avusturyalı aktris ve opera sanatçısı (d. 1931) * 2022 - Aydın İlter, Türk asker (d. 1930) * 2022 - Mwai Kibaki, Kenya Cumhuriyeti'nin üçüncü devlet başkanı (d. 1931) * 2022 - Jacques Perrin, Fransız aktör, film yapımcısı ve yönetmeni (d. 1941) * 2022 - Cynthia Plaster Caster, Amerikalı heykeltıraş (d. 1947) * 2023 - Trilochan Kanungo, Hint siyasetçi (d. 1940) == Tatiller ve özel günler == * Bahailik - Rıdvan festivalinin ilk günü * Fırtına : Sitte-i Sevr'in Başlangıcı *0421 21
Dans (Fransızca: DanseTDK Fransızcadan Türkçeye geçmiştir.) ya da Raks (Arapça: رقص), tüm vücudun bir müzik ritmi eşliğinde estetikle birlikte çalıştırılabildiği bir gelenek, sanat, bir tedavi şekli veya sadece bir ifade şekli olabilir. Dünya dans günü 29 nisandır.Dünya Dans Günü == Dans türleri == 400px|küçükresim|sağ|Modern Dans * Solo dans * Partner dansı * Rock * Broadway * Bale * Ça-ça * Disko * Foxtrot * Salsa * Breakdance * Türk halk oyunları * Hip hop dansı * Jazz * Jive * Halk dansı * Erotik dans * Direk dansı * Kucak dansı * Sokak dansı * Kalipso * Lirik * Mambo * Modern Dans * Postmodern dans * Pasodoble * Pop * Punk * Rumba * Salsa * Samba * Swing * Tango * Vals * Zeybek * Zumba * Tap dansı * Oryantal dans * Sirtaki * Roman == Kaynakça == ==Ayrıca bakınız== * Ulusal danslar listesi * Dans çılgınlığı * Koreografi * Müzikalite * Dansöz Kategori:Eğlence meslekleri Kategori:Tiyatro meslekleri Kategori:Fransızcadan Türkçeye geçen sözcükler Kategori:Gösteri sanatları
Alevilik, Ali ve On İki İmam'ın öğretilerini öğretmiş olduğu varsayılan Hacı Bektaş-ı Veli'nin mistik Alevi İslami öğretilerini takip eden yerel bir İslami gelenektir. Alevi öğretileri dede adı verilen din adamları tarafından aktarılır. İslam'ın altı iman esası kabul edilir, ancak yorumlamada diğer mezheplerle farklılıklar bulundurur. Alevi öğretileri, yerel bir Türk dünya görüşüyle harmanlandı ve İslam'ın heterodoks bir yorumuna yol açtı. == Alevilerin dinî itikadı == === Temel inanç === Alevilik, Hâkk-Muhammed-Ali üçlemesiyle Ehl-i Beyt ve On İki İmamları önemseyen Câferiyye Şiiliği ile ortak noktalara sahip olan bir yoldur. Alevilikte varlık birliği önemli yer tutmaktadır. ;Dört kapı kırk makam inancı Dört Kapı Kırk Makam şeklindeki kâmil insan olma ilkelerini Hacı Bektaş-ı Velî’nin tespit ettiğine inanılır. Hacı Bektaş, "Kul Tanrı’ya kırk makâmda erer, ulaşır, dost olur" demiştir. Aleviler kendi içlerinde bir çeşit hiyerarşi oluşturmuştur. Örneğin yol’a gönül vermiş olana tâlip denir. Kişi, yolun kurallarını yerine getirip bilgi düzeyini arttırdıkça yükselir. Alevilikte yol denen deyimin temelini Dört Kapı Kırk Makam anlayışı oluşturmaktadır. Dört Kapı ve Mertebeleri şunlardır: * Şeriat (Bel Kapısı / Mü’minlik Mertebesi) * Tarikat Kapısı (Yol Kapısı / Zâhidlik Mertebesi) * Marifet Kapısı (İl Kapısı / Âriflik Mertebesi) * Hakikat Kapısı (Gök Aman – Yer Ana / Mûhiplik Mertebesi) Her kapının on makâmı vardır. Şeriat Kapısı’nın makamları: # İman etmek, # İlim öğrenmek, # İbadet etmek, # Haramdan uzaklaşmak, # Ailesine faydalı olmak, # Çevreye zarar vermemek, # Peygamberin emirlerine uymak, # Şefkâtli olmak, # Fiziki ve mânevi yönden temiz olmak, # Kötü işlerden sakınmak. Tarikat Kapısı’nın makamları: # Tövbe etmek, # Mürşidin öğütlerine uymak, # Temiz giyinmek, # İyilik yolunda savaşmak, # Hizmet etmeyi sevmek, # Haksızlıktan korkmak, # Ümitsizliğe düşmemek, # İbret almak, # Nimet dağıtmak, # Özünü fakir görmek Marifet Kapısı’nın makamları: # Edepli olmak, # Bencillik, öç alma isteği ve garezden uzak olmak, # Dayanma, # Sabır ve yetinme, # Utanma, # Cömertlik, # İlim, # Hoşgörü, # Özünü bilmek, # Anlayışlık Hakikat Kapısı’nın makamları: # Alçakgönüllü olmak, # Kimsenin ayıbını görmemek, # Yapabileceğin hiçbir iyiliği esirgememek, # Tanrı’ın her yarattığını sevmek, # Tüm insanları bir görmek, # Birliğe yönelmek ve yöneltmek, # Gerçeği gizlememek, # Anlamı bilmek, # Tanrısal sırrı öğrenmek, # Tanrısal varlığa ulaşmak. === Dinî törenler ve günler === Aleviler, Muhammed’in son peygamber olduğuna, Ali bin Ebu Talib'in ise veliliğine (ya da imamlığına) inanırlar. Aleviler, ibadetlerini cemevinde yaparlar. Günlük ibadetleri Sabah, Akşam ve Gece Gülbeng'idir.İmam Cafer-i Sadık Buyruğu - Can Yayınları, s. 297 Kadir Gecesi’yle bağlantılı olarak üç gün ve Muharrem ayında ise on iki gün oruç tutarlar. Muharrem’den sonra da üç gün Hızır Orucu tutarlar. Muharrem orucundan evvel üç gün Masum-u Paklar orucunu tutarlar. == Nüfus dağılımı == Üçte biri İstanbul bölgesinde yaşayan Alevilerin daha sonra en yoğun olarak bulundukları yöreler arasında Ankara, Adana, Balıkesir, Eskişehir, Bursa, Antalya, Aydın ve Damal, Ardahan şehirleriyle, İç ve Doğu Anadolu'da yer alan Erzincan, Sivas, Tunceli, Tokat ve Kahramanmaraş’ın ilçelerinde gelmektedir. Türkiye’de en çok Alevi köyü ise 57'si karışık olmak üzere toplam yaklaşık 548 adet köy olup Sivas ilinde yer almaktadır. Bunların ardından sırasıyla,Tunceli, Erzincan, Tokat, Çorum, Kahramanmaraş,Malatya, Amasya, Hatay, Yozgat, Adıyaman, Bingöl, Erzurum, Balıkesir, Kars, Manisa, Aydın, Adana, Mersin, Muğla ve Ordu illeri gelmektedir. Anadolu dışında ise Rumeli, Balkanlar ve Arnavutluk'ta yaşayan Bektaşiler'in yanı sıra, Batı İran, Luristan ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ise Yâresânîlik (Ehl-i Hak), Kakai ve Ali İlâhîlikElahi, Bahram (1987). The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi. ISBN 0-7126-0200-3. gibi isimlerle anılan ve kendilerini "Alevi-Kürtler" veya Alevi-Zazalar olarak tanımlayan gruplar da bulunmaktadır. Bugün İran'ın doğusunda Horasan'da da küçük bir Alevi topluluğu vardır. Aleviler daha ziyâde dağlık olan merkezî otoritenin baskısının ulaşamadığı bölgelerde yaşamlarını sürdürmektelerdir. Bir kaynağa göre 2022 Yılında Türkiye'de 25-30 milyon arası alevi bulunduğu iddia edilmektedir. == Dünyada Alevi hakları == Türkiye Cumhuriyeti, cemevlerine ibadethane statüsü verilmesine, Alevi dedelerinin devlet memuru olabilmesine ve Alevilere özel kamu fonu aktarılmasına olanak sağlamamaktadır. Devlet, Aleviliğin "ne tam olarak bir din ne de İslam’ın bir dalı olarak" görülemeyeceği, "Sufi tarikatı olarak" ele alınması gerektiğini, Diyanet'in İslam’ın "Sufi yorumuna" hizmet vermediğini ve cemevlerinin cami, mescid, kilise ve sinagogların aksine ibadethane (mabed) kategorisine girmediğini savunmaktadır. Cemevleri aldıkları bağışlar ile ayakta durmaktadır.AİHM’den Aleviler için tarihi karar DW.com. En son 23 Temmuz 2016 tarihinde erişildi. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 2016 yılında karara bağladığı davada Türkiye’de devletin Alevileri resmen tanımaması ve hukuksal statü sağlamamasıyla Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin din ve vicdan özgürlükleriyle ilgili 9’uncu maddesinin ihlal ettiği sonucuna vardı ve Alevilerin hiçbir kamusal hizmetten faydalanamamalarını dinî ayrımcılık olarak tanımladı. Bugüne kadar AİHM'in kimliklerde din hanesi, cemevlerinin ibadet yeri statüsü, vicdani ret hakkının tanınması ve zorunlu din kültürü ahlak bilgisi derslerine ilişkin kararlarının hiçbiri Türk devleti tarafından uygulanmadı."AİHM'in Alevilerle İlgili Kararı Ne Diyor, Ne Demiyor?" Bianet. En son 23 Temmuz 2016 tarihinde erişildi. ABD Dışişleri Bakanlığı'nın açıkladığı Uluslararası Din Özgürlüğü Komisyonu’nun 2015 yılı raporunda cemevlerinin ibadethane olarak kabul edilmemesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararına rağmen Alevi öğrencilerin zorunlu din derslerinden muaf olma hakkının reddedilmesi ve Alevilere yönelik diğer ayrımcı uygulamalara yer verildi."ABD Dini Özgürlükler Raporu'nda Alevilere Ayrımcılık Öne Çıktı" Bianet. En son 29 Ağustos 2016 tarihinde erişildi. İsviçre’nin Basel kantonunda Alevi derneklerinin başvurusu üzerine yerel parlamento 2012 yılında Aleviliği ayrı bir inanç olarak kabul etti. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Alevi takvimi (Alevi inanç ve anma günleri)
Bilim veya ilim, nedensellik, merak ve amaç besleyen, olguları ve iddiaları deney, gözlem ve düşünce aracılığıyla sistematik bir şekilde inceleyen entelektüel ve pratik disiplinler bütünüdür. Bir parantez açmak gerekirse bu tanımın "ilim" için geçerli olmadığının altını çizmek gerekir. Zira bilim somut, dünyevî ve evrensel olayları kendine konu edinmişken ilim manevî olaylarla da ilgilenebilir fakat somut kanıt sunmaz. Bilimi sınıflandıran bilim felsefecileri bilimi formal, sosyal ve fennî bilimler olmak üzere üçe ayırır. Bilimin diğer tüm disiplinlerden en farklı karakteristiği, savunmalarını somut kanıtlarla sunmasıdır. Ve bu da bilimi en güvenilir disiplin olarak günümüze kadar birçok alt dala bölmüş, insanların daha iyi yaşam koşullarına kavuşmasına, bilinmeyen olguları bulmamıza ve yeni şeyler öğrenmemize önayak olmuştur. Tüm bilim dalları evrenin bir bölümünü kendine konu olarak seçer, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışır.TDKBilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü. Türk Dil Kurumu. URL erişim tarihi: 16 Ekim 2010. Einstein bilimi, her türlü düzenden yoksun duyu verileri ile düzenli düşünceler arasında uygunluk sağlama çabası,Albert Einstein 'The Fundamentals of Theoritical Physics' Science 91-1940 Bertrand Russell ise gözlem ve gözleme dayalı akıl yürütme yoluyla dünyaya ilişkin olguları birbirine bağlayan yasaları bulma çabasıBertrand Russell 'Religion and Science' olarak tanımlar. Yüzyıllardır insanlığın yeryüzündeki yaşama ortamına duyduğu merak, yaşam standartlarını yükseltecek bir etkinliğe bürünmeye başladı. Olağan gibi görünen olayları anlama çabası, aslında dünyanın gizemlerle dolu bir yer olduğunu ve bunları çözümlemek gerektiği gerçeğini doğurmuştur. Geleneksel bilim sadece anlamaya ve çözmeye gereksinim hissetse de, ileri safhalara bölünen bilim türleri sadece çözmeyi değil çözümden öte ilerlemeyi de kapsar. Geçmişe bakıldığında en önemli sayılan bilim dallarından bazıları matematik, geometri, gök bilimi ve tıptır. Çok çeşitli matematiksel çözümleme sistemlerinin geliştirildiği ilk zamanlardan bu yana hâlâ yeni formüller, sistemler, kuramlar geliştirilmektedir ki bu da bilimin sürekliliğine bir örnektir. Bilim deneye çok önem verir ve bilimsel yöntem deneye dayanır. Bu evre, işlenen konuyu daha inandırıcı kılmanın yanında belirli bir çerçeveye oturtur. Bir varsayım (hipotez), muhtelif sınamalar sonucunda doğrulanırsa kuram (teori) statüsünü alabilir ve temel taş niteliğine bürünebilir. Bilimin sonsuz bir süreç içinde değişimi yadsınamaz bir durumdur. Zaman içinde alt dallara bölünen bilim sayısal ve sosyal alanlarda ayrı konulara bürünmüş; fakat nitelik açısından aynı amaca hizmet etmeyi sürdürmüştür. == Bilim tarihi == === Antik çağlarda bilim === Bilimin yazıdan daha önce ortaya çıktığı bilinmektedir."history of science." Encyclopædia Britannica. 2008. Encyclopædia Britannica Online. 09 Haziran 2008 . Bu sebeple, özellikle antik çağlardaki bilimsel buluş, görüş ve keşifleri incelemekte arkeolojinin önemli bir yeri vardır. Örneğin çeşitli arkeolojik keşiflerin incelendiğinde tarih öncesi çağlardaki insanların çeşitli gözlemler yaptığı saptanmıştır; örneğin mevsimleri takip etmişlerdir. Afrika'da bulunan ve MÖ 35000 ile MÖ 20000An old mathematical object. (Eski bir matematik nesnesi.) URL erişim tarihi: 10 Temmuz 2008. yılları kökenli çeşitli bulgular, zamanı ölçmeye dair çeşitli denemelerin izlerini taşımaktadırlar.Mathematics in (central) Africa before colonization. (Kolonizasyon öncesi Afrika'da Matematik.) URL erişim tarihi: 10 Temmuz 2008. Bununla birlikte teknolojik gelişimin yanı sıra bilimsel etkinliklerin özellikle MÖ 2500 lü yıllar civarında yoğunlaştığı ve ivme kazandığı tespit edilmiştir. Bunun özellikle mimari birçok örneği bugün de görülebilir; Stonehenge gibi büyük yapılar belirli bilimsel ve teknolojik gelişim, özellikle de çeşitli gelişmiş matematik bilgileri olmaksızın yapılamayacak anıtlardır. Örneğin bu dönemdeki çoğu yapılar en azından Pisagor kuramı olmaksızın yapılamayacak yapılardır; buna ve benzeri diğer bulgulara dayanarak, Pisagor kuramının Pisagordan binlerce yıl önce insanlar tarafından bilindiği tespit edilmiştir. Nitekim antik Mısırlılar gibi birçok ulusta çok erken tarihlerde matematiksel etkinlikler görülmektedir. Antik Mısırlılar MÖ 4200 yılında 365 günlük bir takvim üretmiş oldukları gibi, MÖ 3100 yılı tarihli bir gürzde sayısal olarak milyonları ifade etmek için bir sistemin kullanıldığı görülmüştür.The Mathematics of Ancient Egypt. (Antik Mısır Matematiği.) URL erişim tarihi: 10 Temmuz 2008. Antik Mezopotamya'da matematiksel etkinlik ve gelişimin varlığı, arkeolojik araştırmalarca elde edilen kil tabletler yardımıyla bilinmektedir."mathematics." Encyclopædia Britannica. 2008. Encyclopædia Britannica Online. 11 Temmuz 2008 . Mezopotamya'da zaman içinde iktidara gelen farklı krallıkların neredeyse tamamından matematiksel etkinliğin bulguları kalmıştır; MÖ 3. binyıldan Sümerlere ait, MÖ 2. binyıldan Akad ve Babillilere ait, MÖ 1. binyıldansa Asurlulara ait. Bunlara ek olarak daha sonra bölgede hakimiyet kuran Perslere ait MÖ 6. yüzyıldan 4. yüzyıla kadarki bir tarihe ait bulgular da mevcuttur. Mezopotamya'daki matematiksel etkinlikler çok çeşitlidir ve pratik sorunların ötesine de sıklıkla geçmiştir; lineer ve ikinci dereceden denklemlerin çözümünü içeren cebir çalışmaları ile çeşitli sayı kuramına dair çalışmalar yapılmıştır. Bunlara ek olarak bu topraklardaki farklı krallıklar tarafından zaman içinde sayı sistemi oldukça geliştirilmiştir. Sümerliler, antik Mısırlıların kullandığına benzer ondalık ekli bir sayı sisteminin temellerini atmışlar ve kullanmışlardır. Bu sistem daha sonraki dönemlerde farklı iktidarlar tarafından geliştirilmiş, Babillilerce 60 bazlı bir sisteme ulaşılmıştır. MÖ 3. binyılda Hint yarımadasında matematikle uğraşıldığı ve matematiksel hesapların yapıldığı bilinmektedir."Preface". Mathematics text book - Standard X. Department of School Education, Govt. of Tamil Nadu, India. (Tamil Nadu Hükûmeti, Okul Eğitimi Departmanı, Matematik ders kitabı. Hindistan.) URL erişim tarihi: 10 Temmuz 2008. Ayrıca bu matematiksel etkinlik büyük oranda ölçüm cetvelleri, ağırlık ve genel olarak ölçümler gibi konuları da içermekteydi.Sykorova, I. "Ancient Indian Mathematics." WDS'06 Proceedings of Contributed Papers. 2006. URL erişim tarihi: 10 Temmuz 2008. Bu dönemdeki matematiksel etkinliklerin genel olarak astronomi ile de ilişik olduğu öne sürülmüştür. Nitekim dini açılar da barındıran, sıklıkla matematik gibi diğer bilim dallarıyla birlikte yapılan astronomi çalışmaları antik çağlarda büyük bir önem ve yer arz etmektedir. Astonomiyle ilişkili fenomenlerin matematiksel tezahürlerine antik Mezopotamya'daki bilimsel etkinliklerde rastlanmaktadır. Çin'de takvimsel ihtiyaçlara karşılık verecek astronomi faaliyetleri olduğu gibi, Mezopotamya'da matematiksel gelişimden yararlanılarak gezegenlerin döngülerine, pozisyonlarına dair hesaplamalar yapılmaktaydı. Matematiksel gelişimden ayrık bir biçimde astronomi çalışmaları ve anlayışı Orta Amerika merkezli Maya uygarlığında kendisine yer bulmuştur; özellikle takvimsel çalışmalar ve güneş ve ay tutulmalarının hesaplanması önemli yer tutmuştur. Bunların dışındaki bilimlerin de kökenlerini antik çağda bulmak mümkündür. Örneğin biyoloji uygarlığın gelişiminden çok önceleri toplumsal anlamda önemli bir rol almış, özellikle tarım açısından çok çeşitli gelişmeler olmuş, insanlar birçok hayvanı evcilleştirmiştir."biology." Encyclopædia Britannica. 2008. Encyclopædia Britannica Online. 11 Temmuz 2008 . Bitkilerin incelenmesi sonucu birçok şey keşfedilmiştir; örneğin arkeolojik bulguların Babillilerin hurma ağacının eşeyli ürediğini keşfetmiş, polenlerin eril olduklarını ve polenlerin dişil bitkilere aktarılarak üremenin sağlanabileceğini kanıtlamışlardır. Antik çağlarda ayrıca biyolojiyle birlikte tıbbi çalışmalar da yapılmış, Çin, Mısır ve Hint yarımadasındaki çeşitli uygarlıklar farklı şifalı bitkileri belirli tıbbi ve anatomik sorunlar için kullanmışlar, bu kullanımlarını zaman zaman yazıyla da ifade etmişlerdir. Tıbbın yanı sıra, kimya, coğrafya ve jeoloji gibi bilimler de özellikle Çin'de büyük ölçüde gelişmiştir. === Bilim ve felsefe === İlk çağlardaki filozofların dünyayı ve etrafı anlamaya çalışması, merak duyguları, belirli kriterlerin doğmasına ve bunların çeşitli ideolojilere dönüşmesine yol açmıştır. Bilimin temelleri atılıncaya kadar, tartışma ve deney olgusu insanlar tarafından geliştirilmiş ve bu bir arayış haline dönüşmüştür. İlk dönemlerde belirgin bir felsefe-bilim ayrımı yoktur ve birçok büyük bilim insanı aynı zamanda filozoftur. Deneyin ve sonucun klişe haline gelmesi bilimin artık istenilebilir düzeye gelmesini sağlamıştır. 19. yüzyıla kadar gelişme kateden bilim aslında kendi içinde bir savaş vermiş, birçok özgün araştırmacı, düz mantıkla hareket eden ortaçağ liderlerine yenik düşmüştür. Aristo'nun fiziğinden daha farklı düşüncelere sahip olan Galileo kendi zamanının bilim insanlarıyla ters düşmeye başlamıştı. Bilim, tarihi sürecinde bu tip sahnelere sürekli tanık olmuş, deney ve gözlem sonucunda çöken kanunların yerini başkaları almıştır. Gerçek ve varlığın amacını soruşturan felsefe sistematik düşünmeyi gerektirmektedir. Klasik antik çağ felsefesiyle başlayıp Thales,Thales of Miletos Θαλής ο Μιλήσιος (Tales) Anaksimenes,Anaximenes of Miletus Άναξιμένης (Anaksimenes) Pisagor,Pythagoras Πυθαγόρας (Pisagor) Demokritos,Democritus Δημόκριτος (Demokritos) Gorgias,Gorgias Γοργίας Empedokles,Empedocles Έμπεδοκλής (Empedokles) Heraklitos,Heraclitus Hράκλειτος (Heraklitos) Parmanides,Parmenides Παρμενίδης Sokrates, Plotinos,Plotinus Πλωτῖνος (Plotinos) Platon,Plato Πλάτων (Platon) ve AristotelesAristotle Ἀριστοτέλης (Aristoteles) gibi filozoflar, gitgide gelişen ve şekillenen felsefi soruların şekillenmesini sağlamışlardır. Din odaklı Orta Çağ felsefesinde Hristiyanlığın kendisine bir aracı olarak kullandığı felsefe, Tanrı, bilgi, inanç eksenlerinde yoğun şekilde kullanılmıştır. Aydınlanma Çağı'nda yapılan felsefede akıl ön plana çıkmıştır. Düşünce sistemindeki temel görüş, insan aklının aydınlattığı kesin doğrulara ve bilgiye doğru ilerlemektir. Geçiş dönemi felsefesi olarak bilinen Rönesans felsefesi, bilimde ve düşünce sistemindeki yeni gelişmelerin yer aldığı bir dönemi kapsar. Yeniden doğuş manasına gelen rönesans, önceki çağlardan çok farklı bir düşünce sistemine geçişin köprüsü konumundadır. Bilim ve felsefenin ayrışması modern çağa yaklaşırken iyice belirginleşmiş, bununla birlikte felsefe ile bilim tamamen birbirinden kopmamış ve gerek genel olarak bilimin felsefesi olan bilim felsefesi gerekse bilim dallarının tek tek felsefi yönden incelendiği felsefe dalları (örneğin fizik felsefesi) varlığını sürdürmekte ve gerek bilim gerekse felsefe alanlarında önemli roller oynamaktadır. === Bilim dallarının gelişimi === ==== Astronomi ve fizik ==== Gök bilimi, bilim dalları arasında en eski olanlardandır ve özellikle antik çağlarda en yoğun anlamda icra edilen, bilimlerin anası olarak görülen bir bilimdir. İnsanların gökyüzüne olan ilgisi, yukarıda asılı duran cisimleri incelemeye itmiş ve teleskobun bulunmasıyla bu gözlemler daha etkin bir hâl almıştır. Babilli olgusal astronomlara nazaran Yunan astronomları, matematiksel ayrıntıları özümseyerek bu bilimin gelişmesinde temel noktaları oluşturmuşlardır. Roma İmparatorluğu'nun iktidarı altındaki Mısır'da yaşamış olan Batlamyus özellikle astronomi tarihi ve genel olarak bilim tarihi açısından önemli bir konuma sahiptir. Daha sonraları İslam astronomları tarafından el-Mecisti olarak anılacak olan Hè Megalè Syntaxis yani "Büyük Derleme" isimli astronomi konulu eseri Orta Çağ boyunca genelgeçer kabul gören astronomi eseriydi ve yazarı olarak Batlamyus neredeyse mitik bir statüye getirilmişti.S. C. McCluskey, Astronomies and Cultures in Early Medieval Europe, Cambridge: Cambridge Univ. Pr. 1998, s. 20-21. Batlamyus'un evren modeli geosantrik yani yermerkezciydi ve uzun yıllarca kabul gören bu sistemden güneş-merkezli bir sisteme geçiş tartışmalar doğurmuştur. Polonyalı bir astronom olan Nikolas Kopernik, dünyanın ve diğer gezegenlerin, güneş etrafında döndüklerini açıklamış; heliyosantrik yani güneş-merkezli bir sistem ortaya atmıştır. Copernicus'un sistemini Commentariolus isimli bir risale ile arkadaşlarına tanıtmış daha sonra sistemini, Papa III. Paulus'a ithaf ettiği ayrıntılı bir şekilde başyapıtı sayılacak De revolutionibus orbium coelestium isimli eserinde açıklamıştır. Bu astronomi biliminde yeni bir dönem açılmasına sebep olmuştur. Teleskobu geliştirmesi, yaptığı astronomik gözlemler ve Kopernik'in sistemine verdiği destek ile tanınan İtalyan bilim insanı Galileo Galilei de astronomi ve fizik tarihi için önemli birisidir ve zaman içerisinde modern gözlemsel astronominin babası (page 217) ve modern fizik biliminin babası gibi atıflara mazhar olmuştur. 1671'de ilk aynalı teleskobu yapan matematik ve fizikçi Isaac Newton uğraştığı bilim dallarının gelişmesine çok fazla katkıda bulunmuş diferansiyel ve integral hesabın temellerini atmıştır. Ayrıca Newton'un 5 Temmuz 1687'de yayımladığı, Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri (Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica) kitabı klasik mekaniğin temellerini oluşturan Newton'ın hareket yasaları ve yer çekimi gibi önemli konuları içerir. Alman teorik fizikçi Albert Einstein enerjinin ışık hızının karesiyle kütlenin eşit olduğunu E=mc² formülüyle ispatladı.Genel görelilik kuramı ve İzafiyet teorisi ile kütlenin uzay zamanı büktüğünü ve zaman, mekân, hareketin birbiriyle bağımlı olduğunu ispatlayıp brown hareketi ile atomun varlığını kanıtladı. Leopold Infeld'la birlikte yazdığı Fiziğin evrimi kitabı ile kuantum ve mekân gibi konuları içerir. ==== Kimya ==== Kimya, maddenin yapısını ve davranışlarını inceleyen bir bilim dalıdır. Herhangi bir kimyasal reaksiyon olup olmadığını görmeyi içerebilir. Fizikokimya, biyokimya, analitik kimya, anorganik kimya ve organik kimya temel dallarıdır. Tıp gibi pek çok bilim dalının yardımcısı konumunda olan kimya biliminin gıda, ilaç, boya, kozmetik ve tekstil alanlarında kullanımı dolayısı ile, en bilinen dalı organik kimyadır. Antik çağlarda maddenin belirli temel elementlerden oluştuğu düşünülür ve birçok kültürde bunlar hava, su, ateş ve toprağı içerirdi. Bununla birlikte antik Yunan filozoflardan bir kısmı atom fikrini ortaya atmış ve her şeyin çok küçük yapıtaşlarından meydana geldiğini öne sürmüşlerdir. Bu filozoflara daha sonra atomcu filozoflar da denmiştir. Çok eski çağlardan beri insanlar metalürji ile uğraşmakta, çeşitli eşyanın yapımında kimyasal olayları ve bunların sonucu olan ürünleri kullanmaktaydılar; örneğin camdan eşyanın üretiminde. Orta Çağ'a doğru simya geleneği ortaya çıkmıştır. Simya geleneği kimyanın öncülüdür ve mistisizm, felsefe gibi ögelerle kimyasal çeşitli araştırmaların karışımından ibarettir. Zamanla simyaya olan ilgi daha da bilimselleşmiş ve simyadan ayrık olarak kimya bilimi ortaya çıkmıştır. Modern kimyanın simyadan ayrışması ve temellerinin atılmasında önemli katkıları olan bir isim Robert Boyle'dur. Bugün özellikle ismini verdiği Boyle yasası ile tanınan Boyle atomcu fikriyatı savunan bir bilim insanıydı. Fransız bilim insanı Antoine Lavoisier ise kütlenin korunumu kanunu ile gerek kimya gerekse bilim tarihinde önemli bir adım atmış, kimya biliminin babası olarak da anıldığı olmuştur."'Lavoisier, Antoine." Encyclopædia Britannica. 2007. Encyclopædia Britannica Online. 24 Temmuz 2007 . Kendisi ayrıca oksijen ve hidrojeni tespit edip adlandırandır. 19. yüzyılın başına kadar kimyanın, öteki fizik bilimlerin tersine, tümevarım (induction) yönünün tümdengelim (deduction) yönünden daha baskın olması, onun biyolojik bilimlere daha yakın olmasına neden oluyordu. Ama matematik ve fizik yöntemlerin kimyaya uygulanması sonucu yeni bir bilim dalının, yani fizikokimyanın doğmasında başta Wilhelm Ostwaldnobelprize.org Nobel Ödülü resmî sitesindeki Wilhelm Ostwald bölümü. (İngilizce), Van't Hoffnobelprize.org Nobel Ödülü resmî sitesindeki Jacobus H. van 't Hoff bölümü. (İngilizce) ve Arrheniusnobelprize.org Nobel Ödülü resmî sitesindeki Svante Arrhenius bölümü. (İngilizce)'un payları büyüktür. Kimyasal maddelerin fiziksel değişimlerini, fiziksel olayların kimyasal maddelerin özeliklerinden yararlanılarak açıklanmasını konu alan ve elektrokimya, kolloid kimyası, çekirdek kimyası ve polimer kimyası gibi kollara ayrılan fizikokimya, bu bilginlerin 1881'de Zeitschrift Für Physikalische Chemie adlı bilim dergisini yayımlamalarıyla bilim dünyasında kimyadan ayrı bir dal olarak yerini almıştır. İnsanların öğrenme ve araştırma merakı zamanla analitik (çözümlemeli) kimyanın doğmasına neden olmuş, bu durum zaman içinde koordinasyon kimyasının ve endüstriyel analitik kimyanın gelişmesine zemin hazırlamıştır. Analitik metotların keşfi tıp, biyoloji ve genetik alanında kimyanın kullanımını yaygınlaştırmıştır. Penisilin ve vitaminlerin keşfi ile kimya biliminin insanın yaşam kalitesini artırdığı gerçeğinin yanında gelişen teknolojinin üretim süreçlerinde kullanılmaya başlanması, çevre sorunlarına neden olmuş, bu durum doğal kaynakların ihtiyatsızca sarf edilmesi sonucunu doğurmuştur. Bu nedenle çevre kimyası ve su kimyası gibi alt bilim dalları da gelişmiştir. ==== Matematik ve Geometri ==== Antik çağlardaki bilimsel etkinliklerde matematiğin önemli bir rol oynadığı, eski Mısırlılar, Mezopotamyalılar, Hintler gibi çok çeşitli kavimlerin matematikle uğraştıkları bilinmektedir. Yunan matematiğinin en önemli isimlerinden olan Tales'in geometriyi, Mısır'da kaldığı süre içerisinde öğrenmesi ve bu bilimi etrafındakilere öğretmesi sonucunda gelişme devam etmiştir. Sayıların babası olarak anılan Pisagor'un ünlü teoremiThe Pythagorean Theorem Pisagor Teoreminin ayrıntılı açıklaması. (İngilizce) onu zamanının en büyük bilim insanları arasında hatırı sayılır bir yere getirmiştir. 12\. yüzyılda yaşamış olan bir başka matematikçi Ömer Hayyam ise Öklid'in çalışmalarına eleştiriler getirmiş ve analitik geometri ile Öklid dışı geometrinin temellerini atmıştır. Ayrıca kübik denklemlere genel, geometrik bir çözüm getiren ilk matematikçi de kendisidir. Orta Çağ'da Batı'daki en önemli matematikçilerden biri Fibonacci'dir. Fibonacci Arap rakam sistemini Avrupa'ya tanıtmış ve yaygınlaşmasına önayak olmuş ve bugün Fibonacci sayıları olarak anılan sayı dizisini yaygınlaştırmıştır. Aslında bu sayı dizisini ilk keşfeden kendisi değildir fakat onun kitabında örnek olarak kullanıldık sonra Batı'da ün kazanmıştırlar.Parmanand Singh. "Acharya Hemachandra and the (so called) Fibonacci Numbers". Math. Ed. Siwan, 20(1):28-30, 1986. ISSN 0047-6269Parmanand Singh,"The So-called Fibonacci numbers in ancient and medieval India." Historia Mathematica 12(3), 229-44, 1985. 17\. ve 18. yüzyıllarda Batı'da matematik yükselişe geçmiş, birçok önemli matematiksel buluş gerçekleşmiştir. İskoç John Napier doğal logaritmaları araştırmış, Kepler gezegensel hareketlerin matematiksel kanunlarını ortaya koymuş, René Descartes bugün hâlen sıkça kullanılan Kartezyen koordinat sistemini ve dolayısıyla analitik geometriyi geliştirmiştir. Alman matematikçi Gottfried Wilhelm Leibniz kalkülüs üzerine birçok çalışmasıyla kalkülüsü geliştirmiş ve bugün kalkülüste kullanılan notasyonun temellerini atmıştır. Pierre de Fermat ve Blaise Pascal olasılık teorisinin temelini atmışlar ve dolayısıyla ilgili kombinatorik kurallarını keşfetmişlerdir. Pascal ayrıca Pascal teorisi ve (her ne kadar kendisinden daha önce Doğu'da bilinse ve kullanılsa da"Pascal's Triangle." Wolfram MathWorld. URL erişim tarihi: 12 Temmuz 2008.) Pascal üçgeninin geliştiricisi ve isim babasıdır. 18. yüzyılda matematikçi Leonhard Euler fonksiyon kavramını ve matematikteki sayısız notasyonu (örneğin doğal logaritmanın tabanı olarak e notasyonunu) geliştirmiştir. Sayı teorisi, graf teorisi, geometri gibi çok çeşitli alanlarda önemli eserler vermiş, önemli buluşlara imza atmıştır. 19\. yüzyılda yaşamış olan Alman matematikçi Carl Friedrich Gauss ise gerek matematik gerekse diğer birçok bilimde önemli başarılara imza atmış; temel cebir teorisi (veya cebirin temel teoremi)ni kanıtlamış, Theorema Egregiumu ortaya atmış ve kanıtlamış, karmaşık değişkenli fonksiyonlarda önemli çalışmaları olmuştur. Yine 19. yüzyılda yaşamış olan George Boole isim babası olduğu yeni bir cebir türü olan Boole cebirini ortaya atmıştır. ==== Tıp ==== küçükresim|220px|Kalp göğüs merkezinde yer almaktadır. Kas kütlesi sol tarafta daha fazladır ve kalbin apeksinden soluna doğru işaret edilmektedir. Bilimin tıp alanındaki ilk gelişmeleri Asya kıtasında gerçekleşmiştir. Hindistan, Mısır, Çin, İran ve Yunanistan'da tıp sistematik bir biçimde gelişmeye başlamış ve bir bilim dalı olarak insanlığın en büyük sorunlarından biri olan sağlık alanındaki gelişmeler yüzyıllar boyu sürmüştür. Hindistan yarımadasında, İndus Vadisi uygarlığından beri tıp ve diş hekimliği mevcuttu. Nitekim, Hint tıbbi geleneği olan Ayurveda bugün bile çağdaş tıbbın yanı sıra varlığını sürdürmektedir. İngilizlerin Hint yarımadasını kolonileştirmesine kadar bölgedeki temel tıp sistemi olan Ayurveda, ilk dönemlerinde cıva-kükürt bazlı ilaçlar kullanmıştır. Bunun dışında, bugün çeşitli tıbbi yararları bilinen zerdeçal gibi çeşitli bitkiler de tedavilerde klasik Hint tıbbında kullanılmıştır. Çin'de antik çağlardan günümüze kadar varlığını sürdüren geleneksel bir tıbbi gelenek mevcuttur. Taoist hekimlerin yaptığı ampirik hastalık ve rahatsızlık gözlemlerinin ve Çin düşüncesinin bir sonucu olan geleneksel Çin tıbbı, bitkisel tedavi, akupunktur ve masaj gibi çok çeşitli pratik yöntemlere sahiptir. Bunların dışında beslenme terapisi ve Feng Şui gibi zihinsel terapiler de geleneksel Çin tıbbında yer almaktadır. Hipokrates'in hastalara büyü ve batıl inançlarla bezeli bir tedavi sunmak yerine, iyileştirici etkileri kanıtlanmış tedavi yöntemlerine başvurmaya başlaması, tıp biliminde hasta öneminin kavranmaya başlamasına sebep olmuştur. İlk başlarda bölgelere göre farklılık gösteren tedavi yöntemleri, son iki yüzyıldır modernleşmeye başlamış ve genel anlamda ortak bir çabaya dönüşmüştür. Avrupa'daki salgınlardan sonra daha fazla gelişme kateden tıp bilimi, günümüzde genetik çalışmalarının gelişmesiyle çok üst düzeylere ulaşmıştır. === Adli tıp === küçükresim|sağ|Herschel'in 1859-1860'ta aldığı parmak izleri. Adli tıp, bir ceza veya cinayet soruşturmasının parçası olarak kullanılan bilimsel bir süreçtir ve adli tıp kriminoloji olarak kabul edilir. Bu, hem otopsi odasının acımasız, dehşet verici prosedürlerini hem de bir suç mahallinin en son analizini kapsar. Ama aynı zamanda, DNA profili oluşturma, parmak izi analizi ve gizli dijital dosyaların ortaya çıkarılması gibi daha az göz alıcı, özenli laboratuvar çalışmalarını da kapsar. Adli muhasebe diye bir alan dahi ortaya çıkmıştır. Orta Çağ ve sonrasında Batı'da önemli tıbbî buluşlar olmuştur. Garcia de Orta tropikal tıbbın öncüsü olarak ortaya çıkıp başta kolera olmak üzere çoğu tropikal hastalığı doğru şekilde tanımlarken, William Harvey, Batı'da kan dolaşımını doğru ve tam bir şekilde açıklayan ilk Batılı olmuştur. Daha sonraları 19. yüzyılda Louis Pasteur ilk başarılı kuduz aşısını bulmuş, kendi ismini alacak olan pastörizasyon işlemini de ilk kez ortaya atmıştır. Louis Pasteur aynı zamanda Robert Koch ve Ferdinand Cohn ile birlikte mikrobiyoloji dalının babalarından biri olarak kabul edilir. 1905 yılında Nobel Ödülü almış olan Robert Koch aynı zamanda Tuberculosis bacillus ve Vibrio cholera gibi hastalığa neden olan önemli bakterileri ilk kez izole eden kişidir. Daha sonra kendi adıyla anılacak olan Koch postülatlarını geliştirmiştir. ==== Biyoloji ==== Biyoloji, insan vücudu ve canlı organizmalar üzerine yapılan çalışmalardır. Bir bilim dalı olarak 19. yüzyıla kadar şimdiki alt dallarıyla gelişen biyoloji, canlıların tüm özelliklerini inceleyen bir sistemidir. Başta insan olmak üzere, bitkileri inceleyen botanik, Hayvanları inceleyen zooloji, mikroorganizmaları inceleyen mikrobiyoloji (hücre) gibi alt dallara ayrılır. Aristo doğaya dair birçok çalışma yapmış, birçok bitki ve hayvan türünü incelemiş ve kategorize etmiştir. Aristo'nun görüşleri, kendisinden sonraki bazı bilim insanlarının yaptığı eklerle birlikte özellikle Batı'da uzun bir süre otorite olmuştur.Orta Çağ'da özellikle İbn Nefis, İbn Cahız ve İbn Baytar gibi Müslümanlar bilim insanları biyoloji dalına katkıda bulunmuşlardır. Özellikle erken evrim düşünüşüne katkıda bulunmuşMehmet Bayrakdar, "Al-Jahiz And the Rise of Biological Evolutionism", The Islamic Quarterly, Third Quarter, 1983, Londra. olan İbn Cahız, besin zinciri fikrini de ilk kez ortaya atan kişidir.Frank N. Egerton, "A History of the Ecological Sciences, Part 6: Arabic Language Science - Origins and Zoological", Bulletin of the Ecological Society of America, Nisan 2002: 142-146 [143] 9\. yüzyılda yaşamış olan el-Dinaveri ise bitki evrimini, bitkilerin gelişimini incelemiş ve Kitâb'ün-Nebat isimli eserinde birçok türü tanımlayarak botanik bilimine katkılarda bulunmuştur., in Bir başka bilim insanı olan el-Nebati'nin öğrencisi olan İbni Baytar eczacılığa ilişkin (farmasötik) bir ansiklopedi hazırlamış ve birçok bitki, yiyecek ve ilacı eserinde tanımlamıştır. Bu eserin Latince çevirisi daha sonra Avrupalı bilim insanları tarafından 18. ve 19. yüzyıllarda kullanılmıştır.Diane Boulanger (2002), "The Islamic Contribution to Science, Mathematics and Technology", OISE Papers, in STSE Education, Vol. 3. İbn Nefis pulmonerS. A. Al-Dabbagh (1978). "Ibn Al-Nafis and the pulmonary circulation", The Lancet 1, p. 1148. ve koroner dolaşımıHusain F. Nagamia (2003), "Ibn al- Nafīs: A Biographical Sketch of the Discoverer of Pulmonary and Coronary Circulation", Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine 1, p. 22–28.Matthijs Oudkerk (2004), Coronary Radiology, "Preface", Springer Science+Business Media, ISBN 3-540-43640-5. doğru bir şekilde tespit etmiş, metabolizma kavramını tanımlamıştır.Dr. Abu Shadi Al-Roubi (1982), "Ibn Al-Nafis as a philosopher", Symposium on Ibn al-Nafis, Second International Conference on Islamic Medicine: Islamic Medical Organization, Kuwait (cf. Ibn al-Nafis As a Philosopher , Encyclopedia of Islamic World). Biyolojinin temellerinden sayılan modern evrim teorisi, Charles Darwin 'in görüşlerinin üzerine inşa edilmiştir. Darwin, Türlerin KökeniOn the Origin of Species, İnsanın Türeyişi, ve Cinsiyete Mahsus Seçme, İnsan ve Hayvanlarda Duyguların İfadesi eserlerinde görüşlerini belirtmiştir. Manastırın bahçesindeki bezelyeleri birbirleriyle eşleştirerek genetik bilimin temellerini atan Gregor Mendel klasik genetik kanunlarının yapıtaşlarını oluşturmuştur. === Hamilelik ve fetüsün gelişimi === Dişinin iki yumurtalık 'ndan birinden salınan sperm ve yumurta hücresi, iki Fallop tüpü' nden birinde birleşir. Zigot olarak bilinen döllenmiş yumurta, daha sonra tamamlanması bir haftayı bulabilen bir yolculuk olan uterusa doğru hareket eder. Hücre bölünmesi, dişi ve erkek hücrelerin birleşmesinden yaklaşık 24 ila 36 saat sonra başlar. Hücre bölünmesi hızlı bir hızda devam eder ve hücreler daha sonra blastosist olarak bilinen şeye dönüşür. Blastosist rahme ulaşır ve implantasyon olarak bilinen bir işlem olan uterus duvarına bağlanır. Biyolojinin temellerinden sayılan modern evrim teorisi, Charles Darwin 'in görüşlerinin üzerine inşa edilmiştir. Darwin, Türlerin Kökeni, İnsanın Türeyişi, ve Cinsiyete Mahsus Seçme, İnsan ve Hayvanlarda Duyguların İfadesi eserlerinde görüşlerini belirtmiştir. Manastırın bahçesindeki bezelyeleri birbirleriyle eşleştirerek genetik bilimin temellerini atan Gregor Mendel klasik genetik kanunlarının yapıtaşlarını oluşturmuştur. Bebek olacak hücre kütlesinin gelişimine gebeliğin yaklaşık ilk on haftasında embriyogenezi denir. Bu süre zarfında hücreler çeşitli vücut sistemlerine farklılaşmaya başlar. Organ, vücut ve sinir sistemlerinin temel hatları oluşturulmuştur. Embriyonik evrenin sonunda parmaklar, gözler, ağız ve kulaklar gibi özelliklerin başlangıcı görünür hale gelir. Ayrıca bu süre zarfında, plasenta ve göbek kordonu dahil olmak üzere embriyonun desteklenmesi için önemli olan yapıların gelişimi vardır. Plasenta gelişmekte olan embriyoyu uterus duvarına bağlayarak annenin kanı yoluyla besin alımına, atığın atılmasına ve gaz değişimine izin verir. Göbek kordonu, embriyo veya fetustan plasentaya giden bağlantı kablosudur. Yaklaşık on haftalık gebelik yaşından sonra (gebe kaldıktan sonraki sekiz hafta ile aynıdır) embriyo fetus olarak bilinir. Fetal evrenin başlangıcında, düşük yapma riski keskin bir şekilde azalır.* Lennart Nilsson, Bir Çocuk Doğuyor 91 (1990): sekiz haftada "düşük yapma tehlikesi ... keskin bir şekilde azalır." * "Kadın Sağlığı Bilgileri ", Hearthstone Communications Limited:" Düşük yapma riski, haftalar geçtikçe 8. haftadan sonra önemli ölçüde azalır. " Erişim tarihi: 2007-04-22. Bu aşamada, bir fetüs yaklaşık uzunluğundadır, kalp atışı ultrason aracılığıyla görülür ve fetus istemsiz hareketler yapar. Devam eden fetal gelişim sırasında, erken vücut sistemleri ve embriyonik aşamada kurulan yapılar devam ediyor geliştirmek. Cinsel organlar gebeliğin üçüncü ayında ortaya çıkmaya başlar. Fiziksel büyümenin çoğu gebeliğin son haftalarında gerçekleşmesine rağmen, fetüs hem ağırlık hem de uzunluk olarak büyümeye devam eder. Bebek olacak hücre kütlesinin gelişimine gebeliğin yaklaşık ilk on haftasında embriyogenezi denir. Bu süre zarfında hücreler çeşitli vücut sistemlerine farklılaşmaya başlar. Organ, vücut ve sinir sistemlerinin temel hatları oluşturulmuştur. Embriyonik evrenin sonunda parmaklar, gözler, ağız ve kulaklar gibi özelliklerin başlangıcı görünür hale gelir. Ayrıca bu süre zarfında, plasenta ve göbek kordonu dahil olmak üzere embriyonun desteklenmesi için önemli olan yapıların gelişimi vardır. Plasenta gelişmekte olan embriyoyu uterus duvarına bağlayarak annenin kanı yoluyla besin alımına, atığın atılmasına ve gaz değişimine izin verir. Göbek kordonu, embriyo veya fetustan plasentaya giden bağlantı kablosudur. File:6 weeks pregnant.png|Döllenmeden 4 hafta sonra embriyo File:10 weeks pregnant.png|Döllenmeden 8 hafta sonra fetüs File:20 weeks pregnant.png|Döllenmeden 18 hafta sonra fetüs File:40 weeks pregnant.png|Döllenmeden 38 hafta sonra fetüs File:Month 1.svg|1. aydaki göreceli boyut (basitleştirilmiş örnek) File:Month 3.svg|3. aydaki göreceli boyut (basitleştirilmiş örnek) File:Month 5.svg|5. aydaki göreli büyüklük (basitleştirilmiş örnek) File:Month 9.svg|9. aydaki göreceli boyut (basitleştirilmiş örnek) ==== Sosyoloji ==== Her ne kadar diğer bilim dallarına oranla görece yeni bir bilim dalı olarak tanımlansa da, sosyoloji yani toplumbilimsel çalışmalar ve gözlemler antik çağlardan beri mevcuttur. Herodot ve Tukididis gibi isimlerin eserlerinde sosyolojik gözlem ve değerlendirmelere rastlamak mümkündür. Her ne kadar sosyoloji terimi kendisinden önce kullanılmış olsa da,Des Manuscrits de Sieyès. 1773-1799, Volumes I and II, published by Christine Fauré, Jacques Guilhaumou, Jacques Vallier et Françoise Weil, Paris, Champion, 1999 and 2007 See also and Jacques Guilhaumou, Sieyès et le non-dit de la sociologie : du mot à la chose, in Revue d’histoire des sciences humaines, Numéro 15, novembre 2006 : Naissances de la science sociale. bağımsız olarak tekrar terimi ortaya atanA Dictionary of Sociology, Article: Comte, Auguste ve sosyolojiyi 'pozitif bilimlerin kraliçesi' olarak görerek zaman içinde sosyolojinin babası olarak da anılan isim Auguste Comte'tur. Bununla birlikte genel olarak Comte, sosyolojinin kurucusu olarak görülmez."'sociology." Encyclopædia Britannica. 2008. Encyclopædia Britannica Online. 18 Jul. 2008 . Batı'daki sosyoloji dalıyla uğraşan ilk isimler genellikle Darwin'in evrim kuramından etkilenmiştiler ve özellikle analojik olarak canlı organizma ile toplumu karşılaştırmaktaydılar. Bu isimlere örnek vermek gerekirse Herbert Spencer ve Lewis Henry Morgan gibi isimler zikredilebilir. 19\. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında Émile Durkheim, Vilfredo Pareto ve Max Weber gibi klasik sosyologlar bilime önemli katkılarda bulunmuşlardır. ==== Siyaset bilimi ==== Siyaset bilimi çok eski çağlardan beri siyasi faaliyetlerle birlikte gelişim göstermiş, önemli bir sosyal bilim dalı hâline gelmiştir. Antik Hindistan'daki Vedik metinlerden, daha sonraki çeşitli Budist metinlere kadar birçok metinde siyasete dair incelemeler ve çalışmalar yer alır. Hint siyasi düşünür Çanakya (MÖ 350-283) siyasi düşünce, ekonomi ve toplumsal düzen gibi konuları ele alan Arthashastra isimli eseriyle tanınır. Benzeri şekilde Antik Yunan'da da birçok siyasi fikre rastlanır; gerek Homeros, Hesiodos ve Tukididis gibi erken dönem yazarlarının eserlerinde gerekse Eflatun ve Aristo gibi filozofların eserlerinde çok çeşitli siyasi fikir ve incelemelere rastlanabilir. Eflatun Devlet isimli eserinde kendince ideal olan siyasi yapılanma ve yönetim biçimini açıklamış ve incelemiştir. İtalyan rönesansı sırasında yazar Niccolò Machiavelli yazdığı Prens (Il Principe) isimli eseriyle siyaset bilimi tarihi açısından önemli bir yere gelmiştir. Eserde farklı durumlarda iktidara gelen hükûmdarın her duruma göre nelere öncelik tanıması gerektiği, nasıl bir siyaset izlemesi gerektiği açıklanır. Orta Çağ'da ve sonrasındaki dönemde birçok farklı siyasi iktidar biçimi ve devlet yapılanması farklı isimlerce savunulmuştur. Örneğin Fransız hukukçu Jean Bodin iktidar ve devlet üzerine yazdığı Devlet üzerine Altı Kitap (Les Six livres de la République) isimli eseriyle tanınmış, mutlakiyetçiliği şiddetle savunmuştur. Bir bilim olarak siyaset bilimi özellikle 19. yüzyılda akademik anlamda yapılanmaya başlamış, 1880 yılında ABD'de ilk siyaset bilimi okulu (bölümü) kurulmuş ve daha sonra 1903 yılında Amerikan Siyaset Bilimi Birliği kurulmuştur. Siyaset bilimi üzerine akademik çalışmalar artarak devam etmiş, birçok farklı üniversitede siyaset bilimi bölümleri açılmıştır. ==== Psikoloji ==== |küçükresim|sol|Biyopsikososyal Modeli Bugün psikoloji bilimi içerisinde konu edilen çoğu kavram, olay ve fenomen antik Hindistan, Çin ve Mısır gibi medeniyetlerde de felsefî ilgiye mazhar olmuştur. Filozof René Descartes, Batı'da psikolojinin modern felsefi formunun temellerinin oluşmasına katkıda bulunmuştur."Descartes and Kant: Philosophical Origins of Psychology." Sweet Briar College - Department of Psychology. URL erişim tarihi: 26 Temmuz 2008 Çeşitli eserlerinde önemli psikolojik meseleleri ele alan Descartes kendisi bir hekim olmasa da çeşitli anatomi çalışmaları yaptığı bilinmektedir. İngiliz hekim Thomas Willis ise tıbbî bir disiplin olarak psikolojinin ortaya atılmasında önemli rol oynamış, beyin fonksiyonları doğrultusunda psikolojiye yaklaşım olsun yaptığı yoğun anatomik çalışmalarla olsun psikolojiye büyük katkılarda bulunmuştur. Ayrıca daha sonraları deneysel psikolojinin gelişiminde John Locke ve David Hume gibi filozofların büyük etkisi olmuştur. Modern çağa yaklaşırken ortaya çıkan ve özellikle psikolojik bozukluk durumlarında bir tedavi olarak ortaya çıkan hipnotizma ile frenoloji gibi dallar tartışma konusu olmuş; özellikle de bunların cidden etkili yöntemler olup olmadığı ve herhangi bir bilimsel dayanağının bulunup bulunmadığı tartışılmıştır. Daha sonraları ortaya çıkan Alman deneysel psikoloji hareketi psikolojiye önemli katkılarda bulunmuştur. Bu zamanda gerçekleşen ve özellikle nörolojik yapıya dair anatomik ve fizyolojik buluşlar psikolojiyi olumlu etkilemiştir. Alman hekim Wilhelm Wundt 1879'da ilk deneysel psikoloji laboratuvarını açarak bir ilke imza atmıştır."Wilhelm Wundt." Indiana University. Biographical Profiles; Human Intelligence. URL erişim tarihi: 26 Temmuz 2008. 1890'lardan başlayarak Avusturyalı hekim Sigmund Freud ise psikanaliz olarak adlandırdığı yaklaşım ile psikolojiye yeni bir yön kazandırmıştır. Her ne kadar psikanalizin bilimsel konumu hâlâ tartışmalı olsa daVentura, Thomas. "Psychoanalysis." ALLPsych Online: The Virtual Psychology Classroom. URL erişim tarihi: 26 Temmuz 2008.Bloomfield, T. M.. "Psychoanalysis: A Human Science?" Journal for the Theory of Social Behaviour. URL erişim tarihi: 26 Temmuz 2008. psikanalizin çeşitli önermeleri ve kavramları genel anlamda Batı kültüründe önemli bir yer kazanmıştır. Yine 1890'larda köpeklerde yaptığı deneylerle İvan Pavlov klasik şartlandırmayı başarılı bir şekilde göstermiştir. Nitekim daha sonraları da insan dışı primatlar, kediler ve köpekler gibi çeşitli hayvanlar psikoloji deneylerinde kullanılmıştır. ==== Antropoloji ==== Her ne kadar antropolojinin kökeni Batı'daki Aydınlanma süreci ve devamındaki erken dönem modern düşünceleriyle ilişkilendirilse de, bu dönemlerden çok önce bugün antropoloji içerisinde yer alan konulara dair araştırmalar yapılmıştır. Örneğin el-Biruni Hint yarımadasının halkları, gelenekleri ve dinleri üzerine birçok araştırmada bulunmuştur ve genel olarak antropoloji alanına girecek çok çeşitli araştırma ve çalışmaları sonucu zaman zaman "ilk antropolog" olarak anılmıştır.Akbar S. Ahmed (1984). "Al-Beruni: The First Anthropologist", RAIN 60, p. 9-10. Kurumsal olarak antropolojinin gelişimi doğa tarihinden doğmuştur ve ilk dönemlerde özellikle Avrupalı güçlerin kontrolündeki kolonilerdeki yaşamın, yerli insanların ve onlarla ilgili olguları (kültür, dil, din gibi) araştırılmasını içermiştir. Antropoloji 19. yüzyılda gelişmiş, özellikle 1860'lardaki bilimsel gelişmelerden, özellikle de biyoloji ve filoloji gibi dallardaki gelişmelerden, etkilenmiştir."anthropology." Encyclopædia Britannica. 2008. Encyclopædia Britannica Online. 29 Jul. 2008 . URL erişim tarihi: 29 Temmuz 2008. Öncü antropologlardan İngiliz Edward Burnett Tylor, Darwin'in evrim kuramını temel alarak antropolojik çıkarımlar yapmış, medeniyetin gelişimiyle idrakın gelişiminin doğru orantılı olduğunu savunmuştur. Ayrıca çağdaş bazı kırsal veya avcı-toplayıcı halkları evrimsel gelişim açısından geride görüp, primitif yani "ilkel" olarak değerlendirmiştir. 19\. yüzyıl ve 20. yüzyılın başlarında antropoloji görece sosyal anlamda daha az gelişmiş olarak görülen halklar üzerine yoğunlaşmaya devam etti. 20\. yüzyılın ikinci yarısında antropologlar daha Üçüncü Dünya ülkelerindeki daha kompleks yapılarla ilgilenmeye başlamış, daha sonraları, 1970'lerle birlikte, çağdaş Batı ülkelerini antropolojik olarak incelemeye başlamışlardır ki antropoloji için büyük bir adım olmuştur. Çağdaş Avrupa ve Kuzey Amerika ülkelerinde odaklanan antropoloji çalışmalarında gerek genel olarak toplum, gerekse etnik ve dini azınlıklar konu edilmiştir;Al-Zubaidi, Layla. "Urban Anthropology – An Overview." URL erişim tarihi: 29 Temmuz 2008. bunu da bazıları Batılı, kolonileri inceleyen antropolojinin Batı'yı inceleyen ve Batılı perspektifleri, kanıları Batılı olmayanlar sürekli olarak sınanan bir dala dönüşmesi olarak yorumlanmıştır. === Günümüze doğru === 1\. sıra: A. Piccard, E. Henriot, P. Ehrenfest, E. Herzen, Th. De Donder, E. Schrödinger, E. Verschaffelt, W. Pauli, W. Heisenberg, R.H. Fowler, L. Brillouin, 2\. sıra: P. Debye, M. Knudsen, W.L. Bragg, H.A. Kramers, P.A.M. Dirac, A.H. Compton, L. de Broglie, M. Born, N. Bohr, 3\. sıra: I. Langmuir, M. Planck, M. Curie, H.A. Lorentz, A. Einstein, P. Langevin, Ch. E. Guye, C.T.R. Wilson, O.W. Richardson 20\. yüzyılın başlarından itibaren bilimdeki ilerlemeler büyük hız kazanmış ve akademik çevrenin, daha elverişli bir araştırma ortamına kavuşması bu ilerlemeyi tetiklemiştir. Bilimle uğraşmak bir prestij haline gelmeye başlamış ve etkilerini göstermeye başlamıştır. Alfred Nobel'in vasiyeti üzerine 1901'den itibaren verilen Nobel Ödülleri bilimin prestij yönünü sergiler.nobelprize.org Nobel Ödülü resmî sitesindeki Alfred Nobel bölümü. (İngilizce)nobelprize.org Nobel Ödülü resmî sitesi. Bu tip ödüllerle, bilime olan teşvik arttırılmakta ve araştırmalar için gerekli paralar sağlanmaya çalışılmaktadır. ==== Bilimin modernleşmesine katkıda bulunanlar ==== Radyolojinin kurucusu olan Marie Curie'nin bilime yaptığı katkılar kimya alanında büyük yankı uyandırmıştır. Radyoaktivite alanındaki çalışmaları ona, 1903 yılında fizik alanında ve 1911 yılında kimya alanında Nobel kazandırmıştır.nobelprize.org (The Nobel Prize in Physics 1903) Nobel Ödülü resmî sitesindeki 1903 Fizik Ödülü sayfası. (İngilizce)nobelprize.org (The Nobel Prize in Chemistry 1911) Nobel Ödülü resmî sitesindeki 1911 Kimya Ödülü sayfası. (İngilizce) Albert Einstein'in Alman Annalen der Pysik dergisinde yayınlanan Işığın oluşum ve dönüşümü üzerine bir görüş,Albert Einstein Annalen der Physik 17, 132 (1905), Über einen die Erzeugung und Verwandlung des Lichtes betreffenden heuristischen Gesichtspunkt. Molekül boyutlarının yeni bir belirlemesiAlbert Einstein Annalen der Physik 17, 549 (1905), Über die von der molekularkinetischen Theorie der Wärme geforderte Bewegung von in ruhenden Flüssigkeiten suspendierten Teilchen. ve Hareketli Cisimlerin ElektrodinamiğiAlbert Einstein Annalen der Physik 17, 891 (1905), Zur Elektrodynamik bewegter Körper. başlıkları altındaki makaleleri fizik bilimi için yeni bir sayfanın açılmasına sebep oluyordu. Genel görecelik ve Özel görecelik, Einstein tarafından fiziğe sunulan en karışık ve en gizemli teorilerden sayılır. Hâlen tartışmalara sebep olsa da yüzyılın en önemli bilim insanlarından sayılan Einstein, 1921 de Fotoelektrik etki olayına getirdiği açıklama ile Nobel Ödülü'ne layık görülmüştür.nobelprize.org (The Nobel Prize in Physics 1921) Nobel Ödülü resmî sitesindeki 1921 Fizik Ödülü sayfası. (İngilizce) Çocukluğundan itibaren matematiğe olan katkıları, Carl Friedrich Gauss'u bu bilimin yapıtaşlarından biri haline getirmiştir.Gauss'un biyografisi. (İngilizce) Gauss, sayılar kuramı, analiz, diferansiyel geometri, jeodezi, manyetizma ve astronomi konularında önemli katkılar yapmıştır. Matematik alanındaki ilerlemeler, Gauss'tan itibaren daha farklı bir hal almaya başlamış ve onun öğrencilerinden olan Bernhard Riemann'ın oluşturduğu geometri sayesinde izafiyet teorisi gelişmiştir.Bernhard Riemann Bernhard Riemann'ın çalışmaları. (İngilizce) 20\. yüzyılda Srinivasa Aiyangar Ramanujan 3000'in üzerinde teori geliştirmiş; hipergeometrik seriler, asal sayı teorisi, gama fonksiyonu gibi matematiğin birçok farklı dalında önemli buluşları olmuştur. Kurt Godel'in Eksiklik Teoremi matematikte çok önemli bir yere sahiptir. Godel, 20. yüzyılın matematik bakış açısını değiştiren teoremini, Principia Mathematica Gibi Dizgelerin Biçimsel Olarak Karar Verilemeyen Önermeleri Üzerine başlığı altındaki doktora makalesinde belirtmiştir. Genel olarak 20. yüzyılda karmaşıklık teorisi, oyun teorisi, topoloji gibi birçok yeni matematik dalı ve çalışma alanı ortaya çıkmıştır. 1953 yılında DNA'nın yapısını bulan bilim insanları Francis Cricknobelprize.org Nobel Ödülü resmî sitesindeki Francis Crick bölümü. (İngilizce), James Dewey Watsonnobelprize.org Nobel Ödülü resmî sitesindeki James Dewey Watson bölümü. (İngilizce) ve Maurice Wilkinsnobelprize.org Nobel Ödülü resmî sitesindeki Maurice Wilkins bölümü. (İngilizce), genetik alanındaki gelişmelere büyük katkıda bulunmuşlardır. Genetik bilgiyi taşıyan DNA nın çözümü, yüzyılın en önemli bilimsel çalışmalarından birisidir. Genetiğin yeni teknolojik şartlarda ilerleme kaydetmesiyle hastalıkların daha oluşmadan tespiti mümkün olabilecektir. ==== Modernleşmede kullanılan metotlar ==== sağ|küçükresim|Stereoskopik mikroskoplar Bilimin ilerlemesi ile gerekli mekanizmalar çoğalmış ve yeni metotlar ortaya çıkmıştır. Neredeyse her alanda kullanılmaya başlanan teknoloji, sayısal bilimlerin en büyük yardımcılarından biri haline gelmiştir. Son zamanlarda tıp, genetik ve moleküler biyoloji alanında gösterilen ilerlemede teknolojinin payı büyüktür. İlk zamanlara baktığımızda fizik ve kimya laboratuvarlarında kullanılan basit aygıtlar temel taşların oluşmasına yardımcı oldularsa da, yeni dönem biliminin en üst seviyedeki araçları kullanması ilerlemeyi hızlandırmış ve günübirlik hale getirmiştir. Mikroskopun geliştirilmesiyle oluşturulan Elektron mikroskopları bilimsel araç açısından önemli bir ilerlemedir. Koşulların oluşmasıyla beraber artan sistematik düzen, bilimin ilerlemesine katkı sağladığı gibi insanlık içinde önemli gelişmeleri beraberinde getirmektedir. TeleskopunTeleskop nedir? (Türkçe) ilk günlerinden beridir geçirdiği evrim uzayın derinliklerine ulaşmamızı sağlamış ve karanlık bilinmeyenin içindeki sırları çözmemize yardımcı olmuştur. Bilgisayar teknolojisinin gelişmesi bilimin fayda alanına giren bir başka sistemler yumağını oluşturur. Bilgisayar yardımıyla kolaylaşan analizler ve doküman hatlarına kolay şekilde ulaşılması, yapılan bilimsel çalışmalarda zaman kazancını sağlar. Bu zaman kazancı tıp alanında önemli bir faktördür, hastalıkların teşhisi ve tedavi yöntemlerinin hemen geliştirilmesi çok önemlidir. == Bilimlerin sınıflandırılması == Bilimlerin sınıflandırılması (veya bilimlerin tasnifi) özellikle bilim felsefesinde önemli bir yer tutmuş, birçok filozof farklı temellerden yola çıkarak farklı bilim tasniflerine ulaşmışlardır. Gerek Eski Yunan felsefesi gerekse daha sonra bu felsefenin temellerini geliştiren İslam felsefesinin Meşşâî ekolünde bilimlerin tasnifi kendisine yer bulmuştur. Bilimlerin tasnifiyle uğraşan Aristoteles en temel bilimin felsefe olduğu, bilimlerinse genel olarak üç ana kategoride değerlendirilebileceğini savunmuştur. Filozof Francis Bacon da bilimlerin tasnifi konusuna değinmiş, bilimleri sınıflandırırken aralarında ilişki kurduğu insanî yeteneklerle ("human faculties") temel almıştır. Buna göre üç temel insanî yetenek "hafıza", "hayal gücü" ve "akıl"dır. Hafıza tarih bilimlerine denk gelirken, hayal gücü poetik bilimlere akıl ise felsefeye denk gelmektedir."Classification of the sciences". URL erişim tarihi: 21 Mayıs 2008. Ele aldığı temeller sebebiyle Bacon'un tasnifi psikoloji bazlı bir tasnif olarak yorumlanmıştır. Bacon'un ayrımı daha sonraları ortaya çıkan ansiklopedik çalışmaların yanı sıra bilim tasnifi çalışmalarında da etkili olmuştur; örneğin Fransız ansiklopedistler (geleneği) Bacon'un tasnifini kullanmıştır. Modern çağa doğru en kapsamlı ve önemli bilim sınıflamalarından biri Amerikalı filozof ve bilim insanı C. S. Peirce tarafından yapılmıştır. Peirce bilim sınıflamasında, türlerin sınıflandırılmasında kullanılana paralel bir sistem kurmuştur: dal, sınıf, takım, familya, cins ve tür.Atkins, Richard Kenneth. "Restructuring the Sciences: Peirce's Categories and His Classifications of the Sciences." Fordham University. URL erişim tarihi: 24 Mayıs 2008. Örneğin 1902 tarihli sınıflandırmasında Aritmetik bir bilim olarak Teorik dalının, Matematik sınıfında yer alan Sonsuz Koleksiyonlar takımının alt takımlarından biridir. Bu sınıflandırmada, iki ana dal mevcuttur ve bilim kavramı bu iki ana dala ayrılır: Teorik ve Pratik. Daha sonra bu iki dal, başka alt dallara bölünür ve sınıflandırma sınıf ve takımlarla devam eder. 1903'teki bilimsel sınıflandırması, benzeşmekle birlikte daha farklıdır; tüm ayrışmalar üçlüdür ve özellikle Comte'un bilimsel sınıflamasından etkilenmiştir. Bugün genelgeçer kabul gören bir bilim sınıflaması (yani bilimlerin tasnifi) yoktur; nitekim bazı filozoflar bilim sınıflaması fikri açısından çeşitli sorunlar olduğunu öne sürmüştür. Bilimlerin sınıflandırılması üzerine çalışmalar ve ilgi de 20. yüzyılın başlarında büyük ölçüde sona ermiştir. Bilimin öğretilmesinde ve üretilmesinde, idari birimlerin ayrıştırmasında çağdaş üniversitelerde genelde birkaç ana dal belirlenir ve ilgili bilimler bu dalların altında çalışılır: fen bilimleri, sosyal bilimler, teknoloji (ki buna genelde mühendislik de dahil edilir) ve sanat ile beşerî bilimler; sıklıkla tıp da kendi başına bir dal olarak bu dallaşmada yer alır. == Bilim'in felsefesi == Bilim felsefesi, bilim kavramının veya bilim dallarının içeriklerini, temellerini, sonuçlarını, uygulamalarını ve bunlarla ilgili yaklaşımları ve yöntemleri felsefî anlamda irdeleyen felsefe dalına verilen isimdir.Willermet, Cathy. "Science, Philosophy of." Encyclopedia of Anthropology. Ed. H. James Birx. Vol. 5. Thousand Oaks, CA: Sage Reference, 2006. 2062-2065. Gale Virtual Reference Library. Gale. 28 Mayıs 2008. Özellikle bilim tarihinde önemli bir yere sahip olan bilim felsefesi, genel olarak "bilim" kavramı ile ilişkili olabileceği gibi belirli bir bilim dalı ile ilişkili (örneğin biyoloji felsefesi,Lennox, James. "Philosophy of Biology." Encyclopedia of Philosophy. Ed. Donald M. Borchert. Vol. 7. 2nd ed. Detroit: Macmillan Reference USA, 2006. 337-349. Gale Virtual Reference Library. Gale. 28 Mayıs 2008 fizik felsefesi,Loewer, Barry. "Philosophy of Physics." Encyclopedia of Philosophy. Ed. Donald M. Borchert. Vol. 7. 2nd ed. Detroit: Macmillan Reference USA, 2006. 473-478. Gale Virtual Reference Library. Gale. 28 Mayıs 2008 kimya felsefesiSchummer, Joachim. "Chemistry, Philosophy of." Encyclopedia of Philosophy. Ed. Donald M. Borchert. Vol. 2. 2nd ed. Detroit: Macmillan Reference USA, 2006. 140-144. Gale Virtual Reference Library. Gale. 28 Mayıs 2008 gibi) de olabilir."science, philosophy of." Encyclopædia Britannica. 2008. Encyclopædia Britannica Online. URL erişim tarihi: 28 Mayıs 2008 . Bilim felsefesinin daha öznel tanımlanabilmesi de mümkündür; nitekim bilim felsefesi içerisindeki farklı akımlar bilim felsefesini farklı tanımlamışlardır.Ergün, Mustafa. "Bilim Felsefesi". URL erişim tarihi: 17 Nisan 2011. Bilim ile felsefenin bilim tarihinin başlarında karışık bir şekilde uygulanması, birçok filozofun aynı zamanda bilim insanları olması ve felsefî eserlerin aynı zamanda bilimsel bulguları, kuramları da barındırması modern çağa doğru son bulmuş ve bilim ile felsefe iyice ayrışmaya başlamıştır. Bugün anlaşılan anlamda bilim felsefesi de bu ayrışma sonrası, felsefenin ve filozofların bilim kavramını aklî açıdan ele alması ile başlamış denebilir. Tarih boyunca, bugün bilim felsefesi tarihi ve gelişiminin temelini oluşturan birçok bilim kuramı geliştirilmiştir. Bunların dışında bilimin mahiyetine ilişkin de farklı akımlar, düşünceler bilim felsefesi tarihinde kendine yer bulmuştur. Örneğin bazı filozoflar ve pozitivizm gibi akımlar bilimin doğa ve insanî zihinsel çalışmaların bir ürünü olduğunu öne sürerken, bazı filozof ve akımlar ise bundan farklı olarak bilimin zamana, mekâna ve topluma dayanan bir tür insan faaliyeti olduğunu savunmuşlar, örneğin Thomas Kuhn ve Jürgen Habermas bir faaliyet olarak bilimin tarihî ve toplumsal ilişkilerine ve bunlardan yola çıkarak yeni bilim tarihi anlayışlarına ve bilim tanımlarına vurguda bulunmuşlardır."Thomas Kuhn". Stanford Encyclopedia of Philosophy. URL erişim tarihi: 28 Mayıs 2008.Mitchell, Gordon R. "Did Habermas Cede Nature to the Positivists?". URL erişim tarihi: 28 Mayıs 2008. Farklı bilim anlayışlarından özellikle pozitivist anlayış bir süre genel kabul görmüşse de, 20. yüzyılın ikinci yarısında ciddi biçimde sorgulanmış, eleştirilmiş, hakkındaki genel kanı değişiklik göstermiş ve çağdaş pozitivizm bazı aşırı söylemlerinden vazgeçip genelde daha orta yolu benimsemeye başlamıştır. Nitekim postmodernizmin ortaya çıkışı ve etkileri, modernist pozitivizme karşıdır ve çağdaş bilim felsefesinde önemli bir yere sahiptir. Bilimsel yöntem, bilimsel bulgular ve bilimler içerisinde kullanılan kavramlar da bilim felsefinin konusu olmuştur. Örneğin bilimsel kanunların tam olarak ne olduğu, nasıl tanımlanması gerektiği ve eğer varsa gerçek bilimsel kanunların, yanlışlıkla yapılmış objektif olarak genelgeçer olmayan genellemelerden nasıl ayrıştırılması gerektiği bilim felsefesi dahilinde tartışılmıştır. Bilim filozoflarınca bilimin şu özelliklere sahip olduğu belirtilir: * Bilim olgusaldır. Bilim, olgulara yönlenerek doğrulanabilir olan ifadeleri inceler.Özlem, Doğan: "Bilim Felsefesi", sayfa 14, Notos Kitap, Kasım 2010, İstanbul, ISBN 978-605-5904-27-2 * Bilim mantıksaldır. Bilimsel ifadeler, mantıksal açıdan doğru çıkarımlar ile ulaşılmış, çelişkisiz ifadeler olmalıdır. * Bilim objektiftir. Bilim, öznel ifadeler ile değil nesnel ifadeler ile ilgilenir. * Bilim eleştireldir. Bilimdeki mevcut her kuram yeni olgular ışığından çürütülebilir veya değiştirilebilir; her kuramın yerini başka bir kurama bırakabilir. * Bilim genelleyicidir. Bilim, tek tek bütün olgular ile ilgili gözlem yapmaz; bunlar ile ilgili genel kurallar ve bağıntılar bulmaya çalışır. * Bilim seçicidir. Bilim, her türlü olguyla değil yalnızca ilgi alanına giren ve önemli olgular ile ilgilenir. Bu özelliklerin dışında bilimin bir takım inançlara dayandığı ifade edilir: * Bilim realisttir. Buna göre dış dünya özneden bağımsız ve gerçektir. * Bilim rasyonalisttir. Buna göre dünya anlaşılabilir ve akla uygun bir dünyadır. Bu nedenle olguları akıl yolu ile kavramaya elverişli bir düzeni vardır. * Bilim nedenselcidir. Buna göre doğadaki her şeyin bir nedeni vardır, doğadaki bütün olgular arasında neden- sonuç ilişkisi bulunur. * Bilim nicelcidir. Buna göre var olan her şey ölçülebilirdir. == Bilimsel yöntem == Bilimsel yöntemi özetleyen bir şema|küçükresim|300px Bilimsel yöntem çeşitli yeni bilgi edinmek veya bilinen bazı bilgileri doğrulamak veya düzeltmek amacıyla, çeşitli fenomenleri araştırmak için ve geçmişte kazanılmış, öğrenilmiş bilgileri tamamlamak için kullanılan yöntemlerin bütününe verilen isimdir. Bilimsel yöntem(ler) gözlemlenebilir, deneysel (ampirik) ve ölçülebilir kanıtların belirli bazı mantıksal prensiplerle incelenmesine dayanırIsaac Newton (1687, 1713, 1726). "[4] Rules for the study of natural philosophy", Philosophiae Naturalis Principia Mathematica, Third Edition. The General Scholium containing the 4 rules follows Book 3, The System of the World. Reprinted on pages 794-796 of I. Bernard Cohen and Anne Whitman's 1999 translation, University of California Press ISBN 0-520-08817-4, 974 pages.. Bilimsel yöntem, Oxford İngilizce Sözlük'te şöyle tanımlanmıştır: Bilimsel yöntem diğer bazı bilgi edinme yöntemlerinden, bilim, deney ve mantık temelli olmasıyla ayrılır. Aynı şekilde bilimsel yöntem ile elde edilen bilginin, tekrar edilebilir deneylerden sonra tekrar ulaşılabilir olması gerekir. Bu açıdan bilimsel yöntem sıklıkla vahiy bazlı olan dinî yöntemden farklıdır; dinî bilgide esas sıklıkla vahiydir oysa vahiy tekrar edilebilir bir deney olmadığı için bilimsel bir yöntem değildirSchafersman, Steven D. "An Introduction to Science: Scientific Thinking and the Scientific Method." URL erişim tarihi: 3 Haziran 2008.. Her ne kadar farklı bilim dallarında ve farklı bilgi konularında farklılaşmış, konuya özelleşmiş bilimsel yöntemler kullanılsa da genel bazı noktalar bilimsel yöntemlerin temelini oluşturur. Genellikle bilim insanları, araştırmacılar belirli bir fenomeni açıklamak adına büyük ölçüde ellerindeki bilgileri kullanarak hipotezler öne sürerlerWudka, Jose. "The scientific method." Physics 7: Relativity and Cosmology. UC Riverside. URL erişim tarihi: 3 Haziran 2008.Dye, James. "Socratic Method vs. Scientific Method". URL erişim tarihi: 3 Haziran 2008.; daha sonra bu hipotezleri test etmek için çeşitli deneyler hazırlarlar ve deneylerin sonucuna göre bir hipotezin doğruluğu veya yanlışlığı ortaya çıkar. Bazen bir hipotezin doğruluğu belirli deneyler sonucu kabul edilse de; daha sonra yanlış olduğu farklı deneyler yoluyla da kanıtlanabilir. Bu sebeple her türlü hipotez, sürekli olarak deneylere tabii tutulabilir. Bilimsel yöntem açısından, bilimsel yöntemler sonucu elde edilen bilgilerin paylaşılması ve arşivlenmesi çok önemlidir zira bu bilgiler ışığında aynı veya farklı yöntemlerle ilgili deney ve testlerin tekrar edilmesi, yeniden üretilebilmesi ve yapılabilmesi bilimsel yöntem sonucu oluşacak bilgi açısından kaçınılmaz bir gerekliliktir - deneylerle aynı sonuç tekrar tekrar üretilebildiğinde hipotez kuram olmaya yaklaşır. == Bilim çevreleri ve camiası == Bilim camiası birçok farklı bilim dalında uzmanlaşmış, farklı dallarda araştırma yapan birçok bilim insanı ve ilgili kurumlardan oluşmaktadır. === Bilim dalları === Zaman içinde farklı bilim dalları, veya alanları, özelleşmiş ve gelişmiştir. Sıklıkla akademik düzeyde bilimlerin dallaşması iki ana kategoride ele alınır. Doğal fenomenleri araştıran ve inceleyen doğa bilimleri (veya doğal bilimler) ile toplumu, bireyi ve insanî faaliyetleri ve davranışları araştıran ve inceleyen sosyal ve beşerî bilimler. Biyoloji, fizik ve kimya gibi bilimler doğa bilimlerine örnekken, sosyoloji ve antropoloji gibi bilimler sosyal bilimlere örnektir. Bu temel alanlar arasında çok çeşitli ilişkiler olmuş, mühendislik ve tıp bilimleri gibi bu alanlarla ilişkili birçok uygulamalı bilimler de olduğu gibi özellikle son yüzyılda birçok disiplinler arası dal da ortaya çıkmıştır; sibernetik"DEFINING 'CYBERNETICS'." AMERICAN SOCIETY FOR CYBERNETICS. URL erişim tarihi: 6 Haziran 2008., ekonofizik"Econophysics Workshop." The European Science Foundation Programme. URL erişim tarihi: 6 Haziran 2008. ve tıbbi antropoloji"Medical Anthropology, Health Care Diversity, and Globalization." Boston Healing Landscape Project. URL erişim tarihi: 6 Haziran 2008. gibi. Matematik bilimi sıklıkla bu iki ana kategoriden farklı üçüncü bir kategori olan formal bilimler kategorisinde yer alır; zira hem doğa bilimlerine hem de sosyal bilimlere yakın ve uzak olduğu birçok nokta mevcuttur. Matematik, belirli bir bilgi alanının nesnel, dikkatli ve sistematik incelenmesi hususunda doğa bilimlerine yakınken, inceleme yöntemi olarak ampirik yani deneysel yöntemler barındırmaması açısından ayrılır; matematikte edinilen bilgi ampirik yöntemlerle değil de a priori ile doğrulanır. Formal bilimler kategorisi matematiğin yanında istatistik ve mantık bilimlerini de içermektedir. Bu iki bilim, matematik ile birlikte, tüm bilimler, özellikle ampirik bilimler açısından önemli bir yere sahiptir; örneğin formal bilimlerdeki çeşitli gelişmeler fiziksel ve biyolojik bilimlerde de büyük gelişmelere sebep olmuştur. Nitekim formal bilimler hipotez, kuram ve kanunların oluşmasında, hem şeylerin nasıl çalıştığı ve olduğuna yönelik (doğa bilimleri) hem de insanların nasıl düşündüğü ve davrandığına yönelik (sosyal ve beşerî bilimler) keşif ve tanımlamalarda hayati bir önemi sahiptir. Sosyal bilimlerin bir ampirik bilim olup olmaması durumu 20. yüzyıldan beri tartışma konusu olmuştur. Bu tartışmalar etrafında sosyal ve davranışsal dalların bir kısmı bilimsel olmadıkları eleştirileriyle karşılaşmıştır. Hatta bazı akademisyenler (örneğin Nobel Ödülü sahibi fizikçi Percy W. Bridgman,) ve bazı siyasetçiler (örneğin ABD Senatörü Kay Bailey Hutchinson), diğer dallara oranla spesifik- olmayan, muğlak veya bilimsel açıdan yersiz buldukları bazı dallar için "bilim" sözcüğünü kullanmaktan kaçınmıştırlar. === Kurumlar === Bilimsel fikir, deney ve bulguların paylaşımı, iletişimi ve tanıtımı gibi amaçları güden bilim topluluklarına Rönesans döneminden beri rastlanmaktadır. Bugüne ulaşmış en eski kurum is İtalya'daki 'dir. 1660 yılında İngiliz Royal Society (Kraliyet Cemiyeti) ve 1666 yılında Fransız ile başlayarak, ulusal bilim akademileri, toplulukları birçok ülkede bulunan seçkin bilimsel araştırma ve bilgi kurumlarıdır. Birçok uluslararası bilimsel örgüt, örneğin Uluslararası Bilim Konseyi (International Council for Science), farklı milletlerin bilim toplulukları, camiaları arasındaki işbirliğini geliştirmek ve önayak olmak amacıyla kurulmuştur. === Yazın === Bugüne kadar muazzam çeşitlilikte bilimsel yazınlar yayımlanmıştır ve yayımlanmaya devam edilmektedir. Bilimsel jurnaller üniversitelerde ve diğer çeşitli araştırma kurumlarında yapılan araştırmaların sonuçlarını belgelemek ve iletmekte; bilimsel araştırmaların ve çalışmaların bu sebeple de bilimin arşivsel bir kaydı olma işlevini görmektedirler. İlk bilimsel jurnaller, Journal des Sçavans ve ardından gelen Philosophical Transactions, 1665 yılında yayımlanmaya başlanmıştır. O zamandan bu yana düzenli yayınların toplam sayısı durmadan artış göstermiştir ki 1981 yılında yapılan bir tahmine göre yayındaki toplam bilimsel ve teknik jurnallerin sayısı 11.500'dü. Birçok bilimsel jurnal belirli bir bilim dalını kapsamakta ve o daldaki araştırmaları yayımlamakta, sunmaktadır; araştırmalar normalde bilimsel bir tez formatındadır. Bilim çağdaş toplumlarda o kadar yaygın ve nüfuzludur ki genellikle başarıların, haberlerin ve bilim insanlarının heveslerinin daha geniş kitlelere aktarılması gerekli görülür. Bilimsel dergiler, örneğin New Scientist veya Scientific American, daha geniş bir okuyucu kitlesinin ihtiyaçlarına karşılık vermekte ve bazı araştırma alanlarındaki kayda değer keşif ve gelişmeler dahil birçok popüler araştırma alanın teknik olmayan özetlerini sunmaktadır. Ayrıca, yüzeysel olarak, bilimkurgu türü, temelde fantastik bir doğaya sahip olsa da, genel olarak toplumun hayal gücünü cezbetmekte ve belki bilimsel yöntemleri değil ama bilimsel fikirleri iletmektedir. == Eleştiriler ve tartışmalar == === Bilim, sözde bilim ve bilim dışı === Kendi başına meşruiyet kazanamayacak olan ve bu sebeple bilim gibi tavır takınarak kendisine meşruiyet kazandırmaya çalışan herhangi bir yerleşmiş bilgi bütünü bilim olarak kabul edilmez; bunlara genellikle sınır-bilim (fringe science) veya alternatif bilim denmektedir. Bunların en büyük eksikliği, doğal bilimlerde olduğu gibi bilimlerin gelişimine katkıda bulunan, dikkatlice kontrol edilen ve etraflıca incelenip, yorumlanan deneylerden yoksun olmalarıdır. Bir başka terim de çöp bilimdir. Çöp bilim (junk science), aslında meşru, doğru sayılabilecek çeşitli bilimsel teori ve verilerin, yanlış bir şekilde veya hataen karşıt bir tarafı, tutumu savunma amaçlı kullanımıdır. Terimin kullanımında genellikle ideolojik veya siyasi önyargı ve etkenler de söz konusudur. Ticari reklamların çok çeşitli bir kısmı da bu kategoriye düşmektedir. Son olarak, bu terimlerden ayrı ve farklı olarak, bilimsel fikirlerin iyi niyetli olsa da yanlış, eskimiş, eksik veya fazlasıyla basitleştirilmiş teşhirleri ve tezahürlerine de rastlanılabilir. Birçok bilgi bütünü ve dalının gerçekten bilim (dalı) olup olmadığı tartışma konusu olmuştur. Bu hususta tartışmalar ve fikir ayrılıkları oldukça büyük sayıdadır ve sosyal ve davranışsal bilimler gibi bazı alanlar çeşitli eleştirmenler tarafından bilim dışı olmakla suçlanmıştır. Farklı alanlardan birçok kişi, örneğin Nobel Ödülü sahibi fizikçi Percy W. Bridgman gibi bazı akademisyenler ve örneğin ABD Senatörü Kay Bailey Hutchinson gibi bazı siyasetçiler, diğer dallara oranla spesifik-olmayan, muğlak veya bilimsel açıdan yersiz buldukları bazı dallar için "bilim" sözcüğünü kullanmaktan kaçınmıştırlar. Bazı filozoflar da bu açıdan farklı fikirler sunmuşlardır; örneğin Karl Popper bilimsel yöntemin ve kanıtlarınLogik der Forschung, new appendix *XIX (Logic of scientific discovery isimli İngilizce sürümde henüz bulunmamaktadır) varlığını reddetmiştir. Popper'a göre sadece bir tane evrensel yöntem vardır; olumsuz deneme ve yanılma yöntemi. Bu, bilim, matematik, felsefe, sanat vs. dahil insan zihninin tüm ürünlerini kapsadığı gibi, hayatın evrimini de kapsar.Karl Popper: Objective Knowledge (1972) Ayrıca Popper, eleştirel rasyonalizm (Popper, Albert) ile Frankfurt Okulu (Adorno, Habermas) arasındaki sosyal bilimlerin metodolojisini konu alan felsefî bir tartışma olan, pozitivizm tartışmasına da katkıda bulunmuştur.Bu meseledeki çeşitli konumların eleştirel incelenmesi Karl R. Popper'in " Tarihselciliğin Sefaleti" (The Poverty of Historicism) eserinde bulunabilir. === Felsefi bakış ve odak === Tarihçi Jacques Barzun bilimi "tarihteki her inanç kadar fanatik bir inanç" olarak tanımlamış ve insan varoluşu açısından tamamlayıcı olan mânâ düşüncelerini bastırmak amacıyla bilimsel düşüncenin kullanımına karşı uyarmıştır.Jacques Barzun, Science: The Glorious Entertainment, Harper and Row: 1964. p. 15. (quote) and Chapters II and XII. Carolyn Merchant, Theodor W. Adorno ve E. F. Schumacher gibi birçok çağdaş düşünür 17. yüzyıldaki bilimsel devrimin bilimi doğayı veya hikmeti anlamaya çalışan bir odaktan, doğayı kendi çıkarları için kullanmak (manipüle etmek) odağına kaydırdığını ve bilimin doğayı manipüle edişinin sonunda kaçınılmaz bir şekilde insanları da manipüle etmesine yol açacağını düşünmüşlerdir.Fritjof Capra, Uncommon Wisdom, ISBN 0-671-47322-0, p. 213 Ayrıca, nicel ölçümlerin bilimin odağında olması, bilimin dünyanın önemli nitel açılarını göremediği eleştirilerine yol açmıştır. Bilimin icrasında, etik ve çalışma ahlâkının ideolojik bir şekilde reddedilmesinin sahtekârlık, intihal ve veri tahrifi gibi çeşitli formlardaki sonuçları birçok akademisyen tarafından eleştirilmiş ve yerilmiştir. Filozof Bernard Rollin, "Bilim ve Etik" (Science and Ethics) isimli eserinde, etik ve ahlâkın bilim ile ilgisini reddeden ideolojik görüşü inceler ve temel etik anlayışının ve kurallarının öğretilmesinin, bilimsel eğitimin vazgeçilemez ve ayrılmaz bir unsuru olduğunu savunur. === Medya ve bilim tartışması === Kitlesel medya, birbiriyle yarışan farklı bilimsel iddiaları, bu iddiaların bilimsel camiadaki kabul edilebilirliği ve güvenirliğini tam olarak, kesin bir şekilde yansıtmalarını engelleyen çeşitli baskılara maruz kalmaktadır. Bilimsel bir tartışmada farklı taraflara ne kadar ağırlık verileceğini belirlemek, tartışmanın konusu hakkında uzmanlık ve bilgiyi gerektirir. Çok az gazeteci gerçek anlamda bilimsel bilgiye sahip olduğu gibi, belirli bilimsel meseleler üzerine bilgiye sahip olan bir gazeteci bile aniden haberini yapması gereken diğer bilimsel meseleler üzerine az şey biliyor olabilir. === Epistemolojik yetersizlikler === Psikolog Carl Jung'a göre her ne kadar bilim doğanın her yönünü, tam olarak anlamaya çalışsa da kullanılan deneysel yöntemler ancak suni ve sınırlı sorular ortaya atacak ve dolayısıyla sadece kısmi cevaplara ulaşılabilir. Robert Anton Wilson, bilimin soru sormakta kullandığı araçların ürettiği cevapların sadece kullanılan araçlar açısından anlamlı cevaplar olduğunu ve bilimsel bulguların incelenebileceği tamamen nesnel bir bakış açısının olmadığını öne sürerek bilimi eleştirmiştir. === Bilim ve din === Bilim ile din arasındaki ilişki, yaşamın gerçeklerine ilişkin yaptıkları açıklamalar doğrultusunda incelenebilir. Dinsel doktrinler ve nedenler zaman zaman bilimin gelişimini etkilerken, bilimsel bilgiler de dinsel inanışları etkilemiştir. Din ve bilim, tarih boyunca birbirleriyle sürekli çatışma halinde olan iki düşünme biçimidir. Genel bir anlamda her ikisi de evreni açıklama amacı güder; fakat kullandıkları yöntemler ve bağlı oldukları dünya görüşleri çok farklıdır. Bilim, olguları saptama ve açıklamada gözlem ve gözleme dayalı mantıksal düşünmeyi kullanır. Oysa din, metafizikten pek farklı olmayarak, sevgi, inanç ve duygu ile karışık, olgulardan kopuk bir akıl yürütmeye dayanır. Dünya görüşü yönünden birine gerçekçi-rasyonalist, ötekisine mistik- rasyonalist diyebiliriz. Bu karşılaştırmayı daha somut yapmak için, dini oluşturan başlıca özellikleri belirtmeye ve bilimle çatışmaya düştüğü kesin noktayı bulmaya ihtiyaç vardır. Bütün büyük dinler incelendiğinde şu üç ögenin ya da işlevin yapılarında var olduğu görülür: # Birtakım ahlak kuralları, # Belli tapınma biçimleri, # Metafizik nitelikte bir inançlar sistemi. Bilimle dinin çatışması sadece son nokta bakımındandır. Çünkü din bilimin evreni açıklama ve insan için anlaşılır kılma çabasına bu noktada ortak olmuştur. Din evrenin kökeni, kuruluşu ve işleyişi üzerine birtakım inançlara (metafizik hipotezlere) sahiptir. Bu inançların her biri dogma niteliğindedir; doğruluğundan şüphe edilmez. Kaldı ki, dinin söz götürmez bir kesinlikle doğru kabul ettiği metafizik hipotezleri bilimsel yoldan doğrulama olanağı da yoktur. Örneğin, bu inanç ya da hipotezlerden biri, Tanrının varlığı ile ilgilidir. Hemen bütün gelişmiş dinler belli özellikleri olan bir Tanrının var olduğu savına dayanır. Ne var ki, bu savın ne doğruluğu ne de yanlışlığı gözlem ve deneye başvurularak saptanamaz. Dinler bu konudaki savlarının doğruluğunu başka yollara (vahiy, sezgi, kutsal kitap, geleneksel otorite ve benzer kaynaklara) başvurarak savunurlar. Sonuçta böyle bir savın kabulü veya reddi kişisel bir inanç sorunu olarak kalır. Ne inanan kimse inancının doğruluğunu, ne de inkâr eden kimse inkârını bilimsel yoldan ispat edebilir. Şu kadar ki, ikisinin birden doğru olması mantıksal açıdan olanaksızdır. Din, inançlar sisteminde, bilimin tam tersine, düzeltme, gelişme veya herhangi bir değişiklik kabul etmez. Yanılma olasılığına yer vermediği için kendi kendini eleştiri yoluyla hatalardan arındırma olanağı yoktur. Dinsel her inanç kesin ve evrensel doğruluk iddiasına dayanır. Oysa bilimde hiçbir teori kesinlik iddiası gütmez; er geç bir gün değişikliğe uğrama, hatta tümden reddedilme olasılığını gözden uzak tutmaz. Dinle bilimin çatışması, dinin olgulara dayanmaksızın evreni açıklama yolunda ortaya attığı metafizik öğretilerden vazgeçmediği sürece sürüp gideceğe benzer. Çünkü bu tür inançları, giderek kapsamını geliştiren bilimsel bulgu ve doğrularla bağdaştırmanın yolu yoktur.Yıldırım, Cemal. Bilim Felsefesi. 18. baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2014. s. 26 Kişiler bazında ele alındığında, tarih boyunca bazı düşünürlerin bilim ile dinin uzlaşamaz ve birbirine karşıt uğraşılar olduğunu öne sürdüğü -bu genel olarak bilimin sorgulamaya dayanması, dinin ise sorgulamadan inanmayı gerektirmesinden kaynaklanmaktadır-, bazı düşünürlerin ise aksini iddia ettiği görülmektedir. Özellikle 19. yüzyılın belirli dönemlerinde din ile bilimin birbirine muhalif olduğu görüşü kazanmıştır. Bu dönemlerde geliştirilen muhalefet, karşıtlık tezine göre bilim ile din arasındaki herhangi bir etkileşim her daim çatışmaya yol açacaktır ve din de, yeni bilimsel fikirlere karşı, saldırgan olan taraf olacaktır.David B. Wilson writes about the development of the conflict thesis in "The Historiography of Science and Religion" the second essay in "Gary Ferngren (editor). Science & Religion: A Historical Introduction. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2002. ISBN 0-8018-7038-0." Her ne kadar bu anlayış 19. yüzyılda John William Draper ve Andrew Dickson White gibi isimlerce yaygınlaştırılmaya çalışılmışsa da bilim ile din arasındaki tarihsel ve bugünkü etkileşimi, çatışma anlarından iş birliği anlarına kadar, açıklamaya yeterli olmamıştır.Gary Ferngren (editor). Science & Religion: A Historical Introduction. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2002. ISBN 0-8018-7038-0 Nitekim gerek KopernikPogge, Richard. "A Brief Note on Religious Objections to Copernicus." Astronomy 161: An Introduction to Solar System Astronomy URL erişim tarihi: 19 Ağustos 2008., Galileo, Kepler ve Boyle gibi Batı bilim tarihinde yer almış önemli isimler, gerekse İbn-i Sina, BiruniO'Connor, J. J.; Robertson, E. F.. "Abu Arrayhan Muhammad ibn Ahmad al- Biruni." The MacTutor History of Mathematics archive. URL erişim tarihi: 29 Temmuz 2008. ve İbn-i Heysem (cf. ) gibi Doğu bilim tarihinde yer almış önemli isimler inançlı insanlardı. Bununla birlikte, bilim ile dinin tarih içinde çatıştığı meseleler de olmuştur ve bilim ile dinin uzlaşmasının mümkün olmadığını savunanlar bugün de mevcutturlar. Örneğin İngiliz evrimsel biyoloji uzmanı Richard Dawkins bilim ile dinin uzlaşmasının mümkün olmadığını şiddetle savunmaktadır. Tarih boyunca din ile bilimi birleştirmeye çalışan, birbiriyle çelişmeyen yöntemler olduğunu ileri süren ve hatta birbirlerini tamamladıklarını düşünenler olmuştur. Amerikalı biyolog Kenneth R. Miller bu kesimdedir. Zaman zaman dinsel kanıları bilimsel yöntemlerle veya bilimsel kanıları dinsel yöntemlerle açıklamaya çalışanlar olmuştur. Örneğin, İbn-i Sina Tanrı'nın varlığını akıl ve mantık yoluyla açıklamaya çalışmıştır.Lenn Evan Goodman (2003), Islamic Humanism, p. 8-9, Oxford University Press, ISBN 0-19-513580-6. Buna ek olarak, özellikle modern çağda, bazıları bilim ve dinin birbirinden bağımsız olduğunu, insani deneyimin birbiriyle ilgisiz yönleriyle uğraştıkları ve bu sebeple birbirlerinin alanına bulaşmadıkça, kendi alanları içerisinde, sorunsuz bir şekilde birlikte var olabileceklerini öne sürmüşlerdir. Ama bu pek de mümkün olmamıştır.Stephen Jay Gould. Rocks of Ages: Science and Religion in the fullness of life. Ballantine Books, 1999. == Kaynakça == * * Encyclopedia of Philosophy. Ed. Donald M. Borchert. 2nd ed. Detroit: Macmillan Reference USA, 2006. Gale Virtual Reference Library. Gale. 28 Mayıs 2008. == Dış bağlantılar == * Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) * Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) * Science.gov - USA.gov for Science * Science Resource Online * Euroscience: A European Association for Promotion of Science and Technology * Science.gouv.fr - Le portail de la science == Ayrıca bakınız == * İslam ve bilim * Askerî bilim * Avrupa'da bilim ve teknoloji * Osmanlı İmparatorluğu'nda bilim ve teknoloji *Orta Çağ Avrupası'nda bilim *Rönesans'ta bilim tarihi *Bilim sosyolojisi *Bilim parkı *Bilim tarihi ve felsefesi * Uluslararası Bilim Olimpiyatları * Sovyetler Birliği'nde bilim ve teknoloji * Bilim merkezi Kategori:Ana madde konuları Kategori:Gözlem
Ayasofya (anlamı: "Kutsal Bilgelik"; ), eski adıyla Kutsal Bilgelik Kilisesi ve Ayasofya Müzesi veya günümüzdeki resmî adıyla Ayasofya-i Kebîr Câmi-i Şerîfi (Kutsal Büyük Ayasofya Camii),Türk Dil Kurumu'na göre "şerif" sözcüğü, "kutsal, şerefli, soylu, temiz" gibi anlamlara gelmektedir. İstanbul'da yer alan bir cami ve eski bazilika, katedral ve müzedir. Bizans İmparatoru I. Justinianus tarafından, 532-537 yılları arasında İstanbul'un tarihî yarımadasındaki eski şehir merkezine inşa ettirilmiş bazilika planlı bir patrik katedrali olmuştur. 1453 yılında İstanbul'un Osmanlılar tarafından fethedilmesinden sonra II. Mehmed tarafından camiye dönüştürülmüştür. Mustafa Kemal Atatürk tarafından 1934 yılında yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile müzeye dönüştürülmüş, kazı ve tadilat çalışmaları başlatılmış ve 1935'ten 2020'ye kadar müze olarak hizmet vermiştir. 2020 yılında ise müze statüsü iptal edilerek cami statüsü verilmiştir. Ayasofya, mimari bakımdan merkezî planı birleştiren kubbeli bazilika tipinde bir yapı olup, kubbe geçişi ve taşıyıcı sistem özellikleriyle mimarlık tarihinde önemli bir dönüm noktası olarak ele alınır. Hristiyanlar için hem sembolik hem de eksen olma anlamının yanında, turistik ve ruhsal bir çekim merkezidir. Ayasofya adındaki "Aya" sözcüğü "kutsal" anlamına gelir. "Sofya" sözcüğü ise Grekçede "bilgelik" anlamındaki sophos sözcüğünden gelir. Dolayısıyla "Aya Sofya" adı, Nasıralı İsa'ya atfen "Kutsal Bilgelik" ya da "İlahî Bilgelik" anlamına gelmekte olup Hristiyan ilahiyatında Tanrı'nın üç niteliğinden biri sayılır.Ayasofya-Müzeler Rehberi, H. Veli Yenisoğancı, L. Suat Kongaz, Ali Kılıçkaya, Saadet Barutçu, Süleyman Eskalen, Müjgan Harmankaya, Nilay Yılmaz, Tahsin Aydoğmuş, Ozan Sağdıç, Ankara, ISBN 975-387-042-6 Miletli İsidoros ve Trallesli Antemius'un yönettiği Ayasofya'nın inşaatında yaklaşık 10.000 işçinin çalıştığı ve İmparator I. Jüstinyen'in bu iş için büyük bir servet harcadığı belirtilir."Justinian also rebuilt the Church of Hagia Sophia (which cost 20,000 pounds of gold)" P. Heather, The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the Barbarians, 283 Bu çok eski binanın bir özelliği, yapımında kullanılan bazı sütun, kapı ve taşların binadan daha eski yapı ve tapınaklardan getirilmiş olmasıdır. Bizans İmparatorluğu döneminde Ayasofya, büyük bir "kutsal emanetler" zenginliğine sahipti. Bu emanetlerden biri de 15 metre yüksekliğindeki gümüş ikonostasis idi.Hagia Sophia , Hagia Sophia Konstantinopolis Patriği'nin kilisesi ve Doğu Ortodoks Kilisesi'nin 1000 yıl boyunca merkezi olan Ayasofya, 1054 yılında Patrik I. Mihail'in Papa IX. Leo tarafından aforoz edilmesine şahitlik etmiş olup, bu olay, genel olarak "Schisma"nın, yani Hristiyanlık tarihindeki en önemli olaylardan biri olan Doğu ve Batı kiliselerinin ayrılmasının başlangıcı sayılır. 1453 yılında kilise, Osmanlı padişahı II. Mehmed tarafından camiye dönüştürüldükten sonra mozaiklerinden insan figürleri içerenler tahrip edilmemiş (içermeyenlerse olduğu gibi bırakılmıştır), yalnızca ince bir sıvayla kaplanmış ve yüzyıllarca sıva altında kalan mozaikler, bu sayede doğal ve yapay tahribattan kurtulabilmiştir. Cami, müzeye dönüştürülürken sıvaların bir kısmı çıkarılmış ve mozaikler yine gün ışığına çıkarılmıştır. Günümüzde görülen Ayasofya binası, aslında aynı yere üçüncü kez inşa edilen kilise olduğundan "Üçüncü Ayasofya" olarak da bilinir. İlk iki kilise isyanlar sırasında yıkılmıştır. Döneminin en geniş kubbesi olan Ayasofya'nın merkezî kubbesi, Bizans döneminde bir kez (7 Mayıs 558 tarihinde) çökmüş, Osmanlı başmimarı Mimar Sinan'ın binaya payandaları eklemesinden itibaren de hiç çökmemiştir. == Tarihçe == === Birinci Ayasofya === küçükresim|250px|sol|İkinci Ayasofya kalıntıları. Giriş merdiveni, portik kalıntıları ve vaktiyle cepheyi süsleyen iki mermer blok. Ayasofya Kilisesi’nin inşaatı Hristiyanlığı imparatorluğun resmî dini ilan eden Roma imparatoru Büyük Konstantin (Bizans’ın ilk imparatoru I. Constantinus) tarafından başlattırılmıştır. 337 ile 361 yılları arasında tahtta olan Büyük Konstantin’in oğlu II. Constantius tarafından tamamlanmış ve Ayasofya Kilisesi’nin açılışı 15 Şubat 360’ta II. Constantius tarafından gerçekleştirilmiştir.Hagia Sophia , Socrates Scholasticus’un kayıtlarından gümüş kaplı perdelerle süslü ilk Ayasofya’nın Artemis Tapınağı üzerine inşa edilmiş olduğu öğrenilmektedir. Adı "Büyük Kilise" anlamına gelen ilk Ayasofya Kilisesi’nin adı Latincede Magna Ecclesia ve GrekçedeRoma İmparatorluğu’nun ikiye bölünmesinden sonra Doğu Roma İmparatorluğu’nda ya da Bizans’ta sözlü dil olarak, önceleri Latince konuşulmaya devam edilmişse de sonradan Grekçe benimsenmiştir. Megálē Ekklēsíā (Μεγάλη Ἐκκλησία) idi. Eski bir tapınak üzerineEski dinî yapıların üzerine yeni dinî yapıların yapılması ya da eski dinî yapıların yeni dinî yapılara dönüştürülmesi tarihte çok sık rastlanan bir olaydır. inşa edildiği belirtilen bu yapıdan günümüze ulaşan bir kalıntı bulunmamaktadır. Birinci Ayasofya, binanın inşası tamamlanana dek bir katedral niteliğinde işlev gören Aya İrini Kilisesi’nin vaktiyle yakınında yer alan imparatorluk sarayının yakınına (geçmişte müze alanının kuzey kısmındaki, yeni tuvaletlere yakın olan, ziyarete kapalı kısım) inşa edilmişti. Her iki kilise de Bizans İmparatorluğu’nun iki ana kilisesi olarak faaliyet göstermişlerdir. Birinci Ayasofya, geleneksel Latin mimarisi stilindeki bir sütunlu bazilika olup çatısı ahşaptı ve önünde bir atrium yer almaktaydı. Bu ilk Ayasofya bile olağanüstü bir yapıydı. 20 Haziran 404’te Konstantinopolis Patriği Aziz İoannis Hrisostomos’un İmparator Arcadius’un eşi İmparatoriçe Aelia Eudoksia ile çatışmasından dolayı sürgüne gönderilmesinin ardından çıkan isyanlar sırasında bu ilk kilise yakılarak büyük ölçüde tahrip olmuştur. === İkinci Ayasofya === İlk kilisenin isyanlar sırasında yakılıp yıkılmasından sonra, imparator II. Theodosius bugünkü Ayasofya’nın bulunduğu yere ikinci bir kilisenin inşa edilmesi emrini vermiş ve İkinci Ayasofya’nın açılışı onun zamanında, 10 Ekim 415’te gerçekleşmiştir.Estambul, REVAK, İstanbul, ISBN 975-6671-04-1 Mimar Rufinos tarafından inşa edilen bu İkinci Ayasofya da yine bazilika planlı, ahşap çatılı ve beş nefliydi. İkinci Ayasofya’nın 381’de İkinci Ekümenik konsil olan Birinci İstanbul Konsili’ne Aya İrini ile birlikte ev sahipliği yaptığı sanılmaktadır. Bu yapı 13-14 Ocak 532’de Nika Ayaklanması sırasında yakılıp yıkılmıştır. 1935’te binanın batı avlusunda (bugünkü giriş kısmında) Alman Arkeoloji Enstitüsü’nden A. M. Schneider tarafından yürütülen kazılarda bu İkinci Ayasofya’ya ait birçok buluntu ele geçirilmiştir. Günümüzde Ayasofya’nın ana girişinin yanında ve bahçede görülebilen bu buluntular, portik kalıntıları, sütunlar, başlıklar, bazıları kabartmalarla işlenmiş mermer bloklardır. Bunların vaktiyle binanın cephe kısmını süsleyen üçgen alınlığın parçaları olduğu saptanmıştır. Binanın cephesini süsleyen bir bloktaki kuzu kabartmaları 12 havariyi temsilen yapılmıştır. Ayrıca kazılar, İkinci Ayasofya’nın zemininin Üçüncü Ayasofya’nın zemininden iki metre daha aşağı bir düzeyde bulunduğunu ortaya koymuştur. İkinci Ayasofya’nın uzunluğu bilinmemekteyse de genişliğinin 60 m olduğu sanılmaktadır.(Günümüzde, Üçüncü Ayasofya’nın ana girişinin yanında yer alan İkinci Ayasofya’ya ait cephe merdiveni basamaklarının yaslandığı zemin, kazılar sayesinde görülebilir durumdadır. Kazılara şimdiki binada çökmelere sebep olabileceğinden devam edilmemiştir.) === Üçüncü Ayasofya === ==== Yapımı ==== küçükresim|sol|280x280px|Bizans dönemindeki Ayasofya’nın kesiti İkinci Ayasofya’nın 23 Şubat 532’de yıkımından birkaç gün sonra imparator I. Justinianus öncekinden tümüyle farklı, daha büyük ve kendisinden önce gelen imparatorların yaptırdıkları kiliselerden çok daha muhteşem bir kilise inşa ettirmeye karar verdi. Justinianus bu işi yapacak mimarlar olarak fizikçi Miletli İsidoros ile matematikçi Trallesli Anthemius’u görevlendirdi. Bir efsaneye göre, Justinianus inşa ettireceği kiliseye ilişkin hazırlanan taslakların hiçbirini beğenmez. Bir gece İsidoros taslak hazırlamaya çalışırken uyuyakalır. Sabah uyandığında Ayasofya’nın hazırlanmış bir planını önünde bulur. Justinianus bu planı mükemmel bulur ve Ayasofya’nın buna göre inşa edilmesini emreder. Bir başka efsaneye göre de İsodoros bu planı rüyasında görmüş ve planı rüyasında gördüğü şekilde çizmiştir. (Anthemius daha inşaatın ilk yılında öldüğünden işi İsidoros sürdürmüştür). İnşa, Bizanslı tarihçi Prokopius’un Justinian'ın binaları (, , "Binalar Üzerine"), adlı eserinde betimlenmektedir. İnşaatta kullanılacak malzemeleri üretmek yerine imparatorluk topraklarında yer alan yapı ve tapınaklardaki yontulmuş hazır malzemelerden yararlanmak yoluna gidilmiştir. Bu yöntem, Ayasofya’nın inşa süresinin çok kısa olmasını sağlayan etkenlerden biri olarak kabul edilebilir. Böylece binanın yapımında Efes’teki Artemis Tapınağı’ndan, Mısır’daki Güneş Tapınağı’ndan (Heliopolis), Lübnan’daki Baalbek Tapınağı’ndan ve daha birçok tapınaktan getirtilen sütunlar kullanılmıştır. Bu sütunların altıncı yüzyıl imkânlarıyla nasıl taşındığı bilinmemektedir. Kaplama ve sütunlarda kullanılan renkli taşlardan kırmızı porfir Mısır, yeşil porfir Yunanistan, beyaz mermer Marmara Adası, sarı taş Suriye ve kara taş İstanbul kökenlidir. Ayrıca Anadolu’nun çeşitli yörelerinden gelen taşlar kullanılmıştır. İnşaatta on binden fazla kişinin çalıştığı belirtilir. İnşaat sonunda Ayasofya Kilisesi günümüzdeki hâlini almıştır. küçükresim|Bizans döneminde kent merkezindeki önemli yapıların konumları|276x276pik Mimaride yeni bir anlayışı gösteren bu kilise yapılır yapılmaz derhal mimarinin baş eserlerinden biri olarak kabul edildi. Mimarın böylesine büyük bir açık mekânı sağlayabilecek devasa bir kubbeyi inşa edebilmede İskenderiyeli Heron’un teorilerinden yararlanmış olması mümkündür. 23 Aralık 532’de başlanan yapım çalışması 27 Aralık 537’de tamamlandı. Kilisenin açılışını İmparator Justinianus ve Patrik Eutychius büyük bir törenle birlikte yaptılar. Ayasofya, o zamana kadar en büyük yapı olarak kabul edilen Süleyman’ın Tapınağı’ndan daha büyük olduğundan İmparator I. Justinianus (Jüstinyen) halka yaptığı açılış konuşmasında "Ey Süleyman! Seni yendim" demiştir.The Christian Empire: 313-476 Kilisenin ilk mozaiklerinin yapımı 565 ile 578 yılları arasında tahtta olan II. Jüstinyen döneminde tamamlanabilmiştir. Kubbe, pencerelerinden sızan ışıkların duvarlardaki mozaiklerde oluşturdukları ışık oyunları dahiyane mimariyle birleşerek izleyicilere büyüleyici bir atmosfer vermektedir. Ayasofya, İstanbul’a gelen yabancılar üzerinde öylesine büyüleyici, derin bir etki bırakmıştır ki Bizans döneminde yaşayanlar, Ayasofya’yı "dünyada tek" ("singulariter in mundo") olarak nitelemişlerdir. ==== Yapım sonrası ==== Fakat yapılışından kısa bir süre sonra, 553 Gölcük ve 557 İstanbul depremlerinde ana kubbe ile doğu yarım kubbesinde çatlaklar belirdi. 7 Mayıs 558 depreminde ise ana kubbe tümüyle çöktü ve ilk ambon, siboryum ve sunak da ezilerek yok oldu. İmparator derhal restorasyon çalışmasını başlattı ve bu çalışmanın başına Miletli İsidoros’un yeğeni genç İsidorus’u getirdi. Depremden ders alınarak bu kez yeniden çökmemesi için kubbenin yapımında hafif malzeme kullanıldı ve kubbe eskisine kıyasla 6,25 m daha yükseğe yapıldı. Restorasyon çalışması 562 yılında tamamlandı. Yüzyıllarca Konstantinopolis Doğu Ortodoks patriğinin merkezi olan Ayasofya aynı zamanda Bizans’ın taç giyme törenleri gibi imparatorluk törenlerine ev sahipliği yapmıştır. İmparator VII. Konstantinos "Törenler Kitabı" (De caerimoniis aulae Byzantinae) adlı kitabında Ayasofya’da yapılan imparator ve patrik tarafından düzenlenen törenleri tüm ayrıntılarıyla anlatmaktadır. Ayasofya, ayrıca günahkarlar için de bir sığınma yeri olmuştur. Ayasofya’nın daha sonra uğradığı tahribatlar arasında 859 yangını, bir yarım kubbesinin düşmesine neden olan 869 depremi ve ana kubbesinde hasara yol açan 989 depremi sayılabilir. 989 depreminden sonra imparator II. Basil, kubbeyi Agine ve Ani’deki büyük kiliseleri inşa eden Ermeni mimar Trdat’a tamir ettirmiştir.Lynn Jones. Between Islam and Byzantium, Agh'tamar and the visual construction of medieval Armenian Rulership. Ashgate Publishing Limited, 2007, 98. Trdat kubbenin bir kısmını ve batı kemerini onarmış ve kilise 6 yıl süren onarım çalışmasından sonra 994’te yeniden halka açılmıştır. ==== Latin istilası dönemi ==== Dördüncü Haçlı Seferi sırasında, Venedik Cumhuriyeti’nin âmâ Doçu Enrico DandoloDandolo’nun asıl amacının Kudüs’ü fethetmek değil, İstanbul’u yağmalamak olduğu ileri sürülür. komutasındaki Haçlılar İstanbul’u ele geçirip Ayasofya’yı yağmalamışlardır. Bu olay Bizanslı tarihçi Nikitas Honiatis’in kaleminden ayrıntılı olarak öğrenilmektedir. Kiliseden aralarında Yeşua’nın mezar taşından bir parça, Yeşua’nın sarıldığı bez olan torino kefeni, Meryem’in sütü ve azizlerin kemikleri gibi birçok kutsal emanet ile altın ve gümüşten yapılma değerli eşyalar çalındı, kapılardaki altınlar bile sökülerek batı kiliselerine götürüldü şeklinde anlatılmaktadır. Latin İstilası (1204-1261) olarak anılan bu dönemde Ayasofya, Roma Katolik Kilisesi’ne bağlı bir katedrale dönüştürülmüştür. 16 Mayıs 1204 tarihinde Latin imparatoru I. Baudouin imparatorluk tacını Ayasofya’da giymiştir. Enrico Dandolo adına konan mezar taşı Ayasofya’nın üst galerisindedir. Gaspare ve Giuseppe Fossati tarafından gerçekleştirilen 1847-1849 restorasyonu sırasında mezarın gerçek bir mezar olmadığı Enrico Dandolo anısına bir sembolik plaket olarak konulduğu ortaya çıkmıştır. ==== Son Bizans dönemi ==== Ayasofya 1261’de tekrar Bizanslıların kontrolüne geçtiğinde harap, virane ve yıkılmaya yüz tutmuş bir durumdaydı. 1317’de imparator II. Andronikos finansmanını ölen eşi İrini’nin mirasından karşılayarak binanın kuzey ve doğu kısımlarına 4 adet istinat duvarı (Orta Çağ Yunancası: Πυραμὶδας Piramídas) ekletti.Santa Sofia REVAK, 2002, İstanbul, IBSN975-6671-01-7 1344 depreminde kubbede yeni çatlaklar belirdi ve 19 Mayıs 1346’da binanın çeşitli kısımları çöktü. Bu olaydan sonra kilise, 1354’te Astras ve Peralta adlı mimarların restorasyon çalışmasının başlamasına kadar kapalı kaldı. === Cami dönemi === küçükresim|sol|Ayasofya’nın 1880’lerdeki görünümü (Pascal Sebah, 1823-1886) İstanbul’un 1453’te Osmanlı Türkleri tarafından fethinden sonra, fethin sembolü olarak, derhal Ayasofya Kilisesi camiye dönüştürülmüştür. O sıralarda Ayasofya harap bir haldeydi. Bu durumu Kordoba soylusu Pero TafurPero Tafur, Travels and Adventures, trans. M. Letts (London, 1926), 138 - 148; ve Florentine Cristoforo BuondelmontiG. Gerola, "Le vedute di Costantinopoli di Cristoforo Buondemonti," SBN 3 (1931): 247 - 279. gibi Batılı ziyaretçilerce betimlenmektedir. Ayasofya’ya özel bir önem veren Fatih Sultan Mehmed kilisenin derhal temizlenip camiye çevrilmesini emretti, fakat adını değiştirmedi. İlk minaresi onun döneminde inşa edilmiştir. Osmanlılar bu tür yapılarda taş kullanmayı tercih etmekle birlikte minarenin hızla inşa edilebilmesi amacıyla bu minare tuğladan yapılmıştır.Tuğlanın işlenmesi gerekmediğinden ve taşın işlenmesi zaman aldığından, tuğla yapılar daha hızlı yapılır. Günümüzde görülen tuğla minarenin II. Selim’e ait olduğu da iddia edilir. Minarelerden biri de sultan II. Bayezid tarafından eklenmiştir. 16. yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman fethettiği Macaristan’daki bir kiliseden Ayasofya’ya iki dev kandil getirtmiştir ki, günümüzde bu kandiller mihrabın iki yanında yer alırlar. II. Selim döneminde (1566-1574) yorgunluk ya da dayanıksızlık belirtileri gösterdiğinde, bina, dünyanın ilk deprem mühendislerinden biri sayılan Osmanlı baş mimarı Mimar Sinan tarafından eklenen dış istinat yapılarıyla (payanda) takviye edilerek son derece sağlamlaştırılmıştır.Mungan, I. (2004). Hagia Sophia and Mimar Sinan . Mungan & Wittek (eds); Taylor & Francis Group, London. pp.383 - 384. ISBN 90-5809-642-4. Günümüzde binanın dört tarafındaki toplam 24 payandanın bir kısmı Osmanlı dönemine, bir kısmı Doğu Roma İmparatorluğu dönemine aittir. Bu istinat yapılarıyla birlikte, Sinan ayrıca, kubbeyi taşıyan payeler ile yan duvarlar arasındaki boşlukları kemerler ile besleyerek kubbeyi iyice sağlamlaştırmışKubbeyi onarmadan önce Sinan’ın kubbeyi dışarıdan metalik zincirle gerdiği söylenir. ve binaya iki geniş minare (batı kısmına), hünkar mahfili ve II. Selim’in türbesini (güneydoğu kısmına) eklemiştir (1577). III. Murad’ın ve III. Mehmed’in türbeleri ise 1600’lerde eklenmiştir. Ayasofya binasının içine Osmanlı döneminde eklenen diğer yapılar arasında mermerden minber, hünkar mahfiline açılan galeri, müezzin mahfili (mevlid balkonu), vaaz kürsüsü sayılabilir. III. Murad Bergama’da bulunmuş, Helenistik Dönemden kalma (MÖ IV. yüzyıl), "bektaşi taşı"ndan (İng. alabaster)Kaymak taşı da denilen ince-daneli renksiz jips. yapılma iki küpü Ayasofya'nın ana nefine (ana salon) yerleştirmiştir. I. Mahmud 1739'da binanın restore edilmesini emretti ve bir kütüphane ile binanın yanına (bahçesine) bir medrese, bir imarethane ve bir şadırvan ekletti. Böylece Ayasofya binası, civarındaki yapılarla birlikte bir külliyeye dönüştü. Bu dönemde ayrıca yeni bir sultan galerisi ve yeni bir mihrap yapıldı. Ayasofya’nın Osmanlı dönemindeki en ünlü restorasyonlarından biri sultan Abdülmecid’in emriyle İsviçre İtalyanı olan Gaspare Fossati ve kardeşi Giuseppe Fossati’nin nezaretinde 1847 ile 1849 yılları arasında yapılmıştır. Fossati kardeşler, kubbe, tonoz ve sütunları sağlamlaştırdı ve binanın iç ve dış dekorasyonunu yeniden elden geçirdi. Üst kattaki galeri mozaiklerinin bir kısmı temizlendi, çok tahrip olanları ise sıvayla kaplandı ve altta kalan mozaik motifleri bu sıva üzerine resmedildi.Üst kattaki tavan mozaiklerinin tahrip olmasının ana nedeni Bizanslıların yapıda dere kumu yerine deniz kumu kullanmış olmalarıdır. Zira deniz kumu inşaatte kullanılmadan önce suyla yıkansa da, bir miktar tuzu bünyesinde tutmakta ve kumun yapıda kullanılmasından sonra bu tuz, yağmur sularını çekici ve emici bir işlev görmektedir. Işıklandırma sistemini sağlayan yağ lambası avizeleri yenilendi. Kazasker Mustafa İzzed Efendi'nin (1801-1877) eseri olan, önemli isimlerinBu isimler Allah, Muhammed, Dört Halife ve Halife Ali’nin oğulları Hasan ve Hüseyin’in isimleridir. hat sanatıyla yazılı olduğu yuvarlak dev tablolar yenilenip sütunlara asıldı. Ayasofya’nın dışına yeni bir medrese ve muvakkithane inşa edildi. Minareler aynı boya getirildi. Bu restorasyon çalışması bittiğinde Ayasofya Camii 13 Temmuz 1849'da gerçekleştirilen bir törenle yeniden halka açıldı.Osmanlı dönemi fotoğrafı-1 , Osmanlı dönemi fotoğrafı-2 , Osmanlı dönemi fotoğrafı-3 , Ayasofya Külliyesi'nin Soğukçeşme Sokağı'na açılan, Topkapı Sarayı'na en yakın olan kapısı Ayasofya külliyesinin Osmanlı dönemindeki diğer yapıları arasında sıbyan mektebi, şehzadeler türbesi, sebil, sultan Mustafa ve sultan İbrahim türbesi (önceden vaftizhane) ve hazine dairesi sayılabilir. === Müze dönemi === 1930 ile 1935 yılları arasında restorasyon çalışmaları nedeniyle halka kapatılan Ayasofya’da Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle bir dizi çalışmalar yapıldı. Bu çalışmalar arasında çeşitli restorasyonlar, kubbenin demir kuşak ile çevrilmesi ve mozaiklerin ortaya çıkarılıp temizlenmesi sayılabilir. Restorasyon sırasında Ayasofya’nın, "yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin laiklik ilkesi doğrultusunda yapılış amacı olan kiliseye tekrar çevrilmesi konusunda fikirler ortaya atılmışsa da bölgede yaşayan Hristiyan sayısının çok az olmasından dolayı oluşan talep yetersizliği, bölgede bu denli muhteşem bir kiliseye karşı yapılabilecek muhtemel provokasyonlar ve mimarinin tarihî önemi göz önüne alınarak" Bakanlar Kurulu’nun 24 Kasım 1934 tarih ve 7/1589 sayılı kararıyla müzeye çevrilmiştir. 1 Şubat 1935’te ziyarete açılan müzeyi Atatürk, 6 Şubat 1935 tarihinde ziyaret etmiştir. Yüzyıllar sonra mermer zemindeki halıların kaldırılmasıyla zemin döşemesi, insan figürlü mozaikleri örten sıvanın kaldırılmasıyla da mozaikler tekrar gün ışığına çıkarılmıştır. Yapı 19 Kasım 1936’da tapuya resmen "Ayasofyayı Kebir Camii Şerifi" adıyla kaydedilmiştir. Ayasofya’nın sistemli olarak incelenmesi, restorasyonu ve temizlenmesi ABD’deki Bizans Enstitüsü (the Byzantine Institute of America) adlı kurumun 1931’deki ve Dumbarton Oaks Alan Komitesi’nin 1940’lı yıllardakiCritique (revue), Byzance - Istanbul. Seuil, 1992 girişimiyle sağlanmıştır. Bu kapsamda yapılan arkeolojik çalışmalar K. J. Conant, W. Emerson, R. L. van Nice, P. A. Underwood, T. Whittemore, E. Hawkins, R. J. Mainstone ve C. Mango tarafından sürdürülmüş ve Ayasofya’nın tarihine, yapısına ve dekorasyonuna ilişkin başarılı sonuçlar elde edilmiştir. Ayasofya’daki çalışmalarda bulunmuş diğer isimlerden bazıları A. M. Schneider, F. Dirimtekin ve Prof. A. Çakmak’tır. Bizans Enstitüsü ekibi mozaik arama ve temizleme işleriyle uğraşırken, R. van Nice yönetimindeki bir ekip de binanın, taş taş ölçülerek rölövelerini çıkarma çalışmasına girişmiştir. Çalışmalar hâlen çeşitli uluslardan bilim insanlarınca sürdürülmektedir. Dosya:Ayasofya Tapu Senedi.jpg|Türkiye Cumhuriyeti hükûmeti tarafından 19 Kasım 1936'da Ayasofya için çıkarılan tapu senedi Dosya:Hagia sophia prayer room exterior.jpg|Eski Ayasofya Müzesi'nin Müslüman ibadetine açık bölümü Dosya:Ayasofya Vakfiyesi 20220224 113855.jpg|Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi'nde bulunan Ayasofya Vakfiyesi === Tekrar cami olması === küçükresim|Tekrar cami olması sonrası asılan tabela. 1991 yılında Cumhurbaşkanı Turgut Özal döneminde Ayasofya Müzesi'nin bir bölümü cami olarak Müslümanların ibadetine açılmıştır. Ayasofya'nın tekrar cami olma süreci ilk olarak 2005 yılında başladı, 2005 yılında yargıya taşınan olay Danıştay 10. Dairesi tarafından reddedildi. 2016'da tekrar açılan dava da Haziran 2018'de açıklanan karar ile aynı şekilde sonuçsuz kaldı. Temmuz 2016'da Ayasofya Müzesi'nde düzenlenen Kadir Gecesi programında, 85 yıl aradan sonra sabah namazında ezan okundu."Ayasofya'da sabah namazı". Anadolu Ajansı. 2 Temmuz 2016. En son 22 Ekim 2016 tarihinde erişildi. Diyanet TV'nin Ramazan ayı boyunca Ayasofya'dan "Bereket Vakti Ayasofya" adlı sahur programını ekranlara getirmesine Yunanistan'dan tepki geldi."Ayasofya'da sahur Yunanistan'ı rahatsız etti" Hürriyet 6 Haziran 2016. En son 22 Ekim 2016 tarihinde erişildi. Ekim 2016'da müzenin Müslüman ibadetine açık olan bölümü Hünkar Kasrı'na, Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından uzun yıllardan sonra ilk kez asaleten imam atandı."Ayasofya'nın 4 minaresinden 5 vakit ezan sesi yükseliyor". Anadolu Ajansı. 20 Ekim 2016. En son 22 Ekim 2016 tarihinde erişildi. 2016 itibarıyla Hünkar Kasrı bölümünde vakit namazlar kılınmaya ve minarelerinden Sultanahmet Camii ile 5 vakit çifte ezan okunmaya başlandı. 29 Mayıs 2020 tarihinde İstanbul'un Fethinin 567. yıl dönümünde Fetih Suresi okundu. Bu gelişmelerin ardından Ayasofya'nın cami olma süreci tekrar gündeme geldi. Sürekli Vakıflar Tarihi Eserlere ve Çevreye Hizmet Derneği'nin "Ayasofya'nın camiden müzeye dönüştürülmesine yönelik Bakanlar Kurulu kararının iptali" istemiyle Danıştay'da dava açması üzerine 2 Temmuz 2020 tarihinde duruşma gerçekleştirildi ve 10 Temmuz 2020 tarihinde Danıştay 10. Dairesi, Ayasofya'nın camiden müzeye dönüştürülmesine dair 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararını "Ayasofya'nın vakıf senedindeki cami vasfı dışında kullanımının ve başka bir amaca özgülenmesinin hukuken mümkün olmadığını" belirterek iptal etti. Bunun üzerine 2729 numaralı cumhurbaşkanı kararı ile Ayasofya, Diyanet İşleri Başkanlığına devredilerek tekrar cami statüsüne dönmüş oldu. Bu gelişme sonrası UNESCO, Dünya Mirasları listesi'nde yer alan Ayasofya'nın korunma statüsünün gözden geçirileceğini açıkladı. 2022 yılında 13 milyon 635 bin 229 kişinin Ayasofya'yı ziyaret ettiği açıklanmıştır. === Aldığı hasarlar ve tamiri === ==== İmparatorluk Kapısı ==== Ayasofya'nın tekrar cami olmasından sonra 2022 yılının Nisan ayında Ayasofya İmparatorluk Kapısı kimliği belirsiz kişilerce tahrip edildi. 18 Nisan 2022 tarihinde Sanat Tarihi Derneği, İmparatorluk Kapısı'nın hasar gördüğünü Ayasofya nöbetçi güvenlik müdürüne raporladı. Derneğe göre görevlinin bu konu hakkında bilgisi olmadığını belirtmesi üzerine, Ayasofya Sorumlu Müdürü olduğunu belirten Talip isimli şahıs, Sanat Tarihi Derneği'ne "kamera kayıtlarının olmadığını ve zaten büyütülecek bir şey olmadığını, kendilerinin orayı tamir edeceklerini" söyledi. Sanat Tarihi Derneği Başkanı Şerif Yaşar, olayla ilgili bir güvenlik görevlisinin kendisine şunları söylediğini belirtti: > İnsanlar burayı kutsal sayıyor; turistler, yerli insanlar… Oradan geçerken > ellerini sürtüyorlar. Bazıları hatta oradan parça koparıp ağızlarına > atıyorlar. Tarihçi İlber Ortaylı, olayla ilgili aşağıdaki açıklamalarda bulundu: > Ayasofya'nın kameraları 24 saat işliyor ancak hiçbir şey çıkmıyor. Ben bunu > anlamadım. Ayrıca doğrudan doğruya kilisenin emperyal bölümüne giriliyor. Bu > kapı tunç ve çok ağır. Bu anlık bir şey değil çok zor bir şey. Bu insanların > bir an evvel tespit edilip kanuna teslim edilmesi gerekiyor. Bu bir namus > meselesi biz burayı fethettik. Bunu korumamız gerekiyor. Dünyanın gözü > burada. Bu nedenle bir an evvel tespit etmemiz gerekiyor. Vakıflar Genel Müdürlüğü, sosyal medyada tepki uyandıran olay üzerine bir basın açıklaması yaptı ve kapının tamir edildiğini belirtti. ==== Su haznesi ==== 2022'nin Mayıs ayında Ayasofya'nın su haznelerinden biri kimliği belirsiz kişi veya kişilerce tahrip edildi. Tahrip sonucu su haznesinin kapağı kırıldı. Kırılan su haznesinin içinde ve etrafında Ayasofya'ya namaz kılmak için gelenlerin ayakkabıları bulunmaktaydı. Su haznesinin onarılmış halini görüntüleyen Sanat Tarihi Derneği Başkanı Şerif Yaşar, bir restorasyonun gerçekleştirildiğini ancak düzgün yapılmadığını şu sözlerle belirtti: > Sosyal medyada paylaşılan görüntüden sonra kendim gidip durumu gördüm. Bir > restorasyon gerçekleştirilmiş. Bir kaynak yapılmış. Ancak maalesef olmamış. > Bir skandalı başka bir skandal ile örtmeye çalışmışlar durum bu. Kapı ile > ilgili suç duyurusunda bulunmuştum onun sonucunu bekliyorum. Soruşturma > devam ediyor. Son olay ile ilgili bilgi sahibi olmak istedim. Ancak > konuştuğum görevliler bilgi sahibi olmadıklarını söylediler. Aynı gün İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü yaptığı açıklamada mevzubahis hasarın camiye dönüşmeden önce meydana geldiğini, yıpranan kapağın orijinal parçalardan olmayıp zaman içerisinde değiştirildiğini açıkladı. Tarihçi yazar Talha Uğurluel ise konuyla ilgi yayınladığı videoda, kendisinin daha önce çektiği video ve görselleri kullanarak hasarın daha önceden de var olduğunu fakat kapağın yerleşimi yüzünden kolayca fark edilemediğini iddia etti. == Mimari == Ayasofya, mimari bakımdan bazilika plânı ile merkezî plânı birleştiren, kubbeli bazilika tipinde bir yapı olup kubbe geçişi ve taşıyıcı sistem özellikleriyle mimarlık tarihinde önemli bir dönüm noktası olarak ele alınır. Ayasofya, her şeyden önce boyutu ve mimari yapısıyla önem taşır. Yapıldığı dönemin dünyasında hiçbir bazilika planlı yapı Ayasofya’nın kubbesinin boyutundaki bir kubbe ile örtülebilmiş ve böylesine büyük bir iç mekâna sahip değildi. Ayasofya’nın kubbesi Roma’daki Pantheon’un kubbesinden küçük olmakla birlikte Ayasofya’da uygulanan yarım kubbe, kemer ve tonozlardan oluşan karmaşık ve sofistike sistem, kubbenin çok daha geniş bir mekânı örtebilmesini sağlayarak kubbeyi daha etkileyici kılmaktadır. Taşıyıcı olarak beden duvarlarına oturtulmuş önceki yapıların kubbeleriyle kıyaslandığında sadece dört payeye oturtulmuş bu denli büyük bir kubbe, mimarlık tarihinde gerek teknik, gerek estetik bakımdan bir devrim sayılmaktadır. küçükresim|250px|sağ|Üst kattan ana salonun (kısmen) görünümü (Mart 2013) küçükresim|sağ|250px|1884 tarihli dünyanın en yüksek binaları diyagramı (Ayasofya 55. sıradadır) Orta nefin yarısını örten ana (merkezî) kubbe, doğu ve batısına eklenen yarım kubbelerle çok geniş bir dikdörtgen biçimli iç mekân yaratacak şekilde öylesine genişletilmiştir ki, zeminden bakıldığında gökyüzüne asılı gibi duran, tüm iç mekâna hâkim bir kubbe olarak algılanır. Doğu ve batı açıklıklarını kapatan yarım kubbelerden de daha küçük yarım kubbeli eksedralara geçiş yapılarak sistem tamamlanmıştır. Küçük kubbelerden başlayarak ana kubbe tacıyla tamamlanan bu kubbeler hiyerarşisi Antik Çağ’da örneği görülmemiş bir mimari sistemdir. Yapının bazilika planı dâhice tümüyle "gizlenmiş" durumdadır. İnşa sırasında duvarlarda tuğladan ziyade harç kullanılmış ve kubbe yapı üzerine kondurulduğunda kubbenin ağırlığı alt kısmı nemli kalmış harçla oluşturulan duvarların dışa doğru bükülmesine yol açmıştı. 558 depremi sonrasında yıkıldıktan sonra yeniden yapılan ana kubbenin yapımı sırasında genç İsidorus, kubbeyi taşıyabilmeleri için önce duvarları yeniden dikleştirmiştir. Bütün bu hassas çalışmalara rağmen kubbenin ağırlığı yüzyıllarca bir problem olmaya devam etti. Kubbenin ağırlık baskısı binayı bir çiçeğin açılması gibi dört yanından dışa doğru açılmaya zorluyordu. Bu problem de binaya dışarıdan istinat unsurlarının eklenmesiyle çözüldü. Osmanlı döneminde mimarlar, bir binada kayma olup olmadığını anlamak için ya yapımı sırasında elle döndürülebilecek küçük bir dikey sütun ekler, ya da duvardaki 20-30 santimetrelik iki sabit nokta arasına cam yerleştirirlerdi. Sütun, artık döndürülemediğinde veya söz konusu cam çatladığında binada kaymanın belli bir dereceye geldiği anlaşılmış olurdu. Ayasofya’nın üst kat duvarlarında ikinci yöntemin izleri hâlen görülebilir. Döndürülen sütun ise Topkapı Sarayı’nın harem bölümünde mevcuttur. İç yüzeyler tuğla üzerine çok renkli mermer, kırmızı ya da mor porfirler ve yapımında altın kullanılmış mozaiklerle kaplıdır. Bu, geniş pâyelerin daha ışıklı ve kamufle olmasını da sağlayan bir yöntemdir. 19. yüzyılda restorasyon çalışmaları sırasında bina dıştan Fossati tarafından sarı ve kırmızı renklere boyanmıştır. Ayasofya, Bizans mimarisinin baş eseri olmakla birlikte, pagan, Doğu Ortodoks, Roma Katolik ve Sünni etkilerinin sentezi olan bir yapıdır. 15 yüzyıl boyunca ayakta duran bu yapı sanat tarihi ve mimarlık dünyasının baş yapıtları arasında yer alır ve büyük kubbesiyle Bizans mimarisinin bir simgesi olmuştur. Ayasofya diğer katedrallere kıyasla şu özellikleriyle ayırt edilir: * Dünyanın en eski katedralidir. * Yapıldığı dönemden itibaren yaklaşık bin yıl boyunca (1520’de İspanya’daki Sevilla Katedrali’nin inşaatı tamamlanana dek) dünyanın en büyük katedrali unvanına sahip olmuştur. Günümüzde yüzölçümü bakımından dördüncü sırada gelmektedir. * Dünyanın en hızlı (5 yılda) inşa edilmiş katedralidir. * Dünyanın en uzun süreyle (15 yüzyıl) ibadet yeri olmuş yapılarından biridir. * Kubbesi "eski katedral" kubbeleri arasında çapı bakımından dördüncü büyük kubbe sayılmaktadır. === Bölümleri === Ayasofya mimari yönden incelendiğinde orta nef denilen büyük bir orta mekân, kuzey ve güneyde yer alan iki yan nef, doğu ucunda yer alan absit ve batı kısmında kapıların yer aldığı iç ve dış nartekslerden meydana gelmiştir. 7.500 m^2lik bir yüzölçümüne sahip Ayasofya iki katlı bir yapıdır. ==== Alt kat ==== ===== Narteksler ===== küçükresim|220px|sol|İç narteks Binaya batı kısmındaki, Bizans döneminde atrium denilen avlunun bulunduğu kapılardan girilir. Buradaki, dış nartekse açılan ana kapıdan girmeden önce, solda görülen kalıntılar A. M. Schneider tarafından sürdürülen kazılarda ortaya çıkarılmış İkinci Ayasofya’ya ait kalıntılardır. Ana kapıdan girilen ilk galeri "dış narteks" olarak adlandırılır, "çapraz tonoz" örtülü dokuz birimli bir galeridir. Buradan da iç narteks denilen ikinci galeriye 5 kapı açılır. İç nartekste tavan mozaiklerle kaplıdır. Mozaiklerden sarı renkte parlayanların yapımında altın kullanılmıştır. Duvarlar çeşitli ülkelerden ve Anadolu’nun çeşitli kentlerinden getirilme dalgalı mermer levhalarla kaplıdır. Bu dalgalı mermer levhalar duvarlara sabitlenmeden önce ikiye kesilmiş ve duvarlara yan yan öyle sabitlenmiştir ki, katlanıp mürekkeplenen bir kağıdın açıldığında gösterdiği gibi, ilginç bir simetri gösterirler. Günümüzde içinde elektrik ampulleri olan yağ lambası avizeleri cami dönemine aittir. küçükresim|İmparator kapısı mozaiği|250px İç narteksten ana nefe (ana salona) 9 kapı açılır. Ana salona açılan ortadaki ana kapıya, yalnızca imparatora mahsus olduğundan (yalnızca imparator tarafından kullanıldığından) "imparator kapısı" adı verilir. Bu kapının üst kısmındaki duvarda (tympanum) 9. yüzyıldan kalma bir mozaik bulunur. Bu mozaikte ortada Yeşua, sağ madalyonda Cebrâil, sol madalyonda Meryem görülür. Sol alt kısımda görülen sakallı kişi Bizans imparatorlarından VI. Leon’dur. Doğu Ortodoksluk geleneğinde en fazla üç kez evlenilebilmesine karşın erkek çocuğunun olabilmesi için dört kez evlenmiştir. Bu yüzden Yeşua’dan özür diler vaziyette, secde eder şekilde tasvir edilmiştir. Yeşua’nın elindeki Kitâb-ı Mukaddes’te Yeşua’nın Yuhanna İncili’ndeki bir sözü yazılıdır: "Size selamet olsun! Ben evrenin nuruyum." İlk kez W. Salzenberg tarafından yayımlanmış olan bu mozaik 18. yüzyıla dek kapatılmamıştır. ===== Güney nef ===== küçükresim|sol|250px|Güney nef Ayasofyanın ana mekânı paye ve sütunlarla üç nefe ayrılmış durumdadır: Orta nef (naos, ana salon) güney nef (ana nefin sağında) ve kuzey nef (ana nefin solunda). Sağdaki güney nefinde de tavan mozaiklerle kaplıdır. Bu mozaiklerde ikonaklazma dönemine özgü semboller göze çarpar. Bunlardan ikisi dört balık ve küçük karelerde yer alan svastika sembolleridir. Bu güney nefinde I. Mahmud Kütüphanesi bulunur. Kütüphanenin görülebilen odası Osmanlı sultanının namaz kılmadan önce Kur’an okuduğu odadır. Odadaki rahleler sedef işlemeli olup duvarlar İznik fayanslarıyla kaplıdır. Odanın tavan ve zemini orijinal değildir. Odada ayrıca Kur’an’ın saklandığı tahta mahfaza bulunur. küçükresim|Yeşil porfirden sütuna oturtulmuş Bizans sütun başlığı. Yanda kime ait olduğu bilinmeyen bir el izi bulunmaktadır.|250px Nefin doğu ucuna doğru soldaki duvarda üzerinde iki yunusu ve Poseidon'un trident olarak bilinen yabasını içeren bir taş işlemesi görülür. Bu, Bizans rahiplerinin, Hristiyan olmalarına rağmen, bir pagan ilaha ait unsuru kiliseye sokabilecek derecede eski Yunan kültürü etkisi altında kalmış olmalarını gösteren bir örnek olarak değerlendirilebilir. Nefin doğu ucunda üç çeşit sütun görülür. Bunlardan kırmızı porfir taşından yapılma olanları Mısır’dan getirilmiştir. Yeşil olanları ise Yunanistan’dan getirilmiştir. Binada kullanılan beyaz mermerlerin kökeni genellikle Marmara Adası’ndaki mermer ocaklarıdır. Batı dillerindeki mermer sözcüğünün kökeni "Marmara"dır. Ayasofya’da toplam 107 sütun bulunmaktadır, bunlardan 40’ı alt katta, 67’si üst kattadır. Bu sütunların hemen hemen hepsi yekpare (monolit) olup Ayasofya’dan da eskidirler, çünkü imparatorluk topraklarındaki eski tapınaklardan getirilmişlerdir. Ayasofya’nın en büyük sütunlarının uzunlukları 20 m civarında, kalınlıklarının yarıçapı ise 1,5 m’dir. En ağırları 70 ton ağırlığındadır. Sütun başlıkları Bizans stili gösterirler; sütun başlıklarından bazılarında küçük bir daire ve harflerden oluşan I. Justinianus’un arması görülür. Bu nefin doğu ucundaki yeşil sütunun yanındaki duvarda bir el izi bulunur, kime ait olduğu bilinmeyen bu el izi hakkında çeşitli rivayetler bulunmaktadır. ===== Omphalion ve müezzin mahfili ===== Güney neften mihraba geçilirken, zeminden yaklaşık 3 m kadar yükselen, balkonu andıran mermerden yapılma bir yapı göze çarpar. Bu, Osmanlı döneminde yapılmış, Ayasofya cami iken her yıl İslam peygamberi Muhammed’in doğum gününde (Mevlid Kandilinde) mevlid okunan müezzin mahfilidir. Mahfilin hemen yanında zeminde, girilmemesi için kenarları çitle çevrilmiş kare biçimli bir alan göze çarpar. Burası bilinmeyen bir nedenle Bizanslılarca dünyanın merkezi olarak kabul edilirdi. Yunancada "Yer’in Göbeği" anlamında, omphalion (Delf’te omphalos) olarak adlandırılan ve Bizanslılarca kutsal sayılan bu yerde kimilerine göre Ayasofya’nın inşa edilmesinden önce bir tapınak bulunmaktaydı. Kimilerine göre bu yer "ley hatları"nın bir kavşak noktasıydı. Kutsallığından ötürü Bizans imparatorlarının taç giyme törenleri de burada yapılmaktaydı. Tören sırasında siyasi ve dinî otoriteleri temsil eden kişilerin her birinin durması gereken konumlar bu kare biçimli alan içine daireler oluşturacak biçimde döşenmiş renkli taşlarla belirlenmiştir. Daireleri oluşturan taşlarda kırmızı, sarı, yeşil, turuncu ve gri renkler göze çarpmaktadır. Toplam sayıları 16 olan bu dairelerden en büyüğü ortadaki olup muhtemelen imparatorun duracağı yeri gösteren dairedir.Omphalion parts ===== Apsit ve mihrap ===== küçükresim|sol|230px|Minber Binanın doğu kısmının ucu dışarı taşkın durumda olup üstü yarım kubbeyle örtülü bir apsitle son bulur. Üçüncü Ayasofya, diğer eski Doğu Ortodoks kiliseleri gibi geleneksel olarak Kudüs’e yönelik olarak inşa edilmiştir ve diğer eski Doğu Ortodoks kiliselerinde olduğu gibi absidinin ekseni inşa edildiğinde tam olarak Kudüs yönünü göstermekteydi. küçükresim|230px|Absid. Üstteki mozaik ve ortadaki pencereler Kudüs yönünü gösterir. Altta hafifçe sağda mihrabın üst kısmı görülmektedir. İstanbul’a nazaran Kudüs yönü ile Mekke yönü arasında pek büyük olmayan (birkaç derecelik) bir fark bulunmaktadır. Bu yüzden İstanbul’da camiye çevrilen kiliselerde kıble yönünü göstermek üzere kilisenin absidi içine yapılan mihrap absidin iyice sağına inşa edilirdi. Fakat Ayasofya’da mihrap apsitin çok sağına değil, hafifçe sağına inşa edilmiştir. Çünkü Ayasofya binası tam olarak olması gereken yönde değildir, yani hafifçe Mekke yönüne doğru bir kayma göstermektedir. Bu bir yapım hatası olamayacağına göre, binanın zaman içerisinde, tektonik hareketlerden dolayı hafifçe bir kayma geçirmiş olması düşünülebilir. Cebrâil’in parmağıyla Ayasofya’yı çevirdiğine ilişkin olarak çıkarılmış söylentiler bu husustan kaynaklanmıştır. Apsitin en üst kısmında, 9. yüzyıla tarihlenen, kucağında çocuğu Yeşua’yı taşıyan, taht üzerinde tasvir edilmiş bir Meryem mozaiği yer alır. Bunun sağında aynı yüzyılda yapılmış, Cebrâil’i tasvir eden bir mozaik bulunur. Meryem mozaiğinin solunda ise, bir deprem sırasında düşmüş bir başka melek mozaiği, muhtemelen Mikâil’i tasvir eden bulunmaktaydı. Mihrabın her iki yanında 16. yüzyılda I. Süleyman'ın fethettiği Macaristan’daki bir kiliseden getirttiği iki dev kandil bulunmaktadır. Apsitte Bizans döneminde yıkılan pencerelerin yerini Osmanlı döneminde renkli camdan yapılma (vitray), ayetlerle süslü pencereler almıştır. Apsit çevresinde Osmanlı döneminde eklenen yapılar yoğunluk kazanmaktadır. Örneğin apsitin sağında mermerden yapılma minber, solunda Osmanlı sultanının namaz kıldığı hünkar mahfili yer alır. Osmanlı sultanı mahfile özel olarak yapılmış bir galeriden ulaşmaktaydı. Apsit duvarlarında Kur'an ayetlerini içeren çerçeveler ve içine Allah, Muhammed, Dört Halife ve Halife Ali’nin oğulları Hasan ve Hüseyin’in isimleri yazılı olan sekiz yeşil daire bulunur. Bu dairelerin tahtadan yapılma çok daha büyükleri de ana nefin (ana salonun) iç mekânını kuşatacak şekilde asılmışlardır. İsimler her biri 7,5 m yarıçapında olan bu 8 dev panoya hat sanatı tarzında yazılmıştır. Bunlar Kazasker Mustafa İzzet Efendi’nin (1801-1877) eserleridir. 1930’lu yıllarda restorasyon çalışmaları sırasında yerlerinden indirilen bu panolar 1951’de A. Menderes tarafından yeniden yerlerine koydurulmuştur.André Falk, Turquie. Seuil, 1956 ===== Orta nef ===== küçükresim|Orta nef. Tam karşıda pencerelerin bulunduğu kilisenin absidi görülmektedir. Absid içinde, aşağıda caminin mihrabı görülmektedir.Solda hünkar mahfili görülmektedir. Sağda, altta ise müezzin mahfili denilen cami döneminde mevlid okunan balkon görülmektedir.|250px Orta nef ya da iç mekân karmaşık bir yapıya sahiptir. 100 x 70 m ölçüsündeki binanın 74.67 x 69.80 m ölçüsündeki orta nefinin (ana salonun) ortasında ağırlığı dört paye (ayak) üzerine oturtulmuş, payelere geçişin pandantiflerle sağlandığı bir ana kubbe yer alır. Ayasofya’nın devrim niteliği taşıyan kubbesi birçok sanat tarihçisinin, mimarın mühendisin özel ilgisini çekmiştir. Daireden dikdörtgene geçiş içbükey üçgen pandantiflerle sağlanır. Bu tür yapılarda daha önce kullanılmamış bu pandantifler estetik bakımdan şık bir şekilde, daireden, yani kubbeden payelerce oluşturulan kare biçimine, hatta yarım kubbeler de sisteme dahil sayılırsa, dikdörtgen biçimine geçişi sağlarlar. Böylece, kubbe pandantifler vasıtasıyla dört büyük kemer üzerine oturur. Bu kemerler de Osmanlı döneminde Mimar Sinan’ın talimatlarıyla istinat duvarlarıyla desteklenmiştir. Tarih boyunca tamirat gördüğünden kubbe dairesel düzgünlüğünü kaybetmiş ve elips biçimine yaklaşmıştır. Bu yüzden farklı uzunlukta iki yarıçapı vardır. 55,60 m yüksekliğinde ve içten 30,80-32,6 m çaplarındaki ana kubbenin ağırlığı doğu ve batısındaki iki yarım kubbeyle hafifletilmiştir. Ana kubbenin güney ve kuzeyde yarattığı baskı ise payandalarla karşılanmıştır. Bir şemsiyenin telleri gibi, kubbenin tepesinden başlayıp kubbe pencereleri arasından geçerek pandantiflere inen 40 kaburga, kubbenin ağırlığının payelere aktarılmasında önemli bir rol oynar. Binanın ağırlığını 40’ı aşağıda, 67’si üst katta olan 107 sütun taşımaktadır. Bu sütunların bir kısmı orta nefin her iki yanında, iki katlı bir dizi oluştururlar. Orta nefin kuzey kenarını oluşturan çift katlı sütun dizisinin üzerindeki duvarda (tympanon) Doğu Ortodoks Kilisesi patriklerinin mozaikleri bulunur. Bunlar çok yüksekte olduklarından dürbünsüz pek iyi görülemezler. Ana mekân, duvarlardaki ve kubbedeki pencerelerden ışık alır. Mozaiklerle kaplı ana kubbenin ortasında Bizans döneminde Yeşua’yı tasvir eden bir mozaiğin yer aldığı bilinmektedir. Kilise camiye çevrildiğinde diğer insan figürlü mozaiklerin sıvayla kaplanmasına karşın bu mozaik 17. yüzyıl ortalarına açık bırakılmış, 17. yüzyıl ortalarında Kazasker Mustafa İzzet Efendi tarafından üzerine "Allahü Nurüssemavat..." diye başlayan ayetin işlendiği bir sıvayla kapatılmıştır. Bununla birlikte mozaiğin 1894 depreminde düşmüş olduğu da iddia edilmektedir. Ana kubbede hem kubbenin ağırlığını azaltmak, hem de ana mekânın aydınlanmasını sağlamak üzere 40 pencere açılmıştır. Kubbenin mozaiklerini onarmak üzere kurulan 60 ton ağırlığındaki metalik iskele onarım çalışmalarının sürmesi nedeniyle henüz kaldırılamamış olup kubbenin tümüyle görülmesini engellemektedir. Kubbenin zemine izdüşümü olan çember araştırıldığında, zeminde taşa 40 adet haçın bir çember oluşturacak şekilde kazınmış olduğu görülür. Bu haçların hiçbir sembolik değeri yoktur, mimari bir yöntemin uygulanması için bazı noktaların kesişen iki çizgiyle işaretlenmesinden ibarettir. Bir yapıya kubbe inşa edilmeden önce zemine, inşa edilecek kubbenin çemberi işaretlenir ve daha sonra bu noktalara çekül tutularak kubbe inşa edilir. Bu mimari yöntem günümüzde de uygulanmaktadır; tek fark artık çekül yerine lazerin kullanılmasıdır. Kubbeden payelere geçişi sağlayan dört pandantif üzerinde Hristiyan melekler hiyerarşisindeki bir melek sınıfını tasvir eden freskler bulunmaktadır. Bunların Kerubi melekleri mi, yoksa Seraphim melekleri mi oldukları konusu kesinlik kazanmamıştır. Bizans’ın erken devirlerinde bunların mozaik olduğu belirtilir, tahrip olduklarında freske çevrilmiş oldukları düşünülmektedir. Üzerleri Osmanlı döneminde hiç kapatılmamış, yalnızca yüzlerine altın yaldızla kaplı oval bir yıldız yerleştirilmiştir. Bu 6 kanata sahip melek fresklerinden ikisinin birkaç yıl önce restore edilmiş olmasına karşın, yağmurun sızması nedeniyle yeniden tahrip oldukları görülmektedir. Bu tahribatın nedeni Bizanslıların yapıda dere kumu yerine deniz kumu kullanmış olmalarıdır. Zira deniz kumu inşaatte kullanılmadan önce suyla yıkansa da, bir miktar tuzu bünyesinde tutmakta ve kumun yapıda kullanılmasından sonra bu tuz, yağmur sularını çekici ve emici bir işlev görmektedir. (Bu tahribat özellikle üst kattaki tavan mozaiklerinde etkili olmuştur.) küçükresim|"Terleyen sütun"daki dilek yeri Orta nefin iç nartekse yakın kısmında Helenistik Dönemden kalma (MÖ 4. yy.), bektaşi taşından (İng. alabaster) yapılma iki büyük küp bulunmaktadır. Bunlar III. Murad döneminde Bergama’da bulunmuş, Ayasofya’ya getirilerek su içme gereksinimlerini karşılamak üzere kullanılmıştır. Küplerden büyük olanı 1200 litrelik bir kapasiteye sahiptir. Duvarlardaki boş taş çerçevelerde Bizans döneminde ikonalar bulunmaktaydı. Orta nefte iç nartekse paralel olarak uzanan iki küçük tünelde Ayasofya’nın en eski mozaikleri bulunur. Bunlardan birinde ilk Hristiyanların kullandıkları, Yunan alfabesinin beş harfini içeren sekiz dilimli daire sembolü bulunur. ===== Kuzey nefi ===== Kuzey nefinde ziyaretçilerin ilgisini çeken tek şey, nefin batı ucunda bulunan, beyaz mermerden yapılma kare biçimli sütundur. "Terleyen sütun" olarak adlandırılan ve hakkında kaynaksız sayısız rivayet bulunan bu sütun, günümüzde dilek dileme yeri durumuna gelmiştir. Dilek dilemek isteyenler elinin başparmağını sütundaki deliğe sokup elleriyle bir daire çizerler. Delik günümüzde sütuna geçirilmiş bronz bir plakanın ortasında yer almaktadır. ===== Çıkış ===== küçükresim|sol|Çıkış mozaiği. Justinianus, Meryem ve Büyük Konstantin|250px Üst kata çıkılmayıp binadan dışarı çıkılmak istendiğinde iç narteksin güney ucundaki kapıdan çıkılır. Bu çıkış kapısının üzerine yerleştirilmiş bir ayna oraya, çıkış yönünde ilerleyen ziyaretçileri, arkalarında kaldığından göremedikleri bir mozaiğin daha bulunduğu konusunda uyarmak üzere yerleştirilmiştir. 10. yüzyıldan kalma bu mozaik, Fossati tarafından 1849'da keşfedilip tekrar kapatılmış, 1933-1934 yıllarında Byzantine Institute of America kurumundan Thomas Whittemore tarafından temizlenmiştir. Mozaikte ortada çocuğuyla birlikte Meryem yer alır. Meryem değerli taşlarla süslü bir tahttadır. Koyu lacivert bir kaphoriun giyen Meryem’in başörtüsünün kenarlarında altın yaldızlı bir şerit, alnında ve omuzlarında da altın yaldızlı haç bulunmaktadır. Olgun bir insanın yüz hatlarıyla tasvir edilen "çocuk İsa" sağ eliyle vaftiz işareti yapmakta ve sol elinde "malik olma"yı simgeleyen bir rulo tutmaktadır. Solda Üçüncü Ayasofya’yı inşa ettiren I. Justinianus Meryem’e Ayasofya’nın bir maketini sunar halde tasvir edilmiştir. Bu Ayasofya maketinde kubbenin üzerinde bir haç bulunduğu görülmektedir. Sağda ise Konstantinopolis’in kurucusu sayılan Roma imparatoru Büyük Konstantin Meryem'e surlarla çevrili Konstantinopolis’in bir maketini sunar halde tasvir edilmiştir. Adı Bizans alfabesiyle yukarıdan aşağı doğru yazılmıştır. Meryem'in tahtının zeminini oluşturan mozaik taşlarının yapımında gümüş kullanılmıştır. Çıkışta yer alan, artık kapatılamayan bronz kapı, dünyanın en eski kapılarından biri sayılmaktadır. MÖ II. yüzyıla ait bu kapı Ayasofya’ya Tarsus’taki bir tapınaktan getirilmiştir. Ayasofya’nın zemini Bizans dönemindeki bir depremden sonra bir miktar (30-35 cm) yükseltilmek zorunda kalınmıştır. Bu yüzden bu kapı iptal edilerek yerine yenisi yapılmış, fakat eski kapı başka yere götürülmeyerek orada bırakılmıştır. Bu sayede kapının alt kısmında Ayasofya’nın 6. yüzyıla ait zemini görülebilmektedir. ==== Üst kat ==== küçükresim|200px |İmparatoriçe locası küçükresim|200px |Cennet ve cehennem kapısı 200px|sağ|küçükresim|Zoi ve eşi 200px|sağ|küçükresim|Absiddeki MeryemÜst kata alt kattaki iç narteksin batı ucunda yer alan bir kapıdan geçilerek irili ufaklı taşlarla "arnavut kaldırımı" tarzında döşenmiş bir rampadan çıkılır. Sarmal bir biçimdeki rampa 7 halka yaparak üst kata ulaşır. Bu rampa imparatoriçenin tahtıyla sarsılmadan taşınmasına merdiven basamaklarına kıyasla büyük bir kolaylık sağlamaktaydı. Rampa duvarlarında yer yer eski tuğla kemerler görülür. Bizans döneminde de Osmanlı döneminde de üst kat daima kadınlara ayrılmıştı. Üst katta da alt katta olduğu gibi,|250px güney (sağda) ve kuzey nefleri bulunur. Bu iki nef birlikte bir "at nalı" biçimini oluştururlar. Güney üst nefine sağda yer alan (alt kattaki narteksin üzerinde bulunan) bir galeriden geçilerek ulaşılır. ===== Güney üst nefi (tribünü) ===== küçükresim|sol|200px|Güney üst nefi Törenleri izlemek üzere Ayasofya’ya gelen imparatoriçe, üst kata çıkarılır, törenleri maiyetindekilerle birlikte, üst katın güney nefindeki "imparatoriçe locası"ndan izlerdi. İmparatoriçe locasından günümüze ulaşan kısımlar mermer başlıklı iki küçük yeşil porfirden yapılma sütun ve zemindeki, imparatoriçenin tahtının konacağı yeri göstermek üzere yerleştirilmiş dairesel yeşil porfir taşından oluşur. Bu yeşil daire, omphaliondaki daireler gibi yapılmıştır. Buradan binanın alt katı ve iç mekânına hakim bir bakış açısı elde edilebilmektedir. Üst katın neflerinde tavanı kaplayan, insan figürü içermeyen mozaikler Osmanlı döneminde yağmur suyundan tahrip olduğundan, 19. yüzyılda Osmanlı sultanı Abdülmecid bunları onarılmasını emretmişti. Fakat mozaik sanatı 19. yüzyılda unutulmuş bir sanat durumuna geldiğinden İtalyan Fossati kardeşler sultana bunları onaramayacaklarını belirtip başka bir çözüm önerisinde bulundular: Çok tahrip olan mozaikler sıvayla kaplandı ve altta kalan mozaik motifleri bu sıva üzerine resmedildi. Bazı sütunların üst kısımlarındaki kemerlerde sıvayla kaplanmamış mozaikler hâlen görülebilir durumdadır. Fakat yer yer nemden dolayı orijinal renklerini kaybetmişlerdir. Ayrıca yer yer dökülen veya altta mozaik olup olmadığı anlaşılmak üzere kasten açılmış sıvalar altından da eski mozaikler görülebilmektedir. Fossati kardeşlerin üst kattaki tavan mozaiklerini kaplamadan önce tüm mozaiklerin kopyalarını kâğıtlara çıkardıkları bilinmekteyse de, yanlarında götürdükleri bu kâğıtların günümüzde nerede oldukları bilinmemektedir. İmparatoriçe locasının az ilerisinde, üzerlerindeki anahtar kabartmalarından dolayı "cennet ve cehennem kapısı" olarak adlandırılan, vaktiyle bir kapı içerdiği sanılan, duvarlara sabitlenmiş iki mermer blok görülür. Bu bloklar üzerinde yaşam ağacı, balık gibi semboller içeren küçük kabartmalar bulunur. Kilise temsilcileri synod adı verilen toplantıların yapılacağı odaya gitmek üzere bu kapıdan geçerlerdi. küçükresim|sol|200px|Deisis Buradan geçildikten sonra sağ tarafta yer alan duvarda, 12. yüzyıldan kalma (1261'de yapıldığı sanılan), "deisis" ('Δέησις') olarak adlandırılan, Yeşua’nın Kıyamet Günü insanlık için Tanrı’dan niyaz dilemesini simgeleyen bir mozaik bulunur. Alt kısmı yok olmuş bu büyük mozaikte ortada Yeşua, sağda Vaftizci Yuhanna (Yahya), solda ise Meryem görülür. Yeşua’nın sağ eli, alt kattaki iç nartekste yer alan mozaikte de görüldüğü gibi, "vaftiz işareti" denilen bir halde tasvir edilmiştir (başparmağın ucu "kalbe giden yol"la ilişkilendirilen yüzük parmağına temas eder haldedir). Bu mozaiğin muhtemelen diğer çeşitli Doğu Ortodoks kiliselerinde taklit edilmeye çalışılan bir özelliği, Yeşua’nın yüzünün sağ ve sol yarılarının birbirlerinden farklı olarak tasvir edilmiş olmasıdır. Bu fark, sağ ve sol gözlerde de görülür. Bir yapım hatası olmayan bu özellik, Leonardo da Vinci’nin ünlü eserinde de görülmekle birlikte, Ayasofya’daki bu mozaik 12. yüzyılda yapılmış olduğundan Vinci’nin eserinden daha eskidir. Mozaiği yapan sanatçı Yeşua’nın yüz kısmına öyle bir özellik kazandırmıştır ki, mozaikten Kudüs yönüne doğru 10-15 metre kadar yürünerek geri dönüp bakıldığında hem Yeşua’nın yüzünün iki yarısı simetrik hale gelir, hem de Yeşua’nın gözleri o konumdaki kişiye bakar bir vaziyet alır. Bu mozaik Bizans resim sanatında rönesansın başlangıcı olarak ele alınır. Üst katın bu kısmında sağda, zeminde Venedik Cumhuriyeti’nin kör hükümdarı Dandolos’un mezarı yer alır. Güney üst nefinin doğu ucunda, sağda binanın eğrilmeye maruz kalışının açık bir göstergesi olan, Piza kulesi gibi eğrilmiş bir sütun bulunur. Solda ise yine alt kısımları tahrip edilmiş iki mozaik yer alır. 1122’de yapılmış olan ilk mozaikte ortada çocuğuyla Meryam Ana, solda, elinde bir para kesesi tutan Bizans imparatoru II. Ioannes (Johannes) Komnenos, sağda eşi İren görülür. Mozaiğin 90 derece açı yaparak yan duvarda (payede) devam eden kısmında imparatorun veremden ölen oğlu Aleksios tasvir edilmektedir. İmparator ve eşi oğullarının genç yaşta ölmesinden sonra çocuklar için ücretsiz bir hastanenin açılmasını finanse etmişlerdir. 11\. yüzyıldan kalma diğer mozaikte ortada Yeşua yer alır. Bizans mozaik sanatında genellikle, Yeşua baştaki haleye bir haç iliştirilerek tasvir edilir ve ayrıca mozaiklere kimlikleri açıklayıcı yazılar eklenir. Bu bakımdan Bizans mozaiklerinde kimliklerin teşhis edilmesinde zorluk çekilmez. Mozaikte sağda imparatoriçe Zoi yer alır. Zoi, kocalarının ölümünden dolayı üç kez evlenmiş ve üç imparatora eşlik etmiştir. Her evlendiğinde mozaikteki imparatoru ve adını değiştirmek gerektiğinden, sanatçı mozaikteki imparatorun vücudunu tümüyle değiştirmek yerine yerine yalnızca kafayı ve kim olduğunu açıklayan yazıyı değiştirmek yoluna gitmiştir. Bu yüzden mozaikte imparatorun kafasının ve adının çevresinde kazınma izleri görülmektedir. Mozaikteki son kocası imparator IX. Konstantinos’tur. O da elinde bir para kesesi tutar halde tasvir edilmiştir. Bu mozaiğin solundaki girintide yer alan, süslemeli tarzda boşluklar açılarak oyulmuş mermer blokun üzerinden bakıldığında, tam karşıda, absidin üst kısmı ile yarım kubbe arasındaki kemerde görülen, bir kanadın alt ucunu ve ayak kısmını gösteren mozaik parçaları vaktiyle burada bir melekBunun Mihail olduğu ileri sürülür. mozaiğinin bulunduğu izlenimini vermektedir. Muhtemelen bir deprem sırasında düşmüş olmalıdır. Mermer bloktan hafifçe sağa doğru bakıldığında ise absidin üst kısmında yer alan, kucağında çocuğunu taşıyan Meryem mozaiği alt kattan görülme derecesine kıyasla daha iyi ve daha yakından görülebilmektedir. 9. yüzyıla tarihlenen, Meryem’i taht üzerinde tasvir eden bu mozaikte, tahtın üzerindeki minderlerde pik (maça) sembolleri bulunur. Yeşua’nın giysisinin sarı renkte parlayan mozaik taşlarının yapımında altın, beyaz renkte parlayan kısımlarının yapımında gümüş kullanılmıştır. ===== Kuzey üst nefi ===== küçükresim|sol|200px|Cebrâil mozaiği Kuzey üst nefinde günümüzde Ayasofya’nın mozaiklerinin ve çeşitli kısımlarının büyük boy fotoğrafları sergilenmektedir. Bu nefin sağ tarafında kuytuda kalan bir duvarda imparator Aleksandros’un (912-913) mozaiği bulunur. Mozaik Ernest J. W. Underwood gözetiminde Bizans Enstitüsü tarafından temizlenmiştir.Lord Kinross, Hagia Sophia: A History of Constantinople, Newsweek, New York, 1972, p.132-133. İmparator Aleksandros’un eşcinsel olduğu ve özel yaşamına önem verebilmesi için imparatorluğun yönetimini kardeşi VI. Leon’a bıraktığı belirtilir. Nefin doğu ucundaki bitiminde, solda aşağı kata iniş rampası bulunur, sağda ise, güney nefinin ucundaki girintinin simetriği tarzında bir girinti yer alır. Buradan bakıldığında tam karşıda, absidin üst kısmı ile yarım kubbe arasındaki kemerde Cebrâil’i tasvir eden mozaik görülür. Mozaik buradan, alt kattan görülme derecesine kıyasla daha iyi ve daha yakından görülebilmektedir. 9. yüzyıla tarihlenen bu mozaikte kanatlarıyla tasvir edilmiş başmeleklerden Cebrâil, sol elinde bir küre tutar halde tasvir edilmiştir. Bu kürenin dünyayı temsil ettiği sanılmaktadır. Fakat mozaiğin dünyanın yuvarlak olduğunun bilinmediği 9. yüzyılda yapılmış olduğu göz önüne alınırsa, sanatçının hangi bilgiye dayanarak dünyayı yuvarlak temsil etmiş olması düşündürücü, ilginç bir konu oluşturmaktadır. Absiddeki Meryem mozaiği buradan da görülmektedir. Bu mozaiğin öteki nefin bitimindeki girintiden görülmesine kıyasla buradan görülmesinin tek farkı, buradan Meryem ve Yeşua’nın bakışlarının düşmüş olduğu sanılan melek mozaiğine yönelmiş olduklarının fark edilebilmesidir. === Mozaikler === Tonlarca altının kullanıldığı Ayasofya mozaiklerinin yapımında altının yanı sıra, gümüş, renkli cam, pişmiş toprak ve renkli mermer gibi taş parçaları kullanılmıştır. 726’da III. Leo’nun tüm ikonaların yok edilmesi emriyle, tüm ikona ve heykeller Ayasofya’dan kaldırılmıştır. Dolayısıyla Ayasofya’da günümüzde görülen, surat tasvirleri içeren mozaiklerin hepsi ikonoklazm dönemi sonrasında yapılan mozaiklerdir. Bununla birlikte Ayasofya’da surat tasviri içermeyen mozaiklerden az bir kısmı 6. yüzyılda yapılan ilk mozaiklerdir. 1453’te kilise camiye dönüştürüldükten sonra insan figürleri içerenlerin bir kısmı ile ince bir sıvayla kaplanmış ve yüzyıllarca sıva altında kalan mozaikler bu sayede doğal ve yapay tahribattan kurtulabilmiştir. İstanbul’u ziyaret eden 17. yüzyıl gezginlerinin raporlarından Ayasofya’nın camiye çevrilmesini izleyen ilk yüzyıllarda insan figürü içermeyenler ile içerenlerden bir kısmının sıvayla kaplanmadan bırakılmış oldukları anlaşılmaktadır. Ayasofya mozaiklerinin tamamen kapatılması 842’de ya da 18. yüzyılın sonlarına doğru gerçekleşmiştir. 1755’te İstanbul’a gelen Baron De Tott artık tüm mozaiklerin badana altında kalmış olduğunu belirtmiştir. Sultan Abdülmecid’in isteği üzerine 1847 ile 1849 yılları arasında Ayasofya’da çeşitli restorasyon çalışmaları yapan ve sultandan restorasyon sırasında keşfedilebilecek mozaikleri belgeleme iznini alan Fossati kardeşler, mozaiklerin sıvalarını kaldırıp desenlerini belgelerine kopyaladıktan sonra mozaikleri tekrar kapatmışlardır. Bu belgeler günümüzde kayıptır. Buna karşılık, o yıllarda Alman hükûmetince onarım için gönderilen mimar W. Salzenberg bazı mozaiklerin desenlerini de çizmiş ve yayımlamıştır. Sıvayla kaplı mozaiklerin büyük bir kısmı 1930’larda Byzantine Institute of America adlı kurumun bir ekibi tarafından açılmış ve temizlenmiştir. Ayasofya’nın mozaiklerinin açılması ilk kez 1932’de Byzantine Institute of America kurumunun başındaki Thomas Whittemore tarafından gerçekleştirilmiş olup ilk gün ışığına çıkarılan mozaik "imparator kapısı" üzerindeki mozaik olmuştur. Doğudaki yarım kubbe üzerindeki sıvanın bir kısmının bir süre önce düşmesi sayesinde bu yarım kubbeyi örten sıvanın altında mozaiklerin bulunduğu anlaşılmıştır. === Avlu === küçükresim|250px|Şadırvan Alt kattaki çıkış kapısından avluya çıkıldığında görünen, erkeklerin abdest gereksinimini karşılamak üzere inşa edilmiş şadırvan, I. Mahmud döneminde eklenmiştir. Sol taraftaki kapı türbelere açılır. Ayasofya Müzesi’ne ait türbeler, II. Selim’in, III. Murad’ın, III. Mehmed’in, Sultan Mustafa’nın, Sultan İbrahim’in ve şehzadelerin türbeleridir. Türbeler artık ziyarete açılmıştır. Bu türbelerden birinde yürütülen restorasyon çalışmaları sonucu bilinen en büyük boyutlu, Bizans döneminin 6. yüzyıl öncesi erken Hristiyanlık dönemine ait vaftiz havuzu ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca, genellikle konserlerde açılan Aya İrini Müzesi de Ayasofya Müdürlüğüne bağlıdır. Avludaki hem taş hem tuğla kullanılarak inşa edilmiş yapı ise Osmanlı döneminde eklenmiş, çocukların Kur'an eğitimi için kullanılmış sıbyan mektebidir. Avluyu çevreleyen diğer binalar müze müdürlüğünün personelince çalışma amaçlı kullanılmaktadır. == Görseller == Dosya:Istanbul.Hagia Sophia051.jpg|Bergama'dan getirilen küplerden büyük olanı Dosya:DSC04073 Istanbul - Aya Sophia - Matroneo - Foto G. Dall'Orto 24-5-2006.jpg|Üst kattaki eğik sütun Dosya:Hagiasofia-construction.jpg|Kubbe ve iskele Dosya:Hagia Sophia Gate March 2008.jpg|Güney nefi (alt kat) duvar kaplamaları ve mozaikleri Dosya:Upper gallery Hagia Sophia 2007 007.jpg|Güney nefi (üst kat) mozaikleri Dosya:Beautiful Gate Hagia Sophia March 2008pano.jpg|Tarsus kökenli bronz kapı Dosya:Istanbul.Hagia Sophia068.jpg|Enrico Dandolo’nun mezarı Dosya:Istanbul.Hagia Sophia026.jpg|Sultan Mahfili Dosya:Imperial Gate Hagia Sophia 2007a.jpg|İmparator Kapısı Dosya:Kabe Mosaik.jpg|Kâbe'yi temsil eden kırık fayanslar Dosya:Haga Sofia RB6.jpg|İznik fayansları Dosya:Hagia-sofia- viking.jpg|Vikinglerden kaldığı sanılan runik yazılar Dosya:Byzantinischer Mosaizist des 9. Jahrhunderts 003.jpg|Patrik mozaiklerinden biri, İoannis Hrisostomos Dosya:Frith, Francis (1822-1898) - Early view of Istanbul, ca 1865-1870.jpg|1865-1870 erken stereo kartta Ayasofya Camii ve ahşap evler Dosya:Hagia Sophia February 2013 02.jpg|Ayasofya gece görünümü Dosya:Istanbul- Hagia-Sofia-1.jpg|Ayasofya Dosya:İstanbul - Ayasofya, İmparator Kapısı r1 - Mart 2013.JPG|İmparator Kapısı Dosya:Ayasofya 4.JPG|Ayasofya'nın içinden bir görüntü Dosya:Ayasofya 5.JPG|Ayasofya == Ayrıca bakınız == * Gli * Küçük Ayasofya Camii * Kariye Camii * Camiye çevrilen kiliseler listesi == Notlar == === Dipnotlar === === Kaynak notları === == Kaynakça == == Konuyla ilgili yayınlar == * Mainstone, Rowland J. (1997). Hagia Sophia: Architecture, Structure, and Liturgy of Justinian's Great Church (reprint edition). W W Norton & Co Inc.. ISBN 0-500-27945-4 * Hagia Sophia Church, also known as Church of Holy Wisdom. * Akṣit, Ilhan. Hagia Sophia. Akṣit Kültür ve Turizm Yayincilik. ISBN 975-7039-07-1 * Turner, J., Grove Dictionary of Art, Oxford University Press, USA; New Ed edition (January 2, 1996); ISBN 0-19-517068-7 * H. Veli Yenisoğancı, L. Suat Kongaz,Ali Kılıçkaya, Saadet Barutçu, Süleyman Eskalen, Müjgan Harmankaya, Nilay Yılmaz, Tahsin Aydoğmuş, Ozan Sağdıç. Ayasofya-Müzeler Rehberi, Ankara, ISBN 975-387-042-6 * Estambul, REVAK, İstanbul, ISBN 975-6671-04-1 * Bordewich, Fergus M., "A Monumental Struggle to Preserve Hagia Sophia" , Smithsonian magazine, December 2008 * AKTUEL-Temmuz-Eylül / July-September 2008/No.26 * Critique (revue), Byzance - Istanbul. Seuil, 1992 * A Vision for Empires (Ayasofya: İmparatorluklara Yaraşır Bir Görü) Cyril Mango ve Ahmet Ertuğ Ertuğ&Kocab;ıyık Yayınları == Dış bağlantılar == * * T.C. İstanbul Valiliği (Harika İstanbul) | Ayasofya Müzesi ve tanıtımı * Ayasofya'nın uydudan görünüşü, Google Haritalar * Kültür ve Turizm Bakanlığı | Ayasofya Sanal Turu * Ayasofya'nın tarihi ve yapısı hakkında . * İnteraktif zemin planı. * Ecumenical Patriarchate | Ayasofya fotoğrafları * Ayasofya'nın tarihi ve fotoğrafları * Ayasofya-Tarihi Bilgiler ve fotoğraflar * Suha Arın'ın Ayasofya belgeseli * Ayasofya Barış Müzesi * Deesis Mosaic of Christ | Güney galerisi . Kategori:İstanbul'daki camiye çevrilen kiliseler Kategori:Kubbeler Kategori:İstanbul'un Tarihî Alanları Kategori:Fatih'teki camiler Kategori:Konstantinopolis kilise ve manastırları Kategori:İstanbul'daki Bizans kiliseleri Kategori:I. Justinianus döneminde yapılar Kategori:6. yüzyılda tamamlanan kiliseler Kategori:537'de kurulan oluşumlar Kategori:530'larda mimarlık Kategori:1934'te kurulan müzeler Kategori:Türkiye'deki eski müzeler Kategori:Türkiye'deki taş camiler Kategori:Türkiye'deki taş kiliseler
İnsomnia ya da uyuyamama hastalığı, bir uyku sorunudur. Uykuya dalamama ya da gece boyunca sürekli uyuyamama sorunlarını barındırır. Hastalar genel olarak, gözlerini birkaç dakikadan fazla kapalı tutamamaktan ya da yatakta bir o yana bir bu yana dönerek uyuyamamaktan yakınırlar. İnsomnia birkaç gece sürerse geçici, 1 hafta ile 3 hafta arasında sürerse kısa süreli, 3 haftadan fazla sürerse kronik insomnia olur. Kronik bir hastalığa dönüşerek uyuma eksikliği doğrultusunda oldukça zararlı olabilir. İnsomnia doğal uyuma dengesini bozar ve tedavisi oldukça zor olabilir. İnsomnia hastaları genel olarak öğleden sonra ya da akşama doğru kısa süreli uyudukları için, geceleri de uyumakta zorluk çekerler. Bazıları da vücutlarını sınırlarında kullanmaya çalışırlar. Bu da çok mühim fiziksel ve zihinsel sorunlara yol açar. İnsomnia ayrıca birçok ilacın yan etkisi olarak, stres sebebiyle ya da duygusal, fiziksel ve zihinsel sorunlar doğrultusunda da oluşabilir. == Önleme ve tedavi == Hayat stilinin değiştirilmesi uykusuzluk tedavisinde ve önlenmesinde önemlidir. Uyarıcı kullanımından kaçınmak, uykusuzluğa karşı alınabilecek bir önlemdir. Kahve, çay, guarana, kakao, kola, enerji içecekleri, çikolata gibi kafein içeren gıda maddeleri ile ritalin ve adderall gibi uyarıcı ilaçların kullanımından kaçınmak bu yönteme örneklerdir. Düzenli uyuma, gün içi uyumaktan kaçınma ve yatak odasında uykuya elverişli düzenlemeler yapma (sessiz, karanlık) da hayat stilinin değiştirilmesi çerçevesinde yöntemlerdir. Bilişsel davranışçı terapi de uyku bozukluğu tedavisinde kullanılabilir. Bu metotlar arasında uyarıcı kontrol terapisi, rahatlama teknikleri, uyku kısıtlama ve ışık terapisi yer alır. İlaç tedavisinde, reçeteye tabi Eszopiclone (Lunesta), Ramelteon (Rozerem), Zaleplon (Sonata) ve Zolpidem (Ambien, Edluar, Intermezzo, Zolpimist) kullanılabilir. İlaç tedavisinin birkaç haftadan uzun süreli kullanımı önerilmemektedir. === Alternatif tıp === Geleneksel yöntemlerin başında, uyumadan önce sıcak süt içmek; uyanır uyanmaz sıcak bir duş almak, öğlen egzersiz yapmak, öğlen yemeğinde bol yemek yemek ve akşam yemeğinde az yemek yemek ve erken yatmaya çalışmak gelir. Geleneksel Çin tıbbında genelde akupunktur, diyet ve yaşam analizi ile şifalı bitkiler ana önlemleri oluşturur. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == Kategori:Psikolojik durumlar Kategori:Uyku bozuklukları
Küba, resmî olarak Küba Cumhuriyeti (/ˈkjuːbə/; , ) Karayiplerde bir ada ülkesi. Küba, Isla de la Juventud ve birçok takımadaların yanı sıra, başlıca Küba adasından oluşur. Havana, Küba'nın en büyük şehri ve ülkenin başkentidir. Santiago de Cuba ikinci en büyük şehirdir. Küba'nın kuzeyinde Birleşik Devletler (150 km uzaklıkta) ve Bahamalar, batısında Meksika, güneyinde Cayman Adaları ve Jamaika ve güneydoğusundaki Haiti ve Dominik Cumhuriyetine kadar uzanır. 28 Ekim 1492'de, Kristof Kolomb karaya çıktı ve şu an Küba'ya ait olan adada İspanya Krallığı için hak iddia etti. Küba, 1898'de biten İspanya- Amerika Savaşına kadar İspanya'nın bir toprağı olarak kaldı ve 1902'de Birleşik Devletler'den resmi bağımsızlık kazandı. Küba 11 milyonu aşkın insanın yurdudur ve Karayipler'de en geniş yüzölçümüne sahip olmanın yanı sıra en kalabalık ada milletidir. Ada, etrafındaki sular tarafından ılıklaştırılmış bir tropikal iklime sahiptir. Aynı zamanda Karayip Denizi'nin sıcak suları ve adanın Meksika Körfezi'nin karşısında olması adayı kasırgalara açık hale getirmiştir. 1232.5 km uzunluğundaki Küba Adası yeryüzündeki en büyük 13. adadır. == Tarihçe == === Kolomb öncesi === Küba yerlileri; Küba'nın ilk sakinleri Güney Amerika'dan adaya gelen Guanahatabey ve Kiboni Yerlileriydi. Adaya daha sonra yerleşen Taynolar (Antil Aravakları) çömlek ve alet yapımında belirli bir düzeye ulaşmış tarımcı ve barışçıl bir halktı. İspanyolların adada ilk koloniyi kurduğu sırada çoğunluğunu Taynoların oluşturduğu yerlilerin sayısı 80-100 bin dolayındaydı. === Sömürge dönemi === Kristof Kolomb'un birinci yolculuğunda keşfederek (28 Ekim 1492) İspanyol toprağı ilan ettiği Küba'da ilk kalıcı yerleşim 1511'de kuruldu. Sömürgecilerin baskı ve sömürüsü, salgın hastalıklar, açlık ve göçler yerli nüfusunu 5 bine kadar düşürdü. 18. yüzyıla girilirken bölgede sağlanan barış ve düzenle birlikte sömürgenin nüfusu 50 bine ulaştı. İspanya'dan düzenli gemi seferlerinin başlaması Havana'nın ticari ve stratejik önemini artırdı. Bu arada hayvancılığın, tütün ve şeker kamışı üretiminin artırılması ve iş gücü için Afrika'dan çok sayıda köle getirilmesi adada köklü bir değişim yarattı. 1865'te köle ticaretinin sona ermesiyle ortaya çıkan işgücü açığını kapatmak için adaya sözleşmeli işçi olarak Meksika yerlileri ve Çinliler getirilmeye başladı. === Bağımsızlık ve sonrası 1901-1958 === 19\. yüzyılın sonlarından itibaren İspanya'nın şeker üretimi ve ihracatı için gerekli iş gücü, sermaye, makine, teknik beceri ve pazarları sağlamada yetersiz kalması Küba'yla olan siyasi ve iktisadi bağlarının giderek zayıflamasına yol açtı. Bu ortamda Amerikalı iş insanları şeker üretiminde ve ticaretinde güç kazanmaya başladı. İspanyolların adada gelişen özerklik talebine ödün vermemesi ve vergileri daha da artırması, On Yıl Savaşı'nın (1868 - 1878) başlamasına neden oldu. Sonunda İspanya Zanjon Sözleşmesi'yle (1878) siyasal ve ekonomik reformlar yapmaya söz verdi. Adada sağlanan barış ortamı ekonomik bunalımın derinleşmesi yüzünden uzun süreli olamadı. 1895'te sürgündeki Kübalı şair ve gazeteci Jose Marti'nin sürgündeki siyasi örgütleri bir araya getirmesiyle gerilla taktiklerine dayanan bir bağımsızlık savaşı başladı. Buna karşı İspanya adaya 200 bin asker çıkardı. Savaş ortamının adadaki şeker üretimini durma noktasına getirmesi üzerine ada ekonomisinde etkin durumda olan Amerika Birleşik Devletleri'nin Havana limanında demirli Maine Gemisi'nin batırılmasını bahane ederek İspanya'ya savaş açmasına neden oldu. İspanya'nın İspanyol - Amerikan Savaşı (1898) sonunda yenilmesinin ardından imzalanan Paris Antlaşması çerçevesinde öngörülen Küba'nın bağımsızlığı 1 Ocak 1899'da Amerika Birleşik Devletleri işgali altında yürürlüğe girdi. Küba Devleti'nin siyasal ve ekonomik çerçevesini belirleyici önlemler alan Amerika Birleşik Devletleri, Küba'nın iç ve dış ilişkilerinde söz sahibi olma ve Guantanamo Koyu'nda bir deniz üssü kurma hakkını aldıktan sonra birliklerini adadan çekti. (1901) İkinci Amerika Birleşik Devletleri müdahalesinden (1909) sonra seçimleri kazanan liberallerin adayı Jose Miguel Gomez döneminde rüşvet, yolsuzluk ve sosyal adaletsizlik üzerine kurulu bir yönetim biçiminin yolunu açtı. Özellikle Afrika kökenli kübalıların siyasal haklar ve daha iyi iş olanakları için giriştiği eylemler sert biçimde bastırıldı. Gomez'le birlikte örtülü bir diktatörlüğe dönüşen cumhurbaşkanlığı çoğu kez hileli seçimler ve askeri baskı yoluyla ele geçirilen bir makam durumuna geldi. 1933'te Amerika Birleşik Devletleri'nin desteğiyle Gerardo Machado'yu deviren Fulgencio Batista, en ünlü diktatör olarak uzun yıllar Küba yönetimine damgasını vurdu. Batista zamanında tarım ve hayvancılığın yanı sıra turizm ve kumarhane işletmeciliği de önemli bir gelir kaynağı haline geldi. Buna karşı işsizlik oranın yükselmesi, nüfusun büyük çoğunluğunun yoksulluk içinde kalması ve ekonominin giderek daha da dışa bağlanması Batista yönetimine karşı etkin bir muhalefetin doğmasına yol açtı. === Devrim ve sonrası === 1950'lerde komünist rejimi ele alan gruplardan birine liderlik eden Fidel Castro, Moncada Kışlası'na düzenlediği başarısız bir baskından (1953) dolayı bir süre hapis yattı. Daha sonra Meksika'ya giden Castro 1955'te 26 Temmuz Hareketi'ni başlattı. Arjantinli devrimci Che Guevara'nın da yer aldığı örgütün Aralık 1956'da Küba'da başlattığı gerilla hareketi, zamanla öteki gruplardan da destek alarak Batista'ya bağlı birliklere önemli darbeler indirdi. 1 Ocak 1959'da diktatör Fulgencio Batista'nın Küba'yı terk etmesinin ardından Fidel Castro'ya bağlı bin kişilik bir kuvvetin Havana'ya girmesiyle yeni bir yönetim başladı. === Sosyalist Küba === İktidara geldikten sonra köklü toprak reformu gibi adımlarla geniş bir kesimin desteğini kazanan Fidel Castro, ittifak kurduğu Küba sosyalist Halk Partisi ile birlikte yönetime ağırlığını koydu. Toprak kamulaştırmalarından zarar gören Amerika Birleşik Devletleri şirketlerinin baskısıyla Amerika Birleşik Devletleri yönetiminin uygulamaya başladığı iktisadi ambargo ve bunu izleyen Domuzlar Körfezi Çıkarması, Castro'nun SSCB ile yakın bir ilişkiye girerek sosyalist bir çizgiye yönelmesini hızlandırdı. Ertesi yıl Küba'ya yerleştirilen Sovyet füzeleri yüzünden patlak veren Ekim Füzeleri Bunalımı'nda Sovyet lideri Nikita Kruşçev'in geri adım atması Küba'nın SSCB ile olan ilişkilerini bir ölçüde bozdu.1960'larda Amerika Birleşik Devletleri baskısı yüzünden artan askeri harcamalar ekonomide sarsıntıya yol açtı. Aynı dönemde Küba, Latin Amerika'daki devrimci hareketlere verdiği destekten dolayı diplomatik yalnızlığa itildi. 1970'lerde ekonomide başlayan düzelme ile birlikte parti ve devlet istikrarlı bir yapıya kavuşturuldu. Bu arada Castro'nun yönetimdeki etkinliği de pekiştirildi. 1979 - 1982 arasında Bağlantısızlar Hareketi'nın dönem başkanlığını yürüten Küba'nın SSCB ile olan ilişkileri doğrultusunda Angola ve Etiyopya'ya asker göndermesi, bağlantısız bir ülke olan Afganistan'ın SSCB tarafından işgal edilmesine tepkisiz kalması Üçüncü Dünya'da bazı tepkilerle karşılaşmasına yol açtı. 1980'de Kübalı rejim muhaliflerine Amerika Birleşik Devletleri'ne gitme izninin verilmesinden sonra göç eden 120 bin Kübalı arasında adi suçluların ve akıl hastalarının bulunması ve Amerika Birleşik Devletleri'nin Grenada'ya müdahalesi iki ülke arasındaki ilişkileri daha da gerginleştirdi. 1990'da Doğu Bloku'nu saran değişim dalgası siyasi olarak Küba'yı etkilemedi. === Soğuk Savaş sonrası === Soğuk Savaş sonrasında kesilen Sovyet yardımı yüzünden iktisadi bir açmaza sürüklenen Küba, turizm yatırımlarına yöneldi ve kısıtlı da olsa özel yatırımlara izin verildi. Yine bu dönemde Amerika Birleşik Devletleri ile olan ilişkilerde kısıtlı bir iyileşme görüldü. 1990'ların sonlarından itibaren Çin Halk Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği'ne yakınlaşan Küba, Latin Amerika'da da (özellikle Venezuela ve Bolivya) yeni müttefikler buldu. 31 Temmuz 2006'da Fidel Castro başkanlık görevlerini kardeşi Raul Castro'ya devretti ve 19 Aralık 2007'de koltuğunu bıraktı. Küba, devrim sonrasında hızlı bir yapılanma dönemi geçirmiştir. == Coğrafya == Yengeç Dönencesi'nin hemen başında ve Meksika Körfezi'nin girişinde yer alır. Aynı adı taşıyan asıl büyük adanın yanı sıra 3.715'ten fazla ada ve adacığı kapsar. Önce doğuya, daha sonra güneye yönelerek bir yay biçiminde Antil Denizi'ni çevreleyen Antiller ada zincirinin önemli bir parçasını oluşturur. En yakın komşusu olan Haiti'ye 77, Bahamalar'a 140, Jamaika'ya 146, Amerika Birleşik Devletleri'ne 180, Meksika'ya 210 ve Cayman Adaları'na 240 km uzaklıktadır. Ülkenin ikinci büyük adası Juventud adasıdır. En yüksek noktası Turquino Doruğu'dur (2005 m). Toplam kara yüzölçümü 110.861 km²'dir. Yıllık ortalama sıcaklık 26 °C'dir. İki mevsimle belirlenen yarı tropikal bir iklime sahiptir. Eylül - Ekim ayları arasında görülen kasırgalar bazen büyük yıkımlara yol açmaktadır. Kıyılarının toplam uzunluğu 3735 km olup, Guantanamo Koyu'ndaki Amerika Birleşik Devletleri deniz üssüyle 29 km'lik kara sınırı vardır. == Yönetim birimleri == On dört il ve iki özel belediyesi vardır. Bu illerden eskiden 6 geniş eyaletin parçalarıydı: Pinar del Río, Habana, Matanzas, Las Villas, Camagüey ve Oriente. İki özel belediyeden biri adadır, biri de ABD tarafından işgal edilen ABD Guantanamo Temel Deniz Körfezi'dir. Bu belediye haritada gösterilememektedir, Guantanamo'da (15 numara) yer alır. 1 Isla de la Juventud (özel belediye) 9 Ciego de Ávila 2 Pinar del Río 10 Camagüey 3 La Habana 11 Las Tunas 4 Ciudad de La Habana 12 Granma 5 Matanzas 13 Holguín 6 Cienfuegos 14 Santiago de Cuba 7 Villa Clara 15 Guantánamo 8 Sancti Spíritus 16 Isla de la Juventud == Yönetim == thumbnail|sağ|Küba İçişleri Bakanlığı Binası, Che döneminde Sanayi Bakanlığı olarak kullanılmıştır. Küba'nın tek parti egemenliğine dayalı sosyalist bir devlet yapısı vardır. Küba Komünist Partisi'nin (PCC) devlet yönetimindeki ağırlığı 1976 Anayasası'nda açıkça belli edilmiştir. 1965'te hazırlanmaya başlanan ve 1976'da halkoyuna sunularak yürürlüğe giren anayasaya göre yasama yetkisini Halk İktidarı Ulusal Meclisi (Asamblea Nacional de Poder Popular) kullanır. Devlet ve hükûmet başkanı konumunda olan Devlet Konseyi başkanı, Bakanlar Kurulu'na başkanlık eder. Son değişikler ile beraber Komünizm anayasadan çıkartılmış olup Devlet Başkanının görev süresi sınırlandırılmıştır ve Devlet Başkanına yaş haddi getirilmiştir. == Demografi == Küba'nın oldukça karmaşık bir yapı gösteren nüfusu, geçmiş yüzyıllarda adaya değişik etnik toplulukların yerleşmesinin ürünüdür. Kolomb öncesi dönemde sayıları 80-100 bin arası olan ada yerlilerinden günümüzde yalnızca adanın doğu ucunda yaşayan birkaç aile kalmıştır. Küba nüfusunun % 51'i mulattolar (Avrupalı ve Afrikalıların karışımı), % 37'si beyazlar, % 11'i siyahlar ve % 1'i de Çinlilerden oluşur. Çinli nüfus 19. yüzyılda demiryolu ve maden işleri için adaya getirilen Çinlilerin torunlarıdır. Doğum oranı 11.6/1000'dir. == Ekonomi == Küba ekonomisi sosyalist ilkelere dayanan devlet kontrollü bir planlı ekonomidir. Son yıllarda özel sektör yatırımları artmakla beraber üretim araçlarının büyük bir kısmı devlet tarafından işletilir. 1992'de dış ticaretinin % 80'ini gerçekleştirdiği ve tarım üretimi için gereken sübvansiyonların sağlandığı SSCB'nin çöküşünden sonra oluşan depresif dönemden sonra tarımdan sanayiye geçmiştir. Aynı zamanda (özellikle Pinar del Rio'dan) iç göçler başlamıştır. İş gücünün % 21'inin çalıştığı tarım sektöründe şekerkamışı, tütün, turunçgil, kahve ve pirinç önemli üretim ve ihracat kalemlerindendir. Sosyalist rejimde özellikle önem verilen balıkçılık ve hayvancılık yine önemli üretim kalemlerinden biridir. Turizm son yıllarda yeniden eski canlılığını kazanmıştır. Özellikle Kanada ve Avrupa Birliği'nden gelen turistler sayesinde turizm Küba ekonomisinin itici gücü haline gelmiştir. Çin, Kanada, İspanya ve Hollanda Küba'nın en büyük dış ticaret partnerleridir. Madencliliğin temelini ihracat kalemleri içinde önemli bir payı olan nikel oluşturur. (Dünya üretiminin % 6.4'ü). Kişi başına düşen GSMH yaklaşık 9.900 $'dır ve yaşam standardı hala 1990 öncesindeki seviyeye getirilememiştir. Bunun en büyük nedeni, Sovyetler Birliği tarafından yapılan hibe ve yardımların, Sovyetlerin 1991'de yıkılmasıyla birlikte kesilmesidir. Petrol konusunda en büyük destekçisi Çin'dir. Mühendis ve makine yardımı yapmaktadırlar. Ayrıca Venezuela'da Hugo Chávez'in iktidara gelmesiyle birlikte, bu ülkeyle yapılan ekonomi anlaşmaları da Küba'nın zor koşullara karşın yeni bir müttefik bulmasını ve bir ölçüde rahatlamasını sağlamıştır.İki ülkenin girişimiyle Latin Amerika'da bölgesel entegrasyonu hedefleyen ALBA (Latin Amerika için Bolivarcı İttifak) kurulmuştur Son yapılan değişiklikler ile beraber ülkede küçük işletmelere izin verilmiştir. Bununla beraber kişilere özel mülkiyet hakkı tanınmıştır. == Kültür == küçükresim|200px|Puro içen bir Kübalı kadın Küba'nın başkenti Havana'da kolonyal dönemden kalma birçok eser bulunmaktadır. Bu sebeple 1982 yılında UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası listesine dahil edilmiştir.Atlas Dergisi, 206.sayı, Mayıs 2010 Küba kültürü köken bakımından İspanyol ve Afrika etkisinin belirgin izlerini taşır. Amerika Birleşik Devletleri ile olan tarihi bağları nedeniyle Kuzey Amerika sporları halk arasında yoğun ilgi görmektedir. Başta beyzbol olmak üzere basketbol, voleybol, atletizm ve boks; Küba'da yaygın olarak oynanan ve uluslararası müsabakalarda başarılı olunan sporlardandır. Devrim sonrasında hızla gelişen ve refah düzeyinin yükseldiği Küba'da halkın tamamına yakını okur yazardır. Her köşe başında amatör müzik grupları boy gösterir. Uzun bir geçmişe sahip olan Küba müziği, coşkulu ve hareketli eserlerden oluşup geniş bir yelpazeye sahiptir. ===Mutfak=== küçükresim|Ropa vieja (domates soslu kıyılmış gögüs biftek), siyah fasulye, sarı pirinç, muz ve bira ile kızarmış yucadan oluşan geleneksel bir yemektir Küba mutfağı, İspanyol ve Karayip mutfağı'nın birleşimidir. Küba tarifleri baharat ve lezzette biraz Karayip etkisiyle baharat ve teknikleri İspanyol mutfağıyla paylaşır. Son kırk yıldır Küba'da norm haline gelen karneyle yemek, bu yemeklerin yaygın olarak bulunmasını kısıtlar.. Kurslarda geleneksel Küba yemeği servis edilmez; tüm yiyecekler aynı anda servis edilir. Tipik yemek, muz, siyah fasulye ve pirinç, ropa vieja (kıyılmış sığır eti), Küba ekmeği, soğanlı domuz eti ve tropikal meyvelerden oluşur. moros y cristianos (veya kısaca moros) olarak anılan siyah fasulye ve pirinç ve muz Küba diyetinin temel öğeleridir. Et yemeklerinin çoğu hafif soslarla ağır ağır pişirilir. Sarımsak, kimyon, kekik ve defne yaprağı baskın baharatlardır. Domuz eti, deniz mahsulleri, mısır ve siyah fasulye çok tüketilir. === Müzik === Ünlü şarkı Guantanamera, Küba'nın devrimci kahramanı Jose Marti'nin eseridir. Aynı zamanda Bolivya ordusuna ve Che'ye yazılan ünlü Soldadito Boliviano (Bolivyalı Küçük asker) şarkısı da Nicholas Guillen'indir. === Edebiyat === Küba edebiyatının özellikle şiir alanında zengin ve nitelikli bir mirası vardır. 19. yüzyılda yaşamış şair Jose Marti ile 20. yüzyılda yaşamış olan Nicolás Guillén önemli Kübalı edebiyatçılardandır. Küba edebiyatı kendi yerini 19. yüzyılın başlarında bulmaya başladı. Hakim bağımsızlık ve özgürlük temaları Küba edebiyatında Modernist hareketi yöneten José Martí tarafından örneklendirildi. Nicolás Guillén ve José Z. Tallet gibi yazarlar sosyal protesto olarak edebiyata odaklandılar. Dulce María Loynaz ve José Lezama Lima'nın şiirleri ve romanları etkili olmuştur. Küba Hayalindeki Herkes'i yazan romancı Miguel Barnet, daha melankolik bir Küba'yı yansıtıyor. Alejo Carpentier, Sihirli gerçekçilik hareketinde önemliydi. Reinaldo Arenas, Guillermo Cabrera Infante ve daha yakın zamanda Daína Chaviano, Pedro Juan Gutiérrez, Zoé Valdés, Guillermo Rosales ve Leonardo Padura gibi yazarlar devrim sonrası dönemde uluslararası tanınırlık kazanmış olsalar da, bu yazarların çoğu Küba yetkilileri tarafından medyanın ideolojik kontrolü nedeniyle sürgünde çalışmaktadırlar. ==== İnanç ==== Ülke nüfusunun %58’ı Katolik %26'sı Ateist, %5’i Protestandır. Halkın geri kalanı ise bir kabile dini ile Hristiyanlık karışımı olan Santeria inancına sahiptir. == Ayrıca bakınız == * Küba Bağımsızlık Savaşı * Küba Devrimci Silahlı Kuvvetleri == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Türkiye'deki Küba Büyükelçiliği Kategori:İspanyolca konuşan ülkeler Kategori:Tek parti rejimleri
Yılmaz Güney, doğum adıyla Yılmaz Pütün, (1 Nisan 1937, Adana \- 9 Eylül 1984, Paris), Türk oyuncu, yönetmen, senarist, yapımcı ve yazardır. Özellikle Çirkin Kral dönemi sonrasında yazdığı ödüllü Yol, Sürü; yazıp yönettiği ve oynadığı Umutsuzlar, Baba, Ağıt, Endişe gibi filmleriyle tanınır. 1 Nisan 1937'de Adana'nın Yüreğir ilçesine bağlı Yenice'de, köylü bir ailenin iki çocuğundan biri olarak doğdu. 1959'da senaryosunu yazıp oynadığı Bu Vatanın Çocukları ve Ala Geyik filmleri ile sinema dünyasına girdi. Birçok kez yasal sorunlar yaşadı, ilk olarak 1961'de komünizm propagandası yaptığı gerekçesiyle tutuklandı ve bir buçuk yıl hapis cezasına mahkûm oldu. 1966'da Şanlıurfa'da alkollü araç kullanırken bir çocuğa çarparak ölümüne sebep oldu. 1967'de Nebahat Çehre ile evlendi, şiddet uyguladığı Çehre'den bir yıl sonra boşandı. 1971'de Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi militanlarını sakladığı gerekçesiyle 2 yıl hapse ve sürgüne mahkûm edildi. Bülent Ecevit başbakanlığındaki Hükûmetin çıkardığı 1974 Genel Affı sonucu 20 Mayıs 1974'te serbest kaldı. 4 ay sonra, 13 Eylül 1974'te "Endişe" filminin çekimleri için bulunduğu Adana Yumurtalık'taki gazinoda Hâkim Sefa Mutlu'yu yakın mesafeden kafasına kurşun sıkarak öldürdü. Cinayetin ardından yargılandı ve hapis cezası aldı. 1981 yılında izinli olarak çıktığı hapishaneden yurt dışına firar etti. Kendisinin yazdığı ve Şerif Gören'in yönetmenliğini yaptığı Yol filmi 1982'de Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye ödülünü aldı. 6 Ocak 1983 tarihinde dönemin Cumhurbaşkanı Kenan Evren tarafından Türk vatandaşlığından çıkarıldı. 1983'te Cigerxwîn ve Abdurrahman Şerefkendi gibi Kürt şairlerle birlikte Paris Kürt Enstitüsünü kurdu. 1984'ün mart ayında "Bağımsız Kürdistan" konuşması yaptı. 9 Eylül 1984'te Paris'te öldü. == Yaşamı == === İlk yılları === Yılmaz Güney'in gerçek adı Yılmaz Pütün'dür. Kendi ifadesine göre Pütün, kırılması zor ve sert meyve çekirdeği demektir. 1 Nisan 1937 tarihinde köylü bir ailenin iki çocuğundan biri olarak dünyaya geldi. Zaza kökenli babası, Şanlıurfa Siverek'in Desman köyünden; Kürt kökenli annesi, Muş'un Varto ilçesindendir. Adana'da büyüdü, Adana ileride birçok filmine konu oldu. Adana'da bir süre Kemal ve And Film şirketlerinin bölge temsilcisi olarak çalışan Güney, üniversite okumak üzere İstanbul'a gitti ve Atıf Yılmaz ile tanıştı. Bu süreçte bir yandan da hikâyeler yazdı. Daha sonra Yılmaz'ın da desteğiyle sinemada çalışmalarına başladı. === Sinemaya başlaması === Yılmaz Güney, 1959 yılında Atıf Yılmaz'ın yönetmenliğini yaptığı Bu Vatanın Çocukları ve Ala Geyik isimli filmlerin hem senaryosunu yazdı hem de bu filmlerde rol alıp oynadı. Karacaoğlan'ın Karasevdası'nda da yönetmen yardımcılığı yaptı. Yeni Ufuklar ve On Üç gibi dergilere de öyküler yazan Güney, bir öyküsünde komünizm propagandası yaptığı gerekçesiyle yargılandı ve 1961 yılında bir buçuk yıl hapis cezasına mahkûm oldu. İki yıl sonra kaldığı yerden devam eden Güney, bu dönemde daha çok macera filmleri çekti. Filmlerinde, "ezilen, hor görülen bir Anadolu çocuğunun otoriteye başkaldırısı" konusunu işledi. "Çirkin Kral" lakabını aldı. Bu dönemdeki en önemli filmi, Lütfü Akad'ın yönettiği ve kendisinin yazdığı bir film olan Hudutların Kanunu'dur. === Cezaevi ve firari yılları === Yılmaz Güney, 1971 yılında Efraim Elrom'un öldürülmesinden sorumlu olan başta Mahir Çayan olmak üzere diğer Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi militanlarını sakladığı gerekçesiyle 2 yıl hapse ve sürgüne mahkûm edildi. Güney içeride kaldığı süre boyunca sinema ve sanat ile ilgili fikirlerini, şiir ve öykülerini o dönemde çıkarmaya başladığı Güney dergisinde yayımladı. Bülent Ecevit başbakanlığındaki 37. Türkiye Hükûmeti tarafından çıkarılan genel af sonucu 20 Mayıs 1974'te cezaevinden çıktı. İki yıldan fazla cezaevinde kalan Güney aynı yıl Arkadaş filmini çekti. Yine aynı yıl Endişe adlı filmi çekerken Adana'nın Yumurtalık ilçesindeki bir gazinoda ilçe yargıcı Sefa Mutlu'yu öldürdü (13 Eylül 1974) ve tutuklandı. 25 Ekim'de Ankara 1. Ağır Ceza Mahkemesi'nde başlayan yargılamaların sonucunda 13 Temmuz 1976'da 19 yıl hapis cezasına çarptırıldı.10 Şubat 2000 tarihli Hürriyet haberi 19 Kasım 2010 tarihinde erişilmiştir Cezaevinde sinema ile olan ilgisi devam etti. Bu dönemde yazdığı, Zeki Ökten tarafından çekilen Sürü ve Şerif Gören tarafından çekilen Yol filmleri büyük ilgi gördü. Daha sonra Yol'un kurgusunu tekrar yaptı ve Cannes Film Festivali'nde ödül aldı. Beş yıl hapis yattıktan sonra 9 Ekim 1981 tarihinde izinli olarak çıktığı Isparta Yarı Açık Cezaevi'nden yurt dışına firar etti. Güney'in hapisten kaçışı da filmlerini anımsattı. Hapse girmeden yıllar önce çekmiş olduğu Şeytanın Oğlu filminde, bir günlük bayram izninde dışarı çıkan ve kayıplara karışan bir adamın hikâyesini anlatmıştı. Filmine benzer bir yaşantı tecrübe etti. Bir günlük izin ile hapisten çıkan Güney, Antalya'nın Kaş ilçesinden Yunanistan'a bağlı Meis Adası'na, oradan da İsviçre'ye kaçtı. 6 Ocak 1983 tarihinde dönemin Cumhurbaşkanı Kenan Evren tarafından Türk vatandaşlığından çıkarıldı. Güney daha sonra Fransa'ya geçti ve yaşamının geri kalanını orada geçirdi.Yılmaz Güney kronolojisi 19 Kasım 2010 tarihinde erişilmiştir Yurt dışına kaçtıktan sonra Fransa'da Duvar filmini çekti. Güney'in 1976 yılında Ankara Merkez Kapalı Ceza ve Tutukevi'nde tanıklık ettiği, çocuklar koğuşunda çıkan ve tüm cezaevine yayılan bir isyanın sinemaya aktarıldığı Duvar filmi onun son filmi olmuştur. Güney, 1983'te Cigerxwîn ve Abdurrahman Şerefkendi gibi Kürt şairlerle birlikte Paris Kürt Enstitüsünü kurdu. 1984'ün mart ayında düzenlenen Nevruz kutlamasında bir konuşma yaptı: > "Arkadaşlar! Acı, baskı, yoksulluk, kan ve gözyaşı Kürt halkının kaderi > değildir. Biz bu kaderi reddediyoruz! Bu kaderi tanımıyoruz! Biz, dört bir > yandan işgal edilmiş bir sömürge ülkenin çocukları değil; bağımsız, > birleşik, özgür bir Kürt ülkesinin, Kürdistan'ın çocukları olmak istiyoruz! > Ve biz kendi toprağımızda, kendi bayrağımızın altında özgür ve bağımsız > olmak istiyoruz! Arkadaşlar! Bugün Kürdistan'ın çeşitli kesimlerinde, > dağlarda, ovalarda, faşist zindanlarda sömürgecilerin baskı ve zulümlerine > karşı dövüşenlerin, dövüşerek ölenlerin amacı da bu! Biz; dövüşerek > ölenlerin, bu uğurda şehit düşenlerin anısını kalbimizde ve mücadelemizde > yaşatıyoruz..." Güney bu dönemde Taşnak dergisi Armenian Review'e demeç vererek ASALA tarafından Türk diplomatlarına düzenlenen suikastları meşru gördüğünü de ifade etti. === Özel hayatı === İlk resmî eşi Nebahat Çehre ile 1966'da başlayan şiddet dolu birlikteliği, 1968'de Çehre'yi araba ile ezmesi üzerine boşanma ile sonuçlanmıştır. Çehre, 2019 yılında konuk olduğu Şafak Yavuz'un Vizöründen adlı programda Güney ile ilişkisine dair detayları paylaşmış, araba ile çarpma olayına da değinmiştir. Yapımcı Abdurrahman Keskiner 2011 yılında Hürriyet gazetesine verdiği röportajda olayı şöyle anlatmıştır: > "Çok az kişi bilir bunu. Rahmetli Yılmaz, Nebahat ve ben... Bir gün yine > gece kulübünde kavga ettiler. Nebahat kulübü sinirle terk etti. Yılmaz'ın > 'Dur'! demesine hiç aldırmadı. Nebahat, Elmadağ'da kaldıkları otele doğru > koşarken Yılmaz otomobiline bindi. Sinirle direksiyona geçti. Sonra gözümün > önünde sevdiği kadını arabayla ezdi. Nebahat havada uçtu, arabaya çarptı, > sonra da kaldırıma... 4 gün hastanede yattı. Herkesten gizledik bunu. > Olaydan sonra ilişkileri bitti." Keskiner'in aynı röportajda, "Nebahat, Yılmaz'dan çok dayak yedi." şeklinde ifade ettiği şiddetin önemli noktalarından biri de "Eşrefpaşalılar (1966)" çekimi esnasında Güney'in Çehre'nin kafasına bardak koyup gerçek kurşunla nişan alması olarak kayıtlara geçmiştir. Keskiner bu konuda şu açıklamaları yapmıştır: > "Sinema tarihçileri bunun bir efsaneden ibaret olduğunu söyler. Ama doğru! > Yılmaz o gün benden 3 silahından birini, içinde gerçek kurşun olanı istedi. > Nebahat bu sırada ağlıyor, titriyor ve, 'Yılmaz, imkânı yok oynamam. Sahici > kurşun kullanma, yalvarırım! Ben canımı sokakta bulmadım. Yanlış bir > harekette ölebilirim!' diye sevdiği adama ağlayarak yalvarıyordu. Yılmaz > umursamadı. Bardağı Nebahat'ın kafasına koydu. Sonra 20 metre uzaklaştı. > Sette ölüm sessizliği vardı. Korkudan herkes nefesini tutmuş, duvarın > dibinde titreyen Nebahat'a bakıyordu. Zavallı kız kurbanlık koyun gibiydi. > Yılmaz tetiğe bastı, bardak tuzla buz oldu. Nebahat başladı ağlamaya... > Yılmaz onu zor sakinleştirdi. Deniz kenarına götürüp bir şeyler söyledi. Çok > tutkulu, kavga ve dayakla dolu şiddetli bir aşkları vardı. Nebahat, > Yılmaz'dan çok dayak yedi." Nebahat Çehre, 2017 yılında, Doğa Rutkay'la Her Şey Bu Masada adlı programda Güney ile olan ilişkisi hakkında, "Olmayacaktı. 4.5 sene sürdü ama olmaması gereken bir şeydi." diye konuşmuştur. Çehre ayrıca 2019 yılında konuk olduğu Şafak Yavuz'un Vizöründen adlı programda Güney ile olan evliliğinde hamile kaldığını fakat Güney'e olan aşkının sona ermesi, kendisine karşı sadece korku hissettiğinden mütevellit kürtaj olduğunu açıklamıştır. İkinci evliliği 1970'ten ölümüne değin Fatoş Güney'le (Jale Fatma Pütün) olmuştur, doğan çocuklarına Yılmaz (d. 1971) adını vermişlerdir."Çirkin Kral Efsanesi", 2017, Yönetmen: Hüseyin Tabak 1963-1966 yıllarında birlikte yaşadığı Birten Ünal'dan Elif (d. 1966) adlı bir kızı vardır. Son yıllarını Paris'te geçiren Güney, mide kanseri hastalığı nedeniyle 9 Eylül 1984 tarihinde 47 yaşında öldü. Mezarı, Paris'te bulunan Père Lachaise Mezarlığı'nda 62. kısımda bulunmaktadır. == Filmografisi == Yılmaz Güney'in filmlerinden bazıları Yıl Film Görevi Oyuncu Senarist Yönetmen Yapımcı 1966 Hudutların Kanunu 1967 Çirkin Kral Affetmez 1968 Seyyit Han (Toprağın Gelini) 1969 Bir Çirkin Adam 1970 Umut == Kitapları == * Boynu Bükük Öldüler (1971) * Salpa (1975) * Ağıt * Arkadaş * Sürü * Ölüm Beni Çağırıyor - Gençlik Öyküleri * Acı * Yol * Sanık * Hücrem * Soba, Pencere Camı ve İki Ekmek İstiyoruz * Oğluma Hikayeler * Zavallılar * Endişe * Hudutların Kanunu * Baba * Aç Kurtlar * Umut * Bir Gün Mutlaka * Umutsuzlar * Seyyit Han * Yunan Bıçağı * İnsan, Militan ve Sanatçı Yılmaz Güney * Selimiye Mektupları == Ödüller == * 1967: 4. Altın Portakal Film Festivali - En İyi Erkek Oyuncu - Hudutların Kanunu * 1970: 2. Altın Koza Film Festivali - En İyi Film - Umut * 1970: 2. Altın Koza Film Festivali - En İyi Senaryo - Umut * 1970: 7. Altın Portakal Film Festivali - En İyi Erkek Oyuncu - Bir Çirkin Adam * 1970: Orhan Kemal Roman Armağanı - Boynu Bükük Öldüler * 1971: 3. Altın Koza Film Festivali - En İyi Film - Ağıt * 1971: 3. Altın Koza Film Festivali - En İyi Senaryo - Ağıt * 1971: 3. Altın Koza Film Festivali - En İyi Yönetmen - Ağıt * 1972: Orhan Kemal Roman Armağanı - Boynu Bükük Öldüler * 1975: 12. Altın Portakal Film Festivali - En İyi Senaryo - Endişe == Notlar == == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * * * * Yılmaz Güney'den Nebahat Çehre'ye aşk mektupları * Yılmaz Güney Sözleri Kategori:1937 doğumlular Kategori:Yüreğir doğumlular Kategori:Adana doğumlu erkek oyuncular Kategori:1984 yılında ölenler Kategori:Kürt film yönetmenleri Kategori:Türk erkek sinema oyuncuları Kategori:Türk film yönetmenleri Kategori:Türk film yapımcıları Kategori:20. yüzyıl Türk senaristleri Kategori:20. yüzyıl Türk hikâye yazarları Kategori:Türk sosyalistler Kategori:Zaza asıllı Türkler Kategori:Kürt asıllı Türkler Kategori:Orhan Kemal Roman Armağanlı yazarlar Kategori:Zaza oyuncular Kategori:Mide kanserinden ölenler Kategori:Paris'te kanserden ölenler Kategori:Cinayetten hüküm giyen Türkler‎ Kategori:Père Lachaise Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:Altın Portakal En İyi Film Ödülü kazanan yapımcılar Kategori:Türk yazarlar Kategori:Türkiye tarafından tutuklanan kişiler Kategori:Türk katiller Kategori:Fransa'da kanserden ölenler Kategori:Kürt erkek oyuncular
küçükresim| Klaudyos Batlamyus (, Klaudios Ptolemaios), İskenderiyeli Yunan matematikçi, coğrafyacı, astronom ve müzik teorisyeniydi ve üçü daha sonra Bizans, İslam ve Batı Avrupa bilimi için önemli olan yaklaşık bir düzine bilimsel tez yazmıştır. MS 100–170 yılları arasında yaşadığı tahmin edilmektedir. Geç İskenderiye Dönemi'nde yaşamış (MS 2. yüzyılın ilk yarısı) ünlü bilim adamlarındandır. Hayatı hakkında hemen hemen hiçbir bilgi bulunmamaktadır. Müslüman astronomlar 78 yaşına kadar yaşadığını söylemektedir. Yunan asıllı bir Mısırlı veya Mısır asıllı bir Yunan olduğu iddia edilmektedir. ==Kitapları== Batlamyus, iki önemli yapıtın yazarıdır: Büyük Bileşim ve Coğrafya. Bu yapıtlar Avrupa'daki Orta Çağ'ın bitişinde önemli yere sahiptir. Kitapların Latinceye çevrilişi ancak 12. yüzyılda yapılmıştır. * Büyük Bileşim (Arapça: Kitab el Macisti, Latince: Almagest, Yunanca: Mathematike Syntatksis), Yunan ve Babil uygarlıklarının gökbilim bilgilerinin bir derlemesidir. Derlemenin çoğu kendisinden üç yüzyıl önce yaşamış olan Hiparkus'a dayanır. Yapıtta Dünya merkezli bir Güneş Sistemi modeli önerilir. Bu model, Kopernik'in güneş merkezli modeline dek Batı ve İslam dünyalarında geçerli model olarak kabul edilmiştir. Kitapta ayrıca düzlem ve küresel trigonometri hakkında bir inceleme bulunmaktadır.Meydan Larousesse, Büyük Lugat ve Ansiklopedi, Ptolemaios maddesi. * Batlamyus'un diğer önemli yapıtı Coğrafya da bir derlemedir. Çağının Roma İmparatorluğu'nda bilinen coğrafya bilgileri bu kitapta toplanmıştır. Batlamyus astronomi, matematik, coğrafya ve optik alanlarına katkılar yapmıştır; ancak en çok astronomi çalışmalarıyla tanınır. Zamanına kadar ulaşan astronomi bilgisinin sentezini yapmış ve bunları Mathematike Syntaxis (Matematik Sentezi) adlı yapıtında toplamıştır. Bu eser daha sonra Megale Syntaxis (Büyük Derleme) olarak anılmış ve Arapçaya çevrilirken başına harf-i tarif takısı olan el- getirildiği için, ismi el-Mecistî biçimine dönüşmüştür; daha sonra Arapçadan Latinceye çevrilirken Almagest olarak adlandırıldığından, bugün Batı dünyasında bu eser Almagest adıyla tanınmaktadır. Almagest, on üç kitaptan oluşur; * Birinci Kitap, kanıtlarıyla birlikte yermerkezli dizge'nin ana çizgilerini verir; * İkinci Kitap, Menelaus'un teoremiyle, küresel trigonometri bilgilerini ve bir kirişler tablosunu içerir; burada örnek problemler de çözülmüştür; * Üçüncü Kitap, Güneş'in hareketini ve yıllık süreyi anlatır; * Dördüncü Kitap, Ay'ın hareketini ve aylık süreyi konu edinir; * Beşinci Kitap, aynı konularla ilgilidir. Ay'ın ve Güneş'in mesafelerini tartıştığı gibi, bir usturlabın yapılışı ve kullanılışı hakkında da ayrıntılı bilgiler sunar; * Altıncı Kitap, gezegenlerin kavuşumları ve karşılaşımlarını, Güneş ve Ay tutulmalarını inceler; * Yedinci ve Sekizinci Kitap, durağan yıldızlarla ilgilidir; meşhur devinme tartışmasını, Batlamyus'un durağan yıldızlar kataloğunu ve gök küresi aleti yapabilmek için gerekli yöntem bilgisini içerir; * Geriye kalan beş kitap ise devingen yıldızların, yani gezegenlerin hareketlerine ayrılmıştır ve yapıtın en özgün kısmıdır. Batlamyus bu eserde, ana çizgileriyle göksel olguları anlamlandırmak üzere kurmuş olduğu geometrik kuramı tanıtmaktadır; Aristoteles fiziğini temel alan bu kuramda, evren küreseldir ve Yer bu evrenin merkezinde hareketsiz olarak durmaktadır. Şayet günlük veya yıllık görünümler Yer'in hareketleri sonucunda meydana gelseydi, her şey uzaya saçılır ve Yer parçalanırdı. Ay, Merkür, Venüs, Güneş, Mars, Jüpiter, Satürn ve sabit yıldızlar Yer'in çevresinde, muntazam hızlarla, dairesel hareketler yaparlar. Sabit yıldızlar küresi evrenin sonudur. Ancak, Yer'in merkezde olduğu ve gök cisimlerinin de onun çevresinde düzenli olarak dolandıkları kabul edildiğinde, bazı gözlemleri, örneğin Ay ve Güneş'in Yer'e yaklaşıp uzaklaşmalarını, bazen hızlı ve en kapsamlı bilgiler vermiştir; çünkü küresel astronominin sınırları içinde kalan klasik astronomiye ait hesaplamalar, küresel geometriye dayanmaktadır. Batlamyus'tan yaklaşık üç asır önce yaşamış olan Hipparkhos (MÖ 150) açıların kirişlerle ölçülebileceğini bildirmiş ve bir kirişler cetveli hazırlamıştı; ancak konuya ilişkin yapıtı kaybolduğundan, bu cetveli nasıl düzenlediği bilinmemektedir. Bazı yayların kirişlerinin bulunması çok kolaydı ve bu kirişlere ana kirişler adı verilmişti; ama bunların dışındaki yayların kirişlerinin bulunması uzun işlemleri gerektiriyordu. Bu nedenle Batlamyus kirişler cetvelini hazırlarken bir dairenin içine çizilmiş dörtgenlere ilişkin Batlamyus Teoremi'ni (AB. CD + AD. BC = AC. BD) kullanmak suretiyle, açılar toplamı ve farkının kirişlerini (kiriş (A-B), kiriş (A+B), kiriş A/2, kiriş 2A gibi) bulma yoluna gitmişti. == Coğrafya araştırmaları == Batlamyus, coğrafya araştırmalarına da öncülük etmiş ve Coğrafya adlı yapıtıyla matematiksel coğrafya alanını kurmuştur. Bu kitap Kristof Kolomb'a kadar bütün coğrafyacılar tarafından başvuru kitabı olarak kullanılmıştır. Almagest'ten sonra yazılan Coğrafya, sekiz kitaba bölünmüştür ve matematiksel coğrafya ile haritaların çizilebilmesi için gerekli bilgilere tahsis edilmiştir; Almagest gibi Coğrafya da derleme bir eserdir; Batlamyus bu kitabı hazırlarken Eratosthenes, Hipparkhos, Strabon ve özellikle de Surlu Marinos'tan büyük ölçüde yararlanmıştır. küçükresim|300px| Coğrafya'nın Birinci Kitabı, Dünya'nın -ya da doğrusunu söylemek gerekirse Yunanlar tarafından bilinen Dünya'nın- büyüklüğü ve kartografik izdüşüm yöntemleri hakkında ayrıntılı bilgiler verir. İkinci Kitap'la Yedinci Kitap arasında, tanınmış memleketlerdeki önemli yerlerin, yani önemli kentlerin, dağların ve nehirlerin enlem ve boylamları verilerek Dünya'nın düzenli bir tasviri yapılır. Enlem ve boylamlardan, yani bir başlangıç dairesine olan uzaklıklardan söz eden ilk bilgin olan Batlamyus'un enlem ve boylam tablolarıyla betimlemeye çalıştığı Dünya, kabaca 20° güneyden, 65° kuzeye; batıdaki Kanarya Adaları'ndan, bunların yaklaşık olarak 180° doğusundaki bölgelere kadar uzanmaktadır. Bunun dışında kalan bölgeler ise Yunanlar ve dolayısıyla Batlamyus tarafından tanınmamaktadır. Batlamyus'un tahminlerinin başarısının şaşırtıcı bir başka nedeni daha vardı. Haritalı Coğrafya'nın hayatta kalan en eski el yazmaları, 12. yüzyılın sonlarında Bizans'tan gelmektedir. Batlamyus'un kendi haritalarını çizdiğine dair somut bir kanıt yoktur. Bunun yerine, coğrafi verileri daha sonraki harita yapımcılarının uyarlamasına izin veren bir dizi sayı ve diyagram kullanarak dijital biçimde iletti. Belki de bu nedenle Batlamyus'u ilk dijital coğrafyacı olarak kabul etmeliyiz."There is no concrete evidence that Ptolemy ever drew his own maps. Instead, he transmitted geographical data in digital form, using a series of numbers and diagrams that allowed later map-makers to adapt it." https://www.historyextra.com/period/ancient-history/ptolemys-maps-the-father- of-modern-geography/ Söz konusu tablolar, haritaların çizilmesini olanaklı kılmaktadır ve belki? de bu haritalar eserin eski nüshalarında mevcuttur. Astronomi bilgilerini kapsayan Sekizinci Kitap'ta bunlara atıflar yapılmıştır. Ancak Batlamyus'un coğrafya anlayışı yeterince geniş değildir. İklim, doğal ürünler ve fiziki coğrafyaya giren konularla hiç ilgilenmemiştir. Başlangıç meridyenini sağlam bir şekilde belirleyemediği için, vermiş olduğu koordinatlar hatalıdır. Ayrıca, Yer'in büyüklüğü hakkındaki tahmini de doğru değildir. Ancak Kristof Kolomb bu yanlış tahminden cesaret alarak Batı'ya doğru gitmiş ve Kuzey Amerika'ya ulaşmıştır. == Optik araştırmaları == Aynı zamanda döneminin önde gelen optik araştırmacılarından olan Batlamyus, daha önceki optikçilerin çoğu gibi, görmenin gözden çıkan görsel ışınlar yoluyla oluştuğu görüşünü benimsemiştir. Ancak, görsel yayılımın fiziksel yorumunu da vermiş ve bu yayılımın, kesikli ve aralıklı koni biçiminde değil de, kesiksiz ve sürekliliği olan piramit biçiminde olduğunu belirtmiştir. Şayet böyle olmasaydı, yani ışınlar gözden sürekli olarak çıkmasaydı, nesneler bütün olarak görülemezlerdi. Buna rağmen, Batlamyus'un görsel piramit fikri, optikçiler arasında rağbet görmemiş ve görme söz konusu olduğunda daha çok koni biçimi göz önüne alınmıştır. Daha sonra da İslam dünyasında bilginlerin görsel koni fikrine dayandıkları ve görme geometrisini bunun üzerine kurdukları görülmektedir. Batlamyus, katoptrik (yansıma) konusuyla da ilgilenmiş ve ayrıntılı deneyler sonucunda üç prensip ileri sürmüştür: # Aynada görünen nesne, gözün konumuna bağlı olarak aynadan nesneye yansıyan görsel ışın yönünde görünür. # Aynadaki görüntü, nesneden ayna yüzeyine çizilen dikme yönünde ortaya çıkar. # Geliş ve yansıma açıları eşittir. Bu üç prensipten ilk ikisini kuramsal, üçüncüsünü ise deneysel olarak kanıtlayan Batlamyus, ayna yüzeyine gelen ışının eşit açıyla yansıdığını gösterebilmek için, derecelenmiş ve tabanına ayna yerleştirilmiş olan bakır bir levha kullanmıştır. Bir ışın hüzmesini levhaya teğet biçimde ayna yüzeyine gönderip, gelme ve yansıma açılarının büyüklüklerini belirlemiş ve bunların eşit olduğunu görmüştür. Batlamyus bu deneyini küresel ve parabolik bütün aynalar için tekrarlayarak, sonucun doğruluğunu kanıtlamıştır. Batlamyus, dioptrik (kırılma) konusuyla da ilgilenmiş ve ışığın bir ortamdan diğerine geçerken yoğunluk farkından dolayı yön değiştirmesinin nedenini araştırmıştır. Bu araştırmanın sonucunda, az yoğun ortamdan çok yoğun ortama geçen ışının, normale yaklaşarak ve çok yoğun ortamdan az yoğun ortama geçen ışının ise normalden uzaklaşarak kırıldığını ve kırılma miktarının yoğunluk farkına bağlı olduğunu ileri sürmüştür. Konuyu ele alırken benimsediği bazı prensiplerde bunu açıkça görmek olanaklıdır: # Görsel ışın az yoğundan çok yoğuna veya çok yoğundan az yoğuna geçtiğinde kırılır. # Görsel ışın doğrusal olarak yayılır ve farklı yoğunluktaki iki ortamı birbirinden ayıran sınırda yön değiştirir. # Gelme ve kırılma açıları eşit değildir, fakat aralarında niceliksel bir ilişki vardır. # Görüntü, gözden çıkan ışının devamında ortaya çıkar. Batlamyus ortam farklılıklarından dolayı ışığın uğradığı değişimleri, aynı zamanda kırılma kanununu da içerecek şekilde deneysel olarak göstermeye çalışmış ve çeşitli ortamlardaki (havadan cama, havadan suya ve sudan cama) kırılma derecelerini gösteren cetveller hazırlamıştır. Ancak verdiği değerler küçük açılar dışında tutarlı olmadığı için kırılma kanununu elde edememiştir. == Astrolojik çalışmaları == Batlamyus, daha önce Babil ve Yunan astronomları ve astrologları tarafından derlenmiş bilgi birikiminden yararlanarak astrolojiyi de sistematize etmiştir. Dört bölümden oluştuğu için Tetrabiblos (Dört Kitap) olarak adlandırdığı yapıtında, gezegenlerin nitelik ve etkileri, burçların özellikleri, uğurlu ve uğursuz günlerin belirlenmesi gibi astroloji kapsamındaki konular hakkında ayrıntılı bilgiler vermiştir. Orta Çağ ve Yeni Çağ astrolojisi bu kitabın sunmuş olduğu birikime dayanacaktır. Astroloji bir bilim değildir, ama astronomi ile birlikte doğmuş ve yaklaşık olarak 18. yüzyıl'a kadar bu bilimin gelişimini, kısmen olumlu kısmen de olumsuz yönde etkilemiştir; bu nedenle astronomi tarihi araştırmalarında astrolojiye ilişkin gelişmelerden de bahsetmek gerekir. == Ayrıca bakınız == * MakorabaAbshire, C.; Gusev, D.; Stafeyev, S.K.; Wang, M. (2020). "Enhanced Mathematical Method for Visualizing Ptolemy's Arabia". International Web Journal on Sciences and Technologies Affined to History of Cartography and Maps. Vol. 15, No. 1: 1–25. == Kaynakça == Kategori:100 doğumlular Kategori:170 yılında ölenler Kategori:2. yüzyılda Antik Yunanlar Kategori:2. yüzyıl filozofları Kategori:Antik Yunan matematikçiler Kategori:Antik Yunan coğrafyacılar Kategori:Antik Yunan astronomlar Kategori:Müzik teorisi Kategori:Antik astrologlar Kategori:Jeodezi
Leopold Kronecker (; 7 Aralık 1823 - 29 Aralık 1891) sayı teorisi, cebir ve mantık üzerine çalışan bir Alman matematikçiydi. Georg Cantor'un küme teorisi üzerine çalışmalarını eleştirdi ve tarafından " (Tam sayıları Tanrı yarattı, diğer her şey insanın işidir)" söylemiyle alıntılandı.The English translation is from Gray. In a footnote, Gray attributes the German quote to "Weber 1891/92, 19, quoting from a lecture of Kronecker's of 1886". Weber, Heinrich L. 1891–1892. Kronecker . Jahresbericht der Deutschen Mathematiker-Vereinigung 2:5-23. (The quote is on p. 19.) Kronecker, Ernst Kummer'in öğrencisi ve ömür boyu arkadaşıydı. 1841 yılında Berlin Üniversitesine girerek Dirichlet ve Steiner gibi matematikçilerden öğrenim almıştır. Doktorasını 1845 yılında yine Berlin Üniversitesi'nde sayılar teorisinde kompleks birimler üzerinde yapmıştır. Geliştirdiği finitizm anlayışı Kroneker'i, matematiğin temelleri arasında yer alan sezgicilik akımının öncülerinden biri yapmıştır. == Hayatı == Leopold Kronecker 7 Aralık 1823'te Liegnitz, Prusya'da (şimdi Legnica, Polonya) varlıklı bir Yahudi ailede doğdu. Ebeveynleri Isidor ve Johanna (evlilik öncesi soyadı Prausnitzep) çocuklarının eğitimiyle ilgilendi ve onlara evde özel ders sağladı -Leopold'un küçük erkek kardeşi Hugo Kronecker da bilimsel bir yol izleyerek daha sonra önemli bir fizyolog olacaktı. Kronecker daha sonra bilim, tarih ve felsefe gibi çok çeşitli konularla ilgilenirken aynı zamanda jimnastik ve yüzmeyle ilgilendiği Liegnitz Spor Salonu'na gitti. Spor salonunda, çocuğun matematiğe olan ilgisini fark eden ve teşvik eden Ernst Kummer tarafından eğitildi. 1841'de Kronecker, ilgisinin hemen matematiğe odaklanmak yerine astronomi ve felsefe dahil olmak üzere birçok konuya yayıldığı Berlin Üniversitesi'nde öğrenci oldu. 1843 yazını Bonn Üniversitesi'nde astronomi okuyarak ve 1843-44'ü Breslau Üniversitesi'nde eski öğretmeni Kummer'in ardından geçirdi. Kronecker Berlin'e döndüğünde Peter Gustav Lejeune Dirichlet ile matematik okudu ve 1845'te Dirichlet'in gözetiminde yazdığı cebirsel sayı teorisindeki tezini savundu. Derecesini aldıktan sonra, Kronecker, akademik kariyer yolunda araştırmaya olan ilgisini takip etmedi. Annesinin eski bir bankacı olan amcası tarafından inşa edilen büyük bir tarım arazisini yönetmek için memleketine geri döndü. 1848'de kuzeni Fanny Prausnitzer ile evlendi ve çiftin altı çocuğu oldu. Kronecker birkaç yıl iş dünyasına odaklandı ve bir hobi olarak matematiği okumaya devam etmesine ve Kummer ile yazışmasına rağmen hiçbir matematiksel sonuç yayınlamadı. 1853'te denklemlerin cebirsel çözülebilirliği üzerine, Évariste Galois'nın denklem teorisi üzerine çalışmasını genişleten bir anı yazdı. sol|küçükresim| İş faaliyetlerinden dolayı Kronecker finansal olarak rahattı ve bu nedenle 1855'te özel bir bilim adamı olarak matematik yapmak için Berlin'e dönebilirdi. Eşi Rebecka'nın zengin Mendelssohn ailesinden gelen Dirichlet, Kronecker'i Berlin elitiyle tanıştırmıştı. Üniversiteye yeni katılan Karl Weierstrass ile Dirichlet'in matematik kürsüsünü yeni devralan eski öğretmeni Kummer'in yakın arkadaşı oldu. Sonraki yıllarda Kronecker, önceki yıllardaki bağımsız araştırmalarından kaynaklanan çok sayıda makale yayınladı. Yayınlanan bu araştırma sonucunda 1861'de Berlin Akademisi üyeliğine seçildi. Resmi bir üniversite pozisyonu olmamasına rağmen, Kronecker Akademi'nin bir üyesi olarak Berlin Üniversitesi'nde ders alma hakkına sahipti ve 1862'den başlayarak bunu yapmaya karar verdi. 1866'da Riemann öldüğünde, Kronecker'e Göttingen Üniversitesi'nde matematik kürsüsü teklif edildi (daha önce Carl Friedrich Gauss ve Dirichlet tarafından tutuldu), ancak Akademi'deki pozisyonunu korumayı tercih ederek reddetti. Ancak 1883'te, Kummer üniversiteden emekli olduğunda, Kronecker onun yerine davet edildi ve sıradan bir profesör oldu. Kronecker, diğerleri arasında Kurt Hensel, Adolf Kneser, Mathias Lerch ve Franz Mertens'in süpervizörüydü. Matematiğe ilişkin felsefi görüşü, onu yıllar boyunca birkaç matematikçiyle çatışmaya soktu, özellikle 1888'de neredeyse üniversiteden ayrılmaya karar veren Weierstrass ile ilişkisini zorladı. Kronecker, 29 Aralık 1891'de karısının ölümünden birkaç ay sonra Berlin'de öldü. Hayatının son yılında Hristiyan oldu. Gustav Kirchhoff yakınlarındaki Berlin-Schöneberg'deki Alter St. Matthäus Kirchhof mezarlığına gömüldü. == Bilimsel aktiviteleri == === Matematik araştırmaları === Kronecker'in araştırmasının önemli bir kısmı sayı teorisi ve cebire odaklandı. Denklemler teorisi ve Galois teorisi üzerine 1853 tarihli bir makalede, Kronecker-Weber teoremini formüle etti, ancak kesin bir kanıt sunmadı (teorem çok daha sonra David Hilbert tarafından tamamen kanıtlandı). Ayrıca, sonlu üretilmiş değişmeli gruplar için yapı teoremini tanıttı. Kronecker eliptik fonksiyonlar üzerinde çalıştı ve daha sonra Hilbert tarafından on ikinci problemi olarak değiştirilmiş bir biçimde öne sürülen bir genelleme olan "liebster Jugendtraum"u ("gençliğin en değerli hayali") varsaydı. 1850 tarihli bir makalede, Beşinci Derecenin Genel Denkleminin Çözümü Üzerine (On the Solution of the General Equation of the Fifth Degree), Kronecker grup teorisini uygulayarak beşinci dereceden denklemi çözdü (çözümü radikaller açısından olmasa da: Abel-Ruffini teoremi tarafından imkansız olduğu kanıtlandı). Cebirsel sayı teorisinde Kronecker, Dedekind'in felsefi nedenlerle kabul edilebilir bulmadığı idealler teorisine alternatif olarak bölenler teorisini tanıttı. Dedekind'in yaklaşımının genel olarak benimsenmesi, Kronecker'in teorisinin uzun süre göz ardı edilmesine yol açsa da, onun bölenleri yararlı bulundu ve 20. yüzyılda birkaç matematikçi tarafından yeniden canlandırıldı. Kronecker ayrıca gerçel sayılarda irrasyonel sayıların biçimini yeniden yapılandırarak süreklilik kavramına katkıda bulundu. Analizde Kronecker, meslektaşı Karl Weierstrass tarafından bir sürekli, hiçbir yerde türevlenemeyen fonksiyon formülasyonunu reddetti. Kronecker için ayrıca Kronecker limit formülü, Kronecker eşleşmesi, Kronecker deltası, Kronecker tarağı, Kronecker sembolü, Kronecker çarpımı, polinomları çarpanlara ayırmada Kronecker yöntemi, Kronecker ikamesi, sayı teorisinde Kronecker teoremi, Kronecker lemması ve Eisenstein-Kronecker sayıları da adlandırılmıştır . === Matematik felsefesi === Kronecker'in sonluluğu onu matematiğin temellerinde sezgiselliğin öncüsü yaptı. == Onurlandırılması == Kronecker birkaç akademinin üyesi olarak seçildi: * Prusya Bilimler Akademisi (1861) * Fransız Bilimler Akademisi (1868) * Kraliyet Cemiyeti (1884). 25624 Kronecker asteroidi onun adını almıştır. == Yayınları == * * == Kaynakça == == Konuyla ilgili yayınlar == * * * * * * * == Dış bağlantılar == * * Kategori:1823 doğumlular Kategori:1891 yılında ölenler Kategori:Alman matematikçiler Kategori:Almanya Yahudileri Kategori:Berlin Humboldt Üniversitesi öğretim üyeleri Kategori:Berlin Humboldt Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Hristiyan olanlar Kategori:Royal Society'nin yabancı üyeleri Kategori:Sayı teorisyenleri Kategori:St Petersburg Bilimler Akademisi'nin muhabir üyeleri Kategori:Yahudi asıllı Almanlar
alt=A detail of the earliest know oil paintings in the world (circa. 650 AD) located in Bamiyan, Afghanistan.|küçükresim|Afganistan, Bamiyan'da oluşturulan dünyanın en eski yağlı boya tablosundan (~ MS 650) bir detay Resim, herhangi bir yüzey üzerine çizgi ve renklerle yapılan, günümüzde kavramsal bir boyutta ele alınması açısından hemen her tür malzemenin kullanılabildiği bir anlatım tekniğidir. Resim yapma sanatıyla meşgul kişiler, ressam olarak adlandırılırlar. Keten tohumu yağı, haşhaş tohumu yağı, ceviz yağı ve aspir yağı yaygın kullanılan kurutucu yağlardır. Yağ seçimi, sararma miktarı veya kuruma süresi gibi yağlı boya tabloya bir dizi özellik kazandırır. Yağa bağlı olarak bazı farklılıklar da boyanın parlaklığında görülür. Bir sanatçı istenen belirli pigmentlere ve efektlere bağlı olarak aynı tabloda birkaç farklı yağ kullanabilir. Boyanın kendisi de ortama bağlı olarak belirli bir tutarlılık geliştirir. Yağ, gövdesi ve parlaklığı için değerli bir vernik oluşturmak için çam reçinesi veya buhur gibi bir reçine ile kaynatılabilir. Bilinen en eski yağlı boya tablolar Budist Afganistan 'daki sanatçılar tarafından yapılmıştır ve MS 7. yüzyıla kadar uzanır. Pigmentleri yağda bağlama tekniği Avrupa'da en azından 12. yüzyılda biliniyordu. Avrupalılar tarafından yağlı boyanın benimsenmesi, Kuzey Avrupa'da Erken Hollanda resmi ile başladı ve Rönesans 'ın başlamasıyla yağlı boya teknikleri neredeyse Avrupa'nın çoğunluğunda tempera boya kullanımının yerini geçti. Son yıllarda su bazlı yağlı boya kullanılmaya başlandı. Suda çözünen boyalar ya mühendislik ürünüdür ya da boya inceltici yerine su ile inceltilmelerine imkan veren bir emülgatör eklenir ve yeterince seyreltildiğinde geleneksel yağlarda 1-3 hafta olan boya kuruma süresi 1-3 güne iner. == Tarihçe == Tarihte keşfedilen ilk resimler; kesin bir bilgi içermemekle birlikte, ortalama 30 bin yıllık oldukları varsayılan, 1994 yılında, Fransa'nın Vallon-Pont-d'Arc bölgesinde yer alan ve adını, mağarayı keşfeden Jean-Marie Chauvet'den alan, Chauvet Mağarası'nda keşfedilmişlerdir. Tarih öncesi resimler, kimileri açıkta yer alan, pek çoğu ise mağaralarda olmak üzere, kaya duvarlarına çizilmiş hayvan, av sahneleri ve boyalı ellerle oluşturulmuş izlerden meydana gelirler. Bu resimler, tarihi önemleri dışında, insanoğlunun soyut düşünme yeteneğinin o dönemlerde de gelişmiş olduğunu kanıtlamaları bakımından ayrıca değer taşırlar. İlk resimlerin yapılış amaçları arasında, dönem insanının, kendilerini kuşatan doğa karşısında oluşturdukları mistik eğilimler doğrultusunda, kabileye kötülük getirdiğine inanılan olguları uzak tutmak, örneğin, ava dair bereketin arttırılması, topluluğun gelişimi ve güvenliği bakımından genç avcı adaylarına dönük eğitim, doğaya duyulan hayranlık ve keşfetme ihtiyacının yer aldığı kabul edilir. Resim yapmakta kullanılan teknikler; malzemelerin gelişimini de etkilemiş, örneğin, bitki kökü gibi doğal yollarla elde edilen boyaların yerini, endüstriyel, sağlığa daha az zararlı, kalıcı ve kullanımı daha kolay boyalar almıştır. Hristiyanlık'ta Batı resmi, milattan sonra dini konuları sembolik bir şekilde resmetmeye odaklanmıştır. Ancak figürler hareketsiz, kompozisyonlar ise kuralcıdır. İslam dininde ve medeniyetinde iki boyutlu ve üç boyutlu (ve benzeri araçlar); Allah'ın, yarattıklarını taklit etmeyi insanoğluna yasakladığı için İslami resimler 18. yüzyılın ortalarına kadar daha çok soyut desenler ve yazının şekillendirilmesi hat sanatı, ebru ve minyatür ile sınırlı kalmıştır. Rönesans'tan sonra dini konuların dışına çıkılmaya başlanmış, ressamlar eserlerine vermek istedikleri anlamlara göre nüanslar katmaya başlamışlardır. Rönesans ile canlanan ve doğayı inceleyerek, detaylı şekilde, olduğu gibi resmetme arzusu perspektif tekniğinin geliştirilmesine yol açmıştır. Leonardo da Vinci'nin anatomi analizleri eşsiz kabul edilir. Osmanlı'da resim sanatının yerleşmesi: 1860-1869 döneminde, Paris’te Gérôme’un öğrencisi olan Osman Hamdi Bey, ülkesine döndükten sonra gerçekleştirdiği yapıtlar ve Sanayii Nefise Mektebi'ni kurmasıyla birlikte, resim sanatı Doğu toplumlarında yaygınlaşmaya başlamıştır. Günümüzde, dünya resim tarihinin önemli bir parçası olarak kabul edilen pek çok Türk ressam bulunmaktadır. Modern resim sanatı: 1880'lerde, kimine göre Tonalizm, kimine göre Sembolizm akımlarıyla başlayan modern resim konusunu, genel olarak avam tabakasında, başka bir deyişle, sıradan insanda, onun gündelik yaşamında, psikolojisinde bulur. Dönemin resminde, kompozisyon, ışık, renk, kontur, perspektif konularında konmuş kuralları yıkma, sanatsal ifadeyi özgürleştirme arzusu öne çıkar. 1945'lerde ortaya çıkan Soyut Ekspresyonizm akımı ile resim sanatı, tamamen insanın iç dünyasına inerek somut dünyadan, kurallardan ve kalıplardan uzaklaşır; mutlak gerçeği arar, böyle bir şey olmadığına karar verir ve Fluxus akımından sonra kendini kavramsal sanata bırakır. Artık resim, sadece bir soru haline gelmiştir ve daha büyük bir bütünün ufak bir parçasını oluşturmaktadır (bkz. Enstalasyon). Resim sanatının etkisi: Resim, bilinen en eski ve köklü sanat dallarından biridir. Bu sebeple diğer bazı sanatların odak noktasında bulunmaktadır. Diğer sanatlar fikir üslup vb. açılardan genellikle resim sanatına benzerlik gösterirler. Bunun sebebi, resim sanatının erken dönemlerde gelişmeye başlaması ve ileri seviyeye ulaşmasıdır. Resim sanatının günümüzdeki yeri: Bugün, resmin (ve sanatın) öldüğü iddialarına rağmen günümüz yaşam şekline uygun, birçok çeşitli geleneğin egemenliği sürmektedir. Resim ve fotoğraf: Resim bir isimdir, ancak sanatçılar resim kelimesini kavramsal olarak kullandığı için fotoğrafla resim aynı değil diye benimsenir, işin doğrusu farklı aletler kullanılmasının dışında ortaya çıkan aynı gerçektir. Fırça ve kalemle yapılan resimse, bir makinenin işlemiş olduğu görüntü de resimdir, ancak sanatsal bakımdan değerlendirip resim kelimesi sanat anlayışı üslubuyla kavramsallaştırılırsa bu durum ortaya çıkar ve fotoğraf resim değildir denir. ==Teknikler== sol|küçükresim|Boya uygulamak veya çıkarmak için kullanılan ince bıçak. Çeşitli pigmentlerin karışımını yapmak için de kullanılabilir. Geleneksel yağlı boya resim tekniği genellikle sanatçının karakalem veya inceltilmiş boya ile konuyu tuvale çizmesiyle başlar. Yağlı boya, boyayı daha ince, daha çabuk veya daha yavaş kuruması için genellikle keten tohumu yağı, ressam Beyaz ispirto’su veya diğer çözücülerle karıştırılır. Çözücüler boyadaki yağı incelttikleri için boya fırçalarını temizlemek için de kullanılır. Yağlı boya uygulamasının temel bir kuralı 'fat over lean' (Türkçe:'yağsız') dır yani her ek boya tabakası daha çok kurumaya imkan vermek için alttaki tabakadan daha çok yağ içermelidir. Her ilave kat daha az yağ içeriyorsa son kat boya çatlar ve soyulur. Bu kural kalıcılığı sağlamaz; güçlü ve sabit boya eden olan yağın kalitesi ve türüdür. Yağla kullanılabilen soğuk mum, reçine ve vernik gibi başka malzemeler de vardır. Bu ek malzemeler ressama boyanın yarı saydamlığını, boyanın parlaklığını, yoğunluğunu ve boyanın fırça darbesini tutma veya gizleme yeteneğini ayarlamasına yardımcı olur. Boyanın bu yönleri yağlı boyanın ifade kapasitesi ile yakından ilgilidir. Geleneksel olarak boya, boyama yüzeyine genellikle resim fırçası kullanılarak aktarılırdı ancak palet bıçakları ve paçavra kullanmak gibi başka yöntemler de vardır. Yağlı boya diğer birçok ressam malzemesinden daha uzun süre ıslak kalır ve ressamın figürün rengini, dokusunu veya biçimini değiştirmesini sağlar. Zaman zaman ressam tüm boya katmanını kaldırıp yeniden resme başlayabilir. Bu, boya ıslakken bir süre için bir bez ve biraz terebentin ile yapılır ancak bir süre sonra sertleşen boya tabakası kazınmalıdır. Yağlı boya buharlaşma değil oksidasyon ile kurur ve genellikle iki hafta içinde dokunulduğunda kuru hale gelir (bazı renkler günler içinde kurur). Genelde vernik uygulanacak kadar kuruması altı aydan bir yıla kadar zaman alır. ==Malzemeler== Keten tohumu yağı yaygın bir lif ürünü olan keten tohumundan gelir. Yağlı boya resme "yüzey" olan Keten de keten bitkisinden gelir. Aspir yağı veya ceviz veya haşhaş yağı bazen kurutmada keten tohumu yağından daha az "sarı" oldukları için beyaz gibi daha açık renklerin oluşturulmasında kullanılır ancak daha fazla kuruma gibi hafif dezavantajları vardır yavaş yavaş ve en güçlü boya filmini sağlamayabilir. Keten tohumu yağı sararma eğilimindedir ve renk tonunu değiştirebilir. Kimya’ daki gelişmelerle suyla kullanılabilen ve temizlenebilen modern suyla karışabilen yağlı boyalar üretildi. Yağın molekül yapısındaki küçük değişiklikler bu suyla karışabilir özelliğini oluşturur. ==Yağlı boya tablo yüzeyleri== küçükresim|Oluklu tuval|alt=A square canvas rests on top of another with its back showing a thick frame of wood. En eski yağlı boya tabloların neredeyse tamamı ahşap üzerine yapılmış pano resimleriydi. Bu tür bir yüzeyin çarpılma eğilimi olmasına rağmen, birkaç ahşap parçasından yapılan pano karmaşık ve oldukça pahalı bir işlemle terbiye edilir ve hazırlanırdı. Panolar, ahşap üzerine büyük resimler yapan Rubens de dahil olmak üzere 17. yüzyılda kullanılmaya devam edildi. İtalyan sanatçıları 16. yüzyılın başlarında kısmen panolar kadar ağır olan daha büyük resimler yapma isteğiyle yelken bezi kullanmaya başladılar. Yelken bezi Venedik'te yapıldı ve bu nedenle kolayca bulunur ve tahtadan daha ucuzdur. Çok ince ayrıntılı küçük resimleri sert yüzeye yapması daha kolaydı ve baskı resim 'den yeniden kullanılan ahşap pano veya bakır plaka 19. yüzyılda bile küçük kabin resim yapımında kullanıldı. Portre minyatürü normalde fildişi veya sert kağıt kart dahil çok sağlam yüzeyler kullanılır. Geleneksel sanatçıların tuvalleri keten'den yapılır ancak daha ucuz pamuk kumaşı kullanılır. Ressam önce "gergi, ingilizce:stretcher" veya "süzgeç, ingilizce:strainer" denilen ahşap bir çerçeve hazırlar. İki isim arasındaki fark "gergilerin" biraz ayarlanabilir olması "süzgeçlerin" sert olması ve ayarlanabilir köşe çentiklerinin olmamasıdır. Sonra Kanvas ahşap çerçeve boyunca çekilir ve arka kenara sabitlenir veya zımbalanır. Daha sonra sanatçı tuvali boyanın asidik özelliklerinden ayırmak için tuvale astar sürer. Geleneksel olarak tuval astarlamada hayvan tutkalı, (modern ressamlar tavşan derisi tutkalı kullanır) tabakasıyla kaplanır, bazen tuval tebeşir eklenmiş kurşun beyaz boyayla astarlandı. Panolar gesso, tutkal ve tebeşir karışımı ile hazırlanır. Modern akrilik "gesso" akrilik bağlayıcı ile titanyum dioksit'den yapılır. Sıklıkla tuval üzerine kullanılırken gerçek gesso tuvale uygun değildir. Sanatçı, kuruduktan sonra her birini düzleştirerek birkaç kat gesso sürebilir. Akrilik gesso'nun zımparalanması çok zordur. Bir üretici "zımparalanabilir" bir akrilik gesso yapar ancak bu kanvas için değil yalnızca panolar için tasarlanmıştır. Gesso'yu belirli bir renk yapmak mümkündür ancak çoğu mağazadan satın alınan gesso beyazdır. Gesso tabakası kalınlığına bağlı olarak yağlı boyayı gözenekli yüzeye çekme eğilimindedir. Aşırı veya düzensiz gesso katmanları bazen boyadan farklı bir değişiklik olarak bitmiş resimlerin yüzeyinde görülebilir. 19\. yüzyılda Fransa'da yağlı boya tablo için standart ölçüler belirlendi. Standartlar sadece Fransızlar değil çoğu sanatçı tarafından olduğu gibi kullanıldı ve hala da kullanılır ve ana tedarikçiler tarafından desteklenir. Boyut 0 (toile de 0) dan boyut 120 (toile de 120) ye kadar figürler (şekil), manzaralar (peyzaj) ve denizler (marin) ile köşegeni aşağı yukarı koruyan ayrı "gösterimlere" bölünmüştür. Dolayısıyla 0 figürü bir peyzaj 1 ve bir deniz 2 ile bir yüksekliğe karşılık gelir. Linolyum, ahşap pano, kağıt, kayrak, preslenmiş ahşap, Masonit ve karton kullanılmış, 16. yüzyıldan beri en popüler yüzey tuval olmuştur ancak birçok sanatçı 17. yüzyıl ve sonrasında pano kullanmıştır. Pano daha pahalı, daha ağır, taşınması daha zor ve kötü koşullarda eğrilmeye veya parçalanmaya eğilimlidir. Ancak ince ayrıntılar için ahşap pano sağlamdır. ==Proses== Yağlı boya tablo, pigment renklerin bir yağ ortamı ile karıştırılmasıyla yapılır. 19. yüzyıldan beri farklı ana renkler boyama başlamadan önce önceden hazırlanmış yağlı boya tüpü’nden satın alınır daha fazla renk tonları genellikle boyama devam ederken küçük boya miktarlarının birbirine karıştırılmasıyla elde edilir. Boyaları tutmak ve karıştırmak için geleneksel olarak elde tutulan plastikten veya ince ahşap tahtadan yapılmış ressam paleti kullanılır. Pigmentler sarı için sülfit veya mavi için kobalt tuzları gibi renkli herhangi bir sayıda doğal veya sentetik maddeler olabilir. Geleneksel pigmentler minerallerden veya bitkilerden yapılırdı ancak bunların çoğunun uzun sürede kararsız olduğu kanıtlandı. Modern pigmentlerde genellikle sentetik kimyasallar kullanır. Pigment genellikle keten tohumu yağı ile karıştırılır ancak diğer yağlar da kullanılabilir. Çeşitli yağlar farklı şekilde kurur ve bu da çeşitli etkiler yaratır. Sanatçı tarafından fırça konunun kabataslak taslağına boyayı sürmede kullanılır. Fırçalar farklı etkiler yaratmak için çeşitli liflerden yapılır. Örneğin domuz kılından (İngilizce:hog bristle) yapılan fırçalar daha kalın vuruşlar ve koyu renkli dokular (İngilizce:impasto textures) için kullanılabilir. Kokarca kılı ve firavun faresi kıl fırçaları ince ve pürüzsüzdürler ve bu nedenle portre ve detay çalışmalarında kullanılır. Daha da pahalı olanı kırmızı samur (gelincik kıl) fırçasıdır. En kaliteli fırçalara "Kolinsky samur fırça" denir; bu fırça lifleri Sibirya gelinciğinin kuyruğundan alınır. Bu kılın çok ince bir noktası vardır, pürüzsüz tutuşlu ve iyi hafızalıdır (yani tuvalden kaldırıldığında ilk noktasına geri döner) bu ressamlar tarafından fırça "çırpınması" olarak bilinir. Sincap kılı gibi kopmayan yumuşak lifler genellikle yağlı boya ressamları tarafından kullanılmaz. Geçtiğimiz birkaç on yılda birçok sentetik fırça pazarlandı. Bunlar çok dayanıklı, oldukça iyi ve ucuzdur. Fırçalar birden fazla ölçüdedir ve farklı amaçlar için kullanılır. Fırçanın tipi de bir fark yaratır. Örneğin "yuvarlak" detay çalışması için kullanılan fırça sivri uçlu bir fırçadır. "Düz" fırçalar geniş renk alanlarını boyamak için kullanılır. "Parlak" "fırçalamak" için kullanılan fırça daha kısa fırça kıllı düz fırçadır. "Fındık" yuvarlatılmış köşeleri olan düz fırçadır. "Egbert" çok uzun ve nadir görülen bir fındık fırçadır. Sanatçı düz metal bıçak olan palet bıçağı ile de boyayı sürebilir. Gerektiğinde boyayı tuvalden çıkarmak için palet bıçağı da kullanılabilir. Boyayı sürmek veya çıkarmak için paçavra, süngerler ve pamuklu çubuklar gibi çeşitli alışılmadık araçlar kullanılabilir. Hatta bazı sanatçılar parmakları ile resim yapar. küçükresim|sol|Boya tüpleri Eski ustalar boyayı genellikle "sır, ingilizce:glazes" olarak bilinen katmanlar halinde uygularlardı bu da basitçe "dolaylı boyama" denilen bir yöntemdir. Bu yöntem ilk olarak yumurta tempera boyama tekniğinin uyarlanmasıyla mükemmelleştirildi ve Kuzey Avrupa'daki İlk dönem Flaman ressamları tarafından genellikle keten tohumu yağı içinde öğütülmüş pigmentlerle sürüldü. Bu yaklaşıma modern zamanlarda "karma teknik" veya "karma yöntem" denildi. İlk kat (alt boya) sürülür ve genellikle yumurta tempera veya terebentin ile inceltilmiş boya ile boyanır. Bu katman tuvali "tonlamaya" ve gesso'nun beyazını kaplamaya yardımcı olur. Birçok sanatçı kompozisyonu çizmek için bu katmanı kullanır. Fresk tekniğinde kullanılan "karikatürize etme" yöntemine göre avantajlı olan bu ilk katman daha fazla ilerlemeden önce ayarlanabilir. Bu kat kuruduktan sonra sanatçı en karanlıktan en açık renge doğru çalışarak renk örneklerinden oluşan bir "mozaik" resim yaparak ilerler. Renklerin sınırları "mozaik" tamamlandığında birbirine karıştırılır ve detaylar uygulanmadan önce kurumaya bırakılır. Empresyonist dönemi (19. yüzyılın sonları) gibi daha sonraki dönemlerdeki sanatçılar genellikle katmanlama ve sırlama yaklaşımı olan Rönesans dönemini takip etmeden bu ıslak üzerine ıslak yöntemini kullanarak tuval üzerine ıslak boyayı harmanladılar. Bu yönteme "Alla prima" da denir. Bu yöntem stüdyo içinde değil dışarıda boyamanın gelişmesi nedeniyle oluşturuldu çünkü dışarıdayken sanatçının yeni bir kat eklemeden önce her bir boya katını kurutacak zamanı yoktu. Pek çok çağdaş sanatçı koyu renk (ıslak üzerine ıslak) eklemek ve sırlama yoluyla katmanların derinliğini elde etmek için her iki tekniğin bileşimini kullanır. Resim bittiğinde ve bir yıl kadar kuruduğunda sanatçı genellikle eserini terebentinde çözülmüş dammar sakızının kristallerinden yapılan vernik tabakasıyla kapatır. Bu tür vernikler resmin temizliği ve korunması için yağlı boya verniği bozmadan çıkarılabilir. Bazı çağdaş sanatçılar verniksiz yüzeyi tercih eder ve resimlerini cilalamazlar. == Resim yapmakta kullanılan malzemeler == * Akrilik * Fresk * Guaj * Mürekkep * Yağlıboya * Pastel boya * Sprey boya (Grafiti) * Suluboya * Bilgisayar yazılımı == Resim sanatı akımları == * Soyut sanat * Soyut Dışavurumculuk * Outsider Art * Art deco * Dijital Resim * Barok * Vücut Boyama * CoBrA * Eaismo * Renk alanı resmi * Konstrüktivizm * çağdaş sanat * Kübizm * Dışavurumculuk * Fovizm * Figuration Libre * Halk Sanatı * Fütürizm * Grafiti * Hard-edge * İzlenimcilik * Lyrical Abstraction * Maniyerizm * Minimalizm * Modernizm * Naïve art * Neo-classicism * Op art * Oryantalizm * Orphism * Outsider * Painterly * Foto Gerçekçilik * Pinstriping * Pluralizm * Persian Miniature * Osmanlı Minyatür Resmi * Noktacılık * Pop art * Postmodernizm * Post-painterly Abstraction * Precisionism * İlksel sanat * Gerçekçilik * Rokoko * Romantizm * Romantik Gerçekçilik * Sosyal Gerçekçilik * Stuckism * Gerçeküstücülük * Tachism * Tonalizm == Resim yapma kavramı içinde kullanılan ortak deyimler == Resim yapma kavramı içinde geçen ve diğer kavramlarla ortak kullanılan deyimler şunlardır: * Allegori * Bodegón * Vücut Boyama * Botanical * Figüratif resim * İllüstrasyon * Endüstriyel * Peyzaj resmi * Portre * Still life * Veduta Resim yapma kavramında kullanılan diğer ortak deyimlerden bazıları: Altarpiece, Broken Color, Karikatür, Chiaroscuro, Kompozisyon, Drybrush, Easel Picture, Foreshortening, Genre, Halo, Highlights, Resim Tarihi, Imprimatura, Peyzaj, Madonna, Maulstick, Portre Minyatürü, Mural Painting, Palet, Panel Painting, Perspektif, Pietá, Plein Air, Portre, Sfumato, Stippling, Teknik, Trompe l'oeil, Underpainting, Varnish, Wet-on-wet ve Dört Boyutlu Resim. == Resim oluşturmakta kullanılan teknikler == * Biçimsel: Kompozisyon, Doluluk-Boşluk oranı, Renk, Ritim, Denge. * Grafik yöntemler: İzleyicinin gözünü resim yüzeyinde dolaştırmak, Kompozisyon ve elemanlarda denge sağlamak, Pozitif- Negatif; tüm boşluğu gözönünde bulundurma. * Grafik araçlar: Formların Geometrisi (küp-üçgen-kare-dikey çizgi-yatay çizgi vb.), Bakış açısı (Lineer Perspektif, Espas, iki boyutluluk), Düz çizgiler/Eğriler, Proporsiyon/diziliş ve plan. ==Ünlü eserlere örnekler== Image:Van Eyck - Arnolfini Portrait.jpg|Arnolfini'nin Evlenmesi, Jan van Eyck, 1434 (on panel) Image:La donna velata v2.jpg|Peçeli kadın, Raphael, 1516 Image:Tizian_085.jpg|Avrupa'nın Kaçırılması, Titian, 1562 Image:Peter Paul Rubens - De kruisoprichting.JPG|Haç’ın Yükselişi, Peter Paul Rubens, 1610–11 Image:Rembrandt - The Anatomy Lesson of Dr Nicolaes Tulp.jpg| Dr. Nicolaes Tulp'un Anatomi Dersi, Rembrandt, 1632 Image:Innocent-x-velazquez.jpg| Masum X’in portresi, Velázquez, c 1650 Image:Johannes Vermeer - Het melkmeisje - Google Art Project.jpg|Sütçü Kız, Johannes Vermeer, 1658–1660 Dosya:Largillierre belle Strasbourgeoise mba mb.jpg|Güzel Strazburg Kadını, Nicolas de Largillière, 1703 Image:The_Toilet_of_Venus,_by_François_Boucher.jpg| Venüs'ün Tuvaleti, François Boucher, 1751 Dosya:The Blue Boy.jpg| Mavi oğlan, Thomas Gainsborough, 1770 Image:Battle of Somosierra by Piotr Michałowski.PNG|Somosierra Savaşı, Piotr Michałowski, 1837 Image:Claude Monet - Woman with a Parasol - Madame Monet and Her Son - Google Art Project.jpg|Madam Monet ve oğlu, Claude Monet, 1875 Image:Pierre-Auguste Renoir, Le Moulin de la Galette.jpg| 'Moulin de la Galette'de balo, Pierre- Auguste Renoir 1876'' Image:Portrait of Dr. Gachet.jpg|Dr. Gachet’in portresi, Vincent van Gogh, 1890 Image:Paul Cézanne, 1892-95, Les joueurs de carte (The Card Players), 60 x 73 cm, oil on canvas, Courtauld Institute of Art, London.jpg|Kart oyuncuları, Paul Cézanne, 1892 Image:Old guitarist chicago.jpg|Yaşlı Gitarist, Pablo Picasso, 1903 Dosya:Henri Le Sidaner Le Grand Canal, Venise (1906).jpg|Büyük kanal, Venedik, Henri Le Sidaner, 1906 Dosya:Mademoiselle D'Avignon.jpg|Avignonlu Kızlar, Pablo Picasso, 1907 Dosya:The Kiss - Gustav Klimt - Google Cultural Institute.jpg|Öpücük (Der Kuß), Gustav Klimt, 1907/8 Dosya:Vassily Kandinsky, 1913 - Composition 7.jpg|Beste VII, Wassily Kandinsky, 1913 image:Chagall Bella.jpg| Beyaz Yakalı Bella, Marc Chagall, 1917 Dosya:Villem Ormisson, Tartu vaade (1937).jpg|Motive from Tartu, Villem Ormisson, 1937 Dosya:Nighthawks by Edward Hopper 1942.jpg|Gece Kuşları, Edward Hopper, 1942 ==Kaynakça== Kategori:Tablolar
küçükresim|250px|sağ Ayasofya ya da resmî adıyla Ayasofya Camii (eskiden Ayasofya Kilisesi, ), Trabzon'un Fatih Mahallesi'nde bulunan bir cami, eski kilise ve müze. 1250 senesinde Ortodoks kilisesi olarak inşa edilen Bizans yapısı, 28 Haziran 2013 Cuma günü vakit namazının kılınmasıyla, 49 yıl sonra yeniden Müslümanların ibadetine açılmıştır. == Tarih == İstanbul'un Latinler tarafından işgal edilmesinden sonra kaçan ve Trabzon'da 1204 yılında Trabzon İmparatorluğu'nu kuran Komninos Hanedanı'ndan İmparator I. Manuil (1238-1263) tarafından 1250-1260 yılları arasında yaptırılan ve bir manastır kilisesi olan Ayasofya adı "Kutsal Bilgelik" anlamına gelir. Fatih Sultan Mehmed'in 1461 yılında Trabzon'u fethinden sonra da kilise olarak kullanılan yapı 1584 yılında sultanın emriyle Kürd Ali Bey adlı bir ayân tarafından bir minber ve müezzin mahfili eklenerek camiye dönüştürülmüştür. 1610’da kente gelen Julian Bordier camiye dönüştürülen yapının onarılmadığı için boş tutulduğunu ve ibadet için kullanıldığını bildirmiştir. Uzun süre ibadete kapalı olan yapı 1865’de Müslüman cemaatin topladığı 95.000 kuruş ile Rum ustalar tarafından onarıldıktan sonra yeniden camiye dönüştürülse de I. Dünya Savaşı sırasında Trabzon’u işgal eden Rus ordusu tarafından depo ve askeri hastane olarak kullanılmıştır. Savaş sonrasında 1960 yılında dek cami olarak kullanılan yapının freskleri 1957-62 yılları arasında Edinburgh Üniversitesi’nden Russell Trust tarafından temizlendikten sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilerek 1964 yılında müze hâline getirilmiştir.. Her yıl on binlerce turist tarafından ziyaret edilen yapı Vakıflar Trabzon Bölge Müdürlüğü tarafından camiye dönüştürülmekte, imam atanması beklenmektedir . Müzenin camiye dönüştürülmesi kimi muhafazakâr siyasetçi ve medya kurumlarınca desteklenir, hatta İstanbul Ayasofya'nın da ibadete açılması beklenirken, çeşitli aydın ve aktivistlerce freskler ve yapının zarar göreceği gerekçesiyle müze statüsünü yitirmesine karşı çıkılmışTrabzon Ayasofyası’nda ‘Siyasal Cami’ Emeli ve "Trabzon Ayasofya Müzesi müze olarak kalmalı" adlı bir de imza kampanyası başlatılmıştır . 3 Haziran 2013 tarihinde Kültür Bakanlığı tarafından Vakıflar Genel Müdürlüğüne teslim edildi. Ardından mahkeme kararları ve vakıf kaydı dolayısıyla Ayasofya, 28 Haziran 2013 Cuma günü 49 yıl sonra yeniden müslümanların ibadetine açıldı. == Mimari == Geç Bizans Kiliselerinin en güzel örneklerinden biri olan yapı, kapalı kollu haç planlı olup, yüksek kasnaklı bir kubbeye sahiptir. Kuzey, batı ve güneyinde revaklı üç kirişi bulunmaktadır. Yapı ana kubbenin üzerine değişik tonozlarla örtülmüş ve çatıya farklı yükseltiler verilerek kiremitle örtülmüştür. Üstün bir işçiliğin görüldüğü taş plastiklerde Hristiyan sanatının yanı sıra Selçuklu Dönemi İslam sanatının da etkileri görülmektedir. Kuzey ve batıdaki revak cephelerinde görülen geometrik geçmeli bezemeleri içeren madalyonlarla, batı cephesinde görülen mukarnaslı nişler Selçuklu taş işlemelerindeki özellikleri taşımaktadır. == Sanat == Binanın en görkemli cephesi güneyidir. Burada Adem'le Havva'nın yaratılışı kabartma olarak bir friz hâlinde anlatılmıştır. Güney cephesindeki kemerin kilittaşı üzerinde Trabzon'da 257 yıl hüküm süren Komninos Hanedanı'nın sembolü olan tekbaşlı kartal motifi bulunmaktadır. Kubbede ana tasvir İsa, onun tanrısal yönünü aksettiren Hristos Pantokrator (Herşeye kâdir İsa) tarzıdır. Bunun altında bir kitabe kuşağı, daha altta ise melekler frizi bulunur. Pencere aralarında on iki havari tasvir edilmiştir. Pandantiflerde değişik kompozisyonlar yer almaktadır. İsa'nın doğumu, vaftizi, çarmıha gerilişi, kıyamet günü gibi sahneler betimlenmiştir. == Galeri == Dosya:Trabzon Ayasofya kubbe 05.jpg|Kilisenin giriş yeri Dosya:Trabzon Ayasofya kule 04.jpg|Eski çan kulesi Dosya:Trabzon Ayasofya kubbe 06.jpg|Hristiyan Freskler Dosya:Trabzon Ayasofya kubbe 03.jpg|Sütun == Ayrıca bakınız == * Camiye çevrilen kiliseler * Fethiye Camii (Kars) * Yeni Cuma Camii == Kaynakça == Kategori:Türkiye'deki camiye çevrilen kiliseler Kategori:Türkiye'deki eski kiliseler Kategori:Trabzon'daki camiler Kategori:Bizans sanatı Kategori:1964'te kurulan müzeler Kategori:Türkiye'deki eski müzeler Kategori:1964'te Türkiye'de kurulan oluşumlar Kategori:Trabzon'daki kiliseler Kategori:1260'larda tamamlanan dinî yapılar Kategori:Ortahisar'daki yapılar
Egon Leo Adolf Ludwig Schiele (12 Haziran 1890 – 31 Ekim 1918), Avusturyalı dışavurumcu ressam. Grafit, kurşun kalem ve suluboyayı kâğıt üzerine kullandığı çalışmalarında, genelde portreler üzerine çalışır. Figürler kırılgan, çoğu zaman hastalıklı, çoğu zaman fakir ve hüzünlüdürler. Buna rağmen çizgilerinde yüzen güçlü bir enerji, yer yer erotizme dönüşerek, yer yer yaşama sevgisi olarak karşımıza çıkar. Figürlerini gerek teknik sebeplerle, gerek sembolik olarak fondan, beyaz, suluboya bir çizgiyle ayırır. Gustav Klimt'ten yoğun olarak etkilenmiştir. 31 Ekim 1918 tarihinde Viyana'da İspanyol gribinden hayatını kaybetmiştir. == Hayatı == 12 Haziran 1890'da Viyana, Avusturya'da doğdu. Annesi zengin bir banker ailenin kızı, babası ise bir demiryolu istasyonunun yöneticisiydi. Çizime olan ilgisi demiryolu istasyonunda lokomotifleri çizmesiyle başladı. Yaşadıkları küçük kasabada (Tulin) ilkokul bulunmadığı için, ilkokulu dayısının ve teyzelerinin yanında; önce Krems, sonra Klosterneuburg kentlerinde okudu. Yazları ziyaret ettiği ailesi arasında kız kardeşi Gertrude Schiele ile, çıplak resmetmesinden dolayı bazı biyografilerde ensest ilişki olarak yorumlanan, büyük bir yakınlık bulunmaktaydı. Egon 14 yaşındayken babası akli dengesini kaybetti ve ertesi yıl öldü. Ekonomik bir kriz yaşayan annesi, oğlunu Viyana'da yaşayan ağabeyinin yanına, bankerlik öğrenmesi için gönderdi. Yeni velisi olan amcası sanat kariyerini desteklemiyordu. küçükresim|250px|sol|Egon Schiele, karısı ve doğmamış çocuğu ile sağ|200px|küçükresim|Oturan Çıplak Kadın, 1914 Yıllardır annesinin desteği ile resim yapmaya alışmış ve bunu seven Egon, dayısının tüm itirazlarına rağmen Gustav Klimt'in devam etmiş olduğu Vienna Güzel Sanatlar ve Zanaat Okuluna başvurdu. Buradan reddedilerek, daha geleneksel bir sanat eğitimi veren Güzel Sanatlar Akademisine refere edildi. Akademinin giriş sınavlarını başarıyla kazandı ve 1906 yılında, 16 yaşında, akademi öğrencisi oldu. Hemen ertesi yıl hayranı olduğu Klimt'i ziyaret ederek yaptığı eserleri gösterdi. Klimt, genç sanatçıdaki yeteneği görerek onu desteklemeye başladı. Desenlerini satın aldı, sponsorlarla tanıştırdı, evindeki toplantılara davet etti ve Sezession grubuna bağlı sanat atölyesi olan Wiener Werkstätte ile tanıştırdı. Schiele, kıyafet ve ayakkabı tasarımından kartpostala kadar çok çeşitte ürün çıkardıktan sonra 1908 yılında; Klosterneuberg'de ilk grup sergisini açtı. 1909 yılında 3. sınıfı bitirdikten sonra Akademi'yi bıraktı ve kendi stüdyosunu açtı. Bazı biyografilere göre bu dönemde pornografi kolleksiyoncuları için ürünler yaratarak geçimini sağladı. Atölyesine sık sık gelen küçük çocukların erotik olan ve olmayan resimlerini yaptı. Aile baskısı nedeniyle atölyesine sığınan bir genç kızı kaçırdığı iddiasıyla mahkemeye çıkarıldı.1912 yılında tutuklandı ve 24 gün hapis yattı. Çizdiği resimler mahkeme tarafından "saldırgan" bulundu. Resimleri mahkemede yakılarak yok edildikten sonra serbest bırakıldı. 1915 yılında Viyana'nın Galerie Arnot galerisinde açtığı ilk kişisel sergisi için hazırladığı posterde kendini Aziz Sebastian olarak resmetmiş olması ve resmediş şekli, narsizm, teşhircilik ve kınanma duygularıyla savaştığının, bu savaşı kaybetmeye başladığının işareti olarak gösterilir. 1915 yılında stüdyosunun karşısındaki evde oturan Edith ve Adele isimli iki kardeşle tanıştı. İkisi ile de yaşanan bir flört döneminden sonra, Edith ile, ailelerinin itirazına rağmen, evlendi. Evlendikten 4 gün sonra askere çağrıldı. Askerde iken esir düşen düşman askerlerini resmetti. küçükresim|sağ|200px|Eduard Kosmack'ın portresi, Egon Schiele Savaş alanından ve savaşın yarattığı yokluklardan uzak geçen bir askerlik dönemi yaşayan sanatçı, savaşa rağmen, Avusturya'nın önemli ressamlarından biri olarak ün yapmaya devam etti. Avusturya'nın, savaştaki tarafsızlıklarını koruyan İskandinav ülkeleri önündeki imajını geliştirmek için devlet tarafından düzenlenen resim sergisinde eserlerini sergilemesi istendi. 1918 yılında gerçekleşen Sezession'un 49. sergisinde baş ressam olması önerildi. Duyuru posterinde kendisini son akşam yemeğini yiyen İsa olarak resmettiği sergi, savaşa rağmen büyük başarı kazandı. Schiele'nin desenlerinin fiyatı kat kat arttı ve sayısız portre komisyonu aldı. Edith ile birlikte daha lüks bir atölyeye taşındılar, ancak mutluluk kısa sürdü. 1918 sonbaharında İspanyol grip salgını Viyana'ya ulaştı. Altı aylık hamile olan karısı Edith, 28 Ekim 1918'de hastalığa yenik düştü. Egon Schiele de karısından sadece üç gün sonra öldü. Ölümleri arasındaki üç gün boyunca Egon karısı Edith'in birkaç çizimini yaptı. Birçok eleştirmene göre kendi özgün stilini tam olarak geliştiremeden, henüz 28 yaşındayken öldü. ==Resimler galerisi== ===Otoportreler=== Dosya:Egon Schiele 075.jpg|Otoportre, 1910 Dosya:Egon Schiele - Grimassierendes Aktselbstbildnis - 1910.jpeg|Otoportre grimacing, 1910 Dosya:Egon Schiele 080.jpg|Siyah kilden çanak ile otoportre, 1911 Dosya:Egon Schiele 078.jpg|Başı eğik otoportre, 1912 Dosya:Egon Schiele - Ich werde für die Kunst und meine Geliebten gerne ausharren - 25-4-1912.jpeg|Sevgilimin saadeti ve sanat için eziyete dayanacağım'. Otoportre hapishanede, 1912 Dosya:EGON SCHIELE 1890 - 1918 LIEBESPAAR (SELBSTDARSTELLUNG MIT WALLY) (LOVERS - SELF-PORTRAIT WITH WALLY).jpg|Sevgililer - Wally ile Otoportre, yak. 1914 – 1915 Dosya:Egon Schiele 074.jpg|Otoportre, 1914 Dosya:Egon Schiele - Self-Portrait with Striped Armlets - Google Art Project.jpg|Otoportre, 1915 === Figuratif eserler=== Dosya:Egon Schiele - Schwarzhaariger Mädchenakt - 1910.jpeg|Kara Saçlı Kız 1910 Dosya:Egon Schiele - Liegender weiblicher Akttorso - 1910.jpeg|Reclining nude, 1910 Dosya:Egon Schiele - Akt mit roten Strumpfbändern.jpg|Kırmızı Dizbağlı Çıpalk Nü, 1911 Dosya:Schiele - Mädchen mit übereinandergreschlagenen Beinen - 1911.jpg|Uzanmış Yarıçıplak Kadın 1911 Dosya:Schiele - Frau mit schwarzen Strümpfen Valerie Neuzil - 1913.jpg|Valerie Neuzil siyah coraplı, 1913 Dosya:Schiele - Freundschaft - 1913.jpg|Dostluk, 1913 Dosya:Egon Schiele 085.jpg|Nu Oturan Kadin, 1914. Dosya:Egon Schiele 023.jpg|Frederike Beer, 1914 Dosya:Schiele - Blondes Mädchen mit grünen Strümpfen -1914.jpg|Yeşil Çoraplı Sarışın Kız, 1914 Dosya:Egon Schiele - Green Stockings.jpg|Yeşil Çorap, 1914 Dosya:Egon Schiele - Two Women.jpg|İki Kadın Dosya:Mother with two children II Egon Schiele 1915.jpg|İki çocuğu ile anne - 1915 Dosya:Egon Schiele - Children.jpg|Çocuklar Dosya:Egon Schiele 016.jpg|Kucaklaşan Çift, 1917 Dosya:Egon Schiele 043.jpg|Kadın 1917. Dosya:Egon Schiele - Kneeling Girl, Resting on Both Elbows - Google Art Project.jpg|İki koluna dayanan diz çökmüş kız 1917 Dosya:Egon Schiele - Sitzende Frau mit hochgezogenem Knie - 1917.jpeg|Dizi bükük oturan kadın, 1917 Dosya:Egon Schiele - Weiblicher Akt mit gelbem Handtuch - 1917.jpeg|Otoran kız, 1917 Dosya:Egon Schiele - Auf dem Bauch liegender weiblicher Akt - 1917.jpeg|Nü 1917 Dosya:Egon Schiele 014.jpg|Aile, 1918 === Manzaralar=== Dosya:Egon Schiele 015.jpg|Die kleine Stadt (Küçük Şehir) II, 1912–1913 Dosya:Schiele-tote-stadt.jpg|Ölü Şehir III, 1911 Dosya:Egon Schiele 094.jpg|Vier Bäume (Dört Ağaç), 1917 Dosya:Egon Schiele 088.jpg|Stein an der Donau (Tuna Üzerinde Kaya) II, 1913 Dosya:Egon Schiele 013.jpg|Die Brücke (Köprü), 1913 Dosya:Egon Schiele 004.jpg|Alte Mühle (Eski Değirmen), 1916 Dosya:House with Shingles Egon Schiele 1915.jpeg|Arduvaz Çatılı Ev, 1915 ==Kaynakça== * Kallir, Jane (1990) Egon Schiele: The Complete Works New York, Harry N. Abrams, ISBN 0-8109-3802-2. Tüm eskiz, çizgi ve resim eserlerinin açıklamalı katalogu * Gaillemin, Jean-Louis (Fransizca'dan çeviri: Liz Nash) (2006) Egon Schiele: The Egoist (Egon Schiele: Narcisse échorché) ISBN 978-0-500-30121-0 ve ISBN 0-500-30121-2. == Dış bağlantılar == * "Live Flesh" thenation.com * neuegalerie.org * http://perso.orange.fr/chabrieres/paintings/schiele_hermits.jpg * gemaelde- archiv * Sanatçının işleri Kategori:1890 doğumlular Kategori:Aşağı Avusturya doğumlular Kategori:1918 yılında ölenler Kategori:19. yüzyıl Avusturyalı ressamları Kategori:Modern ressamlar Kategori:Avusturyalı dışavurumcu ressamlar Kategori:Edward devri Kategori:Viyana'da ölenler Kategori:Viyana Güzel Sanatlar Akademisinde öğrenim görenler Kategori:Art Nouveau ressamları Kategori:I. Dünya Savaşı'nda Avusturya-Macaristan askerleri Kategori:Çek asıllı Avusturyalılar Kategori:İspanyol gribinden ölenler Kategori:Avusturya'da enfeksiyon hastalıklarından ölenler
Muazzez İlmiye Çığ (20 Haziran 1914, Bursa), Türk sümerolog. == Biyografi == küçükresim|sağ|200px|Muazzez İlmiye Çığ küçükresim|200px|İlmiye Çığ Mersin'de kitap imzalarken Ailesi köken olarak Kırımlı göçmenlerden olup babası Kırım'dan Amasya, Merzifon'a, annesi ise Kırım'dan Bursa'ya göçmüştür. Ailesi İzmir'de yaşamaktayken, 15 Mayıs 1919 tarihinde meydana gelen İzmir'in işgali ardından daha güvenli bir yer olan Çorum'a yerleşti.Hürriyet Daily News, Muazzez Çığ stands among the world’s best Sumerologists === Eğitim ve kariyer === İlkokula Çorum'da başladı. Daha sonra ailece Bursa'ya taşındılar. Bursa'da özel bir okul olan Bizim Mektep'te Fransızca ve keman dersleri aldı. 1926'da sınavla Bursa Kız Muallim Mektebine (Bursa Kız Öğretmen Okulu) girdi. 1931 yılında mezun oldu ve babasının da öğretmenlik yapmakta olduğu Eskişehir'e tayin oldu. Eskişehir'de öğretmenlik mesleğini 4.5 yıl yaptı. Bu sırada kardeşi Turan İtil (1924-2014) beyin cerrahı olmak için Amerika'ya gitti. 15 Şubat 1936 tarihinde Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Hititoloji bölümüne kaydoldu. Nazi Almanyası'ndan Türkiye'ye iltica etmiş olan ve Ankara Üniversitesinde dersler veren Prof. Dr. Hans Gustav Guterbock'dan Hitit Dili ve Kültürü derslerini, Prof. Dr. Benno Landsberger'den Sümer ve Akad Dilleri ve Mezopotamya Kültürü derslerini aldı. 1940 yılında Ankara Üniversitesinden mezun olduktan sonra İstanbul Eski Şark Eserleri Müzesi Çiviyazılı Belgeler Arşivine uzman olarak atandı. Aynı yıl Kemal Çığ ile evlenmişti. Müzede çalıştığı 31 yıl boyunca meslektaşı Hatice Kızılyay ve Dr. F. R. Kraus ile birlikte müzenin deposunda bulunan Sümer, Akad ve Hitit dillerinde yazılmış on binlerce tableti temizleyip, sınıflandırıp numaralandırdı, 74 bin tabletten oluşan çivi yazılı belgeler arşivini oluşturdu, 3 bin tabletin kopyasını yapıp katalog halinde yayımladı. 1957'de Münih'teki Oryantalistler Kongresi'ne katıldı. 1960'ta Heidelberg Üniversitesinde 6 aylık bir çalışma yaptı. 1965'te Roma'da sergilenen Hitit sergisini bu şehirden alarak Londra'ya götürdü. 1972'de emekliye ayrıldı. küçükresim|200px| Sümer çivi yazısı Emeklilikten sonra bir süre yurtdışında yaşayan Muazzez İlmiye Çığ, 1988'de Philadelphia'daki Asuroloji kongresine katıldı. Prof. Kramer'in History Begins at Sumer adlı kitabını Türkçeye çevirdi ve kitap 1990'da “Tarih Sümerle Başlar” adıyla Türk Tarih Kurumu tarafından yayımlandı. Kitabın çok ilgi görmesi üzerine 1993'te çocuklara yönelik Zaman Tüneliyle Sümerlere Yolculuk da dahil Sümer ve Hitit kültürlerini tanıtan 13 kitap yazdı. Muazzez İlmiye Çığ'ın özel arşivi Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı'ndadır. == Ödüller == * Adana Tepebağ Rotary Kulübü, Meslek Hizmet Ödülü * İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi tarafından Fahri Doktora unvanı, 4 Mayıs 2000 * Osmaniye'nin Çardak köyü'ndeki Anadolu Halk Bilimleri ve Kültür Derneği tarafından "Özgür İnsan Ödülü", 2005 * Vatandaşlık Tepkilerim isimli kitabı, Galatasaray Rotary Kulübü tarafından İngilizceye çevrilerek Avrupa ve Amerika'daki üniversite kütüphanelerine dağıtılmıştır. * Uluslararası Lions Kulüpleri Derneği tarafından "Melvin Jones Dostluk Ödülü", 2014 == Dava == Bereket Kültü ve Mabet Fahişeliği ve Vatandaşlık Tepkilerim isimli kitaplarında kadınlarda başörtüsünün köklerinin Akadlara dayandığını yazmıştı. Bu kitapları 2007 yılında kamuoyunda yankı uyandırdı. 2007 yılında "Vatandaşlık Tepkilerim" adlı kitabında "halkı kin ve düşmanlığa tahrik etmek" suçuyla yargılandı ve ilk celsede beraat etti. == Kitapları == * "Kur'an, İncil ve Tevrat'ın Sümer'deki Kökeni", 1995, Kaynak Yayınları * "Sümerli Ludingirra - "Zaman Tüneliyle Yolculuk", 1996, Kaynak Yayınları * "İbrahim Peygamber - Sümer Yazılarına ve Arkeolojik Buluntulara Göre", 1997, Kaynak Yayınları * "İnanna'nın Aşkı - Sümer'de İnanç ve Kutsal Evlenme", 1998, Kaynak Yayınları * "Zaman Tüneliyle Sümer'e Yolculuk", 1998, Kaynak Yayınları (Genişletilmiş ikinci basım; ilk basım 1993, Kültür Bakanlığı Yayınları) * "Hititler ve Hattuşa - İştar'ın Kaleminden", 2000, Kaynak Yayınları * "Gilgameş - Tarihte İlk Kral Kahraman", 2000, Kaynak Yayınları * "Ortadoğu Uygarlık Mirası", 2002, Kaynak Yayınları * "Ortadoğu Uygarlık Mirası 2", 2003, Kaynak Yayınları * "Sümer Hayvan Masalları", 2003, Kaynak Yayınları * "Bereket Kültü ve Mabet Fahişeliği", 2004, Kaynak Yayınları * "Vatandaşlık Tepkilerim", 2004, Kaynak Yayınları * "Atatürk Düşünüyor", 2005, Kaynak Yayınları * "Bereket Kültü ve Mabet Fahişeliği", 2005, Kaynak Yayınları * "Çivi Çiviyi Söker - Muazzez İlmiye Çığ Kitabı", Serhat Öztürk, 2002, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları * "Sümerlilerde Tufan - Tufan'da Türkler", 2008, "Kaynak Yayınları" == Kaynakça == Kategori:1914 doğumlular Kategori:Bursa doğumlu bilim insanları Kategori:Bursa doğumlu yazarlar Kategori:Kırım Tatarı asıllı Türkler Kategori:Sümerologlar Kategori:Türk arkeologlar Kategori:Türk sekülaristler Kategori:20. yüzyıl Türk tarihçileri Kategori:21. yüzyıl Türk tarihçileri Kategori:100 yaş üstü Türkler Kategori:Kurgusal olmayan eserler veren Türk yazarlar Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Türk eski Müslümanlar Kategori:Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde öğrenim görenler Kategori:100 yaş üstü kadınlar Kategori:İngilizceden Türkçeye çeviri yapanlar Kategori:Türk ateistler
küçükresim|Leopold Kronecker Matematik felsefesinde finitizm (İngilizce finite = sonlu) matematiksel oluşturmacılığın aşırı bir şekli olup matematiksel bir nesnenin yalnızca sonlu sayıda adımla ve doğal sayılar kullanılarak oluşturulabilmesi durumunda, var olabileceğini savunmaktadır. (Buna karşın çoğu oluşturmacı sayılabilir sonsuz sayıda adımların kullanılmasına izin verir.) Finitizmin en ünlü savunucusu Leopold Kronecker ve bu konudaki deyişidir: "Tanrı doğal sayıları yarattı, gerisi insanların eseri." Çoğu modern oluşturmacı daha yumuşak bir görüş savunmakla birlikte köklerini Kronecker'in çalışmalarına dayandırabilmektedirler. Finitizmden daha katı bir yaklaşım Alexander Esenin-Volpin'in ultra sezgicilik (ya da yaygın olarak bilinen adıyla ultra finitizm) akımıdır. Kategori:Sonsuzluk Finitizm
thumb=Goldbach_partitions_of_the_even_integers_from_4_to_28_300px.png|300px|İki asalın toplamı olarak 4 ile 28 arasındaki çift tam sayılar: Tam sayılar bile yatay çizgilere karşılık gelir. Her asal için bir kırmızı ve bir mavi olmak üzere iki eğik çizgi vardır. İki asalın toplamı, bir daire ile işaretlenmiş bir kırmızı ve bir mavi çizginin kesişmeleridir. Böylece, belirli bir yatay çizgi üzerindeki daireler karşılık gelen çift tam sayının tüm bölümlerini iki asalın toplamına verir. Goldbach hipotezi, sayılar teorisindeki ve tüm matematikteki en eski ve en çok bilinen çözülmemiş problemlerden biridir. Hipotezde: :2'den büyük her çift tam sayı, iki asalın toplamı olarak ifade edilebilir. Bu hipotezin 4 × 1018den küçük tüm sayılar için geçerli olduğu gösterilse de, önemli çabalara rağmen kanıtlanamamıştır. == Goldbach sayısı == Sayılar kuramında Goldbach sayısı, "2'den büyük her çift sayı, iki asal sayının toplamı şeklinde yazılabilir" iddiasıdır. Çözülememiş en eski matematik problemlerinden biridir. Bilgisayarda yapılan deneyler tarafından çok büyük sayılara kadar doğrulandığı halde henüz genel kabul görmüş bir ispatı yoktur. === Tarihi === 7 Haziran 1742 tarihinde, Alman matematikçi Christian Goldbach, Leonhard Euler'e yazdığı bir mektupta,Correspondance mathématique et physique de quelques célèbres géomètres du XVIIIème siècle (Band 1), St.-Pétersbourg 1843, pp. 125–129 . sayılar kuramının çözüme varılamamış konularından birine işaret etmiştir. Goldbach, "İki asal sayının toplamı şeklinde yazılabilen her tam sayı, aynı zamanda şartlar uygunsa ikiden daha çok asal sayı tarafından da yazılabilir." demiştir. Daha sonra bu varsayımını yeterli bulmamış, düzeltmeye gitmiştir. "2'den büyük her tam sayı 3 asal sayının toplamından bulunabilir." Burada Goldbach, ‘1’ sayısını da asal sayılara dahil ederek böyle bir çıkarımda bulunmuştur. Euler'in cevabı, 30 Haziran 1742'de gelmiştir. Demektedir ki; “2'den büyük her çift tam sayı, iki asal sayının toplamından bulunabilir.” == İşlemler ve doğruluğuna yönelik iddiaları kuvvetlendiren çözümler == Temel olarak dikkatle bakacak olursak bu proje matematiğin en temelindeki bilgileri başlangıç noktası olarak görmüştür. TOPLAMA işlemini… Goldbach'ın bu hipotezinden yola çıkılarak yapılan ikinci saptamaya uygulanabilirliği açısından daha çok sahip çıkılmıştır. Çünkü akıldan hesaplanma kolaylığı sınırını ilerlettikçe, üç sayının toplamıyla uğraşmak, iki sayının toplamıyla uğraşmaktan daha zor ve çetrefilli bir hal alacaktır. Yapılan açıklamanın pek de karmaşık olmayan sayılarla verilmiş bir örneğini aşağıda görebiliriz: ::6 = 3 + 3 ::8 = 3 + 5 ::10 = 3 + 7 ::12 = 5 + 7 ::14 = 3 + 11 ::16 = 3 + 13 ::18 = 5 + 13 ::20 = 3 + 17 ::22 = 3 + 19 ::24 = 5 + 19 ::26 = 3 + 23 ::28 = 5 + 23 . . . Dünyadaki tüm Goldbach sayılarının hesaplamaları el yordamıyla gerçekleştirilemez. Hipotezin daha deneysel araştırmalarına göz atılması gerekmektedir. == Hipotezin yıllar içerisindeki gelişimi == Euler, Goldbach'ın bu hipotezine ikna olmuştur ancak bu varsayımı ispatlayamamıştır. 1923 yılında, Hardy ve Littlewood isimli matematikçiler, bu varsayımı büyük tek sayıları kullanarak kısmen ispatlamışlardır. Bu kısmi ispata göz atacak olursak; “Bir N0 alınır ve tüm tek n sayıları bu N0’dan büyüktürler. Bunun yanında bu n’ler 3 asal sayının toplamına eşittir.” Rus matematikçi Vinogradov, 1937 ila 1954 yılları arasında yaptığı çalışmalarla, tekrar ilk varsayımı – kısmen ispatlanan kısmı yine tüm sayılar âlemini içine alamadan kanıtlamıştır -ki bu da bir diğer kısmi ispattır. Burada büyük tek rakamları ve analitik metotları kullanarak sonuca ulaşmıştır. n0’ın hesaplanması sonucu 3^3^15 değerini bulduğumuzda çıkan sonuç 6.846.169 basamaklı bir sayı olmuştur. Bu da Ribenboim'in 1988 ila 1995 yılları arasında yaptığı çalışmalarla doğrulanmıştır. 1966 yılında Chen Jingrun adlı Çinli matematikçi de kanıtlamıştır ki; her yüksek mertebeli çift sayı, aynı zamanda iki asal sayıdan fazla olmayacak sayıların toplamı şeklinde ifade edilebilir. Goldbach'ın hipotezi sadece tek bir kişi tarafından kabaca ifadelerle kanıtlanabilmiştir. Bu ispata dair; 130 CPU saati kullanılarak, IBM 3083 Sinisalo'da 4*10^11. sayıya kadar gelinebilmiştir. Bunu kullanmasına rağmen Sinisalo, Q Basic programı deneme birimlerini işleterek aynı stratejiyi ele almıştır. Bu izlek tek numaraların alınmasını içerir. Küçük asal sayıları bulmak için (3’ten n/2’ye kadar olan sayıları) tek sayılar olarak almıştır. Eğer p asal sayıysa, bunların farkı n-p’dir ve bu da asallık için test edilmiştir. Eğer bu fark asal ise işlem tamamlanır ve bir çift bulunur. İlk bulunan çift de minimum Goldbach kısmi değeridir. Eğer Goldbach'ın hipotezi doğruysa, herhangi çift bir n için; q=n-p asal sayı denklemini doğrulayan herhangi bir n çift sayısı ve p asal sayısı vardır. Goldbach bölünmesi n=p+q olarak da gösterilebilir. P ve q asal sayılardır. Goldbach ayrışımında en küçük asal sayı ayrılmış fonksiyon g(n) ile gösterilebilir. Grafikteki notlardan emin olmak için, burada çok fazla sayıda dikey bir abartı vardır. Grafikteki her koyu bant asal sayıları göstermektedir: 3,5,7,11, … . Bu noktada biraz kafa karıştırıcıdır. Öyleyse tabloda n'in sürekli artan minimum değer serilerine bakılır. Tablo n'in 1.000.000.000'dan küçük olan değerlerini göstermektedir. Son kolon ise g(n)/n oranını göstermektedir. Bu oran kısmen ilgi çekicidir çünkü bize g(n)’in maksimum değerlerini göstermektedir ve görülüyor ki g(n) her koşulda kendinden önce gelen sayıdan azdır. g(n) minimum Goldbach kısımlarının üzerinden sınır koyar. === Minimum Goldbach kısımlarının değerlerinin n < 1.000.000.000 için gösterimi === n g(n) n - g(n) g(n) / n 6 3 3 0.500000000 12 5 7 0.416666667 30 7 23 0.233333333 98 19 79 0.193877551 220 23 197 0.104545455 308 31 277 0.100649351 556 47 509 0.084532374 992 73 919 0.073588710 2642 103 2539 0.038985617 5372 139 5233 0.025874907 7426 173 7253 0.023296526 43532 211 43321 0.004847009 54244 233 54011 0.004295406 63274 293 62981 0.004630654 113672 313 113359 0.002753536 128168 331 127837 0.002582548 194428 359 194069 0.001846442 194470 383 194087 0.001969455 413572 389 413183 0.000940586 503222 523 502699 0.001039303 1077422 601 1076821 0.000557813 3526958 727 3526231 0.000206127 3807404 751 3806653 0.000197247 10759922 829 10759093 0.000077045 24106882 929 24105953 0.000038537 27789878 997 27788881 0.000035876 37998938 1039 37997899 0.000027343 60119912 1093 60118819 0.000018180 113632822 1163 113631659 0.000010235 187852862 1321 187851541 0.000007032 335070838 1427 335069411 0.000004259 419911924 1583 419910341 0.000003770 721013438 1789 721011649 0.000002481 Minimum Goldbach bölümlerine grafik olarak baktığımızda görürüz ki; n, 1.000.000.000’dan küçüktür ve burada ilginç bir ilişki gözlemlenir. Uygunluk ve çeviriye yardım için y doğrultusu g(n) iken, x doğrultusu da log 10(n) şeklinde gösterilir. Olasılığın 1 olmasına ulaşamazsak burada bir tek top sayı, aralık içinde asal sayı çifti oluşturmuyor demektir. Bu da bir ispat değildir ancak hipotezin doğru yolda olduğunu düşündürür. == Kaynakça == Kategori:Analitik sayı teorisi Kategori:Asal sayılar ile ilgili konjektürler Kategori:Hilbert problemleri
Matematik felsefesinin oluşturmacılık akımına göre matematiksel bir nesnenin varlığını kanıtlayabilmek için, nesnenin bulunması (ya da "oluşturulması") gerekir. Oluşturmacılara göre bir nesnenin var olmadığını varsayıp bu varsayımdan bir çelişki türetildiğinde -nesnenin kendisini bulmadıkça ("oluşturmadıkça")- nesnenin varlığı da kanıtlanmış olmaz. Oluşturmacılık çoklukla matematiksel sezgicilik ile karıştırılır; fakat gerçekte sezgicilik oluşturmacılığın bir türüdür. Sezgiciliğe göre matematiğin temelleri kaynağını bireysel matematikçinin sezgisinden almaktadır dolayısıyla matematik özünde öznel bir etkinliktir. Oluşturmacılık bu görüşe katılmayıp matematiğe nesnel yaklaşımla tamamıyla uyuşmaktadır. == Oluşturmacılığa katkıda bulunan matematikçiler == * Leopold Kronecker * L.E.J. Brouwer * Errett Bishop == Oluşturmacı matematiğin dalları == * Oluşturmacı mantık * Oluşturmacı tip teorisi * Oluşturmacı analiz * Hesaplanabilirlik mantığı == İlgili konular == * Sezgici Matematik * Finitizm * Oyun anlam bilgisi == Dış bağlantılar == * Hesaplanabilirlik Mantığı Ana Sayfası Kategori:Matematik felsefesi Kategori:Epistemoloji
Deneme şu anlamlara gelebilir: == Edebiyat == * Deneme (edebiyat), edebiyat alanında herhangi bir konuda yeni ve kişisel görüşlerle bezenmiş bir anlatım içinde sunulan düz yazı türü. * Denemeler, Montaigne'in özgün adı Essais olan, Türkçeye ilk kez 1947'de Sabahattin Eyüboğlu tarafından çevrilen deneme türündeki 1580 tarihli eseri. == Diğer anlamlar == * Son biçimini bulmamış, taslak durumunda olan eser.
Hakkâri, Türkiye'nin güneydoğusunda yer alan il ve en kalabalık altmış ikinci şehri. TÜİK verilerine göre 2021 sonu itibarıyla 278.218 kişilik nüfusa sahiptir. Tamamı Doğu Anadolu Bölgesi'nin doğusunda yer alır. Yüzölçümü bakımından Türkiye'nin kırk sekizinci büyük ilidir. Güneyinde Irak, batısında Şırnak, kuzeyinde Van, doğusunda ise İran vardır. Hakkâri ili nüfusu: 278.218'tür. (2021 sonu). İlin yüzölçümü 7.095 km2dir. İlde km2ye 40 kişi düşmektedir. 5 ilçe, 8 belediye, bu belediyelerde 56 mahalle, ayrıca 125 köy bulunmaktadır. == Tarihçe == Sırasıyla Hurri ve Urartu krallıklarının parçası olan Hakkâri, Pers İmparatorluğu'nun egemenliğinden sonra Arap egemenliğine geçmiştir. Daha sonra Selçuklu Hanedanının kontrolüne giren kent, 1536 yılında Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katılmıştır. Coğrafi konumu sayesinde pek çok millete ev sahipliği yapan Hakkâri, 1662 tarihinde Katolik mezhebini benimsemeyen Asuriler Diyarbakır metropoliti XIII. Mar Şimun Denha önderliğinde yeniden örgütlenerek Hakkâri'nin Kodşanis/Koçanis (hâlen Konak) köyünü patriklik merkezi olarak benimsemişlerdir. Nasturi patrikleri 1918 yılına kadar bu köyde ikamet etmişlerdir. 19. yüzyıl ortalarına dek Hakkâri nüfusunun yaklaşık yarısını oluşturan Nasturiler, 1843 ve 1846'da Cizre Emiri Bedirhan Bey ile Hakkâri Emiri Nurullah Bey'in düzenlediği iki saldırıda önemli ölçüde zayiat vermişlerdir. 1915-18 döneminde aşiretlerle çatışan Hakkâri Nasturileri önce İran'da Urmiye yöresine ve daha sonra İngiliz yönetimine giren Irak'a iltica etmişler, 1924'te topluca geri dönmeye teşebbüs etmişlerse de 12-28 Eylül 1924 tarihleri arasında yürütülen Şemdinli Harekâtı ile tenkil edilerek geri püskürtülmüşlerdir. == Coğrafya == Doğusunda İran ve güneyinde Irak ile komşu olan Hakkâri'nin batısında Şırnak, kuzeyinde ise Van ili vardır. En yüksek noktası 4.150 metreye ulaşan Cilo Dağı, Hakkâri sınırları içerisindedir. ===Yeryüzü Şekilleri=== Hakkâri il sınırları çok çetin ve zorlu coğrafi koşullara sahiptir. Yüz ölçümünün çok büyük bir kısmı dağlık alandır. Bölgede Yüksekova ilçe merkezi dışında düzlük alan bulunmamaktadır. Dağların yükseltisi birçok yerde 3.000 metreyi geçebilmektedir. Ülkenin en yüksek ikinci noktası olan Cilo Dağı, Hakkâri il sınırları içerisindedir. Şehrin Irak ile sınır oluşturan Çukurca ve Şemdinli yöreleri kuzey kesime göre daha az yükseltiye sahiptir. === İklim === Yüksek rakım ve zorlu coğrafi koşullar, Hakkâri iklimini elverişsiz bir konuma getirmiş bulunmaktadır. Yazları sıcak ve kurak, kışları çok soğuk ve yağışlıdır. Doğu Anadolu Bölgesi'nin en çok yağış alan yerlerinden biridir. En çok yağış ilkbaharda düşmekle beraber kışın kar örtüsü uzun süre yerde kalabilmektedir. İlkbaharda düşen yağışlar aylık olarak 100 mm'yi geçmektedir. Yıllık yağış yaklaşık 800 mm'dir. Yıllık sıcaklık ortalaması 10 °C'dir. Kış ve yaz ayları arasındaki sıcaklık farkı bir hayli fazladır. == Ekonomi == Geçim kaynaklarının başında sınır ticareti ve hayvancılık gelir. Son yıllarda gerek özel sektör ve devletin istihdam teşvikleriyle Hakkâri ve ilçelerinde istihdamda canlanma sağlansa da yeterli düzeyde değildir. Sınır ticareti Irak ve İran'a açılan sınır kapıları ile yapılmaktadır. == Yönetim == Türkiye'de cumhuriyetin ilanından sonra Hakkâri ili mecliste 1927 yılına kadar 1, 1927-1934 arası 2, 1939-1983 yılları arası 1, 1983-1999 yılları arasında 2 milletvekili ile temsil edildi. 1999 yılında yapılan kanun değişikliğiyle Hakkâri ilini temsil edecek milletvekili sayısı üçe çıkartıldı. küçükresim Hakkâri ili, 1933 yılında ilçeye dönüştürüldü ve Van iline bağlandı. 1936'da yeniden il olmasına karşın, 1939 seçimlerine kadar Van iline bağlı olarak temsil edildi. İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezî yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen ilçe belediye meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak il genel meclisinin oluşumunu sağlarlar. İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır. İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23) İl genel meclisi, il özel idaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, il genel meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik il encümenini seçer. Merkezî yönetim, vali ve il müdürlerinden oluşur. İl özel idaresi (il genel meclisi ve il encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur. Hakkâri Valisi, 1971-Doğanşehir doğumlu İdris AKBIYIK’tır. 5 Kasım 2018 tarihinde Şişli Kaymakamı iken atanmıştır. 2019 Türkiye yerel seçimleri sonunda Hakkâri Belediye Başkanlığını kazanan Cihan Karaman (HDP), 18 Ekim 2019 tarihinde görevden alınmış, yerine Hakkâri Valisi İdris AKBIYIK kayyum olarak atanmıştır. Ayrıca Yüksekova'nın HDP'li belediye başkanı da seçildikten sonra İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alınmış, yerine ilçe kaymakamı kayyum atanmıştır. 2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Hakkâri İl Genel Meclisi üye sayısı, 7 AK PARTİ, 9 HDP ve 1 Bağımsız olmak üzere 17’dir. 2018 genel seçimleri sonucu, Hakkâri'yi temsilen TBMM'de AKP'den 1 milletvekili (Husret Dinç) ve HDP'den 2 milletvekili (Leyla Güven, Sait Dede) seçilmiştir. == Nüfus == Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2023 verileri ) Hakkâri ili nüfusu: 275.333'dür. Bu nüfusun % 64,09'u şehirlerde yaşamaktadır (2022 sonu). İlin yüzölçümü 7.095 km2'dir. İlde km2'ye 39 kişi düşmektedir. (Bu sayı Derecik'te 54'tür.) İlde yıllık nüfus % 1,04 oranında _azalmıştır_. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Derecik (% 1,38)- Çukurca (% -8,80) 06 Şubat 2023 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 5 İlçe, 8 belediye, bu belediyelerde 56 mahalle ve ayrıca 125 köy vardır. 2022 yılı sonunda Hakkâri ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri''' İlçe Nüfus 2021 Nüfus 2022 Nüfus Artışı % Belediye Sayısı Mahalle Sayısı Köy Sayısı Köy Nüfusu Şehir nüfusu Şehirde oturan % Alanı km2''' km2'ye düşen kişi Çukurca 15.652 14.333 1 3 8 6.848 7.485 52,22 725 20 Derecik 23.140 23.461 1,38 1 9 4 12.197 11.264 48,01 437 54 Merkez 77.606 77.329 -0,36 2 22 36 14.516 62.813 81,23 2179 35 Şemdinli 42.626 42.471 -0,36 1 5 18 26.392 16.079 37,86 1207 35 Yüksekova 119.194 117.739 -1,23 3 17 59 38.912 78.827 66,95 2547 46 Hakkari 278.218 275.333 8 56 125 98.865 176.468 64,09 7.095 39 === İlin yıllara göre nüfusları === == Konum == Konum Bilgileri İlçe Kuruluş Yılıİçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü Alanı (km2) Rakım (m) Merkeze (km)Karayolları Genel Müdürlüğü Ulaşan Yollar Hakkâri Merkez Cumh.önce 2.179 1.756 Çukurca 1953 725 1.312 79 Derecik 2018 437 835 195 Şemdinli=> Şemdinli 1936 1.207 1.391 130 Yüksekova=> Yüksekova Cumh.önce 2.547 1.876 77 Hakkâri 1935 7.095 == Spor == 2018-2019 Sezonu sonunda, Hakkâri’nin futbol liglerindeki tek takımı Yüksekova Belediyespor, BAL grubunda 9. olmuştur. Kadınlar futbol 1. ligindeki Hakkârigücü, lig 6. sı olmuştur. Ayrıca Voleybol erkekler 2. liginde 2, bayanlar 2. liginde 1 takımı bulunmaktadır. Hakkâri merkeze 5 km uzaklıkta bulunan ve şehir içi servislerle Hakkâri merkezden ulaşım kolaylıkla sağlanır. Özellikle yılın altı ayı açık kalabilme özelliği olan Mergabütan kayak merkezi son derece güvenilir ve kendini kanıtlamıştır. Yaklaşık olarak 3.000 metre rakımında olmasından dolayı oldukça dik ve uzun bir piste sahiptir. Kayak spor dalında macera ve aksiyon için Mergabütan kayak merkezi buna fazlasıyla elverişlidir. Ziraat Türkiye Kupası'nda Yüksekova Belediyespor, 2. turda Batman Petrolspor'a elenmiştir. Önemli spor tesisleri: Yüksekova İlçe Stadyumu (5.000), Hakkâri Kapalı Yüzme Havuzu (100) ve Mergabütan Kayak Merkezi. ==Altyapı== ===Ulaşım=== Hakkâri iline kara yolu ve hava yolu ile ulaşmak mümkündür. Sert coğrafi koşullar şehre olan ulaşımı büyük ölçüde zorlaştırmaktadır. Bu yollarda çığ ve heyelan riski yüksektir. D 400 ve D 975 devlet yolları şehre bağlantı kuran yollardır. D 400 kara yolu Şırnak üzerinden gelerek Yüksekova üzerinden Esendere Sınır Kapısı'na ulaşır. Bir diğer yol olan D 975 kara yolu Hakkâri ve Yüksekova yol ayrımında D 400 kara yolu ile birleşmektedir. Yüksekova ve Şemdinli arası ulaşım ise rakımı 2.000 metreyi aşan Haruna Geçidi'nden geçen yol ile sağlanmaktadır. Çukurca ilçesine ulaşım ise D 400 kara yolundan ayrılan bir yol ile sağlanır. 2015 yılında açılan Hakkâri Yüksekova Selahaddin Eyyubi Havalimanı, Hakkâri ile ülkenin büyük şehirleri arasında hava ulaşımını sağlamaktadır. Günde yapılan iki uçak seferi ile Ankara ve İstanbul'a düzenli uçuşlar yapılmaktadır. == Resimler == Dosya:Zap Nehri.jpg|Zap Nehri'nin yaz aylarında görünümü Dosya:Hakkari districts.png Dosya:Colorfully designed folk carpets.jpg|Yöresel dokuma ürünleri Dosya:Merzan, 30000 Hakkâri Merkez-Hakkâri, Turkey - panoramio.jpg|Merzan Mahallesi Dosya:Semdinli Hakkari.jpg Dosya:Hakkari Sokağı.jpg Dosya:Baz Village Hakkari.jpg|Tarihî Hakkâri Dosya:Al-Hakkari St (10805062396).jpg|Al Hakkari (Kudüs) Dosya:Hakkari...Şehir.. - panoramio.jpg Dosya:020813-0022AA.jpg Dosya:Meydan Medresesi.jpg|Meydan Medresesi Dosya:Mountain Hyacinth - panoramio.jpg|Görkemli Sümbül Dağı (M.İ) Dosya:Hakkariden görünüş - panoramio.jpg Dosya:Depin.JPG|Depin Dosya:Bazvillage.jpg Dosya:Çemê Zê.jpg|Zap Suyu Dosya:Çölemerik Mir Kalesi.jpg Dosya:Inverted tulips in the village of kırıkdag - panoramio.jpg|Ters Lale Dosya:Pleurotus eryngii - Doğal Ortamında Çaşır Mantarı.jpg|Gıwark (doğal mantar) Dosya:BERCELAN FESTIVALS 01.06.2009 - panoramio.jpg|Bercelan Festivali Dosya:Berçelan Festıvals 01.06.2009 - panoramio.jpg Dosya:Berçelan Deresi.... - panoramio.jpg Dosya:Hakkaride Sümbül.Ters Lale.. - panoramio.jpg Dosya:Sümbülde kış... - panoramio.jpg Dosya:Marünüs waterfall village - panoramio.jpg|Marünus Dosya:Wêneistan Colemerg.jpg Dosya:20190414 Pyranha Kayaks.jpg|Zap Suyu rafting Dosya:Navegar en kayak el rio Loa, un desafió entre amigos.jpg == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Hakkâri Valiliği
Roman, genellikle düzyazı biçiminde yazılan, kurgusal, görece uzun, insanın (ya da insan özellikleri atfedilen varlıkların) deneyimlerini bir olay örgüsü içinde aktaran ve genellikle kitap halinde basılan bir edebî tür. Uluslararası ve akademik platformlarda beşinci sanat olarak kabul gören edebiyatın bir alt türüdür. == Genel özellikleri == Uzunluğu ile doğru orantılı olarak, olay örgüsü içinde birçok öyküyü barındırma potansiyeli taşır. Tarihsel süreçte manzum roman ya da manzum hikâye gibi şiirsel türleri mevcut olsa da, modern çağın romanı genellikle düzyazı şeklindedir. Romandaki olay örgüsü ağırlıklı olarak kronolojik sırayla ve mantıksal bir biçimde anlatılır; ancak yazarın tercihine bağlı olarak geçmiş ve gelecekte gezinme şeklinde kurgulanan ya da absürt bir içeriğe sahip eserlere de sıkça rastlanır. Bir romanın duygusal ağırlıkta olup olmadığı eserin türüne ve zamanına göre değişebilir. Örneğin romantizm döneminde yazılan eserler duygulara ağırlık verirken, naturalizm dönemindekiler doğayı ve insanı olduğu gibi anlatmayı amaçlamıştır. Ancak insan, doğası gereği duygusal bir varlık olduğundan, yazarın metne döktüğü her şey kaçınılmaz olarak yazarın geçmişinden ve duygu dünyasından izler taşır. Tarihî roman, politik roman, toplumsal gerçekçi roman gibi bazı roman türleri, toplumsal ve politik gelişmeler ile yakın ilişki içinde olabilir ve sıradan insanın yaşantısına odaklanabilir. Ancak; bilimkurgu, fantazya, gotik kurgu gibi bazı türler ise günümüz gerçekliğinin dışına çıkarlar. Bazı roman türleri ise kahramanlık unsurlarını sıkça kullanır. Olay örgüsünün geçtiği zamana bağlı olarak bazen saraylar ve savaş alanları, bazen sokaklar, evler ve meyhaneler gibi sıradan mekanlar, bazen de uzay, yeraltı, kurgusal dünya ya da kurgusal evren gibi günümüz gerçekliğinin dışındaki mekanlar kullanılır. Türüne ya da zamanına bağlı olarak bazı romanlar ağdalı, bazı romanlar ise sade bir dil kullanır. Modern roman, felsefe ve sanattan boş inançları uzaklaştırmak ve bunların yerine akıl ve gerçeği getirmek isteyen bir kültür olarak tarih sahnesine çıkmıştır. Ancak zaman içinde bu misyonundan özgürleşir. Bir yazar yaşadığı toplumdan ayrı düşünülemeyeceği için, roman da tarihe ve toplumların gelişimine sıkı sıkıya bağlıdır. İnsanı, toplumsal ve tarihsel bir varlık olarak konu alan ilk sanat türüdür. 11. yüzyılın başlarından günümüze ulaşan ve kurgusal bir biçimde ilerleyen Murasaki Shikibu'nun Japonca eseri Genji'nin Hikâyesi, kendisinden önce de uzun kurgusal metinler bulunmakla birlikte, zaman zaman tarihin ilk romanı olarak değerlendirilir. Basılı kitapların Çin'de yayılması, Ming Hanedanlığı (1368-1644) tarafından klasik Çin romanlarının doğmasına sebep oldu. Avrupa'daki en erken örnek ise Endülüslü İbn Tüfeyl tarafından yazılan Hayy bin Yakzan eseri kabul edilir. Daha sonraki gelişmeler matbaanın yaygınlaşması ile gerçekleşti. İlk bölümü 1605 yılında yayınlanan Don Quijote'nin yazarı Miguel de Cervantes Saavedra, modern çağın ilk Avrupalı romancısı olarak sık sık anılır. Teknolojik gelişmeler, romanın basılı olmayan alanlarda da yayınlanmasına zemin hazırlamıştır. Buna sesli kitaplar, e-kitaplar, web romanları örnek gösterilebilir. Geleneksel olmayan başka bir kurgu biçimi de grafik romanlardır. Kurgu eserlerinin bu çizgi roman versiyonları, kökenleri 19. yüzyıla uzansa da ancak yakın zamanda yaygınlaşabildiler. == Roman ve öykünün farkları == Roman, hikâyeye ya da diğer adıyla öyküye kıyasla biçimsel olarak daha uzun olmakla birlikte, kurgusal bazı farklılıkları mevcuttur. Örneğin roman, kelime sayısının çokluğu sebebiyle olay örgüsü ve karakter çeşitliliği bakımından sınırları zorlayabilir. Roman birçok öyküyü, olay örgüsü içinde kullanabilir. Bu çerçeveden bakıldığında romanın çok boyutlu, öykünün ise görece az boyutlu olduğu söylenebilir. "Çehov'un Öykücülüğü Üzerine" adlı yazısında Erdal Öz şu cümleleri sarf etmiştir: “Romanda, anlatılan ailenin içine gireriz. Onlarla birlikte yaşarız, onlardan biri oluruz. Ama öyküde, o ailenin yaşadığı evin önünden geçerken, pencereden onları masa başında topluca görüp geçeriz.” Uluslararası platformda uzun öyküleri adlandırmak için novella ismi kullanılır. Roman ve novella'yı birbirinden ayıran kelime sayısı hakkında kesin bir kural yoktur. Kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olan Amerika Bilimkurgu ve Fantezi Yazarları Derneği, Nebula Ödülleri için başvurulan eserleri sınıflandırırken 40.000 kelime ve üzerini roman, 17.500-39.999 kelime arasındaki eserleri ise novella olarak belirlemiştir. == Roman türleri == Romanlar: konu, üslup, yazıldığı dönem bakımından çeşitli türlere ayrılabilir. Üslup bakımından "romantik roman", "gerçekçi roman", "doğalcı roman", "estetik roman", "izlenimci roman", "dışavurumcu roman", "yeni roman" türleri sayılabilir. === Üslup bakımından === ==== Romantik ==== Kişilerin duygularını, arzularını,hislerini, düşüncelerini yalnızca kendilerine ait, içten gelen doğal ve gerçek olgular gibi görür.Yani aşk, duygu, hayal gibi düşünceler yer alır. Aynı zamanda acı, keder ve hüzün de bu roman türünün konularındandır. Örneğin Sir Walter Scott’un tarihsel romanları, Jean-Jacques Rousseau’nun eserleri, Goethe’nin Genç Werther’in Acıları, Victor Hugo'nun Notre Dame'ın Kamburu gibi. ==== Realist ==== Romantik romandan ayrı olarak kuru ve kuşkucu bir anlatım ve düşünce yapısı taşır. Balzac ve Stendhal’in romanları bu üsluptadır. ==== Estetik ==== Belli bir biçim ve anlatım kaygıları ile yazılmış romanlardır. Gustave Flaubert estetik romanın en önemli yazarıdır. ==== İzlenimci ==== Diğer üsluplardan ayrı olarak eşyanın ve dış olayların kendi nesnel gerçeklikleriyle insanların bunları algılama biçimleri arasındaki farkları ortaya çıkarmaya yönelir. Yani dış gerçeklerden çok, duyu ve duygulara, iç yaşantının betimlenmesine öncelik verir. ==== Dışavurumcu ==== 20\. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Dışavurumculuk toplumsal kimliklerin reddedilmesi ve insan yaşamını belirleyen toplum karşıtı ya da uygarlık karşıtı güçlerin öne çıkarılmasıyla belirlenir. Dostoyevski, Franz Kafka, Samuel Beckett ve Bertold Brecht’in romanları bu türün örneklerindendir. ==== Yeni ==== Aslında dışavurumculuğun izlerini taşır. Özellikle 1930 yılından sonra ilk örnekleri görülmeye başlandı. Kendisinden önceki akımlardan hiçbirine benzemeyen, yazma deneyini, hatta romanın olanaksızlığını romanın asıl konusu hâline getiren romanlardır. Yeni roman, yazma eyleminin kendisini sorgulamaya yönelir. Alain Robbe-Grillet, Michel Butor, Claude Simon, Philippe Soller, Julio Cortazar gibi yazarlar bunları denemişlerdir. === Tarihî === Konusu bakımından roman "tarihsel roman pikaresk roman duygusal roman, gotik roman, ruhbilimsel roman, töre romanı, oluşum romanı" türlerine ayrılır. Tarihsel romanlar, tarihin değişik dönemindeki olayları işler. Kahramanlar gerçek veya düşsel olabilir. Ancak anlatılanlar tarih gerçeklerine çoğu kez uygundur. Bu roman türü aslında, Romantizmin bir ürünüdür. Dünya edebiyatında bu türün ilk örneğini İngiliz yazar Walter Scott vermiştir. Türk edebiyatında ise tarihi romanın ilk denemesi Ahmet Mithat’ın Yeniçeriler adlı romanı sayılabilir. Batılı anlamda ilk tarihsel Türkçe roman, Namık Kemal’in Cezmi’sidir. ==== Duygusal roman ==== İnsanın duygusal yaşamını yüksek ve özenli bir üslupla betimleyen romanlardır. Bazen bu türde yazarın kendi duygularıyla, okurun duygularını sömürmesi ön plana çıkar. Laurence Sterne’in Fransa ve İtalya’da Hissi Seyahat adlı eseri, Rousseau’nun romanları, Madame de La Fayette’in Prenses de Cleves adlı romanı da bu türe örnek gösterilebilir. ==== Psikolojik roman ==== Kişilerin ruhsal durumlarını ayrıntılarıyla çözümlemeye çalışan romanlardır. Daha serinkanlı ve denetimli oluşuyla duygusal romandan ayrılır. Abbe Prevost’un Manon Lescaut adlı eseriyle Fransız edebiyatında açılan psikolojik roman çığırı diğer ülke romancılarını da etkilemiştir. Paul Bourget’in romanları da bu türe örnektir.Türkiye'deki ilk ruhbilimsel roman Mehmet Rauf'un Eylül adlı kitabıdır. Türkiye'den Peyami Safa'nın 9. Hariciye Koğuşu buna örnektir. === Polisiye roman === Cinayet, gizem, katil, suç, ceset gibi konuları işleyen bir roman türüdür. Agatha Christie bu anlamda ün yapmıştır. 86 romanıyla 'Polisiye Romanlarını Kraliçesi' seçilmiştir. Bu romanlarda öne çıkan konular 'Kim kimi öldürdü?', 'Nasıl öldü?', 'Neden öldü?" gibidir. === Fantastik roman === Hayal gücüne dayanan romanlardır. 19. yüzyılda ilimlerin gelişmesiyle yaygınlık kazanmıştır. Bu türde örnek verilebilecek en önemli eserler J.R.R Tolkien'in Yüzüklerin Efendisi veyahut Lewis Carroll'ın Alice Harikalar Diyarında romanları başı çeker. === Çizgi Roman === Çizgi roman veya resimli roman, çizgi ile hikâye anlatmak için birbirini takip eden panellerin (çerçevelenmiş resim) kullanıldığı bir sanat türüdür. == Ayrıca bakınız == * Türk edebiyatında roman == Kaynakça == *
Monografi ya da monograf Türkçeye Fransızca monographie sözcüğünden geçmiş olup, bilimsel alanlarda özel bir konu, sorun ya da kişi üzerine yazılmış, kendi başına bir bütün oluşturan kitaplara verilen isimdir. Ünlü bir kimsenin hayatını, kişiliğini, eserlerini, başarılarını ayrıntılarıyla ele alan veya bilimsel bir alanda özel bir konu ya da sorun üzerine yazılan inceleme yazısına monografi (tek yazı) denir. Herhangi bir kimsenin yaşamının başkaları tarafından benimsenmesinde bir sakınca görülmeyen özel taraflarını, bir sanat anlayışını, bir eserin veya şeyin yalnızca bir yönünü anlatan yazılara "monografi" denir. Monografide herhangi bir yer, bir eser, bir yazar, tarihî bir olay, bilimsel bir alana ait sorun özel bir görüşle veya bakış açısıyla değerlendirilebileceği gibi, bir konu üzerinde derinlemesine bir inceleme de yapılabilir. Monografilerde kişi veya eser her yönüyle incelenir; araştırılır. Ancak bu şekilde ele alınan konunun o ana kadar gizli kalmış yönleri, tarafları belirlenir ve ortaya konur. Ayrıca sanatçı inceleniyorsa o sanatçıyı diğer sanatçılardan ayıran özel bilgilere ulaşılmış olur. == Kaynakça == Kategori:Edebiyat terimleri
Petrus Ferdinandus Johannes (Pierre) van Hooijdonk (d. 29 Kasım 1969), Fas asıllı Hollandalı futbolcudur. 2007 yılında Hollanda'nın Feyenoord takımında aktif futbola veda etmiştir. Profesyonel futbol yaşamına Roosendaal'da başladı. NAC Breda'da oynadıktan sonra Celtic'e transfer oldu. İskoç liginde 69 maçta 44 gol attı. Sezon sonunda Vitesse'ye transfer oldu. 2003 yılında Hollanda'nın Feyenoord takımından ayrılarak Fenerbahçe'ye gelen oyuncu, ilk şampiyonluğunu 2003-2004 futbol sezonu sonunda bu takımda yaşadı. Pierre Paulus Wielaartus van Hooijdonk aynı sezon 24 gol atarken, 10 gol pasına da imzasını koydu ve 5 topu çizgiden çıkardı. Fenerbahçe'nin en sevilen oyuncusu olmuştur. Fenerbahçe'den ayrılarak NAC Breda takımına transfer olmuş ve burada da teknik heyet ile yaşadığı problemler nedeniyle devre arasında takımdan ayrılıp eski takımı Feyenoord'a dönmüştür. 2007'de futbolu bıraktı. Futboldan kopamamış ve 2009 yılında doğduğu yerin amatör takımı olan Steenbergen 4 takımında forma giymeye başlamıştır.Muhteşem bir dönüş yaptığı söylentiler arasındadır.Antrenörü Jean-Paul De Groot kendisinin takıma çok büyük katkıları olduğunu ve seyircilerin Hooijdonk için geldiğini belirtmiş bu yüzden de onu asla yedek bırakamayacağını söylemiştir. Ayrıca bu futbolcu Hollanda millî futbol takımında oynadığı 46 maçta 14 gol attı. 2008 yılında van Hooijdonk, dolandırıcıların kurbanı oldu ve kendisinin var olmayan bir Çin tekstil şirketine yatırım yaptığı için 2.000.000 £ kaybettiğini bildirdi. Hollanda polisi, daha sonra aldatmacanın 'milyonlarca avro' değerinde olduğunu açıkladı. == Başarıları == * 2003-2004 Türkiye - Süper Lig Şampiyonluğu * 2003-2004 Türkiye - Süper Lig Gol Krallığı ikincisi * 2004-2005 Türkiye - Süper Lig Şampiyonluğu * 2004 Avrupa Futbol Şampiyonası, Hollanda * 2002 Avrupa UEFA Şampiyonu, Feyenoord * 2000 Avrupa Kupası Hollanda Yarı Final * 1998 FIFA Dünya Kupası Dördüncüsü - Hollanda == Kaynakça == Kategori:1969 doğumlular Kategori:Hollandalı futbolcular Kategori:Hollanda millî futbol takımı futbolcuları Kategori:RBC Roosendaal futbolcuları Kategori:NAC Breda futbolcuları Kategori:Celtic FC futbolcuları Kategori:Nottingham Forest FC futbolcuları Kategori:SBV Vitesse futbolcuları Kategori:SL Benfica futbolcuları Kategori:Feyenoord futbolcuları Kategori:Fenerbahçe SK yabancı futbolcuları Kategori:İngiltere'deki gurbetçi futbolcular Kategori:Türkiye'deki gurbetçi futbolcular Kategori:1998 FIFA Dünya Kupası futbolcuları Kategori:2000 Avrupa Futbol Şampiyonası futbolcuları Kategori:2004 Avrupa Futbol Şampiyonası futbolcuları Kategori:Fas asıllı Hollandalılar Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Forvet futbolcular Kategori:Hollandalı gurbetçi futbolcular Kategori:İskoçya'daki gurbetçi futbolcular Kategori:Portekiz'deki gurbetçi futbolcular Kategori:İskoçya'daki Hollandalı gurbetçiler Kategori:İngiltere'deki Hollandalı gurbetçiler Kategori:Portekiz'deki Hollandalı gurbetçiler Kategori:Türkiye'deki Hollandalı gurbetçiler Kategori:Eerste Divisie futbolcuları Kategori:English Football League futbolcuları Kategori:Eredivisie futbolcuları Kategori:Premier League futbolcuları Kategori:Primeira Liga futbolcuları Kategori:Scottish Football League futbolcuları Kategori:Süper Lig futbolcuları
Ahmet Enis Batur (d. 28 Haziran 1952, Eskişehir), Türk şair, yazar ve yayımcıdır. Aralık 2017'den beri Kırmızı Kedi Yayınevi'nin, Aralık 2020'den beri de Simurg Art Yayınevi tarafından çıkarılan Kirpi şiir dergisinin genel yayın yönetmenliğini yapmaktadır. == Hayatı == 28 Haziran 1952'de dünyaya geldi. Dedesi Şirket-i Hayriye'nin kurucusu Hüseyin Hâki Bey'dir. Babası eski Türk Hava Kuvvetleri Komutanı Muhsin Batur'dur. Çocukluğu Eskişehir ve Napoli; ilk gençlik yılları İstanbul ve Ankara'da geçti. İlkokulu Dumlupınar İlkokulu'nda, ortaokul ve liseyi Saint Joseph ve Ankara Lisesi'nde okudu. İlk yazısı 1970'te, ilk kitapları 1973'te yayınlandı. Öğrenciliği sırasında Ulus gazetesinin sinema sayfasını yönetti. Ortadoğu Teknik Üniversitesi'nde başladığı yükseköğrenimini 1976 yılında Paris'te tamamladı. Ülkeye döndükten sonra Yazı, Oluşum, Meb ve Tan dergilerini çıkardı. 1982'de Çağdaş Kent dergisini çıkardı, ilk sayıyla birlikte dergi, sıkıyönetim tarafından yasaklandı.1983'te Avrupa Ülkeler Ansiklopedisi'ni, 1984'te İslam Ülkeleri'ni yayına hazırladı. 1987-88 arası Şehir dergisini çıkaran ekibin başında yer aldı. Askerliğini Çankırı'da yaptı. 1983'te İstanbul'a yerleşti. Milli Eğitim Bakanlığı Yayın Dairesi Başkanlığını (1979-1980), Milliyet'in kültür servisi ve yan yayınlar yöneticiliğini (1983-1984), Milliyet Büyük Ansiklopedi'nin (1986) ve Dönemli Yayıncılık'ın genel yayın yönetmenliğini (1987-1988) yaptı; 1988-2004 arası Yapı Kredi Yayınları'nı yönetti. Birçok klasiğin ve önemli yabancı eserin Türkçeye çevrilmesinde başrol oynadı. Yapı Kredi Yayınları'nı sektörde öncü hale getirdi. Gergedan, Sanat Dünyamız, Kitap-lık, Cogito, Arredemento Dekorasyon, Fol gibi dergilerin hazırlanışında sorumluluklar üstlendi; Remzi Kitabevi'nin (1990-1993), TRT'deki "Okudukça" programının (1994-1999) yayın danışmanlığını yaptı; Açık Radyo'nun kuruluşuna katkıda bulundu ve "Şifa, Şifre, Deşifre" programını gerçekleştirdi; Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO)'nun "Göreme'den İstanbul'a kültür mirasımız" kampanyasını (1984) yönetti, Cumhuriyet, Milliyet, Dünya, Aydınlık gazetelerinde, Yeni Gündem, P-Eki, Express, 2000'e Doğru dergilerinde haftalık, Cumhuriyet Bilim-Teknik dergisinde aylık yazılar yazdı. Yurt dışındaki çeşitli dergilerde ürünleri yayımlandı: Poesia, Il Ebbro Quaterno, Letters Internationales, Quarterly West, Tabaccaria, Podium, Kelk, Connaissance des Arts, Talismen, Didale. Şiirleriyle Cemal Süreya, Altın Portakal, Sibilla Aleramo, Necatigil ödüllerini, denemeleriyle TDK ödülünü kazandı. Kitaplarından Opera üzerine Ahmet Oktay'ın kitabı İsrafil'in Sûru ve bir sempozyumun bildirilerini bir araya getiren "Opera Odağında Enis Batur Şiiri", yapıtları üzerine yazılmış yazılardan bir seçmeyi derleyen "Otuz Kuş Bakışı", Hatice Aynur'un hazırladığı "Enis Batur Bibliyografyası 1970-1995", Esra Ermert'in yazdığı "Gen Haritası:Enis Batur Şiiri'nde Kullanım Sıklığı ve Köken Temelinde Sözcük Taraması" ve Cem Akaş'ın "Belkienisbatur" adlı eserleri ve 2018 yılında yayınlanan, Cavit Mukaddes'in "Sessizliğin Sesi: Enis Batur ve Poetikası" (Sub Press, 2018) kitabı, hakkındaki başlıca kaynaklardır. Batur, 1998-1999 akademik yılından 2002-2003 eğitim ve öğretim yılına dek Galatasaray Üniversitesi'nde ders verdi. 2008 yılında Epsilon Beta edebiyat topluluğunu kurdu, topluluğun ilk ürünü olan "Centuria %45-Epsilon Beta" başlıklı kitap 2009 yılında yayınlandı. == Eserleri == ===Şiir=== ====Lirik Şiirler==== * Tuğralar: Lirik Şiirler 1973-1984 (Tan,1985; Remzi Kitabevi, 1993; Kırmızı, 2006) * Perişey (Remzi, 1992; Altıkırkbeş,1998; Kırmızı 2006) Cemal Süreya ödülü * Ağlayan Kadınlar Lahdi (Harf, 1993; Kült Neşriyat, 2016) * Darb ve Mesel - Arka Şiirler (Altıkırkbeş, 1995) * Kanat Hareketleri: Lirik Şiirler 1993-1999 (Altıkırkbeş, 2000; Kırmızı, 2007) Zirvedekiler ödülü * Neyin Nesisin Sen (Kırmızı, 2007) Behçet Necatigil ödülü * Saga (Norgunk, 2010) * A Capella (Kırmızı Kedi, 2015) * Tuğralar – Perişey (Kırmızı Kedi, 2015) * Kanat Hareketleri – Neyin Nesisin Sen (Kırmızı Kedi, 2015) *Karanlık Oda Şarkıları (Simurg Art, 2020) *Gece Korkunç Sünger, blues (Simurg Art, 2022) *Keşiş Dağı (Orlando Poetry, 2023) ====Dramatik Şiirler==== * Doğu - Batı Divanı (YKY, 1997, 2. Baskı 2002; Kırmızı 2008) * Ağırlaştırıcı Sebepler Dîvanı (Altıkırkbeş, 2003) * Doğu - Batı Divanı 2 (Kırmızı, 2007) * Doğu - Batı Divanı 3 (Kırmızı, 2010) * Yanık Divan (Kırmızı Kedi, 2016) ====Yazı Şiirler==== * Nil (Yapıt 1975; 4. Baskı Altıkırkbeş, 1998) * İblise Göre İncil (Yeni Ankara, 1979; 4. Baskı Altıkırkbeş, 2001) * Kandil (Ada, 1981; 4. Baskı Altıkırkbeş, 2001) * Sarnıç (Nisan, 1985; 4. Baskı Altıkırkbeş, 1996) * Koma Provaları (Altıkırkbeş, 1990) * Sütte Ne Çok Kan (Altıkırkbeş, 1998) * Abdal Düşü: Düzyazı Şiirler 1998-2002 (Altıkırkbeş, 2003) * Koma Provaları, Sütte Ne Çok Kan, Abdal Düşü (Kırmızı, 2007) * Nil, İblise Göre İncil, Kandil, Sarnıç (Kırmızı, 2007) ====Deneysel Metinler==== * Ondört+X+4 deneysel metin [Tipografik yorum: Savaş Çekiç] (C Yayınları, 1994) ====Şiir Alıştırmaları==== * Eros ve Hgades (Shakespeare and Co, 1973) * Bir Ortaçağ Yalnızlığı (ABC, 1973) * Ara-Kitab (1976) * Yazılar ve Tuğralar Şiirler 1973-1987 (BFS, 1987) * Gri Divan (Remzi, 1990) * Taşrada Ölüm Dirim Hazırlıkları (Oğlak, 1995) * Opera 1 - 4004 (Altıkırkbeş, 1996) Altın Portakal ödülü * Papirüs, Mürekkep, Tüy—Seçme Şiirler (YKY, 2002) * Uç Şiirler (Kırmızı, 2011) ===Düzyazı=== ====Yazınsal / Eleştirel Denemeler==== * Şiir ve İdeoloji (Derinlik, 1979; İkinci basım: Mitos, 1993) Türk Dil Kurumu ödülü * Babil Yazıları (Afa, 1986) * Estetik Ütopya (BFS,1987) * Yazının Ucu Yazınsal Denemeler 1976-1993 (YKY, 1993) * E/Babil Yazıları (YKY, 1995) * Seyrûsefer Defteri (YKY, 1997) * Aciz Çağ, Faltaşları (YKY, 1998) * Cüz (Sel, 2000) * Smokinli Berduş: Şiir Yazıları 1974-2000 (YKY, 2001; Granada, 2013) * İmgeleri Kim Dinler? (YKY, 2004) * Okuma Lambası (Alkım, 2004) * Sinema Yazıları - Hurufi Gözüyle Büyü Kutusu (ES, 2007) * Pervasız Pertavsız (Kırmızı, 2009) * Ölesiye Sanat - Yeni Faltaşları (Alakarga, 2013) * Son Modernler [Edebiyat üzerine denemeler] (Sel, Şubat 2014) * Yazının Sınır Boyuna Yolculuklar [Edebiyat üzerine denemeler] (Sel, Eylül 2014) * Karanlıktan Işık Yontanlar [Sanat üzerine denemeler, 1976-2008] (Sel, 2015) * Öteki Pusula [Sanat ve edebiyat üzerine denemeler] (Sel, 2016) * Rabia Hatun, Tuhaf Bir Kıyamet (YKY, 2000) * İlhan Berk: Mağara Ressamı, Sapkın Nakkaş, Namahrem Kalem (YKY, 2000) * Patates (Sel, 2003) * Centuria %45 (Epsilon Beta) (Çekirdek Sanat, 2009) * Kulak (Sel, 2009) * Tilki (Notos, 2011) * Dalgınlık Kursları (Kırmızı Kedi, 2014) * Gülmekten Ölmek - Çekmeceler Kitabı I (Sel, 2016) * Nigredro – Durayazmak (Kırmızı Kedi, 2016) * Heptameron (Kırmızı Kedi, 2017) * Memnu Mıntıka (Kırmızı Kedi, 2018) *Endişe Yengeçleri (Levent Şentürk ile) (Kırmızı Kedi, 2018) *Lisan-ı Münasip (Kült Neşriyat, 2018) *Karganame (Sel, 2018) *Sekizinci Günahın Sonrası (Sel, 2018) *Yapıştırmalar (Sub, 2018) *Yumurtalarını Kollamak (Kırmızı Kedi, 2019) *Düş Kırpıntıları (Sel, 2019) *Simsiyah Soulages ile Konuşmak (Kırmızı Kedi, 2020) *Kısa Kısas Kıssası (Alakarga, 2020) *Denemek Sapmak - Çekmeceler Kitabı II (Sel, 2021) *Serseri Mayın (Simurg Art, 2022) *Önkudöde - Acayip Bir Şiir (Epona, 2022) ====Özel Ansiklopedi==== * Kediler Krallara akabilir (Remzi, 1990; 3.Baskı Sel, 2002) * Gönderen: Enis Batur (Remzi, 1991; 2. Baskı Sel, 2000) * Kırkpare (Remzi, 1993; 2. Baskı Sel, 2001) * Su, Tüyün Üzerinde Bekler (Sel, 1999; Fevkalâde genişletilmiş 2. Baskı Sel, 2003) * Kurşunkalem Portreler (Sel, 1999; 2. Baskı Sel, 2000) * Yazboz (Sel, 2001) * Gövde'm (Sel, Ocak 2007) * Haneberduş (Sel, Kasım 2010) * Zoo’m Harflerden Hayvanat Bahçesi (Kırmızı Kedi, 2017) * Sami Hazinses ile Söyleşi (Sub Press, 2023) ====Günebakan Yazılar / Söyleşiler==== * Günebakan I: Alternatif: Aydın (Hil Yayın, 1985; Ark, 1995; Kırmızı, 2013 (Genişletilmiş Basım) * Küçük Kıpırtı Tarihi (Boyut,1992) * Günebakan II: Saatsız Maarif Takvimi (Ark, 1995; Kırmızı, 2014) * Günebakan III: Türkiye'nin Üçlemi (Papirüs, 1998; Kırmızı, 2015 (Genişletilmiş Basım) ====Başkalaşımlar==== * Ayna (Ada,1977) * Tahta Troya (Yazko,1981) * Viyana için Vals (BFS,1987) * Eşittir Sonsuz (BFS,1988) * İki/z (BFS,1988) * Sıçrayan Fasulye (Sanat Dünyamız Eki, 1991) * Yüzyüze (Sanat Dünyamız Eki, 1991) * Almanak (Sanat Dünyamız Eki, 1991) * Ses, Harf, İmge (Sanat Dünyamız Eki, 1991, 2. Baskı Factory, 2022) * Bi-Linç (Sanat Dünyamız Eki, 1991) * Başkalaşımlar I-X (YKY: 1992; İkinci basım: 2000; Üçüncü basım: 2004 / Kırmızı Kedi, Dördüncü basım: Mart 2016) * Sıçrayan Fasulye/Yüzyüze/Almanak/İskeletler Dansı/Ses,Harf,İmge/Bi-Linç/Paris (YKY,1992) * Hatay’da Bir Rolls Royce (Altıkırkbeş, 1992) * Gesualdo (YKY,1993) * Perec Kullanım Kılavuzu (Mitos,1993) * Akabe (Mitos,1994) * Modernlerin Gecesi (Altıkırkbeş, 1995) * Ya/Zar (C Yay,1996) * Franhoferolmak (Sel,1997) * Başkalaşımlar XI-XX (YKY: 2000 / Kırmızı Kedi, İkinci Basım: 2016) * Bir Varmış Bir Okmuş: Sözümona Düzmece bir Wilhelm Tell Hikâyesi (Sel Yayıncılık, 2002) * Kütüphane: (Sel, 2005) * Plati—Bir Ada Denemesi (Sel, Şubat 2006) * Başkalaşımlar XXI-XXX (Kırmızı: 2009) * Mekik (Norgunk, 2009) * Mumya Köpek (Norgunk, 2011) * Geronimo'nun Ölümü (Sel, Haziran 2012) *İnziva Burçları (Sel, Aralık 2019) *Herakleitos Okumaları (Kült Neşriyat, 2021) *Sanat Bakacından Savaş (Kızılay, 2023) ====İçbükeyler==== * Otuz Kuş Birden Olmak (B/F/S, 1987; Norgunk, 2007) * Söz'lük (Düzlem, Mart 1992) * Yolcu (İyi Şeyler Yayıncılık, 1996; Kırmızı, 2011) * Seyrüsefer Defteri (YKY, 1997) * Issız Dönme Dolap (YKY, 1998) * Kum Saatından Harfler: Sokulgan Okur İçin İçbükeyler (YKY, 2001) * Bekçi (Oğlak Yayınları, 2003; Kırmızı Kedi 2017) * Mazruf (Okuyanus, 2004) * Öteki Prova (Norgunk, 2007) * Suya Seng, içbükeyler 2002-2007 (Sel, Haziran 2008) * Noksan (Sel, Haziran 2010) * Şehir Meydanında Fıçı Yuvarlamak, içbükeyler 2008-2010 (Kırmızı, Kasım 2012) * Merak Cemiyeti Tutanakları, içbükeyler 2010-2011 (Alakarga, Ocak 2013) * Işık (Noktürn, 2013) * Hepsi (Sel, Eylül 2013) * Fetret Notları (Kırmızı Kedi, 2017) *Alacakaranlıkta Elyordamı (Kırmızı Kedi, 2021) *Foto-Grafiti 114 Gözdikme (Kırmızı Kedi, 2022) *Elgin Taşlar (Sel, 2023) ===="Yapılmış Kitaplar"==== * Bu Kalem Bukalemun (Hil: 1988 / İkinci basım: YKY, 1997; Genişletilmiş 5. Baskı Sel, 2017) * Bu Kalem Melûn (YKY: 1997; Genişletilmiş 4. Baskı Sel 2017) * Bu Kalem Un (ufak) (Okuyanus: 2004; Sel 2017) * Cep Meşkleri (Can: 2005) * 60 mm Dizüstü Meşkler ve İçcep Meşkleri (Sel: 2011) * Bu Kalem Unkudî (Palto: 2014) *Sayfa (Kült Neşriyat, 2021) *Karakuşi Hükümler (Simurg Art, 2022) *Şato - Marquis de Sade (Simurg Art, 2023) *Monokondiller (Simurg Art, 2023) ===="Roman Denemeleri ve Anlatılar"==== * Acı Bilgi: Fugue Sanatı Üzerine Bir Roman Denemesi (YKY, 2000; Kırmızı Kedi, 2015) * Elma: Örgü Teknikleri Üzerine Bir Roman Denemesi (Sel Yayıncılık, 2001) * Başka Yollar (YKY, 2002; Kırmızı Kedi, Mayıs 2013) * Kravat (Sel Yayıncılık: 2003) * Mürekkep Zaman (YKY, 2004; Kırmızı Kedi, Temmuz 2014; Kırmızı Kedi 2017) * Sır, Bir Oynaşı (Sel: 2009) * Rakım Sıfır, imgelem alıştırmaları 2008-2012 (Kırmızı Kedi, Ekim 2012) * Kitap Evi (Sel: 2014) * Basit Bir Es (Kırmızı Kedi, 2015) *Göl Yazı (Sel, 2017) ==== Gezi, Yol Günlüğü, Seyahatname ==== * Kesif (Mitos, 1996) * İki Deniz Arası Siyah Topraklar (YKY, 1997; Remzi, 2014) * Amerika Büyük Bir Şaka Sevgili Frank, Ama Ona Ne Kadar Gülebiliriz? (YKY, 1999; Remzi, 2014) * Şehr'enis (Literatür, Nisan 2002) * İki Deniz Arası Siyah Topraklar ve Kesif ve ¿ (YKY, 2002) * Paris, ecekent (YKY, 2003; Remzi, 2012) * Bulutlardan Yontma Kayalar, bir bretagne gezisi (Alkım, Eylül 2005) * Pasaport Damgaları (Kırmızı, 2008; Kırmızı Kedi 2019) * Ada Defterleri (Kırmızı, Ağustos 2008; Kırmızı Kedi 2017) * Siyah Sert Berlin (Remzi, 2013) * Ziyaretler Kitabı (Kırmızı Kedi, 2014) ==== Diğer ==== * Gergedanname (Argos,1988) * Oktay Rifat Kitabı (YKY,1991) * Zühtü Müridoğlu Kitabı (YKY, 1992) * 20. Yüzyıl Fransız Resim Sergisi (YKB 50.Yıl Özel): (YKY,1994) * Aloşname (Ali Teoman Germaner ile) (YKY, 1999) * Fatma Tülin / Bir (İki) Sergi Öncesinden Tablolar (Sel, 1999) * Defter (Selçuk Demirel ile) (YKY, 2001) * Son Kare (Kaan Çaydamlı) (Altıkırkbeş, 2002) * Arazi-Marazi (Armağan Ekici vd. ile) (Sel, 2002) * Negatif İmge (Cem İleri vd. ile) (Sel, 2002) * İstanbul Des Djinns (2003; Türkçesi (Cinlerin İstanbulu): Remzi, 2016) * Mazruf (Okuyan Us, Eylül 2003) * Vüsat O. Bener – Bir Tuhaf Yalvaç (Orhan Koçak vd. ile) (Norgunk, 2004) * İstanbul’un Son Şairi Ara Güler (Sunuş EB) (YKB Özel, 2005) * Ottomanes (2006) * Eyfel—Modern Zamanların Simgesi (Alkım, Ocak 2006) * Ziyaret (Çekirdek Sanat, 2007) * Ara Güler – İstanbul’da Alınteri (Metin Enis Batur) (Kırmızı, 2008) * Mitos Diyarında Çağdaş Bir Kültür Odağı (Mas, 2008) * Hayalet (Norgunk, 2011) * Bir Balık Bir Başka Balığa Onu Sevdiğini Söyler Mi? (Selçuk Demirel ile) (Gelengi, 2011) (2. Baskı: Çınar, 2018) * Metinde Fransızca (Sunuş Enis Batur) (Norgunk, 2012) * Lamba – Bir Mum Daha (Norgunk, 2013) * Davalı (Norgunk, Mayıs 2014) * Oktay Rifat’a Doğru (Sel, 2014) * Simültane Cinnet (Yiğit Bener ile) (Sel, 2015) * Odalar (Kült Neşriyat, 2015) * Labirentini Ören Şair : Enis Batur (Bursa Nilüfer Belediyesi, 2015) * Raffi Portakal (Doğan Kitap, 2015) * Gerçeküstücülük Özel Sayı : Gergedan 1987 (Kült Neşriyat, 2016) *Kelle (Simurg Art, 2020) *444 (Oğuz Demiralp vb. ile) (Sel, 2020) *Müstakil Eylem (Editör: Tarhan Gürhan) (Karakarga, 2020) ===Antoloji=== * Kara Mizah Antolojisi (Hil Yayın, 1987; Sel, 2005) * Modern Dünya Edebiyatı Antolojisi (Dönemli Yayıncılık, 1988) * Ahmet Hamdi Tanpınar / Seçmeler (YKY, 1992) * Gütenberg Gökadasına Gezi (YKY, 1992) * Modernizmin Serüveni: Bir "Temel Metinler" Seçkisi 1840-1990 (YKY, 1997; Sel, 2015) * Avrupa Güneşinin Doğduğu Yere Yolculuk (Turkcell, 2001) * Beş Kıtada Türk Seyyahları (Turkcell, 2002) * Sahici Trenler İçin Oyuncak Kitap (YKY: 2003) * Rönesansın Serüveni (YKY, 2005; Sel, 2016) ===Şehrengiz=== * İstanbul İçin Şehrengiz (YKY, 1994) * Üç İzmir (YKY, 1994) * Ankara Ankara (YKY, 1994) === Müstear İsimle === * Dış Kanama (Fakir İdris) (1982), (2.Baskı Kült Neşriyat, 2017; 3.Baskı Sel, 2022) * Kuvve’den Fiil’e (Reşit İmrahor) (Mitos,1989) * Unutulmuş Şiirler Antolojisi (Reşit İmrahor) (YKY, 1993) === Hakkında Yayınlanan Kitaplar === * belkienisbatur (Cem Akaş, Altıkırkbeş, 1993) * İsrafil'in Suru (Ahmet Oktay, YKY, 1997) * Enis Batur İçin Otuz Kuş Bakışı (Muhtelif, Altıkırkbeş, 1997) * Enis Batur Bibliyografyası (Hatice Aynur, Altıkırkbeş, 1997) * Gen Haritası (Esra Ermert, Altıkırkbeş, 2002) * Elma Romanı Nasıl Bir Roman (Mustafa Durak, Sel, 2004) * Enis Batur’a Mektuplar (İlhan Berk, Nokturn, 2004) * Sessizliğin Sesi: Enis Batur ve Poetikası (Cavit Mukaddes, Sub Press, 2018) == Yabancı dillerde == Yabancı dillerdeki kitapları: === Fransızca === * La Sarcophage des Pleureuses, (Çev. N. Cingöz) Montpellier: Fata Morgana, 2000 * Amer Savoir (Çev. Ferda Fidan), Paris, Actes Sud, 2002 * Dense (Çev. Timour Muhidine), Meet - Maison Ecrivains, 2002 * Route Serpentine (Çev. Catherina Erikan), Paris, Actes Sud, 2004 * La Pomme (Çev. Ferda Fidan), Paris, Actes Sud, 2005 * D'autres Chemins (Çev. Ferda Fidan), Paris, Actes Sud, 2008 * Encyclopédie Privée (Çev. Ferda Fidan), Paris, Actes Sud, 2011 * Le Facteur d'Uskudar (Çev. Jean Descat), Paris, Bleu Autour, 2012 * La Mort de Geronimo (Çev. Catherina Erikan), Paris, Galaade, 2014 === İtalyanca === * Scritti e sigilli: 1973-1990, (Çev. I. Saatçıoğlu) Roma: Fondazione Piazzola, 1992 * Imago Mundi, (Çev. I. Saatçıoğlu) Milano: Garzanti, 1994 === Farsça === * Neğmey-i Butimar, (Çev. Cavit Mukaddes) Tahran: Peyzeh, 1996 * Sefer be ayne-i digeri, (Çev. Hamid Farazande), Isfahan: Nakş-ı Horşid, 2000. === Hollandaca === * Passpoort, (Çev. D. Koopman) Rotterdam: Rotterdam Poetry, 1998 === İngilizce === * Ash Divan (İngilizceye çev. S. Paker, C.Endres, S.S.Endres, M.Kenne), ABD, Talisman House, 2006 === İspanyolca === * Las Bibliotecas de Dédalo (Önsöz Alberto Manguel), Errate Naturae, 2009 == Ödülleri == *1980 TDK Ödülü (Şiir ve İdeoloji; Derinlik Yay. 1979) *1993 Cemal Süreya Şiir Ödülü (Perişey kitabıyla; Remzi, 1992) *1997 Altın Portakal Şiir Ödülü (Opera 1-4004 kitabıyla; Altıkırkbeş Yay,1996) *1998 Sibilla Aleramo Ödülü *2000 Zirvedekiler Ödülü (Kanat Hareketleri kitabıyla; Altıkırkbeş Yay, 2000) *2002 Türkiye Yayıncılar Birliği Düşünce ve İfade Özgürlüğü ÖdülüDüşünce ve İfade Özgürlüğü Ödülü . Türkiye Yayıncılar Birliği. En son 16 Ocak 2020 tarihinde erişildi. *2008 Behçet Necatigil Şiir Ödülü (Neyin Nesisin Sen kitabıyla; Kırmızı, 2007) *2018 Yunus Nadi Roman Ödülü (Göl Yazı kitabıyla; Sel, 2017) == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Sözünü Sakınmadan * A.Hamdi Tanpınar Hk - 27.01.2018 Kategori:1952 doğumlular Kategori:Eskişehir doğumlular Kategori:Saint Joseph Fransız Lisesinde öğrenim görenler Kategori:Paris Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Cemal Süreya Şiir Ödülü sahipleri Kategori:Necatigil Şiir Ödülü sahipleri Kategori:Resim aranan yazarlar Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:20. yüzyıl Türk şairleri Kategori:21. yüzyıl Türk şairleri
Elektronik ticaret ya da kısaca e-ticaret, 1995 yılından sonra İnternet kullanımının artmasıyla ortaya çıkan, ticaretin elektronik ortamda yapılması kavramıdır. Mal ve hizmetlerin üretim, tanıtım, satış, sigorta, dağıtım ve ödeme işlemlerinin bilgisayar ağları üzerinden yapılmasıdır. Elektronik ticaret, ticari işlemlerden biri veya tamamının elektronik ortamda gerçekleştirilmesi yoluyla reklam ve pazar araştırması, sipariş ve ödeme, teslimat olmak üzere üç aşamadan oluşmaktadır. Elektronik ticaret, tüm dünyada ticaretin serbestleştirilmesi eğilimi ile birlikte, 2000'li yıllardan sonra yaşanan ve bilgi iletişimini kolaylaştıran teknolojik gelişmelerin bir parçası olarak ortaya çıkmıştır. Geleneksel pazarlama yöntemlerine, İnternet olanaklarını da ekleyen kuruluşlar, sadece belirli bir kitleye satış yapabilmenin ötesine geçip, üretkenliği ve yaratıcılığı arttıran küresel e-ticaret bağlantıları kurma şansını elde edebilmeye başlamıştır. Eskiden birçok şirket televizyon, gazete, radyo gibi araçları kullanarak potansiyel müşterilerine ulaşmaya uğraşırken, bugün bunlara İnternet üzerinden reklamcılık da eklenmiştir. Elektronik ticaretin araçları, birbirleriyle ticaret yapanların ticari işlemlerini kolaylaştıran telefon, faks, bilgisayar, elektronik ödeme ve para transfer sistemleri, elektronik veri değişimi sistemleri (Electronic Data Interchange-EDI), İnternet gibi her türlü teknolojik ürünlerdir. EDI, ticaret yapan iki kuruluş arasında, insan faktörü olmaksızın bilgisayar ağları aracılığı ile belge ve bilgi değişimini sağlayan bir sistem olarak elektronik ticaretin önemli bir aracıdır. Elektronik ticaret açısından en etkin araç olarak kabul edilen yeni İnternet teknolojileri ise ses, görüntü ve yazılı metni aynı anda, daha hızlı ve güvenli bir şekilde ilettiğinden, İnternet üzerinden yapılan bu işlemlerin maliyeti diğer araçlara oranla hayli düşüktür. Geçmişte bir ölçüye kadar kapalı bilgisayar ağları üzerinden gerçekleştirilen elektronik ticaret uygulamaları, güvenli olmakla birlikte maliyeti yüksek sistemlerdir. Günümüzde, açık bilgisayar ağı olan internet, elektronik ticaret için çok daha uygun bir altyapıdır. İnternet aracılığıyla, artık kapalı yapıdan açık yapıya geçerek küreselleşen ağların getireceği avantajlardan yararlanılmaktadır. Bu da özellikle KOBİ'lerin (Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin) dünya ticaretinde daha fazla yer almalarına olanak sağlamaktadır. Elektronik ticaret, özellikle KOBİ'ler için çok uygun bir ticaret şeklidir. Elektronik ticaret, ürün seçeneklerinin artmasını, ürünlerin kalitesinin yükselmesini ve daha hızlı bir şekilde ödenerek teslim alınmasını sağlamaktadır. Potansiyel tüketicilerin dünyanın her yanında pazara arz edilen ürünler hakkında bilgi sahibi olmalarına ve yeni üreticilerin dünya pazarlarına girmelerine imkân vermektedir. Daha düşük fiyatlı ve kaliteli ürünlerin pazara girmesi üreticiler arasında rekabetin artmasına ve tüm ticari işlemlerin maliyetinin düşmesine neden olmaktadır. Elektronik ticaret, üretici ve tüketicileri, özellikle KOBİ'leri geleneksel ticaret engelleri olan pazara uzaklık, bilgi eksikliği ve talebe uygun üretim yapılamayışı gibi dezavantajlardan kurtarabildiği ölçüde yararlı olacaktır. Ancak, elektronik ticaret ülkelerin tüm ticari sorunlarını (örneğin ulusal tedarik zincirindeki halkaları) çözemez. Elektronik ticaret konusunda yeterli bilgi ve deneyime sahip olmayan ülkeler ilk aşamada interneti sadece reklam veya pazar araştırması amacıyla kullanabilirler. E-ticareti bu kadar gözde kılan unsurlar arasında; e-ticaretin, şirket ile hedef kitlesi arasındaki doğrudan ilişki sağlaması, pazarlamacılara istedikleri bilgileri sunması, hızlı ve düşük maliyetli olması ve tüm bunların elektronik ortamda yapılıyor olması sayılabilir. Diğer olumlu unsurlar arasında ise dağıtımda kolaylık ve ucuzluk, tüketici ile daha rahat etkileşim, anında geri dönüş, dikkat çekicilik, küresel pazarla tanışma, 24 saat hizmet ve anında satış yer alır. Normal koşullarda ortalama 10 yıl alan markalaşma süreci, elektronik ticaret sayesinde 2 yıla inmiş durumdadır. Bugün "Dünyanın en büyük 500" şirketi listesinde bundan birkaç yıl önce kurulmuş olan onlarca e-şirket yer alıyor. Etkisi küresel olan İnternet ekonomisi, hem ticaret hem de siyaseti etkiler. Tüm dünya çapında, iş dünyasının önderleri, kendi şirketlerinin ayakta kalma ve rekabet edebilme yetilerinde internetin oynadığı rolü kabul etmektedir. Şirketlerin, bu yeni ekonomide rekabet edebilmek için internetin gücünden yararlanma gereksinimi ortaya çıkmıştır. 2017 yılında, iki milyar insan mobil bir e-ticaret işlemi gerçekleştirdi. == E-ticaret hacmi ve Türkiye'deki durum == Dünyada 2001 yılında yapılan e-ticaretin hacmi 65 milyar dolar iken, 2007 yıl sonu beklentisi bu rakamın 233 milyar dolara ulaşması yönünde. Türkiye'deki altyapı yetersizlikleri, bilgisayar ve internet kullanımındaki düşük düzey, internete olan güvensizlik ve yüksek fiyatlardan dolayı e-ticaret beklenildiği kadar gelişmiş değil. 2007 yılı BKM verilerine bakıldığında Türkiye'de e-ticaret cirosu 5.537,17 YTL'dir. Bu rakam 2008 yılı Ağustos ayı ile birlikte 6.208,5; 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla 10.541,6 seviyesine ulaşmıştır. BKM tarafından açıklanan verilere göre, 2009 yılında Türkiye’deki e-ticaret hacmi 10 milyar TL seviyesini geçti. Başka herhangi bir kurum resmi olarak sektör verilerini açıklamadığı için bu rakam baz alınarak Türkiye’deki Online perakende sektörü hakkında bir değerlendirme yapılması yanlış olacaktır çünkü BKM'nin açıkladığı veriler sanal POS cihazları üzerinden geçen toplam ticareti ölçüyor. Türkiye genelinde satış veya bayilik ağı bulunan birçok firma, merkeze geçilen siparişleri sanal POS'lar üzerinden işleme alıyor. Örneğin mağazada kontör satışı yapan bir mobil operatör bayisinin talebi veya bir seyahat acentesından alınan uçak biletleri veya tatil paketleri sanal POS üzerinden sisteme giriliyor. Bu nedenle online ticarete ait olmasa da ciddi bir ticaret hacmi, BKM rakamları içerisinde yer alıyor. Kısaca Türkiye'de resmi olarak açıklanan tek e-ticaret verisi kabul edilen BKM sanal POS işlem ve hacimleri aslında büyük oranda elektronik olmayan ticareti içeriyor. Bankalararası Kart Merkezi'nin (BKM) resmi verilerine göre 2012 yılı Temmuz ayında Türkiye e-ticaret sektöründe yaratılan hacim 3 milyar 186 milyon TL'ye ulaştı. Söz konusu dönemde gerçekleşen işlem adediyse 14 milyon 393 bin olarak kayıtlardaki yerini aldı. 2016 yılında Türk e-ticaret sektörünün aylık hacmi 5 milyon TL'nin üzerindedir.http://bkm.com.tr/secilen-aya-ait- istatistikler/?filter_year=2015&filter;_month=12&List;=Listele Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de e-ticaret sektörünün gelişimini destekleyen başlıca unsurlar genç ve dinamik nüfus ile artan internet, mobil cihaz ve kredi kartı kullanımıdır. İnternetten alışverişin demografik yapısı incelendiğinde, çoğunlukta genç nüfus ve kadın kullanıcı sayısının kayda değer ölçüde arttığı görülmektedir. Türkiye’de internet kullanıcı sayısı ve buna bağlı olarak e-ticarete olan ilgi giderek artmaktadır. BKM verilerine göre Türkiye’de e-ticaret hacmi 2015 yılında %35 büyüyerek 54 milyar TL seviyesine ulaşmıştır ve tahminlere göre 2016 yılını 72 milyar TL seviyesinde kapatması beklenmektedir. Ayrıca e-ticaretin büyümesinde bir gösterge olarak kabul edilen internetten yapılan kartlı ödemelerde, Avrupa ülkeleri arasında en hızlı büyüyen ülke Türkiye olmuştur. [13]. Çok kanallı uygulamalar ile de online perakendenin, toplam perakende pazarı içerisinde %2’lik bir dilimi elde edeceği hesaplanıyor. Ayrıca Positive firmasının “Digital Approach” raporunda Türkiye’deki süpermarketlerin 4’te 3’ünün henüz e-ticarete geçmediği tespiti yapılmıştır. == B2C,B2B ve B2E == # B2B: Business to Business kelimesinden türemiş olan bu yöntemde Türkçe karşılığı firmadan firmaya anlamına denk gelmektedir. Diğer bir deyişle 2 firma arasında gerçekleşen alışveriş türüdür. B2C: Business to Customer kelimesinin kısaltılmış halidir. Türkçe karşılığı firmadan perakende müşterisine ya da firmadan tüketiciye şeklinde çevrilebilir. En popüler e-ticaret yöntemi olmasından dolayı örnek olarak neredeyse tüm e-ticaret şirketleri verilebilir. B2E: Business to Employee kelimesinin kısaltılmış halidir. Türkçede bilinen tabiri ile, firmadan firma çalışanlarına özel sunulan indirimli yahut kampanyalı ürünlerin satıldığı şirket içi bir e-ticaret modelidir. Türkiye'de çok fazla kullanılmasa da bir takım örnekleri mevcuttur. C2C: Customer to Customer kelimesinin kısaltılmış hali olan C2C ticaret modeli tüketicilerin tüketicilere satış yapabildiği e-ticaret modelidir. GittiGidiyor gibi e-ticaret siteleri bu modele örnekler gösterilebilir. == Perakende sektöründe E-Ticaret == Perakende sektörü değişen tüketici taleplerine zamanında ve doğru bir şekilde cevap verebilmek için hızlı olmak ve farklı satış kanallarını koordineli bir şekilde yürütmek zorundadır. Bu nedenle bilgi teknolojileri ve gerekli alt yapı yatırımları hayati önem taşımaktadır. Elektronik ortamda yapılan alışverişlerin artması ilk bakışta fiziksel mağaza satışlarına bir tehdit olarak görülse de fiziksel mağazaların tamamen ortadan kalkması gibi bir sonuç doğurmayacaktır. Aksine yaşatılacak benzersiz müşteri deneyimi ile markaya olan sadakati güçlendirecek ve fiziksel mağazalardan yapılan alışverişlere de olumlu katkı yapacaktır. İnternetten yapılan ticaret işlemleri arasında özellikle perakende e-ticaret, dünyada sahip olduğu potansiyel ile önemli bir büyüme hızı yakalamıştır [Şekil-2]. E-ticaret'in hızlı gelişmesinin yanı sıra dezavantajları mevcuttur. Dezavantajların başında iade oranları ve müşterinin ürünü fiziksel inceleme yapmadan satın alması gelir. == Müşteri temelli elektronik ortamda alışveriş modelleri == * Kredi kartı ile alışveriş modeli; bu iş için mal ve hizmet verenlerin ticari kuruluş olma şartları aranmaktadır. * EFT ticari boyutta işletme olmayan daha çok bireysel alış veriş karşılıklı değiş tokuş maksadıyla işlemlerde kullanılmaktadır. * Kapıda ödeme ile taşıma firmasına ürün teslimat adresinde ödeme yapılabilir. EFT uygulamasında hukuki açıdan elektronik ticaret olarak tam dikkate alınmaz çünkü tek taraflı para gönderimi sonrası karşı taraf bana olan borcunu yolladı diyerekten kendini savunabilir. Bu durumun alternatifi olarak EFT'yi aracı bir hesaba aktarılması yani havuzda onay bekletme modeli bazı sitelerde kullanılır. Aracı tarafsız bir ticari kuruluş tarafından bu yöntem sıkça kullanılmaktadır. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı e-Ticaret Genel Koordinatörlüğü *Elektronik Ticaretin İşletme Avantajları *E Ticaret İncelemesi *E Girişimci Devlet Programı *Dönüşürken büyüyen Türkiye perakende sektörü raporu Kategori:Bilişim teknolojileri yönetimi Kategori:Pazarlama Kategori:Web uygulamaları
Grup Yorum, Türkiye çıkışlı protest, özgün müzik ve Anadolu rock gibi müziğin çeşitli dallarında eserler üreten politik, devrimci müzik grubudur. 1985'ten günümüze siyasi görüşlerini müzikleriyle topluma duyurmaya çalışmıştır. Bu yönüyle gruba günümüze (2013) kadar 400'ün üzerinde dava açılmıştır. 15 üyesi tutuklanıp hapis yatmış ve çıkardığı 21 albüm ile 2 milyondan fazla albüm satışı yapmıştır. 1987'den başlayarak günümüze kadar 21 albüm çıkaran, Türkiye'de ve Avrupa'da her yıl konser veren grup, bunun dışında yüzlerce kitle eylemine, sokak gösterisine, greve, fabrika ve üniversite eylemine katılmıştır. Uzun yıllar konserleri yasaklanıp, üyeleri gözaltına alınıp, tutuklanmış ve birçok kentte kasetlerinin satılması engellenmiştir. Albümleri, şarkıları suç unsuru taşıdığı iddiasıyla resmî olarak toplatılmıştır. Grup Yorum albümlerindeki kimi şarkıların yasa dışı DHKP-C örgütü militanlarına adanmış olmasından dolayı grup üyelerinin bu örgüt ile organik bağı bulunduğu iddia edilmektedir. Fakat bu iddia grup tarafından "Organik bir bağımız yok" denilerek yalanlanmıştır. == Geçmiş == Türkiye'de 1980 yılında gerçekleşen askerî darbeye ve sonrasındaki politikalara tepki amacıyla Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi ve Yıldız Üniversitesi Şehir Planlama öğrencisi dört arkadaşın (Metin Kahraman, Orhan Emek, Ali Dağlar ve Raşit Çitim) bir araya gelmesiyle 1985 yılında kurulan grup, müzik grubu olmanın dışında, muhalif duyarlılığın, haklar ve özgürlükler mücadelesinin de önemli bir ismi olmuştur. Anadolu'nun ve üzerinde yaşayan halkların sesini, devrimci- sosyalist bir müzik anlayışıyla duyurmayı amaçlamıştır. Kuruluş aşamasında ilk olarak Aziz Nesin'in öykülerinden uyarlanan bir oyunun müziklerini yaparak başlamış ardından "Bana Bir Türkü Söyleyin Yarınlara Uzansın" adlı konseri vermişlerdir. == Müzikal tarz == Yorum, Türkçe dışında, Anadolu'da konuşulan Kürtçe, Zazaca, Lazca, Arapça, Çerkezce dillerinde de şarkılar seslendirmektedir. Müziğinde mey, bağlama, kaval gibi yerel çalgıların yanı sıra, başta gitar olmak üzere keman, trompet, viyolonsel ve obua gibi yerel olmayan pek çok çalgıları da kullanmaktadır. Solo ve koro vokallerin baskın olduğu müziğinde, ritim kompozisyonlarına ve ezgilere yaslanıyor. Folk-Rock olarak değerlendirilebilecek bu müzik; ülkenin yerel folk şarkılarından Akdeniz ezgilerine, Latin Amerikalı marşlarından rock müziğe kadar birçok tınıyı bir arada dinleyicisine sunuyor. Grup ise kendi tarzını çağdaş halk müziği olarak tanımlıyor. Grubun şarkı sözlerini, anti-emperyalist mücadele, hapishane katliamları, doğal afetlerin yarattığı yıkımlar, emperyalist savaşlar, ölümler, aşk, erdem ve özgür bir dünyaya duyulan özlem gibi konular şekillendiriyor. Grup Yorum 25. yılını 12 Haziran 2010 tarihinde BJK İnönü Stadyumu'nda verdiği bir konserle kutladı. Konserde Suavi, Ali Primera, Yasemin Göksu, Tuncel Kurtiz, Nejat Yavaşoğulları ve daha birçok sanatçı Yorum'a eşlik etti. == Politik duruş == Grup Yorum'un, sol yelpaze içerisinde belli bir görüşü temsil etmesine rağmen Türkiye'de farklı görüşlere sahip birçok insanın Grup Yorum'u dinliyor olmasını üyeleri "şarkılarındaki güncellik"e bağlıyor. Sivas (Gün Tutuşur) şarkısı Sivas Katliamı'nda yaşamını yitirenlere ithaf edilmiştir. === DHKP-C ile ilişkisi === Çeşitli çevrelerce Grup Yorum ile yasa dışı DHKP-C örgütü arasında organik bağ bulunduğu iddia edilmektedir.http://www.afasam.org/tr/pdf/Makale%20-%2012.pdf Buna sebep olarak da, Grup Yorum albümlerindeki çok sayıda şarkının ölmüş DHKP-C militanları ile ilgili olması gösterilmektedir. Ancak bu iddia grup tarafından yalanlanmıştır. Geliyoruz albümündeki Sibel Yalçın Destanı isimli şarkı, 1995 yılında polisle girdiği çatışmada öldürülmüş Sibel Yalçın isimli DHKP-C militanına adanmıştır. Yıldızlar Kuşandık isimli albümde bulunan aynı adlı şarkının sözleri, 2005 yılında Adalet Bakanlığı binasına intihar saldırısı düzenlemek isterken öldürülen Eyüp Beyaz isimli DHKP-C militanı tarafından yazılmıştır. Boran Fırtınası albümündeki şarkı isimlerinde belirtilen isimler ise 1996 ölüm oruçları sırasında ölen DHKP-C militanlarıdır. Bazı Grup Yorum üyeleri, 2012 yılında Sultangazi'deki bir polis karakoluna intihar saldırısı düzenleyen İbrahim Çuhadar'ın cenazesinin alınmasında hazır bulunmuşlardır. Bu esnada gözaltına alınan Grup Yorum üyeleri işkence gördüklerini iddia etmişlerdir. Grup üyeleri çeşitli zamanlarda DHKP-C üyesi oldukları iddiasıyla gözaltına alınmışlardır. Grup üyelerinden Ali Aracı, Selma Altın, İnan Altın, İbrahim Gökçek ve Emel Yeşilırmak, DHKP-C üyesi oldukları iddiası ile 14 Şubat 2018'de, Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan "en çok aranan teröristler listesi"nin gri kategorisine eklenmişlerdir. === Davalar === Grup Yorum'un şarkı sözlerini bulunduran ve dinleyen Berivan Doğan hakkında 'terör örgütü propagandası' yaptığı gerekçesiyle 2006 yılında 9. Ağır Ceza Mahkemesi'nce 10 ay hapis cezasına çarptırıldı. === Ölüm orucu === Grup Yorum üyeleri, 17 Mayıs 2019 tarihinde konser yasaklarının kaldırılması, grup üyelerinin serbest bırakılması, hakkındaki davaların düşürülmesi gibi bir dizi taleple açlık grevine girdi. 20 Ocak 2020'de Grup Yorum üyeleri İbrahim Gökçek ve Helin Bölek, açlık grevlerini ölüm orucuna dönüştürme kararı aldı. 3 Nisan 2020 tarihinde 288 gündür ölüm orucunda olan Helin Bölek ve 7 Mayıs 2020 tarihinde de 325 gündür ölüm orucunda olan İbrahim Gökçek yaşamını yitirdi. == Grup hakkındaki eserler == Hakkında birçok araştırma yazıları ve kitaplar yayımlanan Grup Yorum, basın tarafından "Hapishane Şarkıcıları", dinleyiciler tarafından "Kar Makinesi" sıfatlarıyla anılıyor. Grup hakkında iki kitap bulunmaktadır: * Bir Kar Makinesi I-II * Sıyrılıp Gelen Grup Yorum == Konserleri == Grup Yorum, 30 yıllık sanat geçmişinde çok sayıda konserler vermiştir. Bu konserlerden en kitlesel olanı 15 Nisan 2012 yılında Bakırköy Halk Pazarı alanında gerçekleştirdikleri "4. Bağımsız Türkiye" konseridir. Grup Yorum Korosu ve 20 kişilik orkestranın yanı sıra Beşik Halk Dansları Topluluğu danslarıyla, Nihat Behram şiirleriyle, Zülfü Livaneli, Aylin Aslım, Aynur Doğan ve Hüseyin Turan şarkılarıyla eşlik etti.http://www.posta.com.tr/grup-yoruma-bakirkoyde-dev-koro-haberi-117425 Konserin sonunda TAYAD'lı ailelerden Anadolu müzik gruplarına kadar değişik yerlerden gelenlerden ve yediden yetmişe her yaştan kurulan 150 kişilik halk korosu da sahneye gelerek Yorum' a eşlik etti. 3. Bağımsız Türkiye Konseri ise yine Bakırköy Halk Pazarı alanında 14 Nisan 2013'te gerçekleşti. Grup Yorum 30. Yıl Ege Konseri ise 2015'te Adana, Ankara, Tunceli, İzmir Ve İstanbul'da gerçekleşti. == Diskografi == * 1986: Sıyrılıp Gelen * 1988: Haziranda Ölmek Zor / Berivan * 1989: Türkülerle * 1989: Cemo / Gün Gelir * 1990: Gel ki Şafaklar Tutuşsun * 1991: Yürek Çağrısı * 1991: Dünden Yarına Türküler Susmaz Halaylar Sürer * 1992: Cesaret * 1993: Hiç Durmadan * 1995: İleri * 1996: Geliyoruz * 1997: Marşlarımız * 1998: Boran Fırtınası * 1999: Kucaklaşma * 2000: 15. Yıl Seçmeler * 2001: Eylül * 2001: Feda * 2003: Biz Varız * 2003: Yürüyüş * 2006: Yıldızlar Kuşandık * 2008: Başeğmeden * 2013: Halkın Elleri * 2015: Dünden Yarına Ustalarımız/Ruhi Su * 2017: İlle Kavga == Grup üyeleri == 35 yıllık müzik kariyeri boyunca grup çok farklı sanatçılarla çalışmıştır. Grup "isimlerini değil müziklerini" bir marka olarak yaratmıştır.32\. Gün Belgeselinden === Güncel üyeler === * Solo Vokal:Selma Altın, Sultan Gökçek, Umut Gültekin, Betül Varan, Sena Erkoç, Dilan Poyraz * Bağlama: İhsan Cibelik, Emel Yeşilırmak * Klasik/Akustik Gitar: Muharrem Cengiz, Ekimcan Yıldırım, Fırat Kıl * Tuşlu Çalgılar: İnan Altın * Nefesli Çalgılar: Ali Aracı, Selma Altın, İhsan Cibelik, Bahar Kurt, Dilan Poyraz, Betül Varan, Sena Erkoç * Bas Gitar: Seher Adıgüzel * Vurmalı Çalgılar: İnan Altın, Bergün Varan, Barış Yüksel === Geçmiş üyeler === * Vokal: Helin Bölek, Ayşegül Yordam(*), Efkan Şeşen, Hilmi Yarayıcı, İlkay Akkaya, Fikriye Kılınç, Özcan Şenver, Gülbahar Uluer, Selma Çiçek, Nuray Erdem, Mesut Eröksüz, Beril Güzel, Aylin Şeşen, Taner Tanrıverdi, Özgür Tekin, Öznur Turan, Ezgi Dilan Balcı, Eren Olcay, * Bağlama: Tuncay Akdoğan(*), Metin Kahraman(*), İrşad Aydın, Suat Kaya, Ufuk Lüker, Taner Tanrıverdi, Seçkin Taygun Aydoğan,Cihan Keşkek, Özgür Zafer Gültekin, Özgürcan Elbiz,Ayfer Rüzgar, İbrahim Gökçek * Klasik/Akustik Gitar: Kemal Sahir Gürel(*), Elif Sumru Göker, Hakan Alak, Serdar Güven, Serdar Keskin, Ufuk Lüker, Vefa Saygın Öğütle, Erkan Sevil, Caner Bozkurt,İbrahim Gökçek * Tuşlu Çalgılar: Kemal Sahir Gürel, Ufuk Lüker, Taci Uslu, Ali Papur * Nefesli Çalgılar: Kemal Sahir Gürel * Bas Gitar: Ejder Akdeniz, Hakan Alak, Ufuk Lüker, İbrahim Gökçek * Vurmalı Çalgılar: Kemal Sahir Gürel, Ejder Akdeniz (*) Kurucu üyeleri belirtmektedir. == Kaynakça == == Konuyla ilgili yayınlar == * * == Dış bağlantılar == * * * * * Kategori:Halk müziği Yorum Yorum Kategori:Kalan Müzik sanatçıları Kategori:1985'te kurulan müzik grupları Kategori:Barış Müzik sanatçıları Kategori:Taç Plak sanatçıları
İspanya (İspanyolca: , ) ya da resmî adıyla İspanya Krallığı (İspanyolca: Reino de España), Avrupa'nın güneybatısında, İber Yarımadası'nda yer alan ülkedir. Güneyde ve doğuda Akdeniz'e, kuzeyde ise Atlantik Okyanusu'na kıyısı vardır. Batıda Portekiz, kuzeyde Fransa, Andorra ve güneyde Birleşik Krallık (Cebelitarık) ile komşudur. İspanya toprakları ayrıca Akdeniz'de Balear Adaları, Atlantik Okyanusu'nda Kanarya Adaları'nı ve Kuzey Afrika'da Ceuta ve Melilla adlı iki özerk şehri de kapsar. 505.992 kmlik alanıyla İspanya, Fransa'dan sonra Batı Avrupa'daki ikinci büyük ülkedir. 650 metrelik ortalama yüksekliği ile de İsviçre'den sonra Avrupa'daki ikinci yüksek ülkedir. İspanya parlamenter demokrasi şeklinde örgütlenmiş bir anayasal monarşi rejimi ile yönetilir. 1 Ocak 1986'dan beri Avrupa Birliği'nin, 30 Mayıs 1982'den beri NATO'nun bir üyesidir. == Tarihçe == MÖ 1100 yıllarında Fenikeliler, İspanya topraklarında ilk yerleşim merkezlerini kurmaya başladılar. Onları Keltler ve Yunanlar takip etti. İspanya daha sonra Kartacalıların egemenliğine girdi. MÖ 202 yılında Romalılar Kartacalıları İber Yarımadası'ndan attılar. Roma İmparatorluğu bu tarihten itibaren İspanya'da birliği sağladı ve zamanla Hristiyanlığı burada kabul ettirdi. Milattan Sonra 5. yüzyılda İspanya, Germen kabilelerinin saldırılarına hedef oldu. Sırayla Alanlar, Suevler ve Vandalların ardından Vizigotlar İspanya'ya hâkim oldu. Vizigotların hâkimiyeti uzun sürdü ve Hristiyanlığı kabul eden Vizigotlar, İspanya'da Hristiyanlığın yayılmasını sağladı. === Endülüs dönemi === 711'de Afrika'dan gelen Müslümanlar, 8. asırdan 10. asra kadar kuzeydeki birkaç bölge dışında İspanya'ya hâkim oldular ve burada Endülüs medeniyetini kurdular. On birinci yüzyılda bu ülkenin iç karışıklıklarından faydalanan Hristiyanlar kuzeyden başlayarak yarımadayı tekrar ele geçirmeye başladı. 1276 yılında Müslümanların elinde yalnızca güneydeki Granada kalmıştı. Aragon kralı II. Fernando ile Kastilya kraliçesi I. İsabel'in evlenmesi ve ordularını birleştirmesi ile Hristiyanlar daha da güçlenmiş ve Yahudilerle Müslümanları Endülüs'ten çıkarmışlardır. Kemal Reis komutasında bir donanma ile kurtulan Yahudilerle Müslümanlar gemilerle doğuya getirilmişlerdir. Geride Avrupalıların da yararlandığı birçok bilim ve fen kitabı bıraktılar. === Aydınlanma Çağı dönemi === 1492'de Müslümanların son kalesi Granada Krallığı yıkıldı. Aynı yıl Kristof Kolomb İspanyol hükümdarının maddi desteğiyle Amerika'yı keşfettiği ünlü gezisine çıktı. Bu yolculuk, İspanya'nın dünyanın en büyük sömürge imparatorluklarından birini kurmasına yol açtı. İspanyol askerler, onları hediyelerle karşılayan yerlilere köleleştirme, işkence, soykırım yaşattılar. Kristof Kolomb'un yakın bir arkadaşının çocuğu olan ve yerlilere yapılan zulümlere tanık olan Bartolomé de las Casas, 1542 tarihli Kızılderililer Nasıl Yok Edildi? isimli kitabında şunları yazmaktadır: "Amerika yerlilerinin Hristiyanlara karşı giriştikleri savaşta haklı olduklarına yüzde yüz eminim. Öte yandan Hristiyanlar onlarla tek bir haklı savaş yapmadı. Tam tersine savaşları dünyadaki hiçbir zorbanın olamadığı kadar şeytansı ve haksızdı." 1588 yılında İspanyol Armada'nın İngiliz donanmasına yenilmesini takip eden taht ve din kavgaları sonunda İspanya zayıflayarak çökmeye başladı. 1640'ta Portekiz'i, 1714'te ise Avrupa'daki bazı topraklarını ve Cebelitarık'ı kaybetti. On dokuzuncu yüzyılın başlarında İspanyolların Amerika'daki bütün sömürgeleri bağımsızlıklarını kazandı. === I. Dünya Savaşı ve Cumhuriyet Dönemi === I. Dünya Savaşı'nda İspanya bütün davetlere rağmen tarafsız olarak kaldı, fakat savaştan büyük ölçüde etkilendi. Fransa, İspanya'nın bazı topraklarına saldırıp işgal etti. General Primoderivera, çıkan ayaklanmaları bastırarak ülkede diktatörlük kurdu. 1930 yılında iktidardan düştü. Bir yıl sonra yapılan seçimleri cumhuriyetçilerin kazanması sonucu Kral VIII. Alfonso ülkeyi terk etti. 1936'da yapılan seçimlerde solcuların başarılı olması üzerine General Franco seçilmiş hükûmete darbe yapmak istedi ve ülkede iç savaş baş gösterdi. === Franco Dönemi === 1939'da iç savaşın sona ermesiyle Franco devlet Başkanı oldu. II. Dünya Savaşı'na da katılmayan İspanya'da ordunun desteğiyle Franco savaştan sonra da yerini korudu. 1975 yılında Franco'nun ölmesiyle yerine I. Juan Carlos geçti. 1976'da Başbakan Navarro'nun istifası ile Carlos kral oldu ve Alfonso Sourez'i başbakanlığa atadı. === Demokrasiye Geçiş Dönemi === 15 Haziran 1977'de, 41 yıl sonra İspanya'da ilk defa genel seçimler yapıldı. Sourez'in başkanı olduğu Demokratik Merkez Birliği çoğunluğu elde etti. 1981'de sağcı Albay Tejero Cortes'in meclisi basarak yaptığı darbe girişimi sonuçsuz kaldı. 1982 seçimlerinde ise Sosyalist Parti seçimi büyük çoğunluğu elde ederek kazandı ve 46 yıl sonra İspanya'da yeniden bir sol iktidarın doğmasını sağladı. == Politika == === Anayasa === İspanya anayasası 1978'de kabul edilen anayasadır. İspanya'nın anayasası 1812'de kabul edilen anayasaya dayanır. 1975'te Francisco Franco'nun ölümünden sonra 1977'de yapılan seçimlerle Constituent Cortes adında anayasal bir kurum olarak görev yapan meclis, anayasayı değiştirmek üzere toplandı ve 1978 anayasasını çıkarttı. Sonucunda da İspanya 17 özerk devlet ve 2 özerk şehre ayrıldı. === Dış ilişkiler === 1975'te Francisco Franco'nun ölümünden sonra, Franco rejiminin dış ilişkileri engellediği İspanya, dış ilişkilerini geliştirmeye karar verdi. 1982'de NATO, 1986'da ise Avrupa Birliği üyesi oldu. 2001'de Kuzey Kore ile ilişkilerin normalleştirilmesi ile de İspanya tüm dünya ile ilişkilerini düzeltmiş oldu. ==== Sorunlar ==== * Birleşik Krallık: İspanya ile Birleşik Krallık arasında 6 km² alan kaplayan Cebelitarık sorunu bulunmaktadır. İber Yarımadası'nın en güneyinde bulunan Cebelitarık 1704'te İngilizler tarafından İspanya Veraset Savaşları sırasında fethedilmişti. Sorun yasal olarak Utrecht Barışı ile çözüme kavuşmuştu. Bu barışa göre Birleşik Krallık, Cebelitarık'ı sonsuza kadar alıyordu. Sorun şu anda Birleşmiş Milletler ile çözümlenmeye çalışılmaktadır. * Fas: Fas, İspanya'dan Afrika kıyılarında bulunan Ceuta ve Melilla şehirlerini istemektedir. * Portekiz: Portekiz ise İspanya'nın Olivenza bölgesindeki egemenliğini tanımamaktadır. == İspanya yönetim birimleri == İspanya 17 özerk bölgeye (comunidades autónomas) ve 2 özerk şehre (ciudades autónomas) ayrılmıştır. Ayrıca İspanya'da elli il bulunmaktadır. Yedi özerk bölgenin her biri (Asturias, Balear Adaları, Cantabria, La Rioja, Madrid, Murcia ve Navarre) aynı zamanda bir ildir. Tarihî sebeplerden ötürü, bazı iller ayrıca comarcas denilen ilçelere ayrılmıştır. İspanya'daki en küçük yönetim birimi belediyelerdir (municipio). == Coğrafya == küçükresim|İspanya'nın topografik haritası İspanya (Batıdaki) Portekiz ve Birleşik Krallık'a ait olan (Güneydeki) Cebelitarık ile birlikte İber Yarımadası'nda, 36° ve 43,5° kuzey enlemleri ve (Balear Adaları, Kanarya Adaları, Septe ve Melilla'yı saymazsak) 9° batı ve 3° doğu boylamları arasında bulunur. İspanya İber Yarımadası'nın yedide altısını kaplar. Kuzeydoğusunda Pireneler boyunca Fransa ve Andorra ile İspanya arasındaki sınır uzanır. Bununla birlikte Akdeniz'de bulunan Balear Adaları, Atlantik Okyanusu'ndaki Kanarya Adaları ve Kuzey Afrika kıyılarında bulunan Septe ve Melilla eyaletleri de İspanya sınırları dâhilindedir. Fransa sınırlarındaki Llívia şehri de İspanya'ya aittir. Bununla birlikte Fas kıyılarında bulunan Chafarinas Adaları, Peñón de Vélez de la Gomera, Alhucemas, Alborán ve Columbretes Adaları ile Perejil Adası da İspanya'ya aittir. Toplam sınır uzunluğu 1917,8 km'dir. Andorra ile 63,7 km, Fransa ile 623 km, Cebelitarık ile 1,2 km, Portekiz ile 1214 km, Fas ile (Ceuta şehri) 15,9 km uzunluğunda sınırı vardır. 4964 km uzunluğunda kıyı şeridi vardır. Septe ve Melilla şehirleri Kuzey Afrika'da bulunur ve Fas gibi Akdeniz kıyısındadırlar. İspanya'nın yüzölçümü 505.988 km karedir. İspanya, dağlık bir ülke olup ortalama yüksekliği 600 m olan dağlarıyla yükseklik açısından Avrupa'da İsviçre'den sonra ikinci sırada yer alır. Plato ve yüksek ovaları çevreleyen dağların batı kesimleri hariç yarımadanın beşte ikisinden fazlasını sıradağlar kuşatır. Yarımadanın belli başlı nehirleri doğudan batıya doğru bir yol izleyerek Atlantik Okyanusu'na akar. Ebro Nehri, Akdeniz'e dökülür. Denizciliğe elverişli tek nehir olan Guadalquivir ise Sevilla şehrinden geçer. İspanya'nın en kuzeydeki noktası Esteca de Vares, en batıda Toriñana Burnu'dur, bunların ikisi de Galisya Bölgesi'ndedir. En güneydeki noktası Tarifa'daki Punta Marroquí, en doğudaki noktası ise Creus Burnu'dur. Kuzeyden güneye doğru uzanan en geniş alan 856 km, doğudan batıya uzanan en geniş alan ise 1.020 km'dir. İspanya'nın en büyük ve tek gölü 368 hektarlık bir alana yayılan ve 55 metre derinliğinde olan Lago de Sanabria'dır. === Yüzey şekilleri === İspanya'daki en yüksek dağ Kanarya Adaları'na ait olan Tenerife Adası'ndaki Pico del Teide (3718 m)'dir. Anakaradaki en yüksek dağ ise Granada Eyaleti'ndeki Sierra Nevada'da bulunan Mulhacén (3482 m) dağıdır. İspanya'nın kuzey kıyısı sadece Gijón ve Avilés ve Ribadeo ve La Coruña'nın arasında önemli çıkıntılar gösterirken, diğer yerlerde neredeyse düz bir hat şeklinde ilerler. Ülkenin diğer kıyılarına nazaran bu kıyı şeritleri dik ve aşılması zor kıyılar olarak tanımlanabilirler. Bunun nedeni burada bulunan dağların hemen hemen her yerde denizin içine kadar girmesidir. Bu kıyı şeridine ancak nehirlerin ağzından ve denizin kıyının iç taraflarına kadar girdiği, özellikle Galisya bölgesinde sıkça bulunan kollardan (Ríalardan) mümkündür. İspanya'nın batısı da tamamen bu kıyı özelliklerini gösterir, ama buradaki dağlar sadece burunlarda denizin içine kadar girdiklerinden ve Ría'ların arka kısımlarında genellikle düzlük alanlar bulunduğundan kuzey kadar aşılması güç bir kıyı şeridi değildir. Güney ve doğu kıyılarının karakteristik özelliği ise düz haliçler ve bu haliçlerin aralarında bulunan ve tepelik alanlarla sona eren çıkıntılardır. Bu şeritler kuzey ve batı kıyılarına oranla çok daha kolay aşılabilen kıyılardır. Güney kıyısındaki en önemli körfezler batıdan doğuya doğru Cádiz, Málaga, Almería ve Cartagena Körfezleri; doğu kıyısındakiler ise Bahía Alicante ve Valensiya Körfezi'dir. İspanya'nın en uzun nehirleri Douro, Tejo ve Ebro'dur. === İklimi === küçükresim|sağ|İber yarımadasının en güneydoğu ucu kurak iklimlidir. * Atlantik İklim: Atlantik Okyanusu kıyısındaki bölgelerde görülür: Galisya, Asturya, Kantabria, Bask Ülkesi, Navarra. Özellikle kış aylarında yağış görülür, kış ve yaz oldukça ılıman geçer. * Okyanus-Kıtasal İklim: İber Yarımadası'nın ortasında görülür: Kastilya Leon, Madrid, La Rioja, Kastilya-La Mancha, Ekstremadura ve Endülüs. Kışlar oldukça soğuk geçer ve özellikle kuzeyde kar yağışları görülür, yazlar ise sıcaktır. * Kıtasal Akdeniz İklimi: Aragona, Katalonya, Valensiya (iç kısımlarında), Murcia, Kastilya-La Mancha ve Endülüs'te görülür. Yağışlar ilkbahar ve sonbahar aylarında görülürken, yazlar sıcak, kışlar ise soğuk geçer. * Akdeniz iklimi: Katalonya'da, Balear Adaları'nda, Valensiya'da, Murcia'da ve Endülüs'te görülür. Çoğunlukla ilkbahar ve sonbahar aylarında yağış görülür. Yağışlar kuzeyden güneye doğru gidildikçe azalan bir seyirdedir (Barselona 640 mm, Tortosa 524 mm, Valencia 454 mm, Alicante 336 mm, Almería 196 mm). Kış aylarındaki hava sıcaklıkları çok düşük olmamakla birlikte yazın sıcak bir hava hâkimdir. * Subtropikal İklim: Kanarya Adaları'nda görülür. Neredeyse bütün yıl boyunca ılıman bir iklim hâkimdir (18 ile 24 °C arası). Kış mevsimi yok denecek kadar hafif geçer. Santa Cruz de Tenerife'deki ortalama hava sıcaklıkları ocak ayında 17,9 °C, ağustos ayında ise 25,1 °C'dir. Kanarya Adaları'nın yağış oranı bölgeden bölgeye büyük farklılıklar göstermektedir. * Dağ İklimi: Pireneler'in yüksek kesimlerinde ve Kastilya dağlarının yüksek yerlerinde görülen bir iklimdir. Kışlar uzun geçer, yazlar ise kısa ve ılımandır. özellikle kış ayları bölgede yoğun don olayları görülür bu sebeple yaz aylarının gelmesi uzar yazlar kısa ve ılıman geçer temmuz ayının ortalarına doğru bölgede şiddetli yağmurlar başlar ve su baskınları meydana gelir. == Ordu (askeriye) == İspanya ordusunu (İspanyolca: Fuerzas Armadas Españolas) kral yönetir. Ordu dörde ayrılır. * Kara Kuvvetleri (Ejército de Tierra) * Deniz Kuvvetleri (Armada) * Hava Kuvvetleri (Ejército del Aire) * Askeri Polis Kuvvetleri (Guardia Civil) == Ekonomi == Dünya Bankası verilerine göre İspanya dünyanın en büyük sekizinci ekonomisine sahiptir. CIA verilerine göre İspanya'nın Gayri safi millî hasılası 1.362 trilyon dolardır. Kişi başına düşen GSMH ise yaklaşık 33.700 dolardır. İspanya ekonomisi 2007 yılında tüm G7 ülkelerini geride bırakarak %3.8 büyümüştür. İspanya 1999 yılında kendi para birimi pesetayı bırakarak diğer Avrupa Birliği üyeleriyle birlikte Euro para birimine geçmiştir. İspanya'da 22,19 milyon çalışan bulunurken bunların %3,5'i tarımda %29,8'i sanayide, kalan %66,6'lık kesimi de hizmet sektöründe çalışmaktadır. Ancak bununla birlikte %22,3'lük işsizlik oranıyla Avrupa ortalamasının üstündedir. === Otomotiv endüstrisi === Otomotiv endüstrisi, ülkedeki en büyük işverenlerden biridir. 2015 yılında İspanya, Almanya'dan sonra dünyanın en büyük 8. otomobil üreticisi ve Avrupa'nın en büyük 2. otomobil üreticisi ülkesiydi. 2016 itibarıyla, otomotiv endüstrisi İspanya'nın gayri safi yurtiçi hasılasının yüzde 8,7'sini üretiyordu ve imalat sanayinin yaklaşık yüzde dokuzunu istihdam ediyordu. 2008'de otomobil endüstrisi en çok ihraç edilen 2. endüstri iken 2015'te toplam üretimin yaklaşık %80'i ihracat içindi. Alman şirketleri 2015'te İspanya'ya 4,8 milyar Euro akıtarak ülkeyi doğrudan Alman yabancı yatırımı için yalnızca ABD'nin ardından ikinci en büyük hedef haline getirdi. Bu yatırımın aslan payı olan 4 milyar Euro, ülkenin otomobil endüstrisine gitti. === Enerji === 2010 yılında İspanya, Alvarado, Badajoz yakınlarındaki La Florida adlı devasa bir elektrik santrali tesisiyle Amerika Birleşik Devletleri'ni geride bırakarak güneş enerjisi dünya lideri oldu. İspanya aynı zamanda Avrupa'nın ana rüzgar enerjisi üreticisidir. 2010 yılında rüzgar türbinleri, İspanya'da üretilen tüm elektrik enerjisinin %16,4'ünü oluşturan 42.976 GWh üretti. 9 Kasım 2010'da rüzgar enerjisi, anakara elektrik talebinin %53'ünü kapsayan ve 14 nükleer reaktörünkine eşdeğer miktarda enerji üreten ani bir tarihi zirveye ulaştı. İspanya'da kullanılan diğer yenilenebilir enerjiler hidroelektrik, biyokütle ve denizciliktir (inşa halindeki 2 enerji santrali). İspanya'da kullanılan yenilenemeyen enerji kaynakları nükleer (8 faal reaktör), gaz, kömür ve petroldür. Fosil yakıtlar birlikte, 2009'da İspanya'nın elektriğinin %58'ini üreterek OECD ortalaması olan %61'in biraz altında kaldı. === Bilim ve Teknoloji === Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC), ülkede bilimsel araştırmalara adanmış önde gelen kamu kurumudur. 2018 SCImago Kurumları Sıralamasında dünya çapında 5. en iyi devlet bilim kurumu (ve genel olarak 32.) olarak yer aldı. İspanya, Küresel İnovasyon Endeksi'nde 2019'da 29. iken 2021'de 30. sırada yer aldı. Yüksek öğretim kurumları (bölgesel, NUTS2 düzeyinde yönetilen) ülkedeki temel araştırmaların yaklaşık %60'ını gerçekleştirmektedir. Aynı şekilde, özel sektörün Ar-Ge harcamalarına katkısı diğer AB ve OECD ülkelerine göre çok daha düşüktür. == Kültür == == Turizm == Birleşmiş Milletler Turizm Örgütü'nün verilerine göre 2019 yılındaki verilerine göre Dünya'da 89 milyon turistli Fransa'dan sonra 83 milyon turistle İspanya en çok ziyaret edilen 2. ülke konumundadır. == Eğitim == İspanya'da devlet okullarında eğitim ücretsiz ve 6 ila 16 yaş arasındaki çocuklar için zorunludur. Ülkede özel ve yarı özel okullar da bulunmaktadır. Çocuklar, altıncı sınıfa kadar ilkokula, daha sonra ortaöğretim birinci sınıfa başlarlar. Okul Düzeyi Yaş Okul öncesi eğitim 0-6 İlköğretim 6-11 Ortaöğretim 12-15 Bakalorya 16-18 Yükseköğretim 18+ == Nüfus == sağ|250px|küçükresim|Nüfus yoğunluğu haritası 1 Ocak 2020 yılı itibarıyla İspanya Ulusal İstatistik Enstitüsü'ne göre, İspanya'nın nüfusu 47.329.981 kişidir. Ülkedeki erkek nüfusu 23.197.625 kişi, kadın nüfusu ise 24.132.356 kişidir. Bunun yanı sıra ülkede yabancı kökenli olarak 5.235.375 kişi yaşamaktadır. Nüfus yılda %0,096 oranında artmaktadır. Kilometrekare başına 89,6 kişi düşmektedir. En yoğun il ise Madrid'dir. Ülke genelinde tahminî ömür 79,92 yılken, erkeklerde bu rakam 76,6 yıl kadınlarda ise 83,45 yıldır. Ülke nüfusu yüksek sanayileşme ve göçlerden dolayı 20. yüzyılda iki katına çıktı. Bunun ardından, 1980'lerden sonra doğum oranı azaldı ve elli ilden on birinde ciddi nüfus düşüşleri meydana geldi. Bundan sonra Latin Amerika, Doğu Avrupa, Afrika gibi yerlerden göç edenlerin sayısı arttı. İspanya'da eşcinsel çiftler evlenme hakkına sahiptirler. === Diller === sağ|250px|küçükresim|İspanya'da nüfus artışı küçükresim İspanya'da konuşulan diller ağırlıklı olarak şunlardır: Dil Yüzde dilimi Resmî olduğu yerler İspanyolca %82 Tüm ülke Katalanca %10 Katalonya Balear Adaları Valensiya Galiçyaca %6 Galiçya Baskça %1,6 Bask Navarra'nın bazı bölgeleri Aranese ? Val d'Aran İspanyolca İspanya'nın tek resmi dili olarak kabul edilir, diğer diller ise sadece özerk bölgelerde günlük hayatta kullanılan ana dildir. Bununla birlikte Valensiya Bölgesi'nde Katalancanın bir bask lehçesi olan Valensiyaca konuşulurken, Balear Adaları'nda da Katalancanın bir başka lehçesi olan Mayorka Lehçesi konuşulur. Bunların dışında küçük gruplar tarafından konuşulan azınlık dilleri de bulunur. Bunlardn birkaç tanesi Asturyasca, Aragonca ve Aranese'dir. Bununla birlikte Melilla'da yaşayan Masiriler Tamazight dili konuşurken, Olivenza'da (Ekstremadura) hâlâ Portekizce konuşan gruplar bulunmaktadır. Tatil sezonu başladığında Almanya'dan, Polonya'dan ve birçok Güney Amerika ülkesinden özellikle tatil yörelerine çalışmaya gelen birçok kişi bulunur. Costa Blanca ya da Costa del Sol gibi bazı turistik bölgelere yerleşmiş olan birçok Alman ve İngiliz de mevcuttur. Yabancı dil olarak İngilizce ve Fransızca konuşulur. Genç İspanyollar yabancı dil olarak daha çok İngilizceyi öğrenirken, yaşı büyük olan İspanyollar daha ziyade Fransızca bilmektedirler. === Dinler ve dünya görüşleri === 2022 Centro de Investigaciones Sociológicas(http://cis.es/ ) verilerine göre İspanya halkının %56'sı Katolik (%38 inanan ama düzenli ibadet etmeyen %18'sı düzenli ibadet eden) %38 Dinsiz (%14 Ateist, %12 Agnostik %12 Tanımsız) %3 Diğer dinlere bağlıdır %3 ankete cevap vermemiştir. Katolik Kilisesi Papalıkla yapılan bir anlaşmadan dolayı İspanya hükûmeti tarafından desteklenen bir kilisedir. İspanya'da Katolik Kilisesi inananlardan toplanan yardımlar sonucu ayakta kaldığından, resmi olarak yardım toplamasına da gerek yoktur. Hıristiyanların en çok ziyaret ettiği kutsal yerlerden biri olan Santiago de Compostela da İspanya'da bulunmaktadır. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == *Hükûmetin resmî web sitesi. *İspanya'dan fotoğraflar *İspanya'daki Ünlü Müzeler Kategori:Avrupa ülkeleri Kategori:Liberal demokrasiler Kategori:İber Yarımadası Kategori:NATO ülkeleri Kategori:Avrupa Konseyi ülkeleri Kategori:Avrupa Birliği ülkeleri Kategori:Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler Kategori:İspanyolca konuşan ülkeler Kategori:Güney Avrupa Kategori:Batı Avrupa Kategori:Akdeniz İçin Birlik ülkeleri Kategori:Güney Avrupa ülkeleri
Tersine matematik, belirli bir teoremi ispatlamak için gerekli olan en az sayıdaki aksiyomların belirlenmesiyle ilgili matematik dalıdır. Çoğunlukla taban (kurucu) aksiyomları zayıf olan matematiksel kuramlarda ortaya atılan birçok teoremin teoremi kanıtlamak için gerekli olan (ve taban aksiyomlara eklenen) ek aksiyoma denk olduğu ortaya çıkmaktadır. Tersine matematik teoremleri, modern matematiğin mantıksal yapısının dayandığı ikinci dereceden aritmetiğin (Z2) alt dallarına göre sınıflandırarak hangi teoremin hangi Z2 alt dalında tanıtlanabileceğini inceler. Konusu nedeniyle tersine matematik matematiğin temelleri ve matematiğin felsefesi dallarıyla yakından ilgilidir. Bu dalın başlıca kurucuları arasında Harvey Friedman ve Stephen G. Simpson sayılır. == Dış bağlantılar == * Tersine matematiğe ilişkin ayrıntılı bilgi (İngilizce) Kategori:Matematiksel mantık Kategori:Hesaplanabilirlik teorisi
== Olaylar == * 1854 - Kırım Savaşı: Fransa, Rusya'ya savaş açtı. * 1918 - Olur'un düşman işgalinden kurtuluşu. * 1930 - Türkiye Hükûmeti, yabancı ülkelerden Türkiye'deki şehirleri için Türkçe adlarını kullanmalarını resmen talep etti. Bu tarihten sonra Posta İdaresi, Angora veya Constatinople olarak adreslenmiş mektupları, Ankara ve İstanbul'a ulaştırmadı. (bkz. Ankara (isim)) * 1933 - Hitler, Yahudileri ve Yahudilere ait mağazaları boykot için emir verdi. * 1939 - Madrid, General Francisco Franco'nun güçleri tarafından ele geçirildi. İspanya İç Savaşı sona erdi. * 1944 - Adapazarı ve civarında 2831 kişinin öldüğü bir deprem oldu. Mısır Kralı Faruk, deprem felaketzedelerine 1000 Mısır Lirası yardımda bulundu. * 1947 - Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu kuruldu. * 1950 - Türkiye, İsrail'i resmen tanıdı. * 1961 - Türkiye'de Anayasa'nın halkoyuna sunulması hakkındaki kanun kabul edildi. * 1962 - Türkiye'de Ekim 1960'ta Askeri Yönetimce görevlerinden uzaklaştırılan 147 öğretim üyesinin görevlerine dönmelerine olanak sağlayan kanun, TBMM'de kabul edildi. * 1963 - 22 Mart'ta sağlık nedenleriyle tahliye edilen eski Cumhurbaşkanı Celâl Bayar'ın serbest bırakılması tepkilere yol açınca, cezasının ertelenmesine ilişkin karar kaldırıldı. * 1965 - Amerika Birleşik Devletleri'nin Alabama Eyaletinde, Martin Luther King'in önderliğinde 25 bin kişi sivil haklar için yürüdü. * 1966 - Cemal Gürsel'in Cumhurbaşkanlığı süresi bitti, yerine Cevdet Sunay Cumhurbaşkanı seçildi. * 1970 - Gediz depremi: Ege Bölgesi'nde şiddetli bir deprem oldu. Kütahya'nın Gediz ilçesinde evlerin yüzde 80'i yıkıldı ve 1086 kişi öldü. * 1973 - Cevdet Sunay'ın Cumhurbaşkanlığı süresi bitti. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Mardin'in Derik ilçesinde çıkan çatışmada bir yüzbaşı, bir astsubay ve bir er öldü. İstanbul'da bir MİT görevlisi öldürüldü. * 1981 - Devlet Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Manisa'da halka seslendi: "Atatürk daha o devirde kadınlarımızın bütün haklarını vermiş ve onları ikinci sınıf insan durumundan çıkartmıştır. Bugün yine kadınları ikinci sınıf insan durumuna geçirmeye çalışanlar var. Bunlarla amansız şekilde mücadele edeceğiz." * 1980 - Kayseri'nin Develi ilçesine bağlı Ayvazhacı köyünde, sel nedeniyle meydana gelen toprak kayması sonucunda 60 kişi öldü. * 2004 - Yerel seçimler yapıldı. Adalet ve Kalkınma Partisi yüzde 41,67 oy oranıyla birinci parti oldu. Cumhuriyet Halk Partisi yüzde 18,23, Milliyetçi Hareket Partisi ise yüzde 10,45 oranında oy aldı. * 2006 - Mart 2006 Diyarbakır olayları: Diyarbakır'da gerçekleştirilen HPG mensuplarının cenaze törenine, Polis'in müdahalesi sonucu başlayan ve 4 gün süren olaylar sonucunda 14 kişi yaşamını yitirdi. * 2015 - İdlib Muharebesi sona erdi. Fetih Ordusu, 2012 yılından beri Suriye Ordusu denetimindeki İdlib şehir merkezini ele geçirdi. == Doğumlar == * 1515 - Avilalı Teresa, İspanyol Katolik rahibe ve mistik (ö. 1582) * 1592 - Jan Amos Comenius, Çek yazar (ö. 1670) * 1818 - Wade Hampton III, Amerikan İç Savaşı askeri subayı ve Güney Karolina'dan bir politikacı (ö. 1902) * 1819 - Joseph Bazalgette, İngiliz başmühendis (ö. 1891) * 1840 - Mehmed Emin Paşa, Alman Yahudisi Osmanlı Devleti hizmetine girmiş olan fizikçi, doğabilimci ve Afrika kâşifi (ö. 1892) * 1851 - Bernardino Machado, 1915-16 ve 1925-26 dönemlerinde Portekiz cumhurbaşkanı (ö. 1944) * 1862 - Aristide Briand, Fransız politikacı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1932) * 1868 - Maksim Gorki, Rus sosyalist yazar (ö. 1936) * 1884 - Angelos Sikelianos, Yunan lirik şair ve oyun yazarıdır (ö. 1951) * 1887 - Dimcho Debelyanov, Bulgar şair (ö. 1916) * 1892 - Corneille Heymans, Belçikalı fizyolog. 1938 yılı Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1968) * 1894 - Ernst Lindemann, Alman albay (ö. 1941) * 1897 - Sepp Herberger, Alman futbolcu ve antrenör (ö. 1977) * 1899 - Harold B. Lee, İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin 11. başkanı (ö. 1973) * 1902 - Flora Robson, İngiliz aktris (ö. 1984) * 1907 - Lucia dos Santos, Portekizli karmelit rahibe (ö. 2005) * 1910 - Jimmie Dodd, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve söz yazarıdır (ö. 1964) * 1910 - Ingrid, Kral IX. Frederik'in eşi olarak Danimarka kraliçesiydi (ö. 2000) * 1914 - Bohumil Hrabal, Çek yazar (ö. 1997) * 1914 - Everett Ruess, bir Amerikalı sanatçı, şair ve yazardı (ö. 1934) * 1921 - Dirk Bogarde, İngiliz oyuncu (ö. 1999) * 1928 - Zbigniew Brzezinski, Amerikalı politikacı (ö. 2017) * 1928 - Alexander Grothendieck, Fransız matematikçi (ö. 2014) * 1930 - Mustafa Eremektar, Türk karikatürist (ö. 2000) * 1930 - Jerome Friedman, Amerikan fizikçidir * 1934 - Sixto Valencia Burgos, Meksikalı karikatürist (ö. 2015) * 1935 - Józef Szmidt, Polonyalı üç adım ve uzun atlamacı * 1936 - Amancio Ortega Gaona, İspanyol iş insanı * 1936 - Belkıs Özener, Türk şarkıcı * 1936 - Mario Vargas Llosa, Perulu yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi * 1936 - Veronika Fitz, Alman oyuncu (ö. 2020) * 1938 - Genco Erkal, Türk tiyatrocu * 1940 - Luis Cubilla, Uruguaylı futbolcu ve teknik direktör (ö. 2013) * 1941 - Alf Clausen, Amerikalı orkestra şefi * 1942 - Daniel Dennett, Amerikalı felsefeci * 1942 - Mike Newell, İngiliz yönetmen ve yapımcı * 1942 - Jerry Sloan, Amerikalı profesyonel eski basketbolcu ve basketbol baş antrenörü (ö. 2020) * 1943 - Conchata Ferrell, Amerikalı aktris (ö. 2020) * 1944 - Rick Barry, Amerikalı basketbolcu * 1944 - Ken Howard, Amerikalı eski basketbolcu ve oyuncu (ö. 2016) * 1945 - Rodrigo Duterte, Filipinli avukat ve Filipinler'in 16. Devlet başkanı * 1948 - Dianne Wiest, Amerikalı oyuncu * 1953 - Melchior Ndadaye, Burundili entelektüel ve siyasetçi (ö. 1993) * 1955 - Reba McEntire, Amerikalı country müzik şarkıcısı ve oyuncu * 1958 - Elisabeth Andreassen, İsveçli-Norveçli şarkıcı * 1958 - Curt Hennig, Amerikalı profesyonel güreşçi (ö. 2003) * 1959 - Laura Chinchilla, Kosta Rikalı politikacı * 1960 - José Maria Neves, Yeşil Burunlu siyasetçi * 1960 - Éric- Emmanuel Schmitt, Fransız asıllı Belçikalı yazar * 1962 - Ayşe Tunaboylu, Türk tiyatro, dizi ve sinema oyuncusu * 1968 - Yekta Kopan, Türk yazar, seslendirme sanatçısı ve televizyon sunucusu * 1969 - Nazan Kesal, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1969 - Raşit Çelikezer, Türk yönetmen, oyuncu, senarist, yapımcı ve yazar * 1969 - Brett Ratner, Amerikalı film yapımcısı, yönetmen ve iş insanı * 1970 - Laura Badea-Cârlescu, Rumen eskrimci * 1970 - Vince Vaughn, Amerikalı oyuncu * 1972 - Nick Frost, İngiliz oyuncu, komedyen ve senarist * 1973 - Eddie Fatu, Samoa asıllı Amerikalı profesyonel güreşçi (ö. 2009) * 1975 - Alper Yılmaz, Türk basketbolcu * 1975 - Katie Gosselin, Amerikalı televizyon yıldızı * 1975 - Iván Helguera, İspanyol futbolcu * 1977 - Annie Wersching, Amerikalı oyuncu (ö. 2023) * 1977 - Devin Stiker, Amerikalı porno yıldızı * 1981 - Julia Stiles, Amerikalı oyuncu * 1984 - Christopher Samba, Fransa doğumlu Kongolu futbolcu * 1985 - Steve Mandanda, Kongo asıllı Fransız futbolcu * 1985 - Stan Wawrinka, İsviçreli profesyonel tenis oyuncusu * 1986 - Barbora Strýcová, Çek tenis oyuncusu * 1986 - Lady Gaga, Amerikalı söz yazarı, şarkıcı ve müzisyen * 1987 - Yohan Benalouane, Fransız asıllı Tunuslu millî futbolcu * 1989 - Uğur Uğur, Türk futbolcu * 1990 - Ekaterina Bobrova, Rus buz patenci * 1991 - Amy Bruckner, Amerikalı oyuncu * 1992 - Sergi Gómez, İspanyol futbolcu * 1996 - Benjamin Pavard, Fransız futbolcu * 1997 - Yaw Yeboah, Ganalı futbolcu * 2000 - Aleyna Tilki, Türk şarkıcı * 2004 - Anna Şerbakova, Rus buz patenci == Ölümler == * 193 - Pertinax, Roma İmparatoru (d. 126) * 1239 - Go-Toba, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 82. imparatoru (d. 1180) * 1285 - IV. Martinus, 22 Şubat 1281 tarihinden ölümüne kadar Roma Katolik Kilisesi'nde papalık yapmıştır (d. 1210) * 1584 - IV. İvan, son Moskova Knezi ve ilk Rusya çarı (d. 1530) * 1757 - Robert-François Damiens, Fransız suikastçı (Fransa Kralı XV. Louis'ye başarısız suikast girişiminde bulunan) (d. 1715) * 1794 - Marquis de Condorcet, Fransız matematikçi ve filozof (d. 1743) * 1850 - Bernt Michael Holmboe, Norveçli matematikçi (d. 1795) * 1881 - Modest Mussorgsky, Rus besteci (d. 1839) * 1920 - Şahin Bey, Türk Kuvayı Milliyeci (d. 1877) * 1936 - Archibal Garrod, İngiliz hekim (d. 1857) * 1938 - Mehmed Džemaludin Čaušević, Bosnalı din adamı (d. 1870) * 1941 - Virginia Woolf, İngiliz yazar (d. 1882) * 1942 - Miguel Hernández, İspanyol şair ve drama yazarı (d. 1910) * 1943 - Sergey Rahmaninov, Tatar-Türk asıllı Rus besteci (d. 1873) * 1953 - Jim Thorpe, Amerikalı sporcu (d. 1888) * 1967 - Ethem İzzet Benice, Türk gazeteci ve yazar (d. 1903) * 1969 - Dwight D. Eisenhower, Amerikalı asker ve politikacı (d. 1890) * 1969 - Ömer Faruk Efendi, son Osmanlı İmparatorluğu Halifesi Abdülmecid Efendi'nin oğlu ve bir dönem Fenerbahçe Başkanı (d. 1898) * 1985 - Marc Chagall, Rus asıllı Fransız ressam (d. 1887) * 1994 - Eugène Ionesco, Rumen asıllı Fransız oyun yazarı (d. 1909) * 2004 - Peter Ustinov, İngiliz oyuncu, yönetmen, yazar ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1921) * 2005 - Fritz Moen, Norveçli mahkum (d. 1941) * 2006 - Caspar Weinberger, ABD'nin 15. Savunma Bakanı (d. 1917) * 2009 - Janet Jagan, Guyanalı yazar ve siyasetçi (d. 1920) * 2010 - June Havoc, Kanada doğumlu Amerikalı oyuncu, dansçı, tiyatro yönetmeni ve yazar (d. 1912) * 2011 - Cüneyt Çalışkur, Türk sanatçı ve oyun yazarı (d. 1954) * 2012 - Aleksandr Harutyunyan, Sovyet ve Ermeni besteci ve piyanist (d. 1920) * 2013 - Richard Griffiths, İngiliz sinema, televizyon ve sahne oyuncusu (d. 1947) * 2016 - Daan Myngheer, Belçikalı bisikletçi (d. 1993) * 2016 - James Noble, Amerikalı oyuncu (d. 1922) * 2017 - Alicia, Avusturya doğumlu İspanyol soylu ve prenses (d. 1917) * 2017 - Ahmed Kathrada, Güney Afrikalı politikacı (d. 1929) * 2017 - Christine Kaufmann, Alman-Avusturyalı oyuncu, yazar ve iş insanı (d. 1945) * 2017 - Janine Sutto, Kanada-Québecli oyuncu ve komedyen (d. 1921) * 2018 - Oleg Anofriev, Sovyet-Rus oyuncu, şarkıcı, söz yazarı, film yönetmeni ve şair (d. 1930) * 2018 - Peter Munk, Kanadalı iş insanı, yatırımcı ve hayırsever (d. 1927) * 2019 - Domenico Giannace, İtalyan siyasetçi ve sendikacı (d. 1924) * 2019 - Damir Salimov, Özbek film yönetmeni (d. 1937) * 2020 - Fevzi Aksoy, Türk spor yazarı, tıp profesörü, nörolog ve akademisyen (d. 1930) * 2020 - Kerstin Behrendtz, İsveçli radyo sunucusu ve genel yayın yönetmeni (d. 1950) * 2020 - John Callahan, Amerikalı aktör (d. 1953) * 2020 - Matthew Faber, Amerikalı aktör (d. 1973) * 2020 - Chato Galante, İspanyol siyasi hükümlü, politik aktivist ve siyasetçi (d. 1948) * 2020 - Rodolfo González Rissotto, Uruguaylı profesör, tarihçi ve politikacı (d. 1949) * 2020 - William B. Helmreich, Amerikalı sosyoloji profesörü ve yazar (d. 1945) * 2020 - Jan Howard, Amerikalı country şarkıcısı, söz yazarı ve müzisyen (d. 1929) * 2020 - Pearson Jordan, Barbadoslu sporcu (d. 1950) * 2020 - Azam Khan, Pakistanlı squash oyuncusu (d. 1924) * 2020 - Barbara Rütting, Alman aktris, siyasetçi ve yazar (d. 1927) * 2020 - David Schramm, Amerikalı aktör (d. 1946) * 2020 - Michel Tibon-Cornillot, Fransız filozof ve antropolog (d. 1936) * 2020 - Salvador Vives, İspanyol oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1943) * 2020 - William Wolf, Amerikalı film ve tiyatro eleştirmeni, yazar (d. 1925) * 2021 - Halyna Hai, Ukraynalı şair ve yazar (d. 1956) * 2021 - Didier Ratsiraka, Madagaskarlı siyasetçi (d. 1936) * 2022 - Naci Erdem, Türk eski milli futbolcudur (d. 1931) * 2022 - Serhiy Kot, Ukraynalı bir tarihçiydi (d. 1958) * 2023 - Maria Rosa Antognazza, İtalyan- İngiliz filozof (d. 1964) * 2023 - Blas Durán, Dominikli şarkıcı ve müzisyen (d. 1941) * 2023 - Mardye McDole, Amerikan futbolu oyuncusu (d. 1959) * 2023 - Derek Meyers, Kanadalı siyasetçi (d. 1977) * 2023 - Paul O'Grady, İngiliz komedyen, oyuncu, gösteri sanatçısı, sunucu, yapımcı ve yazar (d. 1955) * 2023 - Ryuichi Sakamoto, Japon besteci, plak yapımcısı ve aktördü (d. 1952) == Tatiller ve özel günler == * Erzurum'un Olur ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) *0328 28
Turgut Özal (13 Ekim 1927, Malatya - 17 Nisan 1993, Ankara), Türk mühendis, bürokrat, siyasetçi, devlet adamı ve Türkiye Cumhuriyeti'nin 8. cumhurbaşkanı. Anavatan Partisi genel başkanı olarak 1983-1989 yılları arasında başbakanlık görevinde de bulunan Özal, 1989 seçimini kazanarak cumhuriyet döneminde doğan ilk cumhurbaşkanı olmuştur. Ayrıca Mustafa Kemal Atatürk'ün ardından, görevi başında ölen ikinci cumhurbaşkanıdır. 43\. Türkiye Hükûmeti döneminde başbakanlık müsteşarlığı ile DPT müsteşar vekilliği görevlerinde bulunmuştur. 12 Eylül Darbesi'nden sonra Bülend Ulusu tarafından kurulan hükûmette ekonomiden sorumlu başbakan yardımcılığı görevini üstlenmiştir. 1982 yılında bu görevinden istifa etmiştir ve dönemin Cumhurbaşkanı Kenan Evren'in onayı ve bilgisi dâhilinde 1983 yılında Anavatan Partisini kurmuştur.5 Eylül 2010 tarihli Takvim haberi, 22 Ekim 2021 tarihinde erişilmiştir Partisi 1983 Türkiye genel seçimlerinde %45,14 oy almıştır ve 45. Türkiye Hükûmeti'ni kurarak başbakan olmuştur. 1985 yılında yapılan kongrede tekrar ANAP genel başkanı seçilmiştir. Partisinin oy oranı 1987 Türkiye genel seçimlerinde %8,83 düşerek %36,31'e gerilemiştir. 46. Türkiye Hükûmeti'ni kurarak tekrar başbakan olmuştur. Özal, 1989 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçiminde cumhurbaşkanı seçilmiştir. Başbakanlıktan ayrılmasına rağmen, siyasi olayların gelişmesinde belirleyici rolünü sürdürmüştür. Saddam Hüseyin'in Türkiye için büyük bir tehlike teşkil ettiğini ve Saddam'ın bölgeyi hakimiyeti altında tutmasına izin verilemeyeceğini savunmuştur. Özal, 17 Nisan 1993 tarihinde 5 ülkeyi kapsayan 12 günlük Türkistan gezisinden sonra cumhurbaşkanlığı döneminde ölmüştür. == İlk yılları == Babası Malatya'nın Çırmıktılı yani şimdiki adıyla Yeşilyurt ilçesinin Ünlüoğulları ailesindenEmin Çölaşan, "Turgut Nereden Koşuyor?-Turgut'un Serüveni (İki Kitap Bir arada)" s. 32 Bilgi Yayınevi, Ankara, 2008 banka memuru Mehmet Sıddık Özal, annesi ise Tunceli Çemişgezekli, ilkokul öğretmeni, Kürt kökenli Hafize Hanım'dır (d. 1906 - ö. 1988). Çocukluğunun bir döneminde pilot olmak isteyen Özal, Silifke'ye taşındıktan sonra, eşeğin üzerinden düşerek kolundan sakatlandı ve kollarından biri diğerine göre daha kısa kaldı. Bu durum pilot olma isteğinden zorunlu olarak vazgeçmesine neden oldu. 4 yaşındayken ailesi Bilecik'in Söğüt ilçesine taşındı ve ilköğrenim hayatına burada başladı. Babasının görevi nedeniyle sık sık il değiştirdi. Ortaokulu Mardin'de bitirdi. Mardin'de lise olmaması nedeniyle, Konya Lisesi'nde eğitimine devam etti. Bu dönem içerisinde kardeşi Korkut Özal da eşlik etti. Son olarak Kayseri Lisesi'nde lise eğitimini bitirdi. İstanbul Teknik Üniversitesi Elektrik Fakültesi'nde Elektrik Mühendisliği bölümünü burslu olarak okudu ve 1950 yılında mezun oldu. Mühendislik yapmaya başladı ve kısa bir süre sonra ailesinin isteğiyle evlendiği Ayhan İnal ile 1952 yılında kısa süreli bir birliktelik yaşadı. Bu evlilikten sonra çalıştığı kurum Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğünde sekreter olarak görev yapan Semra Yeğinmen ile evlendi. Evlendikten sonra Amerika'da Teksas Teknoloji Üniversitesi'ne ihtisas yapmaya giderek burada ekonomi branşında eğitim aldı. Yine bu evlilikten sonra Ahmet (d. 1955), Zeynep (d. 1956) ve Efe (d. 1967) adında üç çocuk sahibi oldu. == Bürokratlık dönemi == Geri döndüğünde EİEİ Genel Müdür Yardımcısı (ya da Genel Direktör Teknik Müşaviri; kayıtlar arasında ikilem mevcut) oldu ve Türkiye'de elektrifikasyon üzerine projelerde çalıştı. 1958 yılında Planlama Komisyonu'nda sekretarya görevini yaptıktan sonra 1959 yılında Ankara Ordonat Okulunda yedek subay oldu. Dönemin Devlet Su İşleri Genel Müdürü (ve 33 sene sonra 9. Cumhurbaşkanı seçilecek olan) Süleyman Demirel de, 27 Mayıs Darbesi'nden hemen sonra askere alındı. Askerliği sonrasında Devlet Planlama Teşkilatının kuruluşunda çalıştı. 1965 seçimlerinden sonra Süleyman Demirel'in danışmanı olarak görev yaptı. 1967 yılında DPT Müsteşarı oldu. 1971 yılından 1973 yılında kadar Dünya Bankası Sanayi Dairesinde danışman olarak çalıştı. Yurda döndükten sonra başta Sabancı Holding olmak üzere birçok sektördeki, birçok şirket için yönetici olarak çalıştı. Sabancı Holding'deki görevinin Genel Koordinatörlük olduğu belirtilmektedir. == Siyasi yaşamı == 1977 genel seçimlerinde Millî Selamet Partisinden İzmir milletvekili adayı oldu; ancak seçilemedi. 43. Hükûmet döneminde Başbakanlık Müsteşarlığı ile DPT Müsteşar Vekilliği görevlerine getirildi. 24 Ocak Kararları'nı hazırladı. 24 Ocak kararları 1980'li ve 1990'lı yıllara egemen olacak bir politikacıyı tanıtıyordu. Bu politikacı Turgut Özal'dır. 12 Eylül 1980 askerî darbesinden sonra, bu politikaları devam ettirmek amacıyla Bülend Ulusu Hükûmeti'nde ekonomiden sorumlu Başbakan Yardımcılığı görevine getirildi. Bu göreve getirildikten 22 ay sonra, 14 Temmuz 1982 yılında istifa etti. Türkiye Cumhuriyeti tarihinin hem DPT Müsteşarlığı hem de Başbakanlık Müsteşarlığı yapmış tek Başbakanı ve Cumhurbaşkanıdır. == Başbakanlığı (1983-1989) == 20 Mayıs 1983 tarihinde Anavatan Partisini kurdu. 1983 Türkiye genel seçimlerinde tarihindeki seçimlerde 400 kişiden oluşan parlamentoda 211 milletvekili çıkararak tek başına iktidar ve 45. Hükûmet'in Başbakanı oldu. 1984 yerel seçimlerinden de başarıyla çıktı. 13 Nisan 1985 tarihinde yapılan ilk kongrede tekrar genel başkanlığa seçildi. 1987 yılında yapılan genel seçimlerde de 292 milletvekili çıkartarak tekrar çoğunluğu sağladı ve 46. Hükûmet'in Başbakanı oldu. İktidarda bulunduğu 1983-1991 döneminde Türkiye ekonomisi ortalama yıllık yüzde 5,2 oranında büyüdü. Polis Vazife ve Selahiyetleri Kanunu'nu değiştirerek Emniyet İstihbarat Daire Başkanlığını kurdu. === Suikast girişimi === 18 Haziran 1988 Cumartesi günü Ankara Atatürk Spor Salonu'nda Anavatan Partisinin 2. Olağan Kongresi'nin düzenlendiği sırada Kartal Demirağ isimli saldırgan tarafından düzenlenen suikasttan yaralı olarak kurtuldu. Foto muhabirleri ve televizyon kameraları için hazırlanmış olan platformun önünden ve Özal'a 12 metre öteden saat 12.15'te iki el ateş eden Demirağ, Turgut Özal'ı sağ elinden yaraladı. Saldırı sonrası etrafa rastgele ateş açan korumalar ise 18 kişinin yaralanmasına sebep oldu. Yaralananlar arasında Bakan İmren Aykut da vardır. Önce ölüm cezasına çarptırılan, ardından cezası 20 yıla indirilen Kartal Demirağ'ı Cumhurbaşkanlığı döneminde affetti. === Ekonomi === Ekonomide serbest piyasa düzenini esas alan yapısal değişim programı Turgut Özal hükûmeti döneminde uygulamaya kondu. 1983-1987 yılları arasındaki Başbakanlığı dönemini de içine alan, Türkiye'de kişi başına düşen millî gelir 1980 yılında 1.539 dolar iken 1987 yılında 1.636 dolara yükseldi. Türkiye'yi ithal ikamesi modelinden ihracat önderliğinde büyüme modeline dönüştürmeyi başarmış ve Türk ekonomisi rekabete açılmıştır. Döneminde pek çok Anadolu il ve ilçesinde organize sanayi bölgesi kurulmuş, Anadolu üretim yapıp doğrudan ihracata yönelmiştir. === İnsan hakları === Türkiye'de yaşayan Kürt toplumunun hakları için çözüm sürecinin ilk aşaması katedildi. Celal Talabani ve Kuzey Irak lideri Mesud Barzani'ye uluslararası alanda rahat seyahat edebilmesi amacıyla kırmızı Türk pasaportu verdi. Ancak Talabani bu pasaportu 2003 yılında Türkiye'ye iade etti. == Cumhurbaşkanlığı (1989-1993) == === Seçimi === 1989'daki Cumhurbaşkanlığı seçiminde aday oldu. Sosyaldemokrat Halkçı Parti ve Doğru Yol Partisi meclise girmeyerek seçimi boykot etti. İlk turda Turgut Özal 247, ANAP Burdur Milletvekili Fethi Çelikbaş 18 oy aldı. 17 oy boş çıkarken 3 oy geçersiz sayıldı. İkinci turunda 284 milletvekilinin katıldığı oylamada adaylardan Başbakan Turgut Özal 256 oy alırken, Çelikbaş 17 oy aldı. 2 oy geçersiz sayılırken 9 oy boş çıktı. 31 Ekim 1989 tarihinde yine muhalefetin katılmadığı 3. tur oylamasında Turgut Özal 263 oy alarak Türkiye Cumhuriyeti'nin 8. Cumhurbaşkanı oldu. 9 Kasım 1989 tarihinde resmi olarak görevine başladı. Bu seçimden akılda kalan ise alışamadık diyenlere, alışırsınız, alışırsınız demesidir. === Körfez Savaşı ve Özal === Cumhurbaşkanlığı döneminin en önemli olayı I. Körfez Savaşı'dır. Bu olayda çok aktif rol aldı. Petrol kaynaklarının kontrolünü elinde tutan Saddam Hüseyin'in Türkiye için büyük bir tehlike teşkil ettiğini ve Saddam'ın bölgeyi hakimiyeti altında tutmasına izin verilemeyeceğini savundu. Saddam'ın uzaklaştırılması için mümkün olan her şeyin yapılması konusunda fikren ve siyasi açıdan son derece istekliydi. Bu nedenle ABD'ye bu konuda açık destek verdi. Harekâta Türk Ordusu'nun da katılıp, Misak-ı Milli sınırları içinde olan Musul ve Kerkük'e girilmesini isteyince, zamanın Genelkurmay Başkanı Necip Torumtay görev süresi sona ermeden 3 Aralık 1990 tarihinde kendi isteği ile Genelkurmay Başkanlığı görevinden emekliye ayrıldı; görevden ayrılmasına sebep olarak da I. Körfez Savaşı'nda hükûmetin tutumuna tepki olduğu öne sürüldü. Dönemin Irak Başbakanı Taha Yasin Ramazan Türkiye ziyareti sırasında dönemin Cumhurbaşkanı Özal'ı makamında ziyareti sırasında Saddam Hüseyin hükûmetine karşı Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık uçaklarına İncirlik Hava Üssü'nü açarsanız "sizi düşman biliriz" sözlerine karşı Turgut Özal "O Saddam'a selam söyle. Eğer Türkiye topraklarına bir top mermisi düşerse, seni de Saddam'ı da Bağdat'ın ortasında asarım." demiştir.Turgut Özal'dan Saddam'a tehdit "Oğlu Ahmet Özal'ın dilinden" === Sivil cumhurbaşkanı === küçükresim|Turgut Özal'ın Kaymakam Eyüp Sabri Kartal'ın kaymakam olarak görevine başlama törenine iştiraki "sivil cumhurbaşkanından sivil yönetime destek" olarak değerlendirilmiştir (16 Ağustos 1991). Özal, her zaman sivil yönetimi savunmuş olup genellikle de resmi kıyafetler yerine sivil kıyafetler giymekten hoşlanmıştır. Kamu kurum ve kuruluşlarını resmi kıyafetiyle ziyaret eden diğer cumhurbaşkanlarından farklı olarak çoğu defa kravatsız, keten pantolon, keten ayakkabı ve tişörtle resmi programlara katıldı. Üst rütbeli askerlerin devir teslim törenine katılmazken, küçük bir ilçede kaymakamın göreve başlama törenine katıldı. Askeri birlikleri şortla denetlemesi medya tarafından şiddetle eleştirildi. Özal diğer cumhurbaşkanları gibi konuklarını köşkte ağırlamak yerine, Marmaris Okluk koyundaki resmi yazlıkta ağırladı. Ölümünde sivil cumhurbaşkanı, demokrat cumhurbaşkanı, dindar cumhurbaşkanı pankartlarıyla da bu tutumu desteklendi. == Ölümü == Turgut Özal, 17 Nisan 1993 tarihinde 5 ülkeyi kapsayan 12 günlük Türkistan gezisinden sonra öldü. Cenazesine Türkiye'nin dört bir yanından yüzbinlerce kişi akın etti. Tören televizyonlardan canlı yayınlanırken, Türkiye'nin yanı sıra Mısır ve Pakistan'da üç günlük ulusal yas ilan edildi. Dönemin Amerika Birleşik Devletleri Başkanı, Turgut Özal ile de yakın dost olan George H. W. Bush beklentilerin aksine cenaze törenine katılmadı. "Öldükten sonra beni İstanbul’a defnedin, kıyamete kadar Fatih Sultan Mehmed'in manevi ruhaniyeti altında bulunmak istiyorum." şeklindeki vasiyetine uyularak kendisi tarafından yaptırılan eski Başbakan Adnan Menderes Anıt Mezarı'nın bulunduğu Topkapı Mezarlığı'nda, Vatan Caddesi üzerinde kendi adına hazırlanan anıt mezara defnedildi. Bir suikasta kurban gitmiş olabileceği de yıllardır tartışılmaktadır. Turgut Özal'ın limonatasına katılan arsenikle zehirlendiği iddiasını ortaya atan eşi Semra Özal, delil olarak da saç örneğini ABD'de tahlil ettirdiğini belirtmektedir. 2 Ekim 2012 tarihinde mezarı 19 yıl aradan sonra açılmış; Adli Tıp Kurumu, Özal'ın ölümünün bir suikast olup olmadığının belirlenmesi için yapılan otopsi sonucunda zehir bulunduğunu ancak zehirden mi yoksa başka sebepten mi öldüğünü tespit edemediklerini açıklamıştır. == Özel hayatı == Korkut Özal ve Yusuf Bozkurt Özal'ın ağabeyi olan Turgut Özal elektrik mühendisi olarak çalıştığı 1952 yılında Ayhan İnal ile evlenmiş ancak aynı yıl ikili boşanmıştır. Elektrik İşleri Etüd İdaresi'nde çalışırken daire çalışanlarından Semra Özal ile tanışmış, 31 Mayıs 1954 tarihinde evlenmiştir. Bu evliliğinden Zeynep, Efe ve Ahmet Özal doğmuştur. == Popüler kültürde Turgut Özal == * 2007: Zincirbozan filminde İsmail İncekara tarafından canlandırıldı * 2009: Kurtlar Vadisi Gladio filminde Sezai Aydın tarafından canlandırıldı * 2013: Seksenler dizisinde Deniz Oral tarafından canlandırıldı * 2015: Ertuğrul 1890 filminde Deniz Oral tarafından canlandırıldı * 2019: Cep Herkülü filminde Barış Kıralioğlu tarafından canlandırıldı == Ayrıca bakınız == * Özalizm == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı-Turgut Özal * Turgut Özal Düşünce ve Hamle Derneği * Turgut Özal Üniversitesi Kategori:Özal ailesi Kategori:1927 doğumlular Kategori:Malatya doğumlu siyasetçiler Kategori:1993 yılında ölenler Kategori:Ankara'da kalp krizinden ölenler Kategori:Topkapı Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:Anavatan Partisi genel başkanları Kategori:Devlet Planlama Teşkilatı müsteşarları Kategori:İstanbul Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik Fakültesinde öğrenim görenler Kategori:Kayseri Lisesinde öğrenim görenler Kategori:Kürt asıllı Türk siyasetçiler Kategori:Süleyman Demirel Kategori:TBMM 17. dönem İstanbul milletvekilleri Kategori:TBMM 18. dönem İstanbul milletvekilleri Kategori:Türk antikomünistler Kategori:Türk elektrik mühendisleri Kategori:Türk liberaller Kategori:Türk muhafazakârlar Kategori:Türk Sünniler Kategori:Türkiye Cumhuriyeti Başbakan Yardımcıları Kategori:Türkiye'de merkez sağ
küçükresim HTTP (İngilizce: Hyper-Text Transfer Protocol, Türkçe: Hiper-Metin Transfer Protokolü) bir kaynaktan dağıtılan ve ortak kullanıma açık olan hiperortam bilgi sistemleri için uygulama seviyesinde bir iletişim protokolüdür. HTTP, World Wide Web için veri iletişiminin temelidir; burada köprü metni belgeleri, örneğin bir fare tıklamasıyla veya bir web tarayıcısında ekrana dokunarak kullanıcının kolayca erişebileceği diğer kaynaklara köprüler içerir. HTTP, 1989'da CERN'de Tim Berners-Lee tarafından geliştirilmeye başlandı. Yorumlara yönelik erken HTTP taleplerinin (RFC'ler) geliştirilmesi, İnternet Mühendisliği Görev Gücü (IETF) ve World Wide Web Consortium (W3C) tarafından koordine edilmiş bir çalışmadır. Daha sonra IETF'e taşınmıştır. HTTP/1.1 ilk olarak 1997'de RFC 2068'de belgelendi. Bu şartname 1999'da RFC 2616'nın gelmesiyle iptal edildi ve aynı şekilde 2014'te, RFC 7230 ile değiştirildi. HTTP/2, HTTP'nin "kablolu" semantiğinin daha verimli bir ifadesidir. 2015'te yayınlanmıştır; artık hemen hemen tüm web tarayıcıları ve TLS 1.2 veya daha yenisinin gerekli olduğu bir Uygulama Katmanı Protokol Anlaşması (ALPN) uzantısı kullanan Taşıma Katmanı Güvenliği (TLS) üzerinden büyük web sunucuları tarafından desteklenmektedir. HTTP/3, HTTP/2'nin halihazırda web'de kullanımda olan ve temeldeki aktarım protokolü için TCP yerine UDP kullanan ardılıdır. HTTP/3, Eylül 2019'da Cloudflare ve Google Chrome tarafından desteklenmeye başladı (Chrome ve Firefox'un kararlı sürümlerinde etkinleştirilebilir). == Teknik genel bakış == HTTP, istemci- sunucu bilgi işlem modelinde bir istek-yanıt protokolü olarak işlev görür. Örneğin, bir web tarayıcısı istemci olabilir, veya bir web sitesini barındıran bir barındırma hizmetinde çalışan bir uygulama sunucu olabilir. İstemci, sunucuya bir HTTP istek mesajı gönderir. HTML dosyaları ve diğer içerik gibi kaynakları sağlayan, veya istemci adına diğer işlevleri gerçekleştiren sunucu, istemciye bir yanıt mesajı verir. Yanıt, istekle ilgili tamamlanma durumu bilgilerini içerir, ayrıca mesaj gövdesinde istenen içeriği gösterebilir. HTTP, ara ağ ögelerinin istemciler ve sunucular arasındaki iletişimi iyileştirmesine veya etkinleştirmesine izin vermek için tasarlanmıştır. Yüksek trafikli web siteleri, genellikle yanıt süresini iyileştirmek için yukarı akış sunucuları adına içerik sağlayan web önbellek sunucularından yararlanır. Web tarayıcıları, önceden erişilen web kaynaklarını önbelleğe alır ve ağ trafiğini azaltmak için mümkün olduğunca bunları yeniden kullanır. Özel ağ sınırlarındaki HTTP vekil sunucuları, mesajları harici sunucularla aktararak, genel olarak yönlendirilebilir bir adrese sahip olmayan istemciler için iletişimi kolaylaştırabilir. HTTP, İnternet iletişim kuralları dizisi paketi çerçevesinde tasarlanmış bir uygulama katmanı protokolüdür. İletim Kontrol Protokolü (TCP) yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak HTTP, Kullanıcı Datagram Protokolü (UDP) gibi güvenilmez protokolleri, örneğin HTTPU ve Basit Hizmet Keşif Protokolü (SSDP) gibi kullanacak şekilde uyarlanabilir. HTTP kaynakları, Tekdüzen Kaynak Tanımlayıcıları (URL'ler) şemaları http ve https kullanılarak, Tekdüzen Kaynak Konum Belirleyicileri (URL'ler) tarafından tanımlanır. RFC 3986'da tanımlandığı gibi, URL'ler HTML belgelerinde köprüler olarak kodlanır, böylece birbirine bağlı köprü belgeleri oluşturulur. HTTP/1.1, orijinal HTTP'nin (HTTP/1.0) bir revizyonudur. HTTP/1.0'da her istek için sunucuya ayrı bir bağlantı yapılması gerekir. HTTP/1.1'de ise tek bir bağlantı ile birden fazla istek yapılabilir. Bu nedenle HTTP/1.1 iletişimleri daha az gecikme yaşar. HTTP/2.0 protokol perfonmansını iyileştirmek için ortaya çıktı. Çünkü HTTP/1.1 sıralı bir protokol olup her seferinde tek bir istek gönderilebilir. HTTP/2.0'de ise zaman uyumsuz olarak istek göndermeye ve yanıt almaya izin verir. HTTP/3.0'nin HTTP/2.0'dan farkı kullanılan taşıma katmanı protokolüdür. HTTP/2.0 TLS içeren veya içermeyen TCP bağlantıları varken HTTP/3.0'da QUIC(Hızlı UDP İnternet Bağlantıları) üzerine tasarlanmıştır. HTTP/3.0'ın avantajları daha iyi iletim hızı , daha kısa yükleme süreleri ve daha kararlı bir bağlantı sağlar. == Tarihçe == Hiper metin terimi ilk kez, Ted Nelson tarafından 1965'te Xanadu Projesi'nde ortaya atıldı. Bu da Vannevar Bush'un 1930'lardaki mikrofilm temelli bilgi erişim ve yönetim sistemi "memex"in vizyonundan esinlenerek 1945 tarihli "Düşündüğümüz Gibi" adlı makalesinde anlatıldı. Tim Berners-Lee ve CERN'deki ekibi, orijinal HTTP'yi, HTML'i ve bir web sunucusu ve metin tabanlı bir web tarayıcı için ilgili teknolojiyi icat etmekle tanınır. Ayrıca Berners-Lee, ilk olarak 1989 yılında "WorldWideWeb" projesini önerdi - günümüzde World Wide Web olarak bilinmektedir. Protokolün ilk sürümünde, bir sunucudan bir sayfa talep edecek GET adında tek bir yöntem bulunuyordu. HTTP'nin belgelenen ilk sürümü 1991'de yayınlanan HTTP V0.9'du. Dave Raggett, 1995 yılında HTTP Çalışma Grubunu (HTTP WG) yönetti ve protokolü, ek yöntemler ve başlık alanları ekleyerek daha verimli hale gelen bir güvenlik protokolüne bağlı genişletilmiş işlemler, genişletilmiş görüşme, daha zengin meta bilgilerle genişletmek istedi. RFC 1945 ise, 1996'da resmi olarak HTTP V1.0'ı tanıttı. HTTP WG, Aralık 1995'te yeni standartlar yayınlamayı planladı ve daha sonra gelişmekte olan RFC 2068'e (HTTP-NG olarak adlandırılır) dayanan ön standart HTTP/1.1 desteği, 1996'nın başlarında büyük tarayıcı geliştiricileri tarafından hızla benimsendi. Yeni tarayıcıların son kullanıcılar tarafından benimsenmesi hızlı oldu. Mart 1996'da, bir web barındırma şirketi, internette kullanılan tarayıcıların %40'ından fazlasının HTTP 1.1 uyumlu olduğunu bildirdi. Aynı web barındırma şirketi, Haziran 1996 itibarıyla, sunucularına erişen tüm tarayıcıların %65'inin HTTP/1.1 uyumlu olduğunu bildirdi. RFC 2068'de tanımlanan HTTP/1.1 standardı resmi olarak Ocak 1997'de yayınlandı. Daha sonra yapılan iyileştirmeler ve güncellemeler, Haziran 1999'da RFC 2616 kapsamında yayınlandı. 2007'de, HTTP/1.1 spesifikasyonunu revize etmek ve açıklığa kavuşturmak için kısmen HTTP Çalışma Grubu oluşturuldu. Haziran 2014'te WG, RFC 2616'yı geçersiz kılan güncellenmiş altı bölümlü bir spesifikasyon yayınladı: * RFC 7230, HTTP/1.1: Mesaj Sözdizimi ve Yönlendirme * RFC 7231, HTTP/1.1: Anlambilim ve İçerik * RFC 7232, HTTP/1.1: Koşullu İstekler * RFC 7233, HTTP/1.1: Aralık İstekleri * RFC 7234, HTTP/1.1: Önbellek * RFC 7235, HTTP/1.1: Kimlik Doğrulama HTTP/2 ise, Mayıs 2015'te RFC 7540 olarak yayınlandı. Yıl Versiyon 1991 HTTP/0.9 1996 HTTP/1.0 1997 HTTP/1.1 2015 HTTP/2 2022 HTTP/3 == HTTP oturumu == Bir HTTP oturumu, bir ağ istek-yanıt işlemleri dizisidir. HTTP istemcisi, bir sunucudaki belirli bir bağlantı noktasına (tipik olarak 80 numaralı bağlantı noktası, bazen 8080 numaralı bağlantı noktası) bir İletim Kontrol Protokolü (TCP) bağlantısı kurarak bir istek başlatır. (TCP ve UDP port numaraları listesine bakınız). Bu port üzerinde dinleyen bir HTTP sunucusu, bir istemcinin istek mesajını bekler. İsteği aldıktan sonra sunucu, "HTTP / 1.1 200 OK" gibi bir durum satırı ve kendisine ait bir mesaj gönderir. Bu mesajın gövdesi tipik olarak talep edilen kaynaktır, ancak bir hata mesajı veya başka bilgiler de döndürülebilir. === Kalıcı bağlantılar === HTTP/0.9 ve 1.0'da, bağlantı tek bir istek/yanıt çiftinden sonra kapatılır. HTTP/1.1'de, bir bağlantının birden fazla istek için yeniden kullanılabileceği bir canlı tutma mekanizması tanıtıldı. Bu tür kalıcı bağlantılar, istemcinin ilk istek gönderildikten sonra TCP 3 Yollu El Sıkışma bağlantısını yeniden iletmesi gerekmediğinden istek gecikmesini hissedilir şekilde azaltır. Diğer bir olumlu yan etki, genel olarak, TCP'nin yavaş başlatma mekanizması nedeniyle bağlantının zamanla daha hızlı hale gelmesidir. Protokolün 1.1 sürümü ayrıca HTTP/1.0 için bant genişliği optimizasyonu iyileştirmeleri yaptı. Örneğin, HTTP/1.1, kalıcı bağlantılardaki içeriğin ara belleğe alınmak yerine akışa alınmasına izin vermek için parçalı aktarım kodlaması getirmiştir. HTTP ardışık düzeni, gecikme süresini daha da azaltarak istemcilerin her yanıtı beklemeden önce birden çok istek göndermesine olanak tanır. Protokole bir başka ek, bir sunucunun bir istemci tarafından açıkça talep edilen bir kaynağın sadece bir kısmını ilettiği bayt hizmetiydi. === Oturum durumu === HTTP, durum bilgisiz bir protokoldür. Durum bilgisi olmayan bir protokol, HTTP sunucusunun birden çok istek süresi boyunca her bir kullanıcı hakkındaki bilgileri veya durumu saklamasını gerektirmez. Ancak, bazı web uygulamaları, örneğin HTTP tanımlama bilgilerini veya web formları içindeki gizli değişkenleri kullanarak durumlar veya sunucu tarafı oturumları uygular. == HTTP kimlik doğrulaması == HTTP, temel erişim kimlik doğrulaması ve özet erişim kimlik doğrulaması gibi, sunucunun istenen içeriği sunmadan önce bir sınamayı tanımlayıp yayınladığı bir sınama-yanıt mekanizması aracılığıyla çalışan çoklu kimlik doğrulama şemaları sağlar. HTTP, bir sunucu tarafından bir istemci isteğini sorgulamak için ve bir istemci tarafından kimlik doğrulama bilgilerini sağlamak için kullanılabilen, genişletilebilir bir dizi sınama-yanıt kimlik doğrulama şemaları aracılığıyla erişim kontrolü ve kimlik doğrulaması için genel bir çerçeve sağlar. === Kimlik doğrulama === HTTP Kimlik Doğrulaması belirtimi ayrıca belirli bir kök URL'de ortak olan kaynakları daha fazla bölmek için rastgele, uygulamaya özgü bir yapı sağlar. Bölge değeri dizesi, varsa, meydan okumanın koruma alanı bileşenini oluşturmak için kurallı kök URL ile birleştirilir. Bu, sunucunun tek bir kök URL altında ayrı kimlik doğrulama kapsamları tanımlamasına izin verir. == Mesaj biçimi == İstemci sunucuya istek gönderir ve sunucu yanıtlar gönderir. === Mesaj isteği === İstek mesajı aşağıdakilerden oluşur: * Bir istek satırı (örneğin, sunucudan /images/logo.png adlı bir kaynak isteyen GET /images/logo.png HTTP/1.1) * Başlık alanları (örneğin, Accept-Language: en) * Boş satır * İsteğe bağlı mesaj bölümü İstek satırı ve diğer başlık alanlarının her biri ile bitmelidir. (Bir satır başı karakteri ve ardından bir satır besleme karakteri). Boş satır yalnızca içermeli ve başka bir boşluk olmamalıdır. HTTP/1.1 protokolünde, ana bilgisayar dışındaki tüm başlık alanları isteğe bağlıdır. Yalnızca yol adını içeren bir istek satırı, RFC 1945'teki HTTP/1.0 belirtiminden önce, HTTP istemcileriyle uyumluluğu korumak için sunucular tarafından kabul edilir. ==== İstek yöntemleri ==== HTTP, tanımlanan kaynakta gerçekleştirilmesi istenen eylemi belirtmek için yöntemleri tanımlar (bazen fiil olarak adlandırılır, ancak spesifikasyonun hiçbir yerinde fiilden bahsedilmez ve OPTIONS veya HEAD bir fiil değildir). Önceden var olan veriler veya dinamik olarak oluşturulan veriler olsun, bu kaynağın neyi temsil ettiği, sunucunun uygulanmasına bağlıdır. Çoğu zaman kaynak, bir dosyaya veya sunucuda bulunan bir yürütülebilir dosyanın çıktısına karşılık gelir. HTTP/1.0 spesifikasyonu GET, HEAD ve POST yöntemlerini tanımladı ve HTTP/1.1 spesifikasyonu beş yeni yöntem ekledi: OPTIONS, PUT, DELETE, TRACE ve CONNECT. Bu belgelerde belirtilerek, anlambilimleri iyi bilinir ve bunlara güvenilebilir. Herhangi bir istemci herhangi bir yöntemi kullanabilir ve sunucu herhangi bir yöntem kombinasyonunu destekleyecek şekilde yapılandırılabilir. Bir yöntem bir ara madde tarafından bilinmiyorsa, güvenli olmayan ve etkisiz olmayan bir yöntem olarak ele alınacaktır. Tanımlanabilecek yöntem sayısında herhangi bir sınırlama yoktur ve bu, mevcut altyapıyı bozmadan gelecekteki yöntemlerin belirlenmesine olanak tanır. Örneğin, WebDAV yedi yeni yöntem tanımladı ve RFC 5789 PATCH yöntemini belirledi. Yöntem adları büyük/küçük harfe duyarlıdır. Bu, büyük/küçük harfe duyarlı olmayan HTTP başlık alanı adlarının tersidir. GET GET yöntemi, belirtilen kaynağın bir temsilini ister. GET kullanan istekler yalnızca verileri almalı ve başka bir etkisi olmamalıdır. (Bu, diğer bazı HTTP yöntemleri için de geçerlidir.) W3C, bu ayrımla ilgili kılavuz ilkeler yayınladı ve "Web uygulaması tasarımı yukarıdaki ilkelerle ve aynı zamanda ilgili sınırlamalarla bilgilendirilmelidir." şeklinde açıklama yaptı. HEAD HEAD yöntemi, GET isteğiyle aynı olan ancak yanıt gövdesi olmayan bir yanıt ister. Bu, tüm içeriği taşımak zorunda kalmadan yanıt başlıklarında yazılan meta bilgileri almak için kullanışlıdır. POST POST yöntemi, sunucunun, talepte yer alan varlığı URL tarafından tanımlanan web kaynağının yeni bir alt ögesi olarak kabul etmesini ister. POST edilen veriler, örneğin, mevcut kaynaklar için bir açıklama olabilir; bir bülten panosu, haber grubu, posta listesi veya yorum dizisi için bir mesaj; bir web formunun bir veri işleme sürecine gönderilmesinin sonucu olan bir veri bloğu; veya veritabanına eklenecek bir ögedir. PUT PUT yöntemi, kapalı varlığın sağlanan URL altında depolanmasını ister. URL zaten var olan bir kaynağa başvuruyorsa, değiştirilir; URL mevcut bir kaynağa işaret etmiyorsa, sunucu bu URL ile kaynağı oluşturabilir. DELETE DELETE yöntemi, belirtilen kaynağı siler. TRACE TRACE yöntemi, alınan isteği yansıtır, böylece bir istemci, ara sunucular tarafından (varsa) hangi değişikliklerin veya eklemelerin yapıldığını görebilir. OPTIONS OPTIONS yöntemi, sunucunun belirtilen URL için desteklediği HTTP yöntemlerini döndürür. Bu, belirli bir kaynak yerine '*' isteyerek bir web sunucusunun işlevselliğini kontrol etmek için kullanılabilir. CONNECT CONNECT yöntemi, istek bağlantısını şeffaf bir TCP/IP tüneline dönüştürür, genellikle şifrelenmemiş bir HTTP proxy'si aracılığıyla SSL şifreli iletişimi (HTTPS) kolaylaştırır. PATCH PATCH yöntemi, bir kaynağa kısmi değişiklikler uygular. Tüm genel amaçlı HTTP sunucularının en azından GET ve HEAD yöntemlerini uygulaması gerekir ve diğer tüm yöntemler şartnameye göre isteğe bağlı kabul edilir. ==== Güvenli yöntemler ==== Yöntemlerden bazıları (örneğin, GET, HEAD, OPTIONS ve TRACE), geleneksel olarak güvenli olarak tanımlanır, yani bunlar yalnızca bilgi alma amaçlıdır ve sunucunun durumunu değiştirmemelidir. Başka bir deyişle, günlük tutma, web önbelleğe alma, banner sunulması veya bir web sayacı artırma gibi nispeten zararsız etkilerin ötesinde yan etkileri olmamalıdır. Uygulamanın durumuna bakılmaksızın keyfi GET taleplerinde bulunmak bu nedenle güvenli kabul edilmelidir. Ancak, bu standart tarafından zorunlu kılınmamıştır ve garanti edilemeyeceği açıkça kabul edilmiştir. Buna karşılık, POST, PUT, DELETE ve PATCH gibi yöntemler, sunucu üzerinde yan etkilere veya Elektronik ticaret veya e-posta iletimi gibi harici yan etkilere neden olabilecek eylemler için tasarlanmıştır. Bu nedenle, bu tür yöntemler genellikle uyumlu Arama robotları veya web tarayıcıları tarafından kullanılmaz; uymayanlar bağlam veya sonuçlara bakılmaksızın istekte bulunma eğilimindedir. GET isteklerinin öngörülen güvenliğine rağmen, uygulamada bunların sunucu tarafından işlenmesi teknik olarak hiçbir şekilde sınırlı değildir. Bu nedenle, dikkatsiz veya kasıtlı programlama, sunucuda önemsiz olmayan değişikliklere neden olabilir. Bu tavsiye edilmez, çünkü web önbelleğine alma, arama motoru ve diğer otomatik aracılar için sorunlara neden olabilir ve bu da sunucuda istenmeyen değişiklikler yapabilir. Örneğin, bir web sitesi http://example.com/article/1234/delete gibi bir URL aracılığıyla bir kaynağın silinmesine izin verebilir; bu, GET kullanılarak bile keyfi olarak getirilirse, yalnızca makaleyi siler. Pratikte bunun bir örneği, bir kullanıcının görüntülediği sayfadaki rastgele URL'leri önceden getirerek kayıtların toplu olarak otomatik olarak değiştirilmesine veya silinmesine neden olan kısa ömürlü Google Web Accelerator'ın beta sürümünde meydana geldi. Beta, yaygın eleştirilerin ardından ilk sürümünden sadece haftalar sonra askıya alındı. ==== Etkisiz yöntemler ve web uygulamaları ==== PUT ve DELETE yöntemleri etkisiz olarak tanımlanır, yani birden çok özdeş isteğin tek bir istekle aynı etkiye sahip olması gerekir. GET, HEAD, OPTIONS ve TRACE yöntemleri, güvenli olarak tanımlanır ve HTTP durumsuz bir protokol olduğundan etkisiz olmalıdır. Bunun tersine, POST yöntemi etkisiz değildir ve bu nedenle, aynı POST isteğinin birden çok kez gönderilmesi durumu daha fazla etkileyebilir veya başka yan etkilere (e-ticaret gibi) neden olabilir. Bazı durumlarda bu arzu edilebilir, ancak diğer durumlarda bu, bir kullanıcının eyleminin başka bir istek göndermesiyle sonuçlanacağını fark etmemesi veya ilk talebinin yapıldığına dair yeterli geri bildirim almaması gibi bir kazadan kaynaklanıyor olabilir. Web tarayıcıları, bir sayfanın yeniden yüklenmesinin POST isteğini yeniden gönderebileceği bazı durumlarda kullanıcıları uyarmak için uyarı iletişim kutuları gösterebilirken, POST isteğinin birden fazla kez gönderilmemesi gereken durumları ele almak genellikle web uygulamasına bağlıdır. Bir yöntemin etkisiz olup olmadığının protokol veya web sunucusu tarafından zorlanmadığını unutulmamalıdır. Örneğin, bir veritabanı girişinin veya etkisiz olmayan başka bir eylemin bir GET veya başka bir talep tarafından tetiklendiği bir web uygulaması yazmak tamamen mümkündür. Ancak, bir kullanıcı aracısı aynı isteği tekrar etmenin güvenli olmadığına karar verirse, bu tavsiyenin göz ardı edilmesi istenmeyen sonuçlara yol açabilir. ==== Güvenlik ==== TRACE yöntemi, siteler arası izleme olarak bilinen bir saldırı sınıfının parçası olarak kullanılabilir; bu nedenle, genel güvenlik tavsiyesi, sunucu yapılandırmasında devre dışı bırakılmasıdır. Microsoft IIS, benzer şekilde davranan ve aynı şekilde devre dışı bırakılması önerilen tescilli bir "TRACK" yöntemini destekler. Yöntem RFC İstek gövdesi Yanıt gövdesi Güvenli Etkisiz Bellekte tutulabilir PATCH RFC 5789 POST RFC 7231 PUT CONNECT DELETE GET HEAD OPTIONS TRACE === Yanıt mesajı === Yanıt mesajı aşağıdakilerden oluşur: * Durum kodunu ve neden mesajını içeren bir durum satırı (örneğin, istemcinin isteğinin başarılı olduğunu belirten HTTP/1.1 200 OK) * Yanıt başlığı alanları (örneğin, İçerik Türü: metin/html) * Boş satır * İsteğe bağlı mesaj bölümü Durum satırı ve diğer başlık alanlarının tümü ile bitmelidir. Boş satır yalnızca içermeli ve başka bir boşluk olmamalıdır. için bu katı gereksinim, yalnızca veya gibi diğer sistem satır kesmelerinin tutarlı kullanımı için ileti gövdeleri içinde biraz gevşetilir. == Durum kodları == İstemci, bir web sayfası görüntülemek için bir tarayıcı ile bu siteyi oluşturmak için sunucudan web site dosyalarını istemektedir. Sunucu bu istek sonucunda bir HTTP durum kodu kullanarak yanıt oluşturmaktadır. Bu kodları HTTP durum kodu veya yanıt kodu olarak adlandırmaktayız. Her bir durum kodu farklı anlamlara gelmektedir ve bu kodlar sayfanın düzgün çalışıp çalışmadığı hakkında bilgi vermektedir. 60'dan fazla HTTP durum kodu bulunmakta. Bu durum kodlarının bazıları kullanılmamakta bazıları ile de sıkça karşılaşmamaktayız bu kodların bazıları ise gelecekte kullanılmak için hazırlanmış kodlardır. SEO çalışmalarında veya site tarama analizlerinde karşılaşılan en yangın durum kodları 5 başlık altında incelenmektedir. * 1xx Bilgilendirme * 2xx Başarılı * 3xx Yönlendirme * 4xx İstemci Hatası * 5xx Sunucu Hatası === 1xx Durum kodları === 1xx HTTP durum kodları bilgilendirme kodları olarak tanımlanmakta. İstemcinin isteği sunucu ulaşıldığı ve işlemin başladığına dair bilgilendirme kodlarını ifade eden durum kodlarıdır. Sunucu tarafından cevap oluştuktan sonra kaldırılırlar. Bu kodlarının bazıları ile daha sık karşılaşılmaktadır. 100: İstemci tarafından gönderilen isteğin başlığı sunucu tarafından alındığı ve gövdesinin de alınmaya hazır olduğunu ifade etmektedir. 101: İstemcinin Sunucudan protokol değiştirmesini talep ettiği ve sunucun talebi kabul ettiğini ifade etmektedir. === 2xx Durum Kodları === İstemcinin isteklerine sunucunun başarılı verdiğini ifade eden durum kodlarıdır. SEO denetimleri için bu sayfaların sorunsuz çalıştığını ifade etmektedir. Genellikle sayfaların 2xx kodları döndürmesini bekleriz. 2xx içerisinde farklı anlamlara gelen sıkça karşılaşılan 2xx durum kodları bulunmakta. 200: OK yanıt kodu olarak tanımlanmakta ideal durum kodudur. Sayfaların sorunsuz bir şekilde çalıştığını ifade eder. 201: Oluşturuldu durum olarak tanımlanmakta. Sunucu yapılan isteği kabul eder ve işleme süreci başlar bunun sonucunda istek yerine getirilebilir ya da getirilemez. 204: İçerik yok yanıt kodu olarak ifade edilmekte. Sunucu isteği başarılı bir şekilde işleme koydu ve istemciye geri gönderilecek veri bulunmadığı ifade etmektedir. 205: İçeriği sıfırla yanıt olarak tanımlanmakta. Sunucu işleme başarılı bir şekilde işleme koydu fakat istek gönderenden belge görünümü sıfırlanmasını istemekte ve herhangi bir içerik döndürmemektedir. 206: Kısmi içerik yanıt kodu olarak ifade edilmekte. Sunucu istemci tarafından gönderilen bir aralık bağlılığı nedeniyle kaynağın yalnızca bir kısmını göndermekte. Aralık başlığı HTTP istemcileri tarafından kesintiye uğramış ve indirmelerin devam ettirilmesini sağlamak veya bir indirmeyi birden çok eş zamanlı akışa bölmek için kullanılır. 207: Çoklu durum yanıt kodu olarak ifade edilmekte. Takip eden mesaj gövdesi bir XML masajıdır ve kaç tane alt istekle bulunduğuna bağlı olarak bir dizi ayrı yanıt kodu oluşturabilmekte. Bu durum kodu birden çok durum kodunun doğru olabildiği durumlarda kullanılmakta. === 3xx Durum Kodları === Geçici veya kalıcı yönlendirme kodlarıdır. Bu kodlar sayfaların SOE değerini korumak için önemlidir. 3xx durum kodları kendi içerisinde farklı anlamlara gelen farklı durum kodlarından oluşmaktadır. 301: Kalıcı yönlendirme durum kodu olarak ifade edilmekte .Bir web sayfasının kalıcı olarak bir başka web sayfasına yönlendirildiği ve sayfayı ziyaret eden kullanıcının da otomatik olarak yönlenmesini sağlayan durum kodudur. 302:Geçici yönlendirme durum kodu olarak ifade edilmekte. Bir web sayfasının geçici olarak bir başka web sayfasına yönlendirildiğini ifade eden durum kodudur. 301 yönlendirme kodundan farkı ilgili sayfanın test aşamasında olması, bakıma alınması ya da bir e-ticaret sitesi için ilgili ürünün stoklarının geçici olarak tükenmesi gibi ilgili sayfanın tekrar aktif edileceği durumlarda kullanılmasıdır. Fakat kullanıcılar 301 yönlendirmesi ile 302 yönlendirmesi arasındaki farkı anlamayacaktır. İlgili sayfaya giriş yapan kullanıcılar direkt olarak diğer sayfaya yönlendirilmektedir. 307: Geçici Yeniden Yönlendirme kodu olarak ifade edilmektedir. 302 gibi bir bir kaynağa geçici olarak yönlendirmeyi ifade eder. 308: Bir kaynağın kalıcı olarak farklı bir kaynağa taşındığını ifade eden durum kodudur. 301 durum kodundan farklı olarak HTTP yönetiminin değişmesine izin vermez. === 4xx Durum kodları === İstemci hata kodları olarak ifade edilmektedir. SEO denetimleri yapılırken en çok dikkat edilen durum kodlarıdır. Bu durum kodlarından bazıları ile daha sık karşılaşılır. 400: hatalı istek durum kodu olarak ifade edilir. Sunucunun istemciden kaynaklanan hatadan dolayı isteği yerine getirememesidir. 403:Yasaklanmış içerik. Sunucu Yapılan isteği anlar fakat reddettiği durumlarda bu durum kodunu döndürmekte. 404: Sayfa bulunamadı olarak ifade edilir. En çok karşılaşılan HTTP durum kodudur. İstenilen kaynağın bulunamadığı fakat gelecekte bulanabileceği anlamına gelir bu yüzden bu hatayı düzeltmek için genellikle 3xx yönlendirme kodları kullanılmakta ya da özel 404 sayfaları oluşturulmakta. === 5xx Durum Kodları === Sunucu hataları ifade eden durum kodlarıdır. Sunucular istekleri işleyemediklerinde bu durum kodlarını döndürmekte. Kullanıcılar tarafında sayfa görüntülenemez. 500:Sunucu hatası olarak ifade edilir. Beklenmeyen bir durumla karşılaşıldığında Sunucular bu kodları döndürmekte. 502:Sunucunun başka bir sunucuya istek gönderdikten sonra geçersiz yanıt aldığı anlamına gelen durum kodudur. 504:Bir isteği işlerken bir sunucunun diğer sunucudan yanıt beklerken isteğin zaman aşımına uğraması durumunda görülen durum kodudur. 505:HTTP protokol sürümünün desteklenemediği anlamında gelen durum kodudur. 511:Kullanılmak istenen ağın isteği sunucuya iletmeden önce kimlik doğrulaması yapması gerektiği durumlarda görülen durum kodudur. == Şifrelenmiş bağlantı == Şifreli bir HTTP bağlantısı kurmanın en popüler yolu HTTPS'dir. Şifreli bir HTTP bağlantısı kurmak için iki başka yöntem de mevcuttur: Güvenli Köprü Metni Aktarım Protokolü ve TLS'ye yükseltme belirtmek için HTTP/1.1 Yükseltme başlığını kullanma. Ancak bu ikisi için tarayıcı desteği neredeyse yoktur. == Örnek oturum == Aşağıda, bir HTTP istemcisi ile www.example.com, bağlantı noktası 80 üzerinde çalışan bir HTTP sunucusu arasındaki örnek bir konuşma bulunmaktadır. === İstemci isteği === GET / HTTP/1.1 Host: www.example.com Bir istemci isteğini (bu durumda istek satırı ve yalnızca bir başlık alanından oluşur) boş bir satır izler, böylece istek, her biri satır başı şeklinde olan çift satır sonu ile biter. "Ana Bilgisayar" alanı, tek bir IP adresini paylaşan çeşitli DNS adları arasında ayrım yaparak isme dayalı sanal barındırmaya izin verir. HTTP / 1.0'da isteğe bağlı olsa da, HTTP / 1.1'de zorunludur. ("/", Varsa /index.html anlamına gelir.) === Sunucu yanıtı === HTTP/1.1 200 OK Date: Mon, 23 May 2005 22:38:34 GMT Content-Type: text/html; charset=UTF-8 Content-Length: 155 Last-Modified: Wed, 08 Jan 2003 23:11:55 GMT Server: Apache/1.3.3.7 (Unix) (Red-Hat/Linux) ETag: "3f80f-1b6-3e1cb03b" Accept-Ranges: bytes Connection: close Hello World, this is a very simple HTML document. ETag (varlık etiketi) başlık alanı, istenen kaynağın önbelleğe alınmış bir sürümünün sunucudaki kaynağın geçerli sürümüyle aynı olup olmadığını belirlemek için kullanılır. Content-Type, HTTP mesajı tarafından taşınan verinin İnternet ortam tipini belirtirken Content-Length, uzunluğunu bayt cinsinden belirtir. HTTP/1.1 web sunucusu, Accept-Ranges: bayt alanını ayarlayarak belgenin belirli bayt aralıklarına yönelik isteklere yanıt verme yeteneğini yayınlar. Bu, istemcinin, bayt hizmeti olarak adlandırılan, sunucu tarafından gönderilen bir kaynağın yalnızca belirli kısımlarına sahip olması gerekiyorsa yararlıdır. Connection: close gönderildiğinde, web sunucusunun bu yanıtın aktarılmasından hemen sonra TCP bağlantısını kapatacağı anlamına gelir. Başlık satırlarının çoğu isteğe bağlıdır. İçerik Uzunluğu eksik olduğunda, uzunluk başka yollarla belirlenir. Parçalı aktarım kodlaması, içeriğin sonunu işaretlemek için yığın boyutu 0 kullanır. İçerik Uzunluğu olmadan kimlik kodlaması, soket kapanana kadar içeriği okur. Gzip gibi bir sıkıştırma programı, iletilen verileri sıkıştırmak için kullanılabilir. == Benzer protokoller == * Gopher protokolü, 1990'ların başlarında HTTP tarafından değiştirilen bir içerik teslim protokolüdür. * SPDY protokolü, Google'da geliştirilen ve HTTP/2'nin yerini alan HTTP'ye bir alternatiftir. * Gemini protokolü, gizlilikle ilgili özellikleri zorunlu kılan, Gopher'dan ilham alan bir protokoldür. == Ayrıca bakınız == * HTTPS == Kaynakça == * World-Wide Web Consortium ana sayfası * RFC2616 HTTP/1.1 iletişim kuralının tanımlandığı RFC (FTP erişimi) Kategori:Hacker terimleri Kategori:İnternet protokolleri
Kümeler teorisi ile şunlar kastedilmiş olabilir: * Kümeler kuramı; Alman matematikçi Georg Cantor'un 1874-1895 yılları arasında geliştirdiği, 20. yüzyıl matematiğinin temelini oluşturan teori. * Zermelo-Freankel küme kuramı (ZFC); basit kümeler kuramındaki Russel paradoksu gibi zaafiyetlere yanıt olarak geliştirilen, aksiyoma (belit) dayalı bir kuram.
Doğal sayılar, \mathbb{N} = \\{ 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, ... \\} şeklinde sıralanan tam sayılardır. Sayma sayılarına 0'ı ekleyerek elde edilir. Negatif değer almazlar. Bazı kaynaklarda "0" doğal sayı olarak alınmaz. Matematikte hâlâ sıfırın bir doğal sayı olarak alınıp alınmayacağı tartışma konusu olup cebirsel inşalar yapılmak isteniyorsa "0" sayısının doğal sayı olarak alınması avantaj sağlayabilir. Matematiğin diğer dallarında da problem hangi durumda daha kolay ifade edilebilecekse doğal sayılar kümesi de o şekilde alınır. == Sayı değeri == Bir doğal sayının rakamlarının belirttiği değere rakamların sayı değeri denir. Doğal sayının rakamlarının toplamına rakamların sayı değerleri toplamı denir. === Basamak değeri === 9 basamaklı bir doğal sayının basamaklarının * Birler basamağının basamak değeri :1 * Onlar basamağının basamak değeri :10 * Yüzler basamağının basamak değeri :100 * Binler basamağının basamak değeri :1.000 * On binler basamağının basamak değeri :10.000 * Yüz binler basamağının basamak değeri :100.000 * Milyonlar basamağının basamak değeri :1.000.000 * On milyonlar basamağının basamak değeri :10.000.000 * Yüz milyonlar basamağının basamak değeri :100.000.000 Onlu sayma düzeninde bir basamağın değeri sağındaki basamağın 10 katıdır. Bir rakamın basamak değeri o rakam ile rakamın yazıldığı basamağın çarpımıyla bulunur.. 12345 sayısındaki 2 nin basamak değeri 2 (sayı değeri) ve 1000 (basamak değeri) çarpılarak 2 × 1000 = 2000 şeklinde bulunur. === Peano Belitleri tanımı === Peano belitleri tarihsel olarak doğal sayıların en genel (ve sezgisel) tanımıdır. Modern tanımlar bu tanımı sağlar. * Sıfır bir doğal sayıdır. * Her doğal sayının, yine bir doğal sayı olan bir ardılı vardır. * Ardılı sıfır olan hiçbir doğal sayı yoktur. * Ardılları eşit olan doğal sayılar da birbirine eşittir. * Doğal sayılardan oluşan bir küme, sıfırı ve her doğal sayının ardılını içeriyorsa o küme doğal sayılar kümesine eşittir. Sıfırı doğal sayı olarak kabul etmeyen grup, buradaki belitlerin "Bir, bir doğal sayıdır." olarak kabul eder. === ZFC tanımı === Zermelo-Freankel küme kuramı doğal sayılar, von Neumann sıral sayılarıyla inşa edilebilir. Buna göre her sayı temelde bir kümedir. Eğer sıfır boşküme olarak tanımlanırsa ve her n sayının ardılı, n^+, n\cup{n} olarak verilirse, doğal sayılar inşa edilmiş olur. :0=\emptyset :n^+ = n \cup \\{ n \\} Bu tanım doğal sayıların yinelgen bir yapıda olduğunu da belirtmiş olur. Bu yinelgen tanımla sayılar, :0={} :1={0} :2={0,1} :3={0,1,2} :... :n+1={0,1,...,n} Bu tanımda iki doğal sayının eşitliği sayıların öğe sayısına dayanır. Russell'ın farklı bir tanımı daha genel görünebilir: 0 DOĞAL SAYIDIR :0={\emptyset} (sıfır, hiç öğesi olmayan tüm kümelerin kümesi) :n^+ = \\{ x \cup \\{ y \\} \, | \, x \in n \, \text{ve} \, y ot\in x \\} (n'nin ardılı, öğe sayısı n olan tüm kümelerin kümesi) Ne var ki bu tanım belitsel küme kuramlarında geçerli değildir, çünkü bir sayı, küme olamayacak kadar büyük topluluklar olmak zorunda kalıyor. Ancak tipler kuramı gibi kuramlarda geçerlidir. == Büyüklük ve küçüklük ilişkileri == Doğal sayıların sıralanmasına en büyük basamaktan başlanır. Aynı basamakta büyük rakam bulunan sayı diğerinden büyüktür. İki sayının yüz milyonlar basamaklarında eşit rakamlar bulunuyor. Bu nedenle karşılaştırma bir sonraki basamak olan on milyonlar basamaklarında yapılır. Bu basamaklarda 9 > 8 olduğundan 894.125.067 > 887.954.700 yazılır. “ 894.125.067 büyüktür 887.954.700 şeklinde okunur.” \mathbb{N} = \\{ 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, ... \\} Doğal Sayılar Kümesinde; iki doğal sayının toplamı yine bir doğal sayı olur. = Doğal sayılarda işlemler = Doğal sayılar toplama ve çarpma işlemine göre kapalıdırlar. İki doğal sayının çarpımı veya toplamı yine bir doğal sayıdır. Örneğin: 3.5=15, 7.9=63 İki doğal sayının farkı veya bölümü bir doğal sayı olmayabilir bu nedenle doğal sayılar çıkarma ve bölme işlemine göre kapalı değildir. Örn: 9-12 = -3, 2/4 = 1/2 gibi. == Toplama işlemi == Toplama işlemi ileri doğru sayma işlemidir. Toplama işlemine katılan sayılara terim, işlemin sonucuna toplam denir. Toplama işlemi sayıların aynı basamakları arasında yapılır. Bu nedenle toplama işleminde sayılar aynı basamaklar alt alta gelecek şekilde yapılır. Doğal sayılarda toplama aşağıdaki cebirsel kurallara uyar: * Toplamsal birim öğe: ::a + 0 = a * Toplamanın değişme özelliği: ::a + b = b + a * Toplamanın birleşme özelliği: ::(a + b) + c = a + (b + c) * Toplamanın çarpma üzerine dağılma özelliği (sağdan dağılma): ::(a + b)c = ac + bc Bir a sayısını bir b sayısıyla toplamak, a sayısının b kere ardılını almak olarak tanımlanır. Daha matematiksel bir tanım verilmek istenirse Ard(n) gösterimi n sayısının ardılını ifâde etmek üzere, toplama aşağıdaki belitlerle tanımlanır: # a+0=a # a+Ard(b)=Ard(a+b) Bu belitlerden yola çıkarak ardıllık işlemini toplama cinsinden göstermek mümkündür: 2\. belitte b=0 seçilirse :a+Ard(0)=ard(a+0) sıfırın ardılı birdir, o halde, :Ard(a)=a+1 olduğu kolaylıkla görülür. == Çarpma işlemi == Çarpma işlemi art arda toplama işlemidir. Çarpma işlemine katılan sayılara çarpan, işlemin sonucuna çarpım denir. Doğal sayılarda çarpma aşağıdaki cebirsel kurallara uyar: * Çarpımsal birim öge: ::a1 = a * Çarpmanın değişme özelliği: ::ab = ba * Çarpmanın birleşme özelliği ::(ab)c = a(bc) * Çarpmanın toplama üzerine dağılma özelliği (soldan dağılma): ::c(a + b) = ca + cb Bir a sayısını bir b sayısıyla çarpmak, a sayısının b kere toplamını almak olarak tanımlanır. Daha matematiksel bir tanım verilmek istenirse Ard(n) gösterimi n sayısının ardılını ifade etmek üzere, çarpma aşağıdaki belitlerle tanımlanır: # a1 = a # a \, Ard(b) = ab + a == Kaynakça == ==Ayrıca bakınız== Kategori:Oranlı sayılar
Matematik felsefesinde, sezgicilik ya da (eski sezgiciliğinin karşıtı olarak) yeni sezgicilik akımı, matematiğe insanların oluşturucu etkinliği olarak bakan bir yaklaşımdır. Sezgici matematikte her türlü matematiksel nesne bir aklın ürünüdür dolayısıyla nesnenin var olma olanağı da nesnenin oluşturulabilme olanağına denktir. Bu görüş, bir nesnenin varlığının, nesnenin var olmamasının bir çelişki teşkil etmesine dayanarak ıspatlanabileceğini savunan klasik yaklaşıma karşıttır ve sezgicilere göre bu klasik yaklaşım geçersizdir. Nesnenin var olmamasının bir çelişki yaratması nesnenin var olduğuna ilişkin oluşturmacı bir kanıtın var olabileceği anlamına gelmez. Bu yaklaşımıyla sezgicilik oluşturmacı matematiğin bir türüdür. Sezgici matematik, matematiksel önermelerin geçerliliğini, önerme için bir ispatın var olmasına bağlar. Sezgici matematikçiye göre matematiksel nesneler salt ussal yapılar ise geçerli olabilmeleri için ıspatlanabilir olmalarından başka herhangi bir ölçüt olamaz. Bunun sonucu olarak sezgici matematikçi bir matematiksel önermeyi klasik bir matematikçinin aldığı anlamda kabul etmez. Örneğin bir sezgici matematikçiye A ya da B demek ya A ya da B önermesinin ıspatlanabileceğini savunmaktır. Özel olarak Üçüncü olanağın dışlanması kanunu, A ya da değil A, geçersizdir çünkü her zaman için A ya da değil A önermesini ıspatlamanın mümkün olduğunu varsaymak mümkün değildir. (Ayrıca bkz. Sezgici Mantık.) Sezgicilik soyut sonsuzluk kavramını da reddeder. Örneğin tüm doğal sayıların kümesi ya da rasyonel sayıların herhangi bir dizisi gibi sonsuz nesneleri meşru olarak kabul etmez. Bu yaklaşım kümeler kuramı ve kalkülüsün büyük bir bölümünün yeniden oluşturulmasını gerekli kılar ve klasik kuramlardan çok farklı olan kuramlara yol açar. == Sezgici matematiğe katkıda bulunan matematikçiler == * L. E. J. Brouwer * Arend Heyting * Stephen Kleene == Sezgici matematiğin dalları == * Sezgici mantık * Sezgici aritmetik * Sezgici tip teorisi * Sezgici küme teorisi * Sezgici kalkülüs == İlgili konular == * Sezgicilik * Ultra sezgicilik * Anti gerçekçilik * Oyun anlam bilgisi * Hesaplanabilirlik mantığı Sezgici Matematik
Matematiğin temelleri olarak bilinen matematik dalı matematiğin tümü için geçerli olan en temel kavramları ve mantıksal yapıları inceler. Sayı, küme, fonksiyon, matematiksel tanıt, matematiksel tanım, matematiksel aksiyom, algoritma gibi kavramlar Matematiksel mantık, Aksiyomatik Küme Teorisi, Tanıtlama Teorisi, Model Teorisi, Hesaplama teorisi, Kategori Teorisi gibi yine matematiğim temelleri olarak anılan alanlarda incelenir. Bununla birlikte matematiğin temellerinin araştırılması matematik felsefesinin ana konularından biridir. Bu daldaki can alıcı soru matematiksel önermelerin hangi nihai esaslara göre "doğru" ya da "gerçek" kabul edilebileceğidir. Geçerli baskın matematiksel paradigma aksiyomatik küme kuramı ve formel mantık üzerine kurulmuştur. Günümüzde neredeyse bütün matematik teoremleri küme kuramının teoremleri şeklinde ifade edilebilmektedir. Bu bakış açısına göre matematiksel bir önermenin doğruluğu (gerçekliği) önermenin formel mantık yoluyla küme kuramının aksiyomlarından türetilebildiği iddiasından başka bir şey değildir. Bununla birlikte bu formel yaklaşım bazı konuları aydınlatmakta yeterisz kalır: Neden kullandığımız aksiyomlar yerine başka aksiyomlar kullanmayalım? Neden kullandığımız mantık kuralları yerine başka mantık kuralları kullanmayalım? Neden "doğru" matematiksel önermeler (örneğin aritmetik yasaları) fiziksel dünyada doğruymuş gibi görünür? Bu sorunsal Eugene Wigner tarafından (1960) ":en:The unreasonable effectiveness of mathematics in the physical sciences" (Matematiğin doğa bilimlerindeki anlaşılmaz etkililiği) adlı çalışmasında ayrıntılı olarak işlenmiştir. Yukarıda belirtilen formel gerçeklik nosyonunun hiçbir manası da olmayabilir. Başka bir deyişle tüm önermelerin, hatta paradoksların, küme kuramı aksiyomlarından türetilmesi olanaklı olabilir. Bunun ötesinde Gödel'in ikinci teoreminin sonucu olarak bunun böyle olmadığından hiçbir zaman emin olamayız. Matematiksel gerçekçilikte (Platonizm olarak da bilinir), insanlardan bağımsız olan bir matematiksel nesneler dünyasının var olduğu öne sürülür. Matematiksel nesnelere ilişkin doğrular insanlar tarafından keşfedilir. Bu görüşe göre doğanın yasaları ve matematiğin yasaları benzer bir statüdedir ve matematik yasaların doğadaki etkililiğinin mantıksız olduğu savı geçerliliğini yitirir. Aksiyomlarımız değil, matematiksel nesnelerin elle tutulabilir gerçek dünyası matematiğin temellerini oluşturur. Bu noktada doğal olarak beliren soru, (Bu matematiksel dünyaya nasıl erişlebilir?) sorusudur. Matematik felsefesinde bazı modern kuramlar, özgün anlamıyla, temellerin var olduğunu reddeder. Bazıları matematiksel uygulama üzerinde yoğunlaşır ve matematikçilerin bir sosyal grup olarak somut çalışmalarını betimlemeyi ve çözümlemeyi amaçlar. Yine başkaları, matematiğin 'gerçek dünyaya' uygulandığında güvenilirliği konusunda insanın bilişseliğine yoğunlaşarak matematiği bilişsel bilim olarak oluşturmaya çalışır. Bu kuramlarda temeller yalnızca insan düşüncesinde bulunur ve 'nesnel' dış yapıda yoktur. Bu konu hala çözüme kavuşturulamamıştır. == İlgili konular == * Matematik Felsefesi * Tersine Matematik == Kaynakça == * ":en:The Unreasonable Effectiveness of Mathematics in the Natural Sciences", Eugene Wigner, 1960 * ":en:What is mathematical truth?" (Matematiksel gerçek nedir?) , Hilary Putnam, 1975 * ":en:Mathematics as an objective science" (Nesnel bilim olarak matematik) , Nicholas D. Goodman, 1979 * ":en:Some proposals for reviving the philosophy of mathematics" (Matematik felsefesini yeniden canlandırmak için bazı öneriler), Reuben Hersh, 1979 * ":en:Challenging foundations", Thomas Tymoczko, 1986, preface to first section of "New Directions in the Philosophy of Mathematics", 1986 ve (değişikliklerle) 1998; ayrıca Putnam, Goodman, Hersh çalışmalarını da içerir.33 == Dış bağlantılar == * Prof. Benno Kuryel'in konuyla ilgili makalesi * Stephen G. Simpson'in konuyla ilgili sitesi (İngilizce) * FOM -- Foundations of Mathematics mailing list (Matematiğin temelleri e-posta listesi - İngilizce) * Chaitin'in "Matematiğin Temelleri Üzerine Uyuşmazlık Yüzyılı" adlı yazısı Kategori:Matematiksel mantık Kategori:Matematik tarihi Kategori:Matematik felsefesi
Jean-Jacques Annaud (d. 1 Ekim 1943, Essonne, Île-de-France), Fransız sinemacı ve film yapımcısı. == Biyografisi == Paris Vaugirard School okulunda edebiyat eğitimi aldı. Sinemaya başlamadan önce reklam yönetmenliği yapan ve yüzden fazla reklam filmini yöneten Jean-Jacques Annaud, 1976 yılında Noirs et Blancs en Couleur (Black and White in Colour - 1976) filmini çekerek sinemaya geçmiş oldu. Kamerun'da askeri görevini yaparken yaşadığı olaylardan yola çıkarak yazdığı ve yönettiği bu filmi, Fransa seyircisi tarafından fazla ilgi görmedi ancak o yıl En İyi Yabancı Film dalında Oscar ödülüne aday gösterildi ve ödülü kazandı. Bir sonraki filmi Coup de Tête (Hothead - 1979) ile ülkesinde sesini duyuran Annaud, 1981 yılında sinema tarihinin en ilginç yapıtlarından birine imza atarak daha geniş kitlelere ulaşma imkânı buldu. La Guerre du Feu (Ateşi arayış - 1981) adlı filminde ateşi bulan ilk insanların, ateşin sönmesi üzerine yeni bir ateş kaynağı bulmak için aralarından birkaç kişiyi uzaklara yollaması anlatılıyor. Bu ağır görevi üstlenen insanları başka kabileler ve doğa ile yaşadıkları mücadele içinde perdeye aktaran Annaud, bu filmi ile Fransız Cesar Ödülleride, En İyi Film ve En İyi Yönetmen ödüllerini aldı. 1986 yılında Sean Connery ile çalıştığı ve Umberto Eco'nun aynı adlı romanından uyarlanan Der Name der Rose (Gülün adı - 1986) filmini çekti. Uyarlama yapımlar arasında önemli bir yere sahip olan bu filmi, 1989 yılında çektiği L'Ours (Ayı - 1989) takip etti. La Guerre du Feu ile elde ettiği Sınıflandırılamayan Filmlerin Yönetmeni unvanını bu filmi ile perçinleyen Annaud, iki ayı arasındaki sevgi bağını ve insanlara karşı bu bağı korumalarını anlatan filminde belgesel doğallığındaki tarzının zirvesine çıktı. 1920'li yıllarda Fransız Hindiçini'nde geçen, Fransız bir kadın ile Çinli bir erkeğin arasındaki sıra dışı ilişkiyi perdeye taşıyan L'Amant (The Lover - 1992) filmini, 1995 yılında çektiği Guillaumet, les ailes du courage (Wings of Courage) izledi. And dağlarına düşen posta uçağının pilotu medeniyete geri dönüşü sırasında yaşadıklarını anlatan bu filmin ardından Seven Years in Tibet (Tibet'te Yedi Yıl - 1997) çekildi. Filmi sebebiyle Çin'de büyük tepki toplayan Annaud'u Çin'e girmesi yasaklandı ancak bu filmi hem sadık izleyicilerinin beğenisini topladı hem de yeni kitlelere ulaşabilmesini sağladı. 2001 yılında Avrupa'da yapılan en büyük bütçeli bağımsız film olan Enemy At The Gates (Kapıdaki Düşman - 2001) çekildi. Stalingrad kuşatması sırasında yaşanan gerçek bir olaydan esinlenilerek yazılan hikâye, çok büyük boyutlarda hazırlanan setlerde çekildi ve bilgisayarlı çekim, kurgu ve efekt tekniklerinin kullanımı nedeniyle Annaud'un sinemasında bir yenilik olarak görüldü. 2004 yılında tekrar hayvanlarla çalışan Annaud, bu kez küçükken birbirlerinden ayrılan iki kaplan yavrusunun yıllar sonra birbirleriyle dövüştürülmek için bir araya getirilişini anlatmaktadır. == Filmografi == * Noirs et blancs en couleur (1976) * Coup de tête (1979) * Guerre du feu, La (Ateşi arayış) (1981) * Gülün Adı (1986) * Ours, L' (Ayı) (1988) * Amant, L' (1992) * Wings of Courage (1995) * Tibet'te Yedi Yıl (film, 1997) - Seven Years in Tibet (1997) * Enemy at the Gates (Kapıdaki Düşman) (2001) * Two Brothers (2004) * Kara Altın (2011) == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * IMDb Sayfası Kategori:1943 doğumlular Kategori:Fransız film yönetmenleri Kategori:Académie des Beaux-Arts üyeleri Kategori:Fransız senaristler Kategori:Personae non gratae Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:En İyi Yönetmen César Ödülü sahipleri Kategori:Kanadalı film yönetmenleri Kategori:Fransız film yapımcıları
Başkent, bir devletin yönetim merkezi olan şehir. Bir ülkedeki hükûmet merkezidir. Bazı monarşilerde, başkent hükümdarın sürekli ikamet ettiği şehri temsil eder. Demokrasilerde genellikle meclis ve diğer hükûmet organları başkentte bulunur. Diplomatik ilişki içerisinde bulunulan ülkelerin büyükelçilikleri de genellikle başkentte yer alır. Bir ülke, politik nedenlerden dolayı birden fazla başkent tayin edebilir. Örnek olarak, Güney Afrika Cumhuriyeti'nin idari başkenti Pretoria, yasama başkenti Cape Town, yargı başkenti Bloemfontein'dir. == Tarihçe == Başkentlerin ortaya çıkabilmesi için kentlerin ortaya çıkması yeterli değildi. Fırat ve Dicle nehirleri arasındaki Mezopotamya'da ilk kentler MÖ 6000 yıllarına kadar geri gitse deAÖF Ders Kitabı, Kent Sosyolojisi , Editör: Doç Dr. Fatime Güneş, Anadolu Üniversitesi, 2013 başkentin ortaya çıkması ancak bir devlet örgütlenmesi gerekiyordu. MÖ 2350 dolaylarında Agade kralı Büyük Sargon'un Sümer kent devletlerini zor kullanarak ele geçirip bölgesel bir devlet kurması ile ilk başkent ortaya çıktı. Sargon ve sonraki Akad kralları fethettikleri yerlerden elde ettikleri büyük ganimetleri başkentte topladılar, burayı tapınaklar ve benzeri kamusal binalarla süslediler.Tayfun Çınar, Dünya'da ve Türkiye'de Başkentlik Sorunu, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları , Ankara, Nisan 2004, sayfa 25 Mezopotamya'da daha önce var olan kent devletleri ile karşılaştırıldığında başkent hem kralın oturduğu yer hem de zenginliklerin yığıldığı yer olarak diğer kentlerden ayrışır. MÖ 1750 dolaylarında Babil kralı Hammurabi Sümer ve Akad kentlerini tek bir yönetim altında birleştirerek bölgesel devletten imparatorluğa geçişi sağladı. Bu sefer tüm kaynaklar başkent Babil'de toplandı. Antik dönem imparatorluklarında başkent değiştirmeler de sık olarak görülüyordu. Örneğin Antik dönem Mısır'da bir düzineden fazla başkent değiştirme oldu. İlke olarak her firavun kendi başkentini seçip anıt mezarını oraya yakın bir yere yaptırıyordu. Dolayısıyla ardından gelen firavun yeni bir yeri başkent olarak seçebilirdi. Aşağı ve Yukarı Mısır'ı birleştiren Menes MÖ 3100'de Memfis'i başkent yapmıştı. Ancak MÖ 2000'lerde Teb kenti gerçek anlamda bir başkent niteliğini kazandı. Başkent değiştirme Mezopotamya'da da sık görülen bir olaydı. Sümer'ler döneminden beri kralların kendi adlarına bir kent kurmaları çok onurlu bir iş sayılmaktaydı. Örneğin Asur kralı I.Tukulti Ninurta başkent Asur'dan 3 kilometre uzakta kendi adını taşıyan yeni bir başkent yaptırmaya girişti. Kralı temel amacı bu kentin Susa kralı Untaş Napirişa'nın eski başkent Susa'dan 60 km. ileride kendi adına kurduğu başkentten daha görkemli olması idi. Görüldüğü gibi bu kentlerin kurulmalarının nedeni ekonomik veya stratejik değildi. Nitekim kralın ölümünden bir süre sonra ihtişamlı görünümü olan kent terkedildi.Tayfun Çınar, Dünya'da ve Türkiye'de Başkentlik Sorunu, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları , Ankara, Nisan 2004, sayfa 35 Tarihsel olarak Mezopotamya, Mısır ve Anadolu'da kurulmuş olan büyük kentler ve başkentler hükümdarın oturduğu karargahlar görünümündeydi. Burada yaşayan yönetici seçkinler ve çevreleri için zanaatkarlar, köleler ve kentin savunmasını yapan askerler bu merkezlere toplanmıştı. Elde edilen zenginlikler de bu kentteki saraylara, anıt mezarlara ya da büyük kamu binalarına yatırılmaktaydı. Gerçekleştirilen bayındırlık işlerinden dolayı başkent çok görkemli görülse de, bu kentin dışında başka büyük kentin bulunmaması, toplumsal yaşamın kentsel bir dizgeye dayanmadığını gösteriyordu.Tayfun Çınar, Dünya'da ve Türkiye'de Başkentlik Sorunu, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları , Ankara, Nisan 2004, sayfa 38 === Avrupa tarihinde başkentler === Avrupa tarihinde ilk devletler Yunan kent devletleri idi ve dolayısıyla başkent henüz oluşmamıştı. Yunan kent devletlerinin ardından İskender'in kurduğu imparatorluğun bir başkenti oldu. İskender Mısır'ı ele geçirdikten sonra MÖ 332'de başkent Memfis'in doğusundaki küçük bir balıkçı köyüne bir kent kurdurttu ve burayı başkent ilan etti. Doğu toplumlarındakine benzer şekilde başkent kurmanın burada da devam ettiğini görüyoruz. İskender'in adını taşıyacak pek çok kentten biri olan İskenderiye antik dünyanın en büyük iki kütüphanesinden birine sahip idi.Tayfun Çınar, Dünya'da ve Türkiye'de Başkentlik Sorunu, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları , Ankara, Nisan 2004, sayfa 45 Roma devleti ise önce bölgesel bir devlet, sonra imparatorluk haline geldi ve döneminin benzeri olmayan bir merkezine dönüştü. MÖ 390'da Roma'nın Galya'lılar tarafından yağmalanmasından sonra kısa bir süre kentten ayrı kalan Romalılar, tehlike geçip Galyalılar gittikten sonra yeniden başkenti imara giriştiler. Bu dönemde başkentin Roma'dan Veii'ye taşınması önerisi kabul edilmedi. Bu öneriye karşı çıkanlar kutsal yerlerinin çoğunun kentin içinde olduğunu gerekçe gösteriyorlardı. Batı Roma imparatorluğunun çöktüğü 5. yüzyıldan 10. yüzyıla kadar olan sürede Avrupa tarihinde kentler de neredeyse tarihten silindi. İtalya ve Güney Fransa'da bazı kentler ayakta kalsalar da kente dayalı ekonomik düzen çöktü. Bir zamanlar bir milyon insanı barındıran Roma'nın nüfusu Karolenjler döneminde 20 bin kişiye kadar düştü, Viyana gibi bazı kentler tamamen tarih kayıtlarından silindi.Tayfun Çınar, Dünya'da ve Türkiye'de Başkentlik Sorunu, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları , Ankara, Nisan 2004, sayfa 51 Charlemagne'nın ne bir başkenti ne de bir oturma yeri vardı. 11. yüzyıldan itibaren kentler oluşmaya başlasa da ulus devletlerin ortaya çıkışına kadar yarı özerk derebeylikler ya da erk alanları şeklindeki kent devletleri varlıklarını sürdürdü. Kent devletleri farklı özellikler gösterse de ortak özelliği iktidarın bir kişide değil senato, konsey, meclis vb. bir kolektif siyasal kurumda toplanmış olması idi. Güçlü bir kişinin iktidarı tek başına ele geçirdiği de görülürdü ama kısa süreli olurdu. Bu kent devletçikleri fetihe dayalı askeri bir siyaset izler, bazen diğer kentleri kendi iktidarları altına alırlardır. Bu şekilde Kuzey ve Orta İtalya'da, İsviçre'de, Flanders'de ve Kuzey Almanya'daki Hansa kentlerinden bahsedilebilir. Bu kent örgütlenmelerin hiçbirinde gerçek anlamda bir başkentten söz edilemez. 15\. ve 16. yüzyıllarda Batı ve Kuzey Avrupa'da feodalizmin çöküşüyle birlikte kent devletleri güçlerini kaybetti, merkantilizm düşüncesi ve monarşiler güçlerini artırmaya başladı.1648'de yapılan Westfalya barışı ulus devletlerin ortaya çıkmasına doğru önemli bir adım oldu. Ancek merkezi monarşiler ile kent devletleri arasındaki ekonomik ve siyasi erk savaşı birdenbire son bulmadı, 19. yüzyıla kadar devam etti. Hansa kentlerinin birçoğu Polonya ve Danimarka krallarının egemenliği altına girdi, Flanders'deki kentler Burgund dükünün dolayısıyla Habsburg'ların kontrolüne girdi. Krallar kimi kent devletlerine ayrıcalıklar vermek zorunda kaldılar.Tayfun Çınar, Dünya'da ve Türkiye'de Başkentlik Sorunu, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları , Ankara, Nisan 2004, sayfa 57 Lizbon, Sevilla, Frankfurt, Hamburg gibi kentler merkantilist krallık yönetimleri altında zenginleştiler. 17. yüzyılın sonlarında nüfusu hızla artan en önemli başkent Londra oldu. Ticari kapitalizmden endüstri kapitalizmine geçiş Manchester, Liverpool gibi endüstri kentlerinin nüfus ve üretim güçleriyle Londra seviyesine ulaşmasını sağladı. Zenginliğin toplandığı haraççı ekonomilerdekinden farklı şekilde sermaye ve emek piyasalarının sistemli bir biçimde ilişki içinde olduğu günümüz başkentlerin ortaya çıkmasının ilk örneği Londra olmuştur. === Ulus devletlerde başkent === Endüstri devrimi tek tek kentlere ya da kentsel birliğe dayalı kent devletleri düzenini çökertti. Avrupa'daki son kent devletleri de ya ulus devlet haline geldiler ya da ulus devletlerin egemenliğine girdiler. Ulus devletlerin yönetim merkezi olarak başkentlerin planlanması, mimarisi, klasik mimari ve planlamanın ötesinde simgesel bir işlev ve değer taşımaya başladı. Buralar ulusal kimliğin simgelendiği ve diğer kentlere örnek gösterildiği mekanlar haline geldi. Kısaca çağdaş başkentin ortaya çıkması büyük ölçüde ulusal devletlerin gelişmesine denk düşer.Tayfun Çınar, Dünya'da ve Türkiye'de Başkentlik Sorunu, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları , Ankara, Nisan 2004, sayfa 68 Bu simgesel içeriklerinin yanı sıra mal üretimi ve hizmet sunumunun da merkezidir. Amos Rapoport başkentlerin özelliklerini şöyle sıralar * güçlü bir merkezcilik * ulusal kimlik, statü ve iktidarın simgeleşmesi * diğer kentler üzerinde liderlik ve denetim * siyasal ve ekonomik karar alma süreçlerinde öncelikli olma Siyasal toplum ve mekan ilişkisi başkentlerde daha çok önem kazanır. Başkentler iktidarın kendisini meşrulaştırdığı ve sağlamlaştırdığı kentler olmuştur. Avrupa'nın önde gelen başkentlerinde 1850-1880 yılları bu anlamda kökten dönüşümlerin olduğu yıllar oldu. Bu dönemde başkentler yeni değerlere ve ekonomik ilişkilere uygun olarak yeniden imar edildiler. == Başkent türleri == Lawrence J. Vale çağdaş başkentleri yaşadıkları evrime göre üç tipe ayırarak incelemiştir. Evrimlerini kendi içsel dinamikleriyle gerçekleştiren başkentler: Bu başkentler uzun bir geçmişe sahiptir ve başkentlik niteliklerini kesintisiz sürdürmüşlerdir. Londra, Paris, Viyana gibi başkentler bu gruba girer. Roma İmparatorluğu döneminde Viyana ve Londra küçük bir garnizon, Paris de mütevazı bir kentti. Bato Roma'nın yıkılmasından sonra hepsi kent niteliğini yitirdi. Roma ve Paris sadece piskoposluk kenti olarak varlıklarını sürdürdüler. 10. ve 11. yüzyılda kentler yeniden canlanmaya başladı. Viyana 1200 yıllarında Roma'nun dört katı büyüklüğünde bir kent oldu. 13. yüzyıldan sonra ise Habsburg'ların merkezi oldu. Evrimlerini kendi içsel dinamikleriyle gerçekleştirmiş ancak başkentlik niteliği kesintili olan başkentler: Bunlar tarihin bir döneminde başkent olmuş ancak bu niteliğini bir dönem kaybedip sonra yeniden kazanmıştır. Roma, Moskova, Atina gibi başkentler bu gruba girer. Daha önce başkentlik niteliğine sahip olmayan ancak siyasal bir kararla yeni yönetim merkezi yapılan başkentler: Bu tip başkentlere daha çok kıta Avrupa'sı dışındaki bölgelerde rastlanır. Wolman başkentleri sahip oldukları işlevler ve niteliklere göre sınıflandırmıştır.Ayşegül Kılınç, Seçili Başkentlerin Kent Planlama Öyküsü: Ankara, Brasilla, Canberra, İslamabad, Washington DC, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, Aralık 2013 Çok işlevli başkentler: Ekonomik, politik, sosyal ve kültürel alanda her yönüyle işlevsel olan Londra, Paris, Tokyo, Moskova, Berlin örnek verilebilir. Uluslararası başkentler: Diğer işlevlerinin yanı sıra uluslararası alandaki etkin rolleriyle önce çıkan Londra, Tokyo gibi başkentler Politik başkentler: Diğer fonksiyonları daha zayıf olup politik yönleriyle öne çıkan başkentler: Örneğin Ankara, Canberra, Washington D.C. Federal sistemdeki başkentler: Washinton D.C., Brasilia, Canberra, Berlin Üniter devletlerdeki başkentler: Ankara, Atina == Kaynakça ==
Yahya Kemal Beyatlı, doğum adıyla Ahmed Agâh, (2 Aralık 1884, Üsküp - 1 Kasım 1958, İstanbul), Türk şair, mütefekkir, yazar, siyasetçi ve diplomattır. Cumhuriyet dönemi Türk şiirinin en büyük temsilcilerinden biridir. Şiirleri Divan edebiyatı ile modern şiir arasında köprülük görevi üstlenmiştir. Türk edebiyat tarihi içinde Dört Aruzcu'dan biri olarak kabul edilir (Diğerleri Tevfik Fikret, Mehmet Âkif Ersoy ve Ahmet Haşim'dir.). Sağlığında Türk edebiyatının başaktörleri arasında kabul edilmiş ancak hiç kitap yayımlamamış bir şairdir. Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nde milletvekilliği ve bürokratlık gibi siyasi ve idari görevler üstlenmiştir. == Hayatı == === İlk yılları === 2 Aralık 1884 tarihinde Üsküp'te dünyaya geldi.Yahya Kemal, Çocukluğum, Gençliğim, Siyâsî ve Edebî Hâtıralarım, İstanbul Fetih Cemiyeti, 7. Baskı, İstanbul 2015. Annesi, ünlü divan şairi Leskofçalı Galip’in yeğeni Nakiye Hanım; babası eski icra memuru dönemin belediye başkanı İbrahim Naci Bey'dir. İlköğrenimine, 1889 yılında Üsküp'te Sultan Murat Külliyesi'nin bir parçası olan Yeni Mektep'te başladı. Daha sonra yine Üsküp'te bulunan Mektebi Edeb'e devam etti. 1892'de Üsküp İdadîsi'ne girdi. 1897 yılında ailesiyle Selanik'e taşındı. Çok sevdiği ve etkilendiği annesinin veremden ölümü onu çok etkiledi. Babasının tekrar evlenmesi üzerine ailesinin yanından ayrılıp Üsküp’e döndüyse de, kısa süre sonra Selanik'e geri geldi. Esrar takma adı ile şiirler yazdı. Ortaöğrenimine devam etmek üzere 1902 yılında İstanbul’a gönderildi. Servet-i Fünûncu İrtika ve Malumat adlı dergilerde, Agâh Kemal mahlasıyla şiirler yazmaya başladı. Okuduğu Fransızca romanların ve Jön Türkler 'e duyduğu ilginin etkisiyle 1903 yılındaAhmet Hamdi Tanpınar, Yahya Kemal, Sayfa 72 ISBN 975-7462-79-9 II. Abdülhamit baskısı altındaki İstanbul’dan kaçarak Paris’e gitti. === Paris yılları === Paris yıllarında Ahmet Rıza, Sami Paşazade Sezai, Mustafa Fazıl Paşa, Prens Sabahattin, Abdullah Cevdet, Abdülhak Şinasi Hisar gibi Jön Türkler'le tanıştı. Hiç dil bilmeden gittiği kentte hızlı bir şekilde Fransızca öğrendi. 1904 yılında Sorbonne Üniversitesi'nde siyaset bilimi bölümüne kaydoldu. Okulda ders veren tarihçi Albert Sorel’den etkilendi. Okul hayatı boyunca derslerinin yanı sıra tiyatro ile ilgilendi. Kütüphanelerde tarih hakkında araştırmalar yaptı. Fransız şairlerin kitaplarını inceledi. Tarih alanındaki incelemeleri sonucu 1071 yılındaki Malazgirt Meydan Muharebesi'nin Türk tarihinin başlangıcı sayılması gerektiği görüşüne vardı. Araştırmaları ve sosyal etkinlikleri derslere zaman ayırmasını ve sınavlarda başarılı olmasını engelleyince bölüm değiştirerek edebiyat fakültesine geçti, ancak bu bölümden de mezun olamadı. Paris’te geçirdiği dokuz yılda tarih bakışı, şairliği, kişiliği gelişti. === İstanbul'a dönüşü === 1913 yılında İstanbul'a döndü. Darüşşafaka İdadisi'nde tarih ve edebiyat öğretmenliği yaptı. Bir süre Medresetü'l-Vaizin'de uygarlık tarihi dersi verdi. Bu yıllarda Üsküp ve Rumeli’nin Osmanlı devletinin elinden çıkması onu derinden üzdü. Ziya Gökalp, Tevfik Fikret, Yakup Kadri gibi şahsiyetlerle tanıştı. 1916’da Ziya Gökalp’in tavsiyesi ile Darülfünûn'a medeniyet tarihi müderrisi olarak girdi. Sonraki yıllarda garp edebiyatı tarihi, Türk edebiyatı tarihi derslerini de okuttu. Hayatının sonuna kadar çok yakın dostu olarak kalan Ahmet Hamdi Tanpınar, onun Darülfünûn'da öğrencisi oldu. Bir yandan da edebî faaliyetlerini sürdüren Yahya Kemal, Türk dili, Türk tarihi konularında gazete ve dergilerde yazılar yazdı. Peyam gazetesinde Süleyman Nadi mahlasıyla, Çamlar Altında Muhasebe başlığı altında yazılar kaleme aldı. 1910’dan beri yazmakta olduğu şiirlerini ilk defa 1918 yılında Yeni Mecmua adlı dergide yayınladı. Türk edebiyatının baş aktörleri arasında yer aldı. === Dergâh dergisi === Mondros Mütarekesi’nin ardından gençleri etrafında toplayarak Dergâh adlı bir dergi kurdu. Dergi kadrosunda Ahmet Hamdi Tanpınar, Nurullah Ataç, Ahmet Kutsi Tecer, Abdülhak Şinasi Hisar gibi isimler yer aldı. Yahya Kemal’in yakından ilgilendiği bu dergide yayınlanan tek şiiri Ses Manzumesi'dir. Ancak dergi için pek çok düzyazı kaleme alan yazar, bu yazılarla Anadolu’da devam eden Milli Mücadele’ye destek verdi ve İstanbul’da Kuvâ-yî Millîye ruhunu canlı tutmaya çalıştı. Benzer yazıları İleri ve Tevhid-i Efkar gazetelerinde de sürekli yayınlandı. === Mustafa Kemal ile tanışma === Yahya Kemal, Türk Kurtuluş Savaşı’nın Türkler'in zaferi ile sonuçlanmasının ardından İzmir’den Bursa’ya gelen Mustafa Kemal’i tebrik için Darülfünun tarafından gönderilen heyette yer aldı. Bursa’dan Ankara’ya giderken Mustafa Kemal’e eşlik etti ve ondan Ankara’ya gelmesi için davet aldı. 19 Eylül 1922’de Darülfünûn Edebiyat Medresesi'nin müderrisler toplantısında Mustafa Kemal’e fahrî doktorluk unvanı verilmesini teklif eden Yahya Kemal’in bu teklifi, oybirliği ile kabul edildi. === Ankara yılları === 1922’de Ankara’ya giden Yahya Kemal, Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde başyazarlık yaptı. O yıl, Lozan görüşmelerinde Türk heyetine danışman atandı. 1923'te Lozan’dan döndükten sonra II. Dönem TBMM’ye Urfa milletvekili olarak seçildi. Milletvekilliği 1926’ya kadar devam etti. === Diplomatik görevleri === 1926’da İbrahim Tali Öngören’in yerine Varşova’ya elçi olarak atandı. 1930’da Lizbon büyükelçisi olarak Portekiz’e gitti. İspanya orta elçiliği görevi de kendisine verildi. Madrid’de görev yapan ikinci edebiyatçı sefir oldu. (İlki Samipaşazade Sezai’dir) İspanya Kralı XIII. Alfonso ile yakın dostluk kurdu. 1932’de Madrid elçiliğindeki görevine son verildi. === Yeniden TBMM’ye girişi === İlk defa 1923-1926 arasında Urfa milletvekili olarak görev yapan Yahya Kemal, 1933 yılında Madrid’deki diplomatik görevinden döndükten sonra milletvekili seçimlerine girdi. 1934 yılında Yozgat milletvekili oldu. O yıl çıkan soyadı kanunundan sonra Beyatlı soyadını aldı. Ertesi seçim döneminde Tekirdağ milletvekili olarak meclise girdi. 1943’te İstanbul’dan milletvekili seçildi. Milletvekilliği döneminde Ankara Palas'ta yaşadı. === Pakistan elçiliği === Yahya Kemal, 1946 seçimlerinde meclise giremedi ve bağımsızlığını yeni ilan etmiş Pakistan'a 1947’de büyükelçi olarak atandı. Yaş haddinden emekli oluncaya kadar Karaçi'de elçilik görevini sürdürdü. 1949’da yurda döndü. === Emeklilik yılları === Emekli olduktan sonra İzmir, Bursa, Kayseri, Malatya, Adana, Mersin ve civarını ziyaret etti. Atina, Kahire, Beyrut, Şam, Trablusşam gezilerine çıktı. İstanbul’da Park Otel’e yerleşti; ömrünün son yıllarını bu otelde geçirdi. Taha Toros, burada Yahya Kemal’in 1930’lu yıllardan itibaren değişik aralıklarla, 19 yıl oturduğunu yazmıştır. 1949’da İnönü Armağanı'nı aldı. 1956 yılında Hürriyet gazetesi her hafta bir şiirine yer vererek tüm şiirlerini yayınlamaya başladı. == Ölümü ve sonrası == Yakalandığı bir çeşit bağırsak iltihabı nedeniyle tedavi için 1957’de Paris'e gitti. Bir yıl sonra 1 Kasım 1958 Cumartesi günü Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi'nde vefât etti. Cenazesi Aşiyan Mezarlığı'na defnedildi. Şiirlerini mükemmel hâle getirmediği gerekçesiyle sağlığında kitaplaştırmak istememiştir. 1 Kasım 1958 tarihinde vefatı üzerine, İstanbul Fetih Cemiyeti'nin 7 Kasım 1959 günkü toplantısında Nihad Sami Banarlı'nın teklifiyle Yahya Kemal Enstitüsü kurulmasına karar verilir ve eserleri yayınlanır. 1961 yılında Divanyolu, Çarşıkapı’da yer alan Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Medresesi'nde Yahya Kemal Müzesi açıldı. 1968 yılında Hüseyin Gezer tarafından yapılan bir heykeli İstanbul'daki Maçka Parkına yerleştirildi. == Edebî anlayışı == Yahya Kemal, nesir alanında da eser vermiş olmakla birlikte şair olarak isim yapmış bir edebiyatçıdır. Şekil açısından Divan şiir geleneğini ve aruz veznini kullanmıştır. Üslup açısından iki ayrı anlayışta şiirleri vardır: bunlardan birisi devrine göre genellikle sade, doğal ve yaşayan bir Türkçe ile şiir yazmaktır (bu tür şiirleri özellikle ilk baskısı 1961 yılında yapılan Kendi Gök Kubbemiz başlıklı şiir kitabında toplanmıştır); diğeri ise tarihin eski devirlerine ait olayları devrinin diliyle ifade etme düşüncesidir (ilk baskısı 1962'de yapılan Eski Şiirin Rüzgârıyle başlıklı şiir kitabındaki manzumelerde bu anlayışı sergilemiştir). Fransa'da bulunduğu yıllarda karşılaştığı Mallarmé'nin şu cümlesinin Yahya Kemal'in aradığı şiir dilini bulmasında etkili olduğu düşünülür: "En iyi Fransızcayı Louvre Sarayı'nın kapıcısı konuşur." Yahya Kemal, bu cümle üzerinde uzun uzun düşündükten sonra, şiirlerinde kullanacağı dili yakalar; Louvre Sarayı'nın kapıcısının okumuş yazmış bir aydın olmadığı gibi okuyup yazması olmayan bir cahil de olmadığını; bu durumda en iyi Fransızca'yı orta tabakanın, yani "halk"ın konuşabileceğini anlayarak orta tabakanın konuşmasına dikkat eder. Şair, bu düşüncelerin etkisiyle henüz dil inkılabından yirmi beş- otuz yıl önce sade Türkçe şiirler yazmaya yönelmiştir. Türkiye Türkçesi ile söylediği şiirlerinin yanında Osmanlı Türkçesi ile şiirler yazan Yahya Kemal'in eski dil ve nazım şekilleriyle söylemesinin arkasında, Türk edebiyatını bir bütün olarak algılaması ve tarihin eski devirlerine ait olayları devrinin diliyle ifade etme düşüncesi vardır. Eskiyi reddetme yerine olduğu gibi kabullenme ve yeniden yorumlayarak günümüze taşıma çabası içinde olmuştur. Geçmiş devirlerde yaşanmış olayları ait oldukları devrin diliyle ifade etme düşüncesiyle yazdığı şiirlere örnek olarak Yavuz Sultan Selim'i ve döneminin olaylarını, tahta çıkışından ölümüne kadar kronolojik bir şekilde hikâye eden Selimnâme, bestelenmiş şiirleri arasında yer alan Çubuklu Gazeli, Ezân-ı Muhammedi, Vedâ Gazeli, İstanbul'u Fetheden Yeniçeriye Gazel verilebilir. Şiirin vezin, kafiye ve iç ahenge dayandığına inanan şairin hemen hemen tüm şiirleri aruz vezni ile yazılmıştır. Hece ölçüsüyle yazdığı tek şiiri "Ok"'tur. Onun bütün şiirlerini aruzla yazması ve mısraya olan saygısı, şiirine şekil mükemmelliği getirmiştir. Ona göre şiir sıradan cümlelerden değil nağmeden oluşur, bu yüzden sesle okunmaya muhtaçtır. Kelimelerin kulakla seçilmesi ve mısradaki yerlerinin bulunması gerekir. Ona göre bir mısranın şiir olması, ahenkle ve titizlikle yazılmasıyla mümkündür. Onun için "şiir musikiden ayrı bir musiki"dir. bu anlayışının bir sonucu olarak, şiirlerinin üzerinde yıllarca çalışmış ve henüz nağmeye dönüşmediğine inandığı mısralar için en uygun kelimeleri ve istifi buluncaya kadar şiirlerini tamamlanmış saymamıştır. Yahya Kemal'in şiir dilinin en belirgin yönlerinden biri "sentezciliği"dir. Paris'te kaldığı dokuz yıl boyunca okuduğu şairlerin (Mallarmé, Paul Verlaine, Paul Valery, Charles Baudelaire, Gerard de Nerval, Victor Hugo, Malherbe, Leconte de Lisle, Rimbaud, Jose Maria de Heredia, Jean Moreas, Theophile Gautier, De Banville, Lamartine, Henry de Regnier, Edgar Poe, Maeterlinck, Verhaeren) etkilerini özgün bir sentez yaparak yeni bir şiir yapısı kurmuştur. Kimi şiirleri klasik, kimileri romantik, bazısı sembolist, pek çoğu parnasyen olarak kabul edilir. Fransız şiirini taklit etmemiş, oradan öğrendiklerini kendi şiir anlayışı ile yoğurarak yeni yorumlara ulaşmıştır. Bu sentezciliği sonucu yorumlardan birisi de yapmacıksız olmasına özen gösterilmiş, doğal ve samimi anlamlar içeren kelimelerle şiir yazılması görüşü olan "Beyaz Lisan" anlayışıdır. Yahya Kemal'in şiirinde geniş bir Osmanlı coğrafyası yer bulmuştur. Onun şiirlerinde hatırlanan mekanlar, Çaldıran, Mohaç, Kosova, Niğbolu, Varna, Belgrad gibi yeni Türk devletinin sınırları dışında kalmış, bir zamanlar Osmanlı mülkü olan ya da Osmanlı'nın temas ettiği topraklardır. Türk tarihiyle ilgili olmamakla beraber Yahya Kemal'in görüp yaşadığı Endülüs, Madrid, Altor, Paris ve Nis de şiirlerinde yer almıştır. Türkiye sınırları içinde Bursa, Konya, İzmir, Van, Çanakkale, Maraş, Kayseri, Malazgirt, Amid (Diyarbakır), Tekirdağ adı şiirlerinde geçer ama diğer şehirler üzerinde değil, onların da temsilcisi olan İstanbul üzerinde yoğunlukla durulmuştur. Üsküdar gibi, Atik Valide gibi, Kocamustafapaşa gibi eski İstanbul'un semtlerini şiirleştirmiştir. İstanbul algısının merkezindeki mekan ise Süleymaniye Camisi olmuştur. == Eserleri == == Ayrıca bakınız == * “Akıncı” şiiri * “Mohaç Türküsü” şiiri * MEB 100 Türk Edebiyatçısı == Kaynakça == ;Özel ;Genel * == Dış bağlantılar == * Şiirleri Kategori:1884 doğumlular Kategori:Üsküp doğumlu yazarlar Kategori:1958 yılında ölenler Kategori:Fatih'te ölenler Kategori:İstanbul'da hastalıktan ölenler Kategori:Aşiyan Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:Makedonya Türkleri Kategori:Kültür Haftası kişileri Kategori:Vefa Lisesinde öğrenim görenler Kategori:20. yüzyıl Türk şairleri Kategori:Cumhuriyet Halk Partisi mensubu siyasetçiler Kategori:TBMM 2. dönem Şanlıurfa milletvekilleri Kategori:TBMM 4. dönem Yozgat milletvekilleri Kategori:TBMM 5. dönem Tekirdağ milletvekilleri Kategori:TBMM 6. dönem Tekirdağ milletvekilleri Kategori:TBMM 7. dönem İstanbul milletvekilleri Kategori:Türkiye'nin Pakistan büyükelçileri Kategori:Türkiye'nin İspanya büyükelçileri Kategori:Türkiye'nin Polonya büyükelçileri
Soyut yapı, fiziksel nesnelerden bağımsız olarak tanımlanan kurallar, özellikler ve ilişkiler kümesidir. Soyut yapılar felsefe, bilişim bilimi ve matematikte incelenir. Hatta modern matematik çok genel anlamıyla soyut yapıları inceleyen bilim olarak tanımlanmıştır. Soyut bir yapı (belirli bir yaklaşıklık derecesinde) bir ya da birden çok fiziksel nesneyle temsil edilebilir ve buna soyut yapının uygulaması denir. Bununla birlikte soyut yapının kendisi herhangi özel bir uygulamaya bağlı olmayacak şekilde tanımlıdır. == Örnek olarak satranç kuralları == Satranç kuralları, kuralların tanımı herhangi bir satranç takımı, tahtası ya da notasyonundan bağımsız olduğu için, soyut bir yapıdır. Bu soyut yapı içerisinde örneğin şah, Rakip taşların tehdidi altında bulunmayan bitişik bir kareye ilerleyebilen bir taştır şeklinde tanımlanır. Şah burada "tepesinde kavuk bulanan uzun bir taş" olarak tanımlanmamıştır; çünkü Ş harfiyle, bir bilgisayar simgesiyle ya da Büyük İskender şeklinde bir heykelcikle temsil edilebilir. Satranç soyut bir yapı olduğundan bir satranç oyununu tamamıyla akılda oynamak olanaklıdır. Dama ve go gibi oyunlar da soyut yapılar arasında sayılır. Diğer yandan çoğu spor dalı soyut yapı değildir çünkü kuralları sahanın, topun ya da spor aletlerinin fiziksel özelliğine bağlıdır. Soyut bir yapı bir kavram ya da fikirden daha zengin bir yapıya sahiptir. Soyut bir yapı belirli bir uygulama adayının söz konusu soyut yapıya tam olarak uyup uymadığını belirlemek için kullanılabilen kesin kurallar içermelidir. Örneğin belirli bir hükûmet şeklinin demokrasi kavramına uyup uymadığı tartışılabilir ancak belirli bir hamleler dizisinin geçerli bir satranç oyununu temsil edip etmediği tartışmaya açık olamaz. == Başka örnekler == Bir sıralama algoritması soyut bir yapıdır fakat bir yemek tarifi soyut bir yapı değildir, çünkü malzemelerin özelliklerine ve niceliklerine bağlıdır. Basit bir melodi soyut bir yapıdır, fakat bir orkestrasyon soyut bir yapı değildir, çünkü tekil çalgıların özelliklerine bağlıdır. Öklid geometrisi soyut bir yapıdır, fakat kıtasal hareket kuramı soyut bir yapı değildir, çünkü dünyanın fiziksel özelliklerini esas alır. Bir formel dil soyut bir yapıdır, fakat bir doğal dil soyut bir yapı değildir, çünkü dilbilgisi kuralları ve sözdizimi tartışmaya ve yoruma açıktır. == Ayrıca bakınız == * Matematikte soyutlama * Felsefede soyutlama Kategori:Matematik terimleri Kategori:Soyut yapı
Recep Tayyip Erdoğan (d. 26 Şubat 1954; Beyoğlu, İstanbul), Türk siyasetçi,Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanı ve Adalet ve Kalkınma Partisi'nin genel başkanı, 2003-2014 yılları arasında 11 yıl Türkiye başbakanlığı yapan Erdoğan, üç dönemdir Türkiye cumhurbaşkanlığı görevini sürdürmektedir. Cumhurbaşkanını halkın seçmesini onaylayan anayasa değişikliği referandumu sonrasında 2014 yılında gerçekleştirilen seçimle doğrudan halk oyuyla seçilen ilk cumhurbaşkanı olmuştur. 2018 yılında gerçekleştirilen seçimle ikinci defa cumhurbaşkanı seçilmiştir. Son olarak 2023 yılında gerçekleştirilen seçimle üçüncü defa cumhurbaşkanı seçilmiştir. 1994 ve 1998 yılları arasında Refah Partisi'nden İstanbul büyükşehir belediye başkanlığı görevini yürüttü. Kurucuları arasında yer aldığı Adalet ve Kalkınma Partisi'nin 13 yıl boyunca genel başkanlığı görevini sürdürdü, 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu sonrası tekrar Adalet ve Kalkınma Partisi genel başkanı oldu. Genel başkanlığı sırasında 2002, 2007, 2011, 2018 ve 2023 genel seçimlerinde partisi, birinci parti olmuştur. 1976 yılında Millî Selamet Partisi Beyoğlu gençlik kolu başkanlığına ve aynı yıl İstanbul il gençlik kolları başkanlığına seçilen Erdoğan, Aksaray İktisadi ve Ticari İlimler Yüksek Okulu'ndan 1981 yılında mezun oldu. Millî Selamet Partisi'nin 1981'de kapatılması sonrasında, 1983'te kurulan Refah Partisi ile siyasi hayatına devam etti. 1986 milletvekili ara seçimlerinde milletvekili, 1989 yerel seçimlerinde ise Beyoğlu belediye başkanı adayı olarak seçimlere girse de her iki seçimde de seçilemedi. Milletvekili adayı olduğu 1991 genel seçimlerinde ise milletvekili olmasına rağmen tercihli oy sistemi sebebiyle Yüksek Seçim Kurulu milletvekilliğini iptal etti. 1994 yerel seçimlerinde elde ettiği %25,19'luk oy oranı ile İstanbul büyükşehir belediye başkanı seçildi. 6 Aralık 1997'de Siirt'te düzenlenen bir açık hava toplantısı sırasında topluluğa yaptığı konuşmada kullandığı ifadeler sebebiyle "halkı sınıf, ırk, din, mezhep veya bölge farklılığı gözeterek kin ve düşmanlığa tahrik ettiği" gerekçesiyle kendisine açılan dava sonucunda 10 ay hapis cezasına çarptırıldı. Belediye başkanlığı görevinden ayrılarak 26 Mart 1999'da girdiği cezaevinde dört ay on gün kaldıktan sonra 24 Temmuz 1999'da tahliye edildi. 14 Ağustos 2001'de kurulan Adalet ve Kalkınma Partisi'nin kurucuları arasında yer aldı ve partinin genel başkanlığına seçildi. Parti, girdiği ilk seçimler olan 2002 genel seçimlerinde %34,43'lük oy oranı ile Abdullah Gül'ün başbakanlığında 58. hükûmeti kurarken, siyasi yasağı süren Erdoğan seçimlere girememişti. Siyasi yasağının kaldırılması için Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne sunulan yasa değişikliği talebinin uygulamaya girmesiyle siyasî yasağı kalktı. 9 Mart 2003'te gerçekleştirilen ara seçimlerde Siirt milletvekili olarak meclise girdi. Başbakan Gül'ün istifasını sunmasıyla, 14 Mart 2003'te başbakanlık görevine geldi. Genel başkanlığını yürüttüğü Adalet ve Kalkınma Partisi, 2007 genel seçimlerinde oyların %46,58, 2011 genel seçimlerinde ise oyların %49,83'ünü alarak Erdoğan'ın başbakanlığında sırasıyla 60. ve 61. hükûmetleri kurdu. Sonraki süreçte yapılan genel seçimlerde partisi 2018'de %42,56, 2023'de ise %35,62 oy alarak en yüksek milletvekili sayısına ulaştı. Parti ayrıca, oyların %41,67'sini aldığı 2004 yerel seçimleri, oyların %38,39'unu aldığı 2009 yerel seçimleri, oyların %43,40'ını aldığı 2014 yerel seçimlerinde ve oyların %42,55'ini aldığı 2019 yerel seçimlerinde de en çok oy toplamayı başaran parti konumundaydı. 2007 anayasa değişikliği referandumu sonrasında anayasada yapılan değişiklikle birlikte cumhurbaşkanının ilk defa doğrudan halk oyuyla seçilmesinin önü açılırken, adaylığını koyduğu 2014'te yapılan seçimlerde aldığı %51,79'luk oy oranıyla cumhurbaşkanı seçildi ve başbakanlık ile partisindeki görevinden ayrılarak cumhurbaşkanlığı görevine 28 Ağustos 2014'te başladı. 2018 cumhurbaşkanlığı seçiminde oyların %52,59'unu aldı ve ikinci kez cumhurbaşkanı seçildi. 2023 cumhurbaşkanlığı seçiminde de oyların %52,18'ini alarak üçüncü kez cumhurbaşkanı seçildi. 3 Haziran 2023 tarihinde Cumhurbaşkanlığı Külliyesi'nde yapılan göreve başlama töreni sonrasında görevine başladı. == İlk yılları ve eğitimi == Recep Tayyip Erdoğan'ın babası Ahmet Erdoğan, Bakatalı Tayyip olarak da bilinen Tayyip Efendi'nin oğluydu.Yalçın, Soner; ss. 11 Recep Tayyip Erdoğan'ın 11 Ağustos 2004'teki Gürcistan ziyaretinden birkaç ay sonra çıkan haberlerde kendisinin bu ziyaret sırasında "Ben de Gürcüyüm, ailemiz Batum'dan Rize'ye göç etmiş bir Gürcü ailesidir." dese de de 2007'de NTV'de katıldığı bir programda Türk olduğunu söyledi. OdaTV, 2009'da yayınladığı habere göre dedesinin taşıdığı Bakatalı lakabının, Gürcistan'ın Şida Kartli bölgesine bağlı Bagata köyü olduğu öne sürülmektedir. Murat Ümit Hiçyılmaz, Güneysu Seyahatnamesi adlı kitabında, arşiv kayıtlarına göre Erdoğan'ın ailesinin 450-500 yıldır Yüksekköy köyünde yaşamakta olduğu ve kökenleri Orta Asya'ya dayanan ailenin Kafkasya üzerinden bölgeye geldiği ifade edilmektedir. Doğum tarihi net olarak bilinmeyen Ahmet Erdoğan'ın mezar taşında 1321 (Rumi takvime göre 1905-1906) yazarken, kimlik bilgilerinde 1905 yazmaktadır.Yalçın, Soner; ss. 19 Güneysu'dayken Havuli ile gerçekleşen ilk evliliğinden Mehmet (1926-1988) ve Hasan (1929-2006) isimli iki erkek çocuğu olan Ahmet Erdoğan, bir süre sonra İstanbul'a yerleşirken eşini ve çocuklarını Güneysu'da bıraktı. İstanbul'a geldikten bir süre sonra Şirket-i Hayriye'ye girdi ve kıyı kaptanı olarak çalışmaya başladı. Havuli ile olan evliliği devam ederken, Mehmet ile Havva'nın kızı Tenzile Mutlu'dan (1924-2011) Recep Tayyip, Mustafa (d. 1958) ve Vesile (d. 1965) adlı üç çocuğu oldu.Yalçın, Soner; 23Yalçın, Soner; 27 Havuli 1980'de vefat edince Ahmet Erdoğan ile Tenzile Mutlu arasında resmî nikâh yapıldı.Yalçın, Soner; 24 26 Şubat 1954'te İstanbul'un Beyoğlu ilçesi Kasımpaşa semtinde doğan Recep Tayyip Erdoğan, Tayyip adını dedesinden, Recep adını ise doğduğu günün Hicrî takvime göre Recep ayına denk gelmesinden dolayı aldığı belirtilmiştir. Kendisiyle yapılan bir röportajda çocukluk döneminde simit ve su sattığını ifade eden Erdoğan, kendisi hakkında hazırlanan Usta'nın Hikâyesi belgeselinde ise çocukluğunda yaz aylarında gittiği Rize'de çay ve fındık topladığını aktarmıştı. İlkokul eğitimini aldığı Kasımpaşa'daki Piyalepaşa İlkokulu'ndan 1965'te, lise eğitimini aldığı ve yatılı olarak okuduğu Fatih'teki İstanbul İmam Hatip Lisesi'nden ise 1973'te mezun oldu.Yalçın, Soner; ss. 33 2017 yılında okuduğu liseye adı verildi. İstanbul İmam Hatip Lisesi'nde okuduğu dönemde Camialtıspor'da amatör olarak futbol oynadı.Yalçın, Soner; ss. 43 İmam hatip mezunlarının üniversiteye girme konusunda uygulanan kısıtlamalar nedeniyle liseyi dışarıdan bitirme sınavlarına girerek fark derslerini verdi ve 1973 Ekim'inde Eyüp Lisesi'nden mezun olarak ikinci bir lise diploması aldı.Yalçın, Soner; ss. 56 Aynı yıl, İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi'ne bağlı Aksaray Yüksek Ticaret Okulu'na girdi.Yalçın, Soner; ss. 59 Temmuz 1974'te İETT'de geçici işçi statüsüyle işe alınırken, kurumun futbol takımında da futbolculuk yapmaya devam etti.Yalçın, Soner; ss. 46 18 Haziran 1981 tarihli istifa mektubuyla İETT'deki görevinden ayrıldı.Yalçın, Soner; ss. 49 Bu dönemden sonra bir süre amatör takımlardan Erokspor'da futbol oynadı. 1977-1978 eğitim-öğretim döneminde İstanbul İktisadî ve Ticarî İlimler Akademisi bünyesindeki yüksekokullar İstanbul İktisadî ve Ticarî İlimler Akademisi, Ticarî Bilimler Fakültesi adı altında birleştirilirken, Erdoğan Şubat 1981'de buradan mezun oldu.Yalçın, Soner; ss. 60 Bu kurum daha sonraları, 1982 Temmuz'unda kurulan Marmara Üniversitesi'ne bağlanarak Marmara Üniversitesi İktisadî ve İdarî Bilimler Fakültesi adını alırken, Erdoğan'ın diploması da bu kurumdandır. == Erken siyasi kariyeri == Lise yıllarında Millî Türk Talebe Birliği'ne girdi. 1975'te Millî Selamet Partisi (MSP) Beyoğlu gençlik kolu başkanlığına, 1976 yılında ise MSP İstanbul il gençlik kolları başkanlığına seçildi.Yalçın, Soner; ss. 67 MSP'nin 12 Eylül Darbesi sonrasında kapatılmasına kadar bu görevini sürdürdü.Yalçın, Soner; ss. 86 1982 Mart'ında zorunlu askerlik görevini yerine getirmek üzere silah altına alındı. Dört aylık acemiliğini İstanbul'un Tuzla ilçesindeki Tuzla Yedek Subay Piyade Okulu'nda yapmasının ardından, kıta hizmetini Kâğıthane'deki 3. Kolordu 6. Piyade Tümeni 77. Piyade Alayı Karargâh Servis Bölüğü'nde kantinlerin idaresinden sorumlu subay olarak gerçekleştirdi.Yalçın, Soner; ss. 91-92 19 Haziran 1983'te kurulan Refah Partisi ile siyasete geri döndü ve 1984 yılında Beyoğlu ilçe başkanı oldu.Yalçın, Soner; ss. 103 Ertesi yıl düzenlenen genel kongrede merkez karar ve yürütme kurulu üyesi seçilirken, aynı yıl partinin İstanbul il başkanlığına getirildi. 28 Eylül 1986'daki milletvekili ara seçimlerine Refah Partisi'nin İstanbul adayı olarak girse de seçilemedi.Yalçın, Soner; ss. 112 26 Mart 1989'daki yerel seçimlerde Beyoğlu belediye başkan adayı oldu. %22,83 oranında oy toplayan Erdoğan, %29,29 oranında oy alan Sosyaldemokrat Halkçı Parti adayı Hüseyin Aslan'ın gerisinde kalarak belediye başkanı seçilemedi. Sonuç birleştirme tutanaklarında usulsüzlük olduğunu öne sürerek seçim sonuçlarına itiraz eden Erdoğan, İlçe Seçim Kurulu Başkanı 2. Asliye Ceza Mahkemesi Hakimi Nazmi Özcan'a hakaret ettiği gerekçesiyle Özcan tarafından mahkemeye verildi ve 18 aydan 2 yıla kadar hapis cezası istemiyle yargılandı.Yalçın, Soner; ss. 114 Beyoğlu 1. Asliye Ceza Mahkemesinde görülen davanın duruşmalarına katılmayan Erdoğan hakkında gıyabi tutuklama kararı çıkarıldı. Yaklaşık bir ay sonra, 27 Nisan günü tutuklandı ve bir hafta kadar Bayrampaşa Cezaevi'nde kaldıktan sonra 500 bin lira kefaletle serbest bırakıldı.Yalçın, Soner; ss. 115 Mahkeme ise kendisini "hakime hakaret" suçundan altı ay hapis ve 20 bin lira para cezasına çarptırsa da, Türk Ceza Kanunu'nun 72. maddesi gereğince hapis cezası tecil edilerek 920 bin liralık para cezasına çevrildi. 20 Ekim 1991'deki genel seçimlerine Refah Partisi'nin İstanbul 6. bölge 1. sıradan adayı olarak girdi.Yalçın, Soner; ss. 125 Seçimlere Milliyetçi Çalışma Partisi ve Islahatçı Demokrasi Partisi ile ittifak yaparak giren Refah Partisi,Yalçın, Soner; ss. 124 İstanbul'dan %16,73 oranında oy aldı. 19. dönem milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne giren Erdoğan, ilk kez uygulanan seçmenlerin parti milletvekillerini sıralamaya bakmadan tercih edebildiği tercihli oy sisteminde seçmenlerin tercihini ikinci sıradaki aday Mustafa Baş'tan yana kullanması sebebiyle, sonuçların belli olmasından birkaç gün sonra Erdoğan'ın milletvekilliği Baş'a geçti.Yalçın, Soner; ss. 126 Sandıklardan Erdoğan'a yaklaşık 9 bin tercihli oy çıkarken, Baş'a yaklaşık 13 bin oy çıkmıştı. === İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı (1994-98) === 27 Mart 1994'teki yerel seçimlerde İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı adaylığı için Refah Partisi; Erdoğan, Ali Coşkun, Nevzat Yalçıntaş, Temel Karamollaoğlu ve Veysel Eroğlu için kamuoyu araştırması yaptırmıştı. 15 Ocak 1994 günü parti başkanı Necmettin Erbakan tarafından Erdoğan'ın İstanbul büyükşehir belediye başkanı adayı olacağı açıklandı. Seçimlerde Erdoğan %25,19 oy oranı alarak İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanı seçildi.27 Mart 1994 Büyükşehir Belediye Seçimi İstanbul İhlas Haber Ajansı Erişim tarihi: 1.7.2011. Belediye başkanlığı döneminde 4 milyar dolarlık yatırım gerçekleştirdi. Kentin trafik ve ulaşım açmazına karşı 50'den fazla köprü, geçit ve çevre yolu inşa edildi. Başkanlık dönemine ilişkin olarak 18 dosyadan İstanbul Devlet Güvenlik Mahkemesi'nde dava açıldı. Bunlardan bazıları AKBİL Skandalı, "Davayı karara bağlayan mahkeme heyeti, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ile Adalet ve Kalkınma Partili Mehmet Mustafa Açıkalın, İdris Naim Şahin ve Mikail Arslan'ın milletvekili olmalarını dikkate alarak, Anayasa'nın 83. maddesi uyarınca dosyalarının ayrılmasına karar verdi.", Radikal, 2 Aralık 2003 İSFALT, İSTAÇ ve İDO ile ilgili yolsuzluk davalarıdır. Bu davalar, milletvekili olduğunda dokunulmazlığı nedeniyle dokunulmazlığı süresince donduruldu. == Hapis dönemi == 6 Aralık 1997'de Siirt'te düzenlenen bir açıkhava toplantısı sırasında topluluğa yaptığı konuşmada, Ziya Gökalp'ın 1912 yılında Balkan Savaşı'ndaki Türk askerler için yazdığı "Asker Duası" adlı şiirinin sonradan değiştirilmiş bir sürümünden bir dörtlük okudu. Okuduğu dörtlüğün bu şekliyle Gökalp'e ait olduğunu belirten Erdoğan, konuyla ilgili olarak "konuşmamın bütünü incelendiğinde millî birlik ve beraberlik mesajım verildiği görülür" demişti. Daha sonraları Erdoğan'ın okuduğu sürümün, Türk Standardları Enstitüsü'nün 1994'te çıkarttığı Türk ve Türklük kitabında bulunduğu ortaya çıktı ancak kim tarafından değiştirildiği anlaşılamadı. Ziya Gökalp'in "Asker Duası" şiirinden bir kıta Erdoğan'ın okuduğu dörtlük Elimde tüfenk, gönlümde iman, Dileğim iki: Din ile vatan... Ocağım ordu, büyüğüm Sultan, Sultan'a imdâd eyle Yârabbi! Ömrünü müzdâd eyle Yârabbi! Minareler süngü, kubbeler miğfer Camiler kışlamız, mü'minler asker Bu ilâhi ordu dinimi bekler Allahu Ekber, Allahu Ekber. Konuşmayla ilgili olarak bir inceleme başlatıldı ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Vural Savaş, Erdoğan'ın konuşmasının yer aldığı görüntüleri inceledikten sonra, Refah Partisi'nin kapatılması istemiyle açılan davayı görüşen Anayasa Mahkemesi Başkanlığına iletti. Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi Başsavcılığı, Erdoğan hakkında Türk Ceza Kanunu'nun 312/2 maddesine göre "halkı din ve ırk farkı gözeterek kin ve düşmanlığa açıkça tahrik etmek" suçlamasıyla hazırladığı iddianamesini 12 Şubat 1998'de tamamladı. Bir yıldan üç yıla kadar hapis istemiyle dava açılan Erdoğan'ın yargılanmasına 31 Mart 1998 günü başlandı. 21 Nisan 1998'de sonuçlanan dava, Erdoğan'ın iddianamede bahsedilen suçu işlemesiyle sonuçlandı ve Erdoğan'a bir yıl hapis ile 860 bin TL ağır para cezası verildi. Daha sonra kendisini duruşmadaki hâli ve tavrı göz önüne alınarak cezası 10 ay hapis ve 176 milyon 666 bin 666 TL para cezasına çevrildi. 3 Haziran'da açıklanan gerekçeli karara göre Erdoğan, "Siirt'te yaptığı konuşmayla dindar ve dindar olmayan diye bölünen kesimler arasındaki gerginliği canlı tutmayı amaçlamakta"ydı. "Bunları inanç birliği maksadıyla söyledim" şeklindeki ifadesinin inandırıcı bulunmadığı belirtilirken, "Benim referansım İslam'dır" diyerek topluluğu inanan ve inanmayan olarak ayırdığı belirtildi. "Cezanın ertelenmesine yer olmadığı" ibaresinin de yer aldığı kararın bir aykırı oya karşılık oy çokluğuyla alındığı ve Yargıtay'a başvurulabileceği kaydedildi. Mahkemenin aldığı karar 23 Eylül'de Yargıtay 8. Ceza Dairesi tarafından, bire karşı dört oyla onaylandı. Kararın ardından kendisine siyasi yasak getirilen Erdoğan, herhangi bir partiyle birlikte veya bağımsız olarak herhangi bir seçime katılamayacaktı. 25 Eylül'de Yargıtay tarafından açıklanan gerekçeli kararda Erdoğan'ın söylemlerinin "savaş çağrısı" niteliği taşıdığı belirtilmekteydi. Ceza infaz yasası gereği hapis cezası 4 ay 10 güne inerken, çeşitli ertelemeler sonrasında İstanbul büyükşehir belediye başkanlığı görevini bırakarak 26 Mart 1999 günü Kırklareli'nin Pınarhisar ilçesindeki Pınarhisar Cezaevi'ne girdi. 24 Temmuz 1999'da ceza süresini tamamlayarak cezaevinden tahliye edildi. == Siyasi yasaklı olduğu dönem == Fazilet Partisi'nin, Anayasa Mahkemesi tarafından daimi kapatılmasının ardından, bağımsız kalan milletvekilleri, yeni parti kurma çalışmalarını "gelenekçiler" ve "yenilikçiler" olarak adlandırılan iki kanattan sürdürdü. "Millî Görüş" olarak adlandırılan kanat, Recai Kutan'ın genel başkanlığında 20 Temmuz 2001'de Saadet Partisi'ni kurarken, "değişimci" kanat da, Tayyip Erdoğan liderliğinde 14 Ağustos 2001'de, Adalet ve Kalkınma Partisi'ni kurdu ve Tayyip Erdoğan, parti genel başkanlığına seçildi. Erdoğan "Biz gömleğimizi değiştirdik" ifadesiyle muhafazakarlardan büyük tepki aldı. Kurulan Adalet ve Kalkınma Partisi, 3 Kasım 2002 seçimlerinde kayıtlı 41.291.568 seçmenin oy kullanan 32.652.702 kişisi içinden 10.770.704 adet oy alarak %34,28 ile birinci parti oldu. Erdoğan, siyasi yasağı bulunduğu için seçimlere giremedi ve milletvekili seçilemedi. Seçim sonrasındaki 58. Hükûmet, Abdullah Gül başbakanlığında kuruldu. Bu hükûmet döneminde Erdoğan'ın siyasi yasağının kaldırılması için Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne yasa teklifi sunuldu. Bu yasa değişikliği TBMM tarafından oy çokluğuyla kabul edilse de Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer yasayı "öznel, somut ve kişisel" olduğu gerekçesiyle veto etti. Daha sonra aynı yasa değiştirilmeden mecliste tekrar kabul edildi ve Cumhurbaşkanı Sezer yasa değişikliğini bu kez onayladı. Bu yasanın kabulüyle Erdoğan'ın milletvekili seçilmesi için yasal bir engel kalmadı. Seçimlerde Siirt milletvekili seçilen Fadıl Akgündüz'ün milletvekilliğinin düşürülmesinin ardından Siirt'teki seçimlerin tekrar edilmesi kararlaştırıldı. Seçimlerde Adalet ve Kalkınma Partisi'nin ilk sıradaki adayı Mervan Gül'ün adaylıktan çekilmesi ile Erdoğan partinin birinci adayı olarak Siirt seçimlerine girdi ve oyların %85'ini alarak kazandı. == Başbakanlığı (2003-2014) == küçükresim|Recep Tayyip Erdoğan (27 Ocak 2009) Erdoğan'ın milletvekili seçilmesinin ardından Başbakan Abdullah Gül, Erdoğan'ın başbakan olması için Cumhurbaşkanı Sezer'e istifasını sundu. Sezer bu kez hükûmeti kurma görevini Erdoğan'a verdi ve genel seçimlerden yaklaşık üç ay sonra Erdoğan başkanlığında 59. Hükûmet kuruldu. 22 Temmuz 2007 tarihinde yapılan 2007 Türkiye genel seçimlerinde %46,6 oy alarak 341 milletvekili çıkaran Adalet ve Kalkınma Partisi, Recep Tayyip Erdoğan'ı başbakanlık koltuğuna ikinci kez taşıdı.TÜRKİYE GENELİ PARTİLERİN KAZANDIKLARI MİLLETVEKİLİ SAYILARI T.C. Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı Resmî Web sitesi erişim tarihi: 28 Ekim 2007. 12 Haziran 2011 tarihinde 2011 Türkiye genel seçimlerinde oy yüzdesini %49,83'e çıkarmış ve Türkiye genelinde 21.399.082 oy alarak toplamda 327 milletvekili ile üçüncü kez hükûmet kurma yetkisini kazanmıştır.2011 Yılı Genel Seçim Sonuçları Hürriyet gazetesi 02 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir. === Altyapı ve ulaşım === 2003 yılı sonunda ülke genelindeki bölünmüş devlet ve il yolların toplam uzunluğu 4.387 km, otoyolların uzunluğu ise 1.714 km iken; 2013 yılı itibarıyla sırasıyla 16.420 km ve 530 km'lik yol inşasıyla bu uzunluklar sırasıyla 20.807 km ve 2.244 km'ye ulaştı. Erdoğan'ın cumhurbaşkanı olması sonrasında başbakanlık görevinden ayrıldığı dönem de dâhil olmak üzere 2014 yılı itibarıyla 471 km'lik bölünmüş devlet ve il yolu inşası gerçekleştirildi.Karayolu sektörü; ss. 6 1993 yılında inşası başlamış olan Bolu Dağı Tüneli ve 2000 yılında inşasına başlamış olan Nefise Akçelik Tüneli 2007'de tamamlandı, 2011'de ise Avrasya Tüneli ve Konak Tüneli'nin temelleri atıldı. Konak Tüneli'nin inşası 24 Mayıs 2015'te tamamlandı. Türkiye'nin ilk denizaltı tüneli olan ve İstanbul Boğazı'nın altından geçen Marmaray'ın 2004'te başlayan inşası 2013'te tamamlandı. 2003-2014 yılları arasında devlet ve il yollarında 41,2 km uzunluğunda 84 tek tüp tünel, 86,9 km uzunluğunda 46 çift tüp tünel; otoyollarda 1 km uzunluğunda tek tüp tünel ve 21,1 km uzunluğunda 12 çift tüp tünel; tüm yollarda ise toplam 64,3 km uzunluğunda 151 tek tüp tünel ve 135,8 km uzunluğunda 75 çift tüp tünel hizmete girdi.Karayolu sektörü; ss. 89 2013'te, İstanbul Boğazı üzerindeki üçüncü köprü olan Yavuz Sultan Selim Köprüsü ile İzmit Körfezi üzerindeki Osmangazi Köprüsü'nün inşalarına başlandı. 2003-2013 yılları arasında toplam uzunluğu 114,2 km'yi bulan 1.608 köprü inşa edilirken, 609 köprünün bakım ve onarımı tamamlandı.Millete hizmet yolunda 12 yıl; ss. 364 2014 yılı itibarıyla inşa edilen köprülerin toplam uzunluğu 120,6 km'ye, toplam sayısı 1.669'a, bakım ve onarımı yapılan köprü sayısı ise 732'ye ulaşmıştı.Karayolu sektörü; ss. 94 İlk hattı 2009'da Ankara-Eskişehir arasında devreye giren Yüksek Hızlı Tren daha sonraları çeşitli illere yayıldı. 2002'de 25 olan ülkedeki havalimanı sayısı, Erdoğan'ın başbakanlığı döneminde inşası tamamlanan 27 havalimanıyla birlikte 52'ye yükseldi. Uluslararası seferlerin düzenlendiği Hatay Havalimanı, Şanlıurfa GAP Havalimanı ve Hasan Polatkan Havalimanı 2007'de, Zafer Havalimanı ise 2012'de açılırken; İstanbul'daki üçüncü havalimanının inşasına 2014'te başlandı. Mart 2014 itibarıyla, Erdoğan'ın başbakanlığı döneminde 18'i hidroelektrik santrali olmak üzere 268 baraj inşa edildi.Millete hizmet yolunda 12 yıl; ss. 397 138 ayrı yerleşim biriminde kentsel dönüşüm yapılarak TOKİ önderliğinde toplu konutlar yapıldı. === Haberleşme === 2008'de hizmete giren e-Devlet uygulamasıyla halkın, çeşitli devlet hizmetlerine İnternet üzerinden ulaşabilmesi sağlandı. 2008'de Türksat 3A, 2014'te Türksat 4A haberleşme uyduları, 2012'de ise Türkiye'nin ilk yer gözlem uydusu Göktürk-2 uzaya gönderildi. === Eğitim === 2002 yılında eğitime ayrılan bütçe 11.3 milyar TL iken 2014 yılında yaklaşık 7 katına çıkarak 78.5 milyar TL'ye ulaştı. 2003 yılında UNICEF işbirliğiyle başlatılan "Haydi Kızlar Okula!" kampanyasıyla ülkedeki kızların okula gitmesi ve eğitim seviyesindeki cinsiyet dengesizliğinin giderilmesi amaçlandı. Kampanya sayesinde 2002'de %87 olan kız çocuğu okullaşma oranının geçen yıl %96 seviyesine yükseldi. 2003 yılında 70 olan üniversite sayısı, 2008 yılı sonunda doğru 130'un üstüne çıkarak ülkedeki 81 il de en az bir üniversiteye sahip oldu. 2012 yılında bu sayı 186'ya ulaştı. 2008'de, 2010'da başlatılan FATİH Projesi kapsamında çeşitli okullardaki bazı sınıflara akıllı tahta konuldu ve bazı öğrencilere tablet bilgisayar dağıtıldı. 2012-2013 eğitim-öğretim döneminde itibaren uygulanan 4+4+4 Eğitim Sistemi'yle birlikte 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitim yerine 12 yıllık zorunlu kademeli eğitim sistemine geçildi. === Ekonomi === küçükresim|2000-2014 tarihleri arası işsizlik oranları AK Parti iktidara gelmeden önce Kara Çarşamba olarak da bilinen 2001 Türkiye ekonomik krizi yaşanmıştır. Türkiye'nin Şubat 2001 finansal krizi, beklenmedik ölçüde ekonomik daralmayla sonuçlanmasının ötesinde, ülkenin orta vadeli perspektifini değiştiren yeni koşulları da beraberinde getirmiştir.Merih Celasun; 2001 Krizi, Öncesi ve Sonrası; S1 Erdoğan'ın Başbakanlık görevine başladığı 2003 yılından 2009'a kadar Türkiye ekonomisi büyüme göstermiş ve Türkiye'nin GSMH'si Dünya toplamının %1,11'inden %1,37'sine yükselmiştir. Bu oranla Türkiye, AB ülkeleri arasında en iyi performansı yakaladı. Ayrıca Erdoğan'ın başbakanlığı döneminde Türkiye'nin Uluslararası Para Fonu'na olan borcu bitirildi. Erdoğan'ın performansı Cumhuriyet'in diğer dönemleriyle kıyaslandığında da ‘kuruluş yılları’ özelliği taşıyan Atatürk dönemi hariç, en yüksek performanslardan biridir. Siyasi istikrar sağlandı, ekonomi güçlendi ve sosyal refah seviyesi ciddi oranlarda yükseldi. sol|küçükresim|140x140pik|2004-2014 yılları arasındaki enflasyon oranları küçükresim|150x150pik|GSYİH yüzdesi olarak altı büyük Avrupa ülkeleri ekonomilerinin 2002-2009 tarihleri arasında kamu borç durumu, (Türkiye açık mavi çizgide belirtilmiş). Türk ekonomisinde uluslararası krizi takiben 2008’in son çeyreğinde durgunluk başladı. Ekonomik durgunluk bir yıl sürdü, Türk ekonomisinde güçlü bir küçülmeye sebep oldu ve işsizlik oranını %10’dan %14’e kadar yükseltti. 2010 ve 2011’de GSYH sırasıyla %9 ve %8’den daha fazla büyüdü; Türkiye’yi, Çin'den sonra dünyada en fazla büyümeyi sağlayan ikinci ülke konumuna yükseltti. Bu büyüme, işsizlik oranının kriz öncesi seviyesine düşmesini sağladı. 2011'e gelindiğinde, cari işlemler açığı %10’luk oranla tarihinin en yüksek noktasına ulaşarak dünya rekorunu da kırdı. Türk lirası'nın değeri, aşırı sermaye girişinin etkisiyle yükseldi. AK Parti Hükûmeti, “ekonomiyi yeniden dengeleme” adlı bir uyum operasyonu yapmaya karar verdi. Bütçedeki eğitim payı 2002’de %10’dayken, 2011’de %15’e yükseldi; sağlık harcamalarının payı da %2,6’dan %5,8’e yükseldi. Bu zaman içerisinde GSYH reel olarak %50’den fazla yükseldiği için, eğitim ve sağlık harcamalarının reel artışın GSYH içindeki pay artışlarından daha fazla oldu. küçükresim|200x200pik|2000'li yıllarda cari işlemler dengesinin bozulma sürecinin giderek artması Ekonomik iyileşmelere karşın yüksek cari açık eleştiri aldı. Türkiye 2013 yılında 65 milyar dolarlık cari açık verdi. 2002 yılında %-2’lerde olan cari açık 2014’te %-7,9’a yükseldi. 2002’de 51,6 milyar dolarlık ithalat yapan Türkiye, 2013’te 245,6 milyar dolarlık ithalat gerçekleştirdi. İthalat 4,7 kat artmış oldu. 2002’de 129,6 milyar dolar olan dış borç stoku 2013 sonu itibarıyla 372.7 milyar dolara yükseldi. 2002'de 184,8 milyon dolar olan Toplam millî gelir, 2013’te bu rakam 800 milyar doları aştı. === Kürt sorunu === 2009'da Başbakan Erdoğan yönetimindeki hükûmet, çeyrek asırdır süren ve resmî rakamlara göre 40 binden fazla kişinin hayatını kaybetmesine yol açan Türkiye-PKK çatışmasını bitirmeye yardım edecek bir plan duyurdu. Avrupa Birliği tarafından da desteklenen Çözüm Süreci planıyla birlikte tüm medya yayınlarında ve siyasi kampanyalarda Kürtçe kullanımına izin verildi, ayrıca daha önceden Türkçe isimlerle değiştirilen Kürtçe şehir ve kasaba isimlerinin yeniden yapılandırılması kararı alındı. Konuyla ilgili olarak Erdoğan, "Türkiye'nin gelişmesine, büyümesine engel olan kronik sorunları çözmek için cesur bir adım attık." diye konuştu. Ayrıca çıkarılan yasayla birlikte silah bırakan PKK mensuplarının eve dönüşleri ile sosyal yaşama katılım ve uyumlarının temini için gerekli tedbirlerin alınması kararlaştırdı. 23 Kasım 2011'de Ankara'daki bir televizyon konuşması sırasında Erdoğan, 9 Ağustos 1939 tarihli bir belgede Dersim İsyanı sırasında bölgede 13 bin 806 kişinin öldürüldüğünün ifade edildiğini belirtti ve Dersim'de yaşananları bir katliam olarak nitelendirerek, "Eğer devlet adına özür dilenecekse, böyle bir literatür varsa ben özür dilerim, diliyorum" dedi.Başbakan Dersim'le Resmi Tarihi Yırttı , Radikal, Cengiz Çandar, haber tarihi 24.11.2011 === İnsan hakları === Erdoğan'ın başbakanlık dönemi sırasında 1991 Terörle Mücadele Kanununun geniş kapsamlı yetkileri azaltıldı ve demokratik standartları ilerleterek özelde etnik ve dini azınlık haklarını genişletmeyi amaçlayan demokratik açılım süreci başlatıldı. Ancak süreç uzun sürmedi; Avrupalı yetkililer süreç sonrasında özellikle ifade özgürlüğü, basın özgürlüğü ve Kürt azınlık hakları gibi konularda daha otoriter yöntemlere dönüldüğünü ifade ettiler. Aktivistlerin LGBT haklarının kamusal alanda tanınması için yaptığı talepler hükûmet tarafından reddedildi ve ülkenin LGBT topluluğu kabine üyeleri tarafından yapılan hakaretlere maruz kaldı. Sınır Tanımayan Gazeteciler, Erdoğan'ın başbakanlığının son dönemlerinde basın özgürlüğü konusunda sürekli bir düşüş gözlemledi; Basın Özgürlüğü Endeksi'nde basın özgürlüğü konusunda Erdoğan'ın ilk dönemlerinde 100. sırada olan Türkiye, 2013'te 179 ülke arasında 154. sıraya düştü. Freedom House ise bir dönem iyileşme gözlemleyerek ülkenin 2006'da 48/100 olan Basın Özgürlüğü Puanı'nı 2012'de 55/100 olarak değiştirdi. 2011'de Erdoğan ve hükûmeti, 1930'larda devlet tarafından el konan Hristiyan ve Yahudi azınlık mülklerinin iadesi konusunda yasal düzenlemelere gitti. Sonrasında hükûmet, toplamda 2 milyar dolar değerindeki mülklerin azınlıklara aktarıldığını duyurdu. === AK Parti-Gülen Hareketi çatışması ve 17 Aralık soruşturması === küçükresim|sağ|Erdoğan, başbakanlık döneminde kürsüde konuşma yaparken (2012) 17 Aralık 2013 tarihinde Cumhuriyet Savcısı Celal Kara ve İstanbul Emniyet Müdürlüğü Organize Suçlarla Mücadele ve Mali Şube Müdürlüğü ekipleri, aralarında iş adamları, bürokratlar, banka müdürleri, kamu görevlileri ve 61. Türkiye Hükûmeti kabine üyesi üç bakanın oğullarının olduğu 47 kişinin, "rüşvet, görevi kötüye kullanma, ihaleye fesat karıştırma ve kaçakçılık" suçlarını işledikleri iddiasıyla gözaltına alındığı soruşturma başlattı. Olaydan ardından soruşturmayı yürüten savcılar, adli kolluk amirleri ve memurlarının ciddi bir kısmının görev yerleri Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığınca değiştirildi veya görevden alındı. 29 Ocak 2014'te soruşturma savcısı Celal Kara, 11 Şubat 2014 tarihli HSYK kararnamesi ile de soruşturma iznini veren İstanbul Cumhuriyet Başsavcıvekili Zekeriya Öz'ün aralarında bulunduğu 166 hakim ve savcının görev yeri değiştirilmiş, Erdoğan kamuoyunda "rüşvet skandalı" olarak adlandırılan bu soruşturmayı hükûmetine karşı yapılmış bir darbe girişimi olarak niteledi. Daha sonra Gülen Hareketi'ne bağlı dershanelerin kapatılması yönündeki girişimler ve 3 bakanın 17 Aralık soruşturması sonrası istifası ile AK Parti ve Gülen Hareketi arasında açık bir çatışma süreci başlamış, Erdoğan 17 Aralık soruşturması ve iddialarını "Türkiye içi ve dışındaki karanlık çevrelerin oyunları" olarak değerlendirmiştir. == Cumhurbaşkanlığı (2014-günümüz) == küçükresim|sağ|Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan (5 Eylül 2014) 2007 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçiminde seçilen Türkiye Cumhuriyeti'nin 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün görev süresi 2014 yılında dolduğundan, 2007 Türkiye anayasa değişikliği referandumu gereği Türkiye'de ilk kez cumhurbaşkanı halk tarafından doğrudan seçilmiştir. İlk turu 10 Ağustos 2014 tarihinde olacak bu seçim için Cumhuriyet Halk Partisi ve Milliyetçi Hareket Partisi çatı adayı olarak Ekmeleddin İhsanoğlu'nu, HDP ise Selahattin Demirtaş'ı adayları olarak belirlemiştir. 1 Temmuz 2014 tarihinde AK Parti Genel Başkan Yardımcısı ve eski TBMM Başkanı Mehmet Ali Şahin, AK Partili bütün milletvekillerinin imzası alınarak cumhurbaşkanı adaylarının Recep Tayyip Erdoğan olduğunu açıkladı. Erdoğan'ın açıklamadan sonra olan konuşmasında ilk defa kullanılan Erdoğan logosu, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Barack Obama'nın 2008 ABD başkanlık seçimlerinde kullandığı logoya benzetilmiştir. Seçim kampanyasında kullanılan slogan Milletin Adamı Erdoğan şeklinde oldu. Seçimde Erdoğan %51,79 oy oranıyla birinci sırada, İhsanoğlu %38,44 oy oranıyla ikinci sırada ve Demirtaş %9,76 oy oranıyla üçüncü sırada yer aldı. Erdoğan, 28 Ağustos 2014'te yemin etti ve Türkiye'nin on ikinci cumhurbaşkanı olarak göreve başladı. Bıraktığı başbakanlık koltuğunu ise 29 Ağustos'ta yeni başbakan Ahmet Davutoğlu doldurdu. %51,79 oranında oy aldığı cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aldığı oyun beklenenden az olduğu eleştirilerine "Peygamber efendimizi bile desteklemeyenler oldu. Bizi de %52 destekledi." diye cevap verdi. === Başkanlık gündemi === === Cumhurbaşkanlığı Sarayı === Erdoğan, Ankara'daki Atatürk Orman Çiftliği'nin yaklaşık 50 dönümü kullanılarak inşa edilen ve başlarda AK Saray olarak adlandırılan Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nın inşası yüzünden birçok eleştiri topladı. Bir sit alanı olarak korunan Atatürk Orman Çiftliği'nde inşaat yasağı bulunduğu için sarayın inşasının durdurulmasına dair çeşitli mahkeme kararları çıksa da inşaat tamamlandı. Muhalefet, bunu hukukun üstünlüğünün açıkça ihlal edilmesi olarak değerlendirdi. Proje; inşaat sürecinde yolsuzluk, yaban hayatına zarar verilmesi ve yeni yollar yapılması için çiftlikteki hayvanat bahçesinin tahribi gibi konularda sert eleştirilere ve iddialara maruz kaldı. Ayrıca inşasını yasa dışı olarak değerlendiren muhalifler tarafından 'Kaç-Ak Saray' olarak adlandırıldı. Saray başta ülkenin başbakanları için yeni bir merkez olarak tasarlandı. Ancak cumhurbaşkanlığı görevine başlaması üzerine Erdoğan, sarayın cumhurbaşkanı tarafından Çankaya Köşkü yerine yeni merkez olarak kullanılacağını duyurdu. Çankaya Köşkü ise yeni başbakanlık merkezi olarak değiştirildi. Çankaya, ülke kurulduğundan bu yana cumhurbaşkanları için sembolik bir merkez olduğu için bu olay, tarihi bir değişiklik olarak görüldü. Yaklaşık 1.000 odası olan ve maliyeti $350 milyon €270 milyon tutan saray, maden kazalarının ve işçi haklarının ülke gündemine hâkim olduğu bir süreçte ortaya çıkması ve kullanılmaya başlanması yüzünden büyük eleştirilere yol açtı. 29 Ekim 2014'te Erdoğan, ülkenin 91. kuruluş yıl dönümünü anmak için düzenlenen Cumhuriyet Bayramı resepsiyonunu Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nda yaparak sarayın açılışını da resmen gerçekleştirmiş olacaktı ancak bazı davetli katılımcıların etkinliği boykot edeceğini açıklaması ve Ermenek maden kazasının gerçekleşmesi yüzünden resepsiyon iptal edildi. === Davutoğlu ile ilişkileri === Kamuoyunda ilk olarak, Ocak 2015'te Başbakan Ahmet Davutoğlu tarafından açıklanan ancak hayata geçirilemeyen 'şeffaflık paketi' ve 17 Aralık yolsuzluk soruşturmasında adı geçen dört bakanın Yüce Divan'a gönderilmesi hususlarında Davutoğlu- Erdoğan arasında gerginlik çıktığı iddia edilmişti. Mayıs 2016'da Pelikan dosyası adlı blog, ikili arasındaki gerginliği Erdoğan yanlısı bir bakış açısıyla detaylı bir şekilde maddelendirdi. 4 Mayıs'ta Erdoğan ile Davutoğlu arasında yapılan görüşmeden kısa süre sonra AK Parti, olağanüstü kongre kararı alarak Davutoğlu'nun parti başkanlığına aday olmadığı bir kongre düzenledi ve Davutoğlu başbakanlıktan çekilerek yerine Binali Yıldırım getirildi. Davutoğlu'nun Erdoğan ile görüşmesinin hemen sonrasında görevden çekilmesi muhalifler tarafından Erdoğan'ın Cumhurbaşkanlığı Sarayı'na gönderme yapan "Saray Darbesi" tanımlamasıyla anıldı. === Darbe girişimi === 15 Temmuz 2016 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde kendilerini Yurtta Sulh Konseyi olarak tanımlayan bir grup asker tarafından askerî darbe girişimi gerçekleştirildi. Erdoğan, CNN Türk kanalında telefon ile gerçekleştirdiği görüntülü konuşmada darbecilere hiçbir şekilde imkân tanınmayacağını ifade ederek halkı darbeye tepki göstermek için sokağa çıkmaya davet etti. Çağrının ardından, Türkiye'nin birçok ilinde darbe karşıtı protesto gösterileri düzenlendi. 16 Temmuz sabahı, darbe girişimi bastırıldı ve askerler silahları ile birlikte teslim oldu."Türkiye’de Darbe Girişimi: Ne Oldu? Nasıl Oldu?" www.amerikaninsesi.com. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2016."Darbe girişiminin 24 saati" www.bbc.com. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2016. Darbe girişiminin bastırılması sonrası Erdoğan, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Barack Obama'ya seslenerek Fethullah Gülen'in terör örgütü lideri sıfatıyla Türkiye'ye iade edilmesi çağrısında bulunarak yapının mensuplarının da kararlılıkla ve ivedilikle devlet kurumlarından temizleneceğini belirtti."Cumhurbaşkanı'ndan ABD'ye 'Fethullah Gülen' çağrısı" www.mynet.com. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2016. === Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi === Darbe girişiminden sonraki süreçte yeni bir yönetim sistemi için Adalet ve Kalkınma Partisi ile Milliyetçi Hareket Partisi'nin beşte üç oy sayısı 330'u aşarak 339 oy toplayan anayasa değişikliği teklifi meclisten geçerek referandum kararı verildi. Referandum sonucu %51,41 ile 'EVET' çıkınca Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi'ne geçilmiş oldu.Sonraki süreçte 2018'de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimine Cumhur İttifakı adayı olarak giren Erdoğan, %52,59'luk oy ile ikinci kez cumhurbaşkanı seçildi ve yeni sistemin ilk cumhurbaşkanı olarak 66. Türkiye Hükûmeti'ni kurdu. 2023 cumhurbaşkanlığı seçiminde de Cumhur İttifakı adayı olarak %52,18 oy ile üçüncü kez cumhurbaşkanı seçildi ve 67. Türkiye Hükûmeti'ni kurdu. == Olaylar == === Suikast girişimleri === 13 Eylül 2005 tarihinde Kütahya'da bulunan Erdoğan'ın minibüsüne ekmek arasına sakladığı bıçağı ile binmeye çalışan şahıs polis tarafından yakalanıp etkisiz hâle getirilmiştir. Üzerinde yapılan aramada mermi dolu bir poşet ve içi mermi ile dolu silah ele geçirilmiştir.Suikastçi paniği Sabah. 28 Temmuz 2010 tarihinde erişilmiştir. Silah üzerinde yapılan incelemede kuru sıkıdan bozma bir silah olduğu tespit edilmiştir. Sanığı eski MHP milletvekili Ali Güngör'ün isteği üzerine kızı Hatice Burcu Güngör savunmuştur. 17 Kasım 2006'da sonuçlanan davada Mustafa Bağdat, 11 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır. Sonrasında Amerika'dan gönderilen bir e-posta ile bombalı araç kullanılarak yapılması planlanan bir saldırıdan daha bahsedilmiş ve bu suikast engellenmiştir. Bu saldırı o dönemin MİT çalışanları ve bazı Türk bilişim profesyonelleri tarafından detaylıca incelenmiştir. 7 Şubat 2011'de Erdoğan'ın hastaneye kaldırması sırasında Adalet Bakanlığından MİT Müsteşarı Hakan Fidan'ı arayarak çağırmışlardır. Fidan, Erdoğan'ın isteği üzerine adliyeye gitmemiştir. === Tazminat === 14 Ocak 2000 tarihinde Avustralya'nın Melbourne şehrinde yayın yapan SBS radyosuna verdiği mülakatta kendisini Abdullah Öcalan ile karşılaştıran bir kişiye "Sayın Öcalan şu an, düşüncelerinin değil, almış olduğu kellelerin hesabını veriyor. Bense düşüncelerimden dolayı 4 ay hapis yattım, aramızdaki fark çok büyük." şeklinde cevap verdi. Hayatını kaybedenlerden "kelle" diye söz etmesi ve Öcalan'a "sayın" demesi nedeniyle eleştirildi. Şehit Anaları Derneği tarafından sembolik bir manevi tazminat davası açıldı. Davacıların avukatlığını Kemal Kerinçsiz'in yaptığı davada, İstanbul Kartal 2. Sulh Hukuk Mahkemesi Aralık 2007 tarihinde Erdoğan'ın 3 kuruş tazminat ödemesine karar verdi. Hâkim, kararında şehitlere kelle ve yasa dışı silahlı örgüt liderine sayın denmesinin dil sürçmesi olamayacağına hükmetti. Erdoğan kararı temyiz etti. Yargıtay temyiz başvurusunu hem usulden, hem esastan inceledi ve mahkemenin kararını onadı. === Karikatür davaları === Erdoğan tarafından Cumhuriyet gazetesi çizeri Musa Kart, Evrensel gazetesi, Penguen dergisinin sahibi Erdil Yaşaroğlu ile Pak Yayıncılık'a karikatürlerde şahsının çeşitli figürlerle tasvir edildiği ve bunun kişilik haklarına saldırı içerdiği vurgulanarak manevi tazminat davaları açılmıştır. Fransız hiciv ve mizah dergisi Charlie Hebdo, 27 Ekim 2020'de Erdoğan'ı tasvir eden bir karikatürü dergilerinin haftalık sayısının baş kapağı olarak sosyal medya üzerinden yayımladı. Karikatür, Erdoğan'ın Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'u, Çeçen asıllı Müslüman bir göçmenin Samuel Paty'yi öldürmesi üzerine yaptığı açıklamadan sonra kınaması ve Fransa'ya boykot çağrısında bulunmasından kısa bir süre sonra yayımlandı. Erdoğan'ın tasviri çeşitli Türk yetkililer tarafından eleştiriye tabi tutuldu ve karikatür hakkında yasal süreç başlatıldı. === Şahsına yönelik hakaret === 6 Şubat 2010 tarihinde Recep Tayyip Erdoğan ve Adalet ve Kalkınma Partisi tarafınca, TBMM genel kurulunda Erdoğan'a yönelik "kişilik hakları ile parti tüzel kişiliğine saldırıda bulunulduğu" iddiasıyla MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli aleyhinde 50 bin TL'lik manevi tazminat davası açılmış. Dava dilekçesinde Bahçeli'nin; "Türkiye'yi bölmeye çalışmak, etnik bölücülük konusunda sicil sahibi olmak, Türkiye'yi ayrıştırma ve bölme projelerini İmralı, Kandil ve Barzani'nin desteğiyle hayata geçirmek için çalışmak, İmralı canisi ile rol paylaşmak, işbirliği içinde olmak, kol kola girmek, aynı çizgide olmak; kimliksiz ve kişiliksiz siyasetin temsilcisi olmak, hayasızlık, ahlaksızlık, namussuzluk, edepsizlik; çürümüş bir zihniyete sahip olarak, etrafa mide bulandıran koku yaymak, ahlak bunalımına girmek, ahlaki ve vicdani bütün ölçülerini kaybetmek, seviye ve seviyesizlik ölçüleriyle tarif edilemeyecek bir çukura düşmek, utanç verici bir kişi olmak, teröristleri kucaklamak, alçaklık, yalancılık, riyakarlık, yalanlarla Türk milletine hakaret etmek" gibi ifadeleri ve sözleriyleErdoğan'dan Bahçeli'ye tazminat davası NTVMSNBC. 11 Haziran 2010 tarihinde erişilmiştir. Erdoğan ve Adalet ve Kalkınma Partisi'ni itham ettiği kaydedildi. Ankara 13. Asliye Hukuk Mahkemesi'nde görülen davada, her davacı için 10 bin TL olmak üzere toplam 20 bin TL manevi tazminat cezasının ödenmesine karar verilmiştir.Erdoğan, Bahçeli'den 10 bin TL tazminat kazandı Zaman. 11 Haziran 2010 tarihinde erişilmiştir.Erdoğan ve Adalet ve Kalkınma Partisi Bahçeli'den tazminat kazandı CNN Türk. 11 Haziran 2010 tarihinde erişilmiştir. "Kişilik hakları ve parti tüzel kişiliğine saldırıda bulunduğu" iddiasıyla Ataol Behramoğlu aleyhine Recep Tayyip Erdoğan ve Adalet ve Kalkınma Partisi tarafınca açılan 20 bin TL'lik manevi tazminat davası Ankara 15. Asliye Hukuk Mahkemesi'nde görülmüştür.Erdoğan'ın Behramoğlu'na açtığı dava başladı Haber 7. 11 Haziran 2010 tarihinde erişilmiştir. 28 Ağustos 2014'te cumhurbaşkanı olmasıyla, şahsına yönelik hakaretler TCK 299 kapsamında, alenen işlenmesi hâlinde, altıda biri; basın ve yayın yolu ile işlenmesi hâlinde, üçte biri oranında artırılmak üzere, bir yıldan dört yıla kadar hapis cezası gerektiren bir suç hâline geldi. Bu kapsamda dava açılan ve tutuklananlar arasında 16 yaşındaki lise öğrencisi Mehmet Emin Altunses de yer aldı. Afyonkarahisar Barosu üyesi Avukat Umut Kılıç, 2015 yılında hâkim ve savcılık sınavı mülakatında söylediği "Faşist Erdoğan" sözleri nedeniyle Cumhurbaşkanı'na hakaretten bir yıl altı ay hapis cezasına çarptırıldı.Erdoğan’a hakarette bugün: 'Faşist Erdoğan' diyen avukata bir yıl altı ay hapis cezası . Diken.com.tr. En son 14 Temmuz 2015 tarihinde erişildi. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Başkan Yardımcısı Işıl Karakaş, Ekim 2015'te Avrupa Konseyi İfade Özgürlüğü Konferansı’nda yaptığı konuşmada Türkiye’de Cumhurbaşkanı’na hakaret suçlamasıyla 236 kişi hakkında soruşturma başlatıldığını, bunlardan 105’i hakkındaysa dava açıldığını ve sekizinin de tutuklandığını belirtti ve bu durumun Türkiye’de gerçek bir problemi gösterdiğini dile getirdi.AİHM yargcı Karakaş: ‘Cumhurbaşkanı’na hakaret’ davaları gerçek bir sorun. Diken. 13 Ekim 2015. En son 14 Ekim 2015 tarihinde erişildi. === Mal varlığı === Erdoğan'ın, 7 Şubat 2006 tarihinde yayınlanan mal varlığında; banka hesaplarında 1.361.290 TL parası olduğu, haricinde, 120.000 dolar alacağı olduğu açıklanmıştır.İşte Başbakan'ın mal varlığı Hürriyet. 25 Temmuz 2010 tarihinde erişilmiştir. 12 Eylül 2007 tarihinde açıklanan mal beyanında ise, Arnavutköy ve Güneysu'daki arsalarının haricinde, banka hesaplarında 1 milyon 803 bin 854 TL ile 9 bin 890 euro, alacaklarının ise 312 bin 500 TL olduğu açıklanmıştır. Tayyip Erdoğan'ın, 1 Mart 2010 tarihinde Başbakanlık Basın Merkezi internet sitesinde yayınlanan yeni mal beyanına göre Erdoğan'ın banka hesaplarında 2 milyon 366 bin 109 TL’si, haricinde 500 bin TL tutarında alacağı bulunduğu bildirilmiştir. Erdoğan’ın bu mal varlığının nedeni olarak ise şirket hisselerinin satış geliri, emekli ikramiyesi, emekli maaşı ve milletvekili maaşlarının toplamı gösterilmiştir. 16 Haziran 2011 tarihli mal beyanında Güneysu'da 10 bin TL maliyetli arsa, banka hesaplarında toplam 3.390.384 TL, 25.000 £, 199.867 $ menkul değer ve 500 bin TL alacak yer almıştır.T.C. Başbakanlık İnternet Sitesi 8 Ocak 2014 tarihinde erişilmiştir. === Diploma tartışması === Recep Tayyip Erdoğan'ın üniversite mezunu olmadığı ve cumhurbaşkanlığının da bu nedenle geçerli olmadığı yönünde görüşler vardır. YARSAV kurucu Başkanı Ömer Faruk Eminağaoğlu, Erdoğan'ın üniversite diplomasının sahte olduğu iddiasıyla "Resmî evrakta sahtecilik" nedeniyle suç duyurusunda bulunup cumhurbaşkanlığının iptali için başvuru yaptı. Marmara Üniversitesi konuyla ilgili bir açıklama yaptı. Üniversite Öğretim Üyeleri Derneği (ÜNİVDER) bir basın açıklaması yaparak, rektörlüğün kısa bir resmî yazı ve ekinde de cumhurbaşkanın geçici mezuniyet belgesini sunması beklenirken, hamâsî söylemler yanında üniversitenin tarihsel geçmişinden daha fazla söz etmesinin konunun kamuoyunca anlaşılmasını güçleştirdiği ve Erdoğan'ın Marmara Üniversitesi mezunu olarak gösterilemeyeceği görüşünü paylaştı. Recep Tayyip Erdoğan ise diploma iddialarına yönelik: “Kayıt olduğum, okuduğum ve mezun olduğum okul ortada, sınıf arkadaşlarım ortada. Ne yaparsanız yapın, eşek ölür kalır semeri, insan ölür kalır eseri. Biz eserle ortadayız”Erdoğan'dan diploma iddialarına yanıt , Vatan (gazete, 2002), Erişim tarihi: 8 Haziran 2016 ifadelerini kullanıp Marmara Üniversitesi rektörü Prof. Dr. Mehmet Emin Arat'tan ilgili diplomanın künyesini yayınlamasını talep etti.Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan diploma iddialarına yanıt , NTV, Erişim tarihi: 8 Haziran 2016 == Dış siyaset == === Avrupa Birliği === Erdoğan, European Voice Organization tarafından "The European of the Year 2004 (Yılın Avrupalısı)" seçilmiş, bunun üzerine Erdoğan "Türkiye'nin Avrupa'ya katılımı bir medeniyetler çatışmasına yol açmaz uzlaştırıcı ve birleştirici olur." yorumunda bulundu. 3 Ekim 2005 tarihinde Türkiye'nin Avrupa Birliği üyelik müzakereleri, Erdoğan'ın görev süresi içinde başladı. 2016 Birleşik Krallık'ın Avrupa Birliği üyeliği referandumu öncesi Birleşik Krallık Başbakanı David Cameron "Bugünkü ilerleme hızıyla Türkiye'nin AB'ye üyeliği 3000 yılını bulur." açıklamasını yaptı. 19 Haziran 2016 tarihinde ise Türkiye AB üyesi olacak diye hayır oyu kullanmayın şeklinde bir görüş belirtti. Bu açıklamaların ardından Erdoğan "Bir araya geldiğimiz zaman sen böyle konuşmuyordun Cameron ... Öyle demiyordun bize. Hep bize söylediği şuydu, 'Her zaman yanınızdayız, bir an önce Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne girmesi için her türlü gayreti gösteriyoruz'. Ne oldu şimdi?" sözleriyle tepkisini belirtti. === Almanya === Haziran 2016'da Almanya Federal Meclisi'nde Hristiyan Birlik Partileri, Sosyal Demokrat Parti ve Yeşiller Partisi'nin Ermeni Soykırımı'nı tanıdığı tasarı önergesini oy çokluğuyla kabul edilmesi Türkiye ile Almanya ilişkilerini gerdi. Erdoğan, bu oylamanın Almanya ilişkilerini etkileyeceğini belirterek "Atmamız gereken adımları atacağız" açıklamasını yaptı. Açıklamanın ardından Türkiye tepki olarak parlamentonun kararının "şiddetle kınanacak bir karar" ve "kabul edilemez" olduğunu açıkladı ve "tarihi olaylara siyasetçiler değil, tarihçiler karar vermeli" tezini ortaya koydu. Ayrıca Almanya'daki büyükelçisini geri çağırdı. === Rusya === 2002 yılında Türkiye ve Rusya arasındaki ticaret yaklaşık 5 milyar dolar değerindeyken bu rakam 2011 yılı sonu itibarıyla 32 milyar dolara ulaşmıştır.Turkish-Russian Ties Improving, Premier Erdogan Says Turkish Weekly. Kasım 2005'te Vladimir Putin'in açılışına katıldığı iki ülke arasında ortaklaşa inşa edilecek olan Mavi Akım doğal gaz boru hattı projesi başlatılmıştır. Yine iki ülke arasında Akkuyu Nükleer Güç Santrali projesi planlanmaktadır. Türkiye Başbakanı Erdoğan 3 Aralık 2012 tarihindeki Rusya Başbakanı Putin'in Türkiye ziyaretinde iki ülke ilişkilerinde hedefin 100 milyar dolar olduğunu belirtmiştir.Erdoğan ve Putin'den ortak açıklama! Samanyolu Haber Alıntı: 6 Aralık 2012 Sınır ihlali gerçekleştiren Rus Suhoy Su-24 uçağının Türk Hava Kuvvetleri tarafından düşürülmesi olayının ardından iki ülke arasında gerek siyasi gerek ekonomik olarak ciddi bir gerilim yaşandı. Erdoğan olayın ardından uçağın sınır ihlali yapılması sebebiyle böyle bir olayın yaşandığını belirtti ve "Bugün olsa yine aynısını yaparız" şeklinde bir açıklama yaptı. Olayın ardından Rusya, Türkiye'den ithal edilen tarım ürünlerinin neredeyse tümünü yasaklamıştı ve Rus vatandaşlarına Türkiye'de tatile gitmeme çağrısı yapmış ve turizm acentelerinin de Türkiye'ye tur satışlarını engelledi. Bunun sonucu olarak Antalya'daki Rus turistlerin sayısı %98,5 azaldı. Rusya parlamentosunun üst kanadı Federasyon Konseyi Dış İlişkiler Komitesi Başkan Yardımcısı Vladimir Cabarov, Binali Yıldırım’ın başbakan olması ve kurulan yeni hükûmet ile ilgili Türkiye'de hükûmetin değişmesiyle pratikte hiçbir şey değişmiyor. İlişkilerimiz değişmez. şeklinde bir açıklama yaptı.Kremlin sözcüsü Dmitri Peskov gazetecilere yaptığı açıklamada Erdoğan'ın Putin'e yazdığı mektupta olayda ölen pilotun ailesine başsağlığı mesajı verdiğini ve "af dilediğini" söyledi. Yıldırım, Erdoğan'ın Putin'e gönderdiği mektupla ilgili "Rusya ile mesele tatlıya bağlanmıştır... Sadece üzüntülerimizi bildirdik." açıklamasını yaptı ve 6 ayda yaşananları yaşanmamış gibi kabul edip yola devam edeceklerini belirtti. Putin bu açıklamanın ardından hükûmetine, Türkiye ile karşılıklı ticari anlaşmaları iyileştirmek üzere görüşmelere başlamaları talimatı verdi ve Rus turistlerin Türkiye’ye gelmesini engelleyen seyahat kısıtlamalarını da kaldırma kararı aldı. === Ermenistan === Erdoğan, Türkiye ile Ermenistan arasındaki normalleşme süreciyle ilgili Karabağ Sorunu hakkında 'Karabağ'da Ermeni işgali sona ermeden biz de sınırı Ermeniler'e açmayız' demiştir. 2020 Dağlık Karabağ Savaşı'ndan 2 yıl sonra Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ile yaptığı görüşmede Erdoğan, şartların sağlanması durumunda tam normalleşme hedeflerine ulaşılabileceğini söylemiştir. === İsrail === Erdoğan İsrail'in sahip olduğu nükleer tesisleri "bölgesel barış için ana tehdit" olarak tanımladı ve UAEK denetimi altına girmesi için çağrıda bulundu. Erdoğan "açık hava hapishanesi" olarak tanımladığı Gazze'nin bu durumu için İsrail'i suçlu bulduğunu açıklamıştır. 2009 Dünya Ekonomik Forumu toplantısında Gazze çatışması ile ilgili olarak Şimon Peres ve Erdoğan arasında geçen konuşma, Erdoğan'ın toplantıyı terk etmesiyle sonuçlandı. Peres, Erdoğan'ın açıklamaları sonrası İstanbul'a bir roket düşse aynı tutumun Türkiye tarafından yapılacağını söyleyerek Erdoğan'ın durumu anlamadığını söyledi. Erdoğan, Peres'e şu sözleri söyledi: "Sesin çok yüksek çıkıyor. Biliyorum ki sesinin benden çok yüksek çıkması bir suçluluk psikolojisinin gereğidir. Öldürmeye gelince, siz öldürmeyi çok iyi bilirsiniz. Plajlardaki çocukları nasıl öldürdüğünüzü, nasıl vurduğunuzu çok iyi biliyorum." Peres'e yanıt vermesi esnasında konuşması moderatör tarafından kesilen Erdoğan, şu sözleri söyleyerek salondan ayrılmıştır. "Benim için de bundan böyle Davos bitmiştir. Daha Davos'a gelmem. Siz konuşturmuyorsunuz. 25 dakika konuştu, 12 dakika konuşturuyorsunuz. Olmaz." 31 Mart 2010 tarihinde Gazze'ye insani yardım taşıyan altı gemiye Akdeniz'de İsrail Savunma Kuvvetleri tarafından gemilerde bulunan aktivistlerden bir kısmının öldürülmesi, bir kısmının yaralanması ve gemilerin yolcularıyla birlikte rehin alınması ile sonuçlanan olayın ardından iki ülke arasında gerek siyasi gerek ekonomik olarak ciddi bir gerilim yaşandı. Olay hakkında Türk Dışişleri Bakanı 2010 yılında, olayın iki ülkenin arasındaki ilişkileri geri dönülmez bir şekilde zedeleyebileceğini belirtti. Erdoğan, 6 Ekim 2011 tarihinde Güney Afrika Cumhuriyeti'ne İsrail Başkâtiplerinden Ya'akov Finkelstein, Erdoğan'ın Güney Afrika Cumhuriyeti Başbakanı ile yaptığı basın açıklamasında "Tünellerden sadece gıda değil, silahlar, füzeler geçiyor. Bu füzelerle şehirlerimiz, çocuklarımız vuruluyor" diyen Başkatibin sözlerine "O tünellerden atom bombası geçmez. Nükleer silah geçmez, fosfor bombaları geçmez. İsrail, fosfor bombalarıyla Gazze'yi bombalamıştır. Bu bir kitle imha silahıdır. Ve kitle imha silahı kullanmak suçtur. O tünellerden geçse geçse ancak küçük çaplı silahlar geçebilir. Tüfek geçer. Ama oradan tank, top bunlar geçmez değil mi?" sözlerini sarf etmiş ve devamında "İsrail, bölge için en büyük tehlike çünkü atom bombası var" demiştir. 20 Aralık 2015 tarihinde AK Parti Sözcüsü Ömer Çelik "İsrail ile kesin bir anlaşma yok. Bir taslak üzerinde çalışılıyor. Kuşkusuz İsrail Devleti ve halkı Türkiye’nin dostudur." açıklamasını yaptı. Haziran 2016 tarihinde İsrail-Türkiye ilişkilerinin normalleşmesi için müzakerelerde Türkiye ile İsrail uzlaşmaya vardı. İsrail'le uzlaşma kapsamında iki ayrı metin düzenlendi. 28 Haziran 2016 tarihinde mutabakata Dışişleri Bakanlığı müsteşarı Feridun Sinirlioğlu ve aynı saatte İsrail Dışişleri Bakanlığı Genel Direktörü Dore Gold da Dışişleri Bakanlığı'nda basına kapalı olarak imza attı. Erdoğan İsrail'le yapılan anlaşmadan bahsederken Gazze filosu saldırısı ile ilgili İHH'ya "Uluslararası bazda bir adım atıyoruz. Siz kalkıp da Türkiye'den böyle bir insani yardımı götürmek için günün başbakanına mı sordunuz? Biz zaten oraya gerekli yardımı Gazze'ye bugüne kadar hep yaptık yapıyoruz. Filistin'e yaptık yapıyoruz." şeklinde bir eleştiri yaptı. 9 Mart 2022 tarihinde İsrail Cumhurbaşkanı Yitzhak Herzog Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın daveti üzerine Türkiye'ye gelip Erdoğan'la görüştü. Böylelikle Türkiye, 14 yıl aradan sonra ilk kez bir İsrail Cumhurbaşkanı'nı ağırlamış oldu. === Ukrayna ve Rusya'nın Ukrayna'yı İşgali === Erdoğan 2016 yılında Ukraynalı mevkidaşı Petro Poroşenko'ya Türkiye'nin 2014 yılında Rusya'nın Kırım'ı ilhakını tanımayacağını söyledi ve bunu "Kırım'ın işgali" olarak nitelendirdi.Erdogan Tells Poroshenko Turkey Won't Recognize Crimea As Russian , Radio Free Europe/Radio Liberty (20 August 2016) Rusya'nın 2022'de Ukrayna'yı işgali sırasında Erdoğan arabulucu ve barış aracısı işlevi gördü. Türkiye, 10 Mart 2022'de Antalya Diplomasi Forumu marjında Ukrayna ve Rusya ile üçlü bir toplantıya ev sahipliği yaparak işgalden bu yana ilk üst düzey görüşmeleri gerçekleştirdi. İstanbul'da 29 Mart 2022 tarihinde yapılan barış görüşmelerinin ardından Rusya, Kiev ve Çernihiv çevresindeki bölgeleri terk etme kararı aldı. 22 Temmuz 2022'de Türkiye, Birleşmiş Milletler ile birlikte 2022 gıda krizinin ardından Rusya ve Ukrayna arasında Ukrayna limanlarından tahıl ihracatının önünün açılması konusunda bir anlaşmaya aracılık etti. 21 Eylül 2022 tarihinde, aralarında Mariupol'deki Azovstal çelik fabrikasının savunmasına liderlik eden savaşçıların da bulunduğu 215 Ukraynalı asker, Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın arabuluculuğunun ardından Rusya ile yapılan esir takasında serbest bırakıldı. Anlaşmanın bir parçası olarak serbest bırakılan esirler savaş bitene kadar Türkiye'de kalacaklar. Türkiye, İstanbul Boğazı'nı Rus donanma takviyelerine kapatırken, Birleşmiş Milletler yaptırımlarını uygularken ve Ukrayna'ya Baykar Bayraktar TB2 insansız hava araçları ve BMC Kirpi araçları gibi askeri teçhizat sağlarken, Türk hava sahasını Rus sivillere kapatmak gibi bazı yaptırımlara katılmadı ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile diyaloğu sürdürdü. Erdoğan 2022'de Kırım konusundaki tutumunu yineleyerek uluslararası hukukun Rusya'nın Kırım'ı Ukrayna'ya iade etmesini gerektirdiğini söyledi. === Diğer Orta Doğu ülkeleri === Recep Tayyip Erdoğan başbakanlık dönemi boyunca Türkiye-Irak Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi tarafından düzenlenen Bağdat'ta 36 mutabakat zaptı ve çalışma protokolü imzaladı. Protokol içeriği güvenlik, enerji, petrol, elektrik, su, sağlık, ticaret, çevre, ulaşım, konut, inşaat, tarım, eğitim, yüksek öğrenim ve savunma sektörlerini içermektedir. Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile ılımanlaşan ilişkiler sonrası Erbil'de bir Türk üniversitesi ve Musul'da bir Türk konsolosluğu açılmıştır. Abdullah Gül 23 Mart 2009 tarihinde Irak'a gerçekleştirmiş olduğu gezi ile 33 yıl sonra Irak'a giden ilk cumhurbaşkanı oldu. Recep Tayyip Erdoğan, ailesi ve eşlik eden heyetle birlikte, 13 Eylül 2011 tarihindeBaşbakan Erdoğan'ın 'Arap Baharı turunun' ikinci durağı Tunus'ta coşkulu karşılama EurAvtif ilk ziyaret yeri Mısır olmak üzere Tunus ve Libya'yahttp://www.haberturk.com/dunya/haber/669583-tunusta-da-ayni-cosku- galeri Tunus'ta da aynı coşku! (HaberTürk resmî ziyaretler gerçekleştirmiştir.Tüm dünya Erdoğan'ın “Arap Baharı” turunu konuşuyor… Mısır'ın ardından Tunus ziyaretini gerçekleştiren Erdoğan'a Mısır,Mısır'da Erdoğan Coşkusu!.. CNN Türk. 13 Eylül 2011 Tunus ve Libya'da duyulan halk ilgisi dünya kamuoyunda geniş yankı bulmuştur.Dünya Erdoğan'ı Konuşuyor Kanal D Haber (14 Eylül 2009) Erdoğan, Trablus da Libyalılara Şehitler Meydanı'nda bir konuşma yapmıştır. === Suudi Arabistan === 24 Eylül 2015'te Mina'da yaşanan izdiham üzerine Erdoğan, Suudi hükûmetinin hac organizasyonları için çok çalıştığını belirterek "Dünyanın birçok yerinde bu tür organizasyonlarda bakıyorsunuz ihtimaller düşük de olsa bazı sıkıntılar yaşanıyor. Suudi Arabistan’a saldırgan tavırları doğru bulmuyorum." dedi. == Seçimler tarihi == Recep Tayyip Erdoğan, 1986 yılından beri beşi milletvekili seçimi, ikisi yerel seçim, biri ise cumhurbaşkanlığı seçimi olmak üzere toplamda sekiz farklı seçime katıldı. İki milletvekili seçimi ile bir yerel seçim dışında katıldığı tüm seçimlerde halk tarafından seçildi. Erdoğan'ın katıldığı seçimler ve aldığı sonuçlar şu şekildedir: Seçim Erdoğan'ın katılımı Parti Oy sayısı Oy oranı (%) Sonuç 1986 milletvekili ara seçimleri, İstanbul 6. bölge İstanbul milletvekili adayı Refah Partisi 31.247 8,57 Parti 5. sırada kaldı ve seçilemedi 1989 yerel seçimleri, Beyoğlu Beyoğlu belediye başkanı adayı 21.706 22,83 2. sırada kaldı ve seçilemedi 1991 genel seçimleri, İstanbul 6. bölge İstanbul milletvekili adayı 70.555 20,01 Parti 5. sırada kaldı ve seçildi; ancak tercihli oy sisteminde tercih edilmediğinden milletvekilliği 2. sıradaki adaya geçti 1994 yerel seçimleri, İstanbul İstanbul büyükşehir belediye başkanı adayı 973.704 25,19 Belediye başkanı seçildi 2003 milletvekili ara seçimleri, Siirt Siirt milletvekili adayı Adalet ve Kalkınma Partisi 55.203 84,82 Siirt milletvekili seçildi 2007 genel seçimleri, İstanbul 6. bölge İstanbul milletvekili adayı 939.027 44,07 İstanbul milletvekili seçildi 2011 genel seçimleri, İstanbul 6. bölge 1.391.558 48,27 2014 cumhurbaşkanlığı seçimi Cumhurbaşkanı adayı 21.000.143 51,79 Cumhurbaşkanı seçildi 2018 cumhurbaşkanlığı seçimi 26.325.188 52,59 2023 cumhurbaşkanlığı seçimi 27.133.849 (1. tur) 49,52 27.834.589 (2. tur) 52,18 === Genel seçimler === 3 Kasım 2002'deki genel seçimleri, Erdoğan'ın başkan adayı olduğu Adalet ve Kalkınma Partisi %34,28'luk oy oranı ile 363 milletvekili çıkartarak kazanmış; Erdoğan kurulacak hükûmete başkanlık etmiştir. 22 Temmuz 2007'deki genel seçimlerde %46,58 oy oranı ile Adalet ve Kalkınma Partisi hükûmeti kurma görevini üstlenmiştir. Seçimden önce parti tanıtımı için Erdoğan'ın seçim vaatleri ile dolu çeşitli resimler bilbordlarda gösterilmiştir. Ayrıca "Tek millet, tek bayrak, tek vatan, tek devlet" yazılı bir Erdoğan resmi de gösterilmiştir. Hükûmete ve partiye Erdoğan başkanlık yapmıştır. 12 Haziran 2011'deki genel seçimleri ise Adalet ve Kalkınma Partisi Türkiye genel seçimlerinde bir ilke imza atarak üçüncü kez üst üste %49,83'lük bir oy oranı ile kazanmıştır. Diğer seçim tanıtımlarından farklı olarak 2011 seçimlerinde Erdoğan farklı temaların bulunduğu parti tanıtım reklamlarında boy göstermiş ve "Haydi Bir Daha" adlı partisine ve oy verenlere atıfla hazırlanan şarkısını yorumlamıştır. Erdoğan'ın söylemiyle "Türkiye Hazır Hedef 2023" sloganı kullanılmıştır. 24 Haziran 2018 genel seçimleri sonuçlarına göre Erdoğan'ın genel başkanı olduğu Adalet ve Kalkınma Partisi seçimi ilk sırada tamamlamış ve %42,56'lık oy oranı ile 295 milletvekili çıkartmıştır. 14 Mayıs 2023 genel seçimlerini Adalet ve Kalkınma Partisi yine ilk sırada tamamlayarak, genel seçimlerde üst üste yedinci kez kazanmış oldu. Erdoğan, genel başkan olduğu dönemlerdeki beşinci genel seçim zaferini yaşarken, partisi ise %35,62 oy oranı yakalamış ve 268 milletvekili çıkartmıştır. === Cumhurbaşkanlığı seçimi === 24 Nisan 2007 tarihinde Adalet ve Kalkınma Partisi Grup toplantısında Başbakan Recep Tayyip Erdoğan "Adayımız Abdullah Gül kardeşim" diyerek Abdullah Gül'ün 11. Cumhurbaşkanı adayı olduğunu açıklamıştır. Gül, 28 Ağustos 2007'deki cumhurbaşkanlığı seçiminin üçüncü turunda 339 oy alarak Türkiye Cumhuriyetinin 11. cumhurbaşkanı seçildi. 10 Ağustos 2014'teki cumhurbaşkanlığı seçimine partisinden bağımsız olarak giren Erdoğan, %51,79'luk oy oranıyla seçimi kazanarak cumhurbaşkanı oldu. 2018 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimine Cumhur İttifakı adayı olarak giren Erdoğan, %52,59'luk oy oranıyla seçimi kazanarak ikinci kez cumhurbaşkanı seçildi.2023 cumhurbaşkanlığı seçimine yine Cumhur İttifakı adayı olarak giren Erdoğan, ikinci turda %52,18 oy alarak üçüncü kez cumhurbaşkanı seçildi. === Yerel seçimler === Recep Tayyip Erdoğan 1994 yerel seçimlerinde %25,19 oy alarak İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı olarak seçildi. Erdoğan'ın liderliğinde Adalet ve Kalkınma Partisi 2002 genel seçimleri kazandıktan sonra, 2004 yerel seçimlerinde oy sayısını daha fazla arttırdı. Adalet ve Kalkınma Partisi 16 büyükşehir belediyesinden 12 tanesini kazanarak seçimlerden birinci parti olarak ayrıldı. 2007-2010 e-muhtıra, 2007 ve 2010 Referandumu Seçimleri, İsrail'in Filistin'e saldırıları ve Çin'in Doğu Türkistan'da olay çıkarması gibi olaylar döneminde iken 2009 yılında yerel seçim yapıldı. Bu seçimde Adalet ve Kalkınma Partisi 2004 yerel seçimlerindeki oy oranından %3 az oy alarak %39 oy aldı. İkinci parti olan CHP %23 oy aldı ve üçüncü parti olan MHP %16 oy aldı. 2014 yerel seçimlerinde, 2009 seçimlerinden %5 fazla oy alarak %43,39 oy aldı. İkinci parti olan CHP %25,61 oy aldı ve üçüncü parti olan MHP %17,62 oy aldı. 2019 yerel seçimlerinde ise 2014 seçimlerindeki oy oranını %0,94 arttırarak %44,33 oy aldı. İkinci parti olan CHP %30,12 oy aldı, üçüncü parti olan İYİ Parti %7,45 ve ittifak ortağı MHP %7,31 oy oranıyla dördüncü parti olmuştur. == Eleştiriler == küçükresim|2013 Taksim Gezi Parkı Protestolarından bir pankart. Recep Tayyip Erdoğan'a siyasi hayatının başlarından itibaren çeşitli eleştiriler yapılmıştır. Bunlar arasında yargının siyasallaşması, 2013-2014 yıllarında yapılan yargıya yönelik düzenlemeler, basına uygulanan sansür, Atatürkçülük karşıtlığı antisemitizm ve diktatörleşme eğilimleri yer alır. * Erdoğan'ın 2013 Gezi Parkı protestolarına yönelik açıklamaları üzerine The Washington Post'ta yayınlanan, Erdoğan'ın seçimlerde aldığı oy oranının yüksekliği, Türkiye'de basın özgürlüğünün engellenmesi, protesto süreçleri ve polisin tepkisi konularını içeren bir yazıda, "Erdoğan seçilerek başa gelmenin ve aynı zamanda otoriter olmanın mümkün olduğunun talihsiz bir kanıtı" şeklinde bir ifade yer aldı. * 2013 yılında yaptığı bir konuşmasında "İki tane ayyaşın yaptığı yasa muteber oluyor da dinin emrettiği bir yasa sizin için neden reddedilmesi gerekiyor" demiş, tartışmalı sözü ile devletin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk ve "Millî Şef" lakaplı İsmet İnönü'yü hedef aldığı düşünülmüş, gazeteci Ayşe Hür Erdoğan'ı İslamcılık ile suçlamış, CHP milletvekili Umut Oran, Başbakan Erdoğan'ın sözlerini Meclis gündemine taşıyarak "iki ayyaş"ın kim olduğunu sormuş, Muharrem İnce "Gerekli cevabı yüreği varsa vermesini bekliyoruz." demiş, akabinde Erdoğan, "iki ayyaş"tan kimi kastettiği sorusu sorulması üzerine "Men-i müskirat kanunu çıktığında Meclis Başkanı kimdi? Atatürk. Bu toplumda bizim laf diye söylenen bir şeydir. Kim bilir kaç kişinin imzası vardır? Büyük ihtimalle orada Gazi'nin imzası yoktur." diye cevap vermiştir. * Köln'de yaptığı miting öncesinde Bild gazetesinde, "Erdoğan hoş gelmediniz, burada istenmiyorsunuz!" ifadesi yer aldı. ve * The New York Times gazetesi 18 Aralık 2014'te yayımladığı makalenin başyazısında "Hükûmetin ifade özgürlüğünü boğmaya çalışması, romancılara iftira atması, yargı sistemini kontrol altına alması ülkenin demokrasisine zarar veriyor." diyerek dönemin hükûmetini ve dönemin başbakanını eleştirmiştir. * İtalyan Corriere della Sera gazetesi internet sitesinde Antonio Ferrari imzasıyla "Türkiye: Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın siyasi krizinin sinyali şiddet" başlıklı bir haber yayınladı. Kibrinin limitleri aştığı ve iç ve dış politikadaki maceracılığının hemen hemen tüm uluslararası gözlemciler tarafından berbat bulunduğu ifade edilen yazıda Erdoğan 'megaloman' olarak tanımlandı. * İngiliz Financial Times gazetesi 25 Ağustos 2015'te yayımladığı makalede cumhurbaşkanını eleştirmiştir. Ayrıca makalede "Türkiye Ekonomisi Kırılgan" manşeti atılmıştır. * Siyaset bilimci Ersin Kalaycıoğlu Erdoğan'ı eleştirerek "padişahların ondan daha mütevazı olduğunu" belirtti. * Beyaz Saray ABD 2014 İnsan Hakları raporunu açıkladığında Erdoğan için, "Cumhurbaşkanı Erdoğan, kendisini eleştiren gazetecilere, adlarını vererek açıkça saldırdı" denilmiştir. * BirGün gazetesi 17 Şubat 2015 tarihinde, "Katil ve Hırsız Erdoğan" manşetiyle çıktı. "Cumhurbaşkanı'na hakaret" suçundan yargılanan BirGün gazetesinin yöneticileri Barış İnce, Berkant Gültekin ve Can Uğur on bir ay yirmişer gün hapis cezasına çarptırıldı. Savunmalarında "Hırsız ve katil" sözlerinin Erdoğan'ın şahsına hakaret kastı olmadığını, politik bir eleştiri olduğunu söyleyen üç gazetecinin cezası ertelendi. * New York Times gazetesi, Türkiye için başkanlık sistemi önerirken Hitler Almanyası'nı örnek göstermesi üzerine "Sayın Erdoğan başka bir çizgiyi daha aştı" başlıklı bir başyazı yayınladı. * CHP Milletvekili Murat Emir, Cumhurbaşkanı'na hakaret davaları nedeniyle son üç Cumhurbaşkanı’na ilişkin bir karşılaştırma yaptı. Emir’in araştırmasına göre Recep Tayyip Erdoğan ilk bir buçuk yılda 1300’ün üzerinde kişiye dava açtı. * CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu, 35. Cumhuriyet Halk Partisi Olağan Kurultayı'nda Erdoğan'ı Türkiye'nin içinde bulunduğu şartlar nedeniyle eleştirdi. Kılıçdaroğlu'nun "Kendi düşüncelerini açıklayan akademisyenler tek tek gözaltına alındı. Bir diktatör bozuntusunun talimatıyla tek tek gözaltına alınıyor." demesi üzerine AK Partili konuklar kurultayı terk etti. * Kuzey Almanya Radyo Televizyon Kuruluşu'nda (NDR) yayınlanan ‘extra 3’ adlı mizah programında 17 Mart'ta, Erdoğan’ın basın özgürlüğü ve insan hakları konularındaki tutumunun hicvedildiği ‘Erdowie, Erdowo, Erdogan’ adlı bir şarkı yayımlandı. Bu konuda Almanya’nın Ankara Büyükelçisi Martin Erdmann Türkiye Dışişleri Bakanlığı’na çağrılarak programın silinmesi talebi iletildi. Yapımcı bu talebi geri çevirerek şarkıyı Türkçe ve İngilizce alt yazılı olarak programın YouTube sayfasına "İş basın özgürlüğüne ve insan haklarına gelince Türkiye cumhurbaşkanı oldukça yaratıcı davranışlar sergiliyor. Yani diplomatik bir tabirle söylemek gerekirse. Ama bu işler bizde farklı yürüyor. İşte İstanbul için şarkımız." notuyla paylaştı. * NDR'de yayımlanan şarkıya gösterilen tepkiyi aşırı bulduğunu söyleyen komedyen Jan Böhmermann, ZDF'deki programında bir "Sövgü şiir (Schmähgedicht) okudu. Kanal, yayın ilkelerine aykırı olduğu gerekçesiyle programı yayından kaldırdı. Metnin bilinçli olarak hakaret amacıyla yazıldığını söyleyen Angela Merkel Böhmermann'ı eleştirdi ve yabancı devlet adamlarına hakaret kapsamında yargılanması yolunun açık olduğunu belirtti. Böhmermann, Başbakanlık Dairesi Başkanı Peter Altmaier'a Twitter üzerinden yolladığı mesajda, ‘Hiciv sınırlarının yoklanmasına izin verilen, bunun istendiği ve toplumsal tartışma unsuru yapıldığı bir ülkede yaşamak istediğini‘ belirterek, ‘kendi durumum için yardım değil, tartışmalı da olsa sanatsal girişimim ve konumumun dikkate alınmasını istiyorum‘ dedi. Şiirin hiciv mi, hakaret mi olduğu yönünde tartışmalar yaşandı. Birçok basın organı ve mizahçı desteğini belirtti. İngiltere'de yayımlanan haftalık The Spectator dergisi yazarlarından Douglas Murray olayı protesto etmek için "Cumhurbaşkanı Erdoğan'a hakaret şiiri yarışması" düzenledi. Adalet Bakanı Thomas Kutschaty yargılanma yolunun açılmasına itiraz etti. Konuyla alakalı Hamburg Eyalet Mahkemesi'nin verdiği ilk kararda şiir prensipte mizah olarak değerlendirildi fakat şiirin büyük bir kısmının yayınlanması yasaklandı. Ayrıca şiirde Erdoğan'a yönelik ifade özgürlüğü eleştirileri ise yasalara uygun buldu.Böhmermann'ın şiirine Almanya'dan yasaklama , Hürriyet, Erişim tarihi: 17 Mayıs 2016 * Almanya Federal Meclisi’nin Ermeni Kırımı ile ilgili teklifi onamasının ardından Erdoğan'ın Almanya Federal Meclisinde bulunan Türk vekiller hakkında "Birileri de diyor ki güya Türk... Ne Türk'ü be... Bunların kanının laboratuvar testinden geçmesi lazım." ifadeleri, Cem Özdemir tarafından "çağ dışı" olarak, Alman Meclisi tarafından "demokrasimize açık bir saldırı" ve Selahattin Demirtaş tarafından da ırkçı bir söylem olarak nitelendirilmiş ve eleştirilmiştir. Cem Özdemir, Erdoğan’ın kendisine ilişkin açıklamalarına "Almanya Meclisi herhangi bir otoriter liderin keyfine göre kararlar almak zorunda değil." ifadelerini de kullanmıştır. * HDP Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş, Erdoğan'ın Osmangazi Köprüsü'nün açılış törenine katılması üzerine “Atatürk Havalimanı’nda insanların cenazesi daha morgda iken bu zatlar köprü açılısında balon uçuruyordu.” diyerek eleştirmiştir. * The New York Times gazetesinde Ağustos 2018'de yayınlanan Peter Goodman imzalı makalede Erdoğan'ın 10 yıl önce bölge için "olası demokrasi feneri" olma umudunu verdiğini, ancak Erdoğan'ın tüm iktidarı elinde toplaması ve muhalefete karşı acımasız baskıyı başlatmasıyla bu umudun tamamen yok olduğunu kaydetti. Makalede; Erdoğan Avrupa Birliği'ne girmek için kendini reformlara hazır ılımlı Müslüman lider olarak gösterdi ve Türkiye'nin hoşgörü ve hukukun üstünlüğü ile yönetilen bir liberal toplum hâline geldiğine dair algılara hitap ettiği, ancak üstün yetkileri elinde toplamaya başlamasından ve 15 Temmuz Darbe Girişimi'nden sonra muhalefete baskı yapmaya başladıktan sonra bu misyonunu yitirdiği belirtildi. Ayrıca ekonomiyi "patronaj ağına" benzer bir yolla yönetmeye başladığı ve yakın çevresi tarafından kontrol edilen şirketlere dolar üzerinden krediler dağıtarak borç üzerinden ekonomik büyüme elde etmeye çalıştığını, buna karşın Türk lirası'nın serbest düşüşe geçmesiyle ekonomik sorunların ortaya çıktığını yazdı. * Erdoğan, Marmaris'te orman yangınları sürerken konuyla ilgili açıklamalarda bulunmasının ardından vatandaşlara otobüsün üzerinden çay paketleri fırlatmıştır. Erdoğan'ın bu hareketine muhalefet ve halk tepki gösterdi. Erdoğan daha önce de 23 Temmuz 2021'de sel felaketinin yaşandığı Rize'ye giderek incelemelerde bulunmuştu. Daha sonra burada halka hitap eden Erdoğan, otobüsün üzerinden vatandaşlara çay paketleri fırlatmıştı. == Ödüller == Kurdele Ödül ya da nişan Ülke, Kurum ya da Teşkilat Tarih Şehir Not Kaynak Altın Plaka Ödülü 24x24pik Başarı Akademisi 13 Haziran 2004 Washington, D.C. Geleneksel olarak verilen bu ödül, aktör James Earl Jones tarafından tevcih edilmiştir. Yılın Avrupalısı Ödülü 20x20pik European Voice 3 Ekim 2004 Berlin Batı ile İslam dünyası arasındaki ilişkilerin geliştirilmesine dönük çabalarından dolayı Almanya şansölyesi Gerhard Schröder tarafından tevcih edilmiştir. Avrupa Kurumlar Ödülü 24x24pik Akdeniz Laboratuvarı Vakfı 2 Eylül 2005 Napoli Bu ödül İtalya'daki Akdeniz Laboratuvarı Vakfı tarafından tevcih edilmiştir. 70x70pik Tatar Madalyası 1 Haziran 2006 Ankara Rusya Hükûmeti tarafından verilen Devlet Nişanı'dır. Karadeniz Ülkelerinde Yılın Reformcusu Ödülü 24x24pik Hazar Enerji Entegrasyonu 8 Ağustos 2006 Bakü Türkiye ekonomisinin AB entegrasyonunda gösterdiği çalışmalar nedeni ile tevcih edilmiştir. 70x70pik Üstün İnsani Hizmet Nişanı 25x25pikTürk Kızılay 1 Kasım 2006 Ankara Türk Kızılay tarafından verilen nişandır. Kültürler Arası Diyaloğu Himaye Ödülü 24x24pik Tataristan 2 Şubat 2007 İstanbul Tataristan cumhurbaşkanı Mintimer Şeymiyev tarafından tevcih edilmiştir. Kristal Hermes Ödülü 15 Nisan 2007 Hannover Almanya şansölyesi Angela Merkel tarafından tevcih edilmiştir. En Başarılı Lider Ödülü 24x24pik İmedya 14 Haziran 2007 İstanbul İmedya'nın geleneksel ödülüdür. 70x70pik Agricola Madalyası 20x20pik Gıda ve Tarım Örgütü 11 Temmuz 2007 Ankara Türkiye'nin ve dünyanın tarımsal ve sosyal kalkınmasına katkıları bakımından tevcih edilmiştir. Köprüleri İnşa Etmek Ödülü 24x24pik Müslüman Sosyal Bilimciler Derneği 15 Ocak 2008 Madrid İngiltere Merkezli Müslüman Sosyal Bilimciler Derneği tarafından tevcih edilmiştir. İbn-i Sina Ödülü 11 Mayıs 2009 Frankfurt İlk İbn-i Sina (Avicenna) Ödülü, 2005 yılında Türkiye ve İspanya başbakanları tarafından Birleşmiş Milletler himayesinde kurulan Medeniyetler İttifakı'na verilmiştir. Barış, Özgürlük ve Demokrasi Ödülü 24x24pik Crans Montana Forumu 9 Haziran 2009 Brüksel Merkezi Monako'da bulunan Crans Montana Forumu'nun 1989'dan bu yana her yıl verdiği ödüldür. 70px Nişan-ı Pakistan 26 Ekim 2009 İslamabad Pakistan Hükûmeti tarafından verilen en yüksek dereceli sivil nişandır. İslam'a Hizmet Ödülü 24x24pik Kral Faysal Fonu 12 Ocak 2010 Riyad Arap dünyasının Nobel'i olarak bilinen bu ödül ilk kez 1979 yılında verilmeye başlandı. Kültürler Arasındaki Bağ Ödülü 24x24pik NODO Vakfı 23 Şubat 2010 Sevilla Medeniyetler İttifakı projesinin harekete geçirilmesinde üstlendiği önemli rolü nedeniyle tevcih edilmiştir. Hariri Ödülü 24x24pik BM-HABITAT ve Refik Hariri Vakfı 23 Mart 2010 Rio de Janeiro Vakıf tarafından İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı sırasındaki başarılarından ötürü liderlik, devlet adamlığı ve iyi yönetim’ konularında verilmiştir. 70px Altın Post Nişanı 17 Mayıs 2010 Gürcistan Gürcistan Hükûmeti tarafından verilen bir onur ödülüdür. 70x70pik FIESP Nişanı 25x25pik FIESP 27 Mayıs 2010 São Paulo Sao Paulo Sanayi Federasyonu (FIESP) tarafından verilir. Sigara ile Küresel Mücadele Özel Ödülü Dünya Sağlık Örgütü 28 Mayıs 2010 Antalya Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından tevcih edilmiştir. Dünya Aile Ödülü 24x24pik Dünya Aile Örgütü 29 Haziran 2010 New York Dünya Aile Örgütü'nün 2010 özel ödülüdür. 70x70pik Kosova Bağımsızlık Madalyası 4 Kasım 2010 Priştine Kosova’nın en yüksek Devlet Nişanı'dır. Yılın Lideri Ödülü 24x24pik Arap Bankalar Birliği 25 Kasım 2010 Beyrut Arap Bankalar Birliği Başkanı Adnan Yunus tarafından tevcih edilmiştir. İslam Dünyası Mümtaz Şahsiyet Ödülü 24x24pik Şeyh Fahad Al-Ahmad Uluslararası Hayır İşleri Ödülü Kurulu 10 Ocak 2011 Kuveyt (şehir) Kuveyt ziyareti sırasında tevcih edilmiştir. 70x70pik Danaker Nişanı 2 Şubat 2011 Bishkek Kırgızistan Hükûmeti tarafından verilen Devlet Nişanı'dır. Zelensky awarded the President of Turkey a state order , Ukrayinska Pravda (17 October 2020) En Başarılı Lider Ödülü 24x24pik İmedya 21 Mart 2011 İstanbul İmedya'nın geleneksel ödülüdür. Filistin Uluslararası Mükemmellik ve Yaratıcılık Ödülü 25 Ekim 2011 Ankara Filistin Devleti halkına ve davasına verdiği destekten dolayı verilmiştir. Altın Heykel Ödülü 20x20pik Business Centre Club 21 Ocak 2012 Varşova Ekonomik büyümenin önündeki engelleri sistematik olarak kaldırma, demokrasi ve serbest piyasa ilişkileri kurma çabası nedeniyle tevcih edilmiştir. 10 Yılın Şahsiyeti Ödülü 19x19pik IFIMES 25 Mart 2012 Bled Uluslararası Ortadoğu ve Balkanlar Araştırma Enstitüsü (IFIMES) tarafından tevcih edilmiştir. 70px Altın Kartal Nişanı 11 Ekim 2012 Ankara Altın Kartal Nişanı, Kazakistan Cumhuriyeti'nin en yüksek Devlet Nişanı'dır. 70x70pik Nijer Federal Cumhuriyet Nişanı 9 Ocak 2013 Abuja Nijer Cumhurbaşkanı Muhammed Yusuf tarafından tevcih edilmiştir. 70px Haydar Aliyev Nişanı 3 Eylül 2014 Bakü Haydar Aliyev Nişanı, Azerbaycan'ın en yüksek nişanıdır. 70x70pik Amir Amanullah Han Nişanı 18 Ekim 2014 Kâbil Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani tarafından tevcih edilmiştir. 70x70pik Somali Yıldızı Nişanı 25 Ocak 2015 Mogadişu Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud tarafından tevcih edilmiştir. 70x70pik Ulusal Bayrak Nişanı 13 Mayıs 2015 Tiran, Arnavutluk Arnavutluk Cumhurbaşkanı Bujar Nishani tarafından tevcih edilmiştir. 70px Leopold Nişanı 5 Ekim 2015 Brüksel Leopold Nişanı, adını ilk Belçika Kralı I. Léopold'dan almıştır. 70x70pik Fildişi Sahili Ulusal Nişanı 29 Şubat 2016 Abidjan Fildişi Sahili Cumhurbaşkanı Alassane Ouattara tarafından tevcih edilmiştir. 70x70pik Ulusal Liyakat Nişanı 3 Mart 2016 Konakri Gine Devlet Başkanı Alpha Condé tarafından tevcih edilmiştir. 70x70pik Madagaskar Devlet Yüksek Nişanı 25 Ocak 2017 Antananarivo Madagaskar'ın en önemli ve en yüksek dereceli nişandır. 70x70pik Şeyh Isa bin Salman El Halife Nişanı 12 Şubat 2017 Manama Bahreyn Kral'ı Hamed bin İsa el-Halife tarafından tevcih edilmiştir. 70x70pik Büyük Mübarek Nişanı 21 Mart 2017 Ankara Kuveyt Emiri Sabah el-Ahmed el-Cabir es- Sabah tarafından tevcih edilmiştir. 70x70pik Sudan Yüksek Nişanı 24 Aralık 2017 Hartum Sudan Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir tarafından tevcih edilmiştir. 70x70pik Tunus Devlet Nişanı 27 Aralık 2017 Tunus (şehir) Tunus Cumhurbaşkanı El-Beci Kaid es-Sibsi tarafından tevcih edilmiştir. 70x70pik Ulusal Aslan Nişanı 1 Mart 2018 Dakar Senegal Cumhurbaşkanı Macky Sall tarafından tevcih edilmiştir. 70x70pik Mali Ulusal Nişanı 2 Mart 2018 Bamako Mali Cumhurbaşkanı Ibrahim Boubacar Keïta tarafından tevcih edilmiştir. 70x70pik Gagavuz Yeri Nişanı 17 Ekim 2018 Gagavuzya Gagavuz Özerk Bölgesi Başkanı Irina Vlah tarafından tevcih edilmiştir. 70x70pik Moldova Cumhuriyet Nişanı 18 Ekim 2018 Kişinev Moldova Cumhurbaşkanı Igor Dodon tarafından tevcih edilmiştir. 70x70pik Paraguay Devlet Nişanı 2 Aralık 2018 Asunción Paraguay Devlet Başkanı Mario Abdo Benítez tarafından tevcih edilmiştir. 70px El Libertador Nişanı 3 Aralık 2018 Caracas Venezuela Hükûmeti tarafından verilen Devlet Nişanı'dır. 70px Bilge Prens Yaroslav Nişanı 16 Ekim 2020 İstanbul Ukrayna Hükûmeti tarafından verilen Devlet Nişanı'dır. 70x70pik Türkmenistan Devlet İş Birliği Nişanı 27 Kasım 2021 Aşkabat Türkmenistan Hükûmeti tarafından verilen Devlet Nişanı'dır. 70x70pik Diyarın Tacı Nişanı 16 Ağustos 2022 Ankara II. Abdullah (Malezya kralı) tarafından tevcih edilmiştir. 70x70pik Kazakistan Dostluk Nişanı 12 Ekim 2022 Astana Kazakistan Cumhurbaşkanı tarafından verilen 1. derece Devlet Nişanı'dır. 70x70pik Yüksek Düzeyli İmam Buhari Nişanı 10 Kasım 2022 Semerkant Özbekistan Cumhurbaşkanı tarafından verilen yüksek düzeyli Devlet Nişanı'dır. 70x70pik Türk Dünyası Ali Nişanı 11 Kasım 2022 Semerkant Türk Devletleri Teşkilatı tarafından verilir. == Özel hayatı == 4 Temmuz 1978 günü verdiği bir konferansta tanıştığı 1955 doğumlu Emine Gülbaran ile evlenmiştir. Emine Erdoğan ile Recep Tayyip Erdoğan'ın Ahmet Burak ve Necmettin Bilal isminde iki oğlu, Esra ve Sümeyye isminde iki kızı bulunmaktadır. Mustafa isminde bir erkek kardeşi vardır. Vesile ismindeki kız kardeşi, Ziya İlgen ile evlidir. Damatları, Esra Erdoğan ile evli Berat Albayrak ve Sümeyye Erdoğan ile evli Selçuk Bayraktar'dır. Berat Albayrak, enerji ve tabii kaynaklar ile hazine ve maliye bakanlığı görevlerinde bulunmuştur. ==Popüler kültürde Recep Tayyip Erdoğan== * Hatırla Sevgili dizisinde Saygın Soysal tarafından canlandırılmıştır. * Kurtlar Vadisi Gladio filminde Rafet Özdemir tarafından canlandırılmıştır. * Reis filminde hayatı konu alınmıştır. Reha Beyoğlu, Işık Yıldız ve Batuhan Işık Gürel tarafından canlandırılmıştır. * Sevda Kuşun Kanadında dizisinin bir bölümünde gözükmüş, Emrah Mazı tarafından canlandırılmıştır. * Kod Adı: K.O.Z. filminde Cem Kurtoğlu tarafından canlandırılmıştır. * TRT 1'deki "Pelin Çift ile Gündem Ötesi" programında, Spectral isimli Hollywood filminin 1 saat 36 dakika 20. saniyesinde ABD ordusu'nun düşmanı yok ettiği sahnede subliminal biçimde Recep Tayyip Erdoğan'ın yüzünün gösterildiği iddia edilmiştir. * Papa Francis: Sözünün Adamı belgeselinde bir sahnede gösterilmiştir. * Time Dergisi 28 Kasım 2011 sayısı kapağında üzerinde "Erdoğan'ın Yolu" yazısıyla yer almıştır. == Ayrıca bakınız == * Muhafazakâr demokrasi * Yeni Osmanlıcılık * Erdoğanizm * Türk modeli * Daha Adil Bir Dünya Mümkün == Kaynakça == * * == Dış bağlantılar == * Türkiye Cumhurbaşkanlığı 'nda biyografisi * TBMM'de biyografisi * * * Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:1954 doğumlular Kategori:Beyoğlu doğumlular Kategori:İstanbul doğumlu siyasetçiler Kategori:Türkiye başbakanları Kategori:Görev başındaki ulusal liderler Kategori:Türk muhafazakârlar Kategori:Türk tutuklular ve hükümlüler Kategori:Türk Sünniler Kategori:İstanbul İmam Hatip Lisesinde öğrenim görenler Kategori:Eyüp Anadolu Lisesinde öğrenim görenler Kategori:İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisinde öğrenim görenler Kategori:Adalet ve Kalkınma Partisi genel başkanları Kategori:TBMM 22. dönem Siirt milletvekilleri Kategori:TBMM 23. dönem İstanbul milletvekilleri Kategori:TBMM 24. dönem İstanbul milletvekilleri Kategori:Erdoğan ailesi Kategori:Haydar Aliyev Nişanı sahipleri Kategori:21. yüzyıl liderleri Kategori:Altın Kartal Nişanı sahipleri Kategori:Türkiye tarafından tutuklanan kişiler Kategori:İslamofobi eleştirmenleri Kategori:Adalet ve Kalkınma Partisi mensubu siyasetçiler Kategori:Türkiye'deki siyasi parti genel başkanları Kategori:Marmara Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Nakşibendi Kategori:21. yüzyıl Türk siyasetçileri Kategori:İstanbul Büyükşehir belediye başkanları Kategori:Türk Devletleri Teşkilatı Ali Nişanı sahipleri Kategori:Ermeni Soykırımı'nı reddedenler
Mahmut Celalettin Bayar (16 Mayıs 1883; Umurbey, Gemlik, Bursa - 22 Ağustos 1986, İstanbul), Türk ekonomist ve siyasetçi. Çağdaş Türkiye'nin siyasi yaşamının çeşitli dönemlerinde önemli roller oynamış olan Bayar, Meclis-i Mebusan üyesi, cumhuriyet döneminde iktisat vekili, Mustafa Kemal Atatürk'ün son başbakanı ve 1950-1960 arasında Türkiye'nin üçüncü ve asker kökenli olmayan ilk cumhurbaşkanı olarak görev yaptı. == Yaşamı == ===Gençliği=== 16 Mayıs 1883 tarihinde Bursa'nın Gemlik ilçesinin Umurbey köyünde doğdu. İlmiye sınıfına mensup bir fıkıh bilgini olan babası Abdullah Fehmi Efendi, 93 Harbi'nden sonra, bugün Bulgaristan sınırları içindeki Plevne şehrinden, Gemlik yakınlarındaki Umurbey köyüne göç etmişti. Bu köydeki rüştiyede müdürlük ve bir ara da Gemlik'te müftülük yapmıştı. Bayar, Abdullah Fehmi Efendi'nin üçüncü oğludur (ağabeyleri Behzat ve Asım). İlk ve ortaöğrenimini babasının yanında gören Bayar'ın çocukluğu ve ilk gençlik dönemi ailesinin yerleştiği Bursa'da geçti. Gemlik Mahkeme Kalemi ve Reji İdaresinde stajyer memur olarak çalıştı. Bursa'da açılan Ziraat Bankası veznedarlığı sınavını kazandı. Bankada veznedar olarak çalışırken Fransız papazlar yönetimindeki Collège Français de l'Assomption'da Fransızca okuluna devam etti. İpekböcekçiliği eğitimi veren Darüllâlim-i Harir (İpek Meslek Okulu)'de eğitim gördü. 1905 yılında Deutsche Orient Bank'ın imtihanını kazanarak burada kısa zamanda imza sahibi oldu. 1903'te, İnegöl'ün yerlilerinden ve eşrafından Refet Bey'in kızı Reşide Bayar ile evlendi, bu evlilikten Refii (1904-1940), Turgut (1911-1983), Nilüfer Gürsoy (1921-) adlarında üç çocuğu olmuştur. küçükresim| Genç Celâleddin (Celâl Bayar) === Siyasi kariyeri === Bu yıllarda özellikle dayısının etkisiyle siyasetle ilgilenmeye başladı. 1907'de İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Bursa'daki gizli kolu olan Küme adlı örgüte girdi. II. Meşrutiyet'in ilanından (1908) sonra İttihat ve Terakki'yi Anadolu'da örgütlendirme politikası çerçevesinde Bursa’da bir şube açıldı. Bu cemiyetin Bursa şubesinin önce rehber muavini, sonra da rehberi oldu. 31 Mart Olayı (1909) başlayınca Hareket Ordusu'na katılmak üzere Bursalı İttihatçılardan bir gönüllü birliği oluşturdu. Mudanya'ya kadar gittiyse de ayaklanma bastırıldığından İstanbul'a gitmesine gerek kalmadı. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin fırka (parti) konumunu alması üzerine Bursa sorumlu yazmanlığına (kâtib-i mesul) atandı. Ardından aynı görevle 1911'de İzmir'e gönderildi. Orada İttihat ve Terakki politikalarının başlıca uygulayıcılarından oldu. Partinin propaganda ve örgütlenme çalışmalarını yürüttü. Halka Doğru cemiyetini kuran ve parti görüşlerini yansıtan yine aynı adlı bir dergi çıkaran Bayar, bu dergide Turgut Alp takma adıyla yazılar yazdı. Millî İktisat politikasının uygulamaya geçirilmesi için çalıştı. Yörenin ekonomisine egemen olan gayrimüslim azınlıkların yanı sıra Türk halkının da ekonomik etkinliğinin artırılması çabalarına girişti. Partisinin öncülüğünde İzmir Kız Lisesinin açılmasına önayak oldu (1912). Basmahane'de Şimendifer Meslek Okulunun açılmasına yardım etti. Kooperatifçiliği yaygınlaştırmaya çalıştı. İzmir'de bir millî kütüphane kurdurdu. Celal Bayar'ın, spor yapan Altaylı gençleri İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katmak için gösterdiği çabanın sonucunda 1914 yılının 16 Ocak tarihinde Altay fiilen kuruldu. O dönem Şark İdadisinde faaliyet gösteren Altay'ın kuruluşu için para yardımında da bulunarak Altay’ın güçlenmesini sağladı. ====Kurtuluş Savaşı==== I. Dünya Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu'nun yenilgisiyle son bulup İttihat ve Terakki iktidardan uzaklaştırılarak bu partinin yöneticilerine karşı soruşturma ve suçlamalar başlayınca savaş suçlusu olarak İzmir Sıkıyönetim Mahkemesi'nde yargılandı ve aklandı. Mütareke döneminde İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti ve İzmir Müdâfaa-i Hukuku Osmaniye Cemiyeti'nin kuruluşuna katıldı (1918). İstanbul'da İtilafçı hükûmetler iş başına geçtiğinde adı bir kez daha tutuklanacaklar listesine girince ve İzmir'in işgali tehlikesi belirince, arkadaşı Jandarma Yüzbaşısı Sarı Efe Edip ile birlikte İzmir'den kaçıp dağlara çekilerek Gökçen Efe'ye sığındı. Galip Hoca takma adıyla, zeybek ve köy hocası kılığında köy köy dolaşarak işgale karşı propaganda yaptı. İzmir'in işgalinden sonra Söke yöresindeki ulusal direnişçilerle iş birliği yaptı. Direnişçilerin safında Yunan işgaline karşı Aydın'ın geri alınması mücadelesine katıldı. Denizli cephesinde Demirci Mehmet Efe'ye danışman oldu. Balıkesir Kongresi kararıyla Akhisar cephesi alay komutanlığına getirildi. Köylü kıyafetinde, eşeklerle odun kömürü satın almak için köy köy dolaşan Celal Bayar, Akhisarlılara önderlik yapabilecek kabiliyette olan kişilerle irtibat kurmuştur. Özellikle kendi bölgelerinde nüfuz sahibi olan Kömürcü köyünden Uşşaki Şeyhi Sadık (Erenbaş) Efendi, Arabacıbozköy’den Kadiri şeyhi İbrahim (Yılmaz) Efendi ve Beyoba köyünden Ziya Bey ile çok sıkı bir diyalog kurmuştur. Hemen hemen Akhisar’ın bütün köylerini dolaşan Celal Bayar, halkı örgütlemiş ve millî bilincin oluşmasında gereken her şeyi yapmıştır. 1920'de Osmanlı Meclis-i Mebusanı'na Saruhan Sancağı (Manisa) mebusu seçildi. Meclis'te Kuvâ-yi Milliye'yi öven ve Saray'ın Kurtuluş Savaşı konusundaki ilgisizliğini yeren konuşmalar yaptı. İstanbul işgal edilince (16 Mart 1920) gizlice Bursa'ya geçti. Ankara'ya geçmeyi planlarken isyancı Anzavur kuvvetleri Bursa'ya doğru harekete geçince, Mustafa Kemal Paşa Celal Bayar'dan bir süre Bursa'da kalarak buradaki Kuvâ-yi Milliye örgütüyle iş birliği yapmasını istedi. Bu görevi nedeniyle, Ankara'da 23 Nisan 1920'de toplanan TBMM'nin açılış toplantısında hazır bulunamadı. 8 Mayıs 1920'de Ankara'ya geçerek I. dönem TBMM'ye Bursa mebusu olarak katıldı.Celal Bayar, Kayseri Cezaevi Günlüğü, Yapı Kredi Yayınları, 1999. ISBN 975-363-952-X. Meclis'te eski İttihatçılarla iş birliği yapmayarak Mustafa Kemal Paşa'nın yakın çevresine girdi. İktisat encümeni raportörlüğü yaptı. 1920'de bir ara iktisat vekilliğine vekâlet etti. Çerkez Ethem ile TBMM arasında arabuluculuk yapmakla görevlendirilen kurula üye seçildi, Ethem ile görüşmeler yaptı. Mustafa Kemal Paşa'nın direktifleriyle Yeşil Ordu Cemiyeti ve resmî Türkiye Komünist Fırkası'nın yöneticileri arasında yer aldı. 1921-1922 yılları arasında iktisat vekili olarak görev yaptı. 1922'de Lozan Konferansı'na gönderilen ilk kurula danışman olarak katıldı. Aynı yıl bir süre hariciye vekilliğine vekâlet etti. 1923 seçimlerinde, Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Grubu adayı olarak 2. TBMM'ye İzmir Milletvekili olarak girdi. Türk Kurtuluş Savaşı'nda göstermiş olduğu üstün hizmetler dolayısıyla Kırmızı-Yeşil şeritli İstiklâl Madalyası ile taltif edildi. ====Tek parti dönemi==== Cumhuriyet'in ilanından sonra, Mart 1924'te Mübadele, İmar ve İskân vekilliğine atandı. Temmuz 1924'te bu görevden istifa etti. Aynı yıl Mustafa Kemal tarafından yeni bir ulusal banka kurmakla görevlendirildi. 26 Ağustos 1924'te ulusal ekonomi politikasının temel taşlarından olan ve Türkiye'nin ekonomik yaşamında belirleyici bir rol oynayan Türkiye İş Bankası'nı kurdu ve 1932'ye değin genel müdürlüğüne yaptı. Hükûmetin etkin desteğinden yararlanan İş Bankası hızlı bir gelişme gösterdi. Bayar bu dönemde Mustafa Kemal'in yakın çevresinde bulunmasının sonucu olarak rejimin ekonomi politikasının belirlenmesinde etkili oldu. Aşarın kaldırıldığı, toprak dağıtımına gidildiği, Teşvik-i Sanayi Kanunu'nun çıkarıldığı, demiryolu yapımının hızlandırıldığı ve T.C. Merkez Bankası'nın kurulduğu bu dönemde, ekonomi politikasının temel özelliği devlet desteğiyle bir tür kapitalizm yaratma kaygısıydı. 1929 Büyük Bunalımı'nın etkileri, "liberal" denen bu politikanın yerini devletçiliğe bırakmasına yol açtı. 1932'de iktisat vekilliğine getirilen ve 1937'ye değin bu görevde kalan Bayar, devletçiliğin de önde gelen uygulayıcılarından oldu. Ama "İş Bankası Çevresi"nin baş temsilcisi olarak, daha katı bir devletçilikten yana olan İsmet Paşa çevresiyle tam olarak anlaşamadı. Bayar'ın devletçilik anlayışı, devletçiliği bir sistem olarak değil, ulusal kapitalist bir ekonominin yaratılmasında etkin bir yöntem olarak görmede odaklaşıyordu. Bayar'ın iktisat vekilliği döneminin ayırıcı özelliği, devletin ekonomiye düzenleyici müdahalelerinin artmasının yanı sıra, bizzat devlet eliyle sanayileşme girişiminin büyük boyutlara ulaşmasıydı. Bu amaçla 1. Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlandı. Sanayileşmenin yürütülmesi ve finansmanıyla görevli Sümerbank, Etibank gibi kuruluşlar oluşturuldu. Birçok alanda devlet tekeli getirildi. Sanayileşmeyi desteklemek amacıyla dış ilişkilerde korumacı bir siyaset izlendi, iç ticaret hadleri tarım aleyhine bozuldu. Birçok alanda millileştirmeye gidildi. İsmet İnönü, bazı konularda Atatürk'le anlaşmazlığa düşerek başbakanlıktan istifa edince, 1 Kasım 1937'de Bayar bu göreve getirildi. Ama yeni hükûmet genel politikada köklü bir dönüşüm gerçekleştiremedi. Hükûmetin bileşiminde de önemli bir değişiklik yapılmadı, ekonomi politikası değiştirilmedi. Bayar hükûmeti döneminde devletçi yaklaşımı sürdüren Denizbank Kanunu çıkarıldı, birkaç devletleştirme yapıldıysa da bu alanda önemli bir girişim olmadı. Atatürk'ün ölümünden (10 Kasım 1938) sonra cumhurbaşkanı seçilen İnönü'nün yeniden başbakanlığa atadığı Bayar'ın bu görevi kısa sürdü, Ocak 1939'da istifa ederek başbakanlıktan ayrıldı. ====Demokrat Parti==== II. Dünya Savaşı yıllarında Bayar'ın siyasal etkinliği sınırlı kaldı, yeniden milletvekili seçildiyse de önemli bir göreve getirilmedi. 1943'ten sonra hükûmete karşı ılımlı muhalif bir tutum takındı. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) yönetimine karşı muhalefet, 1945 yılı Bütçe Kanunu'nun oylanması sırasında su yüzüne çıktı; 29 Mayıs 1945 günü, Şükrü Saraçoğlu Hükümetinin 1945 yılının yedi aylık bütçesi için yapılan oylamada Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü, Refik Koraltan ve Emin Sazak'la birlikte bütçeye red oyu verdi, ardından, aynı gün içinde yapılan güven oylamasında hükûmete güvensizlik oyu verenler arasında yer aldı. Parti içi muhalefet 7 Haziran 1945'te Bayar, Menderes, Koraltan ve Köprülü'nün CHP Meclis Grubu başkanlığına "Dörtlü Takrir" diye bilinen "Parti tüzüğü ve bazı kanunlarda tadilat" isteyen bir önerge vermesiyle iyice belirginleşti. Ülkede ve partide siyasal liberalleşme isteyen bu önerge, CHP grubunda, imza sahiplerinin dışındaki üyelerce oybirliğiyle reddedildi. Ardından, önce 21 Eylül 1945 günü CHP Divanı oybirliğiyle Dörtlü Takrir'i verenlerden Köprülü ve Menderes'i, kısa süre sonra da Koraltan'ı partiden ihraç etti. Bayar, Eylül 1945'te milletvekilliğinden, Aralık 1945'te de CHP'den istifa etti. 7 Ocak 1946'da bu üç arkadaşıyla birlikte Demokrat Parti'yi (DP) kurdu ve partinin genel başkanlığına seçildi. Tek parti dönemindeki, özellikle II. Dünya Savaşı yıllarındaki sıkıntıların halkta yarattığı hoşnutsuzluk ve savaş ertesinde dünya çapındaki demokratik gelişme bağlamında kurulan, aynı zamanda tek parti üst kademesindeki (özellikle İnönü-Bayar çekişmesinde odaklaşan) iktidar mücadelesini ve (İnönü'nün saf devletçiliği ile Bayar'ın özel girişime yönelik devletçiliği gibi) farklı ekonomi politikası yaklaşımlarını yansıtan Demokrat Parti'nin programında siyasal demokratikleşme, bürokrasinin gücünün kırılması, devletçilik ilkesi korunmakla birlikte, özel girişimin özendirilmesi gibi temalar işleniyordu. Bayar partiyi tanıtmak için çıktığı gezilerde artık halkın iktidara gelmesi gerektiğinden, halk iradesinden söz ediyordu. DP 1946 seçimlerinde CHP'ye karşı görece bir başarı elde ederek 62 milletvekili çıkardı. Bayar da İstanbul'dan milletvekili seçildi. 1946-1950 yılları arasında, ana muhalefet partisi lideri olarak eski partisi CHP'ye karşı zaman zaman sertleşen bir muhalefet yürüttü. DP'nin Ocak 1947'deki ilk kongresinde Bayar, Seçim Kanunu'nun değiştirilmesini, aynı kişinin hem cumhurbaşkanı hem parti başkanı olamamasını, antidemokratik yasaların kaldırılmasını istedi. Ama CHP'ye karşı muhalefetin dozu konusunda, DP içindeki ılımlılar arasında yer aldı. "Aşırılar" daha sonra partiden ayrılarak, Millet Partisi'ni kurdular. DP tek parti döneminin etkin laiklik politikasından hoşnutsuzluk duyan dinci çevrelerce desteklenmekle birlikte, Bayar'ın "Atatürkçü" kişiliği bu partinin laikliğe bağlılığı konusunda güvence olarak görülüyordu.Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition == Cumhurbaşkanlığı (1950-1960) == küçükresim|sol|Bayar 1958'deki Batı Almanya ziyareti sırasında 1950 seçimlerinde oyların yüzde 53'ünü alan DP büyük bir seçim başarısı elde ederek tek başına iktidara geldi ve Cumhuriyet döneminde iktidar ilk kez el değiştirdi. Muhalefet günlerinde Celal Bayar cumhurbaşkanı olmak yerine, kabine başında olmayı tercih ettiğini kesin surette söylemişti. Parti liderinin cumhurbaşkanı olmaması ve bu makamın politika dışında kalması hakkında muhalefet devrinde yapılan ısrarlarında samimi olduğu, Bayar'ın cumhurbaşkanlığını reddetmesi suretiyle belirtilmiş olacaktı. Fakat seçimlerin ardından kararı değişince, Celal Bayar, 22 Mayıs 1950'de cumhurbaşkanı seçildi ve DP genel başkanlığından çekildi. 1954 ve 1957 seçimleri sonunda da yeniden cumhurbaşkanı oldu ve 27 Mayıs Darbesi'ne (1960) kadar bu görevde kaldı. Türkiye'nin üçüncü cumhurbaşkanı olan Bayar, Cumhuriyet'in asker kökenli olmayan ilk cumhurbaşkanıdır (Bayar görevden uzaklaştırıldıktan sonra da 29 yıl boyunca cumhurbaşkanlığı makamında asker kökenliler yer aldı.). DP genel başkanlığından ayrılmasına karşın, DP iktidarı döneminde DP politikalarının belirlenmesinde Adnan Menderes'le birlikte birinci derecede söz sahibi oldu. Partilerüstü bir görev anlayışı izlemedi, taşıdığı DP amblemli bastonda simgeleşen davranışlarıyla sürekli olarak DP'nin önderi olduğu görünümünü verdi. Seçimlerde etkin biçimde propaganda gezilerine katıldı. Bu nedenle muhalefet tarafından sık sık eleştirildi. DP döneminde Batı blokuyla ilişkiler sıklaştırıldı, Türkiye Kore Savaşı'na ve NATO'ya katıldı. Bu temelde birçok dış gezi de yapan Bayar, 1954'te, ABD'ye resmî bir ziyarette bulunan ilk Türkiye Cumhurbaşkanı oldu. 1957 seçimleri öncesi, 20 Ekim 1957'de DP'nin İstanbul'daki mitingindeki konuşmasında "Türkiye'nin 30 yıl içinde bir "Küçük Amerika" olacağını" açıkladı. On yıllık DP iktidarı döneminde Türk toplumu derin dönüşümler yaşadı. Özel girişimi özendiren enflasyonist bir ekonomi poltikası izlendi, ama devletin ekonomik ağırlığı azaltılmadı. Halkın siyasal katılımı arttı, siyasal üst kademenin yapısı değişti. Laiklik yönelimi terk edilmemekle birlikte, tek bir partinin etkin laiklik politikasından vazgeçildi. Ama 1950'lerin ikinci yarısında, ekonomik bunalımın da etkisiyle, DP gittikçe artan otoriter bir politika izledi, muhalefete karşı baskı uyguladı. Bu otoriter yönetimde Bayar'ın da belirleyici bir etkisi oldu. Etem Menderes, 14 Kasım 1957 günü not defterine, Bayar'ın, "İcap ederse İsmet Paşa'yı da sehpaya götürmekte tereddüt etmem!" dediğini yazdı ve bunu "korkunç ihtiras" olarak tanımladı. === 27 Mayıs Darbesi === küçükresim|sol|280px|Yassıada'da bir duruşma sırasında Celal Bayar, Adnan Menderes ve diğer DP'liler. DP'nin artan baskısına karşı artan hoşnutsuzluktan yararlanan 27 Mayıs 1960 askerî müdahalesi DP iktidarını devirdi. Bayar, darbe sabahı Çankaya Köşkü'nde kendisini teslim almaya gelen subaylara karşı önce direnmeye çalıştı, sonra da ceketinin cebindeki tabancayı şakağına dayayarak intihar girişiminde bulundu. Ancak 77 yaşındaki Bayar'dan daha atik davranan askerler tabancayı elinden almayı başardılar.Soner Yalçın, Efendi: Beyaz Türklerin Büyük Sırrı, Doğan Kitap, Nisan 2005. ISBN 975-293-203-7.Bülent Çaplı, Can Dündar, Mehmet Ali Birand, Demirkırat: Bir Demokrasinin Doğuşu, Doğan Kitap, 1993. ISBN 975-293-403-0. Bayar öbür DP yöneticileriyle birlikte tutuklandı, "vatana ihanet" ve "anayasayı ihlal" suçlamasıyla Yassıada'da, Yüksek Adalet Divanı'nda yargılandı. Yassıada'da tutuklu olduğu sırada, 25 Eylül 1960'ta, Düşükler Yassıada'da filmine tepki göstererek bel kemeriyle intihara teşebbüs etti ancak kurtarıldı. 15 Eylül 1961'de idama mahkûm edildi. Hüküm verildiği zaman 78 yaşında olan Bayar'ın cezası Millî Birlik Komitesi tarafından yaşam boyu hapse çevrildi ve Yassıada'dan Kayseri Cezaevi'ne nakledildi. Hastalığının ilerlemesi üzerine, 14 Şubat 1962'de tedavi için Ankara'ya getirildi ve 5 gün sonra yeniden Kayseri'ye götürüldü. 1963 yılının ilk aylarında Celal Bayar’ın sağlık nedenleriyle Cumhurbaşkanı tarafından affı gündeme geldi. Bayar'ın cezası, sağlık nedenleriyle hükûmet tarafından 6 aylık bir süre için ertelendi ve 22 Mart 1963'te tahliye edildi. 23 Mart’ta Kayseri’den Ankara’ya gelen Bayar’ı, büyük bir konvoy ve kalabalık karşıladı. Bu coşkulu karşılama tepkilere neden oldu, aleyhte gösteriler Adalet Partisi (AP) Binasının, Bayar’ın yerleştiği evin ve Yeni İstanbul gazetesinin taşlanmasına kadar gitti. AP’nin kapatılacağı endişesi ortaya çıktı. Bu gelişmelerden sonra 28 Mart’ta Bayar’ın cezasının ertelenmesi ile ilgili karar kaldırıldı. Bu tarihten itibaren 6 ay Ankara Hastanesinde gözetim altında kaldıktan sonra, sağlık durumunda herhangi bir değişiklik olmamasına rağmen tekrar Kayseri Cezaevi’ne gönderildi (5 Ekim 1963). Sağlık nedeniyle serbest bırakıldığı 8 Kasım 1964'e değin Kayseri Cezaevi'nde kaldı. 8 Temmuz 1966'da da hakkında verilen adli tıp raporuyla dönemin cumhurbaşkanı Cevdet Sunay tarafından, Anayasa'nın 97. maddesinde yazılı sebeplere dayanılarak affedildi. Adalet Partisi hükûmetinin 8 Ağustos 1966'da çıkardığı yeni bir af yasasıyla, ömür boyu hapis cezasına çarptırılanlar da dahil olmak üzere eski DP'lilerin tümü özgürlüklerine kavuştular. === Sonraki yıllar ve ölümü === Bundan sonra, eski DP'lilerin siyasal haklarının geri verilmesi için çalıştı. 1968'de, kendisi gibi siyasal haklarını yitirmiş eski DP'lileri haklarını geri alabilmeleri için bir araya getirmeyi amaçlayan "Bizim Ev" adlı bir kulüp kurdu. 14 Mayıs 1969'da siyasal hasmı İsmet İnönü ile tarihi buluşma gerçekleştirerek eski DP'lilerin siyasi haklarının geri almaları için gereken anayasa değişikliği konusunda CHP'nin desteğini sağladı. İnönü'nün yardımlarıyla Anayasa değişikliği TBMM'de onaylandı. Ancak değişikliğin Cumhuriyet Senatosu'nda oylanmasından önce Türk Silahlı Kuvvetleri ve Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın tavır alması nedeniyle, iktidardaki Adalet Partisi'nin lideri Süleyman Demirel yaklaşan 1969 seçimleri öncesinde TSK ile gerginlik çıkmaması için Senato'daki oylamanın seçimlerden sonraya bırakılmasını istedi. AP’nin af konusundaki tutumu ile parlamentonun itibarını zedelediğini ileri süren Bayar’ın kızı Nilüfer Gürsoy ve eski DP’li bakanlardan Samet Ağaoğlu’nun eşi AP Manisa Milletvekili Neriman Ağaoğlu, 31 Temmuz 1969 günü partilerinden ve milletvekilliklerinden istifa ettiler. Bu gelişme eski DP’lilerin AP’lilerle ihtilaflarının su yüzüne çıkması şeklinde yorumlandı. Bununla birlikte seçimlerin ardından anayasa değişikliği Cumhuriyet Senatosu’nda görüşüldü ve 6 Kasım 1969’da kabul edildi. Ancak 14 Kasım 1969 günü Türkiye İşçi Partisi, kanun değişikliğinin usul yönünden iptali için Anayasa Mahkemesi'ne başvurdu. Mahkeme başvuruyu haklı bularak, 16 Haziran 1970'te anayasa değişikliğini iptal etti. Bu iptal, kanunun Millet Meclisi’nde kabulü sırasında AP'li Meclis Başkanı Ferruh Bozbeyli’nin yaptığı hatanın sonucu olarak nitelendirildi, Bozbeyli’nin itirazına rağmen, bilerek usul hatası yaptığına dair iddialar sürdü. Siyasi affın bu şekilde Anayasa Mahkemesi’nce iptali, AP’nde parti içi bölünmelerin artmasına neden oldu. Bu süreçte AP'den istifa ve ihraç edilenler Aralık 1970'te Demokratik Parti'yi kurdular. Bayar, kurucuları arasında kızının da yer aldığı Demokratik Parti'yi destekledi. Bu partinin seçim kampanyalarına katıldı. 1973 seçimleriden sonra oluşan CHP-MSP Koalisyonu zamanında 2 Nisan 1974’te Meclis, eski DP’lilerin siyasi haklarının iadesini öngören kanun teklifini kabul etti. Ancak eski DP'lilerin siyasi partilere üye olabilmesi ve milletvekili seçilebilmeleri için siyasi partiler ve seçim kanunlarında da yapılması gereken değişiklikler vardı, bu değişiklikler aynı yılın aralık ayında gerçekleştirilebildi. Cezaları bağışlanan Bayar, 1961 Anayasası'na göre, eski cumhurbaşkanı olarak, Cumhuriyet Senatosu'nun doğal üyesi sayılıyordu. AP'li senato başkanı Tekin Arıburun'un, Senato'ya katılması yolundaki çağrısını, doğal üyeliğe karşı olduğu savıyla geri çevirdi (28 Nisan 1974). Affın gerçekleşmesinden sonra Demokratik Partililerden büyükçe bir grubun AP'ye dönmesi üzerine, Bayar da 1975 Senato kısmi seçimlerinde yeniden Adalet Partisi'ni destekledi; Bursa'da yapılan AP mitinginde, Süleyman Demirel ile birlikte kürsüye çıkarak konuştu. Bu dönemde sağ siyasal güçler açısından birleştirici bir simge sayıldı. 12 Eylül Darbe yönetimini ve 1982 Anayasası'nı destekledi. == Ölümü == Uzunca süre yaşadığı konjestif kalp yetmezliği nedeniyle kaldırıldığı İstanbul Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Merkezinde (günümüzde Dr. Siyami Ersek Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi) 22 Ağustos 1986'da 103 yaşında hayatını kaybetti. Öldüğünde, dünyanın en yaşlı politikacısıydı. Ölümünün ardından Anıtkabir'e defnedilmesi gündeme geldi. Bazı basın organları ve siyasi partiler konuyu gündeme getirdi. Başbakan Turgut Özal ve SHP lideri Erdal İnönü de Anıtkabir'e gömülmesine destek verdiler. Cumhurbaşkanı Kenan Evren ise buna karşı çıktı, teklifi reddetti. Cenazesi, 28 Ağustos 1986'da Ankara'da Cumhurbaşkanı Kenan Evren'in de katılımıyla gerçekleşen devlet töreninin ertesi günü doğum yeri olan Umurbey'de toprağa verildi. ==Anısı== 1965 ile 1972 arasında Ben de Yazdım başlığıyla 8 cilt halinde anılarını yayımladı. 1969'da Başvekilim Adnan Menderes (derleyen İsmet Bozdağ) adlı bir kitabı yayımlandı. 1961 ile 1964 arasında yaklaşık üç yıl kaldığı Kayseri Cezaevi'ndeki anıları Kayseri Cezaevi Günlüğü (hazırlayan Yücel A. Demirel) adıyla 1999 yılında kitaplaştırıldı. Doğduğu ev, Yapı Kredi Bankası'nın sahibi Kazım Taşkent'in katkılarıyla restore edilmiştir. 1992 yılında kurulan Manisa'daki Celal Bayar Üniversitesi'ne adı verildi. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Celal Bayar , T.C. Cumhurbaşkanlığı * BBC Türkçe ile 1982 yılında yapılan röportaj Kategori:100 yaş üstü Türkler Kategori:1883 doğumlular Kategori:1948 Türkiye İktisat Kongresi'ne katılanlar Kategori:1986 yılında ölenler Kategori:27 Mayıs Darbesi Kategori:Askerî darbe ile devrilen liderler Kategori:Bursa'da defnedilenler Kategori:Cumhuriyet Halk Partisi mensubu siyasetçiler Kategori:Demokrat Parti (1946) genel başkanları Kategori:Dersim İsyanı'nda kişiler Kategori:Gemlik doğumlular Kategori:İstanbul'da ölenler Kategori:İttihat ve Terakki üyeleri Kategori:Kırmızı-yeşil şeritli İstiklâl Madalyası sahipleri Kategori:Kurtuluş Savaşı'na katılan siviller Kategori:Almanya Federal Cumhuriyeti Liyakat Nişanı sahipleri Kategori:Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı (1920) Manisa üyeleri Kategori:TBMM 1. dönem Manisa milletvekilleri Kategori:TBMM 10. dönem İstanbul milletvekilleri Kategori:TBMM 11. dönem İstanbul milletvekilleri Kategori:TBMM 2. dönem İzmir milletvekilleri Kategori:TBMM 3. dönem İzmir milletvekilleri Kategori:TBMM 4. dönem İzmir milletvekilleri Kategori:TBMM 5. dönem İzmir milletvekilleri Kategori:TBMM 6. dönem İzmir milletvekilleri Kategori:TBMM 7. dönem İzmir milletvekilleri Kategori:TBMM 8. dönem İstanbul milletvekilleri Kategori:TBMM 9. dönem İstanbul milletvekilleri Kategori:Teşkilât-ı Mahsusa Kategori:Türk Sünniler Kategori:Türk tutuklular ve hükümlüler Kategori:Türkiye başbakanları Kategori:Türkiye'deki ana muhalefet partisi genel başkanları Kategori:Türkiye'deki siyasi parti genel başkanları Kategori:Bursa doğumlu siyasetçiler Kategori:Bulgaristan Türkleri Kategori:İmar ve İskan Bakanları Kategori:Türkiye tarafından tutuklanan kişiler Kategori:Celâl Bayar Kategori:Türk muhafazakârlar
Modeller kuramı, matematiksel konseptleri küme kuramı temelinde inceleyen ya da başka bir deyişle matematiksel sistemlerin dayandığı modelleri araştıran matematik dalıdır. Modeller kuramı, 'dış dünyada' matematiksel nesnelerin var olduğunu varsayar ve nesneler, nesneler arasında bazı işlemler ya da bağıntılar ve bir aksiyomlar kümesi verildiğinde, nelerin nasıl tanıtlanabileceğine ilişkin sorular sorar. Seçim aksiyomu ve süreklilik hipotezinin küme kuramının diğer aksiyomlarından bağımsız olduğu tespiti modeller kuramından doğan en ünlü sonuçlardır (Paul Cohen ve Kurt Gödel tarafından tanıtlanmıştır). Hem seçim aksiyomunun hem de seçim aksiyomu negasyonunun küme kuramının Zermelo-Fraenkel aksiyomlarıyla uyumlu olduğu tanıtlanmıştır. Bu sonuçlar model teorisinin özel bir uygulaması olan Aksiyomatik küme kuramı dalının bölümleridir. Modeller kuramının pratik bir uygulama örneği reel sayılar kuramıyla verilebilir. Her nesnenin bir reel sayı olduğu bir nesneler kümesi ve {×,+,-,.,0,1} gibi bir bağıntılar ve/ya da fonksiyonlar kümesini ele alalım. Bu dilde kuracağımız örneğin "∃ x (x × x = 1 + 1)" önermesinin reel sayılar için doğru olduğu yani belirtilen koşulu sağlan bir x olduğu bellidir; fakat aynı önerme rasyonel sayılar için yanlıştır. Buna karşın "∃ x (x × x = 0 - 1)" önermesi reel sayılar için yanlıştır. Önermeyi doğru yapmak için sabit bir simge i ve yeni bir aksiyom "i × i = 0 - 1" ekleyerek kompleks sayıları tanımlayabiliriz. Buna göre modeller kuramı matematiksel sistemler içinde nelerin tanıtlanabilir olduğu ve bu sistemlerin kendi aralarındaki ilişkilerle ilgilenir. Özel olarak modeller kuramı bir sisteme yeni aksiyomlar ya da yeni dil yapıları eklendiğinde ne gibi sonuçlar ortaya çıktığını araştırır. == İlgili konular == * Tersine Matematik * Tanıtlama kuramı
Gülse Birsel (evlilik öncesi soyadı Şener; d. 11 Mart 1971, İstanbul), Türk oyuncu, sunucu, komedyen, senarist ve gazetecidir. == İlk yılları == Gülse Birsel, 11 Mart 1971'de Gültekin ve Semiha Şener çiftinin üçüncü çocuğu olarak İstanbul'da doğdu. Babası Uşaklı bir avukat, annesi ise ev hanımıdır. Adını annesinin ve babasının adlarının ilk hecelerinden almaktadır. Kendisinden on beş yaş büyük Bozkurt adlı bir ağabeyi ve on üç yaş büyük Dilek adlı bir ablası vardır. Ailesinin kökleri Uşak'tan Ordu'ya, Muş Varto'nun Çerkes köylerinden İstanbul'​un Beyazıt semtine uzanır.https://www.sabah.com.tr/yazarlar/pazar/birsel/2012/05/27/hangi- takimsin-hemserim (Zira ailemin kökleri Uşak'tan Ordu'ya, Muş Varto'nun Çerkes köylerinden İstanbul'​un Beyazıt semtine uzanan tam bir mozaik!) Ağabeyi göz doktoru ve eski bir millî voleybolcudur. Ortaöğrenimini Beyoğlu Anadolu Lisesinde tamamladı. Lise son sınıfa kadar meslek olarak oyunculuğu seçmeyi düşünüyordu. Ancak ailesinin isteğiyle Boğaziçi Üniversitesi Ekonomi Bölümünde öğrenim gördü. Daha sonra 1994-1996 yılları arasında Columbia Üniversitesinde sinema yüksek lisansı yaptı. == Kariyeri == Gülse Birsel, üniversite ikinci sınıftayken Aktüel dergisinde işe başladı. 1996'da Türkiye'ye dönen Birsel, üç ay boyunca atv'de sabah bülteninin dış haberlerini yazdı. Bir yıl sonra Esquire dergisinin yayın yönetmenliğine getirildi. Aralık 1997'den 2003'e kadar Harper's Bazaar dergisinin yayın yönetmenliğini üstlendi. Daha sonra 2001-2002 yıllarında Sabah gazetesinde köşe yazarlığı yaptı. Yine bu dönemde FHM, Gezi, Harper's Bazaar ve House Beautiful dergilerinde genel koordinatör olarak çalıştı. Mart 2002'de atv'de ekrana gelmeye başlayan g.a.g. adlı programla televizyona adım attı. Mart 2003'te bazı g.a.g. metinleri ile köşe yazılarını Gayet Ciddiyim adıyla kitaplaştırdı. Mart 2004'e kadar g.a.g.ın sunuculuğunu ve metin yazarlığını üstlendi. Mart 2003'te Levent Özdilek ile birlikte başrolünde yer aldığı Eyvah! Eski Kocam adlı atv dizisi, ilk bölümünün ardından yayından kaldırıldı. 11 Şubat 2004'te Atv'de başlayan Avrupa Yakası adlı dizinin senaristliğini ve başrol oyunculuğunu üstlendi. Kendisine dizide Gazanfer Özcan, Hümeyra ve Ata Demirer gibi oyuncular eşlik etti. Mayıs 2004'te ikinci kitabı Hâlâ Ciddiyim yayımlandı. 2005 yapımı Hırsız Var! adlı film ile sinemaya adım attı. Ağustos 2005'te üçüncü kitabı Yolculuk Nereye Hemşerim? piyasaya çıktı. Nisan 2008'de İstanbul'dan geçen 2008 Yaz Olimpiyatları meşalesini taşıdı. 2009 yapımı 7 Kocalı Hürmüz filmiyle ikinci kez sinemada boy gösterdi. Avrupa Yakası, 24 Haziran 2009'da 190. bölümüyle ekrana veda etti. Birsel'in dördüncü kitabı Velev ki Ciddiyim! Aralık 2009'da, beşinci kitabı Yazlık ise Haziran 2011'de yayımlandı. 13 Ocak 2012'de Kanal D'de başlayan ve dört sezon devam eden Yalan Dünya adlı dizinin senaristliğini ve başrol oyunculuğunu üstlendi. Kendisine dizide Altan Erkekli, Füsun Demirel ve Olgun Şimşek gibi oyuncular eşlik etti. Mart 2013'te Hürriyet gazetesinde köşe yazarlığına başladı. 2015'te TV8'de ekrana gelen Komedi Türkiye adlı yarışma programında jüri üyeliği yaptı. Altıncı kitabı Memleketi Ben Kurtaracağım! Kasım 2015'te piyasaya çıktı. Senaryosunu yazdığı ilk sinema filmi olan ve aynı zamanda oyuncu olarak da yer aldığı Aile Arasında, Aralık 2017'de vizyona girdi. 18 Şubat 2018'de Star TV'de, ardından TV8'de, onun ardından internet platformu Puhutv'de ve tekrar Star TV'de yayınlanan Jet Sosyete dizisinin senaryosunu yazdı ve başrolünde yer aldı. Dizide Cengiz Bozkurt, Ayşenil Şamlıoğlu, Sarp Apak, Çağlar Çorumlu ve Derya Karadaş gibi isimler de eşlik etmiştir. Ayrıca 2020'de Türkiye'de COVID-19 pandemisi sebebiyle dünyada evde çekilen ilk dizi de olmuştur ve dünya basınında da yer almıştır. Evde çekilen 2. bölümde toplamda 59. bölümle dizi sona ermiştir. Ekim 2019'da Hürriyet gazetesinden istifa ettiğini kendi resmî sosyal medya hesabından duyurdu. Nisan 2022'de Disney+ ile iki film ve üç sezonluk bir dizi için anlaştı. 2022 yılında Disney+ platformunda yayınlanan Yılbaşı Gecesi filmini yazdı ve bu filmde kendisi de rol aldı. == Kişisel yaşamı == Gülse Birsel, Fransa'nın Cannes şehrinde Ayşe Arman aracılığıyla tanıştığı Salah Birsel'in akrabası olan gazeteci ve televizyoncu Murat Birsel ile bir yıl sonra Ağustos 1999'da evlendi. Anne olmaya uygun biri olmadığını ifade eden Birsel'in çocuğu bulunmamaktadır. Eşiyle birlikte Nişantaşı'nda yaşamaktadır. Ağustos 2014'te annesi Semiha Şener'i kaybetti. == Yayınları == * Gayet Ciddiyim (Mart 2003) * Hâlâ Ciddiyim (Mayıs 2004) * Yolculuk Nereye Hemşerim? (Ağustos 2005) * Velev ki Ciddiyim! (Aralık 2009) * Yazlık (Haziran 2011) * Memleketi Ben Kurtaracağım! (Kasım 2015) == Filmografisi == Televizyon Yıl Yapım Rol Notlar 2002-2004 G.a.g. Kendisi Sunucu 2003 Eyvah! Eski Kocam Nilüfer Başrol oyuncusu 2004-2009 Avrupa Yakası Aslı Sütçüoğlu Başrol oyuncusu / Senarist 2009 Ah Kalbim Konuk oyuncu 2012-2014 Yalan Dünya Deniz Alsancak Başrol oyuncusu / Senarist 2015 Komedi Türkiye Kendisi Jüri 2018-2020 Jet Sosyete Gizem Sahici Özpamuk / Aslı Sütçüoğlu Başrol oyuncusu / Senarist İnternet Yıl Yapım Rol Notlar 2022 Yılbaşı Gecesi Seçilay Başrol oyuncusu / Senarist Sinema Yıl Yapım Rol Notlar 2004 Hırsız Var! Binnur Ersöz Başrol oyuncusu 2009 7 Kocalı Hürmüz Safinaz 2017 Aile Arasında Mihriban Başrol oyuncusu / Senarist Reklam Yıl Şirket/Ürün Rol 2004 Turkcell Selo'nun annesi 2007 Whirlpool 2008 TTNET Nazan 2010 Turkcell Gezenzi Turkcell Çalarken Dinlet Turkcell VINN Turkcell 3G 2011 Turkcell T20 2012-2013 Garanti Bonus 2013 LC Waikiki Kendisi 2014 iPhone 6 Seslendirme 2015 BKM Express Gülfem Boyner Kendisi 2016 Subaru XV/Forester Kendisi Markafoni Kendisi 2017 Golf Bravo Kendisi 2018 Fuse Tea Kendisi 2019 Supradyn Energy Focus Kendisi 2019 Duru Kendisi 2019 Trendyol.com Kendisi 2023 Disneyplus.com Kendisi == Ödülleri == Yıl Ödül Kategori Yapım Sonuç 2005 Altın Kelebek Ödülü En İyi Kadın Komedi Oyuncusu Avrupa Yakası 2006 Altın Kelebek Ödülü En İyi Kadın Komedi Oyuncusu Avrupa Yakası 2012 Altın Kelebek Ödülü En İyi Senarist Yalan Dünya 2012 Antalya Televizyon Ödülü En İyi Komedi Dizisi Yardımcı Kadın Oyuncu Yalan Dünya 2013 Woman to Watch Ödülü Sanat Lideri 2013 4. Elle Stil Ödülleri Yılın Kadın Oyuncusu Yalan Dünya 2015 Türkiye Gençlik Ödülü En İyi Senarist Yalan Dünya 2015 CEFTUS Ödülü Jüri Özel Ödülü 2017 GQ Man of The Year 2017 Yılın Kadını 2018 Magazin Gazetecileri Derneği Ödülü Basın Meslek Onur Ödülü 2018 Uluslararası İzmir Artemis Film Festivali Ödülü En İyi Senaryo Aile Arasında 2019 Bilkent Televizyon Ödülü En İyi Komedi Kadın Oyuncu Jet Sosyete == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * * * * Kategori:1971 doğumlular Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:İstanbul doğumlu gazeteciler Kategori:İstanbul doğumlu kadın oyuncular Kategori:İstanbul doğumlu yazarlar Kategori:Altın Kelebek Ödülü sahipleri Kategori:Beyoğlu Anadolu Lisesinde öğrenim görenler Kategori:Boğaziçi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesinde öğrenim görenler Kategori:21. yüzyıl kadın yazarları Kategori:20. yüzyıl Türk gazetecileri Kategori:21. yüzyıl Türk gazetecileri Kategori:20. yüzyıl Türk yazarları Kategori:21. yüzyıl Türk senaristleri Kategori:21. yüzyılda Türk kadın oyuncular Kategori:Türk kadın dizi oyuncuları Kategori:Türk kadın sinema oyuncuları Kategori:Türk köşe yazarları Kategori:Türk televizyon sunucuları Kategori:Hürriyet (gazete) kişileri Kategori:Columbia University School of the Arts'ta öğrenim görenler Kategori:20. yüzyıl Türk kadın yazarları
Türkgünü; 22 Mayıs 2004 tarihinde, Almanya’nın en önemli tarihi mekanlarından biri ve Berlin’in simgesi olan Brandenburger Tor önündeki alanda gerçekleşmiş, bir şenlik havasında kutlanan özel bir gün. Yarım yüzyıla yaklaşan bir süredir, toplumun genel dokusuna uyumlu olarak Almanya’da yaşamakta olan Türkler, günümüzde sanattan spora, edebiyattan medyaya, Alman ekonomik, kültürel, sosyal ve siyasal yaşamına önemli katkılarda bulunan, dinamizm getiren bir unsur haline gelmişlerdir. Türkiye’nin AB üyeliği bakımından belirleyici önemi haiz 2004 yılı içinde, bu olumlu yönlerin daha fazla gündeme getirilmesi, sadece Türkiye'nin etkin tanıtımı olmayacak, aynı zamanda Almanya’da yaşayan 2.5 milyonu aşkın Türk yurttaşına da moral ve özgüven vermştir. Bu anlayışla, geçtiğimiz yıllarda yürüyüş şeklinde gerçekleşen Türkgünü, edinilen tecrübeler ışığında 2004 yılında yeni bir anlayışla, genç ve profesyonel bir ekip tarafından tasarlanmıştır. Türkiye’nin Berlin Büyükelçisi Mehmet Ali İrtemçelik’in himayesinde ve çok sayıda dernek ve kuruluşun etkin olarak yürüttüğü hazırlıklar çerçevesinde düzenlenmiştir. “Biz Avrupalıyız” temasının işlendiği şenliğin Alman ve Türk medyasında layıkıyla yer bulması için basın ve reklam çalışmaları iki aydan fazla sürmüştür. == Sponsorlar == Dünyanın en büyük şirketlerinden T-Com ve Ford büyük maddi desteğin yanı sıra alan faaliyetlerine de promosyon ekipleriyle katkı sağlayarak ziyaretçilere renkli bir program sunmuştur. Ayrıca Öger Tours başta olmak üzere Almanya’da faaliyet gösteren pek çok Türk şirketi Türkgünü’ne destek vermiştir. Örneğin: Akbank, Denizbank, Türkiye İş Bankası, Oyak Anker Bank, Vakıfbank, Ziraat Bankası İnternational, ADA Immobilien, AS Steuerbüro, CABA İmmobilien, Concept Verlag, Gargi GmbH. == Dış bağlantılar == * https://web.archive.org/web/20170526112524/http://turkgunu.org/ Kategori:Özel günler Kategori:Almanya-Türkiye ilişkileri
küçükresim|1944 yılında çıkan bir swing albümünün kapağı Swing 1930'lu yıllarda ortaya çıkan caz akımı. 20\. yüzyılın en popüler caz hareketlerinden biri. Swing, 1920'li yılların sonlarına doğru gelişmeye başlamış ve 1940'ların ortalarına kadar da etkisini sürdürmüştür. Bu dönem müzisyenleri müziklerine rahatlık hissi ve çok sıkı olmayan bir ritim anlayışı katmış, sekizlik nota kalıbını kullanmışlardır. Bütün bunlar da 'swing hissi' ni karakterize eden önemli unsurlardır. Dönemin eserlerinin çoğu orkestralar tarafından icra edildiğinden swing dönemi aynı zamanda caz orkestralarının 'altın çağı' olarak da düşünülebilir. Ritmik yapısından ötürü bu müzik pek çok dansçıyı da kendine çekmiştir. === Dönemin özellikleri === Swing döneminin erken dönem cazına göre faklılıkları : * Tercih edilen yapı küçük gruplar yerine büyük orkestralardır. Yazılı aranjmanlar daha çok kullanılmıştır. * Saksofon swing'te daha sık kendini gösterir. * Bas viyola daha sık görünür. * Davulda hi-hat zilinin kullanımı artmıştır. * Kolektif doğaçlama pek görülmez. * Ritmik anlayış genel olarak daha gevşek ve yumuşaktır. * Swing müzisyenleri erken dönem caz müzisyenlerine göre enstrümanlarına daha hakimdirler ve yetkinlikleri daha fazladır. === Caz Orkestralarının Enstrüman Açısından Yapılanışı === Caz orkestraları on ya da daha fazla müzisyenden oluşmaktaydı ve müzisyenler de üç ana kategori altında toplanırdı : ritim, bakır sazlar ve saksofon grubu. Ritim kısmı piyano, gitar, bas / bas viyola ve davulu kapsardı. Bakır sazlardan oluşan kısım ise kendi için ikiye ayrılırdı : Trompet ve trombon grubu. Orkestradaki saksofon grubu (ham madde olarak bakır sazlarla aynı olsa da) bakır sazlardan ayrı bir gruptu. Burada şunu belirtmekte fayda var; saksofon gelişimi itibarıyla tahta üflemeli (woodwind) sınıfına girer çünkü klarinet, flüt ve obua gibi tahta üflemeli enstrümanlar saksofonun atası sayılmaktadır. Saksofon kısmı aynı zamanda "kamışlı saz" (reed instrument) grubu olarak da adlandırılır. Bunun nedeni saksofoncuların yeri geldiğinde klarinet de çalması ve adı geçen iki enstürmanın da kamışlı saz olmasıdır. Alto ve tenor, saksofon ailesinin orkestralarda en çok kullanılan üyeleri olmuştur. 30'ların sonuna doğru bu gruba bariton da dahil olmuştur. Soprano ve bas saksofon ise yaygınlaşamamıştır. Saksofon kısmında müzisyen sayısı üç ile beş arasında değişir. 40'ların sonuna doğru 2 alto 2 tenor 1 bariton standart yapılanma olarak karşımıza çıkar. Bu kısımdaki sanatçılar genelde tek enstrüman çalmazar. Saksofonculardan kendi enstürmanları dışında klarinet ve saksofon ailesinin diğer üyelerini çalmaları beklenir. Trompet kısmı da üç ile beş müzisyen arasında değişmektedir. 30'ların sonu 40'ların başında standart sayı üçtür. Trombon kısmı ise bir ile beş arasında değişir. İki veya üç tromboncu genelde standart olarak kabul edilmiştir. === Orkestra aranjmanları === Caz orkestralarının artmasıyla beraber yazılı aranjmanların kullanımı da artmıştır. Az sayıda müzisyenden oluşan küçük gruplar için yazılı aranjman gerekli görülmüyordu. Ancak gruptaki eleman sayısı artıp büyüdükçe müzisyenlerin ellerinde yazılı bir aranjman olmadan doğaçlama yapmaları git gide zorlaştı. Öyle ki, bir müzisyen yazılı aranjmanlar kullanmayan bir gruba katıldığında çok zor adapte oluyordu. Aynı zamanda, müzisyenlerin iyi bir repertuvara sahip olabilmeleri için nota okuyup yazabilmeleri şart olmuştu. Aranjmanların çoğunda kompozisyonal yapı basitti. Melodiler bütün grup tarafından birlik ve uyum içinde çalınırdı. Bunu doğaçlama takip eder, doğaçlamalar ritim kısmının eşliği ve geri kalanların çaldığı figürler eşliğinde sürerdi. Melodiler ve eşlik sırasındaki müzikal figürler orkestra içindeki kısımlar arasında dönüşümlü çalınırdı. Bakır sazların çaldığını bir süre sonra saksofon kısmı alır, bakır sazlar da ritim kısmının çaldıklarını üstlenirdi. Bu da orkestra içinde müzikal bir çevrimdi. Kimi zaman aranjmanlar çalınan müzikal temanın varyasyonlarına dayanmaktaydı. İlginçtir ki, bazen bunların doğaçlamadan daha güzel bir hava yarattığını gözleriz. Kısa - karmaşık olmayan ve melodinin bir kısmını içeren yapılara "riff" denir. Riff'ler orkestraların stillerini yansıtmakta kullandığı önemli unsurlardan biridir. Farklı riff'ler farklı orkestra kısımları tarafından karşılıklı olarak çalınır. Hatta zaman zaman aranjmanların riff'ler üzerine inşa edildiği de görülür. === Dönemin Önde Gelen İsimleri === ==== Orkestra liderleri ==== küçükresim|Duke Ellington Swing orkestraları arasında en iyileri Fletcher Henderson, Count Basie, Duke Ellington, Jimmie Lunceford ve Benny Goodman'ın liderlik ettikleri orkestralardır. Henderson ve Ellington orkestraları erken dönem caz ile swing arasında köprü olmuş ve aradaki boşluğu doldurmuştur. Her ikisi de 1920'lerin başlarında ortaya çıkmış ve zamanla büyüyüp gelişerek 30'ların sonunda 'ihtişamlı' bir yapıya kavuşmuştur. Fletcher Henderson Erken dönem cazındaki pek çok büyük isim ve swing döneminin doğaçlama yapabilen önemli müzisyenleri 1920'lerin başından 1930'ların sonuna kadar Fletcher Henderson ile çalışmıştır. Bundan ötürü Henderson orkestrası bir 'yıldızlar topluluğu' orkestrası olarak da nitelendirilebilir. Henderson'ın stili caz orkestraları içinde temel akım / anlayışlardan biridir. Ellington'ınki ise bir diğeridir. Aranjmanlarında saksofonlarla bakır sazları adeta 'kapıştıran' Henderson, 'block voice' tekniğini de mükemmelleştirmiştir. Burada melodik ses akor dizileri içindeki en üstteki sestir ve akordaki her nota başka bir enstrüman ya da enstrüman grubu tarafından çalınır. Hat armonize değilse kalın / yoğun bir ses elde edilmiş olur. Henderson'ın aranjmanlarının meşhur olmasının nedenlerinden biri de bunların aynı zamanda Benny Goodman tarafından kendi orkestrasında kullanılmasıdır. Jimmie Lunceford, swing hissini çok iyi yansıtabilen ve müzisyenlerin örnek bir displin yansıttığı mükemmel bir orkestranın liderliğini yapmıştır. Bu orkestranın swing'i aktarmasındaki başarı ve olduşturduğu pürüzsüz havanın nedeni orkestradaki kısımlar arasındaki tutarlılık ve sürekliliktir. Lunceford'un orkestrası dönemin çok iyi doğaçlama yapabilen müzisyenlerine de sahip olmuştur. küçükresim|sol|Benny Goodman ve orkestrası Benny Gooodman 1930'lar ve 40'lar boyunca en çok popülariteyi elde etmiş olan caz orkestrasının lideri olmuştur. Pek çok zor parçanın üstesinden gelen orkestra, liderinin sahip olduğu kusursuz swing'i dinleyiciye aktarmıştır. Benny Goodman'ın lakabının "King of the Swing" olduğu düşünülürse böyle bir liderin orkestrasının da swing konusundaki başarısı hiç şüphesiz daha iyi anlaşılacaktır. Benny Goodman kendisinden sonra gelmiş geçmiş tüm klarnetçileri etkilemiştir. Goodman öyle bir popülarite kazanmıştır ki 1890 ile 1954 arasındaki plak satışlarında ilk 5'e girmiştir! Goodman sadece caz için değil genel anlamda müzik endüstrisi için de en önemli isimlerden biri olmuştur. Yapılan araştırmalara göre bugün Louis Armstrong ve Dave Brubeck ile birlikte en çok tanınan müzisyenler arasındadır. Goodman caz dünyasında sadece klarinetteki yetkinliğinden dolayı değil, aynı zamanda gruplarında yer verdiği müzisyenlerden dolayı da önemlidir. Bu müzisyenler arasında Teddy Wilson, Charlie Christian ve Lionel Hampton sayılabilir. ==== Ritim Kısmı ==== Ritim kısmı genelde piyano, gitar, bas / bas viyola ve davulu kapsardı. Bascılar genel olarak parçada zamanı tutma görevine atanmışlardı. Bascının çaldıkları ya her dört vuruştan bir ve üçüncüsünde duyulurdu (ki buna two-beat style denir) ya da her vuruşta kendini gösterirdi (walking style). ==== Bas ==== Bascılar görsel olarak arka planda kalmanın yanı sıra swing döneminde müzikal anlamda da arka planda kalmışlardır. Basın özelliklerinin adam akıllı ortaya konması ve bu enstrümanın müziğe ağırlığını koyabilmesi 50'lere değin ender olarak gerçekleşebilen bir durumdur (Duke Ellington'un basçısı Jimmy Blanton bu 'ender' durumları yaratabilmiş basçılardan biridir). İlginç olan noktalardan biri de şudur : Grupta kötü bir basçı varsa (ya da basçı yoksa) dansçılar ve de iyi dinleyiciler müziğin ritmik yapısındaki bu eksikliği hissederler. Ancak bu hissedenlerin çok azı eksikliğin / yanlışlığın neden kaynaklandığını fark edebilmiştir... Bu dönemde Jimmy Blanton'un yanı sıra üç önemli basçı daha ön plandadır : Walter Page, Slam Stewart ve Milt Hinton. ===== Milt Hinton ===== Milt Hinton tanınmışlığı 1930'lardaki Cab Calloway orkestrasındaki çalışıyla elde etmiş, bununla beraber 90'lara kadar da caz dünyasından kopmamış ve farklı caz akımlarında da adından bahsettirmiştir. Kendinden emin şaşmaz temposu ve kocaman tonuyla kendisine 'Yargıç' ismi takılmıştır. Sebebi de parçanın temposunu belirlemesi ve bu temponun da parça boyunca hiç değişmemesidir. Slam Stewart zamanlaması iyi olan ve sorumluluk sahibi bir eşlikçi olarak Art Tatum'la çalarken kendini göstermiş bir basçıdır. Bununla beraber asıl yaratıcı solo yapabilme özelliğiyle göze batar. Bu bakımdan çalış stili basın sadece 'zaman tutma' işlevi olan bir enstrüman olarak algılanmasına karşı önemli bir yer tutar. ==== Davul ==== Swing davulcularının çoğu, dinleyicilere ve dansçılara gerekli vuruşları sağlamakla yetinmiştir. Swing havasını dinleyiciye aktarmakta üstlerine düşen neyse onu yapmak davulcuların önemli bir kısmı için yeterliydi. Swing davulcularının öncelikleri bu saydıklarımızdır; erken dönem caz davulcularında gördüğümüz nefesli sazların melodik yapısına paralel ve onunla örtüşebilecek ritmik aktivite tutumu swing davulcuları için listenin alt sıralarında yer alır. Cymbal zili ve gong'un kattığı efektleri saymazsak, pek çok orkestra davulcusu bas davulda ilgili ritmi hissettirip vurgulamak ve zamanlama görevini üstlenmek dışında fazla bir şey yapmamıştır. Nefesli sazların arkasında yeni, üretken, kışkırtıcı ritimler çalmaktan kaçınmışlardır. Fakat bu durumdan ötürü sadece davulcuları suçlamak da doğru bir değerlendirme olmaz çünkü riff tabanlı orkestra müziği swing davulcularını kısıtlamaktaydı : çalacakları karmaşık ritmik kalıplar nefesli sazlar için yazılmış olan melodik ritimlerle çakışabiliyordu... Aynı zamanda dönemin müzik anlayışı içerisinde bir nevi orkestra içi metronom olarak algılanıyorlardı. Bundan dolayı 1930'ların swing davul stili gayet tutucuydu. Ana melodinin arkasında gelişen ritmik bir hat, doğaçlamada davulcuyla iletişim halinde olacak ve birbirinden beslenecek solist - davulcu ilişkisini görmek dinleyicilere ancak 1940'lardan başlayarak gelişen modern cazın ve davulun gelişimiyle nasip olacaktı. ===== Gene Krupa ===== Peki bu tip oturmuş kurallara karşı çıkan alışılmadık davulcular yetiştirmemiş midir swing dönemi? Tabii ki yetiştirmiştir. Var olan standartlaşmış çalışa karşı kendi stilini ortaya koyan davulcuların başında Gene Krupa gelir. Çalış stilinin yanında tavırlarıyla da oldukça ilgi çekip popüler olan Krupa, adeta davulun gelecekte üstleneceği rol ile ilgili bazı sinyalleri aktarmıştır dinleyiciye. Önündeki melodik hattı bozmadan müziğe heyecan katmayı başarmış bir davulcudur. Kimi zaman eşlik olarak çaldığı bölümler başlı başına soloyu andırır. Bu açıdan erken caz dönemimdeki davulcu özelliklerini de taşımakta ve tipik swing anlayışı içinde sıkışıp kalmamaktadır. 1930'ların sonuna doğru Krupa'nın tam tersi bir davul yaklaşımı Count Basie'nin davulcusu Jo Jones tarafından sergilenmiştir. Krupa'nın "gürültülü", her vuruşta bas davul kullanan çalış tarzına karşın Jones genelde bas davul kullanmaktan kaçınmıştır. Jones'un high-hat zili üzerinde çalışı Krupa'ya göre çok daha esnektir. Belki de bundan dolayı, Jones'un çalışında süreklilik duygusu hakimdir. Jones'un çalışı aynı zamanda basçıyla da yüksek bir koordinasyon kurabilmesini sağlamış bu da ritim kısmının diğer orkestralardakine göre daha akıcı olmasını sağlamıştır. ==== Trombon ==== Erken dönem caz tromboncuları aynı zamanda swing döneminin önemli tromboncuları arasında yer almıştır. Bu sanatçıların stilleri rafineleşmiş ve caz orkestralarında Dixieland gruplarına göre kendilerini daha çok gösterme fırsatı bulmuşlardır. Jack Teagarden ve Tommy Dorsey de buna dahildir. Tommy Dorsey 1930'lar, 1940'lar ve 1950'ler boyunca çok popüler olmuş olan dans orkestralarına liderlik etmiştir. Bunun yanı sıra saksofoncu kardeşi Jimmy Dorsey ile birlikte pek çok grubun liderliğini paylaşmıştır. Tommy Dorsey müzisyenler arasında çok iyi bilinen bir isimdir çünkü trombondan temiz ve yumuşak bir ton elde etmek için geliştirmiş olduğu bir tekniğe sahiptir. Aletindeki ustalık, sahip olduğu parlak ton ve tiz perdelerdeki çalışı Dorsey'în diğer tromboncular taradından örnek alınmasının sebeplerindendir. Lawrence Brown bu anlamda bir diğer önemli isimdir. Erken caz döneminde bilinmeyip swing'in caza kazandırmış olduğu isimlerden biri Bill Harris'tir. Harris, 1940'larda Woody Herman orkestrasının bakır saz kısmındaki en orijinal ve etkileyici solistti. Kendisi aynı zamanda J.J. Johnson'dan önce modern caz trombonunun gelişmesinde önemli bir rol üstlenmiştir. Alışıldık soloların yanı sıra staccato'lu ve didikleyici yapıda figürler de kullanmıştır. Dönemine göre geniş bir ses aralığına sahip olan Harris'in tonu kalın ve geniştir. ==== Trompet ==== ===== Roy Eldridge ===== Trompetçi Roy Eldridge swing döneminin en ileri seviye doğaçlamacısıydı. O, swing ile modern caz arasında bir köprüdür adeta. Dizzy Gillespie kendi çalışının Roy Eldridge sayesinde şekillendiği söylemiş, Miles Davis de Eldridge'e olan hayranlığını dile getirmiştir. Roy Eldrige'in coşku dolu agresif bir stili ve eşine az raslanan bir teknik ustalığı vardır. Nota seçimindeki orijinalite ve saksofon tarzı müzikal cümleleriyle Louis Armstrong stili ile Dizzy Gillespie'nın öncülük ettiği modern yaklaşım arasındaki boşluğu doldurmuştur. Eldrige'in tonu kimi zaman temiz ve sıcak kimi zaman ise sert ve keskindir. Tiz perdelerde notaları kıvırırcasına çalmıştır. Roy Eldrige trompette uzun ve kuvvetli müzikal cümlelerin çalınabilmesinin mümkün olduğunu göstermiştir. Bu söylediğimiz saksofonda yapılması çok zor olmayan ancak mekaniği nedeniyle trompette uygulanması zor olan bir şeydir. Eldrige'in etkisiyle trompetçiler aletlerindeki ustalığı geliştirmek ve daha özgün doğaçlamalar yapabilmek için çaba harcadılar. Aynı zamanda bu, trompetin parça içinde doğaçlama süresinin de uzamasına imkân sağlamıştır. Eldrige'in etkisi 1950'lere kadar uzanır çünkü Gillespie kendi modern yaklaşımını Eldrige'in tiz perdelerdeki çalışı, geleneksel olmayan nota seçimi ve saksofon tarzı cümleleri üzerine inşa etmiştir. Swing alanının en meşhur trompetçilerinden biri de Bunny Berigan'dır. Berigan'ın stili Louis Armstrong üzerine kuruludur. Pürüzsüz tonu ve artikülasyonu ile oldukça usta bir trompetçidir. 1937'de "I Can't Get Started" parçasındaki solosu o kadar sevilmiş ve tutmuştur ki adı geçen parça trompetçilerin repertuvarında vazgeçilmezlerden biri olmuştur. Tommy Dorsey Orkestrası'nın 'Marie' kaydındaki etkileyici doğaçlaması da farklı aranjmanlarla diğer pek çok orkestra tarafından çalınmıştır. ==== Saksofon ==== ===== Coleman Hawkins ===== Caz tarihine bakıldığında ilk önemli tenor saksofoncunun Coleman Hawkins olduğu görülür. 1920'lerde caz arenasına dahil olmaya başladığında saksofon müzik için sadece bir 'yenilik' ya da biraz fazlası olarak algılanıyordu. Ancak Hawkins'in çalışıyla birlikte saksofon nefesli ailesi içinde 'ün' ve 'prestij' elde etti. Onun enstrümanına olan hakimiyeti ile geniş, derin, kuvvetli tonu diğer saksofonculara örnek teşkil etti. Bugün saksofon cazın en popüler enstrümanlarından biri (kimileri için ise cazın ta kendisi!) haline geldiyse bunun için teşekkür edileceklerin başında Coleman Hawkins gelir. Kendinden önceki saksofonculara kıyasla Hawkins akor ilerleyişine/değişimine (chord progression) büyük önem vermiştir. "Body and Soul" parçasındaki gibi komplike akor kullanım stili Hawkins'i betimlemekte önemlidir. Onun için melodik gelişme daha arka planda kalmaktadır. Bundan ötürü de dinleyicilerinden bir kısmı onu melodik değil armonik doğaçlamacı olarak gördüklerini belirtmiştir. Hawkins Fletcher Henderson Orkestrası'nda 1923'ten 1934'e kadar baş solist olarak yer almış daha sonra küçük gruplarla çalışmalarını sürdürmüştür. Her ne kadar swing dönemiyle bütünleşmiş olsa da, 1940'larda da yerini korumuştur. Teknik açıdan sağlam bir altyapıya sahip olduğundan yeni gelişen akımlara da ayak uydurabilmiştir. Caz tarihindeki en tutarlı ve ciddi solistler arasında yer alan Hawkins, sadece kendi dönemindekileri etkilemekle kalmamış, Sonny Rollins ve John Coltrane gibi saksofoncular tarafından da örnek alınmıştır. Hawkins, Coltrane ve Lester Young cazın en etkileyici tenorlarıdır. ===== Don Byas ===== Don Byas, çağdaşı olan diğer swing saksofoncuların çoğundan daha ileri bir seviyedeydi. Bundan ötürü de 1940'ların modern müzisyenleri arasında da yer alır. Byas, ateşli çalışı, enstrümanındaki imrenilecek kontrol kabiliyeti ile armonik olgunluk ve melodik bir atılganlığa sahipti. Sebare çalmayı ve akordaki notaların altından girip üstünden çıkmayı seven bir saksofoncuydu aynı zamanda. Parçaların özgün yapısına yeni akorlar ekleyerek doğaçlamalarında her ikisinden de faydalanıyordu. Bu konuda piyanist Art Tatum'dan esinlenmiştir. Geniş ve kuvvetli çalışında Hawkins etkisi görülür, ancak Byas'ın çalışında swing'i yakalamak daha kolaydır. Bunun nedeni belki de Byas'ın geliştirdiği fikirlerin ritmik bazda daha az çeşitlilik göstermesidir. Byas'ın stili kendinden sonra gelen pek çok meslektaşı tarafından takdir edilmiştir. Onu kendisine örnek alan iki isim ise gerçekten önemlidir: Lucky Thompson ve Benny Golson. Benny Carter ve Johnny Hodges swing döneminin en önemli alto saksofoncularıdır. Carter'ın çalışında dinleyicileri ilk olarak etkileyen özellikler sanatçının aletindeki rahatlığı ve sıcak - parlak tonudur. Carter'ın zengin ve 'lüks' bir tonu vardır. Soloları akıcı ve hafiftir. Aynı zamanda iyi bir trompetçi, klarinetçi ve aranjördür de. ==== Piyano ==== ===== Art Tatum ===== Art Tatum caz tarihinin en çok takdir edilen piyanistleri arasında yer almıştır. 1940'lardan sonra ortaya çıkan üstün teknikli piyanistlerle kıyaslandığında bile yine de üst sıralarda yer almıştır. Doğaçlamalarıyla ve popüler melodileri parçaya monte ediş biçimiyle Tatum ne yapacağı tahmin edilemez bir müzisyendir. Müzik sürüp giderken aklına gelen fikirle cümlelerin yönünü aniden değiştirip yeni fikri doğrultusunda çalması Tatum'da görülen bir özelliktir. Tatum'un çalışı oldukça süslü, uzun ve bir o kadar da hızlıdır. Popüler melodileri çalarken aniden akor ekleme / değiştirme konusunda uzmandır (ki buna chord substition denir). Modern caz müzisyenleri Tatum'un akorlarla yaptıklarını kendi aletlerine adapte edip çalmak için uğraşmışlardır. Art Tatum'un caz tarihindeki etkisi muazzamdır. Klavyeye olan hakimiyeti diğer piyansitler için çıkış noktası olmuş, sololarındaki akor kullanım şekli tenor saksofoncu Don Byas ve altocu Charlie Parker tarafından adeta absorbe edilmiştir. Aynı zamanda modern cazın ilk günlerinde çok önemli yeri olan iki piyanisti de etkilemiştir : Bud Powell ve Lennie Tristano. Bu iki piyanistin vasıtasıyla Tatum'un etkisi dolaylı da olsa 1950'lerde de görülmüştür. Teddy Wilson da dönemin sivrilen piyanistleri arasındadır. Erken caz döneminde görülen ağır piyona sesini yumuşatmıştır. Bu vurgulu ağırlığın yerine akıcı ve yumuşak bir çalış stilini yerleştirmiştir. Wilson'ın sololarında sergilediği zarafet ve intizam dinleyicileri etkileyen unsurların başında yer alır. Dönemin üç büyük ismi olan Art Tatum, Earl Hines ve Teddy Wilson'dan Hines'ın etkileri 40'ların başındaki Nat Cole ve Errol Garner da kendini belli eder. Nat "King" Cole, nefesli sazların müzikal cümlelerini piyanoya taşıyanların başında yer alır. 1939 yılında Cole; piyano, gitar ve bastan oluşan bir trio kurmuş, bu trionun "hit" kayıtlatı ise 1943-49 yılları arasında olmuştur. Nat Cole'un caza etkisi pek çok insanın düşündüğünden fazladır : Oscar Peterson, Bill Evans ve Horace Silver gibi modern piyansitler kendi müzikal ifadelerini oluştururken Nat Cole'dan etkilendiklerini belirtmişlerdir. Peterson, Cole'un kendi piyano stilindeki ana etken olduğunu söylemiş ve Cole gibi piyano, bas, gitardan oluşan bir trio kurmuştur. Evans ise Cole'un melodik fikri alıp geliştirmesi ve sonra bunu doğaçlamalarının içine monte edişinden etkilenmiştir. Cole sesiyle popüler olup bir yıldız haline gelince piyano stili ve piyanoya olan yaklaşımı gittikçe daha az önemsenir olmuştur. Bu yüzde Nat Cole'un piyansitliği pek çok kişi tarafında maalesef 'es' geçilmiştir. ===== Erroll Garner ===== Erroll Garner caz piyanosunda başlı başına farklı bir yerde durmaktadır. Garner kendine özgü, ana akımlardan farklı bir stil geliştirmiş; bundan ötürü tam olarak ne swing ne de bop dönemine dahil edilmesi mümkündür. Garner'ın tanınmaya başladığı yıllarda swing zaten zirvedeydi ve modern caz yaklaşımları da kendini göstermeye başlamıştı. Garner, izlenmesi kolay swing'i yansıtan bir stile sahiptir. Popüler şarkıları yorumlayan piyano triosu ile geniş ölçüde tanınmışlık elde etmiştir. Diğer porçaları yorumlamanın yanında kendi bestelerini de çalan Garner'ın "Misty" isimli bestesi kendisini 1950'ler boyunca en çok tanınan cazcılar arasına sokmuştur. Çalışının kökleri 1930'lardaki swing döneminden gelse de popülaritesini 1950'lerde kazanan Garner, Charlie Parker gibi modern cazın sembol isimlerinden biriyle de kayıt gerçekleştirmiştir. Garner'ın sağ eliyle çaldığı cümleler Earl Hines'ı hatırlatır. Ancak Garner'ın melodik anlayışı Hines'ınkine göre daha basittir. Hines'ı karakterize eden ritmik sürpriz yaratma anlayışı pek görülmez. Dikkati çeken bir diğer nokta da yıllar geçtikçe Garner'ın stilinin evrimleşip gelişmesidir. Garner'ın çalışı kimi zaman da zengin orkestral bir hava taşır. Armonik açıdan Fransız İzlenimcilik (Impressionistic) akımı temsilcilerinden Claude Debussy ve Maurice Ravel'i andırır. Garner parçalarını armonik yapıya dayandırmış, doğrudan melodiyi çalmamıştır. Bu da kendisinden sonra gelen piyanistlerin akora dayalı çalma yönünde Garner'ı incelemelerini sağlamıştır. Garner'dan etkilenen piyanistler arasında George Shearing ve Ahmed Jamal sayılabilir. Milt Buckner kilitli el tekniği stiliyle (locked-hands style) 1940'ların piyanistlerini etkilemiş bir şahıstır. Bu, akoru seslendirme biçimlerinden biri olup tepedeki nota melodi notası haline gelir. Bir elin melodik hattı diğer elin ise genellikle akorları çaldığı durumun tersidir. 1940'ların sonu 1950'lerin başında Lennie Tristano, George Shearing, Ahmed Jamal, Oscar Peterson bu tekniği kullanmıştır. ==== Gitar ==== Swing döneminde gitar, daha yeni yeni 'metronom' görevi dışında başka görevleri de üstlenebilecek bir enstrüman olarak algılanmaya başlanmıştı. Django Reinhardt ortaya çıkana dek pek çok caz gitaristi düz, akora dayalı ve piyano ile nefesli sazlara kıyasla gayet sönük bir biçimde çalıyordu. Bu durum Charlie Christian ve Django Reinhardt ile birlikte değişti. ===== Charlie Christian ===== Charlie Christian o zamana kadar keşfedilmemiş bir dünya olan 'elektrik gitar' alanında ustalığını sergilemiş bir müzisyendir. Uzun, swing içeren soloları gitarı nefeslilerin hegemonyasından kurtardı. Christian'ın kimi pasajları kendisine örnek aldığı saksofoncu Lester Young'dan esintiler taşır. Jazz-rock döneminden önce yetişmiş bütün caz gitaristlerinde şu ya da bu şekilde Charlie Christian etkisini görmek mümkündür. Hatta 1960'ların en önemli caz gitaristi olan Wes Montgomery de temelde Charlie Christian etkisi taşıdığından, Christian'ın etkisi dolaylı biçimde 1990'lara kadar uzanır. ===== Django Reinhardt ===== Django Reinhardt, Fransa'da yaşamış olan bir Belçika çingenesidir. Çoğunlukla Avrupa'da çalmış, Amerika'ya sadece bir defa gitmiştir. Bununla beraber kayıtlarına Amerika'da ulaşılabiliyordu ve özellikle swing dönemi boyunca Reinhardt Amerikalı caz gitaristlerin en çok tuttuğu kişilerden biri olmuştur. Reinhardt'ın aletine olan hakimiyeti had safhadadır. Hız konusunda, teknik açıdan çalınması daha kolay enstrümanlarla yarıştığı bile söylenmektedir. Süslü - şatafatlı bir çalışı ve oldukça belirgin bir vibratosu vardır. Çingene müzik ruhu ile caz anlayışını bir potada eritmeyi başarmıştır. Bu iki gitaristi daha iyi tetkik etmek için yaklaşımlarını ve bu yaklaşımlardaki farklılıkları gözden geçirelim. * Christian'ın soloları genelde süreklilik gösteren bir düzen içindedir ama bunlarla sınırlı değildir, Reinhardt ise sıra dışı ve aniden ortaya attığı melodik fikirlerle sürprizlerle doludur. * Christian'ın cümleleri nefeslileri andırır, Reinhardt'ınkiler ise piyanoyu. * Christian kayıtlarının hemen hepsinde amfi kullanmıştır, Reinhardt için böyle bir durum söz konusu değildir. * Christian'ın tonu yumuşak ve yuvarlaktır. Reinhardt'ın tonu ise keskin ve metaliktir. * Christian'ın kökeninde blues geleneği vardır. Reinhardt'a Çingene müziği temel oluşturmuş, Fransız izlenimcileri Maurice Ravel ve Claude Debussy'nin stilini oluşturmasında önemli rolü olmuştur. * Christian çok az vibratolu çalmıştır buna karşın Reinhardt'ın vibratolu çalışı kendisini karakterize eden özelliklerin başında yer alır. ==== Şarkıcılar ==== ===== Billie Holiday ===== küçükresim|Billie Holiday, 1949 Billie Holiday 1930'ların başlarından itibaren caz arenasında etkisi en büyük olan şarkıcıdır. Pek çok vokal kariyerine Holiday'i taklit ederek başlamıştır. Pek çoğu da çıkardığı albümü ona adamıştır. Caz müzisyenlerine "ıssız bir adaya düşseniz yanınıza alacağınız kayıtlar hangileridir" diye sorulduğunda pek çoğu yanıtlarına Billi Holiday'i de dahil etmiştir. Caz müzisyenleri tarafından enstrümantal müziğin hemen her zaman vokale tercih edildiği de göz önünde bulundurulsa bu cevabın önemi daha iyi anlaşılır. Holiday'in sesi Bessie Smith kadar güçlü, Sarah Vaughan kadar zengin değildi. Ella Fitzgerald'in sahip olduğu ses aralığına ve hıza da sahip değildi. Buna rağmen Holiday'in bu kadar takdir edilmesinin sebebi neydi peki ? Öncelikle orijinal ve taze bir sesi vardı. Şarkı sözleri gerçeğe dönüşürdü adeta ve doğrudan dinleyiciyle konuşuyor havasını oluştururdu. Hüzünlü şarkılarda yansıttığı keder ve ıstırap dinleyiciyi ağlatabilecek seviyedeydi. Bununla beraber 1930'ların sonundaki bazı kayıtlarında çağdaşlarında raslanmayan umarsız bir neşe de görülür. Holiday'i bu kadar önemli yapan nedenlerden biri de sunduğu 'caz tadı' idi. Gerçek anlamda bir blues şarkıcısı olmadığından Holiday'in sesi ve yaklaşımı nefeslileri andırırdı. Caz enstrümantalistleri gibi şarkıyı doğrudan sunmaktan kaçınmış, ritimleriyle oynayarak şarkıları farklı şekillerde yorumlamıştır. Holiday; Artie Shaw, Benny Goodman ve Count Basie gibi kendi döneminin dev müzisyenleriyle turnelere çıkmış, kayıtlar yapmıştır. 1938 yılında Teddy Wilson, Lester Young ve Basie Orkestrası'ndan bazı müzisyenlerle birlikte yaptığı kayıtlar dönemin sivrilmiş çalışmaları arasındadır. 1937 kaydı "Carelessly" listelerde birinciliğe yükselmiş, 1945' kadar da toplam 35 kaydı ilk 1920'de kendine yer bulmuştur. Kimi dinleyiciler Holiday'in 1930'lar boyunca yaptığı kayıtların en iyileri olduğunu savunurken, diğer bir kısım dinleyici ise 1950'lerde yaptığı kayıtların duygusal anlamda daha vurucu olduğunu belirtmektedir. 1972 yılında yapılmış olan "Lady Sings The Blues" filminin esin kaynağı olan Billie Holiday'in albümleri ölümünden yaklaşık 40 sene geçmesine karşın hala pek çok müzik severe hitap etmekte, alıcı bulmaktadır. ===== Ella Fitzgerald ===== küçükresim|sol|Ella Fitzgerald Ella Fitzgerald 20. yüzyılın opera sanatçısı olmayan en etkileyici ve olağanüstü şarkıcısıdır. Adeta kusursuz bir tekniği vardır. Kıvraklığı ile dinleyiciyi etkiler. Swing'i yansıtmadaki başarısı ve senkoplardaki zamanlaması ile orkestra içindeki nefesli sazlardan biri gibidir (hem de en iyilerinden biri). Dönemin pek çok trompet ve saksofoncusu müzikal ifade açısından onun ulaşmış olduğu seviyeye ulaşamamıştır. 1930'ların ortalarında şöhret kazanmaya başlayan Fitzgerald, 1938 yılında Chick Webb'in grubuyla yaptığı "A-Tisket-A- Tasket" icrasıyla 1 numaraya yerleşmiştir. Bu grupla sonra daha pek çok kayıt gerçekleştirip turnelere çıkmış, Webb'in ölümünden sonra da yıllarca liderliğini üstlenmiştir. Ella Fitzgerald'ın tonu berrak ve esnektir. Ses aralığı ise 3 oktavdır ki buna pek rastlanmaz. Hangi tonda ve tempoda olursa olsun şarkılarında hep rahattır. Yaklaşımı genel olarak huzur ve sıcaklık duygusu taşır. Pek çok şarkıcının meyilli olduğu melodramik yaklaşımın aksine Fitzgerald neşeli ve coşkulu bir hava taşır. Pek çokları onun zirvede olduğu dönemin 1950'ler ve 1960'lar olduğunu söyler. Bununla beraber 1970'li 1980'li yıllarda da oldukça etkileyici performans sergilemiştir. Kendisi icat etmemiş olsa da "scat" tarzının en bilinen temsilcisidir. Ondan sonraki diğer tüm modern scat şarkıcıları kendilerini ilk etkileyen kişinin Fitzgerald olduğunu söyler. Scat tarzındaki bu etkisi onun sadece caz dinleyicileri tarafından sevildiği izlenimi uynadırmasın; şarkılara kattığı ruh ve gerçeklikten ötürü pek çok pop müzik dinleyicisi de Ella Fitzgerald'ı dinlemiş ve etkilenmiştir. === Popülarite === Swing dönemindeki caz müzisyenleri bugünkü rock starlarına benzetilebilir. Benny Goodman, Count Basie, Duke Ellington 30'lar ve 40'lar boyunca herkesin bildiği isimlerdi. Halk onları caz müzisyeni olarak değil, dans orkestralarının liderleri olarak görüyordu. Bu müzisyenleri sahip oldukları ün daha sonra çok az caz müziyenine nasip olmuştur. O dönemde orkestralarının (meşhur ya da değil) fazlalığı müzisyen ihtiyacına neden olmuş bu da caz müzisyenleri için iş olanaklarının artmasını sağlamıştır. Fakat pek çok orkestra doğaçlamaya önem vermediğinden müzisyenlerin bu orkestralarda kendilerini ne kadar geliştirebildikleri tartışılır. 1950'lerdeki rock gruplarında olduğu gibi, swing gruplarının 1930'lar ve 1940'lardaki en önemli işlevi insanlara dans müziği sunmalarıydı. Popüler rock gruplarıyla swing orkestralarının bir diğer benzerliği de özenle hazırlanmış kıyafetler ve sahne şovlarıdır. Sergilenen performansın görselliği önemli sayıdaki dinleyici için başlı başına bir çekim oluşturmuştur. Bu yüzden swing döneminin popülaritesi kulağın yanı sıra göze de hitap etmesinden kaynaklanır. Peki bu popülariteyi elde etmiş olan swing dönemi caz müziğinin zirvelerinden biri midir ? Bu soruya cevap vermeden önce cazı nasıl tanımlayacağımız önem kazanıyor. Eğer swing'e 'caz geleneğine ve bütünlüğüne olan bağlılığı' açısından yaklaşırsak, evet, gerçekten de swing cazın zirvelerinden biridir. Ama daha katı bir tanım kullanıp, cazın doğaçlama içermesi gerektiği ve doğaçlamanın cazın olmazsa olmazlardan biri olduğunu söylersek swing için bir önceki cümledeki yargı geçerliliğini kaybeder. Çünkü dönemin dans orkestralarına göre caz kategorisine çok daha yakın olan orkestralarda dahi öncelikli amaç doğaçlama değildi. == Kaynakça ==
Isaac Asimov (2 Ocak 1920 – 6 Nisan 1992), Boston Üniversitesi'nde biyokimya profesörlüğü yapmış Amerikalı yazar ve biyokimyager. Daha çok bilimkurgu ve popüler bilim yazarlığı yapması ile tanındı. Hayatı boyunca 500'den fazla kitap 90.000 kartpostal yazdı ve üretkenliği ile bilinirdi. Pek çok konuda yapıtları olmasına karşın, bilimkurgu eserleri ve popüler bilim kitapları ile tanınmıştır. Kurgu olmayan çok sayıda eserinin yanı sıra fantezi dalında da yazmıştır. Dewey Onlu Sınıflama Sistemi'ndeki felsefe hariç tüm ana dallarda eserleri vardır. Asimov, ortak görüşle bilimkurgu dalının ustasıdır. Robert A. Heinlein ve Arthur C. Clarke ile birlikte yaşadığı dönemde "üç büyük" bilimkurgu yazarından biri olarak kabul edilmiştir. == Çocukluğu ve ailesi == Kesin doğum tarihi bilinmeyen Asimov'un doğum tarihi resmi kayıtlarda 2 Ocak 1920'dir. Rusya'da Smolensk yakınlarındaki bir kasabada Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Asimov, ailesi ile birlikte üç yaşındayken Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etti. New York kentinde büyüdü. 20 yaşından önce bilimkurgu öyküleri yazmaya başladı. Columbia Üniversitesi'nden 1939'da mezun oldu ve kimya dalında doktorasını aynı üniversiteden aldı. Daha sonra Boston Üniversitesi'ne geçti. Burada 1979'da profesör oldu. 26 Temmuz 1942'de Gertrude Blugerman ile evlendi. Bu evliliğinden iki çocuğu oldu. 1973'te ilk eşinden boşanan Asimov, aynı yıl Janet Jeppson ile evlendi. 1983'te olduğu by- pass ameliyatındaki kan naklinde kendisine verilen enfekte kan nedeniyle AIDS'e yakalandı ve 6 Nisan 1992'de bu hastalık yüzünden öldü. AIDS'ten öldüğü gerçeği ölümünden 10 yıl sonra kamuoyuna açıklandı. == Yazarlık kariyeri == Yazarlık kariyerine bilimkurgu ile başlayan Asimov, popüler bilim kitapları ve şiir kitapları da yayımladı. 1941'de yayımlanan Galaksi Şeytanları (Nightfall) adlı kısa bilimkurgu öyküsü, en ünlü bilimkurgu öykülerden biri oldu. Bu öykü 1968'de Amerikan Bilimkurgu Yazarları adlı kuruluş tarafından o zamana dek yazılmış en iyi kısa bilimkurgu öyküsü seçildi. Asimov, Vakıf, Robot ve Galaktik İmparatorluk serileri ile büyük ün kazanmıştır. == Kazandığı Ödüller == * Nebula Best Short story (aday) (1965): Founding Father * Nebula Best Short story (aday) (1965): Eyes Do More Than See * Nebula Best Novel (kazandı) (1972): The Gods Themselves * Hugo Best Novel (kazandı) (1973): The Gods Themselves * Hugo Best Novellette (aday) (1975): That Thou Art Mindful of Him * Nebula Best Novellette (aday) (1976): The Bicentennial Man * Hugo Best Novellette (kazandı) (1977): The Bicentennial Man * Nebula Best Novel (aday) (1982): Vakıf'ın Sınırı * Hugo Best Novel (kazandı) (1983): Vakıf'ın Sınırı * Hugo Best Novel (aday) (1984): The Robots of Dawn * Nebula Best Short story (aday) (1986): Robot Dreams * Hugo Best Short story (aday) (1987): Robot Dreams * Hugo Best Novellette (kazandı) (1992): Gold === Yapıtları === Not: Asimov kitaplarının Türkçe çevirilerinde, (özellikle eski basım kitaplarda) orijinal isimlere sadık kalınmamış olduğu için, bazı baskılar bilgilendirme amaçlı olarak parantez içinde verilmiştir. == Bilimkurgu Kitapları == * Robot Serisi: ** Çelik Mağaralar (Ölü Gezegen) - The Caves of Steel ** Güneşin Tanrıları - The Naked Sun ** Şafağın Robotları - The Robots of Dawn ** Kurtarıcı - Robots and Empire * Galaktik İmparatorluk Hikâyeleri: ** Tanrılar ve İmparatorlar - The Currents of Space ** Sonsuzun Tohumları (Asi Gezegen Tyrran) - The Stars, Like Dust ** Zamandan Kaçış (Uğursuz Gezegen Galactica) - Pebble in the Sky * Vakıf Öncesi: ** Vakıf Kurulurken (İmparatorluk Kurulurken) - Prelude to Foundation ** Vakıf İleri (Erişilmez İmparatorluk) - Forward the Foundation * Vakıf Üçlemesi: ** Vakıf (İmparatorluk) - Foundation ** Vakıf ve İmparatorluk (Altın Galaksi) - Foundation and Empire ** İkinci Vakıf (Gizli Tanrılar) - Second Foundation * Vakıf Sonrası: ** Vakıf'ın Sınırı (Galaksi Çöküyor) - Foundation's Edge ** Vakıf ve Dünya - Foundation and Earth === Seri Harici Hikâyeleri === Asterisk * işaretli hikâyeler Vakıf ve Robot serileri ile küçük bağlantılar taşır. * Sonsuzluğun Sonu* (Evrenin Çanları) - The End of Eternity * Kan Damarlarında Yolculuk - Fantastic Voyage * Hedef Beyin* - Fantastic Voyage II: Destination Brain * İntikam Tanrıçası* - Nemesis * Galaksi Şeytanları - Nightfall * İşte Tanrılar - The Gods Themselves === Kısa Hikâye Kitapları === * Üç Robot Yasası * Robot Öyküleri Antolojisi * Ben Robot - I, Robot * Dünya Hepimize Yeter - Earth Is Room Enough * Marslılar (Uzayın Bekçileri) - The Martian Way and Other Stories * Karadul Bulmacaları - (Puzzles of the Black Widowers) * Melezler Venüste * Güle Güle Dünya Son Öyküler - Gold === Popüler Bilim Kitapları === * Dolu Dolu Yaşadım * Bilim ve Buluşlar Tarihi * Dün Bugün Yarın * Patlayan Güneşler Üstnovaların Taşıdığı Gizler * Yeryüzü ve Uzay * Uzayın Sınırları * Bilinmeyen Tehlike * İnsanlığın Geleceği Dünyamızı Tehdit Eden Felaketler * Dünya Dışı Uygarlıklar == Dış bağlantılar == * Asimov, Vakıf Serisi Robot Yasaları ve Röportajlar * 1965'te Horizon ile Robotlar üzerine bir söyleşisi * Kategori:1920 doğumlular Kategori:Smolensk Oblastı doğumlular Kategori:1992 yılında ölenler Kategori:Rusya Yahudileri Kategori:Amerikalı bilimkurgu yazarları Kategori:Kurgusal olmayan eserler veren Amerikalı yazarlar Kategori:Amerikalı ateistler Kategori:Rusya Yahudisi asıllı Amerikalılar Kategori:Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Sovyet göçmenler Kategori:Amerika Birleşik Devletleri vatandaşlığına kabul edilenler Kategori:Columbia Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Hugo Ödülü alan yazarlar Kategori:Nebula Ödülü alan yazarlar Kategori:Mizah yazarları Kategori:Bilim tarihçileri Kategori:HIV/AIDS'li kişiler Kategori:New York eyaletinde enfeksiyon hastalıklarından ölenler Kategori:New York'ta ölenler Kategori:AIDS'e bağlı hastalıklardan ölenler Kategori:Cenazesi yakılarak icra olunan kişiler Kategori:Ateist yazarlar Kategori:Yahudi ateistler Kategori:Rus ateistler Kategori:Amerika Birleşik Devletleri'nde AIDS'e bağlı hastalıklardan ölenler‎ Kategori:20. yüzyıl Amerikalı erkek yazarları
Matematikte doğrudan tanıtlama, verilen bir önermenin var olan matematiksel teoremlerden yararlanarak doğru olduğunu gösterme işlemidir. Bize verilen bilgileri ve daha önceden kabul ettiğimiz aksiyomları ya da önceden ispat etmiş olduğumuz eşitlikleri kullanarak doğrudan sonuca gideriz. En çok kullanılan ispat yöntemidir diyebiliriz. Belirtilen şartlar "p" olsun, bu şartlar altında doğru olacağı iddia edilen teorem "q" olsun. p-->q olduğunu ispatlamamız gerekir. Örnek verelim. İddia1: 4'e tam bölünebilen bir sayı ile 2'ye tam bölünemeyen iki sayının toplamı tektir. İspat1: 4 ile tam bölünebilen sayı "a" olsun. 2 ile tam bölünemeyen sayı "b" olsun. Öyle x ve y tam sayıları vardır ki a=4x b=2y+1 sağlanır. (2x+y) = p olsun. Kategori:Matematiksel ispatlar
Mısır tanrıları Mısır mitolojisinde adı geçen tanrılardır. == Başlıca tanrılar == === Erkek === * Aker - Dünya ve ufuk tanrısı * Amun - Bir yaratıcı tanrı, Thebes şehrinin koruyucu tanrısı ve Yeni Krallık döneminde Mısır'ın önde gelen tanrısı * Anhur - Savaş ve av tanrısı * Aten - Akhenaten dönemindetek tanrılı veya tek tanrılı Atenist inanç sisteminin odak noktası haline gelen Güneş diski tanrısı * Atum - Bir yaratıcı tanrı ve güneş tanrısı, Ennead'in ilk tanrısı * Bennu - Bir balıkçıl olarak tasvir edilen bir güneş tanrısı, yaratıcı tanrı * Geb - Bir toprak tanrısı ve Ennead'in üyesi * Hapi - Nil selinin kişileştirilmesi * Horus - Gökyüzü, güneş, krallık, koruma ve şifa ile bağlantılı, genellikle bir şahin veya bir insan çocuğu olarak gösterilen büyük bir tanrı. Genellikle Osiris ve İsis'in oğlu olduğu söylenir. * Khepri - Genellikle Ra'nın sabah formu olarak muamele gören ve bir bok böceği ile temsil edilen bir güneş yaratıcısı tanrı * Khnum (Khnemu) - Bir dalgıç tanrı * Khonsu - Amun ve Mut'un oğlu bir ay tanrısı * Mihos (Mahes, Mihos) - aslan tanrı, Bastet'in çocuğu * Montu - Thebes'te ibadet edilen bir savaş ve güneş tanrısı * Nefertum - Zamanın başında güneş tanrısının içinden yükseldiği lotus çiçeği tanrısı. Ptah ve Sekhmet'in oğlu. * Nemty - Şahin tanrı, Orta Mısır'da bulunur * Neper - Tahıl tanrısı * Osiris - yeraltı dünyasını yöneten ve bitki örtüsünü, güneş tanrısını ve ölen ruhları canlandıran ölüm ve diriliş tanrısı * Ptah - Bir yaratıcı tanrı ve zanaatkarların tanrısı, Memphis'in koruyucu tanrısı * Ra - Güneş tanrısı * Set - Çölle bağlantılı şiddet, kaos ve güçle karakterize kararsız bir tanrı. Osiris'in mitolojik katili ve Horus'un düşmanı, aynı zamanda kralın destekçisi. * Shu - Rüzgar veya havanın somutlaşmış hali, Ennead'in bir üyesi * Sobek - Timsah tanrısı, Faiyum'da ve Kom Ombo'da tapınıyor * Sopdu - Gökyüzünün ve Mısır'ın doğu sınır bölgelerinin tanrısı * Thoth - Bir ay tanrısı ve bir yazı ve yazıcı tanrısı ve Hermopolis'in koruyucu tanrısı * Wadj-wer - Akdeniz'in veya Nil Deltası göllerinin kişileştirilmesi === Kadın === * Amunet - Amun'un kadın mevkidaşı ve Ogdoad'ın bir üyesi * Anuket - Mısır'ın güney sınır bölgelerinin, özellikle de Nil'in alt kataraktlarının tanrıçası * Bastet - Tanrıça bir kedi ya da dişi aslan, şehrinin koruyucusudur * Bat - Mısır tarihinin ilk dönemlerinden kalma İnek tanrıçası, sonunda Hathor tarafından özümsenmiştir * Hathor (Mısır: Het- Hert) - Gökyüzü, güneş, cinsellik, annelik, müzik, dans, yabancı topraklar, mallar ve öbür dünya ile bağlantılı en önemli tanrıçalardan biri. Ra'nın Gözü'nün birçok formundan biri. * Heket - Kurbağa tanrıçası doğum sırasında kadınları koruduğunu söyledi * Hesat - Anne inek tanrıçası * Imentet (Amentet) - Isis ve Hathor ile yakından bağlantılı bir ölüm sonrası yaşam tanrıçası * İsis - Osiris'in karısı ve Horus'un annesi, cenaze törenleri, annelik, koruma ve sihirle bağlantılı. Yunan ve Roma dininde de önemli bir tanrı oldu. * Maat - Gerçeği, adaleti ve düzeni kişileştiren tanrıça * Menhit - Bir dişi aslan tanrıçası * Mut - Thebes'te ibadet edilen Amun'un Eşi * Neith - Bir yaratıcı ve avcı tanrıça ,Aşağı Mısır'daki Sais şehrinin koruyucusu * Nekhbet (Nekhebit) - Bir akbaba tanrıçası, Yukarı Mısır'ın vesayet tanrısı * Nephthys (Mısırlı: Nebet-Het) - Isis'in yanında Osiris'in yasını tutan Set'in eşi Ennead'in bir üyesi * Nepit - Bir tahıl tanrıçası, Neper'in dişi karşılığı * Nut - Bir gökyüzü tanrıçası, Ennead'in bir üyesi * Pakhet - Daha çok Beni Hasan çevresindeki bölgede tapılan bir dişi aslan tanrıçası * Renenutet - Bir tarım tanrıçası * Satet - Mısır'ın güney sınır bölgelerinin bir tanrıçası * Sekhmet - Bir dişi aslan tanrıçası, hem yıkıcı hem de şiddetli ve hastalıkları önleme yeteneğine sahip, onları savaşta yöneten firavunların koruyucusu, Ptah'ın eşi ve Ra'nın Gözü'nün birçok formundan biri. * Tefnut - Nem tanrıçası ve Ennead'in bir üyesi * Wadjet (Uatchit) - Bir kobra tanrıçası, Aşağı Mısır'ın vesayet tanrısı * Wosret (Mısır: Usret) - Teb tanrıçası === Hem erkek hem de kadın formları === * Anubis/Anput - Mumyalama tanrısı/tanrıçası ve ölülerin koruyucusu * Heh - Sonsuzluğun kişileştirilmesi ve Ogdoad'ın bir üyesi * Kek - Kaos ve Karanlığın tanrısı, aynı zamanda ilkel karanlık kavramı. Kek'in dişi formu Kauket olarak bilinir. * Nu (Nun) - Dünyanın yaratılışta ortaya çıktığı biçimsiz, sulu düzensizliğin kişileştirilmesi ve Ogdoad'ın bir üyesi * Ra (Re) -Yaratılış ve öbür dünya ile ilgilinen önde gelen Mısır güneş tanrısı. Tanrıların mitolojik hükümdarı, her Mısır kralının babası ve Heliopolis'in koruyucu tanrısı. * Tatenen - Eski Mısır yaratılış mitlerinde kaostan ortaya çıkan dünyanın ilk höyüğünün kişileştirilmesi == Küçük tanrılar == === Erkek === * Aani - Koruyucu bir maymun başlı tanrı * Aati - Ölülerin ruhlarının 42 yargıcından biri * Abu -Abu, muhtemelen Elephantine şehrinde ibadet edilen erken bir Mısır Işık tanrısıydı. * Am-heh - Tehlikeli bir yeraltı tanrısı * Amenhotep I (Amenhetep I) - On sekizinci hanedanın ikinci kralı, tanrılaştırıldı * Hapu'nun oğlu Amenhotep - III. Amenhotep mahkemesinde bir yazar ve mimar, daha sonra bilgeliği için tanrılaştırıldı * Amu-Aa - Gecenin ikinci saatinde Osiris'e eşlik eden bir tanrı * An-af - Ölülerin ruhlarının 42 yargıcından biri * An-hetep-f - Ölülerin ruhlarının 42 yargıcından biri * An-mut-f * An-tcher-f * Andjety (Anedjti, Anezti) -Yukarı Mısır'ın dokuzuncu nome tanrısı * Ani - Festivaller tanrısı * Anti - Yukarı Mısır'ın şahin tanrısı * Apedemak -Aşağı Nübye'deki bazı Mısır yapımı tapınaklarda görünen bir savaşçı aslan tanrısı * Apep (Apepi) - Kötü niyetli kaosu kişileştiren ve her gece yeraltı dünyasında Ra ile savaştığı söylenen yılan tanrısı * Āpesh - Bir kaplumbağa tanrısı * Apis - Memphis'te bir tanrı olarak tapılan ve Ptah'ın bir tezahürü olarak görülen canlı bir boğa * Arensnuphis - Greko-Romen döneminde Aşağı Nübye'deki Mısır tapınaklarında görünen bir Nübye tanrısı * Asklepius - Mısır'da Saqqara'da tapılan bir Yunan tanrısı * Ash - Libya Çölü tanrısı ve Mısır'ın batısındaki vahalar ile de ilgili tanrı * Astennu - Thoth ile ilişkili bir babun tanrısı. * Ba - Bereket tanrısı * Ba-Ra * Baal - Yeni Krallık döneminde Mısır'da ibadet edilen Suriye ve Kenan'dan gökyüzü ve fırtına tanrısı * Babi - Cinsellik ve saldırganlıkla karakterize bir babun tanrısı * Banebdjedet - Bir koç tanrısı, Mendes şehrinin koruyucusu * Ba-Pef - Az bilinen bir yeraltı tanrısı; sekizinci saatin koç başlı tanrısı * Bes - Apotropaik tanrı, cüce olarak temsil edilir, özellikle doğum sırasında çocukları ve kadınları korumada önemlidir * Buchis - Teb çevresinde ibadet edilen canlı bir boğa tanrısı ve Montu'nun bir tezahürü * Dedun (Dedwen) - Mısırlılara tütsü ve diğer kaynakları sağladığı söylenen bir Nübye tanrısı * Denwen - Bir yılan ve ejderha tanrısı * Djebuty - vesayet tanrısı * Djefa - Bolluk Tanrısı * Dionysus-Osiris - Bir yaşam-ölüm-yeniden doğuş tanrısı. * Dua - Tuvalet ve sanitasyon tanrısı * Fa - Kader tanrısı * Fetket - Ra'nın bir uşağı * Gengen Wer - Yaşam gücünü içeren göksel yumurtayı koruyan göksel kaz tanrısı * Ha - Libya Çölü tanrısı ve Mısır'ın batısındaki vahalar ile de ilgili * Ḥapy (Hapi) - Horus'un oğlu * Hapy-Wet - cennetteki Nil Tanrısı * Hardedef (Djedefhor) - Bir tanrının eseri olduğu düşünülen bir kitap yazdığı için öldükten sonra tanrılaştırılan Kral Khufu'nun oğlu * Harmachis (Hor-em-akhet) - Sfenks tanrısı, Horus'un formu * Harsomtus - Bir çocuk tanrı * Haurun - Bir koruyucu ve iyileştirici tanrı, aslen Kenanlı bir tanrı * Heka - Sihrin kişileştirilmesi * Heneb - Tahıl tanrısı * Henkhisesui - Doğu rüzgarının tanrısı * Heru-Khu - Tuat'ın beşinci bölümünde bir tanrı * Hery-sha-duat - Tuat tarlalarından sorumlu Yeraltı tanrısı * Heryshaf - Herakleopolis Magna'da ibadet edilen Ram tanrısı * Horon - aslen Kenanlı bir tanrı * Hu - Sözlü sözün otoritesinin kişileştirilmesi * Iah (Aah, Yah) - Bir ay tanrısı * Ihy (Ihu) - Horus ve Hathor'da doğan, sistrum tarafından üretilen müzik ve neşeyi temsil eden bir çocuk tanrı * İmhotep - bir iyileştirici tanrı olarak tanrılaşmış * Jüpiter-Amun - Mısır'daki Siwa Vahasında tapılan, Roma'dan etkilenmiş bir tanrı * Kagemni - Snefuru Kagemni * Khenti-Amenti (u) - Bir nekropol tanrısı * Khenti-qerer * Khesfu - onuncu bölümünde bir mızrak taşıyan bir tanrı * Khentekhtai (Khente-Khtai) - Athribis'te tapılan timsah tanrısı * Kherty - Genellikle koç olarak tasvir edilen bir cehennem dünyası tanrısı * Kneph - Bir koç yaratıcısı tanrı * Mandulis - Bazı Mısır tapınaklarında ortaya çıkan bir Aşağı Nübye güneş tanrısı * Mehen - Yeraltı dünyasında dolaşırken Ra'nın barikatını koruyan yılan tanrı * Mestȧ (Imset) - Horus 'un oğlu * Min - Bir erkeklik tanrısı * Mnevis - Heliopolis'te Ra'nın bir tezahürü olarak tapılan canlı bir boğa tanrısı * Nefer Hor - Thoth'un oğlu * Neferhotep - Hathor'un Oğlu * Nefertum (Nefertem) - parfüm tanrısı * Nehebu- Kau - Koruyucu bir yılan tanrısı * Nun - ilk suların tanrısı * Panebtawy - Bir çocuk tanrı, Yaşlı Horus'un oğlu * Petbe - İntikam Tanrısı * Peteese - Nil'de boğulan Pihor'un kardeşi, daha sonra tanrılaştırıldı * Pihor - Nil'de boğulan Peteese'nin kardeşi, daha sonra tanrılaştırıldı * Ptah-hotep - Bir Bilgelik Metninin Yazarı, daha sonra tanrılaştırıldı * Qebeḥsenuf (Qebehsenuef) - Horus'un oğlu * Qebui - Kuzey rüzgarlarının tanrısı * Ra-ateni * Rā-Ḥerakhty - Güzel bir tanrı * Reshep - Yeni Krallık'ta Mısır dinine kabul edilen, sakallı ve Yukarı Mısır tacıyla tasvir edilen Suriye savaş tanrısı * Sah - Orion takımyıldızının kişileştirilmesi * Sebeg - Merkür gezegeninin kişileştirilmesi * Sebiumeker - üreme ve doğurganlık tanrısı * Sed - Krallığı koruyan bir çakal tanrısı * Seker - Memphite Nekropolü Tanrısı * Sekhemus - dördüncü saatte Tanrısı * Sepa - İnsanları yılan ısırıklarından koruyan bir kırkayak tanrısı * Sepes - Bir ağaçta yaşayan tanrı * Sepṭu - sakallı bir tüy giyen tanrı * Serapis -Osiris ve Apis'in özelliklerini birkaç Yunan tanrısının özellikleriyle birleştiren Ptolemaios Dönemi'nden bir Greko-Mısır tanrısı. Onun gibi Mısır dışında Yunan ve Roma dinine kabul edilen Isis'in kocası. * Seta-Ta - Tuat'ın dördüncü bölümünde mumyalanmış bir tanrı * Setcheh - Bir yılan iblis * Setem - Bir şifa tanrısı * Shed - İnsanları tehlike ve talihsizlikten kurtardığına inanılan bir tanrı * Shehbui - Güney rüzgarının tanrısı * Shezmu - Aynı zamanda ruhları kınayan şarap ve yağ preslerinin tanrısı * Sia - Algının kişileştirilmesi * Sopdu - Doğu deltasının tanrısı * Sopdet (Sothis) - Sirius yıldızının kişileştirilmesi, Sopdu'nun annesi * Ṭuamutef (Duamutef) - Horus'un bir oğlu * Tutu - Greko-Romen döneminden bir apotropaik tanrı * Uneg/Weneg - Kozmik düzeni koruyan bir bitki tanrısı ve Ra'nın oğlu * Wenenu - Koruyucu bir tanrı * Wepwawet - bir çakal tanrısı, * Yam - Bazı Mısır metinlerinde geçen Suriye deniz tanrısı === Kadın === * Ahti - Kötü niyetli bir su aygırı tanrıçası * Amathaunta - Bir okyanus tanrıçası * Ammit - Mahkum edilmiş ruhları yiyen tanrıça * Amn - Yeraltı dünyasında ölülerin ruhlarını karşılayan bir tanrıça * Anat (Anta) - Aslen Suriye'den olan ve Orta Krallık'ta Mısır dinine giren bir savaş ve bereket tanrıçası. Re'nin kızı, böylece Mısır'da Astarte'nin kız kardeşi. * Anhefta - bir koruyucu ruh * Anit - Andjety'nin Karısı * Anuke - Bir savaş tanrıçası * Apet - bir güneş diski giyen tanrıça * Astarte -Yeni Krallık'ta Mısır dinine giren Suriye ve Kenanlı bir savaşçı tanrıça * Ba'alat Gebal - Byblos şehrinin hamisi olan Kenanlı bir tanrıça, Mısır dinine kabul edildi * Besna - Ev güvenliği tanrıçası * Esna - İlahi bir levrek * Hatmehit - Mendes'de tapılan balık tanrıçası * Hedetet - Küçük bir akrep tanrıçası * Heptet - Ölüm tanrıçası ile ilişkili tanrıça * Heret-Kau - Ölümden sonraki yaşamda ölülerin ruhlarını koruyan koruyucu tanrıça * Hert-ketit-s - Aslan başlı tanrıça * Hert-Nemmat- Set - * Hert-sefu-s - * Heru-pa-kaut - Başında balık olan bir ana tanrıça * Heset - Yiyecek ve içecek tanrıçası * Hetepes-Sekhus - Aynı zamanda bir kobra tanrıçası olan Ra'nın gözünün kişileştirilmesi * Horea - Set'in karısı * Iat - Süt ve hemşirelik tanrıçası * Iabet - Doğurganlık ve yeniden doğuş tanrıçası * Ipy - Su aygırı olarak tasvir edilen bir ana tanrıça * Ishtar - Zaman zaman Mısır metinlerinde bahsedilen Astarte'nin Doğu Sami versiyonu * Iusaaset (Ausaas) - Atum'un dişi muadili; Heliopolis'te tapınılan tanrıça * Iw - Bir yaratılış tanrıçası * Kebehut - Tazelik tanrıçası Anubis'in kızı, cesetlerin mumyalanmasında ona yardım ediyor * Ken - aşk tanrıçası * Khefthernebes - Bir cenaze tanrısı * Mafdet - Yırtıcı bir tanrıça tehlikeli yaratıkları yok ettiğini söylenir * Mehit - Anhur'un eşi Abydos'ta tapınılan bir savaşçı aslan tanrıçası * Matit - Thinis'te bir kült merkezi olan cenaze kedi tanrıçası * Mehet-Weret - Göksel inek tanrıçası * Menhit (Menhyt) - Ra'nın kaşını kişileştiren bir güneş aslan tanrıçası * Meretseger - Theban Necropolis'i yöneten bir kobra tanrıçası * Merit - Kozmik düzeni kuran müzik tanrıçası * Meskhenet (Mesenet) - Doğuma başkanlık eden bir tanrıça * Nakith - Yeraltı dünyasının tanrıçası * Naunet - Nun'un kadın muadili * Nebethetepet - Atum'un dişi muadili * Nebt-Ankhiu - Yeraltı tanrıçası * Nebt-Khu - Yeraltı tanrıçası * Nebt-Mat - Yeraltı tanrıçası * Nebt-Setau - Yeraltı tanrıçası * Nebt-Shat - Yeraltı tanrıçası * Nebt-Shefshefet - Yeraltı tanrıçası * Nefertari - I. Amenhotep'in annesi, tanrılaştırıldı * Nehmetawy - Küçük bir tanrıça, Nehebu- Kau veya Thoth'un eşi * Pelikan - Ölülerin tanrıçası * Perit - Yeraltı dünyasının tanrıçası * Pesi - Yeraltı tanrıçası * Qererti * Qerhet - Aşağı Mısır'ın sekiz adayının tanrıçası * Qetesh (Qudshu) - Yeni Krallık'ta Mısır dinine kabul edilen Suriye ve Kenan'dan bir cinsellik tanrıçası * Raet-Tawy - Ra'nın bir dişi muadili * Rekhit - Yeraltı tanrıçası * Renenet - Şans tanrıçası * Renpet - Yılı kişileştiren tanrıça * Sait - Yeraltı tanrıçası * Sefkhet-Abwy - Yazı ve tapınak kütüphanelerinin tanrıçası * Sehith - Yeraltı dünyasının tanrıçası * Sekhat-Hor - Bir inek tanrıçası * Sekhet-Metu - Yeraltı tanrıçası * Seret - Muhtemelen aslen Libya'dan bir dişi aslan tanrıçası * Serket - Şifa ve koruma için çağrılan bir akrep tanrıçası * Sesenet-Khu - Yeraltı tanrıçası * Seshat - yazma ve kayıt tutma Tanrıçasıdır * Shemat-Khu - Yeraltı tanrıçası * Shentayet - Muhtemelen dulların koruyucu tanrıçası * Shenty - Bir inek tanrıçası * Shesmetet - Bir dişi aslan tanrıçası * Sopdet - Sirius yıldızının tanrılaştırılması * Swenet - Aswan ile ilgili tanrıça * Ta- Bitjet - Küçük bir akrep tanrıçası * Ta-Sent-Nefert - Yaşlı Horus'un karısı * Tafner - bir akbaba başlığı tanrıçası * Taweret (Thoeris) - Hipopotam tanrıçası, doğumdaki kadınların koruyucusu * Tayt (Tayet) - Dokuma tanrıçası * Temet - Atum'un kadın meslektaşı * Temtith - Yeraltı dünyasının tanrıçası * Tenenet - doğum tanrıçası * Themath - Yeraltı dünyasının bir tanrıçası * Thermuthis - Kader, bereket ve hasat tanrıçası * Thmei - Gerçeğin tanrıçası * Tjenenyet - Koruyucu tanrıça * Tjenmyt - Bira tanrıçası * Unut - Hermopolis bölgesinde tapılan, yılan veya tavşan olarak temsil edilen bir tanrıça * Usit - Yeraltı tanrıçası * Wepset - Bir koruyucu yılan tanrıça * Werethekau - Kralı koruyan bir tanrıça === Erkek veya kadın === * Hedjhotep - Kumaşların ve giysilerin tanrısı * Shai - Kaderin kişileştirilmesi === Nesneler === Semi - Duat'ın onuncu bölümünde bulunan tanrısallaştırılmış bir nesne == Daha az bilinen tanrılar == === Erkek === * Ȧakhu - Beşinci Ảat'ın Tanrısı * Ảakhu - Bir koç başlı tanrı * Ảakhu-ḥetch-t - Ölülerin tanrısı * Ảakhu-ra - Şafağın şarkı söyleyen tanrısı * Ảakhu-sa-ta-f - Bir savaşçı tanrı * Ảakhui - İki lotus asasına sahip bir tanrı * Ȧmi-beq - Ölülerin tanrısı * Ảmi-haf - Zıpkını olan bir tanrı * Ami-Ḥe-t-Serqet-Ka-hetep-t - Bir tanrı * Ảmi-kar - Şarkı söyleyen bir maymun tanrı * Ảmi-keḥau - Bir tanrı * Ảmi-naut-f - Yılan tanrısı * Ảmi-nehţ-f - Bir tanrı * Ảmi-neter - Şarkı söyleyen bir tanrı * Ảmi-Nu - Bir gökyüzü tanrısı * Ȧmi-Pe - Bir aslan tanrısı * Ảmi-reţ - Bir tanrı * Ảmi- seḥseḩ - Bir tanrı * Ảmi-sekhet-f - Kendi alanının tanrısı * Ảmi-sepa-f - Bir tanrı * Ảmi-suḥt-f - Dokuzuncu Ảat tanrısı * Ảmi-ta - Bir yılan tanrı * Ảmi-ut - Ayın dokuzuncu gününün Tanrısı * Ảnmut-făbesh - Bir yıldız tanrısı * Antywy - Yukarı Mısır'ın onuncu nome tanrısı Gecenin altıncı saatinin tanrısı. * Ảri - Yaratıcı tanrı * Ảri-em-ăua - Gecenin altıncı saatinin tanrısı * Ảri-en-ȧb-f - Mavi gözlü tanrı * Ảri-ḥetch-f - Işık tanrısı * Ảri-ren-f-tehesef - Ayın onuncu gününün tanrısı * Ảri-tchet-f - Ayın dokuzuncu gününün tanrısı * Ảrit- Ảmen - Bir tanrı * Athpi - Bir şafak tanrısı * Ati - Bir tanrı * Ba - Erkeklikle ilişkili bir koç tanrısı * Ba-ảakhu-hā-f - Bir koç başlı tanrı * Ba-em-uār-ur - Bir tanrı * Ba-ta - Bir maymun tanrısı * Ba-tau - Cynopolis'te tapılan bir tanrı * Ba-utcha-hāu-f - Koç başlı bir tanrı * Ḥeb - Bir tanrı * Ḥun-sāḥu - Bir tanrı * Ḥutchai - Batı rüzgarının tanrısı * Khenti-en-Sa-t - Bir yıldız tanrısı * Khenti-heh-f - Osiris'in mezarını koruyan bıçak gözlü bir tanrı * Khenti-ḥenthau - Bir tanrı * Khenti-Ḥet Ȧnes - Bir tanrı * Khenti-kha- t-ảnes - Osiris'i koruyan bıçak gözlü bir tanrı * Khenti-Khas - Ölülerin burunlarını koruyan bir tanrı * Maa-ảb-khenti-ảḥ-tf - Bir tanrı * Maa-ảtht-f - On dördüncü Ảat tanrısı * Maa-en-Rā - Bir maymun kapıcı tanrısı * Maa-f-ur - Bir tanrı * Maa-ḥa-f - Bir feribot tanrısı * Maa-mer-f - Ayın yirmi altıncı gününün tanrısı * Men-t - Bir tanrı * Meni - Bir tanrı * Menü - Beşinci ayın tanrısı * Menu-nesu-Ḩeru - Bir savaşçı boğa tanrısı * Menu-qeṭ - İlk Ảat Tanrısı * Meţ-en-Ảsảr - Yılan tanrı * Meţ-ḥer - Ölülerin tanrısı * Meṭes - Bir Tanrı * Meţes - Bir kapıcı tanrı * Meţes-ảb - Bir ibis başlı tanrı * Meṭes- neshen - Bir tanrı * Meţi - Bir şahin başlı tanrı * Meţni - Su aygırı kötülük tanrısı * Meţu-ta-f - Bir tanrı * Neb - Bir kaz tanrısı * Neb ảa - Şarkı söyleyen şafak tanrısı * Neb ảmakh - Ảf gemisini çeken tanrı * Neb ankh - Şafağın şarkı söyleyen tanrısı * Neb āq-t - Bir çakal tanrısı * Neb Kheper- Khenti-Ṭuat - Bir Maāt tanrısı * Neb Khert-ta - Bir yıldız tanrı * Neb pāt - Bir tanrı * Neb seb-t - Bir tanrı * Neb Uast - Pakhit gemisinin bir tanrısı * Neb-Un - Bir tanrı * Neb kullanıcısı - Koç başlı bir tanrı * Neb utchat-ti - İnsan bacaklı yılan tanrı * Nebti - Bir tanrı * Nekenher - Korkunç bir tanrı * Neter - Bir yılan tanrı * Neterti - Uuat'ta bir tanrı * Neter bah - Bir tanrı * Neter neferu - Bir tanrı * Neter-hāu - Nil tanrısı * Neter-ka-qetqet - Osiris'i koruyan bir tanrı * Neter-kha - Bin yıllık Tanrı * Netrit-ta-meh - Bir balta tanrısı * Netrit-Then - Bir balta tanrısı * Serq - Bir yılan tanrı * Unnti - Varoluş tanrısı * Untả - Hafif bir tanrı * Yukarı - Bir maymun tanrısı * Up-hai - Ölülerin Tanrısı * Up-shāt-taui - Bir tanrı * Up-uatu - Şarkı söyleyen bir tanrı * Upi-sekhemti - Çakal başlı şarkı söyleyen tanrı * Upt- heka - Büyü tanrısı * Yukarı - Hafif bir tanrı * UPU - Yılan Shemti Tanrısı * Ur - Bir tanrı * Ur-ȧres (Urȧrset) - Bir tekne tanrısı * Ur-at - Kher-Āḥa'nın bir tanrısı * Ur-HEKA - Bir tanrı * Ur-henhenu - Bir su tanrısı * Ur-henu - Bir su tanrısı * Ur-khert - İkinci Ảat'ta bir çakal tanrı * Ur-maati-f - Bir tanrı * Ur-metuu-ḩer-ȧat-f - Bir tanrı * Ur-peḥti - Bir kapıcı tanrısı * Ur- peḩui-f - Bir tanrı * Urrtȧ - Bir tanrı === Kadın === * Ami-khent-AAT - EDFU tanrıçası * Ảmi-pet-seshem-neterit - 12 Thoueris tanrıçasından biri * Ảmi-urt - Bir inek tanrıçası * Ảmi-utchat-sảakhu-Ảtemt - 12 Thoueris tanrıçasından biri * Ảmit-Qeţem - Osiris'in dirilmesine yardım eden bir tanrıça * Ảmit-she- t-urt - Bir tanrıça * Āpertra - Şarkı söyleyen bir tanrıça * Ảrit-ȧakhu - Bir yıldız tanrıçası * Ảriti - Bir tanrıça * Ba-khati - Bir tanrıça * Baiut-s- ảmiu-heh - Bir tanrıça * Ḥebit - Bir hava tanrıçası * Hetemit - Yıkım tanrıçası * Ḥunit - Ayın yirmi birinci günü tanrıçası * Ḥunit Pe - bir tanrıça * Ḥunit urit - Heliopolis'in vesayet tanrıçası * Ḥuntheth - Bir dişi aslan tanrıçası * Ḥurit urit - Bir tanrıça * Maa-ā - Şarkı söyleyen bir tanrı * Maa- neter-s - Şarkı söyleyen bir tanrıça * Neb Ȧa-t (Nebt Ȧa-t) - Bir tanrıça * Neb Ȧa-t-Then (Nebt Ȧa-t-Then) - Bir tanrıça * Neb āāu (Nebt āāu) - Bir tanrıça * Neb-ābui (Nebt-ābui) - Bir tanrıça * Neb ȧkeb (Nebt ȧkeb) - Bir tanrıça * Neb Ȧnit (Nebt Ȧnit) - Bir tanrıça * Neb ảri-t-qerr-t (Nebt ȧri-t- qerr-t) - Bir tanrıça * Neb ảrit-tcheṭflu - Sürüngenleri yaratan tanrıça * Nebảs-ḥatt - Bir tanrıça * Neb ȧs-ur (Nebt ȧs-ur) - Bir tanrıça * Neb Ȧter (Nebt Ȧter-Meḥ) - Bir tanrıça * Neb ȧter-Shemā (Nebt ȧter-Shemā) - Bir tanrıça * Neb ảur (Nebt ảur) - Nehir tanrıçası * Neb Aut (Neb-t Aut) - Bir tanrıça * Neb Bȧa-t (Nebt Bȧa-t) - Bir tanrıça * Neb ḥekau (Nebt ḥekau) - Büyü tanrıçası * Neb ḥetep (Nebt ḥetep) - Bir timsah tanrıçası * Neb Khasa (Nebt Khasa) - Bir tanrıça * Neb Khebit (Nebt Khebit) - Chemmis tanrıçası * Neb peḥti (Nebt peḥti) - Bir tanrıça * Neb Per-res (Nebt Per-res) - Bir tanrıça * Neb petti (Nebt petti) - Bir tanrıça * Neb Sa (Nebt Sa) - Bir tanrıça * Neb Sam (Nebt Sam) - Bir tanrıça * Neb sau-ta (Nebt sau-ta) - Bir tanrıça * Neb sebu (Nebt sebu) - Bir tanrıça * Neb Septi (Nebt Septi) - Bir tanrıça * Neb-t ȧakhu - Şafak yılan tanrıçası * Neb-t ȧnemit - Bir adak tanrıçası * Neb-t ANKH - on iki Tanrıçalardan biri * Neb-t ānkhiu - İki yılanlı bir tanrıça * Neb-t Ảţu - Bir tanrıça * Neb-t au-t-ȧb - Bir inek tanrıçası * Neb-t Kheper - Yılan tanrıça * Neb-t usha - Ṭuat'ın sekizinci bölümünün tanrıçası * Neb Un (Nebt Un) - Bir tanrıça * Nebt Ānnu - Bir tanrıça * Neterit-nekhenit-RA - bir şarkı tanrıçası * Un-baiusit (Unt -baiusit) - Bir tanrıça * Unnit - Bir tanrıça * Unnuit - Bir tanrıça * Upit - Bir yılan tanrıça * Ur-ā - Bir tanrıça * Urit - Bir tanrıça * Urit-ȧmi-t-Ṭuat - Ra'ya eşlik eden bir tanrıça * Urit-em- sekhemu-s - Dördüncü saatin tanrıçası * Urit-en-kru - Bir dişi aslan başlı su aygırı tanrıçası * Urit-ḥekau - Yukarı Mısır Tanrıçası * Urti-ḥethati - Ánu tanrıçası === Erkek veya kadın === * Medjed - Ölüler Kitabı'ndan küçük bir tanrı. * Neb au-t-ȧb - Ṭuat'taki bir tanrı veya tanrıça (doğrulama için ek alıntı gerektirir) * Netrit fent - Bir balta tanrısı veya tanrıça (doğrulama için ek alıntıya ihtiyaç duyar) == Tanrı grupları == * Aai - Duat'da dokuzuncu bölümün 3 koruyucu tanrıları onlar Ab-ta, Anhefta ve Ermen-ta'dır * Cavern tanrıları - Birçok yeraltı tanrısı, lanetlenmiş ruhları başlarını keserek ve yutarak cezalandırmakla suçlanıyorlar. * Ennead - dünya oluşturma sırasında Atum tarafından üretilen dokuz tanrı ailesinin genişletilmesi. Ennead genellikle Atum, çocukları Shu ve Tefnut, çocukları Geb ve Nut ve çocukları Osiris, Isis, Set ve Nephthys'den oluşuyordu. * Teb Triad, Amun onun eşini Mut ve oğulları Khonsu'da oluşan grup. * Horus dört oğulları mumyalanmış bedeni koruyan dört tanrı. * Gate tanrıları - birçok tehlikeli koruyucu tanrı. * Hemsut (veya Hemuset) - kader ve kaderin koruyucu tanrıçaları, Ptah'ın kızları * Her-Hequi - Duat'ın beşinci bölümündeki 4 tanrı * Günün Saatleri tanrılar - günün her saatinin 12 ilahi bedenlenmesi: kısmen büyük tanrılar * Gece tanrılarının Saatleri - gecenin her saatinden 12 tanrıça, başlarına beş köşeli bir yıldız takıyorlardı. * Maat'ın 42 hakimi - öbür dünyada ölülerin ruhlarını yargılayan Osiris dahil 42 tanrı * Khnemiu - Duat'ın on birinci bölümünde kırmızı kron giyen 4 tanrı * Ogdoad - yaratılıştan önce var olan sekiz tanrıların kümesi. Ogdoad genellikle Amun - Amunet, Nu - Naunet, Heh - Hauhet ve Kek - Kauket'den oluşuyordu. * Renniu - Duat'da on birinci bölümünde 4 tanrı * Setheniu-Tep - Duat'ın on birinci bölümü, beyaz taçlar giyen 4 tanrı * 12 Thoueris tanrıçası == Kaynakça == * Lorton, Claude Traunecker. Çeviri Fransızlardan David (2001). Mısır tanrıları (1. İngilizce edn, geliştirilmiş ve genişletilmiş). Ithaca, NY [ua]: Cornell University Press. ISBN 0-8014-3834-9. * Budge, Sir Ernest A. Wallis (2010). Mısır hiyeroglif sözlüğü (iki ciltte, bir İngilizce kelime dizini, kral listesi ve dizinli coğrafi liste, hiyeroglif karakterlerin listesi, Kıpti ve Sami alfabeleri ile). New York: Cosimo Classics. Mayıs ISBN 978-1-61640-460-4. * "Aswan Tarihi Gerçekler ve Zaman Çizelgesi: Aswan, Mısır". http://www.world- guides.com/africa/egypt/aswan/aswan_history.html . * Petry, Alan W. Shorter; Bonnie L. (1994) tarafından yeni bir kaynakça ile. Mısır tanrıları: bir el kitabı (rev. Edn). San Bernardino (Kaliforniya): Borgo Press. ISBN 0-89370-535-7. * "Mısırın tanrıları". http://www.touregypt.net/godsofegypt/ . * Willockx, Sjef. "Amentet, Andjeti ve Anubis: Üç Eski Mısır Tanrısı (2007)". * Mark, Joshua J. "Mısır Tanrıları - Tam Liste". https://www.ancient.eu/article/885/egyptian-gods---the-complete-list/ . * Nelson, Thomas (2017). The Woman's Study Bible: Denge, Umut ve Dönüşüm için Tanrı'nın Gerçeğini Almak. Biblica, Inc. * "GVC09-24: Mistik yaratıklar ve tanrılar -Mısır". [1] * Durdin-Robertson, Lawrence (1979). Tanrıçalarla Komünyon: Tanrıçaların Putları, İmgeleri ve Sembolleri; Mısır Bölüm III. Cesara Yayınları. * Raymond O. Faulkner tarafından çevrilen çeviriler; ek ile; Ogden Goelet JR'nin yorumu Wasserman .; EA Wallis Budge gözetiminde 1890'da üretilen faks cildinden renkli resimlerle; Carol AR Andrews tarafından tanıtıldı; Eva Von Dassow tarafından düzenlenmiş; James (1994) tarafından tasarlanan bir baskıda. Mısır Ölüler Kitabı: Gündelik ortaya çıkma kitabı: MÖ 1250 dolaylarında yazıcılar ve bilinmeyen sanatçılar tarafından yazılmış ve resimlendirilmiş Ani Papirüsü olmak (kutsal adakların kraliyet yazarı), kitapların bölümlerinin dengesi dahil Eski metinlerden derlenen, Mısır uygarlığının köklerine kadar uzanan, kent resesyonu olarak bilinen ölülerin kalıntıları (1. baskı). San Francisco: Chronicle Books. ISBN 0-8118-0767-3. # Kategori:Mitoloji listeleri Tanrı
David Paul Cronenberg (d. 15 Mart 1943), Kanadalı sinemacı. == Hayatı == David Cronenberg 1943 yılında Toronto, Ontario, Kanada'da gazeteci bir baba ve piyanist bir annenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Küçük yaşlarda edebiyat ve müzik alanlarındaki yeteneğiyle dikkat çekti. Üniversite eğitimine başlamadan önce yazdığı pek çok karanlık hikâye çeşitli yerlerde yayınlandı. Toronto Üniversitesi Fen bilimleri bölümünde yüksek tahsiline başladı. Daha sonra bu bölümden ayrılıp aynı okulun edebiyat bölümüne geçti. Bu yıllarda yaptığı Transfer (1966), From the Drain (1967), Stereo (1969) ve Crimes of the Future (1970) adlı kısa filmler ile sinemaya başladı. Televizyon dizileri için teklifler aldı. İlk uzun metrajlı filmi olan They Came From Within (1975) kurbanlarının cinsel arzularını kontrol edemez hale getiren bir parazit türünün anlatıldığı, dönem için normal sayılamayacak bir filmdi. Bu sebeple Cronenberg film için ödenek sıkıntısı çekti. Masrafların yarısını ödemesi için bazı yapımcıları ikna etti. Benzer bir konuyu ele aldığı filmi Rabid (Kuduz - 1977) ve değişime uğramış çocukları temel alan, ancak değişimin esas sebebinin nefret olduğunun anlatıldığı The Brood (1979) filmleri ile adını duyurdu. 1983 yılında çektiği Videodrome ile televizyon izleyicilerinin aslında televizyon dalgaları aracılığıyla yayılan elektrik sinyalleriyle, kurgusal ve yapay bir dünyaya çekildiği tezini aktarırken, önemli toplumsal sorunlara ve histerilere de değindi. Bu başarılı bağımsız yapımları ile Hollywood yapımcılarının dikkatini çekti ve daha popüler görünen The Dead Zone (Kör Nokta - 1983, Stephen King'in romanından uyarlama) ve The Fly (Sinek - 1986, 1956 yapımı aynı adlı filmin yeniden çekimi) filmleri ile adını duyurmaya ve sıradan bir yönetmenden daha fazlası olduğunu göstermeye başladı. Daha geniş bir kitleye hitap etme fırsatını bulduğu bu dönemde, kendi tarzının en başarılı filmlerinden biri olan Dead Ringers (Ölü İkizler - 1988) adlı yapıma imza attı. 1991 yılında ise filme çekilemez denilen, William Burroughs romanı Naked Lunch'ı (Muhteşem Yemek - 1991) kendi özgün tarzında perdeye aktardı. Bunu diğer filmlerine göre daha az ilgi çeken ve ünlü bir Broadway müzikalinden uyarlanan M. Butterfly takip etti. 1996 yılında Crash (Çarpışma) ve 1999 yılında eXistenZ (vAroluŞ) filmleri ile Videodrome ile değindiği konulara benzer hikâyeleri perdeye taşıdı. Crash ile trafik kazaları ile cinsel hazlarının doruğa çıktığına inanan bir grup insanı, eXistenZ ile de hayatımıza bir daha çıkmamak üzere giren bilgisayarlar ve sanal dünyalarda geçen bilgisayar oyunlarının geleceğini anlatan Cronenberg, her filminde olduğu gibi bu filmlerinde de üzerinde düşünülmesi gereken sahneler ile mesajlar taşıyan öyküleri ile tarzının doruğuna çıktı. 2002 yılında kendi imkânlarıyla, düşük bir bütçe ile çektiği Spider (Örümcek) filminde daha kişisel ve karanlık bir öyküyü, etkileyici bir biçimde izleyicisine sundu. David Cronenberg, filmlerinde sürekli anlatmaya çalıştığı, her zaman savunduğu ve çok da ütopik olmayan fikirleri, karanlık ve ürkütücü mizansenleriyle ve kostüm, müzik gibi öğeleri ustaca kullanmasıyla çoğu bilimkurgu, korku yönetmeninden farklı bir yerdedir. Bedensel Korku diyebileceğimiz bir türün öncüsü olarak, makineler, yapay biyolojik etkenler, değişime uğratılmış parazitler gibi insan kaynaklı tehlikelerin, yine insanı zihinsel ve en önemlisi bedensel olarak bambaşka bir varlığa dönüştürmesini anlatırken, yarattığı her sahnenin arkasına bir anlam gizleyerek filmlerinin üzerinde düşünülmesini sağlamaktadır. Bu bağlamda her zaman sözünü ettiği ve savunduğu New Flesh (Yeni Beden) kavramını geniş kitlelere ulaştırmaktadır. Bilimin insan tarafından doğal işleyişi saptırmak için bir araç olarak kullanımını ne kadar büyük sorunlara yol açabileceğini Cronenberg filmlerinde görebiliriz. Sonraki dönemlerinde ise bu kavramların beden, kan gibi organik yapılarla gösteriminden çok felsefi ve psikolojik anlatımlar ile sunulduğunu ve her iki yöntem ile de başarılı olduğu söylenebilir. == Filmografisi == * Transfer (1966) * From the Drain (1967) * Stereo (1969) * Crimes of the Future (1970) * The Victim (1974) * Shivers (1975) * Rabid (Kuduz) (1977) * Fast Company (1979) * The Brood (1979) * Scanners (1981) * The Dead Zone (Kör Nokta) (1983) * Videodrome (1983) * The Fly (Sinek) (1986) * Dead Ringers (Ölü İkizler) (1988) * Naked Lunch (Çıplak Şölen) (1991) * M.Butterfly (film) (1993) * Crash (Çarpışma) (1996) * eXistenZ (VaroluŞ) (1999) * Spider (Örümcek) (2002) * A History Of Violence (2005) * To Each His Own Cinema (2007) * Eastern Promises (2007) * William S. Burroughs: A Man Within (2010) * A Dangerous Method (2011) * Cosmopolis (2012) * Maps to the Stars (2014) ==Kaynakça== * Yeres, Artun (derleyen) (2004). "Göstermenin Sorumluluğu". İstanbul: Donkişot Yayınları. s. 111. ISBN 975-6511-25-7 == Dış bağlantılar == * IMDb Sayfası * Resmi olmayan web sayfası Cronenberg, David Kategori:1943 doğumlular Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Kanadalı ateistler Kategori:Litvanya Yahudisi asıllı Kanadalılar Kategori:Kanadalı erkek sinema oyuncuları Kategori:Yahudi oyuncular Kategori:Çevrimiçi Sinema Eleştirmenleri Topluluğu En İyi Yönetmen Ödülü sahipleri Kategori:Toronto Sinema Eleştirmenleri Derneği En İyi Yönetmen Ödülü sahipleri Kategori:En İyi Yönetmen Los Angeles Sinema Eleştirmenleri Derneği Ödülü sahipleri Kategori:En İyi Yönetmen Chicago Sinema Eleştirmenleri Derneği Ödülü sahipleri Kategori:New York Film Eleştirmenleri Birliği Ödülü sahipleri Kategori:New York Film Eleştirmenleri Birliği En İyi Senaryo Ödülü sahipleri
Porsche 356, Porsche'nin üretilen ilk modeli. Ferdinand Porsche tasarımı sırasında yardımcı olmuştur, ancak proje ve genel model tasarımı Ferry Porsche tarafından gerçekleştirilmiştir. 356 serisi'nin ilki 1948'de Roadster Number 1 (veya Porsche 356/1) , takibinde ise 1950 356 Coupé (Ferry Porsche o günlerde ölüm döşeğinde olan babası için bu modelin adına babasının ismi olan "Ferdinand"ı uygun görmüştür), 1952 Cabriolet (1954 yılında makyajlanmıştır) ve 356 Speedster modelleridir. == Üretim Yılları == Porsche 356 1948 - 1965 Model Üretim Yılları Model Güç 1940'lar 1940'lar 1940'lar 1940'lar 1940'lar 1940'lar 1940'lar 1940'lar 1940'lar 1940'lar 1950'ler 1950'ler 1950'ler 1950'ler 1950'ler 1950'ler 1950'ler 1950'ler 1950'ler 1950'ler 1960'lar 1960'lar 1960'lar 1960'lar 1960'lar 1960'lar 1960'lar 1960'lar 1960'lar 1960'lar Model Güç 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 356 Serisi 356 29 kW/40 HP 356 1100 29 kW/40 HP 356 1300 32 kW/44 HP 356 1300 S 44 kW/60 HP 356 1500 44 kW/60 HP 356 1500 40 kW/55 HP 356 America Roadster 51 kW/70 HP 356 1500 S 51 kW/70 HP A Serisi 356 1300 29 kW/40 HP 356 1300 S 44 kW/60 HP 356 1500 GS Carrera 74 kW/100 HP 356 1500 GS Carrera de Luxe 74 kW/100 HP 356 1500 GS Carrera GT 81 kW/110 HP 356 1600 44 kW/60 HP 356 1600 S 55 kW/75 HP 356 1600 GS Carrera de Luxe 77 kW/105 HP 356 1600 GS Carrera GT 85 kW/115 HP B Serisi 356 1600 44 kW/60 HP 356 Super 75 55 kW/75 HP 356 Super 90 66 kW/90 HP 356 1600 GS Carrera GT 85 kW/115 HP 356 Carrera 2 96 kW/130 HP C Serisi 356 1600 C 55 kW/75 HP 356 1600 SC 70 kW/95 HP 356 Carrera 2 96 kW/130 HP 356 Kategori:1940'lar otomobilleri Kategori:1950'ler otomobilleri Kategori:1960'lar otomobilleri Kategori:1948'de tanıtılan otomobiller Kategori:Coupe otomobiller Kategori:Le Mans 24 Saat otomobilleri Kategori:Motoru arkada olan taşıtlar Kategori:Arkadan itişli taşıtlar Kategori:Roadsterler Kategori:Spor otomobiller
küçükresim|Öklid'in Elementlerinden bir kanıt ( Kitap I, Önerme I) Matematiksel ispat, matematiksel bir ifade için türerilmiş varsayımların mantıksal olarak doğru olduğu sonucunu garantileyen, çıkarımsal bir argümandır. Argüman, teoremler gibi önceden oluşturulmuş diğer ifadeleri kullanabilir; lakin prensipte her delil, kabul edilen çıkarım kurallarıyla birlikte yalnızca aksiyom olarak bilinen belirli temel veya orijinal varsayımlar kullanılarak oluşturulabilir. Matematiksel tanıtta mantık kullanılır ancak genellikle bir ölçüde doğal dilden de yararlanılır ve dolayısıyla bir parça belirsizlik içerir. Gerçekten de matematikte yazılan tanıtların büyük çoğunluğu informel mantığın uygulaması olarak kabul edilebilir. Tamamıyla formel tanıtların ele alındığı tanıtlama teorisi bağlamında, bu tip tamamıyle formel olmayan tanıtlamalara "sosyal tanıtlama" denir. Bu ayrım, günümüz ve geçmiş matematiksel uygulamaların, matematikte yarı görgücülüğün ve matematik folklorünün yoğun olarak incelenmesine yol açmıştır. Matematik felsefesi ise dilin ve mantığın tanıtlardaki rolü ve "dil olarak matematik" ile ilgilidir. Kişinin formalizme olan yaklaşımından bağımsız olarak, doğru olduğu tanıtlanan sonuca teorem denir. Bu teorem, tamamıyla formel olan bir tanıtta son satırda yer alır ve tanıtın tümü, bu teoremin aksiyomlardan nasıl türetildiğini gösterir. Bir teorem tanıtlandıktan sonra başka önermeleri tanıtlamada kullanılabilir. Matematiğin temelleri adı verilen önermeler tanıtlanamayan ya da tanıtlanması gerekmeyen önermelerdir. Bunlar bir zamanlar matematik felsefecilerinin başlıca uğraşı alanıydı. Günümüzde ilgi odağı daha çok matematiksel uygulamalara, yani kabul edilebilir matematiksel tekniklere kaymıştır. Bazı kabul görmüş tanıtlama teknikleri: * Doğrudan tanıtlama: Sonucun, aksiyomlar, tanımlar ve daha önceki savların mantıksal olarak birleştirilmesiyle elde edildiği yöntem. * Tümevarımla tanıtlama: Temel bir durumun tanıtlandığı ve bir tümevarım kuralı kulanılarak çok sayıda (sıkça sonsuz olan) başka durumların tanıtlandığı yöntem. * Olmayana ergi tanıtı (Reductio ad absurdum olarak da bilinir): Bir özelliğin doğru olması durumunda mantıksal bir çelişkinin doğacağı dolayısıyla özelliğin yanlış olduğunun gösterildiği yöntem. * Oluşturarak tanıtlama: İstenen özelliğe sahip somut bir örnek oluşturularak istenen özellikte bir nesnenin var olduğunun gösterildiği yöntem. * Tüketerek tanıtlama: Tanıtlanacak önermenin sonlu sayıda duruma bölünerek her birinin ayrı ayrı tanıtlandığı yöntem. * Köşegen yöntemiyle tanıtlama: Köşegen yöntemiyle tanıtlama Georg Cantor tarafından özel önermeleri tanıtlamak için geliştirilmiştir. İlk olarak, rasyonel sayıların sayılabilir ve gerçel sayıların sayılamaz olduğunu göstermek için kullanmıştır. * Çekmece ilkesi: İlk olarak Alman matematikçi Peter Gustav Lejeune Dirichlet tarafından ortaya konulan genel bir eşleştirme ilkesidir. Sayısı belli olan bir nesneler topluluğu nesne sayısından daha az sayıda çekmeceye yerleştirildiğinde, çekmecelerden en az birinde birden fazla nesnenin var olmak zorunda olduğunu ifade eder. Olasılıkçı tanıtlama, olasılık teorisi yardımıyla istenen özellikte bir örneğin var olduğunun gösterildiği bir tanıtlama olarak anlaşılmalıdır, yani bir teoremin doğru "olabileceği" şeklinde değil. Bu ikinci türdeki uslamlamalara 'usayatkınlık tanıtı' denebilir; Collatz sanısı örneğinde bunun gerçek bir tanıtlamadan ne kadar uzak olduğu aşikardır. Olasılıkçı tanıtlama -oluşturarak tanıtlama dışında- varlık teoremlerini tanıtlamanın birçok yönteminden biridir. Örneğin "f(X)'i sağlayan en az bir X var" önermesini tanıtlamaya çalışıyorsanız, bir varlık ya da oluşturmacı olmayan tanıt f(X)'i sağlayan bir X olduğunu tanıtlar fakat bu X'in nasıl elde edileceğini göstermez. Buna karşın oluşturmacı bir kanıt X'in nasıl elde edildiğini de gösterir. Doğru olduğu düşünülen fakat henüz tanıtlanmayan bir önerme sanı (konjektür) olarak bilinir. Bazı durumlarda, belirli bir önermenin verili bir aksiyomlar kümesinden tanıtlanamayacağı tanıtlanabilir; bkz. örneğin süreklilik hipotezi. Aksiyom sistemlerinin çoğunda, ne tanıtlanabilen ne de tanıtlanamayan önermeler bulunur (bkz. Gödel'in eksiklik kuramı). * Tanıtlama teorisi * Modeller kuramı * Otomatik teorem tanıtlama * Geçersiz tanıt * Oluşturmacı olmayan tanıt * Matematiksel tanıtlar listesi Kategori:Mantık
Memet Fadıl Akgündüzhttps://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2343/201002166_c3.pdf?sequence=3&isAllowed;=y (22 Ocak 1956) Türk mühendis, iş insanı ve siyasetçidir. Şirketinin adı sebebiyle Jet Fadıl diye de bilinir. ==Hayatı== 22 Ocak 1956'da Siirt'te doğdu. Arap asıllıdır. İlk ve orta öğrenimiyle liseyi Siirt'te bitirdi. 1980'de Yıldız Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik Fakültesi Elektrik Mühendisliği bölümünden mezun oldu. Devlet Yem Sanayi'inde 7 yıl Kontrol Mühendisi olarak çalıştı. 1987'de Jet Sürücü Kursu'nu açarak iş hayatına girdi. 1989'da kendisine ait olan Jetpa Holding'in ilk şirketini kurdu. Holding bünyesindeki pazarlama şirketi 700.000 aileye konut, otomobil, elektrikli ev ve ofis cihazları sattı. Özel sektör olarak Türkiye'nin ilk toplu konut projesi JETKONUT'u 1998'de hayata geçirdi. 300 milyon euroya mal olan "Türkiye'nin İlk Dünya Otomobili İmza Projesi"ni 1999'da uluslararası pazara sundu ve dünyanın birçok ülkesinden 300'den fazla distribütörlük talebi aldı. İmza projesi kapsamında Siirt, Diyarbakır, Batman, Mardin ve Şanlıurfa'da kurulacak beş otomobil fabrikasında yılda 1.250.000 otomobil üretilmesi ve bu fabrika yatırımlarıyla Güneydoğu Bölgesi'nde 264.000 kişiye iş imkânı sağlanarak yılda 12 milyar dolar tutarında ihracat yapılması planlandı. 1995'te Dünya'nın ilk İslami Otel konsepti ile Caprice Hotel'i dünya turizm pazarına sundu ve bununla ilgili olarak 2012 yılında Malezya'da düzenlenen 1. Uluslararası Dünya İslami Turizm Konferansı'nda dünyadaki ilk 5 Hilal ödülünü aldı. Avrupa'nın en büyük ve Dünya'nın tek 7 Hilalli oteli olan Caprice Gold Bayrampaşa İstanbul projesi % 87 seviyesine gelmiş olup binanın üzerine Kudüs'ten getirilen Kubbetü's-Sahre taç olarak giydirilmiştir. Jetpa Holding, pazarlama, inşaat, elektronik, medya, bankacılık gibi sektörlerde faaliyet gösterdi. Bu yaptıklarına ek olarak görünenin aksine arka planda sürekli hissedarları ve halk ile mali sorunlar da yaşamaktadır. Bir dönem hakkındaki Avrupa'da kurduğu İslami Titan oluşumuyla gurbetçilerin dini duygularını sömürerek zamanında yaklaşık 650 milyon mark toplayıp ortadan kaybolduğu iddiasıyla açılan davalar ve 600 milyonluk JetPa'nin mal varlığını 3 milyon liraya ablasına ve eniştesine devretmek suretiyle holdingin içini boşaltıp insanları mağdur ettiği ve son olarak günümüzde yaptırdığı Caprice Oteli'nde yarattığı hisse problemleriyle yine ülkesindeki insanların açtığı davalarla başı oldukça derde girmiştir. Kimi davaları devam etmekte ve alacaklılarının çok büyük bir kısmı hâla alacaklarını tahsil edememiştir. Ayrıca son günlerde cezaevinden bile devremülk satışı yaptığı ortaya çıkmıştır.*"170 Milyon dolarlık vurgun" *"Tanju Çolak CAprice için alacaklarına karşılık dava açtı!" "Almanya'daki bazı Türk vatandaşlarını yüksek kar payı vaadiyle kandırarak dolandırıcılık yaptığı" iddiasıyla 2003 yılında tutuklu olarak yargılanan Akgündüz, 15 ay sonra tutuksuz yargılanmak üzere kefaletle serbest bırakıldı. Bakırköy 8. Ağır Ceza Mahkemesinde yargılanan Fadıl Akgündüz Kasım 2006'da "Nitelikli dolandırıcılık" suçundan 4 yıl 2 ay hapis ve 10 bin 400 TL adli para cezasına çarptırıldı.. Yargıtay'a gönderilen cezası 2 yıl sonra usulden bozulan Akgündüz, hakkındaki suçlamaların zaman aşımına girmesiyle yeniden yargılanmadı. 24 Mayıs 2009'da ikinci defa Siirtspor başkanı seçildi. Bu görevi 2 yıl kadar sürdüren Akgündüz başkanlığı bırakarak yerine Tanju Çolak'ı getirdi. "Capricegold Bayrampaşa Projesi" ve "Capricegold Maldivler Projesi"nde yatırımcılara verdiği sözü yerine getirmediği gerekçesiyle yapılan suç duyuruları üzerine hakkında soruşturma başlatılan Akgündüz, "Nitelikli dolandırıcılık" suçlamasıyla çıkarıldığı mahkemece 22 Aralık 2015 tarihinde tutuklandı. Akgündüz, 28 Mart 2017 tarihinde tutuksuz yargılanmak üzere tahliye edildi. 28 Nisan 2023 tarihinde, İstanbul 1. Ağır Ceza Mahkemesi, Fadıl Akgündüz'ü, tacir veya şirket yöneticileri ile kooperatif yöneticilerin dolandırıcılığı suçundan 2 bin 504 yıl 2 ay hapis ve 12 milyon 20 bin lira adli para cezasına çarptırdı. == Siyasi yaşamı == Mehmet Fadıl Akgündüz, 3 Kasım 2002'de yapılan genel seçimlerde Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne 22. Dönem Siirt Milletvekili olarak seçildi. Siirt ilindeki seçimlerinin itiraz üzerine Yüksek Seçim Kurulu tarafından iptal edilmesi nedeniyle 9 Mart 2003 tarihinde yapılan ara seçiminde yeniden vekil seçilemedi ve milletvekilliği düştü. 7 Haziran 2015 Genel Seçimlerinde Siirt'ten bağımsız aday olan Akgündüz, aldığı oy sayısına göre milletvekili seçilemedi. == Notlar == ==Kaynakça== == Dış bağlantılar == * NTVMSNBC: Akgündüz artık ‘dokunulmaz’ değil * HURRIYET: Fadıl Akgündüz 150 milyara serbest Kategori:1959 doğumlular Kategori:Arap asıllı Türkler Kategori:20. yüzyıl Türk iş insanları Kategori:21. yüzyıl Türk iş insanları Kategori:Siirt doğumlu siyasetçiler Kategori:Resim aranan siyasetçiler Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Türk spor yöneticileri Kategori:Yıldız Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik Fakültesinde öğrenim görenler Kategori:Türkiye Arapları Kategori:TBMM 22. dönem Siirt milletvekilleri Kategori:Türk dolandırıcılar
== Olaylar == * 54 - Neron, Roma tahtına oturdu. * 1492 - Kristof Kolomb, Bahamalar'da Yerlilerce Guanahani olarak adlandırılan, San Salvador ismini verdiği adaya ayak bastı. * 1773 - Fransız astronom Charles Messier, Girdap gökadası'nı keşfetti. * 1775 - ABD Deniz Kuvvetleri kuruldu. * 1792 - Amerika Birleşik Devletleri'nde Beyaz Saray olarak bilinen binanın temeli atıldı. * 1827 - 658 yılından beri Müslüman egemenliğinde olan Erivan, Ruslar tarafından ele geçirildi. * 1843 - Bilinen en eski Yahudi yardımlaşma örgütü B'nai B'rith (İttifak Evlatları) New York'ta kuruldu. * 1845 - Teksas'ta yapılan referandumda ABD'ye katılma kararı alındı. * 1884 - Greenwich Gözlemevi'nden geçen meridyen, 0 derece ve uluslararası zaman kuşakları için başlangıç noktası olarak kabul edildi. * 1886 - Amerikalı eczacı Pemberton, Coca Cola'nın formülünü buldu. * 1900 - Avusturyalı nörolog Sigmund Freud, ünlü kitabı Düşlerin Yorumu'nu yayınladı. * 1911 - İtalya Krallığı, Derne'yi işgal etti. * 1914 - Garrett Morgan, gaz maskesini icat etti ve patentini aldı. * 1918 - Talat Paşa liderliğindeki İttihat ve Terakki Hükûmeti istifa etti. * 1921 - TBMM Hükûmeti, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan ile Kars Antlaşması'nı imzaladı ve Doğu Cephesi'nde Türk Kurtuluş Savaşı sona erdi. * 1923 - TBMM'de, Ankara'nın Hükûmet merkezi ve başkent olması kararlaştırıldı. * 1935 - Türkiye'de faaliyet gösteren Mason Locaları Atatürk tarafından kapatıldı. * 1943 - II. Dünya Savaşı: İtalya'da Mussolini'yi devirip başa geçen yeni Hükûmet taraf değiştirdi ve Müttefik Devletler'le ittifak oluşturarak Almanya'ya savaş ilan etti. * 1944 - Letonya'nın günümüzdeki başkenti Riga, Sovyetler Birliği kontrolüne geçti. * 1946 - Fransa'da Dördüncü Cumhuriyet'in Anayasası kabul edildi. * 1951 - Cumhuriyet gazetesinin düzenlediği güzellik yarışmasında, Günseli Başar Türkiye Güzellik Kraliçesi seçildi. * 1955 - Suna Kan, "Viotti Keman Yarışması"nda birinci oldu. Yarışma, ünlü İtalyan kemancı Giovanni Battista Viotti adına düzenlenmişti. * 1968 - Avustralya'ya ilk Türk işçi kafilesi hareket etti. * 1970 - Fiji Birleşmiş Milletler'e üye oldu. * 1972 - Bir Uruguay askeri uçağı And dağlarında (Arjantin ve Şili sınırında) düştü. Sağ kalan 16 kişiye 23 Aralık'ta ulaşılarak kurtarıldı. Bkn: Uruguay Hava Kuvvetleri Uçuş 571 * 1972 - Sovyetler Birliği Hava Yolları Aeroflot'a ait İlyuşin Il-62 tipi bir yolcu uçağı, Moskova yakınlarında Şeremetyevo Uluslararası Havalimanı'na yaklaşırken düştü; 164 yolcu ve 10 kişilik mürettebatın tümü öldü. * 1976 - Bolivya Hava Yolları'na ait bir kargo uçağı, Santa Cruz'da (Bolivya) düştü; 97'si yerde ve çoğunluğu çocuk olmak üzere 100 kişi öldü. * 1977 - Dört Filistinli, bir yolcu uçağını Somali'ye kaçırdı ve Kızıl Ordu Fraksiyonu mensubu 11 tutuklunun salıverilmesini istedi. * 1980 - 16 Nisan 1980'de İstanbul'da Amerikalı bir astsubay ile bir Türk arkadaşını öldüren sol görüşlü militanlar Ahmet Saner ve Kadir Tandoğan, ölüm cezasına çarptırıldı. * 1986 - Büyük Vatan Partisi kendini feshetti. * 1990 - 1975'ten beri devam etmekte olan Lübnan İç Savaşı sona erdi. * 1991 - Bulgaristan'da reel sosyalizm sonrası ilk parlamento seçimleri yapıldı. * 1991 - Eski Millî İstihbarat Teşkilatı Müsteşarı Emekli Orgeneral Adnan Ersöz öldürüldü. Ersöz'ü Dev-Sol örgütü militanlarının öldürdüğü açıklandı. * 1994 - Mali polis, Halil Bezmen'e ait trilyonlarca lira değerindeki antika, tarihî eser ve tabloyu, Amerika Birleşik Devletleri'ne kaçırılmak üzereyken ele geçirdi. * 1995 - İngiliz fizikçi Joseph Rotblat ve içinde bulunduğu antinükleer grup, Nobel Barış Ödülü'nü aldı. * 1995 - Prag'daki Dünya Güreş Şampiyonası'nda, 82 kiloda Hamza Yerlikaya Dünya şampiyonu oldu. * 1996 - Radikal gazetesi yayın hayatına başladı. * 1997 - Altın Koza Film Festivali sonuçlandı. Zeki Demirkubuz'un yönettiği Masumiyet filmi birinciliği aldı. * 2002 - Sırbistan'da, Slobodan Milošević'in devrilmesinden sonra düzenlenen ilk Devlet Başkanlığı seçimi katılımın düşük olması nedeniyle geçersiz sayıldı. * 2002 - Yeniçağ gazetesi yayın hayatına başladı. * 2006 - Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Güney Kore Dış İşleri Bakanı Ban Ki-moon'u yeni BM Genel Sekreteri olarak resmen atadı. Moon görevi Kofi Annan'dan 1 Ocak 2007'de devraldı. * 2006 - Nobel Barış Ödülü, Bangladeşli Muhammed Yunus ve Grameen Bank arasında paylaştırıldı. * 2010 - Şili'deki maden kazasında yer altında mahsur kalan 33 madenci 69 gün sonra sağ olarak kurtarıldı. * 2020 - Microsoft Office 2010 için genişletilmiş desteğe son verildi. == Doğumlar == * 467 - Xiaowen, Çin'de Kuzey Vey Hanedanı'nın altıncı imparatorudur (ö. 499) * 1474 - Mariotto Albertinelli, İtalyan ressam (ö. 1515) * 1820 - John William Dawson, Kanadalı jeolog ve üniversite yöneticisi (ö. 1899) * 1853 - Lillie Langtry, Amerikalı (İngiliz) sosyetik, oyuncu ve yapımcı (ö. 1929) * 1887 - Jozef Tiso, Slovak Katolik rahip ve Slovakya Halk Partisi'nin önde gelen siyasetçilerinden biri (ö. 1947) * 1890 - Conrad Richter, Amerikalı romancı (ö. 1968) * 1903 - Takiji Kobayashi, Japon proleter edebiyatı yazarı (ö. 1933) * 1909 - Art Tatum, Amerikalı caz piyanisti (ö. 1956) * 1920 - Laraine Day, Amerikalı oyuncu (ö. 2007) * 1921 - Yves Montand, Fransız şarkıcı ve sinema oyuncusu (ö. 1991) * 1923 - Süha Özgermi, Türk iş insanı ve organizatör (ö. 2013) * 1924 - Roberto Eduardo Viola, Arjantinli asker ve diktatör (ö. 1994) * 1925 - Lenny Bruce, Amerikalı komedyen (ö. 1966) * 1925 - Margaret Hilda Thatcher, Britanyalı kimyager, siyasetçi ve Birleşik Krallık Başbakanı (ö. 2013) * 1925 - Gustav Winckler, Danimarkalı şarkıcı (ö. 1979) * 1927 - Lee Konitz, Amerikalı caz müziği sanatçısı, besteci ve alto saksofoncu (ö. 2020) * 1927 - Nur Ali Tabende, İranlı insan hakları aktivisti (ö. 2019) * 1927 - Turgut Özal, Türk elektrik mühendisi, siyasetçi ve Türkiye Cumhuriyeti'nin 8. Cumhurbaşkanı (ö. 1993) * 1931 - Raymond Kopa, Fransız eski futbolcu (ö. 2017) * 1932 - Liliane Montevecchi, Fransız-İtalyan şarkıcı, dansçı ve oyuncu (ö. 2018) * 1934 - Nana Mouskouri, Yunan şarkıcı * 1936 - Christine Nöstlinger, Avusturyalı yazar (ö. 2018) * 1936 - Shirley Bunnie Foy, Amerikalı şarkıcı (ö. 2016) * 1939 - Melinda Dillon, Amerikalı aktris * 1941 - Neil Aspinall, İngiliz müzik şirketi yöneticisi (ö. 2008) * 1941 - Emre Kongar, Türk toplum bilimci ve akademisyen * 1941 - Paul Simon, Amerikalı müzisyen * 1942 - Rutanya Alda, Leton asıllı Amerikalı oyuncudur * 1942 - Aykut Oray, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2009) * 1945 - Dési Bouterse, Surinamlı siyasetçi ve asker * 1948 - Nusrat Fateh Ali Khan, Pakistanlı müzisyen (ö. 1997) * 1949 - Tarık Akan, Türk sinema sanatçısı (ö. 2016) * 1950 - Tamer Levent, Türk oyuncu, yönetmen ve yazar * 1956 - Sinan Sakić, Sırp pop-halk müziği şarkıcısı (ö. 2018) * 1958 - Cemal Kaşıkçı, Suudi gazeteci ve yazar (ö. 2018) * 1959 - Melek Gençoğlu, Türk senarist * 1961 - Doc Rivers, Eski NBA oyuncusu * 1961 - Abderrahmane Sissako, Moritanyalı yönetmen ve yapımcı * 1962 - Kelly Preston, Amerikalı oyuncu, manken ve şarkıcı (ö. 2020) * 1964 - Allen Covert, Amerikalı sinema oyuncusu ve komedyen * 1966 - Baja Mali Knindža, Sırp halk şarkıcısı ve söz yazarı * 1967 - Aleksander Čeferin, Sloven futbol yöneticisi * 1967 - Javier Sotomayor, Kübalı eski yüksek atlayıcı * 1967 - Kate Walsh, Amerikalı aktris ve iş insanı * 1969 - Lev Mayorov, Azeri futbolcu ve teknik direktör (ö. 2020) * 1970 - Paul Potts, İngiliz tenor * 1971 - Sacha Baron Cohen, İngiliz oyuncu * 1977 - Antonio Di Natale, Eski İtalya millî futbol takımı futbolcusu * 1977 - Paul Pierce, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1978 - Jermaine O'Neal, Amerikalı profesyonel eski basketbolcu * 1979 - Wes Brown, İngiliz futbolcu * 1979 - Mamadou Niang, Eski Senegalli futbolcu * 1980 - Ashanti, Amerikalı albüm yapımcısı, oyuncu, dansçı ve manken * 1980 - David Haye, İngiliz boksör * 1980 - Scott Parker, İngiliz eski millî futbolcu * 1982 - Hans Cornelis, Belçikalı futbolcu * 1982 - Ian Thorpe, Avustralyalı yüzücü * 1984 - Leonel Núñez, Arjantinli futbolcu * 1986 - Gabby Agbonlahor, İngiliz eski futbolcu * 1986 - Sergio Pérez, Meksikalı futbolcu * 1987 - Tochinoshin Tsuyoshi, Gürcistan asıllı profesyonel sumo güreşçisi * 1989 - Enrique Pérez, Meksikalı futbolcu * 1989 - Breno Borges, Brezilyalı futbolcu * 1989 - Alexandria Ocasio-Cortez, Amerikalı politikacı, aktivist ve eğitimci * 1994 - Kübra Akman, Türk voleybolcu * 1995 - Park Jimin, Güney Koreli şarkıcı, söz yazarı ve dansçı * 1996 - Joshua Wong, Hong Konglu aktivist ve politikacı * 2001 - Caleb McLaughlin, Amerikalı televizyon ve sinema oyuncusu == Ölümler == * 54 - Claudius, Roma İmparatoru (d. MÖ 10) * 1282 - Niçiren, Japon Budist keşiş ve Niçiren Budizmi'nin kurucusu (d. 1222) * 1605 - Théodore de Bèze, Fransız Kalvinist Protestan ilahiyatçı, reformcu ve bilgin (d. 1519) * 1687 - Geminiano Montanari, İtalyan gök bilimci (d. 1633) * 1715 - Nicholas Malebranche, Fransız filozof ve Katolik teolog (d. 1638) * 1815 - Joachim Murat, Fransız mareşal, Grandük ve Napoli Kralı (kurşuna dizilerek idam) (d. 1767) * 1822 - Antonio Canova, İtalyan heykeltıraş (d. 1757) * 1825 - I. Maximilian Joseph, Bavyera Krallığı'nın ilk Hükümdarı (d. 1756) * 1863 - Philippe Antoine d'Ornano, Fransız asker ve politikacı (d. 1784) * 1882 - Arthur de Gobineau, Fransız diplomat, yazar ve filozof (d. 1816) * 1890 - Samuel Freeman Miller, Amerikalı tıp doktoru ve avukat (d. 1816) * 1905 - Henry Irving, İngiliz oyuncu (d. 1838) * 1919 - Karl Adolph Gjellerup, Danimarkalı şair ve yazar (d. 1857) * 1928 - Maria Fyodorovna, Rusya İmparatoriçesi (d. 1847) * 1937 - Kazimierz Nowak, Polonyalı seyyah, muhabir ve fotoğrafçı (d. 1897) * 1938 - E. C. Segar, Amerikalı karikatürist ve Temel Reis'in (Popeye) yaratıcısı (d. 1894) * 1945 - Milton S. Hershey, Amerikalı çikolata imalatçısı (d. 1857) * 1946 - Helen Bannerman, İskoç yazar (d. 1862) * 1955 - Manuel Ávila Camacho, Meksika Cumhurbaşkanı olarak görev yapmış siyasetçi ve askeri lider (d. 1897) * 1961 - Augustus John, İngiliz ressam ve grafik sanatçısı (d. 1876) * 1968 - Bea Benaderet, Amerikalı oyuncu ve komedyen (d. 1906) * 1971 - Ömer Nasuhi Bilmen, Türk din âlimi ve 5. Diyanet İşleri Başkanı (d. 1882) * 1973 - Cevat Şakir Kabaağaçlı (Halikarnas Balıkçısı), Türk yazar (d. 1890) * 1974 - Ed Sullivan, Amerikalı eğlence programı sunucusu (d. 1901) * 1978 - Ferih Egemen, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu, yönetmen, yazar ve seslendirme sanatçısı (d. 1917) * 1981 - Antonio Berni, Arjantinli ressam (d. 1905) * 1986 - Kâmuran Yüce, Türk tiyatro sanatçısı (trafik kazası) (d. 1926) * 1987 - Nilgün Marmara, Türk şair (d. 1958) * 1987 - Walter Houser Brattain, Amerikalı fizikçi (d. 1902) * 1990 - Le Duc Tho, Vietnamlı devrimci, diplomat ve Vietnam Komünist Partisi kurucusu (d. 1911) * 1991 - Adnan Ersöz, Türk asker (d. 1917) * 1994 - Selim Turan, Türk ressam ve heykeltıraş (d. 1915) * 1999 - Mahmut Tali Öngören, Türk sinema ve tiyatro yazarı (d. 1931) * 2003 - Bertram Brockhouse, Kanadalı fizikçi (d. 1918) * 2008 - Guillaume Depardieu, Fransız oyuncu (d. 1971) * 2010 - Gérard Berliner, Fransız şarkıcı, söz yazarı, besteci ve oyuncu (d. 1958) * 2011 - Hasan Güngör, Türk güreşçi (d. 1934) * 2013 - Dottie Berger MacKinnon, Amerikalı hayırsever (d. 1942) * 2013 - Lou Scheimer, Amerikalı dünyaca ünlü yapım şirketi Filmation Studios'un kurucusu, yapımcı ve animatör (d. 1928) * 2014 - Elizabeth Norment, Amerikalı oyuncu (d. 1952) * 2016 - Bhumibol Adulyadej, Tayland Kralı (d. 1927) * 2016 - Dario Fo, İtalyan oyun yazarı, tiyatro yönetmeni, oyuncu ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1926) * 2016 - Andrzej Kopiczyński, Polonyalı oyuncu (d. 1934) * 2017 - Pierre Hanon, Belçikalı eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1936) * 2017 - Albert Zafy, Madagaskarlı siyasetçi ve Madakaskar'ın 6. Devlet Başkanı (d. 1927) * 2018 - William Coors, Amerikalı iş insanı (d. 1916) * 2018 - Patricia Lesley Hollis, İngiliz kadın siyasetçi ve eğitimci (d. 1941) * 2018 - Nikolay Pankin, Rus yüzücü ve yüzme antrenörü (d. 1949) * 2020 - Jean Cardot, Fransız heykeltıraş (d. 1930) * 2020 - Marisa de Leza, İspanyol aktris (d. 1933) * 2021 - Dale Kildee, Amerikalı siyasetçi ve eğitimci (d. 1929) * 2021 - Conrado Miranda, El Salvadorlu futbolcu ve teknik direktördür (d. 1928) * 2021 - Gary Paulsen, ABD'li bir yazar (d. 1939) * 2021 - Agnes Jebet Tirop, Kenyalı uzun mesafe koşucusu (d. 1995) * 2022 - James McDivitt, Amerikalı eski bir test pilotu ve NASA Astronotuydu (d. 1929) * 2022 - Jan Rabson, Amerikalı aktör ve seslendirme sanatçısı (d. 1954) * 2022 - Stavros Sarafis, eski Yunan millî futbolcu ve antrenör (d. 1950) * 2022 - Joyce Sims, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı (d. 1959) == Tatiller ve özel günler == * Ankara'nın başkent oluşu *1013 13
İyi-sıralılık ilkesi, küme kuramının bir önermesidir. Her küme iyi sıralı bir küme yapılabilir. Bu teorem sonluötesi tümevarımın her kümede uygulanabilmesini sağlar. İyi sıralılık ilkesi seçim aksiyomuna denktir. Georg Cantor iyi-sıralılık ilkesini "temel bir akıl yürütme kuralı" olarak kabul ediyordu. Buna karşın çoğu matematikçi örneğin \R (Reel sayılar) kümesinin iyi-sıralı bir küme yapılabileceğinden kuşku duymaktaydı. Örneğin 1904 yılında Julius König bunu kanıtladığını düşünüyordu fakat Felix Hausdorff kısa bir süre sonra kanıtlamada bir hata buldu. Ernst Zermelo, iyi-sıralılık ilkesini tanıtlamak için seçim aksiyomunu "kuşku duyulmaz mantıksal bir ilke" olarak kabul etmiş ancak yine kısa bir süre sonra bu aksiyomun iyi-sıralılık ilkesine denk olduğu anlaşılmıştır. Seçim aksiyomu, dolayısıyla iyi-sıralılık ilkesi, Zermelo-Fraenkel-Küme-Kuramı'ndan bağımsızdır. Başka bir deyişle hem bu ilke hem de karşıtı, çelişki doğmadan doğru olarak kabul edilebilir. == Doğal sayıların özelliği == Bazen iyi-sıralılık ilkesi doğal sayıların iyi sıralı olma özelliğini belirtir. Doğal sayıların boş olmayan her altkümesinde en küçük bir sayı bulunur. Bu durumdan bazen sonsuz düşüş yöntemini kullanan kanıtlamalarda yararlanılır: Bir S kümesinin tüm doğal sayıları içerdiğini tanıtlamak için tümünü içermediği varsayılabilir ve iyi-sıralılık ilkesi nedeniyle kümenin içermediği en küçük bir doğal sayı bulunur (en küçük karşı örnek). Bu aşamada daha da küçük bir karşı örnek bulunduğu gösterilirse bir çelişki ortaya çıkar. (alternatif şekilde her karşı örnek için daha küçük bir örnek sayı olduğu dolayısıyla sonsuz şekilde düşülebileceği gösterilebilir; fakat bu durum doğal sayılarda olanaklı değildir.) Bu tanıtlama yöntemi matematiksel tümevarımın tersidir fakat yine de doğal sayıların iyi-sıralılık özelliğine dayanır. Kategori:Matematik teoremleri
Avram Noam Chomsky (, ; ; 7 Aralık 1928), Amerikalı dilbilimci, filozof, bilişsel bilimci, tarihçi, sosyal eleştirmen ve politik aktivist. Philadelphia'da Aşkenazi Yahudi göçmenlerin çocuğu olarak dünyaya gelen Chomsky, New York City'deki alternatif kitapçılardan anarşizme erken bir ilgi duydu. Pennsylvania Üniversitesi'nde okudu ve 1955'te Harvard Society of Fellows'taki yüksek lisans çalışması sırasında, doktorasını kazandığı dönüşümsel gramer teorisini geliştirdi. Kendi ismiyle adlandırdığı Chomsky Hiyerarşisi’ni geliştirmiştir. Dilbilimine olan katkısı Davranışçılık kuramının eleştirisinde çok etkili olmuştur. Ayrıca bilişsel biliminin popülaritesini artırmıştır. Dilbilimsel çalışmalarının yanı sıra Kuzey Amerika’nın en önemli sol politikacı entelektüellerinden biri sayılır. Vietnam Savaşı’ndan itibaren ABD’nin dış ve ekonomik politikalarında Dünya'ca tanınan katı bir eleştirmendir. 1992 yılında gerçekleşen Sanat ve İnsan Hakları Takdirnamesi’nde, 1980 ve 1992 yılları arasında Dünya'nın en çok alıntı yapılan yaşayan insanı seçilmiştir. Noam Chomsky Anarko-sendikalizm ile liberter sosyalizm ile aynı hizada görmektedir.Chomsky wrote the preface to an edition of Rudolf Rocker's book Anarcho-Syndicalism: Theory and Practice. In it Chomsky wrote: "I felt at once, and still feel, that Rocker was pointing the way to a much better world, one that is within our grasp, one that may well be the only alternative to the 'universal catastrophe' towards which 'we are driving on under full sail'..." Book Citation: Rudolph Rocker. Anarcho- Syndicalism: Theory and Practice. AK Press. p. ii. 2004. Ve Dünya Endüstri İşçileri Vakfının bir üyesidir. Babası İbranice öğretmeniydi, ve Ortaçağ İbranice dil bilgisi üzerine hazırlanan bilimsel bir dergiyi çıkarmaktaydı. İlk eğitimini Philadephia'daki Oak Lane Country Day Okulu'nda ve Central Lisesi'nde aldı. 1940 ile 1945 yılları arasında New York şehrinin anarşist- sosyalist Yahudi entelektüel cemaatinin çalışmalarıyla haşır neşir oldu ve Arap-Yahudi işbirliği için çalışmak üzere İsrail'e göç etmeyi planladı. Eğitimine dil bilimi, matematik ve felsefe çalışacağı Pensilvanya Üniversitesi'nde devam etti. 1945-50 yılları arasında Pensilvanya Üniversitesi öğrencisiydi ve dil bilimi öğrenimine başladı. Bu süre zarfında, Zellig Harris'in "Yapısal Dil Biliminin Yöntemi" adlı kitabının düzeltmeleri üzerine çalıştı ve Harris'in siyaset üzerine görüşlerine karşı sempati duymaya başladı. Radikal-empirist bir felsefeci olan Nelson Goodman'ın öğrenciliğini de yaptı. 1951 yılında Goodman'ın Genç Araştırmacı Bursu önerisini kabul ederek Harvard Üniversitesi'ne gitti. 1953 yılında Chomsky, Avrupa'ya seyahat etti. Bu gezi sırasında, yapısal dil bilimini şekillendirme girişiminin işe yaramayacağına karar verdi; çünkü dil oldukça soyut, doğuştan edinilen (İngilizce: generative) bir olguydu. Bundan sonraki çalışmalarının bu olgunun modellenmesi ile ilgili olması gerektiğine karar vermişti. 1955 yılında Pensilvanya Üniversitesi'nden doktora derecesini aldı; ancak bu dereceyi elde etmesini sağlayan araştırmaların çoğunu 1951-55 yılları arasında Harvard Üniversitesi'nde gerçekleştirdi. Doktora derecesini almasından bu yana Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde çalışmaktadır; şu anda Modern Diller ve Dil bilimi bölümündeki Ferrari P. Ward Başkanlığı görevinde bulunmaktadır. Noam, 24 Aralık 1949'da (şu anda Harvard Üniversitesi'nde profesör olan) Carol Schatz ile evlendi. Çiftin iki kız ve bir erkek çocukları vardır. Noam ününü dil bilimi alanında kazandı. Dilbilimin bâzı tarihsel ilkelerini İbranice uzmanı olan babası William'dan edinmiştir. Aslında, yüksek lisans derecesi için gerçekleştirdiği ilk araştırmaları konuşulmakta olan modern İbranice hakkındaydı. Pek çok başarısının arasında en ünlü olanı, modern mantığa ve matematiksel temellere olan ilgisinden kaynaklanan üretici dil bilgisi (ing. generative grammar) üzerine olan çalışmalarıdır. Bunun sonucunda, bunu üretici dil bilgisini doğal dillerin tanımlamasına uygulamıştır. Öğrenci olarak, Noam Pennslyvania Üniversitesi dil bilimi profesörü olan Zellig Harris'ten oldukça etkilenmiştir. Zellis'in siyasi görüşlerine olan sempatisi, onu dil bilimi alanında yüksek lisans eğitimi görmeye yönlendirmiştir. Noam her zaman siyaset ile ilgilenmiştir ve onu dil bilimi alanına çeken şeyin siyaset olduğu söylenir. Sosyalizm ve anarşizme doğru olan siyasi eğilimi, kendi deyişiyle radikal New York Yahudi cemaati nden kaynaklanmaktadır. 1965'ten beri ABD dış politikasının önde gelen eleştirmenlerinden birisi olmuştur. Amerika'nın Vietnam'a karışmasına karşı öne sürülen en önemli argümanlardan kabul edilen Amerikan Gücü ve Yeni Mandarinler makalelerinden oluşan kitabını yayınlamıştır. Chomsky, akademik alanda saygı görmüş ve pek çok defa onurlandırılmıştır. Londra Üniversitesi ve Chicago Üniversitesi tarafından Onursal Doktorluk ile ödüllendirilen Chomsky, aynı zamanda Dünya'nın birçok yerinde konferanslara davet edilmiştir. 1967'de Berkeley'deki California Üniversitesi'nde Beckman Konferansı'nı vermiştir. 1969'da ise Oxford Üniversitesi'nde John Locke Konferansı'nı ve Londra Üniversitesi'nde de Sherman Anma Konferası'nı vermiştir. Kasım 2005 ve Haziran 2008 tarihlerinde ABD'den Foreign Policy ve İngiltere'den Prospect dergilerinin internet üzerinden okuyucu anketleri ile oluşturduğu Dünya'nın ilk 100 entelektüeli listelerinde, 2005 yılında 1., 2008 yılında 11. sırada yer almıştır. == Yaşamı == Chomsky 7 Aralık 1928’de William Chomsky ve Elsie Simonofsky’nin oğlu olarak Dünya'ya gelmiştir. 1945 yılında Pensilvanya Üniversitesi’nde felsefe ve dil bilimi alanında eğitim almaya başlamıştır. Hocaları arasında önde gelen dil bilimciler Zellig S. Haris ve felsefeci Nelson Goodman’dır. Chomsky’nin anarşist çalışmaları 1940'lı yıllardan sonra şekillenmeye başlamıştır. En önemlilerinden birisi İspanya İç Savaşı sırasındaki karşıt anarşist beyanlarıdır. 1950'li yılların başında birkaç yıl Harvard Üniversitesi’nde eğitim almıştır. 1955 yılında ise Pensilvanya Üniversitesi’nde dil bilimi alanında doktora unvanı elde etmiştir. ‘The Logical Structure of Linguistic Theory’ (Dilbilim Teorisinin Mantıksal Yapısı) isimli doktora çalışmasında düşünceleri geliştirmeye yönelik araştırmalar yapmıştır. Bunu 1957 yılında Linguistik alanında en çok tanınan kitabı ‘Syntactic Structures’da (Sentaktik Yapılar) belirtmiştir. Doktorasından sonra asistan profesörlüğüne atanmıştır. 1961’den sonra Massachusetts Teknoloji Enstitüsü, Dilbilimi ve Felsefe alanında ordinaryüs olmuştur. 1960'tan bu yana dil bilimi alanındaki çalışmaları Dünya'ca tanınmaktadır. Bununla birlikte bu alanda en önemli kuramcılardan birisi olarak kabul edilmektedir. Noam Chomsky 1949 yılından beri Dilbilimci Carol Chomsky ile evlidir. == Noam Chomsky’nin dil bilimine akademik etkileri == Noam Chomsky doğal dilleri anlamlarına göre kategorize etmiştir. Kategorize etme eylemini, özel dil ifadelerini meta dil yardımı ile adlandırarak yapmıştır. Meta dilden ayrılarak gelişen gramer sınıfları bir hiyerarşide bölümlere ayrılabilir; bu, günümüzde Chomsky Hiyerarşisi olarak adlandırılır. Chomsky’nin bu çalışmaları dil biliminin temel yapı taşlarını oluşturur. Resmî diller ve Chomsky Hiyerarşisi bilişim evresinde, özellikle karmaşa teorisi ve derleyici yapıların oluşumunda, önemli bir rol oynamıştır. Steven Pinker gibi modern araştırmacılar Chomsky’nin yöntemleri üzerine kendi çalışmalarını yürütmüşlerdir. Alan Turing’in çalışmalarıyla beraber doğal dillerin matematiksel bir bakış açısıyla ulaşılabilir olduğu yapısal bir alan ve biçimlendirme yöntemi meydana getirilirken makine çevirisi esas itibarıyla mümkün kılınmıştır. Doğal dillerin matematiksel olarak formüllendirilmesi işlemi, Bilgisayar Dilbilimi adı altında oluşan yeni araştırma alanının ortaya çıkmasını sağlayan Chomsky, doğal dillerin matematiksel yollarla tanımlandığı teorileri ile Turing’in üretici dönüşümlü gramer teorisinin eksiksiz oluşunun kanıtlanmasından sonra dil bilimciler tarafından eleştirilere maruz kalmış ve bilişsel olarak benimsenmiştir. Eleştirilere maruz kalan Chomsky, sözde engellerle kendi dil bilgisi özelliklerini sınırlandırmıştır. Bu ve Goverment, Binding ve Minimalist Program gibi sonraki gramer teorileri, gerçi kusursuz olarak formüllendirilmemiştir ve birleşmeye dayalı LFG (Lexical Functional Gramer) ve HPSG (Head-Driven Phrase Structure Gramer) kuramlarının yanında Bilgisayar Dilbilimi için hâlâ ikinci derece rol oynar. Noam Chomsky 1965 yılından bu yana Amerika’nın dış politikasını ağır bir şekilde eleştiren sol eğilimli muhaliflerin başında gelir. Amerika’nın dış politikası üzerine yaptığı konuşma kayıtları hem kitap hem CD olarak çoğaltılmıştır. Bunlardan birisi ‘Label Alternative Tentacles von Jello Biafra’dır. Chomsky, Edward S. Herman ile birlikte kitle iletişim araçları vasıtasıyla kapitalist ortamı haberlerle biçimlendirerek, yönetim ve üst tabakanın onları önemsemesinde rol oynayan propaganda modeli üzerine çalışmıştır. == Dilbilimine olan katkıları == Chomsky’nin ilk kitabı ‘Syntactic Structures’, onun doktora çalışması olan ‘Logical Structure of Linguistic Theory’nin kısaltılmış, yeniden düzenlenmiş bir özetidir. Bu kitapta Chomsky dönüşümsel gramer teorisini okuyucusuna takdim etmiştir. Bu teoride anlam ifadelerini (kelime, cümle grubu ve cümlelerin) kullanmıştır ve bu ifadelerin yüzeysel metinlerde kurduğu bağlantının, metinlerde soyutsal anlam derinliği yarattığını belirtmiştir. (Yüzeysel ve anlamsal derinlik yapıları arasındaki açık olarak görünen fark bugün şimdiki benzer teorilerde artık kullanılmamaktadır). Kuralları yapılandırırken, ifadelerin oluşumu ve yorumlanması, deyim yapılarının oluşumunda etki sağlar. Dolayısıyla sonu belli dilbilgisel kurallarla ve sözcüklerle sınırsız sayıda, önceden hiç söylenmemiş cümlecikler oluşturulabilinir. Cümleleri bu şekilde oluşturma yeteneği insanoğlunun doğuştan gelen bir yeteneğidir ve insanoğlunun genetik yapısının belli bir kısmıdır. Bunu da Chomsky ‘Evrensel Dilbilgisi’ olarak adlandırmıştır. Bu bizim biyolojik ve bilişsel bir özelliğimizdir ve bu özelliğimizden tam olarak haberdar değilizdir ve çok azımız bu özelliği bilir. Chomsky’nin teorileri farklı alanlarda köklü bir şekilde kullanılmıştır. Bâzı yayınları: * 1981 Goverment & Bindung (GB) * 1992 Minimalistisches Program (MP) * 1994 Bare Phrase Structure (BPS) * 2001 Derivation By Phase (DBP) Chomsky’nin 1990'lı yılların başından bu yana yaptığı güncel teorilerden en fazla kullanılan, talep edilen teori ‘Evrensel Dilbilgisi’dir. Dilbilgisel esaslar dillerde belirlenir ve doğuştan gelen bir yetenekle parametreler vasıtasıyla beyinde kategorize edilir. Bu parametrelere bağlı olarak diller dilbilgisel niteliklerini gösterir ki bunlar artık ek olarak öğrenilmez. Chomsky’nin çocukların dil öğrenimi ile ilgili araştırmaları da vardır. Bir dil öğrenmeye başlayan bir çocuk, öncelikle dilin sözcüksel yapılarını ve morfemlerini edinir. Chomsky’nin yaklaşımları birden çok gözlemlerle beslenmiştir. Ona hayret verici gelen, çocukların dil öğrenme hızıdır. Devamında, Dünya'nın her yerinde çocukların benzer bir şekilde dil öğrendiğini fark etmiştir. Buna bağlı olarak da yine Dünya'nın her yerinde çocukların dil öğrenirken benzer hatalar yaptığını tespit etmiştir. Chomsky’nin düşünceleri çocuk dilleri üzerine araştırma yapan alanlarda çok büyük bir etkiye sahiptir. Yine bu alanda araştırma yapan bilim insanalarını her ne kadar bazen zıt düşünceler olsa da etkilemiştir. == Üretici gramer == Chomsky’nin genellikle üretici gramer olarak adlandırılan sözdizimi teorisi, özellikle Amerika Birleşik Devletleri dışında yer alan bilim insanları tarafından tartışılmıştır Chomsky’nin sözdizimsel analizleri son derece soyut ifadelerdir. Bu analizler somut dillerdeki dilbilgisel olan ve olmayan modellerin sınırlarının özenli bir şekilde incelenmesine dayanır. Bunun gibi dilbilgisel hükümler anadil konuşucusunda bulunur. Dolayısıyla dil bilimciler anadil üzerine yoğunlaşır veya Dünya'da akıcı bir şekilde hüküm süren İngilizce, Fransızca, Almanca, Hollandaca, İtalyanca, Japonca veya Çince gibi dillere odaklanırlar. Bazen üretici dil analizleri bir dil üzerine uygulandığında ve önceden üzerinde çalışılmamışsa, beklenildiğinin tam tersine başarısızlıkla sonuçlanabilir. Yeni bir dil araştırılırken, Üretici Gramer’in taslağı üzerinde sayısız düzeltmeler yapılabilinir. Evrensel dile yönelik (bütün dillerde olan ifadeler) talepler zamanla artmaktadır. Örneğin 1990'lı yıllarda Kayne’nin büyün dillerde ortak özne, fiil, nesne düzeninin olması önerisi, 1960'lı yıllarda akla uygun olmayan bir öneriydi. İşlevsel – tipolojik anlayış veya dil tipolojilerine yönelik görüşler, dillerin çeşitliliğine yönelik araştırmaların odak noktası olmuştur. Chomsky’nin başlangıcını sağladığı bu teori zamanla yeni araştırmalarla genişletilerek bu metodu takip etmek için ana dilde araştırmalar yapılmış ve zamanla kullanılan dillerde imgeler bulunmuştur. == Chomsky Hiyerarşisi == Chomsky her ne kadar insan dillerini anlamada anahtar kişi olarak görünse de, aslında biçimsel diller üzerindeki çalışmalarıyla tanınmıştır. Onun hiyerarşisi, biçimsel dil bilgisinde oluşan ifade güçlüklerini kategorize eder. Her sınıf, biçimsel dillerde söz öbekleriyle başka cümlecikler oluşturabilir. Chomsky, hiyerarşisinde dilin bâzı yönlerinin sınıflandırılması için daha zorlayıcı ve karmaşık dil bilgisi yapılarının olması gerektiğini savunmuştur. Örneğin; düzenli bir dil, İngilizce morfolojisini (biçimbilim) tanımlayabiliyor iken, İngilizce söz dizimini tanımlamakta yetersiz kalmıştır. Chomsky Hiyerarşisi dil biliminde teorik bilgiler sağlaması yönünden ön plana çıkması ile beraber şekil benzerliği ve dil bilimindeki bu tür konularla ilgili bilgisayar teorilerinde de büyük önem taşır. == Chomsky’nin dil bilimi teorilerine karşı oluşan görüşler == Chomsky dil bilimi alanında görüşleriyle en gözde kuramcı olmasına rağmen, bu alanda yaptığı araştırmalar ve görüşleri ile sürekli eleştiri almıştır. Chomsky’nin görüşlerine alternatif olarak önde gelen dil bilimciler George Lakoff ve Mark Johnson’dur. Bu iki dil bilimcinin bilişsel dilbilimsel çalışmaları, Chomsky’nin öncülüğünü yaptığı teorilerin ilerlemesinde önemli rol oynamıştır, ancak bâzı çizgilerde belirgin bir şekilde Chomsky’nin görüşlerinden uzak kalmıştır. Lakoff ve Johnson özellikle Chomsky’nin teorilerindeki yeni kartezyenci eklemeleri reddetmişlerdir ve teorilerde ne kadar algı sunulmuşsa da Chomsky’nin tarafında bulunmamayı tercih etmişlerdir. Konnektivistler, psikoloji alanında Chomsky’nin teorilerine karşılık olarak yeni fikir hareketleri başlatmışlardır. Ludwig Wittgenstein, Saul Kripke gibi filozoflar Chomsky’nin Hümanist algılara yönelik görüşlerini yalanlamışlar ve bâzı kesimleri olumsuz yönde etkilemişlerdir. Buna benzer olarak filozoflar Chomsky’nin soyut, akılcı görüşlerini görüngüsel, varoluşçu ve yapısal terimlerle kabul etmemişlerdir. Chomsky’e karşı oluşturulan zıt kutupların başında Hubert Dreyfus’dur. Dreyfus yapay zekâ kavramına karşı bitmez tükenmez eleştirileri ile tanınır. == Chomsky’nin psikolojiye katkıları == Chomsky’nin dilbilimsel eserleri 20. yüzyılda psikoloji alanındaki gelişmeleri de etkilemiştir. Onun Evrensel Dilbilgisi teorisi, yaşadığı dönemdeki davranışçı teorilere karşı meydan okuma olarak ve çocukların dili öğrenme evresi, dile karşı olan dil yetisini anlamaya yönelik bir teori olarak kabul edilmiştir. 1959 yılında B. F. Skinner’in kitabı olan Verbal Behaviour’a karşılık bir kitap yazmış ve görüşlerini ortaya koymuştur. Bu kitapta önde gelen davranış bilimcilerden ve dilsel davranışlardan bahsedilmektedir. Chomsky’nin Skinner’in çalışmalarına yönelik eleştirileri psikolojide bilişsel olarak bir dönüm noktası olmuştur. Kitabı ‘Cartesianische Linguistik’te (Kartezyenci Linguistik) ve sonraki çalışmalarında Chomsky insanların dil yetisini anlamaya ve geliştirmeye yönelik çalışmalar yaptı ve bu çalışmalar psikolojinin diğer alanlarında model olarak kullanılmış, geliştirilmiştir. Günümüzde kullanılan çoğu kavram Chomsky’nin öncülüğü sayesinde elde edilmiştir. Öncelikle burada üç ayrı çekirdek düşünce vardır: Birincisinde Chomsky aklın bilişsel olduğunu ileri sürmektedir. Bu demek oluyor ki zihinsel durumlar, örneğin kanı ve şüphe gibi duygular içermektedir. Chomsky’nin görüşünden önce ortaya konulan teorilerde bu tür düşünceler tartışmalarla reddedilmişti. Sebep, etki ve ilişki bağlamında bu tür düşüncelerin boşuna olduğu belirtildi. Örneğin ‘sen bana X isteyip istemediğimi sorarsan, ben sana Y söyleyeceğim’ diyerek bunu somutlaştırmıştır. Burada Chomsky eylemlerin inanç ve bilinçsizlikle yapılmasından çok aklı anlamanın önemine dikkat çekmiştir. İkincisinde ise Chomsky zamanla gelişen aklın büyük bir kısmının doğuştan gelen bir yetiyle donanımlı olduğunu savunmaktadır. Hiçbir bebek dil bilerek Dünya'ya gelmemiştir, ancak doğuştan gelen bir dil öğrenme yetisiyle doğar ve zamanla bu yeti birkaç dil öğrenme seviyesine yükselir. Dilbiliminde Chomsky’nin bu tezleri dilbilimsel zekâ olarak da tanımlanır. Psikologlar sonradan bu tezleri dilin farklı alanlarında uygulamaya koymuşlar ve geliştirmişlerdir. Harvard Üniversitesi’nde psikolog olan Marc Hauser, Chomsky’nin görüşlerini temel alarak insanın dil güdüsüyle beraber benzer olarak ruh güdüsünü de doğuştan kazandığını iddia etmiştir. Yeni doğan birinin aklı bugün tanımlanamaz bir yapraktan başka bir şey değildir. Chomsky ve onun görüşlerini benimseyen, takip eden bilim insanları uzun bir süre deneye dayalı tezler aracılığıyla ortaya konulan görüşleri reddetmişlerdir. ‘Önceden anlam da olmayan şeyin akılda da olmadığını’ ileri süren tezler insanların doğumdan sonra işlenmemiş bir beyne sahip olduklarını ileri sürmektedir. Son olarak Chomsky birimsellik kavramından aklın bilişsel mimarisi üzerine bâzı kesin şemalar geliştirmiştir. Aklın özel yanılgı sistemleri yığıntılarından bir araya geldiğini savunmuştur. Bu tanımla Chomsky beyindeki her bilginin farklı bilişsel işlemlerle geri geldiğini savunan eski görüşlerden farkını ortaya koymuştur. == Chomsky’nin siyasî profili == 1960'lı yıllardan itibaren Chomsky Dünya politikalarındaki görüşlerini açıkça ifade etmeye ve yazıya dökmeye başladı. 1964 yılında ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri’nin Vietnam’daki müdahalesine karşı çıkarak politik görüşlerini belirtti. 1969 yılında Vietnam Savaşı’na karşı oluşumların yapılanmasında etkili olan bir yazı dizisi olan derleme şeklindeki kitabı ‘Amerika und die neuen Mandarine’yi (Amerika ve Yeni Mandarin) yayımladı. Bununla beraber Chomsky’nin savaşlara ve Amerika’nın dış politikasına olan karşıt tutumu Küba’da, Haiti’de, Nikaragua’da, Arap – İsrail çatışmalarında ve Körfez ve Kosova Savaşları’nda yapılan kıyımı, insan haksızlığı durumunu gözler önüne serdi. Bu tutum ayrıca küreselleşmeye ve yeni oluşan liberalleşme akımlarına da karşı çıkmıştır. Chomsky bugün dil bilimindeki yadsınamaz katkılarıyla beraber Amerika’nın dış politikalarında zamanın en önemli muhaliflerinden birisidir ve haksız politik düzenlemelere ve medyanın, yönetimi destekleyen tutumuna her daim karşı çıkmıştır. Chomsky'ye göre medyayı anlamak için önce medyanın toplumsal yapı içerisindeki yerine bakmak gerekir. Chomsky, kendisinin kişisel görevini aydınlanma ve klasik liberalizmden kökenini alan geleneksel anarşist olarak tanımlar. Anarşist sendikalarına ve işçi haklarını önemseyen ‘Dünya'nın Endüstri İşçileri’ sendikalarına eğilim göstermiştir ve bu işçi sendikasının bir üyesidir. Saygın kişilere verdiği ödülleriyle adını duyuran New York Times Book Review’de Chomsky bir kez ‘Günümüzün önemli entelektüeli’ seçildi. Noam Chomsky bununla ilgili bir konuşma yaptı: ‘Alıntı bir yayınevi tarafından yayınlandı, tabiî ki insan çok iyi bir şekilde okumalı’ der ve sözlerine şöyle devam eder: ‘Eğer bu çöküntü durumu olmasaydı, insan Amerika’nın dış politikaları ile ilgili saçmalıklar hakkında nasıl yazabilirdi?’ Bu eklemeleri kimse asla alıntı yapmaz, ama dürüst olmak gerekirse: ‘O olmasaydı inanıyorum ki yanlış bir şeyler yapardım.’ Chomsky politik yazılarından dolayı ‘Dünya'nın en fazla alıntı yapılan bireyi’ olarak kabul edilmektedir. Ayrıca Dünya üzerindeki kutuplaşma ve küreselleşmelere yönelik eleştirileri ile öncü bir düşünür sayılmaktadır. Diğer eleştirmenler siyah ve beyaz renklerin oluşturduğu ve baskıların olduğu bir Dünya resmî çizdiği için Chomsky’i acımasız bir şekilde suçlamışlardır. Onlar Amerika ve İsrail’in haksız yere barışı sağladığını öne sürmüşlerdir. Ancak Chomsky her zaman Amerika ve İsrail’in Dünya'ya adalet ve barışı tam olarak sağlamadığını savunmuştur. 2001 yılında Chomsky Dünya'ca bilinen grup olan Rage Against the Machine ile politika konusunda Meksika’da bir röportaj yaptı. Bu röportajın kayıtları Konzert The Battle of Mexico’da DVD ve VHS formatında yayınlandı. 2008 yılında ise Chomsky seçimlerde bağımsız başkan adayı Ralph Nader’i destekledi. Ayrıca Barack Obama’yı desteklemeyen kesimlerdeki insanları John McCain’e karşı Barack Obama’ya oy vermeleri için yöneltme çalışmaları yaptı. Tabii ki Chomsky bu davranışları ile anarşist kesimden büyük bir tepki aldı. Ayrıca Chomsky İran ve Türkiye'de Kürt ayrılıkçılığını destekliyor ve üzerinde duruyor.Noam Chomsky Necessary Illusions: Thought Control in Democratic Societies, p. 286-7 Chomsky, Türkiye'nin güneydoğu illerinde süregelen sokağa çıkma yasaklarının ve şiddetin bir an önce son bulmasını talep eden akademisyen ve araştırmacılardan oluşan bir inisiyatif olan Barış İçin Akademisyenler inisiyatifinin bildirisine imza atan 1128 akademisyen arasındadır."1100’ün üzerinde akademisyenden barış çağrısı: Bu suça ortak olmayacağız". Diken. 11 Ocak 2016. Erişim tarihi: 23 Ocak 2016. === Faurisson tartışması === 1980'li yılların başında Fransa’da bir tartışma ortamı doğdu. Sebep olarak Chomsky’nin 1978 yılında gerçekleşen Yahudi soykırımı ve Fransız edebiyat profesörü Robert Faurisson’nun konuşma özgürlüğünün savunmasını talep etmesi ile ilgili 1979 sonbaharında Serge Thion’dan gerekçe istemesi görülmektedir. Faurisson 1978 ve 1979 yılında Le Monde’de soykırımda kullanılan gaz ocaklarının varlığını inkâr eden makaleller yayınlamıştı. Sonrasında iftira ve yabancı ırklara duyulan nefrete çağrı niteliğindeki yazılarından dolayı üç aylık bir cezaya çarptırıldı ve 21.000 frank değerinde para cezasına mahkûm edildi. Yahudi soyundan gelen Chomsky, soykırım ile ilgili görüşleri Faurisson’un görüşleri ile zıt olmasına ve Faurisson’un Yahudi düşmanı ve Neonazi olduğunu bilmesine rağmen onun, konuşma özgürlüğü için çaba sarf ettiğini biliyordu. Sonradan Chomsky şunu fark etti ki insan özgür demeçler için bazen ‘en çirkin düşünceler’ için çaba sarf edebilir ve bu yüzyıllık eski bir prensiptir. Aşağıda da kitabından bu düşünce ile ilgili küçük bir kesit verilmiştir. "Yıllardır, hatta yüzyıllardır, özellikle de söz konusu olan, korkunç fikirler ise, düşüncenin özgürce ifade hakkının hiç şaşmadan sürekli savunulması bir zorunluluktur; özgür ifade hakkını, bunu hiç aramayanlar adına savunmak oldukça kolaydır". Chomsky bu cümleleri konuşma özgürlüğü ile ilgili metinlerinde kullanmıştır. Kitabı için önsöz olarak kullanacak herkese serbest kullanım iznini vermiştir. Bu tutumu yeni sansasyonlar yaratmıştır ve Faurisson tarafından kınamalar almıştır. Ayrıca tarihçi Pierre Vidal- Naquet ek olarak Chomsky’i suçlamıştır. Beraberinde Faurisson’u da Chomsky’nin iddialarına saygısız bir şekilde cevap verdiği için suçlamıştır. == Chomsky'nin Almanya'da Kabul Görmesi == Chomsky’nin devletlerarasında olup biten çekişmeler üzerine yazdığı politik yazıları Almanya’da ilk olarak Suhrkamp Yayınları’nda yayınlanmıştır; ancak Chomsky’nin yazıları 1980'li yıllardan itibaren orada bir daha yayınlanmamıştır. Chomsky, 1990'lı yılların sonlarına doğru tekrar ortaya çıkmak için Almanya’da politika eleştirmeni olarak baskın kültürün ufkundan tamamen ortadan kaybolmuştur. Chomsky, Amerika’da da Avrupa ile kıyaslanabilinir şekilde kabul görmüştür. Küreselleşmeye karşıt hareketleriyle tekrar medyada ilgi çekene ve kitapları bütün Avrupa’da yayımlanana kadar Schwarzer Faden, Dinge Der Zeit gibi bâzı küçük sol gazetelerde yazılar yazmıştır. Chomsky’nin Dilbilimsel Çalışmaları, özellikle Cartesian dilindeki Wilhelm von Humboldt’a Çağrısı, yayımlanmasının hemen ardından felsefi ve tarihi otoritelerden yoğun eleştiri almıştır. Chomsky, Dilbilimi çalışmaları ve Amerika’nın dış politikaları üzerine sergilediği muhalif görüşlerin yanı sıra Türkiye’de yayınlanan ve toplatılan “Amerikan Müdahaleciliği” isimli kitabından dolayı Türkiye ile yakın temaslarda bulunarak seminerler vermiştir. == Bibliyografya == === Dil bilimi === (Daha fazla bibliyografya için Chomsky'nin MIT'teki sayfasına bakınız.) * Chomsky (1951). Morphophonemics of Modern Hebrew. Master's thesis, University of Pennsylvania. * Chomsky (1955). Logical Structure of Linguistic Theory. * Chomsky (1955). Transformational Analysis. Ph. D. dissertation, University of Pennsylvania. * Chomsky, Noam, Morris Halle, and Fred Lukoff (1956). "On accent and juncture in English." In For Roman Jakobson. The Hague: Mouton * Chomsky (1957). Syntactic Structures. The Hague: Mouton. Reprint. Berlin and New York (1985). * Chomsky (1964). Current Issues in Linguistic Theory. * Chomsky (1965). Aspects of the Theory of Syntax. Cambridge: The MIT Press. * Chomsky (1965). Cartesian Linguistics. New York: Harper and Row. Reprint. Cartesian Linguistics. A Chapter in the History of Rationalist Thought. Lanham, Maryland: University Press of America, 1986. * Chomsky (1966). Topics in the Theory of Generative Grammar. * Chomsky, Noam, and Morris Halle (1968). The Sound Pattern of English. New York: Harper & Row. * Chomsky (1968). Language and Mind. * Chomsky (1972). Studies on Semantics in Generative Grammar. * Chomsky (1975). The Logical Structure of Linguistic Theory. * Chomsky (1975). Reflections on Language. * Chomsky (1977). Essays on Form and Interpretation. * Chomsky (1979). Morphophonemics of Modern Hebrew. * Chomsky (1980). Rules and Representations. * Chomsky (1981). Lectures on Government and Binding: The Pisa Lectures. Holland: Foris Publications. Reprint. 7th Edition. Berlin and New York: Mouton de Gruyter, 1993. * Chomsky (1982). Some Concepts and Consequences of the Theory of Government and Binding. * Chomsky (1982). Language and the Study of Mind. * Chomsky (1982). Noam Chomsky on The Generative Enterprise, A discussion with Riny Hyybregts and Henk van Riemsdijk. * Chomsky (1984). Modular Approaches to the Study of the Mind. * Chomsky (1986). Knowledge of Language: Its Nature, Origin, and Use. * Chomsky (1986). Barriers. Linguistic Inquiry Monograph Thirteen. Cambridge, MA and London: The MIT Press. * Chomsky (1993). Language and Thought. * Chomsky (1995). The Minimalist Program. Cambridge, MA: The MIT Press. * Chomsky (1998). On Language. * Chomsky (2000). New Horizons in the Study of Language and Mind. * Chomsky (2000). The Architecture of Language (Mukherji, et al, eds.). * Chomsky (2001). On Nature and Language (Adriana Belletti and Luigi Rizzi, ed.). * Chomsky, N. & Place, U. T. (2000). "The Chomsky-Place correspondence 1993-1994". Edited, with an introduction and suggested readings, by T. Schoneberger. The Analysis of Verbal Behavior, 17, 7-38. === Bilgisayar bilimleri === Chomsky (1956). Three models for the description of language. I. R. E. Transactions on Information Theory, vol. IT-2, no. 3: 113-24. === Siyaset === * (1967). The Responsibility of Intellectuals * (1969). American Power and the New Mandarins * (1970). "Notes on Anarchism", New York Review of Books * (1970). At war with Asia * (1970). Two Essays on Cambodia * (1971). Chomsky: selected readings * (1971). Problems of Knowledge and Freedom (1973). For Reasons of State * 1973). Censored full text Counter- Revolutionary Violence: Bloodbaths in Fact and Propaganda (with Edward S. Herman) * (1974). Peace in the Middle East? Reflections on Justice and Nationhood * (1976). Intellectuals and the State * (1978). Human Rights and American Foreign Policy * (1979). Language and Responsibility * 1979). The Political Economy of Human Rights, Volume I: The Washington Connection and Third World Fascism (with Edward Herman) * (1979). The Political Economy of Human Rights, Volume II: After the Cataclysm: Postwar Indochina and the Reconstruction of Imperial Ideology (with Edward Herman) * (1981). Radical Priorities * (1982). Superpowers in collision: the cold war now * (1982). Towards a New Cold War: Essays on the Current Crisis and How We Got There * (1983). The Fateful Triangle: The United States, Israel, and the Palestinians * (1985). Turning the Tide: U. S. intervention in Central America and the Struggle for Peace * (1986). Pirates and Emperors: International Terrorism in the Real World * (1986). The Race to Destruction: Its Rational Basis * (1987). The Chomsky Reader * (1987). On Power and Ideology * (1987). Turning the Tide: the U. S. and Latin America * (1988). The Culture of Terrorism * (1988). Language and Politics * (1988). Manufacturing Consent: The Political Economy of the Mass Media (with Edward Herman) * (1989). Necessary Illusions * (1991). Terrorizing the Neighborhood * (1992). What Uncle Sam Really Wants * (1992). Chronicles of Dissent * (1992). Deterring Democracy * (1993). Letters from Lexington: Reflections on Propaganda * (1993). The Prosperous Few and the Restless Many * (1993). Rethinking Camelot: JFK, the Vietnam War, and U. S. Political Culture * (1993). World Order and Its Rules: Variations on Some Themes * (1993). Year 501: The Conquest Continues * (1994). Keeping the rabble in Line * (1994). Secrets, Lies, and Democracy * (1994). World Orders, Old and New * (1996). Powers and Prospects: Reflections on Human Nature and the Social Order * (1996). Class Warfare * (1997). One Chapter, The Cold War and the University * (1997). Media Control: The Spectacular Achievements of Propaganda * (1998). The Common Good * (1999). The Umbrella of US Power * (1999). Latin America: From Colonization to Globalization * (1999). Acts of Aggression: Policing "Rogue" States (with Edward W. Said) * (1999). The New Military Humanism: Lessons from Kosovo * (1999). Profit over People: Neoliberalism and Global Order * (1999). The Fateful Triangle (updated edition) * (2000). Chomsky on Mis-Education (edited by Donaldo Macedo) * (2000). A New Generation Draws the Line: Kosovo, East Timor and the Standards of the West * (2000). Rogue States: The Rule of Force in World Affairs * (2001). Propaganda and the Public Mind * (2001). 9-11 * (2002). Understanding Power: The Indispensable Chomsky * (2002). Chomsky on Democracy and Education (edited by C. P. Otero) * (2002). Media Control (Second Edition) * (2002). Pirates and Emperors, Old and New: International Terrorism in the Real World * (2003). Power and Terror: Post-9/11 Talks and Interviews * (2003). Middle East Illusions: Including Peace in the Middle East? Reflections on Justice and Nationhood * 2003). Hegemony or Survival: America's Quest for Global Dominance * 2003). Znet article, Deep Concerns https://web.archive.org/web/20080430095854/http://www.zmag.org/content/showarticle.cfm?ItemID=3293 * 2004). Getting Haiti Right This Time: The U. S. and the Coup (with Paul Farmer and Amy Goodman) * (2005). Chomsky on Anarchism (edited by Barry Pateman) * (2005) Government in the future. Seven Stories Press. ISBN 1-58322-685-0. Text of the lecture given at the Poetry Center, New York, February 16, 1970. * (2005). Imperial Ambitions: Conversations on the Post-9/11 World * (2005). The Impetious Imperialist * (2006). Failed States: The Abuse of Power and the Assault on Democracy * (2006). Perilous Power. The Middle East and U. S. Foreign Policy. Dialogues on Terror, Democracy, War, and Justice (with Gilbert Achcar) * (2007). Interventions * (2007). What We Say Goes: Conversations on U. S. Power in a Changing World === Biyografiler === * Barsky, Robert (1997). Noam Chomsky: A Life of Dissent. Cambridge: MIT Press. ISBN 0-262-52255-1. Retrieved on 2006-09-05. * Sperlich, Wolfgang B. (2006). Noam Chomsky. London: Reaktion Books. ISBN 1-86189-269-1. Retrieved on 2006-09-05. Türkçe Çeviriler * Noam Chomsky (2011), (Wolfgang B. Sperlich), Yapı Kredi Yayıncılık. * Noam Chomsky Bir Muhalifin Yaşamı (2001), (Robert F. Barsky), Doğan Kitapçılık. * Noam Chomsky ile İki Saat (2003), (Denis Robert, Weronika Zarachowicz), Plan B Yayınları === Filmler === * Manufacturing Consent: Noam Chomsky and the Media, Director: Mark Achbar and Peter Wintonick (1992) * Last Party 2000, Director: Rebecca Chaiklin and Donovan Leitch (2001) * Power and Terror: Noam Chomsky in Our Times, Director: John Junkerman (2002) * Distorted Morality — America's War On Terror?, Director: John Junkerman (2003) * Noam Chomsky: Rebel Without a Pause (TV), Director: Will Pascoe (2003) * The Corporation, Director: Jennifer Abbott and Mark Achbar (2003) * Peace, Propaganda & the Promised Land, Directors: Sut Jhally and Bathsheba Ratzkoff (2004) === Türkçeye çevrilmiş eserleri === ==== Dille İlgili Kitapları ==== * Bilgi Sorunları ve Dil-Managua Dersleri (2009), (Çeviren: Veysi Kılıç), BGST Yayınları, 234 s. * Dil ve Zihin (2001), Ankara, Ayraç Yayınevi. (Language and Mind kitabının çevirisi), (2011) Bilgesu Yayıncılık. * Dil ve Sorumluluk (2002), Ekin Yayınları. (Language and Responsibility kitabının çevirisi) * Doğa ve Dil Üzerine (2010) Sözcükler Yayınevi. ==== Diğer Yayınları ==== * Korsanlar ve İmparatorlar Gerçek Dünya'da Uluslararası Terörizm (1991), Akademi Yayınları. * Kader Üçgeni (1993), İletişim Yayınevi. * Modern Çağda Entelektüellerin Rolü (1994), Pınar Yayınları. * Medya Denetimi Immediast Bildirgesi (1995), Tümzamanlar Yayınları. * Düşük Yoğunluklu Demokrasi Yeni Dünya Düzeni ve Yeni Politik Güçler (1995), (Samir Amin, Andre Gunder Frank ile birlikte), Alan Yayıncılık * Demokratik İdeallerin Çöküşü (1997), Pınar Yayınları. * Medya Gerçeği (1999), Tümzamanlar Yayınları. * Terörizm Efsanesi (1999), (Edward S. Herman, Gerry O'Sullivan, Alexander George ile birlikte) Ayraç Yayınevi. * Yeni Dünya Düzeninde Yalanlar ve Gerçekler (2000), Mavi Ada. * Dünya Düzeni: Eskisi Yenisi (2000), Metis Yayınları. * Halkın Sırtından Kazanç (2000), Om Yayınevi. * Sam Amca Ne İstiyor İkinci Dünya Savaşı'ndan Günümüze Amerikan Politikaları (2000), Minerva Yayınları. * Demokrasi Gerçek ve Hayal (2001), Pınar Yayınları. * Amerikan Müdahaleciliği (2001), Aram Yayınları. * 11 Eylül (2002), Om Yayınevi. * 11 Eylül ve Sonrası Dünya Nereye Gidiyor? (2002), Aram Yayınları. * Batı'nın Yeni Standartları Kosova, Doğu Timor ve Dünya'ya Hükmeden Yeni Kuşak (2002), Everest Yayınları * Medya Gerçeği (2002), Everest Yayınları. * Terörizm Kültürü (2002), Pınar Yayınları. * İktidarı Anlamak(2007), Aram Yayınları, (2010) Bgts Yayınları * Hayaller ve Umutlar (2011) Yarın Yayıncılık. * Yaşam ve Ölüm Arasında Gazze (2011), Bgts Yayınları. * Demokrasi ve Eğitim, (editör: C. P. Otero), Bgst Yayınları. * Sömürgecilikten Küreselleşmeye Ütopya Yayınevi * Yeni Dünya Düzeninde Yalanlar ve Gerçekler Sarmal Yayınevi === Ödüllerinden seçmeler === * 1984 Amerikan psikoloji örgütüne bilimsel katkı ödülü * 1988 Kyoto ödülü * 1996 Berlin- Brandenburg Bilim ödülü * 2004 Carl- von – Ossietzky çağdaş tarih ve Oldenburg politika ödülü * 2005 Dünya çapında entelektüel ödülü * 2006 Uppsala üniversitesi doktora ödülü === Alıntılar (çeviri) === “Entelektüel olmak herkese bir çağrıdır: Bu şu anlama geliyor, insanlık için önemli olan sorunları çözmede herkesin kendi aklını kullanması. Bâzı insanlar yöneldikleri doğrultuda yol almak için yeterince konformisttir, güçlüdür ve ayrıcalıklıdır. Bu durumda kimse, hiçbir şekilde bir taksi şoföründen daha entelektüel olamaz. Bu taksi şoförü tesadüf eseri aynı şeyleri düşünen ve muhtemelen daha akıllı, ama daha az yüzeysel olan birisidir, çünkü bu gücün bir sorunudur." — NOAM CHOMSKY, 2002 (İng.) (14) “…Demokratik toplumların halkı, manipülasyon ve dıştan kontrol edilmeyi önlemek amacıyla aklî öz savunma için kurlar aramalı…” — NOAM CHOMSKY, IN MEDIACONTROL. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * bilimi.net/chomsky.htm Noam Chomsky Biyografisi (Dil Bilimi Sitesinden) * Z Dergisi'nde yayımlanan yazılarından Türkçeye çevrilenler * Altınörs, Atakan (2012), "Davranışçı Yaklaşıma Chomsky'nin İtirazı", Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, Haziran 2012, s. 65-90 * Sezer, Ayhan, "Chomsky: Dev Küçük Adam (Chomsky'ye Eleştirel Bir Bakış, Bilim ve Ütopya Dergisi] * Sezer, Ayhan (2009), "Chomsky Sonrası Çağdaş Dilbilim: Yol Ayrımına Doğru", International Journal of Central Asian Studies. * Chomsky: ‘ABD haydut devlet, Avrupa aşırı ırkçı’, Nisan 2015 Kategori:1928 doğumlular Kategori:Philadelphia doğumlular Kategori:Amerikalı akademisyenler Kategori:Amerikalı anarşistler Kategori:Amerikalı ateistler Kategori:Amerikalı dilbilimciler Kategori:Amerikalı filozoflar Kategori:Amerikalı siyaset bilimciler Kategori:Amerikalı siyaset felsefecileri Kategori:Antisiyonistler Kategori:Ateist filozoflar Kategori:Belarus Yahudisi asıllı Amerikalılar Kategori:Bilinç araştırmacıları ve teorisyenleri Kategori:Çağdaş filozoflar Kategori:Massachusetts Teknoloji Enstitüsü öğretim üyeleri Kategori:Personae non gratae Kategori:Ukrayna Yahudisi asıllı Amerikalılar Kategori:Yahudi anarşistler Kategori:Yahudi barış aktivistleri Kategori:Yaşayan insanlar
Matematiksel tümevarım bir önermenin, genellikle tüm doğal sayılar için ya da bazen sonsuz bir sıranın tüm elemanları için, doğru olduğunu göstermek üzere kullanılan bir matematiksel tanıtlama yöntemidir. Matematiksel mantık ve bilgisayar bilimlerinde kullanılan daha genel bir tanıtlama biçimi değerlendirilebilen (hesaplanabilen) ifadelerin (dil için geçerli sözdizimlerinin) denk olduğunu gösterir. Buna yapısal tümevarım denir. Matematiksel tümevarımın en basit ve en sık kullanılan şekli bir önermenin tüm doğal sayılar n için doğru olduğunu gösterir ve iki adımda gerçekleştirilir: # Önermenin n = 0 için doğru olduğunu göstermek # Önerme n = m için doğru ise aynı önermenin n = m + 1 için de doğru olacağını göstermek Bu iki adımın neden yeterli olduğunu anlamak için domino etkisi örneğini göz önünde bulundurmak yeterli olacaktır. Baş başa dizilmiş olan bir domino taşları sırası var ve # ilk domino taşını devirmek mümkün ise ve # bir domino taşı devrildiğinde komşu taş da devriliyorsa, aynı şekilde dizilmiş olan ve sıranın devamı olan bütün domino taşlarının devrileceği sonucuna varılabilir. Matematiksel tümevarım, kümeler için öngörülen İyi-sıralılık ilkesine denktir. Tümevarım
Reşadiye, Karadeniz'in orta kesiminde Kızılırmak yayı içinde kalan Kapadokya arazisi içerisinde yer alan bir Tokat ilçesidir. Kelkit Çayı'nın kenarında, kara yolu üzerindedir. Reşadiye kuzeyinde Ordu, güneyinde Almus, batısında Niksar ve Başçiftlik, güneydoğusunda ise Sivas ile çevrilmişir. 2020 TÜİK verilerine göre toplam nüfusu 34.221'dir. == Tarihi == Eski Kapadokya arazisi elden ele geçmiş, değişik milletler bu arazide medeniyetler kurmuşlardır. Sırasıyla Hititliler, Persler, Makedonyalılar, Pontus Krallığı, Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular, Danişmendliler, Kadı Burhâneddin ve Akkoyunlular bu bölgede hüküm sürmüşlerdir. Sonraları da bu arazi Osmanlı İmparatorluğu'nun hakimiyetine geçmiş Reşadiye'nin eski ismi olarak bilinen İskefserin tarihi 15. yüzyıla kadar gitmektedir. Bu bölgeden geçerek Erzurum’a giden yine aynı güzergâhtan İstanbul’a dönen meşhur Türk gezgini Evliya Çelebi Seyahatname'sinde bu bölgeden bahsetmektedir. O yüzyıllarda Doğu ile Batı arasında kara ulaşımının yapıldığı Şark Yolu diye adlandırılan yolun Reşadiye’den geçtiği Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi'nde belirtilmektedir. Bu yol üzerinde eskiden kalma büyük mezarlıklar hâlen mevcuttur. Reşadiye'nin coğrafi özellikler bakımından çam ormanlarıyla kaplı olması, kışın sert geçen iklim koşullarından fazla etkilenmemesi, köylerin konumuna göre merkezi bir yerde olması, sağlığa yararlı kaplıcalarının bulunması, Kelkit Vadisi üzerindeki Şark Yolunun buradan geçmesi ilçe merkezi olarak seçilmesini etkileyen nedenlerdir. 1939 yılında 26 Aralık' 27 Aralık'a bağlayan gece sabaha karşı tarihte 1939 Erzincan Depremi olarak da bilinen deprem Reşadiye ve köylerinde etkili olmuş ve bu depremde Reşadiye’de ayakta tek bir bina kalmamıştır. Bu haliyle ilçe merkezi ve köyleri uzun bir süre kendi kaderine terk edilmiştir. Köylerle birlikte toplam 2100 kişinin öldüğü resmî kayıtlarda mevcuttur.Zamanın Tokat valisi İzzeddin Çağpar, ilçe Kaymakamı Necati Gökmoğol ve oluşturulan kurulun uzun tartışmaları sonucu yeni Reşadiye’nin yerleşim yeri eski yerleşim yerinin kuzeyine dağ eteğine kaydırılmıştır. 1966 yılından sonra zamanın idarecilerinin yoğun çalışmaları ve Reşadiye halkının da katkılarıyla yeni bir atılım ve yapılanma ortaya çıkmış, önce maddi sorunlar aşılıp, günün şartları içinde son derece önemli yatırımlar gerçekleşmiş, 1970'li yıllarda ise tüm Türkiye'de olduğu gibi Reşadiye de yurt dışına çok sayıda işçi göndermiştir. Bu işçiler kazançlarını ilçelerine aktarmışlar böylece ilçe merkezi hızlı bir kentleşme sürecine girmiştir. ayrıca altıparmak köyü yakınında köyün güneyinde kalecik adlı bir mezranın bulundugu ama kalenin gün ışıgına çıkmamış kalıntıları ve yüksekligi gözler önündedir. Bugüne kadar Reşadiye'de Romalılara, Bizanslılara ve Türklere ait çeşitli seramik eşya, sikke, yayla ve köylere yayılmış tarihi mezarlar bulunmuştur. Köylerde yer yer bozulmuş kale kalıntılarına rastlanır. Çoğunun temel harabeleri kalmıştır. Göllüköy, Çamlıkaya, Saraydüzü, Kalecik, Mengen Kalesi, Kaledüzü, Kızılcaören, Turaç Köyü yaylasında Bizans dönemine ait olan ve sonraları Müslümanların da defnedildiği tarihi bir mezar alanı vardır. === Danişmendliler Dönemi === Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'nun kapıları Türkler'e açılmış, Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'ın komutanlarından Dânişmend Gazi de Anadolunun fethinde görev almıştır. Melikşah, Dânişmend Gaziyi Sivas dolaylarına göndererek alacağı yerleri kendisine vereceğini vadetmiştir. Gazi Ahmet Dânişmend, Sivas ve yöresini alarak Anadolu'da ilk Türk Danişmendiye hükûmetini kurmuştur. 1080 yılında da Sivas'ı devlet merkezi yapmıştır. Gazi Ahmed Dânişmend, Türklerin Salur Boyundandır, Harizm'den gelmiştir. Dânişmend Gazi Anadolu Selçuklu Sultanı I.Kılıçarslan'la birlikte Haçlılara karşı başarılı savaşlar çıkartmıştır."Dünden Bugüne Reşadiye" == İstatistiki bilgiler == * Kuruluş yılı: 1906 * Toplam nüfus: 43.870 * İlçe nüfusu: 11.504 * Yüzölçümü: 1.162 km² * Belediye sayısı: 6 (İlçe merkezi dahil) * Köy sayısı: 75 (2019 itibarı ile son sayı) == Coğrafi bilgiler == Reşadiye, Orta Karadeniz Bölgesi'nde yer alır. Doğusunda Koyulhisar ve Mesudiye; batısında Niksar ve Başçiftlik; kuzeyinde Aybastı ve Gölköy; güneyinde Almus ve Doğanşar ilçeleri bulunmaktadır. Coğrafi olarak 400 31' kuzey enlemleri ile 370 06' doğu boylamları arasında bulunmakta ve Kelkit Irmağı kıyısında kurulmuş bulunan Reşadiye'nin en yüksek tepesi 2.183 metre ile Erdem Baba Tepesi'dir. Bunu, Küçük Erdem Tepesi (2.113 metre), Kabaktepe (2.037 metre), Çal Tepesi (2.022 metre), Mektep Tepesi, Tömbül Tepesi ve Lalelik Tepesi izler. Bu yüksekliklerin tümü Günüş Dağı'nda bulunmaktadır. Zinav Gölü ilçe sınırlarında yer alır. İlçenin arazi yapısının dağlık olması nedeniyle geniş ovası bulunmamaktadır. Ancak ovacık, meydanlar, yazı ve düzlükleri ekim ve dikime müsaittir. Reşadiye ilçesi yaylalar yönünden oldukça zengindir. 44 yaylanın içerisinde en çok bilinen yaylaları Cimban, Selemen, Gedik, Batmış'tır. === Yer şekilleri === Reşadiye, yer şekilleri bakımından çeşitlilik gösteren bir yerleşim merkezidir. İlçe, Tokat'ın diğer ilçeleriyle karşılaştırılırsa eğim ve engebenin burada oldukça fazla olduğu görülür. Arazi kırık; eğimi fazla ve yer yer platolarla çevrilidir. Ortalama yükseltisi 1.500 metrenin üzerindedir, ilçe merkezinin rakımı ise 450 metredir. ==== Dağlar ==== Reşadiye Orta Karadeniz Bölgesiyle, İç Anadolu Bölgesi arasında bir geçiş alanı oluşturur. Karadeniz'in tamamının oluşumu gibi burası da üçüncü ve dördüncü jeolojik zamanda oluşmuş, yer yer oturmasını tamamlamamış bir bölümdür. Bu bölümdeki dağların büyük çoğunluğunu sıradağlar oluşturmaktadır. İlçe Konale Fay Hattı üzerinde yer alır. 1.Derece deprem kuşağı üzerindedir ve bu faylar hâlen diridir. Reşadiye'de yükseltinin en fazla olduğu yöre, Çamlıkaya sınırıları içerisinde yer alan Erdem Baba Tepesidir (2.183 m). Bunu; Küçük Erdem Tepesi (2.113 m), Kabak Tepe (2.037 m), Çal Tepesi (2.022 m), Mektep Tepesi (2.002 m), Tömbül Tepesi (2.000 m), Lalelik Tepesi (1.922 m) izlemektedir. ==== Mağaralar ==== Reşadiye'nin köylerinde gerek doğal oluşum, gerekse insan eliyle yapılmış mağaralara rastlanır. Başlıcaları şunlardır: * Çamlıkaya Köyü sınırları içerisinde Kokurdan Mağarası, * Baydarlı Kasabası sınırları içerisinde; Güngerit ve Tilkidibi Mağarası, * Demircili Kasabası sınırları içerisinde Kızıl Mağara, * Cimitekke-Kavaklıdere arasında; Deliklikaya Mağarası, * Yolüstü Beldesi sınırları içerisinde; İnkaya Mağarası, * Nebişeyh Beldesı-Kapaklı Köyü arasında; Kayadibi Mağarası, * Büşürüm Beldesi sınırları içerisinde; Abudeliği Mağarası bulunmaktadır. ==== İlçenin başlıca boğaz ve gedikleri şunlardır ==== * Döğüş Gediği Abdurrahmanlı-Esenköy arasında bulunur. * Konak Boğazı Demircili Köyü yöresindedir. * Gedik Boğazı Yolüstü- Bereketli arasındadır. * Kaya Boğazı Kapaklı köyünü Taşlıca köyüne bağlar. === İklim === İklim bakımından İç Anadolu ve Karadeniz Bölgelerinin geçiş noktasında bulunan Reşadiye'de, yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve sert geçmektedir. İlçe merkezinin kış aylarında fazla kar tutmamasına karşın yüksek rakımdan oluşan ilçe genelinde kış şiddetli geçmektedir. İlçede hava durumunun uzun yıllar içindeki seyri incelendiğinde şu genel özelliklerin ortaya çıktığı görülür: *Yazlar sıcak ve kurak. *Kışlar soğuk ve sert geçer. *En fazla yağış ilkbaharda görülür. *En düşük yağış yaz aylarındadır. == Nüfus == == Turizm == === Kaplıca turizmi === Reşadiye Belediyesi bünyesinde hizmete sunulan, şifa kaynağı olan kaplıca suyunun faydalı olduğu rahatsızlıkların başında romatizma, nevralji (sinir ağrıları), nefrit (böbrek iltihabı hastalıkları), kireçlenme, kırık-çıkık sekalleri ve cilt-kadın hastalıkları gelir. Bu sularda radon gazı bulunmamakta ve Türkiye'de radon gazının olmadığı tek su olup, debisi kaynağında 30 lt/sn dir. == Ulaşım == Bazı Yurt İçi Merkezlere Olan Mesafe Map & Travel Route adlı Software programı Bazı Yurt İçi Merkezlere Olan Mesafe Map & Travel Route adlı Software programı Bazı Yurt İçi Merkezlere Olan Mesafe Map & Travel Route adlı Software programı Bazı Yurt İçi Merkezlere Olan Mesafe Map & Travel Route adlı Software programı Güzergâh Mesafe(km) Reşadiye- Tokat 89 Reşadiye-Erzurum 410 Reşadiye-Erzincan 219 Reşadiye-Ankara 472 Reşadiye-İstanbul 831 == Eğitim == İlçe Merkezi'nde *1 Fen Lisesi *1 Anadolu Lisesi *1 Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi *1 Kız Meslek Lisesi *1 Ticaret Meslek Lisesi *1 Anadolu İmam Hatip Lisesi *Bozçalı Kasabasında 1 Çok Programlı Lise *Bereketli Kasabasında 1 Çok Programlı Lise olmak üzere toplam 8 adet ortaöğretim kurumu, ilçe merkezi'nde 5 adet ve köylerde 19 adet İlköğretim okulu olmak üzere toplam 24 adet ilköğretim okulu ve 1 Ana Okulu ile eğitim öğretim faaliyetleri sürdürülmektedir. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Reşadiye Belediyesi * Reşadiye Kaymakamlığı
sağ|küçükresim|300px|Bir ışın izleme sahnesi sağ|küçükresim|300px|Işın izleme yöntemi ile oluşturulmuş bir üç boyutlu resim. Oluşturulma süresi: 56 saat. Işın izleme (İngilizce: Ray tracing), gerçek dünyada ışığın ne şekilde hareket ettiğini göz önünde bulundurarak bir sahnenin görüntüsünü çizen bir grafik oluşturma yöntemidir. Ancak bu yöntemde işlemler gerçek yeryüzündeki yolun tersini izler. Gerçek dünyada ışık ışınları bir ışık kaynağından çıkar ve nesneleri aydınlatırlar. Işık, nesnelerden yansır ya da şeffaf nesnelerin içinden geçer. Yansıyan ışık gözümüze ya da kamera merceğine çarpar. Yansıyan ışık ışınlarının çoğu bir gözlemciye erişmediği için bir sahnedeki ışınları izlemek sonsuza dek sürebilir. == Giriş == Günümüzde pek çok alanda bilgisayar kullanımı oldukça yaygınlaşmıştır. İlk zamanlarda sadece bazı hesaplamalar yapmak için kullanılan bilgisayarlar, kullanım alanları genişledikçe insan hayatında daha çok yer edinmiş, iletişim yetenekleri geliştikçe de insanla daha çok ortamı paylaşır hale gelmişlerdir. Bu bağlamda görüntünün güzel olması pek çok uygulama için gerekli olmakla beraber, güncel uygulamaların büyük kısmında gerçekçilik de büyük önem taşır. Örneğin oyunlar ve animasyonlar bilgisayar dünyasında oldukça popülerdir. Görüntünün gerçekçi ve güzel arasında, uygulanabilir, yakın olması, metodun gerçek dünyada ışığın çevreyle olan etkileşimini modellemeye çalışmasıdır. Elbette hiçbir algoritma mükemmel değildir. uygulanması da hızın artmasını sağlayabilir. Phong aydınlatma modeline göre herhangi bir pikselin renk değeri belirlenirken üç bileşen kullanılır. Bunlar ortam (ambient), yaygın (diffuse) ve aynasal (specular) bileşenlerdir. Bu üç bileşen, toplamları 1’e eşit olan üç katsayı ile toplanarak, ilgili pikselin renk değeri hesaplanır. Klasik ışın izleme yöntemi, ambient değerini gerçekçi olarak modelleyememektedir. Örneğin tavanında bir lambanın bulunduğu bir odanın simülasyonu yapılmak istendiğinde, odanın tavanı neredeyse tamamen karanlık kalmaktadır. Ayrıca aynı odada bir masa olduğunu farz edersek, masanın altının da tamamen siyah olduğu görülür. Gerçek dünyada bazı yüzeylerin tamamen karanlık olmamasına rağmen, ışın izlemenin sonucunda tamamen karanlık olmasının nedeni, ışık kaynağından çıkan ışınlar tarafından doğrudan aydınlatılmayan yüzeylerin gerçekte aydınlık olmasıdır. Yani sahnede aydınlık görünmesine rağmen, ışık kaynağından çıkan ışınların direkt olarak çarpmadıkları yüzeyler bulunmaktadır. Bu yüzeyler kırılmalar veya yansımalar neticesinde aydınlanmaktadır. Bu işleme Dolaylı aydınlatma (Indirect Illumination) denir. Doğrudan aydınlatılmayan bu yüzeylerin renk değerlerinin hesaplanması, derinliği önceden belirlenmiş özyinelemeli bir algoritmayı gerekli kılar. Aksi takdirde görüntünün tamamen gerçekçi olması beklenemez. Elbette ki bu algoritmanın koşması, görüntünün daha da geç hesaplanmasına neden olacaktır. Bu nedenle algoritmanın optimum olması çok önemlidir. == Işın İzleme Yöntemi == === Işın İzleme Yöntemine Giriş === Işın izleme yöntemi, ışık kaynağından çıkan ışınların fiziksel davranışlarını modellemek üzere kurulmuştur. Gerçek yeryüzündeki cisimleri görebilmemiz için ışık kaynağından çıkan ışınların, cisimlere çarparak yansıması ya da cisimlerin içinden geçerek kırılması ve sonuçta da gözümüze ulaşması gerekir. Bilgisayar ortamında ise, gerçekçi 3B görüntüler üretebilmek için boyama ve görünmeyen yüzeylerin kaldırılması işlemleri gerçekleştirilmelidir. Boyama, 3B nesnelerin herhangi bir noktasındaki renk değerinin belirlenmesine denir. Bu renk belirleme işlemi ışıklandırma, gölgelendirme, geçirgenlik, yansıma ve kırılmaya bağlı olarak belirlenir. Görünmeyen yüzeylerin kaldırılması ise, gözlemci tarafından 3B nesnelere bakıldığında, manzaradaki cisimleri oluşturan yüzeylerden görünmeyenlerin kaldırılması, dolayısı ile görünenlerin belirlenmesi işlemine verilen addır. Işın izleme yöntemi hem görünmeyen yüzeylerin kaldırılması, hem de renk değerlerinin belirlenmesine ilişkin çözümler sunar. ==== İleri Yönlü Işın İzleme (Forward Ray Tracing) Yöntemi ==== Işık kaynağından doğrusal olarak saçılan ışınların cisimlerden yansıması ya da kırılması sonucu göze ulaştığı kabul edilerek yapılan modellemeye İleri Yönde Işın İzleme (Forward Ray Tracing) yöntemi denir. Gerçek yeryüzündeki görme, bu modele uygun olarak gerçekleşmektedir. Gerçek dünyada ışık kaynağından saçılan milyarlarca fotonun çok az bir kısmı göze ulaşır. Bu model bilgisayar ortamında gerçeklenirken, göze ulaşamayan fotonlar için çok sayıda gereksiz hesaplama yapılacaktır. Bu nedenle ileri yönde ışın izleme yönteminin bilgisayar ortamında gerçeklenmesi oldukça zordur. ==== Geri Yönlü Işın İzleme (Backward Ray Tracing) Yöntemi ==== Göze ulaşmayan ışınların sisteme getireceği yükten kurtulmak için, sadece göze ulaşan ışınlar için hesaplama yapılması istenir. Bu nedenle ışın izleme yönteminin bilgisayar ortamında gerçeklenmesi için Geri Yönde Işın İzleme (Backward Ray Tracing) modeli kullanılır. Bu modelde ileri yönde ışın izleme yönteminin tersine, ışınların gözden çıkarak cisimlere çarpıp yansıması ya da kırılması sonucu ışık kaynağına ulaştığı kabul edilir. Bu yaklaşım sayesinde ileri yönde ışın izleme yöntemindeki gibi ışık kaynağından çıkan tüm ışınlar için değil, sadece göze ulaşabilen ışınlar için hesaplama yapılmış olur. Geri yönde ışın izleme yönteminde, gözlemcinin belli bir noktadan, görüntü düzlemine dik olarak baktığı varsayılır. Bakış noktasından çıkıp görüntü düzleminden geçen ışınlar, cisimlere çarptıktan sonra kırılarak veya yansıyarak ışık kaynağına ulaşıyorsa, ilgili pikselin rengi ışık kaynağının konumuna, cisimlerin rengine, yansıtma ve geçirgenlik özelliklerine göre belirlenir. Eğer tüm yansımalar ve kırılmalar sonucunda, gönderilen ışın ışık kaynağına ulaşmazsa, ilgili piksel siyaha boyanır. Burada yapılan yansıma ve kırılma işlemleri için bir derinlik değeri belirtilmelidir. Aksi takdirde işlemler çok uzun zaman alabilir. ==== Işının Tanımı ==== Işının matematiksel olarak ne ifade ettiğini belirtmek faydalı olacaktır. Işın, başlangıç noktası ve doğrultusu olan vektörel bir büyüklüktür. Başlangıç noktası R0 olan, Rd doğrultusu boyunca ilerleyen R vektörü aşağıdaki gibi tanımlanabilir: R = R0 \+ t Rd, t > 0 (2.1) Burada t, Rd doğrultusu boyunca giden R ışınının R0 başlangıç noktasına uzaklığıdır. t değerinin R0 ile Rd arasındaki uzaklığa tam olarak eşit olması için Rd’nin boyu 1 olmalı, yani Rd normalize edilmelidir. ==== Birincil Işınların Üretilmesi ==== Bakış noktasından yollanan ve görüntü düzlemindeki her pikselin merkezinden geçen ışınlara, Birincil Işınlar (Primary Rays) denir. Işın izleme yönteminin ilk adımı birincil ışınların oluşturulmasıdır. Birincil ışınlar cisimlere çarpıp yansıyarak ya da kırılarak ışık kaynağına ulaşırsa görüntü düzlemindeki ilgili pikselin rengi, bu birincil ışının çarpıp yansıdığı ya da kırıldığı cisimlerin fiziksel özelliklerine göre belirlenecektir. Birincil ışınların üretilebilmesi için, ilk olarak doğrultunun hesaplanması gerekir. Bunun için 2.1 ifadesi yeniden düzenlenir : Rd = (R - R0) / t (2.2) Anlaşılacağı gibi, birincil ışının doğrultusunun hesaplanması için iki noktaya ve bir uzaklık bilgisine ihtiyaç vardır. İki noktadan birincisi genellikle R0 = [ 0 0 0 ] olarak seçilen bakış noktasıdır. İkinci nokta ise, renk değeri hesaplanmak istenen pikselin koordinatlarıdır. t değeri hipotenüs teoreminden hesaplanabileceği gibi iki nokta arası uzaklık formülünden de bulunabilir. Ancak biz t değerini, kesişim testi neticesinde bulacağız. Bununla beraber, Rd’nin normalize edilmiş halini bulmak için X, Y ve Z koordinatlarını ayrı ayrı t’ye bölmek yeterlidir. Rd’nin bulunması ile birincil ışın üretimi bitmiş olur. Böylece başlangıç noktası ve doğrultusu bilinen bir vektör elde edilmiştir. Bu birincil ışın ile manzaradaki bir yüzeyin kesişip kesişmediğini tespit etmek için, başlangıç noktası R0’ın ve doğrultu vektörü olan Rd’nin bilinmesi yeterlidir. Kesişim testlerinde, ışın ile yüzeyin kesişimi araştırılır. Eğer kesişim varsa 0’dan büyük bir t değeri geri döndürülür. Aksi takdirde t değeri 0 olur. Hesaplanan bu t değeri sayesinde yüzey üzerindeki kesişim noktasının koordinatları belirlenir. Eğer ışın bu kesişim noktasından kırılarak veya yansıyarak yoluna devam edecekse, kesişim noktası yeni başlangıç noktası yani R0 olur. Yansıma veya kırılma doğrultusu belirlenerek yeniden kesişim testleri yapılır. Bu ışınlara İkincil Işın (Secondary Rays) denir. İkincil ışınlar istenen derinlik değerindeki bir özyinelemeli bir algoritma ile ışık kaynağına ulaşıncaya kadar yeniden hesaplanır. ==== Gerçek Piksel Koordinatlarının Hesaplanması ==== Görüntü düzleminin her bir pikseline karşılık, manzarada birden çok piksel karşılık düşer. Örneğin 10 x 10 boyutunda ve bakış noktasından z doğrultusunda 5 birim uzakta bir görüntü düzleminin bulunduğunu varsayalım. Eğer manzaramızın çözünürlüğü 1024 x 768 olarak seçilirse, 10 x 10 birimlik görüntü düzleminin herhangi bir (X, Y, 5) noktasından geçen ışının gerçek piksel koordinatları : (10 * X / 1024 – X0, Y0 – 10 * Y / 768, 5 ) olur. (2.3) Bu ifadedeki (X0, Y0, 5 ) noktası, 10 x 10 birimlik görüntü düzleminin en üst sol köşesinin koordinatlarıdır. === Görünmeyen Yüzeylerin Kaldırılması === Görünmeyen yüzeylerin kaldırılmasının, gözlemci tarafından 3B nesnelere bakıldığında, manzaradaki cisimleri oluşturan yüzeylerden görünmeyenlerin kaldırılması, dolayısı ile görünenlerin belirlenmesi işlemine verilen ad olduğunu belirtmiştik. Görünmeyen yüzeylerin kaldırılmasında kullanılan başlıca yöntemler Derinlik Tamponu (Z-Buffer) ve Işın İzleme (Ray Tracing) ’dir. Derinlik tamponu yönteminde üç boyutlu cisimlerin iki boyutlu görüntü düzlemine izdüşümü alınırken, ilgili pikselin renk değerinin yanı sıra cisimle kesişim noktasının Z değeri de saklanır. Aynı piksel için yeni bir cisim kesişimi algılandığında Z değerleri karşılaştırılır. Yeni Z değeri eskisinden küçükse bu pikselin rengi yeni cismin rengi ile değiştirilir ve Z değeri yenisiyle güncellenir. Işın izleme yöntemi ile görünmeyen yüzeyler kaldırılırken, bakış noktasına göre aynı doğrultuda bulunan yüzeylerden, t uzaklığı en küçük olanı seçilmelidir. İlgili pikselin renk değeri hesaplanırken, seçilen bu yüzey esas alınır, diğerleri göz ardı edilir. Dikkat edilirse, Z Buffer yöntemi ve benzeri tüm diğer yöntemlerde kullanılan çokgen türü üçgen olmasına rağmen, ışın izlemede işlemler yönteminde piksel mertebesinde gerçekleştirilir. Bu sayede eğrisel yüzeylerde bile iyi sonuçlar elde edilir. Diğer yöntemlerde bu derece gerçekçi sonuçlar elde etmek için çokgenlerin son derece küçük seçilerek bir piksel boyutuna indirilmesi gerekir ki oldukça zor, hatta imkânsız denilebilir. ==== Arka Yüzeylerin Kaldırılması (Backface Culling) ==== Görünmeyen yüzeylerle ilgili diğer bir konu da arka yüzeylerin kaldırılmasıdır. Arka yüzeyler, bakış noktasından bakıldığında asla görülemeyecek olan yüzeylerdir. Örneğin dik olarak bakılan bir küpün arka yüzeyi asla görülemez. Bu yüzeylerin kaldırılması ışın izleme yönteminin hızlanmasını sağlar. Bununla birlikte arka yüzeylerin kaldırılması ışın izleme yöntemi ile çok kolay gerçekleştirilebilir. === Işın - Nesne Kesişim Testleri === Işın izleme yönteminin en temel özelliği, bakış noktasından gönderilen ışınların cisimlerle kesişip kesişmediğini anlamak üzere yapılan kesişim testleridir. Bu testlerde, kesişimi araştırılacak cismin matematiksel denklemi ile ışının başlangıç noktası ve doğrultusunun koordinatları kullanılır. Sonuçta, varsa, kesişim noktası ve bu nokta ile bakış noktası arasındaki t uzaklığı hesaplanır. Aynı doğrultuda birden fazla kesişim noktası bulunabilir. Bu durumda en küçük t değeri esas alınır. Böylece görünmeyen yüzeyler kaldırılmış olur. Bu kısımda ışın izleme yönteminde kullanılacak temel matematiksel işlemler için gerekli vektörel ifadeler ve işlemler anlatılacaktır. ==== Işın İzlemede Kullanılan Temel Matematiksel İfadeler ==== ===== Üç Boyutlu Uzayda Noktanın Tanımı ===== Üç boyutlu uzayda bir P noktası, kendine ait X, Y, Z koordinatları ile aşağıdaki gibi ifade edilebilir: P = [ x y z ] (2.4) ===== Skaler Çarpım ===== İki vektörün skaler çarpım değeri karşılıklı olarak x, y ve z değerlerinin çarpımlarının toplamına eşittir. Skaler çarpımı * sembolü ile temsil edilirse V1 ve V2 vektörlerinin skaler çarpımı aşağıdaki gibi hesaplanır: V1 * V2 = (V1X * V2X) + (V1Y * V2Y ) + (V1Z * V2Z) (2.5) V1 ve V2 vektörlerinin boyunun 1 birim olduğu, yani her iki vektörün de normalize olduğu durumda, bu iki vektörün skaler çarpımı iki vektörün arasındaki açının kosinüs değerini verir. İki vektör arasındaki açının kosinüsü difüz aydınlatmada kullanılır. ===== Vektörel Çarpım ===== Vektörel çarpım işlemini x sembolüyle temsil edersek V1 ve V2 vektörlerinin vektörel çarpımı aşağıdaki gibi hesaplanır: V1 x V2 = [ V1Y* V2Z - V1Z* V2Y V1Z* V2X - V1X* V2Z V1X* V2Y - V1Y* V2X ] (2.6) Vektörel çarpım, ışın izleme yönteminde üçgenlerin normalini bulmak için kullanılır. Yansıyan veya kırılan ışınların yeni doğrultularının hesaplanması için yüzeye dik olan vektörün, yani yüzey normalinin, bilinmesi gerekir. Difüz ve speküler aydınlatma yapılırken de yüzey normali kullanılır. Ayrıca arka yüzey kaldırmada da hangi yüzün arka yüzey olduğunu belirlerlerken yüzey normali esas alınır. Bakış noktası ile arasında 90°’den daha büyük açı bulunan yüzeyler, arka yüzey kabul edilir. Tüm bu işlemlerde kullanılacak olan yüzey normalinin birim vektör olması, yeni normalize olması, gerekir. ===== Barisentrik Koordinatlar ===== Üçgenin bir köşesinden başlanıp, kenarları belli katsayılarla çarparak başlangıçta alınan köşeye eklenirse, üçgen içinde istenen bir noktaya ulaşmak mümkündür. Kenarların çarpıldığı katsayılara Barisentrik Koordinatlar denir. Üçgen içindeki herhangi bir noktanın barisentrik koordinatlar cinsinden gösterimi aşağıdaki gibidir : t (u, v ) = V0 \+ u (V1 – V0 ) + v (V2 – V0) (2.7) Bu ifadedeki u ve v değerleri barisentrik koordinatlardır ve aşağıdaki şartları sağlamalıdır: u ≥ 0 ve v ≥ 0 için u + v ≤ 1 Barisentrik koordinatlar bu çalışmada hızlı kesişim testleri gerçekleştirilirken kullanılmıştır. Tomas – Möller kesişim testinde Barisentrik koordinatlardan faydalanılarak daha kısa sürede kesişim testi yapılabilmektedir. ==== Işın – Yüzey Kesişim Testi ==== Orijine olan uzaklığı D olan, Pn = [ A B C ] normaline sahip olan P yüzeyini denklemi aşağıdaki gibidir : Ax \+ By \+ Cz \+ D = 0 (2.8) Köşe koordinatları Vi (X, Y, Z ) olan üçgenin oturduğu yüzeyin denklemi aşağıdaki gibi hesaplanabilir : A * Vo,x \+ B * Vo,y \+ C * Vo,z \+ D = 0 (2.9) 2.9 ifadesinden D değeri bulunur. Eğer P yüzeyi ile R ışını kesişiyorsa, R’nin o noktaya karşılık gelen t değeri için yüzey denklemi sağlanmalıdır. A * (X0 \+ tXd) + B * (Y0 \+ tYd) + C * (Z0 \+ tZd) + D = 0 (2.10) 2.10 ifadesi t’ye göre yeniden düzenlenirse, başlangıç noktası ile yüzey arasındaki uzaklık belirlenmiş olur : t = - (A * X0 \+ B * Y0 \+ C * Z0 ) / (A * Xd \+ B * Yd \+ C * Zd ) (2.11) Eğer t < 0 ise kesişim yoktur. Eğer t > 0 ise kesişim vardır ve kesişim noktası I aşağıdaki gibi hesaplanabilir : I (X, Y, Z) = (X0 \+ tXd, Y0 \+ tYd, Z0 + tZd ) (2.12) ==== Işın-Üçgen Kesişim Testleri ==== 3B nesneler genellikle üçgenlerden oluşacak şekilde modellenir. Bu sebeple kesişim testi algoritmalarının çoğu üçgenler üzerine yoğunlaşmıştır. ===== Alan Hesabı İle Işın – Üçgen Kesişim Testi ===== Bu yöntem, ışın – üçgen kesişim testleri arasından en basit olanıdır. Öncelikle ışın – yüzey kesişim testi yapılmalıdır. Daha sonra ışın ve yüzeyi oluşturan üçgenin köşe noktaları görüntü düzlemine perspektif olarak izdüşürülür. Kesişim noktası ile üçgenin ikişer noktası sıra ile alınarak üç tane alt üçgen elde edilir. Bu üçgenlerin alanları hesaplanarak toplanır. Elde edilen toplam alan, kesişim testi yapılan üçgenin alanına bir ε kadar yakınsa ışın üçgenin içindedir yani ışın ile üçgen kesişmektedir denir. ===== Açı Hesabı ile Işın -Üçgen Kesişim Testi ===== Işın düzlem kesişim testinden elde edilen kesişim noktasının üçgenin içerisinde olup olmadığının kontrolü için kullanılan diğer bir yöntem de açı testidir. Yine ilk olarak ışın – yüzey kesişim testi yapılmalıdır. Daha sonra ışın ve yüzeyi oluşturan üçgenini köşe noktaları görüntü düzlemine perspektif olarak izdüşürülür. Kesişim noktası ile üçgenin ikişer noktası sıra ile alınarak üç tane üçgen elde edilir. Bu üçgenlerin I noktasını merkez nokta kabul eden açıları hesaplanarak toplanır. Elde edilen toplam açı 360° ise ışın üçgenin içindedir yani ışın ile üçgen kesişmektedir denir. ===== Tomas Möller Işın – Üçgen Kesişim Testi ===== Yukarıda anlatılan tekniklerin her ikisi de kesişim testi yapmadan önce ışın – yüzey kesişim testi yapılmakta, daha sonra perspektif izdüşümü yapılmaktadır. Böylece problem 3B’dan 2B’a indirgenmekte ve test esnasında 2B noktanın 2B üçgenin içinde olup olmadığı araştırılmaktadır. Ancak tüm bu işlemler için öncelikle yüzey denkleminin belirlenmesi, dolayısı ile normalin hesaplanması gerekmektedir. Elbette ki kesişim testine geçilmeden önce yapılan bu işlemler algoritmanın yavaş çalışmasına neden olmaktadır. Bunun yerine kullanılan Tomas – Möller kesişim testinde yüzey normalinin hesaplanması gerekmemektedir. ====== Kesişim Testi Algoritması ====== Başlangıç noktası R0 olan ve Rd doğrultusu boyunca ilerleyen R vektörünü aşağıdaki gibi tanımlamıştık R = R0 \+ t Rd, t > 0 (2.1) Kesişim testi yapılacak olan üçgenin köşeleri Vi ise, üçgen üzerindeki herhangi bir t (u, v ) noktasının barisentrik koordinatlarını aşağıdaki gibi ifade etmiştik: t (u, v ) = V0 \+ u (V1 – V0 ) + v (V2 – V0) (2.7) R ışını, verilen üçgeni bir t (u, v ) noktasında kesiyorsa, aşağıdaki ifade sağlanmalıdır : R0 \+ t Rd = V0 \+ u (V1 – V0 ) + v (V2 – V0) (2.13) 2.13 ifadesi düzenlenirse, u, v ve t’ye bağlı bir lineer denklem sistemi elde edilir. Bu sistemin çözülmesi halinde u, v ve t bulunur. Görüldüğü gibi bu yöntemde yüzey normali ve perspektif izdüşüme gerek yoktur. ====== Algoritmanın Uygulanması ====== Tomas – Möller yöntemine ilişkin yalancı dil kodu (pseudocode) aşağıda verilmiştir: IşınÜçgenKesişimi (o, d, vo, v1, v2 ) # e1 = v1 - v2 # e2 = v2 – v0 # p = d x e2 # α = e1 * p # if (α > -ε and α < ε ) return (REJECT, 0, 0, 0 ); # f = 1 / α # s = o - vo # u = f (s * p ) # if (u < 0.0 or u > 1.0 ) return (REJECT, 0, 0, 0 ); # q = s x e1 # v = f (d * q ) # if (v < 0.0 or u + v > 1.0 ) return (REJECT, 0, 0, 0 ); # t = f (e2 * q ) # return (INTERSECT, u, v, t ); === Gölgeler === Bir yüzeye ışığın gelmesini engelleyen başka bir yüzey varsa, ışığın ulaşamadığı yüzey gölgede kalmış olur. Gölge testi için, kesişim noktasından ışık kaynağına yollanan ışınlar ile diğer nesnelerin kesişimleri araştırılır. Eğer kesişim tespit edilirse yüzey gölgelenir. Gölgelemenin gerçekleşmesi için, test için gönderilen ışından elde edilen kesişim noktası ile testi yapılan yüzey arasındaki uzaklığın, yüzeyin ışık kaynağına olan uzaklığından daha küçük olması gerekir. sağ|küçükresim|350px|Biribirini ve yeri yansıtan 3 adet küre === Aynasal Yansıma === Diğer yöntemlerde çok zor tanımlanmasına rağmen, ışın izleme yönteminde yansıyan ve kırılan ışınlar mükemmel şekilde modellenebilir. Böylece son derece gerçekçi görüntüler elde edilebilir. Eğer bir yüzeyin yansıtıcılık özelliği varsa, bu yüzeye çarparak yansıyan ışın diğer bir yüzeye çarptığında, bu yüzeyin rengi yansıtıcılık özelliği bulunan yüzey üzerinde görülür. Elbette bu işlem için de derinliği belirlenmiş özyinelemeli bir algoritma koşulmalıdır. Yansıma değerinin belirlenmesi oldukça kolay bir işlemdir. Gerekli olan bir nokta ve bir doğrultudur. Nokta, ışın ile yansıtıcı yüzeyin kesişim noktasıdır ki artık yeni bir başlangıç noktası olmuştur. Bu noktadan yansıyacak olan ışının doğrultusu, gelen ışının doğrultusuna ve normale bağlıdır. Zira gelen ışın ile normal arasındaki açı, yansıyan ışın ile normal arasındaki açıya eşit olmalıdır. N ilgili yüzeyin normali, I gelen ışının olmak üzere Rref yansıma doğrultusu aşağıdaki gibi hesaplanır : Rref = I – 2 (I * N ) * N (2.14) \---- POV-Ray gibi ışın izleme programları ise simüle edilen bir kamera ile başlarlar ve ışık ışınlarını sahneye yollarlar. Kullanıcı kameranın, ışık kaynaklarının, nesnelerin yerini ve bunların yüzey özelliklerini belirler, eğer isterse sahneye sis, duman, ateş gibi atmosferik etkiler de ekleyebilir. Sonuç görüntüdeki her piksel için bir ya da daha çok ışın kameradan sahneye yöneltilir ve sahnedeki bir nesne ile kesişip kesişmediğine bakılır. Kameradan çıkan bu ışının bir nesneyi kestiği her noktadaki yüzey rengi hesaplanır. Bunun için ışınlar sahnedeki her ışık kaynağına da yönlendirilir ve böylece kaynaklardan gelen ışık miktarı da hesaplanır. Benzer şekilde her yüzey noktasının gölgede kalıp kalmadığı hesaplanır. Yüzeyin şeffaf olup olmamasına göre de ne kadar ışığı geçirdiği ve ne kadar ışık kırılmasına yol açtığı da hesaplanarak nihai renk belirlenir. == İç bağlantılar == * POV-Ray == Dış bağlantılar == * The Ray Tracing News - (İngilizce)- Kısa bir araştırma ve diğer kaynaklara linkler] * (İngilizce bir tez) - Interactive Ray Tracing: The replacement of rasterization? - A thesis about real time ray tracing and it's state in december 2006 * (İngilizce) - Gerçek zamanlı ışın izlemeyi kullanan oyunlar * (İngilizce) - C++ dili ile ışın izleme uygulamaları üzerine bir takım kılavuzlar * Internet Işın izleme yarışması - sabit ve anime kategoriler == Işın izleme yazılımları == * Blender * BRL-CAD * Bryce (software) * Indigo - an unbiased render engine * jawray - A portable raytracer written in C++ * Kray - global illumination renderer * OpenRT - realtime raytracing library * Optis - Straylight and illumination software with full CAD integration (Solidworks and Catia V5) * OSLO - Lens design and optimization software; OSLO-EDU is a free download * PBRT - a Physically Based Raytracer * Pixie * POV-Ray * Radiance * Raster3D * Rayshade * RayTrace - open source C++ software * RealStorm Engine - a realtime raytracing engine * RPS Ray Tace - AccuRender Ray Trace for SketchUp * SSRT - C++ source code for a Monte-carlo pathtracer - written with ease of understanding in mind. * Sunflow - Written in Java (platform independent) * Tachyon * TracePro - Straylight and illumination software with a CAD-like interface * TropLux - Daylighting simulation * Yafray * Zemax - Well Known Commercial Software for Optics design * More ray tracing source code links Kategori:Geometrik optik Kategori:Üç boyutlu bilgisayar grafikleri Kategori:Sanal gerçeklik Kategori:Bilgisayar grafiği algoritmaları
Bilişsel bilim, zihin ve zekânın işleyişini ele alan, zeki sistemlerin dinamiklerini ve yapılarını araştıran disiplinler arası bir yaklaşımdır. Çok geniş bir alanı kapsamasından ötürü bilişsel bilim alanında çalışan araştırmacıların bilişsel psikoloji, dil bilimi, sinir bilimi, yapay zekâ, antropoloji ve felsefe gibi alanlarda temel bilgilere sahip olması beklenir. Bilişin (geniş anlamda) doğasını, görevlerini ve işlevlerini inceler. Bilişsel bilimciler, sinir sisteminin bilgiyi (information) nasıl temsil ettikleri (represent), işledikleri(process) ve dönüştürdükleri (transform) üzerinde durarak zekayı ve davranışı araştırır. Bilişsel bilimcilerin ilgilendikleri zihinsel fakülteler (mental faculties) dil, algı, hafıza, dikkat, akıl yürütme ve duyguyu içerir. Bu fakülteleri anlamak için bilişsel bilimciler dilbilim, psikoloji, yapay zeka, felsefe, nörobilim ve antropoloji gibi alanlardan yararlanır. Bilişsel bilimin tipik bir analizi öğrenmeden karar vermeye ve mantığa; nöral ağlardan modüler beyin organizasyonuna kadar, pek çok organizasyon seviyesini kapsar. Bilişsel bilimin en temel mefhumlarından biri “düşünme, en iyi şekilde, zihindeki temsili yapılar (representational structures) ve onlar üzerinde gerçekleşen işlemsel (computational) süreçler açısından anlaşılabilir.”dir. Bilişsel bilim insanlarda, hayvanlarda ve makinelerdeki bilişin disiplinlerarası çalışılmasıdır. Psikoloji, bilgisayar bilimi, nörobilim, antropoloji, dilbilim ve felsefenin geleneksel disiplinlerini bir araya getirir. Bilişsel bilimin amacı, zihnin ve öğrenmenin daha iyi anlaşılmasının zeki araçlar geliştirmemize yol açacağı umuduyla zekanın temel prensiplerini anlamaktır. Bilişsel bilim 1950’lerde bilişsel devrim olarak isimlendirilen entelektüel bir hareket olarak başlamıştır. Bilişselci yaklaşımın savunucuları, davranışçı yaklaşımın görüşlerini eleştirirler. Davranışçılığın bilimsel düşünceye hakim olduğu bir dönemde, 1950'lerin sonunda Noam Chomsky'nin dilin doğuştanlığını vurgulaması, zihin ve beyin araştırmalarında önemli bir dönüm noktasıdır. Davranışçılar, dili bir alışkanlık kazanma süreci olarak tanımlarken, Chomsky, dilin biyolojik bir temeli olduğunu, doğuştan gelen bir yetinin, sosyal ortamda süreç içinde edinime dönüştüğünü ileri sürmüştür. == İlkeler == === Analiz Seviyeleri === Bilişsel bilimin temel ilkelerinden biri “zihnin/beynin tam olarak kavranması tek bir seviyenin çalışılması ile mümkün olamaz”dır. Bir telefon numarasını ezberlemek ve daha sonra onu hatırlamak bir misal olabilir. Zihinsel bir süreci anlamak için kullanılabilecek yaklaşımlardan biri doğrudan veya natüralistik gözlem ile davranışı incelemek olabilir. Örneğin, birisine bir telefon numarası sunulur ve bir süre sonra bu kişiden sunulan telefon numarasını hatırlaması istenilebilir; daha sonrasında cevabının doğruluğu ölçülebilir. Bilişsel beceriyi ölçmek için kullanılabilecek bir diğer yaklaşım ise kişinin telefon numarasını hatırlamaya çalışıyorken ateşlenen nöronlarını incelemek olabilir. Bu iki deneyden hiçbiri, kendi başlarına, bir telefon numarasını hatırlama sürecinin nasıl gerçekleştiğini tam olarak açıklayamaz. Beyindeki her bir nöronu anbean eşleştirmek gibi bir teknoloji elimizde olsaydı ve her nöronun ne zaman ateşlendiği bilinebiliyor olsadı dahi nöronların ateşlenmelerinin gözlemlenmiş davranışa nasıl evrildiğini bilmek imkansız olurdu. Dolayısıyla bu iki seviyenin birbiriyle nasıl etkileştiğini anlamak bilişsel bilim için bir zorunluluk. The Embodied Mind: Cognitive Science and Human Experience ‘ta da bahsedildiği üzere “zihnin yeni bilimleri ufuklarını, hem yaşanmış insani tecrübeleri hem de insani tecrübeye içkin dönüşüm ihtimallerini kapsayacak şekilde genişletmelidir.” Varela, F. J., Thompson, E., & Rosch, E. (1991). The embodied mind: cognitive science and human experience. Cambridge, Massachusetts: MIT Press Bu ancak söz konusu sürecin işlevsel bir açıklaması ile sağlanabilir. Spesifik bir fenomeni pek çok seviyeden çalışmak, spesifik bir davranışa yol açan beyindeki süreçleri daha iyi anlamamıza yol açar. Marr Marr, D. (1982). Vision: A Computational Investigation into the Human Representation and Processing of Visual Information. W. H. Freeman. üç seviyeli bir analiz şemasını şöyle betimlemiştir: # İşlemlemesel teori, işlemlemenin amaçlarını belirtir. # Temsil ve algoritmalar, girdi ve çıktıların temsillerini ve birini öbürüne dönüştüren algoritmaları barındırır. # Donanım emplementasyonu, algoritma ve temsillerin nasıl fiziksel olarak gerçekleştirilebilecekleridir. === Disiplinlerarası Doğası === Bilişsel bilim, psikoloji, nörobilim, dilbilim, zihin felsefesi, bilgisayar bilimi, antropoloji ve biyoloji de dahil, pek çok alanın katkılarıyla beraber disiplinlerarası bir alandır. Bilişsel bilimciler kolektif olarak zihni ve onu çevreleyen dünya ile etkileşimini anlama umuduyla çalışır. Alan fiziksel bilimlerle tutarlı bilimsel metodunun yanı sıra simülasyon ve modelleme de kullanır, sıklıkla da modellerin çıktılarını insan bilişi ile kıyaslar. Psikoloji alanına benzer olarak, birleşik bir bilişsel bilim olduğuna dair biraz şüphe vardır ki bu kimi araştırmacıları “bilişsel bilimler” çoğul kelime öbeğini tercih etmeye itmiştir. Kendini bilişsel bilimci olarak görenlerin çoğu, ama hepsi değil, zihne dair işlevselci (functionalist) bir görüşe – zihinsel durumlar (mental states) ve süreçler işlevleriyle açıklanmalıdır görüşü – sahiptir. İşlevselciliğin çoklu gerçekleştirilebilirlik (multiple realizability) görüşüne göre, robotlar ve bilgisayarlar gibi gayrı-insan sistemlerin bile bilişe sahip olduğu söylenebilir. === Bilişsel Terimi === “Bilişsel bilim”deki “bilişsel (cognitive)” terimi “net olarak incelenebilen herhangi bir zihinsel süreç ya da yapı” anlamında kullanılıyor (Lakoff ve Johnson, 1999). Bu kavramsallaştırma oldukça geniştir ve “bilişsel” kelimesinin analitik felsefedeki kullanımıyla karıştırılmamalıdır. Analitik felsefede “bilişsel” yalnızca formel kurallarla ve doğruluk koşullu semantik (truth conditional semantics) ile ilgilidir. Oxford İngilizce Sözlüğü’ndeki “bilişsel” kelimesi için ilk girdi, kabaca, “bilme eylemi ya da sürecine ilişkin” anlamına sahip olduğunu söylüyor. 1586’dan olan bu ilk girdi, Platonik bilgi teorileri tartışmaları bağlamında bu kelimenin kullanıldığını gösteriyor. == Kapsamı == Bilişsel bilim bilişe dair geniş bir yelpazedeki konuları kapsıyor. Fakat, bilişsel bilimin, zihnin doğası ve süreçleriyle ilgili olabilecek her şeyle eşit düzeyde ilgilenmediğini ayrımsamak gerekir. Filozoflar arasında, klasik kognitivistler (classical cognitivists) sosyal ve kültürel faktörleri, duyguyu, bilinci, hayvan bilişini, karşılaştırmalı ve evrimsel psikoloji çalışmalarını nispeten önemsiz görürler. Ancak davranışçılığın yavaş yavaş popülerliğini yitirmesiyle beraber, duygulanım (affect) ve duygular (emotions) gibi içsel durumları da, farkındalık ve örtük dikkat (covert attention) gibi konular kadar çalışmak mümkün olmuştur. Örneğin, durumsal ve bedenleşmiş biliş (situated and embodied cognition) teorileri çevrenin etkilerini ve bedenin bilişteki rolünü de dikkate alır.Bilgi işleme (information processing) süreçleri üzerinde durulmaya başlanmasıyla beraber, psikolojinin en temel öğesi gözlemlenebilen davranıştan ziyade modelleme veya zihinsel durumlara dair alınan kayıtlar oldu. === Yapay Zeka === Yapay zeka (YZ) makinelerdeki bilişsel olguları inceler. YZ’nin pratik amaçlarından bir tanesi insan zekasının çeşitli yönlerini bilgisayarlarla gerçekleştirebilmektir. Bilgisayarlar, bilişsel olguların araştırılmasında sıklıkla kullanılan araçlardır. İşlemsel modelleme insan zekasının nasıl yapılandığını araştırmak için simülasyonları kullanır.Sun, Ron (ed.) (2008). The Cambridge Handbook of Computational Psychology. Cambridge University Press, New York. (Bkz. İşlemsel modelleme) Zihnin, küçük fakat tek başlarına işlevsiz yapıtaşlarının (mesela, nöronlar vb.) devasa bir ürünü olarak mı, yoksa semboller, yapılar, şemalar, planlar ve kurallar gibi daha yüksek seviye yapıların açısından mı daha iyi anlaşılabileceğine dair yapay zeka alanında bir tartışma olagelmiştir. Bahsettiğimiz ilk görüş, zihni araştırmak için bağlantıcılığı (connectionism) kullanırken, ikinci görüş ise sembolik işlemlemeler (symbolic computations) üzerinde durur. Konuya dair bir bakış açısı da, insan beynini tam olarak simüle etmenin, nöronları simüle etmeksizin mümkün olup olmadığıdır. === Dikkat === Dikkat, önemli bilginin (information) diğerleri arasından seçilmesidir. İnsan zihni milyonlarca uyaranın bombardımanı altındadır ve bu bombardıman arasından hangi bilgileri (information) işleyeceğine (process) karar vermesini sağlayan bir mekanizma olmalıdır. Dikkat, kimi zaman bir spot lambası gibi görülebilir, yani bir kimse spot lambasını ancak belirli bir bilgi kümesi üzerine tutabilir. Bu metaforu destekleyen deneylerden bazıları dikotik dinleme (Cherry, 1957) ve istemdışı körlük (Mack ve Rock, 1998) çalışmalarıdır. Çift kulaklı dinlemede, katılımcılar her biri bir kulağa olmak üzere iki farklı mesajın “bombardımanına” tutulur ve mesajlardan yalnızca birine dikkat kesilmeleri istenir. Deneyin sonunda dikkat kesilmedikleri mesajın içeriğine dair bilgi vermeleri istendiğinde katılımcılar bunu yapamazlar. === Problem Çözme === “Problem çözme” bir noktadan bir başka noktaya ulaşmanın hedef olduğu ve bunu yapmanın optimumum yolunun seçilmesi gerektiği durumları ifade etmek için kullanılan bir terimdir. Günlük ve pratik süreçlerle ilgili olabilir, örneğin aritmetik, satranç oynamak veya bir seyahati planlamak gibi. Önceleri, yapay zeka çalışmalarının en çok odaklandıkları noktalardan biri makinelere problem çözme becerisi kazandırabilmekti. Bir başlangıç ve bir de hedef durum belirtilir. Makine için görev, hedefe giden yolu bulmaktır. Burada temelde iki yaklaşım vardır: Birincisinde program tüm farklı yolları deneyerek hedefe giden yolu bulmaya çalışır. Buna kaba kuvvet metodu denir (Brute Force Method). Bununla beraber NP-tam sorunlarda olası yolların sayısı o kadar yüksektir ki, bu yaklaşımın sınırlarına erişilir. Çünkü tüm yolları denemek ve sonuca ulaşıp ulaşmadığını görmek makinenin hesaplama kapasitesini aşar. Bu tarz durumlarda A* arama algoritması gibi höristik tarama kullanan algoritmalar gereklidir. Höristik tarama, denemeksizin en olası yolları taramak için bir yöntemdir. Böylece “denenmesi gereken” olası yolların sayısı makinenin hesaplama kapasitesi içinde tutulur. Höristik kullanarak çalışan ilk program Allen Newell ve Herbet A. Simon tarafından geliştirilen Genel Problem Çözücü’dür (General Problem Solver). GPS, Hanoi Kuleleri oyununu çözmeyi başarmış bir algoritmadır. Bu oyunda farklı boyutlarda üç disk ve bu disklerin takılı olduğu üç “kule” vardır. Oyunun en başında tüm bu diskler sol taraftaki kulededir ve oyun tüm diskler boyutlarına göre ve başka belli bir hedef kulede sıralandığında biter. Hanoi Kuleleri gibi oyunları çözmek yapay zekanın erken dönemlerinde popüler bir işti. Bunun neden burada yalnızca sınırlı sayıda eylemin mümkün olması ve öngörülemeyen olayların yaşanmamasıdır. Bu tarz kısıtlı bir çalışma sahası, bilişsel stratejilerin deneysel olarak da test edilebilmesini kolaylaştırdı. Bugünse çalışmalar bir restorana gidip sipariş vermek gibi karmaşık ve çeşitli açılardan öngörülemez süreçlerin gerçekleştirilmesine odaklanıyor. === Bilişsel Mimariler === Bir bilişsel mimarinin amacı, bilişsel psikolojinin çeşitli alanlarından toplanan verileri bir bilgisayar modelinde bir araya getirmektir. Bunun için toplanan veriler bir bilgisayar modeline temel sağlayacak şekilde formalize edilmelidir. Oldukça ünlü üç bilişsel mimari ACT-R, SOAR ve EPIC’tir. Ayrıca bkz. Nöroinformatik === Bilgi ve Dil İşleme === Bir dili öğrenmek ve anlamak aşırı derecede karmaşık bir süreçtir. Dil yaşamın ilk birkaç senesi içinde edinilir ve normal şartlarda tüm insanlar dili en iyi şekilde edinebilirler. Teorik dilbilimin majör temellerinden bir tanesi, dilin bu şekilde edinilebilmesi için soyut bir yapıya sahip olması gerekliliğinin keşfidir. Beynin dili nasıl işlediği sorusuna dair yapılan çalışmalardaki temel bazı araştırma soruları: (1) Dilsel bilginin (knowledge) ne kadarı doğuştan gelir, ne kadarı öğrenilir? (2) Neden yetişkinlerin ikinci bir dil edinmesi çocukların ana dillerini edinmelerinden daha zordur? (3) İnsanlar hiç görüp duymadıkları cümlelerle karşılaştıklarında bunları nasıl anlayabiliyorlar? Bilişsel bilimdeki dil işleme çalışmaları dilbilim alanını yakından ilgilendirmektedir. Dilbilim, geleneksel olarak, tarih, sanat ve edebiyatı da içerecek şekilde beşeri bilimlerin bir alt dalı olarak çalışılıyordu. Ancak Son 50-60 yıl içerisinde araştırmacılar dili, dil bilgisinin (knowledge) nasıl edinildiği, nasıl kullanıldığı ve tam olarak nelerden müteşekkil olduğu gibi soruları merkeze alarak bilişsel bir fenomen olarak inceliyorlar. Dilbilimciler, insanların oldukça karmaşık sistemler vasıtasıyla cümleler üretseler de, kendi konuşmalarını yönlendiren bu kuralların büyük oranda farkında olmadıklarını buldular. Dolayısıyla dilbilimciler, eğer böylesi kurallar gerçekten varsa, bu kuralların neler olduklarına dair dolaylı metotlar benimsemek zorunda kaldılar. Her halükarda, eğer konuşma kurallar tarafından yönlendiriliyorsa, bu kurallar bilinçli bir değerlendirmeye kapalılar. === Öğrenme ve Gelişim === Öğrenme ve gelişim, bilgiyi (knowledge and information) zamanla edindiğimiz süreçlerdir. Bebekler ya çok az bilgiyle ya da bilgisiz doğarlar (bilginin nasıl tanımlandığına bağlı olarak değişebilir), ancak yine de hızlıca dili kullanma, yürüme, insanları ve objeleri tanıma gibi beceriler edinirler. Öğrenme ve gelişim alanındaki araştırmalar bu süreçlerin nasıl gerçekleştiğini açıklamayı hedefler. Bilişsel gelişim alanındaki majör sorulardan biri, becerilerin ne kadarının doğuştan olduğu ya da ne kadarının öğrenildiği sorusudur. Bu soru sıklıkla “doğa ve çevre tartışması” ismiyle adlandırılır. Nativist (doğuştancı) görüş, bir organizmanın belirli özelliklerinin doğuştan olduğunu ve genetik aktarımı dolayısıyla belirlendiğini vurgular. Emprist görüş isebelirli becerilerin çevreden öğrenildiğini belirtir. Her ne kadar bir çocuğun normal olarak gelişmesi için hem genetik hem de çevresel girdiler gerekse de, genetik bilginin bilişsel gelişime nasıl yol açtığına dair ciddi tartışmalar vardır. Dil edinimi alanında, örneğin, kimileri (örneğin Steven Pinker) evrensel gramer kurallarını içeren bilginin genetikte bulunması gerektiğini savunmuşken, diğerleri (mesela Jeffrey Elman ve Rethinking Innateness’taki meslektaşları) Pinker’ın iddialarının biyolojik olarak gerçekçi olmadığını iddia etmişlerdir ve genlerin, bir öğrenme sisteminin mimarisini belirleyebileceğini ama gramerin nasıl çalıştığına dair spesifik “gerçeklerin (facts)” ancak tecrübe ile öğrenilebileceğini savundular. === Hafıza === Hafıza, daha sonradan “çağırıp” kullanabilmemiz için bilgi depolamamızı sağlar. Hafızanın genelde uzun süreli (long-term) ve kısa süreli (short-term) olmak üzere iki öğeden oluştuğu düşünülür. Uzun süreli hafıza, bizim esnek zaman zarflarında (günler, haftalar, yıllar) bilgi depolayabilmemizi sağlar. Henüz uzun süreli hafızanın sınırlarını tam olarak bilmiyoruz. Kısa süreli hafıza ise kısa vadeli durumlarda (saniyeler veya dakikalar) bilgi depolamamızı sağlar. Ayrıca hafıza, sıklıkla bildirimsel (declarative) ve prosedürel (procedural) şeklinde de kategorize edilmiştir. Bildirimsel hafıza, (semantik (semantic) ve epizodik (episodic) hafıza alt kümelerine sahiptir) gerçekler ve spesifik bilgiler, spesifik anlamlar ve spesifik anıların depolandığı hafıza sistemidir (örneğin, “Elmalar yiyecek midir?” veya “Dört gün önce kahvaltıda ne yedim?”) Prosedürel hafıza ise bisiklet sürmek veya yüzmek gibi eylemlerimizi ve motor süreçlerimizi hatırlamamızı sağlar ve genellikle örtük bilgi veya örtük hafıza olarak da anılır. Bilişsel bilimciler hafızayı psikologların inceledikleri gibi inceleseler de odakları hafızanın bilişsel süreçlerle ilgisi üzerindedir. Bunun bir örneği, uzun süredir kullanılmamış, unutulmuş bir anıyı hatırlamak için ne gibi mental süreçlerin gerektiği veya bilişsel bir süreç olan tanıma (recognition) ile çağırma (recall) arasında ne gibi farklar olduğu olabilir. Algı ve eylem Algı (perception), duyular (sense) aracılığı ile bir bilgiyi edinme ve o bilgiyi bir şekilde işleme (process) becerisidir. Görme ve duyma çevremizi algılamamızı mümkün kılan iki baskın duyudur. Görsel algı alanındaki bazı çalışmalar: (1) Nesneleri nasıl tanıyabiliyoruz? (2) Herhangi bir birim zamanda çevrenin yalnızca bir kısmını görsek de onu nasıl süreğen (continuous) olarak algılayabiliyoruz? gibi soruları içerebilir örneğin. Görsel algıyı çalışmak için gerekli bir yol, insanların optik ilüzyonları nasıl işlediğine bakmaktır. Bir Necker kübü bistabilalgıya örnektir (percept), yani küp iki farklı yönden “algılanabilir”. Dokunsal, kokusal ve tatsal uyaranlar da algının alanındadır. Eylem (action) ise bir sistemin çıktısına göndermede bulunur. Eylem insanlarda motor tepkiler aracılığı ile sağlanır. Uzamsal planlama ve hareket, konuşma üretimi ve karmaşık motor hareketler eylemin (action) uzantılarıdır. === Bilinç === Bilinç bir şeyin dışsal bir nesne mi yoksa kişinin kendisinden mi kaynaklandığının farkında olmaktır. Bilinç zihnin bir benlik hissine sahip olmasını veya bunu tecrübe edebilmesini sağlar. == Araştırma Metotları == Bilişsel bilimde pek çok farklı metodoloji kullanılagelmiştir. Bilişsel bilim oldukça interdisipliner olduğundan bu alandaki araştırmalar sıklıkla psikoloji, nörobilim, bilgisayar bilimi ve sistemler teorisinden araştırma metotlarını bir araya getirir. === Davranışsal Deneyler === Zeki bir davranışı neyin oluşturduğunu bilmek için davranışın kendisini incelemek zorundayız. Bu tür bir araştırma sahası bilişsel psikoloji ve psikofizik ile yakından ilişkilidir. Farklı uyaranlara verilen davraışlar tepkileri ölçerek o uyaranların nasıl işlendiğine dair bilgi edinebiliriz. Lewandowski ve Strohmetz (2009), davranışlar izler (behavioral traces), davranışsal gözlemler (behavioral observtions) ve davranışsal seçim (behavioral choice) dahil olmak üzere psikolojideki inovatif davranışsal ölçümlerin bir incelemesini yaptılar. Davranışsal izler, davranışın nasıl oluştuğuna dair bir parça delil olsa da davranışı gerçekleştiren özneye dair herhangi bir şey söylemezler. Davranışsal gözlemler ise öznenin davranışı gerçekleştirmesinin doğrudan gözlemlenmesidir. Bunu yanı sıra, davranışsal seçimler bir kimse iki ya da daha fazla seçenek arasından seçim yaptığı durumları kapsar. * Tepki süresi. Bir uyaranın sunulmasıyla ona karşı verilen bir tepkinin arasındaki süre, iki bilişsel süreç arasındaki farklara ve o süreçlerin doğasına dair bize bilgi sağlayabilir. Örneğin, eğer ki bir “arama görevinde” (search task) tepki süreleri öğelerin sayısına oranlı şekilde artıyorsa, bu bilişsel arama sürecinde dizisel (serial) değil paralel /(parallel) işlemenin söz konusu olduğu aşikardır. * Psikofiziksel tepkiler. Psikofiziksel deneyler, bilişsel psikoloji tarafından kullanılan eski bir psikolojik tekniktir. Genellikle fiziksel bir niteliğe dair, örneğin bir sesin gürültüsü, yargıda bulunmayı kapsar, Bireyler arasında öznel değerlendirmelerdeki (subjective scales) olası bir korelasyon, fiziksel ölçümlere kıyasla bilişsel veya duyusal eğilimleri (bias) gösterebilir. Örneğin bir rengin, tonun veya dokunun aynılığına dair yargılar veya renk, ton ya da dokuda eşik farklılıkları vs. * Göz İzleme. Bu metot pek çok bilişsel süreci incelemek için kullanılmışsa da en çok görsel algı ve dil işleme araştırmalarında ön plandadır. Gözlerin fiksasyon (sabitlenme) noktası dikkatin odağı ile ilişkilidir. Dolayısıyla, göz hareketlerini izleyerek, hangi bilgi (information) kümesinin işlendiğini inceleyebiliriz. Göz izleme oldukça kısa zaman aralıklarındaki bilişsel süreçleri incelememizi mümkün kılar. Göz hareketleri bir görev sırasındaki süreçiçi (online) karar verme adımlarını yansıtır ve bu kararların nasıl işlendiğine dair bize içgörü sağlar. === Beyin Görüntüleme === Beyin görüntüleme, beyin, çeşitli işlemler (task) gerçekleştiriyorken analiz edilmesidir. Bu bir davranış ile beyin fonksiyonunu birbiriyle ilişkilendirmemizi ve bilginin nasıl işlendiğini anlamamıza yardımcı olur. Farklı tür görüntüleme teknikleri zamansal (time- based) veya uzamsal (location-based) çözünürlükleri açısından çeşitlilik gösterirler. Betin görünüleme bilişsel nörobilimde sıklıkla kullanılır. * Tek foton emisyon bilgisayarlı tomografi ve pozitron emisyon tomografi. TFEBT ve PET’de, katılımcının kanına enjekte edilen ve beyine ulaşan radyoaktif izotoplar kullanılır. Radyoaktif izotopların beyinde hangi bölgelerde konumlandığından, hangi bölgelerin daha aktif olduğu anlaşılabilir.. PET fMRI’a oldukça yakın uzamsal çözünürlülüğe sahip olsa da oldukça kötü bir zamansal çözünürlüğü vardır. * Elektroensefalografi. EEG, katılımcıların kafasına takılan bir kepe, bir grup elektrot yerleştirerek beyindeki nöron gruplarının oluşturduğu elektrik alanlarını ölçmeye yarar Bu tekniğin çok iyi bir zamansal çözünürlüğü olsa da, uzamsal çözünürlüğü oldukça kısıtlıdır. * Fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme. fMRI kandaki oksijen miktarını ölçerek, beynin farlı alanlarındaki oksijen miktarından hangi bölgelere daha fazla kan akışı olduğunu, dolayısıyla hangi bölgelerin daha fazla aktif olduğunu ölçmemizi sağlar.Bu şekilde farklı işlevlerin beyinde hangi alanlarda gerçekleştirildiğini belirleyebilme imkanımız olur. fMRI’ın uzamsal ve zamansal çözünülürlükleri orta düzeydedir. * Optik görüntüleme. Bu teknik kızılötesi transmiterleri ve alıcıları kullanarak beynin farklı bölgelerindeki kan tarafından yansıtılan ışık miktarını ölçer. Oksijenlenmiş ve oksijensiz kan, ışığı farklı miktarlarda yansıttığından, hangi bölgelerin daha aktif olduğunu inceleyebiliriz, ki bunlar daha fazla oksijenlenmiş kana sahip olan bölgeler demek oluyor. Optik görüntüleme orta seviyede bir zamansal çözünürlüğe ve zayıf uzamsal çözünürlüğe sahip olup, aynı zamanda oldukça güvenli olduğu için bebekler ile yapılan çalışmalarda da kullanılabilme avantajına sahiptir. * Manyetoensefalografi. MEG kortikal aktivite dolayısıyla açığa çıkan manyetik alanları ölçer. EEG’ye benzer olsa da, EEG’den daha fazla uzamsal çözünürlüğe sahiptir, çünkü yaptığı ölçümler EEG’de olduğu gibi kep tarafından filtrelenmemiş, buğulu hale getirilmemiştir. MEG ufak manyetik alanları tespit edebilmek için SQUID sensörleri kullanır. === İşlemsel Modelleme === İşlemsel modeller bir problemin matematiksel ve mantıksal olarak formalize edilmiş olmasını gerektirir. Bilgisayar modelleri zekanın farklı, genel ve spesifik niteliklerinin deneysel olarak doğrulanmasında ve simülasyonlarda kullanılır. İşlemsel modelleme spesifik bir bilişsel olgunun işlevsel organizasyonunu anlamamıza yardımcı olabilir. Bilişsel modellemeye yaklaşımlar aşağıdaki gibi kategorize edilebilir: (1) sembolik, zeki bir zihnin soyut zihinsel işlevlerinin semboller aracılığı ile ele alınması; (2) subsembolik, insan beyninin nöral ve ilişkisel nitelikleri açısından; ve (3) sembolik ve subsembolik kesişimindeki yaklaşımlar. * Sembolik modelleme bilgisayar bilimindeki bilgi-tabanlı sistemleri (knowledge-based systems) kullanan paradigmalardan türemiştir, örneğin Eski Moda Yapay Zeka (Good Old- Fashioned Artificial Intelligence). İlk bilişsel bilim araştırmacıları tarafından geliştirilip daha sonraları da bilgi mühendisliği (information engineering) alanında, uzman sistemler (expert systems) için kullanılmışlardır. 90’ların başından beri sistemik alanında insan benzeri zeka modellerinin incelenmesinde kullanılmış ve buna paralel olarak SOAR çevrelerinin geliştirilmesinde kullanılmıştır. Daha güncel olarak, özellikle de bilişsel karar alımı bağlamında, sembolik bilişsel modelleme sosyo-bilişsel yaklaşımlarla genişletilmiştir. * Subsembolik modelleme bağlantıcı (connectionist) / nöral ağ modellerini içerir. Bağlantıcılık zihnin/beynin basit nodlardan oluştuğunu ve onun problem çözme kapasitesinin de bu nodlar arasındaki bağlantılar ve ilişkilerden türediği fikri üzerine kuruludur. Nöral ağlar bu yaklaşımın en bariz uygulamasıdır. Bu yaklaşımı eleştiren bazıları, bu modellerin sistemin nasıl çalıştığının bir representasyonu olması açısından biyolojik tutarlılığa sahip olduklarını ama açıklayıcılıklarının olmadığını dile getirirler. Çünkü onlara göre, basit bağlantı kurallarına sahip bir sistemden bile türeyen yüksek seviye kompleksite o bağlantıları, bağlantı düzleminde yorumlanamaz kılar, aslolan, bu bağlantıların kendilerinden ziyade onların yol açtığı daha yüksek seviye temsillerdir. * Popüleritesi artmakta olan diğer yaklaşımlar ise (1) dinamik sistemler teorisi, (2) sembolik modelleri bağlantıcı modellere eşleme (nöral-sembolik entegrasyon veya hibrid zeki sistemler) ve (3) Bayesyen modellerdir. === Nörobiyolojik Metotlar === Doğrudan olarak nörobilimden veya nöropsikolojiden alınmış metotlar zekanın kimi yanlarını inceliyorken oldukça faydalı olabilirler. Bu metotlar zeki davranışın fiziksel sistemlerde nasıl “gerçekleştirildiğini” anlamamızı sağlar. * Tek üniteli kayıt * Doğrudan beyin uyarımı * Hayvan modelleri * Postmortem çalışmaları == Tarihi == Bilişsel bilim 1950’lerde bilişsel devrim olarak anılan entelektüel bir hareket olarak ortaya çıktı. Bilişsel bilim antik felsefe metinlerine değin izi sürülebilecek bir arkaplana sahiptir (bkz. Platon’un Meno’su ve Aristoteles’in De Anima’sı); ki Descares, David Hume, Immanuel Kant, Benedict de Spinoza, Nicholas Malebransche, Pierre Cabanis, Leibniz ve John Locke gibi isimleri de kapsar. Fakat, her ne kadar bu erken dönem yazarlar zihnin felsefi olarak keşfine çokça katkı sağlamış ve bu çalışmalar nihayetinde psikolojinin gelişimine yol açmışsa da, bilişsel bilimcilerinkinden çok daha farklı bir araç ve temel kavram seti ile çalışıyorlardı. Modern bilişsel bilim kültürü, Warren McCulloch ve Walter Pitts gibi zihnin organizasyon prensiplerini anlamaya çalışan 1930’lardaki ve 1940’lardaki sibernetisistlere değin götürülebilir. McCulloch ve Pitts biyolojik nöral ağların yapısından esinlenilerek oluşturulmuş işlemleme modelleri olan şimdiki yapay nöral ağların ilk türünü geliştirmişlerdir. 1940’lar ve 1950’lerde işlemleme teorisinin (theory of computation) ve dijital bilgisayarların ortaya çıkması da oldukça önemli bir öncüldü. Kurt Gödel, Alonzo Church, Alan Turing ve John von Neumann bu gelişmelerde etkindiler. Modern bilgisayar, ya da Von Neumann makinesi, hem zihne dair bir metafor olarak hem de bir inceleme aracı olarak, bilişsel bilimde merkezi bir rol oynayacaktı. Bilişsel bilim deneyleri akademik bir enstitüde ilk kez MIT Sloan İşletme Okulu’nda, psikoloji departmanında çalışan ve insan bilişini inceliyorken bilgisayar belleği modellerini kullanarak deneyler yapan J. C. R. Licklider önderliğinde gerçekleşmiştir.Hafner, K.; Lyon, M. (1996). Where wizards stay up late: The origins of the Internet. New York: Simon & Schuster. p. 32. 1956 yılında MIT’de, Allen Newell, Herbert. A. Simon ve Marvin Minsky gibi yapay zekanın önderlerinin ve dilbilimci Noam Chomsky’nin katıldığı Symposium on Information Theory gerçekleşti. Chomsky davranışçılığa dair eleştirisini ve daha sonradan oldukça etkili olacak olan Dönüşümsel Gramer’ini (Transformational Grammar) sundu. Newell ve Simon ise ilk yapay zeka çalışmalarından sayılan Logic Theorist’i sundular. 1959 yılında, Noam Chomsky B. F. Skinner’ın Sözel Davranış (Verbal Behavior) kitabına dair çok sert bir inceleme yayınlandı. O dönemde, Skinner’ın davranışçı paradigması Amerika’daki psikoloji alanını domine etmişti. Çoğu psikolog, içsel temsiller hakkında hipotezler ortaya atmadan, uyaran ve tepki arasındaki işlevsel ilişkilere odaklanmıştı. Chomsky dili açıklayabilmek için, sadece içsel temsiller ileri sürmeyen ama aynı zamanda bu temsillerin altında yatan düzeni de izah eden üretici gramer gibi bir teoriye ihtiyacımız olduğunu iddia etti. Bilişsel bilim terimi, 1973 yılında, yapay zeka araştırmalarının o dönemki durumunu ele alan Lighhill raporuna yazdığı eleştirisinde Christopher Longuet-Higgins tarafından ilk kez kullanılmıştı.Longuet-Higgins, H. C. (1973). "Comments on the Lighthill Report and the Sutherland Reply". Artificial Intelligence: a paper symposium. Science Research Council. syf. 35–37. Aynı dönemde, Cognitive Science dergisi ve Cognitive Science Society kuruldu. Cognitive Science Society’nin kuruluş toplantısı Kaliforniya Üniversitesi, San Diego’da, 1979 yılında yapıldı. Bu toplantı bilişsel bilimin uluslarası olarak görünür bir girişim olmasını sağladı. Yöneticiliğini Neil Stillings’in yaptığı Hampshire Koleji bilişsel bilim alanındaki ilk lisans düzeyinde eğitim programını 1972’de başlattı. 1982 yılında Profesör Stillings’in de desteği ile Vassar Koleji, bilişsel bilimde lisans diploması veren ilk enstitü oldu. 1986’da dünyanın ilk Bilişsel Bilim Departmanı Kaliforniya Üniversitesi, San Diego’da kuruldu. 1970’lerde ve 1980’lerin ilk yıllarında, bilgisayarlara erişim arttıkça yapay zeka araştırmaları çoğaldı. Marvin Minsky gibi araştırmacılar, insanların, örneğin karar alma ve problem çözme gibi süreçlerdeki adımlarını formel olarak betimlemek amacıyla, LISP gibi programlama dillerinde bilgisayar programları yazıyordu. Bu çalışmalarla insan düşünüşünü daha iyi anlamayı ve yapay zekayı yaratmayı amaçlıyorlardı. Bu yaklaşım “sembolik yapay zeka” olarak bilinir. Nihayetinde sembolik yapay zeka yaklaşımın limitleri göründü. Örneğin, sembolik bilgisayarlar tarafından kullanılabilecek şekilde, insan bilgi birikiminin tümünü listelemek gerçek dışı görünür oldu. 80’lerin sonların ve 90’larda nöral ağlar ve bağlantıcılık bir araştırma paradigması olarak yükseldi. Sıklıkla James McClelland ve David Rumelhard’a atfedilen bu bakış açısı ile beraber zihin bir karmaşık ilişkiler kümesi olarak ele alınan ve birden çok katmana sahip bir ağ olarak betimlendi. Bunu eleştirenler sembolik modeller ile daha iyi açıklanan bazı olgular olduğunu ve bağlantıcı modellerin açıklayıcılık güçlerinin az olmasına yol açacak kadar karmaşık olduklarını iddia ettiler. Daha güncel çalışmalarda sembolik ve bağlantıcı modeller bir araya getirildi ve bu birleşim, iki tür açıklama yaklaşımının da avantajını kullanabilmeyi sağladı.d'Avila Garcez, Artur S.; Lamb, Luis C.; Gabbay, Dov M. (2008). Neural-Symbolic Cognitive Reasoning. Cognitive Technologies. Springer.Sun, Ron; Bookman, Larry, eds. (1994). Computational Architectures Integrating Neural and Symbolic Processes. Needham, MA: Kluwer Academic. Hem bağlantıcılık hem de sembolik yaklaşımlar farklı hipotezleri test etmede ve bilişin farklı yanlarını anlama konusunda kullanışlı yaklaşımlar olsalar da, hiçbiri biyolojik açıdan gerçekçi olmadığından ikisi de nörobilimsel tutarlılık açısından yetersiz bulunmaktadır.Wilson, Elizabeth A. (4 Şubat 2016). Neural Geographies: Feminism and the Microstructure of Cognition. Routledge.Tieszen, Richard (2011). "Analytic and Continental Philosophy, Science, and Global Philosophy". Comparative Philosophy. 2 (2): 4–22.Browne, A. (1997). Neural Network Perspectives on Cognition and Adaptive Robotics. CRC Press. ISBN 0-7503-0455-3.Pfeifer, R.; Schreter, Z.; Fogelman- Soulié, F.; Steels, L. (1989). Connectionism in Perspective. Elsevier. ISBN 0-444-59876-6. Bağlantıcılık, bilişin gelişim süreci boyunca nasıl oluştuğunu ve beyinle olan ilişkisini işlemsel olarak inceleme bağlamında çok faydalı olmuştur ve sıkı sıkıya alana spesifik (domain specific) ve alandan bağımsız (domain general) ayrımları yapan yaklaşımlara alternatif sağlamıştır. Örneğin, Jeff Elman, Liz Bates ve Annette Karmiloff-Smith gibi bilim insanları beyindeki ağların, bu ağlarla çevresel girdi arasındaki dinamik etkileşimden ortaya çıktığını ileri sürmüşlerdir. === Güncel Gelişmeler === Zihnin/beynin veya “zihnin entegre edildiği” herhangi bir fiziksel sistemin fiziksel özelliklerinden bağımsız, bir kurallar, temsiller dizisi, bir algoritma, soyut bir bilgi işlem süreci olarak ele alınabileceğini iddia eden bilgisyar metaforu geçtiğimiz yıllarda çok ciddi eleştirilere maruz kaldı. Bu eleştirilerin temelinde iki büyük perspektif yatıyor: Birincisi, bilişsel nörobilmin gelişmesiyle beraber nörobilimsel süreçleri de inceleyebiliyor olmamız ve beynin bu süreçlere dahlini eskisine nazaran çok daha net görebiliyor olmamız, onu görmezden gelerek yalnızca soyut süreçlere odaklanabilmeyi güçleştirmiştir. Bunun yanı sıra yapay nöral ağlar ve nöron gruplarının faaliyetlerini simüle etmek için kullanılan diğer yöntemler “donanım ve yazılım” gibi bir ayrıma gitmenin hakkaniyetine gölge düşürmüştür. Bunun yanı sıra bilişsel bilimde çeşitli alternatif paradigmalar da doğmaya başlamıştır, örneğin dinamikçilik (dynamical systems) ve bedensel (embodied) ve durumsal (situated) bilişsel bilim. Dinamikçiliğe göre, bilişsel davranış her zaman zamansal bir bağlamda vuku bulduğundan ve zamansal koordinasyon gerektirdiğinden, dinamik sistemler teorisi uygun bir model sağlayabilir. Dinamikçilik bilgisayar metaforunda ihmal edilen zamansal düzenliliklerin esas olduğunu iddia eder. Ayrıca, bu yaklaşım içsel temsillerin ve sembollerin bilişsel bilimin merkezinde bulunmasına şüpheyle yaklaşır, çünkü bu kavramlar dinamik bir açıklamanın parçası değildirler. Bunun yanı sıra, bedensel (embodied) ve durumsal (situated) bilişsel bilim bilişin spesifik bir bedene (embodied) ve spesifik bir çevreye (situated) referans verilmeksizin anlaşılamayacağını varsayar. Bu bilişin soyut sembolik temsillerin dünyasında gerçekleşen, duyusal, motor ve zamansal etmenlerden azade bir süreç olduğu iddiasından şüphe duyulmasını yol açar. Bu görüşün en ünlü savunucuları Alva Noe, Susan Hurley, Evan Thompson, Francisco Varela ve Kevin O’Regan’dır. Bedensel ve durumsal bilişsel bilim bağlamında, Maurice Merleau-Ponty’nin ve Edmund Husserl’in fenomonolojisi ile klasik analitik zihin felsefesi arasında bir bağlantı sıklıkla aranır. Sunulan bu farklı akımlar (bağlantıcılık, dinamikçilik, durumsallık ve bedensellik), talepleri ve varsayımları benzer olduğu için sıklıkla Yeni Yapay Zeka tabiri altında anılır ve özetlenirler. Fakat bunların birbirleri ile uyumlu oldukları söylenemez çünkü öncülleri, sonuçları ve uygulamaları gibi pek çok açıdan birbirleri ile çelişirler. Zihni bilgisayar ile özdeşleştiren metaforlara yöneltilen eleştiriler genel olarak bilişsel bilimin sorgulanmasına yol açmıştır. Fakat bu eleştiriler zaman içinde yumuşamıştır. == Bazı Önemli Araştırmacılar == Konu ile ilgili bazı önemli bilim adamları: * Alan Turing * Antonio Damasio * Daniel Dennett * Daniel Kahneman * David Chalmers * David Rumelhart * Douglas Hofstadter * George A. Miller * George Lakoff * Gerald Edelman * Herbert Simon * James McClelland * Jeffrey Elman * Jerry Fodor * John Searle * Karl Pribram * Leon Festinger * Marvin Minsky * Noam Chomsky * Seymour Papert * Steven Pinker == Dış bağlantılar == * Orta Doğu Teknik Üniversitesi Enformatik Enstitüsü Bilişsel Bilimler Programı * Boğaziçi Üniversitesi Bilişsel Bilim Yüksek Lisans Programı * Bilişsel Bilim derneği (Cognitive Science Society) * Stanford Felsefe Ansiklopedisi-Bilişsel Bilim maddesi * Bilişsel Bilim: İnsan Zihnine Yolculuk * Dil Bilimi Sitesi-Bilişsel Bilim * Books Google'da Bilişsel Bilim Kitapları * 21. Yüzyıla Girerken Felsefe ve Bilişsel Bilim-Zekiye Kutlusoy * Dilbilgisi, Bilişim ve Bilişsel Bilim-Cem Bozşahin-Deniz Zeyrek == Kaynakça == * Kategori:Disiplinlerarası bilimler Kategori:Psikoloji dalları
Scala, hem nesne yönelimli programlamayı hem de fonksiyonel programlamayı destekleyen, statik olarak yazılmış güçlü bir genel amaçlı programlama dilidir. Kısa ve öz olacak şekilde tasarlanan Scala'nın tasarım kararlarının çoğu Java eleştirilerini ele almayı amaçlıyor. Scala kaynak kodu Java bayt koduna derlenebilir ve bir Java sanal makinesinde (JVM) çalıştırılabilir. Scala ayrıca bir tarayıcıda veya doğrudan yerel bir yürütülebilir dosyada çalıştırılmak üzere JavaScript'e derlenebilir. JVM'de Scala, her iki dilde yazılmış kitaplıklara doğrudan Scala veya Java üzerinden ulaşılabilmesi için Java ile birlikte çalışabilirliği sağlar. Java gibi, Scala da nesne yönelimlidir ve C diline benzeyen küme ayracı olarak adlandırılan bir sözdizimi kullanır. Scala 3'ten beri, blokları yapılandırmak için girinti kullanma seçeneği de vardır ve kullanılması tavsiye edilir. Martin Odersky, bunun Scala 3'te sunulan en verimli değişiklik olduğunu söyledi. Java'dan farklı olarak Scala, körleme, değişmezlik, tembel değerlendirme ve kalıp eşleştirme dahil olmak üzere fonksiyonel programlama dillerinin (Scheme, Standard ML ve Haskell gibi) birçok özelliğine sahiptir. Ayrıca cebirsel veri türlerini, kovaryans ve kontravaryansı, higher-order types (ancak higher-rank types değil), anonim türleri, operatör aşırı yüklemesini, isteğe bağlı parametreleri, adlandırılmış parametreleri, ham dizeleri ve yalnızca deneysel bir istisnayı destekleyen gelişmiş bir tür sistemine sahiptir. Scala adı, ölçeklenebilirlik ve dilin bir portmanteau olup, kullanıcılarının talepleriyle büyümek üzere tasarlandığını ifade eder. == Kaynakça == # Scala'nın sitesi Kategori:.NET Framework Kategori:Fonksiyonel programlama dilleri Kategori:JSM programlama dilleri Kategori:Koşutzamanlı programlama dilleri Kategori:Nesne yönelimli programlama dilleri
Makroekonomi, ekonomi biliminin; toplam tüketim, toplam üretim, toplam tasarruf, toplam yatırım, toplam gelir (millî gelir) ve istihdam gibi toplam büyüklüklerini inceleyen ve bunlar ile ilgili çözümleme ve çıkarımlar yapan alt dalı. Mikroekonomiden farklı olarak, ekonomiyi bir bütün olarak ele alarak, makro denge çözümlemeleri üzerinde çalışır. İşsizlik, enflasyon, toplam üretim ve tüketim, gelir dağılımı makroekonominin ana konuları olarak sayılabilir. Kurucusu John Maynard Keynes'dir. Keynes 1930 yılına kadar temel ekonomik karar birimleri (tüketici, firma ve endüstri) seviyesinden bakılan ekonomi bilimine yeni bir boyut kazandırmış, toplam talep kavramını gündeme getirerek işsizlik ve toplam üretim konularını bununla açıklamaya çalışmıştır. Modern makroekonomideki düşünce okullarından bazıları şunlardır: * Keynesyen Ekonomi * Monetarizm (Parasalcılık) * Yeni Klasik Ekonomi * Yeni Keynesçi Ekonomi * Arz Yanlı Ekonomi == Kökeni == Klasik ve neoklasik iktisatçılar, piyasada otomatik olarak işleyen serbest rekabet ve fiyat mekanizmasının her şeyi görünmeyen bir el gibi kusursuz olarak düzenlediğine ve böylece ekonominin sürekli olarak, üretim faktörlerinin tümünün istihdam edildiği ve hiçbirinin atıl kalmadığı tam istihdam durumunda dengede bulunacağına kabul ederler. Bu denge durumunun kimi zaman küçük sarsıntılar geçirebileceğine ve dengenin, bu mekanizmaların işlemesiyle kendiliğinden kısa sürede yeniden kurulacağına kabul ettikleri için, ekonominin tümünü ilgilendiren konulara yani makro ekonomik analizler üzerinde durmamışlar ve daha çok ekonomiyi oluşturan karar birimleri ile ilgili mikro ekonomik analizlere yer vermişlerdir. Bununla beraber, ilk iktisatçılardan sayılan fizyokratlar ve daha sonraları bir kısım klasik iktisatçılar az da olsa makro analizler yapmışlardır. Klasik iktisatçıların iddia ettikleri gibi ekonominın her zaman kendiliğinden tam istihdamda dengeye gelmemesi ve yine klasiklerce önemsiz ve geçici olarak kabul edilen krizlerin hiç de sanıldığı gibi kolayca atlatılamaması, konunun önemini ortaya çıkarmıştır. Makro ekonomik çalışmalar, İngiliz iktisatçısı John Maynard Keynes'in 1936 yılında yayınladığı İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi (The General Theory of Employment, Interest and Money) adlı eseri ile kısa zamanda yaygınlaşmıştır. Makro Ekonomi kavramı ilk defa 1933 senesinde Ragnar Frisch tarafından kullanılmıştır. Frisch 1933 yılında yayınlanan çalışmasında ekonominin devrevi hareketlerini incelemiş ve makro ekonomi kavramını ilk kez kullanmıştır. Frisch'in bu ve bunu izleyen makaleleri ekonometrik model oluşturmak bakımından öncülük yapmıştır. == Analitik değerlendirmeler == Makroekonomide iki farklı temel teori vardır. Bunlardan birincisi Keynesçi Ekonomi, diğeri ise Yeni Klasik Ekonomidir. Keynesçi Ekonomi, ekonomideki hareketliliğin talepler doğrultusunda gerçekleştiğini savunurken, Yeni Klasik Ekonomiye göre ekonomiyi değerlendirebilmek için piyasadaki arz miktarını bilmek gerekmektedir. == Makroekonomik politikalar == Ekonomik krizlerden, istikrarsızlıktan, işsizlikten, yüksek enflasyondan kurtulmak için hükûmetler makroekonomide iki farklı politika izlerler: * Maliye Politikası * Para Politikası == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * İTÜ Ninova Açık Ders Malzemeleri, Makroiktisat
Ahmet Hamdi Tanpınar (23 Haziran 1901, İstanbul - 24 Ocak 1962, İstanbul), Türk şair, romancı, deneme yazarı, edebiyat tarihçisi, siyasetçi ve akademisyendir. Cumhuriyet neslinin ilk öğretmenlerinden olan Ahmet Hamdi Tanpınar; "Bursa'da Zaman" şiiri ile geniş bir okuyucu kitlesi tarafından tanınmış bir şairdir. Şiir, hikâye, roman, deneme, makale, edebiyat tarihi gibi birçok türe yönelen Tanpınar, "Yirmi Beş Senenin Mısraları" adı altında beş yazılık bir deneme serisi de yayımlamıştır. TBMM VII. dönem Maraş milletvekilidir. == Hayatı == 23 Haziran 1901'de Şehzadebaşı'nda doğdu. Babası GürcüM. Orhan Okay, Bir hülya adamının romanı: Ahmet Hamdi Tanpınar , Dergâh Yayınları, 2010, ISBN 19759951908, 9789759951900, p. 26. asıllı Hüseyin Fikri Efendi, annesi Nesime Bahriye Hanım'dır. Tanpınar, ailenin üç çocuğundan en küçüğüdür. Çocukluğu, kadı olan babasının görev yaptığı Ergani, Sinop, Siirt, Kerkük ve Antalya'da geçti. Annesini Kerkük'ten yaptıkları bir yolculuk sırasında 1915'te tifüsten kaybetti. Lise öğrenimini Antalya'da tamamladıktan sonra yükseköğrenim için 1918'de İstanbul'a gitti. Halkalı Ziraat Mektebinde bir yıl yatılı olarak okuduktan sonra lise öğrencisiyken şiirlerinden tanıdığı Yahya Kemal Beyatlı'nın etkisiyle 1919 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesine girdi. Burada başta Yahya Kemal olmak üzere Mehmed Fuad Köprülü, Cenab Şahabeddin, Ömer Ferit Kam, Babanzâde Ahmed Naim gibi hocaların derslerine devam etti. 1923 yılında Şeyhî'nin "Hüsrev ü Şirin" başlıklı mesnevîsi üzerine yazdığı lisans teziyle edebiyat fakültesinden mezun oldu. 1923'te Erzurum Lisesinde edebiyat öğretmenliğine başlayan Tanpınar 1926'da Konya Lisesinde, 1927'de Ankara Lisesinde, 1930'da Ankara Gazi Terbiye Enstitüsünde ve 1932'de İstanbul'daki Kadıköy Lisesinde öğretmenlik yaptı. Gazi Orta Muallim Mektebine bağlı Mûsiki Muallim Mektebinin diskoteğinde yer alan plaklar ve okulda görevli Alman hocalar sayesinde klasik batı müziği ile tanıştı. Güzel Sanatlar Akademisindeki dersleri de batı plastik sanatlarına karşı ilgisini uyandırdı. Bu dönemde yeniden şiir yayımlamaya başladı. 1926'da Millî Mecmua'da yayımlanan “Ölü” şiirinden sonra 1927 ve 1928 yıllarında (“Leylâ” şiiri hariç) hepsi Hayat dergisinde olmak üzere toplam yedi şiir yayımladı. İlk yazısı ise 20 Aralık 1928'de yine Hayat dergisinde çıktı. Şiir dışında ikinci bir çalışma alanı olarak çeviriye başlayan Ahmet Hamdi'nin 1929 yılında biri E.T.A. Hoffmann'dan (“Kremon Kemanı”), diğeri ise Anatole France'tan (“Kaz Ayaklı Kraliçe Kebapçısı”) olmak üzere iki çevirisi yine aynı dergide yayımlandı. 1930 yılında Ankara'da toplanan Türkçe ve Edebiyat Muallimleri Kongresinde, Osmanlı edebiyatının tedrisattan kaldırılması ve okullarda edebiyat tarihinin, Tanzimat'ı başlangıç kabul ederek okutulması gerektiğini söyleyen Tanpınar, kongrede önemli tartışmaların doğmasına sebep oldu. Aynı yıl Ahmet Kutsi Tecer ile beraber Ankara'da Görüş dergisini çıkarmaya başladı. 1932 yılında Kadıköy Lisesine atanması üzerine İstanbul'a döndü. Ahmed Hâşim'in vefâtıyla boşalan "estetik mitoloji" derslerini vermek üzere 1933'te Sanayi-i Nefise'ye tâyin edildi. Tanzimat'ın 100. yıldönümü dolayısıyla 1939'da eğitim bakanı Hasan Âli Yücel'in emriyle edebiyat fakültesi bünyesinde kurulan "19'uncu asır Türk edebiyatı" kürsüsüne, doktorası olmadığı hâlde, "yeni Türk edebiyatı profesörü" olarak atandı ve Tanzimat'tan sonraki Türk edebiyatının tarihini yazmakla görevlendirildi. Hazırladığı edebiyat tarihinin de etkisiyle 1940'lı yıllarda yazı faaliyetlerini yeni Türk edebiyatı etrafında şekillendirdi. Kitap tanıtım yazıları ve İslam Ansiklopedisi'ne maddeler yazdı. 1940 yılında 39 yaşındayken Kırklareli'nde topçu teğmeni olarak askerliğini yaptı. küçükresim|sol||156px|Maraş milletvekili Tanpınar. 1943-1946 yılları arasında Maraş milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde bulundu. 1946 seçimlerinde parti tarafından aday gösterilmeyince bir süre Millî Eğitim Bakanlığı'nda müfettişlik yaptı. 1948'de akademideki estetik hocalığına ve 1949'da Edebiyat Fakültesindeki kürsüsüne döndü. 1953'te edebiyat fakültesi, Tanpınar'ı altı aylığına Avrupa'ya gönderdi. 1955'te Paris Filmoloji Kongresi'ne katılmak üzere üç haftalığına, 1955'te Venedik Sanat Tarihi Kongresi'ne katılmak üzere bir aylığına, 1957'de Münih Müsteşrikler Kongresi'ne katılmak üzere yine bir haftalığına, 1958'de Venedik'te gerçekleşen felsefe kongresine katılmak üzere bir haftalığına yurt dışına çıktı. 1959'da edebiyat tarihinin ikinci cildi için kaynak toplamak üzere Rockefeller bursuyla bir yıllığına yeniden Avrupa'ya gitti. Yurtdışı seyahatlerinde İngiltere, Belçika, Hollanda, İspanya, İtalya, Almanya ve Avusturya'yı gezerek görme imkânı buldu. küçükresim|Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Aşiyan Mezarlığı'ndaki kabri Sağlığı gittikçe bozulan Ahmet Hamdi Tanpınar, 23 Ocak 1962 tarihinde geçirdiği kalp krizi neticesinde İstanbul'da 60 yaşında vefât etti. Cenaze namazı Süleymaniye Camii'nde kılındı ve Rumelihisarı Âşiyân Mezarlığı'nda Yahya Kemal'in mezarının yanı başına defnedildi. Mezartaşına meşhur "Ne İçindeyim Zamanın" şiirinin ilk iki mısrası yazılmıştır: > "Ne içindeyim zamanın > Ne de büsbütün dışında..." Ahmet Hamdi Tanpınar Gayri Menkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu, Yahya Kemal'i Sevenler Derneği ve Fransa'daki Marcel Proust Dostları Derneği üyesiydi.Mehmed Orhan Okay, Bir Hülya Adamının Romanı: Ahmet Hamdi Tanpınar, İstanbul 2010 == Edebî hayatı == Yahya Kemal, onun şiir zevkinin, millet ve tarih hakkında görüşlerinin oluşmasında önemli rol oynadı. Celâl Sahir Erozan'ın bir şiir ve hikâye toplamı şeklinde yayımladığı seriden “Altın Kitap”'taki “Musul Akşamları”, yayımladığı ilk şiir oldu (Temmuz 1920). Daha sonraki şiirleri Dergâh, Millî Mecmua, Anadolu Mecmuası, Hayat, Görüş, Yeni Türk Mecmuası, Varlık, Kültür Haftası, Ağaç, Oluş, Ülkü, İstanbul, Aile, Yeditepe gibi kültür ve edebiyat dergilerinde yayımlandı. Yahya Kemal'in çıkardığı Dergâh'ta 1921-1923 arasında 11 şiiri yayımlandı. En tanınmış şiiri olan “Bursa'da Zaman”ın ilk hâli “Bursa'da Hülya Saatleri” başlığıyla 1941'de Ülkü mecmuasında yayımlandı. Vefâtına yakın zamanda yaptığı bir seçimle "Şiirler" adıyla basılan kitabına otuz yedi şiirini aldı. Bu eser, Tanpınar'ın ilk ve tek şiir kitabıdır. Bu esere alınmasını uygun bulduğu şiirlerin hepsi hece vezniyledir. Vefâtından sonra İnci Enginün tarafından bir araya getirilen ve "Bütün Şiirleri" başlıklı antolojide 74 şiir bulunmaktadır. 1930'da ilk makalesi "Şiir hakkında" yayımlandı. Bir bilim insanı olarak “XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi” adlı eseriyle edebiyat tarihçiliğine yeni bir görüş ve bakış açısı getirmiştir.Abdullah Uçman, Bir edebiyat tarihçisi olarak Tanpınar, Zaman Kitap, Nisan 2012 Hem bu eserde, hem de diğer edebiyat yazılarında ayrıntılara büyük önem vermiş, edebî şahsiyetler ile metinler hakkındaki şâirâne üslubunu belgelere dayanan bilimsel bir tarih anlayışıyla harmanlamıştır. Bu eser iki cilt hâlinde düşünülmüş, fakat tamamlanamamıştır. Yayımlanan birinci cilt, Tanzimat'tan başlayıp 1885'e kadar olan dönemi ele almaktadır.Turan Alptekin, Ahmet Hamdi Tanpınar: Bir Kültür Bir İnsan, İstanbul 2001 İkinci kitabı olan “Namık Kemal Antolojisi”ni 1942 yılında yayımladı. 1943'te öykülerini içeren “Abdullah Efendinin Rüyaları”'nı yayımladı. Bu, onun basılı ilk edebiyat yapıtıdır. Aynı yıl “Yağmur”, “Güller ve Kadehler” ve “Raks” gibi ünlü şiirleri yayımlandı; “Bursa'da Hülya Saatleri” şiiri, “Bursa'da Zaman” adıyla tekrar basıldı. İlk romanı Mahur Beste 1944'te Ülkü dergisinde tefrika edildi. Tanpınar'ın önemli çalışması Beş Şehir, 1946'da kitaplaştı. Huzur romanı 1948'de Cumhuriyet'te tefrika edildikten sonra büyük değişikliklerle kitap haline getirilip 1949'da yayımlandı. Aynı yıl Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel'in ısmarladığı XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi adlı eserinin 600 sayfalık ilk cildini yayımladı. İki cilt olarak tasarladığı bu eserin ikinci cildi yarım kalmıştır. Sahnenin Dışındakiler adlı romanı 1950'de Yeni İstanbul gazetesinde tefrika edildi. 1954 yılında Saatleri Ayarlama Enstitüsü romanının Yeni İstanbul gazetesinde tefrikası yapıldı; 1955 yılında ise ikinci hikâye kitabı olan Yaz Yağmuru yayımlandı. 1957 ve 1958 yıllarında Cumhuriyet gazetesinde yayımlanan yazılarına ağırlık verdi. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Euripides'ten "Alkestis" (Ankara 1943), "Elektra" (Ankara 1943) ve "Medeia" (Ankara 1943), Henry Lechat'tan da "Yunan Heykeli" (İstanbul 1945) tercümeleri de bulunmaktadır. == Ölümünden sonra == Ahmet Hamdi Tanpınar'ın sağlığında yayımlatamadığı birçok çalışması ölümünü takip eden yıllarda teker teker yayımlanmıştır. 1970'li yıllardan sonra Tanpınar'a artan ilgiyle onun hayatı, hâtıraları, şahsiyeti ve eserlerindeki başlıca tema ve fikirleri üzerine çok sayıda eser ve makale yazılmış, tezler hazırlanmıştır. Abdullah Uçman ile Handan İnci'nin hazırladığı "Bir Gül Bu Karanlıklarda: Tanpınar Üzerine Yazılar" başlıklı derleme, Ahmet Hamdi Tanpınar hakkında 2007'ye kadar yayımlanmış 855 yazı ile 27 kitabın ayrıntılı bibliyografyasını ve aralarından seçilmiş 110 yazının metnini bir araya getirmektedir. Enis Batur 1992 yılında "Ahmet Hamdi Tanpınar'dan Seçmeler" adlı bir kitap hazırladı. 1998 yılında da Canan Yücel Eronat tarafından hazırlanan “Tanpınar'dan Hasan Âli Yücel'e Mektuplar” kitaplaştı. Tanpınar'ın önceki kitaplara girmemiş yazıları ve söyleşileri ise "Mücevherlerin Sırrı" adı altında toplanarak yayımlandı. 1953 yılında yazmaya başladığı ve 1962 yılında vefatına kadar tuttuğu notlar, 2007'de "Günlüklerin Işığında Tanpınar'la Baş başa" başlığıyla neşredildi. Bunların dışında Zeynep Kerman tarafından derlenen 111 mektup "Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Mektupları" başlığıyla yayımlandı. Canan Yücel Eronat, "Tanpınar’dan Hasan Âli Yücel'e Mektuplar"ı hazırladı. Alpay Kabacalı, "Bedrettin Tuncel'e Mektuplar" başlığıyla 7 mektubu derledi. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın günlükleri de İnci Enginün ile Zeynep Kerman tarafından gerekli notlar ve açıklamalarla birlikte "Günlüklerin Işığında Tanpınar'la Baş başa" adı altında toplandı. Öğrencilerinin tuttuğu ders notları "Edebiyat Dersleri" ve "Tanpınar'dan Yeni Ders Notları" ismiyle basıldı. == Eleştiriler == Tanpınar, özellikle roman alanında çok sayıda eser vermemesine rağmen, ölümünden sonra yapıtlarının yayımlanmasının yanı sıra, hakkında kırka yakın inceleme kitabı çıkmış ve yeni Türk edebiyatının başlıca inceleme alanlarından biri haline gelmiştir. Tanpınar, çağdaşlaşma sürecinde bireyin, geleneksel kültürle modern kültür arasında sıkışması, yaşadığı çatışma, bunun toplum hayatına yansıması, bireyin iç dünyasındaki yansımalarını romanlarında işlemiştir. == Eserleri == === Roman === * Huzur (1949) * Saatleri Ayarlama Enstitüsü (1962) * Sahnenin Dışındakiler (1973) * Mahur Beste (1975) * Aydaki Kadın (1987) * Suat'ın Mektubu (2018, haz. Handan İnci) === Şiir === * Şiirler (1961) === İnceleme === * XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi (1949, 1966, 1967) * Tevfik Fikret (1937) === Deneme === * Beş Şehir (1946) * Yahya Kemal (1962) * Edebiyat Üzerine Makaleler (1969) (ölümünden sonra derlenmiştir) * Yaşadığım Gibi (1970) (ölümünden sonra derlenmiştir) === Hikâye === * Abdullah Efendinin Rüyaları (1943) * Yaz Yağmuru (1955) * Hikâyeler (yazarın ölümünden sonra derlenmiş olan bu kitap, iki kitabındaki hiikâyelerin yanı sıra daha önce kitaplaşmamış hikâyeleri de içermektedir) == Hakkında yayımlanmış eserlerden bazıları == * Tanpınar'ın Şiir Dünyası, Mehmet Kaplan (İÜ Edebiyat Fak. Yay.,1964; ikinci basım, Dergâh Yay.,1983) * Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Mektupları, Zeynep Kerman (1974; genişletilmiş ikinci basım, 1992) * Ahmet Hamdi Tanpınar'dan Seçmeler, Enis Batur (YKY, 1992) * Boşluğa Açılan Kapı, Haluk Sunat (Bağlam, 2004) * "Bir Gül Bu Karanlıklarda" Tanpınar Üzerine Yazılar. Hazırlayanlar: Abdullah Uçman, Handan İnci. Kitabevi, 2002. * Günlüklerin Işığında Tanpınar'la Başbaşa Hazırlayanlar: Zeynep Kerman, İnci Enginün. Dergâh Yay., 2007. * Ahmet Hamdi Tanpınar Hazırlayan: Ümit Meriç. Ufuk Kitapları, 2002. * Bir Hülya Adamının Romanı - Ahmet Hamdi Tanpınar Hazırlayan: Orhan Okay. Dergâh Yay., 2010. * Kutup Noktası: Ahmet Hamdi Tanpınar Üzerine Eleştirel Deneme, Oğuz Demiralp, İstanbul: YKY,1993 * Yer Değiştiren Gölge, Nurdan Gürbilek, İstanbul: Metis, 1995 * Zamana Vuran Dalgalar: Virginia Woolf ve Ahmet Hamdi Tanpınar, Elmas Şahin, İstanbul: Yitik Ülke, 2015 * Talih, Tesadüf ve İrade Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Romancılığı Üzerine Düşünceler, Seval Şahin, İletişim Yayınları, 2019. *Tanpınar'ın Saklı Dünyası, Hazırlayanlar: Julian Rentzsch - İbrahim Şahin, Doğu Batı Yayınları, 2018. *Haz ve Günah Bir Tanpınar Yorumu, Hazırlayan: İbrahim Şahin, Kapı Yayınları, 2012. *Bir Güneş Avcısı: Ahmet Hamdi Tanpınar, Hazırlayanlar: İbrahim Şahin-Deniz Depe-Nurcan Ankay, Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2018. == Ayrıca bakınız == * Ahmet Hamdi Tanpınar Edebiyat Müze Kütüphanesi == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * İTEF - İstanbul Tanpınar Edebiyat Festivali * Ahmet Hamdi Tanpınar’ın hayatı, eserleri, hakkında yazılanlar ve İ.Ü. Türkiyat Enstitüsü’nde bulunan arşivi Kategori:1901 doğumlular Kategori:İstanbul doğumlu şairler Kategori:1962 yılında ölenler Kategori:İstanbul'da kalp krizinden ölenler Kategori:Aşiyan Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:20. yüzyıl Türk roman yazarları Kategori:20. yüzyıl Türk şairleri Kategori:20. yüzyıl Türk hikâye yazarları Kategori:20. yüzyıl erkek yazarları Kategori:Türk deneme yazarları Kategori:Antalya Lisesinde öğrenim görenler Kategori:İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde öğrenim görenler Kategori:İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi öğretim üyeleri Kategori:TBMM 7. dönem Kahramanmaraş milletvekilleri Kategori:Anadolucular Kategori:Kültür Haftası kişileri Kategori:Gürcü asıllı Türkler
Hüsn-i hat, Arap harfleri çevresinde oluşmuş güzel yazı sanatıdır. "İnce, uzun, doğru yol, birçok noktannın birbirine bitişerek sıralanmasından meydana gelen çizgi, çizgiye benzeyen şeyler ve yazı" anlamlarına gelen hat; İslam kültüründe "yazı" ve "güzel yazı" (hüsn-i hat, hüsnü'l hat, el-hattu'l hasen) manalarında kullanılmıştır. Hat sanatkarına verilen isim olan "hattat" tahminen 4. - 5. yüzyıldan sonra kullanılmaya başlanmıştır. İlk hattat Hz. Ali, hat sanatını kullanarak Kur'an-ı Kerim'in güzel biçimde yazılmasını sağlamıştır. == Hat türleri == Hat sanatının doğduğu dönemde ortaya çıkan başlıca yazı çeşitlerin Makîlı ve Kûfi'dir. Bu yazıların köşelenmesi ve yuvarlanıp yumuşatılması ortaya çıkmış diğer yazı çeşitleri Muhakkak, Nesih, Rika, Reyhânî, Sülüs ve Tevkî gibi çeşitlerdir. Bunların geneline Aklam-ı Sitte denir. bunlar dışında Tâlik, Tomar, Divâni, Sümbüli, İcaze ve Gubarî gibi hat çeşitleri de vardır. Bölgelere göre hatlar Mağribî (Kayrevânî, Endülüsî, Fâsî, Mağribî, Sudanî), Tâlik (Tâlik, Nestâlik, Divanî, Şîkeste, Divanî Celî), ve Uzakdoğu (Sinî, Cavî) olarak da adlandırılabilecek çeşitleri vardır. ==Galeri== Dosya:Ijazah3.jpg|Hat sanatının bir icazet veya yeterlilik diploması örneği. Metni Raif Ali Efendi tarafından 1791 yılında yazılmıştır. Dosya:Tugra Mahmuds II.gif|Bir hat sanatı örneği olarak Sultan II. Mahmud'un tuğrası. Dosya:Mirror writing2.jpg|8. yüzyıldan kalma Osmanlı dönemi hat yazısı: "Allah, Ali veli". Dosya:Hamdanid gold dinar, Nasir al-Dawla and Sayf al-Dawla.jpg|10. yüzyılın Şam'ından altın dinar. Dosya:Qur'an folio 11th century kufic.jpg|Kufi tarzı 11. yüzyıl Kur'an'ı. Dosya:Cup votive inscriptions MET 40-170-15.jpg|11. yüzyılın Nişapur'undan Sırlanmış Terakota çanak. Dosya:Maghribi script sura 5.jpg|Mağribi Kufi tarzı 13. yüzyıl Kur'an'ı. Dosya:An example of Kufic Calligraphy.jpg|Çota İmambara, Hindistan'da Kufi tarzı hat. Dosya:The Islamic calligraphy.jpg|Çota İmambara'da güvercin şeklinde Besmele. Dosya:Qur'an manuscript Surat al-Nisa'. (1).tif|13. yüzyıla ait Muhakkak tarzı Kur'an. Dosya:Qur'anic Manuscript - Mid to Late 15th Century, Turkey.jpg|15. yüzyıl Osmanlısı'ndan Muhakkak tarzı Kur'an. Dosya:Muhammad ibn Pir Ahmad al-shahir bi-Ibn Arghun al-Shirazi - Text Page with Dedication to the Ottoman Sultan Selim I - Walters W5912A - Full Page.jpg|16. yüzyılda Sultan I. Selim'e takdim edilmiş Nesih tarzı yazı. Dosya:Mausolée de Touman Aka (Shah-i-Zinda, Samarcande) (6009410911).jpg|Sülüs tarzı döşeme, Semerkand, Özbekistan. Dosya:Kalligráfia Hagia Sophia.jpg|Ayasofya'yı süsleyen bir hat: "Ali, radiyallahu anh". Dosya:Ta'liq Script.jpg|Osmanlı Türkçesi bir yazıda Talik tarzı. Dosya:Allah.JPG|Allah yazısı. Dosya:Bismillah nastaliq.jpg|Nestalik yazısının orantıları ve hesapları. Dosya:Qur'anic Manuscript - Sini script.jpg|11. yüzyıla ait Kur'an'da Sıni yazısı. Dosya:Chinese quran.jpg|Çince tercümesi ile Sıni tarzıyla yazılmış bir Kur'an. ===Çağdaş örnekler=== Dosya:Bismillah.JPG|Armut şeklinde Besmele. Dosya:Bismillah gold.svg|Halka içinde Besmele. Dosya:Caligrafia arabe pajaro.jpg|Bir kuş biçiminde kaligram. Dosya:Menulis khat.jpg|Malezyalı bir hattat tarafından uygulanan kaba taslak. == Kaynakça == * Ali Alparslan, Osmanlı Hat Sanatı Tarihi, 2nd ed. (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004) *Wolfgang Kosack: Islamische Schriftkunst des Kufischen. Geometrisches Kufi in 593 Schriftbeispielen. Deutsch – Kufi – Arabisch. Christoph Brunner, Basel 2014, ISBN 978-3-906206-10-3 * Mühittin Serin, Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, 2nd ed. (İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2003) == Dış bağlantılar == * Kültür Bakanlığı * İslam Hat Sanatı Örnekleri * Library of Congress'deki Hat Koleksyonu * Ottoman Calligraphers and Their Works
Mikroekonomi, ekonomiyi tüketiciler, firmalar ve endüstriler düzeyinde inceleyen disiplindir. Yunanca mikros (μικρος) kelimesinden türetilen mikro iktisatta, iktisadi mesele ile etkinlik üzerinde durulur; ne üretilecek, nasıl üretilecek, kimler için üretilecek, dağılımda-üretimde-bölüşümde etkinlik var mı soruları incelenmeye çalışılır. Aslında gerek mikro iktisatta gerek makro iktisatta bir ekonomideki karar birimlerinin, tüketicilerin ve firmaların, nasıl karar aldıkları ve piyasada birbirlerini nasıl etkiledikleri analiz edilir. Fırsat maliyeti, arz ve talep, elastikiyet gibi konuları inceler. Genelde bireyin ve firmanın davranışlarıni incelemekle beraber aynı zamanda da (bazı iktisat düşünürlerine göre) sağlam bir Makro İktisadi analizin yapılmasının da temelini oluşturur. Birey ekonomik bir karar verirken nasıl davranır? Sorusuna cevapla başlar ama bu cevap sanıldığı kadar kolay değildir. Karar vericilerin rasyonel davrandıkları ve Rasyonel bireylerin en doğru kararı vereceğini söylese de bu karar verme sürecinin incelemesi olan mikroekonomi biliminin sanıldığı kadar kolay olmadığı bilinen bir gerçektir. Girişimci karar verirken kendi çıkarlarını göz önünde bulundurur. Bu yüzden genel olarak iktisat bilimi hep varsayımlar üzerine kuruludur. Mikro ekonomi aynı zamanda kaynakların rasyonel kullanımı ile de ilgilidir. Fiyat teorisiyle ilgilenir. == Kaynakça == *
Müzik kuramı terimi genel olarak iki farklı ama birbiriyle ilgili anlamda kullanılır: # Müziğin temel yapıtaşları. # Bu yapıtaşları ile müziğin incelenmesi, sınıflandırılması ve hatta bestelenmesini konu alan bilim dalı. İlk anlamdaki müzik kuramı, müziğin temel yapıtaşlarını tanımlar (porte, nota, artikülasyon, anahtarlar, ton, gam, ritim, melodi, armoni vb.) Diğer bir deyişle müzik dilinin kurallarını belirler ve bunların kullanılışlarını açıklar. İkinci anlamdaki müzik teorisi 1950'lerden sonra özellikle Kuzey Amerika kıtasında müzikolojiden özerkleşerek kendi başına müziği inceleyen bir bilim dalı haline gelmiştir. Müzikoloji (veya tarihsel müzik) ve etnomüzikolojiden farklı olarak pozitif bilimleri (matematik, fizik vb.) de kullanması gerekçe olarak gösterilmektedir. Kıta Avrupası'nda ise müzik teorisi, müzik tarihi gibi müzikolojinin bir alt dalı olarak kabul edilmektedir, dünyada yaygın olan kanaât de budur. Müziğin yapıtaşlarının tüm müzisyenler tarafından öğrenilmesi her durumda aranılan bir nitelik olsa da müziğin bilimsel olarak incelenmesi özel olarak müzik kuramcıları tarafından gerçekleştirilir. Doğu müziğinde genellikle Edvarlar müzik kuramı eserleridir. == Tarih == Müzik teorisinin Pisagor'dan başlayan çok eski ve uzun bir tarihi vardır. Doğu müziğinde ise teori tarihi Kindi ile başlar. Anadolu'da ilk müzik teorisi 15. yüzyıl başlarında Yusuf Kırşehri tarafından yazılmıştır. == Ayrıca bakınız == * Akustik * Martin Luther == Dış bağlantılar == * Müzikolog Sosyal Paylaşım Platformu * Society for Music Theory (İngilizce) * Music Theory Online (İngilizce) * RowyNet Almanca, İngilizce, Felemenkçe ve Fransızca müzik sözlüğü Kategori:Müzik tarihi Kategori:Müzikoloji
195x195pik|küçükresim|MP3 logosu küçükresim|MP3 örneği MP3 (okunuşu Türkçe: me-pe-üç veya İngilizce: em-pi-tri, açılımı MPEG-1 Audio Layer III) (Film Uzmanlar Grubu Ses Katmanı 3) olan sıkıştırılmış ses biçimi ve bu biçimde kaydedilen seslere verilen ad. Fraunhofer-Institute tarafından geliştirilmiştir. Sayısal hale getirilmiş sesler üzerinden insan kulağının duyamayacağı titreşimlerin silinmesi yöntemine dayanır. MP3 kelimesi, MPEG Layer 3'ün kısaltmasından oluşmuştur. (MPEG=Motion Pictures Experts Group). MP3 formatı disk alanından tasarruf sağlanması amacıyla ortaya çıkmıştır. Sıkıştırma algoritmaları geliştirilmeden önce bilgisayarlarda ses örnekleri .wav, .pcm, .voc, .au, .snd gibi biçimlerde saklanırdı ki bu formatlar sesi depolarken insan kulağının işitemeyeceği ses frekanslarını da depolayarak dosyanın şişmesine yol açarlar. Bu biçimlerde CD kalitesinde 3-5 dakikalık bir ses kaydının saklanabilmesi için 50 ila 70 megabayt arasında bir sabit disk alanı gerekmektedir. == Sıkıştırma == MP3, sıkıştırma türü olarak lossy yani "kayıplı" bir başlığı altındadır. Bit aralığına bağlı olarak ses kalitesi değişiklik gösterir. 128 kbit/s ayarındaki bir sıkıştırma ile alandan yaklaşık 1:11 oranında tasarruf edilebilir. oluştururken önemli bir konu da değişken bit aralığı kullanmaktır. Bir mp3 VBR (variable bit rate) adı verilen dinamik sıkıştırma yöntemi ile sıkıştırılırsa, kaybın önemli olmadığı bölümlerde düşük bit sıklığı, önemli olduğu bölümlerde ise yüksek bit sıklığı kullanılır. Bu sayede sıkıştırılmış olan mp3, standart bir sıkıştırma oranıyla işlenmiş parçadan daha az yer kaplar. == Ayrıca bakınız == * Ogg Vorbis * DivX Kategori:Ses çözücüler Kategori:Dosya sıkıştırma formatları Kategori:Alman icatları
Ekonometri İki veya daha fazla verinin, birbirleri arasındaki ilişkiyi ve bu ilişkiden yola çıkarak, matematik, istatistik ve bilgisayar bilimi aracılığıyla ekonomik ilişkilerin ampirik bir biçimde değerlendirilerek, bu veriler arasındaki ilişkiyi inceleyen bilim dalıdır. Daha açık olmak gerekirse, "sonucu uygun metodlarla ilişkilendirilmiş, teori ve gözlemin eşzamanlı gelişimi tabanlı mevcut ekonomik olgunun nicel çözümlemesidir."P. A. Samuelson, T. C. Koopmans, and J. R. N. Stone (1954). Bir ekonomiye giriş ders kitabı ekonometriyi: "dağlarca verinin arasından basit ilişkileri çıkarmak için titizlikle araştırmak" olarak açıklamıştır.Paul A. Samuelson and William D. Nordhaus, 2004. "Ekonometri" terimi ilk olarak Polonyalı ekonomist Pawel Ciompa tarafından 1910 yılında kullanılmıştır. Bugünkü kullanım şekline getiren ise Ragnar Frisch'dir.• H. P. Pesaran (1990), "Econometrics," Econometrics: The New Palgrave, p. 2 , citing Ragnar Frisch (1936), "A Note on the Term 'Econometrics'," Econometrica, 4(1), p. 95. Günümüzde daha güçlü bilgisayar yazılımların varlığıyla ekonometrik analizlerin gücü artmıştır. Etimolojik olarak "ekonomik ölçüm" anlamına gelmektedir. Matematiksel İktisat, İstatistik ve Ekonomi Teorisi'nin bir birleşiminden oluşur. Ekonomik teorinin, ampirik analizle sınanmasını mümkün kılar. Örneğin, talep eğrisinin Ekonomi Teorisinin öngördüğü gibi aşağı doğru eğimli (negatif eğimli) olup olmadığı ekonometrik yöntemlerle test edilir. Ekonomi Teorisi eğim katsayısının kesin değeri hakkında bir yorumda bulunmazken, Ekonometri ile eğim katsayısının değeri kestirilmeye çalışılır. Talep eğrisi örneğinde bir malın fiyatında meydana gelen bir birimlik artışın, talep miktarında herhangi bir azalmaya yol açıp açmadığı, azalma oluyorsa belli bir aralıkta yaklaşık olarak ne kadar bir azalmayı beraberinde getirdiği ekonometri ile ölçülür. Ekonometrinin en çok kullanılan yöntemi Regresyon analizidir. Ekonometrik çözümlemeler iki ana dalda incelenebilir. Birincisi zaman serisi analizi, bir diğeri ise yatay kesit analizidir. Zaman serisi analizi değişkenlerin bir zaman aralığı üzerindeki değerlerini ve bu değerlerin farklı değişkenler için birbirleriyle karşılaştırılmasına dayanır. Yatay kesit analizi ise tek bir zaman noktasında farklı değişkenlerin incelenmesine dayanır. Örneğin 1990-2000 yılları arasında ekonomik büyüme ve istihdam arasındaki ilişki tek bir ülke için incelendiğinde zaman serisi analizi, 1990 yılı üzerinde farklı ülkelerin istihdam ve ekonomik büyüme rakamları incelendiğinde yatay kesit analizi yapılmış olur. Zaman serileri ve yatay kesit verileri bir arada kullanıldığında ise panel veri analizi denen yöntem uygulanır. Örneğe göre bu analiz 1990 ile 2000 yılları arasında 20 farklı ülkenin istihdam ve ekonomik büyüme rakamları analiz edildiğinde panel veri teknikleri kullanılır. == Ekonometrik modeller == === İki değişkenli tek denklemli doğrusal ekonometrik model === Yt = βo \+ β1Xt \+ ut * Yt: Bağımlı (açıklanan) değişken * Xt: Bağımsız (açıklayıcı) değişken Örneğin: Harcamalar ile gelir arasında doğrusal bir bağlantı olduğu kabul edilirse bu bağlantı için anakitle doğrusal model şöyle tanımlanabilir: Kişisel harcamalar = Sabit (otonom) harcama + Harcama eğilimi X Gelir + Tesadüfi bir hata değişkeni Y = β0 \+ β1t \+ ut Değişkenler: * Yt: Kişisel harcamalar * Xt: Gelir * ut: Rassal (tesadüfî) bir hata değişkeni Regresyon katsayıları * β0: sabit terim katsayı * β1: eğilim katsayı Böyle bir modelin regresyon katsayılarının klasik regresyon analizi en küçük kareler yöntemiyle kestirimi yapılabilir yani Y = b0 \+ b1t Burada * b0: sabit terim katsayı kestirimi; * b1: eğilim katsayı kestirimi olur. Bu katsayı kestirimleri kullanılması ile her bir gelir miktarı için yaklaşık ne kadar harcama yapılacağı hakkında tahminler elde edilebilir. Bu iki değişkenli doğrusal modelin sağlıklı tahmin vermesi için bu doğrusal modelin özellikle hata teriminin istenen temel varsayımlara sahip olması gerekir. Aksi takdirde yanıltıcı sonuçlar elde edilebilir. === Çok değişkenli tek denklemli doğrusal ekonometrik model === Yt = βo \+ β1X1,t \+ β2X2,t \+ ... + βkXk,t \+ ut ==== Simgelerin anlamı ==== * Yt: Bağımlı (açıklanan) değişken * Xi,t: Bağımsız (açıklayıcı) değişken(ler), i = 1 ... n * βk: Parametre(ler), k = 0 ... n * ut: Hata terimi == Ayrıca bakınız == * Granger Nedenselliği * Birim kök == Kaynakça == * Temurlenk, Sinan (2010) EKONOMETRİ 1-2 (3.Baskı) Erzurum Atatürk Ü. İİBF * Kılıçbay, Ahmet (1965), Ekonometri, (Birinci baskı),İstanbul: İ.Ü. İktisat Fakültesi yayını No: 160. * Kılıçbay, Ahmet (1975), Ekonometrik Metotlar ve Araştırma,,İstanbul: İ.Ü. İşletme Fakültesi yayını No: 52. * Kılıçbay, Ahmet (1980), Ekonometrinin Temelleri,,,İstanbul: İ.Ü. İktisat Fakültesi yayını No: 454. * Gujarati, Damodar (çev. Ümit Şenesen, Gülay Günlük Şenesen) (2008) Temel Ekonometri, Literatür Yayınları ISBN 975-7860-99-9. * Güriş, Selahattin ve Ebru Çağlayan (2005), Ekonometri Temel Kavramları,,İstanbul: Der yayınları, Yayın No:282 ISBN 975-353-210-5. Kategori:Formal bilimler Kategori:Matematiksel ve kantitatif metodlar (ekonomi)
Türk bayrağı, Türkiye Cumhuriyeti'nin ulusal ve resmî bayrağı. Al renkli zemin üzerinde beyaz hilâl ve yıldız ile oluşmuş bayrak ilk olarak 1844 yılında Abdülmecit dönemindeki Tanzimat sürecinde kabul edilmiş, Cumhuriyet döneminde 29 Mayıs 1936'da 2994 Sayılı Türk Bayrağı Kanunu ile Türkiye Cumhuriyeti'nin ulusal bayrağı olarak kanunlaşmıştır. 22 Eylül 1983'te 2893 Sayılı Türk Bayrağı Kanunu ile bayrak ölçütleri belirlenmiş ve bayrak son hâlini almıştır. Efsaneye göre bayraktaki al, kan kırmızısıdır ve şehitlerin dökülen kanlarını temsil eder. Gece yarısı bu kanların üzerine yansıyan hilâl biçimindeki ay ve bir yıldızla beraber Türk bayrağının görüntüsü oluşur. Bu efsanenin 1389 yılında meydana gelen I. Kosova Muharebesi'nde gerçekleştiği söylenmektedir.Map Universal, Turkey Flag Map and Meaning Ayrıca İstiklâl Marşı'nın birinci, ikinci ve onuncu kıtalarında Türk bayrağından bahsedilir. == Tarihçe == alt=|sol|küçükresim|204x204px|Osmanlı İmparatorluğu'nun ay ve yıldızlı bayrağı, 18. yüzyılın sonlarında tasarlanmış ve resmi olarak 1844 yılında kabul edilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'ndan önceki Anadolu Türk devletlerinde kullanılan bayrak renk ve sembolleri hakkında yeterli bir bilgi yoktur. Türk bayrağı ilk olarak Anadolu Selçuklu hükümdarı II. Mesud tarafından Osman Bey'e gönderilen beyaz renkli sancak olarak görülür. 15\. yüzyıldan sonra al bayrak I. Selim dönemindeki Çaldıran Muharebesi'nde ise yeşil bayrak kullanılmaya başlanmıştır. Türk bayrağına en yakın şekle ise III. Selim döneminde rastlanır. Bu bayrakta hilal ile birlikte sekiz köşeli yıldız kullanılmıştır. Sekiz köşeli yıldız şekil bilimine göre zafer anlamı taşımaktadır. 1844 yılında Abdülmecid dönemindeki Tanzimat sürecinde bayraktaki yıldız beş köşeli şeklini almıştır. Beş köşeli yıldız insanı sembolize etmektedir.alt=|sol|küçükresim|204x204px|Anadolu Selçuklu bayrağıSaltanatın kaldırılması üzerine 29 Mayıs 1936 tarihinde bayrağın şekli kesin bir şekilde tayin edilmiştir. 28 Temmuz 1937 tarihli, 27175 sayılı "Türk Bayrağı Nizamnamesi Kararnamesi" ile de Türk bayrağının kullanılışı düzenlenmiştir. == Yapısı == Türkiye Cumhuriyeti Bakanlar Kurulunun, 25 Ocak 1985 tarih ve 85/9034 numaralı "Türk Bayrağı Tüzüğü" kararının 4. maddesinde, bayrağın boyutları belirlenmiştir. Kanuna göre, Türk Bayrağı, yırtık, sökük, yamalı, delik, kirli, soluk, buruşuk veya layık olduğu manevi değeri zedeleyecek herhangi bir şekilde kullanılamaz. Resmî yemin törenleri dışında her ne maksatla olursa olsun, masalara, kürsülere örtü olarak serilemez. Oturulan veya ayakla basılan yerlere konulamaz. Bu yerlere ve benzeri eşyaya Bayrağın şekli yapılamaz. Elbise veya üniforma şeklinde giyilemez. Hiçbir siyasi parti, teşekkül, dernek, vakıf ve tüzükte belirlenecek kamu kurum ve kuruluşları dışında kalan kurum ve kuruluşun amblem, flama, sembol ve benzerlerinin ön veya arka yüzünde esas veya fon teşkil edecek şekilde kullanılamaz. Türk Bayrağına sözle, yazı veya hareketle veya herhangi bir şekilde hakaret edilemez, saygısızlıkta bulunulamaz. Bayrak yırtılamaz, yakılamaz, yere atılamaz, gerekli özen gösterilmeden kullanılamaz. küçükresim|796x796px|Türk bayrağının şekli ve boyutları.|alt=|orta Kısaltma Ölçü Oran G Genişlik 1 A Dış ay merkezinin uçkurluktan mesafesi 1/2 G B Ayın dış dairesinin kutru (çapı) 1/2 G C Ayın iç ve dış merkezleri arası 1/16 G D Ayın iç dairesinin kutru (çapı) 0.4 G E Yıldız dairesinin, ayın iç dairesinden olan mesafesi 1/3 G F Yıldız dairesinin kutru (çapı) 1/4 G L Boy 1.5 G M Uçkurluk genişliği 1/30 G Not: Bayrak genişliği ne olursa olsun (G) emsali değişmez. küçükresim|350x350pik|Dikey formatta Türk Bayrağı === Renk kodları === Türk bayrağının kırmızı rengi, RGB renk modelinde %89 kırmızı, %3.9 yeşil ve %9 mavi (onaltılık renk kodu #E30A17) ile oluşur. CMYK renk modelinde ise %0 siyan, %95.6 magenta, %89.9 sarı ve %11 siyah olarak oluşur. Bu renk, 356.4 derece hue açısı, %91.6 doygunluk ve %46.5 açıklık değerlerine sahiptir. Türk bayrağındaki kırmızı renk (Al olarakta tanımlanır.) canlı tonlarda bir kırmızıdır ve bu renk, #FF142E ile #C70000 renklerinin karıştırılmasıyla elde edilebilir. En yakın web rengi #d11919 koduyla yer alır. 30x30pik Kırmızı Beyaz RGB 227-10-23 255-255-255 CMYK 0, 96, 90, 11 0, 0, 0, 0 Hexadecimal #E30A17 #FFFFFF == Kullanımı == küçükresim|180x180pik|Türkiye'nin Milli Nişanı === Kamu kurumları === Türk bayrağı, tüm kamu kurum ve kuruluşlarında sürekli göklerde ve makamların masalarında yer almaktadır. === Üniformalar === Askeri üniformalarda bayrak, ya sağ omuz üzerinde ya da üniformanın ön tarafında bir yamada görüntülenir. Kasklar da ön veya yan taraflarında arma taşıyabilir. Uçuş kıyafetleri, deniz kuvvetleri üniformaları, Jandarma üniformaları ve diğerleri, bayrağı omuz yamalarında veya kasklarda taşırlar. Üniformaların yanı sıra birçok amblem ve yama, bayrağı belirgin bir şekilde veya küçük değişikliklerle sergiler. === Sosyal hayatta kullanımı === Millî bayramlar, anma günleri vb. etkinliklerde bayrak halk tarafından bayrakçılar tarafından temin edip kullanılmaktadır. Millî bayramlarda evlere, işletmelere, gökdelenlere vb. yerlere Türk bayrağı asılır. Ayrıca millî bayramlarda Türkiye'deki televizyon kanalları da ekranın sağ veya sol üst köşesine Türk bayrağı ve Mustafa Kemal Atatürk portresi koyarlar. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün hayatını kaybettiği 10 Kasım günü ulusal yas sebebiyle ülke genelinde bayraklar yarıya çekilir. Yas ilan edilmesi sebebiyle bayrakların yarıya çekileceği diğer günler Cumhurbaşkanlığı tarafından belirlenir. Ayrıca Türk bayrağının milli ve manevî değerini korumak için çeşitli yasalar uygulamaya koyulmuştur. === Cenazeler === Bayrak devlet törenlerinde ve askeri cenazelerde önemli bir yer tutar. Bir cenaze bayrağı her zaman hayatını kaybeden kişinin tabutunun üzerine serilir ve askeri polis veya ölünün yakınları tarafından taşınır. Askerler ve Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı da zaman zaman tabutu taşırlar. Birçok katılımcı da bayrağı, hayatını kaybeden kişinin resmiyle birlikte, yaka düğmelerinde taşır. === Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde kullanımı === Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası Bayrak Yasası'nın 5. maddesine göre "Türk Bayrağı, Kıbrıs Türk Halkı'nın milli bayrağı olarak kullanılır." Aynı maddenin hükmüne göre, Türk bayrağı, Güvenlik Kuvvetleri'nin binalarından, Hükümet binalarından, kamu kurum ve kuruluşlarının tesislerinden Kuzey Kıbrıs bayrağıyla birlikte göndere çekilebilir. Aynı yasanın 10. maddesi, Türk bayrağına hakaretleri yasaklarken, 11. madde bu hakaretlerin kasıtlı olarak gerçekleştirilmesi durumunda cezalandırılmasını öngörmektedir. == Galeri == Dosya:Turkish Flag from Bosphorus.JPG|İstanbul Boğazı'nda dalgalanan Türk bayrağı Dosya:Atatürk schoolroom wall.jpg|Okullarda ve kamu kurumlarında yer alan Türk bayrağı, İstiklâl Marşı, Atatürk portresi ve Gençliğe Hitabe Dosya:İsmet İnönü Hatay'da (1939).jpg|İsmet İnönü'nün Hatay ziyareti Dosya:2010 Opening Ceremony - Turkey entering cropped.jpg|2010 Kış Olimpiyatları açılış töreni Dosya:Turkish flags at half staff.jpg|Yarıya indirilmiş Türk bayrakları Dosya:Gazi Mustafa Kemal Büyükada'da (14 Temmuz 1927).png|Atatürk'ün İstanbul Büyükada'da denizciler tarafından karşılanması (14 Temmuz 1927) Dosya:Atatürk'ün cenazesi.png|Atatürk'ün cenaze töreninde tabutu üzerine örtülmüş Türk bayrağı Dosya:Protect Your Republic Protest - 6 (2007-04-14) edit.jpg|Anıtkabir'deki bir gösteride insanlar tarafından elden ele taşınan Türk bayrağı Dosya:Flags of Turkey and Northern Cyprus - Northern Nicosia - Turkish Republic of Northern Cyprus - 01 (28439610076).jpg|1983'ten beri, Kuzey Kıbrıs'ta Türk bayrağı her zaman KKTC bayrağının yanında dalgalanır. == Benzer ve ilişkili bayraklar == Benzer ay-yıldız içeren bayrak ve forslar; Dosya:Flag of the President of Turkey.svg|Cumhurbaşkanlığı Forsu Dosya:Flag of the Ottoman Empire (eight pointed star).svg|Hilal ve sekiz köşeli yıldızın yer aldığı Osmanlı bayrağı Dosya:Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg|Hilal ve beş köşeli yıldızın yer aldığı Osmanlı bayrağı Dosya:Regment flag of 39th Mechanized Infantry Brigade.svg|Tugay sancağı Dosya:Flag of TRWT.svg|31 Ağustos 1913'te Batı Trakya'da kurulan ancak yalnızca 52 gün yaşayabilen Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti'nin bayrağı Dosya:Hatay flag.svg|7 Eylül 1938'de Fransa sömürgesindeki Suriye topraklarından ayrılarak kurulan ve 23 Haziran 1939'da Türkiye'ye katılan Hatay Cumhuriyeti'nin bayrağı Dosya:Flag of the Turkish Republic of Northern Cyprus.svg|15 Kasım 1983'te kurulan ancak yalnızca Türkiye'nin tanıdığı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin bayrağı Dosya:Flag of the Iraqi Turkmen Front.svg|Irak Türkmenlerinin bayrağı Dosya:Flag of South Turkistan.svg|Güney Türkistan Bayrağı. Dosya:Kokbayraq flag.svg|Doğu Türkistan bayrağı Dosya:Flag of Azerbaijan.svg|Azerbaycan bayrağı Dosya:Flag of the Islamska Zajednica.svg|Müslüman Boşnakların bayrağı Dosya:Flag of SFR Yugoslav Turkish Minority.svg|Yugoslavya dönemi, ülkede yaşayan Türklerin bayrağı Dosya:Flag of the Turkic Council.svg|Türk Devletleri Teşkilatı bayrağı Dosya:Faux drapeau germano-turc.svg|Almanya'daki Türklerin siyasal anlamı bulunmayan ve sadece kültürel açıdan Almanya'da Türk futbol takımını desteklemek için oluşturdukları bayrak Dosya:Flag of Free Aceh Movement.svg|Sürgündeki Özgür Açe Hareketi bayrağı Dosya:Turkortodoks.svg|Türk Ortodoks Patrikhanesi'nin logosu Dosya:Flag of the South West Caucasian Republic.svg|alt=|Güneybatı Kafkas Geçici Hükûmeti'nin bayrağı (1918-1919) == Ayrıca bakınız == * Türkiye arması * Türk bayrakları listesi * Türkiye'nin ulusal sembolleri == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * 22 Eylül 1983 tarih, 2893 sayılı Türk bayrağı Kanunu Bayrak Kategori:Ulusal bayraklar Kategori:Ay ve yıldızlı bayraklar Kategori:Avrupa bayrakları Kategori:Asya bayrakları Kategori:Türk bayrakları
Levent Altındağ (d. 6 Mayıs 1954, İstanbul, ö. 9 Nisan 2021) Türk müzisyen. Küçük yaşlarda, müzisyen olan babası Erdoğan Altındağ'ın teşviki ile mandolin çalarak müziğe başladı. Onno Tunç, Şerif Yüzbaşıoğlu, İsmet Sıral, Emin Fındıkoğlu, Neşet Ruacan, Süheyl Denizci, Okay Temiz, Erkan Oğur, Arto Tunç, Nükhet Ruacan ile çalışmalar yaptı. Fahir Atakoğlu, Federico Ramos ve dünyanın en iyi davulcularından biri olan Horacio El Negro ile İzmir Caz Festivali'nde çaldı. Yine dünyaca ünlü vurmalı çalgılar ustası Nana Vasconcelos ile Brezilya ve Türkiye'de çalışmalar yaptı. 7\. Uluslararası İstanbul Caz Festivali'nde sahne alan Aşkın Arsunan Ethno Karma Project'e konuk müzisyen olarak katıldı. Yurt içi ve yurt dışında birçok festivale katılan Altındağ, ayrıca yüzlerce müzik albümünün stüdyo kayıtlarında yer alarak, sayısız sanatçıya eşlik etti. Stüdyo müzisyenliğinin yanında Türkiye'nin önemli müzisyenlerinden kurulu olan Habbecik ile CD ve konser çalışmaları yapan Levent Altındağ, İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarında Sanatçı Öğretim Elemanı olarak görev yaptı ve İstanbul Superband, Habbecik ve Passiflora gruplarında tenor, soprano sax ve flüt çalmaktaydı. Kategori:1954 doğumlular Kategori:Türk caz flütçüleri Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Türk caz saksofoncuları
Bilişim, bilişim bilimi ya da bilgisayar bilimi, bilgi ve hesaplamanın kuramsal temellerini ve bunların bilgisayar sistemlerinde uygulanabilmeleri sağlayan pratik teknikleri araştıran bir yapısal bilim dalıdır. Bilişimciler ya da bilgisayar bilimcileri bilgi oluşturan, tanımlayan ve dönüştüren algoritmik süreçler icat edip, kompleks sistemleri tasarlamak ve modellemek için uygun soyutlamalar formüle ederler. == Tanım == Matematiğe benzer şekilde Bilişim Bilimi bilginin, özellikle elektronik makineler aracılığıyla, düzenli ve ussal biçimde işlenmesi bilimidir. Bunun yanı sıra bilişim bilimi bilgi işlemlerinde uygulanabilen (soyut) matematiksel yapıları da inceler. Amacı ve görevi bir yandan (saf matematiğin alt dalı olarak) temel aksiyomatik matematiksel kuramlar üretmek (Kuramsal Bilişim Bilimi), ikinci olarak -yardımcı bilim şeklinde- tüm diğer uzmanlık dallarının nesnelerini ve süreçlerini çözümleyip soyut matematiksel yapılara ve Algoritmalara dönüştürmek (Bilgisayar Bilimi) ve üçüncü olarak soyut matematiksel yapıların aktarılabileceği, saklanabileceği ve algoritmalarla otomatik olarak işlenebileceği matematiksel makineleri tasarlamaktır (Teknik Bilişim ya da Bilgisayar Mühendisliği). == Köken == Bilişim kelimesi bilmek fiilinin bir türevi olan bilişmek fiilinden türetilmiş bir kelimedir ve ilk kez Aydın Köksal tarafından kullanılmıştır. Bilişim kelimesinin karşılığı olan , ve bunlardan türetilmiş olan Türkçe enformatik kelimeleri, ve gibi alanları kapsar. İskandinav ülkelerinde bilişim biliminin karşılığı olarak datalogi terimi kullanılmaktadır. Bilişim biliminin kökleri matematik, fizik ve elektrotekniktedir. Bir mühendislik alanı olarak bilişim, verileri aktarabilen, depolayabilen ve algoritmalar yardımıyla verileri işleyebilen matematiksel makineler tasarlar. Böylelikle bilişim özellikle gerçek süreçlerin simülasyonunu mümkün kılar. Bir "yardımcı bilim" olarak düşünüldüğünde bilişim diğer bilimlerdeki olguları soyutlaştırır ve algoritmalar yardımıyla işler. Veri işleme ve bununla ilgili iş alanları için genel bir kavram olarak İngilizce "information technology" (IT) yerine Türkçede bilişim teknolojisi (BT) kavramı kullanılmaktadır. Bilişim kısaca "Thales" tarafından ortaya çıkmıştır. == Bilişimin çağdaş yaşamdaki önemi == Bilişim çağdaş yaşamın her alanında kendine yer edinmiş durumdadır. İnternetin yoğun kullanımı bu gelişmeyi güçlendirmiştir. Bilgisayarların dünya çapında ağlaşması firmaların iletişiminde, lojistikte, medyada, ev yaşamında ve daha birçok başka alanda devrim niteliğinde değişimler yaratmıştır. Bilişim, fark edilmese de çamaşır makinesi, fotoğraf makinesi, müzik sistemleri gibi pek çok aygıttaki gömülü sistemler () vasıtasıyla günlük yaşamın bir parçası haline gelmiştir. Elektroteknik cihazlarda çok gelişmiş yazılımlar görülebilmekte. Bilgisayarlar büyük veri yığınlarını kısa sürede yönetebilir, depolayabilir, paylaşabilir ya da işleyebilirler. Bunu sağlayabilmek için karmaşık donanım ve yazılım sistemleri gereklidir. Bu sistemlerin tasarımı ve geliştirilmesi de bilişim biliminin araştırma alanına girer. Vikipedi'nin kendisi bu tip karmaşık bir sisteme örnek verilebilir. Bilgisayar sistemlerinin sağladığı fayda algoritmik işlemleri büyük veri yığınlarına yüksek bir hızda uygulayabilmeleridir. İnsan zekâsı buna karşılık bilişsel () algılama (örneğin eksik bilgi ile karar alabilme, şekil, yüz vb. tanıma) bakımından bilgisayarlara göre çok daha üstündür. Buna benzer konular yapay zekâ alanında araştırılmaktadır. Bu araştırma alanlarının bazılarında önemli sonuçlar elde edilmiş olsa da henüz insan zekâsının tam bir simulasyonundan söz etmeye imkân yoktur. == Bilişim bilimi ve bilgisayar mühendisliği kavramları == Bilişim bilimi genel olarak her tür mekanik hesap ve bilgi işlevleri inceleyen bir bilimdir. Önemli olan kuramsal bölümlerinden bazıları bunlardır: * Bilgisayar programcılığı * Hesap kuramı * Biçimsel dil kuramı ve Otomat kuramı Bilgisayar bilimine bazen bilgisayar mühendisliği denilir ki, bunlar aynı değildir. Bilgisayar bilimi, diğer dillerde kullanılan "computer science" ya da "Informatik" (Bilişim) sözcüklerin manasına daha yakındır ve bilim olarak, mühendislikten genelde daha soyut konuları inceler. Bilişim bilimi hesaplama, bilgi verme ve yazılım ve donanım üzerindeki işlemler üzerine çalışmaktadır. Pratikte bilgisayarlarla ilgili konuları kapsar. Algoritmalar, formül yapıları, bilgisayar dilleri, yazılım ve bilgisayar donanımları bu konulardan belli başlı olanlarıdır. == Bilişimde kullanılan elemanlar == === Donanım elemanları === * Ağ elemanları * Ağ kartı * Ana kart * Bilgisayar * Çıkarılabilir diskler * Ekran kartı * Fare * İşlemci * Klavye * Modem ** Dial- Up modem ** ADSL modem ** Kablolu modem * RAM hafızası * Sabit Disk * Sayısallaştırıcı * Tarayıcı * Yazıcı * Yönlendirici === Yazılım elemanları === * Cihaz ilişkili yazılımlar * İş (Sektörel) uygulamalar * Ofis uygulamaları * Ortam ilişkili yazılımlar * Oyun yazılımları * Öykünücüler (emülatörler) * Programlama dilleri * Sistem yazılımları * Yardımcı yazılımlar ve birçok alanda geliştirilebilecek yazılımlar * Bilgi Yönetim Yazılımları == Bilişimin alanları == * Kuramsal bilişim/bilgisayar bilimi ** Hesaplama kuramı ** Bilgi ve kodlama kuramı ** Algoritmalar ve veri yapıları ** Programlama dili kuramı ** Biçimsel yöntemler ** Koşut zamanlı, paralel ve dağıtık sistemler ** Veri tabanları ve bilgi erişimi * Uygulamalı bilişim/bilgisayar bilimi ** Yapay zekâ ** Bilgisayar mimarisi ve mühendisliği ** Bilgisayar grafikleri ve görselleştirme ** Bilgisayar güvenliği ve kriptografi ** Hesaplamalı bilim (bilimsel hesaplama) ** Bilgi bilimi ** Yazılım mühendisliği == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Bilişim Teknolojileri Derneği * Türkiye Bilişim Vakfı
Matematikte, bir S kümesinin boş olmayan her altkümesi için, en küçük bir eleman tanımlayan tam sıralara, S kümesi üzerinde tanımlı bir iyi-sıra denir. İyi-sıralılık özelliğine sahip bir S kümesi iyi sıralı bir kümedir. Örneğin doğal sayıların normal bir sırası iyi sıralıdır fakat ne tam sayıların ne de pozitif reel sayıların normal bir sırası iyi sıralı değildir. İyi sıralı bir S kümesinde sonsuz olarak azalan bir zincir bulunamaz, yani S kümesinde her i için a_{i+1} olacak bir (a_i) dizisi bulunamaz. Seçim aksiyomu kullanılarak bu özelliğin iyi sıralılık ilkesine denk olduğu gösterilebilir. Ayrıca bu özellik Zorn Lemma'sına da denktir. İyi sıralı bir kümede, mevcut olabilecek en büyük eleman dışındaki her a elemanının belirli bir ardılı bulunur: a elemanından daha büyük olan tüm elemanların altkümesinin en küçük elemanı. Bununla birlikte her elemanın bir öncel elemanı olmak zorunda değil. Örneğin doğal sayılar kümesinin iki kopyasını ele alalım ve bu kopyaların, ikinci kopyadaki her elemanın ilk kopyadaki her elemandan daha büyük olacak şekilde sıralı olduğunu varsayalım. Her kopyada normal sıralılık seçilirse her iki küme iyi sıralı bir kümedir ve \omega+\omega şeklinde gösterilir. Burada her elemanın bir ardıl elemanı bulunmasına karşın (yani en büyük bir eleman olmamasına karşın) öncel elemanı olmayan iki eleman bulunur: Birinci kopyanın sıfır sayısı (bu kümenin en küçük elemanı) ve ikinci kopyanın sıfır sayısı (ilk kopyanın her elemanı bu sayıdan daha küçüktür fakat alt kümede en büyük eleman yoktur). Bir küme iyi sıralı ise verili bir önermenin bu kümenin tüm elemanları için doğru olduğunu göstermek için, sonluötesi tümevarım tekniği kullanılabilir. (Tam tümevarım bu tekniğin özel bir durumudur.) Seçim aksiyomuna denk olan iyi-sıralılık ilkesi her kümenin iyi sıralı bir küme yapılabileceğini ifade eder. == Kaynakça == Kategori:Sıra teorisi Kategori:Matematiksel tümevarım
küçükresim|Ricky Ford & Mercer Ellington (1975). Ricky Ford (d. 4 Mart 1954 Boston, Massachusetts) Müziğe davul ile başlayan Ford daha sonra Rahsaan Roland Kirk'ten etkilenerek 15 yaşında saksofon çalmaya başladı. Müzisyeni Boston'daki bir kulüpte dinleyip etkilenen Ran Blake, Ford'u New England Konservatuvarı'nda eğitim alması için ikna etti. (Blake daha sonra Ford'u "Rapport", "Short Life Of Barbara Monk" ve "That Certain Feeling" gibi pek çok albümde çalması için de davet etti). 1974 yılında Ford, Mercer Ellington yönetimindeki Duke Ellington Orkestrası'na katıldı ve 1976 yılında da Charles Mingus'un grubunda George Adams'ın yerini aldı. Bu grupla birlikte "Three Or Four Shades of Blue" ve "Me Myself An Eye"ı kaydetti. 1970'lerin sonu 1980'lerin başında Dannie Richmond, Mingus Dynasty, George Russell, Beaver Harris, Lionel Hampton ve Adbullah Ibrahim'in Ekaya grubu ile çaldı. Ancak 1977'de çıkış yaptığı ilk albümünden sonra daha çok lider olarak çalıştı, Jimmy Cobb ve eski Ellington üyelerinden James Spaulding ile kayıtlar yaptı. Son kayıtlarında kendisine New England Konservatuvarı'nda hocası olan Jaki Byard da eşlik etmiştir. Güçlü ve otoriter bir tenor saksofoncu olan Ford'un modern cazın birçok yapısındaki yetkinliğinin kendine özgü bir duyum yaratmasını engellediği iddia edilebilir. Ricky Ford, 2001 - 2006 yılları arasında İstanbul Bilgi Üniversitesi Müzik Bölümü'nde de saksofon, kompozisyon, doğaçlama ve ansamble dersleri vermiştir. Halen Paris'te yaşamakta ve çalışmalarına devam etmektedir. == Kaynakça == * http://www.cazci.com Kategori:1954 doğumlular Kategori:Boston doğumlular Kategori:Amerikalı bateristler Kategori:Amerikalı caz müzisyenleri Kategori:Yaşayan insanlar
küçükresim|wikipedia görsel arşiv Matematikte soyutlama, matematiksel bir kavramın, başlangıçta ilişkili olabileceği herhangi bir gerçel dünya nesnesine olan bağımlılığı ortadan kaldırıp genelleştirerek daha geniş bir uygulama alanı sağlamak için, özünü çıkarma işlemidir. Matematikteki birçok araştırma alanı -alan için geçerli olan kurallar ve kavramlar soyut yapı olarak anlaşılmadan önce- gerçel dünya sorunlarının incelenmesi ile başlamıştır. Örneğin geometrinin kaynağı gerçel dünyadaki mesafelerin hesaplanmasına dayanmaktadır. İstatistik, şans oyunlarındaki olasılıkların hesaplanmasından doğmuştur ve cebir aritmetik problemlerinin çözme çabalarından ortaya çıkmıştır. Soyutlama matematik biliminde sürekli ilerleyen bir olgudur ve birçok matematiksel konunun gelişimi somuttan soyuta doğru bir ilerleme içerisindedir. Örneğin geometri dalının tarihsel gelişimini ele alacak olursak: Geometrinin soyutlaştırılması konusundaki ilk adım eski Yunanlar tarafından gerçekleştirilmiştir ve (bildiğimiz kadarıya) Öklid, düzlemsel geometrinin aksiyomlarını ortaya koyan ilk kişi olmuştur. 17. yüzyılda Descartes kartezyen koordinatlarını tanımlayarak analitik geometrinin kurulmasına olanak tanımıştır. Soyutlaştırma yolundaki diğer adımlar Lobachevsky, Bolyai ve Gauss tarafından geometrinin Öklitçi olmayan geometrilere genelleştirilmesiyle sağlanmıştır. Daha sonra 19. yüzyıl matematikçileri geometriyi daha da soyutlaştırarak 'n' boyutlu geometri, projektif geometri, afin geometri ve sonlu geometri gibi kavramlar ortaya koymuştur. Son olarak Klein'in "Erlangen programı" tüm bu geometrilerin ana temasını ortaya koyarak bu dalları, belirli bir simetriler grubu altında değişmeyen özelliklerin incelenmesi şeklinde tanımlamıştır. Bu düzeydeki soyutlama geometri ile soyut cebir arasındaki derin bağlantıları açığa çıkarmıştır. Modern matematiğin en yüksek derecede soyut alanları kategori teorisi ve model teorisidir. Soyutlama yapmanın yararları: * Matematiğin farklı alanları arasında derin bağlantılar olduğunu ortaya çıkarır * Bir alanda bilinen sonuçlar ilişkili bir alanda sanılar ortaya konmasına yardımcı olabilir * Bir alandaki teknikler ve yöntemler ilişkili bir alanda sonuçları tanıtlamak için kullanılabilir Soyutlamanın ana zorluğu, yüksek derecede soyut kavramları öğrenmenin güçlüğü ve özümsenmeden önce belirli bir matematiksel olgunluk ve deneyime gereksinim duyulmasıdır. Soyutlama Kategori:Felsefi kavramlar Kategori:Soyutlama
küçükresim|Sınıfta telkin etme, çalışma materyaline politik içeriğin dahil edilmesi veya öğrencilere aşılamak için rollerini kötüye kullanan öğretmenler, düşünce özgürlüğü ve eleştirel düşünme özgürlüğü arayan eğitim hedeflerine aykırıdır. Eğitim; okullar, kurslar ve üniversiteler vasıtasıyla bireylere hayatta gerekli olan bilgi ve kabiliyetlerin sistematik bir şekilde verilmesi. Eğitim, bireyin doğumundan ölümüne süregelen bir olgu olduğundan ve politik, sosyal, kültürel ve bireysel boyutları aynı anda içinde bulundurduğundan, tanımının yapılması zor bir kavramdır. Bireylerin toplumun standartlarını, inançlarını ve yaşama yollarını kazanmasında etkili olan tüm sosyal süreçlerdir. Kişinin yaşadığı toplum içinde değeri olan, yetenek, tutum ve diğer davranış biçimlerini geliştirdiği süreçlerin tümüdür. Seçilmiş ve kontrollü bir çevrenin (özellikle okulun) etkisi altında sosyal yeterlilik ve optimum bireysel gelişmeyi sağlayan sosyal bir süreçtir. Eğitim, önceden saptanmış esaslara göre insanların davranışlarında belli gelişmeler sağlamaya yarayan planlı etkiler dizesidir. Eğitim, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı olarak istedik değişme meydana getirme sürecidir. Genellikle resmi, yani kurumsal, eğitimle bir kullanıldığından bağlama göre öğretim, öğrenim gibi kavramlarla sıkça karıştırılmaktadır. Bu söylemde düşünüldüğünde eğitim kavramı iki genel çatıda tartışılabilir: toplumsal ve kurumsal eğitim. == Etimoloji == Eğitim, Türkçede sözlük anlamı "Birinin akla uygun, fiziksel ve moral gelişmesi üzerine etki yaparak çeşitli davranış yatkınlıkları, bilgi ve görgü aşılayarak önceden tespit edilmiş amaçlara göre onun belirli bir yönde gelişmesini sağlamak, terbiye etmek" olan eğitmek kelimesinden türetilmiştir. İngilizce ve diğer Avrupa dillerinde education/educazione olarak adlandırılır ve semantik açıdan Latince educare fiilinden gelir; inşa etmek, ayağa kaldırmak, dikmek manasındadır. == Yurt dışı eğitim == Yurt dışı eğitim, genellikle az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerden gelişmiş ülkelere yönelen bir öğrenci akımı olarak algılansa da, aslında kendi vatandaşı bulunulan topraklar dışında, dini, dili, kültürü farklı yabancı bir ülkede eğitim almaktır. Öğrencilerin eğitim hayatlarının belli bir kısmını yurt dışındaki ülkelerde yaşayarak sürdürmesidir. Yurt dışı eğitim, dil eğitimi, üniversite eğitimi, yükseklisans eğitimi, mesleki ve kariyer eğitimi gibi temel başlıklar altında gruplandırılabilir. Türkiye'deki öğrencilerin yurt dışı eğitim konusundaki genel eğilimi Amerika ya da Almanya'da eğitim almak olarak belirmiştir. Yurt dışında eğitim almak isteyen öğrencilere, gidilecek ülke konsololuklarında öğrenci vizesi verilerek, o ülkede belirli bir süre,ülkenin haklarından sınırlı olarak yararlanma hakkı tanınmaktadır. Ancak Türkiye'de öğrenim gören yabancı öğrenci de vardır. Bunların çoğu Türki cumhuriyetlerden, Ermenistan'dan, İran'dan ya da Gürcistan'dan gelmedir. == Toplumsal eğitim == Bireyin, toplumun bir parçası olarak ailede başlamak üzere çevresindeki sosyal yapıdan aldığı eğitimdir. Geleneklere, dine, sınıfa vb. bağlı olan bu eğitim bireyin değer yargılarının yapısını oluşturur ve bir şekilde toplumun devamını sağlar. Daha sonraki yaşamında da beşeri ilişkileri veya öğrenci kariyeri anlamında da aldığı eğitim çok önemlidir. Topluma yönelik eğitim faaliyetlerinin ortak noktası, okul dışı, bir başka ifadeyle örgün eğitimin dışında kalmasıdır. Dolayısıyla, sosyal pedagoji; mecburî eğitimini tamamlamış olan veya buna paralel olarak bazı sosyal sorunlu kişiler için, genelde kamu kurum ve kuruluşlarca düzenli, plânlı ve sistemli bir şekilde yürütülen yaygın eğitim faaliyetlerinin bütünüdür. == Kurumsal eğitim == Eğitimin okullaşmış halidir. Eğitimin profesyonel bir örgütlenme içinde bireye sağlanmasıdır. Platon'un Atina'da kurduğu Akademi tarihteki ilk okul örneklerinden biridir. == Dünyada eğitimin tarihsel süreci ve yapısı == Eğitimin başlangıcı genel olarak söz edilecek olursa insanlık kadar eski olsa da bir bilim olarak çok yenidir. Avrupa'daki modern eğitim sisteminin kökleri orta çağ dönemine kadar gider. Orta çağdaki okullar öncelikli olarak kiliselere bağlıydı ve din adamı yetiştiriyordu. İlk üniversitelerin çoğu Hristiyan kökenliydi. Bununla birlikte 1088'de kurulan Bolonya Üniversitesi gibi laik üniversiteler de vardı. Günümüzdeki eğitim anlayışı ise Amerikan filozof, psikolog ve eğitim reformcusu John Dewey'nin (1859 – 1952) fikirlerinden ilham almıştır. William James ile birlikte Pragmatizm'in de kurucuları arasında yer alan Dewey, Rousseau ve Platon'un eğitim anlayışlarını eleştirmiş ve eğitimin köhnemiş, eski olguları tekrarla belletmeye değil öğrencinin bir kişi ve vatandaş olarak yaşamına uygulayabileceği bilgi ve becerileri kazandırma amacı gütmesi gerektiğini öne sürmüştür. == Eğitim felsefesi == Eğitimin bugününü iyi anlamak için eğitimin tarihsel değişimini anlamakta yarar vardır. Tarih boyunca ortama ve uygulamalara göre değişik eğitim tanımları yapılmıştır. Günümüzde eğitimin insan faaliyetlerindeki etkisi bugüne kadar olan uygulumaların en karmaşık olanıdır. Genel bir bakışla eğitim bir takım becerilerin öğretim ve öğrenim şeması içerisinde; insan'ın bilgi, sezinleme ve akıl işlevlerini geliştiren faaliyetler ve kavramlar bütünü olarak ele alınmaktadır. Bu tanım çok soyut olup somut uygulamalar üzerinde anlayış geliştirmeye yardım etmemektedir. Eğitim felsefesi eğitimin amacı, doğası ve içeriğine ilişkin çalışmalarla ilgilenir. Bilginin kendisinin olduğu kadar bilen zihnin doğası ve otorite problemleri, eğitim ve toplum ilişkisi gibi konular eğitim felsefesinin konuları arasında yer alır. Rousseau'nun döneminden bu yana eğitim felsefesi gelişim psikolojisi ve gelişme teorileriyle bağlantılı olmaya devam etmiştir. Eğitimden beklenen temel amaçlar şunlardır: Sivil toplum sorumluluk, fikir ve girişimci eğitimli vatandaşlara dayalıdır. Her alandaki ilerleme okullaşmanın meydana getirdiği eğitimin kapasitesine bağlıdır. Bu durumda eğitim bireyin, toplumun ve gelecekteki insanlığın gelişim ve refahını güçlendirmeyi amaçlar. == Uygulamalar == Eğitimin tek tanımlı (monolitik) olmadığı gerçeğinden dolayı eğitim kavramına birçok değişik boyuttan yakaşılmaktadır. Birçok boyutun var olmasının temel nedenleri * öğrencinin gelişimsel düzeyinin, * öğrenim ortamının etkisinin, * aktarılmak istenen bilgi yapısının, * Öğrenim Teorilerinin etkisinin, * Eğitim Teorilerinin etkisinin, göz önünde bulundurulmasıdır. Bu bağlamda eğitim üzerine konuşulurken * okul öncesi eğitim, genel eğitim, meslek eğitimi, hayat boyu öğrenim * bireysel eğitim, grup eğitimi, programli eğitim, bilgisayar destekli eğitim, uzaktan eğitim * çocuk eğitimi, gelişkin eğitimi, engelli eğitimi, üstün yetenekli eğitimi * kavram eğitimi, beceri eğitimi kavramlarını kullanarak hangi olgudan bahsettiğimizi belirtmeliyiz. Eğitim üzerine fikir oluştururken bu tanımlara dikkat edilmediğinde hatalar oluşmaktadır. Bir eğitim bakanının Türk eğitiminde ezberciliği kaldırıyoruz cümlesi Türk eğitim sisteminden kuran kursunu kaldırıyoruz diye yorumlanabilmektedir. == Mesuliyet ve Ölçme- Değerlendirme == Eğitim rastgele oluşan bir faaliyet değildir. Eğitsel faaliyetlerin belli bir amacı vardır ve bu bağlamda planlı bir olgudur. Eğitimin planlı yapısının bir uzantısı Eğitimde Mesuliyet (accountability) kavramını gerektirir. Bu sebepden dolayı bu iki konunun aynı boyutlarda ele alınması gerekir. Ayrıca eğitimin amaçları doğrultusunda gelişip gelişmediğini anlamak için Eğitsel Ölçme ve Eğitsel Değerlendirme faaliyetleri eğitim yapısının bir parçasını oluşturur. Plan - Mesuliyet - Ölçme*Değerlendirme birbirlerin tamayesinde belirler. Eğitim Mesuliyeti eğitimde yeniden yapılandırma taraftarlarının üstünde durduğu en önemli konu olarak geçerliliğini devam ettirmektedir. Eğitim Mesuliyeti eğitimin bütün faaliyetlerini kapsamaktadır. Eğitim faaliyetlerinde etkisi olan birimlerin hangi amaç doğrultusunda sorumlu ve etkili olduğu tam olarak belirlenmesini içerir. Buna en güzel örnek okul tuvaletlerinde yaşanmaktadır. Tuvalet temizliğinde ortaya çıkan bir aksama için sorumluluk şeması Sorun -> hizmetli -> müdür yardımcısı -> müdür -> il eğitim müdürlüğü (birden fazla imza) -> millî eğitim bakanlığı (onlarca imza) -> eğitim bütçesi planlama kordinasyonu (onlarca imza) -> meclis (550 dolayında imza) maliye bakanlığı <\- il eğitim müdürlüğü <\- müdür <\- alım satım <\- Çözüm <\- hizmetli <\- olarak gerçekleşmektedir. Ölçme ve değerlendirme birbiriyle ilişkili ve çok boyutlu kavramlardır. Eğitsel değerlendirme Türkiye'de dar anlamı olan öğrencinin öğrenme seviyesi olarak algılanmaktadır. Geniş anlamıyla eğitsel değerlendirme eğitimin bütününü kapsamaktadır. Eğitsel Değerlendirme diğer karar verme mekanızmalarında olduğu gibi kalite kontrolü geçerlidir. Eğitsel değerlendirmemin kalite kontrolü eğitsel geçerlilik ve eğitsel güvenirlik (soru analizi,..) yapıları için sunulan kanıtlarla sağlanmaktadır. Millî eğitim içinde en yaygın ölçme değerlendirme metodu olarak istatistiksel değerlendirme metotlar grubu kullanılmaktadır. Türk eğitim kurumlarında Klasik Ölçme Teorisi çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Öğrenci davranıslarını test kitapçığı bağlamında daha güvenilir olarak modelleyen Soru Cevap Teorisi üniversite seçme sınavında değerlendirmelerinde kullanılmaya çalışılmaktadır. Günümüzün en gelişmiş istatistiksel metodu olan Bireysel Test sistemi uygulamaları Türkiye de bulunmamaktadır. == Müfredat == Geniş anlamıyla Müfredat planlı eğitsel faaliyetlerin bir okul tarafından önceden belirlenmiş bir alan içinde (okul binası, atletizm sahası, hastane gibi) yürütülmesi olarak tanımlanmaktadır. [Todd, E. A.(1965) Curriculum Development and Instructional Planning] Tyler [1949] Müfredatı tanımlarken 4 ana soru içinde çalışılması gerektiğini önermektedir. * Hangi eğitimsel amaçlar güdülmekte * Hangi eğitsel metotlar ile belirlenen amaçlara ulaşılacak * Belirlenen süre, amaç ve metotların nasıl organize edileceği * Organize olmuş (planlanmış) süre, amaç ve metotların nasıl ölçüleceği == Ayrıca bakınız == * Eğitim teknolojisi * Eğitim bilimleri * Türkiye'de eğitim * Eğitim sosyolojisi * Eğitim psikolojisi * Meslekî eğitim * Alternatif eğitim == Kaynakça == Kategori:Sosyal haklar Kategori:Ana madde konuları
Müzik bilimi ya da müzikoloji, müziği bilimsel açıdan ele alan ve inceleyen bilim dalı. == Tarihi == Müzikolojinin ilk olarak "müzik bilimi" anlamındaki kelimenin geçtiği Jahrbuch für musikalische Wissenschaft (1863) adlı eseriyle Friedrich Chrysander tarafından kurulduğu kabul edilir (Randel, The new Harvard Dictionary of Music, s. 521). Müzikolojinin o sıralarda henüz kendine özgü bir araştırma metodu yoktu. Eski yöntemlerle araştırmalarını yapıyordu. Üniversitelerde, konservatuvarlarda ve özel okullarda müzikoloji öğretimi başlayınca kendine özgü bilimsel metotlar geliştirdi. Büyük müzikbilimi okulları yöntemleriyle birbirinden ayrılırlar. Büyük Britanya Organoloji, Fransa arşiv çalışmalarına, tarihlemeye, Almanlar daha çok uslup karşılaştırması, biçimsel çözümleme (analiz), estetik ve yayınlar konusuna ağırlık vermişlerdir. Bu şekilde İtalya ve İngiltere gibi diğer Avrupa ülkelerinin de müzikolojik çalışmalara farklı eğilimleri vardır. Müzikolojinin kurulmasını sağlayan Germen ülkeleri müzik biliminde önemli eserler hazırladılar. A. W. Ambros (1816-1876) ve H. Riemann (1849-1919), "Guido Adler" (1855- 1941), F. Blume (1893-1975) önemli müzikbilimi eserleri,külliyatlar hazırladılar. Adler müzikolojinin metotları, amaçları, sistemleştirilmesi gibi konularda önemli fikirleri ileri sürmüştür. XIX. yy. bilginleri arasında August Wilhelm Ambros, Geschichte der Musik (5 cilt, Leipzig 1862-82) adlı geniş çaplı bir eser yazmış ayrıca Bach, Händel gibi bestekârların eserlerini de düzenlemiştir. F. Blume'nin yöneticiliğinde yapılan Die Musik in Geschichte und Gegenwart (geçmişte ve günümüzde müzik) adlı eseri Alman müzikolojisinin gurur kaynağıdır. Almanlar müzik estetiğinde Stutgart ekolünü oluşturmuşlardır. Fransa'da ilk büyük müzik biyograficisi, bibliyografici ve eleştirmen François J. Fetis'dir (1784-1871). Daha sonra Raphael Kiesewetter'in müzik tarihi, Albert Lavignac (1846-1942) ansiklopedik çalışmaları ile A. Pierro (1869-1943) modern Fransız müzikolojisinin kurucusu olarak bilinirler. İtalya’da G. M. Gatti (1892-1973) İtalyanca müzik sözlüğü, C. Sa (1904-1975), müzikoloji eseriyle D. Stevens (1922-), bir müzik tarihi ile birlikte müzik yazmaları üzerine çalışmalarıyla bilinen G. Reaney (1924-) burada çalışan büyük müzikologlardır. G. Grove'nin (1820-1900) müzik ve müzikçiler sözlüğü ölümünden sonra da yenilenerek birçok kez basılmıştır. II. Dünya Savaşı'ndan sonra ABD'ye göçen Alman müzikologlar yeni teknik olanaklarla bilimsel müzikolojiyi ABD'ye taşımışlardır (Randel, The New Harvard Dictionary of Music, s. 522). ABD'de müzikolojinin kurucusu Kongre Kütüphanesi'in müzik bölümünü ve The Musical Quarterly dergisini yöneten Oscar G. T. Sonneck'tir (1873-1928). Amerikan müziği üzerine bibliyografya ve katalog çalışması yapmıştır. Harvard üniversitesi için bir müzik sözlüğü hazırlayan (Randel, The New Harvard Dictionary of Music, s.522) müzikolog Don Michael Randel'e göre ABD'de müzikoloji Cornell Üniversitesi'nde 1930'da Otto Kinkeldey tarafından kurulmuştur. Amerikalı müzikolog Baary S. Brook birçok müzikolojik çalışmanın yöneticiliğini yapmıştır. Bununla birlikte müzikoloji sahasında önemli adımlar atan başkaları da olmuştur. Babillilerin (Sümerlerin) müzik ve çalgılarını Galpin gün ışığına çıkarmıştır. Orta Çağ müzik anlayışını modern zamana göre açıklayan Cousmaker'dır. Müziğin simgeleri üzerinde önemli çalışmaları ve çözümlemeleri Max Schneider yapmıştır. Bütün bu müzikologlar geniş bir kültürle birlikte bilim araştırmalarını seven ve sebep-sonuç ilişkisini sentez yapabilen kişilerdir. Bugün gelinen noktada ise genel kabule göre Müzikoloji, bağımsız bir bilim dalıdır. Müzik tarihi, müzik teorisi gibi alt dallara müzik mitolojisine kadar varan araştırma alanına sahiptir. Bazıları "Etnomüzikoloji"yi "müzik tarihi"nin içinde bir araştırma alanı olarak kabul etmektedirler. Bununla birlikte Dünya müzikleri, "Karşılaştırmalı müzikoloji", "Kültürel müzikoloji" gibi adlandırılan alanlar da yine müzikolojinin alt dalı olan başlıklardır. Filiz Ali, A. Adnan Saygun, Ahmet Yürür, Rauf Yekta, Vural Yıldırım, Seyit Yöre, Yalçın Tura vd. bu alanda çalışan isimlerdir. == Kültürel müzikoloji == Kültürel müzikoloji, insan toplumunda müzik ve kültür ilişkisini inceler. Bu yaklaşımla kültürel müzikoloji tarih, edebiyat, sosyoloji, psikoloji, antropoloji ve müzikolojinin metotlarından yararlanır. Müzikoloji ana biliminin alt dallarından biridir. Disiplinlerarası bir bilim alanıdır. Müzikoloji ve Etnomüzikolojinin alanlarını incelemeyi temel alan Ayten Kaplan, eserini "kültürel müzikoloji" başlığı altında yayınlamıştır. Bu bilim, kapsadığı geniş inceleme alanıyla etnomüzikolojiyi gölgede bırakmaktadır. Müzikoloji ve Kaynakları kitabında da bu konuya yer verilir. == Ayrıca bakınız == * Türkiye'de müzikoloji Kategori:Sosyal bilimler Kategori:Müzik tarihi Kategori:Müzik felsefesi Kategori:Beşeri bilimler meslekleri Kategori:Müzik meslekleri
Ockham'ın usturası, Occam'ın usturası, Ocham'ın usturası (), tutumluluk yasası veya basitlik yasası (), "olasılıkların zorunluluk olmadan çoğaltılmaması gerektiği" problem çözme ilkesi. Fikir, ilahi mucizeler fikrini savunmak için basitliği tercih eden skolastik filozof ve teolog, İngiliz Fransisken rahibi Ockhamlı William'a ( 1287-1347) atfedilir. "En basit açıklama büyük olasılıkla doğru olandır" gibi ifadelerle çeşitli şekillerde yorumlanmıştır. Bu felsefi ustura, aynı tahminle ilgili rakip hipotezler sunulduğunda, en az varsayıma sahip çözümün seçilmesi gerektiğini savunur. Dolayısıyla, farklı tahminler yapan hipotezler arasında seçim yapmanın bir yolu değildir. Ockham'ın usturası, bilimde de aday modeller arasında katı bir belirleyici olmaktan ziyade teorik modellerin geliştirilmesinde kaçınıcı bir buluşsal yöntem olarak kullanılır.Hugh G. Gauch, Scientific Method in Practice, Cambridge University Press, 2003, , . Bilimsel yöntemde Ockham'ın usturası, reddedilemez bir mantık ilkesi veya bilimsel bir sonuç olarak görülmez. Bilimsel yöntemde basitlik tercihi yanlışlanabilirliğe dayanmaktadır. Bir olgunun kabul edilen her açıklaması için çok ve anlaşılmaz sayıda olası karmaşık seçenekler olabilir. Başarısız olan açıklamalar, yanlışlanmalarını önlemek için her zaman ad hoc hipotezlerle temellendirilebileceğinden, daha karmaşık olanlara göre daha basit teoriler tercih edilir çünkü daha test edilebilirdirler. == Tarihçe == "Ockham'ın usturası" kavramı, Ockhamlı William'ın 1347'de ölümünden birkaç yüzyıl sonrasına kadar ortaya çıkmadı. Ruhun Hristiyan Felsefesi eseriyle Libert Froidmont, kavramı kendisine mal etti. Ockham bu ilkenin kâşifi olmasa da kendi adıyla anılıyor oluşunun, onun bu kavramı sık ve etkili biçimde kullanmasından kaynaklanıyor olabileceği belirtilmektedir.Roger Ariew, Ockham's Razor: A Historical and Philosophical Analysis of Ockham's Principle of Parsimony, 1976 Ockham, ilkeyi çeşitli şekillerde ifade etse de en popüler ifade olan "varlıklar zorunluluk olmadan çoğaltılamaz" (), İrlandalı Fransisken filozof John Punch tarafından, Duns Scotus'un eserleri üzerine yazdığı 1639 tarihli tefsirde belirtilmiştir.Johannes Poncius's commentary on John Duns Scotus's Opus Oxoniense, book III, dist. 34, q. 1. in John Duns Scotus Opera Omnia, vol.15, Ed. Luke Wadding, Louvain (1639), reprinted Paris: Vives, (1894) p.483a == Ayrıca bakınız == * Bilim felsefesi * Çehov'un silahı * Dilde tutumluluk yasası == Kaynakça == == Konuyla ilgili yayınlar == == Dış bağlantılar == * Ockham's Razor , Sir Anthony Kenny, Marilyn Adams ve Richard Cross ile BBC Radio 4 tartışması (In Our Time, 31 Mayıs 2007) Kategori:Teoriler Kategori:Bilimsel yöntem Kategori:Skolastik felsefe Kategori:İndirgemecilik Kategori:Muhakeme Kategori:Usturalar (felsefe) Kategori:Yasalar Kategori:Bilim felsefesi Kategori:Din felsefesi Kategori:Eğitim felsefesi Kategori:Felsefi teoriler Kategori:Felsefe problemleri Kategori:Felsefi mantık Kategori:Felsefi kavramlar Kategori:Ontoloji Kategori:Metafizik Kategori:Metafizik teorileri Kategori:Mantık Kategori:Bilgi Kategori:Tümevarım Kategori:Hipotezler Kategori:Bilim tarihi Kategori:Din tarihi Kategori:Felsefe tarihi Kategori:Mantık tarihi Kategori:Düşünce tarihi Kategori:Eğitim tarihi Kategori:Buluşsal yöntemler Kategori:Bilim epistemolojisi Kategori:Epistemoloji Kategori:Epistemoloji teorileri Kategori:Tümdengelim Kategori:Eleştirel düşünme Kategori:Metafizik kavramları Kategori:Etik kavramları Kategori:Epistemoloji kavramları Kategori:Kavramlar Kategori:Tanrı'nın yokluğuna dair argümanlar
Akor, en az üç ayrı perdenin bir arada tınladığı ses kümesidir."chord." Britannica.com Hangi perdelerin üst üste konulacağı, yapılan müziğin stiline veya müzikte o anda yaratılmak istenen etkiye göre belirlenir. Klasik tonal armonide akorlar, bir temel notanın üzerine üçlü aralıkların üst üste konulması ilkesiyle kurulurlar. Bu üçlülerin büyük (majör) veya küçük (minör) olmalarından doğan kombinasyonlarla da akorların cinsi belirlenir. Üç notadan oluşan akorlarda, birbirinden farklı dört çeşit akor tipi kurulabilir. Do sesini kök (karar) ses (ks) kabul edecek olursak: * do-mi-sol (ks+b3+k3) (majör - major) * do-mib-sol (ks+k3+b3) (minör - minor) * do-mi-sol# (ks+b3+b3) (artık - augmented) * do-mib-solb (ks+k3+k3) (eksik - diminished) * NOTALARI LATİN ALFABESİNE GÖRE SİMGELEYEN HARFLER: "DO" - C "RE" - D "Mİ" - E "FA" - F "SOL" - G "LA" - A "Sİ" - B 'dir. * _Buradan; C(Do Majör) GAMI;_ C - D - E- F - G - A - B - C(Oktav) şeklinde yazılır. C gamı ses aralıkları(dizi aralıkları), gitar baz alındığında her "bir perde yarım sestir" ve buna göre; [ C D E F G A B C(oktav) ] şeklinde, yani; 2 tam, 1 yarım, 3 Tam, 1 Yarım kalıbındadır. Standart majör dizi bu şekilde oluşur. * _C GAMI ÜZERİNDE;_ C - Dm - Em - F - G - Am - Bm-5 akorlar bu şekilde yerleştirilir, oluşturulur. Yani; 1. ses major akor, 2. ses minör akor, 3. ses minör akor, 4. ses majör akor, 5. ses majör akor, 6. ses minör akor ve 7. ses minör - 5 veya dimione olarak kurulur. C majör gamı, transpoze edilerek(başka tonlara kaydırılarak aynı şekilde uygulanabilir. ÖRNEK: D gamına kaydıralım. 2 tam, 1 yarım, 3 tam, 1 yarım kalıbına göre; D - Em - F#m - G - A - Bm - C#m-5 kalın harflerle ifade edilenler notalar ve kalın-ince tamamını belirten ibareler de aldığı akorlardır. Ton 1 tam ses transpoze edilmiş D tonuna kaydırılmıştır. Tekrar belirtildiği üzere; majör gam kalıpları ve aldıkları akorlar bu standartta oluşturulurlar. == Kaynakça == Kategori:Armoni (müzik)
Erzincan, Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümü’nde Tarihi İpek Yolu'nun üzerinde yer alır. 2020 nüfus sayımına göre il nüfusu 234.431'dir. Bu nüfusun %81,5'i şehirlerde yaşamaktadır. İlin yüzölçümü 11.815 km2'dir. İlde km2'ye 20 kişi düşmektedir. Merkez ilçeyle beraber 9 ilçe, 15 belediye, bu belediyelerde 159 mahalle, ayrıca 522 köy bulunmaktadır. == Tarihçe == Tarih öncesi çağlarda Urartu egemenliğinde olan bölge doğu-batı, güney-güneybatı yol güzergahlarında olması ve tarihi İpek Yolu’nun Erzincan’dan geçmesi sebebiyle tarih boyunca önemini korumuştur. Bu ticari kaygılar bölgeye Urartular haricinde Hititleri, Medleri, Persleri, Makedonları ve Romalıları da çekmiştir. Uzun süre doğu ve batının çekişmesine sahne olan Erzincan, 7. yüzyıldan itibaren Müslüman akınlarına uğramış, birkaç defa Bizanslılar ve Araplar arasında el değiştirmiştir. küçükresim|Altıntepe'de bulunan Urartu freski 1071 Malazgirt zaferiyle Türkler Anadolu’ya girmiş ve zaferin hemen arkasından Sultan Alparslan'ın kumandanlarından Emir Mengücek tarafından Kemah civarında İlk Türk Beyliği olan Mengüçlü Beyliği kurulmuştur. Mengücek Beyliği 1228'e kadar devam etmiş, Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alâeddin Keykubad tarafından sona erdirildikten sonra Erzincan, Anadolu Selçuklu Devleti'nin egemenliğine girmiştir. 1230'da Anadolu Selçukluları ile Harzemşahlar arasındaki Yassıçemen Muharebesi'ne sahne olan Erzincan Moğol istilasına uğramıştır. kısa bir dönem sonra İlhanlılar'ın egemenliğine girmiştir. İlhanlılar yöreyi beylerle (Vali) yönetmişlerdir. Son İlhanlı valisi olan Alaaddin Eretna ilhanlı hükümdarı Bahadır Han'ın ölümü (1335) üzerine İlhanlılarla olan bağını keserek görünüşte Celayirîler'e bağlı kalarak bağımsızlığını ilan etmiştir. Böylece Erzincan 1335-1381 yılları arasında Eretna Devleti'nin hakimiyeti altında kalmıştır. Eretna Devleti'nin Erzincan'daki yöneticisi Pir Hüseyin'in 1379 yılında ölümü üzerine Mutahharten Bey yönetimi ele geçirerek; aynı yıl adına para bastırıp ve hutbe okutarak Erzincan merkez olmak üzere bağımsızlığını ilan etmiş ve Erzincan Beyliği'ni kurmuştur. küçükresim|Kemah'taki Osmanlı mezarlığı 1401'de Yıldırım Bayezid tarafından Osmanlı egemenliğine katılan Erzincan kısa bir süre sonra Timur'un istilasından kurtulamamış ve devamında 1419'da Karakoyunlular'ın, 1455'te Akkoyunlular'ın eline geçmiştir. Otlukbeli ilçesinde 11 Ağustos 1473 tarihinde, Fatih Sultan Mehmet ve 100 bin kişilik Osmanlı ordusu ile Uzun Hasan ve 70 bin kişilik Akkoyunlu ordusu arasında gerçekleşen Otlukbeli Savaşı'nda kazanan Osmanlılar bölge üzerinde tam bir hakimiyet kurmamışlar, bir süre yerel beylerin yönetiminde bırakılmış, 1514'te Yavuz Sultan Selim tarafından savaşsız bir şekilde Osmanlı devletine katılmıştır. Erzincan 17. yüyılda Celali isyanlarından, 19. yüzyılda da ova köylerini basan Dersim aşiretlerinden zarar görmüştür. küçükresim|Kazım Karabekir paşa ve mayeti Erzincan'da 1923 I. Dünya Savaşı'nda Sarıkamış Savaşı'nın galibi General Nikolay Yudeniç komutasındaki Rus Kafkasya Ordusu 1915 yılının yaz aylarında Anadolu'ya taarruza geçmiş ve Erzincan'a kadar ilerlemiştir. Malazgirt'te karşı karşıya kalan iki ordu arasındaki savaşı'nı Osmanlı ordusu kazanmış ve Rus ordusu Malazgirt'i terk ederek Van'a doğru çekilmiştir. Böylece Türkler Malazgirt'te kazanarak yerleştikleri toprakları 844 yıl sonra, yine Malazgirt'te kazanarak korumuşlardır; ancak Rus ordusu geri dönerek 2 Temmuz 1916'da Erzincan Muharebesi'ni kazanarak Erzincan'ı işgal etmiştir. Rus ordusu ile birlikte hareket eden ayrılıkçı Ermeni çeteleri de Erzincan'a inmişler, 18 Aralık 1917 de Sovyet hükûmeti ile yapılan Erzincan Mütarekesi ile 11 Ocak 1918 de Rus askerleri bölgeden çekilmiş ancak Ermeni çeteleri katliama varan birçok kanlı olaya sebep olmuştur. Kazım Kara Bekir komutasındaki askeri birlikler 13 Şubat 1918 de Erzincan'ı 22 Şubat 1918 de Tercan'ı ermeni silahlı güçlerinden kurtarmışlardır. === Erzincan depremleri === Erzincan tarihinde değişik şiddetlerde 30’dan çok deprem olmuştur. Erzincan, 1939 ve 1992'da gerçekleşen iki büyük depremde büyük hasar görmüş binlerce insanını kaybetmiştir. 1939 depremi 20. yüzyılda yeryüzünde görülen 15 büyük depremden biridir. Bu depremde 32.000 kişi ölmüş, 4.125 kişi de ağır yaralanmıştır. 14.401 bina yıkılmış, 4.043 bina da ağır hasara uğramıştır. Deprem bölgesindeki kurtarma çalışmaları günlerce devam etmiştir. Özellikle Erzincan, Şebinkârahisar, Alucra, Fatsa, Erbaa ve Niksar cezaevlerindeki mahkûmlar büyük fedakarlıkla kurtarma çalışmalarına katılmışlardır. Bu çalışmalarından ötürü 241 mahkûmun para cezalarının tümü ve geri kalan cezalarının 4/5’ini bağışlayan bir kanun kabul edilmiştir. Depremden sonra demiryolundan yukarı yeni bir şehir inşasına başlanarak bugünkü Erzincan şehri meydana getirilmiştir. Erzincan'da yıkıcı bir başka deprem de 13 Mart 1992'de yaşanmıştır. Bu deprem 6,8 büyüklüğünde olmuş, 653 kişi hayatını kaybetmiştir. Erzincan Bölgesinde son 1000 yıl içinde şiddeti 7’ den daha büyük 10’dan fazla deprem yaşanmıştır. Adı Tarih Enlem Boylam Şiddet Can Kaybı Erzincan - Erzurum 1268 39,75 40,40 IX 15.000 Erzincan - Erzurum 1458 39,75 40,40 X 32.0000 Erzincan - Erzurum 21.12.1482 39,75 39,50 IX Erzincan - Erzurum 17.06.1584 39,75 39,50 IX 15.000 Erzincan 1784 10.000'den fazla Erzincan 1788 Erzincan - Refahiye 20.05.1890 39,90 38,80 IX Erzincan 1930 Erzincan - Tercan 21.11.1939 VII 43 Erzincan 27/12/1939 X-XI 32.938 Erzincan 12.11.1941 VIII 15 Erzincan 13.03.1992 VIII 653 küçükresim|Erzincan'da toprak örtüsünün dağılımı ===Başbağlar Katliamı=== 5 Temmuz 1993'te akşam üzeri 100'e yakın PKK mensubu Kemaliye ilçesine bağlı Başbağlar köyünü bastı. Ezanın okunduğu sırada camiye giren örgüt mensupları cemaati zorla dışarı çıkardı."'Başbağlar Katliamı' anılacak" , Habertürk, Erişim tarihi: 5 Temmuz 2010"17. yılında Başbağlar Katliamı" , Takvim, Erişim tarihi: 5 Temmuz 2010 1,5 saat örgüt propagandası yaptıktan sonra tüm erkekler kurşuna dizildi, burada 29 sivil katledildi."33 Başbağlarlı'nın acısı yürekleri dağladı" , Zaman, Erişim tarihi: 7 Temmuz 2008 Daha sonra köy ateşe verildi ve 214 ev, köy okulu, köy camii ve halkevi yakıldı.Başbağlar da 15 yıldır adalet bekliyor , Haber10, Erişim tarihi: 7 Temmuz 2008 Yakılan evlerde saklanan 1'i kadın 4 kişi de yanarak can verdi."Başbağlar katliamı kurbanı 33 kişi anıldı" , Hürriyet Erişim tarihi: 5 Temmuz 2010 11 Temmuz 2005 tarihinde PKK'lılar Tunceli-Erzincan Karayolu'nu kesmiş, araçlarda bulunan yolcuların para ve ziynet eşyalarına el koyan PKK'lılar 1 askeri kaçırarak olay yerinden uzaklaşmıştır. == Coğrafya == Erzincan Doğu Anadolu Bölgesi'nin Kuzey Batı bölümünde yukarı Fırat havzasında 39 02 ve 40 05 kuzey enlemleri ile 38 16 ve 40 45 doğu boylamları arasında yer almaktadır. Yüzölçümü 11.815 km² olup il merkezinin denizden yüksekliği 1.185 metredir. İlçeleri; Çayırlı, Erzincan, İliç, Kemah, Kemaliye, Otlukbeli, Refahiye, Tercan ve Üzümlü'dür. Birinci derecede deprem kuşağı üzerinde olan ilin 1939 Erzincan depreminden sonra şehir merkezi, şimdiki yerinde yeniden kurulmuştur. Erzincan ili genellikle dağlar ve platolarla kaplıdır. Dağlar çeşitli yönlerde belli bir sıra içerisinde uzanır. Güneybatıdan Munzur Dağları, Kuzeybatıdan Refahiye Dağları il sınırlarına girer. Doğudan Erzurum'dan gelerek, batıya doğru uzanan Karasu Nehri ve Kop Dağları il alanını derinlemesine, aralarında geniş düzlükler bırakacak şekilde böler. Dağlar il topraklarının yaklaşık % 60'ını kaplar. Esence Dağı (Keşiş), ilin en yüksek noktasını (3.549 m) oluşturmaktadır. Köhnem Dağı 3.045 m, Sipikör Dağı 3.010 m, Mayram Dağı 2.669 m, Kop Dağı Tünel'nin geçtiği Kop Dağı 2.963 m, Mülpet Dağı 3.065 m, Munzur Dağları 3.449 m, Kazankaya Dağı 2.531 m, Ergan Dağı 3.256 m, Dumanlı Dağları 2.618 m ve Coşan Dağı 2.976 m'dir. Erzincan ilinde ovalar, doğu-batı ve kuzey-güney doğrultusunda uzanan dağ sıraları arasındaki çöküntü alanlarında yer alır. Ovalar birbirine boğazlarla bağlanmıştır. Erzincan ovası, doğu-batı yönünde uzanır. Denizden yüksekliği 1.218 m olan ovanın uzunluğu 40 km, toplam alanı ise 500 km²'dir. Kuzeyinde, doğu-batı yönünde uzanan bir fay hattı vardır. Kalın bir alüvyon tabakasıyla kaplı olan ovada, sulu tarım yapılmaktadır. Orta verimlilikte olup, buğday, şekerpancarı ve fasulye yetiştirilmektedir. Fırat vadisinin iki yanında Sansa Boğazı'na dek olan alandaki çok sayıda düzlükler, Tercan ovalarını oluşturur. En genişi 180 km²'lik, Çadırkaya (Pekeriç) ovasıdır. Denizden yüksekliği 1.450 m ile 1.500 m arası olan bu ova kalın bir alüvyon tabakası ile örtülmüştür. İl toplam alanının, 1/20'sini yaylalar kaplamaktadır. Güneyde Munzur Dağlarının uzantıları üzerinde, özellikle Koşan Dağı yöresindeki yaylalar, seyrek ve kısa otlarla kaplıdır. Yer yer meşeliklere rastlanmaktadır. Daha doğuda Erzurum- Erzincan-­Bingöl sınırında bulunan Cemal Dağları'nın, Erzincan'da kalan uzantıları üzerinde, verimli yaylalar bulunmaktadır. Önemlileri arasında Çimen, Melan ve Sarıçiçek yaylaları zengin bitki örtüsüne sahip ilin en büyük ve en önemli akarsuyu Fırat ırmağıdır. Fırat 43,8 m³/sn ile 1320 m³/sn arasında değişen debisi ile sulama, enerji ve su sporları amaçlarıyla kullanılmaktadır. Tercan ovalarında Fırat'a, kuzeybatıda Keşiş Dağlarından çıkan, çayırlık dere ile güneydoğuda tuzla suyu katılır. Tercan ovasında suların birleştiği yerden itibaren Fırat'ın en büyük kolu karasu adını almaktadır. Yine Tercan Barajı ve Hidroelektrik Santrali buradadır. Erzincan ovasında Fırat ırmağı iki yandan Mercan, Kom, Cimin, Pahnik ve Sürperen suları ile Çardaklı köyüne adını veren Çardaklı deresini alır. Irmak, Erzincan ovasından sonra, Bağıştaş'e kadar derin bir yatak içerisinde akar. Fırat ırmağı Kemaliye ilçesinde Kadıgölü suyu ile Miran suyunu aldıktan sonra, ilçenin güneydoğusunda Başpınar yakınlarında Keban Baraj Gölü ile Elazığ il sınırına girer. Refahiye ilçesinin bir kısmından çıkan suların dışındaki tüm suları bünyesinde toplar. Refahiye ilçesinin bu suları Çukurdere ve Orçul Çayı aracılığı ile Kelkit çayına dökülür. Bölgedeki bütün akarsular kısa boylu sel karakteri taşıyan dere ve çaylardır. İlkbahar mevsiminde eriyen kar suları ve yağan yağmurlarla kabarır, zaman zaman taşkınlara neden olurlar. İl sınırları içerisinde coğrafi önemi olan göl yoktur. Çayırlı ilçesinde Yedi göller ve Aygır gölü, Otlukbeli ilçesinde Otlukbeli Gölü, Kemaliye ilçesinde ise Kadıgölü gibi küçük göller bulunmaktadır. Ormanlar Refahiye ve Kemah çevresinde meşe, gürgen, dış budak ve sarı çam olarak yoğunlaşmıştır. İl topraklarının 911.479 ha yaklaşık yüzde 76.57 si erozyona maruzdur. === Akarsular === küçükresim|Çağlayan Şelalesi küçükresim|Erzincan merkezi İlin en büyük ve en verimli akarsuyu Karasu Irmağı'dır. Karasu Irmağı Fırat’ın en önemli iki kolundan biridir. Tercan ovaları ve Erzincan Ovası boyunca akar, Kemaliye ilçesinin güneydoğusunda Başpınar yakınlarında il sınırlarını terkeder. Karasu Irmağı geçtiği yol boyunca Çayırlık Dere, Tuzla Suyu, Mercan, Kom, Cimin, Pahnik ve Sürperen Suları, Çardaklı Deresi, Kadıgölü Suyu ile Miran Suyunu toplar. === Dağlar === Erzincan dağlık ve platoluk bir coğrafyadır. Jeolojik yapı itibarıyla ikinci, üçüncü ve dördüncü zamanlarda oluşmuştur. Doğudaki Tercan Ovası, özel bir jeolojik yapı gösterir. Yöre, başkalaşım kayaçları arasına yerleşmiş geniş düzlükler ve dördüncü zamanda oluşmuş alüvyonlarla kaplıdır. küçükresim|Refahiye'ye bağlı Yukarı Yeniköy İl topraklarının % 60’ını dağlar kaplar. Dağlar çeşitli yönlerde, sıralı uzanır. Güneybatıdan Munzur, kuzeybatıdan Refahiye Dağları il alanına girer. Doğudan Erzurum’dan gelerek batıya doğru uzanan Karasu, il alanını derinlemesine, aralarında geniş düzlükler bırakacak şekilde böler. Erzurum’un Aşkale İlçesinden batıya doğru uzanan Tercan Düzlükleri, kuzeyden ve batıdan Kop Dağları’nın uzantılarıyla çevrilidir. Tercan Düzlüklerinin bulunduğu çukurluğun batısında, Mülpet ve Keşiş Dağları bulunmaktadır. Kop Dağları, Çayırlı ilçesinin batısında iki kola ayrılmaktadır. Birinci kol, Erzincan il merkezinin kuzeyine doğru uzanır. İkinci kol güneydoğuya dönerek, önce Keşiş, sonra Mülpet Dağları’nı oluşturur. Coşan Dağı, ilin en yüksek (3976 m.) noktasıdır. Çukurluğu, doğudan Dumanlı ile Maryam Dağı sınırlar. Güneyinde ise Koşan, Murdelor, Eşilbaba Dağları bulunur. Erzincan Ovası’nın kuzeybatısında, Doğu Anadolu Bölgesi ve Karadeniz bölgelerini birbirinden ayıran Refahiye Dağları uzanır. Refahiye ilçesinin doğusunda Çimen Dağları, güneyinde Kutlutepe Dağı, güneybatısında ise Gülen Dağı bulunur. Güneydeki Munzur Sıradağlarının kuzeye bakan yamaçları ile Karasu Vadisinin sağ yakasında Karadağ, Çölen, Vank Dağları Kemah ilçesinin belli başlı yükseltileridir. İlin en kayalık ve sarp yeri Kemaliye, Kemah ve İliç ilçeleridir. Erzincan’ın dağları genellikle çıplaktır. Erzincan ilinin yüksekliğine göre dağları: Dağın Adı Dağ Grubu Yükskliği (m) İlçe Kutlular Tepe Munzur Silsilesi 2980 Kemah- İliç Göltepeleri Munzur Silsilesi 3331 Kemah Haraminin Tepe Munzur Silsilesi 3239 Kemah Akbaba Munzur Silsilesi 3462 Kuştepe Munzur Silsilesi 3059 Heltepe Munzur-Mercan Dağları 3345 Merkez Esencetepe Esence-Keşiş 3349 Buzgölü Tepe Esence-Keşiştepe 3162 Kazdağı Tepe Otlukbeli Dağları 2762 Otlukbeli Karadağ Karadağ–Köhnem Dağları 3045 Keklikkıran Tepe Karadağ–Köhnem Dağları 2845 Kurtlu Tepe Dumanlı Dağları 2711 Kızıldağ-Peynirli Tepe Dumanlı Dağları 3025 Sivas İl Sınırı === Göller === Erzincan'ın doğal gölleri : Gölün adı Derinlik (m) Yüzölçümü (hektar) Yüksekliği (m) İlçe Otlukbeli Gölü 15-18 0,65 1855 Otlukbeli Aygır Gölü 10 1700 Çayırlı Yedi Göller 5 0,03 1650 Çayırlı Acı Göl 15 0,03 İliç Kadı Göl 2 0,06 1000 Kemaliye Munzur Gölü 20 5 2700 Tunceli sınırı === Bitki örtüsü === Erzincan Lawson yalancı servisi'nin (Latince: Chamaecyparis lawsonia) Türkiye'de doğal olarak yetiştiği tek yerdir. Geniş yapraklılardan Zeytin (Latince Olea europea), Zakkum (Latınce:Nerium oleander), Okaliptüs (Latince: Eucalyptus camaldulensis) endemik olarak yetişmektedirler. İğne yapraklılardan Fıstık çamı (Latince: Pinus pinea) en çok görülen türdür. Erzincan’da 276 endemik tür bulunmaktadır. Akarsu boylarında görülen kavak ve söğütlüklerin dışında, kısa ömürlü, cılız, otsu bitkiler yaygındır. Refahiye ve Kemah çevresinde, meşe, gürgen, dişbudak, sarıçam, bulunur. Köylerde ise; kiraz, şeftali, kayısı, elma, armut, erik, ceviz gibi meyve ağaçları vardır. Bundan başka, çok az miktarda ardıç, kavak gibi ağaç türleri ile böğürtlen, yemiş, geven, üvez, yabani gül, yabani erik, yabani ahlat, yabani alıç gibi ağaççıklara da rastlanmaktadır. Dumanlı Dağları, sarıçam ormanlarıyla kaplıdır. === İklim === Karasal iklim özelliklerine sahip olan Erzincan Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan Elâzığ ve Malatya dışındaki diğer tüm illerden daha ılıman bir iklime sahiptir. Doğu Anadolu ve İç Anadolu iklimleri arasında bir geçiş niteliği taşıyan Erzincan iklimi Doğu Anadolu Bölgesi basınç kuşaklarına, ilin yüzey şekilleri ve yükseltilerine göre yer yer farklılıklar göstermektedir. yıllık sıcaklık ortalaması 11,6 °C'dır. Çevre illere göre daha uzun ve sıcak yaz mevsimi yaşamaktadır. Kış mevsiminde ise, doğudan gelen Sibirya kaynaklı hava kütlesinin tesirinde kaldığı zamanlarda, oldukça sert kış günleri yaşanmaktadır. Don olayı genel olarak Kasım ayında başlayıp, Nisan ortalarına kadar sürmektedir. Erzincan ilinin ortalama kar yağışlı gün sayısı 21,9 toplam karla örtülü gün sayısı 29,4’dür. Kar yağışları da Ekim ayı sonlarında başlayıp, Nisan ayına kadar sürmektedir. Yağış itibarıyla, yıllık 32.5 mm.’lik yağış ortalamasına sahiptir. En yağışlı mevsim ilkbahardır. Genel olarak en fazla yağış Kasım ayında, en az yağış da Ağustos ayında kaydedilmektedir. Erzincan ili yıllık nem ortalaması (bağıl nem) %63,34’dür. Dört tarafı dağlarla çevrili olan il merkezinde aşırı yağışlı dönemlerde özellikle dağların bitki örtüsü açısından zayıf olmasından dolayı sel basmaları söz konusu olabilmektedir. Yeraltı sularının bolluğu ve Erzincan Ovasını sulayan Fırat nehri ve yan kollarının varlığı nedeniyle kuraklık yaşanmamaktadır. Erzincan'ın çoğunlukla dağlık oluşu nedeniyle Merkez, Kemah, Kemaliye ve Üzümlü ilçelerinde kısmen mikroklima özelliği hissedilmektedir. == Yönetim == İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Aynı seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar. İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23) İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer. Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur. Erzincan Valisi, Mehmet Makas'dır. 9.06.2020/274 sayılı kararla Zeytinburnu Kaymakamı iken atanmıştır. Erzincan Belediye Başkanı, Bekir Aksun (MHP), 31 Mart 2019 seçimlerinde %42,36 oy oranıyla seçilmiştir. 2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Erzincan İl Genel Meclisi üye sayısı, 11 AK Parti, 6 MHP ve 5 CHP olmak üzere 22'dir. Erzincan Belediye Meclisi ise 14 AK Parti, 6 CHP ve 11 MHP olmak üzere 31 üyeden oluşur. 2018 Genel seçimleri sonucu, Erzincan'ı temsilen TBMM'de AK Parti'den 2 milletvekili (Süleyman Karaman, Burhan Çakır) seçilmiştir. == Nüfus == Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2023 verileri ) Erzincan ili nüfusu: 239.223'dir. Bu nüfusun % 82,11' i şehirlerde yaşamaktadır (2021 sonu). İlin yüzölçümü 11.815 km2'dir. İlde km2'ye 20 kişi düşmektedir. (Bu sayı Merkezde 109’dur.) İlde yıllık nüfus artış oranı % 0,79 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Kemaliye (% 2,69)- Otlukbeli (-% 3,35) 06 Şubat 2023 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 9 İlçe, 15 belediye, bu belediyelerde 159 mahalle ve ayrıca 522 köy vardır. 2022 yılı sonunda Erzincan ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri İlçe Nüfus 2021 Nüfus 2022 Nüfus Artışı % Belediye Sayısı Mahalle Sayısı Köy Sayısı Köy Nüfusu Şehir nüfusu Şehirde oturan % Alanı km2''' km2'ye düşen kişi Çayırlı 8.383 8.112 -3,29 1 3 47 3.468 4.644 57,25 1062 8 İliç 9.109 8.905 -2,27 1 4 58 4.192 4.713 52,93 1382 6 Kemah 7.374 7.363 -0,15 1 10 73 4.434 2.929 39,78 2311 3 Kemaliye 5.033 5.170 2,69 1 11 61 2.634 2.536 49,05 1207 4 Merkez 163.470 166.181 1,65 3 85 59 12.038 154.143 92,76 1521 109 Otlukbeli 2.577 2.492 1 3 10 536 1.956 78,49 320 8 Refahiye 11.367 11.269 -0,87 1 5 121 7.044 4.225 37,49 1808 6 Tercan 16.110 15.653 -2,88 4 17 70 4.908 10.745 68,64 1614 10 Üzümlü 13.928 14.078 1,07 2 21 23 3.538 10.540 74,87 591 24 Erzincan 237.351 239.223 0,79 15 159 522 42.792 196.431 82,11 11.816 20 === İlin yıllara göre nüfusları === == Doğal Kaynaklar == Erzincan'ın yıllık ortalama güneşlenme süresi 6,2 saattir. İldeki derelerde ve yan kollarında inşa edilen 10 adet baraj ve hidroelektrik santraliyle (HES) su enerjisinden faydalanılmaktadır. Erzincan 27 milyon ton kömür rezervine sahiptir ve yılda yaklaşık 65 bin ton kömür tüketilmektedir. İl sınırları içerisinde Kaynarca Kaynağı, Ilıca Kaynağı, Çermik (Kırkgözeler) Kaynağı, Ekşisu (Saztepe) ve Ekşisu (Bögert) olmak üzere 5 tane Jeotermal saha bulunmaktadır. Erzincan ilinde orman kaynakları 300.384,0 hektardır. Orman alanlarının % 36’sını koru, % 64’ünü baltalıklar oluşturmaktadır. Erzincan İli’nde su kaynakları; akarsular, yeraltı suları, baraj ve suni göller olmak üzere üç grupta toplanır. Erzincan (Göyne) Barajı, Tercan Barajı ve Hidroelektrik Santrali, Karakaya Mertekli Regülatörü ve Yeraltı Suları ve Kaynak Sular (Ekşisu, Bögert Maden Suları gibi). Fırat Nehri civarındaki kuyulardan belediyenin açmış olduğu sondajlar vasıtasıyla Erzincan’a su temin edilmektedir. Erzincan İli özellikle krom yatakları bakımından oldukça zengindir. Demir ve manganez kaynakları da bulunmaktadır. Sanayide kullanılan asbest, kireçtaşı, jips, perlit, tuz gibi kaynaklara da sahiptir. == Ekonomi == Erzincan genelinde sanayi çok gelişmemiştir. Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Tarım bakımından ilin ova kesimiyle yüksek bölgeler arasında önemli farklılıklar vardır. Yüksek ve dağlık kesimde hayvancılık ön plana çıkmaktadır. Erzincan Ovasının batı kesimlerinde ve Üzümlü ilçesinde bağ ve bahçelik alanlar yaygındır. Yükseklik arttıkça kuru tarım egemen olmaya başlar. Erzincan organize Sanayi Bölgesi kurulmuş ancak doluluk oranı henüz %34'tür. Ticaret daha çok il merkezinde toplanmıştır. Tarımsal ve hayvansal ürünler, küçük esnaf ve sanatkarların üretimi olan mamuller ve çeşitli sanayi mamullerinin faaliyetleri, iç piyasa faaliyetlerini oluşturur. küçükresim|Altıntepe Ören Yeri küçükresim|Altıntepe'deki Urartu kalıntıları == Turizm == küçükresim|Tercan, Mama Hatun Külliyesi Erzincan ili keşfedilmeyi bekleyen birçok doğal güzelliğe sahiptir. Dört tarafı dağlarla çevrili bölge özellikle doğa sporları açısından çok cazip olanaklar sunmaktadır. Kemah, Kemaliye ve Refahiye İlçeleri bu tür faaliyetler için çok zengin seçenekler içermektedir. İl merkezinde Ilıca, Beytahtı, Girlevik Şelalesi, Çayırlı İlçesinde Aygır Gölü, Kemah’ta Soğuk Sular, Kemaliye’nin kendine has mimarisi, Otlukbeli ilçesinde doğal sit alanı olarak da kabul edilen Otlukbeli Gölü, Refahiye İlçesinde Dumanlı Dağları ve ormanlar ile Sakaltutan mevkiindeki Yıldırım Akbulut Kayak Tesisleri, Üzümlü’de, Bayırbağ Mesire Yeri ve Hıdırellez Gölü, Tercan’da ise Ağ Baba akla ilk gelen önemli yerleridir. İl, coğrafi yapısı itibarıyla genel olarak kış sporları, su sporları ve doğal güzellikleri olan mesire alanları ile de turizm için çok yönlü özellikler taşımaktadır. Urartu medeniyetinin günümüze ulaşmış en sağlam kentlerinden biri olan ve Arkeolojik sit olarak koruma altına alınan Altıntepe Ören Yeri de Erzincan sınırları içerisinde bulunmaktadır. 2011 verilerin göre Erzincan'da konaklayan ve geceleyen turist sayısı 113.427'dir. Bunun 1.620'si yabancı turisttir. Erzincan'ın yöresel olarak meşhur tatlarından "cimin üzümü" Üzümlü ile özdeşleşmiş ve Erzincan döneri de bilinen tatları arasındadır. Hititler ile Urartular uygarlıklar döneminden günümüze kadar gelen Kemah Kalesi, şehir merkezinde bulunan Terzibaba Türbesi, Hıdır Abdal Sultan Türbesi ve Melik Gazi Türbesi, Tercan'da bulunan Orta Çağ Türk mimarisinin en ilginç ve önemli eseri kervansaray, hamam, mescit ve kendi türbesinden oluşan Saltukoğulları Hükümdarı II. İzzeddin Keykavus'un kızı Mama Hatun için yaptırdığı Mama Hatun Külliyesi, yine Tercan ilçesi Üçpınar köyünde bulunan ve 1854 yılında yapıldığı düşünülen Abrenk Kilisesi, Ekşisu adı verilen böğert maden suyunun da elde edildiği Ekşisu kaplıcaları, Kemaliye ilçesinde bulunan Buz ve Ala mağaraları ile Refahiye ilçesinde bulunan, Köroğlu ve annesi Mihr-i Vefa’nın yaşadığı belirtilen Köroğlu Mağarası, görülmeye değer yerler arasındadır. == Ulaşım == Erzincan, E-80 Karayolu üzerinde kurulmuştur. 382 km devlet yolu, 797 km il yolu vardır. Çevre illern hepsine karayolu bağlantısı bulunmaktadır. Demiryolu ile ulaşım 11 Aralık 1938 yılında gar binasının hizmete girmesiyle başlamıştır. Türkiye’nin kuzey demiryolu hattını oluşturan Haydarpaşa-Kars bağlantısı Erzincan’dan geçmektedir. 4 Eylül 1988'de sivil hava trafiğine de açılan Erzincan Yıldırım Akbulut Havalimanından İstanbul, Ankara ve İzmir'e tarifeli uçuşlar yapılmaktadır. === Konum Bilgileri Tablosu === Konum Bilgileri İlçe Kuruluş Yılıİçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü Alanı km² Rakım mt. Merkeze kmkarayolları Genel Müdürlüğü Ulaşan Yollar Erzincan Merkez 1.521 1.216 /-25, , , Çayırlı 1954 1.062 1.527 115 İliç Cumh.önce 1.382 1.104 116 Kemah Cumh.önce 2.311 1.068 51 Erzincan=>, Refahiye=> Kemaliye Cumh.önce 1.207 947 157 Otlukbeli 1990 320 1.741 142 Refahiye Cumh.önce 1.808 1.602 71 /-24, -03, Tercan Cumh.önce 1.614 1.421 99 /-26 Üzümlü 1987 591 1.397 22 /-25 ERZİNCAN Cumh.önce 11.815 == Eğitim == küçükresim|Hacı Ali Akın Yerleşkesi 1967 yılında Erzincan Kız Öğretmen Okulu ile temelleri atılan Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi olarak 12 fakülte, 3 yüksekokul, 3 enstitü,12 meslek yüksekokulu, 12 koordinatörlük ve 16 uygulma ve araştırma merkezi ile eğitim öğretime devam etmektedir. İlde, ilk ve orta seviyede eğitim-öğretim, Milli Eğitim Müdürlüğüne ne bağlı okullarda yapılmaktadır. Yaygın eğitim ise Halk Eğitim Merkezi aracılığıyla yürütülmektedir. == Kültür == === Dil === Erzincan ilinde kullanılan Türk şivesinin Doğu Anadolu ağızları içindeki konumu Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996) adlı çalışmasına göre, ilçe bazında ayrı gruplarda yer alır: 1\. Doğu Anadolu ağızları 1.1.1. Ağrı, Malazgirt 1.1.2. Muş, Bitlis 1.1.3. Ahlat, Adilcevaz, Bulanık, Van 1.1.4. Diyarbakır 1.1.5. Palu, Karakoçan, Bingöl, Karlıova, Siirt 1.2.1. Kars (yerli) 1.2.2. Erzurum, Aşkale, Ovacık, Narman 1.2.3. Pasinler, Horasan, Hınıs, Tekman, Karayazı, Tercan (kısmen) 1.2.4. Bayburt, İspir (güney), Erzincan (merkez), Çayırlı, Tercan (kısmen) 1.2.5. Gümüşhane 1.2.6. Refahiye, Kemah 1.2.7. Kars (Azeriler ve Terekemeler) 1.3.1. Posof, Artvin, Şavşat, Ardanuç, Yusufeli 1.3.2.1. Ardahan, Olur, Oltu, Şenkaya, İspir (Hunut grubu), Tortum Türkiye Türkçesi ağızları - Vikipedi 1.4.1. Kemaliye, İliç, Ağın 1.4.2. Tunceli, Hozat, Mazgirt, Pertek 1.4.3. Harput 1.4.4. Elazığ, Keban, Baskil === Erzincan Mutfağı === Yörede geleneksel beslenme düzeni etkinliğini sürdürmektedir. Beslenmenin temelini buğday ve buğday ürünleri ile hayvansal gıdalar oluşturur. Bulgur, yarma, tarhana, erişte, dövme en çok tüketilenlerdir. Özellikle bulgur, çok sayıda yemek türünde kullanılır. Kışlık, besin maddeleri hazırlanmasının yöre halkının yaşamında önemli bir yeri vardır. Bulgur, gendime (aşurelik buğday), tarhana, yarma, erişte kış için hazırlanan ürünlerin başlıcalarıdır. Ayrıca çeşitli sebzeler ve meyveler kurutularak, reçel yapılarak değerlendirilmektedir. Yöre mutfağı yemek türleri bakımından zengindir. Bunların çoğunluğunu hamur yemekleri oluşturur. Eşgili, kesme çorba (un çorbası), yaprak sarma başlıca yemek türleridir. Ayrıca su böreği ve özellikle kete ve tatlılar çokça tüketilen hamur işlerindendir. == Spor == 2020-2021 sezonunu, futbol takımı 24 Erzincanspor, 2. Lig grup 5.si olarak tamamlamıştır. BAL takımı Ulalar Belediye Spor ve Futbol kadınlar 3.liginde Gençler Gücü S. devam etmektedir. Ayrıca voleybol bölgesel liglerinde 2 takımdan Erzincan Gençlik 2. lige çıkmıştır. Ziraat Türkiye Kupası'nda 24 Erzincanspor, 4. tura kadar çıkmış ve Ümraniyespor'a elenmiştir. Önemli spor tesisleri: Erzincan 13 Şubat Şehir Stadyumu (12.981), 13 Şubat Spor Salonu (1.626), Olimpik Kapalı Yüzme Havuzu (1.000) ve Ergan Dağı Kayak Merkezi'dir. == Ayrıca bakınız == * Erzincan * 1939 Erzincan Depremi * 1992 Erzincan depremi * Erzincan ilindeki yerleşim yerleri listesi * Erzincan Beyliği * Erzincan Üniversitesi == Kaynakça == * ;Notlar == Dış bağlantılar == * Erzincan Valiliği * Erzincan İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü * Erzincan Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü * YerelNET
Cemal Süreya, kimlik adıyla Cemalettin Seber (1931, Erzincan - 9 Ocak 1990, İstanbul), Türk şair, yazar ve çevirmen. Türk şiirinde modernist bir hareket olan İkinci Yeni şiirinin öncü şairlerinden biridir. İlk şiir denemelerini ortaokulda eskizlerle, lisede aruzla yapsa da asıl şiir çalışmaları üniversite yıllarında başlamıştır. Üvercinka (1958), Göçebe (1965), Beni Öp Sonra Doğur Beni (1973), Uçurumda Açan (1984), Sıcak Nal (1988), Güz Bitigi (1988) ve Sevda Sözleri (1990) adlarındaki şiir kitaplarının yanı sıra deneme, eleştiri, günlük ve antoloji türlerinde de yazmıştır. Eserlerinde en sık işlediği temalar aşk, kadın, yalnızlık, sosyal ve siyasal eleştiriler, ölüm, tanrı düşüncesi, portreler ve manzum poetikadır. Ayrıca Fransızcadan kırka yakın kitabı Türkçeye çevirmiştir. Onüç Günün Mektupları (1990) dışında hiçbir yazısı veya şiiri, dergi ve gazetede yayımlanmadan kitaba dönüşmemiştir. Sosyalist bir dünya görüşüne sahip olan Süreya, Papirüs dergisini çıkarmış ve bu dergide edebî görüşlerini açıklamasının yanı sıra dergiyi bir aydın olarak fikirlerini ortaya koymak için araç olarak kullanmıştır. Dersim İsyanı sebebiyle Erzincan'dan Bilecik'e göç etmek zorunda kalan Alevi Kürt-Zaza bir ailede dünyaya gelen Süreya, devlet memurluğu da yapmıştır. Dört defa evlenen Süreya, bunların dışında "Üvercinka" ve Tomris Uyar dâhil birçok kişiyle ilişkisi olmuştur. Sanat hayatı boyunca çeşitli mahlaslar kullanmış, çocukken kendisine verdiği "Cemal Süreyya" adını kullanırken girdiği bir iddia sonucu adındaki "y" harflerinden birini atmıştır. 9 Ocak 1990'da girdiği şeker koması sonucu vefat etmiş, cenazesi 11 Ocak'ta Şişli Camii'nde kılınan öğle namazından sonra Kulaksız Mezarlığı'nda toprağa verilmiştir. Yazdığı kitaplarla 1959'da Yeditepe Şiir Armağanı (Üvercinka), 1966'da Türk Dil Kurumu Şiir Ödülü (Göçebe) ve 1988'de Necatigil Şiir Ödülü (Sıcak Nal ile Güz Bitigi) kazanmıştır. Kitap-lık dergisinin Türkiye'nin kuruluşunun 75. yıldönümü sebebiyle 1998'de hazırladığı "75 Yılda 75 Kitap listesi"nde iki kitabıyla (Üvercinka ve Sevda Sözleri) yer almıştır. Ayrıca çocuklar için ele aldığı yazılardan oluşan ve daha sonra kitaplaştırılan Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi, Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanan 100 temel eser listesinde 30. sırada yer almıştır. 1991'den itibaren Cemal Süreya Kültür ve Sanat Derneği tarafından Cemal Süreya Şiir Ödülü verilmektedir. == Hayatı == === Ailesi ve çocukluğu === Asıl adı Cemalettin Seber olan Cemal Süreya, 1931 yılında Erzincan'da dünyaya geldi. Pülümür'den Erzincan'a göç eden Kürt ve Alevi bir ailede doğan Süreya'nın babası Hüseyin Bey, annesi Güllü Hanım'dır. 1905'te Erzincan'da doğan ve nakliyecilikle uğraşan babası Hüseyin Seber Kürt'tür. 1915'te Karatuş'ta doğan ve "Gülbeyaz" olarak bilinen annesi Güllü Hanım Zaza'dır. Karatuş'tan gidip gelirken Güllü Hanım ile karşılaşan Hüseyin Bey, ağabeyi Memo'nun yardımıyla Güllü Hanım'ı kaçırmış ve evlenmiştir. Bu evlilikten Cemalettin, Perihan, Ayten ve Kemal adlarında dört çocuk dünyaya gelmiş, çocuklardan Kemal bir yaşındayken ölmüştür. Ailesi, 1938 yılında Dersim harekâtı sırasında amcası Memo'nun valiyle takışması sebebiyle Dersim İsyanı sonrası bölgeden sürülünce Bilecik'e yerleşmiştir. > "Bizi bir kamyona doldurdular. Tüfekli iki erin nezaretinde. Sonra o iki > erle yük vagonuna doldurdular. Günlerce yolculuktan sonra bir köye attılar. > Tarih öncesi köpekler havlıyordu. Aklımdan hiç çıkmaz o yolculuk, o > havlamalar, polisler." Güllü Hanım, Bilecik'e yerleştikten altı ay sonra yaptığı düşük sonucu meydana gelen kanamadan dolayı yirmi üç yaşında ölmüştür. Ailenin maddi durumu bu dönemde gittikçe kötüleşmiştir. İlkokula başlamak için halasının yaşadığı İstanbul'a giden Süreya, buradayken ailesinden gelen bir etkiyle cenk kitapları okumanın yanı sıra sık sık sinemaya gitmiştir. Daha sonradan babasıyla kız kardeşleri de İstanbul'a gitmiş; fakat sürgün edilen kişilerin bulundukları muhiti yirmi yıl boyunca terk etmeleri yasak olduğu için bir gece bütün aile Sanasaryan Han'a götürülmüş, ardından Bilecik'e yollanmıştır. Babası makinist olarak karayollarına çalışmaya başlamış ve işi gereği ayın on beş günü dışarıda olduğu için annelik görevini de babaannesi üstlenmiş, babasının boşluğunu ise amcası doldurmuştur. Annesi öldükten sonra babası iki evlilik daha yapmıştır. Babasının ikinci eşi Esma Hanım'dır; Süreya, Esma Hanım'dan kaçmak için gizlice parasız yatılı sınavına girmiştir. Babasının üçüncü evliliği ise Refika Hanım'ladır. > "Sonunda babam iki kez evlendi, önce Esma, sonra Refika'yla. Esma çok kötü > çıktı. Kardeşlerime işkenceli bir çocukluk yaşattı, örneğin saçlarından > tutup kuyuya sarkıtırdı. Bu yüzden kız kardeşlerimin saçları gür değildir. > (...) Esma deliydi. Bir fırıncıyla kavga edip adama vurup, adamın yerinden > kalkamayınca öldü sanıp ve Bilecik'ten kaçtı. Esma kaçınca, babam Refika'yı > aldı. O iyi çıktı. Kardeşlerim onu anne bildiler." Babası Hüseyin Bey 1957 yılında bir trafik kazasında ölmüştür. === Eğitimi === Süreya, ilkokula başlamadan önce okumayı, yazmayı, matematiği ve resim yapmayı büyük amcası Memo'dan öğrenmiştir. Hastalığı sebebiyle okula bir yıl geç başlayarak 1939'da 37. Beyoğlu İlkokuluna kaydolmuştur. Alevi çevrede din kitapları, Ali üzerine kitaplar çoğunlukla olmak üzere "eline ne geçerse" okumuş, ilkokul 2. sınıftayken yazdığı bir kompozisyonla öğretmeninden Yavrutürk dergisini ödül olarak almıştır. 1941'de, 3. sınıfın ilk dönemini bitirdikten sonra sürgün edildikleri Bilecik'e dönmek zorunda kalınca, Bilecik Birinci İlkokuluna kaydolmuştur. Burada "Kürt damarı tuttu", "Sümüklü Kürt", "Kürt Cemo" şeklinde etiketlenmiştir. Üvey annesi Esma Hanım'dan "kaçmak" için parasız yatılı sınavına girmiş ve sınavı kazanarak 1944-45 eğitim-öğretim döneminde Bilecik Ortaokulunda okumaya başlamıştır. Ortaokulda okuduğu dönemde tatildeyken gece bekçiliği yapmıştır. > "Ben, evden kaçmak için, gizlice parasız yatılı sınavına girdim. Bilecik > Ortaokulu için. Gizlice, çünkü babam yoksuldu ama belli etmek istemezdi. > Sınavı kazandım. Zaten ömrümce parasız yatılı okudum. Ben oradan, o evden > kaçtım ama, kardeşlerimin derdi hep içimdeydi." 1947'de ortaokulu bitirdikten sonra 1947-48 döneminde İstanbul'daki Haydarpaşa Lisesinde parasız yatılı öğrenci olarak öğrenim hayatına devam etmiş ve bu dönemde aruz ölçüsüyle birkaç şiir yazma girişiminde bulunmuştur. Lise son sınıftayken edebiyat ile ilgilenen Süreya, kendini bu dönemde "aruzcu, eski edebiyatçı" olarak görmüştür. 1950'de Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesinin maliye ve iktisat bölümünde okumaya ve bu dönemde şiirlerini yayımlamaya başlamıştır. Yine bu dönemde eski şiiri bırakarak yeni şiire geçiş yapmıştır. 1954'te mezun olduktan sonra teğmen olarak askerliğini yaparken fark derslerini de vererek hukuk diplomasını da almıştır. === Memuriyeti === Süreya, 25 Kasım 1954'te Eskişehir Vergi Dairesinde stajyer olarak göreve başlamıştır. 8 Ağustos 1955'te yapılan teftiş kurulu sınavını kazanarak 11 Ağustos 1955'te maliye müfettiş yardımcısı olarak İstanbul'a gitmiştir. Bu dönemde art arda hem şiirleri hem yazıları yayımlanmış ve dergi çıkarma düşüncesi içine girmiştir. 7 Ekim 1958'de girdiği yeterlilik sınavı sonucunda beşinci sınıf maliye müfettişi olmuştur. Bu tarihten itibaren teftiş amaçlı ülkenin çeşitli bölgelerine gitmiştir. Teftiş için gittiği ilk yerler Nazilli ve Söke'dir. Askerlik yaptığı Temmuz 1959-31 Aralık 1960 tarihlerinde memuriyetine ara vermiş ve bu dönemde, beşinci ayın beşinde saat beşte Kızılay'da Demokrat Parti hükûmetini protesto etmek amaçlı toplanan grubun şifresi olan 555K'ye tanık olmuştur. Olay anında Adnan Menderes'in bir protestocu tarafından tartaklanması, yirmi iki gün sonra da 27 Mayıs Darbesi ile görevinden uzaklaştırılıp sonrasında idam edilmesinin sebeplerini Süreya, daha sonraları yazdığı "555K" adlı şiirinde dile getirmiştir. Askerliğini bitirdikten sonra maliye müfettişi göreviyle Ankara'ya atanmış ve 1961'de Maliye Denetim Usulleri ve İktisadi Devlet Teşekkülleri'ni incelemek üzere Paris'e gönderilmiştir. Paris'teyken hem Fransızcasını geliştirmiş hem de "Göçebe" adlı şiirini tamamlamıştır. Burada bir yıl kaldıktan sonra Türkiye'ye dönerek Kars, Ağrı, Çanakkale ve Tekirdağ gibi yerlere teftiş turnesine çıkmıştır. Müfettişlik yaptığı dönemde Çanakkale Muharebelerinin yapıldığı bölgenin korunmasını ve anıt halinde günümüze gelmesinde olağanüstü gayretleri olmuştur.25 Nisan 2022 tarihli Uğur Dündar köşe yazısı Sözcü, 25 Nisan 2022 tarihinde erişilmiştir 1964'te İstanbul'a atandıktan sonra hem edebiyata hem de dergi çıkarma işlemine ağırlık vermek için 31 Temmuz 1965 tarihinde Maliye Teftiş Kurulundan arkadaşları Sezai Karakoç ve Doğan Yel'le beraber istifa etmiştir. Memuriyetten ayrıldıktan sonra dergi çıkarıp dergi yönetimlerinde bulunan Süreya, 12 Mart Muhtırası'nın meydana gelmesiyle memurluğa geri dönmek zorunda kalmıştır. 7 Şubat 1975'te darphane ve damga matbaası müdürü olmuş fakat dönemin Maliye Bakanı Yılmaz Ergenekon ile "takışması"yla görevinden ayrılarak Ankara'ya, Tetkik Kurulu üyeliğine dönmüştür. > "Bakan, Darphaneye gazap içinde girdi. Boyuna bağırıyordu: 'Kapalı yerleri > görmek istiyorum! Kapalı yerleri gösterin bana!' Maliye Bakanı için kapalı > yer mi olur! Her yer gösterildi. (...) Ertesi gün arşiv de gezildi. Bu kez > yüzü gülüyordu Yılmaz Ergenekon'un. Şaka bile yaptı. Görevden alınacağımı > sezince rahatlamıştım ya, Bakan tam arabaya binerken parmağımı kaldırarak > herkesin duyabileceği bir sesle şöyle dedim: 'Beyefendi bir kapalı yer daha > vardı, ama onu size gösteremeyiz...' Ergenekon şaşırdı, bir an ne yapması > gerektiğine karar veremedi. Hemen ekledim: 'O da bizim gönlümüz...' İki gün > sonra bakanlıktan bir yazı geldi. Şöyle başlıyordu: 'Darphaneyi gezdim, pis > buldum.' Aynen böyle. Sekiz on maddelik bu yazıya verdiğim yanıtın ilk > maddesini bugünmüş gibi anımsıyorum: Evet o gün darphane gerçekten pisti, > ama tarihinde ilk kez olarak ve bir iki saat..." Süreya, Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı çıkaracağı kitapların basımında yer alan dokuz kişilik Kültür Kurulu üyeliğine de seçilmiş ve 2 Şubat 1982 tarihinde yüksek bir bürokrat olarak emekli olmuştur. Emeklilikten sonra batmak üzere olan Odibank'ı (Ortadoğu İktisat Bankası) kurtarmak için yönetim kurulu üyeliğine getirilmiş fakat bankanın batmasıyla mahkemeye sevk edilmiş, ardından aklanmıştır. Devlet işi dışında Yurt, Meydan Larousse ve ANSA Omnis ansiklopedilerine redaktörlük yaparak emekli olduktan sonra daha çok zaman ayırmayı düşündüğü yayın dünyasının içine dâhil olmuştur. === Evlilikleri ve ilişkileri === Toplam dört kez evlenen Süreya'nın, bu evlilikler dışında çeşitli ilişkileri olmuştur. Bilecik'te ortaokul ikinci sınıf öğrencisiyken tanıştığı ve "âşık olduğu" Seniha Nemli ile ilk evliliğini yapmıştır. Süreya'nın babası bu evliliğe razı olmamasına rağmen Süreya, Seniha Hanım ile 1952'te nişanlanmış, ertesi yıl nikâhlanmış ve 7 Kasım 1954'te de evlenmiştir. Nikâh döneminde Süreya'nın gelgitli karakteri, beklentileri, öfkesini kontrol edemeyişi; gereksiz yere çıkan ilk kavga sonrasında kendi bileklerini jiletle kesmesi ile sonuçlanmıştır. İlk evliliğinden Ayçe (d. 1955) adında bir kızı olmuştur. Eşiyle arası problemli olan Süreya, stajyer olarak çalıştığı Eskişehir Vergi Dairesinde tanışıp bir süre beraber olduğu kadın için "Üvercinka" adını kullanmıştır. 11 Ağustos 1955'te Maliye Müfettiş Muavini olarak İstanbul'a atanan şairin "Üvercinka"yla ilişkisi bitmiştir. Süreya'nın babası Hüseyin Bey'in ölümü sonrasında Süreya'yla Seniha Hanım yeniden birleşmiş fakat bu ikinci beraberlik de uzun sürmemiştir. 1958'de evi terk ederek boşanmak için yedi yıl uğraşmıştır. Seniha Hanım ise zaman zaman şiddet gördüğü eşine daha fazla dayanamayıp kızını da alarak baba evine dönmüştür. 1961'de Hilmi Ziya Ülken'in yeğeni Suna Lokman ile nişanlanmış ancak Süreya'nın Paris'e gitmesiyle evlilikleri ertelenmiştir. Paris'ten dönen Süreya, nişanlısından ayrılmıştır. 1964'te İstanbul'a atandığında R. Tomris (Tomris Uyar) ile tanışmış ve birlikte yaşamaya başlamış fakat 1966'da ilişkileri bitmiştir. Süreya'nın Papirüsü ikinci defa çıkardığı 1966'da Zühal Tekkanat ile tanışmış ve ikili, Ağustos 1967'te evlenmiştir. Bu evlilikten Memo Emrah (d. 23 Kasım 1969) adından bir oğulları olur. Maddi sıkıntılar nedeniyle memuriyete dönen Süreya'ya Ankara'ya gidince eşiyle mektuplaşmış, Beni Öp Sonra Doğur Beni kitabını eşine ithaf etmiş ve aile şairin yanına, Ankara'ya, taşınmıştır. Aynı evi paylaşmalarına rağmen geçinememişler, sürekli aldatıldıklarını düşünmüşlerdir. Süreya'nın tepkisi zaman zaman şiddete dönüşmüştür. Evliliği sırasında Gazi Eğitim Enstitüsünde Fransızca hocalığı yapan Güngör Demiray ile tanışan Süreya, Tekkanat'tan 1975'te boşanarak aynı yılın şubat ayında Demiray ile evlenmiş fakat on ay sonra boşanmıştır. 1976'da Tekkanat ile tekrar nişanlanmış ve 1977'de bu beraberliği bitirmiştir. Darphane Genel Müdürlüğünde çalışırken 1980'de tanışıp evlendiği ve kitabevi sahibi dört çocuklu dul bir olan ve Süreya'nın "Bayan Nihayet" dediği Birsen Sağnak, şairin son eşidir ve ölene kadar bu evliliğini devam ettirmiştir. === Görünüşü ve kişiliği === Süreya; çocukluğunda zayıf, sıska ve hastalıklı (sıtma) olduğu için kafasının bedenine göre oldukça büyük göründüğünü belirtmiştir. Utangaç bir yapıda olduğunu "utangaç bir adamım ben; bir şeyin fiyatını bile soramam; ayrıca, sorarsam, almak zorundayımdır sanki" sözleriyle dile getirmiştir. Baki Süha Ediboğlu tarafından "tıknaz, orta boylu, esmer, kara kaşlı kara gözlü, hareketli bir insan" olarak betimlenmiştir. "Kişiliğine hâkim olan durgunluk ve itidal, düşünmeden, bir fikri kafasında yoğurup pişirmeden sere serpe konuşan bir his adamı olmadığı kanısını yaratıyor insanda. (...) Konuşmalarında iyiden iyiye hissedilen bu diyalekt, şiir okurken kayboluyor, sanki bir başka tatlı, yumuşak, zaman zaman da tonlu bir İstanbul ağzı ile inşat yapıyor." diye eklemiştir. Tekin Gönenç ise Süreya'yı "ağır başlı, yumuşak, söylediklerini çok iyi tartan, öte yandan oldukça çekingen bir insan" olarak tanımlamıştır. Ali Püsküllüoğlu, şairle ilk tanıştıklarında şairin çekingen olduğunu belirtirken Mehmet Kemal ise şairin yalnız, kimsesiz, durağan ve çekingen kimliğini bir türlü atamadığını dile getirmiştir. Osman Numan Baranus ile Zeynep Oral da şairin utangaç bir kişi olduğunu belirtmiştir. Kalabalıkta küçük düşme fobisi ve kusursuz olma endişesi taşıyan Süreya, kalabalık toplantılarda konuşmaktan pek hoşlanmamıştır. Dost ve içki ortamlarında "şairane konuşma", kendi kendine konuşma, mektup yazma, alınganlık gibi huylara sahipttir. Halasının oğluyla yazma eskizlerine başlayan şair, küçük düşmekten ve beğenilmemekten korktuğu için yazdıklarını kimseyle paylaşmamıştır. Sezai Karakoç, Süreya'nın yazdıklarını en yakın arkadaşı olan kendisine bile göstermemesini "kıskançlık" olarak yorumlarken eşi Zühal Tekkanat ise Süreya'nın çalışmalarını sürekli gizli yaptığını açıklamıştır. Süreya, beraber olduğu kadınları kıskanırken kendisi evliyken kaçamak yapmıştır. Süreya, bohem bir hayat sürerken bu yaşantısından oğlu Memo etkilenmiştir. Oğluna karşı "dengesiz" davranmış ve hem kızıp döverken hem sevgi gösterisinde bulunmuştur. Alkol ve sigaraya düşkün olan Süreya, mesleğinde oldukça ciddi ve titiz bir şekilde çalışmıştır. Özel hayatında ise sade ve "yoksul denilebilecek" bir hayat sürmüştür. Maliye bakanına verdiği cevap ya da 12 Eylül Darbesi'nin mimarı olduğunu, sanata karşı tavır aldığını ve Türk Dil Kurumunu kapattırdığı için Kenan Evren'in Çankaya Köşkü davetini reddederek ya da Turgut Özal'ın kapitalist sermayeyi desteklediğini düşünmesiyle Süreya iktidar yanlısı olmamıştır. Süreya'nın anne tarafı Zaza baba tarafı da Kürt olmasına rağmen evde Türkçe konuşulduğundan ötürü Kürtçe bilmeyen şair, ilerleyen dönemlerde bu durumdan ötürü "üzüldüğünü" belirtmiş ve son eşi Birsen Hanım'ın desteğiyle Kürtçe öğrenmeye karar vermiştir. Kürtçe öğrenmek için alfabe bularak derslere başlamak üzereyken 12 Eylül Darbesi'yle ortadan kaldırılan kitaplarla birlikte bulduğu alfabe de ortadan yok olmuştur. Cemal Süreya bunun üzerine "Kısa Türkiye Tarihi IV" şiirini yazmıştır. === Dünya görüşü === Süreya, kendini "sol sempatizanı demokrat aydın" olarak nitelerken düşünce olarak da "formalist" olarak tanımlamıştır. Herhangi bir siyasi partiye dâhil olmayan veya herhangi bir eylemde bulunmayan Süreya, düşüncesini daima koruduğunu ve Türkiye'nin sosyalizmle kurtulup gelişeceğini dile getirmiştir. Kendini feministlerden yana hissetmiş ve feminizm sorununun dünyada ancak sosyalizmle ve kendiliğinden çözüme kavuşacağı kanısında olduğunu fakat "dünyanın hiçbir yerinde gerçek anlamda bir sosyalist toplum kurulamadığı için kendi payına bu umudumu yitirdiğini" açıklamıştır. Devlet, aydın, halk, politika, sanat, sanatçı gibi konuları sosyalist bir perspektifle ele almış ve iktidar sahibi olarak itham ettiği devlet, sağ görüşlü, gerici, demokrasiyi "burjuvanın estrümanı" olarak sunan, kültürü ve sanatı baltalayan kişilerden oluşmuştur. Demokrat Parti, Adalet Partisi ve Anavatan Partisi eleştirdiği hükûmetlerin başında gelmiştir. Eski eşi Zühal Tekkanat, Süreya'yı Ecevitçi ve Atatürkçü olarak tanımlamıştır. Annesi öldüğü zaman mevlid okumuş ve müezzin ödülü olarak Cihangir Camii'nin minaresinde iki defa ezan okumuştur. === Ölümü === Süreya, 1982'de kalp spazmı olduğunu belirtmiştir. Sağlık problemi, oğlu Memo'nun annesini alarak Birsen Hanım'la yaşadığı eve taşınmasıyla başlamış ve oğlunun fiziksel şiddetine maruz kalarak bunalımın eşiğini gelmiştir. Kendini içkiye vermeye başlayan Süreya, 6 Ocak 1990'da kalp krizi geçirmiştir. 8 Ocak 1990'daki Gazeteciler Cemiyeti'ndeki son hâli, Muzaffer Buyrukçu tarafından "bitkin, zayıflamış ve tam bir moral çöküntüsü içinde" şeklinde aktarılmıştır. Gece evinde rahatsızlanan Süreya, önce Haydarpaşa Göğüs Hastanesine, ardından Numune Hastanesi Acil Servisine götürülmüş fakat 9 Ocak 1990 Salı günü şeker komasından ölmüştür. Cenazesi, 11 Ocak 1990 günü Şişli Camii'nde kılınan öğle namazından sonra, amcası Memo'nun yattığı Kulaksız Mezarlığı'nda toprağa verilmiştir. == Sanatı == Cemal Süreya, İkinci Yeni hareketinin şairlerinden biridir. İlkokul sıralarında Ali cenkleri ile birtakım dinî içerikli eserleri okumuş ve dergi çalışmaları yapmıştır. Şairliğe ilk adımını, ortaokul arkadaşı ve sonradan eşi olan Seniha Hanım'a yazdığı şiirler oluşturmaktadır. Lisedeyken divan edebiyatıyla ilgilenen şair, Osmanlı Türkçesini kendi kendine öğrenmiş ve şiirlerini aruz ölçüsüyle yazmıştır. İlk şiiri "Şarkısı-Beyaz"ı, 8 Ocak 1953 tarihli Mülkiye dergisinde yayımlamıştır. Derginin Nisan 1953 sayısında "Di Gel", Mayıs 1953 sayısında "Çıkmaz Sinir" yer almıştır. Ayrıca Asır, Yeditepe, Yenilik dergilerine de şiirler göndermeye başlamıştır. Şairlik duygusunu yaratan ilk etken, annesinin ona anlattığı Kerem ile Aslı hikâyesi, ikinci etken de Ali cenkleri ve Köroğlu kitaplarıdır. Başlarda Garip hareketine ilgi duymayan Süreya'nın yeni şiire ilgisi Ahmet Muhip Dıranas'ın "Kar" şiiriyle başlamıştır. Yeni şiire yönelmesi Dıranas ve Özdemir Asaf'a olan ilgisiyle gelişmiştir. Süreya'yı şöhrete kavuşturan şiir Yeditepe dergisinde Haziran 1954'te yayımlanan "Gül" şiiridir. Eserlerini Yeditepe'nin yanı sıra Şiir Sanatı, Evrim, Yenilik, Şimdilik, Pazar Postası gibi yerlerde yayımlamaya devam etmiştir. Şairin en sık işlediği temalar, aşk, kadın, yalnızlık, sosyal ve siyasal eleştiriler, ölüm, Tanrı düşüncesi, portreler ve manzum poetikadır. Onun şiirlerinin içeriğinde bireyselden sosyal olana doğru bir genişleme mevcuttur. Şiirlerinin çoğunda serbest nazım biçimlerini kullanmıştır. Bunlarla birlikte, divan şiirinden geliştirilen nazım biçimlerini de kullanan şair, halk şiirinden alınan nazım biçimlerine ise fazla rağbet etmemiştir. Şiirlerin büyük bir kısmında da, farklı nazım biçimlerini bir arada kullanmıştır. === Takma adları === Süreya, birden fazla takma ad kullanmıştır. Fakülte dergisi Kazganın yayın kurulu başkanı olmuş ve dergide Cemasef takma adını kullanmıştır. Pazar Postası ve Vatan gazetesindeki yazılarında Osman Mazlum, Ali Fakir, Dr. Suat Hüseyin; Papirüs dergisindeki şiir çevirilerinde Hasan Basri; Mülkiye dergisindeki karikatür ve desenlerinde Charles Suares; Çağrı gazetesinde Suna Gün; Su dergisinde Ali Hakir, Hüseyin Karayazı, Adil Fırat takma adlarını kullanmıştır. ==== "Cemal Süreya" ==== Ortaokul ikinci sınıftayken karayollarında çadır bekçiliği yaptığı sıralarda boş vakitlerini hep hayal kurarak geçiren Süreya, o günlerde kendine Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Falih Rıfkı Atay gibi yazarların adına benzeyecek ve üç isimden oluşacak bir isim arayışına girmiştir. "Cemalettin"i kısaltarak ve yanına sevdiği bir sözcüğü, Süreyya'yı, ekleyerek yeni ismini, Cemal Süreyya Seber'i, oluşturmuştur fakat zaman içinde "Seber"den de vazgeçip "Cemal Süreyya"yı kullanmaya başlamıştır. 1956'da yayımlanan "Elma" şiirinin son dizesinde adının bir harfini attığını duyurarak bunun sebebini o tarihlerde belleğine çok güvendiğini, telefon numaralarını bile ezberinde tuttuğunu, bir telefon numarası yüzünden arkadaşıyla bahse tutuştuğu ve kaybettiği şeklinde belirtmiştir. Kaybederse adından bir harf atacağına söz vermiş, iki tane olduğu için de "y"lerin birini feda etmeyi uygun görmüştür. Ece Ayhan'la 1987'de Şehir dergisinde yaptıkları "Kıyı Bucak" başlıklı konuşmalarda Beyoğlu 37. İlkokulu'nun ikinci sınıfındayken adından, soyadından, okulundan, mahallesinin adından, sokağının adından utandığını söylemiştir: > "Biliyor musun, ilkokulda ben adımdan, soyadımdan, okulumdan, mahallemizin > adından, sokağımızın adından utanırdım. Düşün: Adım Cemalettin, soyadım > Seber (ki anlamı yok, herkes yanlış anlıyor); Pürtelaş Mahallesi'nde > oturuyoruz, sokağımızın adı da: Tavukuçmaz ... Okulum da ahşap bir yapı; A, > B, C, diye şubeleri olmayan çok küçük bir okul. Pürtelaş'ın anlamını da > bilmiyordum. Yıllar sonra anladım gerçeği: O adlar (benim kendi adım > dışında) ne güzel adlarmış." === Dergi === Cemal Süreya, ilk dergilerini ilkokuldayken sınıfta arkadaşıyla birlikte Yumurcak, Kahkaha, Çocuk Duygusu adlarıyla çıkarmıştır. Ağustos 1960'ta maliye müfettişliği yaptığı dönemde Papirüs dergisinin ilk sayısını yayımlamış fakat devlet memurluğu yaptığı için Suna Lokman derginin sahibi olarak görünmüştür. İlk sayının baskısında, araya çizgi kanmadığı için sayfalar birbirine yapışmıştır ve böylece yayına ara verilmiştir fakat teftiş için çıktığı turneden dönen Süreya; Mayıs, Haziran ve Temmuz-Ağustos olmak üzere derginin üç sayısını art arda 1961'de piyasaya sunmuştur. Papirüs, bu dönemde toplam dört sayı olarak yayımlanırken Haziran 1966'da ikinci kez yayımlanmaya başlamış ve Mayıs 1970'e kadar toplam 47 sayı olarak basılmıştır. 12 Mart Muhtırası'nın yayın hayatını durdurması sonrası "aç kalan" Süreya, yeniden memuriyete dönmüştür. Dergi üçüncü ve son dönemini Nisan 1980'de basılmasıyla yaşamış fakat tek sayı olarak çıktıktan sonra, 12 Eylül Darbesi gerekçesiyle yayınına son verilip tekrar Mart 1981'de bir seçki olarak yayımlanmıştır. Süreya ayrıca Türkiye Yazıları ve Maliye Yazılarının yazı kurulunda, Saçak ve Oluşumun sanat ve kültür yönetmenliğinde bulunmuştur. === Şiir === Çocukluğunda halasının oğluyla yazma eskizlerine başlayan Süreya, bunları kimseyle paylaşmamıştır. Üniversite yıllarından itibaren hem şiirlerini, hem de yazılarını çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlatmıştır. Onüç Günün Mektupları (1990) dışında hiçbir yazısı veya şiiri, dergi ve gazetede yayımlanmadan kitaba dönüşmemiştir. 1953-1957 yılları arasında yayımladığı şiirlerden sadece yirmi dokuzuna yer verdiği Üvercinka (1958), Süreya'nın yayımlanan ilk şiir kitabıdır. Yeditepe Yayınları tarafından yayımlanan kitabın sonraki basımlarında "Şiir", "Sürek Avı" ve "Gazel" başlıklı şiirleri de eklenerek kitapta otuz iki şiir yer edinmiştir. Bu dönemde yazılan "Şarkısı-Beyaz", "Hafta Sekiz", "Di Gel", "Çıkmaz Sinir", "Ölmüştük", "Şiir", "Yüzükoyun", "Aşktan İndim İncire","Eski Kadınlar", "Piyale, "Gölge Oyunu" ve "Kesik" kitapta yer almamıştır. Kitabın adı, eşiyle arası problemli olan Süreya'nın Eskişehir Vergi Dairesi'nde tanışıp bir süre beraber olduğu kadından gelmektedir. Asım Bezirci'ye verdiği bir röportajda "üvercinka"nın anlamı için şunları söylemiştir: > "Üvercinka anılması güvercinle karışık bir ad. Bir kadın adı. Barışa, aşka, > dayatmaya dönük bir kavram: Kitaba ad olarak seçmeme gelince bunun iki > nedeni var: Birisi belli: günümüz şiiri ve bu arada benim şiirim kelimeyi > zorlayan bir şiir. O adla şiirimi özetlemiş ya da bir parça belirtmiş > oluyorum galiba. İşin ikinci nedeni son derece özel, salt günlük yaşamama > ilişkin bir şey." 1959'da Yeditepe Şiir Armağanı'nı kazanan kitabın ilk baskısı altı ay içinde tükenmiştir. Kitap-lık dergisinin Türkiye'nin kuruluşunun 75. yıldönümü sebebiyle 1998'de hazırladığı "75 Yılda 75 Kitap listesi"nde 36. sırada yer almıştır. Nisan 1965'te Göçebe, de Yayınları tarafından on yedi şiirlik bir kitap olarak piyasaya sürülmüştür. Göçebedeki şiirler, 27 Mayıs Darbesi sonrasında yazılmıştır. Kitaba adını veren şiiri Paris'teyken yazan Süreya, bu kitabında kendini "daha bilinçli" olarak görmüştür. Yayımlandıktan bir yıl sonra Türk Dil Kurumu Şiir Ödülü'nü almıştır. Ekim 1973'te E Yayınları tarafından Beni Öp Sonra Doğur Beni, Cevat Çapan yönetmenliğindeki "Türk ve Dünya Şiir Dizisi"nin ikinci kitabı olarak yayımlanmıştır. Otuz şiirden oluşan kitaptaki çoğu şiir, 1966-1970 yıllarında Papirüste çıkmıştır ve Süreya'nın memuriyetten ayrıldığı 1965 ile 12 Mart Olayı (1971) tarihleri arasında yazdığı şiirlerden oluşmaktadır. Beni Öp Sonra Doğur Beni, "Bir Kentin Dışardan Görünüşü", "Sevda Sözleri", "Ortadoğu" ve "Üçbin Yaprak Yüzbin İpekböceği" olmak üzere dört bölümden oluşmakta ve ilk bölümü oluşturan tek şiir, 1965'te Yeni Dergide; diğerleri ise 1972-1973 yıllarında Soyut ve Yeni A dergilerinde yayımlanmıştır. Gösteri dergisine verdiği röportajında Süreya, Beni Öp Sonra Doğur Beni hakkında şunları söylemiştir: > "Beni Öp Sonra Doğur Benide elbet daha ustayım. Ayrıca şiirimi daha bir > yayıyorum. Tarihsel bir çizgi yakalıyorum. Anadolu'yu divanece dolanıyorum. > Göçebedeki soyut yalınlıktan daha "gayrisafi", ama daha ağırlıklı bir > aşamaya geçiyorum. Bir yerde Şeyh Galip'i, bir yerde Yunus Emre ve Pir > Sultan'ı yoklayışım da bu kitaptadır. Her kitabımda çok sevdiğim şiirler > vardır. Ama en çoğu Beni Öp Sonra Doğur Benide. En çok öykünülmüş şiirler de > oradadır." Sevda Sözleri adıyla diğer şiir kitaplarını da içine alan ve ilk baskısı 1984 yılında Can Yayınları tarafından yapılan Uçurumda Açan; "Üzerinden Sevişmek", "Oteller Hanlar Hamamlar İçin Sürekli Şiir" ve "Taşıran Damla" adlı üç bölüm ve otuz beş şiirden oluşmaktadır. "Üzerinden Sevişmek" bölümünde aşk şiirleri varken "Oteller Hanlar Hamamlar İçin Sürekli Şiir" bölümündeyse roma rakamlarıyla altı şiir yer almaktadır. Süreya bu bölümdeki seriyi yirmi ila otuz ay sürdürmeyi planlarken eşi Zühal Tekkanat'a yazdığı mektupta bu seriyle yazmadığı şiirleri telafi edeceğini söylemiştir ve bu serideki şiirler Süreya'nın Ankara anılarını ve izlenimlerini taşımaktadır. "Taşıran Damla" bölümündeyse portre şiirler ağırlıktadır. Yayımlandığı zaman ses getiren bir kitap olmamıştır. Sıcak Nal (1988) ile Güz Bitigi (1988), bir gün arayla yayımlanmıştır. Sıcak Nal, 31 Mart'ta; Güz Bitigi ise 1 Nisan'da Dönemli Yayıncılık tarafından piyasaya sürülmüştür. Süreya, ilk kitap için "şimdiye dek yazdığım şiirlerin doğal uzantısı" derken ikinci kitap için ise "yeni bir deney" demiştir. Sıcak Nalda yer alan şiirler şairin son dört yılda Milliyet Sanat, Gergedan ve Gösteri dergilerinde yazıp yayımladığı şiirlerden oluşmaktadır. Kitap, "Sıcak Nal", "Kısa Türkiye Tarihi" ve "Söz Yitimi" olmak üzere üç bölümü ve toplam yirmi dört şiiri içinde bulundurmaktadır. Güz Bitiginin adı Doğu Perinçek'e göre Dîvânü Lugati't-Türk'teki "Ay Bitigi"nden alınmıştır. "Ay Bitigi", Karahanlılar devletinde askerlerin adlarının ve azıklarının yazıldığı defterdir. Kitap; 1 düzyazı, 20 şiir, 1 şarkı, 11 beyit, 16 dize başlıklı yirmi dört şiirden oluşmaktadır. Süreya, Güz Bitigini "tek bir şiir" olarak nitelendirmiştir. Her iki kitap, aynı yıl Necatigil Şiir Ödülü'nü almıştır. === Deneme ve eleştiri === Şapkam Dolu Çiçekle (1976), Süreya'nın şiir ve şairler üzerine düşüncelerini ortaya koyduğu eleştirel deneme türünde bir kitaptır. Şairlerin hayatının, dünya görüşünün, edebî anlayışının şiirlere nasıl yansıdığını, şairin ilk şiirlerinden başlayarak son şiir kitabına kadar nasıl bir süreçten geçtiğini, etkilendikleri yerli ve yabancı şairleri de referans göstererek benzerlik ve farklılıkları göstermeye çalışmaktadır. Birinci baskısı Ada Yayınları tarafından yapılan kitabın 2000 yılında Yapı Kredi Yayınları (YKY) tarafından basılan edisyonu, Şapkam Dolu Çiçekle ve Şiir Üzerine Yazılar adıyla yayımlanmıştır. "Şiir Üzerine Yazılar" bölümünde Süreya'nın 1956-1989 yılları arasında çeşitli dergi ve gazetelerde yazdığı yazılar kronolojik olarak yer almaktadır. 1982'de Adam Yayınları tarafından eleştirel deneme kitabı olan Günübirlikler yayımlanmıştır. Günübirliklerde Süreya'nın 1975-1976 yılında Politika gazetesinde yazdığı yazılar yer almaktadır. Kitap 1992'de Uzat Saçlarını Frigya adıyla Yön Yayıncılık tarafından basılmıştır. Kitapta; roman, hikâye, deneme ve eleştiri kuramları ve kitapları üzerine, Türk ve dünya şairleri, edebiyat dergileri, dil, sanat, cinsellik konularına yer verdiği doksan beş yazı mevcuttur. 2005 yılındaki YKY basımında kitap iki bölüme ayrılmış ve ilk bölümde doksan beş, ikinci bölümdeyse seksen üç yazıya yer verilmiştir. 1982 yılındaki ilk baskısı Kara Kuvvetleri Komutanlığı tarafından yasaklanmıştır. Süreya'nın ölümünden iki yıl sonra Can Yayınları, Folklor Şiire Düşman (1992) adıyla Süreya'nın eleştiri ve denemelerini yayımlamıştır. "Türkçe Bilenin İşi Rast Gider" ve "Edebiyatımızda On İnsan Bin Yaşam" adıyla iki bölümden oluşan kitapta ayrıca Enver Ercan'ın Süreya ile yaptığı bir röportaj yer almaktadır. Aynı yıl Cem Yayınevi tarafından Papirüs'ten Başyazılar (1992) adıyla bir kitap piyasaya sunulmuştur. Kitapta Süreya'nın Papirüsün birinci (2 yazı), ikinci (34 yazı) ve üçüncü (1 yazı) döneminde yazdığı yazıların seçkisi yer almaktadır. Kitabın girişinde Papirüsün nasıl çıktığına, dergiciliğin Cemal Süreya için ne ifade ettiğine dair Atilla Özkırımlı'nın, Tomris Uyar'ın ve Muzaffer Buyrukçu'nun yazıları bulunmaktadır. Yine 1992'de Süreya'nın 1974'ten 1987'e kadar Oluşum dergisinde çıkan yazıları Oluşum Yayınları tarafından Oluşum'da Cemal Süreya adıyla kitaplaştırılmıştır. Aynı yıl bir başka kitap Kaynak Yayınları tarafından Aydınlık Yazıları/Paçal adıyla basılmış ve bu kitapta Süreya'nın 12 Mart 1979'dan 11 Eylül 1980'e kadar Aydınlık gazetesinde "Paçal" başlığı altında yazdığı yazılar yer almıştır. Bu köşe yazılarında Süreya, şiir başta olmak üzere dergi, roman, öykü, portre, resim, müzik, piyango, ödül ve reklam gibi konuları ele almaktadır. === Diğer türler === Süreya, 1984'te Milliyet Sanatta numaralandırdığı günlüklerini yazmaya başlamıştır. 650. günden sonra 651'den Mayıs 1989 tarihli 993. güne kadar Hürriyet Gösteride yazmıştır. Bu yazıların birçoğu otobiyografik özellik taşımaktadır. Bu yazılar Günler adıyla 1991'de Broy Yayınları tarafından 999. Gün/Üstü Kalsın adıyla yayımlanırken YKY tarafından Günler (1996) adıyla basılmıştır. Nisan 1984'ten Mart 1985'e kadar Çocukça dergisinde çocuklar için Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi köşesinde on iki yazı yazmıştır. Süreya'nın ölümünden sonra bu on iki yazı 1993'te Broy Yayınları'nca, YKY tarafından da 1996 yılında kitap olarak basılmıştır. Kitap, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanan 100 temel eser listesinde 30. sırada yer almıştır. Süreya, Çocukça dergisinde yazdığı bu yazılarda "başlangıçta zorlansa da sonradan büyük bir keyif aldığını ancak işine son verilmesiyle yazıları noktaladığını" belirtmiştir. Süreya, 1980'den sonra portre yazmaya başlamış ve Doğu Perinçek'le çıkarmaya başladığı 2000'e Doğru dergisinde yazacağı portreleri politikacılardan seçeceğini duyurmuştur. Başlangıçta "99 Yüz" olarak yazmayı tasarlasa da bu yazımdan "büyük keyif almasıyla" bu sayıyı 126'ya çıkarmıştır. 4-11 Ocak 1987 tarihli ilk portre Turgut Özal hakkındadır. Semih Poroy, metne uygun karikatürleri çizmiştir. Ayrıca Poroy dışında Tan Oral, Levent Kuruca, Hasan Seçkin Turgay Karadağ ve kimi kez de kendisi Charles Suarez takma adıyla metni resme dökmüştür. Portreler, ölümünden sonra Kaynak Yayınları tarafından Ocak 1991'de 99 Yüz İzdüşümler/Söz Senaryosu adıyla kitap olarak yayımlanmıştır. 1972 yılında Ankara'da Maliye Tetkik Kurulu'nda görev yapan Süreya, İstanbul'da memur olarak çalışan ve eşi Zühal Tekkanat'ın ameliyat olacağı haberiyle İstanbul'a gitmiş ve eşinin hastanede kaldığı 12-24 Temmuz 1972 tarihlerini kapsayan on üç gün boyunca Onüç Günün Mektuplarını kaleme almıştır. Bu mektuplarda eşi ve oğlu Memo Emrah'a olan sevgisi, geleceğe yönelik kız çocuğu (isminin Elif Zeyno olmasını istemiştir) özlemi, günlük hayata ait küçük detayları, anıları, şiirlerinin yazılışı ve dergiciliği gibi konulardan bahsetmiştir. Mektuplar Türk Dil Kurumunun 40. yıl dönümü dolayısıyla bastırdığı ve üyelerine dağıttığı bloknot sayfalarına yazılmıştır. Kitap, Zühal Tekkanat'ın mektupları Erdal Öz'e vermesiyle yayımlanır. İlk kez Can Yayınları tarafından 1990'da basılmıştır. YKY tarafından yapılan 2000 yılı baskısında ise, bu mektuplara ilaveten 1994 yılında Varlık dergisinin ocak, şubat ve mart sayılarında üç bölüm hâlinde yayımladığı yirmi dört mektubu da yer almaktadır. Süreya ayrıca antolojiler de yazmıştır. 1966'da Mülkiyeli Şairler ve 1967'de 100 Aşk Şiiri adlarında iki antoloji yayımlamıştır. Bunların dışında Fransızcadan roman ve fikir kitapları olmak üzere yaklaşık kırk kitap çevirmiştir. Bu çeviriler arasında Küçük Prens (Tomris Uyar ile birlikte; 1965), Emperyalizm, Kapitalizmin En Yüksek Aşaması (1969), Vadideki Zambak (1971), Goriot Baba (1974) gibi eserler yer almaktadır. Ayrıca Pierre Reverdy'ye ait bir şiir olan "Yürek Ki Paramparça", Süreya'nın Fransızcadan çevirdiği şiirlerin bir seçkisini oluşturan kitaba adını vermiştir. İlk baskısı YKY tarafından 1995'te yapılmıştır. Kitapta toplam 44 şairden 77 şiir bulunmaktadır. Bunlardan 41'i Fransız, diğer 3 şair ise Belçikalı, İspanyol ve Çektir. Süreya'nın ölümünden sonra 1997'de YKY tarafından Süreya'nın çeşitli dergi, gazete ve radyolarda yaptığı konuşmalarının ve soruşturmalarının Nursel Duruel tarafından hazırlanıp bir araya getirildiği bir kitap olan Güvercin Curnatası yayımlanmıştır. Kronolojik olarak yazıların tertip edildiği kitap, konuşmalar ve soruşturmalar olarak iki bölüme ayrılmaktadır. == Eserleri == ;Şiir * 1958: Üvercinka * 1965: Göçebe * 1973: Beni Öp Sonra Doğur Beni * 1984: Uçurumda Açan (Sevda Sözleri içinde) * 1988: Sıcak Nal * 1988: Güz Bitigi * 1990: Sevda Sözleri (bütün şiirleri) ; Düzyazı * 1976: Şapkam Dolu Çiçekle * 1982: Günübirlikler * 1990: Onüç Günün Mektupları * 1991: Günler * 1991: 99 Yüz İzdüşümler/Söz Senaryosu * 1992: Aydınlık Yazıları/Paçal * 1992: Oluşum'da Cemal Süreya * 1992: Folklor Şiire Düşman * 1992: Papirüs'ten Başyazılar * 1993: Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi ;Antoloji * 1966: Mülkiyeli Şairler * 1967: 100 Aşk Şiiri ; Söyleşi * 1997: Güvercin Curnatası ; Dergi * xxxx: Papirüs == Ayrıca bakınız == * MEB 100 Türk Edebiyatçısı == Notlar == == Kaynakça == ;Özel ;Genel * * * * * * * * * * * * * * * * * ** ** ** ** ** ** ** ** == Konuyla ilgili yayınlar == * == Dış bağlantılar == * Kategori:1931 doğumlular Kategori:Erzincan doğumlu yazarlar Kategori:1990 yılında ölenler Kategori:İstanbul'da hastalıktan ölenler Kategori:Türkiye'de diyabetten ölenler Kategori:Kulaksız Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:20. yüzyıl Türk şairleri Kategori:20. yüzyıl Türk çevirmenleri Kategori:20. yüzyıl deneme yazarları Kategori:Türk köşe yazarları Kategori:Türk edebiyat eleştirmenleri Kategori:Türk dergi kurucuları Kategori:Türk marksistler Kategori:Türk feministler Kategori:Erkek feministler Kategori:İkinci Yeni şairleri Kategori:Mektup yazarları Kategori:Günlük yazarları Kategori:Türkçe eser veren şairler Kategori:Sürgüne gönderilmiş Türkler Kategori:Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinde öğrenim görenler Kategori:Necatigil Şiir Ödülü sahipleri Kategori:Yeditepe Şiir Armağanı Kategori:Türk Dil Kurumu Şiir Ödülü sahipleri Kategori:Kürt asıllı Türkler Kategori:Zaza asıllı Türkler Kategori:Fransızcadan Türkçeye çeviri yapanlar Kategori:Erzincan doğumlu çevirmenler
Lamborghini, bir İtalyan süperspor otomobil, spor otomobil, SUV ve traktör markasıdır. Ferruccio Lamborghini (1916-1993) tarafından kurulmuştur. Bologna ile Modena arasındaki küçük bir köy olan Sant'Agata Bolognese'da firmanın merkezi ve fabrikası bulunmaktadır. Şirket Audi aracılığıyla Volkswagen AG'ye aittir. == Feruccio Lamborghini dönemi == Giotto Bizzarrini, Gian Paolo Dallara, Franco Scaglione ve Bob Wallace gibi yeteneklerle çalışarak ilk prototipini üretirler. GTV'den hemen sonra Lamborghini 350 GT'yi satışa sunulur. 350 GT'yi 400 GT takip eder. 400 GT ve ondan önceki modelden elde edilen gelir şirkete ilk spor otomobili üretir. Lamborghini Miura Konsept Kasım 1965'te Ferruccio tarafından Torino Otomobil Fuarı'nda tanıtılır. Motoru ortada ve enine olarak yerleştirilmiştir. Konsept bir yıldan kısa bir sürede Marcello Gandini tarafından üretim aşamasına getirilir. Otomobil adını ünlü boğa yetiştiricisi Don Eduardo Miura almıştır. Toplam 761 adet Miura üretilmiştir. Miura Lamborghini markasını dünyanın sayılı spor araba üreticisi arasına dahil etmiştir. küçükresim|sağ|Lamborghini 400GT Miura'yı Espada takip eder. Espada tasarımını 4 koltuklu Marzal konseptinden almıştır ve Miura ile beraber geliştirilmiştir. Espada İspanyolca matadorların boğa güreşlerinde kullandığı kılıç adıdır. Motoru 4 litre V12 olup önden geleneksel yerleştirilmiştir. Üretimde olduğu 10 yıl boyunca 3 farklı seri halinde satılmıştır. 1217 adet üretilen Espada Lamborghini'nin başarılı modellerinden biridir. küçükresim|sol|Lamborghini traktorküçükresim|sağ|200px|Lamborghini Miura 1971 yılında Lamborghini LP500 Countach konseptini üretir. Countach kelimesinin tam anlamı yoktur. Piyemontece'de güzel bir bayan görüldüğünde söylenir. İlk konseptin çıkışından 3 yıl sonra 1974'te LP400 Countach'ın üretimine başlanmıştır. Countach bir Lamborghini geleneği olan yukarı açılan kapılara sahip olan ilk otomobildir. Miura'da bulunan 4 litre V12'yi ve bu V12'nin hacmi artırılarak 5 litrelik bir versiyonunu (LP500S Countach 1982) kullanmıştır. Aracın geri görüşünün olmayışı onu geri viteste iken sürücüsünün kapı eşiğine oturup kullanmasını gerektiriyordu. Şirket 1972 yılında Güney Amerika'ya yapacağı büyük çaplı bir traktör satışının iptali ile büyük bir sıkıntıya girmiştir. Traktör siparişlerin hazırlanması için yapılan geliştirmeler sonucu giderler arttırmış ve bunun sonucu olarak Ferruccio beraber üretim yaptıkları traktör fabrikasındaki hisselerini Fiat'a satmıştır. Günümüzde Same Deutz-Fahr grup bünyesinde Lamborghini marka traktörlerin üretimi devam etmektedir. Sonunda otomobil departmanı kendi kendine yetebilen ve kar edebilen bir kuruluş olmuştur. Fakat Lamborghini şirketini İsviçreli yatırımcılara satarak otomotiv sektöründen çekilmiştir. küçükresim|sol|150px|Feruccio Lamborghini == İflas, Mimran ve Chrysler Dönemi == 1970'lerdeki petrol krizi spor otomobil satışlarını etkilemiştir. 1978'de Lamborghini şirket olarak iflası açıklar. İtalya icra mahkemesi şirketin satışını ister. Bunun üzerine İsviçre merkezli Mimran kardeşler şirketi satın alırlar. Bu dönemde şirket Countach, Jalpa ve LM002 modellerini satmaya devam eder. Şirket sürpriz bir şekilde 1987 yılında Lee Iacocca yönetimindeki Chrysler tarafından satın alınır. Sonrasında Lamborghini Countach'ın selefi olacak Diablo modeli için çalışmalara başlar. Diablo'nun tasarımını daha önce Miura ve Countach'ın tasarımını yapmış olan Marcello Gandini yapar. Tasarım Chrysler tarafından geliştirilerek satışa sunulur. küçükresim|sağ|200px|Lamborghini Diablo == Chrysler sonrası: Megatech == Ocak 1994'te kötü ekonomik koşullar ve politik şartlar Chrysler'in Lamborghini'yi Megatech'e satmaya zorladı. Megatech Endonezya Başkanı Suharto'nun oğlu Tommy Suharto yönetimindeki Endonezyalı yatırım grubudur. Yeni yönetim altında pazarlama uygulamalarındaki değişim ve yeniden yapılandırılan satış bayileri ile Lamborghini'de rönesans başlamıştır. Satışlar 1993'te 101,1994'te 301 ve 1995'te 414'e yükselmiştir. Lamborghini Miura SV'den ilham alınarak yapılan Diablo SV (Sport Veloce) 1995'te satışa sunuldu. Lamborghini tarafından geliştirilen en güçlü V12'ye (525 bg) sahiptir. Diğer Diablo modelleri arasında Diablo SV en çok satılan model olacaktır. küçükresim|200px|sol|Lamborghini Murcielago Roadster Megatech 1997 yılında Endonezya'daki değişen koşullar sebebiyle şirketi Audi'ye satmıştır. == Audi dönemi == Audi'nin Lamborghini'yi almasıyla beraber Diablo'nun yerine gelecek modelin çalışmalarına devam edilmiştir. Luc Donckerwolke tarafından tasarlanan Lamborghini Murcielago belki de son geleneksel Lamborghini modeli olacaktır. Yukarı açılan kapıları ve V12 motor kullanan güncel son modeldir. 6.2 litre hacmindeki motor 575 bg üretirken, 2006 yılında Murcielgo'nun geliştirilmiş versiyonu LP640'ta ise 6.5 lt hacminde 640 bg güç üreten bir V12 bulunmaktadır. Murcielago'nun anlamı İspanyolca yarasa demektir. 1879'da Cordoba arenasında 24 kılıç darbesi almasına rağmen sağ kalan boğanın adı Murcielago'dur. Daha sonra Murcielago bir başka Lamborghini modelini adını veren Don Antonio Miura'ya hediye edilmiştir. Luc Donckerwolke'a Red Dot tasarım ödülünü kazandırmıştır. 2007 yılında ise Lamborghini 1 milyon Euro değeri ile en pahalı, en hızlı (360 km/h)ve en güçlü (670 bg) Murcielago modelini satışa sundu. Reventón 6.5 litre V12 motorunun ürettiği 670 bg güç ile 0–100 km/h hızlanması sadece 3.4 saniyede gerçekleştirir. Araçtan sadece 20 tane üretilmiştir. 2009 yılında ise Murcielago LP670/4 SV (Super Veloce) tanıtılmıştır. 6.5 litrelik V12'si 670 bg güç üretmektedir. Ayrıca kullanılan karbonfiber malzemeler ve şaside kullanılan çelik güncel LP640 modelinden 102 kg daha hafif olmasını sağlamıştır. 335 km/h maksimum hıza çıkabilen araçtan sadece 350 adet üretilecektir. LP 670/4 Murcielago'nun son versiyonu olacaktır. LP670/4 modeliyle beraber Murcielago modeli üretimden kalkacaktır. 102 kilogramlık diyeti için Murcielago'nun müzik sisteminden dahi feragat edilmiştir. SV sadece beyaz, gri, sarı, turuncu ya da siyah renklerle sunulacak olsa da Lamborghini mat siyah ve mat beyaz renkleri opsiyonel olarak alınabilecek. küçükresim|sağ|Lamborghini Gallardo LP560-4 Spyder 2003 yılında Audi çatısı altında yapılan ilk model olan Gallardo üretime geçmiştir. Otomobil ismini ünlü bir boğadan almaktadır. Gallardo İspanyolca bir sözcük olup cesur anlamına gelmektedir. Lamborghini'nin en çok satan modelidir. Luc Donckerwolke tarafından tasarlanmış ve 2003 senesine Red Dot Tasarım Ödülünü 2. defa kazanmıştır. Üretime başlandığı 3 yıl içerisinde 5000 üzerinde satılmıştır. 5 litre V10 ortadan motorlu araç Gallardo 550-2 Valentino Balboni modeli hariç 4 tekerden çekişlidir. İlk modelleri 500 bg iken 2006 yılında Gallardo Spyder modeli ile birlikte güç 520 bg çıkmıştır. 2007 yılında ise Cenevre otomotiv fuarında Superleggera modeli tanıtılmıştır. Güncel versiyonundan 70 kg daha hafif ve 10 bg daha güçlü olan model, Ferrari 430 Scuderia'nın rakibi olmuştur. küçükresim|sol|Lamborghini Gallardo Superleggera. 2008 senesinde ise Gallardo versiyonları arasında en güçlüsü LP560/4 satışa sunulmuştur. V10 motoru 560 bg üretecek şekilde geliştirilmiştir. Ayrıca genel kapsamlı yapılan değişiklikler arasında aracın önünde yenilen hava girişleri Reventon'dan alınmıştır. Ayrıca farlar eski versiyona göre biraz daha aşağı çekilerek aracın ön görünüşü daha agresif hale getirilmiştir. Arka tarafta yapılan değişiklikler ise tamamıyla yeniden şekillendirilen stop lambaları ve çift olan egzoz çıkışlarının 4'e çıkarılmasıdır. Stop lambalarının değişimi şirket tarafından, aracı daha yüksek gösteriyordu şeklinde açıklanmıştırAutocar LP560-4 test sürüşü 14 Mayıs 2008 == Yarış modelleri == Ferruccio Lamborghini şirketinin yarışlara girmesini istemedi. O bunun çok pahalı ve şirketi maddi yönden zorlayacağını düşünmüştür. Bu sebeple onun yönetiminde şirket hiç yarış arabası üretmedi. Şirket sadece ama sadece test pilotu Bob Wallace için var olan modellerin yüksek performanslı prototiplerini üretmiştir. Bunlardan göze çarpanlar Miura SV baz alınarak yapılan Jota ve Jarama S'ten yapılan Bob Wallace Special'dir. Rosetti yönetiminde, Lamborghini BMW ile bir anlaşma dahilinde homologe edilmesi için yeterli sayıda yarış arabası üretimi yapmıştır. Bununla beraber Lamborghini anlaşmadaki şartları yerine getirememiştir. Araç neticede BMW motorsporları bölümü tarafından geliştirilmiş ve BMW M1 olarak üretilerek satılmıştır. küçükresim|sağ|200px Yine Lamborghini C klasmanında yarışmak için QVX'yi geliştirmiştir. Bir araç yapılmıştır fakat sponsor bulunamayışından sezonu bitirememiştir. Sadece bir yarışa katılmıştır. 1986 yılında şampiyona dışında Southern Suns 500 km yarışında Güney Afrika'da bulunan Kyalami pistinde Tiff Needell tarafından sürülmüştür. Aracın yarışı başlangıca göre iyi bir yerde bitirmesine rağmen sponsor bulunamadı ve yarış programı iptal edildi. küçükresim|sol|200px|Gallardo GT3 Lamborghini 1989 ve 1993 yılları arasında Formula 1 yarışlarına motor tedarikçisi olmuştur. Müşterileri arasında Larrousse, Ligier, Lotus ve kendi takımıdır. Her ne kadar takımın ismi Lamborghini olsa da fabrika takımı olarak görülmemiştir. 1992'de Larrousse/Lamborghini takımı rekabetçi olmasa da dikkate değer biçimde egzozlarından yağ fışkırtıyordu. Larrousse takımının yarış arabalarını yakından takip eden öteki arabalar çoğunlukla yarışın bitiminde sarımsı- kahverengi renklere bürünüyorlardı. 1991'in ilerleyen günlerinde Lamborghini'nin Formula 1 için ürettiği motorlar Konrad KM-011 Grup C araçlarında kullanılmıştır. Fakat birkaç yarış kalmışken proje iptal edildi. Aynı motor kardeş firma Chrysler markası ile 1993 sezonunun sonuna yaklaşırken McLaren tarafından 1994 sezonunda kullanılması için test edilmiştir. Her ne kadar takımın sürücüsü Ayrton Senna tarafından motorun performansı olumlu not almışsa da, McLaren görüşmeleri askıya almış ve Peugeot motorunu tercih etmiştir. Böylece Chrysler bu projeyide bitirmiştir. küçükresim|sağ|200px|Murcielago R-GT Diablo Supertrophy için iki Diablo modeli üretilmiştir. Tek model yarış serisi 1996 ile 1999 yılları arasında yapılarak devam etmiştir. İlk yıl kullanılan araçlar Diablo SVR iken, kalan üç yılda ise Diablo GTR kullanılmıştır. Lamborghini 2004 yılında FIA GT Şampiyonası'nda, Super GT ve Amerika Le Mans Seri'sinde yarıştırmak için Murcielago R-GT modelini geliştirmiştir. Ulaşılan en yüksek derece FIA GT Şampiyonası'nın Valensiya'daki açılış yarışında elde ettiği üçüncülüktür. Yarışa Reiter Mühendislik adına katılan araç beşinci sıradan başladığı aracı podyumda bitirmiştir. Super Gt Şampiyonası'nın açılış yarışı olan Suzuka'da Japon Lamborghini sahipleri tarafından kullanılan araç ilk zaferini kazanmıştır (kendi sınıfında) R-GT ile. Gallardo'nun GT3 versiyonu Reiter Mühendislik tarafından geliştirilmiştir. All-Inkl.com yarış takımı tarafından FIA GT Şampiyonası'na katılan Murcielago R-GT, Christophe Bouchut ve Stefan Mücke tarafından kullanılarak sezonun açılış yarışı olan Zhuhai Uluslararası Pisti'nde kazanarak Lamborghini'ye uluslararası yarış alanında ilk büyük başarısını getirmiştir. Lamborghini 2009 yılında yeni bir yarış serisine başlayacaktır. Blacpain Super Trofeo Blacpain Super Trofeo Blacpain Super Trofeo resmi sitesi adındaki yarış serisinde Lamborghini Gallardo LP 560/4 araçların yarış versiyonları kullanılacaktır. Araç standart Gallardo LP560/4'e göre daha hafif ve biraz daha güçlüdür (570 bg). İlk yarış 2 Mayıs'ta İngiltere'nin Silverstone pistinde yapılacaktır. Daha sonraki etaplar ise sırası ile İtalya'da Adria Raceway, Almanya'da Norisring,Belçika'da ünlü Spa pisti, İspanya'da Barcelona ve Fransa'da Paul Ricard pistinde koşulacaktır. Toplam 30 araç takımlar için üretilmiş olup bir tanesi Lamborghini adına seride yarışacaktır. Şimdi yarış arabası olarak Lamborghini Gallardo kullanılmaktadır. == Tekne Motorları == Lamborghini Dünya Offshore Serisi yarışlarının Class 1 kategorisinde kullanılması için bazı yıllar büyük V12 motorları üretmiştir. Bu motor 8.2 litre olup gücü 940 bg'dir. Audi Çatısı Altında Satışlar Yıl Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Satış Yıl 500 500 1,000 1,000 1,500 1,500 2,000 2,000 2,500 2,500 1996 211 211 211 211 Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış Audi tarafından satın alınış 2002 424 424 424 424 424 424 424 424 2003 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 1.305 2004 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 1.592 2005 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 1.600 2006 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2.087 2007 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2.406 2008 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 2.430 == Modelleri == Lamborghini'nin şu ana kadar sunduğu modeller sırasıyla; Ve en yeni modelleri olarak da Veneno LP 750-4 ve Asterion LP 910-4 sıralamada yerini almıştır. Araç Yıl Motor Motor Hacmi Son Hız 350 GTV 1963 Lamborghini V12 3464 cc 280 km/h 180px 350 GT 1964-1968 Lamborghini V12 3464 cc 240 km/h 180px 400 GT 2+2 1966-1968 Lamborghini V12 3929 cc 250 km/h 180px Miura 1966-1973 Lamborghini V12 3929 cc 288 km/h 180px Espada 1968-1978 Lamborghini V12 3929 cc 245 km/h 180px Islero 1968-1970 Lamborghini V12 3929 cc 248 km/h 180px Jarama 1970-1978 Lamborghini V12 3929 cc 240 km/h 180px Urraco 1970-1979 Lamborghini V8 2463 cc 2996 cc 1994 cc 230 km/h 180px Countach 1974-1989 Lamborghini V12 3929 cc 4754 cc 5167 cc 295 km/h 180px Silhouette 1976-1977 Lamborghini V8 2996 cc 260 km/h 180px Jalpa 1982-1989 Lamborghini V8 3485 cc 240 km/h 180px LM002 1986-1992 Lamborghini V12 5167 cc 210 km/h 180px Diablo 1990-2001 Lamborghini V12 5707 cc 5992 cc 330 km/h 180px Murciélago 2001-2005 Lamborghini V12 6192 cc 330 km/h 180px Gallardo 2003-2007 Lamborghini V10 4961 cc 315 km/h 180px Gallardo Spyder 2004- Lamborghini V10 4961 cc 314 km/h 180px Murciélago Roadster 2005- Lamborghini V12 6496 cc 330 km/h 180px Gallardo SE 2006 Lamborghini V10 4961 cc 310 km/h 180px Murciélago LP640 2006- Lamborghini V12 6496 cc 340 km/h 180px Gallardo Superleggera 2007- Lamborghini V10 4961 cc 315 km/h 180px Reventon 2008-2008 Lamborghini V12 6496 cc 360 km/h 180px Gallardo LP560-4 2008- Lamborghini V10 5204 cc 325 km/h 180px Murciélago LP670-4 SuperVeloce 2009-2010 Lamborghini V12 6496 cc 342 km/h 180px Aventador LP700-4 2011- Lamborghini V12 6498 cc 370 km/h 180px Sesto Elemento 2011 Lamborghini V10 6582 cc 350 km/h 180px Huracán 2014 Lamborghini V10 5204 cc 325 km/h 180px == Ayrıca bakınız == *Lamborghini Trattori == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * * Lamborghini Blog * Lambo Cars fan kulübü Kategori:Volkswagen grubu Kategori:Formula 1 motor üreticileri Kategori:Lüks markalar Kategori:İtalya merkezli otomotiv şirketleri Kategori:Otomobil markaları Kategori:İtalyan markaları Kategori:1963'te kurulan şirketler Kategori:İtalya merkezli motor üreticileri Kategori:Deniz motoru üreticileri
Mars (eski Türkçe'de Bakır Sokım, Merih), Güneş Sistemi'nin Güneş'ten itibaren dördüncü gezegeni. Roma mitolojisindeki savaş tanrısı Mars'a ithafen adlandırılmıştır. Yüzeyindeki yaygın demir oksitten dolayı kızılımsı bir görünüme sahip olduğu için "Kızıl Gezegen" de denir. İnce bir atmosferi olan Mars gerek Ay'daki gibi meteor kraterlerini, gerekse Dünya'daki gibi volkan, vadi, çöl ve kutup bölgelerini içeren çehresiyle bir karasal gezegendir. Ayrıca dönme periyodu ve mevsim dönemleri Dünya’nınkine çok benzer. 2 adet uydusu bulunmaktadır. Mars’taki Olimpos Dağı (Olympus Mons), Güneş Sistemi’nde bilinen en yüksek dağdır ve Marineris Vadisi (Valles Marineris) adı verilen kanyon en büyük kanyondur. Ayrıca Haziran 2008’de Nature dergisinde yayımlanan üç makalede açıklandığı gibi, Mars’ın kuzey yarımküresinde 10.600 km uzunluğunda ve 8.500 km genişliğindeki dev bir meteor kraterinin varlığı saptanmıştır. Bu krater, bugüne kadar keşfedilmiş en büyük meteor kraterinin (Ay'ın güney kutbu kısmındaki Atkien Havzası) dört misli büyüklüğündedir.Ashley Yeager (July 19, 2008). "Impact May Have Transformed Mars ". ScienceNews.org.Ian Sample (June 26,2008). "Cataclysmic impact created north-south divide on Mars ". Science @ guardian.co.uk. Mars, Dünya hariç tutulursa, hâlen Güneş Sistemi’ndeki gezegenler içinde sıvı su ve yaşam içermesi en muhtemel gezegen olarak görülmektedir.Trudy E. Bell and Tony Phillips (March 12, 2002). " Once Upon a Water Planet ".Science @ NASA. Retrieved on 2008-06-21. Mars Express ve Mars Reconnaissance Orbiter keşif projelerinin radar verileri gerek kutuplarda (Temmuz 2005) gerekse orta bölgelerde (Kasım 2008) geniş miktarlarda su buzlarının var olduğunu ortaya koymuş bulunmaktadır. 31 Temmuz 2008’de Phoenix Mars Lander adlı robotik uzay gemisi Mars toprağının sığ bölgelerindeki su buzlarından örnekler almayı başarmıştır.NASA (2008-07-31). "NASA Spacecraft Confirms Martian Water, Mission Extended ". Science @ NASA. Günümüzde, Mars, yörüngelerine oturmuş üç uzay gemisine evsahipliği yapmaktadır: Mars Odyssey, Mars Express ve Mars Reconnaissance Orbiter. Mars, Dünya hariç tutulursa, Güneş Sistemi’ndeki herhangi bir sıradan gezegenden ibaret değildir. Yüzeyi pek çok uzay aracına ev sahipliği yapmıştır. Bu uzay araçlarıyla elde edilen jeolojik veriler şunu ortaya koymuştur ki, Mars önceden su konusunda geniş bir çeşitliliğe sahipti; hatta geçen on yıllık süre sırasında gayzer (kaynaç) türü su fışkırma veya akıntıları meydana gelmişti."NASA Images Suggest Water Still Flows in Brief Spurts on Mars ". NASA/JPL. 2006-12-06. NASA’nın Mars Global Surveyor projesi kapsamında sürdürülen incelemeler Mars’ın güney kutbu buz bölgesinin geri çekilmiş olduğunu ortaya koymuştur.Webster, G.; Beasley, D. (2005-09-20). "Orbiter's Long Life Helps Scientists Track Changes on Mars ". NASA. Bilim insanları, 2006'da Mars yörüngesine oturtulan "Mars Reconnaissance Orbiter" (Mars Yörünge Kaşifi) uydusundan alınan veriler sonucu, Mars'ta sıcak aylarda tuzlu su akıntılarının oluştuğunu bildirmişlerdir. Mars’ın 1877 yılında astronom Asaph Hall tarafından keşfedilen Phobos ve Deimos adları verilmiş, düzensiz biçimli iki küçük uydusu vardır. Mars Dünya’dan çıplak gözle görülebilmektedir. "Görünür kadir"i −2,9’aDavid R. Williams (September 1, 2004). "Mars Fact Sheet ". National Space Science Data Center. NASA. ulaşır ki bu, çıplak gözle çoğu zaman Jüpiter Mars’tan daha parlak görünmesine karşın; ancak Venüs, Ay ve Güneş’çe aşılabilen bir parlaklıktır. == Etimoloji ve adlandırma == Mars adı, Roma mitolojisinde yer alan savaş tanrısı Mars kökenlidir"Mars". Oxford English Dictionary (3rd ed.). Oxford University Press. Eylül 2005. ve Mart ayı ile eş kökenli olmaktadır. Bu isim gezegenin kırmızı renginin kan ile bağdaşlaştırılması dolayısıyla verilmiştir. Dünyadaki pek çok dilde gezegeni tanımlamak için bu köke dayanan isimler kullanılmakla birlikte, bazı dillerde farklı isimlendirmeler mevcut olmaktadır. Yunanca'da yer alan Ἄρης (Arēs) kelimesi bu dilde gezegeni tanımlamak için kullanılmaktadır ve Mars'ın coğrafyası ile ilgili araştırmalar yürüten bir bilim dalı olan areoloji bu kökten türetilmiştir.Ἄρης. Liddell, Henry George; Scott, Robert; A Greek–English Lexicon at the Perseus Project] Gezegenin kırmızı rengine atfen Arapça'da Mars için ateş ile ilişkili مريخ (merrîh) kelimesi kullanılmaktadır. Bu kullanım Farsça, Urdu, Malayca ve Svahili dillerinde de kullanılmakta olup, Türkçede de eskimiş olan "Merih" şekliyle bulunmaktadır. Kâşgarlı Mahmud'un Türkçe-Arapça sözlüğü Dîvânu Lugâti't-Türk eserinde Mars için Bakır Sokım kelimesi kullanılmıştır. Arapça "düşen, düşük" anlamına gelen ساقط (sāḳiṭ) sözcüğünden alıntı olan Sakıt, eskimiş bir kelime olup Mars anlamına gelmektedir. Çincede yer alan ve ateş yıldızı anlamına gelen 火星 (Pinyin: Huǒxīng) sözcüğü ise kendine Korece, Japonca ve Vietnamcada kullanım edinmiştir. == Fiziksel özellikler == Mars’ın yarıçapı Dünya’nınkinin yaklaşık yarısı kadardır. Yoğunluğu Dünya’nınkinden daha az olup, hacmi Dünya’nın hacminin %15’i, kütlesi ise Dünya’nınkinin %11’i kadardır. Mars’ın Merkür’den daha büyük ve daha ağır olmasına karşılık, Merkür ondan daha yoğundur. Bu yüzden Merkürün yüzeyindeki yerçekimi Mars’ınkinden daha fazladır. Mars, boyutu, kütlesi ve yüzeyindeki yerçekimi bakımından Dünya ile Ay arasında yer alır. Mars yüzeyinin kızıl-turuncu görünümü hematit ya da pas adıyla tanınan demiroksitten (Fe2O3) kaynaklanır.Peplow, Mark. "How Mars got its rust ". === Jeoloji ("arkeoloji") === küçükresim|sol|200px|Mars’ın üstteki topoğrafik haritasında daha ziyade volkanik platolar (kırmızı) ve çarpışma havzaları (mavi) hakim görünmektedir.Uydu gözlemleri ile Mars meteorlarının incelenmesi Mars yüzeyinin esas olarak bazalttan oluştuğunu göstermektedir. Bazı kanıtlar Mars yüzeyinin bir kısmının tipik bazalttan ziyade, yeryüzündeki andezit kayalarının benzeri olabilecek zengin silisyum oluşumlarından meydana geldiğini göstermektedir; fakat gözlemlerdeki veriler bunların silisli cam olduğu şeklinde de yorumlanabilir. Her ne kadar Mars’ın asli manyetik alanı yoksa da, gözlemler gezegen kabuğunun parçalarının vaktiyle iki kutuplu bir manyetik alanın etkisinde bulunmuş olduğunu göstermektedir. Minerallerde gözlemlenen bu paleomanyetizm yeryüzünün okyanus diplerinde bulunan tabakalarındakilere çok benzer özelliklere sahiptir. 1999’da ortaya atılan ve 2005’te Mars Global Surveyor verileriyle yeniden gözden geçirilen bir teoriye göre bu tabakalar, Mars’ta 4 milyar yıl önce, manyetik kutuplaşmanın yani manyetik alanın henüz etkin olduğu dönemde mevcut olan tektonik plakaların kanıtıdır.Goddard Space Flight Center. "New Map Provides More Evidence Mars Once Like Earth ". Gezegenin iç yapısına ilişkin güncel modellere göre, gezegen, esas olarak demir ve % 14-17 civarında sülfürden oluşan, yarıçapı yaklaşık 1480 km olan bir çekirdek bölgesi içerir. Bu demir sülfür (FeS) bileşiği kısmen akışkandır. Çekirdek, günümüzde etkin olmadığı görülen, gezegendeki birçok tektonik ve volkanik oluşumlardan oluşmuş bir silikat mantosuyla çevrilidir. Gezegenin kabuğunun ortalama kalınlığı 50 km olup, azami kalınlığı 120 km civarındadır.Dave Jacqué (2003-09-26). "APS X-rays reveal secrets of Mars' core " (in English). Argonne National Laboratory. Dünya’nın ortalama kalınlığı 40 km olan kabuğu, her iki gezegenin boyutları gözönüne alındığında Mars’ınkine göre üç misli daha ince kalır. Mars’ın temel jeolojik devirleri şunlardır: * Nuh Devri: Devre bu ad, Mars'ın güney yarımküresindeki bir bölgenin Nuh’un Toprağı (Noachis Terra) olarak adlandırılması nedeniyle verilmiştir. Mars’ın en eski yüzey oluşumuna ilişkin devirdir, 3,8 milyar yıl öncesi ile 3,5 milyar yıl öncesi arasındaki dönemi kapsar. Nuh Devri yüzeyleri birçok büyük çarpma kraterleriyle oyulmuş haldedir. Tharsis volkanik plato bölgesinin bu devirdeki büyük bir sıvı su baskınıyla oluştuğu sanılmaktadır. * Hesperian devri: 3,5 milyar yıl öncesi ile 1,8 milyar yıl öncesi arasındaki dönemi kapsar. Bu devir, geniş lav ovalarının oluşumu ile nitelenir. * Amazon Devri: 1,8 milyar yıl öncesi ile günümüze kadarki dönemi kapsar. Amazon Devri bölgeleri, meteor çarpmalarıyla açılmış kraterleri pek içermez ve tamamen değişiktir. Ünlü Olimpos Dağı bu dönemdeki lav akıntılarıyla oluşmuştur. 19 Şubat 2008’de Mars’ta muhteşem bir çığ meydana geldi. Mars Reconnaissance Orbiter uzay gemisinin kamerasınca filme kaydedilen görüntülerde 700 m. yükseklikteki bir uçurumun tepesinden kopan buz bloklarının ardında toz bulutları bırakarak yuvarlanışları görülüyordu.McMahon, Peter (2008-03-04). "Mars avalanche caught on camera ". Discovery Channel. CTVglobemedia. Son incelemeler ilk kez 1980’lerde ortaya atılmış bir teoriyi desteklemektedir: Bu teoriye göre 4 milyar önce Mars’a Plüton gezegeni boyutlarındaki bir meteor çarpmıştır. Gezegenin kuzey kutup bölgesini kapsadığı gibi, yaklaşık % 40’ını kapsayan Borealis basin adı verilen garip havzanın bu çarpmayla oluştuğu sanılmaktadır."Giant Asteroid Flattened Half of Mars, Studies Suggest". Scientific American."Huge Meteor Strike Explains Mars’s Shape, Reports Say ". New York Times. === Toprak === küçükresim|sol|200px|Mars Pathfinder tarafından çekilmiş Mars’ın dağınık kaya oluşumlu bir yüzey fotoğrafı Haziran 2008’de Phoenix uzay gemisi tarafından gönderilen veriler Mars toprağının hafifçe alkalin olduğunu ve hepsi de organik maddenin gelişmesi için elzem olan magnezyum, sodyum, potasyum ve klorür içerdiğini ortaya koydu. Bilim insanları Mars’ın kuzey kutbuna yakın toprağın kuşkonmaz gibi bitkilerin yetiştirilebileceği bir bahçe oluşturulması için elverişli olduğu sonucuna vardı."Martian soil 'could support life' ". BBC News. 2008-06-27. Ağustos 2008’de Phoenix uzay gemisi Dünya suyu ile Mars toprağının karıştırılması gibi basit kimya deneylerine başladı ve önceden Mars toprağı konusunda ortaya atılmış birçok teoriyi doğrulayan bir keşifte bulundu: Mars toprağında perklorat tuzlarının izlerini keşfetti. Perklorat tuzlarının varlığı Mars toprağının daha da ilginç bulunmasını sağlamıştıChang, Alicia. "Scientists: Salt in Mars soil not bad for life ". AP. Fakat perklorat tuzlarının varlığının Mars’a taşınan Dünya toprağından, çeşitli örneklerden veya aletlerden kaynaklanmış olma olasılığı da vardı; bu yüzden, kaynağın Mars toprağı olup olmadığından iyice emin olunması için bu konuda daha fazla deneyler yapılması gerekmektedir."NASA Spacecraft Analyzing Martian Soil Data ". JPL. === Hidroloji === küçükresim|sol|225x225px|Cerberus Fossae adı verilen yüzey yarıkları|alt= 1965’te Mariner-4’le gerçekleştirilen ilk Mars alçak uçuşuna kadar, gezegenin yüzeyinde sıvı su olup olmadığı çok tartışılmıştı. Bu tartışma özellikle kutup bölgelerindeki periyodik olarak değişim gösteren, deniz ve kıtaları andıran açık ve koyu renkli lekelerin gözlemlenmiş olmasından kaynaklanıyordu. Koyu renkli çizgiler bazı gözlemciler tarafından uzun zaman sıvı su içeren sulama kanalları olarak yorumlanmıştı. Bu düz çizgi oluşumları sonraki dönemlerde gözlemlenemediğinden optik illüzyonlar olarak yorumlandı. Kısa dönemlerde alçak irtifalarda olabilecek oluşumlar hariç tutulursa, günümüzdeki atmosferik basınç altında Mars yüzeyinde sıvı su mevcut olamaz; ancak geçici sıvı su akışları olabilir.Haberle, R. M.; et al. (2001). "On the possibility of liquid water on present-day Mars ". J. Geophys. Res. 106(E10), 23,317–23,326. (abstract , full paper requires purchase or AGU subscription)Heldmann, Jennifer L.; et al. (2005-05-07), "Formation of Martian gullies by the action of liquid water flowing under current Martian environmental conditions " (PDF), Journal of Geophysical Research 110: Eo5004, doi:10.1029/2004JE002261 , 'conditions such as now occur on Mars, outside of the temperature-pressure stability regime of liquid water' … 'Liquid water is typically stable at the lowest elevations and at low latitudes on the planet because the atmospheric pressure is greater than the vapor pressure of water and surface temperatures in equatorial regions can reach 273 K for parts of the day [Haberle et al., 2001]' Buna karşılık özellikle iki kutup bölgesinde geniş su buzları mevcuttur.Kostama, V.-P.; Kreslavsky, M. A.; Head, J. W. (2006-06-03), "Recent high-latitude icy mantle in the northern plains of Mars: Characteristics and ages of emplacement ", Geophysical Research Letters 33: L11201, doi:10.1029/2006GL025946 , 'Martian high-latitude zones are covered with a smooth, layered ice-rich mantle' Mart 2007’de NASA, güney kutbu bölgesindeki su buzlarının erimeleri halinde suların gezegenin tüm yüzeyini kaplayacağını ve oluşacak bu okyanusun derinliğinin 11 m. olacağının hesaplandığını açıkladı."Mars' South Pole Ice Deep and Wide ". NASA. March 15, 2007. Ayrıca gezegende kutuptan 60° enlemine kadar bir buz permafrost mantosu uzanır. Mars’ta kalın kriyosfer tabakasının altında, büyük miktarlarda, sıkışık halde tutulmuş (yüzeye çıkamayan) su rezervlerinin bulunduğu sanılmaktadır. Mars Express ve Mars Reconnaissance Orbiter’dan gelen radar verileri her iki kutupta (Temmuz 2005) ve orta enlemlerde (Kasım 2008) büyük miktarlarda su buzlarının bulunduğunu ortaya koymuştur. Phoenix Mars Lander ise 31 Temmuz 2008’de Mars toprağındaki su buzlarından örnek parçalar almayı başarmıştır. küçükresim|100px|10 Eylül 2005'te Mars Global Surveyor sonda aracı tarafından alınmış bu fotoğraf (sağda) 30 Ağustos 1999'daki fotoğrafta (solda) mevcut olmayan su buzuna benzer beyazımsı bir çökeltinin meydana geldiğini, yani geçici de olsa, yüzeyde sıvı su akışının varlığını ortaya koymaktadır.Than, Ker (13 September 2005). "[http://www.space.com/scienceastronomy/050913_titan_life.html%20SPACE.com. Scientists Reconsider Habitability of Saturn's Moon]". Science.com."[http://www.nasa.gov/mission_pages/mars/news/mgs-20061206.html. NASA Images Suggest Water Still Flows in Brief Spurts on Mars]". NASA. 2006. Mars tarihinin nispeten erken bir döneminde Valles Marineris Vadisi (4000 km) oluştuğunda su kanallarının oluşmasına neden olan, serbest kalmış yeraltı sularının yol açtığı büyük bir sıvı su baskınının meydana geldiği sanılmaktadır. Bu su baskının biraz daha küçüğü de daha sonra Cerberus Fossae denilen büyük yüzey yarıklarının açıldığı dönemde, yani yaklaşık 5 milyon yıl önce meydana gelmiştir ki, Cerberus Palus bölgesindeki Elysium Planitia’da hâlen görülebilen donmuş denizin bu olayın bir sonucu olduğu sanılmaktadır.Murray, John B.; et al. (2005-03-17), "Evidence from the Mars Express High Resolution Stereo Camera for a frozen sea close to Mars' equator", Nature 434: 352–356, doi:10.1038/nature03379 Bununla birlikte bölgenin buz akıntılarınıKerr, Richard A. (March 4, 2005), "Ice or Lava Sea on Mars? A Transatlantic Debate Erupts", Science 307: 1390–1391, doi:10.1126/science.307.5714.1390a , PMID 15746395 andıran lav akıntıları gölcüklerinin oluşabileceği bir morfolojiye de sahip olduğu gözden uzak tutulmamalıdır. Kısa zaman önce Mars Global Surveyor’daki Mars Orbiter’ın yüksek çözünürlüğe sahip kamerasıyla çekilen fotoğraflar Mars yüzeyindeki sıvı suyun tarihi hakkında daha ayrıntılı bilgiler sağlamıştır. İlginçtir ki, bu verilerde Mars’ta dev kanalların, ağacın dallanmasına benzeyen ağ biçimli geniş yolların bulunmasına karşın su akışlarını gösteren daha küçük ölçekli damar ve oluşumlara rastlanamamıştır. Bunun üzerine hava koşullarının bu küçük izleri zamanla yok etmiş olabilecekleri (erozyon) düşünüldü. Mars Global Surveyor uzay gemisiyle edinilen yüksek çözünürlüklü veriler, kraterlerde ve kanyonların duvarları boyunca yüzlerce yarık bulunduğunu ortaya koymuştur. Araştırmalar bu oluşumların genç yaşta olduğunu göstermektedir. Dikkat çeken bir yarığın altı yıl arayla çekilen iki fotoğrafı karşılaştırıldığında yarıkta yeni tortul çökeltilerinin biriktiği fark edilmiştir. NASA’nın Mars Keşif Programı yetkili uzmanlarından Michael Meyer bu tür renkli tortul çökelti oluşumlarına ancak güçlü bir sıvı su akışının yol açabileceği görüşündedir. küçükresim|100px|Opportunity adlı uzay keşif aracı (astromobil) tarafından çekilmiş, Mars yüzeyinde geçmişte sıvı su bulunduğunu gösteren mikroskobik kaya oluşumlarının fotoğrafı "Mars Reconnaissance Orbiter" (Mars Yörünge Kaşifi) uydusundan alınan veriler sonucu, Mars'ta sıcak aylarda tuzlu su akıntılarının oluştuğu belirlenmiştir. İster yağıştan (yağmurdan), ister yeraltı su kaynaklarından, ister başka bir kaynaktan kaynaklansın, sonuç olarak Mars’ta su mevcuttur."NASA Images Suggest Water Still Flows in Brief Spurts on Mars ". NASA. 2006-12-06. Öte yandan söz konusu çökelti oluşumlarına donmuş karbondioksitin veya gezegen yüzeyindeki toz akımlarının neden olduğunu ileri süren senaryolar da ortaya atılmıştır."Water flowed recently on Mars ". BBC. 2006-12-06."Water May Still Flow on Mars, NASA Photo Suggests ". NASA. December 6, 2006. Mars yüzeyinde geçmişte sıvı suyun bulunduğunun bir başka kanıtı da yüzeyde saptanan minerallerden gelmektedir: Hematit, goetit gibi mineraller genellikle suyun varlığını işaret eden minerallerdir (goetit serin topraklardaki yegane demir oksittir).NASA (March 3, 2004).Mineral in Mars 'Berries' Adds to Water Story . Press release. === Coğrafya === 190px190px190px Ay’ın haritasının yapılmasında ilk çalışmalarda bulunanlardan biri olan Johann Heinrich Mädler on yıl süren gözlemlerinden sonra, 1840’ta da ilk Mars haritasını çizdi. İlk areografi uzmanları olan Mädler ve kendisiyle Ay haritasının yapımında da çalışmış arkadaşı Wilhelm Beer, Mars haritasındaki işaretlemelerde, isimler vererek belirlemek yerine, sade bir şekilde, harfler kullanmayı tercih ettiler.Sheehan, William. "Areographers ". The Planet Mars: A History of Observation and Discovery. küçükresim|sol|Mars’ın ve Güneş Sistemi’nin en yüksek dağı olan, 27.000 metre yükseklikteki Olimpos Dağı'nın (Olympus Mons) Mars’ın yörüngesinden çekilmiş fotoğrafı|alt=|200x200pik Mars’taki coğrafi oluşumlara Dünya coğrafyasından veya tarihsel ve mitolojik isimler verilmiştir. Mars’ın ekvatoru doğal olarak kendi çevresinde dönmesiyle belirlenmiştir, başlangıç meridyeni ise Dünya’daki Greenwich meridyeni gibi keyfi olarak, 1830’da ilk Mars haritalarının yapımı çalışmasında Mädler and Beer tarafından belirlenmiştir. 1972’de Mariner 9 uzay aracının Mars’le ilgili yeterince veri toplamasından itibaren, Sinus Meridiani’deki (Meridian Bay), sonradan Airy-0 olarak adlandırılan küçük bir krater, eski belirlemeyle uyuşacak tarzda 0.0° boylamı olarak seçildi (Beer ve Mädler tarafından “a” harfi ile işaretlenen boylam). küçükresim|Gezegen fotoğrafının tam ortasındaki devasa kanal, Valles Marineris kanyon oluşumunu göstermektedir.|alt=|200x200pikMars’ta deniz olmadığından Olimpos Dağı’nın yüksekliği “ortalama çekim yüzeyi” (İng. mean gravity surface) esas alınarak hesaplanmış ve yüksekliği 27 km olarak saptanmıştır. (Bir başka deyişle, Mars’ta irtifalar atmosfer basıncının 610,5 Pa (6.105 mbar) olduğu seviye esas alınarak hesaplanır. Bu da Dünya’daki deniz seviyesinde mevcut basıncın yaklaşık ‰ 6’sıdır.)"Topography ". Think Quest. küçükresim|200x200px|Mars’taki 7 mağaranın girişlerinin THEMIS tarafından çekilen fotoğrafı: A-Dena, B-Chloe, C-Wendy, D-Annie, E-Abby (solda) ve Nikki F-Jeanne|alt= Mars topoğrafyası ilginç bir ikilem göstermesiyle dikkat çeker. Kuzey yarımkürenin lav akıntılarıyla düzleşmiş ovalar içermesine karşın, güney yarımküre eski çarpışmalarla çukurlar ve kraterlerle oyulmuş haldeki bir dağlık arazidir. 2008’de yapılan araştırma ve incelemeler 1980’de ortaya atılmış, Mars'ın kuzey yarımküresine dört milyar yıl önce Ay’ın boyutunun %6,6’sı büyüklükteki bir cismin çarpmış olduğunu ileri süren teoriyi kanıtlar görünmektedir. Bu görüş doğru olduğu takdirde Mars’ın kuzey yarımküresinde 10.600 km uzunluğunda ve 8.500 km genişliğinde bir krater alanının açılmış olması gerekirdi ki, bu, Avrupa, Asya ve Avustralya toprakları bütününe denk bir alandır.Ashley Yeager (19 Temmuz 2008). "Impact May Have Transformed Mars ". ScienceNews.org.Ian Sample (26 Haziran 2008). "Cataclysmic impact created north-south divide on Mars ". Science @ guardian.co.uk. Mars’ın yüzeyi Dünya’dan görünüşle, farklı albedo’su olan iki tür alana ayrılır. Kızılımsı demir oksit içeren tuz ve kumla kaplı soluk ovalar geçmişte Mars kıtaları olarak yorumlanmış ve bunlara Arabistan Ülkesi (Arabia Terra), Amazon Ovası (Amazonis Planitia) gibi adlar verilmiştir. Koyu renkli oluşumlar ise denizler olarak yorumlanmış ve bunlara Mare Erythraeum, Mare Sirenum ve Aurorae Sinus adları verilmiştir. Dünya’dan görünüşe göre en koyu renkli coğrafi oluşum Syrtis Major’dur.Frommert, H.; Kronberg, C.. "Christiaan Huygens ". Everest’in üç misli yüksekliğindeki Olimpos Dağı birçok büyük volkan içeren dağlık Tharsis bölgesindeki, yumuşak eğimli bir sönmüş volkandır. Mars aynı zamanda çarpma kraterlerinin gözlemlendiği bir gezegendir; yarıçapı 5 km ve daha büyük olabilen bu krater oluşumlarının toplam sayısı 43.000 olarak belirlenmiştir.Wright, Shawn (2003-03-04). "Infrared Analyses of Small Impact Craters on Earth and Mars ". University of Pittsburgh. En büyükleri hafif bir albedo oluşumuna sahip, Dünya’dan kolayca görülebilen Hellas çarpma havzasıdır (Hellas Planitia)."Mars Global Geography ". Windows to the Universe. Hacmi açısından, bir kozmik cismin Dünya’ya oranla daha küçük olan Mars’a çarpma olasılığı, Dünya’ya çarpma olasılığının yarısı kadardır. Bununla birlikte Mars’ın asteroit kuşağına daha yakın olması, bu kuşaktan gelen cisimlerle çarpışma olasılığını çok fazla arttırmaktadır. Mars aynı zamanda kısa periyotlu (yörüngeleri Jüpiter’e uzanan) kuyruklu yıldızların çarpmalarına (veya süpürmelerine) da maruz kalmaktadır. Bununla birlikte Ay’ın yüzeyi ile kıyaslandığında, atmosferi kendisine küçük meteorlara karşı koruma sağladığından Mars yüzeyinde daha az krater görülür. Bazı kraterler meteor düştüğünde yerin nemli olduğunu gösteren bir morfolojiye sahiptir. Valles Marineris adlı ünlü büyük kanyon 4.000 km uzunluğunda ve 200 km genişliğinde olup, 7 km'ye varan bir derinliğe sahiptir. Yani uzunluğu Avrupa’nın uzunluğuna eş olup, gezegenin çevresinin beşte biridir. Büyüklüğünün devasa boyutlarının anlaşılması amacıyla Dünya’daki Büyük Kanyon'un boyutları göz önüne getirilebilir. (Büyük Kanyon 446 km uzunluğunda ve yaklaşık 2 km derinliğindedir.) Bir başka geniş kanyon olan Ma'adim Vallis 700 km uzunluğunda, 20 km genişliğinde ve yer yer 2 km derinliğindedir. Bu kanyonun geçmişte bir sıvı su baskınıyla oluştuğu sanılmaktadır.Lucchitta, B. K.; Rosanova, C. E. (August 26, 2003). "Valles Marineris; The Grand Canyon of Mars ". USGS. 2001 Mars Odyssey robotik uzay gemisindeki kısa adı THEMIS (Thermal Emission Imaging System) olan kamera sayesinde Arsia Mons volkanının yamaçlarında 7 muhtemel mağara girişi saptanmıştır.G. E. Cushing, T. N. Titus, J. J. Wynne, P. R. Christensen. (2007). "Themis Observes Possible Cave Skylights on Mars " (PDF). Lunar and Planetary Science XXXVIII. Bunlar günümüzde “yedi kızkardeşler” adıyla bilinmektedirler."'Cave entrances' spotted on Mars ". NAU. Mağara girişlerinin genişliklerinin 100 m ile 252 m arasında değiştiği sanılmakta ve ışık genellikle mağaraların dibine kadar giremediğinden bu mağaraların yeraltında sanılandan daha derin ve geniş bir halde uzandıkları düşünülmektedir. Bunlar içinden tek istisna dibi görünen Dena adlı mağaradır. Mars’ın kuzey kutbu dairesine Planum Boreum ve güney kutbu dairesine Planum Australe adı verilmiştir. === Atmosfer === küçükresim|200px|sol|Mars'taki Victoria Krateri'nin bir görüntüsü küçükresim|sol|Kuzey yarımkürenin yaz döneminde Mars atmosferinde saptanan metan gazı izleri-NASA|alt=|200x200pik Mars manyetosferini 4 milyar yıl önce kaybetmiştir. Böylece Güneş rüzgârları Mars’ın iyonosfer tabakasıyla doğrudan etkileşime girerek atmosferi ince halde tutmaktadır. Mars Global Surveyor ve Mars Express’in her ikisi de, iyonize atmosfer parçacıklarının uzaya sürüklendiklerini saptamışlardır.Philips, Tony (2001). "The Solar Wind at Mars ". Science@NASA.R. Lundin, S. Barabash, H. Andersson, M. Holmström, A. Grigoriev, M. Yamauchi, J.-A. Sauvaud, A. Fedorov, E. Budnik, J.-J. Thocaven,2 D. Winningham, R. Frahm, J. Scherrer, J. Sharber, K. Asamura, H. Hayakawa, A. Coates, D. R. Linder, C. Curtis, K. C. Hsieh, B. R. Sandel, M. Grande, M. Carter, D. H. Reading, H. Koskinen, E. Kallio, P. Riihela, W. Schmidt, T. Säles, J. Kozyra, N. Krupp, J. Woch, J. Luhmann, S. McKenna-Lawler, R. Cerulli-Irelli, S. Orsini, M. Maggi, A. Mura, A. Milillo, E. Roelof, D. Williams, S. Livi, P. Brandt, P. Wurz, P. Bochsler (2004). "Solar Wind-Induced Atmospheric Erosion at Mars: First Results from ASPERA-3 on Mars Express". Science 305: 1933–1936. doi:10.1126/science.1101860 .PMID 15448263. Mars atmosferi günümüzde nispeten incedir. Yüzeydeki atmosfer basıncı gezegenin en yüksek kısmında saptanan 30 Pa (0.03 kPa) ile en derin kısmında saptanan 1,155 Pa (1.155 kPa) arasında değişmektedir. Yani ortalama yüzey basıncı 600 Pa’dır (0.6 kPa) ki, bu da Dünya yüzeyinden 35 km yükseklikte rastlanan basınca eştir. Bir başka deyişle Dünya yüzey basıncının %1’inden daha düşük bir değerdir. Mars’taki düşük yerçekiminden dolayı da atmosferinin "ölçek irtifa"sı (İng. scale height) Dünya’nınkinden (6 km) daha yüksek olup, 11 km’dir. Mars yüzeyinde yerçekimi Dünya yüzeyindeki yerçekiminin %38’i kadardır. Mars atmosferi %95 karbondioksit, %3 nitrojen, %1,6 argondan oluşmakla birlikte, oksijen ve su izleri de taşımaktadır.David R. Williams (1 Eylül, 2004). "Mars Fact Sheet ". National Space Science Data Center. NASA. 1,5 µm yarıçapındaki toz parçacıklarını içeren atmosferi tümüyle tozludur ki, bu, Mars yüzeyinden bakıldığında Mars gökyüzünün soluk bir turuncu-kahverengimsi renkte (İng. tawny) görülmesine neden olmaktadır.Lemmon; et al. (2004). "Atmospheric Imaging Results from Mars Rovers". Science 306: 1753–1756. doi:10.1126/science.1104474 . PMID 15576613 . Birçok araştırmacı Mars atmosferinde hacim itibarıyla 30 ppb oranında metanın varlığını saptamışlardır.V. Formisano, S. Atreya, T. Encrenaz, N. Ignatiev, M. Giuranna (2004). "Detection of Methane in the Atmosphere of Mars". Science 306: 1758–1761. doi:10.1126/science.1101732 . PMID 15514118 ."Mars Express confirms methane in the Martian atmosphere ". ESA. March 30, 2004. Metan morötesi ışınlarla bozunan ve Mars’ınki gibi bir atmosferdeMartin Baucom (2006). "Life on Mars? ". American Scientist 94 (2): 119–120. yaklaşık 340 yılda bozunacak kararsız bir gaz olduğundan, bu, gezegende güncel veya kısa zaman öncesine dek mevcut bir gaz kaynağının varlığını göstermektedir. Buna da ancak volkanik etkinlik, kuyruklu yıldız çarpmaları ve metanojenik mikroorganizma türleri neden olabilir. Bununla birlikte kısa zaman önce metanın biyolojik olmayan bir süreçle de üretilebileceği görüşü ortaya atılmıştır.C. Oze, M. Sharma (2005). "Have olivine, will gas: Serpentinization and the abiogenic production of methane on Mars". Geophys. Res. Lett. 32: L10203. doi:10.1029/2005GL022691. Kutup bölgelerinde kışın sürekli bir karanlık ve yüzeyde dondurucu bir soğuk hakim olur, bu da atmosferin % 25–30 civarındaki kısmının yoğunlaşmasına ve karbondioksitin “kuru buz” (İng. dry ice) denilen halde katılaşmasına yol açar.J. T. Mellon, W. C. Feldman, T. H. Prettyman (2003). "The presence and stability of ground ice in the southern hemisphere of Mars ". Icarus 169 (2): 324–340. doi:10.1016/j.icarus.2003.10.022. Kutuplar kış mevsimi geçip yeniden Güneş ışıklarına maruz kalmaya başladığında, buzlaşmış karbondioksit, hızı saatte 400 km’ye ulaşan müthiş rüzgârlar yaratarak uçmaya başlar. Bu mevsimlik değişimler, büyük miktarlarda toz ve su buharı taşırlar ve Dünya’dakine benzer kırağı ve "sirüs bulutları"nın (saçakbulut) oluşmasına neden olurlar. Su-buzu bulutlarının fotoğrafı Opportunity tarafından 2004’te çekilmiştir."Mars Rovers Spot Water-Clue Mineral, Frost, Clouds ". NASA. December 13, 2004. === İklim === Gezegenler içinde mevsimleri Dünya’nınkilere en çok benzeyen gezegen, kendi çevresinde dönme ekseninin yörüngeye eğikliğinin Dünya’nınkine benzer olması nedeniyle, Mars’tır. Bununla birlikte Mars mevsimlerinin süreleri gezegenin Güneş’e daha uzak olması nedeniyle Dünya’nınkilerin iki mislidir ve “Mars yılı”nın süresi de iki Dünya yılı süresi kadardır. Mars’ın yüzey sıcaklıkları kutup kışı sırasındaki −140 °C (133 K) ile yaz sırasındaki 20 °C (293 K) arasında değişir.Haberle, R. M.; et al. (2001). "On the possibility of liquid water on present-day Mars ". J. Geophys. Res.. 106(E10), 23,317–23,326. (abstract , full paper requires purchase or AGU subscription) Sıcaklık farklarının büyük olması, ince atmosferinin Güneş ısısını yeterince depolayamaması, atmosfer basıncının düşük olması ve toprağın ısı kapasitesinin (İng. thermal inertia) düşük olması gibi nedenlerden ileri gelir."Mars' desert surface... ". MGCM Press release. NASA. Mars Dünya’nınki gibi bir yörüngeye sahip olsaydı "eksen eğikliği"nin de benzeşmesi sayesinde, mevsimleri de Dünya'nınkilere daha benzer olacaktı. Bununla birlikte Mars yörüngesinin geniş eksantrikliği ilginç bir sonuç sağlamaktadır. Mars, güney yarımkürede yaz, kuzey yarımkürede kış olduğu zaman günberiye yakındır, güney yarımkürede kış, kuzey yarımkürede yaz olduğu zaman da günöteye yakındır. Bunun sonucunda da güney yarımkürede mevsimlerin daha aşırı farklar göstermesine karşın kuzey yarımkürede mevsimler olması gerekenden daha yumuşak geçerler. Böylece güneyde 30 °C ‘yi (303 K) bulan yaz sıcaklıkları kuzeydeki yaz sıcaklıklarına kıyasla biraz daha fazladır.Goodman, Jason C (September 22, 1997). "The Past, Present, and Possible Future of Martian Climate ". MIT. Mars aynı zamanda Güneş Sistemi’ndeki en büyük “toz fırtınaları”na sahne olan gezegendir. Bu toz fırtınaları mahalli bir bölgedeki küçük fırtınalar biçiminde olabildiği gibi, tüm gezegeni kaplar büyüklükteki dev fırtınalar biçiminde de olabilmektedir. Bunlar özellikle Mars Güneş’e en yakın konumuna geldiğinde ve küresel sıcaklığın arttığı hallerde oluşmaya eğilimlidirler.Philips, Tony (2001-07-16). "Planet Gobbling Dust Storms ". Science @ NASA. Kutup dairelerinin her ikisi de esas olarak su buzundan oluşmaktadırlar. Ayrıca yüzeylerinde “kuru buz” da mevcuttur. Katılaşan karbondioksit olan “kuru buz” (İng. dry ice) kuzey kutup dairesinde yalnızca kışın yaklaşık bir metre kalınlıkta bir ince tabaka oluşturacak şekilde birikir; güney kutup dairesine ise bu tabaka kalıcıdır ve kalınlığı 8 m.’yi bulur.Darling, David. "Mars, polar caps, ENCYCLOPEDIA OF ASTROBIOLOGY, ASTRONOMY, AND SPACEFLIGHT ". Kuzey kutup dairesinin yarıçapı kuzey yarımkürenin yazı sırasında 1000 km olup yaklaşık 1.6 milyon km^3 buz içerir. (Grönland buz kitlesinin hacmi 2,85 milyon km^3’tür.) Bu buz tabakasının kalınlığı 2 km’ye ulaşır. Güney kutbu dairesinin yarıçapı ise 350 km olup, buradaki buz kalınlığı 3 km’dir.Phillips, Tony. "Mars is Melting, Science at NASA ". Buradaki buz kitlesinin hacminin de kuzeydeki kadar olduğu sanılmaktadır.J. J. Plaut, G. Picardi, A. Safaeinili, A. B. Ivanov, S. M. Milkovich, A. Cicchetti, W. Kofman, J. Mouginot, W. M. Farrell, R. J. Phillips, S. M. Clifford, A. Frigeri, R. Orosei, C. Federico, I. P. Williams, D. A. Gurnett, E. Nielsen, T. Hagfors, E. Heggy, E. R. Stofan, D. Plettemeier, T. R. Watters, C. J. Leuschen, P. Edenhofer (2007). "Subsurface Radar Sounding of the South Polar Layered Deposits of Mars". Science 315: 92. doi:10.1126/science.1139672 . PMID 17363628 . Her iki kutup dairesinde de diferansiyel güneş ısısından kaynaklandığı sanılan, buzların uçması ve su buharının yoğunlaşması olaylarıyla etkileşim içinde bulunan spiral oluşumlar gözlemlenmiştir.Pelletier J. D. (2004). "How do spiral troughs form on Mars? ". Geology 32: 365–367. doi:10.1130/G20228.2."MarsToday.Com". Mars Polar Cap Mysery Solved. Her iki kutup dairesi de Mars mevsimlerinin ısı dalgalanmalarına bağlı olarak küçülüp büyürler. küçükresim|125px | Mars Pathfinder tarafından çekilmiş, Mars semalarındaki buz bulutlarının fotoğrafı == Evrimi == küçükresim|sol|Mars’ın Eylül 2001'deki toz fırtınasından önceki (solda) ve toz fırtınası sırasındaki (sağda) görünümlerinin karşılaştırılması|alt=|200x200pik Mars’la ilgili son keşifler gezegenin tarihi boyunca çeşitli belirleyici anlar yaşamış olduğunu ortaya koymuştur. Örneğin sıvı su izleri gezegenin atmosferinin vaktiyle bugünkünden daha kalın olduğunu, Kuzey Havzası izleri de çok büyük kütleli bir cisimle büyük bir çarpışma geçirmiş olduğunu ortaya koymaktadır. Gezegenin evrimiyle ilgili muhtemel açıklamalar şunlardır: * Geçmişte büyük bir uydu iç kısmın üzerindeki gelgit etkisiyle kalıcı bir manyetik alanın oluşmasını sağlamış olabilir. Bu alan Mars atmosferini güneş rüzgârlarından korumuş ve yüzeyde sıvı su hareketlerinin meydana gelmesine olanak sağlamış olmalıdır. Bu çarpışma bir yarımküresinin kabuğunun kalkmasına ve atmosfer tabakasının tahrip olmasına yol açmış olmalıdır. Mars’a geçmişte kuzey kutbu bölgesinden çarpan bu büyük cisim muhtemelen yörüngesi gelgit gücünün etkisiyle bozulmuş bir uydusu olabilir. Düşen uydunun artık gelgit etkisi olmadığından manyetik alan zayıflamış ve yüzeye çarpan güneş rüzgârları atmosferin yeniden oluşmasını engellemiş olmalıdır. Gezegende belirli bir kararlılığı sağlayan uydunun yokluğu beş milyon yıllık dengenin yalpalaması ya da bozulması demekti. Dengedeki bu bozulma, kutup bölgelerinin düzenli olarak ısınmasına, buzların bir parça erimesiyle sıvı suların oluşmasına ve dolayısıyla kutup dairesinde çizgilerin meydana gelmesine neden oldu. == Yörünge ve kendi çevresinde dönüş == küçükresim|Mars’ın kuzey kutbu buz bölgesi|alt=|sol|200x200pik küçükresim|125px|Mars’ın yörüngeden çekilmiş, ufukta görülebilen ince atmosferi Mars’ın Güneş’ten ortalama uzaklığı yaklaşık 230.000.000 km (1,5 AU), yörünge süresi ise 687 Dünya günüdür. Mars günü Dünya gününden biraz daha uzun olup, tam olarak 24 saat, 39 dakika ve 35,244 saniyedir. Bir Mars yılı 1.8809 Dünya yılıdır, yani Dünya zaman birimiyle tam olarak 1 yıl, 320 gün ve 18,2 saattir. Mars’ın eksen eğikliği Dünya’nın eksen eğikliğine çok yakın olup, 25,19 derecedir. Dolayısıyla Mars’ta da Dünya’dakini andıran mevsimler meydana gelir. Fakat Mars mevsimlerinin süreleri Mars’ın yörünge süresinin uzunluğundan dolayı, Dünya mevsimlerinin sürelerinin iki katıdır. Mars Mayıs 2008’de günöteye Nisan 2009’de günberiye geçmiştir. Bir sonraki günöte tarihi Haziran 2010’dur. Mars’ın nispi olarak söylenebilecek yörünge eksantrikliği (eksenel kaçıklık, dışmerkezlik) 0,09'dur; Güneş Sistemi’nde yalnızca Merkür bundan daha büyük bir eksantrikliğe sahiptir. Bununla birlikte Mars’ın geçmişte bugünkünden daha dairesel bir yörünge çizdiği bilinmektedir. 1,35 milyon Dünya yılı öncesinde Mars’ın eksantrikliği yaklaşık 0,002 idi, yani Dünya’nın bugünkü eksantrikliğinden de daha azdı."Mars' Orbital eccentricity over time ". Solex. Universita' degli Studi di Napoli Federico II. 2003. Mars’ın eksantriklik devresi 96.000 Dünya yılıdır.Jean Meeus (March 2003). "When Was Mars Last This Close? ". International Planetarium Society. Bununla birlikte Mars’ın 2,2 milyon yıllık bir eksantriklik devresi daha vardır. Son 35.000 yılda Mars’ın yörüngesinin eksantrikliği diğer gezegenlerin çekimsel etkileri dolayısıyla artmıştır. Mars ve Dünya’nın birbirlerine en yaklaştıkları zamanlarda aralarında bulunan mesafe gelecek 25.000 yılda biraz daha azalacaktır.Ron Baalke (2003-08-22). "Mars Makes Closest Approach In Nearly 60,000 Years ". meteorite-list. == Doğal uyduları == 239x239px|sol|alt=|küçükresim|Phobos ve Deimos karşılaştırması küçükresim|Mars ve yörüngesi (kırmızı) ile asteroit kuşağındaki cüce gezegen Ceres’in (sarı) mukayesesi (kuzey tutulum kutbundan görünüşle). Tutulumun güney yörünge parçaları koyu renkle gösterilmiştir. Günberi (q) ve günöte (Q) en yakın geçiş tarihleriyle belirtilmiştir. İsim Çap (km) Kütle (kg) Ortalama yörünge yarıçapı (km) Yörünge süresi (saat) Phobos 22,2 (27 × 21.6 × 18.8) 1,08×1016 9 378 7,66 Deimos 12,6 (10 × 12 × 16) 2×1015 23 400 30.35 Mars’ın düzensiz biçimli, iki küçük doğal uydusu vardır. Kendilerine eski Yunan mitolojisindeki savaş ilahı Ares’e (Romalılar’da Mars) yardım eden çocuklarının adlarından esinlenerek Phobos ve Deimos adları verilmiş, gezegene çok yakın yörüngeler izleyen bu uydular muhtemelen bir Mars truva asteroiti olan 5261 Eureka gibi, gezegenin çekim alanına kapılarak uydu haline gelmiş asteroitlerdir."Close Inspection for Phobos ". ESA website. Fakat hava tabakası olmayan Mars’ın bu iki uyduya nasıl ve ne zaman sahip olduğu tam olarak anlaşılmış değildir. Üstelik bu büyüklükteki asteroitler çok nadirdir, özellikle ikili olanları. Bu büyüklükteki asteroitlere asteroit kuşağının dışında rastlanması durumu daha da garip kılmaktadır.Ellis, Scott. "Geological History: Moons of Mars ". CalSpace. Her iki uydu da 1877’de Asaph Hall tarafından keşfedilmiştir. Phobos ve Deimos’un hareketleri Mars yüzeyinden bizim ‘ay’ımızın Dünya’dan görünüşüne kıyasla çok farklı olarak görünür. Phobos 11 saatte bir, batıdan doğar. Deimos ise, dolanım süresi 30 saat olmakla birlikte, 2,7 günde bir doğar.Arnett, Bill (2004-11-20). "Phobos ". nineplanets. Her iki uydu da ekvatora yakın dairesel yörüngeler izlerler. Phobos'un yörüngesi Mars'tan kaynaklanan gelgit etkileri nedeniyle giderek küçülmektedir, bu yüzden Phobos yaklaşık 50 milyon yıl içinde Mars'a çarpacaktır. == Yaşam == küçükresim|sol|ALH84001 adı verilen Mars meteoru, bakteri düzeyinde yaşam belirtileri olduğu ileri sürülen mikroskobik oluşumlar göstermektedir. küçükresim|100px|Mars Global Surveyor (MGS) tarafından çekilmiş fotoğrafta görülen, mahiyeti anlaşılamamış “koyu kumul lekeleri” küçükresim|100px|“Koyu kumul lekeleri”nin Mars Global Surveyor tarafından çekilen yüksek çözünürlüğe sahip fotoğrafında lekelerin yakın plandan görünümü Evrende yaşamın Dünya’daki koşullara benzer koşullar altında ortaya çıkabileceği varsayımından hareketle, günümüzde bir gezegenin yaşanabilirlik (İng. planetary habitability) ölçüsü, yani bir gezegende yaşamın gelişebilme ve sürebilmesinin ölçüsü yüzeyinde su bulunup bulunmamasıyla yakından ilgili görülmektedir. Bu da bir güneş sistemindeki gezegenin güneşine uzaklığının gereken uygun uzaklıkta olup olmamasına bağlıdır. Mars’ın yörüngesinin Dünya’nın yer aldığı bu uygun kuşağın yarım astronomik birim kadar daha uzağında olması, ince bir atmosfere sahip bu gezegenin yüzeyinde suyun donmasına neden olmaktadır. Bununla birlikte gezegenin geçmişindeki sıvı su akışları Mars’ın yaşanabilirlik potansiyeli taşıdığını ortaya koymaktadır. Verilere göre, Mars yüzeyindeki sular yaşam için gerekenden çok daha tuzlu ve çok daha asitlidir.Helen Briggs (BBC science reporter, Boston) (2008-02-15). "Early Mars 'too salty' for life ". BBC News. Gezegenin manyetosferinin olmayışı ve son derece ince bir atmosfere sahip oluşu büyük bir handikaptır. Yüzeyindeki ısı tranferi (İng. heat transfer) pek büyük değildir, meteorlara ve güneş rüzgârlarına karşı savunması hemen hemen yok gibidir ve suyu sıvı halde tutacak atmosfer basıncı yetersizdir (dolayısıyla su gaz haline geçer). Verilere göre gezegen geçmişte günümüzdeki haline kıyasla daha yaşanabilir haldeydi. Bütün bu olumsuzluklara rağmen Mars’ta organizmaların olmadığı ya da hiç yaşamamış olduğu söylenemez. Nitekim 1970’lerdeki Viking Programı sırasında Mars toprağındaki mikroorganizmaların saptanması amacıyla Mars’tan getirilen örneklerde bazı pozitif görünen sonuçlar elde edildi. Fakat bu sonuçlar birçok bilim insanının katıldığı bir tartışmaya yol açtı ve kesin bir sonuca ulaşılamadı. Buna karşılık Viking Programı’yla edinilen verilerden yararlanan profesör Gilbert Levin,The Carnegie Institution Geophysical Laboratory Seminar, "Analysis of evidence of Mars life" held 05/14/2007; Summary of the lecture given by Gilbert V. Levin, Ph.D. , published by Electroneurobiología vol. 15 (2), pp. 39-47, 2007 Rafaël Navarro-GonzálezNavarro-González, R; Navarro, K. F.; de la Rosa, J., Iñiguez, E.; Molina, P.; Miranda, L. D.; Morales, P; Cienfuegos, E.; Coll, P.; Raulin, F., Amils, R. and McKay, C. P. (2006), "The limitations on organic detection in Mars-like soils by thermal volatilization-gas chromato-graphy-MS and their implications for the Viking results", Proc. Natl. Academy of Sciences 103 (44), 16089-16094. ve Ronalds Paepe yeni bir taksonomik sistem hazırladılar ve bu sistemde Mars’taki yaşam türü Gillevinia straata adı altında ele alındı.Chambers, Paul (1999), Life on Mars; The Complete Story, London: Blandford, ISBN 0-7137-2747-0 Sonraki yıllarda Phoenix Mars Lander tarafından yürütülen deneyler Mars toprağında sodyum, potasyum ve klorür içeren bir alkali bulunduğunu gösterdi."Phoenix Returns Treasure Trove for Science ". NASA/JPL. 2008-06-26. Bu besleyici toprak yaşamı taşımaya gayet elverişliydi, fakat unutulmaması gereken bir sorun daha vardı: Yaşamın yoğun morötesi ışınlardan korunabilmesi. Nihayet Johnson Uzay Merkezi Laboratuvarı’nda Mars kökenli ALH84001 meteoru üzerinde organik bileşimler saptandı; varılan sonuca göre bunlar Mars üzerindeki ilk yaşam türleriydi.Evidence for ancient Martian life. E. K. Gibson Jr., F. Westall, D. S. McKay, K. Thomas-Keprta, S. Wentworth, and C. S. Romanek, Mail Code SN2, NASA Johnson Space Center, Houston TX 77058, USA."Allan Hills 84001 ". The Meteorolitical Society. April 2008.Crenson, Matt (2006-08-06). "After 10 years, few believe life on Mars ". Associated Press (on space.com. )McKay, D.S., Gibson, E.K., ThomasKeprta, K.L., Vali, H., Romanek, C.S., Clemett, S.J., Chillier, X.D.F., Maechling, C.R., Zare, R.N. (1996). "Search for Past Life on Mars: Possible Relic Biogenic Activity in Martian Meteorite ALH84001". Science 273: 924–930. doi:10.1126/science.273.5277.924 .PMID 8688069 . Öte yandan Mars yörüngesindeki uzay gemileri kısa zaman önce düşük miktarlarda metan ve formaldehit saptadılar ki, bunlar da yaşamın varlığını ima eden işaretler olarak yorumlandılar; zira bu kimyasal bileşimler Mars atmosferinde hızla çözünmektedirler.Vladimir A. Krasnopolsky, Jean-Pierre Maillard, Tobias C. Owen (2004). "Detection of methane in the Martian atmosphere: evidence for life?". Icarus 172: 537–547. doi:10.1016/j.icarus.2004.07.004."Formaldehyde claim inflames Martian debate ". Nature. February 25, 2005. doi:10.1038/news050221-15 . Mars’ta biyolojik kökenli oldukları ileri sürülen oluşumlardan en tanınmışları “koyu kumul lekeleri” adıyla bilinen oluşumlardır. İlk kez Mars Global Surveyor tarafından 1998-1999 yıllarında gönderilen fotoğraflarla keşfedilen “koyu kumul lekeleri” Mars’ın özellikle güney kutup bölgesinde (60°-80°enlemleri arasında) görülebilen, buz tabakasının üzerinde veya altında beliren, mahiyeti henüz anlaşılamamış oluşumlardır. Mars ilkbaharının başlarında belirmekte ve kış başlarında yok olmaktadırlar. Bunların kış boyunca buz tabakasının altında kalan fotosentetik koloniler, yani fotosentez yapan ve yakın çevrelerini ısıtan mikroorganizmalar oldukları ileri sürülmektedir.Gánti, Tibor; András Horváth, Szaniszló Bérczi, Albert Gesztesi and Eörs Szathmáry (2003-10-31). "Dark Dune Spots: Possible Biomarkers on Mars?". Origins of Life and Evolution of Biospheres Volume 33 (Numbers 4-5): 515-557. doi:10.1023/A:1025705828948. Retrieved on 18 November 2008.Gánti, T. et al, "Evidence For Water by Mars Odyssey is Compatible with a Biogenic DDS-Formation Process ". (PDF) Lunar and Planetary Science Conference XXXVI (2003)Horváth, A., et al, Annual Change of Martian DDS-Seepages . (PDF) Lunar and Planetary Science Conference XXXVI (2005).DasSarma,Shiladitya. "Extreme Halophiles Are Models for Astrobiology " (PDF).Vasavada, A.; K. E. Herkenhoff (1999). "SURFACE PROPERTIES OF MARS’ POLAR LAYERED DEPOSITS AND POLAR LANDING SITES ." (PDF). NASA." Martian spots warrant a close look ". European Space Agency. March 13, 2002. Ayrıca bilim insanları, Mars'ta yaşam koşullarını sağlayabilecek bir ortam oluşturmak amacıyla yapay fotosentez ile ilgili çalışmalar yapmaktadırlar. 28 Eylül 2015'te Mars'ta sıvı halde tuzlu su bulunduğu açıklanmıştır. Tuzlu suyun bulunması ile birlikte, bilim insanları Mars'ta yaşam bulma olasılığının da arttığını ifade etmişlerdir. == Keşif == Mars’a günümüze dek, gezegenin yüzeyini, iklimini ve jeolojisini incelemek üzere, ABD, Avrupa ülkeleri, Japonya ve SSCB tarafından düzinelerce uzay gemisi (İng. spacecraft), uydu/yörünge aracı (İng. orbiter), iniş aracı/uzay gemisi (İng. lander) ve sonda/uzay keşif aracı (İng. rover) gibi çeşitli uzay araçları gönderilmiştir. Fakat bu uzay gemisi gönderme denemelerinin yaklaşık üçte ikisi araçlar ya görevlerini tamamlayamadan ya da görevlerine daha başlayamadan bilinen veya bilinmeyen nedenlerle başarısızlıkla sonuçlanmıştır. === Tamamlanmış keşif projeleri === küçükresim|sol|Phoenix'in temsilî inişi Görevini tamamlama konusunda ilk başarı 1964’te NASA tarafından gönderilen Mariner-4’ten gelmiştir. Yüzeye ilk başarılı inişler ise SSCB’nin Mars Probe Projesi kapsamında 1971’de fırlattığı Mars-2 ve Mars-3 tarafından gerçekleştirilmiş, fakat her iki araçla irtibat, inişlerinden kısa bir süre sonra kesilmiştir. Sonraki yıllarda NASA Viking Projesi'ni başlattı ve 1975’te her biri birer "iniş aracı" taşıyan iki "uydu aracı" fırlatıldı. Her iki araç 1976’da başarıyla iniş yaptılar. Gezegende Viking-1 altı yıl, Viking-2 ise üç yıl kaldı. Bunlar Mars’ın ilk renkli fotoğraflarını gönderdiler"Other Mars Missions ". Journey through the galaxy.; gezegenin yüzeyinin haritasının çıkarılması amacıyla gönderdikleri fotoğraflara günümüzde bile zaman zaman başvurulmaktadır. Sovyetler 1988’de Mars’a gezegeni ve doğal uydularını incelemek üzere Phobos-1 ve Phobos-2 adlı sonda araçları gönderdiler. Phobos-1’le irtibat Mars yolundayken kesilmiş olmasına karşın, Phobos-2 fotoğraflar göndermede başarılı oldu. Fakat Phobos-2 de tam Phobos adlı doğal uydunun yüzeyine iki iniş aracını salmak üzereyken başarısızlığa uğradı. Mars Observer uydusunun 1992’deki başarısızlığından sonra NASA tarafından 1996’da Mars Global Surveyor fırlatıldı. Görevinde tümüyle başarılı oldu. Harita çıkarma görevini 2001’de tamamladı. Kasım 2006’da üçüncü uzatılmış görevi sırasında sonda aracıyla irtibat kesildi, uzayda 10 yıl çalışır halde kalmayı başardı. NASA Surveyor’ın fırlatılmasından bir ay sonra da Mars Pathfinder’ı fırlattı. Bu, robotik bir keşif aracı olan Sojourner’ı taşıyordu. 1997 yazında Mars’taki Ares Vallis bölgesine iniş yaptı. Bu proje de başarıyla sonuçlandı."Mars Global Surveyor ". CNN- Destination Mars. Mars’la ilgili son tamamlanmış görevde 4 Ağustos 2007’de fırlatılan iniş yeteneğine sahip Phoenix uzay gemisi kullanılmıştır. Araç 25 Mayıs 2007’de Mars’ın kuzey kutbu bölgesine iniş yaptı."Mars Pulls Phoenix In ". University of Arizona Phoenix mission Website. 2,5 m.’ye uzanan robot koluyla Mars toprağını bir metre kazabilecek kapasitede olup, mikroskobik bir kamerayla donatılmıştı. Bu mikroskobik kamera insan saçının binde biri kadar inceliği ayırt edebilecek bir hassasiyete sahipti. 15 Haziran 2008’de indiği yerde su buzlarını keşfetti."Phoenix: The Search for Water ". NASA website."Water Confirmed on Mars". UANews.org. Görevini 10 Kasım 2008’de tamamladı. Rusya ve Çin’in ortak projesi olan Phobos-Grunt projesiyle Mars'ın uydusu Phobos’tan örnekler toplanarak analiz için Dünya'ya geri getirilmesi planlanıyordu. Ancak bu sonda 9 Kasım 2011’de fırlatılmasının ardından bozulmuş, 15 Ocak 2012'de dünyaya düşerek imha olmuştur. === Sürdürülen keşif projeleri === küçükresim|Spirit adlı sonda aracı * 2001’de NASA Eylül 2010’a kadar görevini sürdürmesi planlanan ve hâlen görevini başarıyla yerine getiren Mars Odyssey uydu aracını fırlattı."NASA's Mars Odyssey Shifting Orbit for Extended Mission ". nasa.com. October 9, 2008. Aracın Gamma Işını Spektrometresi, regolit incelemesi sırasında ilginç miktarlarda hidrojen tespit etti.Britt, Robert (March 14, 2003). "Odyssey Spacecraft Generates New Mars Mysteries ". Space.com. * 2003’te Avrupa Uzay Ajansı (ESA), Mars Express Projesi kapsamında Mars Express Orbiter adlı uydu aracı ile Beagle-2 adlı iniş aracını fırlattı. Beagle-2 iniş sırasında başarısızlığa uğradı ve Şubat 2004’te kaybolduğuna dair bir açıklama yapıldı. * ESA’nın Beagle-2’yi fırlattığı yıl NASA Spirit ve Opportunity adlarında iki keşif sondasını fırlattı. Her ikisi de görevini başarıyla yerine getirdi. Bu çalışmalarla Mars’ta en azından geçmişte sıvı suyun bulunduğu kesinlik kazanmıştır. 2004 yılında Mars'ın kuzey kutbuna inen ve görev süresi 6 yıl olarak belirtilen Opportunity, bilim insanlarını şaşırtan bir performansla hâlen bütün fonksiyonlarını en üst düzeyde kullanarak Mars görevine devam etmektedir. * 2004’te Planetary Fourier Spectrometer ekibi Mars atmosferinde metan saptadıklarını açıkladı. * NASA 12 Ağustos 2005’te Mars Reconnaissance Orbiter sonda aracını fırlattı, 10 Mart 2006’da yörüngeye oturan araç iki yıl boyunca bilimsel incelemelerde bulundu. Araç aynı zamanda gelecekteki projeler için en uygun iniş platformlarını bulmak üzere Mars toprağı ve iklimini incelemekle görevlidir. * ESA Haziran 2006’da Mars’ta “kutup ışıkları” olayını saptadıklarını açıkladı.Bertaux, Jean-Loup; et al. (June 9, 2005). "Discovery of an aurora on Mars ". Nature Magazine. Vesta ve Ceres’i incelemek üzere gönderilen Dawn uzay gemisinin Şubat 2009’da Mars’a ulaştı. * Mars Bilim Laboratuvarı adlı keşif sondası (curiosity) "merak" Kasım 2011'de fırlatıldı. Sonda 2012 Ağustos'unda Mars'ın Gale kraterine yumuşak iniş yaptı. Yapması planlanan deneyler arasında kayalar üzerinde kimyasal lazer yardımıyla uzaktan (azami 13 m.) çalışarak örnekler toplaması da bulunmaktadır. *09 Şubat 2021'de BAE, Orta Doğu'da gezegenler arası bir uzay görevine başlayan ilk ülke oldu. * NASA 17 Temmuz 2020'de Mars'a yanında Ingenuity adlı helikopteri taşıyan Perseverance adlı aracı gönderdi. Perseverance 18 Şubat 2021 tarihinde Mars'a iniş yaptı. * Ingenuity adlı helikopter 19 Nisan 2021 tarihinde Mars üzerinde uçtu. Dünya dışında uçan ilk helikopter oldu. === Gelecekte uygulanacak projeler === * ESA 2013’te Mars toprağındaki organik molekülleri araştırmak üzere ExoMars adlı sonda aracını fırlatmayı planlamıştır. ESA, ExoMars gezici (rover) aracını ve yüzey platformunu, Ağustos ve Ekim 2022 arasında başlatacağını duyurdu. ESA, ExoMars projesini 17 Mart 2022 tarihinde kalıcı olarak askıya aldı. * 15 Eylül 2008’de NASA Mars atmosferi hakkında bilgi edinilmesini sağlamak üzere 2013’te MAVEN adı verilen robot programını uygulamaya koyacağını açıklamıştır.Rincon, Paul (November 10, 2006). "European Mars launch pushed back ". * Fin-Rus ortak projesi olan MetNet projesinde, gezegenin atmosferik, fiziksel ve meteorolojik yapısını yeterince inceleyebilmek için yaygın bir gözlem ağı kurmak üzere on kadar küçük taşıtın Mars yüzeyine gönderilmesi planlanmıştır."Introduction to the MetNet Mars Mission ". Finnish Meteorological Institute. Öncü görevinde bulunacak ilk iniş araçlarının 2009’da ya da 2011’de fırlatılması planlanmıştır." The MetNet Mars Precursor Mission ". Finnish Meteorological Institute. * NASA ve Lockheed Martin şirketi önce Ay’a (2020’de), ardından Mars’a insan taşıması planlanan Orion adı verilen uzay gemisi için çalışmalara başladılar. 28 Eylül 2007’de NASA başkanı Michael D. Griffin NASA tarafından Mars’a yollanacak ilk insanın 2037’de Mars’ta olacağını açıkladı."NASA aims to put man on Mars by 2037". * Nasa, Marsa insan göndermek için ADEPT adında 1704 derece ısıya dayanıklı materyal geliştiriyor. Bu materyalin Mars atmosferine giriş için ve Mars'ta kurulacak seranın yapımında kullanılacağı açıklandı. * ESA Mars’a insan göndermelerinin 2030 ve 2035 yılları arasında yer alacağını umduklarını açıkladı."Liftoff for Aurora: Europe’s first steps to Mars, the Moon and beyond ". October 11, 2002. * Mars One adlı proje ile de insan bulunduran araçlarla koloni kurulması ön görülüyor. küçükresim|200x200px|Mars’tan Güneş’in batışı manzarası. Fotoğraf Gusev Krateri’nden Spirit adlı uzay keşif sonda aracınca 19 Mayıs 2005’te çekilmiştir.|alt= === Mars’ta astronomi gözlemleri === Çeşitli uydu araçlarının, iniş araçlarının ve sonda araçlarının Mars’taki varlıkları sayesinde günümüzde astronomi araştırmaları Mars gökyüzünden de yapılabilmektedir. Bunun pek çok yönden avantajları bulunmaktadır. Mars’ın doğal uydularından Phobos doğal olarak Mars’tan daha iyi gözlemlenebilmektedir (dolunayın üçte biri açısal çapta görülür). Diğer doğal uydu olan Deimos ise Mars yüzeyinden az çok bir yıldızı andırır tarzda görünür; Dünya’dan Venüs’ün görünüşüne kıyasla, Venüs’ten hafifçe daha parlaktır."Deimos ". Planetary Societies's Explore the Cosmos. Öte yandan Dünya’da iyi bilinen, kutup ışıkları, meteorlar gibi birçok fenomen artık Mars yüzeyinde de gözlemlenebilmektedir.Bertaux, Jean-Loup; et al. (2005-06-09). "Discovery of an aurora on Mars ". Nature Magazine. Dünya’nın Mars ile Güneş arasına girecek ve Güneş üzerinde bir leke oluşturacak şekilde Güneş önünden geçişi Mars’tan 10 Kasım 2084’te izlenebilecektir. Mars’tan aynı şekilde Merkür ve Venüs’ün transit geçişi (bir kütlenin başka bir kütlenin önünden geçmesinin gözlemlenebildiği geçiş) ve Deimos’un kısmi güneş tutulmaları izlenebilir. == Görünüş ve "karşı konum"lar == küçükresim|200x200px|Mars’ın 2003’te Dünya’dan görünüşle hazırlanan görünürdeki “geri devim”i (tersinir hareketi)|alt=|sol küçükresim|Mars’ın 2003 yılında küçük bir teleskoptan görünüşü esas alınarak hazırlanmış dönme hareketi|alt=Çıplak gözle bakıldığında Mars genellikle, farklı olarak sarı, turuncu ya da kırmızımsı renklerde görünür. Parlaklığı da, yörüngesindeki yolculuğu sırasındaki konumlarına bağlı olarak, Dünya’dan görünen diğer gezegenlerden daha fazla değişiklik gösterir. Görünürdeki kadiri “kavuşum konumu”ndaki +1,8’den “günberi karşı konumu”ndaki −2,9 aralığında değişir. Kimi konumlarında güneşin güçlü ışığından dolayı görünmez hale gelir. 32 yılda iki kez – Temmuz ve Eylül sonunda – en uygun konuma gelir. Mars teleskopla bakıldığında bolca yüzey ayrıntısı sunan bir gezegendir, özellikle kutuplardaki buzul bölgeleri elverişsiz koşullarda bile belirgin olarak görülürler." Mars Observing FAQ ". Shallow Sky. Mars’ın Dünya’ya en yakın olduğu konum karşı konum olarak bilinir. “Kavuşum dönümü” (İng. synodic period) olarak bilinen iki “karşı konum” arasındaki süre Mars için 780 gündür. Yörünge eksantriklikleri nedeniyle bu sürede 8,5 güne varan oynamalar olabilir. Dünya’ya en yaklaştığı zamanlarda Dünya ile Mars arasındaki en kısa uzaklık, gezegenlerin eliptik yörüngelerine bağlı olarak 55.000.000 km ile 100.000.000 km arasında değişir. Önümüzdeki Mars “karşı konum”u 29 Ocak 2010’da meydana gelecektir. Mars “karşı konum” pozisyonuna yaklaştığında “geri devim “ (tersinir hareket, İng. retrograde motion) periyodu başlar. 27 Ağustos 2003 günü, saat 9:51:13’de (UT) Mars son 60.000 yıl boyunca Dünya’ya en yaklaştığı konuma geldi. Bu konumunda Dünya ile arasındaki uzaklık 55.758.006 km (0,372719 AU) idi. Bu olay Mars’ın karşı konumundan bir gün, günberisinden yaklaşık üç gün farkla meydana geldiğinden Mars Dünya’dan kolaylıkla izlenebildi. Yapılan hesaplamalara göre, Mars’ın Dünya’ya bu denli yaklaşmasının söz konusu olduğu son tarih M.Ö. 57.617 yılıdır, bir sonraki tarih ise 2287 yılıdır. 24 Ağustos 2208’deki yakınlaşmada ise iki gezegen arasındaki uzaklığın yalnızca 0.372254 AU olacağı hesaplanmıştır. == Gözlem tarihi == küçükresim|210x210px| Dünya'yı merkez alan, tutulum üzerinden 2003-2018 Mars "karşı konum"larının görünüşü|alt=küçükresim|sol|Giovanni Schiaparelli tarafından yapılan Mars haritası|alt=|200x200pikMars’ın eski uygarlıklarla başlayan gözlem tarihinin özellikle, her iki yılda bir meydana gelen, gezegenin Dünya’ya yaklaştığı ve dolayısıyla görünürlüğünün arttığı “karşı konum”larına dayandığı görülür. Ayrıca tarihsel kayıtlarda her 15-17 yılda bir meydana gelen,"The cycle of close and far Martian oppositions ". EarthSky. 30 Temmuz 2018. fark edilebilen günberi “karşı konum”larına da yer verildiği görülmektedir; çünkü Mars günberiye yaklaştığında Dünya’ya da yaklaşmaktadır. Batı tarihinde Mars gözlemlerine ilişkin pek fazla kayıt olduğu söylenemez. Aristo Mars gözlemlerini tarif eden ilk yazarlardan biri olmuştur. Mars’ın 13 Ekim 1590’da Venüs tarafından “örtülme”sini (İng. Occultation) Heidelberg’te M. Möstlin kaydetmiştir.Breyer, Stephen (March 1979). "Mutual Occultation of Planets". Sky and Telescope 57 #3: 220. Nihayet 1609’da Mars Galile tarafından gözlemlendi. Bu aynı zamanda Mars’ın bir teleskop aracılığıyla yapılan ilk gözlemiydi. === Mars kanalları === 19\. yy.’da teleskobun yaygınlaşması gök cisimlerinin tanımlanmasında belirli bir düzeye gelinmesini sağladı. 5 Eylül 1877’de Mars’ın bir günberi karşı konumu meydana geldi. O yıl İtalyan astronom Giovanni Schiaparelli Milano’da ilk ayrıntılı Mars haritalarını çıkarmak üzere 22 cm.’lik bir teleskop kullandı. Gözlemlerinde Mars yüzeyinde kendisinin “kanallar” adını verdiği, günümüzde kimilerince “optik illüzyon” olarak açıklanan birtakım oluşumlar saptadı ve bunları hazırladığı Mars haritalarına işaretledi. Mars yüzeyinde gözlemlediği bu uzun doğrusal hatlara Dünya’daki ünlü nehirlerin adlarını verdi.Snyder, Dave (May 2001). "An Observational History of Mars ".Sagan, Carl (1980). Cosmos. New York, USA: Random House. p. 107. ISBN 0-394-50294-9. Bu gözlemlerden etkilenen şarkiyatçı Percival Lowell 300 mm. 450 mm.’lik teleskoplara sahip bir gözlemevi kurdu. Gözlemevi Mars’ın keşfine ağırlık verdi. Mars’ın pozisyonları bakımından 1894 yılı son uygun fırsattı. Lowell Mars ve Mars’ta yaşam üzerine kamuda büyük bir yankı uyandıran kitaplar yayımladı. “Kanallar” dönemin en büyük teleskoplarını kullanan Henri Joseph Perrotin ve Louis Thollon gibi başka astronomlarca da saptanmıştı. Sonraki yıllarda daha büyük teleskoplarla yapılan gözlemler sonucunda, boyları önceden belirtildiği kadar uzun olmamakla doğrusal kanalların bulunduğu doğrulandı. küçükresim|Lowell tarafından 1914’ten önce yapılan gözlemlere göre hazırlanmış Mars kanalları|alt=|200x200pik Fakat daha sonra, 1909’da Flammarion, 840 mm.’lik bir teleskopla yaptığı gözlemler sonucunda, düzensiz bazı izler gözlemlemekle birlikte sözü edilen kanallara rastlamadığını açıkladı.Zahnle K. (2001). "Decline and fall of the Martian empire". Nature 412: 209–213. doi:10.1038/35084148 . 1960’lı yıllara gelindiğinde farklı yaşam biçimleri olan Marslılar hakkında çeşitli senaryolar içeren bir sürü makale ve kitap yayımlanmış bulunuyordu.Salisbury F. B. (1962). "Martian Biology". Science (journal) 136 (3510): 17–26. NASA’nın Mariner Projesi kapsamında gönderdiği uzay gemisinin Mars’a ulaşmasından sonra bu tür senaryolar azalmış ve şekil değiştirmiştir. Örneğin bu kez, Marslılar’in bir başka boyutta ya da frekansta oldukları, gezegenlerine inilse de algılanamayacakları yönünde yeni senaryolar üretildi. == Kültürde == === Mars’ın çeşitli adları === Bu gezegene Batı kültüründe Mars adının verilmesi, eski Yunan mitolojisinde savaş ilahı olan Ares’e Roma mitolojisinde tekabül eden ilahın adının Mars olmasından ileri gelir. Mars’a çeşitli dillerde verilmiş adlardan bazıları şunlardır: * Babil mitolojisinde Mars, gezegenin kızılımsı görünüşünden olsa gerek, ateş ve yıkım ilahı Nergal’in adıyla ifade edilirdi.Sheehan, William (1997-02-02). "Motions of Mars ". The Planet Mars: A History of Observation and Discovery. * Eski Yunanlar Nergal’i Ares’e denk tuttukları zaman bu gezegene Areos aster (Ἄρεως ἀστἡρ), yani “Ares’in yıldızı” adını verdiler. Daha sonra Ares ile Mars ilahlarının özdeş kılınmasıyla gezegen Romalılar’da stella Martis, yani “Mars’ın yıldızı” ya da kısaca Mars adını aldı. Eski Yunanlarda Mars’ın bir başka adı “ateşli, ateşten ” anlamına gelen Pyroeis (Πυρόεις) idi. * Mars’a Hindu mitolojisinde Mangala (मंगल), Sanskrit dilinde ise, Koç Burcu ve Akrep Burcu işaretlerine sahip olan ve okült bilimleri öğreten savaş ilahından dolayı Angaraka denir. * Mars eski Mısırlılar’da “kızıl Horus” anlamında "Ḥr Dšr";;;; adını almıştır. * İbranicede Mars’a “kızaran” anlamında Ma'adim (מאדים) denir ki, Mars’taki en büyük kanyona da bu ad (Ma'adim Vallis) verilmiştir. * Gezegenin Arapça’daki adı El-Mirrih’tir, oradan da Türkçeye Merih olarak geçmiştir. Eski Türkler’de Mars’a Sakit adı verilirdi. * Urdu ve Acem dillerinde de Merih (مریخ) olarak telaffuz edilir. Merih teriminin etimolojik kökeni bilinmemektedir. Eski İranlılar’da ise gezegene "iman ilahı"yla ilgili olarak Bahram (بهرام.) adı verilirdi.Encyclopedia/Bahram-Mars * Çin, Japon, Kore ve Vietnam kültürlerinde Mars eski Çin mitolosindeki beş unsurdan ateşle ilişkilendirilerek “ateş yıldızı” (火星) adıyla geçer.Qi Zheng 32px|left|♂Mars’ın sembolü astrolojik sembolünden yararlanılarak hazırlanmış bir sembol olup, bir daire ve küçük bir oktan oluşur. Bu, aslında, savaş ilahı Mars’ın kalkan ve mızrağının stilize bir temsilidir. Biyolojide de eril cinsiyeti göstermede kullanılan bu sembol, simyada karakteristik rengi kırmızı olan Mars’ın hükmettiği demir elementini simgeler; Mars da kırmızımsı rengini demir oksite borçludur."Planet Symbols ". NASA solar system exploration. === “Zeki Marslılar” === küçükresim|100px| Cydonia bölgesinde insan suratına benzetilen, doğal olmayabileceği iddia edilen oluşum. Viking-1,1976 küçükresim|100px| İnsan suratına benzetilen oluşum yakınlarında doğal olmayabileceği iddia edilen piramit benzeri oluşumlar Mars’ta zeki bir yaşam olabileceği konusunda 19 ve 20. yüzyıllarda, özellikle Mars’ın modern uzay araçlarınca incelenmesinden önce çeşitli iddialarda bulunulmuştur. Bu iddialardan bazıları şöyle özetlenebilir: * 19. yy. sonlarındaki popüler görüşe göre Mars zeki Marslılar’ca meskundu. Schiaparelli’nin gözlemlediği kanallar ile Percival Lowell’ın kitapları insanlarda şu kavramın doğmasına neden olmuştu: Mars soğuk, çorak bir gezegen olmakla birlikte burada sulama çalışmaları yapan eski uygarlıklar mevcuttu."Percivel Lowell's Canals ". * 1899 Colorado Springs Laboratuvarı’nda alıcılarını kullanarak atmosferdeki radyo gürültülerini incelemeye çalışan mucit Nikola Tesla, sonradan bir başka gezegenden, muhtemelen Mars’tan gelmekte olduğunu iddia ettiği, tekrarlanan sinyaller saptadı. Bu düşüncesini 1901’deki bir konuşmasında açıkladı.Tesla, Nikola (February 19, 1901). "Talking with the Planets ". Collier's Weekly. Lord Kelvin, Tesla’nın Dünya-dışı yaşamla ilgili varsayımlarını önceleri desteklemişse de, sonradan reddetmiştir.Cheney, Margaret (1981). Tesla, man out of time. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall. p. 162. ISBN 978-0-13-906859-1. OCLC 7672251 ."Departure of Lord Kelvin", The New York Times, May 11, 1902, p.29. * 1901’de ise Harvard College Gözlemevi müdürü Edward Charles Pickering, New York Times’taki bir makalede Arizona’daki Lowell Gözlemevi’nden Mars’tan irtibat kurma girişimlerinin olduğunu doğrulayıcı bir telgraf almış bulunduğunu açıkladı.Professor Pickering (January 16, 1901). "The Light Flash From Mars " (PDF). The New York Times. Archived from the original on 2007-05-20. * 20. yy.’ın son çeyreğinde Mars’a giden uzay araçları Mars’ta “zeki yaşam” ürünü olabilecek ikamet yapıları olmadığını ortaya koyduğunda, bu kez, Marslılar konusunda yeni görüşler ileri sürüldü. Bunlardan bazılarına göre, Marslılar farklı bir boyutta yaşamaktaydılar, kimilerine göre de Mars’ta saptanan insan suratı ve piramitler biçimindeki oluşumlar doğal oluşumlar değildiler. === Bilimkurgu === Bilimkurguda Mars kızıl renkte temsil edilmiş ve ilk zamanlardaki bilimsel spekülasyonlar doğrultusunda zeki canlılarca meskun olarak canlandırılmıştı. Marslılar’a ilişkin ilk bilimkurgu senaryoları içinde en tanınmışı H.G. Wells’in 1898’de yayımlanan, ölmekte olan gezegenlerinden kaçan Marslılar’ın Dünya’yı istila etmesini konu alan Dünyalar Savaşı'dır. Kitap, 1938’de radyoya, daha sonra sinemaya uyarlandı."Radio's War of the Worlds Broadcast (1938) ". Mars ya da Marslılar’a ilişkin diğer bilimkurgu eserlerinin arasında şunlar sayılabilir: * The Martian Chronicles (hikâye), Ray Bradbury. * Barsoom (hikâyeler serisi), Edgar Rice Burroughs. * Marvin the Martian (çizgi film), Warner Brothers. * Gulliver'in Gezileri, Jonathan Swift. * Mars Trilogy (hikâyeler serisi), Kim Stanley Robinson. * We Can Remember It for You Wholesale (hikâye), Philip K. Dick. (Bu hikâyeden uyarlanan Total Recall isimli film de bulunmaktadır.) * Babylon 5 (televizyon dizisi). * Gerçeğe Çağrı (sinema filmi). * Marslı (bilimkurgu romanı), Andy Weir. === Harita bağlantıları === * Mars Nomenclature * PDS Map-a-planet * Viking Photomap * MOLA (topographic) map == Notlar == == Kaynakça == Kategori:Karasal gezegenler
alt=Expression for Church numerals in lambda calculus|Programming language theory|link=Programming language theory alt=Hızlı sıralama algoritması|Hesaplamalı karmaşıklık teorisi|link=Hesaplamalı karmaşıklık teorisi alt=Hareket yakalamayla oluşturulmuş bir bilgisayar animasyonu örneği|Yapay zekâ|link=Yapay zekâ alt=Half-adder devresi|Bilgisayar mimarisi|link=Bilgisayar mimarisi Bilgisayar biliminin temel alanları bilgisayar programlama dillerini (sol üst), algoritmaların dizayn ve analizini (sağ üst), akıllı sistemlerin yapılmasını (sol alt) ve elektrik donanımları (sağ alt) kapsar. alt=|küçükresim|Bilgisayar bilimi; pratik tekniklerle birlikte veri ve hesaplamanın teorik temellerini de ele almaktadır. Şekilde en kısa yol problemi ve çözüm algoritması animasyonu veriliyor. Bilgisayar bilimi, bilgisayarların tasarımı ve kullanımı için temel oluşturan teori, deney ve mühendislik çalışmasıdır. Hesaplamaya ve uygulamalarına bilimsel ve pratik bir yaklaşımdır. Bilgisayar bilimi; edinim, temsil, işleme, depolama, iletişim ve erişimin altında yatan yönteme dayalı prosedürlerin veya algoritmaların fizibilitesi, yapısı, ifadesi ve mekanizasyonunun sistematik çalışmasıdır. Bilgisayar biliminin alternatif, daha özlü tanımı "büyük, orta veya küçük ölçekli algoritmik işlemleri otomatikleştirme çalışması" olarak nitelendirilebilir. Bir bilgisayar bilimcisi, hesaplama teorisi ve hesaplama sistemlerinin tasarımı konusunda uzmanlaşmıştır.WordNet Search 3.1 Wordnetweb.princeton.edu. Retrieved 2012-05-14 Alanları teorik ve pratik disiplinlere ayrılabilir. Bilgisayar grafikleri gibi alanlar, gerçek dünya görsel uygulamalarını vurgularken, hesaplamalı karmaşıklık teorisi (hesaplama ve zor olan sorunların temel özelliklerini araştıran) gibi bazı alanlar oldukça özeldir. Diğer alanlar sıklıkla hesaplamanın uygulanması konusunda karşılaşılan zorluklara odaklanmaktadır. Örneğin, programlama dili teorisi, hesaplamanın tanımlamasına yönelik çeşitli yaklaşımları ele alırken, bilgisayar programcılığının kendisi de programlama dili ve karmaşık sistemlerin kullanımının çeşitli yönlerini inceler. Bununla beraber insan- bilgisayar etkileşimi alanı; bilgisayarları ve hesaplamaları yararlı, kullanışlı ve evrensel olarak insanlara ulaştırmaya yönelik zorlukları tanımlamaya ve onları aşmaya çalışmaktadır. == Tarihi == Daha sonraları bilgisayar bilimi haline gelecek olgunun en eski temelleri, modern dijital bilgisayarın icadından önce gelmektedir. Abaküs gibi sabit sayısal işlemler için kullanılan hesap makineleri, antik çağlardan beri var olmuştur. Bunlar çarpma ve bölme gibi temel hesaplamalara yardımcı oluyordu. Ayrıca, hesaplamaları gerçekleştirmek için kullanılan algoritmalar, antik çağlardan beri, hatta gelişmiş bilgisayar ekipmanlarının geliştirilmesinden önce de var olmuştur. Blaise Pascal, 1642'de kendi ismini verdiği mekanik hesap makinesini tasarladı ve geliştirdi."Blaise Pascal" . School of Mathematics and Statistics University of St Andrews, Scotland. 1673'te Gottfried Leibniz, "Stepped Reckoner" adında bir dijital mekanik hesap makinesi tasarladı. İlk bilgisayar bilimcisi ve bilgi teorisyeni olarak düşünebilir. Leibniz'i ilk bilgisayar bilimcisi olarak kabul etmemiz için diğer sebeplerin yanı sıra kendisinin, ikili sayı sisteminde belgeli ve sistemli biçimde çalışmış olması yeterlidir. Thomas de Colmar, 1820'de mekanik hesap makinesi endüstrisini başlattı ve basitleştirilmiş aritmometre'yi piyasaya sundu. Bu hesap makinesi, günlük olarak ofis ortamında kullanılabilecek kadar donanımlı ve güvenilir ilk hesap makinasıydı. Charles Babbage, 1822'de ilk "Otomatik çalışan mekanik hesap makinesi" olan Fark Makinesi'nin (İngilizce: Difference Engine) tasarımını başlattı ve bu çalışmalarının neticesinde ona ilk programlanabilir mekanik hesap makinesi fikri olan "Analitik Tabanlı Motor" ismini verdi. Bu makineyi 1834'te geliştirmeye başladı ve iki yıldan az bir sürede modern bilgisayarın göze çarpan özelliklerinin çoğunu çizmişti.a b Anthony Hyman (1982). Charles Babbage, pioneer of the computer. 1843 yılında Ada Lovelace, "Analitik Motor" hakkındaki bir Fransız makalesinin çevirisi sırasında, içerdiği birçok nottan birinde, günümüzde ilk bilgisayar programı olarak düşünülen Bernoulli sayılarını hesaplamak için bir algoritma yazdı."A Selection and Adaptation From Ada's Notes found in Ada, The Enchantress of Numbers," by Betty Alexandra Toole Ed.D. Strawberry Press, Mill Valley, CA". Archived from the original on February 10, 2006. Retrieved 2006-05-04. 1885 civarında Herman Hollerith, istatistiksel bilgileri işlemek için delikli kartlar kullanan çizelgeleyiciyi (tabulator) icat etti; Sonunda çalışmaları kendi şirketi IBM'in bir parçası haline geldi. 1937'de, Babbage'ın imkânsız rüyasından yüz yıl sonra, Howard Aiken, her türden delikli kart ekipmanı üreten IBM'i ikna etti ve Babbage'ın Analitik Motor fikrinden yola çıkarak dev programlanabilir hesap makinesi geliştirmek için çalışmalar yaptı. Başarıyla yürüttüğü çalışmalarının sonucunda "ASCC / Harvard Mark I" hesap makinesini icat etti."In this sense Aiken needed IBM, whose technology included the use of punched cards, the accumulation of numerical data, and the transfer of numerical data from one register to another", Bernard Cohen, p.44 (2000) Bu cihazda kartlar ve merkezi işlem birimi (CPU) kullanıldı. Makine çalışması bittiğinde, çevresindekiler "Babbage'nin hayali gerçeğe dönüştü!" diyerek Howard Aiken'i takdir ettiler.Brian Randell, p. 187, 1975 1940'lı yıllarda, yeni ve daha güçlü bilgi işlem makineleri geliştirildiğinde, hesaplama terimi için insanlardan ziyade makinelere atıfta bulunulmaktaydı.The Association for Computing Machinery (ACM) was founded in 1947. Bilgisayarların sadece matematiksel hesaplamalardan daha fazlası için kullanılabileceği netleştikçe, bilgisayar bilimi alanı, genel olarak hesaplamayı incelemek üzere genişletildi. Bilgisayar bilimi, 1950'lerde ve 1960'ların başında ayrı bir akademik disiplin olarak kurulmaya başlandı.a b c Denning, Peter J. (2000). "Computer Science: The Discipline" (PDF). Encyclopedia of Computer Science. Archived from the original (PDF) on 2006-05-25."Some EDSAC statistics" . Cl.cam.ac.uk. Retrieved 2011-11-19. Dünyanın ilk bilgisayar bilimleri lisans programı olan Cambridge Bilgisayar Bilimleri diploması, 1953'te Cambridge Bilgisayar Laboratuvarı'nda verilmeye başladı. ABD'deki ilk bilgisayar bilimleri programı, 1962'de Purdue Üniversitesi'nde kuruldu."Computer science pioneer Samuel D. Conte dies at 85" . Purdue Computer Science. July 1, 2002. Retrieved December 12, 2014. Pratik bilgisayarlar piyasaya çıktığından beri, birçok bilgisayar uygulaması, kendi sistemlerine sahip farklı birer çalışma alanları haline geldi. Başlangıçta pek çok insanın, bilgisayarın bilimsel bir çalışma alanı olmasının imkânsız olduğuna inanmasına rağmen, bilgisayarlar 1950'li yıllarda giderek daha fazla akademik nüfus arasında kabul gördü.a b Levy, Steven (1984). Hackers: Heroes of the Computer Revolution. Doubleday. ISBN 0-385-19195-2.a b c d Tedre, Matti (2014). The Science of Computing: Shaping a Discipline. Taylor and Francis / CRC Press. Bu süre zarfında bilgisayar bilimleri devriminin bir parçasını oluşturan günümüzde geniş kitleler tarafından bilinen IBM markası sesini duyurmaya başladı. IBM (International Business Machines'in kısaltması), IBM 704 "IBM 704 Electronic Data Processing System—CHM Revolution". Computerhistory.org. Retrieved 2013-07-07. ve daha sonra bu tür cihazların arama periyodu boyunca yaygın olarak kullanılan IBM 709 bilgisayarlarını piyasaya sürdü. "Yine de bu ilkel IBM bilgisayarı ile çalışırken bir harfi yanlış yerleştirmiş olsaydınız sinir bozucu olurdu, çünkü program çökerdi ve bütün süreci yeniden baştan başlatmanız gerekirdi." 1950'lerin sonlarında bilgisayar bilimleri disiplini gelişim aşamasındaydı ve bu tür sorunlar sıradan olarak kabul görmekteydi."IBM 709: a powerful new data processing system" (PDF). Computer History Museum. Retrieved December 12, 2014. Zaman, bilgisayar teknolojisinin kullanışlılığında ve etkinliğinde önemli gelişmeler kaydetti."Timeline of Computer History" . Computer History Museum. Retrieved November 24, 2015. Modern toplumda, bilgisayar teknolojileri yalnızca uzmanlar ve profesyoneller tarafından değil, neredeyse her yerde bulunan kullanıcı tabanına ulaştı. Bilgisayar teknolojisi kullanıcılarında ciddi ve belirgin bir artış yaşandı. Başlangıçta, bilgisayarlar oldukça pahalıydı ve kısmen profesyonel bilgisayar operatörleri tarafından verimli bir şekilde kullanılmak için bir miktar insan yardımına yani teknik desteğe ihtiyaç vardı. Bilgisayarın geniş kitleler tarafından benimsenmesi ancak bilgisayarların daha geniş ve uygun fiyatlı hale gelmesiyle ve ortak kullanım için daha az insan faktörüne ve teknik desteğe ihtiyaç duyulduğunda mümkün hale geldi. == Katkıları == Bilgisayar bilimi, resmi bir akademik disiplin olarak kısa geçmişine rağmen, bilime ve topluma bir takım önemli katkılar sağlamıştır. -özellikle elektronikle birlikte- Bilgi Çağında kurulan bir bilimdir ve insanlığın ilerlemesinde adeta bir şoför haline gelmiştir. İnsanlığın teknolojik ilerlemesinde büyük sıçrayış olarak görülen bilimsel bilgiye dayalı karar verme ve günümüzün bilgi toplumu ideallerinin temel yapı taşlarından birisi haline gelmiştir. Bu katkılar şunları içerir: Mevcut bilgi çağını ve İnternet'i içeren dijital devrimin başlangıcıdır."Computer Science : Achievements and Challenges circa 2000"(PDF). Archived from the original (PDF) on September 11, 2006. Retrieved January 11, 2007. Hesaplamanın ve hesaplanabilirliğin biçimselleştirilmiş bir tanımıdır. Bilgisayar bilimi; hesaplanamaz, çözülemez ve zor olarak kabul edilmiş problemlerin çözülebileceğinin bir nevi kanıtıdır.Constable, R. L. (March 2000). "Computer Science: Achievements and Challenges circa 2000" (PDF). Çeşitli soyutlama seviyelerinde metodolojik bilgilerin tam olarak ifade edilmesi için araç olan programlama dili kavramı türemiştir.Abelson, H.; G.J. Sussman with J. Sussman (1996). Structure and Interpretation of Computer Programs (2nd ed.). MIT Press. ISBN 0-262-01153-0. The computer revolution is a revolution in the way we think and in the way we express what we think. The essence of this change is the emergence of what might best be called procedural epistemology — the study of the structure of knowledge from an imperative point of view, as opposed to the more declarative point of view taken by classical mathematical subjects. Kriptografi alanında örneğin Enigma kodunu kırmak, İkinci Dünya Savaşı sırasında Müttefiklerin zaferine katkıda bulunan önemli bir faktördü.David Kahn, The Codebreakers, 1967, ISBN 0-684-83130-9. Bilgisayar uygulamaları sayesinde bilimsel hesaplama yöntemleri gelişmiştir. Böylelikle süreçlerin ve durumların pratik olarak değerlendirilmesi ve kısmi de olsa süreçleri kontrol edilebilir bir karmaşıklığa indirgenmesi mümkün hale gelmiştir. Aynı zamanda insan zihni üzerinde ileri düzeyde çalışmayı mümkün kıldı ve "İnsan Genomu Projesi" ile insan genomunun haritalandırılması mümkün oldu. Örneğin Folding@home gibi dağıtık bilgi işlem projeleriyle protein katlanması keşfedildi. Algoritmaya dayalı ticaret alanında yapay zekâ, makine öğrenimi, istatistiksel ve sayısal teknikler vb. bilgisayar bilimleri konuları kullanılarak finansal piyasalardaki verimlilik ve likidite arttı."Black box traders are on the march". The Telegraph. August 26, 2006. Archived from the original on June 21, 2008. Ayrıca yüksek frekanslı algoritmik ticaret de volatiliteyi artırmıştır."The Impact of High Frequency Trading on an Electronic Market" . Papers.ssrn.com. doi:10.2139/ssrn.1686004. Retrieved 2012-05-14. Bilgisayar grafikleri ve bilgisayar tarafından oluşturulmuş görüntüler, özellikle televizyon, sinema, reklam, animasyon ve video oyunlarında kullanılmış ve özetle modern eğlence dünyasında her yerde kullanılır hale gelmiştir. Hatta kullanılan tekniğe göre değişmekle beraber yapaylık içermeyen CGI teknolojili filmler genellikle dijital kameralar üzerinde filme alınmakta, dijital video düzenleyicisi kullanılarak düzenlenip veya post-processing tekniğiyle işlenebilmektedir. Bu sayede günümüz filmlerindeki efektler başarılı şekilde uygulanmaktadır.Matthau, Charles. "How Tech Has Shaped Film Making: The Film vs. Digital Debate Is Put to Rest" . Wired. Retrieved November 24, 2015. Akışkanlar dinamiği hesaplamalarında, fiziksel, elektriksel ve elektronik sistemlerde, devre tasarımlarında, toplumların yaşantısı, sosyal durumlar (özellikle savaş oyunları) ve ortak yaşam alanları gibi çeşitli süreçlerde bilgisayar simülasyonları kullanılmaktadır. Modern bilgisayarlar, uçak gibi özel tasarımların optimizasyonunu mümkün kılmaktadır. Elektrikli ve elektronik devre tasarımında dikkat çeken unsurlar SPICE ve yeni (veya değiştirilmiş) tasarımların fiziksel olarak gerçekleştirilmesi için yazılımlardır. Ayrıca, entegre devreler için gerekli tasarım yazılımının kullanılması da mümkündür. Yapay zekâ daha verimli ve karmaşık bir hal aldığından giderek önem kazanmaktadır. Yapay zekânın birçoğu evde görülebilen formdadır, örneğin robotik elektrikli süpürgeler gibi birçok yapay zekâ uygulaması vardır. Video oyunları, modern savaş teknolojilerinde dronlar ve füze savar sistemleri kullanılmaktadır. Ve ayrıca takım destekli robotlar da yapay zekanın kullanım alanlarına örnek olarak gösterilebilir. == Etimoloji == İlk 1956'da önerilmiş olmasına rağmen "bilgisayar bilimi" terimi 1959'da ACM'nin İletişim Bildirisinde ortaya çıkarLouis Fine (1959). "The Role of the University in Computers, Data Processing, and Related Fields". Communications of the ACM. 2 (9): 7–14., çünkü Louis Fein 1921 yılında Harvard Business School'un yaratılışına benzer şekilde bilgisayar bilimleri için de bir enstitünün kurulmasını savunmaktadır. Yönetim bilimi (management science) gibi bir alanın akademik disipline özgü özelliklere sahip olarak tanınmasına rağmen pek çok konuda uygulanmış ve disiplinler arası bir nitelikte olan bilgisayar biliminin akademik yönlerini savunarak kendini haklı çıkarmıştır."Stanford University Oral History" . Stanford University. Retrieved May 30, 2013. Kendisinin bu yöndeki çabaları ve diğer pek çok sayısal analizci George Forsythe gibi isimlerin çabaları ödüllendirildi: Üniversiteler 1962'de Purdue'den başlayarak üniversitelerinin bünyesinde bu tür programlar açmaya başladı.Donald Knuth (1972). "George Forsythe and the Development of Computer Science" . Comms. ACM. Archived October 20, 2013, at the Wayback Machine. Bu kabule rağmen kayda değer bir kitle de bilgisayar biliminin salt bilgisayardan ibaret olmadığını ve kelimenin yetersiz olduğunu savunmaktaydı. Bu nedenle birkaç alternatif isim önerildi.Matti Tedre (2006). "The Development of Computer Science: A Sociocultural Perspective" (PDF). p. 260. Retrieved December 12, 2014. Büyük üniversitelerin bazı bölümleri, bu farkı tam olarak vurgulamak için bilgisayar bilimi terimini tercih etmektedir. Danimarkalı bilim insanı Peter Naur, bu bilimsel disiplinin yani bugün bilgisayar bilimleri olarak anılan alanın, veri ve veri işleme konuları etrafında şekillenmesi gerektiğini savunmaktaydı ve dataloji (datalogy) Peter Naur (1966). "The science of datalogy". Communications of the ACM. 9 (7): 485. doi:10.1145/365719.366510 terimini önerdi; bu sayede bahsi geçen disiplinin uğraş alanına mutlaka bilgisayarların dahil olmadığı savunuluyordu. Bu terimi kullanan ilk bilimsel kurum, 1969'da kurulan Kopenhag Üniversitesi'nde Dataloji Bölümü'nden ve Peter Naur'un dataloji bölümünün ilk profesörü olmasından kaynaklanmaktadır. Terim ağırlıklı olarak İskandinav ülkelerinde kullanılmaktadır. Naur tarafından da önerilen alternatif bir terim veri bilimidir; ancak bu terim artık istatistik ve veritabanlarının dahil edildiği farklı bir veri analizi alanı disiplini için kullanılmaktadır. Ayrıca, bilgisayarlı hesaplamanın ilk dönemlerinde Communications of the ACM bünyesinde çalışan bazı pratisyenlerin birkaç kelimesi önerildi: turingineer, turologist, flow-charts-man, applied meta- mathematician, ve applied epistemologist.Weiss, E. A.; Corley, Henry P. T. "Communications of the ACM". Communications of the ACM. 1 (4): 6. doi:10.1145/368796.368802. Üç ay sonra aynı dergide comptologist kavramı öne sürüldü ve ertesi sene bunu hypologist kelimesi takip etti.Communications of the ACM 2(1):p.4 Sonraki çalışmalarda computics terimi de önerildi.IEEE Computer 28(12):p.136 Avrupa'da, "automatic information" ifadesinin (örneğin, İtalyanca'daki "informazione automatica") sözleşmeli çevirileri yapılmasından sonra "information and mathematics" gibi kavramlar türetilmiş, örneğin; informatique (Fransızca), Informatik (Almanca), informatica (İtalyanca, Hollanda dili), informática (İspanyolca, Portekizce), informatika (Slav dilleri ve Macarca) veya Yunanca olarak pliroforiki (πληροφορική: bilişim anlamına gelir). Benzer kelime, Birleşik Krallık'ta (as in the School of Informatics of the University of Edinburgh) kabul edilmiştir.P. Mounier-Kuhn, L'Informatique en France, de la seconde guerre mondiale au Plan Calcul. L'émergence d'une science, Paris, PUPS, 2010, ch. 3 & 4. "Bununla birlikte, ABD'de informatics, uygulamalı bilgisayar bilimleriyle ilişkilidir veya bilgisayarlı hesaplama alanında çalışılan başka bir uğraş ile birlikte anılmaktadır." İlk kez Edsger Dijkstra tarafından formüle edilmemiş olmasına rağmen sıklıkla Dijkstra'ya atfedilen bir alıntıda kendisi bilgisayar bilimi için "teleskop ile kozmoloji ne kadar ilintiliyse, bilgisayar ile bilgisayar bilimleri de aynı şekilde ilintilidir." sözlerini belirtmektedir. Bilgisayarların, bilgisayar sistemlerinin tasarımı ve yerleştirilmesi genel olarak bilgisayar bilimleri dışındaki disiplinler olarak düşünülür. Örneğin, ticari bilgisayar sistemlerinin incelenmesi ve konuşlandırılmasına genellikle bilgi teknolojisi veya bilgi sistemleri denirken, bilgisayar donanımının çalışması genellikle bilgisayar mühendisliğinin bir parçası olarak düşünülür. Bununla birlikte, bilgisayar bilimi ile çeşitli disiplinler arasında ciddi bir etkileşim söz konusudur ve akademik çevrelerce göz ardı edilmemesi gerektiği düşünülmektedir. Bu nedenle bilgisayar bilimi araştırmaları; felsefe, bilişsel bilim, dil bilimi, matematik, fizik, biyoloji, istatistik ve mantık gibi diğer disiplinleri de sıklıkla kesiştirir. Bilgisayar bilimleri ve etkileşimde bulunduğu disiplinler hakkında bazı gözlemciler, örneğin hesaplama alanının matematiksel bir bilim olduğunu savunarak, bilgisayar bilimlerinin birçok bilimsel disiplinden ziyade matematikle daha yakın bir ilişki kurduğunu düşünüyordu.Erken bilgisayar bilimi Kurt Gödel ve Alan Turing gibi matematikçilerin çalışmalarından büyük ölçüde etkilenmiştir ve matematiksel mantık, kategori teorisi, alan teorisi ve cebir gibi alanlar göz önünde bulundurulduğunda bilgisayar bilimi ve matematik arasında bilgilerin yararlı bir şekilde değişimi açıkça görülmektedir. Bilgisayar bilimi ve yazılım mühendisliği arasındaki ilişki ise tartışmalı bir konudur. "Yazılım mühendisliği" teriminin ne anlama geldiği ve bilgisayar biliminin nasıl tanımlandığına dair anlaşmazlıklar nedeniyle karışıklığa neden olur.Tedre, M. (2011). "Computing as a Science: A Survey of Competing Viewpoints". Minds and Machines. 21 (3): 361–387. Diğer mühendislik ve bilim disiplinleri arasındaki ilişkiden bir ipucu alarak David Parnas, yazılım mühendisliğinin temel odağının pratik nitelikli amaca ulaşmak için spesifik hesaplamalar dizayn etmek olduğunu, bilgisayar biliminin odak noktasının ise genel olarak hesaplama ve onun özelliklerini incelediğini iddia etti. Bu iki alanların ayrı ama birbirini tamamlayıcı disiplinler oldukları düşünülmekteydi.Parnas, D. L. (1998). "Software engineering programmes are not computer science programmes". Annals of Software Engineering. 6: 19–37. Bilgisayar biliminin akademik, politik ve finansman yönleri, bu bölümün matematiksel bir vurguyla veya bir mühendislik vurgusu ile oluşup oluşmadığına bağlıdır. Matematik ağırlıklı ve sayısal oryantasyona sahip bilgisayar bilimleri bölümleri, sayısal bilimlerle uyum sağlamayı yani entegrasyonu esas almaktadırlar. Mühendislik ya da matematik ağırlıklı bilgisayar bilimleri bölümlerinin her ikisi de kendi alanlarına eğitici nitelik kazandırmak için diğer bilimlerle bağlantı kurmak ve disiplinler arası bir eğitim modeli yaratmak için çaba harcamaktadırlar. == Felsefe == Birtakım bilgisayar bilimcisi, bilgisayar bilimlerini üç ayrı paradigmaya ayırmak için fikir beyan ettiler. Peter Wegner, bu paradigmaların bilim, teknoloji ve matematik olduğunu savundu.Wegner, P. (October 13–15, 1976). Research paradigms in computer science—Proceedings of the 2nd international Conference on Software Engineering. San Francisco, California, United States: IEEE Computer Society Press, Los Alamitos, CA. Peter Denning'in çalışma grubu ise, bu paradigmaların teori, soyutlama (modelleme) ve tasarım olduğunu savundu.Denning, P. J.; Comer, D. E.; Gries, D.; Mulder, M. C.; Tucker, A.; Turner, A. J.; Young, P. R. (Jan 1989). "Computing as a discipline". Communications of the ACM. 32: 9–23. Amnon H. Eden ise "rasyonalist paradigma" (bu yaklaşım teorik bilgisayar bilimlerinde yaygın olarak kullanılan tümdengelim gibi konuların matematik kökenli olmasından dolayı bilgisayar bilimini matematiğin bir branşı olarak kabul etmektedir.) "teknokratik paradigma" (mühendislik yaklaşımlarını, belirgin olarak yazılım mühendisliğini bilgi işlem teknolojilerinde esas alma ve toplumda statülendirme) ve "bilimsel paradigma" (yapay zekânın bazı dallarında tanımlanabilen bilgisayarlarla ilgili çalışmalara doğal bilimin ampirik bakış açısıyla yaklaşmaktadır) ayrımlarından bahsetmiştir. == Bilgisayar biliminin alanları == Bilgisayar bilimi, bir disiplin olarak, algoritmaların teorik çalışmalarından hesaplama ve hesaplama sınırları çalışmalarına, donanım ve yazılım alanlarında bilgisayar sistemlerinin uygulanmasına ilişkin pratik ve teorik olmak üzere bir dizi konuyu kapsar.Computing Sciences Accreditation Board (May 28, 1997). "Computer Science as a Profession". Archived from the original on 2008-06-17. Retrieved 2010-05-23.Committee on the Fundamentals of Computer Science: Challenges and Opportunities, National Research Council (2004). "Computer Science: Reflections on the Field, Reflections from the Field. " National Academies Press. Computing Sciences Accreditation Board (Computing Sciences Akreditasyon Kurulu) olarak adlandırılan ve Computing Machinery Association (ACM) ve IEEE Computer Society (IEEE CS) "CSAB Leading Computer Education" . CSAB. 2011-08-03. Retrieved 2011-11-19. temsilcilerinden oluşan CSAB, bilgisayar disiplininde önemli olduğunu düşündüğü dört alanı şöyle tanımlamaktadır: # Hesaplama teorisi # Algoritmalar ve veri yapıları # Programlama metodolojisi ve dilleri # Bilgisayar elemanları ve mimarisi CSAB ayrıca, bilgisayar bilimlerinin önemli alanları olarak; yazılım mühendisliği, yapay zekâ, bilgisayar ağı ve iletişim, veritabanı sistemleri, paralel hesaplama, dağıtık hesaplama, insan-bilgisayar etkileşimi, bilgisayar grafikleri, işletim sistemleri ve sayısal ve sembolik hesaplama gibi alanları tanımlamaktadır. === Teorik bilgisayar bilimleri === Teorik bilgisayar bilimleri, matematiksel ve soyut olarak özetlenebilir, ancak motivasyonunu pratik ve günlük hesaplamalardan almaktadır. Amacı, hesaplamanın doğasını anlamak ve bu anlayışın bir sonucu olarak daha etkili metodolojiler geliştirmektir. Günümüzde matematiksel, mantıksal, standart kavram ve yöntemleri izah eden tüm makaleler, motivasyonlarının kaynağı olarak bilgisayar bilimi uygulamalarını net bir şekilde belirtip belirtmemesi ölçütünde kabul görmektedirler. ==== Hesaplama teorisi ==== Peter Denning'e göre, bilgisayar bilimi altında yatan temel soru "Ne, verimlilik sağlayacak biçimde otomatikleştirilebilir?" Hesaplama teorisi, nelerin hesaplanabileceği ve bunları gerçekleştirmek için ne kadar kaynak harcanacağı gibi temel sorulara cevap vermeye odaklanmıştır.Birinci soruyu cevaplamak için, hesaplanabilirlik teorisi hesaplamanın çeşitli teorik modellerinde hangi hesaplama problemlerinin çözülebileceğini inceler. İkinci soru, çok sayıdaki hesaplama problemlerini çözmeye yönelik farklı yaklaşımlarla ilişkili zaman ve mekan maliyetlerini inceleyen hesaplama karmaşıklığı teorisi tarafından ele alınmaktadır. "Millennium Prize Problems" problemlerinden biri olan Ünlü P = NP? problemi Clay Mathematics Institute P = NP October 14, 2013, at the Wayback Machine., hesaplama teorisinde hala açık ve çözülememiş bir sorundur. Dosya:NFAexample.svg| Dosya:Complexity classes.svg Dosya:Visual cryptography animation.gif| Dosya:Qubit registry.jpg| Otomata Teorisi Hesaplamalı karmaşıklık teorisi Kriptografi Kuantum hesaplama teorisi ==== Bilgi ve kodlama teorisi ==== Bilgi teorisi, bilginin nicelleştirilmesi ile ilgilidir. Bu teori, veri sıkıştırması,verilerin depolanması ve iletilmesi gibi sinyal işleme operasyonlarının temel sınırlarını bulmak için Claude Shannon tarafından geliştirildi.P. Collins, Graham (October 14, 2002). "Claude E. Shannon: Founder of Information Theory". Scientific American. Retrieved December 12, 2014. Kodlama teorisi, kodların özelliklerinin incelenmesi (bilgileri bir formdan diğerine dönüştürmek için kullanılan sistemler) ve bunların belirli bir uygulama için uygunluğunu inceler. Kodlar veri sıkıştırma, şifreleme, hata algılama ve düzeltme ve daha yakın zamanda ağ kodlaması için de kullanılır. Kodlar, etkin ve güvenilir veri iletim yöntemleri tasarlamak amacıyla incelenir. ==== Algoritmalar ve veri yapıları ==== Algoritmalar ve veri yapıları, yaygın olarak kullanılan hesaplama yöntemlerinin ve bunların hesaplama verimliliğinin incelenmesidir. ==== Programlama dili teorisi ==== Programlama dili teorisi, programlama dillerinin tasarımı, uygulanması, analizi, karakterizasyonu ve sınıflandırılması ile tekil özellikleri ele alan bir bilgisayar bilimi dalıdır. Hem matematiğe, hem yazılım mühendisliğine hem de dil bilimine bağlı olan bu alan bilgisayar biliminin disiplini içine girmektedir. Çok sayıda akademik dergisi bulunan etkin bir araştırma alanıdır. ==== Biçimsel yöntemler ==== Biçimsel yöntemler, yazılım ve donanım sistemlerinin spesifikasyonu, geliştirilmesi ve doğrulanması için matematik temelli bir tekniktir. Yazılım ve donanım tasarımı için biçimsel yöntemlerin kullanılması, diğer mühendislik disiplinlerinde olduğu gibi, uygun matematiksel analizlerin yapılması sayesinde geliştirilmekte olan bir tasarımın sağlamlığına ve güvenilirliğine katkıda bulunabileceği beklentisinden kaynaklanmaktadır. Yazılım mühendisliği için, özellikle emniyet veya güvenlikle ilgili önemli teorik bir temel oluşturmaktadır. Biçimsel yöntemler, hataları önlemeye yardımcı olduklarından ve sınama için bir çerçeve oluşturabildiklerinden, yazılım testi için kullanışlı bir yardımcıdır. Endüstriyel kullanım için ise takım desteği gereklidir. Bununla birlikte, biçimsel yöntemleri endüstride kullanmanın yüksek bedelinden ötürü,kullanım alanı genellikle güvenlik veya güvenliğin çok önemli olduğu, yüksek bütünlük gerektiren kritik yaşam sistemleri vb. alanların geliştirilmesi gibi uygulamalarla sınırlıdır. Biçimsel yöntemler en temel teorik bilgisayar bilimi konularının, özellikle mantık hesapları, biçimsel diller, otomata teorisi ve program semantiği gibi oldukça geniş bir çeşitliliğin uygulanması olarak tanımlanır; aynı zamanda, yazılım ve donanım özelliklerinde sorunların üstesinden gelmek için programlama dillerindeki tip sistemleri,cebirsel veri türleri ve doğrulama vb. alanları kullanmaktadır. === Uygulamalı bilgisayar bilimleri === Uygulamalı bilgisayar bilimi, gerçek dünya problemlerini çözmede doğrudan kullanılabilecek bazı bilgisayar bilimi kavramlarını araştırmayı, tanımlamayı, modellemeyi ve geliştirmeyi amaçlamaktadır. ==== Yapay zekâ ==== Yapay zekâ (Artifical Intelligence), insanlarda ve hayvanlarda bulunan problem çözme, karar verme, çevresel uyarlama, öğrenme ve iletişim gibi hedef odaklı süreçleri sentezlemeyi amaçlamaktadır veya bunları sentezlemek zorundadır. Sibernetik ve Dartmouth Konferansı'ndan (1956) sonra,nitelikli bir yapay zekâ araştırması için; matematik, sembolik mantık, göstergebilim, elektrik mühendisliği, zihin felsefesi, nörofizyoloji ve sosyoloji gibi uzmanlık alanları üzerine muhakkak disiplinler arası bir araştırma yapılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Yapay zekâ, popüler düşüncede robotik gelişme ile ilişkilidir, ancak pratik uygulamada genelleştirilmesi ya da tanımlanması "hesaplama anlayışı gerektiren yazılım geliştirme alanlarında kullanılan gömülü bir bileşen" olmuştur.Yapay zekânın başlangıç ​​noktası 1940'ların sonunda, Alan Turing'in "Bilgisayarlar düşünebilir mi?" sorusudur ve Turing testi hala insan-istihbarat ölçeğindeki bilgisayar çıktılarını değerlendirmek için kullanılsa da, soru hala etkili bir şekilde cevaplanmamıştır. Ancak, karmaşık formdaki gerçek dünya verilerini içeren bilgisayar uygulaması alanlarında; insan gözlemi ve müdahalesinin yerini alması nedeniyle değerlendirme, tahmini görevler ve otomasyon uygulamalarında gittikçe başarılı olmuştur. Dosya:Nicolas P. Rougier's rendering of the human brain.png| Dosya:Human eye, rendered from Eye.png| Dosya:Albert Einstein and Mathematics with Image processing-5.png| Makine öğrenimi Bilgisayarlı görü Görüntü işleme Dosya:KnnClassification.svg| Dosya:Julia iteration data.png| Dosya:Sky.png| Örüntü tanıma Veri madenciliği Evrimsel algoritma Dosya:Neuron.svg| Dosya:Latin alphabet.svg| Dosya:Robotics at IIT Kharagpur.jpg| Bilgi temsili Doğal dil işleme Robotik ==== Bilgisayar mimarisi ve mühendisliği ==== Bilgisayar mimarisi veya dijital bilgisayar organizasyonu, bir bilgisayar sisteminin kavramsal tasarımı ve temel operasyonel yapısıdır. Büyük ölçüde merkezi işlem birimini. (CPU) dahili olarak nasıl çalıştığına ve hafızadaki adreslere erişim sistemine odaklanmaktadır.A. Thisted, Ronald (April 7, 1997). "Computer Architecture" (PDF). The University of Chicago. Bu çalışma alanı; işlevsellik, performans ve maliyet hedeflerini karşılayan bilgisayarlar oluşturmak için donanım bileşenlerini seçip entegrasyon çalışmaları yürüten bilgisayar mühendisliği ve elektrik mühendisliği disiplinlerini sık sık içerir. ==== Bilgisayar performans analizi ==== Bilgisayar performans analizi; çıktıları iyileştirme, yanıt süresini kontrol etme, kaynakları verimli bir şekilde kullanma, tıkanıklığı ortadan kaldırma ve yoğun yüklenmelerde sistem performansı tahmin etme gibi genel hedefleri olan ve bunları iyileştirme çalışmaları yürütülen alandır. ==== Bilgisayar grafikleri ve görselleştirme ==== Bilgisayar grafikleri, dijital görsel içeriğin incelenmesi ve görüntü verisinin sentezi ve manipülasyonu ile ilgilidir. Bu çalışmalar, bilgisayar bilimi, görüntü işleme ve hesaplama geometrisi de dahil olmak üzere bilgisayar bilimlerindeki diğer alanlarla da bağlantılıdır ve özel efektler ile video oyunları alanlarında yoğun bir şekilde uygulanmaktadır. ==== Bilgisayar güvenliği ve kriptografi ==== Bilgisayar güvenliğinin amacı; sistemin, amaçlanan kullanıcılar için erişilebilirliğini ve kullanılabilirliğini korurken, yetkisiz erişim, bozulma veya harici modifikasyona karşı bilgilerin korunmasını içeren bir bilgisayar teknolojisi dalıdır. Kriptografi gizleme (şifreleme) ve dolayısıyla şifre kırma (ya da şifre çözme) bilgisinin uygulanması ve incelenmesidir. Modern şifreleme, büyük oranda bilgisayar bilimi ile ilgilidir, çünkü birçok şifreleme ve şifre çözme algoritmaları hesaplama karmaşıklığı alanına dayalıdır. ==== Hesaplamalı bilim ==== Hesaplamalı bilim (veya bilimsel hesaplama), matematiksel modellemeler ve niceliğe dayalı analiz teknikleri oluşturmak ve bilimsel problemleri analiz etmek ve çözümlemek için bilgisayarı araç olarak kullanan bir çalışma alanıdır. Pratikte, bilgisayar simülasyonunun ve diğer hesaplama biçimlerinin, çeşitli bilim dallarındaki sorunlara uygulanması anlamına gelmektedir. Dosya:Lorenz attractor yb.svg| Dosya:1u04-argonaute.png| Sayısal analiz Biyoenformatik ==== Bilgisayar ağları ==== Bilgisayar bilimlerinin bu dalı, bilgisayarlar arasındaki ağları dünya çapında yönetmeyi ve problemleri aşmayı amaçlamaktadır. ==== Eşzamanlı, paralel ve dağıtılmış sistemler ==== Eşzamanlılık, birçok hesaplamanın aynı anda ve potansiyel olarak birbiriyle etkileşime girdiği sistemlerin bir özelliğidir. Petri ağları, süreç hesapları ve Paralel Rastgele Erişim Makinesi modeli de dahil olmak üzere genel eşzamanlı hesaplama için bir takım matematiksel modeller geliştirilmiştir. Dağıtılmış bir sistem eşzamanlılık fikrini bir ağ üzerinden bağlanan birden fazla bilgisayara genişletir. Aynı dağıtılan sistem içindeki bilgisayarlar kendi özel belleğine sahiptir ve ortak bir amaç edinmek için bilgi kendi aralarında sıklıkla değiştirilir. ==== Veritabanları ==== Veritabanı, büyük miktardaki veriyi kolayca organize etmek, depolamak ve transfer etmek için tasarlanmıştır. Sayısal veritabanları, veritabanı modelleri ve sorgu dilleri aracılığıyla veri saklamak, oluşturmak, korumak ve aramak için veritabanı yönetim sistemleri sıklıkla kullanılmaktadır. Özellikle finans, emniyet ve kamusal alanlarda kullanımı yaygındır. ==== Yazılım mühendisliği ==== Yazılım mühendisliği, yüksek kalitede, ekonomik, bakıma açık ve hızlı geliştirmeyi sağlamak için yazılım tasarlama, uygulama ve değiştirme çalışmasıdır. Yazılım tasarımına sistematik ve bilimsel yaklaşım, mühendislik çalışmalarının yazılıma uygulanmasıyla mümkün hale gelmektedir. Yazılım mühendisliği, yazılımın organizasyonu ve analizi ile ilgilenmektedir-sadece yeni yazılımların oluşturulması veya üretimi ile değil, dahili bakım ve düzenleme ile de ilgilenmektedir. Her iki bilgisayar uygulamaları yazılım mühendisi ve bilgisayar sistemleri yazılım mühendisi, 2008-2018 yılları arasında en hızlı büyüyen meslekler arasında yer alması bekleniyor. == Bilgisayar bilimlerindeki bazı büyük yaklaşımlar == Hesaplama filozofu Bill Rapaport "Great Insights of Computer Science" adlı eserinde bilgisayar bilimlerinde büyük yaklaşımların üçünü kaydetti:"What Is Computation?" . buffalo.edu. Gottfried Wilhelm Leibniz, George Boole, Alan Turing, Claude Shannon ve Samuel Morse'ın bilgisayar bilimlerine bakış açısı: Bilgisayarın "herhangi bir şeyi" temsil etmek için kullanması gereken iki nesne var. Hesaplanabilir bir problemle ilgili tüm bilgiler sadece 0 ve 1 (veya "açma / kapama", "mıknatıslanmış / mıknatıssız","yüksek gerilim / düşük gerilim" vb.) gibi kolayca ayırt edilebilir iki durum arasında geçiş yapabilen diğer dengeli çiftler kullanılarak temsil edilebilir. Ayrıca bkz: Dijital fizik Alan Turing'in anlayışı: Bir bilgisayarın "herhangi bir şey" yapmak için gerçekleştirmesi gereken yalnızca beş eylem var. Her algoritma, yalnızca beş temel talimattan oluşan bir bilgisayar için bir dilde ifade edilebilir: Bir yerden sola hareket et; Sağa herhangi bir yere git; Geçerli konumda sembolü oku; Geçerli konumda 0 yazdır; Geçerli konumda 1 yazdır. Ayrıca bkz: Turing makinesi Corrado Böhm ve Giuseppe Jacopini'nin yaklaşımı: Bir bilgisayarın "herhangi bir şey" yapabilmesi için gereken bu eylemleri (daha karmaşık olana doğru) birleştirmenin üç yolu vardır. Özetle herhangi bir temel talimat kümesini daha karmaşık olacak biçimde birleştirmek için yalnızca üç kural gereklidir: Sıralama: önce şunu yapın, sonra bunu yapın; Seçim: Böyle bir durumda bunu yapın, daha sonraki durumda bunu yapın, bu durumlardan birisi değilse bunu yapın; Tekrarlama: Şöyle bir durumda şu şartlar sağlanıyor iken durumu tekrarla ve bu esnada şu işlemleri sırasıyla gerçekleştir. == Akademi == Konferanslar bilgisayar bilimi araştırmaları için çok önemli olaylardır. Bu konferanslarda, kamu ve özel sektörde araştırmacılar yeni çalışmalarını sunmakta ve bir araya gelmektedirler. Diğer birçok akademik alanın aksine, bilgisayar bilimlerinde, konferans bildirilerinin prestijleri dergi yayınlarından daha yüksektir.Meyer, Bertrand (April 2009). "Viewpoint: Research evaluation for computer science". Communications of the ACM. 25 (4): 31–34.Patterson, David (August 1999). "Evaluating Computer Scientists and Engineers For Promotion and Tenure ". Computing Research Association. Bunun için önerilen bir açıklamada; bilgisayar bilimleri dalının, diğer dallara nispeten hızlı bir şekilde geliştirilmesini, sonuçların hızlı bir şekilde incelenmesini ve dağılımını gerektirmesidir. Bu nitelikteki çalışmalar ise dergilerden ziyade konferanslar tarafından daha iyi ele alınmaktadır ve bu sayede verimlilik artmakta, kitlelere daha etkin ulaşılabilmekte ve yapılan işlerin performansı artmaktadır. == Eğitim == Bilgisayar bilimi nispeten yeni bir alan olduğundan, okullarda ve üniversitelerde diğer akademik alanlar kadar yaygın şekilde öğretilmemektedir. Örneğin, 2014 yılında Code.org, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki liselerin yalnızca yüzde 10'unun bilgisayar bilimi eğitimi verdiğini tahmin ediyordu."Computer Science: Not Just an Elective Anymore" . Education Week. February 25, 2014. Computing Machinery (ACM) ve Bilgisayar Bilimi Öğretmenleri Derneği (CSTA) tarafından düzenlenen 2010 raporunda, 50 eyaletten sadece 14'ünün lise bilgisayar bilimi için önemli eğitim standartlarını benimsediği ortaya çıktı."Running On Empty" (PDF). October 2010. Bununla birlikte, bilgisayar bilimleri eğitimi her yıl artan bir şekilde büyümektedir."How to Teach Computational Thinking—Stephen Wolfram Blog" . blog.stephenwolfram.com. Retrieved 2016-09-16. İsrail, Yeni Zelanda ve Güney Kore gibi bazı ülkeler halihazırda ulusal orta öğretim müfredatlarında bilgisayar bilimine yer vermektedirler."A is for algorithm" . The Economist. April 26, 2014."Computing at School International comparisons" (PDF). Retrieved 20 July 2015. Birçok ülke de bu gelişmeyi takip ederek müfredatlarını değiştirmektedir.Scott, Michael; Ghinea, Gheorghita (17 April 2013). Educating Programmers: A Reflection on Barriers to Deliberate Practice (pdf). Proceedings of the 2nd HEA Conference on Learning and Teaching in STEM Disciplines. HEA. pp. 85–90."Adding Coding to the Curriculum" . New York Times. March 23, 2014 Türkiye'de de bu yönde yapılan çalışmalar 2015 yılında bakanlık tarafından duyurulmuştur. Çoğu ülkede bilgisayar bilimleri eğitiminde önemli bir cinsiyet farkı vardır. Örneğin, ABD'de 2012'de bilgisayar bilimleri derecelerinin yaklaşık %20'si kadına verildi."IT gender gap: Where are the female programmers?". Retrieved 20 July 2015. Türkiye'de bu oranlar ise %10 ila %30 civarında değişmektedir. Bu cinsiyet arasındaki uçurum diğer Batı ülkelerinde de bulunmaktadır."IT gender gap: Where are the female programmers?". Bununla birlikte, dünyanın bazı yerlerinde, bu cinsiyet dağılımı dengesizliği küçük veya yok denecek kadar azdır. 2011'de, Malezya'daki bilgisayar bilimleri derecelerinin yaklaşık yarısı kadına verildi."what gender is science" (PDF). Retrieved 20 July 2015. 2001 yılında kadınlar, Guyana'daki bilgisayar bilimleri mezunlarının %54.5'ini oluşturuyordu. == Kaynakça ==
Empati şu anlamlara gelebilir: * Empati * Empati (kitap) * Empathy (yazılım)
Türkiye cumhurbaşkanları listesi, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı olarak görev yapmış kişileri içeren liste. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'na göre Cumhurbaşkanı devlet ve hükûmet başkanıdır. Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin başkomutanlığını temsil eder. Cumhurbaşkanı, beş yıllığına görev yapar. Bir kimse en fazla iki defa cumhurbaşkanı seçilebilir. Cumhurbaşkanının hastalık, yurt dışına çıkma, ölüm, çekilme veya başka bir nedenle görevini sürdürememesi durumunda yenisi seçilene kadar en yaşlı cumhurbaşkanı yardımcısı, cumhurbaşkanlığına vekâlet eder. Cumhurbaşkanı; kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış ve milletvekili seçilme yeterliğine sahip Türk vatandaşları arasından doğrudan halk tarafından seçilir. Bugüne kadar on kişi ant içerek cumhurbaşkanlığı yaparken beş kişi de cumhurbaşkanlığına vekillik etmiştir. Bu kişilerden ikisi görevleri sırasında doğal nedenlerden hayatlarını kaybetti (Mustafa Kemal Atatürk ve Turgut Özal), biri askerî darbe sonucu devrildi (Celâl Bayar) ve biri Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından sağlık sebepleriyle görevden alındı (Cemal Gürsel). İlk Cumhurbaşkanı Atatürk, 1923'te oy birliği ile seçildi. On beş yıl, on iki gün ile bu görevde en çok kalan kişi olan Atatürk, dört dönem cumhurbaşkanlığı yaptı. Özal ise üç yıl, yüz elli dokuz gün Cumhurbaşkanlığı yaparak bu görevde en az kalan kişi oldu. Göreve geldiğinde 42 yaşında olan Atatürk en genç, 69 yaşında olan Fahri Korutürk ise en yaşlı cumhurbaşkanıdır. == Cumhurbaşkanları listesi == Fotoğraf İsim Görev süresi ve yetki Görev süresi ve yetki Görev süresi ve yetki Parti Parti Önceki Görevi 1 100px Mustafa Kemal Atatürk 1923 1938 Cumhuriyet Halk Partisi 1. TBMM Başkanı 1 100px Mustafa Kemal Atatürk 1923 1938 Cumhuriyet Halk Partisi 1. TBMM Başkanı 1 100px Mustafa Kemal Atatürk 1923 1938 Cumhuriyet Halk Partisi 1. TBMM Başkanı 1 100px Mustafa Kemal Atatürk 1923 1938 Cumhuriyet Halk Partisi 1. TBMM Başkanı 1 100px Mustafa Kemal Atatürk Cumhuriyet Halk Partisi 1. TBMM Başkanı 2 100px İsmet İnönü 1938 1950 Cumhuriyet Halk Partisi 1. Türkiye Başbakanı 3 100px Celâl Bayar 1950 1960 Demokrat Parti 3. Türkiye Başbakanı 3 100px Celâl Bayar 1950 1960 Demokrat Parti 3. Türkiye Başbakanı 3 100px Celâl Bayar 1950 1960 Demokrat Parti 3. Türkiye Başbakanı 3 100px Celâl Bayar Demokrat Parti 3. Türkiye Başbakanı 4 100px Cemal Gürsel 1961 1966 Bağımsız Milli Birlik Komitesi Başkanı 5 100px Cevdet Sunay 1966 1973 Bağımsız 12. TSK Genelkurmay Başkanı 5 100px Cevdet Sunay Bağımsız 12. TSK Genelkurmay Başkanı 6 100px Fahri Korutürk 1973 1980 Bağımsız Türkiye Moskova Büyükelçisi 7 100px Kenan Evren 1982 1989 Bağımsız Milli Güvenlik Konseyi Başkanı 8 100px Turgut Özal 1989 1993 Bağımsız 19. Türkiye Başbakanı 8 100px Turgut Özal Bağımsız 19. Türkiye Başbakanı 9 100px Süleyman Demirel 1993 2000 Bağımsız 12. Türkiye Başbakanı 10 100px Ahmet Necdet Sezer 2000 2007 Bağımsız 14. Anayasa Mahkemesi Başkanı 10 100px Ahmet Necdet Sezer Bağımsız 14. Anayasa Mahkemesi Başkanı 11 100px Abdullah Gül 2007 2014 Bağımsız 40. Türkiye Dışişleri Bakanı 11 100px Abdullah Gül Bağımsız 40. Türkiye Dışişleri Bakanı 12 100px Recep Tayyip Erdoğan 2014 görevde Bağımsız 25\. Türkiye Başbakanı Adalet ve Kalkınma Partisi === Vekâleten görev yapmış cumhurbaşkanları listesi === == Zaman çizelgesi == ImageSize = width:800 height:auto barincrement:20 PlotArea = top:10 bottom:50 right:130 left:20 AlignBars = late DateFormat = dd/mm/yyyy Period = from:1923 till:2028 TimeAxis = orientation:horizontal ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1923 Colors = id:president value:red legend: Parlamenter_Sistem id:acting value:blue legend: Cumhurbaşkanı_Vekili id:military value:green legend: Askerî_Devlet_Başkanı id:executive value:yellow legend: Başkanlık_Sistemi Legend = columns:1 left:100 top:24 columnwidth:100 TextData = pos:(20,27) textcolor:black fontsize:M text:"Legend:" BarData = barset:PM bar:mka bar:mar bar:ii bar:cb bar:cg bar:isa bar:cs bar:ta bar:fk bar:isc bar:ke bar:to bar:hc bar:sd bar:ans bar:ag bar:rte PlotData= align:left fontsize:S shift:(3,-4) anchor:from width:15 barset:PM bar:mka from: 29/10/1923 till: 10/11/1938 color:president text:"Mustafa Kemal Atatürk" bar:mar from: 10/11/1938 till: 11/11/1938 color:acting text:"Abdülhalik Renda" bar:ii from: 11/11/1938 till: 22/05/1950 color:president text:"İsmet İnönü" bar:cb from: 22/05/1950 till: 27/05/1960 color:president text:"Celâl Bayar" bar:cg from: 27/05/1960 till: 10/10/1961 color:military text:"Cemal Gürsel" bar:cg from: 10/10/1961 till: 28/03/1966 color:president bar:cs from: 28/03/1966 till: 28/03/1973 color:president text:"Cevdet Sunay" bar:ta from: 28/03/1973 till: 06/04/1973 color:acting text:"Tekin Arıburun" bar:fk from: 06/04/1973 till: 07/04/1980 color:president text:"Fahri Korutürk" bar:isc from: 07/04/1980 till: 12/09/1980 color:acting text:"İhsan Sabri Çağlayangil" bar:ke from: 12/09/1980 till: 09/11/1982 color:military text:"Kenan Evren" bar:ke from: 09/11/1982 till: 09/11/1989 color:president bar:to from: 09/11/1989 till: 17/04/1993 color:president text:"Turgut Özal" bar:hc from: 17/04/1993 till: 16/05/1993 color:acting text:"Hüsamettin Cindoruk" bar:sd from: 16/05/1993 till: 16/05/2000 color:president text:"Süleyman Demirel" bar:ans from: 16/05/2000 till: 28/08/2007 color:president text:"Ahmet Necdet Sezer" bar:ag from: 28/08/2007 till: 28/08/2014 color:president text:"Abdullah Gül" bar:rte from: 28/08/2014 till: 09/07/2018 color:president text:"Recep Tayyip Erdoğan" bar:rte from: 09/07/2018 till: 14/05/2028 color:executive text:" ==Görev sürelerine göre== Kesintisiz en uzun süre Cumhurbaşkanlığı görevi rekoru Mustafa Kemal Atatürk'e aittir. Çok partili dönemde en uzun süre Cumhurbaşkanlığı görevi rekoru ise Celâl Bayar'a aittir. Cumhurbaşkanı Görev süresi Görev başlangıcı Görev sonu Not 1 Mustafa Kemal Atatürk 29 Ekim 1923 1 Kasım 1927 Görev süresinde yaşamını yitirdi 1 Mustafa Kemal Atatürk 1 Kasım 1927 4 Mayıs 1931 Görev süresinde yaşamını yitirdi 1 Mustafa Kemal Atatürk 4 Mayıs 1931 1 Mart 1935 Görev süresinde yaşamını yitirdi 1 Mustafa Kemal Atatürk 1 Mart 1935 10 Kasım 1938 Görev süresinde yaşamını yitirdi 2 İsmet İnönü 11 Kasım 1938 3 Nisan 1939 2 İsmet İnönü 3 Nisan 1939 8 Mart 1943 2 İsmet İnönü 8 Mart 1943 5 Ağustos 1946 2 İsmet İnönü 5 Ağustos 1946 22 Mayıs 1950 3 Celâl Bayar 22 Mayıs 1950 14 Mayıs 1954 Görevden alındı 3 Celâl Bayar 14 Mayıs 1954 1 Kasım 1957 Görevden alındı 3 Celâl Bayar 1 Kasım 1957 27 Mayıs 1960 Görevden alındı 4 Recep Tayyip Erdoğan 28 Ağustos 2014 9 Temmuz 2018 4 Recep Tayyip Erdoğan 9 Temmuz 2018 2 Haziran 2023 4 Recep Tayyip Erdoğan 2 Haziran 2023 Görevde 5 Ahmet Necdet Sezer 16 Mayıs 2000 28 Ağustos 2007 6 Cevdet Sunay 28 Mart 1966 28 Mart 1973 6 Fahri Korutürk 6 Nisan 1973 6 Nisan 1980 6 Kenan Evren 9 Kasım 1982 9 Kasım 1989 1982 referandum ile Cumhurbaşkanlığı oldu 6 Süleyman Demirel 16 Mayıs 1993 16 Mayıs 2000 6 Abdullah Gül 28 Ağustos 2007 28 Ağustos 2014 11 Cemal Gürsel 26 Ekim 1961 28 Mart 1966 TBMM tarafından görevden alındı 12 Turgut Özal 9 Kasım 1989 17 Nisan 1993 Görev süresinde yaşamını yitirdi == Eğitimlerine göre == Mezun olduğu en üst seviye eğitim kurumuna göre Türkiye cumhurbaşkanlarının listesi aşağıdaki gibidir: Öğrenim Cumhurbaşkanları Doktora İstanbul Üniversitesi Abdullah Gül Yüksek Lisans Ankara Üniversitesi Ahmet Necdet Sezer Harp Akademisi Mustafa Kemal Atatürk İsmet İnönü Cemal Gürsel Cevdet Sunay Fahri Korutürk Kenan Evren LisansAnkara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi 1936 yılına kadar Mülkiye Mektebi adıyla İstanbul'da faaliyet göstermiştir. Bu yüzden Ankara Üniversitesi ve Mülkiye Mektebi bazı isimler için ayrı olarak ele alınmıştır. Recep Tayyip Erdoğan'ın diploması olmadığına dair şaibe ve çeşitli iddialar mevcuttur. Ankara Üniversitesi Ahmet Necdet Sezer Deniz Harp Okulu Fahri Korutürk İstanbul Üniversitesi Abdullah Gül İstanbul Teknik Üniversitesi İsmet İnönü Turgut Özal Süleyman Demirel Kara Harp Okulu Mustafa Kemal Atatürk İsmet İnönü Cemal Gürsel Cevdet Sunay Kenan Evren Marmara Üniversitesi Recep Tayyip Erdoğan Ortaokul Celâl Bayar ==Yaşlarına göre== küçükresim|300x300px|Cumhuraşkanların göreve başlama yaşı Türk cumhurbaşkanlarının göreve başlama medyan yaşı 63,5'dir. Göreve en genç başlayan Mustafa Kemal Atatürk idi (42 yaşında). En yaşlısı ise Fahri Korutürk (69). Görev sonu en genç cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk (57), en yaşlısı Celâl Bayar (77) idi. 70 yaşında görevinden ayrıldıktan beş ay sonra hayatını kaybeden Cemal Gürsel tüm cumhurbaşkanları arasında en kısa emeklilik süresine sahipti. Gürsel'in görevini yapmasına engel olacak duruma gelmesi üzerine, TBMM kararıyla cumhurbaşkanlığı görevine son verilmişti. Mustafa Kemal Atatürk ve Turgut Özal, görevde bulunduğu sırada hayatını kaybettikleri için cumhurbaşkanlığı sonrası emeklilik yaşamadılar. Celâl Bayar'ın 26 yıl süren cumhurbaşkanlığı sonrası emekliliği, Türkiye cumhurbaşkanlığı tarihinin en uzun emekliliği. 103 yaşındaki Celâl Bayar, aynı zamanda ülkenin en uzun ömürlü cumhurbaşkanıydı. Aynı zamanda Süleyman Demirel ve Kenan Evren ile birlikte, 90'larına kadar yaşamış üç Türk cumhurbaşkanından biridir. Şu anda yaşayan en genç cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan (). № Cumhurbaşkanı Doğum Cumhurbaşkanlığı Cumhurbaşkanlığı Başkanlık sonrası zaman aralığı Ömrü Ömrü № Cumhurbaşkanı Doğum Göreve başlangıc yaşı Görev sonu yaşı Başkanlık sonrası zaman aralığı Ölüm Yaşı 1 00,0010 gün 2 3 4 5 6 7 8 00,0010 gün 9 10 \--(Yaşamakta) 11 \--(Yaşamakta) 12 (Görevde) (Görevde) \--(Yaşamakta) ===Grafiksel gösterim=== Bu, Türkiye cumhurbaşkanlarının yaşam süresi grafiksel gösteren bir çizelgedir. Görev sırasına göre sıralandırılmıştır. Aşağıdaki çizelge, cumhurbaşkanlarını yaşlarına göre göstermektedir. Başkanlık yılları mavi renkle gösterilmiştir. Yaşayan cumhurbaşkanlar yeşil renkle gösterilmiştir. == Yaşayan eski cumhurbaşkanları == Dosya:Hüsamettin cindoruk.jpg|Hüsamettin Cindoruk (1993) Vekâleten yaşında Dosya:Ahmet Necdet Sezer.jpg|Ahmet Necdet Sezer (2000-2007) yaşında Dosya:Abdullah Gül 2011-06-07.jpg|Abdullah Gül (2007-2014) yaşında === Ölen son eski cumhurbaşkanı === Süleyman Demirel (1924-2015), 17 Haziran 2015'te 90 yaşında hayatını kaybederek en son ölen eski cumhurbaşkanı olmuştur. == Ayrıca bakınız == *Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimleri *Türkiye cumhurbaşkanı yardımcısı *Türkiye cumhurbaşkanı vekili *Türkiye cumhurbaşkanı eşleri listesi *Türkiye cumhurbaşkanlarının gömüldükleri yerler listesi == Kaynakça == == Dış bağlantılar == Kategori:Cumhurbaşkanları listeleri Kategori:Türk listeleri
Commodore 64, tüm zamanların en çok satan kişisel bilgisayar (Home Computer) modeli. Ocak 1982'de Commodore Business Machines tarafından ilk olarak tanıtıldı. İsmindeki 64, 64 kilobyte'lık RAM'inden gelmektedir. Genellikle C64 olarak ifade edilir ve bazen Commodore şirket logosuna benzetmek için C=64 olarak yazılır. CBM 64 (Commodore Business Machines Model number 64) ya da VIC-64 (bu isim bazı kullanıcılar, dergi yazarları, 3. parti reklamlar ve İsveç'teki Commodore tarafından kullanılır) olarak da bilinir. Ağustos 1982'de 595$ fiyat ile piyasaya sunuldu. Fiyatı 1983'ün sonlarında 200$'a kadar indirildi. 64 KB RAM belleğiyle, ses ve görüntü performansıyla o zamanların IBM uyumlu bilgisayarlarına göre daha üstün bir sistem sunuyordu. Commodore 64'ün yaşam süresi boyunca (1982'den 1994'e) toplamda yaklaşık olarak 17 milyon cihaz satıldı. Commodore 64 için geliştirme araçları, ofis uygulamaları ve oyunları dahil yaklaşık 10.000 tane ticari yazılım hazırlandı. Ayrıca demoscene'in popüler olmasında önemli rol oynamıştır. C64, bugün hâlâ bazı bilgisayar meraklıları tarafından kullanılıyor; ve emülatörler (fonksiyonelliği ve taklit başarı derecesi değişmekle beraber) sayesinde modern bilgisayarlarda (hatta akıllı telefonlarda) bu uygulamaların çalıştırılması sağlıyor. Genellikle C64, 1980'li yılların bir simgesi olarak görülür. Örneğin Grand Theft Auto: Vice City adlı oyunun tanıtım görüntüsünde C64 ekranı belirir. == Tarihi == 260px|sol|küçükresim|Commodore BASIC V2.0 Ocak 1981'de MOS Technology Inc. (C64'ün çip tasarımı yapan yan kuruluşu) yeni nesil video oyun konsollarında kullanılacak görüntü ve ses çipleri tasarlamak için bir proje başlattı. Görüntü için MOS Technology VIC-II isimli, ses için MOS Technology SID isimli çiplerin tasarım işlemleri Kasım 1981'de tamamlandı. Daha sonra Commodore, Yashi Terakura tarafından tasarlanan yeni çipleri (Ultimax, Commodore Max Machine) kullanan bir oyun konsolu projesi başlattı. Sonunda, Japon piyasası için üretilen birkaç makineden sonra bu proje iptal edildi. O sıralarda Robert Russell (VIC-20'nin sistem programcısı ve mimarı) ve Robert Yannes (SID'in tasarımcısı) bir ürün üzerinde çalışıyorlardı. VIC-20'nin devamı olan bu ürün, Al Charpentier'ın (VIC-II'nin tasarımcısı) ve Charles Winterble'ın (MOS Technology'nin yöneticisi) desteğiyle Commodore CEO'suna (Jack Tramiel) sunuldu. Tramiel, makinenin 64 KB RAM belleğinin olması gerektiği söyledi. Bu büyüklükteki DRAM'in o sıralar 100$ olmasına rağmen, O zamanla bu fiyatın kabul edilebilir bir seviyeye düşüceğini biliyordu. Kasım ayında Tramiel, 1982 elektronik fuarı (Consumer Electronics Show) ile aynı zamana rastlasın diye Ocak'ın ilk haftası için bir teslim tarihi koydu. VIC-40 kod adlı bu ürün VIC-20'nin varisiydi. Bu çipi yapan takımda Robert Russell, Robert Yannes and David A. Ziembicki vardı. Takım, Noel ve Şükran Günü'nde bile bıkmadan çalıştıktan sonra dizayn, prototipler ve örnek yazılımlar fuar için zamanında bitirilmişti. VIC-40 sunulacağı zaman ismi, o zamanki Commodore iş ürünleri ailesinde kullanılan isimlere (P128, B256) uyması için C64 olarak değiştirildi. C64 etkileyici bir başlangıç yaptı. Üretim mühendisi David A. Ziembicki şöyle diyor : " Atari'ciler standımızda ağızları açık vaziyette duruyorlardı ve bunu 595$'a nasıl yapabildiniz diyorlardı". Cevap, Commodore'un MOS Technology'nin çip üretim tesislerine sahip olmasında saklıydı. Her bir C64'ün tahmini üretim maliyeti 135$ idi. Fakat ucuz üretim teknikleri üretim sorunlarıyla sonuçlandı. İlk zamanlardaki ürünlerin çoğunda bulanıklığa sebep olan görüntü sorunları vardı. Bu, alfanümerik karakterlerin okunmasını zorlaştırıyordu. === Pazar savaşını kazanması === Ağustos 1982’de rakiplerinin karşısına çıktı. Düşük ücreti ve gelişmiş donanımıyla kısa sürede birçok rakibini geride bıraktı. ABD'deki en büyük rakipleri Atari 8bit 400/800, IBM PC ve Apple II idi. Atari 400 ve 800 donanım bakımından C64'e bayağı benziyordu ama üretimi pahalıydı. IBM PC ve Apple II ailesinin en yeni ürünleri C64'ten daha yüksek çözünürlük modlarına sahiptiler. Ama renk desteğinin zayıflığından dolayı nadiren kullanılıyorlardı. Sonuçta, uygulamada C64'ün 16 renkli grafik ve ses yetenekleri diğerlerini geride bıraktı. Ama IBM PC ve Apple II, C64'te olmayan dahili genişletme slotlarına sahiptiler. 1982/83 yıllarında 4 makine de benzer hafıza konfigürasyonuna sahiptiler. Apple II+ 48K, IBM PC 64K, Atari 800 48K hafızaya sahipti. IBM PC ve Apple II 1200$'ın üzerinde, Atari 800 ise 900$ civarındaydı. Commodore'un başarısının anahtarlarından biri de pazarlama taktikleridir. Commodore, C64'ü sadece yetkili satıcılar üzerinden değil, büyük mağazalarda, indirimli satış mağazalarında, oyuncakçı dükkânlarında da sattı. Kompozit video çıkışına sahip olduğu için özel bir monitöre gereksinim duymuyordu ve doğrudan televizyona bağlanabiliyordu. Bu özellik, Atari 2600 gibi oyun konsollarıyla da yarışabilmesine imkân sağlıyordu. 1984'te Commodore Commodore Plus/4 adlı modeli piyasaya sürdü. Plus/4 daha fazla rengi destekleyen bir görüntü ve BASIC'in daha yeni sürümünü (sürüm 3.5) sunuyordu. Ama Commodore, Plus/4'ü C64 ile uyumsuz yaparak büyük bir stratejik hata yapmıştı. Birleşik Krallık'ta (UK), C64'ün en büyük rakipleri Sinclair ZX Spectrum ve Amstrad CPC 464 idi. C64'ten birkaç ay önce üretilen Spectrum, düşük ücretiyle kısa sürede pazar lideri oldu. 1983'ün başlarında Spectrum 175£ iken C64 399£ idi. C64'ün Spectrum karşında işi zordu. Ama C64, 1980'lerin ikinci yarısında popülerlikte Spectrum ile rekabet edecekti ve Kasım 1990'da üretimine son verilen Spectrum'dan daha fazla yaşayacaktı. Commodore birkaç kere C64’ün üretimine son vermeyi düşündü. Ama talepler yüzünden sonlandıramadı. 1988’de dünya çapında 1,5 milyon C64 satıyordu. 1990’da ABD’de taleplerin düşmesine rağmen İngiltere ve diğer Avrupa ülkelerinde popülerliğini korudu. Mart 1994 CeBIT (Hanover, Almanya) fuarında C64’ün üretiminin 1995'te durdurulacağı duyuruldu. Commodore, C64’ün disket sürücünü üretmenin C64’ün kendisini üretmekten daha pahalıya mal olduğunu söylüyordu. Tarihin 1995 olarak planlanmasına rağmen şirket 1 ay sonra Nisan 1994'te iflas etti. === C64 ailesi === Commodore SX-64 (sağ) ve Commodore Games System (sol).|thumb 1982’de Commodore, Commodore MAX Machine’i Japonya’da üretti. ABD’de buna Ultimax, Almanya’da ise VC-10 dendi. Max, sınırlı hesaplama kapasiteli bir oyun konsolu olarak tasarlanmıştı. Tutulmadığı için piyasaya çıkışından birkaç ay sonra üretimine son verildi. 1984'te C64’ün taşınabilir sürümü SX-64 üretildi. SX-64, ilk tam renkli taşınabilir bilgisayardı. 5 inçlik (127 mm) bir CRT ekrana ve 1541 disket sürücüsüne sahipti. Kaset konnektörü yoktu. küçükresim|sol|Commodore 64C, 1541-II disket sürücü ve 1084S RGB monitör (1986) 1986 : Commodore 64C (C64C) üretildi. İşlevsellik bakımından C64’ün aynısıydı. Ama kasası yeniden tasarlanmıştı. SID, VIC ve I/O çiplerinin çekirdek voltajı 12’den 5’e düşürülmüş yeni sürümleri kullanılmıştı. Daha sonra daha ufak olan 1541-II ve 800KB 3,5” lik 1581 disket sürücüleri üretildi. 1990 : C64, C64 Games System (C64GS) denen oyun konsolu şeklinde üretildi. C64C’nin anakartına yapılan ufak bir modifikasyonla kartuşları yukarıdan takılabilecek hale getirildi. ROM’da da değişiklik yapılmıştı. Böylece cihaz açıldığında BASIC yorumlayıcısı yerine kullanıcının kartuş takmasını söyleyen uyarı geliyordu. C64GS, Commodore için diğer bir ticari başarısızlıktı. Avrupa’nın dışında hiç piyasa sürülmedi. C64’ün gelişmiş varisi Commodore 65 (C64DX) projesi başlatıldı. Ama 1991’de Commodore’un yönetici Irving Gould tarafından proje iptal edildi. C65’in teknik özellikleri 8 bitlik bir bilgisayara göre gayet iyiydi. Örneğin OCS tabanlı Amiga’lar sadece 64 renk gösterebilirken, C65 256 renk gösterebiliyordu. === C64 klonları === C64’ün piyasadan çekilmesinden 10 yıl sonra 2004’ün ortalarında PC üreticisi Tulip Computers BV, C64 Direct-to-TV (C64DTV) isimli cihazı duyurdu. ROM’unda 30 oyun bulunan joystick'li bir C64 idi. Jeri Ellsworth tarafından tasarlandı. ABD’de QVC’de 2004 tatil sezonu için tanıtıldı. Bazı kullanıcılar bu ürüne, 1541 disket sürücü, ikinci bir joystick ve klavye takarak C64’e benzettiler. C64 hayrnaları hâlâ Ethernet kartları, Flash kart arabirimleri gibi yeni donanımlar geliştiriyor. == C64 ve demoscene == C64 üretildiğinde onun grafik ve ses yetenekleriyle boy ölçüşebilecek tek bilgisayar 8 bitlik Atari ailesiydi. O zamanlar IBM bilgisayarlar sadece yazı tabanlı yeşil ekran monitörlere ve biplerden oluşan seslere sahipti. Dönemin ünlü oyun firmaları ardı arkasına Commodore 64 için oyunlar piyasaya sürmekteyken bazı yetenekli gençler bu büyük firmaların yayınladığı oyun ve programları "crack" edip piyasa sürmeyi başarıyordu. Bu gençler zamanla bir araya gelip gruplar oluşturdular. Oluşturdukları gruplar oyun ve programları kopyalamak dışında programcılık yeteneklerini ve yaratıcılıklarını "demo" denilen kendi yazdıkları görsel işitsel öğeler barındıran programlarla insanlarla paylaşmaya başladılar. Günümüzde Fairlight, Crest, TRSI, Triad gibi demo grupları hâlen aktif olarak C64 platformunda demo yapan gruplar arasındadır. Türkiye'de ise Bronx, Clique gibi gruplar Türkiye'de "demoscene" alt kültürünün oluşmasına yardımcı olmuşlardır. Gelişmiş grafik ve sesinden dolayı Demoscene isimli bilgisayar alt kültürünün yaratıcısı olarak görülür. 16 bitlik Atari ST ve Commodore Amiga 1985'te çıktığında, C64, demo programcıları arasında zirvedeki yerini kaybetti. Ama 1990’ların başına kadar popülerliğini sürdürdü. 2000'li yıllarda C64 hâlâ bir demo makinesi olarak kullanılıyor. Özellikle müzik için (ses çipi PC’ler için özel ses kartlarında bile kullanıldı). Ne yazık ki PAL ve NTSC modlu C64'ler arasındaki farklar uyumluluk problemi yarattı. Demo'ların büyük çoğunluğu yalnız PAL makinelerde çalışır. == Donanım == === Grafik ve ses === C64, 8 bitlik 6510 mikroişlemcisini kullanır. Bu işlemci 6502’den temel farkı 6 bitlik dahili I/O portu eklenmiş olmasıydı. 64KB RAM’e sahiptir. Bunun 38 KB’ını Commodore BASIC 2.0 kullanır. Ancak, istenildiğinde Commodore BASIC 2.0 'ın kullandığı RAM alanını da kullanmak mümkündür. Grafik çipi VIC-II 16 renk, 8 sprite desteği (yazılım teknikleriyle arttırmak mümkün) ve 2 bitmap grafik modu sunuyordu. Standart text modunda 40 kolon destekleniyordu. Ses çipi SID, her biri kendi ADSR envelope üreticisine ve çeşitli dalga formları, ring modülasyonu, filtre özelliklerine sahip 3 kanal içeriyordu. Zamanına göre oldukça gelişmiş bir model olan bu çip Bob Yannes tarafından tasarlanmıştı. Yannes diğer bilgisayar ses çiplerini “ilkel...belli ki müzik hakkında hiçbir şey bilmeyenler tarafından tasarlanmış” diyerek eleştiriyordu. SID çipinin 2 sürümü vardır. İlk sürüm tüm orijinal breadbox C64’lerde, C64C’nin ilk sürümlerinde ve Commodore 128’de bulunan 6581 çipidir. Daha sonra 1987’de 8580 çipiyle değiştirildi. 6581’deki ses daha temizdi. Bu yüzden birçok C64 fanı hala onun sesini tercih ediyor. 6581 ve 8580 arasındaki ana fark voltaj beslemesiydi. 6581 12v kullanırken 8580 9v kullanıyordu. SID çipinin meraklıları tarafından unutulamayan kendine has bir sesi vardır. 1999’da İsveçli firma Elektron, 6581 çipini kullanan SidStation isimli synthesizer modülünü üretti. Birkaç grup bu cihazı müziklerinde kullanıyor. === Donanımda değişiklikler === Üretim maliyetinin düşürülmesi Commodore’un sıkı rekabet içinde hayatta kalabilmesi için çok önemliydi. C64’ün orijinal anakartında önemli değişiklikler yapıldı. VIC-II, SID ve PLA çiplerinin yerleri değişti. Diyot, direnç gibi devre elemanlarının sayısı azaltılarak maliyet düşürüldü. Böylece devrenin boyutları da ufaldı. C64 harici bir güç kaynağı kullanıyordu. Bu sayede kasanın ufak olmasını sağlayan güç kaynağı C64’ün güç gereksinimlerini ancak karşılıyordu. Aşırı ısınmadan zarar görebilen bu güç kaynağının yerine bazı kullanıcılar daha güçlü, daha iyi soğutmalı üçüncü parti güç kaynakları satın alıyorlardı. 1541-II ve 1581 disk sürücüleri kendi güç kaynaklarıyla geliyorlardı. Sonraki yıllarda ek RAM üniteleri eklendiğinde üçüncü parti güç kaynakları daha önemli hale geldi. === Teknik özellikler === * Mikroişlemci : ** MOS Technology 6510/8500 ** Saat hızı : 1.023 MHz (NTSC), 0.985 MHz (PAL) * Video : ** MOS Technology VIC-II 6567/8567 (NTSC), 6569/8569 (PAL) ** 16 renk ** Yazı modu : 40 sütun 25 satır. 256 kullanıcı tanımlı karakter (8×8 piksel ya da çoklu renk modunda 4×8 piksel) ** Bitmap modu : 320×200 ve 160×200 (Çok renkli modda yatay çözünürlük yarıya düşer) ** 8 tane 24×21 piksellik sprite desteği (çoklu renk modunda 12×21 piksellik) * Ses : ** MOS Technology 6581/8580 SID ** Programlanabilir ADSR üreticili 3 kanal ses sentezleyici ** 8 oktav ** 4 dalga formu : üçgen, testere dişi, darbe, gürültü. ** Osilatör senkronizasyonu, ring modülasyonu ** Programlanabilir filtreler : Yüksek geçiren, alçak geçiren, ara geçiren, ara durduran * Giriş/Çıkış : ** 2 tane 6526 Kompleks arabirim adaptörü ** 16 bit paralel giriş/çıkış ** 8 bit seri giriş/çıkış * RAM : ** 38 KB’ı gömülü BASIC için kullanılan 64 KB bellek ** 1000 byte renk belleği ** Commodore 1764 256 KB RAM Expansion Unit (REU) ile 320 KB’a kadar genişleme özelliği * ROM: ** 20 KB (8 KB BASIC 2.0; 8 KB KERNAL; 4 KB karakter üretici) * Giriş/Çıkış portları : ** 8 pinli DIN konnektörü : Kompozit video çıkışı, ayrı Y/C çıkışları ve ses giriş/çıkışları içindir. (Bazı eski C64’lerde 5 pinlik DIN konnektörü bulunur. Bunlarda Y/C çıkışları yoktur) ** Tümleşik RF modülatör, RCA konnektörü üzerinden anten çıkışı ** 2 tane DE9M oyun kontrolcü portu. Atari 2600 kontrolcüleriyle uyumludur. Bu port için kullanılan diğer aygıtlar: dijital joystick, analog paddle, light pen, Commodore 1351 mouse. ** Kartuş slotu. ** Teyp ünitesi için PET-type Datassette arabirimi. ** Kullanıcı portu ** CBM yazıcılar ve disket sürücüleri için 6 pinli DIN konnektörü * Güç Kaynağı : ** Makineye 7 pinlik DIN konnektörü ile bağlanan harici 5V DC ve 9V AC güç kaynağı == C64 Yazılımıyla ilgili notlar == küçükresim|200px|sağ|C64 ekran koruyucu C64’e gömülü olarak gelen BASIC V2 bazı durumlarda çökebiliyordu : PRINT””+-x (x herhangi bir tam sayı) komutunun çalıştırılması, başlangıç satır numarası 350720, 353279 sayıları arasında olan BASIC programlarını yaratma denemeleri. C64'te sürpriz yumurta (Easter Egg) ya da ekran koruyucu denebilecek bir durum vardı. RUN/STOP ve RESTORE tuşlarına birlikte bastıktan ve POKE781,96:SYS58251 satırını girdikten sonra aktif oluyor. VIC çipinin ekranın üst,alt ve yanlarında kenarlık göstermesini engellemek donanım register’larında yapılacak değişiklik ile mümkün. == Ayrıca bakınız == * Commodore 64 oyunları listesi == Dış bağlantılar == * C64.COM * Commodore sitesi(Türkçe) * C64 Music * gamebase 64 * Commodore 64 Scene Database * Teleteknik Commodore Dergisi Arşivi *
Astral seyahat terimi okültizmde ve teozofide kullanılan bir terim olup kişinin uyku gibi hallerde parapsikolojiye inanan kişilerce esîrî beden ya da astral beden (spiritüalizmde duble) ya da süptil maddelerden oluştuğu söylenen "bedeniyle" fiziksel bedeni dışında, yine bu kişiler tarafından iddia edildiğine göre bilinci yerinde olarak başka mekânlarda dolaşmak üzere yaptığı yolculuğa ve bu bedeniyle geçirdiklerini söyledikleri deneyimlere denir. Astral seyahat, herhangi bir insanın fiziksel gövdesi geçici olarak terk edip hayatı başka bir form ve durumda deneyimleme kapasitesidir; burada kişi hayatı beden olmadan deneyimler ve bu deneyim sırasında kişi hala hayatta olan akrabalarını ziyaret edebilir. Yani astral seyahat, herkesin sahip olduğu düzenli, normal, sıradan bir yetenektir, ancak herkes bu tür bir zekayı doğal olarak geliştiren, ancak Projeyoloji’nin berrak, kontrollü veya kontrolsüz kullanan sayısız öğrenci ve araştırmacı vakası vardır. Kişinin astral seyahati yapıp tükettiğinden bağımsız olarak, herkes bilgileri ve kontrollü deneyimler için geliştirebilir ve eğitebilir, Projeksiyon, herkesin uygulayıp deney yapabilmesi için çeşitli projektif teknikler sunar. Spontane veya kontrollü astral seyahati olan bazı insanlar için deneyimler deneyimler: Bedensel uçuş üzerinde uçuşan duyumlar; Evlerini ve yaşamlarını birlikte yaşayan insanları görmek; Uçma hissi; Çekme duyumları; Titreşimler; Zaten vefat etmiş insanlarla konuşmak; Duvarlardan geçmesi hissi. Astral Seyahat Nasıl Yapılır? Astral seyahatten önce daima etrafınızda koruyucu bir hayal çemberi edinin. Çevrenizde beyaz bir ışık hayal edin. İki büyük beyaz elin aşağı indiğini hayal edin ve auranızı baştan sona temizleme hissinin tadını çıkarın. Ardından, rahatsız edilmeyeceğiniz sessiz bir yerde rahat bir pozisyon alın, sonunda bir koltukta dik durun, çünkü yatsanız uyuyabilirsiniz. Meditasyon davuli vuruşları olmadan kullanın. Kafanı garip düşüncelerden arındır. Nefesinize odaklanın – burnunuzdan alın, ağzınızdan verin. Kendinizi huzur içinde nefes alırken ve uyumsuzluk içinde nefeste hayal edin. Ayaklarınızdan bugüne kadar vücudunuzun her bir parçasına odaklanın. Nefes almak ‘Vücudum rahatlıyor’ diye düşünün. Kendinizi çok rahatlamış olduğunuzda, ‘Uçuyorum, süzülüyorum, yükseliyorum’ gibi kendi kendine yerini tekrarlamak için bir cümle veya mantra seçin; veya 10’dan bire kadar geri sayın. Zihniniz sürüklenmeye başlarsa, mantranıza geri gidin. Bedeninizi terk etmeye devam ettiğinizde, sanki hareket halindeki bir araçtaymışsınız gibi hareket hissine kavuşacaksınız. Bu, astral bedeninizin fiziksel bedeninizden ayrılmaya aykırı bir işarettir. Gözünüzün önündeki sayısız ışık ve renk belirir. Astral uçakta hareket etmek için düşüncelerinizi kullanın. Astral seyahat, uyanık olarak LSD gibi saykodelik maddelerin etkisi altında yapılabildiği söylenmektedir. Parapsikolojide bu "beden-dışı deneyim" anlamındaki "" (OBE) olarak metapsişikte ise "şuur projeksiyonu" olarak adlandırılır. İrâdî olarak gerçekleştirilebildiği iddiası ve deneyim sırasında bilinçli olunması sebebiyle diğer bedendışı deneyimler arasında özel bir yeri vardır. Astral beden için duvar gibi fiziksel nesneler ve uzaklık bir engel oluşturmayacağı ileri sürülür. Yani, iddialara göre kişi bu bedeniyle bir anda kıtalararası yolculuk yapabilir ve maddî engellerin içinden geçebilir. Fiziksel bedenden çıkıldığında öte-âlem varlıklarının görülebileceği de ileri sürülmektedir. Uyku sırasında yapılan astral seyahatın fiziksel bedene dönüldüğünde bir rüya tarzında anımsandığı söylenmektedir. Astral seyahatin okült ve teozofik kaynaklarda ve birçok araştırmacının çalışmalarında "irâdî olarak fiziksel bedenden ayrılma" şeklinde tanımlanmasına karşın (Dr. Scott ROGO, , 1983), İngiliz parapsikolog Celia Gren bir ayrım yapmış ve “fiziksel bedendışı deneyimler”den kendiliğinden (iradedışı) oluşanları için ekzomatik deneyim () terimini ortaya atmıştır. Konu hakkında en fazla araştırma yapmış kişilerden biri araştırmalarını "" adlı kitabında aktaran Robert Monroe’dur. Halen Amerika Birleşik Devletleri'nde Monroe Enstitüsü adıyla bilinen bir kurum, bu konuda çalışmalarını sürdürmektedir. Astral seyahat hakkında ayrıntılı bilgi, Ege Meta Yayınları'ndan çıkan Astral Seyahat Teknikleri isimli kitapta bulunabilir. Astral seyahat yaptığını söyleyen kişiler yaşadıkları deneyimi dış dünyadan bağımsız öznel bir bilinç durumu olarak tanımlamanın ötesinde bu olgunun gözlemlenebilir maddî yaşamla etkileşime imkân tanıyan bir niteliğe sahip olduğunu savunurlar. (Örneğin ameliyat esnasında tıbben bilinçsiz bir durumdayken bedenden ayrılıp kendisine yapılan operasyonu yukarıdan gözlemlemek ya da iddia edilen fizikötesi varoluş içerisinde herhangi bir kişinin gerçek yaşamda bulunduğu konuma giderek gerçek durumuna şahit olabilmek.) Sözü edilen durumun hiçbir bilimsel dayanağı olmadığı gibi ispatlanması çok kolay olan bu iddianın gerçekliğine dair ortaya hiçbir kanıt sunulamamıştır. == Kaynakça == == Ayrıca bakınız == * Aura (paranormal) * Esîr * Kirlian fotoğrafçılığı * Sözdebilim Kategori:Şamanizm Kategori:Teozofi Kategori:Okültizm Kategori:Metapsişik Kategori:Parapsikoloji
thumbnail|sağ|Ut çalmak için kullanılan bir mızrap örneği Mızrap ya da tezene, telli çalgıları çalmaya yarayan, kemik, maden, plastik veya özellikle kiraz ağacından yapılan alettir. Mızrap genelde diğer bir telli enstrüman olan ud çalmada kullanılır. Uzun, elastik olan mızrabın, kartal tüyü gibi, plastikten daha kıymetli olan materyallerden yapılanları da mevcuttur. == Ayrıca bakınız == * Pena Kategori:Telli çalgılar
Van (, Kürtçe: Wan, Fân), Türkiye'nin bir ili ve en kalabalık on dokuzuncu şehri. Doğu Anadolu Bölgesi, Yukarı Murat-Van Bölümü'nde yer alır. Van ili nüfus bakımından bu bölgenin en büyük ilidir. 2021 sonu itibarıyla nüfusu 1.141.015 kişidir. Kuzeyden Ağrı, batıdan Bitlis, güneybatıdan Siirt, güneyden Hakkâri illeriyle, doğudan da İran'la sınırlıdır. Anadolu'nun en büyük kapalı havzası olan Van Gölü kıyısında toprakları verimli, akarsuları bol, iklim koşulları oldukça elverişli bir yerleşim merkezidir. Dünya'nın hâlâ yaşanılan en eski kentlerinden biridir. == Etimoloji == Van isminin nereden geldiğine dair belli bir kaynak yoktur ancak kabul edilen iki ayrı görüş bulunmaktadır. Bunlardan birincisi şehir kurulduktan sonra Van adında bir valinin gelip şehri bayındır hale getirmesinden dolayı isminin verildiğidir. İkinci görüş ise Urartular'ın şehir için kullandıkları "Viane" ve "Biane" kelimelerinden türemiş olduğudur. Bölgenin hakim dillerinde yapılan bütün karşılaştırmalarda her iki kelime yakın anlamda görünmektedir. Her iki kelime de şehir ve yerleşime ilişkindir. Dolayısıyla Van yerleşim yeri, şehir, memleket yöre benzeri anlamdadır. Bunlardan en yüksek ihtimal ise şehir görünmektedir. == Tarihçe == Van'da insan yerleşiminin tarihi MÖ 7000 yıllarına kadar uzanır. Van Kalesi'nin 6 km güneyinde bulunan Tilkitepe ve Van Gölü'nün kuzeyindeki Ernis Mezarlıklarında yapılan kazılarda Kalkolitik, Tunç, Demir çağlarına ait yerleşimler bulunmuştur. Van'da 20. yüzyıla kadar Ermeni, Türk, Kürt, Arap, Zaza nüfus yaşamıştır. Gelenekleri Osmanlı ve İran etkisinde gelişmiştir. Van farklı kültürlerin ve toplulukların bir arada yaşayabildiği güzide bir coğrafyadır. === Erken tarih === Hurriler, MÖ 2000'lerden itibaren Van Gölü'nden başlayarak Kızılırmak ve Yeşilırmak'ın Karadeniz'e döküldüğü yerlere kadar uzanan bir bölgeye hâkim olmuştur. MÖ 13. yüzyılda Hurri-Mitanni siyasi teşekkülün merkezi otoritesi zayıflamış ve beyliklere bölünmüştür. Asur Kralları bu küçük beyliklerini hakimiyetleri altına almaya çalışmış ve bu sırada Van Gölü çevresinde Batı İran'a kadar olan bölgede Urartular ile Asurlular arasında mücadeleler başlamıştır. Urartu-Asur mücadelesi MÖ.VI. yüzyılın ortalarına kadar sürmüş, Urartular bu dağlık ve zor arazi şartlarına sahip bölgeyi egemenlik altında tutmuştur Şehri ilk kuran Asur Kraliçesi Semiramis'tir. Urartular zamanında şehir bir imparatorluk merkezi haline gelmiş ve Urartuların başkenti o zaman Van'a verdikleri isim ile Tuşpa olmuştur. Urartular'dan kalma Van Kalesi, 3000 yıldır hâlâ ayaktadır. Van Kalesi'nde Urartular'dan kalan kaya ve oda mezarları, tapınaklar, yazıtlar ve bazı yapılar bulunur. Urartu kralı I. Sarduri'nin kurduğu ve başkent yaptığı Tuşpa, Urartu krallarının mezralarını, uzun yazıtları içinde barındırır. Horhor Yazıtı, kaledeki en uzun yazıttır ve kral Argişti'ye ait mezar odasının girişinde bulunur. Analı kız kutsal alanında büyük bloklara yazılmış yazılar vardır ve burası bir sunak alanıdır. İç Kale'de Urartulara ait bir tapınağın temelleri bulunur. Kalenin batısında Madır Burcu isimli görkemli yapının ne amaçla yapıldığı tam olarak bilinmemektedir, fakat bir liman olduğu tahmin edilmektedir.Kalenin kuzeyinde yer alan Van Kalesi Höyüğü'nde kazılar da yapılmıştır. küçükresim|Van gölü şenlikleri 2011Van'ın medeni tarihi Urartular ile başlar. Van, bugünkü Doğu Anadolu Bölgesi ve Ermenistan ile civarındaki toprakları kapsayan Urartu Devleti'nin merkeziydi. İskit istilasının ardından zayıflayan Urartular, İran'dan gelen Medler tarafından yıkıldı. Daha sonra bölgeye Ahamenişlerler, Büyük İskender, Selevkoslar, Ermeniler, Partlar, Romalılar, Sasaniler ve Doğu Romalılar (Rumlar) hâkim olmuştur. 644 yılında Müslüman Araplar bu bölgeyi fethetmiş, daha sonra bölge yine Rumlara geçmiştir. Yöre, uzun süre Abbasilere veya Rumlara bağlı yerel Ermeni beyleriyle yönetilmiştir. === Selçuklu ve Osmanlı Dönemi === 11\. yüzyıldan itibaren Türkmenlerin yerleşmeye başladığı Van Gölü havzası, önce Selçuklulara, sonra da İlhanlılara, Celayirîlere, Karakoyunlulara ve Akkoyunlulara yurt olmuştur. 1500 yılından itibaren şehir büyük ölçüde Osmanlı-Safevi kapışmasına sahne olmuştur. İlk başta 1534-35 Irak Seferi ile Osmanlı boyunduruğuna girmiştir. Sonrasında Osmanlılar'ın Batıya yönelmesi sonucu tekrar Safevi hükmü yaşamıştır. 1548'de Van bir daha el değişmemek üzere Osmanlı egemenliğine girmiştir. Osmanlı egemenliğinden sonra "eyalet" haline gelmiş ve Van Gölü havzasının merkezi olmuştur. 1500'lü yıllardan itibaren Türkler ve Ermeniler'in sükûnet içinde yaşadığı bir yer olmuştur. Ancak 1850'den sonra şehir içinden tehlike çanları çalar. Van'da barış ortamı bozulmaya başlar ve şehir uzun süreli bir kabus içine girer. Gayrimüslim ahali tarafından İlk isyan 2 Haziran 1896'da başlar. Yaz boyu süren isyan yüzünden iki tarafta yüzlerce kayıp verir. Yaz mevsiminin bitmesiyle isyan bastırılır fakat bu kalıcı çözüm sağlayamaz. Van'a vali olarak atanan Ali Paşa kısa sürede şehirde sükuneti sağlar ve isyana katılmayan kesimin beğenisini kazanır. Ancak Paşa'nın görevden alınması işleri tekrar sarpa sarar. Müslüman ve gayrimüslim ahali arası yaşanan çatışmalar I.Dünya Savaşı ile birlikte şehri bir yıkıma götürür. 2 Nisan 1918'de Ali İhsan Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu, Rusların harabeye çevirdiği Van'ı tekrar alır. Bu dönemden sonra Van şehri Erek Dağı'nın eteğinde yeniden kurulur. Eski Van ise 1-2 cami hariç kullanılamaz hale gelmiştir ve günümüze gelinceye kadar ayakta kalan yapılar dayanamayarak yıkılmıştır. === Cumhuriyet dönemi === Cumhuriyet ilanı ile birlikte Van, Türkiye'nin bir ili olmuştur. Yenişehir Toprakkale eteklerinde yeniden kurulmuştur. Bu dönemden itibaren şehir düşük bir hızda gelişmeye devam etmiştir. 1943 yılında havalimanına kavuşmuştur. 1976 yılında ise Muradiye-Çaldıran'da yaşanan bir depremle sarsılmıştır. 1980 yılından sonra bölgede yaşanan güvenlik olaylarından dolayı bölge halkının ilk adreslerinden biri olmuştur. Bu dönemden itibaren şehir nüfusu ani hızla büyümeye başlamıştır. 2008 yılında nüfusu 1 milyonu geçmiştir. Van'ın merkezinde Ekim ve Kasım 2011'de iki yıkıcı deprem meydana gelmiştir. Bu depremler Van için bir dönüm noktası olmuştur ve şehir büyük ölçüde değişime uğramıştır. Deprem öncesi 353.000 olan merkez nüfus deprem sonrası 500.000'i geçmiştir. 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Van'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kurulmuş ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başlamıştır. == Coğrafya == Van, yüzölçümü açısından Türkiye'nin en büyük beşinci ilidir. Büyük bölümü yüksek, engebeli ve dağlık alanlardan oluşan Van'da yerleşmeye elverişli alanlar sınırlıdır. Van ilini etkisi altında tutan sert iklim, başlıca ekonomik uğraş olan tarımsal üretimin çeşitlenip gelişmesine olanak tanımaz. İl sınırlarının %53'ünü dağlar, %33'ünü yaylalar ve platolar, geri kalan kısmı ise ovalar oluşturur.1727 metrelik-kimi kaynaklarda 1661-rakımıyla Türkiye'nin en yüksek beşinci ilidir. === Dağlar === Dağlar, Van ilinin %53'lük kısmını oluşturur.Kuzey kesimde Aladağ (3.255 metre) ve Tendürek (3.542 metre) Dağları Ağrı ile sınır oluşturur. Şehrin doğusunu Tendürek Dağı'ndan başlayıp Yüksekova'ya kadar devam eden İran sınırına paralel dağlar oluşturur. Bu dağların yükseltisi 2600-2700 metre civarındadır. Şehrin doğusunda ise Erek Dağı (3.204 metre) bulunur. Hoşap yakınlarında ise İspiriz Dağı (3,688 metre) bulunur ki bu dağ Van'ın en yüksek noktasıdır. Dağların en çok yoğunlaştığı alan Gevaş,Çatak, Bahçesaray ilçeleri arası olan kısımdır. Bu dağların yüksekliği yer yer 3.000 metreyi geçmektedir. İhtiyarşahap Dağları ve Artos Dağı (3.500 metre) bu bölgenin kuzeyinde bulunur. Tuşba ve Muradiye ilçeleri arası da yüksekliği fazla olmayan birçok dağa ev sahipliği yapar. === Yaylalar ve Platolar === Yaylalar ve platolar şehrin %33'lük kısmını oluşturur. Doğuda bulunan Norduz yaylaları hayvancılık için önemli bir bölgedir. Manda Dağı'nın etekleri verimli yaylalar barındıran bir diğer bölgedir. Ahda Dağı'ndan Erçek Gölü'ne kadar olan kısım yine birçok yaylaya ev sahipliği yapar. Yoğunlukla Özalp, Saray ve Başkale ilçeleri platolara ev sahipliği yapan konumlardır. Van-Hakkari ve Van-İran kara yolu üzerinde bu platolara rastlamak mümkündür. === Ovalar ve Vadiler === Ovalar Van'da çok az yer tutar.Bilinen ovalar Çaldıran ilçesinin bulunduğu yer olan Van'ın en büyük düzlüğü Çaldıran Ovası, şehir merkezinin kurulduğu yer olan 1.700 metre rakıma sahip Van Ovası ve Erciş ilçesinin kurulu olduğu Erciş Ovasıdır. Van ovası üç ayrı akarsuya ev sahipliği yapmaktadır. Eskiden çok verimli ve yeşil bir ova konumundaydı. Erciş ovası kendi yanında Ağrı sınırına kadar uzanan düzlük alanlar barındırır. Bu iki ovanın dışında Tuşba ilçesinde Van Gölü kıyıları ve Van- Erciş kara yolu arasındaki bölge bir ovalık alana ev sahipliği yapar. Aynı zamanda Hoşap yakınlarında Hoşap Vadisi'ne, Özalp yakınlarında ise Memedik Vadi'sine ev sahipliği yapar. ===Hidrografya=== Van, su kaynakları konusunda göl kısmında iyi iken akarsu bakımından fakirdir. Ülkenin en büyük gölü olan Van Gölü'ne ev sahipliği yapmaktadır. Göl canlı çeşitliliği konusunda zayıftır. Bu göl içinde İncikefali, fitoplankton ve zooplankton barındırır. Ayrıca sert kışlara rağmen donmaz.4 tane ada barındırır. İlin bir diğer gölü Erçek Gölü'dür. Bu göl ise yılın belli zamanlarında flamingolara ev sahipliği yapar. Şehrin önemli akarsuları ise Bend-i Mahi, Ilıca, Deliçay, Engil, Karasu ve Kotur gibi akarsulardır. Birçoğu Van Gölü'ne dökülen bu akarsularda Mayıs ayında İnci kefali göçüne rastlamak mümkündür. Bu balıklar bu akarsularda üreme faaliyetleri için akıntıya ters olarak yüzerler. === Bitki Örtüsü === Şehrin ana bitki örtüsü bozkırdır.%70'lik kısım çayır meralardan,%23'lük kısım ekili ve dikili alanlardan, %2'lik kısım ise ormanlardan ve fundalık alanlardan oluşur. Türkiye'nin en çok orman fakiri illerinden biridir. Sarıçam ve meşe en çok yetişen ağaçlardır Nadir olsa da farklı ağaç türlerine rastlanabilir. Şehrin kuzey ve doğusu antropojen bozkır barındırır. === İklim === Van iklimi karasal iklim olup bitki örtüsü bozkırdır. Van'da kış ayları sert geçer. Kar etkisini yoğun göstermektedir. İlkbahar ayları Van'a en çok yağışın düştüğü aylardır. Van'da yaz ayları genelde kurak ve sıcak olup, Van Gölü'nün etkisiyle biraz serin yaşanmaktadır. Bu aylarda fazla yağış olmaz ama rüzgârlar geniş yer tutar. Bitki örtüsünün bozkır olması küçükbaş hayvancılığı geliştirmiştir. Yıllık sıcaklık ortalaması 9 °C'dir. Yılın en soğuk ayı sıcaklık ortalaması -3.5 °C, en sıcak ayı sıcaklık ortalaması 22 °C'dir. Yağışların %39'u ilkbaharda, %27'si sonbaharda, %26'sı kışta, %7'si ise yaz mevsiminde düşer.Donlu gün sayısı 120'yi bulmaktadır. Yılın yaklaşık 90 günü kar örtüsü yerde kalabilmektedir. Yılın yaklaşık 90 günü yağış düşmektedir.En yüksek kar 5 Aralık 1994 tarihinde 120 cm, 24 saatlik en fazla yağış 27 Şubat 2014 tarihinde 122 mm, en hızlı rüzgâr 12 Mart 2010 tarihinde 165 km/sa olarak ölçülmüştür. Ülkenin en çok güneş gören yerlerinden biridir. Yıllık yaklaşık 400 mm yağış ile Doğu Anadolu'nun en az yağış alan yerlerinden biridir. === Fauna === Van kedisi, iyi bir yüzücü olan, gözleri mavi veya kehribar rengi ya da biri mavi diğeri kehribar olabilen, nadide ve asil bir kedi ırkıdır. Van kedisinin göz rengi üç gruba ayrılır. Her iki gözü mavi (daima turkuaz mavisi), her iki gözü kehribar (Sarı renk ve tonları, çok nadiren kahverengi) ve tek-göz (Heterokromi yani bir gözü mavi diğer gözü kehribar renkte olanlar) diye gruplandırılır. == Nüfus == 2000 yılındaki ani nüfus artışından da fark edileceği üzere kente 1990 yılından itibaren yoğun bir göç yaşanmıştır. Bölgedeki terör olayları nedeniyle boşaltılan köylerin en yakın adresi Van olmuştur. Yüzde 38'lik bir artışla nüfus sıralamasında 32. sıradan 23. sıraya yükselen şehrin demografik yapısı da bir hayli değişmiştir. Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2023 verileri ) Van il nüfusu: 1.128.749 (2022 sonu). İlin yüzölçümü 20.921 km2'dir. İlde km2'ye 54 kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 364 kişi ile İpekyolu’dur) İlde yıllık nüfus % 1,08 oranında azalmıştır. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: İpekyolu (% 2,35)- Başkale (-% 8,21) 06 Şubat 2023 TÜİK verilerine göre 13 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 692 mahalle bulunmaktadır. 2022 yılı sonunda Van ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri İlçe Nüfus 2021 Nüfus 2022 Fark Değişim % Mah.Say. Alanı km2 Yoğunluk Bahçesaray 13.936 13.495 -441 -3,22 20 426 32 Başkale 47.947 44.168 -3.779 68 2727 16 Çaldıran 61.625 58.635 -2.990 -4,97 70 1478 40 Çatak 19.376 18.462 -914 -4,83 33 1952 9 Edremit 128.555 127.819 -736 -0,57 30 515 248 Erciş 173.606 171.000 -2.606 -1,51 101 2133 80 Gevaş 27.442 26.918 -524 -1,93 41 1544 17 Gürpınar 33.791 31.865 -1.926 -5,87 79 4028 8 İpekyolu 339.952 348.046 8.094 2,35 50 956 364 Muradiye 47.971 45.718 -2.253 -4,81 48 912 50 Özalp 63.270 59.851 -3.419 -5,56 58 1430 42 Saray 20.224 19.471 -753 -3,79 27 872 22 Tuşba 163.320 163.301 -19 -0,01 67 1948 84 Van 1.141.015 1.128.749 692 20.921 54 == Ekonomi == === Tarım === Van'da tarım alanları yüzölçümünün %20'sini kapsar. Yetiştirilen başlıca ürünler; Arpa, Buğday, Çavdar, Fasulye, Armut, Patates, Şeker Pancarı ve Elma yetiştirilmektedir. Ceviz yetiştiriciliği de bulunmaktadır.Ayrıca Van Gölü kıyılarına yakın yerleşimlerde kavun da yetiştirilebilmektedir. Ürünler Özellikle Eylül Ayında hasat edilir. Tarım en önemli geçim kaynaklarından olsa da çok kullanılmaz. === Hayvancılık === En önemli geçim kaynağı olan hayvancılık her mevsim kullanılabilir. Bitki örtüsünün step olması ve kırsal nüfusun fazla olması hayvancılığı bölgedeki en önemli etkenlerden biri yapmaktadır. Özellikle Küçükbaş Hayvancılığın Yetiştiği Van'da yazda her kırsalda hayvan görmek mümkündür. Yazın yaylara çıkarılan hayvanlar kışın ağıl ya da ahırlara alınır. Türkiye'de en fazla küçükbaş hayvan Van'da bulunur.Van Gölü'nde ise Nisan ve Temmuz ayları arasındaki periyod hariç balıkçılık az da olsa yapılabilmektedir. Ayrıca Çatak ilçesi ve yakın yerleşimlerde küçük de olsa alabalık sektörü bulunur. Bahçesaray ilçesinde de arıcılık yaygındır. === Sanayi === Van sanayi bakımından bölgenin en gelişmiş üç ilinden biridir. Başlıca fabrikalar: Şeker, çimento, et ve et ürünleri, süt kombinaları ve yemdir. Edremit'teki çimento fabrikası 1969'da üretime geçmiştir.1977 yılında Van yün ipliği sanayi, 1980 yılında Van et kombinası, 1981 yılında Van kundura fabrikası hizmete geçen diğer fabrikalardır.Aynı zamanda Erciş ilçesinde şeker fabrikası bulunur. 1998 yılında ise şehirde bir organize sanayi kurulmuştur. Ancak fabrikaların birçoğu depremde ağır hasar görüp yıkılmıştır. == Konum == Konum Bilgileri İlçe Kuruluş Yılıİçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü Alanı km²Milli Savunma Bakanlığı-Harita Genel Komutanlığı Rakım mt. Merkeze kmKarayolları Genel Müdürlüğü Ulaşan Yollar Bahçesaray 1987 426 1.767 110 Başkale Cumh.önce 2.727 2.320 113 Çaldıran 1987 1.478 2.046 109 /-04, Çatak Cumh.önce 1.952 1.500 82 Edremit 1990 515 1.736 15 Erciş Cumh.önce 2.133 1.691 103 /-03, -01, , Gevaş Cumh.önce 1.544 1.694 40 Gürpınar 1936 4.028 1.748 24 İpekyolu 2012 956 1.729 0 Muradiye Cumh.önce 912 1.705 88 /-04 Özalp Cumh.önce 1.430 1.999 65 Saray 1990 872 2.095 79 Tuşba 2012 1.948 1.685 3 VAN Cumh.önce 20.921 1728 *Metropol İlçelerin merkeze uzaklıkları, kaymakamlık ile valilik arasındaki uzaklıktır. == Kültür == Van kültürü; Van kedisi, Van otlu peyniri ve Van kahvaltısına dayanır. Van otlu peyniri yörede önemli bir şekilde yayılmıştır. Dağlardan toplanan otlardan yapılır. Şehrin sahip olduğu kültürel yapılar, turizme katkı sağlamaktadır. Şehre özellikle İran'dan turist gelmektedir. ===Eski Van Şehri=== Eski Van şehri birçok yapıya ev sahipliği yapmaktadır. Bu şehrin kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Surlara ait bazı kalıntılar vardır ve sağlam olan tek kapı güneye bakan Orta Kapı'dır. Mimar Sinan'ın eseri olan Hüsrevpaşa Külliyesi han, hamam, türbe, imaret, çeşme ve medreseden oluşmaktadır. Bölgede sağlam kalan tek hamam bu külliyenin bir elemanı olan Çifte Hamam'dır. Eski Van'da günümüzde kullanılan tek eser Kaya Çelebi Cami'dir. Eskiden çok görkemli bir mekân olan Van Ulu Camisi ne yazık ki günümüzde yıkılmıştır ve sadece minaresi sağlam kalabilmiştir. Kızıl Cami'ninde aynı şekilde minaresi günümüze ulaşmış ve diğer bölümleri yıkılmıştır. Kentte ayrıca günümüze ulaşan S. Dsirvanor, S. Stephan, S. Vardan, s. Neshan, şehrin en eski kilisesi olan ve Çifte Kilise olarak da anılan S. Paulos ve S. Petros Kiliseleri bulunur. Ayrıca eskiden İsa'nın çarmıhına ait bir parçanın saklandığı Meryem ana (S. haç, Tiramary) kilisesi ve Madır burcunun üstüne yapılmış Vaftizci Yahya (S. Hovhannes) kiliseleri yıkılmıştır. Hüsrev Paşa hanının temelleri Kaya Çelebi ve Hüsrev Paşa Camileri arasında görülebilmektedir. Şehrin batısında bulunana Horhor bahçeleri şehrin surlar içerisindeki bahçeleri durumundaydı ve İskele Kapı'nın hemen önündeydi. Ayrıca bahçelerin yakınında hâlen kalıntıları olan Horhor Cami ve Medresesi bulunuyor === Tarihî yapılar === * Van Kalesi: Van şehir merkezinin batı kesiminde, Eski Van şehrinin tam yanı başında, yüksek ve geniş bir kaya parçasının üstüne inşa edilmiştir. Urartu kralı I. Sarduri tarafından inşa edilmiştir. Urartular'ın siyasi merkezidir. Yıllar boyu şehrin en önemli simgelerinden biri olmuştur. Kuzey kesiminde bir türbe, batı kesiminde Horhor Bahçeleri, güney kesiminde ise eski Van şehrinin enkazı bulunur. * Hoşap Kalesi: Van-Hâkkari kara yolu üzerinde bulunan, Urartular tarafından inşa edilen bir diğer kaledir. Bulunduğu konum itibarıyla, ticaret yollarının üzerinde bulunması dolayısıyla önem arz etmiştir. Dik bir yamaç üzerinde inşa edilmiştir. Günümüzde kullanım dışı olan kale, içinde birçok yapıya ev sahipliği yapar. * Çavuştepe Kalesi: Van'ın Gürpınar ilçesinde, Urartu kralı II. Sarduri tarafından inşa edilen bir diğer kaledir. Van-Hakkari kara yolu üzerinde bulunur. * Yedi Kilise: Van şehir merkezinin güneydoğu kesiminde, Erek Dağı eteklerinde bulunan bir kilisedir. Eski zamanlarda bölgede yaşayan Ermeniler için manevi değeri çok yüksek olan bir yapıdır. 'Warak Wank' olarak da bilinir. 5 kilise, 1 jamaton, 1 kütüphane ve 1 çan kulesi bulunur. Kilisenin bazı yapılar günümüze ulaşsa da Ermeni Kıyımı'ndan sonra bazı yapıları yıkılmıştır. *Halime Hatun Kümbeti: Gevaş ilçe merkezinde bulunan bir kümbettir. 1335 yılında Melik İzzettin tarafından kızı için yapılmıştır. İki katlı bir yapısı vardır ve usutu külâh bir mimari ile kaplanmıştır. Yanı başında bir Selçuklu mezarlığı bulunur. * Akdamar Kilisesi: 7. yüzyıl zamanlarında, Van'a getirilen önemli bir tarihi parçanın saklanması amacıyla bir kral tarafından inşa ettirilmiş bir Ermeni kilisesidir. Surp Haç Kilisesi olarak da bilinir. Van ilinin özdeşleşmiş simgelerinden biridir. * Ayanıs Kalesi: Urartu kralı Rusa tarafından yapılmıştır. Surlarla çevrili bir haldedir. İçinde tapınak ve benzeri yapılar bulunmaktadır. * Amik Kalesi: Van'ın Tuşba ilçesi sınırlarında, Van Gölü'ne yakın bir mesafede Yeşilsu köyünde bulunan bir kayalık alandır. Van kent merkezinin 20 km kadar kuzey batısında yer alır. 11. yüzyılda Bizans'a bağlı piskoposluk merkezlerinden biri olarak kayıtlara geçmiştir. Ermeni isyanı sırasında bölge halkının sığındığı bir yerdir. Buraya sığınan bölge halkı, Ermenilerin kendilerini kandırması sonucu kaleden çıkmış, Ermeniler tarafından öldürülmüşlerdir. === Doğal ve Kültürel Yapılar === * Muradiye Şelalesi: Muradiye ilçesinde bulunan, Bend-i Mahi çayı üzerinden dökülen şelaledir. İlçe merkezinin kuzeybatı kesiminde bulunur.Coğrafi yapısıyla dikkat çeker.Yüksekliği 18 metredir. * Van Kedi Evi: Yüzüncü Yıl Üniversitesi'nde bulunan bir evdir.Nesilleri tehlikede olan Van Kedileri'ni korumak ve neslin devamını sağlamak için çalışan bir yapıdır. Van Kedilerinin üç ayrı türü burada koruma altındadır. * Van Urartu Müzesi: 2019 yılında tamamlanmıştır. Van Kalesi'nin kuzeyinde bulunur. Geniş ve modern mimarisiyle şehrin tarihi özelliklerini sunan büyük bir müzedir. * Van Hışet kalesi: Van'ın Gevaş ilçesinde bulunan Urartular zamanında yapılan Hişet kalesi zamanın önemli bir tarihi eseri olarak çoğu yıkılmış bugün içinde sadece bir duvarı ve kalıntıları mevcuttur. === Mutfak === Van'ın kültürel zenginliği ve aktivitesi mutfağına da yansımıştır. Keledoş, helise, murtuğa, tırşik, inci kefali, otlu peynir, ayran aşı ve Van kahvaltısı şehrin yöresel yemeklerindendir. Keledoş, hayvansal et, bulgur, nohut, tereyağı, yoğurt gibi gıdalardan yapılmaktadır. Bölge halkının en çok tercih ettiği yemeklerdendir. Ayran aşı, Buğday, yoğurt ve nohutla yapılan bir diğer yemektir. Yöre insanı için vazgeçilmez bir değerdir. İnci kefali, Van Gölü'nde yaşayan tek endemik türdür. Av yasağı zamanları dışında Van halkı tarafından bolca tüketilmektedir. Van otlu peyniri, şehir ile özdeşleşmiş bir gıdadır.Ehli hayvanlardan sağılan ve bölge coğrafyasından toplanan ot ve bitkilerden elde edilir. Şehir merkezinde yaşı 50'yi geçen bir peynir çarşısı bulunur. Bölge halkı tarafından çok tercih edilmektedir. Van kahvaltısı, içinde birçok çeşit gıda barındıran ve şehre gelen insanların dikkatini çeken bir kahvaltıdır. Helise, tavuk eti ve tereyağından yapılan bir yöre yemeğidir. Yapısı biraz Keledoş yemeğini anımsatmaktadır. Murtuğa ise tereyağı ve yumurta ile yapılan bir yöre yemeğidir. == Spor == 2018-2019 Sezonu sonunda, Van’ın futboldaki 2 takımı 3. Ligde Vanspor play-off maçları sonunda 2. Lige yükselmiştir. BAL’da Erciş Gençlik Belediyespor ise küme düşmüştür. Kadın futbol 3. Liginde de 1 takımı vardır. Voleybol kadın-erkek ve hentbol erkek 2. Liglerinde birer takımı, hentbol 2. Liginde de 1. takımı yer almıştır. Basketbol, voleybol ve hentbol bölgesel liginde yer alan takım sayısı ise 5'dir. Ziraat Türkiye Kupası'nda Van BB 5.turda Boluspor'a elenmiştir. Önemli spor tesisleri: Van Atatürk Stadyumu, (10.500), Nur Tatar Spor salonu (5.000), Üniversite Spor Kompleksi (3.500), Van Olimpik Yüzme Havuzu (550) == Yönetim == küçükresim|270px|Van il haritası Van ilinin ilçeleri toplam 13'tür. * Bahçesaray: Van'ın güneydoğusunda,şehrin en küçük ilçesidir.1962 yılına kadar Siirt'in bir parçasıydı. Adını zorlu ulaşım ve iklim koşulları ile duyurmuştur. Van'ın Çatak ilçesi ile birlikte en çok yağış alan bölgesidir. İlçeyi Van'a bağlayan kara yolu rakımı 2900 metreye kadar çıkabilen Karapet Geçidi'nden geçmektedir. Kış aylarında ilçe ile bağlantı sürekli kesilmektedir. * Başkale: Hem Van'ın hem de Türkiye'nin en yüksek rakımlı ilçesidir. İklim koşulları oldukça zordur ve ekonomik faaliyetler kısıtlıdır. Bu faktörlerden ötürü çok gelişmemiştir. Son zamanlarda belli bir nüfus kaybına uğramıştır. * Çaldıran: 2000 rakımlı Çaldıran ovasının kuzeybatı kesiminde bulunan ilçedir. Van'ın en soğuk bölgesidir.1514 yılında yapılan Osmanlılar-Safeviler arasındaki Çaldıran Muharebesi burada yapılmıştır. Tendürek Dağı'nın bir kısmı ilçe sınırları içerisinde bulunur. İlçeyi Doğubeyazıt'a bağlayan kara yolu kışın kardan kapanabilmektedir. * Çatak: Van'ın en az nüfuslu ilçelerindendir. Bölgenin eski yerleşimleri arasında bulunur. Coğrafi koşulları çok çetrefillidir ve ulaşımı zordur. En düşük rakımlı ilçedir ve iklimi şehrin diğer bölgelerine göre daha sıcak seyretmektedir. Üç dağın ve iki akarsuyun kesiştiği dar bir vadide kuruludur. * Edremit:Van'ın üç merkez ilçesinden biridir. Şehir merkezinin güney kesimini oluşturur. Havalimanı ve şehrin en büyük sağlık kuruluşu bu ilçededir.2018 yılında yapılmış bir kordonu vardır. 2011 depreminden sonra hızla yapılaşmış ve nüfusu artmıştır. Bir çimento fabrikasına ev sahipliği yapar. * Erciş:Van'ın en büyük taşra ve en yüksek ikinci nüfuslu ilçesidir. Şehrin eski ve köklü yerleşimlerinden biridir. 2011 yılındaki depremde büyük kayba uğramış,sonrasında yapılan reformlar ile ayağa kalkmıştır. Bir şeker fabrikasına sahiptir ve diğer ilçelere nazaran daha aktif konumdadır. * Gevaş: Van'ın eski yerleşimlerinden bir diğeridir. Akdamar Adası ve Kilisesi bu ilçededir. Van Gölü sahil şeridinin güneydoğu kesimini oluşturur. Artos Dağı'nın eteklerine kurulmuştur. Yeşil bitki örtüsü ile dikkat çekmektedir. * Gürpınar: Van'ın yüzölçümü bakımından en büyük ilçesidir. Ekonomik faaliyetler çok kısıtlıdır. Geniş bir ovada olmasına rağmen yerleşimi küçüktür. Çavuştepe ve Hoşap Kaleleri bu ilçede bulunur. * İpekyolu: Van'ın en büyük ilçesidir. Şehrin kalbi konumundadır.Şehir merkezinin orta kısmını oluşturur. Şehrin idari merkezidir.Van çarşı merkezi burada bulunmaktadır. 2012 yılında kurulmuştur. İlçe sınırları son zamanlarda iyice modern ve yüksek bir şekilde yapılaşmaktadır. * Muradiye: Van'ın bir ilçesidir. Tıpkı diğer birçok ilçe gibi kısıtlı gelişmiştir. Bünyesinde bir şelale barındırmaktadır.Yaz aylarında çevre yerleşimlere göre daha sıcak bir iklime sahiptir. * Özalp:Van'ın Erciş'ten sonra en yüksek nüfuslu ikinci taşra ilçesidir.İklim koşulları serttir ve yüksek rakıma sahiptir.Çok fazla gelişim gösterememiştir.Saray ilçesi ile birlikte ilin en az yağış alan kurak bölgesidir. * Saray: İlin en doğusundaki ilçesidir.İklim ve coğrafi özellikleri Özalp ile neredeyse aynıdır. İlçenin adı pek duyulmamaktadır. Türkiye-İran arası ulaşımı sağlayan Kapıköy Sınır Kapısı bu ilçede bulunur. Küçük bir yerdir ve fazla gelişmemiştir. * Tuşba:Van'ın merkez ilçesinin sonuncusudur. Şehir merkezinin kuzey kesimini oluşturur. Şehrin endüstri ve sanayi merkezidir. Tren garı, Van İskelesi, Organize Sanayi Bölgesi, Van otogarı ve Yüzüncü yıl Üniversitesi bu ilçede bulunur. Türkiye'de denize sınırı olmamasına rağmen mavi bayraklı plaja sahiptir. 2018 yılında TÜİK verilerine göre 13 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 685 mahalle bulunmaktadır. === Merkezi yönetim === Büyükşehir illerinde Merkezi yönetim Vali, İl Müdürleri ve İl Danışma Kurulundan oluşur. Van bir 'Büyükşehir’dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır. Van Valisi, 1974-Ardahan doğumlu Ozan BALCI, 12.5.2022/209 sayılı kararla Tokat Valisi iken atanmıştır.https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/05/202205121-1.pdf Vali ve Kaymakamlara ait bilgiler Van'ın ilçeleri sayfasında gösterilmiştir. === Yerel yönetim === Büyükşehir Belediyelerinde yerel yönetim, Büyükşehir Belediye Başkanı, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni'nden oluşur. Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır. Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır. Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. (5216 saylı kanun 16.madde) Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır. 2019 Türkiye yerel seçimleri sonunda Van Büyükşehir Belediye Başkanlığını kazanan Bedia Özgökçe Ertan (HDP), 19 Ağustos 2019 tarihinde görevden alınmış, yerine Van Valisi Mehmet Emin Bilmez kayyum olarak atanmıştır. Diğer ilçelerden Başkale, Erciş, Muradiye, Özalp, Saray ve İpekyolu HDP'li belediye başkanları da göreve geldikten sonra İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alınmış, yerlerine ilçe kaymakamları kayyum atanmıştır. Son durumda 13 ilçe belediyesinin 6'sını kayyum olarak atanan kaymakamlar, 7'sini de AK Parti'li belediye başkanları yönetmektedir. Mardin Büyükşehir Belediye Meclisi bazı üyelerin görevden uzaklaştırılması nedeniyle belirsizleşmiştir Büyükşehir ve ilçe belediye başkanlarına ait bilgiler Van'ın ilçeleri sayfasında gösterilmiştir. == Eğitim == Van ilinde 2018 sonu itibarıyla ilk ve ortaokullarda derslik başına düşen öğrenci sayısı 26'dır. 878 adet ilkokul barındırır. Bu ilkokullarda toplam 103.854 öğrenci öğretim görmektedir. İlkokullarda öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 17'dir. 6.708 adet öğretmen ilkokullarda eğitim vermektedir.Şehir 402 adet ortaokul barındırmaktadır. Bu ortaokullarda 113.080 öğrenci, 6.761 öğretmen bulunmaktadır. Öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 16 dır. 149 adet ortaöğretim kurumu barındırmaktadır. Bu okullarda 90.436 öğrenci eğitim görmekte, 4.905 öğretmen eğitim vermektedir. Şehirde okuma yazma bilenlerin oranı %93.91'dir. Okullaşma oranı ilköğretimde 97,79, ortaöğretimde ise 64,8'dir. Yüzüncü Yıl Üniversitesi de Van'dadır. 1982 yılında kurulan bu üniversite bünyesinde 15 fakülte, 5 enstitü, 4 yüksekokul, 9 meslek yüksekokulu ve 14 tane araştırma merkezi bulundurur. == Altyapı == === Ulaşım === ;Karayolu küçükresim|Van Havaalanı Van şehri, geçmişinden gelen ve günümüzde de devam eden stratejik öneminden dolayı daima işlek olan yollara sahip olmuştur.D 300, D 975 ve D 280 karayolları ile şehre ulaşmak mümkündür. D 300 kara yolu Bitlis ve Tatvan üzerinden gelerek Van Gölü kıyıları boyunca bir hat çizerek Gevaş ilçesinde ulaşır. Bu yol üzerinde Van-Bitlis il sınır bölgesinde ulaşımı rahatlatmak amacıyla Kuskunkıran Tüneli bulunur. Gevaş'a ulaşan kara yolu buradan Van merkeze ulaşır. Van merkezde D 975 kara yolundan ayrılıp doğu yönünde ilerleyip Özalp ve Saray ilçelerine ulaşır. Saray ilçesini de geçtikten sonra kara yolu Kapıköy Sınır Kapısı'nda son bulur. Bu yolun büyük bir kısmı bölünmüş haldedir ve ulaşımı rahattır.Bir diğer kara yolu olan D 975 ise şehri kuzey-güney doğrultusunda boydan boya kaplar. Tendürek Dağı üzerinden gelen bu yol Çaldıran ve Muradiye ilçeleri üzerinden Van'a ulaşır. Buradan Gürpınar'a inen yol, Zernek Barajı ve Hoşap Kalesi'nin yanından geçerek Başkale'ye, oradan da Hakkari'ye ulaşır. Bu yolda yapılan ulaşım, diğer kara yoluna nazaran daha zordur. Yolun Tendürek mevkisi, kışın kardan dolayı kapanabilmektedir. Bu yol üzerinde bulunan 2200 rakımlı Kurubaş Geçidi ve 2700 rakımlı Güzeldere Geçidi yolu zorlu yapan bir diğer faktörlerdir. Ayrıca yolun kenarlarında bulunan dik yamaçlar, çığ ve heyelan riski teşkil etmektedir. Üçüncü kara yolu olan D 280 ise Muradiye yakınlarında D 975'den ayrılarak Erciş ilçe merkezine, oradan da Patnos'a ilçesine ulaşım sağlar. Van'da ulaşımın en zor olduğu yer Çatak ve Bahçesaray ilçeleri arasıdır. Bu bölgenin dağlık olması, ulaşım zorlaştırmaktadır. Kış aylarında bu yollar sürekli kardan kapanır. Van'da şehir içi ulaşım büyükşehir belediye otobüsleri, özel halk otobüsleri ve iki ayrı tip minibüsler tarafından sağlanmaktadır. Şehrin büyükşehir ve yüksek nüfuslu olması toplu ulaşımı canlı tutmaktadır. Belediye otobüsleri, özellikle yüksek ve aktif nüfus barındıran üniversite ile Edremit ilçesine yapılan ulaşımda büyük rol oynamaktadır. 2020 yılında yenilenen özel halk otobüsleri, toplu ulaşıma destek veren ikinci koludur. 'M' tip minibüsler merkezde yakın mesafede kısa ve hızlı taşımalarda etkili olurken, 'V' tip minibüsler, orta ve uzak mesafe taşımalarında etki göstermektedir. Şehre ait olan Belvan Kart adlı akıllı kart sistemi ile toplu ulaşım hizmetleri kullanılabilir. ;Demiryolu. Van'ın kara yolu ulaşımı gibi demiryolu ulaşımı da önem arz eder. TCDD'nin 5. bölgesini oluşturan hat Malatya üzerinden Yolçatı'ya ulaşır. Burada ikiye ayrılan hatlardan biri Elazığ ve Muş üzerinden Tatvan'a ulaşır. Tatvan'da bulunan iskeleden Tatvan- Van tren feribotuyla Van'a ulaşan hat, Özalp üzerinden İran sınırındaki Kapıköy Tren İstasyonu'nda son bulur. Kapıköy ile karşısındaki İran'ın Razi istasyonunda gümrük kontrolü noktaları vardır. Razi'den ayrılan hat Tebriz üzerinden Tahran'a ulaşır. Vangölü Ekspresi, Ankara'dan Tatvan'a haftanın iki günü karşılıklı sefer yapmaktadır. Türkiye ile İran arasındaki demiryolu bağlantısı, Ankara-Tahran-Ankara arasında haftada bir gün çalışan Trans Asya Ekspresi ve Van-Tahran-Van arasında haftada bir gün çalışan trenler ile sağlanmaktadır. Daha önceden İran ile Suriye arasındaki demiryolu bağlantısı, Van üzerinden Türkiye'yi transit geçerek Tahran-Şam arasında haftada bir gün çalışan yolcu treni ile sağlanmaktaydı. Söz konusu tren Şam-Tatvan arasında pulman ve yataklı vagonlarla, Van-Tahran arasında kuşetli vagonlarla teşkil edilmekteydi. Suriye İç Savaşı nedeniyle Tahran-Şam tren seferleri durdurulmuştur. ;Havayolu Van'da bulunan Ferit Melen Havaalanı, bölgesel önemi olan bir havaalanıdır. Van'dan İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Antalya ve Trabzon'a her gün düzenli uçak seferleri yapılmaktadır. === Sağlık === Van ili gerek büyükşehir olmasından gerek bulunduğu konum dolayısıyla sağlık konusunda önemli bir yere sahiptir. Şehir hem kendi nüfusu hem de çevre illerin nüfusunun sağlık ihtiyacını büyük ölçüde karşılayabilmektedir. 2011 yılında inşa edilen Van Bölge Eğitim ve Araştırma Hastanesi şehrin kalbi konumundadır. 2017 yılında hemen yanı başında inşa edilen Van Eğitim ve Araştırma Hastanesi ile Van Gölü Havzası'nın can suyudur. Şehrin bir diğer önemli sağlık kuruluşu YYÜ'de bulunan tıp merkezidir. Van il sınırları içerisinde 10 tane hastane bulunur. Aynı zamanda bir ağız ve diş sağlığı merkezi,5 tane toplum sağlığı merkezi, 85'e yakın aile sağlığı merkezi ve 8 tane ilçe sağlık müdürlüğü bulunur. == Galeri == Castle Van in Van, Turkey.JPG|Van Kalesi Akdamar Adası (Van, Türkiye).JPG|Akdamar Adası Airport Ferit Mele in Van, Turkey.jpg|Ferit Melen Havaalanı Van train station in Van, Turkey.JPG|Van Tren İstasyonu City of Van (view from Van Kalesi).jpg|Kaleden Van'ın görünümü Van1 20.jpg|Akdamar Adası Van1 20 modified.jpg|Akdamar Adası'ndan göl sahili ve Artos Dağı'nın görünümü Vankahvalti.jpg|Van Kahvaltısı == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Van Kaymakamlığı * Van Büyükşehir Belediyesi * Van İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
== Olaylar == * 1453 - Osmanlı padişahı Fatih Sultan Mehmet, İstanbul'u fethederek Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu'nu sona erdirdi. Birçok tarihçi için İstanbul'un Fethi, Orta Çağ'ın sonudur. * 1807 - Kabakçı Mustafa ayaklanmasında, isyancılar Şehzade Mustafa ve Mahmut'un kendilerine teslimini istedi. Sultan III. Selim tahttan indirildi, IV. Mustafa tahta çıktı. * 1848 - Wisconsin, 30. eyalet olarak ABD'ye katıldı. * 1867 - Avusturya-Macaristan İmparatorluğu kuruldu. 100px|İstanbul'un fethi ve Fatih Sultan Mehmet * 1913 - Igor Stravinsky'nin Le Sacre du Printemps (Bahar Ayini) adlı balesi ilk kez Paris'te sahnelendi. * 1914 - Kanada yolcu gemisi "RMS Empress of Ireland", Saint Lawrence Körfezi'nde battı, 1024 yolcu boğularak öldü. * 1927 - Ankara-Kayseri Demiryolu, İsmet Paşa tarafından açıldı. * 1936 - Türk bayrağı hakkında kanun, TBMM'de kabul edildi. * 1937 - Türkiye ile Fransa arasında "Sancak"ın (Hatay) "Tamamiyet-i Mülkiyesini Tekeffül eden Antlaşma" ile "Türkiye - Suriye Hududunun Teminine dair Antlaşma" ve "Müşterek Beyanname ve Beyannameye bağlı Protokol" Cenevre'de imzalandı. * 1939 - CHP 5. Kurultayı Ankara'da toplandı. * 1942 - Adolf Hitler, Propaganda Bakanı Joseph Goebbels'in tavsiyesiyle, işgal altındaki Paris'te yaşayan tüm Yahudilerin sol göğüslerine sarı bir yıldız takmalarını emretti. * 1953 - Yeni Zelandalı dağcı Edmund Hillary ile Nepalli şerpa Tenzing Norgay, Everest'e çıkan ilk insanlar oldu. * 1954 - Bilderberg Toplantıları'nın ilki yapıldı. * 1958 - Sovyetler Birliği'nde Sınır Askeri Günü kutlanmaya başlandı. Günümüzde Rusya, Belarus, Ukrayna, Kırgızistan, Tacikistan gibi ülkelerde hâlen kutlanmaktadır. * 1963 - Pakistan'ın doğusunda çıkan kasırgada 10 bin kişi öldü. * 1968 - Mayıs ayaklanması sürüyor. Genel Emek Konfederasyonu'nun (CGT) çağrısına uyan yüz binlerce işçi Paris sokaklarına döküldü. * 1971 - Prof. Sadun Aren, Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS) Genel Başkanı Fakir Baykurt ve Türkiye İşçi Partisi (TİP) Genel Başkanı Behice Boran tutuklandı. * 1974 - Deniz Kuvvetlerine ait Çandarlı harita gemisi, savaş gemileri eşliğinde Ege Denizi'nde petrol arama araştırması yapmak üzere Beykoz'dan hareket etti. * 1977 - CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit, İzmir Çiğli Havaalanı'nda bulunduğu sırada, bir silahtan çıkan mermi, CHP'li Mehmet İsvan'ın yaralanmasına yol açtı. Merminin, bir polis memurunun ateş alan gaz tüfeğinden çıktığı açıklandı. * 1979 - Rodezya'nın ilk siyah Başbakanı Abel Muzorewa göreve başladı. * 1980 - Çorum Olayları: MHP'liler, Genel Başkan Yardımcısı Gün Sazak'ın öldürülmesini Çorum'da protesto ettiler. Olaylar, 2 Temmuz'da sokağa çıkma yasağı konulmasına rağmen, aralıklarla 6 Temmuz'a kadar sürdü. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, 8 Temmuz'da Çorum'a geldi. Olaylar yatıştıktan sonra kentin değişik yerlerinde 48 ceset bulundu. * 1985 - İstanbul Boğazı'nda ikinci boğaz köprüsünün (Fatih Sultan Mehmet) temeli atıldı. * 1985 - Heysel Faciası: Şampiyon Kulüpler Kupası finali için Liverpool - Juventus maçının yapıldığı Belçika'nın Heysel Stadı'nda çıkan olaylarda 39 kişi öldü, 350 kişi de yaralandı. * 1988 - İstanbul Boğazı, Fatih Sultan Mehmet Köprüsü'nün yapımı tamamlandı. * 1990 - Sovyetler Birliği'nde, radikal reformcu Boris Yeltsin, Rusya Yüksek Sovyeti Başkanlığı'na seçildi. * 1993 - Solingen Faciası: Almanya'nın Solingen şehrinde Türklerin yaşadığı bir evin kundaklanması sonucu 5 kişi yaşamını yitirdi, 2 kişi de yaralandı. * 2005 - Susurluk davası sırasında açığa alınan eski polis memurlarından Oğuz Yorulmaz, Bursa'da bir barda öldürüldü. * 2010 - 55. Eurovision Şarkı Yarışması finali Norveç'in başkenti Oslo'da yapıldı. Kazanan, 246 puanla Lena Meyer-Landrut'un Satellite şarkısıyla katıldığı Almanya oldu. == Doğumlar == * 1489 - Mimar Sinan, Türk mimar (ö. 1588) * 1794 - Antoine Bussy, Fransız kimyager (ö. 1882) * 1860 - Isaac Albéniz, İspanyol besteci ve piyanist (ö. 1909) * 1868 - Abdülmecid Efendi, son Osmanlı halifesi (ö. 1944) * 1887 - Müfit Ratip, Türk oyun yazarı ve çevirmen (ö. 1920) * 1903 - Bob Hope, Amerikalı komedyen (ö. 2003) * 1904 - Gregg Toland, Amerikalı görüntü yönetmeni (ö. 1948) * 1917 - John F. Kennedy, ABD'nin 35. Başkanı ve Pulitzer Ödülü sahibi (ö. 1963) * 1920 - John Harsanyi, Amerikalı ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (ö. 2000) * 1922 - Iannis Xenakis, Yunan besteci (ö. 2001) * 1926 - Abdoulaye Wade, Senegal’in üçüncü Cumhurbaşkanı * 1929 - Abdullah Baştürk, Türk sendikacı ve DİSK Genel Başkanı (ö. 1991) * 1929 - Korkut Özal, Türk siyasetçi (ö. 2016) * 1938 - Şule Yüksel Şenler, Türk yazar * 1941 - Bob Simon, Amerikalı gazeteci ve haber spikeri (ö. 2015) * 1945 - Aydın Tansel, Türk şarkıcı, besteci ve müzisyen (ö. 2016) * 1946 - Héctor Yazalde, Arjantinli eski millî futbolcu (ö. 1997) * 1948 - Nick Mancuso, İtalyan kökenli Kanadalı oyuncu * 1948 - Marianne Pitzen, Alman sanatçı ve müze yöneticisi * 1949 - Brian Kidd, İngiliz futbolcu, futbol antrenörü ve teknik direktör * 1949 - Francis Rossi, İngiliz müzisyen * 1953 - Danny Elfman, Amerikalı film müziği bestecisi * 1955 - John Hinckley Jr., Amerikalı suçlu * 1956 - La Toya Jackson, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve oyuncu (Michael Jackson'ın ablası) * 1957 - Ted Levine, Amerikalı dizi ve sinema oyuncusu * 1957 - Muhsin Mahmelbaf, İranlı yönetmen, senarist, film editörü ve film yapımcısı * 1958 - Annette Bening, Amerikalı oyuncu * 1959 - Rupert Everett, İngiliz oyuncu * 1959 - Roland Koch, İsviçreli aktör * 1961 - Melissa Etheridge, Amerikalı şarkıcı ve müzisyen * 1963 - Blaze Bayley, İngiliz şarkıcı * 1963 - Ukyo Katayama, Formula 1'de altı sezon boyunca yarışmasıyla Japon yarışçı * 1965 - Yaya Aubameyang, Gabonlu millî futbolcu * 1967 - Noel Gallagher, İngiliz müzisyen * 1967 - Heidi Mohr, Alman profesyonel futbolcu (ö. 2019) * 1969 - Acun Ilıcalı, Türk yapımcı, sunucu ve medya patronu * 1970 - Roberto Di Matteo, İtalyan teknik direktör ve eski futbolcu * 1970 - Brian Turk, Amerikalı oyuncu * 1973 - Anthony Azizi, Amerikalı dizi oyuncusu * 1973 - Alpay Özalan, Türk futbolcu * 1975 - Melanie Brown, İngiliz televizyon karakteri, şarkıcısı ve aktris * 1975 - David Burtka, Amerikalı oyuncu * 1976 - Gülşen, Türk şarkıcı, besteci ve söz yazarı * 1976 - Hakan Günday, Türk yazar * 1977 - Massimo Ambrosini, İtalyan eski fubtolcu * 1977 - Marco Cassetti, İtalyan millî futbolcu * 1979 - Arne Friedrich, Alman futbolcu * 1980 - Petek Dinçöz, Türk şarkıcı, manken, oyuncu ve sunucu * 1981 - Andrey Arşavin, Rus futbolcu * 1982 - Ana Beatriz Barros, Brezilyalı süper model * 1982 - Elyas M'Barek, Alman oyuncu * 1982 - Nataliya Dobrinska, Ukraynalı heptatlet * 1983 - Alberto Medina, Meksikalı futbolcu * 1984 - Carmelo Anthony, Amerikalı basketbolcu * 1985 - Hernanes, Brezilyalı futbolcu * 1987 - Taner Arı, Avusturyalı Türk futbolcu * 1988 - Daria Kinzer, Hırvat şarkıcı ve söz yazarı * 1988 - Muaz el-Kesasibe, Ürdünlü savaş pilotu (ö. 2015) * 1989 - Riley Keough, Amerikalı oyuncu ve model * 1993 - Richard Carapaz, Ekvadorlu yol bisikleti yarışçısı * 1998 - Markelle Fultz, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusudur * 1998 - Felix Passlack, Alman futbolcu * 1999 - Park Ji-hoon, Güney Koreli şarkıcı ve oyuncu == Ölümler == * 1405 - Philippe de Mézières, Fransız yazar ve Haçlı seferleri konusunda bir ideolog (d. 1327) * 1425 - Hongxi, Çin'in Ming Hanedanı'nın dördüncü imparatoru (d. 1378) * 1453 - Ulubatlı Hasan, Osmanlı asker (İstanbul'un fethi sırasında Bizans surlarına ilk sancağı diken yeniçeri) (d. 1428) * 1453 - XI. Konstantinos, Bizans'ın son İmparatoru (d. 1405) * 1500 - Bartolomeu Dias, Portekizli kâşif ve denizci (d. 1450) * 1586 - Adam Lonicer, Alman botanikçi (d. 1528) * 1814 - Joséphine de Beauharnais, Napoleon Bonaparte'nin eşi (d. 1763) * 1829 - Humphry Davy, İngiliz kimyager, fizikçi ve mucit (d. 1778) * 1847 - Emmanuel de Grouchy, Napoleon Döneminde Fransa generali ve mareşali (d. 1766) * 1892 - Bahaullah, Bahailik dininin kurucusu (d. 1817) * 1914 - Paul Von Mauser, Alman silah tasarımcısı (d. 1838) * 1920 - Müfit Ratip, Türk oyun yazarı ve çevirmen (d. 1887) * 1942 - John Blyth Barrymore, Amerikalı aktör (d. 1882) * 1947 - Franz Böhme, II. Dünya Savaşı sırasında Alman general (d. 1885) * 1951 - Mihail Borodin, Sovyet siyasetçi (d. 1884) * 1951 - Fanny Brice, Amerikalı oyuncu ve model (d. 1891) * 1951 - Géza Maróczy, Macar satranç ustası (d. 1870) * 1958 - Juan Ramón Jiménez, İspanyol şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1881) * 1970 - Sünuhi Arsan, Türk hukukçu (d. 1899) * 1979 - Mary Pickford, Kanada asıllı Amerikalı aktris (d. 1892) * 1981 - Song Qingling, Çinli devlet başkanı (d. 1893) * 1991 - Coral Browne, Avsutralyalı-Anerikalı kadın sahne, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1913) * 1994 - Erich Honecker, Doğu Almanya'nın son Başkanı (d. 1912) * 1997 - Jeff Buckley, Amerikalı müzisyen, besteci ve söz yazarı (d. 1966) * 2003 - Trevor Ford, Galli eski futbolcu (d. 1923) * 2004 - Kani Karaca, Türk musiki ustası (d. 1930) * 2007 - Yıldıray Çınar, Türk halk müziği sanatçısı (d. 1940) * 2008 - Harvey Korman, Amerikalı aktör (d. 1927) * 2009 - Steve Prest, İngiliz profesyonel snooker oyuncusu ve koç (d. 1966) * 2010 - Dennis Hopper, Amerikalı oyuncu ve yönetmen (d. 1936) * 2011 - Bill Roycroft, Avustralyalı Olimpik binici şampiyonu (d. 1915) * 2011 - Ferenc Mádl, Macar profesör ve siyasetçi (d. 1931) * 2011 - Nejat Tümer, Türk asker ve 10. Türk Deniz Kuvvetleri Komutanı (d. 1924) * 2011 - Sergey Bagapsh, Abhazya'nın 2. Cumhurbaşkanı (d.1949) * 2013 - Cliff Meely, Amerikalı eski basketbol oyuncusu (d. 1947) * 2014 - Karlheinz Böhm, Avusturya kökenli Alman oyuncu ve hayırsever (d. 1928) * 2014 - Christine Charbonneau, Kanadalı şarkıcı ve besteci (d. 1943) * 2015 - Doris Hart, Amerikalı tenis oyuncusu (d. 1925) * 2015 - Betsy Palmer, Amerikalı oyuncu (d. 1926) * 2015 - Bruno Pesaola, Arjantinli-İtalyan eski futbolcu ve teknik direktör (d. 1925) * 2016 - André Rousselet, Fransız siyasetçi, bürokrat ve iş insanı (d. 1922) * 2017 - Enitan Bababunmi, Nijeryalı akademisyen ve biyokimya profesörü (d. 1940) * 2017 - Konstandinos Miçotakis, Yunan siyasetçi (d. 1918) * 2017 - Manuel Noriega, Panamalı siyasetçi ve asker, devrik Panama devlet başkanı (d. 1934) * 2018 - Yoseph Imry, İsrailli fizikçi (d. 1939) * 2018 - Ray Podloski, Kanadalı profesyonel buz hokeyi oyuncusu (d. 1966) * 2018 - Madiha Yousri, Mısırlı sinema ve dizi oyuncusu (d. 1921) * 2019 - Tony DeLap, Amerikalı grafik sanatçısı (d. 1927) * 2019 - Dennis Etchison, Amerikalı yazar, romancı ve senarist (d. 1943) * 2019 - Bayram Şit, Eski Türk güreşçi (d. 1930) * 2019 - Peggy Stewart, Amerikalı oyuncu (d. 1923) * 2019 - Jiří Stránský, Çek şair, oyun yazarı, çevirmen ve aktivist (d. 1931) * 2020 - Evaldo Gouveia, Brezilyalı şarkıcı-söz yazarı (d. 1928) * 2020 - Célio Taveira, Brezilyalı millî futbolcu (d. 1940) * 2021 - Maurice Capovila, Brezilyalı film yönetmeni ve senarist (d. 1936) * 2021 - Marcell Jankovics, Macar grafik sanatçısı, film yönetmeni, animatör ve yazar (d. 1941) * 2021 - Gwen Shamblin Lara, Amerikalı yazar (d. 1955) * 2021 - Joseph Lara, Amerikalı aktör (d. 1962) * 2021 - Gavin MacLeod, Amerikalı aktör, yazar ve aktivist (d. 1931) * 2021 - B. J. Thomas, Amerikalı şarkıcı (d. 1942) * 2022 - Tarzan Goto, Japon profesyonel güreşçi (d. 1963) * 2022 - Ausma Kantāne-Ziedone, Leton siyasetçi ve aktris (d. 1941) == Tatiller ve özel günler == *0529 29
Albert Einstein (; 14 Mart 1879, Ulm18 Nisan 1955, Princeton), Almanya doğumlu teorik fizikçi ve bilim insanı. Tüm zamanların en iyi fizikçilerinden birisi olarak kabul edilen Albert Einstein, en çok görelilik teorisini geliştirmesiyle tanınır. Aynı zamanda kuantum mekaniğinin gelişimine önemli ölçüde katkılarda bulunmuştur. Kendisi tarafından bulunan ve bilim dünyasında yeni bir çığır açan kütle-enerji denkliği formülü E = mc2 dünyanın en ünlü denklemi olarak adlandırılmıştır. Fizik ve matematik alanına sağladığı katkılardan dolayı ve fotoelektrik etki yasasının keşfi sebebiyle 1921 yılında Nobel Fizik Ödülü'ne layık görüldü. 1999 yılında Time dergisi tarafından yüzyılın en önemli kişisi seçilmiştir. ==Yaşamı == Alman İmparatorluğu'nun Ulm kentinde, Aşkenazi Yahudi bir ailede dünyaya gelen Einstein, yaşamının ilk yıllarını Münih'te geçirdi. Lise eğitimini ve yüksek eğitimini İsviçre'de tamamladı; fakat bir üniversitede iş bulmada yaşadığı zorluklar nedeniyle bir patent ofisinde müfettiş olarak çalışmaya başladı. 1905 yılı Einstein için bir mucize yıl oldu ve o dönemde kuramları hemen benimsenmemiş olsa da ileride fizikte devrim yaratacak olan dört makale yayımladı. 1914 yılında Max Planck'ın kişisel ricası ile Almanya'ya geri döndü. 1921 yılında fotoelektrik etki üzerine çalışmaları nedeniyle Nobel Fizik Ödülü'ne layık görüldü. Nazi Partisi'nin iktidara yükselişi nedeniyle 1933'te Almanya'yı terk etti ve Amerika Birleşik Devletleri'ne yerleşti. Ömrünün geri kalanını geçirdiği New Jersey eyaletinin Princeton ilçesinde ölmüştür. Albert Einstein, özel görelilik ve genel görelilik kuramları ile iki yüzyıldır Newton mekaniğinin hakim olduğu uzay anlayışında bir devrim yaratmıştır. Sadece matematik hesaplamalar ve denklemler ile oluşturduğu kuramları sonradan deneysel olarak defalarca doğrulanmıştır. E = mc2 denklemi ile formüle ettiği kütle-enerji eşdeğerliği yıldızların nasıl enerji oluşturduğuna açıklama getirmiş ve nükleer teknolojinin önünü açmıştır. Fotoelektrik etki ve Brown hareketine getirdiği matematiksel açıklamalar, modern fiziğe diğer katkıları arasındadır. Ömrünün büyük bir kısmını bütün kuramları birleştiren bir birleşik alan kuramı yaratmaya çalışarak geçirmiş ama bu çabaları sonuçsuz kalmıştır. Einstein kuantum mekaniğinin bazı sonuçlarına, özellikle belirsizlik ilkesine oldukça şüpheci yaklaşmış fakat bu yaklaşımlar ileride geniş kabul görmüştür. Einstein, Nazilerin nükleer bomba geliştirmesi endişesiyle ABD başkanı Franklin D. Roosevelt'e bir mektup göndermiş, ABD'nin nükleer çalışmalara başlamasını tavsiye etmiştir. Holokost sonrası Yahudilerin kendi ülkelerine sahip olması gerektiği fikrini savunmuş, İsrail'in kuruluşuna destek vermiştir. Çeşitli söyleşilerinde Yahudilik dinine ve diğer kutsal kitaplara inanmadığını belirtmiş, sosyalizme sempati duyan bir makale yayımlamıştır. Bertrand Russell ile birlikte nükleer silahlara karşı bir manifesto da yayımlamıştır. 1999'un sonlarında 100 ileri gelen fizikçiyle gerçekleştirilen milenyum oylamasında Einstein, tüm zamanların en iyi fizikçileri arasında 1. sırayı almıştır."The Scientists:An Epic of Discovery, A. Robinson, Londra, Thames&Hudson; Ltd, 2012. Einstein, hayatı boyunca 300’den fazla bilimsel makale yayımlamıştır, ayrıca 150’den fazla bilim dışı çalışmaları da olmuştur. Başarıları ve eserleri nedeniyle Einstein sözcüğü, “dâhi” ile eş anlamlı olarak kullanılmaya başlanmıştır. === Çocukluğu ve eğitimi === küçükresim|sağ|Einstein üç yaşında, 1882 Albert Einstein 14 Mart 1879’da Almanya’nın Ulm kasabasında dünyaya geldi. 1880 yazında ailesi Münih’e taşındı. Münih’te babası Hermann Einstein ve amcası Jakob bir elektrik şirketi kurdular. Annesi Pauline Einstein yetenekli bir piyanistti. Albert iki buçuk yaşındayken kız kardeşi Maja dünyaya geldi. Okula başlamadan önce konuşma zorlukları yaşıyordu, annesi ve babası kaygılanarak onu doktora götürmüşlerdi. Dört beş yaşlarında hasta bir şekilde yataktayken babası neşelendirmek için ona manyetik bir pusula vermişti. Pusula ibresinin hareketini o yaşta oldukça gizemli bulmuştu ve kendisinde büyük bir merak uyandırmıştı. Hermann ve Pauline Einstein Yahudi kökenli bir çiftti fakat dindar değillerdi. Yapılması gereken dini etkinliklerinden daha çok çocuklarının eğitimini düşünüyorlardı. Einstein beş yaşına geldiğinde onu evlerinin yakınlarında daha iyi eğitim verdiğini düşündükleri bir Katolik Hristiyan ilkokuluna yazdırdılar. Einstein okula başladıktan sonra okuldaki sıkı disiplinden ve ezberci anlayıştan rahatsız olmaya başlamıştı. Ama okul ile hoşnutsuzluğuna rağmen yüksek notlar alıyordu. Birinci sınıfı atlamıştı ve çoğu dönemde sınıfında birinci olmuştu. Einstein'ın annesi Pauline çocuklarının erken yaşta müzik ile tanışmalarını istiyordu. Pauline Albert’ı keman derslerine, kız kardeşi Maja’yı ise piyano derslerine göndermişti. Albert keman derslerine altı yaşında başladı ve on dört yaşına kadar devam etti. Mozart’ın sonatlarını çok beğendi ve onları çalabilmek için tekniğini geliştirmek istedi. Sonunda iyi bir amatör kemancı olmuştu ve Mozart, Beethoven sonatları çalmaktan hoşlanıyordu. Einstein dokuz buçuk yaşındayken Katolik ilkokulundan ayrıldı ve Luitpold Gymnasium’da eğitim görmeye başladı. Gymnasium Antik Yunanca ve Latince’ye büyük önem veriyordu. Müfredatta ayrıca modern diller, coğrafya, edebiyat ve matematik de bulunuyordu. Einstein Latince ve matematikteki keskin mantığı seviyor ve bu derslerde en yüksek notları alıyordu. Gymnasium ilkokuldan çok daha sıkı bir disipline sahipti. Einstein burada otoriter öğretmenler ile sürekli çatışıyordu ve öğretmenleri Einstein’ın bağımsız, isyankar kişiliğinden hiç hoşlanmıyordu. küçükresim|225px|sol|Einstein on üç yaşında, 1893 Einstein’ın ailesi, eski bir Yahudi geleneği olarak yoksul bir öğrenciyi evlerinde yemeğe davet ediyordu. Max Talmud isminde yoksul bir Yahudi üniversite öğrencisi her hafta bir akşam yemeğine katılıyordu. Talmud’un ziyaretleri Einstein on yaşındayken başlamıştı ve beş yıl boyunca sürmüştü. Einstein kendisinden büyük bir üniversite öğrencisi ile konuşmaktan hoşlanıyordu ve Talmud kısa sürede Einstein’ın sıradan bir çocuk olmadığını sezmişti. Birlikte bilim, matematik ve felsefe konuşuyorlardı. Einstein on üç yaşındayken, Talmud Immanuel Kant’ın Saf Aklın Eleştirisi kitabını getirdi. Einstein o yaşta kitabı anlamakta hiç zorlanmamış ve okulunda sürekli Kant hakkında konuşmaya başlamıştı. Talmud, Einstein’a sürekli çeşitli popüler bilim kitapları getiriyordu ve Einstein hepsini büyük bir heves ile inceliyordu. Bir keresinde Talmud, Öklid’in Elemanlar kitabını getirdi. Einstein kitaptaki problemler üzerinde çalışmaya başladı. Yaz bitmeden önce Einstein sadece bütün problemleri çözmek ile kalmamış, ayrıca teoremlere alternatif ispatlar da bulmuştu. Einstein on bir yaşındayken Yahudi geleneği olarak evde din dersleri almaya başlamıştı. Einstein bu dönemde büyük bir dini istek duymaya başladı ve bütün dini gerekleri yerine getirerek dindar olmayan ailesine örnek olmak istiyordu. Şabat günü dinleniyordu, sadece Yahudiler için helal olan gıdaları yiyordu, kendi başına dini şarkılar yazmıştı. Ama Einstein’ın dini isteği uzun sürmedi. Bir yıl içerisinde okuduğu bilimsel kitapların kutsal kitaplar ile çeliştiğini gördü. Sonrasında her çeşit otoriteden kuşku duymaya başladı ve kuşkucu bir tavır geliştirdi. 1891 yazında mühendis amcası Jakob kendisine bir cebir kitabı getirmişti. Einstein o yaz cebir kitabına çalışmaya karar verdi ve amcasından çözmek için problemler istedi. Einstein en zor ve karmaşık problemleri bile çözebiliyordu. O yaz, Einstein Pisagor teoreminin tekrar bir ispatını yaptı. Cebir ve geometriden sonra Einstein kalkülüse yöneldi. On altı yaşına geldiğinde kendi başına diferansiyel ve integral hesaplamaları ile analitik geometriyi öğrenmişti. 1894’te Einstein’ın babası ve amcasının şirketi 14 yılın ardından iflas etti. İki aile birlikte İtalya’ya gitmek ve şanslarını orada denemek istediler. Ailesi Albert’ın Münih’te kalıp okulunu Gymnasium’da bitirmesine karar verdi. Bu sırada Einstein on beş yaşındaydı ve liseyi bitirmesine daha üç yıl vardı. Münih’te tek başına altı ay geçirdikten sonra Einstein bunalıma girdi ve gerginleşmeye başladı. Aile doktorunu ikna ederek sinir sorunları nedeniyle kendisinin ailesinin yanında bulunması gerektiğini belirten bir rapor aldı. Einstein ailesine haber vermeden Gymnasium’dan ayrıldı ve İtalya’daki ailesinin yanına geldi. === İsviçre'deki eğitimi === Einstein, İtalya'ya geldiğinde teknik olarak bir lise terk olsa da, eğitimini yarıda bırakma niyeti yoktu. Ailesine Zürih, İsviçre’deki Federal Politeknik Okulu’na girmek için tek başına ders çalışacağına söz verdi. Politeknik kabul için bir lise diploması istemiyordu. Einstein’ın tek yapması gereken kabul sınavlarını geçmekti. Einstein için İtalya’da yaşam oldukça rahattı. Ders çalışmayı İtalya’yı gezmek ile birleştirdi, pek çok müze ve sanat galerisi gezdi. Einstein, Almanya’nın militarizminden ve sıkı disiplininden hiç hoşlanmıyordu, zorunlu askerlik yapmak da istemiyordu. Babasına Almanya vatandaşlığından çıkmak istediğini ve İsviçre vatandaşı olmak istediğini söyledi. Babası biraz tereddüt ile onayladı ve gerekli kâğıtları imzaladı. 28 Ocak 1896’da Einstein kendisini Almanya vatandaşlığından çıkaran resmi kâğıtları aldı ama 1901 yılına kadar İsviçre vatandaşlığını almadı. Beş yıl boyunca Einstein vatansızdı. Einstein, 1895 Ekiminde Zürih’e gitti ve Politeknik’te kabul sınavına girdi. Sınava girmek için on sekiz yaş üstü olmak gerekiyordu ve on altı yaşında girebilmesi için özel bir izin almıştı. Einstein babasının tavsiyesine uyarak mühendislik bölümüne başvurdu. Kabul sınavında matematik ve fizikte çok üstün dereceler aldı ama diğer bölümlerde başarısız olmuştu. Politeknik’in yöneticisi Einstein’ın potansiyelini görmüştü ve onun bir İsviçre lisesinde diploma alıp tekrar başvurmasını tavsiye etti. Einstein’ın ailesi Politeknik’in önerisini kabul ederek Einstein’ı İsviçre’nin Aarau bölgesinde bir liseye gönderdiler. Bu yıllar belki de Einstein’ın gençliğinin en güzel yıllarıydı. Zürih’ten 30 km uzaklıktaki bir köyde bulunan lise Einstein için idealdi. Saygı duyulan, açık fikirli bir öğretmen olan Jost Winteler tarafından yönetiliyordu. Okulda rahat bir ortam vardı ve öğrencilerin bağımsız düşünmesi teşvik ediliyordu. Bu yaklaşım Einstein’ın kişiliğine uyuyordu. 1896’da Aarau okulunda yüksek notlar ile final sınavlarını geçti. Einstein mezun oldu ve gerekli yaştan altı ay küçük olmasına rağmen Politeknik’e kabul edildi. Einstein ile birlikte yaklaşık bin yeni öğrenci o sene Politeknik’te eğitime başlamıştı. Çoğu öğrenci mühendislik okullarına katılmıştı ama Einstein fiziği tercih etti. Fizik departmanı büyük ve modern bir binadaydı ve çok iyi ekipmana sahipti. Fakülte dünya standartlarındaydı. Adolf Hurwitz ve Hermann Minkowski gibi ünlü matematikçiler, Einstein’ın profesörleri arasındaydı. Einstein’ın o dönemdeki yaşamı tipik bir Avrupalı üniversite öğrencisi hayatıydı. Kafeler ve barlarda uzun saatler harcıyordu. Kahve içerek arkadaşları ile bilim ve felsefe tartışıyordu. Hangi derslere odaklanması gerektiği konusunda seçiciydi. Eğer konuyu ya da profesörü beğenmiyorsa o derslere girmiyordu. Politeknik’te öğrenciler dört sene boyunca sadece iki dönem sonunda sınavlara giriyordu. Bunlar dışında not kaygısı ya da yoklama kaygıları yoktu. Einstein aldığı dersler ile hiçbir alakası olmayan, sadece ilgi duyduğu kitapları çalışıyordu. Politeknik’te profesörlerin her biri araştırmacıydı ve ders kitapları yerine kendi araştırmalarını izliyorlardı. Ders notu hiç tutmayan Einstein, hayat boyu arkadaşı kalacak olan Marcel Grossman’ın titizlik ile tuttuğu ders notları sayesinde sınavları başarılı bir şekilde geçebilmişti. Einstein Politeknik’te ileride eşi olacak olan Mileva Marić ile tanıştı. 1896’da bir dönem eczacılık okuduktan sonra fizik bölümüne geçmişti. Einstein’ın ilk senesinde sınıf arkadaşıydılar ve bu dönemde ikisi arasında romantik bir ilişki başlamıştı. Üniversitedeki son senelerinde evlenmeye karar verdiler. Einstein ve Mileva çoğu zaman birlikte fizik çalışıyor, kitaplar inceliyor ve tartışıyorlardı. Mileva Maric'in Einstein'ın ilerideki makalelerine katkıları olduğu iddia edilmiş olsa da bu iddialara yönelik kanıt bulunamamıştır. Çiftin üçüncü senesinde Einstein, Profesör Heinrich Weber’in elektroteknik laboratuvarı dersini aldı. Derste sadece zorunlu deneyleri değil, kendi tasarladığı deneyleri de yapıyordu. Sadece laboratuvarda kendi çalışmalarını yapmak için başka bazı derslere girmediği oluyordu. Einstein Weber’in fiziğe giriş derslerini beğeniyordu ama daha ileri fizik konularındaki derslerini yetersiz bulmuştu. Weber Maxwell’in elektromanyetik kuramı hakkında hiç konuşmuyordu. Einstein bu dönemde saygısız ve ukala olmaya başlamıştı ve bu tavrının cezasını mezuniyet sonrası çekecekti. Weber Einstein’ın üniversitede akademik bir pozisyona yerleşmesine engel olmuştu. Weber’in elektrik ve manyetizma derslerinden hayal kırıklığına uğrayan Einstein, bu konuları kendi başına çalışmaya karar verdi. Elektromanyetizma konusunda pek çok kitap edindi ve bunları kendi başına çalıştı. Bu dönemde Einstein ayrıca o dönemde oldukça yaygın olan esir fikri hakkında kuşkucu bir şekilde düşünüyordu. 1900 yılında Einstein üniversiteden fizik diploması ile mezun oldu. Üniversitede bir asistanlık pozisyonu bulmak istiyordu, böylece doktorası için araştırma yapabilecekti. Fakat üniversite yıllarında pek çok profesörünü isyankar tavırları ile kızdırmıştı. Profesörleri ayrıca Einstein’ın derslere girmemiş olmasından, kendi istediği konuları çalışmasından hoşlanmamıştı. Profesörler tavsiye mektuplarını yazdıktan sonra Einstein Politeknik’te bir pozisyon bulamadı. Başka üniversitelerde, kendi araştırma makalelerini göndererek pozisyonlar aradı ama hiç olumlu yanıt alamadı. === Bern Patent ofisi === küçükresim|sağ|Soldan sağa: Conrad Habicht, Maurice Solovine ve Einstein birlikte 'Olympia Academy' grubunu kurdular Mezun olduktan sonra Einstein iki yılını sıkıntılı bir şekilde bir öğretmen işi bulmak için harcadı. Eski bir sınıf arkadaşının babası kendisine Bern’de bir patent ofisinde, asistan müfettiş olarak iş buldu. Elektromanyetik cihazlar için patent başvurularını inceledi. Patent ofisinde işinin büyük kısmı elektrik sinyallerinin aktarımı ve elektriksel-mekanik zaman eşgüdümü ile ilgili sorular hakkındaydı. İki teknik soru hakkında yaptığı düşünce deneyleri, Einstein’ın ışığın doğası ile zaman, uzay ve zamanın ilişkisi hakkında kökten sonuçlara varmasını sağlamıştır. Bern’de tanıştığı birkaç arkadaşı ile adını mizahi bir şekilde “The Olympia Academy” koydukları küçük bir tartışma grubu oluşturmuş, bilim ve felsefe hakkında tartışmak için düzenli olarak buluşuyorlardı. Okudukları arasında Henri Poincare, Ernst Mach ve David Hume vardı; bu adlar kendisinin bilimsel ve düşünsel bakış açısını oldukça etkilemişlerdir. 1909'da patent ofisindeki işinden ayrılmış ve Zürih Üniversitesi'nde kuramsal fizik profesörü olmuştur. küçükresim|200px|sağ|Einstein ve eşi Mileva Maric, 1900 === Mileva Maric ile evliliği === Politeknik'ten sınıf arkadaşı Mileva, hamile olduğu için eğitimini yarım bırakmak zorunda kalmış ve 1902’de Novi Sad'a ailesinin yanına giderek bir kız çocuğu dünyaya getirmişti. Lieserl adı verilen kızlarının akıbeti meçhuldür; hastalanarak ölmüş veya evlatlık verilmiş olabilir. Albert Einstein Bern Patent ofisinde çalışmaya başladığı sırada Mileva yanına geldi ve çift evlendi (1903). Bu evlilikten Hans Albert (d. 1905) ve Eduard (d.1909) adlarında iki oğlu dünyaya geldi. Einstein'in 1912’de teyzesinin kızı Elsa Loewenthal ile yaşamaya başladığı ilişki üzerine Mileva ile evliliği bozuldu; 1914’te ayrı yaşamaya başlayan eşinden 1919’da boşandı. === Annus Mirabillis === 1905, Einstein'ın hayatının en verimli yılı olmuştur ve bu yıla "annus mirabillis" (Latince: "mucizevi yıl") denmektedir. Bir yıl içerisinde Annalen der Physik (Fizik Yıllıkları) dergisinde yayımladığı dört makale, modern fizik anlayışında devrim yaratmıştır. Bu makaleler: alt=Upper body shot of man in suit, high white collar and bow tie.|küçükresim|dikey|180px|Einstein Solvay Konferansında, 1911 Yayın Tarihi Almanca Türkçe Konu Önemi 9 Haziran Über Einen die Erzeugung und Verwandlung des Lichtes betreffenden heuristischen Gesichtspunkt Işığın Oluşumu ve Dönüşümü Üzerine Bir Görüş Fotoelektrik etki Planck'ın "Kara Cisim Işıması" çıkmazına çözüm olarak önerdiği, radyasyonun kuantalardan oluştuğu tezinin ışık için de geçerli olduğunu önerdi ve böylece kuantum kuramının temellerinin atılmasına önemli bir katkı sağladı. 17 Temmuz Über die von der molekularkinetichen Theorie der Wärme geoforderte Bewegung von ruhenden Flüssigkeiten suspendierten Teilchen Durağan Bir Sıvı İçindeki Asıltı Parçacıklarının Moleküler Kinetik Kuramı Çerçevesindeki Hareketleri Üzerine Brown hareketi Atomların varlığına bir kanıt sundu ve istatistik fizik alanına destek sağladı. 26 Eylül Zur Elektrodynamik bewegter Körper Hareketli Cisimlerin Elektrodinamiği Özel görelilik Maxwell'in elektromanyetik denklemleri ile mekanik yasalarını bağdaştırdı, ışık hızının her referansa göre sabit olduğunu önerdi, esirin varlığını reddetti. 21 Kasım Ist die Trägheit eines Körpers von seinem Energieinhalt abhängig? Bir Cismin Eylemsizliği Enerji İçeriğine Bağlı mıdır? Kütle-enerji eşitliği Kütle enerji eşitliği adlı ünlü formülünü ortaya koydu. === Akademik kariyeri === 1908’de artık oldukça tanınmış, büyük bir bilim insanı olarak tanınıyordu ve Bern Üniversitesine öğretim üyesi olarak atanmıştı. Sonraki sene patent ofisindeki işinden ve öğretim üyeliğinden ayrıldı ve Zürih Üniversitesinde fizik doçentliğine başladı. 1911 yılında Prag’da Karl-Ferdinand Üniversitesinde (günümüzde Prag Üniversitesi) profesörlük unvanı aldı. 1914 yılında Almanya’ya döndü, Kaiser Willhelm Fizik Enstitüsü'nde yönetici, Berlin Humboldt Üniversitesinde profesör oldu. Bu işlerindeki sözleşmelerinde öğretmenlik görevlerini oldukça azaltan maddeler vardı. Prusya Bilim Akademisinin bir üyesi olmuştur. 1916 yılında Einstein Deutsche Physikalische Gesellschaft (Alman Fizik Derneği)'ın başkanı olmuştur (1916-1918). 1911 yılında, yeni genel görelilik kuramına göre, başka bir yıldızın ışığının güneş tarafından kırılacağını hesaplamıştır. Bu tahmini sonradan Arthur Stanley Eddington’un 1919’daki güneş tutulması gözleminde doğrulanmıştır. Bu olayın uluslararası basında haberleşmesi, Einstein’ı dünyaca ünlü yapmıştır. 1921 yılında Einstein Nobel Fizik Ödülü’ne layık görülmüştür. O dönemde görelilik hala tartışmalı görüldüğü için, ödül fotoelektrik etkisini açıklaması nedeniyle verilmiştir. 1925 yılında da Royal Society tarafından Copley Medal almıştır. 200px|küçükresim|İkinci eşi Elsa Einstein ile === Elsa Einstein ile evliliği === Mileva Maric ile evliliği sırasında kuzeni Elsa ile bir aşk ilişkisi yaşayan Einstein, 1919'da Mileva'dan boşandıktan birkaç ay sonra onunla evlendi. Çiftin çocukları olmadı ama Einstein Elsa'nın önceki evliliğinden olma Ilse ve Margot adlı iki kızını kendi kızları olarak benimsedi. Aile, ABD'ye göçene kadar Berlin'de yaşadı; yazları ise Potsdam yakınındaki yazlıklarında geçirdi. === Amerikan vatandaşlığı ve Princeton, New Jersey === Einstein, Nisan 1933’te Amerikan üniversitelerini ziyaret ederken, Alman hükûmetinin Yahudileri üniversitelerde öğretmenlik dahil bütün resmi konumlardan men ettiğini öğrendi. Bir ay sonra Naziler kitap yakma kampanyalarına başladı ve Einstein’ın eserleri de yakılanlar arasındaydı. Einstein bu gezisinde Almanya'ya bir daha geri dönmeyeceğini söyledi. Mart 1933’te Avrupa’ya döndüğünde birkaç ay Belçika’da kaldı, sonrasında geçici olarak İngiltere’ye geçti. Aynı yıl ABD’ye göç etmeye karar verdi. Princeton, New Jersey’de, Institute for Advanced Study’de görev aldı ve 1955’te ölümüne kadar burada kaldı. Burada kendisi bir birleşik alan kuramı geliştirmeye ve kuantum fiziğinin kabul edilmiş yorumlarını çürütmeye çalıştı. Bu iki girişimi de başarısız oldu. ==== Manhattan Projesi ==== küçükresim|sağ|Einstein Amerikan vatandaşlığını kabul ederken, 1940 1939 yılında, fizikçi Leo Szilard dahil bir grup Macar bilim insanı Nazilerin atom bombası araştırmaları konusunda Washington’u uyardı. Grubun uyarısı ciddiye alınmadı. 1939 yazında, Avrupa’da İkinci Dünya Savaşı başlamadan birkaç ay önce, Einstein prestijini kullanarak Leo Szilard ile birlikte, Başkan Roosevelt’e, Nazi Almanya’sının atom bombası tehlikesine karşı uyarı mektubu gönderdi. Aynı mektupta Amerikan hükûmetinin uranyum araştırmaları ve zincir reaksiyonları ile ilgili araştırma yapması tavsiye ediliyordu. Einstein ve diğer mülteci arkadaşları “Alman bilim adamlarının atom bombası yarışını kazanabileceği ve Hitler'in bu silahı kullanmak için oldukça istekli olacağı” konusunda uyarıyordu. Mektubun ABD hükûmetinin savaş öncesi nükleer silahlar hakkında yoğun araştırma yapmasının önemli bir tetikleyicisi olduğu düşünülmektedir. Başkan Roosevelt, Hitler'in önce atom bombasına sahip olması riskini üstlenemezdi. Einstein’ın mektubu ve buluşmaları sonucu ABD bombayı geliştirme yarışına girdi. Savaş sırasında ABD bombayı geliştirebilen tek ülke oldu. 1954 yılında, ölümünden bir yıl önce, bu konuda arkadaşı Linus Pauling’e şunları söylemiştir. “Hayatımda tek bir büyük hata yaptım. Başkan Roosevelt’e atom bombası tavsiyesini yapmak. Ama yine de bir nedeni vardı. Almanların daha önce yapması tehlikesi”. === Ölümü ve beyninin çalınması === 18 Nisan 1955’te, Albert Einstein iç kanama geçirdi. İsrail’in kuruluşunun yedinci yıl dönümü nedeniyle bir televizyon konuşmasının taslağını hazırlıyordu ama bu çalışmasını bitiremeden hayatını kaybetti. Einstein ameliyatı şu sözlerle reddetti, “İstediğim zaman gitmek istiyorum. Hayatı yapay bir şekilde uzatmak tatsız. Ben payımı kullandım, şimdi gitme zamanı ve bunu zarif bir şekilde yapmak istiyorum”. 76 yaşında, Princeton Hastanesi’nde gece saat 01.55'te yaşamını yitirdi. Otopsisi sırasında Princeton Hastanesi patolojisti Thomas Stoltz Harvey o gece nöbetteydi ve Einstein'ın ölüm nedenini belirlemesi gerekiyordu. Beyni kafatasından çıkardıktan sonra kendi kendine "Bu dünyamız hakkında her şeyi değiştiren beyindir" demiştir. Einstein öldükten sonra vücudunun putlaştırılarak tapılmasını istemiyordu. Fikirlerine ve bilime olan katkısına odaklanması gerektiğine inanıyordu. Bunun için ailesi tarafından öldükten sonra yakılması fikri ortaya atıldı. Harvey bedeni yakılması için hazırladı. Beyni ise kendi sefer tasına koydu ve evine götürdü. Böylece Einstein'ın beyni çalınmış oldu. Beyni çalınan Einstein'ın ailesi şoktaydı. Hükûmet yetkileri ve Harvey'in meslektaşları ise çileden çıkmıştı. Herkes beynin iade edilmesini istiyordu ancak Harvey bunu kabul etmedi. Bu nedenle de işinden oldu. Ancak Harvey beyni bilimsel araştırmalarda kullanılacağına yemin edince, ailesi bu isteğinden vazgeçti. Daha sonra Einstein’ın kalıntıları ailesi tarafından yaktırıldı ve külleri bilinmeyen bir yere serpildi. Beyni ise Harvey tarafından 1985 yılına kadar hayatının anlamı oldu ve bu yılda beynin bir kısmını o yıllarda beyinle uğraşan bir uzmana gönderdi. Gönderdiği uzman tarafından bulunanlar ise basında bir sansasyona neden oldu. Çalışmalar Einstein'ın beyninde bulunan ve beyin nöronlarını besleyen glial hücrelere odaklanmıştı. Einstein'ın beyninde normal bir insana nazaran daha fazla glial hücre bulunuyordu. Fakat bu konuda bilim adamları farklı fikirler ortaya attılar. Einstein'ın beyni 53 yıl sonunda çalındığı Princeton Hastanesi’ne geri döndü. Harvey bundan 3 yıl sonra hayatını yitirdi. == Bilimsel çalışmaları == === Özel görelilik kuramı === 19\. yüzyılın sonlarında Michelson-Morley deneyi, ses ve başka dalga olaylarının tersine, ışık hızının referans sistemine göreceli olmadığını göstermişti. O dönemde sesin hava aracılığıyla yayıldığı gibi ışığın da esir denen gizemli bir ortamda yayıldığı düşünülüyordu. Einstein, ışık hızının sabit olduğunu ve ışığın yayılması için esir ortamının gerek olmadığını ve mekan zaman ve hareketin izafi olaylar olduğunu düşündü. Çalışmalarının sonucuna varırken iki ilkeyi varsaydı: görelilik ilkesi sabit hızla hareket eden bütün gözlemciler için geçerlidir ve ışığın hızı bütün gözlemciler için c'dir. Einstein'ın kuramı ile sabit hızla hareket eden iki gözlemcinin matematik hesap ile aynı olayın gözlemcilere göre yer ve zamanı belirlenebiliyor. Bu kuram, Newton'un her yerde aynı işleyen, herkes için aynı "mutlak zaman" fikrini yıkıyordu. E=mc² düşüncesinin kökeni bu kuramdır. === Genel görelilik kuramı === Özel görelilik kuramı düzgün, doğrusal ve ivmesiz hareket eden sistemlerle sınırlıydı. Genel görelilik kuramı ise birbirine göre ivmeli hareket eden sistemleri de kapsıyordu. Birinci kuram, kapsamı daha geniş olan ikinci kuramın özel bir hali sayılabilir. Genel görelilik, gravitasyon kavramına yeni bir bakış açısı getirdi. Klasik mekanikte gravitasyon, kütlesel nesneler arasında çekim gücü olarak algılanıyordu. Örneğin dünyayı yörüngede tutan, kütlesi daha büyük Güneş'in çekim gücüydü. Genel görelilik kuramına göre ise gezegenleri yörüngelerinde tutan, yörüngenin yer aldığı uzay kesiminin Güneş'in kütlesel etkisinde kavisli bir yapı oluşturmasıdır. Genel kuram ayrıca gravitasyon ile eylemsizlik ilkesini "gravitasyon alanı" adı altında birleştirdi. === Kütle-enerji eşitliği === Albert Einstein, enerjinin ışık hızının karesiyle maddenin kütlesinin çarpımına eşit olduğunu bularak kendisine kadar süregelen bir yargıyı yıkarak bilim dünyasında yeni bir çığır açmıştır. Ondan öncesinde kütle ile enerji arasında bir bağlantı kurulmamıştır ve ayrı olgular oldukları varsayılmıştır. 19. yüzyılda kimyagerlerin hassas aygıtları olmadığı için kimsenin dönüşüm sonrası kütle kaybından haberleri yoktu. Basit tepkimeler sonrası oluşan kütle kaybı fark edilememişti. Einstein ise bütün bilinenleri yıkarak çağdaş bilimin temel taşlarını atmıştır. Ona göre her şey enerjidir, yani maddeler de çok yoğun enerjilerdir. Kimyasal reaksiyonlar sonrası küçük de olsa kütlenin bir kısmı enerjiye dönüşmektedir. Bu durumu açıklamak için eşitliğin az farklı formülasyonu E=mc² ilk defa Albert Einstein tarafından 1905'te ünlü makalelerinde yayımlanmıştır. Aynı yıl önermiş olduğu özel görelilik kuramının bir sonucu olarak türetmiştir. === Fotoelektrik etki === Einstein öncesinde ışık, kimi bilim adamları tarafından tanecikler akımı, kimileri tarafından da dalga devinimi olarak nitelendirilmişti. 19\. yüzyılın başlarında Young’la başlayan, Fresnel ve daha sonra Faraday ve Maxwell’in çalışmalarıyla pekişen deneyler dalga kuramına belirgin bir üstünlük sağlamıştı. Einstein’ın fotoelektrik çalışması, bu gelişmeyi tersine çevirmiş, hem de Planck’ın 1900’de ortaya sürdüğü kuantum teorisini de çarpıcı bir biçimde doğrulamıştır. Üzerine ışık düşen bazı maddeler elektron salıyorlardı. Parlak ışıklar daha fazla elektron salıyor fakat enerjileri artmıyordu. Sarı ve kırmızı ışıklar pek az elektron salıyorlardı. Klasik fizik bu durumu dalga kuramı ile açıklayamıyordu. Einstein bu soruna Planck kuramını uyguladı. Sonradan foton adı verilen belirli enerjili bir kuanta, maddenin atomu tarafından soğrulmakta, böylece belirli enerjide bir elektron atomdan alınmaktadır. Einstein bu çalışması sayesinde 1921 yılında Fizik Nobel Ödülünü kazanmıştır. === Brown hareketi ve istatistiksel fizik === 1850’lerde İngiliz botanikçisi Robert Brown, mikroskoplarla polenleri incelerken, taneciklerin su içinde rastgele sıçramalarla devinim içinde olduğunu gözlemledi; fakat bu gözlem 1905'e dek açıklamasız kaldı. Molekül kavramı yeni değildi; ancak en güçlü mikroskop altında bile görülemeyecek kadar küçük olan moleküllerin varlığı, ilk kez bu açıklamayla kanıtlanmış oldu. Brown'a göre asıltının içinde bulunduğu su, Maxwell ve Boltzman kinetik kuramı çerçevesinde hareket eden moleküllerden oluşuyorsa asıltı parçacıklar gözlendiği gibi titreşirler. Su içindeki bütün cisimler her yönden ve sürekli olarak moleküllerle itilirler. Einstein hareket ile molekül büyüklüğü arasındaki matematik ilişkiyi saptamış ve böylece molekül ve atomların büyüklüğünü hesaplamak mümkün olmuştu. Bu açıklamadan üç yıl sonra Perrin, Brown hareketi üzerinde deneyler yaparak Einstein’ın hesaplarını doğruladı. === Bose-Einstein istatistiği === Einstein ve Hint fizikçi Nath Bose, 1925'te yoğun bir gaz kütlesinin mutlak sıfır sıcaklığına düşürüldüğünde, atomlar kendi özelliklerini kaybedecek, bir bütün halinde dev bir tek atoma dönüşecekleri sonucuna vardılar. Bose’un fotonlar için kullandığı metotları ayırt edilemez parçacıklar için genelleştiren Einstein, yaptığı çalışmalarda etkileşmeyen parçacıklardan oluşan bozon gazının tek bir kuantum durumuna yoğuşabileceğini göstermiştir. === Kuantum fiziği ve belirsizlik ilkesi === 1930 yılında belirlenemezlik ilkesinin zaman ve enerjinin aynı anda ve doğru olarak saptanamayacağı anlamına geldiğini fakat bunun bir deney ile geçersizliğinin gösterilebileceğini açıklıyordu. Bunu dinleyen Bohr, uykusuz bir geceden sonra Einstein’ın düşünüşündeki hataları bularak “belirlenemezlik ilkesinin” yaygın olarak kabulünü sağlıyordu. ==== Niels Bohr ile tartışmaları ==== Fotoelektrik olayını açıklayan Einstein kuantum kuramının gelişimine büyük katkıda bulunmuştu ama kuramın geliştiği yönden hiç memnun değildi. Heisenberg’in belirlenemezlik ilkesini kabul etmiyor, Tanrı zar atmaz diyordu. Niels Bohr da kuantum kuramının gelişmesinde önemli rol oynamış fizikçilerden birisiydi ve Einstein'ın bu fikirlerine katılmıyordu. Einstein ve Bohr arasında birbirine saygılı bir biçimde, dostça bir tartışma sürdü. Einstein çeşitli düşünce deneyleri ile kuantum kuramının belirlenemezlik ilkesini çürütmeye çalışıyordu fakat Bohr bu eleştirilere tutarlı cevaplar vererek Einstein'ı ve dünyayı ikna ediyordu. Einstein sonradan belirsizlik ilkesini çürütmeye çalışmaktan vazgeçmiş ve kuantum mekaniğinin fiziksel gerçekliği anlatmakta yetersizliği fikrini savunmaya başlamıştır. 1927 yılında Solvay Konferansında Einstein ile Bohr arasında geçen o sıcak tartışmaların özünde temel kuram ve yasalar bulma saplantısı, yani son bilgi saplantısı yatıyordu. Bu çaba mutlak olanı bulma çabasıydı. === Kozmoloji === Einstein evrenin sabit olduğunu düşünüyordu ve parametreler arasındaki çelişkiyi çözmek için kuramına kozmolojik sabit eklemişti. Einstein sonradan belirsizlik ilkesini çürütmeye çalışmaktan vazgeçmiş ve kuantum mekaniğinin fiziksel gerçekliği anlatmakta yetersizliği fikrini savunmaya başlamıştır. Sonrasında evrenin sürekli genişlediği anlaşılınca Einstein bu sabiti "en büyük hatam" olarak nitelemiş ve denklemlerinden çıkarmıştır. === Birleşik alan kuramı === Einstein, Princeton'da fizik çalışmalarını sürdürürken, genel göreliliği elektromanyetik kuramına bağlayan bir birleşik alan kuramı üzerinde çalışmış ama başarılı olamamıştır. == Görüşleri == === Politik görüşleri === Einstein Almanya'da doğmuş bir Yahudi olarak Nazilerin yükselişi, iktidarı ve Holokost döneminde yaşamıştı. Bu nedenle ABD'ye göç etmiş ve büyük bir Nazi karşıtı görüş geliştirmiştir. Bilim adamlarına Nazi baskısının artması üzerine 1933 yılında Atatürk'e mektupAtatürk'e mektup yazarak Türkiye'ye kabul edilmelerini istemiştir; bunun sonucunda gelen yüzlerce Yahudi bilim insanı Türk üniversitelerine büyük katkı sağlamıştır. Yine ABD başkanına mektup yazarak ABD'nin Almanya'dan önce nükleer silah geliştirmesi gerektiği tavsiyesinde bulunmuştur. Yahudilerin kendi ülkelerine sahip olması gerektiğine inanmış ve İsrail'in kuruluşunu desteklemiştir. Ama bu devletin sınırları ve bir ordusu olmasına karşı çıkmış ve Araplar ile birlikte iki uluslu bir ülke olması gerektiğini savunmuştur. Einstein, sosyalizm hakkında övgü dolu sözler söylemiş ve bütün dünyanın tek bir hükûmet altında toplanması fikrini ifade etmiştir. Soğuk Savaş'ın başlaması ile ABD'deki anti-komünist politikalarını ifade özgürlüğünü kısıtlayacak derecede olmaları nedeniyle eleştirmiştir. Kendisi ayrıca Bertrand Russell ile birlikte bir anti-nükleer manifesto yayımlamıştır. Niçin Sosyalizm yazısında kapitalizmi şu şekilde eleştirmiş ve sosyalizmi savunmuştur. === Dini görüşleri === Einstein çeşitli röportajlarında ve mektuplarında hiçbir dine inanmadığını ve bütün dinleri çocukça batıl inançlar olarak gördüğünü söylemiştir.Gilmore, Michael R. (1997). "Einstein's God: Just What Did Einstein Believe About God?" Skeptic 5 (2): 64. Fakat kendisini bir ateist ya da panteist olarak tanımlamayıp değişik zaman dilimlerinde agnostik veya deist görüşler belirtmiştir. Katı bir determinizme inanan Einstein, evrenin yasalarını anlamayı bir tür dini duyguya benzetmiştir. Ancak kendisinin dini fikirleri konusunda tartışmalar hâlen devam etmektedir. Kendisi bir kitabında dini şu şekilde tanımlamıştır: Albert Einstein, kendi Tanrı görüşünü de şu şekilde dile getirmiştir: 50\. yaş gününde, George Sylvester Viereck'e verdiği bir röportajda Tanrı ve din ile ilgili fikirlerini şu şekilde özetlemiştir: == Popüler kültürde Einstein == Albert Einstein, pek çok popüler kültür ürünü için konu veya bir ilham kaynağı olmuştur. Einstein'ın 72. yaş gününde, UPI fotoğrafçısı Arthurr Sasse kendisini kameraya karşı gülümsetmeye çalışıyordu. Einstein o gün defalarca kameralara gülümsedikten sonra bu sefer dilini çıkardı. Bu fotoğraf Einstein'ın en ünlü fotoğraflarından biri olmuştur. 19 Haziran 2009'da orijinal fotoğraf bir açık arttırmada 74,324 dolara satılmış ve Einstein'ın en pahalı fotoğrafı olmuştur. 1999'da, Einstein'ın ileri gelen fizikçiler tarafından tarihin en büyük fizikçisi seçilmesinin de etkisiyle, Einstein kelimesi, dahileri tanımlamak için kullanılan bir kelimeye de dönüşmüştür. Einstein ayrıca kurgu eserlerde çılgın bilim insanı tipleri için de bir model olmuştur. Aşırı ifadeli suratı ve farklı saç modeli çoğunlukla taklit edilmiş ve abartılmıştır. Time Dergisinin yazarı Frederic Golden'a göre Einstein "bir çizgi romancının gerçeğe dönüşmüş hayaliydi". 31 Aralık 1999'daki ayrı bir sayıda Time, Albert Einstein'ı "Yüzyılın Kişisi" olarak seçmiştir. == Eserleri == Bu liste tam bir liste değildir ve göreceli olarak önemli eserlerini içermektedir. === Kitapları === * Görelilik; Özel ve Genel Kuram: Popüler Bir Yorum, 1920. * Görelilik’in Anlamı, 1921. * Tek Atomlu Đdeal Gazların Kuantum Kuramı, 1924. * Brown Hareketi Kuramı Üzerine Araştırmalar, 1926. * Siyonizm Hakkında, 1930. * Niçin Savaş, 1933. * Gördüğüm Kadarıyla Dünya, Denemeler, 1934. * Felsefem, 1934. * Fiziğin Evrimi, Leopold Infield ile birlikte, 1938. * Otobiyografik Notlar, Denemeler, 1949. * Denemeler, 1950. === Makaleleri === * Über Einen die Erzeugung und Verwandlung des Lichtes betreffenden heuristischen Gesichtspunkt (Işığın Oluşumu ve Dönüşümü Üzerine Bir Görüş), 1905. * Über die von der molekularkinetichen Theorie der Wärme geoforderte Bewegung von ruhenden Flüssigkeiten suspendierten Teilchen (Durağan Bir Sıvı İçindeki Asıltı Parçacıklarının Moleküler Kinetik Kuramı Çerçevesindeki Hareketleri Üzerine), 1905. * Zur Elektrodynamik bewegter Körper (Hareketli Cisimlerin Elektrodinamiği), 1905. * Ist die Trägheit eines Körpers von seinem Energieinhalt abhängig? (Bir Cismin Eylemsizliği Enerji içeriğine Bağlı mıdır?), 1905. * Zur Theorie der Brownischen Bewegung (Brown Hareketi Kuramı Üzerine), 1906. * Zur Theorie der Lichterzeugung und Lichtabsorption (Işığın Salınımı ve Soğurumu Kuramı Üzerine), 1906. * Plancksche Theorie der Strahlung und die Theorie der Spezifischen Wärme (Işınımın Planck Kuramı ve Özgül Isı Kuramı), 1907. * Entwurf einer verallegemeinerten Relativitätstheorie und einer Theorie der Gravitation (Bir Kütle Çekimi Kuramı ve Genelleştirilmiş Görelilik Kuramına Bir Gönderme), 1913. * Die Grundlagen der allgemeinen Relativitätstheorie (Genel Görelilik Kuramı'nın Temelleri), 1916. * Quantentheorie der Strahlung. (Kuantum Kuramı), 1917 == Ayrıca bakınız == * Isaac Newton * Niels Bohr * Max Planck * Einstein alan denklemleri * Russell- Einstein Manifestosu * Einstein Evreninde Zaman Yolculuğu: Zamanda Yolculuk Olasılığı * Bohr-Einstein tartışmaları == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Resimleri Time dergisi * Princeton Üniversitesi Yayınları * Einstein Genius page * Einstein'ın bilimsel ve kişisel yazıları (İngilizce) Kategori:Albert Einstein Kategori:1879 doğumlular Kategori:1955 yılında ölenler Kategori:Alman mucitler Kategori:Alman vejetaryenler Kategori:Alman Nobel Ödülü sahipleri Kategori:Alman kozmologlar Kategori:Alman agnostikler Kategori:Amerikalı agnostikler Kategori:Amerikalı mucitler Kategori:Amerikalı vejetaryenler Kategori:Amerikalı sosyalistler Kategori:Almanya Yahudisi asıllı Amerikalılar Kategori:Amerika Birleşik Devletleri vatandaşlığına kabul edilenler Kategori:İsviçreli agnostikler Kategori:İsviçreli mucitler Kategori:İsviçreli fizikçiler Kategori:İsviçreli Nobel Ödülü sahipleri Kategori:ETH Zürih'te öğrenim görenler Kategori:ETH Zürih öğretim üyeleri Kategori:Yahudi agnostikler Kategori:Yahudi filozoflar Kategori:Amerikalı Yahudi bilim insanları Kategori:Amerikalı teorik fizikçiler Kategori:Vatansızlar Kategori:Zürih Üniversitesi öğretim üyeleri Kategori:Amerikan Felsefe Topluluğu üyeleri Kategori:Amerikalı Siyonistler Kategori:Amerikalı pasifistler Kategori:Amerikalı bilim yazarları Kategori:Anti-milliyetçiler Kategori:Prag Üniversitesi öğretim üyeleri Kategori:Rusya Bilimler Akademisi'nin muhabir üyeleri (1917-1925) Kategori:Alman sosyalistler Kategori:SSCB Bilimler Akademisi'nin şeref üyeleri Kategori:Institute for Advanced Study öğretim üyeleri Kategori:Yahudi mucitler Kategori:Yahudi fizikçiler Kategori:Yahudi sosyalistler Kategori:Leiden Üniversitesi öğretim üyeleri Kategori:Bilim felsefecileri Kategori:İsviçre Yahudileri Kategori:Anevrizmadan ölenler Kategori:İsviçre'deki Alman göçmenler Kategori:Yahudi mühendisler Kategori:Görelilik teorisyenleri Kategori:Amerika Birleşik Devletleri'ndeki İsviçreli göçmenler Kategori:Max Planck Madalyası sahipleri Kategori:Ulm doğumlular Kategori:Amerikalı Yahudi yazarlar Kategori:Amerikalı Nobel Ödülü sahipleri Kategori:Amerikalı hümanistler Kategori:Alman hümanistler Kategori:Kraliyet Hollanda Bilimler Akademisi üyeleri Kategori:Ulusal Bilimler Akademisi üyeleri Kategori:Avusturya vatandaşlığına kabul edilenler Kategori:İsviçre vatandaşlığına kabul edilenler Kategori:Panteistler Kategori:Amerikalı kuantum fizikçileri Kategori:Zürih Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:19. yüzyıl Alman bilim insanları Kategori:19. yüzyıl Alman fizikçileri Kategori:20. yüzyıl Alman bilim insanları Kategori:20. yüzyıl Alman fizikçileri Kategori:20. yüzyıl Alman yazarları Kategori:19. yüzyıl Amerikalı bilim insanları Kategori:19. yüzyıl Amerikalı filozofları Kategori:19. yüzyıl Amerikalı mühendisleri Kategori:20. yüzyıl Amerikalı bilim insanları Kategori:20. yüzyıl Amerikalı filozofları Kategori:20. yüzyıl Amerikalı mühendisleri Kategori:20. yüzyıl Amerikalı yazarları Kategori:Matteucci Madalyası sahipleri
Kategori teorisi ya da Ulam kuramı, matematiksel yapılar ve bunlar arasındaki ilişkilerle soyut olarak ilgilenen bir matematik kuramıdır. Yarı mizahi "soyut anlamsızlık" olarak da bilinir. == Tarihi == Bir kategori birbirileriyle ilişkili matematiksel nesneler sınıfının (örneğin grupların) özünü yakalamaya çalışır. Geleneksel olarak yapıldığı gibi tekil nesneler (gruplar) üzerine yoğunlaşmak yerine, bu nesneler arasındaki yapı muhafaza edici gönderimler (yani morfizmler) üzerine yoğunlaşır. Gruplar örneğinde bu gönderimler grup homomorfizmleridir. Bu şekilde farklı kategorileri funktorlar aracılığıyla ilişkilendirmek mümkündür. Funktorlar, bir kategorinin her nesnesini diğer kategorinin bir nesnesiyle ve bir kategorideki morfizmi diğerindeki bir morfizme ilişkilendiren fonksiyonların bir genelleştirmesidir. Sıkça topolojik uzayın temel grubu gibi "doğal yapılar" funktorlar şeklinde ifade edilebilir. Bunun ötesinde, bu tip yapılar "doğal bir bağıntıya" sahiptir ve bir funktoru diğerine ilişkilendirme yolu olan doğal transformasyon konseptine olanak tanır. Kategoriler, funktorlar ve doğal transformasyonlar Samuel Eilenberg ve Saunders MacLane tarafından 1945 yılında ortaya atılmıştır. Başlangıçta bu nosyonlar, topolojide, özellikle cebirsel topolojide, geometrik ve sezgisel bir kavram olan homolojiden aksiyomatik bir yaklaşım olan homoloji teorisine geçişte önemli bir bölümdür. Başkalarının yanı sıra Ulam tarafından (ya da kendisine atfen), benzer düşüncelerin 1930'ların sonunda Polonya okulunda ortaya çıktığı iddia edilmiştir. Eilenberg/MacLane, kendi ifadelerine göre, bu kuramı geliştirirken doğal transformasyonları anlama çabasındaydılar. Bunu yapabilmek için funktorlar tanımlamak, funktorları tanımlamak için ise kategoriler tanımlamak gerekiyordu. Günümüzde bu kuram, matematiğin tüm alanlarında uygulanmaktadır. ==Kategoriler, nesneler, ve morfizmler== ===Kategoriler=== Bir kategori C aşağıdaki üç matematiksel durumu oluşturur: * Bir sınıf ob(C), böyle ögelere nesneler denir; * Bir sınıf hom(C), böyle ögelere biçimler veya göndermeler veya oklar denir. Her biçim f bir kaynak nesne a ve hedef nesne b var. ifadesi, sözlü olarak ifadesi "f a'dan b'ye bir biçimdir". ifadesi — alternatif ifade olarak , , veya — a dan bye tüm biçimlerin hom- sınıf ifadesidir. * Bir ikili işlem ∘, biçimlerin kompozisyonu denir, böylece a, b ve c herhangi üç nesne için, elimizde var. nin kompozisyonu ve veya gf olarak yazılır,Some authors compose in the opposite order, writing fg yazılır veya için .Kategori teorisi kullanılarak bilgisayar bilimcileri çok sık yazmak için aksiyom ile yönetilir: ** Birleşimlilik: Eğer , ve ise , ve ** Özdeşlik: x nesnesi için, burada bir morfizm var. x için özdeş morfizm denir, böylece her morfizm için, elimizde var. ::aksiyomlardan,buna burada her nesne için tam bir özdeş morfizm sağlanabilir. Bazı yazarlar sadece kendi özdeş morfizmalarını tanımlayarak verilen tanımından sapabilir. ===Morfizmler=== morfizmler boyunca ilişkiler ( gibi) değişmeli diyagramlar, ile "noktalar" (köşeler) gösterimsel nesneler ve "oklar" gösterimsel biçimler sık sık kullanılarak gösterilmiştir. Morfizmler için aşağıdaki özelliklerin herhangisi olabilir. Bir morfizm bir: * monomorfizm (veya monik) eğer vurgusu tüm morfizmler için. * epimorfizm (veya epik) eğer vurgusu tüm morfizmler için. * bimorfizm eğer f hem epik ve hem de moniktir. * izomorfizm eğer burada bir morfizm var böylece .Note that a morphism that is both epic and monic is not necessarily an isomorphism! An elementary counterexample: in the category consisting of two objects A ve B, özdeş biçimler, ve from A dan Bye bir tek morfizm f, f is both epic and monic but is not bir isomorphism. * endomorfizm eğer . ise end(a) anın endomorfizminin sınıfını ifade eder. * otomorfizm eğer f hem bir endomorfizm ve hem de bir izomorfizmdir. aut(a) anın otomorfizmlerinin sınıfını ifade eder. * çekilme eğer fnin bir sağ tersi var, yani eğer burada bir morfizm ile varsa. * kesit eğer f in bir sol tersi var, yani eğer burada bir morfizm ile varsa . Her çekilme bir epimorfizmdir ve her kesit bir monomorfizmdir.Dahası, aşağıdaki üç durumun eşdeğeridir: * f bir monomorfizm ve bir çekilmedir; * f bir epimorfizm ve bir kesittir; * f bir izomorfizmdir. == Kaynakça == * William Lawvere and Steve Schanuel: Conceptual Mathematics: A First Introduction to Categories, Cambridge University Press, Cambridge, 1997. * Saunders Mac Lane: Categories for the Working Mathematician, 2nd edition. Graduate Texts in Mathematics 5, Springer 1998 * Francis Borceux: Handbook of Categorical Algebra, volumes 50-52 of Encyclopedia of Mathematics and its Applications. Cambridge University Press, 1994. == Dış bağlantılar == * Alexandre Stefanov'un serbest çevrimiçi matematik kaynakları listesinin Kategori Teorisi bölümü. == Kaynakça == *
Biçimsel dil kuramı, teorik bilişimin temel dallarından biridir. Bir biçimsel dil, abece denilen belli bir küme Σ üzerinde kurulan dizilerden oluşur. Biçimsel dilleri tanımlamak için ifadeler, gramerler ya da tanımlanan dile ait olan dizileri kabul eden otomatlar kullanılır. Bunun yüzünden otomat kuramı ile ilişkisi çok önemlidir. Biçimsel diller, Chomsky sınıflandırmasına göre 4 sınıfa ayırılır: * Tip 3 Düzenli diller * Tip 2 Bağlamdan bağımsız diller * Tip 1 Bağlama duyarlı diller * Tip 0 Özyinelemeli sayılabilir diller Her sınıf, daha küçük sayılı sınıfların bir alt kümesidir. Tip 0 en genel sınıftır, Turing makine ve bilgisayar programıyla sayılanan her dilli kapsar. Bu sınıflandırma (hiyerarşi), dillerin dizilerini türeten gramer ya da kabul eden makinaların hesaplama gücüne göre yapılmıştır. == Uygulama == Teorik bilişim bilimi bakımından önemli olan bu madde pratikte programlama dilleri kullanarak bilgisayar programları üretilmesini sağlayan derleyici ve yorumlayıcı yazılımlarının hazırlanmasında önemli bir rol oynar. Biçimsel dil kuramı, sıfırdan bir programlama dili geliştirmek isteyen bir bilgisayar programcısının ilk öğrenmesi gereken konulardan biridir. Mesela alttaki Tip 2 grameri Java, C, C++ dillerinde kullanılan kayan nokta (İngilizce: floating point) sayılarından oluşan biçimsel dili tanımlar; bu dil 3.1415 ya da 1.40239846e-45f gibi sayıların yazılış şekillerini gösterir. FloatingPointLiteral: Digits . [Digits] [ExponentPart] [FloatTypeSuffix] . Digits [ExponentPart] [FloatTypeSuffix] Digits ExponentPart [FloatTypeSuffix] Digits [ExponentPart] FloatTypeSuffix Digits: Digit Digits Digit Digit: 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 ExponentPart: ExponentIndicator SignedInteger ExponentIndicator: one of e E Si gnedInteger: [Sign] Digits Sign: one of \+ - FloatTypeSuffix: one of f F d D Kategori:Formal dilleri Kategori:Teorik bilgisayar bilimi
Dünya Çapında Ağ Konsorsiyumu (World Wide Web Consortium ya da kısaca W3C), Ekim 1994'te Ağ'ın mucidi Tim Berners-Lee tarafından MIT ve CERN bünyesinde kurulmuş olan uluslararası Dünya Çapında Ağ (WWW) standartlarını belirleyen örgüttür. == Birliğin standartlarına uyan ağ tarayıcıları == * Mozilla Firefox * Opera * Internet Explorer * Apple Safari * Google Chrome * Yandex Browser * Microsoft Edge == Birliğin belirlediği standartlar == * HTML * MathML * XHTML * XML * SVG * PNG ==Kaynakça== * W3C
ABD, Amerika Birleşik Devletleri'nin kısaltmasıdır. ABD ya da Abd şu anlamlara da gelebilir: * Abd, İran * Abd (sözcük)
John Maynard Keynes (5 Haziran 1883, Cambridge - 21 Nisan 1946, Sussex, İngiltere), radikal düşünceleriyle ekonomide yeni bir akım başlatan Britanyalı iktisatçı. Ekonomik durgunlukla mücadelede müdahaleci para ve maliye politikalarını savunmasıyla tanınır. Bu düşünceleri daha sonra Keynesci ekonomi akımı içinde biçimlenmiştir. Temel politika önermesi talep yönlü makroekonomik politikalardır. Yatırımları faiz ve sermayenin marjinal etkinliği yardımıyla açıklamaktadır. Ekonomi daima tam istihdam denge düzeyinde bulunmamaktadır. Ekonomide eksik istihdam ve atıl kapasite vardır. Ekonomideki işsizlik gayri iradi işsizlik olarak adlandırılmaktadır. Keynes'in en ünlü eseri 1936 yılında yayınlanmış olduğu, İstihdamın, Paranın ve Faizin Genel Teorisi (The General Theory of Employment, Interest and Money) ya da kısa adıyla Genel Teori diye bilinen kitaptır. Bu kitabıyla C.H. Douglas, Karl Marx ve Silvio Gesell'in teorilerini derlemiş, klasik İktisatçıların öne sürdüğü teorileri kabul etmekle beraber, Klasik istihdam teorisine karşı çıkmıştır. Klasikçilerin öne sürdüğü ekonominin kendiliğinden eski haline gelme görüşünü imkânsız bulmaktadır I. Dünya Savaşı sonunda toplanan Paris Barış Konferansı'na İngiltere Hazinesi'ni temsilen katılmıştır. Savaş sonrasında danışmanlık ve gazetecilik yapan Keynes, II. Dünya Savaşı'nın bitmesine az kala,1944 yılında toplanan Bretton Woods Konferansı'nda Britanya Heyeti'ne başkanlık yapmıştır. Keynes, Amerika Birleşik Devletleri tezlerine karşı Britan tezlerinin savunucusu olmuş ve konferansta kendi adı ile anılan, Keynes Planını sunmuştur. Keynes, piyasa kurumunun üretim faktörlerinin sektörler arasında dağılımını yönlendirmeye, yani üretim bileşimini toplumun tercihlerine göre değiştirmeyi başardığını kabul etmektedir. Buna karşılık piyasa ekonomisinde işgücünün tam istihdamını ve üretim kapasitesinin tam kullanımını sağlayacak bir mekanizma olmadığını öne sürmüştür. Ekonomide üretilen tüketim ve yatırım mallarını massedecek tüketim ve yatırım harcaması yapılmadığında firmaların üretimi kısacağını, bunun da iktisadî daralmaya ("resesyona") yol açacağını izah etmiştir. Keynes, bir daralma baş gösterdiğinde firma yöneticilerinin kötümserleşip yatırım yapmaktan çekinmeleri hâlinde (19. yüzyıl sonlarında ve 1930'lu yıllardaki gibi) ortaya çıkan düşük millî gelir - düşük istihdam dengesinin uzun sürebileceğini belirtmiştir. Keynes'e göre böyle bir durgun ekonomide devlet para arzını artırarak faiz haddini düşürmek suretiyle yatırım harcamalarını teşvik edebilir. Bu politika yatırımları artırmakta etkili olmazsa, devlet kendi harcamaları ile (cari harcamaları ve yatırım harcamaları ile) millî geliri artırabilir. Özetle, devlet para politikası ile veya maliye politikası ile harcamaları artırarak millî geliri artırmayı ve yüksek işsizlik oranını azaltmayı başarabilir. 1970'lerde stagflasyon (durgunluk içinde görülen enflasyon) tecrübesi, Keynes'in gözlemediği bir makroiktisadî olay olduğundan, Keynes'in kuramında buna bir açıklama yoktu. 1970'li yıllardan itibaren gelişmiş kapitalist ülkelerde ortaya çıkan yeni görüşler işsizliği toplam harcamalardaki yetmezlikten değil, refah devletinde işçilerin iş disiplinini yitirmesinden kaynaklandığını öne sürünce Keynes'in telkin ettiği tam istihdamı hedefleyen makroiktisat politikalarından vazgeçildi. Ancak Keynes'in millî geliri toplam harcamaların belirlediğine ilişkin teorisi hâlen genel kabul gören bir kuram olarak kalmıştır. Keynes, bir ateistti. == İlk yılları ve eğitimi == John Maynard Keynes Cambridge, Cambridgeshire, İngiltere'de üst orta sınıf bir ailede dünyaya gelmiştir. Babası John Neville Keynes, bir ekonomist ve Cambridge Üniversitesi'nde bir tinsel bilimler öğretim üyesi; annesi Florence Ada Keynes ise bir yerel sosyal reformcuydu. Keynes üç çocuğun ilkidir, kardeşi Margaret Neville Keynes 1885'te, Geoffrey Keynes ise 1887'de doğmuştur. Geoffrey bir cerrah olmuş ve Margaret da, Eglantyne JebbMulley, Claire (2009). The Woman Who Saved the Children: A Biography of Eglantyne Jebb: Founder of Save the Children. Oxford: One World Publications. başta olmak üzere birçok kadınla ilişkisi olmasına rağmen, Nobel ödüllü fizyolog Archibald Hill ile evlenmiştir. Ekonomi tarihçisi ve biyografi yazarı Robert Skidelski'ye göre Keynes'in ebeveynleri müşfik ve özenliydiler. Cemaat kilisesine katılmış ve çocuklarının döndüklerinde daima içtenlikle ağırlandıkları evde ömürleri boyunca yaşamışlardı. Keynes, burs sınavlarını geçmesi için profesyonel mentörlük ve gençliği ile Büyük Buhran'ın başlangıcında malvarlığının neredeyse tamamının tükendiği dönemde finansal destek de dahil olmak üzere babasından hatrı görülür ölçüde destek aldı. Keynes'in annesi çocuklarının çıkarlarını kendine mal etti ve Skidelski'ye göre "çocuklarıyla birlikte büyüyebildiğinden çocukları hiçbir zaman evlerini bırakmadı."Skidelsky, Robert (2003). John Maynard Keynes: 1883–1946: Economist, Philosopher, Statesman. Pan MacMillan Ltd. pp. 14, 43–46, 456, 263, 834. ISBN 0-330-48867-8. Ocak 1889'da beş buçuk yaşındayken haftada beş günlüğüne Perse Kız Okulunda anaokuluna başladı. Kısa sürede aritmetikteki kabiliyeti ortaya çıktı fakat sağlığı uzun süreli devamsızlıklara sebep oluyordu. Evde bir mürebbiye, Beatrice Mackintosh, ve annesinden ders aldı. Ocak 1892'de sekiz buçuk yaşındayken St. Faith's hazırlık okulunda tam gün eğitime başladı. 1894'te Keynes sınıf birincisiydi ve matematikte sivrilmişti. 1896'da St. Faith's'in müdürü, Ralph Goodchild, Keynes'in "okuldaki tüm çocuklardan fersah fersah ileride" olduğunu yazmıştı ve Keynes'in Eton'dan burs kazanabileceğine emindi. 1897'de Keynes başta matematik, klasik çalışmalar ve tarih olmak üzere pek çok derste başarı gösterdiği Eton Koleji'nden Kral Bursu kazandı. 1901'de matematik için Tomline Ödülü'ne layık görüldü. Eton'da Keynes "hayatının ilk aşkını" Dan Macmillan'da, gelecekteki İngiliz başbakanı Harold Macmillan'ın ağabeyi, yaşadıThorpe, D.R. (2010). Supermac: The Life of Harold Macmillan. Chatto & Windus. p. 27.. Orta sınıf geçmişine rağmen üst sınıf öğrencilere karışmakta zorluk çekmedi. 1902'de Keynes matematik okuması için aldığı bir burs ile birlikte King's College, Cambridge'e girmek için Eton'dan ayrıldı. Alfred Marshall, Keynes'in eğilimlerinin onu felsefeye, özellikle de G.E. Moore'un ahlak sistemine, yöneltmesine rağmen Keynes'e ekonomist olması için yalvardı.McGee, Matt (2005). Economics – In terms of The Good, The Bad and The Economist. S.l.: IBID Press. p. 354. ISBN 1-876659-10-6. OCLC 163584293. Keynes Üniversite Pitt Kulübü'ne seçilmişti ve çoğunlukla parlak öğrencilerden oluşan yarı gizli Cambridge Apostles cemiyetinin etkin bir üyesiydi. Birçok öğrenci gibi Keynes de mezun olduktan sonra kulüple bağlarını korudu ve hayatı boyunca ara sıra çeşitli tartışmalara katıldı. Cambridge'ten ayrılmadan önce Cambridge Union Society ve Cambridge University Liberal Club'ın başkanı oldu. Ateist olduğu söylenirdi. Mayıs 1904'te matematikten birinci sınıf lisans derecesi aldı. Tatillerde aile ve arkadaşlarıyla geçen birkaç ayın yanı sıra sonraki iki yılında üniversiteyle meşgul oldu. Tartışmalarda yer aldı, felsefe tahsili gördü ve lisansüstü öğrencisi olarak bir dönem boyunca ekonomi derslerine girdi -bu ekonomi alanında aldığı tek resmi eğitimdi. 1906 yılında memuriyet sınavlarına girdi. == Eserleri == * 1913 Indian Currency and Finance * 1914 Ludwig von Mises' Theorie des Geldes (EJ) * 1915 The Economics of War in Germany (EJ) * 1919 The Economic Consequences of the Peace * 1921 A Treatise on Probability * 1922 The Inflation of Currency as a Method of Taxation (MGCRE) * 1922 Revision of the Treaty * 1923 A Tract on Monetary Reform * 1925 Am I a Liberal? (N&A;) * 1926 The End of Laissez-Faire * 1926 Laissez-Faire and Communism * 1930 Treatise on Money * 1930 Economic Possibilities for our Grandchildren * 1931 The End of the Gold Standard (Sunday Express) * 1931 Essays in Persuasion * 1933 An Open Letter to President Roosevelt (New York Times) * 1936 İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi * 1940 How to Pay for the War: A radical plan for the Chancellor of the Exchequer == Ayrıca bakınız == * Keynesci ekonomi == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * John Maynard Keynes Kategori:1883 doğumlular Kategori:1946 yılında ölenler John Maynard Kategori:19. yüzyılda İngilizler Kategori:20. yüzyılda İngilizler Kategori:Britanyalı ekonomistler Kategori:Birleşik Krallık'ta LGBT kişiler Kategori:Biseksüel erkekler Kategori:LGBT ekonomistler Kategori:Ekonomi tarihi Kategori:Cenazesi yakılarak icra olunan kişiler Kategori:Liberal Parti (Birleşik Krallık) mensubu siyasetçiler Kategori:İngiliz ateistler
küçükresim|279x279px|Caz Gitar küçükresim|221x221px|Bir Gypsy Gitar Gitar, çoğunluğu 6 telli, farklı türleri ile farklı tel sayısı, oktavı, çalma teknikleri içeren ses perdeli müzik aletidir. Çalanın vücuduna karşı düz tutulur ve baskın el ile telleri tıngırdatarak çalarken aynı anda seçilen telleri ses perdelerine karşı elin parmaklarıyla bastırarak çalınır. Tellere vurmak için pena veya parmak pick'leri kullanılabilir. Gitarın sesi ya enstrümandaki rezonans odası aracılığıyla akustik olarak yansıtılır ya da elektronik bir alıcı ve amplifikatörünce yükseltilir. Gitar telli çalgı olarak sınıflandırılır - yani ses, iki sabit nokta arasında gerilmiş titreşen bir tel tarafından üretilir. Telleri bağırsak kirişi'nden yapılan gitar tarihsel olarak ahşaptan yapılmıştır. Çelik gitar telleri on dokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru Amerika Birleşik Devletleri'nde piyasaya çıktı; naylon teller 1940'larda geldi. Gitarın ataları arasında gittern, vihuela, dört-kurs Rönesans gitarı ve beş sıralı barok gitar bulunur. Bunların hepsi modern altı telli enstrümanın gelişimine katkıda bulundu. Modern gitarın üç ana türü vardır: klasik gitar (İspanyol gitar/naylon telli gitar); çelik telli akustik gitar veya elektrikli gitar; ve Hawaii gitarı (oyuncunun kucağında çalınır). Diğer popüler gitar türlerine archtop gitar, Flamenko gitarı, düz üst gitar, Meksika gitarı, Portekiz gitarı, salon gitarı, Requinto gitar, Rezonatör gitar, romantik gitar, yarı akustik gitar, solo gitar, ritim gitar aittir. Geleneksel akustik gitarlar arasında düz tepeli gitar (genellikle büyük bir ses deliği vardır) veya bazen "caz gitarı" olarak adlandırılan kemer üstü gitar bulunur. Akustik gitarın ses tonu, tellerin titreşimiyle üretilir ve gitarın içi boş gövdesi tarafından güçlendirilir ve rezonans odası görevi görür. Klasik İspanyol gitarı genellikle her teli tıngırdatmak yerine oyuncunun parmakları tarafından ayrı ayrı çekildiği kapsamlı bir parmak stili tekniği kullanılarak solo enstrüman olarak çalınır. "Parmak toplama" terimi, Amerika Birleşik Devletleri'nde belirli bir folk, blues, bluegrass ve country gitar çalma geleneğine de atıfta bulunabilir. İlk olarak 1937'de patenti alınan Elektrikli gitarlar, enstrümanı duyulacak kadar yüksek ses çıkaran, aynı zamanda etkinleştiren bir alıcı ve amplifikatör kullanır ama aynı zamanda rezonans odası gerektirmeyen sağlam ahşap bloklu gitar üretmeyi de mümkün kıldı. Yankı ve distortion (veya "overdrive") dahil olmak üzere geniş bir elektronik efekt birim yelpazesi mümkün hale geldi. Solid body gitarlar 1960'lar ve 1970'lerde gitar piyasasına hakim olmaya başladı; bunlar istenmeyen akustik geri bildirim'e daha az eğilimlidir. Akustik gitarlarda olduğu gibi, içi boş gövdeli gitarlar, kemer üstü gitar'lar (caz gitarı, blues, ve rockabilly'de kullanılan) ve Rock müzik'te yaygın olarak kullanılan solid-body gitar'lar dahil olmak üzere bir dizi elektro gitar türü vardır. Gitar amfisi aracılığıyla çalınan elektro gitarın yüksek, güçlendirilmiş sesi ve sonik gücü, hem eşlik enstrümanı olarak (riff'ler ve gitar akorları çalmada) hem de performans gitar solo'ları çalmada ve birçok rock alt türünde özellikle heavy metal müzik ve punk rock blues ve rock müziği'nin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Elektro gitarın popüler kültür üzerinde büyük etkisi oldu. Gitar, dünya çapında çok çeşitli müzik türlerinde kullanılır. Blues, bluegrass, country, flamenko, folk, caz, jota, mariachi, metal, punk, reggae, rock, soul ve pop gibi türlerde birincil enstrüman olarak tanınır. Gitarlar farklı çeşitlerdeki ağaç türlerinden yapılabilir. Gitar neredeyse her türlü müzik türünde kullanılan bir müzik aletidir. == Gitar türleri == === Klasik gitar === 170px|küçükresim|sağ|Klasik gitar Klasik gitar, tüm gitar türlerinin atası olarak tanımlanabilir. Gitarın gövdesinin ortasında ses deliği denilen yuvarlak bir boşluk bulunur. Gitarın telleri titreştiğinde gövdenin içinde bulunan hava titreşir ve tek çıkış noktası olan bu yuvarlak boşluktan dışarı ses olarak geri çıkar. Klasik gitarda; kalın 3 tel, ipek üzerine sarılmış çelik, ince 3 tel ise naylondur. Genellikle parmak ile çalınır. Klasik gitarda sağ elin görevi daha fazladır. Sağ eli kullanarak gitarda çok farklı ritim ve harmonikler oluşturulabilir. Genelde klasik ve flamenko tarzı müziklerde kullanılır. === Akustik gitar === Görünüş itibarıyla klasik gitarı andıran akustik gitarın gövdesi, klasik gitardan biraz daha şişman ve basıktır. Daha dar bir sapa ve çelikten yapılmış tellere sahip olması, akustik gitarın klasik gitarla arasındaki en büyük farktır. Tellerin çelikten olması, akustik gitarın klasik gitardan daha basınçlı gergin bir sapa sahip olmasını ve sesinin klasik gitardan daha sert ve temiz çıkmasını sağlar. Genellikle akustik gitarların en kalın 4 teli sarımlı çelik, diğer 2 teli ise sarımsız çeliktir. Akustik gitarlar genellikle penayla çalınır. Rock, blues ve caz müzik türlerinde çok kullanılan bir gitar türüdür. Akustik-elektro gitar, çelik telli akustik gitar, dretnot gitar türleri bulunmaktadır. === Elektro gitar === Elektrogitar çok basit bir tanımla tellerin titreşimini gövdesinde bulunan manyetikler sayesinde elektrik akımına çeviren ve bir amfi yardımıyla akımı yüksek seviyede sese dönüştürebilen gitar türüdür. Diğer gitarlarla elektrogitarın kısımları aynıdır. Ek olarak elektrogitar için birkaç bölüm daha eklenebilir. Bunlar: Tremolo kolu, manyetikler, ses ve ton ayarı, switch... === Bas gitar === Çalışma prensibi elektrogitara benzer. Fakat sesi normal gitarlardan 1 oktav kalındır. Portede basgitar için Fa anahtarı kullanılır. Değişik çeşitlerde basgitarlar da bulunmaktadır: Genelde 4 telli, 12 telli, 6 telli, 7 telli, 5 telli, perdesiz, kafasız. === Perdesiz gitar === Ara sesleri verebilmek için yapılmıştır. Normal gitara çok benzese de oldukça farklı bir ses rengine sahiptir. Perdesiz gitarı 1976 yılında Erkan Oğur, Türk müziği seslerine olan ihtiyacı için üretmiştir. Daha sonraları perdesiz elektrik gitar, 8 telli perdesiz gitar, çift saplı elektrik ve klasik perdesiz/perdeli gibi farklı modelleri üretilmiştir. === Lap steel gitar === Hawaii yöresine ait bir gitardır. Gitar 6, 7 ve 9 telli olarak kullanılmaktadır. Gitar, çalınırken genellikle kucaktadır. Diğer gitarlardan farklı olarak, fretlere basılarak değil, gitaristin sol eline taktığı bir metal yardımıyla tellere dokunularak çalınır. === 7 telli gitar === 7 telli gitar; klasik gitarda bulunan 6 ana telin (yukarıdan aşağı; mi, la, re, sol, si, mi) haricinde bir kalın veya ince tel daha eklenmesiyle oluşan bir gitar çeşididir. === 12 telli gitar === 12 telli gitarlarda genellikle çelik teller kullanılır. Folk, blues ve rock and roll tarzlarında kullanılır. === Weissenborn gitar === Weissenborn ya da diğer deyişle H. Weissenborn bir tür lap slide gitardır ve Los Angeles'ta 1920'ler ve 1930'larda Hermann Weissenborn tarafından üretilmiştir. 5000'den daha az sayıda orijinal enstrüman üretilmiştir ve kaç tanesinin hâlen sağlam kaldığı bilinmemektedir. Marka şu anda reprodüksiyon ürünleri için kullanılmaktadır. === Caz gitar === Göbekli, boş veya yarı dolu gövdeli ve genellikle caz müzikte kullanılan geniş gövdeli gitar türü. == Gitarın kısımları == 220px175px # Headstock # Eşik # Gitar kulakları # Perdeler # Truss rod # Perde işaretleri # Sap # Topuk (Akustik) – Neckjoint (Elektro) # Gövde # Manyetikler # Elektronikler # Köprü # Pickguard # Arka kısım # Sound board # Body sides (ribs) # Ses deliği # Teller # Saddle # Klavye === Sap === Gitarın klavyesinin de bulunduğu kısımdır. Bu klavyede perdeler bulunur. Klasik gitardan hem kalınlık hem de genişlik açısından daha ince olan elektrogitar klavyesi ise genelde 18 ila 24 arasında perde sayısına sahiptir. Genellikle sapın içinden truss rod adı verilen bir metal ayar çubuğu geçer. Zamanla eğilebilen bu sap, bir vida yardımı ile eski hâline geri getirilebilir. Akort burguları en uçta bulunur ve genellikle metal bir aksama sahiptir. === Köprü === Gitarda telleri gövdeye bağlayan kısımdır. Zamanla değişim geçirmiş olmakla beraber, değişik çeşitleri de mevcuttur. Köprü, sabit ya da oynar olabilir. Oynar köprülü gitarlarda köprü bir kol (tremolo kolu) yardımı ile ileri-geri hareket ettirilebilir. Bu ileri veya geri harekette köprüye bağlı olan teller gerilir ya da gevşer. Tellerin gerilip gevşemesi telden çıkan sesi etkileyeceğinden gitardan farklı notalar elde edilebilir. Köprüler genelde metalden yapılır. Köprünün baz ayarlarına dikkat edilmelidir, tellerden birinin kopması hâlinde elektrogitar geri dönüşü olmayan hasar görebilir. === Eşik === Gitarın sapında, telleri akort burgularına gitmeden önce sonlandıran kısımdır. Genelde ucuz gitarlarda plastikten oluşur. Ayrıca kemikten veya farklı malzemelerden yapılanlar da mevcuttur. === Manyetik === Elektrogitarda veya manyetik takılmış klasik ya da akustik gitarda teldeki titreşimlerin algılandığı kısımdır. Manyetik alanda telin titreşiminin içerideki bir sargıda akım oluşturması prensibi ile çalışır. Çift hâlinde (Humbucker) ya da tek (Single) olabilir. Bazı manyetikler amplifikatöre çıkış sağlamadan sinyali yükseltebilirler. ==== Pasif Manyetikler ==== Ses titreşimlerinin, elektrik sinyaline herhangi bir elektronik değişime uğratmadan dönüşmesini sağlayan manyetik türüdür. En sık kullanılan manyetik türü olup, sesin tınısı (frekans cevabı) sadece manyetiğin bazı fiziksel özelliklerine (yüksekliğine, mıknatısına, sargısına) bağlıdır. ==== Aktif Manyetiker ==== Bu manyetikler ses titreşimlerini bazı elektronik devreler ile bozulmaya uğratan manyetiklerdir. Sinyali, içerisindeki güç kaynağını (genelde bu bir pildir) kullanarak pre-amp ile güçlendiren, aktif filtrelerle ve gömülü equalizer'lar ile sinyalin özgününden farklı olarak enstrümandan çıkmasını sağlayan manyetiklerdir. Çalışma prensibine göre 3 tip manyetik vardır: # Manyetik # Piezoelektrik # Çoklu-Bölünmüş Manyetikler (Polifonik) === Kafa (Headstock) === küçükresim|Gitar kafa bölümü Kafa kısmı (headstock) gitar sapının en ucundadır. Tellerin bitiminde akort burgularını içeren kısımdır. Kafa bölümü gitar için çok önemli bir işleve sahiptir. Gitara stabilite sağlar. Gitarın üst kısmındaki güçlü gerilime rağmen sağlam bir temel oluşturur. Farklı amaçlara hizmet eden 3 çeşit gitar kafası vardır. === Tremolo kolu === Tremolo kolu, gitarın eşik bölümünün bitiminde bulunur. Bu kolu öne veya arkaya gevşeterek tellerden farklı ses çıkartılması sağlanır. Klavye yönüne doğru gevşetilerek kalın, eşik yönüne gevşetilerek daha ince seslerle efekt elde edilebilir. == Akort == 6 telli bir gitarın standart akort dizisi: İnceden kalına doğru E(ince mi) B(Si) G(Sol) D(Re) A(La) ve E(Kalın Mi) dir. Gitarda standart akort dizisi dışında kullanılan bütün düzenlere drop-tone denir. Aşağıda, gitarda standart akort dizisi için üstteki sayılar perde numarası olmak üzere notaları verilmiştir. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 E F F♯ G A♭ A B♭ B C C♯ D E♭ E B C C♯ D E♭ E F F♯ G A♭ A B♭ B G A♭ A B♭ B C C♯ D E♭ E F F♯ G D E♭ E F F♯ G A♭ A B♭ B C C♯ D A B♭ B C C♯ D E♭ E F F♯ G A♭ A E F F♯ G A♭ A B♭ B C C♯ D E♭ E Tel numarası Bilimsel nota düzeyi Helmholtz gösterimi Frekans 1\. tel E4 e' 329,63 Hz 2\. tel B3 b 246,94 Hz 3\. tel G3 g 196,00 Hz 4\. tel D3 d 146,83 Hz 5\. tel A2 A 110 Hz 6\. tel E2 E 82,41 Hz === Daha düşük ayarlar (kalınlaştırma) === Tellerin EADGBE akort dizisinden aynı derecede gevşetilmesiyle oluşan akort dizileri: * D♯/E♭ tuning : D♯-G♯-C♯-F♯-A♯-D♯ / E♭-A♭-D♭-G♭-B♭-E♭ Bütün teller standart diziden yarım perde gevşetilir. Kullanan müzisyenler: Guns N' Roses, Van Halen, Jimi Hendrix, Stevie Ray Vaughan, Yngwie Malmsteen ve Alice in Chains * D tuning : D-G-C-F-A-D Bütün teller bir tam perde gevşetilir. Kullanan müzisyenler: Pantera, Death, Dream Theater ve Kreator. Nirvana'nın "Come As You Are" şarkısında duyulabilir. * C♯/D♭ tuning - C♯-F♯-B-E-G♯-C♯ / D♭-G♭-B-E-A♭-D♭ Teller 1 ve yarım adım gevşetilir. Kullanan müzisyenler: Behemoth * C tuning - C-F-B♭-E♭-G-C / C-F-A♯-D♯-G-C Teller 2 adım gevşetilir. Kullanan müzisyenler: Queens of the Stone Age, Dethklok, In Flames, Kyuss * B tuning - B-E-A-D-G♭-B / B-E-A-D-F♯-B / B-F#-B-E-G#-C# Teller 2 adım ve 1 yarım adım gevşetilir. Kullanan müzisyenler: Entombed, Dismember, Five Finger Death Punch, Amon Amarth, Slipknot * A♯/B♭ tuning - A♯-D♯-G♯-C♯-E♯-A♯ / B♭-E♭-A♭-D♭-F-B♭ Teller 3 adım gevşetilir. Kullanan müzisyenler: Dream Theater, Breaking Benjamin * A tuning - A-D-G-C-E-A Teller 3 adım ve 1 yarım adım gevşetilir. * G♯/A♭ tuning - G♯-C♯-F♯-B♯-D♯-G♯ / A♭-D♭-G♭-B-E♭-A♭ Teller 4 adım gevşetilir. * G tuning - G-C-F-A♯-D-G / G-C-F-B♭-D-G Teller 4 adım ve 1 yarım adım gevşetilir. * F♯/G♭ tuning - F♯-B-E-A-C♯-F♯ / G♭-B-E-A-D♭-G♭ Teller 5 adım gevşetilir. * F tuning - F-A♯-D♯-G♯-C-F / F-B♭-E♭-A♭-C-F Teller 5 adım ve 1 yarım adım gevşetilir. * Oktav Tuning - E-A-D-G-B-E Teller 6 adım (bir oktav) gevşetilir. Bir basgitar ile aynı oktavdır. * Through The Looking Glass - E-B-G-D-A-E Kullanan müzisyenler: Kei Nakano == Ayrıca bakınız == * Chapman Stick * Pena * Amplifikatör * Tab *Acciaccatura *Tremolo * Gitarist == Kaynakça == Kategori:Fransızcadan Türkçeye geçen sözcükler Kategori:Telli çalgılar Kategori:C aletleri Kategori:Ritim bölümü Kategori:Blues enstrümanları Kategori:Halk müziği aletleri Kategori:Orkestra enstrümanları
küçükresim|250px|Kars kalesinden genel bir görünüm Kars, Doğu Anadolu Bölgesi'nin kuzeydoğusunda yer alır. İl nüfusu: 281.077'dir. Bu nüfusun % 51,5'i şehirlerde yaşamaktadır (2021 sonu). İlin yüzölçümü 10.193 km2'dir. İlde km2'ye 28 kişi düşmektedir. İlde 8 İlçe, 9 belediye, bu belediyelerde 57 mahalle, ayrıca 381 köy bulunmaktadır. İl sınırları içerisinde 1 üniversite bulunmaktadır: Kafkas Üniversitesi. Doğusunda Ermenistan ile sınırı bulunmaktadır. == Tarih == === Paleolitik Dönemden Selçuklulara === Kars ili topraklarının tarihinin, yapılan birçok arkeolojik kazı çalışması sonucunda yaklaşık iki milyon yıl öncesinde yaşanan Yontma Taş Devri'ne uzandığı görünmektedir.Temel Britannica Ansiklopedisi, cilt 10, Kars maddesi. ISBN 975-7760-02-1 Bu devirdeki dönemlerden kalma şölyen-aşölyen tipte işlenmiş el baltalarına Susuz ilçesinde, Cilavuz Deresi düzlüklerinde rastlanmıştır. Ağzıaçık Suyu'nun batısında kalan düzlüklerde ve Ani şehrinde el baltaları ve büyük yongalar bulunmuştur. Özellikle, Yazılıkaya mağaralarında bulunan duvar resimleri insanların yörede avcılık ve toplayıcılıkla uğraştıklarını ortaya koymaktadır. Bu resimlerde dağ keçileri, geyik ve eşek figürleri çizilmiştir. MÖ 9. yüzyılda Urartu Krallığı'nın sınırları dahilinde olan il, MÖ 7. yüzyılda Kimmerler ve İskitler'in istilalarına uğradı. Bu asrın ardından önce Medler'in daha sonra da Persler'in egemenliğine geçen topraklarda, MÖ 1. yüzyılda Ermeni Tigranlar´ın hakimiyeti sürdü. Daha sonra Roma İmparatorluğu´nun yönetimine giren yöre sonra sırasıyla; Partlar, Arakslılar, Sasaniler, Bizanslılar ve Araplar'ın eline geçti. Bu topraklar 11. yüzyılda tekrar Bizanslılar daha sonra Selçuklu Hanedanı ve Gürcüler'in yönetimine geçti. Anadolu Selçukluları ve Gürcüler arasında el değiştiren yöre, 1239'da Moğollar'ın, daha sonra sırayla İlhanlılar, Altın Orda Devleti, Karakoyunlu, Timur ve yine Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Safevi yönetiminde kaldı.http://www.kars.gov.tr/kars_tarihce.html/ Paleolitik Dönemi - Selçuklu Dönemi === Osmanlı Devleti dönemi === Kars toprakları 1534 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Osmanlı Devleti´ne katıldı. Kars, 19. yüzyıla kadar birçok kez Ruslar ve İranlılar'ın saldırısına uğradı. Bu yüzyılda Ruslar ve Osmanlılar arasında el değiştiren yöre, 1877 yılında Ruslar tarafından alındı. 1917'de Bolşevik İhtilali'nin ardından önce Ermenilerin eline geçen ve 7 Nisan 1918'de kurtarılan Kars, Brest-Litovsk Antlaşması ile Osmanlılara bırakıldı. Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra Güneybatı Kafkas Geçici Hükûmeti'nin merkezi olan Kars'ı İngilizler ele geçirdi. Kars'ı daha sonra Ermeniler'e ve Gürcüler'e bırakan İngilizler buradan çekildi.http://www.kars.gov.tr/kars_tarihce.html/ Osmanlı Yönetimi === Türkiye Millî Mücadelesi esnasında Kars === İngilizlerin çekilmesiyle Ermenistan'ın eline geçen Kars, Türk Kurtuluş Savaşı'yla 30 Ekim 1920'de Türklerin eline geçmiştir. 1921 yılında yapılan Moskova ve Kars Antlaşması ile yeni sınırlarına kavuşan Kars, Cumhuriyet'in ilanından sonra il yapıldı. == Coğrafya == === Coğrafi konumu === Kars ili, Doğu Anadolu Bölgesi'nin, Erzurum - Kars Bölümü'nde yer alır. Kuzeyinde; Ardahan, doğusunda; Ermenistan'la, güneyinde; Iğdır ve Ağrıyla, batısında ise Erzurum'la çevrilidir. === Coğrafi şekilleri === Rakımı ortalama 2000 m'yi bulan Kars ili topraklarının büyük bölümü yaylalardan oluşur. Akarsu vadileriyle yer yer parçalanan ilde yaylalar dalgalı düzlüklerden oluşur. Kars ilinde yer alan önemli yükseltiler; Allahuekber Dağları, Kısır Dağı, Akbaba, Aladağ ve Aşağıdağ'dır. Aras Nehri ve Kura Nehri şehir topraklarından geçerek Hazar Denizi´ne dökülmektedir. === İklimi ve bitki örtüsü === Kars ilinde karasal iklim hakimdir. Yazları kurak, kışları ise yağışlı geçen ilde kışın sıcaklıklar -39 °C'ye kadar düşer. Karla kaplı gün sayısı 120'den fazladır. Bu ildeki iklim tipi diğer doğu illerine göre farklılıklar göstermektedir. Örnek olarak en çok yağışın yaz mevsiminde yağdığı gösterilebilir. Kars ili dahilinde yaz aylarında ilçeden ilçeye sıcaklık farklılıkları gözlemlenmektedir. Örneğin Akyaka, Arpaçay, Digor ve Kağızman ilçeleri, Merkez ilçe başta olmak üzere Sarıkamış, Selim ve Susuz'dan daha sıcak olurhttp://www.kars.gov.tr/kars_cografi_yapi.html/ İklim ve Bitki Örtüsü başlığı. Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Arl Ort.En Yüksek °C -4.6 -2.6 3.3 11.6 16.5 21.1 25.7 26.3 22.2 15.0 6.4 -1.4 Ort.En Düşük °C -15.9 -14.3 -7.5 -0.1 3.8 6.8 10 9.9 5.4 0.6 -5.0 -11.7 Bu şema merkez ilçe bilgilerini kapsamaktadır. Kaynak:http://www.meteor.gov.tr/2006/tahmin/tahmin-iller.aspx?m=KARS meteor.gov.tr Yaşanan sert iklim koşullarından ötürü il genelinin doğal bitki örtüsü bozkırdır. Ormanlar, dağların yüksek kesimlerine kadar çıkar. 'Sarıkamış Ormanları' buna bir örnektir. İl genelindeki yayla ve platoların çayırlarla kaplanması sayesinde yayla hayvancılığı büyük önem taşımaktadır. Yörede Dünya'nın başka hiçbir yerinde yetişmeyen nadir bitki türleri bulunmaktadır. == Ekonomi == === Tarım ve hayvancılık === Kars ili ekonomisi büyük bir oranda tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Kars ili arazisinin %34,7'si tarım arazisidir. İl genelinde başta hububat (buğday, arpa) üretimi olmak üzere yem bitkileri ve endüstri bitkileri yetiştirilmektedir. En çok üretilen ürün buğdaydır. Yıllık üretim 234.631 tonun üzerindedir. Bunu 170.984 tonla arpa ve 74.400 tonla şeker pancarı izlemektedir. İl genelinde en çok üretilen ürünlerden olan tahıllardır. Bunda ilin iklim yapısı, yer şekilleri ve coğrafi konumunun büyük etkisi vardır. Bu ürünlerin dışında başta Digor ve Kağızman ilçeleri olmak üzere meyve ve sebze üretimi de yapılmaktadır. Meyve üretiminde başı kayısı, elma ve ceviz çekmektedir. İl genelinde en çok yetişen sebzeler ise sırasıyla beyaz lahana, soğan ve taze fasulyedir. Kars ili kırsalındaki en temel ekonomik sektör hayvancılıktır. Çayır ve mera arazileri %39,2 ile tarımsal araziden daha geniştir. Bu oranın büyük oluşu ilde özellikle küçük ve büyükbaş hayvancılığının gelişimine büyük katkı sağlamaktadır. 2005 yılı itibarıyla il genelinde 350.969 koyun, 332.071 sığır, 28.751 keçi, 19.107 tek tırnaklılar ve 202 manda bulunmaktadır. Bunun dışında özellikle arıcılık başta olmak üzere kümes hayvancılığı ve bu hayvanların sayısı ve ürettikleri bal ve yumurta sayıları da il halkının geçimine katkı sağlamaktadır.. Kaşar ve bal haricinde üretilen hayvansal ürünler pazarlanmamaktadır. Bu ürünler sadece aile ihtiyaçlarını karşılamaktadır === Sanayi === Kars ili, yatırım azlığı sebebiyle 1968 tarihinde Birinci Derecede Kalkınmada Öncelikli Yöre olarak ilan edilerek bundan sonraki on yıl içerisinde sanayi tesislerinin açılması gerçekleşmiştir. Bugün il genelinde altı büyük sanayi tesisi mevcuttur. Bu tesisler şunlardır: * Kağızman Kristal Tuz Rafinerisi * Kars Şeker Fabrikası A.Ş. * Kars Yem Fabrikası A.Ş. * Kars Et Kombinası * Kars Çimento Sanayi Ticaret A.Ş. * Üçyıldız Değirmen Taşı Fabrikası Bunun dışında Kars Organize Sanayi Bölgesi'nde ve Küçük Sanayi Sitesi'nde irili-ufaklı işletmeler vardır.http://www.kars.gov.tr/kars_snycumd.htm Elde edilen sütten yapılan süt ürünlerinden en önemlisi olan kaşar ZavodTemel Brittanica Ansiklopedisi, cilt 10, Kars maddesi, sayfa 75 adı verilen mandıralarda işlenir. Kars Kaşarı adı verilen bu ürün İzmir Enternasyonal Fuarı'nda 1937 yılından 1950'ye kadar gravyer ve beyaz peynir ile birlikte Türkiye Birincilik Ödülü'nü almıştır. === Ticaret === Kars halkının büyük bir kısmı geçimini tahıl tarımı ve geleneksel mera hayvancılığı ile sağlamaktadır. Hayvancılık genellikle küçük aile işletmeciliği şeklinde ve aile ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yapılmaktadır. Bu üretimden doğan ürünlerin büyük kısmı bu aileler tarafından tüketilmektedir. Kars ili genelinde 2005 yılı itibarı ile yüzbinlerce büyük ve küçükbaş ve binlerce tek tırnaklı hayvan bulunmaktadır. Bunun dışında 44.296 arı kovanı olup yıllık ortalama 1058,63 ton bal üretilmektedir. 3000 ton beyaz peynir, 5000 ton kaşar peyniri ile 112.000 ton süt üretilmektedir. Bitkisel üretimde ise tahıl ürünleri başta gelmektedir. Kars'ta sanayi kesimi Gayri Safi Yurt içi Hasılasından yaklaşık binde 6 pay almaktadır. İl genelindeki sanayi tesisleri ağırlıklı olarak hayvansal ve tarımsal ürünleri işletmektedir. İl geneli mevcut sanayi kuruluşları; şeker, ayakkabı, yem, çimento, et, değirmen taşı, süt ürünleri, mobilya, tuz, bordür ve parke gibi alanlarda faaliyet göstermektedirhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Kars Kars'taki fabrikalar. Son zamanlarda ildeki turizm sektörü de gelişmektedir. == Nüfus == Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2023 verileri ) Kars ili nüfusu: 274.829'dur. Bu nüfusun % 52,84'ü şehirlerde yaşamaktadır (2022 sonu). İlin yüzölçümü 10.193km²'dir. İldekm²'ye 27 kişi düşmektedir. (Bu sayı Merkezde 57’dir.) İlin tüm ilçeleriyle birlikte toplam nüfusu %2,22 oranında azalmıştır. Nüfusun en fazla azaldığı ilçe Digor /%- 5,94). 06 Şubat 2023 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 8 İlçe, 9 belediye, bu belediyelerde 57 mahalle ve ayrıca 381 köy vardır. 2022 yılı sonunda Kars ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri İlçe Nüfus 2021 Nüfus 2022 Nüfus Artışı % Belediye Sayısı Mahalle Sayısı Köy Sayısı Köy Nüfusu Şehir nüfusu Şehirde oturan % Alanı km2''' km2'ye düşen kişi Akyaka 10.353 9.977 -3,70 1 3 27 7.951 2.026 20,31 417 24 Arpaçay 15.922 15.075 -5,47 1 4 48 12.731 2.344 15,55 1165 13 Digor 21.088 19.872 2 2 37 14.474 5.398 27,16 1092 18 Kağızman 45.079 44.178 -2,02 1 9 62 23.048 21.130 47,83 1871 24 Merkez 117.312 117.235 -0,07 1 23 72 25.785 91.450 78,01 2048 57 Sarıkamış 39.486 37.744 -4,51 1 9 55 22.484 15.260 40,43 2038 19 Selim 22.267 21.488 -3,56 1 3 53 15.925 5.563 25,89 982 22 Susuz 9.570 9.260 -3,29 1 4 27 7.216 2.044 22,07 578 16 Kars 281.077 274.829 9 57 381 129.614 145.215 52,84 10.191 27 === İlin yıllara göre nüfusları === == Altyapı == === Eğitim === * Kafkas Üniversitesi === Ulaşım === Kars, Kuzeydoğu Anadolu'da ulaşım ağının kesiştiği noktada yer almaktadır. İle kara, demir ve havayolu ile ulaşmak mümkündür. Kars ilinin merkez ilçesinde uluslararası statüye sahip bir de havaalanı vardır (IATA: KSY). 1988 yılında açılan havalimanı, 2007 yılında büyük onarımdan geçmiştir. Yeniden uçuşlara açılan havalimanına İstanbul'daki Sabiha Gökçen Havalimanı ve Atatürk Havalimanı'ndan günde iki uçuş ve Ankara Esenboğa Havalimanı'ndan bir uçuş yapılır. Ayrıca Aralık 2007'den itibaren SunExpress'in karşılıklı Kars- İzmir seferleri de başlamıştır. Temmuz 2008'de Kars'tan Azerbaycan'ın başkenti Bakü'ye karşılıklı seferler düzenlenmeye başlandı. 10 Haziran 2009 tarihinden itibaren Çarşamba günleri haftada bir olmak üzere karşılıklı Köln-Kars uçuşları Öger Tours-Hamburg International ortaklığı ile başlatıldı ve bu uçuşlar iki yıl devam etti (Sadece yaz mevsiminde). == Konum == Konum Bilgileri İlçe Kuruluş Yılı İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü Alanı km² Rakım mt. Merkeze kmKarayolları Genel Müdürlüğü Ulaşan Yollar Kars Merkez 2.048 1.756 /-03, -01, , Akyaka 1987 417 1.492 61 Arpaçay Cumh.önce 1.165 1.695 41 Digor 1953 1.092 1.650 44 Kağızman Cumh.önce 1.871 1.414 71 Sarıkamış Cumh.önce 2.038 2.103 55 /-01, , Selim 1957 982 1.858 31 /-01, , Susuz 1959 578 1.755 27 /-02, -05 KARS Cumh.önce 10.193 == Spor == 2018-2019 Sezonunda, Kars’ın tüm liglerdeki tek takımı Sarıkamış Gençlerbirliği, futbol Bölgesel Amatör Lig (BAL)'da sezon sonunda küme düşmüştür. Ziraat Türkiye Kupası 'nda Sarıkamış Gençlerbirliği, 2.turda Van BŞB Spor 'a elenmiştir. Kars kulüplerinin Türkiye liglerindeki maçları Kafkas Üniversitesi spor tesislerimde yapılmaktadır. İlin en önemli spor tesisi Sarıkamış Cıbıltepe Kayak Merkezi'dir == Medya == Kars ili genelinde sadece Serhat TV adlı bir tane yerel televizyon yayın yapmaktadır. Bunun dışında ulusal bazda hizmet veren bazı haber ajanslarınında -İhlas Haber Ajansı, Cihan Haber Ajansı ve Demirören Haber Ajansı- il temsilcilikleri bulunmaktadır. Ayrıca, il genelinde yayımlanıp basılan birçok gazete ve radyo hizmeti veren istasyonlar bulunmaktadır. === Yerel gazeteler === * Kardelen Haber * Serhat Kars * Hüryurt * Denge * Ölçek * Bora * Önder * Çağdaş Kars * Kars Postası * Siyasal Birikim === Radyo istasyonları === * Serhat FM * Kafkas FM * Radyo Kars * Kralım FM * Kaya FM(Kapandı) * Seviye FM(Kapandı) == Yönetim == İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar. İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23) İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer. Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur. Kars Valisi, 1970-Elazığ doğumlu Türker Öksüz’dür. 5 Kasım 2018 tarihinde İçişleri Bakanlığı Genel Sekreteri iken atanmıştır. 2019 Türkiye yerel seçimleri sonunda Kars Belediye Başkanlığını kazanan Ayhan Bilgen (HDP), 25 Eylül 2020 tarihinde görevden alınmış, yerine Kars Valisi Türker Öksüz kayyum olarak atanmıştır. 2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Kars İl Genel Meclisi üye sayısı, 11 HDP, 3 MHP, 3 CHP ve 3 HDP olmak üzere 21’dir. Kars Belediye meclisi ise 16 AK PARTİ, 7 MHP, 5 CHP ve 2 DSP olmak üzere 25 üyeden oluşur. 2018 Genel seçimleri sonucu, Kars'ı temsilen TBMM'e AKP'den 2 milletvekili (Ahmet Arslan ve Yunus Kılıç), HDP'den 1 milletvekili (Ayhan Bilgen) seçilmiştir. (Belediye başkanı seçilince, milletvekilliği düşmüştür.) == Kültür == === Gelenekler === Kars ili gelenekleri il merkezindeki geleneklerle büyük benzerliğe sahiptir. * Halk oyunları * Aşıklar geleneği * Dengbejler geleneği === Festivaller === İl genelinde düzenlenen bazı festivaller aşağıda listelenmiştir. * Kars Kafkas Kültürleri Festivali http://www.kenthaber.com/Arsiv/Haberler/2006/Eylul/08/Haber_164050.aspx * Uluslararası Altın Kaz Film Festivali * Avrupa Filmleri Festivali-Gezici Festival * Murat Çobanoğlu Aşıklar Bayramı * Kaşar Festivali == Ayrıca bakınız == * Kars'ın ilçeleri * Kars ilindeki yerleşim yerleri listesi == Kaynakça == == Dış bağlantılar == *Kars Valiliği *Kars Belediyesi
Türk Dil Kurumu (TDK), Türkçeyi incelemek ve Türkçenin gelişmesi için çalışmak amacıyla 12 Temmuz 1932'de Mustafa Kemal Atatürk tarafından kurulan kurumdur. Türkiye'nin başkenti Ankara'da yer alan kurum, Türk dili üzerine çalışmaların yapılıp yayımlandığı bir merkezdir. Türk Dil Kurumu 1955'ten başlayarak çeşitli dallarda ödüller verdi. Ödüller her yıl 26 Eylül Dil Bayramı'nda Ankara'da yapılan törenle sahiplerine verilirdi. Ödül verilen dallar farklı yönetmeliklere göre zaman zaman değişirdi. 1983'te Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu bünyesine alındıktan sonra Türk Dil Kurumu ödülleri kaldırıldı. == Tarihçe == Kurum "Türk Dili Tetkik Cemiyeti" adı ile 12 Temmuz 1932'de Mustafa Kemal Atatürk'ün talimatıyla, devletten ayrı bir dernek olarak kurulmuştur. Kurumun kurucuları, hepsi de milletvekili ve dönemin tanınmış edebiyatçıları olan Samih Rifat Bey, Ruşen Eşref, Celâl Sahir ve Yakup Kadri'dir. Kurumun ilk başkanı Samih Rifat Bey, ilk genel sekreteri Ruşen Eşref Ünaydın'dır. Kurumun 1934-1955 yılları arası başuzmanı Abdülkadir İnan, 1938-1979 yılları arası garp dilleri başuzmanı Agop Dilâçar olmuştur. Türk Dili Tetkik Cemiyetinin gereği, "Türk dilinin öz güzelliğini ve varsıllığını ortaya çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek" olarak belirlenmiştir. Atatürk'ün sağlığında 1932, 1934 ve 1936 yıllarında yapılan üç kurultayda hem Kurumun yönetim organları seçilmiş, hem dil siyaseti belirlenmiş, hem de bilimsel bildiriler sunulup tartışılmıştır. 26 Eylül-5 Ekim 1932 tarihleri arasında Dolmabahçe Sarayı'nda yapılan Birinci Türk Dili Kurultayı için yayımlanan bildiride Kurultay'a yalnız uzmanların, Türkçe-edebiyat öğretmenleri ile yazarların değil, halktan da dileyenlerin katılması öngörüldüğü için, yayımlanan bildiride "Kadın erkek her Türk yurttaş Türk Dili Tetkik Cemiyeti üyesidir. Kendini Kurultay'a çağrılmış saymalıdır" denilmişti.Hatıralar, TDK Yayını, 1943. Kurultay'ın sonunda Kurumun "Lügat- Istılah, Gramer-Sentaks, Derleme, Lenguistik-Filoloji, Etimoloji, Yayın" adları ile altı kol hâlinde çalışmalarını sürdürmesi kabul edilmişti.Tarihçe bölümü TDK resmî internet sitesi Atatürk'ün kendisi de Türk dili üzerindeki yerli ve yabancı araştırmaları inceleyerek, dönemindeki bilginleri Türk dili üzerinde araştırmalar yapmaya yönlendirmiştir. Nitekim Türk dilinin en eski anıtları olan Göktürk yazılı metinlerin ilk iki cildi onun sağlığında yayımlanmış; 1940'larda yayın yaşamına çıkabilen Divânu Lügati't-Türk ve Kutadgu Bilig gibi yapıtlar üzerinde yine onun sağlığında çalışılmaya başlanmıştır. Daha sonra birçok cilt hâlinde ortaya çıkacak olan Tarama ve Derleme Sözlüğü'yle ilgili çalışmalar da Atatürk'ün sağlığında başlamıştır. Tarama Sözlüğü, 13. yüzyılda başlayan Batı Türkçesinin eski eserlerinin taranmasıyla; Derleme Sözlüğü, Anadolu ağızlarında kullanılan kelimelerin derlenmesiyle oluşturulmuş büyük sözlüklerdir. Çağdaş Türkçenin dilbilgisi, sözlüğü, yazımı ve terimleriyle ilgili çalışmalar da Atatürk tarafından ilgiyle izlenmiştir. Türk Dil Kurumunun kuruluşuyla birlikte Çağdaş Türkçede Atatürk'ün öncülüğünde özleştirme akımı başlamıştır. Atatürk'ün ölümünden sonra Öz Türkçe akımı Türk aydınları arasında sürekli tartışılan bir konu olmuştur. Türk Dil Kurumu bu akımın öncülüğünü yapmayı 1983'e dek sürdürmüştür. Atatürk, ölümünden kısa bir süre önce yazdığı vasiyetname ile mal varlığının bir bölümünü Türk Dil Kurumu ile Türk Tarih Kurumuna bırakmıştır. Fakat Atatürk'ün vasiyetnamesine aykırı davranılarak 1983'te Türk Dil Kurumu devletleştirilmiştir. Prof. Dr. Afet İnan, Yayına Hazırlayan: Arı İnan, Remzi Kitabevi, İstanbul 2005, s. 124: "1980 ihtilalinden sonra çıkarılan bir yasayla TTK ve TDK'nin (Atatürk'ün vasiyeti de hiçe sayılarak) özel statüleri değiştirilmiştir." Türk Dil Kurumu, 1940'ta Bakanlar Kurulu kararıyla "kamu yararına çalışan dernekler" statüsü kazandı. 1951'de Demokrat Parti iktidarının bütçe görüşmeleri sırasında kurumun ödeneğinin kesilmesine karar verildi.24 Şubat 1951, TBMM Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı bütçe görüşmeleri, 627. bölüm Bir başka önemli yapı değişikliği 1982-1983 yıllarında gerçekleştirilmiştir. 1982'de kabul edilen ve şu anda da yürürlükte olan Anayasa ile Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu, bir Anayasa kuruluşu olan Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu çatısı altına alınarak devletleştirilmiş ve dernek tüzel kişiliklerine son verilmiştir. Atatürk, 1 Kasım 1936'da Türkiye Büyük Millet Meclisinin 5. dönem 2. yasama yılının açılış konuşmasında Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumunun geleceği ile ilgili dileklerini şu sözlerle dile getirmişti: Başlarında değerli Eğitim Bakanımız bulunan Türk Tarih Kurumu ile Türk Dil Kurumunun her gün yeni gerçek ufuklar açan, ciddi ve aralıksız çalışmalarını övgü ile anmak isterim. Bu iki ulusal kurumun, tarihimizin ve dilimizin, karanlıklar içinde unutulmuş derinliklerini, dünya kültüründe başlangıcı temsil ettiklerini, kabul edilebilir bilimsel belgelerle ortaya koydukça, yalnız Türk ulusunun değil, bütün bilim dünyasının ilgisini ve uyanmasını sağlayan, kutsal bir görev yapmakta olduklarını güvenle söyleyebilirim. (Alkışlar) Tarih Kurumunun Alacahöyük'te yaptığı kazılar sonucunda, ortaya çıkardığı beş bin beş yüz yıllık maddi Türk tarih belgeleri, dünya kültür kahraman tarihinin yeni baştan incelenmesini ve derinleştirilmesini gerektirecektir. Birçok Avrupalı bilim adamının katılması ile toplanan son Dil Kurultayının aydınlık sonuçlarını görmekle çok mutluyum. Bu ulusal kurumların az zaman içinde ulusal akademilere dönüşmesini dilerim. Bunun için, çalışkan tarih, dil ve bilim adamlarımızın, bilim dünyasınca tanınacak orijinal eserlerini görmekle mutlu olmanızı dilerim.Atatürk'ün Türkiye Büyük Millet Meclisinin V. Dönem 2. Yasama Yılını Açış Konuşmaları (1 Kasım 1936) TBMM resmî internet sitesi 2018 yılının Haziran ayında Mustafa Sinan Kaçalin görevinden alınarak Gürer Gülsevin başkanlık görevine getirildi. Dosya:Samih Rifat Bey (Yalnızgil).jpg|TDK'nin ilk başkanı ve dört kurucu üyesinden biri olan Samih Rifat Bey. Dosya:Atatürk'ün el yazısı ile Türkçe.png|Atatürk: "Ülkesini, yüksek istiklalini korumasını bilen Türk milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır." Dosya:Meeting of the Turkish Language Association, 1933, Dolmabahçe Palace.jpg|1933 yılında yapılan bir toplantı == Amaçları == TDK'nin 2003-2007 Stratejik Plan Raporu'na göre amaçları şunlardır: # Türkçeyi bilim, kültür, edebiyat ve öğretim dili olarak geliştirmek ve yaygınlaştırmak. # Türkçenin her alanda doğru, güzel ve etkili kullanılmasına katkıda bulunmak. # Türk dilinin zenginliklerinin korunup işlenerek gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamak. # Akademik altyapıyı ve kurumsal donanımı güçlendirerek Kurumun Türk dili alanındaki bilimsel yetkinliğini ortaya koymak. == Tartışmalı Başlıklar == Kurum, Suriye İç Savaşı sırasında bazı basın kuruluşlarında Suriye Cumhurbaşkanı Beşşar Esad'ın adının Beşşar Esed şeklinde yazılmasıyla başlayan tartışmada Beşşar Esed adının tercih edilmesini önermiştir.3 Nisan 2012 tarihli TRT haberi 6 Haziran 2013 tarihinde erişilmiştir 2013 Taksim Gezi Parkı Protestoları sırasında Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından eylemcilere çapulcu denmesinin ardından2 Haziran 2013 tarihli Anadolu Ajansı haberi 6 Haziran 2013 tarihinde erişilmiştir bu yorum büyük tepki çekmişCem Boyner çapulcuyum dedi Milliyet haberi 6 Haziran 2013 tarihinde erişilmiştirEylemciler: Ne çapulcuyuz ne ayyaş Milliyet haberi 6 Haziran 2013 tarihinde erişilmiştirNoam Chomsky: Ben de çapulcuyum! soL Haber Portalı haberi 6 Haziran 2013 tarihinde erişilmiştir tepkilerden sonra ise Türk Dil Kurumunun, çapulcu kelimesinin tanımını "Başkasının malını alan, yağma, talan eden kimse, talancı, yağmacı, plaçkacı" tanımından "Düzene aykırı davranışlarda bulunan, düzeni bozan, plaçkacı" olarak değiştirdiği iddia edilmiştir.5 Haziran 2013 tarihli soL Haber Portalı haberi 6 Haziran 2013 tarihinde erişilmiştir Ancak, Türk Dil Kurumu Başkanlığı (TDK), sözlüklerindeki "çapulcu" sözcüğünün anlamında herhangi değişiklik yapılmadığını bildirdi. Kurumun hazırladığı ve şu anda satışta olan 11. baskı Türkçe Sözlük'ün 2010'da yayımlandığına işaret edilen açıklamada, "Bu sözlükte 'çapulcu' sözcüğünün tarifi neyse internet sayfamızdaki sözlüğümüzde yer alan tarif de aynıdır. Herhangi bir değişiklik söz konusu değildir" ifadelerinden herhangi bir değişikliğin gerçekleşmediği ortaya konmuştur.http://www.hurriyet.com.tr/gundem/23445584.asp 21.05.2015 tarihinde erişilmiştir Kurumun, 2012-13 Mısır protestoları sonrasında görevden alınan Muhammed Mursi'nin durumu kamuoyu tarafından irdelenirken sözlükteki darbe tanımının değiştirildiğinin sav edilmesi üzerine7 Temmuz tarihli soL Haber Portalı haberi 7 Temmuz 2013 tarihinde erişilmiştir tepki almış, karar Türkiye P.E.N. Yazarlar Derneği tarafından eleştirilerek TDK Yönetimi istifaya davet edilmiştir.PEN Yönetim Kurulu resmi açıklaması 7 Temmuz 2013 tarihinde erişilmiştir Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr. Mustafa S. Kaçalin'in 20 Haziran Perşembe günü Anadolu Ajansına yaptığı açıklamada "Son günlerde günlük hadiseler dolayısıyla halkımızda bazı kelimelere karşı merak ve hassasiyet uyanmıştır. Önce “çapulcu” ardından “darbe” kelimesinin, ülke gündeminin etkisinde kalınarak verilen ani kararlarla değiştirildiği yönündeki asılsız haberler, doğru ile yanlışın birbirine karışmasına sebebiyet vermiş ve Kurumumuz sözlü ve yazılı olarak zaman zaman hakarete varan haksız ithamlarla karşı karşıya kalmıştır. Bütün bu gelişmeler Kurumumuzca bir açıklama yapılmasını zaruri kılmıştır." ifadelerine yer vererek değişiklik yapılmadığını kanıtlarıyla ortaya koymuştur. 10 Mart 2015 tarihinde, "müsait" sözcüğünün karşılığını "flört etmeye hazır olan, kolayca flört edebilen (kadın)" olarak vermesi tepki görmüştür. TDK tarafından yapılan açıklama şu şekildedir: TDK’nin üç gün süren toplantısında bir yandan Türkçenin Etimoloji Sözlüğü’nün düzenlenişi üzerine konuşmalar yapılmış, öte yandan da Türkçe Sözlük’ün mevcut maddelerinin tanımı görüşülmüş, Sözlük’teki tanımların baştan sona dikkatle yeniden okunmasına, düzenlenmesine karar verilmiştir. Sözlükçünün görevi bir kelimeye kendi başına, masa başında yeni bir anlam katmak değil, yazı dilinde ve günlük dilde kullanılışlarına bakıp var olanı tespit ederek sözlüğe yansıtmaktır. Kelime ilk defa 1918’de tespit edilmiştir. Teklz. Flörte temayülü olan: Ne müsait kız. Bana tuhaf tuhaf gülüyor. Eliyle manasını anlamadığım işaretler yapıyor. Ömer Seyfeddin. “Nakarat”, Yeni Mecmua, C. 3, S. 63, 3 Teşrinievvel 1918, s. 218. Kelimenin bu anlamı ilk defa Meydan Larousse Ansiklopedisi’nde (1972, 1981, C. 9, s. 155, sol sütun) aşağıdaki şekilde yer almıştır. Belli ki müsait sözünün bugünlerde söz konusu edilen anlamı 1983’te yayımlanan 7. baskıya bu yolla girmiş olmalıdır. Söz konusu anlam tam da bu hâliyle ilk kez 1983’te Türkçe Sözlük’e girmiştir (682. sayfa, sol sütun). O dönem sözlüğü hazırlayanların hangi düşünce ile bu anlamı müsait kelimesine ilave ettiklerini bilemiyoruz. Ancak kesin olan, bu anlam, 1983’ten beri Sözlük’ün her baskısında aynı şekilde devam etmiştir. Yani bir iki günlük bir konu veya iş değildir, 32 yıldan beri bu anlam sözlükte aşağıdaki şekliyle mevcuttur. müsait s. (müsa:it) Ar. musā‘id 1. Uygun, elverişli: Müsait bir gün geleceğim. 2. tkz. Flört etmeye hazır olan, kolayca flört edebilen (kadın). Aşağıdaki sözlüklerde ise TDK Sözlük’ünde verilen anlam aynı şekilde yer almıştır. Karacan Büyük Sözlük ve Genel Kültür Ansiklopedisi, [1982], C. 5 (L-R), s. 1521, sol sütun. Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedi, 1986, C. 16, 8466, sol sütun. Dil Derneği, Türkçe Sözlük, 2. baskı, 2005, s. 1394, sağ sütun. Ali Püsküllüoğlu, Türkçe Sözlük, Genişletilmiş 5. baskı, 2004, s. 1276, sol sütun. Türkçenin derlemi (corpus) üzerine hazırlanmış en geniş çalışmaya baktığımızda müsait’in 560 kez geçtiğini görürüz. Ancak söz konusu edilen ikinci anlam bu 560 örnek arasında karşımıza çıkmaz. Türkçe Sözlük’te teklifsiz konuşmaya (tkz.) özgü bir kullanım olarak kaydedilen bu anlam belli ki bir tür argo kullanımdır. Büyük bir ihtimalle de 1980'li yıllarda bu anlam, belirli bir çevrede kullanılmış olabilir. Bugün bu anlam herkesçe bilinen bir anlam değildir. Belki de bir döneme özgü, moda sözlerdendir. Bir yönden cinsiyet ayrımcılığı güden, bir yönden de bu anlamıyla kullanılışı neredeyse hiç bilinmeyen bu kelime, Türkçe Sözlük’ün yeni baskısında ve Genel Ağ ortamındaki kullanımlarında gerekli taramalar yapıldıktan sonra yeniden düzenlenecektir. Kamuoyunda tartışmalara sebep olan bu ve benzeri konularla ilgili TDK olarak çalışma yapılacak ve kamuoyuyla paylaşılacaktır. == Çalışmaları == Bugün Türk Dil Kurumu, 20'si Yükseköğretim Kurulu; 20'si Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu tarafından seçilen 40 asil üyeye sahiptir. Üyelerin büyük çoğunluğu Türk üniversitelerinde çalışan Türkologlardır. Başbakan'ın önerisi doğrultusunda Cumhurbaşkanı tarafından atanılan TDK Kurum Başkanı ve 40 asîl üye Bilim Kurulunu oluşturur. Kurumun bilimsel çalışmaları bu kurul tarafından planlandığı gibi yönetim işlerini üstlenen Yürütme Kurulu ile bilimsel çalışmaları yürüten Kol ve Komisyonların üyeleri de bu kurul tarafından seçilmiştir. Bilimsel çalışmaları yürüten kollar şunlardır: * Sözlük Bilim ve Uygulama Kolu * Gramer Bilim ve Uygulama Kolu * Dil Bilimi Bilim ve Uygulama Kolu * Terim Bilim ve Uygulama Kolu * Ağız Araştırmaları Bilim ve Uygulama Kolu * Kaynak Eserler Bilim ve Uygulama Kolu Türkiye Türkçesinin çağdaş sözlüğünü sürekli geliştirerek yayımlayan Türk Dil Kurumu, Yazım Kılavuzu 'na da son şeklini vererek 2000 yılında yeniden yayımlamıştır. 1998 yılı içinde 9. baskısı çıkmış olan Türkçe Sözlük'te 75.000 civarında sözcük yer almıştır. Son dönemde, yılda 30-40 bilimsel eseri yayın dünyasına kazandıran Türk Dil Kurumunun üç süreli yayını da bulunmaktadır. Güncel dil konularını ve geniş kitlenin anlayacağı dilde yazılmış araştırmaları içine alan Türk Dili dergisi ayda bir yayımlanmaktadır. Altı ayda bir yayımlanan Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi; Kazak, Kırgız, Tatar vb. Türk topluluklarının dil ve edebiyatlarıyla ilgili araştırmalara yer verir. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten ise tamamen bilimsel araştırmaları içine alır ve yılda bir sayı yayımlanır. Türk Dil Kurumunun yürütmekte olduğu projeler şunlardır: * Karşılaştırmalı Türk Lehçe ve Şiveleri Sözlüğü ve Grameri Saha Araştırması Projesi, * Türkiye Türkçesi Sözlükleri Projesi, * Göktürk (Runik) Yazılı Belge, Yazıt ve Anıtların Albümü Projesi, * Türkiye Türkçesi ve Tarihî Devirler Yazı Dilleri Gramerleri Projesi, * Türk Dünyası Destanlarının Tespiti, Türkiye Türkçesine Aktarılması ve Yayımlanması Projesi. * Yayınlar Türk Dil Kurumu 800'e ulaşan yayını, 40 Bilim Kurulu üyesi, 17 uzmanı, 56 çalışanı ve varsıl bir araştırma kütüphanesiyle çalışmalarını sürdürmektedir. == Süreli yayınlar == * Türk Dili - İlk sayısı Ekim 1951'de yayımlanmış aylık dil ve edebiyat dergisidir. * Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi - Uluslararası hakemli bir dergidir. Altı ayda bir yayımlanır. * Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten - Tamamen bilimsel araştırmaları içine alır. Yılda iki sayı yayımlanır. ==Kurucular== * Mustafa Kemal Atatürk * Samih Rıfat Horozcu * Ruşen Eşref Ünaydın * Celâl Sahir Erozan * Yakup Kadri Karaosmanoğlu == Başkanlar == Adı Görev Başlangıcı Görev Bitişi Mustafa Kemal Atatürk 12 Temmuz 1932 10 Kasım 1938 İsmet İnönü 11 Kasım 1938 25 Aralık 1973 Samih Rıfat Yalnızgil 12 Temmuz 1932 18 Ağustos 1932 Esat Sagay 19 Ağustos 1932 4 Aralık 1932 Dr. Reşit Galip 4 Aralık 1932 19 Ağustos 1933 Dr. Refik Saydam 19 Ağustos 1933 26 Ekim 1933 Yusuf Hikmet Bayur 27 Ekim 1933 8 Temmuz 1934 Zeynel Abidin Özmen 9 Temmuz 1934 9 Haziran 1935 Saffet Arıkan 10 Haziran 1935 28 Aralık 1938 Hasan Âli Yücel 28 Aralık 1938 5 Ağustos 1946 Reşat Şemsettin Sirer 5 Ağustos 1946 9 Haziran 1948 Prof. Dr. Tahsin Banguoğlu 10 Haziran 1948 22 Mayıs 1950 Hüseyin Avni Başman 23 Mayıs 1950 10 Ağustos 1950 Ahmet Tevfik İleri 11 Ağustos 1950 10 Şubat 1951 Hakkı Tarık Us 1951 1954 Prof. Dr. Macit Gökberk 1954 1960 Prof. Dr. Hasan Tahsin Banguoğlu 1960 1963 Prof. Dr. Agâh Sırrı Levend 1963 1966 Prof. Dr. Gündüz Akıncı 1966 1969 Prof. Dr. Macit Gökberk 1969 1976 Prof. Dr. Seha L. Meray 1976 1978 Prof. Dr. Şerafettin Turan 1978 1983 Prof. Dr. Hasan Eren 1983 1993 Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun 1993 2000 Prof. Dr. Hamza Zülfikar 2000 2001 Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın 2001 2012 Prof. Dr. Mustafa Sinan Kaçalın 2012 2018 Prof. Dr. Gürer Gülsevin 2018 2023 Prof. Dr. Osman Mert 2023 Görevde == Başkan Yardımcıları == Adı Görev Başlangıcı Görev Bitişi Prof. Dr. Himmet Umunç 1988 1991 Prof. Dr. Hamza Zülfikar 1993 2001 Prof. Dr. Recep Toparlı 2001 2009 Prof. Dr. Melek Özyetkin 2010 2012 Ali Karaçalı 2012 2016 Doç. Dr. Bilâl Çakıcı 2016 2019 Prof. Dr. Feyzi Ersoy 2019 2022 Dr. Ömer Gök 2022 Görevde == Genel Sekreterler == Adı Görev Başlangıcı Görev Bitişi Ruşen Eşref Ünaydın 1932 1933 Prof. İbrahim Necmi Dilmen 1933 1945 Hasan Reşit Tankut 1945 1951 Agâh Sırrı Levend 1951 1960 Behçet Kemal Çağlar 1960 1960 Sami Nabi Özerdim 1960 1963 Ömer Asım Aksoy 1963 1978 Cahit Külebi 1978 1982 Kemal Demiray 1982 1983 İ. Sefa Pehlivantürk 1983 1988 Halil Selçuk 1988 2001 Cafer Çetin 2001 2002 Ramazan Güney 2002 2004 Burhan Apatay 2004 2005 Ali Karaçalı 2005 2011 2 Kasım 2011 tarih ve 28103 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 664 sayılı Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile genel sekreterlik kadrosu sonlandırıldı. == Kaynakça == == Ayrıca bakınız == * Dil Derneği * TDK Çocuk Yazını Ödülü * TDK Yazım Kılavuzu * Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü * Türk Dili dergisi * Türk Tarih Kurumu * Türkiye Türkçesi == Dış bağlantılar == * *sozluk.gov.tr * TDK Kütüphanesi, Ana sayfa * TDK Güncel Türkçe Sözlük * Sesli Türkçe Sözlük * TDK Kişi Adları Sözlüğü * TDK Batı Kökenli Sözcükler Sözlüğü *Kitaplar Listesi *Süreli Yayınlar Listesi Kategori:Türk Dil Kurumu Kategori:Türk kamu kurumları Kategori:Türkçe Kategori:Atatürk'ün kurduğu kurum ve kuruluşlar Kategori:1932'de Türkiye'de kurulan oluşumlar Kategori:1932'de kurulan kuruluşlar
Cahit Arf (24 Ekim 1910, Selânik - 26 Aralık 1997, İstanbul), Türk matematikçi ve bilim insanı, eski TÜBİTAK Bilim Kolu başkanıdır. 1948'de İnönü Ödülü'nü, 1974'te TÜBİTAK Bilim Ödülü'nü kazanmıştır. 1980 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi ve Karadeniz Teknik Üniversitesi Onur Doktorası, 1981'de de ODTÜ Onur Doktorası'nı almıştır. 1990 yılında Cahit Arf'ın onuruna Sayılar Teorisi üzerine uluslararası bir sempozyum düzenlenmiştir. İleri düzeyde araştırmalar yaptığı Halkalar ve Geometri üzerine ilk konferanslar da 1984'te İstanbul'da yapılmıştır. 2009 yılından itibaren 10 Türk lirası üzerinde Arf'ın sureti yer almaktadır.. Banknote Museum: == Hayatı == Cahit Arf, ilkokulu o yıllarda Sultani adı verilen liselerin ilk kısmında okumuş, daha beşinci sınıftayken tanıştığı genç bir öğretmen onun matematikle ilgilenmesini sağlamıştır. Lisenin orta kısmına geldiğinde artık okul arkadaşlarının çözemediği matematik sorularını çözen Cahit Arf’ın bu yeteneği ailesi ve hocalarının ilgisini çekmiş ve Paris’teki St. Louis Lisesi'nde okumak üzere ailesi tarafından Fransa’ya gönderilmiştir. Üç yıllık lise tahsilini iki yılda bitirip Türkiye’ye geri dönen Cahit Arf o sıralarda Türk hükûmeti tarafından yükseköğrenim görmek üzere sınavla Avrupa’ya gönderilecek aday öğrenciler arasına alınmıştır. === Yükseköğrenimi === Yükseköğrenimini Fransa'da Ecole Normale Superieure'de 1932'de tamamlamıştır. Bir süre Galatasaray Lisesi'nde matematik öğretmenliği yaptıktan sonra İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi'nde doçent adayı olarak çalışmıştır. Doktorasını yapmak için Almanya'ya gitmiştir. 1938 yılında Göttingen Üniversitesi'nde doktorasını bitirmiştir. === Kariyeri === küçükresim| Cahit Arf Türkiye'ye döndüğünde İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi'nde profesör ve ordinaryüs profesörlüğe yükseldi ve 1962 yılına kadar çalıştı. Daha sonra Robert Koleji'nde matematik dersleri vermeye başladı. 1964 yılında Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ilk bilim kurulu başkanı oldu. Daha sonra gittiği Amerika Birleşik Devletleri'nde araştırma ve incelemelerde bulundu; Kaliforniya Üniversitesi'nde konuk öğretim üyesi olarak görev yaptı. Türkiye'de yaşamak istemesi üzerine kendi isteğiyle 1967 yılında Türkiye'ye döndü. Döndükten kısa bir süre sonra Kanada ve Amerika'daki üniversitelerden konuk öğretim üyesi olarak teklifler aldı. Ancak kendisi bu tekliflere cevap veremeden Ortadoğu Teknik Üniversitesi'nden gelen telefon bu üniversiteye atandığını ve uçak biletinin yolda olduğunu söylüyordu ve artık Ortadoğu Teknik Üniversitesi'nde göreve başlamıştı. 1980 yılında emekli oldu. Emekliye ayrıldıktan sonra TÜBİTAK'ın kurulmasında çok emeği geçti ve TÜBİTAK'a bağlı Gebze Araştırma Merkezi'nde görev aldı. 1983-1989 yılları arasında Türk Matematik Derneğinin başkanlığını yaptı. Arf, İnönü Armağanı'nı (1943) ve TÜBİTAK Bilim Ödülü'nü kazandı (1974). Bu ödülü alırken yaptığı konuşmada 'Bilim insanının amacı anlamaktır' hemen ardından 'ama büyük harflerle anlamaktır' sözüyle kendine göre bilim insanını açıklamıştır. Onuruna yapılan cebir ve sayılar teorisi üzerine uluslararası bir sempozyum, 1990'da 3-7 Eylül tarihleri arasında Silivri'de gerçekleştirilmiştir. Halkalar ve geometri üzerine ilk konferanslar da 1984'te İstanbul'da yapılmıştır. Arf, matematikte geometri kavramı üzerine bir makale sunmuştur. Cahit Arf, 26 Aralık 1997 tarihinde ağır bir kalp hastalığı nedeni ile ölmüştür. === Çalışmaları === Cahit Arf, cebir konusundaki çalışmalarıyla dünyaca ün kazanmıştır. Sentetik geometri problemlerinin cetvel ve pergel yardımıyla çözülebilirliği konusunda yaptığı çalışmalar, cisimlerin kuadratik formlarının sınıflandırılmasında ortaya çıkan değişmezlere ilişkin Arf değişmezi ve Arf halkaları gibi literatürde adıyla anılan çalışmaların yanı sıra "Hasse-Arf Teoremi" adı ile anılan teoremi matematik bilimine kazandırmıştır.Cahit Arf'ın çalışmalarının literatüre katkısı konusundaki bir bibliyometrik çalışma için bkz. . Arf Sabiti ve Arf Kapanışları gibi terimleri buldu. Arf(q)=\sum_{i=1}^nq(a;) q(b;)\epsilon Z_2 a;,b; i= 1,2,3.......,n. === Görüşleri === * Cahit Arf, matematiği bir meslek dalı olarak değil, bir yaşam tarzı olarak görmüştür. Öğrencilerine sürekli: "Matematiği ezberlemeyin, kendiniz yapın ve anlayın." demiştir.Cahit Arf'ın Çalışmalarının Kısa Bir Tanıtımı. 4 Ocak 2006. 13 Ekim 2010 tarihinde erişilmiştir. * "Matematik esas olarak sabır olayıdır. Belleyerek (ezberleyerek) değil, keşfederek anlamak gerekir." demiştir. * "Matematik de resim, müzik ve heykel gibi bir sanattır" diyerek matematiğin sanatsal yönünü vurgulamıştır. * "Matematik endüktif (tümevarımsal) bir bilimdir ve bu endüktif bilim sonsuz kümeler için geçerli. Bu sonsuzlukları endüktif bir şekilde kavrıyoruz ve kavradığımız zaman da o sonsuzluğu hissediyoruz. Sınırsızlığı... Ve bu bize mutluluk veriyor çünkü ölümü unutuyoruz... Herkes ölümsüz olduğunu hissettiği alanda çalışmak ister. Ben de matematikte kendimi ölümsüz hissettim." == Hakkında düzenlenen konferanslar == Orta Doğu Teknik Üniversitesi Matematik Bölümü'nde her sene Arf adına ve anısına özel bir konferans düzenlenmektedir. ;ODTÜ'de düzenlenen Arf konferanslarının konuşmacıları ve bağlı olduğu kurumlar * 2009: Gunter Harder - Bonn Üniversitesi Matematik Enstitüsü * 2007: Hendrik Lenstra - Leiden Üniversitesi Matematik Enstitüsü * 2006: Jean-Pierre Serre - Collège de France * 2005: Peter Sarnak - Princeton Üniversitesi ve İleri Araştırma Enstitüsü * 2004: Robert Langlands - İleri Araştırma Enstitüsü * 2003: David Mumford - Brown Üniversitesi Uygulamalı Matematik Bölümü * 2002: Don Zagier - Utrecht Üniversitesi/Collège de France * 2001: Gerhard Frey - Essen Üniversitesi Deneysel Matematik Enstitüsü == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * * * ("MacTutor History of Mathematics"teki biyografisi) * (Cahit Arf'in "Matematikçiler Ağacı"ndaki Yeri) Kategori:20. yüzyıl matematikçileri Kategori:1910 doğumlular Kategori:1997 yılında ölenler Kategori:École Normale Supérieur'de öğrenim görenler Kategori:Göttingen Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Türk matematikçiler Kategori:TÜBİTAK Bilim Ödülü sahipleri Kategori:Selanik doğumlular Kategori:İstanbul Üniversitesi öğretim üyeleri Kategori:Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:Türk ordinaryüs profesörler Kategori:Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley öğretim üyeleri Kategori:İstanbul'da ölenler Kategori:TÜBİTAK Başkanları
Venus, Veneridae familyasına bağlı bir hayvan cinsidir. == Dış bağlantılar == * * == Kaynakça == Kategori:Veneridae
Laparoskopi genel anestezi altında yapılan ve göbek deliğinden ince bir teleskopun karın içine sokularak karın içi organlarının görüntülenmesi prensibine dayanan bir ameliyattır.Mastery of Endoscopic and Laparoscopic Surgery W. Stephen, M.D. Eubanks; Steve Eubanks (Editor); Lee L., M.D. Swanstrom (Editor); Nathaniel J. Soper (Editor) Lippincott Williams & Wilkins 2nd Edition 2004 == Ne zaman Uygulanır == Laporoskopi hem tanı amaçlı hem de tedavi amaçlı kullanılan bir işlemdir. Tanı koymak için uygulanan laporoskopi ile cerrahi işlem gerçekleştirilemez ve yalnızca inceleme yapılarak hastanın şikâyetleri araştırılır. Tedavi amaçlı olarak kullanılan laporoskopi ile özellikle jinekoloji cerrahiler başarı ile gerçekleştirilir. Günümüzde en sık yapılan laparoskopik ameliyat, laparoskopik kolesistektomi denilen safra kesesinin alınması işlemidir. == Riskleri == * Damar, bağırsak ve mesanede zedelenmeler oluşabilir, * Hastada enfeksiyon, kanama ve hafif ağrı olabilir, * Laporoskopi uygulanırken her an açık ameliyata geçme olasılığı vardır. bu durum oluşum göstermiş komplikasyondan dolayı ya da işlemin laporoskopi ile yapılamayacağından dolayı olabilir. * Cerrahiden sonra genellikle sağ omuzda ağrı gelişebilir. == Kaynakça == Kategori:Cerrahi
Nirvana, 1987'de Aberdeen, Washington'de kurulmuş Amerikan grunge müzik grubudur. Gitar ve vokalde Kurt Cobain, bas gitarda Krist Novoselic ve bateride Dave Grohl bulunmaktaydı. 1989 yılında çıkardığı ilk albüm Bleach'le sesini pek duyuramayan grup, 1991 yılında çıkardığı Nevermind albümü ile müzik dünyasında tam anlamıyla bir çığır açtı ve X kuşağının ana figürlerinden bir grubu hâline geldi. Billboard 200 number-one album listesinde Michael Jackson'ın milyon dolarlık albümünü tahtından indirdi. Albümün ilk single'ı "Smells Like Teen Spirit" ilk çıktığı yıllarda dev bir hayranlık kitlesi oluşturdu ve kısa zamanlarda dünyanın en popüler şarkılarından biri hâline geldi. Yarattığı etkiyle Amerika'da hair metalin popülaritesini bitirmiştir. 4/4'lük ritim kalıplarıyla, yalın fakat akılda yer tutan melodileriyle ve vurucu sözleriyle kendine özgün bir tarz oluşturan solist Kurt Cobain, aynı zamanda çalkantılı yaşamı ve uyuşturucu bağımlılığı ile de gündeme gelmiştir. 1993 yılında In Utero albümünü çıkaran grup başarısını sürdürmüştür. 1994 yılında Kurt Cobain'in ölümüyle grup dağılmıştır. Nirvana 1990'ların başında Nevermind albümüyle alternatif rock tarzında yeni bir müzik çağı başlatmıştır. 2009 verilerine göre dünya çapında 75 milyondan fazla albüm satışı elde etmiştir. Rolling Stone dergisi grubu tüm zamanların en iyi 100 grup listesine ekledi. 2014'te dünya çapında önemli yer edinmiş Rock/Metal türündeki sanatçı ve grupların dahil olduğu Rock and Roll Hall of Fame kulübüne dahil edildiler. Nirvana her ne kadar üç ana üyesiyle meşhur olsa da Kurt Cobain'in intiharından kısa süre önce grubun çektirdiği bir stüdyo fotoğrafında beş üye olarak görülmektedir. Pat Smear ikinci gitarist olarak gruba 1993'te katılım yaptı. Çellist Lori Goldston da Pat Smear gibi 1993'te gruba katılmıştır. Bu ikili 1993-1994 yılları arasında MTV Unplugged performansı dahil olmak üzere grubun dağılmadan önceki son 70 konserine katkı sağlamıştır. küçükresim|alt=|Nirvana'nın marka logosu == Tarihçe == === Kuruluş ve ilk yıllar (1987-1988) === Şarkıcı ve gitarist Kurt Cobain ve basçı Krist Novoselic, Washington eyaletindeki Aberdeen Lisesi'nde okurken tanıştılar.Azerrad, 1994. p. 209 Çift, Melvins'in çalışma alanını sık sık ziyaret ederken yakın arkadaş oldular.Azerrad, 1994. p. 36 Cobain, Novoselic'e bir grup kurma önerisi verse de, ancak Novoselic uzun süre bu öneriye sıcak bakmadı. Cobain, ona sonra Fecal Matter adını verdiği amatör grubunun bir demo kasetini verdi. Novoselic demoyu dinledikten sonra Cobain'in grup önerisini kabul etti. İkili bir araya geldikten sonra grubun adını Sellouts olarak değiştirdiler. Bu grup bir Creedence Clearwater Revival cover grubuydu. Grup daha sonra davula Bob McFadden'i aldılar, ancak bir ay sonra proje başarısız oldu.Azerrad, 1994. p. 44–5 1987'nin başlarında, Cobain ve Novoselic davulcu Aaron Burckhard'ı gruba aldı.Azerrad, 1994. p. 57 Cobain'in Fecal Matter grubundan kayıt ettiği riffleri tekrar derlediler.Azerrad, 1994. p. 58 Cobain ve Novoselic bir taşra şehri olan Aberdeen'de müzik kariyerlerini ilerletemeyeceklerini anlayınca, 1987'de kız arkadaşları Tracy Marander ve Shelli Hyrkas ile beraber üniversiteli gençlerin yoğunlukta olduğu Aberdeen'in komşu şehri Olympia'ya taşındılar. Olympia'da çeşitli bateristlerle barlarda performans gösterdiler. Aynı zamanda kendi parçalarını da üretmeye devam ediyorlardı. Grup, bu süre zarfında "Skid Row", "Pen Cap Chew" ve "Ted Ed Fred" gibi bir dizi isimden geçti. Ürettikleri parçaları albüme dökmek isteyen ikili bir türlü düzenli çalışacak bir baterist bulamıyordu. Sonunda Aberdeen'den de tanıdıkları Melvins grubunun bateristi Dale Crover'dan albüm kaydı için yardım istediler. Crover yardım teklifini kabul edip grubun 10 Ocak 1988'de ilk demo kayıtlarına yardım etti. ==== Grup adının hikâyesi ==== İkili 1987'de Olympia'ya taşındıklarında sınıfsal zorluklar çektiler. Aberdeen, Olympia'ya nazaran geri kalmış bir taşra şehriydi. Aberdeen'den Olympia'ya yoğun bir göç vardı. Çoğunluğu üniversiteli gençlerden oluşan Olympia, Aberdeen'den gelenlere pek sıcak bakmayıp ve sıklıkla aşağılıyorlardı. Bu sınıfsal tepkiden Cobain ve Novoselic de nasibini alıyordu. Bir üniversite partisi için konser daveti alan grup, baterist Aaron Burckhard'ın giyiminden dolayı partideki gençlerin alayı hâline gelmişlerdi. Bu sınıfsal tepkiler Kurt Cobain'in gruba Nirvana adını verdiği düşünülmektedir. Cobain grup adı için verdiği bir röportajda şunları söyledi; > "Angry Samoans punk grup adları gibi kaba, şehvetli bir serseri adı yerine > biraz güzel, zarif ve hoş bir isim seçmeyi tercih ettim" Azerrad, 1994. p. > 61–2 1988'in başlarında, Crover ikiliye kayıt yardımı yaptıktan sonra San Francisco'ya gitti, ancak davulcu olarak ikiliye Dave Foster'ı önerdi.Azerrad, 1994. p. 73 Lakin Foster'ın Nirvana'daki görev süresi yalnızca birkaç ay sürdü; Foster bir olaydan ötürü hapis cezası alınca, ikili tekrar Burckhard'ı gruba aldı. Burckhard, Cobain'e bir gün antrenman yapamayacak kadar akşamdan kalma olduğunu söyledikten sonra tekrar ayrıldı.Azerrad, 1994. p. 76–7 Cobain ve Novoselic, Seattle müzik yayını olan The Rocket'e davulcu arayan bir ilan verdiler, ancak tatmin edici yanıtlar alamadılar. Bu arada bir arkadaşları onları davulcu Chad Channing ile tanıştırdı. Channing, Cobain ve Novoselic ile birlikte çalmayı kabul etti; ancak Channing'in sonradan yaptığı bir açıklamaya göre, "Aslında hiçbir zaman 'tamam, varsın' demediler." dedi. Channing, Mayıs 1988'de devraldığı bateri görevini, 1991'te kadar Dave Grohl'a devretti. === İlk single ve albüm yayınları: Bleach (1988–1990) === 1988'de demo kayıtlarını bitiren grup bu parçaları artık albüme basmak istedi. Demoları plak şirketlerine göndermelerine rağmen hiçbirinden dönüş alamadılar. Plak şirketleri yeni kurulmuş bu gruba yanaşmıyordu. Grup sonunda, albüm için ekseriyetle yeni gruplarla çalışan Sub-Pop plak şirketinin kapısını çaldı. Sub-Pop grubun demosunu dinledikten sonra grupla bir kontrat imzaladı. Firma 1988 Kasım'da grubun ilk single'ı olan Shocking Blue parçası olan Love Buzz parçasını cover'layıp yayınladı, ancak ilerleyen yıllarda firma vaatlerini yerine getirmedi. Albüm için grubu 1.5 yıl oyaladı. Anlaşamadıkları kısımlar albüm kayıt ücreti ve şarkı seçimleri üzerineydi. ==== İlk Seattle macerası ==== Nirvana, albümü beklerken aynı zamanda konser sıkılığını da arttırıyordu. Olympia'daki çoğu barda konser veren grup, Olympia'nın komşu şehri Seattle'da da konser vermek istediler. Olympia'ya göre müzik kültürü daha sağlam olan Seattle'ın asi gençliğini tatmin etmek kolay olmadı. Nirvana'nın ilk bireysel Seattle macerası facia ile sonuçlandı. Seattle'ın büyük barlarına hakim olamayan Nirvana, ilk bireysel konserlerinde kitlenin negatif tepkisini aldı. Kötü performanstan ötürü konser ortasında Seattle gençliği barı terk etti. Olaydan sonra grup bir süreliğine Seattle'dan uzak durdu. ==== Öncü grunge gruplarıyla ilk etkileşim ==== Nirvana, albüm için tekrar Sub-Pop'a uğradı. Sub-Pop albümü yayınlamada ağır davransa da Nirvana'ya konser jestleri yapmaya karar verdi. 1988'lerde Sub-Pop'ın bünyesinde Seattle'da kendini kanıtlamış olan Soundgarden, Mudhoney, Sonic Youth, Green River, Scratch Acid gibi grunge türünün öncü grupları vardı. Bireysel konserlerde özgüven sorunu yaşayan Nirvana, Sub-Pop'ın aracılığıyla bu büyük grupların konserlerinde ön grup oldular. Yoğunluk Seattle olmak farklı şehirlerde konser elde etme şansı yakaladılar. 1988-1990 arasında birkaç konserde Alice in Chains ile de orta konser verme fırsatı yakaladılar. Sahnede gitar kısımlarında yetersiz olduğunun farkına varan Cobain, gruba ikinci gitarist olarak Jason Everman'ı aldı. ==== Bleach albümünün yayınlanması ==== Maddi nedenlerden ötürü bir türlü yayınlanamayan albüm Nirvana'yı pes ettirdi. Grup sonunda 606.17$ kayıt ücretini cebinden ödemeyi kabul etti. Nihayetinde 1.5 yıllık bekleyişin ardından albüm Haziran 1989'da yayınlandı. Albümün prodüktörü, hem Skin Yard gitaristi hem de Soundgarden ve Mudhoney gibi grupların da prodüktörü olan Jack Endino idi.Azerrad, 1994. p. 110–11 Albümün çıkışının sağlanmasında büyük rol oynayan gitarist Jason Everman, albüm sonrasında grubun ikinci gitaristi olarak gruba katıldı.küçükresim|alt=|Albümün adı, eroin enjektörlerini HIV bulaşmasını önlemeye yönelik iğnelerini temizlemek için çamaşır suyu kullanmaya çağıran 1980'lerden kalma halk sağlığı afişlerine atıfta bulunuyor.Albüm müzikal olarak Melvins'in heavy dirge-rock, Mudhoney'in 80'ler punk ve Black Sabbath'ın 70'ler heavy soundunu taşıyordu. Günümüz müzik perspektifine göre yorumlanırsa, albümün genel aurası Sludge Metal havasındadır. Sözler ise günlük yaşantıdan, film ve dizilere atıfta bulunuyordu. "Floyd the Barber" parçası biri dizi karakterinden esinlemeydi. Albümün hit parçası "About a Girl" ise soyut bir aşk parçası olup Kurt Cobain'in 80'lerde sevgilisi olan Tracy Marander için yazılmıştı. Parça o kadar soyuttu ki Tracy ilk yıllarda parçanın kendisine yazıldığını bilmiyordu. Parçanın kendisi için yazıldığını Kurt'ün intiharından sonra yayınlanan bir kitap aracılığıyla öğrendi. Albüm kapağı ise, Nirvana'nın 80'lerde verdiği bir bar konserinde Cobain'in sevgilisi Tracy Marander tarafından çekilmiş bir renkli fotoğraf siyah beyaz negatif edilerek kullanıldı. Tracy Marander yıllar sonra fotoğrafın orijinal renkli halini gazetecilerle paylaştı. Nirvana; Soundgarden, Mudhoney ve Sonic Youth ile beraber verdiği konserler sayesinde canlı performans tecrübelerini ilerletmişti. Bu başarı dinleyici ve radyo yayıncılarının da dikkatini çekmişti. Albümün tüm kopyaları satılıp radyolarda yayınlanmaya başladı. Sub-Pop albümden 40.000 kopya bastı. Albüm tamamen satılmasına rağmen Nirvana, Sub-Pop'tan bir ödeme alamadı. Albüm adı, 1980'lerde artan AIDS vakalarına azaltmak için ABD Halk Sağlığı Merkezinin bir afişine atıfta bulunmaktadır. ==== Soundgarden ile etkileşim ==== küçükresim|alt=|Sub-Pop plak şirketinin 1980'lerde düzenlediği konser etkinliklerinde, Nirvana ve Soundgarden'ın birlikte konser verdiği bir konser afişi. 88-90 arası konserler sayesinde Nirvana; Soundgarden, Mudhoney ve Sonic Youth üyeleriyle bir yakınlaşma yakaladı. 90 öncesi fotoğraflarda Kurt Cobain'in üzerinde Sonic Youth ve Mudhoney t-shirt'leriyle fotoğraflanırken, Chris Cornell ise Nirvana t-shirt'ü ile fotoğraflanmıştır. Bu yakınlaşma üye değişimine kadar ilerledi. Nirvana, grubun ikinci gitarist Jason Everman'ın artık hevesli olmadığının farkına vardı. Jason Everman sonra kendi isteğiyle Nirvana'dan ayrıldı. Aynı yıllarda Soundgarden, süre gelen bas gitarist sıkıntısı yaşıyordu. Soundgarden üyeleri Jason Everman'ın konserlerdeki performanslarından etkilenip, Everman'ı Soundgarden'a elektro gitar yerine bas gitarist olarak davet etti. Everman teklifi kabul etmesine rağmen, Soundgarden ile bir ritim yakalamayıp Soundgarden'dan ayrıldı. === Popüler olmaya doğru: Diğer grunge gruplarının akıbeti (1990-1991) === Yıllar 1990 olduğunda Nirvana müzikal altyapısını yeni oturtmuşken diğer grunge devlerinden Soundgarden ve Alice in Chains, popülarite olarak Nirvana'nın çok ötesindeydi. Bu iki grup artık ana akım müzik piyasasına girip parçaları tv'lerde rotasyona girmişti. İlk büyük atılımı Alice in Chains yapmıştı, 1990 yılında dünya çapındaki plak şirketlerinden Columbia Records ile kontrat imzaladılar. İlk albümleri Facelift ABD'de 6 ay içinde 400.000 adet sattı. Parçaları MTV'de dönmeye başladı. Soundgarden ise bir başka plak şirketi devlerinden A&M; Records kontrat imzalayıp 1991'de çıkacak olan Badmotorfinger albümünün kayıtları üzerinde çalışıyordu. Bir diğer öncü grunge grubu Mother Love Bone, overdose uyuşturucudan ölen vokali Andrew Wood'tan sonra 1990'da grubu dağıtmışlardı. Daha sonra grubun üyeleri Chris Cornell'in önerdiği Eddie Vedder ile tanışıp Pearl Jam grubunu kurmuşlardı. Bu grup da ünlü Epic Records ile kontrat imzalayıp 1991'de çıkacak olan Ten albümlerinin hazırlığına girişmişti. Nirvana ise 1990'da yeni parçalar üzerinde çalışmaya yeni başlamıştı ana henüz büyük firmayla kontratları yoktu. Nevermind'ta tamamladıkları ilk parça In Bloom oldu. Bu parçayı konserlerde de çalmaya başladılar. Parça dinleyicilerden olumlu tepki alıyordu. Soundgarden'ı elinden kaçıran Sub-Pop firması Nirvana'yı elinden kaçırmak istemedi. Yeni bir kontrat Nirvana'ya önerdiler. Kurt Cobain önlerine verilen kontratın içeriğini pek anlamadı. Büyük bir firma ile kontrat imzalamış olan Chris Cornell ile iletişime geçip tavsiye istedi. ==== Grunge gruplarını popüler eden menajer: Susan Silver ==== Susan Silver, 1983'te müzik menajerliğine amatör giriş yapmış olan bir menajerdi. 1985'te Soundgarden ile tanıştı, 1986'da grubun menajerliğini üstlendi. 2 yıl sonra ise edindiği çevreyle Soundgarden'ı dünya çapındaki A&M; Records ile kontrat imzalamasını sağladı. Amatör olan Soundgarden'ı A&M; Records'a taşıyan Silver menajerler arasında dikkat çekmişti. 1988'de Susan Silver, iki ortak menajer olan Kelly Curtis ve Ken Deans ile tanıştı. Curtis ve Deans menajerleri olduğu grupları Susan Silver'a gösterip büyük firmalara tanıtmasını istediler. Menajeri olduğu gruplardan biri de Seattle'lı amatör grunge grubu Alice in Chains'ti. Alice in Chains'in demosunu dinleyen Silver, gruptaki cevherin farkına varmasına rağmen Curtis ve Deans'e belli ettirmedi. Silver'dan olumlu dönüş alamayan Curtis ve Deans, menajeri olup da popülerlik ışığı taşımayan grupların menajerliğini bırakıyordu. Menajerliğini bıraktıkları gruplardan biri de Alice in Chains'ti. Alice in Chains'in menajer olarak boşa çıktığını gören Silver, Alice in Chains ile bir menajerlik sözleşmesi imzaladı ancak A&M; Records, Soungarden'a nazaran gitar tonları sert olan Alice in Chains ile kontrat imzalamadı. Pes etmeyen Susan Silver, Columbia Records ile bağıntı yakaladı. Alice in Chains'in demosunu Columbia Records'a dinlettirdi. Columbia Records'tan olumlu cevap alan Silver, Alice in Chains'i Columbia Records'a taşıdı. Daha sonra bir MTV bağıntısı yakalayan Silver, grubun video kliplerini MTV'de rotasyona soktu. Alice in Chains 1990'da 6 ayda 400.000 albüm satışı elde etti. 1990'da Nirvana Sub-Pop'tan gelen kontrat önerisi için, popülerlik basamaklarını hızlıca tırmanan Chris Cornell'den tavsiye istedi. Chris Cornell, Nirvana üyelerini Susan Silver ile tanıştırdı. Susan Silver ile tanışan Nirvana üyeleri, kontratı Silver'a gösterdi. O yıllarda Chris Cornell ile sevgili olmasına rağmen Silver, Cornell'in önerdiği bu grubu A&M; Records ve Columbia Records'a önerme zahmetine girmedi. Aynı yıl Pearl Jam'in de menajerliğini üstlendiği için Silver Nirvana'ya sıcak bakmadı. Zamanının çoğunu Alice in Chains, Soundgarden ve Pearl Jam'e ayırıyordu. Nirvana'nın menajerliğini üstlenmeyen Silver yine de Sub-Pop'ın Nirvana'ya önerdiği kontratı inceledi. Kontratı inceledikten sonra Nirvana üyelerini kesinlikle Sub-Pop'tan uzak durmalarını önerdi. Yeni grupların kontratlarında uzmanlaşmış menajer olan Alan Mintz'e yönlendirdi. Silver'ın tavsiyesini dikkate alan Nirvana üyeleri, Sub-Pop ile kontrat imzalamadı, Alan Mintz ile iletişime geçti. Nirvana'nın demolarını alan Alan Mintz, bu demoları plak şirketlerine göndermeye başladı. 1990'da Nirvana yeni plak şirketi ararken o esnada yeni parçalar üretmeye devam ediyordu. Üretimini tamamladıkları parçalardan biri de Smells Like Teen Spirit idi. Bu parçayı albüm yayınlanmadan önce konserlerde çalmaya başlamışlardı. Daha albüm çıkmadan yavaştan Seattle dışında da dikkat çekmeye başladılar. Sürpriz bir şekilde Alan Mintz'e, himayesinde Elton John ve Lynyrd Skynyrd gibi dünya çapında sanatçı ve grupları barındıran MCA Records olumlu dönüş yaptı. MCA Records, Nirvana ile kontrat imzalamaya hazır olduklarını söyledi. Nirvana MCA Records ile kontrata hazırlanırken, amatör dönem konser arkadaşları olan Sonic Youth'tan bir öneri geldi. Sonic Youth da 1990'da Sub-Pop'tan ayrılıp Geffen Records'un bir alt kuruluşu olan DGC Records ile anlaşmıştı. Nirvana'yı da DGC Records'a gelmeleri yönünde öneriler verdiler. Nirvana üyeleri Sonic Youth üyelerinin önerisine uyup DGC Records ile kontrat imzaladı. DGC Records, Nirvana'nın yeni albümü için geçmişinde The Smashing Pumpkins olan prodüktör Butch Vig'i atadı. Nirvana 1991 Nevermind albümüyle popüler olunca Susan Silver Nirvana ile iletişime geçip grubun menajerliğini üstlenmek istedi. Nirvana bu menajerlik teklifini kabul etti. Silver 1991-1992 arasında kısa süreliğine menajerliği üstlendi. Nirvana popüler olurken belli bir zamandan sonra; dergi, tv ve gazeteler Kurt Cobain'in müzik dışı özel yaşamına odaklandı. Kurt Cobain ve Courtney Love'ın uyuşturucu kullanımına yönelik magazin haberleri artık ABD'de ana haber bültenlerine konu oluyordu. Bir dergide Cobain ve Courney Love hakkında çok detaylı haberler çıkınca, Cobain bu haberlerin yakın çevresinden birileri tarafından sızdırıldığının farkına vardı. O dönem Susan Silver konser ayarlamaları nedeniyle sık sık Cobain'in evinde kalıyordu. Cobain ve Love, bu haberlerin Susan Silver tarafından Nirvana'yı diğer üç grunge grubun gölgesine düşürtmek için kasten sızdırıldığının kanısına vardı. Nihayetinde 1992'de Cobain, Susan Silver'ın bu haberlerin kurbanı ilan edip grup ile menajerliğini feshetti. Olaydan sonra Nirvana, diğer üç büyük grunge grubuyla arasında sert bir mesafe koydu. Alice in Chains, Soundgarden ve Pearl Jam 1990-1995 arasında üye değişimleri ve süper gruplar (Temple of the Dog, Mad Season) kurarken, Nirvana bu olaylara çok uzak durdu. Nirvana üyeleri 2014 yılında Rock and Roll Hall of Fame gecesinde Nirvana geçmişinde Nirvana'ya katkıları olan tüm kişilere teşekkür etti. Novoselic ise geçmişteki Cobain ve Susan Silver arasındaki bu tatsızlığa rağmen konuşmasında Susan Silver'a onları müzik endüstrisine düzgün bir şekilde yönlendirip tanıttığı için teşekkür etti. ==== Baterist Chad Channing'in gruptan kovulması, Dave Grohl'un katılışı (1990) ==== küçükresim|alt=|Dave Grohl Nirvana öncesi Scream grubunda 1989'da bateri çalarken. 1990 senesinde prodüktör Butch Vig ile birlikte yeni albüm üzerinde çalışmaya başlayan Nirvana, yapılan ilk kayıtlardan sonra davulcu Channing ile de yollarını ayırma kararı aldı. Melvins aracılığıyla tanıştıkları Scream grubunun davulcusu Dave Grohl'u kadrosuna ekledi. > Yıllar sonra gruptan kovduğu baterist Chad Channing için açıklama yapan Kurt > Cobain; Channing'i gruptan kovduğu an için "Bir adam öldürmüş gibi > hissettim." yorumunu yaptı. Dave Grohl ise gruba ilk katıldığı an için yıllar sonra Q dergisine şu açıklamayı yaptı; > "Onlarla aynı odada olduğum ilk an için şunu düşünmüştüm; 'Ne?! Bu Nirvana > mı? Şaka mı yapıyorsunuz?' diye düşündüğümü hatırlıyorum. Çünkü Bleach > albümlerinin kapaklarında psikopat odunculara benziyorlardı ... 'Ne, Nirvana > bu küçük adam ve bu büyük orospu çocuğundan mı oluşuyor? Şaka bu her halde! > dedim. " 2014 yılında Rock and Roll Hall of Fame gecesi Dave Grohl, Chad Channig için şu açıklamayı yaptı; > Ben gruba katılmadan önce Nevermind'ın hitlerinden biri olan In Bloom'un > bateri partisyonları Chad tarafından tamamlanmıştı. Chad Channing, Nirvana > tarihindeki en iyi bateristtir. Kurt Cobain intiharından birkaç hafta önce yoğun uyuşturucu kullanımından dolayı rehabilitasyona girmişti. Tedaviyi tamamlamadan Cobain tedavi merkezinden kaçmıştı. Dönüş uçağında Guns 'n Roses bas gitaristi Duff Mckagan'a denk geldi. Mckagan o uçuş anısıyla ilgili sonradan bir röportaj vermişti. O açıklamalardan biri de Dave Grohl ile ilgiliydi; > "Tesadüfi bir şekilde Kurt Cobain ile beraber aynı uçağa bindik. Sonra > Cobain ile sohbet etmeye başladık. Sohbet esnasında bir dergideki Nirvana > ile ilgili bir kısmı Cobain'e gösterdim. Baterist Dave Grohl'ün bir > röportajıydı. Kurt Cobain bu röportajı okuyunca çok sinirlendi ve şöyle > dedi; "Bu röportajdan haberim yoktu. Rehabilitasyon dönüşü bu röportajı > verdiği için Dave Grohl'ü gruptan atacağım." Rehabilitasyonu tamamlamadan merkezden kaçan Kurt Cobain hiçbir müzikal faaliyete katılmadan birkaç gün sonra intihar etti. === İkinci albüm Nevermind'ın kaydı ve yayınlanması (1991) === küçükresim|alt=|Gruptan, insanları "Smells Like Teen Spirit" için müzik videosunun yapımına katılmaya teşvik eden duyuru.|solDGC Records ile kontrat imzaladıktan sonra grup ilk büyük plak şirketi ile Nevermind'ı kaydetmeye başladılar. Gruba bir dizi prodüktör teklif edildi, ancak grup Butch Vig için ısrar etti.Azerrad, 1994. p. 164–65 1990'da Vig'in Madison stüdyosunda kayıt yapmak yerine, prodüksiyon Van Nuys, Los Angeles, California'daki Sound City Stüdyolarında kaydı tamamlandı. Grup iki ay boyunca çeşitli şarkılar üzerinde çalıştı. "In Bloom " ve "Breed" gibi bazıları yıllardır Nirvana'nın repertuvarında yer alırken, "On a Plain" ve "Stay Away" gibi diğerleri kayıt sürecinin ortasına kadar bitmiş sözlerden yoksundu.Azerrad, 1994. pp. 176–77 Kayıt seansları tamamlandıktan sonra, Vig ve grup albümünü mixlemek için yola çıktı. Bununla birlikte, kayıt oturumları programın gerisinde kalmıştı ve ortaya çıkan karışımlar tatmin edici sayılmazdı. Slayer'ın albümlerinde de miksleme görevi olan Andy Wallace son miks işlemini oluşturmak için getirildi. Albümün yayınlanmasından sonra Nirvana üyeleri, mikserin Nevermind'a verdiği parlak sesten duydukları memnuniyeti dile getirdi.Azerrad, 1994. pp. 179–80 Başlangıçta, DGC Records, Sonic Youth'tun Goo albümü ile elde ettikleri gibi , Nevermind'ın da 250.000 kopya satmasını umuyordu.Wice, Nathaniel. "How Nirvana Made It". Spin. April 1993. Bununla birlikte, ilk single " Smells Like Teen Spirit'in MTV'de rotasyona girmesiyle beraber albüm büyük çapta hızla ivme kazandı. Grup, 1991 sonlarında Avrupa'yı turlarken, konser biletlerinin tehlikeli bir şekilde aşırı satıldığını, televizyon ekiplerinin sahnede sürekli var olmaya başladığını ve Smells Like Teen Spirit'in radyo ve müzik televizyonunda neredeyse her yerde mevcut olduğunu gördü.Azerrad, 1994. p. 203 1991 Noel'ine gelindiğinde Nevermind, ABD'de haftada 400.000 kopya satıyordu.Lyons, James. Selling Seattle: Representing Contemporary Urban America. Wallflower, 2004. , p. 120 Ocak 1992'de albüm, Michael Jackson'ın Dangerous'unu Billboard albüm listelerinde bir numaradan indirip zirveye çıktı ve diğer birçok ülkede listelerin başında yer aldı.Azerrad, 1994. p. 239 Albüm sonunda Amerika Birleşik Devletleri'nde 7 milyondan fazla sattı Basham, David. "Got Charts? No Doubt's Christmas Gift; Nirvana Ain't No Beatles" . MTV.com. December 20, 2001. Retrieved August 20, 2011. dünya çapında. ise 30 milyondan fazla sattı."Nirvana's 'Nevermind' To Be Re-Released ". Billboard.com. June 27, 2011. Retrieved January 12, 2012. Nirvana'nın ani başarısı, alternatif rock'ı popüler hale gelmesine ve 80'lerin hair metal hakimiyetini sona ermesine neden oldu. ==== Grup üyeleriyle telif problemi ==== Nirvana yorgunluğu neden gösterip Nevermind'ı desteklemek için başka bir Amerika turuna çıkmamaya karar verdi, bunun yerine o yıl içinde sadece birkaç konser vermeyi tercih etti.Azerrad, 1994. p. 256 Mart 1992'de Cobain, eşi Courtney Love'ın kışkırtmalarıyla müziklerin çoğunu kendisinin yazdığını, grubun şarkı telif ücretlerini (bu noktaya kadar eşit olarak bölünmüştü) yeniden düzenlemeye çalıştı. Grohl ve Novoselic itiraz etmediler, ancak Cobain anlaşmanın Nevermind'ın yayınlamasından geri bir tarihe dönük olmasını istediğinde, iki taraf arasındaki anlaşmazlıklar grubu parçalamaya yaklaştırdı. Bir haftalık gerginliğin ardından Cobain, telif ücretlerinden %75 gibi büyük bir payla geriye dönük bir pay aldı. Durumla ilgili kötü duygular daha sonra grup içinde kaldı. ==== MTV ödül gecesinde "Rape Me" şarkısı krizi ==== Grubun Cobain'in sağlığı nedeniyle dağılacağına dair söylentiler artınca, Nirvana bu söylemlere tepki olarak İngiltere'nin 1992 Reading Fesitvali'ne headliner olarak katıldı. Cobain konseri kişisel olarak programladı.Azerrad, 1994. p. 271 Nirvana'nın Reading'deki performansı basın tarafından genellikle grubun kariyerinin en unutulmazlarından biri olarak görülür."Nirvana's Reading Festival gig to be released on DVD" . NME. April 20, 2009. Retrieved August 23, 2010."Nirvana headline Reading Festival" . BBC Online. Retrieved August 23, 2010. Birkaç gün sonra Nirvana, MTV Video Müzik Ödülleri'nde sahne aldı; Ödül gecesi öncesi yeni albümleri için hazırladıkları "Rape Me " şarkısını çalacaklarını söyledi. MTV izin vermemesine rağmen , Cobain "Lithium " a girmeden önce şarkının ilk birkaç barını çaldı ve söyledi. Grup, En İyi Alternatif Video ve En İyi Yeni Sanatçı kategorilerinde ödül aldı. === Derleme albüm: Incesticide (1992) === 1992 yılında DGC Records Nirvana'nın üçüncü stüdyo albümü üzerinde hazırlanıyordu. O esnada Nirvana'nın eski plak şirketi Sub-Pop, Nirvana ünlü olup patlama yapınca arşivlerini karıştırıp Nirvana'ya ait demoları aradılar. Sub-Pop arşivlerinde birkaç yeni parça ve Nirvana'nın daha önce albüme almadıkları konser parçalarını buldu. Bunları derleyip derleme albüm olarak yayınlamak istedi. İzin için Nirvana'nın kapısını çaldıklarında, Nirvana'dan olumlu yanıt geldi. Ancak halihazırda Nirvana DGC Records ile anlaşmalı olduğu için, firmadan onay gelmedi. Tartışmalar sonunda Sub-Pop ve DGC Records albümü ortak olarak yayınladılar. Albümde 15 parça vardı. Albümden Sliver ve Aneurysm çok beğeni topladı. Albüm kapağı bizzat Kurt Cobain tarafından hazırlanan bir kolaj çalışmasıydı. Albüm adı ise kelime oyunlarından oluşuyordu; "böcek öldürücü" anlamına gelen "insecticide" kelimesindeki harflerin yerleri değiştirilerek içinde "ensest öldürücü" anlamı da çıkacak şekilde Incesticide olarak düzenledi. === Üçüncü stüdyo albümü: In Utero (1993) === Üçüncü albüm hazırlıkları devam ederken Şubat 1993'te Nirvana, The Jesus Lizard grubu ile birlikte "Puss" / "Oh, the Guilt" şarkısını çıkardı.Gaar, Gillian G. "Verse Chorus Verse: The Recording History of Nirvana". Goldmine. February 14, 1997. Bu arada grup, üçüncü albümünü kaydetmek için Amerikan indie müzik sahnesinde ilkeli ve fikir sahibi bir kişi olarak ün yapmış Steve Albini'yi seçti. Grubun Albini'yi yer altı kimlik bilgileri(uyuşturucu) nedeniyle seçtiği spekülasyonları varken,DeRogatis, 2003. p. 5–6 Cobain, Albini'nin sesinin Nirvana'nın her zaman sahip olmasını istediği ses olduğu konusunda ısrar etti: stüdyo hilesi katmanları içermeyen "doğal" bir kayıt çıkacağına inanıyordu.Azerrad, 1994. p. 317 Nirvana, o şubat ayında albümü kaydetmek için Minnesota, Cannon Falls'daki Pachyderm Studio'ya gitti.Gaar, 2006. p. 40 Albini ile oturumlar verimli ve hızlıydı ve albüm iki hafta içinde 25.000 $ 'a kaydedildi ve mikslendi. Kayıt seanslarının tamamlanmasından birkaç hafta sonra Chicago Tribune ve Newsweek' dergileri, DGC'nin albümü kayıt açısındna "yayınlanamaz" olarak değerlendirdiğini iddia eden haberler yayınlandı.DeRogatis, 2003. p. 17 Haberler sonrası hayranlar, grubun yaratıcı vizyonunun plak şirketleri tarafından tehlikeye atılabileceğine inanmaya başladı.Azerrad, 1994. p. 332 DGC'nin albümü rafa kaldırmasıyla ilgili hikâyeler doğru olmasa da, grup aslında Albini'nin mix'lerinin bazı yönlerinden memnun değildi; bas seviyelerinin çok düşük olduğunu düşündüler,Fricke, David. "Kurt Cobain: The Rolling Stone Interview". Rolling Stone. January 27, 1994. Cobain " Heart-Shaped Box " ve " All Apologies " in kulağa "mükemmel" gelmediğini hissetti.Azerrad, 1994. p. 336–37 Uzun zamandır REM prodüktörü olan Scott Litt, bu iki şarkıyı tekrar mikslemek için çağırdı. Cobain iki parçaya ek enstrümantasyon ve destek vokalleri ekleyerek öyle albüme ekledi. In Utero, hem Amerikan hem de İngiliz albüm listelerinde zirveye ulaştı. In Utero Amerika Birleşik Devletleri'nde 5 milyondan fazla satış elde etti. O Ekim ayında Nirvana, Half Japanese ve Breeders gruplarıyla beraber iki yıl aradan sonra Amerika Birleşik Devletleri tekrar turneye çıktı. Grup, turneye punk rock grubu Germs'ten Pat Smear'ı ikinci gitarist olarak ekledi. 1993 Kasım ayında Nirvana, MTV Unplugged televizyon programı için bir performans kaydetti. Smear ve viyolonsel sanatçısı Lori Goldston tarafından zenginleştirilen grup, en tanınmış şarkılarını çalmamayı seçerek yine bir sansansiyona imza attı. Popüler parçaları yerine, birkaç cover yaptılar ve Meat Puppets'ten Cris ve Curt Kirkwood'u üç Meat Puppets şarkısının yorumlanması için onlara katılmaya davet ettiler. Gecede en dikkat çeken cover ise anonim parça olan Where Did You Sleep Last Night? parçası oldu. == Kurt Cobain'in intiharına giden süreç ve ölümü == 1994'ün başlarında Avrupa turnesine çıkan grup, katıldığı konserlerde oldukça başarılı performanslar sergiledi. Ancak Kurt Cobain, özellikle turnenin İtalya ayağında şovlardan ve konserlerden sıkıldığının izlenimi veriyordu. Nitekim Mart ayında Cobain’in eşi Courtney Love, kocasını baygın olarak buldu ve hastaneye kaldırdı. Doktorlar Cobain’in alkol zehirlenmesi geçirdiğini ifade ederken, Nirvana turnenin bir sonraki bölümünü iptal etmek zorunda kaldı. Hastanede beş gün kaldıktan sonra, Cobain serbest bırakıldı ve Seattle'a döndü. Love daha sonra olayın Cobain'in ilk intihar girişimi olduğunu belirtti . küçükresim|alt=|Cobain'in Nisan 1994'te ölü bulunduğu Seattle'daki evi. 18 Mart 1994'te eşi Courtney Love, Seattle polisine telefon ederek Cobain'in intihara meyilli olduğunu ve kendisini bir odaya silahla kilitlediğini bildirdi. Polis geldiğinde Cobain'in yanında biraz hap ve silah gördü. Cobain daha sonra polislere "intihara kalkışmadığını, eşi Love'dan uzak durmak için kendini odaya kilitlediğini söyledi. Love, 25 Mart 1994'te Cobain'in uyuşturucu kullanımına ilişkin yakın çevresinden arkadaşlarını çağırarak, Kurt'ün evinde bir toplantı yaptı. İlgili on kişi arasında müzisyen arkadaşları, plak şirketi yöneticileri ve Cobain'in en yakın arkadaşlarından biri olan Dylan Carlson da vardı . Cobain öfkeyle, aşağılayarak ve katılımcıları küçümseyerek tepki verdi ve sonunda kendini üst kattaki yatak odasına kilitledi. Ancak günün sonunda Cobain bir detoks programına girmeyi kabul etti. Cobain, 30 Mart 1994'te Los Angeles'taki Exodus Rehabilitasyon Merkezi'ne geldi. Personel, Cobain'in depresyon geçmişinden ve intihar girişimlerinden habersizdi. Arkadaşları tarafından ziyaret edildiğinde, Cobain'in herhangi bir olumsuz ruh hali içinde olduğuna dair hiçbir gösterge yoktu. Günü, uyuşturucu kullanımı ve kişisel sorunları hakkında danışmanlarla konuşarak, kızı Frances ile mutlu bir şekilde oynayarak geçirdi. Bu etkileşimler, Cobain'in kızını en son gördüğü anlardı. Ertesi gece, Cobain bir sigara içmek için dışarı çıktı ve tesisten çıkmak için altı fit yüksekliğindeki bir çitin üzerinden tırmanıp tedavi merkezinden firar etti. Los Angeles Havaalanına bir taksiye bindi ve Seattle'a geri döndü. Uçuşta Guns N ' Roses'tan Duff McKagan'ın yanına oturdu. Cobain'in Guns N 'Roses'a karşı düşmanlığına rağmen, Cobain, McKagan'ı gördüğüne sevinmişti. McKagan daha sonra "tüm içgüdülerimden bir şeylerin yanlış olduğunu" bildiğini söyledi. Çünkü 92-94 arasında Nirvana ile Gun 'n Roses arasında büyük bir çekememezlik vardı. Bir ortak konser esnasında grup üyeleri arasında tartışma kavgaya dönüştü. Gun 'n Roses'ın iki üyesi Novoselic ve Courtney Love'a saldırmıştı. Love saldırı aldığı zamanlar hamileydi. Cobain'in firarından sonra çoğu arkadaşı ve ailesi onun nerede olduğundan habersizdi. 2 ve 3 Nisan'da Cobain, Seattle çevresinde birçok yerde görüldü. 3 Nisan'da Love, özel dedektif Tom Grant ile temasa geçti ve Cobain'i bulması için onu işe aldı. Cobain ertesi gün de görülmedi. 7 Nisan'da, Nirvana'nın dağıldığına dair söylentiler arasında, grup 1994 Lollapalooza festivalinden çekildi. 8 Nisan'da Cobain'in cesedi, bir güvenlik sistemi kurmak için gelen elektrikçi Gary Smith tarafından Lake Washington Bulvarı'ndaki evinde bulundu. Cobain'in kulağından çıkan az miktarda kan dışında, elektrikçi görünür bir travma belirtisi görmediğini bildirdi ve başlangıçta Cobain'in çenesini işaret eden tüfeği görene kadar uyuduğuna inandı. Cobain'in çocukluk hayalî arkadaşı Boddah'a hitaben bir intihar notu bulundu. Vücudunda yüksek konsantrasyonda eroin ve diazepam izleri de bulundu. Cobain'in cesedi günlerdir oradaydı; Adli tıp raporuna göre 5 Nisan 1994'te 27 yaşında öldü. 10 Nisan 1994'te Seattle Center'daki bir parkta yaklaşık yedi bin kişi toplanıp cenaze merasimi gerçekleşti. Merasimin sonuna doğru Love, kalanlara Cobain'in giysilerinin bir kısmını dağıttı. Grohl, Cobain'in ölüm haberinin "Muhtemelen hayatımda başıma gelen en kötü şey" olduğunu söyledi. Ondan sonraki gün uyandığımı ve gittiği için kalbim kırıldığını hatırlıyorum. Sadece 'Tamam, bu yüzden bugün uyanacağım ve bir gün daha geçireceğim ve o da olmayacak' dedim. " Grohl, Cobain'in erken yaşta öleceğini bildiğine inanıyordu, "bazen birini kendilerinden kurtaramazsın" diyordu. Kısa bir süre için Cobain'in üvey babası olan Dave Reed, "Kendisi olmak için cesareti değil çaresizliği vardı. Kurt için başkalarının onu sevmesi önemli değildi; kendini yeterince sevmedi. " 31 Mayıs 1999'da Cobain için annesi tarafından son bir tören düzenlendi ve hem Love hem de eski sevgilisi Tracy Marander katıldı. Kızı Frances Bean, Cobain'in küllerini "gerçek sanatsal ilham perisini bulduğu" Olympia'daki McLane Creek bölgesinde bir nehre döktü. Seattle Polis Departmanı, 20 yıl boyunca Nirvana hayranlarının "Cobain'in intiharı yeniden incelensin" mektuplarını aldı. Mart 2014'te olay üzerinden 20 yıl geçtiği için Polis Departmanın bazı olay yeri fotoğraflarının yayınlama iznini aldı ve Polis Departmanı Kurt Cobain'in bazı intihar fotoğraflarını ve kan inceleme raporlarını yayınladı. Sivil bir dedektif olan Mike Ciesynski fotoğrafları kan tahlilleri raporunu incelediğinde, olayın bir cinayet değil intihar olduğunu açıkladı. == Kurt Cobain'in intiharından sonraki albüm sürümleri ve grubun miras kavgası == Canlı bir albüm olan Verse Chorus Verse,ölümünden kısa bir sonra yayınlacakken, Novoselic ve Grohl'un Cobain'in ölümünün travmasını hâlen atladamıdıklarının anlayıp projeyi iptal ettiler.Ali, Lorraine. "One Last Blast". Rolling Stone. October 17, 1996. Bunun yerine, Kasım 1994'te DGC , MTV Unplugged in New York adıyla MTV Unplugged performansını yayınladı; Billboard listelerinde bir numaradan giriş yaptı ve Nirvana'ya En İyi Alternatif Müzik Albümü dalında Grammy Ödülü kazandırdı. 1996'da, From the Muddy Banks of the Wishkah adlı canlı albümü , Billboard albüm listesinin zirvesinde yer alan arka arkaya üçüncü Nirvana albümü oldu. 1994'te Grohl yeni bir grup olan Foo Fighters'ı kurdu. Novoselic gruba katılmamaya karar verdi; Novoselic, yeniden birlikte çalışmanın kendileri için "gerçekten doğal" hissedeceğini, ancak diğer grup üyeleri için rahatsız olacağını ve Grohl'a daha fazla baskı uygulayacağını söyledi. Excerpt only; subscription required for full article. Novoselic dikkatini siyasi aktivizme çevirdi. === Kurt Cobain'in ölümünden sonra başlayan miras savaşı (1994-2006) === Kurt Cobain 27 yıllık yaşantısının büyük kısmını yoksullukla geçirdi. Küçük yaşlarda anne babası boşanınca Cobain bir aile travması yaşadı, yemek ve konsantrasyon problemi belirdi. 15 yaşında liseyi bitiremeyip eğitimini yarıda bıraktı.15-17 yaş arasında Novoselic ile beraber köprüaltı ve terk edilmiş evlerde konakladı.1987'de Aberdeen'i terk edip Olympia'ya yerleşti. 1987-1991 arasında Kurt Cobain amatör müzik kariyeri boyunca büyük yoksulluklarla cebelleşti. İyi beslenemedi, turne günlerinde otelde kalacağı parası olmadığı için grubun minibüsünde yatıyordu. 4 yıllık amatör döneminde soğuk ve kötü beslenmeden ötürü intihar mektubunda bile değindiği mide problemleri yaşadı.1992'de Nevermind albümünün Michael Jackson'ı zirveden indirdiği gün Kurt Cobain henüz DGC Records'tan ödeme alamamıştı. Albümün zirveye çıktığı gece Kurt konaklayacak ev bulamayınca geceyi eski dökük arabasında geçirdi. Dünya çapında milyonlarca albüm satışı elde eden Kurt Cobain yüklü miktarda parayı ancak 1992'nin ortalarında alabildi. 1.5 yıl sonra ise intihar etti. İntiharından hemen kısa süre sonra eşi Courtney Love, grup üyeleri Novoselic, Grohl ve Cobain'in anne ve ablasının bulunduğu üçlü blok arasında miras kavgası başladı. Mirasa ilk itiraz Cobain'in annesi ve ablasından geldi. Cobain'in annesi, "Courtney Love'ın bir uyuşturucu bağımlısı ve kızı Frances Cobain'e bakamayacak durumda olduğunu" mahkemeye bildirdi. Mahkemeden torunu Frances Cobain'in velayetinin kendisine verilmesini istedi. Böylelikle Nirvana üzerinde büyük bir hisseye sahip olacaktı. Ancak Courtney Love'ın para sevdası ağır basıp uyuşturucuya uzun bir ara verdi. Sıklıkla mahkemeye kan örneği verip kızı Frances'in velayet davasını kazandı. Tarihler 1997'yi gösterdiğinde Love bu sefer Novoselic ve Dave Grohl ile miras kavgasına tutuştu. Mahkemeye gitmeden uzlaşıya vardılar. Love, Novoselic ve Grohl; Nirvana'yı grup statüsünden çıkarıp şirket yapmaya karar verdiler. Nihayetinde Nirvana LLC adında bir şirket kurdular. Bu şirket adıyla Nirvana'nın popüler eserlerini ve stüdyoda kayıt edip ancak albümlere eklemediği tüm parçalar yayınlanacaktı. Şirket kurulduktan sonra 45 parçadan oluşacak bir box set albüm yayınlama projesine başladılar. Derleme albümde Kurt Cobain'in ölümünden 4 ay önce kayıt ettiği söz müziği Kurt Cobain'e ait olan "You Know You're Right" adında yeni bir parça da vardı. Courtney Love bu parçanın yüksek hit değerinde olduğunu ve derleme albüm yerine The Beatles'ın yaptığı gibi tek bir CD olarak özel yayınlanmasını istedi. Aksi durumda parçanın derleme albüm arasında boşa harcanacağını söyledi. Novoselic ve Grohl fikri saçama bulup karşı çıktı. Bu ufak anlaşmazlık yüzünden Love, Nirvana LLC şirketini fesh edip Grohl ve Novoselic'i mahkemeye verdi. Daha da ileri gidip dava çözülene kadar herhangi bir yeni Nirvana ürününün yayınlamasını engelleyen bir ihtiyati tedbir çıkarıldı.DeRogatis, 2003. p. 33–4 Mahkeme 4 yıl sürüp 2001 yılında sonuçlandı. Mahkeme Grohl ve Novoselic'i haklı gördü ama albüm şirket adıyla değil 2002 yılında grup adıyla yayınlandı. Albümde 45 parça yerine 14 parçaya yer verildi. Tartışmalı You Know You're Right parçası da eklendi. Nirvana ile aynı adı taşıyan albüm dünya çapında 4 milyona yakın sattı.Heath, Chris. "The Nirvana Wars: Who Owns Kurt Cobain?". Rolling Stone. June 6, 2002. 2002 yılı verilerine göre Courtney Love, Nirvana üzerindeki %75'lik hissedarlık ile 150 milyon dolar miras elde etmişti. Love'ın ileriki yıllarda yaptığı maddi hamleleri Nirvana hayranlarını daha da kızdırıyordu. Nisan 2006'da Love, 50 milyon dolar olarak tahmin edilen bir anlaşmayla Nirvana şarkı kataloğundaki hissesinin yüzde 25'ini sattığını duyurdu. Bu hisseler Virgin Records'un eski CEO'su Larry Mestel tarafından kurulan Primary Wave Music tarafından satın alındı.Vineyard, Jennifer. "Courtney Love Sells Substantial Share Of Nirvana Publishing Rights" . MTVNews.com. April 13, 2006. Retrieved September 5, 2007. === Nirvana'nın Rock and Roll Hall of Fame'e daveti-2014 === 2014 yılında Kurt Cobain, Novoselic ve Grohl Rock and Roll Hall of Fame'e müzesi galerisine alındı.Törene Nirvana üyeleri, Courtney Love, kızı Frances Cobain ve Cobain'in annesi ve ablası da katıldı. Eski üyelerden de Jason Everman da katıldı. Giriş töreninde Novoselic, Grohl ve Smear konuk vokalistler Joan Jett, Kim Gordon, St. Vincent ve Lorde ile dört şarkılık bir set seslendirdi. Novoselic, Grohl ve Smear daha sonra Jett, Gordon, St. Vincent, J Mascis ve John McCauley ile Brooklyn'deki St. Vitus Bar'da konuk vokalist olarak tam bir gösteri gerçekleştirdi. Törende Grohl, Nirvana'da geçirdikleri zaman için Burckhard, Crover, Peters ve Channing'e teşekkür etti. Novoselic özel olarak Susan Silver'a teşekkür etti. 2014'ten sonra orijinal Nirvana kadrosu birkaç defa daha bir araya geldi. 2016'da Grammy ödül öncesi partide, 2018'de Cal Festival'de, Ocak 2020'de bir etkinlikte tekrar bir araya geldiler. == Müzikal tarz == Cobain'in müzik tarzları hakkında birbirinden farklı beyanları vardır. Cobain, Nirvana'nın ilk soundunu Gang of Four and Scratch Acid gruplarını birleşimi olarak tanımladı. Nirvana biyografi kitabının yazarı Michael Azerrad'a göre Nirvana soundunu Sub-Pop firmasına borçludur. 1988-1989 yılları arasındaki albüm krizinde Sub-Pop maddi problemlerinin yanında grubun soundunu da problem etmişti. Bir başka röportajda ise şunu açıklamıştır, "Bir şekilde tamamen Led Zeppelin olmak ve sonra tamamen aşırı punk rock olmak ve sonra gerçek cılız pop şarkıları yapmak istedim." Cobain'in power chordlara düşük notalı riffler verip ve gevşek bir sol el tekniğine dayanan ritim gitar stili grubun şarkılarının temel bileşenlerini içeriyordu. Cobain genellikle başlangıçta bir şarkının nakarat riffini temiz bir tonda çalar, ardından parçayı tekrarladığında distortion gitar tonlarını devreye alırdı. Bazı şarkılarda gitar, davulların ve bas gitarın vokalleri desteklemesine izin vermek için nakaratlarda tamamen yer almaz veya sadece "Smells Like Teen Spirit" te kullanılan iki notalı model gibi seyrek melodiler çalar. Cobain nadiren standart gitar soloları çalardı. Şarkının melodisinin varyasyonlarını tek nota satırları olarak çalmayı tercih ederdi. Grubtaki hiçbir üyenin resmi bir müzik eğitimi yoktu. Cobain'in bilinen tek gitar eğitimi; 14 yaşında dayısının bir arkadaşı tarafından aldığı 3 aylık kısa temel gitar eğitimiydi. Gitar bilgisi için Kurt Cobain şu açıklamayı yapmıştır;Nirvana Rare Full Interview 1993 [url=https://www.youtube.com/watch?v=1rhotCKLwcQ&t;=1m57s ] Seattle, August 10, 1993. Retrieved May 13, 2014. > "Nasıl müzisyen olunacağını bilme fikrim yok. Gitar 101'i bile geçemedim. Cobain genellikle şarkı sözlerini kaydetmeden dakikalar önce yazardı.di Perna, Alan. "The Making of Nevermind". Guitar World. Fall 1996. Cobain, "Bir şarkı yazdığımda sözler en az önemli konulardan biridir. Bir şarkıda iki veya üç farklı konuyu inceleyebilirim ve parça adı kesinlikle hiçbir şey ifade etmez ". == Grup üyeleri == * Kurt Cobain – Vokal, gitar (1987–1994) * Krist Novoselic – Bas gitar (1987–1994) * Dave Grohl – Davul,geri vokal (1990–1994) *Pat Smear - Gitar (konser üyesi ) (1993-1994) *Lori Goldston - Çello (konser üyesi) (1993-1994) === Eski grup üyeleri === * Aaron Burckhard – Davul (1987–1988) * Dale Crover – Davul (1988, 1990) * Dave Foster – Davul (1988) * Chad Channing – Davul (1988-1990) * Jason Everman – gitar (1989) * Dan Peters – Davul (1990) === Üye Değişim Çizelgesi === == Diskografi == === Stüdyo albümler === * 1989: Bleach * 1991: Nevermind * 1993: In Utero === Konser albümler === * 1994: MTV Unplugged in New York * 1996: From the Muddy Banks of the Wishkah * 2009: Live at Reading === Toplamalar === * 1992: Incesticide * 2002: Nirvana * 2004: With the Lights Out * 2005: Sliver: The Best of the Box * 2010: Icon === EP'ler === * 1989: Blew * 1992: Hormoaning === Single'lar === * 1988: "Love Buzz" * 1990: "Sliver" * 1991: "Smells Like Teen Spirit" * 1992: "Come as You Are" * 1992: "Lithium" * 1992: "In Bloom" * 1993: "Heart-Shaped Box" * 1993: "All Apologies/Rape Me" * 1994: "Pennyroyal Tea" * 1994: "About a Girl" * 2002: "You Know You're Right" == Kaynakça == Kategori:Amerikalı alternatif rock grupları Kategori:Grunge grupları Kategori:BRIT Ödülü sahipleri Kategori:Grammy Ödülü sahipleri Kategori:MTV Video Müzik Ödülü sahipleri Kategori:1987'de kurulan müzik grupları
Sinop, Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde bir ildir. İl nüfusu 2021 TÜİK verilerine göre 218.408'dir. İlin yüzölçümü 5.718 km2'dir. İlde km2'ye 38 kişi düşmektedir. 2021 verilerine göre 9 İlçe, 9 belediye, bu belediyelerde 50 mahalle, ayrıca 464 köy bulunmaktadır. == Köken bilimi == Antik Çağ'da, Paflagonya bölgesi içinde kalan Sinop'un saptanabilen en eski adı, Sinope'dir. Bir söylenceye göre kent adının kurucusu olarak kabul edilen aynı isimli bir Amazon kraliçesinden almıştır. Bir başka söylenceye göreyse, kenti eski Yunan'da Irmak Tanrısı Asopos'un su perisi kızlarından Sinope kurmuştur. Bahsi geçen Yunan efsaneleri İÖ V. - IV. ve III. Y.Yıllarda tarihlenmektedir ve aynı dönem kent sikkeleri üstünde, Sinope'nin başı görülmektedir. Hangi söylence benimsenirse benimsensin, kentin kurucusunun Sinope olduğu kesindir. Ancak, Sinope bir su perisi ise, kentin Yunan kolonicilerce; Amazon ise; Anadolu'nun yerli halklarınca kurulmuş olması gerekir. Bu ikilem, dilbilim çalışmalarıyla bir ölçüde çözülmemiştir: Gerek etimolojisine yabancı olan Sin ya da Sind sözcüklerine Yunanistan'ın dışında daha çok Pontos,Doğu Anadolu Bölgesi,İran ve Hindistan'da rastlanmaktadır. Bu da, Sinope adının yerli Anadolu dillerinde gelmiş olabileceğini göstermektedir. Strabon ise, kentin kurucusu olarak, Argonotlardan Teselyalı Otolikos'u göstermekte ve onun kenti ele geçirerek bir Yunan kolonisi kurduğu yazmaktadır. "Kentin ele geçirilmesi" kavramı, kolonileştirmeden önce, kent'te yerli bir halkın yaşandığını ortaya koymaktadır. Strabon'un sözünü ettiği gelişmeden sonra, Sinope Kenti İÖ VII. yıllarında bir kez Miletuslular'ca kolonileştirilmistir. Kent'te, sırasıyla Miletuslu Habrindas, Koos ve Krenitas dönemlerinde yerleşilmiştir. Tüm bü söylence ve tarihsel olaylar Sinop'un ilk çağlarda yerli halkça kurulduğunu, bu yerleşimi, söylencesel Argonot seferiyle ilgili olarak bir Yunan kolonisi'nin izlediğini, son olarak da Miletuslular'ın burada bir koloni kurduğunu ortaya koymaktadır. Sinop'u da içeren Karadeniz Bölgesi'nin en eski halkı Hitit kaynakalrında bahsi geçen Kaşkalar olup bu kaynağa göre "Arauanna Ülkesi adlı bir bölge de, Sinop yöresinde bulunuyordu. == Tarihçe == Sinop, tarihî açıdan önemli bir yerdir. Antik çağdan beri parlak ve yoğun bir ticari ve kültürel yaşantıya sahip olan Sinop, bu niteliğini Bizans, Selçuklu, Candaroğlu ve Osmanlı yönetimlerinde de sürdürmüş, ayrıca kale ve tersanesi ile bölgenin en önemli askeri üslerinden biri olmuştur. Bu durumunu Sinop Baskını'ndan sonra kaybetmeye başlayan kent, sur dışına güneydoğu yönde azınlık yerleşmeleri ile batıya doğru ise yönetim ve eğitim gibi kamu hizmetleri yerleşmesiyle çıkmıştır. === Pontus dönemi === 183 MÖ Pharnakes I Sinop'u ele geçirdi ve Pontus Krallığı'nın başkenti yaptı. O dönemlerde, Sinop tarihinde en parlak dönemini yaşadı. Tüm tarihi yapıtlar ve Sinop Kalesi Pontus dönemine dayaniyor. Pontus Kralı Mithridates VI MÖ 64 yılında yapılan savaşı Pompeius Magnus'a kaybedince Romalılar Pontus'u Roma İmparatorluğu'nun egemenliği altına aldılar. Sinop'un önemi Roma döneminde azalmıştır. === Bizans dönemi === Sinop doğal korunaklı bir liman kenti olduğu için, Bizans Dönemi'nde de önemini korudu. Rusya steplerinden ya da Orta Anadolu'dan gelen ürünlerin boşaltma yükleme merkezi burasıydı. Sinop, Bizans egemenliği dönemlerinde Paflagonya Theması içinde yer alıyordu. === Osmanlı dönemi === Osmanlı yönetimi altında Sinop, bir süre barış içinde yaşadı. Ancak patlak veren Celali ve Suhte ayaklanmaları sırasında büyük sıkıntılar çekti. 1558'de Kanuni'nin oğulları Selim ve Beyazıd arasında çıkan saltanat kavgasından sonra Anadolu'da karışıklar giderek arttı. İran'a sığınan Beyazid geri dönmesi kaygısıyla Rumeli askerinin Amasya-Tokat arasında bekletilmesine karşın, yöredeki olaylar azalmadı. Sinop, Bafra ve Ladik'te suhteler halkın can, mal ve namusuna saldırıyorlardı. Devlet görevlilerinden ve halktan bazı kişiler de, suhtelere yardımcı oluyorlardı. Kastamonu Sancakbeyi Süleyman Bey'de İstanbul'a gönderdiği mektupta Boyabat, Sinop, Durağan kadılıklarına zekat, sadaka ve benzer adlarla zorla para toplayan suhtelerden ve rüşvet karşılığı bunlara yardım eden hazine tahsildarlarından yakınıyordu. 1567-1568'de olayların daha da artmış olduğu; Sinop Kadısı'nın İstanbul'a gönderdiği mektupta anlaşılmaktadır. Bolu'da soygunlar düzenleyen iki suhte topluluğu, devlet giriştiği hareket sırasında Sinop'a çekildiler. Sinop'taki eylemleri yakınma konusu olunca devlet, Bursa Sancakbeyine suhteri cezalandırma görevi verdi. 200 kadar sipahi seferden alıkonularak suhteler üzerine gönderildi. Ancak sipahiler suhtelerle çarpışmaya yanaşmadılar. Boyabatlı Söyleme ve Kara Hüseyin adındaki suhtelerin başkanlığında hareket eden gruplar, yöredeki tüm kasabaları haraca bağladığı gibi, Sinop Kadısı'nın yolunu kesip bir adamı öldürdüler. II. Meşrutiyet dönemine gelindiğinde Dr. Rıza Nur Sinop Mebusu olarak meclise girdi. == Yönetim == 2021 yılında TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 9 İlçe, 9 belediye, bu belediyelerde 50 mahalle ve ayrıca 464 köy vardır. İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar. İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23) İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer. Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur. Sinop Valisi, 1970-Rize doğumlu Erol KARAÖMEROĞLU’dur. 18 Haziran 2020 tarihinde Altındağ Kaymakamı iken atanmıştır. Sinop Belediye Başkanı, 1974 doğumlu Barış Ayhan (CHP), 31 Mart 2019 seçimlerinde %56,63 oy oranıyla seçilmiştir. 2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Sinop İl Genel Meclisi üye sayısı, 18 AK PARTİ ve 3 CHP olmak üzere 21’dir. Sinop Belediye Meclisi ise 9 AK Parti ve 16 CHP olmak üzere 25 üyeden oluşur. 2018 Genel seçimleri sonucu, Sinop'u temsilen TBMM'e AKP'den 1 milletvekili (Nazım Maviş), CHP'den 1 milletvekili (Barış Karadeniz) seçilmiştir. == Coğrafya == Anadolu 'nun kuzey yönde uç noktası olan İnceburun'a doğu yönün'de bağlanan Boztepe Burnu berzahında bir kale-şehir olarak kurulmuş ve tarih boyunca doğu yönde gelişmiştir. Tarih boyunca kale dışına pek taşmayan şehir bir liman kenti özelliği taşır. Berzahın kuzey doğusundaki dış liman fırtınalara açık olduğu ve denizcilik bakımından kullanışlı sayılmadığı halde, Antikçağ 'da daha çok bu limanın kullanıldığı bilinir. Zamanla kum dolan ve kullanılamaz hale gelen bu limanı berzanın güney-doğusundaki iç limana aynı dönemde bir kanal bağlardı. Bu kanal, Selçuklular döneminde kapatılmıştır. Yarımadanın güney yönündeki iç liman ise rüzgarlara kapalı konumuyla ve sakin deniziyle güney Karadeniz'in en önemli limanıydı. Bu özellikleri yüzünden "Akdeniz" ismini almıştır. Tarih boyunca işlek bir liman yaşantısı ve tersane faaliyeti bu limanda gerçekleşmiştir. 19. yüzyıl'a kadar tamamen ayakta duran surlardan ise günümüze büyük bir kısmı kalmıştır ve yıkıntılarından rekonstrüksiyonu yapılabilir. Şehrin gelişimi sürekli olarak doğu yönde, Boztepe Burnuna doğru olurken, kuzeydeki Akliman ve Anadolu yönünde birkaç azınlık yerleşmesinden başka bir yerleşim olmamıştır. Doğudaki yarımada ise gittikçe sarplaşmakta, Hıdırlık tepesinde 187 metre yüksekliğe ulaşmakta ve nihayet deniz yönünde dik yarlar ile kuşatılmaktadır. Bu durumda şehrin deniz yönünden ve berzahtan zaptedilmesi imkânsız olmaktadır. === Konum bilgileri tablosu === Konum Bilgileri İlçe Kuruluş Yılı İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü Alanı km² Rakım mt. Merkeze kmKarayolları Genel Müdürlüğü Ulaşan Yollar Sinop Merkez 442 27 Ayancık Cumh.önce 862 9 56 Boyabat Cumh.önce 1.512 329 84 Dikmen 1990 411 193 73 Durağan 1954 995 213 111 Erfelek 1960 412 185 26 Gerze Cumh.önce 487 31 37 Saraydüzü 1990 334 415 106 Türkeli 1957 263 12 91 SİNOP Cumh.önce 5.717 == Nüfus == Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2023 verileri ) Sinop ili nüfusu: 220.799'dür. Bu nüfusun % 63,19'u şehirlerde yaşamaktadır (2021 sonu). İlin yüzölçümü 5.718 km2'dir. İlde km2'ye 39 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkezde 156’dır.) İlde yıllık nüfus artış oranı % 1,09 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Gerze (% 3,85)- Saraydüzü (% -7,04) 06 Şubat 2023 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 9 İlçe, 9 belediye, bu belediyelerde 50 mahalle ve ayrıca 464 köy vardır. 2022 yılı sonunda Sinop ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri İlçe Nüfus 2021 Nüfus 2022 Nüfus Artışı % Belediye Sayısı Mahalle Sayısı Köy Sayısı Köy Nüfusu Şehir nüfusu Şehirde oturan % Alanı km2 km2'ye düşen kişi Ayancık 23.739 23.923 0,77 1 5 71 10.646 13.277 55,50 862 28 Boyabat 44.004 44.502 1,13 1 9 107 15.409 29.093 65,37 1512 29 Dikmen 4.753 4.711 -0,89 1 3 28 3.481 1.230 26,11 411 11 Durağan 16.940 16.832 -0,64 1 6 69 9.338 7.494 44,52 995 17 Erfelek 12.003 12.363 2,96 1 3 46 8.322 4.041 32,69 412 30 Gerze 27.027 27.967 3,42 1 7 42 8.823 19.144 68,45 487 57 Merkez 68.012 68.972 1,40 1 13 38 11.568 57.404 83,23 442 156 Saraydüzü 5.926 5.523 1 1 30 4.235 1.288 23,32 334 17 Türkeli 16.004 16.006 0,01 1 3 33 9.446 6.560 40,98 263 61 Sinop 218.408 220.799 1,09 9 50 464 81.268 139.531 63,19 5.718 39 === İlin yıllara göre nüfusları === == Spor == 2018-2019 Sezonu sonunda, Futbol takımı Sinopspor, BAL (Bölgesel Amatör Lig)’de grubunu 9.sırada tamamlamıştır. Hentbol 2.lig kadın ve erkek liglerindeki 2 takımı küme düşmüştür. Voleybol bölgesel liginde 1 takımı liglere katılmıştır. Futbol Türkiye Kupası 'nda Sinopspor, 2.turda elenmiştir. Önemli spor tesisleri: Sinop Dokuzoğlu Stadı (2.500), Atatürk Kapalı Spor Salonu (1.080), Sinop Olimpik Yüzme Havuzu (500)dur. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Sinop Valiliği * Sinop Belediyesi * Sinop Üniversitesi * Sinop YerelNET *Sinop İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü *SİNOP - TDV İslâm Ansiklopedisi *Sinop Emniyet Müdürlüğü *Sinop İl Tarım ve Orman Müdürlüğü *Sinop Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi *Sinop - Afad *Sinop Kadastro Müdürlüğü *Sinop İl Nüfus ve Vatandaşlık Müdürlüğü
Ada, çevresi bütünüyle sularla çevrili kara parçasına verilen addır. Yeryüzündeki adaların bütünü on milyon kilometrekarelik bir yer kaplar. Adalar, tek tek olabileceği gibi, gruplar halinde de olabilir. Bu şekildeki adalara “takımada” adı verilir. Yarımada ise suyla çevrili, ancak bir tarafından ana kara parçasına bağlı bulunan coğrafi şekildir. Yer bilimi açısından adalar, kıtasal adalar ve okyanus adaları olmak üzere temelde ikiye ayrılır. Yüzen adalar ise yeni bir yer bilimi konusudur. == Kıtasal Adalar == Kıtasal adalar, komşu kıta kütlelerinin bir uzantısıdırlar. Tektonik hareketler, kara kütlesinin yer değişmesi sonucu komşu kıtadan ayrılarak ya da denizin ya da karanın yer bilim zamanlarındaki alçalması ya da yükselmesiyle oluşurlar. Örneğin Madagaskar adası; birinci zamanda “Avustralya-Hint- Madagaskar” kıtasının bir parçasıdır; kara kütlesinin yer değiştirmesi sonucu oluşmuştur. Denizin ya da karanın alçalması ya da yükselmesiyle oluşan karasal adalara Grönland, Büyük Britanya ve New Foundland örnek verilebilir. Bunlarda, ada ve komşu kıta, birbirlerinden oldukça sığ bir deniz kesimiyle ayrılmışlardır. Tortul birikintilerin göl, ırmak ve denizlerde kıta sahanlığı boyunca oluşturduğu deltalar da karasal adalar sınıfındadır. == Okyanus Adaları == Okyanus adaları, tektonik hareketlere dayalı volkanik kökenlidirler. Volkanik adalar, püskürmeyle biriken maddelerin okyanus yüzeyinde yükselmesiyle oluşurlar. Tipik örneği, Polinezya, Melanezya ve Mikronezya takım adalarının çoğu yüzeyden az çok uzak bir denizaltı tabanının üzerindeki volkanik akıntıların sonucudur. Yeni Zelanda, Yeni Gine ve Melanezya'nın bazı adaları dağlık yüzey şekillerini ve bugünkü biçimlerini toprak hareketleri sonucunda almıştır. Kıvrılmalar ve kırılmalar genellikle çok yenidir ve bu adalarda sık sık deprem olur. Ayrıca aşınan ve çöken yanardağ konilerinin çevresinde mercanlar tarafından oluşturulan sığ kayalıklara da mercan adaları (Atol) denmektedir. Örneğin, Avustralya'nın kuzeydoğusundaki Büyük Set Resifi. Fakat, Yeni Zelanda'da Avustralya'nın güneyinde ve bazı takım adalarda mercan kayalıkları yoktur. Örneğin, Markiz Adaları. Üstelik denizaltı sığlıkları bazı mercan oluşumlarına taban yerine geçmiş ve bazı takımadalar tamamıyla atollerden oluşmuştur. Örneğin, Tuamotu, Gilbert vb. Volkanik kökenli adalar, uzun, dar ve genellikle kıvrılan sıralar biçimi aldıklarında “ada yayı” diye adlandırılırlar. Ada yayları yer kabuğunun tektonik dilimlerinin birbirine yaklaştığı yerde oluşurlar. Bir dilim diğerinin altına kayar; kayan bölge, ada yayına paralel bir bir derin deniz kırığı biçiminde belirir; alta kayan dilim, eriyip, magmayı oluşturur; magma da, yayın yanardağları arasından yeniden yukarı fışkırır. Yay ile kırık arasında kalan bölgede, kayan dilimin parçacıkları ve yayda oluşan aşınma, denizde tortulların birikmesine yol açar. Birçok yay, kayan dilimin bulunduğu bölgeye doğru kabararak kıvrılır. Böylece ada oluşur.http://www.cografya.gen.tr/animasyon/adaolusumu.htm |Bir adanın oluşumu Tipik örnekleri: Aleut Adaları, ve Kuril Adalarıdır. Ama Tonga, Kermadec ve Mariana adaları ise bu oluşumdan farklı olarak iki dilim arasında yer almaktadırlar. Çeşitli birikme aşınma süreçleri sonunda bazı ada yayları kıta kütlesi içerisinde kalabilir. Güney Amerika Andları ve Kuzey Amerika’nın batısındaki Cascade Dağları tipik örneğidir. Avustralya'yı dört tarafı denizlerle çevrili olduğu için ada olarak nitelemek yanlıştır. Çünkü bir kara parçasını ada olarak tanımlamak için o kara parçasının bir anakaraya bağlı olması gerekir. Avustralya bir anakaraya bağlı olmadığı için bir kıta olarak nitelendirilmiştir. Örneğin: Grönland adası Kuzey Amerika anakarasına, Japonya adaları Asya anakarasına bağlı olduğu için ada olarak nitelendirilmiştir. == Yüzen Adalar == Deniz, göl ya da akarsuların üzerinde akıntının ve rüzgarın etkisi ile hareket edebilen ve etrafı su ile çevrili kara parçalarına yüzen ada denilir. Yüzen ada oluşumu ve kullanımları açısından yeni bir yer bilimi konusudur. === Bilinen başlıca yüzen adalar === Meksika’daki Xochimilco Gölü üzerindeki Chinampa denilen yüzen adalar; kuraklık nedeniyle gölün sularının çekilmesi sonucu bu adaların sayısı oldukça azalmıştır. İtalya’da bulunan Roma yakınlarındaki Göl üzerindeki 1 km2 lik yüzen ada koruma altındadır; kuşları ve bitki örtüsüyle dünyanın sayılı ekolojik bölgeleri arasındadır. Peru Bolivya sınırı yakınındaki Peru'nun Puno şehrinde Titikaka Gölü üzerindeki Uros Yüzenadası üzerinde yerleşim de vardır. Ortalama ömrü altı sene olan bu ada zamanla kendini yenileyebilmektedir. Denizin üzerindeki yüzen adalara en tanınmış örnek: Sargassum Yüzen adasıdır. Kuzey Atlantik’in ortasında akıntılar nedeniyle, Sargassum denilen bir cins su yosununun birikmesi sonucu oluşmuştur. Kristof Kolomb tarafından bulunmuştur. Bugün deniz biyologlarınca çok ilginç bulunmakta ve yüzen bir hayvanat bahçesi olarak değerlendirilmektedir. Sargassum'un kolları arasında her cins balık, küçük yengeçler, karidesler ve binlerce çeşit küçük canlı yaşamını sürdürür. Su yosunlarından oluşan bir başka yüzen ada da Pasifik'te Kaliforniya açıklarında bulunmaktadır. Macrocystis adlı dev su yosunundan endüstride çok kullanılan ‘algin’ adlı bir madde çıkarılır. === Türkiye’deki yüzen adalar === Solhan ilçesi Hanzarşah Köyü Aksakal Gölü ortasında, hareket eden üç ada vardır. Adalar göl içinde bağımsızdır. Üstüne binildiği zaman sal gibi her tarafa ağır ağır hareket etmektedir. Adanın üzerinde 4-5 tane bodur ve dış budak ağacı mevcuttur. Çevredeki bitkiler gölün mevcut suyu ile beslenmektedir. Ada üzerinde bulunan ot kökleri sarılıcı olması nedeniyle toprak tamamen bitki kökleri ile kaynamış ve yapışmış durumdadır. Ayrıca Göl'ün ortasında bulunan adanın yapısı incelendiğinde çayır, ayrık ot ve suda yetişen çeşitli bitkilerin ada üzerinde mevcut olduğu görülmektedir. Erzurum - Olur İlçesi Ormanğazı Köyü Sülüklü Göl'de bir tane yüzen ada bulunmaktadır. Adıyaman - Çat Baraj Gölü'nde sular kabarınca yüzenadalar ortaya çıkmaktadır. Kayseri - Sultansazlığı'ndaki gölcüklerde yüzen sazadaları ortaya oluşmuştur. Denizli - Işıklı Gölü'nün değişik kesimlerinde "hopa" denilen adalar, İçel - Gülnar İlçesi Demirözü Köyü Adalıgöl'e ismini veren ada, Afyonkarahisar - Eber Gölü'ndeki, Konya - Akşehir Gölü'ndeki birer ada bilinen yüzen adalardır. Erzincan'a bağlı Ahmetli Köyü'nün güneydoğusunda, Ahmediye Gölü'ndeki, Ahmediye yüzen adasının boyu 48 metre, eni ise 1.5 metre ile 5 metre arasında değişmekte, kalınlığı 30 ile 60 santimetre arasındadır. Yüzenadanın yüzölçümü yaklaşık 105 metrekaredir. Ada tamamen bitkisel kökenli organik artıkların uygun şartlarda birikmesiyle oluşmuştur. Ayrıca Kızılırmak Kanyonu üzerinde de yüzen adalar vardır. == Dünyanın en büyük adaları == Ada adı Bulunduğu yer Yüzölçümü (km²) Grönland Atlas Okyanusu 2.166.086 Yeni Gine Büyük Okyanus 785.780 Borneo Büyük Okyanus 743.330 Madagaskar Hint Okyanusu 587.042 Baffin Atlas Okyanusu 476.068 Sumatra Hint Okyanusu 473.606 Honshū Büyük Okyanus 230.510 Büyük Britanya Atlas Okyanusu 229.898 Victoria Arktik Okyanusu 217.191 Ellesmere Arktik Okyanusu 196.236 Sulawesi Büyük Okyanus 189.035 Yeni Zelanda Büyük Okyanus 150.525 Cava Büyük Okyanus 132.174 Küba Atlas Okyanusu 114.524 == Uluslararası hukukta ada == Uluslararası hukukta adaların durumu bulundukları yere göre değişir: # Karasuları içinde yer alan ada; kıyının bir eki sayılır. # Ada bir akarsu üzerinde iki devlet sınırında bulunuyorsa, akarsuyun orta çizgisi ile iki devlet arasında bölüşülür. # İki devlet arasında bölümsüz bir akarsu üzerindeki ada, iki tarafın da ortak mülkü sayılır. == Etimoloji == Türkçe ada sözcüğünün Eski Türkçe ātaġ sözcüğünden geldiği ve bu sözcüğün Farsçaya da ādāġ şeklinde geçmiş olduğu belirtilir.Kubbealtı Lugati Türkçede ada anlamında aral, cezire () ve simek sözcükleri de çeşitli sözlüklerde kayıtlıdır.Pamukkale Üniversitesi Bunlardan aral sözcüğü bazı sözlüklerde takımada anlamında kayıtlıdır.Şemseddin Sami, Kamusı TürkîTDK Kişi Adları Sözlüğü == Ayrıca bakınız == * Tektonik * Tortul kayaçlar * Volkanik * Mercan adası * Magma * Yüzen ada * Türkiye'deki adalar listesi == Dış bağlantılar == * Bir adanın oluşumu - flash * Definition of island from United Nations Convention on the Law of the Sea * Listing of islands from United Nations Island Directory. == Kaynakça == * Meydan Larousse Ansiklopedisi * Grollier Ansiklopedisi * Ada
Apache OpenOffice, Apache Yazılım Vakfı önderliğinde özgür yazılım topluluklarınca geliştirilen, özgür ve ücretsiz bir ofis yazılımları ailesidir. Kelime İşlemci, Hesap Tablosu, Sunum, Çizim, Formül ve Veritabanı bileşenlerini içerir. Özgür Apache Lisansı ile lisanslanmış olup herkes tarafından (ticari, devlet kurumları, belediyeler ve eğitim kurumları vb.) kullanılabilir, istenildiği kadar sayıda bilgisayara tamamen ücretsiz olarak kurulabilir. Microsoft Windows, Linux ve Mac OS işletim sistemlerini destekler. Apache OpenOffice'in ilk sürümü OpenOffice.org temel alınarak geliştirilmeye başlanmış, sonraki sürümde IBM Lotus Symphony kodları temel alınarak geliştirilmeye devam etmiştir. Hem OpenOffice.org hem de IBM Lotus Symphony, ilk sürümü 1985'te yayınlanan StarOffice'e dayanır. Apache OpenOffice, ISO onaylı uluslararası tekbiçimlere dayalı belge biçimi olan ODF (Open Document Format) biçiminin yanı sıra, Microsoft Office tarafından öntanımlı kullanılan OOXML biçimindeki dosyaları da kullanabilmektedir. == Tarihçesi == Apache OpenOffice'in ilk sürümü 2012 yılında OpenOffice.org temel alınarak geliştirilmeye başlanmış, sonraki sürümde IBM Lotus Symphony kodları temel alınarak geliştirilmeye devam etmiştir. Hem OpenOffice.org hem de IBM Lotus Symphony, ilk sürümü 1985'te yayınlanan StarOffice'e dayanır. 1999 - 2010 yılları arasında Sun Microsystems tarafından geliştirilen açık kaynaklı ve özgür lisanslı OpenOffice.org, 2010 yılında Sun Microsystems'in Oracle'a satılması ile Oracle'a devredildi. Bu satışın üzerine OpenOffice.org'un kaderi üzerine tartışmalar başladı ve proje bir süre belirsizliğe girdi Hatta bu dönemde OpenOffice.org'un özgürlüğü ve geleceğinden endişe eden katkıcıları tarafından OpenOffice.org çatallaması olarak özgür LibreOffice ofis yazılım seti geliştirilmeye başlandı. Oracle ilk başta OpenOffice.org'u geliştirmeye devam edeceğini açıkladı ve "Oracle OpenOffice" adı ile yazılımın 3.3 nolu sürümünü yayınladı. Ancak OpenOffice.org topluluğunda projenin gidişatı ile ilgili tartışmalar üzerine Oracle 1 Haziran 2011 tarihinde OpenOffice'i Apache Yazılım Vakfı'na devrettiğini açıkladı. == Özellikler == === Desteklenen platformlar === Apache OpenOffice, aralarında Linux, Solaris, BSD, Microsoft Windows, OpenVMS, OS/2 and IRIX gibi ortamlarında bulunduğu çok sayıda platformu desteklemektedir. === Eklentiler === Eklenti sayfası üzerinden çeşitli eklentiler temin edilerek ek özellikler kazandırılabilir. == Bileşenler == 48px Writer Microsoft Word benzeri bir kelime işlemci yazılımı. Ek bir yazılım gerektirmeden PDF dosyası oluşturabilir veya HTML belgelerinizi sunduğu WYSIWYG bir ortamda düzenleyebilirsiniz. 48px Calc Microsoft Excel benzeri bir hesap tablosu yazılımı. 48px Impress Microsoft PowerPoint'e benzer bir sunum yazılımı. 48px Draw Microsoft Visio benzeri bir vektörel grafik düzenleyici. Akış diyagramları, organizasyon şemaları gibi çeşitli çizim ihtiyaçları için kullanılabilir. Ayrıca PDF dosyalarını içe aktarıp içeriğini düzenleme desteğine sahiptir. 48px Math Matematik formülleri oluşturma ve düzenleme aracı. Microsoft Denklem Düzenleyicisi'ne benzer. Formüller diğer Apache OpenOffice bileşenleri içine gömülebilir. 48px Base Microsoft Access benzeri bir veri tabanı yazılımı. == Sürümleri == küçükresim|400px|Apache OpenOffice'in 2012 yılından bu yana haftalık indirilme sayıları Sürümleri Sürüm Çıkış Tarihi Açıklama 3.4 2012-05-08 İlk Apache sürümü 3.4.1 2012-08-23 Hata düzeltmeleri, daha fazla dil desteği 4.0.0 2013-07-23 Yeni kenar çubuğu, IBM Lotus Symphony ile birleştirme 4.0.1 2013-10-01 Hata düzeltmeleri, 9 yeni dil 4.1 2014-04-29 4.1.1 2014-08-21 Bug düzeltmeleri, Catalan desteği 4.1.2 2015-10-28 Daha iyi WebDAV ve dosya kilitleme desteği, PDF dışa aktarma iletişim kutusunun yeniden tasarımı 4.1.3 2016-10-12 Hata düzeltmeleri, sözlük iyileştirmeleri 4.1.4 2017-10-19 Güvenlik geliştirmeleri, sözlük güncellemeleri 4.1.5 2017-12-30 Hata düzeltmeleri, İngilizce sözlük güncellemeleri 4.1.6 2018-11-18 Hata düzeltmeleri, İngilizce sözlük güncellemeleri 4.1.7 2019-09-21 Hata düzeltmeleri, İngilizce sözlük güncellemeleri, AdoptOpenJDK desteği == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Resmi site * Web günlükleri Kategori:Ofis yazılım paketleri Kategori:2012 yazılımları Kategori:Ücretsiz çapraz platform yazılımları Kategori:C++ ile programlanmış ücretsiz yazılımlar Kategori:Java ile programlanmış ücretsiz yazılımlar Kategori:Taşınabilir yazılım Kategori:Apache lisansı kullanan yazılımlar Kategori:Unix yazılımları Kategori:Özgür PDF yazılımları
Sivas, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesinde yer alan bir ilidir. Sivas ili, ticaret yolları üzerinde olduğu için, Selçuklu Hanedanı döneminde tüccarların ziyaret ettiği bir merkez haline gelmiştir. Türkiye'de Konya'dan sonra en çok Selçuklu eserinin bulunduğu il Sivas'tır. 13. yüzyıla ait Gök Medrese, Çifte Minareli Medrese ve Mavi Medreseleri çini sanatı açısından mutlaka görülmeye değer yerlerdir. Ulu Camii ise 1100 yılında inşa edilmiştir. Ayrıca Sivas, Türkiye'nin yüzölçümü açısından en büyük ikinci ilidir. Sivas Kızıldağ'dan doğan Kızılırmak, Köse Dağı'ndan doğan Yeşilırmak ve yine Köse Dağı'ndan doğan Fırat'ın en önemli kollarından biri olan Karasu Nehri, Sivas ili sınırları içinde doğmaktadır. Sivas coğrafi açıdan kıraç, yeşili az, sert iklimli bir yerdir. İkliminin elverdiği ölçüde yetiştirilebilen ancak tahıl ürünleri, şeker pancarı, patates gibi ürünlerdir. Türk Kurtuluş Savaşı'nın temellerinin atıldığı, Selçuklu devrinin dev eserleriyle süslü, yüzölçümü bakımından Konya'dan sonra ikinci sırada yer alan bir ilimiz. Sivas ili topraklarının büyük kısmı İç Anadolu'nun yukarı Kızılırmak bölümünde diğer kısımları ise Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgesinde olup, 35° 50’ ve 38° 14’ doğu boylamları ile 38° 32’ ve 40° 16’ kuzey enlemleri arasında yer alır. İç Anadolu Bölgesi, Doğu Karadeniz Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde ilçeleri ve kültür zenginliği, iklim farklılığı bulunan ve sahip olduğu değerleri ile önemli bir coğrafi konuma sahiptir. Kuzeyinde Ordu, kuzeybatısında Tokat doğusunda Erzincan, kuzeydoğusunda Giresun, batısında Yozgat, güneybatısında Kayseri, güneyinde Malatya ve Kahramanmaraş ile çevrilidir. Sivas'ta Batı Anadolu ağzı kullanılmaktadır.Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996) == Adlandırma == Şehrin adı kentin antik dönemdeki adı olan Sebastia sözcüğünün evrimleşerek Türkçeleşmesiyle bugünkü halini almıştır. Sebastia ismi de Yunancada saygıdeğer, yüce anlamına gelir ki, Latince Augustus'un Yunanca karşılığıdır. Bu da Pontuslar tarafından kurulan kentin Roma İmparatoru Augustus onuruna onun ismiyle adlandırıldığına işaret edebilir. Halk arasındaki rivâyetlere göre ise Sivas kurulmadan önce ulu ağaçlar altında kaynayan üç pınar varmış. Bu pınar Tanrı'ya şükür, ana ve babaya minnet ve küçüklere şefkat duygularını ifâde edermiş. Bu üç pınara “Sipas Suyu” denirmiş. Zamanla mukaddes sayılan bu üç pınarın etrâfında küçük bir yerleşim merkezi kurulmuş ve “Sipas” ismi verilmiştir. Diğer bir rivâyete göre ise Sivas ismi eski kavimlerden “Sibasipler”den gelmektedir. Sivas ilk çağlarda Talavra, Megalapolis, Karana ve Diyapolis isimleriyle anılmıştır. Sivas ismi ile ilgili bir başka rivâyete göre ise, kentin adı Farsçada “üç değirmen” mânâsına gelen “Sebast” kelimesinden gelmektedir; Sebast ismi zamanla halk diline Sivas olarak yerleşmiştir. == Coğrafya == Üç vadi arasındadır. Sivas halkının büyük çoğunluğu çeşitli zamanlarda bölgeye yerleşmiş Türkmenlerdir. İlde Kafkasya göçmenleri de mevcuttur. Kızılırmak Havzası; kenti İç Anadolu iklimine, Yeşilırmak; Karadeniz, Fırat Havzası ise Doğu Anadolu iklimine bağlamaktadır. Bu üç su, üç yol, üç farklı kültür demektir. === İklim ve bitki örtüsü === 35 derece-50 dakika ve 38 derece-14 dakika doğu boylamlarıyla, 38 derece-32 dakika ve 40 derece-16 dakika kuzey enlemleri arasında kalan il, 28,488 km² lik yüzölçümü ile Türkiye'nin toprak bakımından ikinci büyük ili olan Sivas'ın il topraklarının büyük bölümü Kızılırmak, bir bölümü de Yeşilırmak ve Fırat havzalarına girer. Sivas coğrafi olarak İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinin kesiştiği noktadadır. Bu nedenle Karadeniz bölgesindeki Suşehri, Akıncılar, Gölova, Koyulhisar ve kısmen Kuzey Zara ve Doğanşar'ın bitki örtüsü, havanın sertliği ve sıcaklığı, yağış oranı farklıdır. Bu bölgelerde merkez ilçeden farklı olarak Giresun dağları üzerinde yaylalar ve çok endemik orman alanları bulunur. İl alanı kuzeyden Kelkit Vadisi, doğudan Köse Dağları'nın uzantıları, Kuruçay Vadisi ve Yama Dağı, güney­den Kulmaç Dağları, Tahtalı Dağları'nın uzantıları ve Hezanlı Dağı, batıdan Karababa, Akdağlar ve incebel Dağları gibi doğal sınırlarla çevrilidir. Kızılırmak, Kelkit Çayı, Tozanlı Çayı, Yıldız Irmağı, Çallı Çayı ve Tohma Çayı en önemli akarsularıdır. Sarkışla-Gemerek Ovası. Yıldızeli (Bedehdun) Ovası, Suşehri Ovası, Tohma Vadisi, Kızılırmak Vadisi. Çallı Suyu Vadisi ve Kelkit Vadisi ilin belli beşli tarım alanları ve ulaşımı belirleyen önemli alanlarıdır. Sivas ilinde ağırlıklı yeryüzü seklini platolar oluşturmakladır, il oranının % 47,6'sı platolarla, % 46,2'si dağlarla, %6,2'si ise ovalarla kaplıdır. Sivas'ın en büyük platosu Uzunyayla'dır. Ayrıca, Uzunyayla'ya oranla daha zengin otlaklara sahip olan Meraküm Platosu da ilin ender yüksek düzlüklerindendir. Kuzey Anadolu Dağlarıyla Güney Anadolu Dağlarının birbirine yaklaştığı bir yöre olan Sivas il alanında kıvrılma ve yükselmeler sırasında bazı kesimler Çöküntüye uğramıştır. Bu çöküntü alanları ilin önemli su merkezlerinden olan gölleri oluşturmuştur. Hafik Gölü, Tödürge Gölü, Lota Gölleri, Gürün - Gökpınar Gölü bu göllerden bazılarıdır. == Yönetim == İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Aynı seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin beledi ye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar. İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23) İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer. Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur. Sivas Valisi, 1971-Gazipaşa doğumlu Yılmaz ŞİMŞEK’dir. 12.5.2022/209 sayılı kararla Niğde Valisi iken atanmıştır.https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/05/202205121-1.pdf Sivas Belediye Başkanı, 1972-Sivas doğumlu Hilmi Bilgin (AK Parti), 31 Mart 2019 seçimlerinde %49,35 oy oranıyla seçilmiştir. 2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Sivas İl Genel Meclisi üye sayısı, 27 AK Parti, 7 MHP, 3 CHP, 4 BBP ve 2 BĞSZ olmak üzere 40’dır. Sivas Belediye Meclisi ise 26 AK Parti ve 11 BBP olmak üzere 37 üyeden oluşur. 2018 Genel seçimleri sonucu, Sivas'ı temsilen TBMM'e AK Parti'den 3 milletvekili (İsmet Yılmaz, Mehmet Habib Soluk, Semiha Ekinci), CHP'den 1 milletvekili (Ulaş Karasu) ve MHP'den 1 milletvekili (Ahmet Özyürek)seçilmiştir. ==Kültürel bölgeler== Sivas ili içerisinde resmi idari birim niteliğine sahip olmayan ancak toplum tarafından genel kabul gören üç kültürel bölge daha bulunmaktadır. Halk nezdinde Sivas’ta mevcut olan yöreler şunlardır: İlbeyli yöresi, Emlek yöresi ve Çamşıhı Yöresi.Sivas Toprağının Üç Münbit Kültür Vadisi: Çamşıh - Emlek - İlbeyli, Dr. Doğan Kaya, Makale, Cumhuriyet Üniversitesi, Türk Halk Bilimi Bölümü Halk bilhassa Sivas dışında bulunduğu yerden söz ederken “Elbeyi’nin Esköy’ündenim” veya “Emlek Beyyurdu’ndan” yahut da “Çamşıhı’n Kaygısız'dan” gibi ifadeler kullanarak, önce yöresini, sonra köyünü söyler. İlbeyli yöresi, Sivas ve Şarkışla arasında Koyuncu yokuşundan sonra başlayan alandadır; Emlek yöresi, Şarkışla ve Yıldızeli arasında Turna Dağı'ndan sonra başlayan bölgede bulunur; Çamşıhı ise Divriği ve Kangal arasında yer almaktadır.Sivas İlbeyi Yöresi Türkmenleri Halk Şairleri , Yrd.Doç.Dr. Doğan Kaya, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 20 Yıl : 2006/1 (81 s.) Bunlara ilave olarak İmranlı ilçesinde geçmişteki aşiret yapılanmasına dayalı olarak ortaya çıkmış bulunan ve yine kendi içerisinde kültürel bir bütünlük arz eden Koçgiri yöresi bulunmaktadır.Zara Koçgiri Sancağı ve İmranlı Çit Yöresi Tarihi, Murat Uğraş, Dorlion Yayınevi, 2021 == Nüfus == Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2023 verileri ) Sivas ili nüfusu: 634.924'dir. Bu nüfusun % 78,57'si şehirlerde yaşamaktadır (2022 sonu). İlin yüzölçümü 28.164 km2'dir. İlde km2'ye 23 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 112’dir.) İlde yıllık nüfus % 0,19 oranında azalmıştır. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Hafik (% 4,42)- İmranlı (-% 4,88) 06 Şubat 2023 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 17 İlçe, 24 belediye, bu belediyelerde 253 mahalle ve ayrıca 1.233 köy vardır. 2022 yılı sonunda Sivas ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri İlçe Nüfus 2021 Nüfus 2022 Nüfus Artışı % Belediye Sayısı Mahalle Sayısı Köy Sayısı Köy Nüfusu Şehir nüfusu Şehirde oturan % Alanı km2 km2'ye düşen kişi Akıncılar 4.957 4.808 -3,05 1 8 29 2.367 2.441 50,77 432 11 Altınyayla 8.739 8.738 -0,01 2 12 10 2.303 6.435 73,64 654 13 Divriği 16.177 16.082 -0,59 1 28 105 5.282 10.800 67,16 2632 6 Doğanşar 2.686 2.704 0,67 1 6 26 1.502 1.202 44,45 370 7 Gemerek 21.810 21.276 -2,48 3 19 34 6.815 14.461 67,97 1131 19 Gölova 3.168 3.246 2,43 1 4 29 2.251 995 30,65 286 11 Gürün 18.286 18.009 -1,53 1 19 60 7.352 10.657 59,18 2632 7 Hafik 9.155 9.569 4,42 1 6 74 5.975 3.594 37,56 1765 5 İmranlı 7.352 7.002 1 9 100 4.179 2.823 40,32 1292 5 Kangal 20.137 19.667 -2,36 1 8 112 10.719 8.948 45,50 3342 6 Koyulhisar 12.497 12.183 -2,55 1 7 44 8.142 4.041 33,17 891 14 Merkez 388.079 390.318 0,58 2 69 153 23.096 367.222 94,08 3488 112 Suşehri 25.404 25.499 0,37 1 13 71 9.539 15.960 62,59 939 27 Şarkışla 37.708 37.409 -0,80 3 18 95 10.548 26.861 71,80 2073 18 Ulaş 8.005 7.933 -0,90 1 4 38 4.942 2.991 37,70 1092 7 Yıldızeli 30.313 28.972 -4,53 2 14 118 21.205 7.767 26,81 2529 11 Zara 21.648 21.509 -0,64 1 9 135 9.873 11.636 54,10 2616 8 Sivas 636.121 634.924 24 253 1.233 136.090 498.834 78,57 28.164 23 === İlin yıllara göre nüfusları === == Konum == Konum Bilgileri İlçe Kuruluş Yılıİçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü Alanı km²Milli Savunma Bakanlığı- Haritalar Genel Komutanlığı Rakım mt. Merkeze kmKarayolları Genel Müdürlüğü Ulaşan Yollar Sivas Merkez 3.488 1.313 /-20, -05, , Akıncılar 1990 432 1.045 152 /-23=> Altınyayla 1990 654 1.457 79 Divriği Cumh.önce 2.632 1.014 174 Doğanşar 1990 370 1.299 101 Gemerek 1953 1.131 1.211 118 Gölova 1990 286 1.336 170 /-23=> Gürün Cumh.önce 2.632 1.327 134 Hafik Cumh.önce 1.765 1.312 37 /-21, , İmranlı 1948 1.292 1.605 106 /-21, Kangal Cumh.önce 3.342 1.528 88 Koyulhisar Cumh.önce 891 947 169 /-22, -03 Suşehri Cumh.önce 939 1.073 132 /-23, , -04 Şarkışla Cumh.önce 2.073 1.234 81 Ulaş 1990 1.092 1.391 35 Yıldızeli Cumh.önce 2.529 1.370 46 /-20, -04, Zara Cumh.önce 2.616 1.344 72 /-21, -04, , SİVAS Cumh.önce 28.164 == Ekonomi == İl ekonomisinde tarım ve sanayi sektörü ilk sırada yer almaktadır. Bu sektörleri ticaret ulaştırma ve haberleşme sektörleri takip etmektedir. Özellikle demir ve demirciliğe dayalı sanayi lokomotif sektör olarak ön plana çıkmıştır. Türkiye'nin önemli enerji kaynaklarından biri olan Kangal Termik Santralı Sivas'tadır. Ayrıca Gemerek ilçesinde Sızır Hidroelektrik Santrali vardır. Sivas'ta Türkiye'nin en büyük linyit işletmesi bulunmaktadır. === Tarım === Sivas öncelikle bir tarım şehridir. Tarım üretiminde buğday, arpa, çavdar, ay çekirdeği, patates ve şeker pancarı bölge üretiminde en fazla payı alan ürünlerdir. Sivas küçükbaş, büyükbaş hayvan varlığı ve arı kovanı sayısı bakımından önemli bir paya sahiptir. === Sanayi === En büyük ve eski endüstri kompleksi olarak 1939 yılında yılında Sivas Cer Atelyesi olarak kurulan TÜDEMSAŞ, TCDD'ye bağlı Beton Travers Fabrikası, 1938'de temelleri atılan ve 1943 yılında hizmete giren Çimento Fabrikası bulunmaktadır. Küçük sanayi siteleri ve organize sanayi bölgeleri sanayi sektörünün altyapısı olarak değerlendirilebilir. Sivas'ta KSS kapsamında 1606 işyerinde 4353 kişi çalışmaktadır. İlde 10 KSS faaliyet göstermektedir. Kangal KSS, Gürün KSS ve Yıldızeli KSS nin inşaat çalışmaları sürmektedir. Şehirde 5 adet Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır; Merkez 1.OSB, Merkez Demirağ OSB, Şarkışla OSB, Şarkışla Tarıma Dayalı İhtisas OSB ve Gemerek OSB == Kültür == Karadeniz bölgesinde kalan ilçelerinde Karadeniz şivesi görülürken, merkez ile çevre ilçeler Tokat ve diğer illere daha yakındır. Doğu Karadeniz'deki ilçelerinde kısmen Karadeniz ağzı ve kültürü görülürken, İç Anadolu ilçelerinde bozkır ve Sivas yöresine özgü Sivas folklorü görülür. Yeşilırmak havzasında bulunan Karadeniz ilçeleri olan Suşehri, Akıncılar, Gölova, Koyulhisar bölgesi davul, zurna, horon, mikroklima iklim ve yayla bölgesidir. İç Anadolu da ise gene Türkmen kültürü ile yer yer Balkan muhacirleri ve Kafkasya göçmenlerinin kültürleri ve gelenekleri de görülür. Bu geniş coğrafya alanında pek çok yöresel sanatçılar da yetişmiştir. Karadeniz ilçelerinde kemençe ve tulum üstadları, İç Anadolu ve Doğu Anadolu ilçelerinde saz, aşık geleneği ve üstatları yetişmiştir. Dünyaca ünlü kangal köpeği, Sivas'ın Kangal ilçesinde yetişmektedir. Kangal köpeği genetik olarak en mükemmel kombinasyonlardan birine sahiptir ve yüksek seviyede eğitilebilirlik özelliği taşımaktadır. == Turizm == ===Kaplıcalar=== Sivas yöresinde kaplıcalara "Çermik" adı verilmektedir.Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) Sivas merkeze bağlı Soğuk Çermik, Yıldızeli'ne bağlı olmakla birlikte Sivas merkezden rahatlıkla ulaşılan Sıcak Çermik bunların en önemlileridir. Kangal'da ise Balıklı Çermik diğer önemli bir kaplıcadır. Ayrıca Şarkışla ilçesinde "Ortaköy Çermiği" ve "Alaman Çermiği" bulunmaktadır. Geçmişte Sivas yöresinde çermik alanlarının yakınlarında çadır kurma geleneği çok yaygın olarak uygulanmaktaydı. ====Sıcak Çermik (Yıldızeli)==== Sivas - Yıldızeli yolu üzerinde Sivas il merkezine yaklaşık 30 km uzaklıktaki bulunmaktadır. Yıldızeli sınırları içerisindedir ve ilçe merkezine 16 km mesafede yer alır. Toplu taşıma araçları ile ulaşmak mümkündür. Kaplıca suyunun kimyasal karakteristiği; florür içeren kalsiyum, magnezyum-sodyum, sülfat, hidrokarbonat ve karbonat klörürlüdür. Sıcaklığı 45-50 °C arasındadır ve romatizma, solunum yolları, böbrek ve idrar yolları, kan dolaşımı hastalıklarının tedavisine iyi geldiği bilinmektedir. Sivas Belediyesi'ne ait otel ve havuzlarla hem süreli hem de günübirlik konaklama imkanı sağlamaktadır. Ayrıca Sivas Cumhuriyet Üniversitesine bağlı Rehabilitasyon Merkezi de bulunmaktadır. Yakın dönemde ise geniş kapsamlı iki adet devremülk otel hizmete girmiştir. ====Soğuk Çermik (Merkez)==== Sivas - Erzincan kara yolu üzerinde şehir merkezine 18 km mesafede, Başıbüyük Köyü'nün girişinde olup, Hafik ilçesi’ne 15 km uzaklıktadır. İl merkezinden kaplıca alanına düzenli olarak toplu taşıma araçları ile ulaşılabilmektedir. Suyun sıcaklığı 28 °C derecedir ve içildiğinde mide, bağırsak ve safrakesesi hastalıklarına iyi gelmektedir. Kaplıca alanının yakınında Ahmed-i Turan türbesi yer alır ve sürekli olarak ziyaret edilir. Konaklama tesislerinin yanı sıra çoğunlukla çadır kurulmaktadır. Kaplıca çevresi ilginç bir topoğrafya ve bitki örtüsüne sahiptir. ====Ortaköy Çermiği (Şarkışla)==== Şarkışla ilçesinde Ortaköy'e bağlı bir kaplıcadır. Kaplıca suyu 246 metre aşağıdan çıkmaktadır. Kaplıcanın suyu sıcaktır yaz kış 37 derecedir ve kükürtlüdür kükürtlü olmasından dolayı birçok cilt ve kemik hastalığına iyi gelmektedir. Kaplıcada 15 adet oda 25'e 10 metre bir adet açık havuz, bayanlar ve erkek için ayrı 2 havuz ve 1 adet özel aile havuzu bulunmaktadır. Ayrıca kaplıca Kızılırmak nehrine çok yakın bulunduğundan dolayı kaplıca çevresi doğanın çok iyi bir şekilde sergilendiği bir mekandır. Kaplıca ilçe merkezine 18 km uzaklıktadır asfalt yolu bulunmaktadır. ====Balıklı Çermik (Kangal)==== Sivas il merkezine 96 km ve Kangal ilçe merkezine 13 km. uzaklıkta olup Sivas'tan her saat başı toplu taşıma araçları ile varmak mümkündür. Kangal Balıklı Kaplıca; Türkiye'deki termal kaplıcaları içerisinde kendine özgü bir yeri vardır. Tedavi özelliği itibarıyla dünyada bir benzerini bulmanın mümkün olmadığı kaplıca, ilmi ve tıbbi bir mucizeyi "Sedef Hastalığını tedavi ederek" sergilemektedir. Suyun sıcaklığı 36 - 37 derece C, havuzların toplam debisi, 130 lt/sn dir. Kimyasal karakteristiği; PH 7.40, radyoaktivite 6 eman, toplam mineralizasyon 590.9 mg/lt. ===Doğal Oluşumlar=== ====Göller==== Dipsiz Göl, Sivas'ın Doğanşar ilçesinde bulunan volkanik bir göldür. Dipsiz Göl, Doğanşar'a 16, Sivas'a 82 km mesafede, Doğanşar-Sivas Karayolu'nun hemen yanında bulunmaktadır ve Çatpınar köyüne çok yakındır. Gölün fazla sularının akmasıyla 200 metre ileride Dipsiz Göl Şelalesi oluşmuştur. Hafik Gölü, Sivas'ın Hafik ilçesinin kuzeyinde bulunan küçük karstik göldür.. Erzincan'ı Sivas'a bağlayan E 88 uluslararası kara yolu 2 km yakından geçer. Hafik'in 3 km kuzeyindedir. Göle 2006'da 80 bin sazan aşılanmıştır. Türkiye'nin 135 sulak alanından biri olan gölde; sakarmeke, turna, angut ve yaban kazı görülmektedir. Tödürge Gölü, Sivas'ın Zara ilçesinde yer alır. Hafik'in 17 km doğusunda, Zara'nın 12 km batısında bulunmaktadır. Yaklaşık bir km güneyinde aynı adı taşıyan Tödürge Köyü vardır. Gökpınar Gölü, Sivas'ın Gürün ilçesi sınırları içerisinde yer alır. Suyu çok temiz ve duru olan Gökpınar Gölü, Gürün’e 10 km uzaklıktadır. Doğal güzellikleri ve alabalıklarıyla ünlü olan göl; dipten gelen kaynaklarla beslenmektedir. Turkuaz ve mavi yeşil renklerinin her tonunu bünyesinde barındıran Gökpınar bir dünyaca ünlü bir doğa harikasıdır. Lota Gölü, Sivas'ın Hafik ilçesinde yer alır ve 3 km doğusundadır. Sivas - Erzurum kara yolunun kuzeyinde kalır. Sivas şehir merkezine 45 km uzaklıktadır. Aslında "Lota Gölleri" daha doğru bir tabirdir. Buradaki göller topluluğu dipten çıkan su kaynaklarıyla beslenseler de ilkbahar yağışlarıyla birlikte kabararak birleşirler. ====Diğer doğal güzellikler==== * Tekeli Dağı (Doğanşar) * Yıldız Dağı (Yıldızeli) * Eğriçimen Yaylası (Koyulhisar) * Karlıyurt Yaylası (Akçakışla) * Sızır Şelalesi (Gemerek) * Kızılçan (Zara - Canova) * Şuğul Kanyonu (Gürün) * Tecer Dağı (Ulaş) ===Tarihi Yapılar=== Divriği Ulu Camii, Divriği ilçesi merkezinde bulunmaktadır. Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası adıyla dünya sanat tarihinde yer alan bu eşsiz eser, Anadolu Selçuklu Devleti Mengücek Oğulları Beyliği döneminde (1228) Mengücek Beyi Ahmet Şah tarafından, Şifahane ise Ahmet Şah'ın eşi Melike Turan tarafından yaptırılmıştır. UNESCO tarafından Dünya'nın 8. Harikası olarak gösterilip koruma altına alınmıştır. Kongre Müzesi, 4 Eylül 1919'da Türkiye Cumhuriyetinin temellerinin oluşturulduğu 4 Eylül Sivas Kongresi'nin gerçekleştirildiği ihtişamlı binadır. Şu an müze olarak kullanılmakta olup müze içerisinde Mustafa Kemal Atatürk'ün birçok şahsi eşyası ve Selçuklu, Osmanlı zamanından birçok tarihi eser sergilenmektedir. Müze, kent meydanındadır. Aşık Veysel Müzesi, Büyük halk ozanı Âşık Veysel’in yaşadığı Şarkışla ilçesine bağlı Sivrialan köyündeki evi 1982 yılından itibaren Kültür Bakanlığı tarafından müzeye dönüştürülmüştür. Âşık Veysel’in kişisel eşyaları, sazları, fotoğraflar bulunmaktadır. Her yıl 16-21 Mart tarihleri arasında Şarkışla Sivrialan köyünde anma törenleri ve Âşıklar Bayramı düzenlenmektedir. ===Tarihi Harabeler=== ====Kaldırak Kalesi==== Şarkışla ilçesi Emlek Kale köyünün alt tarafında, Kaldırak çayı üzerinde kale kalıntısı bulunmaktadır. Osmanlı dönemi kayıtlarında yer alan "Kaldırok Kalesi" isimli köyün bu bölgede olduğu yönünde emareler vardır. Dolayısıyla bu isim köyün yanından geçen Kaldırak Çayı'nın adı ile de bağlantılıdır. Bahsi geçen köyün ismi bazı kaynaklarda “Kaldurak Kalesi” olarak da geçmektedir.Faruk Sümer, “Bozok Tarihine Dair Araştırmalar-I”, Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Anma Kitabı, Ankara 1974, Sayfa: 328 Osmanlı'ya ait bazı kayıtlarda ise "Kaldıravuk Kalası" adıyla anılır.Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü 998 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Diyar-i Bekr ve ‘Arab ve Zü’l-Kadiriyye Defteri (937 / 1530) 2. Cilt Ankara 1999 Sayfa: 144 ==== Türbeler ==== Sivas Merkez'deki Türbeler * Kadı Burhâneddin Türbesi: Sivas merkezde Kadıburhaneddin Mahallesi'nde bir park içerisinde bulunmaktadır. Kesme taştan dört sütun üzerinde tek kubbesi bulunan bir yapıdır. * Ahmed-i Turan Türbesi: Soğuk çermik mevkiinde bir dağın üzerinde bulunur. Bu dağdaki bir kayada yer alan iki oval çukurun evliyanın atının ayak izleri olduğuna inanılır.Sivas'ta Yatırlar, Doğan Kaya, Cumhuriyet Üniversitesi, Türk Halk Bilimi Bölümü Rivayete göre savaşçı evliya düşmanları ile vuruşurken yüksek bir dağda sıkıştırılır, bunun üzerine atı ile daha ileride ama biraz daha aşağıda bulunan bir dağın tepesine atlar. İşte bu izler atın ön ayaklarının kayaya değdiği anda oluşmuştur. İlçe ve Köylerdeki Türbeler * Colü Dede Türbesi: Şarkışla'ya bağlı Alaman köyünün ortasında, yolun sol kısmında bulunmaktadır. Sanduka küçük bir odanın içinde yer alır. Bu oda günümüzde Cemevi içerisinde bulunur. İçeride savaşçı evliyaya ait teber (savaş baltası), kılıç ve kalkan korunmaktadır.Şarkışla Yöresinde Ziyaret Yerleri İle İlgili İnanç ve Uygulamalar, Yrd. Doç. Ahmet GÖKBEL, Cumhuriyet Üniversitesi * Kevgir Baba Türbesi: Yıldızeli'ne bağlı Yolkaya (eski adıyla Çakraz) köyünün güneyinde yaklaşık 8 km uzaklıktaki bir tepenin üzerinde bulunmaktadır. İki odalı bir binanın içerisindeki mezar yaklaşık üç metreye iki metre boyutlarında üzeri toprakla kapatılmış durumdadır. Odalardan birinde mezar vardır, diğerinde ise gelenlerin oturması için minderler serilmiştir.Sivas’ta Yatmakta Olan Horasan Merkezli Anadolu Erenleri, Yrd. Doç. Dr. Doğan KAYA ====Diğer tarihi eserler==== * Buruciye Medresesi * Gök Medrese * Çifte Minare * Şifaiye Medresesi * Valilik Binası * Jandarma Binası * Selçuk Anadolu Lisesi Binası * 4 Eylül Atatürk Kongre ve Etnografya Müzesi * Susamışlar Konağı * Abdi Ağa Konağı * İnönü Konağı * Kangal Ağası Konağı * Ulu Camii * Osman Ağa Konağı * Ali Baba Konağı * Taş Han * Behram Paşa Hanı * Ziya Bey Kütüphanesi * Kale Camii * Kargakalesi Köyü * Eğri Köprü * Kesik Köprü * Güdük Minare * Meydan Hamamı * Meydan Camii * Mihrali Bey Konağı ====İlçelerdeki tarihi yapılar==== * Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Divriği) * Divriği Kalesi ve Kale Camisi (Divriği) * Yıldız köprüsü (Yıldızeli-Sivas kara yolu Yıldız Nehri üzeri) * Tödürge Kaya Mağaraları (Zara) * Doğanşar Kalesi (Doğanşar) ==Spor== 2021-2022 Sezonu sonunda, Sivasspor, süper ligi 54 puanla 10.sırada tamamlamıştır. 2.lig takımı Sivas Belediyespor grubunda 9. olmuştur. BAL’da 2, kadınlar futbol liglerinde 1 takımı daha vardır. Voleybol 2. liginde 1, hentbol 1. ve 2.liglerinde 2 takımı bulunmaktadır. Ziraat Türkiye Kupası'nda Sivasspor 2021 - 2022 sezonunda Kayserispor ile Atatürk Olimpiyat Stadyumunda oynadığı final maçında rakibini 3-2 mağlup ederek Türkiye Kupası'nın sahibi olmuştur. Önemli spor tesisleri: Yeni 4 Eylül Stadyumu (27.532), Cumhuriyet Üniversitesi Taha Akgül Spor Salonu (1.300), 4 Eylül Spor Vadisi'nde bulunan Taha Akgül Spor Salonu (4.000), Olimpik Yüzme Havuzu ve Yıldız Dağı Kayak Merkezi'dir. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * * Türkiye Kültür Portalı, Sıcak Çermik - Sivas * Türkiye Kültür Portalı, Soğuk Çermik - Sivas * Sivas Mutfağı Yemekleri (Türkiye Kültür Portalı) * Eğriçimen Yaylası * Türkiye Kültür Portalı, Sivas Halısı * SİVAS İLİ TURİZM POTANSİYELİ VE TURİZM ALANI YATIRIM ÖNERİLERİ, 2013 (İndirilebilir PDF) * Sivas İli Yüzey Araştırmaları, Merkez ve İlçeler (Höyükler ve Tarihi Yerleşim Alanları, 1992 - 1993 - 1994 - 1995, İndirilebilir PDF) Kategori:Türkiye'deki şehirler
Psikoterapi, bireylerin duygusal ve davranışsal sorunlarının çözümünü, ruh sağlıklarının geliştirilmesi ve korunmasını amaçlayan tekniklerin genel adı. Psikoterapi her zaman sadece tek tek bireyleri konu almaz, zaman zaman incelenen tüm bir ailenin etkileşimsel meseleleri zaman zamansa incelenen bir çiftin birbiriyle olan ilişkisindeki bazı sorunların ruh sağlığı temelindeki kökleri olabilir. Ruh-zihin sağlığına dair sorunların psikolojik, sosyolojik veya somatik boyutları olabilir. == Kelime anlamı == Psikoterapi, psiko () ve terapi () sözcüklerinden oluşur. Psukhē, ruh ve zihin; therapeia ise iyileştirme anlamına gelmektedir. == Tedavi ve süreç hakkında == Psikoterapi, daha olgun ve uygun bir ruhsal denge sağlamak amacı doğrultusunda zihinsel ve duygusal bozukluk gösteren hastalarla düşünce ve duygu alışverişi kurularak yürütülen bir tedavi bilim ve sanatıdır. Türkiye'de Psikiyatristler ve Klinik Psikologlar psikoterapi yaparlar. Genel bir başlık altında söylemek gerekirse, duygusal çatışmaları çözümleyen, bu çatışmalardan doğan kaygı ve gerginlikleri, çökkünlükleri azaltan, ruhsal uyum düzeyini artıran, kişilerarası ilişkileri daha olgunlaştıran tüm teknik ve yöntemlere psikoterapi denebilir. Psikoterapi sürecinde terapist ile danışan arasında kurulan ilişki temel alınarak danışanın yaşadığı sorunlar üzerinde çalışılır. Sadece psikolojik rahatsızlık yaşayan kişiler değil, hayatının herhangi bir alanında tıkanıklık yaşadığını hisseden ve yaşamını daha anlamlı bir şekilde sürdürmek isteyen herkes psikoterapi sürecine girebilir. Psikoterapi, terapistin danışan adına neyin doğru olduğuna karar vermesi ya da nasıl değişeceğini söylemesi değildir. Psikoterapist, kendi kuramsal bilgilerini ve uygulama becerilerini kullanarak; danışanın kendisini tanıması, hayatına dair farkındalıklar yaşaması, daha sağlıklı ilişkiler kurması ve yeni çözüm yolları geliştirebilmesi için danışana ışık tutar. == Psikoterapi türleri == === Bütüncül Psikoterapi === Tüm psikoterapi tekniklerinin hangi hastaya ne zaman uygulanacağını ve bütünü izah etmeye yönelik bu terapi yöntemi farklı teknikleri entegre etmeyi sağlar. Esneklik sağlayan bu model evrensel uygulamalar için de uygundur ve pratiktir. === Psikodinamik Psikoterapiler === Psikodinamik psikoterapiler, yapıtaşı olarak Freud’un klasik Dürtü Kuramı ve sonrasında da, Ego Psikolojisi, Nesne İlişkileri Kuramı, Kendilik Psikolojisi, Masterson Yaklaşımı gibi diğer psikodinamik yaklaşımlarla devam etmiştir. Bu yaklaşımlar; psikopatolojilerin temelinde kişinin 0-6 yaş arasındaki dönemde yaşadıklarının olduğunu savunur ve serbest çağrışım ve rüyaların yorumlanması başta olmak üzere bunları irdeler ve temelde hepsi bilinçdışı kavramına uygulamalarının teorik temelinde yer verir. 0-6 yaş döneminde odaklandıkları alt dönem yaklaşımlara ve temel aldıkları psikodinamik teoriye göre değişmektedir. === Bilişsel Psikoterapi === Bilginin işlenmesi sürecinde; temel kabullerdeki hatalardan kaynaklanan işlevi olmayan şematik kavramlar, zamanla olumsuz otomatik düşüncelere dönüşür. Sonuçta ortaya çıkan düşünsel, duygulanım ve davranış bozukluklarının sağıtımı bilişsel psikoterapinin alanına girmektedir. Kognitif terapi olarak da adlandırılmaktadır. Şema terapisi, düşünsel duygulanımcı davranış terapisi de bilişsel terapiden kaynaklanmıştır === Davranışçı Psikoterapi === Davranışta otomatik modelleme gibi öğrenmeler sonucunda ortaya çıkan bozukluklarda; duyarsızlaştırma, ödüllendirme gibi çeşitli teknikler yoluyla davranış değişikliği ya da davranışın frekansında azalma gibi sonuçlar sağlamaya yönelik terapilerdir. === Bilişsel - Davranışçı Psikoterapiler === Klinik uygulamalar ve gözlemler psikoterapi süreci içinde, bilişsel-davranışçı yöntemlerin bir arada kullanılmasının etkin sonuçlar ortaya çıkarttığını görgül olarak göstermektedir. Günümüzde sıklıkla bu iki method bir arada kullanılmaktadır. === Varoluşçu Psikoterapi === Varoluşçu Psikoterapi de önemli olan şimdi ve burada kavramlarıdır. Varoluşçular varolma yolunda kişinin en çok üzerinde durduğu 5 soruyu temel alarak bunlar yoluyla psikoterapiyi yapılandırmışlardır. Yaklaşımın öncüsü Viktor E. Frankldır ve bu yaklaşımın temellerinden yola çıkarak logoterapiyi geliştirmiştir. === Sistemik Psikoterapi === Sistemik Psikoterapi Palo Alto'dan Paul Watzlawick ve arkadaşlarının 1970'lerde geliştirdiği, matematik sistem teorileri, iletişim teorileri ve aile dizin çalışmalarının temelini olşturduğu, 10-15 seans süreli ve bir ekip tarafından uygulanan psikoterapi yöntemidir. === Gestalt Psikoterapi Yaklaşımı === 1940'lı yıllarda Fritz Perls, Laura Perls ve Paul Goodman tarafından geliştirilmiş bir psikoterapi yaklaşımıdır. Geştalt kelimesi Almanca'da kendine özgü bir bütünlüğü olan şekil, örüntü anlamına gelmektedir. Bu yaklaşım, her bireyin, doğuştan var olan potansiyellerini açığa çıkarabilme dürtüsüne sahip olduğu görüşünü benimser. Bireyin kendi özelliklerini ve potansiyelini fark edip, buna sahip çıkabilmesini ve kendisini gerçekleştirmesini amaçlar. === Narrative Terapi === Narrative Terapi Avustralyalı Aile Terapisti Michael White ve Yeni Zelandalı Aile Terapisti David Epson tarafından geliştirilmiş bir post-modern psikoterapi yaklaşımıdır. Odak noktası, bireylerin yapısal özelliklerine değil yaşamlarını nasıl anlamlandırıp, yorumladıklarıdır. === Oyun Terapisi === Oyun Terapisi, çocukların psikolojik ihtiyaçlarına ve psikolojik sorunlarına yönelik bir psikoterapi yöntemidir. Çocukların oyun üzerinden daha güvenli ve daha işlevsel iletişim kurabildikleri ve bu yolla kaygı, okul fobisi, travma, hiperaktivite, dikkat eksikliği, alt ıslatma, kaka tutma, gece terörü gibi birçok sorun için sağaltıcı olduğu hipotezi üzerine kuruludur. === Sanal Gerçeklik Terapisi === Sanal gerçeklik cihazları psikoterapide, başlıca özgül fobiler olmak üzere pek çok rahatsızlığın tedavisinde kullanılmaktadır. Sanal Gerçeklik Terapisi(SGT) ile danışanların uyarıcıya duyarsızlaşması hedeflenir. Bilgisayar ortamında hazırlanan yapay bir ortam aracılığıyla, kontrollü bir yüzleşme sağlayan sanal gerçeklik terapileri, birçok rahatsızlığın ve fobilerin tedavisinde başarı sağlamıştır. SGT, bir terapist eşliğinde sistematik bir şekilde ilerler. == Psikoterapi için önerilen farklı tanımlar == Sigmund Freud ve Joseph Breuer'in hastalarından biri olan Bertha Pappenheim (Anna O. anonim adıyla da anılır), kendisine uygulanan tedaviye "talking cure" yani konuşma terapisi demiştir. Bu tanım daha sonraları Freud tarafından da kullanılmıştır. Avrupa Psikoterapi Derneği ve Dünya Psikoterapi Derneklerinin ortak psikoterapi tanımının Türkçe tercümesi şöyledir: "Psikoterapi uygulaması, davranış bozuklukları ve rahatsızlık durumlarının, ya da psikososyal, ayrıca psikosomatik faktörler ve nedenlerle ilişkili geniş kişilik gelişimi gereksinimlerinin, bilimsel psikoterapik metotlar ile, bir veya daha fazla tedavi olan kişilere, bir ya da daha fazla terapist ile, var olan semptomlarının hafifletilmesi ya da ortadan kaldırılması, bozuk davranış şekilleri ve tutumlarının değiştirilmesi ve tedavi edilen bireyin olgunlaşma, büyüme, aklıselimlik ve iyilik süreçlerinin desteklemek gayesi ile, genel ve özel eğitimlerine dayanarak geniş kapsamlı, maksatlı ve planlı tedavi ya da terepâtik müdahalesidir." == Kaynakça == ==Ayrıca bakınız== * Psikoterapinin tarihi * Psikodrama * Psikanaliz
küçükresim|Periyodik tablo Periyodik tablo, kimyasal elementlerin sınıflandırılması için geliştirilmiş tablodur. Dilimizde periyodik tablo, periyodik cetvel, periyodik çizelge, elementler tablosu gibi birçok şekilde isimlendirilmiştir. Bu tablo bilinen bütün elementlerin artan atom numaralarına (buna proton sayısı da denir) göre bir sıralanışıdır. Periyodik cetvelden önce de bu yönde çalışmalar yapılmış olmakla birlikte, mucidi genelde Rus kimyager Dmitri Mendeleyev kabul edilir. 1869'da Mendeleyev atomları artan atom ağırlığına göre sıraladığında belli özelliklerin tekrarlandığını fark etti. Özellikleri tekrarlanan elementleri alt alta yerleştirdi ve buna grup adını verdi. == Genel bakış == == Grup, periyot ve bloklar == === Grup === Dış katman elektron dizilimi aynı olan elementlerin oluşturduğu birliğe grup denir. Gruplar periyodik tablodaki sütunlardır. Aynı gruptaki elementlerin kimyasal özellikleri benzerdir. Gruplar iki şekilde adlandırılır. Birincisi IUPAC'ın önerdiği 1'den 18'e kadar olan sayılardır. İkincisi ise daha sık kullanılan harf (A,B) ve rakamlardan oluşan adlandırmadır. Grupların özel isimleri Grup İsmi 1 alkali metal 2 toprak alkali metal 13 bor grubu 14 karbon grubu 15 azot grubu 16 kalkojen 17 halojen 18 soygaz === Periyot === Periyodik tablodaki satırlara periyot denir. Toplam yedi periyot vardır. Altıncı periyot 32 elemente sahip uzun bir periyottur, bu periyodun 14 elementi aşağıya taşınmıştır. Bunlara lantanit denir. Aynı şey yedinci periyot için de geçerlidir. Yedinci periyottan ayrılan bölümlere ise aktinit denir. (Periyodik tablonun altında bulunan 2 periyot şeklinde olan yer.) === Blok === Elementler (hidrojen ve helyum dışında) değerlik orbitallerine göre s,p, d ve f olmak üzere dört ana bloğa ayrılır. s ve p ana grup, d ve f yan grup olarak bilinir. sol|upright=1.35|x90px|f bloğo asıl yerine taşındığında oluşan görünümnone|upright=0.75|f bloğunun altta olduğu bilindik görünüm|244x244px f bloğunun altta olduğu bilindik görünüm (sol) f bloğu asıl yerine taşındığında oluşan görünüm (sağ) f bloğunun altta olduğu bilindik görünüm (sol) f bloğu asıl yerine taşındığında oluşan görünüm (sağ) == Düzenli değişimler == Periyodik tabloda soldan sağa ya da yukarıdan aşağı gidildikçe düzenli değişen birtakım özellikler vardır. === Atom yarıçapı === küçükresim|upright=1.35|sol|Atom yarıçapının atom numarasına göre değşimi Atomların büyüklüğü ölçülürken Van der Waals yarıçapı dikkate alınır. Çekirdekle dış katmanlarda bulunan elektronlar arasındaki çekim kuvveti ne kadar büyük olursa atom yarıçapı da o kadar küçük olur. Örneğin ikinci periyot elementlerinden lityumun son katman elektronu 3 protonla çekilirken, florunki 9 proton tarafından çekilir. Bu yüzden soldan sağa gidildikçe yarıçap azalır. Yukarıdan aşağı gidildikçe dış katman elektronları çekirdekten daha uzakta bulunur. Atom yarıçapı artar. === İyonlaşma enerjisi === küçükresim|upright=1.6|sağ|İyonlaşma enerjilerinin, atom numarası ile değişimini gösteren grafik Gaz halde bulunan bir atomdan bir elektron koparmak için gereken enerjiye iyonlaşma enerjisi denir. Soldan sağa gidildikçe çekirdekle son katman elektronları arasındaki çekim kuvveti artacağından iyonlaştırmak için daha fazla enerjiye gerek vardır. O yüzden soldan sağa gidildikçe düzenli olarak artış beklenir ancak 2A ve 5A elementlerinin küresel simetrik özelliğinden dolayı sıralamada yerleri farklıdır. : 1A<3A<2A<4A<6A<5A<7A<8A Bir elektronu uzaklaştırmak için gereken enerji, elektronun çekirdekten uzaklığına bağlıdır. Bu sebeple yukarıdan aşağı inildikçe atom yarıçapı arttığından iyonlaşma enerjisi azalır. === Elektronegatiflik === küçükresim|sağ|upright=1.35|Yukarıdan aşağı inildikçe azalan elektronegatiflik Elektronegatiflik, bir atomun kimyasal bağdaki elektronları kendine doğru çekme yeteneğinin bir ölçüsüdür. Doğrudan bir ölçümü yoktur, ancak iyonlaşma enerjisi ve elektron ilgisinin aritmetik ortalaması olarak düşünülebilir.Greenwood & Earnshaw, s. 27 Soldan sağa doğru iyonlaşma enerjisi ve elektron ilgisi arttığından elektronegatiflik artar. Yukarıdan aşağı ise azalır. === Diğer özellikler === Bir periyotta soldan sağa doğru gidildikçe; * Proton, nötron sayıları ve kütle numarası artar. * Atom numarası artar. * Değerlik elektron sayısı artar. * Elektron alma isteği (ametallik) artar. * Yörünge sayısı değişmez. * Atom hacmi ve çapı azalır. Bir grupta yukarıdan aşağıya inildikçe; * Proton, nötron sayıları ve kütle numarası artar. * Atom numarası artar. * Değerlik elektron sayısı değişmez (Bu nedenle aynı gruptaki elementlerin kimyasal özellikleri benzerdir). * Elektron verme isteği (metalik karakter) artar. * Yörünge sayısı artar. * Atom hacmi ve çapı artar. == Tarihçe == küçükresim|200px|sağ|Dmitri İvanoviç Mendeleyev Altın, gümüş, kalay, bakır, kurşun, cıva ve demir gibi elementler eski çağlardan beri biliniyordu. Bir elementin ilk bilimsel olarak bulunması 1649 yılında Hennig Brand'ın fosforu bulmasıyla başlamıştır. Bundan sonraki 200 yıl boyunca elementler ve onların bileşikleri hakkında kimyacılar tarafından pek çok bilgi elde edilmiştir. Bununla beraber 1869 yılına kadar toplam 63 element bulunabilmiştir. 1817 yılında Johann Dobereiner benzer kimyasal özelliklere sahip olan stronsiyum, kalsiyum ve baryuma bakarak, stronsiyumun atom ağırlığının kalsiyum ve baryum atom ağırlıklarının ortasında olduğuna dikkat çekmiştir. 1829 yılında klor, brom ve iyot üçlüsünün de benzer özellikler gösterdiği bulunmuştu. Yine benzer davranış lityum, sodyum ve potasyum için de gözleniyordu. 1829 ve 1858 yılları arasında bu konuda pek çok araştırma yapıldı. Bu sırada halojenler grubu katıldı. Oksijen, kükürt, selenyum ve tellür bir grubun üyesi olarak düşünülürken azot, fosfor, arsenik, antimon ve bizmut başka bir grup içine yerleştirildiler. İlk periyodik tabloyu oluşturma şerefi Fransız bilim insanı Alexandre-Émile Béguyer de Chancourtois'e düştü. De Chancourtois, silindirin çevresine 16 kütle birimleri yerleştirerek element ve iyonları buraya oturttu. Benzer özelliklerdeki elementler bu silindir üzerinde düşey satırlarda gruba ayırmıştı. Atom ağırlıkları sekizin katı kadar olan elementlerin özellikleri benzerdi. 1864 yılında yazılan bir yazıda Newlands bunu Oktav kanunu (Law of Octaves) olarak tanımladı. Bu kanuna göre herhangi bir element tablodaki sekizinci elementle benzerlikler gösteriyordu. Genelde periyodik tablonun babası olarak Alman bilim insanı Julius Lothar Meyer ve Rus bilim insanı Dmitri Mendeleyev kabul edilir. Her ikisi de birbirinden habersiz olarak dikkate değer benzer sonuçlar üretmişlerdir. Mendeleyev atomların artan atom ağırlıklarına göre sıralandıklarında belli özelliklerin tekrarlandığını görmüştür. Daha sonra elementleri tekrarlanan özelliklerine göre alt alta sıralayarak ilk iki periyodu yedişer, sonraki üç periyodu ise onyedişer element içeren bir periyodik sistem hazırlamıştır. Mendeleyev'in hazırladığı periyodik sistemde bazı yerleri henüz keşfedilmemiş elementlerin olduğunu düşünerek boş bırakmıştır. Daha sonra bulunan skandiyum, galyum, germanyum elementleri tablodaki boşluklara yerleşmişlerdir. 1895 yılında Lord Rayleigh, yeni bir soygaz (argon) keşfettiğini bildirdi. Bu element periyodik tabloda bilinen hiçbir yere oturtulamadı. 1898 yılında William Ramsay bu elementin klor ile potasyum arasında bir yere konulabileceğini önerdi. Helyum da aynı grubun bir üyesi olarak düşünüldü. Bu grup elementlerinin değerliklerinin sıfır olması nedeniyle sıfır grubu olarak adlandırıldı. küçükresim|Mendeleyev'in An Attempt Towards a Chemical Conception of the Ether kitabındaki periyodik tablo Mendeleyev'in periyodik tablosu her ne kadar elementlerin periyodik özelliklerini gösterse de neden özelliklerin tekrarlandığı konusunda herhangi bir bilgi vermemektedir. === Moseley ve modern periyodik yasa === 1911'de Ernest Rutherford atom çekirdekleri alfa parçacıklarının saçılması deneyiyle çekirdek yükünün belirlenebileceğini gösterdi. Rutherford'un gösterdiği diğer bir şey bir çekirdeğin yükünün atom ağırlığı ile orantılı olduğuydu. Yine 1911'de Antonius van den Broek bir seri çalışmasıyla elementlerin atom ağırlıklarının atom üzerindeki yüke yaklaşık eşit olduğunu gösterdi. Bu yük daha sonra atom numarası olarak tanımlandı ve periyodik tablodaki elementleri yerleştirmede kullanıldı. 1913'te Henry Moseley bir grup elementin X-ışınlar tayf çizgilerin dalga boylarını ölçerek, atom numarası ile elementlerin X-ışınları dalga boylarının ilişkili olduğunu gösterdi. Bu çalışma Mendeleyev, Meyer ve diğerlerinin yaptığı gibi atom ağırlıklarının temel seçmedeki yanlışlıklarını gösteriyordu. Fakat neden periyodik özellikler gözleniyor sorusunun yanıtı ise Niels Bohr'un elementlerdeki elektronik yapıyı incelemesiyle başlar denilebilir. Periyodik tablodaki en son büyük değişiklik, 20. yüzyılın ortalarında Glenn Seaborg'un çalışmasıyla ortaya çıktı. 1940'ta plutonyumu bulmasıyla başlayan araştırması, 94'ten 102'ye kadar olan tüm uranyum ötesi elementleri bulmasıyla sürdü. Periyodik tablodaki lantanit serisinin altına aktinitler serisini yerleştirdi. 1951'de Seaborg bu çalışmaları ile kimyada Nobel Ödülünü kazandı. 106 nolu element seaborgiyum (Sg) olarak adlandırıldı. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Dinamik Periyodik Tablo * Periyodik Tablo (TÜBİTAK) Kategori:Sınıflandırma sistemleri Kategori:Dmitri Mendeleyev Kategori:Rus icatları
Kuş gribi (Avian İnfluenza, Tavuk Vebası, Pestis Avium, Bird Flu, Avian Flu). Virüs kaynaklı ölümcül bir hayvan hastalığıdır. Virüsün H5N1 adındaki türevi insanları da öldürebilir. Ateş, öksürük, boğaz ağrısı, kas ağrıları başlangıç belirtileridir. Akciğerde ağrı görülür. Bunun sonucunda zatürre, solunum sıkıntısı ve ölüme kadar giden birtakım tablolar oluşabilir. Belirtiler hastalıkla temastan 2-3 saat ila 3-4 gün içinde kendini gösterir. Ancak 7-10 günlük kontrol daha doğru olur. Hücrelere yeterli oksijen gitmediği için vücut morarmaya başlar. Bundan dolayı Endonezyalılar kuş gribine "mavi ölüm" de derler. Gayri resmi olarak kuş gribi, kuş'lara uyarlanmış virüs'lerin neden olduğu bir grip çeşididir.Chapter Two : Avian Influenza by Timm C. Harder and Ortrud Werner in Influenza Report 2006 CDC has a phylogenetic tree showing the relationship between dozens of highly pathogenic varieties of the Z genotype of avian flu virus H5N1 and ancestral strains. En riskli tür yüksek patojenik kuş gribi (HPAI)'dir. Kuş gribi, domuz gribi, köpek gribi, at gribi ve insan gribi'ne benzer şekilde belirli bir konakçıya musallat olmuş influenza virüslerinin suşlarının neden olduğu bir hastalıktır. Üç tip influenza virüsünden (A, B ve C), influenza A virüsü neredeyse tamamen kuşlarda doğal rezervuarı ile zoonotik bir enfeksiyondur. Kuş gribi denilince çoğunlukla influenza A virüsü ifade edilir. İnfluenza A, kuşlara musallat olmasına rağmen aynı zamanda kişiden kişiye de kararlı bir şekilde bulaşır. İspanyol gribi virüsünün genlerine yapılan son grip araştırması, hem insan hem de kuş türlerinden virüsten uyarlanmış genlere sahip olduğunu gösterir. Domuzlara ayrıca insan, kuş ve domuz gribi virüsleri bulaşabilir bu da gen karışımlarının (yeniden sınıflandırma) yeni virüs türü oluşturmasına imkan tanır, bu da antijenik kayma'dan yeni influenza A virüsü alt tipine neden olabilir ki çoğu insanın buna karşı çok az veya hiç bağışıklık koruması yoktur. Kuş gribi suşları patojen'liklerine göre iki tipe ayrılır: yüksek patojenite (HP) veya düşük patojenite (LP)."Avian Influenza Low Pathogenic H5N1 vs. Highly Pathogenic H5N1". United States Department of Agriculture. 23 July 2015 En iyi bilinen HPAI suşu, H5N1, ilk olarak 1996 yılında Çin'in Guangdong Eyaletinde bir çiftlik kazından yalıtıldı ve ayrıca Kuzey Amerika'da bulunan düşük patojenik suşlara sahiptir. Esaret altındaki yoldaş kuşların virüse bulaşması olası değildir ve 2003'ten beri kuş gribi ile eşlik eden kuşa dair herhangi bir rapor bulunmamaktadır. Güvercinler kuş türlerine bulaşabilir ancak nadiren hastalanırlar ve virüsü insanlara veya diğer hayvanlara etkin şekilde bulaştıramazlar. 2013'ün başı ile 2017'nin başı arasında, Dünya Sağlık Örgütü'ne (WHO) laboratuvar tarafından doğrulanmış 916 insan H7N9 vakası bildirildi. 9 Ocak 2017'de Çin Ulusal Sağlık ve Aile Planlaması Komisyonu, 35 ölüm, 2 muhtemelen insandan insana bulaşma vakası ve 106 kişiden 80'inin canlı kümes hayvanı pazarlarını ziyaret ettiğini belirten kasım ayı sonundan aralık ayı sonuna kadar görülen 106 adet H7N9 vakasını WHO'ya raporladı. Vakalar Jiangsu (52), Zhejiang (21), Anhui (14), Guangdong (14), Şangay (2), Fujian (2) ve Hunan (1)'den bildirilmişti. H7N9 insan vakalarının sayısında benzer ani artışlar, önceki yıllarda Aralık ve Ocak aylarında meydana geldi. == Tarihçe == Tarihsel olarak incelendiğinde 20. yüzyılda 9-39 yıl arayla antijenik sapma sonucu ortaya çıkan yeni virüs alt tiplerine bağlı dört ya da beş grip pandemisi olmuştur. 1918-1919 yıllarındaki H1N1 (İspanyol gribi) pandemisinin 40-50 milyon kişinin ölümüne neden olduğu tahmin edilmektedir. Ardından 1957-1958 (H2N2), 1968-1969 (H3N2) ve 1977-1978 (H1N1) pandemileri olmuştur. Hâlen dünya üzerinde H3N1 ve H1N1 virüsleri birlikte dolaşmaktadır. H5N1 virüsü ise ilk 1983 yılında Amerika'da görüldü. 2016 yılında H5N8 kuş gribi virüsü Rusya’nın güneyinde yer alan Tuva Cumhuriyeti’ndeki yabani kuşlarda görüldü. Kanatlı hayvanlar için oldukça bulaşıcı olan virüs, Polonya ve Macaristan’a ulaşarak batıya ve güneye yöneldiği ve şimdiye kadar bu kuş ile enfekte olan bir insana rastlanmadığı bildirilmiştir Bundan sonra da yeni pandemilerin olması kaçınılmaz gibi görünmektedir. Uğradıkları sık ve kalıcı antijen değişmeleri nedeniyle, dünya üzerindeki influenzavirüs aktivitesi sürekli olarak izlenmekte ve grip aşılarının bileşiminde her yıl ayarlamalar yapılması gerekmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) bu amaçla 1947’de başlattığı Küresel Grip Programı’nı uygulamaktadır. Kuş gribi 2005-2008 yılları arasında da ortaya çıkmıştır. Ocak 2021'de kuş gribinin 8 bölgede görüldüğü Fransa'da 2 milyona yakın ördek hastalığın yayılmasını önlemek amacıyla öldürüldü. == İhbar mecburiyeti == Tavuk vebası (kuş gribi), ihbarı mecbur olan hastalıklardandır. Resmî Gazete, 3285 Sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanununun 4 üncü Maddesine Göre Tespit Edilen İhbarı Mecburi Hastalıklar Hakkında Tebliğ (Tebliğ No: 2007/32) == Tedavi ve korunma == Tedavisi yoktur, H5 ve H7 tipleri başta ABD, Avustralya ve Türkiye'de görülmüştür. Aşılama ile korunma sağlanır. Hastalığa yakalanan hayvanların itlafı gerekir. == Dipnotlar == == Dış bağlantılar == * kusgribi.gov.tr ==Kaynakça== Kategori:İnsan hastalıkları Kategori:Grip Kategori:İhbarı mecburi hastalıklar Kategori:Kümes hayvanlarının hastalıkları Kategori:Kuş gribi salgınları Kategori:21. yüzyıldaki salgınlar
Portekiz ya da resmî adıyla Portekiz Cumhuriyeti (), Avrupa’nın güneybatısında İber Yarımadası üzerinde yer alan, Avrupa Kıtası'nın en batısındaki ülkedir. Portekiz kuzeyden ve doğudan İspanya ile, güneyden ve batıdansa Atlas Okyanusu ile çevrilidir. Atlas Okyanusu’nun kuzey yarım küredeki bölümünde bulunan Azorlar ve Madeira takımadaları özerk yönetimleriyle birlikte Portekiz’in birer parçasıdır. Geçen 3.100 yıl boyunca Portekiz toprakları, ülkenin kültürünü, tarihini, dilini ve etnik yapısını etkileyen ve içlerinde Fenikeliler, Yunanlar, Romalılar, Cermenler ve Endülüs Emevileri’nin de bulunduğu çeşitli medeniyetlerin geçişine tanık olmuştur. 5. yüzyılda Portekiz ülkesi Douro Nehri’nin ağzındaki Portu (günümüzdeki Porto şehri) ile Cale (günümüzdeki Vila Nova de Gaia) şehirlerine istinaden Latince Terra Portucalis diye anılıyordu. 1093 yılında Kastilya ve Leon Kralı VI. Alfonso, krallığının güneybatısındaki toprakları Henrique de Borgonha’ya vererek Portus Cale Kontluğu‘nu kurdu. Comes Portucalensis denen bu kontluk sonraki yıllarda bağımsız bir krallığın doğuşuna sahne olmuştur. 15. ve 16. yüzyıllarda Brezilya’dan Filipinler’e uzanan Portekiz İmparatorluğu dünyanın önde gelen ekonomik, politik ve kültürel güçlerinden biriydi. 20. yüzyılda imparatorluğun sona ermesiyle birlikte Portekiz Avrupa’ya dönmüştür ve günümüzde dengeli demokratik yapısıyla Avrupa Birliği’nin bir parçasını oluşturmaktadır. == Tarihçe == Portekiz, 5 Ekim 1143’te Kastilya ve León Kralı VII. Alfonso’nun Portekiz Kontluğu’nun bağımsızlığını tanıması ve I. Afonso’yu Portekiz Kralı olarak kabul etmesiyle bağımsız bir ülke olarak kurulmuştur. Günümüzdeki topraklarının yarısı kadar bir alanda kurulduktan sonra Afonso ve kendisinden sonra gelen krallar Hristiyan tarikatlarının askerî desteğiyle Endülüslüler’den daha fazla toprak koparabilmek için sürekli güneye doğru ilerlemişlerdir. 1249 yılında Algarve’nin güney kıyılarına ulaştıktan sonra Portekiz Reconquistası (Fetih) sona ermiştir. 1383 yılında erkek vâris bırakmadan ölen Portekiz Kralı’nın kızıyla evli olan Kastilya Kralı Portekiz tahtında hak iddia edince ortaya çıkan halk ayaklanması 1383-1385 Krizi’ne yol açtı. Sonradan I. João olarak Portekiz tahtına geçen Avizli João ve general Nuno Álvares Pereira yönetimindeki bir kısım soyludan ve halktan oluşan birlikler Aljubarrota Savaşı’nda Kastilya birliklerini yendi. Bu savaş hâlâ komşu İspanya ile olan bağımsızlık mücadelesinin bir sembolü olarak görülmekte ve Portekiz tarihinin en ünlü savaşı olarak değerlendirilmektedir. 1373 yılında İngiltere ile yapılan ittifak günümüzde de devam etmekte ve muhtemelen tarihin en uzun ittifakı sayılmaktadır. Bu ittifakı izleyen yıllarda Portekiz Dünya’nın keşfi için öncülük yapmış ve Keşif Çağı‘nı başlatmıştır. Kral I. João’nun oğlu Prens Infante Henrique o Navegador (Denizci Henrique), bu çağın başlangıcında büyük rol oynamış ve keşif gezilerinin ana destekleyicisi olmuştur. 1415 yılında bir Portekiz filosunun Kuzey Afrika’daki zengin ticaret merkezi Ceuta’yı ele geçirmesiyle Portekiz İmparatorluğu başlamıştır. Bunu Atlas Okyanusu’ndaki ilk keşifler izlemiş, Azorlar ve Madeira’nın keşfiyle ilk sömürgecilik hareketleri başlamıştır. 15\. yüzyıl boyunca Portekizli kâşifler, Avrupa’da çok aranan değerli baharatların ülkesi Hindistan yolunu ararken Afrika kıyıları boyunca güneye doğru seyahat ettiler ve yol boyunca ticaret noktaları kurdular. Sonunda 1498 yılında Vasco da Gama deniz yoluyla Hindistan’a ulaştı ve günümüzün onda biri olan bir milyon nüfusa sahip Portekiz için refah dönemi başladı. sol|küçükresim|340px|Portekiz İmparatorluğu 1410-1999 1500 yılında Brezilya'ya ayak basan Pedro Álvares Cabral burayı Portekiz topraklarına kattı. On yıl sonra Afonso de Albuquerque, Hindistan’daki Goa’yı, Basra Körfezi’ndeki Hürmüz’ü ve günümüz Malezya’sındaki Malakka’yı işgal etti. Dolayısıyla Portekiz İmparatorluğu Hint Okyanusu ve Güney Atlas Okyanusu’ndaki ticaret yollarının egemenliğini eline geçirdi. 1580 yılından 1640 yılına kadar Portekiz’in bağımsızlığı bir süre sekteye uğradı. Fas’taki Osmanlı Fas kuvvetleriyle yaptığı Vadisseyl Muharebesi sırasında ölen Portekiz Kralı I. Sebastião ardında erkek vâris bırakmayınca İspanya Kralı II. Felipe taht üzerinde hak iddia etti ve Portekiz Kralı I. Filipe olarak tahta geçti. Bu savaş Portekiz'i büyük devletler sınıfından çıkardığı gibi Kuzey Afrika'ya ve Fas'a tehdidi ortadan kaldırmış, Osmanlı devletini Kuzey Afrika'nın tartışmasız hakimi haline getirmiştir. Ancak bundan hoşnut kalmayan Portekiz soylularının desteğiyle ayaklanma başlatan IV. João 1640 yılında kral ilan edilerek Bragança hanedanını başlattı. Aynı dönemde Büyük Britanya ve Hollanda, Portekiz İmparatorluğu’nun denizaşırı topraklarını ele geçirmek için saldırmaktaydı ve Portekiz özellikle 1822’de Brezilya’nın bağımsızlığını kazanmasıyla birlikte, 20. yüzyıla kadar sürecek olan bir çöküş dönemine girdi. 5 Ekim 1910 tarihindeki cumhuriyetçi devrim Portekiz monarşisini ortadan kaldırdı. Ama devam eden kaos ortamı ve I. Dünya Savaşı’na askerî katılımın artırdığı önemli ekonomik problemler 28 Mayıs 1926'daki askerî darbeye neden oldu. Bu darbe sonucunda António de Oliveira Salazar ekonomik dengeyi ve toplumsal düzeni sağlayarak 1933 yılına kadar sürecek olan sağ eğilimli askerî diktatörlük tarafından başa getirildi. Gelenekçi otoriter bir rejim olan ve faşizme yakınlığıyla tanınan Estado Novo (Yeni Devlet) yeni bir anayasanın kabulüyle Salazar tarafından kuruldu. II. Dünya Savaşı’nda İttifak Devletleri’ne yaptığı yardımlar nedeniyle bu rejim ayakta kalmaya devam etti. 1961 yılında Angola’da, 1963 yılında Portekiz Ginesi’nde ve 1964 yılında Mozambik’te başlayan bağımsızlık hareketleri Portekiz Sömürge Savaşları’na yol açarak yönetimdeki rejimi zayıflattı. 1968 yılında Salazar yönetimden ayrıldı ve yerine Marcelo Caetano geçti. 25 Nisan 1974 tarihindeki kansız solcu askerî darbe Afrika sömürgelerine bağımsızlıklarını verdiği gibi günümüzün demokratik rejiminin kurulmasına da önayak oldu. Avrupa Birliği’ne tam üyeliğe 1986 yılında kabul edilen Portekiz 1999 yılında da Euro para birimini kullanmaya başladı. == Devlet yapısı == küçükresim|150px|sağ|Cumhuriyet Meclisi (Assembleia da República) Portekiz 1976 yılında kabul edilen anayasaya göre yönetilen demokratik bir cumhuriyettir. Cumhurbaşkanı, Cumhuriyet Meclisi (Assembleia da República), Hükûmet ve Mahkemeler; Portekiz devletinin dört ana organını oluşturur. Yasama, yürütme ve yargı erklerinin ayrılığı; Portekiz Anayasası’nda temel alınmıştır. Beş yıllık görev süresi için halk oylamasıyla seçilen Cumhurbaşkanı’nın yürütme görevi yoktur ve Devlet Başkanlığı görevini yerine getirir. Cumhuriyet Meclisi; dört yıllık görev süresi için halk oylamasıyla seçilen 230 milletvekilinden oluşan yasama organı görevini icra eden parlamentodur. Yürütme organı olan hükûmet; kendi Bakanlar Kurulunu ve onların müsteşarlarını seçen başbakan tarafından yönetilir. Ulusal ve bölgesel hükûmetlerde iki siyasi partinin çoğunluğu görülmektedir: Sosyalist Parti ve Sosyal Demokrat Parti. Mahkemeler; ceza, idari ve malî olarak üçe ayrılır. Yüksek Mahkeme, temyiz kararlarında son karar verici mekanizmadır. Dokuz üyeli Anayasa Mahkemesi, yasaların anayasaya uygunluğunu gözetir.1976 Nisan’ında yürürlüğe konulan yeni anayasa ile sosyalist bir yönetim içine giren Portekiz; 18 idarî bölgeye ayrılmıştır. Başlıca yönetim organları; cumhurbaşkanı, ihtilâl konseyi ve hükûmettir. İhtilâl konseyi, 4 komutan ve silâhlı kuvvetlerden seçilen 14 subaydan meydana gelmiştir. Portekiz, NATO’ya üyedir. 1980’de yapılan seçimleri büyük çoğunlukla merkez-sağ eğilimli "Demokratik İttifak" kazandı. Yeni hükûmet, anayasada bir sürü değişiklik yaparak sivil yönetime geçiş yolunu açtı. 1985 Ekim’inde yapılan seçimleri, serbest piyasa ekonomisini savunan Sosyal Demokrat Parti kazandı. 1986 Şubatında Mário Soares; cumhurbaşkanlığı seçimini kazanarak 60 yıllık bir aradan sonra ilk sivil Cumhurbaşkanı oldu. Aynı yıl Portekiz, AET’ye alındı. 1989’da yapılan değişiklikle sosyalizmle ilgili ifadeler, anayasadan çıkarıldı. == Uluslararası ilişkiler ve askerî yapı == Portekiz 1949 yılından beri NATO’ya, 1986’dan beri Avrupa Birliği’ne ve 1996’dan itibaren de Portekizce Konuşan Ülkeler Topluluğu’na üyedir. Brezilya ile dostluk ve çifte vatandaşlık antlaşması vardır. Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve Çin ile (Makao nedeniyle) olduğu gibi Latin Avrupa ülkeleriyle (İspanya, İtalya, Fransa ve Romanya) de iyi ilişkilere sahiptir. Fas ile yüzyıllardan beri süregelen yakın diplomatik bağları bulunur. Portekiz’in tek uluslararası anlaşmazlığı, Badajoz Antlaşması sonucunda 1801 yılında İspanya buyruğu altına giren Olivenza belediyesi ile ilgilidir. 1814-1815 yılları arasında yapılan Viyana Kongresi’ne istinaden Portekiz tarafından bu belediye geri alınmak istenmektedir. Yine de Avrupa Birliği üyesi iki ülke arasındaki ilişkiler gergin değildir. Portekiz Silahlı Kuvvetleri üç ana kuvvetten oluşur: Ordu, Donanma, ve Hava Kuvvetleri. Portekiz 20. yüzyılda iki önemli askerî harekâta katılmıştır: I. Dünya Savaşı ve Sömürge Savaşı (1961-1974). Portekiz kendi sınırları dışında birçok barış gücüne asker göndermiştir: Doğu Timor, Bosna, Kosova, Afganistan, Irak ve Lübnan. Zorunlu askerlik hizmeti 2003 yılında kaldırılmıştır. == İdarî yapı == küçükresim|sağ| Portekiz’in anakaradaki toprakları ve özerk iki bölgesi. Portekiz idarî yapısı temel olarak 308 belediyeye (Portekizce: concelho) dayanır. Bu belediyeler bucak adı verilen (Portekizce: freguesia) 4.000’den fazla bölüme ayrılır. Belediyeler idarî açıdan alt bölge ve bölgelere bağlanır. 1976 yılından beri en üst idarî yapı “Anakara Portekizi” ile Azorlar ve Madeira özerk bölgeleridir. == Coğrafya == Portekiz toprakları, İber Yarımadası üzerindeki alanı (Portekizlerin çoğu tarafından kıta olarak anılır) ve Atlantik Okyanusu'ndaki iki takımadayı içerir: Madeira ve Azor takımadaları. Portekiz, 30° ve 42° K enlemleri ile 32° ve 6° B boylamları arasındadır. Azor Adaları ve Madeira Orta Atlas Okyanusu üzerindedir. Bu adaların bazıları 1957 yılı gibi yakın geçmişe kadar volkanik olarak etkindi. Portekiz’in anakaradaki toprakları, en büyük nehri olan Tejo Nehri ile ikiye bölünür. Kuzey kısmı içeride düzlükler barındıran ve dört yerde kesintiye uğrayarak tarıma elverişli alanlar yaratan dağlık bir bölgedir. Tejo Nehri ile Algarve arasındaki güney kısmı genelde serin ve yağmurlu bir iklime sahip kuzeyden daha ılık ve kuru bir iklime sahip ovalardan oluşur. Alentejo’dan dağlarla ayrılan Algarve bölgesi ise Fas ve Güney İspanya’ya benzer bir Akdeniz iklimine sahiptir. Portekiz’in en yüksek noktası Pico Adası’nda bulunan 2.351 m. yüksekliğinde eski bir yanardağ olan Pico Dağı’dır. == İklim == Portekiz, Akdeniz iklimine sahiptir. Avrupa’nın en sıcak ülkelerinden biri olan Portekiz’in ana karadaki topraklarında yıllık ortalama sıcaklık kuzeyde 15 °C ve güneyde 18 °C’dir. Madeira ve Azor Adaları sıcaklık aralığı daha dardır. Bahar ve yaz mevsimlerinde güneşli, sonbahar ve kış mevsimlerinde yağmurlu ve rüzgârlıdır. Toplamda, ülke yüzölçümü 92.090 km² kapsar. == Ekonomi == Portekiz 1986 yılında Avrupa Birliği’ne katıldı ve kararlı bir ortamda uyum çalışmalarına başladı, sağlıklı bir büyüme düzeyine erişti. Hükûmetler reformlar uygulayarak birçok devlet teşekkülünü özelleştirdi ve ekonominin önemli alanlarını liberalleştirdi. Portekiz 1999 yılında Euro kullanımına geçen ülkelerden biridir. Başlıca endüstriler içinde petrol rafinerileri, çimento, otomotiv, kâğıt, tekstil, ayakkabı, koltuk ve şişe mantarı üretimi (Dünya lideri) sayılabilir. Tarım artık ekonominin en büyük kısmını oluşturmasa da Portekiz şarapları, özellikle Porto şarabı ve Madeira şarabı dünya çapında pazarlanmaktadır. Özellikle Algarve ve Madeira bölgelerinde turizm de önemli bir geçim kaynağıdır. Turizmden önemli derecede gelir elde edilmesinin yanında, Portekiz tarım ve sanayi gibi alanlarda diğer Avrupa ülkelerine oranla çok daha düşük verim alabilmektedir. AET ülkeleri arasında en yoksul ülke olan Portekiz'de, özellikle tarımda geleneksel yöntemlerin kullanılmaya devam edilmesi ve hâlâ son teknoloji aletlerine geçilememesi tarımdan verim alma şansını düşürmektedir. Ülkedeki malların çoğu ithal bulunmaktadır. Özellikle Güney Amerika ülkelerinden bölgeye özgü meyve ve sebze çeşitlerinin ithali gerçekleşmektedir. Portekiz'de pirinç, buğday, mısır, patates gibi ürünler yetiştirilir. iklimine rağmen incir, badem, portakal gibi ürünler de yetiştirilir. En çok ekilen tarım ürünleri ise mısır, üzüm, çavdar ve zeytindir. Akdeniz bölgesine özgü kültür bitkileri ise buğdaydır. Ayrıca Portekiz'de dış satımı en çok olan ürün porto şarabıdır. F.F.F. kelimeleri Portekiz'in kısaca ünlü olan şeylerini özetler. 1. F FADO SADNESS SONGS 2. F FUTBALL 3. F DE FİESTA Portekiz Golden Visa programı, yabancı yatırımcılara yönelik sunulan bir yatırım programıdır ve ayrıca ARI (Authorization for Residency by Investment) olarak da bilinir. Program, AB vatandaşı olmayan yatırımcılara Portekiz'de oturma izni sağlar ve Ekim 2012'de başlatılmıştır. Programın amacı, 2008 krizinden sonra Portekiz'e uluslararası sermaye çekmektir. Program, başlangıcından bu yana 6 milyar Euro'dan fazla yatırım çekmiş ve sürdürülebilirliği ve başarısı kanıtlanmıştır. Portekiz Golden Visa programının en büyük avantajlarından biri, başvuranlara ve aile bireylerine Portekiz'de yaşama, çalışma ve eğitim alma hakkı sağlamasıdır. Ayrıca program, beş yıl sonra Portekiz vatandaşlığına başvurma olanağı da sunar. 16 Şubat 2023'te Portekiz hükûmeti, ülkedeki konut kriziyle mücadele etmek için Golden Visa programının revize edilmesini veya olası olarak sona erdirilmesini içeren bir dizi önlemleri açıkladı. == Enerji, ulaşım ve iletişim == 2006 yılı verilerine göre Portekiz, enerji üretiminin %55’ini kömür ve petrol ile çalışan enerji santrallerinden sağlamaktadır. Kalan %40 barajlar ve %5 de rüzgâr enerjisi ile sağlanmaktadır. Hükûmet rüzgâr ve güneş enerjisi gibi alternatif enerji kaynakları üzerine yatırım yapmaya çalışmaktadır. Giderek artan otomobil kullanımı ve sanayileşme nedeniyle ulaşım 1990’larda öncelik kazanmıştır. Ülkenin 68.732 km.’lik karayolu ağının 2.000 km.’sini 44 otoyol oluşturmaktadır. İki büyük şehirde, her biri 35 km.’yi geçen metro sistemi bulunmaktadır: Lizbon Metrosu ve Porto Metrosu. 2008 yılında yapımına başlanacak olan ve günümüzde kullanılan Pendolino trenlerinin yerine geçecek yüksek hızlı TGV tren hattı Porto’yu Lizbon’a ve Lizbon’u Madrid’e bağlayacaktır. Ota’ya Lizbon şehri için yeni bir havaalanı da inşa edilecektir. Portekiz dünyanın en yüksek cep telefonu kullanım oranına sahiptir. Mart 2006 verilerine göre evlerin %30’unda yüksek hızlı internet hattı, şirketlerin %78’inde de internet bağlantısı vardır. Portekizlilerin büyük çoğunluğu televizyon kanallarını kablo üzerinden seyretmektedir (Haziran 2004: evlerin %73.6’sı). En önemli havaalanları Lizbon’daki Portela Havaalanı, Faro, Porto’daki Francisco Sá Carneiro Havaalanı, Funchal (Madeira) ve Ponta Delgada’dır (Azorlar). == Nüfus yapısı == Portekiz, dil ve din açısından oldukça bağdaşık yapıda bir ülkedir. Portekiz halkı değişik etnik grupların karışımından oluşur: Roma öncesi İber ve Kelt kabileleri ile Eski Romalılar ve Cermen halkları. 2001 nüfus sayımı sonucunda %51,7’si kadın olan Portekiz’in nüfusu 10.356.117 olarak belirlenmiştir. 2003 yılı sonunda nüfusun %4,2’sini yasal göçmenler oluşturmaktaydı. En büyük göçmen toplulukları Ukrayna, Brezilya, Yeşil Burun Adaları ve Angola gibi ülkelerden olsa da Güney Amerika ve Doğu Avrupa’nın diğer ülkelerinden de göçmenler bulunmaktadır. Portekiz nüfusunun büyük çoğunluğu Katoliktir. En büyük metropolitan alanları Lizbon, Porto, Braga, Coimbra ve Aveiro’dur. 2010 yılında Portekiz'de eşcinsellere evlilik izni verildi ve böylece Portekiz, eşcinsel evliliğin yasal olduğu dünyanın sekizinci ülkesidir. == Eğitim == Portekiz’deki eğitim sistemi dört basamakta toplanır: # Okul öncesi (altı yaş altı çocuklar için), # Temel eğitim (6 ile 15 yaş arası çocuklar içindir ve zorunludur. Bu basamak üç aşamalı şekilde (4+2+3) dokuz yıl sürer. Birinci aşama dört yıl sürer ve esas olarak karakter gelişimi ve ileri çalışmalar için temel bilgi oluşturmaya odaklanılır. İkinci aşama iki yıldır ve disiplinlerarası çalışmalara giriş yapılır. Üçüncü ve sonuncu aşama üç yıl sürer ve bu eğitimin disiplinler arası hale geldiği aşamadır.) # Orta öğretim (üç yıl sürer ve 2010 yılından itibaren zorunludur.) # Yükseköğretim (üniversite ve politeknik okullarında okutulmaktadır.) Portekiz üniversiteleri 1290 yılından beri eğitim vermektedir. Üniversiteler fakültelere bölünmüştür. 2011 yılından itibaren geçerli olmak üzere Bologna süreci uygulamasına geçilmektedir. == Emeklilik == 2020'den itibaren Portekiz'de emeklilik yaşı hem erkekler hem de kadınlar için 66 yıl 5 aydır. == Hukuk sistemi == 19\. yüzyılın sonuna kadar başlıca Fransız yasalarından etkilenen hukuk sistemi o zamandan beri daha çok Alman yasalarından etkilenmeye başlamıştır. Başlıca yasalar arasında Anayasa (1976), Medeni Kanun (1966) ve Ceza Kanunu (1982) sayılabilir. == Kültür == Portekiz Akdeniz’den geçen çeşitli medeniyetlerin ve Keşif Çağı’nda dünyanın değişik bölgelerinde etkileştiği medeniyetlerin etkisiyle kendine özgü bir kültür geliştirmiştir. Portekiz edebiyatı yazılı eserler ve şarkılarla gelişmiş olup Batı medeniyetinin en erken edebiyatlarından birini oluşturur. 1350 yılına kadar Portekizli ve Galiçyalı gezgin ozanlar tüm İber Yarımadası’na edebî etkilerini yaymıştır. Gil Vicente (1465 (?) - 1536 (?)) hem Portekiz hem de İspanyol drama geleneğinin kurucularındandır. Maceraperest ve şair Luís de Camões (yak. 1524 - 1580) Os Lusíadas adlı epik şiirini Virgil'in Aeneid adlı eserini temel alarak yazmıştır. Modern Portekiz şiirinin temeli, Fernando Pessoa’nın (1888 - 1935) eserlerinde görüldüğü üzere neoklasik ve çağdaş tarzlardadır. Günümüz Portekiz edebiyatının uluslararası alanda tanınmasında önde gelen edebiyatçılar arasında şu isimleri sayabiliriz: Almeida Garrett, Camilo Castelo Branco, Eça de Queirós, Sophia de Mello Breyner Andresen, António Lobo Antunes, ve 1998 yılında Nobel Ödülü kazanan José Saramago. Portekiz müziği çeşitli tarzları barındırır. En tanınanı, genellikle Portekiz gitarı ile anılan ve saudade yani özlem ve hasret duyma duygusuyla özdeşleşen, melankolik şehir müziği Fado’dur. Fado’nun uluslararası alanda tanınmış yorumcuları arasında Amália Rodrigues, Mariza, Mísia, ve Madredeus’u sayabiliriz. * :: Terreiro do Fado :: Fado ve halk müziğinin yanı sıra Portekiz gençliği rock, pop ve Portekiz’deki büyük Afrikalı toplulukları tarafından yapılan hip-hop tuga gibi çağdaş müziklere de ilgi duymaktadır. Portekiz’de her yıl çeşitli müzik festivalleri düzenlenir: Zambujeira do Mar, Paredes de Coura, Rock in Rio Lisboa, 2005 yılında MTV Europe Music Awards. Portekiz geleneksel mimarisi çeşitli etkilenmelerle ortaya çıktığı için farklılık taşır. Günümüzde Eduardo Souto de Moura ve Álvaro Siza Vieira gibi dünya çapında ünlü mimarları vardır. Görsel sanatlarda da dünya çapında adı duyulmuş Vieira da Silva ve Paula Rego adlı ressamlar sayılabilir. 1990’lardan beri, 1956’da kurulan Calouste Gulbenkian Vakfı’na Lizbon’daki Belém Kültür Merkezi ile Porto’daki Serralves Vakfı ve Müzik Evi’ni katarak kamuya açık kültürel kurumlarını artırmıştır. File:Jose malhoa fado.jpg|küçükresim|sol|1910 yılında José Malhoa'nın ünlü eserinde tasvirlenen Fado Portekiz'in geleneksel müziğidir. File:Praia da Marinha (2012-09-27), by Klugschnacker in Wikipedia (86).JPG|Ülkedeki ünlü Marinha plajı File:Lisboa April 2014-15a.jpg| File:Lisbon, Portugal (Sharon Hahn Darlin) São Bento.jpg| File:Palácio das Necessidades 1997.JPG|Palácio das Necessidades File:Palais_royal_de_Queluz_-_Fontaine.jpg|Queluz National Palace File:Queluz_Palace_horses_approach_(9180978620).jpg|Portuguese School of Equestrian Art at Queluz File:EstorilMusicMuseum2 (cropped).jpg|Museum of Portuguese Music File:Casa Das Histórias. (6086769476) (cropped).jpg|Casa das Histórias Paula Rego File:Palacio Nacional, Sintra, Portugal, 2019-05-25, DD 89.jpg|Sintra National Palace File:Quinta da Regaleira (34942395382) (cropped).jpg|Quinta da Regaleira File:Quinta Real de Caxias (Oeiras) 5 (cropped).jpg|Royal Quinta of Caxias File:Pena National Palace - Sintra - Palácio Nacional da Pena (15842491914) (cropped).jpg|Pena National Palace File:Hotel Museu do Farol de Santa Marta IMG 7103 (2497377933) (cropped).jpg|Casa de Santa Maria File:Cascais, the town hall (cropped).JPG|Cascais Town Museum File:Palácio Marquês de Pombal - Oeiras - Portugal (37512977350) (cropped).jpg|Palace of the Marquês de Pombal in Oeiras File:Cascata do Palacio do Marques.jpg|Gardens at the Palace of the Marquês de Pombal File:Farol de Santa Marta, Cascais. 02-20 (cropped).jpg|Forte de Santa Marta File:Cascais - Portugal 003 (cropped).jpg|King Luís I Foundation & Cultural Center File:Museu de História Natural de Sintra Exposição (cropped).jpg|Sintra Natural History Museum File:Aqu rio Vasco da Gama (Portugal) (80884059) (cropped).jpg|Aquário Vasco da Gama File:NewsMuseum.JPG|NewsMuseum File:Exiles Memorial Center in Estoril, Portugal 20200112 03.jpg|Exiles Memorial Center File:Pena_National_Palace_- _Sintra_-_Palácio_Nacional_da_Pena_(15842491914)_(cropped).jpg|Palácio da Pena File:Europa - Portugal - Lisboa - Mafra - Palacio.jpg|Royal Palatial Complex of Mafra UNESCO mirası === Mutfak === Portekiz mutfağı, pirinç, patates, ekmek, et, deniz ürünleri ve balık kullanılan çeşitli tariflerle zengin bir mutfaktır. Portekizlilerin özellikle Morina balığından yapılmış yemekleri çok sevdikleri ve Portekiz’de bacalhau denen bu yemeklerin yılın her günü için farklı olmak üzere 365 değişik şekilde pişirildiği söylenir. Pastéis de Bacalhau, Bacalhau à Brás ve Bacalhau à Gomes de Sá en popüler tariflerdir. Diğer iki popüler balık tarifi ızgara sardalye ve soğan, sarımsak, defne yaprağı, patates, domates, biber, maydanoz veya kişniş karışımı ile birkaç balık türünden yapılan domatesli bir çeşit güveç olan caldeirada’dır. küçükresim|sağ| Lizbon'da Pasteis de Nata Portekiz pasta sanatının kökeni ülkeye yayılmış birçok Orta Çağ Katolik manastırındadır. Çok az malzeme (çoğunlukla badem, vanilya, tarçın, un, yumurta ve biraz likör) kullanan bu manastırlar, olağanüstü geniş yelpazede farklı hamur işleri yaratmayı başardılar ki bunlardan Lizbon’un pastéis de Belém (veya pastéis de Nata) ve Aveiro’nun Ovos-Moles gibi tatlı ve kekleri çok revaçtadır. Yumurtalı Portekiz turtası olarak da bilinen Pastéis de Nata'nın tarihi 17. yüzyıla kadar uzanır. Bu tatlı Jerónimos Manastırı'ndaki rahipler tarafından bulunmuştur. Portekiz’in kendine özgü fast-food tarzı yemeği ise Porto’nun Francesinha‘sı (Frenchie), yine Porto'dan geleneksel yemek "Tripas à moda do Porto" ve "bifanas" (ızgara domuz) veya ülke çapında iyi bilinen prego (ızgara dana eti) sandviç'ler yer alır. Sığır, domuz, kuzu, keçi veya tavuktan yapılan tipik Portekiz et tarifleri arasında et, pirinç, patates ve diğer sebzelerin haşlanmasıyla yapılan Cozido à Portuguesa, et ve sosis parçaları ile kuru fasulyeden yapılan ve beyaz pirinçli pilav ile servis edilen Feijoada, Frango de churrasco, Leitão (süt domuzu kızartması), Chanfana ve Carne de porco à alentejana ve Espetadas bulunur. Çok popüler bir kuzey yemeği Dobrada, beyaz fasulye ve havuçlu güveçli işkembedir ve genellikle buğulanmış beyaz pirinçle servis edilir. Peri-peri tavuk, pilav ve sebzelerle servis edilen, Portekiz'in her yerinde sevilen ancak en çok Algarve bölgesinde yaygın olan baharatlı bir közde tavuk yemeğidir. Portekiz şarapları, Portekiz'i tanrıları Bacchus ile özdeş tutan Romalıların zamanından beri uluslararası olarak tanınmıştı. Günümüzde şarapseverler tarafından çok iyi tanınan birçok şarap çeşidi, uluslararası ödüller kazanmıştır. Tanınmış birçok Portekiz şarabı dünyanın en iyi şarapları arasında sayılır: Vinho Verde, Vinho Alvarinho, Vinho do Douro, Vinho do Alentejo, Vinho do Dão, Vinho da Bairrada ve tatlı Porto şarabı, Madeira şarabı ile Setúbal’ın Moscatel şarabı ile Favaios (Douro). Porto ve Madeira, özellikle dünya çapında çok çeşitli yerlerde takdir edilmektedir. Dünyada yaygın pazarlanan Porto şarabını Vinho Verde izler. Artan uluslararası talebe cevap verecek şekilde Vinho Verde ihracatı artış göstermektedir. Portekiz mutfağı çok çeşitlidir ve farklı bölgelerin kendi geleneksel yemekleri vardır. Portekizliler iyi yemek kültürüne sahiptir ve ülke genelinde sayısız iyi restoran ve tipik küçük tasquinhalar vardır. == Spor == sol|küçükresim|Luís Figo: Portekiz millî takım eski kaptanı Futbol Portekiz’de en popüler spor dalıdır. Ekim 2011 itibarıyla Portekiz millî futbol takımı, FIFA üyesi 208 ülke millî takımları arasında, FIFA Dünya Sıralaması'nda 8. sıradadır. Efsanevi Eusébio hâlâ Portekiz futbolunun unutulmaz sembolüdür. Luís Figo, FIFA tarafından 2001’de yılın oyuncusu seçilmiştir. Rui Costa ve Cristiano Ronaldo önemli oyuncular arasında sayılır. Vítor Baía tüm Avrupa kulüpler kupaları dahil olmak üzere tarihte en çok kupa kazanmış oyuncudur. Ayrıca José Mourinho futbol tarihinin en başarılı ve en çok kazanan teknik direktörlerinden sayılır. Portekiz’in en üst düzey futbol karşılaşmaları Superliga’da yapılmaktadır. Önemli futbol kulüpleri arasında SL Benfica, FC Porto ve Sporting CP sayılabilir. “2004 Avrupa Futbol Şampiyonası”’na ev sahipliği yapan Portekiz neredeyse kupayı da kazanıyordu. Final maçında Yunanistan sürpriz bir galibiyet kazanarak ilk defa Avrupa kupasını kazandı. Portekiz millî futbol takımı FIFA Dünya Kupası’nda iki kere yarı finale kaldı. İlki Eusebio’nun 9 golle gol kralı olduğu 1966’da, ikincisi de 2006’dadır. 2006 yılı yarı finalinde Fransa’ya yenilen Portekiz, daha sonra Almanya’ya da yenilerek dördüncü olabilmiştir. Son olarak 2016 yılında Fransa'da düzenlenen Euro 2016 turnuvasında ev sahibi Fransa'yı yenerek şampiyonluğa ulaşmıştır. Futboldan başka basketbol, yüzme, atletizm, tenis, jimnastik, futsal, paten hokeyi (rink hokeyi), hentbol, voleybol ve ragbi gibi birçok branşta profesyonel spor karşılaşmaları ve şampiyonalar düzenlenmektedir. En önemli yarışı “Volta a Portugal” (Portekiz Bisiklet Turu) ile bisiklet sporu ve atletizm en popüler sporlar arasındadır. Paten hokeyinde Portekiz, 15 Dünya ve 20 Avrupa şampiyonluğuyla dünyanın en çok kupa kazanan ülkesidir. Ragbi’de de birçok kupa kazanan Portekiz Temmuz 2006 itibarıyla 5 Avrupa şampiyonası kazanmıştır. Güneşli Algarve bölgesinde yapılan "Algarve Open" golf turnuvası da önemli spor etkinliklerindendir. Lizbon yakınındaki Estoril’de bulunan Autódromo Fernanda Pires da Silva, içlerinde Dünya Motosiklet Şampiyonası ile A1 Grand Prix gibi birçok motor sporunun yapıldığı en önemli yarış pistidir. Portekiz Rallisi ve Madeira Rallisi ile birlikte Baja Portugal 1000 ve Lizbon- Dakar off-road yarışları da uluslararası alanda tanınır. Triatlon dalında Dünya Kupası lideri Vanessa Fernandes sayesinde önemli adımlar atılmaktadır. Judo ve boks branşlarında da Portekiz uluslararası karşılaşmalarda madalyalar kazanmıştır. Ülkede "Jogo do Pau" (Portekiz Sopa Dövüşü) diye bilinen eski bir dövüş sanatı vardır. Kendini koruma amacıyla yapılan bu spor, genellikle genç kadınlar için çıkan anlaşmazlıkları çözmek isteyen delikanlıların yaptıkları düellolarda kullanılırdı. Doğuşu Orta Çağ’a dayanan Jogo do Pau’da silah olarak tahta sopalar kullanılır. "Jogos Populares" gibi diğer geleneksel sporlar da zevk için hâlâ yapılmaktadır. == Festivaller ve bayramlar == Portekiz’de yaz mevsiminde festivaller önemli yer tutar. Her şehrin ve kasabanın kendi festivali vardır. Özellikle Haziran ayı festivalleri çok popülerdir. Bu aydaki festivaller Santos Populares (popüler azizler) diye bilinen üç azize, Padovalı Antonio, Vaftizci Yuhanna ve Simun Petrus'a adanır ve tüm Portekiz’de yapılır. Pagan gelenekten gelen bu festivallerin azizlerle nasıl birleştirildiği bilinmemektedir. Büyük olasılıkla Hristiyanlık bölgeye yayılmadan önce bu eğlenceler Roma tanrıları ya da yerel tanrılar adına yapılmaktaydı. Festivallerin ortak özellikleri şarap, água-pé (bir çeşit sulandırılmış şarap), geleneksel ekmek ve sardalya, düğünler, geleneksel sokak dansları, ateş, havai fişekler ve kutlamalardır. == Yararlı bilgiler == * Resmî tarih yazılış şekli: YYYY/AA/GG (örn. 2006/06/20) * Gündelik kullanım tarih yazılış şekli: GG/AA/YYYY (örn. 20/06/2006), tarihler şu şekilde yazılır: GG de AA de YYYY (örn. 1 de Janeiro de 2005) * Ondalıkları ayırmak için virgül kullanılır: 123,45 * Binlikler resmî olarak boşluk bırakılarak ayrılır - 10 000 - ancak nokta da hâlâ kullanılır - 10.000. * Para birimi Eurodur, (kısaltması €'dir). Avro 100 cêntimos ‘a bölünür. * Avro işareti tutardan önce ya da sonra kullanılabilir, kuruş bölümü nokta ya da virgül ile ayrılabilir: 10,95 € - € 10,95 - € 10.95 - 10.95 € * Posta kodu: 4+3 rakamdan oluşur, arada tire (kısa çizgi) kullanılır (2000-100 gibi). == Kaynakça == === Kullanılan Kaynaklar === === Sources === * * * * * * * * * * * * * * == Dış bağlantılar == * Portekiz fotoğrafları * Portekiz haritası * Hava tahmini Kategori:Akdeniz İçin Birlik ülkeleri Kategori:Portekizce konuşan bölgeler ve ülkeler Kategori:Güney Avrupa ülkeleri
Mozilla Thunderbird, Mozilla Vakfı tarafından geliştirilen, farklı platformlarda çalışabilen, özgür ve açık kaynak kodlu bir e-posta, haber grubu, RSS ve sohbet istemcisidir. Thunderbird projesinin stratejisi Mozilla Firefox web tarayıcısını temel alır. Thunderbird, Ubuntu gibi birçok masaüstü Linux dağıtımında varsayılan e-posta istemcisi olarak gelir. 7 Aralık 2004'te çıkan Thunderbird 1.0 sürümü üç gün içinde 500.000'den fazla indirildi. 10 gün içinde bu sayı 1.000.000'a ulaştı. 1 Aralık 2015'te Thunderbird geçici olarak Mozilla'dan ayrılsa da 9 Mayıs 2017'de yeniden Mozilla çatısı altına döndü. Başlangıça Minotaur olarak anılan, daha sonra Mozilla Firefox'un özgün adı olan Phoenix adı altında geliştirilmesi sürdürülen yazılım, ilk başlarda beklenen ilerlemeyi gösteremedi. Zamanla gelen başarılar ve yazılımın adının Mozilla Thunderbird olarak değiştirilmesiyle çalışmalar sürdürüldü. Thunderbird PGP şifrelemesini ve istatistiksel yığın ileti süzme yöntemini destekliyor. 24 Ocak 2020 tarihinde yayınlanan 68.4.2 sürümü ile karanlık tema konusunda geliştirmeler yapılmıştır. Bununla birlikte bazı hata düzeltmeleri yapılmıştır. == Özellikleri == *Eklenti desteği * Çöp posta süzgeci * Dolandırıcılığa karşı koruma * Gelişmiş güvenlik koruması (postaları gelişmiş şifreleme ve sayısal imzalama yöntemleri ile korur) * Gelişmiş etiketleme (kelimelerle ve renklerle iletiler etiketlenebilir) == Kaynakça == == Dış bağlantılar == *Thunderbird eklentleri * Outlook ve Outlook Express'ten Thunderbird'e yelken açmak (pardus-wiki.org - web arşivi) * Thunderbird ve Firefox'ta Profil Aktarmak (ODTÜ Bilgisayar Topluluğu E-Bergi) * Thunderbird'e giriş rehberi * Mozilla Türkiye ağ sayfası Thunderbird Kategori:RSS okuyucu Kategori:2003 yazılımları Kategori:Ücretsiz çapraz platform yazılımları Kategori:Özgür çokdilli yazılımlar Kategori:C++ ile programlanmış ücretsiz yazılımlar Kategori:OS/2 yazılımları Kategori:Taşınabilir yazılım Kategori:Windows e-posta istemcileri Kategori:Linux e-posta istemcileri Kategori:Mac OS X e-posta istemcileri Kategori:Özgür Usenet istemcileri Kategori:Özgür e-posta istemcileri Kategori:SQLite kullanan yazılımlar Kategori:XUL kullanan yazılımlar Kategori:Mozilla Kamu Lisansı kullanan yazılımlar
Çölyak hastalığı (ya da glüten Enteropatisi); bağırsaklardaki besin emilimini sağlayan villus denilen yapıların bozulmasına sebep olan ve dolayısıyla da yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir sindirim sistemi hastalığıdır. == Belirtileri == Küçük çocuklarda kusma, ishal, karın şişliği, iştahsızlık, kilo alamama ve boy uzamasında yavaşlama gibi tipik belirtilerle ortaya çıkabileceği gibi daha ileri yaşlarda sadece kansızlık, boy kısalığı, kemik zayıflığı ve nedeni bilinemeyen karaciğer hastalığı, şiddetli karın ağrıları, gaz problemleri gibi çok değişik belirtilerle de kendini gösterir. Çölyak hastası olan kişiler buğdayda, arpada, çavdarda ve kesin olmamakla birlikte yulafta bulunan ve glüten olarak adlandırılan bir proteine tahammül edememektedir. Eğer glütenli bir ürün tüketirlerse karın ağrıları olabilir. Çölyaklı hastalar glüten içeren yiyecekler yediklerinde, onların bağışıklık sistemleri bunu ince bağırsaklara zarar vererek yanıtlar. Özellikle çok küçük ve parmak şekline benzeyen villus olarak adlandırılan ince bağırsaktaki emilimi sağlayan yapılar kaybolur (düzleşir ve görevini yapamaz hale gelir). Yiyeceklerdeki besinler bu villuslardan geçerek kan dolaşımı içine emilirler. Villuslar olmadan kişi; ne kadar yiyecek yerse yesin; beslenemez. Vücudun kendi bağışıklık sistemine zarar vermesinden dolayı çölyak hastalığı oto-immün sistem rahatsızlığı olarak düşünülmektedir. Bununla birlikte, yiyeceklerin emilememesinden dolayı sindirim rahatsızlığı olarak da sınıflandırılabilmektedir. == Tanı yöntemi == Çölyak hastalığının kesin tanısı ancak deneyimli bir gastroenterolog tarafından yapılacak kan tahlilleri ve ince bağırsak biyopsisi ile tanımlanabilir. Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır, yani ailevi kalıtım söz konusudur. Bazen hastalık bir ameliyat, çocuk doğumu, hamilelik, viral enfeksiyon ya da şiddetli duygusal stresten sonra tetiklenebildiği gibi ilk seferde de aktif olabilir. Hastalık yaşamının herhangi bölümünde ortaya çıkabilmektedir. Çölyak kimi kişilerde çocukluk, kimilerinde ergenlik, kimilerinde ise orta yaş grubunda ortaya çıkabilmektedir. == Tedavi şekli == Tanı konulduktan sonraki aşamada uyulması gereken tek tedavi yöntemi ise size uzman hekim tarafından önerilen glüten içermeyen besinlerle beslenmektir. Glüten buğday, arpa, çavdar ve yulafta bulunduğu için bu gıdalardan ömür boyu uzak durmak gereklidir. Çölyaklı kişiler normal ekmek, makarna, pasta, börek, bisküvi ve benzeri çok sayıda gıdayı yememek durumundadır. == Çölyak hastaları için güvenli yiyecekler == * Tüm sebzeler. * Tüm meyveler. * Tüm bakliyatlar. * Tüm katkısız katı ve sıvı yağlar. * Yumurta, bal, reçel, basit toz şeker, zeytin. * Et, balık, tavuk (Bu ürünler katkılı olmadıkları gibi daha önce unla kızartılmış bir yağda kızartılıp işleme tabi tutulmadığı sürece güvenle tüketilebilir.) * Una batırılmamış konserve çeşitleri. * Mısır, pirinç ve patates. Bunlar hem tüketilebilir hem de unları besin hazırlamada kullanılabilir. Ayrıca kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği tek başına tüketilebileceği gibi unları da güvenle tüketilebilir. * Karabuğday unu. * Evde çekilmiş güvenli baharatlar. == Çölyak hastalığı diyet tedavisinde tüketilmesi yasak besinler == * Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü ürün. * Un, bulgur, bulgur pilavı, irmik, irmik tatlısı, makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, glüten içeren hazır salça, soslar, tarhana çorbası, yarma. * Galeta ununa veya buğday ununa batırılarak kızartılmış tavuk ve balık gibi et ürünleri. * Malt kullanılan alkollü içecekler, (bira, votka, cin vb.) Özellikle bira yapımında arpa kullanıldığı için içeriğinde glüten barındırmaktadır. * Hazır kahve ve paketli çaylarda kıvam arttırıcı buğday unu kullanıldığı için tüketilmemelidir. * Glüten içeren şalgam suyu. (Piyasada glütensiz şalgam suyu satışı yapılmaktadır) * Glüten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler. (Hazır köftelerde buğday unu vardır) * Hazır yoğurtlar. (Çölyaklı olanlar ev yoğurdu yapmalıdırlar) * Çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların bazılarında glüten bulunabilmektedir. Bunlar yenilmeden önce muhakkak ürün hakkında bilgi edinilmelidir. Satın alınacak ürünlerin ambalajındaki içindekiler bölümü okunmalıdır. Bazı gıdaların içindekiler bölümünde alerjen uyarısında glüten içerdiği veya içermediği yazmayabilir. Ambalajın bir başka yerinde yazabilmektedir. Bu nedenle alınan ürün tüketilmeden önce mutlaka detaylıca kontrol edilmelidir. * Tuzlu ve soslu kuruyemişler glütenle (buğday unu ile) yapıştırıldığı için tüketmekten kaçınılmalıdır. Ancak bunların glütenle işlem görmemiş hali, glüten içermeyen kuruyemişler serbesttir. Özellikle paketli kuruyemişler glüten bulaşmış makinalarda üretildiği için glüten bulaşabilir. * Sirke. (sirke yapımında bulgur ya da ekmek mayalama amaçlı katıldığı için özellikle nohut ile mayalanan sirkeler tüketilmelidir) Habertürk TV kanalında "Güne Bakış" adlı programa katılan Canan Karatay, çölyak vakalarının arttığını ifade etmiştir. Bazı gıda firmaları ürünlerinde glüten içermeyen gıdalar üretmeye başladı ve azda olsa marketlerde glütensiz ürünler yavaş yavaş yerini almaya başladı. Glütensiz ürünler glütenli ürünlere göre daha pahalıdır ve ulaşılabilmesi zordur. Çölyaklı olanlar bu durumdan rahatsızlık duyarlar. Çölyak "zengin hastalığı" olarak da bilinmektedir. Toplumda çölyak bilinen bir hastalık olmadığı için bu hastalığı olanlar toplumda kendilerini ifade etmede zorluk yaşarlar. == Ayrıca bakınız == * Glütensiz ve kazeinsiz diyet == Dış bağlantılar == * https://web.archive.org/web/20141211143825/http://www.colyak.web.tr/ * http://www.colyak.org.tr Kategori:Otoimmün hastalıklar Kategori:Gastroenteroloji Kategori:Çocuk hastalıkları Kategori:Malnütrisyon
Tarayıcı Savaşları, elektronik cihazların İnternete bağlanırken kullandıkları yazılımlar olan ağ tarayıcısı üreticisi şirketler arasında yaşanan, ve pazar payını elinde tutmak ya da arttırmak için girişilen yarış dönemlerine verilen addır. Bilişim tarihinde üç adet tarayıcı savaşı söz konusudur. Bunlardan birincisi Dünya Çapında Ağ'ın (DÇA) ilk on yılında yaşanan, Netscape şirketinin Navigator (Kılavuz) adlı ağ tarayıcısı ile Microsoft şirketinin Internet Explorer (IE) ağ tarayıcısı arasındaki çekişmedir. İkincisi ve halen devam etmekte bulunanı, daha fazla şirket arasında yaşanmaktadır. Üçüncü savaş ise, cep telefonları ve tablet bilgisayarlar gibi, kişisel bilgisayarlar dışındaki cihazlarda kullanılan mobil tarayıcılar arasında yaşanmaktadır. == I. Tarayıcı Savaşı == === Savaşın başlangıcı === 1995 yılına gelindiğinde Dünya Çapında Ağ'ın (DÇA: İng. World Wide Web (WWW)) bilinirliği iyice artmıştı. Ağ taramasında o zamanların "standardı" sayılan Netscape Navigator, üniversiteler tarafından geliştirilen Mosaic ve Lynx gibi tarayıcılarla yarışıyordu. Netscape Navigator'ın başarısını ve DÇA'nın potansiyelini gören Microsoft, Mosaic'i Internet Explorer (IE) 1.0'ın temeli biçimine sokarak Microsoft Windows 95'in bir bileşeni olarak Ağustos 1995'te piyasaya sürdü. IE'nin 2.0 sürümünün sunulmasıyla çekişme başladı. Daha sonra "Netscape Communicator" olarak yeniden adlandırılan Netscape Navigator ve IE'nin yeni sürümleri, bunu izleyen birkaç yıl içerisinde büyük bir hızla ve arka arkaya piyasaya sürüldü. Yenilikler, genelde hataların giderilmesi biçimindeydi. Bu nedenle bu tarayıcılar çok düzgün işlemiyordu. Sık sık yaşanan çökme olayları ve ortaya çıkan güvenlik açıkları kullanıcıların başlarını ağrıttı. 1996 yılında IE 3.0'ın çıkmasıyla rekabet daha da kızıştı. Bu sürümde betik (İng. script) ve Geçişli Biçem Sayfası (CSS) desteği bulunuyordu. O zamanlarda ağ sayfası tasarlayanlar için sayfaların altına "En iyi görüntü Netscape ile elde edilir" ya da "En iyi görüntü Internet Explorer ile elde edilir" yazmak genel tutumdu. Buna karşı çıkan kullanıcılar ise "hangi ağ tarayıcısıyla olursa olsun" düşüncesiyle yola çıkarak "En iyi görüntü herhangi bir tarayıcıyla elde edilir" hareketini başlattılar. === Microsoft'un Netscape karşısındaki üstünlükleri === Microsoft'un tarayıcı savaşlarında iki noktada üstünlüğü vardı. * Birincisi "kaynak" konusuydu. Netscape pazarın %90'ını elinde bulunduruyorken ve kullanıcıların çoğunun kafasında Netscape için olumlu düşünceler varken, Netscape sadece "ufak" bir kuruluştu. Netscape'in gelirleri, ağ tarayıcısı Navigator ve onun türevi ürünlerin getirilerinden öteye geçemezken, bu gelir Microsoft'un sadece faizden elde ettiği gelirleri bile hiçbir zaman aşamadı. * İkinci ve daha önemli olan üstünlük ise Microsoft'un işletim sistemi pazarında tekel olmasıydı. Elinde bulunan bu üstünlüğü değerlendiren Microsoft, her Windows işletim sistemi ile IE'yi "demetleyerek" baskın duruma geçti. IE artık Netscape'in yanında "seçenek" olarak değil, birincil ağ tarayıcısı olarak sunuluyordu. Windows işletim sisteminden elde edilen gelirler IE'nin geliştirilmesine aktarıldı. Sonuçta, IE ile Netscape arasında yazılımların sundukları açısından büyük bir farklılık kalmadı. Kullanıcılar zaten aldıkları bilgisayarlarda kurulu olarak gelen IE yerine başka bir tarayıcıyı indirmek gibi bir gereksinim duymamaya başladı. === Microsoft'un çalımları === Microsoft'un Netscape'i çökerten diğer girişimleri ise şunlardı: * Netscape'in tarayıcı pazarlamasında izlediği yol tarayıcının ücretsiz olarak dağıtılması biçimindeydi. Ortada sadece sunucu yazılımı satışından elde edilen gelir vardı. Bunu anlayan Microsoft, Netscape'in gelir kaynaklarını baltalayacak biçimde ücretsiz olarak sunucu yazılımı sunmaya başladı. Zamanla Microsoft Windows NT daha çok kullanılmaya başlandı ve Netscape'in gelirleri kesildi. * Microsoft, bilgisayar satıcılarıyla, satılan bilgisayarlarının masaüstlerinde IE simgesi bulunması ve Netscape simgelerini kullananların cezalandırılması yönünde sözleşmeler imzaladı. * Microsoft, İSS'lerin tarayıcının başlık çubuğunda kendi adlarını taşıyan IE sunmalarını kolaylaştırdı. ("Turk.net tarafından sağlanan Microsoft Internet Explorer" gibi.) Böylece İSS'ler kullanıcılarına Netscape değil, IE kullanmayı özendiriyordu. * Microsoft IE'de daha iyi görünen sayfalar hazırlayan tasarım yazılımı Microsoft FrontPage'i piyasaya sürdü. FrontPage'in hafif sürümü ücretsizdi. * Microsoft IE'ye Geçişli Biçem Sayfası (CSS) desteği ve tasarım yazılımları tarafından oluşturulan dağınık HTML'ye Netscape'ten daha az duyarlı olma özelliğini ekledi. Böylece geliştiriciler sayfaların kaynağını düzenlemektense, IE için sayfalar hazırlamaya başladılar. 1998'in sonunda Netscape'in pazar payı liderliğini Internet Explorer'a kaptırmasıyla sona eren bu süreci başlatan bu etkiler, daha sonra bir Microsoft yöneticisi tarafından "Netscape'in hava desteğinin kesilmesi" olarak değerlendirildi. Netscape kısa süre sonra AOL tarafından 4.2 milyar dolara satın alındı. Pazarın yeni önderi olan Internet Explorer, 2002 yılında, Netscape'in en iyi zamanlarında bile yakalayamadığı %98'lik pazar payına ulaştı. Microsoft'un bu sırada ortaya koyduğu davranışlar, tekel yasalarının hiçe sayılması ve işletim sistemi pazarından tekel olma durumunun kötüye kullanıldığı yönündeki eleştirilere destek sağlar nitelikteydi. Bu kadar büyük oranda kullanılan Internet Explorer bu savaşı kazanmış oldu. Ancak bu noktadan sonra Microsoft'un IE'nin geliştirilmesine yatırım yapmamasıyla, ağ tarayıcılarındaki gelişim durdu. === Sonuç === Sonuçta iki tür "kötü durum" güçlendi: * Özellikler ve hatalar: Savaş öncesi tarayıcılar özellikleriyle değerlendirilirdi. Bir tarayıcıda olup diğerinde olmayan özellik, olmayanın hanesine "geride kalmışlık" olarak yazılırdı. Gelişim yönünde artık eskisi kadar harcanmayan para ve emek, yazılımların (genelde IE'nin) hatalarla dolu olmasına neden oldu. * Ölçülere uyma ve yeni ölçü yaratma: Ağ tarayıcıların Dünya Çapında Ağ Birliği gibi kurulların ortaya koyduğu hiper metin işaretleme ölçüleri ve görsel kurallara uyması beklenirdi. Ancak tek taraflı geliştirilen işaretlemeler, diğer tarayıcıların bunları düzgün göstermelerini engelledi. (Örneğin, imi ile kayan yazı oluşturmak.) Ağ standartları, tek tarayıcı egemenliği ile geri plana atıldı. Internet Explorer 6.0; Geçişli Biçem Sayfası, PNG görüntü biçimi ve XHTML gibi biçimleri düzgün olarak gösteremiyor. Bu ise geliştiricilerin gereksiz ve kullanışsız yöntemler kullanmalarına yol açıyor. Çoğu kişi sayfaları standartlara göre değil, IE'de düzgün görünüp görünmediğine göre düzenliyor. Bunlara ek olarak, Microsoft bugün birçok sayfanın düzgün görüntülenmemesine neden olan VBScript ve ActiveX gibi tarayıcı eklentilerini geliştirdi. En gülünç durum ise, birçok deneyimsiz kullanıcının, sadece adında 'Internet' sözcüğü geçtiği için Internet Explorer yazılımını 'İnternet' sanması. (Windows 95 ile desteklenen Internet Explorer sürümünün adı gerçekten The Internet [İnternet] idi.) Gerçekte İnternet, Dünya Çapında Ağ'a bağlı bilgisayarların tümünün oluşturduğu ortam; Internet Explorer ise burada yer alan sayfaları göstermeye yarayan birçok yazılımdan sadece biri. == II. Tarayıcı Savaşı == 1998 yılında Netscape geliştiricileri yazılımlarının kaynak kodlarını açarak "Mozilla" olarak yeniden adlandırdılar. Mozilla kısa sürede birçok yeni özellikle donatıldı. 2003 yılında 1.0 sürümüne ulaşan Mozilla, en gözde açık kaynaklı yazılımlar arasındaki yerini aldı. Daha sonra Mozilla'nın türevi olan ve geliştirilmesinde ağ taramasına yoğunlaşılan Mozilla Firefox; Windows, Linux, Mac OS ve diğer işletim sistemlerinde kullanılmaya başlandı. KDE'nin bir parçası olan UNIX tabanlı Konqueror, Unix benzeri sistemler üzerinden Mozilla Vakfı ve tarayıcısı Firefox ile yarışıyor. Macintosh'un öntanımlı ağ tarayıcısı olan Safari de Konqueror'ın KHTML kaynak okuma ve görüntüleme altyapısını kullanıyor. Opera pazarda çok küçük bir paya sahip olmasına rağmen işletim sistemi eski olan bilgisayarlarda ve Geniş ekranlı cep telefonlarında çok kullanılıyor. Microsoft 2003 yılında yaptığı bir açıklamayla, Internet Explorer Servis Paketi 1'in işletim sistemiyle bütünleşik olmayan son sürüm olacağını, bundan sonraki gelişmelerin Windows Vista'ya bağımlı olacağını duyurdu. 2008'in sonlarında ise Google yeni tarayıcısını (Google Chrome) üreterek tarayıcı savaşlarında yerini aldı. 2009 yılında Internet Explorer 8'inde gelmesiyle tarayıcı savaşları daha da hız kazandı. 2009-2010 yıllarında savaş bir kez daha başladı ancak bu sefer daha fazla tarayıcı ve daha fazla şirketle Google Internet Explorer ile savaşırken Firefox güncellemelerini hızlandırdı. 17 Kasım 2011'de Google Firefox'a çok yaklaştı hatta geçti ama geriledi. == Mobil Tarayıcıları Savaşı == Şu an devam etmekte olan mobil tarayıcı savaşının oyuncuları Microsoft Edge, Opera, Opera Mini, Opera Touch, Mozilla Firefox, Brave Browser, Vivaldi, Mint Browser, Google Chrome ve Safari'dir. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Ağ tarayıcılarının kullanım oranları * Google Chrome tarayıcısı resmi İnternet sitesi * Microsoft Internet Explorer tarayıcısı resmi İnternet sitesi * Mozilla Firefox tarayıcısı resmi İnternet sitesi * Opera tarayıcısı resmi İnternet sitesi * Apple Safari tarayıcısı resmi İnternet sitesi Kategori:İnternet terimleri Savaş Kategori:Yazılım savaşları
Venüs, Güneş Sisteminde, Güneş'e uzaklık bakımından ikinci sıradaki, sıcaklık bakımından da birinci sıradaki gezegendir. Güneşe uzaklık bakımından ikinci sırada olmasına rağmen en sıcak gezegen olmasının nedeni de atmosferinin gelen güneş ışınlarının dışarı çıkmasına izin vermemesidir. Ayrıca Zühre, Çolpan veya Çoban Yıldızı olarak da bilinir. Bu gezegen adını Eski Roma tanrıçası Venüs (Eski Yunan Mitolojisi'nde Afrodit)'ten almıştır. Venüs'ün astronomik sembolü ise kadınlık sembolü ile aynıdır. Venüs, kendi ekseni etrafında, Güneş Sistemi'ndeki diğer tüm gezegenlerin aksi istikametinde döner. Güneş etrafındaki dönüşünü 224.7 Dünya gününde tamamlar. Büyüklüğü açısından Dünya ile benzerlik gösterdiğinden Dünya ile kardeş gezegen veya dünyanın ikizi olarak da bilinmektedir. Gökyüzünde Güneş'e yakın konumda bulunduğundan ve yörüngesi Dünya'nınkine göre Güneş'e daha yakın olduğundan, yeryüzünden sadece Güneş doğmadan önce veya battıktan sonra görülebilir. Bu yüzden Venüs, Akşam Yıldızı, Sabah Yıldızı veya Tan Yıldızı olarak da isimlendirilir. Çoban Yıldızı da denmektedir. Görülebildiği zamanlar, gökyüzündeki en parlak cisim olarak dikkat çeker. == Venüs'ün tanınmasının tarihçesi == Venüs, Ay, Güneş, Merkür, Mars, Jüpiter, ve Satürn ile birlikte, görünür hareketlerinin diğer yıldızlardan farklılığıyla tanınan 7 gök cisminden biri olarak gösterilir. Bu yönüyle, antik gök bilim için olduğu kadar astroloji açısından da önem taşıyan gezegen, birçok dilde haftanın yedi gününe adını veren gök cisimlerinden biri olarak, tarih öncesinden günümüze insan kültüründe yerini korumuştur. Günümüze ulaşan en eski gök bilimsel belge olan ve MÖ 7. yüzyıla ait olduğu sanılan Ammisaduqa tabletinde Babillilerin MÖ 1700-1400 yılları arasında yaptıkları Venüs gözlemlerinden söz edilir. Eski Mezopotamya, Orta Amerika ve Uzak Doğu kültürlerinde Venüs'ün önemli bir yeri olmuştur. Eski Yunan'da sabah yıldızı olarak görüldüğünde 'Phosphorus', akşam yıldızı olarak görüldüğünde ise 'Hesperus' olmak üzere iki ayrı ad taşımaktaydı. Pisagor sayesinde bu iki yıldızın aslında aynı gök cismi olduğunu öğrenen ilk çağ dünyası, Venüs ve Merkür'ün Güneş çevresinde döndüğünü ileri süren Heraklit ile ilk kez güneş merkezli görüş ile tanıştı. * 1610'da İtalyan gökbilimci Galileo Galilei basit bir teleskop yardımı ile Venüs'ün evreleri olduğunu fark etti. Daha sonraki gözlemlerinde gezegenin evrelerindeki değişikliklere paralel olarak görünür boyutunun da değiştiğini gözleyen Galilei, bu bulguları gezegenin Güneş etrafında döndüğünün kuvvetli göstergeleri olarak kabul etti. * 1761'de Rus gök bilimci Mihail Vasilyeviç Lomonosov, Venüs'ün Güneş geçişi sırasında gezegenin kenar çizgisindeki düzensizliği fark ederek bunun bir atmosferin varlığını gösterdiğini öne sürdü. * 1793'te, Alman gök bilimci Johann Schröter sonradan kendi adıyla anılacak ve Venüs atmosferinin neden olduğu anlaşılacak olan 'faz kayması' olayını gözlemledi. Bu olay, güneş ışınları ile aydınlanan kalın ve yoğun atmosferin Venüs'ün görünür kenar çizgisine eklenerek, bulunduğu konumun gerektirdiğinden farklı bir evredeymiş gibi algılanmasına neden olması sonucu ortaya çıkar. * 1932 yılında, Amerikalı araştırmacılar W. S. Adams ve T. Dunham kızılötesi tayfölçüm ile Venüs atmosferinin temel bileşeninin karbon dioksit olduğunu öğrendiler. İzleyen yıllarda Rupert Wildt, tayfölçüm verilerine dayanarak atmosferin kimyasal bileşimi yanı sıra basıncı, sıcaklığı, gezegen yüzeyiyle etkileşimi hakkında birçok tahminde bulundu. * 1956'da Robert S. Richardson gezegenden yansıyan güneş ışınlarının Doppler kaymasını ölçtüğünde, bulguların gezegenin kendi etrafında dönüş yönünün ters olduğunu gösterdiğini saptadı. * 1960'larda Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (M.I.T.) ve Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü bilim adamları mikrodalga bandında radar incelemeleri ile Venüs'ün kendi etrafında dönüş süresini duyarlı olarak ölçtüler. Aynı dönemde yeryüzünden yapılan radar incelemeleri ile gezegenin yüzey şekilleri hakkında önemli bilgi elde edildi. * 14 Eylül 2020'de Royal Astronomical Society, Venüs'te yüksek miktarda fosfin bulunduğunu açıkladı. Fosfin gazının yüksek oranlarda bulunması resmi açıklamada "Venüs'te hayatın göstergesi" olarak tanımlandı. === Venüs'e gönderilen uzay araçları === küçükresim|sol|240px|Venüs'ün morötesi ışıkta çekilmiş bir fotoğrafı * Sputnik 7 (SSCB): 4 Şubat 1961'de fırlatıldı. Başarısız. (Yer yörüngesinden ayrılamadı) * Venera 1 (SSCB): 12 Şubat 1961'de fırlatıldı. Başarısız. (Venüs'e ulaşamadan iletişim koptu. Şu anda Güneş çevresinde yörüngede) * Mariner 1 (ABD): 22 Temmuz 1962'de fırlatıldı. Başarısız. (Fırlatılmadan hemen sonra kontrolden çıkması üzerine imha edildi) * Sputnik 19 (1962AlphaPi1) (SSCB): 25 Ağustos 1962'de fırlatıldı. Başarısız. (Yer yörüngesinden ayrılma aşamasında son kademe arızalandı. 3 gün sonra Yer atmosferine girerek parçalandı.) * Mariner 2 (ABD): 27 Ağustos 1962'de fırlatıldı. İlk başarılı Venüs sondası. 201 kg ağırlığında. 14 Aralık 1962'de gezegenin 35.000 km yakınından geçti. 42 dakika süren bilimsel gözlemleri ile Venüs hakkında bilinenlere önemli yenilikler ekledi. Venüs yüzeyinin 425 °C'den sıcak olduğunu, bulut tepelerinde ise sıcaklığın düşük olduğunu saptadı. Böylece gezegen yüzeyindeki koşullarda sera etkisinin payı anlaşıldı. Gezegenin manyetik alanı bulunmadığını gösterdi. Ayrıca Venüs'e doğru yolculuğu sırasında ilk kez güneş rüzgârını inceledi, güneş patlamaları kaynaklı yüksek enerjili yüklü parçacıklar ve kozmik ışınlar ile ilgili ölçümler yaptı, gezegenler arası toz miktarının sanılandan daha az olduğunun anlaşılmasını sağladı. Şu anda Güneş çevresinde yörüngede. * Sputnik 20 (1962 AlphaTau1) (SSCB): 1 Eylül 1962'de fırlatıldı. Başarısız. (Yer yörüngesinden ayrılamadı. 5 gün sonra Yer atmosferine girerek parçalandı.) * Sputnik 21 (1962 APi) (SSCB): 12 Eylül 1962'de fırlatıldı. Başarısız. (Yer yörüngesinde iken infilak ederek parçalandı.) * Kosmos 21 (SSCB): 11 Kasım 1963'te fırlatıldı. Başarısız. (Yer yörüngesinden ayrılamadı. 3 gün sonra Yer atmosferine girerek parçalandı). Bu aracın bir Venüs sondası olduğu yalnızca bir tahmindir. Daha sonraki Venüs uçuşlarına hazırlık amaçlı bir test uçuşu da olabilir. * Kosmos 27 (SSCB): 27 Mart 1964'te fırlatıldı. Başarısız. (Yer yörüngesinden ayrılamadı.) * Zond 1 (SSCB): 4 Nisan 1964'te fırlatıldı. Başarısız. (Venüs'e ulaşamadan radyo sistemi arızalandı). Şu anda Güneş çevresinde yörüngede. * Venera 2 (SSCB): 12 Kasım 1965'te fırlatıldı. Başarısız. (Venüs'e varmak üzere iken iletişim kesildi). Şu anda Güneş çevresinde yörüngede. * Venera 3 (SSCB): 16 Kasım 1965'te fırlatıldı. Başarısız. (Venüs atmosferine girmekte iken iletişim kesildi. Venüs üzerine çarparak parçalandı.) Bir başka gezegen üzerinde bulunan en eski insan yapımı nesnedir. * Kosmos 96 (SSCB): 23 Kasım 1965'te fırlatıldı. Başarısız. (Yer yörüngesinden ayrılma için ateşleme sırasında oluşan bir patlama ile hasar gördü. 16 gün sonra Yer atmosferine girerek parçalandı.) * Venera 4 (SSCB): 12 Haziran 1967'de fırlatıldı. Venüs atmosferinden veri gönderen ilk uzay aracı. 1106 kg ağırlığında. 18 Ekim 1967'de Venüs atmosferine girdi, bir paraşüt sistemi ile yavaşlarken yanında taşımakta olduğu 2 termometre, bir barometre, bir radyo altimetre, bir atmosfer yoğunluğu ölçme cihazı, 11 gaz analiz cihazını düşüşe bıraktı ve bu cihazlardan gelen verileri yeryüzüne aktardı. Sondanın kendisi ise hidrojen ve oksijen algılayıcıları, kozmik ışın algılayıcısı yüklü parçacık algılayıcısı ve bir manyetometre taşımaktaydı. 25 km yükseklikte atmosferin yüksek sıcaklık ve basıncına dayanamayarak tahrip oldu. Atmosferin bileşimi ve ulaştığı yükseltiye kadar olan kısmına ait fizik verileri gönderdi. Bu şekilde ilk gezegenler arası yayını gerçekleştirmiş oldu. * Mariner 5(ABD): 14 Haziran 1967'de fırlatıldı. 19 Ekim 1967'de Venüs yüzeyinin 4000 km uzağından geçti. Gezegenler arası ortamda ve Venüs yakınlarında manyetik alan, yüklü parçacıklar, plazma ölçümleri yaptı; Venüs atmosferinin radyo ve morötesi bandında ışınımlarını taradı. Şu anda Güneş çevresinde yörüngede. küçükresim|300px|Venüs ile Dünya'nın boyutsal karşılaştırması * Kosmos 167 (SSCB): 17 Haziran 1967'de fırlatıldı. Başarısız. (Venera 4'e benzer şekilde tasarlanmış olan ve Venüs üzerine inmesi planlanan bu araç Yer yörüngesinden ayrılamadı ve 8 gün sonra Yer atmosferine girerek parçalandı.) * Venera 5 (SSCB): 5 Ocak 1969'da fırlatıldı. 16 Mayıs 1969'da Venüs atmosferine girdi. Venera 4'e benzer şekilde tasarlanmış 405 kg ağırlığındaki sonda, bir paraşüt sistemi ile yavaşlarken 53 dakika süreyle atmosfer hakkında veriler toplayıp gönderdi. Gezegen yüzeyine varamadan, atmosferin yüksek sıcaklık ve basıncına dayanamayarak tahrip oldu. Atmosferin bileşimi ve sondanın inebildiği 38 km yükseltiye kadar olan kısmına ait fizik verileri gönderdi. * Venera 6 (SSCB): 10 Ocak 1969'da fırlatıldı. 17 Mayıs 1969'da Venüs atmosferine girdi. Venera 4'e benzer şekilde tasarlanmış 405 kg ağırlığındaki sonda, bir paraşüt sistemi ile yavaşlarken 51 dakika süreyle atmosfer hakkında veriler toplayıp gönderdi. Gezegen yüzeyine varamadan, atmosferin yüksek sıcaklık ve basıncına dayanamayarak tahrip oldu. Atmosferin bileşimi ve sondanın inebildiği 36 km yükseltiye kadar olan kısmına ait fizik verileri gönderdi. * Venera 7 (SSCB): 17 Ağustos 1970'te fırlatıldı. 15 Aralık 1970'te Venüs atmosferine girdi. 495 kg ağırlığındaki iniş sondası bir paraşüt arızası nedeniyle 60 dakika sürmesi gereken inişini 35 dakikada tamamlayarak Venüs yüzeyine indi ve buradan 23 dakika süreyle sinyaller gönderdi. Gezegen yüzeyinde atmosfer sıcaklığının 475 °C, basıncın ise 90 atmosfer olduğunu saptadı. Böylece bir başka gezegenin yüzeyine çalışır durumda inen ve radyo yayınları yeryüzüne veri gönderen ilk uzay aracı oldu. * Kosmos 359 (SSCB): 22 Ağustos 1970'te fırlatıldı. Başarısız. (Yer yörüngesinden ayrılamadı.) * Venera 8 (SSCB): 27 Mart 1972'de fırlatıldı. 22 Temmuz 1972'de Venüs atmosferine girdi. Bir paraşüt sistemi yardımı ile inişi sırasında atmosfer hakkında veriler topladı. Değişik yükseltilerdeki rüzgâr hızını ve ışık şiddetini ölçtü. Sert atmosfer koşullarında görev süresini uzatabilmek amacıyla bir dış soğutma sisteminden yararlandı ve yüzeye inişinden sonra 50 dakika süreyle veri gönderebildi. Gezegen yüzeyinde aydınlığın fotoğraf çekilebilmesine olanak tanıyacak düzeyde olduğunu saptadı. * Kosmos 482 (SSCB): 31 Mart 1972'de fırlatıldı. Başarısız. (Yer yörüngesinden ayrılamadı.) * Mariner 10 (ABD): 3 Kasım 1973'te fırlatıldı. 5 Şubat 1974'te, daha sonraki Merkür buluşması için uygun rotayı sağlayacak şekilde Venüs yakın geçişini gerçekleştirdi. Gezegen yüzeyinin 5800 km üzerinden geçerken, çok sayıda fotoğraf çekti, Venüs'ün ilk kez mor ötesi bantta görüntülerini elde etti ve bu sayede daha önce bilinmeyen atmosfer akımlarını tanımladı, Venüs'ün dikkate değer bir manyetik alanının bulunmadığını; ancak iyonosfer ile güneş rüzgârının bir şok dalgası oluşturacak şekilde etkileştiklerini gözledi. Venüs atmosferinde hidrojen bulunduğunu ve izotop dağılımına dayanarak bu hidrojenin Güneş kaynaklı olduğunu saptadı. Atmosferin radyo dalgalarını örtme biçimini inceleyerek Venüs bulutlarının en yoğun oldukları yükseklikleri hesapladı. küçükresim|sağ|225 px|Venüs Mariner 10, Merkür gezegenine doğru yolculuğuna devam ederek bu gezegeni ziyaret eden ilk ve tek uzay aracı oldu. Yörünge değişikliği amacıyla bir gezegenin kütleçekim yardımından yararlanan, ve aynı zamanda art arda iki gezegeni başarı ile ziyaret eden ilk uzay sondası olma özelliğini kazandı. Şu anda Güneş çevresinde yörüngede dolanmaktadır. * Venera 9 (SSCB): 8 Haziran 1975'te fırlatıldı. Bir yörünge aracı ve bir iniş aracı olmak üzere iki ayrı sondadan oluşmakta idi. 20 Ekim 1975'te iki araç birbirinden ayrıldı. 22 Ekim tarihinde yörünge aracı Venüs çevresinde 48 saat dolanma süreli bir yörüngeye girerken, 2015 kg ağırlığındaki iniş aracı da, bir sürtünme ve ısı kalkanı, üç ayrı paraşüt sistemi yardımı ile inişe geçti. 2300 kg ağırlığındaki yörünge aracı mor ötesi, görünür bant, kızıl ötesi ve mikrodalga bantlarında incelemeler yapabilecek donanıma sahipti, ayrıca iniş cihazının iniş sırasında ve gezegen yüzeyinde elde ettiği verileri dünyaya aktaracak bir bağlantı istasyonu olarak tasarlanmıştı. Sert atmosfer koşullarında görev süresini uzatabilmek amacıyla bir dış soğutma sistemine sahip olan iniş aracı, 60–30 km düzeyleri arasında bulutlar bulunduğunu gözledi, atmosferde düşük oranda bulunan hidroklorik asit, hidrofluorik asit, iyot ve bromu saptadı. Yüzeye inişinden sonra 53 dakika süreyle veri gönderebildi. Taşıdığı televizyon kamerası yardımıyla Venüs yüzeyinin ilk fotoğraflarını yeryüzüne iletti. Resimlerde aşınma belirtisi göstermeyen keskin kenarlı kayalar, berrak bir atmosfer gözlendi. Venera 9 yörünge aracı şu anda Venüs çevresinde yörüngededir. * Venera 10 (SSCB): 14 Haziran 1975'te fırlatıldı. Venera 9'a benzer şekilde, bir yörünge aracı ve bir iniş aracı olmak üzere iki ayrı sondadan oluşmakta idi. 23 Ekim 1975'te iki araç birbirinden ayrıldı. 25 Ekim tarihinde yörünge aracı Venüs çevresinde 49,5 saat dolanma süreli bir yörüngeye girerken, 2015 kg ağırlığındaki iniş aracı da, bir sürtünme ve ısı kalkanı, üç ayrı paraşüt sistemi yardımı ile inişe geçti. 2300 kg ağırlığındaki yörünge aracı mor ötesi, görünür bant, kızıl ötesi ve mikrodalga bantlarında incelemeler yapabilecek donanıma, bir manyetometreye ve bir yüklü parçacık sayacına sahipti, ayrıca iniş aracının iniş sırasında ve gezegen yüzeyinde elde ettiği verileri dünyaya aktaracak bir bağlantı istasyonu olarak tasarlanmıştı. Sert atmosfer koşullarında görev süresini uzatabilmek amacıyla bir dış soğutma sistemine sahip olan iniş aracı, atmosferin fizik özellikleri üzerinde ölçümler yaptı. Yüzeye inişinden sonra 65 dakika süreyle veri gönderebildi. Taşıdığı televizyon kamerası yardımıyla Venüs yüzeyinin fotoğraflarını yeryüzüne iletti. Venera 10 yörünge aracı şu anda Venüs çevresinde yörüngededir. * Pioneer Venus 1 (Pioneer 12) (ABD): 20 Mayıs 1978'de fırlatıldı. 4 Aralık 1978 tarihinde Venüs çevresinde eliptik bir yörüngeye oturtulan 517 kg ağırlığındaki yörünge aracı, 300 W güç sağlayan güneş panelleri ile 17 değişik gözlem aygıtı çalıştırmakta idi. Gezegenin iyonosferi ve atmosferin üst katmanlarının yapısı hakkında ayrıntılı bilgi topladı, güneş rüzgârının iyonosfer ile etkileşimi ve oluşan manyetik alan üzerinde ölçümler yaptı, kütleçekimi değişimlerini kaydederek Venüs'ün iç yapısına ilişkin ipuçları elde etti. Gezegenin tamamına yakın bölümünün radar haritasını çıkardı. Yörünge ayarlamaları ile Ağustos 1992'ye dek çalışır durumda kaldı ve veri aktarmayı sürdürdü; ancak yakıtının tükenmesi sonucunda Venüs atmosferine girip parçalanarak görevini tamamladı. * Pioneer Venus 2 (Pioneer 13) (ABD): 8 Ağustos 1978'de fırlatıldı. Bir taşıyıcı üzerinde bir büyük, üç küçük atmosfer sondasından oluşmakta idi. Büyük sonda taşıyıcıdan Venüs'e ulaşmadan 25 gün önce, küçük sondalar ise 20 gün önce ayrıldı. Sondalar birbirlerinden çok az farklı rotalar izleyerek 9 Aralık 1978'de gezegenin değişik bölgelerinde atmosfere girdiler. Küçük sondalardan biri gezegenin gece yüzüne, ikincisi gündüz yüzüne, üçüncüsü ise kuzey kutup bölgesine doğru düştüler ve atmosferin değişik düzeylerinde ısı, basınç, ivme, termal ışınım ve asılı parçacık ölçümleri yaptılar. Büyük sonda gündüz yüzünde ekvatora yakın bir bölgeye doğru paraşüt yardımı ile alçaldı ve küçük sondalardakine benzer ölçümlere ek olarak atmosfer bileşenlerini tanımlama ve oranlarını belirleme, bulut yapılarını değerlendirme amaçlı incelemeler yaptı. Atmosfere en son giren taşıyıcıda ise atmosferin dış tabakalarını araştırma amaçlı iki deney aygıtı daha bulunmaktaydı. Tüm bu ölçümlerin sonuçları, Pioneer Venus 1 yörünge aracının eşzamanlı olarak yaptığı gözlemler çerçevesinde değerlendirildi. * Venera 11 (SSCB): 9 Eylül 1978'de fırlatıldı. Bir uçuş aracı ve bir iniş aracından oluşmakta idi. İki araç Venüs'e varmadan iki gün önce ayrıldılar, 25 Aralık 1978'de iniş aracı atmosfere girdi ve bir paraşüt yardımı ile gezegen üzerine yumuşak iniş yaptı. Aynı sırada gezegenin 34.000 km yakınından geçmekte olan uçuş aracı, bu sondanın iniş sırasında ve yüzeyden gönderdiği verileri yeryüzüne aktardı. Uçuş aracının ayrıca iyonosfer, gezegenler arası ortam, güneş rüzgârı üzerinde gözlemler yapma amaçlı donanımı bulunmaktaydı. İniş aracının gözlem aygıtlarının bazılarının arızalanmasına karşın, alt atmosferde Karbon monoksit varlığını saptaması, yıldırımlar gözlemesi mümkün oldu. Uçuş aracı şu anda Güneş çevresindeki yörüngesindedir. * Venera 12 (SSCB): 14 Eylül 1978'de fırlatıldı. İkizi Venera 11 gibi bir uçuş aracı ve bir iniş aracından oluşmakta idi. İki sonda Venüs'e varmadan iki gün önce ayrıldılar. İniş aracı, Venera 11'den dört gün önce, 21 Aralık 1978'de atmosfere girdi ve bir paraşüt yardımı ile gezegen üzerine yumuşak iniş yaptı. Aynı sırada gezegenin 34.000 km yakınından geçmekte olan uçuş aracı, bu sondanın iniş sırasında ve yüzeyden gönderdiği verileri 110 dakika süreyle yeryüzüne aktardı. Uçuş aracının ayrıca iyonosfer, gezegenler arası ortam, güneş rüzgârı üzerinde gözlemler yapma amaçlı donanımı bulunmaktaydı. İniş aracı, arıza nedeniyle sınırlı bilimsel veri sağladıysa da Venera 11 tarafından gönderilen bilgileri destekledi. Uçuş aracı 1980'de Bradfield kuyruklu yıldızı ile ilgili ölçümler de yaptı. Şu anda Güneş çevresindeki yörüngesindedir. * Venera 13 (SSCB): 30 Ekim 1981'de fırlatıldı. Bir uçuş aracı ve bir iniş aracından oluşmakta idi. Uçuş aracının iyonosfer, gezegenler arası ortam, güneş rüzgârı üzerinde gözlemler yapma amaçlı donanımı bulunmaktaydı. İki araç Venüs'e varmadan önce ayrıldılar, 1 Mart 1982'de iniş aracı atmosfere girdi ve bir paraşüt yardımı ile yavaşlayarak gezegen üzerine indi. Aynı sırada gezegenin yakınından geçmekte olan uçuş aracı, bu sondanın iniş sırasında ve yüzeyden gönderdiği verileri yeryüzüne aktardı. Bu veriler arasında Venüs yüzeyinin ilk renkli görüntüleri de bulunmaktaydı. Araç hareketli bir kol yardımıyla yüzeyden aldığı toprak örneğini değerlendirdi. Toprağın mekanik direncini ölçmek için bir kol, bir sismometre ve ayrıca atmosfer incelemelerini yapmak için çeşitli aygıtlardan yararlandı. Bir başka gezegenden yeryüzüne ses kayıtları gönderen ilk uzay aracı oldu. Gezegen yüzeyinin zorlu koşullarında 127 dakika işlevsel kalabildi. Uçuş aracı şu anda Güneş çevresindeki yörüngesindedir. * Venera 14 (SSCB): 4 Kasım 1981'de fırlatıldı. Venera 13 ile aynı tasarıma sahipti. 5 Mart 1982'de Venüs yüzeyine inerek ikizinin gerçekleştirdiklerine benzer incelemeler yaptı. 57 dakika süreyle veri gönderdi. Uçuş aracı şu anda Güneş çevresindeki yörüngesindedir. * Venera 15 (SSCB): 2 Haziran 1983'te fırlatıldı. 10 Ekim 1983'te Venüs çevresinde kutupsal bir yörüngeye girdi. İkizi Venera 16 ile birlikte Venüs yüzeyinin radar haritasını çıkarmaya başladı. İşlevsel kaldığı 8 ay süresinde bu iki araç gezegenin 30 derece Kuzey enleminin kuzeyinde kalan kesiminin ayrıntılı bir haritasını elde ettiler. * Venera 16 (SSCB): 7 Haziran 1983'te fırlatıldı. Venera 15 ile aynı tasarıma sahipti. 11 Ekim 1983'te Venüs çevresinde kutupsal bir yörüngeye girdi. İkizi Venera 15 ile birlikte Venüs yüzeyinin radar haritasını çıkarmaya başladı. İşlevsel kaldığı 8 ay süresinde bu iki araç gezegenin 30 derece Kuzey enleminin kuzeyinde kalan kesiminin ayrıntılı bir haritasını elde ettiler. Venera programının son uçuşu oldu. * Vega 1(SSCB): 15 Aralık 1984'te fırlatıldı. Venera programı çerçevesinde Venüs'e yönelik bir iniş uçuşu şeklinde planlanmış olan uçuş, sonradan Halley kuyruklu yıldızının 1986 geçişini izlemek amacıyla aracın taşıyıcı kısmından yararlanmak üzere değiştirildi. Yeni şekliyle bu uçuşa 'Venüs' ve 'Gallei' (Rusça, Halley kuyruklu yıldızının adı) sözcüklerinin birleştirilmesi ile 'Vega' adı verildi. 9 Haziran 1985'te Vega 1 iniş aracı ve beraberindeki balon ayrıldıktan sonra, 2500 kg ağırlığındaki taşıyıcı araç gezegenin çekim kuvvetinden yararlanarak yörüngesini 1986 yılında Halley ile buluşacak şekilde değiştirdi. Venüs iniş aracı 1500 kg ağırlığında idi. Yüzeyden alınacak örnekler üzerinde analizler yapmak üzere tasarlanmış deney setleri güçlü rüzgârlar tarafından daha sonda yüzeye inmeden önce harekete geçirildiğinden, araç yüzeyde planlanan işlevini gerçekleştiremedi. Sondanın taşıdığı bir balon, ('aerobot') 54 km yükseklikte boşluğa bırakıldı. 3,5 metre çapında ve toplam 25 kg ağırlığındaki bu balon atmosferle ilgili ölçümler yapmak üzere donatılmıştı. Gezegenin karanlık yüzüne bırakılan balon, 47 saat uçtu, ve doğal atmosfer akımlarının yardımı ile 9000 km yol aldıktan sonra gezegenin aydınlık yüzüne geçti ve güneş ışınlarının etkisi ile ısınıp patlayana kadar yeryüzündeki radyoteleskoplar tarafından kaydedilen önemli bilgiler gönderdi. Balonun dikey yöndeki beklenmedik yer değiştirmeleri, Venüs atmosferinin o güne dek bilinmeyen dikey akımlarını gün ışığına çıkardı. Vega 1 taşıyıcı aracı ise 6 Mart 1986'da Halley kuyruklu yıldızı ziyaretini gerçekleştirdi. Araç şu sırada Güneş çevresinde yörüngededir. * Vega 2 (SSCB): 21 Aralık 1984'te fırlatıldı. Vega 1 ile aynı tasarıma sahipti. İniş aracının ayrılmasının ardından Venüs çekim yardımı ile Halley kuyruklu yıldızına doğru yöneldi. İniş aracı 15 Haziran 1985'te gezegen yüzeyine indi. Yüzeyden aldığı örneklerin incelemesinde Ay yüzeyinde bulunan; ancak dünyada nadir olan anortosit-troktolit tipi mineraller saptadı. Yerden 50 km yükseklikte bırakılan balon ise iki güne yakın süre uçarak yeryüzüne bilgi gönderdi. 9 Mart 1986'da Halley kuyruklu yıldızının yanından geçen taşıyıcı araç ise şu anda Güneş çevresinde yörüngededir. küçükresim|sağ|200px|Bir Venüs Örümcek Ağının Magellan uzay sondası tarafından çekilen radar görüntüsü. Venüs'e özgü bu jeolojik yapının niteliği tam olarak bilinmemektedir. * Magellan (ABD): 4 Mayıs 1989'da fırlatıldı. 10 Ağustos 1990'da Venüs çevresinde kutupsal bir yörüngeye girdi. 4 yıllık görev süresi içinde Venüs yüzeyinin tamamına yakınının radar haritasını çıkardı. Aynı bölgeler üzerinden birden fazla geçiş yaptığı için değişik açılardan kaydettiği görüntüler birleştirilerek 3 boyutlu haritalar elde edilebildi. Gezegenin ayrıntılı bir kütleçekim alanı haritasını da çıkardı. Görev süresini tamamladığında atmosferin üst sınırına dek alçaltılarak, güneş panelleri üzerindeki sürtünme etkisi ölçümleri ile üst atmosfer yapısı hakkında bilgi edinmeye çalışıldı. Atmosferin frenlemesi nedeniyle giderek yükselti kaybeden araç iki gün sonra parçalanarak gezegen üzerine düştü. Venüs'ün jeolojisi ve yüzey şekilleri hakkında bilinenlerin önemli bir kısmı Magellan'ın sağladığı verilere dayanmaktadır. * Galileo (ABD): Jüpiter ve uydularını incelemek amacıyla 18 Ekim 1989'da fırlatılan araç kütleçekimi yardımı ile hız kazanmak üzere 2 Ekim 1990'da Venüs yakın geçişi yaptı. Gezegenin resimlerini çekti. * Cassini-Huygens (ABD): Satürn ve uydularını incelemek amacıyla 15 Ekim 1997'de fırlatılan araç kütleçekimi yardımı ile hız kazanmak üzere 26 Nisan 1998 ve 24 Haziran 1999'da iki kez Venüs yakın geçişi yaptı. 1978'de Venera 11'in Venüs atmosferinde yıldırım olarak yorumlanan gözlemlerini doğrulamak üzere atmosferde elektriksel etkinlik aradı; ancak olumlu bir bulguya rastlamadı. * MESSENGER (ABD): Merkür gezegeninin araştırılması amacıyla 3 Ağustos 2004'te fırlatılan araç, kütleçekimi yardımı ile hızı düşürülerek Merkür yörünge girişine hazırlanmak üzere 2006 ve 2007 yıllarında iki kez Venüs yakın geçişi yapacaktır. Bu geçişler sırasında bilimsel aygıtların Merkür gözlemleri öncesi test ve ayarları yapılırken, Venüs üzerinde de gözlemler yapması mümkün olacaktır. * Venus Express (ESA-Avrupa Uzay Ajansı): 9 Kasım 2005'te fırlatıldığı 1270 kg ağırlığındaki araç 11 Nisan 2006'da Venüs çevresinde yörüngeye girerek, gezegenin atmosferi üzerinde yoğunlaşan bilimsel gözlemler yapıyor. * Planet-C (Japonya): JAXA (Japon Uzay Ajansı) tarafından 2008 yılında fırlatılması ve 2009'da Venüs yörüngesine girmesi planlanan 320 kg ağırlığındaki araç, atmosfer hareketleri, elektriksel ve volkanik etkinlik araştırılması üzerinde yoğunlaşan gözlemler yapacaktır. * BepiColombo (ESA ve JAXA ortaklığı): Merkür gezegeninin araştırılması amacıyla 20 Ekim 2018'de fırlatılan aracın, kütleçekimi yardımı ile Ekim 2020 ve Ağustos 2021 olmak üzere iki kez Venüs'e yakın geçişi yapması olasıdır. == Adlandırma == Bir tanrıçanın adını taşıyan tek gezegen olması nedeniyle, Venüs ile ilgili adların, kadın adları arasından seçilmesine özen gösterilmektedir. Bu yaklaşıma tek istisna, gezegen üzerindeki en yüksek dağa İskoç bilim insanı James Clerk Maxwell'in adının verilmiş olmasıdır. Uluslararası Gökbilim Birliği'nin (IAU), Venüs üzerindeki yüzey şekillerinin adlandırılmasında uyulmasını önerdiği kurallar şöyledir: * Kıta büyüklüğündeki toprak parçaları (Terra): Aşk tanrıçaları * Büyük coğrafi bölgeler (Regio): Kadın devler ve Titan'lar * Kraterler: Ünlü kadınların adları. 20 km'den küçük kraterler için, yaygın kadın isimleri. * Dağlar (Montes): Tanrıça adları * Tepeler (Colles): Deniz tanrıçaları * Sırtlar (Dorsa): Gök tanrıçaları * Alçak düzlükler (Planita-ova): Mitolojik kadın kahramanlar * Yüksek düzlükler (Plana-plato): Bereket tanrıçaları * Uçurumlar (Rupes): Ev ve ocak tanrıçaları * Vadiler (Valles): 400 km'den uzun olanlar için, Venüs gezegenine değişik dillerde verilen adlar. 400 km'den kısa olanlar için, nehir tanrıçaları. * Taçlar (Corona): Dünya ve doğurganlık tanrıçaları * Yarıklar (Chasma): Av tanrıçaları, Ay tanrıçaları * Yassı volkanik tabanlar (Farra): Su tanrıçaları * Sığ çukurluklar (Fossa): Savaş tanrıçaları * İnce uzun yapılar (Linea): Savaş tanrıçaları * Düzensiz kraterler (Patera): Ünlü kadınlar * Çokgen görünümlü alanlar (Tessera): Kader ve kısmet tanrıçaları * Kum tepeleri (Unda): Çöl tanrıçaları * Yıldız biçimli oluşumlar (Astra), kubbe biçimli dağ ve tepeler (Tholus), kesişen vadi ağları (Labyrinthus), akıntı alanları (Fluctus): Çeşitli tanrıçalar == Gözlem koşulları == Venüs, Güneş çevresinde yaklaşık 224 gün süren dolanma süresine karşın yörüngesinin Yer yörüngesine yakınlığı nedeniyle 584 gün gibi uzun bir kavuşum dönemine sahiptir. Gökyüzündeki görünür hareketini tamamlaması bir buçuk yılı geçer. Bir alt gezegen olması nedeniyle her zaman Güneş'e yakın konumdadır ve gözlenmesi için en uygun saatler gün doğumundan önce ya da gün batımından sonradır. 'Sabah yıldızı' ve 'akşam yıldızı' adları bu nedenle verilmiştir. -4,4 kadir derecesine varabilen parlaklığı ile en parlak yıldızlardan ve diğer tüm gezegenlerden çok daha parlaktır. Güneş ve Ay'dan sonra gökyüzünün en parlak cismidir. Bu nedenle güneş ışınlarının Venüs'ün görülmesine izin vermediği alt ve üst kavuşum dönemleri dışında yılın büyük bir kısmında rahatlıkla izlenir. Merkür'e oranla çok daha yüksek uzanımlara (en uygun koşullarda 48°) çıkabildiği için gün içinde izlenebildiği süre de daha uzundur ve uygun dönemlerde akşam gün battıktan sonra veya sabah gün doğmadan önce 4 saat kadar ufkun üzerinde kalabilir. En parlak dönemlerinde güneş ufkun üzerinde iken bile görülmesi mümkündür, hatta alışkın gözler gün ortası saatlerinde dahi Venüs'ü yakalayabilir. Aysız gecelerde, kent ışıklarından yeterince uzaklaşılabilirse, insan gözünün Venüs ışığının çevreye verdiği aydınlığı hissedebildiği ve yarattığı gölgelerin fark edilebildiği de söylenir. Venüs'ün dünyaya en yakın olduğu dönemlerde 1 yay dakikayı geçen görünür çapı insan gözünün ayırma gücü sınırındadır ve duyarlı gözlerin gezegenin hilal evresini ayırt edebilmesi olasıdır. Tam güneş tutulmaları çok kısa süre için de olsa, Venüs'ün güneşe çok yakın konumda olduğu kavuşum dönemleri civarında bile gezegenin gün ortasında çıplak gözle izlenebilmesine olanak sağlar. 1999 tam güneş tutulması sırasında bu durum gerçekleşmiştir. === Evreler === küçükresim|250px|Venüs'ün evreleri Bir teleskop ile izlendiğinde Venüs'ün Ay gibi evreleri olduğu görülür. Gezegenin Güneş'in arkasında ve yeryüzüne en uzak durumda olduğu üst kavuşum anında, görünen yüzeyinin tümü aydınlandığından ışıklı bir daire şeklinde 'dolun' evresi söz konusudur. Bu aynı zamanda uzaklık nedeniyle Venüs'ün görünür çapının en az olduğu dönemdir. En yüksek uzanım anında gezegen bir yarım daire şeklinde görülür. Güneş ile yer arasında kaldığı dönemlerde ise karanlık yüzünü göstererek bir 'hilal' şekli alır. Hilalin en ince olduğu dönemler gezegenin Dünya'ya en yakın olduğu ve görünür çapının en büyük olduğu dönemlerdir; ancak bu esnada güneş ışınları gezegenin görülmesini engeller. === Parlaklık === Bir alt gezegen olması nedeniyle Venüs'ün yeryüzünden izlenebilir parlaklığı iki değişkenin ilişkisi ile belirlenir: * Evre * Görünür çap (dolaylı olarak Yer'e uzaklık) Venüs Yer'e en yakın konumda iken dünyaya dönük yüzünün tümüyle karanlıkta kalması, aydınlanan yüzünün tamamının görülebildiği 'dolun' evresinde ise, en uzak dolayısıyla en küçük görünür boyutta olması nedeniyle yeterince parlak değildir. Gezegenin gözlemciye en fazla ışık gönderebildiği konumu, görünür aydınlık yüzeyin en fazla olduğu %30 aydınlık (hilal ile yarım evre arası) evresidir. === Venüs atmosferinin neden olduğu gözlem özellikleri === küçükresim|sağ|Sahte renkte atmosferi gösteren bir Venüs resmi Gündüz-gece çizgisi üzerinde kalan Venüs atmosferinin güneş ışınları ile aydınlanması, gezegenin evresinin beklenenden daha büyük olarak algılanmasına neden olur. Venüs'ün herhangi bir dönemde Güneş'le yaptığı açıya dayanarak hesaplanan evre ile gözlenen evresi arasındaki bu 'faz kayması' bazen 3 günü bulur ve Schröter etkisi olarak adlandırılır. Venüs'ün karanlık yüzünün yeryüzüne dönük olduğu alt kavuşum anında, arkadan aydınlanan atmosferin, ortası karanlık bir halka şeklinde görülebildiği saptanmıştır. Yine alt kavuşum anına yakın günlerde gezegenin karanlık yüzünde çok hafif bir aydınlanma hissedilebilir. 'Küllenmiş ışık' adı verilen bu olay, 1640'lardan bu yana bilinmektedir. Bugüne dek çok değişik açıklamalar getirilmiş olmasına rağmen nedeni bilinmeyen bu atmosfer aydınlanmasının, elektriksel etkinliklerle veya kutup ışıklarına benzer bir mekanizma ile ortaya çıkabileceği öne sürülmüştür. Venüs atmosferi gaz küreler gibi diferansiyel dönme (Kutup ve Eşlek-ekvator- bölgelerinin farklı hızlarda dönmesi) gösterir. Venüs'ün atmosferinde sürekli olarak devam eden asit yağmurları yağmaktadır. Genellikle Venüs kükürt nedeniyle çok sıcak bir iklime sahiptir. == Venüs'ün Güneş geçişleri == küçükresim|sol|300px| Venüs'ün 2004 Güneş Geçişi Venüs yaklaşık 20 ayda bir alt kavuşum konumundan geçtiği halde, yörüngesinin tutulum düzlemine 3,39 derecelik bir açı yapması nedeniyle güneş diskinin önünden geçişi nadiren gerçekleşir. Venüs yörüngesinin tutulum düzlemini kestiği noktalar, yani yörüngenin çıkış ve iniş düğümleri ile Güneş ve Yer'in düz bir çizgi üzerinde yer almasını gerektiren bu durum yaklaşık her yüzyılda 2 kez, 8 yıl aralıklı çiftler şeklinde gözlenir. (1761-1769, 1874-1882, 2004-2012, 2117-2125 gibi). Tüm geçişler, düğümlerin Yer yörüngesindeki izdüşümlerine denk gelen Haziran ve Aralık ayları içinde olur. Daha yakından incelendiğinde geçişlerin düzenlerinin 243 yıllık bir döngü içerisinde yinelendiği dikkati çeker. İçinde bulunduğumuz binyılda, bu döngü 113,5-8-121,5-8 yıllık aralıklar şeklinde tekrarlanmaktadır. Venüs'ün geçişi, Güneş diski üzerinde küçük bir siyah beneğin ilerlemesi şeklinde izlenir ve en fazla 7 saat kadar sürer. == Güneş Sistemi'nde Venüs'ün özel yeri == Bazı özellikleri, Venüs'ü eşsiz kılmaktadır: küçükresim|sağ|300px|Venüs kendi ekseninde dönerken Güneş Sistemindeki diğer gezegenlerin aksi bir yön izler. Venüs kendine ait fizistrospedi paraçalama özelliğine ve trospinakolitan perazmına sahiptir * Dünyaya yörüngesi itibarıyla ortalama mesafe olarak en yakın gezegendir. * Yer'den gözlendiğinde en parlak gezegendir. * Yüzey sıcaklığı en yüksek gezegendir. * Yer benzeri gezegenler arasında en yoğun atmosfere sahip olanıdır. * En çok uzay aracı gönderilen ve üzerinde en çok sayıda insan yapımı araç bulunan gezegendir. * Ekseni etrafında ters döner. *Örneğin Ay Dünya(Yer) etrafında dönerken kendi etrafında Venüs gibi ters, lâkin yavaş dönerek hep aynı yüzünü gösterir. == Atmosferindeki hayat olasılığı == Venüs'ün bulutlarında çok dirençli mikroorganizmalar olabileceğine dair bazı göstergeler bulunmaktadır. El Paso'daki Texas Üniversitesi'nden Dirk Schulze-Makuch ve Louis Irwin'e göre bunlar, diğer şeylerin yanı sıra bazı gazların yokluğunu veya varlığını açıklayabilir. Ayrıca Pioneer-Venus 2'nin büyük daldırma sondası, Venüs'ün bulutlarında bakteri boyutunda parçacıklar buldu.Leben in der Atmosphäre der Venus entdeckt? science.ORF.at, 1 Ocak 2010, erişim 15 Eylül 2020 Cardiff Üniversitesi'nden Profesör Jane Greaves yönetimindeki ekibin Venüs atmoserindeki fosfin miktarı ile ilgili akademik makaleleri, 14 Eylül 2020'de Nature Astronomy dergisinin websitesinde yayınlandı ve bu dergideki makaleye gönderme yaparak The Royal Astronomical Society tarafından aynı gün açıklandı. Prof Greaves ve ekibi, Hawaii'deki James Clerk Maxwell Teleskobu ile yaptıkları gözlemlerde Venüs atmosferinde yüksek miktarda fosfin molekülüne rastladıktan sonra, bu gözlemin öneminden dolayı Şili'deki Atacama Large Millimeter/submillimieter Array (ALMA) tesisindeki 45 teleskopla gözlemlerini kontrol etme imkanı buldular. Bu gözlem, fosfin gazının özelliklerinden dolayı önemliydi: Fosfin gazı, canlı içermeyen süreçlerde (endüstriyel bir üretim yoksa) ancak çok az miktarda üretilebiliyordu. Bu yüzden de eldeki veriler daha detaylı incelemeye tabi tutuldu. Elde edilen veriler üzerinden, Kyoto Sangyo Üniversitesi'nden Prof Hideo Sagawa tarafından hesaplamalara göre Venüs atmosferinin gözlemlenen kısmında her 1 milyar molekülde 20 molekül fosfin olduğu anlaşıldı. MIT'den Prof William Bains'in liderliğinde yapılan çalışmalarda, Prof Greaves'ın tespit ettiği miktarın cansız süreçlerle ortaya çıkıp çıkamayacağı kontrol edildi. Yapılan hesaplamalarda, cansız süreçlerin bu miktarın ancak 10.000'de birini üretebileceği ortaya konuldu. Bu sebeple, Venüs atmosferindeki fosfin miktarı, gezegende hayat olduğunun muhtemel işareti olarak değerlendiriliyor. Çalışmaları yürüten bilim insanları, bu araştırmada ortaya çıkan verilerin Venüs'te hayat olduğunu kesin olarak göstermediğini ve daha fazla veriye ihtiyaç olduğunu belirtiyorlar. Ancak fosfin üretimi ile ilgili bilinen kimyasal tepkimeler göz önüne alındığında, Venüs gezegeninde fosfin üreten mikroorganizmaların varlığı ciddi bir ihtimal olarak değerlendiriliyor. == Kaynakça == Kategori:Karasal gezegenler Kategori:Antik çağlardan beri bilinen astronomik cisimler
küçükresim|Astım krizi Astım (bronşial astma), küçük bronşların ve bronşiollerin, çeşitli uyaranlara aşırı tepki vermesinin sonucu ortaya çıkan, solunum yolu daralmasına sebep olan kronik bir rahatsızlıktır. Buna hava yollarında iltihap da eşlik eder. Çocukların %10’u, erişkinlerin %6’sı astım hastasıdır. Astım atakları esnasında solunum güç ve hırıltılıdır, çoğu zaman öksürük de vardır. Hastaların bir bölümünde astım, ilaçlarla kontrol altına alınmazsa KOAH hastalığına sebep olabilir.Kumar V, Abbas AK, Aster JC. Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease. 9th edt., Elsevier Saunders, Philadelphia, 2015Reilly JJ, Silverman EK, Shapiro SD. Chronic Obstructive Pulmonary Disease. In Longo D, Fauci A, Kasper D, Hauser S, Jameson J, Loscalzo J (editors). Harrison's Principles of Internal Medicine (18th ed.) pp.2151–2159. McGraw Hill. New York-London-Totonto, 2011Mason R, Broaddus VC, Martin T, et al. Murray and Nadel's Textbook of Respiratory Medicine, 5th Edition, Saunders, Philadelphia, 2010 == Nedenler (tetikleyiciler) == Astımın kesin nedeni belli değildir. Genel görüşe göre, soluk boruları (bronş- bronşiol) doğuştan duyarlı bireylerde çevresel koşulların etkisi ile astım atakları oluşmaktadır; ayrıca, geçirilmiş zatürre vb. hastalıklar da astımın oluşmasında önemli etkenlerdendir. Astımın tipik karakteristiği bronşların mukoza ödemiyle daralmasından ötürü olan episodik dispnedir (nefes darlığı). Bu durum, polijenik bir kalıtım biçiminde genetik kökenli olabilir; fakat enfeksiyon, alerji ve emosyonel faktörler de rol oynayabilir. Psikolojik mekanizmaların rol oynaması için bronşiyal aşırı duyarlığa somatik bir yatkınlık bulunması gerekir. Astımlılarda belirli birtakım kişilik özelliklerine rastlanmasına rağmen, bu hastalıkla birlikte görülen spesifik bir kişilik tipi yoktur; anksiyetenin yol açtığı bazı astım nöbetlerinin nedeni bir şartlı refleksle açıklanabilir. Astımda belirtilerin aniden ortaya çıkmasına astım atağı veya astım krizi adı verilir. Bu durumda hastalarda ağır bir nefes darlığı olur. Astımı belirtilerin şiddetine göre hafif aralıklı, hafif süregen, orta süregen ve ağır süregen olarak sınıflamak mümkündür. Astımın tanısında muayene bulgularının yanı sıra, kanda IgE' nin ve eozinofil adı verilen akyuvarın sayısının yüksek bulunması, solunum testlerinde soluk borusunda daralma olduğunun gösterilmesi ve deri testleri ile hastaların neye karşı alerjisi olduğunun gösterilmesinin çok büyük bir rolü vardır.Astım, özellikle çocuklarda hafif bir tablo gösterirse belirtiler (%50-%60) tamamen kaybolabilir. Ancak yetişkin astımlıların belirtileri çoğu kez ömür boyu kalıcıdır.Maddox L, Schwartz DA. The pathophysiology of asthma. Annual Review of Medicine, 53: 477–498, 2002 küçükresim|sol|410x410px|Solunum yollarının Astımdan önceki ve sonraki halleri. === Astım ataklarının tetikleyicileri === * Polenler (mast hücrelerinden boşalan IgE’nin yol açtığı Tip I aşırı duyarlılık tepkisine neden olur) * Hava kirliliği * Virüs infeksiyonları * Madde bağımlılığı (tütün dumanı, eroin/kokain inhalasyonu) * Güçlü kokular * Aspirin * Mide reflüsü * Fiziksel yüklenmeler (soğukta egzersiz) * Psikolojik stresler * Chlamydia pnömonisi *Ev tozu akarları *Evcil Hayvan TüyleriAstım Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemi Sağlık Hattı *Gıda Katkı Maddeleri == Astım Tipleri == # Alerjik (immun/ekstrinsik) astım: atopik astma; meslek astması IgG; alerjik bronkopulmoner aspergillozis # İdiyosinkratik (non- immun/instrinsik) astım === Allerjik (atopik) astma === Allerjik astma, en sık görülen astım tipidir. Çocukluk döneminde başlar, ailede genellikle bir astım öyküsü vardır. Hastalarda alerjik nezle, ürtiker ya da egzama öyküsü vardır. Çevreden gelen etkenlerle Tip I niteliğindeki aşırı duyarlılık tepkisi ortaya çıkar. Allejenlerle yapılan deri testleri pozitiftir. Kandaki IgE düzeyi yüksek bulunur. Atakları allerjenler (tozlar, polenler, hayvan tüyleri ve bazı yiyecek maddeleri) tetikler. Duyarlı kişilerin bronş mukozalarındaki mast hücrelerinin ve bu alanlardaki parasempatik reseptörlerin uyarılması ile birlikte bronş çeperlerindeki kasların kasılır (bronkokonstriksiyon), hava geçitleri daralır. ==== Patogenez ==== Bronkokonstriksiyon ataklarını tetikleyen 2 grup medyatör vardır: 1\. Primer medyatörler * Histamin: Bronş daralmalarını doğrudan ve kolinerjik refleks yolu ile tetikler. Damar geçirgenliğini ve mukus salgılanmasını arttırır. * Eosinofilik ve nötrofilik kemoptaktik faktörler: En önemlisi olan “Lökotrien B4” eozinofil ve nötrofil polimorflar için çekici (kemotaktik) bir medyatördür. 2\. Sekonder medyatörler * Lökotrienler: C4, D4 ve E4, uzun süreli bronş daralmalarını tetikler. Damar geçirgenliğini ve mukus salgılanmasını arttırır. * Prostaglandin D2 (PGD2): Bronş daralmalarını tetikler, damarları genişletir. * Platelet-activating factor (PAF): Trombositler aktive olur, kümeler oluşturu ve histamin ile serotonin içeriklerini boşaltırlar. * Sitokinler: IL-1, TNF, IL-6 yangısal tepkileri alevlendirirler. === Meslek hastalığı astması === Bazı iş kollarında alerjik tepkilere neden olan maddelere duyarlı olan bireylerde görülen tablodur. Klinik ve patolojik bulgular alerjik astmadaki gibidir.Hunter D. Diseases of Occupations (10th edition). CRC Press, Boca Raton, 2010 Tetikleyici maddeler şunlardır: * Sedir ağacı * Platin tuzları * Pamuk tozları * Epoksi katalizörleri * İzosiyanatlar * Epoksi reçineleri * Laboratuvar hayvanları * Et paketleme (vinil klorür) * Un üretimi * Yengeç/istakoz işleri * Aromatik yağlar * Formaldehid ve toluen (patoloji laboratuvarları) === Allerjik bronkopulmoner aspergillozis === Kronik kronik aspergillus infeksiyonlarında ortaya çıkar. İrileşen mantar kolonileri bronşlarda tıkaçlar oluşturur. Klinik tablo, bronşial astmadaki bulgulardan daha güçlüdür.Safirstein B. Allergic bronchopulmonary aspergillosis with obstruction of the upper respiratory tract. Chest, 70(6):778-790, 1976 == Astım atağı == Astım atağı (astım krizi) ani olarak nefes borularının daralmasına neden olan kas kasılması,balgam artışı ve nefes borusunun etrafındaki damarların sızdırarak sıvının dokuya geçmesi ile dokunun şişmesi ile karakterize bir alevlenmedir. Astım atağı hava yollarında astıma bağlı bulunan enflamasyonun alevlenmesidir. Bu alevlenme sırasında nefes borusunda kas kasılması ile daralma, balgam salgılanmasında artmayla tıkanma ,ve dokuda damarların sızdırmasıyla şişlik oluşmaktadır. Astım atağının belirtileri göğüs sıkışması, nefes almakta zorluk, kalp çarpıntısı, sık nefes alma, karın kaslarının solunuma katılması, burun kanatlarının solunuma katılması, göğüs kafesinde kaburgalar arasındaki kasların kasıldığının görülmesidir. Hasta nefes alamadığı için konuşmakta ve uyumakta zorlanma yaşar. == Astım Engel Oranı == Doğuştan veya kazanılmış akciğer, plevra ve göğüs kafesi hastalıkları veya akciğeri tutan diğer bütün hastalıklarda, solunum ve dolaşım fonksiyonunda bozukluk yapmışsa; Solunum Fonksiyon Testlerine göre değerlendirme yapılır; Göğüs Hastalıkları (Astım) Oran Az etkilenme varsa %20 Orta derecede etkilenme varsa %40 Ağır derecede etkilenme varsa veya kronik kor pulmonale gelişmişse %80 == Tedavi == küçükresim|222px|Astım tedavisinde kullanılan bir solunum aleti. Tedavide kullanılan ilaçlar iki gruba ayrılır. Birinci grup ilaçlara rahatlatıcı ilaçlar adı verilir (salbutamol, terbutalin gibi sempatomimetikler). Kriz esnasında veya belirtiler başladığında kişi inhaler'i ağzına götürür ve soluk alma (inspirasyon) sırasında inhaler'i sıkar. İkinci grup ilaçlar astımdaki temel sorun olan hava yolundaki iltihabın azaltılmasına yöneliktir. Bunlar da solunum yoluyla alınan kortikosteroidler, kromolin sodyum, nedokromil sodyum, teofilin ve lökotrien reseptör antagonistleridir. Her iki grup ilaçta inhaler tercih edilir. Astım atağının şiddet derecesine göre tedavisi değişir, hafif astım atağında bronş genişleticiler, nefes yolundan verilerek sonuç elde edilebilir. Orta veya ağır şiddette bir astım atağında sprey şeklinde aeresol ilaçları nefes borusuna çekmek zor olacağı için nebülizatör cihazı ile bronş gevşeticilerin akciğere gönderilmesi doğru olacaktır. Hastalar birlikte sistemik ağızdan veya kas içine enjekte prednizonol tipi kortizon uygulanarak ani enflamasyonun durdurulmasına çalışılır. Ağır atakta hastaya oksijende birlikte verilmelidir. İlk tedaviye cevap vermeyen ağır astımlı hastaların yoğun bakıma alınması doğrudur. Astımı kontrolde olan hastaların atak geçirme olasılığı düşüktür. Atak geçirseler bile genellikle seyrek ve hafif olacaktır. Tedavisini doğru uygulamayan kontrol edici ilaçlarını almayan hastalarda ataklar sık ve şiddetli olur atak geçirmemek için atağı uyaran alerjenler, sigara dumanı, hava kirliliği, ani hava değişikliği, gibi etkenlerden korunmak kontrol edici ilaçları düzgün kullanmak gerekir. Sigara dumanı Astım atağı tetikleyici en önemli etkenlerden biri olup aktif ya da pasif sigara dumanı solumak atağın başlamasını sağlayabilir. Alerjik astımlı hastaların bir kısmında ilaç tedavisi ve korunma yöntemleri etkili olmamakta ve aşı tedavisi (immünoterapi) gerekli olmaktadır. Astım tedavisinde çoğunlukla inhaler adı verilen medikal cihazlar kullanılır. İnhaler kullanımı ile lokal etki yaratılır ve daha düşük dozla daha fazla etki elde edilir. Bu şekilde sistemik yan etkilerin önüne geçilmeye çalışılır. ==Ayrıca bakınız== * Oksijenli solunum *http://www.toraks.org.tr/uploadFiles/book/file/4102011173045-hazirliyanlar.pdf *http://www.thoracic.org/statements/resources/allergy-asthma/ats-ers-asthma- control-and-exacerbations.pdf *http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14670286 *http://www.asthma.org.uk/advice-asthma-attacks *https://web.archive.org/web/20160308013015/http://www.ersnet.org/news/item/4400-study- sheds-light-on-late-phase-of-asthma-attacks.html *http://err.ersjournals.com/content/19/115/39.full * "Çocuk Göğüs Hastalıkları" Editörler: Prof. Dr. Elif Dağlı -Doç.Dr. Fazilet Karakoç-Nobel Yayınları ==Kaynakça== Kategori:Göğüs hastalıkları Kategori:Akciğer hastalıkları Kategori:Engel türleri
küçükresim|sağ|Kalın bağırsak kanserinin diyagramı küçükresim|sağ|Kalın bağırsak kanserinin histopatolojik görüntüsü Kalın bağırsak kanseri veya kolorektal kanser kalın bağırsak, rektum ve apandiste görülen kanserli büyümeleri kapsar. Batı dünyasında en sık rastlanan üçüncü kanser tipi ve ölüme yol açan kanserler arasında ikinci sıradadır. Çoğunlukla kalın bağırsakta meydana gelen adenom poliplerden ortaya çıkar. Kalın bağırsak kanseri her yaşta görülmesine karşın, hastaların % 90'ından fazlası, kırk yaş ve üzerindedir. Bu yaştan itibaren her on yılda risk yaklaşık iki katına çıkar. Ailesinde kalın bağırsak kanseri veya kalın bağırsak polipi bulunanlar ve ülseratif kolit hastalığı olanlarda risk artar. Polipler ve kanserin erken aşamaları, genellikle belirti vermezler. Bu yüzden kırk yaşından itibaren mutlaka, rektal muayene, sigmoidoskopi ve dışkıda gizli kan testi yapılmalıdır. Rektal muayene, yani makattan parmakla yapılan muayene ile kalın bağırsak poliplerinin en az % 80'ine tanı konulabilir. Sigmoidoskopi uygulamasında, özel alet ile makattan rektum bölgesine girilir ve ışık kaynağı yardımıyla bölge ayrıntılı olarak incelenir. Dışkıda gizli kan testi, belirti vermeyen ve sinsice kanama yapan poliplerin tanınmasında kullanılır. Erken dönemde tanı koyulan kanserlerde iyileşme oranı % 80-90 arasındadır. İyi huylu poliplerin, yani et parçalarının zamanla kanserleşmesiyle oluşan kalın bağırsak kanserinin önlenmesi için, poliplerin kanserleşmeden tanınması ve cerrahi yöntemlerle çıkarılması gerekmektedir. == Sık görülen belirtileri == * Makattan gelen kanama ve dışkılama alışkanlıklarının değişmesi (kabızlık veya ishal), * Karın ağrısı, gaz sancıları, * Karında kitle, * Dışkıda kanama, * Dışkının incelmesi, * Kansızlık, kendini aşırı yorgun hissetme, * Bulantı ve kusma * Kilo kaybı. == Tanı konulması == * Yapılacak rektal muayene * Laboratuvarda dışkıda gizli kan incelenmesi * Kontrastlı kolon grafisi, bilgisayarlı tomografi gibi radyolojik tetkikler * Tam kan sayımı, biyokimyasal araştırmalar * Rektoskopi, sigmoidoskopi ya da kolonoskopi gibi endoskopik araştırmalar * Biyopsi == Tedavi == Kalın bağırsak kanseri, cerrahi yöntemle tedavi edilir: kanseri oluşturan tümör ve çevresindeki bir miktar sağlam doku alınır. Evre durumuna göre kemoterapi ve adjuvan kemoterapi uygulanır. Anüse çok yakın tümörlerde anüs iptal edilerek kolostomi torbaları ile (karından) dışkılamaya geçilir. Metastaz (diğer organlara yayılma) görülen hastalarda metastazektominin yanı sıra kemoterapi ve radyoterapi de uygulanarak hastanın yaşam süresi uzatılmaya çalışılır. == Erken tanı yöntemleri == * Her yıl dışkıda gizli kan araştırması, beş yılda bir rektal muayene ve rektosigmoidoskopi * Her 10 yılda bir rektal muayene ve tam kolonoskopi * Her 5-10 yılda bir çift kontrastlı kolon grafisi ve rektal muayene önerilir. == Dış bağlantılar == * Tıbbi Onkoloji Derneği'nin tanıtımı == Kaynakça == Kategori:Sindirim sistemi hastalıkları Kategori:Kanser türleri
küçükresim|sağ|Mamografi filmleri: Sol normal, sağ kanserli Meme kanseri, meme hücrelerinde başlayan kanser türüdür. Akciğer kanserinden sonra, dünyada görülme sıklığı en yüksek olan kanser türüdür. Her 8 kadından birinin hayatının belirli bir zamanında meme kanserine yakalanacağı bildirilmektedir. Erkeklerde de görülmekle beraber, kadın vakaları erkek vakalarından 100 kat fazladır. 1970'lerden bu yana meme kanserinin görülme sıklığında artış yaşanmaktadır ve bu artışa modern, Batılı yaşam tarzı sebep olarak gösterilmektedir. Kuzey Amerika ve Avrupa ülkelerinde görülme sıklığı, dünyanın diğer bölgelerinde görülme sıklığından daha fazladır. Meme kanseri, yayılmadan önce, erken safhada tespit edilirse, hasta %96 yaşam şansına sahiptir. Her yıl 44000'de 1 kadın meme kanserinden ölmektedir. Meme kanserine karşı en iyi koruyucu yöntem erken teşhistir. Meme kanserinin birçok tipi vardır. En sık rastlanan duktal karsinoma, memenin süt kanallarında başlar. Meme kanseri memenin dışına yayıldığında koltuk altındaki lenfatik nodüller en sık görülen yayılım yerleridir. Kanser hücreleri memenin diğer Lenf Nodlarına, Kemiğe, Karaciğer ve Akciğere yayılabilir. Her kadın meme kanseri gelişme riskine sahiptir. Gerçekte meme kanseri gelişen kadınların çoğunda risk faktörleri belli değildir. == Meme kanseri riskini artıran faktörler == * Kadın olmakWhat are the risk factors for breast cancer?http://www.cancer.org/cancer/breastcancer/detailedguide/breast-cancer- risk-factors * 55 yaş ve üzerinde olmak * Yakın akrabalarda meme kanseri olması (anne veya kızkardeş meme kanseri ise, 2-3 kat daha fazla) * Daha önceden diğer memede kanser tespit edilmiş olması * Adet görmeye 12 yaşından önce başlamış olması * Hiç gebe kalmamış olması * Adet görmenin 50 yaşından sonra da devam ediyor olması * Yoğun meme dokusuna sahip olmak * Alkol ve sigara tüketmek * Gece çalışmak * Obez olmak * Fiziksel aktiviteden yoksun olmak * Deodorant kullanmak(Muhtemel) * BRCA-1 ve BRCA-2 gen mutasyonuna sahip olmak Araştırmalar, meme hücreleri içerisinde, meme kanseri riskini artıran bazı genler olduğunu göstermektedirler. Genetik değişiklikler, aileden (herediter) olabilir veya hayat boyu gelişebilirler. Meme kanseri genellikle tek bir hücrede başlar. Günümüzde meme kanserinin nedeni ve nasıl gelişim göstereceği tam olarak bilinmemektedir. Meme kanseri kompleks bir hastalıktır. Her vaka birbirinin aynısı değildir. Meme kanserinin içinde bulunduğu evreye "stage" denir. Gerçek stage'in bilinmesi, doktorun tedavi planını yapmasını sağlayacaktır. * İnsan, yaşamında meme kanserine sebep olacak herhangi bir yanlış yapmamış olsa da bu hastalığa yakalanabilir. * Meme kanseri bulaşıcı değildir, başka bir hastadan bulaşmaz. * Meme kanseri, stresle veya memeye travmayla (darbeyle) meydana gelmez. * Meme kanseri gelişen çoğu kadının risk faktörü veya ailesinde hastalığa ait bir hikâye yoktur. 2015 yılında ABD'de Texas Üniversitesi Anderson Kanser Merkezi'nde yapılan ve Kanser Araştırma Dergisi'nde (Cancer Research) yayınlanan deneysel çalışmaya göre fruktoz ve sakaroz (glukoz ve fruktoz kombinasyonu) 12-lipoksijenaz (12-LOX) sinyalizasyonunu ve dolayısıyla da 12-hidroksi- 5Z, 8Z, 10E, 14z – eikosatetraenoik asit (12-HETE) seviyesini arttırarak meme kanseri riskini ve metastaz oranını yükselttiği tespit edilmiştir. glukoz + fruktoz → 12-LOX ↑ → 12-HETE ↑ → meme kanseri ↑ == Meme kanseri riskini azaltan faktörler == * Düzenli egzersiz ve fiziksel aktivite * Emzirmek * Yağlı besinleri kısıtlamak * Alkol alımını kısıtlamak * İdeal kiloyu korumak == Tanı == küçükresim|70px|sol|Meme kanseri ile mücadelede dünya genelinde "pembe kurdele" simge olarak seçilmiştir. Meme kanserinde erken teşhis yöntemleri, hastanın taşıdığı risk faktörlerine göre değişkenlik gösterir. Bu faktörlerin arasında yaş ilk sırada gelmektedir. Genç yaşlarda görülebilmesine karşın, ileri yaş gruplarında bu risk artar. Bu nedenle ileri yaş gruplarında erken tanı konması için alınması gereken önlemler, erken yaş gruplarından daha farklıdır. Yirmi ve otuz yaş grubu, her ayın belirli bir döneminde kendi kendilerini muayene etmelidir. Bu kontrol sırasında meme dokusunda farklılık olup olmadığı araştırılır. Şişkinlik, yumru benzeri bir değişiklik saptanırsa derhal bir hekime baş vurulmalıdır. Bir değişiklik saptanmasa da, üç yılda bir kez hekim tarafından muayene edilmelidirler. Kırk yaş grubu, kendi yaptıkları periyodik muayeneye ek olarak her yıl bir kez hekim tarafından muayene edilmeleri gereklidir. Ayrıca her yıl veya en az iki yıl arayla mamografi çektirmeleri gereklidir. Elli yaş grubu, kadınlar kendilerinin periyodik muayenelerine ve her yıl bir defa hekim muayenesine devam etmeli ve her yıl mamografi (meme filmi) çektirmelidir. Kendi kendine kontrollerde on beş günü aşkın sürede ele gelen sertlik veya kitle, deride kalınlaşma, şişme, renk değişikliği, meme başında kalınlaşma, kızarıklık veya yara olması, memede veya meme başında içeri doğru çekinti, meme şeklinde değişiklik, meme başlarının pozisyonlarında değişiklik ve meme başında akıntı gibi belirtiler derhal doktor kontrolü gerektirmektedir. Hekim muayenesi sonucu yapılacak mamografi taramasının ardından ultrason, ince iğne aspirasyon biyopsisi ve normal biyopsi tetkikleriyle kesin tanı konulur. == Evreleri ve tedavi == * Evre 1: Tümör 20 mm. ve daha küçüktür. Bu durumda kanser lenf bezlerine sıçramamıştır. Tedavide meme koruyucu yöntemle lenf bezlerinin alınmasından sonra radyasyon tedavisi uygulanır. Desteklemek için kemoterapi ve/veya hormonoterapi eklenir. Bir diğer uygulama da mastektomi yöntemidir. Bu yöntemde kanserli göğüs alınarak koltuk altı lenf bezleri çıkarılır. * Evre 2-A: Tümörün 20 – 50 mm. arasında olup, lenf bezlerine sıçramamış halidir. * Evre 2-B: Tümörün 2-A evresindeki gibi bir boyut aralığında olup (50 mm. den büyük olabilir), koltuk altı lenf bezlerine sıçramamış halidir. * Evre 2: Evre 1 ile aynı tedavi yöntemi uygulanmakla birlikte, eğer tümör aşırı büyümüş ya da lenf bezlerine sıçramışsa kemoterapi, hormonoterapi ve radyasyon tedavisi tamamlayıcı olarak önerilir. * Evre 3-A: Tümör koltuk altı lenf bezlerine ve göğüs dışı dokulara sıçramış durumdadır ve bu halde mastektomi yöntemiyle tedavi yoluna gidilir. Cerrahi müdahaleden sonra kemoterapi ve hormon tedavisi uygulanır. * Evre 3-B: Bu aşamada tümörün boyutu dikkate alınmaz; tümör göğüs duvarına bağlıdır ve lenf bezlerine sıçramıştır. "Neoadjuvant" adı verilen tümörün boyunun küçültülmesi amaçlı kemoterapi uygulanmasının ardından tümörün boyunun küçülmesinden sonra lampektomi veya mastektomi yapılır. * Evre 4: Bu aşamada kanser göğüs dışındaki vücut bölümlerine yayılmıştır. Bu evre tedavisinde hastanın yaşam süresini artırmak ve yaşam kalitesini yüksek düzeyde tutmak hedeflenir. Kemoterapi ve hormonoterapi yapılır. Hasta şikayetlerine bağlı olarak mastektomi de uygulanabilir. Oligometastatik evre 4 hastalarda kemoterapi sonrası metastazlar silinmişse modifiye radikal mastektomi yani meme ve koltuklarındaki lenf bezlerinin alınması Surviyi arttırmaktadır. Mastektomi uygulamaları sonrasında alınan memenin yerine, plastik cerrahi teknikler ile yeniden meme rekonstrüksiyonu yapılması ameliyatları söz konusu olabilmektedir. Meme kanseri tedavisi; * Cerrahi * Radyoterapi * Kemoterapi * Hormon tedavisi * Hedefleyici (akıllı ilaçlar) ile yapılmaktadır. Tedavi seçiminde en önemli etken tümörün biyolojisi ve evresidir. == Ayrıca bakınız == *Lenf ödemi == Kaynakça ==
The Star-Spangled Banner (Türkçe: Yıldız Bezeli Sancak), Amerika Birleşik Devletleri'nin ulusal marşıdır. Sözleri 13 Eylül 1814 tarihinde Fort McHenry'nin İngiliz ordusuna karşı savunulması sırasında, 35 yaşındaki şair ve avukat Francis Scott Key tarafından yazıldı ve sonra To Anacreon in Heaven adlı bir İngiliz meyhane şarkısının bestesine uyacak şekilde söylenmeye başladı. 1931 yılında Amerika Birleşik Devletleri Kongresi çıkardığı bir kanun ile, şarkıyı Amerika Birleşik Devletleri ulusal marşı ilan etti. == Galeri == küçükresim|sol|ABD bayrağı ile marşı == Kaynakça == * https://web.archive.org/web/20070721004503/http://www.bcpl.net/~etowner/anthem.html Kategori:Ulusal marşlar Ulusal marşlar
HIV (İngilizce: Human Immunodeficiency Virus/Türkçe: İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü), AIDS'e yol açan virüs. HIV, bağışıklık sistemine zarar vererek hastalığa neden olur. Vücudu mikroorganizmalardan koruyan bağışıklık sistemi çalışmadığında, mikroorganizmalar hastalığa daha kolay neden olabilir. Kanında HIV bulunmayan kişiler HIV negatif kişilerdir. Kanında HIV ile enfekte olan kişilere "HIV pozitif" veya "HIV ile yaşayan kişi" denir. Bu kişiler aynı zamanda kanında antikor bulunan anlamında sero (anti-HIV, veya bilinen ismiyle ELISA testi) pozitif kişilerdir. Ancak ilk bulaşma döneminde seronegatif kişiler aynı zamanda enfeksiyon taşıyan kişiler olabilirler. == AIDS == AIDS (İngilizce: Acquired Immune Deficiency Syndrome/Türkçe: Sonradan Edinilen Bağışıklık Sistemi Yetersizliği Sendromu) anlamına gelir. Sonradan Edinilen ifadesi hastalığın irsi (genetik) olmadığı anlamına gelmektedir. Bağışıklık Sistemi Yetersizliği ifadesi ise vücudun bağışıklık sisteminin çökmesi anlamına gelmektedir. Sendrom kelimesi ise bir başka hastalıkla bağlantısı olabilecek çeşitli hastalıklar anlamına gelmektedir. HIV ile yaşayan kişi hastaymış gibi görünmeyebilir veya kişi kendini hasta hissetmeyebilir, HIV ile enfekte olduğunu bile bilmeyebilir. Çünkü, HIV ile enfekte olan kişilerde semptomların ortaya çıkmasına ve ölüme yol açan şey HIV'in kendisi değil, vücudun bağışıklık sisteminin çökmesiyle tamamen savunmasız kaldığı diğer enfeksiyonlardır. == Virüsün yapısı == 300px|sağ|HIV|thumb Virüs tek sarmallı RNA yı çevreleyen p24 proteinlerinden oluşan kapsit, bunun dışında küçük bir matriksi çevreleyen kılıftan oluşur. Kılıfta virüsün antijenik yapısını belirleyen glikoproteinler bulunur. HIV virüsünün üç glikoproteini vardır. Bunlar: * gp160: Proteaz enzimi ile alt üniteleri olan gp120 ve gp41'e bölünerek iki ayrı glikoprotein oluşur. Bu proteinler virüsün membranında bulunurlar. * gp41: HIV'in hücreye girmesini sağlar. * gp120: HIV'in DNA'ya tutunmasını sağlar. * LEDGF: HIV'in DNA'ya nasıl gireceğini belirler. == Kronoloji == * İlk defa Leopoldville, Belçika Kongo'sunda yaşamış bir kişiden 1959 alınan kanda tespit edildi. O tarihten beri dolapta saklanan kanın, 1998'de geliştirilen HIV testi ile hastalığı taşıdığı onaylandı. * Dünyayı dolaşmış, 1961'de Batı Afrika'da uzun yolculuk yapmış Norveçli bir gemici bağışıklık yetersizliği ile 1966 öldü. Karısı ve kızı da ertesi yıl aynı sebeple öldü. * Danimarkalı bir cerrah olan Dr. Grethe Rath, Zaire'de bir seri enfeksiyon ve ender görülen Pneumocystis pneumonia (PCP) tanısı ile öldü. * 1979-1981 arası, normalde çok ender görülen, 12 Kaposi Sarkomu'dan vakası tespit edildi. * 1981'de Kaliforniya Üniversitesi'nde Pneumocystis carinii tanısı tedavi edilen bir eşcinsel hastada CD4 T hücrelerinin (yardımcı T hücreleri) eksikliği tespit edildi. * 1982'de CDC hastalığa AIDS ismini verdi. * 1983'te daha sonra HIV ismi verilecek olan retrovirüsten kaynakladığı bulundu. * 1984'te HIV için ELISA testi geliştirildi. == Bulaşma yolları Belirti ve Önlemler == HIV'iv enfekte olabilmesi için, virüsün dış ortam koşullarında bozulmayacağı kadar kısa bir süre içinde bir kişiden diğerine nakledilmesi gerekir. Bu da virüsün diğer vücut sıvılarının içinde bir kişiden diğerine iletilmesi ile gerçekleşebilir. HIV, korunmasız cinsel ilişki, direkt kan teması, organ nakilleri ve anneden bebeğine olmak üzere dört yolla bulaşabilir. === Cinsel ilişki === HIV ile enfekte kişinin spermi, anal, oral ya da vajinal yoldan yapılacak cinsel ilişki sırasındaki vücut sıvıları ve kan yoluyla bulaşabilir. Lateksten yapılmış bir prezervatif kullanarak HIV'den korunulabilir. Doğum kontrol hapları ve lateks olmayan prezervatifler, HIV'den koruma sağlayamaz. HIV, hem bir erkekten hem de bir kadından bulaşabilir. Herhangi bir cinsel hastalık, HIV'in bulaşma ihtimalinden daha yüksektir. HIV'in iki tipi mevcuttur. Tip II de kadından erkeğe bulaşma ihtimali, Tip I de ise erkekten kadına bulaşma ihtimali daha yüksektir. Afrika da ikinci tip Avrupa ve Amerika'da ise birinci tip daha sık görülür. === Damardan uyuşturucu madde kullanımı === HIV ile yaşayan birisiyle kontamine bir iğne paylaşılırsa, virüs bulaşabilir. (Bu intravenöz (damardan) uyuşturucu bağımlıları arasında HIV'in en önemli bulaşma yoludur.) Dövme ve vücuda piercing yaptırma işlemlerinde kullanılan iğneler, kontamine ise HIV bulaşabilir. === Organ, kan ve kan ürünleri nakli === Gerekli araştırma testleri yapılmamış organ, kan ve kan ürünleri nakli yoluyla da HIV bulaşabilir. Bu durumun engellenmesi için her türlü organ, doku, kan ve kan ürünleri nakli öncesi nakle engel hastalıklar yönünden alınan materyaller kabul eden merkezler tarafından dikkatle kontrol edilir. Araştırma testlerinin pencere döneminde bulunan hastalarda yalancı negatif sonuç vermesi halinde, bulaşma gerçekleşebilir. === Anneden bebeğe === HIV ile yaşayan bir anne, virüsü bebeğine anne sütü aracılığıyla bulaştırabilir. === Belirti === HIV bulaş gerçekleştikten sonra 2-4 hafta aralığında yüksek ateş, boğaz ağrısı, lenf bezlerinde şişlikler, halsizlik, grip ve benzeri belirtiler verir sonrasında kendiliğinden geçer. HIV'in kendine özgü belirtileri bulunmadığından belirtilerin HIV'e ait olup olmadığı ancak ELISA testi aracılığıyla belli olur. Belirtilere göre HIV olup olmadığı anlaşılamaz. HIV enfekte olmuş kişi ayrıca hiç belirti görmeyedebilir. == HIV testleri == HIV vücuda girdiğinden itibaren, vücutta bununla savaşmak için özel antikorlar oluşur. Kandaki bu antikorların ELISA testi (indirekt tanı methodu) veya direkt virüsün proteinlerini tespit eden PCR testi (Direkt Tanı Metodu) gibi tarama yöntemleriyle saptanma çalışmalarıdır. Anti-HIV antikorların ELISA yöntemiyle ölçülebilecek düzeye ulaşması için en az 3 aylık bir süreye (pencere dönemi) ihtiyaç vardır. Bu nedenle test, bulaşma olduktan 3 ay sonra yapılmalıdır. PCR yönteminde ise bu süre 3 haftaya kadar düşmüştür. Anti-HIV testinin pozitif olması, kanda HIV virüsüne karşı antikorların olduğunu gösterir. Ancak anti-HIV testinin yalancı pozitif çıkma ihtimali de vardır. Bu nedenle, kişinin HIV pozitif olduğunun söylenebilmesi için, Western blot testi denen doğrulama testinin de yapılıp sonucunun pozitif olması gerekmektedir. Anti-HIV testi, üniversite hastanelerinin mikrobiyoloji laboratuvarlarında, sigorta ve devlet hastanelerinin laboratuvarlarında ve özel laboratuvarlarda yaptırabilir. Son zamanlarda HIV virüsünün kandaki varlığının direkt kanıtlanması PCR (polymerase chain reaction = polimeraz zincir reaksiyonu) yöntemi ile de yapılabilmektedir. === Pencere dönemi === Pencere dönemi ile ilgili belirsizlikleri gidermek için bazı açıklamalar yapılmalıdır; zira "Üç Ay" ifadesi, HIV virüsüne maruz kalmış her bünyenin 'üçüncü ayda' antikor üreteceği gibi yaygın bir yanılgıya yol açmaktadır. Halbuki pencere döneminin kişiden kişiye değişiklik gösterdiğini vurgulamak gerekir. "Üç Aylık" süre, uluslararası sağlık kuruluşlarının tüm bünyesel farklılıkları da kapsayacak şekilde belirlediği 'maksimum' süredir. Yani bu, HIV ile enfekte olmuş yüz kişiden varsayalım ki %45'inin, 35. günde; %25'inin 50. günde; %15'inin 65. günde; %10'unun 75. günde; %5'inin de 90. günde yeterli antikor seviyesine ulaşacağı anlamına gelir (Oranlar tamamen kurgusaldır). O halde belirlenmiş olan "üç ay" sınırı, 'en geç antikor üreten bünyeyi' de hesaba katarak düşünülmüş 'maksimum' sınırdır. CDC (Center of Disease Control -USA) gibi bazı büyük sağlık örgütleri, testin altıncı ayda tekrarlanması gerektiğini savunmaktadır. Antikor oluşturma (serokonversiyon) süreci üç ayı geçen çok nadir bazı vakalar rapor edilmişse de bunlar o kadar nadirdir ki, tıp makalelerine konu olur. Birçok sağlık örgütü eğer çok kesin bir risk yoksa, 'altıncı ay' testini gereksiz bulmakta ve CDC'yi tutucu olmakla eleştirmektedir. Bazı kuruluşların 'pencere dönemi' ile ilgili olarak verdikleri süreler, "Üçüncü Ay"ın maksimum sınır olarak düşünülmesi gerektiğini kanıtlamaktadır: *New York Sağlık Müdürlüğü’nün hazırladığı broşüre göre "New York’ta kullanılan HIV antikor testlerinde, enfekte olmuş insanların neredeyse tümü bir ayda pozitif çıkmaktadır. Hatta bunların çoğunluğu, daha kısa surede bile pozitif sonuc vermektedir."http://www.health.state.ny.us/diseases/aids/facts/questions/docs/100questions.pdf p;18 *Kaliforniya AIDS Merkezi'nin 1998'de yayınladığı rehber %96'dan daha fazla sayıda insanın, 2 ile 12 hafta arasında pozitif sonucu eline alacağını söylüyor. Çok nadir bazı durumlarda, bunun altı aya uzayabileceği belirtiliyor. AIDS Sağlık Projesi (ABD) danışmanları, ortalama süreyi 25 gün olarak veriyorlar. AIDS Update 98 adlı broşür, "Çoğu örnekte, HIV antikorları 6 ile 8. haftada görünür hale gelirler" demektedir. *Bu konuda son derece zengin bir arşivi olan HIVinsite web sitesi, süreyi 6-12 hafta olarak belirliyor. *Amerikan Seattle & King County Kamu Sağlığı Sitesi, şöyle diyor: “Çoğu insan, saptanabilir antikor düzeyine 4-6 hafta içinde gelir. Bazı insanların daha uzun sürebilir; ama neredeyse %99'u üç ay içinde antikor üretmiş olur. Üç ayı gecen serokonversiyon olayları çok çok nadirdir.” *AIDS servislerinde ve laboratuvarlarında çalışan doktor ve virologlarin (Dr. Sindy Paul, Evan M Cadoff, Eugene Martin) yazdığı, "Rapid Diagnostic Testing for HIV – Clinical Implications" (Business Briefing: Clinical Virology & Infectious Disease, 2004) adli makalede, pencere dönemi 30-60 gün olarak veriliyor. *San Fransisko AIDS Derneği, şöyle demektedir: "Üç aylık pencere dönemi, insanların tümü için normal süredir. Bu insanların çoğu, üç ile dört hafta içinde saptanabilir düzeyde antikor üretir. çok, çok nadir durumlarda, bir insanin antikor üretmesi altı ayı bulabilir." *Kızılay, antikorların tespit edilme suresini 2-6 hafta olarak veriyor. *Kızılhac, antikorlarin tespit edilme süresini en geç 70 gün olarak veriyor. *Amerikan Kamu Sağlığı Kurumu'nun Test Kılavuzunda, 1985-90 yılları arasında kullanılan antikor testinin pencere döneminin ortalama 45 gün olduğu söyleniyor. Fakat günümüzdeki testlerin, bunu 20 gün daha düşürerek, 25 güne indirdiği belirtiliyor. *BERNARD WEBER, EL HADJI MBARGANE FALL; ANNEMARIE BERGER ve HANS WILHELM DOERR'in birlikte yazdıkları makalede, pencere dönemi ortalama 10.2 ile 27.4 güne kadardır şeklinde belirtiliyor.Reduction of Diagnostic Window by New Fourth-Generation Human Immunodeficiency Virus Screening Assays" (Journal of Clinical Microbiology, Aug 1998, s. 2235-2239 === HIV negatif === HIV negatif, kanında HIV testi sonucu kanında virüs bulunmayan kişiler için kullanılır. Bu kişiler aynı zamanda Anti-HIV testi (ELISA testi negatif) kişilerdir. HIV genelde, kan testi ile tanımlanır, bu da HIV antikoru veya HIV testi olarak adlandırılır. Bu test, bağışıklık sisteminin HIV' e karşı antikor üretimi olup olmadığına bakar. Bağışıklık sisteminin, HIV tanımlayacak kadar antikor üretmesi ve bunun testte ortaya çıkması, üç ay kadar bir süre alır. Bu zaman süresi, pencere süresi veya serodönüşüm süresi olarak adlandırılır. Eğer, antikor bulunursa, test sonucu, pozitif olarak değerlendirilir. Bu da, o kişi HIV-pozitif demektir. Eğer, antikor bulunmazsa, test sonucu negatif olarak değerlendirilir. Bu da, test üç aylık pencere sürenin sonunda yapıldığı sürece, o kişi HIV-negatif demektir. == Tedavi == HIV/AIDS'in tedavisinde olumlu gelişmeler vardır. HIV/AIDS, günümüz itibarıyla antiretroviral ilaçlar ile kontrol altında tutulabilmektedir. Bu ilaçlar, günde en az bir adet ya da farklı ilaç kombinasyonları ile kullanılabilmektedir. Ancak HIV/AIDS, doktor kontrolünde ve kesintisiz antiviral tedavi ile kontrol edilebilmektedir. Bu şekilde HIV pozitif kişilerin kaliteli ve uzun bir yaşam sürdürebilmeleri sağlanmaktadır. Uzun yıllardır aşı bulma çalışmaları sürmesine rağmen henüz olumlu bir sonuç elde edilememiştir. Çalışmalar ise farklı ülkelerde DSÖ(Dünya Sağlık Örgütü) desteği ile sürdürülmektedir. == Korunma == Spermdeki ve vajina salgısındaki HIV, dış ortamda birkaç saatte, kuru ortamda ise yarım saatte ölür. HIV kurumuş kanda da kısa zamanda ölür. Hastanın ya da seropozitif kan, sperm veya vajina salgısının bulaştığı eşyadaki HIV'in öldürülmesi: Eşyayı birkaç dakika kaynatarak ya da 60 C°'de 30 dakika ısıtarak virus öldürülür. Sulandırılmış çamaşır suyu temas ettiği HIV'i 10 dakika içinde öldürür. Sodyumhipoklorid, çamaşır suyunda bulunan etkili maddedir, içinde klor vardır. Çamaşır suyu şişesinin üzerindeki tarifeye göre (genellikle 10 kez) sulandırılarak kullanılır. Sulandırılan çamaşır suyunda klor kokusu bulunmalıdır. Çamaşır suyu kullanılacağı zaman sulandırılmalıdır, durmakla bozulur. Çamaşır suyu madensel eşyaya zarar verir. Ultraviyole ile ışınlama (mavi ışık) HIV'in yok edilmesi için önerilmeyen bir yöntemdir. Ultraviyole ışını doğrudan temas ettiği yüzeydeki mikropları öldürür. Cismin altında kalan mikropları öldürmez. === Deri HIV'den nasıl arındırılır? === Su ve sabunla iyice yıkama ile (en az 15 saniye) bütün mikroplar gibi HIV de deriden uzaklaştırılabilir. Yıkandıktan sonra derinin alkol ile temizlenmesi uygun olabilir. Yaralanma durumunda yara yeri, önce sabun ve su ile iyice yıkanmalı, ardından tentürdiyot veya betadin gibi bir antiseptik ile temizlenmelidir. == Ortaya Çıkışı == AIDS hastalığının Afrika’da maymunlardan insanlara geçtiği düşünülüyor. Bu virüsün orta Afrika’da şempanze avlayan insanlara bu esnada aldıkları yaralar vasıtasıyla veya sonrasında şempanze etiyle temas ettiklerinde geçmiş olabileceği iddia edilmekte. == Ayrıca bakınız == * Akut HIV enfeksiyonu * HIV testi * AIDS * gp120 == Dış bağlantılar == * http://www.aidsvebiz.com/ * https://web.archive.org/web/20060903022406/http://www.aids.hacettepe.edu.tr/ * SexWise * HIV InSite University of California, San Francisco, CA, ABD * VA HIV U.S. Department of Veterans Affairs, ABD * AETC AIDS Education and Training Centers National Resource Center * Women, Children and HIV * HIV Education - AIDS Drugs * I-TECH International Training and Education Center on HIV * CDC Centers for Disease Control and Prevention, Atlanta, GA, ABD * IRMA International Rectal Microbicides Advocates == Kaynakça == ;Öze * HIV Kategori:Fransız icatları
Georg Friedrich Bernhard Riemann (17 Eylül 1826 - 20 Temmuz 1866), analiz ve diferansiyel geometri dalında çok önemli katkıları olan Alman matematikçidir. Söz konusu katkılar daha sonra izafiyet teorisinin geliştirilmesinde önemli rol oynamıştır. Bu matematikçinin ismi aynı zamanda zeta fonksiyonu, Riemann hipotezi, Riemann manifoldları ve Riemann yüzeyleri ile de bağlantılıdır. Almanya'da Dannenberg yakınlarındaki Hanover Krallığının Breselenz kasabasında doğan matematikçinin babası Friedrich Bernhard Riemann idi. Bernhard Riemann altı çocuklu bir ailenin ikinci çocuğuydu. Riemann, 1840 yılında büyükannesi ile yaşamak ve Lyceum'u ziyaret etmek için Hannover'e gitti. Büyükannesinin 1842 yılındaki vefatından sonra Lüneburg'daki Johanneum'a giden Riemann, 1846'da yani 19 yaşında Göttingen Üniversitesi'nde filoloji ve teoloji çalışmaya başladı. En küçük kareler yöntemini anlatan matematikçi Gauss'un derslerine katıldı. 1847 yılında Riemann'ın babası ona teolojiyi bırakıp matematik çalışması için izin verdi. 1847 yılında Berlin'e gitti. Burada Jacobi, Dirichlet veya Steiner ders veriyordu. Berlin'de iki yıl kalan matematikçi 1849 yılında Göttingen'e döndü. Riemann ilk dersini 1854'te verdi ve bu dersle sadece Riemann geometrisinin temellerini kurmakla kalmadı aynı zamanda daha sonra Einstein'in izafiyet teorisinde kullanacağı yapıların da temellerini attı. 1857'de Götingen Üniversitesi'nde özel profesörlük kademesine terfi etti ve 1859'da profesör oldu. 1862 yılında Elise Koch ile evlendi. Selasca, İtalya'ya doğru gerçekleştirdiği üçüncü seyahatte hayata gözlerini yumdu. ==Çocukluk ve Gençlik Yılları== Bernhard Riemann 17 Eylül 1826'da Hanover Krallığı'nda Dannerberg yakınlarındaki Breselenz köyünde doğdu. Napolyon Savaşları'nda savaşmış olan babası fakir bir lüterci papazdı. Annesi ise Charlotte Ebell idi. Riemann utangaç bir çocuktu ve toplum önünde konuşmaktan çekinirdi. Riemann okulda öğretmenlerini hayret içinde bırakıyordu. Öğretmenlerin bile yapamadığı karmaşık işlemleri yapabiliyordu. ==Eğitimi== 1840'da Riemann anneannesiyle yaşamak ve Lycreum'u ziyaret etmek için Hanover'a gitti. 1842'de anneannesinin ölümünden sonra Johanneum Lünerburg'daki liseye gitti. Lisede yoğun olarak İncil ile ilgili çalışmalar yaptı ancak matematik Riemann'ın aklını başından alıyordu. 1846'da 19 yaşında papaz olmak ve ailesine yardım etmek için filoloji ve ilahiyat okumaya başladı. 1846 ilkbaharında babası yeterince para topladıktan sonra Riemann'ın ilahiyat okuyacağı Göttingen Üniversitesi'ne gönderdi. Ancak orada Carl Friedrich Gauss'un gözetimi altında matematik okumaya başlayacaktı. Gauss Riemann'a ilahiyat okumayı bırakıp matematiğe geçmesini önerdi. Riemann babasının rızasını alır almaz 1847'de Berlin Üniversitesi'ne transfer edildi. Berlin'de Carl Gustav Jacob Jacobi, Peter Gustav, Lejeune Dirichlet, Jakob Steiner ve Gotthold Eisenstein gibi kişiler öğretim veriyordu. Riemann Berlin'de iki yıl kaldı ve 1849'da Göttingen'e geri döndü. ==Akademi== Riemann, Riemann Geometrisini geliştirdiği 1846'da ilk dersini verdi. Göttingen Üniversitesi Riemann'ı özel profesörlüğe terfi etmek istedi ancak bu teşebbüsleri başarısız oldu. Profesörlük terfisi gerçekleşmemesine rağmen Riemann'a sonunda düzenli maaş verilmeye başlandı. 1859'da Dirichlet'in ölümü ile (Dirichlet eskiden Gauss'un durduğu matematik bölümünün başındaydı) Göttingen Üniversitesi Riemann'ı matematik bölümünün başına atadı. Riemann aynı zamanda fizikte üç ve dört boyuttan daha fazla boyut kullanmayı öneren ilk kişiydi. Riemann 1862'de Elise Koch ile evlendi. 22 Aralık 1862'de Ida Schilling isimli bir kız çocukları oldu. ==Ölümü== Riemann, Hanover ve Prusya orduları savaşa girince İtalya'ya kaçtı. Tüberkuloz sebebiyle 20 Temmuz 1866'da hayatını kaybetti. Riemann koyu bir bir Hristiyandı. Riemann, hayatını Tanrıya hizmet eden bir matematikçinin hayatı olarak görüyordu. Riemann tamamlanmamış çalışmalarını yayınlamayı reddetti ve belki de o çalışmalardaki derin düşünceler sonsuza kadar kayboldu. ==Ayrıca bakınız== * Riemann hipotezi ==Kaynakça== Kategori:1826 doğumlular Kategori:1866 yılında ölenler Kategori:Alman matematikçiler Kategori:Göttingen Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Veremden ölenler Kategori:İtalya'da veremden ölenler Kategori:Diferansiyel geometriciler
Anadolu yarımadası ile Trakya toprakları üzerine kurulan Türkiye'nin, 81 ili vardır. İller, Türkiye'nin en büyük idari bölümleridir. Bu seksen bir il, dokuz yüz yetmiş üç ilçeye bölünmüştür. Bu ilçeler, en küçük idari birim olan mahalle ve köyleri içinde barındırır. İllerde yönetme ve yürütme görevi, içişleri bakanı tarafından önerilen ve bakanlar kurulunun onayından sonra cumhurbaşkanı tarafından atanan valiler tarafından yerine getirilir. Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılışı ve 29 Ekim 1923'te Türkiye Cumhuriyeti'nin resmen kuruluşundan sonra idari sistemde değişikliklere gidildi. İki yıl sonra Ardahan, Beyoğlu, Çatalca, Dersim, Ergani, Gelibolu, Genç, Kozan, Oltu, Muş, Siverek ve Üsküdar illeri ilçeye dönüştürüldü. 1927'de ise Doğubayazıt ilçeye dönüştürüldü ve Ağrı'ya bağlandı. 1929'da Muş tekrar il oldu, Bitlis ilçe hâline getirildi. Dört yıl sonra Aksaray, Cebelibereket, Hakkâri ve Şebinkarahisar'ın ilçe olması, Mersin ile Silifke'nin birleştirilip İçel adında yeni bir ilin oluşturulmasıyla ve Artvin ile Rize'nin birleştirilip Çoruh adında yeni bir ilin oluşturulmasıyla sayı elli altıya düştü. 1936'da Rize, Tunceli ve Hakkâri tekrar il oldu, yine aynı yıl Dersim'in adı Tunceli olarak değiştirildi; 1939'da Hatay Devleti, Türkiye'ye bağlanarak il oldu. 1953'te, Uşak'ın il, Kırşehir'in ilçe olması kararlaştırıldı, 1954'te Adıyaman, Nevşehir ve Sakarya il statüsü kazandı. 1956'da Çoruh ilinin ismi Artvin olarak değiştirildi, 1957'de Kırşehir'in il statüsü geri verildi. Bu yıldan sonra otuz iki yıl boyunca il sayısında herhangi bir değişiklik olmadı. 1989'da Aksaray, Bayburt, Karaman ve Kırıkkale; 1990'da Batman ve Şırnak; 1991'de Bartın; 1992'de Ardahan ve Iğdır; 1995'te Yalova, Karabük ve Kilis; 1996'da Osmaniye, ve 1999'da Düzce il oldu. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, Türkiye'nin nüfusu 2019 yılı itibarıyla 83 milyon kişiye ulaştı. Bu rakamın 77 milyonunu il ve ilçe merkezlerinde yaşayanlar oluşturdu. Ülkedeki en fazla nüfusu barındıran il İstanbul, en az nüfusu barındıran il Bayburt'tur. Ayrıca en büyük yüzölçümüne sahip il Konya, en küçük yüzölçümüne sahip il Yalova'dır. Merkezi İzmit olan Kocaeli ili, merkezi Adapazarı olan Sakarya ili, merkezi Mersin olan İçel ili ve merkezi Antakya olan Hatay ili dışında büyükşehir olmayan tüm illerin merkez ilçelerinin adı, il ile aynı adı taşır. == İller == Renkler Başkent ve büyükşehir Büyükşehir {| class="wikitable sortable plainrowheaders" width="100%" Ad Alan (km²) Nüfus (2021) Plaka kodu Telefon kodu Vali Adana 13.844 2.263.373 161,65 01 322 Süleyman Elban Adıyaman 7.337 632.148 85,38 02 416 Aykut Pekmez Afyonkarahisar 14.016 744.179 52,04 03 272 Kübra Güran Yiğitbaşı Ağrı 11.099 524.644 48,31 04 472 Osman Varol Aksaray 7.659 429.069 54,36 68 382 Hamza Aydoğdu Amasya 5.628 335.331 60,02 05 358 Mustafa Masatlı Ankara 25.632 5.747.325 220 06 312 Vasip Şahin Antalya 20.177 2.619.832 124,48 07 242 Ersin Yazıcı Ardahan 4.934 94.932 19,72 75 478 Hüseyin Öner Artvin 7.393 169.543 23,11 08 466 Yılmaz Doruk Aydın 8.116 1.134.031 136,88 09 256 Hüseyin Aksoy Balıkesir 14.583 1.250.610 84,25 10 266 Hasan Şıldak Bartın 2.330 201.711 85,08 74 378 Sinan Güner Batman 4.477 626.319 135,95 72 488 Hulusi Şahin Bayburt 3.746 85.042 22,64 69 458 Cüneyt Epcim Bilecik 4.179 228.335 52,50 11 228 Bilal Şentürk Bingöl 8.004 283.112 34,95 12 426 Kadir Ekinci Bitlis 8.294 352.277 41,97 13 434 Oktay Çağatay Bolu 8.313 320.014 38,02 14 374 Ahmet Ümit Burdur 7.175 273.716 37,74 15 248 Ali Arslantaş Bursa 10.813 3.147.818 282,63 16 224 Yakup Canbolat Çanakkale 9.817 557.276 55,22 17 286 İlhami Aktaş Çankırı 7.542 196.515 25,95 18 376 Abdullah Ayaz Çorum 12.428 526.282 42,71 19 364 Mustafa Çiftçi Denizli 12.134 1.051.056 85,47 20 258 Ali Fuat Atik Diyarbakır 15.168 1.791.373 115,79 21 412 Ali İhsan Su Düzce 2.492 400.976 157,36 81 380 Cevdet Atay Edirne 6.145 412.115 67,35 22 284 Ekrem Canalp Elazığ 9.383 588.088 62,99 23 424 Erkaya Yırık Erzincan 11.815 237.351 19,86 24 446 Mehmet Makas Erzurum 25.006 756.893 30,47 25 442 Okay Memiş Eskişehir 13.960 898.369 63,57 26 222 Erol Ayyıldız Gaziantep 7.101 2.330.432 328,18 27 342 Davut Gül Giresun 7.025 450.154 63,82 28 454 Enver Ünlü Gümüşhane 6.668 150.119 24,67 29 456 Kamuran Taşbilek Hakkâri 7.095 278.218 39,60 30 438 İdris Akbıyık Hatay 5.524 1.670.712 294,87 31 326 Rahmi Doğan Iğdır 3.664 203.159 54,43 76 476 Hüseyin Engin Sarıibrahim Isparta 8.946 445.678 49,73 32 246 Ömer Seymenoğlu İstanbul 5.461 15.840.900 2.841,83 34 212, 216 Davut Gül İzmir 11.891 4.425.789 367,27 35 232 Yavuz Selim Köşger Kahramanmaraş 14.520 1.171.298 79,48 46 344 Ömer Faruk Coşkun Karabük 4.142 249.287 59,98 78 370 Fuat Gürel Karaman 8.678 258.838 29,18 70 338 Mehmet Alpaslan Işık Kars 10.193 281.077 28 36 474 Türker Öksüz Kastamonu 13.064 375.592 29,04 37 366 Avni Çakır Kayseri 16.970 1.434.357 82,93 38 352 Gökmen Çiçek Kırıkkale 4.791 275.968 59,07 71 318 Yunus Sezer Kırklareli 6.459 366.363 56,02 39 288 Birol EKİCİ Kırşehir 6.584 242.944 36,89 40 386 İbrahim Akın Kilis 1.412 145.826 100,91 79 348 Recep Soytürk Kocaeli 3.397 2.033.441 574,92 41 262 Seddar Yavuz Konya 40.838 2.277.017 54,66 42 332 Vahdettin Özkan Kütahya 11.634 578.640 49,79 43 274 Ali Çelik Malatya 12.259 808.692 65,27 44 422 Aydın Baruş Manisa 13.339 1.456.626 107,99 45 236 Yaşar Karadeniz Mardin 8.780 862.757 95,53 47 482 Mahmut Demirtaş Mersin 16.010 1.891.145 114,95 33 324 Ali İhsan Su Muğla 12.654 1.021.141 77,69 48 252 Orhan Tavlı Muş 8.650 405.228 47,26 49 436 İlker Gündüzöz Nevşehir 5.485 308.003 55,24 50 384 İnci Sezer Becel Niğde 7.234 363.725 48,59 51 388 Yılmaz Şimşek Ordu 5.861 760.872 128,68 52 452 Tuncay Sonel Osmaniye 3.320 553.012 162,27 80 328 Erdinç Yılmaz Rize 3.835 345.662 89,49 53 464 Kemal Çeber Sakarya 4.824 1.060.876 213,44 54 264 Çetin Oktay Kaldırım Samsun 9.725 1.371.274 138,66 55 362 Zülkif Dağlı Siirt 5.717 331.980 57,77 56 484 Osman Hacıbektaşoğlu Sinop 5.717 218.408 38,17 57 368 Erol Karaömeroğlu Sivas 28.164 636.121 22,68 58 346 Salih Ayhan Şanlıurfa 19.242 2.143.020 107,76 63 414 Abdullah Erin Şırnak 7.078 546.589 74,82 73 486 Ali Hamza Pehlivan Tekirdağ 6.190 1.113.400 170,50 59 282 Aziz Yıldırım Tokat 10.042 602.567 61,01 60 356 Ozan Balcı Trabzon 4.628 816.684 174,79 61 462 İsmail Ustaoğlu Tunceli 7.582 83.645 11,16 62 428 Mehmet Ali Özkan Uşak 5.555 373.183 66,69 64 276 Funda Kocabıyık Van 20.921 1.141.015 54,33 65 432 Mehmet Emin Bilmez Yalova 798 291.001 339,56 77 226 Muammer Erol Yozgat 13.690 418.500 30,76 66 354 Ziya Polat Zonguldak 3.342 589.684 178,35 67 372 Mustafa Tutulmaz == Türkiye il merkez rakımları == İl Adı Rakım (Google Earth) Adana 25 Adıyaman 701 Afyon 1012 Ağrı 1630 Amasya 400 Ankara 905 Antalya 62 Artvin 530 Aydın 92 Balıkesir 145 Bilecik 513 Bingöl 1159 Bitlis 1637 Bolu 741 Burdur 963 Bursa 238 Çanakkale 11 Çankırı 730 Çorum 822 Denizli 392 Diyarbakır 674 Edirne 50 Elâzığ 1041 Erzincan 1216 Erzurum 1923 Eskişehir 796 Gaziantep 838 Giresun 14 Gümüşhane 1174 Hakkâri 1756 Hatay 89 Isparta 1058 Mersin 18 İstanbul 25 İzmir 9 Kars 1756 Kastamonu 814 Kayseri 1060 Kırklareli 231 Kırşehir 991 Kocaeli 4 Konya 1023 Kütahya 958 Malatya 970 Manisa 79 Kahramanmaraş 562 Mardin 938 Muğla 659 Muş 1334 Nevşehir 1197 Niğde 1239 Ordu 25 Rize 11 Sakarya 41 Samsun 10 Siirt 887 Sinop 27 Sivas 1313 Tekirdağ 28 Tokat 630 Trabzon 36 Tunceli 922 Şanlıurfa 527 Uşak 915 Van 1728 Yozgat 1317 Zonguldak 10 Aksaray 1228 Bayburt 1555 Karaman 1063 Kırıkkale 746 Batman 570 Şırnak 1343 Bartın 12 Ardahan 1799 Iğdır 860 Yalova 8 Karabük 264 Kilis 660 Osmaniye 121 Düzce 149 Rakım (Google Earth) valilik binalarının bulunduğu yerdir. == Eski iller == küçükresim|400px|1927 yılındaki illeri gösteren bir harita * Doğubayazıt ili, Ağrı iline bağlandı. * Çatalca ili, İstanbul iline bağlandı. * Gelibolu ili, Çanakkale iline bağlandı. * Genç ili, Bingöl iline bağlandı. * Kozan ili, Adana iline bağlandı. * Şebinkarahisar ili, Giresun iline bağlandı. * Siverek ili, Şanlıurfa iline bağlandı. * Silifke ili, Mersin iline bağlandı. == Ayrıca bakınız == * Türkiye'de büyükşehir belediyeleri * Türkiye'nin ilçeleri * ISO 3166-2:TR == Notlar == * A İllerin alanlarına, sınırları dahilindeki akarsu ve göller dahildir. * B İçel'in adı, 2002 yılında resmen Mersin olarak değiştirildi. * C İstanbul'da 212, Avrupa Yakası'nın; 216, Anadolu Yakası'nın telefon kodudur. == Kaynakça == *
FAT (File Allocation Table; Dosya Ayırma Tablosu), dosya sistemi'nin orijinali 1970'lerde ve 1980 yılları başında Microsoft MS-DOS işletim sistemi'nin desteklediği dosya sistemi olarak başlar. Orijinalinde 500 Kb'tan küçük diskler için uygun olarak tasarlanmış basit bir dosya sistemidir. Zaman içerisinde çok daha büyük medyaları desteklemek için sonradan geliştirilmeye devam edilmiştir. Şu an için FAT dosya sisteminin FAT12, FAT16, FAT32 olmak üzere üç tipi bulunmaktadır. Bu FAT tipleri ve isimlendirilmelerindeki farklılıkların sebebi, FAT yapısındaki mevcut girdilerin bit olarak boyutlarının farklı olmasıdır. Bir FAT12 girdisinde bit sayısı 12, FAT16 girdisinde 16, FAT32 girdisinde 32 bit'tir. Genel olarak sabit disk sektörlere bölünmüştür. Sektörler diskinizdeki en küçük fiziksel depolama ünitesidir. Bir sektörün bilgi kapasitesi 2’nin kuvvetleridir ki bu genellikle 512 bayt'tır. Dosya Ayırma Tablosu dosyalama sistemine göre, disk kümelere (cluster) bölünür. Her küme de diskin büyüklüğüne göre belli sayıda sektörden oluşur. Maksimum 2TB'a kadar sürücüleri desteklemektedir. (Windows 2000 işletim sisteminde maksimum 32GB'dır). FAT32 sürücülerinde kullanılan küme kapasiteleri disk sığalarına göre aşağıdaki gibidir: Disk kapasitesi Küme sığası: * 260 MB'den az 512 bayt * 260 MB - 8 GB 4 kilobayt * 8 GB - 16 GB 8 kilobayt * 16 GB - 32 GB 16 kilobayt * 32 GB'den büyük 32 kilobayt FAT dosya sistemi günümüzde flaş bellek ünitelerinde kullanılmaya devam etmektedir. Bilgisayarlarda kullanılan yeni işletim sistemleri, daha gelişmiş ve farklı dosya sistemleri kullanmaktadır. ==Notlar== == Ayrıca bakınız == * NTFS * RAW == Dış bağlantılar == * FAT hakkında Türkçe Kaynak FAT hakkında ayrıntılı bilgiler Kategori:Bilgisayar dosya sistemleri Kategori:Windows bileşenleri Kategori:Ecma standartları
küçükresim|sağ|250px|Bazı sinestezik kişilerin harfleri ve rakamları nasıl algıladığını gösteren bir görsel Sinestezi veya duyum ikiliği, kişilerde herhangi bir duyunun uyarımı otomatik olarak başka bir duyu algısını tetiklemektedir. == Etimoloji == Yunanca, syn (Birlikte) ve aisthesis (algı/his/duyum) kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Ortaya çıkan "synaistesia" kelimesi, "birleşik his" ya da "birleşik duyum" olarak tercüme edilebilir. Kaynak olarak "hissizlik, duyu eksikliği" anlamına gelen anesthesia (anestezi) kelimesi ile aynı temele dayanmaktadır. == Tanım == Bir algı modalitesi uyarıldığında birden fazla kanalda uyarılma oluşmasına verilen tıbbi isimdir. Metafor, sembolizm kelimeleri gibi, çeşitli sanat ürünlerinin tanımlanmasında kullanılan "sinestezi" kelimesinden farklı olarak bu olguyu yaşayan kişiler, kasıtsız ve sürekli olarak oluşan benzetmelerden bahsederler. Kısaca, birden fazla algı sistemi aynı nesnelere kendi yorumlarını aynı kuvvette verirler. Sinestezi sahibi insanlar, örneğin, insanları, insan olarak değil de görsel/işitsel/yazısal vb. bir nesne/olgu olarak hatırlar ve benimserler. Annesini ılık süt, kardeşini bir kedi vb. olarak gören/hatırlayan/düşünen biri gibi. Demografi olarak genelde solak ve çift el kullananlarda ve kadınlarda daha sık rastlanmaktadır. Irsi olduğu düşünülmektedir ortalama her 20.000 kişide bir görülür. Bu kişilerde, hafıza fonksiyonları güçlenirken matematiksel ve mekansal algı fonksiyonlarıda tavan yapar. Matematiksel algıda sinestezik birey sayıları çarparken renkleri kullanır böylece matematiksel algısı güçlenmiş olur. Mekansal algıda ise 360 derecenin 1 derecelik diliminin bile bir rengi vardır. Sinestezinin, beynin sol yarım küresiyle ilgili ve hipokampus bezine bağlı bir fonksiyon olduğu düşünülmektedir. İstatiksel olarak çok nadir rastlansa da "normal" bir beyin fonksiyonudur. Her beyinde gerçekleşen bir sürecin bazı insanlarda bilinç yüzeyine yansımasından kaynaklanmaktadır. == Ayrıca bakınız == * Halüsinasyon * Otonom duyusal meridyen tepki == Kaynakça == ;Genel * https://web.archive.org/web/20080501154114/http://psyche.cs.monash.edu.au/v2/psyche-2-10-cytowic.html * There's Something about Zero * Sinestezi Journal ;Spesifik == Konuyla ilgili yayınlar == * Simon Baron-Cohen and Harrison, J. (Eds., 1997). Synaesthesia: Classic and Contemporary Readings. Oxford: Blackwell Publishers. ISBN 0-631-19764-8. * Bosch, P. (2007) The Name of This Book is Secret Little, Brown Young Readers. ISBN 978-0-31-611366-3. * Córdoba M.J. de, Riccò D. (et al.), Sinestesia. Los fundamentos teóricos, artísticos y científicos, Ediciones Fundación Internacional Artecittà, Granada 2012. ISBN 978-84-939054-1-5 * Campen, Cretien van. (2007) The Hidden Sense. Synesthesia in Art and Science. Cambridge, MA: MIT Press/Leonardo Books. ISBN 0-262-22081-4 * Cytowic, R.E. (2003)The Man Who Tasted Shapes. Cambridge: MIT Press ISBN 9780907845430. * Cytowic, R.E. (2002) Synesthesia: A Union of The Senses, second edition. Cambridge: MIT Press ISBN 978-0-26-2032964. * Cytowic, R.E. & Eagleman, D.M. (2009) Wednesday is Indigo Blue: Discovering the Brain of Synesthesia, with an afterword by Dmitri Nabokov. Cambridge: MIT Press ISBN 978-0-26-201279-9. * Dann, K. (1998). Bright Colors Falsely Seen. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 0-300-06619-8. * Duffy, P. L. (2001). Blue Cats and Chartreuse Kittens: How Synesthetes Color their Worlds. New York: Henry Holt & Company. ISBN 0-7167-4088-5. * Harrison, J. (2001). Synaesthesia: The Strangest Thing. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-263245-0. * Jay, C. (2009) Breathing in Colour. Little, Brown. ISBN 978-0-74-992978-7. * Marks L.E., The Unity of the Senses. Interrelations among the modalities, Academic Press, New York, 1978. * Riccò D., Sinestesie per il design. Le interazioni sensoriali nell'epoca dei multimedia, Etas, Milano, 1999. ISBN 88-453-0941-X * Riccò D., Sentire il design. Sinestesie nel progetto di comunicazione, Carocci, Roma, 2008. ISBN 978-88-430-4698-0 * Robertson, L. and Sagiv, N. (Eds., 2005). Synesthesia: Perspectives from Cognitive Neuroscience. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-516623-X. * Rowedder, Anna K. (2009). Für Dich - For You - Pour Toi. Luxembourg: Synaisthesis. ISBN 978-99959-622-1-0. * Sinha, Jasmin (ed.). 2009. Synästhesie der Gefühle (Emotional Synaesthesia). Luxembourg: Synaisthesis. ISBN 978-99959-622-6-5. * Tammet, D. (2006) Born on a Blue Day: A Memoir of Aspergers and an Extraordinary Mind. Hodder & Stoughton Ltd. ISBN 978-0-34-089974-8. * Tornitore T., Storia delle sinestesie. Le origini dell'audizione colorata, Genova, 1986. * Tornitore T., Scambi di sensi. Preistoria delle sinestesie, Centro Scientifico Torinese, Torino, 1988. * Mass, W. (2003) A Mango-Shaped Space. Little, Brown and Company. ISBN 0-316-52388-7 * Ward, J. (2008) The Frog who croaked Blue: Synesthesia and the Mixing of the Senses. Routledge. ISBN 978-0-415-43014-2. == Dış bağlantılar == ;Bilimsel kaynaklar * Richard E. Cytowic Downloads, videos, and information. * David Eagleman's Synesthesia Battery: test * Houston synesthesia study * Synesthetics * Jamie Ward * Synesthesia in Art and Science Bibliography * Blue Cats Resource Center Kategori:Anatomi Kategori:Sinestezi
Böğürtlen, gülgiller (Rosaceae) familyasının Rubus cinsini oluşturan familyasından insan sağlığında önemli rolleri olan organik asitler, mineraller ve vitaminler bakımından çok zengin bir bitki türlerini ortak adı. Böğürtlenlerde çiçeklenme genellikle Mayıs ayında başlayıp Ağustos ayına kadar devam etmektedir. Bu nedenle bitki üzerinde değişik olgunlaşma devrelerinde olan meyve salkımları birbirini izler. === Çoğaltma yöntemleri === * Kök sürgünleri ile * Uç daldırma ile * Yaprak - göz çelikleri ile * Kök çelikleri ile * Doku kültürü ile Kategori:Rubus Kategori:İstilacı bitki türleri
Riemann hipotezi (Riemann zeta hipotezi olarak da bilinmektedir), matematik alanında ilk kez 1859 yılında Bernhard Riemann tarafından ifade edilmiş ve henüz çözülmemiş bir problemdir. Bu hipotez kısaca şöyledir : Bazı pozitif tam sayılar, kendilerinden küçük ve 1'den büyük tam sayıların çarpımı (örn. 2, 3, 5, 7, ...) cinsinden yazılamazlar. Bu tür sayılara Asal sayılar denir. Asal sayılar, hem matematik hem de uygulama alanlarında çok önemli rol oynar. Asal sayıların tüm doğal sayılar içinde dağılımı bariz bir örüntüyü takip etmemektedir ancak Alman matematikçi Riemann, asal sayıların sıklığının; s ≠ 1 olmak koşuluyla tüm s karmaşık sayıları için ::\zeta(s) = 1 + 1/2^s + 1/3^s + 1/4^s + ... = \sum_{n=1}^\infin \frac{1}{n^s} biçiminde belirtilen ve Riemann Zeta Fonksiyonu olarak bilinen fonksiyonun davranışına çok bağlı olduğunu gözlemledi. : ::\zeta(s) = 0 denkleminin tüm çözümleri karmaşık düzlemde bir doğru üzerinde yer almaktadır. Daha kesin bir söyleyişle, bu denklemin tüm karmaşık sayı çözümlerinin gerçel kısımlarının ½ olduğu tahmin edilmektedir. Bu iddia ilk 1.500.000.000 çözüm için sınanmıştır. Bu iddianın her çözüm için doğru olduğunun ispatlanabilmesi halinde asal sayıların dağılımı ile ilgili çok önemli bilgiler edinmek mümkün olacaktır. 18 Kasım 2015 tarihinde Nijeryalı Opeyemi Enoch adlı matematik profesörü, Riemann Hipotezi’ni çözdüğünü iddia etmiştir. Enoch, hipotezin çözümünü Avusturya’nın başkenti Viyana’daki Uluslararası Matematik ve Bilgisayar Bilimleri Konferansı’nda sundu. == Kaynakça == * Riemann hipotezi * http://www.milliyet.com.tr/nijeryali-profesor- riemann/dunya/detay/2150212/default.htm Kategori:Zeta ve L-fonksiyonları Kategori:Matematiksel problemler Kategori:Hipotezler Kategori:Karmaşık analiz Kategori:Sayılar teorisi Kategori:Hilbert problemleri Hipotez Kategori:Millennium Prize Problemleri Kategori:1859 tanıtımları
Gill Sans, Eric Gill tarafından tasarlanan, 1928 ve 1930 yıllarında Monotype şirketince çıkarılan bir yazı tipi. Edward Johnston'ın Londra metrosu için hazırladığı yazı tipi üzerine geliştirilen Gill Sans, çıktığı günden bu yana çok yönlü kullanılabilirliği sık sık kullanılmıştır. Gill Sans dünya çapında tanınan birçok kuruluşun yazışmalarında ve belirtkelerinde kullanılan bir yazı tipidir. Gill Sans'ın yayıncılıkta çok kullanılan Mac OS X ile birlikte gelmesi, bu yazı tipinin birçok kitap, reklam ve işarette kullanılmasını sağlamıştır. == Benzer yazı tipleri == * Humanist * Johnston Underground == İlgili bağlantılar == * Yazıtipi == Dış bağlantılar == * Agfa Monotype * Microsoft ürünleriyle gelen yazıtipleri Kategori:Yazı tipleri
Gıda mühendisliği, bilimsel bilgiler ve mühendislik bilgileri yardımıyla gıdaların güvenilir bir şekilde üretimini, hazırlanmasını, işlenmesini, paketlenmesini, dağıtılmasını ve gıdalardan uygun bir şekilde yararlanılmasını sağlayan mühendislik dalıdır. Temel amacı insanların sağlıklı beslenmesidir. Gıda mühendisliğinin birçok ülkede artan nüfusun beslenme ihtiyacını karşılamak için bir seçenek olarak görülmesi, bu mühendislik dalının gelişmesine katkı sağlamıştır. Gıdaların üretim maliyetinin azaltılması için üç boyutlu gıda baskısı, gıdaların daha uzun süre kullanımını sağlamak için süt pastörizasyonu ve gıdaların kalitesini artırmak için biyosensörler gıda mühendisliğinin yaptığı çalışmalara örnektir. Gıdaların soğutulması ve ambalajlanması konusunda biyoteknoloji, insan sağlığı konusunda ise tıp, veteriner tıp, kimya ve biyoloji gibi bilim dallarıyla birlikte çalışmalar yapılmaktadır. == Gıda mühendisliği bölümünün bilim dalları == Gıda Bilimleri Dalı: Gıda kimyası, gıda mikrobiyolojisi, gıda kalite kontrolü ve beslenme bilim dalları olarak kendi arasında ayrılır. Gıda Teknolojileri Bilim Dalı: Gıda mühendisliği temel işlemleri, yağ teknolojisi, meyve-sebze teknolojisi, hububat teknolojisi, süt teknolojisi, et teknolojisi, gıda maddelerinin ambalajlanması, biyoteknoloji, gıda ekonomisi ve endüstrisi işletmeciliği bilim dalları olarak kendi arasında ayrılır. == Belli başlı dersler == Gıda mühendisliği bölümlerinin eğitim süresi 4 veya 5 (hazırlık sınıfı olan okullarda) yıldır. Eğitimin ilk yıllarında matematik, fizik, kimya ağırlıklı dersler ile birlikte ekonomi, biyoloji ve temel mühendislik dersleri okutulmakta, eğitim ilerledikçe gıda mühendisliği alanına özgü olan yağ teknolojisi, meyve-sebze teknolojisi, hububat teknolojisi, süt teknolojisi, et teknolojisi, gıda maddelerinin ambalajlanması, duyusal analiz, temel işlemler, moleküler biyoloji, mikrobiyoloji, fizikokimya, organik kimya, akışkanlar mekaniği, kütle aktarımı, ısı aktarımı, mühendislik termodinamiği, gıda katkı maddeleri gibi derslere yoğunlaşılmaktadır. Öğrencilere ayrıca gıda sanayisini tanıması, uygulama bilgileri edinmesi ve beceri kazanması amacıyla endüstride staj yaptırılmaktadır. == Gereken nitelikler == Gıda mühendisliği bölümüne girmek isteyen bir kimsenin matematik, biyoloji, fizik ve özellikle kimya ve ekonomi ile ilgili olması gerekir. Ayrıca, gıda mühendisliği temelde disiplinlerarası bir yapı gösterdiğinden bu bölümü tercih eden kişilerin okumayı seven, araştırmaya yönelik çalışmalar yapabilecek, sürekli çalışmayı göze alabilecek ve yenilikleri izleyebilecek bir yapıda olmaları beklenir. == Kazandıkları unvan ve yaptıkları işler == Mezunlar, mezun olduklarında doğrudan gıda mühendisi unvanını almaktadır. Gıda mühendisliği esas itibarıyla ne sadece bir üretici mühendislik dalıdır ne de denetçi dalıdır. Gıdanın üretimiyle "tarladan çatala" (farm to fork) kadar ilgilenebilme, düzeltme, araştırma geliştirme ve toksikolojik risk analizi konularında yetki sahibidir. Bu süreç dahilinde, mühendis, hammadde kabulü analiz sonuçlarıyla yorumlama, hammaddenin üretime dahili, üretim sırasında ve sonrasındaki çıkabilecek sorunların ortadan kaldırılması buna rağmen vuku bulan sorunları çözmek, depolama koşulu ve süresi belirlenmesi, pazarlama, satış ve kalite düzeyi temini, araştırma ve geliştirme (Ar-ge), ürün geliştirme (Ür-ge) gibi bölümlerde yönlendirici, teknik bir yönetici görevi üstlenir. Diğer bir deyişle gıda mühendisliği; kimya mühendisliği, ziraat mühendisliğinin gıda sanayisi alanındaki uygulamalarını karşılayan bir mühendisliktir. Bunların yanı sıra, aldığı mühendislik ve ekonomi eğitimiyle, minimum maliyetle maksimum kar koşullarının optimizasyonunu sağlayabilir. ==Kaynakça==
: Java ya da Cava sözcüğü, aşağıdaki kavramların birisine ilişkin kullanılmış olabilir: == Coğrafya == * Cava adası, Endonezya'da bulunan ve dünyanın en kalabalık adası. * Cava Denizi, adanın kuzeyindeki deniz. * Cava (dil), adada ve dünyanın birçok bölgesinde 75 milyon kişice konuşulduğu tahmin edilen dil. == Biyoloji == * Cava kahvesi, adada yetişen kahve tohumlarından yapılan bir tür kahve. == Bilişim == * Java (programlama dili), dünyanın en yaygın programlama dillerinden biri. Adını, aynı adlı kahveden almıştır. * JavaScript, bir betik dili. Ad benzerliğine karşın diğer Java dili ile ilişkili değildir. *JavaOS, Java programlama dili kullanılarak yazılan işletim sistemi.
Plüton (küçük gezegen tanımı: 134340 Pluto; sembolleri: 16px|⯓ veya 16px|♇), Kuiper Kuşağı'nda bulunan bir cüce gezegendir. Güneş Sistemi'nde bilinen en büyük cüce gezegen ve Neptün ötesi cisim ve doğrudan Güneş etrafında dolanan en büyük on altıncı cisimdir. 2006 yılına dek gezegen olarak sınıflandırılmaktaydı. Plüton, bünyesinde birçok cisim barındıran Kuiper Kuşağı'nın en belirgin üyelerinden biridir. Plüton, diğer Kuiper Kuşağı üyelerine benzer biçimde taş ve buzdan oluşmaktadır ancak bu kuşaktaki cüce gezegenlere nispeten oldukça küçüktür. Kütle ve hacim olarak Ay'ın yaklaşık olarak beşte biri kadardır. Plüton, eksenindeki dış merkezli eğim sayesinde yörüngesinin yaklaşık olarak 1/6'lık bir kısmında Güneş'e Neptün'den daha yakındır. Plüton, 1930'da keşfedildiğinden 2006 yılına kadar, Güneş Sistemi'nin dokuzuncu gezegeni olarak değerlendirilmiştir. 1970'li yıllardan sonra Güneş Sistemi'nin dışında bir cüce gezegen olan 2060 Chiron saptanana kadar küçük bir gezegen olarak düşünülen Plüton'un gezegenlik durumu tartışılmaya başlanmıştır. 20\. yüzyılın sonları ve 21. yüzyılın başlarında Güneş Sistemi'nin dışında Plüton'a benzeyen birçok nesne gözlemlenip 2005'te buna, o sırada Plüton'dan yaklaşık %27 daha büyük olarak değerlendirilen Eris de eklenmiştir. 24 Ağustos 2006'da, Uluslararası Astronomi Birliği (IAU ya da UAB) Güneş Sistemi'nde bir gezegen olmanın koşullarını tanımlamıştır. Bu tanımlamaya göre Plüton kendi komşu bölgesini gezegenimsilerden temizleyemediği için gezegenlikten çıkartılmış, Eris ve Ceres ile birlikte yeni bir küme olan "Cüce Gezegenler" diğer bir adıyla "Kuiper Kuşağı" sınıfına dahil edilmiştir. Böylece Plüton yeniden sınıflandırılmış, küçük gezegenler dizinine eklenmiş ve astronomik adı yani numarası 134340 olarak değiştirilmiştir. Plüton, bazı araştırmacılar tarafından hâlâ gezegen olarak onaylanmaktadır. Plüton'un en büyük uydusu Charon, Plüton'un yarısı büyüklüğündedir ve bazı bilim insanlarınca ikili sistem olarak gösterilir, çünkü yörüngesi başka bir ağırlık merkezinin içinde yer almaz. IAU tarafından Plüton cüce gezegen sınıfına alınana dek geçen sürede, Charon, Plüton'un uydusu olarak kabul edilmiştir."Pluto and the Developing Landscape of Our Solar System" International Astronomical Union. 27 Ekim 2010 tarihinde erişilmiştir. Plüton'un bilinen iki küçük uydusu daha vardır, bunlar Nix ve Hydra'dır. Bu uydular 2005'te saptanmıştır. Ayrıca New Horizons uzay aracı Plüton'un dağlarının 3.500 metre olduğunu bulmuştur ve uydunun içinde Plüton'u bulan kişinin (Clyde Tombaugh) külleri vardır. Bunun nedeni ise bu kişinin Plüton'a giden uydunun fırlatılışını görmeden önce ölmesidir. == Keşfi == 1840'ta, klasik mekaniğin kullanılmasıyla, Urbain Le Verrier tarafından Uranüs'ün yörüngesindeki kuşkular analiz edildi ve henüz saptanmamış bir gezegen olan Neptün'ün konumu tahmin edildi.Croswell, s. 43 19\. yüzyıldan sonra yapılan gözlemlerde, Uranüs'ün yörüngeleri üzerindeki kuramlar, Neptün'ün ayrı bir gezegen olarak kabul edilmesi konusunu tartışmaya açtı. 1894'te, varlıklı bir Bostonlı olan Percival Lowell, Lowell Gözlemevi'ni kurdu, Lowell'in 1894'te Flagstaff, Arizona'da başladığı astronomik arayışlar sonucunda, Neptün'ün gözlenmesi imkânlı hale geldi ve Neptün Lowell tarafından "X Gezegeni" olarak düşünüldü. Ancak yeni bir X gezegeninin (bilinmeyen gezegen) varlığından daha şüphe ediliyordu. 1909'da, Lowell ve William H. Pickering böyle bir gezegen için çeşitli gök koordinatları önerdi. Lowell'in 1916'daki ölümüne dek yapılan çalışmalardan bir sonuç alınamadı. 19 Mart 1915'te, Lowell Gözlemevi'nde Plüton'un iki fotoğrafının çekilmesine rağmen, bu yeni cisim fark edilemedi. Lowell'in ardından, Constance Lowell'in Percival'le on yıl süren miras hukuku mücadelesi nedeniyle, milyon dolarlık gözlemevi işleyemez duruma geldi. Özetle X Gezegeni 1929'a kadar aranamadı.Croswell, p. 50 Bu tarihten sonra Vesto Melvin Slipher, Clyde Tombaugh'a Plüton'u saptama görevini verdi. Kansas'tan gelen Tombaugh, Lowell Gözlemevi'nde Slipher'in yaptığı çizimlerden etkilendi. Tombaugh iki hafta arayla çekilmiş fotoğraf çiftlerinde sistematik imajlama yoluyla, fotoğrafları karşılaştırarak, herhangi bir nesne değişikliği olup olmadığını araştırdı. Araştırmalarında pırıldaklı karşılaştırıcı kullanıyordu. Bu sistem levhaları hızla aşağı ve yukarı yönlerde değiştirerek değişiklikleri saptama metoduna göre işliyordu ve böylece fotoğraflar arasında konum ve görünüşü değişmiş olan herhangi bir nesnenin deviniminin sanal görüntüsü yaratılabiliyordu. 18 Şubat 1930'da Tombaugh, aynı yılın Ocak 23 ve 29'unda çektiği iki imaj arasında önemli bir görüntü devinimi olduğunu fark etti. 21 Ocak'ta çekilen çözünürlüğü iyi olmayan bir fotoğraf da bu yeni cismi onaylıyordu.Croswell p. 52 Daha sonra yapılan dikkatli gözlemler de bu yeni cismi onayladı ve 13 Mart 1930'da Harvard Üniversitesi Gözlemevi Plüton'un saptandığını duyurdu. == Ad == Bu keşif tüm dünyada yankı uyandırdı. Bu yeni cismi adlandırma hakkına sahip olan Lowell Gözlemevi'ne Atlas'tan Zymal'e kadar 1000'i aşkın isim önerisi geldi. Tombaugh başka bir isim bulunup kalıplaşmadan, bu yeni cismin adlandırılması gerektiğini Slipher'e bildirdi. Slipher önce Zeus adını teklif etti, ardından Percival ve son olarak da kendi ilk adı olan Constance'yi önerdi. Bu öneriler kabul görmedi. Plüton adı o dönemde on bir yaşında Oxfordlu bir öğrenci olan Venetia Burney (1918–2009) tarafından ortaya atıldı. Venetia, gök bilimin yanı sıra klasik mitolojiyle de ilgileniyordu. Plüton'un da muhtemelen karanlık ve soğuk bir gök cismi olduğunu düşündüğü için bu yeni cisme klasik mitolojide yer altı dünyasının tanrısı olarak kabul edilen "Plüton" adını önerdi. Bu fikir Oxford Üniversitesinde eski bir kütüphaneci olan dedesi Falconer Madan ile yaptığı bir sohbet sırasında aklına gelmişti. Madan bu düşünceyi, Profesör Herbert Hall Turner'e aktardı. Turner de bu düşünceyi ABD'deki meslektaşlarına aktardı. Cisim resmî olarak 24 Mart 1930'da kabul edildi. Lowell Gözlemevinin her üyesine üç isimden oluşan küçük bir liste sunuldu ve bu listeden bir ismi seçmeleri istendi. İsim adayları Minerva (başka bir astroitin ismi olarak kabul edildi), Kronos (döneminde pek sevilmeyen bir astronom olan Thomas Jefferson Jackson See tarafından önerildiği için değer yitirdi) ve Plüton'du. Plüton oy birliğiyle seçildi.Croswell pp. 54–55 Bu ad 1 Mayıs 1930'da duyuruldu. Bu duyurunun üzerine dedesi Madan, Venetia'ya 5 paund ödül verdi. == Yörünge ve dönme == sağ|küçükresim|Plüton yörüngesi - ekliptik görünüm. Plüton yörüngesinin bu "yandan görünüşü" (kırmızı) ekliptiğe olan eğilimini göstermektedir. sol|küçükresim|Plüton'un dönüş çizelgesi. Plüton'un yörüngesi görece dış merkezlidir. Tutulum düzlemiyle 17 derecelik bir açı yapar ve günberide 29,7 AB'den (Neptün'ün yörüngesi içinde) günötede 49,5 AB'ye kadar uzanır. Plüton kendi ekseni etrafında 6,39 Dünya gününde döner. Plüton'un ekseni Uranüs ile benzerlik gösterir, yörüngesel eğimi 120° kadardır. Bu yüzden Plüton'daki mevsimsel değişim uç noktalara ulaşır. Plüton'da gün dönümlerinde yüzeyin dörtte biri aydınlıkken kalan kısım karanlıktır; dörtte üçü aydınlıkken ise dörtte biri karanlıktır. Gezegendeki bir yıl 248,3 Dünya yılına karşılık gelir, yani Plüton'un Güneş'in etrafındaki dönüşü yaklaşık 248 Dünya yılı sürer. == X Gezegeni ve Plüton'un gezegen olduğu düşüncesinin ortadan kalkması == Plüton'un küçük oluşu ve yörüngelerindeki çözümsüzlük, Lowell'in X Gezegeni düşüncesi üzerinde kuşkuların ortaya çıkmasına neden oldu. 20. yüzyıl boyunca Plüton'un kütlesi gözden geçirildi. 1978'de, Plüton'un uydusu olan Charon'un keşfiyle Plüton'un kütlesinin ölçümü olası hale geldi. Plüton'un kütlesi Uranüs'ün yörüngelerindeki tutarsızlıklar nedeniyle net hesaplanamasa da kabaca Dünya'nın kütlesinin %0,2'si olarak kabul edildi. Sonraki dönemlerde, X Gezegeni üzerinde Robert Sutton Harrington tarafından önemli çalışmalar yapıldıysa da bu araştırmalar başarısızlıkla sonuçlandı. 1992'de Myles Standish, Voyager 2'nin 1989'da Neptün'e yaptığı uçuşta elde ettiği bilgileri kullanarak Uranüs'ün çekim gücünün Plüton'a etkisini saptadı ve bu bulgu Plüton'un kütlesinde %0,5'lik bir değişime gidilmesi gerektiğini gösterdi. Bu bilgiler, Güneş Sistemi'nde yeni bir X gezegeni olması gerektiği düşüncesini ortadan kaldırdı. Bugüne geldiğimizde, önemli bilim insanlarının çoğu, "X Gezegeni"ni kabul etmemektedir. Bunun yanında, Lowell'in 1915'te konumlandırdığı X Gezegeni'nin verileri; bugün Plüton'un konumlandırılışı ile tutarlılık göstermekte olsa da Ernest W. Brown bunun bir rastlantıdan ibaret olduğunu ortaya koymuştur. Sonuç olarak, "X Gezegeni" Güneş Sistemi'ndeki olması varsayılan dokuzuncu gezegeni ifade eder. Plüton'un yörüngesinin Neptün'e tabii oluşu ve bu gezegenin diğer gezegenlere oranla oldukça küçük olması nedeniyle gezegen olarak görülmemesi, X Gezegeni fikrinin ortadan kalkmasına katkı sağlamıştır. Ayrıca Kuiper Kuşağı'nda 70.000'e yakın plütonsu gök cisminin bulunuşu da Plüton'u yalnızca Kuiper'in bir üyesi olarak görmek gerekliliğini doğurmuştur. Hatta 2005'te keşfedilen Eris adlı cismin, Plüton'dan daha büyük olduğu sonucuna varılmıştır. Tüm bunlardan sonra Plüton, 2006 Prag'da gerçekleştirilen Uluslararası Astronomi Birliği toplantısında gezegenlikten çıkarılmış ve cüce gezegen sınıfına koyulmuştur. Plüton 2008'de alınan yeni bir kararla bu sınıftan da alınarak Plütonumsu sınıfına yerleştirilmiştir. == Fiziksel özellikler == Plüton'un yörünge hızı 4,666 km/s ve kütlesi 1,305×1022 kg'dır. Yüzey sıcaklığı yaklaşık -238 °C'dir. Plüton'un yüzeyinin bu denli soğuk olmasının sonucunda; zaman zaman sahip olduğu ince atmosfer dahi buz tutar. Plüton'un görsel kadri ortalama 15,1 olup, günberide bu rakam 13,65 olur. Plüton'u görüntülemek için yaklaşık 30 cm diyaframlı için teleskoplar kullanılır; çünkü açısal çapı yalnızca 0,11"'dir. Bugün bile, gelişkin teleskopların Plüton'un yüzey ayrıntılarını tam anlamıyla sunduğu söylenemez. Plüton'dan alınan ilk görseller, 1980'li yıllardan sonra gerçekleşmiştir. Plüton'un büyük bir uydusu olan Charon'un keşfi, bu konudaki çalışmaların önünü açmıştır. Böylece Plüton- Charon sistemindeki tutulmalar sırasında, ortalama parlaklığın değişimi gözlenerek, analizler yapılmıştır. Plüton'da parlak bir ışın noktası yayılımı, tutulma sonrası oluşan karanlıktan daha büyük bir ışın farkı doğurur. Bilgisayarlarla yapılan gözlem işlemlerinin birçoğunda, ışın haritaları yaratılır ve bu yöntem sayesinde değişen parlaklık değerleri takip edilebilir. Günümüzde bilgisayar destekli uzay gözlemlerinin önemli bir bölümü, güncel olarak en yüksek görsel çözünürlük kalitesini sunan Hubble Uzay Teleskobu tarafından yapılmakta, bu sayede birçok ayrıntı önemli oranda görüntülenebilmektedir. Bu haritalar, Hubble'nin çektiği görsellerden en uygun piksellerin seçilip, karmaşık bilgisayar işlemleriyle uyarlanmasıyla oluşturulmuştur. Plüton'un yüzeyi 1994 ve 2003-4 yılları arasında değişime uğramış; kuzey kutup bölgesi aydınlanıp, güney kutup bölgesi kararmıştır. Bunun yanında, Plüton'daki kırmızılık derecesi 2000-2002 arasında önemli ölçüde artmıştır. Bu değişimlerin kaynağının -bir yılı 248 Dünya yılına denk gelen bir cisimdeki- mevsimsel değişimlere bağlı olduğu düşünülmektedir. Plüton'un yörünge eğikliğinin ve yörüngesindeki dış merkezliliğin fazla oluşu; bu mevsimsel değişimin hızlanmasını sağlamıştır. Plüton üzerinde yapılan çalışmalar, cisim yüzeyinin yaklaşık %98'ini karbon monoksit ve metanın da eklenmesiyle, nitrojen buzlarının oluşturduğunu ortaya koymuştur. Plüton'un Charon'a bakan yüzeyi daha çok buz haline gelmiş metan içerirken; diğer yüzü daha çok nitrojen ve karbon monoksit buzlarıyla kaplıdır. === Yapı === küçükresim|Plüton yapı teorisi (2006) 1\. Azot buzulları 2\. Buzullar 3\. Kaya Hubble Uzay Teleskobu ile yapılan gözlemler sonucunda, Plüton'un yoğunluğunun 1,8 ilâ 2,1 g/cm3 arasında değiştiği; yapısının %30-%50 arasında buz kütlelerinden, %50-%70 arasında ise kayalardan oluştuğu tahmin edilmektedir. Radyoaktif minerallerin ısı sonucunda ayrışmasıyla kayalarının çözünmesi, buz kütlelerinin oluşmasını sağlamıştır. Bilim insanlarına göre Plüton'un iç yapısı farklılıklar göstermektedir. Kayalıklar, buz örtüsüyle çevrilmiş yoğun bir çekirdeğin etrafını sarmaktadır. Yani Plüton'da manto tabakası buzullardan oluşmaktadır. Yer kabuğunun merkezini oluşturan çekirdeğin çapıysa yaklaşık 1.700 km kadardır. Plüton yüzeyindeki ısınımın devam etmesiyle, manto-çekirdek sınırında 100-180 kilometre kadar kalın; bir yeraltı okyanus tabakası oluşmuştur. === Kütle === Plüton'un kütlesi 1.31×1022 kg'dır. Bu rakam Dünya'nın yaklaşık 0,002'sine tekabül eder; ayrıca çapı 2.306 (+/- 20) km olan Plüton; bu değerde Ay'ın %66'sı kadardır. Plüton'un atmosferi; katı kütlenin küçüklüğünden dolayı kesin olarak tahmin edilememektedir. Önceleri astronomlar, Plüton'un X Gezegeni olduğunu varsaymıştır. Bunun bir sonucu olarak, başlangıçta Plüton'un kütlesi; Uranüs ve Neptün ile olan etkisi çerçevesinde hesaplanmaya çalışılmıştır. 1955'ten başlayarak Plüton'un kütlesiyle ilgili çeşitli veriler ortaya koyulmuş; 1971'deki çalışmalarda Plüton'un kütlesinin kabaca Mars'tan daha küçük olduğu sonucuna varılmıştır.Croswell p. 57 Ayrıca 1976'da, Dale Cruikshank, Carl Pilcher ve David Morrison'un yaptıkları bir araştırmada, ilk kez Plüton'un yansıtabilirlik derecesini belirlemiştir. Bu da Plüton'un zemin sentezindeki metan buzu faktörünü ortaya çıkarmıştır. Bu, Plüton'un parlak bir gezegen olması anlamına gelmiş, bundan dolayı Plüton'un kütlesinin Dünya'nın kütlesinin %1'inden fazla olamayacağı anlaşılmıştır. -Plüton'un yansıtabilirlik derecesi Dünya'nınkinden 1,3-2,0 kat daha büyüktür. 1978'de Plüton'un uydusu olan Charon'un gözlenmesiyle Kepler'in gezegensel hareket yasalarından yararlanılarak, Plüton-Charon sisteminin kütlesinin hesaplanması olanaklı hale gelmiştir. Böylece Charon'un kütleçekim etkisi hesaplanarak, Plüton'un gerçek kütlesi saptanmıştır. Charon'un keşfi uyarlamalı optik çalışmalarına da izin verdiğinden; Plüton'un gerçek çapının hesaplanmasında da önemli rol oynamıştır. Plüton, Güneş sistemi'ndeki karasal gezegenler dikkate alındığında küçük bir kütleye sahiptir. Hatta gezegenlere ait yedi uydudan da daha hafiftir. Kütlece Plüton'dan büyük olan uydular: Ganymede, Titan, Kalisto, İo, Ay, Europa ve Triton'dur. Plüton'un çapı bir cüce gezegen olan Ceres'ten yaklaşık iki kat daha uzundur. Bu oran, iki cismin kütlesel orantısında da yaklaşık olarak geçerlidir. 2005'te keşfedilen bir cüce gezegen olan Eris'in mi, yoksa Plüton'un mu çapının daha büyük olduğu tartışmalı bir konu olmakla birlikte; kütlesel olarak Plüton'un Eris'ten bir miktar büyük olduğu saptanmıştır. (Franck Marchis, 2010-11-08'de) === Atmosfer === Plüton'un atmosferi; yüzeyindeki buz kütlelerini oluşturan nitrojen, karbon monoksit ve metan gazlarıyla çevrilidir. Plüton'un yüzey basıncı 6,5-24 μbar değerleri arasında değişmektedir. Cismin yörüngesi; atmosferi üzerinde büyük bir etki yaratır. Bunun bir sonucu olarak, Plüton'un Güneş'e olan uzaklığı arttıkça, atmosferinde buz kütleleri oluşur; hatta oluşan bu kütleler yüzeye doğru düşer. Plüton Güneş'e yaklaştıkça, cismin katı yüzeyinin sıcaklığı artar. Böylece buzlar süblimleşmiş gazlar haline gelir. Yani sera etkisinin tersinde bir hareket oluşur ve yüzeydeki buharlaşma sonucu atmosferde yoğunluk meydana gelir. Oluşan süblimleşme sonucunda ise cismin yüzeyi soğur. Araştırmacılar, bu soğumayla Plüton'daki sıcaklığın 43 K (−230 °C) kadar olduğunu saptamıştır. Güçlü bir sera gazı olan metanın varlığıyla, Plüton atmosferinde oluşan sıcaklık terselmesi sonucunda; Plüton yüzeyinden 10 km yukarı çıkıldığında sıcaklık yaklaşık 36 K daha fazla ölçülür, bununla birlikte cismin alt atmosferindeki metan yoğunluğu, üst atmosferinden daha fazladır.E. Lellouch, B. Sicardy, C. de Bergh (2009). "Pluto's lower atmosphere structure and methane abundance from high-resolution spectroscopy and stellar occultations " (baskı). Astronomy & Astrophysics. == Uydular == küçükresim|sağ|Plüton sistem diyagramı: Plüton, Niks, Hidra ve Charon Plüton beş doğal uyduya sahiptir: ilk keşfedileni Charon 1978'de James W. Christy tarafından keşfedilmiştir. Diğer küçük uyduları olan Niks ve Hidra ise 2005'te saptanmıştır.Guy Gugliotta. "Possible New Moons for Pluto ." Washington Post. 1 Kasım, 2005. 10 Ekim, 2006'da erişilmiştir. Ayrıca, Plüton-Charon sistemi Güneş Sistemi'nin birkaç ikili sisteminin en büyüğü olması bakımından dikkate değerdir. 2011 Temmuz'unda Hubble Uzay Teleskobu tarafından çapı 13 ile 34 km arasında olan Kerberos adında 4. uydu keşfedilmiştir. 7 Temmuz 2012'de Styx isimli 5. uydu da keşfedilmiştir. Çapı yaklaşık 10–25 km. arası olarak tespit edilmiştir. Plüton'un uyduları, diğer gözlemlenen sistemler göz önüne alındığında Plüton'a oldukça yakındır. Bu özelliğinden dolayı Plüton sistemi, araştırmacılar tarafından: "Son derece yoğun ve büyük ölçüde boş" bir sistem olarak nitelendirilir. Plüton sistemiyle Ay'ın karşılaştırılması. Ad Resim Saptanma Yıl Çap (km) Kütle (kg) Yörünge yarıçapı (km) (barisentrik) Yörünge dönümü (d) Plüton center 1930 2,306 (%66 Ay) 13,050 (%18 Ay) 2,040 (%0,6 Ay) Charon center , 1978 1,205 (%35 Ay) 1,520 (%2 Ay) 17,530 (%5 Ay) 6.3872 (%25 Ay) Styx — 2012 10-25 ? ~47 Nix 2005 91 4 48,708 24.856 Kerberos — 2011 13-34 ? ~59 32.1 ± 0.3 Hydra 2005 114 8 64,749 38.206 Niks ve Hidra'nın kütlesinde gözenekli/buzlu yoğunluk 1.0 g/cm3 olarak kabul edilmektedir. == Galeri == ===Videolar=== == Kaynakça == Kategori:Güneş Sistemi Kategori:Uzay aracının ziyaret ettiği küçük gezegenler Plüton Kategori:Plütinolar Kategori:Cüce gezegenler
== Olaylar == * 1777 - Yıldızları ve şeritleri olan ilk ABD bayrağı, Kongre tarafından Amerika Birleşik Devletleri bayrağı olarak kabul edildi. (Önceki bayrakta yıldızların olduğu bölümde İngiltere bayrağının renkleri bulunuyordu) * 1789 - Darıdan damıtılarak yapılan ilk viski, Amerikalı din adamı vaiz Elijah Craig tarafından üretildi. Bu tür viskiye Bourbon adı verildi, çünkü bu din adamı Kentucky'nin Bourbon ilçesinde yaşıyordu. * 1830 - Fransa, Cezayir'i sömürgeleştirmeye başladı: İlk adımda Sidi Ferruch şehrine 34000 asker çıkardı. * 1839 - Jandarma Teşkilatı kuruldu. Teşkilatın ilk nizamnamesi olan Asakir-i Zaptiye Nizamnamesi yürürlüğe konuldu. * 1846 - Meksika-Amerika Savaşı sırasında Kaliforniya Cumhuriyeti, Meksika'dan bağımsızlığını ilan etti. * 1900 - Hawaii, Amerika Birleşik Devletleri'ne katıldı. * 1909 - Dernek kurma özgürlüğüne ilişkin ilk yasa olan "İçtimaatı Umumiye Kanunu" kabul edildi. * 1925 - Göztepe SK kuruldu. * 1926 - Brezilya, Milletler Cemiyeti'nden ayrıldı. * 1935 - Etibank Genel Müdürlüğü kuruldu. * 1935 - Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi kurulmasına ilişkin yasa, TBMM'de kabul edildi. * 1935 - Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü'nün kurulmasına ilişkin kanun kabul edildi. * 1937 - Hatay Devleti'nin bağımsızlığı, TBMM'de onaylandı. * 1940 - Alman Birlikleri Paris’e girdi. * 1949 - Vietnam Devleti kuruldu. * 1951 - İlk ticari bilgisayar olan UNIVAC I tanıtıldı ve ilk makine "ABD Nüfus Müdürlüğü"ne tahsis edildi. (İkincisini Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri alacaktır.) * 1952 - İlk nükleer denizaltı olan USS Nautilus'un omurgası kızağa kondu. * 1964 - Nelson Mandela, ömür boyu hapse mahkûm edildi. * 1966 - Vatikan, "index librorum prohibitum" adı verilen yasaklı kitaplar listesini yürürlükten kaldırdığını duyurdu. Liste, ilk kez 1557'de oluşturulmuştu. * 1977 - Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk, Hükûmet kurma görevini CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit'e verdi. * 1982 - Arjantin güçleri, Falkland Adaları'nda Birleşik Krallık birliklerine teslim oldu. * 1985 - Fransa, Almanya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg, Schengen Antlaşması'nı imzaladılar. * 1989 - Kapalı yerlerde sigara içilmesi ile sigara reklamı ve kampanyası yasaklandı. * 2000 - İtalya'da affedilen ve Abdi İpekçi suikastı ile gasptan iadesi kararlaştırılan Mehmet Ali Ağca, Türkiye'ye getirildi. * 2001 - Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan'ın 1996'da oluşturdukları "Şanghay Beşlisi" adlı yapılanmaya, Özbekistan'ın da katılmasıyla Şanghay İşbirliği Örgütü kuruldu. * 2014 - Ukrayna Hava Kuvvetleri'ne ait bir İlyuşin İl-76 nakliye uçağı, Lugansk Halk Cumhuriyeti güçleri tarafından vuruldu, uçakta bulunan 49 kişi öldü. * 2018 - 21. FIFA Dünya Kupası organizasyonu olan 2018 Dünya Kupası başladı. == Doğumlar == * 1521 - Takiyüddin, Türk hezârfen, gök bilimci, mühendis ve matematikçi (ö. 1585) * 1529 - II. Ferdinand, Avusturya dükü (ö. 1595) * 1736 - Charles Augustin de Coulomb, Fransız fizikçi (ö. 1806) * 1811 - Harriet Beecher Stowe, Amerikalı yazar (ö. 1896) * 1823 - Pyotr Lavrov, Rus sosyalist düşünür (ö. 1900) * 1827 - Charles Gumery, Fransız heykeltıraş (ö. 1871) * 1832 - Nikolaus August Otto, Alman makine mühendisi (ö. 1891) * 1864 - Alois Alzheimer, Alman sinir hastalıkları uzmanı (ö. 1915) * 1868 - Karl Landsteiner, Avusturya kökenli Amerikalı immünolog ve patolog (ö. 1943) * 1881 - Kaptanzade Ali Rıza Bey, Türk söz yazarı ve besteci ("Yıldızların Altında" ve "Efem" şarkılarının) (ö. 1934) * 1895 - José Carlos Mariátegui, Perulu siyasal önder ve yazar (Marksist tarihsel maddeciliği Peru'nun toplumsal çözümlemesine uygulayan ilk aydın) (ö. 1930) * 1899 - Selim Sarper, Türk siyasetçi (ö. 1968) * 1910 - William Hanna, Amerikalı prodüktör (ö. 2001) * 1917 - Lise Nørgaard, Danimarkalı gazeteci, yazar ve senarist (ö. 2023) * 1921 - Martha Greenhouse, Amerikalı oyuncu (ö. 2013) * 1928 - Ernesto Che Guevara, Arjantinli devrimci (ö. 1967) * 1933 - Jerzy Kosiński, Polonya asıllı Amerikalı yazar (ö. 1991) * 1934 - Mieke Telkamp, Hollandalı şarkıcı (ö. 2016) * 1945 - Coşkun Göğen, Türk sinema oyuncusu * 1946 - Donald Trump, Amerikalı iş insanı, siyasetçi, yönetici ve yazar * 1949 - Alan White, İngiliz müzisyen (ö. 2022) * 1955 - Perihan Savaş, Türk oyuncu * 1959 - Marcus Miller, Amerikalı bas gitarcı ve caz müzisyeni * 1961 - Boy George, İrlanda asıllı İngiliz pop müzik sanatçısı besteci ve söz yazarı * 1966 - Traylor Howard, Amerikalı oyuncu * 1966 - Eva Lind, Avusturyalı soprano * 1969 - Michael Gerber, Amerikalı yazar * 1969 - Steffi Graf, Alman tenisçi * 1970 - Thomas Mack Lauderdale, Amerikalı piyanist. Daha çok kendi kurduğu grubu Pink Martini ile bilinir. * 1970 - Ray Luzier, Alman müzisiyen * 1970 - İlgar Memmedov, Azeri Politikacı * 1971 - Alfred Freddy Krupa, Hırvat ressam * 1972 - Matthias Ettrich, Alman bilgisayar mühendisi * 1973 - Ceca, Sırp şarkıcı * 1974 - Chloe Black, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1976 - Igor Lukšić, Karadağlı siyasetçi * 1976 - Massimo Oddo, İtalyan futbolcu (Dünya Kupası ve Şampiyonlar Ligi şampiyonluğu kazanan) * 1977 - Consequence, Amerikalı rapçi * 1977 - Duncan Oughton, Yeni Zelandalı millî futbolcu ve teknik direktör * 1978 - Diablo Cody, Amerikalı senaryo yazarı ve Oscar Ödülü sahibi * 1978 - Nikola Vujčić, Hırvat millî eski basketbolcu * 1981 - Elano Blumer, Brezilyalı futbolcu * 1982 - Lang Lang, Çinli konser piyanisti * 1983 - Louis Garrel, Fransız oyuncu * 1983 - Şebnem Kimyacıoğlu, Türk millî eski basketbolcu ve avukat * 1983 - James Moga, Güney Sudanlı millî futbolcu * 1984 - Siobhán Donaghy, İngiliz şarkıcı ve söz yazarı * 1984 - Zuzana Smatanová, Slovak pop- rock şarkıcısı * 1985 - Gundars Celitans, Leton voleybolcu * 1985 - Marvin Compper, Alman eski futbolcu * 1987 - Mohamed Diamé, Senegalli millî futbolcu * 1988 - Victoire Du Bois, Fransız oyuncu * 1988 - Kevin McHale, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1988 - Lucca Staiger, Alman profesyonel basketbolcu * 1989 - Lucy Hale, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1989 - Madison Ivy, Alman kökenli Amerikalı çıplak model ve porno yıldızı * 1989 - Cory Higgins, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1989 - Joao Rojas, Ekvadorlu futbolcu * 1990 - Regina Todorenko, Rus ve Ukraynalı şarkıcı, oyuncu ve sunucu. * 1991 - André Carrillo, Perulu millî futbolcu * 1991 - Kostas Manolas, Yunan millî futbolcu * 1992 - Ben Halloran, Avustralyalı millî futbolcu * 1992 - Daryl Sabara, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1993 - Gunna, Amerikalı rapçi, şarkıcı ve şarkı sözü yazarı * 1994 **Belén Alderete, Paraguaylı manken **Metin Sevinç, Türk oyuncu * 1998 - Hachim Mastour, İtalya doğumlu Fas asıllı futbolcu * 1999 - Chou Tzu-yu, Güney Kore merkezli Tayvanlı şarkıcı * 2000 - RJ Barrett, Kanadalı profesyonel basketbol oyuncusu == Ölümler == * 767 - Ebû Hanîfe, Hanefi mezhebinin kurucusu (d. 699) * 847 - I. Methodios, 4 Mart 843 ile 14 Haziran 847 tarihleri arasında Rum Ortodoks patriği * 1642 - Saskia van Uylenburgh, Hollandalı ressam Rembrandt van Rijn'in eşi (d. 1612) * 1662 - Genç Henry Vane, Massachusetts Körfez Kolonisi valisi (d. 1613) * 1746 - Colin Maclaurin, İskoçyalı matematikçidi (d. 1698) * 1837 - Giacomo Leopardi, İtalyan şair, düşünür, deneme yazarı ve dil bilimci (d. 1798) * 1868 - Aleksandr Ostrovski, Rus gerçekçiliğinin en büyük temsilcilerinden oyun yazarı (d. 1823) * 1883 - Edward FitzGerald, İngiliz şair ve yazar (d. 1809) * 1914 - Adlai Stevenson I, 23. Amerika Birleşik Devletleri başkan yardımcısıdır (d. 1835) * 1920 - Max Weber, Alman sosyolog (d. 1864) * 1923 - Aleksandar Stamboliyski, Bulgar Halk Çiftçi Birliği'nin başkanı (d. 1879) * 1926 - Mary Cassatt, Amerikalı ressam (d. 1844) * 1928 - Emmeline Pankhurst, İngiliz kadın hakları savunucusu (d. 1858) * 1936 - Gilbert Keith Chesterton, İngiliz yazar (d. 1874) * 1946 - John Logie Baird, İskoç mühendis (d. 1888) * 1946 - Jorge Ubico, Guatemala eski devlet başkanı (d. 1878) * 1968 - Salvatore Quasimodo, İtalyan yazar, şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1901) * 1972 - Dündar Taşer, Türk asker, 27 Mayıs darbecisi ve Millî Birlik Komitesi üyesi (d. 1925) * 1976 - Knud, X. Christian ve Mecklenburg Düşesi Alexandrine'nin küçük oğlu ve çocuğu (d. 1900) * 1979 - Ahmed Zahir, Afgan şarkıcı-şarkı yazarıdır (d. 1946) * 1986 - Jorge Luis Borges, Arjantinli şair (d. 1899) * 1986 - Alan Jay Lerner, Amerikalı söz yazarıdır (d. 1918) * 1989 - Christopher Bernau, Amerikalı sinema ve dizi oyuncusu (d. 1940) * 1991 - Peggy Ashcroft, İngiliz aktris ve En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1907) * 1994 - Ahmet Kostarika, Türk sinema oyuncusu (d. 1927) * 1994 - Henry Mancini, Amerikalı besteci ve aranjör (d. 1924) * 1995 - Roger Zelazny, Polonyalı- Amerikalı yazar (d. 1937) * 2000 - Attilio Bertolucci, İtalyan şair ve yazar (d. 1911) * 2007 - Kurt Waldheim, Avusturyalı politikacı ve devlet adamı (d. 1918) * 2008 - Avni Anıl, Türk bestekâr (d. 1928) * 2011 - Milivoj Ašner, Hırvatistan Bağımsız Devleti'nde polis şefi (d. 1913) * 2013 - Dennis Burkley, Amerikalı oyuncu (d. 1945) * 2013 - Ethem Sarısülük, Ankaralı kaynak işçisi (d. 1986) * 2014 - Alex Chandre de Oliveira, Brezilyalı eski futbolcu (d. 1977) * 2015 - Zito, Brezilyalı eski millî futbolcu (d. 1932) * 2016 - Ann Morgan Guilbert, Amerikalı sinema ve dizi oyuncusu (d. 1928) * 2017 - Luis Abanto Morales, Perulu şarkıcı ve müzisyen (d. 1923) * 2018 - Stanislav Govoruchin, Sovyet-Rus film yönetmeni, aktör ve senarist (d. 1936) * 2018 - Ettore Romoli, İtalyan siyasetçi (d. 1938) * 2019 - Roger Béteille, Fransız uçak mühendisi (d. 1921) * 2019 - Ergün Uçucu, Türk tiyatro, sinema, dizi oyuncusu ve seslendirme sanatçısı (d. 1940) * 2020 - Elsa Joubert, Güney Afrikalı "Sestigers Afrikaans" lehçesinde yazan kadın yazar (d. 1922) * 2020 - Noel Kelly, Avustralyalı eski ragbi birliği oyuncusu ve antrenör (d. 1936) * 2020 - Pierre Lumbi, Kongo Demokratik Cumhuriyeti politikacısı (d. 1950) * 2020 - Aarón Padilla Gutiérrez, Meksikalı millî futbolcu (d. 1942) * 2020 - Sushant Singh Rajput, Hint aktör, dansçı ve hayırsever (d. 1986) * 2020 - Haroldo Rodas, Guatemalalı ekonomist, politikacı ve diplomat (d. 1946) * 2020 - Raj Mohan Vohra, Hindistan Ordusu Generali (d. 1932) * 2020 - Tevfik el- Yasiri, Iraklı askeri subay ve politikacı (d. ?) * 2021 - Lisa Banes, Amerikalı aktris (d. 1955) * 2021 - Gündoğdu Duran, Türk besteci ve güfte yazarı (d. 1937) * 2021 - Mburumba Kerina, Namibyalı siyasetçi, çiftçi, akademisyen ve yazar (d. 1932) * 2021 - Dinah Shearing, Avustralyalı aktris (d. 1926) * 2021 - Selçuk Tekay, Türk besteci ve keman sanatçısı (d. 1953) * 2022 - Gabino Díaz Merchán, İspanyol Roma Katolik başpiskopos, ilahiyatçı ve filozof (d. 1926) * 2022 - Hermann Fillitz, Avusturyalı sanat tarihçisi (d. 1924) * 2022 - Joel Whitburn, Amerikalı bir yazar ve müzik tarihçisidir (d. 1939) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Gönüllü Kan Bağışçıları Günü *0614 14
Celâl Yalınız (d. Mart 1886 – ö. 6 Haziran 1962), Türk düşünür, nihrir. Sakallı Celâl olarak bilinir. II. Abdülhamid dönemi Bahriye Nazırı Amiral Hüseyin Hüsnü Paşa'nın oğludur. Galatasaray Sultanisi 'nden öğrencisi ve hayranı olduğu Tevfik Fikret'in, "Hak bellediğin bir yola yalnız gideceksin" dizesinde ifade edilen prensibe ne pahasına olursa olsun, hayatı boyunca sadık kalmıştır. Hamdullah Suphi ile sınıf arkadaşıydı. Mustafa Satı Bey ile akrabalığı vardır. Tevfik Fikret aracılığıyla iyi derece Fransızca bildiği için Sorbonne Koleji'ne gönderilmiştir. Hareket Ordusu'na katılmışlığı vardır. Subay abisi sultana karşı geldiği için sürgüne gönderildi. Diğer abisi ise bir kaza sonucu öldü. Üsküp'e Fransızca öğretmeni olarak gönderildi. 1950'lerde protesto etme amacıyla valilik binasının önünü süpürürken o sırada oradan Rasih Nuri İleri ile hocası Profesör Kerim Erim geçmektedir. O günü İleri şöyle anlatır; “Profesör Kerim Erim bir anda fırlayıp yerleri süpüren sakallı bir çöpçünün elini öpmeye başladı.’’ Kendisi yazılı bir eser bırakmamış ama her biri birer eser olan insanlar bırakmıştır arkasında. Yakın arkadaşları arasında Yusuf Ziya Ortaç, Celâl İleri, Ahmet Haşim, "öğrencim" de dediği Nâzım Hikmet, Ordinaryüs Matematik Profesörü Ali Yar, Haldun Taner ve Ali Sami Yen; çevresindekiler arasında Nurullah Ataç, Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, Ahmet İsvan, Kazım Taşkent gibi çeşitli isimler ile Melih Cevdet Anday, Orhan Veli gibi pek çok şair ve yazar yer alır. Sakallı Celâl'den günümüze kalan ne kadar bilgi, belge ve tanıklık varsa, a'dan z'ye bulunabilecek "tek kaynak", gazeteci-yazar Orhan Karaveli tarafından yazılmış olan "Sakallı Celâl - Bir 'Bilinmeyen Ünlü'nün Yaşam Öyküsü" adlı belgesel ve 230 sayfalık kitaptır. (Pergamon, 1. baskı Mayıs 2004, 4. baskı Haziran 2004) Celâl Yalınız, beyin kanaması nedeniyle ölmüştür. Çok sevdiği hocası Tevfik Fikret'in yanına Aşiyan Mezarlığı´na defnedilmiştir. == Kaynakça == Kategori:1886 doğumlular Kategori:Türk filozoflar Kategori:Galatasaray Lisesinde öğrenim görenler Kategori:1962 yılında ölenler Kategori:Aşiyan Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:Beyin kanamasından ölenler
Bulanık mantık, bulanık eseme ya da puslu mantık, 1965 yılında Lütfü Aliasker Zade'nin yayınladığı bir makalenin sonucu oluşmuş bir mantık yapısıdır. Bulanık mantığın temeli bulanık küme ve alt kümelere dayanır. Klasik yaklaşımda bir nesne ya kümenin elemanıdır ya da değildir. Matematiksel olarak ifade edildiğinde nesne küme ile olan üyelik ilişkisi bakımından kümenin elemanı ise "1", kümenin elemanı değilse "0" değerini alır. Bulanık mantık klasik küme teorisinin genişletilmesidir. Bulanık küme'de her bir nesnenin bir üyelik derecesi vardır. Nesnenin üyelik derecesi, (0, 1) aralığında herhangi bir değer olabilir ve üyelik fonksiyonu M(x) ile gösterilir . küçükresim|300px Örneğin; normal oda sıcaklığını 23 derece olarak kabul edersek klasik küme kuramına göre 23 derecenin üzerindeki sıcaklık derecelerini sıcak olarak kabul ederiz ve bu derecelerin sıcak kümesindeki üyelik dereceleri "1" olur. 23 altındaki sıcaklık dereceleri ise soğuktur ve sıcak kümesindeki üyelik dereceleri "0" olur. Soğuk kümesini temel aldığımızda bu değerler tersine döner. Bulanık küme yaklaşımında üyelik değerleri [0,1] aralığında değerler almaktadır. Örneğin 14 derecelik sıcaklık için üyelik derecesi "0", 23 sıcaklık derecesi için üyelik değeri "0,25" olabilir. Klasik kümelerin aksine bulanık kümelerde elemanların (nesnelerin) üyelik dereceleri [0, 1] aralığında sonsuz sayıda değişebilir. Bunlar üyelik derecelerinin devamlı ve aralıksız bütünüyle bir kümedir. Kesin kümelerdeki soğuk-sıcak, hızlı-yavaş, aydınlık- karanlık gibi ikili değişkenler, bulanık kümelerde biraz soğuk, biraz sıcak, biraz karanlık gibi esnek niteleyicilerle genişletilerek gerçek dünya problemlerine benzetilir. Kesin kümelerden farkı ise böyle bir çatıda bilginin kaynağındaki küme üyeliğinin, kesin tanımlanmış ön koşullarının olmayışı ve değişkenlerin belli bir aralıkta bulunmasıdır. Bir şeyin varlığı kendisine ait bir isimle doğar. Evrendekilerin tamamı hem (ya) tek (1) hem de (ya da) sonsuz eksi tektir (sonsuz -1). Klasik mantık ile bulanık mantık arasındaki temel farklılıklar : Klasik Mantık Bulanık Mantık A veya A Değil A ve A Değil Kesin Kısmi Hepsi veya Hiçbiri Belirli Derecelerde 0 veya 1 0 ve 1 Arasında Süreklilik İkili Birimler Bulanık Birimler == Yapay zekâ uygulaması olarak bulanık mantık == Bulanık mantık bir yapay zekâ uygulaması oluşturma prensibidir. Bulanık mantıkta temel olan bir sonuca varmaktır. Normal bir programın yapısı: * Temel girdiler → Program → Sabit bir sonuç şeklindedir. Oysaki bir bulanık mantık uygulaması: * Sayısı belli olmayan veri yığını → Program → Girdilere ve varsayıma göre değişken bir veya birden fazla sonuç şeklindedir. Bir bulanık mantık uygulamasındaki sonuç, aynı girdiler olsa bile değişik bir sonuç döndürebilir ve bir öbek halinde veriyi alabilir. Bulanık mantıktaki özellik bunun haricinde verilen verilerin örnekleme mantığı ile alınması ve tümü simgelediği varsayımı yapılması ve buna göre bir olasılık değerinin elde edilmesidir. == Yapay zekâda bulanık mantık uygulamaları == Bulanık mantık, kesin çıktıyı elde etmek için girdi olasılıklarının seviyeleri üzerinde çalışır. Küçük mikro denetleyicilerden büyük, ağa bağlı, iş istasyonu tabanlı denetim sistemlerine kadar çeşitli boyut ve yeteneklere sahip sistemlerde uygulanabilir. Bulanık mantık, donanım, yazılım veya her ikisinin bir kombinasyonunda uygulanabilir. Bulanık mantık ticari ve pratik amaçlar için kullanışlıdır; makineleri ve tüketici ürünlerini kontrol edebilir, doğru akıl yürütmeyebilir, ancak kabul edilebilir mantık yürütebilir. Bulanık mantık, ayrıca mühendislikteki belirsizlikle başa çıkmaya yardımcı olur. == Bulanık mantığın kullanıldığı alanlar == Bulanık mantık için temel uygulama alanları aşağıdaki gibidir: === Otomotiv sistemleri === * Otomatik Şanzımanlar * Dört tekerli taşıtlar * Araç ortam kontrolü === Tüketici elektroniği ürünleri === * Hi-Fi sistemleri * Fotokopi makineleri * Fotoğraf makineleri ve video kameralar * Televizyonlar === Beyaz eşyalar ve ev aletleri === * Mikrodalga fırınlar * Buzdolapları * Tost makineleri * Elektrikli süpürgeler * Çamaşır makineleri === İklimlendirme ürünleri === * Klimalar / Kurutucular / Isıtıcılar * Hava nemlendiriciler == Bulanık mantık sistemlerinin avantajları == * Bulanık akıl yürütme içindeki matematiksel kavramlar çok basittir. * Bulanık mantığın esnekliğinden dolayı, sadece kurallar ekleyerek veya silerek bir FLS’yi (bulanık mantık sistemi) değiştirebilirsiniz. * Bulanık Mantık Sistemleri kesin olmayan, bozuk, gürültülü giriş bilgileri alabilir. * FLS’lerin oluşturulması ve anlaşılması kolaydır. == Bulanık mantık sistemlerinin dezavantajları == * Bulanık sistem tasarımına sistematik bir yaklaşım yoktur. * Sadece basit olduklarında anlaşılabilirler. * Yüksek doğruluk gerektirmeyen problemler için uygundurlar. == Ayrıca bakınız == * Bulanık Küme * Mantık * Matematiksel Mantık * Semantik * Yapay zekâ * Bulanık mimari mekân analizi == Kaynakça == * İBRAHİM, Ahmad M. (2006), Gömülü Sistemlerde Bulanık Mantık, Bileşim Yayınları, 198 s. * ÖZLEM, Doğan (2000), Mantık Klasik/Sembolik Mantık, Mantık Felsefesi, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 398 s. * ŞEN, Zekai (2003), Modern Mantık, Bilge Kültür Sanat, 168 s. * ŞEN, Zekai (2004), Mühendislikte Bulanık Mantık ile Modelleme Prensipleri, Su Vakfı, 190 s. == Dış bağlantılar == * Bulanık Mantık ve Bulanık Kontrol İngilizce * BUMAT (Bulanık Mantık ve Teknolojisi Kulübü) * Burhan Türkşen'le Bulanık Mantık Üzerine Söyleşi * İnternet Ortamında Mantık Araştırmaları Kaynakları * Vural, Mehmet (2002) “Düşünce Tarihinde Mantık: Aristoteles Mantığından Bulanık Mantığa”, Kutadgubilig, İstanbul, sayı 2 * Puslu Mantık ve Teknoloji * Bulanık Mantık (Fuzzy Logic) nedir, nasıl çalışır, tarihi Kategori:Mantık Kategori:Felsefe
Delphi, Object Pascal'ı temel alan bir olaya dayalı programlama dili ve masaüstü, mobil, web ve konsol yazılımları için tümleşik geliştirme ortamıdır (IDE). Delphi, 2008 yılından beri Embarcadero Technologies tarafından geliştirilmektedir. Delphi'nin derleyicileri Windows, macOS, iOS, Android ve Linux (sadece x64) için kodlar üretebilir. Delphi, Code Insight kod editörü, Error Insight gerçek-zamanlı hata yakalama ve diğer özelliklere sahiptir. Başlıca özellikleri; refactoring; VCL (yerel Windows) ve FMX (çoklu-platform, her platform için kısmi yerel); mobil platformlar dahil tüm platformlar için entegre edilmiş debugger; kaynak kod kontrolü (SVN, git ve Mercurial); üçüncü- parti bileşenleri destekleyen RAD Studio'nun bir parçasıdır. Çok güçlü veritabanı desteğine sahiptir. Delphi, derleme hızı açısından dikkat çekici bir hıza sahiptir. C# ve Swift gibi yaygın dillerin aksine, bir milyon satırlık Delphi projesi saniyeler içerisinde derlenebilir. 170,000 satırdan oluşan test projesini saniyeler içinde derlemiştir. Aktif geliştirilmeye devam edilmektedir ve her altı ayda bir yeni özellikler ve düzenlemeler ile yeni sürümü yayınlanmaktadır. Özgün Delphi Borland tarafından hızlı uygulama geliştirme aracı olarak Windows platformu için geliştirilmiştir ve Turbo Pascal'ın yerini almıştır. Delphi var olan dile tam nesne merkezli programlama özellikleri eklemiş ve dilin kullanımı, geliştirilmesi ve desteklenmesi artmıştır. Modern dil özelliklerinden sayılan jenerikler ve anonim metodların yanı sıra string tipleri ve yerel COM port desteği ile özellikleri geliştirilmiştir. 2006 yılında, Borland'ın yazılım geliştirme araçları CodeGear firmasına transfer edilmiş, daha sonra firma Embarcadero Technologies tarafından 2008 yılında satın alınmıştır. 2015 yılında Embarcadero, Idera firması tarafından satın alındı fakat Embarcadero markası adı altında ürünlerin geliştirilmesine devam edildi. 29 Ağustos 2016'da Embarcadero Delphi Ürün Müdürü Marco Cantu, yazdığı blog yazısı ile Delphi'nin Linux'a doğrudan desteğinin verildiğini duyurdu. "Delphi, 25 yılını dolduran Linux'u tebrik etmeye geliyor" isimli yazısında Cantu, birkaç görsel paylaştı. Projenin kod adının Godzilla olduğunu ve PlatformAssistant Sunucusu ile Ubuntu işletim sisteminde derlenmiş Pascal kodlarını paylaştı. == Tarihçe == Borland Delphi Delphi (daha sonra Delphi 1 olarak bilinir) 16-bit Windows 3.1 için 1995'te piyasaya sürüldü ve Hızlı Uygulama Geliştirme (RAD) araçları olarak bilinenlerin ilk örneklerinden biriydi. == Kaynakça == Kategori:Kullanıcı arayüzü oluşturucuları
Haziran; Jülyen ve Gregoryen takvimlerine göre yılın altıncı ayıdır. 30 gün çeken ayların ikincisi ve 31 günden az olan beş aydan üçüncüsüdür. Kuzey yarımkürede yılın en uzun gündüzünün yaşandığı yaz gündönümü ve güney yarımkürede yılın en uzun gecesinin yaşandığı kış gündönümü bu ayda gerçekleşir. 1 Haziran tarihi meteorolojik olarak yerkürenin kuzeyi için Kasım ayına kadar devam edecek olan yaz mevsiminin, güneyi içinse kış mevsiminin başlangıcı sayılır. Aynı yıl içinde diğer aylardan hiçbiri Haziran ile aynı gün başlamaz. Bu özellik yalnızca Haziran ve Mayıs aylarına özgüdür. Ayrıca; Haziran ayı daima Mart ayıyla aynı gün biter ve bu ayın başladığı gün, bir sonraki yılda Şubat ayının başlayacağı güne denk düşer. Artık yıllar haricinde önceki senenin Eylül ve Aralık aylarıyla aynı gün başlayıp yine Eylül ile aynı günde biter. Artık yıllarda ise başlangıç günü bir önceki yılın Nisan ve Temmuz aylarıyla; bitişi ise Nisan ayıyla aynı güne denk gelir. == Etimoloji == Türkçede ve Türkiye'de kullanılan resmi takvim sisteminde "Haziran" olarak zikredilen ayın kökeni, Süryanicede 'sıcak' anlamına gelen "Hazıran" sözcüğüne dayanır. Fakat özellikle Karadeniz Bölgesi'ndeki Rize, Trabzon, Giresun, Akçaabat, Artova ve Niksar gibi yerleşim bölgelerinde, yerel halkın Haziran ayına "kiraz ayı" dediği bilinmektedir. Benzer şekilde Tofalar, Gagavuzlar ve Ahıska Türkleri de bu aya kiraz ismini vermişlerdir. Azerbaycan ve Özbekistan'da "iyun", Kazakistan'da "kökek", Kırgızistan'da "teke" ve "çilde", Türkmenistan'da ise "oğuz" adıyla bilinir. Öte yandan; Hint-Avrupa dil ailesinin konuşulduğu pek çok ülkede, Roma mitolojisinde Jüpiter'in karısı ve evlilik tanrıçası olan Juno'nun (Latince: Junius) ismi bu ayı betimlemek için kullanır. == Olaylar == * Bu ayın 21. gününde gündönümü oluşmaktadır. Kuzey yarım kürede Yaz Gündönümü, güney yarım kürede ise Kış Gündönümü yaşanmaktadır. * Ayın ikinci Pazar günü Belçika'da, üçüncü Pazar günü ise Amerika Birleşik Devletleri, Hollanda, İngiltere ve Kanada ve Türkiye'de Babalar Günü olarak kutlanmaktadır. == Kaynakça ==
Ahmet Piriştina (8 Nisan 1952, Buca, İzmir - 15 Haziran 2004, İzmir), Türk siyasetçi. 1999 ve 2004 yılları arasında İzmir Büyükşehir Belediye Başkanlığı görevini sürdürmüştür.https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/izmirliler-buyuk- baskanlarini-unutmadi/1673/156 == İlk yılları == 8 Nisan 1952'de İzmir'in Buca ilçesinde doğdu. II. Dünya Savaşı sonrasında Kosova'dan göç etmiş Arnavut kökenli bir ailenin çocuğuydu. İlköğretimini Buca'da tamamlayan Piriştina, ortaokulu İzmir Saint Joseph'te, lise öğrenimini İzmir Atatürk Lisesi ve Türkay Koleji'nde tamamladı. 1976 yılında eşi Mine Piriştina ile evlendi. Bu evlilikten bir oğlu ve bir kızı dünyaya geldi. Oğlu Levent Piriştina, 2014 yerel seçimlerinde Buca Belediye Başkanı seçildi. === Erken siyasi kariyeri === 1992 yılından itibaren Ege Bölgesi Sanayi Odası Meclis Başkan Vekilliği görevini de yürüttü. Piriştina'nın siyasetle ilk somut ve sıcak teması, 1991 yılında DSP'den milletvekili adayı oldu. Ancak milletvekili seçilemedi. Politikaya attığı ilk adım, 1994 yerel seçimlerinde İzmir Büyükşehir Belediyesi Meclis Üyeliği oldu. Piriştina aynı zamanda bu görevini DSP grup sözcüsü olarak sürdürdü. 1995 yılında İzmir milletvekili oldu. KİT yan kuruluna (komisyon) daimi üye seçildi. TBMM genel kurul salonunun yenilenmesi ile ilgili yan kurulda başkanlık, Uğur Mumcu suikastini araştırma yan kurulu üyesi olarak görev yaptı. == İzmir Büyükşehir Belediye Başkanlığı == Ahmet Piriştina'nın siyasi macerası 1999 yerel seçimlerinde DSP'den İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı seçilmesiyle yeni bir döneme girdi. Bu dönemde, kendisinden daha önce görev yapan büyükşehir belediye başkanlarınca başlatılan ve İzmir'i daha çağdaş bir konuma taşıyan İzmir Büyük Kanal Projesi, İzmir Kordonboyu Projesi ve İzmir metrosu gibi projeler, onun döneminde bitirildi ya da çalışmalar hızlandırıldı. Piriştina büyükşehir belediyesinin Fen İşleri bölümünün altyapısını kullanarak İzmir'deki birçok ilk ve orta dereceli okulun elden geçirilmesini sağlarken, Büyükşehir Belediyesine bağlı Eşrefpaşa Hastanesinin olanaklarıyla ilköğretim okullarında sağlık taraması yaptırdı. Sosyal güvencesi olmayan yoksul öğrencilerin ameliyat dahil tedavi masraflarını belediye bütçesinden ayrılan kaynakla gerçekleştirdi. Ahmet Piriştina, "Değişim Sürecek" sloganıyla girdiği 28 Mart 2004 yerel seçimlerini 2003'te katıldığı CHP'nin adayı olarak ikinci kez ve %45'lik oy oranıyla kazandı. 15 Haziran 2004'te ani bir kalp krizi sonucu öldü. İzmir'lilerin de katıldığı Konak Meydanı'ndaki törenin ardından Aşağı Narlıdere mezarlığında defnedildi. Yerine CHP'ye mensup olan Bornova belediye başkanı Aziz Kocaoğlu, İzmir Büyükşehir Belediye başkanı seçilmiştir. == Dış bağlantılar == * Resmi ağ sitesi * İzmir Büyükşehir Belediyesi == Kaynakça == Kategori:1952 doğumlular Kategori:Buca doğumlular Kategori:İzmir Atatürk Lisesinde öğrenim görenler Kategori:2004 yılında ölenler Kategori:İzmir'de ölenler Kategori:TBMM 20. dönem İzmir milletvekilleri Kategori:Arnavut asıllı Türkler Kategori:TBMM Kamu İktisadi Teşebbüsleri Komisyonu Kategori:Cumhuriyet Halk Partisi mensubu siyasetçiler Kategori:Demokratik Sol Parti mensubu siyasetçiler Kategori:20. yüzyıl Türk siyasetçileri Kategori:İzmir doğumlu siyasetçiler Kategori:İzmir Büyükşehir Belediyesi meclis üyeleri Kategori:Aşağı Narlıdere Mezarlığı'na defnedilenler
Voleybol, file ile ikiye bölünmüş bir oyun alanı üzerinde altı kişilik iki takım ile oynanan bir spor dalıdır. Oyunun amacı, topu filenin üzerinden göndererek rakip takımın oyun alanına topun değmesini sağlamak ve rakip takımın aynı amaca ulaşmasını ise önlemektir. Takımlar topu rakip alana gönderirken topa en az bir kere kendi sahaları içinde vurmalıdır. Takımlar topa en fazla üç kere değebilir, blok teması ile dört kere değme hakları vardır. Top oyuna servis ile sokulur, servisi atan oyuncu topu filenin üzerinden rakip alana gönderir. Oyun; topun oyun alanına değmesi, harice gitmesi veya bir takımın hata yapmasına kadar devam eder. Voleybolda bir "rally" kazanan takım bir sayı alır (Rally Sayı Sistemi). Servisi karşılayan takım rally'i kazandığında bir sayı ve servis kullanma hakkı kazanır. Hakem oyuncuların birine sarı kart verir ise oyuncuyu uyarmış olur. Hakem kırmızı kart verir ise kırmızı kart bulunduğu takım bir sayı ceza alır. Eğer servis kırmızı kart alan takımda ise servis haklarını kaybederler ve servis diğer takıma geçer. Eğer hakem sarı ve kırmızı ayrı ayrı ellerinde gösterirse oyuncu o setliğine oyundan çıkar ve oyuncu o set boyunca ceza sandalyesinde oturur. Eğer hakem sarı ve kırmızı kartı aynı anda ve aynı elinde gösterirse o oyuncu müsabakadan diskalifiye edilir. Voleybol spor salonlarında, plajda veya çimde oynanabilir. Saha ölçüleri 18 metreye 9 metredir. == Tarihi == ABDnin Massachusetts eyaletinde, Genç Erkekler Hristiyan Birliği (YMCA) adındaki spor kulübünde çalışan beden eğitimi öğretmeni William G. Morgan tarafından 9 Şubat 1895'te tasarlandı. Bir kapalı alan sporu olarak 1895’te oynanmaya başlandı. Morgan, bu oyunu "mintonette" olarak adlandırmıştı; daha sonraları topa yere değmeden vurma ilkesinden (vole) yola çıkılarak "voleybol" adı önerildi ve oyun bu adla tanındı. İlk kez Morgan tarafından kaleme alınan voleybol kuralları, YMCA ile Üniversiteler Ulusal Spor Birliği'nin (NCAA) ortak çalışması sonunda 1916’da yeniden düzenlendi. ABD'de kısa sürede tutulan voleybol, I. Dünya Savaşı sırasında ABD askerleri aracılığıyla Avrupa’ya da geçti. Sporun, çeşitli ülkelerde uzun bir dönem bağımsız bir çizgide gelişmesinden sonra, 1947’de Paris'te Uluslararası Voleybol Federasyonu (FIVB) kuruldu. İlk Dünya Şampiyonası 1949 yılında erkekler, 1952'de kadınlar tarafından oynanmıştır. Günümüzde, merkezi İsviçre'nin Lozan kentinde bulunan FIVB'ye 169'tan fazla ülke üyedir. == Oyuncular ve yerleri == ===Pasör=== Smaçörlere pas kaldıran oyuncudur. Pasör oyun sistemine göre farklı bölgelerden "2" ve "3" arasındaki bölgeye gelerek oynar. Oyunu asıl yönlendiren oyuncudur. Pasörün kötü pas atması halinde smaçöre daha çok görev ve hücumdaki etki azalır. Pasör oyun süresi halinde birçok farklı yerde yer alabilir. ===Pasör Çaprazı=== Pasör servise geçtiğinde öne gelen ve genellikle uzun pasla hücum eden oyuncu. "2" numara oyuncusu da denilebilir. Bu oyuncu 4-2 taktiğinde görev almaz. ===Smaçör=== "4" numarada oynayan ve genellikle uzun pasla hücum eden oyunculara denir. Sahada bu görevde oynayan iki oyuncu bulunur. Birisi servise geçtiğinde çaprazı öne geçer, bu nedenle "4" numaradan sürekli olarak hücum yapılabilir. ===Orta Oyuncu=== 3 numaradan oynayan ve kısa, kurşun paslarla hücum eden oyunculara denir. Bu görevde 2 oyuncu sahada yer alır. Birisi servise geçtiğinde çaprazı öne geçer, bu nedenle "3" numaralı bölge de sürekli hücum bölgesidir. ===Libero=== Takımın altıncı oyuncusudur. Farklı renkli (genellikle takım formasının tam zıt renginde) forma giyer, diğer oyunculardan farklı olarak oyuncu listesinde adının yanında bir "L" ibaresi bulunur ve bu ibare bu oyuncunun o maç sırasında başka bir görevde kullanılamayacağını gösterir. Takımın savunma oyuncusudur. Oyun sırasında servis atılmadan önce, takımının o sırada savunmada olan oyuncularından biriyle yer değiştirebilir. Bu yer değiştirme, sahanın arka alanından gerçekleştirilir. Arka alanda parmak pas ve manşet alabilirken, topu 3 metre içinde parmak pasla alamaz. Yerine geçtiği oyuncu "4" numaraya geldiğinde ya da başka bir oyuncuyla değişmesi gerekiyorsa oyundan çıkar. Her iki durumda da oyuna tekrar girebilmesi için bir sayı beklemelidir. Servis atamaz ve 3 metre içinden hücum yapamaz. Arka alandan hücum yapabilir, ancak zıplayamaz. 3 metre içinde hoplayabilir. Arkaya gelen topları parmakla alamaz. Farklı renkte forma giymesinin sebebi voleyboldaki estetik algı ile ilgilidir. Bazen karşı takımın formasını giyebilirler. 2021 yılında FIVB tarafından yapılan kural değişikliğinden önce liberoların takım kaptanı olmalarına izin verilmemekteydi. == Oyuncular == Oyuncunun malzemeleri forma, şort, çorap ve spor ayakkabısıdır. Oyuncuların formaları 1’den 18’e kadar değişiklik gösterebilir. Takım kaptanının formasında, göğüs numarasının altında bir şerit olmalıdır. Diğer oyunculardan farklı renkte olan (libero oyuncuları haricinde) ve/veya kurallara uygun numarası bulunmayan formaların giyilmesi yasaktır. Oyuncular riski kendisine ait olmak kaydıyla gözlük ve lens takabilirler. Oyunda olmayan oyuncular oyun esnasında ısınma sahasında, molalarda ve teknik molalarda kendi oyun alanlarının arkasındaki serbest bölgede topsuz olarak, set aralarında serbest bölge içinde top kullanarak ısınabilirler. Filenin önünde bulunan üç oyuncu ön hat oyuncusudur ve "4" (ön-sol), "3" (ön-orta), "2" (ön-sağ) numaralı alanlarda dururlar. Diğer üç oyuncu geri hat oyuncusudur ve "5" (geri-sol), "6" (geri-orta), "1" (geri-sağ) numaralı alanlarda dururlar. == Pas Çeşitleri == ===Uzun Pas=== Genellikle "4" ve "2" numaralı oyunculara atılan yüksek pastır. ===Kurşun Pas=== "4" ve "2" numaralı oyuncuların hücumlarını hızlandırmak amacıyla atılan, file köşelerine doğru ve fileye paralel olarak atılan kısa ve hızlı pastır. ===Kısa Pas=== "3" numara oyuncularına atılan pastır, hızlı hücumu sağlar ve karşı takımı savunması yerine yerleşmeden yakalama amacı taşır. Yüksekliği ve zamanlamasına göre üç çeşidi vardır. ===Erken kısa=== "3" numara oyuncusu, top pasöre ulaşmadan önce hareketlenir ve top pasörle buluştuğunda havada olur. ===Normal kısa=== "3" numara oyuncusu, top pasöre giderken hareketlenir ve top pasörle buluştuğunda zıplar, topla en yüksek noktada buluşup topa vurur. ===Geç kısa=== "3" numara oyuncusu, topa düşmeye başladığı noktada vurur. == Taktikler == ===4–2=== İki pasör, iki smaçör ve iki orta oyuncu ile sahaya çıkılan taktiktir. Pasörler arka alanda savunma oyuncusu olarak sayılırken öne geldiklerinde pas atmakla görevlidirler. Hücum görevinin sürekli olarak iki oyuncuda olması, bu taktiğin zayıf yönüdür. ===5-1=== Tek pasör, iki smaçör, iki orta oyuncu ve bir pasör çaprazıyla sahaya çıkılan taktiktir. Pasör arka alana geçtiğinde, öncelikli olarak bir savunma oyuncusudur. Top pasöre gelirse, pasör topu karşılar ve pası atmakla yükümlü olan oyuncu pasör çaprazı olur, aksi takdirde pasör 3 metre içine kaçarak pasını atar ve yeniden savunma pozisyonunu alır. Pasörün arkada olduğu pozisyon takımın üç oyuncusunun hücum edebildiği, dolayısıyla da güçlü oldukları pozisyondur. ===Modern 4-2=== İki pasör, iki smaçör, iki orta oyuncu ile oynanır. "4-2"den farkı, pasörlük görevinin arka alanda bulunan pasöre ait olmasıdır. Öne geçen pasör; pasör çaprazı gibi oynar ve takım sürekli olarak üçlü hücum yapabilir. == Voleybol sahası == Oyun alanı, 18x9 m2 ölçülerinde bir dikdörtgendir ve her yönde en az 3 m genişliğinde olan bir serbest bölge ile çevrilmiştir. Oyun sahasının üzerinde bulunan serbest oyun boşluğu, her türlü engelden arındırılmış olmalıdır. Serbest oyun boşluğu, oyun sahası yüzeyinden ölçüldüğünde en az 7 m yüksekliğinde olmalıdır. Sahayı çevreleyen çizgiler 5cm kalınlığındadır. Sahanın yüzeyi düz, yatay ve yeknesak olmalıdır. Oyuncular için sakatlanmaya yol açacak herhangi bir tehlike teşkil etmemelidir. Pürüzlü ve kaygan yüzeylerde oynanması yasaktır. FIVB Dünya ve Resmi Müsabakalarında sadece tahta veya sentetik bir yüzeyin kullanılmasına izin verilir. Bu yüzey daha önce FIVB tarafından onaylanmış olmalıdır. Kapalı salonlarda oyun alanının yüzeyi açık renkte olmalıdır. FIVB Dünya ve Resmi Müsabakalarında çizgiler için beyaz, oyun alanı ve serbest bölge için farklı renkler kullanılmalıdır. Açık hava sahalarında drenaj amacıyla her metre için 5mm lik bir eğime müsaade edilir. Saha çizgilerinin sert bir maddeden oluşturulması yasaktır. ===Oyun alanının üzerindeki çizgiler=== Bütün çizgiler 5cm genişliğindedir. Çizgiler, zeminin ve diğer çizgilerin renklerinden farklı ve açık renkte olmalıdır. ====Sınır çizgileri==== İki yan ve iki dip çizgi oyun alanını belirler. Yan ve dip çizgilerin her ikisi de oyun alanının boyutlarına dahil olarak çizilir. ====Orta çizgi==== Orta çizginin tam ortası oyun alanını 9x9 m2 boyutlarında iki eşit alana böler; bununla beraber orta çizgi kalınlığının, bütünüyle, her iki oyun alanının da sınırları içerisinde olduğu kabul edilir. Bu çizgi filenin altından iki yan çizgi arasında uzanır. ====Hücum çizgisi==== Her oyun alanında, arka kenarı, orta çizginin tam ortasından 3 m geride çizilmiş bir hücum çizgisi, ön bölgeyi belirler. ===Bölgeler=== ====Ön bölge==== Her oyun alanında ön bölge orta çizginin tam ortası ve hücum çizgisinin arka kenarıyla sınırlıdır. Ön bölgenin yan çizgiler dışında serbest bölgenin sonuna kadar uzandığı varsayılır. ====Servis bölgesi==== Servis bölgesi, her dip çizginin gerisinde 9 m genişliğindeki sahadır. Bu bölgenin yan sınırları, dip çizgilerden 20cm geriye, yan çizgilerin uzantısı olarak çizilen 15cm uzunluğunda iki kısa çizgiyle belirlenir. Her iki kısa çizgi de servis bölgesinin genişliğine dahildir. Servis bölgesinin derinliği serbest bölgenin sonuna kadar devam eder. ====Oyuncu değiştirme bölgesi==== Oyuncu değiştirme bölgesi, her iki hücum çizgisinin yazı hakemi masasına kadar olan uzantısı ile sınırlıdır. ====Libero değişim bölgesi==== Libero değişim bölgesi, serbest bölgenin, takım sıraları tarafındaki bir bölümü olup, hücum çizgisi uzantısından dip çizgiye kadar olan alanla sınırlandırılmıştır. ====Isınma sahası==== FIVB Dünya ve Resmi Müsabakalarında ısınma sahaları yaklaşık 3x3 m2 boyutlarında, serbest bölgenin dışında ve oturma sıralarının bulunduğu taraftaki köşelerde yer alır. ====Ceza sahası==== Yaklaşık 1x1 m2 boyutlarında olan ve iki sandalye bulundurulan bir ceza sahası, her bir dip çizgi uzantısının dışında olacak şekilde, kontrol sahası içinde yer alır. Bu sahalar 5 cm genişliğinde kırmızı bir çizgiyle sınırlandırılabilirler. ===File=== File, düşey olarak orta çizginin üstünde yer alır ve erkekler için 2,43 m; kadınlar için 2,24 m yüksekliğindedir. File, 1 m genişliğinde, 9,50 ile 20 m uzunluğundadır ve 20 cm2lik karelerden oluşan siyah iplerden yapılmıştır. Anten, 1,80 m uzunluğunda ve 10 mm çapındadır. Antenlerin her birinin 80 santimetrelik üst kısımları filenin üzerinde devam eder. Antenler filenin bir parçası sayılır ve geçiş boşluğunun yan sınırlarını belirler. == Voleybol kuralları == === Voleybol topu === küçükresim|200px|sağ|Voleybol topu Top, içinde lastik veya benzeri bir maddeden bir kesenin bulunduğu esnek deri ya da sentetik deriden yapılmış ve küresel şekildedir. Tek bir açık renk ya da renk kombinasyonu kullanılabilir. Uluslararası resmi müsabakalarda kullanılan topların sentetik deri maddesinin ya da renk kombinasyonlarının FIVB standartlarına uyması gereklidir. Çevresi 65–67cm ve ağırlığı 260-280 gr’dır. İç basıncı 0.30-0.325kg/cm²’dir. (294.3-318.82 mbar veya hPa) ===Yasaklı malzemeler=== Herhangi bir sakatlığa sebep olacak veya rakibe oranla avantaj sağlayacak her türlü eşya yasaktır. Oyuncular gözlük veya lens takabilir ancak sorumluluk oyuncunun kendisine aittir. ===Kaptanlar=== Kaptanlar kendi takımlarından sorumludurlar. Maç öncesi ve sonrası takım cetvelini imzalar ve kurada takımını temsil eder. ===Sayı kazanmak=== Bir takım 3 şekilde sayı elde edebilir: Rakip sahanın zeminine top temas ettiği zaman, rakip takımın bir hatası sonucu (oyun kurallarına aykırı bir davranış yapılması) veya rakip takım herhangi bir ihtar (uyarı) aldığında. ===Setler=== Bir takım en az 2 sayı farkla 25 sayıda olduğu zaman seti kazanmış olur. 24-25 olduğu durumlarda set 2 sayı fark oluşana kadar devam eder. Üç set alan takım maçı kazanmış olur. 2-2’lik durum eşitliğinde beşinci set oynanır. Beşinci set 2 sayı farkı kuralıyla birlikte 15 sayı üzerinden oynanır. ===Saha seçimi ve ilk servisi atacak takımın seçilmesi=== Oyunun başında başhakem tarafından kura atışı yapılır. Bu şekilde saha ve ilk servisi atacak takım belirlenir. Kurayı kazanan takımın iki seçeneği vardır: Ya ilk servisi kullanmayı seçer ya da sahayı seçer. İlk servisi kullanacak takım filede ilk ısınacak takımdır. ===Oyundaki Oyuncu Sayısı=== Her takımın oyunda altı oyuncusu bulunur. ===Dönüşler=== Dönüşteki sıra başlangıç dizilişi ile başlanır. Set bitene kadar ve oyuncuların pozisyonları ile kontrol edilir. Bir takım servis karşılıyorsa, eğer servis atma hakkı kazanırsa o takımın oyuncuları saat yönünde bir pozisyon dönerler. == Fotoğraflar == Dosya:VolleyballCourt.svg|Voleybol sahası Dosya:VolleyballNet.png|Oyun bölgeleri Dosya:Volleybollplan.png|File Dosya:VolleyballRotation.svg|Dönüşümler Dosya:Gs- volleyball-150308.jpg|Oyuncuların oyun alanında duruşu Dosya:Volleyball block.jpg|3 oyuncunun tamamlanmış bloğu == Dış bağlantılar == * Dünya Voleybol Federasyonu * Türkiye Voleybol Federasyonu == Kaynakça ==
küçükresim|200px|Portakallar küçükresim|220px|Ortadan ikiye ayrılmış portakal . Portakal (Citrus sinensis), Citrus cinsi bir ağaç olan Citrus sinensisi ve onun meyvesini tanımlar. == Tarihçe == İpek yolunun Anadolu'dan geçtiği dönemlerde narenciye Hindistan civarından gelen ticari bir üründü. Ümit Burnu'nun keşfedilmesiyle ticaret yolları değişmiş, Asya kıtasının Avrupalı devletler tarafından sömürgeleştirilmesiyle portakal üretiminin tamamı Portekiz civarına yayılmıştır. Türk topraklarına ilk kez Portekiz'den geldiği için Portekiz meyvesi anlamında Portakal (Portugal) meyvesi denmiş, zaman içinde de sadeleşerek portakala dönüşmüştür. Portakal'ın pomelo ile mandalina'nın doğal melezi olduğu sanılmaktadır. Citrus sinensis'in meyvesine, "acı/ekşi portakal" olarak da anılan _Citrus aurantium'un meyvesinden ayırabilmek için, "tatlı portakal" da denir. == Yetiştirildiği yerler == Türkiye'de Akdeniz ve Doğu Karadeniz (Rize çevresi) ayrıca Kıyı Ege'nin güneyi, Akdeniz çevresinde ve sıcaklık ortalaması 23 ila -3 °C arasında olan yerlerde yetişen ağaçlardır. En kaliteli Washington cinsi portakal Antalya ili Finike ilçesinde yetiştirilmektedir. Finike Çavdır köyü portakalı, en iyi portakal ödülü almıştır. == Ekolojik özellikleri == Ο °C'ye kadar soğuğa dayanabilir. İyi drenajlı ve pH değeri 4,5-8 olan toprakları sever. == Kullanıldığı yerler == Kabuklarından portakal esansı, bu esanstan ise parfüm elde edilir. Gıda sanayisinde de bolca kullanır. Ayrıca ilaç sanayisinde de kullanılmaktadır. == Besin değerleri == Portakalın içerisinde B ve C vitaminleri bulunmaktadır. Besin öğeleri 100 g Enerji 192 kJ (46 kcal) Karbonhidrat 11,54 g Şeker 9,14 g Lif 2,4 g Yağ 0,21 g Protein 0,70 g Tiamin (B1 vit.) 0,100 mg (%8) Riboflavin (B2 vit.) 0,040 mg (% 3) Niasin (B3 vit.) 0,400 mg (% 3) Pantotenik asit (B5) 0,250 mg (% 5) B6 vitamini 0,051 mg (% 4) Folat (Vit. B9) 17 mg (% 4) C vitamini 45 mg (% 75) Kalsiyum 43 mg (% 4) Demir 0,09 mg (% 1) Magnezyum 10 mg (% 3) Fosfor 12 mg (% 2) Potasyum 169 mg (% 4) Çinko 0.08 mg (% 1) %: Günlük önerilen miktar == Kaynakça == Kategori:Garnitürler
küçükresim|240px küçükresim|240px|Resmi karşılaşmalarda kullanılan bir hentbol topu Hentbol, altısı saha içinde, biri kalede olmak üzere yedi oyuncuyla oynanan bir takım sporudur. Oyun süresi otuz dakikalık iki devreden oluşur. İlk yıllarında futbol stadyumlarında 11 kişilik takımlar halinde çim üzerinde oynanan hentbol, 1950'lerden sonra yaygın bir salon sporu haline dönüşmüştür. Danimarkalı beden öğretmeni Holger Nielsen 1848'de Ortrup'daki okulunda kuralları ve metotları belirlenmiş ve adına "Handball spiel" dediği bir oyunun oynanmasına izin vermiştir.1915-1917 yılları arasında Berlinli spor okulu müdürü olan Max Heiser bu oyunun gerçek yapısını düşünen ve kuran ilk kişi oldu. Defanstaki takım, hücum eden takımı ceza sahasının önünde kalelerine yaklaştırmamaya çalışır. D şeklindeki 6 m uzaklıktaki ceza sahasına kaleci dışındaki oyuncuların girmesi yasaktır. Savunma sırasında, defans oyuncuları belirli ölçüde rakip oyunculara temasta bulunabilirler. Aşırı faullü temaslarda oyuncu iki dakikalık oyundan çıkma cezası ile cezalandırılır ve ceza alan oyuncunun yerine oyuncu giremez. Cezası biten oyuncu yerine başka oyuncu girebilir. Hentbol sahası 40 metre uzunluğunda ve 20 m genişliğinde dikdörtgen bir alandır. Kaleye 9 m uzaklıkta kesik çizgiler serbest atış çizgisidir. Bu çizgi ile kale sahası çizgisi arasındaki fauller bu çizgiden kullanılır ve kullanılırken hücum oyuncuları bu alanın dışında durmak zorundadır.Penaltı kararı kale sahasında atış halindeki oyuncuya yapılan faullerde ve kale atışını kale sahası içinde engelleyen savunma oyuncusu varsa kullanılır. Penaltı atışları kalenin tam 7 m karşısından yapılır. Bu atışlara 7 m atışı da denir. Her takım sahaya 14 oyuncu ile çıkar. Maç başlarken oyun alanı içinde, bir takımdan 6' sı oyuncu, biri kaleci olmak üzere toplam 7 oyuncu bulunur. Kenarda 7 yedek oyuncu oturur. Oyun süresi içerisinde çizgi ile belirlenen bölümde, kendi aralarında her an istedikleri kadar oyuncu değiştirilebilirler. Oyunda amaç, rakip kaleye gol atmaktır. Eğer bir oyuncu kurallar içinde topu rakip kaleye atar ve sokabilirse bu "gol" olarak kabul edilir. Takımlar, birbirlerinin kalelerine topu atıp gole çevirmeye çalışırken, gol olmaması için de savunma ile kendi kalelerini korurlar. Hentbolda oyuncular topu elle tutabilir, yumruklayabilir ya da atabilir. Topa vücudun dizden aşağı herhangi bir bölümüyle dokunmak yasaktır. Sadece kaleci kalesini vücudunun tümüyle koruyabilir. Oyuncu, topu elinde en fazla 3 saniye tutabilir ve topla sadece 3 adım atabilir. İki devre sonunda en çok gol kaydeden takım galip gelir. Gol sayıları eşitse karşılaşma beraberlikle son bulur. Galibiyette 2 puan, beraberlikte 1 puan alınırken, yenilgide puan alınmaz. Oyun para atışı ile başlar. Para atışını kazanan takım oyuna top ile mi başlamak istediğini yoksa önce hangi kalede savunma yapmak istediğini seçer. Topun çevresi bayanlar müsabakalarında 54-56 iken erkeklerde 58–60 cm.dir. Topun ağırlığı erkeklerde 425 ile 475 gr bayanlarda ise 325 ile 400 gramı geçmemesi gerekir. Oyuncular topu sürerken iki kez tutabilirler ancak tuttuktan sonra üç saniye içinde ellerinden çıkarmak zorundalar ve topla en fazla üç adım atabilirler. Oyun iki hakemle yönetilir. Günümüzde oynanan modern hentbolun temelleri 1920′lerde Almanya, Danimarka ve İsveç’te oynanan el topuna dayanır. 1936 ve 1952 Olimpiyatlarında gösteri amacıyla yer alan hentbol, 1972 Olimpiyatlarında resmî olarak yer almıştır. Günümüzde hentbol özellikle Avrupa kıtasında büyük ilgi çekmektedir. İspanya'da ASOBAL Liga, Almanya'da Handball Bundesliga, İsveç'te Handbol ElitSerien, Danimarka'da TDC Ligaen sporun en üst düzeyde oynandığı yerel ligler olarak nitelendirilmektedir. == Dış bağlantılar == * Uluslararası Hentbol Federasyonu (IHF) * Avrupa Hentbol Federasyonu (EHF) * EHF Şampiyonlar Ligi
UNIX türevi işletim sistemleri çok işlemcili çok pahalı makinelerden tek işlemcili, basit ve çok ucuz ev bilgisayarlarına kadar pek çok cihaz üzerinde çalışabilen esnek ve sağlamlığı çok değişik koşullarda test edilmiş sistemlerdir. Fakat özellikle kararlı yapısı ve çok kullanıcılı-çok görevli yapısıyla çok işlemcili sunucularda adeta standart haline gelmiştir ve özellikle akademik dünyada iş istasyonları üzerinde çok yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. UNIX, Interdata 7/32, VAX ve Motorola 68000 arasında hızla yayıldı. Unix işletim sistemi 1969 yılında AT&T; Bell Laboratuvarları'nda ABD de Ken Thompson, Dennis Ritchie, Brian Kernighan, Douglas McIlroy, Michael Lesk ve Joe Ossanna tarafından tasarlanıp uygulamaya konmuştur. İlk olarak 1971'de yayınlandı ve başlangıçta tamamen bilgisayar programlarının yazılmasında kullanılan alt seviyeli bir çevirme dilinde yazılmıştı. Daha sonra 1973'te Dennis Ritche tarafından C programlama dili ile tekrar yazıldı. Üst düzey bir dilde yazılmış bir işletim sisteminin geçerliliği diğer farklı bilgisayar platformlarına kolayca taşınabilirlik için olanak sağlar. Lisans için AT&T;'yi zorlayan yasal bir aksaklık nedeniyle, UNIX hızlıca büyüdü ve öğretim kurumları ve işletmeler tarafından kabul edilir oldu. UNIX, 1969 yılında,Ken Thompson, Dennis Ritchie, Brian Kernighan, Douglas McIlroy, Michael Lesk ve Joe Ossanna tarafından Bell Laboratuvarları'nda geliştirilmiş, çok kullanıcılı (multiuser), çok görevli yapıyı destekleyen (multitasking) bir bilgisayar işletim sistemidir. Komut yorumlayıcı yazılımlar (shell) aracılığı ile kullanıcı ve bilgisayar sisteminin iletişimi sağlanır. Linus Torvalds tarafından temelleri atılan Linux, UNIX olmayıp bir UNIX türevidir. UNIX'ten ilham alan, bir grup bağımsız yazılımcı tarafından geliştirilen bir işletim sistemi çekirdeğidir. == Tarihi == 1960 yılında MIT, AT&T; Bell Teknoloji Laboratuvarları ve GE(General Electric)'nin birlikte geliştirdikleri MULTICS (Multiplexed Operating and Computing System [Çoğullandırılmış İşletim ve Bilgisayar Sistemi]) projesiyle temelleri atılmıştır. MULTICS projesinin hedefi çoklu kullanıcının bilgisayar erişimine izin vererek eş zamanlı veri paylaşımını gerçekleştirebilmekti. Multics, aynı zamanda çok yenilikçi ve zamanına göre çok gelişmişti ama pek çok sorunu vardı. 1969 yılında proje karmaşık bir hal almaya başlamış ve AT&T; Bell Teknoloji Laboratuvarları projeden çekilmiştir. Bunun nedeni artık MULTICS'in amaçları dışarısında büyümesi ve yavaşlamasıdır. Ancak aynı yıl içinde MULTICS işi daha küçük ölçekli hale getirmeye başlamış ve Bell'de araştırmacı olarak çalışan Ken Thompson'ın MULTICS yazılımını simüle eden bir dosya sistemini kodlamasıyla Unix'in ilk sürümü UNICS (Uniplexed Information and Computing System[Birleştirilmiş Bilgi ve Bilgisayar Sistemi]) ismiyle çıkmıştır. İlk sürümü assembler ile yazılmış olup, sadece yazıldığı tür makinede çalışabilen bir versiyondu. 1973 yılında Thompson, C derleyicisinin atası Dennis Ritchie ile birlikte çekirdeği C ile tekrar kodlayarak Unix'in 5. sürümünü oluşturdu. Böylece Unix, taşınabilir özelliği olan C dili sayesinde, çeşitli hedef donanımlara uygun olarak tekrar derlenebilen kodlardan oluşan taşınabilir bir işletim sistemine dönüşmüş oldu. 1978 yılı Unix için çok önemli bir yıl olarak geçti. Unix İşletim Sistemi 7. sürümüyle birlikte gelişimini artık iki farklı çizgide gerçekleştirecekti: BSD(Berkeley Software Distribution) ve System V. * BSD Berkeley Universitesinde Thompson ve öğrenci Bill Joy ile Chuck Haley Unix'in Berkeley sürümünü kodladı. Bu sürüm, kaynak kod üzerinde çalışan diğer öğrencilere de dağıtıldı. Berkeley öğrencileri, orijinal Unix kaynak kodunun %90'nını değiştirdiler. Araştırmacılar da vi ve C shell gibi metin düzenleme yazılımlarını ekleyerek sistemi daha da geliştirdiler. Sanal bellek (virtual memory), Sendmail, TCP/IP desteği gibi özellikler BSD sürümünden gelmiştir. Daha sonraları * NextStep, * (NeXT), * Sun OS 4.x ve * ULTRIX (DEC) gibi işletim sistemleri BSD üzerinden türemiştir. * System V Bell, Unix'in ticari olarak varlığını sürdürebilir bir ürün olacağını düşündü ve ürünü lisansladı. System V işletim sistemi, konsorsiyum tarafından ortak bir standartta geliştirildi ve yeni özellikleriyle daha güçlü, güvenilir ve güvenli bir sistem oldu. Birkaç yıl System V ticari olarak en çok desteklenen ürün oldu. Tüm System V ürünleri, Bell'de gerçekleştirilen çalışmalar üzerine kurulmuştur ve lisans hakkı Unix System Laboratories'e aittir. Bunlara örnek olarak * AIX (IBM), * Digital Unix (DEC), * HP-UX (HP), * IRIX (SGI), * SCO UNIXware ve * Sun OS 5.x/Solaris (SUN) verilebilir. Günümüzde BSD ve System V'in birçok komut ve özellikleri birbirine benzemektedir. Unix'in çoğu sürümünde her iki yaklaşımdan da faydalanılmıştır. Örnek olarak ps ve printing komutlarında sadece sözdizim farklılıkları vardır. UNIX markası AT&T; Bell Labs tarafından Novell'e satılmıştır. 1994'te UNIX tanımı ve markası günümüzdeki sahibi The Open Group'a devredilmiştir. == UNIX tarihindeki önemli isimler == * Brian Kernighan * Dennis Ritchie * Ken Thompson * Linus Torvalds == UNIX standartları == * POSIX Standardı POSIX (Portable Operating Standard)sistemin taşınabilirliğinin ölçüsüdür. System V üzerinde yazılmış bir yazılım BSD üzerinde çalışabiliyorsa taşınabilirlik özelliğine sahiptir. IEEE POSIX standartları için bir dizi standartlar komiteleri oluşturdu. POSIX.1 komitesi Unix için yazılım yazmada kullanılan C kütüphanesi arayüzünü standartlaştırırken; POSIX.2 komitesi genel kullanıcının erişimine açık komutların standartlarını belirledi. * OSF Standardı Open Software Foundation tarafından geliştirilen standart. * X/Open Standardı Çeşitli bilgisayar üreticilerin, yazılım tedarikçilerinin ve müşterilerden oluşan Avrupa'daki konsorsiyum tarafından kurulan bu standart COSE (Common Open System Environment) gibi spesifikasyonları da içeren farklı Unix standartlarını bir araya getirdi. Günümüzdeki pek çok açık kaynak kodlu işletim sistemleri birer UNIX türevidir. == UNIX türevleri == küçükresim|450px|sağ|Unix ve benzeri sistemlerin gelişimi Günümüzde kullanılmakta olan UNIX markasını kullanabilen veya Unix benzeri olarak tanımlanan işletim sistemlerinden başlıcaları şunlardır: * Linux * FreeBSD, OpenBSD, NetBSD * Minix * Sun Solaris * IBM AIX * HP-UX * SGI IRIX * SCO Unixware * Digital UNIX * Xenix * Mac == ARPANET == 1975 yılının mayıs ayında ARPA, UNIX'i neden ARPANET'in işletim sistemi olarak kullanıldığını RFC 681 de belgelemiştir. UNIX, üniversite üyesi olmayan kullanıcılar için 20,000$ (ABD) ve üniversite üyesi olan kullanıcılar için ise 150$ gibi yüksek bir lisans ücretine sahiptir. Kapsamlı network lisansı olan BELL'de "o bölge için önerilere açık" şeklinde belirtilmiştir. ARPANET ilk kurulduğunda ağa bağlı bilgisayarlar farklı donanım yapısına sahipti, birbirleriyle iletişimlerinde ciddi problemler yaşanıyordu. Amerikan hükûmeti bu sorunun bilgisayarların yeni ve tek tip bilgisayarla değiştirilerek değil, işletim sistemlerinin değiştirilerek çözülmesini talep ediyordu. Bu kapsamda Kaliforniya Üniversite'sindeki UNIX BSD sürümü sil baştan yeniden yazıldı, lisanslama kuralları büyük ölçüde serbestleştirildi, e-posta sistemi ve TCP/IP gibi bugün de hayli etkili bir biçimde kullanılan ağ protokolleri geliştirildi. Böylece UNIX, ARPANET'e bağlanmak isteyen bilgisayarların yeni işletim sistemi oldu. Bu aşama UNIX BSD sürümünün dünyayı fethetme sürecindeki en önemli mihenk taşlarından biri olarak kalacak, sonraki yıllarda bile UNIX BSD sürümünün geliştirilmesi, Amerikan Hükûmeti tarafından finansal olarak desteklenecekti. Fakat UNIX BSD sürümünün bu büyük başarısı sadece günümüz internetinin belkemiği olan ARPANET'in hayata geçirilmesini mümkün kılmakla kalmayacak, aynı zamanda Apple'ın gelmiş geçmiş en ünlü işletim sistemlerinden biri olan Mac OS X ile sonraki sürümleri ve Linux için de ilham kaynağı olacaktı. == Ayrıca bakınız == * Unix zaman == Dış bağlantılar == * Unix.org * Türkiye UNIX Kullanıcıları Grubu * Creation of the UNIX operating system (Bell Labs) * Unix Guru Universe * Unix and Linux Forums * The Unix Heritage Society * Kategori:İşletim sistemi aileleri
== Olaylar == * 1513 - İspanyol Konkistador Juan Ponce de León, Florida'yı keşfetti ve bu bölgeyi İspanya toprağı olarak ilan etti. * 1730 - New York'ta ilk sinagog hizmete girdi. * 1783 - 1441'den beri varlığını sürdüren Kırım Hanlığı, II. Katerina'nın emriyle Rus İmparatorluğu tarafından ilhak edildi. * 1820 - Milo Venüsü heykeli, bir Ege adası olan Melos'ta bulundu. * 1830 - Avrupa ülkeleri, Osmanlı İmparatorluğu'ndan Yunan Devleti'nin bağımsızlığını onaylamasını istedi. * 1869 - 2. Darülfünun binasının inşası tamamlandı ve Darülfünun-ı Osmani kuruldu. * 1899 - Martha Place, elektrikli sandalye ile idam edilen ilk kadın oldu. * 1918 - I. Dünya Savaşı: Sinema oyuncuları Douglas Fairbanks ve Charlie Chaplin, New York sokaklarında savaş tahvili sattılar. * 1920 - Salih Paşa'nın (Salih Hulusi Kezrak) istifası ile kurulan Damat Ferit Paşa Kabinesi'nin tanınmayacağı yolunda, Heyet-i Temsiliye genelgesi yayınlandı. * 1923 - Mustafa Kemal 9 Umde’yi açıkladı. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin seçim bildirisi niteliğindeki bu ilkelerin başında, 'Egemenlik Ulusundur' maddesi gelmekteydi. * 1924 - Şeriye mahkemelerini kaldıran yeni Mahkemeler Teşkilatı Kanunu TBMM'de kabul edildi. Kadıların yerini hakimler aldı. * 1933 - Almanya'da ari ırktan olmadığı düşünülen memurlar emekli edildi. * 1943 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Roosevelt, enflasyonu kontrol altında tutabilmek amacıyla tüm maaş ve ücretleri dondurduğunu ve işçilerin iş değiştirmesini yasakladığını açıkladı. * 1946 - Milletler Cemiyeti son oturumunu yaptı. Bundan sonra örgütün adı Birleşmiş Milletler olacaktır. * 1953 - Kenya bağımsızlık hareketinin önderi Jomo Kenyatta, Mau Mau Ayaklanması gerekçe gösterilerek İngiliz sömürge yönetimince tutuklandı. * 1956 - Seyhan Barajı hizmete girdi. * 1960 - İstanbul'a on saat çamur yağdı. * 1968 - Ortadoğu Teknik Üniversitesi'nde öğrenciler Rektörlük binasını işgal etti. * 1976 - Ankara'da çeşitli fakülte ve öğrenci yurtlarında çıkan olaylarda, aralarında Tabii Senatör Muzaffer Yurdakuler'in oğlu Hakan Yurdakuler'in de bulunduğu, Esari Oran ve Burhan Barın isimli 3 öğrenci öldürüldü, çok sayıda öğrenci yaralandı. * 1992 - Uluslararası Atatürk Barış Ödülü'nün Güney Afrikalı lider Nelson Mandela'ya verilmesi kararlaştırıldı. Mandela, Türk Hükûmetine yönelik insan hakları ihlali suçlamaları nedeniyle ödülü kabul etmedi. * 1992 - Ermeniler, Azerbaycan'nın Ağdaban köyünde 779 sivile işkence yapıp, 67'sini öldürerek Ağdaban Katliamı'nı gerçekleştirdi. * 1993 - Fransa'nın Breton bölgesinde yapılan kazılarda, ünlü çizgi roman kahramanı Asteriks'in yaşadığı köyün bulunduğu öne sürüldü. * 1994 - DenizTemiz Derneği (Turmepa) kuruldu. * 1999 - Hakkâri Valisi Nihat Canpolat'a, Yüksekova ilçesinde bombalı saldırı düzenlendi. Canpolat, saldırıdan küçük sıyrıklarla kurtuldu; şoförü öldü, yedi kişi de yaralandı. *2022 - DHL’e ait B757 kargo uçağı Kosta Rika’nın başkenti San Jose Havalimanı’na acil inişi sırasında pistten çıkarken, meydanda büyük bir faciadan dönüldü.Ve kargo uçağı 2'ye bölündü. == Doğumlar == * MÖ 563 - Gautama Buddha, Hindistanlı dini lider ve Budizmin kurucusu (ö. MÖ 483) * 566 - Gaozu, Çin'in Tang Hanedanı'nın kurucusu ve ilk imparatoru (ö. 626) * 1320 - I. Pedro, Portekiz kralı (ö. 1367) * 1336 - Timur, Timur İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk hükümdarı (ö. 1405) * 1605 - IV. Felipe, İspanya Kralı (ö. 1665) * 1692 - Giuseppe Tartini, İtalyan besteci ve kemancı (ö. 1770) * 1777 - Antoine Risso, Nissart doğa bilimci (ö. 1845) * 1859 - Edmund Husserl, Alman filozof (ö. 1938) * 1875 - I. Albert, Belçika Kralı (ö. 1934) * 1880 - Herbert Adams Gibbons, Amerikalı gazeteci (ö. 1934) * 1909 - John Fante, Amerikalı yazar (ö. 1983) * 1911 - Emil Cioran, Rumen filozof ve deneme yazarı (ö. 1995) * 1911 - Melvin Calvin, Amerikalı biyokimyacı (ö. 1997) * 1912 - Sonja Henie, Norveçli buz patencisi ve sinema oyuncusu (ö. 1969) * 1922 - Carmen McRae, Amerikalı caz şarkıcısı ve piyanist (ö. 1991) * 1929 - Jacques Brel, Belçikalı söz yazarı, şarkıcı ve müzisyen (ö. 1978) * 1938 - Kofi Annan, Ganalı diplomat ve Nobel Barış Ödülü sahibi (Birleşmiş Milletler'in 7. Genel Sekreteri) (ö. 2018) * 1941 - Vivienne Westwood, İngiliz eğitimci, moda tasarımcısı, aktivist ve iş kadını (ö. 2022) * 1942 - Mehmed Niyazi Özdemir, Türk tarihçi ve yazar (ö. 2018) * 1944 - Odd Nerdrum, Norveçli figüratif ressam * 1946 - Tim Thomerson, Amerikalı bir oyuncu * 1947 - Ertuğrul Özkök, Türk gazeteci ve akademisyen * 1949 - John Madden, İngiliz tiyatro, film, televizyon ve radyo yönetmenidir * 1950 - Grzegorz Lato, Polonyalı futbolcu * 1951 - Geir Haarde, İzlandalı siyasetçi ve eski başbakandır * 1952 - Ahmet Piriştina, Türk politikacı ve eski İzmir Büyükşehir Belediyesi Başkanı (ö. 2004) * 1955 - Ron Johnson, Amerikalı bir muhasebeci, iş insanı ve politikacı * 1960 - John Schneider, Amerikalı oyuncu, şarkıcı, yazar ve film yapımcısıdır * 1961 - Brian McDermott, İngiliz futbolcu ve teknik direktördür * 1962 - Carme Pigem, Katalan kökenli mimar * 1962 - Izzy Stradlin, Amerikalı müzisyen * 1963 - Dean Norris, Amerikalı oyuncu * 1964 - Biz Markie, ABD'li rap müzisyeni, beatbokxçı, DJ, yapımcı, komedyen, aktör ve televizyon kişiliği (ö. 2021) * 1965 - Christophe Farnaud, Fransız büyükelçi * 1966 - Iveta Bartošová, Çek şarkıcı (ö. 2014) * 1966 - Mark Blundell, eski Formula 1 ve CART yarışçısı * 1966 - Charlotte Dawson, Yeni Zelanda doğumlu Avustralyalı manken ve Tv sunucusu (ö. 2014) * 1966 - Armağan Çağlayan, Türk televizyon yapımcısı, avukat ve akademisyen * 1966 - Mazinho, Brezilyalı futbolcu ve teknik direktör * 1966 - Harri Rovanperä, Finlandiyalı bir ralli sürücüsüdür * 1966 - Robin Wright, Amerikalı aktris * 1968 - Patricia Arquette, Amerikalı oyuncu ve En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1968 - Patricia Girard, Fransız eski atlet * 1970 - Didem Madak, Türk şair (ö. 2011) * 1972 - Paul Gray, Amerikalı müzisyen ve metal müzik grubu Slipknot'ın bas gitaristi (ö. 2010) * 1973 - Emma Caulfield, Amerikalı oyuncu * 1974 - Batuhan Mutlugil, Türk müzisyen * 1975 - Anouk Teeuwe, Hollandalı şarkıcı * 1975 - Funda Arar, Türk şarkıcı * 1979 - Alexi Laiho, Fin solist, gitarist ve söz yazarı * 1980 - Manuel Ortega, Avusturyalı şarkıcı * 1980 - Katee Sackhoff, Amerikalı oyuncu * 1982 - Gennadiy Golovkin, Kazak profesyonel boksör * 1983 - Natalia Doussopoulus, Yunan şarkıcı ve dizi oyuncusu * 1984 - Ezra Koenig, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1984 - Nemanja Tubić, Sırp futbolcu * 1986 - İgor Akinfeyev Rus futbolcu * 1987 - Royston Drenthe, Hollandalı futbolcu * 1990 - Kim Jonghyun, Güney Koreli şarkıcı (ö. 2017) * 1995 - Cedi Osman, Türk basketbolcu * 1996 - Anna Korakaki, Yunan atıcı * 1997 - Diosdado Mbele, Ekvator Güneşli futbolcu == Ölümler == * 217 - Caracalla, Roma İmparatoru (d. 186) * 622 - Prens Shōtoku, Asuka Dönemi Japonya İmparatorluk Ailesi üyesi ve devlet adamı (d. 574) * 1143 - II. İoannis Komninos ya da Comnenus, 1118 ile 1143 yılları arasında Bizans imparatoru (d. 1087) * 1162 - Eudes de Deuil ya da Odo, Odon, Fransız tarihçi ve İkinci Haçlı Seferi (1147-1149) katılımcısı (d. 1110) * 1364 - II. Jean, İyi (Fransızca: le Bon) olarak adlandırılır - Fransa Kralı (d. 1319) * 1450 - Büyük Kral Sejong, Joseon Hanedanlığı′na hükmetmiş bir kral (d. 1397) * 1492 - Lorenzo de' Medici ya da Lorenzo il Magnifico, İtalyan devlet adamı (d. 1449) * 1551 - Oda Nobuhide, Sengoku döneminde bir daimyō (d. 1510) * 1735 - II. Ferenc Rákóczi, Macar bağımsızlık hareketinin önderi (d. 1676) * 1835 - Friedrich Wilhelm Christian Carl Ferdinand von Humboldt, Alman filozof, dilbilimci ve devlet adamı (d. 1767) * 1848 - Gaetano Donizetti, İtalyan besteci (d. 1797) * 1918 - Ludwig Georg Courvoisier, Basel, İsviçre'den bir cerrah (d. 1843) * 1919 - Loránd Eötvös, Macar fizikçi (d. 1848) * 1922 - Erich von Falkenhayn, Alman general ve Osmanlı mareşali (d. 1861) * 1931 - Erik Axel Karlfeldt, İsveçli şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1864) * 1936 - Robert Bárány, Avusturyalı otolojist. 1914 yılında Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'nü aldı (1876) * 1949 - Wilhelm Adam, Adolf Hitler'den önce Reichswehr'in kadro şefliğinde hizmet veren Alman generalidir (d. 1877) * 1950 - Vaclav Nijinski, Polonyalı balet (d. 1889) * 1958 - Mehmet Kâmil Berk, Türk tıp doktoru (Mustafa Kemal Atatürk'ün doktorlarından) (d. 1878) * 1959 - Şefik Hüsnü, Türk tıp doktoru ve siyasetçi (d. 1887) * 1971 - Fritz von Opel, Alman otomotiv sanayicisi (d. 1899) * 1973 - Pablo Picasso, İspanyol ressam ve kübizmin öncüsü (d. 1881) * 1976 - Hakan Yurdakuler, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğrencisi (öldürüldü) * 1981 - Omar Bradley, Amerikalı asker (d. 1893) * 1984 - Pyotr Leonidovich Kapitsa, Nobel Fizik Ödülü sahibi Sovyet fizikçi (d. 1894) * 1985 - Vedat Nedim Tör, Türk yazar ve Kadro dergisinin kurucularından (d. 1897) * 1991 - Per Yngve Ohlin, aynı zamanda sahne adı ile Dead olarak bilinir (d. 1969) * 1992 - Daniel Bovet, İsviçreli farmakolog (d. 1907) * 1993 - Marian Anderson, Amerikalı şarkıcı (d. 1897) * 1996 - Ben Johnson, Amerikalı aktör ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1918) * 1996 - León Klimovsky, Arjantinli senarist ve film yapımcısı (d. 1906) * 2000 - İbrahim Ahmed ya da İbrahîm Ehmed, Kürt yazar ve çevirmen (d. 1914) * 2000 - Claire Trevor, Amerikalı aktris (d. 1910) * 2002 - María Félix, Meksikalı sinema oyuncusu ve şarkıcıydı (d. 1914) * 2002 - Savaş Yurttaş, Türk tiyatro sanatçısı (d. 1944) * 2004 - Doğan Baran, Türk tıp doktoru, siyasetçi ve eski Sağlık Bakanı (d. 1929) * 2004 - Süleyman Çakır, Mafya Babası (d. 1964) * 2006 - Dick Alban, Amerikalı futbolcu (d. 1929) * 2007 - Sol LeWitt, Amerikalı heykeltıraş ve ressam (d. 1928) * 2008 - Stanley Kamel, Amerikalı oyuncu (d. 1943) * 2010 - Antony Garrard Newton Flew, İngiliz filozof (d. 1923) * 2010 - Malcolm McLaren, İngiliz rock şarkıcısı, müzisyen ve menajeri (d. 1946) * 2010 - Jean-Paul Proust, Fransız vali (d. 1940) * 2010 - Dorothea Margaretha Scholten-van Zwieteren, Hollandalı şarkıcı (d. 1926) * 2012 - Jack Tramiel, Polonya kökenli Amerikalı iş insanı (d. 1928) * 2013 - Annette Joanne Funicello, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1942) * 2013 - Sara Montiel (bilinen adı: Sarita Montiel, doğum adı: Maria Antonia Abad), İspanyol oyuncu ve şarkıcı (d. 1928) * 2013 - Margaret Thatcher, Britanyalı siyasetçi ve eski Başbakan (d. 1925) * 2013 - Yasuhiro Yamada, Japon eski futbolcu (d. 1968) * 2014 - James Brian Hellwig (bilinen adlarıyla: Warrior, The Ultimate Warrior ve Dingo Warrior), WWE'de mücadele etmiş Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1959) * 2015 - Jayakanthan, Hint gazeteci eleştirmen ve yazar (d. 1934) * 2016 - Erich Rudorffer, II. Dünya Savaşı boyunca Alman ordusuna hizmet etmiş avcı uçağı pilotu (d. 1917) * 2017 - Georgi Mihayloviç Greçko, Sovyet kozmonot (d. 1931) * 2018 - Leila Abaşidze, Gürcü-Sovyet oyuncu, film yönetmeni ve senarist (d. 1929) * 2018 - Juraj Herz, Çek yönetmen, aktör, senarist ve sahne tasarımcısı (d. 1934) * 2018 - Vyaçeslav Koleyçuk, Rus ses sanatçısı, müzisyen, mimar ve görsel sanatçı (d. 1941) * 2018 - Charles Jonathan Thomas "Chuck" McCann, Amerikalı oyuncu, seslendirme sanatçısı, kukla sanatçısı ve komedyen (d. 1934) * 2018 - Ali Haydar Öner, Türk bürokrat ve siyasetçi (d. 1948) * 2019 - Josine Ianco-Starrels, Romanya doğumlu Amerikalı sanat yönetmeni ve akademisyen (d. 1926) * 2020 - Richard L. Brodsky, Amerikalı avukat ve politikacı (d. 1946) * 2020 - Jaroslava Brychtová, Çek çağdaş sanatçı (d. 1924) * 2020 - Robert "Bob" Lynn Carroll, Amerikalı-Kanadalı omurgalı paleontoloğu (d. 1938) * 2020 - Miguel Jones Castillo, İspanyol futbolcu (d. 1938) * 2020 - Martin S. Fox, Amerikalı yayıncı (d. 1924) * 2020 - Miguel Jones, İspanyol futbolcu (d. 1938) * 2020 - Bernaie Juskiewicz, Amerikalı politikacı (d. 1943) * 2020 - Joel J. Kupperman, Amerikalı felsefe profesörü (d. 1936) * 2020 - Francesco La Rosa, İtalyan futbolcu (d. 1926) * 2020 - Henri Madelin, Fransız Cizvit rahip ve ilahiyatçısı (d. 1936) * 2020 - Rick May, Amerikalı seslendirme sanatçısı ve tiyatro performansçısı, yönetmeni ve öğretmeni (d. 1940) * 2020 - Valeriu Muravschi, 28 Mayıs 1991 - 1 Temmuz 1992 tarihleri arasında Moldova Başbakanı olarak görev yapan Moldovalı politikacı ve iş insanı (d. 1949) * 2020 - Norman I. Platnick, Amerikalı araknolog ve taksonomist (d. 1951) * 2020 - Robert Poujade, Fransız siyasetçi (d. 1928) * 2020 - Donato Sabia, 800 metrede uzmanlaşmış İtalyan orta mesafe koşucusu (d. 1963) * 2021 - Margaret Wander Bonanno, Amerikalı yazar ve tarihçi (d. 1950) * 2021 - Jovan Divjak, Bosnalı ordu generali (d. 1937) * 2021 - Diána Igaly, Macar atıcı (d. 1965) * 2021 - Roseli Aparecida Machado, Brezilyalı uzun mesafe koşucusu (d. 1968) * 2022 - Psalm Adjeteyfio, Ganalı aktördür (d. 1948) * 2022 - Peng Ming-min, Tayvanlı demokrasi aktivisti, siyasetçi ve hukukçu (d. 1923) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Romanlar Günü * Fırtına: Kırlangıç Fırtınası *0408 08
== Olaylar == * MÖ 763 - Asurlular bir Güneş tutulmasını kayıtlarına geçirdiler. Bu özel gün, daha sonra Mezopotamya tarihinin zaman dizininin oluşturulmasında bir referans noktası olarak kullanıldı. * 1215 - İngiltere Kralı John, Magna Carta sözleşmesini mühürledi. * 1381 - İngiliz tarihinin ilk büyük köylü ayaklanması, lideri Wat Tyler'in ölümüyle son buldu. * 1667 - Kayıtlara geçmiş ilk kan nakli Fransa Kralı XIV. Louis'nin de özel doktoru olan Jean-Baptiste Denys tarafından gerçekleştirildi. Dr. Denys, bir koyunun kanını 15 yaşında bir çocuğa nakletmiş ve çocuk yaşamıştı. * 1752 - Benjamin Franklin, uçurtma deneyi ile yıldırımın elektrik akımı olduğunu ispatladı. * 1808 - Joseph Bonaparte, İspanya Kralı oldu. * 1826 - Sultan II. Mahmud, Yeniçeri Ocağı'nı kaldırdı. Yerine "Asakir-i Mansure-i Muhammediye" adıyla yeni bir askeri teşkilat kuruldu. Bu olay, Osmanlı tarihinde "Vaka-i Hayriye" (Hayırlı Olay) olarak anıldı. * 1836 - Arkansas, 25. eyalet olarak ABD'ye katıldı. * 1844 - Charles Goodyear, kauçuğun güçlendirilmesi işleminde kullanılan ve vulkanizasyon adı verilen bir yöntemin patentini aldı. * 1865 - Yoksullar ve yetimlerin yatılı eğitimi için Darüşşafaka kuruldu. * 1888 - II. Wilhelm, Almanya İmparatoru oldu. * 1896 - Japonya'da meydana gelen bir tsunami, 22.000'den fazla kişinin ölümüne yol açarak Japon tarihine en ölümcül tsunami olarak geçti. * 1903 - 11 dakikalık ilk Western filmi olan Great Train Robbery gösterime girdi. * 1911 - Sonradan IBM adını alacak olan "Computing Tabulating Recording Corporation" adlı şirket kuruldu. * 1920 - Almanya ile Danimarka arasında yapılan yeni bir sınır anlaşmasıyla kuzey Schleswig Danimarka'ya verildi. * 1920 - Yozgat'ta Çapanoğu Ayaklanması başladı. * 1920 - 15. Kolordu Komutanlığı, "Doğu Cephesi Komutanlığı" olarak adlandırıldı. Cephenin komutanlığına Kazım Karabekir Paşa getirildi. * 1923 - Nezihe Muhiddin'in öncülüğünde Darülfünun Konferans Salonu'nda gerçekleşen toplantı sonucu Kadınlar Halk Fırkası'nın kurulması kararlaştırıldı. Fırka, yeni Türkiye'deki ilk siyasal parti girişimidir. Fakat parti kuruluşu için izin verilmediğinden, Türk Kadınlar Birliği adında bir derneğe dönüşmüştür. * 1926 - İzmir Suikastı: Atatürk'e karşı yapılacak olan suikast, "Giritli" motorcu Şevki tarafından Vali Kazım Dirik'e bildirildi. * 1927 - Türkiye'nin ilk modern akıl ve ruh hastalıkları hastanesi olan Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi açıldı. * 1930 - Türkiye'nin ilk dış kredisi olan 10 milyon dolar, Amerikan Yardım Bankası'ndan alındı. * 1936 - 1931'den beri Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliği'ni yapmakta olan Recep Peker, Mustafa Kemal Atatürk tarafından görevinden alındı. Genel Sekreterlik görevi, Başvekil İsmet İnönü'ye verildi. * 1938 - Medeni Kanun'daki evlenme yaşı; kadınlar için 15, erkekler için 17 olarak düzenlendi. * 1941 - II. Dünya Savaşı: Savaş Baltası Harekâtı başladı. * 1942 - Atatürk'ün Şişli'de oturduğu ev müze oldu. * 1950 - Batı Almanya, Avrupa Konseyi'ne katılma kararı aldı. * 1954 - UEFA (Union des Associations Européennes de Football) kuruldu. * 1956 - Akis dergisi toplatıldı. * 1969 - Georges Pompidou, Fransa Cumhurbaşkanı seçildi. * 1970 - İşçiler, İzmit Gebze'den İstanbul'a doğru yürüyüşe geçtiler. Yürüyüş sırasında geçilen yerlerdeki işçiler de yürüyüşe katıldı. 15-16 Haziran işçi direnişi olarak adlandırılan bu olaylar, 16 Haziran'da 5 kişinin ölmesi ve İstanbul ve Kocaeli'de sıkıyönetim ilan edilmesi ile sona erdi. * 1973 - Yünsa Yünlü Sanayi Anonim Şirketi kuruldu. * 1975 - Soyuz 19, Baykonur Uzay Üssü'nden havalandı. * 1977 - İspanya'da 41 yıl sonra ilk seçimler yapıldı. * 1978 - İstanbul Tarabya'da bir belediye otobüsü denize uçtu; 35 yolcudan 4'ü kurtulabildi. * 1978 - Ürdün Kralı Hüseyin, Amerikalı Lisa Halaby ile evlendi. Lisa Halaby, adını Nur olarak değiştirdi. * 1981 - Mehmet Ali Ağca'yı hapisten kaçıran Bünyamin Yılmaz, 18 yıl hapse mahkûm oldu. * 1985 - Hollandalı ressam Rembrandt'ın Danaë adlı tablosu, daha sonra akli dengesinin bozuk olduğuna hükmedilen bir adam tarafından saldırıya uğradı. Tuvalin üzerine sülfürik asit döken saldırgan, ayrıca tabloyu iki yerinden bıçakladı. * 1990 - İstanbul'un ilk tüp bebeği doğdu. * 1994 - İsrail ve Vatikan tam diplomatik ilişki anlaşmasına vardı. * 1994 - İş insanı Vehbi Koç'a İsviçre'de, Birleşmiş Milletler Nüfus Faaliyetleri Ödülü verildi. * 2002 - "2002 MN" adı verilen bir asteroid, Dünya'nın 121.000 km yakınından geçti. Bu uzaklık, Dünya ile Ay arasındaki mesafenin üçte biri kadardır. * 2017 - Cumhuriyet Halk Partisi İstanbul Milletvekili Enis Berberoğlu'na yirmi beş yıl hapis cezası ve tutuklama kararı verilmesiyle, CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu'nun Ankara'dan İstanbul'a kadar sürecek olan "Adalet Yürüyüşü" başladı. == Doğumlar == * 1479 - Lisa del Giocondo, Floransalı Gherardini ailesinin üyesi (Leonardo da Vinci tarafından Mona Lisa adıyla tablosu yapılan) (ö. 1542) * 1594 - Nicolas Poussin, Fransız ressam (ö. 1665) * 1763 - Kobayashi Iss, bir Japon şair (ö. 1828) * 1767 - Rachel Jackson, Amerika Birleşik Devletleri'nin 7. Başkanı Andrew Jackson'ın eşidir (ö. 1828) * 1769 - Adam Eckfeldt, Birleşik Devletler Darphanesinde işçi ve memur (ö. 1852) * 1843 - Edvard Grieg, Norveçli besteci (ö. 1907) * 1881 - Paul Cornu, Fransız mühendis ve mucit (ö. 1944) * 1894 - Robert Russell Bennett, Amerikalı besteci ve aranjördü (ö. 1981) * 1902 - Erik Erikson, Danimarka ve Alman kökenli Amerikalı psikolog (ö. 1994) * 1906 - Léon Degrelle, Reksizm'i kuran ve sonra Waffen-SS'e katılan Belçikalı SS-Standartenführer ve politikacı (ö. 1994) * 1907 - James Robertson Justice, İngiliz karakter oyuncusu (ö. 1975) * 1914 - Yuri Andropov, Sovyet devlet adamı (ö. 1984) * 1914 - Saul Steinberg, Amerikalı karikatürist (ö. 1999) * 1915 - Thomas Huckle Weller, Amerikalı bakteriyolog, virolog ve parazitolog - Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2008) * 1916 - Herbert Simon, ABD'li iktisatçı - 1978'de Nobel İktisat Ödülü kazanmıştır (ö. 2001) * 1917 - John Fenn, analitik kimya profesörüdür - 2002 yılında kimya dalında Nobel Ödülünü aldı (ö. 2010) * 1917 - Mihalis Yeniçaris, Yunan şarkıcı, söz yazarı ve bestecidir (d. 2005) * 1918 - François Tombalbaye, Çad'ın ilk devlet başkanı olarak görev yapmış olan bir öğretmen ve sendika aktivisti (ö. 1975) * 1919 - Muzaffer Tema, Türk sinema sanatçısı (ö. 2011) * 1920 - Alberto Sordi, İtalyan oyuncu ve yönetmen (ö. 2003) * 1923 - Erland Josephson, İsveçli aktör (ö. 2012) * 1923 - Ninian Stephen, Avustralyalı hukukçu, devlet memuru ve siyasetçi (ö. 2017) * 1924 - Ezer Weizman, İsrail'in 7. Cumhurbaşkanı (ö. 2005) * 1925 - Attilâ İlhan, Türk şair ve yazar (ö. 2005) * 1927 - Hugo Pratt, İtalyan çizer (ö. 1995) * 1929 - Fakir Baykurt, Türk yazar (ö. 1999) * 1932 - Hüseyin Baradan, Türk sinema oyuncusu (ö. 2004) * 1932 - Mario Cuomo, Amerikalı politikacı ve yazar (ö. 2015) * 1932 - Saltuk Kaplangı, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 2010) * 1933 - Muhammed Ali Recai, İran'ın eski cumhurbaşkanı ve başbakanı (ö. 1981) * 1933 - Sergio Endrigo, İtalyan şarkıcı (ö. 2005) * 1936 - Claude Brasseur, Fransız oyuncu (ö. 2020) * 1937 - Herbert Feuerstein, Alman gazeteci, komedyen ve aktör (ö. 2020) * 1937 - Anna Hazare, Hint sosyal aktivist * 1937 - Waylon Jennings, Amerikalı country müzik şarkıcısı, söz yazarı ve müzisyen (ö. 2002) * 1940 - Zübeyde Servet, Mısırlı oyuncu (ö. 2016) * 1941 - Neal Adams, Amerikalı çizgi roman sanatçısı (ö. 2022) * 1941 - Harry Nilsson, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı (ö. 1994) * 1942 - Peter Norman, Avustralyalı atlet (ö. 2006) * 1943 - Johnny Hallyday, Fransız rock müzik bestecisi, söz yazarı ve oyuncu (ö. 2017) * 1943 - Poul Nyrup Rasmussen, Danimarkalı siyasetçi * 1946 - Brigitte Fossey, Fransız oyuncu * 1946 - Demis Roussos, Yunan şarkıcı (ö. 2015) * 1947 - Alain Aspect, Fransız fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1949 - Jim Varney, Amerikalı komedyen, oyuncu, müzisyen, yazar ve seslendirme sanatçısı (ö. 2000) * 1950 - Uğur Erdener, Türk tıp profesörü * 1950 - Lakshmi Mittal, Hindistan'lı iş adamı * 1953 - Xi Jinping, Çinli siyasetçi * 1954 - James Belushi, Amerikalı oyuncu * 1954 - Paul Rusesabagina, Ruanda'lı siyasetçi * 1955 - Polly Draper, Amerikalı oyuncudur * 1958 - Ege Aydan, Türk yönetmen, tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1958 - Riccardo Paletti, eski İtalyan motor sporları yarışçısı (ö. 1982) * 1959 - Eileen Davidson, Amerikalı oyuncudur * 1959 - Tor Endresen, Norveçli şarkıcı ve besteci * 1960 - Michèle Laroque, Fransız oyuncu, komedyen, yapımcı ve senarist * 1961 - Laurent Cantet, Fransız yönetmen * 1961 - Forest Whitaker, Amerikalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1963 - Helen Hunt, Amerikalı oyuncu * 1964 - Courteney Cox Arquette, Amerikalı oyuncu * 1964 - Michael Laudrup, Danimarkalı eski millî futbolcu ve teknik direktör * 1965 - Kerim Mesimov, eski Kazakistan Başbakanı ve eski Kazakistan Ulusal Güvenlik Kurulu Başkanı * 1966 - Raimonds Vējonis, Letonyalı bir siyasetçi * 1969 - Ice Cube, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu * 1969 - Oliver Kahn, Alman kaleci * 1970 - Žan Tabak, Hırvat basketbolcu ve spor adamı * 1973 - Tore André Flo, Norveçli eski futbolcudur * 1973 - Neil Patrick Harris, Amerikalı oyuncu * 1974 - Tevhidi Taberi, İranlı sanatçı ve ressam * 1975 - Elizabeth Reaser, Amerikalı sinema oyuncusu * 1978 - Wilfred Bouma, Hollandalı eski millî futbolcudur * 1978 - Ahmet Çağıran, Türk futbolcu * 1979 - Yulia Nestsiarenka, Belaruslu sprinter * 1981 - Alou Diarra, Fransız futbolcu * 1981 - John Paintsil, Ganalı eski profesyonel futbolcu * 1983 - Julia Fischer, Alman keman virtüözü ve piyanist * 1984 - Buray, Türk pop müzik şarkıcısı * 1986 - Stoya, Sırp-İskoç orijinli Amerikalı porno yıldızı ve model * 1988 - Ezgi Eyüboğlu, Türk oyuncu * 1989 - Bayley, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1989 - Bryan Clauson, Amerikalı otomobil yarışçısı * 1991 - Zlatan Alomerović, Alman futbolcu * 1992 - Muhammed Salah, Mısırlı millî futbolcu * 1992 - Dafne Schippers, Hollandalı atlet * 1993 - Irfan Hadžić, Bosnalı futbolcudur * 1994 **Nevena Božović, Sırp şarkıcı **Iñaki Williams, İspanya doğumlu Ganalı millî futbolcu **Erdi Güncan, Türk futbolcu **Vincent Janssen, Hollandalı futbolcu **Ryo Matsumura, Japon futbolcu **Yussuf Poulsen, Danimarkalı oyuncu **Yevgeni Jerbayev, Rus güreşçi **Alfonso González, Meksikalı futbolcu * 1996 - Aurora Aksnes, Norveçli şarkıcı söz yazarı ve yapımcı * 1998 - Hachim Mastour, İtalya doğumlu Fas asıllı futbolcu == Ölümler == * 707 - Mommu, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 42. imparatoru (d. 683) * 923 - Fransa Kralı I. Robert, 922'den 923'e kadar seçilmiş Batı Frank Kralı (d. 866) * 948 - I. Romanos, 920-944 arasında tahtı damadı VII. Konstantinos'la paylaşan ve gerçek iktidarı elinde tutan Bizans imparatoru (d. 870) * 1073 - İmparator Go-Sanjō, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 71. imparatoru (d. 1034) * 1189 - Minamoto no Yoshitsune, Japon samuray ve komutan (d. 1159) * 1341 - III. Andronikos, Bizans İmparatoru (d. 1296) * 1381 - Wat Tyler, İngiliz devrimci lider (d.1341) * 1383 - VI. İoannis, Bizans İmparatoru (d. 1292) * 1785 - Jean- François Pilâtre de Rozier, ilk defa Manş denizini geçmeyi başaran havacı (d. 1754) * 1849 - James Knox Polk, Amerikalı siyasetçi ve ABD'nin 11. Başkanı (d. 1795) * 1876 - Hüseyin Avni Paşa, Osmanlı Sadrazamı ve devlet adamı (d. 1819) * 1885 - Friedrich Karl, Prusya prensi (d. 1828) * 1888 - III. Friedrich, Veliaht Prens Friedrich Wilhelm, 1888'de 99 gün süreyle Prusya kralı ve Alman imparatoru (d. 1831) * 1889 - Mihai Eminescu, Rumen şair, romancı ve gazeteci (d. 1850) * 1929 - Charles Francis Brush, Amerikalı buluşçu, girişimci ve iş insanı (d. 1849) * 1934 - Alfred Bruneau, Fransız opera ve diğer müzik bestecisi ve müzik eleştirmeni (d. 1857) * 1938 - Ernst Ludwig Kirchner, Alman dışavurumcu ressam ve grafiker (d. 1880) * 1945 - Aris Velouchiotis, Yunan gazeteci, politikacı (d. 1905) * 1961 - Peyami Safa, Türk yazar ve gazeteci (d. 1899) * 1962 - Alfred Denis Cortot, Fransız-İsviçreli piyanist ve orkestra şefi (d. 1877) * 1966 - İzzet Melih Devrim, Türk şair, romancı ve oyun yazarı (d. 1887) * 1971 - Wendell Meredith Stanley, Amerikalı biyokimyager, virolog ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1904) * 1981 - Cihat Bilgehan, Türk siyasetçi ve hukukçu (d. 1923) * 1989 - Ray McAnally, İrlandalı aktör (d. 1926) * 1991 - William Arthur Lewis, Karayipler doğumlu iktisatçı (d. 1915) * 1992 - Charles David Menville, Amerikalı animatör ve televizyon yazarı (d. 1940) * 1993 - James Hunt, İngiliz F1 pilotu (d. 1947) * 1994 - Manos Hacidakis, Yunan besteci (d. 1925) * 1995 - John Vincent Atanasoff, bilgisayar devrini başlatan kişi (d. 1903) * 1996 - Ella Fitzgerald, Amerikalı şarkıcı (d. 1917) * 1996 - Hoyt Richard "Dick" Murdoch, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1946) * 1999 - Tahir Kutsi Makal, Türk gazeteci ve yazar (d. 1937) * 2000 - Mina Urgan, Türk edebiyat kuramcısı (d. 1915) * 2001 - Henri Alekan, Fransız görüntü yönetmeni (d. 1909) * 2003 - Hume Cronyn, Kanadalı aktör (d. 1911) * 2003 - Volker Kriegel, Alman caz müzisyeni (d. 1943) * 2004 - Ahmet Piriştina, Türk siyasetçi (d. 1952) * 2005 - Suzanne Flon, Fransız oyuncu (d. 1918) * 2013 - Peride Celal, Türk yazar (d. 1916) * 2013 - Heinz Flohe, Alman eski millî futbolcu (d. 1948) * 2013 - Kenneth Geddes Wilson, Amerikalı teorik fizikçi (d. 1936) * 2014 - Kemal Amin "Casey" Kasem, Amerikalı aktör (d. 1932) * 2015 - Janna Friske, Rus şarkıcı, model ve aktris (d. 1974) * 2015 - Kerkor Kirk Kerkorian, Amerikalı iş insanı, yatırımcı ve hayırsever (d. 1917) * 2016 - Hakkı Devrim, Türk gazeteci ve yayımcı (d. 1929) * 2017 - İbrahim Ebuleyş, Mısırlı iş insanı (d. 1937) * 2017 - Aleksey Batalov, Sovyet-Rus film yönetmeni ve oyuncu (d. 1928) * 2017 - Wilma de Faria, Brezilyalı kadın siyasetçi (d. 1945) * 2018 - Enoch zu Guttenberg, Alman orkestra şefi (d. 1946) * 2019 - Wilhelm Holzbauer, Avusturyalı mimar ve akademisyen (d. 1930) * 2019 - Franco Zeffirelli, İtalyan yönetmen ve opera, film ve televizyon yapımcısı (d. 1923) * 2020 - Mário Calixto Filho, Brezilyalı politikacı, gazeteci ve iş insanı (d. 1946) * 2020 - Lilia Dizon, Filipinli aktris (d. 1928) * 2020 - José Gentil Rosa, Brezilyalı politikacı ve iş insanı (d. 1940) * 2020 - Giulio Giorello, İtalyan filozof, matematikçi ve epistemolog (d. 1945) * 2020 - Renato de Jesus, Brezilyalı politikacı (d. 1963) * 2020 - Badar Uddin Ahmed Kamran, Bangladeşli politikacı ve belediye başkanı (d. 1951) * 2021 - Sanchari Vijay, Hint aktör (d. 1983) * 2021 - Lily Weiding, Danimarkalı aktris (d. 1924) * 2022 - Maureen Arthur, Amerikalı aktris ve şarkıcı (d. 1934) * 2022 - Cho Min-ho, Güney Koreli profesyonel buz hokeyi oyuncusu (d. 1987) * 2023 - Glenda Jackson, İngiliz politikacı, oyuncu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1936) == Tatiller ve özel günler == * Küresel Rüzgâr Günü * Millî Kurtuluş Günü (Azerbaycan) *0615 15
== Olaylar == * 1787 - Mozart'ın Don Giovanni operası ilk kez olarak Prag Ulusal Tiyatro'da sahnelendi. * 1859 - İspanya, Fas'a savaş ilan etti. * 1863 - Cenevre'de toplanan 16 ülke, Uluslararası Kızılhaç'ın kurulmasına karar verdi. * 1888 - Britanya İmparatorluğu, Alman İmparatorluğu, Avusturya- Macaristan İmparatorluğu, İspanyol İmparatorluğu, Fransa, İtalya, Hollanda, Rus İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu arasında, İstanbul Antlaşması'nın (Convention of Constantinople) nihai metni imzalandı. Buna göre, ilgili devletlerin gemileri hem savaş hem de barış zamanında Süveyş Kanalından geçebilecekler. * 1901 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı William McKinley'in suikastçısı Leon Czolgosz elektrikli sandalyede idam edildi. * 1913 - Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti yıkıldı. * 1914 - Amiral Souchon liderliğindeki Goeben (Yavuz), Breslau (Midilli) ve dokuz Osmanlı savaş gemisinden oluşan bir donanma Rus liman ve gemilerini bombalayarak Osmanlı'nın I. Dünya Savaşı'na girmesine neden oldu. * 1919 - Britanya birlikleri Antep'i Fransızlara teslim edilerek geri çekildi. * 1923 - Türkiye'de cumhuriyetin ilanı: Mustafa Kemal Atatürk ilk Türkiye cumhurbaşkanı seçildi. * 1924 - Milletler Cemiyeti Konseyinde, Türkiye-Irak sınırı, Musul'u Irak'ta bırakacak biçimde saptandı. * 1927 - Irak'ta yapılan kazılarda, Ur kenti yakınlarında 5 bin yıl öncesine ait olduğu belirlenen bir molekül takımı bulundu. * 1929 - New York Menkul Kıymetler Borsası çöktü; Amerika Birleşik Devletleri'nde ekonomik depresyonun başlangıcı. * 1930 - Ankara'daki Cumhuriyet Bayramı törenlerine Yunanistan başbakanı Venizelos da katıldı. * 1933 - Türkiye cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, Cumhuriyet'in ilanının 10. yılı münasebetiyle nutkunu okudu. * 1954 - Dr. Hikmet Kıvılcımlı, Vatan Partisi'ni kurdu. * 1956 - İsrail Ordusu, Mısır sınırını geçerek Sina Yarımadasını işgal etti. * 1960 - Cassius Clay (daha sonra Muhammet Ali) Louisville, Kentucky'de ilk profesyonel maçını kazandı. * 1960 - Millî Birlik Komitesi'nin 147 öğretim üyesini görevden almasına tepkiler sürüyor. Ankara Üniversitesi rektörü Suut Kemal Yetkin istifa etti. * 1961 - Suriye, Birleşik Arap Cumhuriyeti'nden ayrıldı. * 1961 - İlk Türk yapımı otomobil Devrim, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'e armağan edildi. * 1967 - Montreal'deki Expo 67 Dünya Fuarı kapandı. Fuarı 50 milyonun üzerinde insan ziyaret etmişti. * 1969 - İki bilgisayar arasındaki ilk bağlantı gerçekleştirildi. Bu bağlantı İnternet'in öncüsü olan ARPANET üzerinden yapıldı. * 1992 - Türkiye ile Irak'ın kuzeyi arasında stratejik öneme sahip Sinhat Boğazı, TSK'nın eline geçti. Çatışmalarda 90 silahlı militan öldürüldü. * 1992 - Kazakistan ve Türkmenistan, ilk Büyük Elçiliklerini Ankara'da açtılar. * 1998 - THY'nin Adana-Ankara seferini yapan Boeing 737 tipi uçağı, 33 yolcu ve 6 kişilik mürettebatıyla kaçırıldı. Uçağı kaçıran Erdal Aksu, öldürüldü. Aksu'nun Diyarbakır'da 4 öğretmeni katletmekten arandığı belirlendi. * 1998 - Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan, Özbekistan ve Türkiye, Hazar ve Orta Asya petrollerinin Batı pazarlarına Bakü Tiflis Ceyhan Petrol Boru Hattı'yla ulaştırılmasına ilişkin Ankara Deklarasyonu'nu imzaladılar. * 1998 - Amerikalı astronot John Glenn 36 yıl aradan sonra 77 yaşında, Discovery mekiğiyle yeniden uzaya gitti. * 2006 - Nijerya'nın başkenti Abuja'da Boeing 737 tipi bir yolcu uçağı kalkıştan hemen sonra 104 yolcusuyla düştü: 6 kişi kurtuldu. * 2013 - Marmaray açıldı ve ilk sefer Üsküdar'dan Yenikapı'ya düzenlendi. * 2016 - Ankara Yüksek Hızlı Tren Garı hizmete açıldı. * 2018 - İstanbul Havalimanı açıldı. * 2018 - Endonezya'da Cakarta'dan Sumatra Adası'ndaki Pangkal Pinang şehrine gitmek üzere olan Boeing 737 tipi yolcu uçağı havalandıktan kısa bir süre sonra denize düştü. 189 kişi öldü. == Doğumlar == * 1017 - III. Heinrich, Kutsal Roma İmparatoru (ö. 1056) * 1504 - Shin Saimdang, Koreli filozof, sanatçı, ressam, yazar ve şair (ö. 1551) * 1562 - George Abbot, Canterbury başpiskoposu (ö. 1633) * 1875 - Rebeca Matte Bello, Şilili heykeltıraş (ö. 1929) * 1875 - Marie, Kral I. Ferdinand'ın eşi olarak son Romanya konsort kraliçesi (ö. 1938) * 1879 - Franz von Papen, Alman siyasetçi ve diplomat (ö. 1969) * 1880 - Abram İoffe, Sovyet Rus fizikçi (ö. 1960) * 1891 - Fanny Brice, Amerikalı oyuncu ve model (ö. 1951) * 1897 - Joseph Goebbels, Alman siyasetçi (ö. 1945) * 1897 - Billy Walker, İngiliz futbolcu ve teknik direktör (ö. 1964) * 1899 - Akim Tamiroff, Rus asıllı sinema oyuncusu (ö. 1972) * 1900 - Andrej Bagar, Slovak sinema oyuncusu (ö. 1966) * 1910 - Alfred Jules Ayer, İngiliz filozof (ö. 1989) * 1918 - Diana Serra Cary, Amerikalı sessiz film oyuncusu, yazar ve tarihçi (ö. 2020) * 1920 - Baruj Benacerraf, Venezuela doğumlu Amerikalı immünolog (ö. 2011) * 1922 - Neal Hefti, Amerikalı caz trompetçisi, besteci ve aranjör (ö. 2008) * 1923 - Nazan İpşiroğlu, Türkiye'nin ilk sanat tarihi ve felsefe öğretmenlerinden biri (ö. 2015) * 1923 - Carl Djerassi, Avusturya doğumlu Bulgar-Amerikalı kimyger, yazar ve senarist. Oral doğum kontrol hapının icadına katkısıyla tanınır (ö. 2015) * 1925 - Robert Hardy, İngiliz oyuncu (ö. 2017) * 1926 - Necmettin Erbakan, Türk siyasetçi, mühendis, akademisyen ve Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı (ö. 2011) * 1929 - Yevgeni Primakov, Rus politikacı ve diplomat (ö. 2015) * 1930 - Niki de Saint Phalle, Fransız ressam, görsel sanatçı ve heykeltıraş (ö. 2002) * 1932 - Füruzan, Türk yazar * 1933 - Muzaffer İzgü, Türk yazar ve öğretmen (ö. 2017) * 1937 - Ayla Algan, Türk tiyatro sanatçısı, sinema oyuncusu ve şarkıcı * 1938 - Ralph Bakshi, Amerikalı film yönetmeni * 1938 - Ellen Johnson-Sirleaf, Liberya Cumhurbaşkanı ve Nobel Barış Ödülü sahibi * 1938 - Sezen Cumhur Önal, Türk şarkı sözü yazarı, radyo-TV programcısı ve sunucusu * 1942 - Bob Ross, Amerikalı ressam ve televizyoncu * 1943 - Müjdat Gezen, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, şair ve eğitmen * 1944 - Mehmet Haberal, Türk tıp profesörü ve Başkent Üniversitesi Rektörü * 1947 - Richard Dreyfuss, Amerikalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1948 - Kate Jackson, Amerikalı oyuncu * 1948 - Frans de Waal, Hollandalı-Amerikalı etolog ve primatolog * 1950 - Abdullah Gül, Türk siyasetçi ve Türkiye'nin 11. Cumhurbaşkanı * 1955 - Kevin DuBrow, Amerikalı müzisyen (ö. 2007) * 1955 - Etsuko Shihomi, Japon oyuncu * 1957 - Dan Castellaneta, Amerikalı seslendirmeci, oyuncu ve komedyen * 1959 - John Magufuli, Tanzanyalı öğretim görevlisi ve siyasetçi (ö. 2021) * 1960 - Mustafa Koç, Türk iş insanı (ö. 2016) * 1961 - Randy Jackson, Michael Jackson'ın kardeşi, şarkıcı ve müzisyen * 1967 - Joely Fisher, Amerikalı oyuncu * 1967 - Rufus Sewell, İngiliz oyuncu * 1968 - Johann Olav Koss, Norveçli eski sürat patencisi * 1970 - Phillip Cocu, Hollandalı eski millî futbolcu ve teknik direktör * 1970 - Edwin van der Sar, Hollandalı futbolcu * 1970 - Toby Smith, İngiliz müzisyen ve söz yazarı (ö. 2017) * 1971 - Aistė Smilgevičiūtė, Litvan şarkıcı * 1971 - Winona Ryder, Amerikalı oyuncu * 1972 - Tracee Ellis Ross, Amerikalı aktris, şarkıcı, televizyon sunucusu, yapımcı ve yönetmen * 1972 - Gabrielle Union, Amerikalı oyuncu, şarkıcı, aktivist ve yazar * 1973 - Robert Pirès, Portekiz ve İspanya kökenli eski Fransız futbolcu * 1973 - Mahsa Vahdet, İranlı sanatçı * 1980 - Ben Foster, Amerikalı oyuncu * 1981 - Yorgo Fotakis, Yunan eski millî futbolcu * 1982 - Nicolas Gob, Belçikalı oyuncu * 1983 - Malik Fathi, Alman futbolcu * 1983 - Jérémy Mathieu, Fransız eski futbolcu * 1983 - Nurcan Taylan, Türk kadın halterci (Avrupa, Dünya ve Olimpiyat Şampiyonu) * 1985 - Janet Montgomery, İngiliz televizyon ve film oyuncusu * 1986 - Italia Ricci, Kanadalı oyuncu * 1987 - Jessica Dubé, Kanadalı buz patenci * 1987 - Tove Lo, İsveçli şarkıcı ve söz yazarı * 1988 - Florin Gardoș, Romanya vatandaşı futbolcu * 1989 - Primož Roglič, Sloven yol bisikleti yarışçısı * 1989 - Leyla Lydia Tuğutlu, Türk oyuncu ve model * 1990 - Vanessa Crone, Kanadalı buz patenci * 1990 - Eric Saade, İsveçli pop şarkıcısı * 1993 - India Eisley, Amerikalı oyuncu * 1994 - Åke Ödmark, İsveçli yüksek atlayıcı == Ölümler == * 1321 - II. Stefan Uroš Milutin, 1282 yılından 1321 yılına kadar Sırbistan Kralı (d. 1253) * 1618 - Sir Walter Raleigh, İngiliz kâşif (idam edildi) (d. 1554) * 1783 - Jean le Rond d'Alembert, Fransız matematikçi (d. 1717) * 1784 - Giuseppe Zais, İtalyan Peyzaj ressamı (d. 1709) * 1799 - Domenico Cirillo, İtalyan doktor, böcek bilimci, botanikçi (d. 1739) * 1829 - Maria Anna Mozart, Avusturyalı piyanist (Wolfgang Amadeus Mozart'ın ablası) (d. 1751) * 1877 - Nathan Bedford Forrest, Amerikan İç Savaşı'nda Konfederasyon Ordusu generali ve 1867'den 1869'a kadar Ku Klux Klan'ın ilk Büyücüsü (d. 1821) * 1880 - Peter Johann Nepomuk Geiger, Avusturyalı ressam (d. 1805) * 1884 - Ohannes Çamiç Efendi, Ermeni asıllı Osmanlı Ticaret ve Ziraat nâzırı (d. bilinmiyor) * 1901 - Leon Czolgosz, Amerikalı çelik işçisi ve anarşist (William McKinley'e suikast düzenleyen) (d. 1873) * 1911 - Joseph Pulitzer, Macaristan doğumlu Amerikalı gazeteci (d. 1847) * 1924 - Frances Hodgson Burnett, İngiliz yazar (d. 1849) * 1932 - Joseph Babinski, Polonyalı nörolog (d. 1857) * 1933 - Albert Calmette, Fransız bakteriyolog (d. 1863) * 1933 - Paul Painlevé, Fransız siyasetçi ve matematikçi (d. 1863) * 1934 - Lou Tellegen, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1883) * 1935 - Thomas McIntosh, İngiliz futbolcu (d. 1879) * 1949 - İbrahim Alaettin Gövsa, Türk siyasetçi (d. 1889) * 1949 - Georgi Gürciyev, Rus öǧretmen, guru ve yazar (d. 1866 * 1950 - V. Gustav, İsveç Kralı (d. 1858) * 1951 - Robert Grant Aitken, Amerikalı gök bilimci (d. 1864) * 1957 - Louis B. Mayer, Amerikalı film yapımcısı (d. 1884) * 1971 - Arne Tiselius, İsveçli kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1902) * 1981 - Georges Brassens, Fransız şarkıcı (d. 1921) * 1981 - Rıza Kuas, Türk sendikacı, siyasetçi ve DİSK'in kurucusu (d. 1926) * 1986 - Abel Meeropol, Amerikalı öğretmen (d. 1903) * 1997 - Anton Szandor LaVey, Amerikan okültist yazar (günümüz Satanizm'inin başbuğu ve Şeytan Kilisesini kuran) (d. 1930) * 1998 - Paul Misraki, İstanbul doğumlu Fransız film müzikleri bestecisi (d. 1908) * 2004 - Alice, Kral V. George ve Kraliçe Mary'nin üçüncü oğlu Gloucester Dükü Prens Henry'nin karısı (d. 1901) * 2004 - Ordal Demokan, Türk bilim insanı (d. 1946) * 2004 - Edward Oliver LeBlanc, Dominikalı siyasetçi (d. 1923) * 2009 - Jürgen Rieger, Alman avukat ve neo-Nazi siyasetçi (d. 1946) * 2013 - Graham Stark, İngiliz komedyen, oyuncu yazar ve yönetmen (d. 1922) * 2014 - Klas Ingesson, İsveçli eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1968) * 2016 - Pen Sovan, Kamboçyalı siyaset adamı (d. 1936) * 2017 - Muhal Richard Abrams, Amerikalı klarnetçi, grup lideri, besteci ve caz piyanisti (d. 1930) * 2017 - Dennis J. Banks, Kızılderili lider, öğretmen, konuşmacı, aktivist ve yazar (d. 1937) * 2017 - Metin Ersoy, Türk müzisyen ve şarkıcı (d. 1934) * 2017 - Władysław Kowalski, Polonyalı oyuncu (d. 1936) * 2017 - Tony Madigan, Eski Avustralyalı ragbi oyuncusu ve boksör (d. 1930) * 2017 - Manfredi Nicoletti, İtalyan mimar (d. 1930) * 2017 - Linda Nochlin, Amerikalı sanat tarihçisi, küratör, yazar ve kadın hakları savunucusu (d. 1931) * 2017 - Ninian Stephen, Avustralyalı hukukçu, devlet memuru ve siyasetçi (d. 1923) * 2018 - Gérald Bloncourt, Haitili ressam ve fotoğrafçısı (d. 1926) * 2019 - John Witherspoon, Amerikalı komedyen ve oyuncu (d. 1942) * 2020 - Karim Akbari Mobarakeh, İranlı film yönetmeni ve aktör (d. 1953) * 2020 - Angelika Amon, Avusturyalı-Amerikalı moleküler hücre biyoloğu (d. 1967) * 2020 - Amir Ishemgulov, Rus biyolog ve siyasetçi (d. 1960) * 2020 - Yuri Ponomaryov, Rus siyasetçi ve ekonomist (d. 1946) * 2020 - Arturo Rivera, Meksikalı ressam (d. 1945) == Tatiller ve özel günler == * Türkiye'de Cumhuriyet Bayramı *Kızılay Haftası (29 Ekim - 4 Kasım) *1029 29
80'lerin başında San Francisco'da kurulan, Körfez Bölgesi thrash metal soundunun en önemli topluluklarından Exodus, 1985 yılında yayınlanan Bonded By Blood albümü ile başladığı kariyeri boyunca Pleasures Of The Flesh, Fabulous Disaster ve Impact Is Imminent gibi kült albümlere imza atmıştır. 1992'den sonra ayrılıklar yaşayan ve sessizliğe bürünen topluluk, 1997'de yayınladığı konser albümü Another Lesson In Violence ile sessizliğini bozmuş olsa da 2004 yılına kadar başka bir kayıt yayınlamamış, 2004'te ise Tempo Of The Damned ile geri dönüşünü ilan etmiştir. Topluluk, takip eden sene içerisinde Shovel Headed Kill Machine'i Nuclear Blast Records etiketiyle yayınlamıştır ve hâlen çalışmalarına devam etmektedir.İlk gitaristleri dünyaca ünlü Metallica grubunun gitaristi Kirk Hammett'tır. Sonrasında onun yerine Rick Hunolt dahil olmuştur. Hatta grubun değişmeyen tek üyesi olan Gary Holt ilk başta Kirk Hammett'in gitar teknisyeniydi ancak Tim Agnello gruptan ayrılınca kendisi gruba gitarist olarak dahil olmuştur. Ayrıca Aralık ayında İstanbul ve Ankara'da olmak üzere iki konser vermişlerdir.Grubun ilk vokalisti Paul Baloff 2002 yılında ölmüştür. Son albümleri Let There Be Blood 2008 yılında, ilk albümleri olan Bonded By Bloodın tekrar yorumlanmış biçimi şeklinde piyasaya sürülmüştür. Son albümleri Exhibit B:Human Condition 2010 yılında yayınlanmıştır. 2014 yılının Haziran ayında ani bir kararla kadrosundan Rob Dukes'u çıkartan grup, yerine Steve Souza'nın geldiğini duyurmuştur. == Grup üyeleri == === Şimdiki üyeler === *Steve Souza - vokal (1986–1993, 2002–2004, 2014-günümüz) *Gary Holt - gitar (1980–1993, 1997–1998, 2001–günümüz) *Lee Altus - gitar (2005–günümüz) *Jack Gibson - bas gitar (1997–1998, 2001–günümüz) *Tom Hunting - bateri (1980–1989, 1997–1998, 2001–2004, 2007–günümüz) === Eski üyeler === * Rob Dukes - vokal (2005–2014) *Paul Baloff - vokal (1981–1986, 1997–1998, 2001–2002) *Rick Hunolt - gitar (1983–1993, 1997–1998, 2001–2005) *Rob McKillop - bas gitar (1983–1991) *John Tempesta - bateri (1989–1993) *Kirk Hammett - gitar (1980–1983) *Paul Bostaph - bateri (2005–2007) *Michael Butler - bas gitar (1992–1993) *Keith Stewart - vokal (1980–1981) *Chris Kontos - bateri (1993) *Evan McCaskey - gitar (1983) *Matt Harvey - vokal (2004) *Steev Esquivel - vokal (2004) *Tim Agnello - gitar (1980) *Carlton Melson - bas gitar (1980) *Mike Maung - gitar (1983) *Gannon Hall - bateri (1993) *Perry Strickland - bateri (1989) *Doug Williams - bas gitar (1981-1983) === Kronoloji === ImageSize = width:800 height:auto barincrement:20 PlotArea = left:110 bottom:120 top:0 right:30 Alignbars = justify DateFormat = mm/dd/yyyy Period = from:01/01/1980 till:06/02/2011 TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy Colors = id:vocals value:yellow legend:Vokal id:drums value:blue legend:Bateri id:bass value:red legend:Bass Gitar id:guitar value:green legend:Gitar id:lines value:black legend:Stüdyo albümleri Legend = orientation:vertical position:bottom columns:2 ScaleMajor = increment:2 start:1980 ScaleMinor = increment:1 start:1980 LineData = at:04/25/1985 color:black layer:back at:10/07/1987 color:black layer:back at:11/30/1988 color:black layer:back at:06/21/1990 color:black layer:back at:08/17/1992 color:black layer:back at:03/09/2004 color:black layer:back at:10/04/2005 color:black layer:back at:10/23/2007 color:black layer:back at:10/28/2008 color:black layer:back at:05/07/2010 color:black layer:back BarData = bar:Gary;Holt text:"Gary Holt" bar:Tim;Agnello text:"Tim Agnello" bar:Kirk;Hammett text:"Kirk Hammett" bar:Mike;Maung text:"Mike Maung" bar:Evan;McCasky text:"Evan McCaskey" bar:Rick;Hunolt text:"Rick Hunolt" bar:Lee;Altus text:"Lee Altus" bar:Keith;Stewart text:"Keith Stewart" bar:Paul;Baloff text:"Paul Baloff" bar:Steve;Souza text:"Steve Souza" bar:Matt;Harvey text:"Matt Harvey" bar:Steev;Esquivel text:"Steev Esquivel" bar:Rob;Dukes text:"Rob Dukes" bar:Carlton;Melson text:"Carlton Melson" bar:Jeff;Andrews text:"Jeff Andrews" bar:Rob;McKillop text:"Rob McKillop" bar:Michael;Butler text:"Michael Butler" bar:Jack;Gibson text:"Jack Gibson" bar:Tom;Hunting text:"Tom Hunting" bar:Perry;Strickland text:"Perry Strickland" bar:John;Tempesta text:"John Tempesta" bar:Chris;Kontos text:"Chris Kontos" bar:Gannon;Hall text:"Gannon Hall" bar:Paul;Bostaph text:"Paul Bostaph" PlotData= width:10 textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) bar:Gary;Holt from:01/01/1980 till:07/01/1993 color:guitar bar:Gary;Holt from:01/01/1997 till:01/01/1998 color:guitar bar:Gary;Holt from:01/01/2001 till:end color:guitar bar:Tim;Agnello from:01/01/1980 till:05/01/1980 color:guitar bar:Kirk;Hammett from:05/01/1980 till:01/01/1983 color:guitar bar:Mike;Maung from:01/01/1983 till:05/01/1983 color:guitar bar:Evan;McCasky from:05/01/1983 till:09/01/1983 color:guitar bar:Rick;Hunolt from:09/01/1983 till:07/01/1993 color:guitar bar:Rick;Hunolt from:01/01/1997 till:01/01/1998 color:guitar bar:Rick;Hunolt from:01/01/2001 till:01/01/2005 color:guitar bar:Lee;Altus from:01/01/2005 till:end color:guitar bar:Keith;Stewart from:01/01/1980 till:01/01/1981 color:vocals bar:Paul;Baloff from:01/01/1981 till:01/01/1986 color:vocals bar:Paul;Baloff from:01/01/1997 till:01/01/1998 color:vocals bar:Paul;Baloff from:01/01/2001 till:01/01/2002 color:vocals bar:Steve;Souza from:01/01/1986 till:07/01/1993 color:vocals bar:Steve;Souza from:01/01/2002 till:01/03/2004 color:vocals bar:Matt;Harvey from:03/01/2004 till:06/01/2004 color:vocals bar:Steev;Esquivel from:06/01/2004 till:09/01/2004 color:vocals bar:Rob;Dukes from:01/01/2005 till:end color:vocals bar:Carlton;Melson from:01/01/1980 till:07/01/1980 color:bass bar:Jeff;Andrews from:07/01/1980 till:01/01/1983 color:bass bar:Rob;McKillop from:01/01/1983 till:07/01/1991 color:bass bar:Michael;Butler from:01/01/1992 till:07/01/1993 color:bass bar:Jack;Gibson from:01/01/1997 till:01/01/1998 color:bass bar:Jack;Gibson from:01/01/2001 till:end color:bass bar:Tom;Hunting from:01/01/1980 till:01/01/1989 color:drums bar:Tom;Hunting from:01/01/1997 till:01/01/1998 color:drums bar:Tom;Hunting from:01/01/2001 till:05/11/2004 color:drums bar:Tom;Hunting from:01/01/2007 till:end color:drums bar:Perry;Strickland from:01/01/1989 till:07/01/1989 color:drums bar:John;Tempesta from:07/01/1989 till:01/01/1993 color:drums bar:Chris;Kontos from:01/01/1993 till:04/01/1993 color:drums bar:Gannon;Hall from:04/01/1993 till:07/01/1993 color:drums bar:Paul;Bostaph from:01/01/2005 till:01/01/2007 color:drums == Diskografi == :Tüm yayınlanan içerikler için, bakınız: Exodus diskografisi. * Bonded by Blood (1985) * Pleasures of the Flesh (1987) * Fabulous Disaster (1988) * Impact is Imminent (1990) * Force of Habit (1992) * Tempo of the Damned (2004) * Shovel Headed Kill Machine (2005) * The Atrocity Exhibition... Exhibit A (2007) * Let There Be Blood (2008) * Exhibit B: The Human Condition (2010) * Blood In, Blood Out (2014) * Persona Non Grata (2021) == Dış bağlantılar == * Official site * Official MySpace page * Exodus – Gary Holt interview @ Metalfan.ro – English Kategori:Amerikalı thrash metal grupları Kategori:1980'de kurulan müzik grupları Kategori:Müzikal beşliler Kategori:Amerikalı groove metal grupları Kategori:Nuclear Blast sanatçıları Kategori:Speed metal grupları
== Olaylar == * 334 - İmparator Konstantin, dul ve yetimler için himaye yasası çıkardı. * 1462 - Kont Drakula ya da Kazıklı Voyvoda veya Vlad Ţepeş adlarıyla da tanınan Eflak Prensi III. Vlad, gece karanlığından yararlanarak Fatih Sultan Mehmed'e (II. Mehmed) başarısız bir suikast teşebbüsünde bulunduktan sonra kaçtı. * 1631 - Mümtaz Mahal doğum yaparken öldü. Eşi Hint-Türk-Moğol Babür İmparatoru Şah-ı Cihan, ertesi yıl başlattığı anıt mezar Tac Mahal'i 20 yıl içinde tamamlattı. * 1641 - Emirgüneoğlu Yusuf Paşa, İran lehine bölücü ve yıkıcı propaganda yaptığı iddiasıyla Sultan İbrahim'in emriyle idam edildi. * 1885 - Özgürlük Heykeli, New York Limanı'na ulaştı. * 1921 - Sivas, Erzincan ve Tunceli yöresinde 3,5 ay süren Koçgiri İsyanı, Türk Ordusu tarafından bastırıldı. * 1926 - Kadıköy Su Şirketi devletleştirildi. * 1932 - Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu ile Milliyet gazetesince ilk kez düzenlenen otomobil yarışı, İstinye-Zincirlikuyu arasında yapıldı. * 1939 - Fransa'da Giyotin'le "halka açık" son infaz, Versay şehrinde Saint-Pierre Hapishanesi'nin (şimdiki Adalet Sarayı) dışında gerçekleştirildi. Giyotinle son idam ise, 10 Eylül 1977'de yapıldı. * 1944 - İzlanda, Danimarka'dan ayrıldı ve cumhuriyet ilan etti. * 1946 - Türkiye İşçi ve Çiftçi Partisi, İstanbul’da kuruldu. Etem Ruhi Balkan, Selahattin Yorulmazoğlu, Mehmet Şükrü Sekban, Necmeddin Deliorman, İrfan Recep Nayal, Ali Esenkova ve İbrahim Tokay kurucular arasında yer alan isimlerdi. * 1951 - Türkiye millî futbol takımı, Batı Almanya'yı Berlin Olimpiyat Stadyumu'nda 2-1 yendi. Başarılı kurtarışlar yapan kaleci Turgay Şeren'e, "Berlin panteri" denilmeye başlandı. * 1967 - Çin, ilk hidrojen bombasını test etti. * 1972 - Watergate skandalı: ABD Başkanı Richard Nixon'un partisi olan Cumhuriyetçi Parti ile bağlantılı 5 hırsız, Watergate İş Merkezi'ndeki bir büroya gizli mikrofon yerleştirirken Polis tarafından yakalanarak tutuklandı. Bu büronun, ABD'nin o zamanki ana muhalefet partisi olan Demokrat Parti'nin merkezi olduğu ortaya çıktı. * 1980 - Cumhuriyet Halk Partisi Nevşehir İl Başkanı ve eski Milletvekili Mehmet Zeki Tekiner öldürüldü. Cenaze töreninde, aralarında Bülent Ecevit'in de bulunduğu Cumhuriyet Halk Partisi heyetine, Ülkü Ocaklılar tarafından taşlı ve sopalı saldırıda bulunuldu. * 1987 - Son ferdi de ölen Esmer Kıyı Çintesi ("Ammodramus maritimus nigrescens") denen serçe türünün soyu tükenmiş oldu. * 1991 - ANAP Genel Başkanı Mesut Yılmaz, Cumhurbaşkanı Turgut Özal tarafından yeni Hükûmeti kurmakla görevlendirildi. * 1992 - Yeni Galata Köprüsü törenle hizmete açıldı. * 1994 - Dünya Futbol Şampiyonası Amerika'da başladı. Finalde 17 Temmuz günü Brezilya ve İtalya karşılaştı. Şampiyon penaltılarla belirlendi; kupa Brezilya'nın oldu. * 2010 - Sıklıkla blog sayfalar hazırlamak amacıyla kullanılan açık kaynak içerik yönetim sistemi Wordpress'in 3.0 versiyonu yayınlandı. * 2016 - Türkiye Maarif Vakfı kuruldu. * 2018 - Japonya'nın Hirakata şehrinde 5,5 şiddetinde deprem meydana geldi. 4 kişi öldü, 400'den fazla kişi yaralandı. == Doğumlar == * 1239 - I. Edward, İngiltere Kralı (ö. 1307) * 1571 - Thomas Mun, İngiliz yazar, ekonomist (ö. 1641) * 1631 - Gauhara Begum, bir Babür prensesi ve Babür imparatoru Şah Cihan ile eşi Mumtaz Mahal'ın on dördüncü ve en küçük çocuğudur (ö. 1706) * 1682 - XII. Karl, 5 Nisan 1697 – 30 Kasım 1718 tarihleri arasında İsveç kralı (ö. 1718) * 1691 - Giovanni Paolo Pannini, İtalyan ressam ve mimar (ö. 1765) * 1810 - Ferdinand Freiligrath, Alman çevirmen ve şair (ö. 1876) * 1818 - Charles Gounod, Fransız opera bestecisi (ö. 1893) * 1832 - William Crookes, İngiliz kimyacı ve fizikçi (ö. 1919) * 1880 - Carl Van Vechten, Amerikalı yazar ve fotoğrafçı (ö. 1964) * 1882 - İgor Stravinski, Rus besteci (ö. 1971) * 1888 - Heinz Guderian, II. Dünya Savaşı'nda görev almış bir Alman generaldir (ö. 1954) * 1898 - Latife Hanım (Uşaklıgil), Atatürk'ün eşi (ö. 1975) * 1898 - Maurits Cornelis Escher, Hollandalı ressam ve grafik sanatçısı (ö. 1972) * 1898 - Carl Hermann, Alman Kristalografi profesorü (ö. 1961) * 1900 - Martin Bormann, Alman siyasetçi, Nazi Partisi sözcüsü ve Hitler'in özel sekreteri (ö. 1945) * 1904 - Ralph Bellamy, Amerikalı aktör (ö. 1991) * 1920 - Setsuko Hara, Japon oyuncu (ö. 2015) * 1920 - François Jacob, Fransız biyolog (ö. 2013) * 1921 - Aydın Boysan, Türk mimar ve gazeteci (ö. 2018) * 1921 - İlhan Koman, Türk heykeltıraş (ö. 1986) * 1925 - Alexander Shulgin, Amerikalı kimyager ve yazar (ö. 2014) * 1927 - Martin Böttcher, Alman film müziği bestecisi, aranjör, söz yazarı ve orkestra şefi (ö. 2019) * 1929 - Bud Collins, Amerikalı gazeteci ve spor yorumcusu ve sunucusu (ö. 2016) * 1929 - Tigran Petrosian, Sovyet Ermeni satranç oyuncusu ve Dünya satranç şampiyonu (ö. 1984) * 1930 - Adile Naşit, Türk sinema oyuncusu (ö. 1987) * 1931 - John Baldessari, Amerikalı sanatçı (ö. 2020) * 1936 - Ken Loach, İngiliz yönetmen (Ülke ve Özgürlük filmiyle tanınan) * 1938 - Grethe Ingmann, Danimarkalı şarkıcı (ö. 1990) * 1940 - George Akerlof, Amerikalı ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi * 1940 - Özdemir Erdoğan, Türk müzisyen, söz yazarı ve besteci * 1942 - Doğu Perinçek, Türk politikacı * 1942 - Muhammed el-Baradey, Mısırlı hukukçu ve Nobel Barış Ödülü sahibi * 1943 - Newt Gingrich, Amerikalı siyasetçi * 1943 - Barry Manilow, Amerikalı söz yazarı, müzisyen, aranjör ve şarkıcı * 1945 - Ken Livingstone, 2000-2008 yılları arasında Londra'nın ilk belediye başkanı olarak görev yapmış Britanyalı solcu siyasetçi * 1945 - Eddy Merckx, Belçikalı eski profesyonel yol bisikletçisi * 1948 - Joaquín Almunia, İspanyol sosyalist siyasetçi * 1952 - Sergio Marchionne, İtalyan-Kanadalı iş insanı (ö. 2018) * 1955 - Cem Hakko, Türk modacı ve iş insanı * 1957 - Joachim Król, Alman oyuncu * 1958 - Abdullah Oğuz, Türk yönetmen, yapımcı ve senaryo yazarı * 1959 - Baltazar, Brezilyalı millî futbolcu * 1960 - Thomas Haden Church, Amerikalı oyuncu * 1962 - Bap Kennedy, Kuzey İrlandalı müzisyen (ö. 2016) * 1964 - Gürsel Tekin, Türk siyasetçi * 1966 - Jason Patric, Amerikalı sinema oyuncusu * 1968 - Derya Arbaş, Türk oyuncu (ö. 2003) * 1969 - İlya Tsımbalar, Ukrayna asıllı eski bir Rus orta saha futbolcusu ve teknik direktör (ö. 2013) * 1970 - Will Forte, Amerikalı oyuncu, yazar, komedyen ve yapımcı * 1970 - Michael Showalter, Amerikalı komedyen, oyuncu, yönetmen, yazar ve yapımcıdır * 1971 - José Emilio Amavisca, İspanyol millî futbolcu * 1972 - Kıraç, Türk bestekâr ve müzisyen * 1975 - Joshua Leonard, Amerikalı bir oyuncu, yazar ve yönetmen * 1975 - Juan Carlos Valeron, İspanyol emekli futbolcudur * 1976 - Scott Adkins, İngiliz aktör ve dövüş sanatçısı * 1976 - Bülent Bölükbaşı, Türk futbolcu * 1976 - Peter Svidler, Rus satranç ustası * 1977 - Ahmed Azimov, Rusya Müftüler Konseyi Bilirkişi Komitesi Koordinatörü * 1978 - Isabelle Delobel, Fransız buz patenci * 1979 - Young Maylay, Amerikalı rapçi * 1979 - Nick Rimando, Amerikalı millî futbolcudur * 1980 - Sıla Gençoğlu, Türk pop şarkıcısı ve söz yazarı * 1980 - Elisa Rigaudo, İtalyan yürüyüşçü * 1980 - Venus Williams, Amerikalı tenisçi * 1982 - Alex, Brezilyalı futbolcudur * 1982 - Arthur Darvill, İngiliz bir aktördür * 1982 - Jodie Whittaker, İngiliz oyuncu * 1983 - Lee Ryan, İngiliz şarkıcı * 1985 - Özge Gürler, Türk kısa mesafe koşucusu * 1985 - Markos Pagdatis, Kıbrıs Rumu tenisçi * 1985 - Rafael Sóbis, Brezilyalı futbolcudur * 1987 - Kendrick Lamar, Amerikalı hip hop sanatçısı * 1988 - Andrew Ogilvy, Avustralya'lı basketbolcu * 1988 - Stephanie Rice, Avustralyalı yüzücü * 1989 - Simone Battle, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu (ö. 2014) * 1990 - Alan Dzagoyev, Oset asıllı Rus millî futbolcu * 1990 - Jordan Brian Henderson, İngiliz millî futbolcudur * 1991 - Grégoire Defrel, Fransız futbolcu * 1992 **Ecem Uzun, Türk oyuncu **Maxime Lestienne, Belçikalı futbolcu * 1994 **İrina Kuraçkina, Belaruslu güreşçi **Didier Ndong, Gabonlu futbolcu **Kubilay Sönmez, Türk futbolcu **Hidemasa Kobayashi, Japon futbolcu * 1995 - Clément Lenglet, Fransız futbolcu * 1997 - K. J. Apa, Yeni Zelandalı oyuncu ve şarkıcı == Ölümler == * 656 - Osman bin Affan, III. Halife (d. 576?) * 811 - Sakanoue no Tamuramaro, bir Japon siyasetçi, general ve şogun (d. 758) * 1025 - I. Bolesław Chrobry, 992'den 1025'e kadar Polonya dükü ve 1025'teki ilk Polonya dükü (d. 967) * 1501 - I. John Albert, Polonya kralı (d. 1459) * 1565 - Aşikaga Yoşiteru, Japon Hükümdar (d. 1536) * 1631 - Mümtaz Mahal, Babür İmparatorluğu'nun 5. Hükümdarı Şah Cihan'ın en gözde eşi (d. 1593) * 1696 - III. Jan Sobieski, Lehistan (Polonya) Kralı (d. 1629) * 1719 - Joseph Addison, İngiliz deneme yazarı, şair ve siyasetçi (d. 1672) * 1734 - Claude Louis Hector de Villars, Fransız asker (XIV. Louis döneminin son generali ve Fransa'nın 6 mareşalinden biri) (d. 1653) * 1797 - Ağa Muhammed Han Kaçar, İran Şahı ve Kaçar Hanedanı'nın kurucusu (d. 1742) * 1866 - Joseph Mery, Fransız yazar, gazeteci, romancı, oyun yazarı, şair (d. 1797) * 1901 - Dilpesend Kadınefendi, II. Abdülhamid beşinci eşi (d. 1861) * 1922 - Otto Lehmann, Alman fizikçi (d. 1855) * 1936 - Henry B. Walthall, Amerikalı sanatçı ve film oyuncusu (d. 1878) * 1940 - Arthur Harden, İngiliz kimyacı (d. 1865) * 1944 - Dénes Berinkey, Macar siyasetçi ve hukukçu (d. 1871) * 1968 - José Nasazzi, Uruguaylı eski futbolcudur (d. 1901) * 1973 - Theodor Krancke, Nazi Almanyası Kriegsmarine Amirali (d. 1893) * 1974 - Refik Koraltan, Türk siyasetçi ve TBMM Başkanlarından (d. 1889) * 1974 - Ferdi Ştatzer, Avusturya asıllı Türk piyanist ve akademisyen (d. 1906) * 1982 - Roberto Calvi, İtalyan bankacı (d. 1920) * 1991 - Mehmet Aziz, Kıbrıs Türkü hekim ve akademisyen (d. 1893) * 1996 - Thomas Kuhn, Amerikalı filozof ve bilim tarihçisi (d. 1922) * 2000 - Ekrem Alican, Türk maliyeci ve siyasetçi (d. 1916) * 2001 - Donald Cram, Amerikalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1919) * 2002 - Fritz Walter, Alman futbolcu (d. 1920) * 2005 - Cemal Gencer, Türk sinema ve dizi oyuncusu (d. 1952) * 2005 - Recep Bilginer, Türk gazeteci ve yazar (d. 1922) * 2008 - Cyd Charisse, Amerikalı dansçı ve aktris (d. 1922) * 2009 - Ralf Dahrendorf, Alman-İngiliz sosyolog, filozof, siyaset bilimci ve liberal politikacı (d. 1929) * 2012 - Rodney King, Los Angeles Polis Departmanı (LAPD) polisleri tarafından dövülerek linç edilmiştir (d. 1965) * 2012 - Susan Tyrrell, Amerikalı oyuncu, ressam ve yazar (d. 1945) * 2013 - Michael Baigent, Yeni Zelandalı psikolog, fotoğrafçı, tarihçi ve yazar (d. 1948) * 2015 - Süleyman Demirel, Türk siyasetçi ve Türkiye Cumhuriyeti'nin 9. Cumhurbaşkanı (d. 1924) * 2015 - Başar Sabuncu, Türk oyuncu, senaryo yazarı ve yönetmen (d. 1943) * 2016 - Rubén Aguirre, Meksikalı aktör (d. 1934) * 2016 - Ron Lester, Amerikalı oyuncu (d. 1970) * 2017 - Iván Fandiño, İspanyol matador (d. 1980) * 2017 - Józef Grudzień, Polonyalı boksör (d. 1939) * 2017 - Venus Ramey, Amerikan güzellik kraliçesi olan eski model ve aktivist (d. 1924) * 2019 - Knut Andersen, Norveçli film yönetmeni ve aktör (d. 1931) * 2019 - Muhammed Mursi, Mısır eski cumhurbaşkanı (d. 1951) * 2019 - Gloria Vanderbilt, Amerikalı sanatçı, iş insanı, oyuncu, moda tasarımcısı, yazar ve sosyoelit (d. 1924) * 2020 - Marlene Ahrens, Şilili eski kadın atlet (d. 1933) * 2020 - Dan Foster (DJ), Nijerya'da yaşayan Amerikalı DJ ve radyo yapımcısı (d. 1958) * 2020 - Tran Ngoc Chu, Vietnamlı asker (yarbay), sivil yönetici (şehir belediye başkanı, il başkanı) ve siyasetçi (d. 1924) * 2021 - Kenneth Kaunda, Zambiyalı öğretim görevlisi ve siyasetçi (d. 1924) * 2021 - Tubilandu Ndimbi, Demokratik Kongolu millî futbolcudur (d. 1948) * 2022 - Jean-Louis Trintignant, Fransız sinema oyuncusu (d. 1930) == Tatiller ve özel günler == * İzlanda Bağımsızlık Günü *0617 17
== Olaylar == * 1816 - Indiana, 19. eyalet olarak Amerika Birleşik Devletleri'ne katıldı. * 1901 - İlk masa tenisi turnuvası, Birleşik Krallık'ta düzenlendi. * 1917 - I. Dünya Savaşı: Britanya İmparatorluğu Kudüs'ü ele geçirdi. * 1927 - Doğu illerinde Birinci Genel Müfettişlik kurulmasına karar verildi; Müfettişliğe İbrahim Tali Bey (Öngören) atandı. * 1928 - Türkiye İkinci İktisat Şûrası toplandı. * 1931 - Güney Afrika Cumhuriyeti, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazandı. * 1931 - Westminster Tüzüğü 1931 ile Birleşik Krallık, dominyonlarına kendini yönetme hakkı verildi. * 1936 - VIII. Edward, Wallis Simpson ile evlenebilmek için Birleşik Krallık tahtından çekildiğini açıkladı. * 1937 - II. İtalya-Habeşistan Savaşı: İtalya Krallığı, Milletler Cemiyeti'nden çekildi. * 1940 - II. Dünya Savaşı: Kuzey Afrika'da İngiliz birlikleri Sidi Barrani'yi ele geçirdi. İtalyan birlikleri teslim oldu. * 1941 - Adolf Hitler ve Benito Mussolini’nin açıklamasıyla, Nazi Almanyası ve İtalya Krallığı, Amerika Birleşik Devletleri'ne savaş ilan etti. * 1946 - Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) kuruldu. * 1949 - Birleşmiş Milletler, Filistinli mültecilerin kendi topraklarına dönme hakkını kabul etti. * 1952 - Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nda ilk uygulama: Telif hakkı Yelpaze mecmuasına ait olan bir resimli romanı yayınlayan, Hürriyet gazetesi aleyhine dava açıldı. * 1962 - Türkiye'de Millî Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği kuruldu. * 1962 - Kanada'da son kez bir mahkûma idam cezası uygulandı. * 1964 - Che Guevara, New York'taki Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda bir konuşma yaptı. Konuşma sırasında binaya dışarıdan havanla ateş edildi, faili bulunamadı. * 1971 - İstanbul Televizyonu yayınlarını haftada iki günden dört güne çıkardı. * 1976 - Ankara Üniversitesi süresiz kapatıldı. * 1976 - İstanbul'da Bebek Maksim Gazinosu yandı. * 1977 - Türkiye'de yerel seçimler yapıldı. Cumhuriyet Halk Partisi seçimlerden birinci parti olarak çıktı. * 1987 - Necatigil Şiir Ödülü Ahmet Oktay'a verildi. Şair ödülü, “Yol Üstünde Semender” adlı yapıtıyla aldı. * 1991 - Avrupa Birliği ülkeleri, 1999’un para birliği için son tarih olacağını açıkladı. * 1993 - Türkiye'nin Bağdat Büyükelçiliği İdare Ataşesi Çağlar Yücel, Bağdat'ta aracının içinde uğradığı silahlı saldırı sonucu öldürüldü. * 1994 - Tek yanlı olarak bağımsızlığını ilan eden Çeçenistan'a, Rusya yüzlerce tank ve askerle girdi. * 1997 - Kyoto Protokolü imzaya açıldı. * 1999 - Avrupa Birliği Devlet ve Hükûmet Başkanları Zirvesi sona erdi. Sonuç belgesinde Türkiye'nin adaylığı kesinleşti. * 2001 - Çin, Dünya Ticaret Örgütü'ne katıldı. * 2002 - Amerikan Temsilciler Meclisi ve Senatosu, istihbarat faaliyetlerinin eşgüdümünün daha iyi sağlanabilmesi için iç istihbarat örgütü kurulmasını tavsiye etti. * 2004 - İstanbul Modern Sanat Müzesi açıldı. * 2009 - Demokratik Toplum Partisi, Anayasa Mahkemesi kararıyla kapatıldı. * 2010 - İsveç'in başkenti Stockholm'da bombalı saldırı gerçekleşti. Patlamada saldırgan hayatını kaybetti ve iki kişi yaralandı. == Doğumlar == küçükresim|sağ|200px|Hector Berlioz (d. 11 Aralık 1803 - ö. 8 Mart 1869) * 1465 - Ashikaga Yoshihisa, Ashikaga şogunluğunun dokuzuncu şogunu (ö. 1489) * 1475 - X. Leo, 9 Mart 1513 - 1 Aralık 1521 döneminde papalık yapmıştır (ö. 1521) * 1746 - Jacques Charles, Fransız mucit ve bilim insanı (ö. 1823) * 1781 - David Brewster, İskoç bilim insanı, mucit ve yazar (ö. 1868) * 1803 - Hector Berlioz, Fransız besteci (ö. 1869) * 1810 - Alfred de Musset, Fransız yazar (ö. 1857) * 1826 - William Henry Waddington, Fransız arkeolog ve siyasetçi (ö. 1894) * 1843 - Robert Koch, Alman kimyager ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1877) * 1856 - Georgi Plehanov, Rus devrimci ve Marksist teorisyen (ö. 1918) * 1863 - Annie Jump Cannon, Amerikalı astronom (ö. 1941) * 1866 - Jack Southworth, İngiliz futbolcu (ö. 1956) * 1882 - Fiorello Henry La Guardia, Amerikalı politikacı (ö. 1947) * 1882 - Max Born, Alman fizikçi (ö. 1970) * 1890 - Carlos Gardel, Arjantinli müzisyen, besteci ve şarkıcı (ö. 1935) * 1890 - Mark Tobey, Amerikalı ressam (ö. 1976) * 1908 - Amon Leopold Göth, Alman Schutzstaffel subayı (II. Dünya Savaşı sırasında Polonya'daki Kraków-Płaszów toplama kampı'nın kumandanı) (ö. 1946) * 1908 - Manoel de Oliveira, Portekizli film yönetmeni (ö. 2015) * 1911 - Necip Mahfuz, Mısırlı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 2006) * 1912 - Carlo Ponti, İtalyan film yapımcısı (ö. 2007) * 1913 - Jean Marais, Fransız oyuncu ve yönetmen (ö. 1998) * 1916 - Elena Garro, Meksikalı yazar (ö. 1998) * 1918 - Alexandr Soljenitsin, Rus romancı ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 2008) * 1922 - Dilip Kumar, Hint aktör ve film yapımcısı (ö. 2021) * 1922 - Maila Nurmi, Fin asıllı Amerikalı oyuncu ve manken (ö. 2008) * 1923 - Betsy Blair, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 2009) * 1925 - Paul Greengard, Amerikalı nörolog (ö. 2019) * 1926 - Big Mama Thornton, Amerikalı ritim ve blues şarkıcısı ve söz yazarı (ö. 1984) * 1930 - Chus Lampreave, İspanyol oyuncu (ö. 2016) * 1930 - Jean-Louis Trintignant, Fransız sinema oyuncusu (ö. 2022) * 1931 - Ronald Myles Dworkin, Amerikalı filozof ve anayasa hukukçusu (ö. 2013) * 1931 - Chandra Mohan Jain, Hint mistik guru ve spiritüel (ö. 1990) * 1931 - Rita Moreno, Porto Rikolu aktris, dansçı ve şarkıcı * 1935 - Pranab Mukherjee, Hint siyasetçi (ö. 2020) * 1936 - Hans van den Broek, Hollandalı politikacı * 1938 - Enrico Macias, Fransız şarkıcı * 1940 - Donna Mills, Amerikalı oyuncu * 1941 - Elizabeth Brackett, Amerikalı gazeteci, televizyon sunucusu ve yazar (ö. 2018) * 1941 - Jean Paul Parise, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu (ö. 2015) * 1943 - John Ayldon, İngiliz opera şarkıcısı (ö. 2013) * 1943 - John Denver, Amerikalı şarkıcı (ö. 1997) * 1943 - John Forbes Kerry, Amerikalı siyasetçi * 1948 - Stamatis Spanudakis, Yunan klasik müzik bestecisi * 1950 - Christina Onassis, Amerikalı iş insanı (ö. 1988) * 1953 - Bess Armstrong, Amerikalı oyuncu * 1954 - Jermaine Jackson, Amerikalı şarkıcı * 1958 - Chris Hughton, İrlandalı millî futbolcu * 1958 - Nikki Sixx, Amerikalı müzisyen, söz yazarı, radyo sunucusu ve fotoğrafçı * 1961 - Fatih Aksoy, Türk yapımcı ve yönetmen * 1961 - Steve Nicol, İskoç emekli futbolcu * 1961 - Macky Sall, Senegalli politikacı * 1963 - Nigel Winterburn, emekli İngiliz futbolcu * 1964 - Carolyn Waldo, Kanadalı senkronize yüzücü * 1966 - Leon Lai, Hong Konglu oyuncu * 1967 - Mo'Nique, Amerikalı oyuncu ve komedyen * 1968 - Emmanuelle Charpentier, Fransız kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi * 1968 - Fabrizio Ravanelli, İtalyan eski millî futbolcu * 1969 - Viswanathan Anand, Hint satranç büyük ustası * 1970 - Erkan Petekkaya, Türk oyuncu * 1972 - Sami el-Cabir, Suudi millî futbolcu ve teknik direktör * 1972 - Darío Barrio, İspanyol yemek uzmanı TV programcısı (ö. 2014) * 1973 - Mos Def, Amerikalı rapçi, şarkıcı, oyuncu ve aktivist * 1973 - Anita Caprioli, İtalyan tiyatro ve sinema oyuncusu * 1974 - Rey Mysterio, Amerikalı güreşçi * 1976 - Shareef Abdur-Rahim, Amerikalı basketbolcu * 1981 - Javier Saviola, Arjantinli futbolcu * 1981 - Zacky Vengeance, Amerikalı rock müzisyeni * 1982 - Ece Gürsel, Türk manken ve şarkıcı * 1984 - Leighton Baines, İngiliz eski millî futbolcu * 1984 - James Morris, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1985 - Yekta Kurtuluş, Türk millî futbolcu * 1986 - Zeynep Çamcı, Türk oyuncu * 1986 - Roy Hibbert, Jamaika asıllı Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1987 - Alex Russell, Avustralyalı oyuncu * 1990 - Hasan el-Heydus, Katarlı futbolcu * 1992 - Tiffany Alvord, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1992 - Rodrigo Maranhão, Brezilyalı futbolcu * 1993 - Yalitza Aparicio, Meksikalı oyuncu ve öğretmen * 1996 - Hailee Steinfeld, Amerikalı oyuncu * 2002 - Deha Tuzcu, Türk şarkıcı ve söz yazarı == Ölümler == * 384 - I. Damasus, Papa (d. 305) * 969 - II. Nikiforos, 963-969 arasında Bizans imparatoru (d. 912) * 1121 - El-Efdâl Şehinşâh, 1094-1121 döneminde Fâtımîler Hâlifeliği'nin veziri (d. 1066) * 1241 - Ögeday Han, Moğol İmparatoru (Cengiz Han'ın oğlu) (d. 1186) * 1282 - Llywelyn ap Gruffudd, son Galller Prensi (d. 1223) * 1282 - VIII. Mihail, 1259-1282 arasında Bizans İmparatorluğunu yönetmiştir (d. 1223) * 1610 - Adam Elsheimer, Alman Barok ressam (d. 1578) * 1757 - Colley Cibber, İngiliz tiyatro oyuncusu ve yazarı (d. 1671) * 1840 - Kōkaku, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 119. imparatoru (d. 1771) * 1909 - Innokentiy Annensky, Rus şair (d. 1855) * 1918 - Ivan Cankar, Sloven yazar, oyun yazarı, denemeci, şair ve politik aktivist (d. 1876) * 1938 - Christian Lange, Norveçli tarihçi, öğretmen ve siyaset bilimci (d. 1869) * 1941 - Émile Picard, Fransız matematikçi (d. 1856) * 1942 - Séraphine Louis, Fransız ressam (d. 1864) * 1945 - Charles Fabry, Fransız fizikçi (d. 1867) * 1951 - Mustafa Muğlalı, Türk asker ve Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından (d. 1882) * 1951 - Nahit Hilmi Özeren, Türk edebiyatçı ve güfte yazarı (d. 1897) * 1953 - Sedat Simavi, Türk gazeteci (d. 1896) * 1964 - Sam Cooke, Amerikalı şarkıcı (d. 1931) * 1967 - Asım Us, Türk gazeteci ve siyaset adamı (d. 1884) * 1975 - Nihal Atsız, Türk tarihçi, yazar, şair ve Türkolog (d. 1905) * 1978 - Vincent du Vigneaud, Amerikalı biyokimyager (d. 1901) * 1987 - Adile Naşit, Türk sinema sanatçısı (d. 1930) * 1993 - Çağlar Yücel, Türk diplomat ve Türkiye'nin Bağdat Büyükelçiliği İdare Ataşesi * 2002 - André Roch, İsviçreli dağcı (d. 1906) * 2004 - José Luis Cuciuffo, Arjantinli millî futbolcu (d. 1961) * 2005 - Nihat Aybars, Türk tiyatro sanatçısı (d. 1916) * 2008 - Bettie Page, Amerikalı model (d. 1923) * 2008 - Ali Alatas, Endonezyalı siyasetçi (d. 1932) * 2012 - Mücap Ofluoğlu, Türk tiyatro oyuncusu, seslendirme sanatçısı, yönetmen ve yazar (d. 1923) * 2012 - Galina Vişnevskaya, Rus soprano (d. 1926) * 2012 - Ravi Shankar, Hint müzisyen, sitar ustası ve besteci (d. 1920) * 2013 - Nadir Afonso, Portekizli mimar ve ressam (d. 1920) * 2017 - Mustafa Kemal Uzun, Türk oyuncu ve film yönetmeni (d. 1959) * 2018 - Bill Siegel, Amerikalı belgesel film yapımcısı ve yönetmeni (d. 1962) * 2019 - David Bellamy, İngiliz botanikçi, yazar, sunucu, çevre aktivisti ve yazar (d. 1933) * 2019 - Guy Laporte, Fransız oyuncu ve komedyen (d. 1948) * 2020 - Đurđa Ivezić, Hırvat tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1936) * 2020 - Kim Ki-duk, Güney Koreli yönetmen, senarist ve yapımcı (d. 1960) * 2020 - Joseph Nyagah, Kenyalı siyasetçi (d. 1948) * 2020 - Irena Veisaitė, Litvanyalı tiyatro bilgini, entelektüel ve insan hakları aktivisti (d. 1928) *2021 - Anne Rice, Amerikalı yazar (d. 1941) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Dağ Günü * Dünya Tango Günü *1211 11
Avusturya () veya resmî adıyla Avusturya Cumhuriyeti, () Orta Avrupa'da denize kıyısı olmayan, dokuz eyaletten oluşan ülke. Batıda Lihtenştayn ve İsviçre, güneyde İtalya ve Slovenya, doğuda Macaristan ve Slovakya, kuzeyde ise Almanya ve Çekya ile komşudur. Avusturya'nın yüzölçümü 83.879 km2dir ve yaklaşık 9 milyonluk bir nüfusa sahiptir. Avusturya Almancası ülkenin resmi dili olsa da, birçok Avusturyalı gayri resmi olarak çeşitli Bavyera lehçelerinde konuşmaktadır. Avusturya başlangıçta 976 yılı civarında Avusturya Markgraflığı olarak tarih sahnesine çıktı ve daha sonra bir dükalık ve arşidüklük haline geldi. 16. yüzyılda Avusturya, Habsburg Monarşisi'nin kalbi ve tarihin en etkili kraliyet hanedanlarından biri olan Habsburg Hanedanı'nın küçük bir kolu tarafından yönetilen bir devlet olarak hizmet vermeye başladı. Bir arşidüklük olarak, Kutsal Roma İmparatorluğu'nun önemli bir parçası ve idari merkeziydi. Avusturya, 19. yüzyılın başlarında büyük güçlerden biri olan ve Alman Konfederasyonu'nu yöneten kendi imparatorluğunu kurdu ancak 1866'da Avusturya- Prusya Savaşı'ndaki yenilginin ardından diğer Alman devletlerinden ayrılarak kendi yolunu izledi. 1867 yılında Macaristan ile anlaşmaya varılarak Avusturya-Macaristan İkili Monarşisi kuruldu. Avusturya-Macaristan tahtının olası veliahtı Arşidük Franz Ferdinand'ın bir suikast sonucu öldürülmesinin ardından Avusturya, İmparator Franz Joseph yönetiminde bu olayın ardından başlayan I. Dünya Savaşına dahil oldu. Monarşinin yenilmesi ve dağılmasından sonra, Almanya ile birleşme niyetiyle Alman-Avusturya Cumhuriyeti ilan edildi. Ancak yeni kurulan devlet İtilaf Devletleri tarafından desteklenmedi ve tanınmadan kaldı. 1919'da Birinci Avusturya Cumhuriyeti, Avusturya'nın yasal halefi oldu. 1938'de, Alman Reich'ının Şansölyesi olan Avusturya doğumlu Adolf Hitler, Avusturya'nın ilhakını sağladı. 1945'te Nazi Almanyası'nın yenilgisi ve uzun bir Müttefik Devletler işgali döneminin ardından Avusturya, İkinci Cumhuriyet olarak bilinen egemen ve kendi kendini yöneten demokratik bir ulus olarak yeniden kuruldu. Avusturya, devlet başkanı olarak doğrudan seçilmiş bir Federal Başkan ve federal hükûmetin başı olan bir Şansölye tarafından yönetilen bir parlamenter temsili demokrasidir. Avusturya'nın başlıca büyük kentleri arasında Viyana, Graz, Linz, Salzburg ve Innsbruck şehirleri gelmektedir. Avusturya, kişi başına düşen GSYİH açısından sürekli olarak dünyanın en zengin 20 ülkesi arasında yer almaktadır. Ülke yüksek bir yaşam standardına sahip olarak 2018'de İnsani Gelişme Endeksi açısından dünyada 20. sırada yer aldı. Viyana, yaşam kalitesi göstergelerinde sürekli olarak uluslararası alanda en üst sırada yer almaktadır. İkinci Cumhuriyet, 1955'te dış siyasi meselelerde daimi tarafsızlığını ilan etti. Avusturya, 1955'ten beri Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği üyesidir.Jelavich 267 AGİT ve OPEC'e ev sahipliği yapmakta ve OECD ve Interpol'ün kurucu üyesidir. Avusturya ayrıca 1995'te Schengen Anlaşması'nı imzalayan ülkelerden biri oldu ve 1999'da Euro para birimini kullanmaya başladı. == Etimoloji == Avusturya'nın yerel ismi olan Almanca Österreich ismi "doğu ülkesi" anlamına gelir ve ilk olarak 996 tarihli "Ostarrîchi belgesinde" yer alan Eski Yüksek Almanca Ostarrîchi kelimesinden türemiştir. Bu kelime muhtemelen Orta Çağ Latincesi'nde Avusturya Markgraflığı anlamına gelen "Marchia orientalis" kelimesinin yerel (Bavyera) lehçeye çevrilmiş formudur. Avusturya, Bavyera'nın 976 yılında kurulan bir vilayetidir. "Avusturya" kelimesi, Almanca isminin romanizasyonudur ve ilk olarak 12. yüzyılda kaydedilmiştir. O zamanlar, Avusturya'nın Tuna havzası (Yukarı ve Aşağı Avusturya) Bavyera Düklüğü'nün en doğusuydu. == Tarihçe == Orta Avrupa ülkesi olan Avusturya, Roma öncesi zamanlarda çeşitli Keltik kabileler tarafından kuruldu. Noricum Kelt krallığı daha sonra Roma İmparatorluğu’uncs sahiplenilip eyalet yapıldı. Doğu Avusturya'daki günümüz Petronell-Carnuntum, Yukarı Pannonia eyaleti denilen yerde başkente dönüşen önemli bir ordu kampıydı. Carnuntum’da yaklaşık 400 yıl boyunca 50.000 kişi yaşıyordu. === Orta Çağlar === Roma İmparatorluğu'nun yıkılmasından sonra bölge Bavyeralılar, Slavlar ve Avarlar tarafından işgal edildi. Frank Kralı Şarlman MS 788'de bölgeyi fethetti, kolonizasyonu teşvik etti ve Hristiyanlığı yaydı.Johnson 19 Doğu Frank Krallığı'nın parçası olarak, günümüz Avusturya'sını kapsayan çekirdek bölgeler Babenberg'in evine miras bırakıldı. Çok eski tarihlerden beri insanların yaşadığı bu ülke, M.Ö. 100 yıllarında Romalılar tarafından işgal edildi. Bölge marchia Orientalis olarak bilinirdi ve 976'da Babenberg'li Leopold'a verildi.Johnson 20–21 Almanya ile beraber olan Avusturya'ya 803 senesinde Şarlman tarafından "Doğu Marklığı" unvanı verildi. Böylece Germen İmparatorluğu'nun bir parçası olarak kurulmuş oldu. Daha sonraları başa geçen Habsburg Hanedanı, ülkenin sınırlarını genişletmişlerdir. 15. yüzyılda Avrupa'nın ve Hristiyanların en güçlü devletlerinden biri haline gelen Avusturya, Osmanlılara karşı arkası kesilmeyen saldırılara liderlik etmiştir. 16. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti çeşitli seferler ile 1529'da Macaristan'ı, daha sonra 1540'ta Avusturya'yı yendi. İmparator I. Ferdinand, Macaristan'ın Osmanlı Devleti'ne bırakılması ve senede 30.000 duka altın vergi vermek şartları ile bir antlaşma imzaladı. Böylece Osmanlı saldırıları son buldu. Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları sonucunda Osmanlı Devleti'nden ayrılan Macaristan ile birleşerek Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nu kurdular. I. Dünya Savaşı'nda parçalanan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'ndan ayrılan Avusturya harp sonunda Almanya ile birleşmek istemesine rağmen, galip devletler buna müsaade etmediler. Bağımsız bir devlet olarak kurulan Avusturya Cumhuriyeti, Hitler tarafından 1938'de Almanya'ya katıldı. II. Dünya Savaşı'nın sonunda Almanya'nın yenilmesi ile Avusturya; Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği, İngiltere ve Fransa tarafından işgal edildi. 1955'te bu devletlerle bir antlaşma yapıldı ve Avusturya bağımsızlığını elde etti. == Coğrafya == sağ|küçükresim|268x268pik|Avusturya haritası Avusturya batıda Konstans Gölü'nden doğuda Neusiedl Gölü'ne kadar uzanır. En doğu noktasından en batı noktasının uzaklığı 570 kilometre, en kuzey noktasından en güney noktasının uzaklığı yaklaşık 300 kilometredir. Doğu Alpler üzerinde kurulmuş bulunduğundan ülkenin aşağı yukarı dörtte üçü dağlık arazidir. Kuzeyde ülkeyi batıdan doğuya kateden Tuna Nehri'nin ülkedeki uzunluğu 350 kilometredir. Bu kısımlar en alçak yerlerdir. Alpler Avusturya'da ülkeyi batıdan doğuya doğru üç sıra halinde kaplamışlardır. Ülkenin en yüksek dağı 3798 m ile "Grossglockner"dir. Göller bakımından çok zengin olmasına rağmen bu göller çok küçüktür. En büyük gölü Neusiedl Gölü'dür ki, yüzölçümü 320 km² dir. Bunun bir kısmı da Macaristan'a aittir. === İklim === Avusturya'nın büyük bölümü, karasal ve okyanus etkileri gösteren, Orta-Avrupa geçiş ikliminin etkisi altındadır. Yoğun yağış ve Batı rüzgarı iklimi etkileyen önemli etkenlerdir. Alp bölgesinin kendine ait bir iklim özelliği vardır. Bu bölgede yazlar serin, kışlar bol kar yağışlıdır. Burada yıllık yağış 3000 mm seviyesine ulaşır. Ülkenin kuzey ve batısını etkisi altına alan okyanus etkisi nedeniyle bu bölgelerde yağışlar daha düşük (yıllık 2000 mm) ve yıl içinde sıcaklık farklılaşmaları daha stabildir. Kışlar bu bölgelerde göreceli olarak yumuşak ve yazlar da sıcak geçer. Salzburg'da ortalama sıcaklık Ocak ayında -2 °C Temmuz'da 18 °C'dir. Ülkenin doğusunda karasal iklim egemendir. Bu bölgede kışlar çok sert ve yağışlı geçer. Yağışlar genellikle kar şeklinde olup, alçak yerlerde yağmur halinde olur. Hava sıcaklığı kışın genellikle 0 °C'ın altında bulunur. Bu zamanda dahi hava açık ve berrak olduğundan kış sporlarına elverişlidir. Ortalama sıcaklık Ocak ayında -4 °C, Temmuz ayında 18 °C'dir. Bu bölgede yıllık yağış oranı 600 mm civarındadır. Tuna Nehri kış aylarında donduğundan, ulaşımın aksamaması için buz kırma çalışmaları devamlı yapılır. Yükseklerde fırtınalar bazen çok şiddetli olur. Kara iklimi özelliğinden dolayı yaz ayları sıcak geçer. Sıcaklık ortalaması 20 °C'ın üzerindedir. Bu mevsimde az miktarda da olsa yağış görülür. === Bitki örtüsü ve hayvanlar === Ülkenin toplam alanının yarıya yakını ormanlıktır. Kuzey Alpler'in ön bölgesini daha çok meşe ve kayın ağaçlarının hakim olduğu ormanlar kaplar. Waldviertel ve Hausruck bölgeleriyle merkezi Alpler'in doğu kısmı kayın, meşe, akçaağaç, ladin ağırlıklıdır. Avusturya'nın en önemli çevre sorunu sanayi, turizmin yol açtığı yoğun trafik ve çevre ülkelerin çevre kirliliğinin büyük katkıda bulunduğu asit yağmurudur. Ormanlık alanın dörtte biri bu problemden etkilenmektedir ve kimi bölgelerde ağaç sayısında hızlı bir azalma gözlenmektedir. Yoğun tarım, elektrik enerjisi elde etmek üzere yapılan barajlar ve ormanların azalmasıyla ortaya çıkan erozyon ülkenin diğer önemli çevre sorunlarıdır. Avusturya'nın hayvanlar dünyası Orta Avrupa'nın çeşitliliğini gösterir. Dağlık bölgelerin tipik türleri dağ keçileri ve dağ sıçanlarıdır. Ormanlarda ayrıca karaca, alageyik ve yaban domuzları da yaşar. Ülkede 1997 yılından beri koruma altında bulunan iki düzine kadar özgür kahverengi ayı yaşamaktadır. Ülkenin doğusunda tarla faresi ve tarla sincabına rastlanır. Ülkenin toplam alanının %24'ü doğal koruma altındadır. Avusturya'da üç doğal park, yüzlerce de koruma alanı ve doğal park bulunur. === Doğal kaynaklar === Ülkenin aşağı yukarı %47'si ormanlarla kaplıdır. Orta Avrupa'nın en fazla ormana sahip ülkesidir. Alpler'in 2150 metreye kadar olan yüksekliklerinde mevcut olan ormanların büyük bir kısmı özel şahıslara aittir. Madenler bakımından oldukça zengin sayılan Avusturya'da demir, magnezyum, grafit ve kömür elde edilir. Dünyada en çok grafit üreten ülkedir. Petrol ve doğal gaz üretiminde Avrupa'da dördüncü sıradadır. Bunlardan başka bakır, çinko, kurşun, antimon, boksit ve tungsten madenleri de kâfi miktarlarda üretilmektedir. == Nüfus == küçükresim|1960'tan itibaren nüfus gelişimi === Etnik Yapı === 8,60 milyon (2019) olan nüfusun yaklaşık %93'ü Avusturyalıdır. Türkler, Almanlar, Slavlar, Hırvatlar ve Macarlar (özellikle Burgenland'da), Slovenler (özellikle Karintiya'da), Çekler (özellikle Viyana'da) ve daha küçük sayıda da İtalyanlar, Sırplar ve Rumenler ülkenin diğer azınlık gruplarıdır. Nüfusun %18,6'sını 1-14 yaş grubu, %61,6'sını 15-59 yaş grubu, %19,8'ini de 60 yaşından yukarısı teşkil etmektedir. Halkın %68'i şehirlerde yaşar. Ülkenin nüfus yoğunluğu kilometrekare başına 99 kişidir. Bununla birlikte nüfus ülke geneline asimetrik dağılmıştır. Alplerin geniş bölgelerinde yerleşim yoktur. Yıllık nüfus artışı 2004 yılına göre yüzde 0,14 seviyesindedir. Ortalama yaşam süresi erkeklerde 76,4, kadınlarda 82,1 yıldır. === Din === Avusturya'da Hristiyanlık egemen dindir. 2001 nüfus sayımında, ülke nüfusunun %73,6'sı Katolik'ti. Katolik Kilisesi'nin kendisine göre, 2016 yılı itibarıyla, Katoliklerin sayısı nüfusun %58,8'ine düştü. Buna karşılık, göç nedeniyle Avusturya'da Müslümanların sayısı son yıllarda arttı; 2001 yılında nüfusun %4.2'si kendisini Müslüman olarak tanımlıyordu; 2010'da yaklaşık %5 ila %6.2'ye, 2016'da ise %7.9'a yükseldi. === Dil === Avusturya'da standart Avusturya Almancası konuşulur, ancak öncelikle eğitimde, yayınlarda, duyurularda ve web sitelerinde kullanılır. Çoğunlukla Almanya'nın Standart Almancası ile aynıdır, ancak bazı kelime farklılıkları vardır. Bu Standart Almanca dili, Almanya, Avusturya, İsviçre ve Lihtenştayn'ın yanı sıra Almanca konuşan önemli azınlıklara sahip olanlar arasında resmi bağlamlarda kullanılır: İtalya, Belçika ve Danimarka. Bununla birlikte, Avusturya'nın ortak konuşulan dili okullarda öğretilen Standart Almanca değil, Bavyera- Avusturya dilidir : bir Yukarı Almanca Avusturyalı olmayan Alman lehçelerini konuşanların yanı sıra kendi aralarında ve farklı derecelerde güçlükle anlaşılan yerel dil veya lehçeler topluluğu. Kolektif bir bütün olarak ele alındığında, Alman dilleri veya lehçeleri , Avusturya'da ikamet eden %2,5'lik Alman doğumlu vatandaşları içeren nüfusun %88,6'sı tarafından yerel olarak konuşulmaktadır, ardından Türkçe (%2,28), Sırpça (%2,21), Hırvatça (%1,63), İngilizce (%0,73), Macarca (%0,51), Boşnakça (%0,43), Lehçe (%0,35), Arnavutça (%0,35), Slovence (%0,31), Çekçe (%0,22), Arapça (%0,22) %) ve Rumence (%0,21) gelmektedir. Avusturya'nın Karintiya ve Steiermark federal eyaletleri, Slovence konuşan önemli bir yerli azınlığa ev sahipliği yaparken, en doğudaki eyalet olan Burgenland'da (eskiden Avusturya-Macaristan'ın Macar kısmının bir parçasıydı ), Macarca ve Hırvatça konuşan önemli azınlıklar var ; Avusturya'nın bu eyaletlerinde Almanca'nın yanı sıra Hırvatça, Macarca ve Slovence de resmi dil olarak kabul edilmektedir. Statistik Austria tarafından 2001 yılı için yayınlanan nüfus sayımı bilgilerine göre Avusturya'da toplam 710.926 yabancı uyruklu yaşıyordu. Bunların en büyüğü, açık farkla eski Yugoslavya'dan 283.334 yabancı uyrukludur ( bunların 135.336'sı Sırpça; 105.487 Hırvatça; 31.591 Boşnakça – yani toplamda 272.414 Avusturya'da ikamet eden anadili, artı 6.902 Slovence ve 4.018 Makedonca konuşur). İkinci en büyük dilsel ve etnik grup nüfusu, şu anda Avusturya'da yaşayan 200.000 ila 300.000 kişilik Türklerdir (azınlık Kürtler dahil). Bir sonraki en büyük dilsel ve etnik grup nüfusu, Avusturya dışından gelmelerine rağmen anadili Almanca konuşan 124.392'dir (çoğunlukla Almanya'dan, bazıları İsviçre'den, İtalya'daki Güney Tirol'den, Romanya'dan veya eski Sovyetler Birliği'nden.) Nüfus Statistik Austria'ya göre Nüfus Statistik Austria'ya göre Yıl Nüfus 1527 civarında 1.500.000 1600 civarında 1.800.000 1700 civarında 2.100.000 1754 2.728.000 1780 2.970.000 1790 3.046.000 1800 3.064.000 1810 3.054.000 1821 3.202.000 1830 3.476.500 1840 3.649.700 1850 3.879.700 1857 4.075.500 1870 4.520.000 1880 4.941.000 1890 5.394.000 1900 5.973.000 1910 6.614.000 1913 6.767.000 1919 6.420.000 1923 6.535.000 1930 6.684.000 1939 6.653.000 1951 6.935.000 1961 7.086.000 1971 7.500.000 1981 7.569.000 1988 7.697.000 1991 7.755.000 2001 8.043.000 2017 8.810.000 2018 8.860.000 == Eyaletler ve şehirler == Federal bir cumhuriyet olan Avusturya, dokuz eyaletten oluşur: Eyalet () Başkent Yüzölçümü Nüfus Dosya:The States of Austria Numbered.svg Dosya:The States of Austria Numbered.svg 1 Burgenland (9) Eisenstadt 3,966 km² 280,350 Dosya:The States of Austria Numbered.svg 2 Karintiya () (6) Klagenfurt 9,536 km² 560,753 Dosya:The States of Austria Numbered.svg 3 Aşağı Avusturya () (2) St. Pölten 19,174 km² 1,588,545 Dosya:The States of Austria Numbered.svg 4 Yukarı Avusturya () (3) Linz 11,980 km² 1,405,986 Dosya:The States of Austria Numbered.svg 5 Salzburg (7) Salzburg 7,154 km² 529,09 Dosya:The States of Austria Numbered.svg 6 Steiermark (4) Graz 16,392 km² 1,203,986 Dosya:The States of Austria Numbered.svg 7 Tirol (5) Innsbruck 12,648 km² 698,47 Dosya:The States of Austria Numbered.svg 8 Vorarlberg (8) Bregenz 2,601 km² 364,61 Dosya:The States of Austria Numbered.svg 9 Viyana () (1) Viyana () 414.90 km² 1,660,534 250px|sağ|küçükresim|18. yüzyılda Viyana Avusturya'nın en büyük şehirleri Viyana (1,71 milyon), Graz (261 bin), Linz (189 bin), Salzburg (148 bin) ve Innsbruck'tur (120 bin). Tabiat şartları icabı kış sporlarının merkezi durumundadır. Dolayısıyla turizm ve kış sporları çok gelişmiştir. Okuma-yazma oranı oldukça yüksektir [%98 (1983)]. Ülkedeki eğitim kurumları Avrupa'nın en eski eğitim kurumlarındandır. Meselâ Viyana Üniversitesi 1365'te kurulmuştur. Ülkede mevcut dört üniversite ve buna bağlı çeşitli fakülte ve üniversite seviyesinde akademiler vardır. Kilisenin eğitim ve öğretimde büyük bir ağırlığı vardır. Avrupa'nın kavşak noktası olduğu için taşımacılık ve ulaşım çok gelişmiştir. == Siyaset == 250px|küçükresim|Başkent Viyana'da bulunan parlamento binası Avusturya anayasasına göre ülke demokratik federal bir cumhuriyettir. Burgenland, Karintiya, Aşağı Avusturya, Yukarı Avusturya, Salzburg, Steiermark, Tirol, Vorarlberg ve Viyana olmak üzere dokuz eyaletten oluşmaktadır. === Yürütme === Devlet Başkanı, Federal Cumhurbaşkanı sıfatı taşır. Anayasa, altı yıllık bir devre için devlet başkanının halk tarafından seçilmesini şart koşmuştur. Federal Cumhurbaşkanı dış meselelerde devleti temsil eder. Anlaşma ve kanunları imzalar, şansölye, yardımcı şansölye, bakan ve diğer yetkilileri tayin eder. Başkan aynı zamanda meclisi toplar, fesheder ve tatile sokabilir. === Yasama === Parlamento iki kamaralıdır: Bundesrat (Eyaletler Meclisi), eyalet parlâmentoları tarafından seçilen 62 milletvekilinden; Nationalrat (Millî Meclis) ise nisbi temsil ile doğrudan seçilen 183 üyeden oluşmaktadır. Nationalrat adaylarının en az 19 yaşını doldurma şartı vardır. Bundesrat'ta hangi eyaletin kaç parlamenterle temsil edileceği, eyaletin nüfusuna bağlı olarak belirlenir. Bu meclis sadece danışman fonksiyonuna sahip olmasına karşın, kimi yasaların çıkmasını geciktirebilir. Avusturya'da oy kullanma yaşı 16'dır. === Siyasî partiler ve başkanları === * Avusturya Sosyal Demokratik Partisi (SPÖ) - Pamela Rendi- Wagner * Avusturya Halk Partisi (ÖVP) - Sebastian Kurz * Avusturya Özgürlük Partisi (FPÖ) - Norbert Hofer * Avusturya’nın Geleceğinin İttifakı (BZÖ) - Johanna Trodt-Limpl * Yeşiller (GRÜNE) - Werner Kogler * Yeni Avusturya Partisi(NEOS) - Beate Meinl-Reisinger * Avusturya Komünist Partisi (KPÖ) - Mirko Messner == Ekonomi == Avusturya ekonomisi, sanayi, turizm ve tarıma dayanmaktadır. Tarıma elverişli toprakları azdır. Bol ürün alabilmek için modern tarım II. Dünya Savaşı'ndan sonra hızla gelişmiştir. Ülkenin alçak bölgelerinde bulunan çayırlık alanlarda hayvancılık gelişmiştir. Ekonomisinin ana kaynağını meydana getiren sanayi dalında, pik demir ve ham çelik, alüminyum üretimi ön sıralarda yer alır. Kağıt, kimyasal madde ve plastik diğer sanayi ürünleridir. Avusturya, dünyanın önde gelen tabii magnezit üreticisidir. Schwechat'taki büyük petrol rafinerisi, ülkenin toplam petrol ve petrol ürünleri tüketiminin dörtte üçünü karşılar. Geniş ormanlarından elde edilen kerestenin sadece bir bölümü ülkede işlenir. İşlenmemiş kereste ülkenin başlıca ihraç ürünleri arasında yer alır. En önemli ihraç ürünlerini; makineler, elektronik araçlar, maden ürünleri, kâğıt, elektrik enerjisi, gıda maddeleri meydana getirir. == Kültür == === Sanat ve mimari === Avusturyalı sanatçılar ve tasarımcılar arasında ünlü ressamlar Ferdinand Georg Waldmüller, Rudolf von Alt, Hans Makart, Gustav Klimt, Oskar Kokoschka, Egon Schiele, Carl Moll ve Friedensreich Hundertwasser, ünlü fotoğrafçılar Inge Morath ve Ernst Haas ve ünlü mimarlar Johann Bernhard, Fischer von Erlach, Otto Wagner, Adolf Loos ve Hans Hollein (1985 Pritzker Mimarlık Ödülü sahibi) gibi isimler yer alır. Çağdaş sanatçı Herbert Brandl önemli sanatçılardan biridir. === Edebiyat === Avusturya, sanatçılar ve bilim insanları ülkesi olarak tanınmasına uygun biçimde her zaman şairler, yazarlar ve romancılar ülkesi olmuştur. Roman yazarları Arthur Schnitzler, Stefan Zweig, Thomas Bernhard ve Robert Musil, şairler Georg Trakl, Franz Werfel, Franz Grillparzer, Rainer Maria Rilke, Adalbert Stifter, Karl Kraus ve çocuk edebiyatı yazarı Eva İbbotson Avusturya'nın ünlü edebiyatçıları arasında yer alır. Ünlü çağdaş oyun yazarları ve romancılar arasında Nobel ödülü bulunan Elfriede Jelinek, Peter Handke ve Daniel Kehlmann yer almaktadır. == Turizm == Avusturya'nın dağları, ormanları ve vadileri yaz ve kış aylarında ideal tatil yerleridir. Göller, dağlar ve vadiler, çeşitli sporları ile ünlüdür. Viyana ise müzik, güzel sanatlar ve tarihi eserlerin merkezidir. Operalar, sanat galerileri bale gösterilerinin verildiği salonlar başşehirde toplanmıştır. Kış aylarında binlerce ziyaretçi, kayak yapmaya Avusturya'ya gelmektedir. == Kaynakça == Kategori:Avrupa ülkeleri Kategori:Orta Avrupa Kategori:Almanca konuşan ülkeler Kategori:Denize kıyısı olmayan ülkeler Kategori:Liberal demokrasiler Kategori:Avrupa Konseyi ülkeleri Kategori:Avrupa Birliği ülkeleri Kategori:Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler Kategori:1955'te kurulan bölgeler ve ülkeler Kategori:Batı Avrupa Kategori:Erasmus Ödülü sahipleri Kategori:Akdeniz İçin Birlik ülkeleri Kategori:Orta Avrupa ülkeleri
== Olaylar == * 1815 - Napolyon Bonapart, Waterloo Savaşı'nda İngiliz ve Prusya ordularına yenildi. Yenilgi, Fransa ile Avrupa devletleri arasında 23 yıl süren savaşa son verdi. Napolyon, 22 Haziran'da ikinci kez tahttan çekildi. * 1847 - Macar besteci ve piyanist Franz Liszt, Padişah Abdülmecit'e sarayda konser verdi. * 1873 - Kadın hakları savunucusu Susan B. Anthony, 1872 ABD Başkanlık seçimlerinde oy kullanmaya teşebbüs ettiği için 100 dolar para cezasına çarptırıldı. * 1881 - Üç İmparator Birliği, bu kez yazılı olarak yenilendi. * 1919 - Mustafa Kemal Atatürk, Anadolu ve Rumeli Millî Teşkilatı'nın birleştirilmesi hakkında genelge yayınladı. * 1922 - Ziya Gökalp, Diyarbakır'da "Küçük Mecmua"yı çıkarmaya başladı. * 1927 - Hukuk Usulü Muhakemelerine İlişkin Kanun kabul edildi. * 1928 - Havacı Amelia Earhart, bir uçak ile Atlantik Okyanusu'nu geçen ilk kadın oldu. * 1939 - Bursa ve Mersin elektrik tesisleri devletleştirildi. * 1940 - II. Dünya Savaşı: Sovyetler Birliği Baltık ülkelerini işgal etmeye başladı. * 1941 - Türk-Alman Saldırmazlık Antlaşması imzalandı. * 1948 - BM İnsan Hakları Komisyonu'nca, Uluslararası İnsan Hakları Bildirgesi hazırlandı. 10 Aralık 1948'de Paris'te yapılan Genel Kurul toplantısında oylanarak kabul edildi. * 1952 - Warwickshire, İngiltere'de bir test sürüşü sırasında kaza yapan sürücü Cameron Earl hayatını kaybetti;Bu Formula 1'de ilk ölümlü kaza olarak tarihe geçti * 1953 - Mısır'da 74 yıllık İngiliz egemenliğinin sona ermesiyle, Cumhuriyet ilan edildi. * 1979 - Sovyetler Birliği Başkanı Leonid Brejnev ve Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Jimmy Carter, Viyana'da, stratejik silahların sınırlandırılması konulu SALT II anlaşmasını imzaladılar. * 1982 - 12 Eylül Darbesi'nin 18. idamı: 20 Haziran 1976'da 16 yaşındaki Tuncay Abbas adlı çocuğu tecavüz edip öldüren Ednan Kavaklı idam edildi. * 1988 - Başbakan Turgut Özal, Ankara Atatürk Spor Salonu'nda yapılan ANAP Büyük Kongresi'nde, Kartal Demirağ'ın silahlı saldırısında elinden yaralandı. * 1992 - Hırvat Savunma Konseyi Birlikleri (HVO), Mostar'ı işgal etmeye başladı. * 1992 - Sağlık hizmetlerinden ücretsiz yararlanacak dar gelirlilere verilecek "Yeşil Kart" uygulaması TBMM'de kabul edildi. * 1993 - Azerbaycan Cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey, Bakü'yü terk etti. Haydar Aliyev Azerbaycan Cumhurbaşkanı oldu. * 1995 - Çeçen lider Şamil Basayev, Budyonnovsk kenti hastanesine baskın yaptı; 1000'den fazla Rus'u rehin aldı. Böylece Rusya, savaşı durdurma ve görüşmeleri başlatma taleplerini kabul etti. * 1997 - Başbakan Necmettin Erbakan, REFAHYOL olarak da bilinen RP-DYP koalisyon Hükûmeti'nin istifasını, Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'e sundu. * 2022 - Hindistan ve Bangladeş'te şiddetli muson fırtınalarının neden olduğu yıldırım çarpması ve toprak kayması sonucu 207 kişi öldü. * 2023 - OceanGate şirketine ait bir denizaltısı, Titanic'in enkazını gezerken Atlas Okyanusu'nda kayboldu. 22 Haziran tarihinde ABD Sahil Güvenliği denizaltının enkazına ulaştı: 5 kişi öldü. == Doğumlar == * 1332 - V. İoannis, Bizans İmparatoru (ö. 1391) * 1511 - Bartolomeo Ammannati, bir İtalyan mimar ve heykeltıraştı (ö. 1592) * 1517 - Ōgimachi, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 106. İmparatoru (ö. 1593) * 1757 - Gervasio Antonio de Posadas, Arjantinli bir politikacıydı (ö. 1833) * 1799 - William Lassell, bir İngiliz tüccar ve gök bilimci (ö. 1880) * 1812 - Ivan Goncharov, Rus gazeteci ve yazar (ö. 1891) * 1833 - Manuel del Refugio González Flores, Meksikalı askerî general ve liberal politikacı (ö. 1893) * 1840 - Frances Ann Stewart, Avustralya asıllı Yeni Zelandalı aktivist (ö. 1916) * 1845 - Charles Louis Alphonse Laveran, Fransız doktor (ö. 1922) * 1868 - Miklós Horthy, Macar asker ve siyasetçi (ö. 1957) * 1882 - Georgi Dimitrov, Bulgar siyasetçi (ö. 1949) * 1884 - Édouard Daladier, Fransız siyasetçi (ö. 1970) * 1886 - George Mallory, İngiliz dağcı (ö. 1924) * 1901 - Anastasiya Nikolayevna Romanova, Rus İmparatorluğu Çar II. Nikolay'ın ve eşi Aleksandra Fyodorovna'nın en küçük kızıdır (ö. 1918) * 1907 - Frithjof Schuon, Tradisyonalizm akımının kurucusu metafizikçi, ressam, şair, yazar ve tasavvuf önderi (ö. 1998) * 1913 - Robert Mondavi, Amerikan şarap yapımcısı (ö. 2008) * 1918 - Jerome Karle, Amerikalı kimyager (ö. 2013) * 1918 - Franco Modigliani, İtalyan asıllı Amerikalı iktisatçı ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (ö. 2003) * 1920 - Lode Van Den Bergh, Belçikalı yazar ve eğitimci (ö. 2020) * 1924 - George Mikan, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusudur (ö. 2005) * 1926 - Philip B. Crosby, Amerikalı kalite uzmanı (ö. 2001) * 1927 - Paul Eddington, İngiliz oyuncu (ö. 1995) * 1929 - Jürgen Habermas, Alman felsefeci, sosyolog ve siyaset bilimci * 1931 - Fernando Henrique Cardoso, Brezilyalı sosyolog ve siyasetçi * 1932 - Dudley Herschbach, Amerikalı kimyager * 1933 - Nusret Pezeşkiyan, İranlı nörolog, psikiyatrist ve psikoterapist (ö. 2010) * 1936 - Denny Hulme, Yeni Zelandalı eski Formula 1 pilotu (ö. 1992) * 1936 - Ronald Venetiaan, Surinamlı öğretmen ve siyasetçi * 1937 - Vitali Jolobov, Sovyet kozmonot * 1937 - Jay Rockefeller, bir Amerikan politikacıdır * 1937 - Bruce Trigger, Kanadalı akademisyen, arkeolog, antropolog ve etnotarihçidir * 1940 - Mirjam Pressler, Alman roman yazarı ve çevirmen (ö. 2019) * 1941 - Tekin Aral, Türk karikatürist (ö. 1999) * 1941 - Roger Lemerre, Fransız futbolcu ve teknik direktör * 1942 - Roger Ebert, Amerikalı film eleştirmeni ve senaryo yazarı (ö. 2013) * 1942 - Paul McCartney, İngiliz şarkıcı ve The Beatles'ın üyesi * 1942 - Thabo Mvuyelwa Mbeki, Güney Afrika Cumhuriyeti eski devlet başkanı * 1943 - Raffaella Carrà, İtalyan şarkıcı ve oyuncu * 1944 - Salvador Sánchez Cerén, El Salvadorlu Politikacı * 1944 - Ömer Kavur, Türk film yönetmeni, yapımcı ve senarist (ö. 2005) * 1946 - Fabio Capello, İtalyan eski futbolcu ve teknik direktör * 1947 - Hanns Zischler, Alman oyuncu * 1948 - İlhan Şeşen, Türk müzisyen ve oyuncu * 1949 - Peggy Lukac, ABD doğumlu Alman oyuncu * 1949 - Jarosław Kaczyński, Polonyalı politikacı ve Başbakan * 1949 - Lech Kaczyński, Polonyalı politikacı ve Cumhurbaşkanı (ö. 2010) * 1952 - Isabella Rossellini, İtalyan oyuncu * 1958 - Mazlum Çimen, Türk besteci, keman sanatçısı, balet ve oyuncu * 1959 - Aline Kiner, Fransız kadın gazeteci ve roman yazarı (ö. 2019) * 1964 - Hüseyin Köroğlu, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1964 - Uday Hüseyin, Saddam Hüseyin'in oğlu (ö. 2003) * 1972 - Anu Tali, Estonyalı orkestra şefi * 1974 - Kenan İmirzalıoğlu, Türk aktör * 1974 - Vincenzo Montella, İtalyan eski millî futbolcu ve teknik direktör * 1976 - Alana de la Garza, Amerikalı aktris * 1976 - Bilgehan Demir, Türk spor spikeri, gazeteci ve yapımcı * 1976 - Maksim Galkin, Rus tiyatro, sinema, dizi oyuncusu ve sunucu * 1976 - Blake Shelton, Amerikalı country müzik müzisyeni, şarkıcı ve söz yazarı * 1977 - Kaja Kallas, Estonyalı Politikacı * 1978 - Sarah Adler, Fransız oyuncu * 1981 - Marco Streller, İsviçreli eski futbolcu * 1982 - Nadir Belhadj, Cezayirli futbolcu * 1982 - Marco Borriello, İtalyan futbolcu * 1985 - Matías Abelairas, Arjantinli futbolcu * 1986 - Richard Gasquet, Fransız tenisçi * 1986 - Richard Madden, İskoç oyuncu * 1986 - Meaghan Rath, Kanadalı film ve televizyon dizisi oyuncusu * 1987 - Omar Arellano, Meksikalı futbolcu * 1987 - Ezgi Asaroğlu, Türk oyuncu * 1988 - İslam Slimani, Cezayirli millî futbolcu * 1989 - Pierre-Emerick Aubameyang, Fransa doğumlu Gabonlu millî futbolcu * 1991 - Willa Holland, Amerikalı oyuncu ve model * 1994 **Shion Niwa, Japon futbolcu **Miran Kibe, Japon futbolcu **Takuya Iwanami, Japon futbolcu **Andrew Rowsey, Amerikalı basketbolcu * 1997 - Amine Harit, Fransa doğumlu Faslı millî futbolcu == Ölümler == * 741 - III. Leon, Bizans İmparatoru (d. 685) * 1164 - Schönau'lu Elisabet, Alman Benediktin rahibe ve vizyoner (d. 1129) * 1234 - Chūkyō, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 85. imparatoru (d. 1218) * 1464 - Rogier van der Weyden, Flaman ressam (d. 1399) * 1864 - Giovanni Battista Bugatti, Papalık Devletleri'nin infazcısı ve celladı (d. 1779) * 1902 - Samuel Butler, İngiliz yazar (d. 1835) * 1917 - Titu Maiorescu, Rumen akademisyen, avukat, edebiyat eleştirmeni, estetik akımcısı, felsefeci, çocuk eğitmeni, politikacı ve yazar (d. 1840) * 1922 - Jacobus Kapteyn, Hollandalı astronom (d. 1851) * 1928 - Roald Amundsen, Norveçli kâşif (d. 1872) * 1936 - Maksim Gorki, Sovyet- Rus yazar (d. 1868) * 1937 - Gaston Doumergue, Fransız devlet adamı (d. 1863) * 1957 - Necip Akar, Türk eczacı ve sanayici (Gripin'in üreticisi) (d. 1904) * 1959 - Ethel Barrymore, Amerikalı sinema, tiyatro oyuncusu ve En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1879) * 1959 - Nijat Sirel, Türk heykeltıraş (d. 1898) * 1964 - Giorgio Morandi, İtalyan ressam (d. 1890) * 1968 - Nikolaus von Falkenhorst, Nazi Almanyası döneminde Heer generali (d. 1885) * 1971 - Paul Karrer, İsviçreli organik kimyacı (d. 1889) * 1973 - Roger Delgado, İngiliz aktör (d. 1918) * 1974 - Georgi Jukov, Sovyet mareşali (d. 1896) * 1975 - Hugo Bergmann, İsrailli filozof (d. 1883) * 1980 - Terence Fisher, İngiliz film yönetmeni (d. 1904) * 1980 - Kazimierz Kuratowski, Polonyalı matematikçi ve mantıkçı (d. 1896) * 1982 - Curd Jürgens, Alman aktör (d. 1915) * 1982 - Djuna Barnes, Amerikalı modernist yazar (d. 1892) * 1982 - John Cheever, Amerikalı yazar (d. 1912) * 1983 - Muna Mahmudnizad, İran'da asılan İranlı Bahai (d. 1965) * 1997 - Héctor Yazalde, Arjantinli eski millî futbolcu (d. 1946) * 1999 - Ali Tantâvi, Suriyeli bilim insanı (d. 1909) * 2005 - Nuri İyem, Türk ressam (d. 1915) * 2006 - Vincent Sherman, Amerikalı film yönetmeni (d. 1906) * 2007 - Vilma Espín, Kübalı devrimci, feminist ve kimya mühendisi (d. 1930) * 2008 - Jean Delannoy, Fransız senarist ve film yapımcısı (d. 1908) * 2010 - Michael Verdi, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1980) * 2010 - José Saramago, Portekizli yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1922) * 2010 - Okan Demiriş, Türk besteci ve orkestra şefi (d. 1942) * 2010 - Mübariz İbrahimov, Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri'nin askeri, Azerbaycan ulusal kahramanı (d. 1988) * 2011 - Clarence Clemons, Amerikalı müzisyen ve oyuncu (d. 1942) * 2013 - Michael Hastings, Amerikalı gazeteci ve yazar (d. 1980) * 2014 - Stephanie Kwolek, Amerikalı kimyager (d. 1923) * 2016 - Paul Cox, Hollandalı-Avustralyalı senarist ve film yapımcısı (d. 1940) * 2016 - Sverre Kjelsberg, Norveçli şarkıcı, guitarist, bassist, besteci ve söz yazarı (d. 1946) * 2017 - Hans Breder, Alman-Amerikalı sanatçı (d. 1935) * 2017 - Pierluigi Chicca, İtalyan eskrimci (d. 1937) * 2018 - Walter Bahr, Amerikalı emekli futbolcudur (d. 1927) * 2018 - Leon Allen White (bilinen adıyla: Big Van Vader) Amerikalı profesyonel güreşçi ve eski Amerikan Futbolu oyuncusu (d. 1955) * 2018 - XXXTentacion, Jamaika kökenli Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı (d. 1998) * 2019 - Stephen Blaire, Roma Katolik Kilisesi'ne bağlı ABD'li piskopostur (d. 1941) * 2020 - Tibor Benedek, Macar su topu oyuncusu (d. 1972) * 2020 - Mihail İgnatyev, 2010-2020 yılları arasında Çuvaş Cumhuriyeti Başkanı olarak görev yapan Çuvaş siyasetçi (d. 1962) * 2020 - Dame Vera Lynn, İngiliz kadın şarkıcı ve aktris (d. 1917) * 2021 - Lamia Abbas Amara, Iraklı şair ve eğitimci (d. 1929) * 2021 - Giampiero Boniperti, eski İtalyan futbolcudur (d. 1928) * 2021 - Emma Roca Rodríguez, Katalan kökenli İspanyol kayakçı ve uzun mesafe koşucusu (d. 1973) * 2021 - Milkha Singh, Hint kısa mesafe ve engelli koşucusu (d. 1929) * 2022 - Constantin Eftimescu, Rumen futbolcudur (d. 1952) * 2022 - Uffe Ellemann-Jensen, Danimarkalı liberal siyasetçi (d. 1941) * 2022 - Mark Shields, Amerikalı siyasi yorumcu, gazeteci ve köşe yazarı (d. 1937) * 2022 - Ilka Soares, Brezilyalı akris ve model (d. 1932) == Tatiller ve özel günler == * Kraliçe Annenin Doğum Günü (Kamboçya) *0618 18
== Olaylar == * 404 - Ayasofya, çıkan isyanlar sırasında yakıldı. * 1481 - II. Bayezid ile Cem Sultan arasında Yenişehir Ovası'nda yapılan taht savaşını, Cem Sultan kaybetti. * 1837 - Kraliçe Victoria, 18 yaşında Birleşik Krallık tahtına çıktı. 63 yıldan fazla tahtta kalarak en uzun süre saltanat süren Birleşik Krallık Hükümdarı olacaktır. * 1877 - Alexander Graham Bell, dünyanın ilk ticari telefon hizmetini Kanada'nın Ontario Eyaleti'ndeki Hamilton şehrinde başlattı. * 1840 - Samuel Morse, telgrafın patentini aldı. * 1884 - Mülkiye Mühendis Mektebi kuruldu. * 1920 - Çerkez Ethem kuvvetleri, Yozgat Ayaklanması'nı bastırmak üzere Ankara'dan yola çıktı. * 1926 - Kemal Atatürk'e İzmir'de suikast girişimiyle ilgili tutuklamalar devam ediyor; eski Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası lider kadrosundan Ali Fuat Cebesoy tutuklandı, Kâzım Karabekir ise, 22 Haziran günü tutuklandı. * 1938 - 19 Mayıs, 3466 sayılı kanunla Millî Bayram olarak kabul edildi. Gençlik Marşı, Gençlik ve Spor Bayramı Marşı olarak kabul edildi. * 1943 - Adapazarı'nda meydana gelen 5,6 şiddetindeki depremde 346 kişi öldü. * 1946 - Türkiye Sosyalist Emekçi Köylü Partisi, Şefik Hüsnü liderliğinde kuruldu. * 1960 - Mali ve Senegal bağımsızlığını ilan etti. * 1961 - Türkiye, iş gücü ihracına başladı. Almanya'ya gitmek isteyenler, Türkiye İş Kurumu'nun önünde toplandı. * 1961 - Türkiye'nin ilk naneli (mentollü) sigarası Çamlıca piyasaya çıkarıldı. * 1965 - Cezayirli lider Ahmed Ben Bella, askerî darbeyle iktidardan uzaklaştırıldı. Askerî darbeyi, Albay Huari Bumedyen yönetiyordu. * 1976 - Tokat'ta Ednan Kavaklı adlı bir kişi, 16 yaşındaki çocuk Tuncay Abbas'ı tecavüz edip öldürdü. 12 Eylül döneminde idam edildi. * 1987 - Pınarcık katliamı: PKK militanları, Mardin'in Ömerli ilçesindeki Pınarcık köyünde 16'sı çocuk 30 kişiyi öldürdü. * 1990 - Akçaabat'ta büyük bir sel felaketi meydana geldi. 39 kişi öldü, 4 kişi kayboldu. * 1990 - 5261 Eureka adı verilen ilk Mars truvalı asteroit keşfedildi. * 1991 - Alman Parlamentosu, ülkenin başkentini Bonn'dan tekrar Berlin'e taşıma kararı aldı. * 2001 - Pervez Müşerref, Pakistan Cumhurbaşkanı oldu. == Doğumlar == * 1005 - Zahir, 1021-1036 döneminde Fatimiler Halifeliği yedinci halifesi (ö. 1036) * 1566 - III. Zygmunt Waza, 1587'den 1632'ye kadar Polonya-Litvanya Birliği ve Litvanya Büyük Dükalığı hükümdarı, 1592'den 1599'da kadar İsveç kralı ve Finlandiya Büyük Dükü (ö. 1632) * 1583 - Jacob De la Gardie, İsveç İmparatorluğu'nun devlet adamı ve bir komutanı (ö. 1652) * 1723 - Adam Ferguson, İskoç Aydınlanmasının filozofu ve tarihçi (ö. 1816) * 1737 - Tokugawa Ieharu, Tokugawa Şogunluğu'nun 10. şogunu ve Tokugawa Ieshige'nin en büyük oğlu (ö. 1786) * 1743 - Anna Laetitia Barbauld, İngiliz yazar (ö. 1825) * 1756 - Joseph Martin Kraus, Alman-İsveçli besteci (ö. 1792) * 1819 - Jacques Offenbach, Alman asıllı Fransız müzisyen ve besteci (ö. 1880) * 1860 - Alexander Winton, İskoç asıllı Amerikalı, bisiklet, otomobil ve dizel motor tasarımcısı ve mucitdir (ö. 1932) * 1861 - Frederick Gowland Hopkins, İngiliz biyokimyacı (ö. 1947) * 1887 - Kurt Schwitters, Alman resim ve heykel sanatçısı (ö. 1948) * 1888 - Krikor Amiryan, Ermeni asıllı Osmanlı askeri, siyasetçi, iş insanı ve devrimci (ö. 1964) * 1891 - Giannina Arangi-Lombardi, İtalyan soprano opera sanatçısı (ö. 1951) * 1899 - Jean Moulin, Fransız devlet adamı ve Fransız Direnişi'nin lideri (ö. 1943) * 1905 - Lillian Hellman, Amerikalı yazar (ö. 1984) * 1909 - Errol Flynn, Avustralya asıllı Amerikalı oyuncu (ö. 1959) * 1914 - Muazzez İlmiye Çığ, Türk sümerolog * 1915 - Terence Young, İngiliz sinema yönetmeni (ö. 1994) * 1916 - Hamiyet Yüceses, Türk ses sanatçısı (ö. 1996) * 1922 - Cevat Kurtuluş, Türk sinema oyuncusu (ö. 1992) * 1924 - Audie Murphy, Amerikalı aktör (ö. 1971) * 1928 - Martin Landau, Amerikalı oyuncu ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2017) * 1928 - William Berger, Avusturyalı sinema oyuncusu (ö. 1993) * 1928 - Jean-Marie Le Pen, Fransız aşırı sağ siyasetçi * 1931 - Olympia Dukakis, Yunan asıllı Amerikalı oyuncu ve En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2021) * 1932 - Altan Öymen, Türk gazeteci, siyasetçi ve eski Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı * 1934 - Anne Sylvestre, Fransız şarkıcı ve söz yazarı (ö. 2020) * 1940 - Eugen Drewermann, Alman dinbilimci, kilise eleştirmeni, barış aktivisti ve eski katolik rahip * 1940 - John Mahoney, İngiltere doğumlu Amerikalı oyuncu (ö. 2018) * 1940 - Vladimir Korenev, Sovyet-Rus aktör ve eğitimci (ö. 2021) * 1941 - Stephen Frears, İngiliz film yönetmeni * 1942 - Hümayun Behzadi, İranlı futbolcu (ö. 2016) * 1942 - Mustafa Yücel Özbilgin, Türk hukukçu (ö. 2006) * 1942 - Brian Wilson, Amerikalı şarkı sözü yazarı, müzisyen, vokalist, prodüktör, besteci ve aranjör * 1946 - Xanana Gusmão, Doğu Timorlu politikacı * 1946 - Zülfü Livaneli, Türk müzisyen, yazar, yönetmen ve politikacı * 1949 - Lionel Richie, Amerikalı soul ve R&B; şarkıcısı * 1950 - Gudrun Landgrebe, Alman oyuncu * 1950 - Hüsamettin Özkan, Türk siyasetçi * 1950 - Nuri Gökaşan, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu * 1951 - Tress MacNeille, Amerikalı aktris ve seslendirme sanatçısı * 1951 - João Semedo, Portekizli siyasetçi ve fizikçi (ö. 2018) * 1952 - John Goodman, Amerikalı oyuncu ve Emmy Ödülü sahibi * 1953 - Ulrich Mühe, Alman oyuncu (ö. 2007) * 1954 - İlan Ramon, İsrail Devleti'nin uzaya gönderdiği ilk astronot olan İsrail Hava Kuvvetleri'nin savaş pilotu (ö. 2003) * 1961 - Erdal Keser, Türk futbolcu * 1961 - Yalçın Çakır, Türk gazeteci, yazar ve fotoğrafçı * 1966 - Fatma Şahin, Türk siyasetçi * 1967 - Nicole Kidman, Amerikalı oyuncu * 1968 - Tonya Kinzinger, Amerikalı oyuncu ve model * 1968 - Robert Rodriguez, Amerikalı yazar, yapımcı, müzisyen ve film yönetmeni * 1969 - Paulo Bento, Portekizli futbolcu ve teknik direktör * 1970 - Andrea Nahles, Alman siyasetçi * 1971 - Jeordie White, Amerikalı bas gitarist * 1975 - Uğur Taner, Türk yüzücü * 1976 - Juliano Belletti, Brezilyalı eski millî futbolcu * 1978 - Quinton Jackson, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1978 - Frank Lampard, İngiliz futbolcu * 1981 - Angerfist, Hollandalı DJ * 1981 - Brede Hangeland, ABD asıllı Norveçli millî futbolcu * 1982 - Aleksey Berezutskiy, Rus eski futbolcu * 1982 - Vasiliy Berezutskiy, Rus eski millî futbolcu * 1982 - Example, İngiliz rapçi ve söz yazarı * 1985 - Darko Miličić, Sırp basketbolcu * 1986 - Luca Cigarini, İtalyan futbolcu * 1987 - Asmir Begović, Bosnalı millî futbolcu * 1987 - Itumeleng Isaac Khune, Güney Afrikalı millî futbolcu * 1989 - Javier Pastore, Arjantinli millî futbolcu * 1990 **Eda Ece, Türk oyuncu **Selin Sezgin, Türk oyuncu **Melis Gözen, Türk oyuncu **Deniz Gözen, Türk oyuncu **Fab Melo, Brezilyalı eski basketbolcu (ö. 2017) * 1991 - ** Kalidou Koulibaly, Senegallı futbolcudur ** Rasmus Lauge Schmidt, Danimarkalı hentbolcu * 1992 - Nurceren Akgün, Türk hentbolcu * 1993 - İrem Karamete, Türk eskrimci * 1993 - Sead Kolašinac, Bosna-Hersek asıllı Alman futbolcu == Ölümler == * 840 - I. Ludwig, 813 yılından beri babası Şarlman ile Frank kralı (d. 778) * 981 - Adalbert von Magdeburg, Benedikten keşiş, başpiskoposu, misyoner ve tarihçi (d. 910) * 1277 - Karamanoğlu Mehmed Bey, Karamanoğulları Beyliği’nin kurucusu ve ilk Hükümdarı (d. ?) * 1597 - Willem Barentsz, Hollandalı denizci ve kaşif (d. 1550) * 1605 - II. Fyodor, Rusya Çarı (d. 1589) * 1668 - Heinrich Roth, Alman misyoner ve bilim insanı (d. 1620) * 1776 - Benjamin Huntsman, İngiliz iş insanı (d. 1704) * 1787 - Carl Friedrich Abel, Alman viola da gambacı ve besteci (d. 1723) * 1800 - Abraham Gotthelf Kästner, Alman matematikçi ve akademisyen (d. 1719) * 1810 - Axel von Fersen the Younger, İsveçli general ve politikacı (d. 1755) * 1813 - Joseph Chinard, Fransız heykeltıraş (d. 1756) * 1815 - Guillaume Philibert Duhesme, Fransız general (d. 1766) * 1820 - Manuel Belgrano, Arjantinli ekonomist, avukat, politikacı, gazeteci ve askeri lider (d. 1770) * 1836 - Emmanuel-Joseph Sieyès, Fransız Katolik din adamı, siyasi deneme yazarı ve diplomat (d. 1748) * 1837 - IV. William, 1830-1837 arası Birleşik Krallık ve Hannover kralı ve Kraliçe Victoria'nın amcası (d. 1765) * 1840 - Pierre Claude François Daunou, Fransız tarihçi ve politikacı (d. 1761) * 1847 - Juan Larrea, Arjantinli kaptan ve politikacı (d. 1782) * 1856 - I. Florestan, 27. Monako prensi ve Valentinois dükü (d. 1785) * 1869 - Hijikata Toshizo, Japon komutan (d. 1835) * 1870 - Jules de Goncourt, Fransız tarihçi ve yazar (d. 1830) * 1872 - Élie Frédéric Forey, Fransız general (d. 1804) * 1875 - Joseph Meek, Amerikalı polis memuru ve politikacı (d. 1810) * 1876 - John Neal, Amerikalı yazar, eleştirmen, editör, öğretim görevlisi ve aktivist (d. 1793) * 1875 - Peter von Uslar, Rus general, mühendis ve dilbilimci (d. 1816) * 1883 - Gustave Aimard, Fransız yazar (d. 1818) * 1888 - Johannes Zukertort, Leh-Alman-İngiliz satranç oyuncusu (d. 1842) * 1897 - Japetus Steenstrup, Danimarkalı bilim insanı ve zoolog (d. 1813) * 1898 - Manuel Tamayo y Baus, İspanyol oyun yazarı (d. 1829) * 1912 - Voltairine de Cleyre, Amerikalı anarşist (d. 1866) * 1933 - Clara Zetkin, Alman devrimci sosyalist politikacı ve kadın hakları savunucusu (d. 1857) * 1938 - Amelia Earhart, Amerikalı havacı ve yazar (2 Temmuz 1937'de kayboldu, 20 Haziran 1938'de öldüğü ilân edildi) (d. 1897) * 1940 - Jehan Alain, Fransız bestecisi ve orgcusu (d. 1911) * 1944 - Süleyman Necati Güneri, Türk gazeteci ve siyasetçi (d. 1889) * 1947 - Bugsy Siegel, Amerikalı mafya lideri (d. 1906) * 1958 - Kurt Alder, Alman kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1902) * 1959 - Hitoshi Ashida, 1948 yılında Japonya'nın 47. başbakanı olarak görev yapmış Japon siyasetçi (d. 1887) * 1963 - Hans Rehberg, Amerikalı milyarder iş insanı, yatırımcı, sivil lider ve hayırsever (d. 1901) * 1966 - George Lemaitre, Belçikalı bilim insanı ve rahip (d. 1894) * 1972 - Şeref Akdik, Türk ressam ve hattat (d. 1899) * 1978 - Mark Robson, Kanadalı film yönetmeni ve yapımcı (d. 1913) * 1984 - Erdoğan Özen, Türk diplomat ve Türkiye'nin Viyana Büyükelçiliği Çalışma Ateşesi ("Ermeni Devrimci Ordusu" adlı örgütün düzenlediği suikast sonucu) (d. 1934) * 1987 - Niyazi Ağırnaslı, Türk siyasetçi ve Türkiye İşçi Partisi eski Senatörlerinden (d. 1911) * 1989 - Hasan İzzettin Dinamo, Türk şair ve yazar (d. 1909) * 1993 - György Sárosi, Eski Macar millî futbolcu (d. 1912) * 1995 - Emil Cioran, Rumen filozof ve deneme yazarı (d. 1911) * 1997 - John Akii-Bua, Ugandalı engelli yarış koşucusu (d. 1949) * 1997 - Cahit Külebi, Türk şair (d. 1917) * 2002 - Erwin Chargaff, Alman biyokimyacı (d. 1905) * 2002 - Behlül Dal, Türk yönetmen ve Altın Portakal Film Festivali’nin fikir babası (d. 1922) * 2004 - Engin İnal, Türk tiyatro, sinema, dizi sanatçısı, çevirmen ve yazar (d. 1942) * 2005 - Jack Kilby, Amerikalı mühendis ve mucit (d. 1923) * 2010 - Abdülmelik Rigi, Sünni İslamcı Cundullah örgütünün eski lideri olan Beluç militan (d. 1983) * 2010 - Roberto Rosato, İtalyan futbolcu (d. 1943) * 2011 - Ryan Dunn, Amerikalı dublör sanatçısı, aktör ve komedyen (d. 1977) * 2011 - Safa Giray, Giray Hanedanı soyundan gelen Türk siyasetçi (d. 1931) * 2014 - Murat Sökmenoğlu, Türk siyasetçi (d. 1945) * 2015 - Miriam Schapiro, Kanada doğumlu sanatçı (d. 1923) * 2016 - Edgard Pisani, Fransız siyasetçi (d. 1918) * 2017 - Ayşe Aral, Türk gazeteci, köşe yazarı ve TV sunucusu (d. 1971) * 2017 - Sergey Mılnikov, Sovyet-Rus buz hokeyi oyuncusu (d. 1958) * 2017 - Prodigy, Amerikalı rapçi (d. 1974) * 2017 - Fredrik Skagen, Norveçli yazar (d. 1936) * 2018 - Ken Albiston, Avustralyalı futbol oyuncusu (d. 1926) * 2019 - Wibke Bruhns, Alman gazeteci, televizyon sunucusu ve yazar (d. 1938) * 2020 - Pedro Lima, Angolalı-Potekizli televizyon sunucusu, yüzücü ve aktör (d. 1971) * 2020 - Kamal Lohani, Bangladeşli gazeteci (d. 1934) * 2020 - Mufti Muhammad Naeem, Pakistanlı din adamı (d. 1958) * 2021 - Joanne Linville, Amerikan aktris (d. 1928) * 2021 - Waldir Lucas Pereira, Brezilyalı profesyonel futbolcu (d. 1928) * 2021 - Luis del Sol, İspanyol futbolcudur (d. 1935) * 2022 - Sture Allén, İsveçli dilbilimci ve akademisyen (d. 1928) * 2022 - Mauricio Quiroga, Arjantinli bisiklet yarışçısı (d. 1992) * 2022 - Eldar Salayev, Azeri fizikçi (d. 1933) == Tatiller ve özel günler == ==Dış bağlantılar== * * * ==Kaynakça== *0620 20
İsviçre Ulusal Marşı İsviçre'nin ulusal marşıdır. Orijinali Almanca olan marş, sonradan İsviçre'nin öteki resmî dillerine de çevrilmiştir ve 1 Nisan 1981'de resmî olarak ülkenin ulusal marşı ilan edilmiştir. Kategori:Ulusal marşlar Ulusal Marşı
== Olaylar == * 325 - İznik Konsili toplantısı sona erdi. * 1097 - Haçlı Seferlerinin ilki sırasında İznik, Selçuklu Türkleri tarafından alındı. * 1157 - Tapınak Şövalyeleri bozguna uğradı; Büyük Üstadları Bertrand de Blanchefort, Komutanları Nureddin Mahmud Zengi olan Müslümanlarca esir alındı. * 1269 - Fransa Kralı IX. Louis, halka açık yerlerde kimliklerini belli eden sarı işaretler takmayan Yahudilerin yakalandıkları takdirde para cezasına çarptırılmalarını emretti. * 1862 - ABD’de kölelik resmi olarak kalktı. * 1868 - Mithat Paşa, Memleket Sandıkları'nı kurdu. * 1870 - Amerikan İç Savaşı'ndan sonra bütün Güney Eyaletleri'nin ABD'ye tekrar kabulünden sonra Amerika Konfedere Devletleri'nin varlığı resmen sona erdirildi. * 1885 - Özgürlük Heykeli, Fransa'dan New York'a getirildi. * 1910 - Dünya Babalar Günü, ilk kez ABD'de kutlandı. * 1910 - Almanya'da "Deutschland" adlı ilk Zeplin balonu, ilk havalanışını başarıyla gerçekleştirdi. * 1911 - Molde FK kuruldu. * 1926 - Mustafa Kemal, İzmir gezisini izleyen Anadolu Ajansı'na ünlü sözlerinin yer aldığı demecini verdi: Benim naçiz vücudum bir gün elbet toprak olacaktır. Fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır. * 1934 - İran Şahı Rıza Pehlevi ve Atatürk, ilk Türk operası Özsoy'u Ankara Halkevi’nde izlediler. * 1944 - II. Dünya Savaşı: Filipin Deniz Savaşı'nın ilk günü. * 1952 - Kömür madenlerinde çalışan işçilerin askerlikten muaf tutulmalarına ilişkin yasa kabul edildi. * 1953 - Sovyetler Birliği adına casusluk yapmaktan suçlu bulunan Amerikan vatandaşları Ethel ve Julius Rosenberg, New York'taki "Sing Sing" hapishanesinde idam edildiler. * 1961 - Kuveyt, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. * 1961 - Türkiye Almanya'ya işgücü ihracına başladı. * 1965 - Eskişehirspor kuruldu. * 1966 - Türkiye Güreş Millî Takımı, Kanada'daki Dünya Güreş Şampiyonası'nda birinci oldu. * 1968 - İstanbul'da 40 bin çocuğun, çocuk felci mikrobu taşıdığı açıklandı. * 1972 - 65 ülkenin pilotları uçak kaçırma olaylarını protesto için boykota başladı. Boykota, Türk pilotlar da uydu ve uçak seferleri 24 saat durdu. * 1973 - 50. Yıl Marşı Güfte Yarışması'nı Bekir Sıtkı Erdoğan kazandı. Marşı, Necil Kazım Akses besteleyecek. * 1973 - Dünya Sevgi Birliği Madalyası, "Sev Kardeşim" ve "Hayat Bayram Olsa" şarkıları nedeniyle Şenay'a verildi. * 1978 - Garfield karikatürleri yayımlanmaya başladı. * 1979 - Yaşanan petrol sıkıntısının ardından, İstanbul’da ‘karneyle benzin’ dağıtımına başlandı. * 1981 - Eski Gümrük ve Tekel bakanlarından Tuncay Mataracı ile aynı davadan yargılanan 13 sanık, Yüce Divan tarafından tutuklandı. * 1981 - Türkiye'nin Sesi Radyosu; Arnavutça, Macarca, Sırpça, Çince ve Rusça yayınlara başladı. * 1981 - TRT Kütüphanesi ve Radyo Müzesi açıldı. * 1982 - Çin'de Halkın Silahlı Polisi teşkilatı kuruldu. * 1990 - Trabzon'nun Ortahisar, Maçka, Vakfıkebir, Tonya ve Akçaabat ilçelerinde sel oldu, 21 kişi öldü. * 1991 - Sovyetler Birliği'nin Macaristan'ı işgali sona erdi. * 1992 - 12 Eylül Askeri Yönetimi'nin kapattığı partilerin açılması yasalaştı. * 1992 - İstanbul Park Otel inşaatının durdurulması ve 7 katının yıkılması kararı onaylandı. * 2005 - Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde 3 günde 8 bebek öldü. Ölümlere "Serratia Marcescens" adlı bakterinin yol açtığı açıklandı. *2012 - İsveç’e iadesi istenen Wikileaks kurucularından Julian Assange, Londra’daki Ekvador Büyükelçiliği’ne sığınarak mültecilik başvurusunda bulundu. == Doğumlar == * 1301 - Prens Morikuni, Kamakura şogunluğunun dokuzuncu ve son şogunudur (ö. 1333) * 1566 - I. James, İskoçya, İngiltere ve İrlanda kralı (ö. 1625) * 1623 - Blaise Pascal, Fransız matematikçi (ö. 1662) * 1731 - Joaquim Machado de Castro, Portekizli heykeltıraş (ö. 1822) * 1764 - José Gervasio Artigas, Uruguaylı komutan ve siyasetçi (ö. 1850) * 1782 - Robert de Lamennais, Fransız Katolik rahip, felsefeci ve politik düşünür (ö. 1854) * 1783 - Friedrich Sertürner, Alman eczacı (ö. 1841) * 1846 - Antonio Abetti, İtalyan gök bilimci (ö. 1928) * 1854 - Alfredo Catalani, İtalyan besteci (ö. 1893) * 1861 - Douglas Haig, Britanyalı mareşal (ö. 1928) * 1861 - José Rizal, Filipinli gazeteci, yazar ve şair (ö. 1896) * 1865 - Alfred Hugenberg, Alman iş insanı ve siyasetçi (ö. 1951) * 1871 - Alajos Szokolyi, Macar atlet ve hekim (ö. 1932) * 1877 - Charles Coburn, Amerikalı oyuncu (ö. 1961) * 1896 - Wallis Simpson, VIII. Edward'ın eşi (ö. 1986) * 1896 - Erich Koch, Alman siyasetçi (ö. 1986) * 1897 - Cyril Hinshelwood, İngiliz kimyager ve 1956 Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1967) * 1898 - Benno von Arent, Alman mimar ve Schutzstaffel üyesi (ö. 1956) * 1903 - Lou Gehrig, Amerikalı beyzbol oyuncusu (ö. 1941) * 1906 - Ernst Boris Chain, Britanyalı biyokimyacı ve 1945 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1979) * 1906 - Walter Rauff, Alman Schutzstaffel albayı (ö. 1984) * 1907 - George de Mestral, İsviçreli mühendis (ö. 1990) * 1909 - Osamu Dazai, Japon yazar (ö. 1948) * 1910 - Paul Flory, Amerikalı kimyager ve 1974 Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1985) * 1921 - Louis Jourdan, Fransız oyuncu (ö. 2015) * 1922 - Aage Niels Bohr, Danimarkalı fizikçi (ö. 2009) * 1924 - Vasil Bikov, Beyaz Rus yazar (ö. 2003) * 1927 - Luciano Benjamín Menéndez, Arjantinli general ve insan hakları ihlalcisi (ö. 2018) * 1928 - Tommy DeVito, Amerikalı müzisyen ve şarkıcı (ö. 2020) * 1928 - Bahaeddin Özkişi, Türk yazar (ö. 1975) * 1930 - Gena Rowlands, Amerikalı oyuncu * 1936 - José Antolín Toledano, İspanyol sanayici ve iş insanı (ö. 2022) * 1939 - Ferdi Merter, Türk tiyatro, sinema oyuncusu, yazar ve yönetmen (ö. 2018) * 1939 - John F. MacArthur, Amerikalı teolog ve bakan * 1941 - Václav Klaus, Çek ekonomist ve siyasetçi * 1941 - Gilberto Bennetton, İtalyan girişimci ve iş insanı (ö.2018) * 1944 - Peter Bardens, İngiliz müzisyen (ö. 2002) * 1945 - Aung San Suu Kyi, Myanmarlı siyasetçi ve 1991 Nobel Barış Ödülü sahibi * 1945 - Radovan Karadžić, Sırp siyasetçi ve savaş suçlusu * 1945 - Tobias Wolff, Amerikalı yazar * 1947 - Salman Rüşdi, Hint asıllı İngiliz yazar * 1947 - Hasan Şehata, Mısırlı futbolcu ve teknik direktör * 1948 - Nick Drake, Britanyalı şarkıcı, söz yazarı ve besteci (ö. 1974) * 1951 - Eymen ez-Zevahiri, Mısırlı ilahiyatçı ve tıp doktoru *1951 - Monika Baumgartner, Alman oyuncu ve yönetmen * 1954 - Lou Pearlman, Amerikalı prodüktör (ö. 2016) * 1954 - Kathleen Turner, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1957 - Anna Lindh, İsveç Dışişleri Bakanı (ö. 2003) * 1959 - Anne Hidalgo, Fransız siyasetçi * 1959 - Christian Wulff, Alman siyasetçi ve eski cumhurbaşkanı * 1960 - Raúl Vicente Amarilla, Paraguaylı futbolcu * 1962 - Paula Abdul, Amerikalı koreograf ve şarkıcı * 1962 - Fiona Gillies, İngiliz oyuncu * 1964 - Boris Johnson, Britanyalı gazeteci ve politikacı * 1967 - Bjørn Dæhlie, Norveçli kayaklı koşu sporcusu * 1967 - Mia Sara, Amerikalı oyuncu * 1967 - Ziya Kürküt, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu, seslendirme sanatçısı ve sunucu * 1970 - Antonis Remos, Yunan şarkıcı * 1970 - Ahmet Büke, Türk yazar ve iktisatçı * 1970 - Brian Welch, Amerikalı müzisyen * 1970 - Rahul Gandhi, Hint siyasetçi * 1971 - Ali Ercoşkun, Türk siyasetçi * 1971 - José Emilio Amavisca, İspanyol futbolcu * 1972 - Jean Dujardin, Fransız oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1972 - Brian McBride, Amerikalı futbolcu * 1972 - Poppy Montgomery, Avustralyalı oyuncu * 1972 - Robin Tunney, Amerikalı oyuncu * 1974 - Bülent Ataman, Türk futbolcu * 1975 - Hugh Dancy, İngiliz oyuncu ve manken * 1975 - Anthony Parker, Amerikalı basketbolcu * 1975 - Dennis Crowley, Amerikalı iş insanı ve Foursquare kurucu ortağı * 1976 - Alişan, Türk şarkıcı, oyuncu ve sunucu * 1978 - Dirk Nowitzki, Alman millî basketbolcu ve NBA oyuncusu * 1978 - Zoe Saldana, Amerikalı oyuncu * 1979 - Clara G, Rumen porno yıldızı ve yönetmen * 1979 - Daniele Sottile, İtalyan voleybolcu * 1979 - José Kléberson, Brezilyalı futbolcu * 1980 - Lauren Lee Smith, Kanadalı oyuncu * 1981 - Nadia Centoni, İtalyan voleybolcu * 1981 - Clementine Poidatz, Fransız oyuncu * 1983 - Macklemore, Amerikalı rapçi * 1983 - Aidan Turner, İrlandalı oyuncu * 1983 - Mark Selby, İngiliz snooker ve pool oyuncusu * 1983 - Milan Petržela, Çek futbolcu *1984 - Katarina Kat, Kazak asıllı Amerikalı-Rus pornografik film oyuncusu * 1984 - Birce Akalay, Türk oyuncu * 1984 - Paul Dano, Amerikalı oyuncu * 1984 - Mateus Galiano da Costa, Angolalı futbolcu * 1985 - José Sosa, Arjantinli futbolcu * 1986 - Ragnar Sigurðsson, İzlandalı futbolcu * 1988 - Şafak Pekdemir, Türk oyuncu * 1989 - Abdelaziz Barrada, Faslı futbolcu * 1992 - Carlos Ascues, Perulu futbolcu * 1993 - Olajide William Olatunji, İngiliz YouTuber * 1994 - Miguel Cardoso, Portekizli futbolcu * 1995 - Deniz Aygül, Türk basketbolcu * 1996 - Lorenzo Pellegrini, İtalyan futbolcu * 1998 - José Luis Rodríguez, Panamalı futbolcu * 1998 - Viktoriya Zeynep Güneş, Türk yüzücü == Ölümler == * 626 - Soga no Umako, Japonya'da Asuka döneminde yaşamış Soga boyu üyesi bir devlet adamı (d. 551) * 1650 - Matthäus Merian, İsviçreli yayıncı (d. 1593) * 1716 - Tokugawa Ietsugu, 7. Tokugawa şogunu (d. 1709) * 1747 - Nadir Şah, İran Şahı (d. 1688) * 1820 - Joseph Banks, İngiliz doğa bilimci ve botanikçi (d. 1743) * 1844 - Étienne Geoffroy Saint-Hilaire, Fransız doğa bilimci (d. 1772) * 1865 - Evangelis Zappas, Yunan iş insanı (d. 1860) * 1867 - I. Maximilian, Meksika İmparatoru (d. 1832) * 1884 - Juan Bautista Alberdi, Arjantinli siyaset kuramcısı ve diplomattı (d. 1810) * 1886 - Hobart Paşa, İngiliz asıllı deniz subayı (d. 1822) * 1932 - Fazlı Necip, Türk yazar (d. 1863) * 1937 - James Matthew Barrie, İskoç yazar (d. 1860) * 1951 - Angelos Sikelianos, Yunan lirik şair ve oyun yazarıdır (d. 1884) * 1953 - Ethel Rosenberg, Amerikalı casus (d. 1915) * 1953 - Julius Rosenberg, Amerikalı casus (d. 1918) * 1956 - Thomas J. Watson, Amerikalı iş insanı (d. 1874) * 1956 - Vladimir Obruçev, Rus jeolog (d. 1863) * 1962 - Frank Borzage, Amerikalı yönetmen (d. 1894) * 1973 - Tahir Alangu, Türk edebiyat tarihçisi ve halk bilimi araştırmacısı (d. 1915) * 1977 - Ali Şeriati, İranlı sosyolog (d. 1933) * 1992 - Kathleen McKane Godfree, İngiliz badmintoncu ve tenisçi (d. 1896) * 1993 - William Golding, İngiliz yazar (d. 1911) * 2010 - Mübariz İbrahimov, Azeri asker (d. 1988) * 2010 - Manute Bol, Sudanlı basketbolcu (d. 1962) * 2012 - Richard Lynch, Amerikalı oyuncu (d. 1936) * 2013 - Gyula Horn, Macar sosyalist politikacı ve eski Başbakan (d. 1932) * 2013 - James Gandolfini, Amerikalı oyuncu (d. 1961) * 2013 - Sait Maden, Türk şair, çevirmen, ressam, fotoğrafçı ve grafik tasarımcısı (d. 1931) * 2014 - Ibrahim Touré, Fildişi Sahilli futbolcu (d. 1985) * 2015 - Jack Aeby, Amerikalı fizikçi ve fotoğrafçı (d. 1923) * 2016 - Götz George, Alman oyuncu (d. 1938) * 2016 - Anton Yelchin, Rus asıllı Amerikalı oyuncu (d. 1989) * 2017 - Ivan Dias, Hint kardinal (d. 1936) * 2017 - Tony DiCicco, Eski Amerikan futbolcusu, antrenör ve TV yorumcusu (d. 1948) * 2017 - Otto Warmbier, Amerikalı üniversite öğrencisi (d. 1994) * 2018 - Katriina Elovirta, Fin futbolcu ve hakemdi (d. 1961) * 2018 - Sergio Gonella, İtalyan futbol hakemi (d. 1933) * 2018 - Hubert Green, Amerikalı golfçü (d. 1946) * 2018 - Koko, Batı ova gorili (d. 1971) * 2019 - Norman Stone, İskoç tarihçi (d. 1941) * 2019 - Dmitro Timçuk, Ukraynalı siyasetçi, askeri uzman, gazeteci ve blog yazarı (d. 1972) * 2019 - Peng Xiaolian, Çinli film yönetmeni, senarist ve yazardır (d. 1953) * 2020 - Ian Holm, İngiliz oyuncu (d. 1931) * 2020 - Carlos Ruiz Zafón, İspanyol yazar (d. 1964) * 2022 - Yonca Türkman, Türk tiyatrocu ve dizi oyuncusu (d. 1977) * 2022 - Tim White, Amerikan profesyonel güreş hakemi (d. 1954) == Tatiller ve özel günler == == Kaynakça == *0619 19
Lüksemburg ya da resmî adıyla Lüksemburg Büyük Dukalığı (; ; ), Batı Avrupa'da, denize kıyısı olmayan küçük bir devlettir. Toprakları Belçika, Fransa ve Almanya ile çevrelenmiştir. Başkenti ve en büyük şehri, ülkeyle aynı adı taşıyan Lüksemburg'dur. Yüzölçümü yaklaşık olarak 2.586 kilometrekaredir. 2019 verilerine göre 626.108 nüfusuyla Avrupa'nın en az nüfuslu ülkelerinden biridir. Ülkede parlamenter temsilî demokrasi ile birlikte anayasal krallık sistemi vardır. Grandük unvanını taşıyan bir monark tarafından yönetilir. Eski dönemlerden günümüze ayakta olan en büyük dukalıktır. Ülke son derece gelişmiş bir ekonomiye sahiptir ve kişi başına düşen millî gelir ortalamasında IMF ve Dünya Bankası verilerine göre birinci sırada yer alır. Tarihî ve stratejik önemi kurulduğu Roma dönemine dek uzanır. Lüksemburg; Avrupa Birliği'nin, NATO'nun, OECD'nin, Birleşmiş Milletler'in, Benelüks Topluluğu'nun ve Batı Avrupa Birliği'nin kurucu üyelerindendir. Ülkenin başkenti ve aynı zamanda en büyük yerleşim birimi olan Lüksemburg, Avrupa Birliği ile ilgili pek çok sayıda kurum, kuruluş ve dairenin genel merkezine ev sahipliği yapmaktadır. Lüksemburg, Roma ve Cermen kültürlerinin kesiştiği bir noktada yer alır ve bu iki uygarlığın da ülkenin kültürel yapılanmasında büyük payı vardır. Lüksemburgca, Almanca ve Fransızca olmak üzere üç resmî dilin bulunduğu ülke laik bir devlet yapılanmasına sahip olsa da Lüksemburg halkının büyük çoğunluğu Roma Katolik Kilisesi'ne bağlıdır. == Tarihçe == Bu küçük ülkenin tarihi 963'te Kont Siegfried'in Lütteburg Kalesi'ni kurdurmasıyla başlar. 15. yüzyılda 4 Kutsal Roma Cermen imparatoru Lüksemburg'dan seçilmiştir. Bunlardan I. Karl, Lüksemburg'u 1354'te dükalığa dönüştürmüştür. 1443'te Bourbon Hanedanının eline geçen ve yüzyıllarca yabancı ülkelerin egemenliğinde yaşayan dükalık Bourbon hanedanından Marie'nin Avusturya İmparatoru I. Maximillian ile evlenmesi sonucu Habsburglara geçmiştir. küçükresim|250px|sol|Lüksemburg Büyük Dükalık SarayıHabsburgların bölünmesi ile Lüksemburg ailenin İspanyol koluna geçti. 1684'te Fransa Kralı XIV. Louis tarafından ele geçirildi. 1697'de Habsburgların geri aldığı ülke, 1794'te yine Fransız işgaline uğradı. 1815'e kadar Fransız egemenliği altında kalan ülke Viyana Kongresi'nde bağımsız bir büyük dükalık olarak Hollanda'ya geçmiştir. 1830 Ayaklanması'ndan sonra Belçika'nın bir parçası haline gelmiştir. Fransız İmparatoru III. Napoléon'un ele geçirme girişiminin başarısızlığa uğramasından sonra, 1827'de bağımsızlığa kavuşan Lüksemburg Büyük Dükalığı büyük devletlerin himayesi altına alınmış ve Dükalık'ta, 1868'de üstünde birçok değişiklikler yapılmasına rağmen günümüzde de geçerli olan anayasa kullanılmaktadır. O tarihten itibaren yansızlık politikası uygulamasına karşın her iki dünya savaşında da Alman işgalinde kalan Lüksemburg, 1947 Mart'ında Belçika ve Hollanda'yla iktisat ve gümrük birliği Benelüks'ü oluşturmuş, 1949'da NATO'ya, 1957'de Avrupa Ekonomik Topluluğuna üye olmuştur. Başkenti Lüksemburg, 2007 Avrupa kültür başkenti seçildi. Ayrıca kişi başına düşen yıllık millî gelirde dünyada ilk sıradadır (81.000$ 2006 tahmini). Diğer ülkelere nazaran zengin bir toplum olması; ülke topraklarının küçük olması ve çekirdek bir ülke olarak yaşaması ile doğru orantılıdır. Bunların dışında, Lüksemburg, dünyada hâlen bağımsız olarak varlığını sürdüren ve dükalık sistemiyle yönetilen tek devlettir. == Yönetim ve politika == küçükresim|sol|upright|Lüksemburg'un illeri Ülkede parlamenter temsilî demokrasi ile anayasal krallık sistemi vardır. 1868 Anayasası ışığında, yürütme gücü grandük ve çeşitli görevlere atanmış birkaç bakandan oluşan Bakanlar Kurulunun yükümlülüğündedir. Hükûmet başkanı, grandükün onayını aldığı sürece yasama konularında değişiklik yapma ya da yeni yasalar hazırlama yetkisine sahiptir. Lüksemburg Ulusal Meclisinin temsilcileri, 5 yılda bir yenilenen seçimlerle işbaşına gelirler ve halk tarafından doğrudan seçilirler. 4 seçim bölgesinden toplam 60 milletvekili ülkenin tek meclisli parlamentosuna girer ve yasama yetkisini elinde bulundurur. Ülke Konseyi (Conseil d'État) adı verilen birim ise grandük tarafından atanan 21 sıradan vatandaştan oluşur ve bu üyeler,Temsilciler Meclisine görüş ve önerilerini sunma hakkına sahiptirler. Ülkede, Esch-sur-Alzette, Lükemburg ve Diekirch şehirlerinde olmak üzere üç genel mahkeme; Lükemburg ve Diekirch'da iki bölge mahkemesi, temyiz ve fesih mahkemelerinden oluşan Yüksek Adalet Divanı bulunmaktadır. Ayrıca idari mahkeme ve anayasa mahkemesi de kurulmuştur ve bu mahkemeler de başkentte yer alır. === İdari yapılanma === Lüksemburg; Diekirch, Grevenmacher ve Lüksemburg olmak üzere 3 ile bölünmüştür. Bu üç il kendi içinde toplam 12 kantona ve bu kantonlar da 16 komüne ayrılmıştır. Ülkedeki komünlerden 12'si şehir statüsüne sahiptir ve bunlar içinde en büyüğü başkent Lüksemburg'dur === Şehirler === == Askeriye == küçükresim|200pik|Lüksemburg askerleri Lüksemburg'un NATO görevlerine göndermek ve ülke içinde savunma gücünü sağlamak amacıyla oluşturduğu küçük bir ordusu vardır. Yaklaşık 900 kişiden oluşan ülke ordusuna katılım, 1967 yılından bu yana isteğe bağlıdır. Denize çıkışı olmayan Lüksemburg'un donanması da bulunmamaktadır. Askerî havacılık kuvvetleri de olmayan Lüksemburg, buna karşın NATO'nun 17 adet savaş uçağının sahibi olarak kaydedilmiştir. Belçika ile yapılan iki taraflı antlaşmalar ışığında iki ülke ortaklaşa olarak bugün kullanımda olan bir askerî kargo uçağını finanse etti. == Coğrafya ve iklim == Lüksemburg, Avrupa'daki en küçük ülkelerden biridir ve dünyadaki 194 bağımsız devlet içinde yüzölçümü bakımından 175. sıradadır. Ülkenin toplam yüzölçümü yaklaşık 2.586 kilometrekaredir ve en geniş noktasında 82 kilometre uzunluğunda, 57 kilometre genişliğindedir. Lüksemburg doğusunda, Almanya'nın Renanya-Palatina ve Saarland eyaletleri ile güneyde Fransa'nın Lorraine bölgesiyle komşudur. Batısında ve kuzeyinde Belçika'nın Almanca konuşulan bölgeleri ve Lüksemburg ile Liège illeriyle çevrilidir. Ülkenin kuzey ucunda Ardenler uzanır. Yoğun ormanlarla kaplı bu bölgeye Ösling () adı verilir. Bu bölge engebeli arazi yapısına sahiptir ve ülkenin en yüksek tepesi olan 560 metrelik Kneiff da burada yer alır. Bu bölge çok seyrek nüfuslanmıştır. Burada yer alan tek kasaba olan Wiltz, nüfusu 4 bini biraz aşan bir yerleşim birimidir. Ülkenin güney bölümü ise Gutland olarak adlandırılmaktadır ve Ösling'e göre daha yoğun nüfuslanmıştır. Bu bölge daha çeşitlidir ve coğrafi olarak 5 alt bölgeye ayrılabilir. Lüksemburg platosu, ülkenin orta-güney bölümünde yer alır. Burada geniş, düz bir alanda kumtaşı oluşumları gözlenir. Küçük İsviçre bölümü, ülkenin doğusunda yer alır ve sarp kayalıklar, yoğun ormanlarla kaplıdır. Moselle Vadisi, ülkenin en alçak kesimleridir. Güneydoğu sınırına yakın bir noktadadır. Kızıl Topraklar ise ülkenin en güneyinde ve güneybatısında yer alır. Bu bölge Lüksemburg'da sanayinin en önemli merkezlerinin ve ülkenin en büyük şehirlerinin bulunduğu yerdir. Lüksemburg-Almanya sınırı, üç akarsu ile belirlenir: Moselle Nehri, Sauer Nehri ve Our Nehri. Ülkede yer alan diğer önemli akarsular Alzette Nehri, Attert Nehri, Clerve Nehri ve Wiltz Nehri'dir. Sauer ve Attert nehirlerinin vadiler Ösling ve Gutland arasındaki sınırı oluşturur. Lüksemburg Köppen iklim sınıflandırmasında Cfb ile sınıflandırılan Batı Avrupa deniz iklimine sahiptir. Özellikle yaz sonlarında yoğun miktarda yağış alır. == Nüfus bilgileri == === Etnik yapı === Lüksemburg'un yerli halkı Kelt kökenli; ancak Fransız-Alman ırkları ile karışıktır.CIA World Factbook: Luxembourg Erişim tarihi 14 Ekim 2007. 20\. yüzyılda artan göç oranları ve göçmen sayısıyla Belçika, Fransa, Almanya, İtalya ve büyük çoğunluğu da Portekiz'den olmak üzere binlerce kişi ülkeye giriş yapmıştır. 2001 nüfus sayımlarında ülkede Portekiz vatandaşlığına sahip 58.657 kişi yaşadığı belirtilmiştir. Yugoslav Savaşları'nın başladığı dönemden beri Lüksemburg, Bosna-Hersek, Karadağ ve Sırbistan'dan büyük oranda göç almıştır. Her yıl ortalama 10 bin göçmen alan Lüksemburg'a son dönemde yapılan göçler büyük oranda Avrupa Birliği üyesi ülkelerden ve Doğu Avrupa ülkelerinden yapılmaktadır. 2000 yılı verilerine göre ülkede 162.000 göçmen vardır ve toplam nüfusun %37'sini oluşturmaktadırlar. Bunun yanı sıra ülkede sığınma hakkı istemiyle başvuranlar da dâhil, toplam 5 bin kayıt dışı göçmen olduğu sanılmaktadır. === Diller === Lüksemburg'da, Lüksemburgca, Fransızca ve Almanca olmak üzere üç resmî dil vardır. Lüksemburgca resmî dillerden biri olmasının yanı sıra dükalığın ulusal dili olarak kabul görmekte ve hemen hemen tüm Lüksemburglular tarafından bilinmektedir. Lüksemburgca, Almanya sınırında, Almanların konuştuğu lehçeye yakın bir dildir ancak Fransızcadan yoğun biçimde etkilenmiştir. Ülkedeki resmî dillerin üçü de çeşitli alanlarda birinci dil olarak kullanılmaktadır. Lüksemburgca günlük hayatta konuşulan dil olma özelliğine sahiptir ancak yazılı dilde pek kullanılmamaktadır. Resmî yazışmaların büyük bölümü Fransızca yapılır ancak okullarda en çok öğretilen dil ise Almancadır. Basın-yayın organlarının büyük çoğunluğunun ve ülkedeki Katolik Kilisesi'nin de dili Almancadır. Lüksemburg'da eğitim de üç-dillidir. İlköğretimin ilk yılları Lüksemburgca yapılır. Daha sonra kullanılan dil Almanca olarak değişir. Ortaöğretimde ise öğretim dili Fransızcaya döner. Ancak ülkede ortaöğretimden mezun olabilmek için ülkenin üç resmî dilinde de yeterlilik belgesi gerektiğinden ülkede okul bitirme diploması almadan eğitim kurumlarını terk edenlerin sayısı oldukça yüksektir. Özellikle göçmen ailelerin çocukları bu konuda büyük güçlüklerle karşılaşmaktadırlar. Ülkenin üç resmî dilinin yanı sıra, İngilizce de eğitim süresince öğretilmektedir. Bunun dışında, Portekizce ve İtalyanca ülkedeki en büyük azınlık dilleridir. === İnançlar === Lüksemburg laik bir devlet olmasına karşın, devlet bazı inançları resmî olarak tanır. Böylece devlet dinî işlerde yönetimde söz sahibi olur ve din adamlarının atanmasında rol oynar. Bunun karşılığında, dinî kurumların giderleri ve din adamlarının ücretleri ödenir. Günümüzde Lüksemburg'da tanınmış inançlar Katolik Kilisesi, Rum Ortodoks Kilisesi, Rus Ortodoks Kilisesi, Yahudilik, Anglikanizm, Protestanlık ve İslam'dır. Lüksemburg'da 1980 yılından beri devletin dinî inançlara ve eylemlere ilişkin istatistiksel bilgi toplaması yasaklanmıştır. CIA'in 2000 yılı için yaptığı tahminlere göre Lüksemburg halkının %87'si Katolik Kilisesi'ne bağlı iken kalan %13'ü de Protestanlık, Rum Ortodoks, Yahudilik ve İslam inançlarına mensup ya da dinsizdir. Lüksemburg'da inançlar konusunda en güncel istatistik sonuçları Avrobarometre'nin 2005 yılında yürüttüğü çalışmalar sonucu elde edilenlerdir. Buna göre, Lüksemburg vatandaşlarının %44'ü tanrının varlığına inandığını, %22'si bir özel ruh ya da yaşam kaynağının olduğunu düşündüğünü, %22'si de herhangi bir tanrı ya da kutsal varlığa inanmadığını belirtmiştir. == Ekonomi == Lüksemburg ekonomisi istikrarlı, yüksek gelirli, büyüme hızı yüksek bir ekonomidir. Ülkede enflasyon ve işsizlik oranları son derece düşüktür. 1960 yılına dek çeliğin egemen olduğu sanayi sektörü, son dönemlerde çeşitlenmiş ve kimyasallarla kauçuk işlemenin payı artmıştır. Ülke Amerika Birleşik Devletleri'nden sonra dünyanın en büyük ikinci yatırım fonu merkezi ve avro alanı içindeki en önemli bireysel bankacılık merkezidir. Avrupa'nın en önde gelen sigorta şirketlerinin merkezidir. Bununla birlikte Lüksemburg hükûmeti son dönemlerde bir internet hamlesi gerçekleştirmiş ve bunun üzerine Skype, eBay ve Jajah gibi tanınmış internet şirketleri yerel ya da uluslararası genel merkezlerini Lüksemburg'a taşımışlardır. Ülkede tarım çok küçük oranda genelde ailelerin işlettiği çiftliklerde yapılmaktadır. Lüksemburg özellikle Benelüks Birliği'nin diğer iki üyesi Belçika ve Hollanda ile sıkı ticari ve ekonomik ilişkiler geliştirmiştir. Avrupa Birliği'nin de üyesi olan ülke Avrupa Birliği'nin ortak pazar uygulamasından da yararlanmaktadır. kişibaşına düşen yıllık millî gelir ortalamasında dünyada birinci sıradadır. Ülkelere göre yaşam kalitesi sıralamasında 4. sıradadır. 2006 yılında ülkede işsizlik oranı %4.8 olarak ölçülmüştür. 2005-2006 yılları arasında ilk kez uluslararası büyüme hızlarının düşük olmasından dolayı ülke ekonomisi carî açık vermiştir. === Ulaşım === Lüksemburg'da karayolu, Demiryolu ve havayolu taşımacılığı hizmetleri son derece gelişmiştir. Son yıllarda özellikle karayolu ağı önemli ölçüde yenilenmiş ve 147 kilometre uzunluğunda otoyolla başkent komşu ülkelere bağlanmıştır. Başkenti, Paris'e bağlayan yüksek hızlı demiryolu hattının kullanıma girmesi ile şehir garı yenilenmiş ve son dönemde Lüksemburg-Findel Havalimanı'na yeni bir yolcu terminali eklenmiştir. Yakın gelecekte başkentte şehiriçi ulaşımda cadde tramvayı ve komşu şehirlerle bağlantı içinde hafif metro hatları yapılması düşünülmektedir. Ülkede, 2019 yazında yirmi yaş altı bireylere ücretsiz yapılmış toplu ulaşım düzeni, 1 Mart 2020 tarihi itibarıyla yurt dışına giden trenler ve bütün birinci sınıf biletler hariç olmak üzere, bu yolculuğu isteyenler yıllık 660 euro ödemeye devam edecek, herkese ücretsiz hizmet vermeye başladı. Ücretsiz binişlerde geçerli bir kimlik göstermek yeterli olacak.Dünyada bir ilk: Lüksemburg'da tren, tramvay ve otobüs 1 Mart'tan itibaren ücretsiz oluyor tr.euronews.com kaynağından 24 Şubat 2020 tarihinde arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2020. == Kültür ve sanat == Lüksemburg, tarihi boyunca kültürel bağlamda komşularının gölgesinde kalmış, uzun yıllar bir tarım ülkesi olarak anılmış ancak kendine özgü birtakım folklorik gelenekler geliştirmiştir. Ülkede büyük çoğunluğu başkent Lüksemburg'da bulunan pek çok müze vardır. Ulusal Tarih ve Sanat Müzesi, Lüksemburg Şehri Tarih Müzesi, Grandük Jean Modern Sanat Müzesi ve Diekirch'deki Ulusal Askerî Tarih Müzesi ülkenin en bilinen müzelerindendir. Eski ve iyi korunmuş kaleleriyle başkent Lüksemburg UNESCO'nun dünya kültür mirası listesinde yer almaktadır. Lüksemburg'dan, ressam Joseph Kutter ve Michel Majerus ile fotoğraf sanatçısı Edward Steichen gibi dünyaca tanınmış sanatçılar yetişmiştir. Steichen'ın The Family of Man adlı sergisi Clervaux'da kalıcı olarak sergilenmektedir. Başkent Lüksemburg, 1995 ve 2007 yıllarında olmak üzere iki kez Avrupa Kültür Başkenti olma özelliğini taşıyan tek şehirdir. 2007 yılında Avrupa Kültür Başkenti'nin Büyük Lüksemburg Dükalığı, Almanya'nın Renanya-Palatina ve Saarland eyaletleri ile Fransa'nın Lorraine bölgesini kapsayan sınırötesi bir alan olması kararlaştırıldı. Böylece bölgelerarası ilişkilerin artırılması, geliştirilmesi ve karşılıklı görüş alışverişi sağlanması amaçlandı. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == ; Devlet * Resmî devlet sitesi * Büyük Lüksemburg Dükalığı portali * Hükûmet başkanı ve bakanlar kurulu Kategori:Benelüks Kategori:Büyük dukalıklar Kategori:Lüksemburg Dukalığı Kategori:Avrupa ülkeleri Kategori:Fransızca konuşan ülkeler Kategori:Almanca konuşan ülkeler Kategori:Denize kıyısı olmayan ülkeler Kategori:Liberal demokrasiler Kategori:NATO ülkeleri Kategori:Avrupa Konseyi ülkeleri Kategori:Avrupa Birliği ülkeleri Kategori:Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler Kategori:Avrupa Birliği'nde NUTS 1 istatistiksel bölgeleri Kategori:Avrupa Birliği'nde NUTS 2 istatistiksel bölgeleri Kategori:1815'te kurulan bölgeler ve ülkeler Kategori:Alman Konfederasyonu'nun devletleri Kategori:Batı Avrupa Kategori:Akdeniz İçin Birlik ülkeleri Kategori:Uluslararası Frankofoni Örgütü üyesi ülkeler
küçükresim| 2018'deki dünya nüfusunun kartogramı; her kare 500.000 kişiyi temsil etmektedir. Bu sayfa, nüfusa göre ülkeler ve bağımlı toprakların bir listesidir. Egemen devletleri, yerleşik bağımlı bölgeleri ve bazı durumlarda egemen devletlerin kurucu ülkelerini içerir ve listeye dahil edilme esas olarak ISO standardı ISO 3166-1'e dayanır. Örneğin, Birleşik Krallık tek bir varlık olarak kabul edilirken, Hollanda Krallığı'nı oluşturan ülkeler ayrı ayrı değerlendirilir. Buna ek olarak, bu liste ISO 3166-1'de bulunmayan sınırlı tanınırlığa sahip bazı devletleri de içermektedir. Ayrıca, Birleşmiş Milletlerin 2023 itibariyle 8,045 milyar olarak tahmin ettiği dünya nüfusuna kıyasla her ülkenin nüfusu yüzde olarak verilmiştir. == Yöntem == Bu tabloda kullanılan rakamlar, ulusal nüfus sayımı otoritesi tarafından yapılan en güncel tahminlere veya projeksiyonlara dayanmaktadır ve genellikle yuvarlanmıştır. Güncellenmiş ulusal verilerin mevcut olmadığı durumlarda, rakamlar Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Departmanı Nüfus Bölümü tarafından 2022 yılı için yapılan tahminlere veya projeksiyonlara dayanmaktadır. Derlenen rakamlar her ülkede aynı zamanda veya aynı doğruluk düzeyinde toplanmadığından, sonuçta ortaya çıkan sayısal karşılaştırmalar yanıltıcı sonuçlar doğurabilir. Ayrıca, tüm ülkelerden gelen rakamların toplanması dünya toplamına eşit olmayabilir. Birleşik Krallık ülkeleri gibi egemen devletlerin ayrılmaz parçalarını oluşturan alanlar, ilgili egemen devletlerin bir parçası olarak sayılır. Avrupa Birliği gibi egemen devlet olmayan diğer oluşumlar ve çeşitli ülkelerin Antarktika üzerindeki hak iddiaları gibi kalıcı nüfusa sahip olmayan bağımsız bölgeler dahil değildir. == Nüfusa göre egemen devletler ve bağımlı topraklar == Not: Birleşmiş Milletlerin 193 üye devletine ve Birleşmiş Milletler Genel Kurulundaki iki gözlemci devlete numaralandırılmış bir sıra atanmıştır. Bağımlı bölgelere ve egemen devletlerin parçası olan kurucu ülkelere numaralı bir sıra tahsis edilmemiştir. Buna ek olarak, sınırlı tanınırlığa sahip egemen devletler de dahil edilmiş, ancak bir numara sıralaması verilmemiştir. == Ayrıca bakınız == * Nüfus yoğunluklarına göre ülkeler listesi == Notlar == == Kaynakça == Kategori:Nüfusla ilgili konulara göre ülke listeleri
Fransa ( () ) ya da resmî adıyla Fransa Cumhuriyeti veya Fransız Cumhuriyeti ( , ), ana kara toprakları Batı Avrupa'da bulunan ve dünyanın pek çok bölgesinde denizaşırı toprakları olan bir ülkedir.Konuya ilişkin daha çok bilgi için :Kategori:Denizaşırı il sayfasına bakabilirsiniz. thumb|Fransa Cumhuriyeti'nin resmi logosu. Kıta Fransa'sı, güneyde Akdeniz'den kuzeyde Manş Denizi ve Kuzey Denizi'ne, doğuda Ren Nehri'nden batıda Atlas Okyanusu'na kadar yayılan topraklarda yer alır. Fransızlar, ülkelerini topraklarının biçiminden ötürü Altıgen (Fransızca: L'Héxagone, okunuşu: "l'e-gza-gon") olarak adlandırırlar. Fransa, yönetimde yarı başkanlık sisteminin uygulandığı üniter bir devlettir. Ülkenin başlıca ilke ve ülküleri İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi'nde açıklanmıştır. Fransa'nın Avrupa kıtasındaki komşuları Belçika, Lüksemburg, Almanya, İsviçre, İtalya, İspanya, Monako ve Andorra'dır. Akdeniz'de İtalya'ya ait Sardinya Adası'ndan sadece 12 km uzaktaki Korsika adası da Fransa'ya aittir. Sahip olduğu denizaşırı illerde de, Fransız Guyanası aracılığıyla Brezilya ve Surinam'a, Saint Martin Adası aracılığıyla da Hollanda Antilleri'ne sınırı vardır. Fransa, Manş Denizi'nde deniz yüzeyinin altından geçen Manş Tüneli'yle Birleşik Krallık'a bağlanmaktadır. Fransa, 17. yüzyılın ikinci yarısından bu yana dünya genelinde uluslararası ilişkiler alanında önde gelen ülkelerden olmuştur. 18 ve 19. yüzyıllar arasında, Fransa dönemin en büyük sömürge imparatorluklarından birini kurmuştur. Bu dönemlerde Fransa'nın sınırları Batı Afrika'dan, Güneydoğu Asya'ya kadar uzanmış, etki ettiği bölgelerdeki toplumların kültür ve siyasetlerinde belirgin izler bırakmıştır. Dünya sıralamasında 6. sırada bulunan nominal gayrisafi yurt içi hasılası ve 7. sırada yer alan satın alma gücü paritesi ile ileri bir ekonomiye sahiptir ve gelişmiş ülkeler sınıfında yer almaktadır. İş gezileri için gelenler dâhil, ülkede yirmi dört saatten az kalanlar hariç tutulmak üzere, yıllık olarak ağırladığı yaklaşık 82 milyon turistle Fransa, dünyada en çok ziyaret edilen ülkedir. (Fransızca) Fransa, Avrupa Birliği adlı siyasi ve ekonomik örgütlenmenin kurucu üyelerinden biridir ve birlik üyesi ülkeler içinde yüzölçümü en büyük olanıdır. Ülke, bunun yanında Birleşmiş Milletler'in de kurucu üyelerinden; Frankofon, G8 Zirveleri, Latin Birliği ve NATO'nun da katılımcılarındandır. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin beş daimî üyesinden biridir. 360 etkin savaş başlığı ve 59 nükleer santraliyle önemli bir nükleer güçtür. == Etimoloji == "Fransa" adı, Frankların yurdu anlamına gelen Francia sözcüğüne dayanır. Ancak frank sözcüğünün kökeniyle ilgili pek çok farklı iddia vardır. Bunlardan biri, bu sözcüğün kökeninin ön Cermen dillerinde cirit, kargı, mızrak gibi anlamlara gelen frankona dayandığı yönündedir. Bir başka köken varsayımı da frank teriminin eski Cermen dillerinde özgür anlamına gelen frei sözcüğünden geldiğidir. Frank sözcüğü çağdaş Fransızcada franc biçiminde hâlâ yaşamaktadır ve 2000 yılında euro, Fransa'nın resmî para birimi olana dek Fransa'da kullanılan parayı adlandırmak için de kullanılmıştır. Çağdaş Almancada Fransa bugün bile Frankreich (Türkçe: Frank İmparatorluğu) olarak adlandırılır. Ancak bunu Charlemagne yani Şarlman'ın Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'ndan ayırt edebilmek için eski olan krallığa Frankenreich (Türkçe: Frankların İmparatorluğu) denir. Frank sözcüğü, Roma İmparatorluğu'nun çöküşünden Orta Çağ'a kadar daha az yaygın biçimde kullanılagelmiş ancak Hugh Capet'in Fransa Kralı olarak taç giymesinin ardından yaygın biçimde, gelecekte Fransa olarak anılacak Fransa Krallığı'nı anlatmak için kullanılmaya başlanmıştır. == Tarihi == === Antik ve Orta Çağ === Günümüz Fransa'sının sınırları hemen hemen eskiden Kelt Galyalıları (Fransızca: Celte Gaulois, okunuşu: selt golwa) tarafından yurt edinilen Antik Galya'nın (Fransızca: Gaule, okunuşu: gol) sınırlarıyla aynıdır. Galya, MÖ 1. yüzyılda Roma İmparatoru Julius Caesar tarafından ele geçirilince Galya halkları yavaş yavaş Roma kültürünü ve Roma dilini benimsediler. Daha sonra zamanla bu dil kendi içinde değişerek çağdaş Fransızcanın temellerini oluşurdu. Fransa topraklarında Hristiyanlık ilk olarak MS 2 ve 3. yüzyıllarda görüldü ve sonraki iki yüzyıl içinde öylesine hızlı yayılma olanağı buldu ki, Aziz Jerome yazılarında Galya'nın "sapkınlıktan kurtulmuş" olan tek bölge olduğunu yazdı. MS 4. yüzyılda, Galya'nın Ren Nehri kıyısındaki doğu sınırları Cermen boyları tarafından yönetiliyordu. Bu topluluklar içinde en etkili olanı, Fransa'ya antik Francie adını da veren Franklardı. Günümüzde kullanılan Fransa adıysa Paris dolaylarında bulunan Capet krallarının yönettiği derebeyliğin bulunduğu bölgenin adından gelir. Roma İmparatorluğu'nun düşüşünden sonra, Avrupa topraklarında yayılan Cermen boyları içinde Franklar, Aryanizm'e değil de, Katolikliğe giren ilk topluluklardı. Bu nedenle Fransa'ya “Kilisenin en büyük kızı” (La fille ainée de l’Église) sıfatı verilmiş, Franklar da buna dayanarak kendilerini “Fransa'nın en iyi Hristiyanları” olarak adlandırmışlardır. Ayrı bir ülke olarak Fransa tarihinin başlamasıysa 843 tarihli Verdun Antlaşması uyarınca Karolenj İmparatorluğu'nun Doğu Frank Krallığı, Batı Frank Krallığı ve Orta Frank Krallığı olarak üçe ayrılmasıyla başladı. Batı Frank Krallığı hemen hemen bugünkü Fransa topraklarını kaplıyordu ve nitekim çağdaş Fransa'nın temelleri bu krallık üzerine kuruldu. Karolenj Hanedanı Fransa'yı 987 yılında Fransa Dükü ve Paris Kontu Hugh Capet'nin, Fransa kralı olarak taç giymesine kadar yönetti. Onun soyundan gelenler ile Valois ve Bourbon hanedanları da aşamalı bir dizi savaşla ülkede birliği sağladılar. küçükresim|sağ|230px|1477'de Fransa, Kırmızı çizgi: Fransa Krallığı'nın sınırları, Açık mavi alanlar: Doğrudan yönetilen kraliyet topraklarıdır. === Erken modern dönem === Krallık yönetimi 17. yüzyılda ve kral XIV. Louis'nin döneminde zirvelerini yaşıyordu. Bu süreçte Fransa, Avrupa kıtasının en kalabalık ülkesi hâline geldi ve Avrupa kültürü, politikaları ve ekonomisi üzerinde en etkili güçlerden biri oldu. Fransızca dönemin diplomasi dili oldu ve uzun süre bu niteliği koruyarak kaldı. Aydınlanma çağı da büyük ölçüde Fransız entelektüel çevrelerinde gerçekleşti. Fransız bilim insanları 18. yüzyılda büyük bilimsel buluşların altına imzalarını attılar. Ayrıca Fransa bu dönemlerde Afrika, Amerika ve Asya kıtaların da birçok denizaşırı toprak edindi. === Fransız Devrimi, Cumhuriyet ve Fransız İmparatorlukları (1789-1914) === Fransa'da krallık sistemi 1789 yılında gerçekleşen Fransız Devrimi'ne dek hüküm sürdü. Fransız Devrimi sırasında dönemin Fransa Kralı XVI. Louis ve eşi Marie Antoinette ile onlara yakınlığı olduğu düşünülen yüzlerce Fransız vatandaşı öldürüldü. Kısa süreli bir dizi yönetim denemesinden sonra Napolyon Bonapart 1799'da cumhuriyetin kontrolünü ele aldı ve kendini önce Birinci Konsül, daha sonra, günümüzde Birinci İmparatorluk (1804-1814) adıyla anılan devletin imparatoru ilan etti. Napolyon Savaşları olarak bilinen bir dizi savaşın ardından, Bonaparte ailesinin yardımıyla Napolyon kıta Avrupası'nın büyük bölümünü ele geçirdi. Yeni elde edilen bu topraklara daha sonra Bonaparte ailesinin üyeleri Fransa'ya bağlı kral olarak atandı. 1815 yılında yapılan Waterloo Savaşı'nda Napolyon'un son yenilgisinden sonra Fransa'da krallık yönetimine geri dönüldü. Ancak bu kez kralın yetkilerine anayasal kısıtlamalar getirildi. 1830 yılında çıkan bir sivil ayaklanma olan Temmuz Devrimi'yle Bourbon Hanedanı tümüyle kaldırılarak anayasal krallığa dayanan Temmuz Monarşisi getirildi. Bu yönetim biçimi 1848 yılına dek sürdü. Bu arada kurulan İkinci Cumhuriyet oldukça kısa süreli oldu ve 1852 yılında III. Napolyon İkinci İmparatorluğu kurunca yıkıldı. 1870 yılında başlayan Fransa-Prusya Savaşı'nda yenilen III. Napolyon bunun üzerine tahttan indirildi ve bu yönetim rejimi de Üçüncü Cumhuriyet'in kurulmasıyla feshedildi. === Modern dönem (1914-günümüz) === Fransa 17. yüzyıldan başlayarak 1960'lara dek bir sömürge devleti kimliğiyle var oldu. 19. ve 20. yüzyıllarda dünyanın dört bir yanında edindiği sömürge toprakları Fransa'yı İngiltere'den sonra ikinci büyük sömürge imparatorluğu haline getirdi. 1919 ve 1939 yılları arasında gücünün doruklarındayken Fransız Sömürge İmparatorluğu'nun yüzölçümü 12.347.000 kilometrekareye erişti. Fransa'nın Avrupa'daki toprakları da işin içine katılınca 12.898.000 kilometrekareye ulaşan Fransız egemenlik sahası dünya topraklarının %8.6'sını kaplar durumdaydı. I. Dünya Savaşı'ndan da, II. Dünya Savaşı'ndan da galip taraf olarak çıkmasına karşın Fransa büyük bir insan kaybına ve maddi zarara uğramış, Avrupa'daki toprakları her iki savaşta da yer yer ya da tümüyle Alman güçlerince işgal edilmiştir. 1930'lu yıllara Halk Cephesi Hükûmeti'nin yaptığı toplumsal yenilikler Fransa'ya damgasını vurmuştur. II. Dünya Savaşının sonrasında Dördüncü Cumhuriyet kurulmuş ve Fransa'nın dünya siyasi ve ekonomik politikalarında etkili bir güç olarak kalabilmesi için ülkenin mevcut durumunun korunmasına çalışılmıştır. Fransa o zamana dek elinde bulundurduğu sömürge topraklarını korumaya çalışmışsa da daha sonra bu konuda sorunlar yaşamıştır. 1946'da Çinhindi'nin yönetimini yeniden ele geçirmek için yapılan harekât Birinci Çinhindi Savaşı'nın çıkmasına neden olmuş ve 1954 yılında Dien Bien Phu Çarpışması'nda Fransız güçleri bölgesel güçlere karşı yenilerek bölgeden çekilmişlerdir. Bundan yalnızca birkaç ay sonra, Fransa Cezayir halkının başlattığı bağımsızlık savaşında yine, hatta daha sert bir direnişle karşı karşıya kalmıştır. O dönemde Pied-noir adı verilen milyonlarca Avrupa kökenli sakini olan Cezayir'in kontrolünü bırakıp bırakmamak konusunda Fransa'da büyük tartışmalar yaşanmış ve ülke bir iç savaşın eşiğine gelmiştir. 1958 yılında istikrarsız ve zayıf durumda bulunan cumhuriyetin yerine, yeni bir anayasa oluşturulması öngörülerek cumhurbaşkanının yetkilerini artıran ve günümüzde de hâlâ süren Beşinci Cumhuriyet'in kurulması kararına varılmıştır. Kurulan bu son cumhuriyetin başkanlığına Charles de Gaulle gelmiş ve Gaulle Cezayir'deki savaşı bitirecek önlemleri alırken ülkeyi de birlik içinde tutmayı başarmıştır. Cezayir Bağımsızlık Savaşı, Cezayir'in başkenti Cezayir'de yapılan barış görüşmeleriyle 1962'de çözümlenmiş ve bu olay Cezayir'in bağımsız bir ülke olmasıyla son bulmuştur. Son yarım yüzyıl içinde Fransa'nın Almanya'ya karşı yürüttüğü barışçıl tutum ve iş birliği ilişkileri Avrupa Birliği'nin ekonomik bütünleşmesinde esas teşkil etmiştir. Bu olumlu havanın en önemli sonucu ocak 1999'da avronun birlik üyesi ülkeler arasında ortak para birimi olarak kabul edilmesi olmuştur. Avrupa Birliği'nin önde gelen güçlerinden olan Fransa'da seçmenler Avrupa Birliği Anayasası oluşturmak için hazırlanan antlaşmayı halkoylamasında reddetmişse de, bu anayasa taslağının kapsadığı hükümleri bir antlaşma içinde uygulamaya sokmayı öngören Lizbon Antlaşması, Şubat 2008'de Fransız Parlamentosu'nda kabul edilmiştir. == Coğrafya == küçükresim|alt=see description|upright=1.1|100,000'den fazla nüfuslu şehirleri gösteren Metropolitan Fransa'ın kabartma haritası küçükresim|sağ|Fransa'nın uzaydan görünümü Metropolitan Fransa olarak adlandırılan, ülkenin Avrupa sınırları içinde bulunan bölümü, kıtanın batı bölümünde yer almaktadır. Ancak Fransa; Kuzey Amerika, Karayipler, Güney Amerika, Hint Okyanusu, Büyük Okyanus ve Antarktika'ya yayılan geniş bir coğrafyada çok sayıda il ve özel bölgeye de sahiptir. Bunlardan doğrudan Fransa'ya ait olanlar denizaşırı iller; kendi içlerinde bağımsız, savunma konusunda Fransa ile anlaşmalı olan ortak ülkeler ise collectivités d'outre- mer kısaca COM (Türkçe: Denizaşırı Topluluklar) olarak adlandırılır. Fransa'nın Avrupa kıtasındaki toprakları 547.030 kilometrekarelik bir alan kaplar. Bu alanla Fransa, Avrupa Birliği içinde İspanya'dan biraz farkla toprak bakımından en büyük ülke sıfatını taşır. Fransa toprakları, batıda ve kuzeyde kıyı ovalarından, güneydoğuda Alp dağ zincirine, iç Fransa'da Massif Central olarak anılan yüksek bölgelere ve güneybatıda Pirenelere kadar uzanan değişik bölgelerde, farklı yer şekillerine sahiptir. Alplerde yer alan ve Batı Avrupa'yla Avrupa Birliği'nin en yüksek noktası olan 4807 metre yüksekliğindeki Mont Blanc, Fransa ile İtalya sınırında yer almaktadır. Kıta Fransası ayrıca Loire Nehri, Garonne Nehri, Seine Nehri ve Rhône Nehri gibi büyük ve karmaşık bir akarsu ağıyla örülmüştür. En alçak noktası deniz yüzeyinin iki metre altında bulunan Camargue deltası içinde yer almaktadır. Yüzölçümü 8.680 kilometrekare olan Korsika adası ise Akdeniz kıyısındaki Nice kentine 128 deniz mili uzaklıktadır. sol|küçükresim|250x250pik|Fransız münhasır ekonomik bölgesi tüm dünya sularında 1 milyon km2ye ulaşır. {(Fransızca) Denizaşırı iller ve ortak topraklar da işin içine katıldığında Fransa'nın toplam yüzölçümü 674.843 kilometrekaredir. (Antarktika, Adélie Toprağı hariç) Bu hâliyle Fransa yeryüzünün %0.45'ini kaplar. 11 milyon kilometrekareyle Fransa, Amerika Birleşik Devletleri'nin ardından dünyanın en büyük ikinci münhasır ekonomik bölgesine de sahiptir. Kıta Fransası, Avrupa ana karasının batısında, 41 ile 51 kuzey paralelleri arasında yer alır. Kuzey ve kuzeybatı kesimlerinde ılıman iklim egemendir ve denizselliğin etkisi iç bölgelerin de iklimlerini biçimlendirmektedir. Güneydoğuda ise Akdeniz iklimi egemendir. Batı kesimler okyanusal iklim etkisi altındadır ve yüksek miktarda yağış alır. Bu bölgelerde kışlar ılık ve yazlar serin geçer. İç kesimlerde sıcak, fırtınalı yazlar ve soğuk ama kurak kışlar görülür. Alplerde ve ülkenin diğer yüksek kesimlerinde Alp iklimi yaşanır. Bu soğuk bölgelerde yılın belirli dönemlerinde sıcaklıklar sıfırın altında seyreder ve yağan kar altı ay yerde kalır. === Çevre === Fransa, 1971'de bir çevre bakanlığı kuran ilk ülkelerden biriydi. Dünyanın en sanayileşmiş ülkelerinden biri olmasına rağmen, Fransa, karbondioksit emisyonları açısından Kanada veya Avustralya gibi ülkelerin gerisindedir. Bunun nedeni, şu anda elektrik üretiminin yüzde 75'ini oluşturan ve daha az kirlilikle sonuçlanan 1973 petrol krizinden sonra ülkenin nükleer enerjiye yaptığı ağır yatırımdır. Yale ve Columbia tarafından yürütülen 2020 Çevresel Performans Endeksi'ne göre Fransa, dünyanın çevreye en duyarlı beşinci ülkesiydi. Tüm Avrupa Birliği devlet üyeleri gibi, Fransa da karbon emisyonlarını 2020 yılına kadar 1990 seviyelerinin en az %20'si oranında azaltmayı kabul etti, ABD'nin emisyonları 1990 seviyelerinin %4'ü oranında azaltma planına kıyasla. 2009 itibarıyla, Fransa'nın kişi başına düşen karbondioksit emisyonları Çin'inkinden daha düşüktü. Ülke, 2009'da salınan ton karbon başına 17 avroluk bir karbon vergisi uygulamaya kararlıydı, bu da yılda 4 milyar avro gelir elde edecekti. Ancak, Fransız işletmelerine yük olacağı korkusuyla plandan vazgeçildi. Ormanlar, Fransa'nın yüzölçümünün yüzde 31'ini oluşturuyor - Avrupa'daki dördüncü en yüksek oran - 1990'dan bu yana yüzde 7'lik bir artışı temsil ediyor. Fransız ormanları, Avrupa'daki en çeşitli ormanlardan bazılarıdır; Fransa topraklarında 140 tan fazla ağaç türü yaşar. Fransa'nın 2018 Orman Peyzaj Bütünlüğü Endeksi ortalama puanı 4.52/10 olup, 172 ülke arasında küresel olarak 123. sırada yer almaktadır. Fransa'da dokuz milli park ve 46 doğal park var, hükûmet, Münhasır ekonomik bölgesinin %20'sini 2020 yılına kadar Deniz koruma alanına dönüştürmeyi planlıyor. Bölgesel bir doğa parkı (Fransızca: parc naturel régional veya PNR), Fransa'da yerel yönetimler ile ulusal hükûmet arasında manzarayı ve mirası korumak için olağanüstü güzelliğe sahip yerleşik bir kırsal alanı kapsayan bir bölgede sürdürülebilir ekonomik kalkınmayı sağlar. Bir PNR, her parkın benzersiz peyzajı ve mirasına dayalı olarak yönetilen insan yerleşimi, sürdürülebilir ekonomik kalkınma ve doğal çevrenin korunması için hedefler ve yönergeler belirler. Parklar, doğa bilimlerinde ekolojik araştırma programlarını ve halk eğitimini teşvik eder. 2019 itibarıyla Fransa'da 54 PNR var. === Yönetim birimleri === Fransa, toplamda 26 yönetimsel bölgeye ayrılmıştır. Bunlardan 22'si metropolitan Fransa olarak anılan, Fransa'nın Avrupa'da kalan toprakları içinde yer alır. 22 bölgeden ana kara dışında kalan tek bölge Korsika Adası'dır. Geri kalan 4 bölge ise denizaşırı ildir. Fransa'da yer alan tüm bu bölgeler ayrıca illere ayrılmıştır. Bu iller genelde alfabetik sıraya göre numaralandırılmıştır. Bu numaralar posta kodlarında ve araç plakalarında kullanılır. Fransa'da département adı verilen 100 il vardır ve bu illerde toplam sayıları 342'yi bulan ilçelere (arrondissement), bunlar da sayıları 4.032 olan kantonlara ayrılmıştır. Fransa'nın en küçük ölçekteki yönetimsel birimi seçilmiş birer başkanca yönetilen ve köy olarak adlandırılabilecek olan komünlerdir. Komünler hiyerarşide kantonların ardından gelirler. Fransa'da yer alan komünlerin sayısı 36.680'dir. Bu bölgeler, iller ve komünler birer yerel meclise sahiplerdir ve bir yönetici tarafından yönetilirler. Arrondissement adı verilen ilçeler ve kantonlar ise yalnızca belediye çapında yönetilmektedir. Ancak durum geçmişte böyle değildi. 1940'a dek ilçelerin de bir meclisi oluyordu ancak bu uygulama Vichy rejiminde askıya alındı ve Dördüncü Cumhuriyet'in kurulmasıyla 1946 yılında tümüyle ortadan kaldırıldı. ==== Bölgeler ve iller ==== Bölge İller Alsace Bas-Rhin, Haut-Rhin Akitanya Dordogne, Gironde, Landes, Lot-et-Garonne, Pyrénées-Atlantiques Auvergne Allier, Cantal, Haute-Loire, Puy-de-Dôme Aşağı Normandiya Calvados, Manche, Orne Burgonya Côte-d'Or, Nièvre, Saône-et-Loire, Yonne Bretanya Côtes-d'Armor, Finistère, Ille-et-Vilaine, Morbihan Merkez Cher, Eure-et-Loir, Indre, Indre-et-Loire, Loiret, Loir-et-Cher Champagne-Ardenne Ardennes, Aube, Haute-Marne, Marne Korsika Corse-du-Sud, Haute-Corse Franche-Comté Doubs, Haute-Saône, Jura, Territoire de Belfort Yukarı Normandiya Eure, Seine- Maritime Île-de-France Essonne, Hauts-de-Seine, Paris, Seine-et-Marne, Seine- Saint-Denis, Val-de-Marne, Val-d'Oise, Yvelines Languedoc-Roussillon Aude, Gard, Hérault, Lozère, Pyrénées-Orientales Limousin Corrèze, Creuse, Haute- Vienne Lorraine Meurthe-et-Moselle, Meuse, Moselle, Vosges Midi-Pyrénées Ariège, Aveyron, Gers, Haute-Garonne, Hautes-Pyrénées, Lot, Tarn, Tarn-et- Garonne Nord-Pas-de-Calais Nord, Pas-de-Calais Pays de la Loire Loire- Atlantique, Maine-et-Loire, Mayenne, Sarthe, Vendée Picardie Aisne, Oise, Somme Poitou-Charentes Charente, Charente-Maritime, Deux-Sèvres, Vienne Provence-Alpes-Côte d'Azur Alpes-de-Haute-Provence, Alpes-Maritimes, Bouches- du-Rhône, Hautes-Alpes, Var, Vaucluse Rhône-Alpes Ain, Ardèche, Drôme, Haute- Savoie, Isère, Loire, Rhône, Savoie ==== Denizaşırı topraklar ==== sol sol Fransa'nın 100 ili arasından 4'ü; Fransız Guyanası, Guadeloupe, Martinik ve Réunion denizaşırı topraklardır ve hepsi birlikte Fransa Cumhuriyeti'nin ve aynı zamanda Avrupa Birliği'nin birer parçasıdır. Kıta Fransasında yer alan iller ile eşit durumdadırlar. 26 bölge ve 100 ilin yanı sıra, Fransa Cumhuriyeti'nin 6 adet daha denizaşırı aidiyeti vardır. Bunlar, Fransız Polinezyası, Mayotte, Saint Barthélemy, Saint Martin, Saint Pierre ve Miquelon ile Wallis ve Futuna'dır. Bağımsız bir ülke ile Fransız toprağı arası bir konumda yer alan ve dünyada başka örneği bulunmayan (sui generis) Yeni Kaledonya, Fransa Güney ve Antarktika Toprakları ve Büyük Okyanus'taki Clipperton Adası da büyük Fransa'yı oluşturan topraklardır. Bu yerler Fransız toprağı olmasına karşın, Fransa'nın üyesi olduğu Avrupa Birliği'nin dışında yer alırlar. Fransa'nın Büyük Okyanus'taki topraklarında para birimi olarak frank kullanımı sürmektedir ve değeri euronunkine göre ayarlanmaktadır. Ancak Avrupa Birliği içine dâhil olan 4 denizaşırı il, frank yerine avro kullanmaya geçmiştir. == Siyaset == Fransa Cumhuriyeti, yarı başkanlık sistemiyle yönetilen, köklü bir demokrasi geçmişine sahip üniter bir devlettir. Beşinci Fransa Cumhuriyeti olan günümüz Fransa'sının Anayasası 28 Eylül 1958 tarihinde yürütülen bir halk oylaması sonucu onaylanmıştır. Bu anayasa parlamentoya oranla devlet başkanının yetkilerini arttıran yasalar içerir. Fransa'da devlet yönetiminin iki kanadı vardır: Fransa Cumhurbaşkanı ve Hükûmet. Ülkenin cumhurbaşkanı ülke çapında 18 yaşını doldurmuş ve oy kullanma hakkı olan tüm seçmenler tarafından beş yıllık dönem için (eskiden yedi yıl) seçilir. Hükûmet ise cumhurbaşkanı tarafından atanan bir başbakan tarafından yönetilir. Fransız Parlamentosu iki meclisli bir yasama organıdır: Fransa Ulusal Meclisi (Assemblée Nationale) ve Senato (Sénat). Ulusal meclisteki milletvekilleri geldikleri yerel seçim bölgesini temsil ederler ulusal seçimlerde 5 yıllık süre için seçilirler. Seçilen 577 milletvekili Bourbon Sarayı'nda toplanır. Ulusal meclisin Bakanlar Kurulu'nu düşürme yetkisi vardır. Bu nedenle partiler arası koltuk dağılımı hükûmetin kararına doğrudan etki eder. 343 senatör ise tüm Fransa çapında halk tarafından seçilmiş olan belediye meclisi üyelerinden, il (département) yerel meclis üyelerinden, Bölge (Région) yerel meclis üyelerinden oluşan seçmenler tarafından 6 yıllık bir süre için seçilir ve her üç yılda bir yapılan seçimlerde yarısı yenilenir. Senato Lüksemburg Sarayı'nda (Palais du Luxembourg) toplanır. Senatonun yasama gücü sınırlıdır: Senato ile ulusal meclis arasında anlaşmazlık olması durumunda son söz Ulusal Meclis'e aittir. Meclisin gündemini belirlemede hükûmetin büyük etkisi vardır. Ulusal Meclis ve Senato birlikte, Versay Şatosu'nda toplanıp Fransa Parlamentosunu oluştururlar. Yalnızca anayasa değişikliğiyle ilgili olarak ve uluslararası bazı anlaşmaları onaylamak amacıyla toplanırlar. Fransa politikaları iki ana politik görüş çevresinde şekillenir: sol görüşlü politikacılar Sosyalist Parti etrafında, sağ görüşlü politikacılar Cumhuriyetçiler etrafında örgütlenmişlerdir. Meclisin yürütme kanadında Sosyalist Partiye mensup vekiller çoğunluktadır. === Hukuk === Fransa, çoğunluğu yazılı hükümlerden oluşan bir yazılı hukuk sistemi kullanır. Hukukun üstünlüğü olgusunun temel ilkeleri, I. Napoléon tarafından oluşturulan 1804 tarihli Fransız Medenî Kanunu'nda bulunur. İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi hükümlerince yasalar yalnızca topluma dokuncası bulunan eylemleri yasaklayabilir. Fransız hukukuna göre yasaklara yalnızca gereksinim duyulması hâlinde başvurulur. Fransız hukuku; özel hukuk ve kamu hukuku olmak üzere iki temel doktrinsel ayrımda incelenir. Özel hukuk, özellikle medenî hukuk ve ticaret hukukunu kapsar. Kamu hukuku ise idare hukuku,ceza hukuku ve anayasa hukuku konularıyla ilgilenir. Fransa, dinî hukuk kurallarının devlet yönetiminde referans alınmamasını gerektiren laik bir devlet yapılanmasına sahiptir. Bu bağlamda Fransız yasaları hazırlanırken herhangi bir dinî inanç ya da değere göre hareket edilmez. Fransa'da tanrıya ya da dinlere sövmenin ve 1791'de de cinsel eylemleri kısıtlayan yasaların kaldırılmasıyla Fransa hukukunda dinle ilintili herhangi bir yasa kalmamıştır. Ancak genel ahlâk kurallarına aykırı eylemler (contraires aux bonnes mœurs) ve kamu düzenini bozacak eylemler zaman zaman yaptırımlara tâbi tutulmaktadır. Fransa'da makabline şamil yasalar yasaktır ve hazırlanan yasaların yürürlüğe girmesi için Fransa Resmî Gazetesi'nde (Fransızca: Journal Officiel de la République Française) yayınlanmış olması gerekmektedir. === Dış ilişkiler === küçükresim|250px|upright|Frankofoni'yi simgeleyen bayrak Fransa, Birleşmiş Milletler'in kurucu üyelerindendir ve elinde bulundurduğu koşulsuz veto hakkıyla Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin de daimi üyelerinden biri konumundadır. Dünya Ticaret Örgütü, Pasifik Topluluğu ve Hint Okyanusu Komisyonu'nun da üyesidir. Karayip Ülkeleri Birliği'nin işbirlikçi üyesi ve tümüyle ya da kısmen Fransızca konuşan ülkelerin oluşturduğu Uluslararası Frankofoni Örgütü'nün başta gelen katılımcılarındandır. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü'nün (OECD), UNESCO'nun, Interpol'ün, Uluslararası Ağırlıklar ve Ölçüler Bürosu'nun genel merkezlerine ev sahipliği yapar. Fransa 1953 yılında Birleşmiş Milletler'den ülkeyi uluslararası düzeyde simgeleyecek bir arma seçmesi için bir talep almış bunun üzerine günümüzde de Fransız pasaportlarının üstünde kullanılmakta olan simge kabul edilmiştir. Fransa'nın dış ilişkileri büyük ölçüde kurucu üyesi olduğu Avrupa Birliği politikalarınca şekillenmektedir. Avrupa'da her zaman etkili bir güç olan Fransa, 1960'larda Birleşik Krallık'ın Avrupa Birliği'ne girmemesi için politika gütmüş, 1990'larda ise yeniden birleşen Almanya'yla yakın ilişkiler geliştirme yoluna gitmiştir. NATO üyesi de olan Fransa, cumhurbaşkanı Charles de Gaulle döneminde alınan kararla NATO'nun askerî kanadından çıkmıştır. NATO'nun askeri kanadına Nicolas Sarkozy döneminde yeniden katılmıştır. Yine 1990'larda Fransız Polinezyası'nda yaptığı yeraltı nükleer denemelerden ötürü uluslararası alanda büyük eleştirilere maruz kalmıştır. Ülke, 2003 yılında Irak'ın Amerika Birleşik Devletleri'nce işgal edilmesine şiddetle karşı çıkmıştır. Geçmiş dönemde Afrika'da bulunan sömürgeleri üzerinde günümüzde de çok büyük etkisi bulunmaktadır ve Fildişi Sahili ile Çad'a barış gücü askerleri de göndermiştir. === Askeri Gücü === Fransa, askeri alanda hâlen dünyanın ve Avrupa'nın en güçlü ülkelerindendir. Yüzyıllara uzanan bir dönem boyunca yerkürenin dört bir yayındaki askeri mevcudiyetiyle dünyanın en güçlü ülkelerinden biri gözüyle bakılan Fransa'nın II. Dünya Savaşı'nda Alman ordusu karşısında yalnızca altı haftalık bir direnişten sonra teslim olması, sadece bu gücün sürekliliğini sekteye uğratmakla kalmamış aynı zamanda Fransa'nın müttefiklerini de korkutmuş ve Fransa'yı işgalden kurtarma seferberliği başlatmalarına önayak olmuştur. Günümüzde Fransa; ABD, Rusya ve Çin'den sonra dünyanın en büyük dördüncü nükleer gücünü elinde bulundurmaktadır. Fransa, 350 bin kişilik askeri personele sahiptir. 31 Temmuz 2007'de Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy, Danıştay üyelerinden Jean-Claude Mallet'e Fransa'nın savunmasına yönelik geniş kapsamlı bir gözden geçirme planı üzerinde çalışacak 35 üyeli bir komisyon kurulması direktifini vermiştir. Komisyon ilk çalışma taslağını 2008 başlarında yayınlamıştır. Komisyonun tavsiyeleri doğrultusunda Cumhurbaşkanı Sarkozy, 2008'in yaz aylarından itibaren Fransız savunma siyaseti ve yapılanmasında kökten değişiklikleri başlatmıştır. Avrupa siyasetinde ve güç dengelerinde Soğuk Savaş sonrası meydana gelen değişimlere ayak uydurmak amacıyla, Fransız ordusunun geleneksel odağındaki bölgesel toprakların savunulması doktrini küresel tehdit ortamındaki sorunların üstesinden gelme gayretlerine yöneltilmiştir. Yeniden yapılanma kapsamında, gerek Fransa'nın kent merkezlerinde gerekse Afrika'nın Fransızca konuşulan bölgelerinde tedhiş ağlarının tanımlanması ve imhası Fransız ordusunun birincil görevi haline getirilmiştir. Aynı kapsamda, Fransız güçlerinin yeniden yapılanması ve küresel müdahale kabiliyetine sahip olması için gerekli mali kaynakların sağlanması amacıyla ihtiyaç fazlası üslerin kapatılması ve yeni silah sistemlerine ilişkin projelerin askıya alınması da gündeme gelmiştir. Ayrıca, Fransa'nın eski Cumhurbaşkanı General Charles de Gaulle'ün Mart 1966 tarihinde ülkeyi NATO'nun komuta yapısından çıkarması ve ABD askerlerinin Fransa topraklarından çekilmesini istemesinden 43 yıl sonra, yürürlüğe konan bu tarihi değişim planı çerçevesinde, Sarkozy Mart 2009'da Fransa'nın ittifakın askeri kanadına tam üye sıfatıyla dönme niyetini de açıklamıştır. == Ekonomi == küçükresim|200px|sol|Fransa, büyük ölçüde nükleer enerjiye bağımlıdır Fransa, Avrupa'nın iktisadi açıdan güçlü ülkelerinden olmakla birlikte, yakın dönemde uygulanmaya başlanan iktisadi dünya pazarına uygulama siyasetinde güçlüklerle karşılaştığını 1971-1976 dönemi arasında ticaret bilançosunun 1986 yılı dışında sürekli açık vermiş olması da kanıtlamaktadır. Bu olumsuz nokta bir yana bırakılırsa Fransa, tarım ürünleri bolluğu ve çeşitliliği ile Avrupa Ekonomik Topluluğu içinde birinci sırada, süt ürünleri açısından da dünyada dördüncü sırada (nitekim Fransa tarım- besin sanayi ürünleri dışsatımında dünya ikincisidir) yer almasının yanı sıra, sanayisi de çok güçlü bir ülkedir. Endüstri, ülke gelirinin çeyreğini ve ticaret kazancının %80'inden fazlasını karşılar. Devlet 1990'ların başından beri Fransa Telecom, Fransız Havayolları ve bankalar gibi diğer endüstrilerdeki hisselerini elden çıkarmaya başlamıştır. Yüksek orandaki işsizlik hala Fransa için sorun işgal etmektedir. Fransa, geniş refah imkânlarını ve muazzam devlet bürokrasisini kesmekten kaçınmış ve bütçe açığını kapatmak için savunma harcamalarını kesmeyi ve vergileri yükseltmeyi tercih etmiştir. Fransa, 1 Ocak 1999'daki Euro sistemi referandumuna diğer on Avrupa ülkesi ile birlikte katılmıştır. Ülkedeki satın alma gücü paritesi 1.871- trilyon $ olup, reel büyüme oranı %3.1'dir. Ülkenin %3.3'ü tarım, %26.1'i sanayi, %70.6'sı hizmet sektöründe çalışmaktadır. Enflasyon oranının tüketici fiyatlarında %2.3 olduğu ülkede iş gücü 27.88 milyon civarındadır. Ülkedeki işsizlik oranı %9.1'dir. Bununla beraber sanayi, makine, kimyasal ürünler, otomobil, metalürji, uçak, elektronik, tekstil, gıda ürünleri, turizm üzerine dayalıdır. Sanayinin büyüme oranı yaklaşık %1.5'tir. Ülkedeki tarım ürünleri buğday, tahıl, şeker pancarı, patates, üzüm, sığır, süt ürünleri, balık gibi alt bölümlere ayrılmaktadır. Ülkede ihracat miktarı 490 milyar $ olup, ülke; makine ve taşımacılık araçları, uçak, plastik ürünler, kimyasallar, eczacılık ürünleri, demir-çelik ve meşrubat gibi ürünler satmaktadır. Ülkenin en çok ihracat yaptığı ortakları, Almanya %14.7, İspanya %9.7, İtalya %8.7, Birleşik Krallık %8.3, Belçika %7.1, ABD %7.1 şeklindedir. Aynı şekilde ülkedeki ithalat miktarı 529.1 milyar $ olup, ülke; makine ve parçaları, araçlar, ham petrol, uçak, plastik ürünler, kimyasal ürünler almaktadır. Ülkenin ithalat ortakları Almanya %18.9, Belçika %10.7, İtalya %8.3, İspanya %7, Hollanda %6.6, Birleşik Krallık %5.9, ABD %5.1 şeklindedir. Ülkenin dış borç tutarı 3.461 trilyon $ kadardır. Para birimi Euro olan ülkenin mali yılı takvim yılına göre hesaplanmaktadır. ===Tarım=== Fransa tarihsel olarak büyük bir tarım ürünleri üreticisiydi. Geniş ve verimli toprakları, modern teknolojinin uygulanması ve AB sübvansiyonları birleşerek Fransa'yı Avrupa'nın tarımda üçüncü sırada (özellikle tahıllar ve tarım-gıda sektöründe) tarım ürünleri üreticisi ve ihracatçısı (AB'nin tarımsal üretiminin % 20'sini temsil eder) ve dünya’nın en büyük üçüncü tarım ürünleri ihracatçısı yaptı. Buğday, kümes hayvanları, süt ürünleri, sığır eti ve domuz etinin yanı sıra uluslararası kabul görmüş işlenmiş gıdalar Fransa'nın başlıca tarımsal ihracatlarıdır. Roze şarapları öncelikle ülke içinde tüketilir ancak şampanya ve Bordeaux şarabı dünya çapında tanınan başlıca ihracat ürünleridir. Fransa'ya AB'nin tarım sübvansiyonları son yıllarda azaldı ancak yine de 2007'de 8 milyar $'a ulaştı. Aynı yıl, Fransa 33.4 milyar euro dönüştürülmüş tarım ürünü sattı. Hemen hemen tamamı Martinik, Guadeloupe ve Réunion gibi denizaşırı bölgelerde bulunan şeker kamışı bazlı içki fabrikaları aracılığıyla Fransa rom üretir. Fransız romlarının listesi. Tarım, Fransa ekonomisinin önemli bir sektörüdür: Aktif nüfusun% 3,8'i tarımda istihdam edilirken, toplam tarım-gıda endüstrisi 2005 yılında Fransız GSYİH'sinin % 4,2'sini oluşturdu. === Turizm === küçükresim|Versay Sarayı, Fransa'daki önemli turistik mekânlardandır. 2018'de 89 milyon uluslararası turistle Fransa, dünyanın en çok turist çeken destinasyonudur ve İspanya (83 milyon) ve Amerika Birleşik Devletleri'nin (80 milyon) önündedir. Ancak daha kısa ziyaret süresi nedeniyle turizmden elde edilen gelirde üçüncüdür. Yıllık ziyaretçi sayısına en popüler turistik yerler şunlardır: Eyfel Kulesi (6,2 milyon), Château de Versailles (2,8 milyon), Museum national d'Histoire naturelle (2 milyon), Pont du Gard (1,5 milyon), Zafer Takı (1,2 milyon), Saint-Michel Dağı (1 milyon), Sainte- Chapelle (683.000), Château du Haut-Kœnigsbourg (549.000), Puy de Dôme (500.000), Musée Picasso (441.000) ve Carcassonne (362.000). Fransa özellikle de Paris, 5,7 milyon ziyaretçisiyle dünyanın en çok ziyaret edilen sanat müzesi Louvre, Musée d'Orsay (2,1 milyon), çoğunlukla İzlenimciliğe adanmış Musée de l'Orangerie (1,02 milyon), Claude Monet tarafından yapılmış sekiz büyük Nilüfer duvar resimlerine ve çağdaş sanat'a adanmış Centre Georges Pompidou (1,2 milyon) da dahil olmak üzere dünyanın en büyük ve en ünlü müzelerinden bazılarına sahiptir. Disneyland Paris, 2009'da tatil beldesindeki Disneyland Park ve Walt Disney Studios Park'a 15 milyon toplam ziyaretçi ile Avrupa'nın en popüler tema parkıdır. Yılda 10 milyondan fazla turistle, Güneydoğu Fransa'daki Fransız Rivierası (Fransızca: Côte d'Azur), Paris bölgesinden sonra ülkenin ikinci önde gelen turizm merkezidir. Fransız Rivierası, yılda 300 gün güneş ışığıyla, sahil şeridi ve plajları, 18 golf sahası, 14 kayak merkezi ve 3.000 restoranıyla çekici turistik bir bölgedir. Her yıl Côte d'Azur dünyanın süper yat filosunun %50'sini barındırır. Yılda 6 milyon turistle, Loire Vadisi şatoları ve Loire Vadisi Fransa'nın önde gelen üçüncü turizm merkezidir bu Dünya Mirası Alanı, tarihi kentlerindeki mimari mirasıyla ama özellikle Châteaux d'Amboise, de Chambord, d'Ussé, de Villandry, Chenonceau ve Montsoreau şatolarıyla dikkat çeker. Üçü de Paris yakınlarında bulunan Château de Chantilly, Versailles ve Vaux-le-Vicomte da ziyaretçilerin uğrak yerleridir. Fransa'da UNESCO'nun Dünya Mirası Listesine kayıtlı 37 sit alanı ve yüksek kültürel önemli şehirleri, plajları ve deniz kenarı tatil köyleri ve kayak merkezlerinin yanı sıra çoğu kişinin güzelliği ve huzuruyla (yeşil turizm) keyif aldığı kırsal bölgeleri vardır. Küçük ve pitoresk Fransız köyleri Les Plus Beaux Villages de France (kelimenin tam anlamıyla "Fransa'nın En Güzel Köyleri") derneği aracılığıyla tanıtılır. "Remarkable Gardens" etiketi, Kültür Bakanlığı tarafından sınıflandırılan 200'den fazla bahçe listesidir. Bu etiket, dikkat çekici bahçeleri ve parkları korumayı ve tanıtmayı amaçlar. Fransa ayrıca inanç turizmi ile de ön plana çıkar. Aziz James Yolu veya Hautes-Pyrénées'deki Lourdes kasabasını her yıl birkaç milyon hacı ziyaret eder. ===Enerji=== küçükresim|sol|alt=Fransa, Cattenom'daki nükleer enerji santralin mavi gökyüzüne karşı beyaz su buharı çıkaran dört büyük soğutma kulesi|Belleville Nükleer elektrik santrali. Fransa, dünyadaki en yüksek oranla elektriğinin çoğunu nükleer enerji'den alır Fransa, dünyanın en büyük onuncu elektrik üreticisidir. Çoğunluğu Fransız hükûmetine ait olan Électricité de France (EDF), ülkenin ana elektrik üreticisi ve dağıtıcısıdır ve dünyanın en büyük elektrik şirketi şirketlerinden biridir ve dünya çapında gelir bakımından üçüncü sıradadır. 2018'de EDF, Avrupa Birliği'nin elektriğinin yaklaşık beşte birini, esas olarak nükleer enerji'den üretti.Electricity production, consumption and market overview , Eurostat 2021 itibarıyla Fransa, çoğunlukla İngiltere ve İtalya'ya olmak üzere Avrupa'nın en büyük enerji ihracatçısıydı ve dünyanın en büyük net elektrik ihracatçısıydı. ===Ulaşım=== küçükresim|sol|250px|TGV Sud-Est, Fransa Güneydoğu Hızlı Treni 31.840 kilometrelik uzunluğuyla Fransa demiryolu ağı, Batı Avrupa'nın en gelişmişidir. Fransa'da demiryolları Fransa Ulusal Demiryolları Kurumu (Fransızca: Société Nationale des Chemins de fer français, SNCF) tarafından işletilir. Fransız yüksek hızlı trenleri Thalys, Eurostar ve 320 kilometre hıza çıkabilen TGV'dir. Eurotunnel Shuttle ile birlikte Eurostar, Manş Tüneli'nde işleyerek Fransa ile Birleşik Krallık'ı birbirine bağlar. Bunun yanı sıra Fransa, Andorra dışındaki tüm komşularına demiryolu ağıyla bağlıdır. Şehir içi ve şehirlerarası ulaşımda da yeraltı demiryolu sistemleri ve otobüs hatlarını tamamlayan tramvay hatları oldukça gelişmiştir. Demiryollarının bu denli gelişmiş olmasının başlıca nedeni şehirlerarası yolcu taşımacılığının SNCF'in tekelinde olması, yani özel otobüs firmalarının olmamasıdır. Fransa'da ayrıca uzunluğu toplamda 893.300 kilometreyi bulan bir karayolu ağı da bulunmaktadır. Başkent Paris ve çevresi en yoğun yol ve otoyol ağıyla örülmüş durumdadır ve ülkenin hemen her köşesiyle doğrudan bağlantısı bulunmaktadır. Fransa'daki yollarda ayrıca komşu ülkeler Belçika, İspanya, Andorra, Monako, İsviçre, Almanya ve İtalya'daki kentlerden gelen yoğun bir de uluslararası trafik vardır. Araçlar için yıllık ruhsat kayıt ücreti ya da yol vergisi alınmamaktadır ancak otoyollara girişlerde gişeler aracılığıyla ücret toplanmaktadır. Yeni araba pazarı büyük ölçüde yerli markaların egemenliğindedir: Renault %23 (Fransa'da 2003 yılında satılan arabalara oranı), Peugeot (%20.1) ve Citroën (%13.5).L'automobile magazine, hors-série 2003/2004 page 294 Fransa dünyanın en uzun köprüsü olan Millau Viyadüğü'ne ev sahipliği yapmaktadır ve ülkede Normandiya Köprüsü gibi pek çok önemli köprü daha bulunur. Fransa'da yaklaşık olarak 478 adet havaalanı bulunmaktadır. Paris dolaylarındaki Charles de Gaulle Uluslararası Havalimanı ülkedeki en işlek ve en önemli hava ulaşım merkezidir. Bu havalimanı ülkenin emtia ve yolcu ulaşımında en yoğun trafiği üstlenen merkezidir ve Paris'i dünyanın hemen hemen tüm büyük kentlerine bağlar. Air France, ülkenin ulusal ve resmî havayolu kurumu olmasına karşın ülkede pek çok sayıda yerli ve yabancı ulaşım firması da faaliyet gösterir. 10 adet büyük ölçekli limana sahip olan Fransa'nın en büyük limanı Marsilya'da bulunur ve bu liman aynı zamanda Akdeniz'deki en büyük liman olma özelliğini taşır. 14.932 kilometre uzunluğundaki su yolu ağı Fransa'da ulaşımın bir başka türüdür. Midi Kanalı aracılığıyla Akdeniz ve Atlas Okyanusu, Garonne Nehri'nden birbirine bağlanır. == Nüfus yapısı == küçükresim|Nüfusu 100 binden fazla Fransız şehirleri Tahminî 65.1 milyonluk nüfusuyla Fransa, dünyada en yüksek nüfusa sahip on dokuzuncu ülke ve Avrupa Birliği içinde Almanya'dan sonra ikinci kalabalık ülkedir. Ülkenin en büyük kentleri, Paris, Marsilya, Lyon, Lille, Toulouse, Nice ve Nantes'tır. 2004 yılında Fransa'nın yıllık nüfus artış hızı %0.68 olarak belirlenmiş ve doğum ve kadın başına düşen çocuk sayısı oranları 2005 yılında da artmayı sürdürmüştür. 2006 yılında, toplam ölümlere karşın 300 bin yeni doğum olmuştur. 2002 yılında kadın başına düşen çocuk sayısı 1.88 iken, 2008 yılında bu sayı 2.02'ye yükselmiştir. (Fransızca) 2004 yılında, toplamda 140.033 kişi dış ülkelerden Fransa'ya göç etmiştir. Bunlardan 90.250'si Afrika ülkelerinden, 13.710'u ise Avrupa ülkelerinden gelmiştir. Daha sonraki yıl, 2005'te, dışarıdan alınan göç 135.890'a gerileyerek ufak bir azalma göstermiştir. Fransa'da uzun yıllardan beri tartışılagelen bir konu da ülke içinde kırsal bölgelerden büyük kentlere yönelik göçtür. 1960-1999 yılları arasındaki süreçte kırsal kesim illerinden on beşi nüfus kaybı yaşamıştır. Bunun en çarpıcı örneği nüfusunun %24'ünü iç göçle yitiren Creuse ili olmuştur. === Etnik gruplar === Fransa, etnik açıdan geniş çeşitlilik gösteren bir ülkedir. Ülkede yaklaşık 6 milyon Mağripli ve tahminî 2.5 milyon kadar da siyahî yaşamaktadır.Europe's Minority Politicians in Short Supply . The Washington Post. April 24, 2005.In officially colorblind France, blacks have a dream - and now a lobby . Csmonitor.com. January 12, 2007. Günümüzde, Fransa nüfusunun yaklaşık olarak %40'ının tarihin çeşitli dönemlerinde yaşanan göç dalgalarıyla ülkeye gelenlerden oluştuğu düşünülmektedir.Paris Riots in Perspective . ABC News. November 4, 2005. Fransa Ulusal Ekonomik Çalışmalar ve İstatistik Enstitüsü (kısaca) INSEE'nin yaptığı anketlere göre Fransa'da 4.9 milyon yabancı ülkelerde doğmuş göçmen vardır ve bunların 2 milyonu Fransız vatandaşlığı hakkı almışlardır. (Fransızca) Fransa ayrıca Batı Avrupa'da en çok sığınma hakkı veren ülkedir. 2005 yılında Fransa'ya yaklaşık 50 bin sığınma isteminde bulunulmuştur. Fransa'nın üyesi olduğu Avrupa Birliği'nin serbest dolaşım özgürlüğü, diğer üye ülkeler arasında olduğu gibi Fransa'yı da kapsamaktadır ancak Fransa birlik üyesi Doğu Avrupa ülkelerden gelecek göçü frenlemek için bir takım girişimlerde bulunmuştur. Türkiye Cumhuriyeti Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Yurtdışı İşçi Hizmetleri Genel Müdürlüğü'nün resmî verilere göre 31 Aralık 2006 tarihi itibarıyla çifte uyruklu vatandaş sayısı dahil olmak üzere 423.471[, Fransa'nın 2006 sayımlarına göre ülkede 400.000 civarında Türk vatandaşı yaşamaktadır. === İnançlar === Fransa, inanç özgürlüğünün anayasal olarak güvence altına alındığı laik bir ülkedir. Ocak 2007'de yürütülen bir anket çalışmasının sonuçlarına göre Fransızların %51'i kendilerini Hristiyanlığın Katolik mezhebi ile ilişkilendirmiş, %31'i Agnostik ya da Ateist olduğunu belirtmiş, %10 başka dinlere inandığını dile getirmiş, %4'ü İslam inancına mensup olduğunu, %3'ü Protestan mezhebinden geldiğini, %1'i Yahudi, %1'i de Budist olduğunu söylemiştir.Franţa nu mai e o ţară catolică , Cotidianul 2007-01-11 (Rumence) Avrupa ülkelerinde istatistiksel araştırmalar Avrobarometre adlı kuruluşun yürüttüğü daha güncel bir çalışmaya göre, Fransız halkının %34'ü bir tanrının varlığına inandığını,%27'si bir tür yaşam gücü ya da kutsal varlığa inandığını, %33'ü ise herhangi bir tanrının varlığına inanmadığını ortaya koymuştur.Fransa'da yaşayan Müslümanların sayısı konusundaki varsayımlar oldukça değişkendir. 1999 yılında yapılan nüfus sayımı verilerine göre Fransa'da yaşayan ve Müslüman olması olası kişilerin sayısı 3.7 milyon olarak hesaplanmıştır. (O dönemki nüfusun %6.3'ü) Ancak 2003 yılında Fransa İçişleri Bakanlığı'nın yayınladığı ülkedeki tahminî Müslüman sayısı 5-6 milyon olarak açıklanmıştır. Müslüman nüfusu çoğunlukla Arap, Mağrip, Siyahî kökenliler ve Türkler oluşturmaktadır. (Nüfusun %8 ilâ 10'u)France to train imams in 'French Islam' , The Guardian Fransa'da yaşayan Yahudilerin toplam sayısı ise 600 bindir ve Avrupa'daki en büyük Yahudi diasporasıdır. Fransa'daki laiklik olgusu 1905 yılından bu yana Fransız hükûmetinin herhangi bir dini tanımasına engel olmaktadır. Bunun yerine Fransız hükûmeti yalnızca dinî kurum, dernek ve örgütlenmeleri tanır ve mevcut yasalar uyarınca bu oluşumların politikaya müdahale etmesine engel olur. Scientology, Tanrı'nın Çocuğu, Moon Tarikatı ve Güneş Tapınağı gibi dinî akımlar Fransa'da tarikat olarak görülür ve diğer dinler ile aynı eşit statüye sahip değillerdir. Tarikatlar ise Fransa'da hoş karşılanmayan oluşumlardır. === Dil === 210px|küçükresim|Eski bir Fransızca metin örneği 1992 yılında alınan kararla, Fransa Cumhuriyeti anayasasının 2. maddesi uyarınca, Fransızca Fransa'nın tek resmî dilidir. Bu durumda Fransa Batı Avrupa'da yalnızca bir resmî dili olan tek ülkedir (Mikrodevletler hariç). Fransızca Hint-Avrupa dil ailesinin Latin dilleri koluna bağlıdır. Latin harfleriyle yazılır ancak özel işaret almış pek çok ekleme harf barındırır. Zengin bir sözcük dağarcığına sahiptir. Académie française adıyla anılan Fransız Akademisi tarafından düzenlenir. Fransızca Avrupa Birliği'nin, Afrika Birliği'nin ve Birleşmiş Milletler'in de resmî dillerinden biridir. Toplam sayıları 77'yi bulan pek çok yöresel dil, lehçe ve azınlık dili Kıta Fransası'nda ve denizaşırı illerde konuşulmaktadır. Bu dilleri konuşanlar çoğunlukla Fransızcayı da akıcı biçimde konuşan iki-dilli kimselerdir. Bunlardan pek çoğu Fransızca ile yakın akrabadır. Ancak Baskça ve bazı azınlık dilleri tümüyle Fransızcadan farklı olup geniş ölçüde ülkede konuşulmaktadır Portekizce, İtalyanca, Mağrip Arapçası ve Berber dilleri en çok konuşulan azınlık dillerindendir. Yakın zamana dek Fransız hükûmeti ve ulusal eğitim sistemi bu dillerin öğrenimine olanak vermemekteydi ancak günümüzde bu diller kimi okullarda çeşitli düzeylerde öğretilmektedir. INSEE tarafından yürütülen ve 45.762 kişiyle görüşülerek hazırlanmış anket sonuçları Sıra Dil Ana dili (bu kadar sayıda kişinin) Yetişkin nüfusun yüzdesi 1 Fransızca 39.360 86% (18 yaş altı kişiler araştırmaya dâhil edilmemiştir) 2 Cermen dilleri (Alsasça, Lorraine Frankçası, etc.) 970 (Alsasça: 660; standart Almanca: 210; Lorraine Frankçası: 100) 2.12% (Alsasça: 1.44%; standart Almanca: 0.46%; Lorraine Frankçası: 0.22%) 3 Arapça (özellikle Mağrip Arapçası) 940 2.05% 4 Oksitanca (Langedokça, Gaskonca, vb) 610 1.33% 5 Portekizce 580 1.27% 6 Oïl dilleri (Picard dili, Gallo, Poitevin-Saintongeais vb.) 570 1.25% 7 İtalyanca (ve lehçeleri) 540 1.19% 8 İspanyolca 485 1.06% 9 Bretonca 280 0.61% 10 Diğer diller (Lehçe, Berber dilleri, Uzakdoğu dilleri, Katalanca, Franko-Provensal, Korsikaca, Baskça, etc.) 2.350 5.12% Toplam 45.762 (iki ana dilli kişiler yine sayılırsa 46.680) 102% (2%'si hem Fransızca hem başka dili ana dilleri olarak söyledikleri için iki kez sayılmışlardır.) === Sağlık === Fransa verilen sağlık hizmetleri, 1997 yılında Dünya Sağlık Örgütü tarafından birinci sırada gösterilmiştir. Sağlık hizmetleri, AIDS, kanser ve kistik fibrozis gibi kronik hastalıkları olan yurttaşlar için genelde ücretsizdir. Fransa'da ortalama beklenen yaşam süresi 79.73'tür. 2007 yılı itibarıyla Fransa'da yaşayan kişilerin 140 bininde HIV/AİDS virüsü bulunmaktadır. Bu da toplum nüfusun %0.4'üne denk gelmektedir. Tüm diğer Avrupa Birliği üyesi ülkeler gibi Fransa da Avrupa Birliği'nin çevre konusunda hazırladığı yönergeler uyarınca hassas bölgelere yapılan kanalizasyon salınımı belli bir düzeye kadar azaltmak durumundadır. Ancak 2006 yılında Fransa ulaşması gereken noktanın yalnızca %40'ını gerçekleştirebilmiş ve Avrupa Birliği içinde bu kriterlere en az uyan ülkelerden biri olmuştur. Fransa'da ötanazi yasaktır, ancak kanser hastası Chantal Sébire'in 21 Mart 2008 tarihinde ölümünün ardından otopsi bulgularındaki kuşkular, ülkede ötanazi tartışmalarını yeniden alevlendirmiştir. == Kültür == Fransa kültürü, ülkenin bulunduğu coğrafi konum, komşu uluslarla geliştirilen yoğun ilişkiler ve tarihin çeşitli dönemlerinde yaşanan göç dalgalarıyla şekillenmiştir. Özellikle başkent Paris, ülkenin kültür ve sanat merkezi olma görevini üstlenmiş ve gerek Avrupa'nın gerekse dünyanın en önde gelen kültür merkezlerinden biri olmuştur. Fransız sanatçılar, edebiyatçılar, modacılar günümüzde pek çok alanda önemli yapıtlar vermektedirler. Fransa'nın dışarıdan aldığı yoğun göç ve göçmenlerin ülkelerinden taşıdığı kültür ile Fransa'da günlük yaşamda önemli değişiklikler göze çarpmaktadır. Mutfak ve edebiyat alanlarında öne çıkan bu değişikliklerle Fransa her geçen gün daha çeşitli gelenekler doğmaktadır. ===Sanat=== Fransız sanatının kökenleri, Rönesans döneminde Flaman sanatı ve İtalyan sanatı tarafından çok etkilenmiştir. Orta Çağ'ın en ünlü Fransız ressamı Jean Fouquet, İtalya'ya ilk seyahat eden ve Erken Rönesans'ı ilk elden deneyimleyen kişi olduğu söylenir. Rönesans resim sanatı Fontainebleau Okulu, her ikisi de Fransa'da çalışan Primaticcio ve Rosso Fiorentino gibi İtalyan ressamlardan doğrudan esinlenmiştir. Barok dönem zamanının en ünlü Fransız sanatçılarından ikisi Nicolas Poussin ve Claude Lorrain İtalya'da yaşıyordu. 17\. yüzyıl, Fransız resminin klasisizm yoluyla öne çıktığı ve kendini bireyselleştirdiği dönemdi. Başbakan Jean-Baptiste Colbert, bu sanatçıları korumak için 1648'de Louis XIV himayeleriyle Kraliyet Resim ve Heykel Akademisi’ni kurdu; 1666'da İtalyan sanatçılarla doğrudan ilişki kurabilmek için hala aktif olan Roma'daki Fransız Akademisi‘ni de oluşturdu. Fransız sanatçılar 18. yüzyılda rococo stilini eski barok tarzın daha samimi bir taklidi olarak geliştirdiler, saray onaylı sanatçılar Antoine Watteau, François Boucher ve Jean -Honoré Fragonard ülkenin en tanınmış temsilcileridir. Fransız Devrimi büyük değişiklikler getirdi çünkü Napolyon Jacques-Louis David gibi neoklasik tarz sanatçıları tercih etti ve son derece etkili Académie des Beaux-Arts Akademizm olarak bilinen tarzı tanımladı. Bu dönemde Fransa bir sanatsal yaratım merkezi haline gelmişti ve 19. yüzyılın ilk yarısında birbirini izleyen iki hareketin egemenliği altındaydı; ilk başta Théodore Géricault ve Eugène Delacroix ile Romantizm ve ardından Camille Corot, Gustave Courbet ve Jean-François Millet ile Realizm ve sonunda Naturalizm haline gelen bir stil. 19\. yüzyılın ikinci yarısında, Empresyonizm ve Sembolizm gibi yeni resim stillerinin gelişmesiyle Fransa'nın resim üzerindeki etkisi daha da önemli hale geldi. Dönemin en ünlü empresyonist ressamları Camille Pissarro, Édouard Manet, Edgar Degas, Claude Monet ve Auguste Renoir idi. İkinci nesil izlenimci tarzda ressamlar Paul Cézanne, Paul Gauguin, Toulouse-Lautrec ve Georges Seurat ‘ın yanı sıra RFI, Le néo- impressionnisme de Seurat à Paul Klee 15 March 2005 fauvist sanatçılar Henri Matisse, André Derain ve Maurice de Vlaminck ‘da sanatsal evrimlerin avangardındaydı.National Gallery of Art (United States), The Fauves (dossier) RFI, Vlaminck, version fauve , 25 February 2008 20\. yüzyılın başında Kübizm, Paris'te yaşayan Georges Braque ve İspanyol ressam Pablo Picasso tarafından geliştirildi. Vincent van Gogh, Marc Chagall, Amedeo Modigliani ve Wassily Kandinsky gibi diğer yabancı sanatçılar da Paris'e yerleşti ve çalıştı. Fransa'daki birçok müze tamamen veya kısmen heykellere ve resim çalışmalarına ayrılmıştır. 18. yüzyıldan önce veya 18. yüzyıl boyunca yaratılan büyük bir eski başyapıt koleksiyonu, "La Joconde" olarak da bilinen "Mona Lisa" gibi devlete ait Louvre müzesi ‘nde sergilenir. Louvre Sarayı uzun süredir müze iken, d'Orsay müzesi 1986 yılında, 19. yüzyılın ikinci yarısından Fransız resimlerini bir araya getirmek için (özellikle Empresyonizm ve Fovizm hareketleri) eski tren istasyonunda d'Orsay Garı ‘nda ulusal sanat koleksiyonlarının büyük bir yeniden düzenlenmesiyle açıldı.Musée d'Orsay (official website), History of the museum – From station to museum D’Orsay müzesi, 2018'de dünyanın en iyi müzesi seçildi.The top 10 museums in the world , The Independent, 6 September 2018 Modern eserler, 1976'da Centre Georges Pompidou 'ya taşınan Musée National d'Art Moderne' de sunulmaktadır. Devlete ait bu üç müze, yılda yaklaşık 17 milyon insanı ağırlar. Ministry of Tourism, Sites touristiques en France page 2 "Palmarès des 30 premiers sites culturels (entrées comptabilisées)" [Ranking of 30 most visited cultural sites in France] Resimlere ev sahipliği yapan diğer ulusal müzeler arasında Grand Palais (2008'de 1.3 milyon ziyaretçisi oldu ancak aynı zamanda şehirlerin sahip olduğu birçok müze de vardır ve en çok ziyaret edilenler Musée d'Art Moderne de la Ville de Paris (2008'de 0.8 milyon giriş), çağdaş eserlere ev sahipliği yapar. Paris'in dışında, tüm büyük şehirlerde Avrupa ve Fransız resmine ayrılmış bir bölümü olan bir Güzel Sanatlar Müzesi vardır. En iyi koleksiyonlardan bazıları Liyon Güzel Sanatlar Müzesi, Lille Güzel Sanatlar Sarayı, Rouen Güzel Sanatlar Müzesi, Diyon Güzel Sanatlar Müzesi, Rennes Güzel Sanatlar Müzesi ve Grenoble Müzesi ‘dir. === Mimari === Teknik olarak Fransız mimarisi olarak adlandırılabilecek özgün bir mimari türü bulunmasa da tam olarak doğru değildir. Gotik mimari ilk ortaya çıktığında bu şekilde adlandırılmış ancak Gotik teriminin ortaya atılmasıyla bu kullanım daha yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Genel olarak Fransa'da mimari eserler Roma döneminden başlar ve Romanesk (10. yüzyıl), Gotik (Orta Çağ), Barok (18. yüzyıl), Neoklasik (19. yüzyıl) ve çağdaş mimari olarak farklı kategorilerde incelenir. Eyfel Kulesi, Louvre Müzesi, Notre Dame Katedrali, Chartres Katedrali, Sacré-Cœur Bazilikası, Zafer Takı, Panthéon gibi binalar Fransa'nın en tanınmış mimari yapıtlarıdır. küçükresim|orta|800px|Paris'in panoramik görüntüsü, şehrin önemli mimari yapıtları === Edebiyat === Fransız edebiyatı, dünyanın en zengin ve en etkileyici edebiyatlarından biridir. Fransız yazarlar başta epik şiir, lirik şiir, drama ve kurgu olmak üzere yazın türlerinin tümüne katkıda bulunmuşlardır. Fransız edebiyatı birçok ülkedeki yazarların çalışmalarını derinden etkilemiştir. 1600´larda, Klasisizm denilen Fransız kültürel hareketi tüm Avrupa edebiyatından önemli etki bırakmıştır. 1700´lerin Fransız yazarları Avrupa edebiyatını kontrol altına almışlardı. 1800´ler boyunca, Gerçekçilik (Realizm) ve Sembolizm, birçok dilde yazan yazarların çalışmalarını şekillendirmesine yardımcı olmuştur. 1900´lerde ise, Gerçeküstücülük (Sürrealizm) ve Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk) Fransa sınırlarının dışına çıkarak diğer yazarlar, sanatçılar ve düşünürlerin çalışmalarını geniş ölçüde etkilemiştir. Fransız yazarların birçoğu, biçim, dil, tarz ve geleneğe önem vermiştir ve diğer dillerin yazarlarından daha fazla kurallar ve modellere bağlı kalmıştır. Genelde, Akılcılık (rasyonalizm) Fransız yazınını elinde tutmuştur. Akılcılık, insan eylemlerinde nedenselliği temel alır. Akılcılık; temiz, kendi kendini kontrol edebilen ve sanatsal ustalığa ulaşmış bir yazın yaratmıştır. Her ne kadar akılcılık Fransız edebiyatında hayatî bir rol oynadıysa da güçlü bir deneysel nitelik zamanla Fransız yazınında öne çıkmıştır. Örneğin 1800´lerin başındaki Romantizm hareketi gibi dönemlerde, bu deneysellik duygu dolu ve bazen de tutkulu bir sanat yaratabilmiştir. ===Felsefe=== Orta Çağ felsefesi, Rönesans'ta Hümanizm ortaya çıkana kadar Skolastisizm tarafından yönetildi. Modern felsefe 17. yüzyılda Fransa'da René Descartes, Blaise Pascal ve Nicolas Malebranche felsefesiyle başladı. Descartes, antik çağlardan beri seleflerinin çalışmalarını temel almak yerine sıfırdan bir felsefi sistem kurmaya çalışan ilk Batı filozofu idi.Russell, Bertrand (2004) [1945]. A History of Western Philosophy. Routledge. p. 511Kenny, Anthony (2006). The Rise of Modern Philosophy: A New History of Western Philosophy, vol. 3. Oxford University Press. pp. 40 Onun "İlk Felsefe Üzerine Meditasyonlar" 'ı felsefi düşüncenin birincil nesnesini değiştirdi ve Spinoza, Leibniz, Hume, Berkeley ve Kant gibi yabancılar için en temel sorunlardan bazılarını gündeme getirdi. Fransız filozoflar Aydınlanma Çağı'nın en önemli siyasi eserlerinden bazılarını ürettiler. "Yasaların Ruhunda" Baron de Montesquieu, ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri'nde uygulandığından beri tüm liberal demokrasilerde uygulanan kuvvetler ayrılığı ilkesini teorize etti. Voltaire, özgür yargılanma hakkı ve din özgürlüğü gibi sivil özgürlükleri savunarak Aydınlanma'yı somutlaştırmaya başladı. 19\. yüzyıl Fransız düşüncesi, Fransız Devrimi'ni izleyen toplumsal rahatsızlığa yanıt vermeyi hedef alındı. Yeni bir sosyal doktrin çağrısı yapan Victor Cousin ve Auguste Comte gibi rasyonalist filozoflara, geleneksel düzenin rasyonalist reddini suçlayan Joseph de Maistre, Louis de Bonald ve Félicité Robert de Lamennais gibi gerici düşünürler karşı çıktı. De Maistre, İngiliz Edmund Burke ile birlikte Avrupa muhafazakarlığının kurucularından biriydi. Comte, Émile Durkheim'ın sosyal araştırmanın temeli olarak yeniden formüle ettiği pozitivizm'in kurucusuydu. 20\. yüzyılda, kısmen pozitivizmin algılanan aşırılıklarına tepki olarak Fransız ruhçuluğu Henri Bergson gibi düşünürlerle gelişti ve Amerikan pragmatizmi ve Whitehead'in proses felsefesi versiyonunu etkiledi. Bu arada Jules Henri Poincaré, Gaston Bachelard, Jean Cavaillès ve Jules Vuillemin ile Fransız epistemolojisi önde gelen düşünce okulu haline geldi. Alman fenomenoloji ve varoluşçuluk'tan etkilenen Jean-Paul Sartre felsefesi, II. Dünya Savaşı'ndan sonra güçlü etki kazandı ve 20. yüzyılın sonlarında Fransa, Jean-François Lyotard, Jean Baudrillard, Jacques Derrida ve Michel Foucault ile postmodern felsefe'nin beşiği oldu. === Eğitim === Fransız eğitim sistemi üç ana okul çağına ayrılmıştır: ilköğretim (enseignement primaire), ortaöğretim (enseignement secondaire) ve yükseköğrenim (enseignement supérieur). İlk ve orta derecede öğrenim büyük ölçüde parasızdır ancak ülkede özel okullar da bulunmaktadır. Özellikle ülkenin dört bir yanına yayılmış durumda olan Katolik okulları bu özel okulların başını çekmektedir. Cumhuriyetçi geleneğin etkisi sonucu eğitim sistemi Fransız Devrimi ile ilan edilen dört temel ilke üzerine kuruludur: * Özgürlük, bazı koşullarda (sözleşmeler) özel kuruluşlara faaliyet olanağı tanır. * Kamu kuruluşlarında eğitim ücretsizdir. * Laik eğitim sistemi kamu eğitiminin yansızlığını güvence altına alır. * 6-18 yaş arası kız ve erkek çocuklarının eğitimi zorunludur. Eğitim örgütü, hiyerarşik ve merkezi bir yapıdadır. Eğitim kurumlarının örgütlenişi, ders saatleri, sistem ve programları Fransa Millî Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenir. Fransa'da okuryazarlık oranı %99'dur. Kıta Fransası'nda bu oran %100'e yakın seyretmektedir. 6.7 milyonu ilköğretimde ve 4.8 milyonu ortaöğretimde olmak üzere Fransa'da toplam 15 milyon öğrenci bulunmaktadır. Fransa'da her yıl eğitime genel bütçeden 64.6 milyon avro ayrılmaktadır. === Spor === Fransa'da spor ilgi odağındadır. Özellikle futbol, ülkede en çok tercih edilen spor dalıdır. FIFA yüzyılın oyuncuları listesinde, Fransa, ülke olarak Brezilya'nın hemen ardında, ikinci sırada yer almaktadır. Ülke bu sporun dışında hemen hemen her türlü sporda gelişmiştir. Örneğin ragbi, özellikle Paris ve Fransa'nın güneyinde futbolunkine yakın bir popülerliğe sahiptir. Millî ragbi takımı her Ragbi Dünya Kupası'na katılmış ve Altı Ulus Şampiyonası'na katılmaktadır. Fransa millî takımı on altı kez Altı Ulus Şampiyonası'nı kazanmış ve Ragbi Dünya Kupası'nda bir kez finale ulaşmıştır. Ekim 2007'de Ragbi Dünya Kupası]] Paris'te sunulmuştur. Fransa'da düzenlenen ve dünyanın en önemli bisiklet yarışlarından biri olan Tour de France (Fransa Bisiklet Turu) da ülkenin en çok izlenen spor olaylarından biridir. === Mutfak === küçükresim|200px|sol|Çeşitli Fransız peynirleri ve şarap Fransız mutfağının kökeni Orta Çağlara uzanır. Fransa mutfağı Fransız Devrimi sonrasında Kolonileşme döneminde dünya sahnesindeki kazandığı gücüyle orantılı olarak gelişmiştir. Napolyon Bonapart döneminde ün kazanmış Marie- Antoine Carême (1784-1833) gibi aşçılar haute cuisine (yüksek aşçılık sanatı) denilen özenli bir yemek tarzını geliştirerek Fransız mutfağına büyük katkılarda bulunmuşlardır. Fransız mutfağı Fransa'nın bölgelerine göre büyük farklılıklar gösterir. Kırmızı etten, deniz ürünlerine ve süt ürünlerine kadar çok değişik türlerde besin Fransız mutfağını biçimlendirir. Fransız mutfağının öne çıkan ögeleri şarap ve peynirdir. Fransa her yıl dünyaca ünlü şaraplarını ihraç ederek ekonomisine katkıda bulunduğu gibi tescillenmiş 1000'i aşkın peynir türüyle de dünyanın en önde gelen peynir üreticilerindendir. Fransa'da bağcılık ve şaraplarıyla ön plana çıkan bölgeler Alsace, Bordeaux, Burgonya, Champagne, Korsika, Jura, Languedoc-Roussillon, Loire, Provence, Rhône ve Savoy'dur. Fransa'nın en ünlü peynirleriyse Brie, Camembert ve Rokfor'dur. Fransız mutfağının dünyaya mâl olmuş ya da dünyaca tanınan diğer yemekleri arasında kruvasan, salyangoz yemeği, baget ekmeği, kaz ciğeri ve crème brûlée (krem brule) sayılabilir. == Ayrıca bakınız == * Fransız milliyetçiliği * Fransa'daki şehirler listesi * Fransa'da COVID-19 pandemisi == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Fransa haritası * Fransa Ülke Profili DTM Dış Ticaret ve Ekonomisi * Hava tahmini Kategori:Batı Avrupa Kategori:Avrupa ülkeleri Kategori:Avrupa Birliği ülkeleri Kategori:Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler Kategori:Cumhuriyetler Kategori:NATO ülkeleri Kategori:Fransızca konuşan ülkeler Kategori:G8 ülkeleri Kategori:G7 ülkeleri Kategori:G20 ülkeleri Kategori:Liberal demokrasiler Kategori:Avrupa Konseyi ülkeleri Kategori:Akdeniz İçin Birlik ülkeleri Kategori:Uluslararası Frankofoni Örgütü üyesi ülkeler
== Olaylar == * 1788 - New Hampshire, ABD Anayasasını onaylayarak 9. Eyalet olarak birliğe katıldı. * 1908 - Londra'da 200 bin kadın, seçme ve seçilme hakkı için yürüdü. * 1920 - Zonguldak havzasında 1848'de açılan kömür ocaklarını Belçikalı ve Fransız şirketler işletmekteydi. I. Dünya Savaşı'ndan sonra 1919 yılında Fransız askerleri, şirketlerinin haklarını korumak bahanesiyle önce Zonguldak’ı, ardından da Karadeniz Ereğli’yi işgal etti. Ancak Zonguldak ve çevresindeki Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri'ne bağlı güçlerin karşı koymasıyla tehlikeye düşmüşler ve 21 Haziran 1920'de de bölgeyi terk etmişlerdir. * 1921 - Sakarya'nın düşman işgalinden kurtuluşu. * 1921 - Zonguldak'ın düşman işgalinden kurtuluşu. * 1927 - Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kanunu, Türkiye Büyük Millet Meclisinde kabul edildi. * 1934 - Soyadı Kanunu kabul edildi. * 1934 - Türkiye'de Yahudilere karşı gerçekleştirilen Trakya Olayları başladı. * 1940 - Devlet Opera ve Balesi ilk temsilini verdi: Mozart'tan "Bastien ile Bastienne". * 1941 - II. Dünya Savaşı: Almanya, geceleyin Sovyetler Birliği'ni işgale girişti. * 1942 - II. Dünya Savaşı: Tobruk, İtalyan ve Alman kuvvetlerinin eline geçti. * 1942 - II. Dünya Savaşı: Oregon'da Kolumbiya Nehri yakınlarında yüzeye çıkan, Japon millî denizaltısı "Fort Stevens" askeri üssüne doğru 17 top atışı yaptı. Bu Japonların tüm savaş boyunca Amerikan ana karasına gerçekleştirdiği doğrudan birkaç saldırıdan biriydi. * 1945 - II. Dünya Savaşı: Okinawa Muharebesi sona erdi. * 1946 - Türkiye Garanti Bankası Kuruluş Kanunu kabul edildi. * 1946 - Rize Çay Fabrikası'nın temeli atıldı. * 1948 - "Manchester Baby" (SSEM) kod adlı bir program, bir bilgisayarın kendi elektronik hafızasında depolanarak, oradan çalıştırılan ilk bilgisayar programı olma unvanını kazandı. * 1948 - Columbia Records plak şirketi, ilk Long Play (LP) müzik albümünün tanıtımını New York'ta "Waldorf-Astoria" Oteli'nde geçekleştirdi. * 1976 - Rauf Denktaş, yeniden Kıbrıs Türk Federe Devleti Devlet Başkanlığı'na seçildi. * 1982 - ABD Başkanı Ronald Reagan'a suikast teşebbüsünde bulunan John Hinckley, mahkeme tarafından akli dengesi yerinde olmadığı için suçsuz bulundu. * 1990 - İran'da 7,3 şiddetindeki depremde, 50 bin kişi öldü. * 2006 - Plüton'un yeni keşfedilen uydularına Nix ve Hydra adları verildi. * 2008 - MEB'in hazırlamış olduğu 6. sınıf SBS ilk kez yapıldı. * 2020 - Güneş tutulması gerçekleşti. == Doğumlar == * 1002 - IX. Leo, doğum adı Bruno of Eguisheim-Dagsburg, 12 Şubat 1049 tarihinden ölümüne kadar Papalık yapmıştır (ö. 1054) * 1528 - Maria, Kutsal Roma imparatoriçesi (ö. 1603) * 1774 - Daniel D. Tompkins, Amerikalı siyasetçi (ö. 1825) * 1781 - Simeon Denis Poisson, Fransız matematikçi ve fizikçi (ö. 1840) * 1792 - Ferdinand Christian Baur, Alman teolog ve ahit eleştirmeni (ö. 1860) * 1811 - Carlo Matteucci, İtalyan nörofizyolog ve siyasetçi (ö. 1868) * 1814 - Théodore Frère, Fransız ressam (ö. 1888) * 1823 - Jean Chacornac, Fransız astronom (ö. 1873) * 1839 - Machado, Brezilyalı yazar (ö. 1908) * 1859 - Henry Ossawa Tanner, Amerikalı sanatçı (ö. 1937) * 1882 - Lluís Companys, Katalan siyasetçi (ö. 1940) * 1884 - Claude Auchinleck, Britanyalı mareşal (ö. 1981) * 1891 - Pier Luigi Nervi, İtalyan inşaat mühendisi (ö. 1979) * 1902 - Skip James, Amerikalı Delta blues şarkıcısı, gitaristi, piyanisti ve şarkı sözü yazarı (ö. 1969) * 1905 - Jacques Goddet, Fransız spor muhabiri (ö. 2000) * 1905 - Jean-Paul Sartre, Fransız yazar ve filozof (ö. 1980) * 1908 - William Frankena, Amerikalı ahlak felsefecisidir (ö. 1994) * 1914 - William Vickrey, Amerikalı-Kanadalı Nobel Ödüllü ekonomist (ö. 1996) * 1919 - Anna Arena, İtalyan sinema oyuncusu * 1921 - Judy Holliday, Amerikalı aktris, komedyen ve şarkıcıydı (ö. 1965) * 1921 - Jane Russell, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 2011) * 1924 - Ezzatolah Entezami, İranlı oyuncu (ö. 2018) * 1925 - Giovanni Spadolini, İtalyan politikacı (ö. 1994) * 1925 - Maureen Stapleton, Amerikalı oyuncu (ö. 2006) * 1928 - Margit Bara, Macar sinema oyuncusu (ö. 2016) * 1929 - Abdel Halim Hafez, Mısırlı şarkıcı ve aktör (ö. 1977) * 1929 - Ana Novac, Rumen yazar (ö. 2010) * 1932 - Lalo Schifrin, Piyanist ve kompozitördür * 1935 - Françoise Sagan, Fransız yazar (ö. 2004) * 1940 - Mariette Hartley, Amerikalı bir aktris * 1944 - Tony Scott, İngiliz film yönetmeni (ö. 2012) * 1947 - Çetin Alp, Türk pop müziği sanatçısı (ö. 2004) * 1947 - Şirin Ebâdî, İranlı avukat, yazar, insan hakları savunucusu * 1947 - Fernando Savater, İspanyol filozof ve yazardır * 1948 - Ian McEwan, Man Booker Ödülü sahibi İngiliz roman yazarı * 1948 - Andrzej Sapkowski, Polonyalı fantastik roman yazarı * 1950 - Joey Kramer, ABD'li bir müzisyen * 1952 - Kōichi Mashimo, Japon film yönetmeni * 1953 - Benazir Butto, Pakistanlı siyasi lider (ö. 2007) * 1954 - Alev Oraloğlu, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1954 - Mustapha Ourrad, Cezayir asıllı Fransız yayıncı ve editör (ö. 2015) * 1954 - Müjde Ar, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1954 - Nur Sürer, Türk sinema, dizi ve tiyatro oyuncusu * 1955 - Michel Platini, Fransız futbolcu, teknik direktör ve UEFA Başkanlarından * 1959 - Tom Chambers, ABD'li basketbolcudur * 1959 - Nimr Bakır el-Nimr, Şii din adamı, şeyh ve ayetullah (ö. 2016) * 1960 - Karl Erjavec, Sloven siyasetçi * 1961 - Manu Chao, İspanyol asıllı Fransız şarkıcı * 1961 - Sascha Konietzko, Alman müzisyen ve yapımcı * 1961 - Joko Widodo, Endonezya'nın 7. cumhurbaşkanı olan Endonezyalı siyasetçi * 1962 - Pipilotti Rist, film ve video sanatçı * 1962 - Viktor Tsoy, Sovyetler Birliği'nin rock müzik sanatçısı (ö. 1990) * 1963 - Gōshō Aoyama, Japon manga yazarı * 1963 - Dario Marianelli, Altın Küre ve Akademi Ödülü kazanmış İtalyan besteci * 1964 - David Morrissey, İngiliz aktör ve film yönetmeni * 1964 - Doug Savant, Amerikalı oyuncu * 1965 - Yang Liwei, Çinli askerî pilot ve astronot * 1965 - Lana Wachowski, Amerikalı yönetmen * 1967 - Pierre Omidyar, İran asıllı Fransız-Amerikalı milyarder, girişimci, yazılım mühendisi ve hayırsever * 1967 - Carrie Preston, Amerikalı aktör, yapımcı ve yönetmen * 1967 - Yingluck Shinawatra, Taylandlı iş insanı ve politikacı * 1968 - Sonia Clarke, İngiliz kadın müzisyen ve şarkıcı * 1968 - Chris Gueffroy, Berlin Duvarı'nı geçmeye çalışırken öldürülen son kişi (ö. 1989) * 1969 - Lloyd Avery II, Amerikalı siyahi oyuncu (ö. 2005) * 1970 - Pete Rock, Amerikalı prodüktör, DJ ve rapçi * 1971 - Faryd Mondragón, Kolombiyalı futbolcu (kaleci) * 1971 - Anette Olzon, İsveçli soprano müzisyen * 1973 - Zuzana Čaputová, Slovak siyasetçi, avukat ve aktivist * 1973 - Juliette Lewis, Amerikalı sinema oyuncusu ve müzisyen * 1976 - Miroslav Karhan, Slovak eski futbolcu * 1978 - Erica Durance, Kanadalı oyuncu * 1979 - Kostas Kaçuranis, Yunan eski futbolcu * 1979 - Chris Pratt, Amerikalı dizi ve sinema oyuncusu * 1980 - Ayşegül Abadan, Türk piyanist * 1980 - Barış Özcan, Türk basketbolcu * 1981 - Brandon Flowers, Amerikalı müzisyen * 1982 - Jussie Smollett, Amerikalı aktör ve şarkıcıdır * 1982 - Prens William, İngiliz Kraliyet Ailesi mensubu, Galler Prensi Charles ve Diana Frances Spencer'nın oğlu * 1983 - Edward Snowden, Amerikalı-Russ bilgisayar uzmanı * 1985 - Lana Del Rey, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1985 - Öznur Asrav, Türk manken * 1986 - Cheick Tioté, Fildişi Sahilili futbolcu (ö. 2017) * 1986 - Fevzi Özkan, Türk futbolcu * 1987 - Pablo Barrera, Meksikalı futbolcudur * 1987 - Sebastian Prödl, Avusturyalı futbolcudur * 1988 - Thaddeus Young, Amerikalı profesyonel basketbolcudur * 1989 - Abubaker Kaki Khamis, Sudanlı atlet * 1990 **Yüsra Geyik, Türk oyuncu **François Moubandje, İsviçreli millî futbolcudur * 1991 - Gaël Kakuta, Fransız futbolcu * 1992 - Ekin Koç, Türk oyuncu * 1992 - Max Schneider, Şarkıcı, oyuncu ve söz yazarı * 1993 - Sinem Ünsal, Türk dizi oyuncusu * 1994 **Başak Eraydın, Türk millî tenisçi **Evans Kangwa, Zambiya millî futbolcusu * 1996 - Accursio Bentivegna, İtalyan futbolcu * 1997 - Rebecca Black, Amerikalı pop şarkıcısı == Ölümler == * 524 - Chlodomer, Frankların Kralı I. Clovis'in dört oğlundan ikincisi (d. 495) * 870 - Muhtedi, 869-870 döneminde sadece bir yıl dönemle hükümdarlık yapan On dördüncü Abbasi halifesi * 1377 - III. Edward, İngiltere Kralı (d. 1312) * 1527 - Niccolò Machiavelli, İtalyan tarihçi ve politika yazarı (d. 1469) * 1591 - Aloysius Gonzaga, İtalyan aristokrat ve İsa Cemiyeti üyesi (d. 1568) * 1622 - Salomon Schweigger, Alman protestan papaz ve seyyah (d. 1551) * 1828 - Leandro Fernández de Moratín, İspanyol tiyatro yazarı ve şair (d. 1760) * 1858 - Adolf Ivar Arwidsson, Fin gazeteci, yazar, tarihçi ve siyasetçi (d. 1791) * 1874 - Anders Jonas Ångström, İsveçli fizikçi (d. 1814) * 1908 - Nikolai Rimsky-Korsakov, Rus besteci (d. 1844) * 1915 - Adday Şer, Asur kökenli, Siirt Keldani Katolik Kilisesi başpiskoposu (d. 1867) * 1914 - Bertha von Suttner, Avusturyalı yazar, radikal pasifist ve Nobel Barış Ödülü alan ilk kadın (d. 1843) * 1940 - Janusz Kusociński, Polonyalı atlet, orta ve uzun mesafe koşucusu (d. 1907) * 1954 - Gideon Sundback, İsveçli mucit (d. 1880) * 1957 - Claude Farrère, Fransız yazar (d. 1876) * 1957 - Johannes Stark, Alman fizikçi (d. 1874) * 1965 - Henry Weed Fowler, Amerikalı zoolog (d. 1878) * 1969 - Maureen Connolly, Amerikalı tenisçi (d. 1934) * 1970 - Sukarno, Endonezya'nın ilk Devlet Başkanı (d. 1901) * 1971 - Hasan Vecih Bereketoğlu Türk izlenimci ressam (d. 1895) * 1980 - Ahmet Muhip Dıranas, Türk şair ve yazar (d. 1909) * 1980 - Feridun Cemal Erkin, Türk diplomat ve siyasetçi (d. 1899) * 1985 - Tage Erlander, İsveçli siyasetçi (d. 1901) * 1986 - Assi Rahbani, Lübnanlı besteci ve müzisyen (d. 1923) * 1993 - Münci Kapani, Türk akademisyen ve yazar (d. 1921) * 2001 - Carroll O'Connor, Amerikalı aktör (d. 1924) * 2001 - John Lee Hooker, Amerikalı blues şarkıcısı, gitarist ve bestesi (d. 1917) * 2005 - Guillermo Suárez Mason, Arjantinli general (d. 1924 * 2008 - Abdullah Gegiç, Yugoslav asıllı Türk futbolcu ve teknik direktör (d. 1924) * 2010 - İlhan Selçuk, Türk yazar (d. 1925) * 2012 - Ramaz Şengelya, Gürcü asıllı Sovyet eski millî futbolcu (d. 1957) * 2015 - Dave Godfrey, Kanadalı yazar ve yayıncı (d. 1938) * 2016 - Jim Boyd, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve oyuncu (d. 1956) * 2017 - Pompeyo Márquez, Venezuelalı siyasetçi ve gazeteci (d. 1922) * 2018 - Grigori Barenblatt, Rus matematikçi, akademisyen ve yazar (d. 1927) * 2018 - Charles Krauthammer, Amerikalı Pulitzer Ödülü sahibi sendikacı, köşe yazarı, yazar, siyasi yorumcu ve eski hekim (d. 1950) * 2019 - Peter Ball, İngiliz piskopos ve cinsel istismar hükümlüsü (d. 1932) * 2019 - Susan Bernard, Amerikalı oyuncu, manken, yazar ve iş insanı (d. 1948) * 2019 - Dimitris Hristofias, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin altıncı cumhurbaşkanı (d. 1946) * 2020 - Marconi Alencar, Brezilyalı politikacı (d. 1939) * 2020 - György Bálint, Macar botanikçi ve siyasetçi (d. 1919) * 2020 - Pascal Clément, Fransız siyasetçi (d. 1945) * 2020 - Jürgen Holtz, Alman aktör (d. 1932) * 2020 - Talib Jauhari, Pakistanlı İslam alimi, şair, tarihçi ve Şii İslam Tarikatı filozofu (d. 1929) * 2020 - Mile Nedelkoski, Makedon şair, romancı, öykü ve oyun yazarı (d. 1935) * 2020 - Bernardino Piñera, Katolik Kilisesi Şili Piskoposu (d. 1915) * 2020 - Ahmed Radi, Iraklı millî futbolcu (d. 1964) * 2020 - Ken Snow, Amerikalı millî futbolcu (d. 1969) * 2020 - Bobana Veličković, Sırp kadın atıcı (d. 1990) * 2021 - Jean Guéguinou, Fransız diplomat (d. 1941) * 2021 - Nobuo Hara, Japon caz saksofoncusu ve orkestra şefi (d. 1926) * 2021 - Reshma, Hint aktris (d. 1979) * 2022 - Patrizia Cavalli, İtalyan şairdir (d. 1947) * 2022 - Polycarpose Zacharias, Hint kökenli Malankara Yakubi Süryani Ortodoks Kilisesi Metropoliti (d. 1970) == Tatiller ve özel günler == * Yaz Gündönümü (Kuzey yarımkürede) * Kış gündönümü (Güney yarımkürede) * Dünya Müzik Günü *0621 21
Amerika Birleşik Devletleri (ABD; , USA), Birleşik Devletler (BD; , US) veya resmî olmayan ismiyle Amerika (), orta Kuzey Amerika'da, Kanada ve Meksika arasında bulunan, elli eyalet ve bir federal bölgeden oluşan, federal anayasal cumhuriyet ile yönetilen bir ülkedir. Dünya'nın, 9,8 milyon km2 (3,8 milyon sq mi) yüzölçümü ile karasal alan bakımından dördüncü, toplam alan bakımındansa üçüncü en büyük ülkesi ve 331 milyonu aşan nüfusu ile de en kalabalık üçüncü ülkesidir. Ülkenin başkenti, aynı zamanda federal bölgesi olan Washington, DC'dir; en kalabalık şehri ise New York'tur. Paleo-Kızılderililer, en az 12 bin yıl önce Sibirya üzerinden Kuzey Amerika anakarasına göç ettiler ve 16. yüzyıla gelindiğinde ise Avrupa kolonizasyonu ile karşı karşıya kaldılar. Birleşik Devletler, Doğu Kıyısı boyunca kurulan On Üç Koloni ittifakından doğdu. Büyük Britanya ile vergilendirme ve temsil edilme konusundaki anlaşmazlıklar, bağımsızlığı sağlayan Amerikan Bağımsızlık Savaşı'na (1775-1783) yol açtı. 18. yüzyılın sonlarında ABD, Kuzey Amerika'da hızlı bir şekilde genişlemeye başladı. Ülke; savaşlar, Yerli Amerikalıların yerlerinden edilmesi ve yeni eyaletlerin federasyona kabulü gibi yollarla kademeli olarak yeni bölgeler elde etti. 1848'de Birleşik Devletler, kıtanın bir ucundan diğer ucuna kadar yayılmış hâldeydi. Güney eyaletlerinde 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar köleliğin yasal olması, Amerikan İç Savaşı'na zemin hazırladı ve kölelik tüm ülkede yasaklandı. İspanyol–Amerikan Savaşı (1898) ve I. Dünya Savaşı (1914-1918), ABD'nin dünya gücü olacağının sinyallerini verdi ve II. Dünya Savaşı'nda (1939-1945) ise bunu gerçekleştirdi. Soğuk Savaş sırasında (1947-1991) Birleşik Devletler ve Sovyetler Birliği çeşitli rekabet yarışlarına katıldı, ancak doğrudan askerî çatışma olmadı. Bu yarışlar sırasında ABD, Ay'a ilk insanları indiren 1969 uzay uçuşuyla (Apollo 11) birlikte, öncesinde epey gerisinde kaldığı Sovyetler Birliği'ne karşı Uzay Yarışı'nda önemli bir üstünlük elde etti. Sovyetler Birliği'nin 1991'deki çöküşü, Soğuk Savaş'ı sona erdirdi ve bu, ABD'yi dünyanın tek süper gücü yaptı. Amerika Birleşik Devletleri, bir federal cumhuriyettir ve çift meclisli bir yasama sistemine sahip olmakla birlikte, üç ayrı hükûmet departmanına sahip bir temsilî demokrasidir. Dünya Bankası, Uluslararası Para Fonu (IMF), Amerikan Devletleri Örgütü (OAS), NATO gibi uluslararası kuruluşların kurucu üyesi ve Birleşmiş Milletler ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin daimi üyesidir. Ayrıca ABD, uluslararası ekonomik özgürlük, düşük hükûmet yolsuzluğu, yaşam kalitesi ve yüksek eğitim kalitesi ölçütlerinde üst sıralarda yer almaktadır. Gelir ve servet eşitsizliği öne sürülerek eleştirilmesine rağmen Amerika Birleşik Devletleri, sosyoekonomik performans ölçümlerinde her defasında üst sıralarda yer almaya devam etmiştir. Irksal ve etnik açıdan dünyanın en çeşitli toplumlarından birine sahiptir ve ülkenin bu nüfusu, yüzyıllar süren göçler ile şekillenmiştir. ABD, gelişmiş bir ülke olup, dünyadaki toplam GSYİH'in yaklaşık dörtte birine sahiptir ve nominal açıdan dünyanın en büyük ekonomisidir. Ülke aynı zamanda dünyanın en büyük ithalatçısı ve ikinci en büyük ihracatçısı konumundadır. Nüfusu dünya nüfusunun sadece %4,2'sine tekabül etmesine rağmen ABD, dünyadaki toplam servetin %29,4'üne sahiptir. ABD, küresel savunma harcamalarının üçte birini oluşturur ve askerî alanda en güçlü ülke olarak tanımlanır. == Etimoloji == "Amerika" adının bilinen ilk kullanımı, Alman haritacı Martin Waldseemüller tarafından hazırlanan bir dünya haritasında göründüğü 1507 yılına kadar uzanıyor. Haritasında, Amerigo Vespucci'nin onuruna, günümüzde Güney Amerika olarak kabul edilecek olan yerin adı büyük harflerle gösteriliyor. İtalyan kaşif Vespucci, Karayip Adaları'nın Asya'nın doğu sınırını temsil etmediğini, ancak daha önce bilinmeyen bir kara kütlesinin parçası olduğunu öne süren ilk kişiydi. 1538'de Flaman haritacı Gerardus Mercator, kendi dünya haritasında "Amerika" adını tüm Batı Yarımküre'ye uygulayarak kullandı. "Amerika Birleşik Devletleri" ifadesinin ilk belgesel kanıtı, Stephen Moylan tarafından George Washington'un yaveri Joseph Reed'e yazılan 2 Ocak 1776 tarihli mektuptan kalmadır. Moylan, devrimci savaş çabalarında yardım aramak için "Amerika Birleşik Devletleri'nden İspanya'ya tam ve geniş yetkilerle" gitme arzusunu dile getirdi. "Amerika Birleşik Devletleri" ifadesinin bilinen ilk yayını, 6 Nisan 1776'da Williamsburg, Virginia'daki "The Virginia Gazette" gazetesindeki anonim bir makaleydi. John Dickinson tarafından hazırlanan ve 17 Haziran 1776'da tamamlanan Konfederasyon Maddelerinin ikinci taslağı, "konfederasyonun adının 'Amerika Birleşik Devletleri' olacağını" bildiriyordu. 1777 yılı sonunda onaylanmak üzere eyaletlere gönderilen Maddelerin son hali, “Konfederasyonun başvuru şekli 'Amerika Birleşik Devletleri' olacaktır” cümlesini içeriyordu. Haziran 1776'da Thomas Jefferson, Bağımsızlık Bildirgesi'nin "orijinal kaba taslağı" başlığında "Amerika Birleşik Devletleri" ifadesini büyük harfle yazdı. Belgenin bu taslağı 21 Haziran 1776'ya kadar ortaya çıkmadı ve Dickinson'ın 17 Haziran 1776'da Taslak'ta Konfederasyon Maddeleri'ni kullanmasından önce mi yoksa sonra mı yazıldığı bilinmiyor. "United States" kısa biçimi de standarttır. Diğer yaygın biçimler "U.S.", "USA" ve "America"dır. Konuşma dilindeki isimler "U.S. of A." ve uluslararası olarak "Columbia" şeklindedir. Amerikan şiirinde ve 18. yüzyılın sonlarına ait şarkılarda popüler bir isim olan "Columbia", kökenini Kristof Kolomb'dan alır; hem "Columbus" hem de "Columbia", Columbus, Ohio, Columbia, South Carolina ve District of Columbia dahil olmak üzere ABD yer adlarında sıklıkla görülür. Batı Yarımküre'deki yerler ve kurumlar, Colón, Panama, Kolombiya ülkesi, Columbia Nehri ve Columbia Üniversitesi dahil olmak üzere iki adı taşır. ABD vatandaşı "Amerikalı"dır. "Amerika Birleşik Devletleri", "Amerika" ve "ABD" ülkeye bir sıfat olarak atıfta bulunur ("Amerikan değerleri", "ABD kuvvetleri"). İngilizcedeki "American" kelimesi nadiren Amerika Birleşik Devletleri ile yakından ilgili olmayan konulara atıfta bulunur. == Tarih == ===Yerli halklar ve Kolomb öncesi tarih=== Kuzey Amerika'nın ilk sakinlerinin en az 12.000 yıl önce Bering Köprüsü yoluyla Sibirya'dan göçle geldikleri genel olarak kabul edilmiştir; ancak, bazı kanıtlar daha da erken bir yerleşim tarihini göstermektedir. MÖ 11.000 yılı civarında ortaya çıkan Clovis kültürünün, Amerika'daki insan yerleşiminin ilk dalgasını temsil ettiğine inanılıyor. Bu, muhtemelen Kuzey Amerika'ya doğru gerçekleşen üç büyük göç dalgasından ilkiydi; Daha sonraki göç dalgaları ile günümüz Atabaskların, Aleutların ve Eskimoların ataları bölgeye geldi. Zamanla, Kuzey Amerika'daki yerli kültürler giderek daha komplike hale geldiler ve bazıları güneydoğudaki Kolomb öncesi Mississippi kültürü gibi gelişmiş tarım, mimari ve komplike toplumlar geliştirdi. Kahokya şehir devleti, günümüz Amerika Birleşik Devletleri'ndeki en büyük ve en karmaşık Kolomb öncesi arkeolojik sit alanıdır. Four Corners bölgesinde, Anasazi kültürü, yüzyıllarca süren tarımsal bilgi birikimi ile gelişti. Güney Büyük Göller bölgesinde bulunan İrokua Konfederasyonu, on ikinci ve on beşinci yüzyıllar arasında bir noktada kuruldu. Atlantik kıyısı boyunca, avlanma ve tuzak kurma ile birlikte sınırlı tarım uygulayan önde gelen yerliler Algonkin halklarıydı. Avrupa ile temas kurulan dönemde Kuzey Amerika'nın yerli nüfusunu tahmin etmek zordur. Smithsonian Enstitüsü'nden Douglas H. Ubelaker, güney Atlantik eyaletlerinde 92.916, Körfez eyaletlerinde 473.616 nüfus olduğunu tahmin ediyor, ancak çoğu akademisyen bu rakamı çok düşük olarak görüyor. Antropolog Henry F. Dobyns, Meksika Körfezi kıyılarında yaklaşık 1,1 milyon insanın, Florida ile Massachusetts arasında yaşayan 2,2 milyon kişinin, Mississippi Vadisi ve kollarında 5,2 milyon kişinin ve Florida yarımadası'nda yaklaşık 700.000 kişinin yaşadığını öne sürerek, nüfusun çok daha fazla olduğuna inanıyordu. Amerika'nın 1492'de Avrupalılar tarafından keşfinden sonra İspanyollar, Portekizliler, Fransızlar ve İngilizler, buradaki yerli halkların aleyhine toprak sahibi oldular. Avrupalılar, Amerika'daki topraklarını genişlettikten sonra, İngiltere başta olmak üzere çeşitli ülkelerden göçmenler alıp buralara yerleştirerek koloniler kurdular. === Avrupalı yerleşimleri === New England kıyılarının Vikingler tarafından çok erken dönemlerde kolonize edildiği iddiası ihtilaflıdır. Avrupalıların Amerika Birleşik Devletleri'ne ilk belgelenmiş varışları, 1513'te Florida'ya ilk seferini yapan Juan Ponce de León gibi İspanyol konkistadorlar tarafından gerçekleştirilmiştir. Daha önce, Christopher Columbus, 1493 yolculuğunda Porto Riko'ya inmişti ve San Juan, on yıl sonra İspanyollar tarafından kolonize edildi. İspanyollar, Florida ve New Mexico'da genellikle ülkenin en eski şehri olarak kabul edilen Saint Augustine ve Santa Fe gibi ilk yerleşim yerlerini kurdular. Fransızlar, özellikle New Orleans olmak üzere Mississippi Nehri boyunca kendi yerleşimlerini kurdular. Kuzey Amerika'nın doğu kıyısının İngilizler tarafından başarılı kolonizasyonu, 1607'de Jamestown'daki Virginia Kolonisi ve 1620'de Plymouth'daki Pilgrimler kolonisi ile başladı. Kıtanın ilk seçilmiş yasama meclisi, Virginia'nın Burgesses Evi, 1619'da kuruldu. Mayflower Sözleşmesi ve Connecticut'ın Temel Emirleri gibi belgeler, Amerikan kolonilerinde gelişecek olan temsili özyönetim ve anayasacılık için emsaller oluşturdu. Birçok yerleşimci, din özgürlüğü için gelen muhalif Hristiyanlardı. 1784'te Ruslar, Alaska'da Three Saints Koyu'nda bir yerleşim kuran ilk Avrupalılardı. Rus kolonizasyonu bir zamanlar bugünkü Alaska eyaletinin çoğunu kapsıyordu. Kolonizasyonun ilk zamanlarında, birçok Avrupalı ​​yerleşimci yiyecek kıtlığına, hastalığa ve Yerli Amerikalıların saldırılarına maruz kaldı. Yerli Amerikalılar da komşu kabileler ve Avrupalı ​​yerleşimcilerle sık sık savaş halindeydi. Ancak birçok durumda, yerliler ve yerleşimciler birbirlerine bağımlı hale geldi. Yerleşimciler yiyecek ve hayvan eti, yerliler ise silahlar, aletler ve diğer Avrupa malları karşılığında ticaret yaptı.Ripper, 2008 p. 6 Yerliler birçok yerleşimciye mısır, fasulye ve diğer gıda maddelerini yetiştirmeyi öğretti. Avrupalı ​​misyonerler ve diğerleri, Yerli Amerikalıları "uygarlaştırmanın" önemli olduğunu hissettiler ve onları Avrupa tarım uygulamalarını ve yaşam tarzlarını benimsemeye çağırdılar.Ripper, 2008 p. 5Calloway, 1998, p. 55 Ancak, Kuzey Amerika'da artan Avrupa kolonizasyonu ile Yerli Amerikalılar yerlerinden edildi ve sıklıkla öldürüldü. Amerika'nın yerli nüfusu, Avrupa'nın gelişinden sonra çeşitli nedenlerle başta çiçek hastalığı ve kızamık gibi hastalıklar olmak üzere azaldı.Stannard, 1993 p. xii"The Cambridge encyclopedia of human paleopathology ". Arthur C. Aufderheide, Conrado Rodríguez-Martín, Odin Langsjoen (1998). Cambridge University Press. p. 205. Bianchine, Russo, 1992 pp. 225–232 Avrupalı ​​yerleşimciler ayrıca Atlas Okyanusu'ndaki köle ticareti yoluyla Afrikalı kölelerin Kolonik Amerika'ya kaçakçılığına başladı. Tropikal hastalıkların daha düşük prevalansı ve daha iyi tedavi nedeniyle, kölelerin Kuzey Amerika'da Güney Amerika'dan çok daha yüksek bir yaşam beklentisi vardı ve bu da sayılarında hızlı bir artışa yol açtı.Tadman, 2000, p. 1534Schneider, 2007, p. 484 Koloni toplumu, köleliğin dini ve ahlaki sonuçları konusunda büyük ölçüde bölünmüştü ve birkaç koloni, uygulamanın hem aleyhinde hem de lehinde yasalar çıkardı.Lien, 1913, p. 522Davis, 1996, p. 7 Bununla birlikte, 18. yüzyılın başında, Afrikalı köleler, özellikle Amerika'nın güneyinde, tarım isçiliği olarak Avrupalı senetli kölelerin yerini almıştı.Quirk, 2011, p. 195 Amerika Birleşik Devletleri'nin temelini oluşturacak olan On Üç Koloni (New Hampshire, Massachusetts, Rhode Island, Connecticut, New York, New Jersey, Pensilvanya, Delaware, Maryland, Virjinya, Kuzey Karolina, Güney Karolina ve Georgia) İngilizler tarafından denizaşırı sömürgeler olarak yönetildi. Yine de hepsinde seçimlerin, çoğu özgür erkeğe açık olduğu yerel yönetimler vardı. Son derece yüksek doğum oranları, düşük ölüm oranları ve istikrarlı yerleşim ile sömürge nüfusu hızla büyüdü ve Kızılderili nüfusunu gölgede bıraktı.Walton, 2009, pp. 38-39 1730'ların ve 1740'ların Büyük Uyanış olarak bilinen Hristiyan diriliş hareketi, hem dine hem de dini özgürlüğe olan ilgiyi ateşledi. ABD'de Fransız- Kızılderili Savaşı olarak bilinen Yedi Yıl Savaşı (1756-1763) sırasında İngiliz kuvvetleri Kanada'yı Fransızlardan aldı. Québec Eyaleti'nin kurulmasıyla, Kanada'nın Frankofon nüfusu, Nova Scotia, Newfoundland ve On Üç Koloni'nin İngilizce konuşan İngiliz sömürgelerinden izole kalacaktı. Yerli Amerikalı nüfusu hariç, On Üç Koloni'nin 1770'te 2,1 milyonun üzerinde, Britanya'nın yaklaşık üçte biri kadar bir nüfusu vardı. Devam eden yeni göçlere rağmen, doğal artış oranı öyleydi ki, 1770'lerde Amerikalıların yalnızca küçük bir azınlığı başka denizaşırı ülkelerde doğmuştu.Walton, 2009, p. 35 Kolonilerin yönetimleri İngilizlerden farklıydı. Pensilvanya dışındaki kolonilerin her birinde iki yasama meclisi bulunuyordu. Kolonileri temsil eden alt meclisin üyeleri mal sahipleri tarafından seçiliyor, Krallığı temsil eden üst meclis üyeleri ise İngiliz Kralı tarafından tayin ediliyordu. Kolonilerde yaşayanlar aynı zamanda mahkemeler kurmuştu ve İngiliz hukuk sistemini uyguluyordu. Kolonilerin Britanya'dan uzaklığı özerk yönetimin gelişmesini sağladı, ancak kolonilerin benzeri görülmemiş başarıları İngiliz monarklarını periyodik olarak kraliyet otoritesini yeniden kurmaya teşvik etti. 1756-1763 yılları arasında İngiltere'nin Avusturya, Fransa ve Rusya ittifakıyla yaptığı savaşlar (Yedi Yıl Savaşları), İngiliz maliyesi üzerinde ciddi bir yük oluşturmuştu. İngiltere'nin mali yükünü gidermek amacıyla yeni vergiler koyması, Amerika'da kolonilerin tepkisiyle karşılaştı. Koloniler yüksek vergiler ödeyip karşılığında hiçbir şey alamamaktan rahatsızlardı. Çay ihracatına gelen yüksek ek vergiyle koloniler, 18. yüzyıl ortalarından beri hazır oldukları bağımsızlık mücadelesini hayata geçirdiler. Savaşın başlarında George Washington ve Thomas Jefferson tarafından kaleme alınan ve özgürlük isteklerini dile getiren Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi'ni yayınladı (4 Temmuz 1776). Sonradan 4 Temmuz günü ABD Bağımsızlık Günü olarak kabul edilmiştir. Altı yıl süren savaş sonunda, George Washington komutasındaki koloni güçleri tarafından yenilgiye uğratılan İngiltere geri çekilmiş ve 1783 yılında Paris antlaşmasıyla 13 koloninin bağımsızlığını kabul etmiştir. Bağımsızlıklarını ilan eden koloniler, içişlerinde serbest eyaletlerden oluşan Amerika Birleşik Devletleri'ni kurdular (1787). 1789'da anayasanın tamamlanıp onaylanmasıyla yeni bir ulus ve Amerikalı üst kimliği doğdu. ===Bağımsızlık ve genişleme=== On Üç Koloni'nin Britanya İmparatorluğu'na karşı yürüttüğü Amerikan Bağımsızlık Savaşı, modern tarihte Avrupalı ​​olmayan bir toplumun Avrupalı ​​bir güce karşı yürüttüğü ilk başarılı bağımsızlık savaşıydı. Amerikalılar hükûmetin, yerel yasama organlarında tanımlanan halkın iradesine dayandığını iddia ederek bir "cumhuriyetçilik" ideolojisi geliştirmişlerdi. "Bir İngiliz vatandaşı olarak haklarını" talep ettiler ve "temsil yoksa vergi de yok" ifadesiyle sömürgeye karşı çıktılar. İngilizler, imparatorluğu parlamento aracılığıyla yönetmekte ısrar etti ve çatışma savaşa dönüştü. İkinci Kıtasal Kongre, 4 Temmuz 1776'da Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi'ni oybirliğiyle kabul etti; günümüzde bu tarih her yıl Bağımsızlık Günü olarak kutlanır. 1777'de Konfederasyon Maddeleri, 1789'a kadar faaliyet gösteren merkezi olmayan bir hükûmet kurdu. 1781'de Yorktown Kuşatması'ndaki yenilgisinden sonra İngiltere bir barış antlaşması imzalamak zorunda kaldı. Amerikan egemenliği uluslararası olarak tanındı ve ülkeye Mississippi Nehri'nin doğusundaki tüm topraklar verildi. Bununla birlikte, İngiltere ile olan gerilimler, iki tarafın da galip gelemediği 1812 Savaşı'na yol açtı. Milliyetçiler, 1788'de eyalet sözleşmelerinde onaylanan Amerika Birleşik Devletleri Anayasası'nı yazarken 1787 Philadelphia Sözleşmesi'ne öncülük ettiler. 1789'da yürürlüğe giren bu anayasa, federal hükûmeti, faydalı kontroller ve dengeler oluşturma ilkesine göre üç şubede yeniden düzenledi. Kıta Ordusunu zafere taşıyan George Washington, yeni anayasaya göre seçilen ilk başkan oldu. Kişisel özgürlüklerin federal olarak kısıtlanmasını yasaklayan ve bir dizi yasal korumayı garanti eden Haklar Bildirisi, 1791'de kabul edildi. küçükresim|312x312pik|sol|ABD'nin genişlemesi Federal hükûmet 1807'de Atlantik köle ticaretine Amerikan katılımını yasaklasa da, 1820'den sonra Derin Güney'de son derece karlı pamuk mahsulünün ekiminde ve bununla birlikte köle nüfusunda patlama yaşandı. İkinci Büyük Uyanış, özellikle 1800-1840 döneminde milyonları evanjelik Protestanlığa dönüştürdü. Kuzeyde, köleliğin kaldırılması da dahil olmak üzere birçok sosyal reform hareketi hayata geçirildi; Güneyde Metodistler ve Baptistler köle toplulukları arasında kendi dinlerini yaydılar. 18\. yüzyılın sonlarından başlayarak, Amerikalı yerleşimciler batıya doğru ilerlemeye başladılar ve bu bir dizi uzun Amerikan Kızılderili Savaşları'na yol açtı. 1803'te Louisiana'nın satın alımı, ülkenin topraklarını neredeyse ikiye katladı, İspanya, 1819'da Florida ve diğer Körfez Kıyısı bölgelerini Adams-Onís Antlaşması ile terk etti, Teksas Cumhuriyeti, bir yayılmacılık döneminde 1845'te ilhak edildi ve İngiltere ile yapılan 1846 Oregon Antlaşması, ABD'nin bugünkü Kuzeybatı Amerika'yı kontrol etmesine yol açtı. Meksika-Amerika Savaşı'ndaki zafer, 1848'de Kaliforniya'da Meksika'nın çekilişi ve günümüz Amerikan Güneybatısının büyük bir kısmının ilhak edilmesi ile sonuçlanarak ABD'nin kıtada yayılımını sağladı. 1848-1849'daki Kaliforniya Altına Hücum'u, Pasifik kıyılarına göçü teşvik etti, bu da Kaliforniya Soykırımı'na ve buna ek olarak batılı devletlerin kurulmasına yol açtı. Çiftçi Yerleştirme Yasaları'nın bir parçası olarak ABD'nin toplam alanının yaklaşık %10'unu oluşturan büyük miktarda arazinin beyaz Avrupalı ​​yerleşimcilere ve arazi hibelerinin bir parçası olarak özel demiryolu şirketlerine ve kolejlere verilmesi ekonomik kalkınmayı teşvik etti. İç Savaş'tan sonra, yeni kıtalararası demiryolları yerleşimciler için ulaşımı kolaylaştırdı, iç ticareti genişletti ve Yerli Amerikalılarla olan çatışmaları artırdı. 1869'daki, yeni bir Barış Politikası, Kızılderilileri suistimallerden korumayı, daha fazla savaştan kaçınmayı ve nihai ABD vatandaşlıklarını güvence altına almayı sözde vadetti. Bununla birlikte, büyük ölçekli çatışmalar Batı'da 1900'lere kadar devam etti. Amerika Birleşik Devletleri, ülkeyi anayasayla yöneten bir başkanın seçimle iş başına geldiği ilk modern demokratik cumhuriyettir. Bu manada Fransız Devrimi'nin de öncüsü olmuştur. Bu sistem 18. yüzyıl dünyasında eşitlik, insan hakları, adil yargılama ve kuvvetler ayrılığı gibi kavramların gündeme gelmesini sağlamıştır. ABD doğal kaynaklarının zenginliği, genç ve dinamik bir insan gücüne sahip olması nedeniyle 19. yüzyıl boyunca hızla sanayileşti. Ancak 1861-1865 yılları arasında çıkan Amerikan İç Savaşı ülkeyi parçalanma tehdidi altına soktu. Savaş kuzeydeki eyaletlerin başarısıyla sonuçlandı ve ABD tekrar hızlı bir gelişme dönemine girdi. ===İç Savaş ve Yeniden Yapılanma dönemi=== Kuzey ve Güney eyaletleri arasındaki Afrikalıların ve Afroamerikalıların köleleştirilmesine ilişkin uzlaşılmayan çatışma, nihayetinde Amerikan İç Savaşı'na yol açtı. 1860 seçimlerinde Cumhuriyetçi Abraham Lincoln'ın başkan seçilmesiyle birlikte kölelik yanlısı on üç koloni tek taraflı bağımsızlıklarını ilan etti ve Amerika Konfedere Devletleri'ni ("Güney" veya "Konfederasyon") kurdu, federal hükûmet ("Birlik") ise ayrılmanın yasadışı olduğunu savundu. Bu bölünmeyi sağlamak için ayrılıkçılar tarafından askerî harekât başlatıldı ve Birlik de aynı şekilde karşılık verdi. Takip eden savaş, Amerikan tarihinin en ölümcül askeri çatışması olacak ve yaklaşık 618.000 askerin yanı sıra birçok sivilin ölümüyle sonuçlanacaktı. Birlik, başlangıçta sadece ülkeyi bir arada tutmak için savaşıyordu. Bununla birlikte, 1863'ten sonra kayıplar arttı ve Lincoln'ın Özgürlük Bildirgesi'ni ilanından sonra Birlik tarafının bakış açısından savaşın ana amacı köleliğin kaldırılması oldu. Gerçekten de Birlik, Nisan 1865'te savaşı nihayetinde kazandığında, mağlup olan Güney'deki eyaletlerin her birinin, köleliği cezai işçilik dışında yasaklayan On Üçüncü Değişikliği onaylaması zorunlu kılındı. Siyahlar için vatandaşlık ve en azından teoride onlar için de oy hakkı sağlayan iki değişiklik daha onaylandı. Savaştan sonra yeniden yapılanma ciddi bir şekilde başlatıldı. Başkan Lincoln'ın, Birlik ile eski Konfederasyon arasındaki dostluğu ve bağışlamayı teşvik etmeyi çalışması sırasında 14 Nisan 1865'te uğradığı suikast, Kuzey ve Güney arasındaki ilişkileri yeniden bozdu. Federal hükûmetteki Cumhuriyetçiler, Güney'in yeniden inşasını denetlemeyi ve Afroamerikalıların haklarını sağlamayı hedef edindiler. 1876 başkanlık seçimlerinin sonucunu Demokratlara kabul ettirmek için Cumhuriyetçilerin, Güney'deki Afroamerikalıların haklarını korumayı bırakmaktan vazgeçtiği 1877 Uzlaşması'na kadar bu durum sürdü. Kendilerini "Kurtarıcılar" olarak adlandıran Güneyli beyaz Demokratlar, Yeniden Yapılanma'nın sona ermesinden sonra Güney eyaletlerinde yönetime gelerek Amerikan ırk ilişkilerinin en eski konumundan yönetime başladılar. 1890'dan 1910'a kadar Kurtarıcılar, bölgedeki çoğu siyahı ve bazı yoksul beyazları haklarından mahrum eden Jim Crow yasalarını oluşturdular. Siyahlar ülke çapında, özellikle de Güney'de ırkçılıkla karşı karşıya kalacaktı. Ayrıca zaman zaman linç de dahil olmak üzere kanunsuz şiddete maruz kaldılar. ===Daha fazla göç, genişleme ve sanayileşme=== Kuzeydeki kentleşme ve Güney ve Doğu Avrupa'dan gelen emsalsiz göçmen akını, ülkenin sanayileşmesi için bir iş gücü fazlası oluşturdu ve kültürün dönüşümünü sağladı. Telgraf ve kıtalararası demiryolları da dahil olmak üzere ulusal altyapı, ekonomik büyümeyi ve gelişmeyi ve Amerikan Vahşi Batı'sına daha fazla yerleşimi teşvik etti. Daha sonra ampulün ve telefonun icadı da iletişimi ve kentsel yaşamı etkileyecektir. Mississippi Nehri'nin batısındaki Kızılderili Savaşları 1810'dan en az 1890'a değin sürdü. Bu çatışmaların çoğu Yerli Amerikalıların arazilerinin kontrol edilmesi ve öz yönetime sahip Kızılderili rezervleri kurularak sınırlandırılması ile sonuçlandı. Ek olarak, 1830'lardaki Gözyaşı Yolu, Kızılderilileri zorla yeniden yerleştiren Kızılderili Tehcir Yasası'na örnek oluşturdu. Bu, mekanik ekim arazilerini daha da genişleterek uluslararası pazarlar için sermaye fazlasını artırdı. Anakara genişlemesi, 1867'de Alaska'nın Rusya'dan satın alınması ile de arttı. 1893'te Hawaii'deki Amerikan yanlısı unsurlar Hawaii monarşisini devirdi ve ABD'nin 1898'de ilhak ettiği Hawaii Cumhuriyeti'ni kurdu. Porto Riko, Guam ve Filipinler, İspanya-Amerika Savaşı'nın ardından aynı yıl İspanya tarafından terk edildi. Amerikan Samoası, İkinci Samoa İç Savaşı'nın sona ermesinden sonra 1900 yılında Amerika Birleşik Devletleri tarafından satın alındı. Amerikan Virjin Adaları 1917'de Danimarka'dan satın alınmıştır. 19\. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarındaki hızlı ekonomik gelişme, birçok önde gelen sanayicinin yükselişini destekledi. Cornelius Vanderbilt, John D. Rockefeller ve Andrew Carnegie gibi iş adamları ülkenin demiryolu, petrol ve çelik endüstrilerinde ilerlemesine öncülük etti. Bankacılık, J. P. Morgan'ın kilit bir rol oynamasıyla ekonominin önemli bir parçası haline geldi. Amerikan ekonomisi şaha kalkarak dünyanın en büyük ekonomisi haline geldi. Bu dramatik değişikliklere toplumsal huzursuzluk ve popülist, sosyalist ve anarşist hareketlerin yükselişi eşlik etti. Bu dönem, nihayetinde, kadınların oy hakkı, alkol yasağı, tüketim mallarının düzenlenmesi ve rekabeti sağlamak ve işçilerin çalışma koşullarına dikkat etmek için daha fazla antitröst önlemler dahil olmak üzere önemli reformların yapıldığı İlerici Dönem'in ortaya çıkmasıyla sona erdi. ===Birinci Dünya Savaşı, Büyük Buhran ve İkinci Dünya Savaşı=== Amerika Birleşik Devletleri, I. Dünya Savaşı'nın 1914'te patlak vermesinden 1917 tarihine değin tarafsızlığını sürdürdü. 1917'de İtilaf Devletleri'nin yanında savaşa katılarak savaşın gidişatının değişmesinde önemli rol oynadı. 1919'da Başkan Woodrow Wilson, Paris Barış Konferansı'nda diplomatik bir rol üstlendi ve ABD'nin Milletler Cemiyeti'ne katılmasını şiddetle savundu. Ancak Senato bunu kabul etmeyi reddetti ve Milletler Cemiyeti'ni kuran Versay Antlaşması'nı onaylamadı. 1920'de kadın hakları hareketi, kadınlara oy hakkı tanıyan bir anayasa değişikliğini kabul etti. 1920'ler ve 1930'lar, kitle iletişimi için radyonun yükselişine ve ilk televizyonun icadına tanık oldu. Kükreyen Yirmilerin refahı, 1929 Wall Street iflası ve Büyük Buhran'ın başlamasıyla sona erdi. Franklin D. Roosevelt, 1932'de başkan seçildikten sonra bu duruma New Deal ile çözüm bulmaya çalıştı. Milyonlarca Afroamerikalının Güney Amerika'dan Büyük Göçü I. Dünya Savaşı'ndan önce başladı ve 1960'lara kadar sürdü; 1930'ların ortalarındaki Dust Bowl ise birçok çiftçi topluluğunu yoksullaştırdı ve yeni bir batı göçü dalgasına neden oldu. İlk başta II. Dünya Savaşı sırasında etkili bir şekilde tarafsızlığını koruyan ABD, Mart 1941'de Lend-Lease programı aracılığıyla Müttefik Devletler'e malzeme sağlamaya başladı. 7 Aralık 1941'de Japonya İmparatorluğu Pearl Harbor'a sürpriz bir saldırı başlattı ve bu olay ABD'nin Mihver Devletleri'ne karşı Müttefik Devletler yanında savaşa katılmasıyla sonuçlandı. Ertesi yıl yaklaşık 120.000 Japon asıllı Amerikan vatandaşı koruma altına alındı. Japonya önce ABD'ye saldırmış olsa da, ABD yine de "önce Avrupa" savunma politikasını izledi. ABD böylece büyük Asya kolonisi Filipinler'i askeri birliklerinin desteksiz kaldığı Japon işgaline ve ilhakına karşı kaybedilen bir mücadele sonucunda terk etti. Savaş sırasında Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Sovyetler Birliği ve Çin ile birlikte savaş sonrası dünyayı planlamak için bir araya gelen "Dört Güçten" biriydi. Ülke yaklaşık 400.000 askeri personelini kaybetse de savaştan nispeten daha az zararla çıktı ve daha da büyük bir ekonomik ve askeri etkiye sahip oldu. Amerika Birleşik Devletleri, yeni uluslararası finans kurumları ve Avrupa'nın savaş sonrası yeniden yapılanması konusunda anlaşmalar imzalanan Bretton Woods ve Yalta konferanslarında öncü bir rol oynadı. Avrupa'daki savaş Müttefiklerin zaferiyle sonuçlandığında, 1945'te San Francisco'da düzenlenen uluslararası bir konferans, savaştan sonra aktif hale gelen Birleşmiş Milletler Antlaşması'nı ortaya koydu. Amerika Birleşik Devletleri ve Japonya daha sonra tarihin en büyük deniz savaşında, Leyte Körfezi Muharebesi'nde birbirleriyle savaştı. Amerika Birleşik Devletleri ilk nükleer silahları geliştirdi ve Ağustos 1945'te Japonya'nın Hiroşima ve Nagazaki şehirlerinde kullandı; Japonlar 2 Eylül'de teslim oldular ve II. Dünya Savaşı sona erdi. === Soğuk Savaş ve sivil haklar dönemi === II. Dünya Savaşı'ndan sonra, Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği, kapitalizm ve komünizm arasındaki ideolojik karşıtlıktan motivasyon alan Soğuk Savaş olarak bilinen dönemde güç, etki ve prestij için rekabet etti. Bir yanda ABD ve NATO müttefikleri, diğer yanda Sovyetler Birliği ve Varşova Paktı müttefikleri Avrupa'nın askeri işlerini kontrol ettiler. ABD, komünist etkinin genişlemesine yönelik bir sınırlama politikası geliştirdi. ABD ve Sovyetler Birliği vekalet savaşlarına girerken ve güçlü nükleer cephaneler geliştirirken, iki ülke doğrudan askeri çatışmalardan kaçındı. Birleşik Devletler sıklıkla Sovyet destekli olarak gördüğü Üçüncü dünya ülkelerindeki hareketlere karşı çıktı ve zaman zaman sol hükûmetlere karşı rejim değişikliği için doğrudan müdahalede bulundu, bazen de otoriter sağcı rejimleri destekledi. Amerikan birlikleri, 1950-1953 Kore Savaşı'nda komünist Çin ve Kuzey Kore güçleriyle savaştı. Sovyetler Birliği'nin 1957'de ilk yapay uyduyu fırlatması ve 1961'de ilk mürettebatlı uzay uçuşunu başlatması, 1969'da Amerika Birleşik Devletleri'nin Ay'a insan indiren ilk ulus olduğu bir "Uzay Yarışı"nı başlattı. Amerika Birleşik Devletleri giderek artan bir şekilde Vietnam Savaşı'na (1955-1975) dahil oldu ve 1965'te muharebe güçlerini artırdı. ABD, bu sırada kendi topraklarında İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra sürekli bir ekonomik büyüme ve genel olarak ve özellikle orta sınıfta hızlı bir nüfus artışı yaşamıştı. Özellikle 1970'lerde kadınların işgücüne katılımındaki artıştan sonra, 1985'e gelindiğinde, 16 yaş ve üstü kadınların çoğunluğu istihdam edildi. Eyaletler Arası Otoyol Sisteminin inşası, ülkenin altyapısını takip eden on yıllar boyunca dönüştürdü. Milyonlarca insan çiftliklerden ve şehir merkezlerinden büyük banliyö konut projelerine taşındı. 1959'da Alaska ve Hawaii toprakları sırasıyla Birliğe kabul edilen 49. ve 50. eyalet olduğunda Birleşik Devletler resmi olarak Kıtasal ABD'nin ötesine geçti. Büyüyen Sivil Haklar Hareketi, Martin Luther King Jr.'ın önde gelen bir lider ve figüran haline gelmesiyle, ırkçılığa ve ayrımcılığa karşı koymak için şiddetsizliği kullandı. 1968 tarihli Medeni Haklar Yasası ile sonuçlanan mahkeme kararları ve mevzuatın bir kombinasyonu, ırk ayrımcılığına son vermeye çalıştı. Bu arada, Vietnam savaşı karşıtlığı, Siyah Güç hareketi ve cinsel devrim fikirlerini benimseyen karşı kültür hareketi büyüdü. "Yoksulluğa Karşı Savaş"ın başlatılması, gelir testi yapılmış Ek Beslenme Yardımı Programı, Çocuklu Ailelere Yardım ve sırasıyla yaşlılara ve yoksullara sağlık sigortası sağlayan iki program olan Medicare ve Medicaid'in oluşturulması da dahil olmak üzere, hakları ve refah harcamalarını genişletti. 1970'ler ve 1980'lerin başında stagflasyon başladı. ABD, Yom Kippur Savaşı sırasında İsrail'i destekledi; Buna karşılık, ülke OPEC ülkelerinden gelen bir petrol ambargosu ile karşı karşıya kaldı ve bu 1973 Petrol Krizini ateşledi. 1979'da Başkan Jimmy Carter, Mısır ve İsrail arasında bir barış anlaşmasına aracılık ederek, bir Arap ulusunun İsrail'in varlığını ilk kez tanıdığını işaret etti. Başkan Ronald Reagan, başa gelmesinden sonra ekonomik durgunluğa serbest piyasa odaklı reformlarla yanıt verdi. Yumuşama politikasının çöküşünün ardından, "sınırlama"yı terk etti ve Sovyetler Birliği'ne karşı daha agresif bir politika olan "Rollback" stratejisini başlattı. 1980'lerin sonu, Sovyetler Birliği ile ilişkilerde buzların çözülmesine tanık oldu ve SSCB'nin 1991'deki çöküşünün ardından Soğuk Savaş sona erdi. Bu, ABD'nin dünyanın baskın süper gücü olarak rakipsiz kalmasıyla tek kutupluluğu beraberinde getirdi. === Çağdaş tarih === Soğuk Savaş'tan sonra Ortadoğu'daki çatışma 1990'da Irak'ın ABD'nin müttefiki Kuveyt'i işgal ve ilhak etmesiyle bir krizi tetikledi. İstikrarsızlığın yayılmasından korkan Başkan George H. W. Bush, Ağustos ayında Irak'a karşı Körfez Savaşı'nı başlattı ve yönetti; Ocak 1991'e kadar 34 ulustan koalisyon güçleri tarafından yürütülen savaş, Irak güçlerinin Kuveyt'ten çıkarılması ve monarşinin yeniden kurulmasıyla sonuçlandı. İlk başta ABD askeri savunma ağları şeklinde ortaya çıkan İnternet, 1990'larda uluslararası akademik platformlara ve ardından halka yayılarak küresel ekonomiyi, toplumu ve kültürü büyük ölçüde etkiledi. Dot-com balonu, istikrarlı para politikası ve azalan sosyal refah harcamaları nedeniyle 1990'lar modern ABD tarihindeki en uzun ekonomik genişlemeye sahne oldu. 1994'ten başlayarak ABD'nin Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması'nı (NAFTA) imzalamasıyla ABD, Kanada ve Meksika arasındaki ticaretin artması sağlandı. ABD 1995 ve 1999 yıllarında NATO ülkelerinin yardımıyla Bosna Savaşı'na ve Kosova Savaşı'na müdahale etti. 11 Eylül 2001'de El Kaide örgütü mensubu uçak korsanları, New York City'deki Dünya Ticaret Merkezi'ne ve Washington DC yakınlarındaki Pentagon'a yolcu uçaklarıyla çarparak terör saldırısı düzenledi ve yaklaşık 3.000 kişiyi öldürdü. Buna karşılık, Başkan George W. Bush, 2001'den 2021'e kadar Afganistan'da yaklaşık 20 yıllık bir savaşı ve 2003-2011 Irak Savaşı'nı kapsayan Terörizmle Savaş'ı başlattı. 2011'de Pakistan'daki bir askeri operasyon sırasında Usame bin Ladin öldürüldü. Uygun fiyatlı konutları teşvik etmek için tasarlanan hükûmet politikası, kurumsal ve düzenleyici yönetimdeki yaygın başarısızlıkların yanı sıra Federal Rezerv tarafından belirlenen ABD tarihinin en düşük faiz oranları 2006'da ABD'de konut balonuna yol açtı ve bu da ülkenin Büyük Buhran döneminden beri gördüğü en büyük ekonomik kriz olan 2007–2008 finansal krizi ve Büyük Durgunluk'a sebep oldu. Kriz sırasında, Amerikalıların sahip olduğu varlıklar, değerlerinin yaklaşık dörtte birini kaybetti. İlk Afroamerikan kökenli ABD başkanı olan Barack Obama, krizin ortasında 2008 yılında seçildi ve daha sonra krizin olumsuz etkilerini azaltmak ve tekrar etmemesini sağlamak amacıyla 2009 ekonomik teşvikinin Amerikan Kurtarma ve Yeniden Yatırım Yasasını, Dodd-Frank Wall Street Reformunu ve Tüketicinin Korunması Yasasını yürürlüğe koydu. 2010 yılında, Başkan Obama, Amerika Birleşik Devletleri'nde yaklaşık geçen elli yıl içindeki Sağlık hizmetlerine yönelik en kapsamlı reform olan Hasta Koruma ve Uygun Fiyatlı Bakım Yasası'nı hayata geçirme çabalarına öncülük etti. 2016 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimlerinde Cumhuriyetçi Donald Trump 45. başkan seçildi ve bu sonuç Amerikan tarihindeki en büyük siyasi huzursuzluktan biri olarak görüldü. 2020 başkanlık seçimleriyle Demokrat Joe Biden 46. başkan seçildi. 6 Ocak 2021'de, görevi bırakan Başkan Trump'ın destekçileri, başkanlık Seçim Kurulu oy sayısını bozmak için başarısız bir çabayla Birleşik Devletler Kongre Binası'nı bastı. == Coğrafya == Bitişik 48 eyalet ve Columbia Bölgesi 8.080.470 kilometrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Bu alanın 7,663,940 kilometrekarelik bitişik arazidir ve toplam ABD kara alanının %83.65'ini oluşturur. Yaklaşık %15'i Kuzey Amerika'nın kuzeybatısındaki bir eyalet olan Alaska'da, geri kalanı ise Orta Pasifik'te bir eyalet ve takımada olan Hawaii'de ve Porto Riko, Amerikan Samoası, Guam, Kuzey Mariana Adaları ve ABD Virgin Adaları'ndan oluşan beş nüfuslu ancak şirketleşmemiş insular bölgesinde bulunmaktadır. Sadece yüzölçümüyle ölçüldüğünde ABD, Rusya ve Çin'in ardından üçüncü sırada, Kanada'nın ise hemen önünde yer almaktadır. Amerika Birleşik Devletleri, toplam yüzölçümü (kara ve su) bakımından dünyanın üçüncü veya dördüncü en büyük ülkesi olup, Rusya ve Kanada'nın gerisinde ve neredeyse Çin'e eşittir. Sıralama, Çin ve Hindistan tarafından tartışmalı iki bölgenin nasıl sayıldığına ve ABD'nin toplam büyüklüğünün nasıl ölçüldüğüne bağlı olarak değişmektedir. sol|küçükresim|Denali veya McKinley Dağı, Kuzey Amerika'nın en yüksek dağ zirvesi. Atlantik kıyı şeridinin kıyı ovası daha iç kesimlerde yerini yaprak döken ormanlara ve Piedmont'un inişli çıkışlı tepelerine bırakır. Appalachian Dağları doğu sahilini Büyük Göller'den ve Orta Batı'nın otlaklarından ayırır. Dünyanın en uzun dördüncü nehir sistemi olan Mississippi-Missouri Nehri, ülkenin kalbinden kuzey-güney doğrultusunda akmaktadır. Büyük Ovaların düz, verimli çayırları batıya doğru uzanır ve güneydoğuda bir yayla bölgesi ile kesintiye uğrar. Büyük Ovaların batısında yer alan Rocky Dağları, ülke boyunca kuzeyden güneye uzanır ve Colorado'da 4.300 metre üzerinde zirveye ulaşır. Daha batıda kayalık Büyük Havza ve Chihuahua, Sonoran ve Mojave gibi çöller yer almaktadır. Sierra Nevada ve Cascade sıradağları Pasifik kıyısına yakın uzanır ve her iki sıradağ da 4.300 metre daha yüksek rakımlara ulaşır. Bitişik Amerika Birleşik Devletleri'ndeki en alçak ve en yüksek noktalar Kaliforniya eyaletindedir ve aralarında sadece yaklaşık 135 km vardır. Alaska'nın 6,190.5 m yüksekliğindeki Denali'si ülkenin ve Kuzey Amerika'nın en yüksek zirvesidir. Aktif volkanlar Alaska'nın Alexander ve Aleutian Adaları'nda yaygındır ve Hawaii volkanik adalardan oluşur. Rockies'teki Yellowstone Ulusal Parkı'nın altında yatan süper volkan, kıtanın en büyük volkanik özelliğidir. === İklim === küçükresim|ABD'nin Köppen iklim tipleri Büyüklüğü ve coğrafi çeşitliliği ile Amerika Birleşik Devletleri, çoğu iklim tipini içermektedir. İklim, 100. meridyenin doğusunda kuzeyde nemli karasaldan güneyde nemli subtropikal iklime kadar değişir. 100'üncü meridyenin batısındaki Büyük Ovalar yarı kuraktır. Amerika'nın batısındaki birçok dağlık bölgede alp iklim görülür. Büyük Havza'da kurak, Güneybatı'da çöl, Kaliforniya kıyılarında Akdeniz, Oregon ve Washington kıyılarında ve Güney Alaska'da okyanus iklimi görülür. Alaska'nın çoğu subarktik veya kutupsaldır. Hawaii ve Florida'nın güney ucunun yanı sıra Karayipler ve Pasifik'teki toprakları tropikaldir. Meksika Körfezi'ne kıyısı olan eyaletler kasırgalara yatkındır ve dünyadaki hortumların çoğu ülkede, özellikle de Orta Batı ve Güney'deki Tornado Alley bölgelerinde meydana gelir. Genel olarak, Amerika Birleşik Devletleri dünyadaki diğer tüm ülkelerden daha fazla yüksek etkili aşırı hava olaylarına maruz kalmaktadır. ABD'de aşırı hava koşulları daha sık görülmeye başlanmış ve 1960'lara kıyasla üç kat daha fazla sıcak hava dalgası rapor edilmiştir. Bitişik 48 eyalette kaydedilen en sıcak on yılın sekizi 1998'den bu yana gerçekleşmiştir. Amerika'nın güneybatısında kuraklıklar daha kalıcı ve daha şiddetli hale gelmiştir. === Biyoçeşitlilik ve koruma === alt=A bald eagle|sol|küçükresim|Kel kartal 1782'den beri Amerika Birleşik Devletleri'nin ulusal kuşudur. ABD, çok sayıda endemik tür içeren 17 mega çeşitliliğe sahip ülkeden biridir: Amerika Birleşik Devletleri ve Alaska'da yaklaşık 17.000 damarlı bitki türü bulunur ve Hawaii'de 1.800'den fazla çiçekli bitki türü bulunur, bunların çok azı anakarada görülür. Amerika Birleşik Devletleri 428 memeli, 784 kuş, 311 sürüngen, 295 amfibi ve 91.000 böcek türüne ev sahipliği yapmaktadır. Ulusal Park Hizmeti tarafından yönetilen 63 ulusal park ve federal olarak yönetilen yüzlerce başka park, orman ve vahşi doğa alanı bulunmaktadır. Toplamda hükûmet, çoğunluğu batı eyaletlerinde olmak üzere ülke topraklarının yaklaşık %28'ine sahiptir. Bu arazinin çoğu koruma altındadır, ancak bir kısmı petrol ve gaz sondajı, madencilik, tomrukçuluk veya sığır çiftçiliği için kiralanmıştır ve yaklaşık %0.86'sı askeri amaçlarla kullanılmaktadır. Çevresel konular arasında petrol ve nükleer enerji tartışmaları, hava ve su kirliliğiyle mücadele, vahşi yaşamı korumanın ekonomik maliyetleri, ağaç kesimi ve ormansızlaşma ve iklim değişikliği yer almaktadır.Daynes & Sussman, 2010, pp. 3, 72, 74–76, 78Hays, Samuel P. (2000). A History of Environmental Politics since 1945. En önde gelen çevre ajansı, 1970 yılında başkanlık emriyle kurulan Çevre Koruma Ajansı'dır (EPA). Vahşi doğa fikri, Vahşi Doğa Yasası ile 1964 yılından bu yana kamu arazilerinin yönetimini şekillendirmiştir.Turner, James Morton (2012). The Promise of Wilderness Tehlike Altındaki Türler Yasası (1973), Amerika Birleşik Devletleri Balık ve Yaban Hayatı Servisi tarafından izlenen tehdit ve tehlike altındaki türleri ve yaşam alanlarını korumayı amaçlamaktadır. 2020 yılı itibarıyla ABD, Çevresel Performans Endeksi'nde ülkeler arasında 24. sırada yer almaktadır. Ülke, 2016 yılında iklim değişikliğine ilişkin Paris Anlaşması'na katılmıştır ve başka birçok çevresel taahhüdü bulunmaktadır. Paris Anlaşması'ndan 2020'de çekilmiş ancak 2021'de yeniden katılmıştır. == Yönetim biçimi == Amerika Birleşik Devletleri 50 eyaletten meydana gelen bir federal birliktir. Ulusal hükûmetin merkezi, Washington, DC'dir. Anayasa, ulusal hükûmetin bünyesinin ana hatlarını tespit eder. Yetkileri ile faaliyetlerini belirtir. Kendine has anayasa ve yetkilere sahip olan her eyalet de öteki işlerden sorumludur. Her eyalet; yönetim bakımından şehir, kasaba, nahiye ve köylere ayrılmıştır ve her eyaletin seçimle gelen kendi valisi vardır. == Hükûmet == küçükresim|Beyaz Saray, ABD Başkanı'nın ikametgahı ve işyeri Amerika'da hükûmet, halk hükûmetidir; halk tarafından kurulur. Kongre üyeleri, başkan, eyalet yetkilileri, kasaba ve şehirleri yönetenler halk tarafından seçilir. Hâkimler de, doğrudan halk tarafından seçilir ya da seçilmiş yetkililer tarafından tayin edilir. Kamu görevlileri, görevlerini iyi yapmadıkları ya da kanunları ciddi bir şekilde ihlal ettiklerinde görevden uzaklaştırılabilirler. Anayasa, kişilerin hak ve özgürlüklerini güvence altına almaktadır. Bu hak ve özgürlükler, 1791'de anayasaya eklenen ve İnsan Hakları Beyannamesi adı verilen ilk on değişiklikte belirtilmektedir. küçükresim|Amerikan Birleşik Devletleri Kongre Binası Anayasa, hükûmetin yetkilerini üçe ayırmıştır: Başında başkan olan yürütme, Senato ve Temsilciler Meclisi olmak üzere kongrenin her iki kanadını ihtiva eden yasama ve başta yüksek mahkeme olmak üzere yargı. Anayasa, her birinin yetkisini sınırlamakta ve birinin gereğinden fazla yetki sahibi olmasını engellemektedir. Eyalet hükûmetlerinde de sistem, federal hükûmet sisteminin hemen hemen aynısıdır. Genelde ülke yönetiminde Cumhuriyetçiler üstündür. 1993-2001 yılları arasında Demokratlar hem Temsilciler meclisinde hem de Beyaz Saray'da üstünlük kurdular. 2001 ve 2004 seçimlerinde kazanan Cumhuriyetçiler oldu. 2004 seçimlerinde sonuçlar şöyleydi; Cumhuriyetçiler: 232, Demokratlar: 202, Bağımsız: 1. 2006 seçimlerinde ise çoğunluk Demokratlardaydı; Demokratlar: 232, Cumhuriyetçiler: 202. Temsilciler Meclisi başkanlığına Demokrat Nancy Pelosi seçildi. küçükresim|Ülkenin en yüksek mahkemesinin bulunduğu Yüksek Mahkeme Binası Her eyalette yürütme kuvvetinin başında bir vali vardır. Eyalet hükûmetleri düzeni koruma, çocuk ve gençlerin eğitimi, yol inşaatı gibi işlere bakar. Federal hükûmet; ulusal, uluslararası ve birden fazla eyaleti ilgilendiren meselelerle uğraşır. Vatandaşların günlük hayatını etkileyen kanunlar, şehir ve kasabalardaki polis teşkilatı tarafından uygulanır. FBI olarak bilinen Federal Soruşturma Bürosu; eyalet sınırlarını geçen suçluları, federal kanunlara aykırı hareket edenleri araştırır. === Federal Hükûmet === Amerika Birleşik Devletleri Başkanı, genel seçimle dört yıllık bir süre için seçilir. Seçilen Başkan, sürenin sonunda bir devre daha seçilebilir. Başkanın aday olabilmesi için Amerika'da doğmuş olması, en az 14 yıl Amerika'da ikamet etmiş olması ve yaşının en az otuz beş olması gerekir. Yılda 200.000 dolar üzerinde maaş ve ilaveten masrafları için de 50.000 dolar alır; fakat bunların toplamı üzerinden gelir vergisi öder. Ayrıca seyahat ve misafir ağırlama masrafı olarak vergiye tabi olmayan 100.000 dolar alır. Başkan, kongre tarafından onaylanmış bir kanun tasarısını veto eder ya da bunu imzalamayı reddederse; kongrenin her iki kanadı tarafından üçte iki oyla alınan bir karar bu vetoyu hükümsüz kılar ve tasarı kanunlaşır. Başkan; federal hâkimleri, büyükelçileri, yüzlerce hükûmet yetkilisini tayin eder. Başkanın ölmesi, istifa etmesi ya da kalıcı olarak sakatlanması hâlinde görevi seçime kadar başkan yardımcısı yürütür. Birleşik Amerika Anayasası uyarınca, görev süresi tamamlanmamış bir Başkan, ancak görevi kötüye kullandığı iddiasının yeterli delile dayanılarak, Temsilciler Meclisinde üyelerin üçte iki çoğunluğunun tasdik etmesi ile görevden alınabilir. Bugüne kadar yalnız bir Amerikan Başkanı görevi kötüye kullanmakla suçlanmıştır. O da 1868'de muhakeme edilerek beraat eden Andrew Jackson'dır. Ancak 1974'te başkan Richard Nixon dâhil, yüksek makamda birçok yetkilinin karıştığı seçim kampanyasında kanun dışı para toplama olayı mahkemeye intikal etti. Watergate olarak adlandırılan bu olayda Nixon, mahkemeye çıkmadan istifa etti ve yerine Gerald Ford geçti. Yasama kolu olan Kongre; Senato ve Temsilciler Meclisi'nden meydana gelir. Senatörler 6 yıl, Temsilciler Meclisi üyeleri ise iki yıl için seçilirler. Senatör ve Temsilciler aday olmak istedikleri sürece tekrar seçilebilirler. Elli eyaletin her biri, Kongreye iki senatör gönderir. Senatonun üçte biri, her iki yılda bir seçilir. Senatör seçilmek için adayın otuz yaşını doldurması ve seçilmesinden en az dokuz yıl önce Amerikan vatandaşı olmuş bulunması şarttır. Temsilciler Meclisinin 435 üyesi vardır. Her eyalet, kendi nüfus oranına göre belli sayıda üyeye sahiptir. Eyaletler aşağı yukarı eşit nüfuslu seçim bölgelerine ayrılır ve her bölgenin seçmenleri Kongreye bir temsilci üye seçer. Bir üyenin en az yirmi beş yaşında ve en az yedi yıllık Amerikan vatandaşı olması gerekir. Bir tasarının kanun olabilmesi için hem Senato hem de Temsilciler Meclisi tarafından tasdik edilmesi gerekir. === Siyasi ayrılıklar === 50 eyaletin her biri, egemenliği federal hükûmetle paylaştığı bir coğrafi bölge üzerinde yargı yetkisine sahiptir. Bunlar ilçelere veya ilçe eşdeğerlerine ve daha sonra da belediyelere bölünmüştür. Columbia Bölgesi, Amerika Birleşik Devletleri'nin başkenti olan Washington şehrini içeren federal bir bölgedir.(a)(36) and (a)(38) U.S. Federal Code, Immigration and Nationality Act. Her eyaletin Kongre'deki temsilci ve senatör sayısına eşit miktarda başkanlık seçmeni vardır ve Columbia Bölgesi'nin üç seçmeni vardır. Birleşik Devletler'in bölgelerinde başkanlık seçmeni bulunmadığından, bu bölgelerdeki insanlar başkan için oy kullanamazlar. Vatandaşlık, tüm eyaletlerde, Columbia Bölgesi'nde ve Amerikan Samoası hariç tüm büyük ABD topraklarında doğumla verilir. Amerika Birleşik Devletleri, eyaletlerin egemenliği gibi Amerikan Kızılderili uluslarının sınırlı kabile egemenliğini gözetmektedir. Amerikan Kızılderilileri ABD vatandaşıdır ve kabile toprakları ABD Kongresi ve federal mahkemelerin yargı yetkisine tabidir. Eyaletler gibi kabilelerin de bazı özerklik kısıtlamaları vardır. Savaş yapmaları, kendi dış ilişkilerini yürütmeleri ve bağımsız para basmaları ya da ihraç etmeleri yasaktır. Kızılderili rezervasyonları genellikle bir eyalet içinde yer alır, ancak eyalet sınırlarını aşan 12 rezervasyon vardır. === Dış ilişkiler === Amerika Birleşik Devletleri'nin yerleşik bir dış ilişkiler yapısı vardır ve 2019 yılında dünyanın en büyük ikinci diplomatik teşkilatına sahip olmuştur. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin daimi üyesidir ve Birleşmiş Milletler Genel Merkezi'ne ev sahipliği yapmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri aynı zamanda G7, G20, ve OECD hükûmetler arası örgütlerinin de bir üyesidir. Neredeyse tüm ülkelerin büyükelçilikleri ve birçoğunun da ülkede konsoloslukları (resmi temsilcileri) bulunmaktadır. Aynı şekilde, İran, Kuzey Kore, ve Bhutan dışında neredeyse tüm ülkelerin ABD ile resmi diplomatik misyonları bulunmaktadır. Tayvan'ın ABD ile resmi diplomatik ilişkileri olmamasına rağmen, gayri resmi de olsa yakın ilişkiler sürdürmektedir. Amerika Birleşik Devletleri ayrıca Tayvan'a düzenli olarak askeri teçhizat tedarik etmektedir. Amerika Birleşik Devletleri'nin Birleşik Krallık ile "Özel İlişkisi" ve Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, Filipinler, Japonya, Güney Kore, İsrail, ve bazı Avrupa Birliği ülkeleriyle (Fransa, İtalya, Almanya, İspanya ve Polonya) güçlü bağları bulunmaktadır. ABD, askeri ve ulusal güvenlik konularında NATO müttefikleriyle ve Amerikan Devletleri Örgütü ve ABD-Meksika-Kanada Serbest Ticaret Anlaşması aracılığıyla Amerika kıtasındaki ülkelerle yakın işbirliği içindedir. Güney Amerika'da Kolombiya geleneksel olarak ABD'nin en yakın müttefiki olarak kabul edilir. ABD, Serbest Ortaklık Anlaşması aracılığıyla Mikronezya, Marshall Adaları ve Palau için tam uluslararası savunma yetkisi ve sorumluluğu kullanmaktadır. Rusya'nın 2014 yılında Kırım'ı ilhak etmesi ve 2022 yılında Ukrayna'yı işgale başlamasından bu yana ABD, Ukrayna'nın kilit bir müttefiki haline gelmiş ve bu süreçte Rusya ile ilişkileri önemli ölçüde bozulmuştur. ABD'nin de Çin ile ilişkileri bozulmuş ve Tayvan ile yakınlaşmıştır. === Askeri === küçükresim|Washington, D.C. yakınlarındaki Pentagon, ABD Savunma Bakanlığı'na ev sahipliği yapmaktadır. ABD başkanı, Amerika Birleşik Devletleri Silahlı Kuvvetlerinin başkomutanıdır ve ordunun liderlerini, savunma bakanını ve Genelkurmay Başkanlarını atar. Merkezi Washington, DC yakınlarındaki Pentagon'da bulunan Savunma Bakanlığı, Ordu, Deniz Piyadeleri, Deniz Kuvvetleri, Hava Kuvvetleri ve Uzay Kuvvetleri'nden oluşan altı hizmet kolundan beşini yönetiyor. Sahil Güvenlik, barış zamanında İç Güvenlik Bakanlığı tarafından yönetilir ve savaş sırasında Deniz Kuvvetleri Departmanına devredilebilir. Amerika Birleşik Devletleri 2019'da ordusuna 649 milyar dolar harcadı, bu da küresel askeri harcamaların %36'sını oluşturuyor. GSYİH'nin %4,7'si ile bu oran, Suudi Arabistan'dan sonra tüm ülkeler arasında ikinci en yüksek orandı. Ayrıca dünyanın nükleer silahlarının %40'ından fazlasına sahiptir, bu sayıda Rusya'dan sonra ikinci en büyük nükleer silah sayısı anlamına gelmektedir. 2019'da ABD Silahlı Kuvvetlerinin altı şubesinin tamamı 1,4 milyon personelin aktif görevde olduğunu bildirdi. Yedekler ve Ulusal Muhafızlar toplam asker sayısını 2,3 milyona çıkardı. Savunma Bakanlığı da müteahhitler hariç yaklaşık 700.000 sivil istihdam etti. Amerika Birleşik Devletleri'nde askerlik hizmeti isteğe bağlıdır, ancak savaş zamanında Seçici Hizmet Sistemi aracılığıyla zorunlu askerlik yapılabilir. Amerika Birleşik Devletleri, Çin Halk Kurtuluş Ordusu ve Hindistan Silahlı Kuvvetleri'nden sonra dünyanın en büyük üçüncü birleşik silahlı kuvvetlerine sahiptir. Bugün, Amerikan kuvvetleri, Hava Kuvvetlerinin geniş nakliye uçakları filosu, Donanmanın 11 aktif uçak gemisi ve Deniz Kuvvetleri ile denizde Deniz seferi birimleri ve Hava Kuvvetleri nakliye uçakları tarafından konuşlandırılan Ordunun XVIII Hava İndirme Kolordusu ve 75. Korucu Alayı tarafından hızla konuşlandırılabilir. Hava Kuvvetleri, stratejik bombardıman filosu aracılığıyla dünyanın dört bir yanındaki hedefleri vurabilir, Amerika Birleşik Devletleri genelinde hava savunmasını korur ve Ordu ve Deniz Piyadeleri kara kuvvetlerine yakın hava desteği sağlar. Uzay Gücü, Küresel Konumlandırma Sistemini işletir, tüm uzay fırlatmaları için Doğu ve Batı Menzillerini işletir ve Amerika Birleşik Devletleri'nin Uzay Gözetleme ve Füze Uyarı ağlarını işletir. Ordu, yurtdışında yaklaşık 800 üs ve tesis işletiyor ve 25 yabancı ülkede 100'den fazla aktif görevli personel konuşlandırıyor. === Kolluk kuvvetleri ve suç === alt=Chart depicting a steep increase in the number of incarcerated Americans from the 1980s to the 2000s|küçükresim|Yıllara göre Amerika Birleşik Devletleri'nde toplam hapsedilme istatistikleri (1920-2014) Amerika Birleşik Devletleri'nde yerelden federal düzeye kadar yaklaşık 18.000 polis teşkilatı bulunmaktadır.There are 17,985 U.S. police agencies in the United States which include city police departments, county sheriff's offices, state police/highway patrol and federal law enforcement agencies , Politifact, Charles Ramsey, July 10, 2016. Retrieved November 10, 2021. Amerika Birleşik Devletleri'nde yasalar çoğunlukla yerel polis departmanları ve şerif ofisleri tarafından uygulanmaktadır. Eyalet polisi daha geniş kapsamlı hizmetler sunar ve Federal Soruşturma Bürosu (FBI) ve ABD Marshals Service gibi federal kurumların sivil hakları, ulusal güvenliği korumak ve ABD federal mahkemelerinin kararlarını ve federal yasaları uygulamak gibi özel görevleri vardır. Eyalet mahkemeleri çoğu hukuk ve ceza davasını yürütürken, federal mahkemeler belirlenmiş suçlara ve eyalet ceza mahkemelerinden gelen temyiz başvurularına bakar. 2020 itibarıyla, Amerika Birleşik Devletleri'nde kasıtlı cinayet oranı her 100.000 kişide 7'dir. Dünya Sağlık Örgütü Ölüm Veritabanı'nın 2010 yılına ait kesitsel bir analizi, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki cinayet oranlarının "diğer yüksek gelirli ülkelere kıyasla 7,0 kat daha yüksek olduğunu ve bunun 25,2 kat daha yüksek olan silahla işlenen cinayet oranından kaynaklandığını" göstermiştir. Amerika Birleşik Devletleri dünyada belgelenmiş en yüksek hapsetme oranına ve en büyük cezaevi nüfusuna sahiptir.Haymes et al., 2014, p. 389 2019 yılında, bir yıldan fazla hapis cezasına çarptırılanlar için toplam cezaevi nüfusu 1.430.800'dür; bu da 100.000 kişi başına 419'luk bir orana karşılık gelmektedir ve 1995'ten bu yana en düşük seviyededir. Prison Policy Initiative'in 2,3 milyon tahmini gibi bazı tahminler bu sayının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Çeşitli eyaletler, hükûmet politikaları ve tabandan gelen girişimler yoluyla cezaevi nüfuslarını azaltmaya çalışmıştır. Çoğu ülke idam cezasını kaldırmış olsa da, Amerika Birleşik Devletleri'nde bazı federal ve askeri suçlar için ve 50 eyaletten 27'sinde ve bir bölgede yaptırım uygulanmaktadır. Bu eyaletlerin birçoğunda cezanın uygulanmasına ilişkin, her biri eyalet valisi tarafından konulan moratoryumlar bulunmaktadır. 1977'den bu yana 1.500'den fazla infaz gerçekleştirilmiş olup, ABD Çin, İran, Suudi Arabistan, Irak ve Mısır'ın ardından dünyada en fazla infazın gerçekleştirildiği altıncı ülke olmuştur. Ancak, yakın zamanda cezayı kaldıran birkaç eyaletle birlikte bu sayı ulusal çapta düşüş eğilimine girmiştir.DPIC adds Eleven cases to the Innocence List bringing national death-row exonerations to 185 , Death Penalty Information Center, Robert Durham, February 18, 2021. Retrieved November 9, 2021. == Ekonomi == Uluslararası Para Fonu'na göre, 22,7 trilyon dolarlık ABD gayri safi yurtiçi hasılası (GSYH), piyasa döviz kurları üzerinden gayri safi dünya hasılasının %24'ünü ve satın alma gücü paritesi (PPP) üzerinden gayri safi dünya hasılasının %16'sından fazlasını oluşturmaktadır. 1983'ten 2008'e kadar ABD'nin reel bileşik yıllık GSYİH büyümesi %3,3 olurken, G7'nin geri kalanının ağırlıklı ortalaması %2,3 olmuştur. Ülke, kişi başına düşen nominal GSYH'de dünyada beşinci, kişi başına düşen GSYH ise yedinci sırada yer almaktadır. Ülke, en az 1900 yılından bu yana dünyanın en büyük ekonomisi konumundadır. Amerika Birleşik Devletleri, özellikle yapay zeka, bilgisayar, ilaç, tıbbi, havacılık ve askeri teçhizat alanlarında teknolojik açıdan en güçlü ve yenilikçi ülkedir. Ülke ekonomisi, bol doğal kaynaklar, gelişmiş bir altyapı ve yüksek verimlilikle beslenmektedir.Wright, Gavin, and Jesse Czelusta, "Resource-Based Growth Past and Present", in Natural Resources: Neither Curse Nor Destiny, ed. Daniel Lederman and William Maloney (World Bank, 2007), p. 185. . Kaynaklar tahminlerinde farklılık gösterse de, 2019'da 44,98 trilyon ABD doları ile en yüksek ikinci toplam doğal kaynak değerine sahiptir. Amerikalılar, OECD üyesi ülkeler arasında en yüksek ortalama hane halkı ve çalışan gelirine sahiptir. 2010 yılında dördüncü en yüksek medyan gelirine sahipken, 2013 yılında altıncı en yüksek medyan hane gelirine sahip olmuşlardır. ABD doları uluslararası işlemlerde en çok kullanılan para birimidir ve ekonomisi, ordusu, petrodolar sistemi ve buna bağlı eurodolar ve büyük ABD hazine tahvilleri piyasası tarafından desteklenen dünyanın en önde gelen rezerv para birimidir. Birçok ülke bunu resmi para birimi olarak kullanmaktadır ve diğerlerinde fiili para birimidir.Benjamin J. Cohen, The Future of Money, Princeton University Press, 2006, ; cf. "the dollar is the de facto currency in Cambodia", Charles Agar, Frommer's Vietnam, 2006, , p. 17 New York Menkul Kıymetler Borsası ve Nasdaq, piyasa değeri ve ticaret hacmi açısından dünyanın en büyük borsalarıdır.Table A – Market Capitalization of the World's Top Stock Exchanges (As at end of June 2012) . Securities and Exchange Commission (China). ABD'nin en büyük ticaret ortakları Çin, Avrupa Birliği, Kanada, Meksika, Hindistan, Japonya, Güney Kore, Birleşik Krallık ve Tayvan'dır. ABD dünyanın en büyük ithalatçısı ve ikinci en büyük ihracatçısıdır. USMCA da dâhil olmak üzere birçok ülke ile serbest ticaret anlaşması vardır. ABD, 2019 Küresel Rekabet Edebilirlik Raporu'nda Singapur'un ardından ikinci sırada yer verildi. Dünyanın en büyük 500 şirketinden 121'inin merkezi ABD'de bulunmaktadır. Number of companies data taken from the "Country" filter. Ekonomisi post-endüstriyel bir gelişme düzeyine ulaşmış olsa da, Amerika Birleşik Devletleri endüstriyel bir güç olmaya devam etmektedir. Daha küçük bir refah devletine sahiptir ve diğer yüksek gelirli ülkelerin çoğundan daha az geliri devlet eliyle yeniden dağıtmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri 2017 yılında 156 ülke arasında gelir eşitsizliğinde 41. sırada yer alırken, gelişmiş ülkelerin geri kalanına kıyasla en yüksek gelir eşitsizliğine sahip ülke olmuştur. === Bilim ve teknoloji === Amerika Birleşik Devletleri 19. yüzyılın sonlarından beri teknolojik yeniliklerde ve 20. yüzyılın ortalarından beri bilimsel araştırmalarda lider olmuştur. Değiştirilebilir parçalar üretme yöntemleri, 19. yüzyılın ilk yarısında ABD Savaş Departmanının Federal Silah fabrikaları tarafından geliştirildi. Bu teknoloji, makine takım endüstrisinin kurulmasıyla birlikte, 19. yüzyılın sonlarında ABD'nin büyük ölçekli dikiş makineleri, bisikletler ve diğer öğelerin imalatına sahip olmasını sağladı ve Amerikan üretim sistemi olarak tanındı. 20. yüzyılın başlarında fabrika elektrifikasyon ve montaj hattı ve diğer emek tasarrufu sağlayan tekniklerin ortaya çıkışı seri üretim sistemini yarattı. 21\. yüzyılda, Amerika Birleşik Devletlerinde araştırma ve geliştirme finansmanının yaklaşık üçte ikisi özel sektörden gelir. Amerika Birleşik Devletleri, bilimsel araştırma makalelerinde ve etki faktörü konusunda dünyaya öncülük eder. 1876'da Alexander Graham Bell ilk ABD telefon patentini aldı. Thomas Edison'un araştırma laboratuvarı, türünün ilk örneği olan fonografı, ilk uzun ömürlü ampulü ve ilk uygulanabilir film kamerasını geliştirdi. Sonuncusu, dünya çapında eğlence endüstrisi ortaya çıkmasına neden oldu. 20. yüzyılın başlarında, Ransom E. Olds ve Henry Ford otomobil şirketleri montaj hattını popüler yaptılar. Wright kardeşler, 1903'te ilk sürekli ve kontrollü havadan ağır güçle çalışan uçuşu yaptılar. 1920'lerde ve 30'larda faşizm ve Nazizm'in yükselişi, Albert Einstein, Enrico Fermi ve John von Neumann dahil olmak üzere birçok Avrupalı bilim insanının Birleşik Devletlere göç etmesine yol açtı. II. Dünya Savaşı sırasında Manhattan Projesi nükleer silahlar geliştirerek Atom Çağı'nı başlatırken, Uzay Yarışı roketçilikte, malzeme bilimi ve havacılık'ta hızlı ilerlemeler sağladı. 1950'lerde neredeyse tüm modern elektronikte önemli bir aktif bileşen olan transistör'ün icadı, birçok teknolojik gelişmeye ve ABD teknoloji endüstrisinde önemli bir genişlemeye yol açtı. Bu da, Kaliforniya'daki Silikon Vadisi gibi ülke çapında birçok yeni teknoloji şirketinin ve bölgesinin kurulmasına yol açtı. Advanced Micro Devices (AMD) ve Intel gibi Amerikan mikroişlemci şirketlerinin yanı sıra Adobe Systems, Apple Inc., IBM, Microsoft ve Sun Microsystems gibi hem bilgisayar yazılım hem de donanımı şirketlerince sağlanan ilerlemeler kişisel bilgisayarı yarattı ve popüler yaptı. ARPANET, 1960'larda Savunma Bakanlığı gereksinimlerini karşılamak için geliştirildi ve İnternet'e evrilen gelişen ağlar serisi'nin ilki oldu. Amerika Birleşik Devletleri, 2022'de Küresel Buluş Endeksi'nde İsviçre’den sonra ikinci sırada yer aldı. === Gelir, zenginlik ve yoksulluk === Dünya nüfusu'nun %4,24'ünü oluşturan Amerikalılar topluca dünyanın toplam servetinin %29,4'üne sahiptir ve bu, ülkeler arası en büyük yüzdedir. Ayrıca 2020 itibarıyla 724 milyarder ve 10,5 milyon milyonerle dünyadaki milyoner'lerle ABD ayrıca milyarder sayısında ilk sıradadır. 2019-2021 küresel SARS-CoV-2 pandemisi ​​öncesinde, Credit Suisse, yaklaşık 18.6 milyon ABD vatandaşını 1 milyon doları aşan net değere sahip olarak listeledi. Küresel Gıda Güvenliği Endeksi, Mart 2013'te gıda satın alınabilirliği ve genel gıda güvenliği açısından ABD'yi bir numarada sıraladı. Amerikalılar ortalama konut ve kişi başına olarak AB sakinlerden iki katından çok yaşam alanları vardır. 2017 yılı için Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, Amerika Birleşik Devletleri'ni İnsani Gelişme Endeksi (HDI) ne ve eşitsizlik-ayarlı HDI (IHDI) 'ye göre 189 ülke arasında 13. sırada yer aldı. ABD'de zenginlik, gelir ve vergiler gibi yüksek oranda yoğunlaşmıştır; yetişkin nüfusun en zengin %10'u ülkenin hane halkı servetinin %72'sine sahipken, alt yarısı sadece %2'sine sahiptir. Federal Rezerv'e göre, en tepedeki %1, 2016'da ülke servetinin %38,6'sını kontrol ediyordu. 2017'de Forbes, yalnızca üç kişinin (Jeff Bezos, Warren Buffett ve Bill Gates) nüfusun alt yarısından daha fazla paraya sahip olduğunu buldu. OECD tarafından 2018 yılında yapılan bir araştırmaya göre, Birleşik Devletler, büyük ölçüde zayıf toplu pazarlık sistemi ve risk altındaki işçiler için hükûmet desteğinin olmaması nedeniyle, neredeyse diğer tüm gelişmiş ülkelerden daha fazla az gelirli işçi yüzdesine sahiptir. Gelir elde edenlerin en üstteki yüzde biri olan üst sınıf, gelirin devlet transferleri hariç piyasa geliri olarak tanımlandığı 2009'dan 2015'e kadar elde edilen gelirlerin yüzde 52'sini oluşturdu. Yıllarca süren durgunluğun ardından, medyan hane geliri, iki yıl üst üste rekor büyümenin ardından 2016'da rekor seviyeye ulaştı. Ancak gelir eşitsizliği rekor seviyelerde kalmaya devam etmekte ve gelir kazananların beşte biri toplam gelirin yarısından fazlasını eve götürmektedir. En tepedeki yüzde birin aldığı 1976'da yüzde dokuz iken 2011'de yüzde 20'ye iki katına çıkan toplam yıllık gelir payındaki artış, gelir eşitsizliğini önemli ölçüde etkiledi ve Amerika Birleşik Devletleri'ni OECD üyeleri arasında en geniş gelir dağılımlarından birisi yaptı. Gelir eşitsizliğinin kapsamı ve önemi tartışma konusudur. Ocak 2019'da yaklaşık 567.715 korunaklı ve korumasız ABD'deki evsiz kişi vardı ve neredeyse bunların üçte ikisi acil durum barınağı ya da geçici konut programında kalıyordu. 2007 seviyelerine göre yaklaşık %35 daha fazla olarak 2011'de 16.7 milyon çocuk gıda güvenliği olmayan hanelerde yaşıyordu, ancak yıl boyunca gıda alımı ya da yeme alışkanlıkları bozulmuş ve çoğu vaka kronik olmayan yalnızca 845.000 Amerikalı çocukta (%1.1) düşüş yaşandı. 2018 Haziran itibarıyla 40 milyon kişi, yani ABD nüfusunun kabaca %12.7'si, 13.3 milyon çocuk da dahil olmak üzere yoksulluk içinde yaşıyordu. Yoksulların 18.5 milyonu derin yoksulluk içinde yaşıyordu (aile geliri yoksulluk eşiğinin yarısının altında) ve beş milyondan fazlası ise "Üçüncü Dünya' koşullarında" yaşıyordu. 2017'de, yoksulluk oranlarına göre en düşük ve en yüksek olan ABD eyaletleri ya da bölgeleri sırasıyla New Hampshire (%7,6) ve Amerikan Samoası (%65) idi. COVID-19 pandemisi'nin neden olduğu ekonomik etki ve kitlesel işsizlik, Aspen Enstitüsü tarafından yapılan ve 2020'nin sonuna kadar 30 ila 40 milyon insanın tahliye riski altında olduğunu gösteren analizle kitlesel tahliye krizi korkularını artırdı. === Ulaşım === alt=Map of the Interstate Highway System crisscrossing the U.S.|küçükresim|Birleşik Devletler'de 75.440 km boyunca uzanan Eyaletlerarası Karayolu Sistemi Amerika Birleşik Devletleri'nin neredeyse tamamı standart hat olan demiryolu ağı dünyanın en uzun demiryolu ağıdır ve 293.564 km'yi aşmaktadır. Amtrak tarafından dört eyalet dışında tüm eyaletlere sağlanan şehirlerarası yolcu hizmeti ile çoğunlukla yük taşır. Ülkenin iç su yolları dünyanın en uzun beşinci su yoludur ve toplam 41.009 km'dir. Kişisel ulaşıma, 6,4 milyon kilometre uzunluğundaki kamuya açık yol ağında faaliyet gösteren otomobiller hakimdir. Amerika Birleşik Devletleri dünyanın en büyük ikinci otomobil pazarına sahiptir ve 1.000 Amerikalı başına düşen 816,4 araçla (2014) dünyada kişi başına düşen en yüksek araç sahipliğine sahiptir. 2017 yılında, iki tekerlekli olmayan 255 milyon motorlu araç veya 1.000 kişi başına yaklaşık 910 araç düşmekteydi. Sivil havayolu sektörü tamamen özel sektöre aittir ve 1978'den bu yana büyük ölçüde serbestleştirilmiştir; büyük havalimanlarının çoğu ise kamuya aittir. Taşınan yolcu sayısına göre dünyanın en büyük üç havayolu şirketi ABD merkezli olup, American Airlines 2013 yılında US Airways tarafından satın alındıktan sonra bir numara olmuştur. Dünyanın en yoğun 50 yolcu havalimanından 16'sı Amerika Birleşik Devletleri'ndedir ve bunların arasında en yoğun olanı Hartsfield-Jackson Atlanta Uluslararası Havalimanı'dır. En işlek elli konteyner limanından dördü Amerika Birleşik Devletleri'nde yer almaktadır ve bunların en işlek olanı Los Angeles Limanı'dır. === Turizm === Amerika Birleşik Devletleri, Birleşmiş Milletler Turizm Örgütünün verilerine göre 2019 yılında Dünya'nın en çok ziyaret edilen 3. ülkesi olmuştur. == Demografi == === Nüfus === Irk/Etnik (2010 nüfus verilerine göre) Irka göre: Beyaz 72,4% Afroamerikan 12,6% Asyalı 4,8% Kızılderililer ve Alaska yerlileri 0,9% Hawaii yerlileri ve Pasifik adalılar 0,2% Diğerleri 6,2% Melez (iki ya da daha fazla) 2,9% Etniğe göre: Hispanik/Latin (herhangi bir ırk) 16,3% Hispanik/Latin olmayan (herhangi bir ırk) 83,7% Amerika Birleşik Devletleri Nüfus Sayım Bürosu yaklaşık 11,2 milyon yasadışı göçmen de dâhil ülkenin nüfusunu 328.200.000 olarak tahmin eder. 1900'lerde yaklaşık 76 milyon olan ABD nüfusu 20. yüzyılda neredeyse dört katına çıktı. Çin ve Hindistan'dan sonra dünyanın en kalabalık üçüncü ülkesi olan ABD, büyük nüfus artışı beklenen ülkeler arasında büyük ve sanayileşmiş tek ülkedir. ABD'de 1000'de 13 olan doğum hızı, %35 olan dünya ortalamasının altındadır. Nüfus artışı hızı pozitif %0,9, birçok gelişmiş ülkeye göre daha yüksektir. 2012 mali yılı içinde, bir milyondan fazla göçmene (çoğu aile birleşimi ile gelen) yasal ikamet hakkı verildi."U.S. Legal Permanent Residents: 2012" . Office of Immigration Statistics Annual Flow Report. Meksika, 1965 Göç Yasasından beri yeni ikamet edenlerin önde gelen kaynağıdır. Çin, Hindistan ve Filipinler her sene gönderenler arasında ilk dörttedir. Dokuz milyon Amerikalı homoseksüel, biseksüel ya da transseksüeldir, bu nüfusun en az yüzde dördüne eşittir. 2010 yılında yapılan bir araştırmada erkeklerin yüzde yedisi ve kadınların yüzde sekizi kendini gey, lezbiyen ya da biseksüel olarak tanımlamıştır.National Survey of Sexual Health and Behavior . Retrieved January 6, 2013. === Göçler === küçükresim|400px|County'lere göre en büyük soy grupları, 2000 ABD bir göçmen ülkesidir. Göçmenler tarafından kurulmuş ve geliştirilmiştir. Hâlâ dünyanın en çok göç alan ülkelerinden birisidir. Amerika Birleşik Devletleri'nin 4 Temmuz 1776'daki bağımsızlığından hemen önce nüfus yaklaşık 2,5 milyon kadardı (%95 Beyaz Avrupalı, %5 Siyahi Afrikalı). Bu beyaz nüfusta en büyük pay Almanların ve İskandinav ülkelerinindir (İsveç, Norveç, Danimarka). Bu uluslar ilk 3 grubu oluşturmaktaydı (dinî olarak %98 Protestan, %2 Katolik). 1620-1770 yılları arasında bu ilk gelenler karşılıklı evlilikler ve din birliği sayesinde bugün Beyaz Amerikalı denilen (WASP: White, Anglo-Saxon, Protestant yani Beyaz, Anglosakson, Protestan), Amerikan ulusunun politikada ve iş dünyasında hâkim konumda olan ana çekirdeğini oluşturdular. 1961-1963 yılları arasında başkanlık yapan Katolik John F. Kennedy ve 2009-2017 yılları arasında başkanlık yapan Afroamerikalı Barack Obama hariç bütün ABD başkanları bu gruba dâhildir. Günümüz ABD'sinde yaşayan siyahilerin (Afroamerikalılar) çoğu Amerika'ya getirilen kölelerin soyundan gelmektedir. 1870-1920 yılları arası 2. göç dalgasının oluştuğu yıllardır. Bu yıllarda yukarıda adı geçen devletlerden göçler devam etmektedir; fakat yoğunluk Katolik ve Ortodoks Avrupalılara (İtalyanlar, Yunanlar, Gürcüler, Ermeniler, Ruslar, Lehler, Avusturya-Macaristan, Sırplar) ve İrlandalılara kaymıştır. 1880 yılında nüfus 60 milyona yaklaşmıştır (1950'de %86 Beyaz Avrupalı, %9 Siyahi Afrikalı, %3 Hispanik (Latin Amerikalı); dinî olarak ise %74 Protestan, %20 Katolik, %3 Musevi, %2 Ortodoks ve %1 Budist). ABD'nin nüfusu 1935'te 100 milyona, 1970'te 200 milyona, 2005'te ise 300 milyona ulaşmıştır. 3\. göç dalgası 1970'lerin sonunda başlamıştır ve hâlen sürmektedir. Bu göç dalgası daha çok çeşitlilik göstermektedir. Asya'dan, Ortadoğu'dan, eski komünist ülkelerden, Latin ülkelerinden -özellikle Meksika ve Karayipler'den- gelen yoğun Hispanik-Latin Amerikalı göçüdür (yılda yaklaşık 800.000 ila 1,5 milyon arası). 2006 sayımına göre nüfusu 1 milyon ya da üzerinde olan 32 tane grup vardır. 2010 sayımına göre nüfusun çoğunluğu (%63,7) beyaz ve Avrupalı, %16,4'ü Hispanik-Latin Amerikalıdır. Nüfusun %12,2'si Siyahi Afrikalı, %4,7'si Asya kökenli, %0,7'si Amerikan yerlisi, %0,2'si Pasifik adaları yerlisi, %1,9'u melez ve %0,2'si diğer ırklardandır. === Diller === Diller (2007) İngilizce 223 milyon İspanyolca 34,5 milyon Çince 2,5 milyon Fransızca 2,0 milyon Tagalogca 1,5 milyon Vietnamca 1,2 milyon Almanca 1,1 milyon Amerika Birleşik Devletleri'nin federal düzeyde resmî dili yoktur. Ancak ülkede en çok kullanılan dil İngilizcedir (Amerikan İngilizcesi). 2010 yılında 5 yaşın üzerinde olan, yaklaşık olarak 230 milyon kişi diğer bir deyişle nüfusun %80'i evlerinde sadece İngilizce konuşmaktadır, bunu %12 ile İspanyolca takip etmektedir. En az 28 eyalette bazı Amerikalılar İngilizcenin resmi dil olmasını savunmaktadırlar.Wikipedia, İngilizce Amerika Birleşik Devletleri sayfası Hawaii'de eyalet anayasasına göre Hawaii dili ve İngilizce ortak resmi dillerdir. İspanyolcanın kullanımı ise Meksika ve Küba'dan gelen göçmenler nedeniyle son yıllarda belli kollarda arttı. Louisiana eyaletinde ise Fransızca kullanılır; çünkü Fransız sömürgeleri burada kurulmuştur. === Din === Amerika Birleşik Devletleri'nin laikliği orijinal bir devlet ve din ayrılığı ortaya çıkarmıştır. İkisi de bağımsızdır. Bu, başkan ve Kongre üyelerinin göreve başlarken dinî yemin etmelerini engellemediği gibi, anayasada "Kongre üyeleri hiçbir dinî kurum lehine kanun yapamazlar" hükmü bulunur. Amerika Birleşik Devletleri laik bir ülkedir ancak Fransız laikliğinden farklı bir dini yapısı vardır. Din ve devlet iki ayrı saygın yapıdır. Resmî işlerde İncil üzerine yemin etmek, "Tanrı Amerika'yı korusun" duası Amerika Birleşik Devletleri'nde dine veya devlete ilişkin bir zaaf oluşturmaz, iki alan birbirine müdahale etmez. John Kennedy 1960'ta başkan adayıyken Houston, Teksas'ta yaptığı bir konuşmada "Ben Katolik bir başkan adayı değilim. Kamu işlerinde kilisem adına konuşmam, kilise de benim adıma konuşmaz." demiştir. Amerika Birleşik Devletleri'nde yüzdesel olarak; %65 Hristiyan (%40 Protestan, %20 Katolik, %5 Diğer), %30 Dinsiz, %2 Yahudi, %1 Müslüman, %1 Budist ve %1 Diğer dinlerden insan yaşamaktadır. * Katolik mezhebi eğer her Protestan mezhebi ayrı olarak sayılırsa ABD'deki en büyük mezheptir. Ancak bütün Protestan mezhepler topluca göz önüne alınırsa Katolikler'den daha fazladırlar. * Ülkenin %20'si Katolik Kilisesi üyedir. * Baptistler Arkansas, Oklahoma, Missouri, Louisiana, Kentucky, Tennessee, Alabama, Virginia, Kuzey ve Güney Karolina'da çoğunluktadır. * Kuzey ve Güney Dakota'da Lutheryanlar Idaho ve Utah'da Mormonlar çoğunluktur. * Diğer bütün eyaletlerde çoğunluk Katolikler'den oluşur. Büyüklük olarak Katolikler, Baptistler, Bağımsız Protestanlar, Metodistler (Wesleyanlar), Pentikostallar, Lutheryanlar, Presbiteryenler/Kalvinistler (Reformistler), Mormonlar, Stone- Champell restorasyoncuları, Episkopallar/Anglikanlar, Kongregasyoncular/Kalvinistler (Reformistler), Hem evanjelik hem Metodistler, Adventistler, Quakerler, Anabaptistler, Yehova'nın Şahitleri ve Ortodokslar şeklindedir. ===Şehirleşme=== Amerikalıların yaklaşık %82'si, banliyöler dahil, şehirleşmiş bölgelerde yaşar. Bu kişilerin de yaklaşık yarısı, nüfusu 50.000'in üzerinde olan şehirlerde yaşar. 2008 yılında; 273 ABD şehrinin nüfusu, 100.000’in üzerindeydi. Dokuz şehrin nüfusu bir milyonu ve dört şehrin (New York, Los Angeles, Chicago ve Houston) nüfusu da iki milyonu geçiyordu. Özellikle ABD’nin güneyi ve batısındaki pek çok büyük şehrin nüfusu hızla artmaktadır. === Düşünce ve sanat yaşamı === == Kolej ve üniversiteler == Amerika Birleşik Devletleri'nde yükseköğretim 18 yaşında başlar. Ancak yükseköğretimin oraya özgü bir özelliği vardır ki, Avrupa'da rastlanmaz: Üniversitede belli bir alanda uzmanlık öğrenimine başlamadan önce bir kolej aşamasına geçilir. Koleji bitirenlere graduates yani diplomalı olarak bakılır ve -graduate school- da çalışmalarını sürdürürler. Bir Amerikan üniversitesi, genel olarak, bir kolej ile birlikte graduate school'dan oluşur. Kolej ve üniversitelerin çoğu özeldir ve çeşitli kaynaklardan gelen malî kaynaklarla yaşarlar. Eski öğrencilerin bağışları, sanayi ve ticarette ün yapmış (Ford, Rockefeller, Carnegie vb.) büyük sermaye sahiplerinin kurduğu fonlarla, asıl okuyacak öğrencilerin ödedikleri paralar, bu kaynakların başında gelir. Aslında belli bir refah düzeyine gelmiş ailelerin çocuklarını ayrıcalıklı duruma getiren bu sistemin zararları, devlet üniversiteleri yoluyla giderilmek istenir. == Kültür ve toplum == Amerika Birleşik Devletleri, birçok farklı kültüre, çeşitli etnik gruplara, geleneklere ve değerlere ev sahipliği yapmaktadır. Amerikan Yerlileri, Hawaii Yerlileri ve Alaska Yerlileri dışında neredeyse bütün Amerikan vatandaşları ya da vatandaşların ataları son beş yüz yıllık süreç içerisinde Amerika'ya göç etmiş ya da köle olarak gelmiştir. Ana akım Amerikan Kültürü, esasen Avrupa'dan gelen göçmenlerin gelenekleri ve bunun yanı sıra Afrika'dan köle olarak gelenlerin getirdikleri gelenekler gibi birçok kaynak sonucu oluşmuş bir Batı kültürüdür. Asya'dan ve özellikle Latin Amerika'dan daha yakın zamanda yapılan göçler, hem homojenleştirici bir eritme kazanı hem de göçmenlerin ve onların soyundan gelenlerin ayırt edici kültürel özelliklerini koruduğu heterojen bir salata kasesi olarak tanımlanan kültürel mozaiğe katkı sağladı. Amerikalılar geleneksel olarak sıkı çalışma etiği, rekabetçilik, bireycilik ve aynı zamanda özgürlüğü, eşitliği, özel mülkiyeti, demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü ve sınırlı güce sahip hükûmet tercihini vurgulayan bir "Amerikan öğretisine" olan birleştirici inanç ile karakterize edilirler. Amerikalılar küresel standartlara göre son derece hayırseverdir: 2006'da yapılan bir İngiliz araştırmasına göre, Amerikalılar GSYİH'nın %1,67'sini hayır kurumlarına, incelenen diğer tüm uluslardan daha fazla verdi. Amerikan Rüyası veya Amerikalıların yüksek standartlarda sosyal hayata sahip oldukları algısı göçmenlerin ülkeye olan ilgisini cezbetmekte kilit rol oynamaktadır. Bu algının doğruluğu günümüzde de tartışma konusu olmaya devam ediyor. Ana akım kültür, Amerika Birleşik Devletleri'nin bir sınıfsız toplum olduğunu savunurken, akademisyenler ülkenin sosyal sınıfları arasında toplumsallaşmayı, dili ve değerleri etkileyen önemli farklılıklar tespit ediyor. Amerikalılar sosyoekonomik başarıya büyük değer verme eğilimindedir ancak sıradan veya ortalama olmak da genellikle olumlu bir nitelik olarak görülür. === Edebiyat ve görsel sanatlar === 18\. yüzyılda ve 19. yüzyılın başlarında Amerikan sanatı ve edebiyatı, Batı kültürüne katkıda bulunarak en çok Avrupa'dan ilham almıştır. Washington Irving, Nathaniel Hawthorne, Edgar Allan Poe ve Henry David Thoreau gibi yazarlar, 19. yüzyılın ortalarında kendine özgü bir Amerikan edebi sesi oluşturmuştur. Mark Twain ve şair Walt Whitman yüzyılın ikinci yarısında önemli figürlerdi. Yaşadığı dönemde neredeyse hiç tanınmayan Emily Dickinson ise önemli bir Amerikan şairi olarak kabul edilmektedir. Herman Melville's Moby-Dick (1851), Twain's The Adventures of Huckleberry Finn (1885), F. Scott Fitzgerald's The Great Gatsby (1925) ve Harper Lee's To Kill a Mockingbird (1960) gibi ulusal deneyimin ve karakterin temel yönlerini yakaladığı düşünülen bir eser "Büyük Amerikan Romanı" olarak adlandırılabilir. On üç ABD vatandaşı Nobel Edebiyat Ödülü'nü kazanmıştır. William Faulkner, Ernest Hemingway ve John Steinbeck genellikle 20. yüzyılın en etkili yazarları arasında gösterilmektedir. Beat Kuşağı yazarları, John Barth, Thomas Pynchon ve Don DeLillo gibi postmodernist yazarlar gibi yeni edebi yaklaşımların önünü açmıştır. Görsel sanatlarda Hudson Nehri Okulu, Avrupa natüralizm geleneğinde 19. yüzyılın ortalarında ortaya çıkmış bir akımdır. Avrupa modernist sanatının bir sergisi olan New York'taki 1913 Armory Show, halkı şok etti ve ABD sanat sahnesini dönüştürdü. Georgia O'Keeffe, Marsden Hartley ve diğerleri yeni, bireysel tarzlar denediler. Jackson Pollock ve Willem de Kooning'in soyut dışavurumculuğu ile Andy Warhol ve Roy Lichtenstein'ın pop sanatı gibi önemli sanatsal akımlar büyük ölçüde Amerika Birleşik Devletleri'nde gelişmiştir. Modernizm ve ardından postmodernizm dalgası Frank Lloyd Wright, Philip Johnson ve Frank Gehry gibi Amerikalı mimarlara ün kazandırmıştır. Amerikalılar, Alfred Stieglitz, Edward Steichen, Edward Weston ve Ansel Adams gibi önemli fotoğrafçılarla modern sanatsal fotoğrafçılık alanında uzun zamandır önemli bir yere sahiptir. Görsel sanatların başında mimarlık gelir. Amerika'nın mimarlığı işlevseldir. Ev kullanışlı ve konforlu olmalıdır. İş yaşamı, büyük gökdelenlerde geçer. Bu gökdelenler içinde gerçek anlamda güzel olanlar vardır. Anıtlar, fazla özgünlüğü olmayan ve genellikle Greko-Romen stilde yapılır. Amerikan resminde, Avrupa etkisinden kurtulmak çabalarına karşın bu etki hâlen egemendir. Bu durum heykel de aynı şekilde geçerlidir. Avrupa sanatının resim ve heykelde ortaya koyduğu başeserlerin önde gelen alıcısı da yine Birleşik Amerika olmaktadır. Bu durumda zincirleme bir etki yaratarak Birleşik Devletler'de müzeciliğin de gelişmesini sağlamıştır. === Sinema ve tiyatro === Los Angeles, Kaliforniya'nın kuzey bölgesi olan Hollywood, sinema filmi üretiminde liderlerden biridir. Dünyanın ilk ticari sinema filmi sergisi 1894 yılında New York'ta Kinetoskop kullanılarak gerçekleştirildi. 20\. yüzyılın başlarından bu yana ABD film endüstrisi büyük ölçüde Hollywood ve çevresinde kurulmuştur, ancak 21. yüzyılda giderek artan sayıda film burada yapılmamakta ve film şirketleri küreselleşme güçlerine maruz kalmaktadır. Halk arasında Oscar olarak bilinen Akademi Ödülleri, Sinema Sanatları ve Bilimleri Akademisi tarafından 1929 yılından bu yana her yıl düzenlenirken, Altın Küre Ödülleri ise Ocak 1944'ten bu yana her yıl düzenlenmektedir. Sessiz film döneminde Amerikalı bir film yapımcısı olan yönetmen D. W. Griffith, film gramerinin geliştirilmesinde merkezi bir rol oynarken, yapımcı/girişimci Walt Disney de hem animasyon film hem de film ticaretinde bir liderdi. John Ford gibi yönetmenler Amerikan Eski Batı imajını yeniden tanımlamış ve John Huston gibi diğerleri gibi mekan çekimleriyle sinemanın olanaklarını genişletmiştir. Sektör, John Wayne ve Marilyn Monroe gibi oyuncuların ikonik figürler haline gelmesiyle, erken ses döneminden 1960'ların başına kadar yaygın olarak "Hollywood'un Altın Çağı" olarak adlandırılan altın yıllarını yaşadı. 1970'lerde "Yeni Hollywood" ya da "Hollywood Rönesansı", savaş sonrası dönemin Fransız ve İtalyan gerçekçi filmlerinden etkilenen daha cesur filmlerle tanımlandı. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki tiyatro, eski Avrupa tiyatro geleneğinden türemiş ve İngiliz tiyatrosundan büyük ölçüde etkilenmiştir. Amerikan tiyatro sahnesinin merkezi, Broadway, Off-Broadway ve Off-Off- Broadway bölümleriyle Manhattan olmuştur. Birçok film ve televizyon yıldızı, New York yapımlarında çalışarak büyük çıkış yakalamıştır. New York dışında, birçok şehirde kendi sezonlarını üreten profesyonel bölgesel veya yerleşik tiyatro şirketleri vardır ve bazı eserler sonunda New York'a taşınma umuduyla bölgesel olarak üretilir. En büyük bütçeli tiyatro prodüksiyonları müzikallerdir. ABD tiyatrosunda ayrıca, aktif olarak tiyatro kariyeri peşinde koşmayan yerel gönüllülere dayanan aktif bir topluluk tiyatrosu kültürü de vardır.Stephen Watt, and Gary A. Richardson, American Drama: Colonial to Contemporary (1994). === Video oyunları === küçükresim|Activision Blizzard- Gamescom 2013 katılımı Amerikan video oyun endüstrisi, gelir açısından dünyanın en büyük 2. video oyun endüstrisidir. ABD video oyunu endüstrisi, 2020'de yıllık $90 milyar ekonomik çıktı elde etti. Ayrıca, video oyunu endüstrisi, federal, eyalet ve belediye vergilerine yılda 12,6 milyar dolar katkıda bulundu. Activision Blizzard, Xbox, Sony Interactive Entertainment, Rockstar Games ve Electronic Arts gibi en büyük video oyun şirketlerinden bazıları Amerika Birleşik Devletleri'nde yerleşiktir. The Elder Scrolls V: Skyrim, Call of Duty: Modern Warfare ve Diablo III gibi en popüler ve en çok satan video oyunlarından bazıları Amerikalı geliştiriciler tarafından yapılmıştır. Amerikan video oyun sektörü hala önemli bir işveren. 50 eyalette 143.000'den fazla kişi doğrudan ve dolaylı olarak video oyun şirketleri tarafından istihdam edilmektedir. Doğrudan çalışanlar için ulusal tazminat 2,9 milyar ABD dolarıdır veya ortalama ücret US$121.000'dir. 1940'larda Amerikalı bir nükleer fizikçi olan Edward Condon, klasik Nim oyununu oynayabilen bir bilgisayar yarattı. Bilgisayar zamanın %90'ını kazanmış olsa da, binlerce insan yine de bu cihazı oynardı. Yedi yıl sonra, Amerikalı bir televizyon öncüsü olan Thomas T. Goldsmith, Jr., oyuncuların bir hedefe tüfekle ateş etmesini gerektiren osiloskopla görüntülenen bir alet için patent başvurusunda bulundu. Amerikalı Bilim Adamı William Higinbotham, Ekim 1958'de ilk video oyununu geliştirmekle tanınır. Bu, 1970'lerin ikonik video oyunu Pong'u anımsatan oldukça basit bir tenis oyunuydu ve Brookhaven Ulusal Laboratuvarı açık evinde oldukça popülerdi. Piyasaya sürülen ilk Video oyun konsolunun adı Magnavox Odyssey idi ve Amerikan video oyun şirketi Magnavox tarafından üretildi. Activision 1970'lerde kuruldu ve dünyanın ilk bağımsız birinci taraf yayıncısı oldu. 2010'ların ortalarında Amerikan video oyunu dijital dağıtım hizmeti Steam'in yükselişi ve çoğunlukla Unreal Engine ve Unity gibi Amerikan şirketleri tarafından geliştirilen popüler video oyunu yapma araçlarına ve motorlarına kolay erişim, dünya çapında Bağımsız oyunların yükselişini hızlandırdı. === Müzik === Amerikan halk müziği, geleneksel müzik, geleneksel halk müziği, çağdaş halk müziği veya kök müziği olarak bilinen çok sayıda müzik türünü kapsar. Birçok geleneksel şarkı nesiller boyunca aynı aile ya da halk grubu içinde söylenmekte ve bazen Britanya Adaları, Anakara Avrupa ya da Afrika gibi kökenlere kadar uzanmaktadır. Amerika'nın ilk bestecileri arasında, Boston'da doğan ve 1770'lerde vatansever ilahiler besteleyen William Billings adında bir adam vardı; Billings, ilk dönemlerinde Amerikan müziğine hakim olan Birinci New England Okulu'nun bir parçasıydı. Anthony Heinrich, İç Savaş'tan önce en önde gelen besteciydi. Geç Romantik dönem bestecilerinden John Philip Sousa 1800'lerin ortalarından sonlarına kadar başta marşlar olmak üzere çok sayıda askeri şarkı bestelemiştir ve Amerika'nın en büyük bestecilerinden biri olarak kabul edilmektedir.küçükresim|200px|Los Angeles'daki Grammy MuseumAfro-Amerikan müziğinin ritmik ve lirik tarzları, Amerikan müziğini Avrupa ve Afrika geleneklerinden ayırarak önemli ölçüde etkilemiştir. Blues ve eski zaman müziği olarak bilinen halk deyimlerinden unsurlar benimsenmiş ve küresel dinleyici kitlesine sahip popüler türlere dönüştürülmüştür. Caz, 20. yüzyılın başlarında Louis Armstrong ve Duke Ellington gibi yenilikçiler tarafından geliştirilmiştir. Country müzik 1920'lerde, ritim ve blues ise 1940'larda gelişmiştir. Son yıllarda hip hop, Tupac Shakur, Nas ve Eminem gibi 1990'ların öncü sanatçıları ve Kanye West, Kendrick Lamar, Lil Wayne ve Nicki Minaj gibi 2010'lar ve 2020'lerde popülerliğini sürdüren sanatçılarla popüler hale geldi. Elvis Presley ve Chuck Berry 1950'lerin ortalarında rock and roll'un öncüleri arasında yer almıştır. Metallica, The Eagles ve Aerosmith gibi rock grupları dünya çapında en çok satış yapan gruplar arasında yer almaktadır. 1960'larda Bob Dylan, folk uyanışının içinden çıkarak Amerika'nın en ünlü şarkı yazarlarından biri haline geldi. Bing Crosby, Frank Sinatra ve Elvis Presley gibi 20. yüzyıl ortası Amerikan pop yıldızları, Michael Jackson, Madonna, Barbra Streisand, Whitney Houston, Mariah Carey, Bruce Springsteen ve Prince gibi 20. yüzyıl sonu sanatçıları gibi küresel ünlüler haline gelmiştir. === Medya === ABD'deki dört büyük yayıncı kuruluş National Broadcasting Company (NBC), Columbia Broadcasting System (CBS), American Broadcasting Company (ABC) ve Fox Broadcasting Company'dir (FOX). Yayın yapan dört büyük televizyon ağının hepsi ticari kuruluşlarıdır. Kablolu televizyon, çeşitli nişlere hitap eden yüzlerce kanal sunmaktadır. 2021 itibarıyla, 12 yaş üstü Amerikalıların yaklaşık %83'ü radyo yayını dinlerken, yaklaşık %41'i podcast dinlemektedir. Federal Communications Commission (FCC) göre 30 Eylül 2014 itibarıyla ABD'de 15.433 lisanslı tam güç radyo istasyonu bulunmaktadır. Kamu radyo yayıncılığının büyük bir kısmı, 1967 tarihli Kamu Yayıncılığı Yasası kapsamında Şubat 1970'te kurulan NPR tarafından sağlanmaktadır. ABD'nin tanınmış gazeteleri arasında The Wall Street Journal, The New York Times ve USA Today yer almaktadır. Amerika Birleşik Devletleri'nde İngilizce'den sonra en yaygın kullanılan ikinci dil olan İspanyolca'da 800'den fazla yayın üretilmektedir. Çok az istisna dışında, ABD'deki tüm gazeteler ya düzinelerce hatta yüzlerce gazeteye sahip Gannett veya McClatchy gibi büyük zincirlere; ya bir avuç gazeteye sahip küçük zincirlere; ya da giderek daha nadir görülen bir durumda, bireylere veya ailelere aittir. Büyük şehirlerde genellikle ana akım günlük gazeteleri tamamlayan New York City's The Village Voice veya Los Angeles's LA Weekly gibi alternatif gazeteler bulunmaktadır. ABD'de kullanılan en popüler beş web sitesi Google, YouTube, Amazon, Yahoo ve Facebook'tur. === Mutfak === İlk yerleşimciler Amerikan yerlileri tarafından hindi, tatlı patates, mısır, kabak ve akçaağaç şurubu gibi yerli, Avrupalı olmayan yiyeceklerle tanıştırıldı. Onlar ve daha sonra gelen göçmenler bunları buğday unu, sığır eti ve süt gibi bildikleri gıdalarla birleştirerek Amerikan mutfağını yarattılar. Ev yapımı gıdalar, Amerika'nın en popüler bayramlarından biri olan Şükran Günü'nde, birçok Amerikalının kutlama için geleneksel gıdalar yaptığı veya satın aldığı ortak ulusal menünün bir parçasıdır. Dünyanın en büyüğü olan Amerikan fast food endüstrisi, 1940'larda arabaya servis formatına öncülük etmiştir. Elmalı turta, kızarmış tavuk, çörek, patates kızartması, peynir soslu makarna, dondurma, pizza, hamburger ve sosisli sandviç gibi karakteristik Amerikan yemekleri çeşitli göçmenlerin tariflerinden türemiştir. Burrito ve taco gibi Meksika yemekleri ve İtalyan kaynaklarından serbestçe uyarlanan makarna yemekleri yaygın olarak tüketilmektedir. Amerikalılar çaydan üç kat daha fazla kahve içmektedir. Portakal suyu ve sütün standart kahvaltı içecekleri haline gelmesinden büyük ölçüde ABD endüstrileri tarafından pazarlanması sorumludur.Smith, 2004, pp. 131–132Levenstein, 2003, pp. 154–155 === Sporlar === ABD'de en popüler sporlar Amerikan futbolu, basketbol, beyzbol ve buz hokeyidir. Beyzbol ve Amerikan futbolu gibi başlıca ABD sporları Avrupa'daki uygulamalardan evrimleşirken, basketbol, voleybol, kaykay ve snowboard Amerikan icatlarıdır ve bunlardan bazıları dünya çapında popüler hale gelmiştir. Lakros ve sörf, Batı ile temastan önceki Amerikan yerlileri ve Hawaii yerlilerinin faaliyetlerinden doğmuştur.Liss, Howard. Lacrosse (Funk & Wagnalls, 1970) pg 13. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki profesyonel spor pazarı yaklaşık 69 milyar dolardır ve tüm Avrupa, Orta Doğu ve Afrika'nın toplamından yaklaşık %50 daha büyüktür. Amerikan futbolu birçok açıdan Amerika Birleşik Devletleri'ndeki en popüler seyirci sporudur. National Football League (NFL) dünyadaki tüm spor ligleri arasında en yüksek seyirci ortalamasına sahiptir ve Super Bowl dünya çapında on milyonlarca kişi tarafından izlenmektedir. MacCambridge, Michael (2004). America's Game: The Epic Story of How Pro Football Captured a Nation. New York: Random House. . Beyzbol, 19. yüzyılın sonlarından bu yana ABD'nin ulusal sporu olarak kabul edilmektedir ve Major League Baseball en üst ligdir. Basketbol ve buz hokeyi ülkenin sonraki en popüler iki profesyonel takım sporudur ve en üst ligler Ulusal Basketbol Birliği ve Ulusal Hokey Ligi'dir. ABD'de en çok izlenen bireysel sporlar golf ve otomobil yarışları, özellikle de NASCAR ve IndyCar'dır. Amerika Birleşik Devletleri'nde sekiz Olimpiyat Oyunu düzenlenmiştir. Louis, Missouri'de düzenlenen 1904 Yaz Olimpiyatları, Avrupa dışında düzenlenen ilk Olimpiyat Oyunları olmuştur. Los Angeles 2028 Yaz Olimpiyatlarına ev sahipliği yaptığında Olimpiyat Oyunları dokuzuncu kez ABD'de düzenlenmiş olacak. 2021 itibarıyla ABD, Yaz Olimpiyat Oyunlarında 2.629 madalya ile diğer tüm ülkelerden daha fazla madalya kazanırken, Kış Olimpiyat Oyunlarında da 330 madalya ile Norveç'in ardından en çok madalya kazanan ikinci ülke oldu. Futbolda, erkek millî futbol takımı on bir Dünya Kupası'na katılmaya hak kazanmış ve kadın takımı dört kez FIFA Kadınlar Dünya Kupası'nı kazanmıştır. Amerika Birleşik Devletleri 1994 FIFA Dünya Kupasına ev sahipliği yapmıştır ve 2026 FIFA Dünya Kupasına Kanada ve Meksika ile birlikte ev sahipliği yapacaktır. Üniversite düzeyinde, üye kurumların kazancı yıllık 1 milyar doları aşmaktadır ve kolej futbolu ve basketbolu, NCAA Final Four'un en çok izlenen spor etkinliklerinden biri olması nedeniyle büyük izleyici kitlelerini çekmektedir. === Basın === Basın Birleşik Amerika'da, Avrupa'da olduğundan daha kritik bir rol oynar, bunun en iyi örneği Watergate skandalıdır. Yüksek düzeyde birkaç gazetenin dışında kalanlar, yerel ve sporla ilgili haberlere çarpıcı haberlere ayrılmıştır. Gazetelerin çoğu büyük iktisadi kuruluşlarındır ve bundan ötürü ister istemez sermaye çıkarlarını savunurlar.Tanilli, Server Uygarlık tarihi. sf.132-133 == Amerika Birleşik Devletleri yönetimindeki topraklar == * Karayip Denizi'nde 9.104 kilometrekarelik bir ada olan Porto Riko, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlıdır. 3.410.000 nüfusu Amerika Birleşik Devletleri vatandaşıdır. Valilerini ve yasama meclislerini kendileri seçerler. * Yine Karayip Denizi'ndeki Virgin Adaları 1917 yılında Danimarka'dan satın alınmıştır. Adanın yüz bin nüfusu Amerika Birleşik Devletleri vatandaşı olup valilerini ve tek yasama organı olan senatoyu kendileri seçerler. Virgin Adaları'nda 346 kilometrekare yer tutan 50 küçük ada vardır. ==Ayrıca bakınız== * Amerika Birleşik Devletleri'nin idari bölümleri * Amerika Birleşik Devletleri'ndeki yerleşim yerleri listesi ==Notlar== ==Kaynakça== == Dış bağlantılar == * * Amerika Birleşik Devletleri , BBC News'de. * ABD için Temel Kalkınma Tahminleri International Futures'da. ; Hükûmet * Resmi ABD Hükümeti Web Portali Hükûmet sitelerine giriş kapısı * Temsilciler Meclisi Amerika Birleşik Devletleri Temsilciler Meclisi'nin resmi sitesi * Senato Amerika Birleşik Devletleri Senatosu'nun resmi sitesi * Beyaz Saray Amerika Birleşik Devletleri Başkanı'nın resmi sitesi * Yüksek Mahkeme Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesi'nin resmi sitesi ; Tarih * Tarihi dokümanlar Ulusal Kamu Politikası Araştırma Merkezi tarafından toplanan içerik * ABD Ulusal (Motto) Sloganları: Tarih ve Anayasa Ontario Dini Tolerans Danışmanları'nın (OCRT) analizleri * ABD Tarihi verilerle ilgili bağlantılar ; Haritalar * Birleşik Devletler Ulusal Atlası ABD İçişleri Bakanlığı'ndan resmi haritalar * * ABD ile ilgili bilgiler ABD'yle ilgili sağlık, eğitim, gelir ve demografik özelliklere ilişkin çeşitli haritalanmış bilgiler ; Fotoğraflar * ABD fotoğrafları Kategori:İngilizce konuşan ülkeler Kategori:Eski Britanya kolonileri Kategori:Eski konfederasyonlar Kategori:G7 ülkeleri Kategori:G8 ülkeleri Kategori:G20 ülkeleri Kategori:Liberal demokrasiler Kategori:NATO ülkeleri Kategori:Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler Kategori:Cumhuriyetler Kategori:1776'da kurulan bölgeler ve ülkeler Kategori:Süper güçler Kategori:Federal cumhuriyetler
== Olaylar == * MÖ 217 - Rafya Savaşı: Antik Mısır Ptolemaios Krallığı Ordusu, III. Antiohos idaresindeki Seleukos İmparatorluğu Ordusu'nu Filistin’de bozguna uğrattı. * 431 - Üçüncü Ekümenik Konsil olan Efes Konsili'nin, İskenderiye Patriği Cyril tarafından açılışı. * 1633 - Engizisyon Mahkemesi'nce mahkûm edilen Galile, Kopernikçi görüşlerini ve Dünya'nın döndüğüne ilişkin tezini inkar etmek zorunda kaldı. * 1691 - II. Ahmed, 21. Osmanlı Padişahı olarak tahta çıktı. * 1812 - Napolyon Bonapart Rusya'ya sefer düzenledi. * 1846 - Adolphe Sax, saksofonun patentini aldı. * 1911 - V. George, taç giyerek resmen Büyük Britanya kralı oldu. * 1919 - Amasya Genelgesi yayınlandı. * 1925 - 20 Haziran'da İstanbul'da tutuklanan gazeteciler, Doğu İstiklal Mahkemesi'nde yargılanmak üzere Diyarbakır'a gönderildi. * 1939 - Adana Elektrik Şirketi satın alınarak devletleştirildi. * 1939 - Hindistan'da, Subhas Chandra Bose tarafından Tüm Hindistan İlerleme Bloku adlı parti kuruldu. * 1940 - II. Dünya Savaşı, Fransa Muharebesi: Fransa, imzalanan ateşkes antlaşmasıyla Almanya'ya teslim oldu. * 1941 - II. Dünya Savaşı: Nazi Almanyası, Barbarossa Harekâtı'nı başlatarak SSCB'yi istila etmeye başladı. * 1941 - Hırvatistan'da ilk silahlı antifaşist örgüt kuruldu. * 1942 - Erwin Rommel, Tobruk'u ele geçirdikten sonra Generalfeldmarschall rütbesine terfi ettirildi. * 1945 - İller Bankası Kuruluş Kanunu kabul edildi. * 1976 - Kanada'da idam cezası kaldırıldı. * 1978 - Plüton'un uydusu, Charon keşfedildi. * 2001 - Anayasa Mahkemesi, Fazilet Partisi'ni "Laik cumhuriyet ilkesine aykırı eylemlerin odağı" olduğu gerekçesiyle kapattı. * 2002 - İran'da meydana gelen, Richter ölçeğine göre 6.5 şiddetindeki depremde 261'den fazla kişi öldü. * 2006 - Kuzey Makedonya, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü'ne kabul edildi. * 2008 - MEB'in hazırlamış olduğu 7. sınıf Seviye Belirleme Sınavı ilk kez yapıldı. * 2010 - Apple iPhone (4G) piyasaya sürüldü. * 2012 - Malatya Erhaç Hava Üssü'nden görev amacıyla kalkan F-4 tipi Türk askerî jeti, Suriye karasuları açıklarında, Suriye Ordusu tarafından düşürüldü. == Doğumlar == * 916 - Seyfü'd Devle, Hamdaniler’in Halep kolunun kurucusu ve ilk emiri (ö. 967) * 1510 - Allessandro de Medici, Floransa Dükalığı'nın I. Dükü (ö. 1537) * 1757 - George Vancouver, İngiliz denizci (ö. 1798) * 1767 - Wilhelm von Humboldt, Alman filozof, dilbilimci ve devlet adamı (ö. 1835) * 1805 - Giuseppe Mazzini, İtalyan milliyetçisi, siyasetçi, avukat, aktivist, gazeteci, yazar ve mason (ö. 1872) * 1837 - Paul Morphy, Amerikalı satranç oyuncusu (ö. 1884) * 1850 - Ignác Goldziher, Macar asıllı Musevî kökenli bir müsteşriktir (ö. 1921) * 1856 - Henry Rider Haggard, İngiliz yazar (ö. 1925) * 1861 - Maximilian von Spee, Alman asker (ö. 1914) * 1864 - Hermann Minkowski, bir Alman matematikçi (ö. 1909) * 1869 - Mustafa Sabri Efendi, Osmanlı müderris, Meclis-i Mebûsan Mebusu ve Şeyhülislam (ö. 1954) * 1871 - William McDougall, İngiliz psikolog (ö. 1938) * 1887 - Julian Huxley, İngiliz evrimsel biyolog (ö. 1975) * 1888 - Harold Hitz Burton, Amerikalı bir politikacı ve avukattı (ö. 1964) * 1888 - Selman Abraham Waksman, Amerikalı biyokimyacı (ö. 1973) * 1892 - Robert Ritter von Greim, Alman asker ve Nazi Almanyası Hava Kuvvetleri (Luftwaffe) Komutanı (ö. 1945) * 1893 - Matthias Kleinheisterkamp, Alman Schutzstaffel subayı (ö. 1945) * 1898 - Erich Maria Remarque, Alman yazar (ö. 1970) * 1899 - Michał Kalecki, Polonyalı iktisatçı (ö. 1970) * 1900 - Oskar Fischinger, Alman-Amerikan ressam, film yapımcısı, soyut animatör (ö. 1967) * 1903 - John Dillinger, Amerikalı gangster (ö. 1934) * 1906 - Anne Morrow Lindbergh, Amerikalı yazar ve havacı (ö. 2001) * 1906 - Billy Wilder, Amerikalı yönetmen (ö. 2002) * 1908 - Pablo Dorado, Uruguaylı futbolcu (ö. 1978) * 1909 - Mike Todd, Amerikalı film ve tiyatro yapımcısı (ö. 1958) * 1915 - Cornelius Warmerdam, Amerikalı atlet (ö. 2001) * 1927 - Çetin Altan, Türk yazar (ö. 2015) * 1928 - Ralph Waite, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2014) * 1928 - Steingrímur Hermannsson, İzlandalı siyasetçi (ö. 2010) * 1930 - Yuri Artyuhin, Rus kozmonot (ö. 1998) * 1932 - Soraya Esfandiary Bakhtiary, İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi'nin ikinci eşi (ö. 2001) * 1936 - Kris Kristofferson, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1939 - Ada E. Yonath, İsrailli moleküler biyolog ve kristalograf * 1940 - Abbas Kiyarüstemi, İranlı yönetmen (ö. 2016) * 1941 - Raşid Gannuşi, Tunuslu siyasetçi * 1943 - Klaus Maria Brandauer, Almanca oyuncusu * 1944 - Gérard Mourou, Fransız fizikçi ve akademisyen * 1946 - Józef Oleksy, Polonyalı siyasetçi ve ekonomist (ö. 2015) * 1947 - Gökmen Özdenak, Türk futbolcu ve spor yazarı * 1948 - Todd Rundgren, Amerikalı multi-enstürmantalist, şarkıcı, söz yazarı ve kayıt yapımcısı * 1949 - Aytaç Arman, Türk sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2019) * 1949 - Meryl Streep, Amerikalı oyuncu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1953 - Cyndi Lauper, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve aktris * 1954 - Wolfgang Becker, Alman yönetmen, senarist ve tarihçi * 1956 - Tim Russ, Amerikalı aktör, film yönetmeni, senarist ve müzisyen * 1957 - Anna Grue, Danimarkalı yazar * 1957 - Arkadi Gukasyan, de facto Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin üçüncü başkanı * 1958 - Bruce Campbell, Amerikalı oyuncu * 1962 - Clyde Drexler, Amerikalı eski basketbol oyuncusu * 1964 - Dan Brown, Amerikalı yazar * 1964 - Miroslav Kadlec, Çek futbolcu * 1966 - Emmanuelle Seigner, Fransız oyuncu, şarkıcı ve model * 1967 - Alejandro Aravena, Şilili mimar * 1968 - Darrell Armstrong, Emekli Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1973 - Rufus Wainwright, Kanadalı-Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1974 - Jo Cox, Birleşik Krallık İşçi Partisi milletvekili * 1974 - Donald Faison, Amerikalı oyuncu * 1974 - Lecy Goranson, Amerikalı aktris * 1977 - Ayça Varlıer Türk oyuncu ve şarkıcı * 1978 - Dan Wheldon, İngiliz yarış pilotu (ö. 2011) * 1981 - Monty Oum, Amerikalı web-bazlı animatör ve yazar (ö. 2015) * 1982 - Gustave Bebbe, Kamerunlu futbolcu * 1984 - Janko Tipsarević, Yugoslavya doğumlu Sırp tenisçi * 1985 - Sofoklis Shorçanitis, Yunan basketbolcu * 1987 - Eda Erdem, Türk voleybolcu * 1987 - Lee Min-ho, Güney Koreli oyuncu * 1987 - Nikita Rukavytsya, Ukrayna asıllı Avustralyalı millî futbolcu * 1988 - Omri Casspi, İsrailli basketbolcu * 1988 - Portia Doubleday, Amerikalı oyuncu * 1989 - Cédric Mongongu, Kongo Demokratik Cumhuriyeti vatandaşı futbolcudur * 1989 - Jung Yong Hwa, Güney Koreli oyuncu ve şarkıcı * 1990 - Sebastian Jung, Alman futbolcudur * 1991 - Hugo Mallo, İspanyol futbolcudur * 1993 - Loris Karius, Alman kaleci * 1994 **Damla Çakıroğlu, Türk voleybolcu **Büşra Yılmaz, Türk yazar **Sébastien Haller, Fildişi Sahili futbolcusu **Yasutaka Yanagi, Japon futbolcu * 1996 - Rodri, İspanyol millî futbolcu * 2000 - Mizgin Ay, Türk sprinter == Ölümler == * MÖ 207 - Hasdrubal Barca, Hamilcar Barca’nın ikinci oğlu ve II. Pön Savaşında Kartaca komutanlarından biridir (d. MÖ 245) * 1101 - I. Rugerro, 1071 ile 1101 yılları arasında ilk Sicilya Kontluğu yapmış Norman aristokrat (d. 1031) * 1276 - V. Innocentius, 21 Ocak - 22 Haziran 1276 tarihleri ​​arasındaki papa (d. 1225) * 1429 - Gıyaseddin Cemşid, İranlı gök bilimci ve matematikçi (d. 1380) * 1521 - Leonardo Loredan, 2 Ekim 1501 – 21 Haziran 1521 döneminde Venedik Cumhuriyeti'ne Doçe (d. 1436) * 1691 - II. Süleyman, Osmanlı'nın 20. Padişahı (d. 1642) * 1767 - Savoylu Maria Luisa Gabriella, bir Savoy prensesiydi (d. 1729) * 1816 - Ferdinando Marescalchi, İtalyan diplomat ve siyasetçi (d. 1754) * 1874 - Howard Staunton, İngiliz satranç ustası (d. 1810) * 1880 - George Merriam, Amerikalı yayımcı (d. 1803) * 1885 - Muhammed Ahmed, Sudan'da Mehdilik hareketinin kurucusu (d. 1845) * 1912 - Ion Luca Caragiale, Senaryo, kısa öykü, şiir yazarı, tiyatro yöneticisi, siyaset yorumcusu ve gazeteci (d. 1852) * 1925 - Felix Klein, Alman matematikçi ve matematik eğitimcisi (d. 1849) * 1931 - Armand Fallières, Fransız siyasetçi ve Fransa Cumhurbaşkanı (d. 1841) * 1936 - Moritz Schlick, Alman Felsefesi (d. 1882) * 1940 - Wladimir Köppen, Rus-Alman coğrafyacı, meteorolog ve botanikçi (d. 1846) * 1945 - Mitsuru Ushijima, Japon İmparatorluk Kara Kuvvetleri generali (d. 1887) * 1965 - David O. Selznick, Amerikan film yapımcısı (d. 1902) * 1969 - Judy Garland, Amerikan şarkıcı ve oyuncu (d. 1922) * 1972 - Paul Czinner, Macar asıllı film yönetmeni ve yapımcı (d. 1890) * 1978 - Jens Otto Krag, Danimarka eski başbakanı (d. 1914) * 1984 - Joseph Losey, Amerikan sinema ve tiyatro yönetmeni (d. 1909) * 1987 - Fred Astaire, Amerikan dansçı ve oyuncu (d. 1899) * 1990 - İlya Frank, Sovyet nükleer fizikçi (d. 1908) * 1993 - Pat Nixon, ABD'nin 37. Başkanı Richard Nixon'ın eşi (d. 1912) * 1995 - Yves Congar, Fransız Dominikan teolog ve kardinal (d. 1904) * 2001 - Luis Carniglia, Arjantinli eski futbolcu ve teknik direktör (d. 1917) * 2003 - Vasil Bikov, Belaruslu yazar (d. 1924) * 2007 - Nusret Özcan, Türk gazeteci ve yazar (d.1958) * 2008 - George Carlin, Amerikan komedyen (d. 1937) * 2011 - Coşkun Özarı, Türk futbolcu ve teknik direktör (d. 1931) * 2014 - İzzet Özilhan, Türk sanayici ve iş insanı (d. 1920) * 2015 - Laura Antonelli, İtalyan aktris (d. 1941) * 2015 - James Horner, Amerikalı orkestra yazarı, orkestra şefi ve besteci (d. 1953) * 2016 - Yaşar Nuri Öztürk, Türk akademisyen, gazeteci, yazar, avukat ve siyasetçi (d. 1951) * 2016 - Amjad Sabri, Pakistanlı müzisyen (d. 1976) * 2017 - Pavel Dalaloyan, Eski Rus futbolcu (d. 1978) * 2017 - Hervé Filion, Kanadalı jokey (d. 1940) * 2017 - Gunter Gabriel, Alman şarkıcı, müzisyen ve besteci (d. 1942) * 2017 - Necmettin Karaduman, Türk siyasetçi (d. 1927) * 2017 - Keith Loneker, Amerikalı oyuncu ve futbolcu (d. 1971) * 2017 - Quett Masire, Botsvanalı siyasetçi (d. 1925) * 2017 - Hartmut Neugebauer, Alman aktör, seslendirme sanatçısı ve dublaj diyalog yönetmeni (d. 1942) * 2018 - Halina Aszkiełowicz-Wojno, Eski Polonyalı voleybol oyuncusu (d. 1947) * 2018 - Geoff Case, Avustralya futbolu oyuncusu (d. 1935) * 2018 - Nahum Korzhavin, Rus-Amerikalı romancı ve yazar (d. 1925) * 2018 - Olga Teresa Krzyżanowska, Polonyalı siyasetçi (d. 1929) * 2018 - Dick Leitsch, Amerikalı LGBT Hakları aktivisti ve gazeteci (d. 1935) * 2018 - Deanna Lund, Amerikalı oyuncu (d. 1937) * 2018 - Rezső Nyers, Macar siyasetçi, ekonomist ve eski bakan (d. 1923) * 2018 - Geoffrey Oryema, Uganda doğumlu Fransız müzisyen (d. 1953) * 2018 - Vinnie Paul, Hellyeah bateristi ve yapımcısı (d. 1964) * 2018 - Waldir Pires, Brezilyalı siyasetçi (d. 1926) * 2019 - Miguel Ángel Falasca, Arjantin kökenli İspanyol voleybolcu (d. 1973) * 2019 - Enis Fosforoğlu, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1948) * 2019 - Leevi Lehto, Fin şair, yazar ve çevirmen (d. 1951) * 2019 - Se'are Mekonnen, Etiyopyalı rütbeli üst düzey asker (d. 1954) * 2019 - Thalles Lima de Conceição Penha, Brezilyalı futbolcu (d. 1995) * 2019 - Jolene Watanabe, Amerikalı profesyonel tenis oyuncusu ve antrenör (d. 1968) * 2020 - Pierino Prati, İtalyan futbolcu (d. 1946) * 2020 - Joel Schumacher, Amerikalı film yönetmeni, senaryo yazarı ve yapımcısı (d. 1939) * 2021 - Giancarlo Amadeo, İtalyan profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1934) * 2021 - Poovachal Khader, Hint mühendis, söz yazarı, besteci ve şair (d. 1948) * 2022 - Marilu Bueno, Brezilyalı aktris (d. 1940) * 2023 - Harry Markowitz, Amerikalı ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1927) == Tatiller ve özel günler == * Anti-Faşist Mücadele Günü - Hırvatistan *0622 22
Kumuklar (), Dağıstan, Çeçenya ve Kuzey Osetya'nın yerlisi bir Türk halkıdırцитата : Анализ разнообразных источников и (археологических, антропологических, лингвистических) позволяет сделать вывод, что кумыки — коренные жители Дагестана, предки которых жили здесь с каменного века. (Кадыраджиев К. С. Загадки кумыкской и тюркской истории от Эгейского до Каспийского морей. Махачкала, 1992.Руслан Хадимуллин: Кумыки — один из народов Дагестана 5-09-2016, 06:08ЭТНИЧЕСКАЯ ДЕМОГРАФИЯ ДАГЕСТАНА: КУМЫКИ ВО ВТОРОЙ ПОЛОВИНЕ XIX — НАЧАЛЕ XXI В. М.-Р. А. Ибрагимов, А. М. Макгашарипова, Институт ИАЭ ДНЦ РАН, Махачкала Региональный центр этнополитических исследований ДНЦ РАН, Махачкала. Kuzey Kafkasya'daki Türkler arasında en kalabalık olanlardır. 1930'lara kadar Kuzey Kafkasya halkları arasında Kumukça lingua franca olarak kullanılmıştır.https://books.google.com.tr/books?id=n9p4rl09ec0C&q;=Azeri+language+Lingua+franca+in+Southern+Dagestan&pg;=PA74&redir;_esc=y#v=onepage&q;=Azeri%20language%20Lingua%20franca%20in%20Southern%20Dagestan&f;=falseNansen. Gjennem Kaukasus til Volga (Oslo: Jacob Dybwads Forlag, 1929). Tarihsel olarak Kumuk platosu (kuzey Dağıstan ve kuzeydoğu Çeçenya), Hazar Denizi sınırındaki topraklar, Kuzey Osetya ve Terek nehri kıyılarına yerleşmişlerdir. == Nüfus ve yerleşim == Kumuklar, Kafkasya'da Azerilerden sonra ikinci en büyük Türkçe konuşan halk, Kuzey Kafkasya'daki en büyük Türk halkı ve Dağıstan'daki üçüncü büyük halktır. Geleneksel yerleşim bölgesi, Dağıstan Cumhuriyeti'nin bugünkü Hasavyurt İlçesi ve Çeçen Cumhuriyeti'nin Gudermes Bölgesi, Hazar Denizi'nin batı kıyısı, Dağıstan'ın eteklerindeki bölgeler, Kuzey Osetya Cumhuriyeti'nin Terek nehri boyunca uzanan bölgeleri, Çeçen ve Kabardey-Balkar Cumhuriyetleri ile Terek sıradağları'nı içeren Kumuk Düzlemidir.Физическая география Дагестанской АССР / Проф. К. К. Гюль, С. В. Власова, И. М. Кисин / 1959 === Rusya Federasyonu'nun konularına göre sayı === 2010 nüfus sayımına göre, Rusya'da 503,1 bin kişi yaşıyordu, bunların 431,7 bin kişi Dağıstan'da yaşıyordu.küçükresim|313x313pik|2010 nüfus sayımına göre Kafkasya'da geleneksel ikamet bölgelerindeki Kumuk nüfusunun payı. Rusya Federasyonu'nun konusu 2002 2010 Sayı Sayı Dağıstan 365 804 431 736 Tümen Oblastı 12 343 18 668 Hantı-Mansiysk Özerk Okrugu 9554 13 849 Yamalo-Nenets Özerk Okrug 2613 4466 Kuzey Osetya 12 659 16 092 Çeçenya 8883 12 221 Stavropol Krayı 5744 5639 Moskova 1615 2351 Moskova Oblastı 818 1622 Astrakhan Oblastı 1356 1558 Rostov Oblastı 1341 1511 Volgograd Oblastı 895 1018 Bugün Türkiye'de devlet düzeyinde milliyetlerin resmi bir kaydı yoktur. 1994-1996 yılları arasında yapılan bağımsız bir araştırmaya göre, Türkiye'de Kumukların kompakt olarak yaşadığı 20'den fazla köy vardı.Nartajans DAĞISTAN KÖKENLİLERİN TÜRKİYE'DE YAŞADIKLARI ŞEHİRLER VE YERLEŞİM YE. www.nartajans.net. — В провинции Bursa — Koşuboğazı, Mustafakemalpaşa (ассимилированы, но хранят семейную историю); Yeniköy в провинции Orhangazi (вместе с аварцами и даргинцами); в провинции Sivaş — Yıldızeli (Yavuzköy), Yağlıdere, Yıldızeli (Yağköy), Süleymaniye, Hafik (совместно с турками и аварцами); в провинции Tokat — Doğançaylı (совместно с карачаевцами), Yavu, Çermik, Artova (совместно с даргинцами и аварцами), Çirdağ, (совместно с даргинцами и аварцами), Gültepe, Erbaa (совместно с даргинцами и аварцами), Yeniderbent, Zile (совместно с лезгинами), Turhal (совместно с карачаевцами, имеется культурный центр); провинция Çanakkale — Akköprü, Biga (имеется культурный центр), Aziziye, Doğancı, Geyikkırı, Kalafat, Biga (Bozna). Многие кумыкские районы и селения, например в городе Samsun, исчезли в результате переезда и ассимиляции жителей === Coğrafi grupları === Bugün Birkaç Kumuk grubu var: * Temir-Han-Şura (ya da Orta ya da eski adı Şavhallık) Kumuklar (Ancikale, Tarğu, Temir-Han-Şura, Kazanış) * Kuzey (Sulakdan) Kumuklar (Hasavyurt, Endirey, Yahsay) * Dağ yanı Kumuklar (Karabudağkent, Boynak, Heli, Paraul) * Kaytağ (Güney) Kumuklar (Başlı, Macalis, Kayakent, Alhocakent) * Terek nehir Kumuklar (Borağan, Güçükyurt) == Etnonim == "Kumuk" etnoniminin kökeni tam olarak açık değildir. Çoğu araştırmacı (Bakikhanov, S. Tokarev, A. Tamay, S. Hacıyeva vd.) adını Kuman "Kimak" etnonim'den veya başka bir Kıpçak adı olan "Kuman"'dan türemiştir.Агеева, Р. А. Какого мы роду-племени? Народы России: имена и судьбы. Словарь-справочник. — Academia, 2000. — С. 190—191. — ISBN 5-87444-033-X. Uslar'a göre, 19. yüzyılda Kuzey Kafkasya'da Kumuk veya Kumuk terimleri, ovanın Türkçe konuşan sakinlerini ifade etmek için kullanılmıştır. Dağıstan, Çeçenya ve İnguşetya'da sadece Kumuklar Kumuk terimleriyle anılırdı.Услар П. К. Этнография Кавказа. Языкознание. 4. Лакский язык. Тифлис, 1890, с. 2. B. Alborov, "kumuk" etnonimini Türkçe "kum" (kum, kumlu çöl) kelimesinden türetmiştir. Buna karşılık, Ya. A. Fedorov, 8.-19. yüzyılların yazılı kaynaklarına dayanarak, "Gumik - Kumyk - Kumuk" etnik adının Orta Çağ ile ilişkili yerel bir Dağıstan yer adı olduğunu yazdı.Г.С. Фёдоров-Гусейнов. История происхождения кумыков. — Махачкала: Дагестанское книжное издательство «Кумык» - по-тюркски (кипчакски) "изгнанный"., 1996. — С. 138—139. 19\. yüzyılın sonunun yazarı A. Starchevsky, kendisi tarafından derlenen sözlükte "Arıyak" Kumuk adını gösterdi. N. Marr, sırasıyla, Kumukların öz adı olarak "tüzlü(ler)" [düzlüler demek] bir etnonimni bahsetmiştir. P. Uslar'a göre, Kumyk dilinde, Kuzey Kumuklar "mıçığış" kelime ile ifade edildi, Çeçenya sınırındaki Miçik nehrinin adından (şu anda bu Çeçenlerin Kumuk dilindeki adıdır).Н.Г. Волкова. Названия кумыков в кавказских языках // Этническая ономастика. — М.: Наука, 1984. — С. 23—24. Güney Kumukları kendilerini "haydaq qumuqlar", yani "Kaydağ kumuklar" olarak adlandırdılar. Rus, Avrupa ve Fars kaynaklarında Kumuklar "Dağıstan Tatarları"Ян Янсен Стрейс, "три путешествия., 1668 г, "Kafkas Tatarları"Т. Н. Макаров, Татарская грамматика кавказского наречия, 1848, Тифлис, "Terek Tatarları" (Tatarlar demek Türk millet) ve ÇerkeslerЭпиграфические памятники Северного Кавказа. — М.: Наука, 1966. Ч. I. — С. 202 olarak da biliniyordu. Dağıstan'ın diğer halkları Kumukları ova / düz sakinleri olarak adlandırıyor.Языки народов СССР: в 5-ти томах. Тюркские языки. — М.: Наука, 1966. — Т. 2. — С. 194.Расы и народы. Вып. 26. — Наука, 2001. — С. 78. — ISBN 5-02-008712-2. Kumuk adının geçtiği bir daha bir kaynak, Kâşgarlı Mahmud'un Divân-ı Lügati't-Türk adlı eseridir. Kâşgarlı Mahmud, Kumuk kelimesinin karşılığı olarak "Bir zaman yanında bulunduğum beylerden birinin adı" der. Anlaşılıyor ki Kumuk Türkleri, daha XI. yüzyılda kendi adlarıyla tarih sahnesindedirler. == Etnogenez == Bilim adamları arasında Kumukların kökeni hakkında bir fikir birliği yoktur. Konstantin Smirnov, 8-10. yüzyılların Kumuk ovasının nüfusunu, ülkenin mevcut sakinlerinin en yakın atası olarak kabul etti.Смирнов К. Ф. Археологические исследованияв Дагестане в 1948—1950 гг. // Кратк. сообщ. ИМК XIV, 1952,с. 95-96 Kumukların kökenini Kıpçaklarla ilişkilendiren Semön Bronevsky, Kumukların 12-13. yüzyıllarda Kıpçaklarla birlikte Dağıstan'da ortaya çıktığına inanıyordu. Klaprota göre, Kumuklar Dağıstan'da Hazarlarla aynı anda ortaya çıktı ve onlardan sonra burada kaldı, ve A. Vemberi'ye göre, Kumukların Dağıstan'a Hazarlarla aynı anda girmelerine izin verir, burada yaşlı bir nüfusla tanışır ve onunla birleşirler.Г.С. Фёдоров-Гусейнов. История происхождения кумыков. — Махачкала: Дагестанское книжное издательство, 1996. — С. 18 Kumukların Kuman öncesi tarihi de Kumuk folkloru tarafından kanıtlanmıştır. Hazar Kağanlığı'nın varlığından kaynaklanan atasözlerini ve atasözlerini korur.Казиханова (Гусейнова), Асият Абдурагимовна. Этапы расселения тюркоязычных народов на территории Приморского Дагестана в раннесредневековую эпоху : диссертация … кандидата исторических наук : 07.00.02 Махачкала, 2000 186 c. : 61 01-7/82-5 Başka bir Sovyet etnografı olan S. Tokarev, Kumukların kökenini, Pliny'nin MS 1. yüzyılda Kuzey Dağıstan sakinleri olarak bahsettiği "Kam" veya "Kamak" halkıyla ilişkilendirdi. Rus oryantalist Vladimir Minorsky ve Norveçli bilim insanı Fridtjof Nansen, Kumukların Hazar kökeni hakkında yazdılar.В.Ф.Минорский. История Ширвана и Дербенда X - XI вв. — Изд-во Восточной литературы, 1963. — С. C.145.(см.: «Глазами друга».Из Книги «Через Кавказ на Волгу».Махачкала.1981) Kumukların etnogenezinde çeşitli Türk boyları yer almıştır. Kumanya, sonra Altın Orda ve daha sonra Kafkasyalı Tümen Hanlığı'nın Türk kabileleri, ve Kipçaklar önce de Hun ve Ön Bulgar Türk kabileleri — güyen, tümen, as, çağar, sabir, barsil, sala, bürçebiy, döger, candar, borağan, oksungur, tork ve diğerleri.Н. Г. Волкова. Этнический состав населения Северного Кавказа в XVIII — начале XX века. — Москва: «Наука», 1974.Г.-Р. А.К. Гусейнов. Кумыки-брагунцы: история и современность.Аликберов А. К. Эпоха классического ислама на Кавказе: Абу Бакр ад-Дарбанди и его суфийская энциклопедия «Райхан ал-хака’ик» (XI—XII вв.) / А. К. Аликберов. Ответственный редактор С. М. Прозоров — М.: Вост. лит., 2003.Пигулевская Н. В. Сирийские источники по истории народов СССР. М.-ла.1941. C.165, 166 Rus dilbilimci N. Baskakov şunu yazdı:. А. Баскаков. Введение в изучение тюркских языков. Высш. школа,, 1969 — С.255 > Etnik temeli Kıpçak-Oğuz-Bulgar aşiretleri ve kabileleri olan Karaylar, > Kumuklar, Karaçaylar ve Balkarlar. Plano Karpini, 13. yüzyılda Moğollar tarafından fethedilen Hazarya kabilelerinin “Komuk”, “Tarklar”, “Aslar” ve “Çirkaslar” adlarıyla anılmaktadır.Кавказ: европейские дневники XIII—XVIII веков / Сост. В. Аталиков. — Нальчик: Издательство М. и В. Котляровых, 2010. 304 с., стр. 6-7 Kumukların Kumuk ovası, Terek nehri yakası ve Dağıstan'ın en eski sakinleri olduğu görüşü daha sonraki araştırmacılar tarafından da desteklenmektedir: K. KadiradzhievКадыраджиев К. Загадки кумыкской истории: М.-ла. 1994., Y. Kulchik ve K. DzhabrailovКульчик Ю. и Джабраилов Х. (Алханаджиев). Дагестан: кумыкский этнос. М.1993., A. KandaurovКандуаров А. Кумыки: происхождение, становление и развитие. М.-ла. 1996., B. AtaevАтаев Б. Кумыкская равнина. М.-ла.1996. ve M.-R. İbrahimov.Ибрагимов М.-Р. (в соавторстве). «Кумыки» // Народы Дагестана. 1999, № 2 Kraniolojik verilere göre, Dağıstan sakinleri arasında, kafatasının yapısına göre, ovanın yerli sakinleri ve her şeyden önce Kumuklar, Hun zamanının kafataslarına en yakın olanlardır.Миклашевская Н. Н. Новые палеоантропологические материалы с территории Дагестана // Материалы по антропологии Дагестана. М., Дагкнигоиздат. 1959. С. 186—194. Bu, Kumukların muhtemelen Hun krallığının nüfusunun doğrudan torunları olduğu varsayımını doğrular.Магидов С. Х. Этногенез кумыков в свете данных дерматоглифики и антропологии // Вести Кумыкского научно-культурного общества. Махачкала, 2001. Вып.1(5). == Tarih == 8\. Yüzyıldaki Arap fetihleri sırasında Kumuklar, Hazar bölgesindeki nüfusun baskın çoğunluğunu oluşturdu. O zamanlar, Miçik Nehri havzasına zaten Kumukistan deniyordu. Kumuklar, Kuzey Kafkasya'daki Hazarların soyundan gelmektedir.Encyclopedia Britannica 15th Edition 1988 Kumuk halkının yerleşim topraklarında, en ünlüleri Hunlar Krallığı, Hazar Kağanat, Tarğu Şavhallık olan birkaç devlet vardı. Kumukların Rusya ile ilişkiler da dahil olmak üzere büyük jeopolitik öneme sahip diğer önemli devlet oluşumları, Endirey Beyliği (Endirey'li Soltan-Mahmud'un derebeyliği)ТЕРРИТОРИЯ И НАСЕЛЕНИЕ ФЕОДАЛЬНЫХ ВЛАДЕНИЙ ДАГЕСТАНА В XVIII — НАЧАЛЕ XIX ВЕКА, АБДУСАЛАМОВ МАГОМЕД-ПАША БАЛАШОВИЧ, БУЧАЕВ МУРАД ГАДЖИЕВИЧ, 2012, Ötemiş Soltanat, Tümen Beyliği (Şavkal / Şevkal Tümen)Тюменское княжество в контексте истории взаимоотношений Астраханского ханства и Кумыкского государства с Русским в XVI в., Г.-Р. А.-К. Гусейнов, Borağan BeyliğiМагомадова, Т. С., Брагунское княжество — феодальное владение в Чечне в XVII в. (12) /2010. — Грозный: Б/и, 2010, Mehtulu Hanlığı'ydı, Boynak Beyliği ve diğerleri.V. Pantühov yazdı(Пантюхов И.И. О кумыках. СПБ., 1895) > "Antik çağlardan beri, Kumuklar dağcılar arasında büyük bir otoriteye > sahipti ve Kumuk Kağanları ve Şamhallar genellikle Doğu Dağcılarının > Transkafkasya Bölgesi'ne yaptıkları tüm savaşçı kampanyaların başında > duruyorlardı. Yakın ve uzak seferleri sırasında Asya ile sık sık ilişki > içinde olan ve kuzeyde Slav ve Turan kabileleriyle birleşen Kumukların > ataları — Hazarlar, Kafkasya'nın çeşitli unsurlarıyla, onların bir parçası > olan, doğal olarak Asya'dan Avrupa'ya ve geriye doğru kültürün > iletkenleriydi. " === Şavhallık === En büyük Kumyk devletiХожение купца Федота Котова в Персию Авторы: Н. А. Кузнецова, 1958, стр. 102—103МЕХМЕТ-ЭФЕНДИ ВОЛЫНСКИЙ РИСАЛЕ-И АХВАЛ-И ДАГЫСТАН Кумыки и их правители Шаухалы в османских (турецких) источниках XVI — перв. пол. XVIII вв., // Средневековые тюрко-татарские государства, Вып. 2. Казань. 2010Советская историческая энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия . Под ред. Е. М. Жукова. 1973—1982. статья Шамхал, 16. yüzyıldan beri Tarğu Şavhallığı idi (ya da Şamhallık, ) olarak bilinen idi. Şavhallığ'ın oluşum zamanı kesin olarak bilinmemektedir: bazı kaynaklar 8. yüzyılda Arap etkisinin olduğunu gösterirЭСБЕ Тарковское владение, diğer kaynaklara göre Şavhal hanlar Altın Orda kökenlidirЗолотоордынская цивилизация. Сборник статей. Выпуск 1. — Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2008. Bazı kaynaklar ayrıca Şavhal hanedanlarının olası bir değişikliğine de işaret ediyorМухаммад-Рафи. Тарих Дагестан (X—XIV вв.) // Дагестанские исторические сочинения. М. Наука. 1993.Шами Низамеддин. Зафер- наме. Баку, Елм. 1992, с. 16-18.. Timurlu Tarihçi Nizameddin Şami, Şavhal'ı Altın Orda'nın müttefikleri olarak adlandırdı. 1396'da Tohtamış'a karşı kazanılan zaferden sonra Timur, Shavhal'a karşı bir kampanya başlattı. Tarihçi Şarafaddin Yezdi şunları bildirdi: “İnatçı direniş yenildi, kaleler alındı, sakinler öldürüldü, ölümden bir tepe inşa edildi, şamhalın kendisi öldürüldü.” Timurlenk daha sonra Dağıstan'da Şamhal gücünün restorasyonuna katkıda bulunduGulbin-i-Hanan. XVII y. (Ahmet Cevdet. Kirim ve Kafkas Tarihcesi // Emel, № 221. Temmuz-Agustot. 1997. S. 28). Bir Osmanlı kaynağına göre, Timur'un oğlu Miran-Şah'ın Kara-Koyunlular'dan yenilmesinden sonra Kumuklar bağımsızlıklarını kazandılar ve Cengiz Han ailesinden bir şemhal seçtiler. Ancak devlet, 16. yüzyılın sonunda, birkaç yarı özerk (örneğin Mehtulu, Erpeli, vb.) veya bağımsız (örneğin, Yahsay) beyliklerine bölündüğünde, kısmi parçalanmadan kaçınmadıРАСПАД ШАМХАЛЬСТВА И ОБРАЗОВАНИЕ КУМЫКСКИХ ФЕОДАЛЬНЫХ ВЛАДЕНИЙ: ПРИЧИНЫ И ПОСЛЕДСТВИЯ, Абдусаламов Магомед-Паша Балашович,. 16-17. yüzyıllarda Şavhallık uluslararası arenadaki varlığı arttı. Şamhalların vasal mülklerinin sınırları bir zamanlar Kabardey'e kadar uzanıyorduРоссийский государственный архив древних актов. Ф. 23. On. 1. Д. 12. Ч. 5. Л. 209.Российский государственный военно-исторический архив. Ф. 482. Он. 1. Д. 192. Л. 143.. Şavhal Dağıstan Valisi ve bir süre Derbent Hanı unvanını taşıyordu. Avrupa'dan Asya'ya giden yollardan biri olarak Kumuk topraklarının elverişli stratejik konumuАмирбекова Н. Ш. Сефевидо-российский конфликт 1653—1662 гг. // Эндиреевский владетель Султан-Махмуд Тарковский в истории российско-кавказских взаимоотношений (вторая половина XVI — первая половина XVII в.). Международная научно-практическая конференция, посвящённая 460-летию Султан-Махмуда (18 ноября 2008 г.). Махачкала, 2010. С. 244—249., Kumuk hükümdarlarının sık sık bir manevra politikası izlediği üç komşu imparatorluğun bölgesinde nüfuz mücadelesinin nedeni haline geldi. === Rus ve Safevî devletlerinin genişlemesi === 1560'larda, Gürcü kralı ve Kabardey prenslerinin istekleri nedeniyle Rus birliklerinin Şavhallık'a karşı sayısız seferi başladı. Komutan Çeremisinov, 1560'ta Tarğu'nun başkentini ele geçirdi ve yağmaladı. Kafkas Tümen Hanlığı, Şavhallık ile ittifak halinde, fethine umutsuzca direniyor, ancak 1588'de, Hanlığın başkentinin bulunduğu yerde Rus Terki kalesi kuruldu. Tümen hükümdarı Soltaney, Endirey hükümdarına kaçtı. 1594'te Kvorostinin'in Dağıstan Seferi gerçekleşti; bu sırada Rus birlikleri, Terek Kazakları Tarğu'ya aldı, ancak orada Kumuklar tarafından engellendi ve Terki'ye çekilmeye zorlandı, bu da bir uçuşa dönüştü. 1604-1605'te Buturlin'in "Şevkal Kampanyası" olarak bilinen Dağıstan Seferi donatıldı. Karaman sahasındaki Rus birliklerinin, Şavhal hanedanının Soltan-Mahmud'un temsilcisi tarafından yönetilen Kumuklar tarafından birleştirilen Dağıstan kuvvetlerine karşı yenilgisinin bir sonucu olarak bir dizi kampanya başarı ile taçlandırılmadı. Karamzin'e göre, Rus devletinin Kuzey Kafkasya'nın doğu kesimindeki genişlemesi 118 yıl boyunca durdurulduКарамзин, 1816—1829, с. 72 / Т. 11., ancak Kafkasya'da bir yer edinme girişimleri devam etti. 1649 veya 1650'de Çoban-Murza, Nogay ile Şavhallık'a göç etti. Rus hükûmeti 8.000 kişilik bir orduyu Rusya'nın vassallarıyla birlikte Nogayları geri göndermeye zorlaması gereken Şavhallık'a gönderdi, ancak Surhay III. Şavhal Rus ordusuna saldırdı ve Germençik Savaşı'nda Rus ordusunu yendiД. С. Кидирниязов, Ж. К. Мусаурова -Очерки истории ногайцев XV—XVIII вв. — Изд-во дом «Народы Дагестана», 2003 — С. 199. 1651 ve 1653'te Kumuklar, Safevî devletinin birlikleriyle birlikte Rus Sunja kalesini yok etti. Bununla birlikte, bu arada, 1646'da Şah Abbas II, Kumuk topraklarında bir kale inşa etmek için ilk girişimi yaptı, bu da Kumuk Surhay III. Şavhal'ın öfkesine ve onun kesin olarak reddetmesine neden oldu:Шмелёв А. С. О борьбе уцмийства с экспансией Сефевидского Ирана в середине 40-х гг. XX в. // Освободительная борьба народов Дагестана в эпоху средневековья. Махачкала: Тип. ДагФАН СССР, 1986. — 121 с > Şahın Kumuk topraklarında şehirler inşa etmesi asla olmadı 1658'de Surhay, Kaytag usumi Rüstem ile birlikte İranlılara karşı savaştı, ancak yenildi. Yine de Farslar ağır kayıplara uğradılar ve Kumukya'daki kalelerin inşası terk edilmek zorunda kaldı. Çarın 1714'te I. Petrus'a verdiği raporlara göre, Farslar Kumuk prenslerine ve Şavhallara "... haraç gibi maaşlar" ödedilerБекович-Черкасский А. // Алиев К.Таргу-Наме. Лексикон… С. 48. === Müttefikler === Şavhal Çopan, Osmanlı İmparatorluğu vatandaşlığını kabul etti ve 1578-1590 Osmanlı-Safevi savaşlarına Osmanlıların yanında katıldıЭвлия Челеби. Книга путешествия: (Извлечения из сочинения турецкого путешественника XVII века): Перевод и комментарии. Выпуск 2. Москва. 1979 г. Dağıstan, Tümen ve Tarğu mülkleri müttefikti ve Kırım hanlarının hanedanının temsilcileri için bir sığınaktıГусейнов Юсуп Магомедович, КРЫМСКО-ДАГЕСТАНСКИЕ ВЗАИМООТНОШЕНИЯ XV—XVIII вв.. 15. yüzyıldaki "Gerey Han'ın kroniklerine" göre, Kırım tahtının kaybedenlerinden biri olan Gerey Han, Dağıstan'a kaçtı. 1536'da taht mücadelesinde Sahib-Gerey'in rakibi olan Islam-Gerey, Kumukya'da saklanıyordu. 1580'lerde Murad-Gerey, birincinin kızıyla evlenerek Şamhal'a kaçtı. 17. yüzyılın ilk üçte birinde Şagin-Gerey Kumuk'a gitti. IV. Muhammed-Gerey, tahttan ikinci kez indirildikten sonra, Tarğu Şamhallığın belirli bir hükümdarıydı ve hatta Kumukyadaki Pirbay köyünün adını Bahçesaray (Kırımnı başkenti gibi) olarak değiştirdi. 16. yüzyılın ortalarında, Korkunç İvan'a bir mektupta Kırım Han, Kumuklar ile bir ittifak hakkında yazdı. 1591'de Han Gazi- Gerey, Moskova kampanyasını Moskovanın Tümen ve Şavhal'ın mülklerine genişlemesinin intikamı olarak açıkladı. Golitsin'in Kırım'daki ikinci kampanyası sırasında, Selim-Gerey'e yardım etmek için Kafkasya'dan elli bin Kumuk, Çerkes ve Yaman-sadak Nogaylar geldi. Kumuklar, Kırım garnizonlarında görev yaptı. Evliya Çelebi'ye göre, Cincik ve Kuban nehirlerinin birleştiği yerde bulunan Şad-Kermen kalesinde, “tüm Kabardey beylerinin” İslam'a dönüşmesi sayesinde “100 Kumuk atlısı” görev yaptı. === I. Peter ile savaşlar === 1722-1723'te Rus İmparatoru I. Peter, İran kampanyasını donattı. Hedeflerden biri, Şavhal Hazar mülklerinde bir yer edinmekti. Endirey mülkiyeti, Rus ordusuna karşı çıkan ilk kişi oldu. Yenilgiye rağmen, Kumuklar düşmana ağır kayıplar verdi ve bu da imparatoru şok ettiГоликов И. И. Деяния Петра Великого, мудрого преобразителя России, собранные из достоверных источников. — Изд. 2-е, М.: Типография Н. Степанова, 1838.. Ötemiş Sultanlığı'nın feodal mülkiyeti, İnçe Nehri'ndeki savaşta Peter'e şiddetli bir direniş gösterdi. Peter o zaman dediBruce P. H. Memoirs of Peter Henry Bruce, esq., a military officer in the services of Prussia, Russia, and Great Britain: Containing an account of his travels in Germany, Russia, Tartary, Turkey, the West-Indies… London, 1782.: > “Bu insanların savaş sanatı hakkında bir fikri olsaydı, o zaman tek bir ulus > onlarla silahlanamazdı”. Tarğu Şavhallığı ilk başta Rus yanlısı bir tutuma bağlı kaldı, ancak Rus kalesinin inşasından sonra Rusya'ya karşı çıktılar. Kumuk şemhalleri artık komşularını 1605'teki gibi birleştiremediler ve büyüyen Rus kuvvetlerine karşı mücadelede yalnız kaldılarИстория России с древнейших времен. Том 19. От царствования императрицы Екатерины I Алексеевны до царствования императрицы Анны Иоанновны. 1727—1730 гг ГЛАВА ПЕРВАЯ ОКОНЧАНИЕ ЦАРСТВОВАНИЯ ИМПЕРАТРИЦЫ ЕКАТЕРИНЫ I АЛЕКСЕЕВНЫ В октябре 1725 г. генерал-майоры Кропотов и Шереметев ходили опустошать владения шамхала и сожгли двадцать селений, в том числе и Тарки, столицу шамхала, состоявшую из 1000 дворов; всего дворов было сожжено 6110. Шамхал, имея только 3000 войска, не мог сопротивляться превосходному числу русских, у которых одних Козаков и калмыков было 8000 человек, не считая регулярных войск, двух полков пехоты и двух кавалерии; Адил-Гирей ушел из Тарков вместе с турецким посланником и разослал грамоты к другим горским владельцам, прося помощи, но получил отказ . Rusya'nın sık seferlerinin bir sonucu olarak, Rusya'ya resmi katılımı 1813'te Gülistan Barışı ile güvence altına alınan geniş devletten yalnızca küçük mülkler kaldı.Лит.: История Дагестана, т. 1—2, М., 1967-68. Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978. === Kafkas Savaşı === Kafkas Savaşı sırasında öne çıkan Rus General Grigoriy Philipson, Kumuklar hakkında şunları yazmıştır: > Profesör Yazıkov askeri coğrafya derslerinde bize her ikisini de vaaz > etmesine rağmen, Kafkasya ve Kafkas Savaşı hakkında belirsiz bir fikrim > vardı; ama ona göre bir şekilde Kumukların bizim için en cesur ve en düşman > kabile olduğu ortaya çıktı. Kumuklar, Şeyh Mansur'un ayaklanmasında geniş yer aldı. Kumuk prensi Ali- Soltan Çöpalav, Mansur ile birlikte birkaç kez Kizlyar'a saldırdı. Tatartüp yakınlarındaki belirleyici savaşta Kumuklar bizzat Şeyh MansurИдрисов Ю. М., Абдусаламов М. Б. Кумыкские феодальные владения в контексте развития и краха теократического проекта имама Мансура в 1785—1786 годах // Вестник Адыгейского государственного университета. Серия 1: Регионоведение: философия, история, социология, юриспруденция, политология, культурология. 2012. № 4. tarafından komuta edildi. Mansur'un diğer müttefikleri Hasbulat Kazanışlı (Bammatulu beylikni sahibi) ve Kazbek Umaş idi. Genel olarak, Şavhallık'da ve Kumuk düzleminde en az beş ayaklanma meydana geldi: Dağıstan'da 1818-1822'deki Rus karşıtı ayaklanma, sırasında Zasulak Kumuklar ve Mehtulu Hanlığı'nın yenilgiye uğratıldığıасилий Потто. Кавказская война. Том 2. Ермоловское время. М.: Центрполиграф, 2008 г, 1823'teki Şavhallık ayaklanmasıН. И. Покровский Кавказские войны и имамат Шамиля. — Москва: «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН), 2000. — С. 135—137, 1825'te Beybulat Taymiyev'i destekleyen ayaklanmaН. И. Покровский Кавказские войны и имамат Шамиля. — Москва: «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН), 2000. — С.139-148, 1831'deki Şavhallık ayaklanmasıН. И. Покровский Кавказские войны и имамат Шамиля. — Москва: «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН), 2000. — С.207-218, 1831'deki Kumyk düzlemindeki ayaklanma ve 1843'teki Şavhallık ayaklanması[127]Н. И. Покровский Кавказские войны и имамат Шамиля. — Москва: «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН), 2000. — С.318. Dubrovin'e göre, > "Şamhal halkı aynı zamanda Kazi-mulla'nın öğretilerinin ilk takipçileriydi > ve onun silahlı kuvvetlerinin ilk çekirdeği olarak hizmet ettiler". Ayrıca, 1844'te Kumuk uçağında bir ayaklanma ve 1855'te Kumukların genel bir ayaklanması hazırlandıН. И. Покровский Кавказские войны и имамат Шамиля. — Москва: «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН), 2000.. Dağıstan 1877-1878'deki ayaklanmada Güney Kumukya'nın Başlı köyü katıldı. Rus devleti tarafından direnme girişimleri nedeniyle Kumuk köylerinin yıkılmasına ve yıkılmasına rağmen, Kumuk Ovası komşuları tarafından çıkar veya siyasi çıkarlar için saldırıya uğradı. Örneğin, 1830'da Çeçen lider Avko, İmam Gazi- Muhammed'in ordusuna katılma bahanesiyle bir müfreze toplayarak, son anda gerçek niyetini, "Endirey şehrini yenmek ve hırsızlık için veya sürüleri Kumuklardan çalmak", açıkladı, ancak bu durumda müfreze hayal kırıklığı içinde dağıldıКавказская война. Том 5. Время Паскевича, или Бунт Чечни. Глава XVIII. ЧЕЧНЯ ПОСЛЕ ЕРМОЛОВА. Gazi-Muhammed, Kumuk topraklarını harap ederek onları dağlara gitmeye ve hareketinin bir parçası olmaya zorlamaya çalıştı. === Kafkasya İmamatın Kumuk liderleri === Dağıstan ve Çeçenya İmamı Şamil muhtemelen Kumuk kökenliydi.Блиев М. М. Россия и горцы Большого Кавказа: на пути к цивилизации. — М.: Мысль, 2004. — С. 279. — ISBN 5-244-01004-2.Халилов А. М., Идрисов М. М. Шамиль в истории Северного Кавказа и народной памяти. — Махачкала, 1998. — 119 с.Халилов А. М. Национально-освободительное движение горцев Северного Кавказа под предводительством Шамиля. — Махачкала: Дагучпедгиз, 1991. — 181 с. Kumuklar şunlardı: Çeçen direnişinin lideri ve İmam Şamil'in müdiri (naiplerin üstünde) Taşav-HacıГаммер М. Шамиль. Мусульманское сопротивление царизму. Завоевание Чечни и Дагестана. — М.: КРОН- ПРЕСС, 1998. — 512 с., стр. 101Шамиль в истории Северного Кавказа и народной памяти — Арслан Магомедсолтанович Халилов, Мурад Магомедович Идрисов- 1998 — С. 80Фурман Д. Е. — Чечня и Россия: общества и государства — Polinform- Talburi, 1999 — С.101; Dağıstan'daki erken ayaklanmaların liderleri Sultan Ahmed Han Avarlı (Mehtulu Han ailesinden, ve 1802'den beri Avar bölgesini Hanı, 1819-1822'de Dağıstan'daki ayaklanmanın organizatörüВасилий Потто — Кавказская война. Том 2. Ермоловское время. С.217-218); Hasan Han Mehtululu (1819-1822 Mehtulu ayaklanmasının organizatörü); 1824 ve 1834'te 'daki ayaklanmaların organizatörü, İmam Gazi-Muhammed (Tarğulu Şavhallıknı taht varisi) naibi Umalat-bek BoynaklıН. И. Покровский Кавказские войны и имамат Шамиля. — Москва: «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН), 2000. — С.207-216Война на Восточном Кавказе с 1824 по 1834 г. в связи с мюридизмом // Кавказский сборник, Том 13. 1889; İmam Gazi-Muhammedʼnin naibi İrazibek KazanışlıГаджиев М. М. Казанище. Страницы истории. — Махачкала: ИД «Эпоха», 2007. — С. 12-13; Şamilʼnin sırdaşı ve naibi İdris EndireyliДадаев, Юсуп Усманович (1951-). Наибы и мудиры Шамиля /; İbrahim el-Gimri naibiʼnin yardımcısı, "murtazaketlerin" — yani Şamil'in kişisel muhafızı'nın yüzbaşısı — Şangirey Muselimavullu (lakaplı Ova Aslanı)Идрисов Юсуп — Вероучители эпохи Кавказской, статья 26.01.2007; Şamilʼnin Büyükelçi İbrahim Han Oğlu (Kumuk Han Oğlu); Şamilʼnin naibi Muhammed-bek TarğuluВ.Дегоев. Имам Шамиль: пророк, властитель, воин — С.134; Başir Aşılı Yahsaylı (1858'deki İnguş ayaklanmasının liderlerinden biri)А. У. Мальсагов. Ингуши Издательский центр «Эль-Фа», 2003 — С.41. Ayrıca Kumuklar, İmam Şamil'in "murtazaketlerinin" (kişisel muhafızları) çoğunluğunu oluşturuyorduГазимухаммед и начальный этап антифеодальной и антиколониальной борьбы народов Дагестана и Чечни. материалы Международной научной конференции, 13-14 октября 1993, редакция В. Гаджиева, Российская академия наук. Дагестанский научный центр, 1997. === Şavhallığʼın ve Kumuk bölgesinin kaldırılması === Kafkas Savaşı'nın sona ermesiyle 30 Aralık 1869'da Terek bölgesinin Kumyk ilçesi (Kuzey, Zasulak Kumukya) kaldırılmış ve Hasavyurt ilçesi olarak adlandırılmıştır. Biraz önce, 13 Ağustos 1867'de, Kumuk devletinin sonu olarak kabul edilebilecek Tarğu Şavhallığı kaldırıldıШамхалы Тарковские. С.67//Сборник сведений о кавказских горцах. === Kumuk topraklarının kolonizasyonu === Çarlık ve Sovyet hükûmeti, 18. yüzyılın sonları - 19. yüzyılın başlarından itibaren Kumuk topraklarını diğer halklarla birlikte yerleştirme politikası izledi. Kumuklar, Kaçkalık ve Avuh bölgelere yerleştiler ve sahip oldular, bunlar yavaş yavaş ÇeçenlerИстория Дагестана с древнейших времен до наших дней. Т. I. История Дагестана с древнейших времен до XX века / отв. ред. А. И. Османов. М., 2004. 627 сС. М. Броневский Новейшие географические и исторические известия о Кавказе. — М. 1823. — Часть Вторая, стр. 176—177 tarafından yerleştirildi. Salatavyaʼya Avarlar çıktılar. Mesala, 1811'de Tormasov, "Çeçenleri dağları uçakla terk etmeye ikna etmeyi" emretti.Бирюков А. В. Российско-чеченские отношения в XVII — середине XIX вв. // Вопросы истории. — 1998. — № 2 Kafkasya valisi Vorontsov, Kumukların mülklerini "sömürgeleştirme" politikasını, yine Çeçenler tarafından, "Kumukların bunlar üzerinde hiçbir hakkı olmadığını" öne sürerek izlediПокровский Н. И. Кавказские войны и имамат Шамиля / Предисл. Н. Н. Покровского, введ. и прим. В. Г. Гаджиева. — М.: РОССПЭН, 2000. — С. 27. — ISBN 5-8243-0078-X.. Zaten 70'lerin sonlarında, Gerzelavul'dan Endirey'e kadar Hasavyurt bölgesinin tüm güney kesiminde Çeçenler yerleşti. 1870'ten 1877'ye kadar bölgedeki Çeçenlerin sayısı 5.912 Avuklular'dan 14.000 Çeçen'e yükseldi ve 1897'de 18.128'e yükselmeye devam ettiЗ. Х. Ибрагимова ЧЕЧЕНЦЫ В ЗЕРКАЛЕ ЦАРСКОЙ СТАТИСТИКИ (1860—1900) Монография Москва «ПРОБЕЛ-2000» 2006. Terek- Sunja arasındaki Kumukların mülkleri kaybedildi ve Kumuk nüfusu ile birlikte şimdi Çeçenya'nın bir parçası olduПервые русские крепости в междуречье Терека и Сунжи в 16-17 вв., Т. С. МагомадоваБрагунские ханы, кто они? Камиль Алиев > Уместным будет здесь отметить, что ныне брагунские кумыки проживают в > селениях Брагуны (кум.- Борагъан), Исти-су (Дарбанхи) и Баммат-бек-юрт > (Чечня) . 1850'lerde, Terek bölgesinin Kumuk ilçesinin Kumuk prensleri, toprakların yarısından Kumuk nüfusu lehine gönüllü olarak vazgeçti, ancak ilgili hakları teyit eden belgeler sadece şehzadelere ve uzdenlere verildi ve nüfusun geri kalanına çıkarılmadı. Yerel yetkililer, çeşitli bahaneler kullanarak yeni gelenleri kendi Kumuk topraklarına yerleştirdi. Kumuk halkının haklarını ihmal etme politikasının 1907'de devam ettiği kaydedildiИз стенограммы выступления члена Государственной думы второго созыва от Терской области Т. Э. Эльдорханова З мая 1907 г.. Daha Sovyet döneminde, Dağıstan'ın başkanı Avar Daniyalov, ulusal özerkliklerin eksikliğini ve komşu halkların Kumuk topraklarına yeniden yerleştirilmesini haklı çıkarmak için şunları yazmıştı: > “Öncelikle ekonomik nedenlerle bunu yapmak gerekliydi. En azından > Dağıstan'ın ana halklarına (Avarlar, Darginler, Kumuklar, Lezginler, Laklar, > Tabasaranlar) ulusal özerklik verilmesine karar verilirse, Dağıstan'ın ana > zenginliği (ekilebilir arazi, meralar) Kumuklar'a gidecekti, çünkü onlar > kendi topraklarında bulunuyorlardı... İkinci olarak, siyasi ve etnik > hususlar dikkate alındı. Yani, varlıklarının tüm tarihinde Avarlar genel bir > devlet eğitimine sahip değildi ... " Kumuk ilçesi ve Şavhallığ'ın kaldırılmasından bu yana Kumukların kendi ulusal cumhuriyetleri ve hatta tek etnikli bölgeleri bile olmadı. Çarlık döneminde başlayan ve SSCB yıllarında güçlenen Kumuk topraklarının iskan politikası, günümüz Dağıstan Cumhuriyeti'nde de devam etmektedir. 20. ve 21. yüzyılın başlarında, Kumuk yerleşiminin toprakları önemli ölçüde azaldı, Kumyk etnik grubu, şimdi Avarlar, Darginler, Laklar ve Çeçenler'in yaşadığı yerli topraklarda bir azınlık haline geldiАлиева В. Ф., Гимбатов Ш. М., Эльдаров Э. М., Эфендиев И. И., 2004. Современные миграционные процессы в Дагестане // Региональные аспекты социальной политики. Вып.6. Махачкала.. === Ekim Devrimi, Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti === küçükresim|Haydar Bammat, 20. yüzyılın seçkin bir Kuzey Kafkas siyasi figürü, Dağlık Cumhuriyet'in kurucularından biri, yazar ve yayıncı, İslam tarihi üzerine Visages de l'Islam kitabının yazarı. Ekim Devrimi yıllarında Kumuk entelijansiyası Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'nin yaratılmasında aktif rol aldı. Prens Raşit Han Kaplan kurucularından, devletin ana ideologlarından birisi ve İçişleri Bakanıydı, Haydar Bammat Dışişleri Bakanıydı, Savaş Bakanı Prens Nuhbek Şavhal Tarğulu idi, Zubayır Temirhan Birlik Konseyi başkanıydı (“Birlik Meclisi”, parlamento), ve başka kilit bakanlar. === Muhacirlik === Kumuklar ve Türkiye arasında her zaman yakın bağlar olmuştur, örneğin bugün güney Kumuklar, görünüş ve lehçede güçlü bir Oğuz unsuruna sahiptir.Sakinat Shixamedovna Gadjieva. (1961). Kumyki: istoriko-etografik isko. 5. Izd-vo Akademii nauk SSSR. p. 40 15\. yüzyılda, erken Kumuk şairi Ummu Kamal Türkiye'ye taşındı.Aliyev S. Kumuk Turkleri'nin Unutulmaz Sairi Ummu Kamal // "Yesevi". Istanbul, Agustos 1997. №44. S. 43. 16-17. yüzyıllarda Özdemir Paşa ve onu ulanı Osman Paşa belki Dağıstan Türklerden, demek Kumuklardan, geliyorOsmanlı devlet erkânı, İsmail Hâmi Danişmend, Türkiye Yayınevi, 1971 - 360 sayfa, s. 22Mustafa Müftüoğlu. Yalan söyleyen tarih utansın!--. — Çile Yayınevi, 1981. — 384 с.. 18-19. yüzyıllarda. Kumukların Osmanlı İmparatorluğu'na hem zorunlu hem de gönüllü olarak yeniden yerleştirilmesi (muhacirlik) vardıГАДЖИЕВ Э.Н. КУМЫКСКАЯ ДИАСПОРА В ТУРЦИИ: ИСТОРИЯ И СОВРЕМЕННОСТЬ. — 2015.Ömer Karata Mehmed Said Arbatl. KUMUK TÜRKLERİNİN KAFKASYA’DAN ANADOLU’YA GÖÇÜ, 2015.. 1920'lerde Bolşeviklerin iktidara gelmesiyle birlikte Türkiye'ye yeni bir göçmen dalgası geçtiİrfan Nallar. Türkiyedeki Kumuklar Damarlarını Arıyorlar (турецкий) // исследовательская статья, Стамбул. — 2003.. O yılların yerleşimcileri arasında ünlü Dağıstan figürü Aselderhan Kazanalp (1855-1928), Prenses Cahbat Tarğulu, Prens Asadullah Ahmathan Usumi, Prens Raşit Usumi vardı, Prens Orhan Tarğulu (Türkiyede profesör Orhan Şamhal) ve diğerleri. Raşit Usumi daha sonra Biga şehrinin yönetiminin başına geçti, ve orada adının bir caddeye verildiği, onu oğlusu Fethi Usumi de sonra Biga bakanı oldu, ve gazeteci Sadullah Usumi — Raşitni başka bir oğlusudur. Türkiye'deki başka muhacirlerden — Ahmet Saib Kaplanhttps://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/781075, Baha Sait Beyhttp://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/ET002138.pdf. Bazı Muhacirler, şu anda bile birkaç düzine Kumuk ailesinin bulunduğu Suriye ve Ürdün'e taşındı. Örneğin, Suriye'deki Deir-Ful köyü, 1878-1880'lerde Ötemiş, Başlıkent ve Karabudağkent'ten güney Kumuklar tarafından, daha sonra kuzey Kumukya'dan (Köstek) Kumuklar ve diğer Dağıstan halklarının temsilcileri tarafından kuruldu. Diğer göçmenler arasında ünlü Iraklı fotoğrafçı (Murad Acamat) ve önde gelen Pakistanlı mimar yer alıyor. === Demografi === 1795'te Rus İmparatorluğu'nun tahminleri, Şamhal topraklarında (Kumyks dışındakiler dahil) 100 bin kişilik bir sayı veriyor. 1833'te kaba tahminler, Rus İmparatorluğu'nun etki alanlarında yaklaşık 88 bin Kumuk olduğunu gösterdi. 1866'da Kafkas Savaşı'nın sona ermesinden sonra, bazı tahminler 78 bin civarında gösterdi. 1886, 1891 ve 1897'de buna göre - 88, 108, 83 buna göre, 1916'da - 98 bin. 1926 Sovyet nüfus sayımı 88 bin gösterdi. Böylece, neredeyse bir asırdır, savaşlar, Rusya'nın fethettiği topraklardan göçler ve hastalıklar nedeniyle herhangi bir büyüme belirtisi yok.Дагестан // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.Бутков П. Г. Сведения о силах, числе душ и деревень в Дагестане. 1795 г. // ИГЭД. — М., 1958 == Rusya'dan Etnosid == Stalin hükûmetinin kararıyla 12 Nisan 1944'te tarihi Kumuk başkenti Tarki ve komşu köylerin Kumuk nüfusu tamamen Orta Asya SSR'lerine sürüldü (Çeçenler, Karaçaylar, Balkarlar ve Kırım Tatarları da sürüldü). Gerekçe olarak, bölgeye iskân edilen dağ halklarının "tarımsal ihtiyaçlara araziyi boşaltmak" olduğu belirtildi. Rus hukukundaki tarihi sicile rağmen sınır dışı etme, Rus hükûmeti tarafından hala kabul edilmiyor. Bu olayın bir sonucu olarak, yerel halk yıllarca eski başkenti Tarki'yi kaybetti ve bu da Kumyk kültürel mirasının çoğunun kalıcı olarak yok olmasına yol açtı. UNPO, Kumyks'in üyeliğini şöyle tanımlıyor: > Sovyet işgali altında, bir etnokırım politikası uygulandı ve Kumuk > hareketlerinin liderleri bastırıldı, zulüm gördü ve öldürüldü. Tek kültürlü > tarımın başlaması, toprağın sömürülmesi ve ormansızlaşma, bölgede ekonomik > ve ekolojik bir krize yol açtı. Buna ek olarak, Kumuk halkı kültürlerini > koruyamadılar, örneğin dillerini geleneksel Arap alfabesiyle yazma veya > dillerini okullarda öğretme hakları reddedildi. UNPO üyeliği sırasında Kumuk > halkı, Dağıstan Cumhuriyeti'nde bir idari reformu savundu ve ulusal özerklik > biçiminde kendi kaderini tayin hakkını aradı. Ayrıca geleneksel yaşam > tarzlarını, kültürlerini ve geleneklerini korumaya çalıştılar. Kumukların sınır dışı edilmesini gerçekleştiren Dağıstan'ın komünist lideri, Dağıstan'ın etnik olmayan idari sınırını bu şekilde gerekçelendirdi.Строительство социализма в Дагестане, 1921—1940: узловые проблемы, Абдурахман Даниялович Даниялов, Наука, 1975, стр. 42 > “Birincisi, [Dağıstan'ı etnik olmayan bir ilkeyle bölmek anlamında] bunu > ekonomik nedenlerle yapmak gerekliydi. En azından Dağıstan'ın ana halklarına > (Avarlar, Dargins, Kumyks, Lezgins, Laks, Tabasarans) ulusal özerklik > verilmesine karar verilirse, Dağıstan'ın ana zenginliği (ekilebilir arazi, > meralar) Kumyks'e gidecekti, çünkü onlar kendi topraklarında > bulunuyorlardı... İkinci olarak, siyasi ve etnik hususlar dikkate alındı. > Yani, varlıklarının tüm tarihinde Avarların birleşik bir devlet varlığı > yoktu ... " === Türkofobi === 1925'te Rus bilgin Nikolay Trubetskoy, Rusya'nın Kumuklar ile ilgili politikasını açıklayabilecek görüşlerini dile getirdi: > Kumyk, neredeyse tüm Kuzey Kafkasya'nın (Hazar Denizi'nden Kabardey dahil > olmak üzere) "uluslararası" dilidir, Azerice, Transkafkasya'nın çoğuna > (Karadeniz kıyıları hariç) ve ayrıca Türkiye, Ermenistan, Kürdistan ve Kuzey > İran'a hakimdir. . Bu dillerin ikisi de Türkçedir. Unutulmamalıdır ki, > ekonomik hayatın yoğunlaşmasıyla birlikte "uluslararası" dillerin kullanımı > o kadar önem kazanmıştır ki, ana dillerin yerini almıştır: Dağıstan'ın güney > bölgelerinin birçok bölgesi şimdiden tamamen "Azerbaycanlaştırılmış" hale > gelmiştir. Dağıstan'ın böyle bir Türkleştirilmesine izin vermek Rusya'nın > çıkarına pek de uygun değil. Ne de olsa Dağıstan'ın tamamı Türk olursa, o > zaman Kazan'dan Anadolu'ya ve Kuzey İran'a kadar sürekli bir Türk kitlesi > olacak ve bu da ayrılıkçı, Rus düşmanı bir önyargı ile Pan-Turan > fikirlerinin gelişmesi için en uygun koşulları yaratacaktır. Dağıstan, > Avrasya'nın bu bölümünün Türkleşmesine doğal bir engel olarak > kullanılmalıdır. == Dili == Kumuklar, Türk dillerinin Kıpçak grubunun Kıpçak-Polovtsian alt grubuna ait olan Kumuk dilini konuşurlar. Bununla birlikte, Kumuk dilinin çekirdeği 7-10. yüzyıllarda oluşmuştur. Hazar devletinin bağırsaklarında ve Hazar-Bulgar substratı üzerinde oluşturulmuş ve ardından Oğuz-Kıpçak substratının üzerine empoze edilmiştir. 1930'lara kadar, Dağıstan'dan Kabardey'e kadar, Kuzey Kafkasya'nın geniş bir bölgesinde ortak lingua franca idi.Pieter Muysken. Studies in language companion series. From linguistic areas to areal linguistics. — John Benjamins Publishing Company, 2008. — Т. 90. — С. 74. — ISBN 9027231001, 9789027231000.Nansen. Gjennem Kaukasus til Volga (Oslo: Jacob Dybwads Forlag, 1929).Н.С.Трубецкой. "О народах Кавказа" // статья. — 1925.Б. Чобан-Заде 1927 г Kumuk dili, Dağıstan ve Kuzey Kavaz'ın eski yazılı edebi dillerinden biridir. 20. yüzyıl boyunca, Kumuk dilinin yazımı dört kez değişti: 20'li yılların başında geleneksel Arap yazısı değiştirildi, 1929'da önce Latin alfabesi ve ardından 1938'de Kiril alfabesi (Kiril alfabesi) ile değiştirildi. ayrıca 40'lı 50'li yılların başında reform yaptı). Kumuk diline en yakın diller Karaçay-Balkarca, Kırım Tatarcası ve Karaycadır[190]. N. A. Baskakov, Codex Cumanicus yazılı anıtına dayanarak modern Karayca, Karaçay-Balkarca, Kumukca, Kırım Tatarcası ve Memluk Kıpçaklarının dilini Kuman diliyle bir gruba dahil etti. A. N. Samoilovich de Kuman dilini Karaçay-Balkarca ve Kumyk diline yaklaştırdı. Kumuklar arasında Rusça, 19. ve 20. yüzyılın ilk yarısından gelen göçmenlerin torunları arasında Türkçe ve Arapça da yaygındır. Kumuk dilinin lehçeleri arasında Buinak ve Khasavyurt (Edebi Kumyk dilinin temelini oluşturan), Podgorny, Kaitag, Terek (Mozdok ve Bragun)[192] vardır.Кумыкский язык // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. === Kafkasya'nın Lingua franca'sı === 1848'de Kafkas Tatarı, yani Kumyk öğretmeni Timofey Nikitich Makarov, bölgede uluslararası Kumyk olan Kuzey Kafkas dillerinden biri için Rusça'daki ilk dilbilgisini yazdı. T. Makarov yazdı:Татарская грамматика кавказского наречия / Сост. Т. Макаровым. - Тифлис : тип. Канцелярии наместника кавк., 1848. -VII, [5], 144 с. > Tatar dilini konuşan kabileler arasında hem dilin kesinliği ve doğruluğu hem > de Avrupa medeniyetine yakınlık açısından en çok Kumukları sevdim, ama en > önemlisi, Kafkasya'nın Sol Kanatında yaşadıklarını kastettim. Askeri > harekâtlarımızın olduğu ve kendi dilleri dışında tüm aşiretlerin de Kumukca > konuştuğu Hat. Dilbilimci-Türkolog A.N. Kononov ayrıca Kumuk'un Kuzey Kafkasya'daki Türk dillerinin en eskisi olduğunu ve “Kuzey Kafkasya için ve ayrıca Transkafkasya için Azerbaycan dilinin bir tür Lingua franca olduğunu” kaydetti.Кононов А. Н. Из истории кумыкского языкознания // Советская тюркология. Баку, 1982, № 1, с. 49 Derlugyan George, Kumuk dilinin rolü hakkında yazıyor:Адепт Бурдье на Кавказе: Эскизы к биографии в миросистемной перспективе - Георгий Дерлугьян, 2010 ISBN 978-5-91129-063-4, Страниц: 560 > Bozkır halkları arasında egemen olan Türk dilleri Kumyk ve Tatar, Doğu > Afrika'da Swahili veya Avrupa aristokrasileri arasında Fransızca gibi, çok > uluslu Kuzey Kafkasya'da ortak bir lingua franca olarak hizmet etti. > Jeopolitik değişimler nedeniyle, Avrasya'nın Büyük Bozkırı bir sınır bölgesi > olmaktan çıkınca, etnik gruplar arası iletişim dili olarak Türk lehçelerinin > yerini Rusça almıştır. 19\. yüzyılda Vembery, Kumyk'in rolünü şu sözlerle tanımladı: > Kumukların kültürel ilişkilerine gelince, yol boyunca fark ettiğimiz gibi, > birçok Kafkas halkı onların etkisi altında kalmış ve Kumuk dilini benimsemiş > ve Kumuklardan dini konuları öğrenmiştir. Kumuk dili, Balkar, Bezengi, > Chegem, Khulama ve Urusbia dağlarının Kabardey sakinleri tarafından > anlaşılır ve kısmen de konuşulur. Ayrıca, Çeçenler ve Lezginlerin bir kısmı > bu dili anlıyor ve bugün Ruslar bu Türk lehçesinin henüz anlamını > kaybetmediğine şaşırıyorsa, o zaman Rusların kendileri buraya yeni gelirken, > İslam'a dönüşen Kumyks zaten bir oyun oynadı. Ortaçağın başlarındaki pagan > sakinleri arasında kültürel tüccarlar, Müslüman misyonerler arasındaki rol. Kumyk, Rus İmparatorluğu yönetimi ile ilişkilerde Kuzeydoğu Kafkasya'nın resmi diliydi.Ярцева В. Н. и др. (ред.) Языки Российской Федерации и соседних государств. Том 2. К-Р, стр. 183 Dağıstan'da, yalnızca Kumyk ile ilgili olarak, linguonem "Müslüman dili" (busurman til) de kullanılmaktadır[197].Ярцева В. Н. и др. (ред.) Языки Российской Федерации и соседних государств. Том 2. К-Р, стр. 182 Sovyet döneminde, Kumyk'ın rolü, DASSR'de devlet ilan edildiğinde 29 Haziran 1923'te konsolide edildi, çünkü “yerli Dağıstan nüfusunun çoğu Türk-Kumyk dilini konuşuyor ve anlıyor ... Dağlık Dağıstan okullarında Türk dili öğretiminde yapılan deneyim parlak sonuçlar verdi ... not edildi ... "Türk-Kumyk" dilinin Dağıstan yerlileri arasındaki tek iletişim dili olduğu kaydedildi".Г.-Р. А.-К. Гусейнов, М.-Р. А. Ибрагимов, Г. М.-Р. Оразаев, Кумыки в истории языковой ситуации Дагестана XX века, Материалы Республиканской научно-практической конференции, Махачкала, 2008 === Dağ göçü === 1935'te, dil komisyonunun çalışmalarının ve Varşova Doğu Enstitüsü'ndeki kongrenin sonuçlarına göre Kumyk, Bağımsız Kafkasya Komitesi (esas olarak Dağ Cumhuriyeti'nin liderlerinden oluşan) tarafından "ortak bir kabileler arası" olarak seçildi. tüm Kuzey Kafkas kabilelerinin dili." Aşağıdaki diller değerlendirmeye sunuldu: Kumyk, Abhaz, Adige, Avar, Çeçen, Osetçe.Казбекова З. Г. Дагестан в европейской литературе. Махачкала. 1987 == Kumuklar ve Kumuk dili dünya edebiyatında == Alman şair Paul Fleming, 1633 ve 1636'da Holstein elçiliği ile birlikte Kumyk topraklarında seyahat ederken, Kumykia ve kasabalarına birkaç ayet ayırmıştı. Kumuk dili, her ikisi de Kafkasya'da Rus İmparatorluk Ordusu'nda görev yapmış olan Leo Tolstoy ve Mikhail Lermontov gibi Rus klasik yazarları için bir araştırma konusuydu. Tolstoy'un "Baskın", Kazaklar,[131] Hacı Murat ve Lermontov'un "Zamanımızın Bir Kahramanı"[132][129] gibi eserlerinde bu dil mevcuttur."Лев Толстой: Дневник 1847 — 1854 гг. Тетрадь Г. Март - май 1851 г."Мугумова, Анна Львовна. "К проблеме ориентального лексического влияния на язык русской художественной литературы 20-30-х годов XIX в.: На материале произведений М. Ю. Лермонтова" Tolstoy, "Kafkasya'da Avcılık" adlı eserinde Khamamatyurt'un Kumuk köyünü anlatır. Aelxander Bestuzhev-Marlinsky ayrıca "Molla-nur" ve "Ammalat-bek" adlı eserlerinde Kumyk dili ve Kumykia'yı öne çıkardı ve "Dağıstan'dan Mektuplar" adlı eserinde Rus askeri baskınlarını Kumuk yerleşimlerine bazı ayrıntılarla anlattı. Alexander Dumas ayrıca Kumukya'nın bazı bölgelerini ve Kumuk prensi Ali Qazanalp'in konuğu olduğu zamanı da anlattı.Dumas, Alexandre (1962). Adventures in Caucasia. Chilton Books. ISBN 978-0-598-72218-8. == Dini == Kumuklar, 8-12. yüzyıllarda Kafkasya'da İslam'ı ilk benimseyenler arasındaydı. 730'lardan başlayarak Dağıstan'ın Araplar tarafından fethinden sonra.Гарун-Рашид Гусейнов Кумыки и распространение Ислама среди ингушей и карабулаков Ancak İslam'ın tam olarak benimsenmesi, Selçukluların Dağıstan'daki etki dönemini ifade eder.И. В. Лысак, РОЛЬ СЕЛЬДЖУКОВ В РАСПРОСТРАНЕНИИ ИСЛАМА НА ТЕРРИТОРИИ ДАГЕСТАНА«Кавказ и сельджуки» Р. А. Гусейн-Заде İnanan Kumuklar Sünni İslam'ı kabul eder. Kumukların çoğu Şafii mezhebine, bir kısmı da Hanefi mezhebine aittir. == Geleneksel zanaat ve aktiviteler == === Silah zanaat === küçükresim|406x406pik|Kumuk Şavhalnı tüfeği, 19. yüzyıl, Metropolitan Museum of Art, New-York Kumykia, silah üretimi ile ünlüydü. 1858-59'da 3 ay seyahat eden Alexandre Dumas (baba). Kafkasya'da Endirean silah ustaları hakkında şunları yazdı: > Andrey-aul [Endirey demek], silah ustalarıyla tanınır: bıçakları özel bir > damgaya sahip olan ve Kafkasya'da ünlü olan hançerler yaparlar. Bakır bir > madeni paraya bıçakla vurulduğunda, basit bir basınç onu o kadar derinden > keser ki bıçak parayı onunla birlikte kaldırır. Kazanishche'li Bazalay ustanın (özellikle hançerler) eserleri Kafkasya'nın çok ötesinde ünlüydü. Lermontov, bölgedeki tipik bir Rus subayını karakterize eden Kafkas adlı makalesinde şunları yazdı: > Tatarca (demel Kumukca) hafifçe bulaşıyor; bir kılıcı, gerçek bir gurda, bir > hançer - eski bir bazalay... Rus ordusunun birçok Kafkas seferine katılan bir katılımcıya göre, süvari generali ve askeri tarihçi Vasily Potto, Kafkasya'da, Bazalay Kazanşlı ve onun soyundan gelenlerin kılıç gourda ve hançerleri en iyi eserler olarak kabul edildi.Кавказская война, Потто В. А., стр. 543 Bazalay ustalarının eserleri 1851'de Londra'da bir sergide sergilendi.Аствацатурян, Оружие народов Кавказа, глава Центры производства оружия. Shamkhal'ın kişisel silah ustası, bazıları tarafından basaley'den daha üstün kabul edilen Gelinli Shahmanai, sanatının örneklerini 1867'de Paris'teki Dünya Sergisinde sergiledi. Ünlü silah yapımcısı Irajab Magomed (1810 doğumlu) idi, çalışmalarına oğlu Gadzhi Sultanmurad (1840 doğumlu), torunu Zainavbek ve torunu Salavdin (1900 doğumlu) tarafından devam edildi. "Irajab" namlusunda Arabografik yazı bulunan bir silah Hermitage'de tutulmaktadır. XVIII yüzyılda diğer Kumyk silah merkezleri arasında. Kazanishche (Yukarı Kazanishche ve Aşağı Kazanishche), Tarki, Arkas, Bashly, Kapkaykent ve diğerleri ayırt edilebilir. Araştırmacı N. Popko, “Kumyks ve Kabardey'de en iyi silah ustaları, saraççılar, gümüşçüler vardı; Kazaklar, ürünlerine ihtiyaçları olduğu için bu tür insanlarla tanışırdı”.ВООРУЖЕНИЕ И ВОЕННАЯ ТАКТИКА КУМЫКОВ В XVIII Абдусаламов Магомед- Паша Балашович, 2013 Kumyk silah ustalarının çeşitli eserleri - keskin uçlu silahlar ve ateşli silahlar - New York Metropolitan Sanat Müzesi'nde saklanıyor.Arms and Armor of Caucasus (English and Russian Edition): Kirill A. Rivkin: 9780692494813 Şamhalat'ta top, barut, çakmaktaşı, diğer türlü silah ve askeri teçhizatın üretildiği de biliniyor. 17. yüzyılda başkent Tarka'nın duvarlarında toplar duruyordu. === Tarım === 18\. yüzyıl Avrupalı ​​gezgin Johann Gildenstedt, o zamanki Kumyks'in yaşamının bir tanımını verdi:Иоганн Антон Гильденштедт. Путешествие по Кавказу в 1770-1773 гг. — Петербургское Востоковедение, 2002. — С. 255. > Herkes tarım ve bazı sığır yetiştiriciliği ile uğraşmaktadır. Tahıl > ürünleri: buğday, arpa, darı, yulaf ve çoğunlukla pirinç, aynı zamanda > oldukça sık pamuk yetiştiriyorlar, ipek ise çoğunlukla sadece kendi > ihtiyaçları için. Balıkçılık onlar için diğer Tatarlardan daha önemlidir ve > mersin balığı ve diğer balıkları yakalayarak geçimlerini kolaylaştırırlar. > Aralarında yaşam için [gerekli] küçük bir malzeme ticareti olan Kumyk > ürünleri ve diğer gerekli [şeyler] olan birçok Ermeni yaşıyor. Evleri ve > köyleri, birçok kez anlatılan Kafkasya'nın geri kalanı gibi, söğüt > hasırından yapılmış hafif ekoseli yapıdan yapılmıştır. Özel bir ticaret, bolca büyüyen ve 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren St. Petersburg'daki fabrikalara sağlanan kökboya ekimiydi.Кумыки. Вторая половина XVII — первая половина XVIII века. Дагестанское книжное издательство. 1998. — 152 с. Глава I. Экономическое развитие кумыкских земельХаспулатова Н. К. к.и.н., ДГПУ, Экономическое развитие Тарковского шамхальства в XVII—XVIII вв. Ayrıca, Kumykia sakinleri pamuk yetiştirdi ve ipekböcekçiliği geliştirdi.Гербер И. Описание стран и народов вдоль западного берега Каспийского моря. // История, география и этнография Дагестана. / Под ред. М. О. Косвена и Х. — М. О. Хашаева. — М., 1958. С. 71.Кушева Е. Н. Русско- дагестанские отношения в XVII—XVIII веках. Махачкала, 1954. С. 11. Ilıman düzlük ve dağ eteği ikliminin özellikleri, büyük miktarda saman toplamaya gerek kalmadan tüm yıl boyunca meralarda sığır otlatmayı mümkün kıldı ve bu da at yetiştiriciliği, hayvancılık ve koyun yetiştiriciliğinin yüksek gelişimine yardımcı oldu. 18.-19. yüzyıl yazarlarının çoğuna göre Kumuk toprakları sığır açısından zengindi. === Fabrikada üretim === 17\. yüzyılda Evliya Çelebi ve Adam Olearius, Şamhalat'ta el sanatları atölyelerinin olduğundan bahsetmiştir. == Kültürü == küçükresim|334x334pik|Kazanış köyünde Kumuk dansı Kumuklar bölgedeki baskın kültürel etkiydi. Vambery'ye göre:Wambery H[*]. Das Turkenvolk in seinenethnogishen und ethnographishen Beziehungen. Leipzig, 1885, стр. 562 > Kafkasya'nın kültürel bir halkı olan Kumuklar, birçoğunun dillerini ve > geleneklerini benimsediği dağların komşu halkları üzerinde güçlü bir etkiye > sahipti. === Edebiyat === Şair Ümmü Kemal'in edebiyatının ilk örneklerine 14. yüzyılda rastlanır. 19\. yüzyılın sözlük ve dil normlarını belirleyen en ünlü şairi Irchi Kazak'tır. 20. yüzyılın başında Dağıstan'daki ilk tiyatronun oluşumuna da katılan Temibulat Biybulatov, modern edebiyatın reformcusu olarak kabul edilir. Klasik Kumuk müzik folkloru "Kazak yırlar" ile temsil edilir. Kumuk edebiyatı Dağıstan edebiyatı içinde özel bir yerdedir. Kumuk yıravları arasında Amanhor (1670-1706), Miskin Halimat (XVIII. yüzyıl) ile Kakaşuralı Abdurahman (XVIII. yüzyılın sonu- 1870) Kumuk edebiyatının öncüleri olarak sayılmaktadır. Yırçı Kazak (1830-1879) ise Modern Kumuk edebiyatının babası sayılır. Abusupiyan Akayev, İbrahim Kerimov, Mahammat Atabayev, Badrattun Mahammatov, Şeyit Hanım Alişeva, Orazayev gibi sayısız yazar ve şair yetiştirmiş olan Kumuklar geçmişten beri dil ve kültür alanlarında ileri bir halktır. Yoldaş adlı haftalık bir gazeteleri, Tangçolpan, Dağıstanlı Kadın ve Karçıga (çocuk dergisi) adlarında aylık yayımlanan üç dergileri; çeşitli rayonlarda yayımlanan aylık veya haftalık bölgesel gazete ve dergileri bulunmaktadır. == Önemli Kumuk Şahsiyetler == * Şeyh Şamil * Muzaffer Özdağ * Ümit Özdağ == Kaynakça == == İlgili makâle == * Yeni Türkiye, Türk Dünyası Özel Sayısı: Cilt: II-, Sayı: 16, Yıl: 3, Temmuz-Ağustos 1997, s. 2062-2066. Kategori:Kumuklar Kategori:Türk halkları Kategori:Kafkasya'daki Türk halkları Kategori:Dağıstan'daki etnik gruplar Kategori:Rusya'daki etnik gruplar
Topoloji, matematiğin ana dallarından biridir. Yunancada yer, yüzey veya uzay anlamına gelen topos ve bilim anlamına gelen logos sözcüklerinden türetilmiştir. Topoloji biliminin kuruluş aşamalarında yani 19. yüzyılın ortalarında, bu sözcük yerine aynı dalı ifade eden Latince analysis situs ür. Bir homeomorfizmaya örnek olarak, bir üçgenin (içi boş) bir çembere ya da bir çay bardağının, çay tabağına dönüşümü verilebilir. Bunu geometrik olarak görmek çok kolaydır. Gerçekten çay bardağı ya da tabağından birinin kauçuktan yapıldığını düşünürsek, cismin bütünlüğünü bozmadan, çekip uzatarak ve/veya eğip bükerek diğer cisme dönüştürebileceğimizi görürüz. Benzer şekilde kulplu bardak ve simidin birbirlerine aynı yöntemle dönüştürülebileceğini de görebiliriz. Özellikle 19. yüzyılın sonlarına doğru Henri Poincaré'nin çalışmalarıyla ulaşılabilmiş maksimum göreceli temellerine oturtulan topoloji, 20. yüzyıl boyunca gelişmiş ve çeşitli altdallara ayrılmıştır. En temel altdal olan nokta-küme topolojisi, topolojiyi kümeler teorisi düzeyinde inceler; tıkızlık, bağlantılılık, ayrılabilirlik, sayılabilirlik gibi temel kavramlarla ilgilenir. Cebirsel topoloji altdalı, homotopi, homoloji gibi cebirsel- topolojik kuramlar aracılığıyla topolojik uzayları inceler. Türevli topoloji, üzerinde türev işleminin tanımlanabildiği uzayları, örneğin çokkatlıları, türevlenebilir gönderim (konumun analizi) deyimi kullanılıyordu. Topoloji sözcüğü bir topolojik uzayı tanımlamak için inşa edilen ve belli koşulları sağlayan kümeler ailesi için de kullanılır. Aşağıdaki matematiksel tanımda bu koşullar sıralanmıştır. Topolojik yapı, geometri bağlamında bir kümenin üzerine konabilecek en basit yapı olarak görülebilir. Başka bir deyişle, topoloji, geometri yapmak için atılan ilk adımdır. Üzerine topoloji konmuş iki küme arasındaki geçiş, ancak topolojileri gözeten ve sürekli denen gönderimlerle olasıdır. İki topolojik uzayın denkliği, aralarında topolojiyi koruyan ve topolojik eşyapı ya da homeomorfizma denen sürekli bir gönderimin varlığıyla ortaya çıkar. Kabaca, bu tür gönderimler topolojik nesneleri yırtmadan ve koparmadan, eğip bükerek sürekli bir biçimde bir başka nesneye dönüştürler aracılığıyla inceler. Düşük boyutlu topoloji, 2, 3, 4 boyutlu çokkatlıları inceler. Kısacası, topoloji sözcüğünün başına gelen sözcük, altdalın hangi matematiksel yapıları kullanarak topolojik uzayları incelediğini belirtir; örneğin geometrik topoloji, simplektik topoloji, kontakt topoloji vs. == Matematiksel tanım == X herhangi bir küme, T ise X kümesinin altkümelerinin bir kısmından oluşan bir küme olsun. Eğer T aşağıdaki koşulları sağlıyorsa T'ye X'in üzerinde bir topoloji denir: # Boşküme ve X, T'nin elemanları olmalıdır. # T'nin herhangi sayıda elemanının (X'in altkümesi olarak) birleşimi yine T'nin elemanı olmalıdır. # T'nin sonlu sayıda elemanının kesişimi yine T'nin elemanı olmalıdır. Bu koşulların sağlanması durumunda T ile donatılmış X kümesine bir topolojik uzay denir. T'ye dahil olan her bir altkümeye açık (ya da X'te açık) denir. Tanım gereği, boşküme, X, herhangi sayıda altkümenin birleşimi, sonlu altkümenin kesişimi açık altkümelerdir. Bir altkümenin tümleyeni T'nin içindeyse o altkümeye kapalı denir. Dolayısıyla, boşküme ve X aynı zamanda kapalı altkümelerdir. Tüm bu tanımlardan yola çıkarak bir topolojik uzayda herhangi sayıda kapalı altkümenin kesişimi ve sonlu sayıda kapalı altkümenin birleşiminin kapalı olduğu kolaylıkla gösterilebilir. T topolojisine dahil olan altkümelere açık denmesi, çok daha eski bir geleneğe dayanmaktadır. Gerçel sayılar çizgisi, üzerindeki uzaklık (metrik) kavramıyla birlikte düşünüldüğünde standart bir topolojik uzay örneğidir: bu uzayda bir noktaya olan uzaklıkları belli bir sayıdan küçük olan noktaların kümesine geleneksel olarak açık aralık denir. Bu tür açık aralıklar (ve herhangi sayıda birleşimleri) gerçel sayılar çizgisinin standart topolojisinin içinde yer alır. Benzer biçimde, bir düzlemin üzerine açık yuvarlar aracılığıyla kurulacak topoloji, geleneksel Öklit düzlemini verecektir. 'Gerçel sayılar topolojik uzayı'ndan kendisine herhangi bir fonksiyonun sürekli olması, analizdeki (calculus) geleneksel süreklilik tanımıyla tamamen aynıdır. Bir topolojik uzayın (X) bir altkümesi (A) üzerinde, uzayın topolojisi sayesinde bir topoloji kurulabilir. X'te açık herhangi bir kümenin A ile kesişimine A'da açık diyerek oluşturulan topolojiye altuzay topolojisi (tetiklenen topoloji) denir. Örneğin, Öklid düzleminde yatan bir üçgen, tetiklenen topoloji sayesinde sezgisel olarak beklediğimiz topolojik uzay yapısına kavuşur: üçgenin üzerine çizilen açık bir aralık, üçgende açık olacaktır. X ve Y adlı iki topolojik uzay ve X'ten Y'ye giden bir f gönderimi için, Y'deki herhangi bir açık altkümenin f altında ters görüntüsünün X'te açık olması durumunda f gönderimine sürekli gönderim denir. İki topolojik uzay arasında birebir, örten, tersi ve kendisi sürekli bir gönderime topolojik eşyapı ya da homeomorfizma, bu uzaylaraysa eşyapısal ya da homeomorfik denir. Örneğin, düzlemde yatan bir üçgenle bir çember ya da 3 boyutlu Öklit uzayında yatan bir simitle bir kulplu bardak (bulundukları uzaydan tetiklenen topolojileriyle) birbirlerine homeomorfiktir. == Kaynakça == == Ayrıca bakınız == * Topolojik uzay
== Olaylar == * 1111 - V. Heinrich, Kutsal Roma İmparatoru olarak taç giydi. * 1204 - Dördüncü Haçlı Seferi'nde Kostantinopolis'in yağmalanması. * 1517 - Son Memlük sultanı II. Tomanbay, I. Selim tarafından Kahire’de idam edildi. * 1796 - ABD'ye ilk kez bir fil Hindistan'dan getirildi. * 1839 - El Salvador bağımsızlığını ilan etti. * 1849 - Macaristan, cumhuriyet rejimine geçti. * 1870 - Metropolitan Sanat Müzesi, New York'ta kuruldu. * 1909 - Osmanlı İmparatorluğu'nda 31 Mart Olayı meydana geldi. * 1919 - Amritsar katliamı: Büyük Britanya askeri birlikleri, Amritsar'da (Hindistan) 379 silahsız göstericiyi öldürdü. * 1921 - İspanya Komünist İşçi Partisi kuruldu. * 1933 - Yüksek Mühendislik Mektebi'ni (İstanbul Teknik Üniversitesi) bitiren Sabiha ve Melek Hanımlar, Türkiye'nin ilk kadın mühendisleri oldu. İki kadın mühendis, kur'a sonucu Ankara ve Bursa Nafıa İdaresi'ne (Bayındırlık Bakanlığı) atandı. * 1941 - SSCB, Japonya ile saldırmazlık paktı imzaladı. * 1945 - Nazi Almanyası askeri birlikleri, 1000'den fazla politik ve askeri mahkûmu öldürdü. * 1945 - SSCB ve Bulgaristan Krallığı kuvvetleri, Viyana'yı ele geçirdi. * 1949 - Türk Kadınlar Birliği, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün eşi Mevhibe İnönü'nün Onursal Başkanlığında kuruldu. * 1970 - Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesini basan 12 silahlı sağ görüşlü, asteğmen doktor Necdet Güçlü'yü öldürdü. * 1970 - Uzay mekiği Apollo 13, yerden 321.860 km yüksekte olduğu sırada oksijen tanklarından bir tanesi infilak etti. Uzay ekibi başarıyla dünyaya döndü. * 1975 - Lübnan'nın başkenti Beyrut'ta dört Hristiyan Falanjiste karşılık, 27 Filistinlinin öldürülmesiyle Lübnan İç Savaşı başladı. * 1982 - Türkiye'de eski bakanlardan Hilmi İşgüzar, Yüce Divan'da 9 yıl 8 ay hapse mahkûm edildi. * 1985 - Arnavutluk'ta yönetime Enver Hoca'dan sonra Ramiz Alia geldi. * 1987 - Prof. Dr. Ekrem Akurgal, Aziz Nesin, Prof. Dr. Rona Aybay, Panayot Abacı ve Oğuz Aral, Türkiye-Yunanistan Dostluk Derneği'ni kurdu. * 1987 - Portekiz ve Çin, Makao'nun 1999 yılında Çin HC'ye iadesine ilişkin bir anlaşma imzaladı. * 1994 - Kamuoyunda "RTÜK Yasası" diye bilinen Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkındaki Mülga 3984 Sayılı Kanun Meclis'de kabul edildi. * 1994 - Refah Partisi Genel Başkanı Necmettin Erbakan'ın partisinin grup toplantısında, "RP'nin iktidara gelmek için sert mi yumuşak mı, kanlı mı yoksa tatlı mı olacak, buna 60 milyon karar verecek" ifadesini kullanması tepkilere yol açtı. * 1998 - PKK'nın iki numaralı kişisi Şemdin Sakık ile kardeşi Arif Sakık, Genelkurmay Başkanlığı Özel Kuvvetler Komutanlığı'nın operasyonuyla yakalanıp Türkiye'ye getirildi. == Doğumlar == * 1506 - Pierre Favre, Savoie asıllı Katolik din adamı - Cizvitler'in tarikatının kurucularından (ö. 1546) * 1519 - Catherine de' Medici, Fransa Kraliçesi (ö. 1589) * 1570 - Guy Fawkes, İngiliz isyancı asker (ö. 1606) * 1743 - Thomas Jefferson, Amerikalı siyasetçi, yazar ve ABD'nin 3. Başkanı (ö. 1826) * 1764 - Laurent de Gouvion Saint-Cyr, Fransa mareşali ve Marki (ö. 1830) * 1771 - Richard Trevithick, İngiliz mucit ve maden mühendisi (ö. 1833) * 1808 - Antonio Meucci, İtalyan mucit (ö. 1889) * 1825 - Thomas D'Arcy McGee, Kanadalı yazar (ö. 1868) * 1851 - William Quan Judge, Amerikalı teozof (ö. 1896) * 1860 - James Ensor, Belçikalı ressam (ö. 1949) * 1866 - Butch Cassidy, Amerikalı kanun kaçağı (ö. 1908) * 1885 - Pieter Sjoerds Gerbrandy, Hollandalı devlet adamı (ö. 1961) * 1901 - Jacques Lacan, Fransız psikiyatrist (ö. 1981) * 1904 - Yves Congar, 20. yüzyılın en önemli Roma Katolik ilahiyatçılarından biri olduğu düşünülmektedir (ö. 1995) * 1906 - Samuel Beckett, İrlandalı yazar, eleştirmen, şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1989) * 1914 - Orhan Veli, Türk şair (ö. 1950) * 1919 - Howard Keel, Amerikalı oyuncu (ö. 2004) * 1920 - Roberto Calvi, İtalyan bankacı (ö. 1982) * 1923 - Don Adams, Amerikalı oyuncu ve komedyen (ö. 2005) * 1930 - Sergiu Nicolaescu, Rumen yönetmen ve siyasetçi (ö. 2013) * 1931 - Aram Gülyüz, Türk yönetmen, yapımcı ve senarist (ö. 2018) * 1939 - Ekrem Pakdemirli, Türk siyasetçi (ö. 2015) * 1939 - Şemsi İnkaya, Türk oyuncu * 1942 - Ataol Behramoğlu, Türk şair ve yazar * 1942 - Aykut Edibali, Türk siyasetçi, yazar ve Millet Partisi Genel Başkanı (ö. 2022) * 1944 - Bill Gross, Amerikalı mali yönetici ve yazar * 1950 - Ron Perlman, Yahudi asıllı Amerikalı seslendirme sanatçısı ve oyuncu * 1953 - Brigitte Macron, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un eşi * 1955 - Safet Sušić, Boşnak futbolcu * 1963 - Garry Kasparov, Rus satranç büyükustası ve Dünya Satranç Şampiyonu * 1967 - Olga Tañón, Porto Rikolu şarkıcı * 1968 - Jeanne Balibar, Fransız oyuncu ve şarkıcı * 1972 - Qurban Qurbanov, Azeri futbolcu * 1975 - Tatiana Navka, Rus buz patenci ve 2006 Kış Olimpiyatları şampiyonu * 1976 - Jonathan Brandis, Amerikalı oyuncu (ö. 2003) * 1978 - Carles Puyol, İspanyol eski futbolcu * 1980 - Jana Cova, Çek porno yıldızı * 1985 - Kerim Zengin, Türk futbolcu * 1995 - Yosuke Akiyama, Japon futbolcu == Ölümler == * 796 - Diyakoz Paul, Benediktin keşişi, yazman ve Lombardlar tarihçisi (d. 720'ler) * 814 - Krum Han, Tuna Bulgar Devleti Hanı * 989 - Bardas Fokas, Bizans İmparatorluğu'nun öne çıkan generali * 1592 - Bartolomeo Ammannati, İtalyan mimar ve heykeltıraş (d. 1511) * 1605 - Boris Godunov, Rus Çarı (d. 1551) * 1635 - Maanoğlu Fahreddin, Osmanlı'ya isyan eden Dürzi emir (d. 1572) * 1695 - Jean de La Fontaine, Fransız yazar (d. 1621) * 1712 - Nâbi, Osmanlı Dîvân edebiyatı şâiri (d. 1642) * 1794 - İmam Mansur, Çeçen devlet adamı (d. 1760) * 1854 - José María Vargas, Venezuela devlet başkanı (d. 1786) * 1904 - Stepan Makarov, Rus koramiral ve okyanus bilimci (d. 1849) * 1904 - Vasili Vasilyeviç Veresçagin, Rus savaş sanatçı (d. 1842) * 1918 - Lavr Georgiyeviç Kornilov, Rus Askeri İstihbarat mensubu (d. 1870) * 1936 - Konstandinos Demercis, Yunan politikacı (d. 1936) * 1941 - Annie Jump Cannon, Amerikalı astronom (d. 1863) * 1942 - Henk Sneevliet, Hollandalı komünist (d. 1883) * 1943 - Oskar Schlemmer, Alman ressam, heykeltıraş, tasarımcı ve Bauhaus okulu koreografı (d. 1888) * 1945 - Ernst Cassirer, Alman filozofu (d. 1874) * 1956 - Emil Nolde, Alman ressam ve baskı resim sanatçısı (d. 1867) * 1962 - Hermann Muhs, Nazi Almanyası'nda kiliselerden sorumlu Devlet Bakanı ve sekreteri (d. 1894) * 1966 - Abdüsselam Arif, Iraklı asker ve siyasetçi. 1963-1966 yılları arasında Irak cumhurbaşkanı olarak görev yaptı. (d. 1921) * 1966 - Carlo Carrà, İtalyan ressam (d. 1881) * 1967 - Nicole Berger, Fransız oyuncu (d. 1934) * 1975 - Larry Parks, Amerikalı tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1914) * 1975 - François Tombalbaye, diğer adıyla Ngarta Tombalbaye, Çad'ın ilk devlet başkanı olarak görev yapmış olan öğretmen ve sendika aktivisti (d. 1918) * 1978 - Funmilayo Ransome-Kuti, Nijerya'da, kadın hakları savunucusu ve feminist (d. 1900) * 1983 - Gerald Archibald "Gerry" Hitchens, İngiliz eski millî futbolcu (d. 1934) * 1983 - Mercè Rodoreda i Gurguí, Katalan romancı (d. 1908) * 1992 - Feza Gürsey, Türk fizikçi ve matematikçi (d. 1921) * 1998 - Muhip Arcıman, Türk oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1916) * 2000 - Giorgio Bassani, İtalyan yazar ve yayımcı (d. 1916) * 2008 - Ignazio Fabra, İtalyan güreşçi (d. 1930) * 2008 - John Archibald Wheeler, Amerikalı teorik fizikçi (d. 1911) * 2014 - Ernesto Laclau, Arjantinli politik kuramcı sıklıkla, post- Marksist olarak tanınmaktadır (d. 1935) * 2015 - Ronnie Carroll, Kuzey İrlandalı şarkıcı (d. 1934) * 2015 - Eduardo Galeano, Uruguaylı gazeteci (d. 1940) * 2015 - Günter Grass, Alman yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1927) * 2017 - Georges Rol, Roma Katolik Kilisesi'ne bağlı Fransız piskopos (d. 1926) * 2017 - Robert William Taylor ya da Bob Taylor, Amerikalı bilişimci ve bilgisayar mühendisi (d. 1932) * 2018 - Arthur William Bell III, Amerikalı radyo sunucusu, gazeteci ve yazar (d. 1945) * 2018 - Miloš Forman, Çekoslovak - Amerikalı film yönetmeni, senarist, oyuncu, akademisyen ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi (d. 1932) * 2019 - Francisca Aguirre, İspanyol şair ve yazar (d. 1930) * 2019 - Anthony Peter Buzan, İngiliz yazar, klinik psikolog ve yayımcı (d. 1942) * 2019 - Wally Carr, Avustralyalı profesyonel boksör (d. 1954) * 2019 - Mark Connolly, Amerikalı siyasetçi ve iş insanı (d. 1955) * 2019 - Paul Greengard, Amerikalı nörolog (d. 1925) * 2019 - Neus Català Pallejà, İspanyol eleştirmen, aktivist ve siyasetçi (d. 1915) * 2019 - D. Babu Paul, Hint bürokrat ve yazar (d. 1941) * 2020 - Baldiri Alavedra, İspanyol profesyonel orta saha futbolcusu (d. 1944) * 2020 - Gil Bailey, Jamaikalı radyo yayıncısı ve DJ (d. 1936) * 2020 - Juan Cotino, İspanyol iş insanı, bürokrat ve siyasetçi (d. 1950) * 2020 - Ashok Desai, Hint siyasetçi ve hukukçu (d. 1943) * 2020 - Jerry Givens, Amerikalı aktivist (d. 1952) * 2020 - Ryo Kawasaki, Japon elektronik caz müzisyeni, orkestra şefi, besteci ve yazılım programcısı (d. 1947) * 2020 - Thomas Kunz, Amerikalı biyolog (d. 1938) * 2020 - Philippe Lécrivain, Fransız Cizvit rahip ve tarihçi (d. 1941) * 2020 - Benjamin Levin, II. Dünya Savaşı sırasında Polonya kökenli Yahudi partizan (d. 1927) * 2020 - Sarah Maldoror, Siyahi kökenli Fransız yazar, sinema ve tiyatro yönetmeni (d. 1929) * 2020 - Patricia Millardet, Fransız kadın oyuncu (d. 1957) * 2020 - Dennis G. Peters, Amerikalı analitik kimyager (d. 1937) * 2020 - Avrohom Pinter, İngiliz haham (d. 1949) * 2020 - John Rowlands, İngiliz futbolcu (d. 1947) * 2020 - Zafer Sarfraz, Pakistanlı profesyonel kriketçi (d. 1969) * 2020 - Bernard Stalter, Fransız girişimci ve politikacı (d. 1957) * 2020 - Ann Sullivan, Amerikalı animatör (d. 1929) * 2021 - Maqbul Ahmed, Bangladeşli din adamı, eğitimci ve siyasetçi (d. 1939) * 2021 - Patricio Hacbang Alo, Filipinli Roma Katolik piskopos (d. 1939) * 2021 - Cemal el-Kebindi, Kuveytli millî futbolcu (d. 1959) * 2021 - Isi Leibler, Belçika doğumlu Avustralyalı-İsrailli uluslararası Yahudi aktivist ve yazar (d. 1934) * 2021 - Jaime Mota de Farias, Brezilyalı Katolik piskopos (d. 1925) * 2021 - Bernard Noël, Fransız yazar ve şair (d. 1930) * 2021 - Ruth Roberta de Souza, Brezilyalı kadın basketbol oyuncusu (d. 1968) * 2022 - Michel Bouquet, Fransız aktör (d. 1925) == Tatiller ve özel günler == * Tayland, Laos ve Kamboçya - Songkran (yılbaşı) *0413 13
Adam Smith (; 172317 Temmuz 1790), "Ekonominin Babası" ve "Kapitalizmin Babası" olarak anılan İskoç ekonomist, ahlak filozofu, politik ekonominin öncüsü, ve İskoç Aydınlanması sırasındaki önemli bir figürdü. Smith, Ahlaki Duygular Teorisi (İngilizce: The Theory of Moral Sentiments) (1759) ve Yaratılışın Sorgulanması ve Ulusların Zenginliğinin Nedenleri (İngilizce: An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations) (1776) adlarında iki klasik eser yazdı. Kısaca Ulusların Zenginliği olarak bilinen ikinci kitabının, Smith'in başyapıtı ve ilk modern ekonomi çalışması olduğu düşünülür. Adam Smith bu eserinde mutlak üstünlükler teorisini öne sürmüştür. Genellikle etik problemleri üzerine filozofluk yapması nedeniyle ekonomik açıklamalarında asıl işinin etkileri yoğun görülür. Ekonomide ve doğal olaylarda bir düzen olduğunu ve bunun gözlem ve ahlâk hissi ile tespit edilebileceğini söyler. == Yaşamı == küçükresim|Ulusların zenginliğinin doğası ve nedenleri hakkında araştırma, 1922 Adam Smith, İskoçya'nın Kirkcaldy şehrinde çalışan bir gümrük denetleyicisinin oğlu olarak dünyaya geldi. Kesin doğum tarihi kayıtlarda olmasa da 5 Haziran 1723'te, babasının ölümünden 6 ay sonra vaftiz edilmiştir. Yaklaşık 4 yaşlarında bir çingene çetesi tarafından kaçırılmış, ama kısa zamanda amcası tarafından kurtarılıp annesine geri teslim edilmiştir. Smith bu sıkıntıyı kısa sürede atlatıp annesi ile eski yakınlığını kısa zamanda yakalamıştır. === Resmi eğitim=== On dört yaşında Glasgow Üniversitesi'nde ahlak felsefesi konusunda, Francis Hutcheson'ın yanında eğitim görmeye başlamıştır. Özgürlük, hukuk ve ifade özgürlüğü konularındaki tutkusu burada alevlenmiştir. 1740 yılında Oxford'daki Balliol Koleji'nde okumaya başlamış fakat 1746 yılında okulu terk edip Oxford'un imtiyaz denetimi konusunda eleştirmenlik yapmaya başlamıştır. ===Öğretmenlik kariyeri=== 1748 yılında Edinburgh Üniversitesi'nde Lord Kames'in koruması altında kamu konferansları vermiş, konuşma sanatı ve belles-lettres konularına değinmiştir. Sonraları "servet yönetimi" konusunu ele almış ve bu dönemde, yani yirmili yaşlarının sonlarına doğru, daha sonra Ulusların Zenginliği adlı kitabında dünyaya açıklayacağı "doğal özgürlüğün açık ve basit sistemi" konusuna el atmıştır. 1750 yılı civarlarında ileride çok yakın arkadaş olacağı David Hume ile burada tanışmıştır. İskoç Aydınlanması'nın ortaya çıkışında önemli rol oynayan diğer arkadaşları ile Edinburgh Poker Kulübü'nün müdavimi olmuştur. Smith'in Hristiyan olan babası dinine çok bağlıydı ve İskoç Kilisesi'nin ılımlı kanadına üyeydi. Smith'in İngiltere'ye gidişinin arkasındaki sebebin İngiltere Kilisesi'nde kariyer yapmak istemesi olduğu söylense de bu konu hakkında kesin bir kanıt yoktur ve aksine Smith'in İskoçya'ya deizm yanlısı olarak döndüğü bilinmektedir. Ayrıca çocukken babası tarafından gönderildiği kiliseden kaçarak geri dönmüştür. Smith, felsefi olarak dini ekonominin önünde bir engel olarak görmüş ve ateizm üzerinden düşünmüştür. Birçok yönden Darwin ile aynı görüştedir. 1751 yılında Smith Glasgow Üniversitesi'nin mantık profesörü, ertesi sene de ahlak felsefesi profesörü olarak atanmıştır. Derslerinde etik, konuşma sanatı, hukuk, politik ekonomi ve "polis ve gelir" konularını işlemiştir. 1759'da Glasgow'daki bazı konferanslarını bir araya getirdiği Ahlaki Duygular Kuramı adlı kitabını yayınlamıştır. Bu kitap çıktığı dönemde Smith'in itibarının yayılmasını sağlamıştır. Kitabın ana teması insan ilişkilerinin verici ve alıcılar (yani birey ve toplumun diğer üyeleri) arasındaki sempatiye ve anlayışa ne kadar bağlı olduğu üzerineydi. Lord Monboddo'nun 14 yıl sonra yayımlanan Of the Origin and Progress of Language kitabındaki detaylı incelemesinde gösterildiği üzere, Smith'in bu ilk kitabındaki dil evrimi analizi yüzeyseldi. Yine de Smith'in akıcı ve ikna edici savunmaları belagatlı olsa da tartışılmazdır. Smith açıklamalarını Lord Shaftesbury ve Hutcheson gibi "ahlak duygusu" ya da Hume gibi faydaya (İngilizce: utility) değil, anlayışa dayatmaktadır. küçükresim|upright|Fizyokrat düşünce okulunun liderlerinden François Quesnay|alt=Oturan bir adamın çizimi Smith bu dönemden sonra konferanslarında ahlak teorilerinden hukuk ve ekonomi konularına ağırlık vermeye başladı. Bir öğrencisinin 1763 civarından konferans notlarından Edwin Cannan tarafından derlenip yayınlanan Lectures on Justice, Police, Revenue and Arms adlı kitapta Adam Smith'in politik ekonomi hakkındaki fikirlerinin gelişimi hakkında bir izlenim edinilebilir. Bu kitabın daha kapsamlı bir uyarlaması 1976 yılında Lectures on Jurisprudence adlı Glasgow baskısı tarafından yayımlanmıştır. ===Eğitim ve seyahatler=== Smith ile David Hume sayesinde tanışan Charles Townshend, 1763 yılı sonunda Smith'ten üvey oğlu genç Buccleuch Dükü'ne özel ders vermesini rica etti. Smith, gelecek iki sene boyunca talebesi ile, çoğunlukla Fransa'da yaptığı yolculuklar sırasında Turgot, Jean D'Alembert, André Morellet, Helvétius, ve özellikle çalışmalarına itibar ettiği fizyokratik düşüncenin başkanı François Quesnay gibi öncü aydınlarla tanıştı. küçükresim|upright|David Hume, Smith'in bir arkadaşı ve çağdaşıydı.|alt=Bir resim için poz veren bir adam ===Sonraki yıllar=== Kirkcaldy'ye döndükten sonraki 10 seneyi Yaratılışın Sorgulanması ve Ulusların Zenginliğinin Nedenleri (İngilizce: An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations) adlı, 1776'da yayımlanan başyapıtı üzerinde çalışarak geçirdi. Kitap büyük çoğunluk tarafından hüsnükabul gördü ve revaçta kalarak Smith'in meşhur olmasını sağladı. 1778'de Smith İskoçya'da vergiden sorumlu bir devlet bakanı olarak atandı, Edinburgh'ya annesinin yanına yerleşti. ===Ölüm=== 17 Haziran 1790 yılında ağır bir hastalık sonrası yaşamını yitirdi. küçükresim|upright|sağ|Smith için bir hatıra plaketi, Smith'in memleketi Kirkcaldy'dedir.|alt=Smith'in bir plaketi Bilindiği kadarıyla gelirinin büyük bir kısmını gizli yardım fonlarına bırakmıştır. Smith'in edebi vasiyetini yerine getirenler İskoç akademik dünyasından iki eski arkadaşıdır: fizikçi/kimyacı Joseph Black ve öncü yerbilimci James Hutton. Yazar arkasında pek çok not ve yayımlanmamış yazılar bırakmıştır ama yayımlanmaya uygun olmayan her şeyin imha edilmesi için talimat vermiştir. History of Astronomy adlı yayımlanmamış bir makalesini basıma uygun görmüştür ve bununla beraber diğer eserleri Essays on Philosophical Subjects adlı kitapta 1795 yılında okuyucuyla buluşturulmuştur. == Ulusların Zenginliği == Bu kitabın ana konusu ekonomik büyümedir. Ölümünden kısa bir süre önce Smith, neredeyse bütün yayımlanmamış yazılarını yok etmişti. Sanıldığı kadarıyla, son yıllarında iki büyük tez üzerinde çalışıyordu; bir tanesi hukuk teorisi ve tarihi, diğeri de bilim ve sanat hakkında. Ölümünden sonra, 1795'te yayımlanan Essays on Philosophical Subjects muhtemelen ikinci tezinin bir kısmını kapsamaktadır. Ulusların Zenginliği, ekonomik disiplinin ortaya çıkmasını ve aynı zamanda özerk ve sistematik hale gelmesini sağladığı için döneminde etkili bir eserdi. Batı dünyasında, konusundaki yayımlanan en nüfuzlu kitap olduğu söylenebilir. 1776'da piyasaya çıktığında, İngiltere ve Amerika'da serbest ticaret anlayışı yaygınlaşmaktaydı; ve kitap ekonomik başarı için büyük külçe rezervlerinin önemli olduğunu savunduğu teori olan merkantilizme karşı klasik bir bildirge haline geldi. Bu dönemde Amerika'nın içinde bulunduğu, kurtuluş savaşı sonrasında ortaya çıkan fakirlik ve sıkıntılı koşullar, bu anlayışı doğurmuştur. Yine de kitap piyasaya çıktığı dönemde, serbest ticaretin yararları konusunda herkes ikna olmamıştı: İngiltere halkı ve parlamentosu merkantilizme uzun süre bağlı kalmıştır. Ulusların Zenginliği, aynı zamanda, fizyokratik anlayışın toprağın önemini vurgulayışına karşı çıkıyordu. Smith bunun yerine işgücünün üstünlüğüne inanmaktaydı, ve işçi sınıfının (İngilizce: division of labor) üretimin artmasında etkili olacağını savunuyordu. Uluslar o kadar başarılı oldular ki, bu başarı eski ekonomik ekollerin terk edilmesine yol açtı. Thomas Malthus ve David Ricardo gibi ekonomistler Smith'in bugün klasik ekonomi olarak bilinen teorisini rafine etmeye yöneldiler ve bu zamanla modern ekonominin gelişmesini sağladı. Malthus, Smith'in nüfus fazlalığı konusundaki düşüncelerini geliştirdi. Ricardo "ücretlerin demir kanunu"na (İngilizce: iron law of wages), yani nüfus fazlalığının asgari geçim düzeyinin önününe geçeceğine inanıyordu. Smith, bugün daha doğru olduğuna inanılan, artan üretimle artan ücretler varsayımını önermişti. Ulusların Zenginliği 'nin ana konularından bir tanesi, serbest piyasanın her ne kadar karmaşık ve denetsiz gözükse de aslında sözde bir "görünmez el" tarafından doğru miktarda ve çeşitlilikte üretim yapmak için yönlendirildiğidir. Smith bu simgeyi Ahlaki Duygular Teorisi (İngilizce: The Theory of Moral Sentiments) adlı kitabında daha önce kullanmış olsa da fikri ilk olarak Astronomi Tarihi adlı denemesinde kaleme almıştır. Örneğin, bir üründe üretim eksikliği olduğunda fiyatı artar ve bu durum ortaya bir kâr marjının çıkmasını sağlayarak başkalarını bu ürünü üretmeye teşvik eder ve nihayet kıtlığa son verir. Eğer pazara çok fazla üretici girerse, üreticiler arasındaki artan rekabet ve artan stok, yani arz, fiyatların üretim maliyetine düşmesini sağlayarak; ürünün "doğal fiyatına", yani ortalama piyasa fiyatına ulaşmasına yol açar. Kâr oranı bu ortalama piyasa fiyatında sıfırlansa da mal ve hizmet üretimi için teşvikler ortadan kalkmaz çünkü bütün üretim masrafları, mal sahibinin işgücü de dahil, üretilenin fiyatına yansımaktadır. Eğer fiyatlar sıfır kâr oranının altına düşerse, üreticiler piyasadan çekilmeye başlarlar. Kâr oranları sıfırın üzerinde olduğu sürece üreticiler piyasaya girmeye devam edecektir. Smith, insanların harekete geçmelerini sağlayan nedenlerin, bencil ve açgözlü olmalarından kaynaklandığına inanıyordu. Bunun olumlu sonucu olarak da serbest piyasadaki rekabetin, fiyatların aşağıda kalmasını sağlayarak halkın tamamına faydalı olmasını gösteriyordu. Ona göre bu rekabet aynı zamanda çok çeşitli mal ve hizmet üretilmesini teşvik etmekteydi. Yine de, işadamlarına karşı dikkatli olunması gerektiğini ve tekelleşmenin yanlış olduğunu savunuyordu. Smith, tüm gücüyle sanayi gelişimini engelleyen modası geçmiş devlet kısıtlamalarına saldırıyordu. Nitekim, ekonomik sürece olan çoğu hükûmet müdahalesinin, gümrük vergileri (İngilizce: Tariff) de dahil, verimsizliğe ve uzun dönemde yüksek fiyatlara yol açtığını savunuyordu. Her şeyin oluruna bırakılmasını savunan bu "laissez-faire" teorisi, ileriki yıllarda, özellikle 19. yüzyılda, hükûmetin koyduğu kanunları etkilemiştir. (Buna rağmen Smith hükûmetin varlığına muhalefet değildi; ekonomi sektörünün dışındaki konularda faaliyet göstermesini savunuyordu. Örneğin, fakir yetişkinler için kamu eğitimi verilmesinin, özel fabrikalar için kârlı olmayan kurumsal sistemlerin, adli sistemin ve daimi bir ordunun taraftarıydı.) === Tam rekabet === Smith yaşadığı dönemin bilimsel gelişiminde etkisiyle ekonomiyi doğa kanunlarının varlığıyla açıklamaya çalışmıştır. Görünmez el bu araştırmaların en önemlilerindendir. Smith'e göre iktisadi hayat bireycidir ve bu bireycilik insanların doğal yapısından kaynaklanmaktadır. Kişisel menfaat iktisadi hayat için itici bir güçtür. Kişi doğası gereği en az zahmetle en çok tatmine ulaşmaya çalışacaktır. Bu amaçla, Smith, arz ve talep eşitliğini otomatik olarak gerçekleştiren fiyat mekanizması üzerinde duracaktır. Smith'e göre fiyatlar denge unsurudur. Smith'in denge fiyat unsurunu piyasa örneği ile açıklayalım: Üretim azalırsa fiyatlar yükselir. Fiyatların yükselmesi firmaları daha fazla kâr edeceklerini düşündüklerinden daha fazla üretim yapmalarına teşvik edecek ve arz, talebe yaklaştığı sırada bir dengeye geleceklerdir. Arz talebi aştığı sırada fiyatlar düşecektir. Bu da firmaların üretimlerini kısmasına sebep olacaktır. Böylece hiçbir müdahale olmadan her şey bir dengeye gelecektir. Tam rekabette kişiler ve firmalar kendi çıkarlarını maksimize ederken, aynı zamanda toplumun da çıkarına hizmet ederler. Örnek olarak, tam rekabet ortamında fiyatlar düşer ve fiyatlar düşünce bundan tüketiciler yararlanır. Tam rekabet ortamında üreticiler ve tüketiciler arasında bir çıkar çatışması yoktur. Tam rekabet ortamında üreticiler ile tüketiciler üretim ve tüketim artıklarını eşit şekilde paylaşırlar. Ancak, aşağıdaki etkenler tam rekabet ortamında kurulan dengeyi bozabilir: # Devletin vergilerini arttırması. # Üretim faktörleri'nin optimum bileşimlerinin bozulması, bazı mallarda nadirlik rantı yaratır (nadirlik rantı bir malın piyasada az olması ve mala olan talebin çok olmasından dolayı fiyatının maliyetinden yüksek olmasından dolayı elde dilen kârdır). # Üreticilerin üretim kararlarında yanılma ve üretim kararsızlıkları. # Uluslararası ilişkilerin kısılması veya kopması. # Siyasal istikrarsızlığın artması. === Sermaye === Smith; sermayeyi, emeği arttıran her şey ve emeğin daha verimli çalışmasını sağlayan bir etken olarak tanımlar. Alet, makine, toprak, gübre birer sermayedir. Smith'e göre sermayeye konacak bir vergi, üretimi azaltacak; böylece, hem devletin hem de toplumun faydasını azaltacaktır. # Smith, ilk defa sermayeyi ikiye ayırır: sabit sermaye, değişen sermaye. ## Sabit sermaye: Binalar, gayri menkuller, sabit makinalar ve aletler gibi. Bu sermaye, elden ele dolaşmadan sahibine bir kâr getirir. (sabit sermaye, hiçbir şekilde kâr getirmez, sadece değerini parça parça üretilen metalara aktarır, bu metaların dolaşıma girmesiyle de değişim değerleri gerçekleşir ve böylece sabit sermayenin kullanılan kısmı tekrar sermaye sahibine kâr getirmeden geri döner.) ## Değişken sermaye: Hammadde, satılacak mallar gibi sahibine el değiştirmeden dolayı kâr getirir. Nasıl ki para bir mal ile mübadele edilmedikçe bir fayda sağlamaz, mallarda el değiştirmedikçe fayda sağlamaz. (Değişen sermaye bölümüne sadece ücretler girer, hammaddeler vb. değişmeyen sermayenin döner kısmına aittir.) Bir ülkenin yıllık brüt geliri, yıllık toplam hasılasına eşittir. Emek, ülkelerin zenginliğini yaratan temel sermayedir. Üretim, sermayeye (tasarrufa) bağlıdır. Sermaye oluşturmanın ilk aşaması para elde etmektir ve bu sermayenin oluşması da tasarrufla mümkün olur. A. Smith'e göre tasarruf, geciktirilmiş bir tüketimdir. Bugünün tüketimini yarına bırakmaktır. Smith'e göre bir ülkenin sermaye birikimi arttıkça zenginliği de artar. === Görünmez El === Adam Smith, bireyin ve toplumun iyiliği arasında nedensellik kurduğu Ulusların Zenginliği kitabında şöyle yazıyordu: "(Her birey) kendi çıkarı peşinde koşarken, sıklıkla, katkıda bulunmaya niyetleneceğinden çok daha etkin olarak topluma katkıda bulunur." Buna göre, herkesin bencil olduğu bir toplumda da uyum, bilinçli bir müdahale olmasa da, kendiliğinden oluşacaktır. Bu kendiliğindenliği sağlayan görünmez el, piyasa ilişkileridir. Görünmez el ve piyasayı düzenleyen fiyatlar seviyesi, kaynakların en verimli şekilde kullanılmasına imkân sağlar. Smith, doğal kanunların varlığını kabul etmekte ve iktisat konusunun bu kanunları keşfetmek olduğunu söylemektedir. Yani Smith, doğal düzenin kişisel çıkara göre oluşacağı inancındadır. Bu bakımdan Smith'in doktrini fırsatçı (oportünist) ve gerçekçidir (realist). === Emek === Fizyokratların tersine toprak yerine insan emeğini servetin kaynağı olarak görür ve işbölümünün sağladığı teknik olanaklarla emeğin üretiminin ve dolayısıyla da milli gelirin artacağını savunmuştur. Smith'in teoriye en önemli katkısı tam rekabet altında kaynakların optimal (en verimli düzeyde) etkin dağılımı hakkında ilk analizi geliştirmiş ve artı değer kavramını Ricardo ile (kâr ile özdeş olduğu düşüncesiyle de olsa) birlikte kullanmış olmasıdır. İş bölümüne toplu iğne fabrikasını örnek gösterir. Bu örnekte, günde onlarla ifade edilecek sayıda üretim yapan bir fabrikanın iş bölümü sayesinde üretim sayısını nasıl binlere çıkardığını gösterir. Ülkelerin serveti topraktan çok insan emeğine bağlıdır. Emek, ülkelerin zenginliğini arttıran temel etkendir. Emek özellikle iş bölümünde aktif rol oynar. Gelişmiş ülkelerde emeğin sermaye birikimini sağlamada önemli bir katkısı olmuştur. Smith, servetin kaynağının emek olarak savunduğuna göre, bir ülkenin yıllık emeği, bütün malları yaratan emek toplamıdır. Diğer anlamda, emek üç kesim için de geçerlidir. === Ücret === Smith'e göre her şey fiyata bağlıdır. Üretim miktarı, maliyetler her şey fiyatla ilgilidir. Faktörlerin dağılımı fiyatlara göre olur. Ücret bir fiyattır; emeğin bir fiyatıdır. Ücretler, işverenler ile işçiler arasında yapılan sözleşmelerle belirlenir. Ancak Smith, bu sözleşmelerde işverenlerin işçilerden daha baskın olduğuna dikkat çeker. İşverenler ücretleri düşürmek, işçiler ise yükseltmek ister. Smith'e göre ücretler işçinin ve ailesinin geçimini sağlayacak düzeydedir. Yüksek ücret işçi sayısını arttırır, düşük ücret azaltır. Her şeye rağmen tam rekabet koşullarında ücret asgari ücretin altına inmez. Emek talebi arttığında, kısa dönemde emek nadir olduğundan ücretler artacaktır. Fakat ücretler ona ayrılan fonlara bağlıdır. Emek talebinin artması, milli gelirin gittikçe artmasına, bu da kişi başına düşen milli gelirin yani büyümenin olduğuna işarettir. Milli gelir arttıkça yükselen ücretler, ülkenin gittikçe zenginleştiğini gösteren bir göstergedir. Bununla birlikte Smith'e göre ücret artışı doğumların ve nüfusun artışına sebep olacaktır, bu da bir yandan kârları azaltacaktır. Ayrıca ücretlerin yükselmesi fiyatları arttırır. Smith bu konuda yanılmamıştır. Çünkü yayımladığı zamana göre nüfus azdı ve şu anda belirttiği gibi zamanında ücretlerin artışı ile nüfus patlaması yaşanmıştır ve artık insanlar ücretlere göre üremekten yavaş yavaş vazgeçmektedirler. === İş bölümü (Division of Labour) === A. Smith'in Ulusların Zenginliği adlı kitabında en ünlü bölüm iş bölümüyle ilgili olan ilk bölümdür. 18. yüzyılda yazılmış olmasına rağmen bugün için bile çok doğru gelmektedir. Smith bu bölümde iş bölümünün üretimi nasıl arttırdığını toplu iğne üretimiyle ilgili bir örnekle açıklar. Tek bir kişi, yapılması için on aşaması olan bir iğneden günde sadece on tane yapabilmektedir; fakat her aşamayı yalnızca bir kişi yapsa yani on kişi çalıştırsak bir günde üretilen iğne sayısı 4800'e çıkıyor; ama her biri her aşamayı yapsaydı sadece 100 iğne üretilecekti. Bu demek oluyor ki, iş bölümü iğne üretimini 48 kat arttırmış. Ayrıca işçinin belli bir aşamada uzmanlaşması o teknolojiyi kullanmanın yeni yolları bulunarak arttırılabilir, bu da daha hızlı üretime sebep olur. Uluslararası bakımdan iş bölümü, dünyayı çok geniş bir atölye haline getirmiştir. Bu atölyede emek en elverişli yere gidecek, en az zamanı gerektiren faaliyetleri arayacaktır. İş bölümü üretimi arttıracağından dolayı piyasaların genişlemesini ve büyük piyasaları zorunlu kılacaktır. A. Smith'in iş bölümünü kullanarak uluslararası iktisada en büyük katkısı Mutlak Üstünlük (İngilizce: Absolute Advantage) teorisi olmuştur. Bu teoriye göre bir ülke hangi malı daha ucuza üretiyorsa kaynaklarını o mala tahsis etmelidir; böylece, üstün olduğu malda daha etkin üretim yapabilmektedir. Bu yolla tüm ülkeler birbirlerine muhtaç olmaktadır ama bu sayede üretim çok fazla artmaktadır. Smith "laissez-faire, laissez-passer" (bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler) ilkesini benimsemiştir. Üretim faktörlerinin bir kesimden diğerine serbestçe geçebilmesi gerekmektedir, bu geçişi sağlayan en önemli etken de fiyattır. Devlet ekonomik hayata müdahale etmemelidir. Devletin müdahalesi özel sektörün üretemediği veya yapamadığı konularda olmalıdır; savunma, güvenlik, adalet gibi. Eğer devlet çok vergi alırsa, vergiler üretimi kısacağından dolayı ülke durgunlukla karşı karşıya kalabilir. Bu müdahale hem iç hem de dış ekonomi için geçerlidir. Eğer devlet vergilerle bir malın ithalatını azaltırsa bu, içeride o malın üretiminin tekelleşmesini arttırmaktadır. Uluslararası iş bölümünden yararlanmak için ürünlerin ülkeler arasında serbestçe mübadele edilmesi gerekir. Ekonomik hayat mal ve hizmet üretimi olduğu için, Smith üretime önem vermiştir. Üretimin artırılması emeğin verimine bağlıdır. Verimlilik artışı iş bölümü, tam rekabet, iktisadi hürriyet, tasarruf ve sermaye birikimi ile mümkündür. === Para === A. Smith'e göre para bir mübadele aracıdır. Üretim arttıkça mübadele edilecek daha fazla mal olacağından daha fazla paraya ihtiyaç duyulacaktır. Bir ülkenin fazla parasının olması servet artışı olduğunu göstermez; fazla para oluşu fiyatların genel düzeyini arttırır. Piyasada fazla para bulunması, servet artışını simgelemez. Aksine ülkedeki fazla para insanların ellerindeki parayı arttıracağından ötürü, genel olarak fiyatlarda bir artış olacak, bir ailenin geçimi için daha çok para gerekecek ancak fiyatların ve ödenen ücretlerin artmasından ötürü ülkenin servet varlığında herhangi bir etkiye yol açmayacaktır. Smith'e göre paranın değeri de öbür malların değeri gibi ölçülür. Değer, emeğe bağlıdır. Malın da paranın da değeri ona harcanan emeğe bağlıdır. Bu sebeplerden dolayı emek mübadele değerinin gerçek ölçütüdür. Yani sonuç olarak malların mübadele edilmesi aynı zamanda emeğin mübadele edilmesi anlamına gelmektedir. Emek, değeri kendine eşit emek değeri ile değiştirilecektir. Bu bakımdan bakıldığında; gerçekten mübadele edilen altın, gümüş, para, döviz değil emektir. Güçlükle elde edilen mallar pahalı, az emek harcanarak üretilen mallar ise daha ucuz olur. == Teorileri == === Fiyat Teorisi === Adam Smith'e göre bir real fiyat bir de nominal fiyat vardır. * Real fiyat: Malın elde edilmesinde yapılan masraflardır; emeğe bağlıdır; uzun dönemde tüm mallarda real fiyat geçerlidir yani emeğe bağlıdır. * Nominal fiyat: Kısa dönem içerisinde arz ile talep dengesinin değişmesinden veya piyasa koşullarının değişmesinden kaynaklanan fiyattır. Piyasa fiyatı; malın miktarı ve bu malı alabileceklerin talebi ile oluşur. Burada iki terimin ayrımı yapılmalıdır: Efektif talep ve mutlak talep. * Efektif talep: Malı veya hizmeti ödeme durumunda olanların talebidir. * Mutlak talep: Mala veya hizmete sahip olma arzusudur. Smith, arz ve talep dengesinin tarım ve sanayi kesiminde değiştiğini vurgulamaktadır. Tarım kesimi, genellikle geçen yılların fiyatlarına göre arzlarını belirlemektedir. Fakat, sanayi sektöründeki fiyat değişiklikleri arza ve talebe daha çabuk etki etmektedir. === Rant Teorisi === Adam Smith, beş türlü ranttan bahsetmektedir: # Net hasıla. # Topraktan üretim yapabilmek için toprak sahiplerine verilen bedel kira (İngilizce: Rent). # Toprak sahiplerinin monopolcü durumlarından dolayı elde ettikleri kâr: Bu anlayış, 2. anlayışla benzerlik gösterir. # Piyasalara uzaklık rantı etkiler: Piyasalara yakın toprakların kirası yüksek, uzak yerlerin düşüktür. # Nadirlik rantı: Nadirlik rantı, bir malın piyasada az ama talebinin yüksek olmasından dolayı mala harcanan emeğe göre fiyatının yüksek olmasından dolayı elde edilen kârdır. === Emek Değer Teorisi === A. Smith'e göre bir malın iki çeşit değeri vardır. Birincisi o malın kişiye sağladığı fayda, ikincisi o malın başka mallarla mübadele değeri. Birinci değeri genelde kişiden kişiye değişir, her kişinin verdiği değere bağlıdır ve toplum açısından hesaplanması zordur. İkinci (mübadele) değeri, bu malın diğer mal birimleriyle mübadele edilen miktarına eşittir. Değer; o malın elde ediminde harcanan emeğe bağlı olduğuna göre, mübadele edilen mallar değil emektir. Emek, mübadele değerinin ölçüsüdür. Bazen en faydalı malların mübadele değerleri düşük, az faydası olan malların ise mübadele değerleri yüksek olabilir. Buna en iyi örnek su ve elmastır. Suyun faydası elmasın sağladığı faydadan çok daha fazladır ama elmas suya göre çok daha pahalıdır. Çünkü elmasın elde edilmesinde çok büyük emek harcanmış ve mübadele değerini yükseltmiştir. Ayrıca nadirlik rantından da söz edebiliriz. == Notlar == == Kaynakça == == Dış bağlantılar == *The Wealth of Nations at MetaLibri Digital Library * The Theory of Moral Sentiments at MetaLibri Digital Library Kategori:1723 doğumlular Kategori:1790 yılında ölenler Kategori:İskoç ekonomistler Kategori:Edinburgh Üniversitesi öğretim üyeleri Kategori:Glasgow Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Aydınlanma filozofları Kategori:Klasik liberaller Kategori:Klasik iktisat Kategori:Canongate Kirkyard'da defnedilenler Kategori:Mantık felsefecileri Kategori:Balliol College'da öğrenim görenler Kategori:Aydınlanma Çağı Kategori:Britanyalı klasik liberaller Kategori:Kapitalizm Kategori:Klasik iktisatçılar Kategori:Kültürel eleştirmenler Kategori:Royal Society üyeleri Kategori:Royal Society of Edinburgh üyeleri Kategori:Ahlâkçılar Kategori:Politik realistler Kategori:İskoç filozoflar Kategori:İskoç akademisyenler Kategori:Toplum eleştirmenleri
== Olaylar == * 1678 - Elena Cornaro Piscopia, Ph. D. (doktora) derecesi alan ilk kadın oldu. * 1788 - Virginia, Amerika Birleşik Devletleri Anayasası'nı onaylayan 10. eyalet oldu. * 1801 - Kahire'deki Fransız işgal orduları, Türk ordusuna teslim oldu. * 1876 - Little Bighorn Muharebesi'nde Kızılderililer, ABD 7. Süvari Alayı'nı imha etti, Komutanları Yarbay George Armstrong Custer çatışmada öldü. * 1903 - Marie Curie, Paris Üniversitesi'ne sunduğu tezde radyumun keşfini açıkladı. * 1917 - Türkiye'de ilk Matbuat Cemiyeti kuruldu. Cemiyetin ilk Başkanı Mahmut Sadık'tı. * 1923 - Mustafa Kemal Paşa, İzmir'den Milletvekili seçildi. * 1925 - Yunanistan'da, General Thedoros Pangalos, bir darbeyle iktidarı ele geçirdi. * 1940 - Fransa Muharebesi sonucunda 22 Haziran 1940'ta imzalanan ateşkes antlaşması yürürlüğe girdi ve Fransa, Almanlara teslim oldu. * 1947 - II. Dünya Savaşı sırasında Hollanda'da bir evin tavan arasında 2 yıl boyunca Alman askerlerinden saklanan Yahudi kız Anne Frank'ın burada yazmış olduğu Anne Frank'ın Hatıra Defteri yayımlandı. * 1948 - Berlin Ablukası'nı yarmak için Batı Berlin'e ABD uçaklarıyla bir hava köprüsü kuruldu. * 1950 - Sovyetler Birliği'nce desteklenen Kuzey Kore Orduları Güney Kore'ye saldırdı. Kore Savaşı başladı. * 1963 - Anayasa Mahkemesi, ilk duruşmayla görevine başladı. * 1965 - 3. Uluslararası Marmara Turu'nda bisikletçi Rıfat Çalışkan birinci oldu. * 1967 - İlk küresel uydu televizyon programı olan ABD yapımı Our World (Bizim Dünyamız) yayına girdi. * 1969 - Kırıkkale'de, MKE Kırıkkalespor ile Tarsus İdman Yurdu arasında oynanan 3. Lig karşılaşmasında çıkan olaylarda; 4 kişi öldü, 100'den fazla kişi de yaralandı. * 1971 - Gölcük Tersanesi'nde yapılan ilk Türk muhribi "Berk", törenle denize indirildi. * 1975 - Mozambik, Portekiz'den bağımsızlığını ilan etti. * 1981 - Microsoft, kendi evinde Washington eyaletinde anonim şirket olmak üzere yeniden yapılandırıldı. * 1981 - 12 Eylül Darbesi'nin 7 ve 8. idamları: 16 Nisan 1980 günü bir Amerikalı astsubay ile Türk arkadaşını öldüren sol görüşlü militanlar Ahmet Saner ve Kadir Tandoğan, idam edildiler. * 1982 - Yunanistan'da askere alınanların saçlarını kazıtmaları yasaklandı. * 1985 - Eskişehir Uçak Fabrikası'nın temeli, Cumhurbaşkanı Kenan Evren tarafından atıldı. * 1991 - Hırvatistan ve Slovenya, Yugoslavya'dan bağımsızlıklarını ilan ettiler. * 1993 - Tansu Çiller, Türkiye'nin ilk kadın Başbakanı oldu. * 1998 - Microsoft, Windows 98'i piyasaya sürüldü. * 2018 - Türkiye'nin Otomobili Girişim Grubu kuruldu. == Doğumlar == * 1560 - Wilhelm Fabry, Alman cerrah (ö. 1634) * 1568 - Gunilla Bielke, İsveç kraliçesi (ö. 1597) * 1722 - Erik Brahe, İsveçli soylu kont (ö. 1756) * 1848 - Arthur Balfour, İngiliz politikacı (ö. 1930) * 1852 - Antoni Gaudí, Katalan mimar (İspanya’da Art Nouveau akımının öncüsü) (ö. 1926) * 1855 - William Alexander Forbes, İngiliz zoolog (ö. 1883) * 1864 - Walther Nernst, Alman kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1941) * 1898 - Kay Sage, Amerikalı şair ve ressam (ö. 1963) * 1900 - Louis Mountbatten, İngiliz asker, Birleşik Krallık'ın Kraliyet Deniz Kuvvetleri Komutanı (ö. 1979) * 1903 - George Orwell, İngiliz yazar (ö. 1950) * 1907 - Sona Hacıyeva, Azerbaycanlı oyuncu (ö. 1979) * 1911 - William Howard Stein, Amerikalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1980) * 1920 - Lassie Lou Ahern, Amerikalı oyuncu (ö. 2018) * 1924 - Sidney Lumet, Amerikalı oyuncu ve yönetmen (ö. 2011) * 1925 - William Stoddart, İngiliz yazar * 1926 - Kep Enderby, Avustralyalı siyasetçi ve yargıç (ö. 2015) * 1927 - Süheyl Eğriboz, Türk tiyatro, dizi ve sinema oyuncusu (ö. 2014) * 1928 - Peyo, Belçikalı karikatürist (ö. 1992) * 1932 - Peter Blake, İngiliz ressam * 1933 - Álvaro Siza Vieira, Portekizli mimar * 1935 - Hacı Sabancı, Türk iş insanı (ö.1998) * 1937 - Nevaf el-Ahmed el-Cabir es-Sabah, Kuveyt Emiri * 1936 - B. J. Habibie, Endonezyalı devlet adamı, siyasetçi ve mühendis (ö. 2019) * 1937 - Eddie Floyd, Amerikalı soul/R&B; şarkıcısı ve söz yazarı * 1937 - Keizō Obuchi, Japon siyasetçi * 1942 - Willis Reed, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1943 - Füsun Erbulak, Türk sinema ve tiyatro sanatçısı * 1945 - Carly Simon, Amerikalı şarkıcı-şarkı yazarı, müzisyen ve çocuk yazarı * 1946 - Roméo Dallaire, Kanadalı asker yazar * 1946 - Ulrik le Fevre, Danimarkalı eski millî futbolcu * 1949 - Brigitte Mohnhaupt, Alman gazeteci, marksist felsefeci, Kızıl Ordu Fraksiyonu mensubu * 1950 - Michel Côté, Kanadalı oyuncu * 1954 - Sonia Sotomayor, 8 Ağustos 2009'dan beri ABD Yüksek Mahkeme Yargıcı görevinde olan Amerikalı avukat * 1955 - Maxime Bossis, Fransız eski futbolcu * 1956 - Anthony Bourdain, Amerikalı yazar * 1961 - Timur Bekmambetov, Kazak uzun metrajlı film ve reklam filmleri yönetmeni * 1961 - Ricky Gervais, İngiliz komedyen, aktör, film yapımcısı ve yayıncı * 1963 - George Michael, İngiliz şarkıcı (ö. 2016) * 1963 - Müge Akyamaç, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu * 1963 - Yann Martel, Kanadalı yazar * 1964 - Johnny Herbert, Britanyalı yarışçı * 1966 - Dikembe Mutombo, Kongo asıllı Amerikalı eski basketbolcu * 1968 - Dorinel Munteanu, Rumen eski futbolcu ve teknik direktör * 1968 - Kayra Şenocak, Türk oyuncu ve sunucu * 1970 - Erki Nool, Estonyalı dekatloncu ve politikacı * 1971 - Ayhan Taş, Türk tiyatro oyuncusu * 1971 - Tarkan Koç, Türk tiyatro oyuncusu * 1974 - Karisma Kapoor, Hint sinema oyuncusu * 1975 - Linda Cardellini, Amerikalı oyuncu * 1975 - Vladimir Kramnik, Rus satranç oyuncusu * 1978 - Layla El, İngiliz profesyonel güreşçi * 1979 - Aydilge, Türk yazar, müzisyen ve radyo programcısı * 1979 - Daniel Jensen, Danimarkalı millî futbolcu * 1979 - Haddy N'jie, Norveçli şarkıcı, söz yazarı, yazar ve gazeteci * 1981 - Aleksey Botvinyev, Rus futbolcu * 1982 - Rain, Güney Koreli şarkıcı, dansçı, söz yazarı, oyuncu ve yapımcı * 1982 - Mihail Yujni, Rus tenisçi * 1983 - Cristian Baroni, Brezilyalı futbolcu * 1983 - Marc Janko, Avusturyalı futbolcu * 1984 **Ariel Piper Fawn, Çek pornografik film oyuncusu **Fatih Atik, Fransız-Türk futbolcu * 1985 - Adrienn Bende, Macar manken * 1985 - Karim Matmour, Cezayirli millî futbolcu * 1986 - Charlie Davies, Amerikalı futbolcu * 1986 - Seda Tokatlıoğlu, Türk voleybolcu * 1988 - Miguel Layún, Meksikalı futbolcudur * 1991 - Soner Demirtaş, Türk serbest güreşçi * 1991 - Victor Wanyama, Kenyalı millî futbolcu * 1991 - Simone Zaza, İtalyan futbolcu * 1992 - Kelsey Robinson, Amerikalı milli voleybol oyuncusu * 1994 **Egor Kreed, Rus şarkıcı **Shuto Hira, Japon futbolcu **Cengizhan Koç, Türk futbolcu * 1996 - Pietro Fittipaldi, Brezilyalı yarış pilotu * 1997 - Rodrigo Bentancur, Uruguaylı millî futbolcu * 1997 - Caner Topçu, Türk oyuncu * 1999 - Abdülkadir Ömür, Türk milli futbolcu == Ölümler == * 1291 - Eleanor, 1236'dan 1272'de ölümüne kadar Kral III. Henry'nin karısı olarak İngiltere Kraliçe (d. 1223) * 1533 - Mary Tudor, Fransa Kraliçesi (d. 1496) * 1587 - Kılıç Ali Paşa, Osmanlı denizci ve Kaptan-ı Derya (d. 1500) * 1671 - Giovanni Riccioli, İtalyan gök bilimci ve rahip (d. 1598) * 1673 - D'Artagnan, Fransız asker ve XIV. Louis'nin silahşorlerinin Komutanı (d. 1611) * 1767 - Georg Philipp Telemann, Alman besteci (d. 1681) * 1784 - Caesar Rodney, Amerikalı politikacı ve hukukçu (d. 1728) * 1822 - E. T. A. Hoffmann, Alman besteci, müzik eleştirmeni, hikâye yazarı ve karikatürist (d. 1776) * 1835 - Antoine-Jean Gros, Fransız ressam (d. 1771) * 1827 - Johann Gottfried Eichhorn, Alman tarihçi ve teolog, ahit eleştirmeni (d. 1752) * 1863 - Johann Karl Ehrenfried Kegel, Alman tarım bilim insanı (d. 1784) * 1864 - I. William, 30 Ekim 1816'dan ölümüne kadar hüküm süren Württemberg kralı (d. 1871) * 1868 - Carlo Matteucci, İtalyan nörofizyolog ve siyasetçi (d. 1811) * 1876 - George Armstrong Custer, Amerikalı asker (d. 1839) * 1894 - Sadi Carnot, Fransız siyasetçi (d. 1837) * 1898 - Ferdinand Cohn, Yahudi biyolog (d. 1828) * 1912 - Lawrence Alma-Tadema, Hollandalı ressam (d. 1836) * 1925 - Josef Breuer, Avusturyalı fizyolog (d. 1843) * 1949 - Alejandro Lerroux, İspanya Başbakanı (d. 1864) * 1956 - Ernest King, ABD'lı filo amirali (d. 1878) * 1960 - Otto Ender, Avusturyalı siyasetçi (d. 1875) * 1960 - Walter Baade, Alman astronom (d. 1893) * 1964 - Gerrit Rietveld, Hollandalı mimar ve mobilya tasarımcısı (d. 1888) * 1971 - John Boyd Orr, İskoç öğretmen, biyolog ve siyasetçi (d. 1880) * 1973 - Aron Gurwitsch, Litvanya asıllı Amerikalı filozof (d. 1901) * 1976 - Johnny Mercer, Amerikalı şarkı sözü yazarı (d. 1909) * 1977 - Olave Baden-Powell, İngiltere kız izcilerinin ilk başkanı ve izciliğin kurucusu Baden Powell'ın eşi (d. 1889) * 1982 - Ferhan Onat, Türk soprano ve Devlet Operası sanatçısı * 1984 - Michel Foucault, Fransız filozof (d. 1926) * 1988 - Hillel Slovak, İsrail doğumlu Amerikalı gitarist (d. 1962) * 1992 - James Stirling, Birleşik Krallık'ın 20. yüzyıldaki mimarlık sektöründe en etkili olmuş mimarlarının başında gelmektedir (d. 1926) * 1995 - Ernest Walton, İrlandalı Nobel ödüllü bilim insanı (d. 1903) * 1997 - Jacques-Yves Cousteau, Fransız okyanus uzmanı, deniz subayı ve sinema yönetmeni (d. 1910) * 2005 - John Fiedler, Amerikalı aktör (d. 1925) * 2005 - Kazım Koyuncu, Türk müzisyen (d. 1971) * 2006 - Arif Mardin, Türk asıllı Amerikalı albüm yapımcısı (d. 1932) * 2008 - Ahmed Yüksel Özemre, Türk atom mühendisi ve yazar (d. 1935) * 2009 - Farrah Fawcett, Amerikalı aktris (Çarli'nin Melekleri) (d. 1947) * 2009 - Michael Jackson, Amerikalı şarkıcı (d. 1958) * 2013 - Lau Kar-leung, Çinli senarist ve film yapımcısı (d. 1934) * 2014 - Eli Wallach, Amerikalı oyuncu (d. 1915) * 2015 - Patrick Macnee, İngiliz oyuncu (d. 1922) * 2016 - Nicole Courcel, Fransız oyuncu (d. 1931) * 2017 - Elsa Daniel, Arjantinli oyuncu (d. 1936) * 2018 - Costance Adams, Amerikalı mimar ve yazar (d. 1964) * 2018 - Jesús Cardenal, İspanyol hukukçu (d. 1930) * 2018 - Štefka Drolc, Sloven kadın tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1923) * 2018 - Richard Benjamin Harrison, Amerikalı iş insanı ve televizyon kişiliği (d. 1941) * 2018 - Bo Nilsson, İsveçli besteci ve trompetçi (d. 1937) * 2019 - Ringaudas Songaila, Litvan komünist politikacı ve veteriner hekim (d. 1929) * 2019 - Bruno de Keyzer, Fransız görüntü yönetmeni (d. 1949) * 2019 - Bryan Marshall, İngiliz oyuncu (d. 1938) * 2019 - Isabel Sarli, Arjantinli kadın oyuncu ve model (d. 1929) * 2020 - Suzana Amaral, Brezilyalı film yönetmeni ve senarist (d. 1932) * 2020 - Kilasu Massamba, Demokratik Kongolu millî futbolcu (d. 1950) * 2020 - Papaleo Paes, Brezilyalı siyasetçi (d. 1952) * 2020 - Ionuţ Popa, Rumen eski futbolcu ve teknik direktör (d. 1953) * 2021 - Olga Barnet, Sovyet-Rus aktris (d. 1951) * 2021 - Marcos Ferrufino, Bolivyalı millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1963) * 2022 - Javier Cárdenas, Meksikalı profesyonel eski futbolcudur (d. 1952) * 2022 - Alberto Gurrola, Meksikalı profesyonel futbolcu ve kaleci antrenörü (d. 1993) * 2022 - Osman Wöber, Avusturyalı-Türk oyuncu ve yönetmen (d. 1960) * 2023 - John B. Goodenough, Amerikalı malzeme bilimci ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1922) == Tatiller ve özel günler == *0625 25
Mantarlar (, tekil hâli: fungus), çok sayıda çok hücreli ve tek hücreli ökaryotik canlıyı kapsayan bir biyolojik âlemin adıdır. Maya gibi mikroorganizmalardan, küf ve şapkalı mantarlara kadar pek çok üyesi olan bu canlılar grubu, halk arasında genellikle sadece şapkalı mantarları tanımlamak için kullanılır. Biyoloji alanında mantarları inceleyen bilim dalına mikoloji denir. Mantarlar âlemine giren tüm canlılar belirli ortak özellikler gösterirler ve bu özelliklerinden ötürü ne hayvanlar ne de bitkiler âlemi içerisinde sınıflandırılabilirler. Mantarlar grubuna giren tüm canlılar hayvanlar gibi heterotrofturlar, yani besinlerini dışarıdan almak zorundadırlar. Bu yönleriyle fotosentez yaparak kendi besinlerini üreten bitkilerden ayrılırlar. Fakat tıpkı bitki hücrelerinde olduğu gibi mantar hücrelerinde de hücre zarına ek olarak bir de hücre duvarı bulunur. Hücre duvarlarında bitkilerdeki hücre duvarı yapı maddesi olan selüloz yerine, kitin maddesi bulunur. Kitin hayvanlara özgü bir karbonhidrat olup böceklerin ve kabukluların dış iskeletlerinde yapı maddesi olarak kullanılır. Mantarlar dünyanın hemen her yerinde bulunurlar. Nemli yerlerde daha çokturlar. Yeryüzünde 1,5 milyon kadar mantar türü olduğu düşünülmekte ise de günümüzde sadece 69.000 kadar türü tanımlanmıştır.A. Usame Tamer, Mikolojiye Giriş Mantarlar, doğada besin döngüsünü sağlayan önemli ayrıştırıcılar oldukları için ekolojik olarak önemli canlılardır. Ayrıca mayaların ekmek, bira ve şarap gibi ürünlerin fermentasyonundaki rolleri ve şapkalı mantarların besin maddesi olarak tüketilmesi bu canlıları ekonomik olarak da önemli bir yere koyar. == Tarihçe == Mantarlarla ilgili sistematik çalışmalar 250 yıllık bir geçmişe dayansa da bazılarının özellikleri yüzyıllardır bilinmektedir. Bira üretiminde, ekmek hamurunun kabartılmasında, şarap yapımında insanlık tarihinde hep kullanılmışlardır. Meksika ve Guatemala halkları bazı halüsinojenik mantarları dinî ve mitolojik törenlerde kullanmışlardır. Yine bazı mantarlar Kuzey Amerika yerlileri ve Çinliler tarafından tıbbî amaçla kullanılmışlardır. Şapkalı mantarların ilk olarak Proterozoik Devir’de (4 milyar – 570 milyon yıl önce) ortaya çıktıkları düşünülüyor. İnsanların şapkalı mantarları kullanımıysa Paleolitik Devir'e (yontma taş devrine) kadar uzanır. Tarihsel kayıtlar, şapkalı mantarların pek de iyi niyetli olmayan amaçlar için kullanıldıklarını ortaya koymaktadır. II. Claudius ve Papa VII. Clement’in düşmanları tarafından zehirli bir mantar türü olan Amanita’yla zehirlendiği yazılmıştır. Bir efsaneye göre de Buddha, bir köylünün ona sunduğu toprak altında yetişen bir mantarı yediği için ölmüştür. == Üremeleri == Mantarlar eşeyli üreme ve eşeysiz üremeyle çoğalırlar. Her iki durumda da spor oluştururlar. Sporlar "humenium" adı verilen yapılarda meydana gelir. Eşeyli üremeleri iki haploid hücrenin birleşmesini içerir. Toprağa dökülen sporlar rüzgarla ya da böceklerle çevreye dağılır ve toprakta yıllarca yaşayabilir. Mantarlar nemli ortamlarda gelişirler, bu nedenle yağmurlardan sonra topraktaki sporlar çimlenerek mantarları oluştururlar. Tek hücreli mantarlar ise tomurcuklanarak çoğalabilirler. Suda yaşayanlarda eşeysiz üreme daha çok hareket organeli (yani flagellum) bulunan zoosporlar ile olur. Yaşam döngülerinde iki safha bulunmaktadır. Bunlar; :* Somatik safha: Mantarın beslenme ve besinsel aktivitelerini yerine getirdiği safha, :* Üreme safhası: Sporların üretimi, somatik yapıların diğer üreme yapılarında kullanıldığı safha. Üç değişik somatik yapı görülebilir. Bunlar; :* Plasmodium ya da pseudoplasmodium denilen çok nukleuslu bir yapı, :* Bir hücreden ibaret bir yapı, :* Hifsi bir yapıdadırlar. :* Hifler, renksiz, ince, uzun iplikler olup yan yana gelerek miselyum adı verilen dokuyu, miselyumlar da tallus adı verilen yapıyı oluşturur. Mantarların yaşam döngüsü her şekilde spor oluşumuyla sonuçlanan eşeyli ve eşeysiz üremeyi kapsamaktadır. Hem eşeyli hem eşeysiz üreme safhalarını içeren tüm yaşam döngüsü "holomorf" diye bilinir. Eşeysiz üreme sporları ve ilgili üreme yapılarının gözlendiği evre "anamorf" (imperfect) evredir. Eşeyli üreme yapılarının gözlendiği evre ise "telemorf" (perfect) evre adını alır. == Önemleri == Mantarlar insanlık tarihi açısından büyük öneme sahiptirler. Ekosistemin önemli parçalarıdır. Son iki milyar yıldır bitki ve hayvansal yapıları çürüttükleri bilinmektedir. Bu yapılardaki elementlerin serbest bırakılmaları mantarlar tarafından sağlanır. Orman ekosistemlerinde karbondioksit salınımı gerçekleştirmektedirler. Ayrıca toprağın yapısını bitki gelişimi için uygun hâle getirirler. "Mikoriza" denilen ortaklıklar oluşturarak bitkilerin köklerine tutunurlar ve bitki köklerinden karbonhidrat alırlar, bu sırada bitki de mantarın hifleri yardımı ile topraktan su ve suda çözünen tuzları emer. Bazı eklembacaklı türlerinde "mycangium" denen yapılar olarak bulunurlar ve selüloz sindirimine yardımcı olurlar. küçükresim|200px|sol|Mantarlar nemli olan her yerde yetişebilirler.Alglerle birleşerek ekosistem için çok önemli olan likenleri oluştururlar. Bazı parazitik mantarlardan tarım zararlıları ve hastalıklarıyla biyolojik mücadelede yararlanılmaktadır. Bazı marketlerde "Collego" adıyla satılan ürün, yabancı otlarla mücadelede kullanılan Colletotrichum gloeosporoides türünden elde edilen bir mikoherbisitdir. Gerçek mantarlardan olan mayalar, fırıncılık ve fermantasyon endüstrisinin temelini oluştururlar. Alkollü içki endüstrisinin temelini de mantarlar oluşturmaktadır. Bununla beraber, sitrik asidin endüstriyel olarak üretilmesinde ve bazı peynir tiplerinin hazırlanmasında da (rokfor, gorgonzola, kamembert gibi) kullanılırlar. Penisilin gibi birçok yararlı antibiyotiğin, thiamin, biyotin, riboflavin gibi bazı vitaminlerin; ergotamin, kortizon gibi önemli ilaçların kullanılmasında yine mantarlardan yaralanılmaktadır. Amilaz, pektolaz gibi enzimler; gibberellin gibi bazı hormonlar da mantarlardan yararlanılarak üretilmektedir. Ayrıca genetik çalışmalarda kullanılan Neurospora cinsi yine bir mantardır. Mantarlardan insanların çeşitli amaçlarla yararlandıkları cinslerden bazıları; fermantasyon yaparak alkollü içkilerin hazırlanmasında ve ekmek yapımında kullanılan Saccharomyces türleri, antibiyotik eldesinde kullanılan Penicillium türleri ve ergot alkaloidlerinin elde edildiği Claviceps purpureadır. == Yetiştiriciliği == Avrupa, Amerika, Çin ve Japonya'da gıda olarak mantar yetiştirme bir endüstri hâlini almıştır. Çin'de mantar yetiştiriliciği 600 yıl öncesine kadar dayanır. Avrupa'da ise 1650'li yıllarda Fransa'da kültür mantarı yetiştiriciliği başlamıştır. Şili gibi bazı Güney Amerika ülkelerinde Aztekler zamanından beri bilinen mısır rastığı (Ustilago maydis), bazı mısır tarlaları özellikle bu mantar ile enfekte edilerek üretimi yapılmakta ve yenilmektedir. Mantarlar gelişmek için; nem, sıcaklık, 4-7 arası pH, oksijen, az miktarda ışığa ihtiyaç duyarlar. == Zararları ve zehirlenme == küçükresim|200px|sol|Mantarlar bitkilerde çoğunlukla hastalığa neden olurlar. Birçok yabani mantar doğadan toplanıp yenebilir ve çoğunun kültür türlerinden daha lezzetli olduğu söylenir. Fakat doğal yetişmiş mantarları toplayan kişi bu konuda uzman olmadığı takdirde zehirlenme ve ölümlerle karşılaşılabilir. Çünkü bazı mantarların çok küçük bir miktarı bile insanı öldürecek kadar zehirlidir. Zehirli mantarları zehirsizlerden ayırmak için genel bir kural yoktur. Yenebilen ve zehirli, mantarlar yan yana yetişebilirler. Bazı yenebilen ve zehirli türler birbirine o kadar benzer ki bunu ancak bir mantarbilimci ayırt edebilir. Zehirli mantarların tadı yenebilen mantarlarınkinden farklı değildir. Rengi, kokusu ve tadı ile bir mantarın zehirli olup olmadığı anlaşılamaz. Mantarların insan ve hayvanlarda oluşturduğu hastalıklara genel anlamıyla "mikoz" denir.http://216.239.59.104/search?q=cache:5934QDzOGAcJ:papirus.ankara.edu.tr/tez/FenBilimleri/Yuksek_Lisans_Tezleri/2004/FY2004_138/2.%2520KURAMSAL%2520TEMELLER.pdf+mikoz&hl;=tr&ct;=clnk&cd;=61≷=tr&lr;=lang_tr Tropikal ülkelerde mikozlar yaygındır. AIDS, kanser, şeker hastalıkları, organ nakli gibi durumlarda doğal veya yapay olarak bağışıklık sistemi baskılandığı için mantar enfeksiyonları ortaya çıkabilir. Mantar sporları havaya karışarak insanda alerji ve astıma sebep olabilirler. Bitkilerde parazitik mantarlar hastalıklara neden olurlar. Bazı mantar türleri bitkiler üstünde yaşar ve besinini bitkilerden sağlar. Bitki öldüğündeyse kendi besinini üreterek yaşamını sürdürür. Özellikle tek cins ürüne dayalı tarımda (patates, pirinç gibi) büyük kayıplara yol açabilirler. Örneğin 1840'lı yıllarda İrlanda'da baş gösteren kıtlığa patates mildiyösü (Phytophthora infestans) neden olmuştur. Bu felâketten dolayı bir milyondan fazla insan ölmüştür. 1943'te ise Bangladeş'te Helminthosporium oryzae diye bilinen tür, pirinç ürününü yok ederek kıtlığa neden olmuştur. Ayrıca, mantarlar hakkındaki yanlış inançlar da zehirlenme olaylarını arttırıcı etki yapar. Zehirli mantarları salyangozların yemediği, ağaçlarda yetişen mantarların zehirsiz olduğu, mantarı yoğurtla yemenin zehirlenmeyi önlediği, zehirli mantarların iç kısmının koparılınca mavileştiği ve kurutulmuş mantarların zehirlemediği gibi bilgiler yanlıştır. Bu bilgilere güvenerek mantar yemek kesinlikle doğru değildir. Mantarlar, ılıman iklimlerde elbiselerin, kameraların, teleskopların, mikroskopların ve diğer optik malzemelerin küflenerek zarar görmesine neden olurlar. Petrol ürünleri, deri gibi organik maddeler de mantarların besin olarak kullandığı ürünlerdir. Çürükçül mantarlar aynı zamanda tomruk ve kerestelerin, ağaçtan yapılmış eşyaların çürüyerek kullanılamaz hale gelmesinden de sorumludurlar. Ayrıca evlerde, marketlerde besinleri bozarak milyarlarca dolarlık zarara neden olurlar. Gıdalarda oluşturdukları mikotoksinlerle toksik zehirlenmelere yol açabilirler. Özellikle okratoksinler ve aflatoksinler, böbreklerde ve karaciğerde hasarlara neden olurlar. "Çavdar mahmuzu" diye bilinen mantar, çavdarın ununa karışıp yenmesiyle ergotizm denilen hastalığa neden olmaktadır. Bu hastalık hayvanlarda ve insanlarda yavru düşüklüğüne neden olmakta ve ölümlerede yol açabilmektedir. Bazı mikotoksik mantarlar Vietnam ve Afganistan'da biyolojik silah olarak kullanılmıştır. == Su Mantarları == Suda yaşayan mantarlar eşeysiz olarak kamçılı zoosporlarla ve eşeyli üreme izogami, aniogami, oogami, gametagogami veya soma-togami ile olur.http://www.etarim.net/bilgi-bankasi/bahce-bitkileri-notlari/su- mantarlari.html - Tarım hakkında ansiklopedik bir bilgi. Sümüksü Mantarlar : *Myxomycetes *Labyrinthulales Algsi Mantarlar : *Phycomycetes *Chytridales *Blastocladiales *Monoblepharidales *Hypochytriales *Saprolegniales *Peronoporales == Sınıflandırılmaları == küçükresim|200px|Mikroskobik bir mantarın hifleri ve sporları Sınıflandırmada bitkiler âlemi içinde ele alınmaları bilim adamları arasında uzun yıllar tartışma konusu olmuştur. Her ne kadar Uluslararası Botanik Nomenklatür Kodunun kurallarına göre adlandırılıp sınıflandırılsa da, bitkilerden farklı bir âlem olarak ele alınmışlardır. İlk taksonomik gruplandırılma eşeysel sporlarına göre yapılmıştır. Günümüze kadar mantarlar, gamet, gametangia, sporokarp ve sporlarının özelliklerine, hayat döngülerindeki sitolojik ve morfolojik özelliklerine göre sınıflandırılmıştır. Mantarlara ait ilk sınıflandırma Linnaeus tarafından yapılmıştır. "Species Plantarum" adlı kitabında mantarları Cryptogamia Fungi sınıfında toplamıştır. İlk modern mikolog ve mikolojinin kurucusu olan Antonio Micheli, mantarları 1719'da yayımladığı "Nova Genera Plantarum" adlı eserinden toplamıştır. Carl Woese (1981), sınıflandırmasını filogenetik kurallara göre yapılmıştır. Monofiletik grup olarak düşünülmüş olan mantarlar, artık üç farklı grup olarak düşünülmektedir. Bu sınıflandırma fungi olarak bilinen organizmaların birbirleriyle sıkı bir ilişki içinde olmadıklarını kabul eder. Buna gore mantarlar; :::* Âlem : Fungi :::::::::Bölüm : Chytridiomycota :::::::::Bölüm : Zygomycota :::::::::Bölüm : Ascomycota :::::::::Bölüm : Basidiomycota :::* Âlem : Stramenopila :::::::::Bölüm : Oomycota :::::::::Bölüm : Hypochytiridiomycota :::::::::Bölüm : Labyrinthulomycota :::* Âlem : Protista :::::::::Bölüm : Plasmodiophora :::::::::Bölüm : Dictyosteliomycota :::::::::Bölüm : Acrasiomycota :::::::::Bölüm : Myxomycota == Yenilebilen mantarlar == Ölümcül seviyede zehirli olan mantar türlerinin sayısı tüm mantar türlerinin sayısına oranlandığında oldukça azdır. Diğer zehirli mantarların bir kısmı ise pişirildiklerinde bu niteliklerini kaybetmektedir. Doğadan toplanan yenilebilen mantar türlerinin sayısı ise hiç de az değildir. Bu türlere ekonomik değerleri ve lezzetleriyle ile köylülerin bütçelerine ciddi katkılar sağlayan Morchella (Kuzu Göbeği) Mantarları iyi bir örnek teşkil eder. Zehirli ve yenilebilen bazı mantar türlerinin ayırdedilmesindeki bazı zorluklar ve yaşanan ölüm olayları nedeniyle kültür mantarlarının yiyecek olarak tüketilmesi önerilmektedir. Mantarların yenilebilen bir türü olan parazitler bitkilerde de bulunur. Bu durumda ilişki tek yönlüdür. Bu parazit içine girdiği bitkiye anında bulaşır ve öldürür. === Yenilebilen mantar türleri === küçükresim|200px|Mycena interrupta küçükresim|200px|Boletus edulis küçükresim|200px|Coprinus comatus küçükresim|200px|Bir yer yıldızı - Geastrum saccatum küçükresim|200px|Morchella esculenta * Agaricus campestris * Amanita caesarea * Armillaria mellea * Boletus badius * Boletus bovinus * Boletus edulis * Boletus elegans * Boletus luteus * Cantharellus cibarius * Chroogomphus rutilus * Coprinus comatus * Craterellus cornucopioides * Fistulina hepatica * Hydnum coralloides * Hydnum repandum * Hygrophorus chrysodon * Lactarius deliciosus * Lactarius salmonicolor * Lactarius volemus * Lepiota procera * Morchella conica var. deliciosa * Morchella esculanta var. * Phlegmacium variecolor * Pleurotus cornucopiae * Pleurotus ostreatus * Polyporus squamosus * Polyporus sulphureus * Russula delica * Sparassis crispa * Tricholoma terreum == Kaynakça == == Ayrıca bakınız == * Aflatoksin * Halüsinojen mantarlar * Mikoloji * Zehirli mantarlar == Dış bağlantılar == * Yenen mantar türleri * Genel bilgiler * Çeşitli mantarların üretilmeleri * Acta Fungorum * Kültür mantarı bilgiler, üretim, satış * Niçin Mantar Konusu? Kategori:Tohumsuz bitkiler Kategori:Âlemler
== Olaylar == * 656 - Ali bin Ebu Talip, Halife seçildi. * 1854 - Çarlık Rusyası Orduları'nın, savaş meydanını terk ederek, geri çekilmesiyle Silistre zaferi kazanıldı. * 1868 - Amerikalı mucit Christopher Latham Sholes, daktilonun patentini aldı. * 1894 - Uluslararası Olimpiyat Komitesi, Paris'te kuruldu. * 1902 - Bir İspanyol ismi olan "Mercedes", marka adı olarak tescillendi. İlk Mercedes otomobil, Wilhelm Maybach tarafından tasarlandı. * 1939 - Hatay Devleti'ın Türkiye'ye katılmasına ilişkin antlaşma, Ankara'da imzalandı. * 1941 - Refah Faciası: Birleşik Krallık'a sipariş edilen denizaltı ve uçak filosunu teslim alacak personeli taşıyan "Refah" şilebi, Mersin'den İskenderiye'ye giderken, bir denizaltı tarafından Mersin açıklarında batırıldı. 168 kişinin öldüğü, 32 kişinin kurtulabildiği olayın ardından, TBMM'de soruşturma başlatıldı. * 1950 - Türkiye Cumhuriyeti Turizm Bankası kuruldu. * 1954 - İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Dekanlığı'na seçilen Prof. Dr. Nüzhet Gökdoğan, ilk kadın Dekan oldu. * 1955 - Akis dergisi Yazı İşleri Müdürü Cüneyt Arcayürek, 6 ay hapse mahkûm oldu. * 1982 - Yurt dışına kaçan Banker Kastelli'nin kasasına el konuldu; 70 banker ve banka yöneticisinin yurt dışına çıkışı yasaklandı. * 1983 - Doğru Yol Partisi (DYP) kuruldu. * 1987 - Halkevleri, Mahkeme kararıyla açıldı. Halkevleri'nin faaliyetleri, 12 Eylül sonrası Millî Güvenlik Konseyi tarafından durdurulmuş ve yöneticileri yargılanmıştı. * 1992 - İsrail'de seçim yapıldı. İşçi Partisi lideri Yitzhak Rabin Başbakan seçildi. * 2016 - Birleşik Krallık'ta Avrupa Birliği üyeliği konusunda referandum yapıldı. AB'den ayrılmaya yönelik oyların oranı %51,89 olarak gerçekleşti. * 2019 - İstanbul'da Ara yerel seçimi yapıldı. Ekrem İmamoğlu tekrar büyükşehir belediye başkanı seçildi. * 2020 - Meksika'da 7.5 büyüklüğünde deprem gerçekleşti. *2023 - 2023 Wagner Grubu isyanı, Rusya'da Rostov on-Don başta olmak üzere Avrupa Rusyası içeresindeki şehirlerde silahlı isyan başlatıldı.{{Web kaynağı | url = https://www.milliyet.com.tr/dunya/live-son-dakika-rusyada-wagner-krizi-darbe- girisimi-iddiasi-6967374 |başlık = Rusya'da Wagner krizi: Darbe girişimi iddiası | tarih = 24 Haziran 2023 == Doğumlar == * MÖ 47 - Caesarion, Antik Mısır tahtına çocuk yaşta çıkmış olan Ptolemaios hanedanının son Kralı (MÖ 30) * 1534 - Oda Nobunag, Japon savaşçı (ö. 1582) * 1596 - Johan Banér, İsveçli bir feldmareşaldi (ö. 1641) * 1668 - Giambattista Vico, İtalyan felsefeci ve tarihçi (ö. 1744) * 1772 - Cristóbal Mendoza, Venezuela'nın ilk başbakanı (ö. 1829) * 1796 - Franz Berwald, İsveçli besteci (ö. 1868) * 1879 - Hüda Şaravi, Mısırlı milliyetçi-feminist lider (ö. 1947) * 1889 - Anna Akhmatova, Rus şair (ö. 1966) * 1894 - Alfred Kinsey, Amerikalı biyolog, entomoloji ve zooloji profesörü (ö. 1956) * 1894 - VIII. Edward, Birleşik Krallık, İngiliz İmparatorluğu dominyonlarının ve Britanya Hindistanı'nın kralı (ö. 1972) * 1897 - Winifred Wagner, Alman opera yapımcısı (ö. 1980) * 1900 - Anna İvanovna Boltunova, Sovyet arkeolog (ö. 1991) * 1901 - Ahmet Hamdi Tanpınar, Türk yazar (ö. 1962) * 1906 - Wolfgang Koeppen, Alman yazar (ö. 1996) * 1907 - James Meade, bir İngiliz iktisatçısı (ö. 1995) * 1908 - Nadir Nadi Abalıoğlu, Türk gazeteci ve Cumhuriyet gazetesi Başyazarı (ö. 1991) * 1910 - Jean Anouilh, Fransız oyun yazarı (ö. 1987) * 1910 - Gordon B. Hinckley, Mormonluk adıyla da bilinen İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin 15. başkanı (ö. 2008) * 1912 - Alan Turing, İngiliz matematikçi (ö. 1954) * 1913 - William P. Rogers, Amerikalı bir politikacı, diplomat ve avukat (ö. 2001) * 1916 - Ernst Wilimowski, Polonyalı-Alman futbolcu (ö. 1997) * 1916 - Irene Worth, Amerikalı bir tiyatro ve sinema oyuncusuydu (ö. 2002) * 1919 - Muhammed Budiaf, Cezayirli siyasi lider ve Cezayir Devlet Başkanı (ö. 1992) * 1924 - Osman Bayezid Osmanoğlu, Osmanlı Hanedanı'nın reisi (ö. 2017) * 1926 - Baron Lawson Soulsby, Britanyalı mikrobiyoloji uzmanı bilim insanı ve siyasetçidir (ö. 2017) * 1927 - Bob Fosse, Amerikalı yönetmen, koreograf (ö. 1987) * 1927 - John Habgood, İngiliz Anglikan Başpiskoposu, eğitimci (ö. 2019) * 1929 - June Carter Cash, Amerikalı müzisyen (ö. 2003) * 1930 - Annasif Døhlen, Norveçli ressam ve heykeltıraş (ö. 2021) * 1930 - Donn F. Eisele, Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri subayı, test pilotu ve daha sonra NASA astronotuydu (ö. 1987) * 1931 - Joachim Calmeyer, Norveçli aktör (ö. 2016) * 1931 - Ola Ullsten, İsveçli politikacı ve diplomat (ö. 2018) * 1934 - Virbhadra Singh, Hint siyasetçi ve bürokrat (ö. 2021) * 1935 - Keith Burkinshaw, İngiliz futbolcu ve teknik direktör * 1936 - Richard Bach, Amerikalı yazar * 1936 - Kostas Simitis, Yunanistan eski başbakanı * 1937 - Martti Ahtisaari, Fin siyasetçi * 1940 - Wilma Rudolph, Amerikalı atlet (ö. 1994) * 1942 - Hannes Wader, Alman müzisyen ve besteci * 1943 - Vint Cerf, Amerikalı internet öncüsü * 1945 - John Garang, Güney Sudanlı siyasetçi ve isyancı lider (ö. 2005) * 1947 - Bryan Brown, Avustralyalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, seslendirme sanatçısı * 1951 - Alex Asmasoebrata, Endonezyalı siyasetçi ve otomobil yarışçısı (ö. 2021) * 1953 - Armen Sarkisyan, Ermeni siyasetçi * 1955 - Glenn Danzig, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, müzisyen ve albüm yapımcısı * 1955 - Jean Tigana, Mali asıllı Fransız teknik direktör * 1957 - Frances McDormand, Amerikalı sinema, tiyatro, televizyon oyuncusu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1960 - Fadil Vokrri, Arnavut asıllı Kosovalı futbolcu (ö. 2018) * 1964 - Joss Whedon, Amerikalı senarist ve yönetmen * 1969 - Ahinoam Nini, İsrailli şarkıcı * 1970 - Yann Tiersen, Fransız müzisyen * 1971 - Nona Fernández, Şilili aktris, yazar ve senarist * 1972 - Selma Blair, Amerikalı oyuncu * 1972 - Zinedine Zidane, Cezayir asıllı Fransız futbolcu * 1975 - Sibusiso Zuma, Güney Afrika vatandaşı futbolcu * 1976 - Paola Suárez, Arjantinli tenis oyuncusu * 1976 - Emmanuelle Vaugier, Fransız asıllı Kanadalı oyuncu * 1976 - Patrick Vieira, Fransız futbolcu * 1977 - Miguel Ángel Angulo, İspanyol Futbolcu * 1977 - Hayden Foxe, Avustralyalı eski futbolcu * 1977 - Gülhan, Türk şarkıcı * 1977 - Jason Mraz, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1978 - Memphis Bleek, ABD'li rapçi * 1978 - Leandro Firmino, Brezilyalı oyuncu * 1978 - Jan Hakon Erichsen, Norveçli sanatçı * 1980 - David Andersen, Avustralyalı basketbolcu * 1980 - Sibel Arslan, İsviçreli avukat ve BastA! partisinin politikacısı * 1980 - Melissa Rauch, Amerikalı aktris ve komedyen * 1980 - Francesca Schiavone, İtalyan tenisçi * 1981 - Antony Costa, Britanyalı şarkıcı ve oyuncudur * 1983 - José Rojas, Şilili futbolcudur * 1984 - Duffy, Grammy Ödülü sahibi Galli şarkıcı ve söz yazarı * 1984 - Mya Nichole, Amerikalı porno oyuncusu * 1984 - Levern Spencer, Saint Lucialı yüksek atlamacı * 1985 - Cem Dinç, Türk basketbolcu * 1986 - Mariano, Brezilyalı futbolcu * 1987 - Alessia Filippi, İtalyan yüzücü * 1992 - Nampalys Mendy, Senegalli millî futbolcu * 1994 **HoYeon Jung, Güney Koreli model, oyuncu **João Pedro Gomes Camacho, Portekizli futbolcu **Roger Martínez, Kolombiyalı futbolcu == Ölümler == * 79 - Vespasian, Roma İmparatoru (d. 9) * 1213 - Marie d'Oignies, Belçikalı Hristiyan mistik (d. 1177) * 1537 - Pedro de Mendoza, İspanyol fatih, asker ve kaşif (d. 1487) * 1565 - Turgut Reis, Türk denizci (d. 1485) * 1659 - Hyojong, Joseon Krallığı'nın 17. kralı (d. 1619) * 1806 - Mathurin Jacques Brisson, Fransız zoolog ve doğa filozofudur (d. 1723) * 1836 - James Mill, İskoç tarihçi, ekonomist, politika teorisyeni ve filozof (d. 1773) * 1864 - Christian Ludwig Brehm, Alman din adamı ve ornitolog (d. 1787) * 1891 - N. R. Pogson, İngiliz astronom (d. 1829) * 1891 - Wilhelm Eduard Weber, Alman fizikçi (d. 1804) * 1893 - William Fox, Yeni Zelandalı siyasetçi ve Yeni Zelanda'da dört dönem Başbakanlık yapan devlet adamı (d. 1812) * 1894 - Marietta Alboni, İtalyan opera şarkıcısı (d. 1826) * 1926 - Jón Magnússon, İzlanda Başbakanı (d. 1859) * 1939 - Timofey Vasilyev, Mordovyalı avukat (d. 1897) * 1942 - Valdemar Poulsen, Danimarkalı mühendis ve mucit (d. 1869) * 1943 - Elise Richter, Viyanalı filolog (d. 1865) * 1944 - Eduard Dietl, Nazi Almanyası'nda asker (d. 1890) * 1954 - Salih Omurtak, Türk asker ve Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından (d. 1889) * 1956 - Reinhold Glière, Polonya kökenli, Rus ve sonra Sovyet, besteci (d. 1874) * 1959 - Boris Vian, Fransız yazar ve müzisyen (d. 1920) * 1959 - Fehmi Tokay, Türk besteci (d. 1889) * 1967 - Franz Babinger, Alman yazar (d. 1891) * 1978 - Cihangir Erdeniz, Türk asker (1 Haziran 1971'de İstanbul Maltepe'de Hüseyin Cevahir'i vuran emekli Deniz Yarbayı) * 1989 - Mişel Eflak, Suriyeli düşünür, sosyolog, Arap milliyetçisi politikacı (d. 1910) * 1989 - Werner Best, Alman Nazi, hukukçu, polis şefi, Darmstadt Nazi Partisi lideri ve SS-Obergruppenführer (d. 1903) * 1995 - Jonas Salk, Amerikalı bakteriyolog hekim (Çocuk felci aşısını bulan) (d. 1914) * 1996 - Andreas Papandreu, Yunan siyasetçi ve Yunanistan Başbakanı (d. 1919) * 1998 - Maureen O'Sullivan, İrlandalı oyuncu (Tarzan filmlerinde "Jane"i canlandırmasıyla ünlü) (d. 1911) * 2000 - Cemil Gezmiş, Deniz Gezmiş'in babası (d. 1922) * 2006 - Aaron Spelling, Amerikalı televizyon yapımcısı (d. 1923) * 2006 - Harriet, Dev galapagos kaplumbağası (d. tahminen 1830) * 2009 - İsmet Güney, Kıbrıs Türkü ressam ve karikatürist (d. 1923) * 2010 - Frank Giering, Alman oyuncu (d. 1971) * 2011 - Peter Falk, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1927) * 2013 - Bobby Bland, Amerikalı soul, caz ve blues şarkıcısı, müzisyen (d. 1930) * 2013 - Richard Matheson, Amerikalı Bilimkurgu, fantezi ve korku edebiyatı türlerinde eserler vermiş yazar ve senarist (d. 1926) * 2014 - Małgorzata Braunek, Polonyalı oyuncu (d. 1947) * 2015 - Cüneyt Arcayürek, Türk gazeteci ve yazar (d. 1928) * 2015 - Magali Noël, İzmir doğumlu Fransız sinema oyuncusu ve şarkıcı (d. 1931) * 2017 - Saman Kelegama, Sri Lankalı ekonomist ve yazar (d. 1959) * 2017 - Stefano Rodotà, İtalyan hukukçu ve politikacı (d. 1933) * 2018 - Donald Hall, Amerikalı şair, yazar, editör ve edebi eleştirmen (d. 1928) * 2018 - Kim Jong-pil, Güney Koreli asker ve siyasetçi (d. 1926) * 2018 - Violeta Rivas, Arjantinli şarkıcı ve aktris (d. 1937) * 2019 - Andrey Haritonov, Sovyet-Rus oyuncu, yönetmen ve senarist (d. 1959) * 2020 - Vehbi Akdağ, Türk millî güreşçi (d. 1949) * 2020 - Jean- Michel Bokamba-Yangouma, Kongolu siyasetçi * 2020 - Michael Falzon, Avustralyalı aktör, sahne sanatçısı, yapımcı ve şarkıcı (d. 1972) * 2020 - Arthur Keaveney, İrlandalı tarihçi (d. 1951) * 2020 - Jampel Lodoy, Rus Tuvaca Budist lama (d. 1975) * 2021 - Melissa Coates, Kanadalı profesyonel güreşçi, vücut geliştirmeci, fitness sporcusu, model ve aktris (d. 1971) * 2021 - Jackie Lane, İngiliz oyuncu (d. 1941) * 2021 - John McAfee, Britanyalı- Amerikalı bilgisayar programcısı ve işletmeci (d. 1945) * 2021 - Med Reventberg, İsveçli aktris, kısa film ve tiyatro yönetmeni (d. 1948) * 2022 - Henri Elendé, Kongolu atlet (d. 1941) * 2022 - Sally Greengross, Greengross Baronesi, İngiliz siyasetçi (d. 1935) * 2022 - Ernst Jacobi, Alman aktör (d. 1933) * 2022 - Yuri Şatunov, Rus erkek şarkıcı (d. 1973) * 2022 - Soon Cho, Güney Koreli akademisyen ve siyasetçi (d. 1928) * 2022 - Mahmut Ustaosmanoğlu, İsmailağa Cemaati'nin lideri (d. 1929) * 2023 - Frederic Forrest, Amerikalı aktör (d. 1936) * 2023 - Sheldon Harnick, Amerikalı söz yazarı, müzisyen ve Pulitzer Ödülü sahibi (d. 1924) == Tatiller ve özel günler == == Kaynakça == *0623 23
Denis Diderot (5 Ekim 1713 - 31 Temmuz 1784), Fransız yazar ve filozof. Aydınlanma Çağı'nın en önemli kişiliklerinden biri. Yazdıkları ve felsefesi Fransız Devrimi'ni hazırlamıştır. Yeni felsefi ve bilimsel düşünceleri ve bilgileri Avrupa ölçeğinde yayma amacıyla tasarlanan ünlü Ansiklopedi'nin (Encyclopédie) baş editörüydü. Birinci cildi düşün ve ülkü arkadaşı D'Alembert yayımlamıştı. İkinci ciltten başlayarak 7. cildin sonuna dek D'alembert ve Diderot birlikte editörlük yapmışlar, bu noktada d’Alembert’in editörlükten çekilmesinden sonra 35. cildin sonuna dek editörlüğü tek başına Denis Diderot yürütmüştür. == Yaşamı == Fransa'nın Champagne ilinin Langres kasabasında doğdu. Diderot'nun babası bir bıçakçı idi. Yedi çocuklu ailenin yaşayan çocuklarının en büyüğü Diderot idi. Ailesi onun papaz olmasına karar verdiği için kardeşi Didier ile birlikte kasabadaki Cizvitler Koleji'nde öğrenim gördü. 22 Ağustos 1726'da papazlık unvanını olarak mezun oldu. Papazlık yapmak yerine öğrenimine devam etmeye karar verdi. Paris'te Louis le Grand Koleji'nde okudu. 2 Eylül 1732'de Grekçe, Latince ve felsefe okutma yetkisi alarak bu okuldan mezun oldu. Öğrenimini tamamladıktan sonra iki yıl bir dava vekilinin yanında yazıcı olarak çalıştı. Sevmediği bu işte çalışırken kendisini Hobbes'un, Locke'un ve Newton'un eserlerine verdi; ardından işi bırakıp bohem bir yaşam sürdü ve maddi sıkıntı içinde yaşadı. 1741 yılında yoksul bir çamaşırcı kız olan Antoinette Champion ile tanışması yaşamına bir düzen getirdi. Babası onaylamasa da 1743'te Antoinette ile evlendi. Kitap çevirisi yaparak geçimini sağlamaya başladı. 1744'te kızı Angélique doğdu. 1728 tarihli Chambers Ansiklopedisi'nin İngilizce'den Fransızca'ya çevrilmesi, yeniden düzenlenip geliştirilmesi işini 1746'da kabul etti. Proje gittikçe büyüdü; Diderot ansiklopedinin yayıncısı oldu. Bu, yıllar boyu onun ana işi ve gelir kaynağı oldu. Jean-Jacques Rousseau ile 1742'de tanışmış olan Diderot; 1746 ile 1749 yılları arasında onunla yakın dost oldu, sık sık bir küçük meyhanede baş başa tartışıyorlardı. Diderot, bu dönemde çevirilerinin yanı sıra özgün eserler meydana getirdi. İlk özgün kitabı olan Felsefe Konuşmaları' 1746'da yayımlandı. Ertesi yıl yayımlanan Filozofça Düşünceler adlı eseri Fransa Parlamentosu tarafından toplatıldı, mahkeme kararıyla yakıldı. 1749'da Görenler İçin Körler Hakkında Mektup adlı eserlerini yayınladı. Bir yandan da edebiyat alanında denemeler yaptı Boşboğaz Mücevherler (Les Bijoux indiscrets) romanı ile Beyas Kuş (L'Oiseau blanc: conte bleu) masalını yazdı. Bir çocuk masalı olan Beyaz Kuş'u yazdığını duyan polis evini bastı ve 1749'da tutuklandı, 28 gün Vincennes Şatosu'na kapatıldı. Serbest kaldıktan sonra enerjisini daha çok Ansiklopedi çalışmalarına verdi. Diderot'nun bir diğer evliliği ise, 1755'te Sophie Volland ile gerçekleşti. Volland diğer insanlar tarafından evde kalmış bir kadın olarak görülüyordu, ancak Diderot fikirlerinden bahsettiği ve içten bulduğu Volland'tan çok etkilenmişti.Lloyd Spencer & Andrzej Krauze, Aydınlanma, Ntv Yayınları. ISBN 9786055443498 Edebiyat alanında da birçok katkısı bulunan Diderot'nun başlıca özelliği romanları şekil ve içeriğinin yanı sıra, felsefi olarak da incelemesiydi. Romantizm akımının öncüsü ve hümanist olan Diderot; zengin kiliseler kontrolünde bir endüstri olarak gördüğü Hristiyanlık dinini reddetmiş ve birçok dincinin saldırılarına maruz kalmıştır. Her ne kadar Ansiklopedi genel olarak elit kesim tarafından ilgiyle karşılanmış olsa da, kimi çevrelerde de tepki ile karşılandı. Cizvitlerin eleştirileriyle karşı karşıya geldi. Diderot 31 Temmuz 1784 tarihinde Fransa'da 70 yaşında ölmüş, Saint-Roch Kilisesi'nin mezarlığına gömülmüştür. == Ayrıca bakınız == *Anti-klerikalizm *Jean-Jacques Rousseau == Kitapları == * Essai sur le mérite et la vertu (Hak etme ve yeti üzerine), Shaftesbury tarafından yazılmış ve Diderot tarafından Fransızca'ya çevrilip notlandırılmıştır (1745) * Pensées philosophiques (Felsefi Düşünceler, deneme (1746) * La que (Kuşkucu gezintiler) (1747) * Les bijoux indiscrets, roman (1748) * Lettre sur les aveugles à l'usage de ceux qui voient (Görenler için körler hakkında mektup) (1749) * L'Encyclopédie (Ansiklopedi) (1750-1765) * Lettre sur les sourds et muets (Sağır ve dilsizler hakkında mektup) (1751) * Pensées sur l'interprétation de la nature (Doğanın yorumlanması üzerine düşünceler), deneme (1751) * Le fils naturel (Doğanın çocuğu) (1757) * Entretien sur le fils naturel (Doğanın çocuğu hakkında konuşma) (1757) * Salons, critique d'art (Salonlar, sanat eleştirisi) (1759-1781) * La Religieuse (Dindar kadın), roman (1760) * Le neveu de Rameau (Rameau'nun yeğeni, diyalog (1761 ?) * Lettre sur le commerce des livres (Kitapların ticareti hakkında mektup) (1763) * Mystification ou l’histoire des portraits (Mistifikasyon ya da portreler tarihi) (1768) * Entretien entre D'Alembert et Diderot (Diderot'yla D'Alembert'in tartışması) (1769) * Le rêve de D'Alembert (D'Alembert'in rüyası), dialogue (1769) * Suite de l'entretien entre D'Alembert et Diderot (D'Alembert Diderot tartışmasının devamı) (1769) * Paradoxe sur le comédien (Oyuncu hakkındaki paradoks) (1769 ?) * Apologie de l'abbé Galiani (Peder Galiani'nin övgüsü) (1770) * Principes philosophiques sur la matière et le mouvement (Madde ve hareket hakkında felsefi ilkeler), deneme (1770) * Entretien d'un père avec ses enfants (Bir babanın çocuklarıyla konuşması) (1771) * Jacques le fataliste et son maître (Kaderci Jacques ve Efendisi), roman (1771-1778) * Supplément au voyage de Bougainville (Bogainville seyahatine ek) (1772) * Histoire philosophique et politique des deux Indes (İki Hindistan'ın felsefi ve politik tarihi), Raynal'le birlikte (1772-1781) * Voyage en Hollande (Hollanda seyahati) (1773) * Eléments de physiologie (Fizyolojinin temelleri) (1773-1774) * Réfutation d'Helvétius (Helvetius'a reddiye) (1774) * Observations sur le Nakaz (Nakaz üzerine gözlemler) (1774) * Essai sur les règnes de Claude et de Néron (Claudius ve Neron'un iktidar dönemleri hakkında) (1778) * Lettre apologétique de l'abbé Raynal à Monsieur Grimm (Peder Raynal'ın Bay Grimm hakkında övgü mektubu) (1781) * Aux insurgents d'Amérique (Amerika isyancılarına) (1782) * Salons (Salonlar) == Kaynakça == Kategori:1713 doğumlular Kategori:1784 yılında ölenler Kategori:18. yüzyılda Fransızlar Kategori:Fransız filozoflar Kategori:Fransız edebiyat eleştirmenleri Kategori:18. yüzyıl Fransız roman yazarları Kategori:Fransız ateistler Kategori:Prusya Bilim Akademisi üyeleri Kategori:Aydınlanma filozofları Kategori:Philosophes Kategori:Ateist filozoflar Kategori:Erotik yazarlar Kategori:Église Saint-Roch'na defnedilenler Kategori:Ateist yazarlar
Venüs veya Venus ile şu maddeler kastedilmiş olabilir: * Venüs, Güneş sisteminde bir gezegen * Venüs (mitoloji), Yunan Mitolojisi'ndeki aşk tanrıçası Afrodit'in Roma Mitolojisi'nde geçen Latince adı * Venüs heykelcikleri, genellikle dişilik organları abartılmış, yukarı paleolitik zamanlardan kalma kadın yontucuklara verilen genel ad * Venüs sembolü, sembol == Kişi== * Venus Williams, Amerikalı tenisçi == Sanat ve eğlence == === Resim ve heykel === * Urbino Venüsü, İtalyan ressam Titian'ın 1538 yılında çizdiği yağlı boya tablodur. * Aynadaki Venüs, İspanyol ressam Diego Velázquez'in yaptığı tablo * Vènus et Fleur, 2004 yılı Fransız yapımı sinema filmi * Venus de Milo, Antik Yunan Heykel sanatının en ünlü örneklerinden birisi * Kaptan Venüs (çizgi roman), çizgi roman * Kürklü Venüs, Leopold von Sacher-Masoch kitabı === Müzik === *Venus (Lady Gaga şarkısı) ===Film=== *Venus (film, 2006), Peter O'Toole‘un başrolünde olduğu 2006 yapımı film.
== Olaylar == * MÖ 209 - Büyük Hun İmparatorluğu Hükümdarı, Mete Han'ın tahta çıkışı. * 1565 - Sokullu Mehmed Paşa, Veziriazam oldu. Veziriazamlığı, üç Padişah döneminde sürdü. (Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murad). * 1878 - Gazeteci ve yazar Ahmet Mithat Efendi, "Tercüman-ı Hakikat" adlı günlük gazeteyi çıkarmaya başladı. * 1884 - İstanbul'da, Beyazıt Devlet Kütüphanesi kuruldu. * 1893 - New York Borsası çöktü. * 1905 - Kurtlu yemeğe karşı çıkan tayfaların kurşuna dizilmesini önlemek isteyen Rus Savaş gemisi Potemkin'in mürettebatı Karadeniz'de ayaklanıp, gemiyi Odessa'ya doğru yönlendirdi. Birinci Rus devrimin ilk ayaklanması Odessa'da başladı. * 1916 - Hicaz, bağımsızlığını ilan ederek Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrıldı. * 1917 - Yunanistan, İtilaf Devletleri'ne katıldı. * 1918 - Azerice, Azerbaycan'da resmi devlet dili ilan edildi. * 1923 - Çift kanatlı bir uçağa, ilk kez havada yakıt ikmali yapıldı. * 1938 - Helikopterin patenti Igor Sikorsky tarafından alındı. * 1946 - Müttefikler, On İki Ada'nın Yunanistan'a verilmesini kararlaştırdı. * 1950 - Amerika Birleşik Devletleri, Kore Savaşı'na asker yollama kararı aldı. * 1950 - Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Birleşmiş Milletler üyelerine Güney Kore'ye yardım çağrısında bulundu. * 1954 - Guatemala'da CIA'nın desteklediği darbeyle, halkın seçtiği Hükûmet devrildi. * 1954 - Dünyanın ilk nükleer enerji santrali, Moskova yakınlarında Obninsk'de açıldı. * 1957 - Louisiana ve Teksas'ta meydana gelen Audrey kasırgası, 500 kişinin ölümüne yol açtı. * 1964 - Emekli Süvari Binbaşı Fethi Gürcan, idam edildi. Gürcan, 22 Şubat 1962'de darbe girişimi nedeniyle emekli edilmişti. Benzer bir girişimi, Talat Aydemir ile 20 Mayıs 1963'te tekrarlayınca yargılanmış ve idama mahkûm olmuştu. * 1964 - Kıbrıs Cumhuriyeti Hükûmeti, 15 yaşından büyük Türklerin Ada'ya girişini yasakladı. * 1967 - Dünyanın ilk bankamatiği, Londra'nın Enfield semtinde hizmete girdi. * 1974 - Richard Nixon, Sovyetler Birliği'ni ziyaret etti. * 1976 - Fransız Hava Yolları'na ait bir yolcu uçağı, Tel Aviv-Atina-Paris seferini yapmakta iken FKÖ militanlarınca kaçırıldı ve Uganda'nın Entebbe şehrindeki Entebbe Uluslararası Havalimanı'na yönlendirildi. * 1977 - Cibuti Cumhuriyeti, Fransa'dan bağımsızlığını ilan etti. * 1978 - Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi'ne bomba atıldı; Benzin yokluğu nedeniyle uzun kuyruklar oluştu. * 1979 - Muhammet Ali, boksu bıraktığını açıkladı. * 1980 - Adana Cezaevi'nden bir grup tutuklu, tünel yoluyla firar etmeye çalıştı. Güvenlik kuvvetleri ateş açtı; 4 tutuklu öldü. * 1980 - İtalyan Hava Yolları'na ait DC-9 tipi bir yolcu uçağı, İtalya'nın Ustica adası yakınlarında düştü: 81 kişi öldü. * 1984 - TBMM, askerlik süresini 18 aya indiren yasa tasarısını kabul etti. * 1987 - Gaziantep Üniversitesi kuruldu. * 1988 - Fransa'nın başkenti Paris'te bulunan Lyon Garı'nda tren kazası: 56 ölü, 60 yaralı. * 1991 - Yugoslav Halk Ordusu, Slovenya'ya karşı operasyon başlattı. * 1998 - Adana'nın Ceyhan ilçesi merkez üslü depremde 144 kişi öldü. * 2004 - Boris Tadiç, Sırbistan-Karadağ Cumhurbaşkanı seçildi. * 2007 - Birleşik Krallık Başbakanı Tony Blair, görevinden ayrıldı. * 2007 - Sözcü gazetesi kuruldu. == Doğumlar == * 1350 - II. Manuil, Bizans İmparatoru (ö. 1425) * 1462 - XII. Louis, Fransa Kralı (ö. 1515) * 1550 - IX. Charles, Fransa Kralı (ö. 1574) * 1740 - John Latham, İngiliz doktor, doğa tarihçisi, ornitolog ve yazar (ö. 1837) * 1767 - Alexis Bouvard, Fransız bir astronomdu (ö. 1843) * 1806 - Augustus De Morgan, Britanyalı matematikçi ve mantıkçı (ö. 1871) * 1838 - Paul Von Mauser, Alman silah tasarımcısı (ö. 1914) * 1850 - Lafcadio Hearn veya takma adıyla Koizumi Yakumo, İrlanda asıllı bir Japon yazar (ö. 1904) * 1869 - Emma Goldman, Litvan anarko-komünist yazar (ö. 1940) * 1869 - Hans Spemann, Alman embriyolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1941) * 1877 - Charles Glover Barkla, İngiliz fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1944) * 1880 - Helen Keller, Amerikalı pedagog (ö. 1968) * 1882 - Eduard Spranger, Alman bir filozof ve psikolog (ö. 1963) * 1884 - Gaston Bachelard, Fransız filozof, yazar (ö. 1962) * 1908 - Guimarães Rosa, Brezilyalı diplomat, yazar ve hekim (ö. 1967) * 1913 - Philip Guston, Amerikalı ressam (ö. 1980) * 1914 - Helena Benitez, Filipinli siyasetçi ve bürokrat (ö. 2016) * 1921 - Yusuf Atılgan, Türk roman ve öykü yazarı (ö. 1989) * 1921 - Muriel Pavlow, İngiliz oyuncu (ö. 2019) * 1930 - Ross Perot, Amerikalı iş insanı ve siyasetçi * 1931 - Tolon Tosun, Türk sporcu, atlet ve diş hekimi (ö.1993) * 1931 - Martinus Veltman, Hollandalı teorik fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2021) * 1934 - Raik Alnıaçık, Türk tiyatro oyuncusu ve yönetmeni * 1936 - Kutlu Payaslı, Türk şarkıcı ve besteci * 1941 - Krzysztof Kieslowski, Polonyalı yönetmen (ö. 1996) * 1951 - Ahmet Güvenç, Türk bas gitarist * 1951 - Mary McAleese, İrlandalı siyasetçi ve İrlanda Cumhurbaşkanı * 1952 - Rita Russek, Alman oyuncu * 1953 - Bilge Öngöre, Türk yazar ve şair * 1955 - Isabelle Adjani, Fransız sinema oyuncusu * 1959 - Janusz Kamiński, Polonyalı görüntü yönetmeni ve film yönetmeni * 1960 - Axel Rudi Pell, Alman heavy metal gitaristi * 1962 - Tony Leung Chiu-wai, Hong Konglu sinema oyuncusu * 1965 - Ali Gültiken, Türk eski milli futbolcu * 1966 - J.J. Abrams, Amerikalı yapımcı, yönetmen ve senarist * 1968 - Pascale Bussières, Kanadalı oyuncu * 1969 - Alessandro Esseno, İtalyan besteci * 1970 - Cecily von Ziegesar, Amerikalı yazar * 1973 - Özge Fışkın, Türk rock müzik şarkıcısı * 1974 - Christian Kane, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı-söz yazarı * 1975 - Tobey Maguire, Amerikalı sinema oyuncusu * 1976 - Wagner Moura, Brezilyalı sinema ve dizi oyuncusu * 1977 - Raúl González, İspanyol futbolcu * 1978 - Petra Frey, Avusturyalı şarkıcı * 1979 - Fabrizo Miccoli, İtalyan millî futbolcu * 1980 - Hugo Campagnaro, Arjantinli futbolcu * 1980 - Tobin Radcliffe, Amerikalı oyuncu * 1981 - Martina García, Kolombiyalı manken, dizi ve sinema oyuncusu * 1983 - Alsu, Tatar asıllı Rus şarkıcı * 1984 - Iosif Cholevas, Almanya doğumlu Yunan millî futbolcu * 1984 - Gökhan İnler, Türk asıllı İsviçreli millî futbolcu * 1985 - Svetlana Kuznetsova, Rus tenis oyuncusu * 1985 - Nico Rosberg, Fin-Alman Formula 1 pilotu * 1986 - Drake Bell, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu * 1986 - Sam Claflin, İngiliz oyuncu * 1987 - Ed Westwick, İngiliz oyuncu * 1988 - Landry Fields, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1988 - Matthew Spiranovic, Avustralyalı millî futbolcu * 1989 - Matthew Lewis, İngiliz oyuncu * 1990 - Laura van der Heijden, Hollandalı hentbolcu * 1991 - Jordy Clasie, Hollandalı millî futbolcu * 1991 - Özge Yavaş, Türk basketbolcu * 1992 - Ahn So-hee, Güney Koreli oyuncu ve şarkıcı * 1993 - Gamze Alikaya, Türk voleybolcu * 1994 **Maëva Coucke, Fransız manken **Andrea Melgarejo, Paraguaylı manken **Gu Sung-yun, Güney Koreli futbolcu * 1999 - Chandler Riggs, Amerikalı çocuk oyuncu == Ölümler == * MÖ 1212 - II. Ramses, Antik Mısır'da, 19. Hanedan firavunlarından biri (d. MÖ 1302) * 1458 - Alfonso, Aragon (V. Alfonso olarak), Valensiya (III. Alfonso olarak), Mayorka, Sardunya ve Korsika (II. Alfonso olarak), Sicilya (I. Alfonso) ve 1416'dan Barselona Kontu (IV. Alfonso olarak) ve 1442'den ölümüne kadar Napoli Kralı (d. 1396) * 1574 - Giorgio Vasari, İtalyan ressam, yazar, tarihçi ve mimar (d. 1511) * 1636 - Date Masamune, Japon siyasetçi ve Daimyo (d. 1567) * 1827 - Johann Gottfried Eichhorn, Alman tarihçi ve teolog, ahit eleştirmeni (d. 1752) * 1831 - Sophie Germain, Fransız asıllı matematikçi, fizikçi ve filozof (d. 1776) * 1831 - Konstantin Pavloviç, Rusya'nın büyük dükü (d. 1779) * 1844 - Joseph Smith, Jr., Mormonluk adıyla bilinen İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin kurucusu olup ilk başkanı ve Mormon peygamberlerinden biri (d. 1805) * 1876 - Harriet Martineau, İngiliz sosyolog (d. 1802) * 1878 - Sarah Helen Whitman, Amerikalı şair, deneme yazarı, transandantalist ve spiritüalist (d. 1803) * 1916 - Ștefan Luchian, Rumen ressam (d. 1868) * 1930 - Kakutsa Çolokaşvili, Gürcü subayı ve Gürcistan'daki Anti-Sovyet gerilla hareketinin komutanı (d. 1888) * 1936 - Mike Bernard, Amerikalı Ragtime müzisyeni (d. 1875) * 1944 - Milan Hodža, Slovak politikacı (d. 1878) * 1945 - Emil Hácha, Çek avukat (d. 1872) * 1961 - Hélène Dutrieu, Belçikalı bisiklet yarışmacısı, motosiklet yarışmacısı, otomobil yarışmacısı ve pilot (d. 1877) * 1964 - Fethi Gürcan, Türk Süvari Binbaşı (20 Mayıs 1963 ayaklanması liderlerinden) (d. 1922) * 1975 - G. I. Taylor, İngiliz fizikçi ve matematikçi (d. 1886) * 1985 - Kövkeb Kamil kızı Seferaliyeva, Azeri kökenli Sovyet klasik piyanisti (d. 1907) * 1992 - Mihails Tāls, Leton satranç büyükustası (d. 1936) * 1996 - Albert R. Broccoli, Amerikalı film yapımcısı (d. 1909) * 1998 - Kerim Tekin, Türk şarkıcı, söz yazarı ve oyuncu (d. 1975) * 1999 - Yorgo Papadopulos, Yunan asker ve cunta lideri (d. 1919) * 2000 - Pierre Pflimlin, Fransız siyasetçi (d. 1907) * 2001 - Jack Lemmon, Amerikalı sinema oyuncusu ve yönetmen (d. 1925) * 2001 - Tove Jansson, Fin romancı, ressam, çizgi karikatür bant yazarı ve çizeri (d. 1914) * 2002 - John Entwistle, İngiliz müzisyen (d. 1944) * 2003 - David Newman, Amerikalı film yapımcısı (d. 1937) * 2004 - George Patton IV, Amerika Birleşik Devletleri Ordusu'nda tümgeneral (d. 1923) * 2005 - John T. Walton, ABDli iş insanı (d. 1946) * 2009 - Gale Storm, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1922) * 2011 - Elaine Stewart, Amerikalı oyuncu ve model (d. 1930) * 2013 - Sayavuş Aslan, Azerbaycanlı komedi oyuncusu (d. 1935) * 2014 - Bobby Womack, Amerikalı müzisyen (d. 1944) * 2015 - Chris Squire, İngiliz müzisyen, şarkıcı ve söz yazarı (d. 1948) * 2016 - Bud Spencer, İtalyan yazar, oyuncu, eski yüzücü (d. 1929) * 2016 - Alvin Toffler, Amerikalı yazar ve gelecekçi (d. 1928) * 2017 - Peter Ludwig Berger, Amerikalı sosyolog ve teolog (d. 1929) * 2017 - Piotr Bikont, Polonyalı politika yazarı, gazeteci, yemek uzmanı ve tiyatro yönetmeni (d. 1955) * 2017 - Michael Bond, İngiliz yazar (d. 1927) * 2017 - Michael Nyqvist, İsveçli aktör (d. 1960) * 2017 - Mustafa Talas, Suriyeli asker ve siyasetçi (d. 1932) * 2018 - Ahron Daum, İsrailli haham (d. 1951) * 2018 - Steve Ditko, Amerikalı yazar (d. 1927) * 2018 - Joseph Jackson, Amerikalı müzisyen (d. 1928) * 2018 - Steven Hilliard Stern, Kanadalı film yapımcısı, yönetmeni ve senarist (d. 1937) * 2018 - Vladimir Andreyeviç Uspenski, Rus matematikçi, dilbilimci, yazar, fizik ve matematik doktoru (d. 1930) * 2019 - Jharna Dhara Chowdhury, Bangladeşi insan hakları aktivisti (d. 1938) * 2019 - Justin Raimondo, Amerikalı yazar, siyasetçi ve yayın yönetmeni (d. 1951) * 2020 - Freddy Cole, Amerikalı siyahi caz şarkıcısı ve piyanist (d. 1931) * 2020 - Linda Cristal, Arjantinli aktris (d. 1931) * 2020 - Antonio Cuenco, Filipinli politikacı (d. 1936) * 2020 - Ilija Petković, Sırp asıllı Yugoslav eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1945) * 2021 - Alison Greenspan, Amerikalı film ve televizyon yapımcısı (d. 1972) * 2021 - Uğurtan Sayıner, Türk oyuncu (d. 1944) * 2021 - Hurşid Şahid, Pakistanlı aktris ve şarkıcı (d. 1926) * 2022 - Joe Turkel, Amerikalı karakter oyuncusu (d. 1927) == Tatiller ve özel günler == * Birleşik Krallık - Gâziler Günü * Fırtına: Yaprak Fırtınası *0627 27
== Olaylar == * 1483 - III. Richard, İngiltere Kralı oldu. * 1530 - İlk Protestan Meclisi kuruldu. * 1541 - Peru'daki İnka topraklarını ele geçiren İspanyol Francisco Pizarro, Lima kentinde öldürüldü. * 1807 - Lüksemburg'da bir depoya düşen yıldırım, 230 kişinin ölümüne yol açtı. * 1819 - Bisikletin patenti alındı. * 1861 - Sultan Abdülmecit öldü; yerine Abdülaziz, Padişah oldu. * 1861 - Atıf Bey, Bebek'te uçuş denemesi gerçekleştirdi. * 1867 - Mısır Valilerine, "Hıdiv" unvanı verildi. * 1870 - İsa'nın doğumunun kutlanıldığı bir Hristiyan bayramı olan Noel'in ABD'de federal bayram olarak kutlanacağı ilan edildi. * 1907 - 1907 Tiflis banka soygunu gerçekleşti. Soyguncular, Rus İmparatorluğu Devlet Bankası'ndan 341.000 rubleyi çalarak kaçtı. Soygun, Vladimir Lenin ile Josef Stalin'in de aralarında bulunduğu kişilerce organize edildi. * 1924 - Verem aşısı, Albert Calmette ve Camille Guérin isimli iki Fransız araştırmacı tarafından keşfedildi. * 1928 - Yeni Türk alfabesini hazırlamak amacıyla kurulan Dil Encümeni, ilk toplantısını Ankara'da yaptı. * 1936 - Nazi Almanyası'nda, ilk kullanılabilir helikopter olan "Focke-Wulf Fw 61"in ilk uçuşu başarıyla gerçekleşti. * 1939 - Ankara Havagazı Şirketi devletleştirildi. * 1939 - Yalova Kaplıcaları'nın Sağlık Bakanlığınca işletilmesine ait yasa çıktı. * 1942 - II. Dünya Savaşı'nın Kuzey Afrika Cephesi'nde Mersa Matruh Savaşı gerçekleşti. * 1944 - Zirai Donatım Kurumu Kanunu TBMM'de kabul edildi. * 1945 - Birleşmiş Milletler Antlaşması, ABD'nin San Francisco şehrinde imzalandı. * 1945 - Türkiye, Birleşmiş Milletler Antlaşması'nı imzaladı. * 1951 - Mithat Paşa'nın 24 Haziran'da Aksu vapuruyla Taif'ten getirilen cenazesi, Cumhurbaşkanı Celâl Bayar'ın da katıldığı törenle, İstanbul'da Hürriyet-i Ebediye Tepesi'ne defnedildi. * 1960 - Madagaskar, Fransa'dan bağımsızlığını kazandı. * 1963 - John F. Kennedy, Batı Berlin'i ziyareti sırasında, meşhur "Ich bin ein Berliner" (Ben bir Berlinliyim) ifadesini kullandı. * 1964 - The Beatles topluluğu, A Hard Day's Night adlı albümlerini piyasaya çıkardı. * 1970 - Çekoslovakya'da Aleksander Dubçek, Komünist Parti'den ihraç edildi. * 1974 - Sabah 08.01'de, ABD'nin Ohio eyaletinde bulunan Troy şehrindeki Marsh Süpermarket'in kasasında işlenen bir paket sakız, dünyada barkodla satılan ilk ürün oldu. * 1975 - Indira Gandhi, Hindistan'da otoriter bir yönetim kurdu. * 1977 - Elvis Presley son konserini verdi. * 1992 - Susa katliamı: Silvan'ın Susa köyünde camide ibadet eden bir grup PKK'lılar tarafından cami dışına çıkarılıp öldürüldü. Olayda on kişi hayatını kaybetti. * 1994 - Türkiye'de Liberal Demokrat Parti kuruldu. * 2000 - Amerika'da genetik harita çalışmalarına başlandı. * 2006 - Türkiye'nin ilk yargıç-savcı derneği YARSAV kuruldu. * 2015 - Amerika'da eşcinsel evlilik mahkeme kararıyla yasal kabul edildi. == Doğumlar == * MÖ 12 - Agrippa Postumus, Marcus Vipsanius Agrippa ve Yaşlı Julia'nın oğlu (ö. 14) * 1580 - Pedro Claver, Kolombiya'da yaşayan bir Katalan Cizvit rahip ve misyonerdi (ö. 1654) * 1730 - Charles Messier, Fransız gök bilimci (ö. 1817) * 1760 - I. Johann, Lihtenştayn Prensi (ö. 1836) * 1787 - Denise OuRall, Fransız ekonomist ve matematikçi * 1797 - Şeyh Şamil, Kuzey Kafkasya halklarının Avar kökenli politik ve dini önderi (ö. 1871) * 1824 - William Thomson (Lord Kelvin), İrlandalı fizikçi (ö. 1907) * 1841 - Paul Wallot, Alman mimar (ö. 1912) * 1892 - Pearl S. Buck, Amerikalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1973) * 1898 - Willy Messerschmitt, Alman uçak tasarımcısı (ö. 1978) * 1904 - Peter Lorre, Macar asıllı Amerikalı oyuncu (ö. 1964) * 1908 - Salvador Allende, Şilili devlet adamı (ö. 1973) * 1914 - Şapur Bahtiyar, İranlı siyasetçi ve Şah Muhammed Rıza Pehlevi dönemindeki İran'ın son Başbakanı (ö. 1991) * 1917 - Idriz Ajeti, Kosovalı tarihçi (ö. 2019) * 1922 - Eleanor Parker, Amerikalı aktris (ö. 2013) * 1936 - Edith Pearlman, Amerikalı kısa hikâye yazarı (ö. 2023) * 1937 - João Cutileiro, Portekizli heykeltıraş (ö. 2021) * 1937 - Robert Coleman Richardson, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2013) * 1942 - Candan Tarhan, Türk futbolcu ve teknik direktör (ö. 1989) * 1944 - Gennady Zyuganov, Rus politikacı * 1947 - Gulbeddin Hikmetyar, Afgan siyasetçi ve Afganistan Başbakanı * 1951 - Robert Davi, Amerikalı oyuncu * 1954 - Luis Arconada, İspanyol eski millî kaleci * 1955 - Maxime Bossis, Fransız futbolcu * 1955 - Tom Platz, Amerikalı vücut geliştirmeci ve antrenör * 1956 - Chris Isaak, Amerikalı müzisyen * 1956 - Kemal Ermetin, Türk yayımcı ve yazar (ö. 2012) * 1964 - David Rolfe, Avustralyalı yüzücü (ö. 2015) * 1966 - Angelo Di Livio, İtalyan futbolcu * 1968 - Paolo Maldini, İtalyan futbolcu * 1970 - Chris O'Donnell, Amerikalı oyuncu * 1970 - Nick Offerman, Amerikalı oyuncu, yazar ve marangoz * 1974 - Ceylan, Türk arabesk müzik sanatçısı * 1976 - Makare Desilets, Fiji asıllı Amerikalı voleybolcu * 1977 - Tite Kubo, Japon mangaka ve Bleach'in çizeri * 1980 - Uday Kiran, Hint oyuncu (ö. 2014) * 1983 - Felipe Melo, Brezilyalı futbolcu * 1983 - Antonio Rosati, İtalyan futbolcu * 1984 - José Juan Barea, Porto Rikolu profesyonel basketbol oyuncusu * 1984 - Raymond Felton, Amerikalı basketbolcu * 1984 - Deron Williams, Amerikalı basketbolcu * 1985 - Katrin Heß, Alman oyuncu * 1985 - Gözde Sonsırma, Türk voleybolcu * 1987 - Samir Nasri, Cezayir asıllı Fransız millî futbolcu * 1992 - Joel Campbell, Kosta Rikalı futbolcu * 1992 - Rudy Gobert, Fransız profesyonel basketbolcu * 1992 - Jennette McCurdy, Amerikalı film ve televizyon oyuncusu * 1992 - Iman Asante Shumpert, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1993 - Ariana Grande, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu * 1994 - Selin Genç, Türk oyuncu * 1997 - Baek Ye-rin, Güney Koreli şarkıcı * 2005 - Alexia, Hollanda kralı Willem-Alexander ve Kraliçe Máxima'nın ikinci kızıdır == Ölümler == * 363 - Julian, Roma İmparatoru (d. 331) * 822 - Saichō, Budizmin Tendai mezhebinin kurucusu olan Japon Budist keşiş (d. 767) * 1275 - Nasîrüddin Tûsî, Fars bilim insanı ve İslam filozofu (d. 1201) * 1452 - Plethon, Bizans'lı Yeni Platoncu bir filozof (d. 1355) * 1487 - Yannis Argiropulos, Yunan-İtalyan filozof ve hümanistti (d. 1415) * 1541 - Francisco Pizarro, İspanyol fatih (Peru topraklarını ele geçiren) (d. 1475) * 1810 - Joseph Michel Montgolfier, Fransız havacı ve sıcak hava balonunun kaşifi (d. 1740) * 1811 - Juan Aldama, Meksikalı yüzbaşı (d. 1774) * 1811 - Ignacio Allende, Yeni İspanya ordusuna bağlı asker (d. 1769) * 1830 - IV. George, 29 Ocak 1820'den ölümüne kadar Birleşik Krallık ve Hannover kralı (d. 1762) * 1836 - Claude Joseph Rouget de Lisle, Fransız Devrim subayı (d. 1760) * 1856 - Max Stirner, Alman düşünür (d. 1806) * 1861 - Sultan Abdülmecit, Osmanlı'nın 31. Padişahı (d. 1823) * 1922 - I. Albert, 29. Monako prensi ve Valentinois dükü (d. 1848) * 1927 - Armand Guillaumin, Fransız izlenimci ressam ve taşbaskıcı (d. 1841) * 1942 - Tsvyatko Radoynov, Bulgaristan komünist direniş hareketinin lideri (d. 1895) * 1943 - Karl Landsteiner, Avusturya kökenli Amerikalı immünolog ve patolog (d. 1868) * 1947 - Richard Bedford Bennett, 1930-1935 yılları arasında Kanada'nın 11. başbakanı olarak görev yapmış Kanadalı siyasetçi (d. 1870) * 1956 - Clifford Brown, Amerikalı caz trompetçisi (d. 1930) * 1957 - Alfred Döblin, Alman yazar (d. 1878) * 1957 - Meksikalı Joe Rivers, Amerikalı hafif sıklet boksör (d. 1892) * 1967 - Françoise Dorléac, Fransız aktris (Catherine Deneuve'ün kızkardeşi) (d. 1942) * 1971 - Johannes Frießner, Alman Generaloberst (d. 1892) * 1988 - Hans Urs van Balthasar, Katolik teologu (d. 1905) * 1988 - Tugay Toksöz, Türk sinema oyuncusu (d. 1937) * 1996 - Necmettin Hacıeminoğlu, Türk dil bilimci ve yazar (d.1932) * 1996 - Veronica Guerin, İrlandalı gazeteci (d.1958) * 1996 - Zihni Küçümen, Türk tiyatro sanatçısı, çevirmen ve yazar (d.1929) * 1998 - Hacı Sabancı, Türk iş insanı (d. 1935) * 2000 - Nermin Erdentuğ, Türk antropolog (d. 1917) * 2002 - Turgut Özatay, Türk sinema oyuncusu (d. 1927) * 2003 - Marc-Vivien Foé, Kamerunlu millî futbolcu (d. 1975) * 2003 - Denis Thatcher, İngiliz iş insanı ve eski başbakan Margaret Thatcher'ın eşi (d. 1915) * 2004 - Ott Arder, Eston şair (d. 1950) * 2007 - Jupp Derwall, Alman futbolcu ve teknik direktör (d. 1927) * 2010 - Algirdas Brazauskas, Litvanya eski cumhurbaşkanı ve başbakanı (d. 1932) * 2010 - Aldo Giuffrè, İtalyan aktör (d. 1924) * 2012 - Nora Ephron, Amerikalı senarist ve yönetmen (d. 1941) * 2012 - Doris Singleton, Amerikalı oyuncu (d. 1919) * 2013 - Bert Stern, Amerikalı fotoğrafçı (d. 1929) * 2014 - Mary Rodgers, Amerikalı besteci ve çocuk öyküleri yazarı (d. 1931) * 2015 - Yevgeni Primakov, Rus politikacı ve diplomat (d. 1929) * 2016 - Kristiina Elstelä, Fin oyuncu (d. 1943) * 2016 - Ryan Jimmo, Kanadalı dövüş sanatları ustası ve kickboks sporcusu (d. 1981) * 2016 - Kim Sung-min, Güney Koreli oyuncu (d. 1973) * 2017 - Claude Fagedet, Fransız fotoğraf sanatçısı (d. 1928) * 2017 - Desh Bandhu Gupta, Hint milyarder sanayici ve iş insanı (d. 1938) * 2017 - Alice Trolle-Wachtmeister, İsveç asıllı soylu bir kadın (d. 1926) * 2018 - Andrey Dementyev, Rus romancı ve yazar (d. 1928) * 2018 - Henri Namphy, Haitili general ve siyasetçi (d. 1932) * 2018 - Daniel Pilon, Kanadalı oyuncu (d. 1940) * 2019 - Kemal Bayazıt, Türk hekim ve kalp cerrahı (d. 1930) * 2019 - Édith Scob, Fransız tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1937) * 2019 - Max Wright, Amerikalı oyuncu (d. 1943) * 2020 - Abdoulatifou Aly, Madagaskar doğumlu Fransız siyasetçi (d. 1960) * 2020 - Kelly Asbury, Amerikalı senarist, animatör, seslendirme sanatçısı (d. 1960) * 2020 - Stuart Cornfeld, Amerikalı yapımcı, film yönetmeni ve aktör (d. 1952) * 2020 - Madeleine Juneau, Kanadalı Rahibe, müzeci ve eğitimci (d. 1945) * 2020 - Félix de Almeida Mendonça, Brezilyalı politikacı ve mühendis (d. 1928) * 2020 - Faqir Nabi, Afgan aktör (d. 1953) * 2020 - Taryn Power, Amerikalı aktris (d. 1953) * 2020 - Ramon Revilla Sr., Filipinli aktör ve siyasetçi (d. 1927) * 2021 - Joseph Behar, Amerikalı televizyon yapımcısı ve yönetmeni (d. 1926) * 2021 - Mike Gravel, Alaska için ABD Senatörü olan görev almış olan bir politikacıydı (d. 1930) * 2021 - Abdalelah Haroun, Sudan doğumlu Katarlı kısa mesafe koşucusu (d. 1997) * 2021 - Jon Hassell, Amerikalı trompetçi ve etnomüzikologdur (d. 1937) * 2021 - Mir Hazar Han Hoso, Pakistanlı siyasetçi (d. 1929) * 2021 - Frederic Rzewski, Amerikalı besteci ve virtüöz piyanisttir (d. 1938) * 2022 - Thue Christiansen, Grönlandlı eğitimci, tasarımcı ve siyasetçi (d. 1940) * 2022 - Margaret Keane, Amerikalı ressam (d. 1927) * 2022 - Frank Moorhouse, Avustralyalı gazeteci, yazar ve senarist (d. 1938) * 2022 - Frank Williams, İngiliz aktör (d. 1931) == Tatiller ve özel günler == * Azerbaycan: Silahlı Kuvvetler Günü. * Birleşmiş Milletler: İşkence Kurbanlarına Destek Günü (wikidata). *0626 26
== Olaylar == * MÖ 1312 - II. Murşili, Hayasa-Azzi Krallığı'na karşı bir sefer başlattı. * 1441 - İngiltere Kralı VI. Henry, Eton Koleji'ni kurdu. * 1542 - İspanyol kâşif Francisco de Orellana, Güney Amerika'da Amazon nehri kıyısında Icamiaba yerlileri tarafından saldırıya uğramasını, Hükümdarı Şarlken'e "kadın savaşçılar" olarak tanımladığı için, bu nehre "Kadın Savaşçı (Amazon)" ismi verildi. * 1645 - İstanbul'dan 348 harp ve nakliye gemisiyle hareket eden Osmanlı Ordusu, Girit adasına çıktı. * 1859 - Solferino Muharebesi: Avusturya İmparatorluğu, Fransa ve Sardinya Krallığı ittifakına karşı yaptığı savaşı kaybetti. Bu savaşı izleyen İsviçreli iş insanı Jean Henry Dunant, Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi'nin kuruluş sürecini başlattı. * 1894 - Uluslararası Olimpiyat Komitesi, Olimpiyat oyunlarının dört yılda bir yapılması kararını aldı. * 1901 - Pablo Picasso'nun eserleri ilk defa sergilendi. * 1910 - Japonya, Kore'yi istila etti. * 1916 - I. Dünya Savaşı: Somme Muharebesi, Fransa'daki Alman hatlarına yapılan ve bir hafta sürecek topçu ateşi ile başladı. * 1917 - Halep'te, Enver Paşa'nın Başkanlığında Türk ve Alman komutanlarının katılımıyla (Mustafa Kemal Paşa dahil) yapılan toplantıda, General Falkenhein'ın Komutanlığı'nda "Yıldırım Ordular Grubu" kurulması kararlaştırıldı. * 1935 - Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü Kanunu kabul edildi. * 1936 - Türkiye millî basketbol takımı ilk maçını Yunanistan ile yaptı, 49-12 galip geldi. * 1938 - Toprak Mahsulleri Ofisi Kuruluş Kanunu kabul edildi. * 1945 - Sovyetler Birliği'nin Büyük Vatanseverlik Savaşı'nda Nazi Almanyası'nı mağlup etmesini kutlamak amacıyla Kızıl Meydan'da Geçit Töreni düzenlendi. * 1947 - Bir Amerikalı, gökyüzünde uçan nesneler gördüğünü bildirdi, nesnelerin fincan tabağına benzediğini iddia etti. Basın ilk kez "uçan daire" terimini kullanmaya başladı. * 1961 - Almanya'ya gidecek ilk işçi kafilesi yola çıktı. İş gücü göndermeye ilişkin protokol, Türkiye ile Batı Almanya arasında 13 Haziran'da imzalanmış ve özel kuruluşların kontratsız işçi göndermelerinin önüne geçilmeye çalışılmıştı. * 1967 - İstanbul'da üniversite öğrencileri, Amerika Birleşik Devletleri 6. Filosunun ziyaretini protesto etti. * 1973 - 90 yaşındaki Eamon de Valera, İrlanda Cumhurbaşkanlığı görevinden ayrıldı. * 1976 - 13. Altın Portakal Film Festivali’nde "En İyi Film Ödülü"nü, yönetmen Atıf Yılmaz’ın Deli Yusuf filmi aldı. * 1981 - Piyangotepe Katliamı sanığı sağ görüşlü militan Ali Bülent Orkan, Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı 1 Numaralı Askerî Mahkemesi tarafından ölüm cezasına çarptırıldı. * 1982 - 44 sanıklı Barış Derneği davası başladı. * 1983 - Yaser Arafat'ın Şam'a girişi yasaklandı. * 1983 - Uzay mekiği Challenger, uzaydaki görevini tamamlayarak, Amerika Birleşik Devletleri'nin uzaya gönderdiği ilk kadın astronot olan Sally Ride ile Dünya'ya döndü. * 1989 - Bulgaristan'ın Türk azınlığa uyguladığı baskılar ve zorunlu göç uygulaması, Taksim Meydanı'nda düzenlenen "Bulgaristan'ı Telin Mitingi"nde protesto edildi. * 1992 - Türkiye Kamu Çalışanları Sendikaları Konfederasyonu (Türkiye Kamu-Sen) kuruldu. * 2001 - Polonya'daki Özel Olimpiyatlar Avrupa Futbol Şampiyonası'nda, Zihinsel Engelliler Millî Takımı şampiyon oldu. == Doğumlar == * 1314 - Philippa, İngiltere Kraliçesi (ö. 1369) * 1519 - Théodore de Bèze, Fransız Kalvinist Protestan ilahiyatçı, reformcu ve bilgin (ö. 1605) * 1532 - Robert Dudley, bir İngiliz devlet adamı (ö. 1588) * 1542 - Haçlı Yuhanna, İspanyol Karmelit rahibi, mistik (ö. 1591) * 1687 - Johann Albrecht Bengel, Alman luteran Teolog, Pietist ve Yeni Ahit uzmanıdır (ö. 1752) * 1703 - Jean- Baptiste de Boyer, Marquis d'Argens, bir Fransız filozof ve roman yazarı (ö. 1771) * 1788 - Silvio Pellico, İtalyan yurtsever, şair ve oyun yazarı (ö. 1854) * 1806 - Julius von Leypold, Alman ressam (ö. 1874) * 1842 - Ambrose Bierce, Amerikalı gazeteci ve yazar (ö. 1914) * 1852 - Victor Adler, Avusturyalı sosyalist (ö. 1918) * 1871 - Tokadîzâde Şekib Bey, Osmanlı-Türk şair ve siyasetçi (ö. 1932) * 1883 - Victor Francis Hess, Avusturyalı- Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1964) * 1890 - Milunka Savić, Sırp kadın asker ve halk kahramanı (ö. 1973) * 1895 - Jack Dempsey, Amerikalı ağır sıklet boks şampiyonu (ö. 1983) * 1895 - Robert von Ranke Graves, İngiliz akademisyen, şair ve romancı (ö. 1985) * 1900 - Raphael Lemkin, Polonyalı avukat (ö. 1959) * 1905 - Georgia Hale, Amerikalı sessiz film dönemi sinema oyuncusu (ö. 1985) * 1906 - Pierre Fournier, Fransız çellist (ö. 1986) * 1911 - Ernesto Sabato, Arjantinli yazar (ö. 2011) * 1912 - Mary Wesley, İngiliz yazar (ö. 2002) * 1915 - Norman Cousins, Amerikalı gazeteci, yazar ve profesör (ö. 1990) * 1917 - César Boutteville, Fransız satranç oyuncusu (ö. 2015) * 1921 - Gerhard Sommer, Alman asker * 1923 - Cesare Romiti, İtalyan ekonomist ve iş insanı (ö. 2020) * 1924 - Kurt Furgler, İsviçreli politikacı (ö. 2008) * 1930 - Claude Chabrol, Fransız film yönetmeni (ö. 2010) * 1934 - Ferdinand Biwersi, Eski Alman futbol hakemi (ö. 2013) * 1935 - Juan Bautista Agüero, Paraguaylı eski millî futbolcu (ö. 1935) * 1938 - Ebulfez Elçibey, Azeri siyasetçi ve Azerbaycan'ın 2. Cumhurbaşkanı (ö. 2000) * 1938 - Lawrence Block, Amerikalı yazar * 1939 - Samed Behrengi, Azeri asıllı İranlı öğretmen ve çocuk hikâyeleri ile halk masalları yazarı (ö. 1967) * 1941 - Erkin Koray, Türk müzisyen * 1941 - Julia Kristiva, Bulgar-Fransız edebiyat teorisyeni, psikanalist, yazar ve filozof * 1942 - Mick Fleetwood, İngiliz müzisyen ve aktör (Fleetwood Mac) * 1942 - Colin Groves, Avustralyalı biyoloji profesörü ve antropolog (ö. 2017) * 1942 - Michele Lee, Amerikalı şarkıcı, oyuncu ve yönetmen * 1942 - Eduardo Frei Ruiz-Tagle, Şilili siyasetçi * 1944 - Jeff Beck, İngiliz müzisyen * 1947 - Peter Weller, Amerikalı oyuncu ve yönetmen * 1947 - Clarissa Dickson Wright, İngiliz gazeteci, yemek uzmanı ve TV programcısı (ö. 2014) * 1949 - John Illsey, İngiliz müzisyen * 1950 - Nancy Allen, Amerikalı dizi ve film oyuncusudur * 1950 - Jan Kulczyk, Polonyalı iş insanı (ö. 2015) * 1951 - Charles Sturridge, İngiliz yönetmen ve senarist * 1953 - William Moerner, Amerikan fizikçi ve kimyacı * 1953 - Garry Shider, Amerikalı müzisyen ve gitarist (ö. 2010) * 1955 - Sadi Güven, Türk hâkim * 1957 - Angela Roy, Alman oyuncu ve tiyatro yönetmeni * 1958 - John Tortorella, Amerikalı buz hokeyi oyuncusu ve koç * 1960 - Siedah Garrett, Amerikalı söz yazarı ve şarkıcı * 1961 - Iain Glen, İskoç sinema ve tiyatro oyuncusu * 1962 - Christine Neubauer, Alman oyuncu ve sunucu * 1962 - Gökhan Hotamışlıgil, Türk akademisyen ve tıp doktoru * 1963 - Yuri Kasparyan, Sovyet - Rus müzisyen, Kino grubunun gitaristi * 1964 - Can Doğan, Türk tiyatro sanatçısı * 1964 - Serap Aksoy, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1966 - Adrienne Shelly, Amerikalı oyuncu, senarist ve film yönetmenidir * 1967 - Richard Kruspe, Alman müzisyen * 1968 - Boris Gelfand, İsraili büyük satranç ustası ve satranç yazarı * 1969 - Sissel Kyrkjebø, Norveçli soprano * 1970 - Glenn Medeiros, Portekiz asıllı Hawaiili bir R&B; sanatçısıdır * 1972 - Robbie McEwen, Emekli Avustralyalı yol bisikleti yarışçısı * 1973 - Alexander Beyer, Alman oyuncu * 1973 - Onur Ünlü, Türk senarist, yönetmen, yapımcı, şair, müzisyen ve oyuncu * 1974 - Sinan Şamil Sam, Türk profesyonel boksör (ö. 2015) * 1977 - Francine Jordi, İsviçreli şarkıcı * 1978 - Luis García Sanz, İspanyol eski futbolcudur * 1978 - Pantelis Kafes, Yunan futbolcudur * 1978 - Shunsuke Nakamura, Japon futbolcudur * 1978 - Juan Román Riquelme, Arjantinli futbolcu * 1978 - Emppu Vuorinen, Fin müzisyen ve söz yazarı * 1979 - Petra Němcová, Çek model, televizyon sunucusu, yazar ve hayırseverdir * 1980 - Cicinho, Brezilyalı oyuncu * 1980 - Minka Kelly, Amerikalı oyuncu * 1982 - Joanna Kulig, Polonyalı kadın sinema ve dizi oyuncusu * 1982 - Kevin Nolan, İngiliz eski futbolcu ve teknik direktör * 1984 - J. J. Redick, Amerikalı basketbolcu * 1985 - Diego Alves, Brezilyalı futbolcu * 1986 - Harrison Afful, Ganalı futbolcu * 1986 - Solange Knowles, Amerikalı dansçı, şarkıcı, ve Beyonce Knowles'ın kız kardeşi * 1987 - LiSA, Japon şarkıcı ve söz yazarı * 1987 - Lionel Messi, Arjantinli futbolcu * 1988 - Micah Richards, İngiliz futbolcu * 1990 - Richard Sukuta-Pasu, Alman futbolcu * 1992 - David Alaba, Avusturyalı millî futbolcu * 1992 - Isaac Kiese Thelin, İsveçli millî futbolcu * 1994 - Nicole Muñoz, Kanadalı oyuncu * 1996 - Duki, Arjantinli şarkıcı, rapçi ve rap türünün bestecisidir * 1999 - Darwin Núñez, Uruguaylı futbolcu * 2000 - Nehuén Pérez, Arjantinli futbolcu == Ölümler == * 444 - İskenderiyeli Cyril, Kilise Babası ve Doktoru (d. 375) * 1241 - II. İvan Asen, İkinci Bulgar İmparatorluğu sırasında 1218 ile 1241 yılları arasında Bulgaristan imparatoru * 1398 - Zhu Yuanzhang, Ming Hanedanı'nın kurucusu ve ilk imparatoru (d. 1328) * 1407 - I. Theodoros Paleologos, 1383'ten 24 Haziran 1407'deki ölümüne kadar Mora Despotu (despotēs) (d. 1355) * 1519 - Lucrezia Borgia, Papalık Devleti'nin 16. yüzyıldaki hükümdar olan Papa VI. Alexander'ın (Rodrigo Borgia) ve metresi (d. 1480) * 1637 - Nicolas-Claude Fabri de Peiresc, Fransız astronom (d. 1580) * 1835 - Andreas Miaoulis, Yunan deniz kuvvetlerine komuta eden bir devrimci, amiral ve politikacıydı (d. 1765) * 1860 - Jérôme Bonaparte, I. Napolyon'un en küçük kardeşi (d. 1784) * 1908 - Grover Cleveland, ABD'nin 22. ve 24. Başkanı (d. 1837) * 1909 - Sara Orne Jewett, Amerikalı yazar (d. 1849) * 1922 - Aleksandr Antonov, Sosyalist Devrimci Parti üyesi, Sovyet rejimine karşı yapılan Tambov Ayaklanması'nın sonradan lideri (d. 1888) * 1922 - Walther Rathenau, Weimar Cumhuriyeti döneminde Dışişleri Bakanlığı yapan politikacı (d. 1867) * 1935 - Carlos Gardel, Arjantinli tango şarkıcısı (d. 1890) * 1936 - Alice Davenport, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1864) * 1943 - Otto Rühle, Alman Marksist (d. 1874) * 1946 - Louise Whitfield, Amerikalı hayırsever (d. 1857) * 1952 - George Pearce, Avustralyalı politikacı (d. 1870) * 1958 - Herbert Brenon, İrlandalı film yönetmeni (d. 1880) * 1960 - İsmail Hakkı Tonguç, Türk eğitimci ve Köy Enstitülerinin kurucusu (d. 1893) * 1987 - Jackie Gleason, Amerikalı aktör ve müzisyen (d. 1916) * 1993 - Archie Williams, Afrikalı-Amerikalı atlet ve eğitimci (d. 1915) * 1997 - Brian Keith, Amerikalı aktör (d. 1921) * 2000 - Güven Erkaya, Türk asker ve 16. Deniz Kuvvetleri Komutanı (d. 1938) * 2002 - Pierre Werner, Lüksemburg Başbakanı (d. 1913) * 2007 - Chris Benoit, Kanadalı profesyonel güreşçi (d. 1967) * 2011 - Tomislav Ivić, Hırvat futbolcu ve teknik direktör (d. 1933) * 2012 - Gu Chaohao, Çinli matematikçi, eğitimci ve bilim insanı (d. 1926) * 2012 - Yalnız George, son dev galapagos kaplumbağası (d. 1910) * 2012 - Miki Roqué, İspanyol eski futbolcu (d. 1988) * 2013 - Emilio Colombo, İtalyan diplomat ve politikacı (d. 1920) * 2014 - Ramón José Velásquez, Venezuelalı tarihçi, gazeteci, avukat ve siyasetçi (d. 1916) * 2014 - Eli Wallach, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1915) * 2016 - Asım Can Gündüz, Türk gitarist (d. 1955) * 2017 - Véronique Robert, Savaş muhabirliği yapan Fransız-İsviçreli gazeteci (d. 1962) * 2018 - Costance Adams, Amerikalı mimar ve yazar (d. 1964) * 2018 - Stanley Anderson, Amerikalı oyuncu (d. 1939) * 2018 - Frank Heart, Amerikalı bilgisayar mühendisi (d. 1929) * 2018 - Josip Pirmajer, Eski Sloven futbolcu (d. 1944) * 2018 - Pavel Vranský, II. Dünya Savaşı'nda yer almış Çek rütbeli asker (d. 1921) * 2019 - Jeff Austin, Amerikalı mandolinci ve şarkıcı (d. 1974) * 2019 - Billy Drago, profesyonel Amerikalı televizyon ve sinema oyuncusu (d. 1945) * 2019 - Yekaterina İllarionova Dyomina, Rus askeri doktor (d. 1925) * 2019 - Jörg Stübner, Alman eski profesyonel futbolcu (d. 1965) * 2019 - Graham Barnett, İngiliz futbolcu (d. 1936) * 2020 - Gösta Ågren, Fin yazar ve şair (d. 1936) * 2020 - Marc Fumaroli, Fransız yazar ve Fransız edebiyatı uzmanı (d. 1932) * 2020 - Muhammed Yasin Muhammed, Iraklı halterci (d. 1963) * 2021 - Benigno Aquino III, Filipinli politikacıdır (d. 1960) * 2021 - Misheck Chidzambwa, Zimbabveli eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1954) * 2021 - Eleazar Soria, Perulu eski millî futbolcu (d. 1948) * 2022 - Neil Chandler, Avustralya futbolu oyuncusu (d. 1949) * 2022 - Fatih Sibagatullin, Rus siyasetçi (d. 1950) == Tatiller ve özel günler == *0624 24
== Olaylar == * 1389 - I. Kosova Muharebesi: I. Murad önderliğindeki Osmanlı Ordusu ile Sırp Kumandanı Lazar Hrebelyanoviç önderliğindeki çok uluslu Balkan Ordusu arasında yapılan muharebe, Osmanlı Ordusu'nun galibiyeti ile sonuçlandı. * 1763 - Macaristan'nın Komárom kentinde, 6.2 büyüklüğünde deprem oldu. * 1838 - I. Victoria, 18 yaşında Birleşik Krallık tacını giydi. Kraliçe, 20 Haziran'da tahta çıkmıştı. * 1841 - Giselle balesinin prömiyeri, ilk kez Paris'teki "Théâtre de l'Académie Royale de Musique" tiyatrosunda yapıldı. * 1862 - Tasviri Efkar gazetesi, Şinasi tarafından çıkarılmaya başlandı. * 1894 - İşçi Bayramı, Amerika Birleşik Devletleri'nde resmi tatil olarak kabul edildi. * 1895 - El Salvador, Honduras ve Nikaragua birleşerek, "Orta Amerika Birliği"ni kurdular. * 1914 - Avusturya Arşidükü Franz Ferdinand ve karısı Sophia'nın, Gavrilo Princip adlı bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi üzerine I. Dünya Savaşı başladı. * 1919 - I. Dünya Savaşı sonunda, İtilaf Devletleri ile Almanya arasında Versay Barış Antlaşması imzalandı. * 1921 - Kocaeli, İngiliz ve Yunan birliklerinden alınarak, tekrar Türk topraklarına geri katıldı. * 1923 - Darülfünun, Mustafa Kemal'e "Fahri Müderrislik Şahadetnamesi" gönderdi. * 1928 - Sosyalist Hermann Müller, Almanya Şansölyesi olarak göreve başladı. * 1931 - İspanya'da genel seçimleri sosyalistler kazandı. * 1933 - Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu oluşturuldu. * 1938 - Chicora-Pensilvanya'da boş bir araziye 450 tonluk meteor düştü. * 1940 - Romanya, Basarabya (bugünkü Moldova) bölgesini Sovyetler Birliği'ne bıraktı. * 1948 - Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti, Komünist Bloku oluşturan Kominform'dan ihraç edildi. * 1950 - Seul, Kuzey Kore birliklerince ele geçirildi. * 1967 - İsrail, Doğu Kudüs'ü ele geçirdi. * 1969 - Stonewall ayaklanmaları başladı. * 1981 - Tahran'da İslami Cumhuriyet Partisi merkezinde bomba patladı; 72 politikacı ve görevli öldü. * 1984 - Türkiye'de 13 ilde sıkıyönetim kaldırıldı. Bu illerden 7'sinde olağanüstü hal ilan edildi; 4 ilde uygulanmakta olan olağanüstü hâl uygulamasına ise son verildi. * 1989 - Natanz Olayı: İran'da Natanz Atom Fabrikası, patlama ile birlikte harabeye döndü. * 1997 - Mike Tyson, boks maçının üçüncü raundunda rakibi Evander Holyfield'in kulağını ısırdı ve diskalifiye oldu. * 2000 - Amerika Birleşik Devletleri, Küba'ya karşı 41 yıldır uyguladığı ambargoyu yumuşatma kararı aldı. * 2004 - 17. NATO Zirvesi, İstanbul'da başladı. * 2005 - Kanada, aynı cinsler arasında evliliği yasal kılan üçüncü ülke oldu. * 2006 - Karadağ, Birleşmiş Milletler'e 192. üye ülke olarak kabul edildi. * 2009 - Brezilya, 2009 FIFA Konfederasyonlar Kupası'nı kazandı. * 2011 - Google, yeni sosyal ağ projesi Google+'ı duyurdu. * 2011 - TBMM'de 24. dönemin ilk oturumunda ve yemin töreninde CHP ile BDP destekli bağımsızlar yemin etmediler. * 2013 - Trabzon'da Ayasofya Camii 49 yılın ardından yeniden ibadete açıldı. * 2016 - İstanbul'daki Atatürk Havalimanı Dış Hatlar Terminali'nde, silahlı ve bombalı intihar saldırısı gerçekleştirildi. Saldırı sonucunda, intihar saldırganları ile birlikte 45 kişi hayatını kaybetti, 239 kişi de yaralandı. == Doğumlar == * 751 - I. Carloman, Frank Kralı (ö. 771) * 1243 - Go-Fukakusa, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 89. imparatorudur (ö. 1304) * 1476 - IV. Paulus, 23 Mayıs 1555 - 18 Ağustos 1559 arasında papa (ö. 1559) * 1491 - VIII. Henry, İngiltere Kralı (ö. 1547) * 1577 - Peter Paul Rubens, Flaman ressam (ö. 1640) * 1703 - John Wesley, İngiliz rahip ve Metodizm'in kurucusu (ö. 1791) * 1712 - Jean-Jacques Rousseau, İsviçreli düşünür (ö. 1778) * 1818 - Angelo Secchi, İtalyan Cizvit ve gök bilimci (ö. 1878) * 1824 - Paul Broca, Fransız hekim, anatomist ve antropolog (ö. 1880) * 1867 - Lightner Witmer, Amerikalı psikolog (ö. 1956) * 1867 - Luigi Pirandello, İtalyan oyun yazarı, romancı ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1936) * 1873 - Alexis Carrel, Fransız fizyolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1944) * 1875 - Henri Lebesgue, Fransız matematikçi (ö. 1941) * 1883 - Pierre Laval, Fransız siyasetçi (ö. 1945) * 1889 - Abbas el-Akkad, Mısırlı gazeteci, şair ve edebiyat eleştirmeni (ö. 1964) * 1891 - Carl Spaatz, Amerikalı havacı general ve ABD Hava Kuvvetleri'nin ilk Kurmay Başkanı (ö. 1974) * 1892 - Edward Halett Carr, İngiliz tarihçi ve yazar (ö. 1982) * 1902 - Richard Rodgers, Amerikalı besteci, şarkı sözü ve oyun yazarı (ö. 1979) * 1906 - Maria Goeppert-Mayer, Alman asıllı Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1972) * 1912 - Sherwood Rowland, Amerikalı kimya profesörü (ö. 1927) * 1914 - Aribert Heim, Avusturya asıllı nazi Alman doktor (ö. 1992) * 1918 - William Whitelaw, Britanyalı siyasetçi (ö. 1999) * 1926 - Mel Brooks, Amerikalı sinema oyuncusu, yazar ve yönetmen * 1928 - John Stewart Bell, Kuzey İrlandalı fizikçi (ö. 1990) * 1928 - Hans Blix, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun İsveçli eski başkanı * 1932 - Pat Morita, Japon asıllı Amerikalı sinema aktörü (ö. 2005) * 1934 - Georges Wolinsky, Fransız karikatürist ve çizgi roman karikatüristi (ö. 2015) * 1936 - Belgin Doruk, Türk sinema oyuncusu (ö. 1995) * 1940 - Muhammed Yunus, Bangladeşli bankacı ve ekonomi profesörü ve Nobel Barış Ödülü sahibi * 1941 - David Lloyd Johnston, Kanadalı akademik yazar * 1943 - Klaus von Klitzing, Alman fizikçi * 1944 - Sohrab Şahit Sales, İranlı yönetmen (ö. 1998) * 1945 - Nazlı Eray, Türk öykücü ve romancı * 1945 - Türkân Şoray, Türk oyuncu * 1946 - Bruce Davison, Amerikalı oyuncu ve yönetmen * 1946 - Gilda Radner, Amerikalı oyuncu (ö. 1989) * 1948 - Kathy Bates, Amerikalı oyuncu ve Oscar ödülü sahibi * 1952 - Enis Batur, Türk şair * 1952 - Jean-Christophe Rufin, Fransız yazar * 1955 - Civan Canova, Türk tiyatro, sinema, dizi oyuncusu ve oyun yazarı (ö. 2022) * 1955 - Thomas Hampson, Grammy Ödülü sahibi Amerikalı bariton * 1957 - Georgi Parvanov, Bulgar politikacı ve Başbakan * 1961 - Kerem Görsev, Türk müzisyen * 1963 - Mike Fitzpatrick, Amerikalı hukukçu ve siyasetçi (ö. 2020) * 1964 - Sabrina Ferilli, İtalyan tiyatro ile sinema oyuncusu ve televizyon sunucusu * 1966 - John Cusack, Amerikalı aktör * 1966 - Şenay Gürler, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu * 1966 - Mary Stuart Masterson, Amerikalı oyuncu * 1969 - Stéphane Chapuisat, İsviçreli eski futbolcu * 1969 - Ayelet Zurer, İsrailli oyuncu * 1971 - Fabien Barthez, Emekli Fransız kaleci * 1971 - No I.D., Amerikalı müzik yapımcısı * 1971 - Elon Musk, SpaceX Uzay Şirketi'nin kurucusu * 1974 - Yiğit Arı, Türk oyuncu * 1976 - Hans Sarpei, Ganalı futbolcu * 1976 - Ali İhsan Varol, Türk sunucu * 1977 - Harun Tekin, Türk müzisyen ve Mor ve Ötesi'nin solisti * 1980 - Maurizio Domizzi, İtalyan futbolcu * 1981 - Mara Santangelo, İtalyan tenisçi * 1983 - Dorge Kouemaha, Kamerunlu futbolcu * 1984 - Andriy Pyatov, Ukraynalı kaleci * 1987 - Karin Knapp, İtalyan tenisçi * 1991 - Kevin De Bruyne, Belçikalı futbolcu * 1991 - Seohyun, Güney Koreli oyuncu, şarkıcı ve dansçı * 1992 - Oscar Hiljemark, İsveçli futbolcu * 1992 - Elaine Thompson- Herah, Jamaikalı atlet * 1993 - Bradley Beal, Amerikalı basketbolcu * 1993 - Anastasios Bakasetas, Yunan millî futbolcu * 1994 - Hüseyin bin Abdullah, Ürdün Haşimi Krallığı'nın veliahdı, Ürdün kralı II. Abdullah ve kraliçe Rania el Abdullah'ın en büyük oğludur * 1994 **Anish Giri, Rus-Hollandalı satranç oyuncusu **Emily Blue, Amerikalı electropop şarkıcısı ve bağımsız rock grubu Tara Terra'nın solisti **Kira Trusova, Rus hentbolcu **Alessio Cragno, İtalya futbolcu **Hüseyin bin Abdullah, Ürdün Haşimi Krallığı'nın veliahdı * 1995 - Jason Denayer, Belçikalı futbolcu * 1997 - Biran Damla Yılmaz, Türk sinema ve dizi oyuncusu == Ölümler == * 207 - Yuan Shao, Çin'de Doğu Han Hanedanı döneminde yaşamış siyasetçi ve savaş ağasıydı (d. ?) * 548 - Theodora, Bizans İmparatoriçesi ve I. Justinianus'un karısı (d. 500) * 683 - II. Leo, diğer adı Leo Maneius, 17 Ağustos 682'den 28 Haziran 683 tarihine kadar Papalık yapmıştır (d. 611) * 767 - I. Paulus (Aziz Paulus), Katolik Kilisesi'nin dini lideri (Papa) (d. 700) * 1196 - Xiaozong, Çin'in Song Hanedanı'nın 11. imparatorudur (d. 1127) * 1385 - IV. Andronikos, Bizans İmparatoru (d. 1348) * 1389 - I. Murad, Osmanlı'nın 3. Padişahı (d. 1326) * 1598 - Abraham Ortelius, Flaman haritacı ve coğrafyacı (d. 1527) * 1757 - Sophia Dorothea, Frederick William'ın eşi olarak Prusya Kraliçesi (d. 1687) * 1813 - Gerhard von Scharnhorst, Hanoverli general ve ilk Prusya Genelkurmay Başkanı (d. 1755) * 1836 - James Madison, ABD'nin 4. Başkanı (d. 1751) * 1881 - Jules Armand Dufaure, Fransız siyasetçi (d. 1798) * 1885 - Hacı Arif Bey, Türk güfte yazarı ve müzisyen (d. 1831) * 1889 - Maria Mitchell, Amerikalı astronom (d. 1818) * 1892 - Harry Atkinson, Yeni Zelandalı siyasetçi (d. 1831) * 1913 - Campos Sales, Brezilyalı avukat, kahve çiftçisi ve siyasetçi (d. 1841) * 1914 - Franz Ferdinand, Avusturya Arşidükü (suikast) (d. 1863) * 1914 - Sophie Chotek, Avusturya Arşidükü Franz Ferdinand'ın eşi (suikast) (d. 1868) * 1936 - Alexander Berkman, Amerikalı yazar, radikal anarşist ve aktivist (d. 1870) * 1937 - Max Adler, Avusturyalı marksist hukukçu, sosyolog ve sosyalist teorisyen (d. 1873) * 1940 - Italo Balbo, İtalyan Faşist (d. 1896) * 1942 - Yanka Kupala, Beyaz Rus şair ve yazar (d. 1882) * 1944 - Friedrich Dollmann, Nazi Almanyası generali (d. 1882) * 1945 - Yunus Nadi Abalıoğlu, Türk gazeteci, siyasetçi ve Cumhuriyet gazetesi'nin kurucusu (d. 1879) * 1966 - Fuad Köprülü, Türk tarih profesörü ve Dışişleri Bakanlarından (d. 1890) * 1971 - Franz Stangl, II. Dünya Savaşı Nazi Almanyası'nda Sobibor İmha Kampı ve Treblinka İmha Kampı'nın komutanı (d. 1908) * 1974 - Frank Sutton, Amerikalı oyuncu (d. 1923) * 1976 - Stanley Baker, Galli aktör ve film yapımcısı (d. 1928) * 1981 - Muhammed Beheşti, İranlı din âlimi ve yazar, İslam devrimi'nin kurucularından (d. 1928) * 1989 - Joris Ivens, Hollandalı belgesel film yapımcısı ve yönetmeni (d. 1898) * 1992 - Mikhail Tal, Sovyet Dünya satranç şampiyonu (d. 1936) * 2000 - Cinuçen Tanrıkorur, Türk müzisyen (d. 1938) * 2007 - Erdoğan Tünaş, Türk senarist, yazar ve film yapımcısı (d. 1935) * 2007 - Zehra Bilir, Türk türkücü (d. 1913) * 2007 - Kiichi Miyazawa, 1991-1993 yılları arasında Japonya'nın 49. başbakanı olarak görev yapmış Japon siyasetçi (d. 1919) * 2008 - Ruslana Korşunova, Rus asıllı Kazak manken ve model (d. 1987) * 2009 - Billy Mays, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1958) * 2011 - Paul Bağdatlıyan, Ermeni asıllı şarkıcı, müzisyen ve bestekār (d. 1953) * 2013 - Silvi Vrait, Eston şarkıcı (d. 1951) * 2014 - Meshach Taylor, Amerikalı oyuncu (d. 1947) * 2015 - Jack Carter, Amerikalı komedyen, oyuncu ve sunucu (d. 1923) * 2016 - Maurice Cazeneuve, Fransız oyuncu, yönetmen ve senarist (d. 1923) * 2016 - Scotty Moore, Amerikalı gitarist (d. 1931) * 2016 - Fabiane Niclotti, 2004'te Miss Brezilya güzeli seçilen eski manken (d. 1984) * 2018 - Denis Akiyama, Japon-Kanadalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1952) * 2018 - Harlan Ellison, Kısa öykü, roman, telefon diyaloğu, deneme ve eleştiri tarzında eserler veren ödüllü Amerikalı yazar ve senarist (d. 1934) * 2018 - Domenico Losurdo, İtalyan Marksist filozof ve tarihçi (d. 1941) * 2018 - Christine Nöstlinger, Avusturyalı çocuk ve gençlik kitabı yazarı (d. 1936) * 2018 - Şarık Tara, Türk inşaat mühendisi ve iş insanı (d. 1930) * 2019 - Paul Benjamin, Amerikalı oyuncu (d. 1938) * 2019 - Şükrü Birant, Eski Türk millî futbolcu (d. 1944) * 2019 - Lisa Martinek, Alman oyuncu (d. 1972) * 2020 - Nasir Ajanah, Nijeryalı yargıç (d. 1956) * 2020 - Marián Čišovský, Slovak millî futbolcu (d. 1979) * 2020 - Mimi Soltysik, Amerikalı sosyalist siyasetçi ve politik aktivist (d. 1974) * 2020 - Yu Lan, Çinli tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1921) * 2021 - Paul Koulak, Fransız besteci ve müzisyendir (d. 1943) * 2022 - Cüneyt Arkın, gerçek adıyla Fahrettin Cüreklibatır Türk doktor, dizi, sinema, tiyatro oyuncusu, senarist, yapımcı ve yönetmen (d. 1937) * 2022 - Deborah James, İngiliz gazeteci, podcast yayıncısı ve yardım gönüllüsü (d. 1981) * 2022 - Sergey Korepanov, Sovyet-Rus siyasteçi (d. 1948) * 2022 - Ryuzo Sasaki, Japon siyasetçi (d. 1956) * 2022 - Rolf Skoglund, İsveçli bir oyuncudur (d. 1940) == Tatiller ve özel günler == * Dünya'da Müslümanlar için Kurban Bayramı'nın başlangıcı ve ilk günü * Ukrayna'da Anayasa Günü *0628 28
== Olaylar == * 1868 - Namık Kemal ve Ziya Paşa tarafından Yeni Osmanlılar Cemiyeti'nin yayın organı olarak düşünülen Hürriyet gazetesi, Londra'da yayınlanmaya başlandı. * 1871 - İlk sendikacılık yasası, Birleşik Krallık Parlamentosunda onaylandı. * 1880 - Fransa, Tahiti'yi topraklarına kattı. * 1923 - Fenerbahçe, İşgal Kuvvetleriyle oynadığı "General Harrington Kupası"nı kazandı. * 1925 - Diyarbakır İstiklal Mahkemesince idama mahkûm edilen Şeyh Said ile adamları idam edildi. * 1933 - Sivas-Erzurum Demiryolunun inşasına başlanıldı. * 1934 - Bitlis'te doğan Zaro Ağa, 157 yaşındayken öldü. İç organları inceleme amacıyla alındı. * 1938 - Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü kuruldu. * 1938 - İstiklal Mahkemeleri kararıyla mahkûm olanlarla, 150'likler adı verilen listede bulunanlar hakkında Af Kanunu, TBMM'de kabul edildi. * 1939 - Hatay Devleti Meclisi, oy birliğiyle Türkiye'ye katılma kararı aldı. * 1954 - Türkiye Gazete Sahipleri Sendikası kuruldu. * 1956 - Amerikalı oyun yazarı Arthur Miller ile aktris Marilyn Monroe, Londra'da evlendiler. * 1969 - Galatasaray, Metin Oktay’ın son maçını oynadığı finalde Cumhurbaşkanlığı Kupası’nı kazandı. * 1969 - Yunus Nadi Armağanı'nı "Türkiye'nin Düzeni" kitabıyla Doğan Avcıoğlu kazandı. * 1971 - Bakanlar Kurulu'nun aldığı bir kararla, Türkiye'de haşhaş ekimi yasaklandı. * 1974 - Isabel Perón, Arjantin'in ilk kadın Devlet Başkanı olarak yemin etti. Kocası eski Başkan Juan Peron, sağlık durumunun bozulması üzerine görevlerini bırakmıştı. Zaten iki gün sonra da öldü. * 1976 - Seyşel Adaları, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazandı. * 1982 - Aşırı sıcak yüzünden İstanbul'da 7 kişi öldü. * 1982 - İsrail, Lübnan'ı işgal etti. İsrail Başbakanı Menahem Begin, Filistinli gerillaların Beyrut'tan ayrılmasına izin verdi. * 1982 - Stratejik Silahların Sınırlandırılması (START I) görüşmeleri Cenevre'de başladı. * 1984 - Türkiye ile Sovyetler Birliği arasında karma ekonomik protokol imzalandı. * 1986 - Arjantin, Batı Almanya'yı 3-2 yenerek Dünya Futbol Şampiyonu oldu. * 1986 - Atina'da yayımlanan Mesimyrini gazetesinde yer alan bir yazıda, Batı Trakya Türkleri'nin dağıtılması ve Batı Trakya'da ne kadar Türk varsa gitmesi istendi. * 1987 - Cem Karaca, dönemin Başbakanı Turgut Özal'ın desteğiyle yurda döndü. * 1990 - Yugoslavya'da iç savaş büyüyor; Federal Ordu, Slovenya ile Hırvatistan'da bağımsızlık taleplerini bastırmaya çalışıyor. * 1992 - Cezayir Devlet Başkanı Muhammed Budiaf, suikaste uğrayarak yaşamını yitirdi. * 1995 - Ankara Büyükşehir Belediyesi, amblemindeki Hitit Güneşi'ni; Kocatepe Camii'ni ve Atakule'yi simgeleyen bir tasvir ile değiştirdi. * 1999 - Abdullah Öcalan, vatana ihanet suçundan idam cezasına çarptırıldı. * 2000 - Endonezya'da yolcu taşıyan bir tekne 500 yolcusuyla birlikte battı. Kazadan kurtulan olmadı. * 2002 - Türkiye, 2002 FIFA Dünya Kupası'nda 3. oldu. * 2008 - 2008 Avrupa Futbol Şampiyonası finalinde; İspanya, Almanya'yı yenerek Avrupa şampiyonu oldu. * 2011 - TFF, Ankaraspor'un ihraç kararını kaldırarak liglere geri dönmesini sağladı. == Doğumlar == * 1326 - I. Murat, Osmanlı'nın 3. Padişahı (ö. 1389) * 1596 - Go-Mizunoo, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 108. imparatorudur (ö. 1680) * 1798 - Giacomo Leopardi, İtalyan şair, düşünür, deneme yazarı ve dil bilimci (ö. 1837) * 1819 - Thomas Dunn English, Amerikalı siyasetçi ve yazar (ö. 1902) * 1833 - Peter Waage, bir Norveçli kimyacı (ö. 1900) * 1844 - I. Petar (Petar Karadordeviç), Sırbistan Kralı (ö. 1921) * 1844 - Pyotr Tkaçov, Rus yazar, eleştirmen ve devrimci (ö. 1886) * 1849 - Pedro Montt, Şilili siyasetçi (ö. 1910) * 1849 - Sergei Vitte, Rus politikacı (ö. 1915) * 1858 - George Washington Goethals, Amerikalı askeri mühendis (ö. 1928) * 1873 - Leo Frobenius, Alman etnolog (ö. 1938) * 1880 - Ludwig Beck, Alman asker (ö. 1944) * 1882 - Franz Seldte, Alman Stahlhelm paramiliter örgütünün kurucusu, nazi politikacı (ö. 1947) * 1886 - Robert Schuman, Fransız politikacı (ö. 1963) * 1900 - Antoine de Saint-Exupéry, Fransız yazar (ö. 1944) * 1911 - Bernard Herrmann, Amerikalı besteci ve En İyi Özgün Müzik Akademi Ödülü sahibi (ö. 1975) * 1919 - Slim Pickens, Amerikalı oyuncu (ö. 1983) * 1920 - Ray Harryhausen, Amerikalı özel efekt sanatçısı ve film yapımcısı (ö. 2013) * 1926 - Cabir El Ahmed El Sabah, Kuveyt Emiri (ö. 2006) * 1929 - Oriana Fallaci, İtalyan gazeteci ve yazar (ö. 2006) * 1931 - Sevim Burak, Türk yazar (ö. 1983) * 1941 - Jacques Toubon, Fransız siyasetçi * 1942 - Renaud Chazal de Mauriac, Fransız hukukçu * 1944 - Gary Busey, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu * 1945 - Ahmet Azcanlı, Türk araştırmacı ve yazar * 1945 - Chandrika Kumaratunga, Sri Lanka'nın 5. Cumhurbaşkanı * 1946 - Gitte Hænning, Danimarkalı şarkıcı * 1948 - Sean Bergin, Güney Afrika asıllı Hollandalı müzisyen (ö. 2012) * 1948 - Ian Paice, İngiliz baterist * 1949 - Micky Arison, Amerikalı iş insanı ve NBA takımlarından Miami Heat'in sahibi * 1953 - Don Dokken, Amerikalı şarkıcı * 1954 - Júnior, Brezilyalı futbolcu ve teknik direktör * 1956 - Pedro Santana Lopes, Portekizli avukat ve siyasetçi * 1957 - Kurbankulu Berdimuhammedov, Türkmen siyasetçi ve Türkmenistan'ın 2. Cumhurbaşkanı * 1958 - Rosa Mota, Portekizli eski maratoncu * 1958 - Ralf Rangnick, Alman futbolcu ve teknik direktör * 1961 - Sharon Lawrence, Amerikalı oyuncu * 1962 - Amanda Donohoe, İngiliz kadın sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu * 1966 - Ünal Karaman, Türk futbolcu ve antrenör * 1967 - Melora Hardin, Amerikalı oyuncu * 1972 - Serhat Tutumluer, Türk oyuncu * 1977 - Zuleikha Robinson, İngiliz oyuncudur * 1978 - Nicole Scherzinger, Amerikalı sanatçı, dansçı, söz yazarı ve şarkıcı * 1979 - Barış Akarsu, Türk pop ve rock müzik şarkıcısı ve TV dizisi oyuncusu (ö. 2007) * 1981 - Joe Johnson, Amerikalı eski millî profesyonel basketbolcu * 1982 - Lily Rabe, Amerikalı oyuncudur * 1986 - José Manuel Jurado, İspanyol futbolcu * 1988 - Éver Banega, Arjantinli futbolcu * 1988 - Elnur Memmedli, Azeri judocu * 1990 - Yann M'Vila, Fransız futbolcudur * 1990 - Petar Škuletić, Sırp millî futbolcu * 1991 - Suk Hyun-jun, Güney Koreli futbolcu * 1991 - Kawhi Leonard, Amerikalı basketbolcu * 1991 - Addison Timlin, Amerikalı oyuncudur * 1992 - Adam G. Sevani, Amerikalı aktör ve dansçı * 1993 - Harrison Gilbertson, Avustralyalı bir aktördür * 1994 **Elina Born, Eston şarkıcı **Leandro Paredes, Arjantinli futbolcu **Camila Mendes, Amerikalı oyuncu * 1997 - Rolando Mandragora, İtalyan futbolcu * 1998 - Michael Porter Jr., Amerikalı basketbolcu == Ölümler == * 226 - Cao Pi, Çin'de Wei Hanedanı'nın kurucusu ve ilk imparatorudur (d. 187) * 1149 - Antakyalı Raymond, 1236-49 yılları arasında Antakya Prensliği prensi (d. 1115) * 1316 - Ramon Llull, bir Mallorcalı yazar, filozof, mistik, ilahiyatçı (d. 1232) * 1509 - Margaret Beaufort, Kral Henry VII ve İngiltere Kralı Henry VIII'nin babaannesi ve annesi oldu (d. 1443) * 1520 - II. Montezuma, 1502'den 1520'ye kadar Tenoktitlan'ı yöneten Aztek kralı (d. 1466) * 1779 - Anton Raphael Mengs, Alman bir ressamdır (d. 1728) * 1839 - Hamparsum Limonciyan, Osmanlı Ermenisi bestekâr ve müzik hocası (d. 1768) * 1840 - Lucien Bonaparte, Fransız devlet adamı, Canino ve Musignano prensi (d. 1775) * 1852 - Henry Clay, Amerikalı siyasetçi (d. 1777) * 1860 - Thomas Addison, İngiliz hekim (d. 1793) * 1861 - Elizabeth Barrett Browning, İngiliz şair (d. 1806) * 1875 - I. Ferdinand, 1835'ten 1848'de tahttan çekilmesine kadar Avusturya imparatoru (d. 1793) * 1886 - Adolphe Monticelli, Fransız ressam (d. 1824) * 1895 - Thomas Henry Huxley, İngiliz biyolog (d. 1825) * 1925 - Şeyh Said, Zaza asıllı Türk müderris, mutasavvıf ve adıyla anılan isyanının lideri (d. 1865 ya da 1866) * 1933 - Roscoe "Fatty" Arbuckle, Amerikalı oyuncu (d. 1887) * 1934 - Zaro Ağa, Türkiye'nin en uzun yaşayan insanı (157-160 yıl yaşadığı sanılıyor) (d. 1774 veya 1777) * 1940 - Paul Klee, İsviçreli ressam (d. 1879) * 1941 - Ignacy Jan Paderewski, Polonyalı piyanist ve besteci (d. 1860) * 1945 - Anton Graf von Arco auf Valley, Alman aşırı sağ aktivist (d. 1897) * 1946 - Arthur Castrén, Fin siyasetçi (d. 1866) * 1955 - Max Pechstein, Alman ressam ve grafiker (d. 1881) * 1957 - Kingorō Hashimoto, Japon asker ve siyasetçi (d. 1890) * 1965 - Martin Dunbar-Nasmith, Britanyalı amiral (d. 1883) * 1967 - Jayne Mansfield, Amerikalı oyuncu (d. 1933) * 1975 - Tim Buckley, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve gitarist (d. 1947) * 1978 - Bob Crane, Amerikalı oyuncu (d. 1928) * 1982 - Henry King, Amerikalı sinema yönetmeni (d. 1886) * 1983 - Luis Buñuel, İspanyol yönetmen ve senarist (d. 1900) * 1989 - Tahsin Saraç, Türk şair, yazar ve çevirmen (d. 1930) * 1990 - Irving Wallace, Amerikalı romancı ve senaryo yazarı (d. 1916) * 1992 - Muhammed Budiaf, Cezayir Devlet Başkanı (suikast) (d. 1919) * 1995 - Lana Turner, Amerikalı oyuncu (d. 1921) * 1999 - Allan Carr, Amerikalı film yapımcısı (d. 1937) * 2000 - Vittorio Gassman, İtalyan oyuncu (d. 1922) * 2002 - François Périer, Fransız oyuncu (d. 1919) * 2002 - Rosemary Clooney, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu (d. 1928) * 2003 - Katharine Hepburn, Amerikalı oyuncu (d. 1907) * 2007 - Orhan Doğan, Kürt asıllı Türk avukat ve siyasetçi (d. 1955) * 2008 - Don S. Davis, Amerikalı aktör ve ressam (d. 1942) * 2009 - Jean-Paul Roux, Fransız oryantalist ve Türkolog (d. 1925) * 2011 - Kaya Köstepen, Türk futbolcu (d. 1934) * 2013 - Jim Kelly, Amerikalı dövüş sanatları ustası, oyuncu ve sporcu (d. 1946) * 2015 - Hişam Barakat, 2013 ila 2015 arası Mısır başsavcısı (d. 1950) * 2015 - Josef Masopust, Eski Çekoslovak millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1931) * 2015 - Charles Pasqua, Fransız devlet adamı (d. 1927) * 2016 - Nezih Tuncay, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1945) * 2018 - Arvid Carlsson, İsveçli bilim insanı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1923) * 2018 - Chantal Garrigues, Fransız oyuncu (d. 1944) * 2018 - Helen Griffin, Galli oyuncu, senarist ve oyun yazarı (d. 1959) * 2018 - Liliane Montevecchi, Fransız-İtalyan şarkıcı, dansçı ve oyuncu (d. 1932) * 2018 - Derrick O'Connor, İrlandalı karakter oyuncusu (d. 1941) * 2018 - Irena Szewińska, Eski Polonyalı Olimpiyat kadın atletizm sporcusu (d. 1946) * 2019 - Yevheniya Dembska, Ukraynalı oyuncu (d. 1920) * 2019 - Gary Duncan, Amerikalı rock müziği gitaristi ve şarkıcı (d. 1946) * 2019 - Jesper Langberg, Danimarkalı oyuncu (d. 1940) * 2019 - Jeon Mi-seon, Güney Koreli oyuncu (d. 1970) * 2019 - Guillermo Mordillo, Arjantinli animatör ve çizgi roman sanatçısı (d. 1932) * 2020 - Bode Akindele, Nijeryalı milyarder iş insanı ve sanayici (d. 1932) * 2020 - Efraín Barquero, Şilili şair (d. 1931) * 2020 - Abdullah al Mohsin Chowdhury, Bangladeşli bir devlet memuru (d. 1963) * 2020 - Carl Reiner, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1922) * 2021 - Dalenda Abdou, Tunuslu aktris (d. 1928) * 2021 - Stuart Damon, Amerikalı aktör (d. 1937) * 2021 - John Lawton, İngiliz rock, blues müzisyeni, söz yazarı, TV sunucusu ve oyuncu (d. 1946) * 2021 - Donald Rumsfeld, Amerikalı siyasetçi (d. 1942) * 2021 - César Virguetti, Bolivyalı siyasetçi, eğitimci (d. 1955) * 2022 - Eeles Landström, Fin sırıkla atlamacı, siyasetçi ve iş insanı (d. 1932) * 2022 - Yehuda Meshi Zahav, İsrailli insan hakları aktivisti ve yönetici (d. 1959) * 2023 - Alan Arkin, Amerikalı aktör, yönetmen, müzisyen ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1934) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Endüstriyel Tasarım Günü * Dünya Skleroderma Günü *0629 29
İyad Allavi (; d. 31 Mayıs 1944, Bağdat), Iraklı siyasetçi ve sinirbilimcidir. Haziran 2004-Mayıs 2005 arasında Irak başbakanı olarak görev yapmıştır. == Hayatı == 1945 yılında Şii bir ailenin çocuğu olarak Irak'ta dünyaya geldi. 1960 yılında Bağdat'ta tıp okumaya başlayan Allavi, Saddam Hüseyin'le burada tanıştı. Daha sonra sinirbilimci (nörolog) olarak Bağdat Üniversitesi'nden mezun oldu. Irak halkı Irakiye Bloku'nun Lideri Allavi'yi Bıyıksız Saddam diye sevmişlerdir. Baas Partisinin kuruluş yıllarında birlikte çalıştığı Saddam Hüseyin'in emrini verdiği Londra'daki suikasttan yaralanarak kurtulmuştur. Kendisini öldürmeye çalışan Saddam Hüseyin'e düşman olan Allavi'nin CIA ve MI6 ile yakın ilişkileri oldu.Tehlikeli Güç, sayfa 153 Allavi 1994'te Saddam'a karşı askeri darbe girişimi yapmış fakat başarısız olmuştur. Irak'ın 2003 yılında Amerika Birleşik Devletleri önderliğinde işgalinden sonra kurulan Irak Geçici Hükümeti'nde Başbakan sıfatıyla göreve başladı. Saddam Hüseyin sonrası Irak'ın ilk başbakanı oldu. 28 Mayıs 2004 - 7 Nisan 2005 tarihleri arasında görev yaptı. Eski bir Baas Partisi üyesidir ve İngiliz vatandaşıdır. 7 Mart 2010 tarihinde yapılan seçimler sonucunda Irak Yüksek Seçim Kurulu'nun açıkladığı sonuçlara göre Allavi'nin liderliğindeki el-Irakiye koalisyonu 91 milletvekili ile seçimlerin galibi oldu. Allavi'nin bu sonuçlardan sonra yeni hükûmeti kurması beklenmekteydi fakat Nuri el-Maliki bunu kabul etmeyerek kendisi kaldı. Allavi'ye ise başka bir görev verilerek devlet kuruldu. == Kaynakça == Kategori:1945 doğumlular Kategori:Irak başbakanları Kategori:Iraklı nörologlar Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Iraklı siyasetçiler Kategori:Iraklı Şiiler Kategori:Bağdat doğumlu siyasetçiler Kategori:Bağdat Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Londra Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Birleşik Krallık'taki Iraklı gurbetçiler Kategori:Irak cumhurbaşkanı yardımcıları Kategori:Panama Belgeleri'nde adı geçen kişiler
Boris Tadić, (; d. 15 Ocak 1958, Saraybosna) Sırp siyasetçi. 2004-2014 yılları arasında Demokrat Parti Başkanı, 2004-2012 yılları arasında da Sırbistan Cumhurbaşkanı olarak görev yaptı. 2002 yılında Yugoslavya Federal Cumhuriyeti Ulaştırma Bakanı oldu. Sırbistan-Karadağ meclisinde Savunma Bakanı olarak görev yaptı ve aynı yıl meclis başkanı seçildi. Demokratik Parti'de genel kurul sekreterliği, Yürütme kurulu 2. başkanlığı ve vekilliği ile 2014-2014 yılları arasında parti başkanlığı görevlerini yürüttü. 2004 yılında yapılan Sırbistan cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turunu %27,3 oy oranıyla kazandı. 27 Haziran 2004 tarihinde yapılan ikinci tur seçimlerinde de Tomislav Nikolić'i yenerek Sırbistan-Karadağ Cumhurbaşkanı seçildi. 5 Nisan 2012 tarihinde seçimlere 1 yıl kala cumhurbaşkanlığı görevinden istifa ederek erken seçim kararı aldı. 6 Mayıs 2012 tarihinde yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinin birinci turunda % 25.31 oy oranıyla birinci oldu. İkinci turda rakibi olan Tomislav Nikolić ile yarıştı. İkinci turda %47.31 oy oranı aldıysa da, rakibi Tomislav Nikolić %49.54 oy oranıyla birinci oldu ve Sırbistan Cumhurbaşkanı seçildi. 2014 yılında Demokrat Parti'den istifa etti ve Yeni Demokrat Parti'yi kurdu. İngilizce ve çok az Fransızca bilmekte olup evli ve 2 çocuk babasıdır. == Dış bağlantılar == * https://web.archive.org/web/20080225141059/http://www.boristadic.org/ == Kaynakça == |- |- Kategori:1958 doğumlular Kategori:Sırbistan cumhurbaşkanları Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Sırbistan savunma bakanları
Zazalar (Zazaca: "Zaza, Dımılî, Kırd" veya "Kırmanc"), Hint-Avrupa dil ailesine bağlı bir dil olan Zazaca konuşup Türkiye'nin çoğunlukla Doğu Anadolu Bölgesi'nde; Bingöl, Elazığ, Erzincan ve Tunceli, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde ise; Diyarbakır, Dicle, Gerger ve Siverek, Hilvan, Çermik yörelerinde yaşayan İranî bir halktır. Zazalar yaklaşık 2-3 milyonKausen, Ernst: Zaza. http://zazaki.de/deutsch/aufsaezte/kausen-Zaza.pdf nüfusa sahiptir. 12 Eylül Darbesi'nin ardından Zazalar dahil birçok entelektüel azınlık, Türkiye'den Avrupa, Avustralya ve ABD'ye göç etti. Zaza diasporasının en büyük kısmı Avrupa'da, ağırlıklı olarak Almanya'da bulunmaktadır. Dini açıdan günümüzde Müslümanlığı benimseyen Zazalar Sünni ve Alevi olmak üzere iki kesime ayrılmışlardır. Zazalar; İran halkları ve İranî diller ile kültür ve dil bakımından çeşitli benzerlikleri barındırırlar.Zazalar: Tarihi, Kültürel ve Sosyal Yapı, S Karabulut, ŞAS el-Palevi - Altın Kalem Yayınları, İzmit, 2013 == Dil == Zazaların dili Zazaca olmakla birlikte, Zazalar arasında çift dillilik veya çok dillilik göze çarpmaktadır. Yaşadıkları veya göç ettikleri coğrafyanın siyasi ve demografik koşullarına göre Kürtçe (Kurmanci), Türkçe ve Arapça gibi diller de konuşulur. Zazaca, dil bilimi bakımından Hint- Avrupa dil ailesine mensup İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna bağlı bir dildir.Lutwig Paul, "Zazaki", Gernot Windfuhr, Iranian Languages, Routledge, 2012, ISBN 978-0-7007-1131-4, Chapter Nine. Zaza dilinin, tarihsel gelişimi incelendiğinde Zazaca'nın kadim İrani dillerin birçok arkaik özelliğini koruyan bir dil olduğu ifade edilmektedir. Zazaca, eril dişil ayrımını da çok güçlü bir şekilde muhafaza eden bir dildir. Zazaca'da Farsça ve İngilizce gibi dillerde de olan "perfect tense" yani tamamlanmış zaman olarak da tanımlayabileceğimiz zaman da bulunmaktadır.Pamukçu F. (2011). Zazacada Dilbilgisi Zamanları, Varol M. (Editör) I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (13-14 Mayıs 2011), Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 291 Bunun dışında, Zazaca dil yapısı bakımından Sasani İmparatorluğu'nun yazı dili olan Orta Farsça ile büyük oranda benzerlik göstermektedir. == Din == Zazaların dini ağırlıklı olarak İslâm'dır. Mezhep yoğunluğu ise Sünnilik ve Alevilik'tir. Sünni kesim içerisinde kalan Zazaların bir kısmı Hanefi bir kısmı da Şafii’dir. Dersim aşiretlerinden oluşan Alevi Zazalar, Koçgiri (Zara, Kangal, Ulaş, Divriği)'den Varto-Hınıs, kısmen Bingöl yöresinde, ayrıca Kayseri'nin Sarız ilçesinde mesken iken, Sünni kesim içerisinde kalan Zazalar da Elazığ, Bingöl, Diyarbakır, Siverek, Adıyaman, Aksaray, Mutki, Sason bölgelerinde yaşamaktadırlar. Özellikle Alevi-Sünni ve de Şafii-Hanefi farklılığı Zazalarda önemli şive ve kültür farklılığını da beraberinde getirmiştir.I. Melikof, age. s.106 == Folklor ve kültür == Zazalar diğer İrani halklarla dil ve kültür bağlamında birçok ortak özellik paylaşırlar. Söz konusu bu İrani halkların dilleri aynı kökten gelmektedir ve birçok ortak sözcük barındırmaktadırlar. Sözcüklerin kökleri büyük oranda aynıdır; renklerin, sayıların, bitkilerin adlandırılmasında benzer ortak sözcükler kullanılmaktadır. Kılık-kıyafet, halk masalları, gelenek-görenekler, dini inançlar, bayramlar pek çok noktada ortak özellikler taşımaktadırlar. Zazalar geçmişte bütün İrani halklarda olduğu gibi irili ufaklı çok sayıda aşiretlere bölünmüştür fakat günümüzde aşiret yapısı ve kuralları hemen hemen yok olmuştur. Zazalar tarihsel olarak kırsal ve feodal bir hayat sürmüşler, tarım ve hayvancılıkla uğraşmıştır. Bu noktada Zazaların yaşadıkları Anadolu Yarımadası'nın doğusu tarih boyunca farklı birçok halkın yaşadığı ve farklı devletlerin hüküm sürdüğü bir coğrafya olmuştur. Bu durum ve yaşadıkları coğrafyanın kültürel kesişimselliği nedeniyle Zazalar Anadolu'nun doğu ve güneyinde yaşayan diğer komşu halklar olan Türkler, Türkmenler, Ermeniler, Araplar ve Kürtler gibi farklı halklarla tarihsel olarak sürekli kültürel etkileşim içinde olmuşlardır. Nitekim söz konusu kültürel etkileşim ortaya çıkardığı kültürel yakınlığın yanı sıra Zaza dilinin komşu diller ile birçok sözcük alışverişinde bulunmasına neden olmuştur.Keskin, Mesut . "Zaza Dili". Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi 1 / 1 (Şubat 2015): 93-114. Elâzığ, Tunceli taraflarında bazı köylerde kadınlar şalvar, başlarında leçeg veya puşi, bellerine şal veya kuşak giyerler. Erkekler de takım şalvar, başlarına köşeli şapka, puşi veya desmal giyer ve bellerine de kuşak bağlarlar. Bingöl bölgesinde ise erkekler külah genelde dini inanç amaçlı olarak kullanılmakta, kadınlar ise çarşaf ve şalvar gitmektedir. * Başlıca halk dansları; Qeraçor, Devzer, Çepki, Fadiki, Wışke, Kılaçep ve Bingöl geneli kartal oyunu gibi düğün oyunlarıdır. * Başlıca yemekler; Babıko, bıcık, zervet, keşka, helisa, malez, patila, pêsare, şir, bıcıka qatqatın, çhebelek, dogma, serun, totur aw, mawsta, çırvila gibi genelde hamur ürünü yemeklerdir. Zazalar arasında kutlanan başlıca bayramlar ve önemli günler şunlardır: * Roşanê Remezani: Ramazan Bayramı, hem Alevi hem de Sünni Zazalar tarafından kutlanmaktadır. * Roşanê Qurbani: Kurban Bayramı, hem Alevi hem de Sünni Zazalar tarafından kutlanmaktadır. * Kormışkan bayramı (Çermik ve Siverek Yöresi, Mart ayında Nevruz'a denk gelir. Bahar bayramı olarak son zamanlarda hem Alevi hem de Sünni Zazalar tarafından kutlanmaktadır.) * Hawtemal bayramı (Tunceli Yöresi, Mart ayında, bir tür bahar bayramı). Alevi Zazalar tarafından kutlanır. ** Hawtemalo Pil (Büyük Hawtemal) ** Hawtemalo Qıc (Küçük Hawtemal) ** Qereçarseme: Bir bahar bayramı, yine Mart ayında Alevi Zazalar tarafından kutlanır. * Newê Marti: Mart dokuzu, Nevruz, 22 Mart'a denk gelir, normal Nevruz'dan bir gün sonradır. Alevi Zazalar tarafından kutlanır. * Gağand: Yeni yıl bayramı, daha çok Tunceli- Koçgiri-Varto yılbaşı olarak 13 Ocak'a yakın tarihlerde kutlanır. Bu bayramda Rumi takvim esas alınır. Tunceli'de Alevi Zazalar tarafından kutlanır. * Rocê Xızıri: Hızır orucu, Alevi Zazalar tarafından her yıl Şubat ayının ikinci haftasında 3 gün oruç tutulur. * Rocê İmamu: Muharrem orucu, Alevi Zazalar, Kürtler ve Türkmenler tarafından da tutulur. Alevilik'te çok önemli bir yeri vardır. == Köken bilim == Zaza adının geçtiği bir kaynak, 1329/1330 tarihli Kureyş Şeceresi, yazılı bir deri dokümandır. Sıralanmış birkaç Zaza aşiret adının geçtiği belgede, Zaza aşiretine mensup olarak kaydedilmiş bir imza geçer. (Tālib Mullā Benī min, qebile Zāzā طالب ملا بنی من قبلة زازا 'Zaza kabilesinden talip Mollā Beni') Yaşar ARATEMÜR, “Arkaik Kaynaklardan Modern Kaynaklara Zazaca ve Zazalar”, I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (13-14 Mayıs2011), Bingöl Üniversitesi Yayınları, Bingöl 2011, s. 227-246.Schmitt, Rüdiger: Altpersische Inschriften der Achämeniden, Wiesbaden, 2009 Yine milattan önce 2. yüzyılda Yakın Doğu’da yaşayan bir mimarın soyadının 'Zazai' olduğu bazı kaynaklarda kaydedilmiştir.Christian Leschke: Zazai, In: Rainer Vollkommer: Künstlerlexikon der Antike, Nikol, Hamburg 2007, S.963 Gezgin Marko Polo'nun yol haritasında Musul-Erzincan-Erzurum dar üçgeni içinde kalan bölgeye Zorzanie/Zarzania dendiği; ancak bu bölge sınırının Hazar Denizi’ne kadar dayandığı vurgulanmaktadır ve Zaza ismi ile bölge ilişkilindirilmektedir. Sümer tapınak ve tanrıçalarından birinin ortak isminin "Ninni-Zaza veya İnnana-Zaza" olduğu kaydediliyor. Eski yer isimleri arasında da 'Zaza' adına rastlandığına işaret edilerek, Zaza-Buha’nın (MÖ.880), Elâzığ'ın Maden yöresinde Mihrap ve Kervançemen dağları eteklerinde bir yer olduğu tarif ediliyor.Mehmet Aydar, Zazaca-Türkçe Sözlük, 1.baskı, İstanbul, 2003, s.11 Bazı araştırmacılar ise Zaza sözcüğünün Sasa veya Sasan (Sasani) sözcüğünden geldiğini öne sürmektedir.Karabulut S.,(2013). Zazalar Tarihi Kültürel ve Sosyal Yapı, İzmit: Altınkalem Yayınları, 29,30Werner E. (2017) Rivers and Mountains A Historical, Applied Anthropological and Linguistical Study of the Zaza People of Turkey including an Introduction to Applied Cultural Anthropology, (Kasım 2017) == Tarihçe == Zazalar ile ilişkilendirilen, Part İmparatorluğu; Sasanilerden önce İran’ı yöneten Kuzey Doğu İran orjinli bir halk olup, Windfuhr onların dillerinin Zazacaya çok yakın olduğunu belirtmektedir. İranlı tarihçi Kaveh Farrokh’da Zazalarla Partların güçlü bağı olduğuna işaret etmektedir.Windfuhr, G. (2009). Dialectology VeTopics. G. Windfuhr, The İranian languages (s. 5-43). NY: Routledge.Farrokh, K. (2007). Shadows in the desert: ancient Persia at war. New York: Osprey Publishing MidlveHouse. Alman dil bilimci Jost Gippert Zazaca ile Orta İrani dil olan Partça arasında çok yakın ilişki olduğunu belirtmektedir.J. Gippert, Die historische Entwicklung der Zaza-Sprache, in: Ware, Nr. 10, Nov. 1996, Frankfurt a. Bazı araştırmacılara göre Zaza sözcüğü Sasa veya Sasan kelimelerinden gelmektedir. 'Zaza' ismi ve Zaza dilinin, Sasaniler'in diline yakın olduğu, Zazalar ve Zazaca'nın Sasani ya da Zazani imparatorluğunun ardılı olarak kabul edildiği de belirtilmektedir.Prof. Dr. Teoman Duralı: Zazalar ve Zazaca, Sasani imparatorluğu soyluların ve dillerinin ardıllarıdır Sasani İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra Sasaniler’in birçok savaş yaptığı düşmanı Bizanslılar’ın Kayzeri, ele geçirdiği sınırlar ile Sasani nüfusunuda içinde barından bölgeyi 1071’e tarihine dek 400 yıl elinde tuttu. Bölgede barınan nüfus, bu süre içinde ‘Rumlaşmamış’ ve kendini, eski devletinin ismiyle Sasani kalıntısı olarak Sasa ya da Zaza şeklinde adlandırmaya devam etti. Onlar, kendilerini bu isim ile tarif etmedi, onlara bu tarifi Bizans Kayzeri yakıştırmıştı. Belli ki Kayzer, bölgedeki ekalliyeti 'Zaza' diyerek küçümsemeye çalışmıştır. Bizans tarafından küçümsenen ve ana coğrafyalarıyla ilişkisi kopan, tekrar irtibat kurma şansı da kalmayan Sasaniler sıkıştıkları derin vadilerde unutuldu,fakat onlar başlangıçtaki bağlılıklarını ise unutmadı. Aradan geçen zaman içerisinde, bölge insanları, kültürel kodları yıpranmış ve başka biçimlere evrilirken ellerinde kalan son şeye sarıldılar isimlerine: "Sasani ya da Sasa veya Zaza" Rus doğubilimci, Minorsky ve W. B. Lockwood, David. N. Mackenzie, Karl Hadank, Artur Christensen gibi birçok dil bilimci de Zazaların kullandığı 'Dımıli' sözcüğünün Dailemi/Dailomi'den geldiğini ve Deylemli demek olduğunu ve Zazalar'ın Hazar Denizi'nin güney kıyılarındaki Deylem'den göçenlerin devamı olduğunu, atalarının dilini günümüze kadar koruyabildiğini söylemişlerdir.V. Minorsky, Daylam-La Domination des Dailamites, Paris, 1932W.B.Lockwood, A Panorama of Indo-European Languages, London 1972.Les Dialects D'avroman Et De Pewa, A. Christensen, 1921, Kopenhag "Behustin Kitabeleri"nde Deylemlilerin konuştukları dil için 'Zuzu' denilmiştir. "Zuzu" yani bugünün anlamıyla 'Zaza'.Perslerin "Behistun Kitabelerinde Deylemlilerin konuştuğu dilin adı 'Zuzu' bugünün anlamıyla Zaza! === Yer isimleri === Zazaistan, Doğu Anadolu ile Güneydoğu Anadolu bölgelerinin bir kısmını oluşturan ve Zaza halkının yaşadığı coğrafi bölgedir. Dr. Zülfü Selcan’ın “Zaza Dilinin Tarihi Gelişimi” adlı makalesi. Bu makalenin ve kitabın 114-115. sayfalarında bir Zazaistan haritası yer alır. Zazaistan, Erzincan, Elâzığ, Tunceli’nin tamamını, Şanlıurfa, Malatya, Sivas, Bitlis, Bingöl, Erzurum, Diyarbakır, Muş'un bir kısmını kapsar. Zazaistan adını ilk defa ortaya atan isim Ebubekir Pamukçu olmuştur. Pamukçu'ya göre, Zazalar hem Türkler hem de Kürtler tarafından reddedilen bir halktır ve Kürdistan yerine Zazaistan teriminin kullanılması gerekmektedir.Ayşe Hür, “Dersim, Alevistan, Zazaistan”, Taraf Gazetesi, 15/11/2009 1991 yılında İsveç'te Ebubekir Pamukçu tarafından yayımlanan Raya Zazaistani (Zazaistan Yolu) Dergisi ilk kez 'Zazaistan' teriminin kullanılmış olduğu dergidir.Desmala Sure(Almanya),No.9, Aralık 1993, s.25-33 Bazı yazar ve araştırmacılar, "Zaza" adının tarihi Zawzan bölgesi ile ilgili olabileceğini belirtmektedir. Kimi kaynaklarda bu isim "Zevezan", "Zuzaniye", "Zevazaniye" veya "Zavzan" biçiminde de yazılmaktadır. İbn al-Athir ve İbnü'l-Esir (1160-1234)'e göre ise 'Zawzan', "Musul'dan, Ahlat yakınlarına kadar uzanıyor, Azerbaycan tarafından da Selmas'a kavuşuyordu."Doğan Avcıoğlu, Türklerin Tarihi, Tekin Yayınevi, c. 4, s. 1524V. Minorsky, "Kürtler", İslâm Ansiklopedisi'nde, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1979, c. 6, s. 1093 10\. yy. da Van Gölünün, güney kısmına tekabül eden coğrafyaya bir dönem "Zawzan" denmiştir. Dil bilimci David Neil MacKenzie, de Zazalar'ın İran Hazar'ından gelip, Kürtlerin yerleşik olduğu bölgenin batısına, yani şimdi yerleşik oldukları bölgeye risksiz geçmiş olması olasılığının zayıf olduğuna işaret ederek, başka bir varsayımı ele almak gerektiğini vurgulamaktadır. Onun varsayımı, Zazaların bugün Kürdistan'ın kalbi olarak kabul edilen yerde, yani Van Gölü'nün güney ve batısındaki topraklarda yaşadıkları ve kendilerinin ilerleyen Kürtlerce batıya gitmeye zorlandıkları varsayımıdır.Mac Kenzie,Kurdic Dialect Studies London,1981 Bu coğrafi adlara MS 10. ve 13. yüzyıl arasında El Mesudi, İbn Miskawaihi, Yakut ve başkalarında da rastlarız. 13. yüzyılda henüz kullanılan bir addı. Zaza kökü korunursa bu ad Zazavan olarak düşünülmelidir. 13. yüzyıl coğrafyacılarından Yakut, 1225'de yazdığı "Mu’jam-ul-Buldan (ii, 957)" adlı eserinde Zawazan'ı "Ermenistan dağları, Khilat (Ahlat, SC), Azerbaycan, Diyarbekir ve Musul arasında yer alan geniş bir eyalet olarak tarif eder." G. R. Drıver, The Dispersıon of the Kurds In Ancient Times, JRAS, Ekim 1921 Behustin yazıtlarında Zazana adında geçen bölge için Bingöl Üniversitesi'nde 2011 yılında yapılan Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumun'da Zazana Hakkında: "Taş yazıtının 20. Şiiri’nin hemen başında 'Zazana' diye bir yerin adı geçmektedir. Bu eski farsça yazıtta, Zazana yukarı Fırat Havzası bölgesi olarak tanımlamak için kullanmaktadır. Bu bölge günümüzde Zaza Halkı'nın yaşadığı yerleşke alanlarıdır." denilmiştir.I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu, Bingöl Üniversitesi Yayınları, Bingöl 2011 == Konuyla ilgili yayınlar == * I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (2011) * II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (2012) * 38 ra Jü Pelge, Dr. H. Çağlayan, Tij Yayınları * Arslan, İlyas. 2016. Verbfunktionalität und Ergativität in der Zaza-Sprache . Dissertation, Universität Düsseldorf. * Belge ve Tanıklarıyla Dersim Direnişleri, M. Kalman, Nujen Yayınlar * Blau, Gurani et Zaza in R. Schmitt, ed., Compendium Linguarum Iranicarum, Wiesbaden, 1989, , pp. 336–40 (About Daylamite origin of Zaza-Guranis) * Dersim, Jandarma Umum Komutanlığı'nın Raporu, Kaynak Yayınları * Dersim Tarihi, Ali Kaya, Can Yayınları * Dersim’de etnik kimlik Gülsün Fırat, “Herkesin bildiği sır: Dersim" adlı kitapta, İletişim Yay., 2010 * Dersim Yazıları, Sait Çiya, Tij Yayınları * Dersim Zaza Ayaklanmasının Tarihsel Kökenleri, Ebubekir Pamukçu, Yön Yayıncılık * Dersim-Zaza Tarihi, Seyfi Cengiz * Die Rolle des Bildungswesens beim Demokratisierungsprozeß in der Türkei unter besonderer Berücksichtigung der Dimili (Kirmanc-, Zaza-) Ethnizität, Kahraman Gündüzkanat. LIT-Verlag, Münster, 1997 * Die Schwäche der Türkischen Arbeiterbewegung im Kontext der nationalen Bewegung (1908-1945), Hüseyin Çağlayan, Frankfurt, 1995 * Die Rolle des Bildungswesens beim Demokratisierungsprozeß in der Türkei unter besonderer Berücksichtigung der Dimili (Kirmanc-, Zaza-) Ethnizität, Kahraman Gündüzkanat. LIT-Verlag, Münster, 1997 * Faruk İremet, "Zonê Ma Zazaki" (Dilimiz Zazaca), (Our language Zaza), Stockholm 1996, İremet Yayınları * İranice Ansiklopedisi Zaza (Dımli) * Kırd, Kırmanc, Dımıli veya Zaza Kürtleri , Malmîsanij, Deng Yayınları, Îstanbul 1996 * Kulê 38i, Munzur Çem, Peri Yayınları * Kürt Aşiretleri Üzerine Sosoyolojik Tetkikler, Ziya Gökalp, Sosyal Yayınlar, Îstanbul 1992 * Kürtlük, Türklük, Alevilik, Etnik ve Dinsel Kimlik Mücadeleleri, Prof. Dr. Martin von Bruinessen,, İstanbul 1999. * Türk Toplumunda Zazalar ve Kürtler, Prof. Orhan Türkdoğan, Timaş Yayınları * Türkiye'de Etnik Topluluklar, Peter Alford Andrews, tümzamanlar yay. * Türkiye'nin Etnik Yapısı, Ali Tayyar Önder, Fark Yayınları * Zazalar ve Kızılbaşlar, Nazmi Sevgen, Kalan Yayınları * Zaza Kürtler, Mehmed S. Kaya, Çevirenler: K.Ataş, M.S.Akgönül, Rupel Basım Yayın, İstanbul 2014 * Zazalar Üzerine Sosyolojik Tetkikler, H. Reşit Tankut, Kalan Yayınları * Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik, Ercan Çağlayan, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016. * Zazalar: Tarihi, Kültürel ve Sosyal Yapı, Serdar Karabulut, İzmit: Altınkalem Yayınları 2013 == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Bingöl Üniversitesi Zaza Dili ve Edebiyatı Bölümü * Zazader.org - Zaza Dil ve Kültür Derneği * Zazaki.de - Zazalar ve Zaza Dili üzerine kültür, tarih ve edebi bilgi sitesi * Zazaki.net - Zazaca ve Zazalar ile ilgili kültürel, tarihi ve edebi bilgi sitesi * Iremet Publishing - Zazalar ve Zaza Dili üzerine kültür, tarih ve edebi bilgi sitesi * ZazaPress - Zaza Dili ve kültür dergisi * Enstitüyê Zazaki - Frankfurt Zaza Dil Enstitüsü resmi site * Kategori:İran halkları
== Olaylar == * 1859 - Fransız akrobat Charles Blondin, Niagara Şelalesi'ni ip üstünde geçti. * 1882 - Amerika Birleşik Devletleri'nin 20. Başkanı James Garfield'i öldüren Charles J. Guiteau, asılarak idam edildi. * 1905 - Albert Einstein, Hareketli Cisimlerin Elektrodinamiği isimli makalesini yayımlayarak özel görelilik kuramını ortaya atmış oldu. * 1908 - Tunguska olayı gerçekleşti. * 1912 - Saskatchewan'da meydana gelen kasırga, 28 kişinin ölümüne yol açtı. * 1918 - Göyçay Muharebesi gerçekleşti. * 1921 - Himaye-i Etfal Cemiyeti kuruldu. * 1924 - İstanbul posta dağıtıcıları, ücretlerini yetersiz bularak topluca istifa ettiler. * 1934 - Adolf Hitler'in rakipleri olan 85 üst düzey Sturmabteilung elemanını, Schutzstaffel subaylarına katlettirdiği Uzun Bıçaklar Gecesi harekâtı başladı. * 1934 - Demiryolu Elazığ'a ulaştı. * 1936 - Dünyada ilk kez İngiltere’de kadınlar renkli mayolarla denize girdiler. * 1936 - Tüm zamanların en çok satan romanlarından Rüzgâr Gibi Geçti yayımlandı. * 1936 - Etiyopya İmparatoru Haile Selassie, Mussolini'nin ülkesini işgal etmesi üzerine, Milletler Cemiyeti'nde bir konuşma yaparak yardım talebinde bulundu. * 1938 - ‘'Superman'’, çizgi roman kahramanları arasına girdi. * 1939 - Hatay'ın Türkiye'ye katılması oy birliğiyle onaylandı. * 1941 - II. Dünya Savaşı: Barbarossa Harekâtı - Nazi Almanyası, Ukrayna'nın Lviv kentini aldı. * 1953 - Chevrolet'nin Corvette modeli, Michigan eyaletinin Flint şehrindeki tesislerde üretildi. * 1956 - İki Amerikan yolcu uçağı, Arizona'da Grand Canyon üzerinde havada çarpıştı: 128 kişi öldü. * 1960 - Belçika Kongosu, Belçika'dan bağımsızlığını kazandı. * 1965 - Samsunspor kuruldu. * 1967 - Yön dergisi yayımına son verdi. * 1969 - Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Batman'ın Kuzey Magrip bölgesinde petrol buldu. * 1970 - Türkiye'de haşhaş ekimini sınırlayan kararname, Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe girdi. * 1971 - Rus uzay aracı Soyuz 11, hava depolarında meydana gelen arıza sebebiyle infilâk etti. * 1972 - Casusluk iddiasıyla yargılanan Nahit İmre idama mahkûm oldu. * 1973 - 117 yıldan beri rastlanmayan en uzun güneş tutulması, Türkiye saatiyle 14.00'te başladı. * 1974 - Sovyet balet Mikhail Baryshnikov, Bolşoy Balesi'yle birlikte bulunduğu Kanada'da iltica etti. * 1979 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Ankara'daki Milliyetçi Hareket Partisi Genel Merkezi ve hemen yakınındaki polis karakolu otomatik silahlarla tarandı. MHP lideri Alparslan Türkeş, "Türkiye'de akan her kanın, saldırıya uğrayan her yerin manevi faili Ecevit'tir." dedi. * 1985 - Kaçırıldıktan sonra Beyrut'ta 17 gün tutulan yolcu uçağındaki 39 Amerikalı rehine serbest bırakıldı. * 1990 - Doğu Almanya ile Batı Almanya, ekonomilerini birleştirme kararı aldı. * 1990 - Türkiye Yazarlar Sendikası, İstanbul’da ‘Düşünceye Özgürlük’ yürüyüşü düzenledi. * 1997 - Birleşik Krallık, Hong Kong'un idaresini Çin'e bıraktı. * 1997 - J. K. Rowling'in kaleme aldığı Harry Potter serisinin ilk kitabı basıldı. * 2002 - Brezilya, FIFA Dünya Kupası'nı kazandı. * 2005 - İspanya'da eşcinsel evlilik yasallaştı. * 2019 - ABD başkanı Donald Trump, Kuzey Kore'yi ziyaret eden ilk ABD Başkanı oldu. == Doğumlar == * 1470 - VIII. Charles, 1483 - 1498 arasında hüküm sürmüş olan Fransa kralı (ö. 1498) * 1688 - Ebu'l Hasan Ali, Hüseyni Hanedanının ve Tunus Beyliğinin ikinci beyidir (ö. 1756) * 1755 - Paul Barras, Fransız Devrimi sırasında Direktuvar rejiminin üyesi ve ana yönetici lideri (ö. 1829) * 1789 - Horace Vernet, Fransız ressam ve grafik sanatçısı (ö. 1863) * 1801 - Frédéric Bastiat, Fransız ekonomist ve teorisyen (ö. 1850) * 1817 - Henry Elliot, İngiliz diplomat (ö. 1907) * 1817 - Joseph Dalton Hooker, İngiliz botanikçi ve kâşiflerinden biridir (ö. 1911) * 1893 - Walter Ulbricht, Doğu Almanya Cumhuriyeti lideri (ö. 1973) * 1899 - Madge Bellamy, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1990) * 1903 - Dhuru Alhdimiri, Hint zoolog * 1906 - Anthony Mann, Amerikalı sinema yönetmeni ve oyuncu (ö. 1967) * 1911 - Czesław Miłosz, Polonyalı şair ve deneme yazarı (ö. 2004) * 1914 - Francisco da Costa Gomes, Portekizli asker ve devlet adamıdır (ö. 2001) * 1917 - Susan Hayward, Amerikalı oyuncu (ö. 1975) * 1917 - Lena Horne, Amerikalı bir şarkıcı, oyuncu, dansçı ve medeni haklar aktivisti (ö. 2010) * 1921 - Washington SyCip, Çin asıllı Filipinli-Amerikalı hesap uzmanı ve yöneticidir (ö. 2017) * 1925 - İbrahim Amini, İranlı siyasetçi ve din adamı (ö. 2020) * 1926 - Paul Berg, Amerikalı biyokimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 2023) * 1927 - Shirley Fry, Amerikalı kadın tenis oyuncusu (ö. 2021) * 1927 - Mario Lanfranchi, İtalyan yapımcı, yönetmen, senarist, aktör ve koleksiyoncu (ö. 2022) * 1928 - Celal Aliyev, Azeri akademisyen, biyolog ve siyasetçi (ö. 2016) * 1928 - Orhan Boran, Türk sunucu ve oyuncu (ö. 2012) * 1930 - Tony Lip, Amerikalı oyuncu (ö. 2013) * 1933 - Tomislav Ivić, Hırvat futbolcu ve teknik direktör (ö. 2011) * 1933 - Orval Tessier, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu ve antrenörüdür * 1936 - Assia Djebar, Cezayirli romancı, çevirmen ve film yapımcısı (ö. 2015) * 1936 - Dave Van Ronk, Amerikalı gitarist, şarkıcı, söz yazarı (ö. 2002) * 1938 - Allin Vlasenko, Sovyet- Ukraynalı orkestra şefi (ö. 2021) * 1941 - Otto Sander, Alman oyuncu (ö. 2013) * 1942 - Friedrich von Thun, Avusturyalı oyuncu * 1942 - Robert Ballard, Amerikalı deniz bilimci * 1942 - Şener Kökkaya, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu ve yönetmen * 1943 - Bernard Kessedjian, Fransız diplomat (ö. 2007) * 1951 - André Hazes, Hollandalı şarkıcı ve oyuncu (ö. 2004) * 1954 - Pierre Charles, Dominikalı siyasetçi (ö. 2004) * 1954 - Serj Sarkisyan, Ermeni siyasetçi ve Ermenistan Devlet Başkanı * 1955 - Egils Levits, Letonyalı bir avukat, siyaset bilimci ve yargıç * 1956 - Volker Beck, Doğu Alman eski atlettir * 1959 - Brendan Perry, İngiliz şarkıcı, müzisyen, söz yazarı ve yapımcı * 1959 - Valeriy Sereda, Azeri sporcu * 1959 - Vincent D'Onofrio, Amerikalı oyuncu ve yapımcı * 1960 - Frank Masley, Amerikalı kızakçı * 1963 - Olha Brizhina, Ukrayna'yı temsil etmiş eski atlet * 1963 - Yngwie J. Malmsteen, İsveçli gitarist * 1965 - Mitch Richmond, Amerikalı eski profeyonel basketbolcu * 1965 - Muhammet Uzuner, Türk oyuncu ve yönetmen * 1966 - Alen Markaryan, Ermeni asıllı Türk amigo ve spor yazarı * 1966 - Mike Tyson, Amerikalı boksör * 1967 - Güler Duman, Türk Halk Müziği sanatçısı * 1968 - Phil Anselmo, Amerikalı şarkıcı, besteci ve yapımcı * 1968 - Rafael Moreno Valle Rosas, Meksikalı eski siyasetçi ve bürokrat (ö. 2018) * 1969 - Uta Rohländer, Alman atlet * 1970 - Antonio Chimenti, İtalyan futbolcu ve teknik direktör * 1973 - Arsen Hambardzumyan, Ermeni siyasetçi * 1973 - Devrim Saltoğlu, Türk oyuncu * 1973 - Frank Rost, Alman kaleci * 1973 - Levent Semerci, Türk film yönetmeni * 1973 - Şevket Çoruh, Türk oyuncu * 1974 - Orhan Baltacı, Türk şarkıcı (Doğuş adıyla tanınan) * 1975 - Ralf Schumacher, Alman Formula 1 pilotu * 1975 - Rami Shaban, İsveçli millî futbolcu * 1977 - Tathiana Garbin, İtalyan tenisçi * 1980 - Nourdin Boukhari, Fas ve Hollanda vatandaşı futbolcu * 1981 - Barbora Špotáková, Çek cirit atıcı * 1982 - Aylin Kontente, Türk oyuncu * 1982 - Büşra Pekin, Türk tiyatro ve dizi oyuncusu * 1982 - Lizzy Caplan, Amerikalı oyuncu * 1983 - Cheryl, İngiliz şarkıcı * 1983 - Ebru Polat, Türk şarkıcı * 1983 - Katarzyna Skowrońska, Polonyalı voleybolcu * 1985 - Cem Atan, Türk kökenli Avusturyalı oyuncu * 1985 - Cody Rhodes, Amerikalı güreşçi * 1985 - Michael Phelps, Amerikalı yüzücü * 1985 - Trevor Ariza, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1986 - Alicia Fox, Amerikalı profesyonel güreşçi ve model * 1986 - Fredy Guarín, Kolombiyalı futbolcudur * 1987 - Uraz Kaygılaroğlu, Türk oyuncu * 1989 - Asbel Kiprop, Kenyalı atlet * 1989 - Candide Öztürk, Türk basketbolcu * 1990 - Dario Lezcano, Paraguaylı millî futbolcu * 1990 - N, Jellyfish Entertainment altında çıkış yapmış oyuncu, şarkıcı ve sunucu * 1991 - Margaret, Polonyalı şarkıcı-söz yazarı ve stilist * 1994 - Gianni Rodríguez, Uruguaylı futbolcu * 1997 - Samed Karakoç, Türk futbolcu == Ölümler == * 350 - Nepotianus, Romalı isyancı (d. ?) * 1520 - II. Montezuma, 1502’den 1520’ye kadar Tenoktitlan'ı (Meksiko) yöneten Aztek kralı (d. 1466) * 1607 - Caesar Baronius, İtalyan Kardinal, kilise tarihçisi ve Katolik mezhep savunucusu (d. 1538) * 1649 - Simon Vouet, Fransız ressam ve dekoratör (d. 1590) * 1882 - Charles Julius Guiteau, Amerikalı bir yazar ve avukat (d. 1841) * 1917 - Henry Vaughan, Amerikalı mimar (d. 1845) * 1919 - John Strutt Rayleigh, İngiliz fizikçi (d. 1842) * 1921 - Fedir Şçus, Mahnovşçina komutanı, Ukraynalı Anarko-Komünist devrimci (d. 1893) * 1926 - Lionel Royer, Fransız ressam (d. 1852) * 1934 - Fritz Gerlich, Alman gazeteci ve arşivci (d. 1883) * 1934 - Gregor Strasser, Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi (NSDAP)'nde politikacı (d. 1892) * 1934 - Karl Ernst, 1933 öncesinde Berlin'de SA lideri ve Gruppenführer (d. 1904) * 1934 - Kurt von Schleicher, Alman asker ve Weimar Cumhuriyeti'nin son Şansölyesi (d. 1882) * 1944 - Hambartsum Haçanyan, Ermeni sinema oyuncusu (d. 1894) * 1946 - Nikolay Morozov, Rus bilim insanı ve Yeni Kronoloji'nin kurucusu (d. 1854) * 1948 - Prens Sabahattin, Türk siyasetçi ve düşünür (d. 1879) * 1952 - Mauno Pekkala, Finlandiya Başbakanı (d. 1890) * 1953 - Vsevolod Pudovkin, Rus film yönetmeni (d. 1893) * 1963 - Alexander Rüstow, Alman filozof (d. 1885) * 1966 - Giuseppe Farina, İtalyan otomobil yarışçısı (d. 1906) * 1967 - Yavuz Abadan, Türk hukukçu (d. 1905) * 1971 - Georgi Dobrovolski, Sovyet kozmonot (d. 1928) * 1971 - Viktor Patsayev, Sovyet kozmonot (d. 1933) * 1971 - Vladislav Volkov, Sovyet kozmonot (d. 1935) * 1973 - Nancy Mitford, İngiliz roman ve biyografi yazarı, gazeteci (d. 1904) * 1984 - Lillian Hellman, Amerikalı oyun yazarı * 1995 - Georgiy Beregovoy, Sovyet kozmonot (d. 1921) * 1996 - Fuat Bayramoğlu, Türk diplomat, Dışişleri ve Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterlerinden (d. 1912) * 2001 - Chet Atkins, Amerikalı gitarist ve müzik yapımcısı (d. 1924) * 2001 - Joe Henderson, Amerikalı caz tenor saksafon sanatçısı (d. 1937) * 2004 - Hüseyin Baradan, Türk sinema oyuncusu (d. 1932) * 2004 - Rosalinde Hurley, İngiliz doktor, mikrobiyolog, patolog (d. 1929) * 2011 - Vasfi Uçaroğlu, Türk baterist ve orkestra şefi (d. 1928) * 2012 - İzak Şamir, İsrailli politikacı (d. 1915) * 2017 - Simone Veil, Fransız bakan ve siyasetçi (d. 1927) * 2018 - Billy Kinard, Amerikalı Amerikan futbolu oyuncusu ve antrenörü (d. 1933) * 2018 - Fuat Sezgin, Türk akademisyen (d. 1924) * 2019 - Borka Pavićević, Sırbistan drama yazarı, savaş karşıtı aktivist ve insan hakları aktivist (d. 1946) * 2019 - David Binder, Amerikalı savaş muhabiri ve gazeteci (d. 1931) * 2019 - David Koloane, Güney Afrikalı politik yazar ve sanatçı (d. 1938) * 2019 - Sebastián Alarcón, Şilili film yönetmeni ve senarist (d. 1949) * 2020 - Tim Brooks, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1947) * 2020 - Dan Hicks, Amerikalı aktör (d. 1951) * 2020 - Aleksandr Kabanov, Sovyet-Rus sutopu oyuncusu ve antrenör (d. 1948) * 2020 - Alfred Kotey, Ganalı profesyonel boksör (d. 1968) * 2021 - Abass Bonfoh, Togolu siyaset adamı (d. 1948) * 2021 - Raj Kaushal, Hint film yapımcısı, yönetmeni ve dublör (d. 1971) * 2021 - Janet Moreau, Amerikalı Olimpiyat atleti (d. 1927) * 2021 - Barbara Murphy, İrlandalı nefrolog (d. 1964) * 2022 - Vladimir Zelenko, Ukraynalı-Amerikalı fizikçi, yazar (d. 1973) == Tatiller ve özel günler == Koruyucu Aile Günü (Türkiye) Dünya Emekliler Günü *0630 30
Slovenya (Slovence: Slovenija) ya da resmî adıyla Slovenya Cumhuriyeti (), Orta Avrupa'nın güneyinde yer alan bir ülkedir. Batısında İtalya, güneybatısında Adriyatik Denizi, güney ve doğusunda Hırvatistan, kuzeydoğusunda Macaristan ve kuzeyinde Avusturya bulunur. Bir zamanlar Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'nin bir parçası olan Slovenya, 25 Haziran 1991'de bağımsızlığını ilan edip bağımsız bir devlet oldu. 1 Mayıs 2004'te Avrupa Birliği'ne katıldı. Parçalanan Yugoslavya'dan Avrupa Birliği'ne girmiş ilk ülkedir. İkincisi Hırvatistan'dır. Slovenya Slavca'da "Slavlar Ülkesi" anlamına gelmektedir. == Coğrafya == küçükresim|sol|250px|Šmarjetna gora Slovenya'nın büyük bölümü Slovenya Alpleri ile kaplı olup doğusunda Büyük Macaristan Ovası'nın uzantıları yer alır. Slovenya'nın en önemli akarsuları Avusturya Alpleri'nden doğan Sava ve Drava'dır. Ülkenin orta bölümü ve doğusundaki ovalar bu akarsular tarafından sulanır. === İklim === Adriyatik Denizi kıyısındaki dar bir şeritte Akdeniz iklimi görülür. İç kesimlerde ise iklim Karasal iklimdir. Özellikle kuzeydeki dağlık alanlarda kışlar çok soğuk ve kar yağışlı geçer. Sıcaklık ve yağış şartlarının uygun olması nedeni ile ülke topraklarının %57'si ormanlarla kaplıdır. == Tarih == === Tarih öncesi dönem === Bugünkü Slovenya, tarih öncesi çağlardan beri yerleşim görmektedir. Yaklaşık 250.000 yıl öncesinden insan yerleşimine dair kanıtlar var. 1995 yılında Cerkno yakınlarındaki Divje Babe mağarasında bulunan 43100 ± 700 BP'den kalma bir mağara ayısı kemiği, bir tür flüt ve muhtemelen dünyada keşfedilen en eski müzik aleti olarak kabul edilir. 1920'lerde ve 1930'larda, Potok Mağarası'nda arkeolog Srečko Brodar tarafından Cro-Magnon'a ait, delinmiş kemikler, kemik uçları ve iğne gibi eserler bulundu. 2002 yılında, şu anda UNESCO Dünya Mirası Alanı olarak korunan Ljubljana Bataklığı'nda, dünyanın en eski ahşap çarkı olan Ljubljana Bataklıkları Ahşap Çarkı ile birlikte 4.500 yıldan daha eski yığın ev kalıntıları keşfedildi. Tahta tekerleklerin Mezopotamya ve Avrupa'da neredeyse aynı anda ortaya çıktığını gösteriyor. Tunç Çağı'ndan Demir Çağı'na geçiş döneminde Urnfield kültürü gelişti. Hallstatt döneminden kalma arkeolojik kalıntılar, özellikle güneydoğu Slovenya'da, aralarında bir dizi situla bulundu. ==== Roma dönemi ==== Bugünkü Slovenya olan bölge, Roma döneminde Venetia et Histria ( Augustus sınıflandırmasında Roma İtalya'nın X bölgesi) ile Pannonia ve Noricum eyaletleri arasında paylaşılmıştı. Romalılar Emona (Ljubljana), Poetovio (Ptuj) ve Celeia'da (Celje) karakollar kurdular; ve Slovenya topraklarından İtalya'dan Pannonia'ya uzanan ticaret ve askeri yollar inşa etti. 5. ve 6. yüzyıllarda bölge, Hunların ve Germen kabilelerinin İtalya'ya akınları sırasında istilalarına maruz kaldı. İç devletin bir bölümü, savunma hattı olarak adlandırılan kuleler ve duvarlarla korunuyordu. I. Theodosius ve Eugenius arasında 394yılında Vipava Vadisi'nde çok önemli bir savaş gerçekleşti. ==== Slav yerleşimi ==== Slav kabileleri, 568'de Lombardların (son Germen kabilesi) batıya doğru ayrılmasından sonra Alp bölgesine göç ettiler ve Avarların baskısı altında Doğu Alpler'de bir Slav yerleşimi kurdular. 623'ten 624'e veya muhtemelen 626'dan sonra Kral Samo, Alp ve Batı Slavlarını Avarlara ve Cermen halklarına karşı birleştirdi ve Samo Krallığı olarak anılan şeyi kurdu. 658 veya 659'da Samo'nun ölümünün ardından dağılmasından sonra, günümüz Karintiya'sında bulunan Slovenlerin ataları bağımsız Carantania, ve Carniola düklüğünü kurdular., daha sonra Carniola dükalığı. Günümüz Slovenya'sının diğer bölgeleri, Şarlman'ın 803'te Avarlar'a karşı kazandığı zaferden önce yeniden Avarlar tarafından yönetiliyordu. === Orta Çağ === Modern Slovenlerin, özellikle Karintiyalı Slovenlerin atalarından biri olan Carantanians, Hristiyanlığı kabul eden ilk Slav halkıydı. Çoğunlukla İrlandalı misyonerler tarafından Hıristiyanlaştırıldılar, aralarında "Carantanians'ın Havarisi" olarak bilinen Modestus da vardı. Bu süreç, Bavyeralıların Hristiyanlaşmasıyla birlikte, daha sonra, Aquileia Patrikhanesi'nin benzer çabaları yerine Salzburg Kilisesi'nin Hristiyanlaşma sürecindeki rolünü gereğinden fazla vurguladığı düşünülen Conversio Bagoariorum et Carantanorum olarak bilinen muhtırada anlatılmıştır. 8\. yüzyılın ortalarında Carantania, Hristiyanlığı yaymaya başlayan Bavyeralıların yönetimi altında bir vasal düklük haline geldi. Otuz yıl sonra, Carantanians, Bavyeralılarla birlikte Karolenj İmparatorluğu'na dahil edildi. Aynı dönemde Carniola da Frankların egemenliğine girdi ve Aquileia'dan Hıristiyanlaştırıldı. 9. yüzyılın başında Liudewit'in Frank karşıtı isyanının ardından, Franklar Carantanian prenslerini ortadan kaldırarak onların yerine kendi sınır düklerini getirdiler. Sonuç olarak, Frenk feodal sistemi Sloven topraklarına ulaştı. İmparator I. Otto'nun 955'te Macarlara karşı kazandığı zaferden sonra, Sloven toprakları Kutsal Roma İmparatorluğu'nun bir dizi sınır bölgesine bölündü. En önemlisi olan Carantania, 976'da Karintiya Dükalığı'na yükseltildi. 11\. yüzyılda, şu anda Aşağı Avusturya olan bölgenin Almanlaşması, Slovenlerin yaşadığı bölgeyi diğer batı Slavlarından etkili bir şekilde izole ederek, Carantania ve Carniola Slavlarının bağımsız bir Carantanian/Carniolans/Sloven etnik grubuna dönüşmesini hızlandırdı. Orta Çağ'ın sonlarında, tarihi Carniola, Styria, Carinthia, Gorizia, Trieste ve Istria eyaletleri sınır bölgelerinden gelişti ve Orta Çağ Kutsal Roma İmparatorluğu'na dahil edildi. Bu tarihi toprakların sağlamlaştırılması ve oluşumu, 11. ve 14. yüzyıllar arasında uzun bir dönemde gerçekleşti ve Spanheim Dükleri, Gorizia Kontları, Celje Kontları gibi bir dizi önemli feodal aile tarafından yönetildi. Buna paralel bir süreçte, yoğun bir Almanlaştırma, Slovence konuşulan alanların kapsamını önemli ölçüde azalttı. 15. yüzyılda, Sloven etnik bölgesi bugünkü boyutuna indirildi. 1335'te Henry of Gorizia, Carinthia Dükü, Landgrave of Carniola ve Count of Tirol erkek bir varis olmadan öldü, kızı Margaret Tirol İlçesini elinde tutmayı başardı, Wittelsbach imparatoru IV. Louis Karintiya ve Karniyol yürüyüşünü Habsburg'a geçti. Annesi Carinthia'lı Elisabeth merhum dük Gorizia'lı Henry'nin kız kardeşi olan Avusturya Dükü II. Albert. Bu nedenle, günümüz Slovenya topraklarının çoğu, Habsburg monarşisinin kalıtsal bir ülkesi haline geldi. Habsburg monarşisinin diğer bileşenlerinde olduğu gibi, Karintiya ve Karniola, uzun süre kendi anayasal yapısıyla yarı özerk bir devlet olarak kaldı. 1436'da eyalet prensleri unvanını alan bu bölgeden feodal bir aile olan Celje kontları, bir süre Habsburg'ların güçlü rakipleriydi. Avrupa siyasi düzeyinde önemli olan bu büyük hanedan, Sloven topraklarında yer aldı ancak 1456'da yok oldu. Daha sonra, çok sayıda büyük mülkü, 20. yüzyılın başına kadar bölgenin kontrolünü elinde tutan Habsburgların mülkü oldu. Patria del Friuli, 1420'de Venedik'in işgaline kadar bugünkü batı Slovenya'yı yönetti. Orta Çağ'ın sonunda, Slovenya Toprakları, Türk akınları nedeniyle ciddi bir ekonomik ve demografik gerileme yaşadı. 1515'te, bir köylü isyanı neredeyse tüm Sloven topraklarına yayıldı. 1572 ve 1573'te Hırvat-Sloven köylü isyanı, daha geniş bir bölgeyi kasıp kavurdu. Genellikle kanlı yenilgilerle sonuçlanan bu tür ayaklanmalar 17. yüzyıl boyunca devam etti. === Erken modern dönem === 1797'de Venedik Cumhuriyeti'nin dağılmasından sonra Venedik Slovenyası, Avusturya İmparatorluğu'na geçti. Sloven Toprakları, Napolyon, Avusturya İmparatorluğu ve Avusturya-Macaristan tarafından kurulan Fransız yönetimindeki İlirya eyaletlerinin bir parçasıydı. Slovenler Karniola'nın çoğunda, Karintiya ve Steiermark düklüklerinin güney kesiminde, Avusturya Littoralinin kuzey ve doğu bölgelerinde ve ayrıca Macaristan Krallığı'ndaki Prekmurje'de yaşıyordu. Sanayileşmeye, şehirleri ve pazarları birbirine bağlayan demiryollarının inşası eşlik etti, ancak kentleşme sınırlıydı. Sınırlı fırsatlar nedeniyle, 1880 ile 1910 arasında yoğun bir göç yaşandı ve yaklaşık 300.000 Sloven (yani 6'da 1'i) diğer ülkelere , çoğunlukla ABD'ye ve aynı zamanda Güney Amerika'ya (ana kısım Arjantin'e) göç etti. Almanya, Mısır ve Avusturya-Macaristan'daki büyük şehirlere, özellikle Viyana ve Graz'a. Amerika Birleşik Devletleri'nde Sloven göçmenlerin en yoğun olduğu bölge Cleveland, Ohio'dur. Amerika Birleşik Devletleri'nde birçok Sloven'in yerleştiği diğer yerler, önemli sanayi ve madencilik faaliyetlerinin olduğu bölgelerdi: Pittsburgh, Şikago, Pueblo, Butte, kuzey Minnesota ve Salt Lake Vadisi. Erkekler, Slovenya'dan getirdikleri bazı beceriler nedeniyle madencilik endüstrisinde işçi olarak önemliydi. Bu göçe rağmen, Slovenya'nın nüfusu önemli ölçüde arttı. Okuryazarlık %80-90 ile istisnai derecede yüksekti. 19\. yüzyılda, Romantik milliyetçi kültürel ve siyasi özerklik arayışının eşlik ettiği Slovenya'da bir kültür canlanması da görüldü. İlk olarak 1848 devrimleri sırasında geliştirilen Birleşik Slovenya fikri, çoğu Sloven partisinin ve Avusturya- Macaristan'daki siyasi hareketlerin ortak platformu haline geldi. Aynı dönemde, tüm Güney Slav halklarının birliğini vurgulayan bir ideoloji olan Yugoslavizm, Pan-Germen milliyetçiliğine ve İtalyan irredantizmine bir tepki olarak yayıldı. === I. Dünya Savaşı === Birinci Dünya Savaşı, Slovenlere ağır kayıplar verdi, özellikle de bugünkü Slovenya'nın İtalya ile batı sınır bölgesinde meydana gelen on iki Isonzo Muharebesi. Yüzbinlerce Sloven asker Avusturya-Macaristan Ordusu'na alındı ​​ve 30.000'den fazlası öldü. Princely County of Gorizia ve Gradisca'dan yüzbinlerce Sloven, İtalya ve Avusturya'daki mülteci kamplarına yerleştirildi. Avusturya'daki mülteciler iyi muamele görürken, İtalyan kamplarındaki Sloven mültecilere devlet düşmanı muamelesi yapıldı ve 1915 ile 1918 yılları arasında birkaç bin kişi yetersiz beslenme ve hastalıklardan dolayı öldü. 1920 Rapallo Antlaşması, İtalya'daki toplam 1,3 milyon Sloven nüfusunun yaklaşık 327.000'ini terk etti. Faşistler İtalya'da iktidarı ele geçirdikten sonra, şiddetli bir Faşist İtalyanlaştırma politikasına maruz kaldılar. Bu, Slovenlerin, özellikle orta sınıfın, Sloven Littoral ve Trieste'den Yugoslavya ve Güney Amerika'ya kitlesel göçüne neden oldu. Kalanlar, hem pasif hem de silahlı direnişin birbirine bağlı birkaç ağını örgütledi. En bilineni, 1927'de Sloven ve Hırvat nüfusa yönelik faşist baskıya karşı savaşmak için kurulan anti-faşist militan örgüt TIGR idi. === Sırplar, Hırvatlar ve Slovenler Krallığı (daha sonra Yugoslavya Krallığı) === Sloven Halk Partisi, Habsburg yönetimi altında yarı bağımsız bir Güney Slav devletinin kurulmasını talep ederek, kendi kaderini tayin hakkı için bir hareket başlattı. Teklif, çoğu Sloven partisi tarafından kabul edildi ve bunu, Bildiri Hareketi olarak bilinen, Sloven sivil toplumunun kitlesel seferberliği izledi. Bu talep, Avusturyalı siyasi seçkinler tarafından reddedildi; ancak Birinci Dünya Savaşı'nın ardından Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun dağılmasının ardından, Zagreb'de Sloven, Hırvatlar ve Sırplardan oluşan Ulusal Konsey iktidara geldi. 29 Ekim'de, Ljubljana'daki ulusal bir toplantı ve Hırvat parlamentosu tarafından bağımsızlık ilan edildi ve yeni Sloven, Hırvat ve Sırp Devletinin kurulduğu ilan edildi. 1 Aralık 1918'de Sloven, Hırvat ve Sırp Devleti Sırbistan ile birleşerek yeni Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı'nın bir parçası oldu ; 1929'da Yugoslavya Krallığı olarak yeniden adlandırıldı. Yugoslavya'nın diğer az gelişmiş bölgelerine kıyasla en sanayileşmiş ve batılılaşmış olan Slovenya'nın ana bölgesi, endüstriyel üretimin ana merkezi haline geldi: Örneğin, Sırbistan ile karşılaştırıldığında, Slovenya'nın endüstriyel üretimi dört kat daha fazlaydı; ve Kuzey Makedonya'dakinden 22 kat daha fazlaydı. === II. Dünya Savaşı === Yugoslavya 6 Nisan 1941'de Mihver Devletleri tarafından işgal edildi. Slovenya'nın da parçası olduğu Yugoslavya hızlıca Almanlar İtalyanlar ve Macarlar arasında paylaşıldı ve "Büyük Reich" için Untersteiermark olarak bilinen Aşağı Styria, Nazi Almanya'sı tarafından zamanla ilhak edildi. 46.000 Sloven zorla Almanlaştırma için Kasım 1941 yılında zorunlu çalışma amacıyla Almanya'ya sürgün edildi. Slovenler, Saksonya'da çeşitli kamplara götürüldü. 1941-1945 yılları arası Alman sanayi tarafından işletilen fabrikalarda Alman çiftliklerinde çalışmaya zorlandılar. Bazı Slovenler gücünün zirvesinde iken 21.000 üyesi bulunan Alman destekli Sloven Yurt Muhafızı birliği ile, işgal güçleri ile iş birliği yaptı. 30.000'den fazla partizan ise Mihver güçleri ve onların işbirlikçileri ile savaşırken öldü. II. Dünya Savaşı sırasında, Slovenler'in yaklaşık yüzde 8'i öldü. === Sosyalist dönem === 1945 yılında, Yugoslavya kendisini serbest bırakmış ve kısa bir süre sonra bir federal olarak adlandırılan bir Komünist devlet haline geldi. Ardından Slovenya sosyalist bir cumhuriyet olarak federasyona katıldı; kendi Komünist Partisi ise 1937 yılında kurulmuştu. II. Dünya Savaşı sırasında Yugoslavya'nın yeniden kurulmasını takiben, Slovenya Yugoslavya Federal Devletinin parçası haline geldi. 1950'lerden itibaren, Slovenya, nispeten geniş bir özerkliğe sahipti. 1945 ve 1948 yılları arasında siyasi baskı dalgası Slovenya ve Yugoslavya'da gerçekleşti. 1947 yılına gelindiğinde, tüm özel mülkiyet kamulaştırıldı. 1949 ve 1953 yılları arasında, zorla kolektifleştirme denendi. Bu denemeden sonra, kademeli olarak serbestleştirilmesi politikası izlendi. İşçilerin öz-yönetimi olarak bilinen yeni bir ekonomik politikada Sloven Edvard Kardelj'nin, Yugoslav Komünist Partisi'nin başlıca teorisyeni, tavsiyesi ve denetimi altında uygulanmaya başladı. Sloven lider 1956 yılında, birlikte diğer liderlerle Josip Broz Tito, Bağlantısızlar Hareketi'ni kurdu. == Ekonomi == Ülkenin doğu kesiminde Sava ve Drava nehirlerinin suladığı ovalarda tarımsal etkinlik ön plandadır. Başlıca tarım ürünleri; buğday, mısır, patates ve üzümdür. Bağcılığın yaygın olduğu Maribor'da şarap üretimi de çok yaygındır. Slovenya'nın en önemli yer altı kaynakları linyit, demir, çinko ve cıvadır. Sanayi çok gelişmiştir. Mobilya, demir-çelik, kâğıt, tekstil ve kimya başlıca sanayi kollarıdır. Ülkenin denize açılan tek kapısı Koper şehrinin limanıdır. Slovenya'nın dış ticaretinde en önemli yeri Almanya, Hırvatistan, İtalya, Fransa ve Avusturya alır. == Şehirler == == Nüfus == Slovenya 11'i il düzeyinde olmak üzere 210 belediyeye bölünmüştür. En önemli şehirleri; başkent Ljubljana ile Maribor, Kranj ve Koper'dir. Slovenya Meclisi'nin eşcinsel evliliklere izin veren bir yasayı kabul etmesine rağmen, 20 Aralık 2015'te yapılan referandumda halkın yüzde 63'ü bu yasaya karşı çıkmış ve eşcinsel evlilikler serbest bırakılmamıştır. Fakat 26 Şubat 2017'de Sivil Birliktelik tanınmış ve bundan 5 yıl sonra 8 Temmuz 2022 tarihinde eşcinsel evlilikler kesin olarak yasal oldu. == Ayrıca bakınız == * Sloven sanatçılar listesi * Sloven matematikçiler listesi == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Slovenya - Resmî Turist Rehberi * Slovenya Ülke Bilgileri * Slovenia.si . Your gateway to information on Slovenia. * Government of the Republic of Slovenia Kategori:Avrupa Birliği ülkeleri Kategori:Avrupa ülkeleri Kategori:NATO ülkeleri Kategori:Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler Kategori:1991'de kurulan bölgeler ve ülkeler Kategori:Cumhuriyetler Kategori:Orta Avrupa Kategori:Liberal demokrasiler Kategori:Avrupa Konseyi ülkeleri Kategori:Slav ülke ve bölgeler Kategori:Güneydoğu Avrupa Kategori:Akdeniz İçin Birlik ülkeleri Kategori:Orta Avrupa ülkeleri Kategori:Güney Avrupa ülkeleri
== Olaylar == * 1851 - Amerikalı yazar Harriet Beecher Stowe'un kölelik karşıtı romanı Tom Amca'nın Kulübesi (Life Among the Lowly) bir gazetede tefrika edilmeye başlandı. * 1926 - Birleşik Krallık, Türkiye ve Irak arasında Ankara Antlaşması imzalandı. Türkiye, Musul petrollerinin gelirinden 25 yıl süreyle yüzde 10 pay almayı kabul etti ve Musul'daki haklarından vazgeçti. Fakat daha sonra, 500 bin sterlin karşılığında bu haktan da vazgeçildi. * 1947 - Marshall Planı: Harvard Üniversitesi'nde verdiği bir konuşmada, Amerika Birleşik Devletleri Devlet Bakanı George Marshall, savaş sonrası Avrupa'ya destek için çağrıda bulundu. * 1956 - Elvis Presley yeni şarkısı "Hound Dog"u televizyonda The Milton Berle Show'da tanıttı, Show sırasında yaptığı kışkırtıcı kalça hareketleri o devirde seyirciler tarafından müstehcen bulundu. * 1957 - Gülhane Askerî Tıp Akademisi teşkilatlandırıldı. * 1963 - Birleşik Krallık Savaş Bakanı John Profumo karıştığı bir seks skandalı yüzünden görevinden istifa etmek zorunda kaldı. (Profumo Skandalı) * 1964 - Hükümetin Kıbrıs'a müdahale kararı üzerine, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Johnson, İnönü'ye, müdahalede ABD yardımına ait silahların kullanılamayacağını belirten ve Türkiye tarihine "Johnson Mektubu" olarak geçen bir mektup gönderdi. * 1967 - İsrail ile Arap ülkeleri arasında; tarihe "Altı Gün Savaşı" diye geçen çatışmalar başladı. Çatışmalar sonrasında, kendi topraklarından daha fazla toprak elde eden İsrail, Gazze Şeridi'ni, Beytüllahim ve Hebron kentlerini, Batı Şeria'yı ve Golan Tepeleri'ni ele geçirdi. * 1975 - Süveyş Kanalı, Altı Gün Savaşı'nın ardından, 8 yıl sonra uluslararası deniz trafiğine açıldı. * 1976 - ABD'de Idaho eyaletinde bulunan "Teton Barajı" çöktü. * 1977 - Ev kullanımına uygun ilk pratik kişisel bilgisayar olan Apple II satışa sunuldu. * 1981 - Genel ahlak kurallarını bozduğu gerekçesiyle eşcinsellerin sahneye çıkması başta İstanbul olmak üzere bazı valiliklerce yasaklandı. * 1981 - ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri'nin yayımladığı haftalık bir tıbbi dergide, Kaliforniya'nın Los Angeles şehrinde 5 kişide, sadece bağışıklık sistemleri zayıflamış hastalarda görülen zatürreenin az rastlanan bir formuna rastlandığı bildirildi. Bu hastalar ilk onaylanmış AIDS vak'aları olarak tarihe geçti. * 1983 - 12 Eylül Darbesi'nin 47 ve 48. idamları: 7 Eylül 1979'da Manisa Turgutlu'da fırın basıp 4 sol görüşlü fırıncıyı öldüren sağ görüşlü militanlar Halil Esendağ ve Selçuk Duracık, idam edildi. * 2017 - Karadağ, NATO'ya üye oldu. == Doğumlar == * 1656 - Joseph Pitton de Tournefort, Fransız doğabilimci (ö. 1708) * 1799 - Aleksey Lvov, Rus besteci (ö. 1870) * 1819 - John Couch Adams, İngiliz astronom (ö. 1892) * 1830 - Karmin Crocco, İtalyan eşkıya (ö. 1905) * 1878 - Panço Villa, Meksikalı devrimci (ö. 1923) * 1883 - John Maynard Keynes, Britanyalı ekonomist (ö. 1946) * 1898 - Federico Garcia Lorca, İspanyol şair (ö. 1936) * 1900 - Dennis Gabor, Macar asıllı İngiliz fizikçi, elektrik mühendisi, mucit ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1979) * 1928 - Tony Richardson, İngiliz sinema yönetmeni (ö. 1991) * 1932 - Christy Brown, İrlandalı yazar ve ressam (ö. 1981) * 1932 - Yekta Güngör Özden, Türk hukukçu, yazar ve şair * 1933 - William Kahan, Kanadalı matematikçi ve bilgisayar bilimcisi * 1939 - Joe Clark, Kanadalı iş insanı ve siyasetçi * 1941 - Ergün Aybars, Türk tarihçi ve akademisyen * 1941 - Martha Argerich, Arjantinli konser piyanisti * 1944 **Colm Wilkinson, İrlandalı şarkıcı **Whitfield Diffie, Amerikalı şifrebilimci * 1946 - Coşkun Göğen (Tecavüzcü Coşkun), Türk oyuncu * 1946 - Stefania Sandrelli, İtalyan oyuncu * 1947 - Laurie Anderson, Amerikalı avangart sanatçısı, besteci, müzisyen ve film yönetmeni * 1949 - Ken Follett, tarihsel ve gerilim türü romanlar yazan Galli yazar * 1952 - Nicko McBrain, İngiliz şarkıcı * 1954 - Haluk Bilginer, Türk oyuncu ve yönetmen * 1954 - Nancy Stafford, Amerikalı oyuncu, film yapımcısı, eski manken ve senarist * 1956 - Enis Berberoğlu, Türk gazeteci, yazar ve siyasetçi * 1956 - Merzie Ibragimovna Khalitova, Sovyet ve Ukrayna vatandaşı, Kırım Tatar kökenli besteci * 1958 - Ahmed Abdallah Mohamed Sambi, Komorlu siyasetçi * 1960 - Kerem Alışık, Türk oyuncu * 1960 - Leslie Hendrix, Amerikalı oyuncu * 1962 - Astrid, Kral II. Albert ve Kraliçe Paola'nın ikinci çocuğu ve tek kızı ve şu anki Belçika hükümdarı Kral Philippe'in kardeşi * 1964 - Rick Riordan, Amerikalı Frantastik yazarı * 1966 - Aydoğan Aydın, Türk asker (ö. 2017) * 1967 - Ron Livingston, Amerikalı film ve dizi oyuncusu * 1968 - Şebnem Sönmez, Türk oyuncu * 1969 - Çiçek Dilligil, Türk oyuncu * 1970 - Koji Noguchi, Japon eski millî futbolcu * 1971 - Mark Wahlberg, Amerikalı oyuncu, müzisyen ve televizyon yapımcısı * 1971 - Susan Lynch, Kuzey İrlandalı oyuncu * 1978 - Fernando Meira, Portekizli eski futbolcu * 1978 - Nick Kroll, Amerikalı oyuncu, komedyen ve seslendirme sanatçısı * 1979 - David Bisbal, İspanyol şarkıcı * 1979 - Pete Wentz, Fall Out Boy grubunun basçısı ve söz yazarı * 1981 - Serhat Akın, Türk futbolcu * 1982 - Achille Emana, Kamerunlu futbolcu * 1982 - Zvjezdan Misimović, Boşnak futbolcu * 1984 - Stephen Nagbe Mennoh, Liberyalı futbolcu * 1984 - Yusuf Güney, Türk şarkıcı * 1985 - Jeremy Abbott, Amerikalı buz patenci * 1986 - Bárbara de Regil, Meksikalı oyuncu * 1986 - Károly Sándor Pallai, Macar bilim insanı, şair ve çevirmen * 1987 - Marcus Thornton, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1988 - Austin Daye, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1989 - Ed Davis, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu * 1989 - Gilberto Oliveira Souza Júnior, Brezilyalı futbolcu * 1989 - Khaleem Hyland, Trinidad ve Tobagolu millî futbolcu * 1989 - Léo Schwechlen, Fransız futbolcu * 1989 - Yiğit Gökoğlan, Türk futbolcu * 1990 - Ben Rienstra, Hollandalı futbolcu * 1990 - DJ Mustard, Amerikalı müzik yapımcısı ve DJ * 1990 - Junior Hoilett, Kanadalı millî futbolcu * 1990 - Masato Kudo, Japon futbolcu * 1990 - Matthias Ostrzolek, Polonya asıllı Alman futbolcu * 1990 - Polina Rahimova, Azeri voleybolcu * 1990 - Sekou Oliseh, Liberyalı futbolcu * 1991 - Lisa Schmidla, Alman kürekçi * 1991 - Martin Braithwaite, Guyana asıllı Danimarkalı millî futbolcu * 1992 - Emily Seebohm, Avustralyalı yüzücü * 1992 - Joazhiño Arroe, Perulu futbolcu * 1992 - Yago Pikachu, Brezilyalı futbolcu * 1993 - Cándido Ramírez, Meksikalı futbolcu * 1993 - Erdal Akdarı, Türk futbolcu * 1993 - Maria Thorisdottir, Norveçli millî futbolcu * 1994 - Anna Neplyakh, Ukraynalı manken * 1995 - Troye Sivan, Güney Afrika doğumlu Avustralyalı oyuncu, şarkıcı, söz yazarı ve eski YouTuber * 1996 - Marcão, Brezilyalı stoper * 1997 - Henry Onyekuru, Nijeryalı millî futbolcu * 1997 - Kieran Tierney, İskoç futbolcu * 1998 - Fabian Benko, Alman futbolcu * 1998 - Yuliya Lipnitskaia, Rus artistik buz pateni sporcusu * 2000 - Pierre Kalulu, Fransız futbolcu == Ölümler == * 1017 - Sanjō, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 67. imparatoru (d. 976) * 1316 - X. Louis, Fransa kralı (d. 1289) * 1434 - Yuri Dmitriyeviç, 1389'dan ölümüne kadar Zvenigorod Dükü (d. 1374) * 1615 - Toyotomi Hideyori, Sengoku döneminde yaşamış Japon samuray (d. 1593) * 1816 - Giovanni Paisiello, İtalyan besteci (d. 1741) * 1826 - Carl Maria von Weber, Alman besteci (d. 1786) * 1832 - Kaʻahumanu, Hawaii Krallığı'nda konsort kraliçe (d. 1768) * 1897 - Teodor Kasap, Rum kökenli Osmanlı gazeteci, yazar ve çevirmen (d. 1835) * 1910 - O. Henry, Amerikalı öykü yazarı (d. 1862) * 1944 - Riccardo Zandonai, İtalyan opera ve klasik batı müziği eserleri bestecisi ve müzik eğitimcisi (d. 1883) * 1958 - Evelyn Ellis, Amerikalı oyuncu (d. 1894) * 1965 - Wilhelm, İsveç ve Norveç prensi (d. 1884) * 1971 - Cahit Irgat, Türk sinema ve tiyatro sanatçısı (d. 1915) * 1974 - Hilmi Ziya Ülken, Türk felsefeci ve sosyolog (d. 1901) * 1977 - Fevzi el- Kavukçu, Arap asker ve politikacı (d. 1890) * 1993 - Conway Twitty, Amerikalı şarkıcı (d. 1933) * 1983 - Kurt Tank, Alman havacılık mühendisi (d. 1898) * 2004 - Necdet Mahfi Ayral, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (d. 1908) * 2004 - Ronald Reagan, Amerika Birleşik Devletleri'nin 40. Başkanı (d. 1911) * 2004 - Zahir Güvemli, Türk yazar, karikatürist ve eleştirmen (d. 1913) * 2005 - Susi Nicoletti, Alman-Avusturyalı oyuncu ve balerin (d. 1918) * 2009 - Rajeev Motwani, Hindistan doğumlu bilgisayar bilimci (d. 1962) * 2010 - Erdoğan Tokatlı, Türk sinema yönetmeni, yazar ve çevirmen (d. 1939) * 2011 - Ludo Martens, Belçikalı tarihçi ve komünist politikacı (d. 1946) * 2012 - Caroline John, İngiliz oyuncu (d. 1940) * 2012 - Ray Bradbury, Amerikalı yazar (d. 1920) * 2015 - Sadun Boro, Türk denizci (d. 1928) * 2015 - Tarık Aziz, Iraklı siyasetçi ve eski Irak Dışişleri Bakanı (d. 1936) * 2016 - Jerome Bruner, Amerikalı psikolog (d. 1915) * 2017 - Andy Cunningham, İngiliz oyuncu, kukla sanatçısı ve yazar (d. 1950) * 2017 - Cheick Tioté, Fildişi Sahilili millî futbolcu (d. 1986) * 2017 - Helen Dunmore, İngiliz şair, romancı ve çocuk öyküleri yazarı (d. 1952) * 2017 - Kathryn Stripling Byer, Amerikalı kadın şair ve eğitimci (d. 1944) * 2018 - Brian Browne, Kanadalı caz piyanisti ve besteci (d. 1937) * 2018 - Daša Drndić, Hırvat kadın yazar ve romancı (d. 1946) * 2018 - Feng Ting-kuo, Tayvanlı-Çinli siyasetçi (d. 1950) * 2018 - Frank Bresee, Amerikalı radyocu ve tarihçi (d. 1929) * 2018 - Jānis Bojārs, Litvan gülle atma sporcusu (d. 1956) * 2018 - Kate Spade, Amerikalı moda tasarımcısı ve iş insanı (d. 1962) * 2018 - Pierre Carniti, İtalyan siyasetçi ve sendikacı (d. 1936) * 2019 - Dinyar Contractor, Hint oyuncu, komedyen, yönetmen ve yazar (d. 1941) * 2019 - Elio Sgreccia, İtalyan biyolog ve Kardinal (d. 1928) * 2020 - Carlos Lessa, Brezilyalı ekonomist ve profesör (d. 1936) * 2020 - Keiko Itō, Japon haiku şairi (d. 1935) * 2021 - Narinder Bragta, Hint siyasetçi (d. 1952) * 2021 - Jean-Claude Caron, Fransız aktör (d. 1944) * 2021 - T. B. Joshua, Nijeryalı din adamı, televizyoncu ve hayırsever (d. 1963) * 2021 - Pedro Taberner, İspanyol eski futbolcudur (d. 1946) * 2021 - Galen Young, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu (d. 1975) * 2022 - Latif Demirci, Türk karikatürist (d. 1961) * 2022 - Dom Phillips, İngiliz gazeteci ve köşe yazarı (d. 1964) * 2022 - Alec John Such, ABD'li bir müzisyen (d. 1951) * 2022 - Trouble, Amerikalı rap müzisyeni (d. 1987) * 2023 - Nurhan Damcıoğlu, Türk kantocu, ses sanatçısı, tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1941) * 2023 - Astrud Gilberto, Brezilyalı şarkıcı (d. 1940) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Çevre Günü *0605 05
== Olaylar == * 1527 - Dünyanın ilk ve en eski Protestan üniversitesi, Marburg Philipps Üniversitesi kuruldu. * 1683 - Osmanlı Orduları'nın Viyana taarruzu başladı. * 1736 - 23. Osmanlı Padişahı III. Ahmet öldü; yerine I. Mahmud geçti. * 1798 - Napolyon Mısır'ı işgal etti. * 1839 - Padişah II. Mahmut öldü; yerine Sultan Abdülmecit geçti. * 1867 - İngiliz Kuzey Amerika Yasası, Kanada Anayasası olarak yürürlüğe girerek Kanada Konfederasyonu kuruldu. John A. Macdonald ilk Başbakan oldu. * 1878 - Kıbrıs, toprak mülkiyeti Osmanlılarda kalmak üzere, geçici olarak Birleşik Krallık'a devredildi. * 1881 - Dünyanın ilk uluslararası telefon konuşması, St. Stephen (New Brunswick) ve Calais (Maine) arasında yapıldı. * 1903 - Fransa Bisiklet Turu ("Tour de France") ilk defa yapıldı. Bu yarışı Fransız Maurice Garin kazandı ve 6075 Frank ödülün de sahibi oldu. * 1904 - Almanya futbol kulübü olan Bayer 04 Leverkusen kuruldu. * 1908 - SOS, Uluslararası Mors Alfabesi acil durum sinyali olarak kabul edildi. * 1911 - Kandilli Rasathanesi kuruldu. * 1920 - Ankara'da subay yetiştirilmek üzere "Sunuf-u Muhtelife Zabit Namzetleri Talimgahı" açıldı. * 1921 - Çin Komünist Partisi kuruldu. * 1925 - İlk piyango, Türk Tayyare Cemiyeti Mektepleri yararına düzenlendi. * 1926 - Deniz taşımacılığına ve ticaretine ilişkin esasları düzenleyen "Kabotaj Kanunu" yürürlüğe girdi. * 1927 - İstanbul'dan 16 Mayıs 1919'da ayrılan Mustafa Kemal, kurtuluştan sonra ilk kez İstanbul'a gelişinde büyük törenlerle karşılandı. * 1929 - İstanbul- Ankara telefon hattı hizmete girdi. * 1935 - Aydın demiryolu devletleştirildi. * 1937 - Toprakkale, İskenderun, Fevzipaşa - Meydanıekber demiryolları devletleştirildi. * 1939 - Hatay'da askerlik ve yeni teşkilât kanunu çıktı. * 1939 - 1 Temmuz ilk defa Kabotaj Bayramı olarak kutlandı. * 1942 - II. Dünya Savaşı: Kuzey Afrika Cephesi'nde I. El-Alameyn Muharebesi başladı. * 1946 - Elazığ-Palu demiryolu açıldı. * 1960 - Somali bağımsızlığını ilan etti. * 1962 - Ruanda ve Burundi bağımsızlığını ilan etti. * 1963 - ABD'nin posta kodu sistemi olan "ZIP Kodları" kullanılmaya başladı. * 1966 - Kanada, ilk renkli televizyon yayınını gerekleştirdi. * 1968 - Nükleer Silahları Sınırlandırma Anlaşması imzalandı. * 1974 - Arjantin Devlet Başkanı Juan Peron öldü; yerine eşi İsabel Peron geçti. * 1979 - Sony, Walkman'i tanıttı. * 1983 - Kuzey Kore Havayolları'na ait İlyuşin tipi bir yolcu uçağı, Gine-Bissau'nun dağlık bölgesine düştü: 23 kişi öldü. * 1984 - TRT, televizyonda tamamen renkli yayına geçti. * 1988 - Sovyetler Birliği'nde Komünist Partisi, Gorbaçov'un "Perestroyka" politikasını onayladı. * 1987 - Manş Tüneli'nde inşaat çalışmaları başladı. * 1991 - Varşova Paktı resmen dağıldı. * 1992 - TRT- INT/Avrasya yayınları başladı. * 1994 - 27 yıllık sürgünü sona eren FKÖ lideri Yaser Arafat, Filistin'e geri döndü. * 1996 - Azerbaycan, İrlanda ve Tunus ile diplomatik ilişki kurdu. * 1996 - Türkiye'nin ilk nükleer reaktörü, Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi'nde yapılmaya başladı. * 1996 - PNG görüntü formatının 1.0 versiyonu tamamlandı. * 1997 - Çin, şehir-devlet Hong Kong'un egemenliğini 156 yıl aradan sonra Birleşik Krallık'tan geri aldı. * 2002 - Uluslararası Ceza Mahkemesi kuruldu. * 2002 - Bir Rus yolcu uçağı ile Alman kargo uçağı, Güney Almanya'da Überlingen şehri üzerinde havada çarpıştı: 71 kişi öldü. * 2003 - Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin barış zamanı idam cezasının kaldırılmasını öngören 6. protokolünü onayladı. * 2004 - Horst Köhler, Almanya Cumhurbaşkanı oldu. * 2006 - Çin, Tibet'i Çin'e bağlayan 5 bin 72 kilometrelik dünyanın en uzun demir yolunu hizmete açtı. * 2012 - İspanya, 2012 Avrupa Futbol Şampiyonası finalinde İtalya'yı 4-0 yenerek üst üste ikinci kez şampiyon oldu. * 2013 - Hırvatistan, AB üyesi oldu. == Doğumlar == * 1481 - II. Christian, Danimarka Kralı (ö. 1559) * 1506 - II. Lajos, Macaristan ve Bohemya Kralı (ö. 1526) * 1532 - Marino Grimani, Venedik Cumhuriyetinin 89'uncu dükası (ö. 1605) * 1646 - Gottfried Wilhelm Leibniz, Alman matematikçi (ö. 1716) * 1725 - Jean-Baptiste Donatien de Vimeur, Fransız asilzade ve ordu komutanı (ö. 1807) * 1742 - Georg Christoph Lichtenberg, Alman doğa bilimleri, astronomi ve matematik profesörü, yazar, eleştirmen (ö. 1799) * 1804 - George Sand, Fransız yazar (ö. 1876) * 1818 - Ignaz Semmelweis, Macar bilim insanı ve hekim (ö. 1865) * 1829 - Abraham Behor Kamondo, Fransız bankacı, koleksiyoncu ve hayırsever (ö. 1889) * 1835 - Alfred von Gutschmid, Alman tarihçi ve oryantalist (ö. 1887) * 1844 - Verney Lovett Cameron, İngiliz kâşif (ö. 1894) * 1847 - Heinrich Gelzer, Alman klasik filolog, eski çağ tarihçisi ve Bizantolog (ö. 1906) * 1858 - Willard Metcalf, Amerikalı sanatçı (ö. 1925) * 1862 - Besim Ömer Akalın, Türk tıp profesörü, bilim insanı, sivil toplum örgütçüsü ve Milletvekili (ö. 1940) * 1872 - Louis Blériot, Fransız pilot, mucit ve mühendis (ö. 1936) * 1873 - Alice Guy-Blaché, Fransız film yönetmeni ve yapımcısı (ö. 1968) * 1877 - Alf Spouncer, İngiliz futbolcu ve teknik direktör (ö. 1962) * 1879 - Léon Jouhaux, Fransız sosyalist sendika önderi ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1954) * 1883 - István Friedrich, Macaristan başbakanı ve futbolcu (ö. 1951) * 1884 - Halim Solmaz, Beklenen yaşam süresinden çok fazla yaşamış Türk (ö. 2012) * 1899 - Charles Laughton, İngiliz oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1962) * 1902 - William Wyler, Alman asıllı Amerikalı film yönetmeni (ö. 1981) * 1916 - Abdülhakim İsmailov, Sovyetler Birliği (SSCB) Kızıl Ordu'sunun Hitler faşizmini yenilgiye uğratmasının simgesi olarak Berlin Parlamento Binası'na (Reichstag) Kızıl Bayrağı diken 3 askerden biri (ö. 2010) (bknz. Berlin Muharebesi) * 1916 - Olivia de Havilland, İngiliz aktris ve Oscar ödülü sahibi (ö. 2020) * 1923 - Nejat Devrim, Türk ressam (ö. 1995) * 1926 - François-Régis Bastide, Fransız siyasetçi, edebiyatçı ve diplomat (ö. 1996) * 1926 - Hans Werner Henze, Alman besteci (ö. 2012) * 1929 - Gerald Edelman, Amerikalı biyolog (ö. 2014) * 1929 - Kamil Yazıcı, Türk sanayici ve iş insanı * 1930 - Emin Cankurtaran, Türk iş insanı ve Fenerbahçe'nin eski Başkanlarından (ö. 2009) * 1930 - Mustafa Akkad, Suriye asıllı Amerikalı film yönetmeni ve yapımcısı (ö. 2005) * 1930 - Osman Numan Baranus, Türk şair ve yazar (ö. 2005) * 1931 - Leslie Caron, Fransız aktris * 1934 - Claude Berri, Fransa doğumlu yönetmen, aktör ve yapımcı (ö. 2009) * 1934 - Sydney Pollack, Amerikalı yönetmen, yapımcı ve oyuncu (ö. 2008) * 1935 - David Prowse, İngiliz vücut geliştirici (ö. 2020) * 1936 - Bekir Sıdkı Sezgin, Türk ses sanatkarı ve bestekâr (ö. 1996) * 1938 - Abdurrahman Kızılay, Türkmen müzisyen (ö. 2010) * 1938 - Yalçın Küçük, Türk araştırmacı yazar, ekonomist ve siyaset bilimci * 1939 - Karen Black, Amerikalı aktris (ö. 2013) * 1939 - Muhammed Bakır El- Hekim, Iraklı Taklit Mercii * 1939 - Suna Selen, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1940 - Cahit Zarifoğlu, Türk şair (ö. 1987) * 1941 - Myron Scholes, Amerikalı-Kanadalı ekonomist * 1941 - Twyla Tharp, Amerikalı dansçı, koreograf ve yazar * 1942 - Geneviève Bujold, Kanadalı aktris * 1942 - Andraé Crouch, Amerikalı gospel şarkıcısı, besteci ve söz yazarı (ö. 2015) * 1942 - İzzet İbrahim ed-Duri, Iraklı eski politikacı ve askeri komutan (ö. 2020) * 1944 - Wahit Hamed, Mısırlı senarist (ö. 2021) * 1945 - Debbie Harry, Blondie'nin solisti olarak tanınan Amerikalı şarkıcı, şarkı sözü yazarı ve oyuncu * 1946 - Mireya Moscoso, Panamalı siyasetçi * 1947 - Sami Hoştan, Türk Susurluk davası hükümlüsü ve Ergenekon davası sanığı (ö. 2015) * 1952 - Dan Aykroyd, Amerikalı sinema oyuncusu * 1952 - Brian George, Büyük Britanyalı-İsrailli komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1953 - Jadranka Kosor, Hırvat politikacı ve eski gazeteci * 1953 - Lawrence Gonzi, Malta Başbakanı * 1954 - Ebu Mehdi el- Mühendis, Iraklı-İranlı asker (ö. 2020) * 1955 - Christian Estrosi, Fransız sağ siyasetçi * 1955 - Li Keçiang, Çin Premier'i (Başbakan) ve Çin Devlet Konseyi parti sekreteri * 1958 - Banu Alkan, Türk oyuncu ve şarkıcı * 1961 - Carl Lewis, Amerikalı atlet * 1961 - Diana Frances Spencer, Galler Prensesi (ö. 1997) * 1962 - Kalpana Chawla, Hint asıllı Amerikan astronot (ö. 2003) * 1966 - Aydın Uğurlular, Türk şarkıcı * 1966 - Mahir Ünal, Türk akademisyen ve siyasetçi * 1967 - Pamela Anderson, Kanadalı aktris ve manken * 1970 - Deniz Seki, Türk şarkıcı * 1971 - Missy Elliott, Amerikalı rapçi, şarkıcı ve yapımcı * 1971 - Julianne Nicholson, Amerikalı aktris * 1975 - Tatyana Tomaşova, Rus atlet * 1976 - Ruud van Nistelrooy, Hollandalı futbolcu * 1976 - Patrick Kluivert, Hollandalı eski millî futbolcu * 1976 - Plies, Amerikalı rap şarkıcısı * 1976 - Szymon Ziółkowski, Polonyalı çekiç atıcı * 1977 - Liv Tyler, Amerikalı sinema oyuncusu * 1982 - Anelia, Bulgar şarkıcı * 1982 - Hilarie Burton, Amerikalı oyuncu * 1983 - Halil Akkaş, Türk atlet * 1983 - Sheilla Tavares de Castro, Brezilyalı voleybolcu * 1984 - Donald Thomas, Bahamalı atlet * 1986 - Şifa Gerdi, Kürt asıllı Iraklı gazeteci ve muhabir (ö. 2017) * 1986 - Agnes Monica, Endonez şarkıcı * 1990 - Ezhel, Türk şarkıcı ve söz yazarı * 1991 - Lucas Vázquez, İspanyol millî futbolcu * 1992 - Serenay Sarıkaya, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1994 **Tich, İngiliz şarkıcı **Jüri Pootsmann, Eston şarkıcı **Miha Zajc, Sloven futbolcu == Ölümler == * 868 - Ali el-Hadî, On İki İmam'ın onuncusu, 9. İmam Muhammed el-Cevâd'ın oğlu (d. 829) * 998 - Ebu'l-Vefâ el-Bûzcânî, İranlı matematikçi ve astronom (d. 940) * 1109 - VI. Alfonso, 1065-1109 tarihleri arasında León kralı ve 1072'den itibaren aynı zamanda Kastilya ve Galiçya kralı (d. 1037) * 1277 - Baybars, Mısır ve Suriye'de hüküm sürmüş Memluk Sultanı (d. 1223) * 1736 - III. Ahmet, Osmanlı'nın 23. Padişahı (d. 1673) * 1839 - II. Mahmut, Osmanlı'nın 30. Padişahı (d. 1785) * 1860 - Charles Goodyear, Amerikalı mucit (d. 1800) * 1876 - Mikhail Bakunin, Rus anarşist (d. 1814) * 1884 - Allan Pinkerton, Amerikalı özel dedektif (d. 1819) * 1896 - Harriet Beecher Stowe, Amerikalı yazar (d. 1811) * 1904 - Şemseddin Sami, Arnavut asıllı Osmanlı dil bilimci ve roman yazarı (d. 1850) * 1904 - George Frederick Watts, İngiliz ressam ve heykeltıraş (d. 1817) * 1925 - Erik Satie, Fransız besteci (d. 1866) * 1929 - Jodok Fink, Avusturyalı siyasetçi (d. 1853) * 1950 - Eliel Saarinen, Finlandiya kökenli Amerikalı mimar (d. 1873) * 1951 - Tadeusz Borowski, Polonyalı yazar (d. 1922) * 1955 - Adnan Adıvar, Türk bilim ve siyaset adamı (d. 1881) * 1963 - Fuat Umay, Türk siyasetçi (d. 1885) * 1963 - Camille Chautemps, Fransız siyasetçi (d. 1885) * 1974 - Juan Perón, Arjantin Devlet Başkanı (d. 1895) * 1981 - Marcel Breuer, Amerikalı mimar ve tasarımcı (d. 1902) * 1983 - Buckminster Fuller, Amerikalı felsefeci, mühendis, mimar, şair, yazar ve mucit (d. 1895) * 1983 - Erich Juskowiak, Almanya millî eski futbolcu (d. 1926) * 1983 - Sabri Ülgener, Türk iktisat profesörü ve toplum bilimci (d. 1911) * 1991 - Michael Landon, Amerikalı yönetmen, yapımcı ve oyuncu (d. 1936) * 1992 - Franco Cristaldi, İtalyan film yapımcısı (d. 1924) * 1996 - Margaux Hemingway, Amerikalı aktris (d. 1954) * 1997 - Robert Mitchum, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1917) * 1999 - Edward Dmytryk, Amerikalı yönetmen (d. 1908) * 1999 - Sylvia Sidney, Amerikalı aktris (d. 1910) * 2000 - Walter Matthau, Amerikalı oyuncu (d. 1920) * 2000 - Zeyyat Selimoğlu, Türk yazar ve çevirmen (d. 1922) * 2001 - Nikolay Basov, Sovyet fizikçi ve eğitmen (d. 1922) * 2003 - Herbie Mann, Amerikalı caz flütçüsü (d. 1930) * 2004 - Marlon Brando, Amerikalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1924) * 2005 - Luther Vandross, Amerikalı şarkıcı, şarkı sözü yazarı ve prodüktör (d. 1951) * 2006 - Ryūtarō Haşimoto, Japon siyasetçi (d. 1937) * 2009 - Karl Malden, Sırp asıllı Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1912) * 2012 - Alan G. Poindexter, Amerikalı astronot (d. 1961) * 2015 - Nicholas Winton, İngiliz hayırsever (d. 1909) * 2016 - Yves Bonnefoy, Fransız şair ve deneme yazarı (d. 1923) * 2016 - Robin Hardy, İngiliz film yönetmeni ve senarist (d. 1929) * 2017 - Stevie Ryan, Amerikalı YouTube ünlüsü, komedyen ve aktris (d. 1984) * 2017 - Ayan Sadakov, Bulgar millî futbolcu (d. 1961) * 2018 - François Corbier, Fransız televizyon sunucusu, müzisyen ve söz yazarı (d. 1944) * 2018 - Bojidar Dimitrov, Bulgar siyasetçi ve tarihçi (d. 1945) * 2018 - Gillian Lynne, İngiliz balerin, koreograf, tiyatro oyuncusu ve televizyon sunucusu (d. 1926) * 2019 - İzzet Ebu Auf, Mısırlı oyuncu ve besteci (d. 1948) * 2019 - Bob Collymore, Guyana doğumlu Guyanalı-Britanyalı bilişimci ve iş insanı (d. 1958) * 2019 - Sid Ramin, Amerikalı orkestra şefi, aranjör ve besteci (d. 1919) * 2019 - Jacques Rougeau Sr., Kanadalı profesyonel güreşçi (d. 1930) * 2019 - Bogusław Schaeffer, Polonyalı besteci, eğitimci, müzikolog ve grafik sanatçısı (d. 1929) * 2020 - Kwadwo Owusu Afriyie, Ganalı avukat ve politikacı (d. 1957) * 2020 - Jean Cabannes, Fransız yargıç (d. 1925) * 2020 - Max Crook, Amerikalı müzisyen (d. 1936) * 2020 - Beate Grimsrud, Norveçli romancı, senarist ve oyun yazarı (d. 1963) * 2020 - Ida Haendel, Polonyalı-İngiliz kemancı (d. 1928) * 2020 - Santiago Manuin Valera, Perulu insan hakları aktivisti ve yerli lideri (d. 1957) * 2020 - Euridice Moreira, Brezilyalı siyasetçi ve profesör (d. 1939) * 2021 - Louis Andriessen, Hollandalı besteci, piyanist ve akademisyen (d. 1939) * 2021 - Christian Bottollier, Fransız profesyonel futbolcu (d. 1928) * 2021 - Yuri Dohoyan, Rus satranç büyükustasıdır (d. 1964) * 2021 - Feride Mansurova, Tacikistanlı gastroenterolog (d. 1952) * 2021 - Kartal Tibet, Türk sinema oyuncusu ve yönetmen (d. 1939) * 2022 - Irene Fargo, İtalyan şarkıcı, tiyatro oyuncusu ve televizyon sunucusu (d. 1962) * 2022 - Richard Taruskin, Amerikalı müzikolog ve müzik eleştirmeni (d. 1945) * 2022 - Technoblade, Amerikalı Youtube ünlüsü (d.1999) * 2023 - Lawrence Turman, Amerikalı film yapımcısı (d. 1926) * 2023 - Meg Johnson, İngiliz sinema ve dizi oyuncusu (d. 1936) * 2023 - Vincenzo D'Amico, İtalyan profesyonel futbolcu (d. 1954) * 2023 - Klaus Täuber, Alman profesyonel futbolcu (d. 1958) * 2023 - Christian Dalger, Fransız eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1949) * 2023 - Victoria Amelina, Ukraynalı yazar ve şair (d. 1986) == Tatiller ve özel günler == * Hong Kong - Özel Yönetim Bölgesi Kuruluş Günü * Kanada - Kanada Günü * Türkiye - Denizcilik ve Kabotaj Bayramı * Bağımsızlık Günü (Somali) * Bağımsızlık Günü (Ruanda, Burundi) *0701 01
José Manuel Durão Barroso (d. 23 Mart 1956, Lizbon), Portekizli siyasetçi, 6 Nisan 2002 ve 29 Haziran 2004 tarihleri arasında Portekiz Başbakanı olarak görev yaptı. Başbakanlığı, Avrupa Komisyonu Başkanı olacağı için bıraktı. 1 Kasım 2004 yılında Romano Prodi'den görevi devraldı. 23 Mart 1956'da Lizbon'da doğdu. Lizbon Üniversitesi Hukuk bölümü ve Cenova Üniversitesi Ekonomik ve Sosyal Bilimler bölümünden mezun oldu. Lizbon Üniversitesi ve Georgetown Üniversitesi'nde (ABD) yardımcı doçent olarak akademik yaşantısını sürdürdü. Lizbon'a geri döndü ve Lusiad Üniversitesi'nde Uluslararası İlişkiler bölüm başkanlığı yaptı. Portekiz'de 25 Nisan 1974'te yaşanan Karanfil Devrimi'nde etkin olan siyasetçi, Kasım 1980'de şu an üyesi olduğu Sosyal Demokrat Parti (PSD)'ye katıldı. Angola'da 1990 yılında yaşanan iç savaş sırasında taraftar arası ateşkesi sağlayan Bicesse Anlaşması'nın yapılmasını sağlayanları başında yer aldı. 1995'te Portekiz Ulusal Meclisi'ne girdi, 1999 yılında partisi PSD'nin başkanı oldu. 6 Nisan 2002'de Başbakan olduktan sonra birçok tartışmalı karara imzasını attı. Portekiz toplumunun karşı çıktığı ABD'nin Irak'ı işgaline destek verdi; kamu harcamalarını kıstı. 2004 yılında oy birliğiyle ile Avrupa Parlamentosu Başkanlığı'na seçildi. == Dış bağlantılar == * Resmi site * Portekiz Cumhuriyeti Başbakanlığı Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:1956 doğumlular Kategori:Lizbon doğumlular Kategori:Portekizli siyasetçiler Kategori:Portekiz başbakanları Kategori:Avrupa Komisyonu Başkanları Kategori:Portekiz dışişleri bakanları Kategori:Georgetown Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Maoistler Kategori:Siyasi parti liderleri Kategori:Pro Merito Melitensi Nişanı sahipleri
== Olaylar == * 1243 - Anadolu Selçuklu Devleti'nin Moğol İmparatorluğu'na yenilmesiyle ve Moğol tabiiyetine girmesiyle sonuçlanan Kösedağ Muharebesi gerçekleşti. * 1250 - Fransa Kralı IX. Louis, 7. Haçlı seferi sırasında Mısır'da Memluk Hükümdarı Baybars tarafından esir alındı. * 1439 - Altın Orda Hanı Uluğ Muhammed Han tarafından gerçekleştirilen Moskova Kuşatması başladı. * 1462 - Midilli, Osmanlılar tarafından alındı. * 1767 - Norveç'in en eski gazetesi Adresseavisen yayımlanmaya başladı. Bu gazete hâlen çıkmaktadır. * 1778 - Prusya, Avusturya'ya savaş ilan etti. * 1890 - Idaho, Amerika Birleşik Devletleri'nin 43. eyaleti oldu. * 1905 - Rusya'da askerler genel greve giden altı binden fazla işçiyi öldürdü. * 1908 - Kolağası Resneli Niyazi Bey, İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin de onayı ile Makedonya'da Ohri yakınındaki dağlara çıkarak, II. Meşrutiyet'in ilanına yol açan ayaklanmanın lideri oldu. * 1928 - Londra'da ilk renkli televizyon yayını gerçekleşti. * 1938 - Buharlı tren hız rekoru Birleşik Krallık'ta kırıldı: 203 km/saat. * 1938 - Türkiye ile Fransa arasında Antakya’da Türk-Fransız Askerî Antlaşması imzalandı. Hatay'ın toprak bütünlüğünü korumak ve yapılacak olan seçimlerin sayım ve denetimini sağlamak için 2500 Türk ve 2500 Fransız askerî görevlendirildi. Türk askerî birlikleri 5 Temmuz’da Hatay’a girdi. * 1939 - Denizbank'ın işlerini Denizyolları ve Limanlar Genel Müdürlüğü üstlendi. * 1939 - Orman Koruma Kıtaları'nın görevlerine ait nizamname çıktı. * 1944 - II. Dünya Savaşı: Minsk, Sovyet Birlikleri'nce Nazilerden geri alındı. * 1969 - Türkiye'deki Amerika Birleşik Devletleri üslerinin mülkiyeti Türkiye'ye geçti. * 1970 - Birleşik Krallık'a ait bir yolcu uçağı, İspanya'nın Barselona kentinin kuzeyindeki dağlık bölgede düştü: 113 kişi öldü. * 1976 - İsrail komandoları düzenledikleri operasyonla, kaçırıldıktan sonra Uganda'nın Entebbe şehrindeki Entebbe Uluslararası Havalimanı'nda bekletilen bir uçaktaki 105 rehineyi kurtardılar. * 1988 - İstanbul'da Fatih Sultan Mehmet Köprüsü açıldı. * 1988 - Amerika Birleşik Devletleri'ne ait bir savaş gemisinin açtığı ateş sonucu Iran Air'e ait bir yolcu uçağı Basra Körfezi üzerinde düştü: 290 kişi öldü. * 1991 - Çeçenistan Cumhuriyeti ilan edildi. * 1994 - Teksas'ta trafik tarihinde en ölümcül gün: Çeşitli kazalarda 46 kişi öldü. * 2001 - Tupolev TU-154 tipi bir yolcu uçağı, İrkutsk-Rusya'ya inmek üzere olduğu sırada düştü: 145 kişi öldü. * 2004 - Bangkok'ta metro sistemi devreye girdi. * 2005 - İspanya'da eşcinsel evlilik yasası yürürlüğe girdi. * 2006 - adlı asteroid, Dünya'nın 432.308 km yakınından geçti. * 2011 - Türk futbolu şike davası başladı. * 2013 - Mısır'da darbe: Abdülfettah el Sisi komutasındaki Mısır Silahlı Kuvvetleri yönetime el koydu. == Doğumlar == * 321 - I. Valentinianus, 364 yılından ölümüne kadar Roma İmparatoru (ö. 375) * 1423 - XI. Louis, Fransa Kralı (ö. 1483) * 1442 - Go-Tsuchimikado, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 103. imparatoru (ö. 1500) * 1534 - Myeongjong, Joseon Krallığı'nın 13. kralı (ö. 1567) * 1823 - Ahmed Vefik Paşa, Osmanlı devlet adamı, diplomat, çevirmen ve oyun yazarı (ö. 1891) * 1852 - Theodore Robinson, Amerikalı ressam (ö. 1896) * 1854 - Leoš Janáček, Çek besteci (ö. 1928) * 1860 - Charlotte Perkins Gilman, Amerikalı yazar, kadın hareketi öncüsü ve feminist teorisyen (ö. 1935) * 1875 - Fehime Sultan, Osmanlı Sultanı V. Murad’ın kızı (ö. 1929) * 1883 - Franz Kafka, Alman yazar (ö. 1924) * 1904 - Lauri Virtanen, Finlandiyalı atlet (ö. 1982) * 1906 - George Sanders, İngiliz aktör (ö. 1972) * 1926 - Pierre Drai, Fransız hakim (ö. 2013) * 1927 - Ken Russell, İngiliz film yönetmeni (ö. 2011) * 1928 - Orhan Günşiray, Türk sinema sanatçısı (ö. 2008) * 1930 - Antonio Cubillo, İspanyol avukat, politikacı ve aktivist (ö. 2012) * 1940 - Oya Baydar, Türk yazar, gazeteci ve sosyolog * 1946 - Leszek Miller, Polonyalı solcu siyasetçi * 1947 - Adrian Bird, İngiliz profesör * 1949 - Elizabeth Edwards, Amerikalı politikacı, aktivist ve yazar (ö.2010) * 1951 - Jean-Claude Duvalier, Haitili diktatör; bürokrat ve siyasetçi (ö. 2014) * 1952 - Laura Branigan, Amerikalı şarkıcı (ö. 2004) * 1959 - Kader Arif, Fransız sosyalist siyasetçi * 1962 - Abdulkadir Yüksel, Türk eczacı ve siyasetçi (ö. 2017) * 1962 - Hunter Tylo, Amerikalı oyuncu * 1962 - Tom Cruise, Amerikalı oyuncu ve Altın Küre ödülü sahibi * 1963 - Tracey Emin, Çingene ve Kıbrıs Türkü kökenli Britanyalı ressam * 1964 - Yeardley Smith, Emmy Ödülü sahibi Amerikalı oyuncu, yazar, ressam ve seslendirme sanatçısı * 1968 - Ramush Haradinaj, Arnavut kökenli Kosovalı siyasetçi * 1969 - Gedeon Burkhard, Alman oyuncu * 1969 - Shawnee Smith, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1970 - Aşkın Nur Yengi, Türk şarkıcı * 1971 - Julian Assange, Avustralyalı bilgisayar programcısı ve Wikileaks adlı internet sitesinin editörü ve basın sözcüsü * 1971 - Benedict Wong, İngiliz aktör * 1973 - Jorge Andrés Boero, Arjantinli motosiklet yarışçısı (ö. 2012) * 1973 - Patrick Wilson, Amerikalı sinema, tiyatro oyuncusu ve şarkıcı * 1974 - Stephan Luca, Alman oyuncu * 1976 - Hilal Cebeci, Türk şarkıcı, sunucu ve oyuncu * 1979 - Ludivine Sagnier, Fransız oyuncu ve manken * 1980 - Olivia Munn, Amerikalı oyuncu ve model * 1984 - Leyla Aliyeva, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in kızı * 1984 - Corey Sevier, Kanadalı oyuncu * 1986 - Oscar Ustari, Arjantinli futbolcu * 1986 - Oriol Riera Magem, İspanyol futbolcu * 1987 - Mariano Trípodi, Arjantinli futbolcu * 1987 - Sebastian Vettel, Alman Formula 1 pilotu * 1988 - Winston Wiremu Reid, Danimarkalı-Yeni Zelandalı futbolcu * 1988 - James Troisi, Avustralyalı orta saha futbolcusu * 1990 - Lucas Mendes, Brezilyalı futbolcudur * 1991 - Anastasia Pavlyuchenkova, Rus tenisçi * 1993 - Kerem Demirbay, Türk asıllı Alman millî futbolcu * 1994 - Ben Winchell, Amerikalı film ve dizi yönetmeni == Ölümler == * MÖ 362 - Epaminondos, Thebaili general (d. MÖ 418) * MÖ 187 - III. Antiohos, Seleukos İmparatorluğu'nun 6. Hükümdarı (d. y. MÖ 241) * 683 - II. Leo, 17 Ağustos 682'den 28 Haziran 683 tarihine kadar Papa (d. 611) * 1503 - Pierre d'Aubusson, Rodos Şövalyelerinin liderlerinden (d. 1423) * 1642 - Marie de 'Medici, Fransa Kralı IV. Henri'nin ikinci eşi (d. 1575) * 1863 - Thaóyate Dúta, Dakota Siyularından Bdewákhathuŋwaŋ boyunun reisi (d. 1810) * 1881 - Hoca Tahsin Efendi, Osmanlı bilim insanı ve düşünür (d. 1811) * 1904 - Theodor Herzl, Avusturyalı gazeteci ve Siyonizmin kurucusu (d. 1860) * 1918 - V. Mehmet, Osmanlı'nın 35. Padişahı (d. 1844) * 1934 - Henry (Mecklenburg- Schwerin dükü), Hollanda Kraliçesi Wilhelmina'nın eşi olarak Hollanda konsort prensi (d. 1876) * 1935 - André Citroën, Fransız mühendis ve sanayici (Fransız otomobil endüstrisi öncülerinden) (d. 1878) * 1941 - Kâzım Dirik, Türk asker ve siyasetçi (d. 1880) * 1946 - Muzaffer Tayyip Uslu, Türk şair (d. 1922) * 1951 - Tadeusz Borowski, Polonyalı şair ve yazar (d. 1922) * 1969 - Brian Jones, İngiliz rock müzisyeni ve Rolling Stones grubu kurucularından (d. 1942) * 1971 - Jim Morrison, Amerikalı şarkıcı ve The Doors grubunun solisti (d. 1943) * 2000 - Kemal Sunal, Türk sinema oyuncusu (d. 1944) * 2004 - Andriyan Nikolayev, Çuvaş kökenli Sovyet kozmonotu (d. 1929) * 2012 - Andy Griffith, Amerikalı oyuncu, yapımcı, yönetmen, yazar, müzisyen, şarkıcı ve eğitimci (d. 1926) * 2013 - Radu Vasile, Rumen politikacı, tarihçi ve şair (d. 1942) * 2015 - Amanda Peterson, Amerikalı oyuncu (d. 1971) * 2015 - Jacques Sernas, Litvanya doğumlu Fransız oyunucu (d. 1925) * 2016 - Noel Neill, Amerikalı dizi, sinema ve televizyon oyuncusu (d. 1920) * 2017 - Spencer Johnson, Amerikalı yazar (d. 1938) * 2017 - Joseph Robinson, İngiliz oyuncu ve dublör (d. 1927) * 2017 - Rudy Rotta, İtalyan blues müzisyeni ve gitaristi (d. 1950) * 2017 - Solvi Stubing, Alman oyuncu (d. 1941) * 2017 - Paolo Villaggio, İtalyan oyuncu, seslendirme sanatçısı, yazar, yönetmen ve komedyen (d. 1932) * 2018 - Takahiro Satō, Japon manga sanatçısı ve yazar (d. 1977) * 2019 - Sudarshan Agarwal, Hint siyasetçi (d. 1931) * 2019 - Perro Aguayo, Meksikalı profesyonel güreşçi (d. 1946) * 2019 - Koldo Aguirre, İspanyol eski profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1939) * 2019 - Basant Kumar Birla, Hint hayırsever, iş insanı (d. 1921) * 2019 - Arte Johnson, Amerikalı komedyen, dublaj sanatçısı ve oyuncu (d. 1929) * 2019 - Küçük İskender, Türk şair, eleştirmen ve oyuncu (d. 1964) * 2020 - Ejike Obumneme Aghanya, Nijeryalı rütbeli asker ve elektrik mühendisi (d. 1932) * 2020 - Earl Cameron, Bermuda doğumlu İngiliz aktör (d. 1917) * 2020 - Scott Erskine, Amerikalı seri katil (d. 1962) * 2021 - John Siffy Mirin, Papua doğumlu Endonezyalı siyasetçi (d. 1978) * 2021 - Rachmawati Sukarnoputri, Endonezyalı siyasetçi ve hukukçu (d. 1950) * 2022 - Leonard Casey, eski İngiliz profesyonel futbolcu (d. 1931) * 2022 - Robert Floyd Curl, Jr., Amerikalı kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1933) * 2022 - Barry Ronge, Güney Afrikalı gazeteci, yazar, yayıncı, film eleştirmeni ve öykücü (d. 1947) * 2022 - Sergey Sosnovski, Sovyet-Rus aktör (d. 1955) == Tatiller ve özel günler == * Fırtına : Sam Yelleri : 3 Temmuz'da başlayıp 23 Ağustos'ta biten fırtınalar *0703 03
Bu gün, artık olmayan yıllarda, kendisinden önce ve sonra yüz seksen ikişer gün olduğu için yılın tam ortasındaki gündür. 2 Temmuz, artık olmayan yıllarda yılın ilk günüyle, tüm yıllarda da yılın son günüyle haftanın aynı gününe denk gelir. == Olaylar == * 1698 - İngiliz mucit Thomas Savery, ilk buhar makinesinin patentini aldı. * 1777 - Vermont, ABD'nin köleliği kaldıran ilk bölgesi oldu. * 1829 - 25.000 kişilik bir Rus Ordusu, Balkanları boydan boya geçerek Burgaz'ı ve Sliven'i teslim aldı. * 1839 - Küba açıklarında, bir köle gemisi olan Amistad'daki 53 köle ayaklandı. * 1900 - Ferdinand von Zeppelin'in yaptığı hava aracı, Almanya'nın Friedrichshafen kenti yakınlarında denendi ve başarılı oldu. Araca "Zeplin" adı verildi. * 1917 - Yunanistan, Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti. * 1932 - Birinci Türk Tarih Kurultayı, Atatürk'ün huzurunda Ankara Halkevi'nde toplandı. * 1932 - Keriman Halis, Türkiye Güzellik Kraliçesi seçildi. * 1934 - Uzun Bıçaklar Gecesi, Ernst Röhm'ün ölümüyle sona erdi. * 1937 - Uçakla ilk dünya turu için yola çıkan Amelia Earhart ve Fred Noonan kayboldu. * 1945 - 15 Yunan mülteciyi öldüren iki kişi, İzmir Saat Kulesi altında idam edildi. * 1951 - Savarona gemisi, Türk Deniz Kuvvetleri'ne devredildi. * 1962 - Walmart perakende zincirinin ilk mağazası, Arkansas Eyaleti'nin Rogers şehrinde açıldı. * 1964 - ABD Başkanı Lyndon B. Johnson, kamu alanlarında ırk ayrımcılığını yasaklayan "Yurttaşlık Hakları Yasası"nı imzaladı. * 1966 - Antalyaspor Kulübü kuruldu. * 1966 - Fransa, Pasifik'teki ilk nükleer bomba denemesini Moruroa adasında gerçekleştirdi. Denemenin kod adı "Aldébaran"dı. * 1972 - Bülent Ecevit, CHP Genel Başkanı seçildi. * 1976 - 1954 yılından beri ayrı olan Kuzey ve Güney Vietnam birleşerek Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti'ni kurdu * 1978 - O yıllarda bir gezegen olarak kabul edilen Plüton'un, Charon uydusu keşfedildi. * 1985 - Andrey Gromiko, Yüksek Sovyet Prezidyumu Başkanı olarak atandı. * 1986 - Meksika'da oynanan Dünya Futbol Şampiyonası'nda, Arjantin şampiyon oldu. * 1990 - Hac izdihamı: Mina'da şeytan taşlamaya giden hacı adayları tünelde sıkıştı; 1426 kişi öldü. * 1992 - Olimpiyat Oyunları kapsamında ilk kez New York'ta düzenlenen Dünya Zekâ Oyunları Şampiyona ve Kongresi'nde Türkiye beşinci oldu. * 1993 - Sivas Madımak Oteli yakıldı. Otelde bulunan kişilerden 37'si yanarak öldü. * 2001 - Göğüs kafesine yerleştirildikten sonra dışarıyla herhangi bir bağlantısı kalmayan ilk yapay kalp olan "AbioCor", ilk kez bir hastaya uygulandı. * 2002 - Steve Fossett, tek başına ve mola vermeden dünya çevresini balonla dolaşan ilk insan oldu. * 2003 - Yönetmen Ferzan Özpetek'in Karşı Pencere adlı filmi, İtalya'daki Yabancı Basın Merkezi'nin jüri üyeliğini yaptığı Globo D'Oro (Altın Küre) sinema ödüllerinden, "En İyi Film Ödülü" dahil beşini kazandı. * 2004 - Ağrı'nın Doğubayazıt ilçesinde meydana gelen 5.2 büyüklüğündeki depremde 18 kişi öldü. == Doğumlar == * 419 - III. Valentinianus, Batı Roma İmparatoru (ö. 455) * 1492 - Elizabeth Tudor, VII. Henry ve Yorklu Elizabeth'in dördüncü çocukları ve ikinci kızlarıdır (ö. 1495) * 1714 - Christoph Willibald Gluck, Alman besteci (ö. 1787) * 1820 - Juan N. Méndez, Meksikalı general ve siyasetçidir (ö. 1894) * 1862 - William Henry Bragg, İngiliz fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1942) * 1876 - Wilhelm Cuno, Alman siyasetçi ve iş insanı (ö. 1933) * 1877 - Hermann Hesse, Alman yazar, şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1962) * 1903 - Alec Douglas- Home, İngiliz siyasetçi (ö. 1995) * 1903 - V. Olav, 1957'den ölümüne kadar Norveç kralı (ö. 1991) * 1904 - René Lacoste, Fransız tenisçi ve Lacoste'nin kurucusu (ö. 1996) * 1906 - Hans Bethe, Alman fizikçi (ö. 2005) * 1914 - Erich Topp, Alman U-bot komutanı (ö. 2005) * 1916 - Hans-Ulrich Rudel, II. Dünya Savaşı'nın Alman bombardıman uçak pilotu (ö. 1982) * 1922 - Pierre Cardin, İtalyan asıllı Fransız modacı (ö. 2020) * 1923 - Wislawa Szymborska, Polonyalı şair (ö. 2012) * 1925 - Patrice Lumumba, Kongo DC'nin ilk Başbakanı (ö. 1961) * 1929 - İmelda Marcos, Filipinler Devlet Başkanı Ferdinand Marcos'un eşi * 1930 - Karl Gerstner, İsviçreli grafik tasarımcı (ö. 2017) * 1930 - Carlos Menem, lakabı El Turco, Arjantinli siyasetçi (ö. 2021) * 1932 - Vytautas Paukštė, Litvanyalı aktör (ö. 2022) * 1936 - Ömer Süleyman, Mısırlı politikacı, diplomat ve ordu generali (ö. 2012) * 1937 - Richard Petty, "Kral" lakaplı eski NASCAR pilotu * 1939 - Sultan bin Muhammed el Kasımi, d. 25 Ocak 1972 Şarika Emiri ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin Federal Yüksek Konseyi Üyesi * 1939 - Alexandros Panagoulis, Yunan politikacı ve şair (ö. 1976) * 1942 - Vicente Fox, Meksikalı iş insanı ve eski devlet başkanı (2000-2006) * 1942 - Ahmet Türk, Kürt asıllı Türk siyasetçi * 1943 - Üstün Akmen, Türk tiyatro eleştirmeni ve yazar (ö. 2015) * 1943 - Kevork Malikyan, Türk asılı İngiliz oyuncu * 1946 - Richard Axel, 2004 Nobel Tıp Ödülü sahibi Amerikalı bilim insanı * 1946 - Timur Selçuk, Türk pop müzik yorumcusu, piyanist ve besteci (ö. 2020) * 1947 - Larry David, Amerikalı aktör ve yapımcı (Seinfeld) * 1949 - Hanno Pöschl, Avusturyalı oyuncu * 1951 - Sylvia Rivera, Amerikalı transgender eylemci (ö. 2002) * 1952 - Ahmed Uyahya, Cezayirli siyasetçi * 1957 - Bret Hart, Kanadalı yazar, oyuncu ve emekli profesyonel güreşçi * 1963 - Rositsa Kirilova, Bulgar şarkıcı * 1970 - Yancy Butler, Amerikalı oyuncu * 1973 - Çiğdem Vitrinel, Türk yönetmen, senarist ve yapımcı * 1975 - Elizabeth Reaser, Amerikalı oyuncu * 1976 - Derya Büyükuncu, Türk yüzücü * 1977 - Deniz Barış, Türk futbolcu * 1978 - Jüri Ratas, Eston siyasetçi * 1979 - Rebecca Mader, İngiliz oyuncu * 1983 - Michelle Branch, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve oyuncu * 1984 - Maarten Martens, Belçikalı futbolcu * 1984 - Johnny Weir, Amerikalı buz patenci * 1985 - Vlatko İlievski, Makedon şarkıcı (ö. 2018) * 1985 - Ashley Tisdale, Amerikalı oyuncu * 1985 - Onur Tuna, Türk sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu * 1986 - Lindsay Lohan, Amerikalı oyuncu * 1987 - Esteban Granero, İspanyol futbolcu * 1987 - Ruslana Korşunova, Rus asıllı Kazak manken ve model (ö. 2008) * 1988 - Lee Chung-yong, Güney Koreli futbolcu * 1989 - Dev, Amerikalı elektropop şarkıcısı ve söz yazarı * 1989 - Alex Morgan, Amerikalı kadın millî futbolcu * 1990 - Roman Lob, Alman şarkıcı * 1990 - Margot Robbie, Avustralyalı aktris ve yapımcı * 1990 - Danny Rose, İngiliz millî futbolcu * 1992 - Madison Chock, Amerikalı buz patenci * 1993 - Vince Staples, Amerikalı hip hop sanatçısı * 1993 - Ieva Zasimauskaitė, Litvan şarkıcı * 1994 - Baba Rahman, Ganalı futbolcu * 1995 - Boli Bolingoli-Mbombo, Kongo asıllı Belçikalı futbolcu * 2001 - Abraham Attah, kariyeri ve eğitimi için ABD'de yaşayan Ganalı aktör == Ölümler == * 1215 - Eisai, geç Heian ve erken Kamakura döneminde yaşamış Japon Budist keşiş (d. 1141) * 1504 - III. Ştefan, 1457-1504 yılları arasında Boğdan Prensi (d. 1433) * 1511 - Hadım Ali Paşa, Sultan II. Bayezid zamanında 1501-1503 ve 1506-1511 dönemlerinde iki kez sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamı * 1566 - Nostradamus, Fransız hekim, eczacı, kahin ve astrolog (d. 1503) * 1582 - Akechi Mitsuhide, Japonya'da Sengoku döneminde yaşamış samuray generali (d. 1528) * 1743 - Spencer Compton, İngiliz devlet adamı (d. 1673) * 1778 - Jean Jacques Rousseau, İsviçreli filozof (d. 1712) * 1798 - John Fitch, Amerikalı saat yapımcısı ve mucit (d. 1743) * 1843 - Samuel Hahnemann, Alman hekim (d. 1755) * 1850 - Robert Peel, Birleşik Krallık Başbakanı (d. 1788) * 1914 - Joseph Chamberlain, Büyük Britanyalı devlet adamı (d. 1836) * 1915 - Porfirio Díaz, Meksika Devlet Başkanı (d. 1830) * 1921 - Salih Zeki, Türk matematik bilgini, bilim tarihçisi ve astronom (d. 1864) * 1924 - Matsukata Masayoshi, Japonya'nın dördüncü başbakanı (d. 1835) * 1934 - Ernst Röhm, Alman subay, siyaset adamı ve SA'nın kurucusu ve kumandanı (d. 1887) * 1949 - Georgi Dimitrov, Bulgaristan'da sosyalist yönetimin kurucusu ve ilk Başbakanı (d. 1882) * 1955 - Fatma Seher Erden (Kara Fatma), Türk kadın asker, Türk Kurtuluş Savaşı kahramanlarından ve İstiklal Madalyası sahibi (d. 1888) * 1961 - Ernest Hemingway, Amerikalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (İntihar) (d. 1899) * 1973 - Betty Grable, Amerikalı aktris (d. 1916) * 1977 - Vladimir Nabokov, Rus yazar (d. 1899) * 1989 - Andrey Gromiko, Sovyet diplomat ve Dışişleri Bakanlarından (d. 1909) * 1989 - Franklin Schaffner, Amerikalı film yönetmeni (d. 1920) * 1989 - Hasan Esat Işık, Türk siyaset adamı ve diplomat (d. 1916) * 1991 - Lee Remick, Amerikalı aktris (d. 1935) * 1993 - Asım Bezirci, Türk yazar (d. 1927) * 1993 - Behçet Sefa Aysan, Türk şair (d. 1949) * 1993 - Hasret Gültekin, Türk sanatçı (d. 1971) * 1993 - Muhlis Akarsu, Türk halk ozanı (d. 1948) * 1993 - Nesimi Çimen, Türk halk ozanı (d. 1931) * 1994 - Andrés Escobar, Kolombiyalı millî futbolcu (d. 1967) * 1996 - Saniye Can, Türk Halk Müziği sanatçısı (d. 1930) * 1997 - James Stewart, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1908) * 1999 - Mario Puzo, Amerikalı yazar ve En İyi Uyarlama Senaryo Akademi Ödülü sahibi (d. 1920) * 2002 - Earle Brown, Amerikalı besteci (d. 1926) * 2007 - Beverly Sills, Amerikalı soprano (d. 1929) * 2009 - Bruno de Leusse, Fransız diplomat (d. 1916) * 2010 - Beryl Bainbridge, İngiliz roman yazarı (d. 1932) * 2011 - Itamar Franco, Brezilyalı siyasetçi (d. 1930) * 2011 - Özcan Tekgül, Türk oryantal dans sanatçısı, sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1941) * 2013 - Douglas Engelbart, Norveç asıllı Amerikalı mucit (d. 1925) * 2013 - Fevziye Fuad, İran şahı Muhammed Rıza Pehlevi'nin ilk eşi (d. 1921) * 2016 - Caroline Aherne, İngiliz ünlü komedyen ve oyuncu (d. 1963) * 2016 - Michael Cimino, Amerikalı yönetmen ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi (d. 1939) * 2016 - Roger Dumas, Fransız oyuncu (d. 1932) * 2016 - Rudolf Kalman, Macar asıllı Amerikan matematiksal sistem teoristi (d. 1930) * 2016 - Michel Rocard, Fransız siyasetçi ve Fransa Başbakanı (d. 1930) * 2016 - Elie Wiesel, Romanya doğumlu Yahudi edebiyatçı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1928) * 2017 - Chris Roberts, Alman şarkıcı ve aktör (d. 1946) * 2019 - Şeref Bakşık, Türk siyasetçi (d. 1927) * 2019 - Costa Cordalis, Yunan asıllı Alman müzisyeni, şarkıcısı ve kayakçı (d. 1944) * 2019 - Lee Iacocca, Amerikalı iş insanı (d. 1924) * 2019 - Lis Verhoeven, Alman oyuncu ve tiyatro yönetmeni (d. 1931) * 2019 - Bruce Wallrodt, Avustralyalı Paralimpik atlet (d. 1951) * 2020 - Nikolay Kapustin, Rus besteci ve piyanist (d. 1937) * 2020 - Wanderley Mariz, Brezilyalı siyasetçi ve avukat (d. 1940) * 2020 - Tilo Prückner, Alman aktör (d. 1940) * 2021 - Jolien Verschueren, Belçikalı kadın cyclo-cross yarışçısı (d. 1990) * 2022 - Peter Brook, İngiliz tiyatro ve sinema yönetmeni (d. 1925) * 2022 - Susana Dosamantes, Meksikalı aktris (d. 1948) * 2023 - Milan Milutinović, Sırp siyasetçi ve eski Sırbistan Cumhurbaşkanı (d. 1942) * 2023 - Theo Pahlplatz, Hollandalı profesyonel futbolcu (d. 1947) == Tatiller ve özel günler == * Dünya UFO Günü *0702 02
Temmuz, Jülyen ve Gregoryen Takvimleri'ne göre 31 gün çeken ve yılın 7. ayını oluşturan bir ay. Kuzey yarımkürede yaz mevsiminin 2. ayı olan Temmuz, Güney yarımkürede kış mevsinin 2. ayı olup en soğuk aylardan biridir. == Etimoloji == Temmuz kelimesi Arapça (tammūz تمّوز) veya Aramiceden (tammūz תמוז) Türkçeye geçmiştir. Bu dillere ise Akadçadan girmiştir. En eski kök olarak Akadlar tarafından da tapınılmış Sümer çobanlık ve çiftçilik tanrısı Dummuz gösterilebilir. Gregoryen takviminde bu aya, Roma İmparatoru Julius Sezar'a ithafen July adı verilmiştir. Daha önceleri, Mart ayından başlayan Roma takviminde beşinci ay olduğu için Latince "Quintilis" olarak adlandırılmıştır. İrlanda takviminde ise Temmuz, Iúil olarak adlandırılmıştır ve yaz mevsiminin ikinci ayıdır. Türkçe kökenli olarak bu aya "orak ayı" ya da "ot ayı" denir. == Olaylar == * Temmuz ayının ilk günü Türkiye'de Denizcilik ve Kabotaj Bayramı olarak kutlanmaktadır. == Kaynakça == \----
== Olaylar == * 1054 - SN 1054 adlı süpernova, Çinliler, Japonlar, İranlılar, Araplar ve Amerikan yerlileri tarafından gözlemlendi. Boğa takımyıldızı yakınında bulunan ve Yengeç Bulutsusu'nun kalıntılarından oluşan bu gök olayı aylarca gün ışığında bile görülebilmiştir. * 1187 - Hıttin Muharebesi: Selahaddin Eyyubi, Haçlıları Hıttin'de tam bir bozguna uğrattı. * 1776 - Amerikan Bağımsızlık Bildirisi; Amerikan Kongresi, Büyük Britanya'dan bağımsızlığını ilan etti. ABD'nin kuruluş günü olarak kutlanmaktadır. * 1802 - Amerika Birleşik Devletleri Askeri Akademisi, New York eyaletinde yer alan West Point şehrinde açıldı. * 1810 - Fransa, Amsterdam'ı işgal etti. * 1826 - Amerika Birleşik Devletleri'nin ikinci (John Adams) ve üçüncü Başkanı (Thomas Jefferson) aynı tarihte öldüler. * 1827 - New York'ta kölelik yasaklandı. * 1865 - Lewis Carroll'un Alis Harikalar Diyarında adlı romanı yayımlandı. * 1898 - Pehlivan Koca Yusuf, ABD dönüşünde, 'La Burgogne' adlı geminin Atlas Okyanusu'nda batması sonucu yaşamını yitirdi. * 1918 - Osmanlı Padişahı VI. Mehmet tahta çıktı. * 1918 - Bolşevikler, Rus Çarı II. Nikolas'ı ve ailesini öldürdüler. * 1921 - Karamürsel düşman işgalinden kurtuldu. * 1921 - Antalya düşman işgalinden kurtuldu. * 1932 - İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, otomobiliyle Ankara'dan İstanbul'a giden ilk kişi oldu. * 1932 - Amerikalı gangster Al Capone, 11 yıl hapis cezasına çarptırıldı. * 1934 - Macar fizikçi Leo Szilard, ileride atom bombasının yapımında kullanılacak olan 'zincirleme reaksiyon' modelinin patentini aldı. * 1946 - Ankara Üniversitesi kuruldu. * 1946 - Amerika Birleşik Devletleri, 381 yıl süren ve neredeyse kesintisiz bir sömürge yönetiminden sonra Filipinler'in bağımsızlığını tanıdı. * 1948 - Türkiye - Amerika Birleşik Devletleri İktisadi İşbirliği Anlaşması imzalandı. * 1954 - İstanbul Dolmabahçe Stadı'nda kadınlar arası futbol maçı yapıldı. * 1959 - Alaska'nın 49. eyalet olarak Amerika Birleşik Devletleri'ne katılmasından sonra, 49 yıldızlı yeni bayrak, Pensilvanya eyaletinin Philadelphia şehrinde yurttaşlara tanıtıldı. * 1960 - Hawai'nin 50. eyalet olarak Amerika Birleşik Devletleri'ne katılmasından sonra 50 yıldızlı bugünkü bayrak, Pensilvanya eyaletinin Philadelphia şehrinde yurttaşlara tanıtıldı. 49. yıldızlı bayrak daha 1 yıl önce bugün kabul edilmişti. * 1968 - İşçiler, İstanbul Kazlıçeşme'deki Derby Lastik Fabrikasını işgal etti. İşgal 5 gün sürdü. * 1981 - Uluslararası 9. İstanbul Film Festivali'ne katılan Sovyet Bolşoy Balesi Topluluğu'ndan balerin Galina Çursina, Amerikan Konsolosluğu'ndan sığınma isteğinde bulundu. * 1982 - Lübnan'da dört İranlı diplomat kaçırıldı. * 1987 - Eski Gestapo şefi "Lyon kasabı" lakaplı Klaus Barbie, Fransa'daki yargılanmasının sonunda müebbet hapse mahkûm oldu. * 1994 - Türkiye'nin Atina Büyük Elçiliği Müsteşarı Ömer Haluk Sipahioğlu, Atina'da uğradığı silahlı saldırı sonucu öldü. Suikastı, 17 Kasım Örgütü üstlendi. * 1995 - Türk Silahlı Kuvvetleri, PKK'ya karşı sınır ötesi "Ejder Operasyonu"nu başlattı. * 1996 - Ankara Devlet Güvenlik Mahkemesi, Halkın Demokrasi Partisi (HADEP) Genel Başkanı Murat Bozlak ve 39 parti yöneticisini tutukladı. * 1997 - NASA'nın gönderdiği "Pathfinder" adlı araştırma robotu, Mars'ın yüzeyine indi. * 1997 - Ankara 1 Numaralı DGM'de görülen "Sivas Katliamı" davasında Savcı, 38 sanık için idam istedi. * 2003 - Kuzey Irak'ta Çuval olayı (veya Çuval hadisesi, İngilizcede: "The Hood event") meydana geldi ve Türkiye kamuoyunda geniş yankı uyandırdı. * 2007 - Şarkıcı ve oyuncu Barış Akarsu, geçirdiği trafik kazasında ağır yaralandı ve 5 gün komada kalıp hayatını kaybetti. * 2012 - Tanrı parçacığı keşfedildi. * 2019 - ABD'nin Kaliforniya eyaletinde 7,1 şiddetinde deprem meydana geldi. Yangınlara ve bina hasarlarına sebep olan depremde can kaybı olmadı. == Doğumlar == * 1330 - Ashikaga Yoshiakira, Ashikaga şogunluğunun ikinci şogunu (ö. 1367) * 1546 - III. Murat, Osmanlı'nın 12. Padişahı (ö. 1595) * 1799 - I. Oscar, İsveç ve Norveç kralı (ö. 1859) * 1804 - Nathaniel Hawthorne, Amerikalı yazar (ö. 1864) * 1807 - Giuseppe Garibaldi, İtalyan kahraman (ö. 1882) * 1822 - Eugène Guillaume, Fransız heykeltıraş (ö. 1905) * 1826 - Stephen Foster, Amerikalı müzisyen ve söz yazarı (ö. 1864) * 1868 - Henrietta Swan Leavitt, Amerikalı astronom (ö. 1921) * 1872 - Calvin Coolidge, ABD'nin 30. Başkanı (ö. 1933) * 1891 - Georges Duthuit, Fransız sanat eleştirmeni ve yazar (ö. 1973) * 1896 - Mao Dun, Çinli yazar (ö. 1981) * 1900 - Robert Desnos, Fransız şair (ö. 1945) * 1902 - Meyer Lansky, Amerikalı büyük bir organize suç figürü (ö. 1983) * 1907 - Gordon Griffith, Amerikalı yönetmen (ö. 1958) * 1910 - Robert K. Merton, Amerikalı sosyolog (ö. 2003) * 1910 - Gloria Stuart, Amerikalı oyuncu (ö. 2010) * 1918 - Pauline Phillips, Amerikalı radyocu, yazar, mucit ve aktivist (ö. 2013) * 1921 - Gérard Debreu, Fransız-Amerikalı matematikçi ve iktisatçı (ö. 2004) * 1924 - Eva Marie Saint, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1926 - Alfredo Di Stéfano, Arjantinli futbolcu (ö. 2014) * 1926 - Guillermo Arriaga Fernández, Meksikalı dansçı (ö. 2014) * 1927 - Gina Lollobrigida, İtalyan sinema oyuncusu (ö. 2023) * 1927 - Neil Simon, Amerikalı oyun yazarı (ö. 2018) * 1928 - Giampiero Boniperti, İtalyan futbolcu ve Milletvekili * 1931 - Stephen Boyd, Kuzey İrlanda doğumlu İngiliz aktör (ö. 1977) * 1937 - Thomas Nagel, Amerikalı felsefeci * 1937 - Sonja, 17 Ocak 1991'den beri Kral V. Harald'ın eşi ve Norveç kraliçesi * 1938 - Bill Withers, Amerikalı şarkıcı (ö. 2020) * 1939 - Ulf Dinkelspiel, İsveçli siyasetçi ve ekonomist (ö. 2017) * 1942 - Floyd Little, Amerikalı profesyonel Amerikan futbolu oyuncusu (ö. 2021) * 1945 - Percy Freeman, İngiliz futbolcu (ö. 2016) * 1949 - Horst Seehofer, CSU'den Alman politikacı * 1952 - Álvaro Uribe, Kolombiyalı politikacı ve 2002 ve 2010 yılları arasında Kolombiya Devlet Başkanı * 1959 - Victoria Abril, İspanyol sinema oyuncusu ve şarkıcı * 1961 - Ferenc Gyurcsány, Macaristan Başbakanı * 1962 - Frédéric Auburtin, Fransız yönetmen * 1964 - Edi Rama, Arnavut siyasetçi * 1965 - Regina, Sloven şarkıcı * 1965 - Tracy Letts, Amerikalı oyuncu ve oyun yazarı * 1972 - Nina Badrić, Hırvat şarkıcı * 1978 - Tansu Biçer, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu * 1981 - Froso Papaharalambus, Yunan şarkıcı * 1981 - Tahar Rahim, Cezayir asıllı Fransız oyuncu * 1983 - Isabeli Fontana, Brezilyalı süper model * 1983 - Mossoró, Brezilyalı futbolcu * 1984 - Jin Akashi, Japon aktör * 1984 - Lee Je-hoon, Güney Koreli oyuncu * 1985 **Eufrat Mai, Çek pornografik film oyuncusu **Lys Mouithys, Kongolu futbolcu **Dimitrios Mavroidis, Yunan profesyonel basketbolcu **Taishi Tsukamoto, Japon eski futbolcu * 1986 - Ömer Faruk Aşık, Türk basketbolcu * 1988 - Selçuk Balcı, Türk şarkıcı * 1988 - Tarık Ündüz, Türk oyuncu * 1990 - David Kross, Alman aktör * 1990 - Fredo Santana, Amerikalı rap şarkıcısı (ö. 2018) * 1990 - Naoki Yamada, Japon millî futbolcudur * 1992 - Ángel Romero, Paraguaylı futbolcudur * 1992 - Óscar Romero, Paraguaylı futbolcudur * 1994 **Agnete Johnsen, Norveçli şarkıcı **Era Istrefi, Arnavut şarkıcı * 1995 - Post Malone, Amerikalı şarkıcı * 2003 - Polina Bogusevich, Rus şarkıcı ve söz yazarı == Ölümler == * 943 - Taejo, Kore'de 10. ve 14. yüzyıllar arasında hüküm süren Goryeo Hanedanlığı'nın kurucusu (d. 877) * 975 - Gwangjong, Goryeo Krallığı'nın dördüncü kralı (d. 925) * 1187 - Renaud de Châtillon, İkinci Haçlı Seferi'ne hizmet etmiş, sonra Kutsal Topraklar'da kalmış şövalye (d. 1125) * 1200 - Alâeddin Tekiş, 1172 ile 1200 döneminde Harezmşahlar devletinin hükümdarlığını yapmıştır (d. ?) * 1296 - Konrad von Feuchtwangen, Töton Şövalyeleri'nin 13. Büyük Üstadı * 1429 - I. Carlo Tocco, 1411'den 1429'da ölümüne kadar hüküm süren Epir Despotu * 1546 - Barbaros Hayreddin Paşa, Osmanlı denizcisi ve Kaptan-ı derya (d. 1478) * 1603 - Philippe de Monte, Flaman besteci (d. 1521) * 1742 - Guido Grandi, İtalyan Camaldol keşiş, filozof, ilahiyatçı, matematikçi ve mühendisti (d. 1671) * 1761 - Samuel Richardson, İngiliz yazar ve basımcı (d. 1689) * 1826 - John Adams, ABD'nin 2. Başkanı (d. 1735) * 1826 - Thomas Jefferson, ABD'nin 3. Başkanı (d. 1743) * 1831 - James Monroe, ABD'nin 5. Başkanı (d. 1758) * 1848 - François-René de Chateaubriand, Fransız romancı ve politikacı (d. 1768) * 1881 - Johan Vilhelm Snellman, Fin yazar ve devlet adamı (d. 1806) * 1891 - Hannibal Hamlin, ABD'nin 15. başkan yardımcısı (d. 1809) * 1898 - Koca Yusuf, Deliormanlı efsanevi Türk güreşçi (d. 1857) * 1905 - Élisée Reclus, Fransız coğrafyacı, tarihçi, yazar, vejetaryen ve anarşist (d. 1830) * 1910 - Giovanni Schiaparelli, İtalyan astronom (d. 1835) * 1934 - Marie Curie, Polonya asıllı Fransız kimyager ve Nobel Fizik Ödülü, Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1867) * 1938 - Suzanne Lenglen, Fransız tenisçi (d. 1899) * 1943 - Cevat Abbas Gürer, Türk asker, siyasetçi ve Mustafa Kemal Paşa’nın Başyaveri (d. 1887) * 1943 - Władysław Sikorski, Polonyalı asker ve siyasetçi (d. 1881) * 1946 - Othenio Abel, Avusturyalı paleontolojist ve evrim biyoloğu (d. 1875) * 1963 - Bernard Freyberg, Britanyalı general (d. 1889) * 1968 - Hermann-Bernhard Ramcke, Alman general ve yazar (d. 1889) * 1979 - Theodora Kroeber, Amerikalı yazar ve antropolog (d. 1897) * 1991 - Sabire Aydemir, Türk veteriner hekim (d. 1910) * 1992 - Astor Piazzola, Arjantinli besteci ve bandoneon sanatçısı (d. 1921) * 1995 - Eva Gabor, Macar-Amerikalı aktris, iş insanı ve şarkıcı (d. 1919) * 1995 - Bob Ross, Amerikalı ressam ve televizyoncu (d. 1942) * 1999 - Sevim Tuna, Türk ses sanatçısı (d. 1934) * 2003 - Ahmet Orhan Arda, Türk yüksek mimar ve Anıtkabir mimarlarından (d. 1911) * 2003 - André Claveau, Fransız şarkıcı ve oyuncu (d. 1911) * 2003 - Barry White, Amerikalı şarkıcı (d. 1944) * 2003 - Tomris Uyar, Türk öykü yazarı ve çevirmen (d. 1941) * 2007 - Barış Akarsu, Türk pop ve rock müzik şarkıcısı ve TV dizisi oyuncusu (d. 1979) * 2008 - Ali Yaramancı, Türk asker, mühendis ve bilim insanı (d. 1917) * 2008 - Evelyn Keyes, Amerikalı aktris (d. 1916) * 2009 - Brenda Joyce, Amerikalı aktris (d. 1917) * 2009 - Kurtuluş Türkgüven, Türk müzisyen (d. 1954) * 2010 - Füsun Akatlı, Türk eleştirmen, yazar ve öğretim üyesi (d. 1944) * 2010 - Muhammed Hüseyin Fadlallah, Lübnanlı Müslüman din adamı (d. 1935) * 2011 - Otto von Habsburg, ayrıca Avusturya Arşidükü Otto kraliyet ismiyle de bilinir (d. 1913) * 2011 - Pablo McNeil, Jamaikalı eski kısa mesafe koşucusu ve şimdilerde kısa mesafe koşu antrenörü (d. 1939) * 2013 - Bernie Nolan, İrlandalı şarkıcı ve aktris (d. 1960) * 2015 - Daniel Quinn, Amerikalı oyuncu (d. 1956) * 2016 - Abbas Kiyarüstemi, İranlı yönetmen, senarist ve yapımcı (d. 1940) * 2016 - Halis Bütünley, Türk müzisyen (d. 1956) * 2017 - Hakan Balamir, Türk sinema oyuncusu (d. 1945) * 2018 - Georges-Emmanuel Clancier, Fransız gazeteci, şair ve romancı (d. 1914) * 2018 - Ernst W. Hamburger, Alman- Brezilyalı fizikçi (d. 1933) * 2019 - Chris Cline, Amerikalı milyarder sanayici, iş insanı ve hayırsever (d. 1958) * 2019 - Eduardo Fajardo, İspanyol oyuncu (d. 1924) * 2019 - Arturo Fernández Rodríguez, İspanyol oyuncu (d. 1929) * 2019 - Pierre Lhomme, Fransız film ve görüntü yönetmeni, senarist (d. 1930) * 2020 - Brandis Kemp, Amerikalı aktris (d. 1944) * 2020 - Bhakti Charu Swami, Uluslararası Krishna Bilinci Derneği'nin (ISKCON) manevi lideri ve kurucusu AC Bhaktivedanta Swami Prabhupada'nın müridi (d. 1945) * 2020 - Mary Twala, Güney Afrikalı aktris (d. 1939) * 2021 - Roza Eldarova, Kumuk asıllı Sovyet ve Rus gazeteci, yazar ve siyasetçi (d. 1923) * 2021 - Luminiţa Gheorghiu, Rumen aktris (d. 1949) * 2021 - Richard Lewontin, Amerikan evrimsel biyolog ve genetikçi (d. 1929) * 2022 - Janusz Kupcewicz, Polonyalı eski millî futbolcudur (d. 1955) * 2022 - Kazuki Takahashi, Japon manga yazarı (d. 1961) * 2023 - Georges Bereta, Fransız profesyonel futbolcu (d. 1946) == Tatiller ve özel günler == * Afel (günöte) günü (Dünya'nın Güneş'e en uzak olduğu gün) * Amerika Birleşik Devletleri Bağımsızlık Günü, * Filipin-Amerikan Kardeşlik Günü, * Kocaeli'nin ilçesi Karamürsel'in Kurtuluş Günü *0704 04
Belçika ( ; ; ) veya resmî adıyla Belçika Krallığı, Batı Avrupa'da bulunan bir devlettir. Avrupa Birliği'ne üyedir. Birliğin ve NATO gibi bazı uluslararası organizasyonların merkezlerini barındırır.Belgium is also a member of, or affiliated to, many international organizations, including ACCT, AfDB, AsDB, Australia Group, Benelux, BIS, CCC, CE, CERN, EAPC, EBRD, EIB, EMU, ESA, EU, FAO, G-10, IAEA, IBRD, ICAO, ICC, ICRM, IDA, IDB, IEA, IFAD, IFC, IFRCS, IHO, ILO, IMF, IMO, IMSO, Intelsat, Interpol, IOC, IOM, ISO, Uluslararası Telekomünikasyon Birliği, MONUC (gözlemci), NATO, NEA, NSG, OAS (observer), OECD, OPCW, OSCE, PCA, UN, UNCTAD, UNECE, UNESCO, UNHCR, UNIDO, UNMIK, UNMOGIP, UNRWA, UNTSO, UPU, WADB (non-regional), WEU, WHO, WIPO, WMO, WTrO, ZC. 30,528 km²'lik bir alanı kaplayan ülkenin nüfusu yaklaşık 11,4 milyon kişidir. Cermen ve Latin dünyası arasında bir sınır oluşturan Belçika'da Felemenkler tarafından Felemenkçe, Valonlar tarafından Fransızca ve küçük bir Alman grup tarafından Almanca konuşulur. Belçika federal bir devlet yapısına sahip olup Felemenkçe'nin resmî dil olduğu Flaman Bölgesi, Fransızcanın resmi dil olduğu Valon Bölgesi ve her iki dilin de resmî dil sıfatını taşıdıkları Brüksel Başkent Bölgesi'nden oluşur. * * * * Son olarak, tamamı Valon Bölgesi'nin sınırları içinde kalan ve Almanya'ya komşu Almanca konuşan küçük bir topluluk, Valon bölgesine bağlı olmakla birlikte bazı alanlarda özerkliğe sahiptir ve yaşadıkları bölgede Almanca resmi dildir. The (original) version in German language (already) mentions 73,000 instead of 71,500 inhabitants. Belçika'nın dilsel çeşitliliği ve bununla ilgili politik ve kültürel anlaşmazlığı, Belçika tarihine ve yönetim sistemine yansımıştır. Belçika adı, Kelt ve Cermen karışımı bir halk olan Belgaelerin yaşadığı, Roma eyaleti Galya'nın en kuzeyindeki Gallia Belgicadan kaynaklanır.Footnote: The Celtic and/or Germanic influences on and origin(s) of the Belgae remains disputed. Further reading e.g. Belçika, Hollanda ve Lüksemburg tarihsel olarak Benelüks'ten daha büyük bir alanı kaplayan Alçak Ülkeler diye anılır. Orta Çağ'ın bitiminden 17. yüzyılın başlarına kadar ticari ve kültürel açıdan bir refah merkezi olan ülke, 16. yüzyıldan 1830'daki Belçika Devrimi'ne kadar Avrupa güçleri tarafından birçok muharebeye sahne olarak Avrupa'nın savaş alanı olarak tanımlanmış.—The book reviewer, Haß, attributes the expression in English to James Howell in 1640. Howell's original phrase "the cockpit of Christendom" became modified afterwards, as shown by: —and as such coined for Belgium: (Ayrıca bakınız: The Nuttall Encyclopaedia) ve bu unvanı I. Dünya Savaşı ile II. Dünya Savaşı ile de güçlenmiştir. Bağımsızlığın üzerine ülke, hevesle Endüstri Devrimi'ne katılmış ve 20. yüzyıl boyunca Afrika'da birçok koloni kurmuştur. Belçika'da 20. yüzyılın ikinci yarısına ise bir yandan Felemenkler ve Frankofonlar arasındaki çatışma diğer yandan Flaman ve Valon Bölgeleri arasındaki eşit olmayan ekonomik gelişme damgasını vurmuştur. Bu hâlâ devam eden çatışmalar ülkede üniter devlet yapısından federal devlete doğru bir dizi reformun yapılmasına neden olmuştur. == Tarihçe == Milattan önce 1. yüzyılda Romalılar bölgedeki yerli kabileleri mağlup etti ve bölgede Gallia Belgica ilini kurdu. Kavimler Göçü sonrasında bölgenin yönetimi Franklar tarafından Merovenj Hanedanı'na devredildi. 8. yüzyıl boyunca Frankların yönetimini Karolenj İmparatorluğu devraldı. 843'teki Verdun Antlaşması ile bölge, Orta ve Batı Frank Krallıkları arasında paylaşıldı ve sonucunda Orta Çağ boyunca Fransa Krallığı ve Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu dönemlerinde toprak ağaları vassallar olarak az çok bağımsızlıklarını kazandı. Bu vassallıkların çoğu 14. ve 15. yüzyıllarda Burgundiya Hollandası (sonrasında Habsburg Hollandası) olarak birleşti. İmparator V. Karl 17 ilin şahsi birliğini 1540'larda devam ettirdi ve bu birlik 1549 Pragmatik Yaptırımlarıyla şahsi bir birlikten çok daha fazlasına dönüşerek kralın Liège Piskoposluğu'ndaki etkisini arttırdı. Seksen Yıl Savaşı (1568-1648) Alçak Ülkeler'i, Birleşik Hollanda Cumhuriyeti (Latince Belgica Foederata, "Federasyon Hollandası") ve Güney Hollanda (Belgica Regia, "Krallık Hollandası") olarak ayırdı. Bugünkü modern Belçika'nın büyük bölümünü içeren Güney Hollanda, art arda Habsburg İspanyası ve Habsburg Avusturyası tarafından idare edildi ve 17. ve 18. yüzyıllar boyunca çoğu Fransa-İspanya ve Fransa-Avusturya savaşına ev sahipliği yaptı. Fransız Devrim Savaşları'ndaki mücadeleyi takiben, Alçak Ülkeler-Liège Piskoposluğu gibi sözde Habsburg kurallarının asla bulunmadığı bölgeleri de içeren I. Fransız Cumhuriyeti tarafından bölgedeki Avusturya egemenliği kırılarak ilhak edildi. 1815'te I. Fransa İmparatorluğu'nun dağılmasıyla Alçak Ülkeler, Hollanda Birleşik Krallığı adı altında yeniden birleşti. 1830 Belçika Devrimi, Katolik ve tarafsız Belçika'nın Geçici Hükûmet ve Ulusal Kongre altında bağımsızlığını ilan etmesine yol açtı. 1831'de I. Léopold'ün Kral olarak atanmasından sonra Belçika, parlamenter bir sisteme sahip bir monarşi oldu. Kralın hakları başta sınırlı olsa da, 1893'te Belçika Genel Grevi'nden sonra erkekler için genel oy hakkı (1919'a kadar çoğul oylamayla), 1949'da ise kadınlar için oy hakkı tanınmıştır. 19\. yüzyıldaki ana siyasal partiler Katolik Parti ve Liberal Parti ile yüzyılın sonlarına doğru gelişmekte olan Belçika İşçi Partisi'ydi. Fransızca, asalet ve burjuvazi tarafından benimsenen tek resmi dildi. Fransızca, Felemenkçe'nin de resmi dil statüsü kazanmasıyla etkisini giderek kaybetmeye başladı. Bu tanınma, 1898 ve 1967'deki Belçika Anayasası'nın bir Felemenkçe versiyonuyla kanunen resmî halde geldi. 1885'teki Berlin Konferansı'nda Kongo Özgür Devleti'nin mülkiyeti II. Léopold'e devredildi. 1900'e doğru ve 1900'lerin başlarından itibaren II. Léopold tarafından devletin başlıca kauçuk ve fildişi kaynağı olan Kongo'nun halkına karşı aşırı ve vahşice muameleler uluslararası endişeleri arttırdı. Bu haykırış 1908'de daha sonra Belçika Kongosu olarak adlandırılan devletin koloninin sorumluluğunu devralmasına yol açtı. küçükresim|320x320pik|20. yüzyılın başında Belçika ve kolonileri Belçika, 1914'te Schlieffen Planı'nın bir parçası olarak Almanya tarafından işgal edildi ve Batı Cephesi savaşlarının çoğu, ülkenin batısında meydana geldi. Savaşın ilk ayları Alman kuvvetlerin Belçikalılara kötü muamele uygulaması nedeniyle Belçika Tecavüzü olarak bilinir. Belçika savaş sırasında Alman kolonileri Ruanda-Urundi'nin (bugünkü Ruanda ve Burundi) yönetimini devraldı ve bölge 1924'te Milletler Cemiyeti'nin kararıyla Belçika mandasına verildi. I. Dünya Savaşı sonucunda 1925'te Prusya'ya ait Eupen-Malmedy, Belçika'ya katıldı ve bu ülkede Almanca konuşan bir azınlığın oluşmasına yol açtı. Ülke, 1940'ta blitzkrieg ile tekrar Almanya tarafından işgal edildi ve bu durum 1944'te Müttefiklerin ülkeyi yeniden kontrol etmesiyle sona erdi. II. Dünya Savaşı'ndan sonra Almanlarla işbirliği yaptığı söylenen Kral III. Leopold'e karşı genel bir grev baş gösterdi ve Kral 1951'de feragat etti. Belçika Kongosu da 1960'ta Kongo Krizi sırasında bağımsızlığını kazandı; bunu 2 yıl sonra Ruanda-Urundi'nin bağımsızlığı izledi. Belçika, NATO'ya kurucu ülke olarak katıldı ve Hollanda ve Lüksemburg ile birlikte Benelüks grup devletlerini kurdu. 1951'de Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu'nun altı kurucu ülkesinden biri olan Belçika, 1957'de Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu ve Avrupa Ekonomik Topluluğu'nun kuruluşunda yer aldı. Daha sonra en önemli yönetim organlarına ev sahipliği yaptığı Avrupa Parlamentosu, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Birliği Konseyi'ni de içeren şimdiki Avrupa Birliği'nin kurucu üyelerinden oldu. == Coğrafya == Kuzeybatıda Atlas Okyanusu'na kıyısı bulunan Belçika'nın, Fransa (), Almanya (), Lüksemburg () ve Hollanda ile () komşudur. İç sularla birlikte 33,990 km²lik alanı kaplayan ülke iç sular dışında 30,528 km²'lik bir alanı kaplar. Belçika üç temel coğrafi bölgeye sahiptir: Anglo-Belçika Havzası ait kuzey-batı kıyı ovaları ve merkez plato ile güneydoğu Hersiniyen orojenik kuşağının parçası olan Ardennes araziler. Ülkenin güney ucunda, Paris Havzası Belçikalı Lorraine adında küçük bir dördüncü bölgeye ulaşır. Kıyı ovaları çoğunlukla kumullar ve polderlerden oluşur. Daha içerilerde sayısız su yolu ile sulanan yumuşak ve yavaşça yükselen kuzeybatı Campine (Kempen) kumsal alanı uzanır. Ardennes yaylalarında daha sağlam mağaralar ve sık ormanlarla kaplı tepeler ve küçük kayalık kanyon vardır. Batıda Fransa'ya doğru genişleyen bu alan doğuya doğru Almanya'daki Yüksek Bataklıklar platosundaki Eifel'e kadar ulaşan 694 metre ile ülkenin en yüksek noktası Signal de Botrange'yi de içerir === İklim === Ülkede her mevsim yağışlı okyanusal bir iklim hakimdir (Köppen iklim sınıflandırması: Cfb). Ocak ayı ortalama en düşük sıcaklık 3 °C iken haziran ayı ortalama en yüksek sıcaklık 19 °C'dir. Ortalama yağış şubat ve nisan aylarında 54 milimetre ile temmuz ayında 78 mm arasında değişiklik gösterir. == İdari Bölümleri == Bayrak İl Felemenkçe adı Fransızca adı Almanca adı Başkent Vali Alan Nüfus (1 Ocak 2019) Flaman Bölgesi border|80px Antwerpen Antwerpen Anvers Antwerpen Anvers Cathy Berx 2008'den beri 1.857.986 80px Doğu Flandre Oost-Vlaanderen Flandre orientale Ostflandern Gent Jan Briers 2013'ten beri 1.515.064 80px Flaman Brabant Vlaams-Brabant Brabant flamand Flämisch-Brabant Leuven Lodewijk De Witte 1995'en beri 1.146.175 border|80px Limburg Limburg Limbourg Limburg Hasselt Herman Reynders 2009'dan beri 874.048 80px Batı Flandre West- Vlaanderen Flandre occidentale Westflandern Brugge Carl Decaluwé 2012'den beri 1.195.796 Valon Bölgesi 80px Hainaut Henegouwen Hainaut Hennegau Mons Tommy Leclercq 2013'ten beri 1.344.241 80px Liège Luik Liège Lüttich Liège Hervé Jamar 2015'ten beri 1.106.992 border|80px Lüksemburg Luxemburg Luxembourg Luxemburg Arlon Olivier Schmitz 2016'dan beri 284.638 80px Namur Namen Namur Namür Namur Denis Mathen 2007'den beri 494.325 80px Valon Brabant Waals- Brabant Brabant wallon Waals-Brabant Wavre Gilles Mahieu 2015'ten beri 403.599 Brüksel Başkent Bölgesi 80px Brüksel Başkent Bölgesi Brussels Hoofdstedelijk Gewest Région de Bruxelles-Capitale Region Brüssel-Hauptstadt Brüksel Rudi Vervoort 2013'ten beri 1.208.542 Toplam België Belgique Belgien Brüksel 11.431.406 == Topluluklar ve bölgeler == Burgund ve Habsburg mahkemelerini takiben, 19.yüzyılda ülkeyi yöneten ve yönlendiren yüksek sınıfın içinde olabilmek için Fransızca konuşabilmek gerekliydi,Felemenkçe konuşanlar alt sınıf vatandaşlardı. Yüzyılın sonunda ve devamı 20. yüzyıla doğru Flaman hareketi bu duruma karşılık olarak gelişti. Valonlar ve Brüksellilerin çoğunluğu Fransızcayı birinci dilleri olarak benimsemesine rağmen Flamanlar bunu reddetti ve Felemenkçenin Flamanların resmi dili olmasında başarılı oldular. II. Dünya Savaşı'nı takriben Belçika siyasetinde giderek artan şekilde iki ana dile bağlı özerkleşmeden yana bir eğilim baskın hale geldi. Toplumsal gerginlik arttı ve anayasa çatışma potansiyelini en aza indirmek için değiştirilmiştir. Temel olarak 1962-63 yıllarında tanımlanan 4 dil alanı (Felemenkçe, Fransızca, iki dilli (Felemenkçe, Fransızca) ve Almanca alanları) ve 1970, 1980, 1988 ile 1993'teki Belçika anayasasındaki ardışık revizyonlar 3 düzeyde politik güce ayrılmış tek bir federal devlet kurdu:Each municipality of the Kingdom is part of one of the four language areas (taalgebieden in Dutch, Sprachgebiete in German), occasionally called linguistic regions (régions linguistiques in French). See the three legal versions of the Constitution: * * English translation, not recently updated and without legal value: * # Brüksel merkezli Belçika Federal Yönetimi. # Üç ana topluluk: #* Flaman topluluğu; #* Fransız topluluğu; #* Alman topluluğu. # Üç bölge: #* Beş vilayete ayrılan Flaman Bölgesi; #* Beş vilayete ayrılan Valon Bölgesi; #* Brüksel Başkent Bölgesi. Anayasal dil alanları bölgelerinde resmi dilleri belirler. Bu yedi parlamento ve hükûmet için 1980'de topluluklar ve bölgeler yaratıldığı zaman olanak sağlasa da Flaman politikacılar ikisini birleştirmeye karar verdi. Yani Flamanlar federal ve özel belediyelere ait sorunlar hariç tüm konularda yetkili olan tek bir parlamento ve yönetimde birleşmiştir.Footnote: The Constitution set out seven institutions each of which can have a parliament, government and administration. In fact there are only six such bodies because the Flemish Region merged into the Flemish Community. This single Flemish body thus exercises powers about Community matters in the bilingual area of Brussels-Capital and in the Dutch language area, while about Regional matters only in the latter. Topluluklar ve bölgelerin örtüşen sınırları iki kayda değer özellik yaratmıştır: Brüksel Başkent Bölgesi (diğer bölgelerden birkaç yıl sonra yaratılmıştır) Fransız ve Flaman topluluklarının ikisini birden içerir ve Almanca konuşulan bölge tamamıyla Valon Bölgesi sınırları içindedir. Kurumlar arasındaki çatışmalar Belçika Anayasa Mahkemesi tarafından çözümlenir. Yapısı farklı kültürlerin barışçıl bir şekilde bir arada yaşaması için uzlaşma yaratması amacıyla tasarlanmıştır. == Ekonomi == Belçika'nın kuvvetle küreselleşmiş ekonomisiBelgium ranked first in the KOF Index of Globalization 2009 ve ulaşım altyapısı Avrupa'nın geri kalanıyla entegredir. Ülkenin ileri derecede endüstrileşen bölgenin kalbindeki konumu, 2007'de dünyanın en büyük 15. ticaret ülkesi olmasına yardımcı olmuştur. Ekonomi, işgücü, yüksek GNP ve kişi başına yüksek ihracatla karakteristikleşmiştir. Belçika'nın ana ithal ürünleri gıda ürünleri, makine, işlenmemiş elmas, petrol ve petrol ürünleri, kimyasallar, giyim ve aksesuar ve tekstil ürünleriyken ana ihraç ürünleri otomobil, gıda ürünleri, demir ve çelik, işlenmiş elmas, tekstil, plastik, petrol ürünleri ve demirdışı metallerdir. Belçika, 19. yüzyılda Endüstri Devrimi'ne katılan ilk kıta Avrupası devletidir. Liège ve Charleroi'deki hızlı gelişen demir ve çelik üretimi ve 20. yüzyılın ortalarında Sambre–Mass vadisinde gelişen sanayi 1830-1910 arasında Belçika'yı dünyanın en gelişmiş üç ulusundan biri yapmıştır. Buna karşın 1840l'arda Flaman Bölgesi'ndeki tekstil endüstrisinde ciddi bir kriz oluştu ve bölge 1846-50 arasında bir kıtlık yaşadı. II. Dünya Savaşı'ndan sonra Gent ve Anvers, kimya ve petrol endüstrisinde hızlı bir gelişme yaşadı. 1973 ve 1979 Petrol Krizleri ekonomiyi resesyona soktu ve bu durum demir-çelik endüstrisinin daha az rekabete katılan ve üretimde ciddi düşüş yaşayan Valonya'da daha uzun sürdü. 1980'ler ve 1990'lar boyunca ülkenin ekonomik merkezi kuzeye doğru kaydı ve bugünün kalabalık Vlaamse Ruit bölgesine yerleşti. == Kültür == == Demografi == küçükresim|Belçika'daki ana bölgeler 2007'nin başlarında Belçika nüfusunun yaklaşık %92'si Belçika Vatandaşı ve yaklaşık %6'sı diğer Avupa Birliği ülkelerinin vatandaşlarıydı. Kalabalık topluluklar İtalyanlar (171,918), Fransızlar (125,061), Hollandalılar (116,970), Faslılar (80,579), İspanyollar (42,765), Türkler (39,419) ve Almanlardı (37,621). 2004'te %97 oranla hemen hemen nüfusun tamamı kentlerde yaşamaktaydı. Belçika'da kilometrekareye 342 kişi düşer ve bu oran Avrupa'da Monako gibi mikrodevletler ve Hollanda dışında en fazla yoğunluğa sahip ülkedir. Ülkenin en yoğun alanı Anvers–Leuven–Brüksel–Gent kentlerinden meydana gelen Vlaamse Ruit iken en tenha alanı Ardenler'dir. 2006'da Flaman Bölgesi'nin nüfusu 6,078,600 kişiydi ve bu nüfus Anvers (457.749), Gent (230.951) ve Brugge (117.251) kentlerinde yoğunlaşmıştı. Charleroi (201.373), Liège (185.574) ve Namur (107.178) gibi kentleriyle Valonya'nın nüfusu 3.413.978 kişiyken 2 tanesinin 100.000'in üzerinde nüfusu olan 19 belediyeden meydana gelen Brüksel Başkent Bölgesi 1.018.804 nüfusa sahipti. Belçika'da hemcins çiftler evlenme hakkına sahiptirler. === Din === * Katolikler: %54 * Dinsiz: %32 * İslam: %5 * Protestanlık: %3 * Ortodoks: %1 * Diğer: %4 Kaynak: "https://www.europarl.europa.eu/at-your-service/en/be-heard/eurobarometer " CIA'nın 2018 tahminlerine göre Belçika nüfusunun Roma Katolik'ler %57.1'lik, Protestan'lar %2.3'lük, diğer Hristiyan'lar %2.8'lik, Müslüman'lar %6.8'lik, ateistler %9.1, inançsız/agnostikler %20,2'lik, diğerleri de %1.7 kısmı oluşturuyor. === Diller === küçükresim|Resmi diller: 160px|küçükresim|sol|Brüksel'de iki dilli tabelalar. Belçika konuşulan dillere göre Felemenk, Fransız ve Alman bölgelerine ayrılmıştır. Bunun yanında birkaç azınlık dili de gayriresmî olarak konuşulur. Belçika'nın 3 resmi dili ya da lehçelerine dair hiçbir resmi sayım olmadığı gibi herhangi bir istatistik de yoktur. Buna rağmen aileler, eğitim ve yabancı çocukların 2. dilleri gibi bazı konuları içeren alanlarda bazı rakamlar verilebilir. Bir istatistiğe göre Belçika nüfusunun %59'u FelemenkçeNative speakers of Dutch living in Wallonia and of French in Flanders are relatively small minorities that furthermore largely balance one another, hence counting all inhabitants of each unilingual area to the area's language can cause only insignificant inaccuracies (99% can speak the language). Dutch: Flanders' 6.079 million inhabitants and about 15% of Brussels' 1.019 million are 6.23 million or 59.3% of the 10.511 million inhabitants of Belgium (2006); German: 70,400 in the German-speaking Community (which has language facilities for its less than 5% French-speakers) and an estimated 20,000–25,000 speakers of German in the Walloon Region outside the geographical boundaries of their official Community, or 0.9%; French: in the latter area as well as mainly in the rest of Wallonia (3.414 − 0.093 = 3.321 million) and 85% of the Brussels inhabitants (0.866 million) thus 4.187 million or 39.8%; together indeed 100%. %40'ı Fransızca konuşur. Toplam Felemenkçe konuşucusu sayısı 6,23 milyondur ve bu nüfus kuzeydeki Flaman Bölgesi'nde yoğunlaşmıştır. Fransızca konuşucusu sayısı 3.32 milyondur ve konuşucular Valonya'da ve tahmini olarak 0.87 milyon kişi yani Brüksel Başkent Bölgesi'nin 85%inde yoğunlaşmıştır.Flemish Academic Eric Corijn (initiator of Charta 91 ), at a colloquium regarding Brussels, on 2001-12-05, states that in Brussels there is 91% of the population speaking French at home, either alone or with another language, and there is about 20% speaking Dutch at home, either alone (9%) or with French (11%)—After ponderation, the repartition can be estimated at between 85 and 90% French-speaking, and the remaining are Dutch-speaking, corresponding to the estimations based on languages chosen in Brussels by citizens for their official documents (ID, driving licenses, weddings, birth, sex, and so on); all these statistics on language are also available at Belgian Department of Justice (for weddings, birth, sex), Department of Transport (for Driving licenses), Department of Interior (for IDs), because there are no means to know precisely the proportions since Belgium has abolished 'official' linguistic censuses, thus official documents on language choices can only be estimations. For a web source on this topic, see e.g. General online sources: Janssens, Rudi—Strictly, the capital is the municipality (City of) Brussels, though the Brussels-Capital Region might be intended because of its name and also its other municipalities housing institutions typical for a capital. Almanca konuşan 73,000 'lik halk Valon Bölgesi'nin doğusunda yerleşiktir; yaklaşık 10,000 Alman ve 60,000 Belçikalı Almanca konuşur. Takriben 23,000 Almanca konuşucusu resmi bölgeleri yakınlarındaki belediyelerde yaşar. * * Belçika'da konuşulan Felemenkçe ve Fransızca Hollanda'da ve Fransa'da konuşulanlardan sözcükler ve nüans olarak farklılıklar içerir. Birçok Felemenk hala bölgelerindeki Felemenk lehçesini konuşur. Valonya'nın ana resmi dili olan Valonca bugün en çok yaşlı insanlar tarafından konuşulur ya da anlaşılır. Valonya'nın lehçeleri Picard dili gibi bugün günlük yaşamda kullanımda değildir. == Ayrıca bakınız == * Belçika'nın yerleşim birimleri *Belçika'nın şehirlerinin listesi ve nüfusları == Notlar == == Kaynakça == == Dış bağlantılar == ; Yönetim * * ; Genel bilgi * Wikivoyage'de Belçika * CIA Wold Factbook'ta Belçika * Encyclopædia Britannica'da Belçika Kategori:Benelüks Kategori:Avrupa ülkeleri Kategori:Avrupa Birliği ülkeleri Kategori:Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler Kategori:NATO ülkeleri Kategori:Fransızca konuşan ülkeler Kategori:Batı Avrupa Kategori:Liberal demokrasiler Kategori:1830'da kurulan bölgeler ve ülkeler Kategori:Felemenkçe konuşan bölgeler ve ülkeler Kategori:Federal monarşiler Kategori:Almanca konuşan ülkeler Kategori:Avrupa Konseyi ülkeleri Kategori:Akdeniz İçin Birlik ülkeleri Kategori:Uluslararası Frankofoni Örgütü üyesi ülkeler
Japonya (, Nihon ya da Nippon, resmî adı (), Nihon-koku ya da ), Doğu Asya'da bir ada ülkesidir. Büyük Okyanus'ta bulunan Japonya Japon Denizi'nden Çin, Kuzey Kore, Güney Kore ve Rusya'nın doğusuna, kuzeyde Ohotsk Denizi'nden güneyde Doğu Çin Denizi'ne ve Tayvan'a kadar uzanır. Japonca adını oluşturan kanji karakterler "güneş" ve "köken" anlamına gelir. Bu nedenle Japonya "Doğan Güneşin Ülkesi" diye de bilinir. Japonya coğrafî yapısı bakımından 6.852 adadan oluşan bir takımadadır. Bu adaların en büyükleri olan Honshu, Hokkaido, Kyushu ve Shikoku adaları ülkenin %97'sini oluşturur ve genellikle ev adaları olarak anılır. Ülke sekiz bölgede 47 prefektörlüklere ayrılmıştır; Hokkaido en kuzey eyaleti ve Okinawa ise en güney eyaletidir. Japonya, Endonezya'dan sonra 2. en kalabalık ada ülkesidir. Adaların çoğu dağlıktır ve bazıları yanardağlardan oluşur. Japonya'nın en yüksek dağı olan Fuji Dağı bir yanardağdır. Japonya yüzde 98,5'i Japon olan 126 milyonluk nüfusuyla dünyanın nüfus açısından on birinci en kalabalık ülkesidir. Honshu'da bulunan Büyük Tokyo Metropolü, fiili başkent Tokyo ve bulunduğu alan çevresinde bulunan prefektörlükler ve şehirlerle birlikte 30 milyonunun üzerindeki nüfusuyla dünyanın en büyük metropoliten alanıdır. Arkeolojik araştırmalar Paleolitik çağın son döneminden beri insanların Japon adalarında yaşadığını gösterir. Yazılı tarihte Japonya'nın adı ilk olarak 1. yüzyıldan kalma Çin metinlerinde geçer. Japonya'nın tarihi dış dünyadan etkilendikten sonra çok uzun yıllar boyunca tecrit edilmesiyle şekillenmiştir. 12\. yüzyıldan 1868'e kadar Japonya, İmparator adına hüküm süren ardışık feodal askeri şogunlar tarafından yönetildi. Japonya, 17. yüzyılın başlarında uzun bir tecrit dönemine girdi ve 1853-54'te ABD filosunun Japonya'yı Batı'ya açmaya zorlamasıyla sona erdi. Neredeyse yirmi yıllık iç çatışma ve ayaklanmadan sonra, İmparatorluk Mahkemesi, 1868'de Chōshū ve Satsuma'dan gelen birkaç klanın yardımı ile siyasi gücünü yeniden kazandı ve Japon İmparatorluğu'nu kurdu. 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında, Birinci Çin-Japon Savaşı, Rus-Japon Savaşı ve I. Dünya Savaşı'ndaki zaferler, Japonya'nın artan militarizm döneminde imparatorluğunu genişletmesine izin verdi. 1937’deki İkinci Çin-Japon Savaşı, 1941’de, 1945’te Japon teslim oluşu ardından sona eren İkinci Dünya Savaşında genişledi. 1947 yılında anayasanın kabulünden beri Japonya parlamenter monarşi ile yönetilmektedir. Devletin başı Japon imparatoru, hükûmetin başı ise başbakandır. Seçimle işbaşına gelen bir parlamentosu vardır. Japonya, ASEAN Plus mekanizmasının, BM, OECD, G7, G8 ve G20'nin bir üyesidir ve büyük güç olarak kabul edilir. Accordingly, the great powers after the Cold War are Britain, China, France, Germany, Japan, Russia, and the United States p. 59 Japonya, itibarıyla Gayri safi yurt içi hasılaya göre . ve GSYİH SAGP'ne göre . en büyük ekonomiye sahiptir. Dünyanın en büyük dördüncü ihracatçısı ve ithalatçısıdır. Japonya yüksek vasıflı ve eğitimli bir iş gücünden faydalanır; yükseköğretim diplomasına sahip dünyanın en büyük vatandaş oranı arasında. Resmî olarak savaş ilan etme hakkından vazgeçmiş olmasına rağmen, Japonya, kendini savunma ve barışı koruma rollerinde kullanılan, dünyanın yedinci büyük askeri bütçesiyle modern bir orduyu sürdürüyor; 2015 yılında dünyanın en güçlü dördüncü ordusuna sahipti. Japonya, çok yüksek bir yaşam standardı ve İnsani Gelişme Endeksi ile gelişmiş bir ülkedir. Nüfusu, dünyadaki en yüksek yaşam beklentisine ve üçüncü en düşük bebek ölüm oranına sahiptir, ancak yaşlanan nüfus ve düşük doğum oranı nedeniyle sorunlar yaşıyor. Japonya, tarihi ve kapsamlı sineması, etkili müzik endüstrisi, anime, video oyunları, zengin mutfağı ve bilim ve modern teknolojiye yaptığı önemli katkılar ile ünlüdür. == Etimoloji == Japonca için Japonca kelime olan (), Nihon veya Nippon olarak telaffuz edilir ve kelimenin tam anlamıyla "güneşin kökeni" anlamına gelir. Nichi () karakteri "güneş" veya "gün" anlamına gelir; hon () "temel" veya "orijin" anlamına gelir. Bu nedenle bileşik, "güneşin kökeni" anlamına gelir ve popüler Batı epiteli "Yükselen Güneş Ülkesi'nin" kaynağıdır. Nihon adının ilk kayıtları, Tang hanedanı olan Tang'ın Eski Kitabı'nın Çin tarihi kayıtlarında yer almaktadır. Yedinci yüzyılın sonunda, Japonya'dan bir delegasyon Nihon'un ülkelerinin adı olarak kullanılmasını istedi. Bu adın kökeni 607'de gönderilen ve Sui hanedanlığının resmî tarihinde kaydedilmiş bir harfe sahip olabilir. Japonya Regent Prensi Shōtoku, kendisine "Güneşin doğduğu Arazi İmparatoru" () adını verdiği bir mektupla Çin'e bir misyon gönderdi. Mesaj, Burada, ben, güneşin doğduğu ülkenin imparatoru, ben güneşin battığı ülkenin imparatoruna bir mektup gönderiyorum. Siz nasılsınız? Nihon'u kabul etmeden önce, Yamato ( veya "Büyük Wa") ve wakoku () gibi diğer terimler kullanıldı. Wa () karakteri, Çince tarafından üçüncü yüzyılın Üç Krallık döneminin başlarında olduğu gibi Japonlar için bir atama olarak kullanılan, Wo () (Japonca tarafından "Wa" olarak telaffuz edilir) bir homophone'dur. Wa Hanedanlığı döneminde Nakoku adında Japonya'da erken bir devlet için Wa () (Çince Wei), bir başka form kullanılmıştır. Ama, Japonlar bir miktar con (Çin’de "cüce" veya "cüce" gibi kavramlarla ilişkilendirilmiş) Wa no çağrışımını sevmediler ve bu nedenle "beraberlik, uyum" anlamına gelen "Wa" () karakteriyle değiştirildiler. Japonya kelimesi, muhtemelen tarihsel Çince telaffuzundan kaynaklanmaktadır. Japonya, Marco Polo tarafından Cipangu olarak kaydedildi. Bir Wu lehçesi olan modern Şanghayca'da () Japonya karakterlerinin telaffuzu Zeppen'dir [zəʔpən]. Japonya, Japun veya Japang için kullanılan eski Malay sözcüğü, muhtemelen Fukienese veya Ningpo gibi bir güney kıyı Çin lehçesinden ödünç alındı. ve bu Malay kelimesine 16. yüzyılda Güneydoğu Asya'daki Portekizli tüccarlar tarafından rastlandı. Bu Erken Portekizli tüccarlar daha sonra bu kelimeyi Avrupa'ya getirdi.C.R. Boxer, The Christian Century In Japan 1549–1650, University of California Press, 1951. 11, 28–36, 49–51, Bu ismin İngilizce'deki ilk kaydı, 1577'de basılmış ve Portekizli bir Cizvit Luís Fróis tarafından yazılmış 1565 bir mektubun çevirisinde Giapan'ın yazılışından ibarettir. Meiji Restorasyonundan II. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar, Japonya'nın tam adı "Büyük Japonya İmparatorluğu" anlamına gelen Dai Nippon Teikoku () idi. Bugün, Nihon-koku/Nippon-koku () adı, "Japonya Devleti" nin anlamı ile günümüzün resmi bir resmi olarak kullanılmaktadır. Uzun formu açıklayıcı bir tanım içermeyen Japonya gibi ülkelere genellikle "ülke", "ulus" veya "devlet" anlamına gelen koku () karakteriyle eklenmiş bir ad verilir. == Tarihçe == === Prehistorya ve antik tarih === Japon takımadalarına, ilk olarak adaların hala Asya kıtasının bir parçası olduğu dönemde, yaklaşık 100 bin yıl önce yerleşilmişti. Arkeolojik araştırmalar yontma taş devrinde takımadalarda yaşayan insanların temelde avcılık ve toplayıcılıkla geçindiklerini ortaya çıkarmıştır. Cilalı taş devrinde zarif taş aletler yapılmış, ok ve yay kullanılarak ileri avlanma teknikleri geliştirilmiş ve yemek pişirmek ve saklamak için toprak kaplar üretilmiştir. Jomon stili (sicim desenli) kaplar nedeniyle, MÖ 8 bin ile MÖ 300 yüzyılları arasındaki dönem Jomon dönemi olarak adlandırılır. MÖ 300 yıllarında Asya kıtasından tarım, basit pirinç ekimi ve metal işçiliği teknikleri gelmiştir. Japonya'da yaşayanlar tarımsal üretimi artırmak için günlük yaşamlarında tarım aletleri ve demir silahlar, ayrıca dini ayinler için bronz kılıçlar ve aynalar kullanmışlardır. Bu dönemde işbölümü, yöneten ve yönetilenler arasındaki ayrılığı derinleştirmiş ve ülkede pek çok küçük devlet kurulmuştur. MÖ 300 ile MS 300 yılları arasına rastlayan ve çömlekçi çarkında seramiklerin üretildiği döneme Yayoi dönemi denmiştir. Japon adalarına ilk yerleşenler, MÖ 8 bin yıl öncesinden başlayarak, Kuzey Asya’dan geldikleri sanılan ve Üst Yontmataş (veya en azından Ortataş) devrinde yaşayan topluluklardı. Japonya’nın tarih öncesi birkaç evreye ayrılır: Öncomon veya Seramik Öncesi, Comon(yaklaşık olarak MÖ 7500- 300) ve Yayoi (MÖ 300-MS 300). Bu son dönemde adaların kuzeyine Aynular gelip yerleşti ve son Comon halklarıyla karıştı. MS 3. yüzyıl ortalarına doğru Kore’den geçen, Altay kökenli, atlı savaşçı grupları Güney Japonya’ya gelerek bölgeyi hâkimiyetleri altına aldı. Bu insanlar ölülerini kofun denilen çok büyük Tümülüslere gömüyorlardı; Tümülüslerin çevresine kilden silindirler (haniva) sıralanıyordu. Bu savaşçılar aynı zamanda klanlara dayalı bir toplumsal örgütlenme şeması da getirdi.Milliyet, Dictionnaire Larousse (Japonya), III, s. 1221. Buzul çağları boyunca (MÖ 2-3 milyon ile MÖ 10 bin yılları), deniz suyunun büyük bir bölümü kutup çevresinden donduğundan deniz düzeyi çok alçalmıştı, kıta sahanlığındaki Japon Takımadaları kuzeyden, batıdan ve güneyden Asya kıtasına bağlı olmalıydı. Bu çağlara ait yer katmanlarında mamut ve fil taşılları bulunmuştur. Japonların ilk atalarının da böylece Asya’dan ve karadan gelmiş oldukları düşünülmektedir. Comon, toprak kapları bezeme tekniğinde kullanılan ipin adıdır. Mezopotamya ve Mezoamerika gibi uygarlık odaklarında, çanak-çömlek buluntuları tarım devriminden sonra görülüyordu. Japonya’da ise tam tersi olmuştur. Comon’u izleyen çanak-çömlek evresi Yayoi olarak biliniyor. Döner testici tezgâhında yapılmış Yayoi seramiği, kesin olarak bir sulu çeltik kültürünün ürünü sayılmaktadır. Japonlar çeltikleri depolamak için boy boy, çeşit çeşit kaplar yapmışladır. Bugünkü halkın, Japonca konuşan bir kültürden geldiği varsayılırsa, o kültürün Yayoi döneminde oluştuğu da söylenebilir. 538 yılına doğru Budizm’in Kore’den adalara gelişi genelde Japonya’nın tarih döneminin başlangıcı olarak kabul edilir. Asuka dönemi boyunca koyu bir Budist olan Prens Şotoku'nun 622 yılında ölümünden sonra, 628 ve 701 tarihleri arasında birçok yasa çıkarıldı. Bu yasalarla, Tang Hanedanının saltanat sürdüğü Çin’i örnek alan bir yönetim sistemi benimsendi. Nara dönemi (710- 794) boyunca altı Budist mezhep, sonunda Nara’ya yerleşen Japon sarayına kendi görüşlerini benimsetmeye çalıştı. Nara devri, Japonya için yüksek bir kültür devridir. Japon kültürünün birçok temelleri o zaman atılmıştır.Prof. Dr. W. Eberhard, Uzak Doğu Tarihi, TTK Basımevi, Ankara 1992, s. 53. İmparator Kammu, Nara’daki keşişlerin etkisinden kurtulmak için Nagaoka’da yeni bir başkent, on yıl sonra da, bu defa Heian-kyo’da bir başkent kurdu. Heian dönemi (794- 1185/1192), Heian şehri başkent olduktan kısa bir zaman sonra Japonya’nın en büyük şehri hâline gelmiştir. Ülke bu dönemde genişlemiş, yeni Budist öğretiler ortaya çıkmıştır, büyük manastırlar kurulmuş ve Japonca’ya özgü yeni çekim eklerini yazmaya elverişli, hecelere dayalı yeni bir yazı yaratılmıştır. Ainularla muharebeler yaşanmış, Ainuların birçok grupları ülkenin daha kuzeyinde bulunan Hokkaido adasına geçmişlerdi. Böylece, Heian devrinin birinci kısmında Hondo adasının tamamen işgali vuku bulmuş ve nispeten küçük Japon devleti genişlemiştir. 858’den sonra Fujivara ailesi iktidarı ele geçirdi ve XII. yüzyılın ortalarına kadar elinde tuttu. Bu aile ileride Japonya’nın “klasik dönemi” sayılacak bir barış ve kültürel gelişme dönemi başlattı. İki kısma ayrılan Heian devrinin ilk kısmı, Fujivara ailesinin elinde bulunan bir feodal grubun diktatörlüğüdür denilebilir. X. yüzyılda iki rakip klan, Tairalarla Minamotolar, Fujiaların yerini almaya çalışmıştır. Onları karşı karşıya getiren uzun mücadele, 1185’te Şimonoseki yakınında Dan- no Ura’da Taira donanmasının yok edilmesiyle sona erdi. === Feodal dönem === Heian devrinin en tipik vasfı askeri faaliyetlerin her şeyden üstün olmasıdır. Kılıç bu devrin sembolü sayılabilir. Heian döneminin ortalarına doğru “kana” adı verilen iki fonetik alfabe geliştirilmiş ve Çince üslubunun yerini alarak gelişen saf Japon stili edebiyata ışık tutmuş ve oldukça geniş bir biçimde kullanıma girmiştir. Ayrıca bu dönemde sanat alanında da büyük gelişmeler kat edilmiştir. Şogunlar dönemi (1192), Minamoto klanının önderi Yoritomo ve kardeşi Yoşitsune, Taira klanın bertaraf etmiş, sonra da Fujivalara karşı saldırıya geçmişlerdi. Minamoto no Yoritomo imparatorunkinin yanında ikinci bir hükûmet kurmuştur. Yoritomo artık hiçbir yetkisi kalmayan imparatorun 1192’de kendisini başbuğ (şogun: askeri diktatör) olarak atamasını sağladı. Yoritomo uzak eyaletlere valiler gönderip vergi toplama işlerini düzenleyerek pratik ve etkili bir yönetim kurdu. Yoritomo'nun ölümünden sonra yönetim dul karısının ailesine yani Hoco’lara geçti. Bu yeni güç, yeni bir kültür ve ruh oluşturdu. Savaşçılar (Samuray) eski Buddhacı tarikatların geleneklerini reddederek daha sade din biçimlerine döndüler. Kamakura tepelerine Zen tapınakları inşa ettiler ve böylece yeni bir Buddhacılık ve aşılanmaya ve dinsel yazılar Japonca’ya çevrilmeye başlandı. 1221’de bu dinamik hükûmet, otoritesine karşı gelen bir ayaklanmayı bozguna uğrattı. Beş yıl sonra da Asya’dan gelen daha büyük bir tehlikeyi bertaraf etti. 1274’te ve 1281’de Kubilay Han'ın büyük Moğol ordusu Japonya’yı istila etti, ancak etkin bir savunma ve kamikazeler (Tanrıların rüzgârı; 1274’te ve 1281’de çıkıp Moğol donanmasını yok eden iki fırtınaya Japonlar tarafından bu ad verilir) sayesinde Moğol ordusu püskürtüldü. Zamanla kıskançlık ve Hocolara duyulan nefret arttı ve 1333 yılında Aşikaga Takauci imparator II. Daigo ile birleşerek bu iktidara son verdi. İmparator bundan sonra otoritesini yeniden kurmaya çabaladı. Ancak Aşikaga 1336’da İmparator II. Daigo'yu Kyoto’dan sürerek, yerine bir kukla imparator geçirdi. İki yıl sonra da kendini şogun ilan etti. 1333’ten 1338’e kadar süren imparatorluk yönetiminin kısa ömürlü restorasyonun ardından Kyoto, Muromachi’de Ashikaga ailesi tarafından yeni bir askeri hükûmet kuruldu. Muromachi Dönemi 1338’den 1573’e kadar, iki yüzyıldan uzun sürdü. Bu dönem zarfında Bushido’nun sert disiplini estetik ve dini faaliyetlerde ifadesini bulmuştur. Aşikaga tahta oturttuğu imparatorun 1338’de kendisini şogun olarak tanımasını sağladı. Meşru imparator Yamato Dağlarına sığındı ve böylece iki saray dönemi başladı. === Modern dönem === 180px|küçükresim|sağ|Japon İmparatorluğunun 1942 yılındaki en geniş sınırları 180px|küçükresim|sağ|II. Dünya Savaşını kaybettikten sonra Japonya topraklarının işgal güçleri tarafından paylaşımını gösteren harita 10 Mart 1854'te, Komodor Matthew C. Perry ve Amerika Birleşik Devletleri Donanması'na ait Siyah Gemiler, Kanagawa Sözleşmesi ile Japonya'nın dış dünyaya açılmasını zorladı. Bakumatsu döneminde daha sonra Batı ülkeleri ile yapılan benzer antlaşmalar ekonomik ve siyasi krizler getirdi. Şogunun istifası Boshin Savaşı'na yol açtı ve sonucunda tek bir İmparator'un (Meiji Restorasyonu) yönetiminde merkezi bir devlet kuruldu. Batılı siyasi, adli ve askeri kurumları benimseyen Kabine, Özel Konsey'i organize etti , Meiji Anayasasını tanıttı (29 Kasım 1890) ve Ulusal Diyet'i topladı. Meiji döneminde (1868–1912), Japonya İmparatorluğu , Asya'daki en gelişmiş ülke ve etki alanını genişletmek için askeri çatışma peşinde koşan sanayileşmiş bir dünya gücü olarak ortaya çıktı. Birinci Çin-Japon Savaşı (1894–1895) ve Rus-Japon Savaşı'ndaki zaferlerden sonra (1904–1905) Japonya; Tayvan, Kore ve Sahalin'in güney yarısının kontrolünü ele geçirdi. Japon nüfusu 1873 yılında 35 milyon iken 1935'te 70 milyona çıkarak kentleşmeye önemli bir geçiş yaptı. 20\. yüzyılın başlarında, artan yayılmacılık ve militarizasyonun gölgesinde kalan bir Taişo Dönemi (1912–1926) görüldü. I. Dünya Savaşı'na İtilaf devletleri safında katılan Japonya'nın Pasifik ve Çin'deki Alman sömürge imparatorluğu mallarını ele geçirmesine izin verildi. 1920'ler, devletçiliğe doğru siyasi bir kaymaya, 1923 Büyük Tokyo Depremi'nin ardından bir kanunsuzluk dönemine, siyasi muhalefete karşı yasaların çıkarılmasına ve bir dizi darbe girişimine tanık oldu. Bu süreç 1930'larda hızlandı ve liberal demokrasiye karşı bir düşmanlığı paylaşan ve kendilerini Asya'da yayılmaya adamış birkaç radikal milliyetçi grup doğurdu. 1931'de Japonya, Mançurya'yı işgal etti ve işgal etti ve işgalin uluslararası kınanmasının ardından iki yıl sonra Milletler Cemiyeti'nden ayrıldı. 1936'da Japonya, Nazi Almanyası ile Anti-Komintern Paktı'nı imzaladı ve 1940 Üçlü Paktı onu Mihver Devletleri'nden biri haline getirdi. Japonya İmparatorluğu 1937'de Çin'in diğer bölgelerini işgal ederek İkinci Çin-Japon Savaşı'nı (1937–1945) hızlandırdı. 1940'ta İmparatorluk, Fransız Hindiçini'ni işgal etti ve ardından Amerika Birleşik Devletleri Japonya'ya petrol ambargosu koydu. 7–8 Aralık 1941'de Japon kuvvetleri Pearl Harbor'a ve diğerlerinin yanı sıra Malaya, Singapur ve Hong Kong'daki İngiliz kuvvetlerine sürpriz saldırılar düzenleyerek Pasifik'te II. Dünya Savaşı'nı başlattı. Savaş sırasında Japonya tarafından işgal edilen bölgelerde, yerel sakinlere karşı çok sayıda suistimal işlendi ve kadınlara rahatlatıcı kadınlar (Japonca: 慰安婦 (ianfu)) adıyla zorla cinsel kölelik yaptırıldı. Sonraki dört yıl boyunca, Sovyetlerin Mançurya'yı işgali ve 1945'te Hiroşima ve Nagasaki'ye atom bombası saldırısı ile sonuçlanan Müttefik zaferlerinden sonra, Japonya koşulsuz teslim olmayı kabul etti. Savaş, Japonya'nın kolonilerine ve milyonlarca insanın hayatına mal oldu. Müttefikler milyonlarca Japon yerleşimciyi Asya'daki eski kolonilerinden ve askeri kamplarından geri gönderdiler ve Japon İmparatorluğu'nu ve fethettiği topraklar üzerindeki etkisini büyük ölçüde ortadan kaldırdılar. Müttefikler, Japon liderlerini savaş suçlarından yargılamak için Uzak Doğu Uluslararası Askerî Ceza Mahkemesi'ni topladılar. 1947'de Japonya, liberal demokratik uygulamaları vurgulayan yeni bir anayasa kabul etti. Müttefik işgali 1952'de San Francisco Antlaşması ile sona erdi ve Japonya'ya 1956'da Birleşmiş Milletler üyeliği verildi. Rekor bir ekonomik büyüme dönemi Japonya'yı dünyanın en büyük ikinci ekonomisi olmaya itti. Bu dönem 1990'ların ortalarında sona erdi. 11 Mart 2011'de Japonya'da dünya kayıtlı tarihinin en büyük depremlerinden biri olan 2011 Tōhoku depremi ve tsunamisi yaşandı ve bu deprem Fukuşima I Nükleer Santrali kazaları'na sebep oldu. 2012 yılında Senkaku Adaları (Çince Diaoyü) nedeniyle Çin ile aralarında ada krizi yaşandı. == Coğrafya == Japonya, Pasifik sahili boyunca uzanan toplam 6.852 adaya sahiptir. Okhotsk Denizi'nden Pasifik Okyanusu'ndaki Filipin Denizi'ne kadar olan uzunluğu 3.000 km'den (1.900 mi) fazladır. Kontrol ettiği tüm adaları içeren ülke, 24° ve 46°K enlemler arasında ve 122° ve 146°D boylamlar arasında yer almaktadır. Kuzeyden güneye ana adalar Hokkaido, Honshu, Şikoku ve Kyushu'dur. Okinawa'yı da içeren Ryukyu Adaları, Kyushu'nun güneyinde bir zincir. Nanpō Adaları, Japonya'nın ana adalarının güneyindedir. Birlikte sık sık Japon takımadaları olarak bilinir. 2018 itibarıyla, Japonya'nın bölgesi 377.973.89 km²'dir (145.936.53 metrekare). Doğu Asya'daki en büyük ada ülkesidir. Japonya, dünyanın en uzun altıncı sahil şeridine sahiptir (29,751 km (18,486 mi)). Arazi sınırları yoktur. Çok sayıda dışa açılan adalarından dolayı Japonya, 4.470.000 km²'yi (1.730.000 m² mi) kaplayan, dünyanın sekizinci büyük Özel Ekonomik Bölgesi'ne sahiptir. Japonya'nın yaklaşık yüzde 73'ü ormanlık, dağlıktır ve tarımsal, endüstriyel veya konut kullanımına uygun değildir. Sonuç olarak, çoğunlukla kıyı bölgelerinde bulunan yaşanabilir bölgeler, nüfus yoğunluğunun aşırı derecede yüksek olmasına neden olmaktadır. Japonya, dünyanın en yoğun nüfuslu ülkelerinden biridir. Japonya'nın toplam alanının yaklaşık %0,5'i geri kazanılmış arazidir (umetatechi). 12. yüzyılda başladı. 20. yüzyılın sonları ve 21. yüzyılın başlarında yapılan projeler arasında Ise Körfezi'ndeki Chubu Centrair Uluslararası Havaalanı, Osaka Körfezi'nin ortasında Kansai Uluslararası Havaalanı, Yokohama Hakkeijima Deniz Cenneti ve Wakayama Marina Şehri gibi yapay adalar yer almaktadır. Japonya'nın Akita kentindeki Ogata köyü, 1957'de başlayan Hachirōgata Gölü'nden geri kazanılan arazilerde kuruldu. Nagasaki, Isahaya'daki Isahaya Koyu'ndaki ıslah projesi (早 早 湾 干 拓 事業) 1989'da başladı ve 2018 itibarıyla toplam 35 km² (14 metrekare) geri alındı. Japonya adaları Pasifik Ateş Çemberi'nde volkanik bir bölgede bulunur. Öncelikle, Filipin Denizi Plakası'nın kıtasal Amurya Plakası ve Okinawa Plakası'nın altındaki güney batımının ve Güneydoğu’nun diptüksiyonunun bir sonucu olarak Silüriyen'in ortasından Pleistosen'e kadar yüz milyonlarca yıl boyunca meydana gelen büyük okyanus hareketlerinin bir sonucudur. kuzeydeki Okhotsk Plate altındaki Pacific Plate. Japonya kıyılarındaki Boso Üçlü Kavşağı, Kuzey Amerikan Tabak, Pasifik Tabak ve Filipin Deniz Tabakının buluştuğu üçlü bir kavşaktır. Japonya, Avrasya kıtasının doğu kıyısına bağlandı. Alt plakalar Japonya'yı doğuya doğru çekti ve yaklaşık 15 milyon yıl önce Japonya Denizi'ni açtı. Japonya'da 108 aktif volkan var. Yirminci yüzyıl boyunca, Hokkaido'daki Shōwa-shinzan ve Pasifik'teki Bayonnaise Kayaları'ndaki Myōjin-shō dahil olmak üzere birçok yeni volkan ortaya çıktı. Genellikle tsunami ile sonuçlanan yıkıcı depremler her yüzyılda birkaç kez meydana gelir. 1923 Tokyo depremi 140.000'den fazla kişiyi öldürdü. Daha yeni ana depremler, 1995 Büyük Hanshin depremi ve 11 Mart 2011'de Japonya'yı vuran ve büyük bir tsunamiyi tetikleyen 9,1 büyüklüğünde bir deprem olan 2011 Tōhoku depremidir. Japonya, Pasifik Ateş Halkası'ndaki konumu nedeniyle büyük ölçüde depremlere, tsunamiye ve volkanlara eğilimlidir. 2013 Dünya Risk Endeksi'nde ölçüldüğü üzere en yüksek 15. doğal afet riskine sahiptir. == Siyaset == === Hükûmet === Japonya anayasal monarşi olup İmparator'un yetkileri oldukça kısıtlıdır. Japonya Anayasası'na göre imparator “devletin ve halkın birliğinin simgesidir” ve egemenlik hakkı olmaksızın sadece törensel bir rol oynar. Egemenlik ise Japon halkına ait olup güç Başbakan ve Diet'in diğer seçilmiş üyeleri tarafından esas tutulur. Akihito'nun çekilmesinden sonra tahta çıkan Naruhito, 2019'da bu yana Japonya İmparatoru'dur. Japonya'nın yasama organı Ulusal Diet çift meclisli bir parlamentodur. Diet her dört yılda bir halkoyuyla seçilen 480 sandalyeli Temsilciler Meclisi, altı yıl görev yapan halk tarafından seçilmiş üyelere sahip 242 sandalyeli Danışmanlar Meclisi'nden oluşmaktadır. 20 yaş üzeri yetişkinlerin gizli oyla tüm seçilebilen makamlar için genel oy hakkı bulunmaktadır. Diette sosyal liberal Japonya Demokratik Partisi ve muhafazakâr Liberal Demokrat Partileri (LDP) hakimdir. LDP 1993 ve 1994 yılları arasında kısa bir 11 aylık dönem ve 2009-2012 yılları dışında, 1955 yılından bu yana sürekli bir seçim başarısı gördü. Parti alt kamarada 294 sandalye ve üst kamarada 83 sandalyeyi elinde bulundurmaktadır. Japonya Başbakanı hükûmetin başıdır ve Diet üyeleri tarafından belirlendikten sonra imparator tarafından atanır. Başbakan kabinenin başıdır ve bakanları atama ve görevden alma yetkisine sahiptir. Japonya'nın şu anki başbakanı Fumio Kishida, başbakan Yoshihide Suga'nın başbakanlık görevini bırakma kararını aldıktan sonra, 29 Eylül'de LDP'de yapılan seçimleri kazanarak 4 Ekim 2021'den beri Japonya başbakanlığını yapmaktadır. === İdari bölümler === Japonya, idari olarak dört yılda bir seçilen vali, yasama ve idari bürokrasi tarafından denetlenen 47 prefektörlüğe (, todofuken) ayrılır. Prefektörlükler ise şehir, kasaba ve köy olmak üzere belediyelere ayrılır. Tokyo özel bir statüye sahip olup bunlara ek olarak 23 özel semte ayrılır. Hokkaidō ise prefektörlük ve belediyeler arası 14 alt prefektörlüğe ayrılır. Aynı zamanda bazı diğer prefektörlüklerde de alt prefektörlükler bulunmaktadır. Japonya aynı zamanda sekiz bölgeye ayrılmıştır ancak bu bölgeler coğrafi olup idari bir yapıyı temsil etmemektedir. Japonya'da şu anda birçok şehir, kasaba ve köyler birleştirilmektedir. Bu işlemle birlikte prefektörlük altı idari bölgelerin sayısını azaltılarak idari maliyetlerin düşürülmesi beklenmektedir. === Dış ilişkiler === Japonya'nın neredeyse bütün bağımsız ülkelerle siyasi ilişkileri vardır ve Aralık 1956'dan beri BM'nin aktif bir üyesi olmuştur. Japonya G7, G20 ve APEC'in üyesidir ve Doğu Asya Zirvesi'ne katılmaktadır. Japonya, Avustralya ile Mart 2007'de ve Hindistan ile Ekim 2008'de güvenlik anlaşmalarına girdi. Japonya, 2014'te 9.2 milyar dolar vererek dünyanın 5. en büyük resmî kalkınma yardımı bağışçısıdır. 2017'de, Japonya dünyadaki en büyük beşinci diplomatik ağa sahipti. Japonya'nın ABD ile yakın bağları vardır. Japonya'nın II. Dünya Savaşı'ndaki müttefikleri ve müttefikleri tarafından yenilmesinden bu yana, iki ülke yakın ekonomik ve savunma ilişkilerini sürdürmüştür. Amerika Birleşik Devletleri, Japon ihracatı için büyük bir pazar ve Japon ithalatının başlıca kaynağıdır ve Japonya'yı kısmen bu amaç için askeri üslere sahip olan ülkeyi korumaya kararlıdır. Japonya'nın II. Dünya Savaşı'ndaki yenilgisinden sonra, Japon yönetimi Kuzey Mariana Adaları ABD'nin kontrolüne girdi.The Covenant to Establish a Commonwealth of the Northern Mariana Islands in Political Union With the United States of America, Japonya, Rusya’nın 1945’te Sovyetler Birliği’nce işgal edilen Güney Kuril Adaları’nın (Etorofu, Kunashiri, Shikotan ve Habomai grubu dahil) kontrolüne itiraz ediyor. Güney Kore’nin Liancourt Kayalıkları (Japonca: Takeshima, Korece: Dokdo) kontrolü, ancak Japonya tarafından kabul edilmedi ve talep edildi. Japonya, Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) ve Çin Cumhuriyeti (ÇC) ile ilişkileri Senkaku Adaları üzerinde zorladı; ve Çin Halk Cumhuriyeti ile Okinotorishima statüsünde. bağlantı=https://en.wikipedia.org/wiki/File:EU- Japan_EPA_Signing_(9).jpg|alt=|sol|küçükresim|Donald Tusk, Shinzō Abe ve Jean- Claude Juncker, AB-Japonya Ekonomik Ortaklık Anlaşmasını imzaladıktan sonra. Japonya’nın Güney Kore ile ilişkisi, Japonya’nın Koreliler’in Japon sömürge yönetimi sırasında özellikle de "rahatlık kadınları" konusunda ele alınması nedeniyle gerildi. Bu kadınlar esasen seks köleleriydi ve bu tedaviye kaç kadının maruz kaldığına dair kesin bir rakam bulunmamasına rağmen, uzmanlar bunun onlarca veya yüz binlerce kişide olabileceğine inanıyor. 1910 ve 1945 arasında, Japon hükûmeti Kore altyapısını yeniden inşa etti. Buna rağmen, Kore’deki modernleşme her zaman Japonların çıkarları ile bağlantılıydı ve bu nedenle sosyal yapıların “devrilmesi” anlamına gelmiyordu. Mesela Japonya, Kore’nin ilkel feodalist tarımını sürdürdü çünkü Japon çıkarlarına hizmet etti. Japonya’nın Kore’deki emperyalizmindeki yeni gelişmeler arasında, ülkenin her yerinde bir dizi polis karakolu kurulması, vergileri ayni vergi yerine sabit parayla değiştirmek ve Japonya’daki özel şirketlere vermek için köylere ait olan ortak arazilerin çoğunun alınması (birçok köylünün topraklarını kaybetmesine neden oldu.) Japonya, yarımadanın 800.000'in üzerinde Japon göçmeni tanıttı ve Kore dilini okullarda yasaklama ve Korelileri Japon isimlerini benimsemeye zorlama çabalarıyla bir kültürel baskı kampanyası yürüttü. bağlantı=https://en.wikipedia.org/wiki/File:G7_in_het_Catshuis.jpg|alt=|küçükresim|210x210pik|Japonya, G7 ve G20 üyesidir. Kore Yarımadası, 1945’te II. Dünya Savaşı'nın sonunda Japonya ve Eksen’in teslim edilmesiyle bir kez daha bağımsız hale geldi. Tarihsel gerginliklerine rağmen, Aralık 2015’te, Japonya konuyla ilgili sorumluluk ve hayatta kalan konfor kadınlarına para ödedi. Bugün, Güney Kore ve Japonya'nın daha güçlü ve daha ekonomik ilişkileri var. 1990'lardan bu yana, Kore Dalgası Doğu Asya'da büyük bir hayran kitlesi yarattı. Japonya, Kore müziği (K-pop), televizyon (K-dramaları) ve filmlerin bir numaralı ithalatçısıdır, ancak bu yalnızca Güney Kore hükûmeti 1948'den beri yerde olan Japonya ile yapılan kültür alışverişinde 30 yıllık yasağı kaldırdıktan sonra mümkün oldu. Kore pop kültür ürünlerinin Japon pazarındaki başarısı kısmen, yıldız pazarlama sistemi ve yeni televizyon şovlarının ve müziğin ağır tanıtımı gibi Japon fikirlerinin ödünç alınmasıyla açıklanmaktadır. Winter Sonata ve Coffee Prince gibi Kore dramalarının yanı sıra BIGBANG ve SHINee gibi K-pop sanatçıları Japon tüketiciler arasında çok popüler. Son zamanlarda, Güney Kore Devlet Başkanı Moon Jae-in, ilişkilerinin geleceğini ve özellikle bölgedeki Kuzey Kore saldırganlığı için çözüm bulma konusunda nasıl işbirliği yapılacağını tartışmak üzere Almanya'nın Hamburg kentindeki 2017 G-20 Zirvesi'nde Japonya Başbakanı Shinzo Abe ile bir araya geldi. Her iki lider de, kadınların anlaşmazlıklarını çözme, bölgede olumlu ilişkiler kurma ve nükleer silahları test etmeye ve kendilerini uluslararası toplumdan daha fazla tecrit etmeye devam ederken, Çin'i Kuzey Kore ile daha iddialı olmaya zorlama konusundaki taahhütlerini yineledi. === Ordu === Japonya'nın askeri gücü (Japonya Öz Savunma Kuvvetleri), Japonya Anayasası'nın 9. maddesi ile sınırlandırılmış olup Japonya'nın herhangi bir savaş ilanı veya uluslararası anlaşmazlıklarda askeri kuvvet kullanmayı reddetmektedir. Bu yüzden Japonya Öz Savunma Kuvvetleri o zamandan bu yana Japonya dışında tek bir kurşun bile atmamıştır.正論, May 2014 (171). Japonya Öz Savunma Kuvvetleri, ülkenin Savunma Bakanlığı tarafından yönetilmektedir ve Kara, Deniz ve Hava öz savunma kuvvetlerinden oluşmaktadır. Japonya'nın askeri harcamaları, ülkenin GSYİH'sının yüzde birinden az olmasına karşın 2005 yılı itibarı ile 44,3 milyar dolar gibi nispeten büyük rakamlara ulaşmaktadır. Öz Savunma Kuvvetlerine katılım tamamen gönüllüdür. Japonya Öz Savunma Kuvvetleri'nin toplam personel sayısı 247.450'dir. Japonya 1992 yılında yapılan bir kanun değişikliğiyle birlikte Kamboçya, Mozambik, Irak ve Endonezya gibi ülkelerde barış operasyonlarına katılarak II. Dünya Savaşı'ndan bu yana ilk defa ülke dışına asker göndermiştir. Ayrıca Japonya Deniz Öz Savunma Kuvvetleri RIMPAC deniz tatbikatlarına düzenli olarak katılmaktadır. == Ekonomi == Japonya, millî geliriyle yılı itibarıyla dünyanın . büyük millî ekonomisidir. II. Dünya Savaşı'nda ağır bir yenilgiye uğramış olmasına rağmen, kısa bir süre içerisinde Japonya'nın hızla kalkınmasıyla dünyanın önde gelen ekonomik güçlerinden birisi hâline dönüşmesi "Japon mucizesi" olarak değerlendirilmiş ve uzun yıllar boyunca çoğu gelişmekte olan ülke için bir örnek olarak gösterilmiştir. 1980'li yılların sonuna gelindiğinde Japonya'nın ekonomik gelişmesi o denli göz kamaştırıcı hale gelmiştir ki, "Japan As Number One" sloganı altında, Japonya'nın dünyanın en büyük ekonomik gücü olması planları yapılmaya başlanmıştır. Hal böyle olmakla birlikte, 1990'lı yılların başından itibaren Japon ekonomisi büyük bir durgunluk içerisine girmiş, büyüme oranları büyük ölçüde azalmış, işsizlik artmıştır. Japonya'nın içine düştüğü bu kronik durgunluktan kurtulamaması hâlinde mali sektörde ciddi bunalımlar yaşamasının kaçınılmaz olacağı büyük ölçüde kabul görmektedir. Ekonomik büyüklüğü ve dünya ticareti içerisindeki yeri göz önünde bulundurulduğunda, (1 dolar 120 yen olarak alındığında, 2002 yılında Japonya 433 milyar dolar ihracat ve 350 milyar dolar ithalat ile 783 milyar dolarlık bir dış ticaret hacmi gerçekleştirmiştir) Japonya'nın içine düşeceği bir finansal krizin tüm dünyayı etkilemesi ise kaçınılmaz olacaktır. Japonya'nın II. Dünya Savaşı sonrasında gösterdiği ekonomik başarının ardında yatan faktörler, daha sonra içine düştüğü ekonomik durgunluğun da belli başlı nedenini teşkil etmiştir. Japonya II. Dünya Savaşı'nı takip eden dönemde, istikrarlı siyasi iktidar (Liberal Demokrat Partisi neredeyse 1990'ların ortalarına kadar sürekli olarak tek başına iktidar olmuştur), büyük şirket grupları (Keiretsu) ve güçlü bir bürokrasiden oluşan üçlü bir saç ayağı tarafından yönetilmiştir. Bu üç güç odağı arasındaki işbirliği Japonya'nın önemli ve cesur kararlar alarak güçlü bir endüstriyel yapıya kavuşmasına olanak sağlamıştır. Özellikle Keiretsular, kendi grupları içerisinde oluşturdukları dev bankalar aracılığıyla ihtiyaç duydukları finansmanı çok elverişli koşullarla elde edebilmiş ve hükûmetin ve bürokrasinin de yönlendirmesi ve koruması altında hızlı bir şekilde gelişerek pek çok endüstriyel sektörlerde dünyada ön plana çıkmayı başarabilmiştir. === Endüstri === Japonya büyük bir endüstriyel kapasiteye sahiptir ve "motorlu taşıtların, takım tezgahlarının, çelik ve demir dışı metallerin, gemilerin, kimyasal maddelerin, tekstillerin ve işlenmiş gıdaların en büyük ve teknolojik olarak en gelişmiş üreticilerinden bazılarına" ev sahipliği yapmaktadır. Japonya'nın sanayi sektörü, GSYİH'sının yaklaşık %27,5'ini oluşturuyor. Ülkenin imalat üretimi, 2019 itibarıyla dünyanın en yüksek üçüncü üretimidir. Japonya, 2017 itibarıyla dünyanın en büyük üçüncü otomobil üreticisidir ve dünyanın en büyük otomobil şirketi olan Toyota'ya ev sahipliği yapmaktadır. Japon gemi inşa endüstrisi, Güney Kore ve Çin'den gelen rekabetle karşı karşıya; bir 2020 hükûmet girişimi, bu sektörü ihracatı artırma hedefleri kapsamında desteklenmesi gereken sektörlerden biri olarak belirledi. === Servisler ve turizm === Japonya'nın hizmet sektörü, 2019 itibarıyla toplam ekonomik üretiminin yaklaşık %70'ini oluşturmaktadır. Toyota, Mitsubishi UFJ, -NTT, ÆON, Softbank, Hitachi ve Itochu gibi dünyanın önde gelenleri arasında listelenen şirketler ile bankacılık, perakende, ulaşım ve telekomünikasyon büyük endüstrilerdir. Japonya, 2019'da 31,9 milyon uluslararası turist çekti. Turist çekmede Japonya, 2019'da dünyada 11. sırada yer aldı. 2017 Seyahat ve Turizm Rekabet Edebilirlik Raporu, Japonya'yı Asya'daki turizmde en gelişmiş 141 ülke arasında 4. sıraya yerleştirdi. === Bilim ve teknoloji === Japonya, özellikle doğa bilimleri ve mühendislik olmak üzere bilimsel araştırmalarda lider ülkeler arasında yer alır. Ülke, 2020 Bloomberg İnovasyon İndeksi'nde en yenilikçi ülkeler arasında 12. sırada yer almış ve Küresel İnovasyon İndeksi'nde 2019'da 15. sırada iken 2021'de 13. sıraya yükselmiştir. Gayri safi yurtiçi hasılaya göre, Japonya'nın araştırma ve geliştirme bütçesi, 2017 itibarıyla 867.000 araştırmacıyı destekleyen 19 trilyon yenlik bir araştırma ve geliştirme bütçesiyle dünyanın ikinci en yüksek bütçesidir. Ülke, fizik, kimya veya tıp alanlarında yirmi iki Nobel ödülü ve üç Fields madalyasına sahiptir. == Altyapı == === Ulaşım === küçükresim|Japonya'da yaygın bir hızlı tren ağı bulunur Japonya'da yollar için çok para harcanmıştır. 1,2 milyon kilometrelik kaplanmış yol ana ulaşım aracıdır. Japonya'da trafik soldan akar. Yüksek hızlı, bölünmüş, sınırlı erişimli paralı yollardan oluşan bir tek ağ, büyük şehirleri birbirine bağlar ve paralı yol girişimleri tarafından işlenir. Hem yeni hem de kullanılmış arabalar ucuzdur. Enerji verimliliği teşvik etmek amacıyla araba sahipliği ücretleri ve benzin vergileri uygulanır. Japonya'da araba kullanımı G8 ülkeleri arasındaki en düşüğüdür. (abone olmak gerekir) 1987'deki özelleştirmeden bu yana, düzinelerce Japon demiryolu şirketi bölgesel ve yerel yolcu taşımacılığı pazarlarında rekabet etmektedir. Büyük şehirleri birbirine bağlayan yüksek hızlı Şinkansenler (hızlı trenler), güvenlikleri ve dakiklikleri ile bilinir. 2013 yılı itibariyle Japonya'da 175 havalimanı bulunmaktadır. En büyük iç hat havalimanı olan Tokyo'daki Haneda Havalimanı, 2019'da Asya'nın en yoğun ikinci havalimanıydı. Keihin ve Hanshin süper liman merkezleri, 2017 itibarıyla sırasıyla 7,98 ve 5,22 milyon TEU ile dünyanın en büyükleri arasındadır. === Enerji === 2019 yılı itibariyle Japonya'da enerjinin %37,1'i petrolden, %25,1'i kömürden, %22,4'ü doğal gazdan, %3,5'i hidroelektrikten ve %2,8'i nükleer enerjiden ve diğer kaynaklardan üretilmiştir. Nükleer enerji 2010 yılındaki yüzde 11,2'lik orana göre düşüş göstermiştir. Mart 2011'deki Fukushima Daiichi nükleer felaketinin ardından devam eden kamuoyu muhalefeti nedeniyle Mayıs 2012 itibariyle ülkedeki tüm nükleer santraller devre dışı bırakılmıştı, ancak hükümet yetkilileri kamuoyunu en azından bazılarının hizmete dönmesi lehine yönlendirmeye çalışmaya devam etti. Sendai Nükleer Enerji Santrali 2015 yılında yeniden faaliyete geçti ve o tarihten bu yana diğer bazı nükleer enerji santralleri de yeniden faaliyete geçti. Japonya önemli yerli rezervlerden yoksundur ve ithal enerjiye büyük ölçüde bağımlıdır. Bu nedenle ülke kaynaklarını çeşitlendirmeyi ve yüksek enerji verimliliği seviyelerini korumayı hedeflemiştir. == Demografi == === Nüfus === küçükresim|Japon bir aile Japonya, dünyanın en yaşlı nüfusuna sahiptir. Medyan yaş 44,7 yıl olup dünyanın en yüksek medyan yaş ve Japonya nüfusunun %30,1'i 60 yaşından daha yaşlı olup 60+ yaş grubuna girenlerin dünyanın en yüksek yüzde oranına sahiptir. Japonya, 122.8 milyonu Japon uyruklu (2021 tahminleri) olmak üzere 125,4 milyon nüfusa sahiptir. Küçük bir yabancı nüfus geri kalanını oluşturuyor. 2019'da toplam Japon nüfusunun %92'si şehirlerde yaşıyordu. Başkent Tokyo'nun nüfusu 13,9 milyon (2022). 38.140.000 kişi ile dünyanın en büyük metropol alanı olan Büyük Tokyo Bölgesi'nin bir parçasıdır (2016). Japonya etnik ve kültürel olarak homojen bir toplumdur, Japonlar ülke nüfusunun %98.1'ini oluşturmaktadır. Ülkedeki azınlık etnik grupları arasında yerli Aynular ve Ryukyulular yer alıyor. Zainichi Koreliler, Çinliler, Filipinliler, çoğunlukla Japon kökenli Brezilyalılar, ve Perulular çoğunlukla Japon asıllı da Japonya'nın küçük azınlık grupları arasındadır. Burakumin bir sosyal azınlık grubu oluşturuyor. Japonya, dünyanın en hızlı yaşlanan ülkesidir ve toplam nüfusunun üçte birini oluşturan herhangi bir ülkedeki en yüksek yaşlı nüfus oranına sahiptir; bu, yaşam beklentisinde bir artış ve doğum oranlarında bir düşüşün izlediği İkinci Dünya Savaşı sonrası bebek patlamasının bir sonucudur. aponya'nın toplam doğurganlık hızı 1,4'tür, bu oran 2,1'lik yenileme hızının altındadır ve dünyanın en düşükleri arasındadır ; Japonya'nın ortalama yaşı 48.4, bu sayı dünyadaki en yüksek ortalama yaştır. 2020 itibarıyla, nüfusun yüzde 28,7'sinden fazlası 65 yaşın üzerinde. Giderek artan sayıda genç Japon evlenmiyor veya çocuksuz kalıyor, Japonya'nın nüfusunun 2065 yılına kadar yaklaşık 88 milyona düşmesi bekleniyor. Demografik yapıdaki değişiklikler, özellikle işgücü nüfusunda azalma ve sosyal güvenlik yardımlarının maliyetinde artış olmak üzere bir dizi sosyal sorun yaratmıştır. Japonya hükûmeti, 2060 yılına kadar çalışma yaşındaki her kişi için neredeyse bir yaşlı olacağını tahmin ediyor. Göçmenlik ve doğum teşvikleri, bazen ülkenin yaşlanan nüfusunu desteklemek için genç işçiler sağlamak için bir çözüm olarak öneriliyor. 1 Nisan 2019'da, Japonya'nın revize edilmiş göçmenlik yasası çıkarılarak, belirli sektörlerdeki işgücü açığının azaltılmasına yardımcı olmak için yabancı işçilerin haklarını koruyor. === Din === Örneğin düğün törenleri genelde Şinto dininin kurallarına göre de yapılır. Cenazelerde ise genelde Budist törenler uygulanır. Şinto ülkenin yerli dinidir. Ormanlarda, dağlarda, denizlerde, kısacası doğada "'kami'" denilen ruhların yaşadığına inanılırdı. Doğa ile uyum içinde yaşayan eski topluluklar bu ruhları sayarlardı. Bu inanç Şinto dininin temelini oluşturur. Sonraları bu ruhlara atalar ve kahramanlar da eklendi. Bazı evlerde bu ruhlara yiyeceklerin sunulduğu "'tanrı rafı'" bulunur. Budizm ise Şinto'dan farklı olarak 6. yüzyılda, Çin ve Kore yoluyla Hindistan'dan gelmiştir. İlk kez 16. yüzyılda Portekizli denizciler aracılığıyla gelen Hristiyanlık ise nüfusun küçük bir kısmınca benimsenmiştir. === Diller === Japonca, Japonya'nın fiili ulusal dilidir ve ülkedeki çoğu insanın ana dilidir. Japonca yazı, kanji (Çince karakterler) ve iki grup kana (el yazısı alfabesine ve kanji tarafından kullanılan köklere dayalı heceler) ile Latin alfabesi ve Arap rakamlarını kullanır. İngilizce, Japonya'da bir iş ve uluslararası bağlantı dili olarak önemli bir rol almıştır. Sonuç olarak, İngilizce derslerinin 2020 yılına kadar Japon okul sisteminin tüm seviyelerinde zorunlu hale gelmesiyle birlikte eğitim sisteminde İngilizcenin yaygınlığı artmıştır. Japon İşaret Dili, Japonya'da kullanılan birincil işaret dilidir ve resmi olarak kabul gördü, ancak kullanımı tarihsel olarak ayrımcı politikalar ve eğitim desteği eksikliği nedeniyle engellendi. === Eğitim === 1947 Temel Eğitim Yasası'ndan bu yana, Japonya'da zorunlu eğitim, birlikte dokuz yıl süren ilkokul ve ortaokuldan oluşur. Hemen hemen tüm çocuklar eğitimlerine üç yıllık bir lisede devam etmektedirler. Japonya'daki en iyi iki üniversite, Tokyo Üniversitesi ve Kyoto Üniversitesi'dir. Nisan 2016'dan itibaren, çeşitli okullar, dokuz yıllık zorunlu eğitim programına entegre edilen ilkokul ve ortaokul ile akademik yıla başladı; MEXT, bu yaklaşımın ülke çapında benimsenmesini planlıyor. OECD tarafından koordine edilen Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA), 15 yaşındaki Japonların bilgi ve becerilerini dünyanın en iyi üçüncü sıralamasında sıralıyor. Japonya okuma yazma, matematik ve fen bilimlerinde okuma yazma, matematik ve fen bilimlerinde ortalama 520 öğrenciyle OECD ülkelerinden biridir ve OECD ülkeleri arasında dünyanın en yüksek eğitimli iş güçlerinden birine sahiptir. 2018 itibarıyla toplam GSYİH'sının yaklaşık %3,1'ini eğitime harcadı. OECD ortalaması olan %4,9'un altında. 2020'de ülke, %52,7 ile yüksek öğrenim görmüş 25 ila 64 yaşındakilerin yüzdesinde üçüncü sırada yer aldı. 25 ila 34 yaşlarındaki Japonların yaklaşık %61.5'i bir tür yükseköğretim yeterliliğine sahiptir ve lisans dereceleri 25 ila 64 yaşındaki Japonların %31,3'ünde bulunur ve OECD'de Güney Kore'den sonra ikinci sıradadır. Japon kadınların %59'unun üniversite diplomasına sahip olması ve Japon erkeklerin %52'sinin üniversite diplomasına sahip olması nedeniyle, Japon kadınları erkek meslektaşlarına kıyasla daha yüksek eğitimlidir. === Sağlık === Japonya'da sağlık bakımı ulusal ve yerel yönetimler tarafından sağlanmaktadır. Kişisel tıbbi hizmetler için ödeme, bir hükûmet komitesi tarafından belirlenen ücretlerle, göreceli erişim eşitliği sağlayan evrensel bir sağlık sigortası sistemi aracılığıyla yapılır. İşverenler aracılığıyla sigortası olmayan kişiler, yerel yönetimler tarafından idare edilen ulusal sağlık sigortası programına katılabilir. 1973'ten beri, tüm yaşlı insanlar devlet destekli sigorta kapsamındadır. Hastalar seçtikleri hekimleri veya tesisleri seçmekte özgürdür. == Kültür == Kimono da Japon kültürünün en önemli unsurudur. Kimono giyen Japonlar adeta sihirli çubukla büyülenmişcesine seremonik ve kibar davranışlar sergilerler. Kimononun da farklılıkları vardır. Evli kadınların kimonolarının kolları kısadır. Bekarların ise uzundur. 20 yaşına basan genç kızlar aile içinde seremoniyle kimono giyer ve 20 yaşını kutlar. Japonlar seremonilerinde hep dingin bir ruha sahip olup doğayla bir yaşamaya çalışırlar. Kadō (Halk diliyle İkebana da denir) da dünyaca ünlü Japon çiçek süsleme sanatıdır. Geleneksel Japon kültüründe kadın-erkek ayrımı yoğun olarak vardır. En basitinden Japonca'da 'erkek dili' ve 'kadın dili' vardır. Erkekler oldukça erkeksi bir dille konuşurken kadınların bu dile ait kelimeleri ünlemleri kullanması pek doğru bulunmaz. Ancak günümüzde Japon kültüründe egemen olan yabancılaşma her alana olduğu gibi dile de etki etmiştir. Çağdaş Japon kültürü Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika'dan gelen etkileri birleştirir. Geleneksel Japon sanatları arasında seramik, tekstil, cilalı eşya, kılıç gibi el sanatları ve bebekleri; bunraku, kabuki, noh, dansı ve rakugo performansları; ve diğer uygulamalar, çay töreni, ikebana, dövüş sanatları, kaligrafi, origami, onsen, Geisha ve oyunları vardır. Japonya, hem maddi hem de maddi olmayan kültürel varlıklar ve Ulusal Hazineler'in korunması ve tanıtılması için gelişmiş sistemi vardır. Yirmi iki site UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne konulmuştur ve bunların on sekizi kültür açısından önemlidir. ===Sanat ve mimari=== Japon resminin tarihi, yerli Japon estetiği ile ithal fikirler arasında sentez ve rekabeti sergiler. Japon ve Avrupa sanatı arasındaki etkileşim önemliydi: örneğin, 19. yüzyılda ihraç edilmeye başlanan ukiyo-e baskılar, Japonizm olarak bilinen hareket, Batı'da modern sanatın gelişiminde özellikle de Ard-İzlenimcilik üzerinde önemli etki yaptı. Japon mimarisi ​​yerel ve diğer etkilerin birleşimidir. Geleneksel olarak, zeminden hafifçe yükseltilmiş, kiremitli veya sazdan çatılı ahşap veya çamur sıva yapıları ile nitelendirilir. Ise Mabedi, Japon mimarisinin prototipi olarak kutlandı. Minka ve birçok tapınak binalarında, odalarla iç ve dış mekan arasındaki farkı yok eden tatami hasır ve sürgülü kapıların kullanımını görülür. 19\. yüzyıldan beri Japonya, Batı modern mimarisinin çoğunu inşaat ve tasarıma dahil etti. Japon mimarlar, önce Kenzō Tange gibi mimarların çalışmaları ve ardından Metabolizma gibi hareketlerle uluslararası sahnede bir etki yarattılar. === Mutfak === Japon mutfağı, geleneksel tarifler ve yerel malzemeler kullanan çok çeşitli bölgesel spesiyaliteler sunar. Deniz ürünleri ve Japon pirinci veya erişte geleneksel temel yiyeceklerdir. Japon körisi, Britanya Hindistanı'ndan Japonya'ya girişinden bu yana o kadar yaygın tüketiliyor ki ramen ve sushi ile birlikte ulusal yemek olarak adlandırılabilir. Geleneksel Japon tatlıları wagashi olarak bilinir. Kırmızı fasulye ezmesi ve mochi gibi malzemeler kullanılır. Yeşil çay dondurması modern zaman tatları arasındadır. Genellikle %14-17 alkol içeren ve pirincin birden fazla fermantasyonu ile yapılan demlenmiş pirinç içeceği sake popüler Japon içeceklerindendir. Bira, 17. yüzyılın sonlarından beri Japonya'da üretilmektedir. Yeşil çay Japonya'da üretilir ve Japon çay seremonisinde kullanılan matcha gibi şekillerde hazırlanır. Japon mutfağı, Japon pirinci ile çorba, erişte, balık eti, sebze, tofu ve lezzet katması için yapılan okazu gibi temel gıdalara dayanır. Erken modern çağda kırmızı et gibi daha önceden Japonya'da yaygın olmayan ürünler geldi. Japon mutfağı, gıdanın mevsimselliği,"A Day in the Life: Seasonal Foods" , The Japan Forum Newsletter No.14 Eylül 1999. malzemeler ve sunum kalitesi ile bilinmektedir. Japon mutfağı, geleneksel tariflerle ve yerel malzemelerle geniş bir çok bölgesel özellikler sunmaktadır. Michelin Rehberi, Japonya'daki restoranları dünyanın geri kalanından daha fazla Michelin yıldızı ile ödüllendirdi. === Spor === Geleneksel olarak, sumo Japonya'nın millî sporu olarak kabul edilir. Judo, karate ve kendo gibi Japon savunma sanatları ülkede izleyiciler yaygın olarak uygulanmakta ve tercih edilmektedir. Meiji Restorasyonu'ndan sonra, bazı Batılı sporlar Japonya'ya geldi ve eğitim sistemi aracılığıyla yayılmaya başladı. Japonya 1964 yılında Tokyo Yaz Olimpiyatları'na ev sahipliği yaptı. Japonya 1972 Sapporo ve 1998 Nagano olmak üzere iki kez Kış Olimpiyatları'na ev sahipliği yapmıştır. === Çay töreni === küçükresim|150px|Sadō'nun kurucularından Sen no Rikyu (1522-1591) "Sadō" (Çay Yolu) veya "Çanoyu" (Çayın sıcak suyu) adı verilen çay töreni 15. yüzyıla kadar geriye gider. Törenin esası, ev sahibinin konuklarına çay hazırlaması gibi gündelik bir ihtiyaca dayanır. Çay ikramı zaman içinde törensel bir nitelik kazanmıştır. Ev sahibi ve konuklar bu törenin ayrıntılı kurallarına büyük bir ciddiyetle uyarlar. Bu kurallar töreni olabildiğince sadeleştirir. Çay töreni başlı başına kurallar bütününden ibaret değildir. Bunun için bahçe düzenlemesinden çay odasının döşenmesine kadar birçok ön hazırlığın özenle önceden yapılmış olması gerekir. Çay törenine hazırlanmak, mimariden seramiğe, bahçecilikten tarihe, dinden güzel yazma sanatına kadar birçok alanda asgari bilgileri öğrenmek anlamına gelmektedir. Bu hazırlıklar çay töreninin mükemmelliği için şarttır. Bahçenin güzellikleri arasından çay odasına geçen konuklar, gördükleri güzellikler ve yaşadıkları sükunetle çay törenine hazırlanmaktadırlar. Çay töreninde ağırlıklı olarak Zen Budizmi'nin etkisi görülür. Tören ilk bakışta can sıkıcı bir oyun, gereksiz kurallar bütünü gibi gelebilir. Ancak amaç çay yapıp içmekten çok, doğaya karışmak, onun içinde kaybolmak, bu yolla ruhu aydınlatmaktır. Doğallığın yanı sıra sükunet, sadelik estetik ve zarafetle örülü bir arınma sürecidir çay töreni. Hareketler son derece yavaştır, bu nedenle çay yapımı için gerekli eylemlerde olabildiğince tasarruflu olup, yapılması gereken hareketleri çok incelikle hesaplayıp, bunu zarafetle gerçekleştirmek gerekmektedir. Sonuçta ortaya çıkan uyum, ölçülülük ve güzellik izleyenlerin ruhunda ve zihinlerde kalıcı izler bırakacaktır. === Özel günler === Matsuri olarak adlandırılan ve yıl içerisinde çeşitli zamanlarda kutlanan bayram ve festivallerin çoğu kraliyet döneminden günümüze kadar gelmektedir. Bu kutlamaların çoğu Çin ve Budist kökenlidir fakat Japonlar bu kutlamaları dini tören havasında yapmamaktadırlar. Ocak ayında kutlanan "Yetişkinler Günü" gibi bazı özel günler hafta sonları ile birleştirilmesi amacıyla daima pazartesi günleri kutlanır. Bunların dışında Mart ile Nisan ayları arasında "Çiçek Seyretme" (Hanami), Mayıs ayında "Altın Hafta" (Golden Week), Temmuz 13 ile 15 arası bazen Ağustos ayında "Bon Festivali" (Obon) ve Eylül ayı ortalarında "Ay seyretme" (Tsukimi)dir. ; Resmî Bayramlar 1 Ocak: Yılbaşı 元旦(Gan Tan) Ocağın 2. Pazartesi: Yetişkinler Günü 成人の日(Seijin no hi) 11 Şubat: Kuruluşu'nun Günü 建国記念の日(Kenkoku Kinen no Hi) Japonya'nın ilk ve efsanevî İmparatoru Jinmu'nun tahta çıktığı gün (eski 紀元節 Kigen-Setsu) Mart 20 veya 21: İlkbahar Gündönümü = Nevruz 春分の日(Şumbun no Hi) 29 Nisan: Şoowa Devri Anma Günü = Eski İmparator Hirohito'nun Doğum Günü 昭和の日(Şoowa no Hi) 3 Mayıs: Anayasa Bayramı 憲法記念日(Kenpoo Kinen Bi) Anayasa'nın yürürlüğe konulduğu gün 4 Mayıs: Yeşil Günü みどりの日(Midori no Hi) 5 Mayıs: Çocuk Günü こどもの日(Kodomo no Hi) (Tang no Sekku) Temmuz'un 3.Pazartesi: Deniz Bayramı 海の日(Umi no Hi) Eylül'ün 3.Pazartesi: Yaşlılara Saygı Günü 敬老の日(Kei-Rou no Hi) Eylül 23 veya 24: Sonbahar Gündönümü 秋分の日(Şuubun no Hi) Ekim'in 2. Pazartesi: Spor Günü 体育の日(Taiiku no Hi) 3 Kasım: Kültür Günü 文化の日(Bunka no Hi) Anayasa'nın ilan edildiği gün 23 Kasım: Çalışmalara Teşekkür Günü 勤労感謝の日(Kinrou Kanşa no Hi) 23 Aralık: İmparator Akihito'nun Doğum günü 天皇誕生日(Tennou Tanjoubi) ; Kültürel Bayramlar 3 Şubat: Fasulye atma Seremonisi 節分(Setsubun) 3 Mart: Kızlar Festivali 雛祭(Hina Matsuri) 'Şeftali Bayramı' 桃の節句(Momo no Sekku) 7 Temmuz: Yıldız Festivali 七夕(Tanabata) Eylül ortası: Ay seyretme 月見(Tsukimi) 15 Kasım: 3, 5 ve 7 yaş çocuklar için festival günü 七五三(Şiçi Goo San: 7-5-3) 31 Aralık: Yeni yıl arifesi 大晦日(Oo-Misoka) ; Budistlere özgü Bayram 8 Nisan: Çiçek Bayramı 花祭り (Hana Matsuri): Buda'nın doğum günü ; Askerî Bayram 11 Kasım: Japonya Öz Savunma Kuvvetleri Günü 自衛隊記念日(Jiei Tai Kinen Bi) ; Eski Askerî Bayramlar 10 Mart: Kara Kuvvetleri Günü 陸軍記念日(Rikugun Kinen Bi) * Mukden Büyük Meydan Muharebesi(奉天大会戦)nde Rusları yendikten sonra Mukden Kalesi'ne girdiği gün (1905) 27 Mayıs: Deniz Kuvvetleri Günü 海軍記念日(Kaigun Kinen Bi) * Japon Müşterek Donanması'nın Japon Denizi, Tsuşima Muharebesi(日本海海戦、対馬海戦)nde Rus Baltık Donanmasını yendiği gün (1905) ; Yas Günleri 10 Mart: Tokyo Büyük Hava Hücum Günü 東京大空襲の日 (Tokyo Dai-Kuşuu no Hi) * Tokyo'da Hava bombardımanıyla 100.000'den fazla Japon sivil kaybının yaşandığı gün (1945) 23 Haziran: Okinawa'da Ölenlerin Ruhlarını Teselli Günü 沖縄「慰霊の日」(Okinawa 'İrei no Hi') * 94.000 Japon'un Okinawa Adası Seferi'nin bitiş günü bombardımanla kaybedildiği (1945) 6 Ağustos: Hiroşima Atom Bombası Günü 広島原爆の日(Hiroşima Genbaku no Hi) * Amerika'nın Hiroşima kentine ilk Atom bombasını attığı 140.000'den fazla insanın kaybedildiği gün (1945) * 9 Ağustos: Nagasaki Atom Bombası Günü 長崎原爆の日(Nagasaki Genbaku no Hi) * Amerika'nın Nagasaki kentine ikinci Atom bombasını attığı ve 70.000'den fazla insanın kaybedildiği gün (1945) 15 Ağustos: Mütareke Günü 終戦記念日(Şuusen Kinen Bi) * Japonya'nın teslim olmasıyla II. Dünya Savaşı'nın bittiği gün (1945) * Japonya'da meydana gelen 9,0 büyüklüğünde deprem(11 Mart 2011) === Kıyafet === Uzun bir dışa kapalılık döneminin ardından 19. yüzyılın ikinci yarısında başlayan Batılılaşma çabaları, halkın kıyafetine de yansıdı. Bugünkü Batılı giyim tarzı, bu sürecin sonucudur. Ancak Japonlar Batılılaşma ile birlikte gelenekleri yaşatma, hatta geliştirme çabasını bir an olsun bırakmamışlardır. Bu çerçevede insanlar özel günlerde geleneksel kıyafet olan kimono giymeyi ihmal etmezler. Kimono vücudu saran ve belde geniş bir kuşakla (obi) bağlanan geleneksel ve dünyaca ünlü bir giysidir. Yeni yıl kutlamalarında, evlilik gibi özel günlerde, bayramlarda ya da mezuniyet günlerinde genç, yaşlı, kadın, erkek Japonlar çoğunlukla kimono giyer. Evlilik ve benzeri resmî törenlerde, damatla gelin siyah kimonolar giyerek sorguçlarını takarlar. Erkekler kimonolarının üzerine çok geniş paçalı pantolonlar (hakama) ve bol ceketler (haori) giyerler. İyi bir kimono çok pahalıdır. Japonlar kimonolarına gözleri gibi bakarlar. Kimonolar anneden kıza, babadan oğula aktarılarak giyilir. Kimonoyu ve obiyi düzgün olarak takmak kolay değildir. Bunun için kadınlar özel ders alırlar. Kimono giyildiğinde normal ayakkabı ve çoraplar giyilmez. Ayakkabı yerine yüksek tahta nalınlar (geta) olabileceği gibi pamuklu ya da deriden yapılmış (zori) sandaletler giyilir. Kimono ile özel pamuklu çoraplar olan (tabi) giyilir. Bu çorapların en ayırt edici özelliği başparmak yerinin de örülmüş olmasıdır. Çorapta başparmak ile diğer parmaklar arasında, sandalet bağının geçmesi için oyuk bulunur. Kimonoya benzeyen diğer bir giyecek ise Yukata'dır. Yukata, pamuklu, basit, yazları festivallerde ya da evde bornoz gibi giyilen giyeceklerdir. * Japonya aynı zamanda animede ve bilgisayar oyunlarında dünyada birinci sırayı yer alır. * Japonlar, süs bitkileri ve bahçeleri ile tanınırlar. * MS 700'den önce bile Japonlar keyif için güzel bahçeler yapmışlardır. === Mitoloji === Amaterasu... Amaterasu-oo-mikami Japon Şinto dininin güneş tanrıçasıdır. Japon imparatorluk ailesinin mitsel atasıdır. 天照大神 kelimesi Cennetlerde Parıldayan Tanrıça anlamına gelir. Kojiki'ye göre, onun kural tanımaz erkek kardeşi Susanoo her şeyi yerle bir edip, Amaterasu'nun pirinç tarlalarını, tapınakları tarümar edince, tanrıça buna çok içerlenir ve Ama-no-Iwato isimli mağaraya gizlenir. Güneşini kaybeden dünya karanlıktır artık. Diğer tanrılar onu saklandığı yerden çıkarmak için bir oyun kurarlar. Tanrıça Ama-no-Uzume mağaranın önüne bir ayna koyar ve baştan çıkarıcı bir dans etmeye başlar. Bu bir kutlamadır ve gelen seslerden meraka kapılan Amaterasu mağaradan dışarı uzandığında kendi yansısından ürker. Bu diğer tanrıların onu çekip çıkarması için iyi bir fırsattır. Torunu Ninigi- no-Mikoto'yu Japonya'da barışı sağlaması için yeryüzüne gönderir. Onun oğlu ise Japonya'nın efsanevi ilk tennoosu (imparatoru) olur üç kutsal silahı ile Kılıç, Mücevher ve Ayna. Bu Japonya'nın İmparatoru mitsel temellere bağlama eğilimini yansıtır. Bu yapı ikinci dünya savaşından sonra büyük ölçüde çökse de Tenno hâlen dinsel niteliklerini muhafaza ediyor. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Kunaicho.go.jp, İmparatorluk Sarayı resmî sitesi (Japonca ve İngilizce) * Kantei.go.jp , Japonya Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu resmî sitesi (Japonca ve İngilizce) * Ulusal Diet Kütüphanesi (Japonca ve İngilizce) * Halkla İlişkiler Ofisi (Japonca ve İngilizce) * Japonya'nın Türkiye Büyükelçiliği ;Turizm * Japonya Ulusal Turist Örgütü (Japonca ve İngilizce) ;Genel bilgiler * (İngilizce) * Encyclopaedia Britannica Japonya portali (İngilizce) * (İngilizce) * * Japan BBC News ülke profil (İngilizce) * Japan OECD (İngilizce) Kategori:Parlamenter monarşiler Kategori:Doğu Asya ülkeleri Kategori:G20 ülkeleri Kategori:G8 ülkeleri Kategori:Ada ülkeleri Kategori:Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler Kategori:Liberal demokrasiler Kategori:G7 ülkeleri Kategori:Kuzey Asya ülkeleri Kategori:MÖ 7. yüzyılda kurulan bölgeler ve ülkeler
Erciyes Dağı, İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan sönmüş bir yanardağ. Kayseri'nin 25 km güneybatısındaki Sultansazlığı ovaların yanından yükselen büyük kütleli bir stratovolkandır. Yüksek derecede aşınmaya uğramış olan volkanın son olarak, Roma dönemi madeni paralarındaki betimlemelere dayanarak, MÖ 253 yılında püskürdüğü söylenebilir. Erciyes, 3.917 metreye ulaşan zirvesi ile İç Anadolu'nun en yüksek dağıdır. 3300 kilometrekarelik alanı kaplar. Torosların kuzeydoğu uzantısı olan Aladağlar'ın en yüksek noktası olduğu kabul edilmektedir ve Alpin kuşağına dahildir. Dağ Türkçedeki adını, Antik Yunanca'daki adı olan Argaeus (Ἀργαῖος) kelimesinden almıştır. Ünlü gezgin ve coğrafyacı Strabon, Geographika eserinde zirvesinin hiçbir zaman kardan arınmadığını ve açık bir günde zirvesinden Karadeniz ve Akdeniz'in görülebildiğini yazmıştır.Strabo, Geographica 12.2.7. Günümüzde zirvesinin sadece kuzey yamacında bir buzulu kalan Erciyes'in zirvesinden Dünya'nın yuvarlaklığı sebebi ile Akdeniz ve Karadeniz'i görmek mümkün değildir. == Jeoloji == Erciyes Dağı, 3300 kilometrekarelik bir alanı kaplayan büyük kütleli bir stratovolkandır. Kenarlarında en az 64 monogenetik baca yer almaktadır. Zirvesi deniz seviyesinden 3.917 metre, etrafındaki Sultansazlığı havzasından ise yaklaşık 3.000 metre yüksekliktedir. == Erciyes Dağı'nın oluşumu == küçükresim|280px|sağ|Erciyes Dağı'nın kuzey tarafının havadan görüntüsü. 3917 m’lik yükseltisi ile Türkiye’nin beşinci, İç Anadolu Bölgesi’nin ise en yüksek dağıdır.Ünaldı, Ü. E., (2003) Erciyes Dağı"nın Fiziki Coğrafyası. Erciyes Dağı’nın jeomorfolojik, klimatolojik, toprak, hidrografik ve bitki örtüsü özellikleri Erciyes Dağı, Neojen (Miyosen-Alt Pliyosen) döneminden günümüze kadar aktivitesini sürdüren İç Anadolu Volkanik Bölgesinin (CAVP) önemli bir üyesi, kuvaterner yaşlı bir stratovolkandır. Erciyes Volkanı, Ecemiş-Kayseri-Yukarı Kızılırmak-Sivas bölgelerinden geçen Neojen yaşlı İç Anadolu Fay Zonu üzerinde bulunmaktadır.Bozkurt E., 2001. Neotectonics of Turkey–a synthesis. Geodinamica Jeologlar, Erciyes'in tarihini 20 milyon yıl öncesine kadar götürürler. Yapılan araştırmalara göre, bugünkü dağ ve çevresi 20 milyon yıl önce denizle kaplıydı. Zamanla yer kabuğundaki çatlamalar sonucu deniz çevresindeki kara parçaları oluştu ve çevre göl halini aldı. Bu iş için milyonlarca yıl geçti ve nihayet 15 milyon yıl kadar önce, bu gölde volkanik patlamalar oldu. "Neojen Dönemi" adı verilen bu devrede meydana gelen bu patlamalar, gölün ortasında bugünkü Erciyes’ten 400 metre daha yüksek koni şeklinde bir dağın oluşmasına sebep oldu. Tepede bulunan krateri iki baca beslediği için, buradan fışkıran lavların iri parçaları göl içerisinde tortullaşarak yeni bir tabaka; ince toz parçaları ise dağın 100 km ötesine kadar savrularak buralarda kül yığınları meydana getirdi. Bu durum, bugünkü Kayseri’nin çevresindeki bulunan taş ocaklarının teşekkülüne ve Göreme çevresindeki Peri Bacalarının oluşmasına ve özellikle de bims dediğimiz krater küllerinin çevrede büyük kütleler halinde bulunmasına sebep oldu. Tomarza ve Develi bölgesindeki bims yatakları, Cırgalan, Güzelyurt, Gesi çevresindeki taş ocakları, Ürgüp ve Göreme’deki rüzgârın aşındırarak oluşturduğu Peri Bacaları, Erciyes Dağı’nın bu dönemde püskürttüğü lav ve küllerin sonucu meydana geldi. Erciyes dağı, bu ilk oluşumundan sonra uzun bir sessizlik dönemine girdi. Bu dönemde, çevresindeki gölün suları çekildi ve kara parçası oluşarak bunda da kırılma ve kaymalar meydana geldi. Tekir Yaylası, Koç Dağı, Sultan Sazlığı teşekkül etti.http://www.kayserierciyes.com.tr/tr/contents.asp?cid=119 Dağ daha sonra yeniden faaliyete geçti. Bunun tarihi de takriben, 2 ya da 2,5 milyon yıl önceye rastlar. Bu yeni volkanik hareket, Ali Dağı, Yılanlı Dağı, Beşparmak Dağını meydana getirdi. Bu dönemdeki patlamalarda küçük taş parçaları dağın etrafındaki volkanik tepelerin oluşmasını sağladı. Artık çevre, tamamen kara parçasıdır. Sular çekilerek oluşan arazinin tek bekçisi ise Erciyes'tir. Erciyes Dağı, bu ikinci hareketinden sonra derin bir sessizliğe büründü. Bundan takriben bir milyon yıl önceye rastlayan bu dönem buzul çağıdır. Erciyes’i de kalın bir buzul tabakası kapladı. Dağın buzullaşma dönemi dördüncü zamanın başlangıcıdır. İnsanoğlu da bu dönemde ortaya çıktı. Erciyes kendisini insanoğluna buzlarla kaplanmış bir halde takdim etti. Bugün o dönemden kalma buz parçalarının yükseklerdeki iki bazalt yatağında bulunduğu ifade edilir. Yer kabuğunun oluşumu üzerinde araştırma yapan uzmanlar, Erciyes dağının meydana gelişini böylece anlatırken, onun üçüncü defa ateş püskürttüğü ve bunun da oldukça yeni olduğunu söylerler. Bu konuda en önemli kaynakta Miladi takvimin başlangıç dönemine rastlayan yıllarda Kayseri’ye gelen Strabon adında bir coğrafyacı, Erciyes dağında kızgın ateş bacalarının bulunduğunu buradan geceleri lavların çevreye ateş yağdırdığını söyler. Araştırmacılar, bu söylenenlerin doğru olduğunu Erciyes'in volkanik yapısının bunu gösterdiğini ifade ederler. Bu dönemdeki püskürtmeler sonucu Büyük ve Küçük Kızıltepe’ler meydana gelir. Artık Sönmüş bir Volkan ya da İhtiyar bir Yanardağ olarak adlandırılan Erciyes ilk harekete geçtiği dönemin izlerini tamamen kaybetmiştir. İlk bacalar şimdiki iki büyük zirvenin bulunduğu yerde kaybolmuş ve dağ bugünkü şeklini üçüncü ve son faaliyet döneminde almıştır. Dağın, ilk oluşumundaki yüksekliğinden de takriben 400 metre kaybettiği sanılmaktadır. Bu durumun dağın tek bir volkan yerine çeşitli volkanlardan meydana gelen bir volkanlar topluluğu oluşundan kaynaklandığı ayrıca işaret edilmektedir. Günümüzde, heybetine rağmen cazip görünüşü, büyüleyici silueti Kayseri’yi kucaklayan ihtişamı onu tabiattan çok Kayseri'nin vazgeçilmez tek sembolü haline getirmektedir. Üzerine yazılan sayısız şiir de bunun en güzel göstergesidir. Uzmanlar, son yıllarda dünyanın çeşitli bölgelerindeki yanardağlarda görülen volkan püskürtmelerinden hareket ederek Erciyes Dağı için de öyle bir durumun söz konusu olup olmayacağı sorusuna Çok uzak, hatta çok zayıf bir ihtimal diye cevap veriyorlar ve ilave ediyorlar: “Jeolojik araştırmalar, Erciyes'in tamamen sönmüş bir dağ olduğu gerçeğini ortaya koymaktadır.” == Buzullaşma == Erciyes'e "uzaklaştıkça yakınlaşan, yakınlaştıkça uzaklaşan dağ" yakıştırması yapılır. 2.150 m yükseklikte, Kayseri'den ulaşılabilen kış spor tesisleri bulunmaktadır.Sarıkaya, M.A., Çiner, A. & Zreda, M., 2003. Late Quaternary glacial deposits of the Erciyes Volcano, (in turkish). Hacettepe University Bulletin of Earth Sciences, 27, 59-74. Günümüzden 1,5-2 milyon yıl önce başlayan ve "Buzul Çağı" olarak da adlandırılan (Kuaterner) IV. Zamanın sonlarında yurdumuzdaki yüksek dağlarda olduğu gibi, Erciyes Dağı'nın yüksek kesimlerinde de buzullar oluşmuştur.Kayseri Yıllığı 1998; İl Çevre Değerlendirme Raporu Erciyes Volkanı’nda buzullaşma iki ana ve üç tali vadide gelişmiştir. Ana vadiler kuzeybatıda Aksu Vadisi ve doğuya uzanan Üçker Vadisi’dir. Bu vadiler birbiri ardına sıralanmış iyi korunmuş morenler içerirler. Dağın kuzeydoğusunda, güney ve güneybatısında sırası ile Öksüzdere, Topaktaş ve Saraycık Vadileri bulunur. Bu vadiler diğer vadilerde olduğu gibi buzul çökellerine sahip olmalarına rağmen buzullaşmanın boyutu nispeten daha küçüktür. Ayrıca, Aksu Vadisi aktif bir buzulu, Üçker Vadisi ise bir kaya buzulunu barındırmaktadır.Güner, Y., Emre, Ö., 1983. Erciyes dağında Pleyistosen buzullaşması ve volkanizma ile ilişkisi. Jeomorfoloji Dergisi, 11, 23-34 Buzulların yerleştikleri doruk çevresinde aşındırma etkisiyle dokuz büyük sirk (buz yalağı) oluşmuştur. Bunların en büyüğü dağın doğu kesimindeki Tekir Yaylası'nın yukarısındaki Üçker Buzyalağı'dır. Doruk çevresine yerleşen buzullar, buz yalakları ve vadiler içerisinde daha alçak kesimlere doğru sarkmışlardır. Erciyes Dağı'nın buralardaki büyük krateri, buzulların aşındırması ile silinmiş, dağın, herhalde 400 metre kadar daha yüksekte bulunan doruk bölümü böylece yıpranmalara uğramıştır. == Erciyes ve çevresinin iklimi == Erciyes Volkanı’nı da kapsayan bölge, yazları sıcak ve kuru, kışları soğuk ve orta nemli bir iklim ile temsil edilir. Denizden yüksekligi 1068 m olan Kayseri meteoroloji istasyonunda ölçülen ortalama sıcaklık yaz aylarında (Haziran, Temmuz ve Ağustos ortalaması) 19 °C olup, kış ortalaması (Aralık, Ocak ve Şubat) yaklaşık 0 °C’dir. Uzun yıllar (1961-1990) yıllık ortalama yağış toplamı ise aynı istasyonda 383 mm’dir. Bunun %85’i güz, kış ve bahar aylarında, geri kalan %15’i ise yazın oluşmaktadır.Global Historical Climatology Network, version 2, http://www.ncdc.noaa.gov/oa/climate /ghcnmonthly/index.php, accessed in January 2008 == Resimler == Dosya:Erciyes Dağı - Bulutlu.jpg|Erciyes Dağı - Bulutlu Dosya:ErciyesDagi.jpg|Erciyes Dağı'nın 31 Mart 2005 tarihli uydu görüntüsü, NASA World Wind. Dosya:Erciyes Dagi.jpg|Erciyes'in zirvesinin kuzeyden görünüşü. Dosya:Turkey.Mount Erciyes01.jpg|Erciyes'in zirvesi ve önde peribacaları. Dosya:Develiden Erciyes.jpg|Erciyes Dağı'nın Develiden görünüşü Dosya:Erciyes Dağı.jpg|Kış mevsiminde Erciyes Dağı == Ayrıca bakınız == * Erciyes Kayak Merkezi * Kayseri'deki dağlar listesi * Türkiye'deki dağlar listesi * Türkiye'deki yanardağlar == Kaynakça == * == Dış bağlantılar == * Kültür Bakanlığı resmi websitesi Kayseri - Erciyes Kategori:Aladağlar Kategori:Kayseri ilinin dağları Kategori:Türkiye'deki stratovolkanlar Kategori:İnaktif yanardağlar Kategori:VEI-6 yanardağlar Kategori:Türkiye'deki kış sporları merkezleri Kategori:Üçbinlikler
Vim bir metin düzenleyicidir. Bram Moolenaar tarafından yazılmış ve ilk olarak 1991 yılında yayınlanmıştır. Komut satırında ve kullanıcı arayüzünde çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Vi metin düzenleyici temel alınarak geliştirilmiştir. Vim özgür ve açık kaynak yazılımdır. Yazılımın yayınlanlığı lisans türü GNU GPL ile uyumlu olmakla birlikte, ek olarak, maddi destek vermek isteyenlerin, desteğini Uganda'daki ihtiyaç sahibi çocuklara yapılmasını istemektedir. Vim başlangıçta Amiga için çıkarılmış olsa da bugün çoklu platform desteği sağlamaktadır. 2006 yılında Linux Journal okuyucuları tarafından en çok beğenilen metin düzenleyici seçilmiştir. == Tarihçe == Bram Moolenaar 1988 yılında Amiga bilgisayarlar için Vim üzerinde çalışmaya başladı. 1991 yılında Vim'in ilk yayınladığı sürümünü duyurdu (sürüm 1.14). Başlangıçta Vim ismi "Vi IMitation" ("Vi Taklidi") kelimelerinin kısaltmasıydı. Bu durum 1993 Kasım ayında Vim 2.0 sürümü duyurulmasıyla birlikte değişti. Çünkü artık Vi düzenleyicinin taklidi olmaktan çıkmış, Vi'den çok daha özellikli hale gelmişti. Bu sebeple Vim ismi "Vi IMproved" ("Geliştirilmiş Vi") kelimelerinin kısaltması olarak değiştirilmiştir. == Arayüz == küçükresim|sol|120px|Grafik modda Vim (gVim) Vim'de, Vi'de olduğu gibi, temelde menü veya tıklanabilecek bir simge yoktur. Ama istendiği takdirde komut girerek grafik moduna yani gVim'e geçiş yapılabilir. gVim'de sık kullanılan komutların menüleri ve araç takımları ortaya çıkmaktadır. Fakat uygulamanın tüm özelliklerini kullanmak için gene uygulamanın komut satırı kullanılmalıdır. Vim'in kendi içerisinde yeni başlayanlar için öğretici bir ders vardır (derse "vimtutor" komutu ile erişilebilir). Ayrıca Vim'in özelliklerinin ayrıntıları Vim Kullanıcı Rehberi'nde mevcuttur. Bu rehberi Vim bünyesinde ya da çevrimiçi okuyabilirsiniz. Aynı zamanda Vim'in içerisindeki yardım özelliği ile Vim komutları hakkında ayrıntılar öğrenilebilir. Yardım özelliğinden uygulamanın komut satırına ":help YardımİstenenKomut" komutu yazarak yararlanılır. == Sürüm Geçmişi == Tarih Sürüm Değişiklikler ve yenilikler Haziran 1987 Yok Tim Thompson vi'nin klonunu olan STEVIE sürümünü Atari ST için yayınlar. Kaynak kodlarını Usenet'e yollar. Haziran 1988 Yok Tony Andrews STEVIE'i geliştirir ve Unix ve OS/2 ile uyumlu hale getirir. 3.10 sürümünü Usenet'te yayınlar. 1988 1.0 Bram Moolenaar Amiga sürümü için STEVIE tabanlı Vi IMitation'ı oluşturur. Bu sürüm hiç yayınlanmamıştır. 2 Kasım 1991 1.14 Fred Fish'in 591. disketinde, Amiga için herkesin kullanımına açılan ilk sürümü. 1992 1.22 Unix ile uyumlu hale gelir. Vim artık vi ile rekabet etmektedir. 14 Kasım 1993 2.0 "Vi IMproved" ismini kullanarak yayınlanan ilk sürümü. 12 Ağustos 1994 3.0 Çoklu pencere desteği. 29 Mayıs 1996 4.0 Grafiksel kullanıcı arayüzü 19 Şubat 1998 5.0 Sözdizimi vurgulama, betimleme 6 Nisan 1998 5.1 Hataların giderilmesi, çeşitli geliştirmeler 27 Nisan 1998 5.2 Uzun satır desteği, dosya tarayıcı, açılır menü, oturum dosyaları, kullanıcı tanımlı işlevler ve komutlar, Tcl arayüzü, vb. 31 Ağustos 1998 5.3 Hataların giderilmesi. 25 Temmuz 1999 5.4 Dosya şifreleme, çeşitli geliştirmeler. 19 Eylül 1999 5.5 Hataların giderilmesi, çeşitli geliştirmeler. Ocak 2000 5.6 Yeni sözdizimi dosyaları, hataların giderilmesi. 24 Haziran 2000 5.7 idem 31 Mayıs 2001 5.8 idem 26 Eylül 2001 6.0 Katlama (folding), eklentiler, çoklu dil. 24 Mart 2002 6.1 Hataların giderilmesi, 1 Haziran 2003 6.2 GTK2, Arapça dil desteği, :try komutu, ufak özellikler, hataların giderilmesi. 7 Haziran 2004 6.3 Hataların giderilmesi, çeviri güncellemeleri. 15 Ekin 2005 6.4 Hataların giderilmesi, Perl, Python ve Ruby desteği için güncellemeler 7 Mayıs 2006 7.0 İmla denetimi, kendiliğinden tamamlama, Vim içerisinde sekme sayfalar, mevcut satır ve sütun vurgulama. 12 Mayıs 2007 7.1 Hataların giderilmesi, yeni sözdizimi ve çalışma zamanı dosyaları. 9 Ağustos 2008 7.2 Betiklerde noktalı sayı desteği, hataların giderilmesi. 15 Ağustos 2010 7.3 Lua programlama dili desteği, Python3 desteği, Blowfish şifreleme, kalıcı ileri/geri alma 12 Eylül 2016 8.0 GTK3, MS-Windows DirectX desteği, Asynchronous I/O desteği, Jobs, Timers, Partials, Lambdas and Closures 18 Mayıs 2018 8.1 Uçbirim pencere desteği ve terminal gdb eklentisi 13 Aralık 2019 8.2 Açılır pencereler, metin özellikleri, Türkçe çeviri == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * vim.org Kategori:Çapraz platform yazılımları Kategori:Özgür yazılım Kategori:Özgür metin düzenleyiciler Kategori:1991 yazılımları
== Olaylar == * 1521 - Türk ordusu Böğürdelen'e girdi (Böğürdelen Kuşatması). * 1543 - Fransız birlikleri, Lüksemburg'u işgal etti. * 1668 - Isaac Newton, Cambridge'deki Trinity Koleji'nden master derecesi aldı. * 1828 - Kars, Emin Paşa'nın teslim kararı alması üzerine, Rus işgaline uğradı. * 1929 - İlk havayolları hostesi Amerika Birleşik Devletleri'nde göreve başladı. * 1930 - Sanayici Henry J. Kaiser, bugün bilinen adıyla Hoover Barajı'nın inşasını başlattı. * 1937 - Pasifik Cephesi: İkinci Çin-Japon Savaşı başladı. * 1939 - Hatay'da bir il kurulması kararlaştırıldı. * 1939 - Tunceli'deki olağanüstü hâl 31 Aralık 1942*ye kadar uzatıldı. * 1939 - İskenderun Limanı Devlet Demiryolları İdaresi'ne, Payas-İskenderun demiryolu Devlet Limanlan İdaresi'ne devredildi. * 1939 - Tapu ve Kadastro İdaresi Adalet Bakanlığı'na devredildi * 1941 - II. Dünya Savaşı: Fransız ve İngiliz askerleri Beyrut'u işgal etti. * 1943 - İstanbul-Londra uçak seferleri başladı. * 1948 - İdil Biret ve Suna Kan'ın yurt dışında eğitim görmelerini sağlayan ve kamuoyunda Harika Çocuklar Yasası olarak bilinen 5245 sayılı özel yasa çıktı. * 1964 - Metin Erksan'ın yönettiği Susuz Yaz filmi, 14. Uluslararası Berlin Film Festivali'nde Altın Ayı Ödülü'nü kazandı. * 1974 - FIFA Dünya Kupası'nı Almanya kazandı. * 1978 - Büyük Okyanus'taki Solomon Adaları, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. * 1980 - İran'da şeriat esaslarına göre devlet yönetiminin başlangıcı. * 1980 - Led Zeppelin, Berlin'de son konserini verdi. * 1985 - Wimbledon Tenis Turnuvası'nı Boris Becker kazandı. (turnuvayı kazanan ilk Alman ve henüz 17 yaşında). * 1994 - Kuzey ve Güney Yemen arasında savaş, Kuzeylilerin galibiyetiyle sonuçlandı. * 1996 - Wimbledon Tenis Turnuvası'nı Richard Krajicek kazandı. (turnuvayı kazanan ilk Hollandalı). * 1998 - Başbakan Mesut Yılmaz'ın gezisi sırasında Makedonya'da Üsküp yakınlarında meydana gelen kazada, Devlet Bakanı Rüştü Kazım Yücelen, Milletvekili Şinasi Altıner, gazeteci Fikret Bila, koruma polisi ve şoför yaralandı. Türk Heyeti'nin otomobiline çarpan otomobildeki Makedon karı koca öldü. * 2000 - Yargıtay, eski Milletvekili Şevki Yılmaz'a verilen 25 ay hapis cezasını onadı. * 2005 - Londra’da metro istasyonlarına yapılan terör saldırılarında 56 kişi hayatını kaybetti. * 2007 - Dünyanın pek çok şehrinde Live Earth konserleri düzenlendi. * 2007 - Dünyanın yeni 7 Harikası belirlendi. * 2020 - Mustafa Şentop yeniden TBMM başkanı seçildi. == Doğumlar == * 611 - Eudokia Epifaneia, Bizans İmparatoru Herakleios'un ilk eşi Fabia Eudokia ile birlikteliğinden olan tek kızı * 1053 - Shirakawa, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 72. imparatoru (ö. 1129) * 1119 - Sutoku, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 75. imparatoru (ö. 1164) * 1540 - II. János, 1540-1571 arası Transilvanya ve Macaristan Kralı (ö. 1571) * 1616 - John Leverett, İngiliz hakim, tüccar ve askerdi (ö. 1678) * 1746 - Giuseppe Piazzi, İtalyan rahip, matematikçi ve astronom (ö. 1826) * 1752 - Joseph Marie Jacquard, Fransız mucit (ö. 1834) * 1833 - Félicien Rops, Belçikalı bir sanatçıydı (ö. 1898) * 1843 - Camillo Golgi, İtalyan doktor, patolog, bilim insanı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1926) * 1848 - Rodrigues Alves, Brezilya'nın ilk Hazine Bakanı ve beşinci devlet başkanı (ö. 1919) * 1854 - Nikolay Morozov, Rus bilim insanı ve Yeni Kronoloji'nin kurucusu (ö. 1946) * 1860 - Gustav Mahler, Avusturyalı besteci (ö. 1911) * 1861 - Nettie Maria Stevens, Amerikalı genetikçi (ö. 1912) * 1882 - Yanka Kupala, Beyaz Rus şair ve yazar (ö. 1942) * 1887 - Marc Chagall, Rus asıllı Fransız ressam (ö. 1985) * 1891 - Tadamichi Kuribayashi, II. Dünya Savaşı'nda Japon İmparatorluğu generali (ö. 1945) * 1899 - George Cukor, Amerikalı sinema yönetmeni (ö. 1983) * 1901 - Vittorio De Sica, İtalyan yeni gerçekçi yönetmen ve oyuncu (ö. 1974) * 1902 - Vittorio de Sica, İtalyan yönetmen (ö. 1974) * 1907 - Robert A. Heinlein, Amerikalı roman ve bilimkurgu yazarı (ö. 1988) * 1911 - Gian Carlo Menotti, İtalyan asıllı Amerikalı besteci (ö. 2007) * 1917 - Guri Richter, Danimarkalı oyuncu (ö. 1995) * 1919 - Jon Pertwee, İngiliz oyuncu (ö. 1997) * 1921 - Adolf von Thadden, aşırı sağcı Alman politikacı (ö. 1996) * 1924 - Kerim Olowu, Nijerya'lı sporcu (ö. 2019) * 1927 - Doc Severinsen, Amerikalı caz trompetçisi * 1928 - Pat Hitchcock, İngiliz aktris ve film yapımcısı (ö. 2021) * 1930 - Bilyana Plavsiç, Bosna Hersekli politikacı * 1930 - Hank Mobley, Amerikalı hard bop ve soul jazz saksofoncusu (ö. 1986) * 1931 - David Eddings, Amerikalı yazar (ö. 2009) * 1931 - Talât Sait Halman, Türk şair, yazar, çevirmen, akademisyen, diplomat ve siyasetçi (ö. 2014) * 1933 - David McCullough, Amerikalı yazar, anlatıcı, tarihçi ve öğretim üyesi (ö. 2022) * 1936 - Lisa Seagram, Amerikalı oyuncu (ö. 2019) * 1936 - Jo Siffert, İsviçreli otomobil yarışı pilotu (ö. 1971) * 1936 - Nikos Xylouris, Yunan besteci ve şarkıcı (ö. 1980) * 1938 - Jan Assmann, Alman Mısırbilimci ve dinbilimci * 1939 - Robert Nixon, İngiliz çizer (ö. 2002) * 1939 - Yelena Obraztsova, Rus mezzo-soprano (ö. 2015) * 1940 - Ringo Starr, İngiliz müzisyen ve The Beatles müzik grubu üyesi * 1941 - Michael Howard, Britanyalı muhafazakâr siyasetçi * 1941 - Jim Rodford, İngiliz müzisyen ve şarkıcı (ö. 2018) * 1942 - Carmen Duncan, Avustralyalı oyuncu, eğitimci ve aktivist (ö. 2019) * 1944 - Feri Cansel, Türk sinema oyuncusu (ö. 1983) * 1944 - Jürgen Grabowski, Alman eski futbolcu * 1944 - Tony Jacklin, İngiliz golfçü * 1944 - Ian Wilmut, İngiliz embriyolog * 1945 - Adele Goldberg, Amerikalı bilgisayar bilimcisi * 1947 - Gyanendra Bir Bikram Şah Dev, Nepal eski Kralı * 1949 - Shelley Duvall, Amerikalı oyuncu, komedyen ve seslendirme sanatçısı * 1952 - Nevzat Tarhan, Türk hekim ve psikiyatrist * 1960 - Ralph Sampson, Amerikalı eski profesyonel basketbol oyuncusu * 1962 - Akiva Goldsman, Amerikalı film senaristi ve yapımcısı * 1962 - Sırrı Süreyya Önder, Türk sinemacı, yazar ve siyasetçi * 1962 - Ali Teoman, Türk yazar (ö. 2011) * 1968 - Jorja Fox, Amerikalı oyuncu * 1969 - Ali İhsan Yavuz, Türk siyasetçi * 1969 - Metin Feyzioğlu, Türk hukukçu ve Türkiye Barolar Birliği Başkanı * 1970 - Erik Zabel, emekli Alman yol bisikleti yarışçısı * 1972 - Kirsten Vangsness, Amerikalı oyuncu * 1975 - Nina Hoss, Alman tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1976 - Bérénice Bejo, Arjantin asıllı Fransız oyuncu * 1976 - Ercüment Olgundeniz, Türk disk ve gülle atıcısı * 1978 - Chris Andersen, Amerikalı basketbolcu * 1978 - Yasemin Kozanoğlu, Türk manken ve oyuncu * 1979 - Patricia Aulitzky, Avusturyalı aktris ve şarkıcı * 1979 - Zahide Yetiş, Türk sunucu * 1980 - Serdar Kulbilge, Türk sporcu * 1980 - Michelle Kwan, Amerikalı buz patenci * 1981 - Mahendra Singh Dhoni, Hint bir Kriket oyuncusu * 1981 - Synyster Gates, Amerikalı müzisyen, söz yazarı ve Avenged Sevenfold müzik grubunun gitaristi * 1981 - Michael Silberbauer, Danimarkalı millî futbolcu * 1982 - Cassidy, Amerikalı müzisyen * 1982 - Jan Laštůvka, Çek millî kaleci * 1982 - George Owu, Ganalı futbolcu * 1983 - Jakub Wawrzyniak, Polonyalı millî futbolcu * 1984 - Alberto Aquilani, İtalyan futbolcu * 1984 - Stephanie Stumph, Alman aktris * 1986 - Ana Kasparian, Amerikalı ilerici bir siyaset yorumcu, medya sunucusu, üniversite öğretim üyesi ve gazeteci * 1986 - Sevyn Streeter, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1987 - Volkan Şen, Türk futbolcu * 1990 - Lee Addy, Ganalı millî futbolcu * 1991 - Alesso, İsveçli DJ ve prodüktör * 1991 - James Forrest, İskoç millî futbolcu * 1992 - Dominik Furman, Polonyalı futbolcu * 1992 - Nathalia Ramos, İspanyol oyuncu * 1993 - Capital Steez, Amerikalı hip hop sanatçısı (ö. 2012) * 1994 - Mattheus Oliveira, Brezilyalı futbolcu * 1999 - Moussa Diaby, Fransız futbolcu * 2008 - Sky Brown, Britanyalı-Japon kaykaycı == Ölümler == * 1162 - II. Haakon, Norveç Kralı (1157-1162) (d. 1147) * 1304 - XI. Benedictus, 22 Ekim 1303'ten ölümüne kadar, yani bir yıla yakın Papalık yapmıştır (d. 1240) * 1307 - I. Edward, İngiltere Kralı (d. 1239) * 1572 - II. Zygmunt August, Lehistan (Polonya) Kralı (d. 1520) * 1573 - Giacomo Barozzi da Vignola, İtalyan mimar (d. 1507) * 1718 - Aleksey Petroviç, Rus çareviç (d. 1690) * 1865 - George Atzerodt, John Wilkes Booth ile birlikte Abraham Lincoln suikastının komplocusu (d. 1835) * 1865 - Lewis Powell, Amerika Konfedere Devleti askeri (d. 1844) * 1879 - Béla Wenckheim, Macar siyasetçi (d. 1811) * 1890 - Henri Nestlé, Alman şekerlemeci ve Nestlé fabrikalarının kurucusu (d. 1814) * 1901 - Johanna Spyri, İsviçreli yazar (d. 1827) * 1927 - Gösta Mittag-Leffler, İsveçli matematikçi (d. 1846) * 1930 - Arthur Conan Doyle, İskoç yazar ve tıp doktoru (d. 1859) * 1933 - Mikola Skripnik, Ukraynalı Bolşevik devrimci ve Ukrayna Halk Komiserleri Konseyi Başkanı (d. 1872) * 1936 - Georgiy Vasilyeviç Çiçerin, Sovyet diplomat (d. 1872) * 1939 - Axel Hägerström, İsveçli filozof (d. 1868) * 1955 - Ali Naci Karacan, Türk gazeteci ve yazar (d. 1896) * 1956 - Gottfried Benn, Alman dışavurumcu şair ve doktor (d. 1886) * 1962 - Neveser Kökdeş, Türk besteci, güfteci ve tamburi (d. 1904) * 1965 - Moşe Şaret, İsrail'in ikinci başbakanı (1954-1955) (d. 1894) * 1972 - I. Athenagoras, İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi'nin 268. Patriği (d. 1886) * 1972 - Kral Talal, Ürdün Kralı (d. 1909) * 1973 - Max Horkheimer, Alman düşünür ve toplum bilimci (d. 1895) * 1973 - Veronica Lake, Amerikalı aktris (d. 1922) * 1976 - Gustav Heinemann, Almanya'nın 3. Devlet Başkanı (d. 1899) * 1989 - George Voorhis, Amerikalı oyuncu (d. 1923) * 1993 - Rıfat Ilgaz, Türk şair ve yazar (d. 1911) * 2006 - Syd Barrett, İngiliz müzisyen (d. 1946) * 2006 - Rudi Carrell, Hollandalı şarkıcı (d. 1934) * 2010 - Mahmut Erdal, Türk şair, yazar ve halk ozanı (d. 1938) * 2013 - MC Daleste, Brezilyalı rapçi (d. 1992) * 2014 - Dick Jones, Amerikalı seslendirme sanatçısı ve oyuncu (d. 1927) * 2014 - Alfredo Di Stéfano, Arjantinli futbolcu (d. 1926) * 2014 - Eduard Şevardnadze, Gürcü devlet adamı (d. 1928) * 2015 - Jaime Morey, İspanyol şarkıcı (d. 1942) * 2016 - Turgay Şeren, Türk futbolcu ve teknik direktör (d. 1932) * 2017 - Pierrette Bloch, Fransa doğumlu İsviçreli ressam ve tekstil sanatçısı (d. 1928) * 2017 - Pam McConnell, Kanadalı kadın siyasetçi (d. 1946) * 2017 - Kenneth Silverman, Pulitzer Ödüllü biyografi yazarı (d. 1936) * 2018 - Hacène Lalmas, Cezayirli eski futbolcu (d. 1943) * 2018 - Bourbon-Parma Prensi Michel, Fransız soylu, iş insanı, asker ve otomobil yarışçısı (d. 1926) * 2018 - Feyruz Mustafayev, Eski Azerbaycan başbakanı ve siyasetçi (d. 1933) * 2019 - Ora Namir, İsrailli siyasetçi ve diplomat (d. 1930) * 2020 - Hernán Alemán, Venezuelalı politikacı (d. 1955) * 2020 - Jale Aylanç, Tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, seslendirme sanatçısı (d. 1948) * 2020 - Çınıbay Tursunbekov, siyasetçi, şair ve aktivist (d. 1960) * 2021 - Ahmed Cibril, Filistin Halk Kurtuluş Cephesi-Genel Komutanlık örgütünün kurucusu ve lideri (d. 1938) * 2021 - Robert Downey Sr., Amerikalı oyuncu, yazar ve film yönetmeni (d. 1936) * 2021 - Erin Gilmer, Amerikalı engelli hakları aktivisti ve avukattı (d. 1982) * 2021 - Abdurrahman Kılıç, Türk akademisyen, bürokrat ve bilim insanı (d. 1951) * 2021 - Dilip Kumar, Hint aktör ve film yapımcısıydı (d. 1922) * 2021 - Jovenel Moïse, Haitili iş insanı ve siyasetçi (d. 1968) * 2021 - Carlos Reutemann, Arjantinli eski Formula 1 pilotu (d. 1942) * 2021 - Chick Vennera, Amerikalı aktör (d. 1947) == Tatiller ve özel günler == *0707 07
== Olaylar == * 1687 - Isaac Newton, Philosophiae Naturalis Principia Mathematica adlı eserini yayımladı. * 1770 - Rus ve Osmanlı Donanmaları arasında Çeşme Muharebesi gerçekleşti. Rus Donanması, Osmanlı Donanması'nı tamamen yok etti. * 1811 - Venezuela, İspanya'dan bağımsızlığını ilan etti. * 1830 - Fransa, Cezayir'i işgal etti. * 1921 - İtalyan Birlikleri, Antalya'dan tamamen çekildi. * 1924 - VIII. Olimpiyat Oyunları, Paris'te başladı. 42 ülkenin katıldığı Olimpiyat Oyunları'na; Almanya, Fransa ile ilgili sorunları nedeniyle katılmadı. * 1932 - Portekiz'de faşist rejimin başkanlığına Antonio de Oliveria Salazar getirildi. * 1938 - Türk Birlikleri Hatay'a girdi. Fransızların 1936'da ilan ettiği sıkıyönetim kaldırıldı. * 1939 - Valilerin CHP il başkanlığı görevlerine son verildi. * 1939 - Enver Paşa'nın çocuk ve torunlarının Türk vatandaşlığına alınmalarına ve yurda dönmelerine izin veren yasa çıktı. * 1940 - II. Dünya Savaşı: Birleşik Krallık ve Vichy Fransası, karşılıklı olarak diplomatik ilişkilerini kestiler. * 1941 - II. Dünya Savaşı: Alman Birlikleri, Dinyeper Nehri'ne ulaştılar. * 1946 - Fransız modacı Louis Réard, Paris'te "Bikini" adını verdiği iki parçalı mayoyu tanıttı. Mayonun adı, ABD'nin atom bombası denemeleri yaptığı Pasifik'teki Bikini Adası'ndan geliyordu. * 1950 - Kore Savaşı: Amerika Birleşik Devletleri ve Kuzey Kore Birlikleri arasındaki ilk çarpışmalar. * 1954 - BBC, ilk televizyon haber bültenini yayınladı. * 1954 - Elvis Presley, ilk şarkı kaydını gerçekleştirdi. * 1962 - Cezayir, Fransa'dan bağımsızlığını ilan etti. * 1971 - Amerika Birleşik Devletleri'nde oy verme yaşı, 21'den 18'e düşürüldü. * 1977 - Pakistan Genelkurmay Başkanı Ziya ül Hak darbe yaptı; Başbakan Zülfikar Ali Butto tutuklandı. * 1989 - İran-Kontra Skandalı: Oliver North, 3 yıl hapis, 2 yıl gözetim, 150.000 dolar para cezası ve 1200 saat gönüllü kamu hizmeti ile cezalandırıldı. * 1989 - Televizyon dizisi Seinfeld'in ilk bölümü yayımlandı. * 1996 - Dolly adı verilen bir koyun, bir erişkin hücreden klonlanmış ilk memeli oldu. * 1998 - Japonya, Mars'a bir uzay aracı gönderdi ve uzay araştırmaları alanında, ABD ve Rusya'dan sonra üçüncü ülke oldu. * 2006 - Kuzey Kore altı kısa ve orta ve bir uzun menzilli füze denemesi yaptı. * 2020 - Dominik'te genel seçimler yapıldı. == Doğumlar == * 1029 - Mûstensir, Fâtımî İmâmı ve Hâlifesi (ö. 1094) * 1675 - Marry Walcott, Salem Cadı Mahkemeleri'nde tanık (ö. 1752) * 1781 - Stamford Raffles, İngiliz sömürge yöneticisi ve Singapur'un kurucusu (ö. 1826) * 1801 - David Farragut, Amerikan İç Savaşı sırasında Birleşik Devletler Donanması'nda bayrak subayıydı (ö. 1870) * 1802 - Pavel Nahimov, Rus amiral (ö. 1855) * 1805 - Robert FitzRoy, İngiliz meteorolog ve denizci (ö. 1865) * 1810 - P. T. Barnum, Amerikalı iş insanı ve "Ringling Bros. and Barnum & Bailey" sirkinin kurucularından (ö. 1891) * 1820 - William John Macquorn Rankine, İskoç mühendis, fizikçi ve matematikçi (ö. 1872) * 1832 - Pavel Çistyakov, Rus ressam (ö. 1919) * 1853 - Cecil Rhodes, İngiliz siyasetçi ve iş insanı (ö. 1902) * 1857 - Clara Zetkin, Alman devrimci sosyalist politikacı ve kadın hakları savunucusu (ö. 1933) * 1872 - Édouard Herriot, Fransız siyasetçi (ö. 1957) * 1873 - Eugene Lindsay Opie, Amerikalı hekim ve patolog (ö. 1971) * 1879 - Dwight F. Davis, Amerikalı tenis oyuncusu ve politikacı (ö. 1945) * 1882 - Inayat Khan, Sufi müzisyen ve ruhani öğretmen (ö. 1927) * 1885 - Blas Infante, İspanyol denemeci, noter ve politikacı (ö. 1936) * 1885 - André Lhote, Fransız heykeltıraş, ressam, sanat eğitimcisi ve yazar (ö. 1962) * 1886 - Willem Drees, Hollandalı siyasetçi (ö. 1988) * 1888 - Herbert Spencer Gasser, Amerikalı fizyolog (ö. 1963) * 1889 - Jean Cocteau, Fransız şair, romancı, ressam ve film yönetmeni (ö. 1963) * 1898 - Yeoryos Grivas, Kıbrıslı Yunan asker (ö. 1974) * 1891 - John Howard Northrop, Amerikalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1987) * 1904 - Ernst Mayr, Alman-Amerikan evrim biyoloğu (ö. 2005) * 1910 - Georges Vedel, Fransız kamu hukuku profesörü (ö. 2002) * 1911 - Georges Pompidou, Fransız politikacı (ö. 1974) * 1918 - Zekeriya Muhiddin, Mısırlı asker ve devlet adamı (ö. 2012) * 1921 - Viktor Kulikov, Kızıl Ordu'nun komutanlarından biri, Sovyetler Birliği Mareşali (ö. 2013) * 1924 - János Starker, Macar müzisyen (ö. 2013) * 1925 - Natuk Baytan, Türk senarist, oyuncu ve film yönetmeni (ö. 1986) * 1925 - Jean Raspail, Fransız yazar, gezgin ve kâşif (ö. 2020) * 1926 - Salvador Jorge Blanco, Dominik Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı (ö. 2010) * 1928 - Pierre Mauroy, Fransa Başbakanı (ö. 2013) * 1929 - Katherine Helmond, Amerikalı oyuncu (ö. 2019) * 1932 - Gyula Horn, Macaristan Başbakanı (ö. 2013) * 1936 - Shirley Knight, Amerikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusudur (ö. 2020) * 1936 - James Mirrlees, İskoç ekonomist. 1996 yılında William Vickrey ile birlikte Nobel Ekonomi Ödülü'nü kazanmıştır (ö. 2018) * 1940 - Chuck Close, Amerikalı ressam (ö. 2021) * 1941 - Epeli Nailatika, Fiji'nin eski Cumhurbaşkanı * 1942 - Hannes Löhr, Alman futbolcu ve teknik direktör (ö. 2016) * 1946 - Gerard 't Hooft, Hollandalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1950 - Carlos Caszely, Şilili eski futbolcudur * 1952 - Nesim Malki, Yahudi asıllı Türk iş insanı ve tefeci (ö. 1995) * 1955 - Peter McNamara, Avustralyalı profesyonel tenis oyuncusu ve antrenör (ö. 2019) * 1956 - Horacio Cartes, Paraguaylı devlet adamı * 1956 - Ahn Ho-young, Güney Koreli diplomat * 1957 - Cem Toker, Türk siyasetçi * 1957 - Doug Wilson, Kanadalı profesyonel bir buz hokeyi oyuncusudur * 1958 - Avigdor Liberman, İsrailli siyasetçi * 1958 - Veronica Guerin, İrlandalı gazeteci (ö. 1996) * 1960 - Pruitt Taylor Vince, Amerikan oyuncu * 1963 - Edie Falco, Amerikalı kadın tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1964 - Piotr Nowak, Polonyalı futbolcu * 1965 - Kathryn Erbe, Amerikalı oyuncudur * 1965 - Reha Özcan, Türk oyuncu * 1966 - Gianfranco Zola, İtalyan futbolcu * 1967 - Mustafa el-Kazımi, Iraklı siyasetçi * 1967 - Steffen Wink, Alman oyuncu * 1968 - Hedi Slimane, Fransız moda tasarımcısı ve fotoğrafçı * 1968 - Michael Stuhlbarg, Amerikalı oyuncu * 1968 - Susan Wojcicki, Polonyalı iş insanı * 1969 - RZA, Amerikalı Grammy Ödüllü albüm yapımcısı, rapçi, yazar, oyuncu, senarist ve yönetmen * 1973 - Marcus Allbäck, İsveçli eski millî futbolcu * 1973 - Róisín Murphy, İrlandalı şarkıcı, söz yazarı ve yapımcı * 1974 - Márcio Amoroso, Brezilyalı millî futbolcu * 1975 - Ai Sugiyama, Japon profesyonel tenis oyuncusu * 1975 - Hernan Crespo, Arjantinli futbolcu * 1975 - Sebahat Tuncel, Kürt kökenli Türk siyasetçi * 1976 - Nuno Gomes, Portekizli eski futbolcu * 1976 - Çiğdem Can Rasna, Türk voleybolcu * 1977 - Nicolas Kiefer, Alman tenis oyuncusu * 1977 - Royce da 5'9", Amerikalı rapçi * 1978 - İsmail YK, Türk şarkıcı * 1979 - Amelie Mauresmo, Fransız tenis oyuncusu * 1979 - Barış Çakmak, Türk sinema oyuncusu * 1979 - Stiliyan Petrov, Bulgar futbolcu * 1980 - David Rozehnal, Çek eski millî futbolcu * 1980 - Tanem Sivar, Türk sunucu * 1981 - Ryan Hansen, Amerikalı aktör ve komedyen * 1982 - Tuba Büyüküstün, Türk dizi oyuncusu * 1982 - Alberto Gilardino, İtalyan eski millî futbolcu * 1986 - Eşkan Dijage, İranlı millî futbolcu * 1986 - Piermario Morosini, İtalyan futbolcu (ö. 2012) * 1987 - İlkin Tüfekçi, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1988 - Samir Ujkani, Kosovalı millî futbolcu * 1989 - Dejan Lovren, Hırvat millî futbolcu * 1989 - Sean O'Pry, Amerikalı model * 1992 - Alberto Moreno, İspanyol futbolcu * 1994 - Şeyma Ercan, Türk voleybolcu * 1996 - Dolly, klonlanan ilk memeli (ö. 2003) == Ölümler == * 967 - Murakami, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 62. İmparatoru (d. 926) * 1044 - Samuel Aba, 1041-1044 yılları arasında hüküm sürmüş Macar kralı (d. 990) * 1572 - Longqing, Çin'in Ming Hanedanı'nın 12. imparatoru (d. 1537) * 1826 - Stamford Raffles, İngiliz sömürge yöneticisi ve Singapur'un kurucusu (d. 1781) * 1833 - Nicéphore Niépce, Fransız mucit (ilk fotoğrafı çeken) (d. 1765) * 1884 - Victor Massé, Fransız opera bestecisi ve müzik eğitimcisi (d. 1822) * 1911 - Johnstone Stoney, İngiliz-İrlandalı fizikçi (d. 1826) * 1920 - Max Klinger, Alman sembolist ressam ve heykeltıraş (d. 1857) * 1927 - Albrecht Kossel, Alman biyokimyacı ve genetik çalışmalarının öncüsü bilim insanı (d. 1853) * 1932 - René-Louis Baire, Fransız matematikçi (d. 1874) * 1938 - Otto Bauer, Avusturyalı sosyal demokrat politikacı Avusturya Marksizmi'nin teorisyenlerinden biri (d. 1881) * 1943 - Franco Lucchini, İtalyan 2. Dünya Savaşı as pilotu (d. 1914) * 1945 - John Curtin, 1941'den 1945'teki ölümüne kadar Avustralya'nın 14. Başbakanı olarak görev yapan Avustralyalı politikacı (d. 1885) * 1945 - Julius Dorpmüller, 1937-1945 yılları arası Alman Reich Ulaştırma Bakanı (d. 1869) * 1948 - Carole Landis, Amerikalı film oyuncusu (d. 1919) * 1950 - Salvatore Giuliano, Sicilyalı köylü (d. 1922) * 1952 - Safiye Ali, Türk tıp doktoru (d. 1894) * 1964 - Talat Aydemir, Türk asker ve 22 Şubat 1962 ve 20 Mayıs 1963 başarısız darbe girişimlerinin lideri (d. 1917) * 1968 - Hermann-Bernhard Ramcke, II. Dünya Savaşı sırasında Alman general (d. 1889) * 1969 - Leo McCarey, Amerikalı film yönetmeni, yapımcı, senarist ve Oscar ödülü sahibi (d. 1898) * 1969 - Walter Gropius, Alman mimar ve Bauhaus akımının kurucularından (d. 1883) * 1975 - Otto Skorzeny, Alman Schutzstaffel askeri (d. 1908) * 1983 - Harry James, aktör ve trompetçi (d. 1916) * 1983 - Hennes Weisweiler, Alman futbolcu ve teknik adam (d. 1919) * 1987 - İdris Küçükömer, Türk iktisatçı ve düşünür (d. 1925) * 2001 - George Dawson, Amerikalı yazar (d. 1898) * 2001 - Hannelore Kohl, Eski Almanya Başbakanı Helmut Kohl'ın eşi first lady (d. 1933) * 2002 - Katy Jurado, Meksikalı aktris (d. 1924) * 2008 - Adil Erdem Bayazıt, Türk yazar, şair ve Milletvekili (d. 1939) * 2008 - Hasan Doğan, Türk iş insanı ve Türkiye Futbol Federasyonu Başkanlarından (d. 1956) * 2010 - Nasr Hamid Ebu Zeyd, İslam bilgini ve düşünürü (d. 1943) * 2013 - Daniel Wegner, Amerikalı toplumsal ruhbilimci (d. 1948) * 2015 - Yoichiro Nambu, Japonya doğumlu Amerikalı fizikçi (d. 1921) * 2017 - Pierre Henry, Fransız besteci (d. 1927) * 2017 - Joaquín Navarro-Valls, İspanyol gazeteci, hekim ve akademisyen (d. 1936) * 2018 - Claude Lanzmann, Fransız film yapımcısı, yönetmeni ve yazar (d. 1925) * 2018 - Ed Schultz, Amerikalı radyo ve tv sunucusu (d. 1954) * 2019 - Joel Holden Filártiga, Paraguaylı hekim, sanatçı ve insan hakları aktivisti (d. 1932) * 2020 - Ragaa Al Geddawy, Mısırlı aktris (d. 1934) * 2020 - Antônio Bivar, Brezilyalı yazar (d. 1939) * 2020 - Nick Cordero, Kanadalı aktör (d. 1978) * 2020 - Ayetullah Durrani, Pakistanlı siyasetçi (d. 1956) * 2020 - Cleveland Eaton, Amerikalı siyahi caz gitaristi, aranjör, besteci, yayıncı ve prodüktör (d. 1939) * 2020 - Bettina Gilois, Alman-Amerikalı senarist ve yazar (d. 1961) * 2020 - Mahendra Yadav, Hindistan Ulusal Kongresi'nden politikacı (d. 1950) * 2021 - Raffaella Carrà, İtalyan şarkıcı, oyuncu (d. 1943) * 2021 - Roger Cudney, Amerikalı aktör (d. 1936) * 2021 - Richard Donner, Amerikalı film yönetmeni (d. 1930) * 2021 - Vladimir Menşov, Sovyet-Rus aktör ve film yönetmeni (d. 1939) * 2021 - Gillian Sheen, İngiliz eskrimci (d. 1928) * 2022 - Naci Bayamlıoğlu, Türk voleybolcu, antrenör ve spor yöneticisi (d. 1939) * 2022 - Manuel Charlton, İskoç hard rock gitaristi (d. 1941) * 2022 - Lenny Von Dohlen, Amerikalı aktör (d. 1958) * 2023 - Coco Lee, Çinli-Amerikalı şarkıcı-söz yazarı, müzik yapımcısı, dansçı ve aktris (d. 1975) == Tatiller ve özel günler == * Kurtuluş Günü: Hatay/İskenderun'un Fransız işgalinden kurtuluşu (1938) *0705 05
== Olaylar == * 1223 - II. Filip'in ölümüyle, VIII. Louis Fransa Kralı oldu. * 1683 - Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasındaki Osmanlı orduları, II. Viyana Kuşatması'nı başlattılar. * 1700 - Osmanlı Devleti, Rusya Çarlığı ile İstanbul Antlaşması'nı imzaladı. * 1789 - Bastille Baskını gerçekleşti, Fransız Devrimi'nin başlangıcı kabul edilir. Fransa'da ulusal bayram olarak kutlanmaktadır. * 1884 - Kamerun, Almanya'nın sömürgesi oldu. * 1926 - Mustafa Kemal Paşa'ya yönelik İzmir Suikastı girişimi sebebiyle Ziya Hurşit ve arkadaşları idam edildi. * 1933 - Almanya'da Naziler, muhalefet hareketlerini yasakladı. * 1936 - Türkiye, olimpiyatlarda ilk altın madalyayı aldı. Yaşar Erkan, Berlin Olimpiyatları'nda, güreşte 61 kiloda birinci geldi. * 1938 - İtalya, Yahudi karşıtı Nazi modelini kabul etti. * 1942 - Atılay faciası: "Atılay" denizaltısı eğitim dalışı yaptı, bir daha su yüzüne çıkamadı. 37 subay ve er öldü. * 1948 - Kapatılan Türkiye Emekçi ve Köylü Partisi lideri Dr. Şefik Hüsnü Deymer, 5 yıl hapse mahkûm edildi. * 1948 - Yerli Film Yapanlar Cemiyeti'nce düzenlenen ilk film festivali: Şakir Sırmalı'nın yönettiği "Unutulan Sır" en iyi film, Turgut Demirağ'ın yönettiği "Bir Dağ Masalı" en iyi ikinci film seçildi. Nevin Aypar en iyi kadın, Kadir Eroğan en iyi erkek oyuncu, Cahide Sonku ve Talat Artemel ise en iyi karakter oyuncusu dallarında ödüllendirildi. * 1950 - Türkiye'de Genel Af çıktı. * 1958 - Irak'ta 14 Temmuz Devrimi gerçekleştirildi. Kral II. Faysal ve Abdülillah aynı gün, Başbakan Nuri Said Paşa ise bir gün sonra öldürüldü. * 1959 - Kerkükte, üç gün üç gece sürecek, Türkmen katliamı başladı. * 1960 - Eski Konya Valisi Cemil Keleşoğlu, Yassıada'da intihar etti. * 1968 - Tuluat sanatçısı İsmail Dümbüllü, bir jübile gecesiyle sahnelerden ayrıldı. * 1969 - ABD'de, $500, $1.000, $5.000 ve $10.000 değerindeki kâğıt paralar resmen tedavülden çekildi. * 1970 - Askerlik 20, yedek subaylık 18 aya indirildi. * 1971 - Kültür Bakanlığı kuruldu; ilk Bakan Talat Halman. * 1982 - Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Turgut Özal, Maliye Bakanı Kaya Erdem ve İmar ve İskan Bakanı Şerif Tüten istifa etti. Özal'ın yerine Sermet Refik Pasin, Erdem'in yerine Adnan Başer Kafaoğlu ve Tüten'in yerine de Ahmet Samsunlu atandı. * 1983 - Türkiye'nin Brüksel Büyükelçiliği'nde görevli Dursun Aksoy, silahlı saldırıda öldürüldü. Olayı, üç ayrı Ermeni örgütü üstlendi. * 1987 - Olağanüstü Hal Bölge Valiliği kuruldu. * 1993 - Anayasa Mahkemesi, Halkın Emek Partisi'nin (HEP) faaliyetlerinin Anayasa ile Siyasi Partiler Yasası'na aykırı olduğu gerekçesiyle kapatılmasına karar verdi. * 1994 - ANAP'ın, Başbakan Tansu Çiller hakkında mal varlığını araştırma önergesi Meclis'te reddedildi. Buna karşılık, 1983'ten o güne dek Meclis'te yer alan partilerin lider ve yakınlarının mal varlıklarının araştırılmasıyla ilgili önerge kabul edildi. * 2003 - ABD Hükûmeti, üzerinde UFO teorileri de üretilmiş olan "51. Bölge"nin varlığını kabul etti. * 2015 - New Horizons (Yeni Ufuklar) adlı uzay aracı Plüton'a vardı. * 2016 - Nice Saldırısı: Fransa'nın Nice kentindeki Bastille Günü kutlamalarının yapıldığı sırada bir saldırgan tarafından kalabalığın içine kamyon sürülerek terör saldırısı gerçekleştirildi. Saldırıyı, Irak ve Şam İslam Devleti (IŞİD) üstlendi. * 2021 - Almanya'nın Rhineland-Palatinate eyaletinde sel felaketi yaşandı, 134 kişi öldü. == Doğumlar == * 926 - Murakami, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 62. imparatorudur (ö. 967) * 1454 - Angelo Poliziano, İtalyan hümanist (ö. 1494) * 1602 - Jules Mazarin, Kardinal, İtalyan siyasetçi (ö. 1661) * 1675 - Humbaracı Ahmed Paşa, Osmanlı Ordusu'nun ıslahı için çalışmalar yapan Fransız subay (ö. 1747) * 1743 - Gavrila Derjavin, Rus şair ve devlet adamı (ö. 1816) * 1801 - Johannes Peter Müller, Alman fizyolog, karşılaştırmalı anatomist ve ihtiyolog (ö. 1858) * 1816 - Arthur de Gobineau, Fransız diplomat, yazar ve filozof (ö. 1882) * 1858 - Emmeline Pankhurst, İngiliz kadın hakları savunucusu (ö. 1928) * 1862 - Gustav Klimt, Avusturyalı sembolist ressam (ö. 1918) * 1868 - Gertrude Bell, İngiliz seyyah ve casus (ö. 1926) * 1874 - Abbas Hilmi Paşa, Osmanlı dönemindeki son Mısır Hidivi (ö. 1944) * 1889 - Ante Pavelić, Hırvat faşist siyasetçi (ö. 1959) * 1890 - Ossip Zadkine, Rus heykeltıraş ve ressam (ö. 1967) * 1895 - Richard Walther Darré, Alman Gıda ve Tarım Bakanı (ö. 1953) * 1896 - Buenaventura Durruti, İspanyol anarşist, devrimci ve sendikalist (ö. 1936) * 1897 - Plaek Phibunsongkhram, Taylandlı bir askeri subay ve politikacıydı (ö. 1964) * 1903 - Irving Stone, Amerikalı yazar (ö. 1989) * 1904 - Isaac Bashevis Singer, Polonya asıllı Amerikalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1991) * 1906 - Olive Borden, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1947) * 1907 - Safiye Ayla, Türk ses sanatçısı (ö. 1998) * 1910 - Nail Çakırhan, Türk gazeteci, şair ve mimar (ö. 2008) * 1910 - William Hanna, Amerikalı animatör, yönetmen, yapımcı, ses aktörü ve karikatür sanatçısı (ö. 2001) * 1911 - Terry-Thomas, İngiliz oyuncu ve komedyen (ö. 1990) * 1912 - Woody Guthrie, Amerikalı folk müzik şarkıcısı (ö. 1967) * 1913 - Gerald Ford, ABD'nin 38. Başkanı (ö. 2006) * 1918 - Ingmar Bergman, İsveçli oyun yazarı ve film yönetmeni (ö. 2007) * 1919 - Lino Ventura, Fransız sinemasının İtalyan asıllı aktörü (ö. 1987) * 1921 - Leon Garfield, İngiliz kurgu yazarıdır (ö. 1996) * 1921 - Geoffrey Wilkinson, İngiliz kimyager - Ernst Otto Fischer ile birlikte 1973 Nobel kimya ödülü sahibi akademisyen (ö. 1996) * 1923 - Dale Robertson, Amerikalı western film oyuncusudur (ö. 2013) * 1926 - Harry Dean Stanton, Amerikalı oyuncu ve müzisyen (ö. 2017) * 1928 - Louis Calaferte, Fransız yazar (ö. 1994) * 1928 - Nancy Olson, Amerikalı aktris * 1930 - Polly Bergen, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (ö. 2014) * 1930 - Yılmaz Gruda, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, şair ve oyun yazarı * 1933 - Robert Bourassa, Kanadalı avukat ve siyasetçi (ö. 1996) * 1934 - Gotlib, Fransız çizer ve animatör (ö. 2016) * 1935 - Ei-ichi Negishi, Japon kimyager (ö. 2021) * 1937 - Yoshirō Mori, Japon siyasetçi * 1939 - Karel Gott, Çek Caz şarkıcı ve oyuncu (ö. 2019) * 1940 - Halil Jaçellari, Arnavut yazar ve çevirmen * 1941 - Ron Everett, Amerikalı yazar, politik aktivist * 1942 - Javier Solana, İspanyol fizikçi ve siyasetçi * 1943 - Rohana Wijeweera, Sri Lankalı siyasetçi (ö. 1989) * 1947 - Salih Neftçi, Türk ekonomist ve yazar (ö. 2009) * 1947 - Navinchandra Ramgoolam, Mauritius siyasetçi * 1948 - Oruç Aruoba, Türk yazar ve felsefeci (ö. 2020) * 1949 - Tommy Mottola, Amerikalı müzik yapımcısı * 1952 - Eric Laneuville, Amerikalı yönetmen ve oyuncu * 1958 - Mircea Geoană, Rumen siyasetçi * 1958 - Luan Jujie, Çin asıllı Kanadalı eskrimci * 1960 - Ulus Baker, Türk sosyolog, yazar ve çevirmen (ö. 2007) * 1960 - Angélique Kidjo, Beninli şarkıcı-şarkıcı yazarı, oyuncu ve aktivist * 1960 - Jane Lynch, Amerikalı komedyen, oyuncu ve şarkıcı * 1961 - Jackie Earle Haley, Amerikalı oyuncu * 1966 - Matthew Fox, Amerikalı oyuncu * 1967 - Jeff Jarrett, Amerikalı profesyonel güreşçi, güreş eğlence organizatörü * 1969 - Tan Sağtürk, Türk balet ve dizi oyuncusu * 1971 - Bubba Ray Dudley, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1973 - Halil Mutlu, Türk halterci ve Dünya ve Olimpiyat şampiyonu * 1974 - Martina Hill, Alman aktris, komedyen ve seslendirme sanatçısı * 1975 - Taboo, Meksika asıllı ABD doğumlu şarkıcı, oyuncu ve rap müzik sanatçısı * 1976 - Zeynep Dizdar, Türk şarkıcı * 1977 - Victoria, Kral XVI. Carl Gustaf'ın en büyük çocuğu olarak İsveç tahtının varisi * 1984 **İsmail Şenol, Televizyon sunucusu ve spor gazeteci **Samir Handanović, Sloven futbolcu **Mounir El Hamdaoui, Faslı milli futbolcu **Nilmar, Brezilyalı futbolcu * 1985 **Ezequiel Scarione, Arjantinli futbolcu **Terukazu Tanaka, Japon futbolcu **Phoebe Waller-Bridge, İngiliz oyuncu * 1987 - Sara Canning, Kanadalı oyuncu * 1987 - Adam Johnson, İngiliz futbolcu * 1987 - Dan Reynolds, Amerikalı müzisyen ve söz yazarı * 1988 - Elise Gatien, Kanadalı aktris * 1988 - Conor McGregor, İrlandalı karma dövüş sanatçısı ve boksör * 1989 - Sean Flynn, Amerikalı aktör ve şarkıcı * 1990 - James Nunnally, Amerikalı basketbolcu * 1992 - Jonas Hofmann, Alman futbolcu * 1994 **Aydın Monguş, Rus güreşçi **Mahmut Akan, Türk futbolcu * 1995 - Serge Gnabry, Fildişi Sahili asıllı Alman millî futbolcu * 1997 - Cengiz Ünder, Türk futbolcu == Ölümler == * 1223 - II. Philippe, 1180 yılından ölümüne kadar Fransa Kralı (d. 1165) * 1742 - Richard Bentley, İngiliz ilahiyatçı ve eleştirmen (d. 1662) * 1790 - Ernst Gideon von Laudon, Avusturyalı rahip (d. 1717) * 1791 - Joseph Gaertner, Alman botanikçi (d. 1732) * 1793 - Jacques Cathelineau, Fransız çerçi ve Vendée isyanı lideri (d. 1759) * 1808 - Kabakçı Mustafa, Osmanlı asker ve kendi adıyla anılan isyanın lideri (d. 1770) * 1816 - Francisco de Miranda, Venezuelalı bir politikacı, askeri adam, diplomat, yazar, hümanist ve ideologdu (d. 1750) * 1817 - Anne Louise Germaine de Staël, İsviçreli yazar (d. 1766) * 1827 - Augustin-Jean Fresnel, Fransız fizikçi (d. 1788) * 1834 - Edmond-Charles Genêt, Fransız diplomat (d. 1763) * 1881 - Billy the Kid, Amerikalı kanun kaçağı (d. 1859) * 1904 - Paul Kruger, Transvaal Cumhuriyeti Devlet Başkanı ve Boer direniş lideri (d. 1824) * 1907 - William Henry Perkin, İngiliz kimyager ve mucit (d. 1838) * 1910 - Marius Petipa, Fransız balet, eğitimci ve koreograf (d. 1818) * 1926 - Ziya Hurşit, Türk siyasetçi (d. 1892) * 1933 - Raymond Roussel, Fransız şair, romancı, oyun yazarı, müzisyen (d. 1877) * 1939 - Alphonse Mucha, Çek ressam ve grafik sanatçısı (d. 1860) * 1942 - Fethi Yüceses, Türk asker ve TCG Atılay denizaltısında hayatını kaybeden astsubaylardan (Hamiyet Yüceses'in eşi) * 1943 - Luz Long, Nazi-Alman sporcu (d. 1913) * 1946 - Arthur Greiser, Nazi Alman politikacı (d. 1897) * 1946 - Jorge Ubico, Guatemala eski devlet başkanı (d. 1878) * 1948 - Harry Brearley, İngiliz metalürji uzmanı (d. 1871) * 1954 - Jacinto Benavente, İspanyol yazardır (d. 1866) * 1958 - Abdülillah, Irak Kralı Gazi bin Faysal'ın kuzeni ve Kayınbiraderi (d. 1913) * 1958 - II. Faysal, Irak Kralı (d. 1935) * 1960 - Cemil Keleşoğlu, Türk bürokrat (d. ?) * 1965 - Adlai Stevenson, Amerikalı siyaset adamı ve diplomat (d. 1900) * 1966 - Julie Manet, Fransız ressam (d. 1878) * 1967 - Tudor Arghezi, Rumen yazar (d. 1880) * 1969 - Eero Berg, Finlandiyalı atlet (d. 1898) * 1971 - Ali Kılıç, Türk asker ve siyasetçi (Atatürk'ün yakın arkadaşı) (d. 1889) * 1974 - Carl Spaatz, Amerikalı havacı general ve ABD Hava Kuvvetleri'nin ilk Kurmay Başkanı (d. 1891) * 1979 - Santos Urdinarán, Uruguaylı futbolcu (d. 1900) * 1986 - Raymond Loewy, Fransız asıllı Amerikalı endüstriyel tasarımcı (d. 1893) * 1993 - Léo Ferré, Fransız şair ve müzisyen (d. 1916) * 1998 - Nguyễn Ngọc Loan, Güney Vietnam Cumhuriyeti Ulusal Polis Şefi (d. 1930) * 1998 - Richard McDonald, McDonald's'ın kurucusu (d. 1909) * 2001 - Eleni Küreman, Türk ilk kadın foto muhabiri (d. 1921) * 2004 - İsmail Hakkı Sunat, Türk tiyatro sanatçısı (d. 1966) * 2013 - Dennis Burkley, Amerikalı oyuncu (d. 1945) * 2014 - Nadine Gordimer, Güney Afrikalı yazar (d. 1923) * 2016 - Helena Benitez, Filipinli siyasetçi ve bürokrat (d. 1914) * 2016 - Péter Esterházy, Macar yazar ve edebiyatçı (d. 1950) * 2017 - Julia Hartwig, Polonyalı yazar, şair ve çevirmen (d. 1921) * 2017 - Meryem Mirzahani, İranlı matematikçi (d. 1977) * 2018 - Mario Casalinuovo, İtalyan siyasetçi ve eski bakan (d. 1922) * 2018 - Theo-Ben Gurirab, Namibyalı siyasetçi (d. 1938) * 2018 - Hans Kronberger, Alman-Avusturyalı siyasetçi (d. 1951) * 2018 - Masa Saito, Japon profesyonel güreşçi (d. 1942) * 2019 - Pernell Whitaker, Amerikalı profesyonel boksör (d. 1964) * 2020 - Adalet Ağaoğlu, Türk Roman ve oyun yazarı (d. 1929) * 2020 - Jyotsna Das, Hint aktris (d. 1927) * 2020 - Galyn Görg, Amerikalı oyuncu ve dansçı (d. 1964) * 2020 - Polat Haşimov, Azerbaycanlı asker (d. 1975) * 2020 - Muhammad Mohaiminul Islam, Bangladeş Donanması genelkurmay başkanı (d. 1941) * 2020 - Caesar Korolenko, Polonya doğumlu Rus psikiyatrist (d. 1933) * 2020 - María Lugones, Arjantinli aktivist, yazar ve filozof (d. 1944) * 2020 - Maurice Roëves, İngiliz-İskoç aktör (d. 1937) * 2020 - Stephen Susman, Amerikalı avukat (d. 1941) * 2021 - Memnun Hüseyin, Pakistanlı iş insanı ve siyasetçi (d. 1940) * 2021 - Kurt Westergaard, Danimarkalı karikatürist (d. 1935) * 2022 - Francisco Morales Bermúdez, Perulu asker ve siyasetçi (d. 1921) * 2022 - Ivana Trump, Çek-Amerikalı iş insanı, model ve yazar (d. 1949) == Tatiller ve özel günler == * Bastille Günü (Fransa ve bağımlı toprakları) *0714 14
== Olaylar == * 1189 - Fransız asıllı I. Richard (Aslan Yürekli Rişar), İngiltere tahtına çıktı, çok az İngilizce biliyordu. * 1517 - Hicaz, Osmanlı topraklarına katıldı. "Emaneti Mübareke" adıyla anılan İslam peygamberi Muhammed bin Abdullah'a ait kutsal eşya, Mısır fatihi Yavuz Sultan Selim'e teslim edildi. * 1535 - Ütopya'nın yazarı, İngiliz devlet adamı Sir Thomas More, Kral VIII. Henry'yi, İngiltere Kilisesi'nin başı olarak kabul etmediği için idam edildi. * 1827 - Londra Antlaşması imzalandı. * 1885 - Fransız bilimci Louis Pasteur'ün bulduğu kuduz aşısı, ilk kez bir insana uygulandı. * 1905 - Alfred Deakin, ikinci kez Avustralya Başbakanı seçildi. * 1917 - Arabistanlı Lawrence, Arap isyancılarla birlikte Akabe kentine saldırdı. * 1923 - Georgiy Çiçerin, ilk Sovyet Dışişleri Halk Komiseri olarak resmen göreve başladı. * 1924 - Dr. Safiye Ali Hanım Başkanlığında bir Heyet, Uluslararası Kadınlar Kongresi'ne katılmak üzere Londra'ya gitti. * 1927 - Danıştay göreve başladı. * 1929 - Trabzon'nun Of, Çaykara ve Sürmene ilçelerinde sel felaketi yaşandı. 2.539 bina yıkıldı, 146 kişi öldü. * 1935 - Türkiye'de şeker üretimini rasyonel hale getirmek amacıyla Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. kuruldu. 22 milyon TL sermayeli şirkete, mevcut 4 şeker fabrikası (Alpullu, Uşak, Eskişehir, Turhal) bağlandı. * 1942 - Müttefik Devletler, Almanları Mısır'da El-Alameyn'de durdurdu. Fas ve Cezayir'e İngiliz çıkarması yapıldı. Almanya, Kuzey Afrika'dan çekilmeye başladı. * 1944 - Hartford, Connecticut'da bir sirkte çıkan yangında 168 kişi öldü, 700'den fazla kişi yaralandı. * 1947 - "Kalaşnikov" olarak da bilinen AK-47 piyade tüfeğinin üretimine Sovyetler Birliği'nde başlandı. * 1953 - Edirne depreminde ağır hasar gören tarihi Edirne Saat Kulesi yıkıldı. * 1957 - Hükûmet, İstanbul Gazeteciler Sendikası'nı bir süre için kapattı. * 1957 - John Lennon ve Paul McCartney, ilk kez Birleşik Krallık'ta bir festivalde tanıştılar. * 1964 - Malavi, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. * 1965 - Millî İstihbarat Teşkilatı Kanunu, Meclis'de kabul edildi. * 1968 - Öğretmenler Kurultayı'nda temel eğitimin sekiz yıl olması istendi. * 1969 - "İnce Memed" romanının senaryosu sansüre takıldı. Romanın yazarı Yaşar Kemal, "sansür Anayasa'ya aykırıdır" dedi. * 1971 - Sıkıyönetim, İstanbul'daki demiryolu işçileri grevini erteledi. * 1972 - Savcılık Bülent Ecevit hakkında soruşturma açtı. * 1972 - Nihal Atsız, ırkçılık yaptığı iddiasıyla 15 aya mahkûm oldu. * 1979 - Savcılık Milliyetçi Hareket Partisi hakkında soruşturma başlattı. * 1979 - Kısa adı Töb-Der olan Tüm Öğretmenler Birleşme ve Dayanışma Derneği Giresun Bölge Avukatı Alaattin Aydemir öldürüldü. * 1980 - Çorum Olayları: Çorum'da Mayıs sonunda başlayan olaylar, Temmuz'un ilk haftasında iyice tırmandı. Gerilim, Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkan Yardımcısı Gün Sazak'ın öldürülmesiyle başlamıştı. Sağ görüşlüler, Alevi ve sol görüşlülerin oturduğu mahallelere saldırdılar. 29 Mayıs - 6 Temmuz arasında aralıklarla devam eden olaylarda 48 kişi öldü. * 1982 - Bülent Ecevit, demeçleri nedeniyle 2 ay 27 gün hapse mahkûm oldu. * 1988 - Asil Nadir, Günaydın gazetesi ile sekiz adet günlük ve bir adet de haftalık dergi çıkaran Veb Ofset yayın grubunu satın aldı. * 1988 - Kuzey Denizi'ndeki bir petrol arama platformu infilak etti; çıkan yangında 167 kişi öldü. * 1988 - Yedi yıldır süren Devrimci Sol davasında Savcı, 180 sanık için idam cezası istedi. * 1991 - Dr. Lale Aytaman, Muğla Valiliği'ne atandı. Aytaman, ilk kadın vali oldu. * 1995 - Ankara Valiliği, Büyükşehir Belediye Meclisi'nin şehrin simgesi olan Hitit Güneşi'ni, "cami" ile değiştirme kararını reddetti. * 1996 - Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde gazeteci yazar Kutlu Adalı öldürüldü. * 1997 - Devlet Bahçeli, Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı seçildi. Kongrede; Bahçeli 697, Tuğrul Türkeş ise 487 oy aldı. * 1998 - Hong Kong'ta Kai Tak Havaalanı, ihtiyaca karşılık verememesi nedeniyle kapatılarak, yerine Hong Kong Uluslararası Havalimanı açıldı. * 1999 - Devlet Bakanı Hikmet Uluğbay, intihar girişiminde bulundu. * 2005 - Uluslararası Olimpiyat Komitesi, 2012 Yaz Olimpiyatları'nın Londra'da yapılacağını açıkladı. * 2009 - Han milliyetçileri ile Müslüman Uygurlar arasında çatışmalar çıktı. Polis ve askerler, protesto gösterisi yapan Uygurlara ateş açtı. (156 ölü - 828 yaralı) * 2011 - Egemen Bağış, Türkiye'nin ilk Avrupa Birliği Bakanı ve Başmüzakerecisi oldu. == Doğumlar == * 1793 - Jacob de Kempenaer, Hollanda'nın ikinci Başbakanı (ö. 1870) * 1796 - I. Nikolay, Rus Çarı (ö. 1855) * 1817 - Albert von Kölliker, İsviçreli anatomist ve psikolog (ö. 1905) * 1818 - Adolf Anderssen, Alman satranç ustası (ö. 1879) * 1832 - I. Maximilian, Meksika İmparatoru (ö. 1867) * 1858 - John Hobson, İngiliz ekonomist ve sosyal bilimci (ö. 1940) * 1873 - Dimitrios Maximos, Yunan bankacı ve siyasetçiydi (ö. 1955) * 1885 - Ernst Busch, Almanya'nın subayı ve Nazi Almanyası'nın Generalfeldmarschall'i (ö. 1945) * 1886 - Marc Bloch, Fransız tarihçi (ö. 1944) * 1897 - Annette Kellermann, Avustralyalı bir profesyonel yüzücü, vodvil yıldızı, sinema oyuncusu ve yazardır (ö. 1975) * 1898 - Hanns Eisler, Alman ve Avusturyalı besteci (ö. 1962) * 1899 - Susannah Mushatt Jones, Amerikalı en uzun yaşayan kişi (ö. 2016) * 1903 - Hugo Theorell, İsveçli biyokimyacı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1982) * 1905 - Juan O'Gorman, Meksikalı mimar ve duvar resmi sanatçısı (ö. 1982) * 1907 - Frida Kahlo, Meksikalı ressam (ö. 1954) * 1912 - Heinrich Harrer, Avusturyalı dağcı, gezgin, coğrafyacı ve yazar (ö. 2006) * 1912 - Molly Yard, Amerikalı feminist (ö. 2005) * 1921 - Nancy Reagan, ABD Başkanı Ronald Reagan'ın eşi (ö. 2016) * 1923 - Wojciech Jaruzelski, Polonya Devlet Başkanı (ö. 2014) * 1925 - Bill Haley, Amerikalı şarkıcı (ö. 1981) * 1925 - Gazi Yaşargil, Türk bilim insanı ve nörocerrah * 1927 - Janet Leigh, Amerikalı oyuncu (ö. 2004) * 1928 - Leyla Umar, Türk gazeteci (ö. 2015) * 1931 - Murad Wilfried Hofmann, Alman siyasetçi ve yazar (ö. 2020) * 1931 - Della Reese, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu (ö. 2017) * 1935 - Tenzin Gyatso, Tibet'in dini önderi (Dalay Lama) ve Nobel Barış Ödülü sahibi * 1937 - Vladimir Aşkenazi, Rus piyanist ve orkestra şefi * 1937 - Ned Beatty, Amerikalı aktör * 1937 - Michael Sata, bir Zambiyalı politikacı (ö. 2014) * 1940 - Nursultan Nazarbayev, Kazakistan'ın 1. Devlet Başkanı * 1941 - David Crystal, İngiliz dilbilimci, akademisyen ve yazar * 1944 - Bernhard Schlink, Alman akademisyen, yargıç ve yazar * 1945 - Bill Plager, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu (ö. 2016) * 1946 - George W. Bush, ABD'nin 43. Başkanı * 1946 - Fred Dryer, Amerikan futbolu oyuncusudur * 1946 - Peter Singer, Avustralyalı filozof * 1946 - Sylvester Stallone, Amerikalı sinema oyuncusu * 1948 - Nathalie Baye, Fransız film, TV ve sahne oyuncusu * 1949 - Noli de Castro, Filipinler'in siyasetçisi ve eski gazeteci * 1951 - Geoffrey Rush, Avustralyalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1952 - Hilary Mantel, İngiliz roman yazarı ve eleştirmen (ö. 2022) * 1952 - Adi Shamir, İsrailli kriptograf * 1953 - Nanci Griffith, Amerikalı country folk şarkıcısı, söz yazarı ve gitarist (ö. 2021) * 1958 - Haldun Boysan, Türk sinema ve dizi oyuncusu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2020) * 1958 - Jennifer Saunders, İngiliz oyuncu ve şarkıcı * 1967 - Petra Kleinert, Alman oyuncu * 1970 - Roger Cicero, Rumen-Alman müzisiyen * 1970 - Inspectah Deck, Amerikalı rapçi ve albüm yapımcısı * 1970 - Salim Nizam, Şair, öğretmen ve yazar * 1971 - Regla Bell, Kübalı voleybolcu * 1972 - Ata Demirer, Türk oyuncu, tiyatrocu, stand-upçı, şarkıcı ve sunucu * 1972 - Levent Üzümcü, Türk tiyatro oyuncusu * 1974 - Diego Klimowicz, Arjantinli emekli futbolcu * 1974 - Zé Roberto, Brezilyalı futbolcu * 1975 - 50 Cent, Amerikalı rap şarkıcısı * 1975 - Sebastián Rulli, Arjantin-Meksikalı aktör ve model * 1976 - Rory Delap, İrlandalı millî futbolcudur * 1977 - Maks Mirni, Beyaz Rus eski profesyonel tenisçi * 1978 - Adam Busch, bir Amerikan oyuncu * 1979 - Kevin Hart, Amerikalı komedyen, oyuncu, yapımcı ve metin yazarı * 1980 - Eva Green, Fransız oyuncu ve model * 1980 - Pau Gasol, İspanyol basketbolcu * 1980 - Joell Ortiz, Amerikalı rapçi * 1981 - Roman Şirokov, Rus millî futbolcu * 1982 - Misty Upham, Amerikalı oyuncudur (ö. 2014) * 1984 - Zhang Hao, Çinli buz patenci * 1985 - Melisa Sözen, Türk oyuncu * 1986 - David Karp, Amerikalı girişimci ve yazılımcı * 1987 - Victoraş Astafei, Rumen futbolcu * 1987 - Kate Nash, İngiliz şarkıcı, söz yazarı, müzisyen ve oyuncu * 1990 - Jae Crowder, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1990 - Magaye Gueye, Fransız asıllı Senegalli futbolcu * 1994 - Joan Jordán, İspanyol futbolcu == Ölümler == * 1189 - II. Henry, İngiltere Kralı (d. 1133) * 1249 - II. Alaxandair, İskoçya kralıdır (d. 1198) * 1415 - Jan Hus, Hristiyan reformcu teolog (d. 1370) * 1476 - Regiomontanus, bir Alman matematikçi, astrolog, astronom (d. 1436) * 1533 - Ludovico Ariosto, İtalyan şair (d. 1474) * 1535 - Thomas More, İngiliz yazar ve devlet adamı (d. 1478) * 1553 - VI. Edward, İngiltere ve İrlanda Kralı (d. 1537) * 1819 - Sophie Blanchard, Fransız kadın havacı ve balon pilotu (d. 1778) * 1835 - John Marshall, Amerikalı bir politikacı ve avukattı (d. 1755) * 1854 - Georg Ohm, Alman fizikçi (d. 1789) * 1871 - Castro Alves, Brezilyalı kölelik karşıtı şair ("kölelerin şairi" olarak bilinen) (d. 1847) * 1873 - Kaspar Gottfried Schweizer, İsviçreli gök bilimci (d. 1816) * 1893 - Guy de Maupassant, Fransız yazar (d. 1850) * 1901 - Chlodwig zu Hohenlohe- Schillingsfürst, Alman imparatorluk şansölyesi (d. 1819) * 1904 - Abay Kunanbayoğlu, Kazak şair ve besteci (d. 1845) * 1916 - Odilon Redon, Fransız ressam (d. 1840) * 1918 - Wilhelm von Mirbach, Almanya İmparatorluğu diplomatı (d. 1871) * 1934 - Nestor Makhno, Ukraynalı anarko-komünist devrimci (d. 1888) * 1944 - Chūichi Nagumo, Japon asker (d. 1887) * 1946 - Umberto Cisotti, İtalyan matematikçi ve fizikçi (d. 1882) * 1952 - Maryse Bastié, Fransız kadın pilot (d. 1898) * 1959 - George Grosz, Alman ressam (d. 1893) * 1962 - William Faulkner, Amerikalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1897) * 1962 - Avusturya Arşidükü Joseph August, Macaristan devlet başkanıydı (d. 1872) * 1971 - Louis Armstrong, Amerikalı caz sanatçısı (d. 1901) * 1975 - Reşat Ekrem Koçu, Türk tarihçi ve yazar (d. 1905) * 1984 - Zati Sungur, Türk illüzyonist (d. 1898) * 1994 - Teoman Erel, Türk gazeteci (d. 1940) * 1995 - Aziz Nesin, Türk yazar (d. 1915) * 1996 - Kutlu Adalı, Kıbrıs Türkü gazeteci, şair ve yazar (d. 1935) * 1998 - Roy Rogers, Amerikalı aktör (d. 1911) * 1999 - Joaquín Rodrigo, İspanyol besteci (d. 1901) * 2000 - Władysław Szpilman, Polonyalı piyanist (d. 1911) * 2003 - Buddy Ebsen, Amerikalı aktör (d. 1908) * 2003 - Çelik Gülersoy, Türk turizmci ve yazar (d. 1930) * 2005 - Claude Simon, Fransız yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1913) * 2008 - Ersin Faralyalı, Türk sanayici ve siyasetçi (d. 1939) * 2008 - Kuddusi Okkır, Türk iş insanı (d. 1948) * 2009 - Ayşegül Devrim, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, seslendirme sanatçısı ve yönetmen (d. 1942) * 2009 - Robert McNamara, ABD'nin Savunma Bakanı ve Dünya Bankası Başkanı (d. 1916) * 2010 - Aleko Sofyanidis, Türk-Yunan futbolcu (d. 1937) * 2014 - Dave Legeno, İngiliz oyuncu ve dövüş sporcusu (d. 1963) * 2014 - Andrew Mango, İngiliz-Rus kökenli varlıklı bir ailenin üç oğlundan biri olan İngiliz yazar (d. 1926) * 2016 - John McMartin, Amerikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1929) * 2016 - Turgay Şeren, Türk futbolcu, teknik direktör, futbol yorumcusu ve spor yöneticisi (d. 1932) * 2017 - Michel Aurillac, Fransız siyasetçi ve bürokrat (d. 1928) * 2017 - Håkan Carlqvist, İsveçli motosiklet yarışçısı (d. 1954) * 2017 - Joan B. Lee, İngiltere doğumlu İngiliz-Amerikalı tanıtım modeli ve oyuncu (d. 1922) * 2017 - Galip Tekin, Türk çizgi romancı (d. 1958) * 2018 - Bruce Hunter, Eski Amerikalı Olimpiyat yüzücüsü (d. 1939) * 2018 - Vlatko İlievski, Makedon şarkıcı (d. 1985) * 2018 - Ümran Ahid el-Zubi, Suriyeli siyasetçi ve bakan (d. 1959) * 2019 - Cameron Boyce, Amerikalı çocuk oyuncu (d. 1999) * 2019 - Seydi Dinçtürk, Eski Türk Olimpiyat atleti (d. 1922) * 2019 - Eddie Jones, Amerikalı oyuncu (d. 1934) * 2020 - Inuwa Abdulkadir, Nijeryalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1966) * 2020 - Suresh Amonkar, Hint siyasetçi (d. 1952) * 2020 - Rosario Bléfari, Arjantinli rock şarkıcısı, söz yazarı, oyuncu ve yazar (d. 1965) * 2020 - Carme Contreras i Verdiales, İspanyol aktris ve dublaj sanatçısı (d. 1932) * 2020 - Charlie Daniels, Amerikalı country şarkıcısı ve söz yazarı (d. 1936) * 2020 - Julio Jiménez, Bolivyalı politikacı (d. 1964) * 2020 - Gordon Kegakilwe, Güney Afrikalı politikacı (d. 1967) * 2020 - Ennio Morricone, İtalyan besteci (d. 1928) * 2020 - Giuseppe Rizza, İtalyan futbolcu (d. 1987) * 2021 - Suzzanne Douglas, Amerikalı aktris (d. 1957) * 2021 - Civan Gasparyan, Ermeni duduk virtüözü (d. 1928) * 2021 - Patrick John, Dominikalı siyasetçi (d. 1938) * 2022 - James Caan, Amerikalı oyuncu (d. 1940) * 2022 - Jacob Nena, Mikronezyalı siyasetçi (d. 1941) * 2022 - İlter Türkmen, Türk diplomat ve siyasetçi (d. 1927) * 2023 - Arnaldo Forlani, İtalyan siyasetçi (d. 1925) == Tatiller ve özel günler == * Kurtuluş Günü: Hatay/Kırıkhan'ın Fransız işgalinden kurtuluşu (1938) *0706 06
== Olaylar == * 1191 - Üçüncü Haçlı Seferi: Selahaddin Eyyubi'ye bağlı birlikler, Akka Kalesi'ni kuşatan II. Filip'in Ordusu'na, ikinci sene sonunda teslim oldular. * 1521 - Türk Ordusu Zemun'a girdi (Zemun Kuşatması). * 1806 - 16 Alman Prenslik Devleti, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'ndan ayrılarak Ren Konfederasyonu'nu kurdu. Konfederasyon, Ren Birliği'nin yeniden canlandırılmış versiyonu idi. * 1878 - Osmanlı İmparatorluğu, Kıbrıs adasının yönetimini 4 Haziran 1878'de imzalanan Kıbrıs Sözleşmesi ile Birleşik Krallık'a devretmesinin ardından, Ada'ya ilk Birleşik Krallık bayrağı, bugün Lefkoşa burçlarına çekildi. * 1918 - I. Dünya Savaşı sırasında Salyan Muharebesi gerçekleşti. Kura nehri Osmanlı ordusu tarafından kontrol altına alındı. * 1923 - İstiklâl Marşı için Ali Rifat Bey'in bestelediği eser seçildi. Bu marş, 7 yıl okunduktan sonra, 1930'da Zeki Bey'in bestesiyle değiştirildi. * 1932 - Türk Dil Kurumu kuruldu. * 1933 - ABD Kongresi, asgari ücreti belirledi: Saat başına 33 cent. * 1935 - Romanya Krallığı'nda, antikomünist faaliyetler çerçevesinde Romanya Komünist Partisi liderleri tutuklandı. Bu kişiler daha sonra 1936 Craiova Duruşması olarak bilinen siyasi duruşmada yargılandılar. * 1936 - Berlin Olimpiyatları'nda Türkiye'ye ilk olimpiyat madalyasını, güreşte 71 kiloda üçüncü olan Ahmet Kireççi (Mersinli Ahmet) getirdi. * 1944 - İstanbul Yüksek Mühendis Okulu, yeniden düzenlenerek İstanbul Teknik Üniversitesi haline getirildi. Teknik Üniversite; İnşaat, Mimarlık, Makina ve Elektrik Fakülteleri olmak üzere dört fakülteye ayrıldı. *1946 - Irak'ın Kerkük Şehrinde Türklere karşı yapılan Gavurbağı Katliamı * 1947 - Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye arasında askeri ve ekonomik yardımı öngören ilk ikili anlaşma imzalandı. * 1948 - Ruhi Sarıalp, Londra Olimpiyatları’nda üç adım atlamada üçüncü oldu. * 1950 - René Pleven, Fransa Başbakanı oldu. * 1951 - İstanbul Sultanahmet Adliye Sarayı’nın temeli atıldı. * 1958 - Kıbrıs'ta olaylar tırmanıyor. Beş Kıbrıslı Türk, pusuya düşürülerek öldürüldü. * 1960 - Celâl Bayar, vatana ihanet suçuyla Yüce Divan'a sevk edildi. * 1962 - The Rolling Stones topluluğu, ilk konserlerini Londra'da "Marquee Club"de verdiler. * 1967 - Newark'ta (New Jersey) altı gün sürecek olan ırkçı ayaklanmalar başladı. Olaylar sırasında 27 kişi hayatını kaybetti. * 1973 - Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk, Orman Suçları Affı Kanunu’nu veto etti. * 1977 - Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu Genel Başkanı Halil Tunç: “Milliyetçi Cephe (MC) Hükümeti kurulur ve güvenoyu alırsa genel greve gideriz” dedi. * 1987 - Türkiye'de anayasa değişikliği için yapılacak halk oylamasında kullanılacak seçmen kütüklerinin belirlenmesi amacıyla tüm yurtta sokağa çıkma yasağı uygulandı. * 1991 - İstanbul’un üç ayrı yerinde yapılan Polis baskınlarında Dev-Sol üyesi 10 kişi öldürüldü. Örgütün eski yöneticilerinden Paşa Güven de aynı gün Paris'te öldürüldü. * 1993 - Hülya Avşar, "Berlin in Berlin" filmindeki rolüyle Moskova Film Festivali’nde, “En İyi Kadın Oyuncu Ödülü”nü aldı. * 1993 - Japonya'nın Hokkaido adası açıklarında meydana gelen ve Richter ölçeğine göre 7,7 şiddetindeki deprem, 230 kişinin ölümüne neden oldu. * 1993 - Türkiye güzeli Arzum Onan, Avrupa güzeli seçildi. * 1994 - Kapatılan Demokrasi Partisi’nin eski Milletvekilleri, Selim Sadak ile Sedat Yurtdaş tutuklandı. * 1997 - Mesut Yılmaz Başbakanlığındaki 55. Hükümet güvenoyu aldı. Anasol-D olarak anılan Koalisyon Hükûmeti; ANAP, DSP, Demokrat Türkiye Partisi (DTP) ve 1 bağımsız üyeden oluşuyordu. * 2000 - ANAP Genel Başkanı Mesut Yılmaz, Avrupa Birliği’nden sorumlu Başbakan Yardımcısı olarak Kabine'ye girdi. * 2002 - Faslı askerlerin, Akdeniz'de yerleşimin olmadığı İspanya'ya ait küçük bir adacığa çıkarak Fas bayrağı dikmesi, İspanya ve AB tarafından protesto edildi. * 2004 - Pedro Santana Lopes, Portekiz Başbakanı oldu. * 2006 - Hizbullah'ın kuzey İsrail topraklarına füze saldırılarında bulunması ve 8 İsrail askerini öldürüp 2 tanesini de esir alması, 2006 İsrail- Lübnan Krizi'ni başlattı. * 2010 - İstanbul Voleybol Kulübü kuruldu. * 2016 - Hürkuş, Avrupa'dan sertifika alan ilk Türk uçağı oldu. * 2018 - Suriye Ordusu, hükûmet karşıtı gösterilerin başladığı ilk yer olan Dera'yı yeniden ele geçirdi. == Doğumlar == * MÖ 100 - Julius Caesar, Roma İmparatoru (ö. MÖ 44) * 1394 - Ashikaga Yoshinori, Ashikaga şogunluğunun altıncı şogunudur (ö. 1441) * 1675 - Evaristo Abaco, İtalyan besteci (ö. 1742) * 1730 - Anna Barbara Reinhart, İsviçreli matematikçi (ö. 1796) * 1813 - Francisque Bouillier, Fransız filozof (ö. 1899) * 1817 - Henry David Thoreau, Amerikalı yazar (ö. 1862) * 1824 - Eugène Boudin, Fransız ressam (ö. 1898) * 1828 - Nikolay Çernişevski, Rus düşünür (ö. 1889) * 1849 - William Osler, Kanadalı hekim (ö. 1919) * 1852 - Hipólito Yrigoyen, Arjantinli devlet adamı (ö. 1933) * 1854 - George Eastman, Amerikalı mucit, sanayici ve Eastman Kodak firmasının kurucusu (ö. 1932) * 1861 - Anton Arenski, Rus besteci (ö. 1906) * 1863 - Albert Calmette, Fransız doktor, bakteriyolog ve immünolog (ö. 1933) * 1863 - Paul Drude, Alman fizikçi (ö. 1906) * 1870 - II. Louis, 30. Monako prensi ve Valentinois Dükü (ö. 1949) * 1872 - Emil Hácha, Çek avukat (ö. 1945) * 1880 - Tod Browning, Amerikan bir senarist ve film yapımcısıydı (ö. 1962) * 1884 - Amedeo Modigliani, İtalyan ressam ve heykeltıraş (ö. 1920) * 1884 - Louis B. Mayer, Amerikalı film yapımcısı (ö. 1957) * 1891 - Halit Fahri Ozansoy, Türk şair, gazeteci, oyun yazarı ve öğretmen (ö. 1971) * 1895 - Kirsten Malfrid Flagstad, Norveçli opera sanatçısı (ö. 1962) * 1895 - Buckminster Fuller, Amerikalı felsefeci, mühendis, mimar, şair, yazar ve mucit (ö. 1983) * 1895 - Oscar Hammerstein II, Amerikalı bir söz yazarı, libretto yazarı, tiyatro yapımcısı (ö. 1960) * 1902 - Günther Anders, Alman filozof, gazeteci ve şair (ö. 1992) * 1904 - Pablo Neruda, Şilili şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1973) * 1908 - Milton Berle, Amerikalı komedyen ve oyuncu (ö. 2002) * 1908 - Alain Cuny, Fransız oyuncu (ö. 1994) * 1909 - Fritz Leonhardt, Alman inşaat mühendisi (ö. 1999) * 1913 - Willis Eugene Lamb, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2008) * 1916 - Lyudmila Pavliçenko, Sovyet keskin nişancı (ö. 1974) * 1917 - Andrew Wyeth, Amerikalı görsel sanatçı (ö. 2009) * 1920 - Beah Richards, Amerikalı bir sahne, sinema ve televizyon oyuncusuydu (ö. 2000) * 1923 - James E. Gunn, Amerikalı bilimkurgu yazarı, eleştirmen ve İngilizce profesörü (ö. 2020) * 1924 - Eve Branson, İngiliz dansçı, hayırsever ve çocuk hakları aktivisti (ö. 2021) * 1925 - Yasushi Akutagawa, Japon besteci ve aynı zamanda bir orkestra şefiydi (ö. 1989) * 1928 - Elias James Corey, Amerikalı organik kimyacı * 1930 - Ruth Drexel, Alman oyuncu, tiyatro sanatçısı ve yönetmen (ö. 2009) * 1934 - Van Cliburn, Amerikalı piyanist (ö. 2013) * 1935 - Satoshi Omura, Japon biyokimyacı * 1936 - Jan Němec, Çek film yönetmeni ve senarist (ö. 2016) * 1937 - Bill Cosby, Amerikalı komedyen * 1937 - Lionel Jospin, Fransız siyasetçi * 1938 - Ronny Greetje Bierman, Hollanda asıllı Alman film ve televizyon oyuncusu (ö. 1984) * 1940 - Mehmet Akif İnan, Türk şair, yazar, araştırmacı ve öğretmen (ö. 2000) * 1946 - Jens Beutel, Alman siyasetçi ve satranç oyuncusu (ö. 2019) * 1947 - Aslan Tkhakushinov, Adigey Cumhuriyeti'nin 3. Devlet Başkanı * 1948 - Benjamin Burtt, dört kez Akademi Ödülü kazanmış ses tasarımcısı * 1948 - Richard Simmons, Amerikalı fitness ünlüsü * 1951 - Brian Grazer, Oscar ve Emmy ödüllü Amerikalı film ve televizyon yapımcısıdır * 1951 - Cheryl Ladd, Amerikalı sinema oyuncusu * 1951 - Jamey Sheridan, Amerikalı oyuncudur * 1952 - Irina Bokova, Bulgar politikacı ve UNESCO'nun eski Genel Direktörü * 1954 - Eric Adams, Manowar isimli heavy metal grubunun vokalisti * 1954 - Wolfgang Dremmler, Alman millî futbolcudur * 1955 - Timothy Garton Ash, İngiliz tarihçi, yazar ve yorumcudur * 1955 - Jimmy LaFave, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve folk müzisyenidir (ö. 2017) * 1956 - Pierre Deny, Fransız oyuncu * 1957 - Rick Husband, Amerikalı astronot (ö. 2003) * 1958 - Dilber Ay (Gülşen Demirci), Türk sinema sanatçısı (ö. 1995) * 1959 - Charles Q. Murphy, Amerikalı aktör, komedyen ve senarist (ö. 2017) * 1959 - VI. Tupou, Tonga Kralı * 1960 - Ahmet Ümit, Türk şair ve yazar * 1962 - Julio César Chávez, Meksikalı boksör * 1963 - Frédéric Salat-Baroux, Fransız bürokrat * 1964 - Osman Tural, Türk bürokrat * 1966 - Fevai Arslan, Türk siyasetçi * 1966 - Kemal Ataman, Türk akademisyen ve yazar * 1967 - John Petrucci, Amerikalı gitarist ve Dream Theater'ın üyesi * 1967 - Bruny Surin, Kanadalı atlet * 1969 - Chantal Jouanno, Fransız siyasetçi eski Spor Bakanı * 1970 - Aure Atika, Fas-Portekiz asıllı Fransız oyuncu * 1970 - Lee Byung-hun, Güney Koreli aktör, şarkıcı ve model * 1970 - Dana Golombek, Alman şarkıcı ve oyuncu * 1970 - İpek Tenolcay, Türk manken, sinema ve dizi oyuncusu * 1971 - Nathaniel Philip Rothschild, Yahudi asıllı Britanyalı finansçı (Rothschild ailesi'nin üyesi) * 1971 - Kristi Yamaguchi, Amerikalı buz patenci * 1972 - Lady Saw, Jamaikalı reggae şarkıcı * 1973 - Umut Akyürek, Türk sanat müziği sanatçısı * 1973 - Magoo, Amerikalı rap şarkıcısı * 1973 - Christian Vieri, İtalyan eski futbolcu * 1974 - Sharon den Adel, Hollandalı müzisyen * 1976 - Anna Friel, İngiliz oyuncu * 1976 - Hüsnü Şenlendirici, Türk klarnet sanatçısı * 1977 - Clayton Zane, Avustralyalı millî futbolcu ve teknik direktör * 1978 - Michelle Rodriguez, Amerikalı aktris * 1978 - Topher Grace, Amerikalı sinema oyuncusu * 1982 - Antonio Cassano, İtalyan eski millî futbolcu * 1983 - Libania Grenot, Küba asıllı İtalyan atlet * 1987 - Cansın Hacıbekiroğlu, Türk voleybolcu * 1988 - Patrick Beverley, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1989 - Phoebe Tonkin, Avustralyalı aktris ve model * 1991 - Salih Dursun, Türk futbolcu * 1991 - James Rodríguez, Kolombiyalı millî futbolcu * 1994 - Josephine Japy, Fransız yakın dönem oyuncusu * 1995 - Luke Shaw, İngiliz millî futbolcu * 1995 - Yohio, İsveçli şarkıcı ve söz yazarı * 1997 - Malala Yousafzai, 2014 yılında Nobel Ödülünü kazanan en genç kişi olmuştur * 2000 - Vinícius Júnior, Brezilyalı millî futbolcu == Ölümler == * 1067 - İoannis Komnenos, Bizans aristokrat ve askerî lider (d. 1015) * 1441 - Ashikaga Yoshinori, Ashikaga şogunluğunun altıncı şogunu (d. 1394) * 1536 - Desiderius Erasmus, Hollandalı yazar ve düşünür (d. 1466) * 1539 - Ferdinand Kolomb, Kristof Kolomb'un ikinci oğlu (d. 1488) * 1712 - Richard Cromwell, Oliver Cromwell'in oğlu (d. 1626) * 1720 - Sukjong, Joseon Krallığı'nın 19. kralı (d. 1661) * 1742 - Evaristo Abaco, İtalyan besteci (d. 1675) * 1751 - Tokugawa Yoshimune, Tokugawa Şogunluğu'nun 8. şogunu ve Tokugawa Mitsusada'nın oğlu (d. 1684) * 1762 - Sado, Joseon Kralı Yeongjo'nun ikinci oğlu (d. 1735) * 1804 - Alexander Hamilton, ABD'nin ilk partisi olan Federalist Parti'nin kurucusu ve teorisyen (d. 1757) * 1855 - Pavel Nahimov, Rus amiral (d. 1802) *1863 - Godfrey Vigne, İngiliz amatör kriket oyuncusu ve gezgin (d. 1801) *1874 - Fritz Reuter, Alman romancı (d. 1810) *1892 - Alexander Cartwright, kimi insanlar tarafından beyzbolun babası olarak tarif edilir (d. 1820) * 1910 - Charles Rolls, İngiliz mühendis ve pilot (d. 1877) * 1926 - Gertrude Bell, İngiliz seyyah ve casus (d. 1868) * 1929 - Robert Henri, Amerikan ressam (d. 1865) * 1930 - F. E. Smith, Birkenhead'ın Birinci Kontu, Büyük Britanyalı siyasi (Conservative Party) ve hukukçu (d. 1872) * 1931 - Nathan Söderblom, İsveçli din adamı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1866) * 1931 - Vladimir Triandafillov, Sovyet komutan ve teorisyen (d. 1894) * 1935 - Alfred Dreyfus, Fransız subay (Dreyfus davası) (d. 1859) * 1935 - Ernesto Brown, Arjantinli futbolcu (d. 1885) * 1945 - Boris Galerkin, Rus matematikçi (d. 1871) * 1945 - Wolfram von Richthofen, Alman savaş pilotu ve Nazi döneminde Luftwaffe'nin Generalfeldmarschalli (d. 1895) * 1949 - Douglas Hyde, İrlandalı siyasetçi ve şair (d. 1860) * 1965 - Ahmet Hulusi Köymen, Türk siyasetçi (d. 1891) * 1966 - D. T. Suzuki, Japon Budist bilgin ve yazarıdır (d. 1870) * 1967 - Fridrikh Markovitch Ermler, Rus senarist ve film yapımcısı (d. 1898) * 1967 - Otto Nagel, Alman ressam (d. 1894) * 1973 - Lon Chaney, Jr., Amerikalı aktör (d. 1906) * 1975 - Latife Uşaklıgil, Atatürk'ün eşi (d. 1898) * 1979 - Minnie Riperton, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı (d. 1947) * 1998 - Jimmy Driftwood, Amerikalı folk şarkıcısı ve söz yazarı (d. 1907) * 2002 - Ece Ayhan, Türk şair (d. 1931) * 2003 - Benny Carter, Amerikan trumpetçi, besteci, aranjör ve grup lideri (d. 1907) * 2005 - Willi Heinrich, Alman yazar (d. 1920) * 2007 - Ulus Baker, Türk yazar ve çevirmen (d. 1960) * 2007 - Gottfried von Einem, Avusturyalı opera bestecisi (d. 2016) * 2013 - Paul Bhattacharjee, Hint kökenli İngiliz oyuncu (d. 1960) * 2014 - Valeriya Novodvorskaya, Rus yazar ve siyasetçi (d. 1950) * 2015 - Tenzin Delek Rinpoche, Sichuan'dan Tibet Budist lideri (d. 1950) * 2016 - Lorenzo Amurri, İtalyan yazar ve müzisyen (d. 1971) * 2016 - Goran Hadžić, Hırvat siyasetçi ve Krayina Sırp Cumhuriyeti eski Devlet Başkanı (d. 1958) * 2017 - Sam Glanzman, Amerikalı çizgi romancı ve animatör (d. 1924) * 2018 - Abbas Emir-İntizam, İranlı siyasetçi ve hükümlü (d. 1932) * 2018 - Xerardo Fernández Albor, Galiçyalı siyasetçi ve devlet adamı (d. 1917) * 2018 - Roger Perry, Amerikalı oyuncu (d. 1933) * 2018 - Laura Soveral, Angola asıllı Portekizli oyuncu (d. 1933) * 2018 - Dada Vaswani, Hint mezhepsel dinî lideri (d. 1918) * 2018 - Robert Wolders, Hollandalı asıllı Amerikalı oyuncu (d. 1936) * 2019 - Jorge Aguado, Arjantinli siyasetçi ve bakan (d. 1925) * 2019 - Fernando J. Corbató, Amerikalı bilgisayar bilimcisi (d. 1926) * 2019 - Dengir Mir Mehmet Fırat, Türk avukat ve siyasetçi (d. 1943) * 2019 - Claudio Naranjo, Şilili yazar, aktivist ve psikiyatr (d. 1932) * 2020 - Miryana Başeva, Bulgar şair ve yazar (d. 1947) * 2020 - Raymundo Capetillo, Meksikalı tiyatro, film, televizyon ve radyo oyuncusu (d. 1943) * 2020 - Judy Dyble, İngiliz şarkıcı ve söz yazarı (d. 1949) * 2020 - Alfred Mtsi, Güney Afrikalı politikacı (d. 1951) * 2020 - Kelly Preston, Amerikalı oyuncu, manken ve şarkıcı (d. 1962) * 2020 - Lajos Szűcs, Macar millî futbolcu (d. 1943) * 2021 - Wilson Jones, İspanyol profesyonel futbolcu (d. 1934) * 2021 - Ladislav Potměšil, Çek aktör (d. 1945) * 2022 - Tony Binarelli, İtalyan sihirbaz (d. 1940) * 2022 - Vicente Fialho, Brezilyalı mühendis ve siyasetçi (d. 1938) == Tatiller ve özel günler == *0712 12
== Olaylar == * 1439 - Altın Orda Hanı Uluğ Muhammed Han tarafından gerçekleştirilen Moskova Kuşatması sona erdi. * 1793 - Fransız Devrimi önderlerinden Jean-Paul Marat, muhalifi Charlotte Corday tarafından bıçaklanarak öldürüldü. * 1878 - Osmanlı İmparatorluğu, Çarlık Rusyası, Büyük Britanya, Alman İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, İtalya Krallığı ve Fransa arasında Berlin Antlaşması imzalandı. * 1921 - Afyon'un Yunanlar tarafından işgali. * 1923 - 14 metre boyundaki harflerden oluşan ünlü "Hollywood" yazısı Los Angeles'taki Hollywood tepelerine inşa edildi. Yazı önce "Hollywoodland" şeklindeyken, 1949 yılındaki yenileme sırasında son dört harf atılmıştır. * 1930 - İlk Dünya Futbol Şampiyonası, Uruguay'da başladı. * 1937 - Fransa, Hatay'ın bağımsızlığını resmen ilan etti. * 1938 - İstanbul’da yapılan ilk Türk uçağı, Ankara yolunda düştü. * 1938 - Toprak Mahsulleri Ofisi kuruldu. * 1941 - II. Dünya Savaşı: Karadağlılar, Mihver Devletleri'ne karşı bir halk ayaklanması başlattılar. (Trinaestojulski ustanak) * 1949 - Papa XII. Pius, Komünist Parti'ye üye olanların aforoz edileceğini söyledi. * 1959 - Trabzon'da bir Amerikan Hava Üssü kuruldu. * 1960 - Said Nursi'nin mezarı açıldı; naaşı Barla, Isparta civarında bilinmeyen bir yere gömüldü. * 1966 - Türkiye İşçi Partisi İstanbul Milletvekili Çetin Altan'ın, Türkiye - Amerika Birleşik Devletleri ilişkileriyle ilgili gensoru önergesi reddedildi. * 1971 - Profesör Mümtaz Soysal ile yazar Sevgi Soysal, Mamak Cezaevi'nde evlendi. * 1976 - Yumurtalık Savcısı Sefa Mutlu'yu öldürmekten sanık Yılmaz Güney, 19 yıl hapse mahkûm edildi. * 1979 - Mısır'ın Ankara Büyükelçiliği'ni basan 4 Filistinli, bir polisle bir bekçiyi öldürdü ve Büyükelçi ile diğer personeli rehin aldı. 14 Temmuz'da da Elçilik'ten kaçmaya çalışan bir Mısırlı öldürüldü. Gerillalar, aynı gün FKÖ yetkilileriyle görüştükten sonra; ikisi Türk, üç rehineyi serbest bıraktı. İçişleri Bakanı Hasan Fehmi Güneş'in de bulunduğu operasyonda gerillalar, 45 saat sonra rehineleri bırakarak teslim oldular. Yargılama sonunda, 23 Aralık 1980'de idama mahkûm edildiler. * 1985 - Afrika'daki fakirlik ve kıtlık dolayısıyla yaşanan ölümleri azaltmak için "Live Aid" konseri düzenlendi. * 1992 - Prof. İhsan Doğramacı, YÖK Başkanlığı'ndan istifa etti. Yerine 19 Mayıs Üniversitesi Rektörü Mehmet Sağlam atandı. * 1993 - Diyarbakır'da, Ergani çevresindeki kazılarda bulunan 9 bin yıl öncesine ait kumaş parçasının, en eski kumaş kalıntısı olduğu açıklandı. * 1993 - İstanbul'da, 34. Uluslararası Matematik Olimpiyatları düzenlendi. * 1995 - Senirkent sel felaketi: Isparta'nın Senirkent ilçesindeki sel felaketinde 74 kişi öldü. == Doğumlar == * 1527 - John Dee, İngiliz matematikçi ve bilim insanı (ö. 1609) * 1590 - X. Clemens, 29 Nisan 1670 - 22 Temmuz 1676 döneminde papa (ö. 1676) * 1607 - Wenceslas Hollar, Bohemyalı- İngiliz oymacı (ö. 1677) * 1608 - III. Ferdinand, Kutsal Roma İmparatoru (ö. 1657) * 1841 - Otto Wagner, Avusturyalı mimar (ö. 1918) * 1847 - Şair Eşref, Türk şair ve kaymakam (ö. 1912) * 1882 - İbrahim Çallı, Türk ressam (ö. 1960) * 1892 - Sultan Galiyev, Tatar Türk'ü siyasi düşünce adamı (ö. 1940) * 1894 - Isaac Babel, Sovyet-Rus gazeteci, oyun yazarı ve çevirmen (ö. 1940) * 1902 - Cemal Nadir Güler, Türk karikatürist (ö. 1947) * 1923 - Alexandre Astruc, Fransız yönetmen (ö. 2016) * 1927 - Simone Veil, Fransız bakan ve siyasetçi (ö. 2017) * 1934 - Wole Soyinka, Nijeryalı yazar * 1935 - Monique Wittig, Fransız yazar ve feminist kuramcı (ö. 2003) * 1938 - Michael Verhoeven, Alman film yönetmeni * 1940 - Patrick Stewart, Emmy ve Altın Küre ödüllü İngiliz oyuncu, yönetmen ve seslendirme sanatçısı * 1941 - Robert Foster, Amerikalı oyuncu (ö. 2019) * 1942 - Harrison Ford, Amerikalı oyuncu * 1944 - Ernő Rubik, Macar heykeltıraş ve mimari profesörü * 1947 - Cynthia Heimel, Amerikalı feminist yazar (ö. 2018) * 1944 - Nino Varon, Musevi asıllı Türk müzisyen ve yapımcı * 1950 - Ma Ying-jeou, Çin Cumhuriyeti devlet başkanı * 1952 - Alyaksandr Tihanoviç, Beyaz Rus şarkıcı (ö. 2017) * 1953 - Selçuk Yöntem, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu * 1954 - Ahmet Demircan, Türk hekim ve siyasetçi * 1954 - Sezen Aksu, Türk şarkıcı, besteci, söz yazarı ve yapımcı * 1957 - Penny Cook, Avustralyalı oyuncu ve yönetmen (ö. 2018) * 1957 - Cameron Crowe, Amerikalı senarist ve film yönetmeni * 1957 - Bahtiyar Hanızade, Azerbaycanlı aktör ve yönetmen * 1964 - Frans Maas, Hollandalı uzun atlamacı * 1967 - Benny Benassi, Grammy ödüllü İtalyan diskjokey ve house müzik prodüktörü * 1974 - Jarno Trulli, İtalyan Formula 1 pilotu * 1976 - Didem İnselel, Türk oyuncu ve sunucu * 1976 - Oleh Sentsov, Ukraynalı yönetmen ve yazar * 1977 - Ashley Scott, Amerikalı oyuncu, manken ve seslendirme sanatçısı * 1978 - Jessica Barth, Amerikalı seslendirme sanatçısı * 1979 - Daniel Díaz, Arjantinli eski futbolcu * 1981 - Helgi Daníelsson, İzlandalı futbolcu * 1982 - Ion Ansotegi, İspanyol futbolcu * 1982 - Mark Eliyahu, İsrail asıllı kamança sanatçısı * 1982 - Çiğdem Batur, Türk dizi oyuncusu ve tiyatrocu * 1983 - Kristof Beyens, Belçikalı kısa mesafe koşucusu * 1985 - Guillermo Ochoa, Meksikalı kaleci * 1986 - Yakup Kılıç, Türk boksör * 1987 - Oğuz Savaş, Türk basketbolcu * 1987 - Öykü Çelik, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1988 - Colton Haynes, Amerikalı oyuncu ve model * 1988 - He Pingping, Çinli Dünyanın en kısa adamı (ö. 2010) * 1988 - Marcos Paulo Gelmini Gomes, Brezilyalı futbolcu * 1988 - Steven R. McQueen, Amerikalı oyuncu * 1988 - Tulisa Contostavlos İngiliz şarkıcı, şarkı sözü yazarı ve aktris * 1990 - Murat Akça, Türk futbolcu * 1990 - Jonathan Mensah, Ganalı futbolcu * 1990 - Eduardo Salvio, Arjantinli futbolcu * 1994 - Petar Golubović, Sırp futbolcu * 1995 - Dante Exum, Avustralyalı profesyonel basketbolcudur * 1997 - Leo Howard, Amerikalı oyuncu ve dövüş sanatçısı == Ölümler == * 884 - Huang Chao, Çin'in Qi Hanedanı'nın kurucusu ve tek imparatoru olan tuz tüccarı ve ayaklanmacı (d. 835) * 1024 - Aziz II. Heinrich, Alman kral (d. 973) * 1105 - Rashi, Yahudi din alimi (d. 1040) * 1107 - I. Kılıç Arslan, Anadolu Selçuklu Devleti'nin 2. Sultanı (d. 1079) * 1380 - Bertrand du Guesclin, Yüz Yıl Savaşı sırasındaki önemli bir Fransız askeri komutandı (d. 1320) * 1399 - Peter Parler, bir Alman - Bohemyalı mimar ve heykeltıraştır (d. 1333) * 1621 - VII. Albert, Avusturya dükü (d. 1559) * 1761 - Tokugawa Ieshige, Tokugawa Şogunluğu'nun 9. şogunu (d. 1712) * 1793 - Jean-Paul Marat, Fransız bilim insanı ve tıp doktoru (d. 1743) * 1817 - Kara Yorgi, Sırbistan'ı uzun süreler yöneten Karađorđević Hanedanının atası (d. 1768) * 1854 - I. Abbas Hilmi Paşa, Ahmet Tosun Paşa'nın oğlu ve Osmanlı egemenliği döneminde Mısır valisi (d. 1813) * 1894 - George Rex Graham, Amerikalı gazeteci, editör ve yayıncı (d. 1813) * 1921 - Gabriel Lippmann, Fransız-Lüksemburglu fizikçi ve mucit (d. 1845) * 1924 - Alfred Marshall, döneminin en etkili iktisatçısı (d. 1842) * 1927 - Mimar Kemalettin Bey, Türk mimar ve Birinci Ulusal Mimarlık Akımının önde gelenlerinden (d. 1870) * 1934 - Mary E. Byrd, Amerikan eğitimci (d. 1849) * 1936 - Fatma Aliye Topuz (Fatma Aliye Hanım), Türk yazar (Türk edebiyatının ilk kadın romancısı) (d. 1862) * 1937 - Henry Edward Armstrong, Royal Society üyesi İngiliz kimyager ve bilim insanı (d. 1848) * 1943 - Kurt Huber, Nazi Almanyası'na karşı direniş yürüten Beyaz Gül grubunun üyesi (d. 1893) * 1945 - Alla Nazimova, Rus-Amerikalı oyuncu, yönetmen ve yapımcı (d. 1879) * 1946 - Alfred Stieglitz, Amerikalı fotoğrafçı (d. 1864) * 1950 - Zekiye Sultan, II. Abdülhamid'in kızı (d. 1871) * 1951 - Arnold Schönberg, Avusturyalı besteci (d. 1874) * 1954 - Frida Kahlo, Meksikalı ressam (d. 1907) * 1959 - Ekrem Reşit Rey, Türk tiyatrocu ve oyun yazarı (Lüküs Hayat operetinin yazarı) (d. 1900) * 1963 - Albert Steffen, İsviçreli roman ve oyun yazarı (d. 1884) * 1965 - Fotis Kontoğlu, Yunan yazar, ressam ve ikonograf (d. 1895) * 1970 - Leslie Groves, Amerikan mühendis (d. 1896) * 1970 - Sheng Shicai, bir Çinli siyasetçi ve savaş ağası (d. 1895) * 1974 - Patrick Blackett, İngiliz fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1897) * 1976 - Joachim Peiper, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası'nda savaş suçlusu ve kıdemli Waffen-SS Albayı (d. 1915) * 1980 - Seretse Khama, Botsvanalı siyasetçi (d. 1921) * 1983 - Ahmet Üstel, Türk sinema ve tiyatro sanatçısı ve yazar (d. 1930) * 1986 - Mehmet Seyda, Türk öykücü ve romancı (d. 1919) * 1991 - Mualla Gökçay, Türk ses sanatçısı ve Klasik Türk Müziği yorumcusu (d. 1913) * 1994 - Ayfer Feray, Türk sinema ve tiyatro sanatçısı (d. 1928) * 1995 - Bilge Karasu, Türk filozof ve yazar (d. 1930) * 1998 - Konstantinos Kollias, Yunan hukukçu ve siyasetçi (d. 1901) * 2002 - Yousuf Karsh, Türk asıllı Amerikan fotoğrafçı (d. 1908) * 2006 - Red Buttons, Amerikalı oyuncu ve komedyen (d. 1919) * 2012 - Sage Stallone, Amerikalı oyuncu, yönetmen, film yapımcısı ve senarist (d. 1976) * 2012 - Richard D. Zanuck, Akademi ödüllü Amerikalı film yapımcısı (d. 1934) * 2013 - Cory Monteith, Kanadalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1982) * 2014 - Nadine Gordimer, Johannesburg doğumlu, Güney Afrikalı yazar (d. 1923) * 2015 - Ildikó Schwarczenberger, Macar eskrimci (d. 1951) * 2015 - Martin Litchfield West, İngiliz filolog ve klasikler uzmanı (d. 1937) * 2016 - Héctor Babenco, Arjantin doğumlu Brezilyalı film yönetmeni, senarist ve yapımcı (d. 1946) * 2016 - Bernardo Provenzano, İtalyan suç örgütü lideri (d. 1933) * 2017 - Joaquim Molins i Amat, İspanyol siyasetçi (d. 1945) * 2017 - Abdurrahman bin Abdülaziz el-Suud, Suud siyasetçi (d. 1931) * 2017 - Charles Bachman, Amerikalı bilgisayar bilimcisi (d. 1924) * 2017 - Okay Gönensin, Türk gazeteci, yazar ve televizyoncu (d. 1950) * 2017 - Héctor Lechuga, Meksikalı aktör, komedyen, siyasi yorumcu ve radyo programcısı (d. 1929) * 2017 - Liu Xiaobo, Çinli insan hakları savunucusu ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1955) * 2018 - Frank Giroud, Fransız çizgi romancı (d. 1956) * 2018 - Claude Seignolle, Fransız yazar ve romancı (d. 1917) * 2018 - Thorvald Stoltenberg, Norveçli siyasetçi ve bürokrat (d. 1931) * 2019 - Richard Carter, Avustralyalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1953) * 2019 - Rod Richards, Galli siyasetçi (d. 1947) * 2020 - Hasan Ahmed el-Levzi, Yemenli siyasetçi ve yazar (d. 1952) * 2020 - Luis Arias Graziani, Perulu hava kuvvetleri subayı ve politikacı (d. 1926) * 2020 - Nurul Islam Babul, Bangladeşli iş uzmanı (d. 1946) * 2020 - Kenneth Church, Safkan at yarışı jokeyi (d. 1930) * 2020 - Grant Imahara, Japon asıllı Amerikalı elektronik mühendisi ve Televizyon sunucusu (d. 1970) * 2020 - Gerardo Juraci Campelo Leite, Brezilyalı politikacı (d. 1931) * 2021 - Shirley Fry, Amerikalı kadın tenis oyuncusu (d. 1927) * 2021 - Jorge J. E. Gracia, ABD'li filozof (d. 1942) * 2021 - Kumutha Raman, Hint kökenli Malezyalı kadın siyasetçi (d. 1979) * 2021 - Aleksandr Stefanoviç, Sovyet-Rus film yönetmeni, yapımcı ve senarist (d. 1944) * 2022 - A. B. Crentsil, Ganalı müzisyen (d. 1943) * 2022 - Michael James Jackson, Amerikalı müzik yapımcısı, ses mühendisi ve bestecidir (d. 1945) * 2022 - Antti Litja, Fin aktör (d. 1938) == Tatiller ve özel günler == *0713 13
== Olaylar == * 1522 - Kanuni Sultan Süleyman, Rodos'a çıktı. * 1829 - Erzurum, Salih Paşa'nın Çarlık Ordusu'nun teslim koşullarını kabulüyle Rus işgaline uğradı. * 1833 - Osmanlı İmparatorluğu ile Çarlık Rusyası arasında Hünkâr İskelesi Antlaşması imzalandı. * 1889 - The Wall Street Journal'ın ilk sayısı yayımlandı. * 1853 - Amerika Birleşik Devletleri Donanması Pasifik Filosu Komutanı Matthew C. Perry, Japonya'nın Uraga kasabasına ulaştı. * 1919 - Mustafa Kemal, resmî görevinden ve askerlikten çekildi. * 1937 - Türkiye ile İran, Irak ve Afganistan arasında saldırmazlık paktı (Sadabat Paktı) imzalandı. * 1947 - Roswell, New Mexico'da, bir UFO'nun düşerek parçalandığı iddia edilen ve hala tartışılan "Roswell UFO Vakası" meydana geldi. * 1948 - Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri, ilk kez başlattığı bir program çerçevesinde kadınları da birliklerinde eğitmeye başladı. * 1960 - U-2 pilotu Francis Gary Powers, Sovyetler Birliği toprakları üzerinde uçağı düşürüldükten sonra yargılandığı mahkemede casuslukla suçlandı. * 1965 - Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS) kuruldu. * 1967 - Hacettepe Üniversitesi kuruldu. * 1981 - 22 Mayıs 1979'da sol görüşlü bakkal Battal Türkaslan'ı öldüren sağ görüşlü militan Ahmet Kerse, ölüm cezasına çarptırıldı. * 1982 - Düceyil'de Irak Devlet Başkanı Saddam Hüseyin'e başarısız bir suikast girişimi düzenlendi. * 1996 - Türkiye'de RP-DYP Koalisyon Hükûmeti güvenoyu aldı; "Refahyol (54. Hükûmet)" dönemi başladı. * 1997 - NATO; Çekya, Macaristan ve Polonya'yı 1999'da birliğe katılmaya davet etti. * 1997 - İstanbul Metris Cezaevi’nde isyan çıktı; 5 kişi öldü. * 1999 - Florida'da Allen Lee Davis adlı bir mahkûmun idam cezası, "elektrikli sandalye" ile infaz edildi. Bu Florida'da elektrikli sandalyenin son kullanılışı oldu. * 2003 - Sudan Havayolları'na ait bir yolcu uçağı, Sudan'da düştü: 117 kişi öldü, iki yaşında bir çocuk kurtuldu. * 2018 - Çorlu tren kazası: Kapıkule'den İstanbul-Halkalı'ya doğru hareket eden yolcu treni, Çorlu yakınlarından geçerken yağış nedeniyle rayların altındaki menfezde oluşan toprak kayması sonucu, 5 vagonun devrilmesiyle meydana gelen tren kazasında, 25 kişi öldü, 317 kişi de yaralandı. * 2020 - Koronavirüs salgını: Doğrulanmış COVID-19 vakalarının sayısı dünya çapında 12 milyonu geçti. * 2022 - Şinzo Abe, Nara şehrinde bir suikast sonucu öldürüldü. == Doğumlar == * 1593 - Artemisia Gentileschi, İtalyan Barok ressamı (ö. 1656) * 1621 - La Fontaine, Fransız yazar (ö. 1695) * 1766 - Dominique Jean Larrey, Fransız cerrah (ö. 1842) * 1831 - John S. Pemberton, Amerikalı eczacı (Coca-Cola'nın ilk üreticisi) (ö. 1888) * 1836 - Joseph Chamberlain, Büyük Britanyalı devlet adamı (ö. 1914) * 1838 - Ferdinand von Zeppelin, Alman kâşif (ö. 1917) * 1839 - John D. Rockefeller, Amerikalı sanayici (ö. 1937) * 1851 - Arthur Evans, İngiliz arkeolog (ö. 1941) * 1857 - Alfred Binet, Fransız psikolog (ö. 1911) * 1867 - Käthe Kollwitz, Alman ressam (ö. 1945) * 1876 - Alexandros Papanastasiou, bir Yunan hukukçu, sosyolog ve politikacı (ö. 1936) * 1885 - Ernst Bloch, Alman filozof (ö. 1977) * 1892 - Pavel Korin, bir Rus ressam ve sanat restoratörüdür (ö. 1967) * 1894 - Pyotr Kapitsa, Nobel Fizik Ödülü sahibi Sovyet fizikçi (ö. 1984) * 1895 - İgor Tamm, Rus fizikçi (ö. 1971) * 1906 - Philip Johnson, Amerikalı bir mimardır (ö. 2005) * 1907 - George W. Romney, bir Amerikalı iş insanı ve Cumhuriyetçi Parti'li politikacı (ö. 1995) * 1908 - Louis Jordan, Amerikalı müzisyen, söz yazarı ve grup lideri (ö. 1975) * 1908 - Nelson Aldrich Rockefeller, ABD'nin 41. Başkan Yardımcısı (ö. 1979) * 1913 - Alejandra Soler, İspanyol siyasetçi ve eğitimci (ö. 2017) * 1916 - Jean Rouverol, Amerikalı oyuncu, yazar ve senaristtir (ö. 2017) * 1919 - Albert Caraco, Fransız asıllı Uruguay vatandaşı filozof, yazar, denemeci ve şair (ö. 1971) * 1919 - Walter Scheel, Alman politikacı (ö. 2016) * 1921 - John Money, Yeni Zelandalı psikolog, seksolog ve yazar (ö. 2006) * 1921 - Edgar Morin, Fransız filozof ve sosyolog (ö. 2006) * 1923 - Harrison Dillard, Amerikalı atletizm sporcusu (ö. 2019) * 1926 - John Dingell, Amerikalı hukukçu ve siyasetçidir (ö. 2019) * 1927 - Maurice Hayes, İrlandalı siyasetçidir (ö. 2017) * 1934 - Marty Feldman, İngiliz komedyen ve aktör (ö. 1982) *1936 - Ralph Strait, Amerikalı televizyon ve sinema oyuncusu (ö. 1992) *1944 - Jeffrey Tambor, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı *1945 - Micheline Calmy-Rey, İsviçreli bir siyasetçi *1947 - Kim Darby, Amerikalı oyuncu *1947 - Jenny Diski, İngiliz romancı ve yazar (ö. 2016) * 1951 - Anjelica Huston, Amerikalı aktris * 1952 - Ahmed Nazif, Mısırlı politikacı * 1952 - Marianne Williamson, Amerikalı manevi öğretmen, yazar ve öğretim görevlisi * 1958 - Kevin Bacon, Amerikalı oyuncu * 1958 - Tzipi Livni, İsrailli politikacı ve eski Mossad ajanı * 1959 - Robert Knepper, Amerikalı oyuncu * 1961 - Andy Fletcher, İngiliz müzisyen (Depeche Mode) (ö. 2022) * 1962 - Joan Osborne, Amerikan şarkıcı, söz yazarı ve müzik yorumcusudur * 1964 - Linda de Mol, Hollandalı televizyoncu ve oyuncu * 1966 - Kudret Sabancı, Türk sinema yönetmeni * 1968 - Billy Crudup, Tony Ödülü sahibi Amerikalı oyuncu * 1970 - Beck, Amerikalı müzisyen, şarkıcı ve multi-enstrümentalist * 1972 - Viorel Moldovan, Rumen futbolcu * 1974 - Elvir Baliç, Boşnak futbolcu * 1975 - Amara, Endonezyalı şarkıcı * 1975 - Serhat Mustafa Kılıç, Türk oyuncu ve şarkıcı * 1976 - Atalay Demirci, Türk sunucu, yazar, şair, oyuncu ve komedyen * 1977 - Christian Abbiati, İtalyan eski futbolcu * 1977 - Milo Ventimiglia, Amerikalı oyuncu * 1978 - Erin Morgenstern, Amerikalı yazar * 1979 - Freeway, Amerikalı hip hop sanatçısı * 1980 - Robbie Keane, İrlandalı eski millî futbolcu * 1981 - Ashley Blue, Amerikalı porno oyuncusu * 1981 - Anastasiya Mıskina, profesyonel Rus tenisçi * 1982 - Sophia Bush, Amerikalı oyuncu * 1983 - Antonio Mirante, İtalyan futbolcu * 1986 - Adrian Winter, İsviçreli futbolcu * 1987 - Vlada Roslyakova, Rus asıllı profesyonel manken * 1988 - Miki Roqué, İspanyol eski futbolcudur (ö. 2012) * 1990 - Alexandru Maxim, Rumen kanat oyuncusu * 1990 - Kevin Trapp, Alman millî futbolcu * 1991 - Virgil van Dijk, Hollandalı futbolcu * 1992 - Ariel Camacho, Meksikalı şarkıcı ve söz yazarı (ö. 2015) * 1992 - Son Heung-Min, Güney Koreli futbolcudur * 1993 - Zeynep Bastık, Türk şarkıcı * 1994 **Buse Arıkazan, Türk sırıkla atlayıcı **Jordan Adams, Amerikan profesyonel eski futbolcusu * 1998 - Jaden Smith, Amerikalı rapçi, şarkıcı ve oyuncudur == Ölümler == * 975 - Edgar, 959 ile 975 yıları arasında İngiltere Kralı (d. 943) * 1153 - III. Eugenius, 15 Şubat 1145'ten ölümüne kadar papa (d. 1080) * 1249 - II. Alexander, 1214'ten 1249'a ölümüne kadar İskoçya kralı (d. 1198) * 1623 - XV. Gregorius, 9 Şubat 1621 - 8 Temmuz 1623 döneminde papa (d. 1554) * 1695 - Christiaan Huygens, Hollandalı bilim insanı (d. 1629) * 1808 - Friedrich Kasimir Medikus, Alman hekim ve botanikçi (d. 1738) * 1822 - Percy Bysshe Shelley, İngiliz şair (d. 1792) * 1850 - Adolphus, İngiltere kralı III. George ve Mecklenburg-Strelitz'li Charlotte'un onuncu çocuğu ve yedinci oğlu (d. 1774) * 1850 - Zachary Taylor, Amerikalı siyasetçi (d. 1784) * 1859 - I. Oscar, 1844'ten ölümüne kadar İsveç ve Norveç kralı (d. 1799) * 1895 - Johann Josef Loschmidt, Avusturyalı bilim insanı (d. 1821) * 1917 - Tom Thomson, Kanadalı ressam (d. 1877) * 1922 - Mori Ōgai, Japon asker ve yazar (d. 1862) * 1932 - Aleksandr Grin, Rus yazar (d. 1880) * 1937 - Diana Abgar, Ermeni diplomat ve yazar (d. 1859) * 1942 - Louis Franchet d'Espèrey, Fransız general (d. 1856) * 1942 - Refik Saydam, Türkiye'nin 4. Başbakanı (d. 1881) * 1943 - Jean Moulin, Fransız Direnişi'nin lideri (d. 1899) * 1956 - Giovanni Papini, İtalyan gazeteci, denemeci, edebiyat eleştirmeni, şair ve romancı (d. 1881) * 1957 - Grace Coolidge, ABD first ladysi (d. 1879) * 1967 - Vivien Leigh, İngiliz oyuncu (d. 1913) * 1979 - Robert Burns Woodward, Amerikalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1917) * 1979 - Siniçiro Tomonaga, Japon fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1906) * 1984 - Edith Gostick, Kanadalı politikacı (d. 1894) * 1985 - Simon Kuznets, 1971 Nobel Ekonomi Ödülü'nü kazanan Rus asıllı Amerikalı iktisatçı ve istatistikçi (d. 1901) * 1994 - Kim İl-sung, Kuzey Kore Devlet Başkanı (d. 1912) * 2006 - Catherine Leroy, Fransız savaş fotoğrafçısı ve gazeteci (d. 1944) * 2006 - June Allyson, Amerikalı aktris (d. 1917) * 2006 - Mustafa Necati Sepetçioğlu, Türk yazar (d. 1930) * 2011 - Roberts Blossom, Amerikalı oyuncu ve şair (d. 1924) * 2011 - Betty Ford, ABD'nin 38. başkanı Gerald Ford'un eşi (d. 1918) * 2012 - Ernest Borgnine, İtalyan asıllı Amerikalı tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1917) * 2012 - Güngör Dilmen, Türk oyun yazarı ve dramaturg (d. 1930) * 2016 - Vittorio Goretti, İtalyan amatör gök bilimci ve küçük gezegen kaşifi (d. 1939) * 2016 - William Hardy McNeill, Kanadalı yazar ve tarihçi (d. 1917) * 2016 - Abdüssettar İdhi, Pakistanlı hayırsever (d. 1928) * 2017 - Nelsan Ellis, Amerikalı oyuncu ve oyun yazarı (d. 1977) * 2017 - Elsa Martinelli, İtalyan kadın manken ve oyuncu (d. 1935) * 2018 - Tab Hunter, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve yazar (d. 1931) * 2018 - M.M. Jacob, Hint siyasetçi ve bürokrat (d. 1927) * 2018 - Billy Knight, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu (d. 1979) * 2018 - Flora Plumb, Amerikalı kadın sinema ve dizi oyuncusu (d. 1944) * 2018 - Robert D. Ray, Amerikalı siyasetçi ve bürokrat (d. 1928) * 2018 - Carlo Vanzina, İtalyan film yapımcısı, senarist ve yönetmen (d. 1951) * 2019 - Arthur Ryan, İrlandalı iş insanı (d. 1935) * 2020 - Amadou Gon Coulibaly, Fildişi Sahilli siyasetçi ve Fildişi Sahili Başbakanı (d. 1959) * 2020 - Finn Christian Jagge, Norveçli olimpiyat alp disiplini kayakçısı (d. 1966) * 2020 - Wayne Mixson, Amerikalı siyasetçi ve bürokrat (d. 1922) * 2020 - Ricardo Mthembu, Güney Afrikalı politikacı (d. 1970) * 2020 - Alex Pullin, Avustralyalı Olimpiyat snowboardcusu (d. 1987) * 2020 - Naya Rivera, Amerikalı aktris, şarkıcı ve model (d. 1987) * 2020 - Noloyiso Sandile, Güney Afrikalı soylu (d. 1963) * 2020 - Howard Schoenfield, Amerikalı profesyonel tenis oyuncusu (d. 1957) * 2020 - Flossie Wong-Staal, Çinli-Amerikalı virolog ve moleküler biyolog (d. 1947) * 2021 - Virbhadra Singh, Hint siyasetçi ve bürokrat (d. 1934) * 2022 - Angel Lagdameo, Filipinli Roma Katolik başpiskopos (d. 1940) * 2022 - George Jonathan Dodo, Nijeryalı Roma Katolik piskopos (d. 1956) * 2022 - Hugh Evans, Amerikalı basketbol hakemi (d. 1941) * 2022 - José Eduardo dos Santos, Angolalı siyasetçi (ö. 1942) * 2022 - Larry Storch, Amerikalı aktör (d. 1923) * 2022 - Luis Echeverría, Meksikalı avukat, akademisyen ve siyasetçi (d. 1922) * 2022 - Shinzō Abe, Japon siyasetçi (d. 1954) * 2022 - Tony Sirico, Amerikalı aktör (d. 1942) * 2023 - Özkan Uğur, Türk müzisyen, sinema ve dizi oyuncusu (MFÖ grubunun üyesi) (d. 1953) * 2023 - Srđan Koljević, Sırp senarist ve film yönetmeni (d. 1966) == Tatiller ve özel günler == * Kurtuluş Günü: Hatay - Reyhanlı'nın Fransız işgalinden kurtuluşu (1938) *0708 08
== Olaylar == * 1402 - Ankara Savaşı: Osmanlı İmparatorluğu Sultanı Yıldırım Bayezid ile Büyük Timur İmparatorluğu Sultanı Timur arasında, Ankara'nın Çubuk Ovası'nda yapılan savaş, Timur'un zaferiyle sonuçlandı. * 1871 - Britanya Kolumbiyası, Kanada Federasyonu'na katıldı. * 1881 - Amerika Birleşik Devletleri ordularına karşı savaşan son Yerli Kabile Şefi olan Sioux Kabilesi lideri Oturan Boğa teslim oldu. * 1903 - Ford ilk arabasını üretti. * 1916 - I. Dünya Savaşı: Rus askerleri Osmanlı İmparatorluğu'nun Gümüşhane kentini işgal etti. * 1921 - New York ile San Francisco arasında hava yolu ile posta servisi başladı. * 1936 - Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalandı. * 1940 - Danimarka, Birleşmiş Milletler'den ayrıldı. * 1944 - II. Dünya Savaşı: Adolf Hitler'e, Alman Ordusu'ndan bir Albay'ın (Claus von Stauffenberg) önderliğinde, başarısız olarak sona eren bir suikast girişimi gerçekleştirildi. * 1948 - Millet Partisi kuruldu. * 1949 - İsrail ve Suriye, 19 ay süren savaşın ardından barış antlaşması imzaladı. * 1951 - Ürdün Kralı I. Abdullah, Cuma namazı sırasında bir Filistinli tarafından öldürüldü. * 1964 - Vietnam Savaşı: Vietkong askeri birlikleri, Vietnam'ın güneyinde Mekong Deltası'ndaki Cái Bè Bölgesi'ne saldırdı: 11 Güney Vietnam'lı askeri personel ile 30'u çocuk 40 sivili öldürdü. * 1965 - Moskova'ya yaptığı ziyaretten dönen Başbakan Suat Hayri Ürgüplü, Sovyetler Birliği'nin Türkiye'ye ekonomik yardımda bulunacağını açıkladı. * 1969 - Tarihte ilk kez insanlı bir uzay aracı, Ay'a ulaştı. Apollo 11 Ay yüzeyine indi. Astronot Neil Armstrong da Ay'a ilk ayak basan insan oldu. * 1973 - Filistinli militanlar, Amsterdam'dan Japonya'ya giden Japon Hava Yolları'na ait bir yolcu uçağını kaçırarak Dubai'ye indirdiler. * 1974 - Kıbrıs Harekâtı: Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Garanti Anlaşması'nın III. maddesine istinaden gerçekleştirdiği askerî harekâtın başlangıcı. * 1975 - Ege Ordusu kuruldu ve Orgeneral Turgut Sunalp, Ege Ordusu Komutanlığı'na getirildi. * 1976 - Viking 1, 11 ay süren yolculuktan sonra Mars'a kondu ve Dünya'ya fotoğraflar aktarmaya başladı. * 1980 - Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, üye ülkelerin Kudüs'ü, İsrail'in başkenti olarak tanımamaları gerektiğine 14-0 oyla karar verdi. * 1984 - Penthouse dergisi çıplak fotoğraflarını yayımlayınca, Miss America yarışması yetkilileri, Vanessa Williams'tan tacını iade etmesini istedi. * 1994 - Kuyruklu yıldız Shoemaker Levy 9'un parçaları, Jüpiter'e çarptı. * 1996 - İspanya: ETA bir havaalanına bomba attı; 35 kişi öldü. * 2001 - Londra Borsası halka açıldı. * 2001 - Saadet Partisi, Necmettin Erbakan tarafından kuruldu. * 2002 - Lima'daki (Peru) bir diskotekte çıkan yangında 25 kişi öldü. * 2005 - Kanada, aynı cinsler arasında evliliğe izin veren dördüncü ülke oldu. * 2007 - İsrail, Gazze Şeridi'nin Hamas'ın eline geçmesinin ardından Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas'ı desteklemek amacıyla cezaevindeki Filistin Halk Kurtuluş Cephesi (FHKC) liderlerinden Abdurrahim Malluh'un da yer aldığı 255 El Fetih yanlısı tutukluyu serbest bıraktı. * 2009 - Ergenekon davasında emekli Orgeneraller Şener Eruygur ve Hurşit Tolon'un da aralarında bulunduğu 56 sanığın yargılanmasına başlandı. Kayıp yakınları ve İHD üyeleri, sanıkların kayıplar ve faili meçhul cinayetlerle ilgili de yargılanmasını istedi. * 2010 - DİSK Kurucu Genel Başkanı Kemal Türkler'in öldürülmesine ilişkin dava yeniden başladı. Yargıtay'ın sanık Ünal Osmanağaoğlu hakkındaki beraat kararını bozmasının ardından başlayan dava, 1 Aralık 2010'da zaman aşımı gerekçesiyle düşürüldü. * 2015 - Suruç saldırısı: Şanlıurfa'nın Suruç ilçesinde düzenlenen bombalı intihar saldırısında 34 kişi öldü, 100'den fazla kişi yaralandı. * 2016 - Türkiye'de askerî darbe girişimi sonrasında, Millî Güvenlik Kurulu önerisi ve Bakanlar Kurulu kararı ile üç ay süreli olağanüstü hâl ilân edildi. * 2020 - Yenilik Partisi, Öztürk Yılmaz önderliğinde kuruldu. == Doğumlar == * MÖ 356 - Büyük İskender, Makedonya Kralı ve tarihteki en büyük İmparatoru (ö. MÖ 323) * 1304 - Francesco Petrarch, İtalyan hümanist ve şair (ö. 1374) * 1519 - IX. Innocentius, Papa (ö. 1591) * 1591 - Anne Hutchinson, İngiliz bir Püriten manevi danışman, dini reformcu (ö. 1643) * 1754 - Destutt de Tracy, Fransız filozof ve ideoloji fikrinin öncü ismi (ö. 1836) * 1774 - Auguste de Marmont, Fransız general ve asilzade (ö. 1852) * 1785 - II. Mahmut, Osmanlı'nın 30. Padişahı (ö. 1839) * 1804 - Richard Owen, İngiliz karşılaştırmalı anatomist, paleontolog, biyolog ve zoologdur (ö. 1892) * 1822 - Gregor Mendel, Avusturyalı bilim insanı ve rahip (ö. 1884) * 1830 - Clements Markham, İngiliz coğrafyacı, kâşif ve yazar (ö. 1916) * 1847 - Max Liebermann, Alman ressam ve grafik sanatçısı (ö. 1935) * 1852 - Theo Heemskerk, Hollandalı Devrimci-karşıtı politikacıydı (ö. 1932) * 1864 - Erik Axel Karlfeldt, İsveçli şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1931) * 1873 - Alberto Santos-Dumont, Brezilyalı havacı (ö. 1932) * 1895 - László Moholy- Nagy, Macar ressam, desinatör, fotoğrafçı ve akademisyen (ö. 1946) * 1897 - Tadeus Reichstein, Polonya doğumlu İsviçreli kimyager, 1950 yılı Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahiplerinden birisidir (ö. 1996) * 1901 - Vehbi Koç, Türk sanayici ve iş insanı (ö. 1996) * 1914 - Dobri Dobrev, Bulgar hayırsever (ö. 2018) * 1916 - Temel Karamahmut, Türk sinema filmi yönetmeni, senarist ve oyuncu (ö. 1963) * 1919 - Edmund Hillary, Yeni Zelandalı dağcı ve kâşif (ö. 2008) * 1924 - Lola Albright, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (ö. 2017) * 1924 - Tatyana Lioznova, Rus film yönetmeni (ö. 2011) * 1925 - Jacques Delors, Fransız iktisatçı ve siyasetçi * 1925 - Frantz Fanon, Fransız düşünür (ö. 1961) * 1927 - Lüdmila Alekseyeva, Rus yazar, tarihçi ve insan hakları aktivisti (ö. 2018) * 1932 - Otto Schily, Alman politikacı * 1933 - Cormac McCarthy, Amerikalı yazar ve Pulitzer Ödülü sahibi (ö. 2023) * 1934 - Aliki Vuyuklaki, Yunan aktris (ö. 1996) * 1935 - Sleepy LaBeef, Amerikalı gospel- rock müziği şarkıcısı, söz yazarı, besteci, müzisyen ve oyuncu (ö. 2019) * 1938 - Aslan Abaşidze, Sovyetler Birliği, Gürcistan ve Acara Özerk Cumhuriyeti vatandaşı siyaset adamı * 1938 - Deniz Baykal, Türk avukat, siyasetçi ve CHP eski Genel Başkanı * 1938 - Natalie Wood, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1981) * 1942 - Aysan Sümercan, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu * 1943 - Chris Amon, Yeni Zelandalı otomobil yarışçısı (ö. 2016) * 1946 - Randal Kleiser, Amerikalı film yapımcısı ve yönetmen * 1947 - Gerd Binnig, Alman fizikçi * 1948 - Carlos Santana, Meksikalı müzisyen * 1948 - Ramiz Azizbeyli, Azeri oyuncu * 1954 - Keith Scott, Kanadalı müzisyen * 1954 - Salih Zeki Çolak, Türk asker * 1957 - Donna Dixon, Amerikalı oyuncu * 1963 - Paula Ivan, Rumen eski atlet * 1964 - Chris Cornell, Amerikalı müzisyen ve vokalist (ö. 2017) * 1964 - Melda Onur, Türk gazeteci ve siyasetçi * 1967 - Giorgi Kvirikaşvili, Gürcü siyasetçi * 1968 - Kool G Rap, Amerikalı rapçi, şair, senarist, yazar ve prodüktör * 1968 - Hami Mandıralı, Türk futbolcu * 1969 - Josh Holloway, Amerikalı oyuncu * 1971 - Sandra Oh, Kore asıllı Kanadalı oyuncu * 1973 - Omar Epps, Amerikalı aktör ve müzisyen * 1973 - Haakon, Kral V. Harald ve Kraliçe Sonja'nın tek oğlu ve Norveç tahtının varisi * 1975 - Ray Allen, Amerikalı basketbolcu * 1975 - Judy Greer, Amerikalı oyuncu * 1975 - Yusuf Şimşek, Türk futbolcu ve teknik direktör * 1977 - Kiki Musampa, Kongo asıllı Hollandalı futbolcu * 1978 - Willie Solomon, Amerikalı basketbolcu * 1979 - Miklós Fehér, Macar futbolcu (ö. 2004) * 1980 - Gisele Bündchen, Brezilyalı model * 1981 - Hanna Yablonskaya, Ukraynalı oyun yazarı ve şair (ö. 2011) * 1988 - Gazapizm, Türk rapçi * 1988 - Julianne Hough, Amerikalı dansçı, şarkıcı ve oyuncu * 1989 - Yuliya Gavrilova, Rus eskrimci * 1990 - Lars Unnerstall, Alman kaleci * 1991 - Alec Burks, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1993 - Steven Adams, Yeni Zelandalı profesyonel basketbolcu * 1993 - Lucas Digne, Fransız millî futbolcu * 1993 - Atınç Nukan, Türk futbolcu * 1994 **Yushi Mizobuchi, Japon futbolcu **Koray Kaçınoğlu, Türk futbolcu **Maia Shibutani, Amerikalı buz patenci * 1996 - Ben Simmons, Avustralyalı profesyonel basketbol oyuncusu * 1999 - Pop Smoke, Amerikalı rapçi ve şarkı sözü yazarıdır (ö. 2020) == Ölümler == * 1031 - II. Robert, 996 yılından 1031'de ölümüne kadar Fransa kralı (d. 972) * 1109 - Eupraxia Vsevolodovna, Roma İmparatoru eşi (d. 1067) * 1156 - Toba, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 74. imparatoru (d. 1103) * 1160 - Petros Lombardos, Skolastik bir ilahiyatçı ve piskopos (d. 1095) * 1296 - Celaleddin Firuz Halacı, Delhi sultanı (1290-96) (d. 1220) * 1514 - György Dózsa, Macar savaşçı (d. 1470) * 1757 - Johann Christoph Pepusch, Alman besteci (d. 1667) * 1792 - Muhammed bin Abdülvehhâb, Vehhabîlik'in kurucusu (d. 1703) * 1793 - Bruni d'Entrecasteaux, Fransız denizci (d. 1737) * 1816 - Gavrila Derjavin, Rus şair ve devlet adamı (d. 1743) * 1819 - John Playfair, İskoç bilim insanı ve matematikçi (d. 1748) * 1866 - Bernhard Riemann, Alman matematikçi (d. 1826) * 1903 - XIII. Leo, Katolik Kilisesi'nin dini lideri (Papa) (d. 1910) * 1908 - Demetrius Vikelas, Yunan iş insanı ve yazar (d. 1835) * 1912 - Andrew Lang, İskoç asıllı, şiir, roman ve hikâye yazarı (d. 1844) * 1922 - Andrey Markov, Rus matematikçi (d. 1856) * 1923 - Pancho Villa, Meksikalı devrimci, asi ve general (d. 1878) * 1926 - Feliks Dzerjinski, SSCB'li Bolşevik önder ve ilk istihbarat servisi Çeka'nın kurucusu (d. 1877) * 1927 - I. Ferdinand, Romanya Kralı (d. 1865) * 1937 - Guglielmo Marconi, İtalyan kâşif ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1874) * 1942 - Germaine Dulac, Fransız sufrajet (d. 1882) * 1945 - Paul Valéry, Fransız yazar ve şair (d. 1871) * 1951 - I. Abdullah, Ürdün Kralı (d. 1882) * 1951 - Wilhelm, Son Alman İmparatoru II. Wilhelm'in en büyük çocuğu ve varisi ve Alman İmparatorluğu ve Prusya Krallığı'nın son veliaht prensi (d. 1882) * 1955 - Joaquín Pardavé, Meksikalı sinema oyuncusu, yönetmen ve söz yazarı (d. 1900) * 1955 - Kalust Sarkis Gülbenkyan, Ermeni asıllı Osmanlı Devleti vatandaşı iş insanı (d. 1869) * 1959 - Musahipzade Celal, Türk oyun yazarı (d. 1868) * 1967 - Fikret Muallâ, Türk ressam (d. 1903) * 1973 - Bruce Lee, Çin asıllı Amerikalı aktör ve dövüş sanatları eğitmeni (d. 1940) * 1973 - Robert Smithson, Amerikalı arazi sanatçısı (d. 1938) * 1982 - Okot p'Bitek, Ugandalı şair ve toplum bilimci (d. 1931) * 1992 - Mahmut Türkmenoğlu, Türk siyasetçi (d. 1933) * 1994 - Paul Delvaux, Belçikalı gerçeküstücü ressam (d. 1897) * 1995 - Ernest Mandel, Belçikalı marksist teorisyen (d. 1923) * 1996 - František Plánička, Çekoslovak eski millî futbolcu (d. 1904) * 2004 - Kamuran Gürün, Türk diplomat (d. 1924) * 2005 - Hulki Saner, Türk senarist, yönetmen ve film yapımcısı (d. 1925) * 2006 - Gérard Oury, Fransız film yönetmeni ve senarist (d. 1919) * 2009 - Vedat Okyar, Türk futbolcu, spor yazarı ve yorumcu (d. 1945) * 2012 - Aron Dolgopolski, Sovyet-İsrailli dilbilimci (d. 1930) * 2013 - Pierre Fabre, Fransız iş insanı ve kozmetikçi (d. 1926) * 2013 - Helen Thomas, Amerikalı gazeteci ve muhabir (d. 1920) * 2014 - Klaus Schmidt, Alman arkeolog (d. 1953) * 2015 - Dieter Moebius, Alman-İsviçreli elektronik müzisyeni (d. 1944) * 2017 - Chester Bennington, Amerikalı rock şarkıcısı ve Linkin Park solisti (d. 1976) * 2017 - Marco Aurélio Garcia, Brezilyalı siyasetçi ve akademisyen (d. 1941) * 2017 - Andrea Jürgens, Alman müzisyeni ve şarkıcısı (d. 1967) * 2017 - Claude Rich, Fransız oyuncu ve senarist (d. 1929) * 2017 - Sezer Sezin, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1929) * 2018 - Martin O’Donoghue, İrlandalı ekonomist, akademisyen ve siyasetçidir (d. 1933) * 2019 - Sheila Dikshit, Hint siyasetçi (d. 1938) * 2019 - Ilaria Occhini, İtalyan oyuncu (d. 1934) * 2020 - Muhammad Aslam, Pakistanlı siyasetçi ve hukukçu (d. 1947) * 2020 - Michael Jamal Brooks, Amerikalı talk-show sunucusu, YouTube içerik oluşturucusu, yazar, podcast yayıncısı ve siyasi analist (d. 1983) * 2020 - Viktor Çijikov, Rus çizer (d. 1935) * 2020 - Ruth Lewis, Roma Katolik rahibe (d. 1946) * 2020 - Jorge Villavicencio, Guatemalalı cerrah ve politikacı (d. 1958) * 2021 - Vita Andersen, Danimarkalı şair, yazar ve romancı (d. 1942) * 2021 - Françoise Arnoul, Cezayir doğumlu Fransız aktris (d. 1931) * 2021 - Billy Reid, İskoç profesyonel futbolcu (d. 1938) * 2021 - Noureddine Saâdi, Cezayirli teknik direktör (d. 1950) * 2021 - Bergen Williams, Amerikalı aktris (d. 1959) * 2022 - Alan Grant, İskoç çizgi roman yazarı (d. 1949) * 2022 - Bernard Labourdette, Fransız profesyonel bisiklet yarışçısı (d. 1946) == Tatiller ve özel günler == * Fırtına : Gün Dönümü Fırtınası *0720 20
== Olaylar == * MÖ 48 - Dyrrhachium Muharebesi'nde; Gnaeus Pompeius Magnus, Jül Sezar'ı yenilgiye uğrattı. * 1778 - Amerikan Devrimi: Fransa Kralı XVI. Louis, Büyük Britanya Krallığı'na savaş ilan etti. * 1890 - Wyoming, Amerika Birleşik Devletleri'nin 44. eyaleti oldu. * 1894 - İstanbul'da 474 kişinin ölümüne sebep olan bir deprem meydana geldi. * 1900 - Paris metrosu açıldı. * 1910 - Cerrahpaşa Hastanesi kuruldu. * 1913 - Kaliforniya'daki "Ölüm Vadisi"nde sıcaklık, 56.7 °C olarak ölçüldü. Bu, ABD'de ölçülmüş en yüksek sıcaklık derecesidir. * 1921 - Yunan Ordusu'nun taarruzuyla, Kütahya-Eskişehir muharebeleri başladı. * 1923 - İstanbul'da Harp Akademisi kuruldu. * 1939 - İstanbul Beyazıt'daki İnkılâp Müzesi Vali Lütfi Kırdar tarafından açıldı. * 1947 - Hindistan'ın ikiye ayrılmasıyla oluşan Pakistan'da Genel Valiliğe Muhammed Ali Cinnah getirildi. * 1951 - Randy Turpin, Sugar Ray Robinson'ı yenerek orta siklet boks şampiyonu oldu. * 1952 - Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) kuruldu. * 1961 - Galatasaray'lı millî futbolcu Metin Oktay, İtalya'nın Palermo futbol takımına 675.000 liraya transfer oldu. * 1962 - Amerika Birleşik Devletleri, kıtalararası haberleşmeyi sağlayacak olan Telstar uydusunu uzaya gönderdi. * 1971 - Fas Ordusu'nun bazı birlikleri, "Krallık Rejimi"ne karşı ihtilal girişiminde bulundu. Ülkede, cumhuriyet ilan edildi. * 1977 - Ankara İsmetpaşa'da Necdet Adalı ve diğer sol görüşlü militanların gerçekleştirdikleri kahvehane baskınında 2 sağcı öldürüldü. * 1973 - Bahama Adaları, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. * 1985 - Greenpeace gemisi "Rainbow Warrior", Fransız istihbarat teşkilatı DGSE tarafından Auckland Limanı'nda bombalanarak batırıldı. * 1991 - Boris Yeltsin, Rusya Devlet Başkanı olarak göreve başladı. * 1992 - Sosyalist Parti, Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı. * 1992 - Panamalı general Manuel Noriega, Miami, Florida'da yargılandı; uyuşturucu ticareti yapmak ve haraç toplamak suçlarından 40 yıl hapis cezasına çarptırıldı. * 1996 - Türksat uydusu, Fransız Guyanası'ndan uzaya fırlatılarak geçici yörüngesine yerleşti. * 2002 - Peter Paul Rubens'in Masumların Katli isimli tablosu, bir açık arttırmada 76,2 milyon dolara satıldı. * 2020 - Ayasofya Camii, Danıştay tarafından cami statüsünde tekrar ibadete açıldı. * 2021 - Arjantin, 28 yıl sonra Copa América’yı kazandı. == Doğumlar == * 1418 - Go-Hanazono, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 102. imparatorudur (ö. 1471) * 1451 - III. James, İskoçya kralıdır (ö. 1488) * 1509 - Jean Calvin, Fransız din reformcusu (ö. 1564) * 1517 - Odet de Coligny, Fransız Kardinal (ö. 1571) * 1592 - Pierre d'Hozier, Fransız tarihçi (ö. 1660) * 1792 - George M. Dallas, Amerikalı siyasetçi ve diplomat (ö. 1864) * 1830 - Camille Pissarro, Fransız ressam (ö. 1903) * 1835 - Henryk Wieniawski, Polonyalı bir virtüöz kemancı, besteci ve pedagogdu (ö. 1880) * 1856 - Nikola Tesla, Sırp asıllı Amerikalı fizikçi (ö. 1943) * 1862 - Helene Schjerfbeck, Fin ressam (ö. 1946) * 1867 - Maximilian von Baden, Alman şansölyesi (ö. 1929) * 1871 - Marcel Proust, Fransız yazar (ö. 1922) * 1875 - Dezső Pattantyús-Ábrahám, Macar politikacı (ö. 1973) * 1883 - Johannes Albrecht Blaskowitz, Nazi Almanyası Generalobersti (ö. 1948) * 1888 - Giorgio de Chirico, Yunan-İtalyan ressam (ö. 1978) * 1895 - Carl Orff, Alman besteci (ö. 1982) * 1902 - Kurt Alder, Alman kimyacı (ö. 1958) * 1902 - Nicolás Guillén, Kübalı sosyalist, şair (ö. 1989) * 1903 - Werner Best, Alman Nazi, hukukçu, polis şef (ö. 1989) * 1905 - Wolfram Sievers, Alman Nazi Bereichsgeschäftsführer müdürü (ö. 1948) * 1907 - Blind Boy Fuller, Amerikalı blues gitaristi ve şarkıcısıydı (ö. 1941) * 1911 - Cootie Williams, Amerikalı caz, jump blues ve rhythm and blues trompetçisi (ö. 1985) * 1913 - Salvador Espriu, Katalan şair, oyun yazarı ve romancı (ö. 1985) * 1918 - James Aldridge, Avustralya-Britanyalı yazardır (ö. 2015) * 1920 - Owen Chamberlain, Amerikalı fizikçi (ö. 2006) * 1920 - Remo Gaspari, İtalyan siyasetçi (ö. 2011) * 1921 - Jeff Donnell, Amerikalı film ve dizi oyuncusudur (ö. 1988) * 1921 - Jake LaMotta, Amerikalı emekli profesyonel boksör, komedyen ve oyuncu (ö. 2017) * 1922 - Stella Kübler, Yahudi asıllı Gestapo personeli (ö. 1994) * 1923 - Şemsi Yastıman, Türk Halk Müziği sanatçısı (ö. 1994) * 1925 - Mahathir Muhammed, Malezyalı doktor ve siyasetçi * 1926 - Carleton Carpenter, Amerikalı aktör, sihirbaz, dansçı, söz yazarı ve romancı (ö. 2022) * 1927 - Grigori Barenblatt, Rus matematikçi, akademisyen ve yazardır (ö. 2018) * 1927 - David Dinkins, ABD'li siyasetçi (ö. 2020) * 1928 - Bernard Buffet, Fransız ressam (ö. 2000) * 1931 - Jerry Herman, Amerikalı besteci, söz yazarı ve müzisyen (ö. 2019) * 1931 - Alice Munro, 2013 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'nü kazanan Kanadalı bir kısa öykü yazarıdır * 1932 - Carlo Abate, İtalyan otomobil yarışçısı (ö. 2019) * 1934 - Jerry Nelson, Amerikalı komedyen, oyuncu ve kukla sanatçısı (ö. 2012) * 1938 - Paul Andreu, Fransız mimardır (ö. 2018) * 1939 - Ahmet Taner Kışlalı, Türk siyaset bilimci (ö. 1999) * 1940 - Raffaele Calabro, İtalyan din adamı (ö. 2017) * 1941 - David G. Hartwell, Amerikalı eğitimci, yayıncı, eleştirmen ve bilimkurgu yazarı (ö. 2016) * 1942 - Ronnie James Dio, Amerikalı müzisyen (ö. 2010) * 1942 - Sixto Rodríguez, Amerikalı bir folk müzisyenidir * 1943 - Arthur Ashe, Amerikalı tenisçi (ö. 1993) * 1943 - Sema Özcan, Türk oyuncu * 1945 - Ron Glas, Amerikan oyuncu (ö. 2016) * 1948 - Ali Haydar Öner, Türk bürokrat ve siyasetçi (ö. 2018) * 1950 - Prokopis Pavlopulos, Yunan hukukçu, akademisyen ve Yunanistan'ın 7. Cumhurbaşkanı * 1954 - Neil Tennant, İngiliz müzisyen * 1956 - Mehmet Serhat Karadağ, Türk güreşçi ve antrenör * 1956 - Tom McClintock, Amerikalı politikacı * 1957 - Barbaros Şansal, Türk moda tasarımcısı * 1958 - Fiona Shaw, İrlandalı aktris, tiyatro ve opera yönetmeni * 1959 - Sandy West, Amerikalı müzisyen, şarkıcı, söz yazarı ve bateristtir (ö. 2006) * 1960 - Seth Godin, Amerikalı yazar * 1961 - Jacky Cheung, Hong Konglu şarkıcı ve aktör * 1967 - Rebekah Del Rio, Amerikalı şarkıcı-şarkı yazarıdır * 1969 - Gale Harold, Amerikalı aktör * 1970 - Jason Orange, İngiliz şarkıcı-söz yazarı, dansçı ve bazen aktör * 1970 - John Simm, İngiliz oyuncu * 1970 - Helen Sjöholm, İsveçli şarkıcı, aktris ve müzikal tiyatro performansçısı * 1971 - Erika Jayne, Amerikalı şarkıcı, televizyon kişiliği ve oyuncu * 1972 - Peter Serafinowicz, İngiliz oyuncu, komedyen, yönetmen ve senarist * 1972 - Sofia Vergara, Kolombiyalı aktris * 1973 - Hiromasa Yonebayashi, Japon animatör ve yönetmen * 1974 - Chiwetel Ejiofor, İngiliz aktör * 1974 - Zeynep Gülmez, Türk tiyatrocu ve sinema oyuncusu * 1975 - Stefán Karl Stefánsson, İzlandalı oyuncu ve şarkıcı (ö. 2018) * 1976 - Edmílson Gomes, İtalyan asıllı Brezilyalı futbolcu * 1976 - Ludovic Giuly, Fransız futbolcu * 1976 - Adrian Grenier, Amerikalı oyuncu, yönetmen ve müzisyen * 1976 - Şafak Pavey, Türk diplomat ve siyasetçi * 1977 - Sinan Tuzcu, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1979 - Gong Yoo, Güney Koreli oyuncu * 1980 - Han Eun-jung, Güney Koreli aktris * 1980 - Claudia Leitte, Brezilyalı şarkıcı * 1980 - Jessica Simpson, Amerikalı şarkıcı * 1981 - Ramazan Döne, Türk hentbol oyuncusu * 1981 - Aleksandar Tunchev, Bulgar futbolcu * 1982 - Leila Alaoui, Faslı-Fransız fotoğrafçı ve video sanatçısı (ö. 2016) * 1983 - Kim Hee-chul, Güney Koreli şarkıcı, oyuncu, besteci ve sunucu * 1983 - Gülşifte Ferahani, İranlı sinema oyuncusu, aktivist ve şarkıcı * 1983 - Barış Pehlivan, Türk gazeteci ve yazar * 1983 - MakSim, Rus şarkıcı ve şarkı sözü yazarı * 1984 - Saori Arita, Japon voleybolcu * 1984 - Michaël Chrétien Basser, Fransız asıllı Faslı millî futbolcu * 1984 - Mark González, Şilili futbolcu * 1984 - Lawrence Olum, Kenyalı futbolcu * 1985 - Mario Gómez, Alman futbolcu * 1986 - Wyatt Russell, Amerikalı oyuncu * 1989 - Alan Carvalho, Brezilyalı futbolcu * 1989 - İsmail Köybaşı, Türk futbolcu * 1989 - Carlos Zambrano, Perulu millî futbolcu * 1990 - Ciara Everard, İrlandalı atlet * 1990 - Emily Skeggs, Amerikalı aktris ve şarkıcı * 1990 - Ali Şaşal Vural, Türk kaleci * 1990 - Emilijus Zubas, Litvanyalı millî futbolcu * 1991 - Kim Cesarion, İsveçli şarkıcı * 1993 - Perrie Edwards, İngiliz müzisyen ve Little Mix'in üyesi * 1994 - Iuri Medeiros, Portekizli futbolcu * 1995 - Ada Hegerberg, Norveçli futbolcu * 2001 - Isabela Merced, Amerikalı aktris ve şarkıcı == Ölümler == * 138 - Hadrianus, Roma İmparatoru (d. 76) * 649 - Li Shimin, 626-649 yılları arasında Çin imparatoru (d. 599) * 831 - Zübeyde bint Cafer, Abbasi halifelerinden Hârûnürreşîd’in hanımı, Emîn’in annesi * 983 - VII. Benedictus, Katolik Kilisesi'nin Ekim 974 tarihinden ölümüne kadar Papa'sı * 1099 - El Cid (Rodrigo Díaz de Vivar), Kastilyalı asil, komutan ve diplomat (d. 1040) * 1103 - I. Erik, kardeşi I. Olaf'ı takiben 1095 yılında Danimarka Kralı olmuştur (d. 1060) * 1226 - Zahir, Abbasi halifelerinin otuzbeşincisi (d. 1176) * 1453 - Çandarlı Halil Paşa, Osmanlı devlet adamı ve Sadrazam (d. ?) * 1559 - II. Henri, 31 Mart 1547'den ölümüne kadar Fransa Kralı. I. François'un ikinci oğlu (d. 1519) * 1561 - Rüstem Paşa, Osmanlı devlet adamı ve Sadrazam (d. 1500) * 1601 - Damat İbrahim Paşa, Osmanlı devlet adamı * 1621 - Charles Bonaventure de Longueval, Kutsal Roma İmparatorluğu için savaşan bir askeri komutandı (d. 1571) * 1851 - Louis-Jacques-Mandé Daguerre, Fransız sanatçı ve kimyager (d. 1787) * 1884 - Paul Morphy, Amerikalı satranç oyuncusu (d. 1837) * 1910 - Johann Gottfried Galle, Alman astronom (d. 1812) * 1915 - Vaja Pşavela, Gürcü yazar ve şair (d. 1861) * 1936 - Rafael de Nogales Méndez, Venezuelalı asker ve yazar (d. 1879) * 1941 - Jelly Roll Morton, Amerikan besteci, grup lideri, arjantör, caz ve Ragtime piyanisti (d. 1890) * 1944 - Lucien Pissarro, İngiliz manzara ressamı, grafiker, ahşap oymacısı, sanatsal kitap tasarımcısı ve baskıcısı (d. 1863) * 1970 - Bjarni Benediktsson, İzlandalı siyasetçi (d. 1908) * 1975 - Nurettin Topçu, Türk yazar, akademisyen ve fikir adamı (d. 1909) * 1977 - Şükrü Gülesin, Türk futbolcu ve spor yazarı (d. 1922) * 1979 - Arthur Fiedler, Amerikalı orkestra yönetmeni (d. 1894) * 1982 - Ziya Keskiner, Türk tiyatro oyuncusu ve yönetmen (d. 1910) * 1985 - Fernando Pereira, Portekiz kökenli serbest Hollandalı fotoğrafçı (d. 1950) * 1989 - Mel Blanc, Amerikalı animatör, komedyen, oyuncu ve yapımcı (d. 1908) * 1992 - Cevdet Kudret, Türk yazar ve edebiyat tarihçisi (d. 1907) * 1994 - Şemsi Yastıman, Türk Halk Müziği sanatçısı (d. 1923) * 1995 - Mehmet Ali Aybar, Türk siyasetçi ve yazar (d. 1908) * 1996 - Hamiyet Yüceses, Türk ses sanatçısı (d. 1916) * 2006 - Şamil Basayev, Çeçen lider (d. 1965) * 2013 - Ali İsmail Korkmaz, Türk öğrenci (Gezi Parkı protestolarında hayatını kaybeden) (d. 1994) * 2013 - Kemal Güven, Türk hukukçu ve siyasetçi (d. 1921) * 2015 - Ömer Şerif, Lübnan asıllı Mısırlı sinema oyuncusu (d. 1932) * 2016 - Ebu Ömer eş-Şişani, Irak ve Şam İslam Devleti'nin liderlerinden biri ve askeri komutanı olan Çeçen militan (d. 1986) * 2016 - Atilla Manizade, Türk opera sanatçısı (d. 1934) * 2017 - Peter Härtling, Alman yazar, şair, yayıncı ve gazeteci (d. 1933) * 2017 - Eugene Koffi Kouame, Fildişi Sahilli futbolcu (d. 1988) * 2017 - Isabelle Sadoyan, Ermeni asıllı Fransız oyuncu (d. 1928) * 2018 - Carlo Benetton, İtalyan bilyoner iş insanı (d. 1943) * 2018 - Jan Henry T. Olsen, Norveçli siyasetçi (d. 1956) * 2018 - Darryl Rogers, Eski Amerikan futbolcusu ve antrenörü (d. 1935) * 2019 - Paulo Henrique Amorim, Brezilyalı gazeteci (d. 1942) * 2019 - Valentina Cortese, İtalyan oyuncu (d. 1923) * 2019 - Denise Nickerson, Amerikalı oyuncu (d. 1957) * 2019 - Albert Shepherd, İngiliz oyuncu (d. 1936) * 2020 - Jack Charlton, İngiliz futbolcu (d. 1935) * 2020 - Corra Dirksen, Güney Afrikalı ragbi birliği oyuncusu (d. 1938) * 2020 - Ghaida Kambash, Iraklı kadın siyasetçi (d. 1974) * 2020 - Cosmas Magaya, Zimbabwe mbira müzisyeni (d. 1953) * 2020 - Paik Sun-yup, Güney Koreli asker (d. 1920) * 2020 - Lara Victoria van Ruijven, Hollandalı kısa pist sürat patencisi (d. 1992) * 2020 - Olga Tass, Macar jimnastikçi (d. 1929) * 2021 - Esther Béjarano, Alman şarkıcı, müzisyen ve aktivist (d. 1924) * 2021 - Jean-Michel Dubernard, Fransız hekim ve siyasetçi (d. 1941) * 2021 - Travis Fulton, Amerikalı karma dövüş sporcusu ve profesyonel boksör (d. 1977) * 2022 - Enver Çingizoğlu, Azerbaycanlı tarihçi, etnolog ve soy bilimci (d. 1962) * 2023 - Jean Jacques Becker, Fransız tarihçi ve çağdaş tarih uzmanı (d. 1928) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Hukuk Günü * Fırtına: Bevarih Rüzgarlarının Sonu *0710 10
== Olaylar == * 1453 - Fransızlar, İngilizler karşısında Castillon Muharebesi'ni kazandı. * 1815 - Napolyon, Rochefort'da İngiliz kuvvetlerine teslim oldu. * 1867 - Marx'ın "Das Kapital" adlı eserinin ilk cildi yayımlandı. * 1879 - İstanbul'da tersane işçileri greve girdi. * 1907 - Resim sanatında Kübizm akımı doğdu. * 1918 - Bolşevikler; Rus Çarı II. Nikolay'ı, eşini, çocuklarını ve dört sadık yakınını Yekaterinburg'da idam ettiler. * 1934 - Atatürk, Türk Kurtuluş Savaşı'ndan sonra ilk kez Bolu'ya geldi. * 1936 - Cumhuriyetçi Halk Cephesi Koalisyonu'na karşı askerlerin ayaklanması ile İspanya İç Savaşı başladı. * 1939 - 1. Maârif Şûrası Millî Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel tarafından açıldı. * 1944 - Patlayıcı yüklü iki gemi, Kaliforniya Port Chicago'da çarpıştı: 320 ölü, 400 yaralı. * 1945 - Postdam Konferansı: Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Harry Truman, Sovyetler Birliği lideri Josef Stalin ve İngiltere Başbakanı Winston Churchill, Almanya'nın Potsdam kasabasında bir araya gelerek II. Dünya Savaşı sonrası dünyanın bölüşümünü belirlediler. * 1955 - Disney parklarının ilki, kapılarını Kaliforniya'da açtı: Disneyland. * 1963 - Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) kuruldu. * 1975 - Amerikalı uzay aracı Apollo ve Rus uzay aracı Soyuz uzayda birleştiler. * 1976 - Kanada'nın Montreal kentinde, Yaz Olimpiyat Oyunları başladı. * 1986 - İnsan Hakları Derneği kuruldu. * 1998 - Uluslararası Ceza Mahkemesini kuran Roma Statüsü kabul edildi. * 2007 - Harry Potter ve Melez Prens vizyona girdi. * 2014 - Amsterdam'dan hareket eden Malezya Havayolları'na ait Boeing 777-200ER, Ukrayna - Rusya sınırının 50 kilometre uzağına düştü. Füze ile vurulduğu düşünülen uçağın düşmesi sonucu uçaktaki 298 kişinin tümü öldü. * 2019 - Düzce'nin Akçakoca ilçesinde akşam saatlerinde başlayıp sonraki gün sabah saatlerine kadar devam eden kuvvetli gök gürültülü sağanak yağış sonrasında meydana gel sel afeti sebebiyle 7 kişi hayatını kaybetti. == Doğumlar == * 1487 - Şah İsmail, Safevi Devleti'nin kurucusu ve ilk hükümdarı (ö. 1524) * 1698 - Pierre Louis Maupertuis, Fransız düşünür (ö. 1759) * 1744 - Elbridge Gerry, Amerikalı siyasetçi ve ABD'nin 5. başkan yardımcısı (ö. 1814) * 1884 - Boris Vladimiroviç Asafiev, Rus müzikolog ve besteci (ö. 1949) * 1888 - Shmuel Yosef Agnon, İsrailli yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1970) * 1889 - Erle Stanley Gardner, Amerikalı dedektif öyküleri yazarı (ö. 1970) * 1899 - James Cagney, Amerikalı oyuncu (ö. 1986) * 1917 - Kenan Evren, Türk asker ve devlet adamı, Türkiye Cumhuriyeti'nin 7. Cumhurbaşkanı ve TSK'nin 17. Genelkurmay Başkanı (ö. 2015) * 1920 - Juan Antonio Samaranch, İspanyol spor adamı (ö. 2010) * 1922 - Halit Deringör, Türk millî futbolcu (ö. 2018) * 1935 - Donald Sutherland, Kanadalı oyuncu * 1939 - Ali Hamaney, İran İslam Cumhuriyeti'nin dini lideri * 1939 - Valeriy Voronin, Sovyet futbolcu (ö. 1984) *1939 - Milva, İtalyan şarkıcı, oyuncu ve televizyon sunucusu (ö. 2021) * 1942 - Peter Sissons, İngiliz gazeteci ve televizyon sunucusu (ö. 2019) * 1947 - Doğan Canku, Türk müzisyen * 1949 - Geezer Butler, İngiliz müzisyen * 1951 - Mark Bowden, Amerikalı gazeteci ve yazar * 1952 - David Hasselhoff, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1954 - Angela Merkel, Alman siyasetçi * 1957 - Joachim Król, Alman oyuncu * 1958 - Metin Yüksel, Türk aktivist ve Akıncılar Derneği'nin lideri (ö. 1979) * 1958 - Wong Kar-wai, Çinli sinemacı, yönetmen ve senaryo yazarı * 1960 - Jan Wouters, Holllandalı futbolcu * 1961 - Guru, Amerikalı rapçi (ö. 2010) * 1961 - Jeremy Hardy, İngiliz komedyen ve oyuncu (ö. 2019) * 1962 - Emin Boztepe, Türk dövüş sporları ustası ve oyuncu * 1963 - Regina Belle, Grammy ödülü sahibi ünlü Amerikalı sanatçı * 1963 - III. Letsie, Lesotho hükümdarlığının kralı * 1963 - Matti Nykänen, Fin kayakla yüksek atlama sporcusu ve şarkıcı (ö. 2019) * 1967 - Makoto Kitano, Japon futbolcu * 1968 - Åsunn Lyngedal, Norveçli politikacı * 1969 - Jason Clarke, Avustralyalı oyuncu * 1971 - Ari Barokas, Türk müzisyen ve Duman grubunun bas gitaristi * 1971 - Cory Doctorow, Kanadalı bilimkurgu yazarı ve blogcu * 1972 - Jaap Stam, Hollandalı futbolcu * 1974 - Claudio López, Arjantinli futbolcu * 1975 - Elena Anaya, İspanyol oyuncu * 1975 - Evgeniya Artamonova, Rus voleybolcu * 1975 - Ville Virtanen, Finlandiyalı dans müzisyeni ve DJ * 1976 - Dagmara Domińczyk, Polonyalı oyuncu * 1976 - Marcos Senna, İspanyol futbolcu * 1976 - Anders Svensson, İsveçli millî futbolcu * 1977 - Marc Savard, Kanadalı hokey oyuncusu * 1977 - Mario Stecher, Avusturyalı milli kayakçı * 1978 - Émilie Simon, Fransız, synthpop müziği şarkı sözü yazarı ve yorumcusu * 1978 - Katharine Towne, Amerikalı oyuncu * 1979 - Douglas Murray, İşkoç yazar ve gazeteci * 1979 - Mike Vogel, Amerikalı oyuncu * 1980 - Emil Angelov, Eski Bulgar millî futbolcu * 1980 - Javier Camuñas, İspanyol futbolcu * 1980 - Ryan Miller, Amerikalı hokey oyuncusu * 1980 - José Sand, Arjantinli futbolcu * 1981 - Mélanie Thierry, Fransız oyuncu * 1981 - Michelle Barrett, Britanyalı porno yıldızı ve çıplak model * 1982 - Natasha Hamilton, İngiliz şarkıcı * 1983 - Sarah Jones, Amerikalı oyuncu * 1983 - Adam Lind, Amerikalı beyzbol oyuncusu * 1983 - Irini Psyhrami, Yunan şarkıcı * 1983 - Ryan Guettler, Avustralyalı profesyonel BMX sürücüsü * 1984 - Özlem Yılmaz, Türk oyuncu * 1984 - Sotiris Leontiou, Yunan futbolcu * 1985 - Neil McGregor, İskoç futbolcu * 1985 - Tom Fletcher, İngiliz şarkıcı (McFly) * 1986 - Dana, Koreli şarkıcı, dansçı ve oyuncu (TSZX) * 1987 - Ivan Strinić, Hırvat millî futbolcu * 1987 - Tigran Hamasyan, Ermeni caz piyanisti * 1987 - Jeremih, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, rapçi ve prodüktör * 1990 - Heinz Lindner, Avusturyalı millî futbolcu * 1990 - Anıl Piyancı, Türk rap müzisyeni * 1993 - Kali Uchis, Kolombiya asıllı Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1994 **Benjamin Mendy, Fransız futbolcu **Victor Lindelöf, İsveçli futbolcu **Muhsin el-Harsi, Suudi futbolcu * 1996 - Jeon Wonwoo, Koreli şarkıcı, söz yazarı ve dansçı * 2000 - Miray Akay, Türk dizi ve sinema oyuncusu == Ölümler == * 855 - IV. Leo, papa (d. 790) * 924 - Edward, Wessex kralı * 1198 - Lambronlu Nerses, Kilikya Ermeni Krallığı’nın Tarsus Başespiskoposu (d. 1153) * 1318 - Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî, İlhanlı Devleti'nin Veziri, hekim, yazar ve tarihçi (d. 1247 ila 1250) * 1399 - Polonyalı Jadwiga, Polonya Krallığı'nın ilk kadın hükümdarı (d. 1374) * 1588 - Mimar Sinan, Türk mimar (d. 1489) * 1762 - III. Petro, Rus Çarı (d. 1728) * 1790 - Adam Smith, İskoç siyasetçi ve ekonomist (d. 1723) * 1845 - Charles Grey, Britanyalı siyasetçi (d. 1764) * 1852 - Salvadore Cammarano, İtalyan librettist ve oyun yazarı (d. 1801) * 1879 - Maurycy Gottlieb, Polonyalı realist ressam (d. 1856) * 1887 - Dorothea Dix, Amerikalı toplumsal reformcu ve hümanist (d. 1802) * 1892 - Carlo Cafiero, İtalyan anarşist (d. 1846) * 1896 - Rainilaiarivony, Madagaskarlı siyasetçi (d. 1828) * 1903 - James Abbott McNeill Whistler, ABD doğumlu, Büyük Britanya kökenli ressam (d. 1834) * 1906 - Carlos Pellegrini, 11. Arjantin Devlet Başkanı (d. 1846) * 1912 - Henri Poincaré, Fransız matematikçi ve fizikçi (d. 1854) * 1918 - II. Nikolay, Rus Çarı (d. 1868) * 1918 - Aleksey Nikolayeviç Romanov, Rus İmparatorluğu'nun Çesareviç'i ve taht varisi (d. 1904) * 1918 - Anastasiya Nikolayevna Romanova, Çar II. Nikolay'ın en küçük kızı (d. 1901) * 1918 - Aleksandra Fyodorovna, II. Nikolay'ın eşi (d. 1872) * 1918 - Mariya Nikolayevna Romanova, Çar II. Nikolay'ın üçüncü kızı (d. 1899) * 1918 - Olga Nikolayevna Romanova, Çar II. Nikolay'ın en büyük kızları (d. 1895) * 1918 - Tatyana Nikolayevna Romanova, Çar II. Nikolay'ın ikinci kızı (d. 1897) * 1925 - Lovis Corinth, Alman ressam ve grafiker (d. 1858) * 1928 - Álvaro Obregón, Meksikalı asker ve devlet adamı (d. 1880) * 1944 - William James Sidis, Amerikalı matematikçi ve düşünür (d. 1898) * 1944 - Bule Naipi, II. Dünya Savaşı sırasında Arnavut komünist partizan direniş hareketi üyesi (d. 1922) * 1945 - Ernst Busch, Nazi Almanyası'nın Generalfeldmarschall'i (d. 1885) * 1959 - Billie Holiday, Amerikalı şarkıcı, şarkı sözü yazarı ve besteci (d. 1915) * 1961 - Emin Halid Onat, Türk mimar (d. 1910) * 1961 - Vasfi Mahir Kocatürk, Türk şair, oyun yazarı, öğretmen ve politikacı (d. 1907) * 1967 - John Coltrane, Amerikalı caz müzisyeni ve saksafoncu (d. 1926) * 1995 - Juan Manuel Fangio, Arjantinli yarış arabası sürücüsü (d. 1911) * 1998 - Sedat Celasun, Türk asker (d. 1915) * 2002 - Joseph Luns, Hollandalı siyasetçi ve diplomat (d. 1911) * 2005 - Edward Heath, İngiliz siyasetçi ve Başbakan (d. 1916) * 2006 - Hakkı Atamulu, Türk heykeltıraş (d. 1912) * 2006 - Mickey Spillane, Amerikalı yazar (d. 1918) * 2009 - Meir Amit, İsrailli politikacı, üçüncü Mossad direktörü (d. 1921) * 2009 - Walter Cronkite, Amerikalı televizyon gazetecisi (d. 1916) * 2009 - Leszek Kołakowski, Polonyalı düşünür (d. 1927) * 2009 - Orhan Şengürbüz, Türk spor spikeri (d. 1958) * 2011 - Takaji Mori, Japon eski millî futbolcu (d. 1943) * 2012 - Ms. Melodie, Amerikalı seremoni lideri (d. 1969) * 2012 - İlhan Mimaroğlu, Türk besteci ve yazar (d. 1926) * 2012 - Morgan Paull, Amerikalı oyuncu (d. 1944) * 2013 - Vincenzo Cerami, İtalyan senarist (d. 1940) * 2013 - Briony McRoberts, İngiliz oyuncu (d. 1957) * 2013 - Nurettin Ok, Türk siyasetçi (d. 1927) * 2014 - Jack Lewis, İngiliz kimyacı (d. 1928) * 2014 - Elaine Stritch, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1925) * 2015 - Jules Bianchi, Fransız Formula 1 pilotu (d. 1989) * 2016 - Wendell Anderson, Amerikalı bürokrat (d. 1933) * 2016 - Nüzhet Kandemir, Türk diplomat ve siyasetçi (d. 1934) * 2017 - Harvey Atkin, Kanadalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1942) * 2018 - Rita Bhaduri, Hint kadın sinema ve dizi oyuncusu (d. 1955) * 2018 - Yvonne Blake, İngiliz-İspanyol kadın moda tasarımcısı (d. 1940) * 2018 - Saait Maajiet, Güney Afrikalı kriketçi (d. 1952) * 2018 - João Semedo, Portekizli siyasetçi ve fizikçi (d. 1951) * 2019 - Andrea Camilleri, İtalyan yazarı ve yönetmeni (d. 1925) * 2019 - Giuseppe Merlo, Eski İtalyan profesyonel tenis oyuncusu (d. 1927) * 2020 - José Paulo de Andrade, Brezilyalı gazeteci ve TV sunucusu (d. 1942) * 2020 - Ekaterina Alexandrovskaya, Rus-Avustralyalı buz patencisi (d. 2000) * 2020 - Moussa Benhamadi, Cezayirli politikacı ve araştırmacı (d. 1953) * 2020 - Brigid Berlin, Amerikalı model ve oyuncu (d. 1939) * 2020 - Seyfi Dursunoğlu, Türk sahne sanatçısı, şarkıcı ve sunucu (d. 1932) * 2020 - Zizi Jeanmaire, Fransız balerin, aktris ve koreograf (d. 1924) * 2020 - Silvio Marzolini, Arjantin millî futbol takımı futbolcusu (d. 1940) * 2020 - Angela von Nowakonski, Brezilyalı doktor, araştırmacı ve profesör (d. 1953) * 2021 - Pilar Bardem, İspanyol aktris ve aktivis (d. 1939) * 2021 - Dolores Claman, Kanadalı besteci ve piyanist (d. 1927) * 2021 - Angéline Nadié, Fildişi Sahilli aktris (d. 1968) * 2021 - Robby Steinhardt, Amerikalı müzisyen (d. 1950) * 2021 - Graham Vick, İngiliz opera yönetmeni (d. 1953) * 2021 - Milan Živadinović, Sırp eski profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1944) * 2022 - Erden Kıral, Türk yönetmen ve sinemacı (d. 1942) * 2023 - Mangala Narlikar, Hintli kadın matematikçi, akademisyen ve yazar (d. 1943) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Emoji Günü == Kaynakça == *0717 17
== Olaylar == * 1302 - Altın Mahmuzlar Savaşı'nda Flandre şehirleri etrafındaki "Koalisyon Ordusu", Fransa Krallığı Ordusu'nu yenilgiye uğrattı. * 1346 - IV. Karl, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'na Kral olarak seçildi. * 1740 - Pogrom: Yahudiler, "Küçük Rusya"dan (bugünkü Ukrayna) sürüldüler. * 1789 - Fransız devrimci Lafayette, "İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi"ni Devrimci Millî Meclis'e sundu. * 1859 - Charles Dickens'ın İki Şehrin Hikayesi adlı romanı yayımlandı. * 1895 - Auguste ve Louis Lumière kardeşler, film teknolojilerini bilim adamlarına tanıttılar. * 1921 - İrlanda Bağımsızlık Savaşı sonucunda Kuzey İrlanda, İrlanda'dan bağımsızlığını kazandı. * 1933 - Sümerbank, resmen faaliyete geçti. * 1939 - Emniyet Genel Müdürü Şükrü Sökmensüer Hatay Valiliğine atandı. * 1960 - Harper Lee'nin Bülbülü Öldürmek adlı romanı ilk baskısını yaptı. * 1960 - İdam cezasında yaş haddi kaldırıldı. * 1962 - Atlantik ötesine ilk kez uydu aracılığıyla televizyon yayını gerçekleştirildi. * 1967 - Tuborg, Türkiye'de bira üretimine başladı. * 1971 - Sabahattin Eyüboğlu, İsviçre asıllı piyanist Magdi Rufer, edebiyatçı Azra Erhat ile Vedat Günyol ve Yaşar Kemal’in eşi Tilda Gökçeli gözaltına alındılar. * 1971 - Şili, bakır madenlerini millileştirdi. * 1975 - Eski Çin’in başkenti Şian’da, 2000 yıl öncesine ait, kilden yapılmış, gerçek boyutlarda ve savaş donanımlı 6000 kişilik bir ordu bulundu. Toprak Askerler'in hiçbirinin diğerine benzememesi şaşkınlık yarattı. * 1979 - Abdi İpekçi cinayetinin katil zanlısı, Mehmet Ali Ağca ve Yavuz Çaylan yakalandı. * 1980 - Ordu’nun Fatsa ilçesine yüzlerce asker ve polis “nokta operasyonu” düzenledi, sokağa çıkma yasağı ilan edildi ve bütün evler arandı. Sol görüşlü bağımsız Belediye Başkanı Fikri Sönmez de dahil olmak üzere 300 kişi gözaltına alındı. İçişleri Bakanı, Başkan Sönmez'i görevden aldı. * 1982 - İtalya, İspanya'da düzenlenen Dünya Kupası'nda, Batı Almanya'yı 3-1 yenerek FIFA Dünya Kupası'nı üçüncü kez kazandı. * 1984 - Özel dershanelerin yeniden kurulması yasalaştı. * 1991 - Halkın Emek Partisi Diyarbakır İl Başkanı Vedat Aydın’ın cenazesinde, halkın üzerine ateş açılmasını protesto eden Nusaybin, Lice ve Bismil esnafı, kepenk kapattı. * 1992 - İzmir'in 3. devlet üniversitesi olan, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü (İYTE) kuruldu. * 1992 - Kapatılan Sosyalist Parti yerine, İşçi Partisi kuruldu. * 1994 - Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanlığı, PKK eylemlerini gerekçe göstererek er ve erbaşların terhislerini 4 ay erteledi. * 1995 - Bosna Soykırımı: Ratko Mladiç komutasındaki Sırp ordusu, Bosna-Hersek'teki Srebrenitza Bölgesi'nde, toplamda yaklaşık 8000 Boşnak'ın öldürüldüğü Srebrenitza Katliamı'na başladı. * 2010 - İspanya, Güney Afrika Cumhuriyeti'nde düzenlenen Dünya Kupası'nda, Hollanda'yı 1-0 yenerek ilk kez FIFA Dünya Kupası sahibi oldu. == Doğumlar == * 154 - Bardesanes, Geç antik çağ'da yaşamış Süryani filozof ve gnostik (ö. 222) * 1274 - I. Roibert, İskoçya kralı (ö. 1329) * 1561 - Luis de Góngora, İspanyol Barok lirik şairi (ö. 1627) * 1655 - Sarah Solart, Salem cadı mahkemeleri sırasında suçlanan ilk kadınlardan biri (ö. 1692) * 1657 - I. Friedrich, Prusya Kralı (ö. 1713) * 1754 - Thomas Bowdler, İngiliz hekim, hayırsever, edebiyatçı ve yayıncı (ö. 1825) * 1767 - John Quincy Adams, Amerikalı politikacı ve ABD'nin 6. Başkanı (ö. 1848) * 1770 - Ludwig von Westphalen, Prusyalı aristokrat (ö. 1842) * 1818 - William Edward Forster, İngiliz siyaset adamı (ö. 1886) * 1819 - Susan Bogert Warner, Amerikalı yazar (ö. 1885) * 1832 - Harilaos Trikupis, Yunan devlet adamı ve Yunanistan'ın yedi defa Başbakanı (ö. 1896) * 1834 - James Abbott McNeill Whistler, ABD doğumlu, Büyük Britanya kökenli ressam (ö. 1903) * 1836 - Antônio Carlos Gomes, Brezilyalı romantik edebiyatın en meşhur klasik batı müziği bestecisi (ö. 1896) * 1888 - Carl Schmitt, Alman anayasa hukukçusuydu (ö. 1985) * 1892 - Thomas Mitchell, Amerikalı aktör ve yazardı (ö. 1962) * 1899 - E. B. White, Amerikalı yazar (ö. 1985) * 1903 - Rudolf Abel, Sovyet istihbarat subayıdır (ö. 1971) * 1911 - Erna Flegel, II. Dünya Savaşı sırasında Alman hemşire (ö. 2006) * 1913 - Cordwainer Smith, ABD'li yazar (ö. 1966) * 1916 - Aleksandr Prohorov, Sovyet fizikçi (ö. 2002) * 1916 - Gough Whitlam, Avustralyalı politikacı ve avukattır (ö. 2014) * 1918 - Venetia Burney, Plüton adını öneren kişidir (ö. 2009) * 1920 - Yul Brynner, Amerikalı sinema oyuncusu ve Oscar ödülü sahibi (ö. 1985) * 1920 - Zecharia Sitchin, Azeri asıllı ABD'li gazeteci ve yazardır (ö. 2010) * 1927 - Theodore Maiman, Amerikalı fizikçi (ö. 2007) * 1929 - David Kelly, İrlandalı aktör (ö. 2012) * 1930 - Harold Bloom, Amerikalı eleştirmen (ö. 2019) * 1931 - Tab Hunter, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve yazardır (ö. 2018) * 1931 - Dave Toschi, Amerikalı dedektif (ö. 2018) * 1932 - Hans van Manen, Hollandalı balet, koreograf ve fotoğrafçı * 1934 - Giorgio Armani, İtalyan moda tasarımcısı * 1941 - Anne-Marie Nielsen, Danimarkalı hentbolcu ve hentbol antrenörü * 1943 - Howard Gardner, Amerikan psikolog * 1943 - Tomasz Stańko, Polonyalı trompetçi ve besteci (ö. 2018) * 1945 - İbrahim Ömer Madra, Türk yazar ve radyo programcısı * 1950 - Bonnie Pointer, Amerikalı şarkıcı (ö. 2020) * 1951 - Walter Meeuws, Belçikalı teknik direktör ve eski futbolcu * 1952 - Bill Barber, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu ve koç * 1952 - Stephen Lang, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1953 - Leon Spinks, Amerikalı profesyonel bir boksördür (ö. 2021) * 1955 - Yuriy Sedıh, Ukrayna asıllı SSCB'li eski çekiç atmacı * 1956 - Sela Ward, Amerikalı oyuncudur * 1957 - Peter Murphy, İngiliz rock şarkıcısı * 1958 - Hugo Sanchez, Meksikalı eski futbolcu ve teknik direktör * 1959 - Tevfik Lav, Türk teknik direktör (ö. 2004) * 1959 - Richie Sambora, Amerikalı şarkı sözü yazarı ve Bon Jovi grubunun gitaristi * 1959 - Suzanne Vega, Amerikalı müzisyen * 1960 - Meral Onat, Türk karikatür sanatçısı * 1963 - Lisa Rinna, Amerikalı televizyon sunucusu ve oyuncudur * 1964 - Menderes Türel, Türk siyasetçi * 1965 - Ernesto Hoost, Surinam asıllı Hollandalı K-1 Dünya Grand Prix Kick boks şampiyonu * 1966 - Kentaro Miura, Japan manga yazarı (ö. 2021) * 1967 - Jhumpa Lahiri, Hint-Amerikalı roman ve öykü yazarı * 1968 - Erdinç Sözer, Türk teknik direktör ve eski futbolcu * 1971 - Leisha Hailey, Amerikalı sinema oyuncusu * 1972 - Michael Rosenbaum, Amerikalı oyuncu * 1974 - Lil Kim, Amerikalı rap müzik sanatçısı ve oyuncu * 1974 - Andre Ooijer, Hollandalı millî futbolcu * 1975 - Rubén Baraja, İspanyol eski futbolcudur * 1976 - Lil' Kim, Amerikalı rap müzik sanatçısı ve oyuncudur * 1978 - Ahu Yağtu, Türk oyuncu ve model * 1979 - Ahmed Salah Hüsnü, Mısırlı millî futbolcu * 1979 - Raio Piiroja, Estonya millî futbol takımı futbolcusudur * 1980 - Tyson Kidd, Kanadalı profesyonel güreşçi * 1980 - İsmail Saymaz, Türk gazeteci ve yazar * 1983 - Mehmet Al, Türk futbolcu * 1983 - Engin Baytar, Türk futbolcu * 1983 - Peter Cincotti, Amerikan şarkıcı, şarkıyazarı ve piyanist * 1983 - Elrio van Heerden, Güney Afrikalı millî futbolcu * 1984 - Tanith Belbin, Amerikalı buz patenci * 1984 - Martin Lanig, Alman emekli futbolcu * 1984 - Rachael Taylor, Avustralyalı oyuncu * 1985 - Orestis Karnezis, Yunan futbolcudur * 1986 - Raúl García, İspanyol millî futbolcudur * 1986 - Yoann Gourcuff, Fransız millî futbolcu * 1986 - Ethem Sarısülük, Türk kaynak işçisi (ö. 2013) * 1987 - Alma Terzic, Boşnak dizi ve sinema oyuncusu * 1988 - Étienne Capoue, Fransız futbolcu * 1989 - David Henrie, Amerikalı oyuncu * 1989 - Tobias Sana, İsveçli futbolcudur * 1990 - Caroline Wozniacki, Danimarkalı profesyonel tenis oyuncusu * 1992 - Muhammed Elneni, Mısırlı millî futbolcu * 1994 - Nina Nesbitt, İskoç şarkıcı, söz yazarı ve gitarist * 1994 **Nina Nesbitt, İskoç şarkıcı **Caleb Ewan, Avustralyalı bisiklet yarışçısı **Lucas Ocampos, Arjantinli millî futbolcu * 2002 - Amad Diallo, Fildişili milli profesyonel futbolcudur == Ölümler == * 155 - I. Pius, Papa (d. ?) * 472 - Anthemius, Batı Roma İmparatorluğu tahtına çıkmış Romalı general (d. 420) * 969 - Olga, Kiev Knezliği'nden oğlu Sviatoslav için (945-960) bir naipti (d. 890) * 1174 - I. Amalrik, Kudüs Kralı 1162–1174 arasında ve daha önce Yafa ve Aşkelon kontu (d. 1136) * 1382 - Nicole Oresme, Piskopos ve filozof (d. 1323) * 1581 - Peder Skram, Danimarkalı senatör ve denizci (d. 1503) * 1593 - Giuseppe Arcimboldo, İtalyan ressam, mimar, sahne tasarımcısı, mühendis ve sanat danışmanı (d. 1527) * 1599 - Chosokabe Motochika, Japonya'da, Sengoku döneminde yaşamış bir daimyo (d. 1538) * 1763 - Peter Forsskål, İsveçli kâşif, oryantalist ve doğa bilimci (d. 1732) * 1793 - Jacques Cathelineau, Devrim sırasında Vendée isyanı lideri (d. 1759) * 1844 - Yevgeni Baratınski, Rus şair (d. 1800) * 1845 - Johann Wilhelm Meigen, bir Alman entomologdur (d. 1764) * 1892 - Ravachol, Fransız anarşist (d. 1859) * 1905 - Muhammed Abduh, Mısırlı Türk eğitimci, yargıç ve reformcu (d. 1849) * 1906 - Heinrich Gelzer, Alman klasik filolog, eski çağ tarihçisi ve Bizantolog (d. 1847) * 1937 - George Gershwin, Amerikalı besteci (d. 1898) * 1939 - Stiliyan Kovaçev, Bulgar asker (d. 1860) * 1941 - Arthur Evans, İngiliz arkeolog (d. 1851) * 1957 - III. Ağa Han, Şiiliğin Nizari İsmaili tarikatının imamı (d. 1877) * 1963 - Tevfik Sağlam, Türk bilim insanı ve askeri hekim (İstanbul Üniversitesi Rektörlerinden ve Verem Savaş Derneği Başkanlarından) (d. 1882) * 1973 - Walter Krüger, Saksonya Krallığı'nın subayı ve Nazi Almanyası'nın generali (d. 1892) * 1974 - Par Lagerkvist, İsveçli romancı ve 1951 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1891) * 1978 - Bedrettin Cömert, Türk eleştirmen ve çevirmen (d. 1940) * 1989 - Laurence Olivier, İngiliz oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1907) * 2005 - Kenan Onuk, Türk spor yazarı ve NTV Spor Yayınları Koordinatörü (d. 1954) * 2008 - Michael DeBakey, Amerikalı kalp cerrahı (d. 1908) * 2015 - Patricia Crone, Danimarkalı-Amerikalı yazar, tarihçi ve oryantalist (d. 1945) * 2015 - Satoru Iwata, Japon oyun programcısı ve Nintendo'nun dördüncü başkanı ve CEO'su olan iş insanı (d. 1959) * 2017 - Jean-Claude Fignolé, Haitili yazar (d. 1941) * 2017 - Fikret Hakan, Türk oyuncu (d. 1934) * 2017 - Éva Schubert, Macar oyuncu (d. 1931) * 2018 - Ji Chunhua, Çinli aksiyon-dövüş filmleri oyuncusu, dövüş sanatçısı ve koreograf (d. 1961) * 2018 - Doğan Hakyemez, Türk basketbolcu ve basketbol menajeri (ö. 1950) * 2018 - Mai Tai Sing, Çin asıllı Amerikalı oyuncu, dansçı ve iş insanı (d. 1923) * 2019 - Brendan Grace, İrlandalı oyuncu, komedyen ve şarkıcı (d. 1951) * 2020 - Jyotsna Bhatt, Hint seramik ve çömlek sanatçısı (d. 1940) * 2020 - Gabriella Tucci, İtalyan opera sanatçısı (d. 1929) * 2021 - Dave Dunmore, İngiliz eski profesyonel futbolcu (d. 1934) * 2021 - Charlie Gallagher, İskoç asıllı İrlandalı millî futbolcu (d. 1940) * 2021 - Charlie Robinson, Amerikalı siyahi oyuncu ve yönetmen (d. 1945) * 2021 - Renée Simonot, Fransız aktris ve dublaj sanatçısı (d. 1911) * 2022 - José Guirao, İspanyol siyasetçi, müzeci ve sanat uzmanı (d. 1959) * 2022 - Erik Hornung, Alman Mısırbilimci (d. 1933) * 2023 - Milan Kundera, Çek yazar (d. 1929) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Nüfus Günü *0711 11
== Olaylar == * 1870 - Fransa, Prusya'ya savaş ilan etti. * 1877 - 93 Harbi: Gazi Osman Paşa önderliğinde, 145 gün sürecek olan Plevne Savunması başladı. * 1912 - Yaklaşık 190 kg ağırlığında bir meteor, Navajo County-Arizona semalarında infilak etti ve parçalar kentin üzerine yağdı. * 1920 - Komünist Enternasyonal'in İkinci Kongresi başladı. Kongre'de; örgütsel ilkeler, strateji ve Komünist Enternasyonal'in taktiklerinin temelleri atıldı. * 1933 - Denizli-Çivril'deki 5,7 büyüklüğündeki depremde 20 kişi öldü. * 1939 - Filmlerin denetimine dair sansür nizamnamesi yürürlüğe girdi. * 1939 - İthal izinlerinin ve ihracat primlerinin verilmesi amacıyla Takas Limited Şirketi'nin kurulmasına dair kararname çıktı. * 1940 - II. Dünya Savaşı: İtalyan hafif kruvazörü battı: 121 kişi öldü. * 1943 - II. Dünya Savaşı sırasında Adolf Hitler, Benito Mussolini liderliğindeki İtalyan Heyeti ile Feltre görüşmesini gerçekleştirdi. * 1949 - Laos bağımsızlığını ilan etti. * 1954 - Elvis Presley, ilk albümü That's All Right Mama'yı çıkardı. * 1967 - Boeing 727 tipi bir yolcu uçağı ile Cessna 310 tipi bir uçak, Kuzey Karolina'nın Hendersonville şehri üzerinde havada çarpıştı: 82 kişi öldü. * 1979 - Sandinista gerillaları, Nikaragua'daki ABD destekli Somoza Hükûmeti'ni devirdi. * 1980 - Yaz Olimpiyatları, Moskova'da başladı. Sovyetler'in Afganistan'ı işgalini protesto eden pek çok ülke olimpiyatlara katılmadı. * 1983 - Refah Partisi kuruldu. * 1985 - İtalya'da, Val di Stava barajı çöktü: 268 kişi öldü. * 1987 - Mehmet Terzi, San Francisco Maratonu'nu kazandı. * 1989 - DC-10 tipi bir ABD yolcu uçağı, Sioux City-Iowa'ya acil iniş yaptığı sırada düştü: 296 yolcudan 112'si öldü. * 1990 - New York Federal Mahkemesi, Karun Hazinesi'nin Türkiye'ye iadesi için açılan davada Türkiye lehine karar verdi. Metropolitan Museum of Art yetkililerinin 363 parçalık hazineyi Türkiye'ye iade etmek istemesi üzerine anlaşmaya varıldı ve hazine, Ekim 1993'te Ankara'ya getirildi. * 1993 - İSKİ Genel Müdürü Ergun Göknel, yolsuzluk iddiasıyla görevden alındı. * 1993 - PKK, Van'ın Bahçesaray ilçesi Sündüz Yaylası'nda, uzun namlulu silahlarla ateş açtı; 15 çocuk ile 9 kadın yaşamını yitirdi. * 1996 - Yaz Olimpiyatları, Atlanta-Georgia'da başladı. * 2002 - Eski Anayasa Mahkemesi Başkanı Yekta Güngör Özden, Cumhuriyetçi Demokrasi Partisi'ni (CDP) kurdu. * 2009 - Türkiye'de tüm lokanta, meyhane vb. kapalı alanlarda sigara yasağı uygulaması başladı. * 2013 - Suriye'de, PYD tarafından ele geçirilen yerleşim yeri, özerk bölge ilan edildi ve Rojava Devrimi olarak kabul edildi. Artık orada PYD öncülüğünde Kürdistan Özerk Otonom Bölgesi gerçekleşmiştir. == Doğumlar == * 810 - Buhârî, Buharalı Fars bir muhaddistir (ö. 869) * 1223 - I. Baybars, Mısır ve Suriye'de hüküm sürmüş Kıpçak asıllı Memlûk Devleti sultanıdır (ö. 1277) * 1809 - Friedrich Gustav Jakob Henle, Alman hekim (ö. 1885) * 1811 - Vinzenz Lachner, Alman bestekâr, orkestra şefi ve müzik eğitimcisi (ö. 1893) * 1814 - Samuel Colt, Amerikalı silah üreticisi (ö. 1862) * 1819 - Gottfried Keller, İsviçreli şair ve siyasetçi (ö. 1890) * 1822 - Augusta, III. George'un torunu olan İngiliz Kraliyet Ailesi'nin bir üyesiydi (ö. 1916) * 1834 - Edgar Degas, Fransız empresyonist ressam ve heykeltıraş (ö. 1917) * 1846 - Edward Charles Pickering, Amerikalı gök bilimci, fizikçi (ö. 1919) * 1868 - Florence Foster Jenkins, ABD'li amatör soprano (ö. 1944) * 1876 - Joseph Fielding Smith, Jr., İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin 10. başkanıdır (ö. 1972) * 1881 - Friedrich Dessauer, Alman fizikçidir (ö. 1963) * 1883 - Max Fleischer, Amerikalı mucit, film yönetmeni ve yapımcı (ö. 1972) * 1890 - II. Georgios, Yunanistan Kralı (ö. 1947) * 1891 - Eugen Müller, II. Dünya Savaşı sırasında Wehrmacht'ta görev yapan Nazi generali (ö. 1951) * 1893 - Vladimir Mayakovsky, Rus şair (ö. 1930) * 1894 - Percy Spencer, Amerikan mühendis ve mucittir (ö. 1970) * 1896 - A.J. Cronin, İskoç romancı (ö. 1981) * 1898 - Herbert Marcuse, Alman filozof (ö. 1979) * 1900 - Arno Breker, Alman heykeltıraş (ö. 1991) * 1908 - Ernest Buckler, Kanadalı roman ve öykü yazarı (ö. 1984) * 1917 - Fulbert Youlou, Kongolu siyasetçi (ö. 1972) * 1919 - Patricia Medina, İngiliz asıllı Amerikalı oyuncu (ö. 2012) * 1920 - Robert Mann, Amerikalı keman sanatçısı, besteci ve orkestra şefi (ö. 2018) * 1921 - Rosalyn Sussman Yalow, Amerikalı hekim ve 1977 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü (Roger Guillemin ve Andrew Schally ile birlikte) sahibi bilim insanı (ö. 2011) * 1922 - George McGovern, Amerikalı tarihçi, yazar, ABD temsilcisi, Senatör (ö. 2012) * 1924 - Pat Hingle, Amerikalı oyuncu (ö. 2009) * 1925 - Michael Pfeiffer, Alman futbolcu ve teknik direktör (ö. 2018) * 1929 - Gaston Glock, Avusturyalı mühendis * 1929 - Orville Turnquest, emekli Bahamalı politikacı * 1934 - Francisco de Sá Carneiro, Portekizli siyasetçi ve avukat (ö. 1980) * 1936 - Norman Manea, Rumen yazar ve entelektüel * 1943 - Han Sai Por, Singapurlu heykeltıraş * 1945 - George Dzundza, Alman asıllı Amerikalı oyuncu * 1947 - Brian May, İngiliz müzisyen (Queen grubu) * 1948 - Argentina Menis, Rumen atlet * 1949 - Kgalema Motlanthe, Güney Afrikalı siyasetçi * 1951 - Selahattin Taşdöğen, Türk oyuncu * 1952 - Allen Collins, Amerikalı gitaristi (ö. 1990) * 1953 - René Houseman, Arjantinli futbolcu (ö. 2018) * 1959 - Juan José Campanella, Arjantinli televizyon ve film yönetmeni, yazar ve yapımcı * 1960 - Atom Egoyan, Ermeni asıllı Kanadalı film yönetmeni * 1961 - Hideo Nakata, Japon film yönetmeni * 1967 - Yaël Abecassis, İsrailli oyuncu ve model * 1968 - Pavel Kuka, Çek futbolcu * 1968 - Midori, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1968 - Robb Flynn, Amerikalı gitarist * 1970 - Nicola Ferguson Sturgeon, İskoç siyasetçi * 1971 - Vitaliy Kliçko, Ukraynalı boksör ve Dünya Ağırsiklet Boks Şampiyonu * 1973 - Aílton Gonçalves da Silva, Brezilyalı futbolcu * 1976 - Benedict Cumberbatch, İngiliz oyuncu * 1976 - Eric Prydz, İsveçli DJ ve prodüktör * 1978 - Niki Gudex, Avustralyalı dağ bisikletçisi * 1978 - Jonathan Zebina, Fransız millî futbolcu * 1979 - Luke Young, İngiliz eski futbolcu * 1980 - Xavier Malisse, Belçikalı tenis oyuncusu * 1980 - Alice Renavand, Fransız balerin * 1982 - İpek Özkök, Türk oyuncu ve manken * 1982 - Jared Padalecki, Amerikalı oyuncu * 1983 - Vjekoslav Tomić, Hırvat futbolcu * 1984 - Adam Morrison, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1985 - Tobias Werner, Alman futbolcu * 1986 - Deniz Celiloğlu, Türk oyuncu * 1986 - Steffen Weinhold, Alman hentbolcu * 1988 - Kevin Großkreutz, Alman eski profesyonel futbolcu * 1989 - Norberto Murara Neto, Brezilyalı futbolcu * 1990 - Alina Buchschacher, İsviçreli model * 1990 - Ebru Ünlü, Türk oyuncu * 1991 - Eray İşcan, Türk futbolcu * 1994 **Julia Furdea, Avusturyalı model **Michael Frey, İsviçreli futbolcu * 1995 - Manuel Akanji, İsviçreli futbolcu * 1995 - Jannik Kohlbacher, Alman hentbolcu * 1996 - Oh Hayoung, Güney Koreli oyuncu == Ölümler == * 379 - Makrina, bir rahibe ve bir manastırın kurucusu (d. 327) * 931 - Uda, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 59. imparatoru (d. 867) * 998 - Damian Dalassenos, Bizanslı aristokrat (d. 940) * 1374 - Francesco Petrarca, İtalyan şair (d. 1304) * 1543 - Mary Boleyn, İngiliz ünlü Boleyn Ailesi'nin kızlarından biri (d. 1499) * 1597 - Gunilla Bielke, İsveç kralı III. Johan'ın ikinci eşi olarak İsveç kraliçesi (d. 1568) * 1814 - Matthew Flinders, Birleşik Krallık Kraliyet Donanması albayı, denizcisi ve kartograf (d. 1774) * 1823 - Agustín de Iturbide, Meksika Bağımsızlık Savaşı sırasında başarılı siyasetçi (d. 1783) * 1838 - Pierre Louis Dulong, Fransız fizikçi (d. 1785) * 1850 - Margaret Fuller, Amerikalı gazeteci ve kadın hakları savunucusu (d. 1810) * 1868 - Okita Sōji, Bakumatsu dönemi savaşçısı, Shinsengumi’nin Birinci Bölük komutanı ve kendō ustası (d. 1844) * 1873 - Samuel Wilberforce, İngiliz piskopos (d. 1805) * 1891 - Pedro Antonio de Alarcón, İspanyol romancı (d. 1833) * 1909 - Derviş Vahdeti, Osmanlı gazeteci, yazar ve din adamı (aleyhine düşüncede olanlar için: İngiliz ajanı) (d. 1869) * 1929 - Fausto Zonaro, İtalyan ressam (d. 1854) * 1935 - Ludovico M. Nesbitt, İtalyan maden mühendisi kâşif ve yazar (d. 1891) * 1935 - Şükrü Aydındağ, Türk asker ve siyaset adamı (d. 1883) * 1943 - Yekaterina Budanova, Sovyet pilot (d. 1916) * 1947 - Aung San, Birmanyalı milliyetçi önder (d. 1915) * 1956 - Lightner Witmer, Amerikalı psikolog (d. 1867) * 1965 - Syngman Rhee, Güney Kore'nin ilk Cumhurbaşkanı (d. 1875) * 1966 - Suphi Ziya Özbekkan, Türk besteci (d. 1887) * 1970 - Banat Batırova, Başkurt milletvekili (d. 1904) * 1980 - Nihat Erim, Türk akademisyen, siyasetçi ve Türkiye'nin 13. Başbakanı (suikast) (d. 1912) * 1981 - Aleksandr Kotikov, Sovyet tümgeneral (d. 1902) * 1990 - Zeyyat Mandalinci, Türk siyasetçi (d. 1915) * 1992 - Gülcan Tunççekiç, Türk balerin (d. 1942) * 2004 - Zenko Suzuki, Japonya Başbakanı (d. 1911) * 2006 - Jack Warden, Amerikalı oyuncu (d. 1920) * 2009 - Frank McCourt, İrlanda asıllı Amerikalı yazar ve Pulitzer Ödülü sahibi (d. 1930) * 2010 - Daiki Sato, Japon eski futbolcu (d. 1988) * 2011 - Remo Gaspari, İtalyan siyasetçi (d. 1920) * 2012 - Ömer Süleyman, Mısırlı politikacı, diplomat ve ordu generali (d. 1936) * 2013 - Leyla Erbil, Türk yazar (d. 1931) * 2013 - Mel Smith, İngiliz oyuncu, komedyen ve yazar (d. 1952) * 2013 - Bert Trautmann, Alman futbolcu ve teknik direktör (d. 1923) * 2013 - Phil Woosnam, Galli eski futbolcu ve teknik direktör (d. 1932) * 2014 - Rubem Alves, Brezilyalı teolog, filozof, eğitimci, yazar ve psikanalist (d. 1933) * 2014 - Skye McCole Bartusiak, Amerikalı oyuncu ve model (d. 1992) * 2014 - James Garner, Amerikalı sinema sanatçısı (d. 1928) * 2015 - Van Alexander, Amerikalı caz müzisyeni ve bestecisi (d. 1915) * 2015 - Galina Prozumenşçikova, Sovyet yüzücü (d. 1948) * 2016 - Garry Marshall, Amerikalı oyuncu ve yapımcı (d. 1934) * 2017 - María Amuchástegui, Arjantinli televizyoncu (d. 1953) * 2017 - Miguel Blesa, İspanyol banker iş insanı (d. 1947) * 2017 - Blaoui Houari, Cezayirli müzisyen, şarkıcı, söz yazarı ve orkestra şefi (d. 1926) * 2017 - Harun Kolçak, Türk pop şarkıcısı (d. 1955) * 2017 - Barbara Weldens, Fransız kadın şarkıcı ve söz yazarı (d. 1982) * 2018 - Jon Schnepp, Amerikalı televizyon yapımcısı, yönetmeni, seslendirme sanatçısı, editör, yazar, çizer, animatör (d. 1967) * 2018 - Denis Ten, Kazak buz patenci (d. 1993) * 2019 - Inger Berggren, İsveçli şarkıcı (d. 1934) * 2019 - Rutger Hauer, Hollandalı oyuncu (d. 1944) * 2019 - Ágnes Heller, Macar filozof (d. 1929) * 2019 - Jeremy Kemp, İngiliz oyuncu (d. 1935) * 2019 - César Pelli, Arjantin asıllı Amerikalı mimar (d. 1926) * 2019 - Yao Lee, Çinli şarkıcı (d. 1922) * 2020 - Sulţān Hāshim Aīmad al-Īāīī, Iraklı eski asker ve siyasetçi (d. 1942) * 2020 - Biri Biri, Gambiyalı eski millî futbolcu (d. 1948) * 2020 - Oreste Casalini, İtalyan ressam ve heykeltıraş (d. 1962) * 2020 - Sapardi Djoko Damono, Endonezyalı şair ve çevirmen (d. 1940) * 2020 - Juan Marsé, İspanyol romancı, senarist ve gazeteci (d. 1933) * 2020 - Shukrullo, Özbek şair (d. 1921) * 2020 - Nikolay Tanayev, Kırgız siyasetçi ve eski başbakan (d. 1945) * 2021 - Tolis Voskopoulos, Yunan şarkıcı, oyuncu ve besteci (d. 1940) * 2021 - Mary Ward, Avustralyalı eski aktris ve radyo sunucusu (d. 1915) * 2022 - Michael Henderson, Amerikalı bas gitarist ve şarkıcı-söz yazarıdır (d. 1951) * 2022 - Ruslana Pisanka, Ukraynalı aktris, sunucu ve görüntü yönetmeni (d. 1965) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Fenerbahçeliler Günü * Yalova'nın düşman işgalinden kurtuluşu. *0719 19
== Olaylar == * MÖ 390 - Roma Cumhuriyeti ile Galya arasında gerçekleşen Allia Muharebesi'ni Galyalılar kazandı. * 656 - Ali bin Ebu Talib halife oldu. * 1919 - Müttefik Yüksek Konseyi, işgal bölgeleri hakkında anlaşamayan İtalya ve Yunanistan arasında bölüştürme yaptı ve Aydın'ın İtalyanlara verilmesi kararlaştırıldı. * 1920 - Mîsâk-ı Millî, TBMM'de kabul edildi. Büyük Millet Meclisi, Misak-ı Millî üzerine yemin etti. * 1925 - Adolf Hitler, nasyonal sosyalist fikirlerini açıkladığı kişisel manifestosu Mein Kampf'ı (Kavgam) yayımladı. * 1930 - Ankara Etnografya Müzesi halka açıldı. * 1932 - Türkiye, Cemiyet-i Akvam'a (Milletler Cemiyeti) 56. üye olarak kabul edildi. * 1932 - Türkiye'de Ezanın Arapça okunması ülke genelinde resmen yasaklandı. Diyanet Dairesi, bu yasağı ilgili mercilere duyurdu. * 1939 - Takas Limited Şirketi kuruldu. * 1941 - II. Dünya Savaşı: Artan millî savunma ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla piyasaya 'tasarruf bonosu' çıkarıldı. 5, 25, 100 ve 1.000 liralık tasarruf bonoları; 3, 6 ve 12 ay vadeli olarak düzenlendi. Faizleri yüzde 4 ile 6 arasında değişen 25 milyon tutarındaki bonolara halk büyük ilgi gösterdi. * 1945 - Çok partili demokratik hayatın ilk adımı atıldı: Millî Kalkınma Partisi kuruldu. Partinin kurucuları arasında Nuri Demirağ, Hüseyin Avni Ulaş ve Cevat Rıfat Atilhan gibi isimler yer aldı. * 1946 - İzmir Gazeteciler Cemiyeti kuruldu. * 1964 - 10 gündür süren Batman Petrol Rafinerisi işçileri grevi, Bakanlar Kurulu ve Türk-İş'in aracılığıyla sona erdi. * 1964 - Türkiye ile ABD arasında, ‘pamuklu ihracatına ilişkin’ anlaşma imzalandı. * 1964 - Türkiye ile Belçika arasında işgücü anlaşması imzalandı. * 1968 - Intel şirketi Santa Clara, Kaliforniya'da kuruldu. * 1974 - ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger’in yardımcısı Joseph Sisco Londra'ya gelerek Bülent Ecevit ile görüştü. Müdahaleden vazgeçmesi için Ecevit’in şartlarını öğrendi ve bunları Yunanlar ile görüşmek üzere Atina’ya hareket etti. * 1975 - Apollo-Soyuz kenetlenmesi televizyondan naklen verildi. * 1976 - Rumen jimnastikçi Nadia Comăneci, Yaz Olimpiyatları'nda 10 tam puan aldı. Böylece Olimpiyat Oyunları tarihinde tam puan alan ilk jimnastikçi unvanını da alarak tarihe geçti. * 1995 - Daha önce 18 Temmuz'da Türkiye'ye geleceği açıklanan BM Genel Sekreteri Butros Gali, halkın tepkisinden çekindiği için ziyaretini iptal etmek zorunda kaldı. * 1996 - Paris'e gitmekte olan bir ABD yolcu uçağı, Long Island-New York açıklarında havada infilak etti; 230 yolcudan kurtulan olmadı. * 1997 - Yücel Yener, TRT Genel Müdürlüğü'ne atandı. * 1998 - İstanbul-Ankara seferini yapan THY'na ait bir uçağın motoru yandı. Yolculara korkulu anlar yaşatan yangın nedeniyle uçak, Atatürk Havaalanı'na zorunlu iniş yaptı. * 2016 - Türkiye'de 3 aylığına OHAL ilan edildi. == Doğumlar == * 1552 - II. Rudolf, Kutsal Roma imparatoru (ö. 1612) * 1635 - Robert Hooke, İngiliz hezarfeni (ö. 1703) * 1670 - Giovanni Battista Bononcini, İtalyan barok besteci ve çellist (ö. 1747) * 1811 - William Makepeace Thackeray, İngiliz yazar (ö. 1863) * 1818 - Louis De Geer, İsveçli politikacı ve yazar (ö. 1896) * 1821 - Pauline Viardot, Fransız mezzo-soprano, pedagog ve bestecisiydi (ö. 1910) * 1853 - Hendrik A. Lorentz, Hollandalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1928) * 1864 - Philip Snowden, İngiliz sosyalist siyaset adamı (ö. 1937) * 1867 - Margaret Brown, Amerikalı bir sosyete üyesi, hayırsever ve aktivistti (ö. 1932) * 1871 - Giacomo Balla, İtalyan ressam, heykeltıraş, sanat eğitimcisi, şair (ö. 1958) * 1882 - Manuel Gálvez, Arjantinli yazar ve şair (ö. 1962) * 1883 - Lev Kamenev, Sovyet Komünist lider (ö. 1936) * 1887 - Vidkun Quisling, Norveçli politikacı (ö. 1945) * 1890 - Frank Forde, Avustralyalı bir politikacıydı (ö. 1983) * 1892 - Arthur Friedenreich, Brezilyalı eski millî futbolcudur (ö. 1969) * 1895 - Olga Spessivtseva, Rus balerini (ö. 1991) * 1897 - Cyril Norman Hinshelwood, İngiliz kimyager (ö. 1967) * 1900 - Nathalie Sarraute, Fransız roman ve deneme yazarı (ö. 1999) * 1906 - Samuel Ichiye Hayakawa, Kanada doğumlu Amerikalı akademisyen ve siyasetçi (ö. 1992) * 1906 - Clifford Odets, Amerikalı oyun yazarı ve senarist (ö. 1963) * 1909 - Andrey Gromiko, Sovyet diplomat ve Dışişleri Bakanlarından (ö. 1989) * 1909 - Muhammed Davud Han, Afganistan Devlet Başkanı (ö. 1978) * 1911 - Hume Cronyn, Kanadalı aktör (ö. 2003) * 1914 - Gino Bartali, İtalyan eski profesyonel yol bisikleti yarışçısıydı (ö. 2000) * 1914 - Oscar Heisserer, Fransız eski millî futbolcudur (ö. 2004) * 1916 - Charles Kittel, Amerikalı fizikçi (ö. 2019) * 1916 - Kenneth Armitage, İngiliz heykeltıraş (ö. 2002) * 1918 - Nelson Mandela, Güney Afrikalı siyasetçi (ö. 2013) * 1921 - Aaron T. Beck, Amerikalı psikiyatr (ö. 2021) * 1921 - John Glenn, Amerikalı havacı, mühendis, astronot ve siyasetçi (ö. 2016) * 1921 - Dorothy Mengering, Amerikalı televizyon sunucusu (ö. 2017) * 1922 - Thomas Samuel Kuhn, Amerikalı filozof ve bilim tarihçisi (ö. 1996) * 1925 - Friedrich Zimmermann, eski bir Alman siyasetçi (ö. 2012) * 1926 - Nita Bieber, Amerikalı oyuncudur (ö. 2019) * 1926 - Bernard Pons, Fransız siyaset adamı (ö. 2022) * 1927 - Robert Ellis Miller, Amerikalı bir film yönetmenidir (ö. 2017) * 1928 - Stig Grybe, İsveçli aktör ve komedyen (ö. 2017) * 1929 - Dick Button, Amerikalı buz patencisi ve olimpiyat şampiyonu * 1931 - Hakkı Kıvanç, Türk sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2015) * 1933 - Jean Yanne, Fransız oyuncu, yazar, film yönetmeni ve bestecidir (ö. 2003) * 1933 - Yevgeni Yevtuşenko, Sovyet şair (ö. 2017) * 1934 - Darlene Conley, Amerikalı aktris (ö. 2007) * 1935 - Tenley Albright, Amerikalı buz patenci * 1937 - Nevzat Eren, Türk tıp doktoru (ö. 2000) * 1937 - Roald Hoffmann, Amerikalı kimyacı. 1981 yılında Nobel Kimya Ödülü'nü kazanmıştır. * 1937 - Hunter Stockton Thompson, Amerikalı gazeteci ve yazar (ö. 2005) * 1938 - Paul Verhoeven, Hollanda asıllı film yönetmeni, senaryo yazarı ve prodüktör * 1940 - James Brolin, Amerikalı oyuncu prodüktör ve yönetmen * 1941 - Bedrettin Dalan, Türk mühendis ve siyasetçi * 1941 - Frank Farian, Alman prodüktör ve müzisyen * 1942 - Giacinto Facchetti, İtalyan futbolcu ve FC Internazionale Milano Kulübü'nün eski Başkanı (ö. 2006) * 1948 - Hartmut Michel, Alman biyokimyacı * 1948 - Jeanne Cordova, Amerikalı LGBT hakları savunucusu aktivist ve yazar (ö. 2016) * 1950 - Richard Branson, İngiliz yatırımcı ve iş insanı * 1951 - Elio Di Rupo, Belçikalı bir politikacı * 1951 - Margo Martindale, Amerikalı oyuncudur * 1953 - Turgay Tanülkü, Türk sinema, dizi ve tiyatro oyuncusu * 1955 - Banu Avar, Türk yazar, gazeteci, program yapımcısı ve sunucu * 1956 - Meral Akşener, Türk siyasetçi * 1957 - Kaisha Atakhanova, Kazak biyolog * 1957 - Nick Faldo, İngiliz golfçü * 1959 - Erdal Çelik, Türk müzisyen, besteci ve söz yazarı * 1959 - Mustafa Kemal Uzun, Türk oyuncu ve film yönetmeni (ö. 2017) * 1961 - Elizabeth McGovern, Amerikalı tiyatro, sinema oyuncusu ve müzisyen * 1961 - Alan Scott Pardew, İngiliz eski futbolcu, teknik direktör * 1962 - Lee Arenberg, Amerikalı sinema ve dizi oyuncusu * 1964 - Wendy Williams, Amerikalı televizyon sunucusu, iş insanı, medya kişiliği ve senarist * 1965 - Petra Schersing, Eskiden Doğu Almanya için yarışan atlet * 1967 - Vin Diesel, Amerikalı aktör * 1968 - Grant Bowler, Yeni Zelanda doğumlu Avustralyalı oyuncu * 1968 - Olga Prohvatılo, Rus oyuncu ve komedyen (ö. 2017) * 1969 - Hege Riise, Norveçli eski futbolcu * 1971 - Penny Hardaway, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1971 - Ryan Church, Amerikalı tasarımcı * 1974 - Derek Anderson, Amerikalı eski profesyonel basketbolcu * 1975 - Daron Malakian, Amerikalı gitarist ve vokalist * 1975 - M.I.A., Sri Lanka asıllı İngiliz şarkıcı, söz yazarı ve besteci * 1975 - Ertem Şener, Türk spor spikeri ve sunucu * 1976 - Cansın Özyosun, Türk dizi oyuncusu * 1977 - Aleksandr Morozeviç, Rus satranç oyuncusu * 1977 - Kelly Reilly, İngiliz oyuncu * 1978 - Adabel Guerrero, Arjantinli sanatçı * 1978 - Mélissa Theuriau, Fransız gazeteci ve televizyon sunucusu * 1979 - Joey Mercury, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1980 - Kristen Bell, Amerikalı aktris * 1980 - David Blu, İsrailli ve Amerikalı emekli basketbolcudur * 1981 - Michiel Huisman, Hollandalı oyuncu, şarkıcı ve söz yazarı * 1982 - Priyanka Chopra, Hint sinema oyuncusu, şarkıcı * 1982 - Carlo Costly, Honduraslı futbolcudur * 1982 - Marcin Dołęga, Polonyalı halterci * 1982 - Priyanka Chopra, Hint sinema oyuncusu ve şarkıcı * 1983 - Carlos Diogo, Uruguaylı futbolcu * 1983 - Jan Schlaudraff, Alman futbolcudur * 1985 - Chace Crawford, Amerikalı sinema ve TV yıldızı * 1985 - James Norton, İngiliz oyuncu * 1987 - Carlos Eduardo Marques, Brezilyalı millî futbolcu * 1987 - César Villaluz, Meksikalı futbolcudur * 1988 - Hakan Arslan, Türk futbolcu * 1988 - Änis Ben-Hatira, Alman asıllı Tunuslu millî futbolcu * 1988 - Elvin Mammadov, Azeri futbolcu * 1988 - Merve Özbey, Türk şarkıcı * 1989 - Semyon Antonov, Rus millî basketbolcu * 1989 - Sebastian Mielitz, Alman profesyonel futbolcudur * 1989 - Yohan Mollo, Fransız futbolcudur * 1989 - Dmitri Soloviev, Rus buz patenci * 1993 - Nebil Fekir, Fransız futbolcu * 1993 - Lee Taemin, Güney Koreli şarkıcı, dansçı ve oyuncu * 1994 **Erik Lima, Brezilyalı forvet **Laura Rizzotto, Brezilyalı şarkıcı ve söz yazarı == Ölümler == * 707 - İmparator Mommu, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 42. imparatoru (d. 683) * 715 - Muhammed bin Kasım es- Sekafî, Sind'i fetheden Emevî kumandanı (d. 692) * 928 - II. Stefanos, 29 Haziran 925 ile 18 Temmuz 928 yılları arası Konstantinopolis Ekümenik Patriği olarak görev yapmıştır (d. ?) * 1100 - Godfrey de Bouillon, Belçikalı Haçlı şövalye ve Birinci Haçlı Seferi liderlerinden (d. 1060) * 1194 - Lüzinyanlı Guy, Fransız Haçlı şövalye (d. 1150) * 1566 - Bartolomé de las Casas, Dominikan rahibi, piskopos ve uluslararası hukuk ve insan hakları normlarının ilk savunucularından biri olan yazar (d. 1484) * 1610 - Caravaggio (Michelangelo Merisi), İtalyan ressam (d. 1571) * 1697 - António Vieira, Portekizli Cizvit misyoner ve yazar (d. 1608) * 1721 - Antoine Watteau, Fransız ressam (d. 1684) * 1792 - John Paul Jones, Amerika Birleşik Devletleri Donanması'nın kurucusu (d. 1747) * 1817 - Jane Austen, İngiliz yazar (d. 1775) * 1863 - Robert Gould Shaw, Amerikan İç Savaşı sırasında Birlik Ordusunda Amerikan subayı (d. 1837) * 1872 - Benito Juárez, Meksikalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1806) * 1887 - Dorothea Lynde Dix, Amerikalı toplumsal reformcu ve hümanist (d. 1802) * 1890 - Christian Heinrich Friedrich Peters, ilk asteroit kaşiflerinden biri olan Alman-Amerikalı astronom (d. 1813) * 1891 - Şevki Bey, Türk bestekâr (d. 1860) * 1892 - Thomas Cook, İngiliz din adamı ve iş insanı (Kendi adıyla bilinen "Thomas Cook" seyahat şirketinin kurucusu (d. 1808) * 1901 - Carlo Alfredo Piatti, İtalyan çellist ve besteci (d. 1822) * 1919 - Raymonde de Laroche, Fransız pilot ve dünyanın ilk tayyare pilot lisansını alan kadın (d. 1882) * 1932 - Jean Jules Jusserand, Fransız diplomat, tarihçi ve yazar (d. 1855) * 1936 - Antonia Mercé i Luque, Arjantin- İspanyol dansçı (d. 1890) * 1938 - Marie, Kral I. Ferdinand'ın eşi olarak son Romanya konsort kraliçesi (d. 1875) * 1946 - Dragoljub Mihailović, II. Dünya Savaşı'nda görev yapmış Yugoslavyalı-Sırp general (d. 1893) * 1949 - Vítězslav Novák, Çek besteci ve pedagog (d. 1870) * 1950 - Albert Eckstein, Alman çocuk doktoru ve akademisyen (d. 1891) * 1958 - Henri Farman, İngiliz asıllı Fransız pilot ve mühendis (d. 1874) * 1965 - Refik Halit Karay, Türk gazeteci ve yazar (d. 1888) * 1967 - Castelo Branco, Brezilyalı asker ve siyasetçi (d. 1897) * 1968 - Corneille Jean François Heymans, Belçikalı fizyolog (d. 1892) * 1973 - Jack Hawkins, İngiliz aktör (d. 1910) * 1978 - Mehmet Bedrettin Köker, Türk hukukçu (d. 1897) * 1980 - Andrée Vaurabourg, Fransız piyanist ve öğretmen (d. 1894) * 1982 - Roman Osipoviç Jakobson, Rus düşünür (d. 1896) * 1986 - Stanley Rous, İngiliz futbol adamı (d. 1895) * 1990 - Yun Boseon veya Yun Po-sun, Güney Koreli politikacı ve aktivist (d. 1897) * 1996 - Donny the Punk, Amerikalı politik eylemci (d. 1946) * 1996 - José Manuel Fuente, İspanyol yol bisikletçisi ve tırmanma uzmanı (d. 1945) * 2002 - Metin Toker, Türk gazeteci, yazar ve Kontenjan Senatörü (İsmet İnönü'nün damadı) (d. 1924) * 2005 - William Childs Westmoreland, ABD Ordusu'nda general (d. 1914) * 2012 - Rajesh Khanna, Hint aktör ve film yapımcısı (d. 1942) * 2012 - Jean François-Poncet, Fransız diplomat, siyasetçi (d. 1928) * 2012 - Davud Abdullah Raciha, Suriyeli asker (d. 1947) * 2012 - Asıf Şevket, Suriyeli siyasetçi (d. 1950) * 2012 - Hasan Ali Türkmani, Suriyeli asker ve siyasetçi (d. 1935) * 2014 - Dietmar Otto Schönherr, Avusturyalı oyuncu (d. 1926) * 2015 - Alessandro Federico Petricone, Jr., Amerikalı oyuncu (d. 1936) * 2016 - Uri Coronel, Hollandalı iş insanı ve spor yöneticisi (d. 1946) * 2017 - Max Gallo, Fransız tarihçi, yazar ve siyasetçi (d. 1932) * 2017 - Shigeaki Hinohara, Japon psikiyatr ve akademisyen (d. 1911) * 2018 - Ling Li, Çinli yazar, akademisyen, mühendis ve tarihçi (d. 1942) * 2018 - Burton Richter, Nobel ödüllü Amerikalı fizikçi (d. 1931) * 2019 - Yukiya Amano, Japon siyasetçi ve diplomat (d. 1947) * 2019 - Tuncer Cücenoğlu, Türk oyun yazarı ve çevirmen (d. 1944) * 2019 - Luciano De Crescenzo, İtalyan yazar, oyuncu, yönetmen ve mühendis (d. 1928) * 2019 - David Hedison, Amerikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1927) * 2020 - Vishnu Raj Atreya, Nepalli yazar ve şair (d. 1944) * 2020 - Charles Bukeko, Kenyalı aktör ve komedyen (d. 1962) * 2020 - René Carmans, Belçikalı profesyonel futbolcu (d. 1945) * 2020 - Elize Cawood, Güney Afrikalı aktris (d. 1952) * 2020 - Katherine B. Hoffman, Amerikalı kimyager ve akademisyen (d. 1914) * 2020 - Juan Marsé, İspanyol romancı, senarist ve gazeteci (d. 1933) * 2020 - Martha Mmola, Güney Afrikalı kadın siyasetçi (d. ?) * 2020 - Haruma Miura, Japon aktör ve şarkıcı (d. 1990) * 2020 - Cécile Reims, Fransiz gravürcü ve yazar (d. 1927) * 2020 - David Romero Ellner, Honduraslı gazeteci, avukat ve politikacı * 2020 - Jope Ruonansuu, Fin aktör, sanatçı, müzisyen ve stand-up komedyen (d. 1964) * 2020 - Jaybee Sebastian, Filipinli yüksek profilli mahkum (d. 1980) * 2020 - Henrique Soares da Costa, Brezilyalı Roma Katolik piskoposu (d. 1963) * 2020 - Lucio Urtubia, İspanyol anarşist, aktivist ve yazar (d. 1931) * 2021 - Afaz Uddin Ahmed, Bangladeşli siyasetçi (d. 1926) * 2021 - Jeffrey Barmby, Eski İngiliz profesyonel futbolcu (d. 1943) * 2021 - Tommy Engstrand, İsveçli spor gazetecisi ve TV sunucusu (d. 1939) * 2022 - Raja Mukherjee, Hint profesyonel kriketçi (d. 1951) == Tatiller ve özel günler == * Mandela Günü *0718 18
Hasret Şükrü Gültekin (1 Mayıs 1971, İmranlı, Sivas - 2 Temmuz 1993, Sivas), Alevi Kürt kökenli Türk, halk ozanı, halk şairi, Türk halk müziği ses sanatçısı, müzisyen, bestekar, söz yazarı ve bağlama virtüözüydü. 6 yaşında bağlama çalmaya başlayan Hasret Gültekin, ilerleyen dönemlerde profesyonelliğe adım atarak şelpe tekniğini uygulamaya başlamıştır. 1980'lerin ortalarında çeşitli albümlerin yapımlarında yer alan Hasret Gültekin, 1987 yılında profesyonel olarak ilk albümünü çıkarmıştır. Ardından Kürtçe ve Kürtçe müziğinin söylenmesinin yasak olduğu bir dönemde bu yasağı delip Newroz adlı albüm serisini hazırlamıştır. Bu çalışmalarıyla birbirine yakın bir süreçte hazırladığı ikinci solo albümü Gece ile Gündüz Arasında ise onun ileride "Bağlama Devrimcisi" olarak anılmasına vesile olan bir yeniliği beraberinde getirir. 1991 yılında ise kendi tabiriyle ilerici müzik adını verdiği Rüzgarın Kanatları isimli albümünü dinleyicilerine sunmuştur. Albüm, Hasret Gültekin'in ilerici müziğinin yanı sıra "Derman Sendedir", "Çeke Çeke", "Yaralı Ceylan" gibi eserlere yaptığı yeni düzenleme ve introlardan, ezgilerde kullanılmış çok sesliliğe, yıllardır alışılagelmiş deyiş yapısını deyişlerin ana hatlarını, özünü bozmadan batı müziği ve ritmleriyle bir araya getirmesi, halk müziği adına bir devrim olarak nitelendirilmektedir. 2 Temmuz 1993 tarihinde Pir Sultan Abdal Şenlikleri için gittiği Sivas'ta son konserlerini vermiş ve Sivas Katliamında Madımak Otelide 33 kişi ile birlikte yakılarak öldürülmüştür. == Hayatı ve kariyeri == Sivas'ın İmranlı ilçesine bağlı Han köyünde dünyaya geldi. Süleyman ve Hacıhanım Gültekin'in üçüncü çocuğudur. Gültekin 6 yaşında iken bağlama çalmaya başladı. Girdiği Kadıköy Maarif Koleji ve Anadolu Lisesini yarıda bırakarak müzik hayatına başladı. Aynı zamanda siyasi bir kişiliğe de sahip olan Gültekin, İşçi Partisi üyesiydi. Sanatçı ilk resitalini Kadıköy Moda Sineması'nda verdi ve ilk albümü Gün Olaydıyı 16 yaşında çıkardı. Talip Özkan'ın öğrencisi oldu. 1989 yılında çıkardığı Gece ile Gündüz Arasında adlı albümü ile sadece sesi ile değil bağlama ve şelpe tekniğiyle de dikkatleri çekti. Çok sayıda sanatçının albümüne müzik yönetmeni olarak imza atmıştır. 1991'de Rüzgarın Kanatlarında adlı bir albüm daha çıkarmıştır. Uluslararası festivallerde Türkiye'yi temsil eden Hasret Gültekin, 1991'de Yeter Gültekin'le evlendi. Bilimsel sosyalizmi benimsedi; önce Sosyalist Parti'nin, bu parti kapatılınca da İşçi Partisi'nin üyesi oldu. Pir Sultan Abdal Kültür Festivali'ne katılmak üzere gittiği Sivas'ta konakladığı Madımak Oteli'nin kundaklanması sonucu yaşanan katliamda 34 kişiyle birlikte yaşamını yitirdi. Bir buçuk ay sonra 13 Eylül 1993'te Roni Hasret adı verilen bir oğlu oldu. Ölümünün ardından Kalan Müzik tarafından Seçmeler adlı bir toplama albümü ve 1993 yılında Yunan rembetiko grubu Prosechos ile birlikte verdiği Ege'nin İki Yakası adlı konserdeki bazı şarkılardan oluşan ve aynı adı taşıyan albüm Hasret Gültekin Kültür ve Sanat Merkezi tarafından yayımlandı. ==Kariyeri== Çocukluk zamanları İstanbul'da geçmiştir. 6 yaşında bağlama çalmaya ve çok sürmeden üretmeye başlar. Müzik her zaman için her şeyden daha önemlidir. Hatta müzik dışında akla gelebilecek hemen her şey ikinci plandadır. Kadıköy Anadolu Lisesini yarıda bırakmak zorunda kalmasının temelinde de yine aynı sebep yatmaktadır. Onun için sık sık okuldan kaçıp yanına gittiği Haydar Acardan Deli Derviş'i dinlemek daha önemlidir. Böyle yoğurur kendini adım adım böyle geliştirir ve yine o dönem "Dağlar Atamadım Sevdamı" ve "Sen Benim Başıma" gibi birbirinden önemli eserlerini üretir. 1987 yılında henüz 16 yaşında Gün Olaydı adını verdiği ilk albümünü çıkarır. Yine aynı gün albümü çıkan Lütfü Gültekin'le tesadüf eseri tanışırlar ve sağlam dost olurlar. Aynı yıl ilk resitalini de verir ve kendisi için aşılması zor basamakları aşmaya başlar. Ertesi yıl 1988 senesinde üç müzisyen dostunun daha yer aldığı Dostlar Muhabbeti albümünün yönetmenliğini üstlenir ve sazlarını çalar. Diğer sanatçıların albümlerini yönetme serüveninin de başladığı bir süreçtir. Devamı yine özellikle de Almanya'daki Netses firması bünyesinde önemli ozanlara ve daha birçok sanatçıya çaldığı albümlerle kendini geliştirir. Haydar Acar'dan, Talip Özkan'a, Musa Eroğlu'ndan, Arif Sağ'a birçok ustadan etkilenmiştir. Tar, kabak kemane, davul ve zurna gibi her türlü enstrümanı çalmaktadır. Bilim adamlarının bilimle yaptığını o müziğiyle yapar çoğu zaman. İnsanların eşit, özgür ve kardeşçe yaşaması ilkesi hayat felsefesidir. Kürtçe ve Kürtçe müziğinin söylenmesinin yasak olduğu bir dönemde ince zekâsıyla bu yasağı delip Newroz adlı albüm serisini hazırlamıştır. Bu çalışmalarıyla birbirine yakın bir süreçte hazırladığı ikinci solo albümü Gece ile Gündüz Arasında ise onun ileride Bağlama Devrimcisi olarak anılmasına vesile olan bir yeniliği beraberinde getirir. Kopuz ve ruzba'nın icadı kadar eski olan el ile çalma tekniğine farklı bir boyut kazandırıp albümdeki deyişleri bu teknikle sunar ve o döneme dek eşine pek rastlanmayan tezene bırakma cesaretini de yine Hasret Gültekin tereddüt etmeden gösterir. Sonraki süreçte ise Şelpe tekniğinin daha çok üstüne gider ve daha önceleri Zülfü Livaneli ve Arif Sağ'ın da denemeler yaptığı bağlama klavyesinde sistematik şelpe çalmaya büyük katkılar sunar. O yaşta biri biri için ancak dile kolaydır Hasret Gültekin için söylenenler. Hollanda Kültür Bakanlığı'nın daveti üzerine gittiği Genç Türküler festivalinde Türkiye'yi temsil etmiştir. 1991 yılında ise kendi tabiriyle ilerici müzik adını verdiği müziğinin zirvesi olan Rüzgarın Kanatları adını verdiği albümünü dinleyicilerine sunduğu dönemdir. Albüm, Hasret Gültekin'in ilerici müziğinin yanı sıra "Derman Sendedir", "Çeke Çeke", "Yaralı Ceylan" gibi eserlere yaptığı yeni düzenleme ve introlardan, ezgilerde kullanılmış çok sesliliğe, yıllardır alışılagelmiş deyiş yapısını deyişlerin ana hatlarını, özünü bozmadan batı müziği ve ritmleriyle bir araya getirmesine dek halk müziği adına bir devrim niteliği taşır ki bugün dahi benzerine zor rastlanır bir çalışmadır. O artık yaşına yönelik tabuları çoktan yıkmıştır yaptığı ve yapmakta olduğu birbirinden önemli çalışmalarla. Arif Sağ'dan Emekçi'ye birçok ustanın yer aldığı 1992 yılında yapımı Türküler Yalan Söylemez albümünde ustalarla beraber yer alması ya da o güne dek ancak kulislerde ve özel sohbetlerde bir araya geldiği Musa Eroğlu gibi ustalarla aynı sahneyi paylaşmaya başlaması özellikle de ustaların gözünde Hasret’in bu kulvarda rüştünü ispat etmesinin en önemli göstergesidir. Avrupa'da ve Türkiye'de verdiği sayısız konserlerin birbirini izlediği, Enel Hakk adını verdiği yeni albüm çalışmalarına başladığı bir dönemde Pir Sultan Abdal Şenlikleri için gittiği Sivas'ta son konserlerini verdi ve Madımak Oteli'nin yakılması ve katliamın büyümesi sonucu beraberindeki diğer 32 aydınla 2 Temmuz 1993 günü hayatını kaybetti. Öldükten sonra adına birçok saygı albümü ve toplama albümler çıkarıldı. 1995 yılında Rüzgarın Kanatlarında albümü tekrar piyasaya sürüldü ve albümün kapağında Yobaz Katliamı Şehidi yazısı eklendi. Türkiye'nin en iyi bağlama çalan sanatçısı olduğu söylenilmektedir ve genç yaşta hayatını kaybetmesine rağmen Alevi kültürünün en tanındık isimlerindendir. ==Ölümü== Pir Sultan Abdal Şenlikleri kapsamında, pek çok sanatçı ve fikir insanı dönemin Sivas valisi Ahmet Karabilgin'in özel davetlisi olarak bu kente geldi. Kültür Merkezi içindeki İslamcı faşistlerle çıkan taşlı sopalı çatışma, polis tarafından fazla büyümeden, zor kullanılarak önlendi. Binlerce kişiden oluşan gerici grup, Kültür Merkezinden yeniden Hükûmet Meydanı'na geldi. Hükûmet Konağını taşlamaya ve slogan atmaya başlayan grup ardından Madımak Oteli civarına ulaşarak, slogan atmaya devam etti. Grup önce Madımak Oteli önündeki araçları ateşe verdi ve oteli taşladı. Madımak Oteli tutuşturulan perdeler ve alt katta bulunan eşyalarla birlikte yakıldı. Otele sığınmış olan kişilerden, aralarında Asım Bezirci, Nesimi Çimen, Muhlis Akarsu, Metin Altıok ve Hasret Gültekin'in de bulunduğu 35 kişi yanarak veya dumandan boğularak yaşamını yitirdi. Aralarında Aziz Nesin'in de bulunduğu 51 kişi de olaylardan kendi olanaklarıyla, ağır yaralarla kurtuldu. İtfaiye merdiveniyle kurtarılmaya çalışılan Aziz Nesin, merdivendeki görevli tarafından darp edilip, merdivenden itfaiye aracı etrafında toplanan karşıt görüşlü kalabalığa doğru itildi.Can Dündar - "O" gün Youtube.com. Başından yaralanan Aziz Nesin'i linç girişiminden araya giren polisler kurtardı. Yaralılar, polis arabalarıyla Tıp Fakültesi Hastanesi'ne götürüldü. Olaylar sonucunda 33 konuk, 2 otel görevlisi ve 2 saldırgan yaşamını yitirdi. Akşam saatlerinde valilikçe ilan edilen ”2 günlük sokağa çıkma yasağı” ile birlikte, güvenlik güçleri şehirde tam bir hakimiyet sağlayabildi. == Diskografi == ===Solo albümleri=== * 1987: Gün Olaydı * 1989: Gece İle Gündüz Arasında * 1991: Rüzgarın Kanatlarında ===Yer aldığı albümler=== * 1988: Dostlar Muhabbeti * 1990: Newroz I * 1990: Türküler Yalan Söylemez * 1992: Newroz II === Katkıda bulunduğu albümler === * Abuzer Karakoç - Alvar Deyişleri (Yönetmen-Bağlama) * Baki Pınar - Süleyman Düzgün - Yüreğimizdeki Tutku (Yönetmen - Bağlama) * Canan Başkaya - Merhamet Kıl (Cura) * Efkari - Sevgi Üretir Öfke Tüketir (Yönetmen - Bağlama) * Emekçi - Güle Barut Serdin Mi (Yönetmen - Bağlama) * Gani Nar - Yaşam (Yönetmen - Bağlama) * Güler Duman - Gül Yüzlü Sevdiğim (Bağlama ve Şelpesiyle dört esere katkı sunmuştur.) * Hayrettin Cançağlar - Özgürlüğün Çığırında (Yönetmen - Bağlama) * Hozan Şahin - Wui Daye Lemın (Yönetmen - Bağlama) * İhsan Güneş - Karayılan (Yönetmen-Bağlama) * Lütfü Gültekin - Aydınlıkta Uyandırın ve Hasretim Hasret Albümleri (Yönetmen - Bağlama) * Mustafa Küçük - Yaralı Keklik (Cura) * Nazım Tanca-Kızılkale ve Mayısın Gülleri (Yönetmen-Bağlama) * Necla Saygılı - Derman Sendedir (Yönetmen-Bağlama) * Nuray Hafiftaş - Atılmaz Sevda (Vokal) * Nurşani - Sen Sebep Oldun (Yönetmen - Bağlama) * Rahmi Saltuk - Hoy Nare (Yönetmen- Bağlama) * Şiwan Perwer - Krivo ve Destan (Süpervizor) * Yılmaz Çelik - Demmi Demmi (Yönetmen-Bağlama) == Ayrıca bakınız == ; Özel * Türk halk müziği ses sanatçıları listesi ; Genel * Klasik Türk müziği şarkıcıları listesi * Türk arabesk müziği şarkıcıları listesi * Türk pop şarkıcıları listesi * Türkiye merkezli müzik şirketleri == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * * hasretgultekin.com * Hasret Gültekin'in anısına açılan hayran sitesi Kategori:1971 doğumlular Kategori:İmranlı doğumlular Kategori:Sivas doğumlu müzisyenler Kategori:Esen Müzik sanatçıları Kategori:Raks Müzik sanatçıları Kategori:1993 yılında ölenler Kategori:Kürt asıllı Türkler Kategori:Alevi ozanları Kategori:Türk halk ozanları Kategori:Türk halk şairleri Kategori:20. yüzyıl Türk bestecileri Kategori:Türk bağlamacılar Kategori:Kadıköy Anadolu Lisesinde öğrenim görenler Kategori:Kürt asıllı Türk müzisyenler Kategori:Türk erkek şarkıcı-şarkı yazarları Kategori:Türk halk müziği ses sanatçıları Kategori:Türk halk müziği sanatçıları Kategori:Karşıyaka Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:Kürt Aleviler Kategori:Yanarak ölenler Kategori:Türk söz yazarları Kategori:Madımak Katliamı kurbanları
== Olaylar == * 455 - Avitus, Batı Roma İmparatoru oldu. * 1816 - Arjantin, İspanya’dan bağımsızlığını kazandı. * 1850 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Zachary Taylor öldü, yerine Millard Fillmore 13. Başkan oldu. * 1918 - Nashville'de (Tennessee) iki tren çarpıştı: 101 kişi öldü, 171 kişi yaralandı. * 1919 - Mustafa Kemal Paşa'nın görevine son verildiği hakkında Harbiye Nezareti genelgesi yayınlandı. * 1922 - Johnny Weissmüller, 100 m serbest stil yüzmede dünya rekoru kırdı: 58.6 saniye. * 1943 - II. Dünya Savaşı: Müttefikler, Husky Harekâtı'nı başlatarak Sicilya'nın güneydoğu sahillerini işgal etti. * 1944 - II. Dünya Savaşı: Amerikalılar Japonya'ya ait Saipan adasını ele geçirdiler. * 1951 - Amerikalı dedektif romanları yazarı Dashiell Hammett, (Malta Şahini vb.), anti-komünist soruşturmalarda ifade vermeyi reddettiği için altı ay hapse mahkûm oldu. * 1952 - Türkiye'de ilk televizyon yayınları, İstanbul Teknik Üniversitesi tarafından gerçekleştirildi. * 1961 - 1961 Anayasası, halk oylaması sonucunda yüzde 61,5 “evet” oyuyla kabul edildi. * 1982 - Boeing 727 tipi bir yolcu uçağı, Louisiana eyaletindeki Kenner şehrine düştü: Uçaktaki 146 kişi ve yerdeki 8 kişi öldü. * 1991 - Güney Afrika, 30 yıl aradan sonra Olimpiyatlara tekrar kabul edildi. * 1993 - Şair ve ressam Metin Altıok, 2 Temmuz'daki Sivas Katliamı'ndan ağır yaralı olarak kurtuldu. Ancak komadan çıkamayarak Ankara'da tedavi gördüğü hastanede yaşamını yitirdi. * 1997 - Çankaya Üniversitesi kuruldu. * 1998 - İstanbul Mısır Çarşısı'nda meydana gelen patlamada; biri turist, 2'si çocuk, 7 kişi öldü. 7'si yabancı uyruklu 120 kişi de yaralandı. * 2002 - Afrika Birliği Örgütü dağıldı ve yeniden yapılanarak Afrika Birliği adını aldı. * 2002 - Hüsamettin Özkan'dan boşalan Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı'na Devlet Bakanı Şükrü Sina Gürel atandı. Devlet Bakanlıklarına Tayfun İçli ve Zeki Sezer, Kültür Bakanlığı'na ise Suat Çağlayan atandı. * 2006 - FIFA Dünya Kupası'nı, Berlin'de Fransa'yı normal süresi 1-1 biten maçta, penaltılarla 5-4 mağlup eden İtalya kazandı. * 2006 - Airbus A310 tipi bir yolcu uçağı, 200 yolcusuyla İrkutsk (Sibirya) havaalanına inişte pistten çıktı: 122 kişi öldü. * 2008 - ABD İstanbul Başkonsolosluğu Saldırısı: ABD İstanbul Başkonsolosluğu'na yönelik saldırı gerçekleştirildi. Saldırıyı gerçekleştiren 3 kişi ile 3 polis öldü. * 2011 - Güney Sudan bağımsızlığını ilan etti. * 2013 - Diyanet Radyo yayın hayatına başladı. * 2013 - BTS , fanlarına resmi olarak "ARMY" ismini verdi. == Doğumlar == * 1249 - Kameyama, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 90. imparatorudur (ö. 1305) * 1578 - II. Ferdinand, Kutsal Roma imparatoru (ö. 1637) * 1654 - Reigen, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 112. imparatorudur (ö. 1732) * 1689 - Alexis Piron, Fransız şair ve oyun yazarı (ö. 1773) * 1764 - Ann Radcliffe, İngiliz yazar (ö. 1823) * 1775 - Matthew Gregory Lewis, İngiliz romancı ve oyun yazarı (ö. 1818) * 1809 - Friedrich Gustav Jakob Henle, Alman anatomist ve doktor (ö. 1885) * 1819 - Elias Howe, Amerikalı bir mucittir (ö. 1864) * 1834 - Jan Neruda, Çek yazar (ö. 1891) * 1858 - Franz Boas, Alman kökenli Amerikan vatandaşı dilbilimci ve etnolog (ö. 1942) * 1879 - Ottorino Respighi, İtalyan besteci, müzikolog ve orkestra şefi (ö. 1936) * 1884 - Mihail Borodin, Sovyet siyaset adamı (ö. 1951) * 1894 - Percy Spencer, Amerikalı mühendis ve mikrodalga fırının mucidi (ö. 1970) * 1901 - Barbara Cartland, İngiliz romancı (ö. 2000) * 1907 - Eddie Dean, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve söz yazarı (ö. 1999) * 1911 - Mervyn Peake, İngiliz yazar, sanatçı, şair ve illüstratördür (ö. 1968) * 1911 - John Wheeler, Amerikalı bir teorik fizikçidir (ö. 2008) * 1916 - Edward Heath, İngiliz siyasetçi ve Başbakan (ö. 2005) * 1926 - Pedro Rodolfo Dellacha, Arjantinli eski millî futbolcu ve teknik direktördür (ö. 2010) * 1926 - Mathilde Krim, İtalyan-Amerikalı tıp araştırmacısı ve bilim insanıdır (ö. 2018) * 1926 - Ben R. Mottelson, ABD-Danimarkalı nükleer fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2022) * 1927 - David Diop, Senegalli şair (ö. 1960) * 1929 - II. Hasan, Fas Kralı (ö. 1999) * 1929 - Lee Hazlewood, Amerikalı country şarkıcısı, söz yazarı ve yapımcı (ö. 2007) * 1930 - Kailasam Balachander, Hint sinema yönetmeni ve yazar (ö. 2014) * 1930 - Buddy Bregman, Amerikalı müzik yapımcısı, film yönetmeni, müzisyen ve besteci (ö. 2017) * 1933 - Oliver Sacks, İngiliz nörolog ve yazar (ö. 2015) * 1934 - Michael Graves, Amerikalı mimar (ö. 2015) * 1935 - Wim Duisenberg, Hollandalı ekonomist ve siyasetçi (ö. 2005) * 1935 - Mercedes Sosa, Arjantinli şarkıcı (ö. 2009) * 1937 - David Hockney, İngiliz ressamdır * 1938 - Brian Dennehy, Amerikalı oyuncu * 1942 - Richard Roundtree, Amerikalı oyuncu * 1945 - Dean R. Koontz, Amerikalı korku yazarı * 1946 - Ali Poyrazoğlu, Türk tiyatrocu * 1946 - Bon Scott, Avustralyalı müzisyen (AC/DC) (ö. 1980) * 1947 - Jim Marurai, Cook Adalı siyasetçi (ö. 2020) * 1947 - Mitch Mitchell, İngiliz davulcu (ö. 2008) * 1947 - Tuncay Özilhan, Türk iş insanı * 1950 - Viktor Yanukoviç, Ukraynalı siyasetçi * 1951 - Chris Cooper, Amerikalı oyuncu * 1954 - Théophile Abega, Kamerunlu eski millî futbolcu (ö. 2012) * 1955 - Lisa Banes, Amerikalı aktris (ö. 2021) * 1956 - Tom Hanks, Amerikalı oyuncu * 1957 - Marc Almond, İngiliz şarkıcı ve şarkı sözü yazarı * 1957 - Kelly McGillis, Amerikalı oyuncu * 1961 - Raymond Cruz, Amerikalı dizi ve film oyuncusu * 1963 - Zeynep Eronat, Türk oyuncu * 1964 - Courtney Love, Amerikalı müzisyen ve oyuncu * 1964 - Gianluca Vialli, İtalyan eski futbolcu ve teknik direktör (ö. 2023) * 1966 - Pamela Adlon, Amerikalı oyuncu, senarist, yapımcı, yönetmen ve seslendirme sanatçısı * 1966 - Amélie Nothomb, Belçikalı yazar * 1967 - Yordan Letchkov, Bulgar futbolcu * 1968 - Álex Aguinaga, Ekvadorlu millî futbolcu ve teknik direktör * 1968 - Paolo Di Canio, İtalyan teknik direktör ve eski futbolcu * 1975 - Shelton Benjamin, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1975 - Jack White, Grammy Ödülü kazanmış Amerikalı yapımcı, aktör, multi-enstrümantalist rock müzisyeni ve besteci * 1976 - Emel Çölgeçen, Türk oyuncu * 1976 - Aziza Brahim, Batı Sahralı şarkıcı * 1976 - Jo Kanazawa, Japon eski futbolcu * 1976 - Jochem Uytdehaage, Hollandalı eski uzun kulvar sürat patencisi * 1976 - Fred Savage, Amerikalı aktör ve televizyon yönetmeni * 1978 - Gulnara Samitova- Galkina, Rus orta mesafe koşucusu * 1978 - Jaka Lakovič, Sloven eski profesyonel basketbolcu * 1981 - Lee Chun-Soo, Güney Koreli millî futbolcu * 1982 - Toby Kebbell, İngiliz oyuncu * 1983 - Ahmet Rıfat Şungar, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1983 - Deniz Çetin, Türk müzisyen * 1983 - Sefa Tantoğlu, Türk oyuncu * 1984 - Hasan Kalender, Türk yönetmen * 1987 - Élodie Fontan, Fransız oyuncu * 1987 - Bratislav Punoševac, Sırp futbolcu * 1987 - Rebecca Sugar, Amerikalı animatör, senarist, yapımcı ve şarkıcı/söz yazarı * 1988 - Raul Rusescu, Rumen futbolcu * 1989 - Ronaldo Alves, Brezilyalı futbolcu * 1989 - Deniz Naki, Kürt asıllı Alman futbolcu * 1989 - Zeynep Sever, 2009 Miss Belçika güzeli * 1990 - Joe Corona, Amerikalı futbolcu * 1990 - André Sousa, Portekizli futbolcu * 1991 - Mitchel Musso, Amerikalı oyuncu * 1991 - Riley Reid, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1992 - Douglas Booth, İngiliz oyuncu ve manken * 1993 - DeAndre Yedlin, Amerikalı futbolcu * 1994 - Luka Đorđević, Karadağlı millî futbolcu * 1994 - Jordan Mickey, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1995 - Georgie Henley, İngiliz oyuncu * 1995 - Sandro Ramírez, İspanyol futbolcu * 1998 - Robert Capron, Amerikalı sinema oyuncusu * 1999 - Claire Corlett, Kanadalı oyuncu, şarkıcı ve seslendirmen == Ölümler == * 518 - I. Anastasius, Bizans İmparatoru (d. 430) * 981 - Ramiro Garcés, Pamplona prensi ile ilk Viguera kralı (d. 945) * 1386 - III. Leopold, Avusturya Dükü (d. 1351) * 1441 - Jan van Eyck, Flaman ressam (d. 1395) * 1654 - IV. Ferdinand, Kutsal Roma İmparatoru (d. 1633) * 1706 - Pierre Le Moyne d'Iberville Fransız-Kanadalı denizci ve kâşif (d. 1661) * 1742 - John Oldmixon, İngiliz tarihçi (d. 1673) * 1746 - V. Felipe, İspanya Kralı (d. 1683) * 1747 - Giovanni Battista Bononcini, İtalyan barok bestecisi ve çellist (d. 1670) * 1756 - Pieter Langendijk, Hollandalı oyun yazarı ve şair (d. 1683) * 1766 - Jonathan Mayhew, Amerikalı Hristiyan din adamı (d. 1720) * 1795 - Henry Seymour Conway, İngiliz general ve devlet adamı (d. 1721) * 1797 - Edmund Burke, İngiliz filozof ve devlet adamı (d. 1729) * 1828 - Gilbert Stuart, Amerikalı ressam (d. 1755) * 1850 - Seyyid Ali Muhammed (Bab), İranlı din adamı ve Babilik inancının kurucusu (d. 1819) * 1850 - Zachary Taylor, ABD'nin 12. Başkanı (d. 1784) * 1856 - Amedeo Avogadro, İtalyan kimyager (d. 1776) * 1871 - Alexander Keith Johnston, İskoç coğrafyacı (d. 1804) * 1880 - Paul Broca, Fransız hekim, anatomist ve antropolog (d. 1824) * 1882 - Ignacio Carrera Pinto, Şilili subay (d. 1848) * 1912 - Ion Luca Caragiale, Alman senaryo, kısa öykü, şiir yazarı, tiyatro yöneticisi, siyaset yorumcusu ve gazeteci (d. 1852) * 1932 - King Camp Gillette, Amerikalı mucit (tıraş bıçağını bulan) (d. 1855) * 1938 - Benjamin N. Cardozo, ABD'li hukukçu ve yargıç (d. 1870) * 1946 - Nevzat Tandoğan, Türk bürokrat (intihar) (d. 1894) * 1961 - Whittaker Chambers, Amerikalı yazar ve editör (d. 1901) * 1962 - Georges Bataille, Fransız yazar, sosyolog, antropolog ve filozof (d. 1897) * 1967 - Eugen Fischer, Alman tıp, antropoloji ve öjenik profesörü (d. 1874) * 1971 - Karl Ast, Estonyalı bir yazar ve politikacıydı (d. 1886) * 1974 - Hilmi Soykut, Türk şair (d. 1906) * 1974 - Earl Warren, Amerikalı bir politikacı ve hukukçuydu (d. 1891) * 1980 - Vinícius de Moraes, Brezilyalı şair, söz yazarı, deneme yazarı ve oyun yazarı (d. 1913) * 1985 - Charlotte, Lüksemburg Büyük Dükü IV. Willem ile Portekizli İnfanta Marie Anne'in kızıdır (d. 1896) * 1990 - Reşit Gürzap, Türk oyuncu ve yönetmen (d. 1912) * 1991 - Orhan Hançerlioğlu, Türk felsefeci ve yazar (d. 1916) * 1993 - Metin Altıok, Türk şair ve ressam (d. 1940) * 2002 - Gerald Campion, İngiliz oyuncu (d. 1921) * 2002 - Rod Steiger, Amerikalı oyuncu (d. 1925) * 2004 - Isabel Sanford, Amerikalı bir sahne, sinema ve televizyon oyuncusu ve komedyen (d. 1917) * 2006 - Mehmet Akan, Türk oyuncu, yönetmen, koreograf, folklorcu ve yazar (d. 1939) * 2011 - Arvo Salo, Fin yazar, gazeteci ve politikacı (d. 1932) * 2015 - Christian Audigier, Fransız moda tasarımcısı ve girişimci (d. 1958) * 2015 - Suud el- Faysal, Suudi siyasetçi ve prens (d. 1940) * 2015 - Tahsin Şahinkaya, Türk asker (d. 1925) * 2016 - Norman Abbott, Amerikalı televizyon ve film yönetmeni (d. 1922) * 2017 - Ilya Glazunov, Rus ressam (d. 1930) * 2017 - Paquita Rico, İspanyol kadın şarkıcı ve oyuncu (d. 1929) * 2018 - Peter Carington, Britanyalı siyasetçi (d. 1919) * 2018 - Michel Tromont, Belçikalı siyasetçi (d. 1937) * 2018 - Hans Günter Winkler, Alman at binicisi (d. 1926) * 2019 - Hussaini Abdullahi, Nijeryalı üst düzey rütbeli eski asker ve siyasetçi (d. 1939) * 2019 - Freddie Jones, İngiliz oyuncu (d. 1927) * 2019 - Ross Perot, Amerikalı iş insanı (d. 1930) * 2019 - Fernando de la Rúa, Arjantinli siyasetçi (d. 1937) * 2019 - Rip Torn, Amerikalı oyuncu, seslendirme sanatçısı ve tiyatro yönetmen (d. 1931) * 2020 - Agustín Alezzo, Arjantinli tiyatro yönetmeni ve oyunculuk eğitmeni (d. 1935) * 2020 - John Gerard Beattie, İskoç aktör ve komedyen (d. 1926) * 2020 - Marlene Catzín Cih, Meksikalı siyasetçi (d. 1954) * 2020 - Sahara Khatun, Bangladeşli kadın siyasetçi ve bakan (d. 1943) * 2020 - Mohamed Kouradji, Cezayirli futbol hakemi (d. 1952) * 2020 - Park Won-Soon, Güney Koreli siyasetçi, hukukçu ve aktivist (d. 1956) * 2020 - Hafız Rahim, Singapurlu futbolcu (d. 1983) * 2020 - Vladimir Maksimoviç Salkov, Rus-Ukraynalı profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1937) * 2021 - Boris Andreyev, Eski bir Rus kozmonottur (d. 1940) * 2021 - Þórunn Egilsdóttir, İzlandalı bir politikacıdır (d. 1964) * 2021 - Geoff Makhubo, Güney Afrikalı siyasetçi (d. 1968) * 2021 - Cihan Sedat, Mısırlı bir yazar, akademisyen, edebiyat eleştirmeni (d. 1933) * 2022 - Tommy Jacobs, Amerikalı golfçü (d. 1935) * 2022 - András Törőcsik, Macar eski futbolcudur (d. 1955) * 2023 - Luis Suárez Miramontes, İspanyol futbolcu ve teknik direktör (d. 1935) == Tatiller ve özel günler == * Fırtına: Çarkdönümü Fırtınası (3 Gün) *0709 09
== Olaylar == * 1298 - Falkirk Savaşı: İskoç Komutan William Wallace, Britanya Kralı I. Edward'a yenildi. * 1456 - Belgrad Kuşatması: Macar Komutan János Hunyadi, Osmanlı Padişahı II. Mehmed'i yendi. * 1875 - Ekinci gazetesinin ilk sayısı basıldı. * 1909 - 1879 yılında kurulan Zaptiye Nezareti kapatılarak, "İstanbul Vilayeti ve Emniyet Umumiye Müdüriyeti Teşkilatı'na Dair Kanun" kabul edildi ve Dahiliye Nezareti'ne bağlı Emniyet Umumiye Müdürlüğü kuruldu. * 1931 - İthalat sınırlamaları sistemine ilişkin kanun, TBMM'de kabul edildi. * 1933 - Wiley Post, Dünya etrafında uçakla tek başına dolaşan ilk insan oldu. 15.596 millik yolculuğu; 7 gün, 18 saat, 45 dakika sürdü. * 1946 - DSÖ Anayasası, 61 ülkenin temsilcisi tarafından imzalandı. * 1946 - Kudüs'te İngiliz yönetiminin karargâh olarak kullandığı King David Hoteli bombalandı: 90 kişi öldü. * 1948 - 16 yaşından küçük çocukların ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılması yasaklandı. * 1953 - TCDD İşletmesi Kanunu kabul edildi. * 1961 - Barzani aşiretlerinin baskılarına dayanamayan 800 Türk, Irak sınırını aşarak Türkiye'ye iltica etti. Gelenler Hakkâri'nin Benekli yaylasına yerleştirildi ve kendilerine uçakla yiyecek maddesi atıldı. Göç daha sonraki günlerde de sürdü. * 1964 - Türkiye, İran ve Pakistan arasında, Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği Örgütü (RCD) kuruldu. * 1965 - Millî İstihbarat Teşkilatı kuruluş kanunu kabul edildi. * 1967 - Adapazarı ve Mudurnu'da gece saatlerinde meydana gelen 7,2 şiddetindeki depremde 173 kişi öldü, 1078 ev hasar gördü. * 1974 - Kıbrıs Harekâtı: İkinci çıkartma birliği olan 39. Türk Tümeni, Kıbrıs'a çıktı ve havadan inmiş olan birliklerle birleşti. Saat 17:00’de ateşkes ilan edildi. Türk birlikleri, Lapta-Girne-Lefkoşa üçgeni içerisinde Cenevre Görüşmeleri’nin sonucunu beklemeye başladı. * 1980 - Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) eski Başkanı ve Maden-İş Genel Başkanı Kemal Türkler öldürüldü. * 1992 - Kolombiyalı uyuşturucu taciri Pablo Escobar, Medellin yakınlarındaki lüks hapishaneden kaçtı. * 1998 - Türkiye, AB politikasının özünü oluşturacak şekilde hazırlamış olduğu "Türkiye AB ilişkilerini Geliştirme Stratejisi" başlıklı raporunu bir nota eşliğinde, AB Komisyonu ve Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi'ne gönderdi. * 2002 - DSP’den istifalar, Meclis’te de temsil edilen yeni bir parti oluşumuna dönüştü. Yeni Türkiye Partisi, İsmail Cem’in Genel Başkanlığında 63 Milletvekilinin katılımıyla kuruldu. * 2002 - İsrail, Hamas'ın silahlı birlikler komutanı Salah Shehade ve 14 sivili öldürdü. * 2003 - Fransa'daki Eyfel Kulesi'nde yangın çıktı. * 2003 - Özel güçler desteğindeki ABD birliklerinin Musul'da gerçekleştirdiği bombalamada, Saddam Hüseyin'in oğulları Uday Hüseyin, Kusay Hüseyin, Kusay'ın 14 yaşındaki oğlu ve bir koruma görevlisi öldürüldü. * 2004 - Pamukova tren kazası gerçekleşti. Sakarya’nın Pamukova ilçesi sınırlarında Ankara-İstanbul arasında hızlandırılmış tren seferini yapan Yakup Kadri Karaosmanoğlu adlı tren aşırı hızdan dolayı raydan çıkarak, toplam 230 yolcudan 41 kişinin ölümüne, 89 kişinin de yaralanmasına sebep oldu. * 2007 - Türkiye genel seçimleri yapıldı. Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki Adalet ve Kalkınma Partisi, %46,66 oy oranı ile 341 milletvekili çıkardı ve tekrar tek başına iktidar oldu. * 2008 - Bosna Savaşı'nda savaş suçlusu olan Radovan Karadzic, Sırbistan'da yakalandı. * 2015 - Ceylanpınar saldırısı gerçekleştirildi. == Doğumlar == * 1478 - I. Felipe, Burgundiya dükü ve Habsburg hanedanının Kastilya kralı olan ilk üyesi idi (ö. 1506) * 1559 - Brindisili Lorenzo, İtalyan teolog ve Fransiskenlerin bir kolu olan Kapusen tarikati üyesi (ö. 1619) * 1596 - I. Mihail, Rus Çarı (ö. 1645) * 1784 - Friedrich Wilhelm Bessel, Alman gök bilimci ve matematikçi (ö. 1846) * 1831 - Kōmei, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 121. İmparatoru (ö. 1867) * 1839 - Jakob Hurt, Bir Estonyalı halkbilimci, Lüteriyan ilahiyatçı ve dilbilimciydi (ö. 1907) * 1878 - Janusz Korczak, Polonyalı çocuk kitabı yazarı, pediatrist ve pedagog (ö. 1942) * 1882 - Edward Hopper, Amerikalı ressam ve grafiker (ö. 1967) * 1887 - Gustav Ludwig Hertz, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1975) * 1888 - Selman Abraham Waksman, Amerikalı biyokimyacı (ö. 1973) * 1898 - Alexander Calder, Amerikalı heykeltıraş ve ressam (ö. 1976) * 1899 - II. Sobhuza, Svazilandlı hükümdar (ö. 1982) * 1910 - Ruthie Tompson, Amerikalı animatör (ö. 2021) * 1919 - Naim Talu, Türk bürokrat, siyasetçi ve Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı (ö. 1998) * 1923 - César Ardavin, İspanyol bir senarist ve film yapımcısı. 1959'da filmi Tormes'in Klavuzu Altın Ayı ödülü (ö. 2012) * 1923 - Bob Dole, Amerikalı siyasetçi ve avukat (ö. 2021) * 1923 - Mukesh, Hint şarkıcı (ö. 1976) * 1924 - Margaret Whiting, Amerikalı country müzik şarkıcısı ve oyuncu (ö. 2011) * 1928 - Orson Bean, Amerikalı komedyen, yapımcı, yazar ve oyuncu (ö. 2020) * 1928 - Freda Dowie, İngiliz oyuncu * 1928 - Jimmy Hill, İngiliz eski futbolcu ve teknik direktör (ö. 2015) * 1931 - Guido de Marco, Maltalı politikacı (ö. 2010) * 1932 - Óscar de la Renta, Dominikli moda tasarımcısı (ö. 2014) * 1932 - Tom Robbins, Amerikalı roman ve kısa hikâye yazarı * 1933 - Güngör Uras, Türk gazeteci ve yazar (ö. 2018) * 1934 - Louise Fletcher, Amerikalı sinema, dizi oyuncusu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2022) * 1939 - Terence Stamp, İngiliz sinema oyuncusu * 1940 - Alex Trebek, Altın Küre ödülü sahibi Kanadalı-Amerikalı komedyen ve sinema oyuncusudur (ö. 2020) * 1943 - Masaru Emoto, Japon yazar (ö. 2014) * 1943 - Kay Bailey Hutchinson, Amerikalı siyasetçi * 1944 - Anand Satyanand, Yeni Zelandalı hukukçu ve Birleşik Krallık'ın 19. Yeni Zelanda Genel Valisi * 1946 - Danny Glover, Amerikalı yönetmen ve aktör * 1946 - Mireille Mathieu, Fransız şarkıcı * 1946 - Paul Schrader, Amerikalı film yönetmeni, senarist ve yapımcı * 1946 - Johnson Toribiong, Palau eski Cumhurbaşkanı, avukat ve politikacı * 1947 - Albert Brooks, Amerikalı oyuncu ve yazar * 1947 - Don Henley, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve davulcu * 1949 - Şevki Şenlen, Türk millî futbolcu ve spor yazarı (ö. 2005) * 1949 - Lasse Virén, Fin eski uzun mesafe koşucusudur * 1953 - Brian Howe, İngiliz rock şarkıcısı, gitarist ve söz yazarı (ö. 2020) * 1954 - Al Di Meola, Amerikalı müzisyen * 1955 - Willem Dafoe, Amerikalı oyuncu * 1956 - Azmi Bişare, Filistinli edebiyatçı, siyaset yazarı ve akademisyen * 1958 - David Von Erich, Amerikalı profesyonel güreşçi (ö. 1984) * 1960 - Jon Oliva, Amerikalı müzisyen * 1961 - Hatice Nayır, Türk mimar ve şair * 1961 - Keith Sweat, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve müzik yapımcısı * 1962 - Steve Albini, Amerikalı müzisyen, yapımcı ve ses mühendisi * 1962 - Alvin Robertson, emekli Amerikan basketbolcu * 1963 - Emilio Butragueño, İspanyol futbolcu * 1963 - Burak Dilmen, Türk futbol antrenörü * 1963 - Behzat Gerçeker, Türk müzisyen ve Enbe Orkestrası'nın kurucusu * 1964 - Bonnie Langford, İngiliz oyuncu ve dansçı * 1964 - John Leguizamo, Amerikalı aktör, yapımcı ve komedyen * 1964 - David Spade, Amerikalı aktör, stand-up komedyeni ve yazar * 1965 - Shawn Michaels, Amerikan profesyonel güreşçi * 1967 - Rhys Ifans, Galli oyuncu, yapımcı ve şarkıcı * 1967 - İskender Paydaş, Türk müzisyen, aranjör ve yapımcı * 1969 - Despina Vandi, Yunan müzisyen ve şarkıcı * 1969 - Jason Becker, Amerikalı gitarist ve kompozitör * 1971 - Kristine Lilly, Amerikalı millî futbolcu * 1973 - Daniel Jones, İngiliz asıllı Avustralyalı yapımcı ve müzisyen * 1973 - Ece Temelkuran, Türk gazeteci ve yazar * 1973 - Rufus Wainwright, Kanadalı-Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1974 - Franka Potente Alman oyuncu ve şarkıcı * 1975 - Aslı Der, Türk yazar * 1975 - Sonja Baum, Alman oyuncu * 1976 - Birgit Öllbrunner, Alman bas gitarist * 1978 - A.J. Cook, Kanadalı oyuncu * 1978 - Dennis Rommedahl, Danimarkalı futbolcu * 1979 - Anastasiya Belikova, Rus voleybolcu * 1980 - Scott Dixon, Yeni Zelandalı otomobil yarışçısı * 1980 - Dirk Kuyt, Hollandalı futbolcu * 1980 - Marco Marchionni, İtalyan futbolcu * 1980 - Kate Ryan, Belçikalı şarkıcı * 1981 - Clive Standen, İngiliz oyuncu * 1981 - Gökçek Vederson, Brezilya asıllı Türk futbolcu * 1983 - Aldo de Nigris, Meksikalı eski futbolcu * 1983 - Arsenie Todiraş, Moldovalı müzisyen * 1984 - Stewart Downing, İngiliz futbolcu * 1985 - Boukary Dramé, Fransız asıllı Senegalli futbolcu * 1985 - Natalya Davydova, Ukraynalı halterci * 1985 - Akira Tozawa, Japon profesyonel güreşçi * 1987 - Burçin Abdullah, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1987 - Denis Gargaud Chanut, Fransız kanocu * 1988 - Álvaro Arroyo, İspanyol futbolcu * 1988 - Thomas Kraft, Alman futbolcu * 1988 - Sercan Temizyürek, Türk futbolcu * 1989 - Keegan Allen, Amerikalı aktör, fotoğrafçı, yazar ve müzisyendir * 1989 - Tanju Kayhan, Türk kökenli Avusturyalı futbolcu * 1991 - Matty James, İngiliz futbolcudur * 1992 - Selena Gomez, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1994 **Jaz Sinclair, Amerikalı aktris **Daniel Álvarez López, Meksikalı futbolcu * 2002 - Felix, Danimarka prensi * 2013 - George, Britanya tahtı varisi ve Windsor Hanedanı üyesi == Ölümler == * 1461 - VII. Charles, Fransa Krallığı Hükümdarı ve Valois Hanedanı üyesi (d. 1403) * 1540 - János Zápolya, Macaristan Kralı (d. 1487) * 1590 - Leone Leoni, Floransalı heykeltıraş (d. 1509) * 1619 - Brindisili Lorenzo, İtalyan teolog ve Fransiskenlerin bir kolu olan Kapusen tarikati üyesi (d. 1559) * 1676 - X. Clemens, Katolik Kilisesi'nin 239. Papası (d. 1590) * 1802 - Xavier Bichat, Fransız anatomi bilgini ve fizyolog (d. 1771) * 1813 - George Shaw, İngiliz zoolog ve botanikçi (d. 1751) * 1814 - Michael Francis Egan, İrlanda kökenli Amerikalı Piskopos (d. 1761) * 1826 - Giuseppe Piazzi, İtalyan rahip, matematikçi ve astronom (d. 1746) * 1832 - II. Napolyon, Fransa İmparatoru (d. 1811) * 1845 - Heinrich von Bellegarde, Saksonya Krallığı doğumlu Avusturyalı mareşal (d. 1756) * 1908 - Randal Cremer, İngiliz siyasetçi, pasifist ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1828) * 1932 - Errico Malatesta, İtalyan anarşist yazar (d. 1853) * 1934 - John Dillinger, Amerikalı gangster (d. 1903) * 1938 - Ernest William Brown, İngiliz gök bilimci (d. 1866) * 1944 - Günther Korten, Alman asker ve Luftwaffe komutanı (d. 1898) * 1950 - William Lyon Mackenzie King, Kanadalı siyasetçi ve Kanada'nın 10. Başbakanı (d. 1874) * 1954 - Ayaz İshaki, Tatar yazar (d. 1878) * 1958 - Mihail Zoşçenko, Rus yazar (d. 1894) * 1967 - Lajos Kassák, Macar şair, ressam ve romancı (d. 1887) * 1968 - Giovannino Guareschi, İtalyan gazeteci, karikatürist ve mizah yazarı (Don Camillo karakterinin yaratıcısı) (d. 1908) * 1973 - Walter Krüger, Alman asker (Nazi Almanyası ve Saksonya Krallığı'nda) (d. 1892) * 1979 - Sándor Kocsis, Macar futbolcu (d. 1929) * 1980 - Kemal Türkler, Türk sosyalist sendikacı ve DİSK'in kurucusu ve ilk Genel Başkanı (d. 1926) * 1987 - Fahrettin Kerim Gökay, Türk bürokrat ve siyasetçi (İstanbul Valisi ve Belediye Başkanlarından) (d. 1900) * 1987 - Örsan Öymen, Türk gazeteci (d. 1938) * 1990 - Manuel Puig, Arjantinli yazar (d. 1932) * 1992 - Toto Karaca, Ermeni asıllı Türk opera, tiyatro ve sinema sanatçısı (d. 1912) * 1999 - Ajlan Büyükburç, Türk müzisyen (d. 1970) * 2000 - Claude Sautet, Fransız film yönetmeni (d. 1924) * 2003 - Kusay Hüseyin, Saddam Hüseyin'in oğlu (d. 1966) * 2003 - Uday Hüseyin, Saddam Hüseyin'in oğlu (d. 1964) * 2004 - Sacha Distel, Fransız şarkıcı (d. 1933) * 2005 - Jean Charles de Menezes, Brezilyalı cinayet kurbanı (Londra'da Polis tarafından öldürülen) (d. 1978) * 2006 - Pierre Rey, Fransız yazar (d. 1930) * 2007 - László Kovács, Macar asıllı Amerikalı görüntü yönetmeni (d. 1933) * 2007 - Ulrich Mühe, Alman aktör (Başkalarının Hayatı) (d. 1953) * 2008 - Estelle Getty, Amerikalı aktris ve sinema oyuncusu (d. 1923) * 2008 - Suna Pekuysal, Türk sinema, tiyatro ve televizyon oyuncusu (d. 1933) * 2009 - Selçuk Hergül, Türk futbolcu (d. 1940) * 2011 - Linda Christian, Amerikalı oyuncu (d. 1923) * 2012 - Bohdan Stupka, Ukraynalı aktör (d. 1941) * 2012 - George Armitage Miller, Amerikalı psikolog (d. 1920) * 2013 - Dennis Farina, Amerikalı oyuncu (d. 1944) * 2014 - Sevda Şener, Türk tiyatro araştırmacısı ve eleştirmen (d. 1928) * 2016 - Leyla Sayar, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (d. 1939) * 2017 - Kostyantın Sıtnık, Ukraynalı-Sovyet bilim insanı, siyasetçi ve akademisyen (d. 1926) * 2017 - Margo Chase, Amerikalı grafik sanatçısı (d. 1958) * 2017 - Rappin' Granny, Amerikalı hip hop müzisyeni ve oyuncu (d. 1933) * 2018 - Rene Portland, Amerikalı kadın basketbol antrenörü (d. 1953) * 2019 - Art Neville, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı (d. 1937) * 2019 - Christopher C. Kraft, Jr., Amerikalı uzay mühendisi (d. 1924) * 2019 - Li Peng, Çinli siyasetçi ve Çin Halk Cumhuriyeti'nin 4. Başbakanı (d. 1928) * 2020 - Charles Evers, Amerikalı insan hakları aktivisti ve siyasetçi (d. 1922) * 2021 - Ian Palmer, Güney Afrikalı futbolcu ve teknik direktör (d. 1966) * 2021 - Palo Pandolfo, Arjantinli şarkıcı, müzisyen, söz yazarı ve yapımcı (d. 1964) * 2021 - Şevket Sabancı, Türk iş insanı (d. 1936) * 2021 - Andre Thysse, Güney Afrikalı profesyonel boksör (d. 1969) * 2021 - Hikmat Singh Verma, Fiji Hint bir politikacıydı (d. 1955) * 2022 - Núria Feliu, Katalan kökenli İspanyol şarkıcı, aktris ve aktivist (d. 1941) == Tatiller ve özel günler == *0722 22
== Olaylar == * 622 - Muhammed ve beraberindeki ilk Müslümanlar, Mekke'den Medine'ye hicret ettiler. Bu olay Hicrî takvimin başlangıcı olarak kabul edilmiştir. * 1212 - Las Navas de Tolosa Muharebesi: Reconquista döneminde, Papa III. İnnocentius'in çağrısı üzerine bir araya gelen İspanya'daki Hristiyan Krallıklar, Muhammed Nasır komutasındaki Müslüman Muvahhidler'i yendi. * 1394 - Fransa Kralı VI. Charles, Yahudilerin Fransa'dan kovulması için emir verdi. * 1661 - Avrupa'da ilk banknot, "Stockholms Banco" adlı bir İsveç bankası tarafından bastırılarak tedavüle verildi. * 1782 - Wolfgang Amadeus Mozart'ın, Saraydan Kız Kaçırma adlı operası ilk kez sahnelendi. * 1880 - Emily Stowe, Kanada'da lisanslı ilk kadın hekim oldu. * 1912 - Stockholm Olimpiyat Oyunları başladı. * 1921 - Acara Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. 1991'de yerine Acara Özerk Cumhuriyeti kuruldu. * 1935 - Dünyanın ilk parkmetresi, Oklahoma City'de bir caddeye yerleştirildi. * 1942 - Fransa'daki en büyük Yahudi tutuklaması: 12884 Yahudi Auschwitz'e gönderilmek üzere tutuklandı. * 1945 - Manhattan Projesi: Amerika Birleşik Devletleri'nin New Mexico Eyaleti, Alamogordo şehri yakınlarında ilk atom bombası denemesi (Trinity testi) yapıldı. * 1965 - Fransa ve İtalya'yı birbirine bağlayan "Mont Blanc Tüneli" açıldı. * 1969 - Apollo 11, Kennedy Uzay Üssü'nden fırlatıldı. * 1979 - Saddam Hüseyin, Irak Devlet Başkanı oldu. * 1990 - Filipinler'de deprem: 1450 ölü. * 1994 - Shoemaker-Levy 9 kuyrukluyıldızının parçaları, Jüpiter gezegenine çarptı. * 1999 - Eski ABD Başkanı John F. Kennedy ve Jacqueline Kennedy Onassis'in oğulları John F. Kennedy, Jr.'ın kullandığı küçük uçak, Atlantik Okyanusu'na düştü. Kennedy, uçakta bulunan karısı ve baldızıyla birlikte hayatını kaybetti. * 2005 - Irak'ın Musayyib kentinde bir intihar eylemcisi, kullandığı patlayıcı yüklü tanker kamyonu, benzin istasyonuna sürdü: 98 ölü, 100 yaralı. * 2008 - Irak'ın Telafer kentindeki bir pazar yerinde, bomba yüklü bir araç infilâk etti: 7'si çocuk 11 kişi öldü, 90 kişi yaralandı. * 2016 - Türkiye'de Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde kendilerini Yurtta Sulh Konseyi olarak tanımlayan bir grup asker tarafından 15 Temmuz'da başlatılan askerî darbe teşebbüsü bastırıldı. == Doğumlar == * 1486 - Andrea del Sarto, İtalyan ressam (ö. 1531) * 1517 - Frances Brandon, 1. Suffolk Dükü Charles Brandon ile Mary Tudor'un ikinci çocukları ve ilk kızlarıdır (ö. 1559) * 1723 - Joshua Reynolds, İngiliz ressam (ö. 1792) * 1796 - Jean-Baptiste-Camille Corot, Fransız izlenimci ressam (ö. 1875) * 1872 - Roald Amundsen, Norveçli kâşif (ö. 1928) * 1888 - Frits Zernike, 1953 yılında Faz kontrast mikroskobu ile Nobel Fizik Ödülü'nü kazanan Hollandalı fizikçi (ö. 1966) * 1896 - Trygve Lie, Norveçli siyaset adamı, diplomat (ö. 1968) * 1902 - Orhan Şaik Gökyay, Türk şair ve edebiyat tarihi ve dil araştırmacısı (ö. 1994) * 1906 - Halide Pişkin, Türk tiyatro oyuncusu (ö. 1959) * 1907 - Barbara Stanwyck, Amerikalı oyuncu (ö 1990) * 1911 - Ginger Rogers, Amerikalı aktris ve dansçı (ö. 1995) * 1915 - Cihat Arman, Türk futbolcu (Fenerbahçe ve Millî Takım'ın kalecisi) (ö. 1994) * 1918 - Müzeyyen Senar, Türk ses sanatçısı (ö. 2015) * 1919 - Choi Kyu-ha, Güney Koreli siyasetçi (ö. 2006) * 1925 - Rosita Quintana, Arjantinli-Meksikalı aktris, şarkıcı ve söz yazarı (ö. 2021) * 1926 - Irwin Rose, Amerikalı biyolog (ö. 2015) * 1930 - Guy Béart, Fransız şarkıcı ve söz yazarı (ö. 2015) * 1930 - Bert Rechichar, Eski profesyonel Amerikan futbolcusu (ö. 2019) * 1934 - Tomás Eloy Martínez, Arjantinli gazeteci ve yazar (ö. 2010) * 1936 - Yasuo Fukuda, Japon siyasetçi * 1939 - Ali Hamenei, İran'ın Türk asıllı dini ve siyasi yüce lideri. * 1939 - Denise LaSalle, Amerikalı blues şarkıcısı ve şarkı sözü yazarı (ö. 2018) * 1939 - Corin Redgrave, İngiliz oyuncu ve aktivist (ö. 2010) * 1942 - Margaret Court, Avustralyalı tenis oyuncusudur * 1943 - Reinaldo Arenas, Kübalı şair, romancı ve oyun yazarı (ö. 1990) * 1945 - Çetin Tekindor, Türk oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1948 - Lars Lagerbäck, İsveçli teknik direktör * 1952 - Stewart Copeland, Amerikalı müzisyen * 1954 - Betül Arım, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1956 - Lutz Eigendorf, Alman eski futbolcu (ö. 1983) * 1956 - Tony Kushner, Amerikalı oyun yazarı * 1957 - Włodzimierz Smolarek, Polonyalı eski millî futbolcu (ö. 2012) * 1959 - Jürgen Ligi, Estonyalı siyasetçi, bakan * 1959 - James MacMillan, İskoç bir klasik besteci ve orkestra şefidir * 1963 - Phoebe Cates, Amerikalı film oyuncu * 1963 - Srečko Katanec, Sloven millî futbolcu ve teknik direktör * 1963 - Nina Petri, Alman oyuncu * 1964 - Aşot Anastasyan, Ermeni Dünya şampiyonu satranç oyuncusu (ö. 2016) * 1964 - Costance Adams, Amerikalı mimar ve yazar (ö. 2018) * 1964 - Nino Burcanadze, Gürcü siyasetçi ve Gürcistan Parlamentosu başkanı * 1964 - Miguel Indurain, Emekli İspanyol yol bisikleti yarışçısı * 1966 - Yıldız Tilbe, Türk şarkıcı, besteci ve şarkı sözü yazarı * 1967 - Will Ferrell, Amerikalı oyuncu, komedyen, yapımcı ve yazar * 1968 - Larry Sanger, Amerikalı internet proje / yazılım geliştiricisi, Wikipedia'nın kurucularından ve Citizendium'un kurucusu * 1971 - Bibiana Beglau, Alman oyuncu * 1974 - Ryan McCombs, ABD'li şarkıcı, söz yazarı * 1976 - Carlos Paredes, Paraguaylı eski millî futbolcudur * 1976 - Elsa Pataky, İspanyol model ve oyuncu * 1976 - Michael Petkoviç, Hırvat kökenli Avustralyalı eski Kaleci * 1976 - Anna Smashnova, İsrailli profesyonel tenis oyuncusu * 1978 - Gülhan Şen, Türk sunucu * 1979 - Jayma Mays, Amerikalı oyuncu * 1979 - Kim Rhode, Amerikalı atıcı * 1980 - Svetlana Feofanova, Rus eski sırıkla atlayıcı * 1980 - Jesse Jane, Amerikalı pornografik film oyuncusu ve model * 1980 - Adam Scott, Avustralyalı golfçü * 1981 - Zach Randolph, Amerikan profesyonel basketbolcudur * 1981 - Vicente Rodríguez, İspanyol futbolcu * 1981 - Maher Zain, Lübnan asıllı İsveçli müzisyen * 1982 - André Greipel, emekli Alman profesyonel yol bisikleti yarışçısıdır * 1982 - Carli Lloyd, Amerikalı kadın millî futbolcudur * 1982 - Michael Umaña, Kosta Rikalı futbolcudur * 1983 - Katrina Kaif, İngiliz sinema oyuncusu ve model * 1984 - Franco Dario Cangele, Arjantinli futbolcu * 1987 - Annalynne McCord, Amerikalı oyuncu * 1987 - Mousa Dembélé, Belçikalı futbolcu * 1988 - Sergio Busquets, İspanyol millî futbolcu * 1989 - Gareth Bale, Galli millî futbolcu * 1991 - Andros Townsend, İngiliz futbolcudur * 1993 - Alpaslan Öztürk, Türk asıllı Belçikalı futbolcu * 1994 - Koki Tsukagawa, Japon futbolcu * 1996 - Nathaël Julan, Fransız futbolcu (ö. 2020) == Ölümler == * 1060 - Çağrı, Oğuzlar'ın Kınık boyundan Selçuklu hükümdarı Selçuk Bey'in torunu, Mikail'in oğlu, Tuğrul Bey'in ağabeyi ve Alp Arslan'ın babası (d. 989) * 1216 - III. Innocentius, 8 Ocak 1198 ile 16 Temmuz 1216 arasında papalık yapmıştır (d. 1161) * 1324 - Go- Uda, Japonya'nın 91. İmparatoru (d. 1267) * 1342 - I. Károly, 1308'den ölümüne kadar Macaristan ve Hırvatistan Kralı (d. 1288) * 1344 - I. Ahmed, Mısır'da 1342 yılında hüküm sürmüş on beşinci Türk asıllı Bahri hanedanından Memluk Sultanıdır (d. 1318) * 1557 - Clevesli Anne, VIII. Henry'nin dördüncü karısı (d. 1515) * 1612 - Leonardo Donato, Venedik Cumhuriyeti'nin 90'ıncı dükası (d. 1536) * 1664 - Andreas Gryphius Alman barok edebiyatı şairi (d. 1616) * 1764 - VI. İvan, 1740-1741'de Rus çarı (d. 1740) * 1857 - Pierre-Jean de Béranger, Fransız söz yazarı ve şair (d. 1780) * 1882 - Mary Ann Lincoln, Amerika Birleşik Devletleri'nin 16. başkanı olan Abraham Lincoln (d. 1818) * 1889 - Michele Amari, Sicilyalı tarihçi ve oryantalist (d. 1806) * 1910 - Albert Anker, İsviçreli ressam (d. 1831) * 1915 - Ellen G. White, Yedinci Gün Adventistleri Kilisesi'nin kurucu ve liderlerinden (d. 1827) * 1920 - Gyula Benczúr, Macar ressam (d. 1844) * 1945 - David Lindsay, İngiliz yazar (d. 1876) * 1959 - Henri Prost, Fransız mimar ve şehir plancısı (d. 1874) * 1960 - Albert Kesselring, Alman asker ve Nazi Almanyası'nda Luftwaffe mareşali (d. 1885) * 1960 - John P. Marquand, Amerikalı yazar (d. 1893) * 1963 - Nikolay Aseyev, Rus şair (d. 1889) * 1964 - Rauf Orbay, Türk asker ve siyasetçi (d. 1881) * 1969 - Vecihi Hürkuş, Türk pilot, mühendis ve müteşebbis (Türk havacılık önderi) (d. 1896) * 1982 - Charles Robberts Swart, Güney Afrikalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1894) * 1985 - Heinrich Böll, Alman yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1917) * 1989 - Herbert von Karajan, Avusturyalı orkestra yönetmeni (d. 1908) * 1990 - Miguel Muñoz, İspanyol eski futbolcu ve teknik direktör (d. 1922) * 1994 - Julian Schwinger, Nobel Fizik Ödülü sahibi Amerikalı teorik fizikçi (d. 1918) * 1999 - John F. Kennedy Jr., Amerikalı avukat, gazeteci ve dergi yayıncısı (d. 1960) * 2001 - Morris (Maurice de Bevere), Belçikalı çizer (çizgi roman Red Kit'in yaratıcısı (d. 1923) * 2003 - Celia Cruz, Kübalı şarkıcı (d. 1925) * 2003 - Carol Shields, Kanada asıllı Amerikalı roman ve öykü yazarı (d. 1935) * 2005 - Camillo Felgen, Lüksemburglu şarkıcı (d. 1920) * 2006 - Güzin Sayar, Türk gazeteci ve Güzin Abla isimli köşesi ile ünlü olmuş köşe yazarı (d. 1921) * 2008 - Çetin Özek, Türk hukukçu, yazar ve gazeteci (d. 1934) * 2012 - Stephen Covey, Eğitmen, kurumsal danışman ve yazar (d. 1932) * 2012 - Jon Lord, İngiliz besteci, org ve piyano müzisyeni (d. 1941) * 2012 - Kitty Wells, Amerikalı country müzik şarkıcısı (d. 1919) * 2013 - T-Model Ford, Amerikalı gitarist ve blues şarkıcısı (d. 1924) * 2014 - Karl Hans Albrecht, Alman girişimci ve iş insanı (d. 1920) * 2014 - Faruk Ilgaz, Türk spor adamı (d. 1922) * 2014 - Johnny Winter, Amerikalı blues gitaristi, şarkıcısı ve söz yazarı (d. 1944) * 2015 - Alcides Ghiggia, Uruguaylı eski millî futbolcu (d. 1926) * 2015 - Brian Hall, Eski İskoç futbolcu (d. 1946) * 2015 - Ali Nar, Türk şair ve yazar (d. 1938) * 2016 - Ömer Halisdemir, Türk astsubay (d. 1974) * 2016 - Nate Thurmond, Amerikalı siyahi efsanevi basketbolcu (d. 1941) * 2017 - Trevor Baxter, İngiliz oyuncu ve oyun yazarı (d. 1932) * 2017 - Régis Gizavo, Madagaskar asıllı Malezyalı akordiyon sanatçısı ve müzisyen (d. 1959) * 2017 - George A. Romero, Amerikalı yönetmen, yazar, editör ve aktör (d. 1940) * 2018 - Jerzy Piskun, Polonyalı eski basketbol oyuncusu (d. 1938) * 2019 - Rosa María Britton, Panamalı hekim ve roman yazarı (d. 1936) * 2019 - Ernie Broglio, Amerikalı eski profesyonel beyzbolcu (d. 1935) * 2019 - Sonia Infante, Meksikalı film yapımcısı, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1944) * 2020 - Patrick Ellis, Amerikalı radyo şovu sunucusu ve yapım direktörü (d. 1943) * 2020 - Cornelius Mwalwanda, Malavili kalkınma ekonomisti (d. 1944) * 2020 - Neela Satyanarayanan, Hint yazar (d. 1948) * 2020 - Phyllis Somerville, Amerikalı aktris (d. 1943) * 2020 - Víctor Víctor, Dominikli gitarist, şarkıcı ve besteci (d. 1948) * 2021 - Biz Markie, ABD'li rap müzisyeni, beatbokxçı, DJ, yapımcı, komedyen, aktör ve televizyon kişiliği (d. 1964) * 2021 - Yves Boutet, Fransız eski profesyonel futbolcu (d. 1936) * 2021 - Roger Fauroux, Fransız bürokrat (d. 1926) * 2021 - Surekha Sikri, Hint aktris (d. 1945) * 2022 - Vira Vovk, Ukraynaca yazan Brezilyalı yazar, şair, eleştirmen ve çevirmen (d. 1926) * 2023 - Jane Birkin, İngiliz şarkıcı, oyuncu ve yönetmen (d. 1946) == Tatiller ve özel günler == *0716 16
== Olaylar == * 1823 - Şili'de kölelik yasaklandı. * 1847 - Salt Lake City, İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi peygamberlerinden Brigham Young öncülüğünde kurulmaya başlandı. * 1866 - Tennessee, Amerikan İç Savaşı sonrasında birliğe tekrar kabul edilen ilk eyalet oldu. * 1901 - Yazar O. Henry, zimmet suçundan Austin, Texas'ta üç yıl kaldığı hapishaneden iyi hal nedeniyle salıverildi. * 1908 - II. Meşrutiyet'in ilanı: 29 yıldır askıda olan Osmanlı Anayasası yeniden yürürlüğe girdi. * 1911 - Hiram Bingham III, Machu Picchu'yu (İnka'ların kayıp şehri) yeniden keşfetti. * 1915 - Chicago'da yolcu gemisi battı; 845 kişi öldü. * 1923 - Günümüz Türkiye'sinin sınırlarını büyük oranda çizildiği Lozan Antlaşmasının imzalatılması. * 1931 - Pittsburgh'da (Pensilvanya) yaşlılar evinde çıkan yangında 48 kişi öldü. * 1936 - İspanya Hükûmeti, iç savaş nedeniyle dünyadan yardım istedi. * 1943 - II. Dünya Savaşı: İngiliz ve Kanada uçakları geceleri, ABD uçakları ise gündüzleri Hamburg'u bombaladı. Kasım'da operasyon bittiğinde; 9.000 ton patlayıcı kullanılmış, 30.000 den fazla insan ölmüş ve 280.000 bina yıkılmış olacaktı. * 1944 - II. Dünya Savaşı: Pasifik Cephesi'nde Amerika Birleşik Devletleri ile Japon İmparatorluğu arasında Tinian Muharebesi başladı. * 1950 - Gazeteciler Cemiyeti, sansürün kaldırılışını Basın Bayramı ilan etti. * 1952 - Merzifon ve Akşehir’de sel: 77 ev yıkıldı, 500 büyükbaş hayvan öldü ve tarım alanları sular altında kaldı. * 1955 - Ekrem Koçak, 800 metrede Akdeniz Oyunları rekoru kırarak birinci oldu. * 1958 - Türkiye’nin Kıbrıs’a asker gönderme önerisini, Birleşik Krallık reddetti. * 1959 - Irak’ın Kerkük şehrinde, 1000 kadar Türkmeni’nin katledildiği açıklandı. * 1960 - Basın Ahlak Yasası imzalandı. * 1963 - Sendikalar Kanunu ile Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu çıktı. * 1967 - 11 Mayıs’ta greve giden ve haklarını almak için Ankara’ya yürüyüşe geçen Manisalı 90 temizlik işçisi, 930 kilometre kat ederek Ankara’ya vardı. * 1967 - Dokunulmazlığı kaldırılan Türkiye İşçi Partisi İstanbul Milletvekili Çetin Altan, kararın iptali istemiyle Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu. * 1968 - Polisin İstanbul Teknik Üniversitesi Yurdu’nu bastığı sırada dövdüğü gençlerden Hukuk Fakültesi öğrencisi Vedat Demircioğlu, sekiz gün komada kaldıktan sonra öldü. * 1974 - Yunanistan’da yedi yıldır süren cunta yönetimi sona erdi; sürgündeki Konstantin Karamanlis, Hükûmeti kurmak üzere geri döndü. * 1977 - Dört gün süren Libya-Mısır savaşı sona erdi. * 1986 - Kartal, İstanbul’da tren kazası: 9 ölü, 18 yaralı. * 2016 - Cumhuriyet Halk Partisi, Taksim Mitingi'ni düzenledi. * 2020 - Ayasofya Müzesi, Ayasofya Camii Olarak 86 yıl sonra tekrar açıldı. == Doğumlar == * 1242 - Stommeln'li Christina, bir Alman mistikti (ö. 1312) * 1689 - William, Prenses Anne ve eşi Danimarka’dan Prens George’un oğlu (ö. 1700) * 1783 - Simón Bolívar, Güney Amerikalı devrimci lider (ö. 1830) * 1802 - Alexandre Dumas, père, Fransız yazar (ö. 1870) * 1803 - Adolphe Adam, Fransız besteci (ö. 1856) * 1827 - Francisco Solano López, Carlos Antonio Lopez'in büyük oğlu (ö. 1870) * 1854 - Konstantin Josef Jireček, Çek tarihçi, diplomat ve Slavist (ö. 1918) * 1855 - René Basset, Fransız şarkiyatçı (ö. 1924) * 1857 - Henrik Pontoppidan, Danimarkalı yazar (ö. 1943) * 1860 - Alphonse Mucha, Çek ressam ve grafik sanatçısı (ö. 1939) * 1864 - Juan Vicente Gómez, Venezuela diktatörü (1908-1935 arasında) (ö. 1935) * 1892 - Alice Ball, Amerikalı kimyager (ö. 1916) * 1897 - Amelia Earhart, Amerikalı havacı ve yazar (ö. 1938) * 1920 - Tamar Eshel, İsrailli diplomat ve siyasetçi (ö. 2022) * 1922 - Namık Kemal Şentürk, Türk devlet adamı, bürokrat ve siyasetçi (ö. 2020) * 1925 - Hulki Saner, Türk senarist, yönetmen ve film yapımcısı (ö. 2005) * 1929 - Gülriz Sururi, Türk tiyatro oyuncusu (ö. 2018) * 1931 - Ermanno Olmi, İtalyan yönetmen (ö. 2018) * 1932 - Yıldız Moran, Türk fotoğrafçı, sözlük yazarı ve çevirmen (ö. 1995) * 1936 - Dan Inosanto, Amerikalı dövüş sanatları hocası ve Bruce Lee'nin öğrencisi * 1938 - José Altafini, İtalyan futbolcu * 1939 - Walt Bellamy, Amerikalı basketbolcu (ö. 2013) * 1940 - Ertuğrul Işınbark (Mandrake), Türk illüzyonist (ö. 2014) * 1948 - Gene Zwozdesky, Kanadalı siyasetçi (ö. 2019) * 1950 - Fehmi Koru, Türk gazeteci ve yazar * 1952 - Gus Van Sant, Amerikalı yönetmen ve müzisyen * 1954 - Erdoğan Arıca, Türk futbolcu ve teknik direktör (ö. 2012) * 1954 - Jorge Jesus, Portekizli futbolcu ve teknik direktör * 1956 - Mehmet Ali Aydınlar, Türk iş insanı ve Türkiye Futbol Federasyonu'nun Başkanlarından * 1957 - Şevket Mirziyoyev, Özbek siyasetçi ve Özbekistan'ın 2. Devlet Başkanı * 1961 - Jale Bekar, Türk pop müzik şarkıcısı * 1963 - Karl Malone, Amerikalı basketbolcu * 1965 - Süleyman Nevzat Korkmaz, Türk siyasetçi * 1969 - Jennifer Lopez, Ameriklı oyuncu, şarkıcı, dansçı ve moda tasarımcısı * 1969 - Uzay Heparı, Türk besteci ve yapımcı (ö. 1994) * 1972 - Burak Şendağ, Türk tango bestecisi, bandoneonist ve piyanist * 1973 - Evren Duyal, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu * 1975 - Eric Szmanda, Amerikalı sinema oyuncusu * 1975 - Torrie Wilson, Amerikalı model ve güreşçi * 1976 - Tiago Monteiro, Portekizli Formula 1 pilotu * 1977 - Mehdi Mahdavikia, İranlı futbolcu * 1977 - Serkan Kaya, Türk şarkıcı, besteci ve söz yazarı * 1978 - Madeline Miller, Amerikalı romancı * 1979 - Cristian Rodrigo Zurita, Arjantinli futbolcu * 1979 - Rose Byrne, Avustralyalı oyuncu * 1981 - Nayib Bukele, Salvadorlu siyasetçi ve iş insanı * 1981 - Onur Şan, Türk şarkıcı * 1981 - Summer Glau, Amerikalı dansçı, sinema ve dizi oyuncusu * 1982 - Elisabeth Moss, Amerikalı oyuncu * 1982 - Anna Paquin, Kanadalı oyuncu ve Akademi Ödülü sahibi * 1982 - Vyacheslav Krendelev, Türkmen futbolcu * 1983 - Daniele De Rossi, İtalyan futbolcu * 1984 - Debby Stam, Hollandalı voleybolcu * 1985 - Aries Merritt, Amerikalı atlet * 1986 - Vügar Haşimov, Azeri satranç oyuncusu (ö. 2014) * 1987 - Merve Sevi, Türk oyuncu * 1989 - Eko Yuli Irawan, Endonezyalı halterci * 1991 - Emily Bett Rickards, Kanadalı oyuncu * 1992 - Mikaël Kingsbury, Kanadalı serbest stil kayakçı * 1994 - Bright Edomwonyi, Nijeryalı futbolcu * 1995 - Kyle Kuzma, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1996 - Fırat Alemdaroğlu, Türk basketbolcu * 1997 - Emre Mor, Türk futbolcu == Ölümler == * 946 - Muhammed bin Toğaç, kendisi Fergana'dan gelmiş İhşidi hanedanı kurucusu (d. 882) * 1129 - Shirakawa, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 72. imparatoru (d. 1053) * 1862 - Martin Van Buren, ABD'nin 8. Başkanı (d. 1782) * 1885 - Baldwin Martin Kittel, Alman bitki bilimci (d. 1797) * 1927 - Ryunosuke Akutagava, Japon yazar (d. 1892) * 1930 - Šatrijos Ragana, Litvan hümanist yazar ve eğitimci (d. 1877) * 1941 - Afife Jale, ilk Türk kadın tiyatro oyuncusu (d. 1902) * 1957 - Sacha Guitry, Fransız aktör, yönetmen ve senarist (d. 1885) * 1959 - Abdullah Şaik, Azeri yazar, şair ve öğretmen (d. 1881) * 1968 - Vedat Demircioğlu, Türk devrimci (İTÜ öğrencisi ve Türkiye'de 68 Kuşağının ölen ilk ismi) (d. 1943) * 1974 - James Chadwick, İngiliz fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1891) * 1980 - Peter Sellers, İngiliz aktör (d. 1925) * 1984 - Jose Mauro de Vasconcelos, Brezilyalı yazar (d. 1920) * 1986 - Fritz Albert Lipmann, Alman asıllı Amerikalı biyokimyacı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1899) * 1988 - Ilona Elek, Macar eskrimci (d. 1907) * 1990 - Agah Hün, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1918) * 1991 - Isaac Bashevis Singer, Polonya asıllı Amerikalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1904) * 1992 - Arletty, Fransız oyuncu ve şarkıcı (d. 1898) * 1995 - Sadık Ahmet, Batı Trakyalı Türk tıp doktoru ve siyasetçi (Batı Trakya Türkleri'nin hakları için verdiği mücadele ile tanınan) (d. 1947) * 2002 - Adnan Yücel, Türk şair (d. 1953) * 2004 - Bob Azzam, Lübnan asıllı Mısır doğumlu Fransız şarkıcı (d. 1925) * 2007 - Albert Ellis, Amerikalı psikoterapist (d. 1913) * 2010 - Theo Albrecht, Alman girişimci (d. 1922) * 2011 - Didem Madak, Türk şair (d. 1970) * 2011 - G. D. Spradlin, Amerikalı oyuncu (d. 1920) * 2012 - Nevin Çokay, Türk ressam (d. 1930) * 2012 - Chad Everett, Amerikalı oyuncu (d. 1937) * 2012 - Sherman Hemsley, Amerikalı şarkıcı, oyuncu ve komedyen (d. 1938) * 2012 - John Atta Mills, Gana Dördüncü Cumhuriyeti'nin üçüncü devlet başkanı (d. 1944) * 2013 - Muhammed El-Brahmi, Tunuslu muhalif siyasetçi (d. 1955) * 2013 - Garry Davis, Amerikan aktivist (d. 1921) * 2016 - Marni Nixon, Amerikalı kadın soprano, oyuncu ve şarkıcı (d. 1930) * 2017 - Luis Gimeno, Uruguay doğumlu Meksikalı aktör (d. 1927) * 2017 - Udupi Ramachandra Rao, Hint bilim insanı (d. 1932) * 2019 - Claes Andersson, İsveççe konuşan Fin siyasetçi aynı zamanda psikiyatrist, yazar, şair ve caz müzisyeni (d. 1937) * 2019 - Günay Tuncel, Türk organizatör ve işletmeci (d. 1940) * 2019 - Margaret Fulton, İskoçya doğumlu Avustralyalı-Britanyalı gurme, yemek şefi, yazar, yorumcu ve gazeteci (d. 1924) * 2019 - Sergio Di Giulio, İtalyan aktör ve seslendirme sanatçısı (d. 1945) * 2020 - Nina Andreyeva, Rus kimyager, eğitimci, yazar, siyasi aktivist eleştirmen (d. 1938) * 2020 - Benjamin Mkapa, Tanzanyalı gazeteci, diplomat ve siyasetçi (d. 1938) * 2020 - Amala Shankar, Hint kadın dansçı, aktris ve sanatçı (d. 1919) * 2021 - Rodney Alcala, Amerikalı hükümlü tecavüzcü ve seri katildir (d. 1943) * 2021 - Dieter Brummer, Avustralyalı aktör (d. 1976) * 2021 - Herbert Köfer, Alman aktör ve televizyon sunucusu (d. 1921) * 2021 - Jackie Mason, Amerikalı stand-up komedyeni ve aktör (d. 1928) * 2021 - Romeu, İspanyol çizgi roman sanatçısı (d. 1948) * 2022 - Alain David, Fransız atlettir (d. 1932) * 2022 - Tamar Eshel, İsrailli diplomat ve siyasetçi (d. 1920) * 2022 - David Warner, İngiliz aktör (d. 1941) == Tatiller ve özel günler == * Basın Özgürlüğü için Mücadele Günü *0724 24
== Olaylar == * 1784 - Türkiye'nin Erzincan ilinde meydana gelen depremde, 5 bin kişi hayatını kaybetti. * 1821 - Mora İsyanı sırasında Monemvasia şehrini ele geçiren Yunanlar, 3.000 Türk'ü katlettiler. * 1829 - William Austin Burt, daktilonun ilk hali olan tipografi makinesini icat etti. * 1881 - Dünyanın en eski spor federasyonu olan Uluslararası Jimnastik Federasyonu, Belçika'nın Liège kentinde kuruldu. * 1888 - Enternasyonal marşı, ilk kez Fransa'nın Lille kentinde işçiler tarafından söylendi. * 1894 - Japon güçleri Seul Kraliyet Sarayı'nı işgal etti ve Kore Kralı'nı tahttan indirdi. * 1903 - Ford şirketi, ürettiği ilk arabanın satışını yaptı. * 1911 - İstanbul'da, Aksaray Yeşil Tulumba'da çıkan büyük yangında yaklaşık 300 ev hasar gördü. * 1911 - Mimar Muzaffer Bey'in eseri olan Hürriyet-i Ebediye Tepesi açıldı. * 1919 - Erzurum Kongresi başladı. * 1926 - Fox Film Şirketi, film şeridi üzerine ses kaydını mümkün kılan "Movietone" ses sisteminin patentini satın aldı. * 1929 - İtalya'da faşist Hükûmet, yabancı sözcüklerin kullanımını yasakladı. * 1932 - Alman mimar Hermann Jansen'in, Ankara için hazırladığı Jansen planı olarak adlandırılan nazım planı onaylandı. * 1939 - Hatay Meclisi'nin, 29 Haziran 1939'da aldığı Türkiye'ye katılma kararının ardından, Fransız Kuvvetleri Hatay Devleti'ni terk etti. * 1951 - Paris Antlaşması yürürlüğe girdi. * 1952 - Mısır'da Cemal Abdünnasır liderliğindeki Hür Subaylar Hareketi, Kral Faruk'u devirdi ve monarşiye son verdi. * 1960 - Türk Edebiyatçılar Birliği olağanüstü toplantı yaptı. Toplantıda; Peyami Safa, Samet Ağaoğlu ve Faruk Nafız Çamlıbel, 27 Mayıs Darbesi'nden önce baskı rejimi taraftarı oldukları gerekçesiyle Birlik'ten çıkarıldı. * 1961 - Nikaragua'da Sandinista Milli Özgürlük Cephesi (FSLN) kuruldu. * 1963 - Fransa, nükleer denemeleri sınırlandırmak üzere Moskova'da yapılan "Deneme Yasaklama Antlaşması"na katılmayı reddetti. * 1967 - Detroit, Michigan'da ABD tarihinin en kanlı ayaklanmalarından biri başladı. Olaylar sona erdiğinde; geride 43 ölü, 342 yaralı ve yaklaşık 1400 yanmış bina kaldı. * 1974 - Kıbrıs'ta üç günlük harekatta; 57 şehit, 184 yaralı ve 242 kayıp verildi. * 1976 - Sismik-1 araştırma gemisi (Hora), İstinye Tersanesi'nden törenle Ege Denizi'ne açıldı. * 1983 - Sri Lanka'daki Budist çoğunluk, yaklaşık 3.000 Tamili katletti. 400.000 civarında Tamil, komşu ülkelere kaçtı. Olay, Sri Lanka tarihine "Kara Temmuz" olarak geçti. * 1986 - Prens Andrew ile Sarah Ferguson evlendiler. * 1993 - Ağdam, Ermeni ayrılıkçıları tarafından işgal edildi. * 1995 - Hale-Bopp kuyruklu yıldızının keşfi. * 1996 - Aydın İdare Mahkemesi; Gökova, Yeniköy ve Yatağan termik santrallerinin çevreye zarar verdiği gerekçesiyle faaliyetlerinin durdurulması istemini kabul etti. * 2000 - Yasemin Dalkılıç, sualtı sporları; limitsiz dalışta 120, limitli değişken ağırlıkla serbest dalışta ise, 100 metre ile iki dünya rekoru kırdı. * 2005 - Mısır'ın Şarm El- Şeyh kentinin üç ayrı noktasında patlayan bombalar, 88 kişinin ölümüne yol açtı. * 2010 - One Direction grubu kuruldu. == Doğumlar == * 1441 - Danjong, Joseon Krallığı'nın altıncı kralıdır (ö. 1457) * 1503 - Anna, Avusturya arşidüşesidir (ö. 1547) * 1649 - XI. Clemens, Papa (ö. 1721) * 1775 - Étienne- Louis Malus, Fransız mühendis, matematikçi ve fizikçi (ö. 1812) * 1796 - Franz Berwald, İsveçli besteci (ö. 1868) * 1821 - August Wilhelm Malm, İsveçli zoolog (ö. 1882) * 1854 - Ernest Belfort Bax, İngiliz sosyalist gazeteci ve filozof (ö. 1926) * 1856 - Bal Gangadhar Tilak, Hint bilim insanı, hukukçu, matematikçi, düşünür ve milliyetçi önder (ö. 1920) * 1870 - Frederick Alexander Macquisten, Britanyalı avukat ve politikacı (ö. 1940) * 1878 - Sadri Maksudi Arsal, Türk-Tatar devlet adamı, hukukçu, akademisyen, düşünür ve siyasetçi (ö. 1957) * 1882 - Kâzım Karabekir, Türk asker ve siyasetçi (ö. 1948) * 1884 - Emil Jannings, Alman sinema oyuncusu (ö. 1950) * 1888 - Raymond Chandler, Amerikalı yazar (ö. 1959) * 1892 - Haile Selassie, Etiyopya İmparatoru (ö. 1975) * 1894 - Alfred Kinsey, Amerikalı biyolog, entomoloji ve zooloji profesörü (ö. 1956) * 1897 - Ali Mümtaz Arolat, Türk şair (ö. 1967) * 1899 - Gustav Heinemann, Almanya'nın 3. Devlet Başkanı (ö. 1976) * 1906 - Vladimir Prelog, Hırvat-İsviçreli kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1998) * 1908 - Behçet Kemal Çağlar, Türk şair (ö. 1969) * 1920 - Amalia Rodrigues, Portekizli fado şarkıcısı ve aktris (ö. 1999) * 1924 - Gazanfer Bilge, Türk güreşçi ve iş insanı (ö. 2008) * 1925 - Arif Damar, Türk şair (ö. 2010) * 1928 - Hubert Selby Jr., Amerikalı yazar (ö. 2004) * 1930 - Roger Hassenforder, Fransız profesyonel bisiklet sporcusu (ö. 2021) * 1931 - Jan Troell, İsveçli senarist ve film yapımcısı * 1933 - Richard Rogers, İtalyan mimar * 1934 - Héctor de Bourgoing, Arjantinli-Fransız eski millî futbolcu (d. 1993) * 1943 - Tony Joe White, Amerikalı rock-funk-blues müzisyeni, söz yazarı ve şarkıcı (ö. 2018) * 1950 - Namık Korhan, Kıbrıslı Türk diplomat * 1951 - Edie McClurg, Amerikalı oyuncu, komedyen ve seslendirme sanatçısı * 1953 - Kazım Akşar, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu * 1953 - Necip Rezak, Malezya'nın altıncı başbakanı * 1953 - Ahmet Sezerel, Türk sinema oyuncusu * 1956 - Atilla Sertel, Türk gazeteci ve siyasetçi * 1956 - Nur Ger, Türk iş insanı * 1957 - Theo van Gogh, Hollandalı film yönetmeni, yapımcısı, senarist, yazar ve gazeteci (ö. 2004) * 1959 - Mauro Zuliani, İtalyan atlet * 1961 - Martin Gore, İngiliz müzisyen, söz yazarı ve besteci (Depeche Mode) * 1961 - Woody Harrelson, Amerikalı aktör ve Emmy Ödülü sahibi * 1964 - Bekir Ilıcalı, Türk iş insanı ve Erzurumspor Başkanı * 1964 - Nick Menza, Alman müzisyen ve baterist (ö. 2016) * 1965 - Slash, İngiliz gitarist (Guns N' Roses) * 1965 - Jörg Stübner, Alman eski profesyonel futbolcu (ö. 2019) * 1967 - Philip Seymour Hoffman, Amerikalı oyuncu ve Oscar Ödülü sahibi (ö. 2014) * 1968 - Gary Payton, Amerikalı basketbolcu * 1969 - Marco Bode, Alman millî futbolcu * 1970 - Charisma Carpenter, Amerikalı oyuncu * 1971 - Alison Krauss, Amerikalı bluegrass-country şarkıcısı, söz yazarı ve kemancı * 1972 - Élber Giovane, Brezilyalı futbolcu * 1972 - Élber Giovane, Brezilyalı futbolcu * 1972 - Marlon Wayans, Amerikalı oyuncu, yapımcı ve komedyen * 1972 - Suat Kılıç, Türk avukat ve siyasetçi * 1973 - Monica Lewinsky, Amerikalı kamu görevlisi ve Beyaz Saray'da eski stajyer * 1975 - Alessio Tacchinardi, İtalyan eski millî futbolcu * 1976 - Jonathan Gallant, Kanadalı gitarist (Billy Talent grubu) * 1976 - Öztürk İlmaz, Türk rock müzik şarkıcısı * 1976 - Judit Polgár, Macar satranç ustası * 1979 - Mehmet Akif Alakurt, Türk aktör * 1979 - Sotiris Kiryakos, Yunan futbolcu * 1980 - Michelle Williams, Amerikalı gospel ve R&B; şarkıcısı, söz yazarı, oyuncu ve dansçı * 1981 - Susan Hoecke, Alman oyuncu * 1981 - Dmitriy Karpov, Kazak atlet * 1982 - Gökhan Ünal, Türk futbolcu * 1982 - Ömer Aysan Barış, Türk futbolcu * 1982 - Paul Wesley, Amerikalı oyuncu * 1983 - Aaron Peirsol, Amerikalı yüzücü * 1984 - Walter Gargano, Uruguaylı futbolcu * 1984 - Brandon Roy, Amerikalı basketbolcu * 1985 - Anna Maria Mühe, Alman aktris * 1987 - Alessio Cerci, İtalyan futbolcudur * 1987 - Serdar Kurtuluş, Türk futbolcu * 1987 - Julian Nagelsmann, Alman teknik direktör * 1989 - Burcu Kıratlı, Türk oyuncu * 1989 - Daniel Radcliffe, İngiliz oyuncu * 1992 - Danny Ings, İngiliz millî futbolcudur * 1992 - Konstantinos Tzortziou, Yunan e-sporcu * 1994 **Takuya Kida, Japon futbolcu **Aleksandros Nikolias, Yunan futbolcu * 1996 - Danielle Bradbery, Amerikalı country müzik şarkıcısı * 1996 - David Dobrik, bir Slovak YouTuber * 1996 - Sinan Kurt, Türk asıllı Alman futbolcu == Ölümler == * 1160 - Al-Fa’iz, 1154 -1160 döneminde on üçüncü Fâtımî Hâlifesi olmuştur (d. 1149) * 1373 - İsveçli Brijit, Katolik bir Aziz, Mistik ve tarikat kurucusu (d. 1303) * 1497 - Barbara Fugger, Alman iş insanı ve bankacı (d. 1419) * 1596 - Henry Carey, Kral VIII. Henry'nin Mary Boleyn'den olan oğlu (d. 1526) * 1645 - I. Mihail, Rus Çarı (d. 1596) * 1756 - Erik Brahe, İsveçli soylu kont (d. 1722) * 1757 - Domenico Scarlatti, İtalyan besteci (d. 1685) * 1802 - María Cayetana de Silva, İspanyol aristokratı ve ressam Francisco de Goya'nın eserlerinin popüler modellerinden biri (d. 1762) * 1875 - Isaac Singer, Amerikalı mucit, aktör ve iş insanı (d. 1811) * 1885 - Ulysses S. Grant, ABD'nin 18. Başkanı (d. 1822) * 1916 - William Ramsay, İskoç kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1852) * 1926 - Viktor Vasnetsov, Rus ressam (d. 1848) * 1932 - Alberto Santos-Dumont, Brezilyalı havacı (d. 1873) * 1941 - Kamil Akdik, Türk hattat (d. 1861) * 1942 - Nikola Vaptsarov, Bulgar şair (d. 1909) * 1942 - Valdemar Poulsen, Danimarkalı mühendis ve mucit (d. 1869) * 1944 - Eduard Wagner, II. Dünya Savaşı'nda olarak görev yapan Nazi Almanyası ordusu generali (d. 1894) * 1944 - Hans von Sponeck, Alman general, jimnastikçi ve futbol oyuncusu (d. 1888) * 1948 - D.W. Griffith, Amerikalı film yönetmeni (d. 1875) * 1951 - Philippe Pétain, Fransız mareşal ve Vichy Fransası'nın Başkanı (d. 1856) * 1951 - Robert Joseph Flaherty, Amerikalı film yönetmeni ve yapımcı (d. 1884) * 1955 - Cordell Hull, Tennesseeli Amerikalı politikacı (d. 1871) * 1966 - Montgomery Clift, Amerikalı aktör (d. 1920) * 1967 - Ahmet Kutsi Tecer, Türk şair, yazar ve eğitimci (d. 1901) * 1968 - Henry Hallett Dale, İngiliz farmakolog ve fizyolog (d. 1875) * 1971 - Van Heflin, Amerikalı aktör (d. 1910) * 1972 - Suat Derviş, Türk gazeteci ve yazar (d. 1903) * 1973 - Eddie Rickenbacker, I. Dünya Savaşı'nda As pilot olarak Onur madalyası almış Amerikalı (d. 1890) * 1976 - Mehmet Ertuğruloğlu, Kıbrıslı Türk siyasetçi ve diplomat * 1979 - Joseph Kessel, Fransız yazar ve gazeteci (d. 1898) * 1981 - Ivan Eklind, İsveçli futbol hakemi (d. 1905) * 1983 - Georges Auric, Fransız besteci (d. 1899) * 1989 - Cevat Dereli, Türk ressam (d. 1900) * 1989 - Donald Barthelme, Amerikalı kısa öykü ve roman yazarı (d. 1931) * 1991 - Ertan Anapa, Türk besteci ve şarkıcı (d. 1939) * 1996 - Aliki Vuyuklaki, Yunan aktris (d. 1934) * 1997 - Chūhei Nambu, Japon atlet (d. 1904) * 1999 - II. Hasan, Fas Kralı (d. 1929) * 2000 - Cenk Koray, Türk yazar ve gazeteci (d. 1944) * 2003 - Sinan Erdem, Türk voleybolcu ve Türkiye Millî Olimpiyat Komitesi Başkanı (d. 1927) * 2004 - Serge Reggiani, İtalyan-Fransız oyuncu ve şarkıcı (d. 1922) * 2007 - Ernst Otto Fischer, Alman kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1918) * 2007 - Zahir Şah, Afganistan Şahı (d. 1914) * 2007 - Ziya Demirel, Türk tiyatro sanatçısı ve yönetmen (d. 1919) * 2008 - Fethi Naci, Türk yazar ve eleştirmen (d. 1927) * 2011 - Amy Winehouse, İngiliz şarkıcı ve besteci (d. 1983) * 2012 - Sally Ride, Amerikalı astronot ve astrofizikçi (d. 1951) * 2013 - Rona Anderson, İskoç oyuncu (d. 1926) * 2013 - Djalma Santos, Brezilyalı futbolcu (d. 1929) * 2014 - Dora Bryan, İngiliz oyuncu (d. 1923) * 2016 - Hüseyin Altın, Türk şarkıcı ve besteci (d. 1958) * 2016 - Thorbjörn Fälldin, İsveçli politikacı (d. 1926) * 2017 - Elliott Castro, Porto Rikolu spor yorumcusu, spor tarihçisi ve yazar (d. 1949) * 2017 - John Kundla, Amerikalı eski NBA ve üniversite basketbol takımı antrenörü (d. 1916) * 2017 - Mehmet Nuri Nas, Türk Ziraat Mühendisi ve akademisyen (d. 1969) * 2017 - Bob DeMoss, Eski Amerikan futbolcusu ve çalıştırıcısı (d. 1927) * 2017 - Flo Steinberg, Amerikalı çizgi romancı ve yayımcı (d. 1939) * 2018 - Maryon Pittman Allen, Amerikalı gazeteci, yazar ve siyasetçi (d. 1925) * 2018 - Oksana Şaçko, Ukraynalı sanatçı ve aktivist (d. 1987) * 2018 - Giuseppe Tonutti, İtalyan siyasetçi (d. 1925) * 2019 - Prince Ferdinand von Bismarck, Alman avukat, iş insanı ve soylu (d. 1930) * 2019 - Gabe Khouth, Kanadalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1972) * 2019 - Danica McGuigan, İrlandalı aktris (d. 1986) * 2019 - Lois Wille, Amerikalı gazeteci, editör ve köşe yazarı (d. 1931) * 2020 - Lamine Bechichi, Cezayirli siyasetçi (d. 1927) * 2020 - Hassan Brijany, İsveçli aktör (d. 1961) * 2020 - Leida Rammo, Eston aktris ve tiyatro yönetmeni (d. 1924) * 2020 - Tamilla Sait kızı Rüstemova-Krastınş, Azeri kökenli Sovyet ve Rus oyuncusu ve piyanist (d. 1936) * 2020 - Jacqueline Scott, Amerikalı aktris (d. 1931) * 2020 - Stuart Wheeler, İngiliz finansçı, iş insanı, siyasetçi, aktivist ve hukukçu (d. 1935) * 2021 - Alfred Biolek, Çek asıllı Alman gösteri sanatçısı, televizyon sunucusu, yapımcı ve eğitimci (d. 1934) * 2021 - Ho-Kau Chan, Hong Kong doğumlu Çinli aktris ve opera sanatçısı (d. 1932) * 2021 - John Cornell, Avustralyalı film yapımcısı, yönetmeni, oyuncu, senarist ve iş insanı (d. 1941) * 2021 - Toshihide Maskawa, Japon Kuramsal fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1940) * 2021 - Steven Weinberg, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1933) * 2022 - Boy Alano, Filipinli aktör ve eski çocuk oyuncu (d. 1941) * 2022 - Rasim Özdenören, Türk öykü ve deneme yazarı (d. 1940) == Tatiller ve özel günler == * Mısır - Devrim günü (1952) * Libya - Devrim günü *0723 23
== Olaylar == * 1099 - Birinci Haçlı Seferi'nde Haçlı Ordusu Kudüs'ü ele geçirdi. * 1240 - İsveç Krallığı ile Novgorod Cumhuriyeti arasında Neva Muharebesi gerçekleşti. * 1410 - Ortaçağ'ın en büyük muharebelerinden biri olan Grunwald Muharebesi gerçekleşti. * 1521 - Herke Kuşatması sonucu adanın fethi. * 1799 - Hiyeroglif yazısının çözümünü sağlayacak olan üç dilde yazılmış Rosetta Taşı, Napolyon'un Mısır Seferi sırasında bir Fransız askeri tarafından bir kale yapımı sırasında rastlantı eseri bulundu. * 1840 - Osmanlı İmparatorluğu, Birleşik Krallık, Prusya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Çarlık Rusyası arasında Londra Antlaşması imzalandı. * 1870 - Georgia, Amerikan İç Savaşı'ndan sonra ABD'ye tekrar kabul edilen son Konfedere eyalet oldu. * 1886 - Kadınlar, Şukufezar dergisinde "saçı uzun aklı kısa" deyimine karşı mücadele başlattı. * 1926 - Viyana'da göstericilere ateş açan Polis, 89 kişinin ölümüne yol açtı. * 1933 - Sanat ve edebiyat dergisi Varlık yayımlanmaya başladı. * 1953 - Uşak il oldu. * 1954 - Boeing 707 ilk uçuşunu gerçekleştirdi. * 1955 - Nobel Ödülü almış on sekiz bilim insanı, nükleer silah karşıtı bir deklarasyon yayınladılar (Mainau Deklarasyonu). Sonradan bunlara otuz dört bilim insanı daha katıldı. * 1974 - Kıbrıs'ta Yunan subayların yönetimindeki Ulusal Muhafız Alayı, Cumhurbaşkanı Makarios'u devirdi ve EOKA-B lideri Nikos Sampson'u Cumhurbaşkanı ilan etti. * 1981 - Ankara'da 14/15 Ekim 1978 gecesi sol görüşlü Veli Güneş ve Halim Kaplan'ı öldüren Çuval Cinayeti sanıkları sağ görüşlü militanlar Fikri Arkan ve Kemal Özdemir, ölüm cezasına çarptırıldı. * 1983 - Orly Havalimanı saldırısı: Paris'in Orly Havalimanı'nda bulunan THY Bürosu'na, ASALA militanlarınca bomba atıldı. 8 kişi öldü, 55 kişi yaralandı. * 1997 - İtalyan moda tasarımcısı Gianni Versace, Miami, Florida'daki evinin önünde Andrew Cunanan adlı Filipinli bir eşcinsel tarafından öldürüldü. * 1997 - Slobodan Milosevic, Yugoslavya Devlet Başkanı seçildi. * 2008 - Bağdat'ın 60 km kuzey doğusundaki Bakuba şehrinde, iki intihar bombacısının bir askeri kampa düzenlediği eylemde en az 28 kişi öldü. * 2014 - Rusya'da, Moskova metrosu'nda oluşan bir kaza sonucu 24 kişi hayattını kaybetti ve yaklaşık 160 kişi yaralandı. * 2016 - Türkiye'de, TSK'daki bir grup asker tarafından askerî darbe teşebbüsünde bulunuldu. * 2018 - Fransa Millî Futbol Takımı 2. kez FIFA Dünya Kupası'nı kazandı. == Doğumlar == * 980 - Ichijō, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 66. imparatorudur (ö. 1011) * 1573 - Inigo Jones, İngiliz mimar ve (tiyatro) sahne tasarımcısı (ö. 1652) * 1606 - Rembrandt, Hollandalı ressam ve baskı ustası (ö. 1669) * 1738 - Jacques-André Naigeon, Fransız sanatçı ve ateist filozof (ö. 1810) * 1779 - Clement Clarke Moore, Amerikalı şair (ö. 1863) * 1798 - Aleksandr Gorçakov, Rus diplomat ve devlet insanı (ö. 1883) * 1848 - Vilfredo Pareto, İtalyan iktisatçı ve sosyolog (ö. 1923) * 1892 - Walter Benjamin, Alman filozof, edebiyat eleştirmeni, kültür tarihçisi ve estetik kuramcısı (ö. 1940) * 1899 - Remzi Oğuz Arık, Türk arkeolog, yazar ve politikacı (ö. 1954) * 1904 - Rudolf Arnheim, Alman-ABD'li yazar, sanat ve film kuramcısı ve algısal psikolog (ö. 2007) * 1914 - Howard Vernon, İsviçreli oyuncu (ö. 1996) * 1915 - Albert Ghiorso, Amerikalı bir nükleer fizikçidir (ö. 2010) * 1917 - Nur Muhammed Tereki, Peştun asıllı Afgan siyasetçi (ö. 1979) * 1918 - Bertram Neville Brockhouse, Kanadalı fizikçi. 1994 Nobel Fizik Ödülü'ne layık görüldü (ö. 2003) * 1919 - Iris Murdoch, İrlandalı yazar ve filozof (ö. 1999) * 1921 - Henri Colpi, Fransız bir senarist ve film yapımcısıydı. Yönetmenin filmi Uzun Ayrılık Altın Palmiye ödülünü kazandı (ö. 2006) * 1921 - Robert Bruce Merrifield, Amerikalı biyokimyager, akademisyen ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 2006) * 1922 - Leon Lederman, Amerikalı fizikçi (ö. 2018) * 1923 - İsmet Güney, Kıbrıs Türkü ressam ve karikatürist (ö. 2009) * 1925 - D. A." Pennebaker, Amerikalı belgesel film yapımcısı, yönetmen ve yazardır (ö. 2019) * 1926 - Leopoldo Castelli, Arjantinli general ve devlet adamı (ö. 2003) * 1926 - Raymond Gosling, Maurice Wilkins ve Rosalind Franklin ile birlikte DNA'nın yapısını keşfeden Britanyalı bilim insanı (ö. 2015) * 1927 - Nan Martin, Amerikalı dizi ve sinema oyuncusudur (ö. 2010) * 1927 - Carmen Zapata, Amerikalı oyuncu (ö. 2014) * 1928 - Carl Woese, Amerikalı bir mikrobiyolog (ö. 2012) * 1930 - Jacques Derrida, Fransız filozof (ö. 2004) * 1931 - Clive Cussler, Amerikalı romancı (ö. 2020) * 1932 - Arjan Adarov, Altay yazar (ö. 2005) * 1933 - Guido Crepax, İtalyan çizgi romancı, yazar, grafik sanatçısı (ö. 2003) * 1934 - Harrison Birtwistle, Britanyalı opera ve klasik batı müziği bestecisi (ö. 2022) * 1934 - Eva Krížiková, Slovak aktris (ö. 2020) * 1935 - Ken Kercheval, Amerikalı oyuncu (ö. 2019) * 1937 - Waylon Jennings, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı (ö. 2002) * 1939 - Yılmaz Köksal, Türk sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2015) * 1939 - Aníbal Cavaco Silva, Portekiz siyasetçi * 1940 - Robert Winston, İngiliz politikacı * 1943 - Jocelyn Bell Burnell, Kuzey İrlandalı astrofizikçi * 1944 - Jan-Michael Vincent, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 2019) * 1945 - David A. Granger, Guyanalı emekli asker ve siyasetçi * 1946 - Achim Mentzel, Alman müzisyen ve oyuncu (ö. 2016) * 1946 - Hassanal Bolkiah, Brunei Sultanlığı'nın 29. Sultanı * 1946 - Linda Ronstadt, Amerikalı kadın rock yıldızı * 1947 - Roky Erickson, Amerikalı rock şarkıcısı, söz yazarı, armonika sanatçısı ve gitarist (ö. 2019) * 1948 - Sümer Tilmaç, Türk oyuncu (ö. 2015) * 1949 - Carl Bildt, İsveçli siyasetçi ve diplomat * 1949 - Hilmi Güler, Türk siyasetçi * 1949 - Trevor Charles Horn, İngiliz pop müziği kayıt prodüktörü, şarkı yazarı, müzisyen ve şarkıcı * 1949 - Muhammed bin Raşid el- Mektum, Birleşik Arap Emirlikleri Başbakanı * 1949 - Richard Russo, Amerikalı romancı, kısa öykü yazarı, senarist ve öğretmen * 1951 - James George Janos, Amerikalı aktör, profesyonel güreşçi, siyasetçi ve yazar * 1952 - Terry O'Quinn, Amerikalı aktör ve Emmy Ödülü sahibi * 1953 - Jean-Bertrand Aristide, Haitili politikaci * 1953 - Alicia Bridges, Amerikalı şarkıcı * 1954 - Georgios Kaminis, Yunan Amerikan parlamenter ve anayasa hukuku profesörü * 1954 - Mario Kempes, Arjantinli futbolcu * 1955 - Cevdet Şekerbegoviç, Boşnak futbolcu * 1955 - Harun Kolçak,Türk pop şarkıcısı (ö. 2017) * 1956 - Ian Curtis, İngiliz şarkıcı, söz yazarı ve besteci (ö. 1980) * 1956 - Joe Satriani, Amerikalı gitarist * 1958 - Bergen, Türk şarkıcı (ö. 1989) * 1958 - Tyberii Korponai, Sovyet-Ukraynalı futbolcu (ö. 2021) * 1959 - Vincent Lindon, Fransız oyuncu. * 1961 - Jean-Christophe Grangé, Fransız polisiye yazarı * 1961 - Lolita Davidovich, Kanadalı sinema oyuncusu * 1961 - Forest Whitaker, Amerikalı oyuncu * 1962 - Metin Özülkü, Türk müzisyen * 1962 - Settar Tanrıöğen, Türk sinema ve dizi film oyuncusu * 1963 - Brigitte Nielsen, Danimarkalı aktris, model ve şarkıcı * 1964 - Galyn Görg, Amerikalı oyuncu ve dansçı (ö. 2020) * 1968 - Deniz Arcak, Türk şarkıcı * 1970 - Tarkan Gözübüyük, Türk bas gitarist * 1972 - İnci Türkay, Türk dizi oyuncusu * 1973 - Brian Austin Green, Amerikalı oyuncu * 1976 - Marco Di Vaio, İtalyan eski millî futbolcu * 1976 - Juan Francisco Garcia, İspanyol futbolcu * 1976 - Gabriel Jesus Iglesias, Amerikalı komedyen ve oyuncu * 1976 - Jim Jones, Amerikalı hip hop sanatçısı * 1976 - Diane Kruger, Alman model ve aktris * 1977 - Canan Ergüder, Türk oyuncu * 1977 - Lana Parrilla, Amerikalı oyuncu * 1979 - Alexander Frei, İsviçreli eski millî futbolcu * 1980 - Bruno Mbanangoyé Zita, Gabonlu futbolcu * 1981 - Alou Diarra, Fransız futbolcu * 1982 - Melis Birkan, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1982 - Sinan Sofuoğlu, Türk motosiklet yarışçısı (ö. 2008) * 1985 - Burak Yılmaz, Türk futbolcu * 1986 - David Abraham, Arjantinli futbolcu * 1988 - Shkëlzen Gashi, İsviçreli futbolcu * 1989 - Alisa Kleybanova, Rus tenisçisi * 1990 - Damian Lillard, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1991 - Danilo, Brezilyalı millî futbolcu * 1991 - Derrick Favors, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1992 - Wayde van Niekerk, Güney Afrikalı atlet * 1993 - Ömer Arslan, Türk futbolcu * 1994 - Pelin Bilgiç, Türk basketbolcu * 1995 - Elyar Fox, İngiliz şarkıcı ve söz yazarı * 2002 - Samuel Asoma, Belçikalı futbolcu == Ölümler == * 1015 - I. Vladimir, Hristiyanlığı benimseyen ilk Kiev büyük prensi (d. 958) * 1274 - Bonaventura - fransiskan Kardinal, felsefeci ve düşünürü (d. 1217) * 1410 - Ulrich von Jungingen, Töton Şövalyeleri'nin 26. Büyük Üstadı (d. 1360) * 1485 - Sinan, II. Mehmed'in oğlu (d. 1455) * 1542 - Lisa del Giocondo, Floransalı Gherardini ailesinin bir üyesi (Leonardo da Vinci tarafından Mona Lisa adıyla tablosu yapılan) (d. 1479) * 1609 - Annibale Carracci, bir İtalyan ressam ve eğitmendi (ö. 1560) * 1626 - Isabella Brant, Flaman ressam Peter Paul Rubens'in birkaç portresini yapan ilk eşi (d. 1591) * 1695 - Eremya Çelebi Kömürciyan, Ermeni şair, tarihçi, tercüman ve matbaacısı (d. 1637) * 1750 - Vasili Tatişçev, Rus İmparatorluk devlet adamı, tarihçi, filozof ve etnograftır (d. 1686) * 1861 - Adam Czartoryski, Polonyalı devlet adamı ve siyasetçi (d. 1770) * 1857 - Carl Czerny, Avusturyalı piyanist, besteci ve müzik öğretmeni (d. 1791) * 1858 - Alexandr Ivanov, Rus ressam (d. 1806) * 1868 - William Thomas Green Morton, Amerikalı tıp insanı (d. 1819) * 1879 - Johann Friedrich von Brandt, Alman doğa tarihçisi ve hayvan bilimci (d. 1802) * 1890 - Gottfried Keller, İsviçreli şair ve siyasetçi (d. 1819) * 1904 - Anton Çehov, Rus öykü ve oyun yazarı (d. 1860) * 1916 - İlya Meçnikov, Ukraynalı asıllı mikrobiyolog (d. 1845) * 1919 - Hermann Emil Fischer, Alman kimyager (d. 1852) * 1927 - Constance Markievicz, İrlandalı devrimci ve yurtsever görüşe sahip süfrajet (eski İrlanda Çalışma Bakanı) (d. 1868) * 1929 - Hugo von Hofmannsthal, Avusturyalı yazar (d. 1874) * 1939 - Paul Eugen Bleuler, İsviçreli psikiyatr (d. 1857) * 1940 - Robert Pershing Wadlow, tıp tarihinde tanınmış en uzun boylu insan (d. 1918) * 1941 - Walter Ruttmann, Alman yönetmen (d. 1887) * 1942 - Roberto María Ortiz, Arjantinli avukat ve politikacı (d. 1886) * 1948 - John J. Pershing, Amerikalı asker (d. 1860) * 1956 - Cemil Cahit Toydemir, Türk asker ve siyasetçi (d. 1883) * 1969 - Peter van Eyck, Alman-Amerikan oyuncu (d. 1911) * 1975 - Fahri Belen, Türk asker ve siyasetçi (d. 1893) * 1976 - Joachim Peiper, Waffen-SS Albayı (d. 1915) * 1977 - Konstantin Fedin, Rus roman yazarı, edebiyatçı ve şair (d. 1892) * 1977 - Esat Mahmut Karakurt, Türk yazar (d. 1902) * 1979 - Juana de Ibarbourou, Uruguaylı şair (Güney Amerika'nın en ünlü kadın şairlerinden) (d. 1895) * 1979 - Gustavo Díaz Ordaz, Meksikalı siyasetçi (d. 1911) * 1980 - Abdurrahman Köksaloğlu, Türk siyasetçi (d. 1930) * 1988 - Tore Keller, İsveçli futbolcu (d. 1905) * 1989 - Nesuhi Ertegün, Türk asıllı Amerikalı müzik yapımcısı ve Atlantic Records müzik şirketinin kurucusu (d. 1917) * 1992 - Hammer DeRoburt, Naurulu siyasetçi (d. 1922) * 1997 - Cengiz Mustafayev, Azeri gazeteci (d. 1960) * 1997 - Gianni Versace, İtalyan modacı ve iş insanı (d. 1946) * 2010 - Osman Nami Osmanoğlu, Osmanlı Şehzadesi ve radyoloji yüksek mühendisi (d. 1918) * 2010 - Selmi Andak, Türk besteci ve köşe yazarı (d. 1921) * 2012 - Celeste Holm, Amerikalı tiyatro, sinema ve televizyon oyuncusu (d. 1917) * 2014 - Faruk Ilgaz, Türk spor adamı (d. 1922) * 2016 - Ömer Halisdemir, Türk asker (d. 1974) * 2016 - Nevzat Yalçıntaş, Türk bürokrat ve siyasetçi (d. 1933) * 2017 - Anne Buttimer, İrlandalı coğrafyacı (d. 1938) * 2017 - Martin Landau, Amerikalı oyuncu (d. 1928) * 2018 - Ronny Fredrik Ansnes, Norveçli arazi (kros) kayakçısı (d. 1989) * 2019 - Rex Richards, İngiliz bilim insanı ve akademisyen (d. 1922) * 2019 - Olga Vyalikova, Sovyet Rus tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1954) * 2020 - Carlotta Barilli, İtalyan aktris (d. 1935) * 2020 - Severino Cavalcanti, Brezilyalı siyasetçi (d. 1930) * 2020 - İgor Çernıh, Rus görüntü yönetmeni (d. 1932) * 2020 - Toke Tufukia Talagi, Niueli siyasetçi (d. 1951) * 2021 - Rosario Casado, İspanyol siyasetçi ve eczacı (d. 1961) * 2021 - Andrew Fordham, İngiliz profesyonel dart oyuncusu (d. 1962) * 2021 - Pyotr Mamonov, Sovyet-Rus rock müzisyeni, söz yazarı ve aktör (d. 1951) * 2021 - Soegiharto, Endonezyalı siyasetçi (d. 1955) * 2021 - Peter R. de Vries, Hollandalı araştırmacı gazeteci, politikacı ve program yapımcısıdır (d. 1956) == Tatiller ve özel günler == * Demokrasi ve Millî Birlik Günü *0715 15
== Olaylar == * MÖ 356 - Herostratus adındaki bir genç, Dünyanın Yedi Harikası'ndan biri olan, Efes'teki Artemis Tapınağı'nı yaktı. * 365 - Richter ölçeğinde 8.0 büyüklüğündeki bir depremin tetiklediği tsunami, Mısır'ın İskenderiye kentini yerle bir etti. Kentte 5.000, çevresinde de 45.000 kişi hayatını kaybetti. * 1446 - Lidköping, İsveç'te bir kent konumuna alındı. * 1711 - Osmanlı Devleti ile Rusya Çarlığı arasında Prut Antlaşması imzalandı. * 1718 - Osmanlı Devleti ile Avusturya ve Venedik Cumhuriyeti arasında Pasarofça Antlaşması imzalandı. * 1774 - Osmanlı Devleti ile Rus İmparatorluğu arasında Küçük Kaynarca Antlaşması imzalandı. * 1798 - Napolyon'un zaferiyle, Fransızlar'a Kahire yolunu açan "Piramitler Savaşı" gerçekleşti. * 1831 - Belçika'nın ilk Kralı, I. Léopold tahta çıktı. * 1861 - Yıllarca süren Amerikan İç Savaşı'nın ilk büyük muharebesi olan, "Birinci Bull Run Muharebesi" meydana geldi. * 1904 - Belçika'da yapılan bir araba yarışında 100 mil (161 km/saat) sınırı, bir Fransız tarafından aşıldı. * 1904 - Trans Sibirya Demiryolu tamamlandı. * 1905 - II. Abdülhamid'e Yıldız Camii önünde Ermeniler tarafından suikast girişiminde bulunuldu. II. Abdülhamid, Şeyhülislam Cemaleddin Efendi ile ayaküstü konuşması sebebiyle, arabadan uzakta olduğundan suikastten yara almadan kurtuldu. * 1913 - Türk Birlikleri, Edirne'yi Bulgar işgalinden kurtardı. * 1922 - İttihat ve Terakki önderlerinden Cemal Paşa, Tiflis'te Ermeniler tarafından öldürüldü. * 1925 - Tennessee'nin Dayton kentindeki bir lise biyoloji öğretmeni (John T. Scopes), evrim konusunu işlemekten suçlu bulundu ve 100 dolar para cezasına çarptırıldı. * 1940 - Baltık ülkeleri, Sovyetler Birliğine ilhak edildi. * 1944 - II. Dünya Savaşı: 20 Temmuz'da Adolf Hitler'e, başarısız bir suikast girişiminde bulunan Claus von Stauffenberg ve işbirlikçileri, Berlin'de idam edildiler. * 1946 - Türkiye'de ilk çok partili seçimler yapıldı. CHP 395, DP 64 Milletvekili kazandı. * 1960 - Sri Lanka'da Başbakan seçilen Sirimavo Bandaranaike, dünyanın ilk kadın başbakanı olma unvanını da almış oldu. * 1967 - TBMM'de TİP İstanbul Milletvekili Çetin Altan'ın dokunulmazlığı kaldırıldı. * 1969 - Apollo 11 mürettebatından Neil Armstrong ve Buzz Aldrin, Ay'daki ilk insan adımlarını gerçekleştirdiler. * 1970 - Mısır'daki Asvan Barajı, 11 yıl süren inşaatın ardından tamamlandı. * 1972 - Kanlı Cuma: IRA militanlarının Kuzey İrlanda'nın Belfast kenti yakınlarındaki eylemlerinde 22 bomba patladı: 9 kişi öldü, 130 kişi ağır yaralandı. * 1977 - Dört gün sürecek olan Libya- Mısır savaşı başladı. * 1977 - Süleyman Demirel, II. Milliyetçi Cephe Hükümeti'ni kurdu. * 1981 - Sıkıyönetim Komutanlığı, Gırgır dergisinin yayınını dört hafta durdurdu. * 1983 - Dünyanın en düşük sıcaklığı ölçüldü: Vostok İstasyonu, Antarktika: -89.2 °C. * 1988 - Amerikan Rock grubu Guns N' Roses'un ilk albümü, aynı zamanda dünyanın en çok satan debut albümü (Bir sanatçının ya da grubun çıkardığı ilk albüm) olma özelliğini taşıyan Appetite for Destruction yayınlandı. * 1996 - Yazar Adalet Ağaoğlu, İstanbul Sarıyer'de bir otomobilin çarpması sonucu ağır yaralandı. * 1998 - TBMM'de yedi Milletvekilinin dokunulmazlıkları kaldırıldı. * 2001 - İtalya'nın Cenova kentinde düzenlenen G-8 zirvesini protesto eden küreselleşme karşıtı bir kişi öldürüldü. * 2017 - Ege Denizi'nde, Türkiye'nin Muğla ilinin Bodrum ilçesinin 10 km güneydoğusunda meydana gelen 6.6 M büyüklüğündeki deprem sonucunda, Yunanistan'ın İstanköy adasında iki kişi öldü, 300'den fazla kişi yaralandı. == Doğumlar == * 541 - Wen, Çin'in Sui Hanedanı'nın kurucusu ve ilk imparatorudur (ö. 604) * 810 - Buharî, İslam bilgini (ö. 869) * 1414 - IV. Sixtus, 9 Ağustos 1471 - 12 Ağustos 1484 arasında papa (ö. 1484) * 1648 - John Graham, 1. Dundee Vikontu, İskoç bir asker ve asil (ö. 1689) * 1816 - Paul Reuter, Alman asıllı İngiliz girişimci ve Reuters ajansı'nın kurucusu (ö. 1899) * 1858 - Lovis Corinth, Alman ressam ve grafiker (ö. 1925) * 1870 - Emil Orlik, Avusturyalı ressam, oymacı ve litografçıdır (ö. 1932) * 1880 - Milan Rastislav Štefánik, Slovak astronom ve general (ö. 1919) * 1890 - Eduard Dietl, Nazi Almanyası'nda asker (ö. 1944) * 1891 - Oskar Kummetz, Nazi Almanyası'nda asker (ö. 1980) * 1893 - Hans Fallada, Alman yazar (ö. 1947) * 1899 - Ernest Hemingway, Amerikalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1961) * 1911 - Marshall McLuhan, Kanadalı iletişim kuramcısı ve akademisyen (ö. 1980) * 1920 - Isaac Stern, Rus asıllı Amerikalı kemancı (ö. 2001) * 1923 - Rudolph A. Marcus, Kanada doğumlu Amerikalı kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi * 1926 - Karel Reisz, Çek asıllı İngiliz film yönetmeni (ö. 2002) * 1936 - Ruşen Hakkı, Türk gazeteci, şair ve yazar (ö. 2011) * 1939 - John Negroponte, Rum asıllı Londra doğumlu Amerikalı diplomat * 1939 - Kim Fowley, Amerikalı yapımcı, şarkıcı ve müzisyen (ö. 2015) * 1941 - Diogo Freitas do Amaral, Portekizli siyasetçi, akademisyen ve Portekiz Başbakanı (ö. 2019) * 1946 - Aslıhan Yener, Türk arkeolog * 1948 - Yusuf İslam, Amerikalı müzisyen ve şarkı sözü yazarı * 1950 - Ubaldo Fillol, Arjantinli futbolcu (kaleci) * 1951 - Robin Williams, Amerikalı sinema oyuncusu ve Oscar ödülü sahibi (ö. 2014) * 1955 - Béla Tarr, Macar sinema yönetmeni, yapımcı ve senarist * 1955 - Marcelo Bielsa, Arjantinli futbolcu ve teknik direktör * 1957 - Jon Lovitz, Amerikalı aktör, komedyen ve şarkıcı * 1959 - Reha Muhtar, Türk televizyoncu ve sunucu * 1971 - Charlotte Gainsbourg, İngiliz-Fransız sinema oyuncusu ve şarkıcı * 1971 - Alexander Halavais, Amerikalı akademisyen * 1972 - Catherine Ndereba, Kenyalı atlet * 1972 - Nikolay Kozlov, Rus su topu sporcusu * 1976 - Vahid Haşimiyan, İranlı millî futbolcu ve teknik direktör * 1977 - Danny Ecker, Alman sırıkla atlama sporcusu * 1978 - Damian Marley, Jamaikalı reggae şarkıcısı * 1978 - Josh Hartnett, Amerikalı sinema oyuncusu ve yapımcı * 1979 - Luis Ernesto Michel, Meksikalı futbolcu * 1979 - Andriy Voronin, Ukraynalı eski futbolcu ve teknik direktör * 1980 - Özgür Can Öney, Türk müzisyen ve maNga grubunun davulcusu * 1980 - Sami Yusuf, Güney Azerbaycan kökenli İngiliz şarkıcı, söz yazarı ve besteci * 1981 - Ece Üner, Türk haber spikeri * 1981 - Paloma Faith, İngiliz şarkıcı ve şarkı sözü yazarı * 1982 - Kristian Nushi, Kosovalı Arnavut futbolcu * 1982 - Önder Çengel, Türk asıllı İsviçreli futbolcu * 1983 - Ismaël Bouzid, Cezayirli futbolcu * 1986 - Anthony Annan, Ganalı millî futbolcu * 1986 - Jason Thompson, Amerikalı basketbolcu * 1988 - DeAndre Jordan, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu * 1989 - Marco Fabián, Meksikalı millî futbolcu * 1989 - Juno Temple, İngiliz oyuncu * 1989 - Fulya Zenginer, Türk dizi oyuncusu * 1989 - Ömer Toprak, Türk futbolcu * 1992 - Jessica Barden, İngiliz oyuncu * 1992 - Rachael Flatt, Amerikalı buz patenci * 1994 - Lucas Olaza, Uruguaylı futbolcu * 1998 **İlayda Akdoğan, Türk oyuncu **Blerta Leka, Arnavut manken * 2000 - Erling Haaland, Norveçli futbolcu == Ölümler == * 1425 - II. Manuil, Bizans İmparatoru (d. 1350) * 1552 - Antonio de Mendoza, İspanyol kolonisinin ilk genel valisi (d. 1495) * 1793 - Bruni d'Entrecasteaux, Fransız denizci ve kâşif (d. 1737) * 1796 - Robert Burns, İskoç şair (d. 1759) * 1851 - Horace Sébastiani, Fransız subay, diplomat ve siyasetçisi (d. 1771) * 1856 - Emil Aarestrup, Danimarkalı şair (d. 1800) * 1899 - Robert G. Ingersoll, Amerikalı hatip, aktivist ve politik lider (d. 1833) * 1922 - Ahmed Cemal Paşa, Osmanlı asker ve siyaset adamı (d. 1872) * 1928 - Ellen Terry, İngiliz sahne aktrisi (d. 1847) * 1944 - Ludwig Beck, Nazi Almanyası'nda asker (d. 1880) * 1944 - Albrecht Mertz von Quirnheim, Nazi Almanyası'nda asker (d. 1905) * 1944 - Claus von Stauffenberg, Alman subay (Hitler'e suikast teşebbüsünde bulunan) (d. 1907) * 1946 - Arthur Greiser, Nazi Alman politikacı (d. 1897) * 1948 - Arshile Gorky, Ermeni asıllı ressam (d. 1904) * 1956 - Osman Şevki Çiçekdağ, Türk siyasetçi (d. 1899) * 1962 - G. M. Trevelyan, İngiliz tarihçi ve akademisyen (d. 1876) * 1966 - Philipp Frank, Avusturyalı fizikçi, matematikçi ve akademisyen (d. 1884) * 1967 - Albert Lutuli, Güney Afrikalı politikacı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1898) * 1967 - Basil Rathbone, İngiliz aktör (d. 1892) * 1972 - Jigme Dorje Wangchuck, Bhutanlı hükûmdar (d. 1929) * 1985 - Aristid von Grosse, Alman-Amerikalı kimyager ve akademisyen (d. 1905) * 1988 - Edip Kürklü, Türk hekim, kalp cerrahı ve Topkapı Hastanesi Başhekimi (d. ?) * 1990 - Sergey Paracanov, Gürcü Ermeni Sovyet sinema yönetmeni, senaryo yazarı ve çok yönlü sanatçı (d. 1924) * 1992 - Yavuzer Çetinkaya, Türk oyuncu (d. 1948) * 1992 - Ernst Schäfer, ornitoloji konusunda uzmanlaşmış, 1930'larda ünlü bir Alman avcı ve Zoolog (d. 1910) * 1998 - Alan Shepard, Amerikalı astronot (uzaya çıkan ilk Amerikalı) (d. 1923) * 2004 - Ismail Fatah Al Turk, Iraklı heykeltıraş (d. 1934) * 2004 - Jerry Goldsmith, Amerikalı film müziği bestecisi (d. 1929) * 2004 - Edward B. Lewis, Amerikalı genetikçi (d. 1918) * 2005 - Long John Baldry, İngiliz şarkıcı ve müzisyen (d. 1941) * 2006 - Ta Mok, Kamboçyalı siyasetçi (d. 1926) * 2010 - Luis Corvalán, Şilili politikacı (d. 1916) * 2012 - Susanne Lothar, Avusturya asıllı Alman oyuncu (d. 1960) * 2013 - Andrea Antonelli, İtalyan motosiklet yarışçısı (d. 1988) * 2014 - Verda Erman, Türk piyanist (d. 1944) * 2017 - John Heard, Amerikalı oyuncu (d. 1946) * 2017 - Yami Lester, Avustralyalı aktivist (d. 1942) * 2017 - Hrvoje Šarinić, Hırvat politikacı (d. 1935) * 2017 - Deborah Watling, İngiliz oyuncu (d. 1948) * 2018 - Elmarie Wendel, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1928) * 2019 - Ann Moyal, Avustralyalı bilim tarihçisi (d. 1926) * 2020 - Dobby Dobson, Jamaikalı reggae şarkıcısı ve albüm yapımcısı (d. 1942) * 2020 - Magda Faluhelyi, Macar kadın tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1946) * 2020 - Suka K. Frederiksen, Grönlandlı siyasetçi ve bakan (d. 1965) * 2020 - Li Jijun, Çinli coğrafyacı ve jeomorfolog (d. 1933) * 2020 - Francisco Rodríguez Adrados, İspanyol Helenist tarihçi, dilbilimci ve çevirmen (d. 1922) * 2020 - Annie Ross, İngiliz- Amerikalı caz şarkıcısı, söz yazarı ve aktris (d. 1930) * 2022 - Taurean Blacque, Amerikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1940) * 2022 - Reino Paasilinna, Fin siyasetçi (d. 1939) * 2022 - Vytautas Paukštė, Litvanyalı aktör (d. 1932) * 2022 - Nikola Radmanović, eski Sırp futbolcudur (d. 1969) * 2022 - Uwe Seeler, Alman futbolcu (d. 1936) * 2022 - Rodney Stark, Amerikan din sosyoloğu (d. 1934) == Tatiller ve özel günler == *0721 21
küçükresim|EURO Euro (; yuro)2005 yılında rapor edildiğine göre Türkçede Euro daha az oranda (öro) ile (oyro) şekliyle de telaffuz edilmektedir. veya avro (SİMGE: €, KOD: EUR), Avrupa Birliği'nin kurumları tarafından kullanılan ve Almanya, Avusturya, Belçika, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İtalya, Kıbrıs, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Malta, Portekiz, Slovakya, Slovenya ile Yunanistan'ın oluşturduğu euro bölgesinin resmî para birimi. Ayrıca dört Avrupa ülkesinde (Andorra, Monako, San Marino ve Vatikan) daha kullanımda olan euro, 2018 itibarıyla her gün yaklaşık 343 milyon Avrupalı tarafından kullanılmaktadır. Ek olarak 190 milyonu Afrika'da olmak üzere dünya genelinde 240 milyon insan, euroya sabitlenmiş para birimlerini kullanmaktadır. Euro, Amerikan dolarının ardından dünyada en büyük ikinci rezerv para ve en çok kullanılan ikinci para birimi konumundadır. Eylül 2018 itibarıyla dolaşımdaki yaklaşık 1,2 trilyon € değerindeki banknot ve madenî parayla birlikte euro, dünyadaki en büyük toplam değere sahip para birimidir.26 Nisan 2013 itibarıyla: Total EUR currency (coins and banknotes) in circulation 771.5 (banknotes) + 21.032 (coins) =792.53 billion EUR * 1.48 (exchange rate) = 1,080 billion USD Total USD currency (coins and banknotes) in circulation 859 billion USD * * * * Uluslararası Para Fonunun çeşitli para birimleri arasında yaptığı 2008 yılı GSYİH ve satın alma gücü paritesi tahminlerine göre euro bölgesi, dünyadaki ikinci büyük ekonomidir. Euro adı, 16 Aralık 1995'te resmen kabul edildi. Euro, 1 Ocak 1999'da hesap birimi olarak dünya finans piyasalarına tanıtıldı ve 1:1 (ABD$1,1743) oranı ile ECU'nun yerini aldı. Euronun madenî para ve banknotları 1 Ocak 2002'de dolaşıma girdi. == Kullanım == 300px|sol|küçükresim| === Euro bölgesi === # # # # # # # # # # # # # # # # # # # # === AB üyesi olmadığı hâlde euro kullanan ülke ve bölgeler === Mikrodevletler olan Andorra, Monako, San Marino ve Vatikan; AB üyesi olmamalarına karşın, yapılan antlaşmalar çerçevesinde euro kullanmaktadır. Karadağ ve Kosova ise AB ile herhangi bir antlaşma imzalamadan euro kullanmaktadır. Buna ek olarak AB üyesi ülkelere bağlı ancak kendileri AB'nin bir parçası olmayan beş denizaşırı bölgede (Saint Barthélemy, Saint Martin, Saint Pierre ve Miquelon, Fransız Güney ve Antarktika Toprakları ve Ağrotur ve Dikelya) euro kullanımı görülmektedir. Küba'da 1998'den, Suriye'de 2006'dan, Venezuela'da ise 2018'den beri euro, dış ticaret için kullanmakta olup bu ülkeler Amerika Birleşik Devletleri'nin yaptırımları ve amborgoları sonucunda bu paranın kullanımına geçmiştir. 2009'da Zimbabve, yaşadığı hiperenflasyon nedeni ile yerli para birimini bırakarak euro ve ABD doları gibi para birimlerini kullanmaya başlamıştır. === Rezerv para olarak kullanım === Euro kabul edildiği zamandan beri ABD dolarının ardından en önemli uluslararası rezerv para birimini oluşturmaktadır. Gelişmiş ekonomilerde euronun rezerv olarak kullanımı, gelişmekte veya az gelişmiş olanlara göre daha azdır. IMF'ye göre 2008'de dünyadaki toplam rezerv euronun değeri 1,1 trilyon $ (850 milyon €) olmuş, euro gelişmiş ekonomilerin ulusal rezervlerinin %22'sini, gelişmekte veya az gelişmiş olanlarının ise %31'ini oluşturmuştur. Euronun ABD dolarının yerini alarak en çok kullanılan rezerv olup olamayacağı, ekonomistler arasında tartışılan bir konudur. === Euroya sabitlenmiş para birimleri === AB içerisinde Bulgar levası, Hırvat kunası ve Danimarka kronu; ilgili ülkeler ERM II'ye üye olduklarından ötürü euroya sabitlenmiştir. Avrupa içerisinde bu ülkelere ek olarak Bosna-Hersek değiştirilebilir markı ve Makedon denarı da euroya sabitlidir. Afrika'da ve bazı Pasifik adalarında euroya sabitlenmiş para birimlerinin kullanımı yaygındır. On dört ülkede kullanılan CFA frangı (Orta Afrika frangı ve Batı Afrika frangı), Fransız denizaşırı kolektivitelerinde kullanılan CFP frangı, Komor frangı, Yeşil Burun Adaları eskudosu ve São Tomé ve Príncipe dobrası, euroya sabitlenmiş para birimleridir. Bu ülkelerin kullandığı para birimleri (Portekiz kökenli eskudo ve dobra dışında), zamanında Fransız frangına sabitlenmiş olup bu para euro ile birlikte feshedilince euro kuruna sabitlenme meydana gelmiştir. 2013 yılında 182 milyon Afrikalının, 27 milyon euro bölgesi dışında yaşayan Avrupalının ve yarım milyonu aşkın Pasifik adalının euroya sabitlenmiş bir para birimi kullandığı rapor edilmiştir. == Kurları == Euro, ABD dolarından sonra en çok kullanılan rezerv para birimidir. 4 Ocak 1999'da piyasaya sürülmesinden sonra diğer ana para birimleri karşısında değer kaybetmeye başlayan euro, 2000'de en düşük kuruna ulaştı (3 Mayıs'ta sterlin, 25 Ekim'de ABD doları, 26 Ekim'de Japon yeni karşısında). Daha sonra yeniden yükselmeye başlayan euro, 2008'de tarihî zirve noktasına ulaştı (15 Temmuz: ABD doları, 23 Temmuz: Japon yeni, 29 Aralık: sterlin). Küresel mali krizin ortaya çıkmasıyla birlikte euro, başlangıçta düşüş gösterdi ancak ilerleyen dönemlerde yeniden yükselişe geçti. 2009 yılının sonundan bu yana devam eden Avrupa borç krizinden kaynaklanan baskıya rağmen euro bu dönemde sabit kaldı. == Madenî paralar == € 0,01 1 cent € 0,02 2 cent € 0,05 5 cent € 0,10 10 cent € 0,20 20 cent € 0,50 50 cent € 1,00 1 euro € 2,00 2 euro 71x71pik 86x86pik 86x86pik 91x91pik 91x91pik 101x101pik 112x112pik 120x120pik == Banknotlar == Değeri Renk Uzunluk (mm) Genişlik (mm) Ön tarafı Arka tarafı € 5 gri 120 62 € 10 kırmızı 127 67 € 20 mavi 133 72 € 50 turuncu 140 77 € 100 yeşil 147 82 € 200 sarı 153 82 € 500500€ üretimi 27 Nisan 2019'dan beri durdurulmuş olmakla birlikte para hâlen geçerliliğe sahiptir. mor 160 82 küçükresim|Euro sembolü == Ayrıca bakınız == * Parasal birlik == Notlar == == Kaynakça == ;Genel * * * * Simonazzi, A. and Vianello, F. [2001], “Financial Liberalization, the European Single Currency and the Problem of Unemployment”, in: Franzini, R. and Pizzuti, R.F. (eds.), Globalization, Institutions and Social Cohesion, Springer Verlag, Heidelberg, ISBN 3-540-67741-0. ;Özel == Dış bağlantılar == ;Resmî siteler * *The euro - Europa *Avrupa Merkez Bankası * Kategori:1999 tanıtımları Kategori:1999'da ekonomi Kategori:2002 tanıtımları Kategori:Avrupa Birliği ekonomisi Kategori:Avrupa Birliği'nin simgeleri Kategori:Charlemagne Ödülü sahipleri Kategori:Parasal birlikler
== Olaylar == * 1830 - Fransa'da Temmuz Devrimi; X. Charles tahtından indirildi ve yerine Louis Philippe getirildi. * 1832 - Kavalalı İbrahim Paşa komutasındaki Mısır Hidivliği Ordusu, Ağa Hüseyin Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu'nu Belen Geçidi'nde yapılan muharebede yenilgiye uğrattı. * 1900 - İtalya Kralı I. Umberto, Gaetano Bresci adlı bir anarşist tarafından öldürüldü. * 1921 - Adolf Hitler, Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin Genel Başkanı oldu. * 1947 - Dünyanın, tamamı elektronik ilk bilgisayarı ENIAC, hafızasının arttırılması amacıyla verilen aradan sonra tekrar çalıştırıldı ve 2 Ekim 1955'e dek sürekli çalıştı. * 1948 - 1948 Yaz Olimpiyatları: II. Dünya Savaşı nedeniyle 12 yıldır yapılamayan olimpiyatlar Londra'da başladı. * 1953 - TCDD İşletmesi kuruldu. * 1957 - Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu kuruldu. * 1958 - NASA kuruldu. * 1967 - Venezuela'nın Karakas kentinde deprem: Yaklaşık 500 kişi öldü. * 1981 - Birleşik Krallık'ta Galler prensi Charles, Lady Diana ile evlendi. * 1987 - Margaret Thatcher ile François Mitterrand, Manş Tüneli'nin inşasına ilişkin anlaşmayı imzaladılar. * 1989 - İran Devlet Başkanlığı seçimlerini Haşimi Rafsancani kazandı. * 1999 - Amerika Birleşik Devletleri'nde ilk kez bir Başkan görev başındayken ceza aldı. Başkan Bill Clinton, yalan ifade vermek suçundan 90.000 Dolar ödemeye mahkûm edildi. * 2005 - Astronomlar, Güneş Sistemi'nde Eris adını verdikleri bir cüce gezegen keşfettiklerini duyurdular. * 2016 - Hakkâri saldırısı: Hakkâri - Çukurca karayolunda yol kontrolü yapan askerlere, PKK tarafından düzenlenen saldırıda, 8 asker yaşamını yitirdi, 25 asker de yaralandı. == Doğumlar == * 868 - Mehdî el-Muntazar, Şiiliğin tüm kollarını ifade eden İmamiye'nin resmî itikadına göre on ikinci imam (ö. 941) * 1646 - Johann Theile, Erken Barok dönemi Alman bestecisi (ö. 1714) * 1750 - Fabre d'Églantine, Fransız şair, oyuncu, dramaturg ve devrimci (ö. 1794) * 1793 - Ján Kollár, Slovak yazar, arkeolog, bilim insanı, politikacı (ö. 1852) * 1805 - Alexis de Tocqueville, Fransız siyasi düşünür ve tarihçi (ö. 1859) * 1817 - İvan Ayvazovski, Rus ressam (ö. 1900) * 1841 - Gerhard Armauer Hansen, Norveç doğumlu doktor (ö. 1912) * 1869 - Booth Tarkington, Amerikalı oyun ve roman yazarı (ö. 1946) * 1876 - Maria Ouspenskaya, Rus aktris (ö. 1949) * 1883 - Benito Mussolini, İtalyan gazeteci, politikacı ve İtalya Başbakanı (ö. 1945) * 1885 - Theda Bara (Theodosia Goobman), Amerikalı tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 1955) * 1888 - Vladimir Zworykin, Rus asıllı Amerikalı fizikçi ve mucit (ö. 1982) * 1889 - Ernst Reuter, Alman siyasetçi ve Batı Berlin'in ilk Belediye Başkanı (ö. 1953) * 1892 - William Powell, Amerikalı oyuncu (ö. 1984) * 1898 - Isidor Isaac Rabi, Avusturyalı fizikçi (ö. 1988) * 1900 - Eyvind Johnson, İsveçli yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1976) * 1902 - Ernst Glaeser, Alman yazar (ö. 1963) * 1905 - Dag Hammarskjöld, İsveçli iktisatçı ve BM'in 2. Genel Sekreteri (ö. 1961) * 1909 - Chester Himes, Afrikalı-Amerikalı yazar (ö. 1984) * 1913 - Erich Priebke, Nazi Almanyası'nda Waffen-SS'de eski Hauptsturmführer (yüzbaşı) (ö. 2013) * 1917 - Rochus Misch, Nazi Almanyası'nda asker (ö. 2013) * 1918 - Edwin O'Connor, Amerikalı gazeteci, romancı ve radyo yorumcusu (ö. 1968) * 1919 - Nevin Akkaya, Türk oyuncu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2015) * 1921 - Chris Marker, Fransız yazar, fotoğrafçı, film yönetmeni, multimedya sanatçısı ve belgeselci (ö. 2012) * 1923 - Atilla Konuk, Türk siyasetçi ve sporcu (ö. 2009) * 1924 - Robert Horton, Amerikalı oyuncu (ö. 2016) * 1925 - Ted Lindsay, Kanadalı profesyonel buz hokeyi oyuncusu (ö. 2019) * 1925 - Mikis Theodorakis, Yunan besteci (ö. 2021) * 1926 - Dominique Appia, İsviçreli ressam (ö. 2017) * 1926 - Don Carter, Amerikalı bowling oyuncusu (ö. 2012) * 1927 - Harry Mulisch, Hollandalı yazar (ö. 2010) * 1933 - Lou Albano, Amerikalı profesyonel güreşçi ve oyuncu (ö. 2009) * 1937 - Daniel McFadden, Amerikalı ekonometrist * 1938 - Peter Jennings, Kanadalı gazeteci (ö. 2005) * 1940 - Aytaç Yalman, Türk asker ve Türk Kara Kuvvetleri Komutanı (ö. 2020) * 1940 - Erol Demiröz, Türk aktör ve yönetmen (ö. 2021) * 1944 - Jim Bridwell, Amerikalı dağ kaya tırmanıcısı ve yazar (ö. 2018) * 1945 - Mircea Lucescu, Rumen futbolcu ve teknik direktör * 1949 - Jamil Mahuad, Ekvadorlu siyasetçi ve avukat * 1953 - Ken Burns, Amerikalı yönetmen ve belgesel film yapımcısı * 1955 - Jean-Hugues Anglade, Fransız aktör * 1958 - Yavuz Sepetçi, Türk oyuncu * 1960 - Binnur Şerbetçioğlu, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1963 - Alexandra Paul, Amerikalı oyuncu * 1963 - Graham Poll, İngiliz eski futbol hakemi, köşe yazarı ve futbol yorumcusu * 1966 - Martina McBride, Amerikalı Grammy ödüllü country müzik şarkıcısı * 1968 - Paavo Lötjönen, Fin müzisyen * 1970 - Raşed El-Maced, Suudi sanatçı, müzisyen ve müzik prodüktörü * 1971 - Lisa Ekdahl, İsveçli şarkıcı ve şarkıcı sözü yazarı * 1973 - Stephen Dorff, Amerikalı oyuncu * 1974 - Josh Radnor, Amerikalı oyuncu * 1974 - Yeşim Ceren Bozoğlu, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1978 - Ayşe Hatun Önal, Türk şarkıcı * 1980 - Fernando Gonzalez, Şilili tenisçi * 1981 - Fernando Alonso, İspanyol Formula 1 pilotu * 1982 - Allison Mack, Amerikalı oyuncu * 1984 - Wilson Palacios, Honduraslı millî futbolcu * 1984 - Oh Beom-Seok, Güney Kore'li millî futbolcu * 1985 - Besart Berisha, Kosovalı millî futbolcu * 1990 - Anna Selezneva, Rus manken * 1994 **Daniele Rugani, İtalyan futbolcu **Ryo Toyama, Japon futbolcu == Ölümler == * 238 - Balbinus, Roma İmparatoru (d. yaklaşık 165) * 238 - Pupienus, Roma İmparatoru (d. 178) * 796 - Offa, 757-796 arasında Mersiya kralı (d. ?) * 1095 - I. Ladislaus, 1077'den itibaren Macaristan, 1091'den itibaren Hırvatistan kralı (d. 1040) * 1099 - II. Urbanus, Papa (Birinci Haçlı Seferi'ni başlatan) (d. 1042) * 1108 - I. Philippe, 1060 yılından ölümüne kadar Franklar kralı (d. 1052) * 1644 - VIII. Urbanus, 6 Ağustos 1623'ten 29 Temmuz 1644'teki ölümüne kadar papa olarak hüküm sürdü (d. 1568) * 1786 - Franz Asplmayr, Avusturyalı besteci ve keman virtüözü (d. 1728) * 1833 - William Wilberforce, İngiliz hayırsever ve politikacı (d. 1759) * 1856 - Robert Schumann, Alman besteci (d. 1810) * 1890 - Vincent Van Gogh, Hollandalı ressam (d. 1853) * 1900 - I. Umberto, İtalya Kralı (d. 1844) * 1913 - Tobias Asser, Hollandalı hukukçu. 1911 yılında Nobel Barış Ödülü'nü Alfred Fried ile birlikte paylaşmıştır. (d. 1838) * 1916 - Tanburi Cemil Bey, Türk bestekâr, yaylı tanbur, klasik kemençe ve lavta ustası (d. 1873) * 1927 - Mehmed Nuri Efendi, Osmanlı İmparatorluğu'nun son Şeyhülislamı (d. 1859) * 1951 - Ali Sami Yen, Türk futbolcu, teknik direktör ve Galatasaray kulübünün kurucularından (d. 1886) * 1954 - Franz Josef Popp, BMW AG'nin kurucu (d. 1886) * 1960 - Hasan Saka, Türk siyasetçi ve Türkiye Cumhuriyeti'nin 7. Başbakanı (d. 1886) * 1962 - Ronald Fisher, İngiliz istatistikçi, biyolog ve genetik bilimci (d. 1890) * 1973 - Henri Charrière, Fransız yazar (d. 1906) * 1974 - Cass Elliot (Mama Cass), Amerikalı şarkıcı (d. 1941) * 1974 - Erich Kästner, Alman yazar (d. 1899) * 1979 - Herbert Marcuse, Alman asıllı Amerikalı felsefeci (d. 1898) * 1982 - Vladimir Zworykin, Rus asıllı Amerikalı fizikçi ve mucit (d. 1888) * 1983 - Raymond Massey, Kanada asıllı Amerikalı tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1896) * 1983 - David Niven, İngiliz sinema oyuncusu (d. 1910) * 1983 - Luis Buñuel, İspanyol film yönetmeni (d. 1900) * 1983 - Mürüvvet Sim, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (d. 1929) * 1990 - Bruno Kreisky, Avusturyalı siyasetçi, Avusturya Sosyal Demokrat Partisi önderi ve Avusturya Şansölyesi (d. 1911) * 1992 - Kemal Kayacan, Türk asker, Türk Deniz Kuvvetleri'nin 7. Komutanı ve siyasetçi (d. 1915) * 1994 - Dorothy Crowfoot Hodgkin, İngiliz kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1910) * 1998 - Jerome Robbins, Amerikalı tiyatro yapımcısı, yönetmen ve koreograf (d. 1918) * 2003 - Foday Sankoh, Sierra Leone isyancı grup Devrimci Birleşik Cephesi'nin (RUF) kurucusu ve lideri (d. 1937) * 2006 - Halit Çapın, Türk gazeteci ve yazar (d. 1936) * 2007 - Michel Serrault, Fransız aktör (d. 1928) * 2008 - Şevki Vanlı, Türk mimar (d. 1926) * 2009 - Demirtaş Ceyhun, Türk hikâye ve roman yazarı (d. 1934) * 2011 - Nella Martinetti, İsviçreli şarkıcı ve söz yazarı (d. 1946) * 2012 - John Finnegan, Amerikalı sinema, dizi ve tiyatro oyuncusu, dublaj sanatçısı (d. 1926) * 2012 - Chris Marker, Fransız yazar, fotoğrafçı, film yönetmeni, multimedya sanatçısı ve belgeselci (d. 1921) * 2012 - James Mellaart, İngiliz arkeolog (d. 1925) * 2013 - Christian Benítez, Ekvadorlu eski millî futbolcu (d. 1986) * 2015 - Suna Kili, Türk akademisyen (d. 1929) * 2017 - Sophie Huet, Fransız gazeteci (d. 1953) * 2017 - Rıza Malik, Cezayir eski başbakanı (d. 1931) * 2017 - Olivier Strebelle, Belçikalı heykeltıraş (d. 1927) * 2018 - Hans Kristian Amundsen, Norveçli gazete editörü ve siyasetçi (d. 1959) * 2018 - Brian Christopher, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1972) * 2018 - Oliver Dragojević, Hırvat şarkıcı ve müzisyen (d. 1947) * 2018 - Abbas Duzduzani, İranlı asker ve siyasetçi (d. 1942) * 2018 - Ma Ju-feng, Tayvanlı-Çinli oyuncu (d. 1955) * 2018 - Tomasz Stańko, Polonyalı trompetçi ve besteci (d. 1942) * 2018 - Nikolai Volkoff, Hırvat-Yugoslav asıllı Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1947) * 2020 - Salko Bukvarević, Bosnalı politikacı ve asker (d. 1967) * 2020 - Sheikh Md. Nurul Haque, Bangladeşli politikacı (d. 1940) * 2020 - Malik B., Amerikalı rap müzisyeni ve şarkıcı (d. 1972) * 2020 - Hernán Pinto, Şilili avukat ve politikacı (d. 1953) * 2020 - Perrance Shiri, Zimbabweli politikacı (d. 1955) * 2021 - Carl Levin, Amerikalı siyasetçi (d. 1934) * 2021 - Armen Şekoyan, Ermeni yazar, şair ve gazeteci (d. 1953) * 2021 - Geraldo dos Santos, Brezilyalı profesyonel eski futbolcudur (d. 1962) * 2022 - Juris Hartmanis, Leton bilgisayar bilimcisi (d. 1928) == Tatiller ve özel günler == *0729 29
== Olaylar == * 1302 - Osmanlı Beyliği ile Bizans İmparatorluğu arasındaki Koyunhisar Savaşı, Osman Gazi'nin zaferiyle sonuçlandı. * 1526 - Osmanlı İmparatorluğu ile Macaristan Krallığı arasında yaşanan Petrovaradin Kuşatması, Osmanlı zaferiyle sonuçlandı. * 1794 - Fransız Devrimi'nin jakoben önderlerinden Maximilien Robespierre, iktidardan düşürüldü ve Fransa Millî Meclisi'nce tutuklandı. Robespierre, 28 Temmuz'da idam edildi. * 1921 - Toronto Üniversitesi'nden biyokimyacı Frederick Banting'in başında bulunduğu araştırmacılar, insülin hormonunu keşfettiklerini açıkladılar. * 1930 - Başyazarlığını Selim Ragıp Emeç'in yaptığı Son Posta gazetesi, İstanbul'da yayımlanmaya başladı. * 1949 - Dünyanın ilk jet motorlu yolcu uçağı de Havilland Comet, ilk uçuşunu yaptı. İlk ticari uçuşunu ise Mayıs 1952'de yapacaktır. * 1953 - Panmunjom Ateşkes Antlaşması: İki milyondan fazla kişinin öldüğü Kore Savaşı'nı sona erdiren ateşkes anlaşması, Panmunjom köyünde imzalandı. * 1964 - Amerika Birleşik Devletleri'nde Siyahlar, Federal Mahkeme'ye başvurma hakkını elde etti. * 1971 - Türkiye ile Ortak Pazar arasında "Geçici Ticaret Anlaşması" imzalandı. * 1972 - Kartal kod adlı avcı uçağı F-15, ilk uçuşunu yaptı. * 1976 - Amerika Birleşik Devletleri'nde bulunan CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit'e, Waldorf Astoria Oteli'nde konuşurken, Kıbrıslı Rum Staviros Skopetrides tarafından suikast girişiminde bulunuldu. * 1991 - Adıge Cumhuriyeti kuruldu. * 1993 - Genelkurmay Başkanı Doğan Güreş'in görev süresinin 1 yıl uzatılmasına karar verildi. * 1995 - Sakarya'nın Pamukova ilçesindeki Mühimmat Bölüğü'nde yangın çıktı, cephanelik havaya uçtu. 15 bin nüfuslu ilçe boşaltıldı. * 1996 - Atlanta Olimpiyat Parkı'nda meydana gelen patlamada 2 kişi öldü. Olay yerine koşarak giden TRT kameramanı Melih Uzunyol da kalp krizi geçirerek öldü. * 2000 - Suriye'nin yeni Devlet Başkanı Beşar Esat, ülkesindeki siyasi mahkûmların geri kalan cezalarını affettiğini açıkladı. * 2002 - Ukrayna'da hava gösterisi sırasında bir savaş uçağının (Su-27) düşmesi sonucu izleyicilerden 77 kişi öldü. * 2008 - Güngören saldırısı: İstanbul Güngören, Güven Mahallesi'deki, Kınalı Caddesi üzerinde bulunan Menderes Çıkmazı'nda saat 22:00 civarında 2 ayrı patlama meydana geldi. Patlamada 18 kişi hayatını kaybetti, 154 kişi de yaralandı. * 2012 - Londra'da, XXX. Olimpiyat Oyunları'nın açılış töreni yapıldı. * 2018 - Kanlı ay tutulması gerçekleşti. * 2021 - Leverkusen patlaması gerçekleşti. * 2022 - Filipinler'in Luzon Adası'nda 7,1 Mw şiddetinde deprem meydana geldi. 4 kişi öldü, 60'tan fazla kişi yaralandı. == Doğumlar == * 774 - Kūkai, Japonya'da Heian döneminde yaşamış Japon Budist keşiş, şair, mühendis ve sanatçı (ö. 835) * 1452 - Ludovico Sforza, 1494'ten 1499'a kadar Milano Dükü olarak hüküm süren soylu (ö. 1508) * 1612 - IV. Murat, Osmanlı'nın 17. Padişahı (ö. 1640) * 1740 - Jeanne Baret, Fransız gezgin, botanikçi (ö. 1807) * 1768 - Charlotte Corday, Fransız suikastçı (ö. 1793) * 1824 - Alexandre Dumas, fils, Fransız yazar (ö. 1895) * 1835 - Giosue Carducci, İtalyan şair ve edebiyat tarihçisi (ö. 1907) * 1848 - Friedrich Ernst Dorn, Alman fizikçi (ö. 1916) * 1848 - Loránd Eötvös, Macar fizikçi (ö. 1919) * 1853 - Vladimir Korolenko, Rus ve Ukraynalı kısa öykü yazarı, gazeteci, insan hakları savunucusu (ö. 1921) * 1854 - Takahashi Korekiyo, Japon siyasetçi (ö. 1936) * 1867 - Enrique Granados, İspanyol piyanist ve besteci (ö. 1916) * 1881 - Hans Fischer, Alman kimyager (ö. 1945) * 1881 - Rauf Orbay, Türk asker ve siyasetçi (ö. 1964) * 1903 - Nikolay Çerkasov, SSCB Halk Sanatçısı unvanına sahip Rus oyuncu (ö. 1966) * 1903 - Mihail Stasinopulos, Yunanistan Cumhuriyeti'nin 1. Cumhurbaşkanı (ö. 2002) * 1904 - Ludmila Rudenko, Sovyet-Ukraynalı satranççı (ö. 1986) * 1910 - Julien Gracq, Fransız yazar (ö. 2007) * 1910 - Lupita Tova, Meksikalı-Amerikalı sessiz sinema dönemi oyuncu (ö. 2016) * 1917 - Bourvil, Fransız aktör ve şarkıcı (ö. 1970) * 1918 - Leonard Rose, Amerikalı müzisyen (ö. 1984) * 1924 - Sırrı Gültekin, Türk oyuncu, film yönetmeni ve senarist (ö. 2008) * 1927 - Fana Koçovska, Makedon direnişçi, Yugoslav Partizanı ve Halk Kahramanı Nişanı sahibi ulusal kahraman (ö. 2004) * 1931 - Jerry Van Dyke, Amerikalı komedyen ve seslendirme sanatçısı (ö. 2018) * 1939 - Paulo Silvino, Brezilyalı komedyen, Tv sunucusu, besteci ve aktör (ö. 2017) * 1939 - Peppino di Capri, İtalyan şarkıcı * 1940 - Pina Bausch, Alman modern dans koreografı (ö. 2009) * 1946 - Donny the Punk, Amerikalı politik eylemci (ö. 1996) * 1947 - Giora Şpigel, İsrailli millî futbolcu * 1951 - Roseanna Cunningham, İskoç siyasetçi * 1953 - İskender Doğan, Türk ses sanatçısı ve şarkı sözü yazarı * 1958 - Christopher Dean, İngiliz buz patenci * 1963 - Donnie Yen, Dövüş sanatları aktörü, koreograf, yapımcı ve yönetmen * 1965 - José Luis Chilavert, Paraguaylı futbolcu * 1967 - Rahul Bose, Hint oyuncu, senarist, yönetmen ve ragbi oyuncusu * 1968 - Maria Grazia Cucinotta, İtalyan oyuncu * 1968 - Julian McMahon, Avustralyalı oyuncu * 1969 - Triple H, Amerikalı profesyonel güreşçi (WWE) * 1970 - Nikolaj Coster-Waldau, Danimarkalı tiyatro ve sinema oyuncusu * 1972 - Maya Rudolph, Amerikalı aktris ve komedyen * 1972 - Dorota Swieniewicz, Polonyalı voleybolcu * 1972 - Maya Rudolph, Amerikalı aktris ve komedyen * 1973 - Cassandra Clare, Amerikalı kurgu yazarı * 1975 - Serkan Çeliköz, Türk besteci, aranjör, prodüktör ve maSKott grubu üyesi * 1976 - Nina Morić, Hırvat manken ve sunucu * 1977 - Jonathan Rhys Meyers, İrlandalı sinema oyuncusu * 1979 - Marielle Franco, Brezilyalı aktivist ve siyasetçi (ö. 2018) * 1979 - Sidney Govou, Benin kökenli Fransız eski millî futbolcu * 1983 - Lorik Cana, Kosova doğumlu Arnavut eski futbolcu * 1983 - Goran Pandev, Kuzey Makedonyalı millî futbolcu * 1984 - Taylor Schilling, Amerikalı oyuncu * 1986 - DeMarre Carroll, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1987 - Allâme, Türk rap müzisyeni * 1987 - Marek Hamšík, Slovak millî futbolcu * 1987 - Jordan Hill, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1990 - Paolo Hurtado, Perulu millî futbolcu * 1993 - George Shelley, İngiliz şarkıcı ve Unıon J grubu üyesi * 1994 - Lukas Spalvis, Litvanyalı futbolcu == Ölümler == * 305 - Nikomedialı Pantaleimon, Hristiyan bir şehit (d. 275) * 1276 - Jaime I (Fatih Jaime), Aragon Kralı (d. 1208) * 1365 - IV. Rudolf, Avusturya dükü (d. 1339) * 1675 - Henri de La Tour d'Auvergne, Fransız komutan (d. 1611) * 1689 - John Graham, 1. Dundee Vikontu, İskoç asker ve asil (d. 1648) * 1759 - Pierre Louis Maupertuis, Fransız düşünür ve bilim insanı (d. 1698) * 1783 - Johann Kirnberger, Alman besteci ve kuramcı (d. 1721) * 1841 - Mihail Yuryeviç Lermontov, Rus yazar ve şair (d. 1814) * 1844 - John Dalton, İngiliz fizikçi ve kimyager (d. 1766) * 1844 - Joseph Smith, Jr., Amerikalı dini lider ve İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin kurucusu ve ilk Peygamberi (d. 1805) * 1907 - Edmond Demolins, Fransız sosyal tarihçi (d. 1852) * 1917 - Emil Theodor Kocher, İsviçreli doktor ve tıbbi araştırmacı (d. 1841) * 1924 - Ferruccio Busoni, İtalyan piyanist ve besteci (d. 1866) * 1926 - Kara Kemal, Osmanlı devlet adamı ve Karakol Teşkilatı'nın kurucularından (d. 1868) * 1936 - Albert Gould, Avustralyalı politikacı ve avukat (d. 1847) * 1937 - Hans Dahl, Norveçli ressam (d. 1849) * 1946 - Gertrude Stein, Amerikalı romancı ve ozan (d. 1874) * 1958 - Claire Lee Chennault, Amerikalı hava pilot subayı (d. 1893) * 1970 - António de Oliveira Salazar, Portekizli diktatör (d. 1889) * 1978 - Nimet Abla, Türk Millî Piyango bilet satıcısı (d. 1899) * 1980 - Muhammed Rıza Pehlevi, İran Şahı (d. 1919) * 1981 - William Wyler, Alman doğumlu Amerikalı film yönetmeni (d. 1902) * 1982 - Arif Hikmet Koyunoğlu, Türk mimar ve fotoğraf sanatçısı (d. 1888) * 1984 - James Mason, İngiliz aktör (d. 1909) * 1988 - Frank Zamboni, İtalyan asıllı Amerikalı mucit (d. 1901) * 1991 - Gülare Aziz kızı Aliyeva, Azeri kökenli Sovyet müzisyen ve piyanisti * 1992 - Tzeni Karezi, Eski Yunan film ve tiyatro oyuncusu (d. 1932) * 1994 - Kevin Carter, Güney Afrikalı fotoğrafçı ve Pulitzer Ödülü sahibi (intihar) (d. 1960) * 1995 - Melih Esenbel, Türk diplomat ve eski Dışişleri Bakanı (d. 1915) * 1995 - Miklós Rózsa, Macar asıllı Amerikalı film müziği bestecisi (d. 1907) * 1998 - Binnie Barnes, İngiliz oyuncu (d. 1903) * 2001 - Rhonda Sing, Kanadalı profesyonel güreşçi ve şarkıcı (d. 1961) * 2003 - Bob Hope, Amerikalı komedyen (d. 1903) * 2008 - Yusuf Şahin, Mısırlı sinema yönetmeni (d. 1926) * 2011 - Agota Kristof, Macar yazar (d. 1935) * 2012 - Hüseyin Aktaş, Türk atlet (d. 1941) * 2012 - Jack Taylor, İngiliz futbol hakemi (d. 1930) * 2012 - Tony Martin, Amerikalı şarkıcı ve sinema oyuncusu (d. 1913) * 2013 - İlya Segaloviç, Rus arama motoru olan Yandex eş kurucusu (d. 1964) * 2015 - Ebubekir Zeynulabidin Abdülkelam, Havacılık ve uzay mühendisi (d. 1931) * 2016 - Piet de Jong, Hollandalı siyasetçi (d. 1915) * 2017 - Abdülmecid Zulmi, Faslı eski millî futbolcu (d. 1953) * 2017 - Sam Shepard, Amerikalı oyun yazarı, yazar ve oyuncu (d. 1943) * 2018 - Marco Aurelio Denegri, Perulu entelektüel (d. 1938) * 2018 - Algimantas Nasvytis, Litvan mimar ve siyasetçi (d. 1928) * 2018 - Yuri Şundrov, Eski Rus-Ukraynalı buz hokeyi oyuncusu ve antrenör (d. 1956) * 2018 - Vladimir Voynovich, Rus yazar, şair, oyun yazarı ve gazeteci (d. 1932) * 2019 - Işılay Saygın, Türk mimar ve siyasetçi (d. 1947) * 2019 - Robert Schrieffer, Amerikalı fizikçi (d. 1931) * 2019 - Yalçın Gülhan, Türk oyuncu (d. 1944) * 2020 - Owen Arthur, Barbadoslu siyasetçi ve ekonomist (d. 1949) * 2020 - Felicia F. Campbell, Amerikalı İngilizce Profesörü (d. 1931) * 2020 - Amanul İslam Chowdhury, Bangladeşli hükûmet danışmanı (d. 1937) * 2020 - Frank A. Howard, Amerikalı politikacı (d. 1938) * 2021 - LeRoy Clarke, Trinidad ve Tobagolu görsel sanatçı, şair (d. 1938) * 2021 - Phillip King, Britanyalı heykeltıraş (d. 1934) * 2021 - Gianni Nazzaro, İtalyan şarkıcı ve oyuncu (d. 1948) * 2022 - Mary Alice, Amerikan film, dizi ve sahne oyuncusudur (d. 1936) * 2022 - Luis Morgan Casey, Roma Katolik Kilisesi'ne bağlı Bolivya'da görev alan Amerikalı başpiskopos (d. 1935) * 2022 - Bernard Cribbins, İngiliz oyuncu, kafa sesi sanatçısı ve müzikal komedyen (d. 1928) * 2022 - Tony Dow, Amerikalı aktör, yapımcı, yönetmen, yazar ve heykeltıraş (d. 1945) * 2022 - Gisèle Lalonde, Kanadalı siyasetçi, eğitimci ve topluluk aktivisti (d. 1933) * 2022 - Celina Seghi, İtalyan profesyonel kadın kayakçı (d. 1920) == Tatiller ve özel günler == *0727 27
== Olaylar == * 1629 - Napoli'de (İtalya) deprem: 10.000 kişi öldü. * 1688 - Belgrad Kuşatması: Osmanlı hakimiyetindeki Belgrad, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu önderliğindeki güçler tarafından kuşatıldı ve 8 Eylül'de şehri ele geçirdiler. * 1811 - Meksika’da rahip Miguel Hidalgo kurşuna dizildi. Hidalgo bir yıl önce Meksika’da bağımsızlık hareketini başlatmıştı. * 1932 - Yaz Olimpiyatları, Los Angeles'ta başladı. * 1966 - Amerika Birleşik Devletleri'ne ait uçaklar, Kuzey ve Güney Vietnam arasındaki askerden arındırılmış bölgeyi bombaladı. * 1966 - Birleşik Krallık, Almanya’yı 4-2 yenerek Dünya Futbol Şampiyonu oldu. * 1971 - Boeing 727 tipi Japon millî bir yolcu uçağı ile bir Japon savaş uçağı, Morioka (Japonya) semalarında çarpıştı: 162 kişi öldü. * 1995 - Çeçenistan ile Rusya arasındaki savaşa son veren bir dizi anlaşma Grozni’de imzalandı. * 2002 - Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Ruanda arasında, Orta Afrika'da istikrarsızlığa ve milyonlarca kişinin ölümüne yol açan savaşı sona erdirme çabasıyla barış anlaşması imzalandı. == Doğumlar == * 1511 - Giorgio Vasari, İtalyan ressam, yazar, tarihçi ve mimar (ö. 1574) * 1569 - I. Karl, Lihtenştayn prensi (ö. 1627) * 1751 - Maria Anna Mozart, Avusturyalı piyanist (Wolfgang Amadeus Mozart'ın ablası) (ö. 1829) * 1818 - Emily (Jane) Brontë, İngiliz edebiyatçı (ö. 1848) * 1828 - William Edwin Brooks, İrlandalı ornitolog (ö. 1899) * 1863 - Henry Ford, Amerikalı otomobil üreticisi (ö. 1947) * 1898 - Henry Moore, İngiliz heykeltıraş (ö. 1986) * 1922 - Turhan Selçuk, Türk karikatürist (ö. 2010) * 1931 - Brian Clemens, İngiliz senarist, yapımcı ve yönetmen (ö. 2015) * 1932 - Edd Byrnes, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (ö. 2020) * 1936 - Buddy Guy, beş Grammy sahibi Amerikalı blues gitaristi ve şarkıcısı * 1936 - Pilar, Kral I. Juan Carlos'un ablası (ö. 2020) * 1938 - Hervé de Charette, Fransız siyasetçi * 1939 - Güneri Cıvaoğlu, Türk gazeteci * 1939 - Peter Bogdanovich, Amerikalı film yönetmeni, yapımcı, senarist, eleştirmen, aktör ve tarihçi (ö. 2022) * 1940 - Clive Sinclair, İngiliz mucit * 1941 - Paul Anka, Lübnan asıllı Kanadalı şarkıcı ve söz yazarı * 1944 - Frances de la Tour, Fransız asıllı İngiliz aktris * 1945 - Patrick Modiano, Fransız romancı ve 2014 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi * 1947 - Françoise Barré-Sinoussi, Fransız virolog * 1947 - Arnold Schwarzenegger, Avusturya asıllı Amerikalı sinema oyuncusu, sporcu ve siyasetçi * 1948 - Jean Reno, Fransız aktör * 1948 - Otis Taylor, Amerikalı blues sanatçısı * 1956 - Delta Burke, Amerikalı oyuncu * 1957 - Nery Pumpido, Arjantinli millî futbolcu ve teknik direktör * 1958 - Kate Bush, İngiliz şarkıcı-söz yazarı, müzisyen ve kayıt yapımcısı * 1960 - Richard Linklater, Amerikalı yönetmen, film yapımcısı, senarist ve oyuncu * 1961 - Laurence Fishburne, Amerikalı film yapımcısı, yönetmen ve aktör * 1962 - Alphan Manas, Türk girişimci ve iş insanı * 1963 - Antoni Martí, Andorralı mimar ve politikacı * 1963 - Chris Mullin, Amerikalı basketbolcu * 1963 - Lisa Kudrow, Amerikalı oyuncu * 1964 - Vivica A. Fox, Amerikalı oyuncu * 1964 - Jürgen Klinsmann, Alman futbolcu ve teknik direktör * 1966 - Kerry Fox, Yeni Zelandalı aktris * 1967 - Derya Taşçı Özyer, Türk basketbolcu ve antrenör * 1968 - Terry Crews, Amerikalı komedyen, oyuncu ve eski profesyonel amerikan futbolu oyuncusu * 1968 - Cengiz Küçükayvaz, Türk oyuncu * 1968 - Robert Korzeniowski, Polonyalı yürüyüşçü * 1968 - Sean Moore, Galli müzisyen * 1969 - Simon Baker, Avustralyalı aktör * 1970 - Dean Edwards, Amerikalı stand-up komedyen, aktör, şarkıcı, yazar, müzisyen ve ses sanatçısı * 1970 - Christopher Nolan, İngiliz film yönetmeni * 1973 - Ümit Davala, Türk futbolcu * 1973 - Sonu Nigam, Hint şarkıcı * 1974 - Radostin Kişişev, Bulgar millî futbolcu * 1974 - Hilary Swank, Amerikalı sinema oyuncusu ve iki Akademi Ödülü sahibi * 1975 - Cherie Priest, Amerikalı yazar * 1977 - Jaime Pressly, Amerikalı sinema ve dizi oyuncusu * 1977 - Bootsy Thornton, Amerikalı basketbolcu * 1979 - Carlos Arroyo, Porto Rikolu eski basketbolcu ve şarkıcı * 1980 - Sara Anzanello, İtalyan voleybolcu * 1982 - Nesrin Cavadzade, Azerbaycan asıllı Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1982 - Cihad el-Hüseyin, Suriyeli eski millî futbolcu * 1982 - Yvonne Strahovski, Avustralyalı aktris * 1984 - Gupse Özay, Türk oyuncu ve senarist * 1987 - Luca Lanotte, İtalyan buz patenci * 1987 - Rafael Amorim, Brezilyalı futbolcu * 1993 - André Gomes, Portekiz millî futbolcu * 1994 **Joey King, Amerikalı çocuk oyuncu ve pop müzik şarkıcısı **Jürgen Klinsmann, Alman futbolcu * 1999 - Joey King, Amerikalı çocuk oyuncu ve pop müzik şarkıcısı * 2000 - Jannine Weigel, Şarkıcı ve oyuncu == Ölümler == * 303 - Kayserili Julitte, Hristiyan bir şehit (d. ?) * 1286 - Bar Hebraeus, felsefeci, tarihçi, şair, gramer uzmanı, müfessir, ilahiyatçı ve dönemin Süryani Katolikos'u (d. 1225) * 1585 - Niccolò da Ponte, Venedik Cumhuriyeti'nin 87'nci dükası (d. 1491) * 1683 - Maria Theresa, Fransa Kraliçesi (d. 1638) * 1718 - William Penn, İngiliz girişimci, filozof ve dinbilimci (d. 1644) * 1811 - Miguel Hidalgo, Meksikalı Katolik papaz (d. 1753) * 1871 - Max Bezzel, Alman satranç oyuncusu (d. 1824) * 1898 - Otto von Bismarck, Alman devlet adamı (d. 1815) * 1900 - Alfred, 1893-1900 yılı arasında Saxe-Coburg ve Gotha Dükü (d. 1844) * 1912 - İmparator Meiji, Japon İmparatoru (d. 1852) * 1916 - Albert Ludwig Sigesmund Neisser, Alman tıp doktoru (bel soğukluğunun etkenini bulan) (d. 1855) * 1930 - Joan Gamper, İsviçreli futbolcu (d. 1877) * 1969 - Jørgen Jørgensen, Danimarkalı filozof (d. 1894) * 1975 - Jimmy Hoffa, Amerikalı işçi sendikası lideri (d. 1913) * 1985 - Julia Robinson, Amerikalı matematikçi (d. 1919) * 1990 - Hüseyin Peyda, Türk sinema oyuncusu (d. 1919) * 1996 - Claudette Colbert, Amerikalı aktris (d. 1903) * 1997 - Bao Dai, Vietnam İmparatoru (d. 1913) * 2005 - John Garang, Güney Sudanlı siyasetçi ve isyancı lider (d. 1945) * 2006 - Duygu Asena, Türk gazeteci ve yazar (d. 1946) * 2006 - Murray Bookchin, Amerikalı yazar (d. 1921) * 2007 - Ingmar Bergman, İsveçli oyun yazarı ve film yönetmeni (d. 1918) * 2007 - Michelangelo Antonioni, İtalyan film yönetmeni (d. 1912) * 2009 - Muhammed Yusuf, Boko Haram'ın kurucusu (d. 1970) * 2012 - Maeve Binchy, İrlandalı gazeteci, kısa öykü yazarı ve romancı (d. 1940) * 2013 - Robert N. Bellah, Amerikalı sosyolog (d. 1927) * 2013 - Antoni Ramallets, İspanyol eski teknik direktör ve millî kaleci (d. 1924) * 2014 - Dick Smith, Amerikalı makyaj sanatçısı (d. 1922) * 2015 - Lynn Anderson, Amerikalı şarkıcı (d. 1947) * 2015 - Pervin Par, Türk sinema oyuncusu (d. 1939) * 2016 - Gloria DeHaven, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1925) * 2016 - Dave Schwartz, Amerikalı eski meteorolog (d. 1953) * 2017 - Tato Cifuentes, Şili doğumlu Arjantinli oyuncu, şarkıcı ve kukla sanatçısı (d. 1925) * 2017 - Slim Mahfoudh, Tunuslu oyuncu (d. 1942) * 2017 - Anton Vratuša, Slovenya siyasetçi ve diplomat (d. 1915) * 2018 - Andreas Kappes, Alman bisiklet sporcusu (d. 1965) * 2018 - Finn Tveter, Norveçli hukukçu ve kürek sporcusu (d. 1947) * 2019 - Marcian Bleahu, Rumen jeolog, speleolog, coğrafyacı, dağcı, kaşif, yazar ve siyasetçi (d. 1924) * 2020 - Karen Berg, Amerikalı yazar, aktivist ve iş insanı (d. 1942) * 2020 - Maarten Biesheuvel, Hollandalı yazar (d. 1939) * 2020 - Herman Cain, Amerikalı iş insanı (d. 1945) * 2020 - Somen Mitra, Hint siyasetçi (d. 1941) * 2020 - Lee Teng-hui, Tayvanlı siyasetçi (d. 1923) * 2021 - Hüseyin Avni Coş, Türk bürokrat (d. 1959) * 2021 - Shona Ferguson, Botsvana doğumlu Güney Afrikalı, yönetmen, yapımcı, oyuncu ve iş insanı (d. 1974) * 2021 - Rachel Oniga, Nijeryalı aktris (d. 1957) * 2021 - Jay Pickett, Amerikalı aktör (d. 1961) * 2021 - Martha Sánchez Néstor, Meksikalı feminist ve insan hakları aktivisti (d. 1974) * 2021 - Italo Vassalo, Eritre asıllı Etiyopyalı millî futbolcu (d. 1940) * 2021 - Hyacinth Wijeratne, Sri Lankalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1946) * 2022 - Pat Carroll, Amerikalı aktris ve komedyen (d. 1927) * 2022 - Nichelle Nichols, Amerikalı şarkıcı, oyuncu ve dublaj sanatçısı (d. 1932) == Tatiller ve özel günler == *0730 30
== Olaylar == * 1299 - Marco Polo, Venedik'e döndü. * 1402 - Osmanlı Padişahı Yıldırım Bayezid, Ankara Savaşı'nda Timur'a yenilerek esir düştü; Osmanlı Devletinde "Fetret Devri" başladı. * 1794 - Fransız devrimci lider Maximilien Robespierre, giyotinle başı kesilerek idam edildi. * 1808 - Osmanlı Padişahı III. Selim, İstanbul'da IV. Mustafa'nın emriyle boğularak öldürüldü. * 1821 - Arjantinli general Jose de San Martin, Lima'ya girerek Peru'nun İspanya'dan bağımsızlığını ilan etti. * 1914 - I. Dünya Savaşı başladı. * 1920 - Meksikalı isyancı Panço Villa teslim oldu. * 1921 - Kütahya'da toplanan Yunan Savaş Meclisi, Ankara'ya yürüme kararı aldı. * 1929 - Savaş esirlerine ilişkin Cenevre Konvansiyonu, 48 ülke tarafından imzalandı. * 1939 - Demiryolu Aşkale'ye ulaştı. * 1943 - II. Dünya Savaşı: İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri'nin Hamburg'u bombalaması sonucu çıkan yangınlarda 42.000 Alman sivil öldü. * 1945 - New York'ta Empire State Binası'nın 78. katına, bir B-25 Mitchell bombardıman uçağı çarptı ve 24 kişi öldü. * 1946 - İzmir Gazeteciler Cemiyeti kuruldu. * 1957 - Meksika'da, Acapulco merkezli bir deprem gerçekleşti. * 1962 - Yönetmen Elia Kazan, America America filminin çekimlerine İstanbul'da başladı. * 1965 - Vietnam Savaşı: ABD Başkanı Lyndon B. Johnson, Güney Vietnam'daki Amerikan güçlerinin sayısının 75.000'den 125.000'e çıkarılmasını istedi. * 1976 - Çin'in Tangshan şehrinde meydana gelen 8,2 şiddetindeki depremde; 242.769 kişi öldü, 164.851 kişi de yaralandı. * 1984 - XXIII. Olimpiyat Oyunları, Los Angeles'ta başladı. * 1992 - Barselona'da yapılan 25. Olimpiyat Oyunları'nda, halterci Naim Süleymanoğlu, 60 kiloda şampiyon oldu. * 1996 - Emperyal gazinolarının sahibi Ömer Lütfü Topal, aracıyla evine giderken açılan çapraz ateş sonucunda öldürüldü. * 1997 - Metin Göktepe davası sanığı 6 polis teslim oldu. * 2000 - Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, kapatılan RP Genel Başkanı Necmettin Erbakan'ın, hakkındaki hapis cezasının durdurulması için yaptığı başvuruyu reddetti. * 2002 - TÜPRAŞ yakınındaki Akçagaz Dolum Tesisleri'nde yangın çıktı. 2,5 saatte kontrol altına alınabilen yangın, 3 trilyon lira zarara yol açtı. * 2008 - Türkiye'de iktidarda olan AK Parti'ye, kapatma istemi ile açılan dava görüşülmeye başlandı. == Doğumlar == * 1635 - Robert Hooke, İngiliz bilim insanı (ö. 1703) * 1691 - Edward Cave, İngiliz matbaacı, editör ve yayıncı (ö. 1754) * 1746 - Thomas Heyward Jr., Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi'ni Güney Carolina delegesi olarak imzalamasıyla tanınan politikacı (ö. 1809) * 1750 - Fabre d'Églantine, Fransız şair, oyuncu, dramaturg ve devrimci (ö. 1794) * 1804 - Ludwig Andreas Feuerbach, Alman filozof ve ahlakçı (ö. 1872) * 1866 - Beatrix Potter, İngiliz yazar, İllüstratör, doğa bilimci ve çevreci (ö. 1943) * 1872 - Albert Sarraut, Fransız politikacı (ö. 1962) * 1874 - Ernst Cassirer, Alman filozof (ö. 1945) * 1887 - Marcel Duchamp, Fransız sürrealist ressam (ö. 1968) * 1902 - Albert Namatjira, Aborjin sanatçı (ö. 1959) * 1902 - Karl Popper, Avusturya kökenli İngiliz filozof (ö. 1994) * 1904 - Elyesa Bazna (Çiçero), Arnavut asıllı Türk casus (ö. 1970) * 1904 - Pavel Alekseyeviç Çerenkov, Rus fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1990) * 1909 - Aenne Burda, Alman girişimci (moda ve dikiş dergisi Burda'nın yaratıcısı) (ö. 2005) * 1915 - Charles Hard Townes, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2015) * 1922 - Jacques Piccard, İsviçreli mühendis (ö. 2008) * 1925 - Baruch Samuel Blumberg, Amerikalı doktor ve 1976 yılı Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (Daniel Carleton Gajdusek ile birlikte) (ö. 2011) * 1925 - Ali Bozer, Türk hukukçu ve siyasetçi (ö. 2020) * 1927 - John Ashbery, Pulitzer Ödülü sahibi Amerikalı şair ve eleştirmen (ö. 2017) * 1929 - Shirley Ann Grau, Amerikalı yazar (ö. 2020) * 1929 - Jacqueline Kennedy Onassis, ABD başkanlarından John F. Kennedy'nin eşi (ö. 1994) * 1932 - Natalie Babbitt, Amerikalı çocuk kitapları yazarı (ö. 2016) * 1936 - Russ Jackson, Kanada futbolu oyuncusu * 1938 - Luis Aragonés, İspanyol eski millî futbolcu ve teknik direktör (ö. 2014) * 1938 - Alberto Fujimori, Peru Devlet Başkanı * 1938 - Chuan Leekpai, Taylandlı politikacı * 1938 - Luis Aragonés, İspanyol futbolcu ve teknik direktör * 1942 - Neilia Hunter Biden, Amerikalı öğretmen ve Amerika Birleşik Devletleri başkanı Joe Biden'ın ilk eşi (ö. 1972) * 1943 - Judy Martz, Amerikalı kadın bürokrat, iş insanı ve eski artistik buz patencisi (ö. 2017) * 1943 - Rick Wright, İngiliz müzisyen, söz yazarı ve Pink Floyd grubunun klavyecisi (ö. 2008) * 1944 - Atilla Olgaç, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu * 1945 - Faruk Süren, Türk iş insanı ve Galatasaray eski Başkanı * 1947 - Elena Novikova- Belova, Rus eskrimci * 1947 - Peter Cosgrove, Avustralya'nın 2014-2019 yılları arası görev yapan 26. Genel Valisi * 1947 - Sally Struthers, Amerikalı aktris ve aktivist * 1948 - Ivan Mašek, Çek siyasetçi (ö. 2019) * 1950 - Samuel Weymouth Tapley Seaton, Saint Kitts ve Nevis'in dördüncü ve şimdiki Genel Valisi * 1951 - Santiago Calatrava, İspanyol mimar * 1951 - Ray Kennedy, İngiliz eski millî futbolcu * 1952 - Vajiralongkorn, Tayland Kralı * 1954 - Gabi Aşkenazi, İsrailli siyasetçi * 1954 - Hugo Chávez, Venezuela Devlet Başkanı (ö. 2013) * 1954 - Steve Morse, ABD doğumlu caz ve rock gitaristi * 1958 - Terry Fox, Kanadalı atlet ve kanser tedavisi konusundaki aktivist (ö. 1981) * 1960 - Alexandre Czerniatynski, Belçikalı futbolcu * 1962 - Torsten Gütschow, Alman eski futbolcu ve teknik direktör * 1964 - Lori Loughlin, Amerikalı oyuncu * 1965 - Priscilla Chan, Hong Konglu Cantopop şarkıcısı * 1965 - Delfeayo Marsalis, Amerikalı caz trombonisti ve albüm yapımcısı * 1965 - Pedro Troglio, Arjantinli eski millî futbolcu * 1966 - Marina Klimova, Rus buz patenci * 1966 - Miguel Ángel Nadal, Eski İspanyol millî futbolcu * 1969 - Alexis Arquette, Amerikalı oyuncu (ö. 2016) * 1971 - Ebu Bekir el-Bağdadi, silahlı örgüt IŞİD'ın kurucusu (ö. 2019) * 1972 - Elizabeth Berkley, Amerikalı oyuncu * 1974 - Aleksis Çipras, Yunan inşaat mühendisi ve siyasetçi * 1977 - Manu Ginóbili, Arjantinli basketbolcu * 1978 - Mine Tugay, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu * 1979 - Birgitta Haukdal, İzlandalı şarkıcı * 1980 - Heiko Butscher, Alman futbolcu * 1981 - Michael Carrick, İngiliz eski millî futbolcu * 1983 - Vladimir Stojković, Sırp futbolcu * 1985 - Mathieu Debuchy, Fransız millî futbolcudur * 1985 - Dustin Milligan, Kanadalı aktör * 1986 - Semih Erden, Türk basketbolcu * 1987 - Yevhen Haçeridi, Ukraynalı millî futbolcudur * 1987 - Pedro, İspanyol futbolcu * 1988 - Emanuel Biancucchi, Arjantinli futbolcu * 1989 - Albin Ekdal, İsveçli millî futbolcu * 1990 - Soulja Boy, Amerikalı hip hop şarkıcısı ve yapımcısı * 1993 - Cher Lloyd, İngiliz pop şarkıcısı ve rapçi * 1993 - Ferhat Arıcan, Türk jimnastikçi * 1993 - Harry Kane, İngiliz millî futbolcu * 1994 - Daichi Akiyama, Japon futbolcu * 2000 - Mero, Türk-Alman rapçi ve söz yazarı * 2000 - Emile Smith Rowe, İngiliz futbolcu == Ölümler == * 450 - II. Theodosius, Doğu Roma İmparatoru (Konstantinopolis'in surlarını yaptıran) (d. 401) * 1458 - II. John, 1432'den 1458'e kadar Kıbrıs, Kudüs ve Ermeni Kilikya'nın kralı olarak göre yapan devlet adamı (d. 1418) * 1527 - Rodrigo de Bastidas, İspanyol kâşif ve fatih (d. 1468) * 1540 - Thomas Cromwell, Kral VIII. Henry döneminde İngiltere Parlamento Şansölyesi (d. 1485) * 1655 - Cyrano de Bergerac, Fransız şair (d. 1619) * 1741 - Antonio Vivaldi, İtalyan besteci (d. 1678) * 1750 - Johann Sebastian Bach, Alman besteci (d. 1685) * 1794 - Louis de Saint-Just, Fransız siyasetçi ve Fransız İhtilali'nin liderlerinden (d. 1767) * 1794 - Maximilien Robespierre, Fransız devrimci lider (d. 1758) * 1808 - III. Selim, Osmanlı'nın 28. Padişahı (d. 1761) * 1818 - Gaspard Monge, Fransız matematikçi ve Tasarı Geometri'nin kurucusu (d. 1746) * 1835 - Édouard Mortier, Fransız general ve mareşal (d. 1768) * 1836 - Nathan Mayer Rothschild, Alman bankacı, iş insanı ve finansör (d. 1777) * 1842 - Clemens Brentano, Alman yazar (d. 1778) * 1844 - Joseph Bonaparte, Napoli ve İspanya Kralı (Napolyon Bonapart'ın kardeşi) (d. 1768) * 1930 - Allvar Gullstrand, İsveçli göz doktoru (d. 1862) * 1934 - Marie Dressler, Akademi Ödülü sahibi Kanadalı sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1868) * 1935 - IV. Meletios, 25/11/1921 ile 10/07/1923 yılları arası Konstantinopolis Ekümenik Patrikhanesinin, 260. Ekümenik Patriği olarak görev yapmıştır (d. 1871) * 1944 - Ralph H. Fowler, İngiliz fizikçi ve astronom (d. 1889) * 1968 - Otto Hahn, Alman kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1879) * 1969 - Ramón Grau, Küba Devlet Başkanı (d. 1882) * 1989 - Nimet Arzık, Türk gazeteci ve yazar (d. 1923) * 1990 - Jill Esmond, İngiliz sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1908) * 1993 - Cemal Madanoğlu, Türk asker ve 27 Mayıs Darbesi'nin liderinden (d. 1907) * 1996 - Ömer Lütfü Topal, Türk iş insanı (d. 1942) * 1999 - Trygve Haavelmo, Norveçli istatistikçi, iktisatçı ve ekonometrici (d. 1911) * 2000 - Abraham Pais, Hollandalı-Amerikalı fizikçi ve bilim tarihçisi (d. 1918) * 2002 - Archer John Porter Martin, İngiliz kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1910) * 2004 - Francis Crick, İngiliz moleküler biyolog ve fizikçi ve Nobel Tıp veya Fizyoloji Ödülü sahibi (d. 1916) * 2004 - Tiziano Terzani, İtalyan gazeteci ve yazar (d. 1938) * 2006 - Ayşen Tekin, Türk oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1953) * 2006 - Baykal Saran, Türk oyuncu ve yönetmen (d. 1937) * 2011 - Abdül Fettah Yunus, Libya'da üst düzey askeri subay (d. 1944) * 2013 - Eileen Brennan, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1932) * 2014 - Margot Adler, Amerikalı yazar, gazeteci, radyocu ve yayıncı (d. 1946) * 2014 - Alakbar Mammadov, Sovyet futbolcu (d. 1930) * 2015 - Jan Kulczyk, Polonyalı iş insanı (d. 1950) * 2016 - Bualim Bessayih, Cezayirli diplomat ve siyasetçi (d. 1930) * 2016 - Vladica Kovačević, Sırp asıllı Yugoslav millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1940) * 2016 - Émile Derlin Henri Zinsou, Dahomeyli (günümüzde Beninli) siyasetçi (d. 1918) * 2017 - Enzo Bettiza, Hırvatistan doğumlu İtalyan romancı, gazeteci ve siyasetçi (d. 1927) * 2017 - Inder Kumar, Hint aktör ve model (d. 1973) * 2018 - Guillermo Bredeston, Arjantinli tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1933) * 2018 - Kora Jackowska, Polonyalı şarkıcı, müzisyen, besteci, seslendirme sanatçısı ve TV sunucusu (d. 1951) * 2019 - Ferruh Bozbeyli, Türk siyasetçi (d. 1927) * 2019 - George Hilton, Uruguaylı oyuncu (d. 1934) * 2019 - Cesare Rizzi, İtalyan siyasetçi (d. 1940) * 2019 - Ruth de Souza, Brezilyalı oyuncu (d. 1921) * 2020 - Aleksandr Aksinin, Sovyet Olimpiyat atleti (d. 1954) * 2020 - Badr al-Zamān Qarīb, İranlı dilbilimci (d. 1929) * 2020 - Junrey Balawing, Dünya'nın en kısa erkeği unvanını taşıyan Filipinli rekortmen (d. 1993) * 2020 - Bent Fabric, Danimarkalı piyanist ve besteci (d. 1924) * 2020 - Gisèle Halimi, Tunuslu- Fransız hukukçu, feminist, siyasetçi ve deneme yazarı (d. 1927) * 2021 - Porfirio Armando Betancourt Carrana, Honduraslı eski profesyonel futbolcu (d. 1957) * 2021 - Roberto Calasso, İtalyan yazar ve yayımcı (d. 1941) * 2021 - István Csom, Macar satranç Büyükustası ve Uluslararası satranç hakemi (d. 1940) * 2021 - Şehram Kaşani, İranlı pop, dans müziği şarkıcısıdır (d. 1974) * 2021 - Barbara Połomska, Polonyalı oyuncudur (d. 1934) * 2022 - Pauline Bewick, İngiltere doğumlu İrlandalı sanatçı (d. 1935) * 2022 - Yaakov Heruti, İsrailli hukukçu, aktivist ve kamu görevlisi (d. 1927) * 2022 - İlhan İrem, Türk şarkıcı ve söz yazarı (d. 1955) * 2022 - József Kardos, Macar eski millî futbolcudur (d. 1960) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Hepatit Günü *0728 28
== Olaylar == * 1543 - Estergon Kuşatması: Avusturya Arşidüklüğü'nün elindeki Estergon, Osmanlı İmparatorluğu tarafından kuşatıldı ve yaklaşık iki hafta süren kuşatma sonrasında şehir Osmanlı egemenliğine girdi. * 1668 - Çin'de Şantung merkezli 8.5 büyüklüğündeki 1668 Şantung depreminde, geniş bir alanda büyük çapta hasar meydana geldi ve 43.000 ila 50.000 kişi hayatını kaybetti. Doğu Çin'de kaydedilen en şiddetli ve en büyük depremdir. * 1795 - Galata Kulesi'nin ahşap kubbesi yandı. * 1814 - George Stephenson’ın yaptığı lokomotif çalıştı. * 1909 - Louis Blériot, uçağı ile ilk kez Manş denizi aştı. * 1920 - Yunanistan, Edirne başta olmak üzere bütün Doğu Trakya'yı işgal etti. * 1931 - Cumhuriyet döneminin ilk basın yasası olan Matbuat Kanunu kabul edildi. * 1933 - Lev Troçki, sığınmacı olarak Fransa’ya gitti. * 1934 - Avusturya Başbakanı Engelbert Dollfuss, ülkesindeki Naziler tarafından Viyana’da öldürüldü. * 1936 - Adolf Hitler, İtalya Krallığı’nın Habeşistan’ı ilhakını tanıdı. * 1939 - İstanbul'da ve Anadolu'nun çeşitli yerlerinde değişik şiddette depremler oldu. * 1943 - Benito Mussolini'nin iktidardan düşürülmesiyle, faşizm İtalya'da yasa dışı ilan edildi. * 1950 - Bakanlar Kurulu, Kore’ye 4500 kişilik bir askeri birlik göndermeye karar verdi. * 1951 - Atatürk Kanunu, TBMM'de kabul edildi. Amaç, Atatürk devrimlerini korumak, Atatürk heykel ve anıtlarına saldırıların önüne geçmek. * 1951 - Türk şair Nâzım Hikmet'in Bakanlar Kurulu tarafından Türk vatandaşlığından çıkarılmasına karar verildi. * 1957 - Bursa’da askeri uçak düştü; 15 ölü, 19 yaralı. * 1958 - Sovyetler Birliği Türkiye’ye nota verdi: “Türkiye’nin Irak’a girmesi kötü sonuçlar doğurur.” * 1959 - Türkiye Kerkük Türkmenleri için Irak’tan teminat istedi. * 1967 - Anayasa Mahkemesi, sosyalizmin Anayasa’ya aykırı olmadığına karar verdi. * 1968 - İstanbul’da, Polis öğrencilere müdahale etti; 30 öğrenci ve 20 polis yaralı. * 1973 - Türkiye Barolar Birliği Genel Başkanı Profesör Faruk Erem, üniversite özerkliğinin gasp edildiği gerekçesiyle öğretim üyeliğinden istifa etti. * 1975 - Türkiye İncirlik dışındaki bütün Amerikan üslerine el koydu. * 1978 - Dünyanın ilk "tüp bebeği" Louise Brown doğdu. * 1981 - DİSK İlerici Deri-İş Sendikası Genel Başkanı Kenan Budak, İstanbul Yedikule'de polisler tarafından vurularak öldürüldü. * 1984 - Salyut 7 kozmonotu Svetlana Savitskaya, uzayda yürüyen ilk kadın unvanını aldı. * 1992 - Kürdistan Demokrat Partisi lideri Mesut Barzani ve Kürdistan Yurtseverler Birliği lideri Celal Talabani’ye, diplomatik Türk pasaportu verildiği açıklandı. * 1992 - Türkiye'de Atatürk Barajı’nın iki ünitesi açıldı. * 1994 - Ürdün Kralı Hüseyin ile İsrail Başbakanı İzak Rabin, savaş durumunu sona erdiren deklarasyonu imzaladılar. * 2000 - Concorde uçağı Paris’ten kalkıştan kısa bir süre sonra düştü; 100 yolcu ve 9 mürettebattan kurtulan olmadı. * 2009 - Irak Kürdistan Bölgesi'nde Parlamento ve Bölge Başkanlık seçimleri yapıldı. == Doğumlar == * 1016 - I. Kazimierz, Polonya dükü (ö. 1058) * 1109 - I. Afonso, Leon Krallığı'ndan bağımsızlığını ilan ederek Portekiz Krallığı'nın ilk hükümdarı olmuştur (ö. 1185) * 1394 - I. James, 1406'dan itibaren İskoçya kralı (ö. 1437) * 1532 - Alphonsus Rodríguez, İspanyol bir Cizvit laik (rahip olmayan bir Cizvit) idi (ö. 1617) * 1562 - Katō Kiyomasa, Azuchi-Momoyama ve Edo dönemlerinde yaşamış bir Japon daimyō (ö. 1611) * 1753 - Santiago de Liniers, İspanyol askerlik hizmetinde Fransız subay ve İspanyol kolonilerinin valisi (ö. 1810) * 1797 - Augusta, Birleşik Krallık Kralı III. George ve Charlotte Mecklenburg-Strelitz’in yedinci oğlu olan Prens Adolphus, Cambridge Dükü’nün eşi (ö. 1889) * 1831 - Cheoljong, Joseon Krallığı'nın 25. kralı (ö. 1864) * 1844 - Thomas Eakins, Amerikalı ressam, heykeltıraş ve güzel sanatlar eğitmeni (ö. 1916) * 1848 - Arthur Balfour, Birleşik Krallık'ın 33. Başbakanı (ö. 1930) * 1857 - Koca Yusuf, Deliormanlı efsanevi Türk güreşçi (ö. 1898) * 1894 - Gavrilo Princip, Sırp suikastçı (ö. 1918) * 1894 - Walter Brennan, Amerikalı aktör (ö. 1974) * 1902 - Eric Hoffer, Amerikalı yazar (ö. 1983) * 1905 - Elias Canetti, Bulgar modernist romancı, oyun yazarı ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1994) * 1910 - Adalet Cimcoz, Türk seslendirme sanatçısı, çevirmen, eleştirmen ve yazar (ö. 1970) * 1917 - Osman Yüksel Serdengeçti, Türk siyasetçi ve gazeteci (ö. 1983) * 1920 - Rosalind Franklin, İngiliz bilim insanı (ö. 1958) * 1922 - John B. Goodenough, Amerikalı malzeme bilimci ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 2023) * 1923 - Estelle Getty, Amerikalı aktris ve sinema oyuncusu (ö. 2008) * 1926 - Cüneyd Orhon, Türk kemençe sanatçısı (ö. 2006) * 1929 - Manuel Olivencia, İspanyol avukat ve akademisyen (ö. 2018) * 1935 - Adnan Kaşıkçı, Suudi iş insanı (ö. 2017) * 1936 - Glenn Marcus Murcutt, Avustralyalı mimar * 1955 - Iman, Somalili manken, oyuncu ve girişimci * 1955 - Orhan Doğan, Kürt asıllı Türk avukat ve siyasetçi (ö. 2007) * 1956 - Frances Arnold, Amerikalı kimya mühendisi ve Nobel Kimya Ödülü sahibi * 1958 - Thurston Moore, Amerikalı şarkıcı-söz yazarı, müzisyen ve sanatçı * 1961 - Bobbie Eakes, Amerikalı oyuncu * 1963 - Timothy Peach, Alman-İngiliz oyuncu * 1964 - Şerif Şeyh Ahmed, Somalili siyasetçi * 1964 - Zeki Demirkubuz, Türk film yönetmeni, senarist, yapımcı ve oyuncu * 1966 - Lynda Lemay, Kanadalı- Fransız kadın şarkıcı, söz yazarı ve müzisyen * 1967 - Matt LeBlanc, Amerikalı oyuncu * 1972 - Pınar Dilşeker, Türk şarkıcı * 1973 - Dani Filth, İngiliz şarkıcı * 1973 - Deniz Çelik, Türk pop müzik sanatçısı, şarkı sözü yazarı ve besteci * 1973 - Kevin Phillips, İngiliz eski millî futbolcu * 1973 - Michael C. Williams, Amerikalı oyuncu * 1974 - Lauren Faust, Alman asıllı Amerikalı animatör ve resimli taslak sanatçısı * 1976 - Tera Patrick, Amerikalı porno yıldızı * 1977 - Carolina Albuquerque, Brezilyalı voleybolcu * 1978 - Louise Brown, İngiliz tüp bebek yöntemiyle doğan ilk insan * 1979 - Allister Carter, İngiliz profesyonel snooker oyuncusu * 1980 - Cha Du-Ri, Güney Koreli millî futbolcu * 1980 - Antonella Serra Zanetti, İtalyan tenisçi * 1981 - Conor Casey, Amerikalı teknik direktör ve eski futbolcu * 1981 - Konstantin Haralambidis, Kıbrıs Cumhuriyeti eski millî futbolcusu * 1981 - Yuichi Komano, Japon millî futbolcu * 1982 - Brad Renfro, Amerikalı oyuncu (ö. 2008) * 1983 - Nenad Krstić, Sırp basketbolcu * 1984 - Görkem Karabudak, Türk müzisyen * 1985 - James Lafferty, Amerikalı oyuncu * 1985 - Nelson Piquet J., Brezilyalı yarış otomobili pilotu * 1985 - Hugo Rodallega, Kolombiyalı futbolcudur * 1986 - Abraham Gneki Guié, Fildişi'li futbolcu * 1986 - Hulk, Brezilyalı futbolcu * 1987 - Fernando, Brezilyalı futbolcu * 1987 - Michael Welch, Amerikalı aktör * 1987 - Eran Zahavi, İsrailli millî futbolcudur * 1988 - Paulinho, Brezilyalı futbolcu * 1988 - Duygu Erdoğan, Türk antrenör ve eski futbolcu * 1988 - Anthony Stokes, İrlandalı millî futbolcu * 1989 - Brad Wanamaker, Amerikalı basketbolcu * 1989 - Olga Rotari, Moldovalı piyanist ve oda müzisyen * 1991 - Hasan Piker, Türk asıllı Amerikan Twitch yayıncısı ve politik yorumcu * 1994 **Ecem Baltacı, Türk oyuncu **Jordan Lukaku, Belçikalı futbolcu * 1996 - Filippo Ganna, İtalyan pist ve yol bisikletçisi == Ölümler == * 306 - Constantius Chlorus, Roma İmparatoru (d. 250) * 1011 - İmparator Ichijō, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 66. imparatoru (d. 980) * 1190 - Sibylla, 1186 ve 1190 yılları arasında eşi kral Guy Lüzinyanlı ile birlikte ortak Kudüs ve Akka Krallığı kraliçesi olmuştur (d. 1160) * 1471 - Thomas Kempis, Katolik keşiş ve yazar (d. 1380) * 1492 - Papa VIII. İnnocentius, 29 Ağustos 1484 - 25 Temmuz 1492 döneminde papalık yapmıştır (d. 1432) * 1564 - I. Ferdinand, Kutsal Roma imparatoru (d. 1503) * 1572 - Isaac Luria, Yahudi mistik (d. 1534) * 1794 - André Chénier, Fransız yazar (d. 1762) * 1834 - Samuel Taylor Coleridge, İngiliz şair (d. 1772) * 1842 - Dominique Jean Larrey, Fransız cerrah (d. 1766) * 1865 - James Barry, İngiliz Ordusunda askeri bir cerrahtı (d. 1789) * 1887 - John Taylor, İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin 3. başkanı (d. 1808) * 1916 - Mariya Aleksandrovna Ulyanova, Rus sosyalist devrimci (d. 1835) * 1934 - Engelbert Dollfuss, Avusturyalı politikacı (suikast) (d. 1892) * 1934 - Nestor Mahno, Ukraynalı anarko-komünist devrimci (d. 1888) * 1969 - Otto Dix, Alman ressam ve gravürcü (d. 1891) * 1974 - İsmet Küntay, Türk tiyatro yazarı (d. 1923) * 1980 - Vladimir Vısotskiy, Rus tiyatro oyuncusu, şarkı sözü yazarı ve halk şarkıcısı (d. 1938) * 1981 - Kenan Budak, Türk devrimci ve sosyalist sendikacı (d. 1952) * 1982 - Hal Foster, Kanada kökenli Amerikalı çizgi roman ressamı ve Prince Valiant-Kahraman Prens'in yaratıcısı (d. 1892) * 1986 - Vincente Minnelli, Amerikalı yönetmen (d. 1903) * 1988 - Judith Barsi, Amerikalı oyuncu (d. 1978) * 1991 - Lazar Moiseyeviç Kaganoviç, Sovyet siyasetçi ve devlet adamı (d. 1893) * 1997 - William Ben Hogan, gelmiş geçmiş en iyi golfçülerden biri olarak görülen Amerikalı oyuncu (d. 1912) * 2003 - John Schlesinger, İngiliz yönetmen ve Oscar ödülü sahibi (d. 1926) * 2006 - Selçuk Parsadan, Türk dolandırıcı (d. 1952) * 2008 - Randolph Frederick Pausch, Amerikalı bilgisayar bilimleri profesörü (d. 1960) * 2009 - Nezihe Araz, Türk yazar ve gazeteci (d. 1920) * 2010 - Vasco de Almeida e Costa, Portekizli deniz subayı ve siyasetçi (d. 1932) * 2011 - Bakır Çağlar, Türk anayasa hukukçusu, akademisyen (d. 1941) * 2011 - Mihalis Kakoyannis, Kıbrıs Rumu film yönetmeni ve yapımcısı (d. 1922) * 2013 - Muhammed El-Brahmi, Tunuslu muhalif, siyasetçi (d. 1955) * 2013 - Bernadette Lafont, Fransız oyuncu (d. 1938) * 2013 - Duilio Marzio, İtalyan asıllı Arjantinli aktör (d. 1923) * 2013 - Kongarool Ondar, Rus sanatçı (d. 1962) * 2014 - Çolpan İlhan, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1936) * 2015 - Jacques Andréani, Fransız diplomat (d. 1929) * 2016 - Bülent Eken, Türk eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1923) * 2016 - Pierre Fauchon, Fransız siyasetçi ve hukukçu (d. 1929) * 2016 - Halil İnalcık, Türk tarihçi (d. 1916) * 2017 - Michael Johnson, Amerikalı pop, country ve folk şarkıcısı, gitarist (d. 1944) * 2017 - Taro Kimura, Japon siyasetçi (d. 1965) * 2017 - Marian Konieczny, Polonyalı heykeltıraş (d. 1930) * 2017 - Barbara Sinatra, Amerikalı eski manken ve Franck Sinatra'nın eşi (d. 1927) * 2018 - Sergio Marchionne, İtalyan-Kanadalı iş insanı (d. 1952) * 2018 - Vahtang Balavadze, Gürcü güreşçi (d. 1927) * 2019 - El-Beci Kaid es-Sibsi, Tunuslu avukat, politikacı ve Tunus Devlet Başkanı (d. 1926) * 2019 - Farouk al-Fishawy, Mısırlı sinema ve televizyon oyuncusu (d. 1952) * 2019 - Jorma Kinnunen, Fin Olimpiyat atleti (d. 1941) * 2020 - Azimcan Askarov, Özbek asıllı Kırgız siyasi aktivist ve gazeteci (d. 1951) * 2020 - Bernard Ładysz, Polonyalı opera sanatçısı ve aktör (d. 1922) * 2020 - Flor Isava Fonseca, Venezuelalı spor yöneticisi, gazeteci ve yazar (d. 1921) * 2020 - Helen Jones Woods, bir caz ve swing trombon müzisyeni (d. 1923) * 2020 - John Saxon, İtalyan asıllı Amerikalı oyuncu (d. 1936) * 2020 - José Mentor, Brezilyalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1948) * 2020 - Olivia de Havilland, İngiliz aktris ve Oscar ödülü sahibi (d. 1916) * 2020 - Peter Green, İngiliz blues rock şarkıcısı, söz yazarı ve müzisyen (d. 1946) * 2020 - Steven L. dePyssler, Birleşik Devletler Hava Kuvvetleri subayı (d. 1919) * 2021 - Otelo Saraiva de Carvalho, Portekizli rütbeli asker (d. 1936) * 2022 - Geir Børresen, Norveçli aktör, kukla sanatçısı ve müzisyen (d. 1942) * 2022 - Tatyana Moskvina, Rus gazeteci, romancı, aktris, radyocu, TV sunucusu, tiyatro ve film eleştirmeni (d. 1958) * 2022 - Marit Paulsen, Norveçli-İsveçli gazeteci, yazar ve siyasetçi (d. 1939) * 2022 - Yōko Shimada, Japon oyuncu (d. 1953) * 2022 - Paul Sorvino, Amerikalı aktör (d. 1939) * 2022 - David Trimble, Kuzey İrlandalı politikacı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1944) == Tatiller ve özel günler == *0725 25
== Olaylar == * 1492 - Yahudilerin, İspanya'dan kovulacağını gerekçeleriyle bildiren Elhamra Kararnamesi imzalanarak yürürlüğe girdi. * 1560 - Piyale Paşa, Tunus'un Cerbe Adası'nı ele geçirdi. * 1722 - İstanbul'da III. Ahmet için yaptırılan Sadabad Sarayı törenle açıldı. * 1908 - II. Abdülhamit döneminde resmî bir göreve dönüşen "hafiyelik", resmen ortadan kaldırıldı. * 1914 - Fransız Sosyalist Partisi'nin (1902) ve L'Humanité gazetesinin kurucusu, yazar, konuşmacı ve devlet adamı Jean Jaurés bir deli tarafından öldürüldü. * 1922 - İstiklal Mahkemeleri Kanunu, TBMM'de kabul edildi. * 1932 - Almanya'da seçimlerde 230 Milletvekilliği alan Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi (Naziler) birinci parti oldu. Sosyal demokratlar 133, komünistler 89 Milletvekili çıkardılar. * 1932 - Keriman Halis, Belçika'da Dünya Güzellik Kraliçesi seçildi; Atatürk kendisine "Ece" soyadını verdi. * 1936 - İspanya'da General Franco'nun faşist güçleri Madrid'i kuşattı. * 1944 - Küçük Prens adlı eseriyle ünlü, Fransız pilot ve yazar Antoine de Saint-Exupéry, Akdeniz semalarında F-5B ile keşif uçuşu sırasında kayboldu. * 1952 - Türkiye'nin ilk sendikal konfederasyonu olan Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (Türk-İş) kuruldu. * 1959 - Bask Yurdu ve Özgürlüğü (ETA) örgütü kuruldu. * 1964 - Amerika Birleşik Devletleri uydusu Ranger 7, Ay yüzeyinin yakından çekilmiş fotoğraflarını yolladı. * 1965 - İngiliz televizyonunda sigara reklamları yasaklandı. * 1971 - Apollo 15 astronotları David Scott ve James Irwin, Ay yüzeyinde 4 tekerlekli bir araçla gezdiler. * 1980 - ASELSAN, ilk Türk telsizini üretti. == Doğumlar == * 1143 - Nijō, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 78. imparatorudur (ö. 1165) * 1396 - III. Filip Burgonya Dükü, 1419'dan ölümüne kadar Burgonya Dukalığı'nın hükümdarı olarak hüküm sürdü (ö. 1467) * 1527 - II. Maximilian, Kutsal Roma İmparatoru (ö. 1576) * 1598 - Alessandro Algardi, İtalyan heykeltıraş (ö. 1654) * 1800 - Friedrich Wöhler, Alman kimyager (ö. 1882) * 1835 - Henri Brisson, Fransız siyasetçi (ö. 1912) * 1839 - Ignacio Andrade, Venezuelalı avukat ve politikacıdır (ö. 1925) * 1854 - José Canalejas, İspanyol devlet adamı ve demokratik grubun önderi (ö. 1912) * 1880 - Munshi Premchand, Hint bir yazar (ö. 1936) * 1883 - Ramón Fonst, Kübalı eskrimci (ö. 1959) * 1883 - Fred Quimby, Amerikalı çizgi film yapımcısı (ö. 1965) * 1884 - Carl Friedrich Goerdeler, Alman monarşist ve muhafazakâr bir politikacı, yönetici, ekonomist (ö. 1945) * 1887 - Hans Freyer, Alman sosyolog ve filozoftur (ö. 1969) * 1901 - Jean Dubuffet, Fransız ressam ve heykeltıraş (ö. 1985) * 1912 - Milton Friedman, Amerikalı ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (ö. 2006) * 1914 - Louis de Funes, Fransız komedyen (ö. 1983) * 1915 - Henri Decaë, Fransız görüntü yönetmeni (ö. 1987) * 1918 - Paul D. Boyer, Amerikalı kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 2018) * 1921 - Peter Benenson, İngiliz avukat ve Uluslararası Af Örgütünün kurucusu (ö. 2005) * 1923 - Ahmet Ertegün, Türk müzik yapımcısı ve Atlantic Records firmasının sahibi (ö. 2006) * 1929 - José Santamaría, Uruguaylı futbolcu ve teknik direktör * 1932 - John Searle, Amerikalı felsefeci * 1935 - Geoffrey Lewis, Amerikalı western film oyuncusu (ö. 2015) * 1939 - Susan Flannery, Amerikalı oyuncu * 1939 - Akis Çohacopulos; Yunan siyasetçi, mühendis, ekonomist ve hükümlü * 1940 - İrec Beşiri, İranlı tarih profesörü * 1941 - Brian Hill, İngiliz futbolcu (ö. 2016) * 1942 - Modibo Keita, Malili siyasetçi (ö. 2021) * 1944 - Geraldine Chaplin, Amerikalı sinema oyuncusu * 1944 - Robert C. Merton, Amerikalı ekonomist * 1945 - William Weld, Amerikalı avukat ve iş insanı * 1947 - Richard Griffiths, İngiliz sinema, televizyon ve sahne oyuncusu (ö. 2013) * 1947 - Hubert Védrine, Fransız siyasetçi ve diplomat * 1948 - Russell Morris, Avustralyalı şarkıcı ve şarkı yazarı * 1950 - Richard Berry, Fransız oyuncu * 1951 - Evonne Goolagong, Avustralyalı eski tenis oyuncusu * 1956 - Michael Biehn, Amerikalı sinema oyuncusu * 1956 - Deval Patrick, Amerikalı siyasetçi * 1958 - Mark Cuban, Amerikalı dolar milyarderi iş insanı * 1959 - Cem Kurtoğlu, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu * 1960 - Hürser Tekinoktay, Türk teknik direktör * 1962 - Wesley Snipes, Amerikalı aktör ve yapımcı * 1963 - Abdullah Avcı, Türk futbolcu ve teknik direktör * 1963 - Fatboy Slim, İngiliz müzisyen, DJ ve prodüktör * 1964 - Caroline Müller, Alman yorumcu ve besteci * 1965 - J. K. Rowling, İngiliz yazar * 1965 - John Laurinaitis, Amerikalı emekli profesyonel güreşçi * 1965 - Scott Brooks, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu * 1967 - Elizabeth Wurtzel, Amerikalı feminist, hukukçu, yazar ve gazeteci (ö. 2020) * 1969 - Antonio Conte, İtalyan futbolcu ve teknik direktör * 1969 - Aslı Omağ, Türk opera sanatçısı ve oyuncu * 1970 - Ben Chaplin, İngiliz sinema oyuncusu * 1973 - Durukan Ordu, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu * 1974 - Luran Ahmeti, Arnavut kökenli Makedon oyuncu * 1974 - Emilia Fox, İngiliz oyuncu * 1976 - Paulo Wanchope, Kosta Rikalı futbolcu * 1979 - Per Krøldrup, Danimarkalı millî futbolcu * 1979 - Carlos Marchena, İspanyol emekli futbolcu ve teknik direktör * 1979 - Nicola Mora, İtalyan futbolcu * 1981 - Hakan Akkaya, Türk moda tasarımcısı ve sunucu * 1981 - Titus Bramble, İngiliz eski futbolcu * 1984 - İpek Yaylacıoğlu, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1987 - Michael Bradley, Amerikalı futbolcu * 1989 - Viktoriya Azarenka, Belaruslu profesyonel bir tenis oyuncusu * 1994 **Selim Ay, Türk futbolcu **Lil Uzi Vert, Amerikalı rapçi, şarkıcı ve şarkı sözü yazarı * 1998 - Çağatay Akman, Türk şarkıcı == Ölümler == * MÖ 54 - Aurelia Cotta, Diktatör Gaius Julius Caesar'ın annesi (d. MÖ 120) * 451 - Petrus Chrysologus, bir teolog ve Papa I. Leo’nun danışmanı (d. 380) * 855 - Ahmed bin Hanbel, Hanbeli mezhebinin öncüsü ve İslam bilgini (d. 780) * 1556 - Loyolalı Ignatius, İspanyol din adamı ve Cizvit tarikatının kurucusu (d. 1491) * 1750 - V. João, Portekiz Kralı (d. 1689) * 1784 - Denis Diderot, Fransız yazar ve filozof (d. 1713) * 1795 - José Basilio da Gama, Brezilyalı yazar (d. 1740) * 1849 - Sándor Petőfi, Macar şair (d. 1823) * 1875 - Andrew Johnson, ABD'nin 17. Başkanı (d. 1808) * 1886 - Franz Liszt, Macar piyanist ve besteci (d. 1811) * 1914 - Jean Jaures, Fransız sosyalist politikacı (d. 1859) * 1935 - Tryggvi Þórhallsson, İzlanda Başbakanı (d. 1889) * 1944 - Antoine de Saint-Exupery, Fransız pilot ve yazar (d. 1900) * 1953 - Nikolay Zelinski, Sovyet kimyager (d. 1861) * 1958 - Eino Kaila, Fin filozof, eleştirmen ve öğretmen (d. 1890) * 1972 - Paul-Henri Spaak, Belçikalı devlet adamı (NATO ve AET'nin kuruluşuna öncülük eden) (d. 1899) *1972 - Alfons Gorbach, Avusturya Şansölyesi (d. 1898) * 1980 - Pascual Jordan, Alman fizikçi (d. 1902) * 1981 - Omar Torrijos Herrera, Panamalı siyasetçi (d. 1929) * 1986 - Chiune Sugihara, II. Dünya Savaşı sırasında Japonya'nın Litvanya konsolos yardımcısı Japon diplomat (d. 1900) *1992 - Ralph Strait, Amerikalı televizyon ve sinema oyuncusu (d. 1936) * 1993 - I. Baudouin, Belçika Kralı (d. 1930) * 2001 - Francisco da Costa Gomes, Portekizli asker ve devlet adamı (d. 1914) * 2005 - Wim Duisenberg, Hollandalı ekonomist ve siyasetçi (d. 1935) * 2009 - Bobby Robson, İngiliz teknik direktör (d. 1933) * 2010 - Pedro Dellacha, Arjantinli eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1926) * 2010 - Tom Mankiewicz, Amerikalı film senaristi ve yönetmeni (d. 1942) * 2012 - Rudolf Kreitlein, Eski Alman futbol hakemi (d. 1919) * 2012 - Gore Vidal, Amerikalı romancı, oyun yazarı, deneme yazarı, senarist ve siyasi aktivist (d. 1925) * 2013 - Michael Ansara, Suriye doğumlu Amerikalı tiyatro, perde, sinema, dizi ve seslendirme sanatçısı (d. 1922) * 2014 - Warren Bennis, Amerikalı bilim insanı (d. 1925) * 2014 - Murat Göğebakan, Türk şarkıcı (d. 1968) * 2014 - Kenny Ireland, İskoç oyuncu ve tiyatro yönetmeni (d. 1945) * 2015 - Roddy Piper, Kanadalı eski profesyonel güreşçi ve oyuncu (d. 1954) * 2016 - Chiyonofuji Mitsugu, Japon sumo güreşçisi (d. 1955) * 2016 - Fazıl İskender, Abhaz yazar (d. 1929) * 2017 - Jean-Claude Bouillon, Fransız oyuncu (d. 1941) * 2017 - Jérôme Golmard, Fransız erkek tenis oyuncusu (d. 1973) * 2017 - Jeanne Moreau, Fransız oyuncu (d. 1928) * 2017 - Les Murray, Macar-Avustralyalı spor gazetecisi, futbol muhabiri ve analizci (d. 1945) * 2017 - Sam Shepard, Amerikalı oyun yazarı ve aktör (d. 1943) * 2018 - Alex Fergusson, İskoç siyasetçi (d. 1949) * 2018 - Bassano Staffieri, İtalyan Roma Katolik piskopos (d. 1931) * 2019 - María Auxiliadora Delgado, Uruguaylı devlet görevlisi, sağlık aktivisti ve first lady (d. 1937) * 2019 - Hamza bin Ladin, Usame bin Ladin'in oğlu (d. 1989) * 2019 - Harold Prince, Amerikalı tiyatro ve sinema yapımcısı, yönetmen (d. 1928) * 2020 - Eusebio Leal, Kübalı-Meksikalı tarihçi (d. 1942) * 2020 - Dilma Lóes, Brezilyalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1950) * 2020 - Bill Mack, Grammy ödülü sahibi, Amerikalı country müzik şarkıcısı, söz yazarı ve radyo sunucusu (d. 1932) * 2020 - Alan Parker, Britanyalı film yönetmeni (d. 1944) * 2020 - Zamuxolo Peter, Güney Afrikalı politikacı (d. 1965) * 2020 - Musa Yerniyazov, Sovyet, daha sonra Özbek devleti siyasi figürü (d. 1947) * 2021 - İntizar eş-Şerrah, Kuveytli aktris (d. 1962) * 2021 - Angela Bailey, Afrika kökenli İngiltere doğumlu Kanadalı kısa mesafe koşucusu (d. 1962) * 2021 - Terry Cooper, İngiliz profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1944) * 2021 - Paul Cotton, Amerikalı country-rock şarkıcısı, müzisyeni ve söz yazarı (d. 1943) * 2021 - Nedret Güvenç, Türk oyuncu, yönetmen, seslendirme sanatçısı ve yazar (d. 1930) * 2021 - Alvin Ing, Amerikalı aktör ve şarkıcı (d. 1932) * 2021 - Yeo Hyo-jin, bir Güney Koreli futbol oyuncusudur (d. 1983) * 2022 - Vadim Bakatin, Sovyet-Rus siyasetçi (d. 1937) * 2022 - Hubertus Leteng, Endonezyalı Roma Katolik piskopos ve eğitimci (d. 1959) * 2022 - Fidel Ramos, Filipinli general ve siyasetçi (d. 1928) * 2022 - Bill Russell, Amerikalı basketbolcu (d. 1934) * 2022 - John Steiner, İngiliz aktör ve emlakçı (d. 1941) * 2022 - Eymen ez-Zevahiri, Mısırlı bir ilahiyatçı, genel cerrahi uzmanı, tıp doktoru (d. 1951) == Tatiller ve özel günler == *0731 31
Macaristan (, ), Orta Avrupa'da Karpatlarda kurulu olan ve denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Komşuları; batıda Avusturya ve Slovenya, kuzeyde Slovakya, doğuda Romanya ve Ukrayna, güneyde Sırbistan ve Hırvatistan'dır. Başkenti Budapeşte olan Macaristan, OECD, NATO, AB, Vişegrad Grubu ve Schengen üyesidir. Ülkedeki resmî dil, Fin-Ugor dillerinden olan ve Avrupa Birliği'nin 24 resmî dilinden biri olan Macarcadır. Bu bağlamda Macarca, Avrupa Birliği'nde Fince, Estonca ve Maltaca ile beraber Hint-Avrupa dillerinden olmayan dört dilden biridir. Hüküm süren Kelt (MÖ 450 sonrası) ve Roma (MÖ 9 - 5. yüzyıl) dönemlerinden sonra Macaristan'ın kuruluşu 10. yüzyılda Doğu Roma tarafından 1000 yılında tahta oturtulan I. István'ın büyük büyükbabası Árpád önderliğinde Macarların Asya'dan bölgeye gelişiyle Macaristan tarihi başlamaktadır. Macar Krallığı çeşitli kesintilerle de olsa 946 yıl varlığını sürdürdü. Bu süreçte de Batının kültürel merkezlerinden biri oldu. Zamanının süper güçlerinden olan Macaristan, ittifak devletleriyle girdiği I. Dünya Savaşı'nı kaybedince ülke topraklarının üçte ikisinden fazlasını 3.3 milyon etnik Macar halkıyla beraber kaybetti. Buna neden olan ve 1920 yılında imzalanan Trianon Antlaşması, Macar tarihinin en kötü olaylarından biri olarak kabul edildiği gibi, ağır şartlarıyla bilinmektedir. II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası ile birlik olan Macaristan, bunun ardından Sovyet Rusyası tarafından ele geçirildi ve 1947 ile 1989 yılları arasında komünist yönetimi benimsedi. Bu dönemde Macaristan, 1956 Macar Devrimi gibi olaylarla uluslararası bir tanınırlık elde etti. 1989 yılındaki devrimle Doğu Bloku'nun çökmesiyle sınırlarını Avusturya'ya açtı. Bu yıldan sonra da parlamenter cumhuriyet sıfatını elde etti. Bugün ülke geniş gelire sahip bir ekonomi barındırmaktadır.World Bank Country Classification , 2007 Ayrıca bölgesel bazı kaynakları da tekelinde bulundurmaktadır. Önceki on yılda Macaristan dünyanın onuncu dinamik ekonomisi olarak gösterildiği gibi dünyanın on beş turistik merkezinden biridir. Aynı şekilde başkent Budapeşte, dünyanın en güzel kentlerinden biri olarak gösterilmektedir. Ülkedeki Hévíz Gölü, dünyanın en büyük ikinci kaplıcasıdır. Yine Balaton Gölü, Orta Avrupa'daki en büyük göldür. Son olarak Hortobágy, Avrupa'nın en geniş otlağıdır. == Tarihçe == == Coğrafya == === Macaristan Yaylası (Felföld) === Macaristan'ın kuzey kesimleri dağlık bir bölgedir. Doğu komşusu Romanya'nın kuzey sınırından içeri giren bu dağ zinciri batıya doğru uzanarak Avusturya Alpleri ile birleşir. Ama bu dağlar akarsulara sık sık geçit veren sayısız birtakım tepelere parçalanmıştır. Dağların en yüksek noktası Kekeş Tepesi'dir (1014 m). Yer yer vadilerle yarılan dağların yamaçları sık ormanlarla kaplıdır. Tepelerden vadilere inildikçe "lös" adı verilen kil ve kum karışımı sarı renkli balçıkla kaplı araziler görülür. Bunlar çok verimli topraklardır. Bağlar, meyve bahçeleriyle dolu olan vadilerde sırtlarını yamaçlara dayamış kasabalara rastlanır. Tuna Nehri'nin batısında Bakony Ormanları bulunur. Macar Denizi diye anılan Balaton Gölü'ne kadar uzayan bu dağlık bölge çoğunlukla kireçtaşından oluşmuş bir yayladır. En yüksek tepesi Kőröshegy Dağı'dır (713 m). Buralarda da tepeler ormanlarla kaplı olup vadiler tarıma ayrılmıştır. Vadilerde de yer yer lös toprağına rastlanır. Balaton Gölü'nden güneye doğru, Sırbistan sınırı yakınlarında Mecsek Dağları (En yüksek noktası 682 m) bulunur. "Felföld" diye anılan Macaristan Yaylası burada sona erer. === Macaristan Ovası (Alföld) === Batı Macaristan Ovası’nda ilk planda tepelerin çokluğu göze çarpar. Buralarda akarsular bulanık ve çamurludur. Bunlardan daha çok ormandan kesilen ağaç kütüklerini taşımak için faydalanılır. Tuna'ya dökülen Raba, Repce ve Marcal nehirleri arasında kalan topraklarda buğday ekimi yapılır. Tuna'yı geçip doğuya ilerlendikçe Büyük Alföld denilen karakteristik Macar Ovası ile karşılaşılır. Macar halkının yarısını barındıran baştan başa düz, engin bir çayırdır. Büyük Alföld'de büyük ısı farkları göze çarpar. Kuzeyde dağlarla çevrili olduğu için yazın şiddetli sıcaklar olur. Kışın ise dondurucu rüzgârlar ovayı kaplar. Karpatlar’dan inen Tisza Nehri ovayı enlemesine keserek güneyde Sırbistan’a girer (Voyvodina Özerk Bölgesi) ve orada Tuna'ya karışır. Büyük miktarda çamuru da birlikte sürükleyen bu ırmak, ilkbahar taşkınları sırasında oldukça geniş bir çevreyi sular altında bırakır. Yazın kızgın güneşle kuruyan bu çamurlar Tuna ile Tisza arasındaki bölgenin karakteristik manzarasıdır. Kuzeydoğuda Romanya sınırına yakın Debrecen dolaylarında buna benzer kumlu, balçıklı yerlere rastlanır. Tarıma çok elverişli löslü topraklar çoğunluğu meydana getirirler. Macaristan'ın tarım yönünden zenginliğinin belli başlı kaynağı bu bereketli ovalardır. === İklim === Sıcaklık ocak ayında -1 ve 2 derece arasındadır. Yaz aylarında ise sıcaklık en fazla 29 derece'dir. Denize kıyısı olmadığı için ülkede karasal iklim hâkimdir. == Siyaset == Parlamento tarafından her dört yılda bir seçilen devlet başkanının rolü semboliktir; ancak görevleri arasında başbakanı atamak vardır. Başbakan ise hükûmet üyelerini seçer ve görevden alır. Her bakan adayı, devlet başkanı tarafından bir formalite olarak onaylanmalıdır. Yasama organı 386 üyeli parlamentodur (Országgyűlés). Bir siyasi parti parlamentoya girebilmek için oyların en az %5'ini almalıdır. Macaristan'da, cumhurbaşkanı seçimleri gibi milletvekili seçimleri de 4 yılda bir yapılır. 15 üyeli Anayasa Mahkemesi, yasaların anayasaya uygunluğunu denetler. === İdari bölümler === Macaristan idari olarak 19 ile (megye) ve 1 başkent (főváros) Budapeşte'ye bölünmektedir. küçükresim|300px|NUTS 1 küçükresim|300px|NUTS 2 küçükresim|300px|NUTS 3 NUTS 1 NUTS 2 NUTS 3 Bölüm Kodu Büyük Alan Kodu Bölge Kodu Orta Macaristan HU1 Orta Macaristan HU10 Budapeşte HU101 Orta Macaristan HU1 Orta Macaristan HU10 Pest HU102 Transdanubia HU2 Orta Transdanubia HU21 Fejér HU211 Transdanubia HU2 Orta Transdanubia HU21 Komárom-Esztergom HU212 Transdanubia HU2 Orta Transdanubia HU21 Veszprém HU213 Transdanubia HU2 Batı Transdanubia HU22 Győr-Moson-Sopron HU221 Transdanubia HU2 Batı Transdanubia HU22 Vas HU222 Transdanubia HU2 Batı Transdanubia HU22 Zala HU223 Transdanubia HU2 Güney Transdanubia HU23 Baranya HU231 Transdanubia HU2 Güney Transdanubia HU23 Somogy HU232 Transdanubia HU2 Güney Transdanubia HU23 Tolna HU233 Kuzey Macaristan ve Alföld HU3 Kuzey Macaristan HU31 Borsod-Abaúj-Zemplén HU311 Kuzey Macaristan ve Alföld HU3 Kuzey Macaristan HU31 Heves HU312 Kuzey Macaristan ve Alföld HU3 Kuzey Macaristan HU31 Nógrád HU313 Kuzey Macaristan ve Alföld HU3 Kuzey Alföld HU32 Hajdú-Bihar HU321 Kuzey Macaristan ve Alföld HU3 Kuzey Alföld HU32 Jász-Nagykun-Szolnok HU322 Kuzey Macaristan ve Alföld HU3 Kuzey Alföld HU32 Szabolcs-Szatmár-Bereg HU323 Kuzey Macaristan ve Alföld HU3 Güney Alföld HU33 Bács-Kiskun HU331 Kuzey Macaristan ve Alföld HU3 Güney Alföld HU33 Békés HU332 Kuzey Macaristan ve Alföld HU3 Güney Alföld HU33 Csongrád HU333 küçükresim|300px|Macaristanın bölgeleri küçükresim|300px|Macaristanın bölgeleri küçükresim|300px|Macaristanın bölgeleri küçükresim|300px|Macaristanın bölgeleri küçükresim|300px|Macaristanın bölgeleri Bölgenin Adı Bölge Merkezi Alan (km²) Nüfus Yoğunluk (/km²) Kuzey Macaristan Miskolc 13.428 1.289.000 96 Kuzey Alföld Debrecen 17.749 1.554.000 88 Güney Alföld Szeged 18.339 1.367.000 75 Orta Macaristan Budapeşte 6919 2.825.000 408 Orta Transdanubia Székesfehérvár 11.237 1.114.000 99 Batı Transdanubia Győr 11.209 1.004.000 90 Güney Transdanubia Pécs 14.169 989.000 70 İdari Bölge Bölge Merkezi Alan (km²) Nüfus Yoğunluk Kasaba/ Köy Bács-Kiskun Kecskemét 8,445 541,584 64 119 Baranya Pécs 4,430 402,260 91 301 Békés Békéscsaba 5,631 392,845 70 75 Borsod-Abaúj-Zemplén Miskolc 7,247 739,143 102 355 Csongrád Szeged 4,263 425,785 100 60 Fejér Székesfehérvár 4,359 428,579 98 108 Győr-Moson-Sopron Győr 4,208 440,138 105 182 Hajdú-Bihar Debrecen 6,211 550,265 89 82 Heves Eger 3,637 323,769 89 119 Jász-Nagykun- Szolnok Szolnok 5,582 413,174 74 75 Komárom-Esztergom Tatabánya 2,265 315,886 139 76 Nógrád Salgótarján 2,546 218,218 86 129 Pest Budapeşte 6,393 1,124,395 176 186 Somogy Kaposvár 6,036 334,065 55 244 Szabolcs-Szatmár-Bereg Nyíregyháza 5,936 583,564 98 228 Tolna Szekszárd 3,703 247,287 67 108 Vas Szombathely 3,336 266,342 80 216 Veszprém Veszprém 4,493 368,519 82 217 Zala Zalaegerszeg 3,784 269,705 78 257 Dosya:Diosgyorvar.jpg|Miskolc - "Diósgyőri" kale Dosya:Tihanycivertanlegi2.jpg|Tihany Dosya:Basin of Tapolca, Balaton Uplands National Park, Hungary - Okt 04.jpg|Transdanubia Dosya:Hollókő_Ófalu_Fő_utca_(részlet)_002.jpg|Hollókő Dosya:Esztergom Basilica.jpg|Esztergom Dosya:Néptánccsoport saját kép.jpg| Dosya:Esterházy- kastély (4051. számú műemlék) 2.jpg|Esterháza == Ekonomi == İhracat odaklı bir ekonomiye sahip olan Macaristan, uluslararası ekonomik konjonktürün yarattığı risklere açıktır. Dış ticaretinin büyük bir bölümünü AB ülkeleriyle yapan ülke, Avro’ya geçiş için gerekli hazırlıkları da sürdürmektedir. Temel ürün gruplarına göre dış ticaretinin dağılımında, makineler, elektronik eşyalar ve nakliye araçları ülkenin ithalat ve ihracatında ana sektörler olarak öne çıkmaktadır. İthalatın yaklaşık %50’sini, ihracatın ise %60’ını bu üç sektör gerçekleştirmektedir. === Bilim ve teknoloji === Macaristan çok sayıda seçkin bilim insanı yetiştirmiş olup matematik eğitimi ile ünlüdür. Rubik Küpü, Ernő Rubik tarafından icat edilmiştir. === Ulaşım === Macaristan oldukça gelişmiş bir karayolu, demiryolu, hava ve su taşıma sistemi vardır. Ülkenin başkenti Budapeşte, toplu taşıma ağında önemli bir düğüm olarak hizmet vermektedir. == Demografi == === Etnik gruplar === Macarların atalarının büyük çoğunluğu Ural-Altay/Fin-Ugor kavimleri'nden olan Hun-Ugor kavimleridir. Daha sonra Hint Avrupa grubundan olmayan bu Ugor kavimlerine Hunlardan bazı boylar karışmıştır. Karışan bu üç kavim, Hazarlar'ın egemenliğini kabul etmiştir (460). === Eğitim === Macaristan'da eğitim 5-18 yaşları arasında zorunludur. 1276 yılında Veszprém üniversite Péter Csák birlikleri tarafından tahrip edildi ve yeniden inşa edilmedi. Pécs'te bir üniversite 1367 kurulmuştur. Sigismund 1395 yılında Óbuda'da bir üniversite kurmuştur. Universitas Istropolitana, Matyas Corvinus tarafından 1465 yılında Pozsony'de kurulmuştur. Nagyszombat Üniversitesi 1635 yılında kuruldu ve 1777 yılında Buda'ya taşındı ve bugün Eötvös Loránd Üniversitesi olarak hizmet vermektedir. Dünyanın ilk teknik üniversitesi 1735 yılında Selmecbánya'da kuruldu. Onun ardılı Macaristan'daki Miskolc Üniversitesi'dir. Budapeşte Teknoloji ve Ekonomi Üniversitesi (BME) üniversite düzeyi ve yapısı ile dünyadaki en eski teknoloji kurumu olarak kabul edilir. Yasal selefi ise İmparator II. Joseph tarafından 1782 yılında kurulan Institutum Geometrico-Hydrotechnicum'dur. == Ayrıca bakınız == * Macaristan'da LGBT hakları == Dipnotlar == == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Macaristan Ulusal Meclisi resmi sitesi * Devlet başkanı ve kabine üyeleri * * Macaristan UCB Libraries GovPubs. * * Macaristan BBC News. * * * History of Hungary: Primary Documents * Macaristan tarihi The Corvinus Library. Kategori:Orta Avrupa Kategori:NATO ülkeleri Kategori:Denize kıyısı olmayan ülkeler Kategori:Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler Kategori:Avrupa ülkeleri Kategori:Avrupa Birliği ülkeleri Kategori:Cumhuriyetler Kategori:Avrupa Konseyi ülkeleri Kategori:Liberal demokrasiler Kategori:Akdeniz İçin Birlik ülkeleri Kategori:Orta Avrupa ülkeleri
küçükresim|Üçgen|210px küçükresim|260px|Herhangi bir üçgen. Bir üçgen düzlemde birbirine doğrusal olmayan üç noktayı birleştiren üç doğru parçasının birleşimidir. Üçgene müselles ve üçbucak da denir. Düzlem geometrisinin temel şekillerinden biridir. Bir üçgenin üç köşesi ve bu köşeleri birleştiren doğru parçalarından oluşan üç kenarı vardır. Bir üçgenin iç açılarının toplamı 180°, dış açılarının toplamı 360°'dir. [AB] U [AC] U [BC]= ABC\\!\, Burada; A, B ve C noktaları üçgenin köşeleri ve [AB], [AC], [BC]\\!\, doğru parçaları üçgenin kenarlarıdır. \alpha\\!\,, \beta\\!\, ve \gamma\\!\, üçgenin iç açılarıdır. == Matematiksel tanım == Yukarıda anlatılan biçimiyle (Öklit düzleminde) üçgen, Riemann geometrisinde daha genel bir nesnenin özel bir durumudur. X bir Riemann uzayı ve A, B ve C de bu uzayın birbirine doğrusal olmayan üç noktası olsun. Bu üç noktanın her bir çifti arasında birer kesel (jeodezik) seçilsin. Bu üç keselin birleşimine ABC üçgeni denir. Örneğin bir Riemann yüzeyi olarak Dünya yüzeyinde, kuzey kutbundan 0 meridyeniyle ekvatora, ekvator boyunca 90. doğu meridyenine, bu meridyen boyunca geri kuzey kutbuna çıkan eğri bir üçgen oluşturur. Bu üçgenin iç açılarının toplamı 270°'dir. Daha genel olarak, bir topolojik uzayda verilen herhangi üç noktayı birleştiren herhangi üç eğrinin birleşimine üçgen denir. İki boyutlu bir çokkatlı bu tür üçgenlerin (belli özellikleri sağlayan) birleşimi olarak ifade edildiğinde, bu üçgenler topluluğuna çokkatlının üçgenlenmesi denir. Aşağıdaki özellikler, Öklit düzlemindeki üçgenlere aittir. == Üçgenin açıları == küçükresim|sol|Üçgenin dış açıları BAC, ABC ve ACB üçgenin iç açılarıdır. |BC|=a\\!\,, |AB|=c\\!\, ve |AC|=b\\!\, \alpha+\beta+\gamma = 180^0\\!\, * Üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir. Bir ABC üçgenine A tepe noktasından teğet geçecek şekilde ve BC'ye paralel olacak şekilde bir doğru çizildiğinde, BC doğru parçasının açıları, iç ters açılar kuralından dolayı tepe açısının yanına gelerek bir doğru parçasının yarısını kaplarlar. * Üçgende bir dış açı, kendisine komşu olmayan iki iç açının toplamına eşittir. Bir ABD üçgenine D tepe noktasından teğet geçecek ve taban olan BC'ye paralel olacak şekilde bir doğru çizilip kenarlar uzatıldığında yöndeş açılar kuralı yardımıyla bu önerme kanıtlanabilir. == Üçgenlerin türleri == Üçgenler, kendilerini oluşturan parçaların (köşe, kenar, açılar vb.) aynı düzlemde olup olmadığına göre sınıflandırılabilir. Eğer üçgenin tamamı tek bir düzlemdeyse düzlemsel, diğer durumlarda da örneğin küresel ya da Hiperbolik üçgen terimleri kullanılır. === Kenarlarına göre üçgenler === Eşkenar Üçgen | İkizkenar Üçgen | Çeşitkenar Üçgen ---|---|--- Eşkenar| İkizkenar| Çeşitkenar ==== Eşkenar üçgen ==== Tüm kenarları eşit olan üçgen olup iç açılarının her biri 60°'dir. Tabanlara indirilen dikmeler hem açıortay, hem de kenarortaydır. ==== İkizkenar üçgen ==== İki kenarı eşit olan üçgenlerdir. Ayrıca iki açısı birbirine eşittir. Eşit olmayan kenara indirilen dikme hem açıortay, hem kenarortay özelliği gösterir. ==== Çeşitkenar üçgen ==== Her kenarının uzunluğu ve açısı farklıdır. Çeşitkenar üçgenin simetrisi yoktur. === Açılarına Göre Üçgenler === ==== Dar açılı üçgen ==== Açıları 90 dereceden küçük olan üçgenlere dar açılı üçgen denir. ==== Dik açılı üçgen ==== Bir açısı dik (yani 90°) olan üçgenlerdir. Bu üçgenlerde yükseklik dik kenarlardan biridir. En uzun kenarına hipotenüs denir. ==== Geniş açılı üçgen ==== Açılarından biri 90°den büyük olan üçgenlerdir. Sadece bir tek açısı geniş açı olabilir. Tabana ait yükseklik tabanın uzantısı ile kesişir. == Üçgen bağıntıları == === Pisagor Bağıntısı === Bir dik üçgenin dik kenarlarına 'a' ve 'b' dersek hipotenüs'ün karesi bu kenarların uzunluklarının karelerinin toplamına eşittir. Buna Pisagor Teoremi denir. Yani: \ a^2+b^2=c^2\\!\,. küçükresim|Pisagor bağıntısı === Alan hesaplamaları === ==== Kenardan yararlanma ==== 150px|sol|küçükresim|Alan hesaplaması Bir üçgenin alanı, taban ve tabana ait yüksekliğin çarpımının yarısıdır: \frac{b.h}{2}=A(ABC) ==== Açıdan yararlanma ==== Bir üçgenin alanı, herhangi iki kenarı ile aralarında kalan açının sinüsünün çarpımının yarısıdır. A(ABC)=\frac{a.b.sin\gamma}{2} ==== Heron Yöntemi ==== Çevre uzunluğuna '2u', yarısına 'u' dersek alan: A(ABC)=\sqrt{u(u-a)(u-b)(u-c)} === Kosinüs Teoremi === Herhangi bir üçgende a, b, c kenarlarını alalım. a ve b arasında kalan açı da \alpha olsun. c kenarını bulmak için kullanılacak formül: c=\sqrt{a^2+b^2-2ab.cos\alpha} === Öklit Bağıntısı === Bir dik üçgende hipotenüse "a" diğer iki kenara "b" ve "c", hipotenüs uzunluğunun yüksekliğine "h", bu yüksekliğin ikiye böldüğü "c" kenarıyla ortak köşeye sahip olan parçaya "p", "b" kenarıyla ortak köşeye sahip olan parçaya "k" dersek, küçükresim|Öklid bağıntısı h^2=k.p b^2=k(p+k) c^2=p(p+k) a.h=b.c == Üçgende yardımcı elemanlar == === Açıortay === Bir açıyı iki eş açıya bölen doğru veya doğru parçasına açıortay denir. Açıortayların kesiştiği nokta, üçgenin içteğet çemberinin merkezidir.. 175px|sağ|küçükresim|Açıortay \frac{|AC|}{|CD|}=\frac{|AB|}{|DB|} ==== Açıortay uzunluğu ==== |AD|=\sqrt{|AC||AB|-|BD||DC|} === Kenarortay === 175px|sağ|küçükresim|Kenarortaylar ve ağırlık merkezi Bir üçgende bir köşeden karşısındaki kenara uzatılan doğru bu kenarı iki eş parçaya bölüyorsa buna kenarortay denir.Bir üçgende kenarortayların kesiştiği noktaya ağırlık merkezi denir. G harfi ile gösterilir. Ağırlık merkezi, bir kenarortayı 2n ve n olarak böler. Yani köşeye A, kenarortayın kenarı kestiği noktaya D dersek; |AG|=2|GD|\\!\, olur. ==== Kenarortay teoremi ==== 2V^2_a=b^2+c^2-\frac{a^2}{2} == Üçgenlerle ilgili teoremler == === Ceva Teoremi === 175px|küçükresim|Ceva Teoremi 'nin uygulandığı üçgen Ceva teoremi, üçgenin köşelerinden karşıdaki kenarın herhangi bir noktasına çizilen doğrulardan oluşan şekilde uygulanan bir teoremdir. Uygulaması şu şekildedir: \frac{|CE|}{|EA|}.\frac{|AF|}{|FB|}.\frac{|BD|}{|DC|}=1 === Menelaus Teoremi === küçükresim|200x200pik|Menelaus Teoremi Üçgenle aynı düzlemde olan ve üçgenin köşelerinden geçmeyen herhangi bir doğrunun, üçgenin bir kenarının uzantısıyla kesişim noktalarının üçgenin köşelerine uzaklıkları arasındaki ilişkiyi anlatan teoremdir. Uygulaması: \frac{|FB|}{|FA|}.\frac{|AE|}{|EC|}.\frac{|CD|}{|DB|}=1 === Steward Teoremi === 175px|küçükresim|Steward Teoremi Steward Teoremi, bir üçgende, bir köşeden karşı kenara çizilen herhangi bir doğru ile kenarlar arasındaki bir bağıntıdır. Bağıntı aşağıdaki gibidir: |AD|^2=\frac{c^2.n+b^2m}{m+n}-m.n === Carnot Teoremi === Bir üçgenin iç bölgesinden alınan herhangi bir noktadan kenarlara çizilen dikmelerle kenarlar sırasıyla a, b (ilk kenar) x, y (ikinci kenar) m, n (üçüncü kenar) olmak üzere parçalara ayrılsın. Benzerlik bağıntılarını kurduğumuzda: a^2+x^2+m^2=b^2+y^2+n^2\\!\, ==Ayrıca bakınız== * Matematiksel şekillerin listesi == Dış bağlantılar == * Üçgeni yeni öğrenenler için Milli Eğitim Bakanlığı'nın sayfası Kategori:Üçgen geometrisi Kategori:Temel şekiller
Fenerbahçe Spor Kulübü, 1907 yılında Nurizade Ziya Songülen, Ayetullah Bey, Necip Okaner, Asaf Beşpınar ve Enver Yetiker tarafından İstanbul'un Kadıköy ilçesi, Moda semtinde kurulan spor kulübü. Renkleri sarı laciverttir. Türkiye'nin en eski, başarılı ve en çok taraftara sahip kulüplerinden biri olan Fenerbahçe'nin etkin şubeleri futbol, basketbol, voleybol, atletizm, boks, espor, kürek, masa tenisi, yelken ve yüzmedir. Fenerbahçe Futbol Takımı, Türk futbol tarihinin ilk uluslararası başarısı olan Balkan Kupası'nı (1966-67) kazanmıştır. UEFA Kupa Galipleri Kupası'nda (1963-64) çeyrek final oynamış, 2008 yılında ise UEFA Şampiyonlar Ligi çeyrek finaline kadar yükselmiştir. Ayrıca 2012-13 sezonunda UEFA Avrupa Ligi'nde yarı finale çıkmıştır. 19 kez şampiyon olarak Türk futbol tarihinde en çok millî şampiyonluk yaşamış ikinci futbol takımıdır. U-15 takımı 2011 yılında Avrupa şampiyonu olmuştur. A takımı iç saha maçlarını 2007 yılında yenilenmesi tamamlanan Şükrü Saracoğlu Stadyumu'nda oynamaktadır. Erkek Basketbol Takımı; FIBA EuroChallenge'de 2005 yılında Final Four oynamış; EuroLeague'de 2007-08 sezonunda çeyrek finale, 2014-15 sezonunda ilk kez Final Four'a ulaşmıştır. 2015-16 sezonunda ise EuroLeague'de final oynamış ve Avrupa ikincisi olmuştur. 2016-17 sezonunda EuroLeague kupasını kazanan ilk Türk takımı olarak tarihe geçmiştir. Beş kez arka arkaya Final Four'a (2015, 2016, 2017, 2018, 2019) kalarak da Türk basketbolunda bir rekor elde etmiştir. Kadın Basketbol Takımı; EuroLeague'de 2022-23 sezonunda şampiyon olarak, Avrupa basketbolunun en üst düzey liginde hem erkeklerde hem de kadınlarda birincilik kupasını kaldıran tek kulüp oldu. Sarı Kanaryalar, EuroLeague Women'de 2013, 2014, 2017 ve 2022'de final oynarken, 2016 ve 2021'de üçüncü, 2012 ve 2015'te ise dördüncü oldular. Sarı-lacivertliler ayrıca 2004 ve 2005 yıllarında EuroCup Kadınlar'da Dörtlü Final'e ulaşıp, 2005 yılında final oynadı. Türkiye'de ise ulusal düzeyde 44 şampiyonlukla (16 Süper Lig, 3 Türkiye Şampiyonası, 13 Türkiye Kupası ve 12 Cumhurbaşkanlığı Kupası) halen en başarılı takım konumuna sahiptir. Erkek Voleybol Takımı, 2013-14 sezonunda Avrupa CEV Challenge Kupası, 2009 ve 2013 yıllarında ise iki kez Balkan şampiyonu oldu. Sarı Kanaryalar ayrıca Avrupa Top Teams Kupası'nda 2004-05 sezonunda çeyrek final oynadı, 2008-09 CEV Şampiyonlar Ligi'nde gruptan çıkan ilk Türk takımı oldu. Sarı-lacivertliler Türkiye'de ise 5 Türkiye Ligi, 4 Türkiye Kupası ve 4 Süper Kupa şampoiyonluğuna ulaştılar. Kadın Voleybol Takımı 2009'da CEV Kadınlar Kupası'nda üçüncü olmuş, 2009-10 ve 2010-11 sezonlarında Şampiyonlar Ligi'nde Dörtlü Final'e kalmış, sırasıyla Avrupa ikinciliği ve üçüncülüğü kazanmıştır. Takım, 2010 yılında Katar'da yapılan Kadınlar Dünya Şampiyonası'nda yenilgisiz Dünya Şampiyonu olmuş ve tarihi bir başarı elde etmiştir. 2011-12 sezonunda ise Fenerbahçe iki sezondur kıl payı kaçırdığı Avrupa Şampiyonluğu unvanına ulaşmıştır. 2012-13 sezonunda bu kez Avrupa şampiyonu unvanıyla davet edildiği Dünya Kulüplerarası Voleybol Şampiyonası'nda üçüncü olmuştur. Sarı- lacivertliler aynı sezon CEV Kupası'nda final oynayarak ikinciliğe ulaşmışlardır. 29 Mart 2014'te erkeklerde CEV Challenge Kupası şampiyonu, kadınlarda CEV Kupası şampiyonu olmuştur. Böylece voleybol şubesi, aynı gün içinde hem erkeklerde hem kadınlarda Avrupa kupası kazanarak spor tarihine geçmiştir. Türkiye'de bunu başaran ilk ve tek takım olan Fenerbahçe, Avrupa'da da bu şerefe erişmiş sayılı birkaç kulüpten biri olmuştur. Fenerbahçe atletizmde takımlar düzeyinde, 21 kez Avrupa Şampiyonu olmuş, bunun haricinde de çeşitli dereceler almıştır. Erkek Atletizm Takımı A takımlar düzeyinde 1993 ve 2009 yıllarında B Grubu, 1999 yılında C Grubu'nda şampiyon olmuş, 1992, 1995, 1996 ve 2019'da ise ikinciliğe ulaşmıştır. Genç erkek takımı 2013, 2014, 2017 ve 2019'da Avrupa şampiyonu, 2010, 2011, 2015 ve 2016'da ise Avrupa ikincisi olmuştur. Genç erkek kros takımı ise üç yıl üst üste Avrupa şampiyonluğunu (2009, 2010 ve 2011), 2012 ve 2018'de Avrupa üçüncülüğünü, 2013, 2014, 2015, 2016 ve 2017'de ise Avrupa ikinciliğini kazanmıştır. Kadın Atletizm Takımı 1997 yılında C Grubu'nda, 1998 yılında B Grubu'nda ve 2015'te A Grubu'nda Avrupa ikincisi, 2016'da ise A Grubu'nda Avrupa üçüncüsü olmuştur. Genç kadın atletizm takımı 2010, 2012, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018 ve 2019 yıllarında Avrupa şampiyonluğuna, 2011 ve 2013 yıllarında ise Avrupa ikinciliğine ulaşmıştır. Genç kadın kros takımı 2015, 2018 ve 2019 yıllarında Avrupa şampiyonluğuna, 2016 ve 2017'de Avrupa ikinciliğine ve 2009'da Avrupa üçüncülüğüne ulaşmıştır. Yüzme takımı da Avrupa'da başarılı olmuş ve bu branşta 2004 ve 2005 yıllarında iki kez Avrupa şampiyonu olmuştur. Boks şubesi sporcuları, çeşitli kategorilerde Avrupa ve Dünya şampiyonu unvanlarını kazanmışlardır. Takım olarak ise 1999 yılında Ukrayna'nın Lviv kentinde düzenlenen Avrupa Şampiyonlar Kupası'nda ikinciliğe ulaşmıştır. Fenerbahçe Erkek Masa Tenisi Takımı Avrupa ETTU Kupası'nda 2007-08 sezonunda final oynamıştır. Kadın takımı ise ETTU Kupası'nda 2011-12 ve 2012-13 sezonlarında üst üste iki kez şampiyon olmuştur. 2013-14 sezonunda Avrupa Şampiyonlar Ligi'nde final oynamış, 2014-15 sezonu Şampiyonlar Ligi'nde ise tek bir maçta bile yenilmeden kupayı kazanarak Avrupa şampiyonu olan ilk ve tek Türk takımı olarak tarihe geçmiştir. Aynı zamanda o sezon kazanılabilen bütün kupaları kazanmıştır. 2010-11 sezonunda 5 ana branşın 5'inde de (Futbol Erkek, Basketbol Erkek, Basketbol Kadın, Voleybol Erkek, Voleybol Kadın) şampiyon olmuştur ve Türkiye'de bu başarıyı gösteren ilk ve tek kulüptür. Ayrıca bunun dışında kalan şubelerinden de şampiyonluklar almış ve tarihinin en şaşalı dönemlerinden birini yaşamıştır. == Tarihçe == === 1907-1923 === Takvim yaprakları 1907 yılını göstermekteyken II. Abdülhamit devrinin son günleri yaşanmaktadır. Saltanatının son zamanlarını yaşayan II. Abdülhamit'in rejimi her alanda etkisini yitirmeye başlamıştır. Bu azalma futbola da yansımış, artık Türk gençleri de futbol oynamaya başlamıştır. Kulübün ilk temelleri; Ayasofya Camii baş vaizi Abdurrahman Hulusi Efendi'nin oğlu ve Saint Joseph Lisesi'nde beyaz sarığıyla derslere giren edebiyat muallimi Enver Yetiker Bey'in telkinleriyle; yolu yine bu okuldan geçmiş olan öğrenciler ve Kadıköy'ün gençleriyle birlikte 1906 yazında atılmıştır. 1903 yılında Saint- Joseph Fransız Lisesi'nden mezun olan Nurizade Ziya Bey, İngiltere'ye yüksek tahsil için gitmiş, burada oynanan futbol sporuyla tanışmış ve Payitaht'a dönüşünde, mezunu olduğu lisenin edebiyat muallimi Enver Yetiker'e bir futbol takımı kurma fikrini paylaşmıştır. Enver Bey, yıllar sonra bir mecmuaya verdiği mülakatta, içinde bulunulan istibdai dönemle birlikte, kulübün kuruluş öyküsü hakkında şu dizelerle bilgi vermiştir; "Rolüm, istibdat içinde kıvranan gençlere hürriyet sevgisi aşılamaktı ve futbol toplantıları bu iş için en uygun zamanlardı" Sultan II. Abdülhamit'in rejimi, 1907 yılına doğru etkisini yitirmeye başlayınca, bu durumdan yararlanan Kadıköylü gençlerden, Hariciye Nazırı Asım ve Server Paşa'ların ve Londra Sefareti Başkatibi Mehmed Nuri Bey'in torunu Ziya Bey ile Harekât Ordusu Feriki Şevki Paşa'nın oğlu Ayetullah Bey ve ünlü edebiyatçı Samipaşazade Sezai Bey'in yeğeni Necip (Okaner) Bey, Necip Bey'in Kadıköy, Moda Beşbıyık Sokak'ta bulunan 3 numaralı evinde yaptıkları görüşme neticesinde, 1 senedir arzuladıkları futbol takımının tamamen fiiliyata geçmesi hakkında kimi kararlar almışlardır. Görüşmeler sonucunda maddi destek sağlayan devrin zenginlerinden Saint-Joseph Lisesi mezunu Mühendis Nurizade Ziya Bey'e kulübün kurucu başkanlığı, Osmanlı Bankası memurlarından, Saint-Joseph Lisesi mezunu Ayetullah Bey'e katiplik görevi, Bahriye Mektebi'nden henüz yeni mezun olmuş Necip Bey'e de kaptanlık ve veznedarlık görevi verilmiştir. Yine görüşmede varılan fikir birliği ile de; kuracakları kulübün adını oturdukları semtten esinlenerek Fenerbahçe yapılması, armalarının Fenerbahçe Burnu'ndaki ışık saçan Fener'den (Fenerbahçe Feneri), formalarındaki renkleri ise Fener Bahçe'sindeki papatyaların "kıskançlık" ve "temizlik" sembolü olan renklerinden, yani sarı ile beyazdan oluşması kararlaştırılmıştır.Kulübün kadrosu ağırlıklı olarak Saint-Joseph Lisesi ve Kadıköy semtindeki gençlerden oluşturulmuştur. 1908 yılında İkinci Meşrutiyet'in ilanı ile tanınan dernek kurma serbestliği İstanbul'da birçok Türk kulübünün kurulmasına vesile olmuştur. Kulüp sayısındaki artış İstanbul'da yeni bir ligin kurulması ihtiyacını doğurmuş, bu nedenle de o dönemlerde ülkede resmi tatil günü olan Cuma günleri oynanacak bir lig olan, Cuma Ligi adıyla yeni bir lig kurulmuştur. Kulüp kuruluşunda Sarı-Beyaz olan renklerini 1909 sonbaharında Sarı-Laciverde çevirmiştir. 1908-09 sezonuyla birlikte de İstanbul Futbol Ligi'ne katılmıştır. Fenerbahçe - Galatasaray kulüpleri arasındaki ezeli rekabet ilk kez 17 Ocak 1909 tarihinde oynanan İstanbul Futbol Ligi müsabakası ile başlamıştır. Bu tarihten itibaren de o zamanlardaki İstanbul futbolundaki şampiyonluklar genellikle bu iki Türk takımı arasında paylaşılmıştır.Fenerbahçe Kulübü'nün ilk arması Fenerbahçe Burnu'ndaki ışık saçan beyaz deniz feneri, renkleri ise sarı ile beyaz olmuştur. Ancak kulüp yöneticileri, bunu tatminkar bulmadıklarından ve içinde bulundukları monarşi rejimini tehdit edici sayılacağı endişesi ile kısa zamanda bu armayı iptal etmiştir. 1915 yılında futbolcu Solaçık Hikmet'in çizdiği arma herkesin beğenisini kazanmış ve kabul edilmiştir. 1910 yılında Kuşdili Kulübü'nün kulüp bünyesine katılımıyla Fenerbahçe kürek, avcılık, kriket ve tenis sporlarına sahip olmuştur. küçükresim|302x302pik|1910'lu Yıllarda Fenerbahçe Çim Hokeyi Takımı Kadrosunu gençlerle güçlendiren bu Fenerbahçe 1911-12 sezonunda hiç yenilmeden şampiyon olmuştur. Bu şampiyonluğun en önemli yanı ise, Fenerbahçe'nin bu şampiyonluğu ile İngiliz ve Rum takımlarının şampiyonluklarının tamamen sona erdirmesi ve bu tarihten itibaren de Türk futbolunda şampiyonlukların artık Türk takımlarının olmasıdır. Bu şampiyonluk, kulübün itibarını bir anda yükseltmiş, imkânlarını arttırmıştır. Altıyol'da bir kulüp lokali kiralanmış, lokalin açılışı ile üye sayısı çoğalmıştır. Bu arada futbol dışında diğer spor dallarında da faaliyet gösterilmesine başlandığından, aynı yıl Fenerbahçe Futbol Kulübü adı, Fenerbahçe Spor Kulübü'ne dönüştürülmüştür.Kulübün kuruluş günü olarak Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın kulübü ziyaret tarihi (3 Mayıs 1918) olan 3 Mayıs kabul edilir. ==== Kuruluş amacı ==== Kulübün amacı, kuruluş tüzüğünün 2. ve 3. maddelerinde şu şekilde belirtilmiştir: ==== I. Dünya savaşı ==== I. Dünya Savaşı'nın başlamasıyla birlikte genç nüfus silah altına alınmaya başlanmıştır. İngiliz takımları İstanbul'da yaptığı maçları bırakmıştır. 1914-15 yılında Fenerbahçe ve Galatasaray arasında çıkan anlaşmazlıktan dolayı lig, iki ayrı küme hâlinde oynanmıştır. İstanbul Ligi şampiyonluğunu kazanan Fenerbahçe ile İstanbul Futbol Birliği Ligi'nde birinci olan Galatasaray takımları, gerçek İstanbul şampiyonunun belirlenmesi amacıyla 11 Şubat 1916 günü İttihatspor sahasında (bugünkü Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu Stadyumu) karşılaşmışlardır. Muzaffer'in golüne karşılık Said Selahaddin'in 2, Galip Kulaksızoğlu'nun da 1 golüyle ezeli rakibini 3-1 yenmeyi başaran Fenerbahçe, hem 1914-15 sezonu şampiyonluğunu hem de İngiltere'den özel olarak getirtilen ve 10 yılın sonunda en çok şampiyon olacak takıma verilecek olan tarihi şildi kazanmıştır. Fenerbahçe, Çanakkale Savaşları boyunca birçok oyuncusunu kaybetmiştir. Kulüp, 3 Mayıs 1918 tarihinde Mustafa Kemal Paşa tarafından ziyaret edilmiştir. O tarihlerde Yıldırım Ordular Grubu Kumandanı olan Mustafa Kemal Paşa, kulübün Kuşdili'ndeki lokaline ziyarette bulunmuştur. Bu tarih, daha sonra yapılan bir divan kurulu sonrası kulübün kuruluş günü olarak görülmüş ve bu tarih itibarıyla kuruluş yıl dönümünü 3 Mayıs günü olarak kabul edilmiştir. Atatürk, o günkü ziyaretinde kulübün şeref defterine şunları not düşmüştür: ==== Kurtuluş Savaşı ==== İstanbul, 16 Mart 1920 günü işgal kuvvetlerince resmen işgal edilmiştir. Türk Kurtuluş Savaşı zamanında işgal kuvvetlerine mensup özellikle İngiliz ve Fransız askeri takımlarıyla yapılan futbol maçları, İstanbul halkının büyük ilgisini çekmiştir. Türk kulüpleri bu takımlarla 5 yılda 50'sini Fenerbahçe'nin oynadığı toplam 80 maç yapmıştır. İşgal kuvvetleri takımlarına karşı kazanılan galibiyetler ise Türk takımlarını halkın gönüllerinde yüceltmiştir. Türk takımlarının özellikle de Fenerbahçe'nin, başta General Harrington Kupası (29 Haziran 1923) olmak üzere işgal kuvvetleri takımları karşısında elde ettikleri tüm galibiyetler, Türk halkına moral vermiştir. Fenerbahçe futbol sahalarında işgal kuvvetlerine karşı ardı ardına aldığı galibiyetlerle Millî mücadelenin adeta İstanbul şubesi halini almıştır. O devirde Türk futbolu denince ilk akla gelen Fenerbahçe olmuştur. Kurtuluş Savaşı cephelerinden gelen her yeni zafer halkın moralini yükseltirken, Fenerbahçe'nin de aldığı galibiyetler bu morali daha da arttırmış. 1910'lu yıllarda en fazla iki bin kişinin izlediği Fenerbahçe, 1919-20 yıllarında 6-7 bin kişinin doldurduğu tribünlere oynamaya başlamıştır. ==== Sergi ==== Dosya:Fenerbahce SK 1911-1912.JPG|Fenerbahçe SK 1911-12 Sezonu Şampiyonu Dosya:Fenerbahçe SK 1913-1914.JPG|Fenerbahçe SK 1913-14 Sezonu Şampiyonu Dosya:Fenerbahce SK 1920-1921.JPG|Fenerbahçe SK 1920-21 Sezonu Şampiyonu Dosya:Fenerbahce SK 1922-1923.JPG|Fenerbahçe SK 1922-23 Sezonu Şampiyonu Dosya:Galatasaray SK and Fenerbahçe SK (1924-25).jpg|1924-25 sezonundaki bir maç öncesi Fenerbahçe ve Galatasaray takımları Dosya:19130601 Idman FB BirinciFutbolTakimi.jpg|alt=Sağdan ve Önden Birinci: Nasuhi Bey (Katib-i Umumi ve Murahhas), Doktor Hamit Bey, Hikmet Bey, Nüzhet Bey, Kamil Bey (Kaptan), Nuri Bey, Sait Bey, Reis Hulusi Beyefendi, Hulki Bey İkinci Sıra: Mateosyan Efendi, Sabri Bey, Arif Bey, Mösyö Wilhelm, Galip Bey (Heyet-i İdare Reisi), Kemal Bey, Said Bey Üçüncü Sıra: Yahya Bey (Kasadar), Zeki Bey, Elkatip Mustafa Bey (İkinci, Üçüncü ve Dördüncü Takım Kaptanı)|1913 Yılı Fenerbahçe Birinci Futbol Takımı Dosya:19130601 Idman FB IkinciFutbolTakimi.jpg|alt=Sağdan ve Önden: Adil Bey (İkinci Takım Katibi ve Hokey Kaptanı), Vecdi Bey, Ethem Bey, Şinork Efendi, Süreyya Bey İkinci Sıra: Nuri Bey, Hasan Bey, Reşat Bey, Arslanyan Efendi, Mustafa Bey(Kaptan), Kenan Bey, Ömer Bey, Selahattin Bey, Nurettin Bey Üçüncü Sıra: Servet Bey, Kamil Bey, Orhan Bey, Şakir Bey, Devletyan Efendi, Abdülselam Bey, Müfit Bey, Ekrem Bey|1913 Yılı Fenerbahçe İkinci Futbol Takımı Dosya:19130601 Idman FB 3-4FutbolTakimi.jpg|alt=Sağdan ve Önden: Mualla Bey, Ahmet Cemal Bey, Mehmet Cemal Bey, Alaaddin Bey, Müfit Bey, Şekip Bey, Haydar Bey, Cafer Bey İkinci Sıra: Elkatip Mustafa Bey (Kaptan), Celal Bey, Vedat Bey, Hayrettin Bey, Hakim Bey, Fahri Bey, ???, Burhanettin Bey, Orhan Bey, Suat Bey Üçüncü Sıra: Rıfat Bey, Nizamettin Bey, ???, Kamil Bey, Enver Bey, ???, Arslanyan Efendi, Rıza Bey, Fındıkyan Efendi, Nihat Bey Dördüncü Sıra: Necip Be|1913 Yılı Fenerbahçe Üçüncü ve Dördüncü Futbol Takımları === 1927-1947 === ==== Kuşdili Yangını ==== Futbol harici branşlarda sürekli gelişim gösteren Fenerbahçe, 25. kuruluş yılında 5-6 Haziran 1932 gecesi meydana gelen Kuşdili Yangını sonucunda kupalarından üye kayıt ve maç defterlerini de içeren belgelerine kadar gelmiş geçmiş bütün maddi eser ve izlerini kaybediyordu. küçükresim|28 Mayıs 1932 tarihli Akşam gazetesinde Fenerbahçe-Galatasaray maçında Taksim Stadı'nda Fenerbahçe seyircileri. 1936 yılında Ankara ve İzmir şehirlerinin takımlarının katılımıyla Millî Küme kuruldu. Millî küme 1942, 1948, 1949 yılları hariç 1936-1950 yılları arasında düzenlenmiştir. 1938 yılında kendi isteğiyle ligden çekilen Fenerbahçe, bunun dışındaki tüm turnuvalara katılmış 1937, 1940, 1943, 1945, 1946 ve 1950 yıllarında olmak üzere 6 kez kazanarak bu kupada en çok zafere ulaşan takım olmuştur. 1939 yılı Türk futbolunda bir ilk gerçekleşti. 9 Eylül 1939 Cumartesi akşamı 21.00'de, Taksim Stadı'nda Fenerbahçe ile Beyoğluspor ilk gece maçına çıktılar. İlk gece maçındaki ilk golü Fenerbahçeli Fikret Kırcan atmış, Fenerbahçe sahadan 4-2 yengin ayrılmıştı. ==== Siyaset ve Futbol ==== Bu zamanlarda siyaset çoğu sporu etkilemiştir. 1929-30 yıllarında başlayan ve CHP tarafından düzenlenen turnuvada 10 yıl boyunca en çok şampiyon olan takım İstanbul Şildi'ni kazanacaktı. 7 yıl düzenlenen turnuvada Fenerbahçe 4 kez kazanınca İstanbul Şildi'nin sahibi oldu. 1936 Yaz Olimpiyatları'na da siyaset damgasını vurmuş, Berlin'de düzenlenen Olimpiyat Oyunları adeta Adolf Hitler'in gövde gösterisine dönmüştü. II. Dünya Savaşı başlamadan önce devletler, başka devletleri kendi saflarına çekmek için uğraşıyorlardı. Bu amaçla İngiltere'nin profesyonel futbolcuları 1941 yılında Türkiye'ye gelir. İngilizler, Ankara'da ve İstanbul'da olmak üzere Fenerbahçe ile 2 maç oynarlar. Ankara'daki ilk maç 2-2 berabere sona erer. İkinci maç İstanbul'da, eski adıyla Fenerbahçe yeni adıyla Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu Stadyumu'nda oynandı. Maç esnasında Fenerbahçe aleyhine bir penaltı verildi. Topun başına o güne kadar hiç penaltı kaçırmayan Wodword geçti. Kalede ise Cihat Arman vardı. Vuruşu bir metre yükseklikten sol kale direğinin hemen yanından ağlarla buluşacakken, Cihat Arman hiç görülmemiş bir şekilde topu kornere çıkarttı. İngilizler donup kalmıştırlar. Herkes şaşkınlık içindeydi. İngilizler sıraya girerek bu olağandışı kurtarışı yapan kaleci Cihat Arman'ı teker teker tebrik etmişlerdir. Yine Nazi Almanyası'nın propagandasını yapmak üzere 31 Mayıs 1942'de SK Admira Wien takımı Türkiye'ye gelir. Viyana ekibi Beşiktaş'ı 3-2, Galatasaray'ı da 3-0 yener. Son maçını Fenerbahçe'ye karşı yapar ve 2-1 mağlup olur. 1998 yılında tek oyla başkanlık seçimini kazanan Aziz Yıldırım'dan sonra en uzun süre başkanlık yapmış olan Şükrü Saracoğlu, bir siyaset adamıydı. Bunun yanında sıkı bir Fenerbahçeliydi. Fenerbahçe'ye birçok faydası dokunmuştur. Bugünkü Şükrü Saraçoğlu Stadı'nın yerinde bulunan alan sembolik 1 TL karşılığı Fenerbahçe'ye kazandırılmıştır. Hükûmetlerde görevdeyken bile Fenerbahçe başkanlığını sürdürmüş, siyasetteyken, 1934-1950 yılları arasında görevde bulunmuştur. Daha sonraları stadyuma adı verilmiştir. === 1947-1967 === ==== Diğer sporlar ==== II. Dünya Savaşı her şeyi olduğu gibi Fenerbahçe'yi de finansal olarak olumsuz etkiledi. Buna karşın sportif anlamda başarılar devam etti. Fenerbahçeli atlet Ruhi Sarıalp, Londra'da düzenlenen 1948 Yaz Olimpiyatları'nda üç adım atlamada bronz madalya kazandı. Bu bir Türk'ün atletizm alanında kazandığı ilk madalyaydı. 1944'te Fenerbahçe, ikinci resmî şubesini basketbol alanında kurdu. Böylece futboldaki Fenerbahçe- Galatasaray rekabeti basketbola da sıçradı. Ekip ilk büyük başarısını 27 Mart 1954'te elde etti. Bu tarihte Galatasaray'ı ilk kez yenerek ezelî rakibinin basketboldaki hegemonyasına büyük bir darbe vurdu. Takım ilk şampiyonluğuna ise 1957 yılında ulaştı. Fenerbahçe ve Galatasaray ezelî rekabetini 1947 yılında bir başka sporda sürdürdü: Ragbi. Yapılan ilk karşılaşma 18 Mayıs 1947'de oynandı. Bu ayrıca son karşılaşma da oldu. Fenerbahçe karşılaşmayı 12-0 kazandı. Bu sonuç karşısında Galatasaray ragbi şubesini kapatmaya karar verdi. ==== Lefter ve Can ==== 30 Mart 1947'de Macar Ignace Molnar, futbol takımının başına getirilir. Ignace Molnar yönetiminde takım 1947-48 sezonunda İstanbul Futbol Ligi'ni kazanır. Lefter Küçükandonyadis bu sezon takıma transfer olmuş ve şampiyonlukta önemli katkıları olmuştur. Taksimspor'dan takıma dahil olmuş ve futbol oynadığı dönemde sihirbaz olarak tanınmıştır. Birçok meziyetiyle ön plana çıkmıştır. Fenerbahçe taraftarlarının kalbinde taht kuran Lefter'e "Ver Leftere, yaz deftere" sloganı yazılmıştır. Fenerbahçe'de bulunduğu zaman içinde birçok rekora imza atmıştır. Lefter Küçükandonyadis daha sonra 1951'de Fiorentina'ya transfer olmuştur. 1950'de açılan Adalet kulübü hızla gelişmek ister. Kulüp, büyük takımın önemli oyuncularına hem büyük transfer ücretleri ödüyor hem de mensucat fabrikasında bir tezgâh veriyordu. Birçok futbolcu Adalet'e geçti. Bunlar içinde Fenerbahçeliler de vardı. Fenerbahçe beş futbolcusunu Adalet'e kaptırır. Bu beş futbolcunun dışında, Lefter İtalya'ya gitmiş, Cihat Arman futbolu bırakmıştı. Fenerbahçe zor bir döneme girdi. Bunların yerine kulüp birçok genç oyuncu aldı. Bu yeni takıma "Küçük Şeytanlar" adı verilmişti. Küçük Şeytanlar Adalet'le oynanan maçı 1-0 kazanmayı başardı. Ayrıca bu genç takım 1952-53 sezonunda şampiyonluğa ulaştı. Bir ara Fenerbahçe basketbol takımında da oynayan Can Bartu daha sonra futbola geçti. Bartu'nun idolü Lefter'di. Amacı bir gün Lefter gibi Avrupa'da oynamaktı. Fenerbahçe, 1959'da ilk kez düzenlenen profesyonel lige iyi başladı ve Beyaz Grubu birinci tamamlayıp Kırmızı Grup birincisi olan Galatasaray ile final oynamaya hak kazandı. İki ayak üzerinden oynanan finalin ilk ayağında Fenerbahçe, Galatasaray'a 1-0 mağlup oldu. 4 gün sonrasında yapılan ikinci ayak maçında ise Galatasaray'ı 4-0 yenen Sarı-Kanaryalar ilk kez düzenlenen ligde şampiyonluğa ulaştı. 1959 yılında Fenerbahçe Şampiyon Kulüpler Kupası'nda mücadele etmeye hak kazandı. Macar antrenör Ignace Molnar yönetimindeki Fenerbahçe, Macar Şampiyonu Csepel SC ile İstanbul'da Can Bartu'nun golüyle 1-1 berabere kaldı. Fenerbahçe deplasmanda 3-2 kazandı ve bir üst tura çıktı. Bu, Türk takımları için ilkti, çünkü ilk kez bir Türk takımı Avrupa'da bir üst tura çıkmıştı. === 1967-1990 === ==== Ünlü isimler ==== 1968 yılında Şampiyon Kulüpler Kupası'da Fenerbahçe İngiltere Şampiyonu Manchester City ile eşleşti. Bundan iki yıl önce İngiltere, FIFA Dünya Kupası'nı kazanmıştı. Türkiye ve İngiltere'deki herkes bu eşleşmenin favorisinin açık ara farkla Manchester City olduğunu düşünüyordu. İlk maç Manchester şehrinde oynandı ve özellikle kaleci Yavuz Şimşek'in güzel oyunu maçın 0-0 bitmesini sağladı. İkinci maç 2 Ekim 1968'de İstanbul'da oynandı. Manchester City maça baskılı başladı. Ercan Aktuna kaleci Yavuz'a pas attı fakat pas kısa düşünce Coleman araya girdi ve 12. dakikada durumu İngiliz ekibinin lehine çevirdi. İlk yarı bu skorla tamamlandı. İkinci yarıda oyuna Abdullah Çevrim girdi ve hemen 46. dakikada bir karambolde topu ağlara göndermeyi başardı: 1-1. Kalan dakikalarda skora göre turu geçen taraf olan Manchester City savunmaya çekildi. 76. dakikada Ogün Altıparmak'ın vuruşu gol olunca İngilizler şoka uğradı. Durum 2-1 e geldi ve maç böyle tamamlandı. Fenerbahçe, dönemin en güçlü ekiplerinden Manchester City'yi elemişti. Ertesi gün Türkiye'deki gazetelerde şöyle manşetler atıldı: "Dünya Şampiyonlarının şampiyonunu yendik". 1972 yılında ilginç bir kişi Fenerbahçe'de teknik direktörlük görevine geldi. 1962 FIFA Dünya Kupası'nda Brezilya'nın kupayı almasında pay sahibi olmuş Valdir Pereira takımın başına getirildi. Valdir Pereira'nın diğer ismi Didi idi. Fenerbahçe, Didi yönetiminde üç yılda sekiz kupa kazanmayı başardı. Didi zamanında, Cemil Turan ve Osman Arpacıoğlu'lu takım 18 kez Galatasaray'a karşı oynadı. Fenerbahçe bu maçlarda 10 galibiyet 6 beraberlik alırken Galatasaray 2 kez sahadan yengin ayrıldı. Fenerbahçe, Didi'li yıllarda oldukça başarılı oldu ve popüleritesini artırdı. Milliyet tarafından yapılan anket sonuçlarına Fenerbahçe o tarihte %60,56 ile en çok taraftara sahip kulüptü. ==== Alçaklar ve Yüksekler ==== 1980 yılında Fenerbahçe, takımın başına Eintracht Frankfurt'tan Alman bir çalıştırıcı getirdi. Friedel Rausch yönetimindeki Fenerbahçe en dramatik sezonunu yaşadı. Takım ligde büyük düşüşler yaşadı ve sezonu 10. sırada tamamlayabildi. 16 takımın olduğu ve 14., 15. ve 16.'nın küme düştüğü ligde Fenerbahçe 10. oldu. Ligden düşen takımlardan Çaykur Rizespor ile aynı puandaydı. Takım averajla ligde kalabilmişti. Sarı-Kanaryalar için 1985-1988 yılları arası da pek parlak geçmedi. Takım iki kez beşincilik, bir kez de sekizincilik aldı. Bu üç sezonda kulüp altı çalıştırıcı değiştirdi. Bu, değişim için iyi bir zamandı. Rıdvan Dilmen ve Aykut Kocaman transfer edildi. Kaleye Almanya millî takımı kalecisi Harald Schumacher alındı. Alman kaleci daha önce 1982 ve 1986 Dünya Kupalarında, Batı Almanya millî takımında görev yapmıştı. Harald Schumacher dışında kadroda yabancı futbolcu yoktu. Oldukça kaliteli bir kadro kuruldu. 1988-89 sezonu takım için kırılması zor rekorlar yılı oldu. Fenerbahçe 103 kez (maç başına 2,86) rakip fileleri sarsarak bu alanda lig rekorunu kırdı. Kalesinde sadece 27 gol gördü. Fenerbahçe 36 maçtan 29'unu kazanırken 6'sında berabere kaldı, birinde yenildi. Toplayabileceği 108 puandan 93'ünü topladı ve %86,11'lik bir başarı sağladı. Başarı yüzdesi ve alınan puan alanında da rekor kırılmış oldu. Gol kralı Fenerbahçe'den çıktı. Aykut Kocaman 29 gol atmıştı. Rıdvan Dilmen ise tam 41 asist yapmış 19 kez de fileleri sarsmıştı. Diğer bir parlak başarı 3 Mayıs 1989 tarihinde sağlandı. 1988-89 sezonunda Galatasaray ile Türkiye Kupası'nda karşılaşıldı. Maç Ali Sami Yen Stadı'nda oynandı. Galatasaray ilk yarıyı Tanju Çolak'ın attığı üç golle önde kapadı. Galatasaray üstün durumdaydı ve kimi spor yazarları ikinci yarıda farkın açılacağını, böylece Galatasaray'ın tarihi bir zafer elde edeceğini düşünüyorlardı. Devre arasında Veselinoviç takımı çok iyi bir şeklide motive eder ve onlara: "Onlar bize bir devrede üç gol atabiliyorsa, biz onlara beş tane atarız. Sahaya çıkın ve ne kadar Fenerbahçeli olduğunuzu onlara gösterin" der. İkinci yarıda Aykut Kocaman ve Hasan Vezir'in (3) golleriyle Fenerbahçe rakibini 4-3 devirir. === 1990-2018 === ==== 1990'lar ==== 1990-91 sezonunda Fenerbahçe'nin başına Hollandalı çalıştırıcı Guus Hiddink getirildi. O sezon Fenerbahçe için oldukça kötü geçecekti. Harald Schumacher sarılık geçirdi ve futbola ara vermek zorunda kaldı. Rıdvan Dilmen'in peşini sakatlıklar bırakmadı. Fenerbahçe sezona 1-6'lık Aydınspor hezimeti ile başladı. Bu, kulüp tarihinde ligde alınan en büyük yenilgiydi. Sezon istenilen gibi gitmedi ve takım beşinci olarak ligi kapadı. Buna karşın erkek basketbol takımı, tarihindeki ilk şampiyonluğunu bu sezon elde etti. 1990'lı yıllar takım için pek parlak geçmedi. 1990-2000 arasında sadece bir kez lig şampiyonluğuna ulaşıldı. 1995-96 sezonunda takım lig şampiyonluğuna ulaştı. Aynı yıl Türkiye Kupası'nda finale çıktı. İki maç üzerinden oynanan karşılaşmalarda Fenerbahçe, uzatma devresinde yediği golle Galatasaray'a mağlup oldu. Buna karşılık bu dönemde Fenerbahçe 4 yıl lig gol kralını çıkardı. 1991-92 ve 1994-95 sezonunda Aykut Kocaman 25 ve 27 golle, 1992-93 sezonunda Tanju Çolak 27 golle, 1993-94 sezonunda Bülent Uygun 22 golle gol krallığına ulaştı. Tüm bunlara karşın kulüp 10 yıl boyunca ekonomik ilerlemeler kaydetti. Ali Şen ve Aziz Yıldırım gibi başkanlar sayesindeki bu ekonomik ilerleme ile kaliteli futbolcular ve ünlü teknik adamlar takıma kazandırıldı. Joachim Löw ve Carlos Alberto Parreira bunlardan ikisiydi. Yine birçok ünlü yabancı futbolcu takımda oynadı: Jay-Jay Okocha, Elvir Baljić, Emil Kostadinov, Jes Høgh... ==== Yeniden yapılanma ve tesisleşme ==== 165px|küçükresim|sol| Stadyumdan bir görünüm 1998 yılında yapılan başkanlık seçimlerinde Aziz Yıldırım, bir oy farkla başkanlığa seçildi. Yıldırım, devamlı bir sportif başarı için, kulüp ekonomisinin sağlam temellere dayanması gerektiğini düşünüyordu. Bu amaçla uzun vadede planlar yaptı. Fenerbahçe Stadyumu olarak anılan stadyumun adını Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu Stadyumu olarak değiştirdi. 28.000 kişilik bu stadyumun 1982 yılında projelendirilen kapasite arttırma çalışmalarına başlandı. 1999-2000 sezonunda Yeni Açık diye adlandırılan, Kurbağalıdere tarafındaki tribün yıkılarak inşaata başlandı. Sponsor olarak Migros ile anlaşıldı. 2000-01 sezonunun ilk maçı geldiğinde kapasite 30.000'e çıkarılmıştı. Sezon içinde diğer kale arkası tribün yıkıldı ve inşaasına başlandı. Sponsor olarak Telsim ile anlaşıldı ve 6 Mayıs 2001'deki Fenerbahçe - Galatasaray maçına yetiştirildi. Bu tribünler ile birlikte stadın kapasitesi 42.000'e ulaştırılmıştı. Bu maç ile İstanbul seyirci ve hasılat rekoru kırıldı. Daha sonra Maraton Tribün yıkıldı. İnşaat hızla bitirildi, 16 Şubat 2002'de oynanan yine bir Fenerbahçe - Galatasaray maçıyla tribün açılışı yapıldı. Maçı 45.000 civarında taraftar izledi. 2005 yılının mart ayında numaralı tribün hızla yıkıldı. 8-9 ay gibi kısa zamanda yeni tribün yapıldı. Bu tribüne Fenerium Tribünü adı verildi. 2006-2007 sezonunda stada ısıtma sistemi eklendi. Tüm bunların yanında kulübe önemli tesisler kazandırılmış, altyapı çalışmaları hızlandırılmıştır. Can Bartu Tesisleri 2000 yılında hizmete girmiştir. Altyapıya hizmet veren Fikirtepe Tesisleri 1999 yılında açılmıştır. Dereağzı Tesisleri 2003 yılında suni çimle kaplanmıştır. Faruk Ilgaz Tesisleri 2004'te, modernize edilmiş şekilde hizmete sokulmuştur. === 2018'den günümüze === 3 Haziran 2018 tarihinde yapılan olağan genel kurulunda 20 yıldır kulübün başkanı olan Aziz Yıldırım'ın karşısına Ali Koç başkan adayı olarak çıktı. Kongre sonucunda 20.736 geçerli oyun 16.092'sini alan Ali Koç Fenerbahçe'nin 37. başkanı oldu. 26 Haziran 2021 tarihinde 29 bin 9 üyenin oy kullanabilme hakkı olan genel kurula tek aday olarak giren Ali Koç, 6 bin 682 kişinden 6 bin 459 oy alarak Fenerbahçe'deki ikinci dönem başkanlığına seçilmiş oldu. Ali Koç'un yeni dönem yönetim kurulu listesi Erol Bilecik, Burak Çağlan Kızılhan, Ömer Temelli, Mehmet Dereli, Fethi Pekin, Sertaç Komsuoğlu, Simla Türker Bayazıt, Hüseyin Arslan, Esin Güral Argat, Nüket Küçükel Ezberci, Ahmet Ketenci, Alper Pirşen, Kemal Danabaş, Ruşen Çetin asil üye olarak yer alırken, Selma Altay Rodopman, Ömer Okan, Selahattin Baki, Bekir İrdem, İlker Dinçay, Özgür Özaktaç, Can Gebetaş yedek üye listesinde yer aldı. Genel kurulun ilk gününde yapılan görüşmelerde 50 ₺ olan kulüp üye aidatlarının 500₺ çıkarılması konusunda yapılan oylama sonucunda kabul edildi. Yine ilk gün gerçekleştirilen oylamalarda Fenerbahçe Spor Kulübü bünyesinde paralimpik spor, e-spor ve kadın futbol takımı şubelerinin açılması oy çokluğu ile kabul edildi. Pandemi koşullarında, görev süresi 3 yıl olmasına rağmen yapılamayan yüksek divan kurulu başkanlık seçimleri mevcut divan başkanı Vefa Küçük, Nail Kır, Sait Yılmaz ve Uğur Dündar'ın da katılımıyla 4 adayla 9 Nisan 2022 tarihinde yapıldı. 1871 yüksek divan kurulu üyesinin oy kullandığı seçimlerde eski yönetim kurullarında yönetici olarak görev almış olan Uğur Dündar 824 oy alarak yeni divan başkanı seçildi. Seçimde Vefa Küçük 799, Nail Kır 122, Sait Yılmaz 117 oy aldı, 9 oy da geçersiz sayıldı. Fenerbahçe ile Zenit iş birliği antlaşması imzalandığını açıkladı| tarih = 27 Şubat 2023 | === Başkanlar === * 1907-1908 Ziya Songülen * 1908-1909 Ayetullah Bey * 1909-1910 Tevfik Haccar Taşçı * 1910-1911 Galip Kulaksızoğlu * 1911-1912 Osman Fuat Efendi * 1912-1914 Hamit Hüsnü Kayacan * 1914-1915 Mehmet Hulusi Bey * 1915-1934 M. Sabri Toprak * 1915-1916 Dr. Nazım Bey * 1918-1919 Refik Ahmet Nuri Sekizinci | * 1920-1923 Ömer Faruk Efendi * 1924-1927 Nasuhi Baydar * 1928-1932 Muvaffak Menemencioğlu * 1932-1933 Sait Selahattin Cihanoğlu * 1933-1934 Hayri Celal Atamer * 1934-1950 Şükrü Saraçoğlu * 1950-1951 Ali Muhiddin Hacı Bekir * 1951-1953 Osman Kavrakoğlu * 1953-1954 Bedii Yazıcı * 1955-1957 Zeki Rıza Sporel | * 1958-1959 Agah Erozan * 1960-1960 Medeni Berk * 1960-1961 Hasan Kamil Sporel * 1961-1962 Razi Trak * 1962-1966 İsmet Uluğ * 1966-1974 Faruk Ilgaz * 1974-1976 Emin Cankurtaran * 1976-1980 Faruk Ilgaz * 1980-1981 Razi Trak * 1981-1983 Ali Şen | * 1983-1984 Faruk Ilgaz * 1984-1986 Fikret Arıcan * 1986-1989 Tahsin Kaya * 1989-1993 Metin Aşık * 1993-1994 Güven Sazak * 1994-1994 Hasan Özaydın * 1994-1998 Ali Şen * 1998-2018 Aziz Yıldırım * 2018- Ali Koç ---|---|---|--- == Unutulmaz Futbolcular == Fenerbahçe 1907 yılında kurulduğunda oldukça kısıtlı bir kadroya sahipti. Kulübün kuruluşunda henüz 16 yaşında olan Saint- Joseph Kolejli Galip Kulaksızoğlu, ilk kadrodan kulüpte en uzun süre kalan isimdi. Kulübün 3 numaralı kurucu üyesi Necip Okaner’den sonra Fenerbahçe’nin 2. takım kaptanı olan ve kulüpte 17 yıl forma giyen Kulaksızoğlu, 1924 yılında jübile yapana kadar 216 maça çıkmıştı. Galip Bey, 1910 yılında Arif Emirzade ile birlikte kulübün ayrıca reislik görevini üstlenmişti. Zeki Rıza Sporel ise, Fenerbahçe'nin altyapısından çıkmış ilk isimlerdendi. 1913 yılında henüz 15 yaşındayken Fenerbahçe genç takımına katılmış ve 17 yaşındayken birinci takıma yükselmişti. 18 yıllık kulüp kariyerinde 352 maçta 470 gol atarak maç başına 1,3 gol ortalaması ile kulüpte önemli bir yer edinmiştir. Zeki Rıza Sporel Türkiye millî futbol takımı’nın ilk golünü atan isimdir. Türkiye millî takım forması ile 16 maça çıkan Sporel, 15 gole imza atmıştır. Yine 1913’te Fenerbahçe altyapısına katılan Bekir Refet ise, Türkiye dışında bir futbol takımına transfer olmuş, profesyonel olarak forma giymiş ilk Türk futbolcudur. Cihat Arman kulübe en uzun süre hizmet eden kalecilerdendir. 12 sezon boyunca 308 maça çıkmıştır. Lefter Küçükandonyadis, Avrupa'da mücadele eden ilk Türk oyunculardandır. Lefter, Fenerbahçe'ye geri dönmeden önce 2 yıl boyunca sırayla Fiorentina ve OGC Nice takımlarında oynamıştır. Lefter 615 maçta 423 gol atarak kulübün 2 İstanbul Ligi, 3 Lig zaferi kazanmasında etkili olmuştur. Bir başka oyuncu Can Bartu, kulübün Avrupa'ya ihraç ettiği başka oyuncularındandır. Ayrıca Can Bartu bir Avrupa kupası finalinde (Fiorentina - Atlético Madrid) top koşturan ilk Türk oyuncu olmuştur. Fenerbahçe’nin altyapısına, basketbol şubesinden başlayan Can Bartu, kısa bir süre sonra Fenerbahçe’nin futbol branşına da geçmiş, Fenerbahçe'nin ve Türkiye futbol- basketbol millî takımlarının ikisinde de profesyonel sınıfta forma giymiş ilk ve tek sporcu olarak, bu alanda Türk spor tarihinde emsal oluşturmaktadır. Can Bartu, Fenerbahçe’ye geri dönmeden önce Venezia ve Lazio takımlarında da futbol oynamıştır. Bartu, Fenerbahçe'de 330 lig maçında 162 gol atmış ve 4 lig zaferi yaşamıştır. Yakın geçmişte, özellikle yabancı futbolcular taraftarın gönlünde taht kurmuştur. Bunlardan Uche Okechukwu 13 sezon Fenerbahçe ve İstanbulspor'da forma giymiş ve Türkiye'de en uzun zaman kalmış yabancı oyuncu unvanını elde etmiştir. Uche, Fenerbahçe kariyerinde 2 lig şampiyonluğu yaşamış ve taraftarlar tarafından kulübün unutulmaz isimlerinden biri olarak görülmektedir. Pierre van Hooijdonk, Fenerbahçe'ye 2003 yılında gelmiş ve 2 yıl futbol oynamıştır. Hooijdonk, Fenerbahçe formasıyla çıktığı 53 maçta 32 gol atmıştır. Hem sıcak kanlı tavırları hem de başarılı futboluyla Fenerbahçe'nin iki yıl üst üste şampiyon olmasına bulunduğu katkılardan dolayı taraftarın gönlünde kendisine yer bulmuştur. Alex de Souza Fenerbahçe'ye 2004 yılında katılan Brezilyalı oyuncu 8 yıl sonra 2012'de dönemin Teknik Direktörü ile yaşadığı sorunlardan dolayı sözleşmesi fesih edilerek gönderilmiştir. Alex Fenerbahçe'de toplam 277 maçta 164 gol 133 asist ile adını Fenerbahçe ve Türk futbol tarihine kazımıştır. Taraftarlarca heykeli dikilen Alex'in veda mesajı ise onun unutulmayacak bir futbolcu olduğunu adeta bağırmaktadır. Sözleşmesi fesih edildiği dakikalarda Twitter üzerinden yazdığı iletide; "Fenerbahçe bir oyuncu kaybetti ama bir taraftar kazandı" demiştir. == Arma == Arma, 1914 yılında resimde yeteneği olan futbolcu Hikmet Topuzer tarafından tasarlanmıştır ve bu arma günümüze kadar ulaşmıştır. Ali Hikmet Bey’in anlatımıyla Fenerbahçe armasının öyküsü: == Uluslararası başarılar == Sezon Takım Organizasyon Yer Sonuç 1966-67 Futbol Balkan Kupası İstanbul Şampiyon 1998-99 Erkek boks Avrupa Şampiyonlar Kupası Kiev İkinci 2004-05 Kadın basketbol FIBA Avrupa Ligi Napoli İkinci 2007-08 Erkek masa tenisi ETTU Kupası İstanbul İkinci 2008-09 Kadın voleybol CEV Kadınlar Kupası Novara Üçüncü 2009-10 Erkek voleybol Balkan Kupası Selanik Şampiyon 2009-10 Kadın voleybol Şampiyonlar Ligi Cannes İkinci 2010-11 Kadın voleybol Dünya Kulüpler Şampiyonası Doha Şampiyon 2010-11 Kadın voleybol Şampiyonlar Ligi İstanbul Üçüncü 2011-12 Kadın masa tenisi ETTU Kupası Vladivostok Şampiyon 2011-12 Kadın voleybol CEV Şampiyonlar Ligi Bakü Şampiyon 2012-13 Kadın voleybol FIVB Kadınlar Dünya Kulüpler Şampiyonası Doha Üçüncü 2012-13 Kadın basketbol EuroLeague Women Yekaterinburg İkinci 2012-13 Kadın masa tenisi ETTU Kupası Tarnobrzeg Şampiyon 2012-13 Kadın voleybol CEV Kadınlar Kupası İstanbul İkinci 2013-14 Erkek voleybol Balkan Kupası Tiran Şampiyon 2013-14 Kadın basketbol EuroLeague Women Yekaterinburg İkinci 2013-14 Kadın masa tenisi Şampiyonlar Ligi İstanbul İkinci 2013-14 Erkek voleybol CEV Challenge Kupası İstanbul Şampiyon 2013-14 Kadın voleybol CEV Kadınlar Kupası İstanbul Şampiyon 2014-15 Kadın masa tenisi Avrupa Şampiyonlar Ligi İstanbul Şampiyon 2014-15 Kadın atletizm Şampiyon Kulüpler Kupası Mersin İkinci 2015-16 Kadın voleybol CEV Şampiyonlar Ligi Montichiari Üçüncü 2015-16 Erkek basketbol Euroleague Berlin İkinci 2015-16 Kadın atletizm Şampiyon Kulüpler Kupası Mersin Üçüncü 2016-17 Erkek basketbol EuroLeague İstanbul Şampiyon 2016-17 Kadın basketbol EuroLeague Women Yekaterinburg İkinci 2017-18 Erkek basketbol EuroLeague Belgrad İkinci 2018-19 Erkek atletizm Şampiyon Kulüpler Kupası Castellon İkinci 2018-19 Tekerlekli sandalye basketbol EuroLeague 3 İstanbul Şampiyon 2022-23 Kadın basketbol EuroLeague Women Prag Şampiyon 2022-23 Tekerlekli sandalye basketbol IWBF Eurocup 2 Badajoz Şampiyon == Fenerbahçe'nin faaliyet gösterdiği spor dalları == Fenerbahçe kuruluşundan itibaren fikir ve sahne faaliyetleri haricinde 44 spor dalıyla meşgul oldu. Futbol, basketbol, voleybol, atletizm, boks, masa tenisi, yüzme, senkronize yüzme (subalesi), kürek ve yelken 2020-21 sezonu itibarıyla sarı-lacivertli kulübün mücadele ettiği olimpik sporlardır. Geçmişte ise Fenerbahçe; keza yaz olimpiyatları sporları arasında yer alan atıcılık, bisiklet, çim hokeyi, eskrim, güreş, halter, hentbol, jimnastik, judo, kano, kule ve tramplen atlama, okçuluk, su topu, tenis ve triatlonda, kış sporları arasında yer alan kayakta, geçmişte olimpiyat programlarında yer alan beyzbol, kriket ve ragbide, olimpiyatlarda gösteri sporu olarak yer verilen motor sporları, patenli hokey ve su kayağında, olimpiyatlarda yer verilmese de Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından spor olarak tanınan bilardo, briç, dağcılık, kick boks, patinaj ile wushu'da ve Türkiye'de federasyonlara bağlı olan avcılık, izcilik ve kampçılık, muay-thai, trekking ve tae-bo sporlarında faaliyet gösterdi. Futbol, basketbol, voleybol, atletizm, boks, kick boks, wushu, muay-thai, masa tenisi, yüzme, senkronize yüzme (subalesi) kürek, yelken, bisiklet, güreş, halter, kule ve tramplen atlama, okçuluk ve tenis dalları olmak üzere toplam 19 branşta Türk ulusal takımlarına sporcu verdi (kick boks, wushu ve muay thai sporları boks şubesinin altında hayat bulmuştur). == Etkin şubeler == === Futbol === Fenerbahçe'nin futbol şubesi, 19 kez Süper Lig şampiyonluğuna ulaşırken, 6 kez de Türkiye Kupası'nı kazanmıştır. 1959'dan önceki Türkiye Şampiyonalarında 3, Millî Küme'de ise 6 kez şampiyon olmuş, 16 kez de İstanbul şampiyonluğuna ulaşmıştır. 2007-08 sezonu UEFA Şampiyonlar Ligi'nde çeyrek final oynayarak büyük bir başarıya imza atmıştır. 1966-67 sezonunda ise Balkan Kupası'nda şampiyon olmuştur. Balkan Kupası Fenerbahçe ve Türkiye'nin Avrupa'daki ilk kupası olmuştur. Kadın futbol takımı ise, 26 Ağustos 2021 tarihinde kurulmuştur. === Basketbol === Fenerbahçe erkek takımı, Türkiye Ligi'nde 10 şampiyonluğa ulaşırken 7 kez Türkiye Kupası'nı, 7 kez Cumhurbaşkanlığı Kupası, 2 kez de Gençlik ve Spor Bakanlığı Kupası'nı kazandı. Türkiye Liginin oynanmaya başlandığı 1966-67 sezonundan önce ise Sarı Kanaryalar; 7 kez İstanbul, 3 kez Türkiye şampiyonu, 5 kez de Federasyon Kupası şampiyonu oldu. Bu başarılarıyla Fenerbahçe, erkek basketbolunda Türkiye'de en çok resmî şampiyonluk kazanan takım olma unvanını 2021-22 sezonunda korumaktadır. 1959-60 sezonundan beri Avrupa Kupalarında boy gösteren Fenerbahçe, 2016-17 sezonunda EuroLeague'de şampiyon olarak bir Türk takımının Avrupa Kupalarında kazandığı en büyük başarıya ulaştı. Sarı- lacivertliler en çok Final Four (2015, 2016, 2017, 2018 ve 2019) ve en çok final oynayan (2016, 2017 ve 2018) Türk takımı olma rekorunu da elinde tutmaktadır. Bu başarıların öncesinde; 1984-85 yılında ilk kez Koraç Kupası'nda çeyrek final grubuna kalan Fenerbahçe, 1995-96 ve 2000-01 yıllarında çeyrek final oynadı. 1994-95 yılında ise FİBA Avrupa Kupası'nda ilk 6 takım arasına girdi. FIBA Europe Kupası'nda 2003-04 sezonunda Güney Konferansı Dörtlü Finaline kalan Sarı-lacivertliler 2004-05 sezonunda ise Dörtlü Finale ulaştılar. Fenerbahçe 2007-08 sezonunda ise EuroLeague'de ilk kez çeyrek finale yükseldi. Ayrıca NBA tarihinin en çok şampiyon olan takımı Boston Celtics'i yenerek bir NBA takımını mağlup eden ilk ve tek Türk takımı Fenerbahçe'dir. Aynı zamanda Brooklyn Nets'i kendi sahasında yenerek, Amerika kıtasında bir NBA takımını yenen ilk ve tek Türk takımı, dünya basketbol tarihinde ise bunu başarabilen yalnızca üç takımdan biri oldu. Kadın basketbol takımı ise, Türkiye Ligi'nde 16 kez şampiyonluğa ulaşırken, 13 kez de Türkiye Kupası'nı, 12 kez Cumhurbaşkanlığı Kupası'nı ve 1 kez de Gençlik ve Spor Bakanlığı Kupası'nı kazandı. Türkiye Liglerinin başladığı 1980-81 sezonundan önce ise 5 kez İstanbul, 3 kez de Türkiye şampiyonluğuna ulaştı. Bu başarılarıyla Fenerbahçe, kadın basketbolunda Türkiye'de en çok resmî şampiyonluk kazanan takım olma unvanını 2020-21 sezonunda korumaktadır. Fenerbahçe ilk kez 1991-92 sezonunda boy gösterdiği Avrupa Kupalarında ise kaydadeğer başarılar kazandı. 2004 ve 2005 yıllarında EuroCup'ta Dörtlü Final'e ulaşıp, 2005 yılında final oynadıktan sonra EuroLeague'de 2007-2018 arasında 12 sezon üstüste ilk sekiz takım arasında yeraldı. 2012-2017 arasında üstüste ilk dörtte yeralıp 3 sezon (2013, 2014 ve 2017) final oynadı. Fenerbahçe (tekerlekli sandalye basketbol takımı) 26 Ekim 2021 tarihinde 1907 Fenerbahçe Engelli Yıldızlar SK'nın kulübe devri ile bugünkü ismini almıştır. === Voleybol === Fenerbahçe, 29 Mart 2014'te erkeklerde CEV Challenge Kupası şampiyonu, kadınlarda ise CEV Kupası şampiyonu olarak, bir spor dalında aynı gün içinde hem erkeklerde hem kadınlarda Avrupa Kupası kazanarak spor tarihine geçti. 1926 yılında kurulan erkek voleybol takımı 1927-1969 yılları arasında 9 kez İstanbul Ligi, 2 kez de Federasyon Kupası şampiyonluğuna ulaştı. 1985-86 sezonundan itibaren Türkiye 1. Ligi'nde mücadele eden Fenerbahçe ilk kez ikinciliğe ulaştığı 2003-04 sezonundan itibaren her sezon şampiyonluğa oynadı ve 5 kez Türkiye Ligi, 4 Türkiye Kupası ve 4 kez de Şampiyonlar Kupası'nı kazandı. 2004-05 sezonundan beri Avrupa Kupalarında boy gösteren Fenerbahçe 2014 yılındaki CEV Challenge Kupası'nın haricinde, 2 kez Balkan Kupası şampiyonu oldu. Ayrıca, 2008-09 sezonunda Şampiyonlar Ligi'nde gruplardan çıkarak ilk 16'ya kalarak ilk Türk takımı oldu. 2016-17 sezonunda ise CEV Kupası'nda yarı final oynadı. 1954 yılında kurulan ve Sarı Melekler olarak anılan kadın voleybol takımı ise, Türkiye Liginin kurulduğu 1984-85 sezonundan önce Eczacıbaşı ve Galatasaray'la büyük bir rekabet yaşadı ve 1955-1973 arasında 8 kez Türkiye, 11 kez İstanbul Ligi ve 2 kez de Federasyon Kupası şampiyonu oldu. 1994-96 arasındaki kısa dönem haricinde, 2004-05 sezonundan beri Türkiye 1. Ligi'nde mücadele eden kadın voleybol takımı 6 kez Türkiye Ligi, 3 kez Türkiye Kupası ve 4 kez de Şampiyonlar Kupası şampiyonu oldu. 1960-61 sezonundan beri Avrupa Kupalarında boy gösteren Fenerbahçe, 2009-10 sezonunda Şampiyonlar Ligi'nde ikinciliğe ulaşarak takım sporlarında Şampiyonlar Ligi'nde final oynayan ilk Türk takımı oldu. Bu başarısıyla 2010-11 sezonunda Katar'da düzenlenen Dünya Kulüpler Şampiyonası'na davet edilen Fenerbahçe tüm maçlarını 3-0 kazanarak Dünya Şampiyonluğuna ulaştı. Fenerbahçe, 2011-12 sezonunda Şampiyonlar Ligi, 2013-14 sezonunda da CEV Kupası şampiyonluğunu kazandı. 1972-73 sezonunda Şampiyon Kulüpler Kupası'nda Yunanistan'ın Panathinaikos takımını eleyerek Avrupa kupalarında tur atlayan ve çeyrek final oynayan ilk Türk takımı olan Fenerbahçe; ayrıca 2011, 2016 ve 2019'da Şampiyonlar Ligi'nde üçüncü, CEV Kupası'nda 2013'te ikinci, 2009'da üçüncü, Dünya Kulüpler Şampiyonası'nda 2012'de üçüncü oldu. === Espor === Fenerbahçe Espor, 01 Ocak 2022 tarihinde 1907 Fenerbahçe Espor'un kulübe devri ile bugünkü ismini almıştır. === Atletizm === Fenerbahçe, 1913 yılından beri faaliyet gösterdiği atletizmde Türkiye'de en çok resmî şampiyonluğa ulaşan ve Avrupa Kupalarında en çok (21 kez) şampiyonluk kazanan Türk kulübü olduğu gibi; başta Olimpiyatlarda kazanılan madalyalar olmak üzere Türk millî takımının uluslararası alandaki kaydadeğer başarılarının büyük çoğunluğu sarı- lacivertli atletler tarafından kazanıldı. Erkek takımı; 1987'den beri düzenlenen Türkiye Ligi'nin 34 sezonunda da ilk ikide yeralıp 22 şampiyonlukla başı tuttu. Ayrıca; 1951-1987 arasındaki Türkiye Şampiyonası'nda 11, 1988'e kadar düzenlenen İstanbul Şampiyonası'nda 24, Gül Kupası'nda 17, Türkiye Kros Şampiyonası'nda 15, Türkiye Kros Ligi'nde 3 ve İstanbul Kros Şampiyonası'nda 24 kez şampiyon oldu. 1985 yılından beri Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası'nda boy gösteren erkek takımı A takımlar düzeyinde 3 şampiyonluk (1993, 2006 ve 2009) ve 4 ikincilik, gençlerde 4 şampiyonluk (2013, 2014, 2017 ve 2019) ve 4 ikincilik, gençler krosta 4 şampiyonluk (2009, 2010, 2011 ve 2023), 5 ikincilik ve 2 üçüncülük kazandı. Kadın takımı ise 1947'de ilk kez pistlerde göründü (1926 yılında ilk kadınlararası yarışların şampiyonu olan Mübeccel Argun da Fenerbahçe sporcusuydu). 1971'den sonra 23 yıllık bir atâletin ardından 1994'te yeniden kuruldu ve 1995'ten beri Türkiye Ligi'nin son 26 sezonunun tamamında ilk ikide yeralarak 9 kez şampiyon oldu. Ayrıca, Türkiye Kros Ligi'nde 2, Türkiye Kros Şampiyonası'nda 1, İstanbul Şampiyonası'nda 14, İstanbul Kros Şampiyonası'nda 4 kez şampiyon oldu. 1996 yılından beri Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası'nda boy gösteren kadın takımı A takımlar düzeyinde 3 ikincilik ve 1 üçüncülük, gençlerde 8 şampiyonluk (2010, 2012, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018 ve 2019) ve 2 ikincilik, gençler krosta 3 şampiyonluk (2015, 2018 ve 2019), 3 ikincilik ve 1 üçüncülük kazandı. Türkiye'nin atletizmde olimpiyatlarda kazandığı toplam üç madalyanın hepsini Fenerbahçeli atletler Ruhi Sarıalp (1948-bronz), Eşref Apak (2004-gümüş) ve Yasmani Copello Escobar (2016-bronz) elde ederken, Nevin Yanıt (2010 ve 2012) ve Ramil Guliyev (2018) Avrupa şampiyonu, Ruhi Sarıalp (1950) ve Halil Akkaş (2011) Avrupa üçüncüsü oldular. Ramil Guliyev 2017'de Dünya şampiyonu ve Karin Melis Mey 2009'da Dünya üçüncüsü olurken, Ekrem Koçak, Osman Coşgül, Mustafa Batman ve Muharrem Dalkılıç Ordulararası Dünya şampiyonlukları kazandılar. === Boks === 1913 yılında faaliyet gösterilmeye başlayan boks sporunda Fenerbahçe, 2020-21 sezonu itibarıyla Türkiye'de en çok şampiyonluk kazanan takım unvanını korumaktadır. 1919-1923 yılları arasında İstanbul'un işgali sırasında Sarı- lacivertli kulübün Kuşdili'ndeki lokalinde bulunan ringde yetişen Fenerbahçeli boksörler, işgal güçlerinin sporcularına karşı Taksim'de yapılan müsabakalarda önemli başarılar kazandılar. 1928 Kasım'ında ilk kez kurulan ve Moskova ile Bakü'de karşılaşmalara çıkan 5 kişilik Türk millî takımına da Fenerbahçe 2 boksör verdi. 1947 yılından itibaren takım halinde faaliyet göstermeye başlayan Fenerbahçe 1965'te düzenlenmeye başlayan Türkiye Kulüplerarası Boks Şampiyonası'nda kazandığı 18 şampiyonlukla en seçkin yeri tuttu. Sarı- lacivertli takım İstanbul Boks Şampiyonası'nda aldığı 41 şampiyonlukla önder konumunu korumaktadır. 1997'den beri faal olan kadın takımı da 2007 yılından beri üstünlüğünü sürdürmektedir. 2004 Yaz Olimpiyatlarında gümüş madalya kazanan Atagün Yalçınkaya, 2008 Yaz Olimpiyatlarında bronz madalya kazanan Yakup Kılıç, Dünya Şampiyonları Mustafa Genç ve Gülsüm Tatar, Avrupa Şampiyonları Nurhan Süleymanoğlu, Ramazan Palyani, Agasi Ağagüloğlu, Gülsüm Tatar ve Sümeyra Kaya Fenerbahçe Boks Takımı'nda forma giymiş Türk boksörlerdir. Profesyonel boksta Avrupa şampiyonluğuna ulaşmış Cemal Kamacıve Eyüp Can da amatörlüklerinde Fenerbahçe'de forma giymişlerdir. Fenerbahçe'de boks şubesi faaliyetleri çerçevesinde 2000-2004 yılları arasında Tae Bo,Fenerbahçe Dergisi, Mart 2003, İstanbul (2003), s.96-97 1998'den beri Kick Boks ve Muay Thai ve 2006'dan beri Wushu da yer alırken, Kıymet Karpuzoğlu'nun 2005 yılında kick boks dalında, Hüseyin Dündar'ın ise 2007 yılında wushu dalındaki Dünya Şampiyonlukları en kayda değer başarılar olmuştur. === Kürek === Kulübün kuruluşundan üç yıl sonra (1910) faaliyete geçen ve kulüplererası ilk şampiyonluk kupasını 1917 yılında adına düzenlenen yarışların sonunda V. Mehmet Reşad'dan alan kürek şubesinin kayıkhanesi Millî Mücadele yıllarında İstanbul işgal altındayken Kurbağalıdere kenarındaki kulüp binasının önünde yer alan iskeleye yanaşan motorlarla Anadolu’ya silah kaçıran Fenerbahçeliler için bir silah ve cephane deposu hâline getirildi. Cumhuriyet döneminde Galatasaray ile ezeli rekabeti bu sporda da kıyasıya yaşatan Fenerbahçe, 2023 yılına kadar Türkiye Kürek Şampiyonası'nda erkeklerde 42 ve kadınlarda 28 kez şampiyon olarak bu spordaki liderliğini sürdürmektedir. Erkeklerde 37 kez İstanbul, 30 kez İstanbul Kupası ve 36 kez Türkiye Kupası şampiyonu olan Fenerbahçe bu branşta uluslararası alanda da önemli başarılar kazandı. 1955 Akdeniz Oyunları'nda tek çiftede gümüş madalya alarak Türkiye'nin uluslararası alandaki ilk resmi başarısını elde eden Tonguç Türsan'dan bu yana Fenerbahçe millî takıma en çok sporcu veren kulüp konumundadır. Branş bünyesinde 1999-2000 yıllarında faaliyet gösteren kano takımı, ilgi görmemesi nedeniyle bir süre sonra tarihe karıştı. === Yelken === 1910'larda faaliyete geçen şube, Türkiye'deki ilk resmi müsabaka olan ve 24 Temmuz 1917′de Donanma Cemiyeti’nin Padişah Sultan Reşat himayesinde düzenlenen Heybeliada yarışlarında birinci oldu. Şube, 1936'da Behzat Baydar ve Harun Ülman ile Star (sailboat) sınıfında 1936 Berlin Olimpiyatları'nda ilk kez Türkiye'yi temsil etti. 1952'de Deniz Bankası'nın kulüplere modern tekneler sağlamasıyla canlanan yelken şubesi 1930'lardan beri düzenlenen Türkiye Şampiyonalarında 2021 yılına kadar aldığı toplam 190 birincilik, 152 ikincilik ve 101 üçüncülük ile İstanbul Yelken Kulübü ve Karşıyaka'yla birlikte en seçkin yeri tuttu. Fenerbahçeli sporculardan Tuğçe Subaşı 2002'de Laser 4.7 sınıfında, Yiğit Yalçın Çıtak Laser Radyal sınıfında Dünya, 1993'te Arda Baykal Optimist sınıfında Akdeniz Oyunları, 1993'te Haluk Babacan Finn, 1995'te Akif Muslubaş yine Finn, 2002'de Utku Ören Laser Radial, 2006'da Yonca Yıldıral ve İrem Özdemir 470, 2009 ve 2010 yıllarında Zeynep Yentür Optimist, 2010 yılında Çağla Demirtaş Laser Radial ve yine 2010 yılında Alican Kaynar Finn sınıfında Balkan şampiyonlukları kazandılar. Bu şampiyonluklara ilaveten Aydın Yurdum 1997'de Laser Masterlar dalında Dünya ikincisi, Azat Baykal, Levent Özgen ve Erdil Uzaltan 1997'de Dragon dalında Avrupa dördüncüsü, Azat Baykal, Arda Baykal ve Erdil Uzaltan'ın 2004'te yine Dragon dalında bu defa Dünya dördüncüsü, 2006'da Yonca Yıldıral ve Özde Özdemir 470 Dünya Gençler üçüncüsü, 2009’da Zeynep Yentür Optimist Avrupa ikincisi ve 2012'de Çağla Dönertaş Laser Radial Avrupa üçüncüsü oldu. === Masa Tenisi === 1930 yılında düzenlenen ilk İstanbul Şampiyonası'nda İstanbulspor'u yenerek şampiyon olan Fenerbahçe bu spordaki faaliyetlerini bugüne dek kesintisiz sürdürmüştür. Türkiye Masatenisi Şampiyonası'nda erkeklerde 12, kadınlarda 16; Türkiye Masatenisi Süper Ligi'nde erkeklerde 6, kadınlarda ise 16 Türkiye şampiyonluğu alan Fenerbahçe bu sporda en fazla şampiyonluk kazanan kulüp oldu. 2007-08 sezonunda erkek takımı Avrupa ETTU Kupası'nda final oynadı. Kadın takımı ise 2011-12 ve 2012-13 sezonlarında yine ETTU Kupası'nda şampiyonluğuna ulaştı. 2013-14 sezonunda ise Avrupa Şampiyonlar Ligi'nde final oynayıp, ertesi sezon kupayı kazanarak Avrupa şampiyonu oldu. Fenerbahçeli sporcu Gürhan Yaldız'ın 1982 yılında İzmir'de düzenlenen 19. Balkan Masatenisi Şampiyonası'nda aldığı gümüş madalya bu branşta bir Türk sporcunun uluslararası yarışmada aldığı ilk madalya olurken, Melek Hu'nun 2009 yılında Akdeniz Oyunları'ndan aldığı altın ve 2010 yılında Çekya'da yapılan Avrupa Masatenisi Şampiyonası'nda aldığı bronz madalyalar da Türkiye masatenisi tarihinde birer ilki teşkil etti. Melek Hu, 2012 Yaz Olimpiyatları'nda da Türkiye'yi temsil etti. === Yüzme ve Senkronize Yüzme=== 1910'lardan 1960'lara kadar dönem dönem başarılar gösteren yüzme şubesi 1964 yılında tarihe karıştı. Kısa süreli faaliyetlerden sonra 1997 yılında kalıcı olarak kurulan Fenerbahçe Yüzme Şubesi Galatasaray ve İstanbul Yüzme İhtisas Kulübü'nün üstünlüklerine son vererek Türkiye Kulüplerarası Yüzme Şampiyonası'nda 2023 itibarıyla toplamda 24, erkeklerde 30, kadınlarda ise 37 kez Türkiye şampiyonluğuna ulaşmış ve en çok Türkiye birinciliği kazanan kulüp olmuştur. Fenerbahçe, 1998 yılından beri başta 2000, 2004 ve 2008 Yaz Olimpiyatları olmak üzere üst düzey uluslararası yarışlarda millî takıma en çok sporcu veren kulüp olmuştur.2008 Olimpiyatları Türk millî takımı Öte yandan, 2008 yılında yüzme şubesi bünyesinde kurulan senkronize yüzme (su balesi) takımı da bu sporda öncü rol oynamaya başlamış ve 2014 yılı sonuna kadar Türkiye Şampiyonalarında 11 şampiyonlukla en başarılı kulüp konumuna yükseldiği gibi 26 kişiden oluşan millî takıma 17 sporcu vermek suretiyle takımın belkemiğini de oluşturmaya başlamıştır. Fenerbahçe, 4. Viyana Açık Uluslararası Senkronize Yüzme Yarışları'nda takım hâlinde şampiyonluğa ulaştı. == Geçmişte kalan şubeler == === Bisiklet ve Triatlon === 1912 yılından itibaren faaliyet gösterilen bisiklet sporunda Fenerbahçeli sporcular ilk dönem birinciliklerini kazanırken 1912 ve 1913 Fenerbahçe Spor Bayramları ve 1914 Cuma Birliği Bayramlarında birinci olan Vecdi Çağatay ilk şampiyon olarak sivrildi.Atabeyoğlu, Cem, "Türk Bisiklet Tarihi", Türk Spor Vakfı Yayınları (1994), s.9 1924 ve 1928 Yaz Olimpiyatları'na katılan ilk Türk bisikletçileri Cavit Cav ve Galip Cav kardeşler oldular. 1924'te ilk kez Ankara'da düzenlenen Türkiye Bisiklet Şampiyonası'nda Cavit Cav hem sürat hem de mukavemet şampiyonu olurken[Yıldız, Doğan, "Çağlar Boyu Türklerde Spor", İstanbul (2002), s.452 bu başarısını 1932'ye dek sürdürdü. Galip-Cavit Cav kardeşler 10 Temmuz 1926'da başlayarak 50,5 saatte bitirdikleri İzmir-Bandırma etabıyla ilk uzun mesafe yarışını tamamlayan Türk sporcular oldular.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1987", İstanbul (1988) s.557 1956 yılında İstanbul'dan başlayarak 3.500 kilometrelik Anadolu turunu tamamlayan Tayyar Güner ve 1959 yılında Fenerbahçe'ye İstanbul şampiyonluğu kazandıran Sadık Yalım ise sarı-lacivertli formayla başarı kazanan son kayda değer bisikletçiler oldu. 1990'lı yılların başında Triatlon branşında gösterilen faaliyet ise, bazı münferit başarılara sahne olmuşsa da, uzun ömürlü olmadı. === Kriket === İngilizlerin XX. yüzyılın başlarında Beykoz ve Moda'daki kriket faaliyetlerine Türk kulüpleri arasında ilgi gösteren yegâne kulüp Fenerbahçe oldu ve 1911 yılında sarı-lacivertli kulüpte bir takım kuruldu.Turkish Cricket sitesi-Tarihçe Sait Selahattin Cihanoğlu, Galip Kulaksızoğlu, Tevfik Taşçı, Fahri Ayad gibi komple sporculardan kurulu takım, 1911-1914 yılları arasında İngiliz takımlarıyla mücadele ederken, 1914 yılında I. Dünya Savaşı'nın başlaması ve İngilizlerin Türkiye'yi terk etmesiyle rakipsiz kaldı ve dağıldı.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1987", İstanbul (1988) s.562 === Tenis === 1914 yılında eski başkanlardan Sabri Toprak'ın çabalarıyla kurulan tenis takımı 1922 yılında ilk İstanbul, Türkiye ve Challenge Cup şampiyonluklarını İngilizleri de yenerek kazandı. 1923 yılında Türkiye'nin ilk kadın tenisçilerini kortlara çıkaran takım oldu.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1987", İstanbul (1988) s.522-525 3 Fenerbahçeli tenisçi Suat Subay, Sedat Erkoğlu ve Vahram Şirinyan'dan oluşan millî takım 1930 Balkan Şampiyonası'nda Atina'da Yunan, Bulgar ve Romen rakiplerini yenerek şampiyon oldu, 1931'de ise İstanbul'da üçüncülük kazandı. 1937 yılına kadar tek ve çift erkeklerde Fenerbahçeli tenisçilerin elindeki Türkiye ve Challenge Cup şampiyonluğu, kulübün bu tarihte maddi sıkıntılardan ötürü faaliyetlerini futbol, atletizm ve kürekle kısıtlamasından dolayı, 1936 yılında kurulan Tenis Eskrim Dağcılık Spor Kulübü'ne geçti. 1942 yılında Fernerbahçe kortlarının yeniden spora açılmasıyla hareketlenen tenis şubesi son önemli faaliyetini 1949 yılında Suriye'nin konuk Cercle de la Jeunesse takımıyla yapılan maçlarla sergiledi; 1950 yılında ise Lübnan'a devet edildiyse de 1950'li yıllarla birlikte tarihe karıştı. === Güreş === 1914 yılında faaliyet alanına alınan güreşte 1924 Yaz Olimpiyatları'nda Türkiye'yi sporcu olarak temsil eden (aynı zamanda Güreş Federasyonu Başkanlarından) Seyfi Cenap Berksoy ve Dürrü Sade ile Türkiye'deki ilk Grekoromen stil şampiyonu İlhami Polater (1922) klasik dönemin en önemli Fenerbahçeli sporcuları oldu. 1959 yılında antrenör Mustafa Çakmak'ın nezaretinde yeniden faaliyete geçen Fenerbahçe güreş takımı greko-romende 1961 yılında ilk İstanbul şampiyonluğunu kazandı. 1966-68 yılları arasında üst üste 3 yıl İstanbul şampiyonu olan Fenerbahçe grekoromen takımının kaptanı Sırrı Acar 1967 ve 1968 yıllarında Avrupa, 1967 yılında ise Dünya şampiyonluğuna ulaştı. 1981 yılında tekrar kurularak 1987'ye dek faaliyet gösteren Fenerbahçe güreş takımı İstanbul ve Türkiye ikinciliklerine ulaştı.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1987", İstanbul (1988) s.546-547 === Çim hokeyi === Kurucu yönetici Mustafa Elkatipzade'nin çabalarıyla 1914 yılında oluşturulan takım, 1915 yılında altı İstanbul takımı tarafından kurulan Hokey Birliğinin aynı yıl düzenlediği İstanbul Şampiyonası'nda birinci oldu.[Atabeyoğlu, Cem; "Türk Spor Tarihi Ansiklopedisi", İstanbul (1991) 1923 yılında Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı'nın da ele aldığı bu spor dalında 1915-1926 yılları arasında düzenlenen 8 İstanbul Ligi'nde Fenerbahçe 4 şampiyonluk alarak en çok birincilik kazanan kulüp oldu. Sarı-lacivertli takımın 14 Nisan 1926 yılında İngilizlere karşı 3-1 galip geldiği maç Fenerbahçe çim hokeyi takımının rakipsizlikten dolayı son maçı olduğu gibi 2000'li yıllara kadar Türkiye'de bu sporda görülen son müsabaka oldu.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1957", İstanbul (1957) s.530 === Patinaj ve Patenli Hokey === Eski başkanlardan Hamit Hüsnü Kayacan'ın 1914 yılında Kuşdili'ne nakledilen kulüp lokalinin yanına 16x30 metrelik beton patinaj sahası yaptırmasıyla Türkler arasında ilk kez bu spor da tatbik edilmeye başlanmış, bu faaliyetler 1923 yılında kurulan patenli hokey takımının kurulmasına da temel teşkil etmiştir. 1923-24 sezonunda Galatasaray, Vefa ve Nişantaşı kulüplerinin mücadele ettiği İstanbul 2. Ligi'ne dahil olan Fenerbahçe, Nişantaşı'nı 6-4 yendikten sonra, Vefa'yı 7 Mart 1924 tarihinde 20-3 yendi ve bu sporda günümüze kadarki sayı rekorunu tesis etti.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1957", İstanbul (1957) s.531 Galatasaray'ın çekilmesi ve ligin yarım kalması, 1992 Yaz Olimpiyatları'nda gösteri sporu olarak kabul edilen1992 Yaz Olimpiyatları sonuçları bu sporun Türkiye'de 1924 yılında tarihe karışmasına neden olduğu gibi, iki genç takım kurarak bu spora eğilmiş Fenerbahçe'yi de faaliyetlerini sonlandırmaya mecbur bıraktı. === Jimnastik === Eski başkanlardan Hamit Hüsnü Kayacan'ın 1914 yılında barfiks ve paralel bar satın alarak lokalin yanına kurmasıyla jimnastik faaliyetleri başladı. İlhami Polater, hava pilotu (daha sonraları Korgeneral) Asım Uçar, General Nuri Bey ve Albay Kadri Bey'in başı çektiği faaliyetlerde dönemin ünlü beden eğitim uzmanları Faik Üstünidman ve Mazhar Kazancıoğlu'nun da zaman zaman Fenerbahçeli gençlere ders vermesi faaliyetlerin verimini artırdı. Ancak bu spor 1924 yılından sonra ihmale uğradı ve tarihe karıştı.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1957", İstanbul (1957) s.539-540 === İzcilik === 1912 yılında kurulan Osmanlı Keşşaflar Cemiyeti'nin öncülüğünde başlayan izcilik faaliyetlerini Balkan Savaşı sonrasında canlandırmak isteyen Harbiye Nazırı Enver Paşa'nın da kulüplere başvurusu üzerine Fenerbahçe bu alana 1915 yılında eğilmiş ve Hükûmetin gönderdiği gereçlerle Mustafa Elkatipzade'nin önderliğinde ilk izcilik ekibini kurmuştu. Balkan ve Trablusgarp Savaşları’nda alınan mağlubiyetler sonucunda dönemin hükûmeti tarafından Müslüman, Türk gençlerin savaş şartlarına ve seferberliklere alıştırılmasına yönelik, Keşşaflık Ocağı sistemi anlayışına yoğunluk verilmiştir. Fenerbahçe Kulübü de, bu anlayış gereğince bünyesinde tüm spor branşlarındaki altyapı (genç) oyuncularından oluşan izciler eğitmek için ilk olarak 1913 yılında Keşşaflık Ocağı takımını kurmuştur. Millî Mücadele yıllarında gereçlere işgal kuvvetleri tarafından el konulması nedeniyle kamp ve gezi faaliyetleriyle yetinen şube 1923 yılında futbolcu Alaattin Baydar'in çabalarıyla yeniden teşkilatlandı. Düşman işgalinden yeni kurtulan Bursa ve İstanbul'da gösterilen ve en üst düzeyde takdir edilen faaliyetler 1932 yılında Fenerbahçe Müzesi'nin yangınında izcilik gereçlerinin tamamen kül olmasıyla ortadan kalktı.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1987", İstanbul (1988) s.554-555 === Eskrim === 1917 yılında faaliyet sahasına alınan bu olimpik sporda hava pilotu Asım Uçar ve Sait Bey epe, Sedat ve Feyzi Beyler flöre branşında temayüz ettiler. 1917 Devrimi'nden kaçarak İstanbul'a yerleşen Beyaz Ruslardan Albay Grodetski'nin antrenörlügündeki sarı-lacivertli takım 20 Haziran 1920 tarihindeki Himaye-i Etfal Bayramı'nda ve 1921 yılında düzenlenen Fenerbahçe Bayramı'nda başarılı müsabakalar çıkardılarsa da Asım Uçar'ın Millî Mücadele'ye katılmak üzere İstanbul'dan ayrılmasıyla hayatiyetini kaybetti.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1987", İstanbul (1987) s.560 === Fikir ve Sahne === Fenerbahçe'nin 1918 tüzüğünde yer alan Kulüp, Spor ve Terbiye-i Fikriye Şubelerine bölünmüştür. Her iki şubenin ayrı tüzükleri vardır hükmünü âmir 4. maddesi uyarınca 1919 yılının ilkbaharında dönemin başkanı (aynı zamanda piyes yazarı ve eski güreşçi) Refik Ahmet Nuri Sekizinci tarafından kurulan fikir ve sahne şubesi Millî Mücadele yıllarında konferanslar, tiyatro temsilleri ve Muhittin Sadak ve Münir Nurettin Selçuk'un faaliyetlerinin başını çektiği konserler vasıtasıyla halkı ve üyeleri bilinçlendirme çabası gütmüş, Fenerbahçe dergisi 15 günde bir yayımlanmıştır. Şube, 16 Mart 1920 yılında İstanbul'un işgali sonrası İşgal Orduları Başkomutanlığının toplantı yasağı ilan etmesiyle faaliyetlerini sonlandırmak zorunda kalmıştır.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1987", İstanbul (1987) s.563 === Beyzbol === Temmuz 1919'da Amerikalı bir antrenörün gözetiminde başta Galip Kulaksızoğlu, Zeki Rıza Sporel, İsmet Uluğ, Alaattin Baydar ve Sabih Arca başta olmak üzere dönemin öndegelen Fenerbahçeli futbolcularından oluşan takımın faaliyetleri, başka Türk kulüpleri bu spora ilgi göstermeyince, Amerikalı takımlarla yapılan müsabakalardan ibaret kaldı ve kısa zaman içinde sona erdi.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1987", İstanbul (1988) s.563 === Bilardo === Fenerbahçeli ve Beşiktaşlı sporcuların Cumhuriyetin ilk yıllarında ilgi gösterdikleri bu spor dalında 1924 yılında düzenlenen İstanbul Şampiyonası'nda sarı-lacivertli sporcu Binbaşı Fuat Bey 183 puanla şampiyon oldu.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1987", İstanbul (1987) s.562 Bir yıl sonra ise Beşiktaşlı Nafi Bey'in bu defa 187 vuruşla birinci geldiğiBeşiktaş JK resmi sitesi ve dönemin Başbakanı İsmet İnönü'nün de yakın ilgi gösterdiği bu sporun yıllar geçtikçe kahvehanelere mahsus bir faaliyete dönüşmesi kulüplerin erken dönemdeki alakalarını da söndürdü. === Motor Sporları === Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu'nun 1923 yılında kurulmasıyla başlayan otomobil yarışlarında Fenerbahçeli sürücüler Ziya Koşar (1927, Veliefendi) ve Atatürk'ün de izlediği yarışlarda Samiye Burhan Cahit Morkaya (1931, İstinye-Maslak) ilk şampiyonlukları almışlardır. Morkaya, ilk kadın şampiyon olurken, 1932, 1936 ve 1937 yıllarındaki Castrol ve Turing Kulüp kupaları da adıgeçen Fenerbahçeli yarışçılarca kazanıldı ve kupalar Fenerbahçe Müzesi'ne bağışlandı.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1987", İstanbul (1987) s.559 II. Dünya Savaşı yıllarından 1970'lere kadar bu sporun ihmale uğramasıyla ilk kuşak Fenerbahçeli yarışçıların kazandığı başarılar da tarihte kaldı. === Halter === 1925 yılında faaliyet sahasına alınan halterde sarı-lacivertli renklerin ilk şampiyonluğu 1940 ve 50'lerin ünlü tasvir ustası ve kürekçi Kenan Dinçman'ın 8 Ekim 1926 tarihinde kazandığı İstanbul hafif sıklet birinciliği olmuştur.Somalı, Vala, "Fenerbahçe", İstanbul (1988), s.63 1957'den sonra canlanan halter branşı, 1968'de gençlerde İstanbul şampiyonu ve Türkiye ikincisi olduktan sonra, 1969'da İstanbul şampiyonluğuna ulaştı.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1987", İstanbul (1988) s.549 1976'ya kadar ferdi şampiyonluklar elde eden Fenerbahçe'nin kazandığı son takım başarısı 19 Mart 1972 tarihindeki İstanbul şampiyonluğu oldu. === Avcılık === İlk kez Galip Kulaksızoğlu ve Sait Selahattin Cihanoğlu'nun 1913 yılında başlattıkları çalışmalar 1925 yılında avcılık şubesinin kurulmasıyla daha örgütlü hale geldi. İstanbul'da özellikle Kayışdağı Ormanı, Katırlı ve Alemdağ ormanlarında yoğunlaşan faaliyetler, Cihanoğlu'nun Kenya, Tanzanya ve Güney Sudan bölgelerini kapsayan 1925-1926 yılındaki av partisiyle zirveye ulaşmıştır. Cihanoğlu aslan dâhil avladığı toplam 22 av hayvanının başını tahnit ederek Fenerbahçe Müzesi'ne bağışlamıştır. 1930'larda en hareketli devrini yaşayan bu şube, kulüp faaliyetlerinin olimpik sporlara yoğunlaşmasıyla popülaritesini kaybetti ve Cihanoğlu'nun 1975 yılında ölümüyle tamamen tarihe karıştı.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1987", İstanbul (1988) s.553 === Kule ve Tramplen Atlama === Gerek kule gerek tramplen atlama kategorilerinde Fenerbahçeli sporcular Fahri Ayad ve Kemal Bey bu branşta öncü sporcular olarak dikkat çekerken özellikle 1925 yılından sonra Mısırlı Şefik, Mahir Canbakan ve Suat Erler ilk şampiyonlar oldular.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1987", İstanbul (1988) s.481 Fenerbahçe 1930'larda Kiryako Şakir, 1940'larda Mustafa Keskin, 1950'den sonra da Muammer Çolpan ile bu sporda temsil edilirken her üç sporcu da İstanbul ve Türkiye şampiyonluklarını uzun süre ellerinden bırakmadılar. 1966 yılından 1971'e kadar millî takımda da yer alanTürk Yüzme Tarihi, Türkiye Yüzme Federasyonu Yayınlar, Ankara (1973) ve 25 Ağustos 1969'da Adana'da düzenlenen Türkiye Yüzme ve Atlama Şampiyonası'nda kule atlamadaki son şampiyonluğunu kazanan Çolpan'ın da bu spora veda etmesiyle atlama branşı Fenerbahçe'de sona erdi. === Sutopu === 1912 yılında Galip Kulaksızoğlu ve Said Salahaddin Cihanoğlu'nun kaptanlıklarındaki sutopu takımının Moda ve Kalamış kıyılarındaki ilk faaliyetleri rakipsizlik nedeniyle durduysa da, 1931 yılında Büyükdere havuzunun açılmasıyla hareketlenen faaliyetlere Fenerbahçe 1932 yılında Rüştü Dağlaroğlu önderliğinde kurulan takımla tekrar dâhil oldu.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1957", İstanbul (1957) s.523 Vakit Gazetesi ve Haliç turnuvalarını şampiyon kapatan takım 1932 İstanbul Ligi'ni üçüncü bitirdikten sonra, 1933 yılında Galatasaray'a rakip olduysa da 29 Eylül 1933 tarihinde tartışmalı bir maçtan sonra rakibine uzatmada 3-2 yenilerek İstanbul ikincisi oldu. 1936'da dağıldıktan sonra, 1940'larda ve 1953'te tekrar kurulan takımların ömrü de kısa sürdü.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1957", İstanbul (1957) s.525 === Su Kayağı === İlk kez 1922 yılında ABD'de tatbik edilen bu sporun Türkiye'deki öncüsü 1937 yılında Fenerbahçeli komple sporcu Galip Kulaksızoğlu ve yelkenciler Faruk Hızer ile Semih Arıcan oldular.Dağlaroğlu, Rüştü, "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1987", İstanbul (1988) s.482 25 Temmuz 1937 tarihinde Modaspor Denizcilik Bayramı'nda Faruk Hızer'in kazanarak Başbakan İsmet İnönü'nün elinden aldığı kupa 2011 yılında bile Fenerbahçe Müzesi'nde sergilenen en ilginç mükafatlardan biridir. === Hentbol === 1942 yılında Haydarpaşa Lisesi ile yapılan ortak çalışma sonucunda oluşturulan hentbol takımı aynı yıl başlayan İstanbul Hentbol Ligi'ne katıldı ve 1943-44 ile 1944-45 sezonlarında İstanbul şampiyonu oldu. Salonların yetersiz kalması nedeniyle açık sahada oynanan dönemin hentbolünde seyirci rekoru yaklaşık 12.000 kişi ile 8 Nisan 1945 tarihinde Fenerbahçe-Galatasaray futbol maçının öncesinde oynanan ve Fenerbahçe'nin 7-4 kazanarak şampiyonluğu garantilediği müsabakada kırılmıştır.Atabeyoğlu, Cem, "Türk Spor Tarihi Ansiklopedisi", İstanbul (1991) 1945 yılında ilk kez düzenlenen Türkiye Hentbol Şampiyonası'nda 1 Temmuz 1945 tarihinde finalde Harbokulu'na 7-5 yenilerek Türkiye ikincisi olan takım, 1945-46 yılında da İstanbul şampiyonu olduktan sonra aleyhindeki tertipleri protesto ederek 1946-47 sezonundan itibaren ligden çekildi.Dağlaroğlu, Rüştü; "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi, 1907-1987", İstanbul (1988), s. 520-521 === Ragbi === İtalyan millî takımıyla Fransa'ya karşı millî maçta da oynayan Reşat Ersü'nün öncülüğünde ve Haydarpaşa Lisesi ile işbirliği hâlinde Fenerbahçe'de 1945 yılında bir ragbi takımı oluşturuldu ve 12 Mayıs 1945 tarihinde Haydarpaşa Lisesi Spor Bayramı'nda lise takımını 8-7 yendi.Dağlaroğlu, Rüştü; "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi, 1907-1987", İstanbul (1988), s. 562 18 Mayıs 1947'de Fenerbahçe Stadı'nda Fenerbahçe'nin Beşiktaş'ı 4-0 yendiği futbol maçından önce Fenerbahçe'nin ragbi takımını kurmuş Galatasaray'ı yaklaşık 18.000 seyircinin önünde 12-0 yenmesi sarı- kırmızılı kulübün takımı dağıtmasına neden oldu ve bu maç 2007 yılında Türkiye Ligi kurulana kadar son ragbi maçı olarak tarihe geçti. === Okçuluk === Okçuluk branşı 1966 yılında Fenerbahçe'de faaliyete geçti ve 1971'e dek geçen kısa süre içinde çeşitli başarılar kazandı. Uzun zaman Türkiye rekorlarını elinde tutan Fenerbahçeli okçu Sadık Öğretir 19 Eylül 1966'da Fenerbahçe'ye İstanbul şampiyonluğu kazandırırken 18 Ocak 1968 tarihinde Mersin'de düzenlenen Türkiye Okçuluk Şampiyonası'nda da Türkiye rekoru olan 1003 puanla birinci oldu. Öğretir, 23-29 Temmuz 1967’de Hollanda'nın Amersfoort kentinde düzenlenen Dünya Okçuluk Şampiyonası’na katılan ulusal takımda da yer aldı. === Judo === Fenerbahçe Kulübü ilk kez 1967 yılında judoyu çalışma alanına aldı. 17 Mart 1968 tarihinde düzenlenen Fenerbahçe Spor Kulübü Kongresi'ne sunulan Yönetim Kurulu raporunda yer alan ümitvar ifadelere rağmen gençlere yönelik olarak sürdürülen faaliyetler beklenen ilgiyi görmedi ve 1971 yılında bu spora veda edildi.Dağlaroğlu, Rüştü; "Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi 1907-1987", İstanbul (1988), s.564 === Briç === Eski atlet ve basketbolcu Orhan Zeren'in atılımıyla 1984 yılında Fenerbahçe'de bir briç takımı kuruldu . Takım Türkiye Briç Federasyonu'nun 14-15 Nisan 1984 tarihlerinde düzenlediği Müesseseler ve Kulüplerarası Türkiye Briç Şampiyonası'nda 44 kulüp ve müessese takımı arasında Seydişehirspor ve Türk Hava Yolları'nın ardından üçüncü oldu. 1986 yılında İstanbul şampiyonu olan takım, Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası'na gitme hakkı kazansa da, takıma Fenerbahçe Spor Kulübü temsil hakkı vermediğinden Kupa'ya Fenerbahçe yerine Ankara şampiyonu Ankara Briç Kulübü katıldı. 1999 yılında tekrar oluşturulan briç takımı 16-17 Ekim 1999 tarihlerinde Burdur'da düzenlenen Türkiye Şampiyonası'nda 44 takım arasında bir kez daha üçüncü oldu. === Atıcılık === 1986 yılında başlayan atıcılık faaliyetleri kısa sürede başarılı olmasına rağmen bu sporun ömrü Fenerbahçe'de kısa oldu ve 1988 yılı itibarıyla faaliyetler sonlandı. Bu spor branşında Fenerbahçe'nin kazandığı en büyük başarı olan Trap-Skeet Müsabakaları Başbakanlık Kupası halihazırda Fenerbahçe Müzesi'nde sergilenmektedir. === Dağcılık === Fenerbahçe Spor Kulübü'nün 100. yıl kutlamaları kapsamındaki Fenerbahçe Dünya Zirvelerinde projesi bağlamında 2007 yılında Tunç Fındık ve Mustafa Kalaycı'dan mürettep bir dağcılık ekibi oluşturulmuştur. Ekip, proje kapsamında Ağrı Dağı, Arjantin'de bulunan Aconcagua Zirvesi, Tacikistan'daki Somoni Zirvesi, Fransa'daki Mont Blanc Zirvesi ve Tanzanya'daki Kilimanjaro Zirvesine tırmanarak Türk ve Fenerbahçe bayraklarını dalgalandırdıktan sonra, dünyanın en yüksek dağı Everest'in zirvesine 21 Mayıs 2007 tarihinde ulaşarak Türk ve Fenerbahçe bayraklarını diktiler. == Marşlar == Sözleri, Fenerbahçe'nin eski kalecisi Fecri Ebcioğlu tarafından yazılmış olan, Fenerbahçe 1973-74 kadrosu ve Nesrin Sipahi tarafından seslendirilen Yaşa Fenerbahçe marşı, Fenerbahçe Spor Kulübü'nün en tanınan marşlarından birisidir. Fenerbahçe'nin 100. Yılı şerefine; Kıraç'ın 100. Yıl Marşı ve Funda Arar, Athena, Ediz İlhan tarafından çeşitli marşlar yazılmıştır. == Tesisler == === Stadyum === Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu Stadyumu İstanbul'un Kadıköy semtinde yer alan, Fenerbahçe takımının maçlarına ev sahipliği yapan stadyumdur. Stadyum, 1908 yılında açılmıştır ve 1999-2006 yılları arasında yenilenerek kapasitesi 50.530 kişiye çıkartılmıştır. 4 Ekim 2006'da UEFA tarafından yapılan incelemeler sonucunda 2009 UEFA Kupası finalinin bu statta yapılması kararlaştırılmıştır. === Müze === Kulüp Müzesinin yeri birkaç kez değiştirilmiş ve yenilenmiştir. Son olarak Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu Stadyumu'na taşınmış ve 19 Ekim 2005 tarihinde açılmıştır. Müzede toplam 10 bölüm vardır. Açılışını Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan yapmıştır. Bir diğer müze ise Ülker Spor ve Etkinlik Salonunda bulunan Fenerbahçe Basketbol Müzesi'dir. Türkiye' nin ilk ve tek basketbol müzesi olma özelliğine sahiptir. === Diğer Tesisler === Kulübün diğer tesisleri arasında sosyal merkezler, idman tesisleri, kulüp ana merkezi, Dereağzı Metin Aşık Kamp Merkezi, genç takım futbol akademisi, spor salonu, Fikirtepe Tesisleri, Fenerbahçe Koleji ve yüzme havuzu bulunmaktadır. Fenerbahçe Spor Okulları, Fenerbahçe Koleji ve Fenerbahçe Üniversitesi ile Gebze'de kurulacak 3 Temmuz Spor Akademisi Tesisleri sayesinde Ülkemiz Sporuna hizmet amaçlanmaktadır * Faruk Ilgaz Sosyal Tesisleri, kulüp ana binasının yanına kurulmuştur. 15 Mayıs 1969'da kurulmasına rağmen Aziz Yıldırım tarafından restore edildi ve 21 Ocak 2004 tarihinde açıldı. * Sancaktepe Can Bartu Antrenman Tesisleri, yapımına 1997 yılında Ali Şen’in başkanlığı döneminde başlandı. 2000 yılında tamamlandı. Ana takımın kamp merkezidir.küçükresim|Fenerbahçe Akademi Futbol Evi * Dereağzı Metin Aşık Kamp Tesisleri, Dereağzı'nda kurulmuştur ve Fenerbahçe PAF takımına hizmet vermektedir.1989'da yeniden açılmıştır. Tesis Fenerbahçe'nin boks, yelken gibi takımlarına hizmet vermektedir. * Genç Futbol Akademisi, Metin Aşık Kamp Tesisleri'nin yanına kurulmuştur. 1999 yılında yapılarak Fenerbahçe Genç takımlarına hizmet vermektedir. * Fikirtepe Lefter Küçükandonyadis Tesisleri, Yumurtacı Abdi Bey Yolu üzerinde , Kadıköy'e kurulmuştur. 1 Temmuz 1998'da açılmıştır. Futbolcu yetiştirmek için kullanılmaktadır.. * Spor Salonu, Munir Nurettin Selcuk Yolu üzerine Kızıl toprak'a kurulmuştur. 1982'de açılmıştır ve 24 Şubat 2001'de yenilenmesi tamamlanmıştır. Fenerbahçe erkek basketbol, kadın basketbol, erkek voleybol ve kadın voleybol takımlarına hizmet vermektedir. * Vefa Küçük Yüzme Havuzu, 16 Temmuz 1999'da açıldı ve yüzme branşına hizmet vermektedir. == Taraftar Grupları == Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu Stadyumu'nun yenilenmesinden sonra Fenerbahçe, Süper Lig içinde maça en fazla taraftar çeken kulüp oldu. Fenerbahçe, 2006-07 sezonunda maç başına 40.000 seyirciye ulaşmıştır. Fenerbahçe 4 büyük taraftar grubuna sahiptir. Bunlar Genç Fenerbahçeliler, Kill For You, 1907 ÜNİFEB, Antu/Fenerlist'tir === Genç Fenerbahçeliler === küçükresim|220px|sağ| Tribünlerden bir görünüm GFB, kendi içinde 6 küçük gruba ayrılır. Bunlar 1907 Gençlik (2000 yılında kurulup 2001 yılında GFB'ye katılmıştır), GFB Europe, Lise GFB (Lise öğrencileri tarafından 2002 yılında kurulmuştur.), Uni GFB (Üniversite öğrencileri tarafından 2001 yılında kurulmuştur.), GFB’s Angels (Bayan Fenerbahçeliler grubu) ve Devil’s of GFB (2004 yılında kurulmuştur). GFB'nin 61 şehirde, 51 üniversitede ve 10 değişik ülkede üyeleri vardır. Grup maçları Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu Stadyumu'nun Maraton Tribünü A ve B bloklarında KFY ile birlikte takip etmekte ve takımlarına destek vermektedirler. === Kill For You === KFY 1996 yılında kurulmuştur. Grup, takımın tüm profesyonel ve amatör maçlarını takip etmektedir. Şükrü Saracoğlu Stadyumu'nun maraton tribünü A ve B bloklarında GFB ile birlikte maçları takip etmektedirler. === 1907 ÜNİFEB === Grup 2002 yılında kurulmuştur. 1907 ÜNİFEB sıradan bir taraftar topluluğu veya sadece bir tribün grubu değildir. Amacı, Fenerbahçeli üniversite öğrencileri arasında ideal bir birlikteliği oluşturmak ve gücünü Fenerbahçe etrafında birleştirerek hareket etmektir. Fenerbahçe'nin Aydınlık Geleceği Olmak için kurulmuştur. Türkiye, KKTC ve yurt dışındaki üniversitelerde örgütlenmişlerdir. Tüm üyeleri üniversitelilerden oluşmaktadır. Şükrü Saracoğlu Stadyumu'nda maçları Türk Telekom (eski Telsim) tribününden takip etmektedirler. Merkezleri Levent'tedir. === Antu/Fenerlist === Grup bir internet topluluğudur. Ali Şen'in oğulları olan Metin Şen ve Adnan Şen tarafından kurulmuştur. 33 ülkeye, 37 şehire yayılmıştır ve 60.000'i aşkın üyeleri vardır. Üyeler maçları Şükrü Saracoğlu Stadyumu'nda Türk Telekom (eski Telsim) tribününden takip etmektedirler. === 12 Numara === Fenerbahçe resmi taraftar internet grubudur. Kurucusu Mehmet Alakuş'tur ve Antu'ya tepki olarak kurulmuştur. == Finans == === Fenerbahçe Sportif Hizmetler Sanayi ve Ticaret === Fenerbahçe Sportif Hizmetler Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi ya da kısaca Fenerbahçe Sportif AŞ, Fenerbahçe'nin sahibi olduğu tüm Fenerbahçe girişimlerini çatısı altında toplayan ortaklıktır. Fenerbahçe Sportif AŞ'nin hisse senetleri Borsa İstanbul'da 2004 Şubat'ında işlem görmeye başladı. Şirketin %84.90'ı doğrudan kulübe aittir. === Sponsorlar === Fenerbahçe'nin aşağıdaki kuruluşlar ile sponsorluk anlaşmaları vardır. Ana sponsoru AVİS 'dir. * Avis - Forma Göğüs Sponsoru * Fenerium - Ana sponsor * Türk Telekom - Resmi sponsor * Puma - Resmi Ürün Tedarikçisi *Opet - İsim Sponsoru | * Corendon Airlines- Forma Sponsoru * Spor Toto- Tribün Sponsoru * Diversey, Inc.- Temizlik Ürünleri Tedarikçisi * Aktif Bank- Çözüm Ortağı * Kimbo Caffè- Kahve Tedarikçisi | * Bilcee - Forma ve Ürün Tedarikçisi * Nike (şirket)- Forma Tedarikçisi * Naturel Gaz - Forma Sponsoru * QNB Finansbank - Forma Sponsoru * Aygaz - Forma Sponsoru | * Tüpraş- Forma Sponsoru * Nike - Resmi sponsor * Beko - İsim Sponsoru *Nesine.com -Konç Sponsoru *HDI Sigorta -Sigorta Sponsoru | * Koç Holding - Resmi sponsor * Acıbadem- Sağlık Sponsoru * Doğuş Holding - İsim Sponsoru * Denizbank - Resmi sponsor *Öznur Kablo - İsim Sponsoru | * Getir - Zaman Sponsoru * Burger King - Çözüm Ortağı * Vakıfbank - Resmi sponsor * Mail2Web - internet servisi * Ülker - Stad & Arena İsim Sponsoru ---|---|---|---|---|--- ==== Fenercell ==== küçükresim|200px|Fenercell logosu Fenerbahçe yönetim kurulunun, kulübe yeni bir gelir kaynağı oluşturma düşüncesiyle hayata geçirdiği bir mobil sanal ağ operatörüdür. Türkiye'de bir ilk olan bu sanal operatörlük sistemi Fenerbahçe İletişim Hizmetleri A.Ş. bünyesinde 23 Şubat 2009 tarihinde faaliyetlerine başlamıştır. Dünyada yaygın örnekleri bulunan sanal operatörlük sistemini Türkiye'de de ilk olarak Fenerbahçe ile hayata geçiren GSM altyapı sağlayıcısı Avea'dır. 23 Şubat 2009 Pazartesi günü dönemin Avea CEO'su Cüneyt Türktan ve dönemin Fenerbahçe Asbaşkanlarından İletişim Daire Başkanı Ali Koç tarafından imzalanan anlaşmayla Fenercell projesi Avea altyapısıyla resmen hayata geçirildi. Böylece AVEA 1907 kapanmış oldu. ===== Fenercell TV ===== Fenercell TV, Fenercell abonelerine Fenerbahçe ile ilgili dijital içeriklere web üzerinden ve mobil olarak cep telefonlarından ulaşmalarını sağlayan bir medya platformuydu. Sadece Fenercell hat sahiplerinin kullanabildiği bu hizmet fenercell, fenerbahce, fbtv, fenerbahcedergisi, fbsukrusaracoglu gibi farklı başlıklarla farklı içerikler sunmaktaydı. === Fenerium === Fenerbahçe'nin lisanslı ürünleri Fenerbahçe Sportif A.Ş. adına Fenerium mağazalarında ve ülke genelinde satış yapan Fenerium tırları tarafından satılmaktadır. Fenerium ana şubesi Şükrü Saracoğlu Stadı'ndadır. Buradan sezonluk bilet ve maç biletleri satın alınabilir. Fenerium 41 mağaza ve 200 civarı satış noktasında toplam 1.720.000 ürün satarak 19 Milyon dolar kazanç elde etmiştir. 2004-05 sezonunda 285.000 civarında ürün satılmıştır. === Fenerbahçe Kart === "Hedef bir milyon üye" projesi kapsamında kulüp tarafından çıkartılan ve taraftarlara çeşitli imkânlar sağlayan 3 tür taraftar kartıdır. Bunun dışında çeşitli bankalarla anlaşmalı taraftar kartları da mevcuttur. === Fenerbahçe Gazetesi === Kulüp tarafından aylık olarak yayınlanan dergi, Yaysat tarafından tüm gazete bayilerine dağıtılmaktadır. Fenerbahçe Gazetesinin yayın yönetmenliğini Atila Bartın yapmaktadır. Gazetede kulüp hakkında bilgiler, haberler, makaleler, sporcu ve yöneticilerin açıklamaları ile özel röportajlar yer almakta, ayrıca kulüp, yönetici ve futbolcuların pek göz önünde olmayan ya da bilinmeyen nitelikleri hakkında bilgi verilmektedir. == Kongreler == Fenerbahçe Spor Kulübü'nün olağan ve olağanüstü kongreleri aşağıdaki gibidir. 1962 yılından önceki başkanlık seçimlerinde yönetim kurulları yarışmaktaydı. Seçimi kazanan yönetim kurulu kendi arasında yaptığı toplantı ile başkanı seçmekteydi.Agah Erozan, 10 NİSAN 2021 Dönem Yer Tarih Başkan Aldığı Oy İkinci Aday Aldığı Oy Üçüncü Aday Aldığı Oy Toplam Oy 22\. Kadıköy Evlendirme Dairesi 25 Mart 1962 İsmet Uluğ 173 206 23\. Kadıköy Evlendirme Dairesi 29 Mart 1964 İsmet Uluğ 237 300 24\. Kadıköy Yurt Sineması 20 Mart 1966 Faruk Ilgaz 187 Razi Trak 133 322 25\. Kadıköy Halk Eğitim Merkezi 17 Mart 1968 Faruk Ilgaz 240 244 26\. Kadıköy Evlendirme Dairesi 29 Mart 1970 Faruk Ilgaz 353 383 27\. Kadıköy Evlendirme Dairesi 2 Nisan 1972 Faruk Ilgaz 205 276 28\. Kadıköy Efes Sineması 24 Şubat 1974 Emin Cankurtaran 316 458 29\. Kızıltoprak Kent Sineması 23 Şubat 1976 Emin Cankurtaran 270 287 29\. Kadıköy Evlendirme Dairesi 4 Temmuz 1976 Faruk Ilgaz 206 Hanefi Ulutekin 115 325 31\. FB Sosyal Tesisler 26 Şubat 1978 Faruk Ilgaz 275 289 32\. Raks Sineması 9 Şubat 1980 Razi Trak 435 Fürüzan Tekil 153 679 33\. FB Sosyal Tesisler 12 Nisan 1981 Ali Şen 215 350 34\. FB Sosyal Tesisler 21 Şubat 1982 Ali ŞenFenerbahçe Hayatıma hayat katıyor , 01.10.2008 467 Cevher Özden 202 669 35\. FB Sosyal Tesisler 10 Aralık 1983 Faruk Ilgaz 255 Ali Şen 210 459 36\. FB Sosyal Tesisler 18 Mart 1984 Faruk Ilgaz 385 Lütfü Zeren 99 545 37\. FB Sosyal Tesisler 24 Haziran 1984 Fikret Arıcan 237 Eşref Aydın 170 410 38\. FB Sosyal Tesisler 2 Mart 1986 Tahsin Kaya 598 Orhan Günüaydın 84 694 39\. FB Sosyal Tesisler 6 Mart 1988 Tahsin Kaya 869 Osman Hızlan 362 1.240 40\. FB Sosyal Tesisler 10 Eylül 1989 Metin Aşık 438 Osman Kavrakoğlu 385 823 41\. Atlantik Sineması 4 Mart 1990 Metin Aşık 725 Naci Barlas 509 1.245 42\. Caferağa Spor Salonu 8 Mart 1992 Metin Aşık 674 Ali Şen 632 Vefa Küçük 576 1.933 43\. FB Sosyal Tesisler 23 Mayıs 1993 Güven Sazak 807 Ali Şen 662 1.478 44\. FB Sosyal Tesisler 6 Mart 1994 Güven Sazak 1.195 Vefa Küçük 694 1.905 45\. FB Sosyal Tesisler 29 Mayıs 1994 Hasan Özaydın 578 Abdullah Acar 415 1.060 46\. FB Sosyal Tesisler 18 Aralık 1994 Ali Şen 1.205 Hasan Özaydın 452 Nejat Çıplak 10 1.678 47\. İSTEK Vakfı 3 Mart 1996 Ali Şen 742 742 48.Kadıköy'de oy avı, 16.02.1998, Milliyet, Sayfa 30, Spor İSTEK Vakfı 15 Şubat 1998 Aziz Yıldırım 1.469 Vefa Küçük 1.468 Ömer Çavuşoğlu 157 3.094 49\. İSTEK Vakfı 14 Haziran 1998 Aziz Yıldırım 655 655 50\. İSTEK Vakfı 20 Şubat 2000 Aziz Yıldırım 2.657 Vefa Küçük 1.980 4.637 51\. İSTEK Vakfı 1 Temmuz 2001 Aziz Yıldırım 1.067 1.067 52\. İSTEK Vakfı 3 Mart 2002 Aziz Yıldırım 2.175 2.179 53\. Faruk Ilgaz Tesisleri 7 Mart 2004 Aziz Yıldırım 3.555 3.586 54\. Faruk Ilgaz Tesisleri 5 Mart 2006 Aziz Yıldırım 3.676 3.676 55\. Faruk Ilgaz Tesisleri 25 Haziran 2006 Aziz Yıldırım 2.824 2.831 56\. Faruk Ilgaz Tesisleri 24 Mayıs 2009 Aziz Yıldırım 5.053 Şadan Kalkavan 1.216 Funda Sibel Pala 66 6.335 57\. Ülker Sports Arena 20 Mayıs 2012 Aziz Yıldırım 5.269 5.271 58\. Ülker Sports Arena 3 Kasım 2013 Aziz Yıldırım 6.821 Mehmet Ali Aydınlar 2.383 9.380 59\. Ülker Sports Arena 31 Mayıs 2015 Aziz Yıldırım 5.504 Hulusi Belgü 1.144 6.648 60\. Şükrü Saracoğlu Stadı 3 Haziran 2018 Ali Koç 16.092 Aziz Yıldırım 4.644 20.736 61\. Şükrü Saracoğlu Stadı 26 Haziran 2021 Ali Koç 6.459 6.682 == Fotoğraf sergisi == Dosya:General Harrington Cup.JPG|General Harrington Kupası Dosya:Fener ilksampiyonluk.jpg|Fenerbahçe'nin şampiyon olan ilk takımı Dosya:Fenerbahçe- Galatasaray karşılaşması, 4 Ocak 1914.jpg|1914 tarihli derbi karşılaşması Dosya:Galatasaray-Fenerbahçe match ticket (15 June 1923).jpg|1923 tarihli eski bir maç bileti Dosya:A view from Fenerbahçe-Galatasaray match in 10 May 1929.JPG|1929 tarihli derbi maçı Dosya:Av. Baghdad.jpg|Bağdat Caddesi Dosya:FB-GS Seramoni.jpg|Derbi maçı öncesi tören Dosya:Fenerbahce Ülker Arena6.jpg|Ülker Spor ve Etkinlik Salonu Dosya:Fenerbahce Chelsea CL0708.jpg|Fenerbahçe - Chelsea maçı öncesi tribünler Dosya:Shaktar - Fenerbahçe 05 August 2015 CL Q3 14.jpg|Shakhtar Donetsk maçı öncesi Fenerbahçe takımı Dosya:Alexsandro de Souza.jpg|Eski kaptan Alex de Souza Dosya:Tevfik haccar.jpg|Tevfik Haccar Taşçı Dosya:Lefter Küçükandonyadis, 1958.jpg|Lefter Küçükandonyadis Dosya:Galip Kulaksizoglu.jpg|Fenerbahçe başkanlarından Galip Kulaksızoğlu Dosya:Ali Yıldırım Koç.JPG|Fenerbaçe başkanı Ali Koç Dosya:Aziz Yildirim2.jpg|Eski kulüp başkanı Aziz Yıldırım == Notlar == Fenerbahçe Spor Kulübü'nün 1907 ilkbahar aylarında kurulmuş olduğu bilinmesine rağmen gün ve ay olarak tam tarih bilinmemektedir. Mustafa Kemal Atatürk'ün kulübü ziyaret etmesiyle o gün Fenerbahçe Spor Kulübü'nün kuruluş tarihi olarak kabul edilir. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Resmî site * 1907 Fenerbahçe Derneği | * Fenerium * Fenerbahçe Kart | * Fenerbahçe Gazetesi * Fenerbahçe Yüzme Şubesi ---|---|--- Medya * Resmî Facebook Sayfası * Resmî Twitter Hesabı * Resmî Instagram Hesabı * Resmî Youtube Kanalı SK Kategori:İstanbul'daki spor kulüpleri Kategori:Çok takımlı spor kulüpleri Kategori:1907'de Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulan oluşumlar Kategori:1907'de kurulan spor kulüpleri
Ağrı Dağı (, Masis; ; Selçuklular döneminde: Eğri Dağhttp://agridefterdarligi.gov.tr/Foto/agri- dagi.html#:~:text=A%C4%9Fr%C4%B1%20Da%C4%9F%C4%B1,Ermenistan'%C4%B1n%2032%20km%20g%C3%BCneyindedir .), 5.137 metrelik rakımıyla, Türkiye'nin en yüksek dağıdır. Ağrı Dağı, Türkiye'nin doğu ucunda, İran'ın 16 kilometre batısında ve Ermenistan'ın 32 kilometre güneyindedir. Dağın %65'lik bir kesimi Iğdır ilinde, kalan %35'lik kesimi ise Ağrı ili sınırları içerisindedir.Her Yönüyle Iğdır, Ziya Zakir Acar == İsimleri ve etimoloji == Dağın Türkçe ismi olan Ağrı Dağı, dilde Geç Orta Çağ'dan beri kullanılmaktadır. Dağın geleneksel Farsça ismi olan (), Nuh Dağı manasına gelmektedir. view online Kürtçe çiyayê Agirî olarak adlandırılmış dağ bu dilde "Ateşli Dağ" anlamına gelir. Ararat ismi, İbranicede eski çağlarda Ermeni Yaylaları'nda yaşamış Urartular için kullanılmış (İbranice okunuşu ile Ararat) אֲרָרָט view online kelimesinin Yunanca varyasyonudur. Dağ dünyada genellikle bu isimle tanınmasına rağmen, dağın bulunduğu bölgede yaşamış hiçbir yerli halk dağ için bu ismi kullanmamıştır. Klasik Antik Çağ'da, özellikle Strabo'nun Geographica eserinde Ağrı Dağı'nın zirveleri Eski Yunancada Ἄβος (Abos) ve Νίβαρος (Nibaros) olarak geçmektedir. Dağın geleneksel Ermenice ismi Masis (Մասիս) olmasına rağmen Ararat ve Masis isimleri günümüz Ermenistan'ında aynı yaygınlıkta kullanılmaktadır. Bu ismin Orta Farsçadaki masist (en büyük) kelimesinden türediği veya Proto-Hint-Avrupa dilinde dağ anlamına gelen *mns- kökünden evrildiği düşünülmektedir. Arkeolog Armen Petrosyan'a göre ise isim, Gılgamış Destanı'nda geçen Māšu Dağı'ndan geçmiştir. == Jeolojik ve coğrafi özellikleri == 240px|küçükresim|Ağrı Dağının simülasyonuAğrı Dağı iki zirveden oluşur. Bunlar 5.137 metrelik Atatürk Zirvesi"Ağrı Dağı'nda zafer coşkusu" - Milliyet, 31 Ağustos 2004. Erişim: 27 Nisan 2012 (Büyük Ağrı) ile 3.898 metrelik İnönü Zirvesi'dir (Küçük Ağrı). 4000 metreye kadar bazalt, daha sonraki yükseklikte andezit lavlarından oluşarak volkanik bir dağ özellikleri gösterir. Ağrı Dağı 5137 m'lik yüksekliği ile sadece ülkenin en yüksek zirvesi olmayıp aynı zamanda üzerinde 10 km²lik güncel bir buz takkesi (ice cap) bulunduran tek dağıdır.http://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/069ea4c9c233d36_ek.pdf?dergi=TURKIYEJEOLOJIBULTENI)) Ağrı Dağı üzerinde güncel kalıcı kar sınırı 4300 metreden geçmektedir (Arkel, 1973). Blumenthal (1958) kalıcı kar sınırının Pleistosen’de 3000 metre seviyesine kadar indiğini hesaplamıştır. Zirvesi dört mevsim boyunca erimeyen kar ve takke buzulu ile kaplı volkanik bir dağ olan Ağrı Dağı’nın doruğundaki örtü buzul Türkiye'nin en büyük buzuludur. Buz takkesinden sarkan ve uzunlukları 1 ila 2,5 km arasında değişen toplam 11 adet buzul dili dağın güney eteklerinde 4200 m'ye, kuzey eteklerinde ise 3900 m'ye kadar ulaşmıştır. Bu dillerden en büyüğü kraterin kuzeydoğusundaki Cehennemdere Vadisi'nde bulunur. Eğimin çok fazla olmasından dolayı zaman zaman kopan buzul parçaları vadinin aşağı kesimlerinde (2370 m civarı) döküntüler ile kaplı ölü bir buzulun (rejenere buzul) oluşumuna da yol açmıştır. Ağrı Dağı eteklerindeki morenler diğer dağlara kıyasla çok daha az bir alan kaplamaktadırlar. Bunun nedeni, Cehennemdere Vadisi hariç, gelişmiş vadilerin bulunmayışı, buzul üstünün ayrışmış malzeme ile kaplanmasını sağlayacak yüksek eğimli zirvelerin olmayışı ve zaman zaman aktif hâle geçen volkandan çıkan malzemelerin daha yaşlı moren depolarını kaplaması olarak açıklanabilir. == Jeolojik tarih == Erken Eosen ve erken Miyosen boyunca, Arap platformunun Lavrasya ile çarpışması kapandı ve Tetis Okyanusu'nu şimdi Anadolu olan bölgeden uzaklaştırdı. Bu kıtasal kabuk kütlelerinin kapanması bu okyanus havzasını çökertmiştir. Orta Eosen'de ve erken Miyosen'in sonuna kadar kalan denizlerin giderek sığlaşmasıyla sonuçlandı. Çarpışma zonu içindeki çarpışma sonrası tektonik yakınsama, erken Miyosenin sonunda Doğu Anadolu'dan kalan denizlerin tamamen yok olmasına, çarpışma zonu boyunca kabuksal kısalma ve kalınlaşmaya ve Doğu Anadolu-İran platosunun yükselmesine neden oldu. Bu yükselmeye eşlik eden, çok sayıda yerel havzanın oluşmasına neden olan faylanma ve katlanma yoluyla geniş deformasyon olmuştur. Devam eden faylanma, volkanizma ve depremselliğin kanıtladığı gibi, kuzey-güney sıkıştırma deformasyonu bugün de devam etmektedir. Anadolu'da bölgesel volkanizma Orta-Geç Miyosen'de başlamıştır. Geç Miyosen- Pliyosen döneminde, yaygın volkanizma tüm Doğu Anadolu-İran platosunu kalın volkanik kayalar altında kapladı. Bu volkanik aktivite tarihsel dönemlere kadar kesintisiz devam etmiştir. Görünüşe göre, en geç Miyosen-Pliyosen'de, 6 ila 3 My arasında bir doruk noktasına ulaştı. Kuvaterner sırasında volkanizma, Ağrı Dağı gibi birkaç yerel volkanla sınırlı hale geldi. Bu volkanlar, tipik olarak, Anadolu'nun devam eden kuzey-güney kısalma deformasyonunun oluşturduğu kuzey-güney gerilme çatlakları ile ilişkilidir. Anadolu'nun Kuvaterner volkanizmasının ayrıntılı çalışmasında ve özetinde, Yılmaz ve diğerleri. Ağrı Dağı'nın yan taraflarına derin bir şekilde oyulmuş buzul vadilerinde açığa çıkan volkanik kayalardan inşa edilmesinin dört aşamasını tanıdı. İlk olarak, 700 metreden fazla piroklastik kayaç ve birkaç bazaltik lav akışı biriktiren Plinian-sub Plinian fissür patlamalarının bir çatlak patlama aşamasını fark ettiler. Bu volkanik kayaçlar, Ağrı Dağı'nın gelişmesinden önce yaklaşık olarak kuzeybatı-güney güneydoğu yönlü genişlemeli faylar ve çatlaklardan püskürmüştür. İkincisi, bir koni oluşturma aşaması volkanik aktivite bir çatlak boyunca bir noktada lokalize olduğunda başladı. Bu aşamada, 150 metre kalınlığa kadar ardışık lav akışlarının ve andezit ve dasit bileşiminin piroklastik akışlarının patlaması ve daha sonra bazaltik lav akışlarının patlaması, düşük konik profilli Büyük Ağrı konisini oluşturdu. Üçüncüsü, bir iklim evresi sırasında bol andezitik ve bazaltik lav akıntıları patlak verdi. Bu aşamada, Büyük ve Küçük Ağrı'nın mevcut konileri, ikincil çatlaklar boyunca püskürmeler ve çatlaklar ve kanatlar meydana geldikçe oluştu. Son olarak, Ağrı Dağı'ndaki volkanik patlamalar, bir yan patlama aşamasına geçti, bu sırada kuzey-güney yönlü büyük bir fay, yanardağın yan kısımlarında bir dizi ikincil çatlak ve çatlakla birlikte gelişen iki koniyi dengeledi. Bu fay ve tali çatlaklar ve çatlaklar boyunca, küçük patlamalarla bir dizi asalak koni ve kubbe inşa edildi. Bir yardımcı koni, hacimli bazalt ve andezit lav akıntılarını püskürttü. Doğubeyazıt ovası boyunca ve güneyden akan Sarısu Nehri boyunca aktılar. Bu lav akışları, iyi korunmuş lav tüpleri içeren siyah ʻaʻā ve pāhoehoe lav akışlarını oluşturdu. Bu lav akışlarının radyometrik tarihlemesi, 0.4, 0.48 ve 0.81 Ma radyometrik yaşları vermiştir. Genel olarak, Ağrı Dağı'nın püskürdüğü volkanik kayalardan elde edilen radyometrik yaşlar 1,5 ile 0,02 My arasında değişmektedir. === Son volkanik ve sismik aktivite === Ağrı Dağı ile ilişkili Holosen volkanik faaliyetinin kronolojisi, arkeolojik kazılar, sözlü tarih, tarihi kayıtlar veya bu verilerin bir kombinasyonu ile belgelenmiştir; MS 1450 ve MS 1783'te ve kesinlikle MS 1840'ta. Arkeolojik kanıtlar, Ağrı Dağı'nın kuzeybatı kanadından gelen patlayıcı patlamaların ve piroklastik akışların en az bir Kura-Aras kültür yerleşimini yok ettiğini ve gömdüğünü ve MÖ 2500-2400'de çok sayıda ölüme neden olduğunu gösteriyor. Sözlü tarihler, MÖ 550'de belirsiz büyüklükte önemli bir patlamanın meydana geldiğini ve doğası belirsiz küçük patlamaların MS 1450 ve MS 1783'te meydana gelmiş olabileceğini gösterdi. Tarihsel ve arkeolojik verilerin yorumuna göre, MS 139, 368, 851–893 ve 1319'da Ağrı Dağı bölgesinde volkanik patlamalarla ilişkili olmayan güçlü depremler de meydana geldi. MS 139 depreminde, MS 1840 heyelanına benzeyen ve birçok can kaybına neden olan büyük bir heyelan, Ağrı Dağı'nın zirvesinden kaynaklanmıştır. ==== 1840 patlaması ==== 2 Temmuz 1840'ta Ağrı Dağı'nda bir freatik patlama meydana geldi ve dağın yukarı kuzey yamacındaki radyal çatlaklardan piroklastik akış ve muhtemelen buna bağlı olarak ciddi hasara ve çok sayıda can kaybına neden olan 7.4 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Ahuri (Ermenice: Akori, modern Yenidoğan) köyündeki 1.900 köylü de dahil olmak üzere depremde 10.000'e kadar insan öldü. Buna ek olarak, heyelan ve enkaz akışının bu kombinasyonu, Akori yakınlarındaki Ermeni St. Jacob manastırını, Aralık kasabasını, birkaç köyü ve Rus askeri kışlasını yok etti. Ayrıca Sevjur (Metsamor) Nehri'ne geçici olarak baraj yaptı.. == Dinsel önem == Ağrı Dağı, Yahudilik ve Hristiyanlık inançlarına göre Büyük Tufan'dan sonra Nuh'un gemisine ev sahipliği yapması dolayısıyla efsanevi özelliği olan bir dağdır. Tanah ve Eski Ahit'teki Yaratılış kitabında anlatıldığı üzere Nuh'un gemisinin karaya oturduğu dağ bu dağdır. Kur'an'da Nuh'un gemisinin "Cudi'ye oturduğu" belirtilmektedir. 1950'li yıllarda, havadan çekilen fotoğraflardaki gemiye benzeyen şekiller Nuh'un gemisinin bulunduğu yönünde yorumlandı, ancak daha sonra bu iddiaların asılsız olduğu ortaya çıktı. Kutsal kitaplarda da adı geçen Ağrı Dağı'nın farklı dillerde birçok ismi vardır. Başlıcaları Ararat, Kuh-i Nuh, Cebel'ül Haristir. == Dağcılık tarihi == küçükresim|250px|100 lira banknotun arkası (1972-1986)|alt= Ağrı Dağı için Marco Polo, yazılarında “hiçbir zaman çıkılamayacak bir dağ” diye bahsetmişse de kayıtlara göre dağa ilk tırmanış 9 Ekim 1829'da Prof. Friedrich Parrot tarafından gerçekleştirilmiştir. Friedrich W. Parrot’tun Ağrı Dağı keşif gezisine çıkmasına etki eden faktörler arasında bölgenin Rus hâkimiyeti altında girmesiyle ortaya çıkan uygun koşulların varlığı kadar, 19. yüzyıl emperyalizm çağında Rusların araştırma gezilerini çeşitli yönlerden desteklemesinin de rolü büyüktür. Bunda ise, coğrafyayı sadece bir iktidar aracı olarak değil, ideolojik-propagandacı temsil aracı olarak gören dönemin emperyalist bakış açısının da rolü bulunmaktadır. Nitekim Ruslar yönetimi altına aldıkları topraklarda güçlerini kalıcı bir şekilde sürdürme isteklerinin doğal bir sonucu olarak, 19. yüzyılda Ağrı Dağı’nın yanı sıra Sibirya gibi henüz tam anlamıyla yerleşilmemiş uzak coğrafi bölgelere de sayısız bilimsel keşif gezileri de düzenlemişlerdir (Yulu,2019). Ağrı Dağı’ndaki ilk bilimsel çalışmalar ise Imhof (1956), Blumental (1958), Birman (1968) ve Arkel (1973) tarafından yürütülmüştür.https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct;=j&q;=&esrc;=s&source;=web&cd;=9&cad;=rja&uact;=8&ved;=0ahUKEwiqps3stfnJAhVn1XIKHVaiATgQFgg_MAg&url;=http%3A%2F%2Fwww.hkmo.org.tr%2Fresimler%2Fekler%2Fc988b0e84ea06fb_ek.doc&usg;=AFQjCNEDQMvs1_AjfUC9iCeX9yKbcD7Nug&sig2;=C4aO4Cyq8iq63jlON2r-vg&bvm;=bv.110151844,d.bGg) İlk kış solo tırmanışı ise 21 Şubat 1970'te eski Türkiye Dağcılık Federasyonu başkanı Dr. Bozkurt Ergör tarafından gerçekleştirildi. Yüksek irtifa dağcılığı ve akut dağ hastalığı üzerine ilk bilimsel tıbbi çalışmalar ise eski dağcılık federasyonu başkanı Prof. Dr. Abdülmecit Doğru ve Muzaffer Erol Gez ile birlikte dağın zirvesinde 3 gün 3 gece kalarak gerçekleştirildi. Ağrı'ya tırmanış 1990 yılında yasaklandı. 1998'de Dağcılık Federasyonunun bir grup dağcıya izin vermesiyle bu yasak kaldırıldı. Güney yüzünden yapılan tırmanışlar "klasik rota" olarak nitelendirilir ve Ağrı'nın Doğubayazıt ilçesinden başlar. Iğdır yönünden gerçekleştirilen kuzey rotaları ise daha teknik buzul tırmanışlarını içerir ve dağa ulaşım açısından biraz daha ayrıntılı hazırlıklar gerektirir. == Resimler == Dosya:Ağrı Dağı DSC 1045.jpg|Küçük Ağrı Dağı, Doğubeyazıt Gürbulak yolundan görünüm Dosya:Iğdırdan Ağrı Dağı.jpg|Ağrı Dağı'nın Iğdır'dan görünümü Dosya:Khor Virap Monastery4.jpg|Ermenistan'dan Ağrı Dağı'nın görünümü. Önünde Hor Virap Kilisesi görülmektedir. Dosya:Ağrı Mountain National Park.jpg == Ayrıca bakınız == * Küçükağrı Dağı * Türkiye'deki yanardağlar == Kaynakça == : Yulu, A. (2019). Friedrich Parrot’un Ağrı Dağı araştırma keşif gezisi. Cografya Dergisi, 38, 49-58. https://doi.org/10.26650/JGEOG2019-0003 == Dış bağlantılar == * Ararat'ın itibarı - Gemiyi Türkiye'nin Doğusunda Ara * Ağrı Dağı tırmanış rehberi * Ağrı Dağı’nın Az Bilinen Özellikleri Kategori:Türkiye'deki dağlar Kategori:Türkiye'deki stratovolkanlar Kategori:İnaktif yanardağlar Kategori:Türkiye'nin en uç noktaları Kategori:Ermenistan'ın ulusal sembolleri
İtalya () ya da resmî olarak İtalyan Cumhuriyeti () ya da bazen İtalya Cumhuriyeti, Güney Avrupa'da, büyük ölçüde İtalya Yarımadası üzerinde yer alan bir ülke. Akdeniz'in en büyük iki adası Sicilya ve Sardinya da İtalyan topraklarıdır. Yüzölçümü 301.340 km2 olan ülkenin kuzeyde Alpler bölgesinde Fransa, İsviçre, Avusturya ve Slovenya'yla kara sınırı vardır. Bağımsız iki Avrupa ülkesi olan Vatikan ve San Marino da İtalya'nın yarımadadaki toprakları içine sıkışmış anklav (bir başka ülkeyle tümüyle kuşatılmış) ülkelerdir. İtalya'nın ayrıca biri İsviçre (Campione), diğeriyse Tunus (Lampedusa) tarafından kara ve deniz sınırlarıyla kuşatılmış iki eksklavı bulunur. Nüfusu yaklaşık 60 milyon olan İtalya, Avrupa Birliği'nin en kalabalık üçüncü ülkesidir. Başkenti ve en büyük şehri Roma, yüzyıllar boyunca Batı uygarlığının merkezi olmuş, mimaride barok üslûbunun doğuşuna tanıklık etmiş ve eskiden beri Katolik Kilisesi'nin merkezi olmuştur. Güney Avrupa ve Akdeniz'deki merkezi konumu nedeniyle İtalya yüzyıllar boyunca çeşitli Avrupa uygarlıklarına ev sahipliği yapmıştır. Günümüz İtalya topraklarına yayılmış en önemlileri Hint-Avrupa kökenli ve ülkeye de ismini vermiş olan İtalikler olan antik toplulukların ardından, Klasik Antik Çağ'dan başlayarak Fenikeliler ve Kartacalılar, Sicilya ve Sardinya'da koloniler kurdular; Yunanlar ise Güney İtalya'da Magna Graecia adını verdikleri bölgede yerleşimler oluşturdular. Etrüskler ve Keltler de Orta ve Kuzey İtalya'yı yurt edindiler. İtalik bir kavim olan Latinler, MÖ 8. yüzyılda ileride Roma Senatosu ve Halkı tarafından yönetilecek bir cumhuriyete dönüşecek Roma Krallığı'nı kurdular. Roma Cumhuriyeti kısa sürede İtalya Yarımadası'ndaki komşularını ele geçirdi, bunu Avrupa, Kuzey Afrika ve Asya'daki fetihler izledi. MÖ 1. yüzyıla gelindiğinde Roma İmparatorluğu, Akdeniz Havzası'nın hakim gücü haline geldi ve bölgenin önde gelen kültürel, siyasi ve dini merkezi oldu. Böylece 200 yıldan uzun süre İtalya'da hukuk, teknoloji, ekonomi, sanat ve edebiyatın atılım gösterdiği Pax Romana dönemi başladı. İtalya Romalıların anavatanı olmaya devam etse de imparatorluğun kültür, yönetim, yazı ve Hristiyanlık dini üzerindeki etkisi tüm dünyaya ulaşmıştır. Erken Orta Çağ'da İtalya Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşü ve Kavimler Göçü'ne şahitlik etti. 11. yüzyılda çoğunlukla Kuzey ve Orta İtalya'da olmak üzere birçok şehir devleti ve denizci cumhuriyet kuruldu. Ticaret ve bankacılık ile zenginlik kazanan bu devletler modern kapitalizmin erken örneklerini oluşturdular ve Avrupa-Asya ticaret merkezleri olarak işlev gördüler, ayrıca merkezi bir yönetime bağlı olmamaları sebebiyle Avrupa'daki büyük feodal monarşilerden çok daha demokratik yönetimlere sahiplerdi. Bu dönemde Orta İtalya'nın bir bölümü teokratik Papalık Devleti'nin kontrolündeydi, Güney İtalya ise Bizans, Arap, Norman, Anjou ve Aragonlu fetihleri sebebiyle 19. yüzyıla dek feodal kalmaya devam etti. Rönesans hareketi İtalya'nın Toskana bölgesinde doğdu ve tüm Avrupa'ya yayıldı, bu dönemde hümanizm, bilim, keşif ve sanat alanında yeni bir ilgi ortaya çıktı. İtalyan kültürü canlandı, ünlü bilim insanları, sanatçılar ve hezârfenler yetişti. Orta Çağ'da İtalyan kaşifler Uzak Doğu ve Yeni Dünya'ya rotalar keşfettiler, bu keşifler Avrupa'da Coğrafi Keşifler'in başlamasına önayak oldu. Tüm bunlara karşın İtalya'nın ticari ve siyasi gücü Akdeniz'i pas geçen ticaret yollarının açılmasıyla önemli ölçüde sönümlendi. Yüzyıllar süren yabancı ülke müdahale ve fetihleri ile şehir devletlerinin kendi aralarında süregelen rekabet ve savaşlar (örneğin 15 ve 16. yüzyıllardaki İtalya Savaşları) ülkenin siyaseten parçalanmış yapısının devam etmesine yol açtı. 19\. yüzyıl ortalarında yükselen İtalyan milliyetçiliği ve bağımsızlık çağrıları bir devrim dönemi başlattı. Yüzyıllar süren yabancı hakimiyeti ve bölünmüşlüğün ardından İtalyan devletleri 1861'de birleşti ve İtalya Krallığı kuruldu. 19\. yüzyıl sonlarından 20. yüzyıl başlarına dek İtalya'nın özellikle kuzeyi hızlı bir şekilde sanayileşti ve dünya çapında sömürgeler elde etti, ancak güney bu sanayileşmenin dışında bırakıldı ve yoksul kalmaya devam etti. Bu durum dünya çapındaki İtalyan diasporasının oluşmasına zemin hazırladı. I. Dünya Savaşı'nın sonunda dört ana İtilaf devletinden biri olmasına rağmen, İtalya bir ekonomik kriz ve çalkantı dönemi yaşadı. 1922'de ülke faşist diktatörlük yönetimi altına girdi. II. Dünya Savaşı'na Mihver Devletleri safında katılan İtalya; mağlubiyet, ekonomik yıkım ve İtalyan İç Savaşı'yla yüzleşti. Ülkenin Alman işgalinden kurtarılması ve İtalyan direniş hareketinin güçlenmesini takiben monarşi lağvedildi, demokratik bir cumhuriyet kuruldu ve uzun süreli bir ekonomik büyüme dönemi yaşandı. Böylece İtalya yüksek gelişmişlik seviyesine ulaştı.Country and Lending Groups. World Bank. Retrieved 1 August 2016. Günümüzde İtalya, parlamenter demokrasi ile yönetilmekte olan üniter bir cumhuriyettir ve ülkelerin kişi başına nominal gayrisafi yurt içi hasıla sıralamasında yirminci,Quality-of-life Survey , The Economist insanî gelişme endeksi sıralamasında yirminci, yaşam kalitesi endeksinde sekizinci sırada yer alan gelişmiş bir ülkedir. Beklenen yaşam süresi, yaşam kalitesi,The Economist Intelligence Unit's quality-of-life index , Economist, 2005 sağlık hizmetleri ve eğitimde ön sıralardadır. Uluslararası ilişkilerde hem bölgesel,Gabriele Abbondanza, Italy as a Regional Power: the African Context from National Unification to the Present Day (Rome: Aracne, 2016)"Operation Alba may be considered one of the most important instances in which Italy has acted as a regional power, taking the lead in executing a technically and politically coherent and determined strategy." See Federiga Bindi, Italy and the European Union (Washington, D.C.: Brookings Institution Press, 2011), p. 171. hem de büyük güç ("The United States is the sole world's superpower. France, Italy, Germany and the United Kingdom are great powers") ("The great powers are super-sovereign states: an exclusive club of the most powerful states economically, militarily, politically and strategically. These states include veto-wielding members of the United Nations Security Council (United States, United Kingdom, France, China, and Russia), as well as economic powerhouses such as Germany, Italy and Japan.") kabul edilen İtalya, bölgesel ve küresel ekonomik, askerî, kültürel ve diplomatik ilişkilerde önemli bir role sahiptir. İtalya, 1957 yılında başkent Roma'da imzalanan Roma Antlaşması'yla kurulan ve daha sonra Avrupa Birliği ismini alacak olan Avrupa Ekonomik Topluluğu'nun kurucu ve lider üyelerindendir. G8, NATO, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü, Avrupa Konseyi ve Schengen Antlaşması'nın da katılımcılarındandır. İtalya tarih boyunca birçok icat ve keşfe kaynaklık etmiş; küresel bir sanat, müzik, edebiyat, felsefe, bilim, teknoloji ve moda merkezi olmuştur. Sinema, mutfak, spor, hukuk, bankacılık ve ticaret alanlarını derinden etkilemiştir. Kültürel zenginliğinin bir yansıması olarak 55 adet ile en çok Dünya Mirası'na sahip olan ülkedir. Ayrıca en çok ziyaret edilen ülkeler sıralamasında beşinci sıradadır. == Etimoloji == İtalya sözcüğünün kökeni (İtalyanca: Italia) Latince Italia sözcüğüne dayanmaktadır.OLD, p. 974: "first syll. naturally short (cf. Quint.Inst.1.5.18), and so scanned in Lucil.825, but in dactylic verse lengthened metri gratia." Ancak başlı başına bu sözcüğün ne anlama geldiği belirsizdir. Yaygın biçimde inanılan savlardan biri, İtalya sözcüğünün antik dönemlerde Campania bölgesinin kuzeyinde yaşayan toplumların dili aracılığıyla Antik Yunancadaki Víteliú (anlam olarak genç sığır, Latince: Vitulus - buzağı) sözcüğünden geldiğini öne sürmektedir. Víteliú sözcüğü ise hayvanlar tanrısı Mars adına verilmiştir.J.P. Mallory and D.Q. Adams, Encyclopedia of Indo- European Culture (Londra: Fitzroy and Dearborn, 1997), 24. Büyük olasılıkla bununla ilgili olarak boğa figürü uzun yıllar güneydeki İtalyan boylarının simgesi olmuş ve çoğunlukla Roma'nın kurt figürünü boynuzlarken betimlenmiştir. Bu betimlemeler bağımsız İtalya'nın simgesi olarak Samnit Savaşları'nda sık sık kullanılmıştır. İtalya adı önceleri yalnızca, bugünkü İtalya'nın güneyindeki bir bölgeyi anlatmak için kullanılıyordu. Sirakuzalı Antiochus'a göre bu ad Calabria yarımadasının (o dönemki adıyla Bruttium) güney kesimleri için kullanılıyordu. Zamanla İtalya adı çevre bölgeleri de kapsayacak biçimde geniş bir kullanım alanı edindi. Antik Yunanistanlılar da bu adı daha geniş bir bölge için kullandılarsa da bu adın tüm yarımadayı anlatacak biçimde kullanılması ancak Romalıların bölgeyi ele geçirmesiyle oldu.Guillotining, M., History of Earliest Italy, trans. Ryle, M & Soper, K. in Jerome Lectures, Seventeenth Series, p.50 == Tarihçe == ===Tarih Öncesi ve Antik çağ=== Monte Poggiolo'dan 850,000 yıl öncesine dayanan binlerce Alt Paleolitik eser ele geçirildi. İtalya Yarımadasındaki Neanderthal insan varlığının izleri bu İtalik kavimlerin yarımadaya ulaşmalarından önce, 200,000 yıl öncesi Yeni Taş Çağı'na (Orta Palaeolitik dönem) kadar dayanır.Kluwer Academic/Plenum Publishers 2001, ch. 2. ISBN 0-306-46463-2. Modern insanlar ise yaklaşık 40,000 yıl önce Riparo Mochi'de ortaya çıktı.42.7–41.5 ka (1σ CI). Bu döneme ait arkeolojik sit alanları arasında Addaura mağarası, Altamura, Ceprano ve Gravina in Puglia yer alır. Lombardiya'daki Val Camonica vadisinde MÖ 8,000 yılında kayalara oyulmuş resimler bulunmuştur. MÖ 1,500-1,100 yılları civarında kuzey İtalya'da izlerine rastlanan Terramare kültürü ise Tunç Çağına ait balta, kılıç ve hançer gibi cisimlerle günümüze kadar ulaşmıştır. Demir Çağının örnekleri ise MÖ 11.-7. yüzyıllar arasında Toskana civarında yerleşmiş Villinova kültürüne aittir. MÖ 800 yılından sonra ortaya çıkan Etrüskler İtalya yarımadasında Antik Roma kültüründen önce ortaya çıkmış en önemli kültürdür. Etrüsklerin kökeni hakkında birçok değişik hipotez mevcuttur. Konuştukları dilin bir Hint-Avrupa dili olmadığı bilinmektedir. Roma öncesi İtalya'nın Antik halkları - Umbrianlar, Latinler (Romalılardan ortaya çıkan), Volsci, Oscanlar, Samnitler, Sabinler, Keltler, Ligurler, Veneti, Iapygianlar ve diğerleri – Proto Hint-Avrupalı halklarıydı, bunların çoğu özellikle İtalikler grubuna aitti. Muhtemel Hint-Avrupalı ​​olmayan veya Hint-Avrupa öncesinin mirası başlıca tarihi halklar, orta ve kuzey İtalya'nın Etrüskleri, Elymianlar ve Sicilya'daki Sicani ve Nurajik uygarlığını doğuran tarih öncesi Sardinyalılardı. Belirsiz dil ailelerinden ve olası Hint-Avrupa kökenli olmayan diğer eski topluluklar arasında Raetialı halkı ve dünyadaki en büyük tarih öncesi petroglif koleksiyonları olan Valcamonica Kaya Resimleri ile bilinen Cammuni yer alır. 1991'de Güney Tirol’in Similaun buzulunda 5,000 yaşında (MÖ 3400 ile 3100 arasında, Bakır Çağı) olduğu belirlenen Buz Adam Ötzi olarak bilinen iyi korunmuş bir doğal mumya keşfedildi. İlk yabancı sömürgeciler, Sicilya ve Sardunya kıyılarında başlangıçta sömürgeler ve çeşitli emporiumlar kuran Fenikeliler'di. Bunlardan bazıları kısa sürede küçük şehir merkezleri haline geldi ve antik Yunan kolonilerine paralel olarak geliştirildi; ana merkezler arasında Sicilya'daki Motya, Zyz (modern Palermo), Soluntum ve Sardunya'daki Nora, Sulci ve Tharros şehirleri vardı. İÖ 17. ve 11. yy’lar arasında Miken Yunanları İtalya ile temaslar kurduThe Mycenaeans and Italy: the archaeological and archaeometric ceramic evidence, University of Glasgow, Department of Archaeology Gert Jan van Wijngaarden, Use and Appreciation of Mycenaean Pottery in the Levant, Cyprus and Italy (1600–1200 B.C.): The Significance of Context, Amsterdam Archaeological Studies, Amsterdam University Press, 2001Bryan Feuer, Mycenaean civilization: an annotated bibliography through 2002, McFarland & Company; Rev Sub edition (2 March 2004) ve İÖ 8. ve 7. yy.’larda Magna Graecia olarak bilinen İtalya Yarımadasının güney kısmında ve Sicilya’nın tüm kıyılarında birkaç Yunan kolonisi kuruldu.Emilio Peruzzi, Mycenaeans in early Latium, (Incunabula Graeca 75), Edizioni dell'Ateneo & Bizzarri, Roma, 1980 İyonyalı yerleşimciler Elaia, Kyme, Rhegion, Nakşa, Zankles, Hymera ve Katanya’yı kurdular. Dorik koloniciler Taras, Siraküza, Megara Hyblaia, Leontinoi, Agrigento, Gela kurdu; Siraküzalılar Ankón ve Adria'yı kurdu; megarese Selinunte’yi kurdu. Akalar Sybaris, Poseidonia, Kroton, Lokroi Epizephyrioi ve Metapontum kurdu; tarantini ve thuriotlar Herakleia'yı buldu. Yunan kolonizasyonu, İtalik halkları demokratik yönetim biçimleriyle ve yüksek sanatsal ve kültürel ifadelerle ilişkiye soktu. === Antik Roma === küçükresim Roma, MÖ 753'te kurulmuş, orta İtalya Tiber nehri sığlığının çevresinde bir yerleşimdir. 244 yıl boyunca Roma’nın monarşik sistemi önce Latin ve Sabine kökenli hükümdarlar, sonra da Etrüsk krallarınca yönetildi. Geleneğe göre yedi kral gelmiştir: Romulus, Numa Pompilius, Tullus Hostilius, Ancus Marcius, Tarquinius Priscus, Servius Tullius ve Lucius Tarquinius Superbus. MÖ 509'da Romalılar son kralı kovdu onun yerine Senato ve Halk (SPQR) hükûmetini tercih ederek oligarşik cumhuriyet kurdu. Roma kentinin kendisi Etrüsk topraklarına dâhildi. MÖ 396 yılında Etrüsklerin en büyük kenti olan Veio kentinin Romalılar tarafından istila edilmesiyle sona eren bu uygarlık Roma kültürüne damgasını vurmuş, Roma kültürü, mimarisi ve sanatına büyük bir etki yapmıştır. küçükresim|sol|İtalya 400 8\. ve 7. yüzyıllarda İtalya Yarımadası'nın güney kıyılarında ve Sicilya Adası'nda Yunan sömürge şehirleri kurulmuş ve bu bölgelere yoğun olarak Yunanlar yerleşmiştir. Daha sonraları bu nedenle Romalılar bu bu bölgeye Magna Graecia (Türkçe: Büyük Yunanistan) adını vermişlerdir.Luca Cerchiai, Lorena Jannelli, Fausto Longo, Lorena Janelli, 2004. The Greek Cities of Magna Graecia and Sicily (Getty Trust) ISBN 0-89236-751-2T. J. Dunbabin, 1948. The Western GreeksA. G. Woodhead, 1962. The Greeks in the West Antik Roma MÖ 8. yüzyılda küçük bir tarım köyü olarak kurulmuş ancak yüzyıllar geçtikçe büyüyerek bütün Akdeniz'i çevreleyen muazzam bir uygarlık hâlini almıştır. Ele geçirdiği bölgelerde hâkim olan Yunan kültürüyle Roma kültürü birleşerek ortak bir uygarlık oluşturmuş; hukuk, devlet yönetimi, sanat ve felsefede bugün çağdaş Avrupa uygarlığının temelini oluşturan bir zemin yaratmıştır. Yaklaşık 12 yüzyıl boyunca varlığını sürdürmüş olan Roma uygarlığı bir monarşiden oligarşi ve cumhuriyetin bileşimi bir demokrasiye ve daha sonra da otokratik bir imparatorluğa dönüşmüştür. Roma İmparatorluğu zaman içinde düşüşe geçmiş ve çökmüştür. Hispania, Galya ve İtalya'yı içine alan batı imparatorluğu 5. yüzyılda bağımsız krallıklara bölündü. Batı imparatorluğunun 476 yılında sona ermesi Roma'nın yıkılışı ve Orta Çağın başlangıç tarihi kabul edilir. === Orta Çağ === küçükresim|sol|İtalya 550 Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşü'nden sonra, İtalya Odoacer krallığı'nın egemenliği altına girdi ve ardından Ostrogotlar tarafından ele geçirildi. 6\. yüzyılda Bizans İmparatoru Justinianus tarafından İtalya‘nın kısa süreli yeniden fethinden sonra İtalya içlerine yeni bir Germen boyu dalgası başladı. Aynı yüzyılın sonlarında başka bir Germen kabilesi, Lombardlar'ın işgali Bizans varlığını Ravenna Eksarhlığı'nın arka bölgesine indirdi ve sonraki 1,300 yıl boyunca yarımadanın siyasi birliğinin bitişini başlattı. Yarımadanın işgalleri, barbar krallıklarının düzensiz bir şekilde birbirini takip etmesine ve "karanlık çağlar" olarak adlandırılmasına neden oldu. Lombard krallığı daha sonra 8. yüzyılın sonlarında Şarlman tarafından Frank Krallığı'na katıldı. Franklar ayrıca orta İtalya'da Papalık Devletleri'nin oluşumuna da yardımcı oldular. 13\. yüzyıla kadar, İtalyan siyasetine Kutsal Roma İmparatorları ile Papalık arasındaki ilişkiler hakimdi, İtalyan şehir devletlerinin çoğu anlık kazanç için ilkinin (Ghibellinolar) veya ikincisinin (Guelfolar) yanında yer aldı. Yüzyıllar boyunca Bizans orduları, Arapların, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun ve Papalık Devleti'nin birleşik bir İtalyan Krallığı kurmasını engelleyecek güçteydi. Ancak Bizans aynı zamanda Roma İmparatorluğu'nun eski topraklarını yeniden ele geçirecek güçten de yoksundu. Yine de Orta Çağ boyunca İtalya üzerindeki güç dengeleri çeşitli devlet ya da hanedanlar arasında değişkenlik gösterdi. İtalya'nın bölgeleri 19. yüzyıla kadar ya bağımsız yönetimler olarak kaldı ya da komşu devletlerin yönetimleri altındaydı. Bu otorite boşluğu sırasında İtalyan şehirlerinde anarşik koşullar hüküm sürüyordu ve şehirler derebeylik düzenine göre birbirlerinden ayrılmış biçimde yönetiliyordu. İtalya bu dönemde ticaret cumhuriyetleriyle ünlenmişti. Bu şehir devletleri oligarşiye göre yönetilen tüccarların ayrıcalık sahibi olduğu yönetimlerdi. Venedik, Cenova, Pisa Amalfi ve Ankona bu dönemin deniz ticareti konusunda öne çıkan şehirleridir. Özellikle Venedik ve Cenova ticarette Avrupa'nın Doğu'ya açılan kapılarıydı. Venedik, yöreye özgü bir tür camın üretilmesi ile ünlüydü. Floransa, ipek, yün, bankacılık ve mücevheratın önde gelen merkezlerindendi. Denizcilikte ileri bu şehir devletleri ayrıca Doğu'ya düzenlenen Haçlı Seferlerinde de başı çeken güçlerdi. İtalya, Avrupa'da ticari devrime yol açan büyük ekonomik değişiklikleri ilk kez hissetti: Venedik Cumhuriyeti, Bizans İmparatorluğu'nu yenmeyi başardı ve Marco Polo'nun Asya'ya yaptığı yolculukları finanse etti; ilk üniversiteler İtalyan şehirlerinde kuruldu ve Thomas Aquinas gibi akademisyenler uluslararası üne kavuştu; Sicilyalı I. Frederick, İtalya'yı geçici olarak Kutsal Roma İmparatorluğu ve Kudüs Krallığı'nı içeren bir saltanatın siyasi-kültürel merkezi yaptı; Kapitalizm ve bankacılık aileleri, Dante ve Giotto'’nun 1300 civarında aktif olduğu Floransa'da ortaya çıktı. Kara ölüm olarak da anılan 1348 tarihli veba salgını, İtalya nüfusun neredeyse üçte birini yok ederek İtalya'nın tarihine damgasını vurdu.Stéphane Barry and Norbert Gualde, "The Biggest Epidemics of History" (La plus grande épidémie de l'histoire, in L'Histoire n°310, June 2006, pp.45–46 Bu salgının yaralarının sarılmasının ardından İtalyan şehirleri gerek ticaret gerekse ekonomi alanında büyüdü. Bu iyileşme durumu daha sonra gerçekleşen hümanizm ve Rönesans hareketine ortam hazırladı. ===Erken Modern=== Orta Çağın sonlarında İtalya daha da küçük şehir devletlerine ve bölgelere bölündü: Napoli Krallığı İtalya'nın güneyinde etkili olan bir güçtü, Floransa Cumhuriyeti ve Papalık Devleti orta İtalya'yı yönetmekteydi, Cenova ve Milano kuzey ile batıda söz sahibi olan güçlerdi, Venedik ise doğu İtalya'da etkiliydi. 15. yüzyıl İtalya'sı Avrupa'nın en yoğun nüfuslu bölgelerindendi ve sanatta Rönesans hareketinin de doğum yeridir. Dante Alighieri (1265-1321), Francesco Petrarch (1304-1374) ve Giovanni Boccaccio (y. 1313-1375)'nun yazıları ve Giotto di Bondone (1267-1337)'nin resimleriyle özellikle de Floransa bu kültür-sanat hareketinin merkezi olarak görülmektedir. Bu dönemde Niccolò de' Niccoli ve Poggio Bracciolini gibi düşünürler kütüphanelerde Plato, Aristo, Öklid, Ptolemy, Cicero ve Vitruvius gibi ünlü Antik Yunan filozoflarının yapıtlarını incelemişlerdir. küçükresim|sol|İtalya 1796 1494 yılında Fransa Kralı VIII. Charles, İspanya'yı ele geçirebilmek amacıyla 16. yüzyıla dek sürecek olan saldırı dizisinin ilk ayağını başlattı. Bu saldırılar ve rekabet sonunda İspanya Cateau-Cambrésis Antlaşması'yla galip taraf oldu. Böylece İspanya, Milan Düklüğü ve Napoli Krallığı üzerinde egemen güç durumuna geldi. Daha sonra İtalya üzerindeki etkili güç olma durumu, Utrech Antlaşması'yla Avusturya'ya geçti. Avusturya etkisi altında İtalya'nın kuzeyinde güçlü bir ekonomik dinamizm ve entelektüel canlılık oluştu. Fransız Devrimi ve Napolyon Savaşları (1796-1815) İtalyanlar arasında eşitlik, demokrasi, hukuk ve ulus olma bilinci gibi düşünceler uyandırdı. === Birleşme === küçükresim|İtalya 1860 19\. yüzyılın ilk yıllarında İtalya I. Napolyon tarafından işgal edilerek Fransız etkisi altına girdi. Viyana Kongresi İtalya'nın Fransız işgalinden önce yöneten hanedanlara geri verilmesini öngörüyordu. Böylece Papalık Devleti, Sardinya-Piemonte Krallığı, Toskana Grandüklüğü, Modena Düklüğü ve Lombardiya-Venedik Krallığı tekrar kuruldu. Ancak Carbonari adı verilen gizli dernekler İtalya'nın birleşmesi için çalışmaya başladılar. Giuseppe Mazzini ve Giuseppe Garibaldi birleşme hareketinin öncüleri arasında yer alıyorlardı. Ayrıca Sardinya kralı II. Vittorio Emanuele de bu birleşme hareketini destekleyenler arasındaydı. 1848 yılında Lombardiya Avusturya'nın elinde bulunuyordu. İtalya'yı birleştirmek konusunda Fransa'nın desteğini almayı başaran İtalya, 1859'da Fransa ile birlikte Avusturya'yı mağlup etti ve 11 Kasım 1859'da Avusturya ile Piemont arasında Zürih'te barış antlaşması yapıldı. Buna göre; Avusturya, Lombardiya'yı Piemont'ye verdi. Venedik dâhil olmak üzere diğer İtalyan Devletleri arasında bir konfederasyon oluşturulması ve konfederasyonun fahri başkanının papa, fiilî başkanının Piemont olması kabul edildi. Bir süre sonra Kuzey İtalya'daki küçük devletler de Piemont'ye katılma kararı aldılar. Böylece bütün Kuzey ve Orta İtalya Piemont'ye katılmış oldu. 1870'te Roma ve 1886'da Venedik, İtalya birliğine dâhil oldular. Bunların da katılımı sonucu İtalyan Millî Birliği tamamlanmış oldu. İtalya Krallığı kuruldu. ===Liberal dönem=== Yeni İtalya Krallığı Büyük güç elde etti. 1848 tarihli Sardinya Krallığı Anayasası Albertine Tüzüğü, 1861'de tüm İtalya Krallığını kapsayacak şekilde genişletildi ve yeni devletin özgürlüklerini sağladı. Ancak seçim yasaları mülksüz olanlara ve eğitimsiz sınıflara oy kullanma hakkı vermedi. Yeni krallık hükümeti, liberal güçlerin hakim olduğu parlamenter anayasal monarşi çerçevesinde kuruldu. Kuzey İtalya hızla sanayileşirken, Güney ve Kuzey'in kırsal bölgeleri az gelişmiş ve aşırı nüfuslu kaldı. Bu durum milyonlarca insanı yurt dışına göç etmeye zorlyarak büyük ve etkili bir diaspora'yı ateşledi. İtalyan Sosyalist Partisi geleneksel liberal ve muhafazakar düzene meydan okuyarak sürekli olarak gücünü artırdı. 19\. yüzyılın son yirmi yılından başlayarak İtalya, Doğu Afrika'da Eritre ve Somali, Kuzey Afrika'da Trablusgarp ve Sirenayka (daha sonra Libya kolonisinde birleşti) ve On iki ada'yı yönetimi altına alarak bir sömürge gücü haline geldi.(Bosworth (2005), p. 49.) 2 Kasım 1899'dan 7 Eylül 1901'e kadar İtalya, Çin'deki Boxer Ayaklanması sırasında Sekiz Devlet İttifak kuvvetlerine katıldı. 7 Eylül 1901'de Tientsin'deki imtiyaz ülkeye devredildi ve 7 Haziran 1902'de imtiyaz İtalyanların mülkiyetine alındı ve bir konsolos tarafından yönetildi. 1913'te erkeklere genel oy hakkı kabul edildi. Giovanni Giolitti'nin 1892 ve 1921 yılları arasında beş kez başbakanlık yaptığı savaş öncesi dönem, İtalyan toplumunun ekonomik, endüstriyel ve politik-kültürel modernleşmesiyle nitelendi. İtalya, ulusal birliği tamamlamak amacıyla 1915'te I. Dünya Savaşı'na girdi: bu nedenle askeri eylemleri 1848 devrimleri sırasında Birinci İtalyan Bağımsızlık Savaşı ile başlayan, ikincisinde İtalya'nın birleşmesi'nin sonucunu tanımlayan tarihyazımsal bir perspektifte, Birinci Dünya Savaşı'na İtalyan müdahalesi aynı zamanda Dördüncü İtalyan Bağımsızlık Savaşı olarak kabul edilir. Alman İmparatorluğu ve Avusturya- Macaristan İmparatorluğu ile Üçlü İttifak'a katılan İtalya, 1915'te Batı İç Karniola, eski Avusturya Littoral, Dalmaçya ve yanı sıra Osmanlı İmparatorluğu'nun bazı bölgeleri de dahil olmak üzere önemli toprak kazanım vaadi'yle İtilaf Devletleri'yle birlikte I. Dünya Savaşı'na girdi. Ülke, "Dört Büyük" üst düzey müttefik güçten birisi olarak zafere katkı yaptı. İtalyan ordusu Alpler'de uzun bir yıpratma savaşında sıkışıp kalmış, çok az ilerlemeyle ağır kayıplar vermişti bu yüzden başlarda İtalyan Cephesi'ndeki savaş sonuçsuz kaldı. Ancak, ordunun yeniden düzenlenmesi ve '99 Boys'un (Ragazzi del '99, 1899 doğumlu ve 18 yaşına giren tüm erkekler) askere alınması, İtalya'nın Monte Grappa gibi büyük savaşlarda ve Piave nehrindeki birçok savaşta daha etkili zaferler kazanmasına yol açtı. Sonunda Ekim 1918'de İtalyanlar, Vittorio Veneto'nun zaferiyle sonuçlanan büyük bir saldırı başlattı. Bollettino della Vittoria ve Bollettino della Vittoria Navale tarafından ilan edilen İtalyan zaferi,Burgwyn, H. James: Italian foreign policy in the interwar period, 1918–1940. Greenwood Publishing Group, 1997. p. 4. Schindler, John R.: Isonzo: The Forgotten Sacrifice of the Great War. Greenwood Publishing Group, 2001. p. 303. Mack Smith, Denis: Mussolini. Knopf, 1982. p. 31. İtalyan Cephesindeki savaşın sonunu işaret ederek, Avusturya- Macaristan İmparatorluğu'nun dağılmasını sağladı ve Birinci Dünya Savaşı'nın iki haftadan kısa bir süre sonra sona ermesinde esasen etkili oldu. İtalyan silahlı kuvvetleri Afrika cephelerinde, Balkan cephelerinde, Ortadoğu cephelerinde ve ardından İstanbul'un İşgali'nde yer aldı. Savaş sırasında 650.000'den fazla İtalyan askeri ve bir o kadar da sivil öldü ve krallık iflasın eşiğine geldi. Saint-Germain Antlaşması (1919) ve Rapallo Antlaşması (1920), Trentino-Alto Adige/Südtirol/Südtirol, Julian March, İstirya, Kvarner ve Dalmaçya şehri Zadar'nın ilhakına izin verdi. Sonraki Roma Antlaşması (1924), Rijeka şehrinin İtalya'ya ilhakına yol açtı. İtalya, Londra Antlaşması (1915) tarafından vaat edilen diğer bölgeleri almadı. Bu nedenle bu sonuç kötü bir zafer olarak kınandı. Parçalanmış zafer retoriği Benito Mussolini tarafından benimsendi ve İtalyan faşizminin yükselişine yol açarak Faşist İtalya'nın propagandasında kilit nokta oldu. Tarihçiler, parçalanmış zaferi faşistler tarafından İtalyan emperyalizmini körüklemek ve I. Dünya Savaşı sonrasında liberal İtalya'nın başarılarını karartmak için kullanılan bir "siyasi efsane" olarak görürler. İtalya ayrıca Milletler Cemiyeti'nin yürütme konseyinde daimi bir sandalye kazandı. ===Faşist rejim=== küçükresim|1860'tan beri İtalya'nın Fransız kolonileşmesi I. Dünya Savaşı'nın neden olduğu yıkımdan sonra oluşan karışıklık ortamında, 1917 Ekim Devrimi'nin ateşlediği hareketlilik anarşi ve kargaşa ortamı yarattı. Sosyalist bir devrimden kaygı duyan liberal görüşler Benito Mussolini önderliğinde Ulusal Faşist Parti'yi kurdular. Ekim 1922'de faşistler krala karşı bir darbe girişiminde bulundu. Kral, ordularına darbeci güçlere karşı koymamaları yönünde buyruk verdi ve Mussolini ile iş birliği yapma yoluna gitti. Bunu izleyen birkaç yıl içinde Mussolini tüm siyasi partileri kapattı ve birtakım kişisel özgürlükleri kısıtlayarak kendi diktatörlük rejimini ilân etti. 1935'te İtalya Habeşistan'ı görece uzun süren bir direniş sürecinin ardından işgâl edince Milletler Cemiyeti olaya müdâhil oldu. Buna karşılık Faşist İtalya, Nazi Almanyası ile anlaşma ve iş birliği yoluna gitti. Nazi Almanyası ile ilk antlaşma 1936 yılında yapıldı. Ardından 1938'de Çelik Paktı geldi. İspanya İç Savaşı'nda İtalya, Franco'yu sonuna kadar destekledi. Avusturya'nın ve Çekoslovakya'nın Almanya'ya bağlanması girişimlerinde de Hitler'e destek verdi. İtalya, 1940'ta savaşa katıldı. Kuzey Afrika'da başarılı oldular ancak Yunanistan'ın işgalinde İtalyan birlikleri Yunan direnişçilere karşı yenilgiler aldı. Macaristan Başbakanı Miklós Kállay 4 Nisan 1943'de Mussolini'yi ziyaret etmiş ve ona Mihver İttifakı üyeleri olan İtalya, Finlandiya ve Macaristan'ın Almanya'dan daha bağımsız bir çizgi belirleyebilmek için işbirliği yapmalarını önermişti. Mussolini bu öneriyi reddetti. Amerikan ve İngiliz birlikleri 1943'te Sicilya'ya çıktı. Aynı yıl İtalya'nın güneyini ele geçirdiler ve Mussolini, başbakanlık görevinden alınarak hapsedildi. Alman paraşütçüler Mussolini'yi kurtardı ve Mussolini İtalya'nın kuzeyinde İtalyan Sosyal Cumhuriyeti'ni kurdu. 1945'te İtalya'nın kuzeyi de kaybedildi ve bunun üzerine Mussolini İtalya'dan kaçmaya çalıştı ancak komünist partizanlarca yakalanarak kurşuna dizildi. Cesedi daha sonra Milano'ya götürüldü ve burada herkesin görmesi ve öldüğünü teyit etmesi için bir benzin istasyonuna baş aşağı asıldı. Düşmanlıklar, 29 Nisan 1945'te İtalya'daki Alman kuvvetleri teslim olmasıyla sona erdi. Çatışmada yaklaşık yarım milyon İtalyan (siviller dahil) öldü, toplum bölündü ve İtalyan ekonomisi neredeyse tamamen yok edildi; 1944'te kişi başına düşen gelir, 20. yüzyılın başından bu yana en düşük noktasındaydı.Adrian Lyttelton (editor), "Liberal and fascist Italy, 1900–1945", Oxford University Press, 2002. p. 13 2\. Dünya Savaşı'nın sonuçları, son yirmi yıldır Faşist rejimi onaylayan monarşiye karşı İtalya'yı da kızdırdı. Bu hayal kırıklıkları, İtalyan cumhuriyetçi hareketinin yeniden canlanmasına katkıda bulundu. ===Cumhuriyet dönemi=== İtalya, Festa della Repubblica olarak kutlanan 2 Haziran 1946'da yapılan 1946 İtalya anayasa referandumu günü sonrasında cumhuriyet oldu. Bu, İtalyan kadınlarının ulusal düzeyde ilk kez ve bazı şehirlerde birkaç ay önce yapılan yerel seçimler dikkate alındığında genelde ikinci oy kullanmasıydı. III. Vittorio Emanuele'ün oğlu II. Umberto tahttan çekilmek zorunda kaldı ve sürgüne gönderildi. Cumhuriyet Anayasası 1 Ocak 1948'de onaylandı. 1947 İtalya ile Barış Antlaşması uyarınca, İstirya, Kvarner, Julian March'ın çoğu ve Dalmaçya şehri Zadar Yugoslavya tarafından ilhak edildi. Bu ilhak, 230.000 ila 350.000 yerel etnik İtalyan (İstrian İtalyanlar ve Dalmaçyalı İtalyanlar) ve diğer etnik Sloven, etnik Hırvat ve etnik İstro-Rumenlerden oluşan ve İtalyan vatandaşlığında kalmayı seçmesine neden olan Istrian-Dalmaçya göçüne neden oldu. Daha sonra, Trieste Serbest Bölgesi iki vilayet arasında bölündü. İtalya ayrıca tüm sömürge mülklerini kaybetti ve İtalyan İmparatorluğu'nu sona erdi. 1950'de İtalyan Somalisi, 1 Temmuz 1960'a kadar İtalyan yönetiminde Somali İtalyan Vesayet Bölgesi haline getirildi. Bugün geçerli olan İtalya sınırı, Trieste'nin İtalya'ya resmen yeniden ilhak edildiği 1975'ten beri vardır. Olası bir komünist iktidarı ele geçirme korkusu, Alcide De Gasperi liderliğindeki Hıristiyan Demokratların ezici zafer kazandığı 18 Nisan 1948'deki ilk genel seçim sonucunda çok önemliydi. Sonuçta 1949'da İtalya NATO'ya üye oldu. Marshall Planı 1960'ların sonlarına kadar genellikle "Ekonomik Mucize" denilen sürekli ekonomik büyüme dönemi yaşayan İtalyan ekonomisinin canlanmasına yardım etti. 1950'lerde İtalya, 1952'de Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu'nun kurulmasının ve ardından 1958'de Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu'nun oluşturulmasının ardından Avrupa Topluluklarının altı kurucu ülkesinden biri oldu. 1993 yılında, bunlardan eski ikisi Avrupa Birliği'ne dahil edildi. 1960'ların sonundan 1980'lerin başına kadar ülke, özellikle 1973 petrol krizinden sonraki ekonomik kriz, yaygın sosyal çatışmalar ve ABD'nin ve Sovyet istihbaratı'nın da dahil olduğu iddia edilen aşırılık yanlısı gruplarca gerçekleştirilen terörist katliamlarla tanımlanan Kurşun Yılları dönemini yaşadı. Kurşun Yılları 1978'de Hıristiyan Demokrat lider Aldo Moro'nun öldürülmesi ve 1980'de 85 kişinin öldüğü Bologna tren istasyonu katliamıyla doruğa çıktı. 1980'lerde, 1945'ten beri ilk kez, iki hükümete Hıristiyan-Demokrat olmayan başbakanlar başkanlık etti: bunlardan birisi cumhuriyetçi Giovanni Spadolini diğeride sosyalist Bettino Craxi idi; Ancak Hıristiyan Demokratlar ana hükümet partisi olarak kaldı. Craxi hükümetinde ekonomi toparlandı ve İtalya, 1970'lerde Yedili Grup'a girdikten sonra dünyanın en büyük beşinci sanayi ülkesi oldu. Ancak harcama politikalarının sonucunda, Craxi döneminde İtalyan ulusal borcu fırladı ve kısa süre sonra ülkenin GSYİH'sının %100'ünü geçti. küçükresim|sol|2 Ağustos 1980'deki Bologna katliam kurbanlarının cenaze töreni Kurşun Yıllarında İtalya'da işlenmiş en ölümcül saldırıdır. İtalya, 1992 ile 1993 yılları arasında, "Maxi Davası" sırasında verilen birkaç müebbet hapis cezasının ve hükümetin başlattığı yeni mafya karşıtı önlemlerin sonucunda Sicilya mafyasıınca yapılan birkaç terör saldırısıyla karşı karşıya kaldı. 1992'de iki büyük dinamit saldırısında yargıçlar Giovanni Falcone (23 Mayıs'ta Capaci bombalamasında) ve Paolo Borsellino (19 Temmuz'da Via D'Amelio bombalamasında) öldürüldü. Bir yıl sonra (Mayıs-Temmuz 1993), Floransa'daki Via dei Georgofili, Milano'daki Via Palestro ve Laterano'daki Piazza San Giovanni ve Roma'daki Via San Teodoro gibi turistik yerler saldırıya uğradı, 10 kişi öldü 93 kişi yaralandı ve Uffizi Galerisi gibi kültürel mirasa ciddi zarar gördü. Katolik Kilisesi Mafyayı açıkça kınadı ve Roma'da iki kilise bombalandı ve Mafya karşıtı bir rahip vurularak öldürüldü. == Coğrafya == küçükresim|sol|İtalya'nın topografik haritası küçükresim|sağ|İtalya'nın uzaydan görünümü İtalya Güney Avrupa'da (batı Avrupa'nın bir parçası olarak kabul edilir) 35° ve 47° K ve boylamları 6° ve 19° D arasındadır. İtalya, kuzeyinde Fransa, İsviçre, Avusturya ve Slovenya ile sınır komşusudur ve kabaca Alp havzası ile sınırlandırılmış olup Po Vadisini ve Venedik Ovası'nı çevreler. İtalya, güneyde ise İtalya Yarımadasının tamamı ile birçok küçük adaya ek olarak iki Akdeniz adası Sicilya ve Sardunya'yı kapsar. Mikrodevletler olarak anılan San Marino ve Vatikan şehir'lerinin egemen devletleri tümüyle İtalya içindeki özerk devletlerdir ve tek komşuları İtalya'dır. Benzer şekilde İtalya'nın da İsviçre içinde kalan Campione d'Italia ise İsviçre'deki bir İtalyan özerki'dir. Campione d'Italia yaklaşık 1.5 kilometrekare büyüklüğünde ve 2,500 nüfusludur. Ülkenin toplam yüzölçümü olup, bunun kara ve sudur. Adalar da dahil olmak üzere İtalya'nın Adriyatik, İyon ve Tiren denizlerinde boyunda kıyı şeridi vardır. İtalya Fransa ile (), Avusturya ile (), Slovenya ile () ve İsviçre ile () ortak sınırı paylaşır. San Marino () ve Vatikan şehri () her iki özerk yerleşim bölgesi de geri kalanı oluşturur. İtalya topraklarının %35'inden fazlası dağlıktır. Apenin Dağları yarımadanın omurgasını oluşturur ve İtalya'nın en yüksek noktası Mont Blanc'ın (Monte Bianco) () olduğu Alpler ülkenin kuzey sınırının çoğunu oluşturur. Alpler, İsviçre ile İtalya arasındadır. İtalya'da dünya çapında bilinen diğer dağları arasında Batı Alplerde Matterhorn (Monte Cervino), Monte Rosa, Gran Paradiso ve doğu yakası boyunca Bernina, Stelvio ve Dolomitler vardır. İtalya'nın en uzun nehri olan Po (), Fransa ile batı sınırındaki Alplerden başlayarak Padan Ovası'nı geçer ve Adriyatik Denizi'ne sularını boşaltır. Po Vadisi, ile İtalya'nın en büyük ovasıdır ve ülkedeki toplam ova alanının %70'inden fazlasını temsil eder. İtalya, Güney Avrupa'da anakaradan Akdeniz'e çıkıntı yapan uzun, çizme biçimindeki İtalya Yarımadası ile bu yarımada ve Alpler arasındaki topraklardadır. İtalya Yarımadası ile Sicilya Adası’nı Messina Boğazı ayırır. En büyük beş göl, küçülme sırasına göre şöyle sıralanır: Garda (), Maggiore (, küçük kuzey kısmı İsviçre'dir), Como (), Trasimeno () ve Bolsena (). İtalya'da ayrıca pek çok aktif volkan bulunur. Bunlardan Etna Avrupa kıtasındaki en büyük yanardağdır. İtalya'nın diğer önemli yanardağları Vezüv, Stromboli ve Vulcano'dur. ===Sular=== Akdeniz'deki İtalyan Yarımadası'nı üç taraftan dört farklı denizler çevreler: doğuda Adriyatik Denizi, güneyde İyon Denizi, ve batıda Ligurya Denizi ve Tiren Denizi. Adalar dahil İtalya'nın üzerinde kıyı şeridi vardır. İtalyan kıyıları, Amalfi Sahili, Cilento Sahili, Tanrıların Sahili, Kosta Verde, Riviera delle Palme, Riviera del Brenta, Costa Smeralda ve Trabocchi Sahili'ni kapsar. İtalyan Rivierası, Ventimiglia yakınlarındaki Fransa sınırından doğuya doğru La Spezia Körfezi'nin doğu ucunu gösteren Capo Corvo'ya kadar uzanan Ligurya kıyı şeridinin neredeyse tamamını içerir. Apeninler, suları iki zıt tarafa bölerek yarımadanın tüm uzunluğu boyunca uzanır. Öte yandan, yağışların göreceli bolluğu ve kuzey İtalya'da kar alanları ve buzullarla Alp zincirinin varlığı nedeniyle nehirler çoktur. Temel su havzası Alpler ve Apeninler sırtını takip eder ve nehirlerin aktığı denizlere karşılık gelen beş ana eğimi sınırlar: Adriyatik, İyonik, Tiren, Ligurya ve Akdeniz kıyıları. Kökenleri dikkate alındığında, İtalya nehirleri iki ana gruba ayrılabilir: Alp-Po nehirleri ve Apenin-ada nehirleri. İtalya nehirlerinin çoğu Po, Piave, Adige, Brenta, Tagliamento ve Reno gibi Adriyatik Denizi'ne veya Arno, Tiber ve Volturno gibi Tiren'e dökülür. Bazı sınır belediyelerinden (Lombardiya'daki Livigno, Innichen ve Trentino-Alto Adige/Südtirol'deki Sexten) suları Tuna'nın bir kolu olan Drava havzasından Karadeniz'e akar ve Lombardiya'daki Lago di Lei'den gelen sular Ren havzası aracılığıyla Kuzey Denizi'ne akar. En uzun İtalyan nehri Po'dur, ya ya da akar (Maira nehri sağ kıyı kolunun uzunluğu) ve membaları, Monviso'nun kuzeybatı yüzünün altındaki Val Po'nun başındaki düz bir yer olan Pian del Re'deki taşlı bir yamaçtan sızan bir kaynaktır. Po'nun etrafındaki geniş vadiye ülkenin ana sanayi bölgesi Po Ovası (İtalyanca: Pianura Padana veya Val Padana) denir; 2002'de burada 16 milyondan fazla insan yaşıyordu, o zamanlar bu nüfus İtalya nüfusunun yaklaşık ⅓'siydi. İkinci en uzun İtalyan nehri, Resia Gölü yakınlarında doğan ve Chioggia yakınında bir kuzey-güney rotası yaptıktan sonra Adriyatik Denizi'ne dökülen Adige'dir.Karel Kovar "Hydrology, Water Resources and Ecology in Headwaters". p. 505 Ülkenin kuzeyinde, genellikle İtalyan Gölleri denilen bir dizi büyük denizaltı buzultaş barajlı göl vardır. İtalya'da 1000'den fazla göl vardır, en büyüğü Garda'dır (). Diğer iyi bilinen denizaltı gölleri, en kuzeydeki kısmı İsviçre'nin bir parçası olan Maggiore Gölü (212,5 km²), Avrupa'daki en derin göller'den biri olan Como (), Orta, Lugano, Iseo ve Idro'dür. İtalya yarımadasındaki diğer önemli göller Trasimeno, Bolsena, Bracciano, Vico, Varano ve Gargano'daki Lesina ve Sardunya'daki Omodeo'dır. İtalya kıyıları boyunca, kuzey Adriyatik'te Venedik, Grado Lagünü ve Marano lagünleri ve ve Toskana kıyısındaki Orbetello lagünü dahil olmak üzere lagünler vardır. Geçmişte İtalya'nın geniş düz alanlarını kaplayan bataklıklar ve göletler, son yüzyıllarda büyük ölçüde kurumuştur; Emilia-Romagna'daki Comacchio vadileri veya Sardunya'daki Stagno di Cagliari gibi kalan birkaç sulak alan korunan doğal ortamlardır. === Biyoçeşitlilik === İtalya, tüm Avrupa faunasının üçte birinden fazlasını temsil eden 57.000'den fazla türle Avrupa'daki en yüksek faunal biyolojik çeşitliliğe sahiptir. İtalya'nın çeşitli jeolojik yapısı, yüksek iklim ve habitat çeşitliliğine katkıda bulunur. İtalyan yarımadası, Akdeniz'in merkezinde yer alır ve Orta Avrupa ile Kuzey Afrika arasında bir koridor oluşturur ve 8.000 km kıyı şeridine sahiptir. İtalya ayrıca Balkanlar, Avrasya ve Orta Doğu'dan türler alıyor. Alpler ve Apeninler, Orta İtalya ormanlık alanları ve Güney İtalya dahil olmak üzere İtalya'nın çeşitli jeolojik yapısı Garigue ve Maquis çalılıkları da yüksek iklim ve habitat çeşitliliğine katkıda bulunur. İtalya faunası 4.777 endemik hayvan türü içerir bunlar arasında Sardunya uzun kulaklı yarasası, Sardunya kızıl geyiği, gözlüklü semender, kahverengi mağara semenderi, İtalyan semenderi, İtalyan kurbağası, Apennine sarı karınlı kurbağa, İtalyan duvar kertenkelesi, Aeolian duvar kertenkelesi, Sicilya duvar kertenkelesi, İtalyan Aesculapian yılanı ve Sicilya gölet kaplumbağası gibi türler bulunur. İtalya'da 119 memeli türü, 550 kuş türü, 69 sürüngen türü, 39 amfibi türü, 623 balık türü ve 37.303 böcek türü olmak üzere 56.213 omurgasız tür vardır. İtalya florasının geleneksel olarak yaklaşık 5.500 vasküler bitki türünden oluştuğu tahmin edilmektedir. Bununla birlikte, 2005 itibarıyla, İtalyan vasküler florasının Veri bankasında 6.759 tür kaydedilmiştir. İtalya'da 1.371 endemik bitki türü ve alt türü vardır, bunlar arasında Sicilya göknarı, Barbaricina columbine, Deniz kadife çiçeği, Lavanta pamuğu ve Ucriana menekşesi bulunur. İtalya, Avrupa Yaban Hayatının ve Doğal Yaşam Ortamlarının Korunmasına İlişkin Berne Sözleşmesi ve Habitatlar Direktifi'ne taraftır. Her ikisi de İtalyan fauna ve florasına koruma sağlar. İtalya, bazıları ülke dışındanda bilinen birçok botanik bahçesine ve tarihi bahçeye sahiptir. İtalyan bahçesi biçimsel olarak simetriye, eksenel geometriye ve doğaya düzen dayatma ilkesine dayanır. Bahçıvanlık tarihini, özellikle Fransız bahçelerini ve İngiliz bahçelerini etkiledi. İtalyan bahçesi, Roma bahçelerinden ve İtalyan Rönesans bahçelerinden etkilenmiştir. İtalyan kurdu İtalya'nın ulusal hayvanıdır, ülkenin ulusal ağacı ise çilek ağacıdır. Bu seçimin nedenleri, Apenin Dağları ve Batı Alpler'de yaşayan İtalyan kurdunun, Roma'nın kuruluş efsanesi gibi Latin ve İtalyan kültürlerinde belirgin bir şekilde yer almasıyla ilgilidir. === İklim === İtalya'da iklim özellikleri son derece çeşitlidir ve bölgenin coğrafi özelliğine göre ülkenin büyük bölümünde egemen olan tipik Akdeniz ikliminden büyük farklılıklar gösterebilir. Örneğin Torino, Milano ve Bologna gibi şehirlerin bulunduğu İtalya'nın iç kuzey bölgeleri Köppen iklim sınıflandırmasında Cfa kategorisinde yani ılıman dönencealtı iklim bölgesi olarak gösterilir. Ligurya Bölgesi'nin kıyı kesimleri ve Floransa'nın güneyinde kalan bölgeler genel olarak Akdeniz iklimine uysa da yarımadanın kıyı kesimleriyle yüksek rakımlı iç bölgeler ve vadiler arasındaki büyük iklim farklılıkları göze çarpar ve karasal iklim görülür. Özellikle kış ayları boyunca yüksek yerler soğuk, yağışlı ve çoğu zaman da karlı olur. Bunun yanında kıyı kesimlerinde ise serin ve bol yağışlı kışlar ile sıcak ve az yağışlı yazlar geçirilir. == Siyaset == İtalya'nın yönetim biçimi çok partili ve parlamenter demokrasi ile işleyen cumhuriyettir. İtalya'nın politikaları bu bağlamda oluşturulur. Yürütme erki, bakanlar kurulunun elindedir ve bu kurula ülkenin başbakanı başkanlık eder. Yasama organı, ulusal meclis ve bakanlar kurulu tarafından ortaklaşa yürütülür. Yargı, yasama ve yürütme erklerinden bağımsızdır. İtalya 2 Haziran 1946'dan bu yana demokratik cumhuriyet olarak yönetilmektedir. Bunun öncesinde ülkede bulunan kraliyet sistemi halkoylaması sonucu kaldırılmıştır. İtalyan Anayasası ise 1 Ocak 1948 tarihinde yürürlüğe girmiştir. İtalyan Cumhuriyeti'nin Cumhurbaşkanı (İtalyanca: Presidente della Repubblica) her yedi yılda bir ulusal meclis ve az sayıda bölgesel temsilci tarafından seçilir. İtalya'da cumhurbaşkanları tarafsız bir biçimde ülkenin birlik ve bütünlüğü simgelemekle yükümlüdürler. Daha önceleri İtalya krallarına verilen hakların büyük bölümünü elinde bulundurur. Cumhurbaşkanı, yasama, yürütme ve yargı erklerinin ortasında tüm bunların işlerliğini sağlamakla görevlidir. Yöneticileri atamak, yargıya başkanlık etmek ve ülke ordusunun başkomutanı olmak gibi görevleri de yürütmektedir. Seçim ile işbaşına gelmiş partiler içinden çıkacak başbakanı da cumhurbaşkanı atar ve başbakana kabineyi kurma görevi verir. Kabinenin onaylanması ulusal mecliste yürütülen güven oylamasına bağlıdır. küçükresim|sol|İtalya Temsilciler Meclisi İtalya'da iki meclisli sistem uygulanmaktadır ve bu meclisler halk tarafından oylama yöntemiyle seçilir. Halk meclisinde 630 sandalye varken senatodaki sandalye sayısı 315'tir. Senatoda bunun yanı sıra az sayıda ömür boyu katılım hakkına sahip olan temsilci de yer alır. İtalya'da halk meclisine katılacak temsilcileri seçmek için yapılan oylamalara 18 yaşını doldurmuş olan her İtalyan vatandaşı katılabilir. Ancak senato üyelerini seçerken oy kullanma yaşı alt sınırı 25 olarak belirlenmiştir. Her iki meclis de 5 yıllık süreler için seçilir. Ancak cumhurbaşkanının bazı olağanüstü hâllerde meclisi feshetme hakkı vardır. Bu durumun örnekleri 1972, 1976, 1979, 1983, 1994, 1996 ve 2008 yıllarında yaşanmıştır. İtalyan Parlamentosu'nun kendine özgü (sui generis) özelliklerinden biri de İtalya'nın kalıcı olarak yurt dışında yaşayan İtalyan vatandaşlarına da temsil hakkı vermesidir. Günümüzde çoğunluğu eski sömürge ülkelerinde olan 2,5 milyon yurt dışında yaşayan İtalyan vatandaşı vardır. 630 ulusal meclis temsilcisi içinde 12, 315 senato temsilcisi içindeyse 6 kişi yurt dışındaki İtalyan vatandaşları arasından seçilmiştir. Bu olay ilk kez Nisan 2006'da yaşanmıştır ve bu milletvekillerine İtalya'dan seçilenler ile eşit haklar verilmektedir. İtalyan hukuk sistemi büyük ölçüde Roma hukuku üstüne kuruludur. İtalya Anayasa Mahkemesi yasaların anayasaya uygunluğunu ve anayasanın korunmasını denetler. İtalya'da anayasa mahkemesi II. Dünya Savaşı sonrası ortaya çıkan yeniliklerdendir. ===Dış ilişkiler=== [[Dosya:G7 Taormina family photo 2017-05-26.jpg|küçükresim|G7 liderlerinin Taormina]'daki 43. G7 zirvesi'ndeki grup fotoğrafı]] İtalya, Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET), şimdiki Avrupa Birliği (AB) ve NATO'nun kurucu üyesidir. İtalya 1955'te Birleşmiş Milletler'e kabul edildi ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması /Dünya Ticaret Örgütü (GATT/WTO), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Avrupa Konseyi ve Orta Avrupa Girişimi (CEI) gibi çok sayıda uluslararası kuruluşun üyesi ve güçlü bir destekçisidir. 2018'de Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, 2017'de G7 ve Temmuz'dan Aralık 2014'e kadar AB Konseyi dönüşümlü başkanlık görevlerini de yürüttü. İtalya aynı zamanda BM Güvenlik Konseyi'nin en son 2017'de tekrarlanan daimi olmayan üye'sidir. İtalya, Birleşmiş Milletleri ve uluslararası güvenlik faaliyetlerini onaylayarak çok taraflı uluslararası siyaseti güçlü şekilde destekler. 2013 yılında İtalya, dünyanın 25 ülkesinde 33 BM ve NATO misyonunda görev alan 5,296 askeri yurt dışında konuşlandırdı. İtalya Somali, Mozambik ve Doğu Timor'daki BM barışı koruma görevlerine desteklemek için asker gönderdi ve Bosna, Kosova ve Arnavutluk'taki NATO ve BM operasyonlarına destek sağlıyor. İtalya, Şubat 2003'ten itibaren Afganistan'da Sürekli Özgürlük Operasyonu'nu (OEF) desteklemek için 2,000'den fazla asker konuşlandırdı. İtalya, Irak'ı yeniden inşa etmek ve istikrara kavuşturmak için uluslararası çabaları destekledi ancak 2006 yılına kadar yaklaşık 3,200 askerden oluşan askeri birliğini geri çekmiş yalnızca insani yardım operatörlerini ve diğer sivil personeli korumuştu. Ağustos 2006'da İtalya, Birleşmiş Milletler'in barışı koruma görevi UNIFIL için Lübnan'da yaklaşık 2,450 asker konuşlandırdı."Italian soldiers leave for Lebanon Corriere della Sera, 30 August 2006 İtalya, Filistin Ulusal Yönetimi'nin en büyük finansörlerinden biridir ve yalnızca 2013'te 60 milyon € katkıda bulunmuştur. == Savunma == küçükresim|Uçak gemisi Cavour.|alt=|165x165px küçükresim|İtalyan jandarma askeri|alt=|248x248pik İtalyan silahlı kuvvetleri, İtalyan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı tarafından başkanlık edilen Yüksek Savunma Konseyi'nin komutasındadır. 2008 yılında ordu 186.798 kişilik personelden oluşmaktadır. Bunun yanı sıra 114.778 kişilik bir jandarma ekibi de görev yapmaktadır. İtalya'da askerlik görevi 2003 yılından bu yana zorunlu olmaktan çıkarılmıştır. 18 yaş ve üstü kişiler istedikleri takdirde orduya katılabilirler. İtalya'nın 2007 yılı askerî harcaması 33,661 milyar dolar olmuştur. (ulusal gelirin %1,8'i) === Ordu === İtalyan ordusu (İtalyanca: Esercito Italiano) İtalyan Cumhuriyeti'nin savunma birimleri içinde en temel olanıdır. Ülkede, 2003 yılından bu yana katılımın isteğe bağlı olduğu profesyonel ordu görev yapmaktadır. 2019 yılında İtalyan ordusunun asker sayısı 165.500 olarak bildirilmiştir. İtalya'nın elinde bulundurduğu önemli savunma araçları içinde Dardo piyade savaş aracı, Centuaro tank imha edici, Ariete tanklar; hava savunma araçları içindeyse A-129 taktik taarruz saldırı helikopteri bulunmaktadır. İtalyan ordusu pek çok kez Birleşmiş Milletler kararları uyarınca dünyanın çeşitli yerlerinde görev yapmıştır. === Donanma === İtalya Donanması (İtalyanca: Marina Militare) 2008 yılı itibarıyla 65 gemi ve uçak gemisi, muhrip, fırkateyn, denizaltı ve daha küçük boyutlu araştırma gemisine sahiptir. Italian Navy Marina Militare olarak anılan donanma son dönemlerde daha yüksek kapasiteli uçak gemileri, muhripler, denizaltılar ve çok amaçlı fırkateynler ile donatmaktadır. (Cavour gibi). İtalyan donanması NATO'nun bir üyesi olan İtalya adına dünyanın çeşitli bölgelerinde görevler yürütmüştür. === Hava kuvvetleri === İtalyan Hava Kuvvetleri (İtalyanca: Aeronautica Militare) İtalyan ordusunun en önemli ve gelişmiş birimlerinden biridir. İtalyan havacılık tarihi 1884 yılına kadar uzanmaktadır ve İtalya, 1911 yılında Osmanlı Devleti ile İtalya arasında yapılan Trablusgarp Savaşı'nda uçağı dünya üzerinde ilk kez savaş aleti olarak kullanarak tarihe geçmiştir. Çağdaş İtalyan havacılık kuvvetleri ise 28 Mart 1923 tarihinde kurulmuş ve bugün 466 bin personel ve 7.644 hava aracıyla hizmet vermektedir. İtalya 29 adet hava üssüne ve kendi ürettiği çok sayıda patentli hava savaş aracına sahiptir. === Jandarma === İtalyan jandarma askerlerine Carabinieri adı verilir. Bunlar asker donanımına sahip polis ekipleridir. Ülkede sivil güvenliğin sağlanmasından sorumlulardır. İtalyan jandarmasının geçmişi Savoy dükü I. Victor Emmanuel'e dayanmaktadır. Mussolini iktidarı dönemi faşist İtalya'da jandarma askerleri her türlü karşı eylem ve gösteriyi bastırmak için kullanılmıştır. Jandarma askerlerinin üniformaları lacivert renkli bir takım, yaka ve manşetlerde gümüşî şeritler ile gümüş rengi apoletlerden oluşmaktadır. Bu birimin kullandığı araçlar bölgeye göre değişen gereksinimler doğrultusunda otomobil, motosiklet, zodyak bot ya da unimoglar olabilir. == İdari bölümler == İtalya, 20 adet bölgeye ayrılmıştır (çoğul: regioni, tekil regione). Bunların beş tanesi, yerel sorunları çözmek için yasalar uygulayabilmelerine izin veren özerk statüye sahiptir; bu bölgeler, aşağıdaki tabloda bir yıldız (*) işareti ile etiketlenmiş. Ek olarak ülke toplam 96 il (province) ve 8.047 kömün'e (comuni) bölünmüştür. Bölge Başkent Alan (km2) Nüfus Abruzzo L'Aquila 10,763 1,331,574 Aosta Vadisi* Aosta 3,263 128,298 Basilicata Potenza 9,995 576,619 Calabria Catanzaro 15,080 1,976,631 Campania Napoli 13,590 5,861,529 Emilia-Romagna Bologna 22,446 4,450,508 Friuli-Venezia Giulia* Trieste 7,858 1,227,122 Lazio Roma 17,236 5,892,425 Ligurya Cenova 5,422 1,583,263 Lombardiya Milano 23,844 10,002,615 Marche Ancona 9,366 1,550,796 Molise Campobasso 4,438 313,348 Piemont Torino 25,402 4,424,467 Puglia Bari 19,358 4,090,105 Sardinya * Cagliari 24,090 1,663,286 Sicilya * Palermo 25,711 5,092,080 Toskana Floransa 22,993 3,752,654 Trentino-Alto Adige/Südtirol Trento 13,607 1,055,934 Umbria Perugia 8,456 894,762 Veneto Venedik 18,399 4,927,596 == Demografi == küçükresim|220x220px|İtalya'nın nüfus artış grafiği|alt= 2008 yılının sonunda, İtalya'nın toplam nüfusu 60 milyonu aştı. Bu sayılar ışığında, İtalya günümüzde Avrupa Birliği içinde Almanya ve Fransa'dan sonra üçüncü, dünya genelindeyse yirmi üçüncü en kalabalık ülkedir. İtalya'da kilometrekareye düşen kişi sayısı 199.2'dir ve bu yoğunluk da İtalya'yı Avrupa Birliği içinde en yoğun nüfuslu beşinci ülke yapar. Ülkenin en yoğun nüfuslu bölgesi Kuzey İtalya'dır ve ülkenin yüzölçümünün yaklaşık üçte birini oluşturan bu bölge, ülkenin toplam nüfusunun ise neredeyse yarısını barındırmaktadır. II. Dünya Savaşı'nın sonrasında İtalya, uzun süreli bir ekonomik yükseliş sürecine girmiş ve bu dönemde ülkenin kırsal kesimlerinden büyük kentlere göç patlaması yaşanmıştır. Bunun yanı sıra ülke göç ile nüfus yitiren bir ülke olmaktan çıkmış, göçmen kabul eder hâle gelmiştir. Bu ekonomik canlılık ve atılım süreci 1970'lere dek sürmüştür. Buna karşın, son yirmi yılda İtalya'nın aldığı yoğun dış göç sayesinde İtalya 2000'li yıllarda yeni doğum oranlarında gözle görülür bir artış yaşamaktadır. Bu artış özellikle uzun süredir düşük oranlarda seyreden kuzey bölgelerinin nüfuslarında görülmektedir. Kadın başına düşen çocuk sayısı da gerek göçmen annelerin, gerekse İtalyan kadınlarının dünya getirdikleri çocuklarla geçen yıllara oranla artış göstermiştir. 2005 yılında kadın başına düşen çocuk sayısı 1,32 iken, 2008 yılında bu sayı 1,41'e kadar çıkmıştır. === Büyük şehirler === === Metropolitan alanlar === küçükresim|300px|Başkent Roma'nın gökyüzünden görünümü OECD raporlarına göre İtalya'daki metropoller şunlardır: Metropolitan bölge Nüfus Milano 7.4 milyon Roma 3.7 milyon Napoli 3.1 milyon Torino 2.2 milyon === Göçler === küçükresim|upright=1.6|İtalya, Doğu Avrupa ve Kuzey Afrika'dan gelen büyük bir göçmen nüfusunun ev sahibidir. 2016'da İtalya'da yaklaşık 5.05 milyon yabancı vardı ve toplam nüfusun %8.3'ünü oluşturuyordu. Rakamlar, İtalya'da yabancı uyruklulara (ikinci nesil göçmenler) doğan yarım milyondan fazla çocuğu içerir, ancak sonradan İtalyan vatandaşlığı alan yabancı uyrukluları hariç tutar; 2016'da yaklaşık 201,000 kişi İtalyan vatandaşı oldu. Resmi rakamlar ayrıca 2008 itibarıyla sayılarının en az 670,000 olduğu tahmin edilen yasadışı göçmenleri hariç tutar.Elisabeth Rosenthal, "Italy cracks down on illegal immigration ". The Boston Globe. 16 May 2008. Avrupa Birliği'nin son yıllarda gerçekleştirdiği genişleme girişimleri sonucu İtalya'ya yapılan en yeni göç dalgası komşu Avrupa Birliği üyesi ülkeler ve Doğu Avrupa ülkelerinden gelmiştir. Önceden en yoğun göçün alındığı Kuzey Afrika'nın yerine günümüzde öne çıkan gruplar Asyalı göçmenlerdir. İtalya'da en büyük göçmen grup resmî olarak kayıtlı yaklaşık 800 bin kişiyle Rumenlerdir. Rumenler son yıllarda Arnavutları ve Faslıları sayıca geçerek İtalya'daki en büyük azınlık durumuna gelmişlerdir. Bazı gayriresmî varsayımlar ve savlar, İtalya'da yaşayan Rumenlerin sayısının belirtilen rakamdan iki katı kadar hatta daha fazla olduğunu öne sürmektedir. 2009 yılı itibarıyla İtalya nüfusu içinde yurt dışında doğmuş olanların sınıflandırılması şöyledir: Avrupa (%53,5), Afrika (%22,3), Asya (%15,8), Amerika (%8,1) ve Okyanusya (%0,06). İtalya'da yaşayan göçmenlerin ülke içindeki dağılımı ise oldukça dengesizdir. Ülkedeki göçmenlerin %87,3'ü ülkenin ekonomik olarak en gelişmiş yerleri olan kuzey ve orta kesimlerinde yaşarken, yalnızca %12,8'i yarımadanın güney kesimlerinde yaşar. küçükresim|170px|İtalyan pasaportu Köken Nüfus Yüzdesi* İtalyanlar 56.153.773 %93,52 Rumenler 796.477 %1,32 Mağripliler 606.556 %1,01 Arnavutlar 441.396 %0,73 Çinliler 170.265 %0,28 Ukraynalılar 153.998 %0,26 Asyalılar (Çinliler hariç) 445.795 %0,74 Latin Amerikalılar 298.860 %0,50 Sahraaltı Afrikalılar 264.570 %0,44 Diğer 713.378 %1,19 === İtalyan diasporası === 1800'lerin sonunda İtalya topraklarında ulusal birliğin sağlanmasının ardından İtalya'da yurt dışına verilen kitlesel göçler başladı. 1898 ve 1914 yılları arasında tüm dünya ülkelerinde İtalyan diasporası kayde değer ölçüde büyüdü. Bu süreçte her yıl yaklaşık 750 bin İtalyan yurt dışına göç etti. İtalyan toplulukları, önceleri İtalya'nın eski Afrika sömürgelerinde büyüme gösterdi. Bu dönemde Eritre'de (İkinci dünya savaşı başladığındaki sayıları 100 bin),http://www.ilcornodafrica.it/rds-01emigrazione.pdf Essay on Italian emigration to Eritrea (in Italian) Somali'de ve Libya'da (150 bin nüfusla toplam ülke nüfusunun %18'ini oluşturuyorlardı) pek çok sayıda İtalyan bulunuyordu. Ancak Libya'da yaşayan İtalyanlar 1970 yılında tümüyle ülkeden uzaklaştırıldılar.Libya cuts ties to mark Italy era. . BBC News. October 27, 2005. II. Dünya Savaşı sonrasında geçen on yıllık dönemde yaklaşık 350 bin İtalyan kökenli kişi Yugoslavya'yı terk etti.Election Opens Old Wounds In Trieste . The New York Times. June 6, 1987. Geçmişte İtalyanların göç ettikleri bölgelerde bugün onların soyundan gelen milyonlarca insan bulunmaktadır: Brezilya (25 milyon),Consulta Nazionale Emigrazione. Progetto ITENETs – “Gli italiani in Brasile”; pp. 11, 19 (Accessed September 10, 2008) Arjantin (20 milyon), Amerika Birleşik Devletleri (17.8 milyon), Uruguay (1.5 milyon), Kanada (1.4 milyon), Venezuela (900,000)Santander Laya-Garrido, Alfonso. Los Italianos forjadores de la nacionalidad y del desarrollo economico en Venezuela. Editorial Vadell. Valencia, 1978 ve Avustralya (800,000). === Tanınan etnik azınlıklar === İtalya'da pek çok etnik grup hükûmet tarafından resmî olarak tanınmakta ve bu gruplara azınlık hakları çerçevesinde bazı ayrıcalıklar verilmektedir. Bu haklar uyarınca kimi azınlıkların dilleri, yaşadıkları bölgelerde ikinci bir resmî dil olarak kabul edilebilmektedir. * Fransızca, Aosta'da resmî dil statüsündedir. Ancak bu bölgede yaygın olarak konuşulan asıl dil Arpitancadır. * Ladince, Trentino- Alto Adige/Südtirol ve Güney Tirol'ün kimi yerlerinde resmî dildir. * Slovence: Slovenlerin yoğun olarak yaşadığı, Friuli-Venezia Giulia bölgesinin Gorizia ilinde resmî dildir. * Almanca: Bolzano'da resmî dildir. Söz konusu bu bölgelerde hazırlanan resmî belge ve tabelalar ve trafik levhaları iki dillidir. Latincenin konuşulduğu bölgelerde ise üç dilli olarak da hazırlanabilmektedir. Azınlık okullarının bulunduğu yerlerde azınlık dillerinde eğitim görme olanağı bulunabilmektedir. === İnançlar === Hristiyanlığın Katolik mezhebi İtalya'daki en önemli dinî inançtır. Geçmişte Katolik Kilisesi İtalya'nın resmî dini olarak kabul görmüşse de 18 Şubat 1984'te hazırlanıp 25 Nisan 1985'te yürürlüğe giren bir konkordato (Kilise ile yapılan antlaşma) ile İtalya laik devlet yapılanması geliştirmiştir. 2006'da yayınlanmış bir araştırma raporuna göre İtalyanların %87.8'i kendisini Roma Katoliği olarak tanımlamıştır ancak bunların içinden yalnızca %36.8'si kiliseye düzenli gittiğini bildirmiştir. 2018'de yapılan bir araştırmaya göre ise İtalyanların %78'i kendisini Roma Katoliği olarak tanımlamıştır.http://assets.pewresearch.org/wp- content/uploads/sites/11/2018/05/24150841/Full-Topline-FINAL-FOR- PUBLICATION.pdf İtalya'da önemli ölçüde mensubu bulunan diğer Hristiyanlık mezhepleri Ortodoksluk, Pentakostalizm ve Evangelizm'dir. Ülkedeki en eski dinî azınlık grubu ise Yahudilerdir. Geçmişte İtalya'nın en büyük Hristiyan olmayan azınlığı olarak anılan Yahudilerin bugün İtalya'daki sayısı ortalama 45.000 kadardır. Son yıllarda Orta Doğu ve Kuzey Afrika'dan aldığı yoğun göçler sayesinde ülkede 825 bin kişiden oluşan bir Müslüman azınlık oluşmuştur. Müslümanlar İtalya nüfusunun %1'ini oluşturmaktadır ama bunların içinden yalnızca 45.000'inin İtalyan vatandaşlığı vardır. Ülkede ayrıca 50 bin kadar budist Italian Buddhist Union Italian Buddhist Institute "Soka Gakkai" 70 bin kadar Sih ve 70 bin kadar da Hindu yaşamaktadır. === Eğitim === İtalya'da eğitim, altı ila on altı yaşları arasında ücretsiz ve zorunludur ve beş aşamadan oluşur: anaokulu (scuola dell'infanzia), ilkokul (scuola primaria), ortaokul (scuola Secondaria di primo grado), lise (scuola Secondaria di Secondo Grado) ve Üniversite (università). İlköğretim sekiz yıl sürer. Öğrencilere İtalyanca, İngilizce, matematik, doğa bilimleri, tarih, coğrafya, sosyal bilgiler, beden eğitimi ile görsel ve müzik sanatları alanlarında temel eğitim verilmektedir. Orta öğretim beş yıl sürer ve farklı akademik düzeylere odaklanan üç geleneksel okul türünü içerir: lise, öğrencileri klasik veya bilimsel bir müfredatla üniversite eğitimine hazırlarken, istituto tecnico ve Istituto professionale, öğrencileri mesleki eğitime hazırlar. 2018 yılında İtalya orta öğretimi OECD ortalamasının altında olarak değerlendirildi. İtalya, okuma ve bilimde OECD ortalamasının altında ve matematikte OECD ortalamasının yakınında puan aldı. İtalya'da ortalama performans okuma ve bilimde düştü ve matematikte sabit kaldı. Trento ve Bolzano, okumada ulusal ortalamanın üzerinde puan aldı. Diğer OECD ülkelerindeki okul çocukları ile karşılaştırıldığında, İtalya'daki çocuklar sınıflardaki devamsızlık ve disiplinsizlik nedeniyle daha fazla miktarda öğrenmeyi kaçırdılar. İtalya ortalamasına yakın performans gösteren okullar ve Güney'deki okullar çok daha kötü sonuçlara sahipti. İtalya'da yüksek öğretim, devlet üniversiteleri, özel üniversiteler ve Scuola Normale Superiore di Pisa gibi prestijli ve seçkin yüksek lisans okulları arasında bölünmüştür. 33 İtalyan üniversitesi, 2019'da dünyanın en iyi 500'ü arasında yer aldı ve Birleşik Krallık ve Almanya'dan sonra Avrupa'nın en büyük üçüncü üniversitesi oldu. 1088'de kurulan Bologna Üniversitesi, sürekli faaliyette olan en eski üniversitedir ve ayrıca İtalya ve Avrupa'nın önde gelen akademik kurumlarından biridir. Bocconi Üniversitesi, Università Cattolica del Sacro Cuore, LUISS, Torino Politeknik Üniversitesi, Milano Politeknik Üniversitesi, Roma Sapienza Üniversitesi ve Milano Üniversitesi de dünyanın en iyileri arasında yer almaktadır. === Sağlık === Ülkede ortalama yaşam süresi erkeklerde 80, kadınlarda 85 olup, ülkeyi ortalama yaşam süresi açısından dünyada 5. sıraya yerleştirmektedir. Diğer Batı ülkeleri ile karşılaştırıldığında, Akdeniz diyetinin çeşitli sağlık yararları olduğu için İtalya'da yetişkin obezite oranı nispeten düşüktür (%10'un altında). Her gün sigara içenlerin oranı 2000'deki %24,4'ten 2012'de %22'ye düştü, ancak yine de OECD ortalamasının biraz üzerinde. Barlar, restoranlar, gece kulüpleri ve ofisler gibi halka açık yerlerde sigara içmek 2005'ten beri özel olarak havalandırılan odalarla sınırlandırılmıştır. 2013'te UNESCO, İtalya (promotör), Fas, İspanya, Portekiz, Yunanistan, Kıbrıs ve Hırvatistan'ın İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesine Akdeniz diyetini ekledi. İtalyan devleti 1978'den beri evrensel bir halk sağlığı sistemi yürütmektedir. Bununla birlikte, sağlık hizmetleri tüm vatandaşlara ve bölge sakinlerine kamu-özel karma bir sistem tarafından sağlanmaktadır. Kamu kısmı, Sağlık Bakanlığı bünyesinde düzenlenen ve devredilmiş bir bölgesel temelde yönetilen Servizio Sanitario Nazionale'dir. Sağlık harcamaları 2020'de GSYİH'nın %9,7'sini oluşturuyordu. İtalya'nın sağlık sistemi sürekli olarak dünyanın en iyileri arasında gösteriliyor. === Ekonomi === upright=1.3|küçükresim|sol|İtalya ihracatının orantılı bir temsili, 2019 İtalya, yılı itibarıyla dünyanın . (nominal) veya . (SAGP) büyük ekonomisine sahiptir. G7, Avrupa Birliği, Euro Bölgesi ve OECD'nin kurucu üyesi olan ülke, dünyanın en sanayileşmiş ülkelerinden biridir. Dünya ticareti ve ihracatında lider ülkelerdendir. . İnsani Gelişme Endeksi'ne sahip, ileri seviye gelişmiş bir ülkedir. Ülke, yaratıcı ve yenilikçi işletmeleri, büyük ve rekabetçi tarım sektörü (dünyanın en büyük şarap üretimine sahip) ve etkili, yüksek kaliteli otomobil, makine, gıda, tasarım ve moda endüstrisi ile tanınmaktadır. İtalya dünyanın altıncı en büyük imalat ülkesidir. İtalya, 2016 yılında dünyanın 7. en büyük ihracatçısı oldu. En yakın ticari bağları, toplam ticaretinin yaklaşık %59'unu gerçekleştirdiği Avrupa Birliği ülkeleriyle. Pazar payına göre en büyük AB ticaret ortakları Almanya (%12,9), Fransa (%11,4) ve İspanya'dır (%7,4). Geride bırakılan son 10 yıl içinde ülke ekonomisinin yıllık ortalama büyümesi %1,23 olmuştur. Bu sayı Avrupa Birliği ortalaması için %2,28'dir. Son yıllarda yaşadığı ekonomik durgunluk, siyasi çalkantılar ve reform programlarını uygulamadaki aksaklıklar nedeniyle basın tarafından Avrupa'nın hasta adamı biçiminde anılmaktadır. Ancak yapılan son istatistiksel araştırmalar ışığında İtalyanların satın alım gücünün Avrupa Birliği ortalaması değerlerine yakın olduğu gözlenmektedir. küçükresim|Bir Ferrari F8 Tributo İtalyan otomotiv endüstrisi'nde 144.000 firma bulunmaktadır. 2015 yılı itibarıyla neredeyse 485.000 kişi istihdam edilmektedir. Fiat Chrysler Automobiles şu anda dünyanın yedinci en büyük otomobil üreticisidir. Ülke, Brand Finance tarafından dünyanın en güçlü markası olarak derecelendirilen Maserati, Lamborghini ve Ferrari gibi lüks süper arabaların bulunduğu geniş bir ürün yelpazesine sahiptir. İtalya, 500 milyondan fazla tüketiciye sahip Avrupa pazarının bir parçasıdır. Ülkenin ticaret politikaları, Avrupa Birliği (AB) üyeleri arasındaki anlaşmalar ve AB mevzuatı tarafından belirlenir. İtalya, 2002 yılında ortak Avrupa para birimi olan Euro'yu kullanıma başladı ve aynı zamanda Euro Bölgesi'nin bir üyesidir. Para politikası Avrupa Merkez Bankası tarafından belirlenir. İtalya, ülkenin yapısal sorunlarını şiddetlendiren 2007-08 Mali krizinden çok etkilendi. 1950'lerden 1970'lerin başına kadar yıllık %5-6'lık güçlü bir GSYİH büyümesi gerçekleştiren İtalya 1980-90'larda giderek artan bir yavaşlamaya girdi. 2000'lerde ise ekonomi neredeyse durgunlaştı. Hükûmetin harcamalarıyla büyümeyi canlandırmaya yönelik siyasi çabalar 2017'de GSYİH'nın %131,8'ini aşan kamu borcunda ciddi bir artışa neden oldu ve borç büyüklüğünde AB'de Yunanlardan sonra ikinci sırada yer aldılar. Tüm bunlara rağmen, İtalyan kamu borcunun en büyük kısmı ulusal konulara aittir. İtalya ile Yunanistan arasında büyük bir fark vardır, İtalyan hanehalkı borç seviyesi OECD ortalamasından çok daha düşüktür. İtalya'da genel olarak ülkenin coğrafi yapısından kaynaklanan nedenlerden ileri gelen yapısal sorunlar vardır. Hammadde eksikliği ve enerji kaynaklarının azlığı da öne çıkan başka sorunlardır. Ülkenin coğrafi yapısı genel olarak dağlıktır. Bu nedenle yoğun tarım yapılabilecek topraklar oldukça kısıtlıdır. Enerji sektöründe büyük ölçüde dışa bağımlılık söz konusudur. 2006 yılı verilerine göre ülkede tüketilen toplam enerji miktarının %86'sı dış kaynaklardan sağlanmıştır. (katı yakıtların %99,7'si, petrolün %92,5'i, doğalgazın %91,2'si ve elektriğin %15'i.) İtalya ekonomisi ayrıca altyapı yatırımlarının gelişmemesi, pazara yönelik reformların uygulanamaması ya da yapılmaması ve araştırma konusunda yatırımlar yapılmaması nedeniyle güç yitirmektedir. Dünya Ekonomik Özgürlük Endeksi, 2008 yılında yayınladığı çalışmada ülkenin sırasını dünyada 64. Avrupa'da ise 29. olarak belirlemiştir. Böylece İtalya, avro alanı içinde en son sıraya yerleşmiştir. Dünya Bankası'na göre İtalya iş kurma, yatırım yapma ve ticaret konularında oldukça uygun ülkeler arasında gösterilmektedir. Buna karşın, ülkede bürokrasi alanında, mülkiyet haklarının korunması ve yüksek vergilendirmeler konusunda sorunlar göze çarpmaktadır. Bununla birlikte son yapılan araştırmalarda İtalya'nın 2006 yılında araştırma ve geliştirme konularına ayırdığı bütçe gayrisafi millî hasılanın %1,14'üyle sınırlı kalmış ve böylece, %1,84'lük Avrupa Birliği ortalamasının ve %3'lük Lizbon Stratejisi hedeflerinin oldukça altında kalınmıştır. İtalya ekonomisinin büyüklüğündeki diğer ülkelerde karşılaştırıldığında İtalya'da oldukça az sayıda dünya çapında çokuluslu şirket vardır. Buna karşın İtalya'daki küçük ve orta ölçekteki şirket sayısı oldukça fazladır. Bu durum İtalya'da üretim sektöründe tek bir ürünün öne çıkmasına neden olmuştur. İtalya'nın dışsatımını yaparak ekonomisini canlı tuttuğu lüks tüketim malları son dönemlerde Çin gibi yükselmekte olan ve işgücünün ucuz olduğu ülkelerle rekabet içine girmektedir. İtalya'nın dışarıya sattığı ürünler içinde en önde gelenler motorlu araçlar (Fiat Group, Aprilia, Ducati, Piaggio); kimyasal ve petrokimyasal ürünler (Eni); enerji ve elektrik mühendisliği sistemleri (Enel, Edison, Prysmian); elektrikli ev gereçleri (Candy, Indesit); uzay ve savunma teknolojileri (Alenia, Agusta, Finmeccanica); ateşli silahlar (Baretta); moda ve tekstil ürünleri (Armani, Valentino, Versace, Dolce & Gabbana, Robert Cavalli, Benetton, Prada, Luxottica); gıda ürünleri (Ferrero, Barilla, Martini & Rossi, Campari, Parmalat) ve lüks arabalar ((Ferrari, Maserati, Lamborghini, Pagani, Alfa Romeo, ile yatlardır (Ferretti, Azimut) İtalya'da turizm ise ülkede en hızlı gelişen ve en çok kâr getiren sektörlerdendir. Her yıl 43,7 milyon turist ülkeyi ziyaret etmekte ve ülkeye 4,7 milyar dolar bırakmaktadır. İtalya dünya sıralamasında en çok ziyaret edilen beşinci ülke, turizmden en çok kazanan dördüncü ülkedir. === Tarım === Son ulusal tarım sayımına göre, 2010 yılında 12.7 milyon hektarı kapsayan (%63'ü Güney İtalya'da bulunan) 1.6 milyon çiftlik vardı (2000'den beri −%32.4). Büyük çoğunluğu (%99’u) aileler tarafından işletilen küçük ve ortalama sadece 8 hektar büyüklüğündedir. Tarımsal kullanımda (ormancılık hariç), tahıl tarlaları %31, zeytin ağacı bahçeleri %8.2, bağlar %5.4, narenciye bahçeleri %3.8, şeker pancarı %1,7 ve bahçecilik %2.4’dür. Kalan kısım öncelikle otlaklara (%25.9) ve yemlik tahıllara (%11.6) ayrılmıştır. İtalya, dünyanın en büyük şarap üreticisi dir ve zeytinyağı, meyvelerden (elma, zeytin, üzüm, portakal, limon, armut, kayısı, fındık, şeftali, kiraz, erik, çilek ve kivi) ve sebzelerden (özellikle enginar ve domates) de en önde gelen üretici ülkelerdendir. En ünlü İtalyan şarapları muhtemelen Toskana Chianti ve Piyemonteli Barolo'dur. Diğer ünlü şaraplar Barbaresco, Barbera d'Asti, Brunello di Montalcino, Frascati, Montepulciano d'Abruzzo, Morellino di Scansano ve köpüklü şarap Franciacorta ve Prosecco‘dur. İtalya'nın uzmanlaştığı kaliteli ürünler özellikle daha önce bahsedilen şaraplar ve bölgesel peynirler, genellikle kalite güvence etiketleri DOC/DOP altında korunur. Avrupa Birliği tarafından atfedilen bu coğrafi işaret sertifikası, düşük kaliteli seri üretim ersatz ürünleri ile karıştırılmayı önlemek içindir. === Ulaşım === ==== Kara ulaşımı ==== 2004 yılında İtalya'da ulaşım sektörü, yaklaşık 119,4 milyon avroluk iş hacmine ulaştı ve ulaşım alanında hizmet veren 153.700 şirkette 935.605 kişiye istihdam sağlandı. Ulusal yol ağı açısından bakıldığında, 2002 yılında İtalya'da faal durumda toplam 668.721 kilometre uzunluğunda karayolu vardı. Bunun 6.487 kilometresi bir özel şirket olan Atlantia tarafından işletilen devlet yollarıydı. 2005 yılında İtalya'da 34.667.000 otomobil (Her bin kişiye 590 otomobil) ve 4.015.000 yük taşıtı kayıtlıydı. ==== Demiryolu ulaşımı ==== Devlete ait olan ve Rete Ferroviaria Italiana (FSI) tarafından işletilen ulusal demiryolu ağı, 2008 yılında toplam 16.529 km'ye (10.271 mil) ulaştı ve bunun 11.727 km'si (7.287 mil) elektriklidir. Demiryollarında 4.802 lokomotif ve vagon çalışmaktadır. Yüksek hızlı trenlerin kamu işletmecisi, FSI'nin bir parçası olan Trenitalia'dır. İtalya'daki yüksek hızlı trenler üç kategoriye ayrılır: Frecciarossa (türkçe: kırmızı ok) trenleri özel yüksek hızlı raylarda maksimum 300 km/s hıza ulaşır. Frecciargento (türkçe: gümüş ok) trenleri, hem yüksek hızlı hem de ana hat raylarında maksimum 250 km/s hızla çalışır; ve Frecciabianca (türkçe: beyaz ok) trenleri, yüksek hızlı bölgesel hatlarda maksimum 200 km/s hızla çalışır. İtalya'nın komşu ülkelerle Alp dağları üzerinde 11 demiryolu sınır kapısı vardır. Fréjus Demiryolu Tüneli, Alpleri aşarak ülkeyi Fransa ile bağlayarak demiryolu ulaşımında önemli bir yer tutmaktadır. Yapımı sürmekte olan Brenner Tüneli ise Avusturya ile İtalya'yı demiryolu ile birbirine bağlayacaktır. ==== Deniz ulaşımı ==== Ulusal sınırlar içinde kalan akarsu ağı genelinde toplam uzunluğu 1.477 kilometreyi bulan ırmak ve kanallarda ulaşım ve taşımacılık yapılabilmektedir. Ülkede ayrıca 2004 yılı itibarıyla büyük çapta havalimanlarının sayısı 30, büyük limanların sayısı ise 43 idi. Cenova limanı İtalya'nın en büyük, Akdeniz'in ise ikinci büyük limanıdır. 2005 yılında İtalya'da 389 bin birimlik sivil havacılık filosu ve 581 gemilik ticaret filosu vardı. ==== Hava ulaşımı ==== İtalya 2011'de yaklaşık 148 milyon yolcu veya Avrupa toplamının yaklaşık %10'u ile hava taşımacılığı yolcu sayısına göre Avrupa'da beşinci sıradaydı. 2022'de İtalya'da Milano'daki Malpensa Uluslararası Havaalanı ve Roma'daki Leonardo da Vinci Uluslararası Havaalanı'nın iki merkezi dahil olmak üzere 45 sivil havaalanı vardı. Ekim 2021'den bu yana İtalya'nın bayrak taşıyıcı havayolu ITA Airways, iflasının ardından markayı, IATA biletleme kodunu ve eski bayrak taşıyıcı Alitaliaya ait birçok varlığı devraldı. İtalya yüzyıllardır İpek Yolu'nun nihai varış noktası olmuştur. Özellikle Süveyş Kanalı'nın inşası, 19. yüzyıldan itibaren Doğu Afrika ve Asya ile deniz ticaretini yoğunlaştırdı. Soğuk Savaş'ın sona ermesi ve artan Avrupa entegrasyonundan bu yana, 20. yüzyılda sıklıkla kesintiye uğrayan ticari ilişkiler yeniden yoğunlaşmış ve Akdeniz'in en kuzeyindeki derin su limanı Trieste gibi kuzey İtalya limanları Orta Avrupa ve Doğu Avrupa'ya olan kapsamlı demiryolu bağlantıları, bir kez daha devlet sübvansiyonlarının ve önemli yabancı yatırımların hedefi haline geldi.Marcus Hernig: Die Renaissance der Seidenstraße (2018) pp 112.Bernhard Simon: Can The New Silk Road Compete With The Maritime Silk Road? in The Maritime Executive, 1 January 2020.Chazizam, M. (2018). The Chinese Maritime Silk Road Initiative: The Role of the Mediterranean. Mediterranean Quarterly, 29(2), 54–69.Guido Santevecchi: Di Maio e la Via della Seta: «Faremo i conti nel 2020», siglato accordo su Trieste in Corriere della Sera: 5. November 2019.Linda Vierecke, Elisabetta Galla "Triest und die neue Seidenstraße" In: Deutsche Welle, 8 December 2020. === Enerji === Son on yılda İtalya, dünyanın en büyük yenilenebilir enerji üreticilerinden biri haline geldi ve Avrupa Birliği'nde ikinci, dünyada dokuzuncu sırada yer aldı. Rüzgar enerjisi, hidroelektrik ve jeotermal enerji de ülkedeki önemli elektrik kaynaklarıdır. İtalya'da üretilen tüm elektriğin %27,5'ini yenilenebilir kaynaklar oluşturuyor; tek başına hidroelektrik %12,6'ya ulaşıyor, ardından %5,7 ile güneş, %4,1 ile rüzgar, %3,5 ile biyoenerji ve %1,6 ile jeotermal geliyor. Ulusal talebin geri kalanı fosil yakıtlar (%38,2 doğal gaz, %13 kömür, %8,4 petrol) ve ithalatla karşılanmaktadır. Eni79 ülkede faaliyet gösteren, dünyanın yedi " Süper Büyük " petrol şirketinden biri ve dünyanın en büyük sanayi şirketlerinden biri olarak kabul ediliyor. Tek başına güneş enerjisi üretimi, 2014 yılında ülkedeki toplam elektrik üretiminin yaklaşık %9'unu oluşturdu ve bu da İtalya'yı dünyada güneş enerjisinden en yüksek katkıyı sağlayan ülke haline getirdi. 2010 yılında tamamlanan Montalto di Castro Fotovoltaik Santrali, 85 MW ile İtalya'nın en büyük fotovoltaik elektrik santralidir. İtalya'daki diğer büyük PV tesislerine örnek olarak San Bellino (70,6 MW), Cellino san Marco (42,7 MW) ve Sant' Alberto (34,6 MW) gösterilebilir. İtalya, elektrik üretmek için jeotermal enerjiden yararlanan dünyadaki ilk ülkeydi. İtalya, 1980'lere kadar dört nükleer reaktör yönetmişti. Ancak, İtalya'da nükleer enerji 1987 referandumunun ardından (Sovyet Ukrayna'daki 1986 Çernobil felaketinin ardından) terk edildi, ancak İtalya hala yabancı topraklardaki İtalya'nın sahip olduğu reaktörlerden nükleer enerji ithal ediyor. === Turizm === İnsanlar yüzyıllardır İtalya'yı ziyaret ettiler, ancak yarımadayı turistik nedenlerle ilk ziyaret edenler, 17. yüzyılda başlayan ve 18. ve 19. yüzyıllarda gelişen Büyük Tur sırasında aristokratlardı. Bu, çoğu İngiliz olan Avrupalı ​​aristokratların, İtalya'nın ana varış noktası olduğu Avrupa'nın bazı bölgelerini ziyaret ettikleri bir dönemdi. İtalya için bu, antik mimariyi, yerel kültürü incelemek ve doğal güzelliklere hayran olmak içindi. İtalya, 2016'da toplam 52,3 milyon uluslararası gelişle uluslararası turizmde en çok ziyaret edilen beşinci ülke idi. Seyahat ve turizmin GSYİH'ya toplam katkısı (yatırımdan, tedarik zincirinden ve teşvik edilen gelir etkilerinden daha geniş etkiler dahil) 2014'te 162,7 milyar Euro'ydu (GSYİH'nın %10,1'i) ve 2014'te doğrudan 1.082.000 iş yarattı (toplam istihdamın %4,8'i). İtalya'da turistlerin ilgisini çeken unsurlar başta kültür, mutfak, tarih, moda, mimari, sanat, dini yerler ve rotalar, doğal güzellikler, gece hayatı, sualtı yerleri ve kaplıcalardır. Kış ve yaz turizmi Alpler ve Apeninler'deki birçok yerde mevcuttur, Akdeniz'in kıyı bölgelerinde deniz kenarı turizmi yaygındır. İtalya, Akdeniz'in önde gelen kruvaziyer turizmi destinasyonudur. Turistik konaklama işletmelerinde geçirilen gecelerle ölçülen İtalya'nın en çok ziyaret edilen bölgeleri Veneto, Toskana, Lombardiya, Emilia-Romagna ve Lazio'dur. Roma, 2017'de 9,4 milyon ziyaretçi ile Avrupa'nın en çok ziyaret edilen 3. ve dünyanın 12. şehri olurken, Milano 6,8 milyon turistle dünya çapında 27. şehirdir. Venedik ve Floransa da dünyanın ilk 100 turistik yeri arasındadır. İtalya aynı zamanda dünyada en fazla UNESCO Dünya Mirası alanlı ülkedir (58). İtalya'nın 58 miras alanından 53'ü kültürel ve 5'i doğaldır. İtalya'da 1 ile 5 yıldız arasında değişen çeşitli oteller vardır. ISTAT'a göre 2017 yılında 1.133.452 oda ve 2.239.446 yataklı 32.988 otel vardı. Otel dışı tesislere gelince (kamp alanları, turistik köyler, kiralık konaklama yerleri, tarım turizmi vb.), 2017'de sayıları 2.798.352 yatak ile 171.915 idi. == Kültür == İtalya, 1861 yılında ulusal birliğini sağlayana dek tek bir ülke değildi. İtalya topraklarındaki küçük devlet ve krallıklar birbirleri arasında farklılık gösterebilen kendi kültürlerini geliştiriyorlardı. Bu nedenle günümüzde İtalyan geleneği ya da İtalyan kökenli olarak adlandırılan şeyler bölge ve kökenlerine göre ayrılabilir. İtalya'nın Avrupa'nın kültürel ve tarihî mirasına katkısı çok büyüktür. Roma İmparatorluğu gibi dünyanın köklü devletlerine ev sahipliği yapmış olması ve Hristiyanlığın en önemli merkezi Vatikan'ı içinde bulundurması nedeniyle kültürel miras ögeleri bakımından son derece zengindir. İtalya, günümüzde UNESCO'nun 44 Dünya Kültür Mirası alanına ev sahipliği yaparak birinciliği elinde bulundurmaktadır. ===Mimarlık=== İtalya, antik Roma döneminde kemerler, kubbeler ve benzeri yapıların inşasıArchitecture in Italy , ItalyTravel.com, 14. ve 16. yüzyıllar arasında Rönesans mimari hareketi'nin kurulması, Neoklasik mimari gibi hareketlere ilham veren Palladyanizm yapı tarzının anavatanı ve 17. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başlarında başta İngiltere, Avustralya ve ABD'de olmak üzere tüm dünyada soyluların kır evlerinin etkileyici tasarımları gibi önemli mimari başarılarıyla bilinir. Tarih öncesi mimarinin yanı sıra, İtalya'da bir dizi tasarımı gerçekten başlatan ilk insanlar klasik Roma'ya ilerleyen,Sear, Frank. Roman architecture. Cornell University Press, 1983. p. 10. Web. 23 September 2011. ardından Rönesans sırasında klasik Roma döneminin canlanmasına ve Barok çağa evrilen Yunanlar ve Etrüsklerdi. Erken Orta Çağ'a hakim kilise mimarisi tarzı olan Bazilikanın Hristiyan kavramı Roma'da icat edildi. Bazilikalar Hemen hemen antik Roma tarzında inşa edilmiş, genellikle mozaikler ve süslemeler açısından zengin, uzun ve dikdörtgen binalar olarak biliniyorlardı. İlk Hristiyanların sanatı ve mimarisi de büyük ölçüde pagan Romalılarınkinden esinlenmiştir; heykeller, mozaikler ve resimler tüm kiliselerini süsledi.Italy Architecture: Early Christian and Byzanthine , ItalyTravel.com Orta Çağ Romanesk tarzındaki ilk önemli binalar, 800'lü yıllarda İtalya'da inşa edilen kiliselerdi. Bizans mimarisi de İtalya'da yayılmıştı. Bizanslılar, Roma'nın mimari ve sanat ilkelerini canlı tuttular ve bu döneme ait en ünlü yapı Venedik'teki San Marco Bazilikası'dır. MS 800'den MS 1,100'e kadar giden Romanesk hareket, Piazza dei Miracoli'deki Eğik Pisa Kulesi ve Milano'da inşa edilen Sant'Ambrogio Bazilikası gibi birkaç başyapıtla İtalyan mimarisinin en verimli ve yaratıcı dönemlerinden biridir. Roma kemerleri, vitray pencereleri ve genellikle revaklarda bulunan kavisli sütunları kullanmasıyla biliniyordu. İtalyan Romanesk mimarisinin ana yeniliği, Batı mimari tarihinde daha önce hiç görülmemiş olan tonozdu.Italy Architecture: Romanesque , ItalyTravel.com İtalyan mimarisinin çiçeklenmesi Rönesans sırasında gerçekleşti. Filippo Brunelleschi, antik çağlardan beri gerçekleştirilemeyen bir mühendislik başarısı olan Floransa Katedrali için yaptığı kubbe ile mimari tasarıma katkıda yaptı. İtalyan Rönesans mimarisinin popüler başarısı, orijinal olarak Donato Bramante tarafından 16. yüzyılın başlarında tasarlanan Aziz Petrus Bazilikası idi. Ayrıca Andrea Palladio, 16. yüzyılın ortalarında ve sonlarında tasarladığı villa ve saraylarla Batı Avrupa'daki mimarları etkilemiş; Palladio tarafından tasarlanan yirmi üç binasıyla Vicenza şehri ve yirmi dört Veneto'daki Palladyan Villaları, UNESCO tarafından Vicenza Şehri ve Veneto'daki Palladyan Villaları adlı Dünya Mirası Alanı parçası olarak listelenmiştir. Barok dönem 17. yüzyılda özellikle kiliseleriyle tanınan birkaç seçkin İtalyan mimar çıkardı. Geç Barok ve Rokoko mimarisinin en özgün eseri, 18. yüzyıla tarihlenen Palazzina di caccia di Stupinigi'dir.R. De Fusco, A thousand years of architecture in Europe, pg. 443. Luigi Vanvitelli 1752'de Kraliyet Caserta Sarayı inşaatına başladı. Bu büyük komplekste görkemli Barok tarz iç mekanlar ve bahçeler daha sade bina kaplamasına karşı çıkar. 18\. yüzyılın sonlarında ve 19. yüzyılın başlarında İtalya, Neoklasik mimari hareketten etkilendi. Villalar, saraylar, bahçeler, iç mekanlar ve sanat, Roma ve Yunan konularına dayandırılmaya başlandı.Italy Architecture: Neoclassicism , ItalyTravel.com Faşist dönemde, Gio Ponti ve Giovanni Muzio gibi şahsiyetlerle, imparatorluk Roma'sının yeniden keşfine dayanan "Novecento hareketi" gelişti. İtalya'daki birçok şehrin kentsel dönüşümlerinden sorumlu olan ve Roma'daki tartışmalı Via della Conciliazione için hatırlanan Marcello Piacentini, basitleştirilmiş Neoklasizm biçimi tasarladı. === Görsel sanatlar === İtalyan görsel sanatlarının tarihi, Batı resim tarihi için önemlidir. Roma sanatı Yunanistan'dan etkilenmiştir ve kısmen eski Yunan resminin soyundan geldiği kabul edilebilir. Roma resminin kendine has özellikleri vardır. Hayatta kalan tek Roma resimleri, çoğu Güney İtalya'daki Campania'daki villalardan gelen duvar resimleridir. Bu tür resimler dört ana "stil" veya dönem halinde gruplandırılabilir ve trompe-l'œil, sahte perspektif ve saf manzaranın ilk örneklerini içerebilir. Romanesk döneminde, Bizans ikonalarının yoğun etkisi altında pano boyama daha yaygın hale gelir. 13. yüzyılın ortalarına doğru Orta Çağ sanatı ve Gotik resim, İtalya'da Cimabue ve ardından onun öğrencisi Giotto di Bondone ile hacim ve perspektif tasvirine olan ilginin başlamasıyla daha gerçekçi hale geldi. Giotto'dan itibaren resimde kompozisyonun işlenmesi çok daha özgür ve yenilikçi hale geldi. Birçok kişi tarafından resmin altın çağı olduğu söylenen İtalyan Rönesansı, kabaca 14. yüzyıldan 17. yüzyılın ortalarına kadar uzanan ve modern İtalya sınırlarının dışında da önemli bir etkisi vardır. İtalya'da Paolo Uccello, Fra Angelico, Masaccio, Piero della Francesca, Andrea Mantegna, Filippo Lippi, Giorgione, Tintoretto, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michelangelo Buonarroti, Raphael, Giovanni Bellini ve Titian gibi sanatçılar perspektif kullanımı, insan anatomisi ​​ve orantı çalışması ve rafine çizim ve boyama tekniklerinin geliştirilmesi yoluyla resim yapmayı daha yüksek bir düzeye çıkardı. Michelangelo, 1500'den 1520'ye kadar bir heykeltıraş olarak aktifti; eserleri arasında Davut, Pietà, Musa vardır. Diğer Rönesans heykeltıraşları arasında Lorenzo Ghiberti, Luca della Robbia, Donatello, Filippo Brunelleschi ve Andrea del Verrocchio sayılabilir. 15\. ve 16. yüzyıllarda Yüksek Rönesans, Maniyerizm olarak bilinen stilize bir sanatın doğmasına neden oldu. 16. yüzyılın şafağında sanatı niteleyen dengeli kompozisyonlar ve perspektife rasyonel yaklaşım yerine, Maniyeristler istikrarsızlığı, yapaylığı ve şüpheyi aradılar. Piero della Francesca ve Raphael'in sakin Bakirelerinin bozulmamış yüzleri ve jestleri, Pontormo'nun sıkıntılı ifadeleri ve El Greco'nun duygusal yoğunluğu ile yer değiştirdi. 17\. yüzyılda, İtalyan Borok'un en büyük ressamları arasında Caravaggio, Annibale Carracci, Artemisia Gentileschi, Mattia Preti, Carlo Saraceni ve Bartolomeo Manfredi vardır. Daha sonra 18. yüzyılda İtalyan Rokoko, esasen Fransız Rokoko'dan ilham aldı çünkü Fransa, Giovanni Battista Tiepolo ve Canaletto gibi sanatçılarla birlikte bu tarzın kurucu ulusuydu. İtalyan Neoklasik heykeli, Antonio Canova'nın çıplakları ile hareketin idealist yönüne odaklandı. 19\. yüzyılda, başlıca İtalyan Romantik ressamları Francesco Hayez, Giuseppe Bezzuoli ve Francesco Podesti idi. İzlenimcilik, Giovanni Fattori ve Giovanni Boldini tarafından yönetilen Macchiaioli tarafından Fransa'dan İtalya'ya getirildi; Realizm, Gioacchino Toma ve Giuseppe Pellizza da Volpedo tarafından getirildi. 20\. yüzyılda, Fütürizm ile, özellikle Umberto Boccioni ve Giacomo Balla'nın çalışmaları aracılığıyla, İtalya resim ve heykelde sanatsal evrim için yeni ufuklar açan bir ülke oldu. Fütürizmin ardından, Sürrealistler ve Bruno Caruso ve Renato Guttuso gibi sonraki nesiller üzerinde güçlü bir etki bırakan Giorgio de Chirico'nun metafizik resimleri geldi. İtalya'da resim sanatı tarihin hemen her döneminde gelişim göstermiştir.Tiziano Vecellio ve Caravaggio İtalyan resminin en seçkin erken örneklerini vermişlerdir. İtalyan ressamların işlerinde çoğunlukla dinî figürler öne çıkmıştır. Bunda ülkenin Vatikan ile olan yoğun ilişkisi etkili olmuştur. İtalya'da resim sanatında verilen yapıtlar çoğu zaman Avrupa'nın en önde gelen sanat eserleri olmuştur. Bu dönemlerden sonra İtalya dış güçler tarafından sürekli baskılarla maruz kalmış ve bu da ülkede ilginin sanattan, daha çok politik sorunlara kaymasına neden olmuştur. Tüm bunlar sonucunda İtalya Avrupa'da sanat alanında elde ettiği otoriteyi yitirmiştir. === Edebiyat === İtalyan dilinin temelleri, 1300'lü yıllarda Floransalı şair Dante Alighieri tarafından atılmıştır. İtalyan yazınının en erken ve önemli temsilcileri arasında sayılan Dante'nin İlahî Komedya adlı yapıtı Orta Çağlarda Avrupa'da üretilen en önemli yazınsal eserlerden biridir. Bunu dışında Giovanni Boccaccio, Giacomo Leopardi, Alessandro Manzoni, Torquato Tasso, Ludovico Ariosto ve Francesco Petrarca gibi ünlü İtalyan edebiyatçıları yüzyıllar boyu Avrupa yazınına katkıda bulunmuşlardır. Felsefe alanında öne çıkan düşünürler arasında Giordano Bruno, Marsilio Ficino, Niccolò Machiavelli ve Giambattista Vico sayılabilir. 19\. yüzyılın sonlarında, Verismo adlı gerçekçi edebiyat akımı İtalyan edebiyatında önemli rol oynadı. Bu akımın önde gelen savunucuları Giovanni Verga ve Luigi Capuana idi. Aynı dönemde, aksiyon-macera korsanlarının (ing: swashbucklers) yazarı ve bilimkurgu öncüsü Emilio Salgari Sandokan serisini yayınladı. 1883'te İtalyan yazar Carlo Collodi’nin yazdığı en ünlü çocuk klasiği ve dünyanın en çok çevrilen, dini olmayan kitaplarından Pinokyo'nun Maceraları adlı romanını da yayımladı.Giovanni Gasparini. La corsa di Pinocchio. Milano, Vita e Pensiero, 1997. p. 117. Fütürizm adı verilen hareket, 20. yüzyılın başlarında İtalyan edebiyatını etkiledi. Filippo Tommaso Marinetti, makine çağının hızını, dinamizmini ve şiddetini yücelten dil ve mecazların kullanılması çağrısında bulunan Fütürizm Manifestosu'nu yazdı. Çağdaş İtalyan yazınını temsilcileri arasında ise pek çok Nobel ödüllü yazar bulunur. Nobel ödülü almış İtalyan edebiyatçılar şunlardır: ulusalcı şair Giosuè Carducci (1906)'da, realist yazar Grazia Deledda (1926)'da, çağdaş tiyatro yazarı Luigi Pirandello (1936)'da, şair Salvatore Quasimodo (1959)'da, Eugenio Montale (1975'te), satirist tiyatro yazarı Dario Fo (1997'de). İtalyan tiyatroları sanatı incelenecek olursa, kökenleri Yunan tiyatrosu etkisinde kalmış Roma tiyatrosuna kadar indirilebilir. Roma dönemi drama yazarları genelde Yunanca oyunları çevirmişlerdir. 16. yüzyılda ve 18. yüzyıla kadar Commedia dell'arte akımı doğaçlama tiyatronun bir dalı olarak kalmıştır ve bugün bile İtalya sahnelerinde görülebilmektedir. İtalya'da yaygın olan bir başka tiyatro geleneği de canovaccio adı verilen gezici tiyatro truplarıdır. Bu truplardaki sanatçılar gittikleri yerlerde açık hava sahneleri kurarlar ve kabataslak bir senaryo çerçevesinde hokkabazlık ve akrobasi ile karışık eğlence şovları düzenleyerek tiyatro yaparlar. === Bilim === küçükresim|Sol üstten saat yönünde: Volta, Galileo, Marconi ve Fermi Yüzyıllar boyunca, İtalya'dan pek çok bilim insanı yetişti. Bu bilim insanlarının çeşitli alanlarda insanlığa kazandırdıkları buluşlar ile kendilerinin ve ülkelerinin adını duyurdular. Bunlar içinde en bilinen isimlerden biri de Leonardo da Vinci'dir. Da Vinci, biyolojiden teknolojiye pek çok alanda çağdaş bilime rehberlik eden buluşlara imza attı. Aynı şekilde Galileo Galilei fizik, matematik ve astronomi alanlarında çalışan ve pek çok buluşa imza atan bir başka İtalyan bilim insanıdır. Galilei teleskobun geliştirilmesine önemli katkılarda bulunmuş ve bir bölümünü kendi gerçekleştirdiği sayısız astronomik buluşa olanak sağlamıştır. Nobel ödülü de kazanan fizikçi Enrico Fermi dünyanın ilk nükleer reaktörünü oluşturan gruba önderlik etmiş, kuantum teorisinin oluşturulmasına verdiği destek ve fizik alanındaki diğer önemli çalışmalarıyla adını duyurmuştur. İtalya'da bilim alanında önemli katkılar veren araştırmacılar arasında Güneş Sistemi ile ilgili pek çok buluşa imza atan gök bilimci Giovanni Domenico Cassini, pili bulan fizikçi Alessandro Volta, matematikçiler Lagrange, Fibonacci ve Gerolamo Cardano, mikroskobik anatominin kurucusu doktor Marcello Malpighi, hücre teorileri, hayvan üremesi ve insan bedeninin işlevleri konusunda yeni bilgiler ortaya çıkarak biyoloji araştırmacısı Lazzaro Spallanzani, kendisiyle aynı adla anılan golgi aygıtını bularak Nobel ödülü kazanan bir diğer İtalyan bilim insanı Camillo Golgi ve radyoyu icat ederek, yine Nobel kazanan bir başka İtalyan olan Guglielmo Marconi sayılabilir. === Müzik === İtalyan folk müziğinden Avrupa klasik müziğine kadar, müzik her zaman İtalya kültüründe önemli bir rol oynamıştır. Opera'ya hayat veren İtalya, klasik müziğin temellerinin atıldığı yerdir. Piyano ve violin gibi klasik müzikle ilgili çalgılarında ortaya çıkış yeri İtalya'dır. Senfoni, konçerto ve sonata da köklerini İtalya'da 16. ve 17. yüzyıllarda gelişen akımlardan alan müzik türleridir. İtalya'nın en önde gelen bestecileri arasında, Rönesans dönemi bestecisi Giovanni Pierluigi da Palestrina ve Claudio Monteverdi, Barok besteciler Alessandro Scarlatti, Arcangelo Corelli ve Antonio Vivaldi, klasik dönem besteciler Niccolò Paganini ve Gioachino Rossini ile romantik besteciler Giuseppe Verdi ve Giacomo Puccini sayılabilir. Çağdaş İtalyan besteciler Luciano Berio ve Luigi Nono elektronik müzik konusunda önemli eserler vermişlerdir. Ülkede çok sayıda işler hâlde opera evinin bulunmasından dolayı ülkede klasik müziğin hâlâ tutunmakta olduğu görülmektedir. Milano'daki La Scala ve Napoli'deki San Carlo operaevleri ve Maurizio Pollini ile Luciano Pavarotti dünyaca ünlü tenörler İtalya'nın klasik müzik alanındaki başarı ve egemenliğinin birer göstergesidir. 1920'lerin başında ortaya çıkan caz, İtalya'da özellikle güçlü bir yer edindi ve Faşist rejimin yabancı düşmanı kültürel politikalarına rağmen popülerliğini korudu. Bugün İtalya'daki caz müziğinin en önemli merkezleri Milano, Roma ve Sicilya'dır. Daha sonra İtalya, Premiata Forneria Marconi (PFM), Banco del Mutuo Soccorso, Le Orme, Goblin ve Pooh gibi gruplarla 1970'lerin progresif rock ve pop hareketinin ön saflarında yer aldı. Aynı dönemde İtalya sineması'nda çeşitlilik görüldü ve Cinecittà filmleri Ennio Morricone, Armando Trovaioli, Piero Piccioni ve Piero Umiliani gibi bestecilerin karmaşık müziklerini içerdi. 1980'lerin başında, İtalyan hip hop sahnesinden çıkan ilk yıldız şarkıcı Jovanotti idi. İtalyan metal grupları arasında Rhapsody of Fire, Lacuna Coil, Elvenking, Forgotten Tomb ve Fleshgod Apocalypse yer alır. İtalya, fütüristik sesi ve önde gelen sentezleyici ve davul makine'leri kullanımıyla tanınan Italo disko ile, en eski elektronik dans türlerinden biri ve Euro disko dışında (daha sonra Eurodans ve Nu-disko gibi çeşitli türleri etkilemeye devam etti) Avrupa disko biçimleri olarak disko ve elektronik müziğin gelişimine katkıda bulundu. 1990'ların ikinci yarısında Eurodans'ın Italo dansı denilen bir alt türü ortaya çıktı. Italo disko ve Italo evinden etkilenen Italo dansı, genellikle sentezleyici riffleri, melodik sesi ve ses kodlayıcıların kullanımını içeriyordu. Önemli İtalyan DJ'ler ve remiksçiler arasında Gabry Ponte (Eiffel 65 grubunun üyesi), Benny Benassi, Gigi D'Agostino ve Tacabro üçlüsü bulunmaktadır. Müziğiyle üç Akademi Ödülü ve dört Altın Küre kazanan Giorgio Moroder gibi yapımcılar elektronik dans müziği'nin gelişmesinde etkili oldular. Bugün, İtalyan pop müziği her yıl Eurovision Şarkı Yarışması'na ilham kaynağı olan Sanremo Müzik Festivali ve Spoleto'daki İki Dünya Festivali ile temsil edilmektedir. Pop müzik sanatçısı Mina, Andrea Bocelli, Laura Pausini, Eros Ramazzotti, Mango, Sfera Ebbasta, Fabio Rovazzi ve Fedez İtalya'nın son dönemlerde uluslararası düzeyde sükse yapmış sanatçılarıdır. Gigliola Cinquetti, Toto Cutugno ve Måneskin, sırasıyla 1964, 1990'da ve 2021 Eurovision Şarkı Yarışma'larını kazandılar. === Sinema === İtalyan sinema tarihi, Lumière Kardeşlerin hareketli resimler ile sinema tekniğini bulmasının kısa süre sonra başladı. İlk İtalyan filmi, dönemin papası XIII. Leo'nun kameraya karşı kutsama yapan görüntüsünden oluşan birkaç saniyelik, oldukça kısa bir kayıttı. Gerçek anlamda İtalyan sinema endüstrisi 1903 ve 1908 yılları arasında kurulan Società Italiana Cines, Ambrosio Film ve Itala Film adlarında üç film şirketiyle doğdu. Daha sonra Milano ve Napoli'de de film şirketler boy göstermeye başladı. Kısa süre içinde bu şirketler büyüyerek nitelikli işler çıkartmaya başladılar ve İtalyan filmleri dışarıya da gönderilmeye başlandı. İtalya'da sinema Benito Mussolini iktidarı döneminde bir tür siyasi propaganda aracı olarak da kullanıldı. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra İtalyan filmlerinin yıldızı parladı ve 1980'lerde televizyonun yaygınlaşmaya başlamasıyla İtalyan sineması bir gerileme sürecine girdi. Dünyaca tanınmış İtalyan film yönetmenleri arasında Vittorio De Sica, Federico Fellini, Sergio Leone, Pier Paolo Pasolini, Michelangelo Antonioni ve Dario Argento sayılabilir. Tatlı Hayat, İyi, Kötü ve Çirkin, Bisiklet Hırsızları gibi eski dönem İtalyan filmleri dünya sinemasında yer etmiş yapımlardır. Daha yakın geçmişte çekilen ve uluslararası düzeyde sükse yapan İtalyan filmleri arasında Roberto Benigni tarafından yönetilen Hayat Güzeldir ve Massimo Troisi'nin başrolünde oynadığı Postacı vardır. === Spor === İtalya'da yapılan popüler sporlar futbol, basketbol, voleybol, sutopu, eskrim, ragbi, bisiklet ve motor yarışları ile buz hokeyidir. (Çoğunlukla Milano, Trentino-Alto Adige/Südtirol ve Veneto bölgelerinde yapılır) İtalya’nın bireysel sporlarda da uzun ve başarılı bir geleneği vardır. Bisiklet yarışları ülkede tanınmış bir spordur. İtalyanlar, Belçika hariç UCI Dünya Şampiyonasında diğer tüm ülkelerden daha fazla madalya kazandı. Giro d'Italia, her yıl Mayıs ayında düzenlenen bir bisiklet yarışıdır ve üç Büyük Tur'dan biridir. Coğrafi koşulların elverişli olmasından dolayı kuzey bölgelerde en yaygın sporlar kış sporlarıdır. İtalyanlar kış sporları kategorilerinde yapılan yarışma ve karşılaşmalarda öne çıkmaktadırlar. İtalyan şehirlerinden Torino 2006 Kış Olimpiyatları'na ev sahipliği yapmıştır. İtalya'da spor türleri, çoğu zaman festivallerle birleştirilir. Bir tür at yarışı olan palio Palio di Siena festivalinde, gondol yarışları da her eylül ayının ilk pazar günü Venedik'te gerçekleşir. İtalyan sporu Antik Roma'da gladyatör dövüşlerinin yapıldığı Kolezyum'dan, çağdaş Roma'da futbol kulüplerinin yarıştığı çağdaş Olimpiyat Stadyumu'na varan uzun bir yol katetmiştir. İtalya'da en çok oynanan spor türü futboldur. İtalyan futbolunun en üst ligi olan Serie A, yalnızca ülke içinde değil tüm dünyada ilgiyle izlenmektedir. İtalya millî takımı, bugüne dek kazanmış olduğu 4 FIFA Dünya Kupası ile dünyanın en başarılı ikinci takımıdır. İtalya millî takımının kazandığı ilk dünya kupası 1934 yılındadır. Kriket de İtalya'da yeniden önem kazanmaya başlamış olan ve hızla popülerlik kazanan bir spor dalıdır. İtalya'da kriket sporu İtalya Kriket Federasyonu (İtalyanca: Federazione Cricket Italiana) tarafından düzenlenmektedir ve İtalyan Millî Kiriket Takımı dünya sıralamasında 27. sırada yer almaktadır. ===Moda ve tasarım=== İtalyan modasının uzun bir geleneği vardır. Milano, Floransa ve Roma, İtalya'nın başlıca moda başkentleridir. Global Language Monitor tarafından hazırlanan "Top Global Fashion Capital Rankings" 2013'e göre, Milano onikinci iken Roma dünya çapında altıncı sıradaydı. Daha önce 2009'da Milano, Global Language Monitor'ün kendisi tarafından "dünyanın moda başkenti" ilan edilmişti. Birkaç isim vermek gerekirse Gucci, Armani, Prada, Versace, Valentino SpA|Valentino, Dolce & Gabbana, Missoni, Fendi, Moschino, Max Mara, Trussardi ve Ferragamo gibi büyük İtalyan moda markaları dünyanın en iyi moda evleri arasında sayılır. Bvlgari, Damiani ve Buccellati gibi kuyumcular İtalya'da kuruldu. Ayrıca moda dergisi Vogue Italia, dünyanın en prestijli moda dergilerinden biri olarak kabul edilir. Trieste'deki ITS genç moda tasarımcısı yarışmasında olduğu gibi genç, yaratıcı moda yetenekleri de desteklenir. İtalya ayrıca tasarım alanında, özellikle iç tasarım, mimari tasarım, endüstriyel tasarım ve kentsel tasarım alanında da öne çıkar. Ülke, Gio Ponti ve Ettore Sottsass gibi bazı tanınmış mobilya tasarımcıları yetiştirmiştir ve "Bel Disegno" ve "Linea Italiana" gibi İtalyanca ifadeler mobilya tasarımı sözlüğüne girmiştir.Miller (2005) p. 486 Klasik İtalyan parçalarının beyaz eşya ve mobilya parçalarının örnekleri arasında Zanussi'nin çamaşır makinesileri ve buzdolabıları,Insight Guides (2004) p. 220 Atrium'un "New Tone" kanepeleri ve Ettore Sottsass'ın, Bob Dylan'ın "Stuck Inside of the Mobile with the Memphis Blues Again"den ilham alan post-modern kitaplığı vardır. Günümüzde Milano ve Torino, mimari tasarım ve endüstriyel tasarım alanlarında ülkenin liderleridir. Avrupa'nın en büyük tasarım fuarı Fiera Milano, Milano şehrindedir. Milano’da ayrıca "Fuori Salone" ve Salone del Mobile gibi tasarım ve mimariyle ilgili önemli etkinlikler ve mekanlar vardır ve Bruno Munari, Lucio Fontana, Enrico Castellani ve Piero Manzoni gibi tasarımcıları da barındırmıştı. === Mutfak === İtalyan mutfağı, MÖ 4. yüzyıla kadar uzanan kökleri ile yüzyıllar boyunca süren sosyal ve politik değişimlerle gelişmiştir. İtalyan mutfağının kendi içinde Etrüsk, antik Yunan, antik Roma, Bizans ve Yahudi mutfaklarından önemli derecede etkilenmiştir. Yeni Dünya'nın keşfedilmesiyle patates, domates, dolmalık biber ve mısır gibi artık mutfağın merkezinde olan ancak 18. yüzyıla kadar olmayan öğelerin gelmesiyle önemli değişiklikler oldu.Del Conte, 11–21. İtalyan mutfağı dünyanın en zengin mutfaklarından biridir ve karakteristik özellikleriyle öne çıkmaktadır. İtalyan mutfağı bölgelere göre büyük farklılıklar gösterir. Sebze ve hamur işleri ağırlıktadır. Peynir ve şarap İtalyan mutfağının önemli ögeleri arasındadır. Geniş bir kahve çeşitliğine sahip olan İtalyan mutfağında özellikle espresso önemli bir yer tutar. İtalyan mutfağının dünyaya mâl olmuş yemekleri arasında pizza, spagetti ve bazı makarnalar ile bunların kendilerine özgü sosları, risotto, parmesan peyniri, lazanya ve tiramisu sayılabilir. İtalyan mutfağı büyük ölçüde geleneksel ürünlere dayanır; ülkede AB yasaları kapsamında korunan çok sayıda geleneksel spesiyaliteler vardır. Peynir, soğuk etler ve şarabı, birçok bölgesel sapma ve Korumalı Menşe İsmi veya Korumalı Coğrafi İşaret etiketleri ile İtalyan mutfağının merkezinde yer alır ve kahve (özellikle espresso) ile birlikte İtalyan gastronomik kültürünün bir parçasını oluşturur. Tatlılar, turunçgiller, fıstık ve badem gibi yerel lezzetleri mascarpone ve ricotta gibi tatlı peynirlerle veya kakao, vanilya ve tarçın gibi egzotik tatlarla birleştirme konusunda uzun bir geleneğe sahiptir. Gelato, tiramisù ve cassata, İtalyan tatlıları, kekleri ve pastanelerinin en ünlü örnekleri arasındadır. İtalyan tarım-gıda ürünlerinin taklidi pazarlama fenomeni İtalyan Sesli (İngilizce:Italian Sounding) adıyla bilinir. ===Resmi tatiller, festivaller ve folklor=== küçükresim|sol|Festa della Repubblica kutlamaları sırasında İtalya'nın ulusal renklerini temsil eden duman yollarıyla Frecce Tricolori İtalya'da kutlanan resmi tatiller dini, ulusal ve bölgesel kutlamalardır. İtalya Milli Günü, Festa della Repubblica (Cumhuriyet Günü), her yıl 2 Haziran'da kutlanır. Esas kutlama Roma'da yapılır ve 1946'da İtalyan Cumhuriyeti'nin doğuşu anılır. Roma'da düzenlenen etkinlik töreni, İtalya cumhurbaşkanı tarafından Altare della Patria'daki İtalyan Meçhul Asker anısına defne çelengi bırakılması ve Roma'daki Via dei Fori Imperiali'deki askeri geçit töreni'ninden oluşur. 13 Aralık'ta kutlanan Aziz Lucy Günü, Noel Baba'ya benzer rol oynadığı bazı İtalyan bölgelerinde çocuklar arasında sevilir. Buna ek olarak, İtalya'daki Epifani, 5 ile 6 ocak arası gecede iyi çocuklara hediyeler ve tatlılar, kötü çocuklara kömür veya kül torbaları getiren süpürgeye binen yaşlı kadın Befana'nın halk figürü ile ilişkilendirilir. Meryem'in göğe yükselişi, uzun bir hafta sonu veya ayın büyük kısmı olabilen yaz tatili dönemi 15 Ağustos'ta Ferragosto 'ya denk gelir. 4 Ekim'deki İtalyan ulusal koruyucu günü, Aziz Francis ve Catherine'i kutlar. Her şehir veya kasaba, yerel koruyucu azizinin bayramı vesilesiyle resmi tatil yapar örneğin: 29 Haziran'da Roma (Aziz Peter ve Paul), 7 Aralık'ta Milano (Aziz Ambrose), 19 Haziran'da Napoli Eylül günü (Aziz Januarius), 25 Nisan'da Venedik (Evangelist Aziz Markos) ve 24 Haziran'da Floransa (Vaftizci Aziz John)'u kutlar. İtalya'da birçok festival ve şenlik vardır. Palio di Siena at yarışı, Kutsal Hafta ayinleri, Arezzo'lu Saracen Joust, Gubbio'daki Aziz Ubaldo günü, Foligno'daki Giostra della Quintana ve Calcio Fiorentino bunlardan bazılarıdır. 2013 yılında UNESCO, Varia di Palmi, Viterbo'daki Macchina di Santa Rosa, Nola'daki Festa dei Gigli ve Sassari'deki faradda di li candareri gibi bazı İtalyan festival ve pasolarını (İtalyanca "macchine a spalla") somut olmayan kültürel miras'a dahil etti. Diğer festivaller arasında Venedik, Viareggio, Satriano di Lucania, Mamoiada ve çoğunlukla Portakal Savaşı ile tanınan Ivrea'daki karnavalları vardır. "Altın Aslan"la ödüllendiren ve 1932'den beri her yıl düzenlenen Venedik Uluslararası Film Festivali dünyanın en eski film festivalidir ve Cannes ve Berlin ile birlikte "Üç Büyükler"den biridir. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == ; Ülke ile ilgili genel bilgiler * İtalya hakkında Türkçe bilgiler içeren bir web sitesi * BBC News * The Economist * by the U.S. Department of State ;Genel * CIA The World Factbook * Italia Tourism official website * Italy at UCB Libraries GovPubs * * Kategori:Cumhuriyetler Kategori:Kıtalararası ülkeler Kategori:Avrupa ülkeleri Kategori:G7 ülkeleri Kategori:G8 ülkeleri Kategori:G20 ülkeleri Kategori:İtalyanca konuşan ülkeler Kategori:Liberal demokrasiler Kategori:NATO ülkeleri Kategori:Avrupa Konseyi ülkeleri Kategori:Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler Kategori:Güney Avrupa Kategori:1861'de kurulan bölgeler ve ülkeler Kategori:1861'de Avrupa'da kurulan oluşumlar Kategori:Akdeniz İçin Birlik ülkeleri Kategori:Güney Avrupa ülkeleri
== Olaylar == * 1552 - Temeşvar kalesi, Osmanlı ordusu tarafından fethedildi. * 1581 - Utrecht Birliği'ne bağlı Kuzey Hollanda eyaletleri, (Güney Hollanda, Zeeland, Utrecht, Gelderland, Overijssel, Groningen ve Friesland) İspanya Kralı II. Felipe'den bağımsızlıklarını ilan ettiler. * 1788 - New York, ABD Anayasası'nı onaylayarak ABD'nin 11. eyaleti oldu. * 1882 - Richard Wagner'in Parsifal adlı operası, ilk kez Almanya'nın Bayreuth kentinde sahnelendi. * 1887 - Ludwik Lejzer Zamenhof, yapay dil Esperanto hakkındaki ilk kitabını yayımladı (Rusça olarak). * 1891 - Fransa, Tahiti'yi ilhak etti. * 1914 - Sırbistan ve Bulgaristan diplomatik ilişkilerini kestiler. * 1919 - Balıkesir Kongresi başladı (30 Temmuz'a değin). * 1923 - İskoç mühendis John Logie Baird, ilk mekanik televizyonun patentini aldı. * 1933 - Adolf Hitler; görme, duyma gibi sorunları olan engelli Almanların kısırlaştırılacağını açıkladı. * 1944 - II. Dünya Savaşı: İlk Alman V-2 roketi, Birleşik Krallık topraklarına düştü. * 1944 - II. Dünya Savaşı: Sovyet Ordusu, Batı Ukrayna'ya girerek Nazi işgaline son verdi. * 1945 - Birleşik Krallık'ta, İşçi Partisi seçimleri kazandı: Clement Attlee Başbakan oldu. Winston Churchill kaybetti. * 1948 - André Marie, Fransa Başbakanı oldu. * 1951 - Türkiye'deki ilk petrol, Raman dağı yöresinde bulundu. * 1952 - Mısır Kralı I. Faruk, Hür Subaylar Hareketi tarafından tahtından indirildi ve Mısır'dan sürgün edildi. (oğlu II. Fuad'a devretti). * 1953 - Moncada kışlası baskınıyla Küba devrimi başladı. Devrimcilerin lideri Fidel Castro tutuklandı. * 1956 - Dünya Bankası'nın Assuan Barajı'nın inşasını desteklemekten vazgeçmesi üzerine Mısır Devlet Başkanı Cemal Abdünnasır, Süveyş Kanalı'nı millileştirdi. * 1957 - Guatemala Devlet Başkanı Carlos Castillo Armas, bir suikast sonucu öldürüldü. * 1963 - Yugoslavya, Üsküp’te deprem: 1100 ölü ve 100 bin insan sokakta. * 1965 - Maldivler, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. * 1967 - Tunceli’nin Pülümür ilçesinde, Richter ölçeğine göre 6 büyüklüğünde deprem: 95 ölü, 127 yaralı. * 1974 - Kıbrıs için ateşkes görüşmelerine Dışişleri Bakanı Turan Güneş katıldı. Güneş, “Ateşkes belli haklarımızı kullanmamamız manasına gelmez” dedi. * 1974 - Yunanistan'da yedi yıl süren askeri rejimden sonra, Konstantin Karamanlis'in Başbakanlığında sivil Hükûmet kuruldu. * 1994 - Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin, Rus askerlerinin Estonya'dan çekilmesini onayladı. * 1994 - Besim Tibuk tarafından Liberal Demokrat Parti kuruldu. * 1995 - İstanbul Altın Borsası açıldı. == Doğumlar == * 1678 - I. Joseph, Kutsal Roma İmparatoru (ö. 1711) * 1739 - George Clinton, Amerikalı asker ve devlet adamı (ö. 1812) * 1829 - Auguste Beernaert, Belçika'lı siyasetçi (ö. 1912) * 1842 - Alfred Marshall, İngiliz iktisatçısı (ö. 1924) * 1855 - Ferdinand Tönnies, Alman sosyologdur (ö. 1936) * 1856 - George Bernard Shaw, İrlandalı gazeteci, eleştirmen ve oyun yazarı (ö. 1950) * 1861 - Vaja Pşavela, Gürcü yazar ve şair (ö. 1915) * 1865 - Philipp Scheidemann, Alman siyaset adamı (ö. 1939) * 1874 - Serge Koussevitzky, Rus orkestra şefi, besteci ve kontrbasçı (ö. 1951) * 1875 - Carl Gustav Jung, Alman psikanalizci (ö. 1961) * 1875 - Antonio Machado, İspanyol şair (ö. 1939) * 1879 - Shunroku Hata, Japon asker ve siyasetçi (ö. 1962) * 1885 - André Maurois, Fransız yazar (ö. 1967) * 1893 - George Grosz, Alman ressam (ö. 1959) * 1894 - Aldous Huxley, İngiliz yazar (ö. 1963) * 1898 - Günther Korten, Nazi Almanyası'nda asker (ö. 1944) * 1909 - Vivian Vance, Amerikalı aktris ve şarkıcı (ö. 1979) * 1916 - Dean Brooks, Amerikalı tıp hekimi ve oyuncu (ö. 2013) * 1917 - Alberta Adams, Amerikalı caz ve blues şarkıcısı (ö. 2014) * 1919 - James Lovelock, İngiliz bilim insanı, çevreci ve fütürist (ö. 2022) * 1922 - Blake Edwards, Amerikalı yönetmen (Pembe Panter filminin yönetmeni) (ö. 2010) * 1922 - Jason Robards, Amerikalı aktör (ö. 2000) * 1926 - James Best, Amerikalı oyuncudur (ö. 2015) * 1926 - Dorothy E. Smith, Kanadalı sosyolog (ö. 2022) * 1927 - Lorenza Mazzetti, İtalyan kadın film yönetmeni, romancı, ressam ve fotoğraf sanatçısı (ö. 2020) * 1928 - Francesco Cossiga, İtalyan politikacı (ö. 2010) * 1928 - Joseph Jackson, Amerikalı müzisyen (ö. 2018) * 1928 - Stanley Kubrick, Amerikalı film yönetmeni (ö. 1999) * 1931 - Telê Santana, Brezilyalı futbolcu ve teknik direktör (ö. 2006) * 1939 - John Howard, Avustralya'nın 25. Başbakanı * 1943 - Mick Jagger, İngiliz rock müzisyeni, besteci ve Rolling Stones’ın kurucu üyesi * 1945 - Metin Çekmez, Türk oyuncu * 1945 - Helen Mirren, İngiliz tiyatro, film ve televizyon oyuncusu * 1947 - Wiesław Adamski, Polonyalı heykeltıraş (ö. 2017) * 1949 - Thaksin Shinawatra, Çin asıllı Tayland eski başbakanı, politikacı ve iş insanıdır * 1949 - Roger Taylor, İngiliz baterist * 1950 - Nicholas Evans, İngiliz gazeteci, senaryo yazarı, televizyon/sinema filmi yapımcısı ve roman yazarıdır (ö. 2022) * 1950 - Susan George, İngiliz oyuncu * 1953 - Felix Magath, Alman eski futbolcu, teknik direktör * 1955 - Aleksandrs Starkovs, Leton futbolcu ve teknik direktör * 1955 - Asıf Ali Zerdari, Pakistan Devlet Başkanı * 1957 - Nana Visitor, Amerikalı oyuncudur * 1959 - Kevin Spacey, Amerikalı oyuncu, yönetmen ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü, En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1964 - Sandra Bullock, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1965 - Jeremy Piven, üç kez Emmy ödülü almış, Altın Küre ödülü sahibi Amerikalı oyuncudur * 1966 - Angelo Di Livio, emekli İtalyan Millî futbolcudur. * 1966 - Anna Rita Del Piano, İtalyan aktris * 1967 - Jason Statham, İngiliz oyuncu * 1968 - Frédéric Diefenthal, Fransız oyuncu ve yönetmendir * 1968 - Vítor Pereira, Portekizli futbolcu ve teknik direktör * 1968 - Olivia Williams, İngiliz dizi, tiyatro ve sinema oyuncusu * 1969 - Tanni Grey-Thompson, Galli siyasetçi, televizyon sunucusu ve eski tekerlekli sandalye yarışçısı * 1973 - Kate Beckinsale, İngiliz oyuncu * 1973 - Metin Uzun, Türk futbolcu ve antrenör * 1975 - Liz Mary Truss, İngiliz Muhafazakar siyasetçi * 1977 - Martin Laursen, Danimarkalı millî futbolcu ve teknik direktör * 1979 - Engin Altan Düzyatan, Türk oyuncu ve sunucu * 1979 - Juliet Rylance, İngiliz oyuncu ve film yapımcısı * 1980 - Jacinda Ardern, Yeni Zelandalı siyasetçi * 1981 - Vildan Atasever, Türk oyuncu ve 42. Altın Portakal Film Festivali En İyi Kadın Oyuncu Ödülü sahibi * 1981 - Maicon, Brezilyalı oyuncu * 1983 - Christopher Lindsey, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1983 - Delonte West, Amerikalı eski profesyonel basketbol oyuncusu * 1984 - Sabri Sarıoğlu, Türk millî futbolcu * 1985 - Gaël Clichy, Fransız futbolcu * 1987 - Panagiotis Kone, Arnavutluk doğumlu Yunan millî futbolcu * 1987 - Fredy Montero, Kolombiyalı millî futbolcu * 1987 - Evelina Sašenko Litvan pop ve caz şarkıcısı * 1988 - Sayaka Akimoto, Japon şarkıcı, aktris, sunucu ve model * 1993 - Elizabeth Gillies, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu * 1993 - Ferda Yıldız, Türk basketbolcu * 1993 - Taylor Momsen, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu * 1994 **Mert Osman Yetimoğlu, Eskişehir Büyükşehir Belediye Başkanı olacak kişi **Şmagi Bolkvadze, Gürcü grekoromen güreşçi **Piris Da Motta, Paraguaylı millî futbolcu * 2000 - Thomasin McKenzie, Yeni Zelandalı aktris == Ölümler == * 432 - I. Celestinus, 10 Eylül 422 ile 26 Temmuz 432 döneminde papalık yapmıştır (d. ?) * 811 - I. Nikeforos, Bizans İmparatoru (d. ?) * 1380 - Kōmyō, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında ikinci Kuzey Talibi (d. 1322) * 1471 - II. Paulus, 1464-71 arasında papa (d. 1417) * 1533 - Atahualpa, İnka İmparatorluğu'nun onüçüncü ve son imparatoru (d. 1502) * 1801 - Maximilian Franz von Österreich, Alman din adamı ve siyasetçi (d. 1756) * 1863 - Sam Houston, Teksas'ın ilk Cumhurbaşkanı (ABD'ye katıldıktan sonra Texas senatörü) (d. 1793) * 1867 - Otto, Yunanistan'ın ilk Kralı (d. 1815) * 1915 - James Murray, İngiliz sözlükbilimci ve filolog (d. 1837) * 1925 - Gottlob Frege, Alman matematikçi (d. 1848) * 1928 - Tunalı Hilmi Bey, Türk siyasetçi ve Türkçülük hareketinin önde gelen isimlerinden (d. 1871) * 1930 - Pavlos Karolidis, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarının en seçkin Yunan tarihçilerinden biri (d. 1849) * 1934 - Winsor McCay, Amerikalı çizgi film ve grafik sanatçısı (d. 1869 ya da 1871) * 1941 - Henri Lebesgue, Fransız matematikçi (d. 1875) * 1942 - Román Viñoly Barreto, Alman asıllı, Arjantinli yazar ve gazeteci (d. 1900) * 1944 - Rıza Pehlevi, İran Şahı (d. 1878) * 1952 - Eva Peron, Arjantinli siyasetçi ve Arjantin Devlet Başkanı Juan Peron’un eşi (d. 1919) * 1953 - Nikolaos Plastiras, Yunan general ve politikacı (d. 1883) * 1957 - Carlos Castillo Armas, Guatemala Devlet Başkanı (d. 1914) * 1960 - Cedric Gibbons, Amerikalı sanat yönetmeni ve yapım tasarımcısı (d. 1893) * 1968 - Cemal Tollu, Türk ressam (d. 1899) * 1971 - Diane Arbus, Amerikalı fotoğraf sanatçısı (d. 1923) * 1973 - Konstandinos Yeorgakopulos, Yunan Başbakanı (d. 1890) * 1978 - Hasan Ferit Alnar, Türk besteci ve orkestra şefi (d. 1906) * 1984 - Ed Gein, Amerikalı seri katil (d. 1906) * 1986 - Sadık Şendil, Türk oyun yazarı (d. 1913) * 1988 - Fazlur Rahman Malik, Pakistanlı akademisyen, ilim ve fikir adamı (d. 1919) * 1993 - İbrahim Minnetoğlu, Türk şair, gazeteci ve köşe yazarı (d. 1920) * 1995 - George W. Romney, Amerikalı iş insanı ve Cumhuriyetçi Parti'li politikacı (d. 1907) * 2000 - John Tukey, Amerikalı istatistikçi (d. 1915) * 2003 - İsmail Akbay, Türk mühendis (d. 1930) * 2004 - Oğuz Aral, Türk karikatürist (d. 1936) * 2004 - Kamran Usluer, Türk tiyatro sanatçısı (d. 1937) * 2009 - Merce Cunningham, Amerikalı koreograf ve dansçı (d. 1919) * 2010 - Edip Günay, Türk müzikolog (d. 1931) * 2012 - Lupe Ontiveros, Meksika doğumlu Amerikalı oyuncu (d. 1942) * 2012 - Mary Tamm, İngiliz oyuncu (d. 1950) * 2013 - Şefika Ahundova, Azeri besteci (d. 1924) * 2013 - J. J. Cale, Amerikalı müzisyen, şarkıcı ve besteci (d. 1938) * 2013 - George P. Mitchell, Amerikalı iş insanı (d. 1919) * 2013 - Sung Jae-ki, Güney Koreli filozof ve yazar (d. 1967) * 2015 - Bobbi Kristina Brown, Amerikalı tv yıldızı, şarkıcı ve model (d. 1993) * 2015 - Joe Williams, Amerikalı sinema eleştirmeni, gazeteci ve yazar (d. 1958) * 2017 - Magnus Böcker, İsveçli iş insanı (d. 1961) * 2017 - Patti Deutsch, Amerikalı oyuncu ve komedyen (d. 1943) * 2017 - June Foray, Amerikalı oyuncu (d. 1917) * 2017 - K. E. Mammen, Hint özgürlük direnişçisi ve aktivist (d. 1921) * 2018 - Alfredo del Águila, Meksikalı eski millî futbolcu (d. 1935) * 2018 - María Concepción César, Arjantinli aktris, şarkıcı ve dansçı (d. 1926) * 2018 - Aloyzas Kveinys, Litvan satranç oyuncusu (d. 1962) * 2019 - Russi Taylor, Amerikalı seslendirme sanatçısı ve aktris (d. 1944) * 2020 - Olivia de Havilland, İngiliz asıllı Fransız oyuncu (d. 1916) * 2020 - Francisco Frutos, İspanyol siyasetçi (d. 1939) * 2020 - Hans-Jochen Vogel, Alman avukat ve politikacı (d. 1926) * 2021 - Rick Aiello, Amerikalı aktör (d. 1955) * 2021 - Albert Bandura, Kanadalı psikolog (d. 1925) * 2021 - Louise Fishman, Amerikalı soyut resim sanatçısıdır (d. 1939) * 2021 - Joey Jordison, Amerikalı müzisyen ve söz yazarı (d. 1975) * 2021 - Natty Hollmann, Alman kökenli Arjantinli hayırsever, aktivist ve eski model (d. 1938) * 2021 - Gogó Rojo, Arjantinli gösteri sanatçısı, aktris ve dansçı (d. 1942) * 2022 - Inger Alfvén, İsveçli yazar, küratör ve sosyolog (d. 1940) * 2022 - Branko Cvejić, Sırp aktör ve tiyatro yönetmeni (d. 1946) * 2022 - Bruno Foresti, Katolik İtalyan başpiskopos (d. 1923) * 2022 - Anne-Marie Garat, Fransız roman yazarı (d. 1946) * 2022 - James Lovelock, İngiliz bilim insanı, çevreci ve fütürist (d. 1919) * 2022 - Alfred Moses, Kanadalı siyasetçi (d. 1977) * 2022 - Uri Orlev, Polonya doğumlu İsrailli çocuk kitabı yazarı ve çevirmen (d. 1931) == Tatiller ve özel günler == *0726 26
== Olaylar == * 1642 - İngiliz İç Savaşı başladı. * 1654 - Jacob Barsimson, gelecekte New York olacak New-Amsterdam’a geldi. O gelecekteki adıyla “ABD”ye yerleşen ilk Yahudi’ydi. * 1703 - III. Ahmed, II. Mustafa'nın yerine tahta çıkarak Osmanlı İmparatorluğu'nun yeni Padişahı oldu. * 1780 - Büyük Britanyalı James Cook’un gemisi, Büyük Britanya’ya döndü. * 1791 - Haiti’de kölelerin ilk ayaklanması. * 1812 - Ürdün'deki arkeolojik sit alanı Petra’nın keşfi. * 1848 - ABD, New Mexico'yu ilhak etti (topraklarına kattı). * 1849 - Tarihteki ilk askerî hava hücumu gerçekleşti. Avusturya, İtalya'nın Venedik kentine pilotsuz hava balonları yolladı. * 1864 - 12 devlet, ilk Cenevre Konvansiyonu'nu imzaladı: Kızılhaç'ın oluşturulması. * 1901 - Cadillac Motor Şirketi kuruldu. * 1910 - Japonya, Kore’yi ilhak etti. * 1941 - Alman Ordusu, Leningrad'a ulaştı ve kuşatma başladı. * 1942 - Brezilya, Almanya ve İtalya'ya savaş ilan etti. * 1952 - Henri Charrière'nin Kelebek romanına ve filmine de konu olan Fransa'ya ait Fransız Guyanası'ndaki cezaevi tesisleri tamamen kapatıldı. * 1961 - Yükseköğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu kuruldu. * 1962 - Fransa Cumhurbaşkanı Charles de Gaulle'e düzenlenen bir suikast girişimi başarısızlıkla sonuçlandı. * 1962 - Nükleer güçle çalışan ilk yük ve yolcu gemisi olan NS Savannah açılış yolculuğunu yaptı. * 1965 - Sadun Boro, yelkenlisiyle yapacağı dünya turuna başladı. * 1989 - Neptün gezegeninin ilk halkasının keşfi. == Doğumlar == * 1647 - Denis Papin, Fransız fizikçi ve kâşif (ö. 1713) * 1760 - XII. Leo, Katolik Kilisesi'nin 252. Papası (ö. 1829) * 1764 - Josef Abel, Avusturyalı ressam (ö. 1818) * 1773 - Aimé Bonpland, Fransız kaşif ve botanikçi (ö. 1858) * 1811 - Charles de Lalaisse, Fransız taş baskıcı, tasarımcı ve ressam (ö. 1892) * 1844 - George W. DeLong, Amerikalı deniz subayı ve kâşif (ö. 1881) * 1860 - Alfred Ploetz, Alman hekim, biyolog (ö. 1940) * 1862 - Claude Debussy, Fransız besteci (ö. 1918) * 1873 - Aleksandr Bogdanov, Rus bilim insanı, filozof ve bilimkurgu yazarı (ö. 1928) * 1874 - Max Ferdinand Scheler, Alman filozof (ö. 1928) * 1882 - Raymonde de Laroche, Fransız kadın pilot (dünyanın ilk tayyare pilot lisansını alan) (ö. 1919) * 1887 - Ludwig Schwerin von Krosigk, Alman maliyeci, siyasetçi ve Nazi Almanyası'nın son Şansölyesi (ö. 1977) * 1890 - Cecil Kellaway, İngiliz/Güney Afrikalı karakter oyuncusu (ö. 1973) * 1891 - Jacques Lipchitz, Yahudi asıllı Litvan-Amerikalı kübist heykeltıraş (ö. 1973) * 1893 - Dorothy Parker, Amerikalı şair, yazar, eleştirmen ve hicivci (ö. 1967) * 1902 - Leni Riefenstahl, Alman aktris, sinema yönetmeni ve yapımcı (ö. 2003) * 1904 - Deng Xiaoping, Çinli siyasetçi ve Çin Devlet Başkanı (ö. 1997) * 1908 - Henri Cartier-Bresson, Fransız fotoğrafçı (ö. 2004) * 1909 - Julius J. Epstein, Amerikalı senaryo yazarı (ö. 2000) * 1913 - Bruno Pontecorvo, İtalyan nükleer fizikçi (ö. 1993) * 1915 - Edward Szczepanik, Polonyalı ekonomist ve Sürgündeki Polonya Hükûmeti'nin son Başbakanı (ö. 2005) * 1917 - John Lee Hooker, Amerikalı blues şarkıcısı, gitarist ve besteci (ö. 2001) * 1920 - Ray Bradbury, Amerikalı yazar (ö. 2012) * 1925 - Honor Blackman, İngiliz oyuncu (ö. 2020) * 1926 - Ümit Yaşar Oğuzcan, Türk şair (ö. 1984) * 1928 - Karlheinz Stockhausen, Alman klasik müzik ve opera bestecisi (ö. 2007) * 1930 - Gilmar, Brezilyalı millî futbolcu (ö. 2013) * 1934 - Norman Schwarzkopf, Amerikalı asker (ö. 2012) * 1935 - E. Annie Proulx, Amerikalı romancı ve gazeteci * 1939 - Valerie Harper, Amerikalı oyuncu, komedyen, dansçı ve yazar (ö. 2019) * 1942 - Uğur Mumcu, Türk gazeteci ve yazar (ö. 1993) * 1944 - Ayşen Gruda, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 2019) * 1954 - Veysel Çolak, Türk şair ve romancı * 1957 - Steve Davis, İngiliz profesyonel snooker oyuncusu * 1958 - Colm Feore, Amerikalı-Kanadalı sahne, film ve dizi oyuncusu * 1958 - Necdet Adalı, Türk devrimci (12 Eylül Darbesi'nden sonra idam edilen ilk devrimci) (ö. 1980) * 1959 - Mark Williams, İngiliz oyuncu ve komedyen * 1963 - Tori Amos, Amerikalı şarkıcı * 1966 - GZA, Amerikalı rapçi (Wu-Tang Clan üyesi) * 1966 - Rob Witschge, Hollandalı millî futbolcu ve teknik direktör * 1967 - Adewale Akinnuoye-Agbaje, İngiliz oyuncu * 1967 - Layne Staley, Amerikalı müzisyen (ö. 2002) * 1967 - Ty Burrell, Amerikalı oyuncu * 1968 - Aleksandr Mostovoy, Rus kökenli Sovyet millî futbolcu * 1968 - Anne Nurmi, Lacrimosa adlı müzik grubunun üyesi Fin şarkıcı, besteci, söz yazarı ve klavyeci * 1970 - Gianluca Ramazzotti, İtalyan oyuncu * 1970 - Tímea Nagy, Macar eskrimci ve spor yöneticisi * 1973 - Eurelijus Žukauskas, Litvan basketbolcu * 1973 - Kristen Wiig, Amerikalı oyuncu * 1975 - Clint Bolton, Avustralyalı millî futbolcu * 1975 - Rodrigo Santoro, Brezilyalı oyuncu * 1976 - Aslıhan Yeltekin, Türk haberci ve sunucu * 1977 - Heiðar Helguson, İzlandalı millî futbolcu * 1978 - James Corden, İngiliz aktör, komedyen, şarkıcı, yazar, yapımcı ve televizyon sunucusu * 1978 - Jeff Stinco, Kanadalı müzisyen (Simple Plan) * 1980 - Ali Barışık, Şilili futbolcu * 1983 - Theo Bos, Hollandalı yol ve parkur bisikletçi * 1984 - Ekin Türkmen, Türk oyuncu ve model * 1984 - Lawrence Quaye, Gana asıllı Katarlı futbolcu * 1984 - Lee Camp, İngiliz futbolcu * 1985 - Salih Yoluç, Türk otomobil yarışçısı * 1986 - Adrian Neville, İngiliz güreşçi * 1986 - Stephen Ireland, İrlandalı futbolcu * 1986 - Tokushōryū Makoto, Japon sumo güreşçisi * 1987 - Apollo Crews, Amerikalı güreşçi * 1989 - Giacomo Bonaventura, İtalyan millî futbolcu * 1991 - Federico Macheda, İtalyan futbolcu * 1991 - Uğur Kaynak, Türk futbolcu * 1992 - Elvin Yunuszade, Azeri futbolcu * 1994 - Astou Ndour, İspanyol basketbolcu * 1995 - Dua Lipa, İngiliz şarkıcı, şarkı yazarı ve model * 1996 - Somin, Güney Koreli şarkıcı * 1997 - Lautaro Martínez, Arjantinli millî futbolcu == Ölümler == * 408 - Stilicho, Romalı general (Magister militum) (d. 359) * 1155 - Konoe, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 76. imparatoru (d. 1139) * 1241 - IX. Gregorius, Katolik Kilisesi'nin 178. Papası (d. 1170) * 1280 - III. Nicolaus, Katolik Kilise'nin 188. Papası (d. 1225) * 1350 - VI. Philippe, Fransa Kralı (d. 1293) * 1358 - Isabella, İngiltere Kralı II. Edward'ın eşi (d. 1295) * 1456 - II. Vladislav, Eflak Prensliği'nin Voyvodası (d. ?) * 1485 - III. Richard, İngiltere Kralı (d. 1452) * 1545 - Charles Brandon, İngiliz askeri lider (d. 1484) * 1553 - John Dudley, İngiliz siyasetçi ve asker (d. 1504) * 1652 - Jacob De la Gardie, İsveçli devlet adamı ve asker (d. 1583) * 1791 - Johann David Michaelis, Alman teolog (d. 1717) * 1817 - Nakşidil Sultan, Osmanlı Padişahı II. Mahmut'un annesi, Valide Sultan ve I. Abdülhamit'in eşi (d. 1768) * 1860 - Alexandre-Gabriel Decamps, Fransız ressamı (d. 1803) * 1861 - Xianfeng, Çin'in Qing Hanedanı'nın 9. imparatoru (d. 1831) * 1891 - Jan Neruda, Çek yazar (d. 1834) * 1903 - Robert Gascoyne- Cecil, Birleşik Krallık Başbakanı (d. 1830) * 1904 - Kate Chopin, Amerikalı kısa öykü yazarı (d. 1851) * 1920 - Anders Zorn, İsveçli ressam, oymacı, heykeltıraş ve fotoğrafçı (d. 1860) * 1922 - Michael Collins, İrlandalı siyasetçi ve İrlanda bağımsızlık mücadelesi lideri (d. 1890) * 1929 - Otto Liman von Sanders, Alman general ve Osmanlı Mareşali (d. 1855) * 1942 - Michel Fokine, Rus koreograf ve balet (d. 1880) * 1946 - Döme Sztójay, Macar asker, diplomat ve Macaristan Krallığı'nın Başbakanı (d. 1883) * 1958 - Roger Martin du Gard, Fransız yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1881) * 1966 - Erwin Komenda, Alman asıllı Avusturyalı otomobil tasarımcısı (d. 1904) * 1972 - Orhan Seyfi Orhon, Türk şair (Beş Hececiler topluluğu üyesi) (d. 1890) * 1974 - Jacob Bronowski, İngiliz matematikçi, biyolog, şair ve mucit (d. 1908) * 1976 - Juscelino Kubitschek, Brezilyalı siyasetçi ve Brezilya Devlet Başkanı (d. 1902) * 1978 - Ignazio Silone, İtalyan yazar (d. 1900) * 1978 - Jomo Kenyatta, Kenyalı siyasetçi ve Kenya'nın ilk başbakanı (d. 1889) * 1985 - Turgut Uyar, Türk şair (d. 1927) * 1986 - Celâl Bayar, Türk siyasetçi, devlet adamı ve cumhurbaşkanı (d. 1883) * 1989 - Huey P. Newton, Afrika-Amerikalı siyasi aktivist ve Kara Panter Partisi'nin kurucusu (d. 1942) * 1991 - Colleen Dewhurst, Kanada asıllı Amerikalı oyuncu (d. 1924) * 1991 - Boris Pugo, Leton asıllı Sovyet siyasetçi (d. 1937) * 1993 - Baki Erdoğan, DHKP-C üyesi olduğu iddia edilen işkence kurbanı * 2000 - Ebulfez Elçibey, Azeri siyasetçi (d. 1938) * 2010 - Stjepan Bobek, Yugoslav futbolcu ve teknik direktör (d. 1923) * 2010 - Michel Montignac, Fransız diyet geliştiricisi ve yazar (d. 1944) * 2013 - Jetty Paerl, Hollanda asıllı Alman şarkıcı (d. 1921) * 2014 - John S. Waugh, Amerikalı kimyager (d. 1929) * 2015 - Mariem Hassan, Batı Sahralı şarkıcı (d. 1958) * 2015 - Ieng Thirith, Kamboçyalı politikacı (Kızıl Kmerler'in Sosyal İşler Bakanı) (d. 1921) * 2016 - Farid Ali, Bangladeşli oyuncu (d. 1945) * 2016 - Michael Brooks, Amerikalı basketbolcu (d. 1958) * 2016 - Sellapan Ramanathan, Singapurlu siyasetçi ve Singapur Cumhuriyeti'nin 6. Cumhurbaşkanı (d. 1924) * 2017 - John Abercrombie, Amerikalı caz müzisyeni ve gitarist (d. 1944) * 2017 - Alain Berbérian, Fransız film yönetmeni ve senarist (d. 1953) * 2017 - Feyyaz Berker, Türk iş insanı ve Tekfen Holding'in kurucusu (d. 1925) * 2017 - Tony deBrum, Marshall Adaları siyasetçisi ve aktivist (d. 1945) * 2017 - Şükrü Kızılot, Türk akademisyen ve gazeteci (d. 1958) * 2017 - Tom Prichard, Yeni Zelandalı kriketçi (d. 1917) * 2017 - Bülent Uluer, Türk politik eylemci, politikacı ve eski Devrimci Gençlik (Dev-Genç) Genel Başkanı (d. 1952) * 2018 - Tullio Ilomets, Eston kimyager, tarihçi, bilim insanı ve tarihçi (d. 1921) * 2018 - Gurudas Kamat, Hint avukat, ekonomist ve siyasetçi (d. 1954) * 2018 - Ed King, Amerikalı rock müzisyeni ve söz yazarı (d. 1949) * 2018 - Lazy Lester, Amerikalı blues müzisyeni (d. 1933) * 2018 - Jesus Torbado, İspanyol yazar (d. 1943) * 2019 - Junior Agogo, Ganalı futbolcu (d. 1979) * 2019 - Tim Fischer, Avustralyalı siyasetçi ve diplomat (d. 1946) * 2020 - John Bangsund, Avustralyalı bilimkurgu eleştirmeni (d. 1939) * 2020 - Mrinal Haque, Bangladeşli heykeltıraş (d. 1958) * 2020 - Emil Jula, Rumen futbolcu (d. 1980) * 2020 - Karim Kamalov, Özbek siyasetçi (d. 1954) * 2020 - Ulla Pia, Danimarkalı şarkıcı (d. 1945) * 2021 - Alberto Bica, sağ kanat mevkiinde oynayan eski Uruguaylı profesyonel futbolcu (d. 1958) * 2021 - Pierre Dumay, emekli Fransız otomobil yarışçısı (d. 1928) * 2021 - Marilyn Eastman, Amerikalı oyuncu (d. 1927) * 2021 - Edin Šaranović, Bosnalı eski futbolcu ve teknik direktör (d. 1976) * 2021 - Eric Wagner, Amerikalı heavy metal şarkıcısı-söz yazarı (d. 1959) * 2022 - Jerry Allison, Amerikalı rock şarkıcısı, söz yazarı ve müzisyen (d. 1939) * 2022 - Adnan Çoker, Türk ressam ve akademisyen (d. 1927) * 2022 - Theo Sommer, Alman gazete editörü ve entelektüel (d. 1930) * 2022 - Margaret Urlich, Yeni Zelandalı şarkıcı (d. 1965) == Tatiller ve özel günler == *0822 22
Surinam, resmî adıyla Surinam Cumhuriyeti (Felemenkçe: Republiek Suriname, ), Güney Amerika'nın Atlantik kıyısında egemen bir devlettir. Güneyde Brezilya, batıda Guyana ve doğuda Fransız Guyanası ile sınırı vardır. 165.000 km²'lik yüzölçümü ile Güney Amerika'nın en küçük ülkesidir. Surinam'ın nüfusu yaklaşık 575,990'dır ve çoğunluğu ülkenin kuzey kıyısında yaşamaktadır. Paramaribo ülkenin başkenti olup, en yüksek nüfusa sahip kentidir. Başlangıçta Aravak ve Karayipler gibi yerli kabileler ile meskun edilen Surinam'ın Avrupalılar tarafından keşfi 16. yüzyılda gerçekleşti. Bölge ilk defa 17. yüzyılın ortasında İngiltere tarafından kolonileştirildi, ancak kısa bir süre sonra Surinam Hollanda hakimiyetine girdi. Surinam Cemiyeti adlı özel şirket yönetimi altında nehirler etrafında plantasyonlar kuruldu ve burada işgücü olması için Afrika'dan köleler getirildi, bu kölelerden bazıları ise koloninin iç kesimlerine kaçarak kendi toplumlarını kurdu. Koloni 1795'te millileştirildi, 1863'te ise kölelik yasaklandı. Plantasyonlardaki işgücü açığının giderilmesi için başta Doğu Hint Adaları ve Hindistan'dan olmak üzere senetli işçiler getirildi. Surinam'a 1954'te ülke statüsü verilmesiyle Hollanda ve Hollanda Antilleri ile birlikte Hollanda Krallığı'nı oluşturan üç ülkeden biri haline geldi. 25 Kasım 1975'te Surinam Hollanda Krallığı'ndan ayrılıp bağımsızlığını kazandı, yine de Hollanda ile ekonomik diplomatik ve kültürel bağlarını sürdürdü. Surinam halkı çok sayıda, etnik, dini ve dilsel grubu kapsar. Ülkede soyları senetli işçilere dayanan Hintler en büyük etnik grup olurken, soyları Afrikalı kölelere dayanan Marunlar ikinci sırada yer almaktadır. Bunlara ek olarak Afrikalı ve Beyaz ataya sahip Kreollar, Cavalılar ve birden fazla etnik gruba ait melez bireyler önemli diğer grupları oluşturmaktadır. Çoğunluk tarafından konuşulan Felemenkçe resmî statüye sahip olup ülkedeki prestij dil olurken, halkın önemli bir kısmı ayrıca Sranan Tongo adlı kreol dili konuşmaktadır. Ülkede Hristiyanlık en yaygın dindir, Hinduizm ve İslam ise büyük azınlıklarca inanılmaktadır. Surinam, kültürel Karayip ülkesi olarak kabul görmüş olup, aynı zamanda Karayip Ortak Pazarı'nın (CARİCOM) da bir üyesidir. == Etimoloji == Surinam isminin kökeninin, bölgenin Avrupalılar tarafından keşfi sırasında bölgede yaşamış Surinen adlı yerli halka dayandığı düşünülmektedir."Suriname", The New Encyclopædia Britannica, Encyclopædia Britannica, Volume 5. Edition 15, Encyclopædia Britannica, 2002, p. 547 Ülke adının sonunda yer alan -am eki, ülkede konuşulan Lokono dilinde nehir veya nehir ağzı anlamına gelmektedir ve ülke adına bu şekilde girdiği düşünülmektedir. İlk olarak bu isim Surinam Nehri için kullanılmış, daha sonra nehir etrafındaki bölge ve koloniler için kullanılır hale gelmiştir. == Tarihçe == Surinam'da insan yaşamına dair izler MÖ 3000 yılına dayanmaktadır. Bölgede Avrupalılar tarafından ele geçirilmesinden önce Aravakların yaşamış olup, bu halk daha sonra bölgeye gelen Karayiplerin himayesine girmiştir. === Koloni dönemi === Surinam'ın Avrupalılar tarafından keşfi ilk olarak 16. yüzyılda İspanyol İmparatorluğu'na bağlı denizciler tarafından gerçekleştirildi. Bölgeye 17. yüzyılın ortasında İngilizlerin yerleşmesiye bir koloni kuruldu, 1667'de ise İkinci Hollanda-İngiltere Savaşı sonucunda imzalanan Breda Antlaşması nezdinde Surinam Hollanda İmparatorluğu himayesine girdi, İngiltere'ye ise Yeni Hollanda devredildi. Koloni, ele geçirilmesinin ardından Amsterdam şehri, Van Aerssen van Sommelsdijck ailesi ve Hollanda Batı Hindistan Şirketi tarafından kurulmuş Surinam Cemiyeti adlı özel şirket tarafından yönetilmeye başlandı. Koloni yönetimi altında bölgedeki nehirler etrafında kakao, kahve, şeker kamışı ve pamuk tarımı yapan plantasyonlar oluşturuldu ve işgücü ihtiyacı için Afrika'dan köleler getirildi. Kölelerin yaşadığı kötü koşullar kölelerin bölgenin iç kesimlerine kaçarak burada kendi toplumlarını oluşturmalarına sebep oldu. 1795'te Batavya Cumhuriyeti koloniyi özel şirket yönetiminden çıkartarak millileştirdi. 1799 ve 1802 ile 1804 ve 1816 arasındaki Britanya işgalleri dışında koloni Batavya Cumhuriyeti ile ardılı Bonapartist Hollanda Krallığı ve Hollanda Krallığı tarafından yönetildi. 1863 yılında koloni köleliği aşamalı olarak yasakladı. Plantasyon sahiplerine tazminat olması adına kölelerin düşük bir ücret karşılığında 10 sene boyunca plantasyonlarda çalışması, sonra ise tamamen özgürleştirilmeleri kararlaştırıldı. 1873'te özgürleşen kölelerin büyük bir kısmı plantasyonlarda çalışmayı bıraktı, bazıları ise çalıştıkları çiftlikleri satın aldı. Koloninin mali gücü yüksek işgücü isteyen plantasyon ekonomisine dayandığından ötürü ilk başta Hollanda Doğu Hint Adaları'ndan (modern Endonezya), daha sonra ise Britanya Hindistanı'ndan senetli işçiler getirildi. 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında koloniye daha küçük ölçekli Çinli ve Orta Doğulu işçiler de sevk edildi. II. Dünya Savaşı sırasında, 1941'de Hollanda hükûmetinin isteğiyle Amerika Birleşik Devletleri Surinam'ı işgal etti. 1954 yılında ülke statüsü verilen Surinam, Hollanda Antilleri ve Hollanda ile birlikte Hollanda Krallığı'nın oluşturan üç ülkeden biri haline gelerek savunma ve dış ilişkiler dışındaki konularda yerel yönetime sahip oldu. 1974 yılında yerel hükûmet ve Hollanda hükûmeti arasında bağımsızlık hakkında konuşmalar gerçekleştirildi. === Bağımsızlık sonrası dönem === 1975 yılında Surinam Hollanda'dan bağımsızlığını kazandı. Ülkenin ilk cumhurbaşkanı Johan Ferrier, ilk başbakanı Henck Arron olmuştur. Bağımsızlığı takip eden yıllarda nüfusun üçte biri Hollanda'ya göç etti. Ülkede yolsuzluk olayları ve etnik polarizasyon yaygın hale geldi. 1980'de Arron'un sivil hükûmeti Dési Bouterse liderliğindeki bir darbe vasıtasıyla devrildi ve askeri cunta yönetimi başladı. Cunta yönetimi her ne kadar resmî açıdan bitse de sivil yönetim üzerinde 1987'ye kadar kontrol sağladı, ancak bu tarihten sonra uluslararası baskı sonucu demokratik seçimler gerçekleştirildi. 1990 yılında tekrar bir askerî darbe yaşandı, ancak 1991'de 4 partiden oluşan ve demokratik seçimler vasıtasıyla seçilmiş koalisyon hükûmeti ülke kontrolünü tekrar sağladı. Koalisyon hükûmeti 2005'te 8 partiyi kapsar hâle geldi ve 2010 yılına kadar ülkeyi yönetti. Ağustos 2010'da yapılan seçimlerde eski askerî lider Dési Bouterse'in muhalefet ile kurduğu iktidar hükûmeti kurdu. 2015 yılında Başkan Bouterse tekrar seçildi, ancak 2019'da 1982 yılında gerçekleştirdiği infaz olayları nedeniyle 20 sene hapis cezasına çarptırıldı. 2020 seçimlerinde Chan Santokhi ülke yönetimine geldi. == Siyaset ve yönetim == Surinam Cumhuriyeti, 1987 Anayasası'na göre temsili demokrasidir. Ülkenin yasama organı, 51 kişiden oluşan tek meclisli Surinam Millet Meclisi'dir. Meclis üyeleri her 5 senede bir popüler oy baz alınarak seçilmektedir. === İdarî yapılanma === No. İl Başkent Alan (km2) Alan (%) Nüfus (2012) Nüfus (%) Nüfus yoğunluğu (kişi/km2) Harita 1 Brokopondo Brokopondo 7,364 4.5 15,909 2.9 2.2 bağlantı=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Suriname_districts_numbered.png|çerçevesiz|256x256pik 2 Commewijne Nieuw-Amsterdam 2,353 1.4 31,420 5.8 13.4 3 Coronie Totness 3,902 2.4 3,391 0.6 0.9 4 Marowijne Albina 4,627 2.8 18,294 3.4 4.0 5 Nickerie Nieuw-Nickerie 5,353 3.3 34,233 6.3 6.4 6 Para Onverwacht 5,393 3.3 24,700 4.6 4.6 7 Paramaribo Paramaribo 182 0.1 240,924 44.5 1323.8 8 Saramacca Groningen 3,636 2.2 17,480 3.2 4.8 9 Sipaliwini yok 130,567 79.7 37,065 6.8 0.3 10 Wanica Lelydorp 443 0.3 118,222 21.8 266.9 \- Surinam Paramaribo 163,820 100.0 541,638 100.0 3.3 == Demografi == Surinam halkı çok sayıda, etnik, dini ve dilsel grubu kapsar. Kökenleri bölgeye 19. yüzyıl sonunda Kuzey Hindistan'dan gelen göçmenlere dayanan Hintler toplumun %27,4'ünü oluşturur ve ülkedeki en büyük etnik gruptur. Afrikalı ataları 17. ve 18. yüzyılda köle ticareti sonucu ülkeye getirilmiş ve daha sonra ülkenin iç kesimlerine kaçmış Marunlar toplumun %21,7'sini oluşturmaktadır. Beyaz ve siyahîlerin karışması sonucu oluşmuş ve kendilerini Kreol olarak adlandıran halkın genel nüfusa oranı %15,7'dir. Cavalılar toplumun %13,7'sini oluşturur. Halkın %13,4'ü kendi etnik grubunu melez olarak nitelendirmiştir. %7,6'sı diğer gruplara mensup olduğunu belirtmiş, %0,6'sı ise etnik grubunu belirtmemiştir. === Dil === Felemenkçe toplumun %60'ının anadili, geri kalan önemli bir kısmının da ikinci dilini oluşturmaktadır. Dil, devletin, iş dünyasının ve eğitimin resmî dili olmasına rağmen, İngilizce temelli Kreolce bir dil olan Sranan Tongo dili de geniş ölçüde halk dili olarak kullanıma sahiptir ve halk büyük ölçüde iki dillidir. Surinam, dünyada Avrupa dışında nüfusun yoğunlukla Felemenkçe konuştuğu birkaç bölgeden biridir. Hindustânî, Cavaca ve Hakka ve Kantonca gibi Çince değişkeleri ülkede konuşulan diğer dillerdir. Ülkede yaşayan ve Marun olarak adlandırılan Afrika kökenli grup çeşitli İngilizce bazlı Kreol dilleri konuşmaktadır. === Din === 2020 verilerine göre ülkenin %52,3'ü Hristiyan, %18,8'i Hindu, %14,3'ü Müslümandır, %5,6'sı yerel halk dinlerine inanmaktadır. Budizm ve Yahudilik inancına mensup birey sayısı her biri için %1'in altındadır, %1,9'u ise geriye kalan diğer dinlere mensuptur. Herhangi bir dine bağlı olmayanların nüfusa oranı %6,2'dir. Hristiyanlar arasında Protestanlık (Pentikostalizm ve Morovya Kilisesi) ve Katoliklik baskın mezheplerdir. == Kaynakça ==
== Olaylar == küçükresim|200px|Altına hücum yıllarından bir görüntü * 41 - Caligula lakabıyla tanınan, zalimliği, despotluğu ve deliliği ile ünlü Roma İmparatoru Julius Caesar Augustus Germanicus, muhafızları tarafından öldürüldü. * 1679 - İngiltere Kralı II. Charles parlamentoyu feshetti. * 1848 - Kaliforniya'da altın bulundu. * 1921 - Ankara-Sivas Demiryolunun inşasına ilişkin yasa, TBMM'de kabul edildi. Hattın inşası 1930 yılında tamamlandı. * 1921 - Çerkez Ethem'in güçleri dağıtıldı. * 1924 - Rusya'da Sankt-Peterburg şehrinin adı, devrimci liderin (Vladimir Lenin) anısına Leningrad olarak değiştirildi. * 1927 - Eczacılar ve eczaneler hakkında kanun Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde kabul edildi. * 1927 - Alfred Hitchcock'un ilk filmi The Pleasure Garden Birleşik Krallık'ta gösterime girdi. * 1935 - İlk kutu bira, Krueger Brewing Company tarafından Richmond, Virginia'da (Amerika Birleşik Devletleri) satışa sunuldu. * 1938 - İzmir Telefon Şirketi Hükûmetçe satın alındı. * 1939 - Şili'deki depremde 28 bin kişi öldü. * 1943 - II. Dünya Savaşı: Franklin D. Roosevelt ve Winston Churchill'in katıldığı Casablanca Konferansı sona erdi. * 1946 - Birleşmiş Milletler, Uluslararası Atom Enerjisi Komisyonu'nu kurdu. * 1946 - Cumhuriyet Halk Partisi Sanat Ödülü'nü 35 Yaş şiiriyle Cahit Sıtkı Tarancı kazandı. * 1949 - Behçet Kemal Çağlar, Cumhuriyet Halk Partisi'nden ve milletvekilliğinden istifa etti. * 1955 - Zonguldak'ta, Ereğli Kömür İşletmelerine bağlı Gelik ocağındaki grizu patlamasında 52 madenci öldü, 19 madenci yaralandı. * 1956 - Eskişehir Cezaevi'nde 388 mahkûm ayaklandı. * 1959 - İstanbul Küçükyalı'da Neşe Sineması çöktü; 37 kişi öldü, çok sayıda kişi yaralandı. * 1961 - Marilyn Monroe ile Arthur Miller boşandılar. Çift beş yıldır evliydi. * 1961 - Yassıada duruşmalarında Başsavcı Altay Ömer Egesel, Adnan Menderes'in idamını istedi. * 1963 - Çatalca'da kara saplanan trenle ilgili haber yapmak için 23 Ocak'ta gazetelerinden ayrılan Hürriyet gazetesi yazarı Yüksel Kasapbaşı ile foto muhabiri Abidin Behpur ve aracın sürücüsü Yüksel Öztürk donarak öldüler, donmuş cesetleri 25 Ocak'ta Çatalca yakınlarında bulundu. * 1964 - Türk ekonomisinde olumsuz etki yapan ATAŞ grevi, işveren ve sendikanın anlaşmasıyla sona erdi. küçükresim|Sapık filminin lobi kartı * 1965 - Alfred Hitchcock'un Sapık filmi Türkiye'de vizyona girdi. * 1966 - Hindistan Havayolları'na ait Boeing 707 tipi bir yolcu uçağı, Bombay-New York seferini yaparken İsviçre'nin Cenevre kentine inmeye hazırlandığı sırada, Alp dağlarının Mont Blanc tepelerine çarparak düştü: 117 kişi öldü. * 1967 - Üniversite öğrencileri, Türkiye Millî Talebe Federasyonu'na karşı tutumu protesto ettiler. Ankara'da bir miting düzenlediler. Türkiye Millî Talebe Federasyonu 19 Ocak günü polis tarafından mühürlenmiş, 21 Ocak günü de beş yöneticisi tutuklanmıştı. * 1972 - Mahir Çayan'a dedesinden kalan mirasa sıkıyönetim mahkemesi tarafından el konuldu. * 1972 - İsmet İnönü "Siyasi suçlar için idam olmamalı" dedi ve sıkıyönetimin kaldırılmasını istedi. * 1972 - Guam ormanlarında II. Dünya Savaşı'ndan beri teslim olmamak için saklanan, Japon millî askeri bulundu. * 1973 - Ali Haydar Yıldız, Tunceli'nin Çemişgezek ilçesinin Vartinik köyünde askerle girdiği çatışma sonucu öldürüldü. Arkadaşı İbrahim Kaypakkaya ise yaralı vaziyette kaçtı. * 1975 - 28 bin Sümerbank işçisi ücretlerine yüzde 70 zam aldı. Bir süre önce grev kararı alınan Sümerbank ile Türkiye Tekstil, Örme ve Giyim Sanayi İşçileri Sendikası (TEKSİF) arasında toplu iş sözleşmesi imzalandı. * 1977 - Türk ve Yugoslav yolcularını taşıyan bir otobüs, Üsküp yakınlarında Kumanova nehrine düştü. Kazada 24 kişi öldü, 19 kişi yaralandı. * 1977 - İspanya'nın başkenti Madrid'de Francisco Franco yanlısı aşırı sağcılar tarafından saldırı düzenlendi. Saldırıda 5 avukat öldü, aynı zamanda İspanya'da demokrasiye geçiş sürecindeki en kanlı olaylardan birisidir. * 1978 - Eurovision elemelerinde yarışan "Biz" adlı şarkı Danıştay kararı ile finalist oldu. * 1978 - Sovyetler Birliği'ne ait nükleer reaktör taşıyan Cosmos 954 adlı uydu Dünya atmosferine girerken yanarak parçalandı, radyoaktif serpintileri Kanada'nın kuzeybatısına yayıldı. Dağılan parçaların ancak %1'i toplanabildi. * 1979 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Devrimci Demokratik Kültür Derneklerinin, "Doğu'da Kürt halkından olmayan kamu görevlilerinin bölgeden uzaklaştırılması" kararı devlet tarafından yerine getirilmediği için Mardin'in Derik ilçesi savcı yardımcısının evi uzun menzilli silahlarla tarandı. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Süleyman Demirel Hükûmeti, "24 Ocak Kararları"nı açıkladı. Dolar 35 liradan 70 liraya çıkarıldı. Birçok ürüne büyük zamlar yapıldı. Bülent Ecevit, "Demirel'in rejimi değiştirmeye çalıştığını, işçilerin bu kararlara karşı çıkıp haklarını almaları gerektiğini" söyledi. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Tariş olayları: Tariş'te çatışmalar sürdü. 20'si polis biri jandarma 35 kişi yaralandı. 450 öğrenci göz altına alındı. * 1983 - 1. Ordu ve İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı Cumhuriyet gazetesinin basımı, yayımı ve dağıtımını yasakladı. Nadir Nadi ve Yazı İşleri Müdürü Okay Gönensin hakkında dava açıldı. * 1984 - Macintosh bilgisayarlar piyasaya sürüldü. * 1986 - Voyager 2 uydusu, Uranüs'ün 81.500 km yakınından geçti. * 1989 - Seri katil Ted Bundy, 1978'de 12 yaşındaki Kimberley Leach'i kaçırıp öldürmek suçundan, Florida'da elektrikli sandalye ile idam edildi. * 1990 - Ankara 3. Ağır Ceza Mahkemesi, Türkiye Emlak Bankası'nı 60 milyon dolar ve 34 milyon İsviçre Frangı dolandırdığı iddiasıyla yargılanan iş insanı Kemal Horzum'u 12 yıl 6 ay ağır hapis cezasına çarptırdı. Bankanın iki görevlisine de aynı ceza verildi. * 1993 - Milliyetçi Çalışma Partisi, adını Milliyetçi Hareket Partisi olarak değiştirdi. * 1993 - Gazeteci ve yazar Uğur Mumcu, otomobiline yerleştirilen bombanın patlaması sonucu öldürüldü. * 1994 - Türkiye'nin ilk haberleşme uydusu Türksat 1A, fırlatıldıktan 12 dakika 12 saniye sonra okyanusa düştü. * 1997 - Denizbank, çekişmeli bir ihale ile 66 milyon dolara Vestel'in de sahibi olan Zorlu Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet Nazif Zorlu'ya satıldı. * 2000 - Top Air'e ait bir uçak Güdül civarında düştü, 4 kişi öldü. * 2001 - Diyarbakır Emniyet Müdürü Gaffar Okkan, 4 koruması ve şoförü, uğradıkları silahlı saldırıda öldürüldü. * 2006 - Kuveyt Parlamentosu, dokuz gün önce ölen Şeyh Cabir el-Ahmed el-Sabah'ın yerine geçen Emir Şeyh Saad I Al-Abdullah Al-Salim Al-Sabah'ı azletti. Parlamento, oy birliğiyle aldığı karara gerekçe olarak 75 yaşındaki Emir'in sağlık durumunun kötü olmasını gösterdi. * 2004 - NASA'nın Opportunity adlı aracı, ikizi Spirit'ten iki hafta sonra Mars yüzeyine indi. * 2006 - İran'ın güneybatısındaki Ahvaz kentinde meydana gelen iki patlamada 8 kişi öldü, 40'tan fazla kişi de yaralandı. * 2008 - Gaziantep'te, El-Kaide'ye yönelik eş zamanlı on sekiz ayrı operasyonda bir polis öldü, yedi polis ile bir vatandaş yaralandı. Operasyonda, dört kişi ölü ele geçirildi, on dokuz kişi gözaltına alındı. * 2009 - Jan Koum, Kaliforniya'da WhatsApp'ı kurdu. * 2011 - Domodedovo Havalimanı saldırısı'nda 37 kişi öldü ve 173 kişi yaralandı. * 2015 - Ukrayna'nın Mariupol şehrine, Donetsk Halk Cumhuriyeti lideri Aleksandr Zaharçenko tarafından roket saldırısı düzenlendi. Saldırıda 29 kişi hayatını kaybetti. * 2020 - Elazığ'da, Merkez üssü Sivrice-Kalaba olan Richter Ölçeğine göre 6.8 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. == Doğumlar == * 76 - Hadrianus, Roma İmparatoru; "Beş İyi İmparator"un üçüncüsü (ö. 138) * 1287 - Richard de Bury, İngiliz piskopos ve politikacı, Büyük Britanya Şansölyesi (ö. 1345) * 1444 - Galeazzo Maria Sforza, Milano Dükü (ö. 1476) * 1540 - Edmund Campion, İngiliz cizvit rahip (ö. 1581) * 1547 - Joanna of Austria, Toskana Büyük Düşesi, Avusturya Arşidüşesi (ö. 1578) * 1602 - Mildmay Fane, Westmorland'ın 2. Kontu, İngiliz politikacı (ö. 1666) * 1619 - Yamazaki Ansai, Japon filozof (ö. 1682) * 1643 - Charles Sackville, 6. Dorset Kontu, İngiliz şair ve politikacı, Büyük Britanya Lordu (ö. 1706) * 1664 - John Vanbrugh, İngiliz mimar ve oyun yazarı (ö. 1726) * 1670 - William Congreve, İngiliz oyun yazarı ve şair (ö. 1729) * 1672 - Albert Frederick, Prusya Prensi, Alman Korgeneral, Brandenburg-Schwedt Uçbeyi (ö. 1731) * 1674 - Thomas Tanner, İngiliz piskopos (ö. 1735) * 1679 - Christian Wolff, Alman filozof (ö. 1754) * 1684 - Charles Alexander, Württemberg Dükü, Alman asil kişi (ö. 1737) * 1705 - Farinelli, İtalyan kontralto, soprano ve kastrato sanatçısı (ö. 1782) * 1709 - Dom Bédos de Celles, Fransız keşiş ve orgcu (ö. 1779) * 1712 - II. Friedrich, Prusya Kralı (ö. 1786) * 1732 - Pierre Beaumarchais, Fransız oyun yazarı, şair ve diplomat (ö. 1799) * 1739 - Jean Nicolas Houchard, Fransız Devrimi'nin Fransız Generali (ö. 1793) * 1746 - III. Gustav, İsveç kralı (ö. 1792) * 1749 - Charles James Fox, İngiliz iş insanı ve politikacı, Dışişleri ve İngiliz Milletler Topluluğu İşleri Bakanı (ö. 1806) * 1754 - Andrew Ellicott, Amerikalı asker ve araştırmacı (ö. 1820) * 1776 - E. T. A. Hoffmann, Alman besteci, korku hikâyeleri yazarı ve karikatürist (ö. 1822) * 1787 - Christian Ludwig Brehm, Alman din adamı ve ornitolog (ö. 1864) * 1802 - Marie-Félicité Brosset, Fransız oryantalist (ö. 1880) * 1828 - Ferdinand Cohn, Yahudi biyolog (ö. 1898) * 1848 - Vasili Surikov, Rus ressamı (ö. 1916) * 1850 - Hermann Ebbinghaus, Alman psikolog (unutma eğrisi ve aralık etkisinin keşfi ile tanınan) (ö. 1909) * 1862 - Edith Wharton, Amerikalı yazar ve moda tasarımcısı (ö. 1937) * 1870 - Herbert Kilpin, İngiliz futbolcu ve yönetici (ö. 1916) * 1882 - Doris Doscher, Amerikalı aktris ve model (ö. 1970) * 1886 - Henry King, Amerikalı film yönetmeni (ö. 1982) * 1888 - Jan Syrový, Çek asker (ö. 1970) * 1889 - Hermann-Bernhard Ramcke, Alman general ve yazar (ö. 1968) * 1891 - Walter Model, Alman mareşal (ö. 1945) * 1893 - Viktor Şklovskiy, Rus eleştirmen ve yazar (ö. 1984) * 1898 - Karl Hermann Frank, Alman Nazi subayı (ö. 1946) * 1900 - René Guillot, Fransız çocuk kitapları yazarı (ö. 1969) * 1907 - Maurice Couve de Murville, Fransız siyasetçi ve eski başbakan (ö. 1999) * 1909 - Martin Lings, İngiliz tasavvuf bilimcisi (ö. 2005) * 1912 - Naşide Saffet Esen, Türk model ve 1931 Türkiye güzeli (ö. 1988) * 1916 - Rafael Caldera, Venezuelalı siyasetçi (ö. 2009) * 1916 - Gottfried von Eine, Avusturya Avusturyali bir opera bestecisi, müzisyen ve mūzik eğitimcisi (ö. 2007) * 1917 - Ali Yaramancı, Türk asker, mühendis ve bilim insanı (ö. 2008) * 1917 - Ernest Borgnine, İtalyan asıllı Amerikalı tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 2012) * 1924 - Jerry Maren, Amerikalı oyuncudur (ö. 2018) * 1925 - Maria Tallchief, Amerikalı bale sanatçısı (ö. 2013) * 1928 - Michel Serrault, Fransız aktör (ö. 2007) * 1930 - Terence Bayler, Yeni Zellandalı oyuncu (ö. 2016) * 1930 - José Carlos Silveira Braga, Brezilyalı futbolcu (ö. 2021) * 1930 - Mahmud Farşçiyan, İranlı minyatür ustasıdır * 1933 - Kamran Bağırov, Azerbaycan Komünist Partisi Merkezî Komitesinin Birinci Sekreteri (ö. 2000) * 1933 - Asim Ferhatović, Bosna-Hersek asıllı Yugoslav futbolcudur (ö. 1987) * 1933 - Kadir Mısıroğlu, Türk yazar (ö. 2019) * 1940 - Vito Acconci, Amerikalı tasarımcı, mimar ve sanatçıydı (ö. 2017) * 1940 - Fatoş Balkır, Türk ses sanatçısı (ö. 1986) * 1940 - Joachim Gauck, Alman politikacı * 1941 - Neil Diamond, Amerikalı şarkıcı * 1941 - Dan Shechtman, İsrailli profesör, kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi * 1943 - Sharon Tate, Amerikalı oyuncu (ö. 1969) * 1943 - Manuel Velázquez, İspanyol eski millî futbolcudur (ö. 2016) * 1945 - Eva Janko, Avusturyalı eski cirit atıcısı * 1946 - Güven Hokna, Türk tiyatro, sinema ve dizi sanatçısı * 1946 - Şahin Yenişehirlioğlu, Türk yazar, düşünür ve oyuncu * 1947 - Michio Kaku, Japon kökenli Amerikalı teorik fizikçi * 1947 - Warren Zevon, Amerikalı besteci ve müzisyen (ö. 2003) * 1949 - John Belushi, Amerikalı oyuncu (ö. 1982) * 1953 - Moon Jae-in, Güney Koreli siyasetçi ve Güney Kore'nin 12. Cumhurbaşkanı * 1955 - Alan Sokal, ABD'li matematik profesör * 1957 - Mark Eaton, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu (ö. 2021) * 1959 - Michel Preud'homme, Belçika millî futbolcu * 1961 - Guido Buchwald, Alman eski futbolcu ve teknik direktör * 1966 - Karin Viard, Fransız oyuncu * 1968 - Antony Garrett Lisi, Amerikalı teorik fizik uzmanı * 1968 - Carlos Saldanha, Brezilyalı animasyon film yönetmeni * 1970 - Matthew Lillard, Amerikalı aktör ve seslendirme sanatçısı * 1974 - Rokia Traoré, Malili müzisyen ve şarkıcı * 1976 - Gianluca Basile, İtalyan basketbolcu * 1976 - Shae-Lynn Bourne, Kanadalı buz patenci * 1977 - Andrija Gerić, Sırp voleybolcu * 1978 - Kristen Schaal, Hollanda asıllı Amerikalı bir komedyen * 1980 - Susana Guerra, Portekizli şarkıcı * 1981 - Mario Eggimann, İsviçreli futbolcu * 1982 - Daveed Diggs, Amerikalı aktör, rapçi, şarkıcı, söz yazarı, senarist ve film yapımcısı * 1982 - Resul Dindar, Türk halk müziği ses sanatçısı * 1983 - Davide Biondini, İtalyan futbolcu * 1983 - Craig Horner, aktör ve müzisyen * 1983 - Scott Speed, Amerikalı yarış pilotu * 1986 - Mischa Barton, Amerikalı oyuncu * 1986 - Emídio Rafael, Portekizli futbolcu * 1987 - Kia Vaughn, Amerikalı basketbolcu * 1989 - Serdar Kesimal, Türk futbolcu * 1989 - Ki Sung- yueng, Güney Koreli futbolcu * 1991 - Jan Belenyuk, Ukraynalı güreşçi * 1991 - Zé Luís, Yeşil Burun Adalı millî futbolcudur * 2002 - Jade Hannah, Kanadalı yüzücü == Ölümler == * 41 - Caligula (Gaius Julius Caesar Augustus Germanicus), Roma İmparatoru (d. 12) * 817 - IV. Stephanus, 816 yılının Haziran ayından öldüğü 817 yılına dek papalık yapmış Katolik din adamı (d. 770) * 1125 - IV. Davit, Gürcü kralı (d. 1073) * 1595 - II. Ferdinand, Avusturya dükü (d. 1529) * 1822 - Tepedelenli Ali Paşa, Osmanlı Yanya Valisi (d. 1744) * 1828 - Jakob Laurenz Custer, İsviçreli bitki bilimci (d. 1755) * 1851 - Gaspare Spontini, İtalyan besteci (d. 1774) * 1852 - Ján Kollár, Slovak yazar, arkeolog, bilim insanı ve politikacı (d. 1793) * 1865 - Stephen Allen Benson, Liberyalı siyasetçi (d. 1816) * 1880 - Thomas Mayo Brewer, Amerikalı bir doğa bilimciydi (d. 1814) * 1883 - Friedrich von Flotow, Alman müzisyen ve opera bestecisi (d. 1812) * 1916 - İsa Bolatin, Kosovalı Arnavut gerilla ve siyasetçi (d. 1864) * 1920 - ‎Percy French‎‎, İrlandalı söz yazarı, şovmen ve sanatçı (d. 1854) * 1920 - Amedeo Modigliani, İtalyan ressam ve heykeltıraş (d. 1884) * 1945 - Hezi Aslanov, Azeri asıllı Sovyet general (d. 1910) * 1962 - Ahmet Hamdi Tanpınar, Türk yazar ve şair (d. 1901) * 1965 - Winston Churchill, Birleşik Krallık Başbakanı ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1874) * 1973 - Ali Haydar Yıldız, Türk devrimci ve TKP/ML-TİKKO kurucularından (d. 1953) * 1983 - Carmen Clemente Travieso, Venezuelalı gazeteci ve yazar (d. 1900) * 1983 - George Cukor, Amerikalı sinema yönetmeni (d. 1899) * 1986 - Gordon MacRae, Amerikalı aktör ve şarkıcı (d. 1921) * 1986 - L. Ron Hubbard, Amerikalı yazar (d. 1911) * 1989 - Ted Bundy, Amerikalı seri katil (İdam) (d. 1946) * 1993 - Uğur Mumcu, Türk gazeteci ve yazar (suikast) (d. 1942) * 2001 - Ali Gaffar Okkan, Türk polis ve Diyarbakır Emniyet Müdürü (suikast) (d. 1952) * 2003 - Aysel Baykal, Türk siyasetçi ve Devlet Bakanı (d. 1939) * 2004 - Leônidas, Brezilyalı futbolcu (d. 1913) * 2006 - Chris Penn, Amerikalı aktör (d. 1965) * 2006 - Mümtaz Sevinç, Türk tiyatro ve seslendirme sanatçısı (cinayet) (d. 1952) * 2007 - İsmail Cem, Türk siyasetçi, gazeteci ve Dış İşleri Bakanı (d. 1940) * 2010 - Erdinç Dinçer, Türk sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu (d. 1944) * 2010 - Nedim Doğan, Türk tiyatro, sinema ve televizyon oyuncusu (d. 1945) * 2010 - Şakir Eczacıbaşı, Türk eczacı, fotoğraf sanatçısı ve iş insanı (d. 1929) * 2011 - Hanna Yablonskaya, Ukraynalı oyun yazarı ve şair (d. 1981) * 2012 - Theodoros Angelopoulos, Yunan yönetmen (d. 1935) * 2015 - Julio Canessa, Şilili asker ve siyasetçi (d. 1925) * 2015 - Otto Carius, Alman asker ve Heer Tank Komutanı (d. 1922) * 2016 - Fredrik Barth, Norveçli sosyal antropolog (d. 1928) * 2016 - Füruzan, İranlı sinema oyuncusu, yapımcı ve sanat yönetmeni (d. 1937) * 2016 - Marvin Minsky, Amerikalı bilim insanı (d. 1927) * 2017 - Fred André, Hollandalı eski futbolcu ve menajerdir (d. 1941) * 2017 - Gil Ray, Amerikalı rock müzisyeni ve şarkıcısı (d. 1956) * 2017 - Butch Trucks, Amerikalı baterist ve müzisyendir (d. 1947) * 2018 - Jack Ketchum, Amerikalı yazar ve senaristtir (d. 1946) * 2019 - Fernando Sebastián Aguilar, İspanyol kardinal (d. 1929) * 2019 - Elio Berhanyer, İspanyol moda tasarımcısı (d. 1929) * 2019 - Antonio Marchesano, Uruguaylı siyasetçi ve avukattır (d. 1930) * 2019 - Rosemary Bryant Mariner, Amerikalı kadın askeri pilot ve havacı (d. 1953) * 2020 - Duje Bonačić, Hırvat kürekçi (d. 1929) * 2020 - Leyla Janah, Amerikalı girişimci, yazar ve iş insanı (d. 1982) * 2020 - Seamus Mallon, Kuzey İrlandalı Gal futbolu oyuncusu ve siyasetçi (d. 1936) * 2020 - Ibsen Pinheiro, Brezilyalı siyasetçi, gazeteci ve hukukçu (d. 1935) * 2020 - Juan José Pizzuti, Arjantinli futbolcu ve teknik direktör (d. 1927) * 2020 - Sean Reinert, Amerikalı baterist (d. 1971) * 2020 - Rob Rensenbrink, eski Hollandalı millî futbolcudur (d. 1947) * 2021 - Arik Brauer, Avusturyalı ressam, baskı sanatçısı, şair, dansçı, şarkıcı, sahne tasarımcısı, mimar (d. 1929) * 2021 - Jevrem Brković, Karadağlı şair, yazar, gazeteci, muhalif ve tarihçi (d. 1933) * 2021 - Nikolay Çebotko, Kazak kayaklı koşucudur (d. 1982) * 2021 - Sonny Fox, Amerikalı televizyon sunucusu, yönetici ve gazeteci (d. 1925) * 2021 - Abdullahi Ibrahim, Nijeryalı hukukçu, siyasetçi ve yönetici (d. 1939) * 2021 - Gunnell Lindblom, İsveçli oyuncu ve film yönetmenidir (d. 1931) * 2022 - Olavo de Carvalho, Brezilyalı yazar, siyaset yorumcusu, gazeteci ve eski astrolog (d. 1947) * 2022 - Greta Ferušić, Sırp mimarlık profesörü (d. 1924) * 2022 - Fatma Girik, Türk oyuncu, senarist, yapımcı ve siyasetçi (d. 1942) * 2022 - Ayberk Pekcan, Türk sinema ve dizi oyuncusu (d. 1970) * 2023 - B. V. Doshi, Hint kökenli mimar (d. 1927) * 2023 - Sabiha Tansuğ, Türk halkbilimci ve koleksiyoner (d. 1933) == Tatiller ve özel günler == == Kaynakça == *0124 24
Blog () veya Weblog () teknik bilgi gerektirmeden, kendi istedikleri şeyleri, kendi istedikleri şekilde yazan insanların oluşturabildikleri, günlüğe benzeyen web siteleridir. Genellikle güncelden eskiye doğru sıralanmış yazı ve yorumların yayınlandığı, web tabanlı bir yayını belirtir. Çoğunlukla her gönderinin sonunda yazarın adı ve gönderi zamanı belirtilir. Yayıncının seçimine göre okuyucular yazılara yorum yapılabilir. Yorumlar, blog kültürünün çok önemli bir dinamiğidir; bu sayede yazar ve okuyucular arasında iletişim sağlanır. Bunun dışında, geri izleme (trackback) mekanizmasıyla, belirli bir yazı hakkında yazılan diğer yazıların belirlenebilmesi de mümkündür. Gönderiler genellikle ters kronolojik sırada görüntülenir, böylece en son gönderi web sayfasının en üstünde ilk olarak görünür. 2009 yılına kadar, bloglar genellikle tek bir kişinin, ara sıra küçük bir grubun çalışmasıydı ve genellikle tek bir konuyu kapsıyordu. 2010'larda, birden çok yazarın yazılarını içeren ve bazen profesyonelce düzenlenen "çok yazarlı bloglar" (MAB'ler) ortaya çıktı. Gazetelerden, diğer medya kuruluşlarından, üniversitelerden, düşünce kuruluşlarından, savunuculuk gruplarından ve benzer kurumlardan gelen MAB'ler, artan miktarda blog trafiğinden sorumludur. Twitter ve diğer "mikroblog" sistemlerinin yükselişi, MAB'lerin ve tek yazarlı blogların haber medyasına entegre edilmesine yardımcı olur. 2010 yıllarından sonra özellikle mobil blog'lar popüler oldu. Sosyal medya ve sosyal ağ'ların yaygınlaşması ile bloglar bunlarla artık gevşek bir şekilde kullanılmaktadır. İlk bloglar elle yazılıp güncellenirken, bugün bu iş için özel yazılmış yazılımlar kullanılmaktadır. Bu yazılımlardan bazıları bir blog servisi sağlayıcı sitenin alt alan adları olarak yaratılabilen, bazıları ise kullanıcının kendi sunucusuna kurup çalıştırması gereken Blogger, Blogcu.com, WordPress, SpinMedia, joomla, Drupal gibi yazılımlardır. Pek çok blog, felsefe, din ve sanattan bilim, siyaset ve spora kadar belirli bir konular hakkında yorumlar sağlar. Diğerleri, daha kişisel çevrimiçi günlükler veya belirli bir kişi veya şirketin çevrimiçi marka reklamı işlevi görür. Tipik bir blog, metni, dijital görüntüleri ve diğer bloglara, web sayfalarına ve konusuyla ilgili diğer medyaya bağlantıları birleştirir. Bazıları kişisel (kişisel blog), haber (haber blogu), bilim (bilim blogu), sanat (sanat blogu), moda (moda blogu), felsefe (felsefe blogu), işletme (işletme blogu), fitness (fitness blogu), teknoloji (teknoloji blogu), kitap (kitap blogu), tasarım (tasarım blogu), yemek (yemek blogu), savaş (savaş blogu), teknoloji (teknoloji blogu), siyaset (siyasi blog), ekonomi (ekonomi blogu), hukuk (hukuk blogu), kurumsal (kurumsal blog), feminist (feminist blog), fotoğraflar (fotoblog), videolar (video blogları veya "vlog'lar"), müzik (MP3 blogu) ve ses (podcast'ler) konularına odaklansa da, çoğu blog esas olarak metinseldir. Eğitimde, bloglar öğretim kaynakları olarak kullanılabilir; bunlara edublog'lar denir. Edebi blog'lar edebiyatla ilgili bloglardır. Mikroblog, çok kısa gönderiler içeren başka bir blog türüdür. 2022'ye ait bir tahmin, 1,9 milyardan fazla web sitesinden 600 milyondan fazla genel blog olduğunu öne sürdü. Blog oluşturanlara blogcu veya bloger denir. Bunlar çoğunlukla kamusal figür, internet ünlüsü ve diğer sosyal etki'si olan kişilerdir. İngilizcedeki "web" ve "log" kelimelerinin birleşmesinden oluşan weblog kavramının zamanla yaygınlaşmış adıdır. == Tarihçe == Blogların içeriği geleneksel internet içeriğinden farklılık gösterdiği için sadece bloglar için kurulmuş özel indeksleme mekanizmaları ve arama motorları bulunmaktadır. Technorati en başarılı blog teknolojilerinden biridir. Ayrıca Google Blog Search adında bir blog arama motoru işletmektedir. 2005 yılında Verisign tarafından satın alınan Weblogs.com, dünyanın en büyük blog ping servisi olarak tüm internet indeksleme mekanizmalarına veri sağlamaktadır.https://www.webdesignerdepot.com/2011/03/a-brief-history-of- blogging/ İnternet ile ilgili ciddi bir araştırma kurumu olan Jupiter Research'ün 2005 yılında yaptığı bir araştırmasına göre, blog sitesi sahiplerinin yarısının yıllık geliri 60.000 doların üstünde; blog okuyanların %60'ı erkek ve blog okuma alışkanlığı olanların %73'ü 5 yıldan uzun süredir internet bağlantısına sahip. Blog okuyanların %28'i blog okumak için RSS kullanıyor. 2005 sonunda yapılan başka bir araştırmaya göre de internet kullanıcılarının %38'i blog kelimesinin anlamını bildiklerini, %27'si ise blog okuduklarını belirtmiştir. Blogosferin nabzını tutma misyonundaki Technorati'nin istatistiklerine göre, günde 50.000'den fazla yeni blog sitesi yaratılıyor. Blogların kullanımı 1999 yılında Blogger'ın bu hizmeti vermeye başlaması ve kısa süre sonra bunu ücretsiz hale getirmesi ile yaygınlaşmıştır. 2003 yılı Şubat ayında Google, Blogger'ı satın aldı ve Google araç çubuğuna, ziyaret edilen sayfanın adresini doğrudan bloğa girmeyi sağlayan 'Blog This!' tuşu yerleştirdi. İngilizce bilen çoğu kişi ilk defa bu düğme sayesinde bloglar ile tanışmıştır. Blogger ile aynı zamanlarda kurulan LiveJournal, sadece belirli kişilerin okumasına izin verilebilen blog sayfaları sağlayarak popüler olmuş bir blog sitesidir. Hâlen en çok blog yaratılan sistemlerden biri olan LiveJournal, yazdıklarını herkesle paylaşmak istemeyen ve grup bağlarına önem veren kişiler tarafından tercih ediliyor. Microsoft'un Windows Live Spaces adlı blog sistemi de, MSN üyelerine sunulan Windows Live Messenger hizmetine ilişkilendirilince ciddi bir yayılma göstermiştir. Üyelerin fotoğraf albümü oluşturmasına izin veren sistem, blogların güncellendiği anda paylaşılmasını sağlayan dahili bir yapıya da sahiptir. Daha çok amatör kullanıcılar yönelik bir hizmet olan Windows Live Spaces, görünüş ve yapı olarak değişikliğe pek açık değildir. Ayrıca, Windows Live Messenger daha çok sohbet amacıyla kullanılan bir servis olduğundan, Space'lerde yer alan bloglar da daha çok resim yükleme alanı olarak kullanılmaktadır. Microsoft, 27 Eylül 2010'da, Windows Live Spaces servisini durduracağını açıklamış ve kullanıcılarına blog'larını ücretsiz olarak WordPress.com'a taşıma olanağı sunmuştur. Hızla büyüyen ve ciddi bir akım haline gelen blog dünyasında, İnternetin devlerinden Yahoo! da 2005 yılının Mart ayında kendi blog sistemi Yahoo! 360'ı açtığını ilan etmiş, ancak 2012 yılında ise Yahoo!'nun verdiği bu hizmet Yahoo! tarafından sonlandırılmıştır. Son olarak 2007 yılında da, Tim O'Reilly Blogger's Code of Conduct fikrini ortaya atmıştır. == Blog türleri == === Kişisel === İnternet üzerinde bireysel olarak oluşturulan, genel veya belli bir odak noktası olan blog çeşididir. Büyük oranda blog yazarının ismini veya takma adını alırlar. Yazarın bireysel günlüğü olmak dışında gündemi kendi kalemi ile yansıttığı ortamdır. Bu tür bloglar çok fazla deneyimi olmayan kişilerin bile kullanabileceği ve sayfalarını düzenleyebileceği yapıdadır ve daha çok günlük olarak kullanılırlar. Kişilerin günlük yaşamda yaşadıkları olayları, karşılaştıkları durumları okurlarıyla paylaşmasını sağlar. Bloglarda en fazla rastlanan türdür. Kişisel bloglar özellikle de son dönemde oldukça büyük yaygınlaşma göstermiştir. === Temasal === Sadece belirli bir alanda yazılan gönderilerin yer aldığı, belirli bir konuda uzman kişilerin yazdığı ve düzenlediği bloglardır. Politika, pazarlama, yemek, internet, ekonomi, tasarım, fotoğraf, programlama dillerive benzeri konularda odaklanmış bloglar bulunmaktadır. Türkçe olarak yayınlanan bloglarda en fazla ilgiyi yemek ve moda konulu bloglar çekmekte, sayı olarak ise bilgisayar blogları göze çarpmaktadır. === Topluluk === Üyelik sistemine sahip olan ve bu üyelerin yazdıkları gönderilerden meydana gelen bloglardır. Komünite olarak da adlandırılan bu türdeki blogların çoğu kendi sunucularındaki blog yazılımını kullanmaktadır. Tarihsel olarak ise, LiveJournal'da oluşan bir kültür mirasını devam ettirmektedirler. === Kurumsal === Şirketlerin kendileri ile ilgili haber ve duyurularını daha samimi bir şekilde halka açtıkları bloglardır. Dünyada ve iş hayatında giderek önem kazanmaktadır. Türkiye'de az sayıda olsa da bazı şirketler şirket bloglarını hizmete sunmaya başlamıştır. Aslında yeryüzündeki akım, şirketin doğrudan değil, samimi karakterdeki bazı çalışanların desteklenmesi yoluyla bloglamaktır. Hatta en ünlü şirket bloglarını tutan Microsoft çalışanları, samimiyetlerine inandırmak için ara sıra rakip firmaların ürünlerini de övmekte, reklamını yapmaktadır. == Ayrıca bakınız == * .blog * Blogosfer * Blog haberciliği * Blog ödülleri * Blog Konferansı * Altın Örümcek Web Ödülleri * Wikipediocracy * Yeni medya * Günlük == Kaynakça == Kategori:Bloglar * Kategori:Kurgusal olmayan türler Kategori:1990'larda ihtira Kategori:Günlükler Kategori:Gazetecilik Kategori:Yeni medya Kategori:Web 2.0
Bu maddede, Türkiye'de resmî olarak faaliyet gösteren siyasi partiler listelenmektedir. Türkiye, cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemli cumhuriyet ile yönetilmektedir ve 1945 yılından beri çok partili sistem uygulanmaktadır. Siyasi partilerin kuruluşları, teşkilatlanmaları, işleyişleri, faaliyetleri ve denetlenmeleri gibi esaslar 22 Nisan 1983 tarihinde kabul edilen Siyasi Partiler Kanunu ile düzenlenmektedir. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı herkes, yasa ile belirlenen şartları sağladığı sürece önceden izin almaksızın siyasi parti kurma hakkına sahiptir. Türkiye'de etkin parti sayısı her yıl değişkenlik göstermektedir. Bir yıl içinde birçok parti kurulurken, bazıları da çeşitli nedenlerle siyasetten çekilmektedir. Etkin parti sayı çeltiğini İçişleri Bakanlığı tutmaktadır. Her parti kuruluşu sırasında İçişleri Bakanlığı'na dilekçe verir ve İçişleri Bakanlığı partilerin kongrelerini yapıp yapmadığını ve sürekliliğini takip eder. Etkin olmaktan kasıt, "siyasi düşüncelerini ortaya koymaya devam eden ve olağan toplantılarını yapan parti" anlamındadır. Partilerin seçime girebilmesi için siyasi partiler kanununun 36. maddesine göre, illerin en az yarısında oy verme gününden en az altı ay evvel yani 41 ilde teşkilat kurmuş ve büyük kongrelerini yapmış olması gerekmektedir. Ancak etkin olan partilerin birçoğu bu sayıya sahip değildir. Bu partiler, "tabela partisi" olarak adlandırılan, belli bir seçmen kitlesi olmayan ve seçimlere girme yeterliliğini sağlamayan küçük partilerdir. Partilerin adları eğer Yüksek Seçim Kurulu'nun şartlarını yerine getirirse oy pusulalarında bulunur. Genel seçimlerde oyların %7'sinden fazlasını alan ve parlamentoda temsil edilir. Mart 2023 itibarıyla Türkiye'de 126 siyasi parti etkin durumda bulunmaktadır. == Parlamentoda temsil edilenler == 2023 yılı itibarıyla TBMM'de sandalye sahibi partilere ilişkin genel bilgiler burada listelenmektedir. Milletvekili sayısı aynı olan siyasi partiler alfabetik olarak sıralanır. # Parti Genel başkan Siyasi pozisyon İdeoloji Sandalye Ulusal üyelik 1 AK Parti Adalet ve Kalkınma Partisi Recep Tayyip Erdoğan Sağ Muhafazakârlık Sağ popülizm Cumhur İttifakı 2 CHP Cumhuriyet Halk Partisi Kemal Kılıçdaroğlu Merkez sol Sosyal demokrasi Atatürkçülük Millet İttifakı 3 Yeşil Sol Parti Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi Çiğdem Kılıçgün Uçar & İbrahim Akın Sol Radikal demokrasi Yeşil siyaset Emek ve Özgürlük İttifakı 4 MHP Milliyetçi Hareket Partisi Devlet Bahçeli Aşırı sağ Türk milliyetçiliği Ülkücülük Cumhur İttifakı 5 İYİ Parti İYİ Parti Meral Akşener Merkez sağ Türk milliyetçiliği Atatürkçülük – 6 SAADET Saadet Partisi Temel Karamollaoğlu Aşırı sağ Millî Görüş İslamcılık Saadet ve Gelecek İttifakı 7 DEVA Demokrasi ve Atılım Partisi Ali Babacan Merkez sağ Liberal muhafazakârlık Sosyal liberalizm – 8 Yeniden Refah Yeniden Refah Partisi Fatih Erbakan Aşırı sağ Millî Görüş İslamcılık Cumhur İttifakı 9 HÜDA PAR Hür Dava Partisi Zekeriya Yapıcıoğlu Aşırı sağ Radikal İslamcılık Sosyal muhafazakârlık – 10 TİP Türkiye İşçi Partisi Erkan Baş Aşırı sol Sosyalizm Marksizm-Leninizm Emek ve Özgürlük İttifakı 11 DP Demokrat Parti Gültekin Uysal Merkez sağ Atatürkçülük Türk milliyetçiliği Millet İttifakı 12 DBP Demokratik Bölgeler Partisi Salihe Aydeniz & Keskin Bayındır Sol Azınlık hakları Bölgeselcilik Emek ve Özgürlük İttifakı 13 EMEP Emek Partisi Selma Gürkan Aşırı sol Marksizm-Leninizm Hocaizm Emek ve Özgürlük İttifakı 14 HDP Halkların Demokratik Partisi Mithat Sancar & Pervin Buldan Sol Azınlık hakları Demokratik sosyalizm Emek ve Özgürlük İttifakı 15 DSP Demokratik Sol Parti Önder Aksakal Merkez sol Atatürkçülük Ecevitçilik – == Seçime katılabilen partiler == 11 Mart 2023 itibarıyla seçime katılma şartlarını yerine getiren partilere ilişkin genel bilgiler burada listelenmektedir. Parti Genel başkan Üye sayısı Kuruluş tarihi AB PARTİ Adalet Birlik Partisi İrfan Uzun AP Adalet Partisi Vecdet Öz AK Parti Adalet ve Kalkınma Partisi Recep Tayyip Erdoğan ANAP Anavatan Partisi İbrahim Çelebi BTP Bağımsız Türkiye Partisi Hüseyin Baş BBP Büyük Birlik Partisi Mustafa Destici – Büyük Türkiye Partisi Hüseyin Durmaz CHP Cumhuriyet Halk Partisi Kemal Kılıçdaroğlu DEVA Demokrasi ve Atılım Partisi Ali Babacan DP Demokrat Parti Gültekin Uysal DSP Demokratik Sol Parti Önder Aksakal EMEP Emek Partisi Selma Gürkan GP Gelecek Partisi Ahmet Davutoğlu GP Genç Parti Hakan Uzan GBP Güç Birliği Partisi Ali Karnap HAK-PAR Hak ve Özgürlükler Partisi Abdullatif Epözdemir HKP Halkın Kurtuluş Partisi Nurullah Ankut HDP Halkların Demokratik Partisi Mithat Sancar & Pervin Buldan HÜDA-PAR Hür Dava Partisi Zekeriya Yapıcıoğlu İYİ Parti İYİ Parti Meral Akşener MEMLEKET Memleket Partisi Muharrem İnce MİLLET Millet Partisi Cuma Nacar MHP Milliyetçi Hareket Partisi Devlet Bahçeli MİLLİ YOL Milli Yol Partisi Remzi Çayır SAADET Saadet Partisi Temel Karamollaoğlu SOL Sol Parti Önder İşleyen TİP Türkiye İşçi Partisi Erkan Baş TKH Türkiye Komünist Hareketi Aysel Tekerek TKP Türkiye Komünist Partisi Kemal OkuyanKolektif liderlik ilkesi gereği en yetkili karar organı parti kongresinde seçilen Merkezi Komite'dir. VP Vatan Partisi Doğu Perinçek YTP Yeni Türkiye Partisi Engin Yılmaz YP Yenilik Partisi Öztürk Yılmaz YRP Yeniden Refah Partisi Fatih Erbakan Yeşil Sol Parti Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi Çiğdem Kılıçgün Uçar İbrahim Akın ZP Zafer Partisi Ümit Özdağ == Seçime katılamayan partiler == 11 Mart 2023 itibarıyla İçişleri Bakanlığı'nda kayıtlı diğer siyasi partilere ilişkin genel bilgiler burada listelenmektedir. Bu partiler, resmi olarak seçime katılma yeterliliğini henüz sağlayamamışlardır. Parti Genel başkan Üye sayısı Kuruluş tarihi ADEPE Adalet ve Demokrasi Partisi Yusuf Diril 0 – Adalet ve Özgürlük Partisi – 0 ADAY PARTİ Adaletin Aydınlığı Partisi Altuğ Ergüzel AL SANCAK Al Sancak Partisi Nuri Çelebi ABP Anadolu Birliği Partisi Bedri Yalçın ASP As Parti Cavit Kayıkçı 0 ADP Aydınlık Demokrasi Partisi Erkan Deniz AYGİP Aydınlık Geleceğin Partisi Murat Danacı AYP Ayyıldız Partisi Serap Gülhan BEP Barış ve Eşitlik Partisi Çağlayan Garipoğlu BCP Bağımsız Cumhuriyet Partisi Hakkı Karğın BAP Bağımsızlık Partisi Yener Bozkurt DEVRİMCİ PARTİ Birleşik Devrimci Parti Elif Torun Öneren CİHAP Cihan Partisi Kürşad Emre Öğretmek CAP Cumhuriyet ve Adalet Partisi Ahmet Sevim CİP Cumhuriyet ve İstiklal Partisi Atakan Bozyayla ÇDP Çoğulcu Demokrasi Partisi Faruk Arslandok DDP Değişim ve Demokrasi Partisi Mehmet Işık DEZA-PAR Demokrasi Zamanı Partisi Dilaver Eren DBP Demokratik Bölgeler Partisi Salihe Aydeniz Keskin Bayındır – Devlet Partisi Yaşar Epçaçan 0 – Devrim Hareketi Erçin Fırat 0 DİP Devrimci İşçi Partisi Sungur Savran DSİP Devrimci Sosyalist İşçi Partisi Tuna Emren Şenol Karakaş DOĞRU PARTİ Doğru Parti Rifat Serdaroğlu DYP Doğru Yol Partisi Çetin Özaçıkgöz DP Doğuş Partisi Mahmut Karalar ENPA Ebedi Nizam Partisi Seyfettin Koçan EHP Emekçi Hareket Partisi Hakan Öztürk ESP Ezilenlerin Sosyalist Partisi Özlem Gümüştaş Şahin Tümüklü GDP Gelişim ve Demokrasi Partisi Özlem Ağırman GAAP Güven Adalet ve Aydınlık Partisi Zeynep Göksu – Güzel Parti Hüseyin Akbulut HAP Hak ve Adalet Partisi Yiğit Zeki Öztürk HAK Parti Hak ve Hakikat Partisi Kenan Güneş Serkan Arslan HHP Hak ve Huzur Partisi Gürsel Yıldız İDP İşçi Demokrasisi Partisi Oktay Çelik 0 İKEP İşçinin Kendi Partisi Cemal Bilgin KP Kadın Partisi Fatma Aytaç Benal Yazgan 0 – Kızılelma Birliği Partisi Yalçın Dursun 0 – Komünist Parti Arif Hikmet Basa LP Liberal Parti Süleyman Halid Soysal LDP Liberal Demokrat Parti Gültekin Tırpancı MAP Merkez Ana Partisi Nuriye Bakkal MEP Merkez Parti Abdurrahim Karslı – Merkez Sağ Parti Ömer Bilgin 0 – Milli Birlik ve Gelişim Partisi Turgut Cumhur Şanlı MMP Milli Mücadele Partisi Ahmet Kaya 0 – Milli Parti Muhammet Uzun MİLLİ SOL Milliyetçi Sol Parti _ 0 Milli Beraberlik Partisi Peyami Sefa Atıcı 0 – Milliyetçi Cumhuriyet Partisi – – Milliyetçi Türkiye Partisi Ahmet Yılmaz Yılmaz 0 MHHP Müdafaa-i Hukuk Hareketi Partisi Ufuk Erdüvenci OCAK Ocak Partisi İbrahim Gökhan Güngör – 1 Haziran 2023 OSMANLI Osmanlı Partisi Habib Geleş ÖTÜKEN Ötüken Birliği Partisi Çağatay Körüklü 0 ÖSP Özgürlük ve Sosyalizm Partisi Sinan Çiftyürek SAĞDUYU Sağduyu Partisi Mehmet Yücel Ağargün 0 SVS Sevgi ve Saygı Partisi Ahmet Fatih Erdilli 0 SCP Sosyalist Cumhuriyet Partisi Mehmet Bedri Gültekin SEP Sosyalist Emekçiler Partisi Güneş Gümüş SYKP Sosyalist Yeniden Kuruluş Partisi Canan Yüce ŞP Şahlanış Partisi Murat Altun 0 TEK Tek Parti Süleyman Yağcıoğlu 1920 TKP Toplumcu Kurtuluş Partisi İsmail Kaplan TÖP Toplumsal Özgürlük Partisi Şilan Sürmeli TURAN Turan Hareket Partisi Varol Esen TP Tuğra Partisi Hatice Çelik İlközen TBP Türk Birliği Partisi Hurşit Yiğit TURKUAZ IŞIK Türk ve Dünya Birliği Partisi – İTTİFAK Türkiye İttifakı Partisi Mehmet Sağlam TEKP Türkiye Ekonomi ve Kalkınma Partisi Rahim Oluç – Türkiye Gençlik Partisi Mesut Kapar 0 – Türkiye Yaşam Partisi Deniz Özçelik 0 SES Türkiye'nin Sesi Altınçağ Partisi Ayhan Bilgen TSİP Türkiye Sosyalist İşçi Partisi Turgut Koçak ULUSAL Ulusal Parti Gökçe Fırat UP Ulusun Partisi – 0 UYANIŞ Uyanış Partisi Ahmet Mücahit Akkan 0 ÜLKEM-P Ülkem Partisi Neşet Doğan VSP Vatan Severler Partisi Yılmaz Gülümser – Vatan ve Hürriyet Partisi Yalçın Doğan YENİ DÜNYA Yeni Dünya Partisi Emanullah Gündüz 0 YYP Yeni Yol Partisi – 0 YENİDEN ANAVATAN Yeniden Anavatan Partisi – 0 YBP Yeniden Birlik Partisi Savaş Yetkin YDP Yeniden Diriliş Partisi İsa İlyasoğlu YURT-P Yurt Partisi Sadettin Tantan YÜCE DİRİ-P Yüce Diriliş Partisi Lütfü Yılmaz YÜKSELİŞ Yükseliş Partisi Nail Çakır 0 == Mahkeme sürecinden dolayı resmi olarak faaliyette olmayan partiler == Bu partiler Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'nın yayımladığı faaliyette olan siyasi partiler arasında yer almamaktadır. Ayrıca resmi olarak kapatılmış, kapanmış ya da resmi olarak kurulmuş değillerdir. Devam eden bir mahkeme süreçleri bulunmaktadır. Türkiye'deki yasa dışı siyasi partiler listesi arasında da listelenmemektedirler. Parti Genel başkan Üye sayısı Kuruluş tarihi PAK Kürdistan Özgürlük Partisi Mustafa Özçelik 146 (2018) PSK Kürdistan Sosyalist Partisi Mesut Tek 240 (2020) T-KDP Türkiye Kürdistan Demokrat Partisi Mehmet Emin Kardaş 38 (2015) YEŞİLLER Yeşiller Partisi Özlem Teke Taşdemir & Koray Doğan Urbarlı - == Eski siyasi partiler == == Ayrıca bakınız == * Türkiye'de siyaset * Türkiye'de seçimler * Türkiye devlet protokolü * Osmanlı İmparatorluğu'ndaki siyasi partiler listesi * Türkiye'deki yasa dışı siyasi partiler listesi == Notlar == == Kaynakça == Siyasî partiler Kategori:Siyasi parti listeleri
Tokat, Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde yer alan ildir. Kuzeyde Samsun, kuzeydoğuda Ordu, doğu ve güneyde Sivas, güneybatıda Yozgat ve batıda Amasya illeriyle komşudur. İlçelerinden Yeşilyurt ve Sulusaray İç Anadolu Bölgesi'nde kalır. 1943 yılında Erbaa, 1944'te Artova ve Turhal, 1954 yılında Almus, 1987 yılında Pazar ve Yeşilyurt, 1990 yılında ise Sulusaray ve Başçiftlik ilçeleri kurulmuştur. Şubat 2021 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 12 ilçe, 37 belediye ile bu belediyelerde 315 mahalle ve ayrıca 613 köy vardır. İl merkezinin denizden yüksekliği 630 m.'dir. == Etimoloji == Yerleşim; Bizans dönemi adıyla Komana, Yunanca Τοκάτη, Ahameniş İmparatorluğu dönemi adıyla Kah-Cun, Selçuklu Devleti döneminde Dar Ün-Nusret, Moğollar döneminde Sobaru adlarıyla yer almıştır. Bizanslı coğrafyacı İeroklis Sinekdimos MS 6. yüzyılda Kapadokya'da Eudokia adlı bir kent yer aldığını bildirmiştir. Evliya Çelebi kentin adını Türkçe etimolojiyle arpası bol olduğu için atların doymasına karşılık Tok-at, Osmanlı tarihçisi İsmail Hakkı Uzunçarşılı "surlu şehir" manasına gelen Toh-kat olarak açıklamış, Özhan Öztürk ise Pontus adlı çalışmasında Avesta'da "ülke, şatraplık" anlamına gelen ve ilk olarak MÖ 6. yüzyılda Ahameniş İmparatorluğu döneminde Kapadokya için kullanılan "Dahyu" kelimesinin Rum ağzında bozulmuş formu "Dokeia" kelimesinin zamanla Tokat'a dönüştüğünü iddia etmiştir.Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi . Genesis Yayınları. Ankara, 2011. 2. Baskı s. 442. ISBN 978-605-54-1017-9 == Tarih == İlk çağlarda Togayıtlar'ca kurulduğuna inanılan Tokat, Hititlerin, Asurluların, Hurriler ve Kimmerlerin egemenliğinde kaldıktan sonra sırasıyla Perslerin, Büyük İskender dönemi Makedonyalıların, Kapodokya Krallığının ve buraya "Comana Pontica" adını veren Pontus Krallığı'nın yönetimine geçti. MÖ 65'te Romalıların ve sonrasında Bizans Devletinin egemenliğine girmiştir. Bizans-Sasani ve Bizans-Arap savaşlarında kritik öneme sahip olan Tokat Kalesi, Malazgirt Zaferi'nden sonra Danişmentlilerin yönetimine (1071) daha sonra ise Anadolu Selçuklularının (1150) eline geçmiş kentin güneybatısında, 750 metre yüksekliğindeki Hisartepe üzerinde bulunmaktadır. Tokat Kalesi'ne ait en eski izler 5 ya da 6. yüzyıla ait olup kalenin bu yıllarda var olduğu bilinmektedir. İoannis Hrisostomos (Altın ağızlı Yuhanna, Aziz ve erken dönem Hristiyan Kilise babası), Konstantinopolis'ten sürgüne Aladağlar'da bulunan Cocysus şehrine giderken burada ölmüştür. == Coğrafya == Deveci dağlarının orta kesiminin kuzey yamaçlarından doğarak soldan Yeşilırmak'a kavuşan bir akarsu vadisinin yamaçlarında kurulmuş olan kent, çok engebeli bir bölgede Orta Karadeniz kıyılarını ve İç ve Doğu Anadolu Bölgesi'ne bağlayan önemli yolların kavşağında eski bir yerleşme Tokat; kuzeyinde Samsun, kuzeydoğusunda Ordu, güneyinde Sivas, güneybatısında Yozgat, batısında: Amasya ili ile çevrilidir. İlin toplam yüzölçümü: 10.071 km²'dır. Kapladığı alan açısından Türkiye topraklarının % 1.3'ünü kapsar. Denizden yükseltisi 623 metredir. Coğrafi Koordinatları: 39° 51' – 40° 55' kuzey enlemleri ile 35° 27'- 37° 39' Doğu boylamları arasındadır. Tokat'a bağlı Taşova ilçesi, 1953 senesinde Amasya'ya bağlanmıştır. Merkez ilçe dahil 12 ilçenin yanında 77 belde ve 632 köy mevcuttur. Merkeze bağlı 41 mahalle, 103 köy ve 9 belde bulunmaktadır. Yüzölçümü bakımından Tokat'ın en büyük ilçesi Zile'dir. En yüksek nüfusa sahip ilçe ise Erbaa'dır. Belli başlı akarsular Yeşilırmak, Tozanlı Kolu, Kelkit Kolu, Çekerek Kolu, Tokat Kolu, Kuruçay Kolu, Güllin Kolu, Darı Deresi Kolu, Cırcır kolu olup bilinen dağlar arasında Erdem Kırı (2183), Mamu (1770 m), Yaylacık (1620 m), Deveci (1892 m), Bugalı (1945 m), Dumanlı (2200 m), Çamlıbel (2020 m) ve Akdağ (1900 m) bulunur. Yine bilinen ovalar Kazova, Omala Ovası (Gözova), Turhal Ovası, Niksar Ovası, Erbaa Ovası, Artova Ovası, Zile Ovası, Tokat Ovası, Pazar Ovası ve Yazıbaşı Ovası'dır. === İklim === Tokat İli; İç Anadolu Bölgesi İklimi, İç-Doğu Anadolu İklimi, Karadeniz iklimi ve Orta Karadeniz iklimi arasında bir geçit özelliği gösterir. Uzun yıllar ortalamasına göre yıllık ortalama sıcaklık; en düşük 8,1 °C en fazla 14,2 °C’dir. Uzun yıllar ortalamasına göre ortalama yağış; 381,7 mm ile 586,2 mm arasındadır. Ortalama nispi nem; % 56 ile % 73 arasında değişmektedir. Yağışlar aylara göre farklılıklar göstermektedir. Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Arl Ort.En Yüksek °C (1970 - 2011) 20.2 22.8 31.1 33.5 36.1 38.5 45.0 40.8 37.9 35.3 27.6 23.0 Ort.En Düşük °C (1970 - 2011) -23.4 -22.1 -21.1 -4.5 0.0 3.2 6.1 7.8 2.4 -3.2 -8.3 -21.0− Meteoroloji Genel Müdürlüğü-Tokat Resmi İstatistikler Kaynak:http://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler- istatistik.aspx?m=TOKAT Meteoroloji Genel Müdürlüğü-Tokat Resmi İstatistikler − == Yönetim == Tokat'ın İlçeleri 04 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 12 İlçe, 37 belediye, bu belediyelerde 315 mahalle ve ayrıca 613 köy vardır.https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale;=tr TUİK 4 Şubat 2020 verileri) İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar. İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23) İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer. Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur. Tokat Valisi, 1969-Korgan doğumlu Numan HATİPOĞLU’dur. 12.5.2022/209 sayılı kararla Gaziosmanpaşa Kaymakamı iken atanmıştır.https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/05/202205121-1.pdf Tokat Belediye Başkanı, 1977-Tokat doğumlu Eyüp Eroğlu (AK Parti), 31 Mart 2019 seçimlerinde %48,80 oy oranıyla seçilmiştir. 2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Tokat İl Genel Meclisi üye sayısı, 20 AK PARTİ, 12 MHP, 7 CHP ve 1 BBP olmak üzere 40’dır. Tokat Belediye Meclisi ise 18 AK Parti, 8 MHP ve 5 İYİ Parti olmak üzere 31 üyeden oluşur. 2018 Genel seçimleri sonucu, Tokat'ı temsilen TBMM'e AKP'den 3 milletvekili (Yusuf Beyazıt, Mustafa Arslan, Özlem Zengin), CHP'den 1 milletvekili (Kadim Durmaz) ve MHP'den 1 milletvekili (Yücel Bulut)seçilmiştir. == Nüfus == Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2023 verileri ) Tokat ili nüfusu: 596.454'dır. Bu nüfusun % 80, 09'u şehirlerde yaşamaktadır (2022 sonu). İlin yüzölçümü 10.044 km2'dir. İlde km2'ye 59 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkezde 103’dir.) İlde yıllık nüfus % 1,01 oranında azalmıştır. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Merkez ilçe(% 0,83)- Başçiftlik(-% 20,43) 06 Şubat 2023 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 12 İlçe, 37 belediye, bu belediyelerde 316 mahalle ve ayrıca 614 köy vardır. 2022 yılı sonunda Tokat ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri İlçe Nüfus 2021 Nüfus 2022 Nüfus Artışı % Belediye Sayısı Mahalle Sayısı Köy Sayısı Köy Nüfusu Şehir nüfusu Şehirde oturan % Alanı km2 km2'ye düşen kişi Almus 23.868 22.126 -7,58 6 33 32 5.251 16.875 76,27 1033 21 Artova 7.681 7.420 -3,46 1 7 26 3.689 3.731 50,28 444 17 Başçiftlik 7.479 6.097 2 9 6 537 5.560 91,19 246 25 Erbaa 99.815 100.382 0,57 4 44 74 13.958 86.424 86,10 1173 86 Merkez 204.907 206.621 0,83 5 60 107 31.679 174.942 84,67 2003 103 Niksar 63.486 62.052 -2,29 6 47 83 11.465 50.587 81,52 889 70 Pazar 12.937 12.843 -0,73 2 12 16 4.592 8.251 64,25 188 68 Reşadiye 35.304 32.600 -7,97 6 39 74 8.475 24.125 74,00 1102 30 Sulusaray 6.769 6.533 -3,55 1 4 14 2.150 4.383 67,09 266 25 Turhal 78.294 78.129 -0,21 2 35 52 14.126 64.003 81,92 940 83 Yeşilyurt 8.478 8.336 -1,69 1 6 16 3.073 5.263 63,14 280 30 Zile 53.549 53.315 -0,44 1 20 114 19.758 33.557 62,94 1480 36 Tokat 602.567 596.454 37 316 614 118.753 477.701 80,09 10.044 59 === İlin yıllara göre nüfusları === == Ekonomi == Tokat halkı geçimini tarım, hayvancılık ve ticaretle sağlar. Büyük şehirlerin kalabalık nüfusu, yüksek binaları ve boğucu havalarının aksine Tokat insanı kendine bağlayan düzenli şehir yapısı, sayısız doğa güzellikleri, ekonomik alışveriş koşulları ile huzurlu bir yaşam için ideal bir şehirdir. Halkının büyük çoğunluğu Müslüman olup şehirde Sünni ve Alevilerde yoğunluktadır. Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanan Tokat'ın ticaret ve sanayi ise il merkezinde yoğunlaşmıştır. Tokat Organize Sanayi Bölgesi şehrin tek sanayi faaliyetinin sürdürüldüğü alandır. Yine bulunduğu coğrafi konum ile tarıma yatkın bir şehirdir. Tarım üretiminde domates, biber, vişne, kiraz, patates, üzüm ve şekerpancarı bölge üretiminde en fazla payı alan ürünlerdir. Küçükbaş, büyükbaş hayvan varlığı ve arı kovanı sayısı bakımından önemli bir paya sahiptir. Tokat'ta nüfusun %5'i endüstri alanında çalışmaktadır. Yem, kereste, lastik ayakkabı, alüminyum fabrikalarının yanı sıra, bakır işleme atölyesi, ziraat aletleri imâlâthânesi ve sanayi kuruluşlarının faaliyet gösterdiği Tokattaki en bilinen fabrikalar Dimes Meyve Suyu Fabrikası, Olca Salça Fabrikası, Eser Salça Fabrikası, Samaş Bentonit Fabrikası ve Turhal Şeker Fabrikası'dır. == Sağlık == Tokat'ta toplam biri merkezi olmak üzere 15 hastane bulunmakta, Almus Devlet Hastanesi, Tokat Devlet Hastanesi, Tokat Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi, Tokat Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi, Reşadiye Devlet Hastanesi, Erbaa Devlet Hastanesi, Niksar Devlet Hastanesi, Zile Devlet Hastanesi, Turhal Devlet Hastanesi, Artova Entegre İlçe Hastanesi, Tokat Özel Medical Park Hastanesi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Araştırma Hastanesi, Başçiftlik Entegre İlçe Hastanesi, Pazar Entegre İlçe Hastanesi, Yeşilyurt Entegre İlçe Hastanesi ve Sulusaray Entegre İlçe Hastanesi bulunmaktadır. == Ulaşım == Tokat'a ulaşım, tren ve karayolu ile sağlanabileceği gibi, eski Tokat valilerinden Recep Yazıcıoğlu'nun girişimleriyle 1988-1990 tarihlerinde 1700 metrelik piste kavuşan Tokat Havalimanından da yapılabilmektedir. Tokat'a en önemli ulaşım biçimi Erbaa ile Reşadiye ilçe merkezleri içinden geçen, Tokat şehir merkezine bağlantısı olan yoludur. Tren yolu ulaşımının da önemli bir yere sahip olduğu ilde Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları'nın (TCCD) düzenlediği Samsun-Kalın demiryolu tren seferleri kuzeyde Samsun, güneyde Sivas'a uzanır. == Konum == Konum Bilgileri İlçe Kuruluş Yılı İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü Alanı km² Rakım mt. Merkeze kmKarayolları Genel Müdürlüğü Ulaşan Yollar Tokat Merkez 2.003 630 Almus 1954 1.033 853 34 Artova 1921 444 1.184 38 Başçiftlik 1990 246 1.395 82 Erbaa Cumh.önce 1.173 237 81 /-20, , Niksar Cumh.önce 889 346 52 Pazar 1987 188 576 28 Reşadiye Cumh.önce 1.102 538 89 /-21, Sulusaray 1990 266 1.035 67 Turhal 1944 940 588 46 Yeşilyurt 1987 280 999 55 Zile Cumh.önce 1.480 743 62 TOKAT Cumh.önce 10.042 == Kültür == ===Turistik yerler=== 200px|küçükresim|sağ|Şehir merkezinde yer alan ve 17. yüzyılda inşa edilmiş olan Mahmut Paşa Camii'nin girişi. 200px|küçükresim|sağ|Almus baraj gölünde yer alan bir adacık ve kulübe. Köklü tarihi, üzerinde birçok medeniyetin hüküm sürmesi ve insanlığın ilk yerleşim yerlerinden olmasından dolayı birçok turistik yerin yer aldığı kentin merkezinde yer alan Tokat Kalesi ile ilçesinde yer alan Zile, Niksar ve Turhal kaleleri yerli ve yabancı turistin uğrak yeri olup, Mustafa Kemal Atatürk'ün geçici olarak ulusal mücadele yıllarında konakladığı Latifoğlu Konağı müze evi, II. Abdulhamid'in tahta çıkışının 25. yılı şerefine yaptırılan tarihi Tokat Saat Kulesi, tarihi Gök Medrese kent merkezinde bulunur. Tokat il Merkezinde bulunan Anadolu'da yapılan ilk medrese olarak bilinen Yağıbasan Medresesi, ilk onarımı 1678 yılında yapılan Tokat Ulu Camii aynı adla Niksar ilçesinde bulunan diğer camii, Pazar ilçesinde bulunan tarihi Pazar Kervansarayı ve Ballıca Mağarası bulunur. Turhal ve Pazar ilçe sınırları dahilinde bulunan Kaz Gölü, yerli ve göçmen kuşların yuvalanma, kuluçkalaşma alanıdır. 108 çeşit kuş türü yaşam kaynağıdır. Sulusokak tokat ili eski kent merkezini ve ticaret merkezini oluşturan içerisinde tarihi eserleri barındıran önemli bir sokaktır. Sulusaray ileçesinde bulunan Sulusaray kaplıcalarında doğal termal su kaynağı bulunmaktadır. Suluhan tokat il merkezinde yer almaktadır. Günümüzde aşevi olarak kullanılıyor. Sunguriye Türbesi Tokat ili Niksar ilçesi Halil Efendi Sokağında bulunmaktadır. Sık Dişini Helası İl merkezinde yer almaktadır. Ayrıca Seyir Tepe Tesisleri de Tokat merkez de bulunmaktadır. Sen Timur Türbesi de 14.yy'a ait tarihi bir türbedir. * Maşathöyük Çivi Yazıları * Hıdırlık Köprüsü * Sümbülbaba Zaviyesi * Taşhan Çarşısı * Komana Pontika Antik Kenti * Koza Han * Reşadiye Zınav Gölü mesire yeri * Reşadiye Yolüstü kasabası Delik kaya mağarası * Tokat Müzesi * Kelkit Çayı * Halaçlı Köyü Yazlıkları * Sulusaray Sebastopolis Antik Kenti * Zile Elbaşıoğlu Camii * Zile Boyacı Hasanağa Camii * Zile Bedesten Camii * Sultan hamamı * Eski Zile Osmanlı Evleri ve Konakları * Zile Yeni Hamam duvarındaki Osmanlı minyatür mimarisi Serçe Sarayı * Zile Tacettin İbrahim Paşa (Şehir) Hamamı * Zile Esvap Çayı * Zile Uzun Çarşı * Pazar Ballıca mağarası * Niksar Çamiçi Yaylası * Almus Barajı ve yaylaları * Reşadiye Kaplıcaları * Başçiftlik Yaylaları * Zile Kalesi * Kaz Gölü * Selemen Yaylası * Yazmacılar Hanı * Sefer Paşa Mescit ve Türbesi === Mutfak === * Tokat kebabı * Tokat çemeni * Tokat gözlemesi * Tokat keşkeği * Zile batı * Tokat yaprağı * Tokat salçası * Tokat kuşburnusu * Tokat pağacı * Zile pekmezi * Niksar cevizi ve cevizli çöreği * Madımak === Halk Oyunları ve Türküler === * Yandım Tokat Yandım == Spor == 2018-2019 Sezonu sonunda, futbolda Tokatspor, 3.lige düşmüştür. Erbaaspor 3. Ligde, Turhalspor BAL'da kalmışlardır. Kadın futbol 3. Liginde 3 takımı vardır. Erkek voleybol süper Liginde Tokat Belediye Plevnespor lig 6.sı olmuştur. Niksar Belediyespor 1. Ligde yer alırken, kadın ve erkek voleybol 2. Liginde birer takımı daha vardır. Hentbol erkekler 1. Ligindeki takımı Tokat Gençlikspor’dur. 2.ligde bir takım daha vardır. Ziraat Türkiye Kupası'nda 3.turda Nazilli Belediyespor'a, Erbaaspor 4.turda MKE Ankaragücü'ne elenmiştir. Kupa Voley Erkekler'de Tokat Bld. Plevne, çeyrek finalde Galatasaray'a elenmiştir. Önemli spor tesisleri: Gaziosmanpaşa Stadyumu (5.762), Hüseyin Akbaş Spor Salonu (2.500), Ali Şevki Erek Yüzme Havuzu 750) ve IAAF Sertifikalı Atletizm Pisti. == Medya kuruluşları == Tokat ilinin Türksat üzerinden yayınları gerçekleştirilen televizyon kanalları İlke TV (Türksat yayını şu anda vardır.), Kanal 60, SRT, Tokat Radyo TV'nin (Türksat yayınları şu anda yoktur.) yanı sıra ilçelerinde de yerel yayın yapan kanallar var olup kentte günlük yayınlanan belli başlı gazetelerin başında Anadolu'nun Sesi, Tokat Gazetesi, Bakış Gazetesi, Hürsöz Gazetesi, Memleketim Tokat Gazetesi ve Tokat Haberci Gazetesi gelir. Ayrıca, son dönemde internet üzerinden yayın yapan Tokatguneshaber.com,Hursoz.com.tr, Tokattan.com,Tokatsehirgazetesi.com ve Tokattan.net gibi sanal basın kuruluşları yer almaktadır. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Tokat valiliği * Tokat İl Özel İdare Yol Haritaları * Tokatlılar Derneği
== Olaylar == * 1755 - Haliç dondu. * 1885 - İlk başarılı apandisit ameliyatı, Dr. William W. Grant tarafından, hastası Mary Gartside'a gerçekleştirildi. * 1896 - Utah, Amerika Birleşik Devletleri'nin 45. eyaleti oldu. * 1911 - Babıâli yangını. * 1918 - Rusya, Finlandiya'nın bağımsızlığını tanıdı. * 1926 - İstanbulspor, Kemal Halim Gürgen tarafından kuruldu. * 1932 - Hindistan'da Mahatma Gandhi tutuklandı. * 1939 - Japonya'da faşist Hiranuma Kiichirō başbakan oldu. * 1944 - Sovyet askerleri, savaş öncesinin Polonya sınırını geçti. * 1948 - Burma, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazandı. * 1951 - Çin ve Kuzey Kore birlikleri, Seul'ü işgal etti. * 1962 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı John F. Kennedy, Vietnam'a daha fazla asker göndereceklerini açıkladı. * 1967 - 490 kilometre uzunluğundaki Batman- İskenderun petrol boru hattı hizmete açıldı. * 1969 - Her türlü ırk ayrımcılığının kaldırılmasına dair uluslararası sözleşme imzalandı. * 1976 - Çanakkale'de antik Truva kentinin bulunduğu yere, 12 metre yüksekliğinde "Truva Atı" yapıldı. * 1986 - İstanbul Boğazı'nda, Fatih Sultan Mehmet Köprüsü'nün yapımına başlandı. * 1987 - Washington'dan Boston'a giden bir yolcu treni, bir başka trenle çarpıştı: 16 kişi öldü. * 1990 - Pakistan'ın Sind eyaletinde bir yolcu treni, bir yük treni ile çarpıştı: 307 kişi öldü, 700 kişi de yaralandı. * 2004 - Afganistan'da Loya Jirga (Büyük Meclis), yeni anayasayı kabul etti. * 2004 - Gürcistan'da "Kadife Devrim" öncülerinden Mihail Saakaşvili, Eduard Şevardnadze'nin yerine devlet başkanı seçildi. * 2004 - Uzay aracı Spirit Mars'a iniş yaptı. * 2006 - İsrail Başbakanı Ariel Şaron beyin kanaması geçirerek komaya girdi. Yeni parti Kadima'nın 28 Mart'taki seçim zaferinden sonra Ehud Olmert, İşçi Partisi lideri Amir Peretz ile yeni hükûmeti kurdu ve başbakan oldu. * 2010 - Burç Halife'nin inşaatı tamamlandı ve dünyanın en yüksek gökdeleni ünvânını elde etti. == Doğumlar == sağ|küçükresim|Sir Isaac Newton. (ö. 31 Mart 1727) * 659 - Zeynelâbidîn, İsmâiliyye’nin üçüncü İmami (ö. 712) * 1076 - Zhezong, Çin'in Song Hanedanı'nın yedinci imparatorudur (ö. 1100) * 1338 - V. Muhammed, Gırnata Emiri (ö.1391) * 1341 - Wat Tyler, İngiliz devrimci lider (ö.1381) * 1643 - Isaac Newton, İngiliz matematikçi ve modern fiziğin kurucusu (ö. 1727) * 1710 - Giovanni Battista Pergolesi, İtalyan müzisyen (ö. 1736) * 1747 - Dominique Vivant Denon, Fransız sanatçı, ressam, diplomat ve yazar (ö. 1825) * 1785 - Jacob Grimm, Alman yazar (Grimm Kardeşler'in büyüğü) (ö. 1863) * 1797 - Wilhelm Beer, Alman banker, astronom ve iş insanı (ö. 1850) * 1809 - Louis Braille, Fransız eğitimci (görme engellilerce yaygın olarak kullanılan ve kendi adıyla anılan Braille alfabesini icat eden) (ö. 1852) * 1847 - I. Niko Dadiani, Megrelya Prensliği'nin son Prensi (ö. 1903) * 1848 - Katsura Tarō, Japonya Başbakanı (ö. 1913) * 1851 - Bedrifelek Kadınefendi, II. Abdülhamid'in ikinci eşi (ö. 1930) * 1853 - Şayân Kadınefendi, V. Murad'ın üçüncü eşi (ö. 1945) * 1857 - Émile Cohl, Fransız çizer ve animatör (ö. 1938) * 1861 - Mehmet Vahideddin, Osmanlı'nın son padişahı (ö. 1926) * 1864 - George Albert Smith, İngiliz Kraliyet Astronomi Derneği Üyesi, mucit ve öncü film yönetmeni (ö. 1959) * 1866 - Ernest Mangnall, İngiliz teknik direktör (ö. 1932) * 1873 - Avram Galanti Bodrumlu, Türk eğitimci ve siyaset adamı (ö. 1961) * 1876 - Augustus John, İngiliz ressam ve grafik sanatçısı (ö. 1961) * 1882 - Yoshijirō Umezu, Japon asker (ö. 1949) * 1894 - Evariste Lévi-Provençal, Fransız Orta Çağ tarihçisi, oryantalist, Arap Dili ve Edebiyatı uzmanı ve İslam tarihçisi (ö. 1956) * 1896 - André Masson, Fransız ressam (ö. 1987) * 1900 - Ernesto Palacio, Arjantinli tarihçi (ö. 1979) * 1900 - Nazlı Ecevit, Türk ressam (ö. 1985) * 1903 - Georg Elser, Alman marangoz (Hitler'e karşı başarısız suikast girişiminde bulunan) (ö. 1945) * 1905 - Aristid von Grosse, Alman-Amerikalı kimyager ve akademisyen (ö. 1985) * 1905 - Tore Keller, İsveçli futbolcu (ö. 1988) * 1913 - Malietoa Tanumafili II, Samoa'nın devlet başkanı (ö. 2007) * 1915 - Marie-Louise von Franz, İsviçreli analitik psikolog ve araştırmacı (ö. 1998) * 1916 - Slim Gaillard, Amerikalı caz şarkıcısı, piyanist ve gitarist (ö. 1991) * 1918 - Étienne Dailly, Fransız senatör ve hukukçu (ö. 1996) * 1923 - Maurice Cazeneuve, Fransız oyuncu, yönetmen ve senarist (ö. 2016) * 1924 - Charles Tone, Amerikalı siyasetçi (ö. 2018) * 1925 - Abdullah Müctebavi, İranlı serbest güreşçi (ö. 2012) * 1925 - Zigmas Zinkevičius, Litvan dil bilimci ve tarihçi (ö. 2018) * 1926 - Margareta Niculescu, Rumen sanatçı, kuklacı, öğretmen ve tiyatro yönetmeni (ö. 2018) * 1927 - Sabite Tur Gülerman, Türk ses sanatçısı (ö. 1989) * 1928 - Maurice Rigobert Marie-Sainte, Martinikli piskopos (ö. 2017) * 1929 - Amitai Etzioni, Alman sosyolog * 1929 - Günter Schabowski, Alman siyasetçi (ö. 2015) * 1929 - Özcan Başkan, Türk dil bilimci (ö. 1997) * 1931 - Coşkun Özarı, Türk futbolcu ve teknik direktör (ö. 2011) * 1931 - Nora Iuga, Rumen şair, yazar ve çevirmen * 1932 - Carlos Saura, İspanyol film yönetmeni (ö. 2023) * 1934 - Rudolf Schuster, Slovak bir siyasetçi * 1937 - Dyan Cannon, Amerikalı film ve televizyon oyuncusu, yönetmen, senarist, editör ve film yapımcısı * 1940 - Brian Josephson, Galli teorik fizikçi * 1940 - Gao Xingjian, Çin-Fransız nesir yazarı, çevirmen, tiyatro yazarı, tiyatro yöneticisi, eleştirmen, ressam ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi * 1941 - George Pan Cosmatos, Yunan asıllı İtalyan film yönetmeni (ö. 2005) * 1942 - John McLaughlin, İngiliz müzisyen * 1943 - Hwang Sok-yong, Güney Koreli roman yazarıdır * 1945 - Richard Schrock, Amerikan kimyager * 1948 - Cissé Mariam Kaïdama Sidibé, Malili bir politikacı (ö. 2021) * 1954 - Tina Knowles, Amerikalı iş insanı ve moda tasarımcısı * 1956 - Ann Magnuson, Amerikalı aktris ve kabare sanatçısı * 1956 - Nur Yoldaş, Türk pop müzik sanatçısı * 1958 - Matt Frewer, Kanadalı TV ve film oyuncusudur * 1960 - Michael Stipe, Amerikalı şarkıcı-söz yazarıdır * 1963 - Dave Foley, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1963 - Till Lindemann, Alman müzisyen * 1965 - Julia Ormond, İngiliz oyuncu * 1969 - Kees van Wonderen, eski Hollandalı futbolcudur * 1971 - Tayfun Güneyer, Türk senarist ve yönetmen * 1978 - Marcello Bravo, Avusturyalı dansçı ve porno yıldızı * 1980 - Bobbi Eden, Hollandalı aktris ve porno film oyuncusu * 1980 - Öner Erkan, Türk oyuncu * 1980 - Miguel, Portekizli eski futbolcudur * 1984 - İbrahim Akın, Türk futbolcu * 1985 - Gökhan Gönül, Türk futbolcu * 1985 - Al Jefferson, Amerikalı profesyonel basketbolcudur * 1986 - Younès Kabou, Fransız eski millî futbolcudur * 1986 - James Milner, İngiliz futbolcudur * 1987 - Marissa Coleman, Amerikalı basketbolcu * 1990 - Iago Falque, İspanyol futbolcudur * 1990 - Alberto Paloschi, İtalyan futbolcudur * 1990 - Toni Kroos, Alman futbolcu * 1996 - Emma Mackey, İngiliz-Fransız oyuncudur * 1997 - Ante Žižić, Hırvat profesyonel basketbolcudur * 1997 - Gino Mäder, İsviçreli yol ve pist bisikleti yarışçısı (ö. 2023) * 2005 - Daphne Keen, İngiliz-İspanyol çocuk oyuncu == Ölümler == * 1309 - Folignolu Angela, İtalyan mistik ve yazar (d. 1248) * 1761 - Stephen Hales, İngiliz fizyolojist, kimyacı ve mucit (d. 1677) * 1782 - Ange-Jacques Gabriel, Fransız mimar (d. 1698) * 1786 - Moses Mendelssohn, Alman filozof (d. 1729) * 1825 - I. Ferdinando, Sicilyateyn Kraliyeti'nin Kralı (d. 1751) * 1877 - Cornelius Vanderbilt, Amerikalı girişimci (d. 1794) * 1882 - John William Draper, Amerikalı bilim insanı, filozof, hekim, tarihçi, kimyager ve fotoğrafçı (d. 1811) * 1886 - Pyotr Tkaçov, Rus yazar, eleştirmen ve devrimci (d. 1844) * 1891 - Pierre de Decker, Belçikalı politikacı, devlet adamı ve yazar (d. 1812) * 1892 - James Redhouse, İngiliz dil bilgini, mütercim ve sözlük yazarı (d. 1811) * 1896 - Henri Alfred Jacquemart, Fransız heykeltıraş (d. 1824) * 1910 - Frederick Matthew Darley, Yeni Güney Galler'in 6. Yüksek Yargıcı (d. 1830) * 1913 - Alfred Graf von Schlieffen, Alman general (d. 1833) * 1915 - Anton von Werner, Alman ressam (d. 1843) * 1919 - Georg von Hertling, Alman devlet adamı ve düşünür (d. 1843) * 1920 - Benito Pérez Galdós, ‎İspanyol yazar ve oyun yazarı‎ (d. 1843) * 1924 - René Basset, Fransız şarkiyatçı (d. 1855) * 1927 - Süleyman Nazif, Türk şair, yazar ve devlet adamı (d. 1870) * 1929 - Cemil Arıcan, Türk siyasetçi (d. 1880) * 1936 - James Churchward, İngiliz asker, araştırmacı, kaşif, balık uzmanı, maden bilimcisi ve tarihçi (d. 1851) * 1941 - Henri Bergson, Fransız filozof ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1859) * 1960 - Albert Camus, Fransız yazar, düşünür ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1913) * 1961 - Erwin Schrödinger, Avusturyalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1887) * 1963 - Muzaffer Sarısözen, Türk folklorcu, Türk halk müziği sanatçısı ve derleyici (d. 1899) * 1965 - T.S. Eliot, ABD asıllı Britanyalı şair, oyun yazarı ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1888) * 1966 - Georges Theunis, Belçika'nın 24. Başbakanı (d. 1873) * 1967 - Boris Kraigher, Sloven komünist partizan, eski Slovenya Sosyalist Cumhuriyeti Başbakanı (d. 1914) * 1975 - Carlo Levi, İtalyan ressam, yazar, doktor, aktivist ve antifaşist (d. 1902) * 2000 - Spiros Markezinis, Yunan siyasetçi (d. 1909) * 2003 - Sabiha Gürayman, Türk inşaat mühendisi ve voleybolcu (Türkiye'nin ilk kadın inşaat mühendisi) (d. 1910) * 2010 - Kemal Demir, Türk hekim, siyasetçi ve Kızılay Genel Başkanı (d. 1921) * 2013 - Şenay Yüzbaşıoğlu, Türk pop müzik şarkıcısı ve söz yazarı (d. 1947) * 2013 - Tony Lip, Amerikalı oyuncu (d. 1930) * 2014 - Mrinal Das, Bangladeşli komünist siyasetçi ve sendikacı (d. 1948) * 2014 - Sergey Kozlov, eski Sovyet ve Rus futbolcu ve teknik direktördür (d. 1960) * 2015 - Pino Daniele, İtalyan şarkıcı, gitarist ve söz yazarı (d. 1955) * 2015 - Azizullah Ludin, eski Afganistan Bağımsız Seçim komisyonu üyesi siyasetçi (d. 1939) * 2015 - Natalino Pescarolo, İtalyan Katolik Piskopos (d. 1929) * 2015 - Stuart Scott, Amerikalı spor spikeri ve spor yorumcusu (d. 1965) * 2015 - René Vautier, Fransız film yönetmeni (d. 1928) * 2016 - Tom Allin, İngiliz kriket oyuncusu (d. 1987) * 2016 - Stephen W. Bosworth, Amerikalı akademisyen ve diplomat (d. 1939) * 2016 - Michel Galabru, Fransız oyuncu (d. 1922) * 2016 - Jorge Lepra, Uruguaylı diplomat ve siyasetçi (d. 1942) * 2016 - Achim Mentzel, Alman müzisyen ve oyuncu (d. 1946) * 2016 - Maja Maranow, Alman oyuncu (d. 1961) * 2016 - Andres Rodríguez, Venezuelalı iş insanı ve at binicisi (d. 1984) * 2016 - Robert Stigwood, Avustralyalı film yapımcısı (d. 1934) * 2016 - Sedat Üründül, Türk yüksek inşaat mühendisi ve müteahhit (d. 1919) * 2017 - Hişam el-Uteybi, Kuveytli eski bakan ve siyasetçidir (d. 1946) * 2017 - Heinz Billing, Alman fizikçi ve bilgisayar mühendisidir (d. 1914) * 2017 - William J. Cason, Amerikalı siyasetçi ve avukat (d. 1924) * 2017 - Willie Evans, Siyahi profesyonel Amerikan fubolcusu (d. 1937) * 2017 - Jordi Pagans i Monsalvatje, İspanyol ressamdır (d. 1932) * 2017 - Ezio Pascutti, İtalyan futbolcu ve futbol menajeri (d. 1937) * 2017 - Georges Prêtre, Fransız orkestra şefi (d. 1924) * 2017 - Anna Senkoro, Tanzanyalı siyasetçi (d. 1962) * 2017 - Gabriel Tang, Güney Sudanlı isyancı milislerin lideri general (d. 1960) * 2017 - Anthony Tu Shihua, Çinli Katolik piskopos (d. 1919) * 2018 - Aharon Appelfeld, İsrailli romancı ve yazar (d. 1932) * 2018 - Ulhas Bapat, Hint santoor enstrümanı çalan bir müzisyendir (d. 1950) * 2018 - Brendan Byrne, Amerikalı siyasetçi (d. 1924) * 2018 - Johannes Brost, İsveçli oyuncu ve komedyendir (d. 1946) * 2018 - Lyli Herse, Eski Fransız kadın bisiklet yarışçısıdır (d. 1928) * 2018 - Senichi Hoshino, eski Japon beyzbolcu ve spor antrenörüdür (d. 1947) * 2018 - Vladimir Yankilevsky, Rus sanatçıdır (d. 1938) * 2019 - İvan Bortnik, Sovyet-Rus oyuncu (d. 1939) * 2019 - Harold Brown, Amerikalı nükleer fizikçi (d. 1927) * 2019 - John Burningham, İngiliz çocuk kitapları yazarı ve çizerdir (d. 1936) * 2019 - Harold Demsetz, Amerikalı ekonomist (d. 1930) * 2019 - Leo J. Dulacki, Amerikalı asker (d. 1918) * 2019 - Turhan Erdoğan, Türk akademisyen ve inşaat mühendisi (d. 1938) * 2019 - Miguel Gallastegui, İspanyol bask pelota (pelotari) sporcusudur (d. 1918) * 2019 - David Garman, İngiliz mucit ve iş adamıdır (d. 1922) * 2019 - Louisa Moritz, Küba asıllı Amerikalı oyuncu ve avukattır (d. 1946) * 2019 - Norman Snider, Kanadalı senarist ve oyuncu (d. 1945) * 2020 - Oliver Batali Albino, Güney Sudanlı politikacı (d. 1935) * 2020 - Guy Arnold, Britanyalı kâşif, eğitimci, gazeteci, kuzey-güney ilişkileri uzmanı, seyahat ve politika yazarı (d. 1932) * 2020 - Russell Bannock, Kanadalı savaş pilotu ve yazar (d. 1919) * 2020 - Herbert Binkert, Alman millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1923) * 2020 - Tom Long, Avustralyalı aktör (d. 1968) * 2020 - Lorenza Mazzetti, İtalyan film yönetmeni, romancı, ressam ve fotoğraf sanatçısı (d. 1927) * 2020 - Walter Ormeño, Perulu eski millî futbolcudur (d. 1926) * 2021 - Tom Acker, Amerikalı beyzbolcu (d. 1930) * 2021 - Anatoliy Butenko, Ukraynalı siyasetçi (d. 1938) * 2021 - Sandra Hutchens, Amerikalı kamu güvenliği yetkilisi ve siyasetçi (d. 1955) * 2021 - Franco Loi, İtalyan şair ve deneme yazarı (d. 1930) * 2021 - Laurent Mailhot, Kanadalı tarihçi, yazar, profesör, deneme yazarı ve edebiyat eleştirmenidir (d. 1931) * 2021 - John Muckler, Kanadalı profesyonel eski buz hokeyi oyuncusu, antrenör ve yönetici (d. 1934) * 2021 - Elias Rahbani, Lübnanlı bir müzisyen, besteci, söz yazarı, orkestra şefi (d. 1938) * 2021 - Tanya Roberts, Amerikalı oyuncu, yapımcı ve komedyen (d. 1955) * 2021 - M. R. Schunker, Hint Donanması'nda görev almış amiral rütbesindeki eski asker (d. 1924) * 2021 - Gregory Sierra, Amerikalı aktör (d. 1937) * 2021 - Martinus Veltman, Hollandalı teorik fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1931) * 2022 - Javier Astúa, Kosta Rikalı millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1968) * 2022 - Joan Copeland, Amerikalı oyuncudur (d. 1922) * 2022 - William M. Ellinghaus, Amerikalı girişimci ve iş adamı (d. 1922) * 2022 - Irma Mico, Avusturya-Macaristan doğumlu Fransız direniş savaşçısı (d. 1914) * 2022 - Stelios Serafidis, Yunan eski millî futbolcudur (d. 1935) * 2023 - Thirumagan Evera, Hintli siyasetçi (d. 1977) * 2023 - David Gold, İngiliz iş adamı ve yönetici (d. 1936) * 2023 - Elwood Hillis, Amerikalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1926) * 2023 - Pierre Joassin, Belçikalı film yönetmeni ve senarist (d. 1948) * 2023 - Alan Mackay-Sim, Avustralyalı biyomedikal teknisyeni (d. 1951) * 2023 - Rosi Mittermaier, Alman kayakçı (d. 1950) * 2023 - Beeyar Prasad, Hintli söz yazarı, senarist, televizyon sunucusu ve şair (d. 1961) * 2023 - Hans Rebele, orta saha mevkiinde oynamış Alman eski millî futbolcu (d. 1943) * 2023 - Fay Weldon, İngiliz yazar (d. 1931) == Tatiller ve özel günler == * Myanmar Ulusal Günü * Diyarbakır'da Süleyman Nazif'i Anma Günü *0104 04
== Olaylar == * 1523 - Rodos Adası, Kanuni Sultan Süleyman tarafından fethedildi. * 1757 - Birleşik Krallık, Kalküta'yı (Hindistan) ele geçirdi. * 1839 - Fotoğrafın mucitlerinden biri olan Fransız fotoğrafçı Louis Daguerre, Ay'ın ilk fotoğrafını çekti. * 1870 - Brooklyn Köprüsü'nün yapımına başlandı. * 1905 - Rus-Japon Savaşı'nda, Çin'deki Rus üssü Port Arthur, Amiral Tōgō Heihachirō komutasındaki Japon İmparatorluk Deniz Kuvvetleri'ne teslim oldu. Rus İmparatorluğu'nu çöküşe götüren ve 1905 Devrimi'nin kapısını açan yenilgiler dizisi başladı. * 1924 - İstanbul İstiklal Mahkemesi'nde yargılanan gazeteciler beraat etti. Gazeteciler ve İstanbul Barosu Başkanı Lütfi Fikri Bey, Hıyanet-i Vataniye Kanunu'na aykırı davranmakla suçlanıyorlardı. Gazeteciler beraat ederken Lütfi Fikri Bey, 5 yıl kürek hapsine mahkûm oldu. * 1935 - Marmara Adası ve Erdek'te deprem oldu; 5 kişi öldü, 600 bina hasar gördü. * 1935 - Türkiye'de Soyadı Kanunu yürürlüğe girdi. * 1942 - II. Dünya Savaşı: Manila, Japon kuvvetlerince işgal edildi. * 1951 - Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin yeni üyeliklerine Türkiye, Hollanda ve Brezilya seçildi. * 1955 - Panama Devlet Başkanı José Antonio Remón Cantera, bir suikast sonucu öldürüldü. * 1959 - Fidel Castro, Küba lideri oldu. * 1959 - SSCB, "Luna 1" adlı uzay aracını fırlattı. "Luna 1", Ay'ın sınırlarına ulaşarak, Güneşin yörüngesine girecek olan ilk uzay aracı olacaktır. * 1968 - Dr. Christiaan Barnard, Güney Afrika'nın Cape Town şehrinde ikinci kalp nakli ameliyatını gerçekleştirdi. * 1971 - Türkiye İşçi Partisi (TİP)'ten ayrılan Cenan Bıçakçı ve arkadaşları, Bağımsız Türkiye Sosyalistleri Birliği adıyla yeni bir örgüt kurduklarını açıkladı. * 1975 - Charlie Chaplin'e (Şarlo), Birleşik Krallık'ta "Sir" unvanı verildi. * 1979 - Türk ve Amerikalı arkeologların beş yıl süren ortak çalışmalarıyla, dünyanın ilk İslam batığı Ege Denizi'nde bulundu. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, kendisiyle görüşmeye gelen Korkut Özal'a, "Necmettin Erbakan'ın kaypak politikasından rahatsız olduklarını, dinin politikaya alet edilmemesi gerektiğini" söyledi. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): TSK'nin verdiği 27 Aralık Muhtırası, Cumhurbaşkanlığı tarafından kamuoyuna açıklandı. * 1985 - Amerika Birleşik Devletleri, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü'nden (UNESCO) resmen ayrıldı. * 1990 - Devrimci-Sol örgütünün önemli isimlerinden Sinan Kukul, Metris Cezaevi'nden firar etti. * 1992 - Hakkâri'nin Yüksekova ilçesinde çığ düşmesi sonucu yirmi kişi öldü, on beş kişi yaralandı. * 1993 - Mehmetçik Somali'de: Türk Silahlı Kuvvetleri, BM'nin çağrısı üzerine 43 yıl aradan sonra ikinci kez bir yabancı ülkenin topraklarına ayak bastı. * 1995 - Eski İstanbul Su ve Kanalizasyon İşletmesi (İSKİ) Genel Müdürü Ergun Göknel'in 8,5 yıllık hapis cezası kesinleşti. * 2001 - İstanbul 1 Numaralı DGM Hakimliği, Egebank soruşturması kapsamında İnterbank'ın eski sahibi Cavit Çağlar hakkında gıyabi tutuklama kararı verdi. (Türk İnterpolü, 5 Ocak'ta Çağlar hakkında kırmızı bülten hazırladı.) * 2003 - Kopenhag kriterlere ile Anayasaya uyum çerçevesinde bazı yasalarda değişiklik öngören tasarı TBMM'de kabul edildi. Yasaya göre, siyasi partilerin kapatılması davalarında 5/3 çoğunluk aranacak. İşkence ve kötü muamele suçlarından verilen cezalar para cezasına çevrilemeyecek. Anayasa Mahkemesi, siyasi partinin devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verebilecek. Cemaat vakıfları mülk edinebilecek. Gazeteciler haber kaynaklarını açıklamaya zorlanamayacak. * 2006 - Bavyera'da (Almanya) bir buz pistinin çatısı çöktü: 15 kişi öldü. * 2007 - ABD'de 93 yaşında ölen eski Başkanlardan Gerald Ford için Başkent Washington Ulusal Katedrali'nde cenaze töreni düzenlendi. * 2007 - Niğde Aladağlar'daki Demirkazık zirvesi tırmanışında 1 Ocak'ta mahsur kalan ODTÜ Dağcılık Kulübü üyesi altı dağcıdan, Utku Kocabıyık ve Seza Bürkan Yüksel öldü, dört dağcı ise kurtarıldı. == Doğumlar == * 869 - Yōzei, Japon 57. İmparator (ö. 949) * 1642 - IV. Mehmed, Osmanlı'nın 19. Padişahı (ö. 1693) * 1699 - III. Osman, Osmanlı'nın 25. Padişahı (ö. 1757) * 1727 - James Wolfe, Britanyalı subay (ö. 1759) * 1752 - Philip Freneau, Amerikalı şair, milliyetçi, polemikçi, gemi kaptanı ve gazete editörü (ö. 1832) * 1767 - II. Beşir Şihab, Osmanlı Lübnan Emiri (ö. 1850) * 1822 - Rudolf Clausius, Alman fizikçi (ö. 1888) * 1824 - Atiye Sultan, II. Mahmud'un kızı (ö. 1850) * 1827 - Nükhetsezâ Hanım, Abdülmecid'ın dokuzuncu eşi (ö. 1850) * 1834 - Karl Friedrich Louis Dobermann, Alman köpek yetiştiricisi (ö. 1894) * 1834 - Vasili Perov, Rus ressam (ö. 1882) * 1852 - Abdülhak Hamit Tarhan, Türk şair ve diplomat (Makber ve Eşber gibi yapıtlarıyla tanınan) (ö. 1937) * 1866 - Emsalinur Kadınefendi, II. Abdülhamid'in yedinci eşi (ö. 1952) * 1870 - Ernst Barlach, Alman dışavurumcu heykeltıraş ve yazar (ö. 1938) * 1873 - Antonie Pannekoek, Hollandalı gök bilimci, Marksist kuramcı ve devrimci (ö. 1960) * 1873 - Lisieux'lü Teresa, Fransız Discalted Karmelit rahibe ve mistik (ö. 1897) * 1880 - Louis Charles Bréguet Fransız pilot, uçak tasarımcısı ve sanayici (Air France'nin kurucusu) (ö. 1955) * 1880 - Vasili Degtyaryov, Rus silah tasarımcısı (ö. 1949) * 1882 - Benjamin Jones, Britanyalı bisikletçi (ö. 1963) * 1884 - Jack Greenwell, İngiliz futbolcu ve teknik direktör (ö. 1942) * 1886 - Carl-Heinrich von Stülpnagel, Alman subay (ö. 1944) * 1891 - Giovanni Michelucci, İtalyan mimar, şehir planlamacısı ve gravürcü (ö. 1990) * 1895 - Folke Bernadotte, İsveçli asker, insan hakları savunucusu ve diplomat (ö. 1948) * 1896 - Dziga Vertov, Rus film yönetmeni ve sinema kuramcısı (ö. 1954) * 1897 - Gaston Monnerville, Fransız siyasetçi (ö. 1991) * 1899 - Burhan Belge, Türk diplomat, siyaset adamı ve gazeteci (ö. 1967) * 1900 - Józef Klotz, Polonyalı futbolcu (ö. 1941) * 1902 - Safiye Erol, Türk yazar (ö. 1964) * 1903 - Kane Tanaka, dünyanın en yaşlı insanı (ö. 2022) * 1904 - Walter Heitler, Alman fizikçi (ö. 1981) * 1904 - Walther Hewel, Alman diplomat (ö. 1945) * 1920 - Isaac Asimov, Amerikalı yazar ve biyokimyacı (ö. 1992) * 1920 - Nobuyuki Kato, Japon futbolcu * 1922 - Blaga Dimitrova, Bulgar şair (ö. 2003) * 1922 - Maurice Faure, Fransız siyasetçi ve direnişçi (ö. 2014) * 1924 - Guillermo Suárez Mason, Arjantinli general (ö. 2005) * 1924 - Sacit Seldüz, Türk basketbolcu, voleybolcu ve antrenörü (ö. 2018) * 1925 - Michael Tippett, Britanyalı opera ve batı klasik müzik bestecisi (ö. 1998) * 1926 - Gino Marchetti, Amerikalı futbolcu (ö. 2019) * 1928 - Tamio Ōki, Japon aktör, seslendirme sanatçısı ve öykü anlatıcısı (ö. 2017) * 1929 - Yılmaz Gündüz, Türk basketbolcu, futbolcu, yönetmen, yapımcı, senarist ve oyuncu (ö. 1997) * 1931 - Masatoshi Nei, Japon asıllı Amerikalı evrim biyoloğu * 1931 - Jaroslav Weigel, Çek aktör, oyun yazarı, çizgi roman sanatçısı ve ressam (ö. 2019) * 1937 - Afet Ilgaz, Türk yazar (ö. 2015) * 1938 - Robert Smithson, Amerikalı arazi sanatçısı (ö. 1973) * 1940 - Suud el-Faysal, Suudi siyasetçi ve prens (ö. 2015) * 1942 - Thomas Hammarberg, İsveçli diplomat ve insan hakları aktivisti * 1943 - Barış Manço, Türk müzisyen, besteci ve şarkıcı (ö. 1999) * 1943 - Filiz Akın, Türk aktris * 1943 - Janet Akyüz Mattei, Amerikalı astronom (ö. 2004) * 1944 - Baykal Kent, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 2012) * 1944 - Siraj Sikder, Bangladeşli komünist siyasetçi (ö. 1975) * 1946 - Ersin Burak, Türk karikatürist ve çizgi roman sanatçısı * 1948 - Akın Birdal, Türk siyasetçi * 1957 - Fehmi Demir, Türk siyasetçi ve Hak ve Özgürlükler Partisi Genel Başkanı (ö. 2015) * 1961 - Gabrielle Carteris, Amerikalı bir oyuncu * 1964 - Pernell Whitaker, Amerikalı profesyonel boksör (ö. 2019) * 1968 - Cuba Gooding, Jr., Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1969 - Yavuz Seçkin, Türk radyo-TV programcısı ve oyuncu * 1970 - Raymond Ebanks, Fin müzisyen ve rapçi * 1976 - Hrysopiyi Devetzi, Yunan atlet * 1976 - Paz Vega, İspanyol oyuncu * 1977 - Ahu Türkpençe, Türk oyuncu * 1979 - Mahir Bayrak, Türk basketbolcu * 1979 - Jonathan Greening, İngiliz futbolcudur * 1979 - Çağla Şikel, Türk oyuncu, sunucu ve manken * 1981 - Maxi Rodriguez, Arjantinli futbolcu * 1983 - Kate Bosworth, Amerikalı oyuncu * 1986 - Ediz Bahtiyaroğlu, Türk-Boşnak futbolcu (ö. 2012) * 1987 - Lauren Storm, Amerikalı oyuncu * 1987 - Loui Batley, İngiliz oyuncu * 1987 - Shelley Hennig, Amerikalı oyuncu ve manken * 1991 - Luis Pedro Cavanda, Angolalı futbolcu * 1991 - Ömer Alimoğlu, Türk atıcı * 1992 - Paulo Gazzaniga, Arjantinli futbolcudur * 1993 - Bryson Tiller, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1997 - Melis Sezen, Türk oyuncu * 1998 - Ragnhild Valle Dahl, Norveçli hentbolcu * 1998 - Timothy Fosu-Mensah, Hollandalı futbolcudur * 1999 - Sina Ülbe, Türk basketbolcu == Ölümler == * 1109 - Bertrand de Blanchefort, 1156'dan 1169'daki ölümüne kadar Tapınak Şövalyeleri'n altıncı Büyük Üstadı idi (ö. 1169) * 1184 - Theodora Komnini, Andronikos Komnenos ile İrene (Aineiadissa) çiftinin kızıdır (d. ?) * 1557 - Pontormo, Maniyerist ressam (d. 1494) * 1819 - Parmalı Maria Luisa, İspanya Kraliçesi (d. 1751) * 1853 - Nesrin Hanım, Abdülmecid'in onbirinci eşi (d. 1826) * 1861 - IV. Friedrich Wilhelm, Prusya Kralı (d. 1795) * 1891 - Alexander William Kinglake, İngiliz devlet adamı ve tarihçi (d. 1809) * 1896 - Walthère Frère-Orban, Belçikalı siyasetçi ve devlet adamı (d. 1812) * 1915 - Armand Peugeot, Fransız sanayici (d. 1849) * 1917 - Edward Burnett Tylor, İngiliz antropolog (d. 1832) * 1920 - Paul Adam, Fransız yazar‎ (d. 1862) * 1924 - Sabine Baring-Gould, İngiliz Anglikan rahip ve roman yazarı (d. 1834) * 1939 - Roman Dmowski, Polonyalı devlet adamı (d. 1864) * 1953 - Guccio Gucci, İtalyan iş insanı ve moda tasarımcısı (d. 1881) * 1955 - José Antonio Remón Cantera, Panama Devlet Başkanı (d. 1908) * 1963 - Dick Powell, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1904) * 1963 - Jack Carson, Kanadalı-Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1910) * 1974 - Neva Gerber, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1894) * 1980 - Mustafa Nihat Özön, Türk yazın tarihçisi, yazar, eğitmen ve çevirmen (d. 1896) * 1981 - Eflatun Cem Güney, Türk folklor araştırmacısı ve masalcı (d. 1896) * 1986 - Una Merkel, Amerikalı tiyatro, film, radyo ve televizyon oyuncusu (d. 1903) * 1995 - Siad Barre, Somali Demokratik Cumhuriyeti Devlet Başkanı (d. 1919) * 1995 - Nancy Kelly, Amerikalı oyuncudur (d. 1921) * 1996 - Karl Rappan, Avusturyalı futbolcu ve teknik direktör (d. 1905) * 2001 - William P. Rogers, Amerikalı bir politikacı, diplomat ve avukat (d. 1913) * 2003 - Melih Birsel, Türk mimar (d. 1920) * 2005 - Maclyn McCarty, Amerikalı genetikçi (d. 1911) * 2006 - Juan Ambou, İspanyol komünist devrimci ve İspanya Komünist Partisi üyesi siyasetçi (d. 1910) * 2007 - Teddy Kollek, İsrailli siyasetçi (d. 1911) * 2008 - George MacDonald Fraser, İskoç gazeteci ve yazar (d. 1925) * 2009 - Ryuzo Hiraki, Japon futbolcu (d. 1931) * 2011 - Anne Francis, Amerikalı aktris (d. 1930) * 2011 - Pete Postlethwaite, İngiliz, tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1946) * 2012 - Anatoli Kolesov, Sovyet grekoromen güreşçisi ve koçu (d. 1938) * 2012 - Ioan Drăgan, Rumen futbolcu (d. 1965) * 2012 - Otto Scrinzi, Avusturyalı sinir hastalıkları uzmanı, gazeteci ve aşırı sağcı siyasetçi (d. 1918) * 2012 - Tuncer Sevi, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1942) * 2013 - Ladislao Mazurkiewicz, Uruguaylı futbolcu ve teknik direktör (d. 1945) * 2013 - Stephen Resnick, Amerikalı ekonomist (d. 1938) * 2014 - Bernard Glasser, Amerikalı film yapımcısı ve yönetmen (d. 1924) * 2014 - Dirk Sager, Alman gazeteci ve yazar (d. 1940) * 2014 - Jeanne Brabants, Belçikalı dansçı, koreograf ve öğretmen (d. 1920) * 2015 - Ebu Enes el-Libi, Libyalı el-Kaide'nin üst düzey sorumlusu (d. 1964) * 2015 - Lam Po-chuen, Hong Konglu aktör (d. 1951) * 2015 - Little Jimmy Dickens, Amerikalı country şarkıcısı (d. 1920) * 2015 - Noel Cobb, Amerikalı- İngiliz filozof, psikiyatr ve yazar (d. 1938) * 2015 - Roger Kitter, İngiliz oyuncu ve stand up komedyen (d. 1949) * 2016 - Ardhendu Bhushan Bardhan, Hint komünist politikacı (d. 1924) * 2016 - Brad Fuller, Amerikalı besteci ve ses mühendisi (d. 1953) * 2016 - Faris ez-Zehrani, Suudi El-Kaide üyesi (d. 1977) * 2016 - Frances Cress Welsing, Amerikalı Afrikabilimci ve psikiyatrist (d. 1935) * 2016 - Gisela Mota Ocampo, Meksikalı siyasetçi (d. 1982) * 2016 - Nimr Bakır el-Nimr, Suudi Arabistanlı Şii din adamı, şeyh ve ayetullah (d. 1959) * 2016 - Marcel Barbeau, Kanadalı sanatçı (d. 1925) * 2016 - Maria Garbowska- Kierczyńska, Polonyalı oyuncu (d. 1922) * 2016 - Matt Hobden, İngiliz kriketçi (d. 1993) * 2016 - Michel Delpech, Fransız şarkıcı, besteci ve aktör (d. 1946) * 2016 - Sabri Yirmibeşoğlu, Türk asker (d. 1928) * 2017 - Albert Brewer, Amerikalı siyasetçi (d. 1928) * 2017 - Enzo Benedetti, İtalyan futbolcu ve teknik direktör (d. 1931) * 2017 - François Chérèque, Fransız üst düzey yönetici ve işçi hakları savunucusu aktivist (d. 1956) * 2017 - John Berger, İngiliz yazar ve sanat eleştirmeni (d. 1926) * 2017 - René Ballet, Fransız gazeteci ve yazar (d. 1928) * 2017 - Richard Machowicz, Amerikalı belgesel yapımcısı, sunucu, aktör, dublör ve yazar (d. 1965) * 2017 - Viktor Tsaryov, Rus asıllı Sovyet millî futbolcu (d. 1931) * 2017 - Jean Vuarnet, Fransız kayakçı (d. 1933) * 2018 - Alan Roy Deakin, İngiliz futbolcu (d. 1941) * 2018 - Ferdinando Imposimato, İtalyan hukukçu, aktivist, hâkim ve siyasetçi (d. 1936) * 2018 - Frank Buxton, Amerikalı oyuncu, seslendirme sanatçısı, yazar ve televizyon yönetmeni (d. 1930) * 2018 - Giovanni Di Clemente, İtalyan film yapımcısı ve yönetmen (d. 1948) * 2018 - Michael Pfeiffer, Alman futbolcu ve teknik direktör (d. 1925) * 2018 - Thomas S. Monson, Amerikalı Mormon (İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin 16. Başkanı ve Peygamberi) (d. 1927) * 2019 - Bob Einstein, Amerikalı komedyen ve oyuncu (d. 1942) * 2019 - Daryl Dragon, Amerikalı müzisyen söz yazarı ve müzik yapımcısı (d. 1942) * 2019 - Gene Okerlund, Amerikalı Profesyonel Güreş sunucusu (d. 1942) * 2019 - Gu Fangzhou, Çinli tıp bilimcisi (d. 1926) * 2019 - Jerzy Turonek, Polonyalı- Belaruslu tarihçi ve yazar (d. 1929) * 2019 - Malcolm Beard, Amerikalı siyasetçi (d. 1919) * 2019 - Marko Nikolić, Sırp oyuncu (d. 1946) * 2019 - Paulien van Deutekom, Hollandalı sürat buz patencisi (d. 1981) * 2019 - Ramakant Achrekar, Hint kriketçi ve antrenör (d. 1932) * 2019 - Salvador Martínez Pérez, Meksikalı Katolik Piskopos (d. 1933) * 2020 - Bogusław Polch, Polonyalı çizgi roman sanatçısı (d. 1941) * 2020 - Élisabeth Rappeneau, Fransız film yönetmeni ve senarist (d. 1940) * 2020 - Fazilatunnesa Bappy, Bangladeşli hukukçu ve siyasetçi (d. 1970) * 2020 - John Baldessari, Amerikalı sanatçı (d. 1931) * 2020 - Mohamed Salah Dembri, Cezayirli siyasetçi ve diplomat (d. 1938) * 2020 - Nick Fish, Amerikalı siyasetçi ve hukukçu (d. 1958) * 2020 - Shen Yi-ming, Tayvanlı asker ve siyasetçi (d. 1957) * 2020 - Veronika Fitz, Alman oyuncu (d. 1936) * 2020 - Yukiko Miyake, Japon siyasetçi (d. 1965) * 2021 - Alex Asmasoebrata, Endonezyalı siyasetçi ve otomobil yarışçısı (d. 1951) * 2021 - Arsenio Lope Huerta, İspanyol hukukçu, siyasetçi, yazar ve ekonomist (d. 1943) * 2021 - Aylin Özmenek, Türk radyo ve TV sunucusu (d. 1942) * 2021 - Bernadette Isaac-Sibille, Fransız siyasetçi (d. 1930) * 2021 - Buta Singh, Hint siyasetçi (d. 1934) * 2021 - Cléber Eduardo Arado, Brezilyalı futbolcu (d. 1972) * 2021 - Guadalupe Grande, İspanyol şair, yazar, eğitimci ve eleştirmen (d. 1965) * 2021 - Leydi Mary Colman, İngiliz soylu ve hayırsever (d. 1932) * 2021 - Marco Formentini, İtalyan siyasetçi (d. 1930) * 2021 - Mary Catherine Bateson, Amerikalı kültürel antropolog, eğitimci ve yazar (d. 1939) * 2021 - Mike Reese, Amerikalı siyasetçi (d. 1978) * 2021 - Modibo Keita, Malili siyasetçi (d. 1942) * 2021 - Vladimir Korenev, Sovyet-Rus aktör ve eğitimci (d. 1940) * 2021 - Wahit Hamed, Mısırlı senarist (d. 1944) * 2021 - Yuri Sauh, Sovyet-Rus futbolcu ve teknik direktör (d. 1951) * 2022 - Charles Njonjo, Kenyalı hukukçu ve siyasetçi (1920) * 2022 - Richard Leakey, Kenyalı paleoantropolog (d.1944) * 2023 - Lincoln Almond, Amerikalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1936) * 2023 - Ken Block, Amerikalı bir profesyonel ralli pilotuydu (d. 1967) * 2023 - Frank Cameron, Yeni Zelandalı birinci sınıf kriketçi (d. 1923) * 2023 - Catherine David, Fransız-Amerikalı romancı, deneme yazarı ve edebiyat eleştirmeni (d. 1949) * 2023 - François Geindre, Fransız siyasetçi (d. 1946) * 2023 - Abdürrahim Tunsi, Faslı aktör ve komedyen (d. 1936) == Tatiller ve özel günler == == Kaynakça == *0102 02
== Olaylar == * 1431 - Jeanne d'Arc, Piskopos Pierre Cauchon'a teslim edildi. * 1496 - Leonardo da Vinci bir uçma makinesini test etti, fakat başarısız oldu. * 1521 - Martin Luther, Roma Katolik Kilisesi tarafından aforoz edildi. * 1777 - Amerikalı General George Washington, İngiliz General Charles Cornwallis'i Princeton Muharebesi'nde yenilgiye uğrattı. * 1888 - Kaliforniya'daki "Lick Gözlemevi"nde hizmete giren 91 cm çapındaki yeni teleskop, Dünyanın o güne kadarki en büyük teleskobu olma unvanını aldı. * 1889 - Nietzsche, akli dengesini yitirdi. * 1914 - Enver Paşa, Mirliva rütbesiyle Harbiye Nazırlığı'na atandı. * 1917 - Ardahan Arap Camii'nde, 373 Türk, Ermeni çeteciler tarafından camiyle birlikte yakıldı. * 1922 - Mersin'in düşman işgalinden kurtuluşu. * 1924 - Mısır'da Luksor şehrindeki bir tapınakta Tutankamon'un taş lahdi bulundu. * 1925 - İtalya'da Benito Mussolini, bütün yetkileri elinde topladı. * 1928 - Nikaragua'da Augusto César Sandino önderliğindeki yurtseverler ayaklandı. Amerika Birleşik Devletleri, 1000'den fazla deniz piyadesini savaşmak üzere gönderdi. * 1930 - Mustafa Kemal Paşa, Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti'ne ilk üye olarak kaydedildi. * 1945 - Türkiye, Japonya ile ilişkilerini kesmeye karar verdi. * 1946 - II. Dünya Savaşı sırasında Birleşik Krallık'ta Nazi yanlısı yayınlar yapan William Joyce, vatana ihanet suçundan Londra'da idam edildi. * 1952 - Erzurum ve Hasankale'de deprem: 69 kişi öldü, 299 kişi yaralandı. * 1953 - Samuel Beckett'in oyunu Godot'yu Beklerken, Paris'te sahnelenmeye başlandı. * 1959 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Eisenhower, Alaska'nın 49. eyalet olarak Birleşik Devletler'e katıldığını açıkladı. * 1961 - Amerika Birleşik Devletleri, Küba ile ilişkilerini kesti. * 1961 - Bağımsız bir Kürt devleti kurmak istemekle suçlanan 49 kişinin yargılanmasına Ankara'da başlandı. * 1962 - Papa XXIII. Ioannes, Fidel Castro'yu aforoz etti. * 1976 - Uluslararası Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi yürürlüğe girdi. * 1977 - Beylerbeyi'ndeki tarihi Halil Paşa Yalısı yandı. * 1978 - Hindistan'da İndira Gandhi, Kongre Partisi'nden çıkarıldı. * 1986 - İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında (İMKB) hisse senetleri alım satımı başladı. * 1988 - Margaret Thatcher, 20. yüzyılda Birleşik Krallık'ın en uzun süre görevde kalan Başbakanı unvanını aldı. * 1990 - Devrik Panama Devlet Başkanı Manuel Noriega, Panama City'de son 10 gündür sığındığı Vatikan Büyükelçiliği'nde, Amerika Birleşik Devletleri güçlerine teslim oldu. * 1990 - İbrahim Balaban'ın "Göç" adlı tablosu 45 milyon TL'ye satıldı; bu yaşayan bir ressamın eserine ödenen en yüksek fiyat oldu. * 1993 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı George H. W. Bush ve Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin, stratejik nükleer silahlarda indirimi öngören START-2 anlaşmasını imzaladılar. * 1994 - Tupolev Tu-154 tipi bir Rus yolcu uçağı, kalkışından hemen sonra İrkutsk'da (Rusya) düştü: 125 kişi öldü. * 2004 - Mısır'ın özel havayolu şirketi Flash Air'e ait Boeing 737 tipi bir yolcu uçağı Kızıldeniz'e düştü: 148 kişi öldü. * 2009 - İsrail Ordusu, Gazze Şeridi'ne yönelik kara harekâtına başladı. == Doğumlar == * MÖ 106 - Cicero, Romalı devlet adamı ve filozof (ö. MÖ 43) * 1196 - Tsuchimikado, Japon İmparatoru (ö. 1231) * 1628 - II. Alvise Mocenigo, Venedik Cumhuriyeti Dükü (ö. 1709) * 1698 - Pietro Metastasio, İtalyan şair ve libretto yazarı (ö. 1782) * 1774 - Juan Aldama, Meksikalı Yüzbaşı (Meksika Bağımsızlık Savaşı'nda, devrimci isyancıların tarafında savaşan) (ö. 1811) * 1777 - Elisa Bonaparte, Fransız Prenses ve Napolyon Bonapart'ın kız kardeşi (ö. 1820) * 1794 - Joseph Lebeau, Belçikalı liberal politikacı ve Belçika'nın iki kez Başbakanı (ö. 1865) * 1810 - Antoine Thomson d'Abbadie, Fransız seyyah (ö. 1897) * 1818 - Henrik Johan Holmberg, Fin doğa bilimci, jeolog ve etnograf (ö. 1864) * 1823 - Heinrich Gustav Reichenbach, Alman orkidolog (ö. 1889) * 1829 - Konrad Duden, Alman filolog ve sözlükçü (ö. 1911) * 1836 - Sakamoto Ryōma, Japon samuray (ö. 1867) * 1840 - Papaz Damien, Belçikalı Roma Katolik Rahibi ve misyoner (ö. 1889) * 1846 - Franklin Murphy, Amerikalı siyasetçi (ö. 1920) * 1860 - Kato Takaaki, Japon siyasetçi ve Japonya'nın 24. Başbakanı (ö. 1926) * 1861 - William Renshaw, İngiliz tenisçi (ö. 1904) * 1862 - Heinrich August Meissner, Alman mühendis (ö. 1940) * 1872 - Jonas Vileišis, Litvanyalı avukat, siyasetçi ve diplomat (ö. 1942) * 1873 - İvan Vasilyeviç Babuşkin, Rus devrimci ve Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi (Bolşevikler) kurucularından (ö. 1906) * 1875 - Luigi Gatti, İtalyan iş insanı ve restoran işletmecisi (ö. 1912) * 1876 - Wilhelm Pieck, Alman siyaset adamı, Almanya Komünist Partisi ve Komintern yöneticilerinden, Doğu Almanya'nın ilk Devlet Başkanı (ö. 1960) * 1879 - Grace Coolidge, ABD first lady'si (ö. 1957) * 1880 - Alim Han, Buhara Emirliği'nin ve Özbek Mangıt Hanedanı'nin son Emiri (ö. 1944) * 1883 - Clement Attlee, İngiliz siyasetçi (ö. 1967) * 1887 - August Macke, Alman ressam (ö. 1914) * 1892 - J. R. R. Tolkien, İngiliz romancı ve bilim insanı (1954-55 arasında yayımladığı Yüzüklerin Efendisi üçlemesiyle ünlenen) (ö. 1973) * 1897 - Pola Negri, Amerikalı oyuncu (ö. 1987) * 1901 - Ngo Dinh Diem, Vietnamlı siyasetçi ve Güney Vietnam Devlet Başkanı (ö. 1963) * 1903 - Aleksandr Bek, Sovyet gazeteci ve yazar (ö. 1972) * 1906 - Aleksey Stahanov, Sovyet madenci ve Stahanovizm'in öncüsü (ö. 1977) * 1907 - Ray Milland, İngiliz oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1986) * 1917 - Albert Mol, Hollandalı sanatçı (ö. 2004) * 1928 - Nazmiye Demirel, Türkiye'nin 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in eşi (ö. 2013) * 1929 - Sergio Leone, İtalyan yönetmen (ö. 1989) * 1930 - Robert Loggia, İtalyan Yahudisi asıllı Amerikalı oyuncu (ö. 2015) * 1933 - Henry Jean-Baptiste, Fransız siyasetçi (ö. 2018) * 1933 - Süleyman Ateş, Türk ilahiyatçı, İslam hukukçusu ve Diyanet İşleri'nin 6. Başkanı * 1937 - Oytun Şanal, Türk tiyatro ve seslendirme sanatçısı (ö. 2018) * 1943 - Köksal Toptan, Türk avukat ve siyasetçi * 1943 - Selda Alkor, Türk sinema sanatçısı * 1944 - Eva Bender, İsveçli aktris * 1944 - Mehmet Türker, Türk gazeteci ve yazar (ö. 2017) * 1946 - John Paul Jones, İngiliz müzisyen * 1946 - Melih Gülgen, Türk sinema yönetmeni, senarist ve yapımcı (ö. 2017) * 1950 - Victoria Principal, Amerikalı oyuncudur. * 1951 - Carlos Barisio, Arjantinli futbolcu (ö. 2020) * 1952 - Jim Ross, Amerikalı profesyonel güreş spikeri, hakem, lokantacı, ara sıra güreşen profesyonel güreşçi * 1953 - Muhammed Vahid Hasan, Maldivler eski Cumhurbaşkanı ve Maldivler Millî Savunma Kuvvetleri Başkomutanı olan politikacı * 1953 - Peter Taylor, İngiliz futbolcu ve teknik direktör * 1956 - Mel Gibson, Avustralyalı aktör ve film yönetmeni * 1963 - Hamza Yanılmaz, Türk siyasetçi (ö. 2011) * 1969 - Michael Schumacher, Alman Formula 1 pilotu * 1971 - Cory Cross, Kanadalı eski bir profesyonel buz hokeyi savunma oyuncusudur * 1974 - Alessandro Petacchi, emekli İtalyan profesyonel yol bisikletçisi * 1976 - Angelos Basinas, Yunan eski millî futbolcudur * 1977 - Lee Bowyer, İngiliz millî futbolcudur * 1977 - Mayumi Iizuka, Japon ses sanatçısı (seiyuu) * 1980 - Claudio Maldonado, Şilili futbolcu * 1980 - Kurt Vile, Amerikalı müzisyen * 1980 - Necati Ateş, Türk futbolcu * 1980 - Yusuf Demirkol, Türk şarkıcı ve besteci * 1983 - Enis Arıkan, Türk oyuncu * 1984 - Billy Mehmet, Türk asıllı İrlandalı futbolcu * 1985 - Linas Kleiza, Litvanyalı eski profesyonel millî basketbolcu * 1985 - Marko Tomas, Hırvat basketbolcu * 1986 - Asa Akira, Japon asıllı Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1990 - Yoichiro Kakitani, Japon millî futbolcu * 1991 - Jerson Cabral, Hollandalı futbolcu * 1991 - Özgür Çek, Türk futbolcu * 1994 - Melek Yusufoğlu, Türk basketbolcu * 1995 - Kim Ji-soo, Güney Koreli şarkıcı ve oyuncu * 1995 - Kim Seolhyun, Güney Koreli şarkıcı ve oyuncu * 1996 - Florence Pugh, İngiliz aktris * 2003 - Greta Thunberg, İsveçli bir eylemci * 2003 - Kyle Rittenhouse, 17 yaşındayken çıkan sivil ayaklanma sırasında ikisi ölümcül üç kişiyi vurması ile tanınan bir Amerikalı == Ölümler == * 236 - Anterus, Katolik Kilisesi'nin 19. Papa'sı (d. ?) * 1028 - Fujiwara no Michinaga, Japon devlet adamı (d. 966) * 1322 - V. Philippe, Fransa Kralı (d. 1292) * 1501 - Ali Şir Nevai, Türk şair (d. 1441) * 1543 - Juan Rodríguez Cabrillo, İspanyol-Portekizli kâşif (d. 1499) * 1641 - Jeremiah Horrocks, İngiliz astronom (d. 1618) * 1692 - Roelant Roghman, Hollandalı Hollanda Altın Çağı ressamı, çizimcisi ve oymacısı (d. 1627) * 1785 - Baldassare Galuppi, Venedikli İtalyan besteci (d. 1706) * 1799 - Şeyh Galip, Türk divan edebiyatı şairi ve mutasavvıf (d. 1757) * 1826 - Louis-Gabriel Suchet, Fransız asker ve mareşal (d. 1770) * 1875 - Pierre Larousse, Fransız ansiklopedi ve sözlük yazarı (d. 1817) * 1891 - John Casey, İrlandalı geometrici (d. 1820) * 1897 - Louis de Mas Latrie, Fransız tarihçi ve diplomat (d. 1815) * 1903 - Alois Hitler, Adolf Hitler'in babası (d. 1837) * 1922 - Wilhelm Voigt, Alman sahtekar ve ayakkabı ustası (d. 1849) * 1923 - Jaroslav Hašek, Çek yazar (d. 1883) * 1945 - Edgar Cayce, Amerikalı medyum (d. 1877) * 1946 - William Joyce, Amerikalı Nazi propagandacısı (idam edildi) (d. 1906) * 1950 - Emil Jannings, İsviçreli aktör ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1884) * 1958 - Cafer Tayyar Eğilmez, Türk asker ve siyaset adamı (d. 1878) * 1965 - Milton Avery, Amerikalı ressam (d. 1885) * 1967 - Jack Ruby, Amerikalı gece kulübü işletmecisi (Lee Harvey Oswald'ı öldüren kişi) (d. 1911) * 1979 - Conrad Hilton, Amerikalı iş insanı ve Hilton Otelleri'nin kurucusu (d. 1887) * 1979 - Ernesto Palacio, Arjantinli tarihçi (d. 1900) * 1989 - Sergey Lvoviç Sobolev, Rus matematikçi (d. 1908) * 1992 - Judith Anderson, Avustralyalı aktris (d. 1897) * 2005 - Faruk Sükan, Türk siyasetçi (d. 1921) * 2007 - Mustafa Taşar, Türk siyasetçi (d. 1951) * 2007 - Nezir Büyükcengiz, Türk siyasetçi ve CHP Konya Milletvekili (d. 1951) * 2009 - Pat Hingle, Amerikalı aktör (d. 1924) * 2010 - Mary Daly, Amerikalı radikal feminist filozof, akademisyen ve din bilimci (d. 1928) * 2011 - Jill Haworth, İngiliz asıllı Amerikalı oyuncu (d. 1945) * 2012 - Hamit Haskabal, Türk oyuncu (d. 1947) * 2013 - Sergiu Nicolaescu, Rumen yönetmen ve siyasetçi (d. 1930) * 2014 - Alicia Rhett, Amerikalı oyuncu ve ressam (d. 1915) * 2014 - Faruk Geç, Türk gazeteci, ressam, çizgi-romancı ve illustratör (d. 1931) * 2014 - Saul Zaentz, Amerikalı film yapımcısı (d. 1921) * 2015 - Derek Minter, İngiliz motosiklet yarışçısı (d. 1932) * 2015 - Muaz el-Kesasibe, Ürdünlü savaş pilotu (d. 1988) * 2015 - Olga Knyazeva, Sovyet-Rus eskrimci (d. 1954) * 2016 - Bill Plager, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu (d. 1945) * 2016 - Halis Toprak, Türk iş insanı (d. 1938) * 2016 - Peter Powell, İngiliz mucit (d. 1932) * 2016 - Paul Bley, Kanadalı piyanist (d. 1946) * 2016 - Peter Naur, Daninmarkalı bilişim uzmanı (d. 1928) * 2016 - Igor Sergun, Rus albay general (d.1957) * 2017 - Erk Yurtsever, Türk şair, yazar ve Türkolog (d. 1934) * 2017 - İgor Volk, Sovyet-Rus kozmonot ve test pilotu (d. 1937) * 2017 - Rodney Bennett, Britanyalı televizyon ve film yönetmeni (d. 1935) * 2017 - Shigeru Kōyama, Japon oyuncu (d. 1929) * 2018 - Konrad Ragossnig, Avusturyalı klasik gitarist, eğitimci ve lavtacı (d. 1932) * 2018 - Medeniyet Şahberdiyeva, Türkmenistanlı opera şarkıcısı (d. 1930) * 2018 - Serafino Sprovieri, İtalyan Katolik piskoposu (d. 1930) * 2019 - Sylvia Chase, Amerikalı araştırmacı gazeteci ve televizyoncu (d. 1938) * 2019 - Sayed Ashraful İslam, Bangladeşli siyasetçidir (d. 1952) * 2019 - Herb Kelleher, Amerikalı girişimci, iş insanı ve yönetici (d. 1931) * 2019 - Anne-Marie Minvielle, Fransız gazeteci (d. 1943) * 2019 - Steve Ripley, Amerikalı blues müzisyenidir (d. 1950) * 2019 - Christine de Rivoyre, Fransız gazeteci, romancı ve yazar (d. 1921) * 2019 - José Vida Soria, İspanyol hukukçu ve siyasetçi (d. 1937) * 2019 - Michael Yeung, Çinli Roma Katolik piskopos (d. 1945) * 2020 - Derek Acorah, İngiliz medyum, yazar, eski futbolcu ve televizyon sunucusu (d. 1950) * 2020 - Andonis Balomenakis, Yunan siyasetçi ve hukukçudur (d. 1954) * 2020 - Christopher Beeny, İngiliz aktör ve dansçı (d. 1941) * 2020 - Robert Blanche, Amerikalı sinema ve televizyon oyuncusudur (d. 1962) * 2020 - Pete Brewster, Amerikan futbolu oyuncusu ve antrenör (d. 1930) * 2020 - Wolfgang Brezinka, Alman-Avusturyalı eğitimci ve bilim insanı (d. 1928) * 2020 - Domenico Corcione, İtalyan asker ve siyasetçi (d. 1929) * 2020 - Mónica Echeverría, Şilili gazeteci, yazar, oyuncu ve edebiyat profesörü (d. 1920) * 2020 - Ken Fuson, Amerikalı gazeteci (d. 1956) * 2020 - Reuben Hersh, Amerikalı matematikçi, yazar ve akademisyen (d. 1927) * 2020 - Nathaël Julan, Fransız futbolcu (d. 1996) * 2020 - Stella Maris Leverberg, Arjantinli siyasetçi ve sendikacı d. 1962) * 2020 - Ebu Mehdi el-Mühendis, Iraklı-İranlı asker (d. 1954) * 2020 - Kasım Süleymani, İranlı asker (d. 1957) * 2021 - Raúl Baglini, Arjantinli siyasetçi ve hukukçudur (d. 1949) * 2021 - Lee Breuer, Amerikalı oyun yazarı, tiyatro yönetmeni, akademisyen, eğitimci, film yapımcısı, şair ve söz yazarıdır (d. 1937) * 2021 - Eric Jerome Dickey, Amerikalı yazar (d. 1961) * 2021 - Roger Hassenforder, Fransız profesyonel bisiklet sporcusu (d. 1930) * 2021 - Naohiro Ikeda, Japon voleybol oyuncusu (d. 1940) * 2021 - Renate Lasker-Harpprecht, Alman yazar ve gazeteci (d. 1924) * 2021 - Gerry Marsden, İngiliz pop-rock şarkıcısı, söz yazarı, gitarist ve televizyon sunucusu (d. 1942) * 2021 - Manola Robles, Şilili gazeteci (d. 1948) * 2021 - Elena Santiago, İspanyol yazar (d. 1941) * 2021 - Barbara Shelley, İngiliz aktris (d. 1932) * 2022 - Oussou Konan, Fildişi Sahilli futbolcudur (d. 1989) * 2022 - Gianni Celati, İtalyan yazar, çevirmen ve edebiyat eleştirmenidir (d. 1937) * 2022 - Mario Lanfranchi, İtalyan yapımcı, yönetmen, senarist, aktör ve koleksiyoncu (d. 1927) * 2022 - Kamel Lemoui, Cezayirli millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1939) * 2022 - Beatrice Mintz, Amerikalı embriyolog (d. 1921) * 2022 - Viktor Saneyev, Sovyet-Gürcü üç adım atlama sporcusu (d. 1945) * 2023 - Walter Cunningham, Amerikalı NASA astronotu (d. 1932) * 2023 - Elena Huelva, İspanyol kanserle mücadele aktivisti, sosyal medya fenomeni (d. 2002) * 2023 - Ruslan Hasbulatov, Çeçen asıllı Rus ekonomist ve devlet adamı (d. 1942) * 2023 - Abdüsselam Mecali, Ürdünlü siyasetçi ve fizikçi (d. 1925) * 2023 - Giorgio Tombesi, İtalyan siyasetçi (d. 1926) * 2023 - Norbert Werbs, Alman Roma Katolik başpiskopos ve ilahiyatçı (d. 1940) == Tatiller ve özel günler == 250px|küçükresim|sağ|Mersin'in kurtuluşu anısına Mersin Kültür Merkezi önüne yerleştirilen pano * Mersin'in Fransız işgalinden kurtuluşu (1922) * Dünya'nın Güneş'e en yakın olduğu gün (Günberi) * Verem Savaş Eğitimi Haftası (3-9 Ocak) == Kaynakça == *0103 03
BASIC (İngilizce: _B_ eginner's _A_ ll-Purpose _S_ ymbolic _I_ nstruction _C_ ode Türkçe: Yeni başlayanların çok amaçlı simgesel öğretim kodu) 1964'te John George Kemeny ve Thomas Eugene Kurtz tarafından New Hampshire, ABD'de icat edilmiş, günümüzde de çeşitli türevleri kullanılmakta olan yüksek düzey bir programlama dili. Farklı türevleri birçok işletim sisteminin parçası olarak sunulmuştur. BASIC öğrenmesi ve yazılımları kolay olan bir dildir. Genelde amatörce ve hobi uğraşıları için kullanılmıştır. Microsoft daha sonra Kişisel bilgisayarlar için Quick Basic derleyicisi piyasaya sürmüştür. Bununla yazılan BASIC metinlerini makine koduna çevirilebilmiş böylece sürat kazanmıştır. Bugün hâlen geniş bir kullanım alanına sahip olan Visual Basic dili var olup bununla hatta Windows'un belirli bölümleri yazılmıştır. Her Microsoft Office paketinde bir BASIC türevi var olup makro programlamada büyük kolaylıklar getirmektedir. Ayrıca BASIC kodunu C veya C++ koduna çevirip makine kodu derlemesi yapabilen bazı açık kaynak kodlu uygulamalar bulunmaktadır. Bunlardan BaCon Linux, MacOS ve bazı unix tabanlı işletim sistemlerinde HUG kütüphanesi ile pencere, buton, vb. arayüz oluşturmak için kullanılabilirken BCX sadece Windows'ta WinAPI ile arayüz oluşturmak için kullanılabilmektedir. QB64 adlı derleyici ise Windows, MacOS, Linux ve bazı başka işletim sistemlerinde arayüz oluşturmaya imkân sağlamaktadır. Basic programlama dili algoritma'ya çok yakın bir yapıya sahiptir. Bu yüzden öğrenilmesi ve uygulanması kolaydır. == Değişken isimleri ve kuralları == Değişken isimleri aşağıdaki kurallara uyan her şey olabilirler: # Değişken ismi en fazla 255 karakterden oluşmalıdır. # Değişkenler arasında : ;, . / ' # [ ] ! " $ % ^ & * ( ) { } karakterleri kullanılamaz. Ancak _ kullanılabilir. # Değişken isminin ilk karakteri mutlaka harf olmalıdır. Yani değişkenler rakamla başlamaz. # Değişken isimlerinde büyük küçük harf ayrımı yoktur. "AbCdE" ile "Abcde" veya "ABCDE" aynı değişkenleri belirlerler. # Belirli bir prosedürde aynı değişken birden fazla tanımlanamaz. # En önemlisi de herhangi bir BASIC komutu olamayacaklarıdır. === Değişkenlerin belirtilmesi === Bir değişken "Dim degisken_ismi as tür" seklinde tanımlanır. Dim damdaki_kedi as byte Dim Burak, gonen, kedi, damdaki as boolean Dim İsmail, cerban, temel, egitim as string Görüldüğü gibi VB'de de değişkenler arası virgül ile ayrılıp birden çok aynı türde değişken aynı anda tanımlanabilir. === Örnek program === Merhaba Dünya çıktısı 10 PRINT "Merhaba Dünya!" Dim str1, str2 as string str1=textbox1.text str2=textbox2.text if str1=" " or str2=" " then msgbox("Lütfen Parolanızı Giriniz", msgboxstyle.critical) EndIf'' End Sub === Sunucuya Bağlanma === # Bir siteye bağlanmak ve veri akışı site$ = "tr.wikipedia.org" port = 80 NETCONNECT site$, port print "connected to " + site$ + ":" + port get$ = "GET http://" + site$ + "/ HTTP/1.0" + chr(13) + chr(10) get$ = get$ + chr(13) + chr(10) NETWRITE get$ print "request written" s$ = "" do chunk$ = netread print "chunk '" + left(chunk$,10) + "..." + right(chunk$,10) + "'" + length(chunk$) s$ = s$ + chunk$ # bekleyin / yavaş bağlantılar için bazı ayarlamalar gerekebilir pause .2 until not netdata NETCLOSE print "response" print s$ print length(s$) == Bazı türevleri == * Amstrad (Locomotive) Basic, * Atari Basic, * BaCon * BasicA, * GWBasic, * Commodore, * Basic V2, * Mallard Basic, * QBASIC (Quickbasic), * TurboBasic, * Power Basic, * Visual Basic, * Visual Basic .NET
Perl, bir dil bilimci olup NASA'da sistem yöneticisi olarak çalışan Larry Wall tarafından geliştirilmiş bir programlama dilidir. Yoğun şekilde metin işleme ve görüntü tanıma söz konusu olduğunda kullanılabilecek en güçlü ve pratik programlama dilidir. 22 yıldır geliştirilen ve özgür yazılım çerçevesinde kaynak kodu açık olarak sunulan Perl programlama dili hemen hemen tüm işletim sistemlerinde çalışmaktadır. Larry Wall Perl'i yazarken C, sed, AWK ve sh gibi pek çok dilden önemli ve güçlü özellikler ödünç almıştır. Larry Wall tarafından Perl 6 sürümünün hazırlık çalışmaları devam etmektedir. == İsim == Perl ismi bir kısaltma olmayıp açılımı yoktur. Bu yüzden PERL olarak yazılmaz. Ancak Perl kelimesine karşılık olarak daha sonradan çeşitli açılımlar teklif edilmiştir. Bunların en çok bilinenleri arasında "Practical Extraction and Report Language" (Pratik Çıkarım ve Raporlama Dili) ve Wall tarafından mizahi bir şekilde ortaya atılan "Pathologically Eclectic Rubbish Lister" (Hastalıklı Derecede Eklektik ve Saçma Listeleyici) yer alır. Kısaltma şeklinde yorumlarının kendisinden sonra geldiği bu tip kelimeler için İngilizcede "backronym" (back geri + acronym kısaltma) terimi kullanılmaktadır. == Modüller == Perl ile ilgili sloganlardan bir tanesi, "Perl programlarının %90'ı zaten yazılmıştır!" sözüdür. Bunun sebebi CPAN yani Comprehensive Perl Archive Network olarak isimlendirilen ve Perl ile ilgili binlerce hazır modülü barındıran sistemdir. Bu madde yazıldığı esnada CPAN bünyesinde 3739 Perl geliştiricisi, 6646 Perl modülü bulunmaktadır. 2421 MB yer kaplayan sistemin 247 yansısı bulunmaktadır. Bunun anlamı şudur: Bir işle ilgili modül, fonksiyon, sistem, vs. büyük bir olasılıkla zaten yazılmıştır, hazır olarak alıp kullanılabilir. == Kaynakça == == Ayrıca bakınız == * Python == Dış bağlantılar == * perl.org _ Perl resmî sayfası * CPAN - Perl Modül Arşivi * Perl Kurumu * Perl için kaynak - Perl hakkında temel kaynakları yayımlayan O'Reilly Media'nın Perl sayfası Kategori:Linux programlama araçları
küçükresim|237px|Sokrates büstü Sokrates (, ; MÖ 469; Atina - MÖ 399, Atina), Antik Yunan filozofudur. Heykeltıraş Sophroniskos'un ve Ebe Fenarete'nin oğludur. Yunan felsefesinin kurucularındandır. Özel yaşamına ilişkin fazla bir şey bilinmemekle beraber Sokrates; Platon ve Ksenophon’a kadar uzanan bir geleneğe göre kendisine üç çocuk veren Ksanthippi ile evlidir. Platon ve Ksenophon’un çizdiği portreye göre basık burunlu, patlak gözlü, sarkık dudaklı ve göbeklidir. Alçakgönüllü alışkanlıkları ve felsefeden başka bir uğraşı olmadığı bilinen Sokrates, başta öğrencisi Platon olmak üzere Yunan gençleri üzerinde giderek kendisini taklit etmeye varan derecede yükselen bir etki yaratır. Onun gibi yalın ayak yürürler. Hatta bu grup özentisini alaya almak için Aristophanes Kuşlar adlı komedyasında bir terim icat eder. Bu terim Esokraton’dur. Uzun saçlı olurlar, açlık çekerler, Sokrateslik taslayanlardır. Ahlak felsefesinin kurucusu olarak kabul edilen Sokrates’in yaşamının en belirgin olaylarından biri MÖ 399 yılında hakkında açılan davadır. Platon'un Sokrates'in Savunması adlı eserinde anlattığı kadarıyla Sokrates, şehrin tanrılarına inanmamak, onların yerine başka tanrılar koymak ve böylece gençliği zehirlemekle suçlanır. Sokrates bu suçlamalar sonucunda ölüme mahkûm edilir. Sokrates, yazılı bir kaynak bırakmamıştır. Yaşamı ve düşünceleri ile ilgili bilgiler Aristophanes gibi çağdaş yazarlar, Platon ve Ksenophon gibi ardıllarının yazdıkları ve Sokrates’in ölümünden on beş yıl sonra dünyaya gelen Aristoteles’in dolaylı anlatımlarıyla günümüze ulaşmıştır. Bu anlatımlar, Sokrates ve muhataplarının bir konuyu soru-cevap tarzında inceledikleri diyaloglar olarak kaleme alınmış; Sokratik diyalog edebi türünü ortaya çıkarmıştır. == Sokrates'in felsefi yaşamı == Sokrates'in felsefi yaşamına başlangıçlık eden olay Delphoi Tapınağı ziyaretidir. Sokrates felsefesinin ana temalarını ele alan başlıca kaynak Sokrates'in Savunması adlı diyalogdur. Bu diyalog Sokrates hakkında açılan dava sonrasında Platon tarafından kaleme alınan bir felsefi başkaldırıdır. Bu eser, Sokrates'in felsefi yaklaşımı uyarınca sürdürdüğü yaşamını sergiler. Sokrates yaşam tarzını ve yaşam tarzı nedeniyle sahip olduğu güçlü düşmanlıkları sergilemek amacıyla dostu Khairephon’un Delphoi Tapınağı kâhini Pythies’e kendisi ile ilgili ziyaretini aktarmayı gerek görür. Khairephon, kâhine Sokrates’ten daha bilge birisinin bulunup bulunmadığını sorduğunda kâhin, ondan daha bilge birisinin bulunmadığını söyler. Bu bilgiyi alan Sokrates önce şüpheye düşer, çünkü hiçbir şey bilmediğinin farkındadır. Ama tanrı yalan söylemeyeceği için kâhinin sözlerinin doğruluğundan şüphe etmemek durumundadır. Böylece söz konusu kehanetin, çözülmesi gereken bir bilmece olduğunu düşünerek araştırmaya koyulur. Önce adı bilgeye çıkan politikacıya, sonra ozanlara, daha sonra da sahip oldukları Sophia ile ünlü olan ustaların ve zanaatkârların yanına gider. Onlara sorduğu sorularla, onların bilge olmadıklarını kavrar. Sokrates bunların cehaletin pençesinde kıvrandıklarını fark eder. Bu kişiler, hem bilmedikleri şeyleri bildiklerini sanmaktadırlar hem de neleri bilmediklerinin farkında değillerdir. Oysa cehaletten daha büyük bir kötülük yoktur. Sokrates bu kişilerden farklı olarak, bilmediğini bilir; tam da bu noktada o kişilerden daha bilge olmaktadır. Yani Sokrates kendi cehaletinin farkında olmak gibi insani bilgeliğe sahiptir. Yani Sokrates kendini bilmekte ve kendini tanımaktadır. Sokrates, kâhinin söylediği sözlerin gerçek anlamını bulmak için uyguladığı sorgulama sonunda Pythies'in ne demek istediğini anlamıştır. Onların arasında en bilge olduğu doğru bir yargıdır. Çünkü kendisi hiçbir şey bilmediğinin farkındadır. Sokrates böylece –bilmediğini bildiğini sanan- insanlarla, gerçek bilginin tek sahibi olan tanrılar arasında aracı durumundadır. Bu konum aslında Platon'un Lysis ve Şölen adlı eserlerinde belirttiği gibi, filozofun konumudur; zaten filozof kelimesi de Yunanca philei ve sophia kelimelerinin yan yana gelmesi ile oluşturmuştur. Bu kelime başta "bilgi ve bilgelik dostu" sonra ise "bilgiye can veren, onu sorgulayan" anlamına gelmektedir. Bunun ön koşulu da bilgisizliğin bilincinde olmaktır. Sokrates’in kendini tanı ilkesinin başlıca sebebi; her kişinin yaratılıştan iyi olduğu görüşünden gelir. Sokrates'in ahlakçı akılcılığı buna denk gelmektedir. == Sokrates’in diyalektik uslamlama yöntemi == Kehanet anlatısı, genellikle Sokrates’in, bilgelikleriyle ünlenenlere yöneltip onları bunalttığı soruları akla getirir. Bu tür yaklaşımlar "çürütme" (elenchos) denen belli bir kalıp içerisinde sergilenirler. Bu yöntem felsefe tarihinin ilk yöntemi olması bakımından son derece önemlidir. Eski Yunancada "sınamadan geçirmek" ya da "çürütme" anlamına gelen elenchos yöntemi, doğruluğundan şüphe duyulmayan bir sava karşı yöneltilen çeşitli sorularla, yapılan açıklamalarla, savın kapsamının olabildiğince genişletilmesiyle, en sonunda savın kendi içinde taşıdığı çelişki ve tutarsızlıkların kanıtlanmasıyla doğruluk savlarının çürütülmesinin amaçlandığı düşünsel diyalektik bir süreçten oluşmaktadır. Sokrates tarzı bu çürütme şu aşamalardan oluşur: # Yanıtlayan, çürütmenin amacını oluşturacak p önermesini savunur; # Sokrates akıl yürütmenin ürünü q ve r önermeleri üzerinde yanıtlayanla tartışmasız hemfikir olur; # Sokrates’i yanıtlayana q ve r önermelerinden ancak karşıt –p önermesine ulaşacağını kanıtlar ; # Sokrates bu noktada p’nin yanlış, karşıt p’nin doğru olduğunun gösterildiğini ileri sürer. Sokrates’e göre çürütme uygulaması o denli önemlidir ki Savunma'da bunun felsefeyle aynı şey olduğunu savunur. Filozofça yaşamanın insanın kendisini ve başkasını sürekli sınamak olduğunu açıklar (28e, 29c-d). Bu anlamda Sokrates’in diyalektik uslamlama yönteminin amacı insanların iyiye, güzele, erdeme yönelik sürekli bir felsefe arayışı içinde olmalarının sağlanmasıdır. Diyalektik yöntemde yanıt arayan hemen bütün sorular, "Güzel nedir?", "Bilgi nedir?", "Zaman nedir?" gibi ne?-lik bildiren bir şeyin özünü ya da doğasını bilmeye yönelik ana soru yapısından türerler. Sokrates karşılıklı konuşmalardan yola çıkarak yüzeysel bilginin, bir kavramı tanımlatmayı, tanıtlatmayı amaçlayan sorularla diyaloğu istenen doğrultuda yönlendirir. Bu karşılıklı konuşmalarda konuşmacıların söylediklerinde bulunan tutarsızlıklar ve çelişkiler ortaya çıkarılarak yüzeysel bilginin, en önemlisi de doğru diye bilinen sanıların bırakılmasını sağlamış olacaktır. Diyalektik yönteminin en belirgin örnekleri Kriton ile Lysis diyaloglarıdır. Sokrates’in uyguladığı biçimiyle bu yöntem bilginin bulunmaktan çok hep aranması gereken bir şey olarak görüldüğünün başlıca kanıtıdır. Sokrates öldükten sonra "Sokratik Diyaloglar" edebiyatı ortaya çıkmıştır. Diyaloglar arasında ilk sırayı Platon’un yazdığı diyaloglar alır. Platon; Sokrates'in Savunması, Kriton, Phaidon, Şölen (Symposion), Theaitetos, Timaeos, Lakhes, Euthyphron adlı diyaloglarında Sokrates’in portresini sergilemiştir. İkinci sırada ise Ksenophon'un Apomnemoneumata adlı yapıtı yer alır. Sokrates’in kişiliği üzerine birbirine karşıt görüşler ortaya atılmıştır. Platon’a göre dengeli bir kişi olan Sokrates çağdaşı Spintharos’a göre sert mizaçlı, nefsine hâkim birisidir. Fakat Sokrates’e karşı bir saldırı da vardır: Aristophanes'in MÖ 423 yılında sergilediği Bulutlar adlı komedyasında Sokrates, sözcüklerle oynayan, öğretileri ile ahlakı ve devleti baltalayan; gençleri babalarıyla, devletin otoritesini sorgulamaya yönelten bir sofist olarak canlandırılarak eleştirilmiştir. Ayrıca Sokrates ile ilgili diyaloglarda Sokrates’in içindeki tanrısal sesten (daimon) bahsedilir. Bu güç ona ne gibi davranışlardan kaçınması gerektiği konusunda ilham vermektedir. Sokrates’i Kant, "aklın ideali", Hegel, "bir insanlık kahramanı, felsefesini yazmayan ama yaşayan gerçek bir filozof" olarak tanımlar. Nietzsche ise tersine, onu, ölüm korkusu nedir bilmeyen, yaşayan biri olarak değil de salt akıl olarak ölen ve hayatın içgüdüsünden tamamıyla kopmuş bir "canavar" olarak tasvir eder. Sokrates'e ait yazılı bir eser günümüze ulaşmamıştır. Bu nedenle tüm öğretimini sözel olarak yaptığı yargısına varılmaktadır. Sokrates hakkındaki bilgiler başkalarının aracılığı ile günümüze kadar gelmiştir. Bugün fiilen sahip olduğumuz eserleri yazmış olan başlıca filozof Platon’dur. Platon, Sokrates’in öğrencisidir. Sokrates’e ilişkin bilgilerin büyük çoğunluğu Platon’un yazılarından elde edilmektedir. Platon Sokrates’in anısını canlı tutmak için onu ve onun öğretilerini anlatan yazılar yazmıştır. Sokrates’in ruhunu yaşatmak, Platon için, Sokrates’in yaptığı tarzda felsefe yapmak anlamına gelmektedir. Platon, Sokrates öldüğünde otuz bir yaşındadır. Sokrates öldükten sonra MÖ 4. yüzyılın ilk yarısında Atina’nın ünlü okulu olan ve bugünkü modern üniversitenin ilk örneği sayılabilecek Akademia’yı kurmuştur ve eserlerini orada yazmıştır. == Sokratesçi okullar == Yunan felsefesinin en büyük filozofu Sokrates’in ölümünün ardından onun anısını canlı tutmak için eserler kaleme alındığı gibi bazı okullar da kurulmuştur. Bu kuruluşların hepsi Sokrates’in düşünsel anlamda gerçek izleyicileri olma savıyla kurulmuştur. Bu okullar arasında "Megara okulu", "Kinikler okulu", "Kirene okulu", "Elis-Eteria okulu" sayılabilir. Bu okullar, Sokrates’in, gerek kişilik özelliklerinden, gerekse düşüncelerinden çok derin biçimde etkilenmişlerdir. MÖ 4. yüzyılın başlarında Sokrates’in ilk öğrencilerinden Megaralı Eukleides, Megara Okulu’nu kurmuştur. Bu okul felsefedeki yerini daha çok Aristoteles eleştirileri ve mantık alanında yaptığı katkılarla belirlemiştir. Atinalı Antisthenes ve Sinoplu Diogenes’in öncülüğünü ettiği bir diğer Sokratesçi kuruluş ise Kinik Okulu’dur. Bu okul bireyin erdem ile mutluluğa ulaşabilmesi için kendi kendiyle yetinip, tüm yapay gereksinimlerinden sıyrılması gerektiğini savunur. Aristippos tarafından kurulan Kirene Okulu ise Kinik Okulu ile taban tabana zıt düşünceleri savunur. Sokrates’in sürekli sözünü ettiği erdem üstüne kurulu mutluluğun, tat almada, bütün haz yaşantısında olduğu düşünülmektedir. Kirene Okulu’nun savunduğu bu temel görüş "haz" anlamına gelen Yunancadaki "hedone" sözcüğünden türeyerek "hazcılık" (hedonizm) diye anılan felsefe öğretisinin de ilk örneğidir. Elis-Eretria Okulu ise Sokrates’in ölümünün hemen ardından öğrencisi Elisli Phaidon tarafından kurulmuştur. Sokrates’in izinden giden tüm okullar gibi bu okul da ahlak felsefesini baş köşeye yerleştirmiştir. Bu felsefe okulu aynı zamanda Sokrates’in soylu yaşamını, bu yaşamdan alınacak dersleri ve insan yaşamında felsefenin yerini vurgulamak üzere kurulmuştur. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Sokratik Yöntem Hakkında * Doğurtma Yöntemi Hakkında * Sokrates'in Antik Çağ Felsefesinde Yeri * Sokrates ve Entelektüel Ahlak Kategori:MÖ 469 doğumlular Kategori:MÖ 399 yılında ölenler Kategori:MÖ 5. yüzyıl filozofları Kategori:MÖ 4. yüzyıl filozofları Kategori:Antik Yunan filozoflar Kategori:Antik Atinalılar Kategori:Epistemoloji Kategori:Zehirlenerek ölenler Kategori:İntihar eden antik kişiler Kategori:MÖ 4. yüzyılda idam edilmiş kişiler Kategori:Mantık felsefecileri Kategori:İdam edilmiş filozoflar
== Olaylar == * 1759 - George Washington, Martha Dandridge ile evlendi. * 1781 - Amerikan İç Savaşı: Richmond, Benedict Arnold komutasındaki Kraliyet Donanması tarafından yakıldı. * 1809 - 1807-1809 Osmanlı-İngiliz Savaşı'nı sona erdiren Kale-i Sultaniye Antlaşması imzalandı. * 1854 - San Francisco adlı buharlı gemi battı: 300 kişi öldü. * 1889 - Alman fizikçi Martin Brendel, ilk kez auroraları fotoğrafladı. * 1895 - Dreyfus davası: Casusluk suçlamasıyla Fransa'da yargılandığı davada, Yüzbaşı Alfred Dreyfus ömür boyu hapse mahkûm oldu. * 1919 - Weimar Cumhuriyeti'nde Alman İşçi Partisi kuruldu. Bu parti daha sonra "Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi" adını alacaktı. * 1921 - Çerkez Ethem ve kardeşleri, Yunan İşgal Kuvvetleri'ne sığındılar. * 1922 - Adana'nın düşman işgalinden kurtuluşu. * 1929 - Anadolu-Bağdat ve Mersin-Tarsus Demiryolları ile Haydarpaşa Garı devletleştirildi. * 1930 - Sovyetler Birliği'nde tarımın kolektivizasyonu başladı. * 1933 - San Francisco'daki Golden Gate Bridge inşa edilmeye başlandı. * 1961 - Yassıada duruşmaları devam ediyor. 6-7 Eylül Olayları davası sonuçlandı. Sanıklardan Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve eski İzmir valisi Kemal Hadımlı mahkûm oldular. Aynı gün Fuad Köprülü ve Fahrettin Kerim Gökay Yassıada'dan tahliye edildi. * 1968 - Çekoslovakya'da iktidara Prag Baharı'nı başlatacak olan Alexander Dubček geldi. * 1974 - Peru'nun Başkenti Lima'da oluşan depremde, 6 kişi öldü ve yüzlerce ev hasar gördü. * 1979 - DİSK'in çağrısıyla Türkiye çapında 5 dakika iş bırakma eylemi (Faşizmi Lanetleme Eylemi) yapıldı. * 1981 - Türkiye'de Atatürk Yılı, Devlet Başkanı Orgeneral Kenan Evren'in TBMM'de yaptığı konuşmayla kutlamalara açıldı. * 1989 - ABD jetleri, Libya'ya ait iki MiG-23 uçağını düşürdü. * 1993 - ABD'de 1965'ten sonra ilk kez asılarak idam gerçekleştirildi. Seri katil Westley Allan Dodd Washington'da asıldı. * 1993 - Kabardey-Balkarya Cumhuriyeti'nin ilan edilişi. * 1997 - Rus güçleri Çeçenistan'dan çekildi. * 2005 - Bilinen en büyük cüce gezegen Eris keşfedildi. * 2014 - Hindistan, diğer motorlara göre daha fazla yük kaldırabilen, ilk yerli üretim kriyojenik motorla güçlendirilmiş GSLV-D5 roketini uzaya fırlattı. * 2017 - İzmir saldırısı: İzmir Adliyesi'ne bomba yüklü araç ile saldırı düzenlendi. Saldırıda bir polis memuru ve bir adliye çalışanı hayatını kaybetti. Üçü polis, 7 kişi yaralandı. == Doğumlar == * 1548 - Francisco Suárez, İspanyol Cizvit rahibi, filozof ve teolog (ö. 1617) * 1592 - Şah Cihan, Babür İmparatorluğu'nun 5. Hükümdarı (ö. 1666) * 1620 - Miklós Zrínyi, Hırvat ve Macar soylusu asker, devlet adamı ve şair (ö. 1664) * 1759 - Jacques Cathelineau, Fransız çerçi ve Vendée isyanı lideri (ö. 1793) * 1767 - Jean-Baptiste Say, Fransız felsefeci ve ekonomist (d. 1832) * 1846 - Rudolf Christoph Eucken, Alman felsefeci, yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1926) * 1851 - Böcüzade Süleyman Sami, Osmanlı yazar, bürokrat ve siyasetçi (ö. 1932) * 1855 - King Camp Gillette, Amerikalı girişimci, mucit ve iş insanı (ö. 1932) * 1867 - Dimitrios Gunaris, Yunan hukukçu, siyasetçi ve Yunanistan Başbakanı (ö. 1922) * 1871 - Leonid Bolhovitinov, Rus asker ve doğubilimci (ö. 1925) * 1874 - Joseph Erlanger, Amerikan fizyolog (ö. 1965) * 1876 - Konrad Adenauer, Alman devlet adamı ve Almanya şansölyesi (ö. 1967) * 1880 - İbrahim Etem Ulagay, Türk tıp profesörü, hekim ve kimyager (ö. 1943) * 1883 - Döme Sztójay, Macar asker, diplomat ve Macaristan Krallığı Başbakanı (ö. 1946) * 1884 - Ahmed Ağdamski, Azeri operacı ve oyuncu (ö. 1954) * 1897 - Kiyoşi Miki, Japon Marksist düşünür (ö. 1945) * 1900 - Yves Tanguy, Fransız-Amerikalı ressam (ö. 1955) * 1902 - Stella Gibbons, İngiliz yazar ve romancı (ö. 1989) * 1904 - Jeane Dixon, Amerikalı astrolog ve psişik (ö. 1997) * 1911 - Jean- Pierre Aumont, Fransız aktör (ö. 2001) * 1913 - Nejat Eczacıbaşı, Türk kimyacı ve sanayici (ö. 1993) * 1914 - Nicolas de Staël, Fransız ressam (ö. 1955) * 1917 - Jane Wyman, Amerikalı oyuncu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2007) * 1921 - Friedrich Dürrenmatt, İsviçreli yazar (ö. 1990) * 1921 - Jean, Lüksemburg Büyük Dükü (ö. 2019) * 1921 - Kemal Ergüvenç, Türk tiyatro, sinema oyuncusu ve seslendirme sanatçısı (ö. 1975) * 1923 - Boris Leskin, Amerikalı sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu (ö. 2020) * 1923 - Endel Taniloo, Eston heykeltıraş (ö. 2019) * 1923 - Jan Matocha, Çekoslovak kano yarışçısı (ö. 2016) * 1924 - Gerry Plamondon, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu (ö. 2019) * 1924 - Marc Bonnefous, Fransız diplomat (ö. 2002) * 1925 - Jean-Paul Roux, Fransız oryantalist ve Türkolog (ö. 2009) * 1928 - Girish Chandra Saxena, Hint bürokrat (ö. 2017) * 1928 - Preben Hertoft, Danimarkalı psikiyatrist (ö. 2017) * 1928 - Walter Mondale, Amerikalı siyasetçi (ö. 2021) * 1928 - Zülfikar Ali Butto, Pakistanlı avukat, politikacı ve Pakistan'ın 9. Başbakanı (ö. 1979) * 1929 - Ümit Utku, Türk yönetmen, senarist ve yapımcı (ö. 2016) * 1930 - Kay Lahusen, Amerikalı gazeteci * 1931 - Alvin Ailey, Amerikalı dansçı, koreograf ve eylemci (ö. 1989) * 1931 - Robert Duvall, Amerikalı oyuncu, yönetmen ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1932 - Bill Foulkes, İngiliz millî futbolcu (ö. 2013) * 1932 - Raisa Gorbaçov, Mihail Gorbaçov'un eşi (ö. 1999) * 1932 - Umberto Eco, İtalyan dil bilimci ve yazar (ö. 2016) * 1933 - Anthony Bailey, İngiliz yazar ve sanat tarihçisi (ö. 2020) * 1934 - Antoni Pitxot, İspanyol ressam (ö. 2015) * 1934 - Phil Ramone, Amerikalı aranjör, yapımcı ve 14 Grammy Ödülü sahibi (ö. 2013) * 1935 - Füruğ Ferruhzad, İranlı şair, yazar, yönetmen ve ressam (ö. 1967) * 1935 - Jack Hirsh, Kanadalı bilim insanı * 1935 - Öner Ünalan, Türk yazar, çevirmen ve araştırmacı (ö. 2011) * 1936 - Sylvestre Nsanzimana, Ruandalı siyasetçi (ö. 1999) * 1937 - Hélène Cixous, Fransız yazar * 1938 - Brian Crowe, İngiliz diplomat (ö. 2020) * 1938 - I. Juan Carlos, İspanya Kralı * 1938 - Ngũgĩ wa Thiong'o, Kenyalı yazar * 1940 - Adnan Mersinli, Türk oyuncu (ö. 2016) * 1941 - Hayao Miyazaki, Japon manga ve anime sanatçısı * 1942 - Vicki Lansky, Amerikalı çocuk hikâyeleri yazarı ve yayıncı (ö. 2017) * 1943 - Atilla Özdemiroğlu, Türk müzisyen (ö. 2016) * 1946 - Diane Keaton, Amerikalı oyuncu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1947 - Osman Arpacıoğlu, Türk futbolcu ve spor yazarı (ö. 2021) * 1949 - Anne-Marie Lizin, Belçikalı siyasetçi (ö. 2015) * 1950 - Mehmet Mümtaz Tuzcu, Türk şair * 1952 - Uli Hoeneß, Alman eski futbolcudur * 1953 - George Tenet, Amerikalı bürokrat, istihbaratçı ve akademisyendir * 1954 - László Krasznahorkai, Macar senarist ve romancıdır * 1956 - Gérard Berliner, Fransız şarkıcı, söz yazarı, besteci ve oyuncu (ö. 2010) * 1956 - Frank-Walter Steinmeier, bir Alman politikacı * 1959 - Maya Lin, Çin asıllı Amerikalı mimar ve sanatçı * 1960 - Phil Thornalley, İngiliz müzisyen ve yapımcı * 1961 - Iris DeMent, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarıdır * 1965 - Vinnie Jones, İngiliz eski futbolcudur * 1965 - Okday Korunan, Türk oyuncu ve oyun yazarı * 1966 - Özgür Ozan, Türk oyuncu * 1968 - DJ Bobo, İsviçreli şarkıcı * 1969 - Marilyn Manson, Amerikalı müzisyen * 1970 - Erdal Beşikçioğlu, Türk oyuncu * 1972 - Sakis Ruvas, Yunan şarkıcı * 1975 - Bradley Cooper, Amerikalı tiyatro, dizi ve sinema oyuncusudur * 1976 - Diego Tristán, İspanyol futbolcu * 1977 - Alaaddin Şahintekin, Türk karateci * 1978 - January Jones, Amerikalı aktris ve model * 1980 - Sebastian Deisler, Alman futbolcu * 1981 - deadmau5, Kanadalı progressive house müzik yapımcısı ve sanatçı * 1982 - Janica Kostelić, Hırvat kayakçı * 1986 - Deepika Padukone, Hint film aktrisi ve modeldir * 1987 - Kristin Cavallari, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1989 - Clara Cleymans, Belçikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1989 - Krisztián Németh, Macar millî futbolcudur * 1991 - Soner Aydoğdu, Türk futbolcu * 1991 - Denis Alibec, Rumen futbolcudur * 1996 - Max Baldry, İngiliz oyuncu * 1997 - Egehan Arna, Türk basketbolcu * 1998 - Merve Arı, Türk basketbolcu * 1999 - Berkin Elvan, Türk öğrenci (ö. 2014) == Ölümler == * 842 - Mutasım, Abbâsîler'in 8. Halifesi (d. 794) * 1066 - Edward, İngiltere Kralı (d. 1003) * 1173 - IV. Bolesław, Polonya Yüksek Dükü (d. 1122) * 1387 - IV. Pedro, Aragon Kralı (d. 1319) * 1477 - I. Charles, Burgonya'nın Valois Hanedanı'ndan son Dükü (d. 1433) * 1588 - Qi Jiguang, Çinli general ve ulusal kahraman (d. 1528) * 1589 - Catherine de' Medici, Fransa Kraliçesi (d. 1519) * 1616 - Simeon Bekbulatoviç, Kasım Hanlığı'nın Hanlarından ve Rus Çarlığı'nın Çarlarından (d. ?) * 1713 - Jean Chardin, Fransız kuyumcu ve gezgin (d. 1643) * 1714 - III. Mamia Gurieli, İmereti Kralı (d. ?) * 1735 - Carlo Ruzzini, Venedikli devlet adamı, diplomat ve Venedik Cumhuriyeti Doçe'si (d. 1653) * 1762 - Yelizaveta, Rus İmparatoriçesi (d. 1709) * 1776 - Philipp Ludwig Statius Müller, Alman zoolog (d. 1725) * 1796 - Anna Barbara Reinhart, İsviçreli matematikçi (d. 1730) * 1818 - Marcello Bacciarelli, İtalyan ressam (d. 1731) * 1858 - Josef Wenzel Radetzky von Radetz, Avusturyalı general (d. 1766) * 1863 - Johann Wilhelm Zinkeisen, Alman tarihçi (d. 1803) * 1908 - Smbat Şahaziz, Ermeni eğitimci, yazar ve gazeteci (d. 1840) * 1913 - Lewis A. Swift, Amerikalı gök bilimci (d. 1820) * 1917 - Isobel Lilian Gloag, ‎İngiliz ressam (‎d. 1865) * 1922 - Ernest Shackleton, İrlandalı-İngiliz kâşif (d. 1874) * 1925 - Yevgeniya Boş, Alman asıllı Rus Bolşevik aktivist ve siyasetçi (d. 1879) * 1929 - Nikolay Nikolayeviç Romanov, Rus general (d. 1856) * 1933 - Calvin Coolidge, Amerikalı siyasetçi ve ABD'nin 30. Başkanı (d. 1872) * 1951 - Andrey Platonov, Rus yazar (d. 1899) * 1951 - Phillip Jaisohn, Koreli aktivist, gazeteci, politikacı ve hekim (d. 1864) * 1953 - Ramiz Gökçe, Türk karikatürist (d. 1900) * 1970 - Max Born, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1882) * 1972 - Tevfik Rüştü Aras, Türk siyasetçi ve diplomat (d. 1883) * 1975 - Arif Nihat Asya, Türk şair ve yazar (d. 1904) * 1976 - Hamit Kaplan, Türk Olimpiyat ve Dünya şampiyonu güreşçi (d. 1933) * 1976 - Necmeddin Okyay, Türk hattat ve ebru sanatçısı (d. 1883) * 1981 - Harold Clayton Urey, Amerikalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1893) * 1982 - Ahmet Zaim, Kıbrıslı Türk siyasetçi ve diplomat (d. 1927) * 1982 - Edmund Herring, Avustralyalı asker (d. 1892) * 1985 - Robert Surtees, Amerikalı görüntü yönetmeni ve Oscar Ödülü sahibi (d. 1906) * 1986 - Aynur Gürkan, Türk halk müziği sanatçısı * 1990 - Arthur Kennedy, Amerikalı oyuncu (d. 1914) * 1998 - Sonny Bono, Amerikalı şarkıcı, oyuncu ve politikacı (d. 1935) * 2001 - Elizabeth Anscombe, İngiliz analitik filozof (d. 1919) * 2003 - Roy Jenkins, İngiliz siyaset adamı (d. 1920) * 2004 - Tug McGraw, Amerikalı beyzbol oyuncusu (d. 1944) * 2009 - Mustafa Ok, Türk asker ve siyasetçi (d. 1925) * 2010 - Beverly Aadlen, Amerikalı oyuncu (d. 1942) * 2012 - Don Carter, Amerikalı bowling oyuncusu (d. 1926) * 2014 - Alma Muriel, Meksikalı oyuncu (d. 1951) * 2014 - Annamária Kinde, Macar asıllı Romanyalı gazeteci, yazar ve editör (d. 1956) * 2014 - Carmen Zapata, Amerikalı oyuncu (d. 1927) * 2014 - Eusébio, Portekizli futbolcu (d. 1942) * 2014 - Mustapha Zitouni, Cezayirli millî futbolcu (d. 1928) * 2014 - Uday Kiran, Hint oyuncu (d. 1980) * 2015 - Eylül Cansın, Türk transeksüel kadın (d. 1992) * 2015 - Jean-Pierre Beltoise, Fransız Formula 1 yarışçısı (d. 1937) * 2015 - Joy Ali, Fijili boksör (d. 1978) * 2015 - Khan Bonfils, Doğu Asya kökenli İngiliz oyuncu (d. 1972) * 2016 - Elizabeth Swados, Amerikalı yazar, besteci, müzisyen ve tiyatro yönetmeni (d. 1951) * 2016 - Jean-Paul L'Allier, Kanadalı liberal siyasetçi ve gazeteci (d. 1938) * 2016 - Memduh Abdülalim, Mısırlı oyuncu (d. 1956) * 2016 - Percy Freeman, İngiliz futbolcu (d. 1945) * 2016 - Pierre Boulez, Fransız besteci, koro şefi, yazar ve piyanist (d. 1925) * 2016 - Rudolf Haag, Alman teorik fizikçi (d. 1922) * 2017 - Alfonso Humberto Robles Cota, Meksikalı piskopos (d. 1931) * 2017 - Géori Boué, Fransız kadın soprano ve opera sanatçısı (d. 1918) * 2017 - Leonardo Benevolo, İtalyan mimar, sanat tarihçisi ve şehir plancısı (d. 1923) * 2017 - Rafiq Subaie, Suriyeli aktör, yazar ve yönetmen (d. 1930) * 2018 - Antonio Valentín Angelillo, İtalyan futbolcu ve teknik direktör (d. 1937) * 2018 - Aydın Boysan, Türk mimar ve gazeteci (d. 1921) * 2018 - Henry Jean-Baptiste, Fransız siyasetçi (d. 1933) * 2018 - Jerry Van Dyke, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1931) * 2018 - John W. Young, Amerikalı astronot (d. 1930) * 2018 - Marián Labuda, Slovak oyuncu (d. 1944) * 2018 - Münir Özkul, Türk meddah, tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1925) * 2018 - Thomas Bopp, Amerikalı astronom, bilim insanı ve kaşif (d. 1949) * 2019 - Bernice Sandler, Amerikalı kadın hakları aktivisti, eğitimci ve yazar (d. 1928) * 2019 - Dragoslav Šekularac, Sırp futbolcu ve futbol antrenörü (d. 1937) * 2019 - Emil Brumaru, Rumen şair ve yazar (d. 1938) * 2019 - Erick Haydock, İngiliz müzisyen ve gitarist (d. 1943) * 2019 - Maria Dolores Malumbres, İspanyol piyanist, müzik eğitimcisi ve besteci (d. 1931) * 2019 - Rudolf Raff, Kanadalı-Amerikalı biyolog ve akademisyen (d. 1941) * 2020 - Antoni Morell Mora, İspanyol asıllı Andorralı diplomat, hukukçu, bürokrat ve yazar (d. 1941) * 2020 - Walter Learning, Kanadalı tiyatro yönetmeni, oyun yazarı ve oyuncu (d. 1938) * 2021 - Annasif Døhlen, Norveçli ressam ve heykeltıraş (d. 1930) * 2021 - Bonifácio José Tamm de Andrada, Brezilyalı siyasetçi, hukuk akademisyeni ve gazeteci (d. 1930) * 2021 - Christina Crosby, Amerikalı eğitimci, aktivist ve yazar (d. 1953) * 2021 - Colin Bell, İngiliz millî futbolcu (d. 1946) * 2021 - James Greene, Kuzey İrlandalı aktör (d. 1931) * 2021 - João Cutileiro, Portekizli heykeltıraş (d. 1937) * 2021 - John Richardson, İngiliz oyuncu (d. 1934) * 2021 - José Carlos Silveira Braga, Brezilyalı futbolcu (d. 1930) * 2021 - Tyberii Korponai, Sovyet-Ukraynalı futbolcu (d. 1958) * 2022 - Lawrence Brooks, Amerika Birleşik Devletleri Ordusu'nun Amerikan gazisi (d. 1909) * 2022 - Kim Mi-soo, Güney Koreli aktris ve model (d. 1992) * 2022 - Anatole Novak, Fransız profesyonel yol bisikleti yarışçısı (d. 1937) * 2022 - George Rossi, İskoç aktör (d. 1961) * 2022 - Olga Szabó-Orbán, Rumen eskrimci (d. 1938) * 2023 - Kim Deok-ju, Güney Koreli hukukçu (d. 1933) * 2023 - Nate Colbert, Amerikalı beyzbolcu (d. 1946) == Tatiller ve özel günler == * Adana'nın ve Tarsus'un Fransız işgalinden kurtuluşu (1922) == Kaynakça == *0105 05
Bu gün, yılın başlangıcı olduğu için Yılbaşı olarak bilinir. == Olaylar == * MÖ 45 - Jülyen takvimi ilk kez kullanılmaya başlandı. 16. yüzyıla kadar kullanıldıktan sonra yerini Gregoryen takvime bırakacaktır. * 404 - Telemachus, Kolezyum'daki bir gladyatör dövüşünü ayırmak isteyince, kalabalık tarafından taşlanarak öldürüldü. Honorius, O'nun anısına dövüşleri yasakladı. Bu dövüş, son gladyatör dövüşü olarak tarihe geçti. * 1515 - Fransa'da, I. François tahta çıktı. * 1785 - Dünyanın ilk gazetelerinden Daily Universal Register, İngiltere'de yayımlanmaya başladı. Üç yıl sonra adı "The Times" olarak değiştirilecek olan gazete, hala çıkmaktadır. * 1801 - Cüce gezegen Ceres, Giuseppe Piazzi tarafından keşfedildi. * 1808 - Amerika Birleşik Devletleri'ne köle girişi yasaklandı. * 1891 - Penaltı, Birleşik Krallık'taki Stoke City-Notts maçındaki tartışmalar üzerine kural kitabına girdi. * 1899 - Küba'da İspanyol egemenliği sona erdi. * 1901 - Avustralya'daki Britanya kolonileri federasyonlaşarak tek bir çatı altında birleşti. * 1901 - Nijerya, Birleşik Krallık himayesine girdi. * 1901 - Pentakostalizm mezhebi, Topeka, Kansas'ta Bethel Bible College'de ilk ayin sonrası kuruldu. * 1923 - Türkiye'nin ilk futbol federasyonu olan "Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı" (bugün Türkiye Futbol Federasyonu) kuruldu. * 1925 - Amerikan astronom Edwin Hubble, samanyolu dışında başka galaksiler keşfettiğini açıkladı. * 1926 - Gece yarısından itibaren Uluslararası Takvim ve Saat kullanılmaya başlandı. * 1929 - Anadolu demiryolu hattı ile Haydarpaşa Limanı millileştirildi. * 1929 - Millet Mektepleri açıldı. * 1933 - Ölçüler Kanunu yürürlüğe girdi. * 1934 - Alcatraz adası, Amerika Birleşik Devletleri'nin bir hapishanesi haline getirildi. * 1939 - Sidney, Avustralya'da sıcaklık 45 °C'yi buldu; şehirde bu bir rekor. * 1945 - Fransa, Birleşmiş Milletler'e alındı. * 1949 - Endonezya'da, Hollandalı askerler Cava'yı ele geçirdi. * 1956 - Sudan bağımsız bir cumhuriyet olduğunu ilan etti. * 1958 - Avrupa Ekonomik Topluluğu kuruldu. * 1959 - Küba Devriminin zaferi: Diktatör Fulgencio Batista yeni yılın ilk saatlerinde Havana'dan kaçtı. Camilo Cienfuegos ve Che Guevara önderliğindeki gerilla kolları Havana'ya girmeye başladı. Bütün Küba'da işçiler ve köylüler Fidel Castro'nun çağrısına uyarak genel greve başladı. * 1960 - İlk meteorolojik uydu 'Tiros' Amerika Birleşik Devletleri tarafından fırlatıldı. * 1960 - Kamerun, BM yönetiminden bağımsızlığını kazandı. * 1965 - Filistin Kurtuluş Örgütü içerisinde yer alan El Fetih, ilk silahlı eylemini gerçekleştirdi. Ahmet Amr Musa önderliğindeki gerilla birlikleri, İsrail'in işgal altında tuttuğu Batı Şeria topraklarına sızarak, bir köprüyü havaya uçurdu. * 1971 - Amerika Birleşik Devletleri'nde televizyonda sigara reklamları yasaklandı. * 1973 - Birleşik Krallık, İrlanda ve Danimarka, Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) üyesi oldu. * 1974 - İsrail'de yapılan seçimleri Golda Meir liderliğindeki İsrail İşçi Partisi kazandı. * 1978 - Hindistan Hava Yollarına ait Boeing 747 tipi bir yolcu uçağı, Mumbai açıklarında havada infilak ederek denize çakıldı; 213 kişi öldü. * 1979 - Çin ile Amerika Birleşik Devletleri arasında diplomatik ilişkiler başladı. * 1981 - Yunanistan, Avrupa Ekonomik Topluluğu üyeliğine kabul edildi. * 1984 - Brunei bağımsızlığını kazandı. * 1984 - Nijerya'da General Muhammadu Buhari kansız bir darbeyle iktidarı ele geçirdi. * 1990 - David Dinkins, New York'un ilk siyah Belediye Başkanı olarak görevine başladı. * 1990 - Ruanda İç Savaşı başladı. * 1993 - Çekoslovakya dağıldı. Slovakya ve Çekya kuruldu. * 1994 - Meksika'nın Chiapas eyaletindeki kızılderililer, ulusal kuruluşları için Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu önderliğinde ayaklanarak bölgenin denetimini ele geçirdiler. * 1994 - NAFTA (Kuzey Amerika Ülkeleri Serbest Ticaret Anlaşması) yürürlüğe girdi. * 1995 - Diyarbakır'ın Kulp ilçesine bağlı Hamzalı köyüne saldıran PKK mensupları, yedisi çocuk on dokuz kişiyi öldürdü. Bir PKK'lı öldürüldü. * 1995 - Dünya Ticaret Örgütü kuruldu. * 1995 - İsveç, Avusturya ve Finlandiya, Avrupa Birliği üyeliğine kabul edildi. * 1996 - Gümrük Birliği anlaşması Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Anlaşma, Türkiye ile 15 Avrupa ülkesi arasında geçerli oldu. * 1997 - Zaire, Dünya Ticaret Örgütü üyesi oldu. * 1998 - Avrupa Merkez Bankası kuruldu. * 1999 - Avrupa para birimi "Euro" yürürlüğe girdi. (Birleşik Krallık, Danimarka, İsveç ve Yunanistan hariç). * 2002 - Euro banknot ve bozuk paraları Avrupa Birliği üyesi ülkeler'de kullanılmaya başlandı. * 2002 - Hollanda'da ötanaziyi yasallaştıran karar yürürlüğe girdi. Hollanda, ölümcül durumdaki hastalara hayatlarını sona erdirme hakkı veren ilk ülke oldu. * 2002 - Tayvan, Chinese Taipei gibi Dünya Ticaret Örgütü üyesi oldu. * 2004 - Pakistan Devlet Başkanı Pervez Müşerref, 2007 yılına kadar görev yapmasına olanak sağlayan parlamento oylamasında güven oyu aldı. * 2005 - Türk lirası'ndan (TL) 6 sıfır atıldı. Yeni Türk Lirası (YTL) tedavüle girdi. * 2007 - Bulgaristan ve Romanya, resmen AB üyesi oldular. Slovenya Euro bölgesine dahil oldu. * 2007 - Endonezya Adam Air Hava Yollarına ait AA574 sefer sayılı Boeing 737 tipi bir yolcu uçağı, Sulawesi Adası'nın dağlık bir bölgesine düştü. Uçakta 102 kişi bulunuyordu. * 2008 - Malta, Kıbrıs Cumhuriyeti, Agrotur ve Dikelya, Avro kullanımına geçti. * 2009 - Avusturya, Japonya, Meksika, Türkiye ve Uganda, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi masasında geçici üye olarak yerlerini aldılar. * 2009 - Euro kullanmaya başlayan Slovakya, Avro Bölgesi'nin 16. üyesi oldu. * 2009 - Tayland'ın başkenti Bangkok'ta düzenlenen yeni yıl kutlamalarında çıkan bir yangında en az 61 (66?) kişi öldü. * 2009 - TRT 6 yayına başladı. 10 Ocak 2015 tarihinde TRT Kurdî adını aldı. * 2010 - Hint Okyanusu üzerine güneş tutulması gerçekleşti. * 2010 - İspanya, Avrupa Birliği Konseyi Başkanlığını İsveç'ten devraldı. * 2010 - Pakistan'ın Lakki Marwat kentinde düzenlenen voleybol turnuvasında gerçekleşen intihar saldırısında 105 kişi öldü, 100'den fazla kişi yaralandı. * 2011 - Estonya Euro bölgesine dahil oldu. * 2011 - Estonya'nın Tallinn ve Finlandiya'nın Turku kentleri bir yıllığına Avrupa Kültür Başkenti oldu. * 2011 - Macaristan, AB Dönem Başkanlığını devraldı. * 2011 - Mısır'ın İskenderiye şehrindeki Kıptîlerin gerçekleştirdiği yeni yıl ayini sırasında gerçekleşen patlamada 23 kişi öldü. * 2013 - Fildişi Sahili'nde havai fişek gösterisi düzenlenen bir stadyumda çıkan izdihamda 61 kişi öldü. * 2014 - Letonya, Euro kullanmaya başladı ve Euro bölgesine katıldı. * 2014 - Umeå, Riga Avrupa Kültür Başkenti oldu. * 2015 - Litvanya, Euro Bölgesi'nin 19. üyesi oldu. * 2015 - Rusya, Kazakistan ve Belarus liderliğinde kurulan Avrasya Ekonomik Birliği yürürlüğe girdi. * 2017 - İstanbul'da, Reina gece kulübüne saldırı yapıldı. == Doğumlar == * 1431 - VI. Alexander, Katolik Kilisesi'nin 214. Papası (ö. 1503) * 1449 - Lorenzo de' Medici, De facto Floransa Hükümdarı (ö. 1492) * 1467 - I. Zygmunt, Jagiellon Hanedanı üyesi Lehistan Kralı ve Litvanya Büyük Dükü (ö. 1548) * 1484 - Huldrych Zwingli, İsviçreli ilahiyatçı ve İsviçre Protestan Reformunun lideri (ö. 1531) * 1557 - István Bocskay, 1605'ten 1606'ya kadar Transilvanya ve Macaristan Prensi idi (ö. 1606) * 1638 - Go-Sai, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 111. İmparatoru (ö. 1685) * 1774 - André Marie Constant Duméril, Fransız zoologdur (ö. 1860) * 1788 - Étienne Cabet, Fransız felsefeci, ütopik sosyalist ve kuramcı (ö. 1856) * 1803 - Manuel Felipe de Tovar, Venezuelalı siyasetçi ve Devlet Başkanı (ö. 1866) * 1814 - Hong Xiuquan, Taiping Ayaklanmasının önderi ve kısa süreli Taiping Tianguo devletinin hükümdarıdır (ö. 1864) * 1823 - Sándor Petőfi, Macar şair (ö. 1849) * 1854 - James George Frazer, İskoç insan bilimci, yazar ve halk bilimci (ö. 1941) * 1863 - Pierre de Coubertin, Fransız pedagog, tarihçi ve sporcu (Olimpiyat Oyunları'nın kurucusu) (ö. 1937) * 1864 - Alfred Stieglitz, Amerikalı fotoğrafçı (ö. 1946) * 1879 - Edward Morgan Forster, İngiliz roman, öykü ve deneme yazarı (ö. 1970) * 1879 - William Fox, Macar asıllı Amerikalı film yapımcısı (ö. 1952) * 1887 - Wilhelm Canaris, Alman amiral ve Nazi Almanyası'nda Abwehr Başkanı (ö. 1945) * 1891 - Charles Bickford, Amerikalı bir aktördür (ö. 1967) * 1893 - Behçet Uz, Türk doktor (ö. 1986) * 1894 - Satyendra Nath Bose, Hint matematikçi ve fizikçi (ö. 1974) * 1895 - John Edgar Hoover, Amerikalı kamu görevlisi ve ABD Federal Soruşturma Bürosu'nun (FBI) kurucusu (ö. 1972) * 1900 - Xavier Cugat, İspanyol müzisyen ve orkestra şefidir (ö. 1990) * 1900 - Chiune Sugihara, Japon diplomat (ö. 1986) * 1901 - Nizamettin Nazif Tepedelenlioğlu, Türk gazeteci ve yazar (ö. 1970) * 1904 - Fazal İlahi Çaudhri, Pakistanlı siyasetçi (ö. 1982) * 1906 - Hacı Ömer Sabancı, Türk iş insanı ve Sabancı Holding'in kurucusu (ö. 1966) * 1908 - Avni Dilligil, Türk oyuncu ve yönetmen (ö. 1971) * 1911 - Necdet Kent, Türk diplomat (ö. 2002) * 1912 - Kim Philby, Britanyalı istihbarat görevlisi (soğuk savaş döneminin en önemli çift taraflı casusu) (ö. 1988) * 1912 - Nikiforos Vrettakos, Yunan şair ve yazar (ö. 1991) * 1915 - İhsan Devrim, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (ö. 2010) * 1916 - Danyal Topatan, Türk sinema sanatçısı (ö. 1975) * 1917 - Fahri Erdinç, Türk edebiyatçı ve şair (ö. 1986) * 1917 - Nezahat Tanyeri, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (ö. 1986) * 1918 - Gündüz Kılıç, Türk futbolcu ve teknik direktör (Galatasaraylı futbolcu) (ö. 1980) * 1919 - Rocky Graziano, Amerikalı boksör (ö. 1990) * 1919 - Carole Landis, Amerikalı film oyuncusudur (ö. 1948) * 1919 - Sheila Mercier, İngiliz oyuncu (ö. 2019) * 1919 - Jerome David Salinger, Amerikalı yazar (ö. 2010) * 1920 - Osvaldo Cavandoli, İtalyan karikatürist (ö. 2007) * 1921 - César Baldaccini, bir Fransız heykeltıraştır (ö. 1998) * 1921 - Regina Bianchi, İtalyan dizi ve sinema oyuncusu (ö. 2013) * 1922 - Macide Tanır, Türk tiyatro oyuncusu (ö. 2013) * 1922 - Rocky Graziano, Amerikalı boksör (ö. 1990) * 1923 - Valentina Cortese, İtalyan oyuncu (ö. 2019) * 1924 - Francisco Macías Nguema, Ekvator Gineli siyasetçi (ö. 1979) * 1926 - Süleyman Dilbirliği, Türk asker (ö. 2017) * 1927 - Abdulbasit Abdussamed, Mısırlı Hâfız ve Kur'an kâri'si (ö. 1988) * 1927 - Ahmet Kostarika, Türk sinema oyuncusu (ö. 1994) * 1927 - Maurice Béjart, Fransız-İsviçreli dansçı, koreograf ve opera yönetmeni (ö. 2007) * 1927 - Vernon L. Smith, Amerikalı ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi * 1928 - Abdüssettar İdhi, Pakistanlı hayırsever (ö. 2016) * 1929 - Bedih Yoluk (Kazancı Bedih), Türk gazelhan (ö. 2004) * 1929 - Metin Erksan, Türk film yönetmeni (ö. 2012) * 1930 - Adonis, Suriyeli şair ve denemeci * 1930 - Tahsin Saraç, Türk şair (ö. 1989) * 1932 - Leman Çıdamlı, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2012) * 1932 - Suat Yalaz, Türk karikatürist, çizer, çizgi romancı, film yönetmeni, senarist ve film yapımcısı (ö. 2020) * 1933 - James Hormel, Amerikalı siyasetçi, hayırsever (ö. 2021) * 1933 - Joe Orton, İngiliz oyun yazarı, yazar (ö. 1967) * 1933 - Sabiha Tansuğ, Türk halkbilimci ve koleksiyoner (ö. 2023) * 1934 - Lahdar İbrahimi, Cezayirli diplomat ve eski dışişleri bakanı * 1936 - Ahmet Suat Özyazıcı, Türk eski futbolcu ve teknik direktör (ö. 2023) * 1937 - Nuri Sesigüzel, Türk ses sanatçısı ve sinema oyuncusu (ö. 2023) * 1938 - Halit Akçatepe, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2017) * 1938 - Frank Langella, Amerikalı oyuncu * 1938 - Halis Toprak, Türk iş insanı ve Toprak Holding kurucusu (ö. 2016) * 1939 - Michèle Mercier, Fransız sinema oyuncusu * 1939 - Gül Yalaz, Türk sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2013) * 1941 - Ayşe Şasa, Türk senarist ve yazar (ö. 2014) * 1942 - Alassane Ouattara, Fildişi Sahili Devlet Başkanı olan bir Fildişili politikacı * 1942 - Cevat Yurdakul, Türk polis (ö. 1979) * 1944 - İsmet Vildan Alptekin, Türk bilim insanı * 1944 - Zaferullah Han Cemali, Pakistanlı siyasetçi ve spor yöneticisi (ö. 2020) * 1944 - Ömer el-Beşir, Sudanlı asker ve siyasetçi * 1944 - Uğurtan Sayıner, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2021) * 1945 - Jacky Ickx, Belçikalı eski yarış pilotu * 1946 - Birsen Ayda, Türk sinema oyuncusu (ö. 2011) * 1946 - Roberto Rivelino, eski Brezilyalı millî futbolcudur * 1948 - Devlet Bahçeli, Türk ekonomist, siyasetçi ve MHP Genel Başkanı * 1948 - Dick Quax, Hollanda doğumlu Yeni Zelandalı atlet ve siyasetçidir (ö. 2018) * 1950 - Cengiz Sezici, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2019) * 1951 - Yalçın Güzelce, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2015) * 1952 - Hüseyin Velioğlu, Hizbullah kurucu lideri (ö. 2000) * 1952 - Anna Maria Monticelli, Fas doğumlu İtalyan asıllı Avustralyalı oyuncu * 1952 - İbrahim Tatlıses, Türk şarkıcı, besteci, yapımcı ve oyuncu * 1953 - Özay Fecht, Türk caz şarkıcısı, oyuncu ve eğitimci * 1953 - Gary Johnson, Amerikalı politikacı, iş insanı * 1953 - Mehmed Uzun, Kürt asıllı Türk yazar (ö. 2007) * 1954 - Yannis Papathanasiu, Yunan siyasetçi * 1954 - Kurtuluş Türkgüven, Türk müzisyen (ö. 2009) * 1954 - Volkan Saraçoğlu, Türk sinema, dizi ve tiyatro sanatçısı (ö. 2014) * 1955 - Burhan Kuzu, Türk hukukçu ve siyasetçi (ö. 2020) * 1956 - Dilber Ay (Dilber Karakaş), Türk şarkıcı, söz yazarı ve sunucu (ö. 2019) * 1956 - Andy Gill, İngiliz post-punk gitaristi ve müzik yapımcısı (ö. 2020) * 1956 - Christine Lagarde, Fransız avukat ve politikacı * 1957 - Evangelos Venizelos, bir Yunan siyasetçi * 1958 - Grandmaster Flash, Amerikalı hip hop müzik sanatçısı ve DJ * 1958 - Amor Hakkar, Cezayirli oyuncu * 1958 - Şükrü Kızılot, Türk akademisyen ve gazeteci (ö. 2017) * 1959 - Azali Assoumani, Komorlu asker ve siyasetçi * 1959 - Osman Delikkulak, Türk siyasetçi ve eski Side Belediye Başkanı * 1959 - Yaman Tarcan, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 2009) * 1960 - Hakan Karahan, Türk yazar, şair, senarist, oyuncu ve film yapımcısı * 1961 - Ahmet Şafak, Türk müzisyen, bestekâr ve oyuncu * 1961 - Deniz Arman, Türk gazeteci ve haber koordinatörü * 1962 - Korcan Karar, Türk haber spikeri * 1963 - Devran Çağlar, Türk arabesk müziği sanatçısı ve oyuncu (ö. 2019) * 1964 - Ayşen Aydemir, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1999) * 1964 - Lisa Lynn Masters, Amerikalı oyuncu ve manken (ö. 2016) * 1964 - Dedee Pfeiffer, Amerikalı oyuncudur * 1965 - Barbara Griffin, İrlandalı aktris * 1966 - Ivica Dačić, Sırp siyasetçi * 1966 - Tihomir Orešković, Hırvatistan eski Başbakanı * 1966 - Munira Yamin Satti, Pakistanlı siyasetçi (ö. 2021) * 1968 - Davor Suker, Hırvat futbolcu * 1968 - Toprak Sergen, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu ve seslendirme sanatçısı * 1969 - Morris Chestnut, Amerikalı oyuncu * 1969 - Verne Troyer, Amerikalı oyuncu, komedyen ve dublör (ö. 2018) * 1970 - Sergey Kiryakov, Rus futbolcu ve teknik direktördür * 1971 - Emrah, Türk şarkıcı, söz yazarı ve oyuncu * 1972 - Lilian Thuram, Fransız futbolcu * 1975 - Marc Paquet, Kanadalı oyuncu * 1976 - Mustafa Doğan, Türk asıllı Alman futbolcu * 1979 - Fatih Erbakan, Türk siyasetçi ve mühendis * 1981 - Mladen Petrić, Hırvat eski futbolcudur * 1982 - Egidio Arévalo, Uruguaylı futbolcudur * 1983 - Melaine Walker, Jamaikalı atlet * 1984 - Paolo Guerrero, Perulu futbolcudur * 1985 - Steven Davis, Kuzey İrlandalı millî futbolcudur * 1985 - Tiago Splitter, Brezilyalı profesyonel basketbolcudur * 1986 - Glen Davis, Amerikalı basketbolcu * 1986 - Colin Morgan, Kuzey İrlandalı oyuncudur * 1986 - Victoria Amelina, Ukraynalı yazar ve şair (ö. 2023) * 1987 - Meryl Davis, Amerikalı buz patenci * 1987 - Serdar Özkan, Türk futbolcu * 1989 - Hasan Ali Durtuluk, Türk futbolcu * 1990 - Koray Avcı, Türk müzisyen * 1990 - Nadia Pariss, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1991 - Fırat Yılmaz Çakıroğlu, Türk öğrenci (ö. 2015) * 1992 - Hazar Ergüçlü, Türk oyuncu * 1992 - Jack Wilshere, İngiliz futbolcu * 1993 - Oğuz Yılmaz, Türk futbolcu * 1993 - Sadık Çiftpınar, Türk futbolcu * 1995 - Nuri Fatih Aydın, Türk futbolcu * 1995 - Rachel Amanda, Endonezyalı oyuncu ve şarkıcı * 1995 - Poppy, Amerikalı müzisyen ve söz yazarı * 1996 - Mamoudou Gassama, balkondan sarkan dört yaşındaki bir çocuğu kurtarmak için bir apartman bloğunun dış cephesinde dört kata 30 saniyede tırmanan Fransa'da yaşayan Mali asıllı Fransız vatandaşı * 1997 - Muhammet Beşir, Türk futbolcu * 1998 - Hüseyin Türkmen, Türk futbolcu * 2000 - Ekaterina Alexandrovskaya, Rus-Avustralyalı buz patencisi (ö. 2020) * 2001 - Arda Akbulut, Türk futbolcu * 2001 - Ersin Destanoğlu, Türk futbolcu * 2001 - Ömercan İlyasoğlu, Türk basketbolcu * 2001 - Muhammed Gümüşkaya, Türk futbolcu * 2001 - Zeynep Şevval Gül, Türk basketbolcu * 2001 - Angourie Rice, Avustralyalı bir film oyuncudur * 2001 - Emirhan Çakal, Türk şarkıcı ve söz yazarı * 2002 - Eren Bülbül, Türk Emniyet Güçleri ile PKK üyeleri arasındaki çatışmada hayatını kaybeden Türk çocuk (ö. 2017) == Ölümler == * 379 - Basileios, Kapadokya Metropoliti (d. 329) * 404 - Aziz Telemachus, Hristiyan bir aziz * 1204 - III. Haakon, Norveç Kralı * 1515 - XII. Louis, Fransa Kralı (d. 1462) * 1559 - III. Christian, 1534'ten itibaren Danimarka kralı (d. 1503) * 1560 - Joachim du Bellay, Fransız Rönesans şairi (d. 1522) * 1748 - Johann Bernoulli, İsviçreli matematikçi (d. 1667) * 1782 - Johann Christian Bach, Alman besteci (d. 1735) * 1793 - Francesco Lazzaro Guardi, İtalyan soylusu ve Venedik Okulu mensubu ressam (d. 1712) * 1803 - Luigi Mayer, İtalyan ressam (d. 1755) * 1817 - Martin Heinrich Klaproth, Alman kimyager (d. 1743) * 1851 - Johann Heinrich Friedrich Link, Alman doğabilimci ve botanikçi (d. 1767) * 1853 - Gregory Blaxland, Avustralya'da Mavi Dağları'ndan ilk başarılı geçişi başaran Avrupalı olmasıyla tanınan çiftçi (d. 1778) * 1862 - Mihail Vasilyeviç Ostrogradski, Ukraynalı Kazak kökenli bir Rus İmparatorluk matematikçisi, mekanikçisi ve fizikçisiydi (d. 1801) * 1881 - Louis-Auguste Blanqui, Fransız yazar (d. 1805) * 1891 - Antonio Stoppani, İtalyan jeolog, paleoantolog ve öncü popüler bilim yazarı (d. 1824) * 1894 - Heinrich Hertz, Alman fizikçi (d. 1857) * 1901 - Gottlieb Viehe, Alman misyoner (d. 1839) * 1918 - William Wilfred Campbell, Kanadalı şair ve yazar‎ (d. 1858) * 1921 - Theobald von Bethmann Hollweg, Alman siyasetçi ve Almanya'nın Şansölyesi (d. 1856) * 1929 - Burton Downing, Amerikalı bisikletçi (d. 1885) * 1929 - Mustafa Necati, Türk siyasetçi (d. 1894) * 1931 - Martinus Beijerinck, Hollandalı bir mikrobiyolog ve botanikçiydi (d. 1851) * 1944 - Edwin Lutyens, bir İngiliz mimardı (d. 1869) * 1953 - Hank Williams, Amerikalı şarkıcı, gitarist ve söz yazarı (d. 1923) * 1956 - Jean de La Hire, Fransız yazar (d. 1878) * 1958 - Edward Weston, Amerikan fotoğrafçı (d. 1886) * 1960 - Margaret Sullavan, Amerikalı sahne ve sinema oyuncusu (d. 1909) * 1963 - Filippo Del Giudice, İtalyan film yapımcısı (d. 1892) * 1965 - Mehmet Emin Erişirgil, Türk eğitimci, felsefeci, yazar ve siyasetçi (d. 1891) * 1966 - Vincent Auriol, Fransa Devlet Başkanı (d. 1884) * 1969 - Mümtaz Turhan, Türk sosyal psikolog ve İstanbul Üniversitesi Deneysel Psikoloji Kürsüsü Başkanı (d. 1908) * 1972 - Maurice Chevalier, Fransız aktör ve şarkıcı (d. 1888) * 1980 - Pietro Nenni, İtalyan gazeteci, siyasetçi ve İtalyan Sosyalist Partisi lideri (d. 1891) * 1992 - Grace Hopper, Amerikalı bir bilgisayar bilimcisi ve Birleşik Devletler Donanması arka amiraliydi (d. 1906) * 1994 - Cesar Romero, Küba asıllı Amerikalı oyuncu (d. 1907) * 1995 - Dilber Ay (Gülşen Demirci), Türk sinema sanatçısı (d. 1958) * 1995 - Eugene Wigner, Macar asıllı Amerikalı fizikçi ve matematikçi (d. 1902) * 2001 - Ray Walston, Amerikalı aktör (d. 1914) * 2003 - Yusuf Nalkesen, Türk bestekâr (d. 1923) * 2010 - Lhasa de Sela, Amerikalı şarkıcı ve besteci (d. 1972) * 2012 - Jorge Andrés Boero, Arjantinli motosiklet yarışçısı (d. 1973) * 2012 - Kiro Gligorov, Makedon siyaset adamı (d. 1917) * 2013 - Christopher Martin-Jenkins, İngiliz gazeteci, yazar ve sunucu (ö. 1945) * 2013 - Patti Page, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu (d. 1927) * 2014 - Juanita Moore, Amerikalı oyuncudur (d. 1914) * 2015 - Mario Cuomo, Amerikalı politikacı ve yazar (d. 1932) * 2015 - Donna Douglas, Amerikalı oyuncu ve komedyen (d. 1933) * 2015 - Ömer Karami, Lübnanlı siyasetçi ve Lübnan'ın 2. Başbakanı (d. 1934) * 2015 - Boris Morukov, Rus fizikçi ve kozmonot (d. 1950) * 2016 - Fazu Alijeva, Avar kökenli Rus şair, romancı ve gazeteci (d. 1932) * 2016 - Antonio Carrizo, Arjantinli sunucu (d. 1926) * 2016 - Yiğit Okur, Türk avukat ve yazar (d. 1934) * 2016 - Vilmos Zsigmond, Oscar ödüllü Macar-Amerikalı sinematograf (d. 1930) * 2017 - Tony Atkinson, Britanyalı akademisyen ve ekonomist (d. 1944) * 2017 - Hilarion Capucci, Suriyeli Katolik Başpiskopos (d. 1922) * 2017 - Karl Gerstner, İsviçreli grafik tasarımcı (d. 1930) * 2017 - Mel Lopez, Filipinli bürokrat ve siyasetçi (d. 1935) * 2017 - George Miller, İskoç kriketçi (d. 1929) * 2017 - Derek Parfit, Britanyalı filozof ve yazardır (d. 1942) * 2017 - Talat Tunçalp, Türk olimpik bisikletçi (d. 1915) * 2018 - Gert Brauer, Alman millî futbolcu (d. 1955) * 2018 - Robert Mann, Amerikalı keman sanatçısı, besteci ve orkestra şefi (d. 1920) * 2018 - İbrahim Nafei, Mısırlı gazeteci (d. 1934) * 2018 - Jahn Otto Johansen, Norveçli gazeteci, editör, muhabir ve yazar (d. 1934) * 2018 - Manuel Olivencia, İspanyol avukat ve akademisyen (d. 1929) * 2018 - Mauro Staccioli, İtalyan heykeltıraş (d. 1937) * 2019 - Yuri Artsutanov, Rus uzay mühendisi (d. 1929) * 2019 - Dagfinn Bakke, Norveçli ressam ve grafik sanatçısı (d. 1933) * 2019 - Raymond Ramazani Baya, Demokratik Kongolu siyasetçi ve eski bakan (d. 1943) * 2019 - İvan Dimitrov, Bulgar millî futbolcu (d. 1935) * 2019 - Feis Ecktuh, Hollandalı rap şarkıcısı ve müzisyen (d. 1986) * 2019 - Elizabeth Edgar, Yeni Zelandalı botanikçi (d. 1929) * 2019 - Katie Flynn, İngiliz kadın yazar ve romancı (d. 1936) * 2019 - Ivo Gregurević, Hırvat aktör (d. 1952) * 2019 - Joan Guinjoan, İspanyol besteci ve piyanist (d. 1931) * 2019 - Kris Kelmi, Sovyet-Rus müzisyen ve besteci (d. 1955) * 2019 - Paul Neville, Avustralyalı politikacı (d. 1940) * 2019 - José Antonio Pujante, İspanyol siyasetçi ve felsefe profesörü (d. 1964) * 2019 - María Teresa Uribe, Kolombiyalı sosyolog (d. 1940) * 2019 - Pegi Young, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, çevreci, eğitimci ve hayırsever (d. 1952) * 2020 - János Aczél, Macar-Kanadalı matematikçi (d. 1924) * 2020 - Lexii Alijai, Amerikalı rap şarkıcısı ve müzisyen (d. 1998) * 2020 - Joan Benson, Amerikalı müzisyen ve eğitimci (d. 1925) * 2020 - Tommy Hancock, Amerikalı müzisyen (d. 1929) * 2020 - Roland Minson, Amerikalı basketbol oyuncusu (d. 1929) * 2020 - Peter Lo Sui Yin, Malezyalı siyasetçi (d. 1923) * 2020 - David J. Stern, Amerikalı spor (NBA patronu) adamı (d. 1942) * 2021 - Abdul Hakim Al-Taher, Sudanlı aktör ve film yönetmeni (d. 1949) * 2021 - Barry Austin, Britanyalı yaşadığı dönemde en kilolu olarak bilinen kişi (d. 1968) * 2021 - Ben Chafin, Amerikalı hukukçu, çiftçi ve siyasetçi (d. 1960) * 2021 - Bernard Guignedoux, Fransız futbolcu ve teknik direktör (d. 1947) * 2021 - Carlos Escudé, Arjantinli siyaset bilimci ve yazar (d. 1948) * 2021 - Carlos do Carmo, Portekizli şarkıcı ve söz yazarı (d. 1939) * 2021 - Clint Boulton, İngiliz profesyonel futbolcu (d. 1948) * 2021 - Elmira Minita Gordon, Belizeli siyasetçi (d. 1930) * 2021 - Felix Tarasenko, Rus matematikçi (d. 1932) * 2021 - Floyd Little, Amerikalı profesyonel Amerikan futbolu oyuncusu (d. 1942) * 2021 - George Whitmore, Amerikalı dağcı ve çevreci (d. 1931) * 2021 - Jan de Bie, Hollandalı ressam ve fotoğraf sanatçısı (d. 1946) * 2021 - Jan Vering, Alman gospel şarkıcısı, gazeteci ve oyun yazarı (d. 1954) * 2021 - Jean Panisse, Fransız aktör (d. 1928) * 2021 - José Cleonâncio da Fonseca, Brezilyalı siyasetçi ve iş insanı (d. 1936) * 2021 - Liam Reilly, İrlandalı şarkıcı (d. 1955) * 2021 - Mark Eden, İngiliz aktör (d. 1928) * 2021 - Muhammed Taki Misbah Yezdi, İranlı siyasetçi (d. 1934) * 2021 - Norma, Fransız çizgi roman sanatçısı (d. 1946) * 2021 - Paatje Phefferkorn, Hollandalı eğitimci ve uygulamalı karma dövüş sanatçısı (d. 1922) * 2021 - Pablo Hernández, Kolombiyalı bisiklet sporcusu (d. 1940) * 2021 - Paige Rense, Amerikalı yazar ve editör (d. 1929) * 2021 - Seizō Fukumoto, Japon oyuncu (d. 1943) * 2021 - Simone Chrisostome, Fransız asker ve Fransız Direnişi üyesi (d. 1923) * 2021 - Sun Qiaolu, Çinli aktris ve model (d. 1995) * 2021 - Toabur Rahim, Bangladeşli siyasetçi * 2021 - Traude Dierdorf, Avusturyalı siyasetçi (d. 1947) * 2021 - Zoran Džorlev, Kuzey Makedonyalı keman sanatçısı (d. 1967) * 2022 - Paul Adegboyega Olawoore, Nijeryalı Roma Katolik piskopos (d. 1961) * 2022 - Edna Brown, Amerikalı siyasetçi (d. 1940) * 2022 - Barbara Chilcott, Kanadalı aktris (d. 1922) * 2022 - Maurice Blanchard Cohill Jr., Amerikalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1929) * 2022 - Jean-Pierre Defontaine, Fransız siyasetçi (d. 1937) * 2022 - Richard Freed, Amerikalı müzik eleştirmeni, editör ve yayıncı (d. 1928) * 2022 - Max Julien, Amerikalı aktör, heykeltıraş ve kostüm tasarımcısı (d. 1933) * 2022 - Robin Leamy, Yeni Zelandalı Roma Katolik piskopos (d. 1934) * 2022 - Pierre Parsus, Fransız ressam ve desinatör (d. 1921) * 2022 - Dan Reeves, hücum mevkiinde oynayan eski Amerikan futbolu oyuncusu ve antrenörü (d. 1944) * 2023 - Mario Artali, İtalyan siyasetçi ve iş adamı (d. 1938) * 2023 - N. C. Debbarma, Hint siyasetçi ve yönetici (d. 1942) * 2023 - Gangsta Boo, Amerikalı rap müzisyeni (d. 1979) * 2023 - Bob Jongen, Almanya doğumlu Hollandalı eski profesyonel futbolcu (d. 1927) * 2023 - Kadri Mälk, Eston sanatçı ve mücevher tasarımcısı (d. 1958) * 2023 - Arthur McNally, ABD'li spor yöneticisi ve antrenör (d. 1925) * 2023 - Guo Nanhong, Tayvanlı siyasetçi (d. 1936) * 2023 - Meenakshi Narain, Hint kökenli Amerikalı deneysel fizikçi (d. 1964) * 2023 - Lise Nørgaard, Danimarkalı gazeteci, yazar ve senarist (d. 1917) * 2023 - Edith Pearlman, Amerikalı kısa hikaye yazarı (d. 1936) * 2023 - Fan Weitang, Çinli mühendis ve siyasetçi (d. 1935) == Tatiller ve özel günler == * Yılbaşı * Küba Ulusal Bayramı * Sudan Bağımsızlık Günü * Ağrı Aşıklar Bayramı * Kamu Malı Günü == Kaynakça == *0101 01
== Olaylar == küçükresim|Samuel Finley Breese Morse (d. 27 Nisan 1791 - ö. 2 Nisan 1872) * 1838 - Samuel Morse, telgrafı kamuya tanıttı. * 1907 - Maria Montessori tarafından kurulan ilk çocuk okulu, Casa dei Bambini açıldı. * 1912 - New Mexico, 47. eyalet olarak Amerika Birleşik Devletleri'ne katıldı. * 1921 - Yunan birliklerinin Eskişehir ve Afyon doğrultusundaki taarruzuyla, I. İnönü Muharebesi başladı. * 1926 - Türkiye'nin ilk iç ve dış istihbarat örgütü, Milli Emniyet Hizmeti Riyaseti kuruldu. * 1929 - Yugoslavya Kralı I. Aleksandar, parlamentoyu feshetti ve ülkede askeri diktatörlük kurdu. * 1930 - İlk dizel motorlu otomobil, Indianapolis'ten New York'a yaptığı seyahatini tamamladı. * 1931 - Thomas Edison, son patent başvurusunu yaptı. * 1938 - Nazi baskısından kaçan Sigmund Freud, Londra'ya gitti. * 1944 - II. Dünya Savaşı: Kızıl Ordu birlikleri Polonya'ya girdi. * 1945 - Geleceğin Amerika Birleşik Devletleri Başkanı George H. W. Bush, Barbara Pierce ile New York'ta evlendi. * 1950 - Birleşik Krallık, Çin'in Komünist Hükûmetini tanıdı. * 1954 - İsmail el-Ezheri, Sudan'ın ilk başbakanı oldu. * 1955 - On İki Ada karasuları sınırının saptanması için, Türkiye ile Yunanistan arasında görüşmelere başlandı. * 1956 - Kanada'da 14 ülkenin katıldığı hava gösterisi yarışmalarında, Türkiye birinci oldu. * 1969 - Orta Doğu Teknik Üniversitesi'ni (ODTÜ) ziyaret eden Amerikan Büyükelçisi Robert Komer'in makam otomobili öğrenciler tarafından yakıldı. * 1977 - Dev-Genç İstanbul Başkanı Paşa Güven yakalandı. İstanbul Yurtsever Devrimci Gençlik Derneği kapatıldı ve 39 kişi gözaltına alındı. * 1981 - Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) davasında gözaltında tutulan 39 kişiden 15'i tutuklandı. Tutuklananlar arasında Genel Başkan Kemal Nebioğlu da var. * 1983 - Yılmaz Güney ve Cem Karaca, Bakanlar Kurulu kararıyla vatandaşlıktan çıkarıldı. * 1984 - Tunus'ta, ekmek fiyatlarının %1,5 oranında artması üzerine ayaklanma başladı; 75 kişi öldü, sıkıyönetim ilan edildi. * 2015 - İstanbul Sultanahmet'te bomba patladı, canlı bomba ile yapılan saldırıda bir polis hayatını kaybederken, bir polis de yaralandı. * 2019 - Malezya Kralı Sultan V. Muhammed tahtını bıraktı. * 2021 - Amerika Birleşik Devletleri'nde 46. başkan Joe Biden'in tescilleneceği gün kongre binasında kaos çıktı: 4 kişi hayatını kaybetti. == Doğumlar == * 1256 - Helftalı Gertrude, Alman Sistersiyen rahibe, mistik ve azize (ö. 1301/1302) * 1367 - II. Richard, İngiltere Kralı (ö. 1400) * 1412 - Jan Dark, Fransız kahraman ve azize (ö. 1431) * 1493 - Olaus Petri, İsveçli Lüterci din adamı, yazar ve yargıç (ö. 1552) * 1499 - Ávilalı Yuhanna, İspanyol vaiz ve mistik (ö. 1569) * 1568 - Richard Burbage, İngiliz oyuncu (ö. 1619) * 1655 - Jakob Bernoulli, İsviçreli matematikçi (ö. 1705) * 1738 - Friedrich Kasimir Medikus, Alman hekim ve botanikçi (ö. 1808) * 1745 - Jacques-Étienne Montgolfier, Fransız sıcak hava balonunun mucidi (ö. 1799) * 1797 - Baldwin Martin Kittel, Alman bitki bilimci (ö. 1885) * 1797 - Edward Turner Bennett, İngiliz zoolog ve yazar (ö. 1836) * 1799 - Jedediah Smith, Amerikalı avcı, kürk tüccarı ve kâşif (ö. 1831) * 1800 - Anna Maria Hall, İrlandalı yazar (ö. 1889) * 1817 - J. J. McCarthy, İrlandalı mimar (ö. 1882) * 1822 - Heinrich Schliemann, Alman arkeolog (ö. 1890) * 1832 - Gustave Doré, Fransız baskı ve gravür ustası (19. yüzyıl sonlarının en hünerli ve başarılı kitap illüstratörlerinden) (ö. 1883) * 1838 - Max Bruch, Alman besteci ve orkestra şefi (ö. 1920) * 1849 - Hristo Botev, Bulgar şair (Osmanlı egemenliğine karşı Bulgar ulusal ayaklanmasının kahramanlarından) (ö. 1876) * 1850 - Eduard Bernstein, Alman sosyalist (Karl Marx'ın kapitalist ekonominin tasfiyesi ve iktidarın proletarya tarafından fethi düşüncesini gözden geçirmeye girişen ilk revizyonistlerden) (ö. 1932) * 1854 - Sherlock Holmes, Sir Arthur Conan Doyle tarafından oluşturulan Britanyalı hayalî dedektif ve kahraman * 1862 - August Oetker, Alman iş insanı, kabartma tozunun mucidi ve Dr. Oetker firmasının kurucusu (ö. 1918) * 1870 - Gustav Bauer, Alman siyasetçi ve Weimar Cumhuriyeti'nin 1919-1920 yıllarındaki şansölyesi (ö. 1944) * 1872 - Alexander Scriabin, Rus besteci (ö. 1915) * 1880 - Tom Mix, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1940) * 1883 - Halil Cibran, Lübnan kökenli Amerikalı felsefi denemeci, şair ve ressam (ö. 1931) * 1896 - Vecihi Hürkuş, Türk pilot, mühendis ve müteşebbis (Türk havacılık önderi) (ö. 1969) * 1912 - Jacques Ellul, Fransız filozof, sosyolog ve amatör ilahiyatçı (ö. 1994) * 1913 - Edward Gierek, Polonyalı komünist önder ve 1970-80 arasında Polonya Birleşik İşçi Partisi Birinci Sekreteri (ö. 2001) * 1913 - Loretta Young, Amerikalı aktris ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2000) * 1915 - Alan Watts, Amerikalı filozof (ö. 1973) * 1920 - John Maynard Smith, İngiliz evrimsel biyolog ve genetikçiydi (ö. 2004) * 1920 - Sun Myung Moon, Moon tarikatı kurucusu dini lider, iş insanı ve aktivist (ö. 2012) * 1921 - Cary Middlecoff, Amerikalı golfçü (ö. 1998) * 1924 - Kim Dae-jung, Güney Kore eski cumhurbaşkanı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 2009) * 1924 - Earl Scruggs, Amerikalı müzisyen (ö. 2012) * 1925 - John DeLorean, ABD otomobil endüstrisinde mühendis, mucit ve yöneticidir (ö. 2005) * 1925 - Jane Harvey, Amerikalı şarkıcı (ö. 2013) * 1928 - İsmet Sezgin, Türk siyasetçi (ö. 2016) * 1929 - Babrak Karmal, Afgan politikacı (ö. 1996) * 1931 - Juan Goytisolo, İspanyol şair, deneme yazarı ve romancı (ö. 2017) * 1932 - Stuart A. Rice, Amerikalı teorik kimyager ve fiziksel kimyagerdir * 1934 - Sylvia Syms, İngiliz aktris (ö. 2023) * 1936 - Darlene Hard, Amerikalı profesyonel kadın tenisçi (ö. 2021) * 1937 - Ludvík Daněk, bir Çekoslovak disk atıcısıydı (ö. 1998) * 1938 - Adriano Celentano, İtalyan müzisyen, şarkıcı, besteci, oyuncu, televizyon sunucusu ve film yapımcısıdır * 1939 - Valeri Lobanovski, Ukrayna asıllı Sovyet eski millî futbolcu ve teknik direktör (ö. 2002) * 1943 - Terry Venables, İngiliz futbolcu ve teknik direktör * 1944 - Bonnie Franklin, Amerikalı oyuncudur (ö. 2013) * 1944 - Rolf M. Zinkernagel, İsviçreli immünolog * 1946 - Syd Barrett, İngiliz müzisyen, gitarist ve Pink Floyd'un kurucusu (ö. 2006) * 1947 - Sandy Denny, bir İngiliz şarkıcıydı (ö. 1978) * 1947 - Erkut Yücaoğlu, Türk iş insanı * 1948 - Clint Boulton, İngiliz futbolcu (ö. 2021) * 1951 - Ahron Daum, İsrailli haham (ö. 2018) * 1953 - Malcolm Young, Avustralyalı rock grubu AC/DC'nin kurucu üyesi, ritim gitaristi ve şarkı yazarıydı (ö. 2017) * 1954 - Anthony Minghella, İngiliz film yönetmeni ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi (ö. 2008) * 1955 - Rowan Atkinson, İngiliz komedi aktörü ve yazar * 1956 - Elizabeth Strout, Amerikalı yazar * 1957 - Michael Foale, emekli Amerikan astronot * 1958 - Themos Anastasiadis, Yunan gazeteci (ö. 2019) * 1960 - Howie Long, Amerikalı eski Amerikan futbolu oyuncusu ve aktördür * 1964 - Jacqueline Moore, Amerikalı yarı-emekli profesyonel güreşçi, eski WWE divası ve eski TNA güreşçisi * 1966 - Sharon Cuneta, Filipinli bir şarkıcı, aktris, talk-show sunucusu, ticari reklam destekçisi ve realite show hakimidir * 1967 - Delko Lesev, Bulgar sırıkçı * 1967 - A. R. Rahman, Hint film müzikleri bestecisi, yapımcı, müzisyen ve şarkıcı * 1968 - John Singleton, Akademi Ödülü adaylığı bulunan film yönetmeni, senarist ve yapımcı (ö. 2019) * 1969 - Bilal Uçar, Türk hukukçu ve siyasetçi * 1969 - Norman Reedus, Amerikalı oyuncu * 1970 - Radoslav Látal, Çekoslovak millî futbolcu ve teknik direktördür * 1970 - Gabrielle Reece, Amerikalı bir profesyonel voleybolcu, spor spikeri, manken ve oyuncu * 1972 - Paris Elia, Kıbrıs Rumu futbolcu * 1972 - Pascal Nouma, Fransız futbolcu * 1978 - Erdem Kınay, Türk besteci, aranjör ve prodüktör * 1977 - Adam Bodnar; Polonyalı avukat, eğitimci ve insan hakları aktivisti * 1982 - Eddie Redmayne, İngiliz oyuncu, model ve şarkıcı * 1982 - Gilbert Arenas, Amerikalı basketbolcu * 1986 - Alex Turner, İngiliz müzisyen, Indie rock grubu Arctic Monkeys'in solisti, gitaristi ve bestecisi * 1986 - Irina Shayk, Rus model * 1986 - Paul McShane, İrlandalı futbolcu * 1987 - Bongani Khumalo, Esvatini asıllı Güney Afrikalı futbolcu * 1989 - Andy Carroll, İngiliz millî futbolcu * 1989 - Nicky Romero, Hollandalı DJ ve müzik yapımcısı * 1991 - Will Barton, Amerikalı basketbolcu * 1994 - Catriona Gray, Filipinli manken == Ölümler == * 884 - Hasan bin Zeyd, Zeydî Hânedanlığı'nın kurucusu (d. ?) * 1448 - Bavyeralı Christopher, Kalmar Birliği döneminde Danimarka, İsveç ve Norveç Kralı (d. 1416) * 1478 - Uzun Hasan, Akkoyunlular Hükûmdarı (d. 1423) * 1537 - Allessandro de Medici, Floransa Dükalığı'nın I. Dükü (d. 1510) * 1646 - Elias Holl, Alman mimar (d. 1573) * 1693 - IV. Mehmet (Avcı Mehmet), Osmanlı'nın 19. Padişahı (d. 1642) * 1725 - Chikamatsu Monzaemon, Japon oyun yazarı (d. 1653) * 1731 - Étienne François Geoffroy, Fransız kimyacı (d. 1672) * 1805 - Conrad Moench, Alman botanikçi (d. 1744) * 1852 - Louis Braille, Fransız mucit (körler alfabesini icat eden) (d. 1809) * 1874 - Robert Emmett Bledsoe Baylor, Amerikalı siyasetçi (d. 1793) * 1884 - Gregor Mendel, Avusturyalı genetik bilimci (d. 1822) * 1918 - Georg Cantor, Alman matematikçi (d. 1845) * 1919 - Theodore Roosevelt, ABD'nin 26. Başkanı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1858) * 1921 - Devil Anse Hatfield, ‎Amerikalı İç Savaş sırasında ‎‎Konfedere Devletler Ordusu'nda gerilla‎‎ lideri‎ (d. 1839) * 1934 - Herbert Chapman, İngiliz futbolcu ve teknik direktör (d. 1878) * 1945 - Vladimir Vernadski, Ukraynalı mineralojist ve jeokimyacı (d. 1863) * 1949 - Victor Fleming, Amerikalı sinema yönetmeni (d. 1889) * 1959 - Baha Toven, Türk dil bilimci (d. 1881) * 1964 - Werner Kempf, Alman asker ve Nazi Almanyası'nda panzer generali (d. 1886) * 1974 - David Alfaro Siqueiros, Meksikalı ressam ve muralist (d. 1896) * 1978 - Burt Munro, Yeni Zelandalı motosiklet yarışçısı (d. 1899) * 1981 - A.J. Cronin, İskoç yazar (d. 1896) * 1984 - Ernest Laszlo, Macar asıllı Amerikalı görüntü yönetmeni (d. 1898) * 1990 - Pavel Çerenkov, Rus fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1904) * 1990 - Ian Charleson, İskoç aktör ve sahne sanatçısı (d. 1949) * 1991 - Ahmet Adnan Saygun, Türk besteci (d. 1907) * 1993 - Dizzy Gillespie (John Birks Gillespie), Amerikalı cazcı (d. 1917) * 1993 - Rudolf Nureyev, Rus balet (d. 1938) * 1995 - Muharrem Ergin, Türk yazar ve Türkolog (d. 1923) * 1997 - Ergün Arıkdal, Türk metapsişik araştırmacı, yazar ve medyum (d. 1936) * 2000 - Don Martin, Amerikalı çizgi romancı (Mad dergisi) (d. 1931) * 2000 - Mehmet Akif İnan, Türk şair, yazar ve öğretmen (d. 1940) * 2004 - Pierre Charles, Dominikalı siyasetçi (d. 1954) * 2006 - Comandante Ramona, Meksikalı devrimci ve Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu'nun (EZLN) Tzotzil halkına mensup yerli otonom komutanı (d. 1959) * 2006 - Lou Rawls, Amerikalı şarkıcı (d. 1933) * 2010 - İhsan Devrim, Türk oyuncu (d. 1914) * 2011 - Uche Okafor, Nijeryalı millî futbolcu (d. 1967) * 2012 - Azer Bülbül, Türk arabesk fantezi müzik sanatçısı ve oyuncu (d. 1967) * 2013 - Metin Kaçan, Türk yazar ve senarist (d. 1961) * 2014 - Marina Ginestà, İspanyol muhabir ve İspanya İç Savaşı'nın sembollerinden olan milis (d. 1919) * 2014 - Mónica Spear, Venezuelalı model, oyuncu ve şarkıcı (d. 1984) * 2015 - Ayla Gürses, Türk ses sanatçısı (Yıldırım Gürses'in eşi) (d. 1938) * 2015 - Vlastimil Bubník, Çek buz hokeyi oyuncusu ve millî futbolcu (d. 1931) * 2016 - Alfredo Armenteros, Kübalı müzisyen (d. 1928) * 2016 - Pat Harrington, Jr., Amerikalı dizi, sinema oyuncusu ve seslendirme sanatçısı (d. 1929) * 2016 - Silvana Pampanini, İtalyan güzeli ve oyuncu (d. 1925) * 2017 - Francine York, Amerikalı sinema ve dizi oyuncusu (d. 1936) * 2017 - Lelio Lagorio, İtalyan siyasetçi ve bürokrat (d. 1925) * 2017 - Les Lazarowitz, Amerikalı dublaj ve ses mühendisi (d. 1941) * 2017 - Octavio Lepage, Venezuelalı siyasetçi (d. 1923) * 2017 - Om Puri, Hint oyuncu (d. 1950) * 2017 - Ricardo Piglia, Arjantinli yazar (d. 1941) * 2018 - Dave Toschi, Amerikalı dedektif (d. 1931) * 2018 - Greta Thyssen, Danimarka asıllı Amerikalı model ve oyuncu (d. 1927) * 2018 - Horace Ashenfelter, Amerikalı atlet (d. 1923) * 2018 - Marjorie Holt, Amerikalı siyasetçi ve avukat (d. 1920) * 2018 - Nigel Sims, İngiliz futbolcu (d. 1931) * 2018 - Remídio José Bohn, Brezilyalı Roma Katolik piskopos (d. 1950) * 2019 - Angelo Ziccardi, İtalyan siyasetçi (d. 1928) * 2019 - Annalise Braakensiek, Norveç asıllı Avustralyalı manken ve aktris (d. 1972) * 2019 - Derek Piggott, İngiliz havacı ve pilot (d. 1922) * 2019 - Gene Zwozdesky, Kanadalı siyasetçi (d. 1948) * 2019 - José Ramón Fernández, Kübalı asker ve komünist lider (d. 1923) * 2019 - W. Morgan Sheppard, İngiliz tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1932) * 2020 - Bernt Andersson, İsveçli futbolcu ve teknik direktör (d. 1933) * 2020 - Mike Fitzpatrick, Amerikalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1963) * 2020 - Prem Nath Hoon, Hint rütbeli askerdir (d. 1929) * 2020 - Oswaldo Larriva, Ekvadorlu siyasetçi ve akademisyen (d. 1946) * 2021 - Kenneth Z. Altshuler, Amerikalı psikolog, psikanalizci ve akademisyen (d. 1929) * 2021 - Alan Burgess, Yeni Zelandalı profesyonel kriketçi (d. 1920) * 2021 - James Cross, Britanyalı diplomat (d. 1921) * 2021 - Osian Ellis, Galli müzisyen, besteci ve eğitimci (d. 1928) * 2021 - Edward Gnat, Polonyalı siyasetçi (d. 1940) * 2021 - James Haynes, Britanyalı sosyolog ve yazar (d. 1933) * 2021 - Danilo Lim, Filipinli asker ve siyasetçi (d. 1955) * 2022 - Peter Bogdanovich, Amerikalı film yönetmeni, yapımcı, senarist, eleştirmen, aktör ve tarihçi (d. 1939) * 2022 - Mariano Laurenti, İtalyan yönetmen ve senaristtir (d. 1929) * 2022 - Rómulo Méndez, Guatemalalı futbol hakemi (d. 1938) * 2022 - Sidney Poitier, Amerikalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1927) * 2023 - Omar Berdiýew, Türkmenistanlı millî futbolcu (d. 1979) * 2023 - Bill Campbell (beyzbolcu), Amerikalı beyzbolcu (d. 1948) * 2023 - Gervasio Gestori, İtalyan Roma Katolik piskopos (d. 1936) * 2023 - Lew Hunter, Amerikalı senarist, yazar ve eğitimci (d. 1935) * 2023 - Annette McCarthy, Amerikalı aktris (d. 1958) * 2023 - David Penington, Avustralyalı hekim ve akademisyen (d. 1930) * 2023 - Paula Quintana, Şilili sosyolog, akademisyen ve siyasetçi (d. 1956) * 2023 - Owen Roizman, Amerikalı görüntü yönetmeni (d. 1936) * 2023 - Richard Savitt, Amerikalı tenisçi (d. 1927) * 2023 - Shen Lyu-shun, Tayvanlı diplomat ve siyasetçi (d. 1949) * 2023 - Gianluca Vialli, İtalyan eski futbolcu ve teknik direktör (d. 1964) == Tatiller ve özel günler == * Adana'nın Ceyhan ilçesinin Fransız işgalinden kurtuluşu (1922) * Epifanya Bayramı == Kaynakça == *0106 06
== Olaylar == * 1558 - Fransa, İngiltere'nin Kıta Avrupası'ndaki son toprağı olan Calais'yi de ele geçirdi. * 1598 - Boris Godunov, Rus Çarı oldu. * 1610 - İtalyan astronom Galileo Galilei, Jüpiter'in iki uydusunu (Ganymede, Callisto) tespit etti. * 1634 - IV. Murad'ın emriyle, Şeyhülislam Ahizade Hüseyin Efendi boğdurularak öldürüldü. Böylelikle Osmanlı'da ilk defa bir şeyhülislam öldürülmüş oldu. * 1714 - İngiliz mühendis Henry Mill, daktilo makinesinin patentini aldı. * 1785 - Fransız havacı Jean-Pierre Blanchard ve Amerikalı fizikçi John Jeffries, bir balonla Manş Denizi'ni geçtiler. * 1789 - İlk Amerikan Başkanlık seçimleri yapıldı. Seçmenler delegeleri, onlar da bir ay sonra ülkenin ilk Başkanını belirlediler: George Washington. * 1887 - Thomas Stevens, dünya çapında bisiklet turu tamamlayan ilk kişi oldu. * 1904 - İlk uluslararası Mors Alfabesi acil durum sinyali "CQD" kabul edildi, ancak iki yıl sonra yerini SOS sinyaline bırakacaktır. * 1913 - Ham petrolden benzin eldesi patentlendi. * 1924 - Türkiye'de Millî Eğitim Bakanlığı yabancı okulların binaları içinde bulunan dinî simge ve işaretlerin kaldırılması için bir genelge yayımladı. * 1927 - Okyanus aşırı ilk telefon görüşmesi, New York'tan Londra'ya yapıldı. * 1935 - İtalya diktatörü Benito Mussolini ile Fransa Dışişleri Bakanı Roma'da görüştü. Resmi açıklamaya göre iki ülkenin Afrika'daki çıkarlarıyla ilgili anlaşmalar yapıldı. * 1942 - Hamlet davası sonuçlandı. Muhsin Ertuğrul, Peyami Sefa ve Celaleddin Ezine'ye verilen cezalar ertelendi. * 1944 - Çorap imalatı hakkı Sümerbank'a verildi. * 1946 - CHP'den ayrılan Celâl Bayar ile Adnan Menderes, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan, Demokrat Parti'nin kuruluş başvurusunu yaptılar. * 1946 - İlk başarılı yüksek hızlı elektronik bilgisayar "Eniac", Amerika Birleşik Devletleri'nde kullanıma girdi. Eniac, elektronik-dijital bilgisayara giden yolda atılmış büyük adımlardan biri olarak 1955'e kadar kullanıldı. * 1950 - Demokrat Parti, yeni Seçim Kanunu'yla ilgili bildiri yayınladı: "Önümüzdeki seçimler mutlaka dürüst olmalıdır." * 1950 - Karabük Demir ve Çelik İşletmesi'nde "Zeynep" adı verilen yüksek fırın hizmete açıldı. * 1953 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Harry Truman, ülkesinin hidrojen bombası geliştirdiğini açıkladı. * 1954 - Demokrat Parti, "Genç Demokratlar" adında bir gençlik örgütü kurdu. * 1957 - Millî Türk Talebe Birliği, "rock and roll" ve "striptiz"in yasaklanmasını istedi. * 1959 - Amerika Birleşik Devletleri, Fidel Castro'nun yeni Küba Hükûmetini tanıdı. * 1960 - Su altından atılabilen nükleer Polaris füzesi'nin ilk denemesi yapıldı. * 1963 - Cibali Tütün Fabrikası'nda 3500 işçi yemek boykotu yaptı. * 1967 - Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı bir açıklama yaptı; "Türkiye'de 25.000 frengili, 10.000 cüzamlı, 750.000'de veremli var." * 1979 - Vietnam Ordusu, Kamboçya'nın başkenti Phnom Penh'i ele geçirdi ve Khmer Rouge rejimine son verdi. * 1980 - Hindistan'da yapılan seçimleri, İndira Gandhi'nin Kongre Partisi kazandı. * 1981 - Tarsus'ta sol görüşlü militan Mustafa Özenç, yakalanıp getirildiği Tarsus Merkez Jandarma Karakolu'nda gizleyebildiği tabancasıyla; Jandarma Astsubay Üstçavuş Hasan Hüseyin Özcan, Astsubay Üstçavuş Nihat Özsoy, Jandarma Eri Şaban Öztürk ve Orman Muhafız Bekçisi Hayri Şimşek'i öldürüp kaçtı. * 1984 - Başbakan Turgut Özal ilk basın toplantısını düzenledi. küçükresim|200px|Pisa Kulesi * 1990 - Pisa Kulesi, 800 yıllık tarihi boyunca ilk kez güvenlik gerekçesiyle ziyaretlere kapatıldı. * 1992 - Cemal Süreya Şiir Ödülü, Adnan Özer ve Süreyya Berfe'ye verildi. * 1997 - Demokrat Türkiye Partisi kuruldu, Hüsamettin Cindoruk partinin Genel Başkanlığı'na seçildi. * 1999 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Bill Clinton'ın azli istemiyle açılan dava başladı. * 2015 - Paris'te bulunan mizah dergisi Charlie Hebdo'ya silahlı saldırı yapıldı. 12 kişi hayatını kaybetti. * 2019 - Ferrari'de, Maurizio Arrivabene'nin yerine Mattia Binotto getirildi. == Doğumlar == * 1502 - Papa XIII. Gregorius, Katolik Kilisesi'nin 226. Papası (ö. 1585) * 1768 - Joseph Bonaparte, Napoli ve İspanya Kralı (Napolyon Bonapart'ın kardeşi) (ö. 1844) * 1777 - Lorenzo Bartolini, İtalyan heykeltıraş (ö. 1850) * 1800 - Millard Fillmore, Amerikalı siyasetçi ve Amerika Birleşik Devletleri'nin 13. Başkanı (ö. 1874) * 1830 - Albert Bierstadt, Amerikalı ressam (ö. 1902) * 1844 - Bernadette Soubirous, Roma Katolik Kilisesi azizi (ö. 1879) * 1851 - Nikolai Tchaikovsky, Rus devrimci ve Rusya'da halkçı hareketin ilk liderlerinden (ö. 1926) * 1855 - Eliezer Ben-Yehuda, Yahudi gazete editörü (ö. 1922) * 1864 - Phillip Jaisohn, Koreli aktivist, gazeteci, politikacı ve doktor (ö. 1951) * 1871 - Émile Borel, Fransız matematikçi ve siyasetçi (ö. 1956) * 1873 - Charles Péguy, Fransız şair (ö. 1914) * 1873 - Rudolf Eisler, Yahudi asıllı Avusturyalı felsefeci (ö. 1926) * 1885 - Ernesto Brown, Arjantinli futbolcu (ö. 1935) * 1887 - Kurt Schneider, Alman psikiyatrist (ö. 1967) * 1890 - Henny Porten, Alman aktris (ö. 1960) * 1895 - Clara Haskil, Rumen piyanist (ö. 1960) * 1895 - Vasili Blohin, Sovyet general (ö. 1955) * 1898 - Al Bowlly, Mozambik doğumlu İngiliz şarkıcı, caz gitaristi ve kompozitör (ö. 1941) * 1899 - Francis Poulenc, Fransız besteci (ö. 1963) * 1901 - Fahrelnisa Zeyd, Türk ressam (ö. 1991) * 1901 - Fikret Adil, Türk yazar (ö. 1973) * 1903 - Antanas Sniečkus, Litvan komünist, partizan ve siyasetçi (ö. 1974) * 1907 - Baha Gelenbevi, Türk fotoğraf ve sinema sanatçısı (ö. 1984) * 1908 - Red Allen, Afrika kökenli Amerikalı caz müzisyeni (ö. 1967) * 1914 - İhsan Devrim, Türk oyuncu (ö. 2010) * 1916 - Elena Çavuşesku, Romanya Sosyalist Cumhuriyeti'nin Başbakan Yardımcısı (ö. 1989) * 1916 - Paul Keres, Estonyalı satranççı (ö. 1975) * 1922 - Mario Almada, Meksikalı oyuncu (ö. 2016) * 1922 - Orhan Asena, Türk oyun yazarı, şair ve çocuk hastalıkları uzmanı (ö. 2001) * 1926 - Atanas Zabaznoski, Makedon komünist aktivist, Yugoslavya Cephesi'nde savaşan asker ve Halk Kahramanı Nişanı sahibi (ö. 2013) * 1934 - Peri Han, Türk sinema oyuncusu (ö. 2008) * 1934 - Tasos Papadopulos, Kıbrıs Cumhuriyeti Devlet Başkanı ve siyasetçi (ö. 2008) * 1935 - Sophie Behr, Alman yazar * 1938 - Roland Topor, Fransız oyun yazarı (ö. 1997) * 1941 - John E. Walker, İngiliz kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi * 1945 - David Spangler, Amerikalı filozof * 1947 - Sadık Ahmet, Batı Trakyalı Türk tıp doktoru ve siyasetçi (Batı Trakya Türkleri'nin hakları için verdiği mücadele ile tanınan) (ö. 1995) * 1948 - Rana Alagöz, Türk pop şarkıcısı * 1956 - Leonard Lansink, Alman oyuncu * 1957 - Katie Couric, Amerikalı haber spikeri * 1960 - Emrullah İşler, Türk akademisyen ve siyasetçi * 1962 - Aleksandr Dugin, Rus siyaset bilimci ve faşist görüşleriyle tanınan strateji uzmanı * 1962 - Hallie Todd, Amerikalı sinema ve TV oyuncusu * 1964 - Nicolas Cage, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1967 - Claudia Amengual, Uruguaylı çevirmen ve yazar * 1967 - Nick Clegg, İngiliz politikacı * 1969 - Marco Simone, İtalyan futbolcu ve teknik direktör * 1970 - Saruhan Hünel, Türk oyuncu * 1971 - Jeremy Renner, Amerikalı aktör, film yapımcısı ve müzisyen * 1973 - Liu Bolin, Çinli sanatçı * 1977 - Sofi Oksanen, Eston asıllı Finlandiyalı yazar * 1979 - Aloe Blacc, Amerikalı soul şarkıcısı ve rapçi * 1979 - Monica Foster, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1985 - Lewis Hamilton, İngiliz Formula 1 pilotu * 1985 - Wayne Routledge, İngiliz futbolcu * 1987 - Davide Astori, İtalyan futbolcu (ö. 2018) * 1987 - Lyndsy Fonseca, Amerikalı oyuncu * 1987 - Stefan Babović, Sırp millî futbolcu * 1988 - Hardwell, Hollandalı DJ ve prodüktör * 1990 - Gregor Schlierenzauer, Avusturyalı kayakla atlayıcı * 1990 - Liam Aiken, Amerikalı sinema oyuncusu * 1991 - Caster Semenya, Güney Afrikalı orta mesafe koşucusu * 1991 - Eden Hazard, Belçikalı futbolcu * 1992 - Lynn Knippenborg, Hollandalı hentbolcu == Ölümler == * 312 - Antakyalı Lukianos, Hristiyan teolog ve şehit (d. 240) * 1220 - I. İzzeddin Keykavus, Türkiye Selçuklu Devleti Sultanı (d. 1180) * 1285 - I. Carlo, Fransa Kralı VIII. Louis'in en küçük oğlu (d. 1226) * 1325 - I. Diniz, Portekiz Krallığı'nın 6. Kralı (d. 1261) * 1451 - VIII. Amadeus, Savoy Dükü (d. 1383) * 1536 - Aragonlu Catherine, İngiltere Kraliçesi (d. 1485) * 1548 - Fenarîzade Muhyiddin Çelebi, Osmanlı şeyhülislamı (d. ?) * 1655 - X. Innocentius, Katolik Kilisesi'nin 236. Papası (d. 1574) * 1715 - François Fénelon, Fransız Roma Katolik başpiskoposu, ilahiyatçı, şair ve yazar (d. 1651) * 1786 - Jean-Étienne Guettard, Fransız doğa bilimci, botanikçi ve mineralog (d. 1715) * 1838 - Josef Grassi, Avusturyalı ressam (d. 1757) * 1847 - Maria Schicklgruber, Adolf Hitler'in babaannesi (d. 1795) * 1858 - Mustafa Reşit Paşa, Osmanlı Sadrazamı, diplomat ve Osmanlı Devleti'nde Tanzimât'ın mimarı (d. 1800) * 1882 - Ignacy Łukasiewicz, Polonyalı eczacı ve petrol sanayii öncüsü (d. 1822) * 1892 - Tevfik Paşa, Mısır Hidivi (d. 1852) * 1920 - Edmund Barton, Avustralyalı politikacı, hakim ve Avustralya'nın ilk Başbakanı (d. 1849) * 1927 - ‎Nikolaos Kalogeropoulos‎‎, Yunan siyasetçi (d. 1851) * 1932 - André Maginot, Fransız devlet adamı (Majino Hattı'na adını veren) (d. 1877) * 1934 - Anton Hanak, Avusturyalı heykeltıraş (d. 1875) * 1935 - James Alfred Ewing, İskoç fizikçi ve mühendis (d. 1855) * 1943 - Nikola Tesla, Sırp asıllı Amerikalı fizikçi (d. 1856) * 1944 - Muslihiddin Adil Taylan, Türk akademisyen ve idare hukuku profesörü (d. 1881) * 1945 - Alexander Stirling Calder, Amerikalı heykeltıraş (d. 1870) * 1951 - René Guénon, Fransız metafizikçi yazar (d. 1886) * 1968 - Fahri Kopuz, Türk besteci (d. 1882) * 1988 - Trevor Howard, İngiliz aktör (d. 1913) * 1989 - Hirohito, Japon İmparatoru (d. 1901) * 1995 - Murray Rothbard, Amerikalı ekonomist (Avusturya Okulu'nun liberteryen ekonomisti) (d. 1926) * 1996 - Károly Grósz, Macar komünist siyasetçi (d. 1930) * 1998 - Richard Hamming, Amerikalı matematikçi (d. 1915) * 1998 - Vladimir Prelog, Hırvat-İsviçreli kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1906) * 2001 - Şarl Helu, Lübnanlı siyasetçi ve Lübnan Cumhurbaşkanı (d. 1913) * 2004 - Ingrid Thulin, İsveçli oyuncu (d. 1926) * 2006 - Heinrich Harrer, Avusturyalı dağcı, gezgin, coğrafyacı ve yazar (d. 1912) * 2010 - Philippe Séguin, Fransız siyasetçi (d. 1943) * 2013 - David R. Ellis, Amerikalı film yönetmeni, dublör ve aktör (d. 1952) * 2013 - Huell Howser, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1945) * 2014 - Huban Öztoprak, Türk tiyatro, dizi ve sinema oyuncusu (d. 1987) * 2014 - Run Run Shaw, Hong Konglu girişimci ve yapımcı (d. 1906) * 2015 - Bernard Maris, Fransız ekonomist, gazeteci ve yazar (d. 1946) * 2015 - Cabu (Jean Cabut), Fransız çizgi roman sanatçısı ve karikatürist (d. 1938) * 2015 - Charb (Stéphane Charbonnier), Fransız çizer, gazeteci ve çizgi film yapımcısı (d. 1967) * 2015 - David Rolfe, Avustralyalı yüzücü (d. 1964) * 2015 - Elsa Cayat, Fransız psikiyatr, psikanalist ve köşe yazarı (d. 1960) * 2015 - Georges Wolinski, Fransız karikatürist (d. 1934) * 2015 - Jean Paul Parise, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu (d. 1941) * 2015 - Mompati Merafhe, Botsvanalı politikacı (d. 1936) * 2015 - Mustapha Ourrad, Cezayir asıllı Fransız yayıncı ve editör (d. 1954) * 2015 - Philippe Honoré, Fransız çizer ve çizgi roman sanatçısı (d. 1941) * 2015 - Rod Taylor, Avustralyalı oyuncu (d. 1930) * 2015 - Tignous (Bernard Verlhac), Fransız karikatürist (d. 1957) * 2016 - Richard Libertini, Amerikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1933) * 2016 - Remzi Evren, Türk sinema sanatçısı (d. 1957) * 2016 - Sergey Şustikov, Rus futbolcu ve teknik direktör (d. 1970) * 2016 - Valerio Zanone, İtalyan politikacı (d. 1936) * 2017 - Lech Trzeciakowski, Polonyalı tarihçi (d. 1931) * 2017 - Mário Soares, Portekizli siyasetçi ve Portekiz Cumhurbaşkanı (d. 1924) * 2017 - Nat Hentoff, Amerikalı romancı, tarihçi ve müzik eleştirmeni (d. 1925) * 2017 - Osman Bayezid Osmanoğlu, Osmanlı Hanedanı'nın reisi (d. 1924) * 2017 - Refik Erduran, Türk oyun yazarı, yayımcı ve gazeteci (d. 1928) * 2018 - Anna Mae Hayes, Amerikalı kadın asker (d. 1920) * 2018 - France Gall, Fransız şarkıcı (d. 1947) * 2018 - Jim Anderton, Yeni Zelandalı siyasetçi (d. 1938) * 2019 - Aline Kiner, Fransız kadın gazeteci ve roman yazarı (d. 1959) * 2019 - Aristeo Benavídez, Arjantinli kayak sporcusu (d. 1927) * 2019 - Barbara Elaine Ruth Brown, Amerikalı biyolog ve hayırsever (d. 1929) * 2019 - Bernard Tchoullouyan, Fransız judocu (d. 1953) * 2019 - Carmencita Reyes, Filipinli siyasetçi ve hukukçu (d. 1931) * 2019 - Clydie King, Amerikalı şarkıcı (d. 1943) * 2019 - Dave Laing, İngiliz gazeteci, yazar ve tarihçi (d. 1947) * 2019 - Edwin Erickson, Amerikalı siyasetçi ve iş insanı (d. 1938) * 2019 - Ivan Mašek, Çek siyasetçi (d. 1948) * 2019 - Jocelyne Saab, Lübnanlı gazeteci ve film yönetmeni (d. 1948) * 2019 - John Joubert, Güney Afrika doğumlu İngiliz besteci (d. 1927) * 2019 - John Mendelsohn, Amerikalı fizikçi (d. 1936) * 2019 - Moşe Arens, İsrailli siyasetçi (d. 1925) * 2019 - Thomas Rukavina, Amerikalı siyasetçi (d. 1950) * 2020 - Elizabeth Wurtzel, Amerikalı feminist, hukukçu, yazar ve gazeteci (d. 1967) * 2020 - Hamis ed-Dusari, Suudi futbolcu (d. 1973) * 2020 - Larry Gogan, İrlandalı radyo sunucusu ve DJ (d. 1938) * 2020 - Neil Peart, Kanadalı müzisyen, söz yazarı ve yazar (d. 1952) * 2020 - Silvio Horta, Amerikalı senarist, televizyon yapımcısı ve yazar (d. 1974) * 2021 - Biserka Cvejić, Sırp opera sanatçısı ve akademisyen (d. 1923) * 2021 - Deezer D, Amerikalı aktör ve rap şarkıcısı (d. 1965) * 2021 - Genival Lacerda, Brezilyalı forró şarkıcısı ve söz yazarı (d. 1931) * 2021 - Jamie O'Hara, Amerikalı country şarkıcısı, söz yazarı ve gitarist (d. 1950) * 2021 - Marion Ramsey, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve söz yazarı (d. 1947) * 2021 - Michael Apted, İngiliz aktör, senarist, film yapımcısı ve yönetmen (d. 1941) * 2021 - Munira Yamin Satti, Pakistanlı kadın siyasetçi (d. 1966) * 2021 - Tommy Lasorda, Amerikalı beyzbolcu ve spor yöneticisi (d. 1927) * 2021 - Valeri Hlevinski, Sovyet-Rus tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1943) * 2022 - Deanna Booher, Amerikalı aktris, profesyonel güreşçi ve sürat patencisi (d. 1948) * 2022 - Mark Forest, Amerikalı aktör, opera sanatçısı, eğitimci ve vücut geliştirme sporcusu (d. 1933) * 2022 - Vitaliano Trevisan, İtalyan yazar, senarist ve aktör (d. 1960) * 2023 - Russell Banks, Amerikalı yazar (d. 1940) * 2023 - Djão, Mozambik asıllı Portekizli millî futbolcudur (d. 1958) * 2023 - Joseph A. Hardy III, Amerikalı hayırsever iş adamı (d. 1923) * 2023 - Modeste M'bami, Kamerunlu eski futbolcudur (d. 1942) * 2023 - Yuri Manin, bir Rus matematikçidir (d. 1937) * 2023 - Adam Rich, Amerikalı aktör (d. 1968) * 2023 - Dorothy Tristan, Amerikalı aktris, senarist ve model (d. 1934) == Tatiller ve özel günler == * Osmaniye'nin Fransız işgalinden kurtuluşu (1922) * Beyaz Baston Görme Engelliler Haftası (7-14 Ocak) *0107 07
== Olaylar == * 1915 - ABD Temsilciler Meclisi, kadınların da oy kullanması yönündeki kanun teklifini reddetti. * 1920 - Son Osmanlı Mebusan Meclisi, İstanbul'da görüşmelere başladı. * 1923 - Paris'teki Pasteur Enstitüsü'nde, tetanoza karşı antiserum geliştirildi. * 1932 - Hattie Wyatt Caraway, Amerika Birleşik Devletleri senatosuna seçilen ilk kadın politikacı oldu. * 1934 - Yunanistan'ın eski Başbakanı Elefterios Venizelos, Atatürk'ü Nobel Barış Ödülü'ne aday gösterdi. * 1940 - II. Dünya Savaşı: Rusya, Finlandiya'yı bombalıyor. * 1944 - Genelkurmay'da ilk devir teslim: Mareşal Fevzi Çakmak yaş haddinden emekliye ayrıldı, yerine Kâzım Orbay atandı. * 1945 - II. Dünya Savaşı: Sovyet birlikleri Doğu Avrupa'da Nazi güçlerine karşı atağa geçti. * 1951 - Uluslararası Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi yürürlüğe girdi. * 1952 - ABD yönetimi, Marshall Planı çerçevesinde Türkiye'ye 58 milyon dolarlık askeri yardım yapılmasına onay verdi. * 1959 - Sovyet uzay aracı Luna 1, güneş çevresindeki yörüngesine yerleşti. Luna yer çekiminden kurtulan ilk uzay aracı oldu. * 1966 - Lyndon B. Johnson, Amerika Birleşik Devletleri'nin, komünist saldırganlık sona erene kadar Güney Vietnam'da kalacağını açıkladı. * 1967 - Dr. James Bedford, gelecekte tekrar canlandırılmak üzere, kriyojenik olarak dondurulan ilk insan oldu. * 1969 - Led Zeppelin ilk albümlerini (Led Zeppelin) çıkardı. * 1972 - Mucibur Rahman Bangladeş'in Başbakanı oldu. * 1976 - BM Güvenlik Konseyi, 1'e karşı 11 oyla, Filistin Kurtuluş Örgütü'nün, oy verme hakkı olmaksızın Güvenlik Konseyi tartışmalarına katılmasına karar verdi. * 1991 - Amerika Birleşik Devletleri Kongresi, Irak birliklerinin Kuveyt'ten çıkarılması için kendi hükûmetlerine güç kullanımı yetkisi verdi. * 1998 - 19 Avrupa ülkesi, insan klonlanmasının yasaklanması konusunda anlaştılar. * 2000 - Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti'ni oluşturan partilerin Genel Başkanları, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin, idama mahkûm edilen Abdullah Öcalan hakkında verdiği ihtiyati tedbir kararına uyulmasını kararlaştırdılar. * 2001 - 36 yıldır süren iç savaşta 130 binden fazla insanın öldüğü ve 2 milyon insanın evini terk ettiği Kolombiya'da yönetim, ülkedeki komünist bir örgüt olan Ulusal Kurtuluş Ordusu'na kuzeyde silahtan arındırılmış bir bölge tahsis etti. * 2006 - Mina'da, (Suudi Arabistan) şeytan taşlama sırasında çıkan kargaşada 362 hacı adayı öldü. * 2010 - Haiti'de 7,0 şiddetinde deprem meydana geldi. * 2012 - 17 Aralık 2011 tarihinde ölen Kuzey Kore Lideri Kim Cong-il'in mumyalanmış naaşı, Kumsusan Güneş Sarayı'na törenle nakledildi. * 2016 - İstanbul'daki Sultanahmet Camii yakınlarında, bombalı bir saldırıda 10 kişi öldü, 15 kişi yaralandı. == Doğumlar == * 1628 - Charles Perrault, Fransız yazar (ö. 1703) * 1729 - Edmund Burke, İngiliz filozof ve devlet adamı (ö. 1797) * 1746 - Johann Heinrich Pestalozzi, İsviçreli pedagog, hayırsever, filozof ve politikacı (ö. 1827) * 1751 - I. Ferdinando, Sicilyateyn Kraliyeti'nin Kralı (ö. 1825) * 1772 - Mihail Speranski, Rus reformist devlet adamı (ö. 1839) * 1778 - William Herbert, İngiliz bitki bilimci, bitki ressamı, şair ve din adamı (ö. 1847) * 1810 - II. Ferdinando, İki Sicilya'nın kralı (ö. 1859) * 1822 - Étienne Lenoir, Belçikalı mühendis (ö. 1900) * 1833 - Karl Eugen Dühring, Alman filozof ve iktisatçısı (ö. 1921) * 1856 - John Singer Sargent, Amerikalı ressam (ö. 1925) * 1859 - Rızaeddin Fahreddin, Tatar müftü ve tarihçi (ö. 1936) * 1861 - Süleyman Selim Efendi, Sultan Abdülmecid'in oğlu (ö. 1909) * 1870 - Grigori Gurkin, Rus Türkolog, etnograf ve ressam (ö. 1937) * 1871 - Zekiye Sultan, II. Abdülhamid'in kızı (ö. 1950) * 1876 - Fevzi Çakmak, Türk mareşal ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucularından (ö. 1950) * 1876 - Jack London, Amerikalı yazar (ö. 1916) * 1878 - Ferenc Molnár, Macar yazar (Pal Sokağı Çocukları’nın yazarı) (ö. 1952) * 1880 - Fahrettin Altay, Türk asker ve siyasetçi (Kurtuluş Savaşı komutanlarından) (ö. 1974) * 1886 - Reşide Bayar, Türkiye Cumhuriyeti'nin 3. Cumhurbaşkanı Celal Bayar'ın eşi (ö. 1962) * 1892 - Mihail Kirponos, Sovyet Kızıl Ordu generali (ö. 1941) * 1893 - Alfred Rosenberg, Alman siyasetçi (ö. 1946) * 1893 - Hermann Göring, Nazi subayı (ö. 1946) * 1894 - Georges Carpentier, Fransız boksör (ö. 1975) * 1894 - Dorothy Wall, Yeni Zelandalı-Avustralyalı yazar ve çizer (ö. 1942) * 1895 - Jean Berthoin, Fransız siyasetçi (ö. 1979) * 1896 - David Wechsler, Rumen-Amerikalı ruhbilimci (ö. 1981) * 1897 - Nahit Hilmi Özeren, Türk edebiyatçı ve güfte yazarı (ö. 1951) * 1898 - Gustav Haloun, Çek sinolog (ö. 1951) * 1899 - Paul Hermann Müller, İsviçreli kimyacı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1965) * 1900 - Abdülbaki Gölpınarlı, Türk edebiyat tarihçisi ve çevirmen (ö. 1982) * 1902 - Suud bin Abdül Aziz, Suudi Arabistan Kralı (ö. 1969) * 1903 - İgor Kurçatov, Sovyet nükleer fizikçi (Sovyetler Birliği'nin ilk atom bombası ve ilk nükleer elektrik santralini ve dünyanın ilk termonükleer bombasını yapan) (ö. 1960) * 1905 - Hüseyin Nihal Atsız, Türk yazar, şair, tarihçi ve ideolog (ö. 1975) * 1906 - Emmanuel Levinas, Fransız filozof (ö. 1995) * 1907 - Sergey Korolyov, Sovyet roket mühendisi (ö. 1966) * 1910 - Luise Rainer, Alman oyuncu (ö. 2014) * 1916 - Pieter Willem Botha, Güney Afrika'nın ilk Devlet Başkanı (ö. 2006) * 1916 - Mary Wilson, İngiliz şair (ö. 2018) * 1918 - Maharişi Maheş Yogi, Hint guru (Transandantal Meditasyon tekniğini geliştiren) (ö. 2008) * 1925 - Nevit Kodallı, Türk besteci, kompozitör ve müzik eğitmeni (ö. 2009) * 1926 - Morton Feldman, Amerikalı besteci (ö. 1987) * 1926 - Ray Price, Amerikalı country müzik şatkıcısı, besteci ve gitarist (ö. 2013) * 1928 - Ruth Brown, Amerikalı Rhythm and Blues şarkıcı (ö. 2005) * 1929 - Alasdair MacIntyre, İskoç filozof * 1931 - Leyla Erbil, Türk yazar (ö. 2013) * 1931 - Özdemir Nutku, Türk tiyatro bilimci, oyuncu, yazar, eleştirmen ve yönetmen (ö. 2019) * 1932 - Engin Geçtan, Türk psikiyatrist ve yazar (ö. 2018) * 1934 - Metin Serezli, Türk oyuncu (ö. 2013) * 1934 - İbrahim Nafei, Mısırlı gazeteci (ö. 2018) * 1935 - Kreskin, Amerikalı mentalist * 1936 - Emil Lahud, Lübnanlı asker ve siyasetçi * 1936 - Mufti Mohammad Sayeed, Hint politikacı (ö. 2016) * 1941 - Long John Baldry, İngiliz şarkıcı ve müzisyen (ö. 2005) * 1941 - Fiona Caldicott, Britanyalı akademisyen, psikiyatrist, psikoterapist ve yönetici (ö. 2021) * 1944 - Joe Frazier, Amerikalı boksör ve Dünya ağır siklet profesyonel boks şampiyonlarından (ö. 2011) * 1945 - Aytunç Altındal, Türk gazeteci ve yazar (ö. 2013) * 1947 - Tom Dempsey, Amerikan Futbolu oyuncusu (ö. 2020) * 1949 - Ottmar Hitzfeld, Alman futbolcu ve teknik direktör * 1949 - Hammadi Cibali, Tunuslu mühendis, İslamcı politikacı, gazeteci ve Tunus eski başbakanı * 1949 - Haruki Murakami, Japon romancı, kısa öykü yazarı, çevirmen ve gazeteci * 1951 - Kirstie Alley, Amerikalı oyuncu ve Emmy Ödülü sahibi (ö. 2022) * 1951 - Rush Limbaugh, Amerikalı radyo kişiliği, muhafazakâr siyasi yorumcu, yazar ve televizyon şovu sahibi (ö. 2021) * 1953 - Marry Harron, Kanadalı film yapımcısı ve senarist * 1956 - Nikolay Noskov, Rus rock şarkıcısı * 1958 - Christiane Amanpour, İran asıllı İngiliz gazeteci ve haberci * 1960 - Dominique Wilkins, eski profesyonel basketbolcu * 1962 - Luna Vachon, Amerikalı-Kanadalı profesyonel kadın güreşçi (ö. 2010) * 1964 - Jeff Bezos, Amerikan girişimci ve iş insanı (Amazon.com'un kurucusu) * 1965 - Rob Zombie, Amerikalı heavy metal şarkıcısı, yönetmen, yapımcı, prodüktor, senarist, kıyafet ve dövme tasarımcı * 1966 - Olivier Martinez, Fransız oyuncu * 1967 - Selahattin Dervent, Türk teknik direktör * 1967 - Vendela Kirsebom, Norveçli-İsveçli-Türk model ve oyuncu * 1968 - Mauro Silva, Brezilyalı futbolcu * 1969 - David Mitchell, İngiliz romancı ve senarist * 1969 - Gökhan Semiz, Türk söz yazarı, besteci ve Grup Vitamin'in solisti (ö. 1998) * 1970 - Raekwon, Amerikalı rapçi * 1970 - Zack de la Rocha, Amerikalı vokalist, söz yazarı ve aktivist * 1972 - Toto Wolff, Avusturyalı yatırımcı ve eski yarış pilotu * 1973 - Hande Yener, Türk şarkıcı * 1974 - Melanie Chisholm, İngiliz sanatçı * 1975 - Jason Jeremy Freese, Amerikalı müzisyen * 1979 - Marián Hossa, Amerikalı buz hokeyi oyuncusu * 1979 - Grzegorz Rasiak, Polonyalı millî futbolcu * 1980 - Amerie, Amerikalı R&B; şarkıcısı, söz yazarı, dansçı, oyuncu ve model * 1980 - Akiko Morigami, Japon tenis oyuncusu * 1980 - Amerie, Amerikalı R&B; şarkıcısı, söz yazarı, dansçı, aktris ve model * 1981 - Luis Pérez, Meksikalı futbolcu * 1985 - Artem Milevski, Belaruslu-Ukraynalı futbolcu * 1985 - Issa Rae, Amerikalı oyuncu, yazar ve yapımcı * 1985 - Borja Valero, eski İspanyol millî futbolcu * 1986 - Oya Okar, Türk oyuncu * 1986 - Pablo Daniel Osvaldo, İtalyan futbolcu * 1987 - Naya Rivera, Amerikalı şarkıcı ve aktris * 1987 - Salvatore Sirigu, İtalyan futbolcu * 1989 - Axel Thomas Witsel, Belçikalı millî futbolcu * 1991 - Pixie Lott, İngiliz şarkıcı, söz yazarı, dansçı ve oyuncu * 1992 - Ishak Belfodil, Cezayirli futbolcu * 1992 - Samuele Longo, İtalyan futbolcu * 1993 - D.O., Koreli şarkıcı ve oyuncu ve söz yazarı * 1993 - Zayn Malik, Pakistan asıllı İngiliz şarkıcı, söz yazarı ve One Direction üyesi * 1995 - Alessio Romagnoli, İtalyan millî futbolcu == Ölümler == * 1519 - I. Maximilian, Kutsal Roma İmparatoru (d. 1459) * 1621 - Şehzade Mehmed, Osmanlı İmparatorluğu şehzadesi (d. 1605) * 1665 - Pierre de Fermat, Fransız matematikçi ve hukukçu (d. 1601) * 1759 - Anne, Kral II. George ve eşi Caroline (Ansbach)’in ikinci çocuğu ve en büyük kızı (d. 1709) * 1833 - Marie- Antonin Carême, Fransa'nın ilk pastacılardan (d. 1784) * 1875 - Tongzhi, Qing Hanedanı (Mançu) imparatoru (d. 1856) * 1889 - Churchill Babington, İngiliz klasik bilim adamı, arkeolog ve doğa bilimci (d. 1821) * 1905 - Abdullah Galib Paşa, Osmanlı siyasetçi (d. 1829) * 1909 - Hermann Minkowski, Litvan matematikçi (d. 1864) * 1942 - Charles Tate Regan, Büyük Britanyalı Royal Society Üyesi ve ihtiyolog (d. 1878) * 1950 - Pedro Calomino, Arjantinli eski millî futbolcu (d. 1892) * 1967 - James Bedford, Amerikalı bilim insanı (d. 1893) * 1974 - Patricia, Kraliçe Victoria'nın torunu (d. 1886) * 1976 - Agatha Christie, İngiliz yazar (d. 1890) * 1977 - Henri-Georges Clouzot, Fransız film yönetmeni ve senarist (d. 1907) * 1983 - Nikolay Podgorni, SSCB Devlet Başkanı (d. 1903) * 1985 - Sabri Kiraz, Türk futbolcu ve teknik direktör (d. 1918) * 1997 - Charles Brenton Huggins, Amerikalı hekim, fizyolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1901) * 1998 - Sadi Koçaş, Türk siyasetçi ve eski başbakan yardımcısı (d. 1919) * 2001 - Bill Hewlett, Amerikalı mühendis ve iş insanı (d. 1913) * 2002 - Cyrus Vance, ABD'nin 57. Dış İşleri Bakanı (d. 1917) * 2003 - Leopoldo Galtieri, Arjantinli general ve devlet adamı (d. 1926) * 2003 - Maurice Gibb, İngiliz müzisyen (Bee Gees grubu üyesi) (d. 1949) * 2006 - Ömer Küyük, Türk İstiklal Savaşı gazisi (d. 1898) * 2009 - Claude Berri, Fransız yönetmen, aktör ve yapımcı (d. 1934) * 2010 - Daniel Bensaïd, Fransız filozof, sivil atvist ve düşünür (d. 1946) * 2010 - Altan Dinçer, Türk millî basketbolcu ve antrenör (d. 1932) * 2010 - Miep Gies, II. Dünya Savaşı sırasında Anne Frank ve ailesine yardım eden Hollanda vatandaşı (d. 1909) * 2012 - Aslı Nemutlu, Türk millî kayakçı (d. 1994) * 2013 - Precious Bryant, Amerikalı country ve blues müzisyeni (d. 1942) * 2013 - Alev Sururi, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1931) * 2013 - Koto Okubo, Dünya'nın En Yaşlı Kadını unvanına sahipti (d. 1897) * 2014 - Alexandra Bastedo, İngiliz oyuncu ve aktivist (d. 1946) * 2014 - Halet Çambel, Türk arkeolog, yazar ve Olimpiyatlardaki ilk Türk kadın sporcu (d. 1916) * 2015 - Yelena Obraztsova, Rus mezzo-soprano (d. 1939) * 2016 - İvan Bukavşin, Rus satranç oyuncusu (d. 1995) * 2017 - Giulio Angioni, İtalyan yazar (d. 1939) * 2017 - Meir Banai, İsrailli müzisyen, şarkıcı ve söz yazarı (d. 1961) * 2017 - William Peter Blatty, Amerikalı yönetmen, yapımcı ve senarist (d. 1928) * 2017 - Vsevolod Murakhovski, Ukraynalı Rus Sovyet politikacı (d.1926) * 2017 - Graham Taylor, İngiliz eski futbolcu ve teknik direktör (d. 1944) * 2017 - İlyas Hüseynov, Azerbaycanlı müzisyen (d. 1924) * 2018 - Eddy Beugels, Eski Hollandalı bisiklet sporcusu (d. 1944) * 2018 - Bella Emberg, İngiliz oyuncu (d. 1937) * 2018 - Frankie Muse Freeman, Amerikalı siyahi kadın insan hakları aktvisti ve avukatı (d. 1916) * 2018 - Keith Jackson, Amerikalı spor muhabiri ve sunucu (d. 1928) * 2019 - Bonnie Guitar, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, yapımcı, at eğitimcisi ve iş insanı (d. 1923) * 2019 - Etsuko Ichihara, Japon oyuncu (d. 1936) * 2019 - Joe M. Jackson, Amerikalı eski asker ve savaş pilotu (d. 1923) * 2019 - Batton Lash, Amerikalı çizgi roman sanatçısı (d. 1953) * 2019 - Patricia Wald, Amerikalı hakim (d. 1928) * 2020 - Tony Garnett, İngiliz oyuncu, televizyon ve film yapımcısı (d. 1936) * 2020 - Paulo Gonçalves, Portekizli profesyonel motosiklet yarışçısı (d. 1979) * 2020 - Jayalath Manoratne, Sri Lankalı oyuncu, yazar ve şarkıcı (d. 1948) * 2020 - Roger Scruton, İngiliz filozof, yazar ve hayvan hakları aktivisti (d. 1944) * 2020 - Aart Staartjes, Hollandalı oyuncu, yönetmen, televizyoncu, yazar ve yapımcı (d. 1938) * 2021 - Frank Arok, Macar profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1932) * 2021 - Bruce Bennett, Amerikalı Amerikan futbolu oyuncusudur (d. 1943) * 2021 - Florentin Crihălmeanu, Rumen Rum Katolik Kilisesi'ne bağlı hiyerarş (d. 1959) * 2021 - Mona Malm, İsveçli aktris (d. 1935) * 2021 - Sidik Mia, Malavili iş insanı ve siyasetçi (d. 1965) * 2021 - Philaret, Rusya doğumlu Beyaz Rus Ortodoks Başpiskopos (d. 1935) * 2021 - Bridget Rowe, İngiliz gazeteci ve köşe yazarı (d. 1950) * 2021 - Shingoose, Kanadalı Ojibwa yerlisi country şarkıcısı, söz yazarı, televizyon yapımcısı ve sunucu (d. 1946) * 2023 - Burhan Çaçan, Türk halk müziği sanatçısı (d. 1960) * 2023 - Lisa Marie Presley, Amerikalı rock şarkıcısı (Elvis Presley'nin kızı) (d. 1968) == Tatiller ve özel günler == *0112 12
== Olaylar == * 1297 - Monako bağımsızlığını kazandı. * 1499 - Fransa'da XII. Louis, Anne de Bretagne ile evlendi. * 1610 - İtalyan astronom Galileo Galilei, Jüpiter'in iki uydusunu (İo ve Europa) tespit etti. * 1784 - Osmanlı Devleti, Rusya'nın Kırım'ı ilhakını bir "sened" ile resmen tanıdı. * 1835 - ABD'nin ulusal borcu ilk ve son kez olarak 0 (sıfır) oldu. * 1916 - İtilaf Devletleri, Osmanlı Ordusu'nun Çanakkale direnişini kıramadılar. Yenilgiye uğrayarak Gelibolu Yarımadası'ndan çekilmeye başladılar. Başarısızlığı nedeniyle İngiliz Deniz Kuvvetleri Komutanı, Amiral Winston Churchill görevinden istifa etti. * 1918 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Woodrow Wilson, Temsilciler Meclisi ve Senato'nun ortak toplantısında, Avrupa'da kalıcı barışın sağlanması için, kendi adıyla anılacak olan 14 prensibi ortaya attı. * 1920 - Kuvâ-yi Milliye komutanlarından Yahya Kaptan, Gebze'de İstanbul Hükûmeti'nin adamlarınca öldürüldü. * 1933 - Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı kabul edildi. * 1940 - Türkiye, İngiltere ve Fransa ile 2 yıl süreyle krom satış antlaşması imzaladı. * 1941 - İstanbul’da 401 ilkokulda 1846 öğretmen ve 74.488 öğrencinin öğrenim yaptığı açıklandı. * 1942 - II. Dünya Savaşı: Doğu Cephesi'nde Sovyetler Birliği ile Almanya arasında Rjev Muharebeleri başladı. * 1943 - Yoksullara ucuz ekmek verilmesine ilişkin kararname yayımlandı. * 1945 - İskenderun Limanı hizmete açıldı. * 1946 - Celâl Bayar, Demokrat Parti (DP) Genel Başkanı oldu. * 1958 - 14 yaşındaki Bobby Fischer, Amerika Birleşik Devletleri satranç şampiyonu oldu. * 1959 - Charles de Gaulle, Beşinci Fransa Cumhuriyeti'nin ilk Başkanı olarak görevine başladı. * 1960 - Kızılırmak üzerindeki Hirfanlı Barajı ve Hidroelektrik Santrali açıldı. * 1962 - Hollanda'da tren kazası: 93 kişi öldü. * 1965 - DSİ, Keban Barajı Hidroelektrik Santrali inşaatını ihaleye çıkardı. * 1973 - İşçilere verilmekte olan mesken kredisinin tutarı 60 bin liradan 75 bin liraya çıkarıldı. * 1976 - Türkiye'den geçen TIR kamyonlarından karayolu ücreti alınmaya başlandı. * 1977 - Cumhuriyet Halk Partisi lideri Bülent Ecevit, Milletvekillerine yapılan zamlara tepki gösterdi; maaş zammını kabul etmeyeceğini açıkladı. * 1979 - İlk çocuk haber programı "Gökkuşağı" yayımlanmaya başladı. * 1980 - Akaryakıt yokluğu nedeniyle fabrikaların %80'i üretimi durdurdu. * 1982 - Yılmaz Güney, "komünizm propagandası yapmaktan" gıyabında 7,5 yıla mahkûm edildi. * 1983 - Kültür ve Turizm Bakanlığı, "Talih Oyunları Yönetmenliği"ni yürürlüğe koydu. * 1984 - Başbakan Turgut Özal, Türk Parasını Koruma Kanunu'nun herkesin başına bela olduğunu söyledi. * 1986 - 8 sanatçıya Yükseköğretim Kurulu (YÖK) tarafından "profesörlük" unvanı verildi. Unvan verilen sanatçılar arasında, Yıldız Kenter, Hikmet Şimşek ve Nevit Kodallı da vardı. * 1986 - Hacker manifestosu, ABD'de duyuruldu. * 1986 - Henry Miller'in Oğlak Dönencesi adlı romanı, müstehcen olduğu gerekçesiyle toplatıldı. * 1987 - Cumhurbaşkanı Kenan Evren'in Çukurova Üniversitesi'nde öğrencilere tavsiyesi: "Gericilerle komünistler birleşme hâlindedirler, buna dikkatli olun." * 1988 - Bülent Ersoy'un sahneye çıkma yasağı kaldırıldı. Operasyonla cinsiyet değiştiren Bülent Ersoy'un sahneye çıkmasına, Emniyet Genel Müdürlüğü 7 yıldır izin vermiyordu. * 1988 - Türkiye Emlak Bankası kuruldu. * 1989 - Birleşik Krallık'ta East Midlands Havaalanı yakınlarında Boeing 737 tipi bir yolcu uçağı, karayolu üzerine düştü: 46 kişi öldü, 80 kişi yaralı kurtuldu. * 1991 - Hükûmetle anlaşan maden işçileri, eylemlerine son vererek Zonguldak'a geri döndüler. * 1992 - Ankara'da bir depoda kilitli tutulan "yasak" kitaplar Kültür Bakanlığı'nda sergilenmeye başladı. Kitaplar ileride oluşturulacak Demokrasi ve İnsan Hakları Müzesi'ne konulacak. * 1993 - Aziz Nesin, "12 Eylül'de 5 deli bir kuyuya taş attı, 60 milyon insan çıkaramıyor." dedi. * 1993 - Devlet Bakanı Orhan Kilercioğlu ile görüşmesinin ardından Saraybosna Havaalanı'ndan şehre doğru giden Bosna Hersek Başbakan Yardımcısı Hakija Turajlić, Fransız BM askerlerinin eşliğinde ve bir BM zırhlı aracı içinde bulunduğu halde Sırp Cumhuriyeti Ordusu tarafından öldürüldü. * 1996 - Antonov An-32 tipi bir kargo uçağı, Kinşasa'da (Zaire) bir pazar yerine düştü: 350 kişi öldü. * 1996 - Evrensel gazetesi muhabiri Metin Göktepe, Polis tarafından gözaltına alındıktan sonra, Eyüp Spor Salonu yanındaki parkta ölü bulundu. * 1997 - Vehbi Koç'un çalınan naaşı, Zincirlikuyu Mezarlığı'nda boş bir mezarda bulundu ve çalanlar yakalandı. Koç'un naaşı, 10 Ocak'ta ikinci kez toprağa verildi. * 1998 - Karşıyaka Müftüsü Nadir Kuru'nun, İzmir'de Dr. Tibet Kızılcan'ın cenaze namazını kıldırırken; "İsteyen hanımlar namaza gelebilir" sözleri üzerine, kadınlar ilk kez erkeklerle saf tutarak cenaze namazı kıldı. * 2001 - Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Zekeriya Beyaz, fakültede katıldığı toplantıda, türban konusunun tartışıldığı sırada çıkan karışıklıkta bıçaklandı. * 2002 - Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, "Tütün Yasası"nı onayladı. * 2003 - Amerika Birleşik Devletleri, Afganistan'da askeri üsler kurmaya başladı. * 2003 - THY'nin İstanbul-Diyarbakır seferini yapan RC-100 tipi uçağı, Diyarbakır'a inişi sırasında düştü: 74 kişi öldü, 3 kişi yaralanarak kurtuldu. * 2004 - Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği Yönetmeliği'nin gizliliğini kaldıran yasanın ardından hazırlanan yeni yönetmelik de yürürlüğe girdi. MGK Genel Sekreterliği yönetmelikte, Başbakan'a bağlı bir kuruluş olarak tanımlandı. * 2008 - Orhan Alkaya, İstanbul Şehir Tiyatroları Genel Sanat Yönetmenliği'ne getirildi. * 2010 - Halep ile Gaziantep arasında konulan yolcu treni ilk seferini yaptı. * 2011 - Başbakan Erdoğan, Kars Cumhuriyet Meydanı’nda düzenlenen açılış töreninde, kentteki “İnsanlık Anıtı”nı, "ucube" olarak nitelendirdi. Anıt, daha sonra alınan kararla yıkıldı. * 2016 - Başbakanlık tarafından, Cuma namazı ile öğle tatilinin ibadet hürriyetini engellemeyecek şekilde kullanılabilmesine olanak sağlayan genelge, Resmi Gazete'de yayımlandı. * 2020 - İran'da Ukraine International Airlines'e ait yolcu uçağı düştü, 176 kişi hayatını kaybetti. * 2021 - Türksat 5A uzaya fırlatıldı. == Doğumlar == * 1037 - Su Shi, Çinli şair, ressam, akademisyen ve devlet adamı (ö. 1101) * 1345 - Kadı Burhâneddin, Türk devlet adamı, alim ve Azerbaycan Edebiyatı ve Divan Edebiyatı şairi (ö. 1398) * 1556 - Uesugi Kagekatsu, Japon samuray (ö. 1623) * 1583 - Simon Episcopius, Hollandalı teolog (ö. 1643) * 1601 - Baltasar Gracián, İspanyol Cizvit rahip ve yazar (ö. 1658) * 1632 - Samuel von Pufendorf, Alman filozof (ö. 1694) * 1763 - Edmond-Charles Genêt, Fransız diplomat (ö. 1834) * 1793 - Ludwig Reichenbach, Alman bitki bilimci ve ornitolog (ö. 1879) * 1822 - Carlo Alfredo Piatti, İtalyan çellist ve besteci (ö. 1901) * 1823 - Alfred Russel Wallace, İngiliz doğa bilimci, antropolog ve biyolog (ö. 1913) * 1836 - Lawrence Alma-Tadema, Hollandalı ressam (ö. 1912) * 1849 - Stepan Makarov, Rus koramiral ve okyanus bilimci (ö. 1904) * 1862 - Frank Nelson Doubleday, Amerikalı yayımcı (ö. 1934) * 1863 - Ellen Churchill Semple, Amerikalı coğrafyacı (ö. 1932) * 1864 - Albert Victor, Galler Prensi (ö. 1892) * 1867 - Emily Greene Balch, Amerikalı ekonomist ve yazar (ö. 1961) * 1881 - Claud Buchanan Ticehurst, İngiliz ornitolog (ö. 1941) * 1885 - Archibald Cochrane, İskoç siyasetçi ve deniz subayı (ö. 1958) * 1885 - John Curtin, Avustralyalı politikacı (ö. 1945) * 1889 - Erhard Raus, Alman asker (ö. 1956) * 1891 - Walther Bothe, Alman matematikçi, kimyacı, fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1957) * 1894 - Vilmos Tkálecz, Macar-Sloven eğitimci ve politikacı (ö. 1950) * 1896 - Manuel Rojas Sepúlveda, Şilili romancı ve kısa öykücü (ö. 1973) * 1899 - Mabel Strickland, Maltalı gazeteci, gazete sahibi ve politikacı (ö. 1988) * 1899 - Solomon Bandaranaike, Sri Lanka Başbakanı (ö. 1959) * 1902 - Carl Rogers, Amerikalı psikolog (ö. 1987) * 1902 - Georgi Malenkov, Sovyet devlet adamı (Jozef Stalin'in yakın mesai arkadaşı ve Stalin'in ölümünden sonra SSCB Başbakanı) (ö. 1988) * 1904 - Karl Brandt, Alman hekim ve Nazi savaş suçlusu (ö. 1948) * 1905 - Carl Gustav Hempel, Alman filozof (ö. 1997) * 1908 - William Hartnell, İngiliz aktör ve Doctor Who dizisinin ilk doktoru (ö. 1975) * 1909 - José Ferrer, Porto Rikolu oyuncu ve yönetmen (ö. 1992) * 1916 - Emin Bilgiç, Türk akademisyen ve sümerolog (ö. 1996) * 1917 - Peter Taylor, Amerikalı romancı, kısa öykü ve oyun yazarı (ö. 1994) * 1919 - Edward Robert Harrison, Britanyalı gök bilimci ve kozmolojist (ö. 2007) * 1921 - Leonardo Sciascia, İtalyan yazar ve siyasetçi (ö. 1989) * 1922 - Artemio Franchi, İtalyan futbol adamı (ö. 1983) * 1923 - Larry Storch, Amerikalı aktör * 1924 - Ron Moody, İngiliz oyuncu (ö. 2015) * 1927 - André Manaranche, Fransız rahip, ilahiyatçı ve yazar (ö. 2020) * 1927 - Gabriel Gascon, Kanadalı tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 2018) * 1928 - Bab Christensen, Norveçli aktris (ö. 2017) * 1928 - Slade Gorton, Amerikalı siyasetçi ve hukukçu (ö. 2020) * 1929 - James Ferguson-Lees, Britanyalı kuş bilimcisi (ö. 2017) * 1932 - Michel Gentot, Fransız hukukçu * 1933 - Juan Marsé, İspanyol romancı, senarist ve gazeteci (ö. 2020) * 1933 - Meryem Fahreddin, Mısırlı aktris (ö. 2014) * 1934 - Jacques Anquetil, Fransız bisikletçi (ö. 1987) * 1934 - Jan Kirsznik, Polonyalı saksafoncu (ö. 2018) * 1934 - Phạm Văn Rạng, Güney Vietnamlı millî futbolcu (ö. 2008) küçükresim|200px|Elvis Aaron Presley. * 1935 - Elvis Presley, Amerikalı şarkıcı, müzisyen ve oyuncu (ö. 1977) * 1936 - Robert May, Avustralyalı bilim insanı ve akademisyen (ö. 2020) * 1937 - Louis Le Pensec, Fransız siyasetçi * 1937 - Meral Niron, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2020) * 1937 - Shirley Bassey, Galli şarkıcı * 1939 - Nanda, Hint oyuncu (ö. 2014) * 1940 - Sid Ganis, Amerikalı film yapımcısı * 1941 - Graham Chapman, İngiliz komedyen ve oyuncu (ö. 1989) * 1942 - Gülcan Tunççekiç, Türk balerin (ö. 1992) * 1942 - Junichirō Koizumi, Japonya Başbakanı * 1942 - Stephen Hawking, İngiliz teorik fizikçi (patlayan kara delikler teorisiyle görelilik teorisi ve kuantum mekaniğinde çığır açan) (ö. 2018) * 1943 - Jacques Huntzinger, Fransız diplomat * 1943 - Norodom Buppha Devi, Kamboçyalı prenses, siyasetçi, aktivist ve balerin (ö. 2019) * 1944 - Terry Brooks, Amerikalı fantastik kurgu roman yazarı * 1945 - Francisco Villar y Ortiz de Urbina, İspanyol diplomat * 1945 - Kadir Topbaş, Türk mimar ve İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı (ö. 2021) * 1946 - Félix Gallardo, Meksikalı uyuşturucu baronu * 1946 - Fritz Künzli, İsviçreli millî futbolcu (ö. 2019) * 1946 - Robby Krieger, Amerikalı rock gitaristi ve söz yazarı * 1947 - Ashura Hara, Japon profesyonel güreşçi ve rugby oyuncusu (ö. 2015) * 1947 - David Bowie, İngiliz şarkıcı ve sinema oyuncusu (ö. 2016) * 1947 - Samuel Schmid, İsviçreli politikacı * 1947 - Şansal Büyüka, Türk gazeteci ve spor yazarı * 1947 - William Bonin, Amerikalı seri katil (ö. 1996) * 1948 - Arkadaş Zekai Özger, Türk şair (ö. 1973) * 1949 - Anne Schedeen, Amerikalı oyuncu * 1949 - Aykut Işıklar, Türk gazeteci (ö. 2019) * 1949 - Kozo Kinomoto, Japon futbolcu (ö. 2017) * 1949 - Nuri Kurtcebe, Türk çizgi-romancı ve karikatürist * 1953 - Gülistan Okan, Türk ses sanatçısı * 1958 - Rey Mysterio, Sr., Amerikalı güreşçi ve oyuncu * 1961 - Jérôme Bonnafont, Fransız bürokrat ve diplomat * 1966 - Gökhan Gedikali, Türk futbolcu * 1967 - R Kelly, Amerikalı R&B; şarkıcı * 1969 - Jeremy Davies, Amerikalı oyuncu * 1969 - Laura Novoa, Arjantinli aktris * 1971 - Pascal Zuberbühler, İsviçreli millî kaleci * 1972 - Burak Aydos, Türk şarkıcı * 1972 - Giuseppe Favalli, İtalyan futbolcu * 1972 - Paul Clement, İngiliz futbolcu, futbol antrenörü ve teknik direktör * 1975 - Elena Grushina, Ukraynalı buz patenci * 1975 - Vatan Şaşmaz, Türk oyuncu, sunucu ve yazar (ö. 2017) * 1976 - Bora Sancar, Türk basketbolcu * 1977 - Amber Benson, Amerikalı oyuncu * 1977 - Erdal Bibo, Türk basketbolcu * 1977 - Manuela Arcuri, İtalyan model ve aktris * 1978 - Marco Fu, Hong Konglu snooker oyuncusu * 1979 - Adrian Mutu, Rumen futbolcu * 1979 - Seol Ki-hyeon, Güney Koreli millî futbolcu ve teknik direktör * 1979 - Stipe Pletikosa, Hırvat millî kaleci * 1983 - Chris Masters, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1983 - Felipe Colombo, Meksikalı dizi oyuncusu * 1983 - Kim Jong-un, Kuzey Kore Devlet Başkanı * 1985 - Karina Ocasio, Porto Rikolu voleybolcu * 1986 - David Silva, İspanyol futbolcu * 1988 - Adrián López Álvarez, İspanyol futbolcu * 1988 - Alex Tyus, ABD kökenli İsrailli millî profesyonel basketbolcu * 1988 - Michael Mancienne, İngiliz futbolcu * 1990 - Sara Vulovic, Sırp model ve yönetmen * 1991 - Stefan Johansen, Norveçli futbolcu * 1991 - Stefan Savić, Karadağlı futbolcu * 1992 - Koke, İspanyol futbolcu * 1999 - Damiano David, İtalyan şarkıcı ve söz yazarı * 2000 - Noah Cyrus, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı == Ölümler == * 307 - Hui, Çin'de Jin Hanedanı'nın ikinci imparatorudur (d. 259) * 1198 - III. Celestine, 21 Mart 1191 tarihinden ölümüne kadar Papalık yapmıştır (d. 1106) * 1324 - Marco Polo, İtalyan seyyah (d. 1254) * 1337 - Giotto di Bondone, İtalyan ressam ve mimar (d. 1267) * 1642 - Galileo Galilei, İtalyan fizikçi, matematikçi ve astronom (d. 1564) * 1704 - Lorenzo Bellini, İtalyan doktor ve anatomist (d. 1643) * 1713 - Arcangelo Corelli, İtalyan besteci (d. 1653) * 1825 - Eli Whitney, Amerikalı mucit ve sanayici (d. 1765) * 1854 - William Beresford, İngiliz-İrlandalı asker ve politikacı (d. 1768) * 1878 - Nikolay Nekrasov, Rus şair ve gazeteci (d. 1821) * 1896 - Paul Verlaine, Fransız şair (d. 1844) * 1916 - Rembrandt Bugatti, İtalyan heykeltıraş (d. 1884) * 1920 - Yahya Kaptan, Türk Kuvâ-yi Milliye komutanlarından (d. ?) * 1921 - Leonid Pozen, Rus-Ukraynalı heykeltıraş ve avukat (d. 1849) * 1925 - ‎George Bellows‎‎, Amerikalı ressam‎ (d. 1882) * 1935 - Rauf Yekta, Türk müzisyen, müzikolog ve besteci (d. 1871) * 1937 - Felix Körling, İsveçli bestecisi (d. 1864) * 1939 - Charles Eastman, Amerika yerlisi hekim, fizikçi ve sosyal reformcu (d. 1858) * 1941 - Robert Baden-Powell, Britanyalı asker, İzci lideri ve izciliğin kurucusu (d. 1857) * 1946 - Dion Fortune, İngiliz okültist ve yazar (d. 1890) * 1948 - Ahmet Sungur, Türk siyasetçi (d. 1894) * 1948 - Kurt Schwitters, Alman resim ve heykel sanatçısı (d. 1887) * 1949 - Yoshijirō Umezu, Japon asker (d. 1882) * 1950 - Abdullah Sabri Aytaç, Türk müderris ve siyasetçi (d. 1870) * 1950 - Joseph Alois Schumpeter, Avusturyalı iktisatçı ve siyaset bilimci (d. 1883) * 1953 - Charles Edward Merriam, Amerikalı siyaset bilimci (d. 1874) * 1961 - Yaşar Doğu, Türk Dünya şampiyonu güreşçi (d. 1913) * 1963 - Kay Sage, Amerikalı şair ve ressam (d. 1898) * 1963 - Temel Karamahmut, Türk film yönetmeni, senarist ve oyuncu (d. 1916) * 1964 - Julius Raab, Avusturyalı politikacı (d. 1891) * 1964 - Karekin Deveciyan, Türk-Ermeni zoolog ve yazar (d. 1868) * 1967 - İlhan Tarus, Türk savcı, yargıç ve hikâye, oyun ve roman yazarı (d. 1907) * 1967 - Walter Bruno Henning, Doğu Prusya doğumlu Alman dilbilimci (d. 1908) * 1975 - Richard Tucker, Amerikalı tenor (d. 1913) * 1976 - Zhou Enlai, Çin Başbakanı (d. 1898) * 1982 - Reta Shaw, Amerikalı oyuncu (d. 1912) * 1983 - Gerhard Barkhorn, Alman pilot asker (d. 1919) * 1983 - Hüseyin Alp, Türk basketbolcu (d. 1935) * 1985 - Vladimir Maneyev, Rus güreşçi (d. 1932) * 1986 - Mehmet İzmen, Türk siyasetçi ve bürokrat (d. 1909) * 1986 - Pierre Fournier, Fransız çellist (d. 1906) * 1988 - Duygu Aykal, Türk balerin ve koreograf (d. 1943) * 1990 - Georgie Auld, Amerikalı saksofon ve klarnet müzisyeni (d. 1919) * 1990 - Kasım Emre, Türk siyasetçi (d. 1934) * 1990 - Terry-Thomas, İngiliz oyuncu ve komedyen (d. 1911) * 1991 - Steve Clark, İngiliz gitarist (d. 1960) * 1992 - Nicolas Schöffer, Fransız sanatçı (d. 1912) * 1994 - Sri Chandrasekharendra Saraswathi, Hint dini lider ve aziz (d. 1894) * 1996 - François Mitterrand, Fransız sosyalist siyasetçi ve Fransa Cumhurbaşkanı (d. 1916) * 1996 - John Hargreaves, Avustralyalı aktör (d. 1945) * 1996 - Metin Göktepe, Türk gazeteci (d. 1968) * 1997 - Melvin Calvin, Amerikalı biyokimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1911) * 1998 - Marie-Madeleine Dienesch, Fransız siyasetçi ve diplomat (d. 1914) * 1998 - Michael Tippett, Britanyalı opera ve klasik müzik bestecisi (d. 1925) * 2000 - Sohban Koloğlu, Türk sinema dekoratörü, yönetmen ve oyuncu (d. 1918) * 2002 - Aleksandr Prohorov, Sovyet fizikçi (d. 1916) * 2005 - Jacqueline Joubert, Fransız televizyon yapımcısı, yönetmen ve sunucu (d. 1921) * 2005 - Raif Aybar, Türk siyasetçi (d. 1915) * 2006 - Özdemir Birsel, Türk film yönetmeni, senarist ve yapımcı (d. 1929) * 2007 - Yvonne De Carlo, Kanadalı-Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve dansçı (d. 1922) * 2011 - Oleg Grabar, Fransız asıllı Amerikalı sanat tarihçisi ve arkeolog (d. 1929) * 2012 - Françoise Christophe, Fransız oyuncu ve komedyen (d. 1923) * 2014 - Armen Mazmanyan, Ermeni yönetmen ve oyuncu (d. 1960) * 2014 - Madeline Gins, Amerikalı ressam, mimar ve şair (d. 1941) * 2014 - Selçuk Uluergüven, Türk sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu (d. 1941) * 2015 - Andraé Crouch, Amerikalı gospel şarkıcısı, besteci ve söz yazarı (d. 1942) * 2015 - Kep Enderby, Avustralyalı siyasetçi ve yargıç (d. 1926) * 2016 - German Moreno, Filipinli TV sunucusu, aktör ve menajer (d. 1933) * 2016 - Hamdi Ahmed, Mısırlı aktör, gazeteci ve siyasetçi (d. 1933) * 2016 - Maria Teresa de Filippis, İtalyan otomobil yarışçısı (d. 1926) * 2016 - Oscar Fritschi, İsviçreli siyasetçi ve diplomat (d. 1939) * 2016 - Otis Clay, Amerikalı blues, gospel ve soul müzisyeni ve şarkıcı (d. 1942) * 2017 - Buddy Bregman, Amerikalı müzik yapımcısı, film yönetmeni, müzisyen ve besteci (d. 1930) * 2017 - Dominique Appia, İsviçreli ressam (d. 1926) * 2017 - Haşimi Rafsancani, İranlı devlet adamı ve İran'nin 4. Cumhurbaşkanı (d. 1934) * 2017 - James Mancham, Seyşelli gazeteci, avukat, yazar ve siyasetçi (d. 1939) * 2017 - Jovanka Nikolić, Sırp yazar ve şair (d. 1952) * 2017 - Miriam Goldberg, Amerikalı muhabir (d. 1916) * 2017 - Peter Sarstedt, İngiliz pop-folk şarkıcısı (d. 1941) * 2017 - Svennik Høyer, Norveçli siyaset bilimci, akademisyen ve araştırmacı (d. 1931) * 2017 - Zacharie Noah, Kamerunlu futbolcu (d. 1937) * 2018 - Denise LaSalle, Amerikalı blues şarkıcısı ve şarkı sözü yazarı (d. 1939) * 2018 - Donnelly Rhodes, Kanadalı aktör (d. 1937) * 2018 - Hans Aabech, Danimarkalı millî futbolcu (d. 1948) * 2018 - George Maxwell Richards, Trinidad ve Tobago Cumhuriyeti'nin 4. Cumhurbaşkanı (d. 1931) * 2018 - Juan Carlos García, Honduraslı millî futbolcu (d. 1988) * 2018 - Vojtěch Lindaur, Çek gazeteci, eğitimci ve müzik yapımcısı (d. 1957) * 2018 - Yvonne Englich, Alman kadın güreşçi (d. 1979) * 2019 - Armando Bortolaso, İtalyan Roma Katolik piskopos (d. 1926) * 2019 - Arturo Rojas de la Cámara, İspanyol çizgi roman sanatçısı ve karikatürist (d. 1930) * 2019 - Larry Langford, Amerikalı siyasetçi (d. 1946) * 2019 - Khosro Harandi, İranlı satranç oyuncusu (d. 1950) * 2019 - Susanne Humphrey, Amerikalı kütüphaneci ve yazar (d. 1944) * 2020 - Buck Henry, Amerikalı oyuncu, senarist, film yönetmeni (d. 1930) * 2020 - Edd Byrnes, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1932) * 2020 - Pilar, İspanyol Hanedan Üyesi (İspanya Kralı I. Juan Carlos'un ablası) (d. 1936) * 2020 - Zhu Yuli, Çinli siyasetçi ve iş insanı (d. 1934) * 2021 - Afolabi Olumide, Nijeryalı akademisyen ve cerrah (d. 1939) * 2021 - Cástor Oswaldo Azuaje Pérez, Venezuelalı Roma Katolik piskoposu (d. 1951) * 2021 - Diana Millay, Amerikalı aktris (d. 1935) * 2021 - Ed Bruce, Amerikalı country müzik şarkıcısı, söz yazarı ve aktör (d. 1939) * 2021 - Eve Branson, İngiliz dansçı, hayırsever ve çocuk hakları aktivisti (d. 1924) * 2021 - Květa Eretová, Çek satranç oyuncusu (d. 1926) * 2021 - Michael Shaw, Baron Shaw of Northstead, İngiliz siyasetçi (d. 1920) * 2021 - Steve Carver, Amerikalı film yapımcısı, yönetmen ve fotoğraf sanatçısı (d. 1945) * 2021 - Steve Lightle, Amerikalı çizgi roman sanatçısı (d. 1959) * 2021 - Vladimir Tretyakov, Rus matematikçi ve akademisyen (d. 1936) * 2022 - Nina Roçeva, Sovyet-Rus kayaklı koşucudur (d. 1948) * 2023 - Sietse Bosgra, Hollandalı politik aktivist (d. 1935) * 2023 - Roberto Dinamite, Brezilyalı millî futbolcudur (d. 1954) * 2023 - Bernard Kalb, Amerikalı gazeteci, sunucu, medya eleştirmeni, öğretim görevlisi ve yazar (d. 1922) * 2023 - Aleksey Slapovski, Sovyet-Rus roman yazarıdır (d. 1957) * 2023 - Keshari Nath Tripathi, Hintli siyasetçi (d. 1934) * 2023 - Adriaan Vlok, Güney Afrikalı siyasetçi (d. 1937) == Tatiller ve özel günler == * Hatay'ın Erzin ilçesinin Fransız işgalinden kurtuluşu (1922) * Fırtına: Zemheri Fırtınasının Başlangıcı == Kaynakça == *0108 08
== Olaylar == * 1474 - Köping, İsveç'te kent konumuna alındı. * 1829 - Johann Wolfgang von Goethe'nin eseri Faust ilk kez sahnelendi. * 1853 - Giuseppe Verdi'nin "Il Trovatore" operası Roma'da sahnelendi. * 1861 - Georgia, Amerika Birleşik Devletleri'nden ayrıldı. * 1903 - İlk kez düzenlenen Fransa Bisiklet Turu (Tour de France) bisiklet yarışmasını, Fransız bisikletçi Maurice Garin kazandı. 19 gün süren 2.428 kilometrelik tura 59 yarışmacı katılırken, ancak 20 bisikletçi bitişe ulaşmayı başarabildi. * 1910 - Çırağan Sarayı yandı. Saray, Sultan Abdülaziz tarafından inşa ettirilmişti. * 1915 - George Claude, reklamcılıkta kullanılmak üzere neon tüplerinin patentini aldı. * 1915 - Zeplinlerin kullanıldığı ilk hava saldırısı, Alman İmparatorluğu tarafından Birleşik Krallık'ta yapıldı. * 1923 - Ali Şükrü Bey'in Ankara'da yayımladığı Tan gazetesinin ilk sayısı çıktı. * 1935 - Y biçimli ilk erkek külotları, Marshall Field&Co;'da satışa sunuldu. * 1937 - Howard Hughes adında bir Amerikalı milyoner, Los Angeles'tan Newark'a (New Jersey) 7 saat 28 dakikada uçarak hız rekoru kırdı. * 1941 - II. Dünya Savaşı: İngiliz güçleri Eritre'ye saldırdı. * 1942 - II. Dünya Savaşı: Japon askeri birlikleri Burma'yı işgal etti. * 1945 - Deutsche Bank ve Deutsche Orientbank, Türkiye'deki faaliyetlerini durdurdu ve tasfiye hazırlıklarına başladı. * 1949 - Küba, İsrail'i diplomatik alanda tanıdı. * 1950 - Çin lideri Mao Zedong, Ho Şi Mingh'in önderliğindeki Kuzey Vietnam'ı tanıdı. * 1959 - Amerika Birleşik Devletleri ile imzalanan İstimlak ve Müsadere Garantisi Anlaşması Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde onaylandı. Anlaşma basında kapitülasyonlara dönüş olarak nitelendi. * 1960 - İsveç'in başkenti Stokholm'den Ankara'ya gelen İskandinav Havayolları'na (SAS) ait yolcu uçağı Esenboğa Havaalanı yakınlarında düştü, 42 kişi öldü. * 1966 - Hindistan'da Nehru'nun kızı İndira Gandhi, Başbakan oldu. * 1969 - Amerikan Büyükelçisi Robert Komer istifa etti. Robert Komer'in makam arabası 6 Ocak günü Ortadoğu Teknik Üniversitesini ziyareti sırasında öğrenciler tarafından yakılmıştı. * 1969 - Prag'da Jan Palach adındaki öğrenci, Sovyetler Birliği'nin Çekoslovakya'yı işgalini protesto için kendini yaktıktan üç gün sonra öldü. Prag'da protesto gösterileri düzenlendi. * 1977 - Miami-Florida'da kar yağışı: Florida'nın tarihinde ilk kez gerçekleşti. * 1978 - 1938'den beri üretilen Volkswagen Beetle (Kaplumbağa) modeli otomobillerden sonuncusu Volkswagen'in Emden'deki fabrikalarında üretildi. Kaplumbağaların üretimine Latin Amerika'da 2003 yılına kadar daha devam edilecektir. * 1981 - Bakırköy İş Mahkemesi Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu'na (DİSK) kayyım atadı. * 1983 - Lyon Kasabı olarak da bilinen Nazi savaş suçlusu Klaus Barbie, Bolivya'da tutuklandı. * 1983 - Apple şirketi, bir mouse ve "grafik ara yüzü" ne sahip ilk ticari bilgisayar olan The Apple Lisa yı duyurdu. * 1983 - Niksar Cumhuriyet Savcısı Nihat Gerçek'i öldürmekten yargılanan iki ülkücü mahkûm edildi. * 1988 - Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) milletvekili Mehmet Ali Eren Türkiye'de Kürt sorunu olduğunu ve Kürtlere baskı yapıldığını söyledi. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde olaylar çıktı. * 1992 - Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Genel Kurulu yapıldı; Genel Başkanlığa Kemal Nebioğlu seçildi. * 1997 - Yaser Arafat, İsrail kontrolü altındaki son Batı Şeria şehri Hebron'un Filistin'e verilmesini kutlamak üzere 30 yıl aradan sonra ilk kez Hebron'a geldi. * 2004 - Rubia isimli bir köpek, Aconcagua dağı zirvesine çıkarak bu alanda bir dünya rekoru kırdı. * 2005 - SEKA İzmit İşletmesinin kapatılma kararını protesto eden çalışanlar, fabrikadan çıkmama kararı aldı. * 2005 - "Türkler: Bin Yılın Yolculuğu 600-1600" sergisi, Londra'daki Kraliyet Sanatlar Akademisi'nde açıldı. * 2006 - NASA'nın uzay sondası New Horizons, Plüton'a doğru yolculuğuna çıktı. * 2007 - Gazeteci Hrant Dink uğradığı silahlı saldırı sonucu öldürüldü. * 2010 - Hamas liderlerinden Mahmud El Mabhuh, Dubai'de kaldığı otelde öldürüldü. * 2011 - Rize Milletvekili Mesut Yılmaz, Demokrat Parti'den istifa etti. Meclis'te temsil edilen parti sayısı 6'ya düştü. == Doğumlar == * 399 - Pulcheria, Doğu Roma imparatoru Arcadius ve Aelia Eudoksia'nın ikinci kızıydı (ö. 453) * 1200 - Dōgen, Japon Zen hocası ve Japonya'daki Soto Zen okulunun kurucusudur (ö. 1253) * 1544 - II. François, 10 Temmuz 1558 - 5 Aralık 1560 döneminde Fransa kralı ve 24 Nisan 1558 – 5 Aralık 1560 döneminde İskoçya Kraliçesi Mary Stuart ile evliliği dolayısıyla İskoçya kraliçesi eşi. (ö. 1560) * 1736 - James Watt, İskoçyalı mucit (buhar makinesini icat ederek Sanayi Devrimi'nin başlamasında büyük rol oynayan) (ö. 1819) * 1798 - Auguste Comte, Fransız filozof (sosyoloji ve pozitivizmin kurucusu kabul edilen) (ö. 1857) * 1802 - Sylvain Van de Weyer, Belçika Başbakanı (ö. 1874) * 1803 - Sarah Helen Whitman, Amerikalı şair, deneme yazarı, transandantalist ve spiritüalist (ö. 1878) * 1807 - Robert Edward Lee, Amerikalı general (ö. 1870) * 1808 - Lysander Spooner, Amerikalı politik düşünür, deneme ve kitapçık yazarı, üniteryen, kölelik karşıtı (ö. 1887) * 1809 - Edgar Allan Poe, Amerikalı öykücü, şair, eleştirmen ve yayıncı (ö. 1849) * 1830 - Johanna Hiedler, Adolf Hitler'in anneannesi (ö. 1906) * 1839 - Paul Cezanne, Fransız ressam (İzlenimcilik sonrası dönemin en büyük sanatçılarından ve kübizmin öncülerinden) (ö. 1906) * 1851 - Jacobus Kapteyn, Hollandalı astronom (ö. 1922) * 1863 - Werner Sombart, Alman iktisatçı ve sosyolog (ö. 1941) * 1863 - Aleksandr Serafimoviç, Sovyet yazar (ö. 1949) * 1865 - Valentin Serov, Rus ressam (ö. 1911) * 1866 - Carl Theodor Zahle, Danimarka başbakanı (ö. 1946) * 1871 - Dame Gruev, Bulgar devrimci (ö. 1906) * 1873 - Hamide Cavanşir, Azeri hayırsever ve kadın hakları aktivist (ö. 1955) * 1873 - Duff Pattullo, Britanya Kolumbiyası'nın 22. Başbakanı (ö. 1956) * 1878 - Herbert Chapman, İngiliz futbolcu ve teknik direktör (ö. 1934) * 1879 - Guido Fubini, İtalyan matematikçi (ö. 1943) * 1882 - Selahattin Adil, Türk asker ve siyasetçi (ö. 1961) * 1884 - İvan Mayski, Sovyet diplomat, tarihçi ve siyasetçi (ö. 1975) * 1890 - Ferruccio Parri, İtalya'nın 43. Başbakanı (ö. 1981) * 1890 - Fevzi el-Kavukçu, Arap asker ve politikacı (ö. 1977) * 1892 - Ólafur Thors, İzlanda Başbakanı (ö. 1964) * 1897 - Emil Maurice, Alman siyasetçi (ö. 1972) * 1912 - Leonid Vitaliyevich Kantorovich, Sovyet matematikçi ve iktisatçı (1975 Nobel Ekonomi Ödülünü Tjalling Koopmans'la paylaşan) (ö. 1986) * 1921 - Patricia Highsmith, Amerikalı yazar (ö. 1995) * 1923 - Markus Wolf, Doğu Alman casus ve Stasi'nin Başkanı (ö. 2006) * 1931 - Altan Günbay, Türk sinema sanatçısı (ö. 2014) * 1933 - Suphi Kaner, Türk sinema oyuncusu, yönetmen, senarist ve yapımcı (ö. 1963) * 1934 - John Richardson, İngiliz oyuncu (ö. 2021) * 1940 - Élisabeth Rappeneau, Fransız kadın film yönetmeni ve senarist (ö. 2020) * 1940 - Güngör Mengi, Türk gazeteci ve köşe yazarı (ö. 2023) * 1942 - Tamer Yiğit, Türk aktör * 1943 - Janis Joplin, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı (1960'ların ilk beyaz kadın blues şarkıcısı) (ö. 1970) * 1945 - John Lithgow, Amerikalı oyuncu ve müzisyen * 1946 - Dolly Parton, Amerikalı country şarkıcısı * 1947 - Şenay Yüzbaşıoğlu, Türk pop müzik şarkıcısı ve söz yazarı (ö. 2013) * 1949 - Robert Palmer, İngiliz şarkıcı (ö. 2003) * 1954 - Cindy Sherman, Amerikalı sanat fotoğrafçısı ve film yönetmeni * 1961 - Hakan Aytekin, Türk belgesel yönetmeni * 1961 - Hayri Sezgin, Türk güreşçi (ö. 2013) * 1977 - Benjamin Ayres, Kanadalı oyuncu * 1980 - Jenson Button, Britanyalı Formula 1 pilotu * 1981 - Asier del Horno, Basklı futbolcu * 1984 - Mickey Sumner, İngiliz aktris * 1985 - Duško Tošić, Sırp futbolcu * 1986 - Moussa Sow, Fransa doğumlu Senegalli profesyonel futbolcu * 1987 - Huban Öztoprak, Türk tiyatro, dizi ve sinema oyuncusu (ö. 2014) * 1992 - Logan Lerman, Amerikalı artist * 1992 - Shawn Johnson, Amerikalı artistik jimnastikçi * 1993 - Gülşah Duman, Türk basketbolcu == Ölümler == * 1302 - I. Hâkim, 59. İslam Halifesi * 1467 - Yahya bin Muhammed Münâvî, Arap fıkıh ve hadis bilgini (d. 1396) * 1571 - Paris Bordone, Venedikli ressam (d. 1500) * 1629 - I. Abbas, Safevi Hanedanlığının 5. hükümdarı (d. 1571) * 1823 - William Lambton, Britanyalı askeri ve jeodezi uzmanı (d. 1756) * 1855 - Jean-Baptiste Paulin Guérin, Fransız portre ressamı (d. 1783) * 1865 - Pierre-Joseph Proudhon, Fransız sosyalist ve gazeteci (Anarşizmin teorisyenlerinden) (d. 1809) * 1871 - Charles Gumery, Fransız heykeltıraş (d. 1827) * 1930 - Frank P. Ramsey, İngiliz matematikçi, filozof ve ekonomist (d. 1903) * 1949 - Aleksandr Serafimoviç, Sovyet yazar (d. 1863) * 1962 - Onn Cafer, Malay siyaset adamı (d. 1895) * 1964 - Firmin Lambot, Belçikalı bisiklet yarışçısı (d. 1886) * 1970 - Hamza Humo, Bosnalı şair, tiyatro yazarı ve kısa roman yazarı (d. 1895) * 1978 - Feridun Çölgeçen, Türk sinema ve tiyatro sanatçısı (d. 1911) * 1982 - Ahmet Şükrü Esmer, Türk siyaset tarihçisi ve yazar (d. 1891) * 1982 - Enver Ziya Karal, Türk akademisyen, tarihçi, siyasetçi ve Türk Tarih Kurumu Başkanı (d. 1906) * 1990 - Sebahattin Selek, Türk yazar (d. 1921) * 1990 - Aleksandr Peçerskiy, 14 Ekim 1943 tarihinde Nazilerin Sovyet savaş esirlerine karşı işledikleri suçlardan kurtulup Sobibor İmha Kampından kitlesel kaçışın organizatörlerinden biri olan önder (d. 1909) * 1992 - Yesari Asım Arsoy, Klasik Türk müziği bestecisi (d. 1900) * 2000 - Bettino Craxi, İtalyan siyasetçi ve İtalya'nın eski Başbakanlarından (d. 1934) * 2000 - Hedy Lamarr, Avusturya asıllı Amerikalı oyuncu ve bilim insanı (d. 1914) * 2000 - Sevim Çağlayan, Türk sanat müziği sanatçısı (d. 1934) * 2007 - Bam Bam Bigelow, Amerikalı güreşçi (d. 1961) * 2007 - Hrant Dink, Ermeni kökenli Türk gazeteci (d. 1954) * 2007 - Murat Nasırov, Rus şarkıcı (d. 1969) * 2008 - Cüneyt Koryürek, Türk gazeteci ve yazar (d. 1931) * 2008 - Suzanne Pleshette, Amerikalı oyuncu (d. 1937) * 2008 - Ufuk Esin, Türk akademisyen, arkeolog ve TÜBA üyesi (d. 1933) * 2009 - Abdülkerim Kırca, Türk asker (intihar) (d. 1956) * 2011 - Hasan Ünal Nalbantoğlu, Türk akademisyen ve sosyolog (d. 1947) * 2013 - İsmet Hürmüzlü, Türkmen asıllı Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, yazar ve yönetmen (d. 1938) * 2013 - Toktamış Ateş, Türk akademisyen ve yazar (d. 1944) * 2016 - Ettore Scola, İtalyan sinema yönetmeni ve senarist (d. 1931) * 2017 - Wayne Barrett, Amerikalı popüler gazeteci ve köşe yazarıdır (d. 1945) * 2017 - Miguel Ferrer, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1955) * 2018 - Ute Bock, Avusturyalı aktivist ve eğitimcidir (d. 1942) * 2018 - Anna Campori, İtalyan oyuncu (d. 1917) * 2018 - Olivia Cole, Amerikalı oyuncudur (d. 1942) * 2018 - Saqi Farooqi, Pakistanlı şair ve yazardır (d. 1936) * 2018 - Dorothy Malone, Amerikalı oyuncudur (d. 1924) * 2018 - Fredo Santana, Amerikalı rap şarkıcısı ve müzisyeni (d. 1990) * 2019 - Mario Bertoncini, İtalyan besteci, piyanist ve müzik eğitimcisi (d. 1932) * 2019 - Gert Frank, Danimarkalı bisikletçi (d. 1956) * 2019 - Ted McKenna, İskoç baterist ve müzisyen (d. 1950) * 2019 - Muriel Pavlow, İngiliz oyuncu (d. 1921) * 2019 - Henry Sy, Çinli-Filipinli iş insanı, yatırımcı ve hayırsever (d. 1924) * 2019 - Red Sullivan, Kanadalı profesyonel buz hokeyi oyuncusu ve antrenör (d. 1929) * 2020 - Kazım Ayvaz, Türk millî güreşçi (d. 1937) * 2020 - Jimmy Heath, Amerikalı caz saksofoncusu, besteci, aranjör ve müzik grubu kurucusu (d. 1926) * 2020 - Robert Parker, Amerikalı rhythm and blues şarkıcısı ve müzisyen (d. 1930) * 2020 - Sunanda Patnaik, Hint şarkıcı ve müzisyen (d. 1934) * 2021 - Renita Grigoryeva, Rus aktris, film yönetmeni, yazar ve senarist (d. 1931) * 2021 - Danial Jahić, Sırp atlet (d. 1979) * 2021 - Lâm Quang Thi, Vietnamlı eski rütbeli asker (d. 1932) * 2021 - Ellinah Wamukoya, Swazili bir Anglikan piskoposuydu (d. 1951) * 2021 - Mark Wilson, Amerikalı illüzyonist ve yazar (d. 1929) * 2022 - Stanisław Grędziński, Polonyalı eski atlet (d. 1945) * 2022 - Hardy Krüger, Alman oyuncu (d. 1928) * 2022 - Gaspard Ulliel, Fransız sinema oyuncusu (d. 1984) == Tatiller ve özel günler == *0119 19
== Olaylar == * 1830 - Büyük New Orleans (Louisiana) yangını başladı. * 1840 - Lexington adlı buharlı gemi, Long Island (New York) açıklarında yandı ve battı: 139 kişi öldü. * 1854 - Amerikalı Anthony Faas, akordeonun patentini aldı. * 1863 - Darülfünun, Kimyager Derviş Paşa'nın verdiği halka açık fizik dersi ile eğitim hayatına başladı. * 1888 - National Geographic Society kuruldu. * 1898 - Emile Zola'nın L'Aurore gazetesinde yayımladığı J'accuse (İtham ediyorum) başlıklı açık mektup, Dreyfus davası'nı kamuoyunun dikkatine taşıdı. * 1915 - Avezzano'da (İtalya) deprem: 29.800 kişi öldü. * 1920 - Sultanahmet Meydanı'nda 150 bin kişinin katıldığı büyük bir miting yapıldı. * 1923 - Bakanlar Kurulu Başkanı Rauf Bey (Orbay), TBMM’de Lozan Konferansı’yla ilgili olarak Hükümet görüşünü açıkladı. * 1928 - Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğrenci Derneği'nin toplantısında, "Türkiye'de Türkçeden başka lisan konuşulamaz" kararı alındı. * 1930 - Miki Fare karikatürleri, Amerikan gazetelerinde yayımlanmaya başladı. * 1942 - II. Dünya Savaşı: Ekmek Karnesi uygulamasına başlandı. * 1942 - II. Dünya Savaşı: Kızıl Ordu birlikleri Kiev'i ele geçirdi. * 1947 - Pan Am Havayolu Şirketi, New York-Londra-Ankara uçak seferlerine başladı. * 1957 - Wham-O Şirketi, ilk frizbi'yi üretti. * 1958 - Amerika Birleşik Devletleri, uzay uydusu Explorer 1'i fırlattı. * 1966 - Hürriyet gazetesi, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Lyndon Johnson'un, eski Başbakan İsmet İnönü'ye yazdığı mektuba ilişkin, gazeteci Cüneyt Arcayürek'in haberini yayımladı. Mektup ve İnönü'nün cevabi mektubu, 14 Ocak'ta TBMM'de görüşüldükten sonra, 15 Ocak'ta kamuoyuna açıklandı. Bu mektup 1964'teki Kıbrıs bunalımı sırasında yazılmıştı ve Lyndon Johnson mektubunda, Türkiye'nin Kıbrıs'a müdahale etmemesini istemişti. * 1982 - Air Florida Havayolu Şirketine ait bir Boeing 737 tipi bir yolcu uçağı, kalkıştan hemen sonra, Amerika Birleşik Devletleri Washington'daki 14. Cadde köprüsüne çarptı ve daha sonra Potomac nehrine düştü: 78 kişi öldü. * 1986 - Savunma Sanayii Müsteşarlığı kuruldu. * 1990 - Atatürk Barajı'nda su tutulmaya başlandı. * 1990 - Amerika Birleşik Devletleri'nin ilk zenci valisi L. Douglas Wilder, Virginia'da görevine başladı. * 1992 - Japonya, II. Dünya Savaşı sırasında Japon askerlerinin, on binlerce Koreli kadını seks kölesi olmaya zorlamalarından ötürü özür diledi. * 1993 - Irak'a karşı başlatılan ikinci harekata, İncirlik Üssü'nden kalkan "Çekiç Güç" uçakları da katıldı. * 1994 - Başkent Üniversitesi kuruldu. * 2001 - El Salvador'da 7,6 büyüklüğünde deprem: 840 kişi öldü. * 2007 - Dünyanın ilk tüp bebeği olarak 1978'de sezaryenle dünyaya getirilen Louise Brown, doğal yoldan doğum yaptı. * 2007 - Japonya'nın kuzeyinde, Büyük Okyanus'ta 8,3 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. * 2010 - Haiti'de 7 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. 30.000 ile 50.000 arasında insan öldü. * 2010 - Hulki Cevizoğlu, DSHP Genel Başkanlığından istifa etti. * 2012 - Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kurucu Cumhurbaşkanı, Rauf Denktaş solunum yetmezliği nedeniyle kaldırıldığı hastanede öldü. * 2012 - Costa Concordia gemi felaketi yaşandı. == Doğumlar == * MÖ 5 - Guangwu, Çin'in Han Hanedanı'nın imparatoru ve Doğu Han Hanedanı'nın kurucusudur (ö. 57) * 915 - II. Hakem, 961-976 yılları arasında Kurtuba Halifesi (ö. 976) * 1338 - Jeong Mong-ju, Goryeo Hanedanı döneminde yaşamış bir Koreli düşünür ve devlet adamı (ö. 1392) * 1737 - Joseph Hilarius Eckhel, Avusturyalı Cizvit rahip ve nümismat (ö. 1798) * 1801 - Vincenz Franz Kosteletzky, Bohemyalı bitki bilimci ve hekim (ö. 1887) * 1809 - Friedrich Ferdinand von Beust, Alman ve Avusturyalı bir devlet adamı (ö. 1886) * 1810 - Ernestine Rose, Amerikalı yazar (ö. 1892) * 1834 - John Gilbert Baker, İngiliz botanikçi (ö. 1920) * 1855 - Otto Lehmann, Alman fizikçi (ö. 1922) * 1857 - Anastasios Papulas, Yunan kuvvetlerinin başkomutanı (ö. 1935) * 1864 - Wilhelm Wien, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1928) * 1866 - Georgi Gürciyev, Rus öǧretmen, guru ve yazar (ö. 1949) * 1866 - Vasili Kalinnikov, Rus besteci (ö. 1901) * 1871 - Mihal Grameno, Arnavut milliyetçi, politikacı, yazar, özgürlük savaşçısı ve gazeteci (ö. 1931) * 1880 - Herbert Brenon, İrlandalı film yönetmeni (ö. 1958) * 1881 - Wilhelm Worringer, Alman sanat tarihçisi (ö. 1965) * 1891 - Julio Baghy, Macar aktör (ö. 1967) * 1893 - Chaim Soutine, Rus dışavurumcu ressam (ö. 1943) * 1895 - Johannes Martinus Burgers, Hollandalı fizikçi (ö. 1981) * 1895 - Jane Marken, Fransız oyuncu (ö. 1976) * 1899 - Lev Kuleşov, Sovyet sinema teorisyeni ve yönetmeni (ö. 1970) * 1906 - Zhou Youguang, Çinli ekonomist, bankacı ve dilbilimci (ö. 2017) * 1921 - Necati Cumalı, Türk yazar (ö. 2001) * 1921 - Şecaettin Tanyerli, Türk tango şarkıcısı (ö. 1994) * 1933 - Shahnon Ahmad, Malezyalı yazar, siyasetçi (ö. 2017) * 1936 - Philippe Massoni, Fransız polis * 1938 - Cabu (Jean Cabut), Fransız çizgi roman sanatçısı ve karikatürist (ö. 2015) * 1940 - Edmund White, Amerikalı yazar ve araştırmacı (ABD'deki eşcinsel topluluğun yaşamına yönelen eserleriyle çağdaş toplumbilim ve toplumsal tarihe yaptığı katkılarla tanınan) * 1941 - Pasqual Maragall i Mira, İspanyol (Katalan) politikacı * 1943 - Hadi Çaman, Türk tiyatro sanatçısı (ö. 2008) * 1946 - Ordal Demokan, Türk bilim insanı (ö. 2004) * 1961 - Julia Louis-Dreyfus, Amerikalı aktris ve komedyen * 1966 - Erhan Güleryüz, Türk müzisyen * 1966 - Patrick Dempsey, Amerikalı oyuncu * 1968 - Andy Jassy, Amerikalı iş insanı * 1972 - Ozan Doğulu, Türk DJ ve aranjör * 1975 - Andrew Yang, 2020 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık adayı * 1976 - Angelos Basinas, Yunan millî futbolcu * 1976 - Mario Yepes, Kolombiyalı millî futbolcu * 1977 - Şeyla Halis, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1977 - Orlando Bloom, İngiliz sinema oyuncusu * 1978 - Seda Akman, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1983 - Ender Arslan, Türk basketbolcu * 1983 - Lemi Filozof, Türk sinema ve televizyon oyuncusu * 1986 - Duygu Çetinkaya, Türk oyuncu * 1986 - Joannie Rochette, Kanadalı buz patenci * 1988 - Max Payne, bilgisayar oyunu karakteri * 1990 - Liam Hemsworth, Avustralyalı aktör * 1996 - Onur Seyit Yaran, Türk dizi oyuncusu ve eski model * 1997 - Egan Bernal, Kolombiyalı yol bisikleti yarışçısıdır * 1997 - Luis Díaz, Kolombiyalı futbolcudur == Ölümler == * MÖ 86 - Gaius Marius, Romalı asker ve Konsül seçilmiş siyasetçi (d. MÖ 157) * 703 - Jitō, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 41. hükümdarıdır (d. 645) * 858 - Æthelwulf, 839 yılından 858 yılındaki ölümüne kadar Wessex kralıdır (d. 795) * 888 - III. Charles, Kutsal Roma imparatoru (d. 839) * 1147 - Robert de Craon, Haziran 1136'dan ölümüne kadar Tapınak Şövalyeleri büyük üstadı (d. ?) * 1599 - Edmund Spenser, İngiliz şair (d. 1552) * 1658 - Edward Sexby, Püriten asker ve Leveller fikirlerinin taşıyıcısı (d. 1616) * 1717 - Maria Sibylla Merian, Alman entomolog, bilimsel illüstratör ve naturalist (d. 1647) * 1800 - Peter von Biron, Kurlandiya Dükalığı'nın son dükü (d. 1724) * 1806 - Georg Lorenz Bauer, Alman luteran teolog ve ahit eleştirmeni (d. 1755) * 1864 - Stephen Foster, Amerikalı müzisyen ve söz yazarı (d. 1826) * 1871 - Henriette d'Angeville, İsveçli tırmanıcı (d. 1794) * 1885 - Schuyler Colfax, Amerikalı gazeteci, iş insanı ve siyasetçi (d. 1823) * 1894 - William Henry Waddington, Fransız arkeolog ve siyasetçi (d. 1826) * 1895 - Jacques Pucheran, Fransız zoolog (d. 1817) * 1906 - Aleksandr Stepanoviç Popov, Rus fizikçi (d. 1859) * 1923 - Alexandre Ribot, Fransız siyasetçi (d. 1842) * 1929 - Wyatt Earp, Amerikalı kanun adamı (d. 1848) * 1932 - Ernest Mangnall, İngiliz teknik direktör (d. 1866) * 1941 - James Joyce, İrlandalı yazar (Ulysses adlı romanıyla ünlü) (d. 1882) * 1948 - Solomon Mikhoels, Sovyet Yahudi aktör ve sanat yönetmeni (d. 1890) * 1949 - Aino Aalto, Fin mimar ve tasarımcı (d. 1894) * 1956 - Lyonel Feininger, Alman asıllı Amerikalı ressam (d. 1871) * 1957 - Ebül'ulâ Mardin, Türk hukukçu, akademisyen ve siyasetçi (medeni hukuk alanındaki çalışmalarıyla bilinen) (d. 1881) * 1958 - Edna Purviance, Amerikalı oyuncu ve 1915 - 1923 yılları arasında Charles Chaplin filmlerinin baş kadın oyuncusudur (d. 1895) * 1961 - František Drtikol, Çek fotoğrafçı (d. 1883) * 1962 - Ernie Kovacs, Amerikalı aktör, yazar ve komedyen (d. 1919) * 1963 - Sylvanus Olympio, Togolu siyasetçi (d. 1902) * 1973 - Sabahattin Eyüboğlu, Türk sanat tarihçisi, yazar ve eleştirmen (d. 1908) * 1976 - Margaret Leighton, bir İngiliz aktrisdi (d. 1922) * 1977 - Henri Langlois, Fransız filmlerin korunması ve onarımı konusunda çalışmış bir öncüdür (d. 1914) * 1978 - Hubert Humphrey, Lyndon B. Johnson'ın başkanlığı döneminde, ABD'nin 38. başkan yardımcılığı yapmıştır (d. 1911) * 1988 - Chiang Ching-kuo, Çan Kay Şek'in oğlu Tayvanlı Kuomintanglı siyasetçi (d. 1910) * 1989 - Kadri Şençalar, Türk besteci ve udi (d. 1912) * 2007 - Michael Brecker, Amerikalı caz müzisyeni, tenor ve saksafoncu (d. 1949) * 2009 - Mansour Rahbani, Lübnanlı besteci ve söz yazarı (d. 1925) * 2012 - Lefter Küçükandonyadis, Türk futbolcu (d. 1925) * 2012 - Rauf Raif Denktaş, Kıbrıs Türkü siyasetçi, hukukçu ve KKTC'nin kurucu Cumhurbaşkanı (d. 1924) * 2012 - Miljan Miljanić, Sırp eski futbolcu ve teknik direktör (d. 1930) * 2012 - Abdullah Müctebavi, İranlı serbest güreşçi (d. 1925) * 2013 - Arthur Wightman, Amerikalı matematiksel fizikçi (d. 1922) * 2014 - Anjali Devi, Hint- Tamil oyuncu ve film yönetmeni (d. 1927) * 2016 - Brian Bedford, İngiliz oyuncu (d. 1935) * 2016 - J. F. R. Jacob, Hint general (d. 1923) * 2016 - Tera Wray, Amerikalı pornografik film oyuncusudur (d. 1982) * 2017 - Gilberto Agustoni, İsviçreli Kardinal (d. 1922) * 2017 - Antony Armstrong-Jones, İngiliz fotoğrafçı, film yapımcısı (d. 1930) * 2017 - Dick Gautier, Amerikalı oyuncu, komedyen, şarkıcı ve karikatüristtir (d. 1931) * 2017 - Horacio Guarany, Arjantinli şarkıcı, müzisyen ve yazar (d. 1925) * 2017 - Anton Nanut, Slovenyalı orkestra şefi ve klasik müzik eğitimcisi profesör (d. 1932) * 2017 - Yaşar Yücel, Türk tarihçi, akademisyen ve yazar (d. 1934) * 2018 - Doug Harvey, Amerikan MLB Beyzbol Ligi'nde görev almış beyzbol hakemidir (d. 1930) * 2018 - Muhammed Hamid Hezzez, Faslı futbolcudur (d. 1945) * 2018 - Cimis Panusis, Yunan müzisyen ve stand-up komedyen (d. 1954) * 2018 - Jean Porter, Amerikalı oyuncu (d. 1922) * 2018 - Eliyahu Winograd, İsrailli hakim ve hukukçudur (d. 1926) * 2019 - Miguel Civil, İspanyol-ABD'li bir sümerolog (d. 1926) * 2019 - Douglas M. Costle, Amerikalı siyasetçi ve çevrebilimci (d. 1939) * 2019 - Sally Fraser, Amerikalı oyuncudur (d. 1932) * 2019 - Phil Masinga, Güney Afrikalı millî futbolcudur (d. 1969) * 2019 - Susanne Neumann, Alman yazar, aktivist ve sendikacıdır (d. 1959) * 2019 - Francis W. Nye, Amerikalı üst düzey rütbeli askerdir (d. 1918) * 2019 - Mel Stottlemyre, Amerikalı eski profesyonel beyzbol oyuncusu ve antrenörüdür (d. 1941) * 2019 - Bo Westlake, Kanadalı kürek sporcusudur (d. 1927) * 2020 - Carlos Girón, Meksikalı serbest dalışçı (d. 1954) * 2020 - Jaime Humberto Hermosillo, Meksikalı film yönetmeni ve senarist (d. 1942) * 2020 - Murad Wilfried Hofmann, Alman siyasetçi ve yazar (d. 1931) * 2020 - Isabel-Clara Simó, İspanyol gazeteci, yazar ve siyasetçi (d. 1943) * 2021 - Gimax, İtalyan yarış pilotu (d. 1938) * 2021 - Roy Horn, Alman-Amerikalı sihirbaz (d. 1944) * 2021 - Sinikka Nopola, Fin gazeteci ve çocuk kitabı yazarı (d. 1953) * 2021 - Joël Robert, Belçikalı profesyonel motosiklet yarışçısı (d. 1943) * 2021 - Marielle de Sarnez, Fransız siyasetçi (d. 1951) * 2021 - Philip Tartaglia, İskoç Roma Katolik piskopos (d. 1951) * 2021 - Maguito Vilela, Brezilyalı siyasetçi ve hukukçu (d. 1949) * 2022 - Jean-Jacques Beineix, Fransız film yönetmeni (d. 1946) * 2022 - Chiara Samugheo, İtalyan neorealist fotoğrafçı ve foto muhabiri (d. 1935) * 2022 - Terry Teachout, Amerikalı yazar, eleştirmen, tiyatro yönetmeni ve podcast yayıncısı (d. 1956) * 2022 - Ferruh Zeynalov, Azeri siyasetçi (d. 1942) * 2023 - Odd Bergh, Norveçli atlet (d. 1937) * 2023 - Ray Cordeiro, Hong Konglu yayıncı, DJ ve aktör (d. 1924) * 2023 - Enahan Sıddıkova, Özbek şair ve siyasetçi (d. 1954) == Tatiller ve özel günler == * Eski Yeni Yıl *0113 13
== Olaylar == küçükresim|200px|Légion d'honneur nişanı * 1547 - Rus Çarı Korkunç İvan taç giydi. * 1556 - II. Felipe, İspanya Kralı oldu. * 1595 - Padişah III. Murat, 48 yaşında öldü. III. Mehmet tahta çıktı. * 1795 - Fransa, Hollanda'nın Utrecht şehrini işgal etti. * 1804 - Fransız fizikçi Joseph Louis Gay-Lussac, bir hidrojen balonu içinde 7.016 m'ye yükselerek, sonraki 50 yıl içinde kırılamayacak olan bir rekora imza attı. * 1846 - İlk Ziraat Bakanlığı (Nazırlığı) kuruldu. * 1914 - Altay SK kuruldu. * 1920 - Milletler Cemiyeti, ilk toplantısını Paris'te yaptı. * 1925 - Sovyetler Birliği'nde Lev Troçki, Savaş Komiserliği görevinden alındı. * 1928 - Cemal Reşit Rey'in, "12 Anadolu Türküsü" adlı ses ve piyano için yapıtı ilk kez seslendirildi. * 1928 - Doktor Şefik Hüsnü Deymer ve arkadaşlarının Türkiye Komünist Partisi davası başladı. * 1929 - Josef Stalin'le anlaşmazlığa düşen Nikolay Buharin, Komünist Enternasyonal'in başkanlığından istifa etti. * 1945 - Adolf Hitler, Führerbunker'e taşındı. * 1952 - Gazeteci ve yazar Ercüment Ekrem Talu'ya, Fransız "Légion d'honneur" nişanı verildi. Yazar, bu ödüle Türk-Fransız kültür ilişkilerine katkılarından dolayı layık görüldü. * 1956 - Uluslararası Basın Enstitüsü, Türkiye'de basına baskı yapıldığını açıkladı. * 1960 - İşçi Sigortalıları Kurumu İstanbul Hastanesi, Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından hizmete açıldı. * 1961 - Amerika Birleşik Devletleri, Türkiye'ye 43 milyon dolar yardımda bulundu. * 1965 - Manisa'nın Kırkağaç ilçesine bağlı Karakurt köyünde bir grup insan ayaklanarak okul öğretmenlerine saldırdı. Olay yerine giden Kırkağaç Kaymakam Vekili de köylüler tarafından taş ve odunla ağır surette yaralandı. 23 kişi tutuklandı. * 1969 - Metroliner treni hizmete girdi. * 1970 - Muammer Kaddafi, Libya Başbakanı oldu. * 1979 - Şah Muhammed Rıza Pehlevi, ailesi ile birlikte İran'ı terk ederek Mısır'a yerleşti. * 1979 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Devrimci Demokratik Kültür Derneklerinin, "Doğu'da Kürt halkından olmayan kamu görevlilerinin bölgeden uzaklaştırılması" kararı devlet tarafından yerine getirilmediği için Mardin Kızıltepe'de bir ilkokul öğretmeni bir grup militan tarafından dövüldü ve kendisine şehri terk etmesi için ihtarda bulunuldu. * 1980 - Bilim insanları, interferon üretmeyi başardı. * 1983 - Türk Hava Yolları'nın "Afyon" uçağı Ankara'da düştü: 47 kişi öldü. * 1985 - Halkçı Parti (HP) milletvekili Bahriye Üçok, zina yapan erkeklerin de cezalandırılmasını öngören yasa önerisi vermişti. TBMM yasa önerisini reddetti. * 1986 - İnternet mühendislik özel kuvvetinin ilk toplantısı. * 1986 - New York'ta toplanan Uluslararası PEN Kongresi, Türk Hükûmetini yazarlarla ilgili tutumunu gözden geçirmeye çağırdı. * 1987 - 1 Ocak'ta Pekin'de Tiananmen Meydanı'nda öğrencilerin başlattığı gösteriler sonucunda, Çin Komünist Partisi Lideri Hu Yaobang istifa etti; yerine Zao Ziyang getirildi. * 1991 - ABD Irak'a hava akınları ve füze saldırısı başlattı. Çöl Fırtınası Harekatı, Irak'ın sanayi ve savaş potansiyeli tamamen imha edip, 2003 yılında ülkenin işgaline zemin hazırladı. * 1992 - El Salvador Hükûmeti ile isyancılar Meksiko'da bir antlaşma imzalayarak, en az 75 bin kişinin hayatına mal olan 12 yıllık iç savaşa son verdiler. * 1992 - Halkın Emek Partisi kökenli Hatip Dicle ve Leyla Zana, Sosyaldemokrat Halkçı Parti'den istifa etti. * 1996 - "Avrasya feribotu", silahlı eylemciler tarafından 177 yolcu ve 55 mürettebatıyla Trabzon limanında rehin alındı ve İstanbul'a doğru kaçırıldı. Eylemciler Çeçenistan sorununa dikkat çekmek istediklerini söylediler. * 1998 - Refah Partisi'nin Anayasa Mahkemesi'nce kapatılmasıyla, Necmettin Erbakan siyasi yasaklı duruma düştü. * 2000 - Ricardo Lagos, Şili'nin Salvador Allende'den bu yana ilk sosyalist başkanı seçildi. * 2002 - BM Güvenlik Konseyi, Usame bin Ladin'in ve Taliban üyelerinin tüm varlıklarını dondurma kararı aldı. * 2003 - Columbia mzay mekiği, Cape Canaveral (Amerika Birleşik Devletleri) üssünden ayrıldı. (Mekik, 1 Şubat'ta dünyaya dönüşü sırasında parçalandı ve 7 kişilik uçuş ekibi yaşamını yitirdi). * 2005 - Adriana Iliescu, 66 yaşında doğum yaparak dünyanın en yaşlı annesi unvanını aldı. * 2006 - Mehmet Ali Ağca, askerlik işlemlerini yaptırmak üzere avukatı Mustafa Demirbağ ile GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesine gitti. Demirbağ, muayene sonucu Ağca'ya askerliğe elverişsiz raporu verildiğini bildirdi. * 2010 - "2010 Avrupa Kültür Başkenti" olan İstanbul'da etkinlikler, şehrin yedi ayrı noktasındaki kutlamalarla başladı. == Doğumlar == * 1093 - İsaakios Komnenos, Bizans İmparatoru I. Aleksios (1081-1118 arası hükümdar) ile İrini Dukena'nin üçüncü oğlu (ö. 1152) * 1409 - I. René, Napoli ve Kudüs kralı (ö. 1480) * 1477 - Johannes Schöner, Alman astronom ve haritacı (ö. 1547) * 1536 - Yi I, Koreli Neo-Konfüçyüsçü filozof ve yazar (ö. 1584) * 1728 - Niccolo Piccinni, İtalyan besteci (ö. 1800) * 1749 - Vittorio Alfieri, İtalyan drama yazarı (ö. 1803) * 1821 - John C. Breckinridge, Amerikalı siyasetçi, hukukçu, asker ve ABD'nin 14. başkan yardımcısı (ö. 1875) * 1836 - II. Francis, İki Sicilya'nın son kralı (ö. 1894) * 1836 - Inoue Kaoru, Japon siyasetçi (ö. 1915) * 1838 - Franz Brentano, Alman psikolog ve filozof (ö. 1917) * 1849 - Eugène Carrière, Fransız sembolist ressam ve taşbaskı sanatçısı (ö. 1906) * 1853 - André Michelin, Fransız mühendis ve sanayici (ö. 1931) * 1853 - Ian Hamilton, Britanya Ordusu'nda kıdemli subay (ö. 1947) * 1855 - Eleanor Marx, Marksist yazar ve politik eylemci (ö. 1898) * 1859 - Jón Magnússon, İzlanda Başbakanı (ö. 1926) * 1861 - Dilpesend Kadınefendi, II. Abdülhamid beşinci eşi (ö. 1901) * 1878 - Harry Carey, Amerikalı oyuncu (ö. 1947) * 1878 - Mehmed Abdülkadir Efendi, II. Abdülhamid'in ve Bidâr Kadınefendi'nin oğlu (ö. 1944) * 1885 - Michel Plancherel, İsviçreli matematikçi (ö. 1967) * 1890 - Karl Freund, Alman görüntü yönetmeni ve yönetmen (ö. 1969) * 1892 - Homer Burton Adkins, Amerikalı kimyager (ö. 1949) * 1895 - Evripidis Bakircis, Yunan subay ve politikacı (ö. 1947) * 1897 - Bedia Muvahhit, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (sahneye çıkan ilk Türk kadını) (ö. 1994) * 1901 - Fulgencio Batista, Küba Devlet Başkanı (ö. 1973) * 1906 - Abdullah Ziya Kozanoğlu, Türk mimar, müteahhit, romancı, çizgi-roman yazarı, spor yöneticisi ve Beşiktaş Jimnastik Kulübü'nün 11. Başkanı (ö. 1966) * 1908 - Andrew Hughes, Osmanlı İmparatorluğu doğumlu aktör ve şirket yöneticisi (ö. 1996) * 1911 - Eduardo Frei Montalva, Şilili siyasetçi (ö. 1982) * 1913 - Edoardo Detti, İtalyan mimar ve şehir planlamacısı (ö. 1984) * 1924 - Katy Jurado, Meksikalı aktris (ö. 2002) * 1929 - Shigeru Kōyama, Japon oyuncu (ö. 2017) * 1932 - Dian Fossey, Amerikalı etolojist (ö. 1985) * 1933 - Susan Sontag, Amerikalı yazar (ö. 2004) * 1935 - Udo Lattek, Alman teknik direktör ve eski futbolcu (ö. 2015) * 1936 - Halit Çapın, Türk gazeteci ve yazar (ö. 2006) * 1948 - John Carpenter, Amerikalı yönetmen, senarist ve yapımcı * 1950 - Daniel Vischer, İsviçreli siyasetçi (ö. 2017) * 1954 - Morten Meldal, Danimarkalı kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi * 1958 - Andrey Bal, Ukraynalı futbolcu ve antrenör (ö. 2014) * 1958 - Ayşenur İslam, Türk siyasetçi * 1959 - Sade, Nijeryalı şarkıcı ve söz yazarı * 1969 - Per Yngve Ohlin, İsveçli müzisyen ve söz yazarı * 1971 - Vuslat Doğan Sabancı, Türk gazeteci ve iş insanı * 1972 - Gökhan Ertan, Türk fotoğraf sanatçısı (ö. 2012) * 1972 - Ümran Kıyman, Türk boksör (ö. 2012) * 1973 - Josie Davis, Amerikalı oyuncu * 1974 - Kate Moss, İngiliz manken * 1975 - Ayça Bingöl, Türk oyuncu * 1976 - Debbie Ferguson, Bahamalı atlet * 1979 - Aaliyah, Amerikalı şarkıcı (ö. 2001) * 1982 - Tuncay Şanlı, Türk futbolcu * 1983 - Emanuel Pogatetz, Avusturyalı futbolcu * 1983 - Erkan Kolçak Köstendil, Türk oyuncu ve şarkıcı * 1985 - Craig Jones, İngiliz motosiklet yarışçısı (ö. 2008) * 1985 - Anna Wallentheim, İsveçli öğretmen ve politikacı * 1985 - Şahika Ercümen, Türk serbest dalışçı ve sualtı hokeyi oyuncusu * 1996 - Jennie Kim, Güney Koreli şarkıcı == Ölümler == * 1263 - Shinran, Japon Budist keşiş (d. 1173) * 1299 - Hüsâmeddin Lâçin, Memluk sultanı (d. ?) * 1391 - V. Muhammed, Gırnata emiri (d. 1338) * 1545 - George Spalatin, Alman reformcu (d. 1484) * 1595 - III. Murad, Osmanlı'nın 12. padişahı (d. 1546) * 1598 - I. Fyodor, Rus çarı (d. 1557) * 1710 - Higashiyama, Japonya'nın 113. imparatoru (d. 1675) * 1794 - Edward Gibbon, İngiliz tarihçi (d. 1737) * 1806 - Nicolas Leblanc, Fransız fizikçi, cerrah ve kimyacı (d. 1742) * 1852 - John Payne Todd, Annesi ABD başkanı olacak James Madison ile evlendi (d. 1792) * 1864 - Cheoljong, Joseon Krallığı'nın 25. kralı (d. 1831) * 1885 - Edmond About, Fransız yazar, romancı ve yayıncıdır (d. 1828) * 1886 - Amilcare Ponchielli, İtalyan besteci (d. 1834) * 1891 - Léo Delibes, Fransız besteci (d. 1836) * 1896 - Ali Şefkati, Osmanlı gazeteci (d. 1848) * 1933 - Bekir Sami Kunduh, Türk siyasetçi ve diplomat (Türkiye'nin ilk Dışişleri Bakanı) (d. 1867) * 1936 - ‎Albert Fish‎‎, Amerikalı doktor, seri katil, ve yamyam‎ (İdam) (d. 1870) * 1949 - Vasili Degtyaryov, Rus silah tasarımcısı (d. 1880) * 1957 - Arturo Toscanini, İtalyan orkestra şefi ve kemancı (d. 1867) * 1966 - Ahmet Fetgeri Aşeni, Türk jimnastikçi, Beşiktaş Jimnastik Kulübü'nün kurucularından ve 6. Başkanı (d. 1886) * 1969 - Petras Klimas, Litvanyalı diplomat, yazar ve tarihçi (d. 1891) * 1979 - August Heissmeyer, Schutzstaffel'in önde gelen üyesi (d. 1897) * 2004 - Kalevi Sorsa, Finlandiyalı sosyaldemokrat siyasetçi (d. 1930) * 2005 - Recep Birgit, Türk sanat müziği sanatçısı (d. 1920) * 2007 - Ron Carey, Amerikalı oyuncu (d. 1935) * 2009 - Andrew Wyeth, Amerikalı görsel sanatçı (d. 1917) * 2013 - Burhan Doğançay, Türk ressam ve fotoğrafçı (d. 1929) * 2013 - Pauline Phillips, Amerikalı radyocu ve aktivist (d. 1918) * 2015 - Afet Ilgaz, Türk yazar (d. 1937) * 2016 - Joannis Avramidis, Yunan kökenli Avusturyalı heykeltıraş (d. 1922) * 2016 - Carina Jaarnek, İsveçli şarkıcı (d. 1962) * 2017 - Eugene Cernan, Amerikalı savaş pilotu ve NASA astronotu (d. 1934) * 2017 - Franz Jarnach, Alman oyuncu ve müzisyendir (d. 1944) * 2017 - Amin Nasir, Singapurlu eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1968) * 2018 - Madalena Iglésias, Portekizli şarkıcı ve oyuncu (d. 1939) * 2018 - Oliver İvanoviç, Kosovalı Sırp siyasetçi (d. 1953) * 2018 - Javiera Muñoz, İsveçli şarkıcıdır (d. 1977) * 2018 - Jo Jo White, eski Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu (d. 1946) * 2019 - Mirjam Pressler, Alman roman yazarı ve çevirmen (d. 1940) * 2019 - Chris Wilson, Avustralyalı blues müzisyeni, şarkıcı ve söz yazarıdır (d. 1956) * 2019 - Yu Min, Çinli nükleer fizikçi (d. 1926) * 2020 - Magda el-Sabahi, Mısırlı oyuncu ve film yapımcısı (d. 1931) * 2020 - Efraín Sánchez, Kolombiyalı millî futbolcu ve teknik direktördür (d. 1926) * 2020 - Zhao Zhongxiang, Çinli televizyon ve haber sunucusu (d. 1942) * 2020 - Christopher Tolkien, İngiliz yazar (J. R. R. Tolkien'in en küçük oğlu) (d. 1924) * 2021 - Sharon Begley, Amerikalı gazeteci, köşe yazarı ve yazar (d. 1956) * 2021 - Jerry Brandt, Amerikalı girişimci, gösteri sanatçısı, menajer, yönetici, organizatör (d. 1938) * 2021 - Charlotte Cornwell, İngiliz aktris (d. 1949) * 2021 - Dustin Higgs, Amerikalı seri katildir (d. 1972) * 2021 - Pave Maijanen, Fin şarkıcı (d. 1950) * 2021 - Christian Ntshangase, Estvatinili siyasetçi (d. ?) * 2021 - Bheki Ntuli, Güney Afrikalı siyasetçi (d. 1957) * 2021 - Feride Paşa, Endonezyalı aktris (d. 1952) * 2021 - Phil Spector, Amerikalı albüm yapımcısı ve şarkı yazarı (d. 1939) * 2021 - Muammer Sun, Türk besteci (d. 1932) * 2022 - Carmela Corren, İsrailli şarkıcı ve oyuncu (d. 1938) * 2022 - Ibrahim Boubacar Keïta, Malili bir politikacı (d. 1945) * 2022 - Bozkurt Kuruç, Türk tiyatro oyuncusu, yönetmen ve öğretim üyesi (d. 1935) * 2022 - Charles E. McGee, Afrikalı-Amerikalı savaş pilotu (d. 1919) * 2023 - Gina Lollobrigida, İtalyan sinema oyuncusu (d. 1927) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Hijyen Günü * Basın Onur Günü *0116 16
== Olaylar == * 1539 - Küba, İspanya'nın sömürgesi oldu. * 1897 - İsviçreli Matthias Zurbriggen, Aconcagua zirvesine tırmanan ilk kişi oldu. * 1900 - Giacomo Puccini'nin Tosca operası, Roma'da ilk kez icra edildi. * 1903 - Makedonya'daki Osmanlı yönetimine karşı gelişen şiddet olayları nedeniyle Sadrazam Mehmed Said Paşa azledildi, yerine Rumeli Islahat Komisyonu Başkanı Avlonyalı Mehmed Ferid Paşa getirildi. * 1907 - Jamaika'da deprem: 1000'den fazla kişi öldü. * 1915 - Swakopmund, Güney Afrika birlikleri tarafından işgal edildi. * 1923 - Mustafa Kemal, Batı Anadolu'da geziye çıktı. * 1923 - Londra - New York arası ilk telefon görüşmesi yapıldı. * 1923 - Atatürk'ün annesi Zübeyde Hanım, İzmir'de öldü. * 1932 - Amerika Birleşik Devletleri'nde işsizlerin sayısının 8,2 milyona ulaştığı açıklandı. * 1938 - Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı kuruluş kanunu kabul edildi. * 1938 - Türkiye- Irak-İran-Afganistan arasında akdedilen Sadabat Paktı, TBMM'de onaylandı. * 1938 - Norveç, Antarktika'nın Kraliçe Maud Toprakları olarak anılan bölgesi üzerinde hak iddia etti. * 1941 - İstanbul Valiliği, Üniversite Talebe Birliği tüzüğünü onayladı; Talebe Birliği faaliyete geçti. * 1943 - Sir Winston Churchill, Franklin Roosevelt ve Charles de Gaulle Kazablanka Konferansı'nda bir araya geldiler. * 1950 - Sovyetler Birliği'nde MiG-17 jet uçağının ilk prototipi uçuş denemesini tamamladı. * 1953 - Josip Broz Tito, Yugoslavya Devlet Başkanı oldu. * 1954 - Amerikalı sinema oyuncusu Marilyn Monroe, beyzbol oyuncusu Joe Dimaggio ile evlendi. * 1963 - Fransa Cumhurbaşkanı Charles de Gaulle, Birleşik Krallık'ın Avrupa Ekonomik Topluluğuna (AET) girmesine karşı çıktı. * 1964 - Meclis, 12 Eylül 1963 tarihinde imzalanan Ortak Pazar anlaşmasını onayladı. * 1969 - Amerika Birleşik Devletleri'ne ait uçak gemisi USS Enterprise (CVN-65)'da, Hawaii açıklarında patlama meydana geldi: 25 ölü. * 1970 - Türk lirası, 1211 sayılı kanuna göre çıkarıldı. * 1985 - Martina Navratilova, kendisinin 100. tenis turnuvasını kazandı. * 1987 - Uluslararası Ticaret Odası Vehbi Koç'u "Dünyada Yılın İş insanı" seçti. * 1990 - Yugoslavya Komünistler Birliği’nin olağanüstü toplantısında yayınlanan "Yugoslavya için Demokratik Sosyalizm Deklarasyonu" şiddetli tartışmalara sebep oldu. * 1993 - Nubar Terziyan, Ankara Uluslararası Film Festivali'nde "Emek Ödülü"ne değer bulundu. * 1994 - Bill Clinton ile Boris Yeltsin, füzelerin herhangi bir ülkeye hedeflenmesine son verilmesi ve Ukrayna'nın nükleer silah stokunun yok edilmesi üzerinde anlaştılar. * 1995 - İlk kez verilen Uluslararası Nâzım Hikmet Şiir Ödülü, İstanbul'da yapılan bir törenle Lübnan'lı şair Adonis'e verildi. * 1998 - Afganistan'a ait bir kargo uçağı güneybatı Pakistan'da bir dağa düştü: 50 kişi öldü. * 2000 - Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi, beş Bosnalı Hırvat'ı, 1993 yılında Ahmiçi köyünde en az 103 Müslüman'ın katledilmesiyle ilgili olarak 25 yıl hapse mahkûm etti. * 2005 - Avrupa Uzay Ajansına (ESA) ait Huygens adlı uzay sondası Satürn'ün uydusu Titan'ın yüzeyine indi. * 2005 - Afganistan'daki Uluslararası Güvenlik Yardım Kuvveti harekâtına katılarak, Kabil Çok Uluslu Tugay Komutanlığı görevini 27 Ocak'ta 6 ay süreyle üstelenecek olan, 28'inci Mekanize Piyade Tugayı için uğurlama töreni düzenlendi. * 2007 - Venezuela'ya ait, Panama- Karakas seferini yapan çift motorlu bir yolcu uçağı, Kolombiya'nın kuzey doğusunda düştü: 14 kişi öldü. * 2011 - Tunus'ta bir kişinin kendini yakmasıyla başlayan gösterilerin ardından, Devlet Başkanı Zeynel Abidin Bin Ali ülkeden kaçtı, geçiş hükûmeti kuruldu. * 2020 - Türkiye'de Vikipedi erişime tekrar açıldı. == Doğumlar == * MÖ 83 - Marcus Antonius, Romalı general ve politikacı (ö. MÖ 30) * 1702 - Nakamikado, Japonya'nın 114. imparatoru (ö. 1737) * 1770 - Adam Czartoryski, Polonyalı devlet adamı ve siyasetçi (ö. 1861) * 1787 - Semyon Korsakov, Rus mucit (ö.1853) * 1798 - Johan Rudolph Thorbecke, Hollandalı politikacı ve liberal devlet adamı (ö. 1872) * 1800 - Ludwig von Köchel, Avusturyalı müzikolojist (ö. 1877) * 1801 - Jane Welsh Carlyle, İskoç yazar (ö. 1866) * 1806 - Matthew Fontaine Maury, Amerikalı astronom, deniz subayı, oşinograf, meteorolog, haritacı, jeolog ve eğitimci (ö. 1873) * 1818 - Zachris Topelius, Fin yazar (ö. 1898) * 1818 - Ole Jacob Broch, Norveçli matematikçi, fizikçi, ekonomist ve politikacı (ö. 1889) * 1824 - Vladimir Stasov, Rus eleştirmen (ö. 1906) * 1834 - Todor Burmov, Bulgaristan'ın ilk Başbakanı (ö. 1906) * 1836 - Henri Fantin-Latour, Fransız ressam (ö. 1904) * 1841 - Berthe Morisot, Fransız ressam (ö. 1895) * 1850 - Pierre Loti, Fransız romancı (ö. 1923) * 1851 - Ernst Hartwig, Alman astronom (ö. 1923) * 1863 - Lyubomir Miletiç, Bulgar dilbilimci, etnograf ve tarihçi (ö. 1937) * 1863 - Paul Horn, Alman filolog (ö. 1908) * 1868 - Noe Jordania, Gürcü siyaset adamı, gazeteci (ö. 1953) * 1870 - George Pearce, Avustralyalı politikacı (ö. 1952) * 1870 - Ali Ekber Tufan, Türk siyasetçi (ö. 1970) * 1875 - Albert Schweitzer, Alman din bilgini, filozof, misyoner, doktor ve 1952 Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1965) * 1875 - Felix Hamrin, İsveçli siyasetçi (ö. 1937) * 1886 - Franz Josef Popp, BMW AG'nin kurucu (ö. 1954) * 1887 - Hugo Steinhaus, Polonyalı matematikçi ve eğitimci (ö. 1972) * 1892 - Emil Gustav Friedrich Martin Niemöller, Alman Nazi karşıtı din bilgini, vaiz ve Bekennende Kirche'nin kurucusu (ö. 1984) * 1894 - Ecaterina Teodoroiu, Romanya'nın bir kahramanı olarak kabul edilen bir Rumen kadındı (ö. 1917) * 1896 - John Rodrigo Dos Passos, Amerikalı yazar (ö. 1970) * 1897 - Hasso von Manteuffel, Batı Almanyalı siyaset adamı (ö. 1978) * 1899 - Fritz Bayerlein, Alman Panzer generali (ö. 1970) * 1901 - Alfred Tarski, bir Polonyalı-Amerikalı, mantıkçı ve matematikçi (ö. 1983) * 1902 - Nâzım Hikmet, Türk şair (ö. 1963) * 1905 - Takeo Fukuda, Japon siyasetçi (ö. 1995) * 1914 - Harold Russell, Kanadalı bir oyuncu (ö. 2002) * 1914 - Selahattin Ülkümen, Türk diplomat (ö. 2003) * 1919 - Giulio Andreotti, İtalyan Hristiyan demokrat siyasetçi ve 1972-1992 arasında pek çok kez İtalya Başbakanı (ö. 2013) * 1921 - Murray Bookchin, Amerikalı sosyal teorisyen, yazar, tarihçi ve siyaset felsefecisi (ö. 2006) * 1924 - Carole Cook, Amerikalı aktris (ö. 2023) * 1924 - Renate Lasker-Harpprecht, Alman yazar ve gazeteci (ö. 2021) * 1925 - Yukio Mishima, Japon yazar (ö. 1970) * 1932 - Carlos Borges, Uruguaylı futbolcu (ö. 2014) * 1936 - Clarence Carter, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, müzisyen ve plak yapımcısıdır * 1938 - Morihiro Hosokawa, Japan siyasetçi * 1940 - Bilge Olgaç, Türk sinema yönetmeni ve senarist (ö. 1994) * 1940 - John Castle, İngiliz oyuncu * 1941 - Faye Dunaway, Amerikalı sinema oyuncusu * 1941 - Milan Kučan, Sloven bir siyasetçi * 1943 - Mariss Jansons, Leton kökenli Sovyet-Rus orkestra şefi (ö. 2019) * 1943 - Shannon Lucid, Amerikalı bir biyokimyacı ve emekli bir NASA astronotudur * 1943 - Ralph Steinman, Kanadalı immünolog, hücre biyoloğu ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 2011) * 1943 - Holland Taylor, Amerikalı aktris, oyun yazarı ve dublaj sanatçısı * 1944 - Jan Aas, Norveçli eski futbolcu ve çalıştırıcı (ö. 2016) * 1944 - Nina Totenberg, bir Amerikan hukuk işleri muhabiridir * 1947 - José Pacheco, İspanyol profesyonel futbolcu (ö. 2022) * 1948 - Carl Weathers, Amerikalı oyuncudur * 1949 - Lawrence Kasdan, Amerikalı film yapımcısı, yönetmeni ve senaristidir * 1949 - Tarık Papuççuoğlu, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1949 - İlyas Salman, Türk sinema, tiyatro, dizi oyuncusu, yönetmen ve köşe yazarı * 1952 - Călin Popescu-Tăriceanu, Rumen siyasetçi ve inşaat mühendisi * 1953 - Denzil Douglas, Saint Kitts ve Nevisli tıp doktoru ve siyasetçi * 1955 - Dominique Rocheteau, Fransız futbolcu * 1959 - Rasim Öztekin, Türk oyuncu (ö. 2021) * 1963 - Steven Soderbergh, Amerikalı yapımcı ve senarist * 1964 - Mark Addy, İngiliz aktör * 1964 - Yılmaz Morgül, Türk şarkıcı * 1965 - Şamil Basayev, Çeçen lider (ö. 2006) * 1965 - Jemima Redgrave, İngiliz oyuncu * 1965 - Jill Saward; cinsel istismarlara karşı mücadelesiyle bilinen İngiliz girişimci, aktivist ve siyasetçi (ö. 2017) * 1966 - Marco Hietala, Fin müzisyen * 1966 - Dan Schneider, Amerikalı söz yazarı, oyuncu, yazar ve yapımcı * 1967 - Leo Ortolani, İtalyan karikatürist * 1967 - Emily Watson, İngiliz oyuncu * 1967 - Zakk Wylde, Amerikalı ünlü müzisyen * 1968 - LL Cool J, Amerikalı rapçi, girişimci ve aktör * 1968 - Ruel Fox, İngiliz millî futbolcu ve teknik direktör * 1969 - Jason Bateman, Altın Küre Ödülü kazanmış Amerikalı oyuncu * 1969 - Dave Grohl, Amerikalı müzisyen ve Foo Fighters grubunun kurucusu * 1970 - Fazıl Say, Türk piyanist ve besteci * 1971 - Lasse Kjus, Norveçli sporcu * 1971 - Antonios Nikopolidis, Yunan eski millî futbolcudur * 1973 - Giancarlo Fisichella, İtalyan Formula 1 pilotu * 1981 - Abdelmalek Cherrad, Cezayirli millî futbolcudur * 1981 - Jadranka Đokić, Hırvat oyuncu * 1982 - Víctor Valdés, İspanyol eski kaleci * 1983 - Cesare Bovo, İtalyan eski futbolcudur * 1986 - Yohan Cabaye, Fransız eski millî futbolcudur * 1990 - Grant Gustin, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1993 - Damla Colbay, Türk oyuncu * 1994 - Kai, Güney Koreli şarkıcı, oyuncu, dansçı ve modeldir * 1999 - Declan Rice, orta saha mevkiinde oynayan İngiliz millî futbolcudur == Ölümler == * 1585 - Malûlzade Mehmed Efendi, Osmanlı şeyhülislamı (d. 1533) * 1676 - Francesco Cavalli, İtalyan besteci (d. 1602) * 1742 - Edmond Halley, İngiliz bilim insanı (d. 1656) * 1753 - George Berkeley, İngiliz düşünür (d. 1685) * 1766 - V. Frederik, Danimarka-Norveç ve Schleswig-Holstein dükü (d. 1723) * 1824 - Atanasios Kanakaris, Yunanistan'ın ikinci başbakanı (d. 1760) * 1866 - Giovanni Gussone, İtalyan akademisyen ve botanikçi (d. 1787) * 1867 - Jean Auguste Dominique Ingres, Fransız ressam (d. 1780) * 1883 - William Alexander Forbes, İngiliz zoolog (d. 1855) * 1891 - Aimé Millet, Fransız heykeltıraş (d. 1819) * 1892 - Albert Victor, Galler Prensi (d. 1864) * 1898 - Lewis Carroll, İngiliz yazar, matematikçi ve mantıkçı ("Alice Harikalar Diyarında" adlı fantastik romanıyla ünlü) (d. 1832) * 1899 - Nubar Paşa, Mısırlı-Amerikalı devlet adamı (d. 1825) * 1905 - Ernst Abbe, Alman fizikçi ve sanayici (d. 1840) * 1923 - Zübeyde Hanım, Atatürk’ün annesi (d. 1857) * 1925 - Harry Furniss, İngiliz sanatçı ve illüstratör (d. 1854) * 1927 - Mario Bezzi, İtalyan zooloji profesörüydü (d. 1868) * 1940 - Heinrich August Meissner, Alman mühendis (Hicaz Demiryolu'nun başmühendisi) (d. 1862) * 1944 - Mehmet Emin Yurdakul, Türk şair ve milletvekili ("Millî Şair" olarak anılır) (d. 1869) * 1957 - Humphrey Bogart, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1899) * 1961 - Barry Fitzgerald, İrlandalı aktör (d. 1888) * 1970 - Asım Gündüz, Türk asker ve siyasetçi, Millî Mücadele komutanlarından (d. 1880) * 1972 - IX. Frederik, Danimarka Kralı (d. 1899) * 1974 - Seyfi Demirsoy, Türk sendikacı ve Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (Türk-İş) Genel Başkanı (d. 1920) * 1977 - Anais Nin, Fransız yazar (d. 1903) * 1977 - Anthony Eden, Britanyalı siyasetçi (d. 1897) * 1977 - Peter Finch, Birleşik Krallık doğumlu Avustralyalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1916) * 1986 - Daniel Balavoine, Fransız şarkıcı (d. 1952) * 1986 - Donna Reed, Amerikalı oyuncu (d. 1921) * 1986 - Rikkat Kunt, Türk tezhip sanatçısı (d. 1903) * 1987 - Douglas Sirk, Alman asıllı Amerikalı sinema yönetmeni (d. 1897) * 1987 - Turgut Demirağ, Türk yapımcı ve film yönetmeni (d. 1921) * 1988 - Georgi Malenkov, Sovyet devlet adamı, Josef Stalin'in yakın mesai arkadaşı ve Stalin'in ölümünden sonra SSCB Başbakanı (d. 1902) * 1990 - Sabri Dino, Türk millî futbol takımı kalecisi ve iş insanı (Boğaziçi Köprüsü’nden atlayarak intihar etti) (d. 1942) * 1994 - Behçet Cantürk, Kürt asıllı Türk uyuşturucu kaçakçısı (d. 1950) * 1994 - Nubar Terziyan, Türk sinemasının karakter oyuncusu (d. 1909) * 1996 - Onno Tunç, Ermeni asıllı Türk vatandaşı müzisyen ve besteci (tek motorlu uçağının Armutlu'da düşmesi sonucu) (d. 1948) * 1998 - Safiye Ayla, Türk sanat müziği sanatçısı (d. 1907) * 2006 - Shelley Winters, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1920) * 2007 - Darlene Conley, Amerikalı oyuncu (d. 1934) * 2009 - Ricardo Montalbán, Meksika asıllı Amerikalı oyuncu (d. 1920) * 2012 - Rosy Varte, Fransız oyuncu (d. 1923) * 2012 - Abamüslüm Güven, Türk Akademisyen, Kars Kafkas Üniversitesi eski rektörü * 2014 - Mae Young, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1923) * 2015 - Mordechai Shmuel Ashkenazi, İsrailli Ortodoks haham ve yazar (d. 1943) * 2015 - Lotte Hass, Avusturyalı natüralist, oyuncu ve dalış sporcusu (d. 1928) * 2015 - Nélida Romero, Arjantinli aktris (d. 1926) * 2015 - Darren Shahlavi, İngiliz aktör, dövüş sanatçısı ve dublör idi (d. 1972) * 2015 - Zhang Wannian, Çinli general (d. 1928) * 2016 - René Angelil, kanadalı Müzisyen, menajer, direktör ve prodüktör (d. 1942) * 2016 - Franco Citti, İtalyan oyuncu (d. 1935) * 2016 - Şefik Döğen, Türk oyuncu (d. 1947) * 2016 - Alan Rickman, İngiliz oyuncu ve yönetmen (d. 1946) * 2016 - Rajesh Vivek, Hint oyuncu (d. 1949) * 2016 - Shaolin, Brezilyalı çizgi film yapımcısı, çizer, komedyen, oyuncu ve televizyon programcısı (d. 1971) * 2017 - Surjit Singh Barnala, Hint politikacı ve bürokrat (d. 1925) * 2017 - Barry Cassin, İrlandalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusudur (d. 1924) * 2017 - Eldar Kuliev, Sovyet film yönetmeni ve senarist (d. 1951) * 2017 - Yama Buddha, Nepalli rap şarkıcısı ve müzisyeni (d. 1987) * 2017 - Zhou Youguang, Çinli ekonomist, bankacı ve dilbilimci (d. 1906) * 2018 - Dan Gurney, Amerikalı eski Formula 1 pilotu (d. 1931) * 2018 - Max Labovitch, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu (d. 1924) * 2018 - Erling Mandelmann, Danimarkalı fotoğrafçıdır (d. 1935) * 2018 - Pablo Garcia Baena, İspanyol şair ve yazar (d. 1923) * 2019 - Paweł Adamowicz, Polonyalı siyasetçi ve avukattır (d. 1965) * 2019 - Eli Grba, Amerikan beyzbolcu (d. 1934) * 2019 - Lenin Rajendran, Hint film yönetmeni ve senaristtir (d. 1951) * 2019 - Wilf Rosenberg, Güney Afrikalı ragbi oyuncusudur (d. 1934) * 2019 - Gavin Smith, Kanadalı profesyonel poker oyuncusu (d. 1968) * 2019 - Julio Vallejo-Ruiloba, İspanyol psikiyatr, yazar ve akademisyen (d. 1945) * 2020 - John N. Brandenburg, Amerikalı rütbeli askerdir (d. 1929) * 2020 - Chamín Correa, Meksikalı gitarist ve müzik yapımcısı (d. 1929) * 2021 - Mehmet Necmettin Ahrazoğlu, Türk siyasetçi (d. 1955) * 2021 - Vincent Logan, İskoç Roma Katolik piskopos (d. 1941) * 2021 - Elijah Moshinsky, Avustralyalı yönetmen (d. 1946) * 2021 - Leonidas Pelekanakis, Yunan yelkenci (d. 1962) * 2021 - Jan de Vries, Hollandalı motosiklet yarışçısı (d. 1944) * 2022 - Ricardo Bofill, İspanyol mimar (d. 1939) * 2022 - Boris Brojovskiy, Sovyet-Rus görüntü yönetmeni (d. 1935) * 2022 - Aykut Edibali, Türk siyasetçi, yazar ve Millet Partisi Genel Başkanı (d. 1942) * 2022 - Anastasiya Voznesenskaya, Rus oyuncudur (d. 1943) * 2023 - Wally Campo, Amerikalı aktör (d. 1923) * 2023 - İnna Çurikova, Rus aktris (d. 1943) == Tatiller ve özel günler == * Tamil takvimine göre yeni yıl * Doğu ortodokslarına göre yeni yıl * Venezuela, Divina Pastora festivali. * Hindistan'da Sankranti Bayramı * Aziz Büyük Basil günü * Fırtına: Karakancalos Fırtınası *0114 14
== Olaylar == * 630 - Müslümanların, Mekke'yi Muhammed bin Abdullah önderliğinde fethi. * 1055 - Theodora, Bizans İmparatorluğu tahtına oturdu. Makedonyalılar Hanedanı'nın son Hükümdarı olacaktı. * 1454 - Büyük İstanbul yangını * 1569 - İlk piyango çekilişi, Birleşik Krallık'ta yapıldı. * 1575 - Kapıkulu Gulgulesi başladı. * 1693 - Etna yanardağı (Sicilya) faaliyete geçti. * 1861 - Alabama, Birleşik Devletlerden ayrıldı. * 1878 - Süt ilk defa şişelenerek satıldı. * 1905 - Mustafa Kemal Harp Akademisi'nden Kurmay Yüzbaşı olarak mezun oldu. * 1921 - Birinci İnönü Muharebesi'nin sonu, Yunan kuvvetleri geri çekildi. * 1922 - Kanada'nın Toronto şehrinde bir hastanede yatan 14 yaşındaki diyabet hastası Leonard Thompson, İnsülin zerkedilerek bu hastalığı tedavi edilen ilk hasta olma unvanını kazandı. Zaten ertesi yıl insülinin eldesine yönelik kullanışlı bir yöntem buldukları için Toronto Üniversitesi'nden bir ekip Nobel ödülü aldı. * 1927 - Türkiye ile Almanya arasında Ticaret ve İkamet antlaşmaları imzalandı. * 1929 - Türkiye'de eski yazılı kitapları yeni harflere çevirmek için Dil Encümeni bünyesinde bir komisyon kuruldu. * 1929 - Sovyetler Birliği'nde çalışma süresi 7 saate indirildi. * 1935 - Amelia Earhart, Hawaii'den Kaliforniya'ya tek kişilik uçuş gerçekleştiren ilk insan oldu. * 1939 - Aydın'da köylüye toprak dağıtıldı. * 1940 - Ankara Devlet Konservatuvarı Tatbikat Sahnesi oyuncuları, ilk oyunlarını sergiledi. * 1943 - Kızıl Ordu, Stalingrad kuşatmasını kırdı. * 1944 - İtalya'da 5 kişi vatana ihanetten asıldı. Benito Mussolini'nin damadı Kont Galeazzo Ciano da asılanlar arasındaydı. * 1946 - Enver Hoca, Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti'ni ilan etti. Kral Zogo tahttan indirildi. * 1948 - Ankara Üniversitesi Senatosu bazı öğretim üyelerini sol eğilimli oldukları için, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'ndeki görevlerinden uzaklaştırdı. Görevden alınanlar arasında Pertev Naili Boratav, Niyazi Berkes ve Mediha Berkes, Behice Boran, Adnan Cemgil ve Azra Erhat vardı. * 1954 - Türkiye Vakıflar Bankası kuruluş kanunu kabul edildi. * 1962 - Peru'daki Nevado Huascaran volkanının faaliyete geçmesiyle oluşan çığda 4000 kişi öldü. * 1963 - TBMM'de komünizmle mücadele amacıyla komisyon kuruldu. * 1964 - Amerika Birleşik Devletleri Sağlık Bakanı Luther Terry, sigaranın sağlığa zararlı olabileceğine dair ilk raporu yayınladı. * 1969 - Danıştay, Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nin bir ay süreyle tatil edilmesi kararını durdurdu. * 1969 - Cevizli'de (Kartal) Singer fabrikasında işgalcilere polis müdahele etti. 120 işçi gözaltına alındı,14 işçi ve 8 polis yaralandı. Fabrika bir gün önce (10 Ocak'ta) işçiler tarafından işgal edilmişti. * 1969 - Türkiye'de ilk sinema grevi, İstanbul Şehzadebaşı'ndaki Yeni Sinema'da başladı. * 1971 - Türkiye İş Bankası Ankara Emek Şubesi, silahlı 4 kişi tarafından soyuldu. Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı bankayı soyanların Deniz Gezmiş ile Yusuf Arslan olduğunu bildirdi. * 1972 - Doğu Pakistan, Bangladeş oldu. * 1973 - İstanbul Türk Demir Döküm fabrikalarında 99 gün süren grev sona erdi. * 1974 - İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatroları Genel Sanat Yönetmenliğine Muhsin Ertuğrul getirildi. Bir gün önce Vasfi Rıza Zobu bu görevden istifa etmişti. * 1974 - Ölmeden bebeklik çağını atlattıkları kayda geçen ilk altızlar (anne: Susan Rosenkowitz) Cape Town, Güney Afrika'da doğdu. * 1975 - Kıbrıs Harekâtı'nda 484 kişinin çatışmada kaybedildiği açıklandı. * 1977 - Lockheed Martin uçak şirketi'nin Türkiye temsilcisi Nezih Dural tutuklandı. * 1980 - 14 yaşındaki Nigel Short, "Uluslararası Usta" unvanını alan o güne kadarki en genç satranç oyuncusu oldu. * 1984 - Michael Jackson, Thriller adlı albümüyle 8 Grammy ödülü aldı. * 1993 - Berlin, Ulumulhikme okulu'nun kuruluşu. * 1999 - Türkiye'nin 56. Hükümeti kuruldu; Demokratik Sol Parti (DSP) azınlık Hükûmeti. Bülent Ecevit 4. kez Başbakan oldu. * 2012 - Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı, 19 Mayıs Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı kutlamalarının Başkent dışında stadyumlarda değil, sadece okullarda kutlanmasını öngören genelge yayımladı. * 2016 - Ocak 2016 Irak saldırılarında; 132 kişi öldü, 367 kişi de yaralandı. == Doğumlar == * 347 - I. Theodosius, Roma İmparatoru (ö. 395) * 1209 - Möngke, 1251-1259 yılları arasında Moğol hükümdarı (ö. 1259) * 1322 - Kōmyō, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında ikinci Kuzey Talibi (ö. 1380) * 1359 - Go-En'yū, Japonya'da Kuzey Talibi (ö. 1393) * 1638 - Nicolas Steno, Danimarkalı bilimci ve Katolik piskospos (ö. 1686) * 1732 - Peter Forsskål, İsveçli kâşif, oryantalist ve doğa bilimci (ö.1763) * 1757 - Alexander Hamilton, Amerika'nın ilk partisi olan Federalist Parti'nin kurucusu ve teorisyen (ö.1804) * 1800 - Anyos Jedlik, Macar fizikçi ve Dinamonun mucidi (ö.1895) * 1805 - Peter Johann Nepomuk Geiger, Viyanalı sanatçı (ö.1880) * 1807 - Ezra Cornell, Amerikalı iş insanı ve Cornell Üniversitesi'nin kurucusu (ö. 1874) * 1815 - John A. Macdonald, Kanada'nın ilk Başbakanı (ö. 1891) * 1842 - William James, Amerikalı yazar ve ruh bilimci (ö. 1910) * 1852 - Konstantin Fehrenbach, Alman devlet adamı (ö. 1926) * 1859 - Lord Curzon, İngiliz politikacı (1898-1905 arasında Hindistan Genel Valisi ve 1919-1924 arasında Birleşik Krallık Dış İşleri Bakanı) (ö. 1925) * 1867 - Edward Bradford Titchener, İngiliz psikolog (ö. 1927) * 1870 - Alexander Stirling Calder, Amerikalı heykeltıraş (ö. 1945) * 1870 - Mehmed Selim Efendi, II. Abdülhamid'in en büyük oğlu (ö. 1937) * 1878 - Theodoros Pangalos, Yunan asker ve siyasetçi (ö. 1952) * 1882 - Walter T. Bailey, Afroamerikan mimar (ö. 1941) * 1885 - Alice Paul, Amerikalı feminist ve kadın hakları aktivisti (ö. 1977) * 1894 - Paul Wittek, Avusturyalı tarihçi, doğubilimci ve yazar (ö. 1978) * 1897 - Kazimierz Nowak, Polonyalı seyyah, muhabir ve fotoğrafçı (ö. 1937) * 1897 - August Heissmeyer, Schutzstaffel'in önde gelen üyesi (ö. 1979) * 1903 - Alan Stewart Paton, Güney Afrikalı yazar ve apartheid karşıtı eylemci. ("Ağla Sevgili Memleketim" adlı romanıyla ünlenen) (ö. 1988) * 1906 - Albert Hofmann, İsviçreli bilim insanı ve LSD'yi sentezleyen ilk kişi (ö. 2008) * 1907 - Pierre Mendès France, Fransız siyasetçi (Başbakanlığı sırasında Fransa'nın Çinhindi'nden çekilmesini sağlayan sosyalist politikacı) (ö. 1982) * 1911 - Brunhilde Pomsel, Alman radyocu ve haber muhabiri (ö. 2017) * 1911 - Zenko Suzuki, Japonya Başbakanı (ö. 2004) * 1924 - Roger Guillemin, Amerikalı bilim insanı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi * 1930 - Rod Taylor, Avustralyalı oyuncu (ö. 2015) * 1934 - Jean Chrétien, Kanadalı siyasetçi * 1936 - Eva Hesse, Almanya doğumlu Amerikan heykeltıraş (ö. 1970) * 1938 - Fischer Black, Amerikalı ekonomist (ö. 1995) * 1939 - Anne Heggtveit, Kanadalı kayakçı * 1940 - Andres Tarand, 1994-1995 yılları arasında Estonya Başbakanı olarak görev yapan politikacı * 1941 - Gérson Brezilyalı futbolcu * 1942 - Clarence Clemons, Amerikalı müzisyen ve oyuncu (ö. 2011) * 1945 - Christine Kaufmann, Alman-Avusturyalı oyuncu, yazar ve iş insanı (ö. 2017) * 1949 - Muhammed Rıza Rahimi, İranlı siyasetçi * 1952 - Ben Crenshaw, Amerikalı golfçü * 1952 - Lee Ritenour, Amerikalı caz müzisyeni * 1953 - Mehmet Altan, Türk gazeteci, yazar ve akademisyen * 1954 - Kailash Satyarthi, Hindu aktivist, aynı zamanda 2014'te Nobel ödülü kazanmıştır * 1957 - Bryan Robson, İngiliz eski futbolcu ve teknik direktör * 1964 - Albert Dupontel, Fransız oyuncu ve yönetmen * 1968 - Tom Dumont, Amerikalı yapımcı ve gitarist * 1970, Yaron Ben- Dov, İsrailli futbolcu (ö. 2017) * 1970 - Manfredi Beninati, İtalyan sanatçı * 1970 - Mustafa Sandal, Türk şarkıcı * 1971 - Mary J. Blige, Amerikalı hip hop ve R&B; şarkıcısı * 1972 - Marc Blucas, Amerikalı aktör * 1972 - Amanda Peet, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1973 - Rockmond Dunbar, Amerikalı oyuncu * 1974 - Jens Nowotny, Alman eski futbolcu * 1975 - Matteo Renzi, İtalyan politikacı ve Başbakan * 1978 - Michael Duff, Kuzey İrlandalı millî futbolcu * 1978 - Emile Heskey, İngiliz eski futbolcu * 1979 - Siti Nurhaliza, Malezyalı pop şarkıcısı ve besteci * 1980 - Gökdeniz Karadeniz, Türk futbolcu * 1981 - Ali Bilgin, Türk oyuncu ve yönetmen * 1982 - Tony Allen, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1982 - Ye-jin Son, Güney Koreli kadın oyuncu * 1983 - Adrian Sutil, Alman F1 pilotu * 1984 - Dario Krešić, Hırvat millî futbolcu * 1984 - Stijn Schaars, Hollandalı millî futbolcu * 1985 - Fırat Albayram, Türk oyuncu * 1987 - Danuta Kozák, sprint dalında yarışan Macar kanocu * 1987 - Jamie Vardy, İngiliz millî futbolcu * 1988 - Volkan Tokcan, Türk basketbolcu * 1991 - Andrea Bertolacci, İtalyan millî futbolcu * 1992 - Daniel Carvajal, İspanyol millî futbolcu * 1993 - Michael Keane, İngiliz futbolcu * 1993 - Will Keane, İngiliz futbolcu * 1993 - Mahmut Orhan, Türk DJ ve prodüktör * 1996 - Leroy Sané, Alman futbolcu * 1997 - Cody Simpson, Avustralyalı şarkıcı * 1998 - Laura Roge, Alman oyuncu * 2000 - Jamie Bick, Alman oyuncu == Ölümler == * 142 - Hyginus, Roma İmparatorluğu (günümüzde İtalya) 138-142 tarihlerinde papalık görevinde bulunmuştur * 782 - Kōnin, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 49. imparatorudur (d. 709) * 812 - Stavrakios, Bizans İmparatoru * 844 - I. Mihail, Bizans İmparatoru * 1055 - IX. Konstantinos, Bizans İmparatoru (d. 1000) * 1494 - Domenico Ghirlandaio, İtalyan Rönesans akimi Floransa ekolünde bulunan ressam (d. 1449) * 1556 - Fuzûlî, Türk divan şâiri ve mutasavvıf (d. 1483) * 1771 - Jean-Baptiste de Boyer, Marquis d'Argens, bir Fransız rasyonalist, epikürcü ve pelagyanist yazar (d. 1704) * 1798 - II. Erekle, Gürcistan devlet adamı (d. 1720) * 1801 - Domenico Cimerosa, İtalyan asıllı besteci (d. 1749) * 1843 - Francis Scott Key, Amerikalı hukukçu (d. 1779) * 1866 - Vasili Kalinnikov, Rus besteci (d. 1901) * 1891 - Georges Eugène Haussmann, Baron Haussmann adıyla da bilinen politikacı ve şehir plancısı (d. 1809) * 1904 - William Sawyer, Kanadalı tüccar ve politikacı (d. 1815) * 1923 - I. Konstantin, Yunanistan Kralı (d. 1868) * 1928 - Thomas Hardy, İngiliz yazar (d. 1840) * 1937 - Nuri Conker, Türk asker ve siyasetçi (Türk Kurtuluş Savaşı kahramanlarından ve Gaziantep Milletvekili) (d. 1882) * 1941 - Emanuel Lasker, Alman Dünya satranç şampiyonu ve matematikçi (d. 1868) * 1943 - Agustín Pedro Justo, Arjantin Devlet Başkanı (d. 1876) * 1944 - Galeazzo Ciano, İtalya Krallığı'nın Dışişleri Bakanı (d. 1903) * 1944 - Emilio De Bono, İtalyan Mareşal (d. 1866) * 1945 - Velid Ebüzziya, Türk gazeteci ve yayımcı (d. 1884) * 1952 - Jean de Lattre de Tassigny, Fransız Mareşal (d. 1889) * 1953 - Noe Jordania, Gürcü siyaset adamı, gazeteci (d. 1868) * 1953 - Hans Aanrud, Norveçli yazar (d. 1863) * 1966 - Alberto Giacometti, İsviçreli heykeltıraş ve ressam (d. 1901) * 1966 - Lal Bahadur Shastri, Hindistan Başbakanı (d. 1904) * 1983 - Şadi Dinçağ, Türk karikatürist (d. 1919) * 1988 - Isidor Isaac Rabi, Avusturyalı fizikçi (d. 1898) * 1991 - Carl David Anderson, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1905) * 1994 - Erol Pekcan, Türk caz sanatçısı (d. 1933) * 1995 - Onat Kutlar, Türk şair, yazar ve düşünce adamı (d. 1936) * 1998 - Aydan Siyavuş, Türk basketbol antrenörü (d. 1947) * 1999 - Öztürk Serengil, Türk aktör (d. 1930) * 2002 - Henri Verneuil, Fransız sinema yönetmeni (d. 1920) * 2003 - Maurice Pialat Altın Palmiye Ödülü sahibi Fransız yönetmen (d. 1925) * 2008 - Sir Edmund Hillary, Yeni Zelandalı dağcı (Everest Dağı'nın zirvesine tırmanan ilk dağcı) (d. 1919) * 2009 - Necati Çelik, Türk siyasetçi ve Türkiye Cumhuriyeti Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı (d. 1955) * 2010 - Juliet Anderson, Amerikalı pornografik film oyuncusu (d. 1938) * 2010 - Miep Gies, II. Dünya Savaşı sırasında Anne Frank'ı ve onun birkaç aile dostunu Anne'nın babası Otto Frank'ın baharat şirketinin tavan arasında Naziler'den saklayan Hollanda vatandaşı (d. 1909) * 2010 - Éric Rohmer, Fransız yönetmen (d. 1920) * 2011 - Kıvırcık Ali, Türk halk müziği sanatçısı (d. 1968) * 2011 - David Nelson, Amerikalı oyuncu (d. 1936) * 2012 - Mustafa Ahmedi Ruşen, İranlı nükleer fizikçi (d. 1979) * 2013 - Mariangela Melato, İtalyan oyuncu (d. 1941) * 2013 - Aaron Swartz, Amerikalı bilgisayar programcısı, bilişimci, yazar ve aktivist (d. 1986) * 2014 - Keiko Awaji, Japon oyuncu (d. 1933) * 2014 - Vügar Haşimov, Azeri satranç oyuncusu (d. 1986) * 2014 - Ariel Şaron, İsrail eski Başbakanı (d. 1928) * 2015 - Jenő Buzánszky, Eski Macar millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1925) * 2015 - Anita Ekberg, İsveçli oyuncu (d. 1931) * 2016 - Budi Anduk, Endonezyalı oyuncu (d. 1968) * 2016 - Reginaldo Araújo, Brezilyalı futbolcu (d. 1977) * 2016 - Berge Furre, Norveçli teolog, tarihçi ve politikacı (d.1937) * 2016 - David Margulies, Amerikalı oyuncu (d. 1937) * 2017 - Tommy Allsup, Amerikalı rock and roll country, swing müzisyeni ve yapımcı (d. 1931) * 2017 - Pierre Arpaillange, Fransız hukukçu ve eski bakan (d. 1924) * 2017 - James Ferguson- Lees, Britanyalı kuş bilimcisi (d. 1929) * 2017 - Robert Pierre Sarrabère, Fransız piskoposu (d. 1926) * 2017 - Adenan Satem, Malezyalı siyasetçi ve devlet adamı (d. 2017) * 2017 - François Van der Elst, Belçikalı millî futbolcu (d. 1954) * 2018 - Doug Barnard Jr., Amerikalı siyasetçi (d. 1922) * 2018 - Noemi Lapzeson, Arjantinli dansçı, koreograf ve eğitimci (d. 1940) * 2019 - Michael Atiyah, İngiliz matematikçisi (d. 1929) * 2019 - George Brady, Çek Yahudisi asıllı Kanadalı Holokost mağduru ve iş insanı (d. 1928) * 2019 - Steffan Lewis, Galli siyasetçi (d. 1984) * 2019 - Fernando Luján, Kolombiya doğumlu Meksikalı oyuncu (d. 1939) * 2019 - Kishore Pradhan, Hint erkek tiyatro, dizi ve sinema oyuncusu (d. 1936) * 2020 - Sabine Deitmer, Alman polisiye yazarı ve eğitimci (d. 1947) * 2020 - La Parka II, Meksikalı maskeli profesyonel güreşçi (d. 1966) * 2020 - Valdir Joaquim de Moraes, Brezilyalı millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1931) * 2020 - Fernanda Pires da Silva, Portekizli girişimci ve iş insanı (d. 1926) * 2021 - Massoud Achkar, Lübnanlı bağımsız siyasetçi (d. 1956) * 2021 - Sheldon Adelson, Amerikalı yatırımcı ve iş insanı (d. 1933) * 2021 - Vassilis Alexakis, Yunan-Fransız yazar ve çevirmen (d. 1943) * 2021 - Edward Beard, Amerikalı siyasetçi ve iş insanı (d. 1940) * 2021 - Étienne Draber, Fransız oyuncu (d. 1939) * 2021 - Stacy Title, Amerikalı film yapımcısı, yönetmeni ve senarist (d. 1964) * 2022 - Anatoli Alyabyev, Sovyet biatlet (d. 1951) * 2022 - Jana Bennett, Amerika Birleşik Devletleri doğumlu İngiliz medya personeli ve iş insanı (d. 1955) * 2022 - Ahmet Çalık, Türk millî futbolcu (d. 1994) * 2022 - Razmik Davoyan, Ermeni şair, siyasetçi ve halk figürü (d. 1940) * 2022 - Jordi Sabatés, İspanyol piyanist, besteci ve aranjör (d. 1948) * 2022 - Guy Sajer, Fransız çizgi roman sanatçısı, yazar ve eski asker (d. 1927) * 2022 - David Sassoli, İtalyan siyasetçi ve gazeteci (d. 1956) * 2023 - Carole Cook, Amerikalı aktris (d. 1924) * 2023 - Ben Masters, Amerikalı aktör (d. 1947) * 2023 - Tatjana Patitz, bir Alman model ve aktristi (d. 1966) * 2023 - Murtaza Rahimov, Başkurt asıllı Rus devlet adamı ve siyasetçi ([d. [1934]]) * 2023 - François Roussely, Fransız üst düzey devlet görevlisi (d. 1945) == Tatiller ve özel günler == == Kaynakça == *0111 11
== Olaylar == küçükresim|250px|Tel Aviv kentinden bir görünüm. * 532 - Konstantinopolis'te (günümüzde İstanbul) başlayan Nika ayaklanması tamamen bastırıldı. 30.000 kişinin öldüğü tarihin bu en kanlı ayaklanması 13 Ocak'ta başlamıştı. * 1535 - İspanyol fatih (Konkistador) Francisco Pizarro, Peru'nun başkenti Lima'yı keşfetti. * 1778 - İngiliz kâşif James Cook, Hawaii'ye ulaştı. * 1886 - Kadınlar, Şükufezar dergisinde "saçı uzun aklı kısa" deyimine karşı mücadele başlattı. * 1896 - X-ışınları cihazı ilk kez New York'ta halka tanıtıldı. "X" adı, ne tür bir ışın olduğunun bilinmeyişini simgeliyordu. * 1903 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Theodore Roosevelt'in, Birleşik Krallık Kralı VII. Edward'a gönderdiği radyo mesajı, Birleşik Devletlerden radyo ile yapılan ilk okyanus aşırı iletişim olmuştur. * 1906 - İvan Vasilyeviç Babuşkin kurşuna dizildi. Babuşkin, Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi (Bolşevikler) kurucularındandı. * 1911 - İlk defa bir uçak, bir geminin güvertesine iniş yaptı. Pilot Eugene Burton Ely, San Francisco limanında bulunan USS Pennsylvania (ACR-4) gemisine indi. * 1912 - Kaptan Robert Falcon Scott, Güney Kutbuna ulaştı. Bunu başaran ilk insan olmayı hayal ediyordu ancak Roald Amundsen, ondan yaklaşık bir ay önce bunu başarmıştı. * 1919 - I. Dünya Savaşı'nda yenik düşen devletlerle anlaşmalar yapmak üzere, İtilaf Devletleri temsilcilerinin oluşturduğu Paris Barış Konferansı açıldı. Avrupa'nın haritası yeniden çizildi. * 1924 - İstanbul'da Millî Türk Ticaret Birliği Kongresi toplandı. * 1927 - Lozan Antlaşması, Amerikan Senatosu tarafından reddedildi. * 1928 - Çerkez Hacı Sami çetesinden 3 kişi, Eminönü Meydanı'nda idam edildi. Bu kişiler Atatürk'e suikast iddiasıyla idama mahkûm edilmişlerdi. * 1929 - Lev Troçki, Sovyetler Birliği'nden sınır dışı edildi. * 1931 - Cumhuriyet gazetesinin düzenlediği Türkiye Güzellik Kraliçesi Yarışmasını, Naşide Saffet Esen kazandı. * 1940 - Millî Koruma Kanunu kabul edildi. * 1943 - Sovyetler Birliği, Leningrad'da hüküm süren Alman kuşatmasını kırdığını açıkladı. * 1944 - Trak adlı yolcu vapuru, Çanakkale'den Bandırma'ya giderken kayalara bindirerek battı: 24 kişi öldü. * 1946 - Madam Butterfly operası, Ankara'da sahnelendi. * 1947 - Isparta'nın Uluborlu ilçesinin Senirkent bucağından on vatandaş, noter aracılığıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı'na bir protesto mektubu gönderdi. Mektupta hiçbir suçları olmadığı halde, jandarmanın kendilerine sistemli olarak işkence boyutlarında kötü muamele yaptığını yazıyorlardı. * 1947 - İstanbul'da Muallimler Birliği kuruldu. * 1950 - Demokrat Parti (DP), işçiye grev hakkı istedi. * 1951 - Vietnam Kurtuluş Cephesi gerillaları, Hanoi'den geri çekildi; şehir Fransızların eline geçti. * 1954 - Yabancı Sermaye Yasası Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde kabul edildi. * 1964 - Pemba Halk Cumhuriyeti kuruldu. * 1966 - Ankara Cezaevi'nde af isteyen mahkûmlar isyan etti. İstanbul Üsküdar Toptaşı Cezaevi'nde 260 mahkûm açlık grevine başladı. * 1966 - Vefa Poyraz, İstanbul valiliğine atandı. * 1969 - Amerikalı bilim insanlarınca, düzenli elektromanyetik dalgalar yayan ilk pulsarlar bulundu. * 1977 - Zatürreye yol açan gizemli Lejyoner hastalığı'nın amili olan bakteri bulundu ve Legionella pneumophila olarak adlandırıldı. * 1983 - Kültür Bakanlığı'nca Sinema Yasa Tasarısı hazırlandı. Bakanlık tasarıyla filmlere denetim getiriyordu. * 1984 - Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) davası duruşmasında, sanıklara tek tip elbise giydirildi. * 1989 - Kıbrıslı iş insanı Asil Nadir, Günaydın gazetesi'nden sonra Gelişim Yayınları'nı da satın aldı. * 1991 - Hükûmet, TBMM'den gerektiğinde Türk Silahlı Kuvvetleri'nin yurt dışında görevlendirilmesi ve yabancı askerlerin Türkiye'de bulundurulması konusunda yetki aldı. * 1991 - Irak, İsrail'in Tel Aviv ve Hayfa şehirlerine Scud füzesi attı. * 1993 - Bayburt'un Üzengili köyü üzerine çığ düştü; 56 kişi öldü, 22 kişi yaralandı. * 1996 - Michael Jackson ile Lisa Marie Presley'nin iki yıl süren evlilikleri boşanma ile sona erdi. * 2005 - 800 yolcu kapasiteli yolcu uçağı Airbus A380, Toulouse'da (Fransa) basına tanıtıldı. * 2010 - Gazeteci- yazar Abdi İpekçi cinayeti ve iki ayrı gasp suçundan hükümlü Mehmet Ali Ağca, Sincan F tipi Cezaevi'nden tahliye edildi. == Doğumlar == küçükresim|Edmund Barton * 1519 - Izabela Jagiellonka, Doğu Macaristan Kralı I. János'un eşi (ö. 1559) * 1689 - Montesquieu, Fransız yazar (ö. 1755) * 1752 - John Nash, İngiliz mimar (ö. 1835) * 1779 - Peter Roget, İngiliz hekim ve dilbilimci (ö. 1869) * 1795 - Anna Pavlovna, Hollanda kraliçesi (ö. 1865) * 1813 - George Rex Graham, Amerikalı gazeteci, editör ve yayıncı (ö. 1894) * 1825 - Edward Frankland, İngiliz kimyager ve akademisyen (ö. 1899) * 1840 - Henry Austin Dobson, İngiliz şair (ö. 1921) * 1841 - Emmanuel Chabrier, Fransız besteci ve piyanist (ö. 1894) * 1849 - Edmund Barton, Avustralya'nın ilk Başbakanı (ö. 1920) * 1851 - Albert Aublet, Fransız sanatçı ve ressam (ö. 1938) * 1852 - Augustin Boué de Lapeyrère, Fransız Amiral ve Deniz Bakanı (ö. 1924) * 1857 - Otto von Below, Prusyalı general (ö. 1944) * 1867 - Rubén Darío, Nikaragualı şair (ö.1916) * 1871 - I. Benjamin, İstanbul Ortodoks Patrikhanesinin, 266. Ekümenik Patriği (ö. 1946) * 1873 - Memed Abaşidze, Gürcü siyasal lider, yazar ve hayırsever (ö. 1937) * 1876 - Elsa Einstein, Albert Einstein ikinci eşi ve kuzeni (ö. 1936) * 1879 - Henri Giraud, Fransız general (ö. 1949) * 1880 - Paul Ehrenfest, Avusturyalı-Hollandalı fizikçi (ö. 1933) * 1882 - A. A. Milne, İngiliz yazar (ö. 1956) * 1882 - Lazare Lévy, Fransız piyanist, orgcu, besteci ve öğretmen (ö. 1964) * 1889 - Kanji Ishiwara, Japon asker ve siyasetçi (ö. 1949) * 1892 - Oliver Hardy, Amerikalı sinema oyuncusu (Laurel ve Hardy ikilisinden) (ö. 1957) * 1896 - Ville Ritola, Fin uzun mesafe koşucusu (ö. 1982) * 1898 - George Dawson, Amerikalı yazar (ö. 2001) * 1904 - Cary Grant, İngiliz oyuncu (ö. 1986) * 1911 - Danny Kaye, Amerikalı sahne, sinema ve TV komedyeni (ö. 1987) * 1913 - Ali Sururi, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 1998) * 1915 - Santiago Carrillo, İspanyol politikacı (Avrupa Komünizmi düşüncesinin öncülerinden ve 1960-1982 arasında İspanya Komünist Partisi Genel Sekreteri) (ö. 2012) * 1925 - Gilles Deleuze, Fransız yazar ve düşünür (ö. 1995) * 1927 - İsmet Sıral, Türk müzisyen, saksofonist, flütist ve neyzen (ö. 1987) * 1927 - Perihan Tedü, Türk tiyatro oyuncusu (ö. 1992) * 1937 - John Hume, Kuzey İrlandalı politikacı ve 1998 Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 2020) * 1937 - Pilar Cansino, İspanyol oyuncu * 1938 - Anatoli Kolesov, Sovyet grekoromen güreşçisi ve koçu (ö. 2012) * 1950 - Gilles Villeneuve, Kanadalı F1 pilotu (ö. 1982) * 1955 - Kevin Costner, Amerikalı sinema oyuncusu, yönetmen ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi * 1961 - Mustafa Demir, Türk mimar ve siyasetçi * 1966 - Yaşar Tüzün, Türk siyasetçi * 1967 - Annette Hess, Alman senarist * 1971 - Josep Guardiola, İspanyol teknik direktör * 1979 - Cem Bahtiyar, Türk müzisyen ve maNga grubunun bass gitaristi * 1979 - Jay Chou, Tayvanlı şarkıcı, şarkı sözü yazarı, aktör, film yönetmeni ve prodüktör * 1980 - Jason Segel, Amerikalı oyuncu * 1982 - Atacan Öztürk, Türk profesyonel futbolcu * 1983 - Kaan Sekban, Türk komedyen * 1995 - Samu Castillejo, İspanyol futbolcu == Ölümler == * MÖ 52 - Publius Clodius Pulcher, Roma'lı politikacı (d. MÖ 92) * 474 - I. Leo, 457 – 474 döneminde Doğu Roma\Bizans İmparatorluğu imparatoru olmuştur (d. 401) * 1213 - Tamar, Gürcistan Krallığı’nı 1184-1213 arasında yöneten ünlü kraliçedir (d. 1160) * 1253 - I. Henry, Kıbrıs Kralıydı (d. 1217) * 1367 - I. Pedro, Portekiz kralı (d. 1320) * 1471 - Go-Hanazono, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 102. imparatorudur (d. 1418) * 1557 - Pietro Bembo, İtalyan Knights Hospitaller üyesi, kardinal, bilgin, şair ve edebiyat teorisyeni (d. 1470) * 1623 - Kara Davud Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. ?) * 1677 - Jan van Riebeeck, Hollandalı doktor, tüccarı ve Cape Kolonisi'nin kurucusu ve ilk yöneticisi (d. 1619) * 1730 - Antonio Vallisneri, İtalyan tıp doktoru, doktor ve doğabilimci (d. 1661) * 1799 - Heinrich Johann Nepomuk von Crantz, Avusturyalı bitki bilimci ve hekim (d. 1722) * 1802 - Antoine Darquier de Pellepoix, Fransız gök bilimci (d. 1718) * 1803 - Sylvain Maréchal, Fransız şair, filozof ve devrimci (d. 1750) * 1862 - John Tyler, Amerikalı siyasetçi ve Amerika Birleşik Devletleri'nin 10. Başkanı (d. 1790) * 1869 - Bertalan Szemere, Macar şair ve Macaristan'ın üçüncü başbakanı (d. 1812) * 1874 - August Heinrich Hoffmann von Fallersleben, Alman şair (d. 1798) * 1882 - Naile Sultan, Abdülmecid'in kızı (d. 1856) * 1886 - Sadık Paşa, Polonezköy'ün Polonyalı kurucularından (d. 1804) * 1890 - I. Amadeo, İspanya kralı (d. 1845) * 1896 - Charles Floquet, Fransız siyasetçi (d. 1828) * 1899 - William Edwin Brooks, İrlandalı ornitolog (d. 1828) * 1906 - İvan Vasilyeviç Babuşkin, Rus devrimci ve Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi (Bolşevikler) kurucularından (d. 1873) * 1918 - Jurgis Bielinis, Litvanya'lı yayıncı ve yazar (d. 1846) * 1923 - ‎Wallace Reid‎‎, Amerikalı aktör, yönetmen ve senarist ‎(d. 1891) * 1925 - J. M. E. McTaggart, İngiliz idealist düşünürü (d. 1866) * 1936 - Rudyard Kipling, İngiliz yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1865) * 1949 - Charles Ponzi, İtalyan iş insanı ve dolandırıcı (d. 1882) * 1954 - Sydney Greenstreet, İngiliz aktör (d. 1879) * 1956 - Makbule Atadan, Mustafa Kemal Atatürk'ün kız kardeşi (d. 1885) * 1960 - Nahid Sırrı Örik, Türk yazar (d. 1895) * 1969 - Hans Freyer, Alman sosyolog ve filozoftur (d. 1887) * 1970 - David O. McKay, İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin 9. başkanıdır (d. 1873) * 1970 - Mehmet Mümtaz Tarhan, Türk avukat ve siyasetçi (eski İstanbul Valisi) (d. 1908) * 1975 - Arif Müfid Mansel, Türk arkeolog (d. 1905) * 1977 - Carl Zuckmayer, Alman oyun yazarı (d. 1896) * 1985 - Davut Sulari, Türk halk müziği sanatçısı (d. 1925) * 1989 - Bruce Chatwin, İngiliz romancı ve gezi yazarıdır (d. 1940) * 1990 - Rusty Hamer, Amerikalı oyuncudur (d. 1947) * 1995 - Adolf Butenandt, Alman biyokimyacı (d. 1903) * 2000 - Margarete Schütte-Lihotzky, Avusturyalı mimar ve eylemci (d. 1897) * 2001 - Al Waxman, Kanadalı oyuncu (d. 1935) * 2001 - Laurent-Désiré Kabila, Kongo DC'nin Cumhurbaşkanı (Kinşasa'daki evinde, özel korumalarından biri tarafından öldürüldü.) (d. 1939) * 2010 - Reha Oğuz Türkkan, Türk hukukçu, tarihçi, yazar ve Türkolog (d. 1920) * 2012 - Evin Esen, Türk oyuncu (d. 1949) * 2015 - Alberto Nisman, Arjantinli savcı (d. 1963) * 2016- Asha Patil, Hint oyuncu (d.1936) * 2016 - Leila Alaoui, Fas asıllı Fransız fotoğrafçı ve video sanatçısı (d. 1982) * 2016 - António de Almeida Santos, Portekizli sosyalist siyasetçi (d. 1926) * 2016 - Glenn Frey, Amerikalı rock gitaristi, şarkıcısı, besteci ve aktör (d. 1948) * 2016 - Michel Tournier, Fransız yazar (d. 1929) * 2017 - Peter Abrahams, Güney Afrika doğumlu Jamaikalı romancı, gazeteci ve politika yorumcusu (d. 1919) * 2017 - Red Adams, Amerikalı beyzbolcu (d. 1921) * 2017 - Yosl Bergner, Avusturya Yahudisi asıllı İsrailli ressam (d. 1920) * 2017 - Ion Besoiu, Rumen aktör (d. 1931) * 2017 - Ronan Fanning, İrlandalı tarihçi (d. 1941) * 2017 - Ymer Pampuri, Arnavut halterci (d. 1944) * 2017 - Roberta Peters, Amerikalı soprano ve opera şarkıcısı (d. 1930) * 2018 - John Barton, İngiliz tiyatro yönetmeni (d. 1928) * 2018 - Wallis Grahn, İsveçli oyuncu (d. 1945) * 2019 - John Coughlin, Amerikalı buz patencisi (d. 1985) * 2019 - Dale Dodrill, Eski Amerikan futbolcusu ve iş insanı (d. 1926) * 2019 - Lamia Al-Gailani Werr, Iraklı arkeolog (d. 1938) * 2019 - Cees Haast, Hollandalı bisiklet sporcusu (d. 1938) * 2019 - Etienne Vermeersch, Belçikalı filozof, aktivist ve eski akademisyen (d. 1934) * 2019 - İvan Vutsov, Bulgar eski millî futbolcu ve antrenör (d. 1939) * 2020 - Urs Egger, İsviçreli film, televizyon yönetmeni ve gazeteci (d. 1953) * 2020 - Petr Pokorný, Çek Protestan din adamı, eğitimci ve yazar (d. 1933) * 2021 - Jean-Pierre Bacri, Fransız oyuncu ve senarist (d. 1951) * 2021 - Carlos Burga, Perulu profesyonel boksör (d. 1952) * 2021 - Nombulelo Hermans, Güney Afrikalı siyasetçi (d. 1970) * 2021 - Lubomir Kavalek, Çek-Amerikalı satranç oyuncusu (d. 1943) * 2021 - Maria Koterbska, Polonyalı şarkıcı (d. 1924) * 2021 - Dündar Abdülkerim Osmanoğlu, 23. nesil Osmanlı şehzadesi. II. Abdülhamid'in oğlu Şehzade Mehmet Selim Efendi'nin oğlu Şehzade Mehmet Abdülkerim Efendi'nin oğludur. (d. 1930) * 2021 - Jimmie Rodgers, Amerikalı folk-pop şarkıcısı (d. 1933) * 2022 - Paco Gento, Eski İspanyol millî futbolcudur (d. 1933) * 2022 - Jordan Michallet, Fransız ragbi birliği oyuncusu (d. 1993) * 2022 - Yvette Mimieux, Amerikalı aktris (d. 1942) * 2022 - Peter Robbins, Amerikalı çocuk oyuncu ve dublaj sanatçısı (d. 1956) * 2022 - André Leon Talley, Amerikalı moda gazetecisi (d. 1948) * 2023 - Denis Monastırski, Ukraynalı avukat, siyasetçi ve Ukrayna İçişleri Bakanı (d. 1980) * 2023 - Marcel Zanini, Türk-Fransız caz müzisyeni (d. 1923) == Tatiller ve özel günler == *0118 18
Zatürre veya pnömoni (), akciğerde görülen yangılardır. Klasik pnömonilerde, akciğerlerin hava geçitlerindeki son bölüm (terminal bronşioller) ve hava kesecikleri (alveoller) etkilenir. İnterstisiyel pnömonilerde, hava kesecikleri (alveoller) arasındaki bölmeler (alveol septumları) yoğunlukla etkilenen alanlardır.McLuckie A (editör). Respiratory Disease and its Management. Springer, New York, 2009Kumar V, Abbas AK, Aster JC. Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease. 9th edt., Elsevier Saunders, Philadelphia, 2015 Akciğerler günde 10.000 litre havayı süzer. Kan dolaşımına oksijen taşıyan solunum havasıyla birlikte çok sayıda katı ve sıvı partikül ile zararlı gazlar da akciğerlere ulaşır. Solunum havası içindeki zararlı etkilere verilen tepkilerin büyük bölümü canlı etkenlerden kökenli infeksiyon hastalıklarıdır (bakteriyel pnömoniler, virüs pnömonileri, mantar pnömonileri, parazitik pnömoni). Toksik gazların ve sıvıların büyük bölümü “kimyasal pnömoniler” olarak nitelenir.Goljan EF. Rapid Review Pathology. 5th edt., Elsevier, Philadelphia, 2019Tukington C, Ashby BL. The Encyclopedia of Infectious Diseases, 3rd edition. Facts on File Inc., New York, 2007 Her yıl, pnömoni yaklaşık 450 milyon kişiyi yani dünya toplamının yüzde yedisini etkiler ve yaklaşık 4 milyon ölümle sonuçlanır. Gelişmekte olan ülkelerde, çok yaşlı, çok genç ve kronik hastalarda pnömoni, önde gelen ölüm nedenlerindendir.George RB. Chest Medicine: Essentials of Pulmonary and Critical Care Medicine, 5th edition. Lippincott-Williams&Wilkins;, Philadelphia, 2005 ==Belirtiler ve semptomlar== Semptom sıklığı Semptom Sıklık Öksürük 79–91% Halsizlik 90% Ateş 71–75% Nefes darlığı 67–75% Balgam 60–65% Göğüs ağrısı 39–49% Bulaşıcı pnömoniye sahip kişilerde balgamlı öksürük ve ateş ile beraber titremeli üşümeler, nefes darlığı, derin nefes esnasında şiddetli veya saplanıcı türde göğüs ağrısı ve artmış solunum sayısı görülür. Yaşlılarda, konfüzyon en belirgin belirti olabilir. Beş yaşın altındaki çocuklarda görülen belirgin bulgu ve belirtiler ateş, öksürük ve hızlı veya güç solumadır. Ateş, birçok diğer yaygın hastalıkta da görüldüğü için özgün değildir ve ağır seyirli hastalık veya malnütrisyon sahibi kişilerde görülmeyebilir. Ayrıca, öksürük iki aydan küçük çocuklarda çoğunlukla görülmez. Daha şiddetli bulgu ve belirtiler arasında morarma (siyanoz), azalmış susuzluk, kasılmalar, ısrarcı kusma, aşırı yüksek vücut ısısı veya azalmış bilinç seviyesi bulunabilir. Bakteriyel ve viral pnömonilerde de genellikle benzer belirtiler bulunur. Bazı nedenler klasik ancak spesifik olmayan klinik özellikler ile ilişkilendirilirler. Legionella kaynaklı pnömoni, karın ağrısı, diyare veya konfüzyon ile ortaya çıkarken,Darby J. Could it be Legionella? Australian Family Physician. 37(10): 812–815, 2008 Streptococcus pneumonia kaynaklı pnömoni pas rengi balgam ile ilişkilendirilir Ortqvist A. Streptococcus pneumoniae: Epidemiology, risk factors, and clinical features. Seminars in Respiratory and Critical Care Medicine, 26 (6):563–74, 2005 ve Klebsiella kaynaklı pnömonide “kuşüzümü jeli” olarak tanımlanan kanlı balgam görülebilir.Tintinalli JE. Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide: Emergency Medicine, McGraw-Hill, New York, 2010 Kanlı balgam (hemoptizi) tüberküloz, Gram-negatif pnömoni ve akciğer absesinin yanı sıra daha yaygın olarak akut bronşit hastalarında da ortaya çıkabilir. Mikoplazma pnömoni, boyundaki lenf bezlerinin şişmesi (lenfadenopati), eklem ağrısı (artralji), veya bir orta kulak iltihabı (otitis media) ile ilişkili olarak ortaya çıkabilir. Viral pnömoni, bakteriyel pnömoniye oranla daha yaygın olarak hırıltılı solunum ortaya çıkar. ==Türler ve Nedenler== === Pnömoni Türleri === ==== Toplum kökenli (community-acquired) akut pnömoniler==== *Streptococcus pneumonia *Haemophilus influenza *Moraxella catarrhalis *Staphylococcus aureus *Legionella pneumophilia *Klebsiella *Pseudomonas ==== Toplum kökenli (community-acquired) atipik pnömoniler ==== * Virüsler (RSV, parainfluenza & influenza, adenovirus, corona) *Mycoplasma *Chlamydia ==== Hastane kökenli (nozokomiyal) pnömoniler ==== *Gram-negatif basiller * Staphlyococcus aureus ====Aspirasyon pnömonileri==== * Ağız florasının anaerobik bakterileri *Amniyon sıvısı * Mide içeriği (Mendelson sendromu) * Kimyasal maddeler (katı, sıvı, gaz) ==== Kronik pnömoniler ==== * Nocardia * Actinomyces *Tüberküloz ==== Nekrotizan pnömoniler ==== * Anaerobik bakteriler * Staphlyococcus aureus * Klebsiella * Streptococcus pyogenes === Pnömoni nedenleri === Akciğerlerin özgün bir savunma sistemi vardır; ses tellerindeki kapanma refleksi, öksürük refleksi, sıvı (mukus) ve titrek tüylerin (silia) temizleyici etkisi, alveol makrofajlarının fagozitozu ile bireyin bağışıklık sisteminin gücü önemli fiziksel ve hücresel engellerdir. Pnömonilerin oluşmasında 3 önemli faktör vardır: # Akciğerlerin savunma sisteminin aksaması, # Bireyin bağışıklık sistemindeki aksamalar, # Etkenin gücü (bakteri/virüs sayısı ve virülansı; toksik maddenin yoğunluğu). Bu faktörlerin etkisi risk altındaki insanlarda çok daha belirgindir. küçükresim|alt=Pnömaninin başlıca belirtilerini gösteren bir insan vücudu diyagramı|296x296px|Bulaşıcı pnömoninin başlıca belirtileri Risk faktörlerinin başlıcaları şunlardır:Bowden RA, Ljungman P, Snydman DR. Transplant Infections, 3rd edition. Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia, 2010Klatt EC. Pathology of HIV/AIDS, 30th edition. Mercer University School of Medicine Savannah April 22, 2019 *Üst solunum yolları infeksiyonları * Ağız-diş-boğaz infeksiyonları * Kronik hastalıklar (KOAH, otoimmun hastalıklar, karaciğer hastalıkları, vd) *Akciğer ödemi *Diabet * Doku/organ nakli alanlar * İmmün yetmezlik sendromları (nötropeniler, HIV infeksiyonu, lenfoma, lösemi) * Bilinç kaybı (sarhoşluk, genel anestezi, kafa travması) * Reflekslerde azalma (nörolojik sendromlar, nöropatiler, felç) *Madde bağımlılığı (tütün, esrar, kokain) * Yaş (yaşlılar ve bebekler) === Etkenlerin giriş yolları === * İnhalasyon: Havada asılı mikrop yüklü damlacıklar (damlacık infeksiyonu - en sık bulaşma yolu) * Aspirasyon: Üst solunum yollarının veya ağız boşluğunun mikrop içeren sıvılarının alt solunum yollarına girmesi * Bakteriyemi: vücuttaki bir infeksiyon odağından kana giren mikropların akciğerlere gelmesi * Direkt yayılma: komşu dokulardaki bir infeksiyon odağının akciğer dokusu içine ilerlemesi == Akciğer İnfeksiyonlarının Nitelikleri == === Solunum yollarının infeksiyonları === * Bronşit * Bronşiyolit === Akciğer parenkimi infeksiyonları === * Pnömoni (bronkopnömoni, lobar pnömoni) * Akciğer absesi * Tüberküloz (verem) == Bakteriyel Pnömoniler == === İnfeksiyon Etkenleri ve Etki mekanizmaları === Bakteriyel pnömonilerin oluşmasında, vücut-dışı (ekstrinsik) ve vücut-içi (instrinsik) faktörler oldukça önemlidir. Vücut-dışı (ekstrinsik) faktörler (bakteriler): İnhalasyon ve aspirasyon, en sık görülen bulaş yollarıdır. Staphylococcus türleri, akciğerlere kan yolu (hematojen) ile gelir. Streptococcus pneumoniae, olguların yaklaşık %50’sinde izole edilir. Haemophilus influenzae kökenli pnömoniler tütün kullananlar ile KOAH ve bağışıklık sistemi sorunları olanlarda görece sıktır. K. Pneumoniae, alkoliklerde, KOAH olanlarda ve diabetlilerde görülen, oldukça kötü gidişli nekrotizan pnömoninin nedenidir. S. aureus pnömonisi oldukça yaygındır, Influenza A infeksiyonunun komplikasyonu olarak görülebilir; eroin bağımlılarında, hastanelerde damar yolu açılanlarda ve protezi olan hastalarda, bakterinin kan yolu (hematojen) ile akciğerlere ulaşmasının sonucu ortaya çıkar. Gram-negatif bakteri pnömonileri, hastane infeksiyonu olarak ve bağışıklık sistemi sorunu olanlarda görülür (Escherichia coli, Pseudomonas, Enterobacter ve Serratia ailesi başlıca etkenlerdir). Bazı Streptococcus pneumoniae ve methicillin-resistant Staphylococcus aureus (MRSA) gibi antibiyotiklere dirençli bakteri infeksiyonları yaygınlaşmaktadır. Vücut-içi faktörler (instrinsik) faktörler: Pnömonilerin patofizyolojisinde vücut-içi faktörler (instrinsik) faktörler oldukça önemlidir. * Öksürük refleksinin çalışamaması (bakteri içeren ağız, burun ve boğaz salgısının solunum yollarına kaçması): Zehirlenme, felç, sarhoşluk, anestezi ve endotrakeal intübasyon durumlarında * İnaktivite (uzun süreli yatalak kalma) * Kronik hastalıklar: KOAH (bronşit, emfizem, bronşiektazi, astma), ootoimmun hastalıklar, karaciğer hastalıkları * Kanserler: Lenfoma, lösemi, multipl myeloma, vb * Tütün dumanı: Yerel vücut direncini azaltma, karbonmonoksidin toksik etkisi * Mide içeriği aspirasyonu (mide asidinin solunum yollarına kaçması; Mendelson sendromu): epilepsi, sarhoşluk, felç, anestezi, gebelikküçükresim|Bronkopnömoni: Akciğerin tüm loblarında yamalar biçiminde yangısal infitrasyon.|237x237pik * Antikor üretimi bozuklukları (agammaglobulinemi ve hipogammaglobulinemi, multipl myeloma, lösemi, lenfoma, HIV infeksiyonu) *Kompleman sistemi yetersizliği * Dalak yokluğu (asplenia, splenektomi) * Solunum sisteminin akut virüs infeksiyonları (influenza virüsü) === Klinikopatolojik Türler === ==== Bronkopnömoni ==== Başlıca etkenler Streptokok, Stafilokok ve H. Influenza’dır.Risk faktörlerini taşıyan prematüre bebeklerde, çocuklarda ve yaşlılarda görece sıktır. Streptococcus pneumoniae toksinleri ve üreme yetenekleriyle etkilidir. Bakteri, çevresini kuşatan kapsül ile fagositlerden korunurlar. Ağız-boğaz (orofarinks) dokuları hastalık etkeninin ilk çoğalma yeridir. Bakteri çoğalmasıyla birlikte 5-8 gün içinde bağışıklık sistemi aktifleşir; antikor ve kompleman sisteminin çabasıyla infeksiyon kontrol altına alınabilirse ateş düşer. Risk faktörlerinin varlığında infeksiyon gerileyemez ve pnömoniye dönüşür.Mason R, Broaddus VC, Martin T, et al. Murray and Nadel's Textbook of Respiratory Medicine, 5th Edition, Saunders, Philadelphia, 2010 Bronkopnömoni, akciğerlerin farklı loblarında yamalar biçiminde oluşan eksüdasyon ile karakterizedir; genellikle iki taraflıdır ve çoğu kez akciğerlerin alt loblarında yoğunlaşır. İrinli (süpüratif) eksüda bronşiollerden başlayarak çevresindeki alveollere yayılır. Lezyonlar küçük yamalar biçimindedir. Abseleşme alanlarına ve abselerin plevraya fistülleşmesine (empiyem) rastlanabilir. Tedavisi ya da bağışıklık sistemi yetersiz kalan hastalarda sepsis ve septik şok gelişebilir. ==== Lobar pnömoni ==== Olguların yaklaşık %95’inde etken Strep. pneumoniae (1,3,7, 2)’dir. Akciğer loblarından biri tümüyle etkileyen fibrinli-irinli (fibrinosüpütatif) bir yangı saptanır. Antibiyotik tedavisi oldukça etkindir. Tedavi görmeyen hastalarda lobar pnömoni 4 evre gösterir: 1.Evre - Hiperemi ve ödem (1-2. Günler): Etkilenen akciğer lobu kırmızı ve ağırlaşmıştır. Mikroskopik incelemede, damarlar eitrositlerle doludur (hiperemi). Akciğer alveollerine ödem sıvısı çıkışı vardır. Çok sayıdaki bakteri kümeleri arasında az sayıda lökosit (nötrofil polimorf) görülür. küçükresim|Lobar pnömoni: Yangı, akciğerin tek lobundadır.|253x253pik 2.Evre - Kırmızı hepatizasyon (2-4. Günler): Etkilenen akciğer lobu koyu kırmızı renklidir. Yüzeyi kuru ve beneklidir. Görünüşü ve kıvamı karaciğere benzer. Mikroskopik incelemede, hiperemi artmıştır, alveol boşluklarında eritrositler, fibrin ve nötrofil polimorf kümeleri vardır (akciğerin kıvamının ve renginin karaciğere benzemesinin nedeni alveollerin eksüda ile dolmasıdır). 3.Evre - Gri hepatizasyon (4-8. Günler): Akciğer lobunun katılaşmış durumu sürmektedir, ancak renk solmaya ve grileşmeye başlamıştır; renk değişikliğinin nedeni hipereminin gerilemesidir. Alveol boşlukları fibrin ve lökositlerle doludur, eritrosit sayısı çok azalmıştır. 4.Evre- Rezolüsyon (1-3. haftalar): Etkilenen akciğer lobunun rengi ve kıvamı normale dönmektedir. Alveol boşluklarındaki nötrofil polimorflar enzimleriyle bakterileri parçalamıştır; eksüda ve bakteri artıkları bol ve sarı renkli balgamla (öksürükle) dışarı atılır. Eksüdanın atılamayan bölümü makrofajlar tarafından fagosite edilir. Küçük eksüda artıkları (varsa), nedbe dokusuna dönüşür. === Bakteriyel Pnömonileri Komplikasyonları === *Akut solunum yetmezliği sendromu *Süperinfeksiyon (Gram- negatif bakteri eklenmesi) * Akciğer dokusu yıkımı ve bronşiektazi * Kronikleşme (eksüdanın temizlenememesi ve organizasyonu) * Abseleşme * Absenin plevraya fistülleşmesi (empiyem) * Pyemi ve sepsis *Solunum yetmezliği ==Virüs Pnömonileri== Virüsler, pnömoni vakalarının yetişkinlerde yaklaşık üçte birinin ve çocuklarda %15’inin sebebidir. Yaygın bulaştırıcı ajanlar arasında rinovirüsler, koronavirüsler, influenza virüsü, Respiratory syncytial virus (RSV), adenovirüs ve parainfluenza bulunur. Herpes simplex virüsü, yenidoğanlar, kanserli kişiler, transplant alıcıları ve ciddi yanıklara sahip kişiler gibi gruplar dışında nadiren pnömoniye neden olur. Organ nakli uygulanan veya bağışıklık yetmezliği olan kişiler yüksek oranda sitomegalovirüs (CMV) pnömoni gösterir. Viral enfeksiyonlara sahip kişiler, özellikle diğer sağlık sorunları mevcut olduğunda, ikinci olarak Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus, veya Haemophilus influenzae bakterisi ile enfekte olabilir. Farklı virüsler yılın farklı dönemlerinde çoğunlukta olur. Örneğin, influenza döneminde influenza tüm viral vakaların yarısından fazlasının nedeni olabilir. Son yıllarda Hantavirus ve koronavirüs (SARS, Covid-19) salgınları görülmektedir; son aylardaki Covid-19 salgını pandemi niteliği kazanmıştır. Virüsler akciğere birkaç farklı yoldan bulaşabilir; damlacık yoluyla ya da enfekte parmaklarla ağız-burun-göz çevresine dokunmak bulaşta çok önemlidir. Üst solunum yollarına giren virüsler bir süre sonra akciğer alveollerine dek ilerleyebilirler. Kızamık ve herpes simpleks (uçuk) gibi bazı virüsler akciğerlere kan yoluyla (viremi) ulaşabilir. Akciğerde değişen düzeylerde hücre ölümüne başlar; bağışıklık sistemi infeksiyona cevap verdiğinde daha fazla akciğer hasarı meydana gelebilir. Birçok virüs akciğerlere zarar vermenin yanı sıra eşzamanlı olarak diğer organları da etkiler ve böylece vücudun işlevlerini bozar; bakteriyel infeksiyonlara karşı direnç azalır ve sekonder bakteriyel pnömoni gelişebilir. === İnterstisiyel Pnömoni (atipik virüs pnömonisi) === Güçlü solunum sıkıntısıyla ölüme neden olabilen bir pnömoni türüdür. Çocuklardaki infeksiyonlar genellikle yalnızca virüslerle ortaya çıkar. Erişkinlerde, virüs ve bakteri birlikte etkilidir. Kronik hastalığı olanlar ve bağışıklık sistemi sorunları bulunanlarda, tipik virüs pnömonisi riski yüksektir. Adenovirus, Influenza A ve B, Parainfluenza, Respiratory syncytial virüs (RSV) pnömonilerinin bir bölümü hastane infeksiyonu (nozokomiyal infeksiyon) olarak ortaya çıkar. Virüs pnömonilerinin bir bölümü akciğere özgü bir infeksiyon hastalığı olabildiği gibi, sistemik bir virüs infeksiyonun parçası da olabilir. Buna göre; akciğere özgü infeksiyona neden olan virüslerdir. İnfluenza virüsü tip A ve B, RSV, adenovirus, parainfluenza virus, rhinovirus, hantavirus ve CMV akciğere özgü bir infeksiyon hastalığı yapan virüslerdir. Akciğer etkilenmesine neden olan sistemik infeksiyon hastalığına neden olan virüsler şunlardır: Paramyxovirus species (kızamık), herpes virüsler (varicella-zoster virus, Epstein-Barr virus, CMV, herpes simplex virüs). Patoloji: Tek ya da her iki akciğer etkilenebilir. Lezyonlar yama biçimindedir. Yangısal infiltrasyon alveol duvarlarındadır (septumlarda); ödem, lenfosit, plazma hücreleri ve histiositler bulunur. Güçlü olgularda alveol duvarlarında parçalanmalar ve hyalin membran adı verilen bir maddenin birikmesi görülür. === Respiratory syncytial virus (RSV) infeksiyonu === Bebeklerde sık görülen bir infeksiyon hastalığıdır. İleri yaşlardaki olguların çoğu üst solunum yolu infeksiyonudur. Bebeklerdeki infeksiyon bronşiolit ve pnömoni bulgularıyla ortaya çıkar. Doğumdan sonraki ilk yıl içinde RSV bronşioliti geçiren bebeklerde astma riski yüksektir. Pnömoniye dek ilerleyebilen RSV infeksiyonlarındaki risk faktörleri şunlardır: * 6 aylıktan küçük bebekler * Prematüre doğanlar * Anne sütü eksikliği * Konjenital kalp hastalığı * İmmun yetmezlik sendromları * KOAH ve sigara (aktif/pasif) *Sosyoekonomik güçsüzlük * Kalabalık ortamlar Virüsün en önemli etkisi, infeksiyon sürecinde ortaya çıkan yangısal tepkilerin solunum yollarında neden olduğu doku zararlarıdır. Doku zararlarına neden olan kimyasal maddeler bağışıklık sisteminin ürettiği medyatörlerdir. RSV, solunum sistemindeki fiziksel engellerin (mukus, silia, fagositoz, vb) işlevlerini bozarak bakteri infeksiyonlarına uygun ortamın hazırlanmasına neden olur. === Influenza virüsü === Erişkinlerde en sık görülen virüs pnömonisidir. İnfluenza virüsünün A, B ve C tipleri öne çıkar. * Influenza tip A: Erişkinlerde sıktır. Epidemi ve pandemi yapar. Mutasyonu kolaydır. Çiftlik hayvanlarını kullanarak çoğalır ve insanlara geçer. * Influenza tip B: İnsanların toplu halde bulundukları yerlerde (okullar, kışlalar, eğlence yerleri, aasansörler) yayılırlar. * Influenza tip C: Seyrek görülen (sporadik) infeksiyon hastalığı yaparlar. === Parainfluenza virüsü === Bebeklerde pnömoni yapar. Erişkinlerdeki infeksiyonlar hafifçe atlatılır. 6 aylıktan küçük bebeklerde alt solunum yollarını ve akciğeri etkileyen önemli bir virüstür (RSV’den sonra 2.sırayı alır). === Adenovirus === Farklı tipleri olan virüsün 7.tipi, bebeklerde bronşiolit ve pnömoni nedenidir. 4. ve 7. tipler kışlalarda ve yatılı okullarda salgın oluşturur; buralardaki atipik pnömonilerin ½’si adenovirüs kökenlidir. 6 aylıktan küçük bebeklerde ve immun sistem sorunları olan erişkinlerdeki pnömonilerin gidişi ağırdır. === Paramyxovirus === Aşılanmamış çocuklarda ve erişkinlerdeki kızamık hastalığının neden olur. Hastaların %5’inde ölüme neden olabilen pnömoni gelişebilir. === Herpes Virüs İnfeksiyonları === Herpes virüs infeksiyonlarında pnömoni komplikasyonu görülebilmektedir. * Sitomegalovirüs (CMV): Bağışıklık sistem sorunları olan hastalardaki pnömonilerin önemli nedenlerinden biridir. Özellikle transplantasyon geçirenlerde ve HIV sık görülen çıkarcı etken infeksiyon hastalığı etkenlerinden biridir. CMV’nin bağışıklık sistemi üzerindeki olumsuz etkisi başkaca komplikasyonlara da neden olur; hastaların ¾’ü kaybedilir. * Varicella-zoster virüsü (VZV): Bağışıklık sistem sorunları olan çocuklarda ve erişkinlerde zona hastalığına neden olur, atipik virüs pnömonisi komplikasyonu görülebilir. * Herpes simplex virüs (HSV): Uçuk geçirenlerde pnömoni ve beyinde nekrotik lezyonlara neden olabilir. * Epstein-Barr virüsü (EBV): İnfeksiyöz mononükeozis hastalığının ve bazı kanserlerin nedeni olan EBV, pnömoni de yapabilmektedir. Virüs pnömonilerinin komplikasyonları * Akciğer ödemi * Akut solunum yetmezliği sendromu * Akciğerde fibrozis (restriktif akciğer hastalığı) * Bakteri infeksiyon eklenmesi *Reye sendromu ==Mantar Pnömonileri== Mantar pnömonisi yaygın değildir ancak AIDS, bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçlar veya diğer tıbbi sorunlar nedeniyle zayıflamış bağışıklık sistemine sahip kişilerde daha yaygın olarak ortaya çıkabilir. Genellikle Histoplasma capsulatum, bsoyadıomiçes, Cryptococcus neoformans, Pneumocystis jiroveci ve Coccidioides immitisten kaynaklanır. Histoplasmosis en çok Mississippi River havzasında ve coccidioidomycosis ise en çok Amerika’nın Güneybatısında yaygındır. Toplumda artan seyahat ve bağışıklık sistemini baskılayıcı tedavi oranları nedeniyle 20. yüzyılının ikinci yarısında vaka sayısı artış göstermiştir. Çoğu subtropikal/tropikal yörelerde etkili olan mantarların (Histoplasma capsulatum, Coccidioides immitis, Blastomyces dermatitidis, Paracoccidioides brasiliensis) neden olduğu pnömoniler Türkiye'de seyrek görülen infeksiyon hastalıklarındandır. Buna karşın, Candida, Aspergillus ve Mucor türleri ile Cryptococcus neoformans edinsel ya da doğumsal immun sistem yetmezliği hastalarında sıkça görülür. Etkenlerin bulaşma yolları * Hayvan dışkıları (özellikle kuş, yarasa, kemirgen) * Laboratuvar ortamı (C. immitis çalışanlarında) * Ortam tozlarından (immun yetmezlik sendromu hastalarında çıkarcı infeksiyon nedeni olarak) Patoloji: H. capsulatum ve C. immitis olgularında, ortalarında nekrozlaşma görülen granülomatöz tepkilerdeki makrofajlar içinde hastalık etkeni olan mantar görülür. Aspergillus ve Mucor lezyonlarında yangı alanlarındaki hücreler arasında mantar hifeleri vardır. Candida türlerinde, mantar hifeleri yangı yöresindeki hücreler tarafından fagosite edilmiştir. Komplikasyon: Damar invazyonu yaparak kan akımına giren etkenler sistemik yayılma gösterirler (septik embolizm). Damar çeperlerinin yırtılması ile ağızdan kan gelebilir (hemoptizi). Özellikle Mucor türleri, üst solunum yollarını etkilerken damakta perforasyon yapar, venöz dolaşım ile beyine ulaşabilir. Akciğer lezyonları plevraya, trakea lezyonları özofagusa fistülleşebilir. Kronikleşen olgularda (özellikle histoplasmosis) mediastende fibrozis gelişir, bronşlarda kireçlenmiş mantar kolonileri oluşabilir. Mediastendeki fibrozis kalp kesesini de etkileyebilir. == Parazitik Pnömoniler == Toxoplasma gondii, Strongyloides stercoralis, Ascaris lumbricoidesve Plasmodium malariaedahil olmak üzere çeşitli parazitler akciğerleri etkileyebilir; vücuda genellikle doğrudan temas, yutma veya taşıyıcı bir haşere ile girerler. Paragonimus westermani haricinde çoğu parazit, akciğerleri belirli bir biçimde etkilemez ancak diğer alanlara ikincil olarak akciğerlere de bulaşır. Ascaris ve Strongyloides gibi bazı parazitler, eozinofilik pnömoni ile sonuçlanabilecek güçlü bir eozinofilik reaksiyonu stimüle eder.Murray and Nadel (2010). Chapter 37. Gelişmiş dünyada bu infeksiyonlar en çok seyahatten dönen kişilerde veya göçmenlerde yaygındır. Bu infeksiyonlar dünyaca en çok bağışıklık yetmezliği olan kişilerde yaygındır.Vijayan VK. Parasitic lung infection. Current opOinion in Pulmonary Medicine, 1 (3):274-282, 2009 ==İdiopatik Pnömoniler== İdiopatik pnömoniler nedeni bilkinmeyen ve bulaşıcı olmayan pnömonilerdir. Bir bölümü önceki bir akut pnömoni tablosunun sekeli olabilir, çoğu kez restriktif akciğer hastalığı ile sonlanırlarCostabel U, Du Bois RM, Egan JJ (editors). Diffuse Parenchymal Lung Disease. Karger, Basel-New York-Sydney-Tokyo, 2007 === Bronchiolitis Obliterans (Organizing Pneumonia) === Bronşiyollerin içinde zamanla nedbe dokusuna değişerek tıkanmaya (obliterasyon) neden olan granülasyon dokusunun oluşmasıyla karakterize bir kronik pnömoni türüdür (tıkayıcı bronşiolit). Olguların ½’sinde neden anlaşılamaz (bronchiolitis obliterans organizing pneumonia; BOOP), bir bölümü ise bronşiyolit komponenti olan akut pnömonilerin kronikleşmesidir. Nedeni bilinen olgularda radyoterapi, infeksiyon hastalıkları, ilaçlar ve kimyasal maddelerin etkisi önemlidir. * Radyoterapi: Akciğer kanseri ve meme kanseri tedavisi için uygulanan radyotrapi radyasyon alanı tarafında ya da karşı taraftaki akciğerde bronchiolitis obliterans gelişmesine neden olabilir. * İnfeksiyon hastalıkları: akciğer transpğlantasyonu geçirenlerde Coxiella burnetii, Pseudomonas aeruginosa, Mycoplasma türleri, human herpesvirus 7 pnömonileri ve karaciğer transplantasyonu sonrasında görülebilen Pneumocystis jiroveci pnömonisi kronikleşerek bronchiolitis obliterans’a dönüşebilir. Ayrıca influenza A virüsü, kızamık, parvovirus B19, HIV, Chlamydia türleri, Plasmodium vivax, ve Plasmodium malariae infeksiyonlarında benzer türde kronikleşmeler saptanabilir. * İlaçlar: Minocycline, cephalosporin, acebutolol, sulfasalazine, mesalazine, bucillamine, interferon beta-1a, nitrofurantoin, amiodarone, ticlopidin,; carbamazepin,; phenytoin, sotalol, iv cyclophosphamide; anthracycline gibi ilaçların yan etkilerinden biri de akciğerlerin etkilenmesidir. * Kimyasal maddeler: Aerosol boyalar, tekstil ve naylon işçiliği maddeleri, kokain, duman solumak tıkayıcı bronşiolite yol açabilir. * Kollagen (otoimmun) hastalıklar: Romatoid artrit, Sjögren sendromu, ankylosing spondylitis, polymyositis-dermatomyositis, Behçet hastalığı, Wegener granulomatosis, ülseratif kolit, Crohn hastalığı, generalize sistemik sklekroz, SLE, primer biliyer siroz ve tiroiditlerde bronchiolitis obliterans bulgusu olabilir. * Bağışıklık sistemi sorunları: Kemik iliği kök hücre transplantasyonu, böbrek transplantasyonu, koroner bypass operasyonu, lösemi, lenfoma, çocukların myelodisplastik sendromları, büyük operasyonlar, önceki pnömoniler, akut solunum güçlüğü sendromu ve AIDS, bronchiolitis obliterans oluşması için risk faktörü oluştururlar. Bronchiolitis obliterans organizing pneumonia (BOOP; Cryptogenic organizing pneumonia; COP) Bronşiolleri ve çevre alveolleri etkileyen, yoğun bağ dokusu artışının (fibrosing) görüldüğü bir kronik pnömoni türüdür. Bronşiol boşluklarındaki poliplere benzeyen granülasyon dokusu (Masson cisimcikleri) zamanla alveol boşluklarına dek ilerleyici eğilim gösterir. BOOP tablosunun başlıca nedenleri şunlardır: * Akciğer infeksiyonları * Kronikleşen akciğer ödemi * Bronş obstrüksiyonları * Aspirasyon pnömonileri * Aşırı duyarlılık reaksiyonları * Transplantasyon sonrası akciğer komplikasyonları * İnhalasyon pnömonileri (toksik gazlar) * İlaç etkileri * Otoimmun hastalıklar (SLE, romatoid artrit, dermatomyozit) === İnterstisiyel Pnömoni (Usual Interstitial Pneumonia-UIP) === İnterstisiyel Pnömoni olgularını, kronik interstisiyel pnömoni ya da idiopatik pulmoner fibrozis olarak tanımayan araştırmacılar vardır. İnterstisiyel pnömonilerin en sık görülenlerindendir. Hastalar, orta yaşlı erkeklerdir. Çoğunun nedeni bilinmemektedir. Az sayıda olguda saptanan etyolojik faktörler şunlardır: * Solunum sisteminin virüs kökenli yangıları *Nörofibromatozis *Hermansky-Pudlak sendromu * Otoimmun hastalklar: Sistemik skleroz, romatoid artrit * Uzun süreli ilaç kullanımı: Antibiyotik (nitrofurantoin), antiaritmik (amiodarone) *Asbestosis Akciğerler fibrozis nedeniyle küçülmüştür. Alt lobların etkilenmesi daha belirgindir. Yoğun fibrozis alanları içinde lenfosit kümelerine rastlanır. Eski olgularda “bal peteği” görünümü saptanır. Damarlar kalınlaşmıştır. Bu bulgular, pulmoner hipertansiyona ve cor pulmonale gelişmesine neden olur. === Alveolar proteinozis === Bronşiyollar ve alveol lümenleri sürfaktan niteliğinde lipoproteinsi madde (granüler nitelikte eozinofil madde) materyal birikir. Temel sorun, makrofajlardaki defektlerdir. Başlıca nedeleri bağışıklık sisteminde aksaklık, hematolojik kanserler, solunum sistemi infeksiyonları, inorganik tozların solunmasıdır.Kumar AK, Abdelmalak B, Inoue Y, Culver DA. Pulmonary alveolar proteinosis in adults: pathophysiology and clinical approach. The Lancet Respiratory Medicine, 6 (7): 554–565, 2018 == İmmun Yetmezlik Sendromlarındaki Pnömoniler == Konjenital immu yetmezlik sendromlarının yanı sıra HIV infeksiyonu, immunosüressif tedaviler ve organ transplantasyonları çıkarcı etkenlerin neden olduğu pnömonilerin en sık görüldüğü bağışıklık sistemi yetmezlikleridir. Bu hastalarda görülen pnömonilerde en önemli canlı etkenler şunlardır: Pneumocystis jiroveci (HIV infeksiyonunda), Gram-negatif basiller, Staphylococcus türleri, mantarlar (Aspergillus, Candida), Nocardia, Streptococcus pneumoniae, Cytomegalovirus (CMV), Legionella, Mycobacterium avium-intracellulare. Komplikasyonlar *Pnömotoraks *Solunum sıkıntısı sendromu * Süperinfeksiyonlar *Plevral effüzyon *Empiyem == Konjenital Pnömoniler == Doğumdan sonraki ilk 24 saat içinde gelişen pnömonilerdir. Bebeğin doğumda steril olan solunum yolları anneden ve çevreden gelen bakterilerle kirlenir. Ancak, 24 saat içinde gelişen pnömoniler özellikle endotrakeal intübasyon yapan bebeklerde gelişir. Bu girişime ek olarak uygulanan yüksek konsantrasyonlu basınçlı oksijen verilmesi örtücü mukozanın bütünlüğünü bozduğu gibi silia sisteminin işlevlerini de olumsuz etkiler. Konjenital pnömonilerin 3 tipi vardır: (1) Gerçek konjenital pnömoniler, (2) Doğum sırasında oluşanlar, (3) Doğum sonrası (postnatal) konjenital pnömoniler: * 1. Gerçek konjenital pnömoni: Doğum öncesinde başlamış ve doğum sırasında devam eden pnömonilerdir. Pnömoniye neden olan etkenler anneden bebeğe kan yoluyla (annedeki bakteriyemi ya da sepsis) ya da bebeğin enfekte amnion sıvısını yutmasıyla oluşur. CVM, Treponema pallidum (pneumonia alba), Toxoplasma gondii infeksiyonlarında saptanır. Pneumonia alba ile doğan konjenital sifilisli bebeğin ekleri incelediğinde, büyük bir plasenta, kalın ve nekrozlu bir göbek kordonu özgün bulgulardır. * 2. İntrapartum pnömoni: Doğum sırasında, bebeğin enfekte doğum kanalından yollarından geçerken aldığı mikropların neden olduğu pnömonilerdir (örneğin, Chlamydia; Genital herpes). * 3. Postnatal pnömoni: Belirtileri doğumdan 24 saat sonra beliren pnömonilerdir (bu süre 2 haftaya kadar uzayabilir); bir bölümü önceki pnömonilerin ortaya çıkmasıyla açıklanır. Öteki olasılıklar, canlı etkenlerin bebekte doğum sırasında oluşan yaralardan kan veya lenf yoluyla yayılan mikroplardan ya da tüple beslenme zorunluluğu olanlarda akciğerlere kaçan besleyici sıvılardan kaynaklanmasıdır. Patoloji: Akciğerlerde yaygın, yamalar biçiminde ya da sınırlı bir alandan oluşan katılaşmış odaklar vardır. Akciğerlerin içinde ve yüzeyinde kanamalar olabilir. Bronşiollerde ve alveollerde kanlı-seröz ya da irinli-seröz bir sıvı bulunabilir. Plevra etkilenmesi olabilir. Mikroskopla incelendiğinde, erken dönemde makrofajlar ve lenfositler, ileri dönemlerde polimorf lökositler ve mikroplar görülür. Akciğer dokusu yer yer büzüşmüştür. Hipereminin yanı sıra bronşiollerde ve alveollerde kanamalar bulunabilir. == Kimyasal pnömoniler == Kimyasal tozlar, sıvılar ve gazların toksik etkilerinin neden olduğu pnömonilerdir. Bu maddelerin bir bölümü yalnızca akciğerleri etkilerken, bazıları sistemik etki gösterir. Tarım ilaçları, fosil yakıtları dumanı (karbonmonoksid), toksik gazlar (amonyak, klor, fosgen), havuz temizlik maddeleri kimyasal pnömoniye neden olan başlıca maddelerdir. Akut solunum yetmezliği ile başlayan tablonun gidişi, maddenin yoğunluğu ve tedaviye başlama süresiyle orantılı olarak belirlenir. === Aspirasyon ve İnhalasyon Pnömonisi === Kimyasal maddelerin (toz, gaz, sıvı), bakteri içeren ağız-boğaz sıvılarının ve mide içeriğinin solunum yollarından geçerek akciğerlere ulaşmasıyla ortaya çıkarlar. Başlıcaları: * Yağ aspirasyonu: Yağ içeren sıvıların solunum yollarına girmesiyle görülen lipid/lipoid pnömonileridir. * Organik tozlar: Antijenik yapılarıyla aşırı duyarlılık tepkisine neden olan maddelerin tozlarının neden olduğu pnömonilerdir (hipersensitivite pnömonisi) * İnorganik tanecikler: Silisyum, asbestos, çinko, talk, berilyum partikülleriyle oluşan pnömonilerdir. * Kimyasal buharların inhalasyonu: Asid buharları (sülfürik asid, hidroklorik asid, metil izosiyanat) önce akciğer ödemine, uzarsa pnömoniye neden olur. * Toksik gaz inhalasyonu: Oksijen, amonyak, karbonmonoksid, klor, azot dioksid pnömoniye neden olan önemli gazlardır. Mendelson sendromu: Mide içeriğinin solunum yollarına girerek akciğerlere ulaşması (aspirasyonu) olgusudur. Yoğun aspirasyonlarda mide asidinin neden olduğu kimyasal bir pnömoni gelişir. Özellikle, genel anestezi ve gebelik kusmalarında sıkça rastlanır. Ayrıca, öksürük refleksinin kaybolduğu bilinç kaybı koşullarında ortaya çıkar; alkol (sarhoşluk), aşırı doz yatıştırıcı ilaçlar (sedatifler), epilepsi nöbetleri, felç, kafa travması örnekleri verilebilir. Bilinç kaybı olmaksızın ortaya çıkan aspirasyonlarda nörolojik hastalıklar (myasthenia gravis, multipl skleroz, demans, vb), reflü, yutma güçlükleri (yemek borusu patolojileri, nazogastrik tüp uygulaması), endoskopi, bronkoskopi, zorlamalı kusmalar başlıca risk faktörleridir.Mendelson, CL. The aspiration of stomach contents into the lungs during obstetric anesthesia. American Journal of Obstetrics and Gynecology. 52:191–205, 1946 Bakteriyel pnömoniler: Bakteri içeren partiküllerin solunum yollarına kaçmasıyla oluşan pnömonilerdir. Örneklerden biri, ağız-boğaz florasına hastane koşullarından katılan gram-negatif bakterilerin ve stafilokokların neden olduğu infeksiyonlardır. Bir başka örnek diş hastalıklarında görülenidir; gangrenli diş tedavisi sırasında solunum yollarına kaçan bakterili partiküller gangrenli pnömoniye yol açabilir. Öksürük refleksinin gerçekleşemediği bilinç kaybı koşullarında (sarhoşluk, kafa travması, anestezi, vb), ağız-boğaz (orofaringeal) sıvısı içerisinde bulunan anaerobik bakterilerin solunum yollarına girmesiyle pnömoniler oluşabilmektedir.Çöloğlu AS. Oral Patoloji (Ağız Patolojisi), Yeditepe Üniversitesi Yayınları, Mor Ajans, 2007 == Eozinofilik pnömoni == Akciğerlerde eozinofil lökositlerin yayılmasıyla ortaya çıkar; alveol boşluklarında ödem ve eozinofil lökositler görülür. Primer tipinin nedeni bilinmemektedir. Sekonder eozinofilik pnömoniler, parazit (Ascaris lumbricoides, Strongyloides stercoralis) hastalıklarında ve bazı ilaçların (amiodarone, nitrofurantoin) etkisiyle ortaya çıkabilir. ==Tanı== Pnömoni tanısı genellikle fiziksel belirti ve akciğer röntgeni bileşimine dayanarak konur.Lynch T. A systematic review on the diagnosis of pediatric bacterial pneumonia: When gold is bronze. PLoS ONE, 5(8): e11989, 2010 Bununla birlikte, altta yatan nedenin doğrulanması güç olabilir çünkü bakterilere dayalı olan ve olmayan kökeni birbirinden ayırt edebilen ayırıcı bir test bulunmamaktadır. Dünya Sağlık Örgütü çocuklarda görülen pnömoniyi klinik olarak öksürük ya da solunum güçlüğü ve hızlı solunum hızı, göğsün içeri çekilmesi veya azalmış bilinç düzeyine dayanarak tanımlamıştır; hızlı solunum hızı 2 aylıktan küçük çocuklarda dakikada 60 soluktan daha fazlası, 2 ay ila 1 yaş arası çocuklarda dakikada 50 soluk veya 1 ila 5 yaş arası çocuklarda dakikada 40 soluktan fazlası olarak tanımlanmıştır.Ezzati M, Lopez AD, Anthony AR, Christopher JLM (‎2004)‎. Comparative quantification of health risks: global and regional burden of disease attributable to selected major risk factors, WHO, 2004 Çocuklarda artmış solunum hızı ve göğsün daha az içeri çekilmesi bir steteskop yardımıyla göğüsteki seslerin duyulmasından daha duyarlıdır. Yetişkinlerde, genellikle hafif vakalarda araştırma yapılması gerekmez.: tüm yaşamsal belirtiler ve oskültasyon normalse pnömoni riski çok düşüktür. Hastaneye yatırılması gereken kişilerde, nabız oksimetre, göğüs radyografisi ve kan testleri —tam kan sayımı, serum elektrolitleri, C reaktif protein düzeyi ve belki de karaciğer fonksiyon testleri dahil—tavsiye edilir. İnfluenza benzeri hastalık tanısı işaret ve belirtilere dayanarak yapılabilir; ancak influenza enfeksiyonunun doğrulanması için testlerin yapılması gerekir.Call, SA. Does this patient have influenza? Journal of the American Medical Association. 293 (8):987–997, 2005 Bu nedenle tedavi çoğunlukla toplumda influenzanın varlığına veya hızlı influenza testine dayanır. ===Fiziksel muayene=== Fiziksel muayene bazen düşük kan basıncı, yüksek kalp atım hızı veya düşük oksijen satürasyonunu ortaya çıkarabilir Solunum hızı normalden hızlı olabilir ve bu durum diğer belirtilerden bir veya iki gün önce meydana gelebilir. Göğüs muayenesi normal olabilir ancak etkilenen bölgede göğsün genişlemesinde azalma görülebilir. Enflamasyonlu akciğerden iletilen, daha büyük hava yollarından gelen şiddetli nefes seslerine bronşiyal soluk adı verilir ve bir steteskop yardımıyla oskültasyonda duyulurlar. soluk alma esnasında etkilenen alanda sesler (hırıltılar) duyulabilir. Etkilenen akciğerde Perküsyon azalabilir ve azalmaktan ziyade artmış vokal rezonans pnömoniyi plevral efüzyondan ayırır.Hoare Z. Pneumonia: update on diagnosis and management. British Medical Journal, 332(7549):1088-1079, 2006 ===Görüntüleme=== küçükresim|alt=BT ile meydana getirildiği şekliyle iç organları enine kesit halinde gösteren siyah beyaz görüntü. Burada, soldaki siyahın baştan sona siyah çubukları olan daha beyaz alan olarak görülmesi beklenir.|Sağ taraflı pnömoniyi gösteren göğüs BT'si (görüntünün sol tarafı). Göğüs radyografisi tanı konarken sıklıkla kullanılır. Hafif hastalığı olan kişilerde görüntüleme yalnızca potansiyel komplikasyonu olan, tedaviyle iyileşmeyen veya hastalık nedeninin belirsiz olduğu kişilerde gereklidir.Lim WS, Baudouin SV, George RC, et al. BTS guidelines for the management of community acquired pneumonia in adults: update 2009. Thorax, 64 (Suppl 3), 1–55, 2009 Kişi hastaneye yatırılmasına yetecek kadar hastaysa göğüs radyografisi tavsiye edilir. Bulgular her zaman hastalığın şiddetiyle bağlantılı olmayabilir ve bulgulara bakılarak bakteriyel enfeksiyon ile viral enfeksiyon güvenilir bir şekilde ayırt edilemeyebilir. Pnömoninin röntgen sunumları lobar pnömoni, bronkopnömoni (lobular pnömoni olarak da bilinir) ve interstisyel pnömoni şeklinde sınıflandırılabilir. Bakteriyel, toplumdan edinilmiş pnömoni klasik olarak akciğer segmental lobunun birinde akciğer konsolidasyonu sergiler, bu durum lobar pnömoni olarak bilinir. Ancak, bulgular değişiklik gösterebilir ve diğer pnömoni türlerinde diğer örnekler yaygındır. Aspirasyon pnömonisi kendini başlıca akciğer tabanlarında ve sağ taraftaki bilateral opasiteler ile gösterir. Viral pnömoni radyografileri normal, aşırı şişmiş görünebilir, bilateral düzensiz alanlara sahip olabilir veya kendini lobal konsolidasyonlu bakteriyel pnömoniye benzer şekilde gösterebilir. Radyolojik bulgular hastalığın erken safhalarında, özellikle dehidratasyon varlığında mevcut olmayabilir ya da obez kişilerde veya akciğer hastalığı öyküsü olanlarda bu bulguların yorumlanması güç olabilir. Belirsiz vakalarda BT taraması ilave bilgiler sağlayabilir. ===Mikrobiyoloji=== Toplumda tedavi edilen hastalarda hastalık nedeni olan ajanın belirlenmesi masraflı değildir ve genellikle tedaviyi değiştirmez. Tedaviye yanıt vermeyen kişilerde balgam kültürünün düşünülmesi ve kronik prodüktif öksürüğü olan kişilerde Mycobacterium tuberculosis kültürünün gerçekleştirilmesi gerekir. Kamu sağlığı nedeniyle salgınlarda diğer spesifik organizmalar için test yapılması tavsiye edilebilir. Şiddetli hastalığa bağlı olarak hastaneye yatırılan kişilerde balgam ve kan kültürleri ve bunların yanı sıra idrarın Legionella ve Streptococcus antijenleri bakımından test edilmesi tavsiye edilir. Viral enfeksiyonlar, diğer teknikler arasından kültür veya polimeraz zincir reaksiyonu(PCR) yardımıyla virüsün veya antijenlerinin saptanmasıyla doğrulanabilir. Hastalığa neden olan ajan rutin mikrobiyolojik testlerle vakaların yalnızca %15'inde belirlenir. ===Sınıflandırma=== Pnömoni akciğer yangısıdır; genellikle infeksiyona bağlı olan ancak bazen bulaşıcı olmayan ve pulmoner konsolidasyon özelliği olan pnömonite dayanır. Pnömoni çoğunlukla nerede veya nasıl edinildiğine göre sınıflandırılır: toplumdan edinilmiş, aspirasyon, sağlık hizmeti ilişkili, hastaneden edinilmiş (nozokomiyal) ve ventilatör ilişkili pnömoni.Sharma, S. Radiological imaging in pneumonia: recent innovations. Current Opinion in Pulmonary Medicine. 13 (3):159–169, 2007 Pnömoni ayrıca etkilenen akciğer bölgesine göre: lobar pnömoni, bronkopnömoni ve akut interstisyel pnömoni şeklinde sınıflandırılır; veya hastalığa neden olan organizmaya göre de sınıflandırılabilir.Dunn, L. Pneumonia: classification, diagnosis and nursing management. Nursing Standard (Royal College of Nursing - Great Britain),19 (42):50–54, 1987 ===Ayırıcı tanı=== Çeşitli hastalıklar kendini pnömoniye benzer işaret ve belirtilerle gösterebilir, örneğin: kronik obstrüktif akciğer hastalığı(KOAH), astım, akciğer ödemi, bronşiyektazi, akciğer kanseri ve akciğer embolisi. Pnömoninin aksine astım ve KOAH genellikle hırıltı ile, akciğer ödemi anormal elektorokardiyografi (EKG) ile, kanser ve bronşiyektazi uzun süreli öksürük ile ve akciğer embolisi akut başlangıcı olan keskin göğüs ağrısı ve nefes darlığı ile kendini gösterir. ==Önleme== Hastalığın önlenmesi aşı yapılmasını, çevresel önlemleri ve diğer sağlık sorunlarının uygun biçimde tedavi edilmesini içerir. Uygun önleyici önlemler global olarak başlatılsa, çocuklardaki ölüm oranının 400.000'e kadar azaltılabileceğine ve her yerde düzgün tedavi mevcut olsa çocukluk dönemi ölümlerinin bir diğer 600.000'e kadar düşürülebileceğine inanılmaktadır. ===Aşı=== Aşı yapılması hem yetişkin hem de çocuklarda belirli bakteriyel ve viral pnömonilere karşı korur. İnfluenza aşıları influenza A ve B'ye karşı iddiasız bir şekilde etkilidir.Demicheli V, Jefferson T, Al-Ansary LA, et al. Vaccines for preventing influenza in healthy adults. Cochrane Database Systematiche Review, 13;(3):CD001269, 2014 Hastalık Kontrolü ve Hastalık Önleme Merkezi (CDC) 6 ay ve üzerindeki tüm kişilerin her yıl aşılanmasını tavsiye etmektedir. Sağlık çalışanlarına bağışıklık kazandırılması hastalardaki viral pnömoni riskini azaltır.Mandell LA, Wunderink RG, Anzueto A, et al. Infectious Diseases Society of America/American Thoracic Society consensus guidelines on the management of community-acquired pneumonia in adults. Clinical Infectious Diseases, 44(Suppl 2):S27-72, 2007 İnfluenza salgınları meydana geldiğinde amantadin veya rimantadin gibi ilaçlar hastalığın önlenmesine yardımcı olabilir.Jefferson TO, Demicheli V, Deeks JJ, Rivetti D. Cochrane Database Systematiche Review, 3: CD001169, 2004 Oseltamiviri üreten firma bağımsız analiz çalışma verilerini yayınlamayı reddettiğinden zanamivir veya oseltamivirin etkili olup olmadıkları bilinmemektedir. Haemophilus influenzae ve Streptococcus pneumoniae bakterilerine karşı yapılan aşının kullanımını destekleyen sağlam kanıtlar bulunmaktadır.Ranganathan, SC. Pneumonia and other respiratory infections. Pediatric Clinics of North America. 56 (1):135–156, 2009 Çocukların Streptococcus pneumoniae bakterisine karşı aşılanmaları bu enfeksiyonların yetişkinlerdeki sıklığının azalmasına yol açmıştır çünkü birçok yetişkin çocuklardan enfeksiyon kapar. Yetişkinler için de Streptococcus pneumoniae aşısı mevcuttur invazif pnömokok hastalığı riskini azalttığı bulunmuştur. Pnömoniye karşı koruyucu bir etkiye destek olmak üzere bulunan diğer aşılar şunlardır: boğmaca, su çiçeği ve kızamık. ===Diğer=== Hem sigaranın bırakılması hem de kapalı mekanlarda odunla yemek pişirilmesinden ya da dışkıdan kaynaklanan iç mekan hava kirliliğinin azaltılması tavsiye edilir. Sağlıklı yetişkinlerde sigara, pnömokok pnömonisinin tek en büyük risk faktörü olarak görülmektedir. El hijyenine dikkat edilmesi ve kola doğru öksürme de etkili bir koruyucu önlem olabilir. Hasta olan kişilerin cerrahi maske takması da hastalığı önleyebilir. Altta yatan hastalığın (örneğin; HIV/AIDS, diabetes mellitus ve beslenme bozukluğu) düzgün biçimde tedavi edilmesi pnömoni riskini azaltabilir.Gray DM, Zar HJ. Community-acquired pneumonia in HIV-infected children: a global perspective. Current Opinion in Pulmonary Medicine. 16 (3):208–216, 2010 6 aylıktan küçük çocukların yalnızca anne sütüyle beslenmeleri hastalığın hem riskini hem de şiddetini azaltır. HIV/AIDS'i olan ve CD4 sayımı 200 hücre/ul'den az olan kişilerde trimetoprim/sülfametoksazol antibiyotiği Pneumocytis pneumonia riskini azaltır'Huang L, Cattamanchi A, JL Davis JL. HIV-associated Pneumocystis pneumonia. Proceedings of the American Thoracic Society, 8(3): 294-300, 2011 ve aynı zamanda bağışıklık yetmezliği görülen ancak HIV'i olmayan kişilerde hastalığın önlenmesinde faydalı olabilir. Hamile kadınların Grup B Streptokok ve Chlamydia trachomatis bakımından test edilmesi ve gerektiğinde antibiyotik tedavisinin uygulanması bebeklerde pnömoni oranını azaltır; HIV'in anneden çocuğa geçmesine yönelik koruyucu önlemler de etkili olabilir. Bebeklerin ağız ve boğazlarının mekonyum ile boyalı amniyotik sıvı ile emilmesinin aspirasyon pnömonisi oranını düşürmediği bulunmuştur ve bu uygulama olası bir zarara yol açabilir, bu nedenle çoğunlukla bu uygulama önerilmez. Güçsüz kalınan yaşlılık döneminde iyi ağız sağlığı bakımı aspirasyon pnömonisi riskini azaltabilir. ==Tedavi== CURB-65 CURB-65 Symptom Points Confusion 1 Urea>7 mmol/l 1 Respiratory rate>30 1 SBP<90mmHg, DBP<60mmHg 1 Age>=65 1 Normalde oral antibiyotikler, dinlenme, basit analjezikler ve sıvılar tam çözüm için yeterlidir. Ancak, diğer tıbbi hastalıkları olanlar, yaşlılar veya solumayla ilgili belirgin sorun yaşayanlar için daha ileri bir bakım gerekebilir. Belirtiler kötüleşirse, evde yapılan tedaviye rağmen pnömoni iyileşmezse ya da komplikasyonlar meydana gelirse hastanın hastaneye yatırılması gerekebilir. Dünya çapında, çocuklarda görülen vakaların yaklaşık olarak %7-13'ü çocukların hastaneye yatırılmasıyla sonuçlanır halbuki gelişmiş ülkelerde toplumdan edinilmiş pnömonisi olan yetişkinlerin %22-24'ü hastaneye kabul edilir. Yetişkinlerde hastaneye yatış ihtiyacının belirlenmesinde CURB-65 puanı faydalıdır. Puan 0 veya 1 ise hasta genellikle evde tedavi edilir, 2 ise hastanın hastanede kısa süreli yatırılması veya yakından takip edilmesi gerekir, 3-5 ise hastanın hastaneye yatırılması tavsiye edilir. respiratuar distres izlenen veya oksijen satürasyonu %90'ın altında olan çocukların hastaneye yatırılmaları gereklidir. Pnömonide göğüs fizyoterapisinin faydası henüz belirlenmemiştir. Yoğun bakım ünitesine yatırılan kişilerde İnvazif olmayan solunum faydalı olabilir. Çocuklarda reçetesiz öksürük ilacının ya da çinko kullanımının etkili olduğu bulunmamıştır.Mukolitik ilaçlar için kanıtlar yetersizdir. ===Bakteriyel === Bakteriyel pnömonisi olan kişilerde antibiyotikler sonucu iyileştirir. Antibiyotik seçimi başlangıçta etkilenen kişinin özelliklerine bağlıdır, örneğin; yaş, altta yatan sağlık ve enfeksiyonun bulaştığı yer. İngiltere'de, toplumdan edinilmiş pnömoni için birinci basamak tedavi olarak amoksisilin ile, ve alternatif olarak doksisiklin veya klaritromisin ile yapılan ampirik tedavi önerilmektedir. Toplumdan edinilimiş pnömoninin "atipik" formlarının yaygın olduğu Kuzey Amerika'da, yetişkinlerde birinci basamak poliklinik tedavisi olarak makrolidler (örneğin; azitromisin veya eritromisin) ve doksisiklin amoksisilinin yerine geçmiştir. Hafif veya orta şiddette belirtiler görülen çocuklarda amoksisilin birinci basamak tedavi olarak devam etmektedir. Yan etkileri ile ilgili endişelerden ve direnç oluşumundan, dolayısıyla fazla bir klinik yararı olmamasından dolayı komplike olmayan vakalarda florokinolonların kullanımı tavsiye edilmemektedir. Tedavi süresi geleneksel olarak yedi ila on gündür ancak artan sayıda bulgularla kısa süreli tedavilerin (üç ila beş gün) de benzer şekilde etkili olduğu ileri sürülmektedir. Hastaneden edinilmiş pnömoni için önerilen ilaçlar üçüncü ve dördüncü jenerasyon sefalosporinler, karbapenemler, florokinolonlar, aminoglikozitler ve vankomisindir. Bu antibiyotikler çoğu kez intravenöz yoldan (damar içine) verilir ve kombinasyon halinde kullanılırlar. Hastanede tedavi edilen hastaların %90'ından fazlası ilk verilen antibiyotiklerle düzelir. ===Viral === İnfluenza virüslerinin (influenza A ve influenza B) yol açtığı viral pnömoni tedavisinde nöroaminidaz inhibitörleri kullanılabilir. SARS koronavirüs, Covid-19, adenovirüs, hantavirüs ve parainfluenza virüsü dahil olmak üzere toplumdan edinilmiş viral pnömonilerin diğer türleri için herhangi bir özel antiviral ilaç tavsiye edilmemektedir. İnfluenza A rimantadin veya amantadin ile tedavi edilebilirken, influenza A veya B oseltamivir, zanamivir veya peramivir ile tedavi edilebilir. Belirtilerin başlamasından itibaren 48 saat içerisinde kullanılmaya başlanırlarsa bu ilaçlardan en yüksek etki alınır. Avian influenza veya "kuş gribi" olarak da bilinen H5N1 influenza A'nın birçok suşu rimantadin veya amantadine direnç göstermiştir. Komplikasyona neden olan bakteriyel bir enfeksiyonun göz ardı edilmesi mümkün olmadığından viral pnömonide antibiyotiklerin kullanımı bazı uzmanlarca önerilmektedir. İngiliz Toraks Derneği hafif hastalığı olan kişilere antibiyotiklerin verilmemesini tavsiye etmektedir. Kortikosteroidlerin kullanımı tartışmalıdır. ===Aspirasyon === Genellikle aspirasyon pnömonisi geleneksel olarak yalnızca aspirasyon pnömonisinde endike olan antibiyotiklerle tedavi edilir. Antibiyotik seçimi hastalık nedeni olduğundan şüphe edilen organizma ve pnömoninin toplumdan mı edinildiği yoksa hastane ortamında mı geliştiği dahil çeşitli faktörlere bağlı olacaktır. En yaygın seçenekler klindamisin, beta-laktam antibiyotik ile metronidazol kombinasyonu veya aminoglikozittir. Aspirasyon pnömonisinde kortikosteroidler bazen kullanılır ancak etkilerini destekleyen bulgular sınırlıdır. ==Prognoz == Tedaviyle birlikte çoğu bakteriyel pnömoni türü 3–6 gün içerisinde stabil hale gelir. Çoğu belirtinin giderilmesi genellikle birkaç haftayı alır. Röntgen bulguları genellikle dört hafta içerisinde bilgi sağlar ve ölüm oranı düşüktür (%1'den az). Yaşlılarda veya diğer akciğer sorunu olan kişilerde iyileşme 12 haftadan uzun sürebilir. Hastaneye yatırılması gereken kişilerde ölüm oranı %10 kadar yüksek olabilir ve yoğun bakım gereken hastalarda bu oran %30-50'ye çıkabilir. Pnömoni ölüme yol açan en yaygın hastaneden edinilmiş enfeksiyondur.Murray and Nadel (2010). Chapter 32. Antibiyotiklerin görülmesinden önce hastaneye yatırılan hastalardaki ölüm oranı genellikle %30'dur. Özellikle yaşlılarda ve altta yatan sağlık sorunu olan kişilerde komplikasyonlar meydana gelebilir.. Diğerlerinin yanı sıra bu komplikasyonlar empiyem, akciğer absesi, bronşiolit obliterans, akut respiratuar distres sendromu, sepsis ve altta yatan sağlık sorunlarının kötüleşmesini içerir.Cunha (2010). Pages6-18. ===Klinik tahmin kuralları === Pnömonide sonuçlarla ilgili daha tarafsız bir şekilde tahminde bulunmak üzere klinik tahmin kuralları geliştirilmiştir. Bu kurallar çoğunlukla kişinin hastaneye yatırılıp yatırılmayacağına karar vermede kullanılır. * Pnömoni şiddeti indeksi (veya PSI Puanı) * CURB-65 puanı için belirtilerin şiddeti, altta yatan hastalıklar ve yaş dikkate alınır ===Plöral efüzyon, ampiyem ve abse === Pnömonide, akciğerin çevresindeki boşlukta sıvı birikimi meydana gelebilir. Bazen, mikroorganizmalar bu sıvıya enfeksiyon bulaştırıp empiyeme neden olurlar. Empiyemi daha yaygın basit parapnömonik efüzyondan ayırmak için, bir iğne yardımıyla sıvı alınıp (torasentez) incelenebilir. Torasentezle ampiyem bulgusuna rastlanırsa sıvının tamamen boşaltılması gerekir ve bu işlem için genellikle drenaj kateteri kullanılır. Şiddetli ampiyem vakalarında, ameliyat gerekli olabilir. Antibiyotikler plöral boşluğa kolayca geçemediklerinden enfeksiyonlu sıvı boşaltılmazsa enfeksiyon devam edebilir. Sıvı steril (mikropsuz) ise, yalnızca belirtilere neden olması ya da giderilememesi durumunda boşaltılması gerekir. Nadiren, akciğerdeki bakteriler akciğer absesi denen enfeksiyonlu sıvı kesesi oluşturur. Akciğerdeki bu abseler genellikle röntgende görülebilir ancak tanının doğrulanması için çoğunlukla göğüs BT taraması gerekir. Abseler normalde aspirasyon pnömonisinde oluşur ve çoğunlukla değişik türde bakterileri içerir. Akciğer absesinin tedavisinde genellikle uzun süre kullanılan antibiyotikler yeterlidir fakat bazen abse cerrah ya da radyoloji uzmanı.tarafından boşaltılmalıdır. ===Solunum ve dolaşım yetmezliği === Pnömoni, infeksiyon ve inflamatuvar yanıtın sonucu olan akut solunum sıkıntısı sendromunu (ARDS) tetikleyerek solunum yetmezliğine neden olabilir. Akciğer hızla sıvıyla dolar ve sertleşir. Alveolar sıvıya bağlı olarak oksijeni çıkaran şiddetli güçlüklerle birlikte meydana gelen bu sertlik durumunda, kişinin sağ kalması için uzun süreli mekanik ventilasyon gerekebilir. Sepsis olası bir pnömoni komplikasyonudur ancak normalde yalnızca zayıf bağışıklığı olan kişilerde ya da hiposplenizm durumunda meydana gelir. En yaygın görülen organizmalar Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae ve Klebsiella pneumoniae'dir. Diğer belirti nedenleri miyokard enfarktüsü ya da pulmoner embolizm gibi düşünülmelidir.Cunha (2010). Pages 250-251. ==Epidemiyoloji == Pnömoni, yılda yaklaşık olarak 450 milyon kişiyi etkileyen ve dünyanın her yerinde meydana gelebilen yaygın bir hastalıktır.Ruuskanen O.Viral pneumonia. Lancet, 377 (9773):1264–1275, 2011 Tüm yaş gruplarındaki başlıca ölüm nedenidir ve yılda 4 milyon ölüme yol açar (dünyadaki toplam ölümün %7'si). Bu oranlar beş yaş altı çocuklarda ve 75 yaş üstü erişkinlerde daha yüksektir. Gelişmekte olan ülkelerde gelişmiş ülkelere oranla yaklaşık beş kat daha sık meydana gelir. Yaklaşık 200 milyon vakanın sorumlusu viral pnömonidir. Amerika Birleşik Devletlerinde pnömoni, 2009 itibarıyla başlıca 8. ölüm nedenidir.Nair GB, Niederman MS.Community-acquired pneumonia: an unfinished battle. The Medical Clinics of North America, 95(6):1143-1161, 2011 ===Çocuklar === 2008'de, yaklaşık 156 milyon çocukta pnömoni görülmüştür (151 milyonu gelişmekte olan ülkelerde ve 5 milyonu gelişmiş ülkelerde). %95'i gelişmekte olan ülkelerde meydana gelen 1,6 milyon ölüme ya da beş yaş altı çocuklardaki ölümlerin %28-34'e neden olmuştur.Wojsyk-Banaszak I, Breborowicz A. Pneumonia in Children. InTechOpen, February 2013 Hastalık yükünün en fazla olduğu ülkeler: Hindistan (43 milyon), Çin (21 milyon) ve Pakistan (10 milyon). Düşük gelirli ülkelerdeki çocuklarda görülen başlıca ölüm nedenidir. Bu ölümlerin çoğu yenidoğan döneminde meydana gelir. Dünya Sağlık Örgütü, yenidoğan bebeklerde görülen üç ölümden birinin pnömoniye bağlı olduğunu tahmin etmektedir. Pnömoniye neden olan bakteriler için piyasada etkili bir aşı var olduğundan, bu ölümlerin yaklaşık olarak yarısı teorik olarak önlenebilir. ==Tarihçe == İnsanlık tarihi boyunca pnömoni yaygın görülen bir hastalık olmuştur. Belirtiler Hipokrat (MÖ 460 – 370) tarafından tanımlanmıştır:"Buna bağlı olarak peripnömoni ve plöritik hastalıklar görülecektir: Ateş akutsa, her iki tarafta da ağrı varsa, ya da her iki durum da söz konusuysa, soluk verme olursa, öksürük olursa, çıkan balgam sarı ya da kurşun renginde ise ya da koyu, köpüklü ve kırmızı ise ya da yaygın olandan farklı bir özelliği varsa... Pnömoni son mertebesindeyken, kişi arındırılmamışsa durum tedavi edilebilir değildir ve nefes darlığı varsa, idrarı koyu ve keskinse, boyun ve baş kısmı terliyorsa, ki bu gibi terlemeler kötüdür, boğulma, hırıltı ve hastalığın şiddeti ilerliyorsa ve üstünlüğü elde ediyorsa durum kötüdür."Hippocrates On Acute Diseases wikisource link Ancak, Hipokrat pnömoniden "eski uygarlıkların adlandırdığı" bir hastalık olarak bahsetmektedir. Ayrıca, cerrahi ampiyem drenajını da bildirmiştir. Maimonides (MÖ 1135–1204) şu şekilde gözlemlemiştir: "Pnömonide meydana gelen ve her zaman görülen temel belirtiler şöyledir: akut ateş, yan tarafta batıcı plevra ağrısı, kısa ve hızlı soluklar, tırtıklı nabız ve öksürük."Maimonides, Fusul Musa ("Pirkei Moshe"). Bu klinik tanımlama modern kitaplarda bulunanlarla oldukça benzerdir ve Orta Çağdan 19. yüzyıla kadar olan tıbbi bilgi derecesini yansıtmaktadır. Edwin Klebs, 1875'te pnömoniden ölen kişilerin hava yollarında bakterileri gözlemleyen ilk kişidir. Yaygın iki bakteriyel neden olan Streptococcus pneumoniae ve Klebsiella pneumoniae'yı tanımlayan ilk çalışma Carl Friedländer ve Albert Fränkel tarafından, sırasıyla, 1882 ve 1884 yıllarında gerçekleştirilmiştir. Friedländer'ın ilk çalışmasıyla, günümüzde hâlen bakterilerin tanımlanması ve kategorize edilmesinde kullanılan bir temel laboratuvar testi olan Gram boya tanıtılmıştır. Christian Gram'ın 1884 yılındaki prosedürü açıklayan makalesi iki bakterinin ayrıştırılmasına yardımcı olmuş ve pnömoniye birden fazla bakterinin yol açabileceğini göstermiştir. "Modern tıbbın babası" olarak bilinen Sir William Osler pnömoninin neden olduğu ölüm ve sakatlığı değerlendirmiş ve pnömoniyi, o zamanlardaki başlıca ölüm nedenlerinden biri olan tüberküloza yetiştiği için, 1918'de "ölüm adamlarının kaptanı" olarak tanımlamıştır. Bu ifade aslında John Bunyan tarafından "tüketim"le (tüberküloz) ilişkili olarak uydurulmuştur. Daha yavaş ve daha ağrılı ölüm şekilleri olmasına rağmen pnömoniye bağlı ölüm çoğunlukla hızlı ve ağrısız olduğundan, Osler de pnömoniyi "yaşlı adamın arkadaşı" olarak tanımlamıştır. 1900'lerdeki çeşitli gelişmeler pnömonisi olan kişilerde görülen sonuçları düzeltmiştir. 20. yüzyılda penisilin ve diğer antibiyotiklerin, modern cerrahi tekniklerin ve yoğun bakımın gelişiyle, gelişmiş ülkelerde %30' yaklaşan pnömoni kaynaklı ölüm hızla düşmüştür. Bebeklerin Haemophilus influenzaetip B'ye karşı aşılanması 1988 yılında başlamış ve kısa bir süre içerisinde vaka oranında dramatik bir düşüşe yol açmıştır. Yetiştinlerin Streptococcus pneumoniae bakterisine karşı aşılanması 1977, çocukların aşılanması 2000 yılında başlamış ve benzer bir düşüşe neden olmuştur. ==Toplum ve kültür == Gelişmekte olan ülkelerdeki yüksek hastalık yükü ve gelişmiş ülkelerdeki nispeten düşük hastalık farkındalığına bağlı olarak, küresel sağlık toplumu 12 Kasım gününü, ilgili vatandaş ve politikacıların hastalığa karşı harekete geçmesini sağlayacak Dünya Pnömoni Günü ilan etmiştir. Toplumdan edinilmiş pnömoninin küresel ekonomik maliyetinin $17 milyar olduğu tahmin edilmektedir. ==Kaynakça== * * Kategori:Göğüs hastalıkları
== Olaylar == * 1299 - Osmanlı İmparatorluğu'nu, Oğuzlar'ın Kayı boyuna mensup Osman Gazi; Söğüt ve Domaniç civarında, Anadolu Selçuklu Devleti'nin obası ve kendisine uçbeyliği olarak tahsis ettiği bölgede bağımsızlık ilan ederek kurmuştur. * 1605 - Cervantes'in Don Kişot adlı romanı ilk kez yayımlandı. Romanın 2. bölümü ise tam 10 yıl sonra basılacaktır. * 1685 - Viyana'da ilk kafe Johannes Diodato tarafından açıldı. * 1819 - Simón Bolívar, Kolombiya Cumhuriyeti'ni ilan etti. * 1851 - Şirket-i Hayriye kuruldu. * 1852 - Sand River Antlaşması ile Birleşik Krallık, Transvaal'deki (Güney Afrika) Boer kolonilerinin bağımsızlığını kabul etti. * 1875 - Karaköy-Beyoğlu arasındaki Tünel işletmeye açıldı. Tünel, 1863'te Londra'da hizmete giren yeraltı toplu taşıma sistemlerinden sonra inşa edilen dünyanın en eski 2. yeraltı toplu taşıma sistemidir. * 1904 - Anton Çehov'un yazdığı Vişne Bahçesi adlı oyun, ilk kez Moskova Sanat Tiyatrosu'nda sahnelendi. * 1909 - Fenerbahçe ile Galatasaray ilk kez karşılaştı; FB:0, GS:2 * 1917 - ABD, Virgin Adaları karşılığında Danimarka'ya 25 milyon dolar ödedi. * 1923 - Mustafa Kemal Paşa'nın İzmit'te düzenlediği ilk basın toplantısı, sabaha karşı sona erdi. * 1929 - Elzie Crisler Segar tarafından yaratılan Temel Reis (Popeye) karikatürü, ilk kez bir gazetede yayımlandı. * 1934 - Revü yıldızı Josephine Baker, İstanbul'a geldi. * 1942 - Ankara'da ekmek karneye bağlandı. * 1944 - Monte Cassino Savaşı: II. Dünya Savaşı'nın en uzun ve kanlı çarpışmalarından biri başladı. * 1945 - SSCB ve Polonya birlikleri Varşova'ya girdi. * 1946 - BM Güvenlik Konseyi ilk toplantısını yaptı. * 1955 - Nükleer enerjiyle çalışan ilk denizaltı olan, ABD'ye ait "USS Nautilus (SSN-571)" suya indirildi. * 1960 - Yahya Kemal Müzesi açıldı. Müze Fatih Külliyesi'nin Baş Kurşunlu Medresesi'nde bulunuyor. * 1961 - Kongo Başbakanı Patrice Lumumba öldürüldü. * 1964 - Londra Konferansı'nda Kıbrıs Türk toplumunu temsil eden Rauf Denktaş konuştu. Rauf Denktaş, federal yönetime gidilmezse, ayrı bir hükûmet kuracaklarını açıkladı. * 1966 - Bir Amerikan B-52 bombardıman uçağı, İspanya üzerinde bir yakıt tanker uçağı ile yakıt ikmali sırasında çarpıştı ve dört hidrojen bombasını Palomares köyü civarına düşürdü. "Palomares Olayı" olarak hatırlanan olay sonrası, çevrede radyasyon kirliliği oluştu. * 1971 - Ortadoğu Teknik Üniversitesi Rektörü Erdal İnönü'nün evinin önüne dinamit atıldı. * 1973 - Ferdinand Marcos, Filipinler'in "ömür boyu" Başkanı oldu. * 1974 - Resmî olarak son Anadolu parsı öldürüldü.1 * 1981 - Sakarya'da komünist militanlar Ramazan Yukarıgöz, Ömer Yazgan, Erdoğan Yazgan ve Mehmet Kambur; mensubu oldukları komünist örgüte para bulmak için giriştikleri kuyumcu soygununda kuyumcunun oğlu Hasan Kahveci'yi ve polis memuru Mustafa Kılıç'ı öldürdü, emniyet kuvvetlerine ve halka ateş açtı, polis otosunu taradı. * 1981 - Devlet Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Gaziantep'te halka seslendi: "Biliyorsunuz: Yalancı devrimciler, 'Tek yol devrim!' diye ortaya atıldılar; duvarlara, şuraya buraya yazdılar. Evet, devrim vardır ama bu tek yol Atatürk devrimidir! Onun yoludur. Atatürk'ün koyduğu ilkeler komünizme de faşizme de kapalıdır." * 1984 - Dolandırıcılıktan yargılanan Abidin Cevher Özden (Banker Kastelli) beraat etti. * 1984 - Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde Yerel Seçim Yasası kabul edildi. * 1987 - Bülent Ecevit, Siyasi Partiler Kanunu'na aykırı davranmaktan 11 ay 20 gün hapse mahkûm edildi. 12 Eylül darbesinden sonra Bülent Ecevit hakkında 80, Süleyman Demirel hakkında 55 dava açılmıştı. * 1990 - Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) milletvekillerinin hazırladıkları Güneydoğu Anadolu Araştırma Raporu açıklandı. * 1990 - Yazar Aziz Nesin, kendisine "vatan haini" dediği gerekçesiyle Cumhurbaşkanı Kenan Evren aleyhine tazminat davası açtı. * 1991 - 2. Körfez Savaşı, müttefik uçaklarının Irak ve Kuveyt'teki hedefleri vurmalarıyla başladı. Irak, misilleme olarak İsrail'e 8 adet Scud füzesi yolladı. * 1992 - İrlanda Cumhuriyet Ordusu (IRA), Kuzey İrlanda'da Protestanlara ait bir binayı bombaladı, 7 işçi öldü. * 1994 - Güney Kaliforniya'da 6,7 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi: 61 kişi öldü, 20 milyar dolar hasar olduğu tahmin ediliyor. * 1994 - 21 Ocak'ta fırlatılması planlanan ilk Türk uydusu Türksat 1A'yı taşıyacak Arien füzesi arızalandı. Fırlatma işlemi 10 gün ertelendi. * 1995 - Avrupa Parlamentosu, Saharov Ödülü'nü cezaevinde bulunan eski DEP milletvekili Leyla Zana'ya verdi. * 1995 - Japonya'nın Osaka-Kobe bölgesinde 7,2 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi: 6 binden fazla kişi öldü. * 2000 - İstanbul'da bir villaya operasyon düzenlenmesi sonucunda çıkan çatışmada, Hizbullah'ın elebaşısı Hüseyin Velioğlu ölü ele geçirildi. Genişletilen operasyonda, mezar evler ortaya çıkarıldı ve çok sayıda Hizbullah mensubu yakalandı. * 2003 - Bugün gazetesi yayın hayatına başladı. * 2005 - İstanbul'da 97 şehit asker ailesi ve malul gaziye Cumhurbaşkanlığı Devlet Övünç Madalyası ve Beratı verildi. * 2006 - Adalet Bakanı Cemil Çiçek, Mehmet Ali Ağca'nın tahliye kararının, yazılı emir yoluyla bozulması istemini içeren başvurusunu Yargıtay'a gönderdi. * 2007 - Kuzey Kore'nin nükleer denemesi üzerine Chicago Üniversitesindeki sembolik Kıyamet Günü Saati 11:55'e ayarlandı. (12 Kıyamet demektir) Saat, soğuk savaş boyunca 18 kez değiştirilmiştir. * 2012 - KKTC'nin kurucu Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş, son yolculuğuna uğurlandı. Kıbrıs'taki Selimiye Camii'nde kılınan cenaze namazı ardından top arabasına yüklenen naaşı, gökkuşağının altından geçerek Cumhuriyet Parkı'ndaki anıt mezara defnedildi. == Doğumlar == * 1501 - Leonhart Fuchs, Alman doktor ve botanikçi (ö. 1566) * 1504 - V. Pius, 1566-1572 yılları arasında papalık yapmıştır (ö. 1572) * 1600 - Pedro Calderón de la Barca, İspanyol şair, oyun yazarı, asker ve din adamı (ö. 1681) * 1612 - Thomas Fairfax, İngiliz İç Savaşında parlamento ordusunda komutan ve Oliver Cromwell'in silah arkadaşı (ö. 1671) * 1647 - Elisabeth Hevelius, ilk kadın astronomlardan biri (ö. 1693) * 1706 - Benjamin Franklin, Amerikalı bilim insanı ve siyasetçi (ö. 1790) * 1732 - II. Stanisław August Poniatowski, Polonya'nın son kralı (ö. 1798) * 1771 - Charles Brockden Brown, Amerikalı romancı ve gazeteci (ö. 1810) * 1783 - Pedro Gual Escandón, Venezuelalı avukat, politikacı ve diplomat (ö. 1862) * 1784 - Philippe Antoine d'Ornano, Fransız asker ve politikacı (ö. 1863) * 1789 - Emmanuele Antonio Cicogna, İtalyan bibliyograf, rahip ve hukukçu (ö. 1868) * 1800 - Caleb Cushing, ABD devlet adamı ve diplomat (ö. 1879) * 1820 - Anne Brontë, İngiliz romancı (ö. 1849) * 1834 - August Weismann, Alman biyolog (ö. 1914) * 1837 - Vasili Radlof, Rus doğu bilimci (ö. 1918) * 1857 - Wilhelm Kienzl, Avusturyalı besteci (ö. 1941) * 1858 - Tomás Carrasquilla, Kolombiyalı yazar (ö. 1940) * 1860 - Douglas Hyde, İrlandalı siyasetçi ve şair (ö. 1949) * 1863 - David Lloyd George, İngiliz politikacı (ö. 1945) * 1863 - Konstantin Stanislavski, Rus tiyatro oyuncusu, yönetmen ve Moskova Sanat Tiyatrosu'nun kurucusu (ö. 1938) * 1867 - Carl Laemmle, Alman asıllı Amerikalı film yapımcısı (ö. 1939) * 1871 - David Beatty, İngiliz Kraliyet Donanması amirali (ö. 1936) * 1880 - Mack Sennett, Kanadalı film yapımcısı ve yönetmen (ö. 1960) * 1884 - Sergei Gorodetsky, Rus şair (ö. 1967) * 1885 - Nikolaus von Falkenhorst, Nazi Almanyası döneminde Heer generali (ö. 1968) * 1886 - Glenn L. Martin, Amerikalı havacılık öncüsü (ö. 1955) * 1889 - Ralph H. Fowler, İngiliz fizikçi ve astronom (ö. 1944) * 1893 - Ernst Arnold Egli, İsviçre kökenli mimar ve şehir plancısı (ö. 1974) * 1899 - Al Capone, İtalyan asıllı Amerikalı mafya lideri ve Dünyanın en ünlü gangsteri (ö. 1947) * 1901 - Aron Gurwitsch, Litvanya asıllı Amerikalı filozof (ö. 1973) * 1905 - Guillermo Stábile, Arjantinli futbolcu (ö. 1966) * 1911 - George Stigler, Amerikalı iktisatçı ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1991) * 1921 - Cavit Orhan Tütengil, Türk sosyolog ve akademisyen (ö. 1979) * 1922 - Betty White, Amerikalı oyuncu, komedyen, şarkıcı ve yazar (ö. 2021) * 1925 - Selçuk Yaşar, Türk iş insanı * 1927 - Eartha Kitt, Amerikalı siyah sahne ve sinema oyuncusu (ö. 2008) * 1929 - Dick Alban, Amerikalı futbol oyuncusu (ö. 2006) * 1929 - Jay Garner, Amerikalı oyuncu ve komedyen * 1931 - James Earl Jones, Amerikalı oyuncu (Shakespeare'in Othello'sundaki performansıyla ünlü) * 1933 - Dalida, İtalyan şarkıcı (ö. 1987) * 1937 - Alain Badiou, Fransız filozof * 1939 - Hristodulos, Hukuk ve İlahiyat mezunu olup, Yunanistan Kilisesi başpiskoposluğu yapmış ruhani (ö. 2008) * 1939 - Maury Povich, Amerikalı seslendirme sanatçısı ve oyuncu * 1940 - Naohiro Ikeda, Japon voleybol oyuncusu (ö. 2021) * 1940 - Tabaré Vázquez, Uruguaylı siyasetçi (ö. 2020) * 1940 - Umur Bugay, Türk senarist, oyuncu, yönetmen ve yazar (ö. 2019) * 1942 - Muhammed Ali, Amerikalı boksör (ö. 2016) * 1943 - René Préval, Haitili agronomist ve siyasetçi (ö. 2017) * 1944 - Françoise Madeleine Hardy, Fransız şarkıcı * 1944 - Ann Oakley, İngiliz toplumbilimci ve yazar * 1947 - David Choby, Amerikalı piskopos (ö. 2017) * 1948 - Davíð Oddsson, İzlandalı politikacı * 1949 - Anita Borg, Amerikalı bilgisayar bilimci (ö. 2003) * 1949 - Andy Kaufman, Amerikalı komedyen ve oyuncu (ö. 1984) * 1949 - Mick Taylor, İngiliz şarkıcı, şarkı sözü yazarı ve gitarist (John Mayall & the Bluesbreakers ve The Rolling Stones) * 1954 - Robert F. Kennedy Jr., Robert F. Kennedy'nin oğlu ve John F. Kennedy'nin yeğeni olan Amerikalı çevre avukatı ve yazar * 1955 - Pietro Parolin, İtalyan kardinali * 1956 - Faruk Çelik, Türk siyasetçi * 1956 - Damian Green, Britanyalı siyasetçi * 1956 - Paul Young, Amerikalı müzisyen * 1957 - Steve Harvey, Amerikalı radyo ve televizyon sunucusu * 1958 - Klaus Täuber, Alman profesyonel futbolcu (ö. 2023) * 1959 - Müfit Kayacan, Türk oyuncu ve tiyatro yönetmeni * 1962 - Jim Carrey, Amerikalı oyuncu * 1963 - Kai Hansen, Alman Metal müzik gitaristi ve vokalisti * 1964 - Russell Doig, İskoç futbolcu * 1964 - Michelle Obama, Amerikalı avukat ve ABD'nin 44. Başkanı Barack Obama'nın eşi * 1968 - Svetlana Masterkova, Rus atlet * 1969 - Naveen Andrews, İngiliz aktör * 1969 - Tarık Mengüç, Türk şarkıcı ve söz yazarı * 1969 - Lukas Moodysson, İsveçli senarist ve yönetmen * 1969 - Tiësto, Hollandalı DJ ve prodüktör * 1970 - Genndy Tartakovsky, Amerikalı animatör, çizgi dizi senaristi ve yapımcısı * 1971 - Kid Rock, Amerikalı rapçi ve şarkı yazarı * 1971 - Sylvie Testud, Fransız oyuncu * 1972 - Levan Varşalomidze, Gürcü siyasetçi * 1972 - Yelda Reynaud, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu * 1973 - Cuauhtémoc Blanco, Meksikalı futbolcu * 1974 - Yang Chen, Çinli millî futbolcu ve teknik direktör * 1975 - Freddy Rodríguez, Amerikalı sinema ve dizi oyuncusu * 1975 - Coco Lee, Çinli-Amerikalı şarkıcı-söz yazarı, müzik yapımcısı, dansçı ve aktris (ö. 2023) * 1978 - Ricky Wilson, İngiliz şarkıcı ve söz yazarı * 1980 - Zooey Deschanel, Amerikalı şarkıcı, şarkı sözü yazarı ve aktris * 1982 - Dwyane Wade, Amerikalı basketbolcu * 1983 - Álvaro Arbeloa, İspanyol eski futbolcu * 1984 - Calvin Harris, İskoç şarkı yazarı, DJ ve prodüktör * 1984 - Tim Sebastian, Alman futbolcu * 1984 - Filip Hološko, Slovak futbolcu * 1985 - Simone Simons, Hollandalı müzisyen ve söz yazarı * 1988 - Andrea Antonelli, İtalyan motosiklet yarışçısı (ö. 2013) * 1988 - Héctor Moreno, Meksikalı futbolcu * 1992 - Julien Crampon, Fransız oyuncu * 1994 - Reina Ueda, Japon şarkıcı ve seslendirme sanatçısı * 1997 - Jake Paul, Amerikalı YouTuber, boksör ve internet ünlüsü == Ölümler == * 356 - Antonios, Hristiyan manastır sisteminin babasıdır (d. 251) * 395 - I. Theodosius, Roma İmparatoru (d. 347) * 1041 - I. Mesud, Gazne Devleti sultanı (d. ?) * 1345 - Martino Zaccaria, 1314 - 1329 Sakız Adası Dükü * 1468 - İskender Bey, Arnavutların ulusal kahramanı (d. ?) * 1567 - Sampiero Corso, Korsikalı soylu, özgürlük savaşçısı ve halk kahramanı (d. 1497) * 1598 - I. Fyodor, Rus Çarı (d. 1557) * 1686 - Carlo Dolci, İtalyan ressam (d. 1616) * 1705 - John Ray, İngiliz doğabilimci ve bitki bilimci (d. 1627) * 1751 - Tomaso Albinoni, İtalyan besteci (d. 1671) * 1784 - Yosa Buson, Japon şair ve ressam (d. 1716) * 1834 - Giovanni Aldini, İtalyan fizikçi (d. 1762) * 1863 - Horace Vernet, Fransız ressam ve grafik sanatçısı (d. 1769) * 1880 - Antoine Agénor de Gramont, Fransız diplomat ve devlet adamı (d. 1819) * 1884 - Hermann Schlegel, Alman ornitolog ve herpetolojist (d. 1804) * 1886 - Abdüllatif Suphi Paşa, Osmanlı devlet adamı ve yazar (d. 1818) * 1890 - Władysław Taczanowski, Polonyalı bilim insanı (d. 1819) * 1893 - Rutherford B. Hayes, Amerika Birleşik Devletleri'nin 19. Başkanı (d. 1822) * 1898 - Charles B. Stoughton, Amerikalı subay ve alay komutanı (d. 1841) * 1903 - ‎Ignaz Wechselmann‎‎, Macar mimar ve hayırsever‎ (d. 1828) * 1911 - Francis Galton, İngiliz bilim insanı (d. 1822) * 1932 - Ahmet Derviş, Türk asker ve Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından (d. 1881) * 1933 - Louis Comfort Tiffany, Amerikalı sanatçı ve tasarımcı (d. 1848) * 1934 - Karl Fritsch, Avusturyalı botanikçi (d. 1864) * 1942 - Walter von Reichenau, Alman subay ve Nazi Almanyası mareşali (d. 1884) * 1944 - Sait Köknar, Türk tiyatro sanatçısı (d. 1901) * 1946 - I. Benjamin, İstanbul Ortodoks Patrikhanesinin, 266. Ekümenik Patriği (d. 1871) * 1954 - İsmail Habib Sevük, Türk eğitimci ve edebiyat tarihçisi (d. 1892) * 1954 - Leonard Eugene Dickson, Amerikalı matematikçi (d. 1874) * 1957 - Ratip Aşir Acudoğlu, Türk heykeltıraş (Menemen'de Kubilay Anıtı'nı yapan) (d. 1898) * 1958 - Mustafa Şekip Tunç, Türk akademisyen ve Türkiye'de modern psikolojinin kurucusu (d. 1886) * 1961 - Patrice Lumumba, Kongo DC'nin ilk Başbakanı (d. 1925) * 1985 - Muzaffer Hacıhasanoğlu, Türk yazar (d. 1924) * 1987 - Hadi Hüsman, Türk siyasetçi ve eski Gümrük ve Tekel Bakanlarından (d. 1904) * 1991 - V. Olav, 1957'den ölümüne kadar Norveç kralı (d. 1903) * 1996 - Şoför İdris, Türk işçi önderi ve TKP'li sendikacı (d. 1914) * 1996 - Božidarka Kika Damjanović-Marković, II. Dünya Savaşı sırasında Yugoslavya'da faaliyet yürüten siyasi aktivist, Yugoslav Partizanları komutan, direnişçi, ulusal kahraman (d. 1920) * 1997 - Clyde Tombaugh, Amerikalı gök bilimci (Plüton'u keşfeden) (d. 1906) * 1998 - Gökhan Semiz, Türk müzisyen, söz yazarı, besteci, tiyatro sanatçısı ve Grup Vitamin solisti (d. 1969) * 1999 - Ergun Balcı, Türk gazeteci * 2000 - Eugène Ehrhart, Fransız matematikçi (ö. 1906) * 2000 - Hüseyin Velioğlu, Türk Hizbullah örgütü ve İlim grubunun siyasi lideri (d. 1952) * 2002 - Peter Adamson, İngiliz oyuncu (d. 1930) * 2002 - Camilo José Cela, İspanyol yazar (d. 1916) * 2003 - Richard Crenna, Amerikalı oyuncu (d. 1926) * 2005 - Virginia Mayo, Amerikalı oyuncu (d. 1920) * 2005 - Yıldırım Gencer, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1936) * 2005 - Zao Ziyang, Çin Komünist Partisi (ÇKP) Merkez Komitesi eski Genel Sekreterlerinden (d. 1919) * 2007 - Art Buchwald, Amerikalı politik mizahçı ve Pulitzer Ödülü sahibi gazeteci (d. 1925) * 2008 - Bobby Fischer, Amerikalı satranç ustası (d. 1943) * 2010 - Erich Segal, Amerikalı yazar, senarist ve eğitimci (d. 1937) * 2012 - Johnny Otis, Amerikalı blues müzisyeni ve şarkıcısı (d. 1921) * 2013 - Mehmet Ali Birand, Türk gazeteci ve yazar (d. 1941) * 2014 - Beliğ Beler, Türk siyasetçi (d. 1925) * 2014 - Suchitra Sen, Hint oyuncu (d. 1931) * 2015 - Fatin Hamama, Mısırlı aktris ve yönetmen (d. 1931) * 2015 - Origa, Rus şarkıcı (d. 1970) * 2015 - Greg Plitt, Amerikalı oyuncu, model ve vücut geliştirme sporcusu (d. 1977) * 2016 - Rıza Ehadi, İranlı eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1962) * 2016 - Blowfly, Amerikalı müzisyen, şarkıcı-besteci, rapçi, komedyen ve yapımcı (d. 1939) * 2016 - Gottfried Honegger, İsviçreli grafiker (d. 1917) * 2016 - Carina Jaarnek, İsveçli şarkıcı (d. 1962) * 2016 - Sherron Mills, Eski Amerikan basketbol oyuncusu (d. 1971) * 2017 - Philip Bond, Britanyalı oyuncu (d. 1934) * 2017 - Alenka Goljevšček, Slovenyalı oyun yazarı (d. 1933) * 2017 - Daniel Vischer, İsviçreli siyasetçi (d. 1950) * 2018 - Jessica Falkholt, Avustralyalı genç kuşak oyuncu (d. 1988) * 2018 - Jerzy Gros, Polonyalı uzun mesafe koşucusu atlet (d. 1945) * 2018 - Simon Shelton, İngiliz oyuncu ve dansçı (d. 1966) * 2019 - Vicente Alberto Álvarez Areces, İspanyol politikacı (d. 1943) * 2019 - Babikir İvadullah, Sudanlı Arap kökenli siyasetçi ve eski başbakan (d. 1917) * 2019 - Windsor Davies, İngiliz oyuncu (d. 1930) * 2019 - Daniel C. Striepeke, Amerikalı makyaj sanatçısı ve kostüm tasarımcısı (d. 1930) * 2019 - Reggie Young, Amerikalı country-rock müzisyeni (d. 1936) * 2020 - Pietro Anastasi, Eski İtalyan millî futbolcu (d. 1948) * 2020 - Rahşan Ecevit, Eski Başbakan Bülent Ecevit'in eşi, Demokratik Sol Parti ile Demokratik Sol Halk Partisi'nin kurucusu ve ilk başkanı (d. 1923) * 2020 - Derek Fowlds, İngiliz oyuncu ve sunucu (d. 1937) * 2020 - Terence Hallinan, Amerikalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1936) * 2020 - Khagendra Thapa Magar, Nepalli kısa boyu ile bilinen rekortmen (d. 1992) * 2020 - Morimichi Takagi, Japon profesyonel beyzbol oyuncusu ve teknik direktör (d. 1941) * 2021 - Nikolay Antoşkin, Sovyet-Rus yüksek rütbeli asker ve siyasetçi (d. 1942) * 2021 - Jacques Bral, Fransız film yapımcısı, yönetmeni, ressam ve senarist (d. 1948) * 2021 - Joevana Charles, Seyşelli siyasetçi (d. 1955) * 2021 - Barbara Gronemus, Amerikalı siyasetçi ve çiftçi (d. 1931) * 2021 - Sammy Nestico, Amerikalı besteci ve aranjör (d. 1924) * 2022 - Jackie Fisher, eski İngiliz profesyonel futbolcu (d. 1925) * 2022 - Armando Gama, Angola asıllı Portekizli şarkıcı ve söz yazarı (d. 1954) * 2022 - Michel Subor, Fransız aktör (d. 1935) * 2023 - Ümit Hassan, Türk bilim insanı (d. 1943) == Tatiller ve özel günler == *0117 17
== Olaylar == * MÖ 588 - Babil hükümdarı II. Nebukadnezar, Kudüs'ü kuşattı. Kuşatma 18 Temmuz MÖ 586'ya dek sürdü. * 1559 - İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth taç taktı. * 1582 - Rusya, Estonya ve Livonya'yı Polonya'ya bıraktı. * 1759 - British Museum açıldı. * 1870 - Amerika Birleşik Devletleri'nin Demokrat Parti'sini, eşek sembolü ile tanımlayan ilk politik karikatür yayımlandı. * 1884 - İstanbul Erkek Lisesi açıldı. Okulun ilk adı "Şems-ül Maarif" idi. 1896 yılında resmi okullar arasına dahil edildi. * 1889 - Daha önce adı Pemberton İlaç Şirketi olan Coca-Cola şirketi, Atlanta Georgia'da resmen kuruldu. * 1892 - Basketbolun kuralları ilk kez, oyunun doğum yeri sayılan Springfield, Massachusetts'te (Amerika Birleşik Devletleri) James Naismith tarafından yayımlandı. * 1915 - Sarıkamış Harekâtı bitti. * 1919 - Mustafa Kemal Paşa, Şişli'deki evinde, Albay İsmet (İnönü) Bey ile Anadolu'ya geçmek konularını görüştü. * 1919 - Almanya'nın tanınmış sosyalistleri, Rosa Luxemburg ve Karl Liebknecht öldürüldü. * 1919 - İngilizler Mondros Mütarekesinin 7. Maddesine dayanarak Antep'i işgal etti. * 1924 - İzmir'de harp oyunları yapıldı. * 1932 - Samsun'da Mustafa Kemal Paşa'nın, Anadolu'ya ayak bastığı yerde dikilen Onur Anıtı açıldı. * 1935 - Kuğu Gölü Balesi'nin açılışı yapıldı. * 1940 - Ankara Radyosu Fransızca, Yunanca, Farsça ve Bulgarca haber yayınına İngilizceyi de ekledi. * 1943 - II. Dünya Savaşı: Guadalcanal Japonlardan temizlendi. * 1945 - Müttefik Devletler gemilerinin Boğazlardan geçişine izin verildi. * 1949 - İmam Hatip Liseleri açıldı. * 1952 - Amerika Birleşik Devletleri, Türkiye'nin Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatı'na (NATO) girişini onayladı. * 1964 - III. Londra Konferansı toplandı. Birleşik Krallık, Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs Hükûmetleri ile Kıbrıs Türk ve Rum toplumu liderleri katıldı. * 1966 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Lyndon Johnson'ın ve eski Başbakan İsmet İnönü'nün 1964 yılında yazdıkları mektuplar kamuoyuna açıklandı. * 1969 - Sovyetler Birliği, Soyuz 5 uzay aracını fırlattı. * 1970 - Nijerya'dan bağımsızlığını kazanmak için 32 aydır sürdürdükleri çatışmalardan sonra Biafra teslim oldu. * 1973 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Richard Nixon, Kuzey Vietnam'daki birliklerinin saldırılarını durdurduklarını ve barış görüşmelerinde ilerleme kaydettiklerini açıkladı. * 1985 - Almeida Neves, Brezilya Devlet Başkanı seçildi. Neves, 21 yıl aradan sonra ilk sivil Devlet Başkanı oldu. * 1989 - Demokratik Sol Parti (DSP) Genel Başkanlığına Bülent Ecevit seçildi. * 1991 - Sosyalist Birlik Partisi (SBP) kuruldu; Sadun Aren Genel Başkanlığa getirildi. * 1991 - Birleşmiş Milletler'in Irak'a, Kuveyt'ten çekilmesi için tanıdığı süre doldu. * 1992 - Avrupa Birliği'nin, Hırvatistan ve Slovenya'nın bağımsızlığını resmen tanıması üzerine Yugoslavya dağılmış oldu. * 1996 - Güçlükonak Katliamı: Şırnak'ın Güçlükonak ilçesinde 11 köylü bir minibüs içerisinde kurşunlanıp, yakılarak katledildi. * 2001 - Vikipedi yayın hayatına başladı. * 2005 - Filistin Lideri Yaser Arafat'ın 11 Kasım 2004'te ölmesinin ardından 9 Ocak'ta Devlet Başkanı seçilen Mahmud Abbas, yemin ederek göreve başladı. Başbakanlığa Ahmed Kurey'i getiren Abbas, İsrail'e karşılıklı ateşkes ve nihai barış anlaşması çağrısında bulundu. * 2006 - sosyalist Michelle Bachelet, Şili'nin ilk kadın Devlet Başkanı oldu. Bachelet, aynı zamanda Latin Amerika'da Devlet Başkanlığı görevine gelen altıncı kadın oldu. * 2007- İdam edilen devrik Irak lideri Saddam Hüseyin'in üvey kardeşi Barzan İbrahim el Tikriti ile eski Irak Devrim Mahkemesi Başkanı Avad Hamid el Bender, asılarak idam edildi ve Tikrit kentinin Avca köyünde Saddam Hüseyin'in yanına gömüldü. * 2011 - Türk Telekom Arena Galatasaray ve Ajax arasında oynanan dostluk maçıyla açıldı. * 2018 - İngiltere'nin inşaat devi Carillion iflas etti. * 2020 - Vikipedi Türkiye'de yeniden erişime açıldı. == Doğumlar == * 1481 - Ashikaga Yoshizumi, Ashikaga şogunluğunun 11. şogunudur (ö. 1511) * 1491 - Niccolò da Ponte, Venedik Cumhuriyetinin 87'inci dükası (ö. 1585) * 1622 - Molière, Fransız komedi yazarı ve oyuncu (ö. 1673) * 1725 - Petro Rumyantsev, Rus general (ö. 1796) * 1754 - Jacques Pierre Brissot, Girondistenlerin Fransız Meclisindeki sözcüsü (ö. 1793) * 1791 - Franz Grillparzer, Avusturyalı trajedi yazarı (ö. 1872) * 1795 - Aleksandr Griboyedov, Rus oyun yazarı, besteci, şair ve diplomat (ö. 1829) * 1803 - Heinrich Ruhmkorff, Alman bilim adamı, buluşçu (ö. 1877) * 1807 - Hermann Burmeister, Alman-Arjantinli zoolog, böcek bilimci, herpetolog ve botanikçi (ö. 1892) * 1809 - Pierre-Joseph Proudhon, Fransız sosyalist ve gazeteci (Anarşizmin teorisyenlerinden) (ö. 1865) * 1842 - Paul Lafargue, Fransız uyruklu düşünür ve eylem adamı (ö. 1911) * 1842 - Alfred Jean Baptiste Lemaire, Fransız ordu müzisyeni ve besteci (ö. 1907) * 1850 - Mihai Eminescu, Rumen şair, romancı ve gazeteci (ö. 1889) * 1850 - Sofya Kovalevskaya, Rus matematikçi (ö. 1891) * 1863 - Wilhelm Marx, Alman avukat, devlet adamı (ö. 1946) * 1864 - İsa Bolatin, Kosovalı Arnavut gerilla ve siyasetçi (ö. 1916) * 1866 - Nathan Söderblom, İsveçli din adamı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1931) * 1868 - Otto von Lossow, Alman ordusu subayı (ö. 1938) * 1871 - Ahatanhel Krımski, Ukraynalı bilim insanı ve akademisyen (ö. 1942) * 1872 - Arsen Kotsoyev, Osetyalı yayıncı (ö. 1944) * 1873 - Max Adler, Avusturyalı marksist hukukçu, sosyolog ve sosyalist teorisyen (ö. 1937) * 1875 - İbn Suud, Suudi Arabistan'ın kurucusu ve ilk kralı (ö. 1953) * 1875 - Thomas Burke, Amerikalı atlet (ö. 1929) * 1882 - Margaret, İsveç Veliaht Prensesi ve Scania Düşesi (ö. 1920) * 1882 - Florian Znaniecki, Polonyalı filozof ve sosyolog (ö. 1958) * 1891 - Franz Babinger, Alman yazar (ö. 1967) * 1891 - İlya Grigoryeviç Ehrenburg, Sovyet yazar, gazeteci ve romancı (ö. 1967) * 1891 - Gladys Gale, Amerikalı şarkıcı ve aktris (ö. 1948) * 1894 - Edith Gostick, Kanadalı politikacı (ö. 1984) * 1895 - Artturi Ilmari Virtanen, Finlandiyalı kimyager (ö. 1973) * 1901 - Luis Monti, Arjantinli futbolcu (ö. 1983) * 1902 - Nâzım Hikmet Ran, Türk şair (ö. 1963) * 1908 - Edward Teller, Macar asıllı Amerikalı kuramsal fizikçi (ö. 2003) * 1912 - Michel Debré, Fransız devlet adamı (ö. 1996) * 1913 - Lloyd Bridges, Amerikalı oyuncu (ö. 1998) * 1917 - Vasili Petrov, Kızıl Ordu'nun komutanlarından biri, Sovyetler Birliği Mareşali (ö. 2014) * 1918 - Cemal Abdünnasır, Mısır Devlet Başkanı (ö. 1970) * 1918 - João Figueiredo, Brezilya'nın 30. Devlet Başkanı (ö. 1999) * 1925 - Nermi Uygur, Türk felsefeci (ö. 2005) * 1926 - Maria Schell, Avusturyalı aktris (ö. 2005) * 1928 - René Vautier, Fransız film yönetmeni (ö. 2015) * 1929 - Martin Luther King, Amerikalı rahip ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1968) * 1941 - Özcan Tekgül, Türk oryantal dans sanatçısı, sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 2011) * 1956 - Sandy Tolan, Amerikalı yazar, öğretmen ve radyo belgeseli yapımcısı * 1957 - Semiha Yankı, Türk şarkıcı * 1958 - Boris Tadiç, Sırp siyasetçi * 1959 - Mustafa Özenç, Türk sol görüşlü militan (ö. 1981) * 1965 - Sedat Balkanlı, Türk futbolcu (ö. 2009) * 1968 - Volkan Ünal, Türk sinema ve televizyon oyuncusu * 1969 - Meret Becker, Alman oyuncu ve şarkıcı * 1970 - Hamza Hamzaoğlu, Türk futbolcu ve teknik direktör * 1970 - Shane McMahon, Amerikalı iş insanı, profesyonel güreşçi * 1971 - Regina King, Amerikalı oyuncu ve televizyon yönetmeni *1971 - Metin Özbey, Türk milli planör pilotu *1973 - İsam el-Hazari, Mısırlı millî futbolcu * 1975 - Mary Pierce, Fransız tenis oyuncusu * 1976 - Florentin Petre, Rumen futbolcu * 1976 - Zara, Türk şarkıcı * 1977 - Ebru Şallı, Türk model, sunucu ve pilates eğitmeni * 1978 - Eddie Cahill, Amerikalı oyuncu * 1978 - Pablo Amo, İspanyol futbolcu * 1978 - Franco Pellizotti, İtalyan emekli profesyonel yol bisikleti yarışçısı * 1979 - Martin Petrov, Bulgar eski futbolcu * 1981 - Pamela Tola, Fin oyuncu * 1981 - Pitbull, Amerikalı müzisyen * 1981 - Serhan Arslan, Türk oyuncu ve sunucu * 1983 - Hugo Viana, Portekizli futbolcu * 1984 - Keiran Lee, İngiliz pornografik aktör * 1984 - Ben Shapiro, Amerikalı muhafazakâr siyasi yorumcu, konuşmacı, yazar ve avukat * 1985 - René Adler, Alman eski futbolcu * 1987 - Caner Büke, Türk millî tekvandocu * 1987 - Kelly Kelly, Amerikan profesyonel güreşçi ve manken * 1988 - Daniel Caligiuri, Alman futbolcudur * 1988 - Sonny John Moore (Skrillex), Amerikan elektronik müzik prodüktörü * 1990 - Kostas Slukas, Yunan basketbolcu * 1991 - Darya Klişina, Rus uzun atlayıcı * 1991 - Marc Bartra, İspanyol futbolcu * 1991 - Nicolai Jørgensen, Danimarkalı futbolcu * 1992 - Joël Veltman, Hollandalı futbolcudur * 1994 - Sinan Gümüş, Türk asıllı Alman futbolcu * 1996 - Dove Cameron, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 2000 - Thale Rushfeldt Deila, Norveçli hentbolcu * 2004 - Grace VanderWaal, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı == Ölümler == * 69 - Galba, 8 Haziran 68-15 Ocak 69 arası Roma İmparatoru, Dört İmparator Yılı'nın ilk imparatoru (d. 3) * 1569 - Catherine Carey, VIII. Henry'nin metresi (d. 1524) * 1597 - Juan de Herrera, İspanyol mimar, matematikçi, araştırmacı ve asker (d. 1530) * 1762 - Pyotr İvanoviç Şuvalov, Rus devlet militanı, general-feldmareşal, konferans vekili ve saray asılzadesi (d. 1710) * 1781 - Henry Cheere, İngiliz heykeltıraş (d. 1703) * 1866 - Massimo d'Azeglio, İtalyan devlet adamı, yazar ve ressam (d. 1798) * 1896 - Mathew Brady, Amerikalı fotoğrafçı (d. 1822) * 1919 - Karl Liebknecht, Alman sosyalist politikacı (d. 1871) * 1919 - Rosa Luxemburg, Alman sosyalist politikacı (d. 1871) * 1924 - Peter Newell, Amerikalı sanatçı ve yazar (d. 1862) * 1945 - Sami Yetik, Türk ressam (d. 1878) * 1950 - Alma Karlin, Sloven yazar (d. 1889) * 1950 - Petre Dumitrescu, Rumen Üst-orgeneral (d. 1882) * 1954 - Şükrü Kanatlı, Türk asker ve Kara Kuvvetleri Komutanı (d. 1893) * 1955 - Yves Tanguy, Fransız-Amerikalı ressam (d. 1900) * 1955 - Isak Samokovlija, Bosnalı Yahudi yazar (d. 1889) * 1956 - Enis Akaygen, Türk siyasetçi ve diplomat (d. 1880) * 1970 - Louis Fischer, Amerikalı gazeteci (d. 1896) * 1971 - Etem Tem, Atatürk'ün fotoğrafçısı (d. 1901) * 1973 - Andrey Dulson, Sovyet bilim insanı (d. 1900) * 1984 - Fazıl Küçük, Kıbrıslı siyasetçi (d. 1906) * 1987 - Mustafa Demir, Türk asker (Makbule Atadan'ın manevi oğlu) (d. 1918) * 1988 - Seán MacBride, İrlandalı politikacı (d. 1904) * 1996 - II. Moshoeshoe, Lesotho Kralı (d. 1938) * 2000 - Nezihe Becerikli, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1918) * 2003 - Doris Fisher, Amerikalı bir şarkıcı ve söz yazarıydı (d. 1915) * 2005 - Victoria de los Ángeles, İspanyol opera sanatçısı ve soprano (d. 1923) * 2007 - Avad Hamid el-Bender, Saddam Hüseyin döneminde görev yapmış Iraklı yargıç (d. 1945) * 2007 - Lale Oraloğlu, Türk tiyatro sanatçısı (d. 1924) * 2007 - Barzan İbrahim el-Hasan el-Tikriti, Genel İstihbarat Servisinin başkanı ve Saddam Hüseyin'in üvey kardeşi (d. 1951) * 2008 - Brad Renfro, Amerikalı oyuncu (d. 1982) * 2011 - Nat Lofthouse, İngiliz eski millî futbolcu (d. 1925) * 2011 - Susannah York, İngiliz oyuncu (d. 1939) * 2012 - Manuel Fraga Iribarne, İspanyol siyasetçi (d. 1922) * 2014 - Cassandra Lynn, Amerikalı model (d. 1979) * 2014 - Roger Lloyd-Pack, İngiliz oyuncu (d. 1944) * 2015 - Kim Fowley, Amerikalı yapımcı, şarkıcı ve müzisyen (d. 1939) * 2015 - Ethel Lang, 110 yaş üstü yaşayan İngiliz kadın (d. 1900) * 2015 - Rimma Markova, Rus film oyuncusu (d. 1925) * 2016 - Francisco X. Alarcón, Amerikalı şair (d. 1954) * 2016 - Dan Haggerty, Amerikalı oyuncu (d. 1942) * 2016 - Manuel Velázquez, İspanyol eski millî futbolcudur (d. 1943) * 2017 - Ciel Bergman, Amerikalı ressam (d. 1938) * 2017 - Babette Cole, İngiliz çocuk kitabı yazarı ve çevirmen (d. 1950) * 2017 - Jimmy Snuka, Fijili emekli profesyonel güreşçi (d. 1943) * 2017 - Kozo Kinomoto, Japon futbolcu (d. 1949) * 2017 - Vicki Lansky, Amerikalı çocuk hikâyeleri yazarı ve yayıncı (d. 1942) * 2018 - Romana Acosta Bañuelos, Cumhuriyetçi Parti üyesi Amerikalı üst düzey kamu görevlisidir (d. 1925) * 2018 - Viktor Anpilov, Sovyet Rus sosyalist siyasetçi (d. 1945) * 2018 - Mathilde Krim, İtalyan-Amerikalı tıp araştırmacısı ve bilim insanıdır (d. 1926) * 2018 - Karl-Heinz Kunde, Alman eski erkek bisiklet yarışçısı (d. 1938) * 2018 - Dolores O'Riordan, İrlandalı şarkıcı ve söz yazarı (d. 1971) * 2018 - Turan Özdemir, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1952) * 2018 - Peter Wyngarde, İngiliz aktör ve şarkıcıdır (d. 1927) * 2019 - Carol Channing, Amerikalı stand-up komedyen, oyuncu, şarkıcı, dansçı ve seslendirme sanatçısıdır (d. 1921) * 2019 - Edyr de Castro, Brezilyalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1946) * 2019 - Miodrag Radovanović, Sırp oyuncu (d. 1929) * 2019 - Thelma Tixou, Litvanya asıllı Arjantinli-Meksikalı aktris, dansçı ve kabare sanatçısı (d. 1944) * 2021 - Sjarifuddin Baharsjah, Endonezyalı siyasetçi ve akademisyen (d. 1931) * 2021 - Geoff Barnett, İngiliz profesyonel futbolcudur (d. 1946) * 2021 - Wilbur Brotherton, Amerikalı siyasetçi (d. 1922) * 2021 - Michael Bryce, Avustralyalı mimar, endüstriyel grafik tasarımcısı (d. 1938) * 2021 - Vicente Cantatore, Arjantinli-Şilili profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1935) * 2021 - Gildardo García, Kolombiyalı satranç oyuncusuydu (d. 1954) * 2021 - Lệ Thu, Vietnamlı şarkıcı (d. 1943) * 2021 - Tiit Lilleorg, Estonyalı bir film ve televizyon oyuncusu (d. 1941) * 2022 - Hekimoğlu İsmail, Türk emekli astsubay, yazar, gazeteci ve köşe yazarı (d. 1932) * 2022 - Aurora del Mar, Arjantinli seslendirme sanatçısı ve aktris (d. 1934) == Tatiller ve özel günler == * Kirli Hava ile Savaş Haftası == Kaynakça == *0115 15
== Olaylar == * 475 - Bizans İmparatoru Zeno, Başkent Konstantinopolis'i terkederek Antioch'a (Antakya) kaçmaya zorlandı, böylelikle birinci saltanatı sona ermiş oldu. * 1788 - Connecticut, Amerika Birleşik Devletleri Anayasasını onaylayan 5. eyalet oldu. * 1792 - Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasında 5 yıllık savaşın ardından, Yaş Antlaşması imzalandı. * 1839 - Fransız Bilimler Akademisi, Daguerreotype adı verilen bir fotoğrafçılık işlemini duyurdu. * 1853 - Osmanlı İmparatorluğu için "hasta adam" tabiri ilk kez Rus Çarı I. Nikolay tarafından kullanıldı. * 1861 - Mississippi, Birleşik Devletlerden ayrıldı. * 1900 - Mısır'da Kahire demiryolu tamamlandı ve ilk tren hizmete girdi. * 1900 - İtalya'da Lazio takımı kuruldu. * 1905 - Moskova'da Kışlık Saray'a yürüyen işçilerin üzerine ateş açıldı. * 1916 - Seddülbahir Muharebeleri bitti. * 1916 - İngilizler'in Gelibolu Yarımadası'ndan çekilip gitmeleri üzerine, sabah 08.45'te Alçıtepe'den Başkomutanlık Vekaleti'ne telgraf çeken 5. Ordu Komutanı Mareşal Otto Liman von Sanders, "Tanrı'ya şükür Gelibolu Yarımadası tamamen düşmandan temizlenmiştir. Diğer ayrıntılar ayrıca sunulacaktır" dedi. * 1922 - Hatay'ın Dörtyol ilçesi Fransız işgalinden kurtuldu. (İtilaf güçlerine karşı "ilk kurşun" Dörtyol'un Karakese beldesinde Ömer Hoca'nın oğlu Kara Mehmet tarafından 19 Aralık 1918 tarihinde atılmıştır.) * 1926 - Piyango çekilişinin yalnızca Tayyare Cemiyeti'ne ait olduğuna ilişkin kanun kabul edildi. * 1936 - Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Atatürk'ün de katıldığı bir törenle öğrenime başladı. Törende konuşan Millî Eğitim Bakanı Saffet Arıkan "Çürümüş görünen dünya kültürünü yeniden yaratacak olan Türk çocuklarıdır" dedi. * 1937 - Josef Stalin'in sürgüne gönderdiği Lev Troçki, Meksika'ya gitti. * 1937 - İstanbul Tramvay Şirketi, talebelerin ucuz seyahat etmeleri için paso verdi. Pasolar talebelerin ikamet mıntıkalarıyla, mekteplerinin bulunduğu bölge arasındaki seferlerde geçerli oldu. * 1942 - Türk Tarih Kurumu Ziya Gökalp'in bütün eserlerinin yayımlanmasına, Türk Dil Kurumu da yeni bir Kur'an çevirisine karar verdi. * 1949 - Türkiye'nin 7. Başbakanı Hasan Saka görevinden çekildi. * 1951 - Birleşmiş Milletler genel merkezi açıldı. * 1951 - Washington Capitols kulübü kapatıldı. * 1955 - Devlet Operası sopranosu Leyla Gencer, temsiller vermek üzere İtalya'ya gitti. * 1957 - Birleşik Krallık Başbakanı Anthony Eden, sağlık nedenleriyle istifa etti. * 1961 - Basın İlan Kurumu kuruldu. * 1964 - Panama Kanalı bölgesinde çıkan Amerikan karşıtı gösterilerde, 21 Panamalı ve 3 Amerikan askeri öldü. * 1964 - ATAŞ Rafinerisi'ndeki grev, "millî güvenliği bozucu" nitelikte olduğu gerekçesiyle Bakanlar Kurulu tarafından 1 ay süreyle ertelendi. * 1966 - 800 kişilik ilk işçi kafilesi Almanya'ya hareket etti. * 1968 - Surveyor 7 adlı uzay aracı ay yüzeyine yumuşak iniş yaptı. Bu yolculuk Amerikalıların insansız ay yüzeyi araştırmalarının sonuncusu oldu. * 1968 - Ankara Yüksek İhtisas Hastanesi'nde bir köpeğin kalbi değiştirildi. Ameliyattan kırk dakika sonra bakım güçlüğü nedeniyle köpek "uyutuldu". * 1968 - Meksiko tarihinde bilinen ilk ve son kez kar yağışı gözlendi, yağış 2 gün daha devam etti. * 1969 - Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) bir ay süreyle tatil edildi. 6 Ocak günü üniversitede Amerikan Büyükelçisi Robert Komer'in makam otomobili öğrenciler tarafından yakılmıştı. * 1969 - Ses hızını aşan ilk yolcu uçağı Concorde, deneme uçuşunu başarıyla gerçekleştirdi. * 1970 - Birleşik Krallık'ta yapılan açıklamaya göre, bir hafta içinde Hong Kong gribinden 2850 kişi öldü. * 1972 - RMS Queen Elizabeth yolcu gemisi, Hong Kong'un Victoria Limanı'nda çıkan bir yangın sonucu yarı batık halde kaldı. Bu enkaz 1974 yılında bir James Bond filmi olan Altın Tabancalı Adam'da dekor ve plato olarak kullanıldı. * 1978 - Akaryakıt sıkıntısı had safhada; akaryakıtı biten hastaneler hasta kabul etmemeye ve yatan hastaları taburcu etmeye başladılar. * 1978 - Bir günde 14 yer bombalandı. İstanbul'da 5, Ankara'da 7, Trabzon ve Afşin'de de birer yere atılan bombalar hasara yol açtı. * 1978 - İstanbul'da Çapa Tıp Fakültesi şiddetli soğuk nedeniyle tatil edildi. * 1978 - TEKEL Genel Müdür Vekili Esat Gühan görevden alındı, yerine vekaleten Orhan Özet getirildi. * 1979 - Ankara'da iki tren çarpıştı. Çoğu işçi ve öğrenci olan 32 kişi öldü. * 1979 - Yeşilköy Havalimanı'nda kanlı baskını gerçekleştirdikten sonra müebbet hapse mahkûm olan Muhammed Reşit ve Mehdi Muhammed adlı iki Filistinli gerilla, Sağmalcılar Cezaevi'nden kaçtı. * 1979 - Ege Kıta Sahanlığı görüşmeleri, Viyana'da büyük bir gizlilik içinde başladı. * 1984 - Yargıtay bir karar verdi; emekli işçiye verilen altın madalyanın bedeli, kıdem tazminatından düşülecek. * 1986 - Polaroid'in açtığı patent davalarını kaybeden Kodak firması, anında fotoğraf veren kamera (instant camera) işine son vermek zorunda kaldı. * 1987 - Yargıtay, Milliyetçi Hareket Partisi'nin Alparslan Türkeş'in üzerinde bulunan mal varlığının Hazine'ye devrine karar verdi. * 1991 - Toplu taşıma araçlarında sigara içilmesi ve tütün mamullerinin reklamının yapılması yasaklandı. * 1992 - Karadzic liderliğinde Bosnalı Sırplar, “Bosna Hersek Sırp Cumhuriyeti”ni kurduklarını açıkladılar. * 1995 - Güner Ümit'in, İnter Star'da yayınlanan "Süper Turnike" programında, Alevilerde "ensest" olduğunu ima eden sözleri üzerine, Aleviler iki gün boyunca televizyon önünde gösteri yaptı. İki günün sonunda programın yayından kaldırılacağı açıklandı. * 1996 - Evrensel Gazetesi muhabiri Metin Göktepe'nin cesedi Eyüp Spor Salonu'nun yakınındaki arsada bulundu. Gazeteci Metin Göktepe bir gün önce görevini yaparken polisçe engellenmiş ve gözaltına alınmıştı. * 1996 - Sabancı Holding Yönetim Kurulu Üyesi Özdemir Sabancı, Toyotasa Genel Müdürü Haluk Görgün ve sekreter Nilgün Hasefe, Sabancı Center'da vurularak öldürüldü. Olayı DHKP/C örgütü üstlendi. * 1997 - Başbakanlık Kriz Yönetimi Merkezi yönetmeliği Resmi Gazete'de yayımlandı. Yönetmelik, kriz hallerinde kimi yürütme yetkilerini Genelkurmay Genel Sekreterliği'ne veriyor. * 2003 - İkinci Afrika Sosyal Forumu sona erdi. * 2003 - Aile mahkemeleri kuruldu. * 2005 - Mahmud Abbas, Filistin Devlet Başkanlığına seçildi. * 2007 - Merkez üssü Özbekistan'ın Başkenti Taşkent'in 200 kilometre güneydoğusu olan, 8 şiddetinde deprem meydana geldi. * 2007 - Adana'dan Irak'a giden, içinde Türk işçilerinin bulunduğu, Moldova'lı bir şirkete ait Antonov tipi bir uçak, Bağdat'ın Beled Havaalanı pistine 200 metre kala düştü: 34 kişi öldü. * 2009 - Nâzım Hikmet'in Türk vatandaşlığından çıkarılmasına ilişkin 1951 yılındaki Bakanlar Kurulu Kararı yürürlükten kaldırıldı. * 2011 - Iran Air'e ait 277 sefer sayılı uçuşu Urmiye yakınlarında düştü. 72 kişi hayatını kaybetti. * 2011 - Güney Sudan'da bağımsızlık referandumu yapıldı. * 2020 - Çin, SARS- CoV-2 virüsünden ilk ölümün gerçekleştiğini duyurdu. == Doğumlar == küçükresim|Gine Cumhuriyeti'nin başkenti Conakry'de, Portekiz işgaline son verildiği tarih olan (22 Kasım) "1970 Zaferi" Anıtı. * 1554 - XV. Gregorius, 9 Şubat 1621 - 8 Temmuz 1623 döneminde papa (d. 1623) * 1590 - Simon Vouet, Fransız ressam ve dekoratör (ö. 1649) * 1624 - Meishō, Japonya hükümdarı (ö. 1696) * 1671 - Jean-Baptiste Vanmour, Fransız ressam (ö. 1737) * 1715 - Robert-François Damiens, Fransız suikastçı (Fransa Kralı XV. Louis'ye başarısız suikast girişiminde bulunan) (ö. 1757) * 1778 - Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi, Türk müzikadamı (ö. 1846) * 1835 - İvasaki Yataro, Japon finansör ve Mitsubishi'nin kurucusu (ö. 1885) * 1856 - Stevan Stojanović Mokranjac, Sırp bestekâr, müzik eğitmeni, orkestra şefi, halka ait sanat ürünleri koleksiyoncusu ve yazar (ö. 1914) * 1857 - Anna Kuliscioff, Yahudi-Rus devrimci, feminist, anarşist, İtalya'da tıp eğitimi yapan ilk kadınlardan (ö. 1925) * 1868 - Søren Sørensen, Danimarkalıı biyokimyacı (ö. 1939) * 1878 - John B. Watson, Amerikalı psikolog (ö. 1958) * 1881 - Lascelles Abercrombie, İngiliz şair ve edebiyat eleştirmeni (ö. 1938) * 1881 - Giovanni Papini, İtalyan gazeteci, denemeci, edebiyat eleştirmeni, şair ve romancı (ö. 1956) * 1882 - Otto Ruge, Norveçli general (ö. 1961) * 1890 - Karel Capek, Çek romancı, kısa öykü, oyun ve deneme yazarı (ö. 1938) * 1890 - Kurt Tucholsky, Alman gazeteci ve yazar (ö. 1935) * 1893 - Pierre Renouvin, Fransız diplomat ve tarihçi (ö. 1974) * 1899 - Harald Tammer, Eston gazeteci, atlet ve halterci (ö. 1942) * 1899 - Arda Bowser, Amerikalı profesyonel futbolcu (ö. 1996) * 1900 - Fahrettin Kerim Gökay, Türk bürokrat ve siyasetçi (İstanbul Valisi ve Belediye Başkanlarından) (ö. 1987) * 1901 - Chic Young, Amerikalı çizer (ö. 1973) * 1902 - Stanisław Wojciech Mrozowski, Polonyalı fizikçi (ö. 1999) * 1908 - Glyn Smallwood Jones, Britanyalı siyasetçi (ö. 1992) * 1908 - Simone de Beauvoir, Fransız yazar ve feminist (varoluşçuluk akımını edebiyatta sürdüren) (ö. 1986) * 1911 - Gypsy Rose Lee, Amerikalı striptiz sanatçısı (ö. 1970) * 1913 - Richard Nixon, Amerikalı siyasetçi ve Amerika Birleşik Devletleri'nin 37. Başkanı (ö. 1994) * 1914 - Kenny Clarke, Amerikalı caz davulcusu (ö. 1985) * 1917 - Cahit Külebi, Türk şair (ö. 1997) * 1918 - Hikmet Tanyu, Türk akademisyen, şair ve yazar (ö. 1992) * 1922 - Ahmed Sékou Touré, Gine Cumhuriyeti'nin ilk Devlet Başkanı (ö. 1984) * 1922 - Har Gobind Khorana, Amerikalı molekuler biyolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 2011) * 1925 - Lee Van Cleef, Amerikalı oyuncu (ö. 1989) * 1928 - Domenico Modugno, İtalyan şarkıcı ve söz yazarı (ö. 1994) * 1929 - Brian Friel, İrlandalı çevirmen ve oyun yazarı (ö. 2015) * 1933 - Wilbur Smith, Rodezyalı yazar (ö. 2021) * 1937 - Klaus Schlesinger, Alman yazar ve gazeteci (ö. 2001) * 1940 - Sergio Cragnotti, İtalyan spor adamı * 1941 - Joan Baez, Amerikalı folk şarkıcı (1960'larda gençliğin Amerikan halk müziğine ilgisini çeken şarkıcı ve siyasal eylemci) * 1942 - Adnan Keskin, Türk siyasetçi * 1944 - Jimmy Page, İngiliz müzisyen ve Led Zeppelin grubunun gitaristi * 1944 - Yusuf Kenan Doğan, Türk siyasetçi (ö. 2015) * 1945 - Levon Ter-Petrosyan, Ermenistan'ın ilk Cumhurbaşkanı * 1947 - Dave Laing, İngiliz gazeteci, yazar ve tarihçi (ö. 2019) * 1948 - Jan Tomaszewski, Polonyalı eski kaleci * 1950 - Alec Jeffreys, İngiliz genetikçi * 1950 - Mevlüt Çetinkaya, Türk bürokrat * 1951 - Michel Barnier, Fransız siyasetçi * 1954 - Mirza Delibašić, Bosnalı basketbolcu (ö. 2001) * 1955 - J. K. Simmons, Amerikalı aktör ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1955 - Mehmet Müezzinoğlu, Türk hekim ve siyasetçi * 1956 - Imelda Staunton, İngiliz oyuncu * 1958 - Mehmet Ali Ağca, Türk suikastçı (Papa ve Abdi İpekçi suikastlerinin sanığı) * 1960 - Mübeccel Vardar, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 2006) * 1965 - Haddaway, Trinidad asıllı pop şarkıcısı * 1967 - Claudio Caniggia, Arjantinli futbolcu * 1968 - İskender Iğdır, Türk dağcı (ö. 2000) * 1968 - Joey Lauren Adams, Amerikalı oyuncu * 1970 - Lara Fabian, Belçikalı şarkıcı * 1973 - Sean Paul, Jamaikalı DJ, dancehall ve reggae şarkıcısıdır * 1977 - Scoonie Penn, Amerikalı basketbolcu * 1978 - Alpay Kemal Atalan, Türk oyuncu * 1978 - Esra İçöz, Türk Sanat Müziği şarkıcısı * 1978 - Gennaro Gattuso, İtalyan futbolcu * 1980 - Édgar Álvarez, Honduraslı futbolcudur * 1980 - Sergio García, İspanyol golfçü * 1980 - Francisco Pavón, İspanyol futbolcudur * 1981 - Danielson Ferreira Trindade, Brezilyalı futbolcu * 1981 - Euzebiusz Smolarek, Polonyalı futbolcu * 1982 - Kate Middleton, Cambridge Dükü Prens William'ın eşi * 1984 - Hussein Yasser, Katarlı futbolcu * 1984 - Engin Nurşani, Türk Sanat Müziği şarkıcısı (ö. 2020) * 1985 - Bobô, Brezilyalı futbolcu * 1985 - Enver Işık Türk futbolcu * 1985 - Juanfran, İspanyol eski millî futbolcudur * 1985 - Sinem Öztürk, Türk oyuncu ve sunucu * 1987 - Felipe Flores, Şilili futbolcu * 1987 - Lucas Leiva, Brezilyalı millî futbolcudur * 1987 - Paolo Nutini, İskoçya şarkıcı, söz yazarı ve müzisyen * 1988 - Marc Crosas, İspanyol futbolcu * 1988 - Lee Yeon- hee, Güney Koreli oyuncu * 1989 - Michael Beasley, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1989 - Nina Dobrev, Bulgar-Kanadalı oyuncu, model * 1989 - Ethem Yılmaz Türk futbolcu * 1989 - Michaëlla Krajicek, Hollandalı tenisçi * 1991 - Can Maxim Mutaf, Türk basketbolcu * 1992 - Franck Mbarga, Kamerunlu futbolcu * 1993 - Katarina Johnson-Thompson, İngiliz atlet * 1994 - Paweł Cibicki, Polonyalı futbolcu * 1995 - Jilke Deconinck, Belçikalı futbolcu * 1996 - Ivanildo Cassamá, Gine-Bissaulu futbolcu == Ölümler == * 1529 - Wang Yangming, Ming Hanedanı döneminde yaşamış bir Çinli hattat, filozof ve devlet adamı (d. 1472) * 1757 - Bernard le Bovier de Fontenelle, Fransız aydınlanmasının düşünürü (d. 1657) * 1848 - Caroline Herschel, Alman-İngiliz astronom (d. 1750) * 1852 - Mirza Taki Han, İran Başbakanı (d. 1807) * 1854 - Almeida Garrett, Portekizli şair, oyun yazarı, romancı ve siyasetçi (d. 1799) * 1873 - III. Napolyon, Fransa İmparatoru (d. 1808) * 1878 - II. Vittorio Emanuele, Sardinya Krallığı'nın Kralı (d. 1820) * 1878 - Ömer Fevzi Paşa, Osmanlı askeri ve devlet adamı (d. 1818) * 1907 - Muzaffereddin Şah, İran Şahı (d. 1853) * 1918 - Charles-Émile Reynaud, Fransız fen öğretmeni ve mucit (d. 1844) * 1923 - Katherine Mansfield, ‎Yeni Zelandalı romancı, kısa öykü yazarı ve deneme yazarı‎ (d. 1888) * 1927 - Houston Stewart Chamberlain, İngiliz yazar ve filozof (d. 1855) * 1933 - Daphne Akhurst, Avustralyalı tenisçi (d. 1903) * 1936 - John Gilbert, Amerikalı aktör (d. 1899) * 1940 - Ali Rıza Arıbaş, Türk siyasetçi (d. 1882) * 1943 - R.G. Collingwood, İngiliz filozof ve tarihçi (d. 1889) * 1945 - Osman Cemal Kaygılı, Türk yazar (d. 1890) * 1947 - Karl Mannheim, Alman sosyolog (d. 1893) * 1947 - Yusuf Ziya Zarbun, Türk siyasetçi (d. 1877) * 1951 - Ahmet Hamdi Akseki, Türk din bilgini ve Diyanet İşleri'nin 3. Başkanı (d. 1887) * 1953 - Bedros Baltazar, Osmanlı Ermenisi tiyatro oyuncusu ve operet sanatçısı (d. 1866) * 1957 - Hamdi Çelen, Türk siyasetçi (d. 1892) * 1961 - Emily Greene Balch, Amerikalı ekonomist ve yazar (d. 1867) * 1963 - Fridolin von Senger und Etterlin, Nazi Almanyası generali (d. 1891) * 1964 - Halide Edip Adıvar, Türk yazar (d. 1884) * 1968 - Avni Yukaruç, Türk siyasetçi (d. 1893) * 1975 - Pierre Fresnay, Fransız aktör (d. 1897) * 1979 - Pier Luigi Nervi, İtalyan inşaat mühendisi (d. 1891) * 1980 - Naim Erem, Türk siyasetçi (d. 1894) * 1982 - Hürrem Müftügil, Türk siyasetçi (d. 1898) * 1982 - Nurullah Berk, Türk ressam ve yazar (d. 1906) * 1984 - Alp Zeki Heper, Türk yönetmen (d. 1939) * 1990 - Cemal Süreya, Türk şair (d. 1931) * 1992 - Bill Naughton, İngiliz oyun yazarı (d. 1910) * 1993 - Ragıp Sarıca, Türk siyasetçi (d. 1912) * 1995 - Alaettin Eriş, Türk siyasetçi (d. 1908) * 1995 - Peter Cook, İngiliz oyuncu, varyete sanatçısı ve yazar (d. 1937) * 1995 - Souphanouvong, Laos'un ilk Cumhurbaşkanı (d. 1909) * 1996 - Özdemir Sabancı, Türk iş insanı (d. 1941) * 2001 - Yusuf Bozkurt Özal, Türk siyasetçi (d. 1940) * 2004 - Burçin Bircan, Türk manken (d. 1984) * 2009 - Irène Mélikoff, Rus ve Azeri asıllı Fransız Türkolog (d. 1917) * 2009 - Süleyman Çağlar, Türk siyasetçi (d. 1920) * 2010 - Saltuk Kaplangı, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1932) * 2012 - Malam Bacai Sanhá, Gine-Bissau Cumhurbaşkanı (d. 1947) * 2013 - James M. Buchanan, Amerikalı iktisatçı (d. 1919) * 2013 - Vivian Brown, San Francisco ikizlerinden biri (d. 1927) * 2014 - Amiri Baraka, Afrikalı- Amerikalı yazar, şair ve aktivist (d. 1934) * 2014 - Dale T. Mortensen, Amerikalı ekonomist (d. 1939) * 2014 - Erdal Alantar, Türk ressam (d. 1932) * 2014 - Lorella De Luca, İtalyan sinema ve dizi oyuncusu (d. 1940) * 2015 - Amedy Coulibaly, Fransız suçlu (d. 1982) * 2015 - Brian Friel, İrlandalı çevirmen ve oyun yazarı (d. 1929) * 2015 - Roy Tarpley, Amerikalı profesyonel basketbolcu (d. 1964) * 2015 - Samuel Goldwyn, Jr., Amerikalı film yönetmeni (d. 1926) * 2016 - Bircan Pullukçuoğlu, Türk müzisyen (d. 1948) * 2016 - Cielito del Mundo, Filipinli şarkıcı ve oyuncu (d. 1935) * 2016 - Maria Teresa de Filippis, İtalyan otomobil yarışçısı (d. 1926) * 2016 - Zelimhan Yakub, Azerbaycanlı şair ve siyasetçi (d. 1950) * 2018 - Terence Marsh, İngiliz sanat yönetmeni ve tasarımcı (d. 1931) * 2018 - Jean-Marc Mazzonetto, Fransız ragbi oyuncusu (d. 1983) * 2018 - Robert Minlos, Sovyet-Rus matematikçi (d. 1931) * 2018 - Odvar Nordli, Norveçli siyasetçi (d. 1927) * 2018 - Yılmaz Onay, Türk yazar, yönetmen ve çevirmen (d. 1937) * 2018 - Kato Ottio, Papua Yeni Gineli ragbi oyuncusu (d. 1994) * 2018 - Aleksandr Vedernikov, Rus-Sovyet opera sanatçısı, oda şarkıcısı ve eğitmen (d. 1927) * 2019 - Gebran Areiji, Lübnanlı siyasetçi (d. 1951) * 2019 - Kjell Bäckman, İsveçli sürat patencisi (d. 1934) * 2019 - Verna Bloom, Amerikalı oyuncu (d. 1938) * 2019 - Óscar González- Quevedo, İspanyol-Brezilyalı Cizvit rahibi ve yazar (d. 1930) * 2019 - Conxita Julià, Katalan kökenli İspanyol kadın şair (d. 1920) * 2019 - Paul Koslo, Alman-Kanadalı oyuncu (d. 1944) * 2019 - Anatoli Lukyanov, Sovyet-Rus komünist siyasetçi (d. 1930) * 2019 - Paolo Paoloni, İtalyan oyuncu (d. 1929) * 2019 - Alan Trask, Amerikalı siyasetçi (d. 1933) * 2020 - Walter J. Boyne, Amerikalı havacı rütbeli asker, savaş pilotu, tarihçi ve yazar (d. 1929) * 2020 - Rudolf de Korte, Hollandalı politikacı ve iş insanı (d. 1936) * 2020 - Pampero Firpo, Ermeni kökenli Arjantinli-Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1930) * 2020 - Ivan Passer, Çek-Amerikalı film yönetmeni ve senarist (d. 1933) * 2021 - Mehdi Attar-Eşrefi, İranlı orta siklet halterci (d. 1948) * 2021 - Jerry Douglas, Amerikalı pornografik film ve tiyatro yönetmeni, senarist (d. 1935) * 2021 - František Filip, Çek film yapımcısı ve yönetmeni (d. 1930) * 2021 - Anatolii Mokrousov, Ukraynalı siyasetçi (d. 1943) * 2021 - Margaret Morrison, Kanadalı bir filozoftur (d. 1954) * 2021 - John Reilly, Amerikalı aktör (d. 1936) * 2022 - Viktor Çakrıgin, Rus eski profesyonel futbolcudur (d. 1984) * 2022 - Fiona Denison, İskoç hekim ve akademisyen (d. 1970) * 2022 - Vail el-İbraşi, Mısırlı gazeteci ve televizyon sunucusu (d. 1963) * 2022 - Tehani el-Cibali, Mısırlı kadın hukukçu (d. 1950) * 2022 - Dwayne Hickman, Amerikalı aktör, televizyon yapımcısı ve yönetmeni (d. 1934) * 2022 - Bob Saget, Amerikalı oyuncu, stand-up'çı, komedyen, yazar, yönetmen ve yapımcı (d. 1956) * 2023 - Yahya Baş, Türk siyasetçi (d. 1952) * 2023 - Melinda Dillon, Amerikalı bir aktris (d. 1939) * 2023 - Simone Kramer, Hollandalı çocuk kitabı yazarı ve çevirmen (d. 1939) * 2023 - Ferenc Mészáros, Macar eski millî futbolcu ve teknik direktördür (d. 1950) * 2023 - Alex Müller, İsviçreli fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1927) * 2023 - Mikio Sato, Japon matematikçi (d. 1928) * 2023 - Norma Whiteman, Avustralyalı kriketçi (d. 1927) == Tatiller ve özel günler == * Hatay ilinin Dörtyol ilçesinin Fransız işgalinden kurtuluşu (1922) *0109 09
== Olaylar == * 1810 - Napolyon ile Josephine'in evlilikleri sona erdi. * 1861 - Amerikan İç Savaşı: Florida, Birleşik Devletler'den ayrıldı. * 1863 - Dünyanın ilk metrosu olan Londra metrosunun Metropolitan adı verilen ilk hattı açıldı. * 1900 - Dünya Şampiyonu Pehlivan Kara Ahmet, Paris'te "Şampiyonlar Şampiyonu" unvanını aldı. * 1919 - Medine müdafaası sona erdi. Medine'deki Osmanlı Garnizonu silah bırakan son muharip kuvvet oldu. I. Dünya Savaşı fiilen sona erdi. * 1919 - Britanyalılar, Bağdat'ı işgal etti. * 1920 - Ankara'da, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliyesi'nin yayın organı olarak, "Hâkimiyet-i Milliye" gazetesinin yayımlanmaya başlaması. * 1920 - Milletler Cemiyeti kuruldu. ABD, Cemiyete katılmadı. * 1921 - I. İnönü Muharebesi; Albay İsmet Bey komutasındaki Türk Ordusu, Yunan Ordusu ile İnönü'de karşı karşıya geldi. Yunan Ordusu yenildi. Zaferin ardından, Albay İsmet Bey, 1 Mart 1921'de generalliğe terfi ettirildi; TBMM Hükûmetinin uluslararası itibarı da hızla yükseldi. * 1926 - Heyet-i Fesadiye davası sonuçlandı. Aslında üç ayrı dava söz konusuydu. Çerkes Ethem'in Kuvâ-yi Seyyâresi'nin Bolşevik Taburu Komutanı İsmail Hakkı Bey; boşandığı eşini öldürten Miralay Osman; Kürt isyanıyla birlikte Ankara muhitinde bir isyan hareketine giriştiği gerekçesiyle Kırşehir Milletvekili Rıza Bey, idama mahkûm oldu. * 1927 - Alman sinema yönetmeni Fritz Lang'ın Metropolis adlı filmi gösterime girdi. * 1929 - Tenten'in maceraları adlı karikatür kitabı ilk kez yayımlandı. İleride 40 ayrı dilde yayımlanıyor olacak. * 1933 - İspanya'da ayaklanmalar yaygınlaştı; sıkıyönetim ilan edildi. * 1940 - Pierre Louÿs'in Afrodit adlı kitabıyla ilgili davaya başlandı. Kitap müstehcenlikle suçlanıyordu. * 1944 - Nuri Demirağ'ın fabrikasında üretilen Türk yolcu uçağının ilk uçuş denemesi, Yeşilköy'de yapıldı. * 1945 - Anayasa dilinde yeni Türkçe kelimelerin kullanılması kabul edildi. * 1945 - Teşrinevvel, Teşrinisani, Kânunuevvel ve Kânunusani aylarının adları, Ekim, Kasım, Aralık ve Ocak olarak değiştirildi. * 1946 - Ankara Gazeteciler Cemiyeti kuruldu. * 1946 - Birleşmiş Milletler'in ilk genel kurulu Londra'da toplandı. Bu kurulda 51 ülke temsil edildi. * 1947 - Demokrat Parti 1. Kongresi'nde, "Hürriyet Misakı" kabul edildi. Raporda Anayasa'ya aykırı yasaların kaldırılması, Anayasa'nın tam olarak uygulanması, yeni seçim yasası hazırlanması ve Cumhurbaşkanlığı ile parti genel başkanlığının birbirinden ayrılması isteniyordu. * 1951 - Hasankale-Horasan demiryolu ulaşıma açıldı. * 1957 - Harold Macmillan, Anthony Eden'in istifasının ardından Birleşik Krallık Başbakanı oldu. * 1961 - Basın çalışanlarıyla ilgili 212 sayılı kanun yürürlüğe girdi. Bu yasayı protesto eden gazete sahipleri 3 gün süreyle gazete çıkarmama kararı aldılar. * 1961 - Çalışan Gazeteciler Bayramı kutlanmaya başladı. * 1964 - Beatles grubunun, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki ilk albümleri satışa sunuldu. * 1967 - Cumhuriyetçi Edward W. Brooke, Amerika Birleşik Devletleri Senatosu'nun ilk siyahi üyesi olarak görevine başladı. * 1968 - Ankara'da Dördüncü Sanayi Kongresi toplandı. Kongre'de "yabancı sermaye" konusu tartışıldı. * 1969 - Singer'in Kartal Cevizli'deki Dikiş Makineleri Fabrikası, burada çalışmakta olan 450 işçi tarafından işgal edildi. * 1971 - 500'ü aşkın mülki amir Hükûmeti protesto için eylem kararı aldı. Başbakan Süleyman Demirel bu nedenle bir genelge yayımladı. "Direnişe geçen memurlar suç işliyor" dedi. * 1972 - 15 idam kararını bozan Askerî Yargıtay İkinci Dairesi, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan hakkındaki idam kararlarını onayladı. * 1975 - Yeni İmar Kanunu yürürlüğe girdi. * 1978 - Sovyetler, Soyuz kapsülü içinde iki kozmonotu, Salyut VI laboratuvarıyla buluşmak üzere uzaya yolladı. * 1979 - İran Şahı Rıza Pehlevi, ülkesini terk ederek ailesiyle Mısır'ın Assuan kentine gitti. * 1982 - Birleşik Krallık'de tarihin en düşük sıcaklığı: -27.2 °C. Bundan önce aynı sıcaklığa 11 Şubat 1895'te ulaşılmıştı. * 1983 - Türk Hava Yolları'nın Afyon uçağı Ankara'da düştü: 47 yolcu öldü. * 1984 - Alparslan Türkeş'in tahliye istemi 21. kez reddedildi. * 1984 - Amerika Birleşik Devletleri ve Vatikan arasında 100 yılı aşkın bir aradan sonra diplomatik ilişkiler yeniden başladı. * 1985 - TRT "anı, devrim, özgürlük" gibi bazı kelimelerin kullanımına yasak getirdi. * 1988 - Yurt dışında basılan 440 yayının ülkeye girmesi yasaklandı. * 1989 - Küba askerleri, Angola'dan çekilmeye başladı. * 1990 - Basın alanında faaliyet gösteren "Time" ve sinema alanında faaliyet gösteren "Warner" şirketleri birleşerek Time Warner adını aldı. * 1991 - Amerika Birleşik Devletleri, Irak'a hava akınları ve füze saldırısı başlattı. * 1992 - "32. Gün" programı, Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Yönetim Kurulu tarafından yayından kaldırıldı. Yapımcı Mehmet Ali Birand'la anlaşma feshedildi. * 1995 - TBMM televizyonu kuruldu ve oturumlar canlı olarak TRT-3'ten yayımlanmaya başladı. * 1996 - Avrasya feribotu, 4 silahlı kişi tarafından Trabzon Limanı'nda kaçırıldı. * 1998 - Anayasa Mahkemesi, Refah Partisi'nin kapatılmasına karar verdi. * 1999 - Susurluk davası kapsamında da aranan Haluk Kırcı yakalandı. Haluk Kırcı Ankara Bahçelievler'de 7 Türkiye İşçi Partisi (TİP) üyesi gencin öldürülmesiyle ilgili davada, 7 kez idam cezası almıştı. * 2001 - Wikipedia, Nupedia'nın bir parçası olarak hayata atıldı. Beş gün sonra farklı bir site oldu. * 2001 - Türksat 2A fırlatıldı. * 2002 - İstanbul Milletvekili Rıdvan Budak hakkında, DSP Merkez Disiplin Kurulu tarafından partiden kesin ihraç kararı verildi. * 2002 - Merkez Bankası eski Başkanı Gazi Erçel hakkında, dalgalı kura geçilmeden önce bazı kurumlara toplam 5 milyar 188 milyon 900 bin ABD doları satarak, 'görevini kötüye kullandığı' gerekçesiyle dava açıldı. * 2003 - Maxis tarafından SimCity'in 4. oyunu yapıldı. * 2006 - İran'ın nükleer programı uluslararası krize yol açtı. Tahran atom bombası sahibi olmak istediği iddialarını reddederken, nükleer programının sivil olduğunu ve programını geliştirmeye devam edeceğini açıkladı. 25 Ocak'ta Fransa, Birleşik Krallık ve Almanya ile ABD, İran'a ekonomik ve ticari yaptırımları kabul ettirmeye çalıştı, ama tasarı başlangıç aşamasında Rusya tarafından reddedildi. * 2008 - Çin'in merkezi kısımlarının büyük bölümünü ve güneyini etkileyen kar fırtınası başladı. * 2012 - Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesi, 12 Eylül askerî darbesine ilişkin dönemin Genelkurmay Başkanı, 7. Cumhurbaşkanı Kenan Evren ile emekli Orgeneral Tahsin Şahinkaya'nın "şüpheli" olarak yer aldığı iddianameyi kabul etti. İddianamede, Evren ve Şahinkaya için ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası istendi. * 2012 - Emekli Orgeneral Hurşit Tolon, tutuksuz yargılandığı İkinci Ergenekon davası kapsamında tutuklandı. == Doğumlar == * 626 - Hüseyin, Muhammed Peygamber'in torunu (ö. 680) * 1209 - Möngke, Moğol Hükümdarı (ö. 1259) * 1729 - Lazzaro Spallanzani, İtalyan biyolog ve Katolik rahip (ö. 1799) * 1769 - Michel Ney, Fransız mareşal ve askeri komutan (ö. 1815) * 1797 - Annette von Droste-Hülshoff, Alman yazar (ö. 1848) * 1809 - Meriwether Lewis Clark Sr., Amerikalı mimar, inşaat mühendisi ve politikacı (ö. 1881) * 1850 - Richard Brewer, Amerikalı kovboy ve kanun kaçağı (ö. 1878) * 1859 - Nahum Sokolow, Siyonist lider, yazar, çevirmen ve gazeteci (ö. 1936) * 1874 - Albert Mathiez, Fransız tarihçi (ö. 1932) * 1880 - Manuel Azaña, İspanyol siyaset ve devlet adamı (ö. 1940) * 1881 - Boris Konstantinovich Zaytsev, Rus yazar (ö. 1972) * 1883 - Aleksey Nikolayeviç Tolstoy, Rus yazar (ö. 1945) * 1883 - Francis X. Bushman, Amerikalı sinema oyuncusu, yönetmen ve senarist (ö. 1966) * 1883 - Alfred Saalwächter, Alman U-Boot komutanı (ö. 1945) * 1887 - José Américo de Almeida, Brezilyalı yazar (ö. 1980) * 1888 - Prenses Kadriye, Mısır Hıdivi Hüseyin Kamil Paşa'nın kızı (ö. 1955) * 1903 - Barbara Hepworth, İngiliz heykeltıraş ve sanatçı (ö. 1975) * 1905 - Akil Öztuna, Türk oyuncu (ö. 1985) * 1910 - Galina Ulanova, Rus balerin (ö. 1998) * 1913 - Mehmet Şehu, 1954 yılından 1981 yılına kadar Arnavutluk'ta Başbakanlık yapan Arnavut komünist (ö. 1981) * 1916 - Sune Bergström, İsveçli biyokimyacı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 2004) * 1918 - Arthur Chung, Guyanalı siyasetçi (ö. 2008) * 1920 - Roberto Marcelo Levingston, Arjantin devlet bakanlığı yapmış askerdir (ö. 2015) * 1924 - Eduardo Chillida, İspanyol-Bask heykeltıraş ve ressam (ö. 2002) * 1924 - Eduard Admetlla i Lázaro, İspanyol fotoğrafçı (ö. 2019) * 1929 - Ray Kuzeyev, Sovyet Rus/Başkurt bilim insanı, tarihçi bilimleri doktoru * 1930 - Orhan Aksoy, Türk yönetmen, senarist ve yapımcı (ö. 2008) * 1931 - Will McBride, Amerikalı fotoğrafçı, ressam, yazar ve muhabir (ö. 2015) * 1934 - Leonid Kravçuk, Ukraynalı politikacı (ö. 2022) * 1936 - Robert Woodrow Wilson, Amerikalı fizikçi, astronom ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1938 - Elza İbrahimova, Azeri bestecidir (ö. 2012) * 1938 - Donald Knuth, Amerikalı yazar * 1940 - Suphi Tekniker, Türk oyuncu ve senaryo yazarı * 1944 - Frank Sinatra Jr., Amerikalı şarkıcı ve müzisyen (ö. 2016) * 1945 - Gunther von Hagens, Alman anatomist * 1945 - Rod Stewart, İngiliz şarkıcı ve besteci * 1947 - Afeni Shakur, Amerikalı iş insanı, eski siyasi eylemci ve Kara Panter Partisi üyesi (ö. 2016) * 1947 - Peer Steinbrück, Alman siyasetçi * 1947 - Tiit Vähi, bir Estonya politikacısı * 1948 - Donald Fagen, Amerikalı müzisyen ve şarkı yazarı * 1948 - Bernard Thévenet, emekli bir Fransız bisiklet yarışçısı * 1949 - Kemal Derviş, Türk iktisatçı ve siyasetçi (ö. 2023) * 1949 - George Foreman, Amerikalı boksör * 1949 - Linda Lovelace, Amerikalı pornografik film oyuncusu (ö. 2002) * 1953 - Pat Benatar, Amerikalı şarkıcı * 1956 - Antonio Muñoz Molina, İspanyol yazar * 1959 - Fran Walsh, Akademi Ödülü kazanmış Yeni Zelandalı film yapımcısı, yönetmeni, senarist * 1959 - Gurinder Chadha, Hint asıllı İngiliz yönetmen, senarist ve yapımcı * 1960 - Brian Cowen, İrlandalı politikacı * 1964 - Hakan Boyav, Türk dizi, tiyatro ve sinema oyuncusu * 1967 - Giusva Branca, İtalyan gazeteci, blog yazarı ve spor menajeri * 1967 - Zoran Džorlev, Kuzey Makedonyalı keman sanatçısı (ö. 2021) * 1968 - Hakan Aysev, Türk opera sanatçısı ve tenor * 1972 - Devrim Nas, Türk tiyatro sanatçısı * 1974 - Jemaine Clement, Yeni Zelandalı komedyen, aktör ve müzisyen * 1974 - Steve Marlet, Fransız eski millî futbolcudur * 1974 - Hrithik Roshan, Hint aktör * 1976 - Nilüfer Kurt, Türk manken ve sunucu * 1976 - Remy Bonjasky, Surinam asıllı Hollandalı K-1 Dünya Grand Prix Kick boks şampiyonu * 1979 - Francesca Piccinini, İtalyan voleybolcu * 1980 - Nelson Cuevas, Paraguaylı futbolcu ve şarkıcı * 1980 - Sarah Shahi, Amerikalı sinema oyuncusudur * 1981 - Jared Kushner, Amerikalı gayrimenkul yatırımcısı ve işletmecidir * 1984 - Marouane Chamakh, Faslı futbolcu * 1986 - Kirsten Flipkens, Belçikalı tenisçi * 1992 - Christian Atsu, Ganalı futbolcu (ö. 2023) == Ölümler == * 976 - I. İoannis, Bizans imparatoru (d. 925) * 1619 - Safiye Sultan, Osmanlı Padişahı III. Mehmed'in annesi (d. 1550) * 1645 - William Laud, İngiliz asıllı akademisyen ve din adamı (d. 1573) * 1754 - Edward Cave, İngiliz matbaacı, editör ve yayıncı (d. 1691) * 1778 - Carl Linnaeus, İsveçli biyolog, hekim ve fizikçi (d. 1707) * 1789 - John Ledyard, Amerikalı kâşif ve maceracı (d. 1751) * 1794 - Georg Forster, Alman doğa bilimci, etnolog, seyahat yazarı, gazeteci ve devrimci (d. 1754) * 1833 - Adrien-Marie Legendre, Fransız matematikçi (d. 1752) * 1844 - Hudson Lowe, İngiliz general (d. 1769) * 1852 - Mirza Taki Han, Emîr-i Kebîr ve Emîr-i Nizâm (d. 1807) * 1858 - Hezekiah Augur, Amerikalı heykeltıraş ve mucit (d. 1791) * 1862 - Samuel Colt, Amerikalı silah sanayicisi ve mucit (d. 1814) * 1904 - Jean-Léon Gérôme, Fransız ressam ve heykeltıraş (d. 1824) * 1905 - Kārlis Baumanis, Leton söz yazarı (d. 1835) * 1905 - Louise Michel, Fransız anarşist ve Paris Komünü'nün önde gelen kadın militanlarından (d. 1830) * 1917 - Buffalo Bill (William F. Cody), Amerikalı asker, bizon avcısı ve şovmen (d. 1846) * 1918 - August Oetker, Alman iş insanı, kabartma tozunun mucidi ve Dr. Oetker firmasının kurucusu (d. 1862) * 1918 - Konstantin Josef Jireček, Çek tarihçi, diplomat ve Slavist (d. 1854) * 1922 - Ōkuma Shigenobu, Japonya'nın sekizinci Başbakanı (d. 1838) * 1950 - Mehmet Hulusi Conk, Türk asker (d. 1881) * 1951 - Sinclair Lewis, Amerikalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü, Pulitzer Ödülü sahibi (d. 1885) * 1957 - Gabriela Mistral, Şilili şair, eğitimci, diplomat ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1889) * 1959 - Şükrü Kaya, Türk devlet ve siyaset adamı (Türkiye'nin eski İçişleri Bakanı) (d. 1883) * 1961 - Dashiell Hammett, Amerikalı dedektif romanları yazarı (d. 1894) * 1968 - Ali Fuat Cebesoy, Türk asker ve siyasetçi (Atatürk'ün silah arkadaşı) (d. 1882) * 1968 - Theophilus Dönges, Güney Afrikalı siyasetçi (d. 1898) * 1971 - Gabrielle Bonheur Chanel (Coco Chanel), Fransız moda tasarımcısı (d. 1883) * 1984 - Reşat Enis Aygen, Türk yazar (d. 1909) * 1998 - Yaşar Güvenir, Türk piyanist, ses sanatçısı, besteci ve söz yazarı (d. 1929) * 2000 - Semih Günver, Türk Büyükelçi (d. 1917) * 2001 - Necati Cumalı, Türk şair ve yazar (d. 1921) * 2007 - Carlo Ponti, İtalyan film yapımcısı ve aktris Sophia Loren'in eşi (d. 1912) * 2010 - Mano Solo, Fransız şarkıcı, söz yazarı ve müzisyen (d. 1963) * 2011 - John Dye, Amerikalı oyuncu (d. 1963) * 2011 - Bora Kostić, Sırp asıllı Yugoslav eski millî futbolcu (d. 1930) * 2011 - Margaret Whiting, Amerikalı country müzik şarkıcısı ve oyuncu (d. 1924) * 2012 - Lila Kaye, İngiliz oyuncu (d. 1929) * 2012 - Gevork Vartanyan, Sovyet istihbarat subayı (d. 1924) * 2013 - Christel Adelaar, Hollandalı oyuncu (d. 1935) * 2013 - Peter Fitz, Alman oyuncu ve yazar (d. 1931) * 2014 - Adnan Azar, Türk şair (d. 1956) * 2014 - Süheyl Eğriboz, Türk tiyatro, dizi ve sinema oyuncusu (d. 1927) * 2014 - Zbigniew Messner, Polonya'da komünist ekonomist ve politikacı (d. 1929) * 2015 - Jorgelina Aranda, Arjantinli oyuncu, model ve şarkıcı (d. 1942) * 2015 - Brian Clemens, İngiliz senarist, yapımcı ve yönetmen (d. 1931) * 2015 - Taylor Negron, Amerikalı oyuncu, ressam, yazar ve stand-up komedyeni (d. 1957) * 2015 - Francesco Rosi, İtalyan film yönetmeni (d. 1922) * 2015 - Inge Vermeulen, Brezilya kökenli Hollandalı çim hokeyi oyuncusu (d. 1985) * 2016 - Abbas Bahri, Tunuslu matematikçi ve profesör (d. 1955) * 2016 - David Bowie, İngiliz şarkıcı, şarkı sözü yazarı ve aktör (d. 1947) * 2016 - Wim Bleijenberg, Hollandalı eski millî futbolcu (d. 1930) * 2016 - Teofil Codreanu, Rumen eski millî futbolcu (d. 1941) * 2016 - Jeanne Cordova, Amerikalı LGBT hakları savunucusu aktivist ve yazar (d. 1948) * 2016 - Michael Galeota, Amerikalı aktör (d. 1984) * 2016 - Hernán Gamboa, Venezuelalı müzisyen, besteci ve şarkıcı (d. 1946) * 2016 - Ulrich Hahnen, Alman politikacı (d. 1952) * 2017 - Hiag Akmakjian, Amerikalı yazar, ressam ve fotoğraf sanatçısı (d. 1926) * 2017 - Oddvar Barlie, Norveçli güreşçi (d. 1929) * 2017 - Buddy Greco, Amerikalı caz ve pop şarkıcısı, piyanist ve aktör (d. 1926) * 2017 - Roman Herzog, 1994-1999 yılları arasında görev yapmış Almanya cumhurbaşkanı (d. 1934) * 2017 - Achmad Kurniawan, Endonezyalı futbolcu (d. 1979) * 2017 - Tony Rosato, Kanadalı oyuncu, komedyen ve seslendirme sanatçısı (d. 1954) * 2017 - Oliver Smithies, İngiltere doğumlu Amerikalı genetikçi (d. 1925) * 2018 - Eddie Clarke, İngiliz gitarist (d. 1950) * 2018 - Mihail Derjavin, Sovyet-Rus oyuncu (d. 1936) * 2018 - Pierre Grillet, Forvet mevkiinde oynayan Fransız eski futbolcu (d. 1932) * 2018 - Philippe Marchand, Fransız sosyalist siyasetçi (d. 1939) * 2018 - Novello Novelli, İtalyan karakter oyuncu ve komedyen (d. 1930) * 2018 - Doreen Tracey, İngiliz-Amerikalı oyuncu ve sanatçı (d. 1943) * 2019 - Theo Adam, Alman opera sanatçısı (d. 1926) * 2019 - Muhyettin Aksak, Türk siyasetçi ve mühendis (d. 1957) * 2019 - Erminio Boso, İtalyan siyasetçi (d. 1945) * 2019 - Diane Oxberry, İngiliz gazeteci ve televizyon haber sunucusu (d. 1967) * 2019 - Lionel Price, Eski İngiliz basketbol oyuncusu (d. 1927) * 2019 - Juan Francisco Reyes, Guatemalalı siyasetçi (d. 1938) * 2020 - Neda Arnerić, Sırp oyuncu (d. 1953) * 2020 - Kâbus bin Said, 1970-2020 yılları arasında Umman sultanı (d. 1940) * 2020 - John Crosbie, Kanadalı siyasetçi ve hukukçu (d. 1931) * 2020 - Wolfgang Dauner, Alman caz piyanisti ve besteci (d. 1935) * 2020 - Marc Morgan, Belçikalı şarkıcı, söz yazarı ve müzisyen (d. 1962) * 2020 - Petko Petkov, Bulgar millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1946) * 2021 - Ahmet Vefik Alp, Türk mimar, kent bilimci, yüksek mühendis ve siyasetçi (d. 1948) * 2021 - Hubert Auriol, Fransız profesyonel arazi motosiklet ve otomobil yarışçısı (d. 1952) * 2021 - Joël Batteux, Fransız siyasetçi (d. 1943) * 2021 - Pedro Casado, İspanyol profesyonel futbolcu (d. 1937) * 2021 - Tosh Chamberlain, İngiliz eski profesyonel futbolcu (d. 1934) * 2021 - Adam Dyczkowski, Polonyalı Roma Katolik piskopos (d. 1932) * 2021 - Nancy Walker Bush Ellis, Amerikalı çevreci ve politik kampanyacı (d. 1926) * 2021 - Christopher Maboulou, Fransız futbolcu (d. 1990) * 2021 - Antonio Sabàto Sr., İtalyan-Amerikalı aktör (d. 1943) * 2021 - Julie Strain, Amerikalı aktris ve model (d. 1962) * 2021 - David Stypka, Çek erkek şarkıcı, müzisyen, gazeteci ve grafik sanatçısı (d. 1979) * 2022 - Herbert Achternbusch, Alman yazar (d. 1938) * 2022 - Alfred Gager, Avusturyalı eski millî futbolcudur (d. 1942) * 2022 - Aura Herzog, Eski İsrail first ladysi, aktivist ve hayırsever (d. 1924) * 2022 - Zhanat Suleimenov, Kazak asker ve siyasetçi (d. 1962) * 2022 - Abdurrahman Vezirov, Azerbaycan Komünist Partisi Merkezî Komitesinin Birinci Sekreteri (d. 1930) * 2023 - Jeff Beck, İngiliz rock gitaristi (d. 1944) * 2023 - Gaudenzio Bernasconi, İtalyan eski millî futbolcudur (d. 1932) * 2023 - Hermenegildo Candeias, Portekizli jimnastikçi (d. 1934) * 2023 - II. Konstantin, 1964-1973 yılları arasında son Yunanistan kralı (d. 1940) * 2023 - Pierre Dorsini, eski Fransız profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1934) * 2023 - Jeff Hamilton, Amerikalı sürat kayakçısı (d. 1966) * 2023 - George Pell, Avustralya kardinali (d. 1941) == Tatiller ve özel günler == * Türkiye Çalışan Gazeteciler Günü *0110 10
== Olaylar == * 1265 - İlk İngiliz parlamentosu toplandı. * 1815 - Napolyon, 140.000 kişilik bir ordu ve 200.000 kişilik gönüllü birliği ile Paris'e girdi. * 1841 - Hong Kong Adası (Hong Kong'un güneyinde bir ada), Afyon Savaşları sırasında Birleşik Krallık'a verildi. * 1861 - Arjantin'in Mendoza şehri, şiddetli bir depremle harabeye döndü. * 1892 - Springfield, Massachusetts'te ilk resmi basketbol maçı oynandı. * 1895 - Darülaceze kuruldu. * 1915 - Mustafa Kemal, Esat (Bülkat) Paşa komutasındaki 3. Kolordu'ya bağlı olarak Tekirdağ'da teşkil edilecek 19.Tümen Komutanlığı'na atandı. * 1916 - Albert Einstein, görelilik kuramını yayımladı. * 1918 - Midilli Kruvazörü, Gökçeada açıklarındaki mayınlara çarparak battı. I. Dünya Savaşı'nın başında, 11 Ağustos 1914'te İngiliz filosunun izlediği Almanların Goeben ve Breslau gemileri Çanakkale Boğazı'ndan geçmiş ve ilkine "Yavuz" ikincisine "Midilli" adı verilmişti. * 1920 - Maraş'ta Fransızlar'a karşı, Maraş Savunması başladı. * 1921 - TBMM'nin oluşumunun ardından 23 maddelik ilk Anayasa, Teşkilatı Esasiye kabul edildi. * 1921 - Dağıstan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti; Sovyetler Birliği'ne bağlı olarak kuruldu. * 1923 - Türkiye Büyük Millet Meclisi, gizli oturumunda Elcezire bölgesinde bir İstiklal Mahkemesi kurulması kararı aldı. * 1923 - İsmet Paşa'nın, Lozan'da Yunanlar tarafından yakılmış 26 şehrin listesini sunması. * 1936 - Ankara'da Endüstri Kongresi toplandı. Toplantıda İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı esasları kabul edildi. * 1936 - Sinemaların esas filmle beraber bir de "öğretici film" göstermek zorunda olduğuna ilişkin yasa çıktı. * 1936 - VIII. Edward Birleşik Krallık Hükümdarı oldu. Daha bir yılı doldurmadan 10 Aralık 1936'da kendi isteği ile tahtı bırakacaktır. * 1942 - Askerlik süresi üç yıla çıkarıldı. * 1945 - Birleşik Krallık'ta eğitimini tamamlayan 50 Türk öğrenciye pilotluk brövesi verildi. * 1947 - Fransa'da Charles de Gaulle, politikadan çekildiğini açıkladı ve görevinden istifa etti. * 1950 - Kiraların serbest bırakılması kararlaştırıldı. * 1952 - Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanlığı Kore'de 34 subay, 46 astsubay ve 1252 erin öldüğünü açıkladı. * 1953 - General Eisenhower, Amerika Birleşik Devletleri'nin 34. Başkanı olarak göreve başladı. * 1956 - Yaşar Kemal, "İnce Memed" romanıyla Varlık Dergisi Roman Armağanı'nı kazandı. * 1961 - Londra Konferansı'nda Kıbrıslı Rumlar, "federal yönetim" tezini reddetti. Bunun üzerine Kıbrıs Türk toplumu temsilcileri konferanstan çekildi. * 1961 - Saraçhane Tiyatrosu açıldı. İlk oyun Cevat Fehmi Başkut'un "Hacıyatmaz" oyunu oldu. * 1961 - John F. Kennedy, Amerika Birleşik Devletleri'nin 35. Başkanı olarak göreve başladı. * 1963 - 21-25 Ocak'ta şiddetli soğuklar, Türkiye'nin her yanını etkiledi. Elektrikler ve sular kesildi, trenler yollarda kaldı. Uludağ'da kar kalınlığı 25 metre. * 1967 - Uluslararası Las Vegas Maratonu'nda İsmail Akçay ikinci oldu, derecesi: 2 saat, 23 dakika, 3 saniye. * 1968 - Türkiye, Yunanistan'daki askeri rejimi tanıyan ilk ülke oldu. * 1969 - John Lennon, Yoko Ono ile evlendi. * 1971 - Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ), Akademik Konsey'in kararıyla süresiz kapatıldı. * 1973 - Eski Millî Birlik Komitesi üyesi Cemal Madanoğlu ve 31 kişi hakkında "Anayasayı değiştirme ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni ıskat için gizli örgüt kurma" iddiasıyla dava açıldı. Dava açılanlar arasında Doğan Avcıoğlu, İlhan Selçuk, İlhami Soysal da var. * 1975 - Tüm Memurlar Birleşme ve Dayanışma Derneği (Tüm-Der) kuruldu. * 1975 - ASALA örgütü kuruldu. * 1981 - Uğur Mumcu, Kenan Evren'in Kahramanmaraş konuşmasını değerlendirdi: "Devlet Başkanı Orgeneral Sayın Kenan Evren'in Kahramanmaraş'ta mezhep ayrılığı konularına değinmesi, bu ayrımcılığın yarattığı ve yaratacağı sonuçları vurgulaması son derece yararlı olmuştur." * 1981 - İstanbul Sıkıyönetim Mahkemesi, 223 Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu üyesinin tutuklanmasına karar verdi. * 1981 - İran, 444 gündür rehin tutulan 52 Amerikalının serbest bırakıldığını açıkladı. Haber, Ronald Reagan'ın Amerika Birleşik Devletleri Başkanlığı koltuğunu Jimmy Carter'dan devralmasından birkaç dakika sonra geldi. * 1986 - Demokratik Sol Parti ile Sosyaldemokrat Halkçı Parti arasında yapılan "solda birlik" görüşmeleri kesildi. Demokratik Sol Parti Genel Başkanı Rahşan Ecevit, "Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) ile yollarımız ayrıldı" dedi. * 1986 - Birleşik Krallık ve Fransa, Manş Tüneli planlarını açıkladılar. * 1988 - Mehmet Ali Aybar ile Aziz Nesin hakkında on beşer yıla kadar hapis cezası istendi. Gerekçe, 2000'e Doğru dergisine Kürt sorunu konusunda yaptıkları açıklamalardı. * 1989 - George H.W. Bush, Amerika Birleşik Devletleri'nin 41. Başkanı olarak göreve başladı. * 1989 - Samsunspor kafilesi, Malatyaspor ile yapacağı lig maçına giderken kaza geçirdi, 5 kişi öldü. * 1990 - Kara Ocak: Bakü'de Sovyetler Birliği Ordusu tarafından yapılan katliamda, 143 kişi öldü. * 1992 - Flash TV yayın hayatına başladı. * 1993 - Anayasa Mahkemesi, dini bayramlarda Bayram dışında gazete çıkarılmasını yasaklayan yasayı iptal etti. * 1993 - Meclis Anavatan Partisi (ANAP) döneminin iki bakanı Safa Giray ile Cengiz Altınkaya'nın Yüce Divan'a verilmesini kararlaştırdı. * 1993 - Bill Clinton, Amerika Birleşik Devletleri'nin 42. Başkanı olarak göreve başladı. * 1995 - Tokyo metrosuna sarin gazı saldırısı: 12 kişi öldü, 1300 kişi yaralandı. * 1995 - Yeraltı dünyasının ünlü ismi Dündar Kılıç'ın kızı ve Alaattin Çakıcı'nın eski eşi Uğur Kılıç Uludağ'da öldürüldü. Uğur Kılıç, Engin Civan davasında yaptığı açıklamalarla Özal ailesini suçlamıştı. Kılıç'ı öldüren Abdurrahman Keskin yakalandı ve Uğur Kılıç'ı öldürmesi karşılığında Alaattin Çakıcı'dan 50 milyon lira aldığını söyledi. * 1996 - Filistin'de ilk kez Devlet Başkanlığı seçimleri yapıldı. Yaser Arafat Devlet Başkanı seçildi. * 1997 - Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği (TÜSİAD), "Demokratik standartların yükseltilmesi paketi"ni Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı ile Genelkurmay Başkanlığına sundu. TÜSİAD raporda Kürtçe eğitimin serbest bırakılmasını da öneriyordu. * 2000 - Yargıtay, gazeteci Metin Göktepe'yi gözaltında öldürdükleri gerekçesiyle 7 yıl altışar ay ağır hapis cezasına çarptırılan 6 sanık polisten 5'inin cezasını onadı, sanıklardan Emniyet Amiri Seydi Battal Köse'nin cezasını ise esastan bozdu. * 2001 - George W. Bush, Amerika Birleşik Devletleri'nin 43. Başkanı olarak göreve başladı. * 2002 - Trabzonspor - Beşiktaş maçında, Beşiktaş'ın 5-0'lık galibiyeti sonucu Hüseyin Avni Aker Stadyumu'nda kavgalar çıktı, yaralanmalar oldu ve Trabzonspor taraftarı tarafından tribün koltukları sökülüp yakıldı. Maç sonrası Hüseyin Avni Aker Stadyumu'nda maddi ve manevi büyük hasarlar meydana geldi. * 2003 - MERNİS hizmete girdi. * 2006 - Yargıtay 1. Ceza Dairesi, Mehmet Ali Ağca'nın tahliyesine ilişkin Kartal 2. Ağır Ceza Mahkemesinin kararını bozdu. Ağca, Yargıtay'ın kararı doğrultusunda Kartal'da bulunduğu yerden alınarak, Kartal H Tipi Cezaevine konuldu. * 2007 - Hrant Dink'in öldürülmesi olayının zanlısı Ogün Samast, Samsun'da yakalandı. * 2009 - Barack Obama, Amerika Birleşik Devletleri'nin 44. Başkanı olarak göreve başladı. * 2017 - Donald Trump, Amerika Birleşik Devletleri'nin 45. Başkanı olarak göreve başladı. * 2021 - Joe Biden, Amerika Birleşik Devletleri'nin 46. Başkanı olarak göreve başladı. == Doğumlar == küçükresim|Edwin Aldrin * 225 - III. Gordianus, Roma İmparatoru. I. Gordianus'un torunu (ö. 244) * 1029 - Alp Arslan, Büyük Selçuklu Devleti'nin 2. Sultanı (ö. 1072) * 1554 - I. Sebastião, Portekiz Kralı (ö. 1578) * 1663 - Luca Carlevarijs, İtalyan ressam ve gravür sanatçısı (ö. 1730) * 1716 - III. Carlos, İspanya Kralı (ö. 1788) * 1757 - Sebastiano Giuseppe Danna, İtalyan general (ö. 1811) * 1758 - Marie-Anne Paulze Lavoisier, Fransız kimyager ve asilzade (ö. 1836) * 1760 - Ferdinand Bauer, Avusturyalı botanik ressamı (ö. 1826) * 1775 - André-Marie Ampère, Fransız fizikçi (ö. 1836) * 1803 - George Merriam, Amerikalı yayımcı (ö. 1880) * 1804 - Eugène Sue, Fransız yazar (ö. 1857) * 1805 - Henry B. Metcalfe, Amerikalı siyasetçi ve ABD Temsilciler Meclisi Üyesi (ö. 1881) * 1806 - Nathaniel Parker Willis, Amerikalı yazar ve şair (ö. 1867) * 1812 - Édouard Séguin, Fransız kökenli Amerikalı psikiyatr (ö. 1880) * 1848 - Aleksandre Kazbegi, Gürcü roman ve oyun yazarı, şair, çevirmen ve tiyatro oyuncusu (ö. 1893) * 1856 - Harriot Eaton Stanton Blatch, Amerikalı yazar (ö. 1940) * 1866 - Euclides da Cunha, Brezilyalı yazar ve sosyolog (ö. 1909) * 1869 - Nikola Mandić, Bağımsız Hırvatistan Devleti'nin Başbakanı (ö. 1945) * 1870 - Guillaume Lekeu, Belçikalı besteci (ö. 1894) * 1873 - Johannes Vilhelm Jensen, Danimarkalı yazar, şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1950) * 1874 - Steve Bloomer, İngiliz millî futbolcu (ö. 1938) * 1875 - Henrik Sjöberg, İsveçli atlet ve jimnastikçi (ö. 1905) * 1877 - Raymond Roussel, Fransız şair, romancı, oyun yazarı ve müzisyen (ö. 1933) * 1877 - Carl Hans Lody, Alman Donanması'nda casusluk yapmış bir yedek subay (ö. 1914) * 1878 - Finlay Currie, İskoç sinema sanatçısı (ö. 1968) * 1879 - C. H. Douglas, İngiliz mühendis (ö. 1952) * 1883 - Enoch L. Johnson, Amerikalı politik patron, şerif, iş insanı ve haraçcı (ö. 1968) * 1884 - A. Merritt, American Sunday magazine editörü ve fantastik kurgu yazarı (ö. 1943) * 1889 - Lev Karahan, Ermeni devrimci ve Sovyet diplomat (ö. 1937) * 1889 - Allan Lockheed, Amerikalı uçak tasarımcısı (ö. 1969) * 1896 - George Burns, Amerikalı aktör ve şarkıcı (ö. 1996) * 1906 - Aristotle Onassis, Yunan armatör (ö. 1975) * 1912 - Hulusi Kentmen, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 1993) * 1919 - Silva Gabudikyan, Ermeni şair (ö. 2006) * 1920 - Federico Fellini, İtalyan film yönetmeni (ö. 1993) * 1920 - İbrahim Minnetoğlu, Türk şair, gazeteci ve köşe yazarı (ö. 1993) * 1924 - Tekin Akmansoy, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (ö. 2013) * 1925 - Ernesto Cardenal, Nikaragualı rahip ve şair * 1927 - Orhan Elmas, Türk oyuncu ve yönetmen (ö. 2002) * 1930 - Edwin Aldrin, Amerikalı astronot * 1931 - David Lee, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1933 - Gérard Hernandez, İspanyol-Fransız oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1935 - Güven Sazak, Türk iş insanı ve spor yöneticisi (ö. 2011) * 1939 - Feyzi Tuna, Türk sinema yönetmeni, senarist ve oyuncu * 1945 - Christopher Martin-Jenkins, İngiliz gazeteci, yazar ve sunucu (ö. 2013) * 1946 - David Lynch, Amerikalı yönetmen ve ressam * 1952 - Hurşid Devran, Özbek şair, yazar, tarihçi ve devlet adamı * 1952 - Paul Stanley, Amerikalı müzisyen ve vokalist * 1953 - Alaattin Çakıcı, Türk organize suç örgütü lideri * 1953 - Fahri Kasırga, Türk bürokrat * 1953 - Sophie Huet, Fransız kadın gazeteci (ö. 2017) * 1954 - Serdar Gücüyener, eski Türk futbolcu ve teknik direktör * 1959 - R. A. Salvatore, Amerikalı yazar * 1964 - Željko Komšić, Bosnalı siyasetçi * 1966 - Rainn Wilson, Amerikalı oyuncu * 1972 - Nikki Haley, Amerikalı diplomat, bürokrat ve siyasetçi * 1973 - Mathilde, Belçika Kraliçesi * 1975 - Monique, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1976 - Conchita Martínez Granados, İspanyol tenisçi * 1976 - Kirsty Gallacher, İskoç sunucu * 1979 - Choo Ja-hyun, Güney Koreli bir aktris * 1980 ** Karl Anderson, Amerikalı profesyonel güreşçi ** Felicitas Woll, Alman oyuncu * 1981 - Owen Hargreaves, İngiliz futbolcu * 1982 - Nikki Rhodes, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1987 - Marco Simoncelli, İtalyan motosiklet yarışçısı (ö. 2011) * 1988 - Jeffrén Suárez, İspanyol vatandaşlığı da bulunan Venezuelalı futbolcudur * 1993 - Lorenzo Crisetig, İtalyan futbolcu * 1994 - Lucas Piazon, Brezilyalı futbolcu * 1995 - Joey Bada$$, Amerikalı hip hop sanatçısı ve oyuncu * 1995 - Calum Chambers, İngiliz futbolcudur * 2003 - Tayfun Mirzeyev, Azeri motosiklet yarışçısı == Ölümler == küçükresim|Kazancı Bedih * 250 - Fabianus, Roma Piskoposluğu yapmış din adamı ve papa (d. 200) * 767 - Şafii, İslam hukuku bilgini. Şafii mezhebinin kurucusudur (d. 820) * 842 - Theofilos, 2 Ekim 829-20 Ocak 842 arasında Bizans imparatoru (d. 813) * 882 - III. Ludwig, Cermanya kralı (28 Ağustos 876-882) (d. 830/835) * 1516 - Juan Díaz de Solís, İspanyol kâşif (d. 1470) * 1612 - II. Rudolf, Kutsal Roma imparatoru (d. 1552) * 1639 - I. Mustafa, Osmanlı'nın 15. Padişahı (d. 1591) * 1745 - VII. Karl, Kutsal Roma imparatoru (d. 1697) * 1779 - David Garrick, İngiliz aktör, oyun yazarı, tiyatro yöneticisi ve yapımcısı (d. 1717) * 1813 - Christoph Martin Wieland, Alman şair, çevirmen (d. 1733) * 1819 - IV. Carlos, İspanya Kralı (d. 1748) * 1848 - VIII. Christian, Danimarka ve Norveç Kralı (d. 1786) * 1850 - Lorenzo Bartolini, İtalyan heykeltıraş (d. 1777) * 1855 - Maria Adelaide, Sardinya kraliçesi (d. 1822) * 1867 - Nathaniel Parker Willis, Amerikalı yazar ve şair (d. 1806) * 1875 - Jean-François Millet, Fransız ressam (d. 1814) * 1891 - Kalakaua, Hawaii kralı (d. 1836) * 1900 - John Ruskin, İngiliz yazar, şair, sanat ve toplum eleştirmeni (d. 1819) * 1907 - Agnes Mary Clerke, İrlandalı bir gök bilimci ve yazar (d. 1842) * 1921 - ‎Mary Watson Whitney‎‎, Amerikalı astronom ve akademisyen‎ (d. 1847) * 1934 - Hüseyin Kazım Kadri, Türk devlet adamı ve yazar (Osmanlı Devleti'nin son yıllarında Valilik ve Nazırlık görevlerinde bulunan) (d. 1870) * 1936 - V. George, Birleşik Krallık Hükümdarı (d. 1865) * 1938 - Émile Cohl, Fransız çizer ve animatör (d. 1857) * 1944 - James McKeen Cattell, Amerikalı bilim insanı (d. 1860) * 1949 - Burhan Cahit Morkaya, Türk siyasetçi, gazeteci ve yazar (d. 1892) * 1949 - George J. Mead, Amerikalı uçak mühendisi (d. 1891) * 1957 - James Brendan Connolly, Amerikalı atlet (d. 1868) * 1965 - Mehmet Rüştü Uzel, Türk bürokrat ve eğitimci (d. 1891) * 1973 - Amilcar Cabral, Afrikalı ziraat mühendisi, yazar, marksist ve vatansever siyasetçi (d. 1924) * 1983 - Manuel Francisco dos Santos (Garrincha), Brezilyalı futbolcu (d. 1933) * 1984 - Johnny Weissmuller, Amerikalı altın madalyalı yüzücü ve Tarzan filmlerinin tanınmış aktörü (d. 1904) * 1988 - Abdulgaffar Han, Peştun politik lider (d. 1890) * 1990 - Barbara Stanwyck, Amerikalı oyuncu (d. 1907) * 1993 - Audrey Hepburn, Amerikalı oyuncu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1929) * 1994 - Matthew Busby, İskoç futbolcu, teknik direktör (d. 1909) * 1994 - Bedia Muvahhit, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu ve devlet sanatçısı (d. 1897) * 2002 - Carrie Hamilton, Amerikalı şarkıcı, oyuncu ve yazar (d. 1963) * 2004 - Bedih Yoluk (Kazancı Bedih), Türk gazelhan (d. 1929) * 2005 - Sabri Demirbağ, Türk asker ve Kıbrıs Harekâtı'nda görev alan Tugayın Komutanı (d. 1935) * 2005 - Per Borten, Merkez Partili Norveçli politikacı (d. 1913) * 2012 - Etta James, Amerikalı blues, soul, R&B;, Rock&Roll;, gospel ve caz şarkıcısı (d. 1938) * 2014 - Claudio Abbado, İtalyan orkestra şefi (d. 1933) * 2015 - Edgar Froese, Alman müzisyen (d. 1944) * 2016 - Mykolas Burokevičius, Litvanya'da komünist siyasi bir liderdir (d. 1927) * 2016 - Edmonde Charles- Roux, Fransız gazeteci ve yazar (d. 1920) * 2017 - José Luis Astigarraga Lizarralde, Perulu Katolik piskopos (d. 1940) * 2017 - Klaus Huhn, Alman spor gazetecisi ve köşe yazarı (d. 1928) * 2017 - John Watkiss, İngiliz çizer ve çizgi film yapımcısı (d. 1961) * 2018 - Paul Bocuse, Fransız yemek şefidir (d. 1926) * 2018 - Graeme Langlands, Eski Avustralyalı profesyonel ragbi ligi oyuncusudur (d. 1941) * 2018 - Jim Rodford, İngiliz müzisyen ve şarkıcıdır (d. 1941) * 2019 - Tibor Baranski, Macar-Amerikalı eğitimci ve aktivisttir (d. 1922) * 2019 - Paul Barrett, Britanyalı müzik yapımcısı, oyuncu, müzisyen ve yazar (d. 1940) * 2019 - Rosemarie Bowe, Amerikalı oyuncudur (d. 1932) * 2019 - Evloghios, Almanya doğumlu İtalyan Ortodoks başpiskopos (d. 1935) * 2019 - Andrew G. Vajna, Macar-Amerikalı film yönetmenidir (d. 1944) * 2020 - Hayrettin Karaca, Türk sanayici ve çevre aktivisti, TEMA vakfı kurucusu (d. 1922) * 2020 - Jaroslav Kubera, Çek siyasetçi (d. 1947) * 2020 - Joe Shishido, Japon oyuncu (d. 1933) * 2021 - Mira Furlan, Hırvat oyuncu ve şarkıcı (d. 1955) * 2021 - Sibusiso Moyo, Zimbabveli siyasetçi ve tümgeneraldir (d. 1960) * 2022 - Meat Loaf, Amerikalı şarkıcı, müzisyen ve aktör (d. 1947) * 2022 - Camillo Milli, İtalyan tiyatro, sinema ve televizyon oyuncusu (d. 1929) * 2022 - Elza Soares, Brezilyalı samba şarkıcısı (d. 1930) == Tatiller ve özel günler == *0120 20
== Olaylar == * 871 - Basing Savaşı: Danimarkalı istilacı Vikingler, Anglosaksonları (Anglosakson Kralı: Ethelred of Wessex) Basing'de yendi. * 1517 - Osmanlı ordusu, Ridaniye Savaşı'nda Memluk ordusunu yendi. Bu savaşın ardından, halifelik Osmanlılara geçti. * 1580 - İstanbul Rasathanesi, III. Murat tarafından yıktırıldı. * 1771 - Falkland Adaları, İspanya tarafından Britanya'ya bırakıldı. * 1842 - İlk kez baytar mektebi (veteriner fakültesi) açıldı. * 1873 - Kasımpaşa Tersanesi işçileri greve gitti. * 1889 - Columbia Phonograph plak ve müzik şirketi Washington'da kuruldu. * 1905 - Birinci Rus Devrimi başladı. Çar birliklerinin Kışlık Saray'a dilekçe vermek için yürüyüşe geçen işçilere ateş açmaları ve Kanlı Pazar diye anılan günde, 500 işçiyi öldürmeleri üzerine ayaklanmalar baş gösterdi. * 1924 - Birleşik Krallık'ta, İşçi Partisi lideri Ramsay MacDonald başbakanlığa atandı. * 1930 - Gazi ve Türklük aleyhine yayın yapmaktan dolayı Resimli Ay dergisi aleyhine dava açıldı. * 1932 - İlk Türkçe Kur'an, Hafız Yaşar (Okur) tarafından Yerebatan Camii'nde okundu. * 1938 - Yalova Termal Oteli açıldı. * 1939 - Columbia Üniversitesi'nden bir grup bilim insanı, uranyum atomunu parçalamayı başardı. * 1942 - İmla Kılavuzu'nun tüm okul ve iş yerlerinde kullanılması hakkında genelge yayımlandı. * 1946 - Ampul satışları serbest bırakıldı. * 1946 - Mahabad Cumhuriyeti kuruldu. * 1947 - Fransa'da yeni kabineyi, sosyalist Paul Ramadier kurdu. * 1949 - Mao'nun orduları Pekin'i aldı. * 1950 - İstanbul grekoromen güreş takımı, İstanbul'da Paris takımını 7-1 yendi. * 1952 - Dünyanın ilk jet yolcu uçağı olan de Havilland Comet, BOAC Havayolu Şirketi'nin filosunda hizmete girdi. * 1953 - Türkiye Milliyetçiler Derneği kapatıldı. * 1957 - İsrail ordusu Sina Yarımadası'ndan çekilmekle birlikte, Gazze Şeridi'ndeki işgalini sürdürdü. * 1959 - İzmir Toplu Basın Mahkemesi, Demokrat İzmir gazetesi Yazı İşleri Müdürü Şeref Bakşık'a 15 gün, gazetenin sahibi Adnan Düvenci'ye ise, 1 yıl mahkûmiyet cezası verdi. * 1959 - Kadın avukatlar, Refik Erduran'a "Bir Kilo Namus" adlı yapıtı nedeniyle açtıkları davadan vazgeçtiler. * 1961 - İstanbul'da 300 cam işçisi kapalı salon toplantısı yaptı. * 1965 - Yeni Seçim Kanunu Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde kabul edildi. Yeni Seçim Kanunu millî bakiye sistemini ve birleşik oy pusulası kullanımını öngörüyor. * 1969 - Fikir Kulüpleri Federasyonu'nun "Türk Halkına Mektup" başlıklı bildirisi toplatıldı. * 1969 - Teksif Sendikası'na bağlı işçiler, Defterdar Fabrikası'nda grev başlattı. * 1970 - Boeing 747 ilk kez Londra'ya uçtu. * 1972 - Brüksel Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmaya göre; Birleşik Krallık, İrlanda, Danimarka ve Norveç, 1 Ocak 1973'ten itibaren Avrupa Ekonomik Topluluğu'na (AET) üye olacak. * 1973 - 12 Mart dönemi başbakanlarından Nihat Erim, İnsan Hakları Mahkemesi Türkiye Yargıçlığına adaydı. Çok tepki görünce adaylıktan çekildi. * 1977 - İstanbul'da Saraçhane- Sultanahmet arasında, "Faşizme Ölüm" yürüyüşü yapıldı. Yürüyüşe 5 bin kişi katıldı. * 1979 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Devrimci Demokratik Kültür Derneklerinin, "Doğu'da Kürt halkından olmayan kamu görevlilerinin bölgeden uzaklaştırılması" kararı devlet tarafından yerine getirilmediği için Mardin Bayındırlık Müdürlüğünde görevli inşaat mühendisi İbrahim Özer, sabah işe giderken bir endüstri meslek lisesi öğrencisi tarafından silahlı saldırıya uğrayarak öldürüldü. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Tariş olayları: Güvenlik güçleri arama yapmak için TARİŞ (Tariş İncir, Üzüm, Pamuk ve Yağlı Tohumlar Tarım Satış Kooperatifleri Birlikleri) İşletmelerine girmek istedi; 50 kişi yaralandı, 600 işçi gözaltına alındı. TARİŞ'e bağlı iş yerlerinde işçiler direnişe geçti. * 1980 - Nükleer fizikçi Dr. Andrey Saharov, SSCB'de ülke içi sürgüne gönderildi. * 1981 - İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığınca gözaltına alınan Milliyetçi İşçi Sendikaları Konfederasyonu (MİSK) yöneticilerinin tümü serbest bırakıldı. * 1983 - 12 Eylül Darbesi'nin 28. idamı: Kumarda kaybedip borçlandıktan sonra 1973 yılında bir taksi şoförünü, 1974 yılında ise araba almak için para biriktiren bir arkadaşını para için öldüren Ahmet Mehmet Uluğbay idam edildi. * 1984 - Kullanıcı dostu grafik ara yüzü ve faresi ile bilgisayarı kullanıcılara sevdiren ilk ticari bilgisayar olan Apple Macintosh, ünlü "1984" televizyon reklam kampanyası ile tanıtılmaya başlandı. * 1987 - Türkiye-Yunanistan Uyum Antlaşması, Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) adına parafe edildi. * 1987 - Yüksek Sağlık Şurası, tüp bebek uygulamasının Türkiye'de de başlatılmasını kararlaştırdı. * 1988 - Nâzım Hikmet'e vatandaşlık haklarının geri verilmesi için kampanya başlatıldı. * 1989 - Sovyetler Birliği'nde ilk kez "Uluslararası Güzellik Yarışması" düzenlendi. Yarışmada Türkiye'yi temsil eden Meltem Hakarar birinci seçildi. * 1990 - Sovyetler Birliği lideri Gorbaçov, Kızıl Ordu askerlerinin ayaklanmayı bastırmak üzere Azerbaycan'a yollandığını açıkladı. * 1991 - Bir Irak scud füzesi İsrail'e düştü, üç kişi öldü. * 1996 - Gazeteci Metin Göktepe'yi öldürdükleri iddiasıyla biri Emniyet Amiri 24 polis gözaltına alındı. * 1996 - Özgürlük ve Dayanışma Partisi (ÖDP) kuruldu. Partinin genel başkanlığına Doç. Dr. Ufuk Uras seçildi. * 2000 - Ankara 9. Ağır Ceza Mahkemesi, DYP Şanlıurfa Milletvekili Fevzi Şıhanlıoğlu'nun ölümü ile ilgili davada, MHP Milletvekili Cahit Tekelioğlu'nu 2 yıl 9 ay 10 gün ağır hapse mahkûm etti. MHP Milletvekili Mehmet Kundakçı'nın ise beraatine karar verildi. * 2002 - ABD perakende devi Kmart iflas etti. * 2006 - Mersin'de 4,0 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. * 2006 - BM Mülteciler Yüksek Komiserliği, Yemen açıklarında kaçakları taşıyan bir teknenin alabora olması sonucu ilk belirlemelere göre 22 kişinin öldüğünü bildirdi. * 2006 - Profesyonel basketbol ligi olan NBA'in şu andaki en iyi oyuncusu olan Kobe Bryant, Toronto Raptors karşısında 81 sayı atarak NBA tarihinin Wilt Chamberlain'den (100) sonra, bir maçta en çok sayı atan oyuncusu oldu. * 2007 - Bağdat'taki bombalı saldırılarda 73 kişi öldü, 138 kişi yaralandı. * 2007 - Vikipedi, Altın Örümcek 2006 "En İyi İçerik" ödülünün sahibi oldu. * 2008 - Ümraniye'de ele geçirilen el bombalarıyla ilgili soruşturmada emekli Tuğgeneral Veli Küçük, avukat Kemal Kerinçsiz, gazeteci Güler Kömürcü, Türk Ortodoks Patrikhanesi Basın ve Halkla İlişkiler Sözcüsü Sevgi Erenerol, Susurluk davası hükümlüsü Sami Hoştan'ın da aralarında bulunduğu 33 kişi gözaltına alındı. * 2013 - Galatasaray Üniversitesi Saray Binası yangını. Ortaköy Çırağan Caddesi üzerinde bulunan yerleşkede elektrik kontağından çıkan yangın, Feriye Sarayları'ndan olan tarihî binanın pek çok tarihî eser ve kitap ile birlikte küle dönüp kullanılamaz hâle gelmesine sebep olmuştur. == Doğumlar == * 826 - Montoku, Japonya'nın 55. imparatoru (ö. 858) * 1263 - İbn Teymiye, Arap İslâm âlimi (ö. 1328) * 1440 - III. İvan (Büyük İvan), Rus çarı (ö. 1505) * 1561 - Sir Francis Bacon, İngiliz devlet adamı, filozof ve şair (ö. 1626) * 1572 - John Donne, İngiliz şair (ö. 1631) * 1573 - Sebastiaen Vrancx, Flaman ressam (ö. 1647) * 1592 - Pierre Gassendi, Fransız düşünür, matematikçi ve Katolik rahip (ö. 1655) * 1645 - William Kidd (Kaptan Kidd), İskoç denizci ve korsan (ö. 1701) * 1729 - Gotthold Ephraim Lessing, Alman yazar (ö. 1781) * 1788 - George Gordon Byron, İngiliz şair (ö. 1824) * 1816 - Catherine Wolfe Bruce, Amerikalı yardımsever ve gök bilimci (ö. 1900) * 1849 - August Strindberg, İsveçli oyun yazarı ve romancı (ö. 1912) * 1855 - Albert Ludwig Sigesmund Neisser, Alman tıp doktoru (bel soğukluğunun etkenini bulan) (ö. 1916) * 1862 - Eugene Doherty, İrlandalı bir Cumann na nGaedheal siyasetçi (ö. 1937) * 1867 - Gisela Januszewska, Avusturyalı doktor (ö. 1943) * 1874 - Leonard Eugene Dickson, Amerikalı matematikçi (ö. 1954) * 1875 - D.W. Griffith, Amerikalı film yönetmeni (ö. 1948) * 1877 - Hjalmar Schacht, Alman bankacı (ö. 1970) * 1877 - Bolesław Leśmian, Polonyalı şair ve sanatçı (ö. 1937) * 1879 - Francis Picabia, Fransız ressam, heykeltıraş, grafik sanatçısı ve yazar (ö. 1953) * 1890 - Grigori Landsberg, Sovyet fizikçi (ö. 1957) * 1891 - Antonio Gramsci, İtalyan düşünür, siyasetçi ve Marksist teorisyen (ö. 1937) * 1891 - Bruno Loerzer, Alman Luftstreitkräfte subayı (ö. 1960) * 1891 - Franz Alexander, Macar Psikosomatik Tıp'ın ve Psikoanaltik Kriminoloji'nin kurucusu (ö. 1964) * 1893 - Conrad Veidt, Alman sinema oyuncusu (ö. 1943) * 1897 - Arthur Greiser, Nazi Alman politikacı (ö. 1946) * 1899 - László Rásonyi, Macar Türkolog (ö. 1984) * 1900 - Ernst Busch, Alman şarkıcı, oyuncu ve yönetmen (ö. 1980) * 1902 - Selahattin Pınar, Türk besteci ve tanburi (ö. 1960) * 1906 - Robert E. Howard, Amerikalı yazar (ö. 1936) * 1907 - Dixie Dean, İngiliz futbolcu (ö. 1980) * 1908 - Atahualpa Yupanqui, Arjantinli besteci (ö. 1992) * 1909 - U Thant, Myanmarlı (Myanmar) eğitimci ve diplomat (1962-1971 arasında Birleşmiş Milletler'in 3. genel sekreteri) (ö. 1974) * 1910 - Hezi Aslanov, Azeri asıllı Sovyet general (ö. 1945) * 1911 - Bruno Kreisky, Avusturya Sosyal Demokrat Partisi önderi ve başbakan (ö. 1990) * 1915 - Ertuğrul Bilda, Türk oyuncu (ö. 1993) * 1916 - Edmundo Suárez, İspanyol futbolcu ve teknik direktör (ö. 1978) * 1920 - Alf Ramsey, İngiliz teknik direktör (ö. 1999) * 1923 - Norman Ickeringill, Avustralyalı güreşçi (ö. 2007) * 1931 - Rauno Mäkinen, Fin güreşçi (ö. 2010) * 1931 - Sam Cooke, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı (ö. 1964) * 1932 - Günseli Başar, Türk manken (ö. 2013) * 1932 - Piper Laurie, Amerikalı oyuncu * 1933 - Kaya Gürel, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 2010) * 1933 - Sezai Karakoç, Türk şair, yazar ve siyasetçi (ö. 2021) * 1936 - Valerio Zanone, İtalyan politikacı (ö. 2016) * 1939 - Luigi Simoni, İtalyan futbolcu ve teknik direktör * 1940 - Eberhard Weber, Alman basçı ve besteci * 1940 - John Hurt, İngiliz oyuncu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2017) * 1941 - İbrahim Arıkan, Türk iş insanı (ö. 2016) * 1944 - António Monteiro, Portekizli büyükelçi ve siyasetçi * 1946 - Cihan Ünal, Türk tiyatro sanatçısı * 1950 - Mustafa Irgat, Türk şair ve sinema yazarı (ö. 1995) * 1951 - Ondrej Nepela, Slovak buz patencisi (ö. 1989) * 1952 - Mustafa Oğuz Demiralp, Türk diplomat * 1953 - Jim Jarmusch, Amerikalı yönetmen * 1953 - Mitsuo Kato, Japon futbolcu * 1956 - Peter Pilz, Avusturyalı yazar ve siyasetçi * 1956 - Fadıl Akgündüz, Türk iş insanı * 1956 - Şükrü Halûk Akalın, Türk dil bilimci ve Türk Dil Kurumu başkanı * 1958 - Filiz Koçali, Türk siyasetçi ve Sosyalist Demokrasi Partisi genel başkanı * 1959 - Linda Blair, Amerikan oyuncu * 1959 - Robert McDonald, İngiliz futbolcu * 1960 - Michael Hutchence, Avustralyalı müzisyen, oyuncu ve INXS'in solisti (ö. 1997) * 1961 - Yavuz Çuhacı, Türk besteci, şarkı sözü yazarı ve TV yönetmeni * 1962 - Peter Lohmeyer, Alman aktör * 1962 - Sirus Kayıkran, İranlı futbolcu ve teknik direktör (ö. 1998) * 1965 - Diane Lane, Amerikalı aktris * 1965 - Steven Adler, Amerikalı müzisyen * 1966 - Thorsten Kaye, Alman asıllı Amerikalı aktör * 1967 - Şanver Göymen, Türk kaleci * 1968 - Alain Sutter, İsviçreli futbolcu * 1968 - Frank Leboeuf, Fransız futbolcu * 1969 - Durdu Mehmet Kastal, Türk siyasetçi * 1969 - Olivia d'Abo, İngiliz aktris, şarkıcı, söz yazarı ve seslendirme sanatçısı * 1970 - Aydın Ünal, Türk gazeteci, yazar ve siyasetçi * 1970 - Fan Zhiyi, Çinli futbolcu ve teknik direktör * 1971 - Sandra Speichert, Alman sinema ve dizi oyuncusu * 1972 - Gabriel Macht, Amerikalı aktör * 1973 - Olgun Aydın Peker, Türk iş insanı * 1974 - Annette Frier, Alman aktris ve komedyen * 1974 - Ava Devine, Amerikalı porno yıldızı ve aktris * 1974 - Barbara Dex, Belçikalı şarkıcı * 1974 - Jenny Silver, İsveçli şarkıcı * 1974 - Jörg Böhme, Alman futbolcu ve teknik direktör * 1975 - Josh Earnest, Amerikalı bürokrat ve hükûmet sözcüsü * 1975 - Kenan Çoban, Türk sinema ve televizyon oyuncusu * 1977 - Hidetoshi Nakata, Japon futbolcu * 1978 - Ernani Pereira, Brezilya asıllı Azeri futbolcu * 1978 - Jorge Martín Núñez, Paraguaylı futbolcu * 1979 - Cassio Lincoln, Brezilyalı futbolcu * 1979 - Michael Yano, Japon futbolcu * 1979 - Özge Uzun, Türk TV ve haber sunucusu * 1979 - Svein Oddvar Moen, Norveçli futbol hakemi * 1980 - Jonathan Woodgate, İngiliz futbolcu * 1981 - Ben Moody, Amerikalı müzisyen * 1981 - Beverley Mitchell, Amerikalı oyuncu ve country müzik şarkıcısı * 1981 - Ibrahima Sonko, Senegal asıllı Fransız futbolcu * 1981 - Rudy Riou, Fransız futbolcu * 1982 - Fabricio Coloccini, Arjantinli futbolcu * 1982 - Okan Koç, Türk futbolcu * 1982 - Paula Pequeno, Brezilyalı voleybolcu * 1982 - Peter Jehle, Lihtenştaynlı futbolcu * 1982 - Sedef Avcı, Türk oyuncu ve model * 1983 - Marčelo, Sırp şarkıcı ve yazar * 1984 - Haşim Bikzade, İranlı futbolcu * 1984 - Josef Çınar, Türk asıllı Alman futbolcu * 1984 - Yuta Baba, Japon futbolcu * 1985 - Abdullah Şeheyl, Suudi futbolcu * 1985 - Anthony King, ABD asıllı Kıbrıs Cumhuriyeti vatandaşı profesyonel basketbolcu * 1985 - Fotios Papoulis, Yunan futbolcu * 1985 - Kevin Lejeune, Fransız futbolcu * 1985 - Orianthi Panagaris, Yunan asıllı Avustralyalı şarkıcı ve gitarist * 1985 - Yasemin Ergene, Türk oyuncu * 1986 - Adrián Ramos, Kolombiyalı futbolcu * 1987 - Dmitriy Kombarov, Rus futbolcu * 1987 - Shane Long, İrlandalı futbolcu * 1988 - Abdullah Karmil, Türk futbolcu * 1988 - Alberto Frison, İtalyan futbolcu * 1988 - Errick McCollum, Amerikalı basketbolcu * 1988 - Francesco Renzetti, Monako asıllı İtalyan futbolcu * 1988 - Marcel Schmelzer, Alman futbolcu * 1988 - Nick Palatas, Amerikalı aktör * 1989 - Abuda, Brezilyalı futbolcu * 1990 - Alizé Cornet, Fransız tenis oyuncusu * 1990 - Edgar Iván Pacheco, Meksikalı futbolcu * 1990 - Jani Aaltonen, Fin futbolcu * 1992 - Achraf Lazaar, Faslı futbolcu * 1992 - Benjamin Jeannot, Fransız futbolcu * 1992 - Ensar Baykan, Türk asıllı Alman futbolcu * 1992 - Leandro Marín, Arjantinli futbolcu * 1992 - Vincent Aboubakar, Kamerunlu futbolcu * 1993 - Alonso Escoboza, Meksikalı futbolcu * 1993 - Maximiliano Amondarain, Uruguaylı futbolcu * 1994 - Jefferson Nogueira Júnior, Brezilyalı futbolcu * 1994 - Vladlen Yurçenko, Ukraynalı futbolcu * 1996 - Ramazan Civelek, Türk futbolcu * 1998 - Silentó, Amerikalı müzisyen == Ölümler == küçükresim|Lyndon Baines Johnson. (d. 27 Ağustos 1908) * 239 - Cao Rui, Çin'in Wei Hanedanı'na mensup 2. imparatoru (d. 204 veya 206) * 1387 - Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa, Osmanlı sadrazamı (d. ?) * 1517 - Hadım Sinan Paşa, Osmanlı vezir-i azam * 1647 - Koca Musa Paşa, Osmanlı devlet adamı ve denizci (d. ?) * 1651 - Johannes Phocylides Holwarda, Friz bir astronom, doktor ve filozof (d. 1618) * 1666 - Şah Cihan, Babür İmparatorluğu'nun 5. hükümdarı (d. 1592) * 1737 - Jean-Baptiste Vanmour, Fransız ressam (d. 1671) * 1798 - Matija Antun Relković, Hırvat yazar ve asker (d. 1732) * 1826 - Antonio Codronchi, İtalyan rahip ve başpiskopos (d. 1746) * 1840 - Johann Friedrich Blumenbach, Alman hekim, doğa bilimci, fizyolog ve antropolog (d. 1752) * 1877 - Giuseppe De Notaris, İtalyan botanikçi (d. 1805) * 1878 - August Willich, Alman asker (d. 1810) * 1890 - Lavrentiy Alekseyeviç Zagoskin, Rus deniz subayı ve Alaska kâşifi (d. 1808) * 1893 - Vinzenz Lachner, Alman bestekâr, orkestra şefi ve müzik eğitimcisi (d. 1811) * 1901 - Victoria, Birleşik Krallık kraliçesi (d. 1819) * 1909 - ‎Emil Erlenmeyer‎‎, Alman kimyager ve akademisyen‎ (d. 1825) * 1922 - Fredrik Bajer, Danimarkalı yazar, öğretmen, siyasetçi ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1837) * 1922 - Salih Hayali Yaşar, Türk siyasetçi (d. 1869) * 1922 - William Christie, İngiliz astronom (d. 1845) * 1922 - XV. Benedictus, Papa (d. 1854) * 1952 - Robert Patterson, Amerika Birleşik Devletleri 55. Savaş Bakanı (d. 1891) * 1967 - Jobyna Ralston, Amerikalı oyuncu (d. 1899) * 1972 - Boris Konstantinovich Zaytsev, Rus yazar (d. 1881) * 1973 - Lyndon Baines Johnson, Amerika Birleşik Devletleri'nin 36. başkanı (d. 1908) * 1974 - Antanas Sniečkus, Litvan komünist, partizan ve siyasetçi (d. 1903) * 1975 - Abdi Parlakay, Türk futbol hakemi (d. 1914) * 1976 - Hermann Jónasson, İzlanda başbakanı (d. 1896) * 1982 - Eduardo Frei Montalva, Şilili siyasetçi (d. 1911) * 1984 - Bob Pirie, Kanadalı yüzücü (d. 1916) * 1987 - Zeyyad Baykara, Türk siyasetçi ve eski başbakan yardımcılarından (d. 1915) * 1991 - Feyyaz Berkay, Türk tıp doktoru. Türkiye'de Beyin ve sinir cerrahisi alanının öncülerinden (d. 1913) * 1993 - Kobo Abe, Japon yazar (d. 1924) * 1994 - Telly Savalas, Yunan asıllı Amerikalı oyuncu (d. 1922) * 1995 - Rose Fitzgerald Kennedy, Amerikalı hayırsever ve J.F. Kennedy'nin annesi (d. 1890) * 2002 - Kenneth Armitage, İngiliz heykeltıraş (d. 1916) * 2004 - Ann Miller, Amerikalı dansçı, şarkıcı ve oyuncu (d. 1923) * 2005 - Atilla Özkırımlı, Türk edebiyat tarihçisi ve yazar (d. 1942) * 2006 - Aydın Güven Gürkan, Türk siyasetçi ve Sosyaldemokrat Halkçı Parti eski genel başkanı (d. 1941) * 2008 - Heath Ledger, Avustralyalı oyuncu (d. 1979) * 2008 - Orhan Aksoy, Türk yönetmen, senarist ve yapımcı (d. 1930) * 2009 - İsmail Hakkı Birler, Türk siyasetçi (d. 1927) * 2010 - Jean Simmons, İngiliz asıllı Amerikalı aktris ve seslendirme sanatçısı (d. 1929) * 2012 - Pierre Sudreau, Fransız siyasetçi ve direnişçi (d. 1919) * 2012 - Rita Gorr, Belçikalı mezzosoprano (d. 1926) * 2013 - Anna Litvinova, Rus top model (d. 1983) * 2014 - François Deguelt, Fransız şarkıcı (d. 1932) * 2015 - Oğuz Oktay, Türk oyuncu (d. 1939) * 2016 - Hümayun Behzadi, İranlı futbolcu (d. 1942) * 2016 - Kamer Genç, Türk siyasetçi (d. 1940) * 2016 - Miloslav Ransdorf, Çek politikacı (d. 1953) * 2016 - Osman Şahinoğlu, Türk siyasetçi (d. 1927) * 2016 - Tahsin Yücel, Türk akademisyen, yazar, eleştirmen ve çevirmen (d. 1933) * 2017 - Merete Armand, Norveçli oyuncu (d. 1955) * 2017 - Cristina Adela Foisor, Rumen satranç oyuncusu (d. 1967) * 2017 - Pietro Bottaccioli, İtalyan piskopos ve din adamı (d. 1928) * 2017 - İlhan Cavcav, Türk iş insanı ve spor yöneticisi (d. 1935) * 2017 - Andy Marte, Dominikli beyzbolcu (d. 1983) * 2018 - Lütfi Doğan, Türk ilahiyatçı, siyasetçi ve 11. Diyanet İşleri başkanı (d. 1927) * 2018 - Enver Ercan Türk şair (d. 1958) * 2018 - Ursula K. Le Guin, Amerikalı yazar (d. 1929) * 2019 - Themos Anastasiadis, Yunan gazeteci (d. 1958) * 2019 - Koos Andriessen, Hollandalı siyasetçi (d. 1928) * 2019 - James Frawley, Amerikalı film yönetmeni ve aktör (d. 1936) * 2019 - Wolfgang Thonke, Askeri bilim insanı, gazeteci ve rütbeli askerdir (d. 1938) * 2019 - Charles Vandenhove, Belçikalı mimar (d. 1927) * 2020 - Gerda Kieninger, Alman siyasetçi (d. 1951) * 2020 - John Karlen, Amerikalı oyuncudur (d. 1933) * 2021 - Hank Aaron, Eski Amerikalı siyahi beybzbol oyuncusu (d. 1934) * 2021 - Ron Campbell, Avustralyalı animatör, televizyon yapımcısı ve yönetmeni (d. 1939) * 2021 - Meherzia Labidi Maïza, Tunuslu siyasetçi, çevirmen ve yazar (d. 1963) * 2021 - Luton Shelton, Jamaikalı futbolcuydu (d. 1985) * 2022 - Gianni Di Marzio, İtalyan teknik direktör (d. 1940) * 2022 - Rasmi Djabrailov, Sovyet-Rus aktör ve tiyatro yönetmeni (d. 1932) * 2022 - Kathryn Kates, Amerikalı aktris (d. 1948) * 2022 - Thích Nhất Hạnh, Vietnamlı bir Zen Budist rahip, öğretmen, yazar, şair ve barış aktivisti (d. 1926) * 2022 - Ali Arif Ersen, Türk ressam ve fotoğraf sanatçısı (d. 1958) * 2023 - Agustí Villaronga, İspanyol film yönetmeni, senarist ve oyuncu (d. 1953) == Tatiller ve özel günler == == Kaynakça == *0122 22
== Olaylar == * 1522 - Rodos'un Osmanlı Donanmasınca fethi. * 1774 - Osmanlı padişahı III. Mustafa öldü. I. Abdülhamit tahta çıktı. * 1774 - Pugaçov İsyanı: Kazak isyan önderi Pugaçev, idam edildi. * 1793 - Vatana ihanetten suçlu bulunan Fransa kralı XVI. Louis, giyotinle idam edildi. * 1899 - Opel ilk otomobilini üretti. * 1908 - New York Belediyesinin aldığı bir kararla, kadınların toplum içinde sigara içmeleri yasaklandı. * 1911 - İlk Monte Carlo Rallisi başladı. * 1919 - İrlanda Bağımsızlık Savaşı başladı. * 1920 - Şehit Mehmet Kamil, Fransız askerleri tarafından süngü ile öldürüldü. * 1921 - İtalyan Komünist Partisi kuruldu. * 1925 - Arnavutluk Cumhuriyeti ilan edildi. * 1941 - II. Dünya Savaşı: Avustralya ve Birleşik Krallık birlikleri, Tobruk- Libya'ya saldırı başlattı. * 1942 - II. Dünya Savaşı: Kuzey Afrika Cephesi'nde Rommel'in, Sirenayka taarruzu. * 1943 - Varlık Vergisi ödemesinin son günüydü. Vergisini ödemeyen mükelleflerin ev ve iş yerlerindeki malları haczedildi, daha sonra da icra yoluyla satış yöntemiyle vergileri tahsil edildi. * 1946 - Türkiye İş Kurumu kuruldu. * 1951 - Kore'den ilk hasta ve yaralı kafilesi, Ankara'ya geldi. * 1952 - Ordu eski milletvekili ve mizah dergisi Akbabanın sahibi Yusuf Ziya Ortaç, Cumhuriyet Halk Partisi'nden istifa etti. * 1954 - İlk nükleer denizaltı Nautilus, Connecticut'ta denize indirildi. * 1958 - Lefkoşa'da taksim lehine gösteri yapan Kıbrıslı Türk gençlerine İngiliz askerleri müdahale etti; bir genç ağır yaralandı, altı kişi tutuklandı. * 1959 - Ulus gazetesinin Yazı İşleri Müdürü Ülkü Arman ve Yakup Kadri Karaosmanoğlu birer yıl hapse mahkûm oldu; gazete bir ay süreyle kapatıldı. Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun "Nalıncı Keseri" başlıklı yazısı dava konusu olmuştu. * 1967 - Türkiye Millî Talebe Federasyonu'nun beş yöneticisi tutuklandı. Sencer Güneşsoy, Baykan Kalaba, Naci Özdemir, Hüsnü Temiz, Kâzım Musa bir gün önce polis tarafından mühürlenen federasyon binasına girmek istemişlerdi. * 1970 - Jumbo-Jet Boeing 747 ticari seferlerine başladı. * 1972 - Cidde'ye yaptığı Hac seferinden dönen Marmara adlı THY uçağı, 5 kişilik mürettebatıyla düştü. Hostes Hülya Maviler yanarak öldü, diğerleri yaralı olarak kurtarıldı. * 1976 - Concorde, Londra-Bahreyn ve Paris-Rio de Janeiro hatlarında ticari uçuşlarına başladı. * 1977 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Jimmy Carter, Vietnam savaşı sırasındaki asker kaçaklarının hemen hepsini affetti. * 1981 - Ankara Cumhuriyet Savcı Yardımcısı Doğan Öz'ü öldürmekten sanık sağ eylemci İbrahim Çiftçi, Ankara Sıkıyönetim Mahkemesince üçüncü kez ölüm cezasına çarptırıldı. * 1981 - Kenan Evren başkanlığındaki Millî Güvenlik Konseyi, öğretmenlere ayda 1000 lira eğitim ve öğretim tazminatı verilmesini sağladı. * 1983 - İstanbul eski Belediye Başkanı Ahmet İsvan tahliye edildi. İsvan, Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) davasında yargılanmaktaydı. * 1985 - 1983'ten beri süren Yazarlar Sendikası davasında sanıklar beraat etti. * 1990 - Adnan Oktar ve müridi oldukları öne sürülen 66 erkek ve 68 kadın gözaltına alındı. * 1992 - İstanbul'da evlerde doğal gaz kullanılmaya başladı. * 1997 - Atatürkçü Düşünce Derneği, Başbakan Necmettin Erbakan hakkında konutta verdiği yemek daveti nedeniyle suç duyurusunda bulundu. * 1999 - Amerikan tarihinin en büyük uyuşturucu operasyonu: Sahil güvenlik kuvvetlerinin durdurduğu bir gemide 4.300 kg kokain ele geçirildi. * 2001 - Filipinler'de Devlet Başkan Yardımcısı Gloria Macapagal Arroyo, sokağın ve ordunun baskısıyla Joseph Estrada'nın yerine Devlet Başkanı oldu. * 2005 - İzmit İşletmesinin kapatılmasını protesto için fabrikaya kapanan SEKA işçileri, Kurban Bayramı'nı fabrikada geçirdi. * 2008 - Türkiye nüfusunun Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre, 2007 sonu itibarıyla 70 milyon 586 bin 256 kişi olarak açıklandı. Ülkede ikamet eden 98 bin 339 yabancı uyruklu sayısı düşüldüğünde, Türkiye'de yaşayan Türkiye vatandaşlarının sayısının 70 milyon 487 bin 917 kişi olduğu bildirildi. * 2010 - Ümit Boyner, TÜSİAD'ın yeni Başkanı seçilerek, TÜSİAD'ın tarihindeki ikinci kadın Başkanı oldu. * 2012 - Türkiye'de ilk yüz nakli gerçekleştirildi. * 2018 - Rocket Lab şirketi Electron roketi ile ilk kez uzaya uydu yolladı. == Doğumlar == * 63 - Claudia Augusta, Roma İmparatoru Nero'un İkinci karısı (ö. ?) * 1338 - V. Charles, 1364'ten 1380'deki ölümüne kadar Fransa kralı (ö. 1380) * 1743 - John Fitch, Amerikalı saat yapımcısı ve mucit (ö. 1798) * 1769 - Ignacio Allende, Yeni İspanya ordusuna bağlı asker (ö. 1811) * 1824 - Stonewall Jackson, Amerika Konfedere Devletleri generali (ö. 1863) * 1829 - II. Oscar, İsveç ve Norveç kralı (ö. 1907) * 1843 - Émile Levassor, Fransız mühendis (ö. 1897) * 1846 - Albert Lavignac, Fransız öğretmen, müzik teorisyeni ve besteci (ö. 1916) * 1848 - Henri Duparc, Fransız besteci (ö. 1933) * 1854 - Karl Julius Beloch, Alman tarihçi (ö. 1929) * 1858 - Mélanie Bonis, Fransız geç romantik dönem bestecisi (ö. 1937) * 1860 - Karl Staaff, İsveçli liberal politikacı ve avukat (ö. 1915) * 1866 - Marius Berliet, Fransız otomobil üreticisi (ö. 1949) * 1867 - Maxime Weygand, Fransız general (ö. 1965) * 1868 - Felix Hoffmann, Alman kimyager, mucit ve eczacı (ö. 1946) * 1869 - Grigori Rasputin, Rus keşiş (ö. 1916) * 1874 - René-Louis Baire, Fransız matematikçi (ö. 1932) * 1878 - Egon Friedell, Avusturyalı filozof, tarihçi, gazeteci, oyuncu, kabare sanatçısı ve tiyatro eleştirmeni (ö. 1938) * 1882 - Tadeusz Makowski, Polonyalı ressam (ö. 1932) * 1883 - Oskar Baum, Çek müzik eğitimcisi ve yazarı (ö. 1941) * 1884 - Max Erwin von Scheubner-Richter, Alman siyasi aktivist (ö. 1923) * 1885 - Seishirō Itagaki, Japon asker ve siyasetçi (ö. 1948) * 1887 - Georges Vézina, Kanadalı profesyonel bir buz hokeyi kalecisi (ö. 1926) * 1892 - Şerif Muhittin Targan, Türk besteci, ud ve çello virtüözü ve portre ressamı (ö. 1967) * 1896 - Paula Hitler, Adolf Hitler'in kız kardeşi (ö. 1960) * 1897 - René Iché, Fransız heykeltıraş (ö. 1954) * 1898 - Ahmed Şah Kaçar, İran Şahı (ö. 1930) * 1905 - Christian Dior, Fransız moda desinatörü (ö. 1957) * 1912 - Konrad Emil Bloch, Amerikalı biyokimyacı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 2000) * 1922 - Telly Savalas, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1994) * 1924 - Benny Hill, İngiliz oyuncu ve komedyen (ö. 1992) * 1924 - Şefika Ahundova, Azeri besteci (ö. 2013) * 1930 - Franco Loi, İtalyan şair ve deneme yazarı (ö. 2021) * 1933 - Ahmet Oktay, Türk şair, yazar ve gazeteci (ö. 2016) * 1938 - Jim Anderton, Yeni Zelandalı siyasetçi (ö. 2018) * 1938 - Yıldırım Gürses, Türk besteci ve ses sanatçısı (ö. 2000) * 1943 - Dinçer Çekmez, Türk aktör ve tiyatro oyuncusu (ö. 2013) * 1941 - Plácido Domingo, İspanyol tenor * 1942 - Tuncer Sevi, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 2012) * 1949 - Ümit Aktan, Türk spor spikeri, gazeteci ve yazar * 1950 - Zelimhan Yakub, Azerbaycanlı şair ve siyasetçi (ö. 2016) * 1953 - Paul Gardner Allen, Amerikalı bilgisayar bilimcisi ve Bill Gates ile birlikte Microsoft'un kurucularından (ö. 2018) * 1956 - Geena Davis, Amerikalı sinema oyuncusu * 1958 - Enver Ercan, Türk şair (ö. 2018) * 1962 - Aysun Kocatepe, Türk pop müzik sanatçısı * 1963 - Mehmet Akarca, Türk hukukçu ve Yargıtay Başkanı * 1966 - Tuna Orhan, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1969 - Karina Lombard, Amerikalı sinema oyuncusu * 1970 - Alen Bokšić, Hırvat futbolcu * 1974 - Kim Dotcom, Alman-Finlandiyalı girişimci * 1976 - Emma Bunton, İngiliz şarkıcı ve Spice Girls grubu üyesi * 1976 - Lars Eidinger, Alman tiyatro ve sinema oyuncusu * 1976 - Serdar Orçin, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu * 1978 - Madita, Avusturyalı şarkıcı ve aktris * 1980 - Eve Mayfair, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1980 - Nana Mizuki, bir Japon şarkıcı, şarkı yazarı ve ses sanatçısıdır * 1981 - Jung Ryeo-won, Güney Kore doğumlu Avustralyalı bir aktris * 1983 - Svetlana Hodçenkova, Rus tiyatro, sinema ve televizyon oyuncusu * 1983 - Maryse Ouellet, Kanadalı-Fransız profesyonel güreşçi * 1984 - Can Arat, Türk futbolcu * 1985 - Aura Dione, Danimarkalı şarkıcı-şarkı yazarıdır * 1986 - Javi López, İspanyol futbolcudur * 1986 - Sushant Singh Rajput, Hint aktör, dansçı ve hayırsever (ö. 2020) * 1988 - Ashton Eaton, Amerikalı dekatlet * 1988 - Vanessa Hessler, İtalyan manken ve oyuncu * 1989 - Doğuş Balbay, Türk basketbolcu * 1996 - Marco Asensio, İspanyol millî futbolcudur * 1997 - Jeremy Shada, Amerikalı oyuncu, rapçi ve şarkıcıdır * 2004 - Ingrid Alexandra, Veliaht Prens Haakon ve Veliaht Prenses Mette-Marit'in büyük çocuğu == Ölümler == * 420 - I. Yezdicerd, Sâsânî İmparatorluğu'nun 12. şâhıdır * 1118 - II. Paschalis, 13 Ağustos 1099 - 21 Ocak 1118 arasında papadır (d. 1050) * 1531 - Andrea del Sarto, İtalyan ressam (d. 1486) * 1578 - Piyale Paşa, Osmanlı devlet adamı ve Kaptan-ı derya (d. 1515) * 1609 - Joseph Justus Scaliger, İtalyan asıllı Fransız tarihçidir (d. 1540) * 1773 - Alexis Piron, Fransız şair ve oyun yazarı (d. 1689) * 1774 - III. Mustafa, Osmanlı'nın 26. padişahı (d. 1717) * 1775 - Yemelyan Pugaçov, Kazak lider (d. 1740 - 42) * 1789 - Paul Henri Thiry d'Holbach, Fransız filozof ve yazar (d. 1723) * 1793 - XVI. Louis, Fransa kralı (giyotinle idam) (d. 1754) * 1831 - Achim von Arnim, Alman şair (d. 1781) * 1851 - Albert Lortzing, Alman besteci, şarkıcı ve aktör (d. 1801) * 1870 - Alexander Herzen, Rus yazar ve düşünür (d. 1812) * 1871 - Jan Jacob Rochussen, Hollandalı politikacı (d. 1797) * 1872 - Franz Grillparzer, Avusturyalı trajedi yazarı (d. 1791) * 1888 - George Robert Waterhouse, İngiliz doğa tarihçisi (d. 1810) * 1891 - Jean-Louis-Ernest Meissonier, Fransız ressam ve illüstratör (d. 1815) * 1892 - John Couch Adams, İngiliz astronom (d. 1819) * 1892 - Charles de Lalaisse, Fransız taş baskıcı, tasarımcı ve ressam (d. 1811) * 1894 - Guillaume Lekeu, Belçikalı besteci (d. 1870) * 1909 - Mezîde Kadınefendi, II. Abdülhamid'in eşi (d. 1869) * 1914 - Theodor Kittelsen, Norveçli ressam (d. 1857) * 1919 - Gazi Ahmet Muhtar Paşa, Osmanlı devlet adamı, sadrazam ve asker (d. 1839) * 1924 - Vladimir İlyiç Lenin, Sovyetler Birliği'nin kurucusu (d. 1870) * 1926 - ‎Camillo Golgi‎‎, İtalyan doktor, patolog, ve‎‎ Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi‎ (d. 1843) * 1938 - Georges Méliès, Fransız film yapımcısı ve yönetmen (d. 1861) * 1938 - David Ryazanov, Rus Marksist ve Marksist kuramcı (d. 1870) * 1942 - Dorothy Wall, Yeni Zelandalı-Avustralyalı yazar ve çizer (d. 1894) * 1950 - George Orwell, İngiliz yazar (d. 1903) * 1959 - Cecil B. DeMille, Amerikalı sinema yönetmeni (d. 1881) * 1960 - Emin Sazak, Türk siyasetçi ve Eskişehir eski milletvekili (d. 1882) * 1967 - Ann Sheridan, Amerikalı oyuncu (d. 1915) * 1983 - Kemal Bilbaşar, Türk yazar (d. 1910) * 1985 - Oktay Arayıcı, Türk oyun yazarı (d. 1936) * 1988 - Cemal Reşit Eyüboğlu, Türk siyasetçi ve Kurucu Meclis üyesi (d. 1906) * 1996 - Emin Bilgiç, Türk akademisyen ve sümerolog (d. 1916) * 2002 - Ege Ernart, Türk şair, tiyatro ve sinema oyuncusu ve reklamcı (d. 1937) * 2002 - Peggy Lee, Amerikalı şarkıcı (d. 1920) * 2006 - İbrahim Rugova, Kosova Cumhurbaşkanı (d. 1944), * 2008 - Marie Smith, Eyak dilini konuşan son kişi (d. 1918) * 2010 - Orhan Alp, Türk makine mühendisi ve siyasetçi (d. 1919) * 2013 - Ahmet Mete Işıkara, Türk bilim insanı, jeofizik mühendisi ve eğitimci (Türkiye'de "Deprem Dede" olarak bilinen) (d. 1941)küçükresim|Ahmet Mete Işıkara * 2013 - İsmet Kür, Türk edebiyat öğretmeni ve yazar (d. 1916) * 2013 - Michael Winner, İngiliz film yönetmeni (d. 1935) * 2015 - Leon Brittan, İngiliz politikacı (d. 1939) * 2016 - Mustafa Koç, Türk iş insanı (d. 1960) * 2016 - Mrinalini Sarabhai, Hint dansçı (d. 1918) * 2016 - Robert Sassone, Fransız bisiklet yarışçısı (d. 1978) * 2017 - Ayberk Atilla, Türk tiyatro, dizi ve sinema oyuncusu (d. 1946) * 2017 - Cemşid Giunaşvili, Gürcü tarihçi, diplomat ve yazardır (d. 1931) * 2017 - Vahit Melih Halefoğlu, Türk diplomat ve dışişleri bakanı (d. 1919) * 2017 - Veljo Tormis, Estonyalı bestecidir (d. 1930) * 2018 - Yves Afonso, Fransız oyuncu (d. 1944) * 2018 - Chartchai Chionoi, eski profesyonel Taylandlı boksördür (d. 1942) * 2018 - Philippe Gondet, Fransız eski millî futbolcudur (d. 1942) * 2018 - Jens Okking, Danimarkalı oyuncu, şarkıcı ve siyasetçidir (d. 1939) * 2018 - Connie Sawyer, Amerikalı oyuncu (d. 1912) * 2019 - Marcel Azzola, Fransız akordeoncu ve müzisyen (d. 1927) * 2019 - Kaye Ballard, Amerikalı oyuncu, komedyen ve şarkıcı (d. 1925) * 2019 - Raghbir Singh Bhola, Hint eski asker ve çim hokeyi oyuncusudur (d. 1927) * 2019 - Maxine Brown, Amerikalı country müziği şarkıcısıdır (d. 1931) * 2019 - Henri, VII. Henry olarak feshedilmiş Fransız tahtına Orléans Hanedanı'ndan hak iddia eden kimseydi (d. 1933) * 2019 - Charles Kettles, Amerika Birleşik Devletleri Ordusu'nda görev almış eski yüksek rütbeli askerdir (d. 1930) * 2019 - Pedro Manfredini, Arjantinli eski millî futbolcudur (d. 1935) * 2019 - Emiliano Sala, Arjantinli futbolcudur (d. 1990) * 2019 - Shivakumara Swamigalu, Hint manevi lider, hayırsever, filozof ve eğitimcidir (d. 1907) * 2019 - Yıldırım Uran, Türk teknik direktördür (d. 1955) * 2019 - Harris Wofford, Amerikalı siyasetçidir (d. 1926) * 2020 - Hadi Bakkuş, Tunuslu siyasetçi ve eski başbakan (d. 1930) * 2020 - Eugène Berger, Lüksemburglu siyasetçi, eğitimci ve dağcı (d. 1960) * 2020 - Terry Jones, Britanyalı yazar, oyuncu, komedyen, yayıncı, tarihçi ve yönetmen (d. 1942) * 2020 - İsmet Ara Sadique, Bangladeşli siyasetçi ve bakan (d. 1942) * 2021 - Yavuz Bahadıroğlu, Türk roman ve hikâye yazarı, gazeteci, radyo programcısı (d. 1945) * 2021 - Nathalie Delon, Fransız manken, film yönetmeni ve aktris (d. 1941) * 2021 - Jean Graton, Fransız çizgi roman sanatçısı ve yazar (d. 1923) * 2021 - Rémy Julienne, Fransız dublör, otomobil yarışçısı ve aktör (d. 1930) * 2021 - Jackson Mthembu, Güney Afrikalı siyasetçi ve aktivist (d. 1958) * 2021 - José Pampuro, Arjantinli siyasetçi ve fizikçi (d. 1949) * 2021 - Oktay Yavuz, Türk oyuncu (d. 1943) * 2022 - Louie Anderson, Amerikalı aktör ve komedyen (d. 1953) * 2022 - Selahattin Beyazıt, Türk iş insanı, sanayici ve eski Galatasaray başkanı (d. 1931) * 2022 - Francesco Paolo Fulci, İtalyan diplomat (d. 1931) * 2022 - Arnis Līcītis, Leton aktör (d. 1946) * 2022 - Leonor Oyarzún, eski Şili First Ladysi (d. 1919) == Tatiller ve özel günler == == Kaynakça == *0121 21
== Olaylar == küçükresim|200px|Elizabeth Blackwell * 1556 - Tarihin en yüksek ölü sayısına sahip Şensi Depremi, Çin'in Shaanxi eyaletinde meydana geldi: yaklaşık 830.000 kişi öldü. * 1719 - Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu bünyesinde Lihtenştayn Prensliği oluşturuldu. * 1793 - Rusya ve Prusya, Polonya'yı bölüştü. * 1849 - Elizabeth Blackwell, tıp diploması alan ilk kadın oldu. * 1870 - Montana'da Amerika Birleşik Devletleri ordusu, çoğunluğu kadın ve çocuk olmak üzere 173 Kızılderiliyi öldürdü. * 1913 - Bâb-ı Âli Baskını: Kâmil Paşa hükûmeti, İttihat ve Terakki Cemiyeti mensuplarınca devrildi. Bâb-ı Âli Baskını diye anılan darbeyle Sadrazam istifa ettirildi ve yerine Mahmut Şevket Paşa getirildi. * 1922 - İstanbul'da iki sokağa Piyer Loti ve Klodfarer adları verildi. * 1925 - Şili'de Hükûmet bir askeri darbeyle devrildi. * 1932 - Kadro dergisi, Şevket Süreyya Aydemir ve arkadaşları tarafından yayınlanmaya başlandı. * 1941 - I. Türk Karikatür Sergisi, İstanbul'da açıldı. * 1957 - TBMM, Ankara'da Ortadoğu Teknik Üniversitesi'nin kurulmasını kabul etti. * 1959 - Vatan Partisi'nin kurucularına ilişkin dava başladı. Hikmet Kıvılcımlı ile 47 kişi, komünizm propagandası yapmakla suçlandı. Savcı sanıklar için 5 yıldan 15 yıla kadar hapis cezası istedi. 250px|küçükresim|Trieste batiskapı * 1960 - İsviçreli mühendis Jacques Piccard ve Amerikalı denizci teğmen Don Walsh, Trieste batiskapı içinde Challenger çukuruna (derinlik: 10.915 m) inerek yeni bir deniz altı rekoru kırdılar. * 1961 - Dolandırıcılık olaylarıyla ünlenen Sülün Osman, Zeytinburnu'nda kumar oynarken yakalandı. * 1968 - Amerika Birleşik Devletleri Pueblo haber alma gemisi Kuzey Kore'de ele geçirildi. Mürettebat casuslukla suçlanarak tutuklandı. * 1971 - Emekliler Ankara'da Emekli Sandığı binasını işgal etti. * 1972 - İstanbul sıkıyönetim Komutanlığı sokağa çıkma yasağı uyguladı ve Fırtına-1 operasyonunu gerçekleştirdi. 84.855 asker tarafından 268.810 bina ve 510.000 daire arandı. * 1973 - Paris'te, ABD, Kuzey Vietnam ve Vietkong temsilcileri arasında imzalanan barış anlaşmasıyla, Vietnam'da yıllardır süren savaş sona erdi. Anlaşma, Vietnam'daki bütün ABD askerlerinin çekilmesini ve Güney Vietnam halkının kendi kaderini belirlemesini öngörüyordu. * 1974 - İsrail askerleri, Süveyş Kanalı'nın batısından çekilmeye başladı. * 1975 - Vatan Mühendislik ve Mimarlık Yüksek Okulu faşistler tarafından basıldı. Kerim Yaman adlı öğrenci öldürüldü. * 1975 - Trabzonspor, Kıbrıs Harekâtı sırasında ülkedeki Türklerin morallerini yükseltmek amacıyla tarihte sadece bir kez düzenlenmiş olan Kıbrıs Barış Kupası'nı kazandı. * 1977 - Alex Haley'nin romanından uyarlanan mini-TV dizisi "Kökler" Amerika Birleşik Devletleri'nde gösterime girdi. * 1978 - Türkiye 1. Kömür Kongresi Zonguldak'ta yapıldı. * 1983 - 12 Eylül Darbesi'nin 29. idamı: 9 Haziran 1980 gecesi evinde eşi ve çocuklarıyla yatmakta olan sağ görüşlü birini dışarı çıkarmak için evin önünde silah sıkan, beklediği kişiyi dışarı çıktığı an ateş açıp öldüren komünist militan Ali Aktaş (Ağtaş) idam edildi. * 1983 - 12 Eylül Darbesi'nin 30. idamı: Öz annesini ve göz koyduğu yeğenini öldüren Duran Bircan idam edildi. * 1986 - "Video ve Sinema Eserleri Yasası" Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde kabul edildi. Yasa; video, sinema, müzik eserlerini çoğaltma, dağıtma ve yayma haklarını yeniden düzenliyor. * 1989 - Tacikistan'da deprem meydana geldi; 1000'in üzerinde insan öldü. * 1990 - Kızıl Ordu, 41 yıl sonra Macaristan'dan ayrıldı. * 1990 - Parlamento'dan dergisi yayına başladı. * 1994 - Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, "Kürt Devleti olgusuna hazırlıklı olmalıyız" dedi. * 1995 - Posta ve Yeni Şafak gazeteleri, yayın hayatına başladılar. * 1997 - Madeleine Albright, Amerika Birleşik Devletleri'nin ilk kadın Dış İşleri Bakanı oldu. * 2005 - Viktor Yuşçenko, Ukrayna Devlet Başkanlığı görevine başladı. * 2006 - Kartal Cumhuriyet Başsavcılığı, Mehmet Ali Ağca hakkında yeni bir müddetname hazırlayarak, 18 Ocak 2010'da tahliye edilmesini kararlaştırdı. * 2006 - Sırbistan-Karadağ'da Başkent Podgorica'nın 15 kilometre kuzeydoğusundaki Bioçe köyü yakınında bir yolcu treninin raydan çıkması sonucu en az 48 kişi öldü, 198 kişi yaralandı. * 2006 - Ankara'da İstanbul Yolu üzerinde meydana gelen kaza sonucunda Dışişleri Bakanlığı personeli 8 kişi yaşamını yitirdi. * 2007 - Hrant Dink'in cenazesi, İstanbul'da toprağa verildi. Cenaze töreninde açılan Hepimiz Hrant'ız ve Hepimiz Ermeniyiz yazılı pankartlar tartışmalara neden oldu. * 2007 - Yapımına 16 yıl önce başlanan ve yaklaşık 1 milyar dolara mal olan Bolu Dağı Tüneli'nin İstanbul'a gidiş yönü, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ve İtalya Başbakanı Romano Prodi tarafından açıldı. * 2008 - Yunanistan Başbakanı Kostas Karamanlis, Türkiye'ye tarihi ziyarette bulundu. Türkiye'yi 49 yıl aradan sonra ziyaret eden ilk Yunanistan Başbakanı olan Karamanlis, Türk-Yunan ilişkilerinin tamamen uyumlaştırılmasının temel hedef olduğunu söyledi. * 2008 - Prof. Dr. Ayşe Işıl Karakaş, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde (AİHM) Türkiye'nin yeni yargıcı olarak seçildi. * 2012 - Fransa Senatosu, 1915 Ermeni Kırımı'ndaki olaylarıyla ilgili Ermeni iddialarının inkârını suç sayan yasa teklifini kabul etti. == Doğumlar == * 1688 - Ulrika Eleonora, İsveç kraliçesi (ö. 1741) * 1729 - Clara Reeve, İngiliz romancı (ö. 1807) * 1729 - Pierre Darcourt, 1955'ten önce Belçikalı ilk uzun yaşayan insan (ö. 1837) * 1737 - John Hancock, Amerikalı tüccar ve devlet adamı (ö. 1793) * 1752 - Muzio Clementi, İtalyan besteci (ö. 1832) * 1783 - Stendhal (Marie-Henri Beyle), Fransız edebiyatçı (Kırmızı ve Siyah ve Parma Manastırı adlı romanlarıyla ünlü) (ö. 1842) * 1794 - Eduard Friedrich Eversmann, Alman biyolog ve kaşif (ö. 1860) * 1814 - Alexander Cunningham, İngiliz arkeolog ve ordu mühendisi (ö. 1893) * 1828 - Saigō Takamori, Japon samuray, asker ve siyasetçi (ö. 1877) * 1830 - İvan Lariоnоv, Rus besteci ve halkbilimci (ö. 1889) * 1832 - Édouard Manet, Fransız ressam (gerçekçilikten izlenimciliğe geçişin öncülerinden) (ö. 1883) * 1840 - Ernst Abbe, Alman fizikçi ve sanayici (ö. 1905) * 1852 - Edmond Demolins, Fransız sosyal tarihçi (ö. 1907) * 1855 - John Moses Browning, Amerikalı silah tasarımcısı (ö. 1926) * 1862 - David Hilbert, Alman matematikçi (ö. 1943) * 1872 - Paul Langevin, Fransız fizikçi (ö. 1946) * 1876 - Otto Diels, Alman kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1954) * 1878 - Rutland Boughton, Britanyalı opera ve batı klasik müzik bestecisi, orkestra şefi ve müzik festivali organizatorü (ö. 1960) * 1884 - Hermann Nunberg, Polonyalı psikiyarist (ö. 1970) * 1897 - Subhas Chandra Bose, Hint siyasetçi (ö. 1945) * 1898 - Randolph Scott, Amerikalı oyuncu ve yönetmen (ö. 1987) * 1898 - Sergei Eisenstein, Rus sinema yönetmeni (ö. 1948) * 1907 - Hideki Yukawa, Japon fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1981) * 1910 - Django Reinhardt, Belçikalı caz gitaristi ve besteci (ö. 1953) * 1920 - Gottfried Böhm, Alman mimar * 1921 - Berna Moran, Türk yazar (ö. 1993) * 1923 - Horace Ashenfelter, Amerikalı atlet (ö. 2018) * 1929 - İhsan Yüce, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (ö. 1991) * 1933 - Gülten Akın, Türk şair ve yazar (ö. 2015) * 1934 - Jeanette Bonnier, İsveçli gazeteci, yazar ve medya yönetici (ö. 2016) * 1935 - Mike Agostini, Trinidad ve Tobagolu atletizm sporcusu (ö. 2016) * 1940 - Dinç Bilgin, Türk gazeteci, iş insanı ve medya patronu * 1940 - Musa Arafat, Filistinli devlet adamı (ö. 2005) * 1942 - Süha Arın, Türk akademisyen ve belgesel yönetmeni (ö. 2004) * 1943 - Özhan Canaydın, Türk basketbolcu, iş insanı ve Galatasaray Başkanı (ö. 2010) * 1944 - Rutger Hauer, Hollandalı oyuncu (ö. 2019) * 1948 - Anita Pointer, Amerikalı şarkıcı (ö. 2022) * 1957 - Caroline, Monako prensesi * 1967 - Naim Süleymanoğlu, Türk halterci (ö. 2017) * 1967 - Hafız Süleymanoğlu, Türk halterci * 1974 - Tiffani Thiessen, Amerikalı oyuncu * 1974 - Anne Marivin, Fransız oyuncu * 1975 - Márcio Santos, Brezilyalı futbolcu * 1977 - Tuna Bekleviç, Türk siyasetçi * 1983 - Adam Mosseri, Instagram’ın günümüzdeki başkanı ve eski Facebook yöneticisi * 1984 - Arjen Robben, Hollandalı futbolcu * 1985 - Doutzen Kroes, Hollandalı süper model * 1988 - Esin İris, Türk şarkıcı, söz yazarı, besteci ve yorumcu * 1990 - Şener Özbayraklı, Türk futbolcu * 1996 - Kemal Ademi, Alman futbolcu * 1998 - XXXTentacion, Amerikalı rapçi, şarkıcı ve söz yazarı == Ölümler == * 1002 - III. Otto, Kutsal Roma imparatoru (d. 980) * 1199 - Ebu Yusuf Yakup el-Mansur, 1184–1199 yılları arasında Muvahhid halifes (d. 1160) * 1252 - Zabel, 1219-1252 yılları arasında Kilikya Ermenistanı kraliçesi (d. 1217) * 1516 - II. Fernando, Aragon Kralıdır. 1468-1516 arasında Sicilya Kralıdır. Ayrıca Ferdinand III adıyla 1504-1516 yılları arasında Napoli Krallığı'nı yönetmiştir (d. 1452) * 1567 - Jiajing, Çin'in Ming Hanedanı'nın 11. imparatorudur (d. 1507) * 1622 - William Baffin, İngiliz seyrüseferci (d. 1584) * 1744 - Giambattista Vico, İtalyan felsefeci ve tarihçi (d. 1668) * 1803 - Arthur Guinness, İrlandalı iş insanı (d. 1725) * 1805 - Claude Chappe, Fransız bilim insanı (d. 1763) * 1806 - William Pitt, Birleşik Krallık tarihinin en genç başbakanı (d. 1759) * 1875 - Charles Kingsley, İngiliz yazar (d. 1819) * 1883 - Gustave Doré, Fransız baskı ve gravür ustası (d. 1832) * 1889 - Alexandre Cabanel, Fransız ressam (d. 1823) * 1903 - I. Niko Dadiani, Megrelya'nın son prensi (d. 1847) * 1905 - Yedi Sekiz Hasan Paşa, Osmanlı Paşası (d. 1831) * 1913 - Nâzım Paşa, Osmanlı Harbiye Nazırı (d. 1848) * 1923 - ‎Max Nordau‎‎, Avusturyalı doktor ve yazar ‎(d. 1849) * 1924 - Ali Emîrî, Türk araştırmacı ve tezkire yazarı (d. 1857) * 1931 - Anna Pavlova, Rus balerin (d. 1881) * 1939 - Matthias Sindelar, Avusturyalı futbolcu (d. 1903) * 1944 - Edvard Munch, Norveçli ekspresyonist ressam (Çığlık isimli tablosuyla tanınan) (d. 1863) * 1945 - Helmuth James Graf von Moltke, Alman hukukçu (d. 1907) * 1945 - Mehmet Rifat Arkun, Türk siyasetçi (d. 1872) * 1946 - Helene Schjerfbeck, Fin ressam (d. 1862) * 1956 - Alexander Korda, Macar asıllı İngiliz yönetmen ve yapımcı (d. 1893) * 1962 - Natalya Sedova, Rus devrimci Lev Troçki'nin ikinci eşi (d. 1882) * 1963 - Baki Vandemir, Türk asker (d. 1890) * 1973 - Kid Ory, Amerikalı Caz Tromboncusu ve grup lideri (d. 1886) * 1976 - Paul Robeson, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve siyahi hakları savunucusu (d. 1898) * 1986 - Mehmet Kaplan, Türk edebiyat tarihçisi (d. 1915) * 1986 - Nihat Akyunak, Türk ressam (d. 1922) * 1989 - Salvador Dali, İspanyol sürrealist ressam (d. 1904) * 1991 - Ole Peder Arvesen, Norveçli mühendis ve matematikçi (d. 1895) * 1995 - Elmira Hüseynova, Sovyet Azerbaycanlı heykeltıraş ve ressam (d. 1933) * 2002 - Pierre-Felix Bourdieu, Fransız sosyolog (d. 1930) * 2002 - Robert Nozick, Amerikalı felsefeci (d. 1938) * 2005 - Johnny Carson, Amerikalı komedyen ve yayıncı (d. 1925) * 2013 - Savaş Akova, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1948) * 2014 - Violetta Ferrari, Macar oyuncu (d. 1930) * 2015 - Abdullah bin Abdülaziz, Suudi Arabistan Kralı (d. 1924) * 2015 - Ernie Banks, Amerikalı efsanevi profesyonel beyzbolcudur (d. 1931) * 2015 - Prosper Ego, Hollandalı aktivist ve yazarı (d. 1927) * 2015 - Barrie Ingham, İngiliz oyuncudur (d. 1932) * 2016 - Nikolay Abramov, Rus yazar, şair, gazeteci ve çevirmen (d. 1961) * 2016 - Jimmy Bain, İskoç-İngiliz rock müzisyeni (d. 1947) * 2016 - Barry Brickell, Yeni Zelandalı çömlek sanatçısı (d. 1935) * 2016 - Josip Friščić, Hırvat politikacı (d. 1949) * 2017 - Bimba Bosé, İspanyol model, şarkıcı ve aktrisir (d. 1975) * 2017 - Dmitro Hrabovski, Ukraynalı bisiklet sporcusu (d. 1985) * 2017 - Gorden Kaye, İngiliz oyuncu (d. 1941) * 2017 - Boško Krunić, Yugoslav komünist siyasetçi (d. 1929) * 2017 - Ruth Samuelson, Amerikalı Cumhuriyetçi Partili kadın siyasetçi, parlamenter (d. 1959) * 2018 - Anders Åberg, İsveçli heykeltıraş, ressam ve karikatüristtir (d. 1945) * 2018 - Muhammed el-Mufarreh, Suudi Arabistanlı oyuncu, yazar, yönetmen ve yapımcı (d. 1945) * 2018 - Nicanor Parra, matematikçi ve şair (d. 1914) * 2018 - Ezra Swerdlow, Amerikalı sinema yapımcısı (d. 1954) * 2018 - Lari White, Amerikalı country müziği sanatçısı ve oyuncu (d. 1965) * 2019 - Richard Bodycombe, Amerikalı eski rütbeli üst düzey askerdir (d. 1922) * 2019 - Jack Thomas Brinkley, Amerikalı siyasetçi, eğitimci ve avukattır (d. 1930) * 2019 - Dick Dolman, Hollandalı siyasetçidir (d. 1935) * 2019 - Ayşen Gruda, Türk tiyatro, dizi ve sinema oyuncusu (d. 1944) * 2019 - Jonas Mekas, Litvanyalı-Amerikalı film yapımcısı, şair ve sanatçı (d. 1922) * 2019 - Oliver Mtukudzi, Zimbabveli müzisyen, iş insanı, hayırsever, insan hakları savunucusu (d. 1952) * 2019 - Norman Orentreich, Amerikalı cilt uzmanı (dermatolog) ve kozmetikçi (d. 1922) * 2019 - Erik Olin Wright, Amerikalı analitik Marksist sosyolog, eğitimci, yazar ve filozof (d. 1947) * 2020 - Robert Archibald, Britanyalı profesyonel basketbolcudur (d. 1980) * 2020 - Frederick Ballantyne, Saint Vincent ve Grenadinlerli siyasetçi (d. 1936) * 2020 - Robert Harper, Amerikalı oyuncudur (d. 1951) * 2020 - Alfred Körner, Avusturyalı millî futbolcudur (d. 1926) * 2020 - Jim Lehrer, Amerikalı gazeteci, romancı, senarist ve oyun yazarı (d. 1934) * 2020 - Gudrun Pausewang, Alman yazar ve eğitimci (d. 1928) * 2021 - Walter Bernstein, Amerikalı senarist ve film yapımcısı (d. 1919) * 2021 - Hal Holbrook, Akademi Ödülü adayı, Emmy ve Tony Ödülleri sahibi, Amerikalı oyuncu (d. 1925) * 2021 - Larry King, Amerikalı televizyon ve radyo sunucusu (d. 1933) * 2021 - Martha Madrigal, Meksikalı şair ve hikâye yazarı (d. 1929) * 2021 - Sumiko Sakamoto, Japon aktris ve şarkıcı (d. 1936) * 2021 - Song Yoo- jung, Güney Koreli aktris ve modeldir (d. 1994) * 2022 - Barbara Krafftówna, Polonyalı aktris (d. 1928) * 2022 - Ketevan Losaberidze, Sovyet/Gürcü eski okçu (d. 1949) * 2022 - Thierry Mugler, Fransız moda tasarımcısı ve fotoğraf sanatçısı (d. 1948) == Tatiller ve özel günler == *0123 23
== Olaylar == küçükresim|sağ|Birkenau kampı (1944) * 1521 - Mastaba Meydan Muharebesi: Canberdi Gazali İsyanı bastırıldı. * 1695 - II. Ahmet'in ölümüyle, II. Mustafa Osmanlı padişahı oldu. * 1785 - Georgia Üniversitesi (Amerika Birleşik Devletleri) kuruldu. * 1880 - Thomas Edison, elektrik ampulünün patentini aldı. * 1901 - Alman Çeşmesi açıldı. * 1915 - Amerika Birleşik Devletleri Deniz Kuvvetleri, Haiti'yi işgal etti. * 1918 - Amerikalı romancı Edgar Rice Burroughs'un yarattığı "Tarzan"ı konu alan ilk film, Gorillerin Tarzanı (Tarzan of the Apes) adıyla ABD'de gösterime girdi. Oyuncu Elmo Lincoln, beyazperdenin ilk Tarzan'ı oldu. * 1923 - İzmir'e gelen Mustafa Kemal Paşa, Karşıyaka'da trenden inerek, Ege gezisine başladığı gün (14 Ocak) ölen annesinin (Zübeyde Hanım) kabrini ziyaret etti. * 1926 - John Logie Baird ilk televizyon yayınını gerçekleştirdi. * 1934 - Fransa'da Camille Chautemps istifa etti. Yeni hükûmeti, Édouard Daladier kurdu. * 1934 - İpek Film Stüdyosu senaryo yarışması açtı. * 1937 - Cenevre'de Milletler Cemiyeti toplantısında, Hatay'ın bağımsızlığı kabul edildi. * 1940 - Millî Koruma Kanunu, Resmi Gazete'de yayınlandı. * 1941 - II. Dünya Savaşı'nda İngilizler Eritre'ye girdi. * 1943 - Varlık Vergisini ödemeyen mükellefler, borçlarını "bedenen çalışarak ödemeleri" için çalışma kamplarına gönderildi. Tümü İstanbullu gayrimüslimlerden oluşan 32 kişilik ilk kafile Aşkale'ye doğru yola çıktı. * 1945 - Sovyetler Birliği'nin Kızıl Ordu birlikleri, Polonya'da Almanya'nın kurduğu Auschwitz-Birkenau Toplama ve İmha Kampını ele geçirdi. * 1947 - Öğretim kurumları dışında din eğitimine izin verildi. * 1948 - İlk teyp satışa çıktı. * 1954 - Köy Enstitüleri ile İlk Öğretmen Okullarını, "İlk Öğretmen Okulları" adı altında birleştiren yasa Meclis'te kabul edildi. Böylece Köy Enstitüleri kapatıldı. * 1954 - Millet Partisi kapatıldı; din esasına dayanan ve amacını gizleyen bir parti olduğu iddia edildi, yöneticileri de birer gün hapis ve 250'şer kuruş para cezasına çarptırıldı. * 1956 - Yabancı petrol şirketi Mobil, Türkiye'de petrol arama ruhsatını alan ilk firma oldu. * 1958 - Kıbrıs'ta 10 bin Türk "Taksim" lehinde gösteri yaptı. İngiliz askerleri topluluğun üzerine zırhlı araçlarla yürüdü, yaralananlar oldu. * 1961 - Benoit Gouin, Kanadalı oyuncu * 1965 - Ord. Prof. Ali Fuat Başgil'in 5 yıl hapsi istendi. Ali Fuat Başgil İsviçre'de Fransızca olarak 27 Mayıs Askeri İhtilali adlı bir kitap yayınlamıştı. * 1967 - Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğrencileri, yeni yönetmelik hükümlerini protesto için boykota başladılar. * 1967 - Apollo-1 uzay aracı, Kennedy Uzay Merkezi'nde test edildiği sırada yandı: Astronotlar Gus Grissom, Edward Higgins White ve Roger Chaffee hayatlarını kaybetti. * 1969 - İstanbul Aksaray'daki Küçük Opera Tiyatrosu tamamen yandı. * 1969 - Türkiye Tekstil, Örme ve Giyim Sanayi İşçileri Sendikası'na (TEKSİF) bağlı 5 fabrikada daha grev başladı. 7915 işçi işi bıraktı. * 1971 - Türkiye İşçi Partisi Amasya İl Başkanı Şerafettin Atalay öldürüldü. * 1972 - Süleyman Demirel, "Rejimi değiştirme gayreti siyasi suç değildir" dedi. * 1973 - Amerika Birleşik Devletleri ve Vietnam ateşkes anlaşması imzaladı. * 1973 - Türkiye'nin Los Angeles Başkonsolosu Mehmet Baydar ve Konsolos Bahadır Demir, Ermeni örgüt ASALA tarafından öldürüldü. * 1974 - Kıbrıs'ı Yunanistan'a vermek isteyen EOKA lideri Yorgo Grivas, Kıbrıs'ta kalp krizinden öldü, öldüğünde 75 yaşındaydı. * 1976 - Balıkesir'de Adem Özkan adlı bir kişi, tarlalarını satarak geçimini sağlayan dedesini son tarlaları da satışa çıkarması üzerine uykudayken eldivenle boğarak öldürdü. 12 Eylül döneminde idam edildi. * 1980 - Beyoğlu'ndaki tarihi Markiz Pastanesi kapandı. Markiz, 23 Aralık 2003'te yeniden açıldı. * 1983 - Dünyanın en uzun (53,9 km) denizaltı tüneli olan Seikan Tüneli açıldı. Tünel Japonya'nın Honshu ve Hokkaido adalarını birbirine bağlıyor. * 1984 - Ankara Cumhuriyet Savcı Yardımcısı Doğan Öz'ü öldürmekten sanık İbrahim Çiftçi hakkındaki ölüm cezası kararı Yargıtayca bozuldu. Altı yıldır tutuklu bulunan İbrahim Çiftçi tahliye edildi. * 1988 - Server Tanilli'nin Nasıl Bir Demokrasi İstiyoruz adlı kitabı toplatıldı. * 1991 - Somali diktatörü Siad Barre, isyancıların Başkent Mogadişu'yu ele geçirmesi üzerine ülkeden kaçtı. * 1994 - İçişleri Bakanı Nahit Menteşe, İstanbul Kumkapı Polis Karakolu'nda gözaltına alınan Vakkas Dost isimli vatandaşın, polis memuru Nurettin Öztürk tarafından dövülerek öldürüldüğünü açıkladı. * 1994 - Özgür Gündem gazetesinin Ankara temsilciliğinde patlama oldu. Gazetenin Ankara Haber Merkezi'ne de molotofkokteyli atıldı. * 1995 - Eylül 1994'ten beri Paris'te cezaevinde bulunan Dev-Sol lideri Dursun Karataş, 1995'te serbest bırakıldı. Dursun Karataş, sahte kimlikle Fransa'ya giriş yaparken tutuklanmıştı. * 1995 - Çocuk Hakları Sözleşmesi, Türkiye tarafından çekince koyularak kabul edildi. * 1996 - Bodrum açıklarındaki Kardak kayalıklarına, Yunan ve Türk gazetecilerin ayrı ayrı bayrak dikmeleri Türkiye ile Yunanistan arasında gerilim yarattı. * 1996 - Bursa'da 1963 yılından beri hizmet veren Teleferik özelleştirildi. * 2000 - Kamuoyunda, İkinci Manisa davası olarak bilinen 10'u tutuklu 14 sanığın yargılandığı ve Yargıtay tarafından iki kez usulden bozulan davada, sanıklar, 2 yıl 6 ay ile 15 yıl arasında değişen hapis cezalarına çarptırıldı. * 2010 - Apple'ın patronu Steve Jobs, aylardır beklenen taşınabilir bilgisayar ve akıllı telefon arası çok fonksiyonlu tablet bilgisayarı iPad'i tanıttı. * 2013 - Brezilya'nın Santa Maria şehrinde bir gece kulübünde düzenlenen gösteri sırasında yangın çıktı ve 245 kişi yanarak hayatını kaybetti. * 2014 - Suriye'ye İsrail hava saldırısı gerçekleşti. == Doğumlar == küçükresim|sağ|Wolfgang Amadeus Mozart * 1571 - I. Abbas, Safevi Hanedanlığının 5. hükümdarı (ö. 1629) * 1585 - Hendrick Avercamp, Hollandalı ressam (ö. 1634) * 1662 - Richard Bentley, İngiliz ilahiyatçı ve eleştirmen (ö. 1742) * 1679 - Jean François de Troy, Fransız Rokoko ressamı ve duvar halısı tasarımcı (ö. 1752) * 1756 - Wolfgang Amadeus Mozart, Avusturyalı besteci (ö. 1791) * 1775 - Friedrich Schelling, Alman İdealist düşünür (ö. 1854) * 1808 - David Strauss, Alman ilahiyatçısı ve filozofu (ö. 1874) * 1814 - Eugène Viollet-le-Duc, Fransız mimar ve teorisyen (ö. 1879) * 1820 - Juan Crisóstomo Falcón, Venezuela devlet başkanı (ö. 1870) * 1823 - Edouard Lalo, Fransız besteci (ö. 1892) * 1826 - Mihail Yevgrafoviç Saltıkov-Şçedrin, Rus hiciv ustası ve romancı (ö. 1889) * 1832 - Lewis Carroll, İngiliz yazar, matematikçi ve mantıkçı (ö. 1898) * 1832 - Arthur Hughes, İngiliz ressam ve resimleyici (ö. 1915) * 1836 - Leopold von Sacher-Masoch, Avusturyalı yazar (ö.1895) * 1848 - Tōgō Heihachirō, Japon Filo Amirali (ö. 1934) * 1850 - Edward Smith, İngiliz deniz subayı (ö. 1912) * 1852 - Fulgence Bienvenüe, Fransız inşaat mühendisi (ö. 1936) * 1859 - II. Wilhelm, Almanya İmparatoru (ö. 1941) * 1859 - Pavel Milyukov, Rus tarihçi ve liberal politikacı (ö. 1943) * 1860 - Gabriele Possanner, Avusturyalı hekim (ö. 1940) * 1868 - Arthur Brofeldt, Fin siyasetçi (ö. 1928) * 1878 - Olympe Démarez, Fransız avukat (ö. 1964) * 1881 - Sveinn Björnsson, İzlanda'nın ilk Cumhurbaşkanı (ö. 1952) * 1883 - Gottfried Feder, Alman ekonomist ve NSDAP'nin 6 kurucusundan biri (ö. 1941) * 1886 - Frank Nitti, İtalyan mafya lideri (ö. 1943) * 1888 - Victor Goldschmidt, Norveçli mineralog (ö. 1947) * 1888 - George Relph, İngiliz aktör (ö. 1960) * 1890 - Mauno Pekkala, Finlandiya Başbakanı (ö. 1952) * 1893 - Song Qingling, Çinli devlet başkanı (ö. 1981) * 1898 - Erich Zepler, Yahudi elektronik mühendisi ve satranç kompozitörü (ö. 1980) * 1903 - John Carew Eccles, Avustralyalı nörofizyolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1997) * 1905 - Burhan Atak, Türk futbolcu (ö. 1987) * 1910 - Edvard Kardelj, Yugoslav marksizminin kurucusu ve devrimci siyaset adamı (ö. 1979) * 1910 - Felix Candela, İspanyol/Meksikalı mimar (ö.1997) * 1919 - Hüseyin Peyda, Türk sinema oyuncusu (ö. 1990) * 1921 - Donna Reed, Amerikalı oyuncu ve En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1986) * 1924 - Rauf Denktaş, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kurucusu ve siyasetçi (ö. 2012) * 1926 - Ingrid Thulin, İsveçli oyuncu (ö. 2004) * 1928 - Marie Daëms, Fransız oyuncu (ö.2016) * 1931 - Gazanfer Özcan, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (ö. 2009) * 1932 - Boris Anfiyanoviç Şahlin, Sovyet jimnastikçi (üç Olimpiyatta altın madalya kazanan ve 10 kez dünya şampiyonu olan) (ö. 2008) * 1934 - Edith Cresson, Fransa'nın ilk kadın Başbakanı * 1936 - Samuel C. C. Ting, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1942 - Tasuku Honjo, Japon bilim insanı, immünolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi * 1940 - Ahmet Kurtcebe Alptemoçin, Türk siyasetçi, eski Bursa milletvekili ve iş insanı * 1944 - Mairead Corrigan, İrlandalı sosyal hizmet uzmanı (Katolik ve Protestanları bir araya getiren Barış İnsanları Örgütü'nün kurucusu ve Nobel Barış Ödülü sahibi) * 1944 - Nick Mason, İngiliz müzisyen ve Pink Floyd grubunun bateristi * 1948 - Mikhail Baryshnikov, Rus dansçı * 1948 - Valeri Brainin, Rus-Alman müzik yöneticisi, müzik bilimci, besteci ve şair * 1955 - Nilgün Özhan Kasapbaşoğlu, Türk tiyatro, sinema oyuncusu ve seslendirme sanatçısı * 1955 - Burhanettin Kocamaz, Türk siyasetçi * 1957 - Frank Miller, Amerikalı çizgi romancı, yazar ve film yönetmeni * 1964 - Lale Başar, Türk tiyatro, dizi ve sinema oyuncusu * 1965 - Attila Sekerlioglu, Türk asıllı Avusturyalı futbolcu ve teknik direktör * 1965 - Oktay Kaynarca, Türk sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu * 1969 - Süleyman Atanısev, Türk tiyatro oyuncusu * 1970 - Heather Nauert, Amerikalı gazeteci ve diplomat * 1974 - Ole Einar Bjørndalen, Norveçli biatlet * 1980 - Austin O'Riley, Amerikalı çıplak model ve pornografik film oyuncusu * 1987 - Lupe Fuentes, Amerikalı çıplak model ve pornografik film oyuncusu * 1992 - Jean Acosta Soares, Brezilyalı futbolcu * 1997 - Betül Kutlu, Türk basketbolcu == Ölümler == * 98 - Nerva, Roma imparatoru (d. 30) * 308 - Azize Nino, Gürcistan’da Hristiyanlığı yayan azize (d. 296) * 457 - Marcianus, 450-457 arasında Doğu Roma İmparatoru (Bizans) (d. 396) * 672 - Vitalianus, 657'den 672'deki ölümüne kadar Katolik Kilisesi için papalık yapmıştır * 1635 - Nef'i, Türk şair (d. 1572) * 1731 - Bartolomeo Cristofori, İtalyan müzik aleti yapımcısı (d. 1655) * 1814 - Johann Gottlieb Fichte, Alman filozof (d. 1762) * 1851 - John James Audubon, Amerikalı ressam (d. 1785) * 1901 - Giuseppe Verdi, İtalyan besteci (d. 1813) * 1910 - ‎Thomas Crapper‎‎, İngiliz tesisatçı ve iş insanı‎ (d. 1836) * 1913 - Ebüzziya Tevfik Bey, Türk gazeteci, yazar, yayıncı ve hattat (d. 1849) * 1922 - Nellie Bly, Amerikalı gazeteci (d. 1864) * 1922 - Giovanni Verga, İtalyan yazar (d. 1840) * 1930 - Leonardo de Mango, İtalyan ressam (d. 1843) * 1933 - Charles Ernest Overton, Britanyalı biyofizikçi ve farmakolog (d. 1865) * 1939 - Salih Münir Paşa, Türk diplomat ve eski Paris Büyükelçisi (d. 1859) * 1940 - Isaac Babel, Sovyet-Rus yazar (d. 1894) * 1949 - Boris Vladimiroviç Asafiev, Rus müzikolog ve besteci (d. 1884) * 1967 - Luigi Tenco, İtalyan müzisyen (d. 1938) * 1972 - Şefik İnan, Türk siyasetçi (d. 1913) * 1974 - Georgios Grivas, Kıbrıslı asker ve Rum tedhiş örgütü EOKA'nın lideri (d. 1898) * 1974 - Leo Geyr von Schweppenburg, Alman asker (d. 1886) * 1974 - Rudolf Dassler, Puma'nın kurucusu (d. 1898) * 1978 - Uğur Güçlü, Türk sinema oyuncusu (d. 1942) * 1983 - Louis de Funès, Fransız sinema oyuncusu (d. 1914) * 2008 - Suharto, Endonezya Devlet Başkanı (d. 1921) * 2009 - John Updike, Amerikalı romancı (d. 1932) * 2010 - Howard Zinn, Amerikalı tarihçi (d. 1922) * 2010 - Jerome David Salinger, Amerikalı romancı (d. 1919) * 2011 - Öner Ünalan, Türk yazar, çevirmen ve araştırmacı (d. 1935) * 2014 - Pete Seeger, Amerikalı insan hakları savunucusu ve şarkıcı (d. 1919 * 2015 - Charles Townes, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1915) * 2016 - Augusto Giomo, İtalyan basketbolcudur (d. 1940) * 2017 - Wim Anderiesen Jr., Hollandalı eski futbolcudur (d. 1931) * 2017 - Valeriy Bolotov, Ukraynalı ayrılıkçı ve Rusya yanlısı asker ve siyasetçi (d. 1970) * 2017 - Henry-Louis de La Grange, Fransız müzikolog, yazar, eleştirmen ve tarihçi (d. 1924) * 2017 - Robert Ellis Miller, Amerikalı bir film yönetmenidir (d. 1927) * 2017 - Brunhilde Pomsel, Alman radyocu ve haber muhabiri (d. 1911) * 2017 - Emmanuelle Riva, Fransız oyuncu (d. 1927) * 2017 - Gisella Sofio, İtalyan oyuncu (d. 1931) * 2018 - Robert McCormick Adams Jr., Amerikalı antropolog ve arkeolog (d. 1926) * 2018 - Royal Galipeau, Kanadalı iş insanı ve siyasetçidir (d. 1947) * 2018 - Ingvar Kamprad, İsveçli iş insanı ve IKEA'nın kurucusu (d. 1926) * 2018 - Mort Walker, Amerikalı çizgi roman sanatçısıdır (d. 1923) * 2019 - Henry Chapier, Fransız gazeteci, film eleştirmeni, televizyoncu ve film yönetmeni (d. 1933) * 2019 - Yvonne Clark, Amerikalı makine mühendisi ve akademisyendir (d. 1929) * 2019 - Nina Fyodorova, Rus kayaklı koşucu (d. 1947) * 2019 - Peter Magowan, Amerikalı iş insanı (d. 1942) * 2019 - Eve Oja, Eston matematikçi ve akademisyendir (d. 1948) * 2019 - Erica Yohn, Amerikalı oyuncu (d. 1928) * 2020 - Lina Ben Mhenni, Tunuslu kadın aktivist, blog yazarı, eğitimci ve dilbilimci (d. 1983) * 2021 - Gert Blomé, İsveçli buz hokeyi oyuncusu (d.1934) * 2021 - Goddess Bunny, Amerikalı transseksüel gösteri sanatçısı, drag queen, oyuncu ve model (d. 1960) * 2021 - Cloris Leachman, Amerikalı aktris, komedyen ve En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1926) * 2021 - Mihrdad Minavend, İranlı futbolcu ve teknik direktör (d. 1975) * 2021 - Efraín Ruales, Ekvadorlu aktör, televizyon sunucusu, model ve müzisyen (d. 1984) * 2021 - Carmen Vázquez, Porto Rikolu LGBT hakları aktivisti ve yazar (d. 1949) * 2022 - Muhammed Ali Ferruhyan, İranlı serbest stil güreşi (d. 1935) * 2022 - Pavlo Kuznietsov, Ukraynalı siyasetçi (d. 1950) * 2022 - Karl Spiehs, Avusturyalı film yapımcısı (d. 1931 == Tatiller ve özel günler == * Uluslararası Holokost Anma Günü == Kaynakça == *0127 27
== Olaylar == * 66 - Halley kuyruklu yıldızı'nın, Dünya'nın yakınından 5. kayıtlı geçişi. * 1340 - İngiltere Kralı III. Edward, kendini Fransa Kralı ilan etti. * 1531 - Lizbon'da (Portekiz) şiddetli deprem; binlerce kişi öldü. * 1699 - Osmanlı Devleti, Karlofça Antlaşması'nı imzaladı. * 1700 - Kuzey Amerika'nın batı sahillerinde 9 şiddetinde deprem (Kaskadya depremi) meydana geldi. * 1785 - Benjamin Franklin, kızına yazdığı mektupta Amerika Birleşik Devletleri'nin sembolü olarak kartalın seçilmesinden dolayı duyduğu hayal kırıklığını dile getirdi. Franklin, hindiyi düşünüyormuş. * 1788 - İngiliz donanması Sidney sahillerinde. Avrupalıların kalıcı yerleşimi başlamış oldu. * 1837 - Michigan, 26. eyalet olarak Amerika Birleşik Devletleri'ne katıldı. * 1861 - Louisiana eyaleti, Amerika Birleşik Devletleri'nden ayrıldı. * 1870 - Virginia, tekrar Amerika Birleşik Devletleri'ne katıldı. * 1905 - Pretoria'da (Güney Afrika) 3,106 karat değerindeki dünyanın en büyük elması bulundu. Elmasa "Cullinan" adı verildi. 9 parçaya bölünen elmastan elde edilen "Afrika'nın Büyük Yıldızı" adındaki 530.2 karatlık 74 yüzlü dünyanın en büyük pırlantası, Britanya tacına yerleştirildi. * 1911 - Richard Strauss'un Der Rosenkavalier operası ilk kez sahnelendi. * 1911 - Pilot Glenn H. Curtiss, ilk deniz uçağını uçurdu. * 1921 - İstanbul Tramvay işçileri greve çıktı. * 1926 - Televizyonun icadı. * 1931 - Hindistan'da Mahatma Gandhi serbest bırakıldı. * 1931 - Kızıl İstanbul gazetesi hakkında soruşturma açıldı. * 1934 - Apollo Tiyatrosu Harlem'de (New York) açıldı. * 1934 - Almanya ile Polonya arasında saldırmazlık antlaşması imzalandı. * 1939 - İspanya İç Savaşı: General Francisco Franco'ya bağlı milliyetçi güçler, İtalyanların da yardımıyla Barselona şehrini ele geçirdiler. * 1942 - II. Dünya Savaşı: İlk Amerikan birlikleri Avrupa topraklarında (Kuzey İrlanda). * 1946 - Félix Gouin, Fransa Başbakanı seçildi. * 1948 - Millî Korunma Mahkemeleri kaldırıldı. * 1950 - Hindistan anayasası kabul edildi. Cumhuriyet ilan edildi. Dünyanın en kalabalık demokrasisi kuruldu. * 1953 - Gümrük İşbirliği Konseyi ilk toplantısını gerçekleştirdi. * 1956 - Kış olimpiyatları Cortina d'Ampezzo'da (İtalya) başladı. * 1958 - Klasik müzik bestecisi Bülent Arel'in "Beş Sonnet" adlı yapıtı ilk kez seslendirildi. * 1959 - Ankara Telgraf gazetesi'nin sahibi ve Yazı İşleri Müdürü Fethi Giraygil, Ankara Cezaevi'ne girdi. Giraygil, 17 gün hapis cezasına çarptırılmıştı. * 1959 - Bağdat Paktı Konseyi Karaçi'de toplandı. Toplantıya, Türkiye adına Başbakan Adnan Menderes ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu katıldı. * 1962 - Ay'a bilimsel cihazlar götürmek üzere üzere fırlatılan Ranger 3 uydusu, Ay'ın ancak 35.000 km kadar uzağından geçebildi. * 1965 - Hintçe, Hindistan'ın resmî dili oldu. * 1966 - İstanbul'un çeşitli semtlerinde "köylü pazarları" kurulması çalışmalarına başladı. Amaç, halkın daha ucuz sebze ve meyve yiyebilmesi idi. * 1969 - Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi Genel Başkanı Alparslan Türkeş, İstanbul İl Gençlik Kongresi'nde "Hareket başladı" dedi. * 1970 - Necmettin Erbakan ve 17 arkadaşı, Millî Nizam Partisi'ni kurdu. * 1972 - Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan'ın idam dosyası, Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne gönderildi. * 1973 - Fikir suçundan cezaevinde bulunan Çetin Altan, Doğan Koloğlu, Alpay Kabacalı, İrfan Derman ve Yaşar Kemal yargılandı. * 1974 - Bülent Ecevit Başbakanlığında, Cumhuriyet Halk Partisi - Millî Selamet Partisi koalisyon Hükûmeti göreve başladı. * 1974 - Türk Hava Yolları'nın Van adlı yolcu uçağı, İzmir Cumaovası Havaalanı'nda pistin 100 metre uzağında yere çakıldı; 63 kişi öldü. * 1978 - Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) Başkanı Feyyaz Berker ve Yönetim Kurulu üyesi Rahmi Koç, Türk Ceza Kanunu'nun (TCK)141.,142. ve 163. maddelerinin kaldırılmasını istediler. * 1979 - Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı Pol-Der, Pol-Bir, Pol-Ens ve Tem-Der'in çalışmalarını durdurdu. * 1980 - İsrail ve Mısır arasında diplomatik ilişkiler başladı. * 1984 - Türkiye İşçi Partisi davası sonuçlandı; 102 kişi çeşitli hapis cezalarına çarptırıldı. * 1986 - Halley kuyruklu yıldızı gece görünür konumda. Güneş etrafında 76 yıl süren bir turunu tamamlıyor. * 1988 - The Phantom of the Opera müzikali ilk kez sahnelendi. * 1992 - 12 Eylül'den sonra ilk kez memur eylemi düzenlendi. İstanbul'daki eyleme 5 bin memur katıldı. * 1992 - Boris Yeltsin, Rusya'nın nükleer füzelerinin Amerikan şehirlerini hedef almaktan vazgeçeceğini duyurdu. * 1993 - Václav Havel, Çekya'nın Başkanı seçildi. * 1996 - Amerikalı katil John Albert Taylor, Utah'ta kurşuna dizilerek idam edildi. * 1998 - Monica Lewinsky skandalı: Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Bill Clinton, eski Beyaz Saray stajyeri Monica Lewinsky ile ilişkisi olduğunu reddetti. * 1998 - Compaq, Digital Equipment Corporation şirketini satın aldı. * 2001 - Gucerat'da (Hindistan) deprem: 20.000'den fazla kişi öldü. * 2004 - Hamid Karzai, Afganistan'ın yeni anayasasını imzaladı. * 2005 - Condoleezza Rice, Amerika Birleşik Devletleri'nin ilk siyahi kadın Dışişleri Bakanı oldu. * 2006 - Filistin'de yapılan seçimlerde, Hamas'ın parlamentodaki 132 sandalyenin 76'sını elde ettiği anlaşılınca, Başbakan Ahmed Kurey istifa etti. * 2006 - Dünya Ekonomik Forumu, Davos'ta (İsviçre) toplandı. * 2008 - Ümraniye'de ele geçirilen patlayıcılarla ilgili soruşturma kapsamında mahkemeye sevk edilen emekli Tuğgeneral Veli Küçük, emekli Kurmay Albay Mehmet Fikri Karadağ, Susurluk Davası hükümlüsü Sami Hoştan, avukat Kemal Kerinçsiz, Türk Ortodoks Patrikhanesi Basın ve Halkla İlişkiler Sözcüsü Sevgi Erenerol, Hüseyin Görüm, Hüseyin Gazi Oğuz ve Oğuz Alparslan Abdülkadir tutuklandı. * 2011 - TÜİK, enflasyon sepetini güncelledi. 2011 TÜFE sepeti 445 kalemden oluştu. Güncelleme sonucunda 2011 sepetine tramvay ücreti ve Süper Loto girdi, yünlü kumaş, kadın mantosu ve atık çöp ücreti sepetten çıkarıldı. == Doğumlar == * 1205 - Lizong, Çin'in Song Hanedanı'nın 14. imparatoru (ö. 1264) * 1467 - Guillaume Budé, Fransız hümanist (ö. 1540) * 1495 - Go-Nara, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 105. imparatorudur (ö. 1557) * 1582 - Giovanni Lanfranco, Barok döneminin önde gelen İtalyan ressamı (ö. 1647) * 1714 - Jean-Baptiste Pigalle, Fransız heykeltıraş (ö. 1785) * 1715 - Claude Adrien Helvétius, Fransız filozoftur (ö. 1771) * 1739 - Charles-François du Périer Dumouriez, Fransız Devrim Savaşları sırasında Fransız generali (ö. 1823) * 1763 - XIV. Karl, İsveç ve Norveç'in ilk Fransız kralı (ö. 1844) * 1781 - Achim von Arnim, Alman şair (ö. 1831) * 1818 - Amédée de Noé, Fransız karikatürist ve taşbasmacı (ö. 1879) * 1840 - Édouard Vaillant, Fransız devrimci, yayıncı, siyasetçi ve 1871 Paris Komünü üyesi (ö. 1915) * 1861 - Louis Anquetin, Fransız ressam (ö. 1932) * 1863 - Feridun Bey Köçerli, Azerbaycanlı yazar, filolog ve edebiyat eleştirmeni (ö. 1920) * 1865 - Sabino de Arana, Bask milliyetçiliğinin teorisyeni (ö. 1903) * 1880 - Douglas MacArthur, Amerikalı general (ö. 1964) * 1884 - Edward Sapir, Amerikalı dilbilimci ve etnolog (ö. 1939) * 1891 - İlya Ehrenburg, Sovyet yazar ve gazeteci (ö. 1967) * 1893 - Christian Arhoff, Danimarkalı sahne ve sinema oyuncusu (ö. 1973) * 1904 - Seán MacBride, İrlandalı devlet adamı ve 1974 Nobel Barış Ödülü sahibi ö. 1988) * 1906 - Zühtü Müridoğlu, Türk heykeltıraş (ö. 1992) * 1908 - Jill Esmond, İngiliz sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1990) * 1911 - Polykarp Kusch, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1993) * 1914 - Dürrüşehvar Sultan, son Osmanlı halifesi Abdülmecid Efendi'nin kızı (ö. 2006) * 1918 - Nicolae Ceauşescu, Romanya Devlet Başkanı (ö. 1989) * 1921 - Akio Morita, Japon iş insanı ve Sony'nin kurucusu (ö. 1999) * 1925 - Paul Newman, Amerikalı sinema oyuncusu, yönetmen ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2008) * 1928 - Roger Vadim, Fransız film yönetmeni (ö. 2000) * 1932 - Alain David, Fransız atlet * 1934 - André Lewin, Fransız diplomat (ö. 2012) * 1940 - Ayten Gökçer, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu * 1944 - Angela Davis, Amerikalı devrimci, filozof, hümanist ve yazar * 1945 - Jacqueline du Pré, İngiliz çello sanatçısı (ö. 1987) * 1946 - Michel Delpech, Fransız şarkıcı, besteci ve aktör (ö. 2016) * 1947 - Argyris Koulouris, Yunan gitarist ve müzisyen * 1949 - David Strathairn, Amerikalı oyuncu * 1950 - Jörg Haider, Avusturyalı siyasetçi (ö. 2008) * 1955 - Eddie Van Halen, Hollandalı müzisyen, söz yazarı ve yapımcı (ö. 2020) * 1958 - Ellen DeGeneres, Amerikalı oyuncu ve komedyen * 1958 - Gleb Nosovski, Rus matematikçi ve Yeni Kronoloji'nin yazarlarından biri * 1959 - Nuri Bilge Ceylan, Türk film yönetmeni, senarist ve fotoğraf sanatçısı * 1962 - Ricky Harris, Amerikalı oyuncu ve komedyen (ö. 2016) * 1963 - José Mourinho, Portekizli teknik direktör * 1971 - Aygün Kazımova, Azerbaycanlı eski sporcu, şarkıcı, besteci, oyuncu ve yapımcı * 1973 - Melvil Poupaud, Fransız oyuncu * 1978 - Sinan Çalışkanoğlu, Türk sinema, tiyatro, reklam ve dizi oyuncusu * 1980 - Ertuğrul Arslan, Türk futbolcu * 1981 - Colin O'Donoghue, İrlandalı oyuncu * 1986 - Mustapha Yatabaré, Malili futbolcu * 1990 - Sergio Pérez, Meksikalı Formula 1 pilotu * 1991 - Nicolò Melli, İtalyan basketbolcu * 1992 - Colton Underwood, Amerikan futbolu oyuncusu * 1996 - Rabia Soytürk, Türk oyuncu * 1997 - Gedion Zelalem, Almanya doğumlu Amerikalı futbolcu * 2000 - Ester Expósito, İspanyol oyuncu == Ölümler == * 1640 - Jindřich Matyáš Thurn, Çek asilzade (d. 1567) * 1752 - Jean François de Troy, Fransız Rokoko ressamı ve duvar halısı tasarımcı (d. 1679) * 1823 - Edward Jenner, İngiliz doktor (Çiçek aşısını bulan) (d. 1749) * 1824 - Théodore Géricault, Fransız ressam ve taş baskı sanatçısı (d. 1791) * 1828 - Caroline Lamb, İngiliz kadın soylu ve yazar (d. 1785) * 1839 - Jens Esmark, Danimarkalı-Norveçli mineraloji profesörü (d. 1763) * 1855 - Gerard de Nerval, Fransız şair ve yazar (Romantizm'in öncüsü) (intihar) (d. 1808) * 1875 - George Finlay, İskoç tarihçi (d. 1799) * 1879 - Julia Margaret Cameron, İngiliz fotoğrafçı (d. 1815) * 1885 - Charles George Gordon, İngiliz general (d. 1833) * 1895 - Arthur Cayley, İngiliz matematikçi (d. 1821) * 1920 - ‎Jeanne Hébuterne‎‎, Fransız ressam ve yazar‎ (d. 1898) * 1922 - Luigi Denza, İtalyan besteci (d. 1846) * 1948 - Musa Kâzım Karabekir. Türk asker, Millî Mücadele Kahramanı ve siyaset adamı (d. 1882) * 1952 - Horloogiyn Çoybalsan, Moğol komünist siyasetçi ve mareşal (d. 1895) * 1962 - Lucky Luciano, Amerikalı gangster (d. 1897) * 1973 - Edward G. Robinson, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1893) * 1979 - Nelson A. Rockefeller, Amerikalı iş insanı, politikacı ve ABD'nin 41. Başkan Yardımcısı (d. 1908) * 1985 - Kenny Clarke, Amerikalı caz davulcusu (d. 1914) * 1992 - José Ferrer, Porto Rikolu oyuncu ve yönetmen (d. 1909) * 2000 - Alfred Elton van Vogt, Amerikalı bilimkurgu yazarı (d. 1912) * 2003 - Annemarie Schimmel, Alman İslam bilimcisi (d. 1922) * 2003 - Valeri Brumel, Rus yüksek atlamacı (d. 1942) * 2008 - Christian Brando, Amerikalı oyuncu (Marlon Brando'nun oğlu) (d. 1958) * 2014 - Paula Gruden, Sloven kökenli Avustralyalı bir şair, çevirmen ve editördür (d. 1921) * 2016 - Black, İngiliz şarkıcı (d. 1962) * 2016 - Vasilya Fattakhova, bir Tatar şarkıcı (d. 1979) * 2016 - Sahabzade Yakub Han, Pakistanlı orgeneral ve politik figür (d. 1920) * 2016 - Colin Vearncombe, Black sahne ismiyle, 1980'lerin pop yıldızları arasında sayılan İngiliz şarkıcı (d. 1962) * 2016 - Abe Vigoda, Amerikalı film ve dizi oyuncusu (d. 1921) * 2017 - Ramdas Agarwal, Hint siyasetçi (d. 1937) * 2017 - Saloua Raouda Choucair, Lübnanlı kadın ressam ve heykeltıraştır (d. 1917) * 2017 - Mike Connors, Amerikalı erkek sinema oyuncusudur (d. 1925) * 2017 - Barbara Hale, Amerikalı oyuncudur (d. 1922) * 2017 - Aleksandr Kadakin, Rus diplomattır (d. 1949) * 2018 - Elizabeth Hawley, Himalaya Dağları'nı araştıran Amerikalı kadın gazeteci ve gezi yazarı (d. 1923) * 2018 - İgor Jukov, Rus piyanist, orkestra şefi ve ses mühendisi (d. 1936) * 2018 - Jacques Languirand, Kanadalı radyocu, seslendirme sanatçısı, yazar ve oyuncu (d. 1931) * 2018 - Hiromu Nonaka, Japon Liberal Demokrat Parti üyesi siyasetçidir (d. 1925) * 2018 - Francisco Savín, Meksikalı orkestra şefi ve besteci (d. 1929) * 2019 - Dale Barnstable, Amerikalı basketbol oyuncusu (d. 1925) * 2019 - Patrick Bricard, Fransız aktör ve yönetmen (d. 1940) * 2019 - Jean Guillou, Fransız besteci, orgcu, piyanist ve eğitimci (d. 1930) * 2019 - Henrik Jørgensen, Danimarkalı atlet (d. 1961) * 2019 - Michel Legrand, üç Oscar ödüllü Fransız film müzikleri bestecisi, aranjör, caz piyanisti, orkestra şefi (d. 1932) * 2019 - Gerry Plamondon, Kanadalı profesyonel buz hokeyi oyuncusu (d. 1924) * 2020 - Kobe Bryant, Amerikalı profesyonel basketbolcu (d. 1978) * 2020 - Vsevolod Çaplin, Rus Ortodoks din adamı ve yazar (d. 1968) * 2020 - Lucy Jarvis, Amerikalı televizyon yapımcısı (d. 1917) * 2020 - Nathaniel R. Jones, Amerikalı yüksek mahkeme hâkimi ve siyasetçi (d. 1926) * 2020 - Michou, Fransız şarkıcı, oyuncu ve gösteri sanatçısı (d. 1931) * 2020 - Wang Xianliang, Çinli bir politikacı ve hükûmet yetkilisiydi (d. 1957) * 2021 - Georgi Ananiev, Bulgaristanlı siyasetçidir (d. 1950) * 2021 - Winfried Bölke, Alman bisiklet yarışçısı (d. 1941) * 2021 - Hana Maciuchová, Çek tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1945) * 2021 - Lars Norén, İsveçli oyun yazarı, romancı ve şair (d. 1944) * 2021 - Carlos Holmes Trujillo, Kolombiyalı siyasetçi, diplomat, bilim insanı ve avukat (d. 1951) * 2021 - Jozef Vengloš, Çekoslovak futbolcu ve teknik direktör (d. 1936) * 2022 - Ernst Stankovski, Avusturyalı aktör (d. 1928) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Gümrük Günü *0126 26
== Olaylar == * 1517 - Yavuz Sultan Selim komutasındaki Osmanlı Ordusu, Kahire'ye girdi. * 1547 - VI. Edward, İngiltere Kralı oldu. * 1807 - Pall Mall Sokağı, tarihte ışıklandırılan ilk sokak oldu. * 1820 - Fabian Gottlieb von Bellingshausen ve Mikhail Petrovich Lazarev öncülüğündeki Rus ekip, Antarktika kıtasını keşfetti. * 1871 - Fransa-Prusya Savaşı: Fransa teslim oldu ve savaş sona erdi. * 1887 - Eyfel Kulesi'nin yapımına başlandı. * 1909 - İspanya- Amerika Savaşı'ndan beri orada olan Amerikan birlikleri, Küba'dan ayrıldı. * 1915 - I. Dünya Savaşı: Osmanlı İmparatorluğu ile Britanya İmparatorluğu arasında Suriye-Filistin Cephesi başladı. * 1918 - Lev Troçki, Sovyetler Birliği'nde Kızıl Ordu'yu kurmaya başladı. * 1920 - Osmanlı Mebusan Meclisi'nin gizli oturumunda, Misak-ı Milli kabul edildi. * 1921 - Mustafa Suphi ve arkadaşları, Trabzon'a geldikten sonra İskele Kahyası İttihatçı Yahya tarafından bir motora bindirildiler ve gece denizde öldürüldüler. * 1921 - Albert Einstein, evrenin ölçülebileceğini öne sürdü. Bilim dünyasında bir tartışma başlattı. * 1923 - İçişleri Bakanlığı, İzmit ilinin adını Kocaeli olarak değiştirdi. * 1925 - Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası İstanbul Şubesi açıldı. * 1929 - İstanbul'da bir otomobil montaj fabrikası kurmak için Ford şirketi ile Maliye Vekaleti arasında imzalanan anlaşma Meclis'te kabul edildi. * 1932 - Japonya, Şanghay'ı işgal etti. * 1935 - İzlanda, kürtajı yasallaştıran ilk ülke oldu. * 1939 - İstanbul Tramvay Şirketi, 1.570.000 liraya Devletçe satın alındı. * 1956 - Personel Kanunu açıklandı; en yüksek maaş 2 bin lira olacak. * 1957 - Danıştay'a ilk kez iki kadın üye seçildi: Nezahat Martı ve Şükran Esmerer. * 1958 - Kıbrıs'ta Türklerin düzenlediği miting sırasında İngiliz askerlerinin ateş açması ve bir kamyonun kasten halkın üzerine sürülmesi sonucu 8 kişi öldü. TBMM, 31 Ocak'ta Birleşik Krallık'ı kınama kararı aldı. * 1959 - Çukurova'da sel oldu. 200 bin portakal ağacı sel altında kaldı, bir mensucat fabrikasını sel bastı. Zararın 5 milyon TL olduğu tahmin ediliyor. Bölgede yiyecek sıkıntısı başladı. * 1963 - İstanbul'da İstinye'deki Kavel Kablo Fabrikası'nda çalışan 170 işçi oturma grevi yaptı. İşçiler sendikalaşma nedeniyle işten çıkarılan dört arkadaşlarının işe geri alınmasını istiyorlardı. * 1971 - İzmir'de gençler, Amerikan 6. Filosunu protesto ettiler; 20 genç gözaltına alındı. * 1975 - Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Bülent Ecevit, "Olayların baş sorumlusu Milliyetçi Cephe'dir" dedi. * 1982 - İdam hükümlü firari sağ eylemci İsa Armağan, İran'da tutuklandı. * 1982 - Türkiye'nin Los Angeles Başkonsolosu Kemal Arıkan öldürüldü; saldırıyı, "Ermeni Soykırımı Adalet Komandoları" üstlendi. * 1983 - Cumhurbaşkanı Kenan Evren başkanlığındaki Millî Güvenlik Konseyi, ASALA militanı Levon Ekmekçiyan'a verilen ölüm cezasını onayladı. * 1986 - Sakıp Sabancı, Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) Başkanlığına seçildi. * 1986 - Uzay mekiği Challenger, fırlatılışından 73 saniye sonra parçalandı: yedi astronot öldü. Hatanın katı yakıt motorlarındaki sızıntıdan kaynaklandığı öne sürüldü. * 1987 - Türkiye, Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komisyonu'na kişisel başvuru hakkını çekince koyarak kabul ettiğini açıkladı. * 1988 - THY, iç hat seferlerinde sigara içilmesini yasakladı. * 1992 - Anayasa Mahkemesi, Türkiye Birleşik Komünist Partisi'ni kapattı. * 1993 - Genelkurmay Başkanlığı, "darbe devrinin" kapandığını açıkladı. * 1994 - Türk savaş uçakları, PKK'nın (Kürdistan İşçi Partisi) Kuzey Irak'taki Zeli kampını bombaladı. * 1997 - Güney Afrika'da ırkçı yönetim döneminde görevli dört polis, devrimci öğrenci lideri Steve Biko'yu 1977'de öldürdüklerini resmen itiraf etti. * 1997 - Promosyon Yasası yürürlüğe girdi. Süreli yayın kuruluşları kültürel amaçlar dışında promosyon yapamayacak. * 2002 - Ekvador Havayollarına ait Boeing 727-100 tipi bir yolcu uçağı güney Kolombiya'da And dağlarına çarparak düştü: 92 kişi öldü. * 2004 - Türk lirası'ndan altı sıfır atılmasını ve para biriminin Yeni Türk Lirası olmasını öngören yasa tasarısı, TBMM Genel Kurulunda kabul edildi. * 2006 - Polonya'nın Katowice şehrinde bir sergi sarayının çatısı, biriken karın ağırlığıyla çöktü: 62 kişi öldü, 140 kişi yaralandı. * 2008 - Haydarpaşa-Denizli seferi yapan trenin saat 02:00 civarlarında Kütahya'nın Çöğürler kasabasında raydan çıkmasıyla oluşan kazada, 436 yolcudan 9 kişi öldü. Yaklaşık 300 kişi çeşitli yerlerinden yaralandı. == Doğumlar == * 1457 - VII. Henry, İngiltere Kralı (ö. 1509) * 1600 - IX. Clemens, Papa (ö. 1669) * 1611 - Johannes Hevelius, Polonyalı Protestan encümen üyesi (ö. 1687) * 1712 - Tokugawa Ieshige, Tokugawa Şogunluğu'nun 9. şogunu (ö. 1761) * 1717 - III. Mustafa, Osmanlı'nın 26. Padişahı (ö. 1774) * 1768 - VI. Frederik, Danimarka ve Norveç kralı (ö. 1839) * 1825 - Benedetto Cairoli, İtalyan siyasetçi, Risorgimento döneminin sol kanat lideri ve üç kez İtalya Başbakanı (ö. 1889) * 1833 - Charles George Gordon, İngiliz general (ö. 1885) * 1834 - Sabine Baring-Gould, İngiliz Anglikan rahip ve roman yazarı (ö. 1924) * 1841 - Henry Morton Stanley, Amerikan gazeteci (ö. 1904) * 1844 - Gyula Benczúr, Macar ressam (ö. 1920) * 1853 - Jose Marti, Kübalı şair, yazar ve Küba bağımsızlık mücadelesinin öncüsü (ö. 1895) * 1865 - Kaarlo Juho Ståhlberg, Finlandiya Cumhuriyeti'nin ilk devlet başkanı (ö. 1952) * 1872 - Otto Braun, Alman sosyalist teorisyen ve Sosyal Demokrat Parti önderlerinden (ö. 1955) * 1872 - Ahmet Baytursun, Kazak eğitimci, dilbilimci, yazar, şair, siyasetçi (ö. 1937) * 1873 - Colette (Sidonie-Gabrielle), Fransız oyun yazarı (ö. 1954) * 1875 - Julián Carrillo, Meksikalı besteci (ö. 1965) * 1877 - Wojciech Brydziński, Polonyalı tiyatro, radyo ve sinema oyuncusu (ö. 1966) * 1878 - Jean de La Hire, Fransız yazar (ö. 1956) * 1879 - Julia Bell, İngiliz insan genetiği araştırmacısı (ö. 1979) * 1880 - Sergey Malov, Rus dil bilimci, Doğu bilimci, Türkolog (ö. 1957) * 1881 - Siegfried Jacobsohn, Alman gazeteci ve tiyatro eleştirmeni (ö. 1926) * 1883 - Necmeddin Okyay, Türk hattat, ebru sanatçısı, kemankeş, gül yetiştiricisi, tuğrakeş, aharcılık, mücellid, imam ve hatip (ö. 1976) * 1884 - Auguste Piccard, İsviçreli fizikçi (ö. 1962) * 1887 - Arthur Rubinstein, Polonya doğumlu Amerikalı piyano virtüözü (ö. 1982) * 1890 - Robert Franklin Stroud, Amerikalı mahkûm (Alkatraz Kuşçusu) (ö. 1963) * 1892 - Armen Doryan, Osmanlı Ermenisi şair ve öğretmen (ö. 1923) * 1897 - Valentin Katayev, Rus romancı ve oyun yazarı (Devrim sonrası Rusya'da özgün tarzıyla dikkat çeken) (ö. 1986) * 1906 - Markos Vafiadis, Yunanistan Komünist Partisi kurucularından ve Yunan İç Savaşı'nda Demokratik Ordu Komutanlarından (ö. 1992) * 1912 - Jackson Pollock, Amerikalı ressam (ö. 1956) * 1920 - Xavier de La Chevalerie, Fransız büyükelçi (ö. 2004) * 1927 - Eşref Kolçak, Türk oyuncu (ö. 2019) * 1929 - Claes Oldenburg, İsveç kökenli Amerikalı pop-art heykelci * 1935 - Maria Eugenia Lima, Angolalı şair, dramaturg ve romancı * 1936 - Alan Alda, Amerikalı oyuncu, yazar ve eylemci * 1936 - İsmail Kadare, Arnavut yazar * 1938 - Leonid İvanoviç Jabotinskiy, Sovyet halterci * 1938 - Tomas Lindahl, İsveç asıllı İngiliz bilim insanı * 1940 - Carlos Slim Helú, Lübnan asıllı Meksikalı iş insanı * 1942 - Brian Jones, İngiliz rock müzisyeni (ö. 1969) * 1945 - Marthe Keller, İsviçreli aktris * 1947 - Haydar Baş, Türk siyasetçi, ilahiyatçı, yazar ve eğitimci (ö. 2020) * 1948 - Charles Taylor, 1997-2003 yılları arasında Liberya Devlet Başkanı * 1948 - İbrahim Yazıcı, Türk siyasetçi ve spor yöneticisi (ö. 2013) * 1949 - Gregg Popovich, Amerikalı basketbol antrenörü * 1950 - Hamed bin İsa el-Halife, Önceki emir İsa bin Selman el-Halife'nın oğludur * 1951 - Ludovikos Ton Anogeion, Yunan müzisyen, şair ve sanatçı * 1951 - Leonid Kadenyuk, Bağımsız Ukrayna'nın ilk astronotu unvanına sahip test pilotu (d. 2018) * 1953 - Anicée Alvina, Fransız oyuncu (ö. 2006) * 1954 - Bruno Metsu, eski Fransız futbolcu ve teknik direktördür (d. 2013) * 1954 - Ümit Yesin, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2019) * 1955 - Vinod Khosla, Hint asıllı ABD'li risk sermayedarı ve girişmcidir * 1955 - Nicolas Sarkozy, Fransız siyasetçi * 1958 - Sandy Gandhi, Avustralyalı komedyen ve köşe yazarı (ö. 2017) * 1959 - Frank Darabont, Amerikalı yönetmen, senaryo yazarı ve film yapımcısı * 1968 - Sarah McLachlan, Kanadalı müzisyen * 1968 - Rakim, Amerikalı hip hop sanatçısı * 1970 - Julia Jäger, Alman oyuncu * 1973 - Natalya Morozova, Rus voleybolcu * 1975 - Susana Feitor, Portekizli yürüyüşçü * 1975 - Tijen Karaş, Türk haber sunucusu * 1976 - Rick Ross, Amerikalı rapçi * 1977 - Takuma Sato, Japon asıllı Formula Bir otomobil yarışcısıdır * 1978 - Gianluigi Buffon, İtalyan futbolcu * 1978 - Papa Bouba Diop, Senegalli millî futbolcudur (ö. 2020) * 1978 - Sheamus, İrlandalı profesyonel güreşçi * 1980 - Michael Hastings, Amerikalı gazeteci ve yazardır (ö. 2013) * 1981 - Elijah Wood, Amerikalı oyuncu * 1981 - Volga Sorgu, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1985 - J. Cole, Amerikalı hip hop sanatçısı ve yapımcı * 1993 - Ezgi Şenler, Türk oyuncu == Ölümler == * 661 - Ali bin Ebu Talib, İslam Devleti'nin 656-661 yılları arasındaki 4. İslam Halifesi (d. 600) * 724 - II. Yezîd, dokuzuncu Emevî halifesidir (d. 687) * 814 - Şarlman, Alman Kralı (d. 742) * 1547 - VIII. Henry, İngiltere Kralı (d. 1491) * 1621 - V. Paulus, Papa (d. 1552) * 1625 - Çerkes Mehmed Ali Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. ?) * 1687 - Johannes Hevelius, Polonyalı Protestan encümen üyesi (d. 1611) * 1688 - Ferdinand Verbiest, Flaman Cizvit misyoner, rahip (d. 1623) * 1847 - Pierre Amédée Jaubert, Fransız diplomat, akademisyen, şarkiyatçı, çevirmen, politikacı ve gezgin (d. 1779) * 1864 - Benoît Paul Émile Clapeyron, Fransız mühendis ve fizikçi (d. 1799) * 1866 - Robert Foulis, Kanadalı mucit, inşaat mühendisi ve sanatçı (d. 1796) * 1866 - Emil Dessewffy, Macar muhafazakâr politikacı (d. 1814) * 1878 - Cincinnato Baruzzi, İtalyan heykeltıraş (d. 1796) * 1884 - Augustin-Alexandre Dumont, Fransız heykeltıraş (d. 1801) * 1891 - Nikolaus August Otto, Alman makine mühendisi (d. 1832) * 1918 - ‎John McCrae‎‎, Kanadalı asker, doktor ve yazar ‎(d. 1872) * 1921 - Mustafa Suphi, Türk komünist siyasetçi ve Türkiye Komünist Partisi ilk Merkez Komite Başkanı (suikast) (d. 1883) * 1924 - Teófilo Braga, Portekiz Cumhurbaşkanı, yazar, oyun yazarı (d. 1843) * 1926 - Kato Takaaki, Japonya Başbakanı (d. 1860) * 1939 - William Butler Yeats, İrlandalı şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1865) * 1940 - Sultan Galiyev, Tatar lider, düşünce adamı ve ulusal komünizmin fikir babası (idam) (d. 1892) * 1953 - Neyzen Tevfik Kolaylı, Türk ney üstadı ve ünlü hiciv şairi (d. 1879) * 1965 - Maxime Weygand, Fransız general (d. 1867) * 1981 - Özdemir Asaf, Türk şair (d. 1923) * 1982 - Kemal Arıkan, Türk diplomat (d. 1927) * 1983 - Levon Ekmekçiyan, Ermeni ASALA'ya mensup militan (d. 1958) * 1986 - Gregory Jarvis, Amerikalı kaptan, mühendis ve astronot (d. 1944) * 1986 - Christa McAuliffe, Amerikalı eğitimci ve astronot (d. 1948) * 1986 - Ronald McNair, Amerikalı fizikçi ve astronot (d. 1950) * 1986 - Ellison Onizuka, Amerikalı mühendis ve astronot (d. 1946) * 1986 - Judith Resnik, Amerikalı albay, mühendis ve astronot (d. 1949) * 1986 - Dick Scobee, Amerikalı albay, pilot ve astronot (d. 1939) * 1986 - Michael J. Smith, Amerikalı kaptan, pilot ve astronot (d. 1945) * 1988 - Klaus Fuchs, Alman teorik fizikçi ve atom casusu (d. 1911) * 1989 - Gürbüz Bora, Türk tiyatro sanatçısı * 1996 - Joseph Brodsky, Rus şair (d. 1940) * 2002 - Astrid Lindgren, İsveçli yazar (d. 1907) * 2002 - Ayşenur Zarakolu, Türk yayıncı, yazar ve insan hakları savunucusu (tabu konularda yaptığı yayınlarla tanınan) (d. 1946) * 2004 - Joe Viterelli, Amerikalı aktör (d. 1937) * 2005 - Jim Capaldi, İngiliz müzisyen (Traffic) (d. 1944) * 2010 - Ömer Uluç, Türk ressam (d. 1931) * 2012 - Keriman Halis Ece, Türk piyanist, model ve Türkiye'nin ilk dünya güzeli (d. 1913) * 2013 - Ferdi Özbeğen, Türk piyanist ve şarkıcı (d. 1941) * 2015 - Yves Chauvin, Fransız kimyacı (d. 1930) * 2016 - Signe Toly Anderson, Amerikalı şarkıcı (d. 1941) * 2016 - Ales Debeljak, Sloven yazar (d. 1961) * 2016 - Paul Kantner, Amerikalı rock müzisyeni ve gitaristi ve aktivist (d. 1941) * 2017 - Jean Bogaerts, eski Belçikalı profesyonel bisiklet yarışçısıdır (d. 1925) * 2017 - Engin Cezzar, Türk yönetmen, tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1935) * 2017 - Bharati Mukherjee, Hint asıllı Amerikalı yazar ve akademisyendir (d. 1940) * 2017 - Lennart Nilsson, İsveçli fotoğraf sanatçısıdır (d. 1922) * 2017 - Alyaksandr Tsihanoviç, Beyaz Rus şarkıcı (d. 1952) * 2017 - Stuart Timmons, Amerikalı gazeteci, aktivist, yazar ve tarihçidir (d. 1957) * 2017 - Mehmet Türker, Türk gazeteci ve yazar (d. 1944) * 2017 - Ion Ungureanu, Moldovalı oyuncu ve siyasetçi (d. 1935) * 2018 - Dharmasena Pathiraja, Sri Lankalı film yönetmeni, senarist ve akademisyendir (d. 1943) * 2018 - Coco Schumann, Alman caz müzisyenidir (d. 1924) * 2018 - Gene Sharp, Amerikalı siyaset bilimcisi, düşünür, profesör (d. 1928) * 2019 - Jurrie Koolhof, Hollandalı eski futbolcu ve menajerdir (d. 1960) * 2019 - Murad Medelsi, Cezayir Anayasa Konseyi Başkanı, eski Dışişleri Bakanı (d. 1943) * 2019 - Pepe Smith, Filipinli şarkıcı, söz yazarı ve müzisyendir (d. 1947) * 2020 - Marj Dusay, Amerikalı oyuncudur (d. 1936) * 2020 - Nicholas Parsons, İngiliz oyuncu, radyo ve televizyon sunucusu (d. 1923) * 2021 - Wismoyo Arismunandar, Endonezyalı yüksek rütbeli asker (d. 1940) * 2021 - Chedly Ayari, Tunuslu siyasetçi, ekonomist ve diplomat (d. 1933) * 2021 - Paul Crutzen, Hollandalı atmosferik kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1933) * 2021 - Cedric Demangeot, Fransız şair, çevirmen ve yayıncı (d. 1974) * 2021 - Morton Ira Greenberg, Amerikalı siyasetçi ve hukukçu (d. 1933) * 2021 - César Isella, Arjantinli şarkıcı, müzisyen, gazeteci ve söz yazarı (d. 1938) * 2021 - Sibongile Khumalo, Güney Afrikalı şarkıcı ve müzisyen (d. 1957) * 2021 - Ryszard Kotys, Polonyalı aktör (d. 1932) * 2021 - Annette Kullenberg, İsveçli gazeteci ve yazardır (d. 1939) * 2021 - Vasili Lanovoy, Sovyet-Rus aktör (d. 1934) * 2021 - Cicely Tyson, Amerikalı oyuncu ve manken (d. 1924) * 2021 - Heidi Weisel, Amerikalı moda tasarımcısı (d. 1962) * 2022 - Mel Mermelstein, Çek asıllı Amerikan yazarı (d. 1926) * 2022 - Diler Saraç, Türk sinema oyuncusu. (d. 1937) == Tatiller ve özel günler == * Fırtına: Ayandon Fırtınası (2 Gün) * Veri Gizliliği Günü *0128 28
== Olaylar == * 1072 - Divânu Lügati't-Türk, Türk kültürünün ilk Türkçe dilinde yazılan sözlük eseri, Kaşgârlı Mahmut tarafından yazılmaya başlandı. (10 Şubat 1074'te bitirildi.) * 1327 - III. Edward, İngiltere Kralı oldu. * 1348 - Venedik’te yüzlerce kişinin ölümüne neden olan bir deprem meydana geldi. * 1363 - Sırpsındığı Muharebesi'ni Osmanlı Devleti kazandı. * 1554 - São Paulo'nun kuruluşu. * 1573 - Mikatagahara Muharebesi * 1579 - Utrecht Antlaşması imzalandı ve günümüz Hollanda'sının temelleri atılmış oldu. * 1755 - Moskova Üniversitesi kuruldu. * 1792 - İngiltere'de, fakir sınıfların ilk siyasi örgütü sayılan «London Corresponding Society» örgütü kuruldu. * 1831 - I. Nikolay ve Romanovların düşmesiyle Polonya'nın bağımsızlığı ilan edildi. * 1858 - Felix Mendelssohn'un Bir Yaz Gecesi Rüyası adlı eserinin Düğün Marşı bölümü Kraliçe Victoria'nın kızının düğününde çalındıktan sonra, bütün dünyadaki düğünlerin popüler müziği haline geldi. * 1872 - Hasköy Tersanesi işçileri greve çıktı. * 1881 - Thomas Edison ve Alexander Graham Bell Oryantal Telefon Şirketini kurdular. * 1890 - Arjantin ve Brezilya arasında Montevideo antlaşması imzalandı. * 1890 - İspanya'nın futbol takımı olan Sevilla FC kuruldu. * 1918 - Rusya, Sovyetler Birliği (SSCB) oluşunu ilan etti. * 1919 - Paris Barış Konferansı'nda; uluslararası barışı ve güveni sağlayacak ve devam ettirecek bir Milletler Cemiyeti kurulmasına karar verildi. * 1919 - Ermeniler, Antep Hükûmet binasını ele geçirerek İdareye el koyduklarını açıkladılar. * 1924 - İlk Kış Olimpiyat Oyunları Chamonix'de başladı. * 1926 - Şeker, petrol ve benzin inhisarı (tekeli) hakkında kanunlar kabul edildi. * 1932 - Sovyetler Birliği ve Polonya saldırmazlık paktı imzaladı. * 1936 - İstanbul'da vapurculuk şirketi ile bütün kabotajın Denizyolları İdaresine geçmesini sağlayan sözleşme imzalandı. * 1937 - Cincinnati'de seller petrol rezervlerinin patlamasına yol açtı, şehir alevler içinde kaldı. * 1939 - Celâl Bayar Hükûmeti istifa etti. Yeni Hükûmet Refik Saydam Başkanlığında kuruldu. * 1942 - Tayland, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık'a savaş ilan etti. * 1945 - II. Dünya Savaşı: Batı Cephesi'nde gerçekleşen Ardenler Taarruzu, kesin Müttefik zaferiyle sonuçlandı. * 1949 - İsrail'de ilk seçimler yapıldı. David Ben-Gurion Başbakan oldu. * 1950 - Amerika'da eski bürokrat Alger Hiss, hiçbir kanıt bulunmaksızın, komünist casus olduğu gerekçesiyle, 5 yıl ağır hapis cezasına mahkûm edildi. * 1950 - Şiddetli kış nedeniyle İç Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde yollar kapandı, Çubuk Barajı dondu. * 1951 - Kumyangjang-ni Muharebesi * 1952 - Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı bir genelge yayımladı; 1952-1953 öğrenim yılından itibaren lise eğitimi 4 yıla çıkarılacak. * 1952 - Gümrük ve Tekel Bakanı Sıtkı Yırcalı, kibrit tekelinin kalktığını açıkladı; özel sektör kibrit üretebilecek. * 1954 - Ankara'da sıcaklık -30 dereceye düştü; okullar tatil edildi. * 1956 - Türk Eczacıları Birliği kuruldu. * 1957 - Hint Keşmir'i kendine ilhak etti. * 1958 - İstanbul'da 25 kişi, komünizm propagandası yaptıkları gerekçesiyle tutuklandı. Tutuklananların arasında Doktor Hikmet Kıvılcımlı da bulunuyordu. * 1966 - Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) Türkiye'ye Yardım Konsorsiyumu Türkiye'nin dikkatini çekti; enflasyon hızla artıyor. * 1968 - Türk Ordu Futbol Takımı Dünya şampiyonu oldu. * 1969 - Amerika Birleşik Devletleri ile Kuzey Vietnam arasında barış görüşmelerine Paris'te başlandı. * 1971 - İdi Amin gerçekleştirdiği darbe ile Milton Obote'yi devirdi ve Uganda'nın Başkanı oldu. * 1973 - Başbakan Ferit Melen "İşkence yalandır" dedi. Bülent Ecevit, bunun bir yalan olduğunu söyleyince Cumhuriyetçi Güven Partililerin (CGP) saldırısına uğradı. * 1974 - Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ile Millî Selamet Partisi (MSP) Hükûmet ortaklığı protokolü imzaladı. * 1977 - İstanbul'da bir yıl içinde 510 öğrenci olayı meydana geldi, 13 öğrenci öldü. * 1980 - Başbakan Süleyman Demirel'in azınlık Hükûmeti'nin görevde olduğu 73 günde politik nedenlerle 497 kişinin öldürüldüğü, 779 kişinin yaralandığı ve 72 soygun olayının yaşanmış olduğu açıklandı. * 1981 - Mao'nun dul eşi Jiang Qing ölüm cezasına çarptırıldı. * 1985 - II. Louis Stadyumu, Monako Prensi III. Rainier tarafından açıldı. * 1986 - Millî Direniş Hareketi, Uganda'da Tito Okello Hükûmetini devirdi. * 1987 - 30 milyon dolara sigortalanan Muhteşem Süleyman Sergisi, Amerika Birleşik Devletleri'nin başkenti Washington'da Ulusal Sanat Müzesi'nde açıldı. * 1988 - Türkiye, BM İşkenceyle Mücadele Sözleşmesi'ni imzaladı. * 1991 - Bakanlar Kurulu, Kürtçe konuşma ve şarkı söylemeyi serbest bıraktı. * 1991 - ABD ve müttefiklerinin bir hafta süren saldırısı karşısında, Saddam Hüseyin yönetimi Kuveyt'teki petrol kuyularını ateşe verdi ve ham petrolü körfeze boşalttı. * 1995 - Rusya, Norveç tarafından fırlatılan bir araştırma roketini Amerika Birleşik Devletleri'nin Trident füzeleriyle karıştırınca az daha bir nükleer karşı saldırı başlatıyordu. * 1996 - Rusya'nun Avrupa Konseyi'ne girişi. * 1996 - ABD'de son bir kez asılarak idam gerçekleştirildi. Cinayet suçlusu Billy Bailey, ABD'nin Delaware eyaletinde asıldı. * 1997 - Yaşar Kemal Uluslararası Nonino Ödülü'nü İtalya'da düzenlenen bir törenle aldı. * 1999 - Kolombiya'nın batısında 6,0 şiddetinde deprem meydana geldi, en az 1000 kişi öldü. * 2002 - Wikipedia, yazılımının ("II. Faz") ya da Magnus Manske Günü olarak bilinen yeni sürümüne geçti. * 2004 - Opportunity adlı uzay sondası, Mars yüzeyine indi. * 2005 - San Francisco kenti, meydanlarda, parklarda ve şehrin kamuya ait diğer yerlerinde sigara içmeyi yasakladı. Cezanın bedeli 100 dolar olarak açıklandı. * 2005 - Hindistan'daki bir hac töreni sırasında çıkan izdihamda 258 kişi öldü. * 2006 - Dünyanın en büyük küreselleşme karşıtı eylemlerinden olan Dünya Sosyal Forumu Venezuela'da başladı. * 2006 - İlk kez seçimlere katılan İslami Direniş Hareketi Hamas, Filistin'de düzenlenen genel seçimlerin galibi oldu ve 10 yıllık El Fetih hakimiyetine son verdi. İsmail Haniye, 19 Şubat'ta Başbakan oldu, ancak İsrail, Hamas Hükûmeti ile bütün müzakereleri durdurdu. * 2011 - 25-27 Ocak arasında Kuzey Amerika kar fırtınası yaşandı. * 2015 - Yapılan genel seçimlerde SYRİZA (Radikal Sol Koalisyon) Partisi, birinci gelerek Yunanistan'ın yeni iktidarını oluşturdu. == Doğumlar == * 750 - IV. Leo Hazar, Bizans İmparatoru (ö. 780) * 1627 - Robert Boyle, İrlandalı kimyacı (ö. 1691) * 1736 - Joseph-Louis Lagrange, İtalyan matematikçi (ö. 1813) * 1759 - Robert Burns, İskoç şair (ö. 1796) * 1776 - Joseph Görres, Alman yazar ve gazeteci (ö. 1848) * 1790 - Moritz Daffinger, Avusturyalı ressam (ö. 1849) * 1801 - Henri de Brouckère, Belçikalı soylu ve liberal politikacı (ö. 1891) * 1812 - Pierre de Decker, Belçikalı bir Roma Katolik politikacı, devlet adamı ve yazar (ö. 1891) * 1823 - Zeynalabdin Tağıyev, Azerbaycanlı iş insanı (ö. 1924) * 1832 - İvan Şişkin, Rus manzara (peyzaj) ressamı, gravürcü ve teknik çizimci (ö. 1898) * 1842 - Vilhelm Thomsen, Danimarkalı dil bilimci ve Türkolog (ö. 1927) * 1843 - Hermann Schwarz, Alman matematikçi (ö. 1921) * 1852 - Petras Vileišis, Litvanyalı mühendis, siyasi aktivist ve hayırsever (ö. 1926) * 1855 - Eduard Meyer, Alman tarihçi (ö. 1930) * 1860 - Charles Curtis, Amerikalı avukat ve politikacı (ö. 1936) * 1862 - Ann Elizabeth Isham, RMS Titanic gemisinde yer alan bir yolcu (ö. 1912) * 1866 - Émile Vandervelde, Belçikalı Sosyaldemokrat, Siyasetçi, İkinci Sosyalist Enternasyonal' ı Başkanı (ö. 1938) * 1872 - Mikola Skripnik, Ukraynalı Bolşevik devrimci ve Ukrayna Halk Komiserleri Konseyi Başkanı (ö. 1933) * 1874 - W. Somerset Maugham, İngiliz romancı, oyun ve kısa öykü yazarı (ö. 1965) * 1878 - Ernst Alexanderson, Amerikalı elektrik mühendisi (ö. 1975) * 1881 - Emil Ludwig, Alman yazar (ö. 1948) * 1882 - Virginia Woolf, İngiliz yazar (ö. 1941) * 1886 - Wilhelm Furtwängler, Alman orkestra şefi ve besteci (ö. 1954) * 1894 - Aino Aalto, Fin mimar ve tasarımcı (ö. 1949) * 1896 - Florence Mills, Afrikalı-Amerikalı kabare oyuncusu, şarkıcı, komedyen ve dansçı (ö. 1927) * 1899 - Paul-Henri Spaak, Belçika Başbakanı (NATO ve AET'nin kuruluşuna öncülük eden) (ö. 1972) * 1917 - Ilya Prigogine, Belçikalı kimyager, fizikçi ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 2003) * 1920 - Jeanne Brabants, Belçikalı dansçı, koreograf ve öğretmen (ö. 2014) * 1921 - Samuel T. Cohen, Amerikalı fizikçi ve nötron bombasını icat eden (ö. 2010) * 1923 - Arvid Carlsson, İsveçli bilim insanı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 2018) * 1923 - Hıfzı Topuz, Türk gazeteci ve yazar * 1926 - Yusuf Şahin, Mısırlı sinema yönetmeni (ö. 2008) * 1927 - Antonio Carlos Jobim, Brezilyalı besteci, Bossa Nova akımının öncüsü, yorumcu, piyanist ve gitarist (ö. 1994) * 1927 - Marian Brown, ABD'de ikon olan "San Francisco İkizleri"nden biri (ö. 2014) * 1927 - Vivian Brown, ABD'de ikon olan "San Francisco İkizleri"nden biri (ö. 2013) * 1928 - Eduard Şevardnadze, Gürcistan Devlet Başkanı (ö. 2014) * 1931 - Paavo Haavikko, Fin şair (ö. 2008) * 1933 - Corazon Aquino, Filipinli kadın siyasetçi (ö. 2009) * 1935 - James Gordon Farrell, Britanyalı yazar (ö. 1979) * 1936 - Onat Kutlar, Türk sinema eleştirmeni ve yazar (ö. 1995) * 1938 - Vladimir Vısotskiy, Rus tiyatro oyuncusu, şarkı sözü yazarı ve halk şarkıcısı (ö. 1980) * 1942 - Eusébio, Portekizli futbolcu (ö. 2014) * 1948 - Halife bin Zayid el-Nehyan, Birleşik Arap Emirlikleri'nin 2. Devlet Başkanı * 1951 - Numan Pekdemir, Türk kontrbasçı * 1954 - David Grossman, İsrailli yazar * 1955 - Tōru Iwatani, Japon video oyunu tasarımcısı * 1958 - Mehmet Sekmen, Türk siyasetçi * 1960 - Dursun Çiçek, Türk asker ve siyasetçi * 1962 - Ruşen Çakır, Türk gazeteci * 1963 - Fernando Haddad, Brezilyalı siyasetçi * 1967 - David Ginola, Fransız eski millî futbolcudur * 1971 - Luca Badoer, İtalyan Formula 1 pilotu * 1978 - Ahmet Dursun, Türk futbolcu * 1978 - Volodimir Zelenski, Ukrayna devlet başkanı * 1980 - Fulden Akyürek, Türk oyuncu * 1980 - Michelle McCool, Amerikan profesyonel güreşçi * 1980 - Paulo Assunção, Brezilyalı futbolcu * 1980 - Xavi, İspanyol futbolcu * 1981 - Alicia Keys, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, besteci ve oyuncu * 1981 - Toşe Proeski, Makedon şarkıcı (ö. 2007) * 1982 - Maxim Shabalin, Rus buz patenci * 1982 - Noemi, İtalyan şarkıcı ve söz yazarı * 1982 - Ömür Arpacı, Türk oyuncu * 1984 - Robinho, Brezilyalı futbolcu * 1985 - Hwang Jung-Eum, Güney Koreli oyuncu * 1985 - Tina Karol, Ukraynalı şarkıcı * 1986 - Feis Ecktuh, Hollandalı rap şarkıcısı ve müzisyen (ö. 2019) * 1987 - Mariya Kirilenko, Rus profesyonel tenisçi * 1988 - Renna Ryann, Amerikalı porno yıldızı * 1988 - Tatiana Golovin, Rus asıllı Fransız tenis oyuncusu * 1996 - Calum Hood, Avustralyalı müzisyen ve 5 Seconds of Summer'da gitarist * 2000 - Arda Berk Kaya, Türk basketbolcu == Ölümler == * 390 - Nenizili (Nazianz) Gregorius, Kapadokyalı Kilise Babası ve Doktoru (d. 329) * 477 - Genserik, Vandal Kralı (d. 389) * 750 - İbrahim bin Velid, 13. Emevi halifesidir * 1067 - Yingzong, Çin'in Song Hanedanı'nın beşinci imparatorudur (d. 1010) * 1176 - İbn Asakir, Arap tarihçi ve hadis bilgini (d. 1105) * 1559 - II. Christian, Danimarka Kralı (d. 1481) * 1578 - Mihrimah Sultan, Kanuni Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan'ın kızı (d. 1522) * 1891 - Theo van Gogh, Hollandalı sanat simsarı (d. 1857) * 1891 - Henri de Brouckère, Belçikalı soylu ve liberal politikacı (d. 1801) * 1896 - Frederic Leighton, İngiliz ressam (d. 1830) * 1908 - ‎Mikhail Chigorin‎‎, Rus satranç oyuncusu ve teorisyen‎ (d. 1850) * 1921 - William Thompson Sedgwick, Amerikalı akademisyen (d. 1855) * 1938 - Yevgeniy Polivanov, Sovyet dilbilimci (d. 1891) * 1942 - Ahatanhel Krımski, Ukraynalı bilim insanı ve akademisyen (d. 1871) * 1947 - Al Capone, Amerikalı gangster (d. 1899) * 1951 - Sergey Vavilov, Sovyet fizikçi (d. 1891) * 1952 - Sveinn Björnsson, İzlanda'nın ilk Cumhurbaşkanı (d.1881) * 1954 - Manabendra Nath Roy, Hint devrimci, teorist ve aktivist (d. 1887) * 1958 - Cemil Topuzlu, Türk cerrah (Türkiye'de modern cerrahinin kurucusu, İstanbul'un eski Belediye Başkanı ve Tıp Fakültesi Dekanı) (d. 1866) * 1960 - Rutland Boughton, Britanyalı opera ve batı klasik müzik bestecisi, orkestra şefi ve müzik festivali organizatorü (d. 1878) * 1971 - Donald Winnicott, İngiliz psikanalist (d. 1896) * 1972 - Erhard Milch, Alman Generalfeldmarschalli (d. 1892) * 1987 - Nahuel Moreno, Arjantinli Troçkist önder (d. 1924) * 1990 - Ava Gardner, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1922) * 1997 - Jeane Dixon, Amerikalı astrolog ve psişik (d. 1904) * 2004 - Fanny Blankers-Koen, Hollandalı atlet (d. 1918) * 2004 - Miklós Fehér, Macar futbolcu (d. 1979) * 2005 - Philip Johnson, Amerikalı bir mimardır (d. 1906) * 2006 - Anna Malle, Amerikalı porno yıldızı (d. 1967) * 2009 - Orhan Duru, Türk yazar ve gazeteci (d. 1933) * 2009 - Kim Manners, Amerikalı oyuncu, yönetmen ve yapımcı (d. 1951) * 2010 - Ali Hasan el Mecid, Iraklı asker ve devlet adamı (d. 1941) * 2015 - Demis Roussos, Yunan şarkıcı (d. 1946) * 2015 - Haruna Yukawa, Japon savaş muhabiri (d. 1972) * 2016 - Kalpana, Hint oyuncu (d. 1965) * 2016 - Ergüder Yoldaş, Türk müzisyen ve besteci (d. 1939) * 2017 - Kevin Geer, Amerikalı oyuncudur (d. 1954) * 2017 - John Hurt, İngiliz film-dizi oyuncusu ve seslendirme sanatçısı (d. 1940) * 2017 - Katja of Sweden, İsveçli kadın moda tasarımcısıdır (d. 1920) * 2017 - Harry Mathews, Amerikalı yazar, romancı ve çevirmen (d. 1930) * 2017 - Jack Mendelsohn, Amerikalı animatör, senarist ve çizer (d. 1926) * 2017 - Mary Tyler Moore, Amerikalı oyuncudur (d. 1936) * 2017 - Margaret Wall, Britanyalı siyasetçi ve sendikacı (d. 1941) * 2018 - Cleribel Alegría, Nikaragualı şair, deneme yazarı, romancı, ve gazeteci (d. 1924) * 2018 - Neagu Djuvara, Rumen yazar, tarihi, eleştirmen, gazeteci, filozof ve diplomattır (d. 1916) * 2018 - Lüdmila Sençina, Ukrayna asıllı Sovyet-Rus şarkıcı ve oyuncu (d. 1950) * 2019 - Fatima Ali, Pakistanlı- Amerikalı yemek şefi ve televizyon kişiliği (d. 1989) * 2019 - Bruce Corbitt, Amerikalı heavy metal, rock müziği şarkıcısı, müzisyen ve söz yazarı (d. 1962) * 2019 - John Jeffries, Yeni Zelandalı siyasetçi ve hâkim (d. 1929) * 2019 - Florence Knoll, Amerikalı mimar ve mobilya tasarımcısıdır (d. 1917) * 2019 - Meshulam Riklis, Amerikalı-İsrailli iş insanı (d. 1923) * 2019 - Krishna Sobti, kurgusal ve deneme türünde Hintçe eserler yazan kadın yazardır (d. 1925) * 2020 - Liang Wudong, COVID-19 nedeniyle ölen ilk Çinli doktor (d. 1959) * 2020 - Narciso Parigi, İtalyan oyuncu ve şarkıcı (d. 1927) * 2020 - Monique van Vooren, Belçikalı-Amerikalı oyuncu ve dansçı (d. 1927) * 2020 - Garbis Zakaryan, Ermeni asıllı Türk boksör ve antrenör (d. 1930) * 2021 - Sōichi Aikawa, Japon siyasetçi (d. 1942) * 2021 - David Bright, Botsvanalı teknik direktör (d. 1956) * 2022 - Svetlana Căpățînă, Moldovalı siyasetçi (d. 1969) * 2022 - Etchika Choureau, Fransız aktris (d. 1929) * 2022 - Wim Jansen, Hollandalı eski futbolcudur (d. 1946) == Tatiller ve özel günler == * Fırtına: Kış Şiddeti Fırtınası *0125 25
== Olaylar == * 1517 - Kahire Muharebesi (1517) * 1648 - Hollanda ile İspanya arasında, Münster Antlaşması imzalandı ve Seksen Yıl Savaşı sona erdi. * 1662 - Çinli general Koxinga, dokuz ay süren kuşatmadan sonra Tayvan adasını ele geçirdi. * 1847 - Kaliforniya'nın Yerba Buena şehrinin adı, San Francisco olarak değiştirildi. * 1867 - Mutsuhito, Japonya'nın İmparatoru oldu. * 1919 - Paris Barış Konferansı'nda İtilaf Devletleri, Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanmasını kararlaştırdılar. * 1925 - Türk Hükûmeti, Piskopos VI. Konstantin'in İstanbul dışına çıkarılmasını kararlaştırdı. * 1923 - Yunanistan ile Ahali Mübadelesi Antlaşması yapıldı. Aralık 1923'te başlayıp 1927 yılına kadar süren uygulamayla, 400 bin Türk ve 1 milyonu aşkın Rum yer değiştirdi. * 1930 - Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti kuruldu. * 1931 - Boksör Küçük Kemal, Yunanistan şampiyonu Angelidis'i yendi. * 1933 - Adolf Hitler Şansölye oldu. * 1942 - İran'da Tudeh Partisi kuruldu. * 1942 - Türkiye'de pasta yapımı ve ticareti yasaklandı, stokçulara uygulanacak cezalar belirlendi. * 1943 - Churchill Adana’ya gelerek, İsmet İnönü ile "Adana Görüşmesi" olarak bilinen görüşmeyi gerçekleştirdi. * 1946 - Macaristan'da komünist rejim ilan edildi: Macaristan Halk Cumhuriyeti * 1948 - Kış Olimpiyat Oyunları St. Moritz'de (İsviçre) başladı. * 1948 - Hindistan lideri Mahatma Gandi, Yeni Delhi'de öldürüldü. * 1948 - British South American Airways'e ait bir uçak, Atlas Okyanusu'ndaki Bermuda Şeytan Üçgeni'nde kayboldu. * 1950 - Sovyetler Birliği, Kuzey Vietnam rejimini tanıdı. Fransa, Sovyetler Birliği'ni protesto etti. * 1951 - Sağlık Bakanı Ekrem Üstündağ, bakımsızlıktan her yıl 300 bin yurttaşın hayatını kaybettiğini açıkladı. * 1967 - İlk resmi televizyon yayını Ankara'da yapıldı. * 1969 - The Beatles son konserini verdi. (The Beatles Çatı Konseri) * 1969 - Türkiye'de ilk böbrek nakli, Beyoğlu Devlet Hastanesi'nde Yusuf Özer adlı hastaya yapıldı. Ancak Yusuf Özer, kendisine takılan böbreğin bir akıl hastasından alındığını öne sürerek savcılığa başvurdu. * 1971 - İstanbul'da Dev-Genç'liler "Özel Eğitimin Devletleştirilmesi" isteğiyle yürüyüş düzenledi. * 1972 - İngiliz askerleri, Kuzey İrlanda'da gösteri yapanların üzerine ateş açarak, 14 insan hakları savunucusunun ölümüne neden oldu. Bugün Birleşik Krallık tarihine Kanlı Pazar olarak geçti. * 1972 - Pakistan, İngiliz Milletler Topluluğu'ndan ayrıldı. * 1975 - THY'nin İzmir-İstanbul seferini yapan Bursa uçağı Marmara Denizi'ne düştü: 41 kişi öldü. * 1976 - George H. W. Bush, CIA'nin başına getirilen 11. yönetici oldu. * 1979 - İran Hükûmeti, Fransa'da sürgünde bulunan dini lider Ayetullah Humeyni'nin ülkeye geri dönmesine izin verdiklerini açıkladı. * 1980 - Yabancı bankaların Türkiye'de şube açmaları Yabancı Sermaye ile ilgili kanun kapsamına alındı. Banka şubelerine kârlarını transfer etme hakkı tanındı. * 1982 - İlk PC virus kodu, Richard Skrenta tarafından yazıldı. Bu program 400 satır uzunluğundaydı ve kendisini "Elk Cloner" adlı bir Apple boot programı olarak kamufle ediyordu. * 1983 - Nijerya Hükûmeti, 1 milyondan fazla Ganalı ve 700 bine yakın Batı Afrikalı işçiyi sınır dışı etti. * 1983 - 12 Eylül Darbesi'nin 36. idamı: 22 Mayıs 1979'da dükkânında çalışmakta olan sol görüşlü bakkal Battal Türkaslan'ı 6-7 el ateş ederek öldüren sağ görüşlü militan Ahmet Kerse, idam edildi. * 1985 - Ege Denizi'nde düzenlenen "Deniz Kurdu-85" tatbikatı sırasında, bir tank çıkarma gemisi fırtına yüzünden battı: 39 denizci öldü. * 1987 - Bakanlar Kurulu, askerlik yasasındaki yeni düzenlemeyi onayladı. Çağdışı kalma yaşı 46'dan 41'e indirildi, mesleği öğretmen olanlar, askerliğini öğretmen olarak yapacak; her isteyen bedelli askerlikten yararlanacak. * 1989 - Kabil'deki (Afganistan) Amerika Birleşik Devletleri Elçiliği kapatıldı. * 2000 - Kenya Havayolları'na ait bir yolcu uçağı, [[Fildişi Sahili açıklarında okyanusa düştü: 169 kişi öldü. * 2001 - TBMM'deki iç tüzük görüşmeleri sırasında çıkan arbedede DYP Milletvekili Fevzi Şıhanlıoğlu, kalp krizi geçirerek öldü. * 2002 - Slobodan Miloseviç, Birleşmiş Milletler örgütünün uluslararası savaş suçluları mahkemesinin kendisine karşı şeytani ve düşmanca bir tutum içinde olduğunu iddia etti. * 2003 - Belçika'da aynı cinsiyetteki çiftlerin evliliği yasallaştı, böylece Belçika, dünyada Hollanda'dan sonra bu yasayı çıkartan ikinci ülke oldu. * 2005 - Irak'ta 50 yıldır ilk kez çok partili seçimler yapıldı. Sünniler seçimi boykot etti. Seçimin galibi Şiiler oldu. Celal Talabani, ülkenin ilk Kürt asıllı Devlet Başkanı seçildi. Şii İbrahim el- Caferi de Başbakan oldu. * 2020 - Dünya Sağlık Örgütü SARS-CoV-2 virüsünü bir pandemiye neden olabileceği sebebiyle "Küresel Acil Durum" ilan etti. Zaten bundan birkaç ay sonra virüs hala devam eden bir Pandemi ilan edildi. == Doğumlar == * MÖ 58 - Livia, Roma İmparatorluğunun ilk imparatoru Augustus'un karısı (ö. 29) * 133 - Didius Julianus, Roma İmparatoru (ö. 193) * 1621 - II. György Rákóczi, Erdel Prensi (ö. 1660) * 1720 - Bernardo Bellotto, İtalyan veduta ressamı ve resim klişe kalıpcısı (ö. 1780) * 1781 - Adelbert von Chamisso, Alman yazar (ö. 1838) * 1807 - William Henry Leonard Poe, Amerikalı denizci, amatör şair (ö. 1831) * 1828 - Rainilaiarivony, Madagaskarlı siyasetçi (ö. 1896) * 1841 - Félix Faure, Fransa'da Üçüncü Cumhuriyet'in altıncı cumhurbaşkanı (ö. 1899) * 1846 - Francis Bradley, İngiliz idealist filozof (ö. 1924) * 1872 - Eduard Bloch, Avusturya'lı tıp uzmanı (ö. 1945) * 1882 - Franklin D. Roosevelt, Amerikalı siyasetçi ve ABD'nin 32. Başkanı (ö. 1945) * 1894 - III. Boris, Bulgaristan Çarı (ö. 1943) * 1895 - Wilhelm Gustloff, Nasyonal Sosyalist Alman lider (ö. 1936) * 1899 - Max Theiler, Güney Afrikalı virolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1972) * 1912 - Barbara Tuchman, Amerikalı tarihçi, yazar ve Pulitzer Ödülü sahibi (ö. 1989) * 1920 - Delbert Mann, Amerikalı yönetmen ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi (ö. 2007) * 1927 - Olof Palme, İsveç Başbakanı (ö. 1986) * 1930 - Gene Hackman, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü, En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1932 - Leydi Mary Colman, İngiliz soylu ve hayırsever (ö. 2021) * 1935 - Richard Brautigan, Amerikalı yazar (ö. 1984) * 1937 - Boris Spassky, Rus satranç oyuncusu * 1937 - Vanessa Redgrave, İngiliz tiyatro, televizyon ve sinema oyuncusu * 1938 - İslam Kerimov, Özbekistan Devlet Başkanı (ö. 2016) * 1938 - Mohamed Salah Dembri, Cezayirli siyasetçi ve diplomat (ö. 2020) * 1941 - Dick Cheney, Amerikalı siyasetçi ve ABD'nin 46. Başkan Yardımcısı * 1956 - Feridun Sinirlioğlu, Türk diplomat ve siyasetçi * 1962 - II. Abdullah, Ürdün Kralı * 1963 - Thomas Brezina, Avusturyalı çocuk kitapları yazarı * 1965 - Hazım Körmükçü, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1968 - VI. Felipe, mevcut İspanya kralı * 1973 - Hakan Kaygusuz, Türk futbolcu * 1973 - Jalen Rose, emekli Amerikan profesyonel basketbol oyuncusu * 1974 - Abdüzzâhir es-Saka, Mısırlı futbolcu * 1974 - Christian Bale, Galli sinema oyuncu ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahib * 1974 - Olivia Colman, İngiliz oyuncui * 1975 - Juninho Pernambucano, Brezilyalı futbolcu * 1976 - Cristian Brocchi, İtalyan futbolcu * 1984 - Kid Cudi, Amerikalı rapçi * 1984 - Kotoshōgiku Kazuhiro, Japon profesyonel sumo güreşçisi * 1985 - Gisela Dulko, Arjantinli tenisçi * 1987 - Rebecca Quin, İrlandalı profesyonel güreşçi * 1987 - Phil Lester, İngiliz YouTuber * 1987 - Arda Turan, Türk futbolcu * 1989 - Yoon Bo-ra, Güney Koreli şarkıcı ve oyuncudur * 1997 - Meltem Avcı, Türk basketbolcu == Ölümler == * 970 - I. Petr, 927-969 yılları arasında hüküm süren Tuna Bulgar Devleti çarı (d. 927) * 1181 - Takakura, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 80. imparatorudur (d. 1161) * 1649 - I. Charles, 1625'ten 30 ocak 1649'da idam edilmesine kadar İskoçya Krallığı ve İngiltere ile İrlanda krallıkları kralı (d. 1600) * 1730 - II. Petro, Rusya İmparatoru (d. 1715) * 1806 - Vicente Martín y Soler, İspanyol besteci (d. 1754) * 1838 - Osceola, Seminole yerli lideri (d. 1804) * 1847 - Virginia Eliza Clemm Poe, Amerikalı yazar (d. 1822) * 1858 - Coenraad Jacob Temminck, Hollandalı aristokrat, zoolog, ornitolog ve küratör (d. 1778) * 1867 - Kōmei, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 121. imparatoru (d. 1831) * 1872 - Francis Rawdon Chesney, İngiliz general ve kaşif (d. 1789) * 1889 - Rudolf, Avusturya veliaht prensi (d. 1858) * 1890 - Tunuslu Hayreddin Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. 1823) * 1891 - Charles Joshua Chaplin, Fransız manzara, portre ressamı ve grafiker (d. 1825) * 1893 - Grigori Gagarin, Rus ressam, Tümgeneral ve yönetici (d. 1810) * 1923 - Arthur Kinnaird, Britanyalı futbolcu (d. 1847) * 1928 - ‎Johannes Fibiger‎‎, Danimarkalı doktor, akademisyen‎ ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1867) * 1930 - Georgi Pyatakov, Bolşevik devrimci lider, komünist politikacı. Büyük Temizlik döneminde anti-sovyet eylemleri olduğu iddiasıyla idam edildi. (d. 1890) * 1934 - Frank Nelson Doubleday, Amerikalı yayımcı (d. 1862) * 1940 - Jules Payot, Fransız eğitimci ve pedagog (d. 1859) * 1948 - Mahatma Gandi, Hint politikacı ve özgürlük savaşçısı (suikast) (d. 1869) * 1948 - Orville Wright, Amerikalı öncü havacı (d. 1871) * 1951 - Ferdinand Porsche, Avusturyalı otomotiv mühendisi (d. 1875) * 1955 - Mim Kemal Öke, Türk tıp akademisyeni ve hekim (d. 1884) * 1963 - Francis Poulenc, Fransız besteci (d. 1899) * 1969 - Dominique Pire, Belçikalı Dominikan rahibi (d. 1910) * 1970 - Fritz Bayerlein, Alman Panzer generali (d. 1899) * 1991 - Hulusi Sayın, Türk asker (Ankara'da evinin önünde uğradığı silahlı saldırıda) (d. 1926) * 1991 - John Bardeen, Amerikalı fizikçi ve Nobel Ödülü sahibi (d. 1908) * 1991 - John McIntire, Amerikalı oyuncu (d. 1907) * 1998 - Ali Ulvi Ersoy, Türk karikatürist (d. 1924) * 2001 - Jean-Pierre Aumont, Fransız aktör (d. 1911) * 2007 - Sidney Sheldon, Amerikalı yazar, oyun yazarı ve senarist (d. 1917) * 2010 - Fatma Refet Angın, Türk eğitimci ve Türkiye'nin ilk kadın öğretmenlerinden (d. 1915) * 2013 - Patty Andrews, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu (d. 1918) * 2015 - Hakkı Kıvanç, Türk sinema ve dizi oyuncusu (d. 1931) * 2015 - Seyfi Doğanay, Türk halk ve arabesk müzik sanatçısı (d. 1964) * 2016 - Frank Finlay, İngiliz sinema, dizi ve Tv oyuncusu dublör (d. 1926) * 2017 - Dore Ashton, Amerikalı akademisyen, yazar, sanat tarihçisi ve eleştirmeni (d. 1928) * 2017 - Marta Becket, Amerikalı dansçı, koreograf ve ressam (d. 1924) * 2018 - Mark Salling, Amerikalı oyuncu ve müzisyen (d. 1982) * 2018 - Azeglio Vicini, emekli İtalyan futbolcu ve teknik direktör (d. 1933) * 2019 - Per Jorsett, Norveçli spor gazetecisi, yazar, sunucu, tarihçi ve eski atıcılık sporcusudur (d. 1920) * 2019 - Dick Miller, Amerikalı karakter oyuncusudur (d. 1928) * 2019 - Lori Wilson, Amerikalı avukat ve siyasetçidir (d. 1937) * 2020 - John Andretti, Amerikalı otomobil yarışçısıdır (d. 1963) * 2020 - Miguel Arroyo, Meksikalı yol yarışı bisiklet sporcusu (d. 1966) * 2020 - Vidya Bal, Hint yazar, yayıncı, editör ve gazeteci (d. 1937) * 2020 - Lucien Barbarin, Amerikalı caz müzisyeni ve tromboncu (d. 1956) * 2020 - Luboš Dobrovský, Çek gazeteci, aktivist ve siyasetçi (d. 1932) * 2020 - Jörn Donner, Finlandiyalı yazar, film yönetmeni, aktör, eleştirmen, film yapımcısı ve siyasetçi (d. 1933) * 2021 - Michel Le Bris, Fransız yazar (d. 1944) * 2021 - Neelo, Pakistanlı aktris (d. 1940) * 2021 - Pantelei Sandulache, Moldovalı siyasetçi (d. 1956) * 2021 - Alla Yoshpe, Rus pop şarkıcısı (d. 1937) * 2022 - Roberto Digón, Arjantinli siyasetçi ve spor yöneticisi (d. 1935) * 2022 - Cheslie Kryst, Amerikalı manken ve sunucu (d. 1991) * 2022 - Leonid Kuravlyov, Sovyet- Rus aktör (d. 1936) * 2022 - Hermann Rappe, Alman Sosyal Demokrat siyasetçi ve sendikacı (d. 1929) * 2023 - K. V. Tirumalesh, Hintli yazar, şair, eleştirmen ve akademisyen (d. 1940) == Tatiller ve özel günler == Fırtına: Zemherinin Sonu *0130 30
== Olaylar == * 1595 - William Shakespeare'in oyunu Romeo ve Juliet, muhtemelen ilk kez sahnelendi. * 1676 - III. Fyodor, Rus Çarı oldu. * 1861 - Kansas, 34. eyalet olarak Amerika Birleşik Devletleri'ne katıldı. * 1886 - Karl Benz, benzinle çalışan ilk otomobilin patentini aldı. * 1916 - I. Dünya Savaşı: Paris ilk defa Alman zeplinleri ile bombalandı. * 1923 - Mustafa Kemal Paşa İzmir'de Latife Hanım'la evlendi. * 1928 - Bursa Amerikan Kız Koleji, Bakanlar Kurulu kararıyla kapatıldı. Okulda Hıristiyanlık propogandası yapıldığı iddia edildi. * 1930 - İspanya diktatörü General Miguel Primo de Rivera öğrencilerin gösterileri sonucu istifa etmek zorunda kaldı; Başbakanlığa General Dámaso Berenguer atandı. * 1931 - Menemen Olayı davasında 37 kişi idama mahkûm edildi ve karar TBMM'nin onayına sunuldu. * 1932 - Sultanahmet Camii'nde sekiz hafız Türkçe Kur'an okudu. * 1934 - Uluslararası bir festivale katılan ilk Türk filmi Leblebici Horhor Ağa'nın çekimi bitti. Muhsin Ertuğrul'un yönettiği, senaryosu Mümtaz Osman takma adıyla Nâzım Hikmet tarafından yazılan film, aynı yıl 2. Venedik Film Festivali'nde "Onur Diploması" ile ödüllendirildi. * 1937 - Sovyetler Birliği'nde Stalin muhalifi 13 kişi ölüm cezasına çarptırıldı. * 1944 - Dünyanın en büyük savaş gemisi Missouri denize indirildi. * 1950 - İran'da deprem; yaklaşık 1500 kişi öldü. * 1950 - Savaştan sonraki ilk turist kafilesi İstanbul'a geldi. * 1957 - Evli Kadınların Uyrukluğu sözleşmesi imzaya açıldı. Türkiye bu sözleşmeyi onaylamadı. * 1958 - Sinema oyuncusu Paul Newman, Joanne Woodward ile evlendi. * 1964 - Kış Olimpiyat Oyunları Innsbruck'da (Avusturya) başladı. * 1967 - Şair Hasan Hüseyin Korkmazgil tutuklandı. Kızılırmak adlı şiir kitabında komünizm propagandası yapmakla suçlandı. * 1971 - Güven Partisi adını Millî Güven Partisi olarak değiştirdi. * 1978 - Türkiye İşçi Köylü Partisi (TİKP) kuruldu. 12 Eylül Darbesinden sonra 16 Ekim 1981'de diğer partilerle birlikte kapatıldı. * 1978 - İsveç, ozon tabakasına zarar vermesi nedeniyle aerosol spreylerin kullanımını yasakladı ve bu tür bir yasak getiren ilk ülke oldu. * 1979 - Çin Başkan Yardımcısı Deng Xiaoping ile Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Jimmy Carter, diplomatik ilişkileri yeniden başlatan antlaşmayı imzaladılar. * 1983 - 12 Eylül Darbesi'nin 31. idamı: 9 kişinin öldüğü, 72 kişinin yaralandığı, 7 Ağustos 1982'deki Esenboğa Havalimanı saldırısını gerçekleştiren ASALA militanlarından Levon Ekmekçiyan, Ankara Kapalı Cezaevi'nde asılarak idam edildi. * 1983 - 12 Eylül Darbesi'nin 32, 33, 34 ve 35. idamları: 1981 yılında mensubu oldukları komünist örgüte para bulmak için giriştikleri kuyumcu soygununda kuyumcunun oğlu Hasan Kahveci'yi ve polis memuru Mustafa Kılıç'ı öldüren, emniyet kuvvetlerine ve halka ateş açan, polis otosunu tarayan sol görüşlü militanlar Ramazan Yukarıgöz, Ömer Yazgan, Erdoğan Yazgan ve Mehmet Kambur, İzmit'te idam edildiler. * 1986 - Yoweri Museveni, Uganda Devlet Başkanı olarak görevine başladı. * 1988 - Dolar 1.385 liraya fırladı. Polis Tahtakale'yi bastı ve döviz alışverişini engelledi. * 1993 - Büyük Birlik Partisi, Muhsin Yazıcıoğlu tarafından kuruldu. * 1996 - Jacques Chirac, Fransa'nın nükleer denemelere son verdiğini açıkladı. * 2005 - Çin'den 55 yıl aradan sonra ilk defa Tayvan'a uçak seferi düzenlendi. * 2006 - Çin'de Henan eyaletinin Linzhou şehrindeki havai fişeklerle dolu bir depoda patlama meydana geldi: 16 kişi öldü. * 2009 - Başbakan Tayyip Erdoğan İsviçre'nin Davos şehrinde düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu'nda Filistin olayları nedeniyle İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres ile basın toplantısında tartıştı. == Doğumlar == * 1499 - Boralı Katharina, Reform hareketinin önderi Martin Luther'in eşidir (ö. 1552) * 1749 - VII. Christian, Danimarka ve Norveç kralı (ö. 1808) * 1750 - Bailey Bartlett, Amerikalı siyasetçi (ö. 1830) * 1782 - Daniel Auber, Fransız besteci (ö. 1871) * 1810 - Eduard Kummer, Alman Matematikçi (ö. 1893) * 1838 - Edward Morley, Amerikalı fizikçi ve kimya profesörü (ö. 1923) * 1843 - William McKinley, Amerika Birleşik Devletleri'nin 25. Başkanı (ö. 1901) * 1860 - Anton Çehov, Rus yazar (ö. 1904) * 1862 - Frederick Delius, İngiliz post-romantik besteci (ö. 1934) * 1866 - Romain Rolland, Fransız romancı, daramaturg ve denemeci (1915 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi) (ö. 1944) * 1870 - Süleyman Nazif, Türk şair, yazar ve devlet adamı (ö. 1920) * 1874 - John D. Rockefeller Jr., Amerikalı iş insanı (ö. 1960) * 1884 - Rickard Sandler, İsveç Başbakanı (ö. 1964) * 1888 - Wellington Koo, Çin Cumhurbaşkanı (ö. 1985) * 1892 - Gyula Moravcsik, Macar bizantolog (ö. 1972) * 1911 - Peter von Siemens, Alman iş insanı (ö. 1986) * 1919 - Marina Ginestà, İspanyol muhabir ve İspanya İç Savaşı'nın sembollerinden olan milis (ö. 2014) * 1925 - Robert Crichton, Amerikalı roman yazarı (ö. 1993) * 1927 - Urkiye Mine Balman, Kıbrıs Türk şair ve öğretmen * 1926 - Abdus Salam, Pakistanlı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1996) * 1932 - Erdal Alantar, Türk ressam (ö. 2014) * 1945 - Aleksandr Gutman, Rus yönetmen (ö. 2016) * 1945 - Tom Selleck, Amerikalı sinema oyuncusu * 1945 - Maresa Hörbiger, Avusturyalı tanınmış aktris * 1947 - Linda B. Buck, Amerikalı bilim insanı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi * 1951 - Mladen Dolar, Sloven filozof, psikanalist, film eleştirmeni, kültür ve müzik kuramcısı * 1954 - Oprah Winfrey, Amerikalı sunucu ve oyuncu * 1955 - Liam Reilly, İrlandalı şarkıcı (ö. 2021) * 1960 - Gia Carangi, ABD'nin ilk süper modeli (ö. 1986) * 1962 - Olga Tokarczuk, Polonyalı şair, yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi * 1964 - İhsan Dağı, Türk akademisyen, yazar ve Zaman gazetesi yazarı * 1966 - Romário, Brezilyalı eski millî futbolcudur ve politikacı * 1968 - Hakan Meriçliler, Türk oyuncu * 1970 - Heather Graham, Amerikalı oyuncudur * 1972 - Engin Günaydın, Türk oyuncu * 1980 - Ivan Klasnić, Hırvat futbolcu * 1982 - Adam Lambert, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve oyuncu * 1984 - Oğuzhan Uğur, Türk Müzisyen * 1985 - Marc Gasol, İspanyol profesyonel basketbolcu * 1988 - Aydın Yılmaz, Türk futbolcu * 1988 - Denys Boyko, Ukraynalı futbolcu * 1992 - Markel Brown, Amerikalı profesyonel basketbolcudur * 1993 - Kyary Pamyu Pamyu, Japon şarkıcı ve model * 1996 - Melis Alpacar, Türk voleybolcu * 1996 - Orkan Çınar, Türk futbolcu * 1997 - Yusuf Yazıcı, Türk milli futbolcu == Ölümler == * 757 - An Luşan, bir Tang Hanedanı generalidir (d. 703) * 1430 - Andrey Rublyov, Rus ressam (d. 1360) * 1678 - Giulio Carpioni, İtalyan ressamı ve resim klişeci (d. 1613) * 1820 - III. George, İngiltere Kralı (d. 1738) * 1830 - Ernst Moritz Arndt, Alman şair ve siyasetçi (d. 1769) * 1848 - Joseph Görres, Alman yazar ve gazeteci (d. 1776) * 1888 - Edward Lear, İngiliz sanatçı, illüstratör, müzisyen, yazar ve şair (d. 1812) * 1890 - Eduard Georg von Wahl, Baltık Alman cerrah (d. 1833) * 1899 - Alfred Sisley, Britanyalı ressam (d. 1839) * 1919 - Franz Mehring, Alman politikacı, tarihçi ve edebiyat eleştirmeni (d. 1846) * 1931 - ‎Henri Mathias Berthelot‎‎, ‎‎I. Dünya Savaşı‎‎ sırasında Fransız general‎ (d. 1861) * 1934 - Fritz Haber, Alman kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1868) * 1941 - Yannis Metaksas, Yunan general ve devlet adamı (d. 1871) * 1946 - İsmail Fenni Ertuğrul, Türk mutasavvıf, felsefeci ve yazar (d. 1855) * 1950 - Ahmed el Cabir el Sabbah, Kuveyt Şeyhi (d. 1885) * 1957 - Ziya Osman Saba, Türk şair ve yazar (d. 1910) * 1963 - Robert Frost, Amerikalı şair ve Pulitzer Ödülü sahibi (d. 1874) * 1964 - Alan Ladd, Amerikalı oyuncu (d. 1913) * 1980 - Jimmy Durante, Amerikalı oyuncu, komedyen, şarkıcı ve piyanist (d. 1893) * 1991 - Tarık Zafer Tunaya, Türk akademisyen (d. 1916) * 1997 - Metin Bükey, Türk besteci ve müzisyen (d. 1933) * 2003 - Natalia Dudinskaya, Rus balerin (d. 1912) * 2005 - Ephraim Kishon, İsrailli yazar ve yönetmen (d. 1924) * 2005 - Saliha Nimet Altınöz, Türk eğitimci (Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk öğretmenlerinden) (d. 1914) * 2007 - Hasan Kavruk, Türk ressam (d. 1918) * 2007 - Edward Robert Harrison, Britanyalı gök bilimci ve kozmolojist (d. 1919) * 2013 - Arif Peçenek, Türk futbolcu ve teknik direktör (d. 1959) * 2014 - Ayşe Nana, Ermeni asıllı Türk- İtalyan oyuncu ve dansçı (d. 1936) * 2016 - Jacques Rivette, Fransız film yönetmeni (d. 1928) * 2017 - Howard Frank Mosher, Amerikalı yazar ve eğitimcidir (d. 1942) * 2017 - Elkin Ramírez, Kolombiyalı şarkıcı ve söz yazarıdır (d. 1962) * 2017 - Elliot Sperling, Amerikalı tarihçi ve akademisyen (d. 1951) * 2018 - Ion Ciubuc, Moldovalı siyasetçi ve eski başbakan (d. 1943) * 2019 - Jane Aamund, Danimarkalı gazeteci ve yazar (d. 1936) * 2019 - George Fernandes, Hint siyasetçi, yazar, sendikacı, tarım uzmanı ve gazeteci (d. 1930) * 2019 - Jean-Marc Fontaine, Fransız matematikçi ve akademisyen (d. 1944) * 2019 - Andy Hebenton, Kanadalı eski profesyonel buz hokeyi oyuncusu (d. 1929) * 2019 - Charles J. Hynes, Amerikalı avukat ve Amerikan Demokrat Partisi üyesi siyasetçidir (d. 1935) * 2019 - James Ingram, Amerikalı soul müzik sanatçısı ve yapımcısı (d. 1952) * 2019 - Alf Lüdtke, Alman tarihçidir (d. 1943) * 2019 - Muhammed Nebi Habibi, İranlı siyasetçidir (d. 1945) * 2020 - Kasım er-Rimi, Yemenli İslamcı (d. 1978) * 2020 - Tevfik Kasımov, Azeri siyasetçi ve diplomat (d. 1938) * 2020 - Yannis Tseklenis, Yunan moda tasarımcısı (d. 1937) * 2021 - Varol Ürkmez, Türk eski millî futbolcu (d. 1937) * 2022 - Suresh Bansal, Hint siyasetçi (d. 1943) * 2022 - Howard Hesseman, Amerikalı aktör (d. 1940) * 2022 - Diler Saraç, Türk sinema ve dizi oyuncusu (d. 1937) * 2022 - Pete Smith, Māori kökenli Yeni Zelandalı aktör (d. 1958) * 2023 - Annie Wersching, Amerikalı oyuncu (d. 1977) == Tatiller ve özel günler == * Batı Trakya Türkleri Millî Direniş Günü *0129 29
== Olaylar == * 23 Şubat - Rudolf Diesel, dizel motorunun patentini aldı. * 1 Mayıs - Chicago'da Kristof Kolomb'un Amerika'yı keşfetmesinin 400. yılını kutlamak için Kolomb Dünya Fuarı düzenlendi. * 10 Mayıs - ABD Yüksek Mahkemesi, domatesin meyve değil sebze olduğunu kararlaştırdı. * 25 Temmuz - Korint Kanalı'nın inşası tamamlandı. * 10 Ekim - Otomobillerde numara plakası sistemi ilk kez Paris'te uygulanmaya başlandı. * 25 Kasım - Orhun-Yenisey Yazıtları okundu * 9 Aralık - İstanbul'da günlerce süren soğuk hava yüzünden Haliç dondu. == Doğumlar == * 1 Ocak - Behçet Uz, Türk doktor * 26 Ocak - Christian Arhoff, Danimarkalı sahne ve sinema oyuncusu (ö. 1973) * 31 Ocak - Arkadiy Plastov, sosyalist gerçekçilik akımının öncülerinden olan Rus Sovyet ressam (ö. 1972) * 12 Şubat ** Omar Bradley, Amerikalı asker (ö. 1981) ** Giovanni Muzio, İtalyan mimar ve akademisyen (ö. 1982) * 19 Şubat - Cedric Hardwicke, İngiliz sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 6 Ağustos 1964) * 19 Temmuz - Vladimir Mayakovski, Rus şair (ö. 1930) * 16 Eylül - Alexander Korda, Macar asıllı İngiliz yönetmen ve yapımcı (ö. 1956) * 14 Ekim - Lillian Gish, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1993) * 27 Nisan - Dragoljub Mihailovic, Yugoslavyalı Komutan * 13 Aralık - Stanislaw Szukalski, Polonyalı heykeltıraş (ö. 1987) * 26 Aralık - Mao Zedong, Çin Komünist Partisi kurucusu, devrimci (ö. 1976) == Ölümler == * 26 Ocak - Abner Doubleday, Amerikalı general (d. 1819). * 13 Nisan - Muallim Naci, Osmanlı dönemi Türk yazarı (d. 1850) * 6 Temmuz - Guy de Maupassant, Fransız yazar (d. 1850) * 6 Ağustos - Nabizade Nazım (d. 1862?) * 6 Ekim - Ford Madox Brown, İngiliz ressam (d. 1821) * 6 Kasım - Pyotr Ilyich Tschaikovsky, Rus besteci (d. 1840)
== Olaylar == * 10 Temmuz - Salı günü öğlen 12:24'te İstanbul'da 474 kişinin ölümüne, 482 kişinin yaralanmasına sebep olan bir deprem meydana geldi. Deprem Yanya, Bükreş, Girit ve Anadolu'nun büyük kesiminde hissedildi. * 7 Ağustos – Birleşik devletler Hawai Cumhuriyeti’ni resmen tanıdı. * 13 Ağustos – Argon gazı keşfedildi. * 1 Kasım – Rusya'da çar III. Aleksandr öldü yerine II. Nikolay geçti. * 22 Aralık – Alfred Dreyfus Almanlara askeri sırları satmakla suçlanarak Fransız Guyanası’sındaki Devil Adasına ömür boyu sürgün olmaya mahkûm edildi. == Doğumlar == * 8 Mart - Vainö Aaltonen, Fin heykeltıraş (ö. 1966) * 3 Nisan - Neva Gerber, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1974) * 4 Nisan - Harold Lloyd, sessiz sinema doneminin en büyük oyuncularından biri olarak kabul edilen Amerikalı sinema oyuncusu * 1 Nisan - Eduard Wagner, II. Dünya Savaşı'nda olarak görev yapan Nazi Almanyası ordusu generali (ö. 1944) * 26 Nisan - Rudolf Hess, Alman siyasetçi ve NSDAP milletvekili (ö. 1987) * 23 Temmuz - Alfred Kinsey, Amerikalı biyolog, entomoloji ve zooloji profesörü (ö. 1956) * 25 Temmuz - Gavrilo Princip, Sırp suikastçı (ö. 1918) == Ölümler == * 1 Ocak - Heinrich Hertz, Alman fizikçi (d. 1857) * 1 Kasım – Çar III. Aleksandr, Rusya çarı (d. 1845) * 20 Kasım - Anton Grigoryeviç Rubinstein, Rus bestekâr ve piyanist (d. 1829) * 8 Aralık - Pafnuty Lvovich Chebyshev, Rus matematikçidir (d. 1821)
== Olaylar == * 5 Ocak – Alman fizikçi Martin Brendel auroraları ilk kez fotoğrafladı. * 6 Mayıs – Eyfel Kulesi açıldı. * 27 Eylül – New York'ta 13 katlı ilk gökdelen tamamlandı. * 21 Mayıs - İttihat ve Terakki cemiyetinin kuruluşu == Doğumlar == * 23 Ocak - Sergei Eisenstein, Rus sinema yönetmeni (ö. 1948) * 20 Şubat - Hulusi Behçet, Türk dermatoloji uzmanı ve bilim insanı (ö. 1948) * 27 Mart - Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Türk yazar (ö. 1974) * 16 Nisan - Charlie Chaplin, İngiliz sinemacı (ö. 1977) * 20 Nisan - Adolf Hitler, 1933-1945 yılları arasında Almanya'nın lideri (ö. 1945) * 28 Nisan - António de Oliveira Salazar, Portekizli lider (ö. 1970) * 13 Temmuz - Emma Asson, Eston siyasetçi * 12 Ekim - Christopher Dawson, İngiliz tarihçi (ö. 1970) * 25 Ekim - Abel Gance, Fransız yönetmen, oyuncu ve yazar (ö. 1981) * 12 Kasım - Alma Karlin, Sloven yazar (ö. 1950) * 14 Kasım - Cevahirlal Nehru, Hint siyaset adamı (ö. 1964) * 25 Kasım - Reşat Nuri Güntekin, Türk romancı, öykücü ve oyun yazarı (ö. 1956) * 3 Aralık - Stoyan Zagorçinov, Bulgar yazar (ö. 1969) ;Doğduğu gün ve/veya ay bilinmeyenler: * Hüseyin Avni Aker, Türk spor adamı * Mehmet Tevfik Bıyıklıoğlu, Türk asker (ö. 1961) * Eylül - Seyit Ali Çabuk, Türk asker (ö. 1939) * Hakkı Tarık Us, Türk gazeteci, yazar, siyasetçi ve koleksiyoncu (ö. 1956) * Osman Tufan, Türk Tuğgeneral (ö. 1944) == Ölümler == * 19 Ağustos - Mathias Villiers de l'Isle-Adam, Fransız yazar (d. 1838)
== Olaylar == * 28 Ocak - Eyfel Kulesi'nin yapımına başlandı. * 3 Mayıs - Britanya Kolumbiyası'nın Nanaimo kentinde Nanaimo madeni patlaması meydana geldi: 150 madenci öldü. * 12 Ekim - Japonya'da piano ve org üretimi maksadıyla Yamaha şirketi kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Wilhelm Canaris, Alman amiral, Nazi Almanyası'nda Abwehr başkanı (ö. 1945) === Şubat === === Mart === * 14 Mart - Abdülhak Şinasi Hisar (ö. 1963) === Nisan === === Mayıs === * 28 Mayıs - Jim Thorpe, Amerikalı sporcu === Haziran === * 3 Haziran - Carlo Michelstaedter, İtalyan yazar * 22 Haziran - Julian Huxley, İngiliz evrimsel biyolog === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === === Ekim === * 6 Ekim - Le Corbusier, İsveç asıllı Fransız mimar (ö. 1965) === Kasım === * 18 Kasım - Hasan Basri Çantay, Türk siyasetçi ve Kur'an müfessiri (ö. 1964) * 24 Kasım - Suç imparatoru Charles Lucky Luciano (Salvatore Lucania) (ö. 1962) === Aralık === * 14 Aralık - Xul Solar, Arjantinli ressam ve heykeltıraş (ö. 9 Nisan 1963) == Ölümler ==
== Olaylar == * 1 Ocak - Penaltı, İngiltere'deki Stoke City-Notts maçındaki tartışmalar üzerine kural kitabına girdi. * ? - Trans Sibirya Demiryolu inşasının başlaması (1916'de biter) * ? - Bir futbol hakeminin saha içine girmesine 1891 yılında izin verildi. O güne kadar saha kenarında koşarlardı. * ? - James Naismith basketbol (basketball = sepet topu)'u buldu. == Doğumlar == * 21 Ocak - Giovanni Michelucci, İtalyan bir mimar, şehir planlamacısı ve gravürcü (ö. 1990) * 24 Mart - Charley Toorop, Hollandalı ressam (ö. 1955) * 27 Mart - Lajos Zilahy, Macar yazar. * 22 Nisan - Nicola Sacco, İtalyan devrimci * 18 Nisan - Boris İofan, Yahudi asıllı Sovyet mimar (ö. 1976) * 19 Temmuz - Eugen Müller, II. Dünya Savaşı sırasında Wehrmacht'ta görev yapan Nazi generali (ö. 1951) == Ölümler == * 15 Mart - Joseph Bazalgette, İngiliz mühendis (d. 1819) * 28 Eylül - Herman Melville, Amerikalı yazar (d. 1819). * 29 Aralık - Leopold Kronecker, Alman matematikçi ve mantıkçı (d. 7 Aralık 1823).
== Olaylar == * 3 Temmuz - Idaho Amerika Birleşik Devletleri birliğine 43. eyalet olarak katıldı. * 10 Temmuz - Wyoming Amerika Birleşik Devletleri birliğine 44. eyalet olarak katıldı. * 16 Eylül - Ertuğrul Fırkateyni battı. * 3 Kasım - Sirkeci Garı'nın açılışı yapıldı. * 29 Aralık – Kızılderililer ile Amerika Birleşik Devletleri arasında Wounded Knee Savaşı oldu. == Doğumlar == * 18 Şubat - Boris Pasternak, Rus şair, yazar, 1958 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1960) * 10 Mayıs - Clarence Brown, Amerikalı sinema yönetmeni (ö. 1987) * 11 Mayıs - Helge Løvland, Norveçli dekatloncu (ö. 1984) * 30 Mayıs - Paul Czinner, Macar asıllı film yönetmen ve yapımcısı (ö. 1972) * 12 Haziran - Egon Schiele, Avusturyalı ressam (ö. 1918) * 14 Temmuz - Ossip Zadkine, Rus heykeltıraş ve ressam (ö. 1967) * 20 Temmuz - II. Georgios, Yunanistan Kralı (ö. 1947) * 13 Ağustos - Ellen Osiier, Danimarkalı eskrimci (ö. 1962) * 14 Ekim - Dwight D. Eisenhower, Amerika Birleşik Devletleri'nin 34. başkanı (ö. 1969) * 23 Ekim - Orhan Seyfi Orhon, Türk şair, milletvekili (ö. 1972) * 22 Kasım - Charles de Gaulle, Fransız asker ve siyaset adamı (ö. 1970) * 23 Kasım - Johannes Krüger, Alman mimar (ö. 1975) * 6 Aralık - Dion Fortune, İngiliz mistik (ö. 1946) * 12 Aralık - Kazimierz Ajdukiewicz, Polonyalı filozof ve mantık kuramcısı (ö. 1963) Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Eduard Zuckmayer - Alman müzikolog (ö. 1972) * Fikret Şadi Karagözoğlu, tiyatro sanatçısı (ö. 1942) == Ölümler == * 17 Şubat - Christopher Latham Sholes, Amerikalı mucit (d. 1819). * 7 Temmuz - Henri Nestlé - Nestlé firması kurucusu (d.1814) * 29 Temmuz - Vincent Van Gogh, Hollandalı ressam (d. 1853) * 26 Ekim - Carlo Collodi, İtalyan gazeteci ve yazar. Pinokyo romanının yazarı. * 23 Kasım – III. Wilhelm, Hollanda Kralı öldü yerine Wilhelmina olarak ülkeyi yöneten kızı geçti * 15 Aralık - Oturan Boğa (Yerli dilinde: Tatanka Iyotake); Amerika Birleşik Devletleri ordularına karşı savaşan son Yerli kabile şefi (d. 1831). * 26 Aralık - Heinrich Schliemann, Alman arkeolog (d. 6 Ocak 1822).
== Olaylar == * 15 Mart - Jesse W. Reno tarafından yürüyen merdivenin patenti alındı. * 18 Ekim - Chicago ve New York arasında ilk uzun telefon hattı açıldı. === Tarihi bilinmeyenler === * Nisan - Galata Rıhtımı inşasına başlandı. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak ** Artur Rodziński, Polish conductor (ö. 1958) ** Manuel Roxas, President of the Philippines (ö. 1948) * 3 Ocak - J.R.R. Tolkien - İngiliz yazar (ö. 2 Eylül 1973) * 10 Ocak - Vladimir Littauer, Equestrain trainer and coach (ö. 1989) * 14 Ocak ** Hal Roach, Amerikalı film ve tv yapımcısı (ö. 1992) ** Martin Niemöller, prisoner in the Nazi Holocaust (ö. 1984) * 18 Ocak ** Oliver Hardy, Amerikalı oyuncu ve komedyen (ö. 1957) ** Paul Rostock, Alman cerrah (ö. 1956) * 19 Ocak - Ólafur Thors, Icelandic politician and five times prime minister (ö. 1964) * 26 Ocak - Zara Cully, Amerikalı oyuncu (ö. 1978) * 28 Ocak - Ernst Lubitsch, Almanya doğumlu film yönetmeni (ö. 1947) * 31 Ocak - Eddie Cantor, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (ö. 1964) === Şubat === * 6 Şubat - William Parry Murphy, Amerikalı fizikçi (ö. 1987) * 13 Şubat - Grant Wood, Amerikalı ressam (ö. 1942) * 15 Şubat - James Forrestal, ABD'nin ilk savunma bakanı (ö. 1949) * 18 Şubat - Wendell Willkie, U.S. Republican presidential candidate (ö. 1944) * 21 Şubat - Harry Stack Sullivan, American psychiatrist and psychoanalyst (ö. 1949) * 22 Şubat - Edna St. Vincent Millay, Amerikalı yazar (ö. 1950) * 24 Şubat - Konstantin Fedin, Rus yazar (ö. 1977) * 27 Şubat - William Demarest, Amerikalı oyuncu (ö. 1983) * 28 Şubat - Muhsin Ertuğrul - Türk sinema ve tiyatro adamı (ö. 19 Kasım 1979) === Mart === * 9 Mart - Victoria Mary Sackville-West, İngiliz yazar (ö. 1962) * 10 Mart ** Arthur Honegger, French-born Swiss composer (ö. 1955) ** Gregory La Cava, American director, producer, and writer (ö. 1952) * 26 Mart - Filippo Del Giudice - film yapımcısı (ö. 1 Ocak 1963) * 28 Mart - Corneille Heymans, Belgian physiologist, Nobel Prize laureate (ö. 1968) * 30 Mart - Stefan Banach, Polonyalı matematikçi (ö. 1945) === Nisan === * 6 Nisan ** Donald Wills Douglas, Amerikalı sanayici (ö. 1981) ** Lowell Thomas, Amerikalı gazeteci (ö. 1981) * 8 Nisan - Mary Pickford, Kanadalı oyuncu (ö. 1979) * 12 Nisan ** Johnny Dodds, American jazz clarinettist (ö. 1940) ** Henry Darger, reclusive American outsider artist (ö. 1973) * 13 Nisan - Sir Robert Alexander Watson-Watt, British (Scottish) inventor of radar (ö. 1973) * 19 Nisan - Germaine Tailleferre, Fransız besteci (ö. 1983) * 28 Nisan - Joseph Dunninger, American mentalist (ö. 1975) === Mayıs === * 2 Mayıs- Manfred von Richthofen, 1. Dünya Savaşı'nın en başarılı Alman pilotu (Kızıl Baron) ö.(21 Nisan 1918) * 3 Mayıs - George Paget Thomson, English physicist, Nobel Prize laureate (ö. 1975) * 5 Mayıs - Rajarsi Janakananda, A leading disciple of Paramahansa Yogananda. (ö. 1955) * 7 Mayıs - Archibald MacLeish, Amerikalı şair (ö. 1982) * 9 Mayıs - Zita of Bourbon-Parma, Empress of Austria-Hungary (ö. 1989) * 11 Mayıs - Margaret Rutherford, English actress (ö. 1972) * 12 Mayıs - Fritz Kortner, Austrian-born director (ö. 1970) * 16 Mayıs - Manton S. Eddy, Amerikalı general (ö. 1962) * 18 Mayıs - Ezio Pinza, Italian bass (ö. 1957) * 25 Mayıs - Josip Broz Tito, Yugoslavya devlet başkanı (ö. 1980) * 26 Mayıs - Maxwell Bodenheim, Amerikalı şair ve roman yazarı (ö. 1954) * 30 Mayıs - Fernando Amorsolo, Filipino painter (ö. 1972) * 31 Mayıs - Michel Kikoine, Belaruslu ressam (ö. 1968) === Haziran === * 1 Haziran - Amanullah Khan, ruler of Afghanistan (ö. 1960) * 12 Haziran - Djuna Barnes, Amerikalı modernist yazar * 15 Haziran - Wallace Wade, American football coach, University of Alabama, Duke University (ö. 1986) * 21 Haziran - Reinhold Niebuhr, Amerikalı din bilimcisi (ö. 1971) * 25 Haziran - Katherine K. Davis, Amerikalı besteci (ö. 1980) * 26 Haziran - Pearl S. Buck, Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Amerikalı yazar, (ö. 1973) * 30 Haziran - Oswald Pohl, Alman SS subayı (ö. 1951) === Temmuz === * 6 Temmuz - Willy Coppens, Belçikalı ace pilot (d. 1986) * 8 Temmuz - Richard Aldington, İngiliz şair (d. 1962) * 11 Temmuz - Thomas Mitchell, Amerikalı oyuncu (d. 1962) * 12 Temmuz - Bruno Schulz, Leh yazar ve ressam (d. 1942) * 23 Temmuz - I. Haile Selassie, Etyopya kralı (d. 1975) * 26 Temmuz - Sad Sam Jones, Beyzbol oyuncusu (d. 1966) * 29 Temmuz - William Powell, Amerikalı oyuncu (d. 1984) === Ağustos === * 2 Ağustos - Jack Warner, Kanadalı film yapımcısı (d. 1978) * 8 Ağustos - Rafael Moreno Aranzadi, İspanyol futbol oyuncusu (d. 1922) * 11 Ağustos - Hugh MacDiarmid, İskoç şair (d. 1978) * 16 Ağustos - Louis, 7. duc de Broglie, French physicist, Nobel Prize laureate (d. 1987) === Eylül === * 4 Eylül - Darius Milhaud, Fransız bestekâr (d. 1974) * 5 Eylül - Joseph Szigeti, Macar kemancı (d. 1973) * 6 Eylül - Edward Victor Appleton, English physicist, Nobel Prize laureate (d. 1965) * 10 Eylül - Arthur Compton, Amerikalı fizikçi, 1927'de Nobel Fizik Ödülünü almıştır (d. 1962) * 12 Eylül - Alfred A. Knopf, Amerikalı yayıncı (d. 1984) === Ekim === * 6 Ekim - Jackie Saunders, sessiz sinema devri oyuncusu (d. 1954) * 9 Ekim ** Ivo Andrić, Nobel Edebiyat Ödülü kazanmış Hırvat yazar (d. 1975) ** Marina Tsvetaeva, Rus şair (d. 1941) * 23 Ekim - Gummo Marx, Amerikalı oyuncu ve komedyen (d. 1977) * 27 Ekim - Graciliano Ramos, Brezilyalı yazar (d. 1953) * 28 Ekim - Dink Johnson, American jazz musician (d. 1954) * 29 Ekim - Stanislaw Ostrowski, former President of Poland (d. 1982) * 30 Ekim - Charles Atlas, Sanatçı (d. 1972) * 31 Ekim - Alexander Alekhine, Rus satranç şampiyonu (d. 1946) === Kasım === * 5 Kasım - J. B. S. Haldane, İngiliz genetik bilimcisi (d. 1957) * 9 Kasım - Erich Auerbach, German philologist (d. 1964) * 12 Kasım - Guo Moruo, Çinli yazar ve şair (d. 1978) * 16 Kasım - Tazio Nuvolari, İtalyan araba yarışçısı (d. 1953) * 22 Kasım - Emma Tillman, briefly the world's oldest living person and last verified person born in 1892 (d. 2007) === Aralık === * 2 Aralık - Leo Ornstein, Rusya doğumlu besteci ve piyanist (d. 2002) * 4 Aralık - Francisco Franco, İspanyol diktatör (d. 1975) * 5 Aralık - Cyril Ring, Amerikalı oyuncu (d. 1967) * 6 Aralık - Osbert Sitwell, İngiliz yazar (d. 1969) * 8 Aralık - Bert Hinkler, Avustralyalı havacı (d. 1933) * 12 Aralık - Herman Potočnik Noordung, Slovenyalı havacılık mühendisi (d. 1929) * 21 Aralık - Amy Key Clarke, İngiliz mistik şair (d. 1980) * 27 Aralık - Alfred Edwin McKay, Kanadalı ace pilot (d. 1917) * 31Aralık - Stanley Price, Amerikalı oyuncu (d. 1955) Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Gerald Haxton, secretary and lover of W. Somerset Maugham (d. 1944) * Malik Sayar - Türk jeolog (ö. 11 Mart 1965) * Halil Fikret Kanad - Türk pedagog ve yazar (ö. 1974) == Ölümler == === Ocak === * 12 Ocak - William Reeves, Irish antiquarian (b. 1815) * 21 Ocak - John Couch Adams, İngiliz gökbilimci (d. 1819). * 31 Ocak - Charles Spurgeon, English preacher (b. 1834) === Şubat === * 5 Şubat - Emilie Flygare- Carlén, Swedish novelist (b. 1807) * 27 Şubat - Louis Vuitton, world-renowned French fashion designer (b. 1821) === Mart === * 13 Mart - IV. Ludwig * 16 Mart - Samuel F. Miller, American politician (b. 1827) * 26 Mart - Walt Whitman, American poet (b. 1819) === Nisan === * 4 Nisan - José María Castro Madriz, President of Costa Rica (b. 1818) * 19 Nisan - Thomas Pelham Dale SSC, Anglo-Catholic clergyman prosecuted for Ritualist practices in the 1870s (b. 1821) * 22 Nisan - Edouard Lalo, French composer (b. 1823) * 25 Nisan - William Backhouse Astor, Amerikalı iş insanı (b. 1830) * 26 Nisan - Provo William Perry Wallis, İngiliz amiral === Mayıs === * 22 Mayıs - Alexander Campbell, Kanadalı politikacı (b. 1822) * 29 Mayıs - Bahá'u'lláh, Persian founder of the Bahá'í Faith (b. 1817) === Haziran === * 8 Haziran - Robert Ford, assassin of Jesse James (b. 1862) * 9 Haziran - William Grant Stairs, Kanadalı kâşif (b. 1863) === Temmuz-Aralık === * 30 Temmuz - Count Joseph Alexander Hübner, Avusturyalı diplomat (d. 1811) * September 7 - John Greenleaf Whittier, Amerikalı şair (d. 1807) * October 6 - Alfred, Lord Tennyson, İngiliz şair (d. 1809) * October 12 - Ernest Renan, French philologist and historian (d. 1823) * October 23 - Emin Pasha, Alman doktor (d. 1840 * October 24 - Mir-Fatah-Agha, Shiite cleric * October 25 - Caroline Harrison, ABD başkanı Benjamin Harrison'ın eşi (d. 1832) * December 2 - Jay Gould, American financier (d. 1836) * 6 Aralık - Werner von Siemens, Alman mucit ve sanayici (d. 1816) * December 11 - William Milligan, Scottish theologian (d. 1821) * tarihi bilinmeyen - Jamyang Khyentse Wangpo, Tibetan teacher (d. 1820)
== Olaylar == * 29 Ocak - Karl Benz, Benz Patent Motorwagen adlı ilk otomobilin patentini aldı. * 1 Mayıs - Amerika İşçi Sendikaları Konfederasyonu önderliğinde işçiler günde 12 saat, haftada 6 gün olan çalışma takvimine karşı, günlük 8 saatlik çalışma talebiyle iş bıraktılar.1 Mayıs İşçi Bayramı'nın kabul edilmesine sebep olan eylem. * 4 Mayıs - Haymarket Olayı * 8 Mayıs - Dünyanın ilk kolası Coca-Cola satışa sunuldu. * 9 Eylül - Bern Uluslararası Telif Hakları (Copyright) konvansiyonu imzalandı. Fikrin sahibi Victor Hugo 16 ay önce ölmüştü. * 28 Ekim - Özgürlük Anıtı'nın halka açılışı. * 25 Kasım - II.Abdulhamit'in fermanıyla Osmanlı Devleti'nde Askerlik Şubeleri kurulmaya başlandı. === Tarihi bilinmeyenler === * Germanyum, disprozyum ve flor elementleri keşfedildi. * Günümüzdeki adı Ankara Atatürk Lisesi olan Ankara Sultanisi açıldı. == Doğumlar == * 24 Ocak - Henry King, Amerikalı film yönetmeni (ö. 1982) * 8 Mart - Edward Calvin Kendall, Amerikalı kimyager (ö. 1972) * 24 Mart - Edward Weston, Amerikalı fotoğrafçı (ö. 1958) * 17 Mayıs - XIII. Alfonso, İspanya Kralı. (ö. 28 Şubat 1941) * 18 Mayıs - Ture Nerman, İsveçli sosyalist, yazar, gazeteci. (ö. 7 Ekim 1969) * 29 Haziran - Robert Schuman, Avrupa Birliği fikrinin öncülerinden Fransız politikacı. (d. 4 Eylül 1963) * 26 Ağustos - Rudolf Belling, Alman heykeltıraş. (ö. 1972) * 13 Eylül – Robert Robinson, Nobel Kimya Ödülü sahibi İngiliz kimyager. (ö. 8 Şubat 1975) * 16 Eylül - Jean Arp, Fransız heykeltıraş, ressam ve şair. (ö. 7 Haziran 1966) * 16 Ekim - David Ben-Gurion, İsrail'in ilk başbakanı ve ikinci savunma bakanı. (ö. 1 Aralık 1973) * 15 Kasım - René Guénon, Fransız asıllı Müslüman metafizikçi, yazar. (ö. 1951) * 20 Kasım - Karl von Frisch, Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi Avusturyalı etolog. (12 Haziran 1982) * 8 Aralık - Diego Rivera, duvar resimleriyle ünlü, Yahudi asıllı Meksikalı ressam. (ö. 24 Kasım 1957) * 24 Aralık - Bogoljub Jevtić, Yugoslavya Krallığı'nda başbakanlık görevi görev yapan Sırp politikacı ve diplomat (d. 1886) === Tarihi bilinmeyenler === * Stepan Maynagaşev, Hakas kökenli Türkolog (ö. 1920) * Oksen Şahinyan, Türkiye Ermenisi tiyatrocu ve rejisör (ö. 23 Mart 1967) == Ölümler == * 15 Mayıs - Emily Dickinson * 31 Temmuz - Franz Liszt, Alman besteci (d. 1811) * 16 Ağustos - Sri Ramakrishna, Hindu mistik önder. (d. 18 Şubat 1836)
1888 (MDCCCLXXXVIII), Miladi takvime göre Pazar günü başlayan artık yıldır. Şu anda, Roma rakamlarıyla yazıldığında en çok rakamın (13) olduğu yıldır. Yine 13 haneli olan bir sonraki yıl 2388 yılıdır. Bu durum, Roma rakamlarıyla 14 rakamlı olan 2888 yılına kadar devam edecektir. == Olaylar == *13 Ocak - National Geographic Society, Washington'da kurularak National Geographic dergisinin ilk sayısı yayınladı. *6 Şubat - Gillis Bildt, İsveç başbakanı oldu (1888–1889). * 11 Şubat - Sirkeci Garı'nın temeli atıldı. *9 Mart - I.Wilhelm öldü, yerine geçen III. Friedrich Alman İmparatoru ve Prusya Kralı oldu. *16 Mart - Yunanistan Millî Kütüphanesi'nin temeli Atina'da atıldı. *16 Nisan - Alman İmparatorluğu, Nauru adasını ilhak etti. *10 Mayıs - Japonya'da bir petrol ve gaz enerjisi markası olan Eneos'un öncülü olan Nippon Oil, Niigata'da kuruldu. *3 Haziran - Sedang Krallığı, günümüz Vietnam'ında kuruldu . * Benjamin Harrison Birleşik Devletler’in 23. başkanı oldu * New York eyaletinde suçlular elektrikli sandalye ile idam edilmeye başlandı * Tarsus Amerikan Lisesi St. Paul's Institute at Tarsus adıyla eğitime başladı. * İzmir Atatürk Lisesi Mekteb-i Sultani olarak eğitime başladı. * Haydarpaşa -İzmir- Ankara demiryolu imtiyazının Almanlar’a verilmesi == Doğumlar == === Eylül === * 12 Eylül - Maurice Chevalier, Fransız aktör ve şarkıcı (ö. 1972) * 16 Eylül - Frans Eemil Sillanpää, Fin yazar * 26 Eylül - T. S. Eliot Amerika Birleşik Devletleri doğumlu İngiliz şair. === Ekim === * 9 Ekim - Nikolay Buharin, Bolşevik devrimci, entelektüel, Sovyet siyasetçi (ö. 1938) === Aralık === * 22 Aralık - Joseph Arthur Rank, İngiliz sanayici ve film yapımcısı (ö. 1972) === Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler === * Ebu’l Faruk Süleyman Hilmi Silistrevi, din adamı, bilgin,alim * Cafer Sayılır, TBMM 4. dönem Eskişehir milletvekili (ö. 6 Mayıs 1947). * Ord. Prof. Dr. Mustafa Hulki Erem, elektrik mühendisi (ö. 1956) == Ölümler == * 29 Ocak - Edward Lear, İngiliz sanatçı, yazar (d. 1812) * 31 Ocak - Giovanni Bosco, İtalyan rahip, eğitimci ve Salezyenler tarikatının kurucusu (d. 1815) * 5 Şubat – Anton Mauve, Hollandalı ressam (d. 1838) * 18 Şubat - Köprülü Hamdi, Türk asker ve bürokrat. * 6 Mart - Louisa May Alcott, Amerikalı romancı (d. 1832) * 9 Mart – I. Wilhelm, Almanya kralı. * 24 Mart - Théodore Frère, Fransız ressam (d. 1814) * 15 Nisan - Matthew Arnold, İngiliz şair (d. 1822) * 26 Mayıs – Ascanio Sobrero, İtalyan kimyager (d. 1812) * 15 Haziran – III. Friedrich, Almanya kralı. * 16 Ağustos - John S. Pemberton, Amerikalı eczacı, Coca-Cola'nın kurucusu (d. 1831) * 24 Ağustos - Rudolf Clausius, Alman fizikçi, termodinamik biliminin başlıca kurucularından (d. 1822) * 11 Eylül - Domingo Faustino Sarmiento, Arjantinli politikacı, yazar ve Arjantin'in altıncı devlet başkanı. (d. 1811) * 23 Eylül – François Achille Bazaine, Fransız general (d. 1811) * 2 Aralık - Namık Kemal, Türk şair (d. 1840) * 3 Aralık - Carl Zeiss, Alman iş insanı, Carl Zeiss AG'nin kurucusu (d. 1816) * 24 Aralık - Mihail Loris-Melikov, Rus devlet adamı, general (d. 1826) * Ali Rıza Efendi - Mustafa Kemal Atatürk'ün babası (d. 1841) Kategori:Artık yıllar
== Olaylar == * 4 Eylül - New York'taki The Exchange Buffet kafeteryasında ilk kez "self-servis" sistemi uygulanmaya başladı. === Tarihi bilinmeyenler === * Praseodim ve Neodimyum elementleri keşfedildi * Benzinle çalışan içten yanmalı motora sahip ilk otomobil Alman mühendis Carl Friedrich Benz tarafından yapıldı. == Doğumlar == * 21 Ocak - Umberto Nobile, Kuzey Kutbu uçuşuna öncülük eden İtalyan havacılık mühendisi, kaşif ve general. (ö. 30 Temmuz 1978) * 7 Şubat - Sinclair Lewis, Amerikalı yazar. (ö. 10 Ocak 1951) * 9 Şubat - Alban Berg, Avusturyalı besteci(ö. 24 Aralık 1935) * 16 Nisan - Arnold Petersen, Amerika Sosyalist İşçi Partisi Ulusal Sekreteri (ö. 1976) * 20 Ağustos - Dino Campana, İtalyan şair. * 11 Eylül - David Herbert Lawrence, İngiliz yazar. (ö. 2 Mart 1930) * 16 Eylül - Karen Horney, Amerikalı psikanalist (ö. 1952) * 18 Eylül - Üzeyir Hacıbeyov, Azeri besteci. * 7 Ekim - Niels Bohr, Danimarkalı Nobel Fizik Ödülü sahibi fizikçi. (ö. 18 Kasım 1962) * 11 Ekim - François Mauriac, Fransız yazar. (ö. 1 Eylül 1970) * 30 Ekim - Ezra Pound, Amerikalı şair, çevirmen, deneme yazarı. (ö. 1 Kasım 1972) * 11 Kasım - George S. Patton, Amerikalı asker. (ö. 21 Aralık 1945) * 25 Aralık - James Ewing, Amerikalı patolog (ö. 16 Mayıs 1943) ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Şahabettin Süleyman, (ö. 1921, İsviçre), Türk yazar. * Makbule Atadan, Mustafa Kemal Atatürk'ün kız kardeşi (ö. 1956) * Şakir Zümre, Cumhuriyetin ilk sanayicisi (ö. 16 Haziran 1966) * Ali Şefik Özdemir, (ö. 17 Mayıs 1951) TBMM 6. dönem Siirt, 7. dönem Gaziantep milletvekili. == Ölümler == * 26 Ocak - Charles George Gordon, İngiliz general. (d. 28 Ocak 1833) * 7 Mayıs - Semai Ahmet Efendi, Osmanlı Devleti (d. 1789) * 22 Mayıs - Victor Hugo, Fransız yazar (d.1802) * 23 Temmuz - Ulysses S. Grant, ABDli general ve 18. Amerika Birleşik Devletleri başkanı. (d. 27 Nisan 1822) * 15 Eylül - Jumbo (fil), tüm zamanların en ünlü fili. 'Jumbo boy' terimine adını verdi. (d. 1860) * 29 Ekim - George B. McClellan, ABDli general. (d. 3 Aralık 1826) * 24 Kasım - XII. Alfonso, İspanya kralı (d.1857) * 25 Kasım - Thomas A. Hendricks, ABDli vali ve 21. başkan yardımcısı. (7 Eylül 1819) Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler * Kara Abdal, Osmanlı Devleti şairi (d.1828)
== Olaylar == * 15 Ocak -İstanbul Lisesi'nin (İstanbul Erkek Lisesi) nin Vefa semtinde bulunan bir konakta Şems-ül Mekatip adı ile Selanik'li Abdikamil Efendi ile Emekli Bahriye Yüzbaşısı Nadir Bey tarafından kurularak eğitime başlaması. * Amerika Birleşik Devletleri'nde Grover Cleveland 22. başkan oldu == Doğumlar == === Ocak === * 12 Ocak - Louis Horst (ö. 1964) * 31 Ocak - Mehmed Emin Resulzade - Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin kurucusu (ö. 1955) === Şubat === === Mart === * 20 Mart - Philipp Frank, Avusturyalı fizikçi, matematikçi ve akademisyen (ö. 1966) === Nisan === === Mayıs === * 27 Mayıs - Max Brod, Yahudi kökenli Alman yazar (ö. 1968) === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 24 Eylül - İsmet İnönü, Türk asker, Türk Kurtuluş Savaşı Batı Cephesi Komutanı, Türkiye Cumhurbaşkanı, Türkiye Başbakanı (ö. 1973) * 26 Eylül - Arnaldo Foschini, İtalyan mimar ve akademisyen (ö. 1968) === Ekim === === Kasım === === Aralık === * 2 Aralık - Yahya Kemal Beyatlı (ö. 1958) * 3 Aralık - Racendra Prasad, Hindistan'ın ilk cumhurbaşkanı (ö. 1963) * 30 Aralık - Hideki Tojo, Japon asker, düşünür ve devlet adamı === Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler === * Mehmed Kemal, Osmanlı bürokratı (ö. 1919) * Ahmet Haşim, Sembolizmin öncülerinden Türk şair (ö. 1933) * Kemalettin Sami Gökçen, Türk subay ve siyasetçi * Halide Edip Adıvar, Türk yazar, siyasetçi, akademisyen, öğretmen (ö. 1964) * Ömer Seyfettin,Hikâye yazarı, asker, şair (ö. 1920) * Mazhar Osman, Türkiye'de ilk modern ruh sağlığı hastanesini kuran Türk hekimi (ö. 1951) * Irving Morrow, Amerikalı mimar (ö. 1952) == Ölümler == * 3 Şubat, Alman fizikçi ve mühendis Gotthilf Heinrich Ludwig Hagen (d. 1797) * 8 Mayıs, Osmanlı Sadrazamı Ahmet Şefik Mithat Paşa * 12 Mayıs, Çek besteci Bedřich Smetena (d. 1824) * 1 Temmuz, İskoç dedektif ve casus Allan Pinkerton (d. 1819) * 29 Ekim, Ermeni asıllı Osmanlı Ticaret ve Ziraat nâzırı Ohannes Çamiç Efendi (d. bilinmiyor)
== Olaylar == * 24 Mayıs – Brooklyn Köprüsü açıldı * 27 Ağustos – Sumatra ile Java arasındaki Krakatoa volkanı patladı. Patlama sonucu 36.000 kişi öldü === Tarihi bilinmeyenler === * 1883'te başlayan kolera salgını dünya çapına yayılmış ve milyonlarca insanın ölümüne sebep olmuştur * Alman patolog Edwin Klebs difteriye neden olan bakteriyi keşfetti * İsmail Gaspıralı Kırım'da Tercüman gazetesini çıkardı * Hamidiye Ticaret Mektebi Alisi (Marmara Üniversitesi) == Doğumlar == === Ocak === * 3 Ocak - Clement Attlee, İngiliz siyasetçi. İngiliz İşçi Partisi başkanı (1935- 1955) ve Büyük Britanya başbakanı (1945-1951). === Şubat === * 3 Şubat - Camille Bombois, Fransız ressam * 8 Şubat - Joseph Alois Schumpeter, Avusturyalı iktisatçı ve siyaset bilimci *11 Şubat - Tevfik Rüştü Aras, Türk siyasetçi === Mart === * 23 Mart - Andrey Bubnov, Ekim Devrimi önderlerinden Bolşevik devrimci, Sol Muhalefet üyesi (ö. 1938) * 29 Mart - Memduh Şevket Esendal (ö. 1952) === Mayıs === * 16 Mayıs - Mahmut Celâl Bayar, Türkiye'nin 3. cumhurbaşkanı === Haziran === === Temmuz === * 3 Temmuz - Franz Kafka, Avusturyalı yazar (ö. 3 Haziran 1924) * 29 Temmuz - Benito Mussolini, İtalyan politikacı ve gazeteci (ö. 1945) === Ağustos === === Eylül === === Ekim === * 10 Ekim - Adolf Joffe, komünist devrimci, Bolşevik siyasetçi ve Karaylar diplomatı (ö. 1927) === Kasım === * 21 Kasım - William Frederick Lamb, Amerikalı mimar (ö. 8 Eylül 1952) * 26 Kasım - Lou Tellegen, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1934) === Aralık === === Doğum günü ve ayı bilinmeyenler === * Ali Rana Tarhan, siyasetçi (ö. 1956) * Amalia Sánchez Ariño, Arjantinli oyuncu (ö. 1969) * Osman Nuri Ergin, tarihçi (ö. 1961) == Ölümler == === Ocak === === Şubat === * 13 Şubat - Richard Wagner, Alman besteci (d. 1813) === Mart === * 14 Mart - Karl Marx, Das Kapital'in yazarı, Alman filozof ve devrimci === Nisan === * 30 Nisan - Édouard Manet), Fransız ressam (ö. 1832) === Mayıs === === Haziran === * 20 Haziran - Gustave Aimard, Fransız roman yazarı === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === === Ekim === === Kasım === === Aralık ===
== Olaylar == küçükresim|300px|Apollo 14 ekibinden Alan Shepard ay yüzeyinde. * 1729 - Türkiye'de ilk kitap, Mehmet Bin Mustafa'nın (Vanlı) kaleme aldığı Sıhahı Cevheri (Vankulu) adlı sözlük basıldı. İbrahim Müteferrika, ilk Türk matbaasını İstanbul'da Sultanselim'deki konağında kurmuştu. * 1747 - İlk zührevi hastalıklar kliniği, Londra'da açıldı. * 1790 - Osmanlı-Prusya ittifakı. * 1865 - ABD Temsilciler Meclisi, köleliği yasaklayan yasayı onayladı. * 1876 - ABD'de ülkedeki tüm Kızılderililer, Kızılderili rezervasyonu olarak adlandırılan, kendilerine ayrılmış özel bölgelerde yaşamaya zorlandılar. * 1915 - I. Dünya Savaşı: Almanya, Ruslara karşı zehirli gaz kullandı. * 1927 - Müttefiklerin Almanya üzerindeki denetimi sona erdi; bundan sonra Almanya'nın yeniden silahlanmasını Milletler Cemiyeti denetleyecek. * 1928 - Türk Eğitim Derneği (TED) Ankara'da kuruldu. * 1928 - Sovyetler Birliği'nde 30 muhalefet lideri Almatı'ya sürgüne gönderildi. Sürgüne gidenler arasında Lev Troçki de vardı. * 1930 - Seloteyp, 3M şirketi tarafından pazara sürüldü. * 1931 - Gümrük ve Tekel Bakanlığı kuruldu. * 1931 - Kültür magazin dergisi, Resimli Ay kapandı. * 1931 - Yarın gazetesi Başyazarı Arif Oruç ve Sorumlu Müdürü İzmit'te birer yıldan fazla hapse mahkûm oldular. * 1934 - Nâzım Hikmet, Nail Vahtedi, Tosun Ömer ve Yonga Ömer beş yıl hapis cezasına mahkûm edildi. * 1938 - Atatürk, Gemlik'te sun'i ipek fabrikasını açtı. * 1942 - Öğrencilere sigara içme ve nişan yüzüğü takma yasağı getirildi. * 1943 - Stalingrad Muharebesi'nde Nazi Almanyası'nın 6. Ordu Komutanı Generalfeldmarschall Friedrich Paulus, Sovyet Birlikleri'ne teslim oldu. * 1946 - SSCB'den esinlenen yeni Yugoslavya Anayasasına göre ülke, altı cumhuriyetten oluşuyor: Bosna-Hersek, Hırvatistan, Makedonya, Karadağ, Sırbistan ve Slovenya. * 1950 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Harry S. Truman, hidrojen bombası geliştirme programı yürüttüklerini açıkladı. * 1952 - Yunanistan Dış İşleri Bakanı Sofoklis Venizelos'un Türkiye'ye yaptığı resmî gezi sırasında, Türk-Elen Dostluk Derneği'nin kurulması kararlaştırıldı. * 1953 - Kuzey Denizi taşkınlarında sadece Hollanda'da 1800'den fazla kişi öldü. * 1956 - "Nesebi sahih olmayan çocukların tescili" hakkındaki kanun Meclis'te kabul edildi. * 1956 - Guy Mollet, Fransa Başbakanı oldu. * 1958 - İlk başarılı Amerika Birleşik Devletleri uydusu Explorer 1, Dünya çevresindeki yörüngesine oturdu. * 1961 - İsrail Başbakanı David Ben Gurion istifa etti. * 1961 - Ahmet Emin Yalman, Vatan gazetesinden ayrıldı. * 1964 - 15 Ocak günü Kıbrıs sorununu görüşmek üzere toplanan III. Londra Konferansı, 19 günlük çalışmanın ardından bir sonuç alınamadan dağıldı. * 1965 - Sağlık Bakanlığı bir açıklama yaptı; Türkiye'de ortalama insan ömrü 33 yıl. * 1966 - Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası'nda 2400 işçi greve başladı. * 1968 - Vietkong büyük bir saldırıya geçti; Saygon'daki Amerikalı Elçiliği 6 saat işgal edildi. * 1968 - TRT Ankara Televizyonu, deneme yayınına başladı. * 1971 - İnsanlı ay yolculuklarında bir adım daha; Apollo 14 fırlatıldı. Görevli astronotlar: Alan Shepard, Edgar Mitchell ve Stuart Roosa. * 1973 - Çetin Altan'ın 4,5 yıl hapsi istendi; karikatürist Turhan Selçuk'u döven 3 polis hapse mahkûm edildi. * 1973 - Devlet Güvenlik Mahkemeleri'nin kurulmasına ilişkin kanun kabul edildi. * 1974 - Seyfi Demirsoy'un ölümüyle boşalan Türk-İş Genel Başkanlığına Halil Tunç seçildi. * 1976 - İlerici Kadınlar Derneği (İKD), Ankara'da "Evlat acısına son" mitingi düzenledi. Mitinge 5 bin kişi katıldı. * 1978 - Zonguldak'ta ikramiyesi ödenmeyen 20 bin maden işçisi direnişe geçti. * 1980 - Tariş olayları: Tariş'te direniş bitti, işçiler işbaşı yaptılar. 22 Ocak'ta güvenlik güçleri arama yapma gerekçesiyle Tariş işletmelerine girmek istemiş, 600 işçi gözaltına alınmıştı. * 1985 - Başbakan Turgut Özal, Gökova'da termik santral kurulacağını açıkladı. * 1986 - İşkence konusunda itiraflarda bulunan polis memuru Sedat Caner, Ankara Cumhuriyet Savcılığı'na teslim oldu. * 1986 - Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) İçel Milletvekili Fikri Sağlar, Türkiye'de 5 yılda 800'den fazla insanın "kayıp" olduğunu söyledi. * 1990 - Atatürkçü Düşünce Derneği ve Türk Hukuk Kurumu Başkanı Muammer Aksoy, 73 yaşında Ankara'da evinin önünde kurşunlanarak öldürüldü. * 1990 - SSCB satranç şampiyonu Gary Kasparov, vatandaşı Anatoli Karpov'u yenerek dünya satranç şampiyonu oldu. * 1990 - Moskova'da ilk McDonald's açıldı. * 1996 - Patlayıcı yüklü bir kamyon Kolombo'da (Sri Lanka) Merkez Bankasının kapılarına çarparak infilak etti: en az 86 kişi öldü, 1400 kişi yaralandı. * 2000 - Alaska Havayollarına ait bir yolcu uçağı, Büyük Okyanus'a düştü: 88 kişi öldü. * 2004 - TL'den 6 sıfır atılması ve Türkiye Devleti para biriminin Yeni Türk Lirası olmasını öngören yasa, Resmi Gazete'de yayımlandı. * 2005 - Dünyaca ünlü pop yıldızı Michael Jackson hakkında, 13 yaşındaki bir çocuğa tacizde bulunduğu gerekçesiyle dava açıldı. * 2005 - Afganistan'daki Türk birlikleri, Kabil'deki uluslararası hava alanının sorumluluğunu üstlendi. * 2006 - Abdullah Öcalan'ın avukatlarından İrfan Dündar, müvekkilinin yeniden yargılanmaya ilişkin dilekçesini, bu konuda yetkili olan Ankara 11. Ağır Ceza Mahkemesine göndererek başvuruda bulunduğunu bildirdi. * 2008 - İstanbul'un Zeytinburnu ilçesinde ruhsatsız bir binada maytapların yanarak doğalgaz kazanını patlatmasıyla oluşan olayda 23 kişi öldü, 120 kişi yaralandı. * 2019 - Wrapped Bitcoin piyasaya sürüldü. * 2020 - Birleşik Krallık Avrupa Birliği'nden ayrıldı. (bknz: Birleşik Krallık'ın Avrupa Birliği'nden ayrılması) == Doğumlar == * 1543 - Tokugawa İeyasu, Orta Çağ Japonya'sının en önemli shōgunlarından (askeri hükümdar) biri (ö. 1616) * 1620 - Georg Friedrich, Almanya ve Hollanda kökenli mareşal (ö. 1692) * 1624 - Arnold Geulincx, Fransız Descartesçı düşünür (ö. 1669) * 1763 - Jens Esmark, Danimarkalı-Norveçli mineraloji profesörü (ö. 1839) * 1769 - André-Jacques Garnerin, Fransız havacı ve çerçevesiz paraşütün mucidi (ö. 1823) * 1797 - Franz Schubert, Avusturyalı besteci (ö. 1828) * 1799 - Rodolphe Töpffer, İsviçreli yazar, öğretmen, ressam, karikatürist ve çizgi romancı (ö. 1846) * 1858 - André Antoine, Fransız oyuncu, film yönetmeni, yazar, eleştirmen (ö. 1943) * 1865 - Henri Desgrange, Fransız bisiklet yarışçısı ve spor muhabiri (ö. 1940) * 1868 - Theodore Richards, Amerikalı kimyacı (ö. 1928) * 1869 - Henri Carton de Wiart, Belçika'nın 23'üncü Başbakanı (ö. 1951) * 1869 - Wilhelm Heye, Alman asker (ö. 1947) * 1881 - Irving Langmuir, Amerikalı Nobel Kimya ödülüne sahip kimyager (ö. 1957) * 1884 - Mehmed Emin Resulzade, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin kurucusu (ö. 1955) * 1884 - Theodor Heuss, Batı Almanya'nın ilk Cumhurbaşkanı (ö. 1963) * 1892 - Eddie Cantor, Amerikalı şarkıcı, komedyen, dansçı ve oyuncu (ö. 1964) * 1893 - Arkadiy Plastov, sosyalist gerçekçilik akımının öncülerinden olan Rus Sovyet ressam (ö. 1972) * 1894 - Kurt Blome, Nazi bilim insanı (ö. 1969) * 1896 - Sofya Yanovskaya, Sovyet matematikçi ve tarihçi (ö. 1966) * 1902 - Tallulah Bankhead, Amerikalı oyuncudur (ö. 1968) * 1902 - Alva Myrdal, İsveçli diplomat ve siyasetçi (ö. 1986) * 1905 - John O'Hara, Amerikalı yazar (ö. 1970) * 1910 - Faruk Kenç, Türk film yönetmeni (ö. 2000) * 1911 - Baba Vanga, Bulgar kadın kâhin (ö. 1996) * 1918 - Kerim Korcan, Türk yazar (ö. 1990) * 1919 - Jackie Robinson, ilk Afrikalı Amerikalı profesyonel bir beyzbol oyuncusuydu (ö. 1972) * 1921 - Carol Channing, Amerikalı stand-up komedyen, oyuncu, şarkıcı, dansçı ve seslendirme sanatçısıdır (ö. 2019) * 1921 - Mario Lanza, Amerikalı tenor ve oyuncu (ö. 1959) * 1923 - Norman Mailer, Amerikan romancı ve Pulitzer Ödülü sahibi (ö. 2007) * 1923 - Adela Forestello, Arjantinli insan hakları aktivisti * 1929 - Rudolf Mössbauer, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2011) * 1929 - Jean Simmons, İngiliz asıllı Amerikalı aktris ve seslendirme sanatçısı (ö. 2010) * 1931 - Ernie Banks, Amerikalı efsanevi profesyonel beyzbolcudur (ö. 2015) * 1933 - Bernardo Provenzano, İtalyan suç ögrütü lideri (ö. 2016) * 1934 - Muhammed Taki Misbah Yezdi, İranlı siyasetçi (ö. 2021) * 1935 - Kenzaburo Oe, Japon romancı ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 2023) * 1936 - Can Bartu, Türk futbolcu (Fenerbahçeli efsanevi futbolcu) (ö. 2019) * 1937 - Philip Glass, Amerikalı besteci * 1937 - Suzanne Pleshette, Amerikalı aktris (ö. 2008) * 1938 - Beatrix, Hollanda Kraliçesi * 1938 - Lynn Carlin, Amerikalı eski bir aktris * 1941 - Jessica Walter, Amerikalı aktris (d. 2021) * 1942 - Daniela Bianchi, İtalyan aktris * 1942 - Derek Jarman, İngiliz sinema yönetmeni (ö. 1994) * 1942 - Zeynep Kerman, Türk edebiyat araştırmacısı ve akademisyen * 1945 - Temel Gürsu, Türk yönetmen, yapımcı, senarist, oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1947 - Jonathan Banks, Amerikalı oyuncudur * 1947 - Bernard Guignedoux, Fransız futbolcu ve teknik direktör (ö. 2021) * 1947 - Glynn Turman, Amerikalı aktör, yazar, yönetmen ve yapımcıdır * 1951 - Selma Güneri, Türk sinema ve ses sanatçısı * 1956 - Guido van Rossum, Hollandalı bir bilgisayar programcısıdır * 1956 - John Lydon, İngiliz müzisyen * 1959 - Anthony LaPaglia, Avustralyalı oyuncu * 1959 - Kelly Lynch, ABD doğumlu oyuncu * 1960 - Ekber Genci, İranlı yazar ve gazeteci * 1960 - Grant Morrison, çizgi roman yazarı * 1960 - Željko Šturanović, Karadağ'lı siyasetçi (ö. 2014) * 1961 - Fatih Kısaparmak, Türk besteci ve yorumcu * 1961 - Filiz Kerestecioğlu, Türk hukukçu ve siyasetçi * 1961 - Latif Demirci, Türk karikatürist * 1963 - Ergün Poyraz, Türk araştırmacı yazar * 1964 - Jeff Hanneman, Amerikalı müzisyen ve Slayer grubunun gitaristi (ö. 2013) * 1964 - Ofra Harnoy, Kanadalı çellist'tir * 1966 - Anne Berge, Norveçli kayakçı * 1968 - John Collins, İskoç millî futbolcu ve tekni direktördür * 1970 - Minnie Driver, İngiliz oyuncu ve şarkıcı * 1971 - Patricia Velásquez, Venezuelalı aktris ve model * 1973 - Amanda Lee Rogers, Avusturyalı eski aktris * 1975 - Preity Zinta, Bollywood'un (Hint Sineması) oyuncularından biriq * 1976 - Traianos Dellas, Yunan millî futbolcu ve teknik direktör * 1977 - Kerry Washington, Amerikalı oyuncudur * 1978 - Fabián Caballero, Arjantinli eski futbolcudur * 1980 - James Adomian, İngiltere doğumlu Amerikalı oyuncudur * 1981 - Justin Timberlake, Amerikalı pop şarkıcısı ve aktör * 1982 - Salvatore Masiello, İtalyan futbolcu * 1982 - Allan James McGregor, İskoç kaleci * 1982 - Elena Paparizou, Yunan şarkıcı * 1983 - Fabio Quagliarella, İtalyan futbolcudur * 1984 - Jeremy Wariner, Amerikalı atlet * 1985 - Adam Federici, Avustralyalı eski millî futbolcudur * 1986 - Walter Dix, Amerikan kısa mesafe koşucusudur * 1986 - Megan Ellison, Amerikalı yapımcı * 1988 - Taijo Teniste, Eston millî futbolcudur == Ölümler == * 1398 - Sukō, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında üçüncü Kuzey Talibi (d. 1334) * 1435 - Xuande, Çin'in Ming Hanedanı'nın beşinci imparatoru (d. 1399) * 1606 - Guy Fawkes, İngiliz isyancı asker (d. 1570) * 1644 - Kemankeş Kara Mustafa Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. ?) * 1788 - Charles Edward Stuart, İngiltere, İskoçya, Fransa ve İrlanda tahtlarının ikinci jakobit talibi (d. 1720) * 1828 - Aleksandros İpsilantis, Yunan komutan (d. 1792) * 1854 - Silvio Pellico, İtalyan yurtsever, şair ve oyun yazarı (d. 1788) * 1882 - James Spriggs Payne, Liberyalı siyasetçi (d. 1819) * 1888 - Giovanni Bosco, İtalyan eğitimci, yazar ve Katolik rahip (d. 1815) * 1914 - Recaizade Mahmud Ekrem, Türk edebiyatçı (d. 1847) * 1915 - ‎Alan Lomax‎‎, Amerikalı tarihçi, yazar ve akademisyen‎ (d. 2002) * 1945 - Eddie Slovik, Amerikalı er rütbesinde asker (II. Dünya Savaşı sırasında firardan dolayı idam edilen tek ABD askeri) (d. 1920) * 1946 - İsmail Hakkı İzmirli, Türk felsefeci ve İslam felsefesi tarihçisi (d. 1869) * 1954 - Edwin Armstrong, Amerikalı elektrik mühendisi ve mucit (d. 1890) * 1956 - A. A. Milne, İngiliz yazar (d. 1882) * 1969 - Stoyan Zagorçinov, Bulgar yazar (d. 1889) * 1973 - Ragnar Anton Kittil Frisch, Norveçli ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1895) * 1974 - Samuel Goldwyn, Amerikalı film yapımcısı (d. 1882) * 1974 - Ekrem Cemilpaşa, Kürt siyaset adamı (d. 1891) * 1982 - Melih Vassaf, Türk eleştirmen ve oyun yazarı (d. 1927) * 1984 - Pembe Marmara, Kıbrıs Türk şair (d. 1925) * 1990 - Muammer Aksoy, Türk hukukçu ve siyasetçi (d. 1917) * 2005 - İsmail Hakkı Şen, Türk oyuncu (d. 1927) * 2006 - Moira Shearer, İskoç oyuncu ve balerin (d. 1926) * 2006 - George Koval, Amerikalı casus, bilim insanı ve kandidat (d. 1913) * 2012 - Dorothea Tanning, Amerikalı ressam, matbaacı, heykeltıraş, yazar ve şairdi (d. 1910) * 2013 - Hasan Habibi, İranlı siyasetçi, avukat ve akademisyen (d. 1937) * 2014 - Miklós Jancsó, Macar sinema yönetmenidir (d. 1921) * 2015 - Tomás Bulat, Arjantinli ekonomist, gazeteci ve yazar (d. 1964) * 2016 - Celal Aliyev, Azeri akademisyen, biyolog ve siyasetçi (d. 1928) * 2016 - Ülkü Ülker, Türk oyuncu ve şarkıcı (d. 1950) * 2016 - Terry Wogan, İrlandalı radyo ve televizyon sanatçısı (d. 1938) * 2017 - Thomas Barlow, Amerikalı siyasetçidir (d. 1940) * 2017 - John Wetton, İngiliz şarkıcı, müzisyen, basçı ve gitaristtir (d. 1949) * 2017 - Tokitenkū Yoshiaki, Moğol sumo güreşçisidi (d. 1979) * 2018 - Rasual Butler, Amerikalı basketbolcudur (d. 1979) * 2018 - Erwin de Vries, Surinamlı ressam ve heykeltıraştır (d. 1929) * 2018 - Ann Gillis, Amerikalı oyuncudur (d. 1927) * 2018 - Leonid Kadenyuk, Bağımsız Ukrayna'nın ilk astronotu unvanına sahip test pilotu (d. 1951) * 2018 - Olavi Mäenpää, Fin siyasetçi ve eski parti başkanıdır (d. 1950) * 2019 - Candice Earley, Amerikalı oyuncudur (d. 1950) * 2019 - A. Ernest Fitzgerald, Amerikalı mühendis ve yazar (d. 1926) * 2019 - Kálmán Ihász, Macar eski millî futbolcudur (d. 1941) * 2019 - Ron Joyce, Kanadalı milyarder iş insanı ve hayırseverdir (d. 1930) * 2019 - Johnny Lion, Hollandalı şarkıcı, gazeteci ve oyuncu (d. 1941) * 2019 - Pierre Nanterme, Fransız yönetici ve iş insanı (d. 1959) * 2019 - Georges Sarre, Fransız siyasetçidir (d. 1935) * 2020 - Mary Higgins Clark, Amerikalı hikâye yazarı ve romancı (d. 1927) * 2020 - Halid Bişara, Mısırlı yönetici ve iş insanı (d. 1971) * 2020 - Mirza Hazar, Azeri yazar, siyasi analist, spiker, radyocu, yayıncı (d. 1947) * 2020 - Dalip Kaur Tiwana, Hint romancı, akademisyen ve kısa hikâye yazarı (d. 1935) * 2021 - Zoila Águila Almeida, Kübalı devrimci ve siyasi hükümlüdür (d. 1939) * 2021 - Douglas Bravo, Venezuelalı siyasetçi ve direnişçi örgüt lideridir (d. 1932) * 2021 - Alejandro Gómez, İspanyol uzun mesafe koşucusu (d. 1967) * 2021 - Andrej Hryc, Slovak aktör (d. 1949) * 2021 - Tozama Mantashe, Güney Afrikalı siyasetçi (d. 1960) * 2021 - Michel Murr, Lübnanlı iş insanı ve siyasetçi (d. 1932) * 2021 - Yitzchok Scheiner, Amerika Birleşik Devletleri doğumlu İsrailli haham (d. 1922) * 2021 - Meshulam Dovid Soloveitchik, Belarus doğumlu İsrailli Haredi hahamı ve rosh yeshivası (d. 1921) * 2021 - Abraham J. Twerski, Amerika Birleşik Devletleri doğumlu Hasidik hahamı ve bilim insanı (d. 1930) * 2022 - Ekkehardt Belle, Alman aktör (d. 1954) * 2022 - Pierre Bellon, Fransız milyarder iş insanı (d. 1930) * 2022 - Carleton Carpenter, Amerikalı aktör, sihirbaz, dansçı, söz yazarı ve romancı (d. 1926) * 2022 - Onésimo Cepeda Silva, Meksikalı Roma Katolik piskopos (d. 1937) * 2023 - Cleonice Berardinelli, Brezilyalı akademisyen (d. 1916) * 2023 - Anna Czerwińska, Polonyalı dağcı (d. 1949) * 2023 - Alan Hurst, İngiliz siyasetçi (d. 1945) * 2023 - Jan Kudra, Polonyalı eski bisikletçi (d. 1937) * 2023 - Kadriye Nurmambet, Romanyalı Kırım Tatarı azınlıktan halk müziği sanatçısı ve folklorist (d. 1933) * 2023 - Luigi Pasinetti, Keynes sonrası ekolün İtalyan bir ekonomistidir (d. 1930) == Tatiller ve özel günler == * Fırtına: Balık Fırtınası == Kaynakça == *0131 31
== Olaylar == * 1 Ocak - Alman bilim insanı Wilhelm Röntgen, kendi buluşu olan X ışınlarını dünyaya duyurdu. * 4 Ocak - Utah eyaleti ABD'ye eklendi. * 1 Mart - Henri Becquerel, radyoaktiviteyi keşfetti. * 1 Haziran - Van'daki Ermeniler Osmanlı Devletine karşı Birinci Van isyanı'nı başlattılar. * 11 Haziran - İsyan bittikten sonra Ermeniler silahsızlaştırıldı. === Tarihi bilinmeyenler === * İlk kez otopsi için cıva bileşikleri enjekte edilerek anjiografi yapıldı. * Recaizade Mahmud Ekrem'in Araba Sevdası yayımlandı. * Kabataş Mektebi Sultânisi ya da yeni adıyla Beyoğlu Fındıklı Lisesi okulu açıldı. == Doğumlar == * ? - Eflatun Cem Güney, Türk folklor araştırmacısı ve masalcı (ö. 1981) * 14 Ocak - John dos Passos, Amerikalı yazar * 30 Nisan - Giuseppe Vaccaro, İtalyan mimar (ö. 1970) * 10 Ağustos - Milena Jesenska, Çek asıllı gazeteci, yazar. * 24 Eylül - F. Scott Fitzgerald, İrlanda asıllı Amerikalı yazar. * 13 Kasım - Nobusuke Kishi, Japon politikacı, bakan, 56. ve 57. başbakan, II. Dünya Savaşı sonrası savaş suçu hükümlüsü. * 17 Aralık - Anastasiya Platonovna Zuyeva, Sovyet oyuncu (ö. 1986) * 26 Aralık - Mao Zedong, Çinli lider * 27 Aralık - Carl Zuckmayer, Alman oyun yazarı. == Ölümler == * 15 Ocak - Mathew Brady, Amerikalı fotoğrafçı (d. 1822) * 25 Ocak - Frederic Leighton, İngiliz ressam (d. 1830) * 23 Eylül İvar Aasen Norveçli dil bilgini ve şair (d. 1813) * 3 Kasım - William Morris, İngiliz şair sanat yazarı ve desinatör (d. 1834) * 10 Aralık - Alfred Berhard Nobel, İsveçli kimyacı ve mühendis (d. 21 Ekim 1833)
== Olaylar == * Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Şâhâne (Mimar Sinan Üniversitesi) kuruldu. * İngilizler Mısır'ı Osmanlı Devleti'nden aldı. == Doğumlar == * 30 Ocak - Franklin D. Roosevelt ABD'nin 32. başkanı (ö. 1945) * 14 Şubat - John Blyth Barrymore, Amerikalı aktör (ö. 1942) * 23 Mart - Amalie Emmy Noether, Alman matematikçi (ö. 1935) * 30 Mart - Melanie Klein, Britanyalı psikalanist (ö. 1960) * 4 Haziran - John Bauer, İsveçli ressam (ö. 1918) * 17 Haziran - Igor Stravinsky, Rus besteci (ö. 1971) * 18 Haziran - Georgi Dimitrov (ö. 1949) * 18 Temmuz - Manuel Gálvez, Arjantinli yazar (ö. 1962) * 12 Eylül - Ion Agârbiceanu, Rumen yazar (ö. 1963) * 15 Aralık - Fernando Tambroni, İtalyan Hristiyan-demokrat politikacı ve 1960 yılının dört ayı süresince İtalya başbakanı (ö. 1963). Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Ali Fuat Cebesoy, Türk Kurtuluş Savaşı kahramanı, Atatürk'ün silah arkadaşı, diplomat, siyasetçi (ö. 1968) * Nureddin Rüştü Büngül, Türk gazeteci ve yazar (ö. 1951) *İşenalı Arabayev, Türkolog, dil bilimci, Kırgız dil biliminin kurucusu (ö. 1938) == Ölümler == * 19 Nisan - Charles Darwin, İngiliz doğabilimci. * 3 Nisan - Jesse James, Amerikalı haydut
== Olaylar == * 16 Ocak - İlk halka açık sinema gösterimi. * 17 Nisan - Osmanlı-Yunan Savaşı başladı. * 29 Ağustos - Baselde toplanan I. Siyonist Kongresinde 50 yıl içerisinde filistin 100 yıl içerisinide Türkiye güneydoğusunu yer aldığı Nil'den Fırat'a kadar 'Büyük İsrail' devletinin kurulması karar verildi * 4 Aralık - Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasındaki savaş durumunu sona erdiren İstanbul Antlaşması imzalandı. === Tarihi bilinmeyenler === * Ernest Rutherford, uranyumun alfa ve beta ışını yaydığını açıkladı. * Alman kimyager Felix Hoffmann sentetik asetil salisilik asit üretmeyi başardı. Bu madde Bayer tarafından Aspirin adıyla ilaç olarak satılmaya başlandı. == Doğumlar == === Ocak === * 23 Ocak - Subhas Chandra Bose, Hindistanlı siyasetçi === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === * 12 Haziran - Anthony Eden, Büyük Britanyalı siyasetçi (ö. 1977) * 13 Haziran - Paavo Nurmi, Fin atlet (ö. 1973) === Temmuz === === Ağustos === * 11 Ağustos - Enid Blyton, İngiliz yazar === Eylül === * 8 Eylül - Jimmie Rodgers, Amerikalı halk müziği şarkıcısı (ö. 1933) === Ekim === === Kasım === === Aralık === * 16 Aralık - Hasan Âli Yücel, Türk yazar, eski MEB bakanı ===Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler=== * Mehmet Zahid Kotku, İslam âlimi, Nakşibendi şeyhi (ö. 13 Kasım 1980, İstanbul). * Şevket Süreyya Aydemir, Türk yazar, tarihçi, iktisatçı, düşün adamı. * Vedat Nedim Tör, Türk siyasetçi, yazar ve gazeteci. == Ölümler == * 3 Nisan - Johannes Brahms, Alman besteci (d. 1833) * 17 Aralık - Alphonse Daudet, Fransız yazar (d. 1840)
== Olaylar == * Paris Antlaşması imzalandı, ABD Hawaii'yi topraklarına kattı. === Tarihi bilinmeyenler === * İlk endoskopik ışınlama deneyleri yapılmıştır küçükresim|1898 yılında büyük devletler ve büyük sömürge devletleri == Doğumlar == * 7 Ocak - Al Bowlly, şarkıcı,Jaz gitaristi,kompozitör (ö. 1941) * 3 Şubat - Alvar Aalto, Fin mimar (ö. 1976) * 17 Şubat - Eero Berg, Fin atlet (ö. 1969) * 20 Şubat - Enzo Ferrari, İtalyan yarış piloti ve Ferrari'nin kurucusu (ö.1988) * 21 Kasım - René Magritte, Belçikalı ressam (ö. 1967) == Ölümler == * 20 Eylül - Heinrich Theodor Fontane, Alman eczacı ve yazar (d. 1819).
Çekya () ya da resmî adıyla Çek Cumhuriyeti ( ), Orta Avrupa'da bir ülkedir. Kuzeyinde Polonya, batı ve kuzeybatısında Almanya, güneyinde Avusturya ve doğusunda Slovakya ile komşudur. Tarihî Prag kenti, ülkenin başkenti ve en büyük kenti olmasının yanı sıra, çok ilgi çeken bir turizm merkezidir. Ülke; Bohemya, Moravya ve Silezya bölgelerinden oluşur. Çek Cumhuriyeti, 1 Mayıs 2004'te Avrupa Birliği'nin üyesi olmuştur. Ülkenin dünya çapında tanınan ürünleri; kristal, cam işlemeleri ve garnet taşıdır. Bunun yanında bira, gerek üretim gerek kültür olarak ülkenin en önemli sembollerindendir. Pek çok ülkede yerel bira üreticileri isim haklarını başta Bohemya bölgesine bağlı Pilsen şehri olmak üzere bu ülkeden almıştır. Para birimi Çek korunasıdır. == Etimoloji == Ülkenin kısa adı, 3 Temmuz 2016'da alınan bir kararla resmen "Çekya" oldu. Prag yönetimi ülkenin yeni adının İngilizce, Fransızca, Almanca, Rusça, Arapça ve Çince karşılıklarını başta Birleşmiş Milletler olmak üzere tüm uluslararası kuruluşlara bildirdi. "Çek Cumhuriyeti" ise devletin resmî adı olarak hâlâ kullanılmaktadır. == Tarihçe == Günümüzdeki Çeklerin ataları 5. yüzyılda Karadeniz ve Karpat dağlarından kalkarak Orta Avrupa'ya göç etmiş Slavlardır. Bohemya Dükalığı, 9. yüzyılın sonlarında Büyük Moravya altında kuruldu. 1002'de resmen Kutsal Roma İmparatorluğu'nun bir İmparatorluk Devleti olarak tanındı ve 1198'de bir krallık oldu. 8\. yüzyılda bölgede Büyük Moravya Prensliği kuruldu. 874 yılında Çek kökenli I. Bořivoj, Hristiyanlığı kabul ederek Büyük Moravya Prensliği'nden bağımsızlığını ilân etti ve böylece ilk Bohemya devleti ortaya çıktı. I. Bořivoj'un kurduğu Přemyslovců Hanedanı, Bohemya'yı orta çağın sonuna kadar yönetti. Orta Avrupa'nın en güçlü devletlerinden biri olan Bohemya, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun bir parçasıydı. Mezhep kavgalarından dolayı çıkan 15. yüzyıldaki Hussit Savaşları ve 17. yüzyıldaki Otuz Yıl Savaşları Bohemya halkına büyük zararlar verdi. 16. yüzyıldan itibaren bölge Habsburglar'ın yönetimi altına girdi. Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu zayıfladıkça Bohemya, önce Avusturya İmparatorluğu sonra da Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi. Avusturya- Macaristan İmparatorluğu, I. Dünya Savaşı sonunda yıkılınca 1918 yılında; Slovakya, Bohemya, Moravya, Silezya ve Karpat Rutenya birleşerek Çekoslovakya adında bir ülke haline geldi. II. Dünya Savaşı başladıktan sonra Slovakya, Nazi Almanyası'yla anlaşarak Çekoslovakya'dan ayrıldı. 9 Mayıs 1945 tarihinde, Sovyetler Birliği ve Amerikan birlikleri ülkeye girerek ülkedeki Alman işgaline son verdiler. Çekoslovakya tekrar birleşti. 1948 yılında yönetim, komünistlerin eline geçti. Bu tarihten sonra Çekoslovakya, 41 yıl boyunca Doğu Bloku'nda yer aldı. 5 Ocak 1968 tarihinde iktidara gelen Alexander Dubček, siyasi bir liberalleşme dönemi başlattı. Ancak Prag Baharı adı verilen bu dönem, aynı yılın 20 Ağustos'unda Sovyetler Birliği ve Varşova Paktı müttefiklerinin (Romanya hariç) ülkeyi işgal etmesi ile sona erdi. Kasım 1989'da Çekoslovakya Kadife Devrimi adı verilen kansız bir devrimle kapitalizme dönüş yaptı. Çekoslovakya, 1 Ocak 1993 tarihinde barışçı bir biçimde Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olmak üzere iki ülkeye ayrıldı. Her iki ülkede geniş çaplı ekonomik reformlar yapıldı. Çek Cumhuriyeti; 12 Mart 1999 tarihinde NATO'ya, 1 Mayıs 2004 tarihinde Avrupa Birliği'ne katıldı. Çek Cumhuriyeti, 21 Aralık 2007 tarihi itibarıyla Avrupa vize birliğine dahil edilmiştir. == İdari yapısı == 2000 yılından beri Çek Cumhuriyeti, 13 vilâyet (Çekçe: kraje, tekil kraj) ve başkent Prag'dan oluşmaktadır. Her vilâyet, kendi meclisine (krajské zastupitelstvo) ve vâlisine (hejtman) sahiptir. Prag'da ise meclis ve başkanlık güçleri, şehir konseyi ve belediye başkanı tarafından yürütülür. küçükresim|sağ|Çek Cumhuriyeti'nin geleneksel illerini ve günümüzdeki idari illerini gösteren harita küçükresim|sağ|İlçelerle beraber harita Plaka kodu İl adı İl adı İdari yer Nüfus Nüfus A Prag Hlavní město Praha n/a 1,170,571 1,268,796 S Merkez Bohemya ili Středočeský kraj Prag 1,144,071 1,289,211 C Güney Bohemya Jihočeský kraj České Budějovice 625,712 628,336 P Plzeň Plzeňský kraj Pilsen 549,618 570,401 K Karlovy Vary ili Karlovarský kraj Karlovy Vary 304,588 808,961 U Ústí nad Labem Ústecký kraj Ústí nad Labem 822,133 835,814 L Liberec ili Liberecký kraj Liberec 427,563 432,439 H Hradec Králové ili Královéhradecký kraj Hradec Králové 547,296 547,916 E Pardubice ili Pardubický kraj Pardubice 505,285 511,627 M Olomouc ili Olomoucký kraj Olomouc 635,126 628,427 T Moravya-Silezya ili Moravskoslezský kraj Ostrava 1,257,554 1,205,834 B Güney Moravya ili Jihomoravský kraj Brno 1,123,201 1,163,508 Z Zlín Zlínský kraj Zlín 590,706 579,944 J Vysočina Kraj Vysočina Jihlava 517,153 505,565 Başkent. Devlet dairesi yeri. Çek Cumhuriyeti, çok partili parlamenter sistem ile idâre edilmektedir. Temsilciler meclisinde 200, senatoda 81 vekil bulunmaktadır. 1993’ten 2012’ye kadar cumhurbaşkanı 5 yıllığına meclis tarafından seçiliyor ve en fazla iki dönem görev yapabiliyordu. 2013 yılında ise cumhurbaşkanı doğrudan halk tarafından seçilmiştir. Miloš Zeman doğrudan seçilen ilk cumhurbaşkanı oldu. Hükûmet, temsilciler meclisine karşı sorumludur. Ülkede %5 seçim barajı uygulanmaktadır. Temsilciler meclisi üyeleri dört yıllık bir dönem için seçilmektedir. 14 idari seçim bölgesi bulunmaktadır. == Ordu == Çek Silahlı Kuvvetleri, Çek Kara Kuvvetleri, Çek Hava Kuvvetleri ve özel destek birimlerinden oluşur. Silahlı kuvvetler, Savunma Bakanlığı tarafından yönetilmektedir. Çek Cumhuriyeti cumhurbaşkanı, silahlı kuvvetlerin başkomutanıdır. 2004 yılında ordu tamamen profesyonel bir kuruma dönüştü ve zorunlu askerlik kaldırıldı. Çek Cumhuriyeti, 12 Mart 1999 tarihinden beri NATO üyesidir. Ülke GSYİH'sinin %1,8'ini askerî harcamalara ayırmaktadır. == Ekonomi == 2017 yılı itibarıyla, Çekya'da kişi başına düşen SAGP bakımından GSYİH $ 35,223 ABD Doları (İsrail, İtalya veya Slovenya'ya benzer şekilde) ve nominal değerde $ 20,152 ABD Doları'dır. Kasım 2018 itibarıyla Çekya'daki işsizlik oranı Avrupa Birliği içinde %1,9 oranıyla en düşüktü ve Çek Cumhuriyeti, yoksulluk bakımından OECD üyeleri arasında Danimarka'dan sonra ikinci en düşük orana sahipti. Çek Cumhuriyeti; hem Ekonomik Özgürlük Endeksi'nde (Norveç'in ardından) hem de Küresel Yenilikçilik Endeksi'nde (Avustralya'nın ardından) 24. sırada, Küresel Rekabet Raporu'nda 29. sırada, İş Yapılma Kolaylığı Endeksi'nde 30. ve Küresel Ticaret Etkinleştirme Raporu'nda (Kanada'nın ardından) 25. sırada yer almaktadır. Hem dış satımda hem de dış alımda, en büyük ticaret ortağı Almanya başta olmak üzere genel olarak ticaret ortakları Avrupa Birliği'nin üyeleridir. Çek Cumhuriyeti, çeşitlendirilmiş bir ekonomi görünümü sergileyerek 2016 'Ekonomik Bileşim Endeksi'nde 10. sırada yer almıştır. Ülkede ekonominin %60'lık dilimini hizmetler, %37.5'lik dilimini endüstri ve %2.5'lik dilimini de tarım iş kolu oluşturmaktadır. Başlıca endüstri girdisi; yüksek teknoloji mühendisliği, elektronik, otomotiv ve makine yapımı, çelik üretimi, ulaşım ekipmanları üretimi, kimyasal ürün üretimi ve ilaç üretiminden sağlanmaktadır. Başlıca servisler Araştırma ve Geliştirme, ICT ve Yazılım Geliştirme, Nanoteknoloji ve diğerleri arasında da Biyoteknoloji gibi Yaşam Bilimleri dallarından oluşmaktadır. Başlıca tarım ürünleri tahıllar, bitkisel yağlar ve şerbetçi otudur. En büyük Çek şirketleri Skoda Auto, RWE Supply Trading ve Unipetrol'dur. Çekya'da şirketler için kurumlar vergisi oranı %19 ve kişisel gelir vergisi oranı %15-23 arasında değişmektedir. == Coğrafya == Çek Cumhuriyeti 51°'nin kuzeyinde bulunan küçük bir bölge dışında 48° ile 51° K enlemlerinde ve 12° ile 19° D boylamlarında yer almaktadır. Ülkedeki yeryüzü şekilleri bölgesine göre değişmektedir. Batıdaki Bohemya'da genelde yüksek olmayan dağlar tarafından çevrelenen nehir havzaları, tepeler ve platolar bulunur. Ülkenin doğusundaki Moravya ise dağlıktır. == Demografi == Çek Cumhuriyeti Nüfusu Yıl Toplam Artış Yıl Toplam Artış 1857 7.016.531 - 1950 8.896.133 %-16.7 1869 7.617.230 %8,6 1961 9.571.531 %7,6 1880 8.222.013 %7,9 1970 9.807.697 %2,5 1890 8.665.421 %5,4 1980 10.291.927 %4,9 1900 9.372.214 %8,2 1991 10.302.215 %0,1 1910 10.078.637 %7,5 2001 10.230.060 %-0,7 1921 10.009.587 %-0,7 2011 10.436.560 %2,0 1930 10.674.386 %6,6 2016 10.572.427 %1,3 Çek Cumhuriyeti nüfusunun %94,2'si Çekler'den oluşur. Küçük azınlık olarak Slovaklar (%1,9) ve Almanlar (%0,4) vardır. Ayrıca ülkede bir miktar Polonyalı da yaşar. Nüfusun büyük çoğunluğu şehirlerde yaşar. Nüfusun en yoğun olduğu yerler başkent Prag ile Pilsen, Brno ve Ostrava'dır. Çek İstatistik Ofisi'ne göre, 2021 yılı itibarıyla ülke genelinde toplam 4000 kişiden fazla Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı yaşamaktadır. === Din === Çek Cumhuriyeti AB'de Estonya'dan sonra en büyük ateist nüfusu barındıran ülkedir. Nüfusun %60'ının dinî inancı yoktur. Günümüzde kullanılmayan bazı kilise ve manastırlar konser salonu, müze olarak hizmet vermektedir. == Galeri == Dosya:Prague 07-2016 view from Lesser Town Tower of Charles Bridge img3.jpg|Prag, Çek Cumhuriyeti başkenti Dosya:Hradcany vecer - Praha.jpg|Prag Kalesi Dosya:Burgkarlstein01.jpg|"Merkezi Bohemya Bölgesi"nde 1348'de V. Charles tarafından kurulan Dosya:Tabor CZ aerial old town from north B1.jpg|Tábor, "Güney Bohemya Bölgesi"'nde bir kasaba, 1420'de "Hussite"lar tarafından kurulmuş Karlštejn Şatosu Dosya:Ceskykrumlov.JPG|Český Krumlov Dosya:Zřícenina hradu Děvičky z úbočí Děvína.JPG|Děvičky Şatosu harabeleri Nové Mlýny Baraj gölü yakınlarında Dosya:Śnieżka z zachodu.jpg|Sněžka, Çek Cumhuriyeti'nin en yüksek dağı Dosya:KUTNA HORA (js) 11.jpg|Kutná Hora'da St. Barbara Kilisesi Dosya:Moravian Slovak Costumes during Jizda Kralu.jpg| Çek Cumhuriyeti'nin eski Moravya bölgesinde Vlčnov'da folklorik halk giysileri Dosya:Telc.jpg|Telč, güney Moravya'da bir kasaba Dosya:Cesky Stemberk 01.JPG|Český Šternberk Kalesi Dosya:Trebon1024b.jpg|Třeboň - Masaryk Meydanı Dosya:Cervena_Lhota,_Czech_Republic.jpg|Červená Lhota şatosu Dosya:Czechguards.jpg|Çek askerleri == Ayrıca bakınız == * Çekya tarihi * Çekya'da LGBT hakları == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Social values, Science and Technology Kategori:Avrupa ülkeleri Kategori:Denize kıyısı olmayan ülkeler Kategori:Liberal demokrasiler Kategori:NATO ülkeleri Kategori:Avrupa Konseyi ülkeleri Kategori:Avrupa Birliği ülkeleri Kategori:Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler Kategori:Cumhuriyetler Kategori:Slav ülke ve bölgeler Kategori:1993'te kurulan bölgeler ve ülkeler Kategori:Orta Avrupa Kategori:Orta Avrupa ülkeleri
== Olaylar == * 1 Şubat - Lumière Kardeşler, sinematograf'ı icat ettiler. * 17 Nisan – Birinci Çin-Japon Savaşı Şimonoseki Antlaşması ile sona erdi * 19 Mayıs - Kübalı şair Jose Julian Marti öldürüldü * 1 Ağustos - Hanımlara Mahsus Gazete yayımlanmaya başladı * 8 Kasım - Alman fizikçi Wilhelm Röntgen, X ışınları'nı keşfetti. === Tarihi bilinmeyenler === * Aralık - Ay sonunda Galata Rıhtımı inşası tamamlandı * İstanbul'da ilk otomobil, 1895’te Zehirzade Ahmed Paşa tarafından kullanılmıştır == Doğumlar == * 1 Ocak - John Edgar Hoover, ABD federal polis örgütü FBI'ın kurucusu ve 1924-1972 arasında aralıksız olarak yöneticisi (ö. 1972) * 14 Şubat - Max Horkheimer (ö. 1973) * 11 Mart - Yakup Satar, Kurtuluş Savaşı Gazisi (ö. 2008) * 5 Mayıs - Mahmut Yesari, Türk roman ve oyun yazarı (ö. 1945) * 10 Mayıs - Christina Montt, Şilili oyuncu (ö. 1969) * 24 Haziran - Robert von Ranke Graves, İngiliz akademist, şair ve romancı (ö. 1985). * 10 Temmuz - Carl Orff, Alman besteci (ö. 1982) * 8 Ekim - Juan Perón, Arjantin Devlet Başkanı (ö. 1974) * 30 Ekim - Andrey Andreyev, Sovyet siyasetçi, bakan (ö. 1971) * 25 Kasım - Ludvik Svoboda (ö. 1979) === Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler === * Mümtaz Ökmen, Türk siyasetçi (ö. 1963) * Tōyō Miyatake, Japon asıllı Amerikalı fotoğrafçı (ö. 1979) * Zekai Muammer Tunçman, Türk hekim, mikrobiyolog. *Celil Hudiyev, Azeri asker (ö. 1938) == Ölümler == * 9 Mart - Leopold von Sacher-Masoch, Avusturyalı yazar (d. 27 Ocak 1836) * 19 Mayıs - Jose Marti, Küba bağımsızlık mücadelesinin öncüsü, Şair, Yazar. (d. 28 Ocak 1853) * 22 Eylül - Viktor Rydberg, İsveçli yazar (d. 18 Aralık 1828) * 27 Kasım - Alexandre Dumas, fils, Fransız yazar (d. 1824) Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler * Molla İsa'nın vefatı.
== Olaylar == * 1 Ocak - Küba'da İspanyol egemenliği sona erdi. * 21 Ocak - Opel, Almanya'da kuruldu. * ? - İlk kanser radyoterapisi yapılmıştır. 1899'a kadar İngiliz fizikçisi William Crookes'un geliştirdiği Crookes tüpleri kullanılırken bu tarihten itibaren gazlı röntgen tüpleri kullanılmaya başlanmıştır. * 11 Temmuz - Fiat, ilk arabasını 1899 yılında üretti. * ? - Birleşik Krallık, bir Osmanlı toprağı olan Kuveyt'i işgal etmiştir. == Doğumlar == * 10 Şubat - Cevdet Sunay, Türkiye Cumhuriyeti 5. cumhurbaşkanı (ö. 1982). * 8 Mayıs - Friedrich Hayek, Avusturyalı ekonomist, Nobel Ödülü sahibidir (ö. 1992) * 5 Haziran - Federico Garcia Lorca, İspanyol şair (ö. 1936). * 14 Haziran - Yasunari Kavabata, Japon yazar (ö. 16 Nisan 1972) * 26 Haziran - Elvy Kalep, Eston pilot ve sanatçı (ö. 1989) * 1 Temmuz - Charles Laughton, oyuncu (ö. 15 Aralık 1962) * 24 Ağustos - Jorge Luis Borges, Arjantinli yazar (ö. 1986) * 16 Aralık - Noël Coward, İngiliz oyuncu ve yazar (ö. 26 Mart 1973). == Ölümler == * 3 Haziran - Johann Strauss II, Avusturyalı besteci (d. 1825) == Ayrıca == * 1899'da Osmanlı İmparatorluğu
* 1900 yılı dini liderler listesi * 1900 yılı devlet liderleri listesi == Olaylar == * 1 Ocak - Nijerya Birleşik Krallık himayesi altına girdi. * 2 Ocak - ** İlk Elektrikli otobüs New York şehrinde çalıştırılmaya başladı. ** John Hay Çin ile ticareti arttırmak için Açık Kapı Politikasını ilan etti. ** Chicago Kanalı açıldı. * 3 Ocak - İngiliz Kraliyet Yatları, Victoria ve Albert limandan ayrıldı. * 9 Ocak - Mısır'da ilk tren Kahire - Hartum demiryolu tamamlandı ve ilk tren yolculuğu gerçekleştirildi. * 25 Ocak - Ölen Çin imparatoru yerine 9 yaşındaki prens Pu-Yi tahta çıktı. * 9 Şubat - Amerikalı Dwight Filly Davis, Davis kupası tenis turnuvasını başlattı. * 27 Şubat - Birleşik Krallık'ta İşçi Partisi kuruldu. * 28 Şubat - Boer savaşı başladı. * 13 Mart - General Roberts, Blomfontein'i aldı * 12 Haziran - Alman Donanması'nın güçlendirilmesi kararlaştırıldı. Birleşik Krallık ve Alman İmparatorluğu arasında silahlanma yarışı başladı * 13 Haziran - Boxer İsyanı. Çin'deki ulusal güçler isyan ederek, yabancı temsilcilikleri kuşattılar. İsyan hareketi uluslararası güçler tarafından bastırıldı * 14 Haziran - Hawaii Amerika Birleşik Devletleri'ne katıldı. * 20 Haziran - Tarihe Boxer Ayaklanması olarak geçen, Çin'deki bütün yabancıları ülkeden çıkarmayı amaçlayan ve devletçe de desteklenen köylü ayaklanması başladı. Elçiler, aileleri, elçilik görevlileri ve yüzlerce Hristiyan, elçilik binaları ve Pekin'deki katolik katedralinde mahsur kaldı. Ayaklanma 7 Eylül 1901'de sona erdi. * 2 Temmuz - Kont Zeppelin tarafından yapılan ilk güdümlü Zeplin uçtu. * 19 Temmuz - Dünyanın ilk metrosu Paris'te hizmete girdi. * 25 Ekim - Transvaal, Birleşik Krallık tarafından ilhak edildi. * 3 Kasım - Panama Kolombiya'dan ayrıldı. * 14 Aralık - Bilim insanı Max Planck, kuantum teorisini Berlin Fizik Birliği'nde sundu. * 20 Aralık - İtalya, Osmanlı Devleti'nin Trablusgarp egemenliğinin devam edeceğine dair garanti verdi. === Tarihi bilinmeyenler === * İngiliz arkeolog Arthur John Evans'ın Girit Adası'nda başlattığı kazılarda, Ege'deki en eski uygarlık olan Minos'un başkentindeki Knossos Sarayı bulundu. == Dünya nüfusu == * Dünya nüfusu: 1.650.000.000 ** Afrika: 133.000.000 ** Asya: 947.000.000 *** Japonya: aşağı-yukarı 45.000.000 ** Avrupa: 408.000.000 ** Latin Amerika: 74.000.000 ** Kuzey Amerika: 82.000.000 ** Avustralya ve Okyanusya: 6.000.000 == Doğumlar == === Ocak === * 5 Ocak – Yves Tanguy, Fransız ressam (ö. 1955) * 15 Ocak – Aristotle Onassis, Yunan iş insanı * 24 Ocak – Theodosius Dobzhansky, Ukraynalı genetikçi ve evrim biyoloğu (ö. 1975) === Şubat === * 4 Şubat – Jacques Prévert, Fransız şair ve senarist (ö. 1977) * 5 Şubat – Adlai Stevenson, Amerikalı siyasetçi (ö. 1965) * 9 Şubat - Andrey Dulson, Sovyet bilim insanı (ö. 1973) * 11 Şubat – Hans-Georg Gadamer, Alman felsefeci (ö. 2002) * 19 Şubat – Giorgos Seferis, Yunan yazar, Nobel Edebiyat Ödülü sahibidir (ö. 1971) * 22 Şubat – Luis Buñuel, İspanyol film yönetmeni (ö. 1983) === Mart === * 13 Mart – Giorgos Seferis, Yunan şair, Nobel Edebiyat Ödülü sahibidir (ö. 1971) * 19 Mart – Frédéric Joliot, Fransız fizikçi, Nobel Kimya Ödülü sahibidir (ö. 1958) * 17 Mart – Manuel Plaza, Şilili sporcu (ö. 1969) * 23 Mart – Erich Fromm, Almanya doğumlu Amerikalı psikanalist ve sosyolog (ö. 1980) === Nisan === * 5 Nisan – Spencer Tracy, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1967) * 21 Nisan – Hans Fritzsche, Alman Nazi subayı (ö. 1953) * 25 Nisan – Wolfgang Ernst Pauli, Avusturyalı fizikçi, Nobel Fizik Ödülü sahibidir (ö. 1958) * 26 Nisan – Charles Richter, Amerikalı jeofizikçi ve mucit (ö. 1985) * 28 Nisan – Maurice Thorez, Fransız Komünist Partisi'nin lideri (ö. 1964) === Mayıs === * 1 Mayıs – Ignazio Silone, İtalyan yazar (ö. 22 Ağustos 1978) * 5 Mayıs – Paul Baumgarten, Alman mimar (ö. 1984) * 12 Mayıs – Helene Weigel, Avusturyalı oyuncu (ö. 1971) * 17 Mayıs – Ruhullah Humeyni, İran dini ve siyasi lideri (ö. 1989) * 23 Mayıs – Hans Frank, Alman Nazi subayı (ö. 1946) === Haziran === * 5 Haziran – Dennis Gabor, Macar asıllı İngiliz fizikçi, elektrik mühendisi ve mucit (ö. 1979) * 17 Haziran – Martin Bormann, Alman Nazi subayı (ö. 1945) * 25 Haziran – Louis Mountbatten, Hindistan'ın son genel valisi olan İngiliz devlet adamı (ö. 1979) * 29 Haziran – Antoine de Saint-Exupery, Fransız pilot ve yazar (ö. 1944) === Temmuz === * 4 Temmuz – Robert Desnos, Fransız şair (ö. 1945) * 18 Temmuz – Nathalie Sarraute, Rus asıllı Fransız yazar (ö. 19 Ekim 1999) * 29 Haziran – Eyvind Johnson, İsveçli yazar (ö. 1976) === Ağustos === * 4 Ağustos – Elizabeth Bowes-Lyon, II. Elizabethin annesi, VI. Georgeun da eşidir (ö. 2002) * 9 Ağustos - Boris Bajanov, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Politbürosu sekreteri ve 1923-1925 yılları arasında Josef Stalin'in sekreteri (ö. 1982) * 19 Ağustos – Gilbert Ryle, İngiliz filozofu (ö. 1976) * 25 Ağustos – Hans Adolf Krebs, Alman doktor ve biyokimyacı (ö. 1981) === Eylül === * 3 Eylül – Urho Kekkonen, Finlandiya başbakanı ve devlet başkanı (ö. 1986) * 7 Eylül - Giuseppe Zangara, ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt'e başarısız suikast girişimiyle tanınan suikastçı (ö. 1933) * 8 Eylül **Tilly Devine, İngiliz-Avusturalyalı mafya patronu (ö. 1970) **Miha Marinko, Sloven eski başbakan (ö. 1983) === Ekim === * 7 Ekim – Heinrich Himmler, Alman Nazi subayı ve SS lideri (ö. 1945) === Kasım === * 3 Kasım – Adolf Dassler Adidas firmasının kurucusudur (ö. (1978) * 8 Kasım – Margaret Mitchell, Amerikalı yazar (ö. 1949) * 14 Kasım – Aaron Copland, Amerikalı besteci (ö. 1990) * 25 Kasım – Rudolf Höß, Alman Nazi subayı (ö. 1947) === Aralık === * 3 Aralık – Richard Kuhn, Alman biyokimyacı (ö. 1967) == Ölümler == === Ocak-Haziran === * 20 Ocak – John Ruskin, İngiliz yazar ve eleştirmen (d. 1819) * 6 Mart – Gottlieb Daimler, petrol gazıyla çalışan hafif motorun kaşifi Alman mühendis (d. 1834) * 5 Nisan - Joseph Louis François Bertrand, Fransız matematikçi (d. 1822) * 12 Nisan – James Richard Cocke, Amerikalı doktor, tıbbi terapinin öncülerindendir (d. 1863). * 2 Haziran – Samori Ture, Müslüman reformcu ve askeri önder (d. 1830) * 3 Haziran – Mary Kingsley, İngiliz yazar ve kâşif (d. 1862) === Temmuz-Aralık === * 29 Temmuz – I. Umberto, Savoya dükü ve İtalya kralı (d. 1844) * 7 Ağustos – Wilhelm Liebknecht, Almanya Sosyal Demokrat Partisi kurucularından (d. 1826) * 12 Ağustos – Wilhelm Steinitz, Avusturyalı satranç oyuncusu (d. 1836) * 25 Ağustos – Friedrich Nietzsche, Alman filozof ve yazar (d. 1844) * 30 Kasım – Oscar Wilde, İrlandalı yazar, şair, filozof (d. 1854) == Ayrıca bakınız == *
1902 (MCMII) çarşamba günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 30 Ocak - Birleşik Krallık - Japonya Dayanışma antlaşması imzalandı. * 26 Mart - Britanya İmparatorluğu'nun kurucularından Cecil Rhodes öldü. * 8 Mayıs - Martinik'te Pele Yanardağı patladı: 30 bin kişi öldü. * 20 Mayıs - 1889 yılında İspanya- Amerika savaşı sonrasında Amerika Birleşik Devletleri'ne devredilen Küba bağımsızlığını ilan etti. * 31 Mayıs - Vereeniging Antlaşması ile II. Boer Savaşı sona erdi. *22 Ağustos - Çin ile Kırgızistan sınırında meydana gelen 7.7 büyüklüğündeki bir depremde 10.000 kişi öldü. *10 Aralık - Nil üzerindeki Asvan Barajı açıldı. * 19 Aralık- İngiliz, Alman ve İtalyan donanmaları, borçlarını ödemeyen Venezuela Donanması'nı kuşatma altına aldı. === Tarihi bilinmeyenler === * İrlanda Bağımsızlık Hareketi Sinn Fein kuruldu. * Real Madrid Futbol Kulübü Kuruldu. * Güney Afrika da Boer Savaşı sona erdi. == Doğumlar == === Ocak === * 8 Ocak - Georgi Malenkov, Stalin'in yakın çalışma arkadaşlarından olan Sovyet devlet adamı ve Komünist Parti görevlisi (ö. 1988) * 20 Ocak - Ernst Hirsch, hukukçu (ö. 1985) === Şubat === * 20 Şubat - Ansel Adams, Amerikalı fotoğrafçı (ö. 1984) * 27 Şubat - John Steinbeck, Amerikalı yazar (ö. 1968) === Mart === * 5 Mart - Edita Morris, İsveçli- Amerikalı yazar (ö. 1988) * 17 Mart - Bobby Jones, Amerikalı amatör golfçü. * 27 Mart - Aleksandr Kotikov, II. Dünya Savaşı sonrası 1956-1950 yılları arasında Berlin'den sorumlu askeri yetkili olan Sovyet tümgeneral (ö. 1981) * 29 Mart - Marcel Aymé, Fransız yazar. === Mayıs === * 21 Mayıs - Marcel Breuer, Amerikalı mimar ve tasarımcı. === Haziran === === Temmuz === * 28 Temmuz- Karl Popper === Ağustos === * 24 Ağustos - Fernand Braudel, Fransız tarihçi (ö. 1985) === Eylül === === Ekim === * 24 Ekim - Oronzo Reale, İtalyan hukukçu ve siyasetçi (ö. 1988) === Aralık === == Ölümler == * 18 Şubat - Albert Bierstadt, Amerikalı ressam (d. 1830) * 26 Mart - Cecil Rhodes, Britanyalı imperialist (d. 1853) * 6 Mayıs ** Bret Harte, Amerikalı writer (d. 1836) ** William T. Sampson, Amerikalı amiral (d. 1840) * 8 Ağustos - James Tissot, Fransız sanatçı (d. 1836) * 26 Eylül - Levi Strauss, ilk Blue Jean fabrikasını kuran kişidir (d. 1829) * 29 Eylül - Émile Zola, Fransız yazar (d. 1840) * 23 Kasım - Walter Reed, Amerikalı asker hekimi (d. 1851) * 7 Aralık - Thomas Nast, Amerikalı karikatürist ve editoryal çizgi film çizeri (d. 1840) == 1902 Nobel ödülünü kazananlar == * Barış – Élie Ducommun ve Charles Albert Gobat * Edebiyat – Christian Matthias Theodor Mommsen * Fizik – Hendrik Antoon Lorentz ve Pieter Zeeman * Kimya – Hermann Emil Fischer * Tıp – Ronald Ross
== Olaylar == * 7 Şubat - Osmanlı Makedonya'daki ayaklanmaları bastırmak için bölgeye yeni kuvvetler sevk etti. * 12 Nisan - 12 Nisan 1903 Ay tutulması gerçekleşti. * 14 Nisan - Bulgar komiteciler Manastır yakınındaki bir Türk köyünü basarak çocuk kadın ve erkek 165 kişiyi öldürdü. * 24 Nisan - Malazgirt'te meydana gelen depremde 2626 kişi öldü. * 28 Mayıs - İstanbul depreminde 2000 kişi öldü. * 16 Haziran - Ford Motor Company, Henry Ford tarafından on iki yatırımcıdan sağlanan 28.000 $ sermayeyle kuruldu. * 19 Temmuz - Bisikletle ilk Fransa - Almanya turu atıldı. * 11 Ağustos - Fransa'da Paris metrosunda çıkan yangında 84 kişi öldü. * 17 Eylül - Türk kuvvetleri Makedonya'daki isyanı bastırdı. * 3 Kasım - Panama, Amerika Birleşik Devletleri'nin desteğiyle Kolombiya'dan bağımsızlığını ilan etti. * 17 Kasım - Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi, Londra'da yaptığı toplantı sonunda Menşevikler ve Bolşevikler olarak ikiye ayrıldı. * 10 Aralık - Henri Becquerel, Pierre Curie ve eşi Marie Curie Nobel fizik ödüllerini aldılar. * 13 Aralık - İtalyan asıllı Amerikalı dondurma satıcısı Italo Marcioni, ilk dondurma külahının patentini aldı. * 17 Aralık - Modern havacılığın başlangıcı: Amerika Birleşik Devletleri'nde Orville ve Wilbur Wright kardeşler ilk kez motorlu bir uçak uçurdular. küçükresim|İlk uçuş === Tarihi bilinmeyenler === * Amerikalı W. Read sarıhumma virüsünü buldu. * İvan Pavlov, şartlı refleks çalışmalarını tanıttı. Bu araştırma Pavlov'un köpeği örneğiyle özdeşleşti. * Aralık - Uranyumun radyoaktivite etkisi bulundu. * Amerika'nın ve Dünya'nın en büyük motosiklet üreticisi olan Harley-Davidson Motor Company kuruldu. == Doğumlar == * 2 Ocak - Kane Tanaka, Dünya'nın en yaşlı insanı (ö. 2022) * 13 Şubat - Georges Simenon, Belçikalı polisiye yazarı (ö. 1989) * 24 Mart - Adolf Butenandt, Alman biyokimyacı (ö. 1995) * 15 Mayıs - Maria Reiche, Almanya doğumlu matematikçi ve arkeolog (ö. 1998) * 29 Mayıs - Bob Hope, Amerikalı komedyen (ö. 2003) * 6 Haziran - Aram İlyiç Haçaturyan, Ermeni besteci (ö. 1978) * 13 Ağustos - Fahri Korutürk, Türkiye Cumhuriyeti 6.cumhurbaşkanı (ö.1987) * 1 Ekim - Vladimir Horowitz (ö. 1989) * 7 Kasım - Konrad Lorenz, Avusturyalı etoloji uzmanı * 5 Aralık - Johannes Heesters, Hollandalı aktör, şarkıcı ve komedyen == Ölümler == * 28 Nisan - J. Willard Gibbs, Amerikalı bilim insanı (d.1839) * 8 Mayıs - Paul Gaugin, Fransız ressam (d. 1848) == 1903 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|80px|küçükresim|Nobel ödülü madalyası * Fizik – Antoine Henri Becquerel, Pierre Curie ve Marie Curie * Kimya – Svante August Arrhenius * Tıp – Niels Ryberg Finsen * Edebiyat – Bjørnstjerne Bjørnson * Barış – William Randal Cremer
== Olaylar == * 15 Ocak - Sevilla FC kuruldu. * 22 Ocak - Rus Devrimi (1905) patlak verdi. * 14 Mart - Chelsea FC kuruldu. * 18 Mart - 27 Kasım tarihleri arasında Albert Einstein tarafından Annalen der Physik dergisinde, Annus Mirabilis Makaleleri olarak adlandırılan ve modern fiziğin temeline büyük katkı sağlayan 4 makale yayımlanmıştır. * 7 Haziran - Norveç, İsveç'ten bağımsızlığını ilan etti. * 1 Ekim - Galatasaray SK kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === * 4 Ocak - Aristid von Grosse, Alman-Amerikalı kimyager ve akademisyen (ö. 1985) * 17 Ocak - Guillermo Stábile, Arjantinli futbolcu (ö. 1966) === Şubat === === Mart === * 22 Mart - Grigori Kozintsev, Sovyet sinema yönetmeni (ö. 1973) === Nisan === === Mayıs === *14 Mayıs - Jean Daniélou, Kardinal ilan edilen Fransız Cizvit patrolog (ö. 1974) === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === *12 Ağustos - Hans Urs van Balthasar, Kardinal, 20. yüzyılın en önemli Roma Katolik düşünür ve ilahiyatçılarından sayılmaktadır (ö. 1988) === Eylül === * 8 Eylül - T. Keith Glennan, Amerikalı NASA yöneticisi * 18 Eylül - Greta Garbo, İsveçli sinema oyuncusu (ö. 1990) === Ekim === 20 Ekim - Galatasaray Futbol Kulübü Ali Sami Yen Tarafından Kuruldu === Kasım === * 12 Kasım - Roland Rohn, Alman mimar (ö. 1971) === Aralık === == Ölümler == * 15 Şubat - Lewis Wallace, Amerikan İç Savaşı Birlik kuvvetleri generali, devlet adamı ve yazar (d. 10 Nisan 1827) * 24 Mart - Jules Verne, Fransız yazar (d. 1828) * 23 Mayıs - Paul Dubois, Fransız heykeltıraş ve ressam. (d. 1829) * 17 Aralık - Aleksey Uhtomskiy, Rus devrimci ve Sosyalist Devrimci Parti önderlerinden (d. 1875) == 1905 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|80px * Fizik - Philipp Eduard Anton von Lenard * Kimya - Johann Friedrich Wilhelm Adolf von Baeyer * Tıp - Robert Koch * Edebiyat - Henryk Sienkiewicz * Barış - Bertha von Suttner == Ayrıca bakınız == *1905'te Osmanlı İmparatorluğu
1904 (MCMIV) cuma günü başlayan bir artık yıldır. == Olaylar == * 7 Ocak - Telgrafta tehlike kodu olarak CQD kullanılmaya başladı, 2 yıl sonra SOS ile değiştirilecektir. * 8 - 9 Şubat - Port Artur Baskını * 10 Şubat - Japonya, Rusya'ya savaş ilan etti. * 23 Şubat - ABD, 10 milyon dolara Panama Kanal Bölgesi'nin kontrolünü ele geçirdi. *21 Mayıs - Uluslararası Futbol Federasyonu, FIFA kuruldu. * 21 Temmuz - Transsibirya demiryolu hattı (8.314 km) tamamlandı. * 3 Ağustos - Francis Younghusband komutasındaki İngiliz kuvvetleri, Tibet'in başkenti Lhasa'yı ele geçirdi. * 27 Ekim - New York metrosu ilk seferini yaptı. Tarihi bilinmeyenler * İskoç elektrik uzmanı John Ambrose Fleming, Birleşik Krallık'ta diyot lambayı tanıtmıştır. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak – Fazal Elahi Çaudhri, Pakistanlı siyasetçi (ö. 1982) * 5 Ocak – Jeane Dixon, Amerikalı astrolog (ö. 1997) * 18 Ocak – Cary Grant, İngiliz aktör (ö. 1986) * 29 Ocak – Arnold Gehlen, Alman filozof (ö. 1976) === Şubat === * 2 Şubat – Valeri Çkalov, Sovyet test pilotu (ö. 1938) *21 Şubat – Aleksey Kosigin, Sovyetler Birliği Başbakanı (ö. 1980) === Mart === *2 Mart – Dr. Seuss, Amerikalı çocuk kitabı yazarı (Şapkadaki Kedi) (ö. 1991) *5 Mart - Karl Rahner, Cizvit, 20. yüzyıldaki en etkili Roma Katolik teologlarından birisidir (ö. 1984) *7 Mart – Reinhard Heydrich, Alman Nazi yetkilisi (ö. 1942) === Nisan === *13 Nisan - Yves Congar - Dominikan, Kardinal, 20. yüzyılın en önemli Roma Katolik ilahiyatçılarından biridir (ö. 1995) === Mayıs === * 11 Mayıs - Salvador Dali, İspanyol sürrealist ressam (ö. 1989) === Haziran === === Temmuz === * 3 Temmuz - Lauri Virtanen, Finlandiya'lı atlet (ö. 1982) === Ağustos === * 21 Ağustos - Count Basie, Amerikalı caz piyanisti ve orkestra şefi === Eylül === * 16 Eylül - Nikolay Ostrovski, Sovyet yazar (ö. 1936) === Ekim === * 26 Ekim - Josefina de Vasconcellos, Brezilya asıllı İngiliz heykeltıraş === Kasım === * 14 Kasım - Dick Powell, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1963) === Aralık === * 16 Aralık - Banat Batırova, Başkurt milletvekili, Başkurdistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde Sosyalist Emek Kahramanı unvanını kazanan ilk kadın (ö. 1970) ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Anatoliy Lavrentyev, 1944-1946 yılları arası Rusya SFSC Dışişleri Halk Komiseri görevi yapan Sovyet diplomat (ö. 1984) * Mohammed Salim, Hint futbolcu (ö. 1980) == Ölümler == * 9 Nisan - II. Isabel, İspanya kraliçesi (d. 1830) * 10 Mayıs - İngiliz kâşif Henry Morton Stanley * 3 Temmuz - Siyonizm hareketinin kurucusu Theodor Herzl * 5 Temmuz - İbrahim Abay, Kazak şair ve yazar (d.1845) * 14 Temmuz - Transvaal devlet başkanı Paul Kruger (d. 1825) * 15 Temmuz - Anton Pavloviç Çehov, Rus yazar * 29 Ağustos - V. Murat, Osmanlı Devleti 33.Padişahı. (d. 1840) == 1904 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|80px * Fizik – Lord John Strutt Rayleigh * Kimya – Sir William Ramsay * Tıp – Ivan Petrovich Pavlov * Edebiyat – Frédéric Mistral ve José Echegaray * Barış – Institut de Droit International
__NOTOC__ 1901 (MCMI), 20. yüzyılın ilk yılıdır. == Olaylar == * 1 Ocak ** 20. yüzyıl başlamıştır. ** Avustralya'nın daki Britany kolonileri federasyonlaşarak tek bir çatı altında birleşti. ** Nijerya, İngiliz himayesine girdi. ** Pentakostalizm mezhebi, Topeka, Kansas'ta Bethel Bible College'de ilk ayin sonrası kurulmuş oldu. * 24 Haziran - Pablo Picasso'nun eserleri ilk defa sergilendi. * 14 Eylül - Amerika Birleşik Devletleri'nin 25. Başkanı William McKinley, Leon Czolgosz adlı bir terörist tarafından öldürüldü. * 5 Kasım - Fransızlar, Osmanlı devletinden alacakları olan 500 bin altın ödeninceye kadar Midilli adasını işgal ettiler. * 9 Kasım - Mehmed Said Paşa 6. defa sadrazam oldu. * 10 Aralık ** İsveç Kralı ve Norveç Parlamentosu Nobel Komitesi ilk Nobel Ödüllerini dağıttı. Kızılhaç'ın kurucusu Isviçreli Jean Henry Dunant'a Nobel Barış Ödülü verildi. ** X ışınlarını keşfeden ve tıp dünyasında yeni bir çığır açan Alman fizikçi Wilhelm Conrad Röntgen Nobel Fizik Ödülüne layık görüldü. * 12 Aralık - İtalyan kâşif Gugliemo Marconi, telsizle ilk bağlantıyı kurmayı başararak, Atlantik çevresinde mesaj yolladı. == Doğumlar == === Ocak–Şubat === * 1 Ocak – Julia Bathory, Macar cam sanatçısı (ö. 2000) * 3 Ocak – Ngo Dinh Diem, Güney Vietnam'ın ilk başbakanı (ö. 1963) * 4 Ocak – CLR James, Trinidad doğumlu gazeteci ve yazar (ö. 1989) * 9 Ocak – Chic Young, Amerikalı çizer (ö. 1973) * 11 Ocak – Kwon Ki-ok, Koreli pilot (ö. 1988) * 13 Ocak ** A. B. Guthrie, American tarihçi ve yazar (ö. 1991) ** Mieczysław Żywczyński, Polonyalı tarihçi (ö. 1978) * 14 Ocak ** Bebe Daniels, Amerikalı oyuncu (ö. 1971) ** Alfred Tarski, Polonyalı matematikçi ve siyasetçi (ö. 1983) * 16 Ocak ** Fulgencio Batista, Kübalı siyasetci (ö. 1973) ** Frank Zamboni, Amerikalı mucit (ö. 1988) * 20 Ocak – Mohammed Naguib, Mısır'ın ilk devlet başkanı (ö. 1984) * 21 Ocak – Marcellus Boss, Amerikalı politikacı (ö. 1967) * 24 Ocak ** Hans Erich Apostel, Avusturyalı besteci (ö. 1972) ** Harry Calder, Güney Afrikalı kriket oyuncusu (ö. 1995) * 26 Ocak – Stuart Symington, Amerikalı politikacı (ö. 1988) * 27 Ocak – Art Rooney, Amerikalı sporcu (d. 1988) * 29 Ocak – E. P. Taylor, Kanadalı iş insanı (ö. 1989) * 30 Ocak – Rudolf Caracciola, Alman yarış arabası pilotu (ö. 1959) * 1 Şubat ** Frank Buckles, I. Dünya Savaşı'nın Amerikalı yaşayan son gazisi (ö. 2011) ** Clark Gable, Amerikalı aktör (ö. 1960) * 2 Şubat – Jascha Heifetz, Litvanyalı müzisyen (ö. 1987) * 10 Şubat – Stella Adler, Amerikalı oyuncu (ö. 1992) * 15 Şubat – João Branco Núncio, Portekizli boğa güreşcisi (ö. 1976) * 22 Şubat – Mildred Davis, Amerikalı oyuncu (ö. 1969) * 25 Şubat – Zeppo Marx, Amerikalı komedyen (ö. 1979) * 27 Şubat – Horatio Luro, Arjantinli yarış atı çalıştırısı (ö. 1991) * 28 Şubat – Linus Pauling, Amerikalı kuantum kimyageri ve biyokimyager, Nobel Kimya Ödülü ve Nobel Barış Ödülü sahibidir (ö. 1994) === Mart–Nisan === * 3 Mart – Claude Choules, İngiliz Birinci Dünya Savaşı gazisi * 4 Mart ** Charles Goren, Amerikalı briç oyuncusu (ö. 1991) ** Jean Joseph Rabearivelo, Fransız şair (ö. 1937) * 17 Mart – Alfred Newman, Amerikalı besteci (d. 1970) * 21 Mart ** Karl Arnold, Alman politikacı (d. 1958) ** Carmelita Geraghty, Amerikalı aktris (d. 1966) * 22 Mart – Greta Kempton, Amerikalı sanatçı (d. 1991) * 24 Mart – Ub Iwerks, Amerikalı çizer (d. 1971) * 27 Mart ** Carl Barks, Amerikalı çizer (d. 2000) ** Erich Ollenhauer, Alman politikacı (d. 1963) ** Eisaku Sato, Japonya Başbakanı, Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1975) ** Kenneth Slessor, Avustralyalı şair (d. 1971) * 28 Mart – Jack Weil, Amerikalı girişimci (d. 2008) * 1 Nisan – Whittaker Chambers, Amerikalı casus (d. 1961) * 15 Nisan – Joe Davis, İngiliz bilardo oyuncusu (d. 1978) * 16 Nisan - Nikolay Pavloviç Akimov, Sovyet tasarımcı ve tiyatro yönetmeni (ö. 1968) * 18 Nisan – Al Lewis, Amerikalı şarkı yazarı (d. 1967) * 29 Nisan – Hirohito, Japon imparatoru (d. 1989) * 30 Nisan – Simon Kuznets, Ukraynalı ekonomist, Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1985) === Mayıs–Haziran === * 7 Mayıs – Gary Cooper, Amerikalı aktör (ö. 1961) * 17 Mayıs – Werner Egk, Alman besteci (ö. 1983) * 18 Mayıs – Vincent du Vigneaud, Amerikalı kimyacı, Nobel Kimya Ödülü sahibidir (ö. 1978) * 20 Mayıs – Max Euwe, Hollandalı satranç oyuncusu (ö. 1981) * 21 Mayıs ** Manfred Aschner, Almanya doğumlu İsrailli mikrobiyolojist and entomoljist (ö. 1989) ** Horace Heidt, Amerikalı piyanist (ö. 1986) ** Sam Jaffe, Amerikalı film yapımcısı (d. 2000) ** Suzanne Lilar, Belçikalı deneme yazarı, romancı, oyun yazarı (ö. 1992) * 25 Mayıs – Antônio de Alcântara Machado, Brezilyalı romancı (ö. 1935) * 31 Mayıs – Alfredo Antonini, Amerikalı şef ve besteci (ö. 1983) * 3 Haziran – Chang Hsüeh-liang, Çinli askeri lider (ö. 2001) * 6 Haziran – Sukarno, Endonezya'nın ilk devlet başkanı (ö. 1970) * 13 Haziran – Tage Erlander, İsveçli politikacı (sosyal demokrat), 1946–1969 yılları arasında başbakanlık yapmıştır (ö. 1985) * 18 Haziran – Anastasia Nicolaievna Romanova, Rus prensesi (ö. 1918) * 23 Haziran – Ahmet Hamdi Tanpınar, Türk yazar (ö. 1962) * 24 Haziran – Harry Partch, Amerikalı besteci (ö. 1974) * 29 Haziran – Nelson Eddy, Amerikalı şarkıcı ve aktör (ö. 1967) === Temmuz–Ağustos === * 7 Temmuz – Eiji Tsuburaya, Japon yönetmen (ö. 1970) * 9 Temmuz – Barbara Cartland, İngiliz roman yazarı (ö. 2000) * 15 Temmuz – Nicola Abbagnano, İtalyan varoluşçu felsefeci (ö. 1990) * 17 Temmuz – Bruno Jasieński, Polonyalı şair (ö. 1938) * 21 Temmuz – Albert Hamilton Gordon, Amerikalı iş insanı (ö. 2009) * 31 Temmuz – Jean Dubuffet, Fransız ressam (ö. 1985) * 1 Ağustos – Francisco Guilledo, Filipinli boksör (ö. 1925) * 4 Ağustos – Louis Armstrong, Amerikalı müzisyen (ö. 1971) * 8 Ağustos – Ernest Lawrence, Amerikalı fizikçi, Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1958) * 10 Ağustos – Franco Rasetti, İtalyan bilim insanı (ö. 2001) * 18 Ağustos – Jean Guitton, Fransız yazar (ö. 1999) * 20 Ağustos – Salvatore Quasimodo, İtalyan yazar, Nobel Edebiyat Ödülü sahibidir (ö. 1968) * 26 Ağustos ** Maxwell Taylor, Amerikalı general (ö. 1987) ** Chen Yi, Çinli komutan ve siyasetçi (ö. 1972) * 30 Ağustos – John Gunther, Amerikalı yazar (ö. 1970) === Eylül–Ekim === * 8 Eylül - Hendrik Frensch Verwoerd, Güney Afrika Başbakanı (ö. 1966) * 9 Eylül ** James Blades, İngiliz perküsyoncu (ö. 1999) ** Hendrik Frensch Verwoerd, Güney Afrika devlet başkanı (ö. 1966) * Eylül 12 ** Ben Blue, Kanada doğumlu aktör (ö. 1975) ** Shmuel Horowitz, Rus asıllı İsrailli ziraat mühendisi (ö. 1999) * Eylül 15 – Donald Bailey, İngiliz inşaat mühendisi (ö. 1985) * Eylül 22 – Charles B. Huggins, Kanada doğumlu kanser araştırmacısı, Nobel Tıp Ödülü sahibidir (ö. 1997) * Eylül 23 – Jaroslav Seifert, Çek yazar, Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1986) * Eylül 24 – Gerald Warner Brace, Amerikalı yazar (ö. 1978) * Eylül 26 – George Raft, Amerikalı film oyuncusu (ö. 1980) * Eylül 28 ** Ed Sullivan, Amerikalı iş insanı (ö. 1974) ** William S. Paley, Amerikalı iş insanı (ö. 1990) * Eylül 29 ** Enrico Fermi, İtalyan fizikçi, Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1954) ** Lanza del Vasto, İtalyan filozof, şair ve aktivist (ö. 1981) * Ekim 2 – Alice Prin, Fransız şarkıcı (ö. 1953) * Ekim 10 – Alberto Giacometti, İsveeçli heykeltıraş (ö. 1966) * Ekim 24 – Gilda Gray, Polonya doğumlu aktris (ö. 1959) === Kasım – Aralık === * 3 Kasım ** André Malraux, Fransız romancı, sanat tarihçisi ve devlet adamı (ö. 1976) ** III. Léopold, Belçika kralı (ö. 1983) * 4 Kasım – Masako Nashimoto, Kore prensesi (ö. 1989) * 7 Kasım – Norah McGuinness, İrlandalı ressam (ö. 1980) * 17 Kasım – Lee Strasberg, Amerikalı tiyatro yönetmeni ve aktör (ö. 17 Şubat 1982) * 18 Kasım – George Gallup, Amerikalı istatikçi (ö. 1984) * 22 Kasım – Joaquin Rodrigo, İspanyol besteci (ö. 1999) * 28 Kasım – Walter Havighurst, Amerikalı eleştirmen ve roman yazarı (ö. 1994) * 29 Kasım – Mildred Harris, Amerikalı aktris (ö. 1944) * 5 Aralık ** Milton Erickson, Amerikalı psychiatrist (ö. 1980) ** Walt Disney, Amerikalı iş insanı (ö. 1966) ** Werner Heisenberg, Alman fizikçi, Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1976) * 16 Aralık – Margaret Mead, Amerikalı cultural anthropologist (ö. 1978) * 19 Aralık – Rudolf Hell, Alman mucit (ö. 2002) * 25 Aralık – Prenses Alice (ö. 2004) * 27 Aralık – Marlene Dietrich, Alman sinema oyuncusu ve şarkıcı (ö. 1992) * 31 Aralık – Karl-August Fagerholm, Finlandiya başbakanı (ö. 1984) === Tarihi bilinmeyen === * Nadejda Alliluyeva-Stalina; Josef Stalin'in ikinci eşi (ö. 1932) == Ölümler == === Ocak–Temmuz === * 1 Ocak – Ignatius L. Donnelly, Amerikalı politikacı ve yazar (d. 1831) * 8 Ocak – John Barry, Victoria Haçı sahibi İrlandalı (d. 1873) * 10 Ocak – James Dickson, Queensland başbakanı, Avustralya Savunma Bakanı (d. 1832 * 11 Ocak – Vasily Kalinnikov, Rus besteci (d. 1866) * 14 Ocak – Víctor Balaguer, İspanyol politikacı ve yazar (d. 1824) * 16 Ocak ** Arnold Böcklin, İsveçli oyuncu (d. 1827) ** Mahadev Govind Ranade, Hint reformcu (d. 1842) * 21 Ocak – Elisha Gray, Amerikalı mucit (d. 1835) * 22 Ocak – Kraliçe Victoria, Birleşik Krallık Kraliçesi ve Hindistan İmparatoriçesi (d. 1819) * 27 Ocak – Giuseppe Verdi, İtalyan besteci (d. 1813) * 31 Ocak - Peter Andreas Blix, Norveçli mimar ve mühendis (d. 1831) * 11 Şubat – I. Milan, Sırbistan kralı (d. 1854) * 22 Şubat – George Francis FitzGerald, İrlandalı matematikçi (d. 1851) * 26 Şubat – Lucyna Ćwierczakiewiczowa, Polonyalı yazar (d. 1829) * 13 Mart – Benjamin Harrison, 23. Amerika Birleşik Devletleri başkanı (d. 1833) * 3 Nisan – Richard D'Oyly Carte, İngiliz menajer (d. 1844) * 19 Nisan – Alfred Horatio Belo, Amerikalı iş insanı ve gazeteci (d. 1839) * 1 Mayıs – Lewis Waterman, Amerikalı mucit ve iş insanı (d. 1837) * 5 Mayıs – Axel Wilhelm Eriksson, İsveçli güney batı Afrika yerleşimcisi ve ticaret adamı (d. 1846) * 22 Mayıs – Gaetano Bresci İtalyan anarşist ve katil (d. 1869) * 24 Mayıs – Charlotte Mary Yonge, İngiliz roman yazarı (d. 1823) * 2 Haziran – George Leslie Mackay, Kanadalı misyoner (d. 1844) * 9 Haziran – Walter Besant, İngiliz yazar (d. 1836) === Temmuz–Aralık === * 4 Temmuz – Johannes Schmidt, Alman dilbilimci (d. 1843) * 6 Temmuz – Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst, Alman imparatorluk şansölyesi (d. 1819) * 7 Temmuz – Johanna Spyri, Heidi'nin yazarı İsviçreli yazar (d. 1827) * 5 Ağustos – Victoria; Alman prensesi (d. 1840) * 12 Ağustos – Francesco Crispi, İtalya eski başbakanı (d. 1819) * 24 Ağustos – Clara Maass, Amerikalı hemşire (d. 1876) * 5 Eylül – Ignacij Klemenčič, Sloven fizikçi (d. 1853) * 9 Eylül – Henri de Toulouse-Lautrec, Fransız ressam (d. 1864) * 14 Eylül – William McKinley, ABD'nin 25. başkanı (d. 1843) * 1 Ekim – Abdurrahman Han, Afganistan emiri (d. 1844) * 10 Ekim – Lorenzo Snow, Mormon lideri (d. 1814) * 19 Ekim – Carl Frederik Tietgen, Danimarkalı sanayici (d. 1829) * 29 Ekim – Leon Czolgosz, ABD eski başkanlarından William McKinley'in suikastçısı (d. 1873) * 7 Kasım – Li Hongzhang, Çinli general (d. 1823) * 27 Kasım – Clement Studebaker, Amerikalı sanayici (d. 1831) * 30 Kasım – Edward John Eyre, İngiliz kâşif (d. 1815) * 1 Aralık – George Lohmann, İngiliz kriket oyuncusu (d. 1865) == 1901 Nobel ödülünü kazananlar == * Barış – Jean Henry Dunant ve Frédéric Passy * Edebiyat – Sully Prudhomme * Fizik – Wilhelm Conrad Röntgen * Kimya – Jacobus Henricus van 't Hoff * Tıp – Emil Adolf von Behring == Ayrıca bakınız == * == Kaynakça == * Appleton's Annual Cyclopedia...1901 (1902); dijital versiyon
== Olaylar == * 31 Ocak - Ekvador'da 8.6 büyüklüğünde deprem oldu. * 10 Mart - Fransa, Pas-de-Calais'te Courrières şirketine ait maden ocağının dört kuyusunda grizu patlaması yaşandı, 1099 kişi öldü ve yirmi gün sonra 13 kişi sağ çıktı. * 18 Nisan, San Fransisco ili, 7.7 büyüklüğünde 50 saniye süren deprem ve onu izleyen yangınlarla yerle bir oldu. 28 bin bina yıkıldı, yaklaşık 500 kişi öldü, 100 bin kişi evsiz kaldı. * 16 Ağustos – Şili’de 8.6 büyüklüğünde meydana gelen depremde 20 bin kişi öldü. * 18 Eylül - Hong Kong, tayfunla birlikte gelen yüksek dalgalar sonucu yaklaşık 10.000 kişi öldü. * 3 Kasım - SOS uluslararası acil yardım sinyali olarak kabul edildi. * 10 Aralık - ABD Başkanı Theodore Roosevelt, Rus-Japon savaşındaki barış yanlısı görüşmeleri için nobel barış ödülü ile ödüllendirildi. * 24 Aralık - Reginald Fessenden tarafından ilk radyo yayını yapıldı. * 26 Aralık - Dünyadaki ilk uzun metrajlı film olan "The Story of the Kelly Gang" gösterime girdi. === Tarihi bilinmeyenler === * Finlandiya'da kadınlara oy hakkı verildi. İlk kez bir Avrupa ülkesinde kadınlara oy hakkı verilmiş oldu. * Rus Çarı demokratları yanına alarak, komünistlerle başedebilmek için meşrutiyet ilan etti. * İran'da meşrutiyet ilan edildi. == Doğumlar == === Ocak === * 3 Ocak - Aleksey Stahanov, Stahanovizmin öncüsü olan Sovyetler Birliği madencisi (ö. 1977) * 22 Ocak - Robert E. Howard, Amerikalı yazar === Şubat === === Mart === * 21 Mart - Samed Vurgun, Azeri şair. * 1 Nisan - Alekzander Sergeyeviç Yakovlev, Rus mühendis ve uçak tasarımcısı (ö. 1989) * 13 Nisan - Samuel Beckett (ö. 1989) * 29 Nisan - Eugène Ehrhart, Fransız matematikçi (ö. 2000) === Mayıs === * 8 Mayıs - Roberto Rossellini, İtalyan yönetmen (ö. 1977) === Haziran === * 22 Haziran - Anne Morrow Lindbergh, Amerikalı yazar ve havacı === Temmuz === * 14 Temmuz - Olive Borden, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1947) === Ağustos === === Eylül === * 6 Eylül - Luis Federico Leloir, Arjantinli doktor ve biyokimyacı (ö. 1987) * 8 Eylül - Fritz Schilgen, Alman atlet (ö. 2005) * 9 Eylül - Ali Hadi Bara, Türk heykeltıraş (ö. 1971) === Ekim === === Kasım === === Aralık === * 15 Aralık - Edmond Debeaumarché, II. Dünya Savaşında Fransa'daki direnişin önemli isimlerinden (ö. 1959) * 30 Aralık - Carol Reed, İngiliz film yönetmeni (ö. 1976) ===Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler=== == Ölümler == * 22 Ekim - Paul Cézanne, Fransız ressam (d. 1839) == 1906 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|80px * Fizik – J. J. Thomson * Kimya – Henri Moissan * Tıp – Camillo Golgi ve Santiago Ramón y Cajal * Edebiyat – Giosuè Carducci * Barış – Theodore Roosevelt == Ayrıca bakınız == * == Kaynakça ==
== Olaylar == * 19 Nisan - Anglo-Persian Oil Company (günümüzde BP şirketi) kuruldu. * 27 Nisan - Padişah II. Abdülhamit tahttan indirildi. Yerine V. Mehmet Padişah oldu. * 25 Temmuz - Louis Blériot, uçakla Manş Denizi'ni geçerek bir büyük su kütlesini hava taşıtıyla geçen ilk insan oldu. === Tarihi bilinmeyenler === * Amerika Birleşik Devletleri'nin, Washington ve Kaliforniya eyaletleri zekâ engelli, sağır ya da körlerin zorla kısırlaştırılmasını öngeren öjenik yasayı kabul etti. * Fransa, ilk radyoloji uzmanlarını toplum hizmetine sunmuştur. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 9 Şubat - Dean Rusk, Amerikalı siyasetçi ve dışişleri eski bakanı (ö. 1994) * 22 Şubat - Aleksandr Peçerskiy, 14 Ekim 1943 tarihinde Nazilerin Sovyet savaş esirlerine karşı işledikleri suçlardan kurtulup Sobibor İmha Kampından kitlesel kaçışın organizatörlerinden biri olan önder (ö. 1990) === Mart === === Nisan === === Mayıs === * 9 Mayıs - Gordon Bunshaft, Amerikalı mimar (ö. 1990) === Haziran === * 12 Haziran - Ali Tantâvi, Suriyeli bilim insanı (ö. 1999) * 19 Haziran - Osamu Dazai, Japon yazar (ö. 1948) === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül - Elia Kazan, Amerikalı yönetmen ve En İyi Film Akademi Ödülü sahibi (ö. 2003) * 9 Eylül - Arthur Jonath, Alman atlet === Ekim === * 26 Ekim - Affonso Eduardo Reidy, Brezilyalı bir mimar (ö. 1964) === Kasım === * 19 Kasım - Peter F. Drucker, Avusturyalı yönetim bilimci, yazar === Aralık === == Ölümler == * 8 Ocak – Harry Seeley, İngiliz paleontolog (d. 1839) * 12 Ocak – Hermann Minkowski, Alman matematikçi (d. 1864) * 13 Şubat - Julius Thomsen, Danimarkalı kimyager (d. 1826) * 17 Şubat - Geronimo, efsanevi Apaçi lideri (d. 1829) * 26 Şubat - Hermann Ebbinghaus, Alman psikolog (d. 1850) == 1909 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|80px * Fizik – Guglielmo Marconi ve Karl Ferdinand Braun * Kimya – Wilhelm Ostwald * Tıp – Emil Theodor Kocher * Edebiyat – Selma Lagerlöf * Barış – Auguste Marie François Beernaert ve Paul- Henri-Benjamin d'Estournelles de Constant ==Ayrıca== * 1909'da Osmanlı İmparatorluğu
== Olaylar == * 1 Şubat - Portekiz Kralı I. Carlos ve Prens Luis Filipe Lizbon'da öldürüldü. * 3 Şubat - Yunanistan spor kulübü olan Panathinaikos, Atina'da kuruldu. * 12 Şubat - Dünyanın ilk araba yarışı olan New York - Paris Rallisi başladı. * 26 Mayıs - İran'ın Mescid -i Süleyman şehrinde Orta Doğu'daki ilk büyük ticari petrol keşfi yapıldı. Kaynağın hakları Birleşik Krallık tarafından hızla satın alıındı. * 13 Haziran - Kadın sporcular ilk kez Olimpiyat Oyunları'na katıldılar. * 30 Haziran - Tunguska olayı * 1 Ekim - Ford, "Model T" otomobilini satışa sundu. * 5 Ekim - Bulgaristan, Osmanlı Devleti'nden bağımsızlığını ilan etti. * 7 Ekim - 1898'den beri özerk olan Girit, Yunanistan'a katılma kararı aldı. * 14 Kasım - Çin de 2 yaşındaki Pu Yi tahta çıkar. * 28 Aralık - Sicilya'nın Messina kentindeki depremde 555 kişi öldü. Tarihi bilinmeyenler * İnternazionale kuruldu * Panatinahikos kuruldu == Doğumlar == === Ocak === * 9 Ocak - Simone de Beauvoir, Fransız yazar ve düşünür (ö. 1986) * 12 Ocak - Jean Delannoy, Fransız film yönetmeni (ö. 2008) * 15 Ocak – Edward Teller, Macar–Amerikalı fizikçi (ö. 2003) * 22 Ocak - Atahualpa Yupanqui, Arjantinli besteci (ö. 1992) * 26 Ocak - Jill Esmond, İngiliz sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1990) === Mart === * 30 Mart - Andor Endre Gelleri, Macar yazar (ö. 1945) === Nisan === * 1 Nisan - Abraham Maslow, Amerikalı bilim insanı (ö. 1970) * 9 Nisan - Victor Vasarely (Vásárhelyi Győző), Macar asıllı Fransız ressam (ö. 1997) === Mayıs === * 28 Mayıs - Ian Fleming, İngiliz romancı, James Bond'un yaratıcısı (ö. 1964) * 23 Mayıs - Max Abramovitz, Amerikalı bir mimar (ö. 2004) * 30 Mayıs - Hannes Alfvén, İsveçli astrofizikçi === Haziran === * 26 Haziran - Salvador Allende Gossens, Şilili devlet adamı (ö. 1973) === Temmuz === * 19 Temmuz - Ernest Buckler, Kanadalı roman ve öykü yazarı (ö. 1984) === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül **Merna Kennedy, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1944) **Michael DeBakey, Amerikalı cerrah (ö. 2008) * 9 Eylül - Cesare Pavese, İtalyan ozan ve romancı (ö. 1950) === Ekim === * 16 Ekim - Enver Hoca, Arnavut siyasetçi (ö. 1985) === Kasım === === Aralık === == Ölümler == === Mart === * 12 Mart - Edmondo De Amicis, İtalyan yazar === Haziran === * 21 Haziran - Nikolay Rimski-Korsakov, Rus ulusal müziğine yaptığı katkılarla bilinen besteci, eğitmen ve yayıncı (d. 1844) === Ağustos === * 25 Ağustos - Henri Becquerel, Fransız fizikçi === Kasım === * 15 Kasım - İmparatoriçe Cixi, Çin Qing Hanedanlığı imparatoriçesi == 1908 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|80px * Fizik – Gabriel Lippmann * Kimya – Ernest Rutherford * Tıp – Élie Metchnikoff, Paul Ehrlich * Edebiyat – Rudolf Christoph Eucken * Barış – Klas Pontus Arnoldson, Fredrik Bajer
1910 cumartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 20 Nisan-18 Mayıs - Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'nın yakınından geçti. (önceki: 1835; sonraki: 1986) * 22 Ağustos - Japonya Kore'yi işgal etti. * 1 Eylül - Corinthians, Brezilya futbol kulübü kuruldu. * 20 Kasım - Meksika Devrimi: Meksika'da yönetime karşı ayaklanma başladı. === Tarihi bilinmeyenler === * Soma-Bandırma demiryolu ve Hudeyde-Sana demiryolu borçlanması gerçekleştirildi. * MKE Ankaragücü spor kulübü kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 5 Şubat - Francisco Varallo, Arjantinli futbolcu (ö. 2010) === Mart === * 11 Mart - Robert Havemann, Alman kimyacı (ö. 1982) * 23 Mart - Akira Kurosawa, Japon yönetmen (ö. 1998) === Nisan === === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül - Aleks Buda, Arnavut tarihçi (ö. 1993) * 8 Eylül **Cafer Şerif İmami, İranlı siyasetçi ve İran eski Başbakanı (ö. 1998) **Jean-Louis Barrault, Fransız sinema ve tiyatro oyuncusu, pandomim sanatçısı, yönetmen (ö. 1994) === Ekim === * 24 Ekim - Cahit Arf, Türk matematikçi. (ö. 1997) * 27 Ekim - Jack Carson, Kanadalı-Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1963) === Aralık === * 3 Aralık - Hakkı Yeten, Türk futbolcu, teknik direktör ve Beşiktaş Jimnastik Kulübü'nün 18. Başkanı (ö. 1989) * 7 Aralık - Yekaterina Furtseva, Sovyet-Rus komünist siyasetçi * 20 Aralık - Helene Mayer, Alman eskrimci (ö. 1953) * 30 Aralık - Paul Bowles, Amerikalı yazar, besteci ve gezgin. (ö. 1999) == Ölümler == * 1 Nisan - Andreas Achenbach, Alman manzara ressamı (d. 1815). * 21 Nisan - Mark Twain, Amerikalı yazar (d. 1835). * 5 Haziran - O. Henry, Amerikalı öykü yazarı (d. 11 Eylül 1862). * 17 Ekim - Carlo Michelstaedter, İtalyan yazar. * 20 Kasım - Lev Tolstoy (d. 1828) * 26 Ağustos - William James, Amerikalı yazar ve ruh bilimci (d. 1842) * 30 Ağustos - Albert Vandal (d. 1853) * 30 Ekim - Jean Henry Dunant, İsviçreli yazar, iş insanı ve Kızılhaç'ın kurucusu. * 13 Ağustos - Florence Nightingale, İngiliz şifacı, ilk hemşire. == 1910 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. * Fizik - Johannes Diderik van der Waals * Kimya - Otto Wallach * Tıp - Albrecht Kossel * Edebiyat - Paul Heyse * Barış - Uluslararası Barış Bürosu
== Olaylar == === Ocak === === Şubat === === Mart === * 15 Mart - 16 Mart - Dünyada ilk kez genel oy hakkı uygulanmasıyla 19 adet kadın milletvekili Finlandiya Parlamentosu’na seçildi. === Nisan === === Mayıs === 3 Mayıs- Fenerbahçe Spor Kulübü kuruldu === Haziran === * 15 Haziran - La Haye İkinci Barış Konferansı 26 ülkenin katılımıyla yapıldı ve savaş hukuku konusunda kararlar alındı. === Temmuz === * 25 Temmuz - Japonya, Kore’yi işgal ve ilhak etti. === Ağustos === * 31 Ağustos - Britanya-Rusya Antantı imzalandı. === Eylül === * 26 Eylül - Yeni Zelanda, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. === Ekim === === Kasım === * 13 Kasım - Fransız mucit Paul Cornu ilk motorlu helikopter'i uçurmayı başardı. === Aralık === * 8 Aralık - II. Oscar'ın ölümü üzerine yerine oğlu V. Gustaf İsveç kralı oldu . === Tarihi bilinmeyenler === * Amerika Birleşik Devletleri, İndiana eyaletinde zekâ engelli, sağır ya da körler zorla kısırlaştırılmasını kabul edilen kanun yürürlüğe girdi. Ve dönemin başkanı tarafından direkt uygulandı. * Amerika Birleşik Devletleri merkezli uluslararası bankacılık krizi başladı. Bu kriz esnasında yüzlerce Amerikan bankası battı. * Düyun-u Umumiye için kullanılmak üzere dış alım vergisi %3 arttırıldı. * Borsanın devlet tarafından kontrol edilmemesinin neden olduğu sıkıntıları yok etmek için Esham ve Tahvilat Borsası nizamnamesi çıkarıldı. * Osmanlı Hürriyet Cemiyeti, İttihat ve Terakki Cemiyeti ile birleşti. * Bhutan Krallığı Bağımsız oldu. == Doğumlar == === Ocak === * 3 Ocak - Ray Milland, Galli aktör ve film yönetmeni (ö. 1986) * 11 Ocak – Pierre Mendès France, Fransız siyasetçi, 142. Fransa Başbakanı (ö. 1982) * 12 Ocak - Sergey Korolyov, Sovyet roket mühendisi, ABD ile SSCB arasında 1950 ve 1960'larda yaşanan Uzay Yarışı sırasında Sovyet uzay araçlarının baş tasarımcısı (ö. 1966) *16 Ocak - Alexander Knox, Kanadalı aktör ve romancı (ö. 1995) *22 Ocak – Dixie Dean, İngiliz futbolcu (ö. 1980) *23 Ocak – Hideki Yukawa, Japon fizikçi, Nobel Ödülü sahibi (ö. 1981) *24 Ocak - Maurice Couve de Murville, Fransa Başbakanı (ö. 1999) === Şubat === * 5 Şubat - Pierre Pflimlin, Fransız Devlet Adamı ve 1958 yılında görev yapan eski Başbakandır (ö. 2000) * 15 Şubat – Cesar Romero, Küba asıllı Amerikalı oyuncu (ö. 1994) * 25 Şubat - Sabahattin Ali, Türk yazar (ö. 1948) * 20 Şubat - Tony Willman, Amerikan araba yarışçısı. === Mart === * 8 Mart - Konstantin Karamanlis, Yunan siyaset adamı (ö. 1998) * 16 Mart - Arkadi Vasilyev, Sovyet yazar (ö. 1972) === Nisan === * 29 Nisan - Fred Zinnemann, Avusturyalı- Amerikalı film yönetmeni (ö. 1997) === Mayıs === * 17 Mayıs - Ilona Elek, Macar eskrimci (ö. 1988) * 26 Mayıs - John Wayne, Amerikalı aktör (ö. 1979) * 31 Mayıs - Peter Fleming, İngiliz gazeteci, gezgin (ö. 1971) === Haziran === * 8 Haziran - Aleš Bebler, Sloven, Yugoslav hukukçu, diplomat (ö. 1981) * 25 Haziran - Johannes Hans Daniel Jensen, Alman nükleer fizikçi (ö. 1973) === Temmuz === * 29 Temmuz - Robert J. Braidwood, Amerikalı arkeolog (ö. 2003) === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül - Ahmet Adnan Saygun, Türk Klasik Batı Müziği bestecisi (ö. 1991) === Ekim === * 2 Ekim - Alexander R. Todd, Baron Todd, Büyük Britanyalı biyokimyager (ö.1997) * 30 Ekim - Vladimir Belousov, Rus jeolog ve jeofizikçi === Kasım === * 14 Kasım - Astrid Lindgren, İsveçli çocuk kitapları yazarı (ö. 2002) === Aralık === * 15 Aralık - Oscar Niemeyer, Brezilyalı mimar (ö. 2012) == Ölümler == === Ocak === * 3 Ocak - Muzaffereddin Şah, İran Şahı (d. 1853) *13 Ocak - Jakob Hurt, Estonyalı folklorcu, ilahiyatçı ve dilbilimci (d. 1839) === Şubat === * 2 Şubat – Dmitri Mendeleyev, Rus kimyager (d. 1834) *16 Şubat - Giosuè Carducci, İtalyan yazar, Nobel ödüllü (d. 1835) * 26 Şubat - C. W. Alcock, İngiliz futbolcu, futbol hakemi, kriketçi, gazeteci, yazar ve spor yöneticisi (d. 1842) === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 4 Eylül - Edvard Grieg, ünlü Norveçli besteci * 7 Eylül - Sully Prudhomme, Nobel Edebiyat Ödüllü Fransız şair. === Ekim === * 21 Ekim - George Frederick Bodley, Birleşik Krallık kökenli bir mimar. (d. 14 Mart 1827) === Kasım === === Aralık === == 1907 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|80px * Fizik – Albert Abraham Michelson * Kimya – Eduard Buchner * Tıp – Charles Louis Alphonse Laveran * Edebiyat – Rudyard Kipling * Barış – Ernesto Teodoro Moneta, Louis Renault == Ayrıca bakınız == *
== Olaylar == * 31 Mart - "Dünyanın En Büyük Gemisi" Titanic'in denize indirilişi. * 28 Eylül - İtalyanlar tarafından Trablusgarp (Libya) işgal edildi. * 29 Eylül - Trablusgarp Savaşı başladı. * 18 Ekim - Çin'de Sun Yat- sen'in önderliğindeki devrimciler Qing Hanedanı'nı yıkarak, Çin Cumhuriyeti'ni ilan etti. * 1 Kasım - Tarihteki ilk hava saldırısı gerçekleşti. (Trablusgarp Savaşı sırasında İtalya Krallığı tarafından Osmanlı İmparatorluğu'na karşı) * 12 Aralık - Hindistan'ın başkenti Kalküta yerine Delhi oldu. * 14 Aralık - Kaptan Scott ile uzun süren bir rekabetten sonra, Norveç'li Roald Amundsen, Güney Kutbu'na ilk ayak basan kişi oldu. === Tarihi bilinmeyenler === * Meksika'da 1877'den beri iktidarda olan Porfirio Dias devrilerek yerine Frane Cisco Madero geçti. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 6 Şubat - Ronald Reagan, ABD Başkanı (1981-1989)(ö. 2004) * 19 Şubat - Merle Oberon, sinema oyuncusu (ö. 1979) === Mart === * 26 Mart - Tennessee Williams, oyun yazarı (ö. 1983) * 27 Mayıs - Vincent Price, Amerikalı aktör (ö. 1993) === Nisan === === Mayıs === === Haziran === * 30 Haziran - Czesław Miłosz, Polonyalı şair ve deneme yazarı (ö. 2004) === Temmuz === * 5 Temmuz - Georges Pompidou, Fransız devlet başkanı (ö. 1974) === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül - Todor Zhivkov, Bulgar devlet adamı (ö. 1998) === Ekim === * 25 Ekim - Celil Kiyekbayev, Sovyet Başkurt bilim insanı, Türkolog ve filolog (ö. 1968) === Kasım === * 1 Kasım - Donald Kerst, Amerikalı fizikçi ve akademisyen (ö. 1993) * 11 Kasım - Roberto Matta, Şilili ressam (ö. 2002) === Aralık === == Ölümler == * 10 Nisan - Mikalojus Konstantinas Čiurlionis, Litvan ressam, besteci ve yazar * 1 Ağustos - Edwin Austin Abbey, Amerikalı ressam == 1911 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. * Fizik – * Kimya – * Tıp – * Edebiyat – * Barış –
1912 pazartesi günü başlayan bir artık yıldır. == Olaylar == === Ocak === * 1 Ocak - Çin Cumhuriyeti resmi olarak kuruldu. * 9 Ocak - Trablusgarp Savaşı'nda Binbaşı Mustafa Kemal yönetinminde Tobruk saldırısı başladı. * 15 Ocak - Havadan ilk beyanname atılışı (Türk - İtalyan Savaşı) * 17 Ocak - İngiliz kutup kaşifi Kaptan Robert Falcon Scott ve dört kişilik ekibi, Güney Kutbu'na ulaşan ikinci keşif grubu oldu. * 18 Ocak - Meclis-i Mebûsan kapatıldı. === Şubat === *12 Şubat - Çing Hanedanı (Mançu) imparatoru Puyi tahttan indirildi. === Mart === * 1 Mart - Albert Berry, bir paraşüt ile uçaktan atlayan ilk kişi oldu. === Nisan === * 14 Nisan gece saat 02:00'de RMS Titanic'in buzdağına çarpmasıyla 1513 kişi öldü. * 22 Nisan - SSCB Komünist Partisi'nin yayın organı Pravda gazetesinin ilk sayısı yayımlandı. * 26 Nisan - İlk defa bir Osmanlı pilotu olan Fesa Bey (Evrensev) Osmanlı tayyaresi ile Türk toprakları üzerinde uçtu. * 27 Nisan - Yeniden yapılan Galata Köprüsü trafiğe açıldı. === Mayıs === * 5 Mayıs - Olimpiyat Oyunları İsveç'in Stockholm kentinde başladı . * 11 Mayıs - Alaska, ABD toprağı oldu. === Haziran === * 4 Haziran - İstanbul'da çıkan büyük bir yangında 1120 ev kül oldu. * 8 Haziran - Trablusgarp Savaşı'ndaki Türk direnişi tamamen kırıldı.İtalyanlar Trablus'a egemen oldu. === Temmuz === * 7 Temmuz - İstanbul'da Yeşilköy Hava Uçuş Okulu açıldı. * 16 Temmuz - İttihatçıların desteğindeki Mehmet Said Paşa hükûmeti istifa etti. * 17 Temmuz - İkarya Devleti kuruldu. * 22 Temmuz - Ayan Meclisi reisi Gazi Ahmet Muhtar Paşa sadrazam olarak atanarak, yeni hükûmeti kurdu. === Ağustos === * 3 Ağustos - Osmanlı Devleti Arnavutluk'a sınırlı bir özerklik tanıdı. Arnavutça bu ülkede resmi ve eğitim dili sayıldı. * 9 Ağustos - Tekirdağ Mürefte'de 216 kişinin ölümüne neden olan bir deprem meydana geldi. * 23 Ağustos - İsviçre, Caux'da Türkiye ile İtalya arasında barış görüşmeleri başladı. * 25 Ağustos - Osmanlı Devleti'nin Makedonya'ya Müslüman Arnavutları iskan etmeye başlaması üzerine bölgedeki Bulgar komitacılar isyan etti. === Eylül === * 12 Eylül - Bulgaristan, Makedonya'ya özellik verilmemesi halinde yoksa Osmanlı Devleti'ne savaş açacağını bildiren bir nota verdi * 22 Eylül - Giritli 350 Yunan isyancı Sisam Adasına gelerek ada halkını Osmanlı Devleti'ne karşı ayaklanmaya çağırdı. === Ekim === * 3 Ekim - Sırbistan,Karadağ,Yunanistan ve Bulgaristan, Osmanlı Devleti'nden 3 gün içinde Arnavutluk ve Makedonya'ya özerklik verilmesini istediler * 4 Ekim - Osmanlı Hükûmeti notayı reddetti. * 8 Ekim - Karadağ, Osmanlı Devleti'ne savaş ilan etti. Böylece Birinci Balkan Savaşı başladı. * 18 Ekim - İtalya ile Osmanlı Devleti arasında Uşi Antlaşması imzalandı. * 26 Ekim - Selanik, Yunanistan ile birleşti. === Kasım === * 1 Kasım ** Selanik'te sürgünde bulunan eski padişah II. Abdülhamid bir Alman gemisiyle İstanbul'a getirildi. ** İzmir'in ilk kulübü Karşıyaka Muaresei Bedeniye Kulübü,yani bugünkü adıyla Karşıyaka Spor Kulübü kuruldu.Armasında Ay-Yıldız taşıma hakkı bizzat Mustafa Kemal Atatürk tarafından verildi. * 15 Kasım - Türkiye ile İtalya arasunda Ouchy Barışı imzalandı. Trablus ve Bingazi, İtalya'ya bırakıldı. * 30 Kasım - Sisam Adası'nın Rum halkı, Yunanistan'la birleştiklerini ilan etti. === Aralık === === Tarihi bilinmeyenler === * Qing Hanedanlığı yıkıldı. * Robert Falcon Scott ve ekibi, Güney Kutbu'na geldiler, Scott ve ekibi soğuktan donarak öldü. * Amerikalı Albert Berry paraşütü buldu. * Corrado Gini, kendi adını taşıyan katsayıyı geliştirdi. * Piltdown Adamı 1912 yılında Uckfield, East Sussex, İngiltere'de ortaya çıkarıldığı iddia edilen sahte kafatası ve çene kemiği fosili. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Kim Philby, soğuk savaş döneminin en önemli çift taraflı casusu, eski Britanyalı istihbarat görevlisi (ö. 1988) * 15 Ocak - Michel Debré, Fransız devlet adamı (ö. 1996) === Şubat === * 5 Şubat - Hedwig Potthast, Heinrich Himmler'in metresi (ö. 1994) === Mart === * 22 Mart - Karl Malden, Amerikalı aktör (ö. 2009) === Nisan === * 10 Nisan - Boris Kidrič, Sloven partizan, Slovenya Sosyalist Cumhuriyeti'nin ilk başbakanı (ö. 1953) === Mayıs === * 6 Mayıs - Ellen Preis, Avusturyalı eskrimci (ö. 2007) * 27 Mayıs - John Cheever, Amerikalı yazar === Haziran === * 23 Haziran - Alan Turing, İngiliz matematikçi === Temmuz === === Ağustos === * 4 Ağustos - Daniel Aaron, Amerikalı yazar ve akademisyen (ö. 2016) * 23 Ağustos - Gene Kelly, Amerikalı sinema oyuncusu === Eylül === * 5 Eylül - John Cage, Amerikalı besteci, filozof, yazar ve baskıcı * 7 Eylül **Faruk Bayülkem, Türk psikiyatr ve nörolog hekim (ö. 2009) **David Packard, Amerikalı elektrik mühendisi (ö. 1996) * 11 Eylül - Geoffroy Chodron de Courcel, Fransız diplomat (ö. 1992) === Ekim === === Kasım === === Aralık === == Ölümler == * 30 Temmuz - Meiji, Japon imparatoru * 10 Ağustos - Paul Wallot, Almanyalı bir mimar (d. 1841) == 1912 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası * Fizik – Gustaf Dalén * Kimya – Victor Grignard, Paul Sabatier * Tıp – Alexis Carrel * Edebiyat – Gerhart Hauptmann * Barış – Elihu Root
1985 (MCMLXXXV) salı günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 1 Ocak - ** Katma Değer Vergisi (KDV) yürürlüğe girdi. ** Alan Adı Sistemi (DNS) oluşturuldu. * 10 Ocak - TRT "anı, devrim, özgürlük" gibi bazı kelimelerin kullanmasına yasak getirdi. * 13 Ocak - Etiyopya'da bir yolcu treninin makinist hatası sebebiyle raydan çıkması sonucu 428 kişi öldü. * 4 Şubat - Başbakan Turgut Özal, 1958'de Cezayir'in bağımsızlık önergesinin Birleşmiş Milletler'de onaylanması sırasında, dönemin Adnan Menderes Hükûmeti'nin çekimser oy kullanmasından dolayı Cezayir'den özür diledi. * 26 Şubat - Berlin Film Festivali'nde, Tarık Akan'ın oynadığı Pehlivan filmi, jüri özel ödülünü aldı. * 12 Mart - Türkiye'nin Kanada Büyükelçiliğini basan 3 ASALA militanı, 11 Elçilik personelini rehin aldı. Büyükelçi Coşkun Kırca, ikinci kattan atlarken yaralandı. 5 saat süren operasyon neticesinde teröristler yakalandı. Operasyon esnasında bir Kanadalı Polis öldü. * 15 Mart - Dünyanın ilk .com'u olan symbolics.com kuruldu. Böylece, internet tam olarak kişiselleşti. * 4 Nisan - Balıkesir'de F-104 savaş uçağı eğitim uçuşu sırasında Marangozlar Sitesi'ne düştü. 15 kişi öldü, 21 kişi yaralandı. * 15 Nisan - Güney Afrika'da farklı ırklardan bireyler arasında nikâh yasağı sona erdi. * 13 Mayıs - ABD, Philadelphia'da polisin siyah hakları savunucusu bir gruba yaptığı baskın sırasında kullandığı patlayıcı madde yüzünden 5'i çocuk 11 kişi öldü, 65 konut yanarak kullanılamaz hale geldi. * 16 Mayıs - Antarktika üzerinde ozon tabakasında bir delik bulunduğu kamuoyu ile paylaşıldı. * 25 Mayıs - Bangladeş'te kasırga yüzünden 10 bin insan öldü. * 29 Mayıs - ** Fatih Sultan Mehmet Köprüsü'nün inşaatı başladı. ** Heysel Faciası: Juventus ve Liverpool arasında oynanacak UEFA Şampiyonlar Ligi finali öncesinde İngiliz holiganların İtalyan taraftarlara saldırması sonucu meydana gelen izdihamda 39 kişi öldü. * 14 Haziran - Fransa, Almanya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg, Schengen Antlaşması'nı imzaladılar. * 15 Haziran - Anime üzerine uzmanlaşmış olan film stüdyosu Studio Ghibli kuruldu. * 17 Haziran - Discovery Channel yayın hayatına başladı. * 23 Haziran - ** 177 yolcusu ile birlikte Tokyo-Bangkok seferini yapmaya hazırlanan 301 sefer sayılı Air India uçağına ayrılıkçı Sikh grubu Babbar Khalsa militanları tarafından yerleştirilmek istenen bomba, Narita Havalimanı'nda uçağa yüklenişi esnasında infilak etti. İki Japon yer hizmetleri görevlisi öldü, 4 kişi yaralandı. ** Üstteki olaydan 55 dakika sonra Montreal-Londra-Delhi seferini yapmakta 182 sefer sayılı Air India uçağı, Babbar Khalsa militanları tarafından uçağa yerleştirilmiş olan bombanın İrlanda hava sahası üzerinde infilak etmesi sonucu Atlas Okyanusu'na düştü. Uçaktaki 329 kişiden kurtulan olmadı. * 10 Temmuz - Greenpeace gemisi Rainbow Warrior, Fransız istihbarat teşkilatı DGSE tarafından Auckland Limanı'nda bombalanarak batırıldı. * 19 Temmuz - İtalya, Tesero'da tasarım ve işletme hatası yüzünden bir barajın yıkılması sonucu 268 kişi öldü, 63 bina ve 8 köprü yıkıldı. * 23 Temmuz - Commodore, Amiga bilgisayarını piyasaya sürdü. * 29 Temmuz - Yeşilköy Havaalanı'nın adı Atatürk Havalimanı olarak değiştirildi. * 12 Ağustos - Tokyo'dan Osaka'ya gitmekte olan 123 sefer sayılı Japan Airlines uçağı, 7 yıl önce aldığı bir hasarın prosedüre uygun olarak onarılmamış olması nedeniyle meydana gelen teknik arıza sonucu Takamagahara Dağı'na çakıldı. 520 kişi öldü, 4 kişi sağ olarak kurtarıldı. * 22 Ağustos - Manchester-Korfu seferini yapmaya hazırlanan 28M sefer sayılı British Airtours uçağı, kalkışa hazırlandığı esnada motor arızası sebebiyle alev aldı. Uçaktaki 137 kişiden 55'i öldü. * 1 Eylül - 1912 yılında Atlas Okyanusu'nda bir buzdağına çarparak batan RMS Titanic'in enkazı, Amerikalı ve Fransız bilim adamlarının ortak çalışması sonucunda 3.800 metre derinlikte bulundu. * 13 Eylül - Super Mario Bros., Nintendo tarafından piyasaya sürüldü. * 23 Eylül - İtalyan gazeteci Giancarlo Siani, İtalyan suç örgütü Camorra tarafından düzenlenen suikaste kurban gitti. * 3 Ekim - Uzay mekiği Atlantis ilk uçuşunu gerçekleştirdi. * 19 Ekim - Genel nüfus sayımı yapıldı. Türkiye'nin nüfusunun 51.4 milyon olduğu açıklandı. * 2 Kasım - HP ile SODEP birleşerek Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP) adını aldı. SHP'nin Genel Başkanlığı'na Aydın Güven Gürkan seçildi. * 13 Kasım - Kolombiya'da bulunan Nevado del Ruiz yanardağının infilak etmesi ve ardından meydana gelen şiddetli Lahar selinin Armero ve Chinchiná kentlerini vurması sonucu 23 bin kişi öldü. * 19 Kasım - İstanbul ve 7 ilde sıkıyönetim kaldırılarak, olağanüstü hâl uygulanmasına geçildi. * 20 Kasım - Windows 1.0, Microsoft tarafından piyasaya sürüldü. * 23 Kasım - 86 yolcusu ve 6 mürettebatıyla Atina-Kahire seferini yaparken 3 Ebu Nidal Örgütü militanı tarafından kaçırılarak Malta'ya indirilen 648 sefer sayılı EgyptAir uçağında, Mısırlı komandoların baskını sonucu çıkan çatışmada 60 kişi öldü. * 27 Aralık - Ebu Nidal Örgütü'nün Roma ve Viyana'da hava alanlarına gerçekleştirdikleri saldırılarda 18 kişi öldü, 120 kişi yaralandı. == Doğumlar == === Ocak === * 3 Ocak - Marko Tomas, Hırvat basketbolcu * 6 Ocak - Inge Vermeulen, Brezilya kökenli Hollandalı çim hokeyi oyuncusu * 7 Ocak ** Lewis Hamilton, İngiliz Formula 1 pilotu ** Karim Guédé, Slovak futbolcu * 9 Ocak - Bobô, Brezilyalı futbolcu * 15 Ocak - Şahika Ercümen, Türk serbest dalışçı ve sualtı hokeyi oyuncusu * 20 Ocak - Aleksandr Pavlenko, Rus futbolcu * 30 Ocak - Gisela Dulko, Arjantinli tenisçi * 31 Ocak - Rui Sacramento, Portekizli futbolcu === Şubat === * 5 Şubat - Cristiano Ronaldo, Portekizli futbolcu * 13 Şubat - Ferdi Elmas, Galatasaraylı futbolcu * 17 Şubat - Cemre Kemer, Şarkıcı ve dansçı (Grup Hepsi üyesi) * 20 Şubat - Petter Andersson, İsveçli futbolcu * 21 Şubat - Gabriel Wikström, İsveçli siyasetçi * 23 Şubat - Yunus Çankaya, Türk basketbolcu * 26 Şubat - Fernando Llorente, İspanyol futbolcu * 28 Şubat - Jelena Jankovic, Sırp tenisçi * 10 Şubat - Selçuk İnan, Türk futbolcu === Mart === * 12 Mart - Binnaz Uslu, Türk orta mesafe koşucusu * 14 Mart - Eva Angelina, Amerikan porno yıldızı * 17 Mart - Tuğba Karademir Türk artistik buz patencisi. Türkiye'ye buz pateninde ilk altın madalyayı getirmiş olan sporcu. * 23 Mart - Memphis Monroe, Amerikalı Porno oyuncusu * 23 Mart - Bethanie Mattek-Sands, Amerikalı tenisçi * 26 Mart - Keira Knightley, İngiliz sinema oyuncusu === Nisan === * 8 Nisan - Rachid Hamdani, Faslı futbolcu * 11 Nisan - Mia Banggs, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 12 Nisan - Davide Bassi, İtalyan futbolcu * 13 Nisan - Kerim Zengin, Türk futbolcu * 23 Nisan - Maria Kwiatkowsky, Alman oyuncu (ö. 2011) === Mayıs === * 2 Mayıs ** Lily Allen, İngiliz şarkıcı ** D. J. Thompson, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 4 Mayıs - Canan Dağdeviren, Türk fizik mühendisi * 6 Mayıs - Anouk Hoogendijk, Hollandalı futbolcu * 10 Mayıs - Erjon Llapanji, Arnavut futbolcu * 17 Mayıs - Joan Tomàs, İspanyol futbolcu * 25 Mayıs - Tuğba Daşdemir, Türk alp disiplini kayakçısı. * 25 Mayıs - Demba Ba, Fransa pasaportlu Senegalli futbolcu. === Haziran === * 4 Haziran - Lukas Podolski, Polonya asıllı Alman futbolcu * 4 Haziran - Yevgeniy Ustyugov, Rus biatlet * 17 Haziran - Özge Gürler, kısa mesafe koşucusu * 18 Haziran - Nélson Pedroso, Portekizli futbolcu * 22 Haziran - Sofoklis Shorçanitis, Yunan basketbolcu * 26 Haziran - Gözde Sonsırma, Türk voleybolcu * 27 Haziran - Svetlana Kuznetsova, Rus tenis oyuncusu * 23 Haziran - Cem Dinç, Türk futbolcu * 30 Haziran - Michael Phelps, Amerikalı yüzücü === Temmuz === * 1 Temmuz - Spose, Amerikalı rapçi * 2 Temmuz ** Ashley Tisdale, Amerikalı oyuncu ** Onur Tuna, Türk oyuncu * 4 Temmuz - Eufrat Mai, Çek erotik model * 9 Temmuz - Ieva Kokoreviča, Leton model * 15 Temmuz - Burak Yılmaz, Türk Futbolcu === Ağustos === * 5 Ağustos - Salomon Kalou, Fildişi Sahilli futbolcu * 26 Ağustos - Ovidiu Dănănae, Rumen futbolcu * 31 Ağustos - Fatih Tutak, Türk şef ve restoran sahibi === Eylül === * 7 Eylül **Georgi Sarmov, Bulgar futbolcu **İpek Bağrıaçık, Türk oyuncu **Rafinha, Brezilyalı defans oyuncusu * 8 Eylül **Yendi Phillips, Jameikalı Manken **Shōhei Ogura, Japon futbolcu * 9 Eylül **Lior Eliyahu, İsrailli profesyonel basketbolcu **Luka Modrić, Hırvat millî futbolcu * 14 Eylül - Aya Ueto, Japon şarkıcı ve oyuncu * 19 Eylül ** Song Joong-ki, Güney koreli oyuncu ** Niels Klapwijk, Hollandalı futbolcu * 25 Eylül - Gökhan Güleç, Türk futbolcu * 27 Eylül - Adil Abbas, Bahreynli futbolcu * 30 Eylül ** Olcan Adın, Türk futbolcu ** T-Pain, Amerikalı hip hop, R&B; şarkıcısı, prodüktör === Ekim === * 3 Ekim - Billur Yazgan, Türk sunucu, oyuncu * 7 Ekim - Jana Khokhlova, Rus buz patenci * 10 Ekim - Marina and the Diamonds, Yunan asıllı Galli şarkıcı * 18 Ekim - Hamza Zarini, İranlı voleybolcu * 22 Ekim - Hadise, Türk asıllı Belçikalı şarkıcı * 30 Ekim - Gülçin Ergül, şarkıcı ve dansçı (Grup Hepsi eski üyesi) * 31 Ekim - Stefani Morgan, Amerikan porno yıldızı === Kasım === * 5 Kasım - Pınar Saka, Türk kısa mesafe koşucusu * 10 Kasım - Selim Gülgören, Türk şarkıcı * 15 Kasım - Andreas Çiatinis, Kıbrıs Rumu basketbolcu * 21 Kasım - Carly Rae Jepsen, Kanadalı şarkıcı * 27 Kasım - Ambrose Olsen, Amerikalı model (ö. 2010) * 30 Kasım - İsmail Hacıoğlu, Türk oyuncu === Aralık === * 8 Aralık - Alicia Tyler, Amerikalı pornografik film oyuncusu. * 28 Aralık - Dan Amboyer, Amerikalı oyuncu === Doğum günü ve ayı bilinmeyenler === * Gülsüm Şeyma Tatar, Dünya ve Avrupa şampiyonu olmuş Türk bayan boksör. == Ölümler == === Mart === * 30 Mart - Ernst Hirsch, hukukçu (d. 1902) === Nisan === * 11 Nisan - Enver Hoca, Arnavut devlet adamı (d. 1908) === Haziran === * 8 Haziran - Afet İnan, tarihçi ve sosyoloji profesörü, Atatürk'ün manevi kızı (d. 30 Ekim 1908) === Temmuz === * 21 Temmuz - Aristid von Grosse, Alman- Amerikalı kimyager ve akademisyen (d. 1905) === Ağustos === * 22 Ağustos - Turgut Uyar, şair === Eylül === * 8 Eylül - John Franklin Enders, Amerikalı tıp bilimcisi, Nobel fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi. (d. 1897) * 20 Eylül - Ruhi Su, Türk Halk Müziği sanatçısı (d. 1912) === Ekim === * 7 Ekim - Cemal Reşit Rey, Türk besteci, piyanist, opera şefi (d. 1904) * 10 Ekim ** Orson Welles, Amerikalı sinema yönetmeni. (d. 1915) ** Yul Brynner, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1920) === Kasım === * 20 Kasım - Akil Öztuna, Türk oyuncu (d. 1905) * 27 Kasım - Fernand Braudel, Fransız tarihçi (d. 1902) === Aralık === * 7 Aralık - Robert von Ranke Graves, İngiliz akademist, şair ve romancı (d. 24 Haziran 1895) * 28 Aralık - Dian Fossey, Amerikalı etolojist (d. 1932) === Doğum günü ve ayı bilinmeyenler === * Ragıp Binzet, Türk halk müziği sanatçısı (d. 1925) == Kaynakça ==
1988 (MCMLXXXVIII) cuma günü başlayan bir artık yıldır. 20. yüzyılın ve 2. milenyumun 88. yılıdır. == Olaylar == === Ocak === * 2 Ocak - Stuttgart'tan İzmir'e gelen Alman Condor Havayolları'na ait Boeing 737-200 tipi yolcu uçağı Cumaovası Havaalanı'na inişe geçtiği sırada Seferihisar yakınlarında dağlık bölgeye düştü. Kazada 5'i mürettebat 16 kişi yaşamını kaybetti. * 19 Ocak - Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) Milletvekili Mehmet Ali Eren Türkiye'de Kürt sorunu olduğunu ve Kürtlere baskı yapıldığını söyledi. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde olaylar çıktı. === Şubat === * 13 Şubat - 1988 Kış Olimpiyatları başladı. * 28 Şubat - 1988 Kış Olimpiyatları sona erdi. === Mart === * 2 Mart - İsrail askerleri Nablus'ta 14 Filistinliyi bir kuleye koyarak diri diri yaktılar. * 13 Mart - Ankara Devlet Tiyatrosu Şinasi Sahnesi açıldı. * 15 Mart - Filistin bağımsızlığını kazandı. * 16 Mart - İran-Irak Savaşı'nda Saddam Hüseyin yönetimi, Halepçe kentindeki sivil hedeflere kimyasal bombalarla saldırıldı. Kentte 5000'e yakın insan hayatını yitirdi. === Nisan === * 11 Nisan - Heavy Metal grubu Iron Maiden yedinci albümü Seventh Son of a Seventh Son'ı yayınladı. === Mayıs === * 9 Mayıs - 20000 TLlik banknotlar tedavüle sürüldü. * 15 Mayıs - SSCB birlikleri Afganistan'dan çekilmeye başladı. === Haziran === * 18 Haziran - ANAP Kongresi'nde, Kartal Demirağ isimli şahıs Başbakan Turgut Özal'a kürsüde konuşma yaparken tabanca ile ateş etti. Başbakan Özal elinden hafif yaralanırken, saldırgan Kartal Demirağ salonda bulunan güvenlik görevlilerince etkisiz hale getirildi. Kartal Demirağ'ın hiçbir örgütle bağlantısı olmadığı ve bu eylemi tek başına yaptığı açıklandı. * 22 Haziran - Galatasaray oyuncusu Tanju Çolak, 1987-88 sezonunda ligde attığı 39 golle Avrupa Altın Ayakkabı Ödülü'nün sahibi oldu. * 23 Haziran - Trabzon'un Maçka ilçesinde meydana gelen heyelan sonucu 64 kişi öldü. * 25 Haziran - Avrupa Futbol Şampiyonası finalinde Hollanda SSCB'yi 2-0 yenerek şampiyon oldu. === Temmuz === * 3 Temmuz ** İstanbul Boğazı'mda yer alan Fatih Sultan Mehmet Köprüsü'nün yapımı tamamlandı. ** Tahran-Dubai seferini yapan İran Hava Yolları uçağı, kendisini İran savaş uçağı zanneden Amerikan kruvazörü USS Vincennes tarafından atılan uçaksavar füzesiyle düşürüldü. Uçaktaki 290 kişiden kurtulan olmadı. === Ağustos === * 17 Ağustos - Pakistan Devlet başkanı Ziya ül Hak düzenlenen sabotaj nedeniyle düşen uçakta öldürüldü. * 19 Ağustos - İran-Irak Savaşı'nda ateşkes ilan edildi. * 25 Ağustos - Metallica ...And Justice for All albümünü piyasaya sürdü. Albüm muazzam bir başarı yakaladı ve Billboard 200'de 6. sıraya kadar yükselerek grubu ilk defa ilk 10'a sokmayı başardı. * 31 Ağustos - Türkiye ile SSCB arasındaki Sarp sınır kapısı açıldı. === Eylül === * 17 Eylül - 1988 Yaz Olimpiyatları başladı. === Ekim === * 2 Ekim - 1988 Yaz Olimpiyatları sona erdi. * 22 Ekim - Barış Manço'nun televizyon programı 7'den 77'ye TRT'de başladı. === Kasım === * 8 Kasım - Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimlerinde George H. W. Bush rakibi Demokrat Parti adayı Michael Dukakis'i yenerek Amerika Birleşik Devletleri'nin 41. başkanı seçildi. * 30 Kasım - Türk satranç ustası Suat Atalık, 28. Satranç Olimpiyatları'nda satrançta en yüksek kategori olan 'Uluslararası Usta' unvanını aldı. === Aralık === * 2 Aralık - Benazir Butto Pakistan başbakanliğina getirildi. Böylece bir İslam ülkesinde hükûmet başkanlığına gelen ilk kadın oldu. * 7 Aralık - Ermenistan'da meydana gelen Richter ölçeğine göre 6.9 şiddetindeki deprem sonunda 25.000 kişi öldü, 400 bin kişi evsiz kaldı. * 21 Aralık - Londra'dan New York'a giden Pan Am'in 103 sefer sayılı uçağı İskoçya'nın Lockerbie kasabasına düştü. Uçaktaki 259 ve kasabadaki 11 kişi öldü. Sonradan olayın terörist eylem olduğu ortaya çıktı. === Tarihi bilinmeyenler === * Ulusal Mimarlık Ödülleri ilk kez verilmeye başlandı. * Rus Cumhuriyetlerinde yönetime karşı yürüyüşler oldu. * Amerikan güreş federasyonu olan WCW (World Champion Wrestler)'i kuruldu. * Senegal'de seçim sonuçlarını protesto eden halk sokağa döküldü. == Doğumlar == === Ocak === * 2 Ocak - Pablo Chavarria, Arjantinli futbolcu * 7 Ocak - Hardwell, Hollandalı DJ, prodüktör * 8 Ocak - Mauro Alegre, Arjantinli futbolcu * 11 Ocak - Volkan Tokcan, Türk basketbolcu *12 Ocak - Romi Rain, Pornografik film oyuncusu * 17 Ocak - Andrea Antonelli, İtalyan motosiklet yarışçısı (ö. 2013) * 28 Ocak - Beril Binoğul, Türk basketbolcu * 29 Ocak - Aydın Yılmaz, Galatasaraylı futbolcu === Şubat === * 2 Şubat ** Kissy Kapri, Amerikalı porno yıldızı ** Raul Isac, Doğu Timorlu futbolcu * 5 Şubat - Fırat Kocaoğlu, Türk kaleci * 6 Şubat ** Jennifer White, Amerikalı porno yıldızı ** Artyom Perşin, Rus futbolcu * 12 Şubat - Claudio Acosta, Arjantinli futbolcu * 18 Şubat - Şükrü Özyıldız, Türk oyuncu * 20 Şubat ** Nazlı, Türk şarkıcı, sunucu ve köşe yazarı ** Rihanna, Barbadoslu şarkıcı * 23 Şubat - Xandão, Brezilyalı futbolcu === Mart === * 3 Mart - Sibel Özkan, Türk halterci * 5 Mart - İsmail Keleş, Türk atıcı * 6 Mart - Marina Erakovic, Yeni Zelandalı tenisçi * 10 Mart ** Samet Gül, Türk futbolcu ** Gizem Yavuz, Türk basketbolcu * 14 Mart - Sasha Grey, Amerikalı porno yıldızı * 15 Mart - Lil Dicky, American şarkıcı *18 Mart - Tanju Şahin, Türk futbolcu * 26 Mart ** Barış Hersek, Türk basketbolcu ** Lucas Marques, Brezilyalı millî futbolcu * 27 Mart - Jessie J, İngiliz şarkıcı * 29 Mart - Lacey Pauletta, Bonaireli futbolcu * 30 Mart - Alessandro Felipe Oltramari, Brezilyalı futbolcu === Nisan === * 6 Nisan - Abel Masuero, Arjantinli futbolcu * 10 Nisan ** - Haley Joel Osment, Amerikalı oyuncu ** - Özgürcan Özcan, Türk futbolcu * 12 Nisan - Nicky Jam, İspanyol şarkıcı * 25 Nisan - Laura Lepistö, Fin buz patenci * 27 Nisan - Lizzo, Amerikan şarkıcı * 28 Nisan - Spencer Hawes* Amerikalı basketbolcu === Mayıs === * 5 Mayıs - Adele, İngiliz şarkıcı * 18 Mayıs - Taeyang, Güney Koreli sanatçı ve yapımcı * 19 Mayıs - Antonija Sandrić, Hırvar basketbolcu === Haziran === * 1 Haziran - Yaser Yıldız, Galatasaraylı futbolcu * 3 Haziran - Mariya Stadnik, Azeri güreşçi * 9 Haziran - Tigran Gevorg Martirosyan, Ermeni halterci * 15 Haziran - Ezgi Eyüboğlu, Türk oyuncu * 21 Haziran - Lucas Acosta, Arjantinli futbolcu * 24 Haziran - Michael Barnes, İngiliz futbolcu * 29 Haziran - Elnur Memmedli, Azeri judocu === Temmuz === * 11 Temmuz ** Yuka Iguchi, Japon kadın seslendirme sanatçısı ve şarkıcı ** Nelson Acevedo, Arjantinli futbolcu * 20 Temmuz - Gazapizm, Türk rapçi * 25 Temmuz - Duygu Erdoğan, Antrenör, eski futbolcu * 26 Temmuz - Sayaka Akimoto, Japon şarkıcı * 28 Temmuz - Natasha Nice, Fransız-Amerikan şarkı yıldızı * 31 Temmuz - Sandra Amer, Danimarkalı manken === Ağustos === * 5 Ağustos - Federica Pellegrini, İtalyan yüzücü * 6 Ağustos - Emo Ghislian Aime, Kamerunlu futbolcu * 11 Ağustos - Adrian Schultheiss, İsveçli buz patenci * 18 Ağustos - G-Dragon, Güney Koreli sanatçı ve tasarımcı * 20 Ağustos - Jerryd Bayless, Amerikalı basketbolcu * 24 Ağustos - Rupert Grint, İngiliz oyuncu * 25 Ağustos - Mustafa Hadid, Afgan futbolcu === Eylül === * 5 Eylül - Nuri Şahin, Türk futbolcu * 7 Eylül - Yağmur Koçyiğit, Türk voleybolcu **Hakan Kurtaş, Türk oyuncu **Kevin Love, Amerikalı basketbolcu **Luis Ovalle, Panamalı futbolcu * 8 Eylül **Chantal Jones, Amerikalı model ve oyuncu **Gustav Schäfer, Alman müzisyen ve Tokio Hotel'in bateristi **Rafael Ramazotti de Quadros, Brezilyalı futbolcu **Adrián Bone, Ekvatorlu milli futbolcu **Licá, Portekizli milli futbolcu **Maxime Barthelmé, Fransız futbolcu * 9 Eylül - Danilo D'Ambrosio, İtalyan futbolcu * 17 Eylül - M-Bone, Amerikalı şarkıcı (ö. 2011) * 20 Eylül - Dounia Coesens, Fransız oyuncu * 26 Eylül - Kiira Korpi, Fin buz patenci === Ekim === * 3 Ekim - ASAP Rocky, Amerikan rapçi ve müzik videocusu. * 28 Ekim ** Go Eun-ah, Güney Koreli oyuncu ** Devon Murray, İrlandalı oyuncu === Kasım === * 8 Kasım - Jared Kusnitz, Amerikalı oyuncu * 11 Kasım - Chantal Zaky, Jamaikalı model * 11 Kasım - Jordan Yéyé, Fransız futbolcu * 18 Kasım - Larisa Ilchenko, Rus yüzücü * 29 Kasım - Clémence Saint-Preux, Fransız şarkıcı * 30 Kasım - Phillip Hughes, Avustralyalı kriketçi (ö. 2014) === Aralık === * 6 Aralık - Sabrina Ouazani, Fransız oyuncu * 19 Aralık - Alexis Alejandro Sánchez Sánchez, Şilili futbolcu * 22 Aralık - Anna Prochniak, Polonyalı oyuncu * 27 Aralık - Hayley Williams Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı == Ölümler == === Ocak === * 14 Ocak - Georgi Malenkov, Stalin'in yakın çalışma arkadaşlarından olan Sovyet devlet adamı ve Komünist Parti görevlisi (d. 1902) === Şubat === * 15 Şubat - Richard Feynman, Nobel Ödülü sahibi, Amerikalı fizikçi (d. 1918) === Mart === * 15 Mart - Edita Morris, İsveçli-Amerikalı yazar (d. 1902) === Nisan === * 12 Nisan - İlhami Civaoğlu, İTÜ rektörü. (d. 1899) * 18 Nisan - Oktay Rifat, Türk şair. * 29 Nisan - Leman Cevat Tomsu, Türkiye'nin ilk kadın mimarı (d. 1913) === Mayıs === * 2 Mayıs - Altan Erbulak, Türk karikatürist, oyuncu, şovmen ve gazeteci (d. 1929). * 11 Mayıs - Kim Philby, soğuk savaş döneminin en önemli çift taraflı casusu, eski Britanyalı istihbarat görevlisi (d. 1912) === Haziran === * 2 Haziran - Raj Kapoor, Hindu aktris, yönetmen, oyuncu, film yapımcısı. (d. 14 Aralık 1924 Peşaver) *26 Haziran - Hans Urs van Balthasar, Kardinal, 20. yüzyılın en önemli Roma Katolik düşünür ve ilahiyatçılarından sayılmaktadır (ö. 1905) === Temmuz === * 14 Temmuz - Oronzo Reale, İtalyan hukukçu ve siyasetçi (d. 1902) * 24 Temmuz - Ilona Elek, Macar eskrimci (d. 1907) * 25 Temmuz - Judith Barsi, 1980'lerin Amerikalı çocuk oyuncusu (6 Haziran 1978) === Ağustos === * 14 Ağustos - Enzo Ferrari,İtalyan lüks otomobil şirketi Ferrari'nin kurucusu . * 19 Ağustos - Ariadna Çasovnikova, Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti Başkan Vekilliği yapan Kazak Sovyet politikacı (d. 1918) === Eylül === * 3 Eylül - Ferit Melen, Türk eski başbakan === Ekim === * 2 Ekim - Alec Issigonis, İngiliz otomobil tasarımcısı Mini ve Morris Minor'un yaratıcısıdır. (d. 18 Kasım 1906) === Kasım === * 22 Kasım - Luis Barragán, Meksikalı mimar (d. 9 Mart 1902) * 30 Kasım - Abdulbasit Abdussamed, Mısırlı Hâfız ve Kur'an kâri'si (d. 1927) === Aralık === * 15 Aralık - Hüseyin Kutman, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (d. 1930) * 19 Aralık - Niyazi Berkes, Türk sosyal bilimci * 27 Aralık - Reha Yurdakul, Türk sinema oyuncusu (d. 1926)
1990 (MCMXC), Miladi takvime göre, milattan sonraki 1990. ve pazartesi günü başlayan uluslararası bir yıldır. Aynı zamanda 2. binyılın 990., 20. yüzyılın 90. ve 1990'ların 1. yılıdır. 1990'ın önemli olayları arasında Almanya'nın Yeniden Birleşmesi ve Yemen'in birleşmesi, İnsan Genomu Projesi'nin resmi başlangıcı (2003'te tamamlandı), Hubble Uzay Teleskobu'nun fırlatılması, Namibya'nın Güney Afrika'dan ayrılması ve Baltık devletlerinin, Perestroyka'nın ortasında Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını ilan etmesi yer alıyor. Yugoslavya'da komünist rejim, artan iç gerilimler sırasında çöktü ve ülkeyi oluşturan cumhuriyetlerde yapılan çok partili seçimler, cumhuriyetlerin çoğunda ayrılıkçı hükûmetlerin seçilmesiyle sonuçlanarak Yugoslavya'nın dağılmasının başlangıcını başlattı. 1991 yılında Irak'ın Kuveyt'i ilhakiyla başlayan ve Körfez Savaşı'na yol açacak kriz de bu yıl içinde başladı. Bu ilhak, Basra Körfezi'nde Kuveyt'in egemenliği sorununu içeren bir krize ve Suudi Arabistan'ın Irak'ın Kuveyt yakınlarındaki petrol sahalarına yönelik saldırganlığına ilişkin korkularına neden oldu. == Olaylar == ===Ocak=== * 1 Ocak ** David Dinkins, New York'un ilk siyah belediye başkanı olarak görevine başladı. ** Ruanda İç Savaşı başladı. **Ticari kullanıcılara hizmet veren ilk internet şirketleri olan PSINet ve EUnet, Amerika Birleşik Devletleri ve Hollanda'daki ticari müşterilere internet erişimi satmaya başladı. * 20 Ocak - Soğuk Savaş: Kara Ocak – Sovyet birlikleri, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri Mihail Gorbaçov'un olağanüstü hal kararnamesi uyarınca Bakü, Azerbaycan SSC'yi işgal etti ve bağımsızlık için gösteri yapan 130'dan fazla protestocuyu öldürdü. Nahçıvan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, SSCB'den bağımsızlığını ilan etti. * 31 Ocak - SSCB satranç şampiyonu Gary Kasparov, Anatoli Karpov'u yenerek dünya satranç şampiyonu oldu. ===Şubat=== * 14 Şubat - Dünya'nın Soluk Mavi Nokta fotoğrafı, yaklaşık 5,6 milyar kilometre uzaklıktan birincil görevini tamamlayan Voyager 1 sondası tarafından gönderildi. ===Mart=== * 1 Mart :* Mısır'ın Kahire kentindeki Sheraton Oteli'nde çıkan yangında 16 kişi öldü. :* Eski siyasetçi ve diplomat Luis Alberto de Herrera'nın torunu Luis Alberto Lacalle, Uruguay Devlet Başkanı olarak yemin etti. * 3 Mart - Altı ülkeden gelen altı kaşiften oluşan Uluslararası Trans-Antarktika Bilimsel Seferi, Antarktika'nın ilk köpek kızağı geçişini tamamladı. * 11 Mart - Şarkı Devrimi: Litvanya Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını ilan etti. ===Nisan=== * 24 Nisan **Soğuk Savaş: Batı Almanya ve Doğu Almanya, 1 Temmuz'da para birimini ve ekonomileri birleştirmeyi kabul etti. **Hubble Uzay Teleskobu, Uzay Mekiği Discovery ile fırlatıldı. **Zaire Devlet Başkanı Mobutu Sese Seko, muhalefet partilerine yönelik 20 yıllık yasağı kaldırdı. * 26 Nisan - Çin'in Qinghai eyaletinde meydana gelen 7.0 büyüklüğünde bir depremde 126 kişi öldü. ===Mayıs=== * 4 Mayıs - Şarkı Devrimi: Letonya SSR, Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını ilan etti. * 17 Mayıs - Dünya Sağlık Örgütü eşcinselliği hastalık listesinden çıkardı. ===Haziran=== * 11 Haziran - Sri Lanka İç Savaşı: Tamil Eelam Kurtuluş Kaplanları, Doğu Eyaletinde 600'den fazla silahsız polis memurunu öldürdü. * 14 Haziran –Filipinler'deki Panay Adası'nda meydana gelen 7.1 büyüklüğündeki depremde 8 kişi öldü ve 41 kişi yaralandı. * 21 Haziran- İran'da meydana gelen depremde 25 bin kişi öldü. ===Temmuz=== ===Ağustos=== * 2 Ağustos - Irak'ın Kuveyt'i işgal etmesi üzerine Körfez Savaşı başladı ve başta ABD ve Birleşik Krallık olmak üzere Birleşmiş Milletler koalisyon güçleri savaşa müdahale etti. * 27 Ağustos - Amerikalı Blues sanatçısı Stevie Ray Vaughan helikopter kazasında öldü. ===Eylül=== ===Ekim=== * 1 Ekim - Heavy Metal grubu Iron Maiden sekizinci albümü No Prayer for the Dying'i yayınladı. ===Kasım=== * 13 Kasım - Bilinen ilk web sayfası yazıldı. * 29 Kasım - Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Irak ordusuna Kuveyt'ten çekilmesi için 15 Ocak 1991'e kadar süre verdi. ===Aralık=== * 20 Aralık - Aliya İzzetbegoviç, Bosna-Hersek devlet başkanlığına seçildi. * 26 Aralık - Slovenya bağımsızlığını ilan etti. * 31 Aralık - Microsoft tarafından Windows 3.0 piyasaya sürüldü. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Koray Avcı, Türk müzisyen * 7 Ocak - Liam Aiken, Amerikalı oyuncu * 15 Ocak - Kostas Slukas, Yunan basketbolcu * 18 Ocak - Nacho (1990 doğumlu futbolcu), Real Madrid'de defans olarak oynayan İspanyol futbolcu. * 22 Ocak - Alizé Cornet, Fransız tenis oyuncusu. * 26 Ocak - Sergio Pérez, Meksikalı yarış pilotu. * 29 Ocak - Grzegorz Krychowiak, Polonyalı futbolcu. === Şubat === * 1 Şubat **Bige Önal, Türk oyuncu **Belfu Benian, Türk oyuncu **Herciana Matmuja, Arnavut şarkıcı ve söz yazarı **Dan Gosling, İngiliz futbolcu **Duje Čop, Hırvat futbolcu **Serdar Eylik, Türk futbolcu * 2 Şubat ** İrem Helvacıoğlu, Türk oyuncu ** Facundo Affranchino, Arjantinli futbolcu ** Edin Višća, Bosnalı millî futbolcu * 3 Şubat - Adama Traoré, Fildişi Sahilli futbolcu * 7 Şubat - Jacksepticeye, İrlandalı ünlü Youtuber. * 8 Şubat - Zeynep Tuğçe Bayat, Türk oyuncu * 9 Şubat **Nicole Faria, oyuncu, model **Natalie Harrowell, İngiliz kadın ragbi ligi oyuncusu * 15 Şubat - Samuel Atrous, Fransız futbolcu * 16 Şubat - Mamadou Samassa, Malili profesyonel futbolcu * 18 Şubat - Maicon, Brezilyalı futbolcu * 24 Şubat - Emir Gökçe, Türk futbolcu * 25 Şubat - Kylie Palmer, Avustralyalı yüzücü * 28 Şubat - Rifat Erdem, Türk futbolcu === Mart === * 6 Mart - Park Choa, Güney koreli şarkıcı * 8 Mart - Ruben Rubinyan, Ermeni siyasetçi ve diplomat * 9 Mart - Daley Blind, Hollandalı millî futbolcu * 10 Mart - Sabrina Beneett, Malezyalı manken * 16 Mart - Carlo Pinsoglio, İtalyan kaleci * 26 Mart - Ahzee, Amerikalı müzisyen * 28 Mart - Yekaterina Bobrova, Rus buz patenci === Nisan === * 9 Nisan - Kristen Stewart, Amerikan oyuncu. * 15 Nisan - Emma Watson, İngiliz oyuncu. * 16 Nisan - Vangelis Mantzaris, Yunan basketbolcu * 17 Nisan - R. J. Allen, Amerikalı futbolcu * 24 Nisan - Jan Veselý, Çek basketbolcu === Mayıs === * 6 Mayıs - Péter Gulácsi, Macar kaleci. * 8 Mayıs - Anastasia Zueva, Rus yüzücü * 12 Mayıs - Melih Mahmutoğlu, Türk basketbolcu * 20 Mayıs - Argjentina Ramosaj, Hollandalı Arnavut kadın müzisyen * 27 Mayıs - Chris Colfer, Amerikalı yazar, aktör * 31 Mayıs - Giuliano, Brezilyalı futbolcu === Haziran === * 12 Haziran - Cemal Kütahya, Türk hentbolcu * 16 Haziran - Nezaket Erden, Türk oyuncu * 20 Haziran **Eda Ece, Türk oyuncu. **Melis Gözen Türk oyuncu **Deniz Gözen Türk oyuncu **Selin Sezgin, Türk oyuncu * 21 Haziran - Yüsra Geyik, Türk oyuncu === Temmuz === * 2 Temmuz - Adriana Maldonado López, İspanyol siyasetçi * 10 Temmuz - Ciara Everard, İrlandalı atlet * 11 Temmuz - Merve Şen, Türk oyuncu * 14 Temmuz - James Nunnally, Amerikalı basketbolcu * 16 Temmuz - Adam Stephen Kelly, İngiliz yönetmen ve yapımcı * 19 Temmuz - Ebru Ünlü, Türk oyuncu * 30 Temmuz - Benjamin Bellot, Alman futbolcu === Ağustos === * 7 Ağustos - Deniz Mujić, Avusturyalı futbolcu * 12 Ağustos - Wissam Ben Yedder, Tunus asıllı Fransız futbolcudur * 15 Ağustos **Jennifer Lawrence, Amerikalı oyuncu **Laura Brehm, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı **Nyusha Vladimirovna Shurochkina, Rus şarkıcı ve söz yazarı **BloodPop, Amerikalı müzisyen, yapımcı ve şarkı yazarı * 16 Ağustos **Melissa Bulanhagui, Amerikalı pornografik film oyuncusu ve eski patenci **Tolgay Arslan, Türk asıllı Alman futbolcu **Godfrey Oboabona, Nijeryalı futbolcu * 17 Ağustos - Rachel Hurd-Wood, İngiliz sinema oyuncusu. * 19 Ağustos - Florentin Pogba, Paul Pogba'nın abisi. * 20 Ağustos - Öykü Karayel, oyuncu * 25 Ağustos - Aras Bulut İynemli, Türk oyuncu. * 28 Ağustos - Bojan Krkić, Sırbistan asıllı İspanyol forvet oyuncusu. * 30 Ağustos - Göksu ÜÇTAŞ ŞANLI, Olimpiyatlara katılan ilk Türk Cimnastikçi === Eylül === * 4 Eylül - Olha Harlan, Ukraynalı eskrimci * 5 Eylül - Kim Yu-Na, Güney Koreli buz patenci * 7 Eylül **Tuğba Melis Türk, Türk sinema ve dizi oyuncusu **Boualem Khoukhi, Katarlı futbolcu **Fyodor Klimov, Rus artistik buz pateni sporcusu * 8 Eylül **Musa Nizam, Türk futbolcu **José Manuel Velázquez, Venezuelalı futbolcu **Tokelo Rantie, Güney Afrikalı milli futbolcu **Takuya Nagata, Japon futbolcu **Matthew Dellavedova, Avustralyalı futbolcu * 9 Eylül **Hüsnü Başkurt, Türk futbolcu **Muhammed er-Rumeyhi, Bahreynili futbolcu * 16 Eylül - Amedej Vetrih, Çaykur Rizespor'lu futbolcu * 23 Eylül - Çağatay Ulusoy, Best Model of Turkey 2010 birincisi, Türk oyuncu ve manken. * 25 Eylül - Mao Asada, Japon buz patenci === Ekim === * 1 Ekim - Hazal Kaya, Türk oyuncu. * 3 Ekim - Kitty Xu Ting, Çinli aktris ve blog yazarı. * 20 Ekim - Ruhi Çenet, Türk internet fenomeni === Kasım === * 7 Kasım - David de Gea, İspanyol kaleci * 9 Kasım - Cali Sweets, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 10 Kasım ** Mireia Belmonte Garcia, İspanyol yüzücü ** Adil Ahmed, Katarlı futbolcu * 13 Kasım - Milan Nitrianský, Çek futbolcu * 14 Kasım - Roman Bürki, Borussia Dortmund'un İsviçreli kalecisi * 15 Kasım ** Laci J Mailey, Kanadalı oyuncu ** Sofiya Rudyeva, Rus manken ve oyuncu * 26 Kasım **Maria Monko, Rus buz patenci ** Rita Ora, Arnavut asıllı İngiliz şarkıcı * 28 Kasım - Edis, Türk şarkıcı === Aralık === * 6 Aralık - Jack Hunt, İngiliz futbolcu * 7 Aralık - Urszula Radwańska, Polonyalı tenisçi * 11 Aralık - Adrienne Murphy, İrlandalı manken * 16 Aralık - Aziz Behich, Başakşehirli futbolcu * 27 Aralık - Milos Raonic, Kanadalı tenisçi * 28 Aralık - Ioana Mihalache, Rumen manken * 29 Aralık - Tadas Simaitis, Litvan futbolcu === Doğum ay ve günü bilinemeyenler === * Nicole Warne, Japon kökenli Avustralyalı moda tasarımcısı. == Ölümler == === Ocak === *2 Ocak - Erik Stenius, Fin matematikçi ve filozof (d. 1911) *6 Ocak - Pavel Çerenkov, Sovyet-Rus fizikçi (d. 1904) *9 Ocak - Cemal Süreya, Türk şair ve yazar (d. 1931) * 17 Ocak - Charles Hernu, Fransız siyasetçi (d. 1923) * 19 Ocak - Aleksandr Peçerskiy, 14 Ekim 1943 tarihinde Nazilerin Sovyet savaş esirlerine karşı işledikleri suçlardan kurtulup Sobibor İmha Kampından kitlesel kaçışın organizatörlerinden biri olan önder (d. 1909) * 20 Ocak - Barbara Stanwyck, Amerikalı oyuncu (d. 1907) * 23 Ocak - Allen Collins, Amerikalı gitarist (d. 1952) * 26 Ocak - Davit Abaşidze, Gürcü Sovyet tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1924) * 28 Ocak - Edward Szymkowiak, Polonyalı eski futbolcu (d. 1932) * 31 Ocak ** Muammer Aksoy, Türk hukukçu ve siyasetçi (d. 1917) ** Eveline Du Bois-Reymond Marcus, Alman zoolog ve çizer (d. 1901) === Şubat === * 4 Şubat - Berta Karlik, Avustralyalı fizikçi (d. 1904) * 7 Şubat - Alan Perlis, Amerikalı biliminsanı (d. 1922) * 24 Şubat - Alessandro Pertini, İtalyan politikacı (d. 1896) === Mart === * 5 Mart - Edmund Conen, Alman futbolcu (d. 1914) * 7 Mart - Çetin Emeç, Türk gazeteci (d. 1935) * 12 Mart - Adolphe Touffait, Fransız hukukçu ve futbolcu (d. 1907) * 20 Mart - Lev Yaşin, futbolcu (d. 1920) * 23 Mart - John Dexter, İngiliz yönetmen (d. 1925) === Nisan === * 1 Nisan - Besim Darkot, Türk coğrafyacı (d. 1903) * 4 Nisan - Bernhard Rensch, Alman evrimsel biyolog ve kuş bilimci (d. 1900) * 15 Nisan - Greta Garbo, İsveçli sinema oyuncusu (d. 1905) * 17 Nisan - Angelo Schiavio, İtalyan futbolcu (d. 1905) * 22 Nisan - Albert Salmi, Amerikalı aktör (d. 1928) === Mayıs === * 7 Mayıs - Ann Bishop, Britanyalı biyolog (d. 1899) * 16 Mayıs - Sammy Davis, Jr., Amerikalı dansçı, şarkıcı, müzisyen, komedyen ve oyuncu (d. 1925) * 26 Mayıs - Emil Konopinski, Polonya kökenli bir Amerikalı biliminsanı (d. 1911) * 22 Mayıs - Rocky Graziano, Amerikalı boksör (d. 1922) === Haziran === === Temmuz === * 11 Temmuz -Şahlar Şükürov, Azerbaycan ulusal kahramanı (d. 1952) * 13 Temmuz - Alaattin Baydar, Türk futbolcu (d. 1901) * 14 Temmuz - Abdülkadir Eryurt, Türk siyasetçi (d. 1914) * 18 Temmuz - Štefan Čambal, Slovak futbolcu ve teknik direktör (d. 1908) * 19 Temmuz - Benal Nevzat Arıman, Türk siyasetçi (d. 1903) * 22 Temmuz - Eduard Streltsov, Sovyet eski futbolcu (d. 1937) * 24 Temmuz - Agah Hün, Türk oyuncu (d. 1918) * 28 Temmuz - Jill Esmond, İngiliz sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1908) * 31 Temmuz - Hüseyin Peyda, Türk sinema oyuncusu (d. 1920) === Ağustos === * 1 Ağustos - Bárbara Mujica, İtalyan asıllı Arjantinli artist (d. 1992) * 6 Ağustos - Gordon Bunshaft, Amerikalı bir mimar (d. 1909) * 18 Ağustos - Burrhus Frederic Skinner, Amerikalı ruhbilimci, yazar, mucit, sosyal reform savunucusu ve şair (d. 1904) * 20 Ağustos - Ayla Dikmen, Türk şarkıcı (d. 1944) * 24 Ağustos - Sergey Dovlatov, Rus kısa öykü yazarı, romancı, gazeteci (d. 1941) * 27 Ağustos - Stevie Ray Vaughan, Amerikalı blues gitaristi (d. 1954) === Eylül === * 1 Eylül - Derviš Sušić, Bosnalı yazar (d. 1925) * 4 Eylül - Turan Dursun, Türk din adamı ve yazar (d. 1934) * 7 Eylül ** Ahti Karjalainen, Fin politikacı (d. 1923) ** Fuat Börekçi, Türk hukukçu ve siyasetçi (d. 1909) * 26 Eylül ** Hiram Abas, Türk istihbaratçı (d. 1932) ** Alberto Moravia, İtalyan şair ve yazar (d. 1907) === Ekim === * 1 Ekim - Curtis LeMay, Amerikalı general (d. 1906) * 4 Ekim ** Agop Arad, Türkiye Ermenisi ressam, grafiker ve gazeteci (d. 1913) ** Leonard Bernstein, Amerikalı müzisyen (d. 1918) * 6 Ekim - Bahriye Üçok, Türk tarihçi ve siyasetbilimci (d. 1919) * 21 Ekim - Dilber Ahundzade, Azerbaycanlı şair (d. 1914) === Kasım === * 3 Kasım - Bronisław Knaster, Polonyalı matematikçi (d. 1893) * 7 Kasım - Lawrence Durrell, Britanyalı romancı, şair, oyun yazarı (d. 1912) * 11 Kasım ** Sadi Irmak, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı (d. 1904) ** Attilio Demaría, Arjantin asıllı İtalyan eski millî futbolcu (d. 1909) * 12 Kasım - Eve Arden, Amerikalı oyuncu (d. 1908) * 16 Kasım - Ege Bagatur, Türk hukukçu ve siyasetçi, (d. 1937) * 23 Kasım - Roald Dahl, Galli roman ve kısa öykü yazarı (d. 1916) * 24 Kasım ** Bülent Arel, Türk müzisyen (d. 1919) ** Fred Shero, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu (d. 1925) * 28 Kasım - Tamara De Treaux, Amerikalı oyuncu (d. 1959) === Aralık === * 2 Aralık - Aaron Copland, Amerikalı besteci (d. 1900) * 7 Aralık - Reinaldo Arenas, Kübalı şair, romancı ve oyun yazarı (d. 1943) * 14 Aralık -Friedrich Dürrenmatt, İsviçreli yazar ve ressam (d. 1921) * 28 Aralık - Ahmet Tokuş, Türk siyasetçi (d. 1919) * 31 Aralık - Giovanni Michelucci, İtalyan bir mimar, şehir planlamacısı ve gravürcü (d. 1891) == 1990 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. * Fizik – * Kimya – * Tıp – * Edebiyat – * Barış – * Ekonomi –
1986 (MCMLXXXVI) çarşamba günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 1 Ocak - İspanya ve Portekiz Avrupa Birliği'ne girdi. * 28 Ocak - Challenger Uzay Mekiği kazası Kazada 7 Astronot yaşamını yitirdi. * 9 Şubat - Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'nın yakınından geçti. (önceki: 1910; sonraki teorik olarak: 2061) * 21 Şubat - Trash Metal grubu Metallica üçüncü albümü Master of Puppets'ı yayınladı. Grup ilk kez milyonluk satacak bir albüme imza attı. Ayrıca bu albüm Cliff Burton'un son albümüdür. * 28 Şubat - İsveç başbakanı Olof Palme kimliği belirsiz kişilerce vurularak öldürüldü. * 26 Nisan - Nükleer reaktörde yapılan ısı testi sırasında yapılan bir hata sonucu Çernobil reaktör kazası gerçekleşti. * 2 Haziran - Efsanevi Rock Grubu Queen en iyi albümlerden olan A Kind Of Magic'i yayınladı. * 6 Eylül - İstanbul'daki Neve Şalom Sinagogu'na düzenlenen saldırıda 21 Musevi öldürüldü, 4 kişi yaralandı. * 27 Eylül - Metallica grubunun bas gitaristi Cliffford Lee Burton bir trafik kazası sonucu öldü. * 29 Eylül - Heavy Metal grubu Iron Maiden altıncı albümü Somewhere in Time'ı yayınladı. * 7 Ekim - Thrash Metal grubu Slayer Reign in Blood albümünü piyasaya sürdü. * 1 Aralık - Dünyaca ünlü rock grubu Guns N' Roses ilk albümü Live Like A Suicide 'ı yayınladı. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak ** Deniz Celiloğlu, Türk oyuncu ** Colin Morgan, Kuzey İrlandalı aktör * 2 Ocak ** Asa Akira, Japon asıllı Amerikalı pornografik film oyuncusu ** Per Karlsson, İsveçli futbolcu * 10 Ocak - Kirsten Flipkens, Belçikalı tenisçi * 20 Ocak - Thomas Kessler, Alman futbolcu * 23 Ocak - Steven Taylor, İngiliz futbolcu === Şubat === * 5 Şubat - Manuel Fernandes, Portekizli futbolcu * 9 Şubat **Ava Rose, Amerikalı porno yıldızı **İrem Sak, Türk oyuncu * 10 Şubat - Diogo Cunha, Portekizli futbolcu * 13 Şubat - Besim Kunić, İsveçli futbolcu * 15 Şubat - Ami Koshimizu, Japon seslendirme sanatçısı * 16 Şubat - Elnur Abdullayev, Azeri futbolcu * 17 Şubat - Romeu Rocha, Portekizli futbolcu === Mart === * Mart - Yu Xu, Çinli kadın akrobasi ve savaş pilotu * 3 Mart - Mehmet Topal, Türk futbolcu * 5 Mart - Adem Kılıçcı, Türk boksör * 7 Mart - Natalie Vansier, Kanadalı oyuncu * 15 Mart - Serkan Çalık, Türk futbolcu * 16 Mart - Alexandra Daddario, Amerikalı oyuncu * 20 Mart - Jonathan Delaplace, Fransız futbolcu * 21 Mart - Bahar Saygılı, Türk triatlet * 28 Mart ** Lady Gaga, Amerikalı müzisyen, söz yazarı ** Amaia Salamanca, İspanyol oyuncu ve model * 30 Mart - Sergio Ramos, İspanyol futbolcu === Nisan === * 1 Nisan **Haminu Dramani, Ganalı futbolcu **Özge Özpirinçci, Türk oyuncu * 3 Nisan - Vladimir Plotkinov, Kazak futbolcu * 9 Nisan - Leighton Meester, Amerikalı aktris * 12 Nisan - Oleksiy Polyanski, Ukraynalı futbolcu * 19 Nisan - Alessio Alessandro, Belçikalı futbolcu === Mayıs === * 4 Mayıs - Beni Kiendé, Gabonlu futbolcu * 13 Mayıs ** Alexander Rybak, Belarus asıllı Norveçli şarkıcı ** Robert Pattinson, İngiliz oyuncu ve model * 23 Mayıs - Simone Missiroli, İtalyan futbolcu === Haziran === * 3 Haziran ** Tomas Verner, Çek buz patencisi ** Rafael Nadal, İspanyol tenisçi * 4 Haziran - Fahriye Evcen, Türk dizi oyuncusu * 5 Haziran ** Bárbara de Regil, Meksikalı oyuncu ** John Te Reo, Yeni Zelandalı ragbi oyuncusu * 18 Haziran - Richard Gasquet, Fransız tenisçi * 21 Haziran - Lana Del Rey, Amerikalı şarkıcı * 21 Haziran - Fevzi Özkan, Türk futbolcu * 24 Haziran - Solange Knowles, Amerikalı şarkıcı, akrist, söz yazarı, model, dansçı * 27 Haziran - Drake Bell, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, yönetmen, piyanist === Temmuz === * 2 Temmuz - Lindsay Lohan, Amerikalı aktris * 5 Temmuz - Piermario Morosini, İtalyan futbolcu (ö. 2012) * 11 Temmuz Yoann Gourcuff, Fransız futbolcu * 21 Temmuz - Jason Thompson, Amerikalı basketbolcu * 13 Temmuz - Yakup Kılıç, Türk boksör === Ağustos === * 5 Ağustos - Asif Memmedov, Azeri futbolcu * 26 Ağustos - Colin Kâzım Richards, İngiliz asıllı Türk futbolcu === Eylül === * 7 Eylül **Charlie Daniels, İngiliz futbolcu **Ebrahim Sawaneh, Gambiyalı futbolcu * 8 Eylül **Johan Dahlin, İsveç milli kalecisi **Kirill Nababkin, Rus milli futbolcu **João Moutinho, Portekizli milli futbolcu **Carlos Bacca, Kolombiyalı futbolcu **Kim Dong-soo, Güney Koreli futbolcu **Abdulkadir Özgen, Türk futbolcu **Keita Goto, Japon futbolcu **Ryohei Hayashi, Japon futbolcu * 9 Eylül **İbrahim Kendirci, Türk oyuncu **Luc Mbah a Moute, Kamerunlu profesyonel basketbolcu * 14 Eylül - Barış Özbek, Galatasaraylı futbolcu * 17 Eylül - Dimítrios Régas, Yunan kısa mesafe koşucusu * 19 Eylül - Angelina Valentine, Amerikalı porno yıldızı * 21 Eylül - Yasemin Yürük, şarkıcı === Ekim === * 7 Ekim - Bree Olson, Amerikan porno yıldızı *12 Ekim - Li Wenliang, Çinli göz hekimi. Daha sonra pandemi haline gelen yeni nesil koronavirüsü dünyaya duyuran isimdir. * 16 Ekim ** Bart Buysse, Belçikalı futbolcu ** Inna, Rumen şarkıcı * 24 Ekim - Aubrey Graham, Kanadalı rapçi, şarkıcı, aktör * 27 Ekim - Alba Flores, İspanyol dizi oyuncusu === Kasım === * 20 Kasım - Özer Hurmacı, Türk futbolcu * 21 Kasım - Johannes van den Bergh, Alman futbolcu === Aralık === * 2 Aralık - Adam le Fondre, İngiliz futbolcu * 26 Aralık - Mükerrem Selen Soyder, Türk model ve 2007 Türkiye güzeli. * 30 Aralık - Ellie Goulding, İngiliz şarkıcı == Ölümler == * 14 Ocak - Daniel Balavoine, Fransız şarkıcı ve söz yazarı (d. 1952) * 23 Mart - Anastasiya Platonovna Zuyeva, Sovyet oyuncu (d. 1896) * 4 Nisan - Simone de Beauvoir, Fransız yazar ve düşünür * 15 Nisan - Jean Genet, Fransız yazar. * 7 Mayıs - Haldun Taner, Türk yazar (d. 1915) * 14 Haziran - Jorge Luis Borges, Arjantinli yazar * 22 Ağustos - Celâl Bayar, Türk siyasetçi, Türkiye'nin 3. cumhurbaşkanı * 27 Eylül - Cliff Burton, Metallica'nın ikinci bas gitaristi, müzisyen * 18 Kasım - Gia Carangi, Amerikalı ilk süper model * 29 Kasım - Cary Grant, İngiliz asıllı Amerikalı aktör * 28 Aralık - Andrei Tarkovsky, Rus yönetmen == Nobel Ödülleri == * Fizik - Ernst Ruska, Gerd Binnig, Heinrich Rohrer * Kimya - Dudley R Herschbach, Yuan T Lee, John C Polanyi * Fizyoloji veya Tıp - Stanley Cohen, Rita Levi-Montalcini * Edebiyat - Wole Soyinka * Barış - Elie Wiesel * Ekonomi - James Buchanan Jr
1987 (MCMLXXXVII) perşembe günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 6 Mart - Herald of Free Enteprise adlı feribot Belçika'nın Zeebrugge Limanı açıklarında battı. 200 yolcu öldü. * 28 Mayıs - Mathias Rust, Cessna 172B tipi bir uçak ile Moskova Kızıl Meydan'a indi. * 21 Temmuz - Amerikalı rock grubu Guns N' Roses'ın tüm dünyada 20 milyondan fazla satan Appetite For Destruction albümü yayımlandı. * 26 Temmuz - Yunanistan'da aşırı sıcaklar nedeniyle 700'ünden fazla insan öldü. Hükûmet olağanüstü hâl ilan etti. * 27 Temmuz - Rick Astley, YouTube üzerinde 1 milyarı geçen izlenme sayısına ulaşan Never Gonna Give You Up şarkısını yayımladı. * 31 Temmuz - Mekke’de İranlı hacıların önderliğinde, İslam düşmanı olarak tanımladıkları ülkeleri protesto için bir araya gelen topluluk ile Suudi güvenlik güçleri arasında çıkan çatışmada 400'den fazla insan öldü. * 25 Ağustos - Michael Jackson 30 milyondan fazla satan Bad albümünü yayınladı. * 3 Eylül - Yugoslavya'nın Paraćin kentindeki askeri kışlaya, Yugoslav Halk Ordusu askerleri hedeflenerek silahlı saldırı düzenlendi. (Paraćin saldırısı) * 10 Eylül - Macaristan'ın sınırı açmasıyla, binlerce Doğu Alman vatandaşı ülkelerinden ayrılmaya başladı. * 1 Ekim - Mihail Gorbaçov, Sovyetler Birliği devlet başkanlığını üstlendi. * 19 Ekim - Kara Pazartesi; Dow Jones'un New York Borsası'nda günlük %20'den fazla bir düşüş ile tarihinde en fazla kayba uğradı. * 18 Kasım - Londra'da King's Cross metro istasyonunda çıkan yangında 31 kişi öldü. * 29 Kasım - 1987 Türkiye genel seçimleri yapıldı. * 1 Aralık - Dünya Sağlık Organizasyonu Dünya AIDS Günü'nü ilk kez duyurdu. * 8 Aralık - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Ronald Reagan ve Sovyetler Birliği lideri Mihail Gorbaçov bütün orta ve kısa menzilli füzelerin sökülmesine ilişkin antlaşmayı imzaladı. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak ** Serdar Özkan, Türk futbolcu ** Meryl Davis, Amerikalı buz patenci ** Dr. Bellido, İspanyol şarkıcı * 2 Ocak ** Loïc Rémy, Fransız futbolcu ** Lauren Storm, Amerikan oyuncu ** Shelley Hennig, Amerikan oyuncu ve model * 5 Ocak ** Kristin Cavallari, Amerikalı televizyon kişiliği, moda tasarımcısı ve oyuncu ** Ioan Mera, Rumen futbolcu * 7 Ocak ** Davide Astori, İtalyan futbolcu (d. 2018) ** Lyndsy Fonseca, Amerikalı oyuncu ** Sirusho, Ermeni şarkıcı ** Zequinha, Portekizli futbolcu * 8 Ocak – Freddie Stroma, İngiliz aktör ve model * 9 Ocak ** Lucas Leiva, Brezilyalı futbolcu ** Paolo Nutini, İngiliz şarkıcı ** Pablo Santos, Meksikalı aktör (d. 2006) * 10 Ocak – César Cielo, Brezilyalı yüzücü * 11 Ocak ** Jamie Vardy, English footballer ** Danuta Kozák, Macar kanocu * 12 Ocak – Naya Rivera, Amerikalı aktris ve şarkıcı (d. 2020) * 13 Ocak – Jack Johnson, American ice hockey player * 14 Ocak - Sergej Moya, Alman oyuncu * 15 Ocak - Cafercan Aksu, Türk futbolcu * 19 Ocak - İlhan Parlak, Türk futbolcu * 30 Ocak - Arda Turan, Türk futbolcu === Şubat === * 2 Şubat ** Gerard Pique, İspanyol futbolcu ** Hande Soral, Türk aktris * 5 Şubat - Özge Gürel, Türk aktris * 17 Şubat - Miral Samardžić, Sloven futbolcu * 19 Şubat - Beñat Etxebarria, İspanyol futbolcu * 26 Şubat ** Mevlüt Erdinç, Türk futbolcu ** Kim Song-yong, Kuzey Koreli futbolcu ** Fábio Ervões, Portekizli futbolcu * 28 Şubat - Kerrea Gilbert, İngiliz futbolcu === Mart === * 1 Mart - Ke$ha, Amerikalı şarkıcı * 4 Mart - Dominic Maroh, Sloven futbolcu * 5 Mart - Sebastian De Maio, Fransız futbolcu * 20 Mart - Jô, Brezilyalı futbolcu * 26 Mart - Robert Åhman Persson, İsveçli futbolcu * 31 Mart - Nordin Amrabat, Faslı futbolcu === Nisan === * 5 Nisan - Uğur Uçar, Türk futbolcu * 6 Nisan - Anna Júlia Donáth, Macar siyasetçi * 15 Nisan - Kriss Sheridan, Polonyalı şarkıcı * 17 Nisan - Rabi Elia, İsveçli futbolcu * 19 Nisan ** Mariya Şarapova, Rus tenisçi ** Luigi Giorgi, İtalyan futbolcu * 29 Nisan - Sara Errani, İtalyan tenisçi === Mayıs === * 1 Mayıs – Shahar Pe'er, İsrailli tenisçi *2 Mayıs **Nana Kitade, Japon şarkıcı **Aziz Guliyev, Azeri futbolcu *3 Mayıs – Damla Sönmez, Türk oyuncu * 4 Mayıs ** Cesc Fàbregas, İspanyol futbolcu ** Jorge Lorenzo, İspanyol üçlü MotoGP dünya şampiyonu ** Zbigniew Bartman, Polonyalı voleybolcu * 5 Mayıs – Jessie Cave, İngiliz oyuncu * 6 Mayıs – Moon Geun-young, KoreLİ oyuncu * 7 Mayıs – Asami Konno, Japon şarkıcı * 10 Mayıs ** Eileen April Boylan, Amerikalı oyuncu ** Emmanuel Emenike, Nijeryalı futbolcu * 11 Mayıs ** Albulena Haxhiu, Arnavut politikacı ** Enikő Mihalik, Macar model * 12 Mayıs ** Robbie Rogers, American television producer and former professional soccer player ** Felipe Roque, Brazilian actor and model * 13 Mayıs ** Hunter Parrish, Amerikalı aktör ve şarkıcı ** Candice King, Amerikalı aktör ve şarkıcı * 15 Mayıs **Andy Murray, İskoç tenisçi **Jennylyn Mercado, Filipinli aktris ve şarkıcı-söz yazarı **Doruk Çetin, Türk yönetmen, fotoğrafçı, prodüktör * 17 Mayıs – Ott Lepland, Estonyalı şarkıcı * 18 Mayıs – Luisana Lopilato, Arjantinli oyuncu ve şarkıcı * 20 Mayıs – ** Fra Fee, Northern Irish actor and singer ** Julian Wright, American basketball player * 21 Mayıs - Mateus de Souza, Brezilyalı Futbolcu * 22 Mayıs ** Arturo Vidal, Chilean footballer ** Novak Đoković, Serbian tennis player * 23 Mayıs – Bray Wyatt, American professional wrestler * 24 Mayıs ** Can Bonomo, Türk şarkıcı ** Déborah François, Belçikalı oyuncu * 25 Mayıs ** Tye Olson, Amerikan oyuncu ve model ** Nico Hillenbrand, Alman futbolcu * 26 Mayıs ** Tooji, Norveçli-İranlı şarkıcı, model ve televizyon sunucusu ** Brandi Cyrus, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve DJ * 26 Mayıs - Olcay Şahan, Türk futbolcu * 27 Mayıs ** Bella Heathcote, Avustralyalı oyuncu ** José Cañas, İspanyol futbolcu ** Bora Hun Paçun, Türk basketbolcu * 28 Mayıs – Jessica Rothe, Amerikan oyuncu * 29 Mayıs ** Joey Haro, Amerikan oyuncu ** Noah Reid, Kanadalı oyuncu ve müzisyen * 30 Mayıs - Yama Buddha, Nepalli şarkıcı (ö. 2017) * 31 Mayıs ** Curtis Williams, Amerikan oyuncu ** Shaun Fleming, Amerikan oyuncu ve müzisyen ** Meredith Hagner, Amerikan oyuncu === Haziran === * 4 Haziran - Kerem Bürsin, Türk oyuncu * 12 Haziran - Vegard Aanestad, Norveçli futbolcu * 20 Haziran - Asmir Begović, Boşnak kaleci * 24 Haziran - Lionel Messi, Arjantinli futbolcu * 28 Haziran - Karin Knapp, İtalyan tenisçi === Temmuz === * 8 Temmuz - Umut Aybay, Türk millî atlet ve gazeteci * 9 Temmuz - Amanda Renberg, İsveçli oyuncu * 12 Temmuz - Cansın Hacıbekiroğlu, Türk voleybolcu * 17 Temmuz ** Tigran Hamasyan, Ermeni caz piyanisti ** Salih Altın, Türk futbolcu * 23 Temmuz - Serdar Kurtuluş, Türk futbolcu * 24 Temmuz ** Merve Sevi, Türk oyuncu ** Ignacio Malcorra, Arjantinli futbolcu * 26 Temmuz - Evelina Sašenko, Litvan caz şarkıcısı * 27 Temmuz - Allâme, Türk rap müzisyeni * 30 Temmuz - Mehmet Güven, Türk futbolcu === Ağustos === * 3 Ağustos - Indiana Sánchez, Nikaragualı manken * 5 Ağustos - Musa Ebu Cezar, Filistinli futbolcu * 8 Ağustos - Katie Leung, İskoç oyuncu * 14 Ağustos - Sinem Kobal, Türk oyuncu * 25 Ağustos - Blake Lively, Amerikan aktris === Eylül === * 7 Eylül **Evan Rachel Wood, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı **Veysel Kılıç, Türk futbolcu **Robert Snodgrass, İskoç futbolcu **Oleg Samsonov, Rus futbolcu **Can Tutuğ, Türk caz vibrafonisti, radyo programcısı ve psikiyatr * 8 Eylül **Ángel Trujillo Canorea, İspanyol futbolcu **Derrick Brown, Amerikan basketbol oyuncusu **Gabriel Donizette de Santana, Brezilyalı futbolcu **Mexer, Mozambikli milli futbolcu **Onur Doğan, Tayvanlı milli futbolcu **Robinho, Brezilyalı futbolcu **Víctor Sánchez Mata, İspanyol futbolcu **Wiz Khalifa, Amerikalı rapçi * 9 Eylül **Gökhan Keser, Türk oyuncu **Afrojack, Hollandalı DJ ve prodüktör **Alex Song, Kamerunlu futbolcu **Clayton Snyder, Amerikalı oyuncu * 11 Eylül - Tyler Hoechlin, Amerikalı oyuncu * 12 Eylül - Yaroslava Shvedova, Kazak tenisçi * 16 Eylül ** Merve Boluğur, Türk oyuncu ** Fatih Kara, Türk futbolcu ** Kyle Lafferty, Kuzey İrlandalı futbolcu ** Burry Stander, Güney Afrikalı bisikletçi (ö. 2013) * 22 Eylül - Tom Felton, oyuncu * 24 Eylül - Gürhan Gürsoy, Türk futbolcu === Ekim === * 1 Ekim - Orçun Karaoğlanoğlu, Türk kanocu * 30 Ekim - Yumi Uchiyama, Japon seslendirme sanatçısı === Kasım === * 6 Kasım - Ana İvanovic, Sırp tenisçi * 26 Kasım ** Missy Stone, Amerikan porno yıldızı ** Carla Swart, Güney Afrikalı bisikletçi (ö. 2011) * 27 Kasım - Luigi Datome, İtalyan basketbolcu * 28 Kasım - Karen Gillan, İskoç Aktris === Aralık === * 9 Aralık - Ádám Szalai, Macar futbolcu == Ölümler == * 5 Ocak – Herman Smith-Johannsen, Kanadalı kayakçı (b. 1875) * 13 Ocak – Turgut Demirağ, Türk sinema yönetmeni, yapımcı ve senarist (b. 1921) * 14 Ocak – Douglas Sirk, Alman asıllı Amerikalı film yönetmeni (b. 1897) * 16 Ocak – Joyce Jameson, Amerikalı oyuncu (b. 1932) * 25 Ocak ** Asim Ferhatović, Yugoslav futbolcu (b. 1933) ** Nahuel Moreno, Arjantinli Troçkist lider (b. 1924) * 3 Mart - Danny Kaye, Amerikalı komedyen (d. 1911) * 3 Mayıs - Dalida, İtalyan şarkıcı (d. 1933) * 19 Mayıs - Stanislaw Szukalski, Polonyalı heykeltıraş (d. 1893) * 7 Haziran - Cahit Zarifoğlu, Türk şair, yazar, fikir adamı (d. 1940) * 14 Haziran - Cemil Meriç, yazar ve çevirmen (d. 1916) * 7 Ağustos - Nobusuke Kishi Japon politikacı, bakan, 56. ve 57. başbakan, II. Dünya Savaşı sonrası savaş suçu hükümlüsü (d. 1896) * 17 Ağustos ** Clarence Brown, Amerikalı sinema yönetmeni (d. 1890) ** Rudolf Hess, Alman siyasetçi (d. 1894) * 10 Ekim - Behice Boran, siyasetçi, akademisyen ve sosyolog (d. 1910) * 12 Ekim - Fahri Korutürk, Türkiye'nin 6. cumhurbaşkanı (d. 1903) * 15 Ekim - Thomas Sankara, Burkina Fasolu asker ve siyasetçi * 1 Aralık - James Baldwin, Afrikalı-Amerikalı yazar (d. 1924) * 11 Aralık - Adile Naşit, sinema oyuncusu (d. 1930) == 1987 Nobel ödülünü kazananlar == * Fizik - J. Georg Bednorz, Karl Alexander Müller * Kimya - Donald J. Cram, Jean-Marie Lehn, Charles J. Pedersen * Tıp - Susumu Tonegawa * Edebiyat - Joseph Brodsky * Barış - Óscar Arias Sánchez * Alfred Nobel'in Anısına Ekonomi Bilimlerinde The Sveriges Riksbank Ödülü - Robert Solow == Kaynakça ==
1991 (MCMXCI) salı günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == ===Ocak=== * 15 Ocak - Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) ikinci komutanı Salah Halef (Ebu-İyad), danışmanı Ebu Muhammed ve FKÖ güvenlik şefi Ebu el Hol bir suikast sonucu öldürüldüler. * 16 Ocak - ABD öncülüğündeki BM güçleri, Irak'a karşı saldırıya geçti. Çöl Fırtınası Harekatı, Irak'ın sanayi ve savaş potansiyeli tamamen imha edip 2003 yılında ülkenin işgaline zemin hazırladı. ===Şubat=== * 22 Şubat - Körfez Savaşı: Irak, Sovyetlerin önerdiği ateşkes anlaşmasını kabul etti. ABD bu anlaşmayı kabul etmeyeceğini, bunun yerine geri çekilen Irak kuvvetlerinin 24 saat içinde Kuveyt'i terk etmeleri halinde saldırıya uğramayacağını bildirdi. * 26 Şubat - Körfez Savaşı: Irak lideri Saddam Hüseyin, Bağdat radyosunda Irak birliklerinin Kuveyt'ten çekildiğini duyurdu. Irak askerleri geri çekilirken Kuveyt petrol sahalarını ateşe verdi; yangın 7 Kasım'a kadar sürecektir. ===Mart=== ===Nisan=== * 1 Nisan - Varşova Paktı feshedildi. * 9 Nisan - Gürcistan bağımsızlığa kavuştu. * 29 Nisan - Bangladeş'i vuran bir tropikal kasırga tahminen 138.000 kişinin ölümüne neden oldu. ===Mayıs=== * 26 Mayıs - Lauda Air'e ait bir Boeing 767, Tayland'ın başkenti Bangkok yakınlarında düştü ve uçaktaki 223 kişinin tamamı öldü. ===Haziran=== * 3 Haziran - Japonya'daki Unzen Dağı'nda bulunan volkan patladı ve piroklastik akıntı sonucunda 46 kişi öldü. * 25 Haziran - Slovenya ve Hırvatistan’ın bağımsızlıklarını ilan etmeleri üzerine Yugoslavya’da iç savaş başladı. ===Temmuz=== * 1 Temmuz - Dünyanın ilk GSM telefon görüşmesi Finlandiya'da yapıldı. * 3 Temmuz - Rusya SFSC içinde Çeçenistan, Adigey, şimdiki Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, Hakas ve Altay özerk oblastları birer özerk cumhuriyet oldular. ===Ağustos=== * 31 Ağustos- Kırgızistan bağımsızlığını ilan etti. ===Eylül=== * 19 Eylül - Alpler'de ileride Buz Adam Ötzi olarak isimlendirilecek olan donmuş bir erkek insan cesedi bulundu. ===Ekim=== * 18 Ekim - Azerbaycan ikinci kez bağımsızlığını ilan etti. * 20 Ekim - 1991 Türkiye Cumhuriyeti genel seçimleri yapıldı. * 27 Ekim - Türkmenistan, bağımsızlığını ilan etti. ===Kasım=== * 9 Kasım - Dağılmakta olan SSCB'ye bağlı eyaletlerden bağımsızlığı'nı ilan eden Azerbaycan Cumhuriyeti'ni tanıyan ilk ülke Türkiye oldu. ===Aralık=== * 8 Aralık - Boris Yeltsin ile Ukrayna ve Belarus cumhuriyetlerinin devlet başkanları Bağımsız Devletler Topluluğu'nun (BDT) kuruluşunu ilan ettiler. * 26 Aralık - SSCB dağıldı. 23 Eylül'de bağımsızlığını ilan eden Ermenistan fiilen ve hukuken bağımsız oldu. == Doğumlar == === Ocak === * 2 Ocak - Luis Pedro Cavanda, Angola'lı futbolcu * 2 Ocak - Ömer Alimoğlu, Türk atıcı * 9 Ocak - Can Maxim Mutaf, Türk basketbolcu * 15 Ocak - Nicolai Jørgensen, Danimarkalı futbolcu * 16 Ocak - Marijan Urtić, Hırvat futbolcu * 26 Ocak - Nicolò Melli, İtalyan basketbolcu * 28 Ocak - Wan Zack Haikal, Malezyalı futbolcu * 30 Ocak - Lucas Albertengo, Arjantinli futbolcu === Şubat === * 4 Şubat **Arman İnci,Alman Oyuncu **Seray Kaya,Türk Oyuncu * * 12 Şubat - Earvin Ngapeth, Fransız voleybolcu * 17 Şubat ** Burak Deniz, Türk oyuncu ** Bonnie Wright, İngiliz oyuncu * 20 Şubat - Antonio Pedroza, İngiliz futbolcu * 22 Şubat - Dilara Tongar, Türk basketbolcu * 26 Şubat - Lee Chae-rin, Güney Koreli şarkıcı ve söz yazarı === Mart === * 13 Mart - Cristian Herrera, İspanyol futbolcu * 18 Mart - [[[Tijana Malešević]]], Sırp voleybolcu * 29 Mart - Irene, Koreli şarkıcı * 31 Mart - André Claro, Portekizli futbolcu === Nisan === * 4 Nisan - Jamie Lynn Spears, Amerikalı aktris ve şarkıcı * 15 Nisan - Anastasia Vinnikova, Belaruslu şarkıcı * 17 Nisan - Samira Efendi, Azeri şarkıcı * 24 Nisan - Batuhan Karadeniz, Türk futbolcu === Mayıs === * 13 Mayıs - Francisco Lachowski, Brezilyalı model * 14 Mayıs - Erica Fontes, Portekizli oyuncu * 19 Mayıs - Álvaro Giménez, İspanyol futbolcu * 20 Mayıs - Emre Çolak, Türk futbolcu * 23 Mayıs - Lena Meyer-Landrut, Alman şarkıcı === Haziran === * 9 Haziran - Nico Siegrist, İsveçli futbolcu * 18 Haziran - Ksenia Krasilnikova, Rus buz patenci * 19 Haziran - Aniska Tonge, Amerikalı manken * 27 Haziran - Özge Yavaş, Türk basketbolcu * 28 Haziran ** Seohyun, Girls' Generation grubunun vokali ve oyuncu ** Tijane Reis, Gine-Bissaulu futbolcu * 29 Haziran - Kawhi Leonard, Amerikalı basketbolcu === Temmuz === * 8 Temmuz - Virgil van Dijk, Hollandalı futbolcu * 12 Temmuz - Muhsin Hoceci, İranlı asker * 24 Temmuz - Emily Bett Rickards, Kanadalı oyuncu === Ağustos === * 3 Ağustos - Bahram Rajabzadeh, Azeri kickboksçu * 12 Ağustos - Vanessa Ble, İspanyol basketbolcu * 16 Ağustos - Kwon Ri-se, Güney Koreli grup Ladies Code'un vokalisti ve manken (ö. 2014) * 21 Ağustos - Raquel Pélissier, Haitili model === Eylül === * 7 Eylül **Joe Harris, Amerikan basketbol oyuncusu **Dejan Garača, İsveçli futbolcu * 8 Eylül **Joe Sugg, İngiliz YouTuber, vlogger ve yazar **Tyler Stone, Amerikalı basketbolcu **Ignacio González, Meksikalı futbolcu **Yasin Kocatepe, Türk futbolcu * 9 Eylül **Oscar, Brezilyalı millî futbolcu **Danilo Luís Hélio Pereira, Portekizli futbolcu * 20 Eylül - Génesis Carmona, Venezuelalı model (ö. 2014) * 25 Eylül - Alessandro Crescenzi, İtalyan futbolcu === Ekim === * 19 Ekim - Flávio Ferreira, Portekizli futbolcu * 23 Ekim - Sinan Eid, Türk basketbolcu * 25 Ekim - Zviad Lazişvili, Gürcü profesyonel dövüşçü === Kasım === * 8 Kasım - Nikola Kalinić, Sırp basketbolcu * 28 Kasım - Andrea Rosales, Venezuelalı manken === Aralık === * 14 Aralık - Stefflon Don, İngiliz rapçı * 24 Aralık - Louis Tomlinson, İngiliz şarkıcı == Ölümler == * 6 Ocak - Ahmet Adnan Saygun, besteci (d. 1907) * 30 Ocak - Tarık Zafer Tunaya, Türk profesör (d. 1916) * 20 Şubat - Hakkı Anlı, Türk ressam (d. 1906) *2 Mart - Lucien Ginsburg ya da bilinen adıyla Serge Gainsbourg, Fransız müzisyen (d. 1928) * 21 Mart - Vedat Ali Dalokay, Türk politikacı, eski Ankara belediye başkanı (d. 1927) * 8 Nisan - Dead, İsveçli müzisyen (d. 1969) * 22 Nisan - Feriha Tevfik, ilk Türkiye güzellik kraliçesi (d. 1910) * 15 Mayıs - İhsan Yüce, Türk sinema sanatçısı, senaryo yazarı ve şair (d. 1929) * 9 Temmuz - Orhan Hançerlioğlu, Türk yazar ve araştırmacı (d. 1916) * 13 Eylül - Metin Oktay, Türk futbolcu (d. 1936) * 13 Ekim - Adnan Ersöz, Türk asker (d. 1917) * 24 Ekim - Gene Roddenberry, Amerikalı yazar, senarist, Uzay Yolu'nun yaratıcısı (d. 1921) * 24 Kasım - Freddie Mercury, müzisyen (d. 1946) * 15 Aralık - Vasili Zaytsev, Sovyet keskin nişancı ve Stalingrad kahramanı (d. 1915) Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler; * Eftal Nogan, Türk sporcu (d. 1906)
Güneş Sistemi, Güneş'in kütleçekim kuvvetiyle yörüngede tutulan ve çeşitli gök cisimlerinden oluşmuş bir sistemdir. Güneş ve 8 gezegen ile onların doğruluğu onaylanmış 150 uydusu, 5 cüce gezegen (Ceres, Plüton, Eris, Haumea, Makemake) ile onların bilinen toplam 8 uydusu ve milyarlarca küçük gök cisminden oluşur. Küçük cisimler kategorisine asteroitler, Kuiper Kuşağı cisimleri, kuyruklu yıldızlar, gök taşları ve gezegenler arası toz girer. Güneş Sistemi; Güneş, dört karasal iç gezegen; küçük, kaya ve metal içerikli asteroitlerden oluşan bir asteroit kuşağı; dört dev dış gezegen ve Kuiper Kuşağı denen buzsu cisimlerden oluşan ikinci bir kuşaktan ibarettir. Kuiper Kuşağı'nın ötesinde ise seyrek disk, gündurgun () ve en son olarak da varsayımsal Oort Bulutu bulunur. Güneş'ten olan uzaklıklarına göre gezegenler sırasıyla Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'dür. Bu sekiz gezegenin altısının çevresinde doğal uydular döner. Ayrıca dış gezegenlerin her birinin toz ve diğer parçacıklardan oluşan halkaları vardır. Dünya dışındaki tüm gezegenler adlarını Yunan ve Roma mitolojisinin tanrılarından alır. Beş cüce gezegen ise Kuiper Kuşağı'nda yer alan Plüton, Haumea, Makemake, asteroit kuşağındaki en büyük cisim olan Ceres ve dağınık diskte yer alan Eris'tir. Plüton bilinen en büyük cüce gezegendir. == Terimler == Güneş etrafındaki bir yörüngede dolanan cisimler genel olarak üçe ayrılır: Gezegenler, Cüce Gezegenler ve Küçük Güneş Sistemi Cisimleri. Güneş'in etrafında dolanan, kendine küresel bir biçim verecek kadar kütlesi olan ve yörüngesinin yakın çevresini (doğal uyduları dışında) temizlemiş gök cisimlerine gezegen denir. Bilinen sekiz gezegen vardır: Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün. 24 Ağustos 2006'da Uluslararası Astronomi Birliği (IAU), Plüton'u dışarıda bırakarak "gezegen" teriminin tanımlamasını değiştirdi. Plüton ile birlikte Eris, Ceres, Haumea ve Makemake yeni "cüce gezegen" sınıflaması içerisinde tanımlandı. Cüce gezegenler, kütleçekimleri dairesel bir şekle sahip olmalarına yeten fakat yörüngeleri etrafındaki diğer cisimleri temizlemeye yetmeyen gök cisimleridir. Cüce gezegen sınıflamasına aday gösterilen gök cisimleri ise Vesta, Pallas, Hygiea ve Charon'dur. (IAU tarafından Charon'un uydu mu yoksa ikili bir sistemin parçası mı olduğuna henüz karar verilmemiştir. IAU'da Charon'un cüce gezegen olduğuna dair görüşler daha fazla olduğu için, söz konusu karar netleştiğinde Charon da cüce gezegen olarak sınıflandırılacaktır.) Plüton, 1930 yılındaki keşfinden 2006 yılına kadar geçen sürede Güneş Sistemi'nin dokuzuncu gezegeni olarak kabul edilmiştir. Ancak 20. yüzyılın sonlarında ve 21. yüzyılın başlarında Plüton'a benzer birçok gök cismi keşfedilmiştir. Bu cisimlerin arasında en çok dikkati çeken Plüton'dan az küçük olan Eris'tir. Bunların dışında kalan ve Güneş'in etrafında dolanan gök cisimlerine Küçük Güneş Sistemi Cisimleri denir. Doğal uydular ya da aylar Güneş'in çevresinde değil de gezegenlerin, cüce gezegenlerin ya da küçük Güneş Sistemi cisimlerinin etrafında dolanan gök cisimleridir. Bir gezegenin Güneş'ten olan uzaklığı kendi yılı boyunca değişir. Güneş'e en çok yaklaştığı duruma günberi, en uzak olduğu duruma da günöte denir. Gök bilimciler, Güneş Sistemi içindeki uzaklıkları genellikle astronomi birimi (AB) ile ölçer. Bir AB, Güneş ile Dünya arasındaki yaklaşık uzaklıktır ve kabaca 149.598.000 km'dir. Plüton Güneş'ten yaklaşık 38 AB uzaktayken Jüpiter kabaca 5,2 AB uzaklıktadır. Yıldızlararası uzaklık birimlerinin en bilineni olan bir ışık yılı kabaca 63.240 AB'dir. Güneş Sistemi bazen gayri resmî olarak farklı bölgelere ayrılır. İç Güneş Sistemi, dört Yer benzeri gezegenden ve asteroit kuşağından oluşur. Bazıları Dış Güneş Sistemi tanımını asteroitlerin ötesindeki her şey olarak yapar. Diğerleri ise dört gaz devini "orta bölge" olarak tanımlayıp Dış Güneş Sistemi'ni Neptün ötesi bölge olarak nitelendirir. == Yapısı == Güneş Sistemi'nin asıl bileşeni sistemin bilinen kütlesinin %99,86'sını oluşturan ve çekim kuvveti ile sistemi bir arada tutan anakolda yer alan G2V tipi bir sarı cüce olan Güneş'tir. Sistemin kalan kütlesinin %90'ından fazlasını da Güneş'in etrafında dolanan en büyük iki gök cismi olan Jüpiter ve Satürn oluşturur. Güneş etrafında dolanan büyük gök cisimlerinin çoğu Dünya'nın yörüngesinin tutulum adı verilen düzleminde bulunur. Gezegenler tutuluma çok yakın bulunurken kuyruklu yıldızlar ve Kuiper kuşağı gök cisimleri tutulum çemberi ile büyük açılar yapar. küçükresim|Güneş Sistemi'nde bulunan gök cisimlerinin ölçekli yörüngeleri (Sol üstten başlayarak saat yönünde) Gezegenlerin hepsi ve diğer gök cisimlerinin çoğu, Güneş'in kuzey kutbunun üzerindeki bir noktasından bakıldığında, Güneş'in çevresindeki yörüngede saat yönünün tersinde dolanmaktadırlar. Ancak Halley kuyruklu yıldızı gibi istisnalar bulunur. Gök cisimleri Güneş'in çevresinde Kepler yasalarına uygun olarak devinirler. Her gök cismi, odak noktalarından birinde Güneş'in bulunduğu yaklaşık bir elips yörünge üzerinde hareket eder. Güneş'e daha yakın olan gök cisimleri daha hızlı hareket eder. Gezegenlerin yörüngeleri hemen hemen daireseldir ama birçok kuyruklu yıldız, asteroit ve Kuiper kuşağı gök cisimleri oldukça dar eliptik yörüngeler izler. Güneş Sistemi gösterimlerinde çok büyük uzaklıkları tasvir etme zorluğuna karşı, yörüngeler genellikle eşit uzaklıkta gösterilir. Gerçekte, birkaç istisna dışında bir gezegen ya da kuşağın Güneş'e olan uzaklığı arttıkça bir önceki yörünge ile olan uzaklığı da büyür. Örneğin Venüs, Merkür'den 0,33 AB daha dışarıdadır, Satürn ise Jüpiter'den 4,3 AB daha uzaktadır. Neptün de Uranüs'ten 10,5 AB daha uzaktadır. Bu yörünge uzaklıkları arasında bağıntı kurmaya çalışan Titius-Bode yasası gibi bazı girişimler olmuş ama kabul gören bir teori çıkmamıştır. == Ölçek ve mesafe == == Oluşumu ve evrimi == sol|küçükresim|Sanatçı gözüyle gezegen öncesi disk Güneş Sistemi'nin ilk olarak Emanuel SwedenborgSwedenborg, Emanuel. 1734, (Principia) Latin: Opera Philosophica et Mineralia (İngilizcesi: Philosophical and Mineralogical Works), (Principia, Cilt 1) tarafından 1734 yılında öne sürülen, daha sonra Immanuel Kant tarafından 1755 yılında genişletilen bulutsu varsayıma uygun olarak oluştuğuna inanılmaktadır. Benzer bir teori Pierre-Simon Laplace tarafından bağımsız olarak 1796'da üretilmiştir. Bu teoriye göre Güneş Sistemi 4,6 milyar yıl önce dev bir moleküler bulutun çökmesi sonucu oluşmuştur. Bu ilk bulutun birkaç ışık yılı genişliğinde olduğu ve birkaç yıldızın doğumuna sebep olduğu sanılmaktadır. Çok eski gök taşlarının incelenmesi sonucunda; ancak çok büyük patlayan yıldızların merkezinde oluşabilecek kimyasal elementlere rastlanması Güneş'in bir yıldız kümesi içinde ve birkaç süpernova patlamasının yakınında oluştuğuna işaret eder. Bu süpernovalardan gelen şok dalgası çevrede bulunan bulutun içinde yüksek yoğunluk bölgeleri oluşturarak iç gaz basıncını yenecek ve içe çöküşe neden olacak kütleçekimsel kuvvetlerin oluşmasına izin vererek Güneş'in oluşmasını tetiklemiş olabilir. Sonradan Güneş Sistemi olacak olan ve Güneş öncesi bulutsu olarak bilinen bölge 7.000 ile 20.000 AB çapında ve Güneş'in kütlesinden biraz daha fazla bir kütleye sahipti (0,1 ile 0,001 Güneş kütlesi kadar). Bulutsu içe doğru çöktükçe açısal momentumun korunması nedeniyle daha da hızlı dönmeye başladı. Bulutsunun içindeki maddeler yoğunlaştıkça içindeki atomlar artan frekanslarla çarpışmaya başladı. Hemen hemen kütlenin tamamının toplandığı merkezin sıcaklığı, etrafındaki diske göre giderek daha da arttı. Kütleçekimi, gaz basıncı, manyetik alanlar ve dönüş, küçülen bulutsuyu etkiledikçe kabaca 200 AB çapında, kendi etrafında dönen gezegen öncesi bir diske dönüştü ve merkezde sıcak ve yoğun bir önyıldız oluştu. Güneş'in evriminin bu dönemine benzeyen, genç, birleşme öncesi Güneş kütlesine sahip T Tauri yıldızları üzerine yapılan incelemeler sıklıkla gezegen oluşumu öncesi disklerin bu tür yıldızlarla bir arada bulunduğunu gösterir. Bu diskler birkaç yüz astronomik birim genişliğe ve en sıcak oldukları noktada ancak bin kelvin sıcaklığa ulaşırlar. Yaklaşık 100 milyon yıl sonra içeri çöken bulutsunun merkezinde bulunan hidrojenin yoğunluğu ve basıncı önyıldızın nükleer füzyona başlamasına yetecek miktara gelmişti. Termal enerjinin kütleçekimsel daralmaya karşı durabildiği hidrostatik dengeye ulaşana kadar bu artış devam etti. İşte bu noktada Güneş artık tam bir yıldız olmuştu. Geride kalan gaz ve tozdan ibaret Güneş bulutsusundan çeşitli gezegenler oluşmuştur. Bu oluşumun kaynaşma süreciyle olduğuna inanılmaktadır. Kaynaşma; gezegenlerin merkezde yer alan önyıldız çevresinde dönen toz taneleri olarak başlamaları, yavaş yavaş bir ile on metre çapında topaklar hâline gelmeleri, daha sonra çarpışarak 5 km çapında gezegenciklere dönüşmeleri ve sonraki birkaç milyon yıl boyunca çarpışmalara devam ederek her yıl kabaca 15 cm kadar büyümeleri sürecidir. İç Güneş Sistemi, su ve metan gibi uçucu moleküllerin yoğunlaşmasına izin vermeyecek kadar çok sıcaktı, dolayısıyla oluşan gezegencikler gezegen öncesi diskin yalnızca %0,6 kütlesinden ibaretti ve genel olarak silikatlar ve metaller gibi yüksek erime noktasına sahip olan kimyasal bileşiklerden oluşmuşlardı. Bu kayasal gök cisimleri sonunda Yer benzeri gezegenler oldu. Daha ötelerde Jüpiter'in kütleçekimsel etkisi gezegen öncesi gök cisimlerinin bir araya gelmesini engelledi ve geride asteroit kuşağı kaldı. Daha da ötede, donma hattının gerisinde, daha uçucu olan buzlu bileşiklerin katı kalabileceği yerde, Jüpiter ve Satürn gaz devi hâline geldi. Uranüs ve Neptün daha az madde yakalayabildi ve çekirdeklerinin hidrojen bileşiklerinden oluşan buzdan meydana geldiğine inanıldığı için buz devi olarak bilinirler. küçükresim|sol|Sanatçı gözüyle Güneş'in gelecekteki evrimi. Solda anakol, ortada kızıl dev, sağda beyaz cüce. Genç Güneş enerji üretmeye başladıktan sonra Güneş rüzgârı gezegen öncesi diskte bulunan gaz ve tozu yıldızlararası uzaya doğru gönderdi ve böylece gezegenlerin oluşumunu durdurdu. T Tauri yıldızları daha kararlı ve eski yıldızlara nazaran daha güçlü yıldız rüzgârlarına sahiptir. Gök bilimciler Güneş Sistemi'nin Güneş anakoldan uzaklaşmaya başlayıncaya kadar bugünkü hâliyle kalacağını tahmin etmektedir. Güneş hidrojen yakıtını yaktıkça geride kalan yakıtı yakabilmek için giderek ısınır, dolayısıyla da daha hızlı yakmaya devam eder. Sonuç olarak kabaca her 1,1 milyar yılda bir yüzde on oranında parlaklığı artmaktadır. Tahminlere göre bugünden yaklaşık 6,4 milyar yıl sonra Güneş'in çekirdeği o kadar sıcak olacak ki daha az yoğun olan üst katmanlarda da hidrojen kaynaşması oluşmaya başlayacak. Bunun sonunda Güneş şu anki çapının kabaca 100 katı kadar genişleyecek ve bir Kırmızı dev olacaktır. Sonra da oldukça artmış olan yüzey alanı nedeniyle soğumaya başlayacak ve parlaklığını yitirecektir. En sonunda Güneş'in dış katmanları ayrılacak ve geride olağanüstü derecede yoğun bir gök cismi olan beyaz cüce kalacaktır. Bu beyaz cüce Güneş'in ilk kütlesinin yarısına sahip olacak ancak büyüklüğü Dünya kadar olacaktır. == Tablolu Güneş Sistemi özeti == Gezegen Güneşe uzaklığı Çapı (km) Yıl uzunluğu Gün uzunluğu Uydu sayısı Türü Güneş 0 km 1.324.332 224.000.000 yıl (Kuzey) 37 gün (Ekvator) 26 gün 7.000.000.000+ Yıldız > İç Güneş Sistemi Merkür 57.000.000 km 4.884 0,2 yıl 176 gün 0 Gezegen Venüs 110.000.000 km 12.346 0,6 yıl 243 gün 0 Gezegen Dünya 148.000.000 km 12.709 1 yıl 24 saat 1 Gezegen Ay 148.384.000 km 3.483 27 gün eş zamanlı 0 Uydu (Dünya) Mars 230.000.000 km 6.767 1,8 yıl 24 saat 2 Gezegen Phobos 230.009.000 km 23 9 saat eş zamanlı 0 Uydu (Mars) Deimos 230.023.000 km 12 30 saat eş zamanlı 0 Uydu (Mars) > Asteroit Kuşağı Vesta 372.000.000 km 524 3,6 yıl 5 saat 0 Asteroit Ceres 423.000.000 km 960 4,1 yıl 9 saat 4 dakika 0 Cüce Gezegen Pallas 460.000.000 km 542 4,6 yıl 5 saat 0 Asteroit Hygeia 523.000.000 km 433 5,4 yıl 28 saat 0 Asteroit > Dış Güneş Sistemi Jüpiter 780.000.000 km 142.647 11,6 yıl 9 saat 54 dakika 67 Gezegen İo 780.052.000 km 3.642 1,7 gün eş zamanlı 0 Uydu (Jüpiter) Europa 780.096.000 km 3.122 3,6 gün eş zamanlı 0 Uydu (Jüpiter) Ganymede 780.143.000 km 5.260 7,1 gün eş zamanlı 0 Uydu (Jüpiter) Callisto 780.234.000 km 4.823 16,6 gün eş zamanlı 0 Uydu (Jüpiter) Satürn 1.438.000.000 km 124.309 29,5 yıl 10 saat 37 dakika 62 Gezegen Mimas 1.438.034.000 km 392 0,9 gün eş zamanlı 0 Uydu (Satürn) Enceladus 1.438.045.000 km 497 1,3 gün eş zamanlı 0 Uydu (Satürn) Tethys 1.438.054.000 km 1.024 1,8 gün eş zamanlı 0 Uydu (Satürn) Dione 1.438.073.000 km 1.154 2,7 gün eş zamanlı 0 Uydu (Satürn) Rhea 1.438.105.000 km 1.543 4,5 gün eş zamanlı 0 Uydu (Satürn) Titan 1.438.229.000 km 5.140 15,9 gün eş zamanlı 0 Uydu (Satürn) Hyperion 1.438.272.000 km 272 21,0 gün eş zamanlı 0 Uydu (Satürn) İapetus 1.438.823.000 km 1.432 79,7 gün eş zamanlı 0 Uydu (Satürn) Uranüs 2.970.000.000 km 51.767 84,1 yıl 18 saat 23 dakika 27 Gezegen Puck 2.970.027.000 km 164 0,7 gün eş zamanlı 0 Uydu (Uranüs) Miranda 2.970.045.000 km 476 1,4 gün eş zamanlı 0 Uydu (Uranüs) Ariel 2.970.073.000 km 1.064 2,7 gün eş zamanlı 0 Uydu (Uranüs) Umbriel 2.970.104.000 km 1.142 4,4 gün eş zamanlı 0 Uydu (Uranüs) Titania 2.970.165.000 km 1.570 8,6 gün eş zamanlı 0 Uydu (Uranüs) Oberon 2.970.216.000 km 1.467 13,8 gün eş zamanlı 0 Uydu (Uranüs) Neptün 4.568.000.000 km 49.138 164,8 yıl 16 saat 28 dakika 14 Gezegen Proteus 4.568.039.000 km 423 1,1 gün eş zamanlı 0 Uydu (Neptün) Triton 4.568.120.000 km 2.700 6,1 gün eş zamanlı 0 Uydu (Neptün) Nereid 4.570.610.000 km 374 360 gün eş zamanlı 0 Uydu (Neptün) > Kuiper Kuşağı Orcus 5.918.000.000 km 1.342 245,0 yıl 13 saat 11 dakika 1 Cüce Gezegen Vanth 5.918.104.000 km 278 10 gün Eş zamanlı 0 Uydu (Orcus) Huya 5.929.000.000 km 482 247 yıl 13 saat 0 Cüce Gezegen Pluton 5.934.000.000 km 2.378 248,3 yıl 6 gün 9 saat 5 Cüce Gezegen Charon 5.934.030.000 km 1.278 6 gün Eş zamanlı 0 Uydu (Plüton) Ixion 5.947.034.000 km 1.012 249 yıl Belirsiz 0 Cüce Gezegen Salacia 6.523.000.000 km 754 271 yıl 6 saat 1 Cüce Gezegen Actaea 6.523.216.000 km 143 13 gün 6 saat 0 Uydu (Salacia) Quaoar 6.700.000.000 km 1.431 285 yıl 17 saat 1 Cüce Gezegen Weywot 6.700.279.000 km 87 22 gün Belirsiz 0 Uydu (Quaoar) Makemake 8.150.000.000 km 1.467 378,7 yıl 7 saat 46 dakika 0 Cüce Gezegen Haumea 8.367.000.000 km 1.560 405,2 yıl 3 saat 54 dakika 2 Cüce Gezegen Namaka 8.367.256.000 km 143 17 gün Eş zamanlı 0 Uydu (Haumea) Hiʻiaka 8.367.700.000 km 312 49 gün Eş zamanlı 0 Uydu (Haumea) > Dağınık Disk Eris 10.854.000.000 km 2.438 569,8 yıl 25 saat 54 dakika 1 Cüce Gezegen Dysnomia 10.854.210.000 km 254 15 gün Eş zamanlı 0 Uydu (Eris) Sedna 18.232.000.000 km 1.823 12.637 yıl Belirsiz 0 Cüce Gezegen *Not: Tablo Güneşten uzaklıkları baz alınarak yapılmıştır. == Güneş == Güneş, Güneş Sistemi'nin ana yıldızı ve en önemli öğesidir. Büyük kütlesi nükleer kaynaşmayı sürdürmek için yeterince yüksek bir iç yoğunluk sağlar. Nükleer kaynaşma çok büyük miktarlarda enerji açığa çıkarır ve bu enerjinin çoğu görünür ışık gibi elektromanyetik ışımalarla dış uzaya yayılır. Güneş bir sarı cüce olarak sınıflandırılır ancak galaksimizde bulunan diğer yıldızlarla kıyaslandığında bu isim yanıltıcı olabilir çünkü Güneş ortalama büyüklük ve parlaklıkta bir yıldızdır. Yıldızlar, parlaklıkları ve yüzey sıcaklıklarına göre yerleştirildikleri Hertzsprung-Russell diyagramı ile sınıflandırılır. Genel olarak daha sıcak olan yıldızlar daha parlaktır. Bu modele uyan yıldızlar anakolu oluşturur ve Güneş anakolun tam ortasında yer alır. Ancak Güneş'ten daha parlak ve sıcak yıldızlara az rastlanırken, daha az parlak ve soğuk yıldızlara sıkça rastlanır. Güneş'in anakoldaki konumunun bir yıldızın yaşamının en güzel dönemi olduğuna inanılmaktadır. Henüz nükleer kaynaşma için kullandığı yakıt olan hidrojen kaynaklarını tüketmemiştir. Güneş gittikçe daha parlaklaşmaktadır, yaşamının başlarında şu ankinden %75 daha az parlaktı. Güneş'in içinde bulunan hidrojen ve helyum oranlarının hesaplanması sonucunda yaşam süresinin yarısında olduğu ortaya çıkmaktadır. Sonunda anakoldan uzaklaşacak ve daha büyük, daha parlak ama daha soğuk olacak, kızıllaşarak yaklaşık beş milyar yıl içinde de kırmızı dev hâline gelecektir. Bu noktada parlaklığı şu anki değerinin birkaç bin katı olacaktır. Güneş Öbek I yıldızıdır; yani Evren'in gelişiminin son dönemlerinde doğmuştur. Daha yaşlı olan Öbek II yıldızlardan daha fazla miktarda, hidrojen ve helyumdan ağır elementler (gök bilimsel anlamda "metaller") barındırır. Hidrojen ve helyumdan daha ağır olan elementler eski ve patlayan yıldızların çekirdeklerinde oluşmuştur. Yani Evren'de bu elementlerin bulunabilmesi için ilk kuşak yıldızların ölmesi gerekmiştir. En eski yıldızlarda çok az miktarda metal varken, daha sonra doğan yıldızlarda daha fazla metal vardır. Bu yüksek metallik oranının Güneş'in gezegen sistemi oluşturmasında çok önemli olduğuna inanılmaktadır çünkü gezegenler bu metallerin kaynaşmasından oluşmuştur. === Gezegenlerarası ortam === sol|küçükresim|Günküresel akım katmanı Güneş, ışığın yanı sıra plazma denen yüklü parçacıklardan oluşan Güneş rüzgârını da ışıma yoluyla uzaya yayar. Bu parçacık akımı dışarı doğru saatte yaklaşık 1,5 milyon kilometre hızla yol alır ve günküre denen, Güneş Sistemi'nin içine yaklaşık 100 AB kadar giren seyrek bir atmosfer oluşturur. Buna aynı zamanda gezegenlerarası ortam adı da verilir. Güneş'in 11 yıllık Güneş çevrimi, sıklıkla oluşan Güneş parlamaları ve koronal kütle atımı günküreyi karıştırarak uzayda bir hava durumu oluşturur. Güneş'in dönen manyetik alanı gezegenlerarası ortamı etkileyerek Güneş Sistemi'nde en büyük yapı olan günküresel akım katmanını oluşturur. Dünya'nın manyetik alanı atmosferini, Güneş rüzgârı ile etkileşime girmekten korur. Venüs ve Mars'ın manyetik alanı yoktur dolayısıyla da Güneş rüzgârı bu gezegenlerin atmosferinin yavaş yavaş uzaya doğru kaçmasına neden olur. Güneş rüzgârının Dünya'nın manyetik alanıyla etkileşime geçmesi sonucunda manyetik kutuplar yakınlarında gözlemlenen kutup ışıkları oluşur. Kozmik ışınlar Güneş Sistemi dışı kaynaklıdır. Günküre Güneş Sistemi'ni kısmen korur, ayrıca gezegenlerin manyetik alanları (eğer varsa) da koruma sağlar. Yıldızlararası ortamda bulunan kozmik ışınların yoğunluğu ve Güneş'in manyetik alanının kuvveti çok uzun zaman dilimleri içinde değişiklik gösterir. Dolayısıyla da Güneş Sistemi içinde kozmik ışıma düzeyi değişiklik gösterir ama bunun ne kadar olduğu bilinmemektedir. Gezegenlerarası ortamda en az iki disk tipi kozmik toz bölgesi bulunur. Birincisi iç Güneş Sistemi'nde yer alan ve zodyak ışıklarına neden olan zodyak toz bulutudur. Büyük bir olasılıkla, gezegenler arasındaki etkileşim nedeniyle asteroit kuşağında meydana gelen çarpışmalar sonucunda oluşmuştur. İkincisi 10 AB ile 40 AB arasında uzanır ve büyük bir olasılıkla Kuiper kuşağında meydana gelen benzer çarpışmalar sonucunda oluşmuştur. == İç Güneş Sistemi == İç Güneş Sistemi, Yer benzeri gezegenlerin ve asteroit kuşağının bulunduğu bölgeye verilen addır. Asıl olarak silikatlar ve metallerden oluşan bu bölgedeki gök cisimleri Güneş'e oldukça yakındır. Bu bölgenin yarıçapı, Jüpiter ile Satürn arasındaki uzaklıktan küçüktür. Eskiden bu bölgeye iç uzay, asteroit kuşağının ötesindeki bölgeye de dış uzay denmekteydi. === İç gezegenler === Dört iç gezegen yoğun, kayaç bir yapıya sahiptir. Doğal uyduları ya çok azdır ya da hiç yoktur. Gezegen halkaları bulunmaz. Yüksek ergime noktasına sahip olan minerallerden oluşmuştur. Silikatlar katı taşküreyi ve yarı akışkan mantoyu oluşturur. Demir ve nikel gibi metaller ise gezegenlerin çekirdeğini oluşturur. İç gezegenlerden üçünün (Venüs, Dünya ve Mars) önemli birer atmosferi vardır. Hepsinde gök taşlarının oluşturduğu kraterler ve yanardağlar ile yarık vadiler gibi tektonik yüzey şekilleri bulunur. ; Merkür : Merkür (0,4 AB) Güneş'e en yakın ve en küçük (0,055 Dünya kütlesi) gezegendir. Doğal uydusu yoktur ve gök taşı kraterlerinden başka bilinen tek jeolojik özelliği; büyük bir olasılıkla oluşumunun başlarında geçirdiği büzülme döneminde oluşmuş olan "kırışıklık sırtları"dır.Schenk P., Melosh H.J. (1994), Lobate Thrust Scarps and the Thickness of Mercury's Lithosphere, Abstracts of the 25th Lunar and Planetary Science Conference, 1994LPI....25.1203S Merkür'ün önemsenmeyecek kadar az olan atmosferi Güneş rüzgârı nedeniyle yüzeyinden kopan atomlardan oluşur. Görece büyük demir çekirdeği ve ince mantosu henüz tam olarak açıklanamamıştır. Varsayımlar arasında, büyük bir çarpışma nedeniyle dış katmanlarından kurtulduğu ve genç Güneş'in enerjisi yüzünden tam olarak kaynaşma yoluyla büyüyemediği vardır.Benz, W., Slattery, W. L., Cameron, A. G. W. (1988), Collisional stripping of Mercury's mantle, Icarus, v. 74, p. 516–528.Cameron, A. G. W. (1985), The partial volatilization of Mercury, Icarus, v. 64, p. 285–294. ; Venüs : Venüs (0,7 AB) boyut olarak Dünya'ya yakındır (0,815 Dünya kütlesi) ve Dünya'ya benzer şekilde demir çekirdeğin çevresinde kalın silikat bir mantosu, önemli ölçüde bir atmosferi vardır, ayrıca iç jeolojik etkinliğin varlığına dair kanıtlar mevcuttur. Ancak Dünya'dan çok daha kurudur ve atmosferi doksan kat daha yoğundur. Venüs'ün doğal uydusu yoktur. Yüzey sıcaklığı 400 °C'nin üzerindedir, muhtemelen atmosferdeki sera gazları miktarının sebep olduğu bu durum Venüs'ü en sıcak gezegen yapar. Günümüzde jeolojik etkinlik olduğuna dair kesin kanıtlar bulunmamakla birlikte, Venüs'ün önemli ölçüde bir atmosferi oluşturacak manyetik alanı olmamasından dolayı, var olan atmosferin ancak volkanik patlamalarla yenilendiği sanılmaktadır. ; Dünya : Dünya (1 AB) iç gezegenlerin içinde en büyük ve en yoğun olandır. Jeolojik etkinliği devam ettiği ve üzerinde yaşam olduğu bilinen tek gezegendir. Sıvı suküresi (hidrosfer) Yer benzeri gezegenler arasında eşsizdir ve levha hareketlerinin gözlemlendiği tek gezegendir. Dünya'nın atmosferi diğer gezegenlerin atmosferlerinden tamamen farklıdır, yaşamın olması nedeniyle %21 serbest oksijen içerecek şekilde değişmiştir. Güneş Sistemi içindeki Yer benzeri gezegenler arasında tek büyük doğal uyduya, Ay'a sahip olan gezegendir. ; Mars : Mars (1,5 AB) Dünya ve Venüs'ten küçüktür (0,107 Dünya kütlesi). Çoğunlukla karbon dioksitten oluşan önemli bir atmosferi vardır. Olympus Mons gibi yanardağlar ve Valles Marineris gibi yarık vadilerle kaplı olan yüzeyi çok yakın zamanlara kadar jeolojik etkinliğin devam ettiğini göstermektedir. Mars'ın iki çok küçük doğal uydusu vardır. Deimos ve Phobos'un Mars'ın çekimine kapılmış olan asteroitler olduğu düşünülmektedir. Asteroitler asıl olarak kaya ve uçucu olmayan minerallerden oluşan küçük, Güneş Sistemi gök cisimleridir. Ana asteroit kuşağı Mars ile Jüpiter arasında, Güneş'ten 2,3 ile 3,3 AB uzaklıktadır. Güneş Sistemi'nin oluşumundan kaldıkları ve Jüpiter'in kütleçekim gücü nedeniyle bir araya gelip bir gezegen oluşturamadıkları düşünülmektedir. Asteroitlerin büyüklüğü birkaç yüz kilometreden mikroskobik boyutlara kadar değişmektedir. En büyükleri olan Ceres dışında hepsi Güneş Sistemi küçük gök cismi olarak sınıflandırılır; ancak Vesta, Pallas ve Hygiea gibi bazı asteroitler hidrostatik dengeye ulaştıkları kanıtlanırsa cüce gezegen olarak yeniden sınıflandırılabilirler. Asteroit kuşağı içinde çapı bir kilometreyi geçen onbinlerce belki de milyonlarca gök cismi bulunur. Buna rağmen ana asteroit kuşağının toplam kütlesinin Dünya'nın kütlesinin binde birini geçmesi pek olası değildir. Ana kuşak çok yoğun değildir ve uzay sondaları sorunsuz olarak buradan geçebilmektedir. Çapları 10 ile 10−4 m arasında kalan asteroitler gök taşı olarak adlandırılır. küçükresim|sol|upright|Ceres ; Ceres : Ceres (2,77 AB) asteroit kuşağı içindeki en büyük gök cismidir ve cüce gezegen olarak sınıflandırılmıştır. Çapı 1000 km'nin biraz altındadır, bu da kendi Yer çekiminin küresel bir şekil oluşturabilmesi için yeterlidir. Ceres 19. yüzyılda ilk keşfedildiğinde gezegen olarak düşünülmüş ancak daha sonraları diğer asteroitlerin de ortaya çıkmasıyla 1850'lerde asteroit olarak sınıflanmıştır. 2006 yılında cüce gezegen olarak yeniden sınıflandırılmıştır. ; Asteroit grupları : Ana kuşaktaki asteroitler yörünge özelliklerine göre gruplara ve ailelere ayrılır. Asteroit uydular, daha büyük asteroitlerin etrafında dönen asteroitlerdir. Gezegenlerin uyduları kadar belirgin olarak ayrılamazlar, ve bazen etrafında döndükleri asteroit kadar büyük olurlar. Asteroit kuşağında ayrıca Dünya'nın suyunun kaynağı olabilecek ana kuşak kuyruklu yıldızları da bulunur. Truvalı asteroitler Jüpiter'in Lagrange noktaları olan L4 ve L5 noktalarının (bir gezegenin yörüngesinde kütleçekimsel olarak kararlı bölgeler) her iki yanında yer alır. "Truvalı" terimi ayrıca diğer gezegen ve uyduların Lagrange noktalarında bulunan küçük gök cisimleri içinde kullanılır. Hilda ailesi Jüpiter ile 2:3 yörüngesel rezonans içindedir, yani Jüpiter'in Güneş etrafında dolandığı her iki turda Hilda ailesi asteroitleri üç tur atar. İç Güneş Sistemi içinde ayrıca birçok başıboş asteroit de bulunur. Bunların yörüngeleri iç gezegenlerin yörüngeleri ile kimi zaman çakışır. == Orta Güneş Sistemi == Güneş Sistemi'nin orta bölgesinde gaz devleri ve bunların gezegen boyutunda uyduları yer alır. Centaurlar gibi birçok kısa dönemli kuyruklu yıldız da bu bölgede bulunur. Bu bölgeye bazen "'Dış Güneş Sistemi'" de denir ancak bu terim son zamanlarda Neptün ötesindeki bölge için kullanılmaktadır. Bu bölgede bulunan katı gök cisimleri İç Güneş Sistemi'nin kayalıklı üyelerinden daha yüksek oranda "buz" içeren (su, amonyak ve metan) bir yapıya sahiptir. === Dış gezegenler === küçükresim|upright=1.25|Yukarıdan aşağıya: Neptün, Uranüs, Satürn, ve Jüpiter (ölçeksiz). Dört dış gezegen ya da gaz devi Güneş'in çevresindeki yörüngede dönen kütlenin %99'unu oluşturur. Jüpiter ve Satürn'ün atmosferleri asıl olarak hidrojen ve helyumdan oluşur. Uranüs ve Neptün'ün atmosferlerinde yüksek yüzdelerde su, amonyak ve metan "buz"u bulunur. Bazı gök bilimciler bu iki gezegenin "buz devi" adı verilen başka bir sınıfta değerlendirilmesini önermiştir. Gaz devlerinin dördünün de gezegen halkaları vardır ancak sadece Satürn'ün halkaları Dünya'dan kolaylıkla gözlemlenmektedir. ; Jüpiter : Jüpiter (5,2 AB), diğer gezegenlerin tüm kütlesinin 2,5 katına denk gelen 318 Dünya kütlesiyle en büyük gezegendir. Asıl olarak hidrojen ve helyumdan oluşmuştur. Jüpiter'in kuvvetli iç ısısı atmosferinde bulut kuşakları ve Büyük Kırmızı Leke gibi yarı kalıcı oluşumlara neden olur. Jüpiter'in bilinen altmış üç doğal uydusu vardır. En büyük dört uydusu Ganymede, Callisto, İo, ve Europa yanardağ oluşumu ile içeriden ısınma gibi özellikler bakımından Yer benzeri gezegenler ile benzerlikler gösterir. Güneş Sistemi'nin en büyük doğal uydusu Ganymede Merkür'den daha büyüktür. ; Satürn : Satürn (9,5 AB), geniş halkaları ile tanınır ve atmosferik içeriği gibi çeşitli noktalarda Jüpiter ile benzerlik gösterir. Satürn'ün kütlesi çok daha azdır (95 Dünya kütlesi). Satürn'ün altmış bilinen ve üç tane doğrulanmamış doğal uydusu vardır. Bunların ikisi Titan ve Enceladus buzdan oluşmalarına rağmen volkanik etkinlik gösterir. Titan, Merkür'den daha büyüktür ve Güneş Sistemi'nde önemli bir atmosfere sahip olan tek uydudur. ; Uranüs : Uranüs (19,6 AB), dış gezegenlerin en hafifidir (14 Dünya kütlesi). Gezegenler arasında tutulum çemberi ile doksan derecenin üzerinde açı yapan eksenel eğikliğe sahip tek gezegendir, Güneş'in etrafında yan yatmış olarak döner. Çekirdeği diğer gaz devlerine göre daha soğuktur ve uzaya çok az ısı yayar. Uranüs'ün yirmi yedi bilinen doğal uydusu vardır. Bunlar arasında en büyükleri Titania, Oberon, Umbriel, Ariel ve Miranda'dır. ; Neptün : Neptün (30 AB), Uranüs'ten biraz küçük olmasına rağmen daha ağır (17 Dünya kütlesi) ve yoğundur. Daha fazla iç ısı yaymasına rağmen bu Jüpiter ve Satürn'den daha azdır. Neptün'ün bilinen on üç doğal uydusu vardır. En büyüğü Triton sıvı nitrojenden kaynaçları ile jeolojik olarak etkindir. Triton, geri devimli yörüngeye sahip olduğu bilinen tek doğal uydudur. === Kuyruklu yıldızlar === sağ|küçükresim|upright|Hale-Bopp kuyruklu yıldızı Kuyruklu yıldızlar, yalnızca birkaç kilometre büyüklüğünde olan, asıl olarak uçucu buzlardan oluşan Güneş Sistemi küçük gök cisimleridir. Oldukça fazla dışmerkezli yörüngeleri bulunur. Genellikle günberileri iç gezegenlerin yörüngeleri yakınında, günöteleri de Plüton'un ötesindedir. Bir kuyruklu yıldız iç Güneş Sistemi'ne girdiğinde Güneş'e yakınlığı nedeniyle buzdan yüzeyleri süblimleşerek iyonize olur ve çıplak gözle görülebilen gaz ve tozdan oluşan uzun kuyruklu yıldız saçını (koma) oluşturur. Kısa periyotlu kuyruklu yıldızlar iki yüz yıldan az süren yörüngelere sahiptir. Uzun periyotlu kuyruklu yıldızların yörüngesi binlerce yıl sürer. Kısa periyotlu kuyruklu yıldızların Kuiper kuşağında, Hale-Bopp kuyruklu yıldızı gibi uzun periyotlu kuyruklu yıldızların da Oort bulutunda doğduklarına inanılır. Kreutz grubu gibi birçok kuyruklu yıldız grubu tek bir ana kuyruklu yıldızın parçalanmasıyla oluşmuştur. Hiperbolik yörüngeye sahip bazı kuyruklu yıldızlar Güneş Sistemi dışından gelmiş olabilir ancak bunların yörüngelerini belirlemek oldukça zordur. Uçucu bileşenlerinin çoğu Güneş'e yaklaştıklarında oluşan ısınma nedeniyle artık tamamen kaybolmuş olan eski kuyruklu yıldızlar sıklıkla asteroit olarak sınıflandırılır. ; Centaurlar :Centaurlar, Jüpiter ile Neptün arasındaki bölgede yörüngede olan, 9 ile 30 AB uzaklıkta bulunan, buzdan oluşan kuyruklu yıldız benzeri gök cisimleridir. Bilinen en büyük centaur 10199 Chariklo'nun çapı 200 ile 250 km arasındadır. İlk keşfedilen centaur 2060 Chiron kuyruklu yıldız olarak adlandırılmıştır çünkü Güneş'e yaklaştıkça kuyruklu yıldızlar gibi bir kuyruk oluşturur. Bazı gök bilimciler centaurları içeri doğru saçılmış Kuiper kuşağı gök cisimleri olarak sınıflandırır. == Neptün ötesi bölge == Neptün'ün ötesindeki alan ya da "Neptün ötesi bölge", hâlâ büyük oranda keşfedilmemiş durumdadır. En büyüğü Dünya'nın beşte biri kadar bir çapa ve Ay'dan daha küçük bir kütleye sahip, çoğunlukla kaya ile buzdan oluşmuş, oldukça çok sayıda küçük gezegencikten meydana geldiği görünmektedir. Bu bölge bazen Dış Güneş Sistemi olarak ifade edilmekteyse de bazıları bu terimi asteroit kuşağının ötesi için kullanır. === Kuiper kuşağı === küçükresim|upright=1.5|Bilinen tüm Kuiper kuşağı gök cisimlerinin dört dış gezegen ile birlikte görüntüsü Kuiper kuşağı bölgenin ilk oluşumudur ve asteroit kuşağına benzer şekilde büyük bir enkaz halkasıdır ancak büyük ölçüde buzdan oluşmuştur. Güneş'ten 30 ile 50 AB uzaklıktadır. Bu bölgenin kısa periyotlu kuyruklu yıldızların doğduğu yer olduğu düşünülmektedir. Genel olarak küçük Güneş Sistemi cisimlerinden oluşmuştur fakat Quaoar, Varuna, (136108) 2003 EL61, (136472) 2005 FY9 ve Orcus gibi Kuiper kuşağının en büyük cisimleri cüce gezegenler olarak tekrar sınıflandırılabilir. Çapı 50 km'nin üzerinde 100.000'den fazla Kuiper kuşağı gök cismi olduğu tahmin edilmektedir ancak Kuiper kuşağının toplam kütlesinin Dünya'nın kütlesinin onda biri hatta yüzde biri olduğu düşünülmektedir. Birçok Kuiper kuşağı gök cisminin birden fazla doğal uydusu vardır. Çoğunun yörüngesi tutulum çemberinin dışına çıkar. upright|sol|küçükresim|Rezonant ve klasik Kuiper kuşağını gösteren diyagram Kuiper kuşağı kabaca "rezonant" kuşak ve "klasik" kuşak olarak ikiye ayrılabilir. Rezonant kuşak, yörüngesi Neptün'ün yörüngesine bağlı olan gök cisimlerinden oluşur. Örneğin Neptün'ün her üç dönüşü için iki kere dönen ya da her iki dönüşü için bir kere dönen gök cisimleri gibi. Rezonant kuşak aslında Neptün'ün yörüngesi içinde başlar. Klasik kuşakta Neptün ile rezonans hâlinde olmayan gök cisimleri bulunur ve kabaca 39,4 AB ile 47,7 AB arasında yer alır. Klasik Kuiper kuşağının bireyleri ilk keşfedilen üyeleri (15760) 1992 QB1'in isminden ötürü cubewano olarak adlandırılır. ; Plüton ve Charon : Plüton (ortalama 39 AB) cüce gezegeni Kuiper kuşağının bilinen en büyük gök cismidir. 1930 yılında keşfedildiğinde Güneş Sistemi'nin dokuzuncu gezegeni olarak değerlerdirilmişti, 2006 yılında resmî bir gezegen tanımının kabulünden sonra bu değişmiştir. Plüton'un yörüngesi görece dış merkezlidir. Tutulum düzlemiyle 17 derecelik bir açı yapar ve günberide 29,7 AB'den (Neptün'ün yörüngesi içinde) günötede 49,5 AB'ye kadar uzanır. sağ|küçükresim|upright|Plüton ve bilinen üç doğal uydusu : Plüton'un en büyük uydusu olan Charon'un gelecekte uydu sınıfında mı kalacağı yoksa cüce gezegen olarak mı sınıflandırılacağı kesinlik kazanmamıştır. Plüton ve Charon yüzeylerinin ötesindeki bir kütle merkezinin etrafındaki yörüngede döner ve bundan dolayı Plüton-Charon bir ikili sistem oluşturur. Daha küçük olan iki doğal uydu Nix ve Hydra Plüton ile Charon'un etrafında döner. : Plüton Neptün ile 3:2'lik bir rezonans içinde (Neptün'ün Güneş etrafında her üç dönüşü için Plüton iki kere döner) rezonans kuşağında yer alır. Kuiper kuşağı içinde bu rezonansı paylaşan gök cisimlerine plütinolar denir. === Seyrek disk === küçükresim|sağ|upright|Kara: seyrek; mavi: klasik; yeşil: rezonant Seyrek disk Kuiper kuşağı ile örtüşür ama daha da dışarıya doğru uzanır. Seyrek diskte bulunan gök cisimlerinin Kuiper kuşağından geldiğine inanılır. Bu gök cisimleri Neptün'ün oluşum aşamasındaki dışarı doğru hareketi sırasında meydana gelen kütleçekimsel etkiler sonucunda kararsız yörüngelere saçılmışlardır. Seyrek diskteki gök cisimlerinin çoğunun günberisi Kuiper kuşağı içindedir ama günötesi 150 AB kadar uzaktadır. Bu gök cisimlerinin yörüngeleri tutulum düzlemi ile oldukça eğimlidir ve hatta kimi zaman diktir. Bazı gök bilimciler seyrek diskin Kuiper kuşağının bir bölgesi olarak değerlendirir ve buradaki nesneleri "seyrek Kuiper kuşağı nesneleri" olarak tanımlarlar. ; Eris : Eris (ortalama 68 AB) bilinen en büyük seyrek disk gök cismidir. Tahmini 2400 km'lik çapıyla Plüton'dan %5 daha büyük olması nedeniyle bir gezegenin nasıl tanımlanacağı konusundaki tartışmaları başlatmıştır. Bilinen cüce gezegenlerin en büyüğüdür. Tek doğal uydusu Dysnomia'dır. Plüton gibi yörüngesi oldukça dış merkezlidir. Günberisi 38,2 AB (kabaca Plüton'un Güneş'ten uzaklığına eş) ve günötesi 97,6 AB'dir. == Daha öte bölgeler == sol|küçükresim|Voyager günkınına (heliosheath) girerken Güneş Sistemi'nin bitip yıldızlararası uzayın başladığı nokta tam olarak tanımlanmamıştır; çünkü dış sınırlar iki ayrı kuvvet tarafından, Güneş rüzgârı ve Güneş'in kütleçekimi tarafından şekillenir. Güneş rüzgârının yaklaşık olarak Plüton'un uzaklığının dört katı kadar uzaklıkta yıldızlararası ortama yenik düştüğüne inanılır. Ancak Güneş'in Roche küresinin yani kütleçekimsel etkisinin, etkin menzilinin bin kat daha öteye uzandığına inanılır. === Gündurgun (Heliopause) === Günküre iki ayrı bölgeye ayrılır. Güneş rüzgârı azami hızıyla Plüton'un yörüngesinin üç katı uzaklığa yani yaklaşık 95 AB öteye kadar uzanır. Bu bölgenin kıyısı Güneş rüzgârının yıldızlararası ortamdan gelen rüzgârlarla çarpıştığı noktadır. Burada rüzgâr yavaşlar, yoğunlaşır ve daha türbülanslı hâle gelir. Bir kuyruklu yıldızın kuyruğu gibi görünen ve davranan, günkını diye bilinen büyük oval bir yapı oluşur ve yıldız rüzgârı yönünde 40 AB kadar, aksi yönde de bunun birçok katı kadar uzanır. Günkürenin dış sınırına gündurgun adı verilir. Bu bölge Güneş rüzgârının tamamen sona erdiği ve yıldızlararası uzayın başladığı noktadır. Günkürenin dış kenarının şekli, hem yıldızlararası ortam ile olan etkileşimlerin akışkanlar dinamiğine göre hem de güneye doğru yönelen Güneş'in manyetik alanıyla belirlenir. Örneğin, kuzey yarıkürede, güney yarıküreye göre 9 AB daha öteye uzanır. Gündurgunun ötesinde yaklaşık 230 AB'nde Güneş'in Samanyolu içinde yol alırken geride bıraktığı plazma dalgası bulunur. Henüz gündurgunun ötesine hiçbir uzay aracı geçmemiştir bu nedenle de yerel yıldızlararası uzayın koşullarını kesin olarak bilmek mümkün değildir. Günkürenin Güneş Sistemi'ni kozmik ışınlardan nasıl koruduğu tam olarak anlaşılamamıştır. Bunu anlamak için günkürenin ötesine bir görev uçuşu düzenlenmesi önerilmiştir. === Oort bulutu === küçükresim|Sedna'nın teleskobik görseli Varsayımsal Oort bulutu bir trilyon kadar buz gök cisminden oluşan, tüm uzun periyotlu kuyruklu yıldızların doğduğu yer olduğuna inanılan, Güneş Sistemi'ni 50 AB'den çevrelemeye başlayarak kabaca 1 ışık yılı, 50.000 AB uzaklığa kadar yayılan ve 100.000 AB'e kadar (1,8 ışıkyılı) uzanması olası olan büyük bir kütledir. Dış gezegenlerle olan kütleçekimsel etkileşimler sonucunda iç Güneş Sistemi'nden dışarı doğru atılmış gök cisimlerinden oluştuğuna inanılır. Oort bulutu gök cisimleri çok yavaş hareket eder ve çarpışmalar, geçen bir yıldızın kütleçekimsel etkileri ya da galaktik gelgit gibi sık rastlanmayan olaylardan etkilenir. ; Sedna ve İç Oort bulutu :90377 Sedna büyük, Plüton benzeri kızılımsı bir gök cismidir. Çok büyük bir ekliptik yörüngesi vardır, günberisi 76 AB'den başlar ve günötesi 928 AB'den geçer, dönüşü 12.050 yıl sürer. Gök cismini 2003 yılında bulan Mike Brown, Sedna'nın ne seyrek diskin ne de Kuiper kuşağının bir parçası olamayacağını; çünkü günberisinin Neptün'ün dışarı doğru hareketinden etkilenemeyecek kadar uzakta olduğunu belirtir. Onunla birlikte bazı gök bilimciler, 45 AB'lik günberi, 415 AB'lik günöte ve 3420 yıllık yörünge periyoduna sahip olan 2000 CR105 gök cismiyle birlikte Sedna'nın ayrı bir sınıflandırmaya ait olabileceğini düşünmektedir. Brown bu yeni sınıflandırmayı "İç Oort bulutu" olarak tanımlar. Her ne kadar Güneş'e yakın olsa da Oort bulutunun oluşumuna benzer bir süreç ile oluşmuş olabileceği düşünülmektedir. === Sınırlar === Güneş Sistemi'mizin çoğu hâlâ bilinmemektedir. Güneş'in kütleçekim alanının yaklaşık iki ışık yılı (125.000 AB) uzaklığa kadar olan çevredeki yıldızların kütleçekim kuvvetlerine baskın çıktığı tahmin edilmektedir. Buna karşın Oort bulutunun dış kısmı 50.000 AB'nin ötesine geçemez. Sedna gibi buluşlara rağmen, Kuiper kuşağı ile Oort bulutu arasındaki onbinlerce AB yarıçaplı alanın hemen hemen hiç haritası çıkarılamamıştır. Aynı zamanda Merkür ile Güneş arasındaki bölge hakkında da çalışmalar devam etmektedir. Güneş Sistemi'nin haritalanmamış bölgelerinde yeni gök cisimleri hâlâ keşfedilebilir. == Samanyolu içindeki yeri == sol|küçükresim|Güneş Sisteminin gök adamız içinde yeri Güneş Sistemi, yaklaşık 100.000 ışık yılı çapında olan ve içinde 200 milyar civarında yıldız barındıran Samanyolu gök adasında yer alır. Güneşimiz Samanyolu’nun Orion kolu diye bilinen dış spiral kollarından birinin içindedir. Güneş’in gök ada merkezinden uzaklığı yaklaşık 30,000 ışık yılıdır ve gök ada içinde hızı yaklaşık 220 km/s’dir, öyle ki tam bir turu her 225–250 milyon yılda bir atmaktadır. Bu tur Güneş Sistemi'nin gök adasal yılı olarak bilinir. Güneş Sistemi’nin gök ada içindeki konumu, Dünya üzerinde yaşamın oluşmasında büyük olasılıkla etken olmuştur. Yörüngesi hemen hemen daireseldir ve kabaca spiral kollarla aynı hıza sahiptir, yani çok nadiren spiral kolların içinden geçer. Spiral kollar potansiyel olarak tehlikeli olan süpernovaların daha yoğun olarak bulunduğu bir bölge olduğu için, bu özellik Dünya üzerinde yaşamın oluşabilmesi için çok uzun süreli yıldızlararası kararlılık periyotları sağlamıştır. Güneş Sistemi aynı zamanda gök ada merkezinin yıldızlarla dolu ortamından da uzaktadır. Merkezde, yakındaki yıldızlardan gelen kütleçekimsel etkiler Oort bulutunda bulunan gök cisimlerini rahatsız edebilir ve iç Güneş Sistemi'ne birçok kuyruklu yıldız gönderebilirdi. Bu da Dünya üzerindeki yaşamı sona erdirecek potansiyeli olan çarpışmalara neden olabilirdi. Gök ada merkezinin yoğun ışıması da karmaşık yaşamın gelişmesini engelleyebilirdi. Bazı bilimadamlarının görüşüne göre, Güneş Sistemi’nin şimdiki konumunda bile, yakın geçmişte oluşmuş süpernovalar radyoaktif toz tanecikleri ve kuyruklu yıldız benzeri gök cisimlerini Güneş’e doğru göndermek suretiyle, son 35.000 yıl içinde Dünya’daki yaşamı ters yönde etkileyebilirlerdi. === Yakın çevre === küçükresim|Sanatçı gözüyle Yerel Kabarcık Güneş Sistemi’nin gök adadaki yakın çevresi, Yerel Yıldızlararası Bulut olarak bilinir, Yerel kabarcık içerisindeki yaklaşık 30 ışık yılı genişliğinde yoğun bir bulut alanıdır. Yerel Kabarcık, yıldızlararası ortam içinde bulunan, kum saati şeklinde ve yaklaşık 300 ışık yılı genişliğinde bir boşluktur. Kabarcık yakın geçmişte oluşmuş çeşitli süpernovaların ürünü olan yüksek sıcaklıkta plazma ile kaplanmıştır. Güneş’in yıldızlararası uzayda izlediği yol üzerindeki solar apexSolar apex: Göksel küre üzerinde Güneş ve Güneş Sistemi'nin sabit yıldızlara doğru hareket eder gibi göründüğü nokta Lyra takımyıldızının en parlak yıldızı olan Vega’nın mevcut konumu yönünde Herkül takımyıldızına yakındır. Güneş’e on ışık yılı (95 trilyon km) yakınlıktaki alanda nispeten az yıldız bulunur. En yakını 4,4 ışık yılı uzaklıkta bulunan üçlü yıldız sistemi Alpha Centauri’dir. Alpha Centauri A ve Alpha Centauri B Güneş benzeri, birbirine yakın bir çift yıldızdır. Aynı zamanda Proxima Centauri olarak da bilinen küçük kızıl cüce Alpha Centauri C bu çift yıldıza 0,2 ışık yılı uzaklıktaki yörüngede döner. Bunlardan sonra 5,9 ışık yılı uzaklıkta kızıl cüce Barnard Yıldızı, 7,8 ışık yılı uzaklıkta kızıl cüce Wolf 359 ve 8,3 ışık yılı uzaklıkta kızıl cüce Lalande 21185 yer alır. On ışık yılı yakınlıkta bulunan en büyük yıldız, Güneş’in iki katı kütleye sahip parlak bir anakol yıldızı olan Sirius’dur. Bu yıldızın yörüngesinde Sirius B denen beyaz cüce döner. Sirius 8,6 ışık yılı uzaklıktadır. On ışık yılı içinde bulunan diğer yıldız sistemleri 8,7 ışık yılı uzaklıktaki ikili kızıl cüce sistemi Luyten 726-8 ve 9,7 ışık yılı uzaklıkta yer alan tekil kızıl cüce Ross 154’tür Güneş’e benzer en yakın tekil yıldız 11,9 ışık yılı uzakta bulunan Tau Ceti’dir. Kütlesi Güneş’in kütlesinin yüzde seksenidir ancak parlaklığı yalnızca yüzde altmışı kadardır. Güneş’e en yakın gezegen sistemine sahip yıldız sistemi, 10,5 ışık yılı uzakta yer alan ve Güneş’ten daha az parlak ve daha çok kızıl olan Epsilon Eridani yıldız sistemidir. Varlığı kanıtlanan tek gezegeni Epsilon Eridani b’nin kütlesi kabaca Jüpiter’in 1,5 katıdır ve yıldızının çevresinde her 6,9 yılda bir tur atar. == Keşif ve araştırma == Binlerce yıl boyunca birkaç istisna haricinde insanoğlu Güneş Sistemi’nin varlığına inanmadı. İnanışlara göre Dünya, Evren’in merkezinde sabit olarak durmaktaydı ve gökyüzünde bulunan kutsal göksel nesnelerden de farklı bir kategorideydi. Mikolaj Kopernik ve Hint gök bilimci Aryabhata ile Yunan filozof Samoslu Aristarchus gibi öncülleri kozmosun Güneş merkezli düzeni hakkında kuramlar geliştirmişlerdi. Galileo Galilei, Johannes Kepler, ve Isaac Newton tarafından önderlik edilen 17. yüzyılın kavramsal ilerlemeleri aşama aşama yalnızca Dünya’nın Güneş’in etrafında döndüğü fikrinin değil aynı zamanda diğer gezegenlerin de Dünya’nın uyduğu aynı fiziksel kurallara uyduğu dolayısıyla da tinsel değil maddesel varlıklar olduğu fikirlerinin de Kabul edilmesini sağlamıştır. === Teleskobik gözlemler === küçükresim|upright|Isaac Newton’un teleskopunun bir kopyası Güneş Sistemi’nin ilk araştırması, gök bilimcilerin çıplak gözle görülemeyecek kadar sönük olan gök cisimlerinin haritasını çıkarmaya başladıklarında teleskoplarla yapıldı. Galileo Galilei, Güneş Sistemi’nin üyeleri hakkında fiziksel bulguları keşfeden ilk kişidir. Ay yüzünde kraterler olduğunu Güneş’in üzerinde Güneş lekeleri bulunduğunu, ve Jüpiter’in yörüngesinde dört uydusu olduğunu keşfetmiştir. Galileo’nun keşifleri takip eden Christiaan Huygens Satürn'ün uydusu Titan’ı ve Satürn’ün halkalarının şeklini keşfetmiştir. Giovanni Domenico Cassini, Satürn’ün dört uydusunu, Satürn’ün halkaları arasında yer alan Cassini ayrımını, ve Jüpiter’in Büyük Kırmızı Leke’sini keşfetmiştir. Edmond Halley 1705 yılında bir kuyruklu yıldızın farklı zamanlarda görülen kayıtlarının aslında her 75-76 yılda bir düzenli olarak geri gelen bir gök cismine ait olduğunu fark etti. Bu Güneş’in çevresinde gezegenlerin dışında gök cisimlerinin de yörüngede olduğuna dair ilk kanıttı. Bu sıralarda (1704) “Güneş sistemi” terimi ilk olarak kullanılmaya başlandı William Herschel 1781 yılında Taurus takımyıldızında bir ikili yıldız sistemini incelerken yeni bir kuyruklu yıldız olduğunu sandığı bir gök cismiyle karşılaştı. Aslında bu gök cisminin yörüngesi yeni bir gezegen olduğunu kanıtladı. Uranüs keşfedilen ilk gezegendir. Giuseppe Piazzi 1801 yılında Mars ile Jüpiter arasında başlarda yeni bir gezegen olduğuna inanılan Ceres’i keşfetti. Ancak aynı bölgede ardı ardına gelen küçük dünyaların keşfi sonucunda yeni bir sınıflama olan asteroit ortaya çıkmıştır. Uranüs’ün yörüngesi üzerindeki tutarsızlık 1846 yılında daha uzaktan büyük bir gezegenin çekim gücünün etkisi olabileceği kanısını uyandırdı. Urbain Le Verrier'nin hesaplamaları sonucunda Neptün’ün keşfi mümkün oldu. Merkür'ün yörüngesinin aşırı günberi devinimi Le Verrier’yi 1859 yılında Merkür ötesinde Vulkan adında bir gezegen olduğunu önermeye itti ama sonradan bunun doğru olmadığı anlaşıldı. Güneş Sistemi’nin tam olarak ne zaman keşfedildiği tartışma konusu olsa da 19. yüzyılda gerçekleştirilen iki gözlem Güneş Sistemi’nin doğasını ve Evren'deki yerini şüphe götürmeyecek şekilde ortaya koymuştur. Bunlardan birincisi 1838 yılında Friedrich Wilhelm Bessel’in başarılı bir şekilde Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketinin neden olduğu, bir yıldızın konumunda olan görünen kaymayı, yıldız ıraklık açısını ölçmesidir. Bu Güneş merkezliliğin ilk doğrudan deneysel kanıtı olmasının ötesinde Güneş Sistemimiz ile diğer yıldızlar arasında engin uzaklıkların var olduğunu da açığa çıkarmıştır. İkinci olarak da 1856 yılında Peder Angelo Secchi, yeni icat edilen spektroskop kullanarak Güneş’in ve diğer yıldızların tayf izlerini birbiriyle karşılaştırdı ve hemen hemen aynı olduklarını ortaya çıkardı. Güneş’in bir yıldız olduğunun farkına varılması, diğer yıldızların da kendi sistemleri olacağı varsayımını doğurdu ancak bunun kanıtlanması için 140 yıl geçmesi gerekti. Dış gezegenlerin yörüngelerinde olan diğer tutarsızlıklar Percival Lowell’ı daha da ötede bir başka gezegen daha olması sonucuna itti. Ölümünden sonra Lowell Gözlemevi’nin sürdürdüğü araştırma sonucunda Clyde Tombaugh 1930 yılında Plüton’u keşfetti. Ancak Plüton dış gezegenlerin yörüngelerini bozamayacak kadar küçüktü ve buluşu dolayısıyla tesadüfidir. Ceres gibi Plüton’da önceleri gezegen olarak sınıflandırıldı ancak yakınlarında benzer gök cisimlerinin bulunması üzerine UAB tarafından 2006 yılında cüce gezegen olarak tekrar sınıflandırıldı. Kendi gezegen sistemimizin dışında 1992 yılında PSR 1257+12 atarcasının yörüngesinde gezegen sisteminin varlığına dair ilk kanıtlar bulundu. Üç yıl sonra ilk Güneş Sistemi dışında güneşbenzeri bir yıldızın etrafında dönengezegen olan 51 Pegasi b keşfedildi. 2008 yılı itibarıyla 221 gezegen sistemi bulunmuştur. Gök bilimciler David Jewitt ve Jane Luu 1992 yılında (15760) 1992 QB1’yı keşfetti. Bu Kuiper kuşağı diye bilinecek olan, Plüton ve Charon gibi buz gök cisimlerinin bulunduğu ve asteroit kuşağı benzeri bölgede bulunan ilk gök cismiydi. Mike Brown, Chad Trujillo ve David Rabinowitz 2005 yılında Plüton’dan daha büyük olan, Neptün’ün keşfinden sonra, Güneş etrafında dolanan en büyük gök cismi Eris’i keşfetti. === Uzay araçları ile gözlemler === Uzay Çağı’nın başlangıcından beri önemli ölçüde araştırma, çeşitli uzay araştırma kurumları tarafından düzenlenen misyonlarda robot uzay araçları tarafından gerçekleştirildi. Güneş Sistemi’nde bulunan tüm gezegenler Artık Dünya’dan fırlatılan uzay araçları ile ziyaret edilmiştir. İnsansız gerçekleştirilen bu misyonlarda tüm gezegenlerin yakından çekilmiş fotoğrafları elde edilmiş ve yüzeye inildiği durumlarda toprak ve atmosfer analizleri kısmen gerçekleştirilebilmiştir. Uzaya gönderilen insan yapısı ilk nesne 1957’de fırlatılan ve bir yılı aşkın bir süre yörüngede kalan Sovyet uydusu Sputnik 1 ‘dir. Uzaydan Dünya’nın resmini ilk olarak 1959’da fırlatılan ABD uzay sondası Explorer 6 çekmiştir. ==== Alçaktan uçuşlar ==== Güneş Sistemi’nde bulunan gök cisimlerinin üzerinden alçaktan uçmayı başaran ilk sonda 1959 yılında Ay görevinde bulunan Luna 1 ‘dir. Aslında Ay yüzüne çarpması planlanan sonda hedefini kaçırmış ve Güneş’in çevresinde yörüngeye giren ilk insan yapısı nesne olmuştur. Mariner 2 1962 yılında Venüs’ün yakınından geçerek başka bir gezegene yaklaşan ilk sonda olmuştur. Mars yakınından yapılan ilk başarılı uçuş 1964’te Mariner 4 iledir. Merkür’ün yakınından ise 1974’te Mariner 10 ile geçilmiştir. Dış gezegenleri inceleyen ilk sonda 1973 yılında Jüpiter’in yakınından geçen Pioneer 10 olmuştur. Satürn’ü ilk olarak 1979’da Pioneer 11 ziyaret etmiştir. Voyager programından yer alan sondalar 1977’de fırlatıldıktan sonra dış gezegenler etrafında çizdikleri büyük turlarını tamamlamıştır. Her iki sonda da Jüpiter’in yanından 1979’da, Satürn’ün yanından da 1981’de geçmiştir. Voyager 2 daha sonra 1986’da Uranüs’e ve 1989’da Neptün’e yakınlaştı. Voyager sondaları şu anda Neptün’ün ötesinde güneşkını ve gündurgun bölgelerini bulup incelemek için yoldadırlar. NASA’ya göre her iki Voyager sondası da bitiş şokuyla Güneş’ten yaklaşık 93 AB uzaklıkta karşılaşmıştır. Bir kuyrukluyıldızın yakınından ilk olarak 1985 yılında ICE (International Cometary Explorer) sondası geçmiştir. İncelenen kuyrukluyıldız Giacobini- Zinner kuyrukluyıldızıdır.Comet Space Missions Erişim tarihi 2007-10-23 Asteroitlerin yakınından yapılan ilk uçuşlar ise Galileo uzay sondası tarafından yapılmıştır. Jüpiter’e giderken yol üzerinde 1991’de 951 Gaspra ve 1993'te 243 Ida resimlenmiştir. Henüz hiçbir Kuiper kuşağı gök cismine uzayaracıyla ulaşılamamıştır. 19 Ocak 2006’da fırlatılan New Horizons (Yeni Ufuklar) uzay sondası bu bölgeyi araştıracak ilk insan yapımı uzay aracı olma yolunda ilerlemektedir. Bu aracın Plüton2un yanından Temmuz 2015’te geçmesi planlanmaktadır. Eğer uygun olursa misyon diğer Kuiper kuşağı gök cisimlerini gözlemlemek için uzatılabilecektir. ==== Yörünge, iniş ve gezginci robotlar ==== 1966 yılında Ay, yörüngesinde insan yapımı bir yapay uydu bulunan (Luna 10) ilk gök cismi olmuştur. Bu uyduyu 1971 yılında, Mars gezegeninin yörüngesine giren Mariner 9, 1975 yılında Venüs’ün yörüngesine giren Venera 9, 1995’te Jüpiter’in yörüngesine giren Galileo), 2000 yılında asteroit 433 Eros’un yörüngesine giren NEAR Shoemaker ve 2004 yılında Satürn’ün yörüngesine giren Cassini–Huygens izlemiştir. MESSENGER uzay sondası 2011 yılında Merkür’ün yörüngesine girmek üzere yoldadır. 2011 yılında Vesta asteroitinin yörüngesine,2015 yılında da cüce gezegen Ceres’in yörüngesine Dawnuzayaracı girecektir. Bir diğer Güneş Sistemi gök cismine iniş yapan ilk sonda Sovyet yapımı Luna 2 uzay sondasıdır ve 1959 yılında Ay’a çarpmıştır. Bu tarihten sonra giderek daha da uzaktaki gezegenlere ulaşılmıştır. 1966 yılında Venüs’ün yüzeyine Venera 3, 1971’de Mars’ın yüzeyine Mars 3, 2001 yılında asteroid 433 Eros’un yüzeyine NEAR Shoemaker, 2005 yılında Satürn'ün doğal uydusu Titan yüzeyine Huygens ve kuyruklu yıldız Tempel 1’in yüzeyine Deep Impact inmiş ya da çakılmıştır. Galileo yörüngeden 1995 yılında Jüpiter’in atmosferine bir sonda göndermiştir. Jüpiter’in fiziksel bir yüzeyi olmadığı için aşağı indikçe artan sıcaklık ve basınç sonucu sonda yok olmuştur. Günümüze kadar yalnızca Ay ve Mars üzerine gezginci robotlar indirilmiştir. Bir gök cismini gezen ilk gezginci robot 1970 yılında Ay yüzeyine inen Sovyet Lunokhod 1 ‘dir. Bir başka gezegen yüzeyine ilk inen ise 1997’de Mars’ın yüzeyinde 500 metre kadar hareket eden Sojourner gezginci robotudur. İnsan tarafından kullanılan tek gezginci araç ise NASA’nın 1971 ve 1972 yılları arasında Apollo 15, 16 ve 17 misyonlarında yer alan Ay aracıdır. === İnsanlı araştırmalar === Güneş Sistemi’nin insanlı araştırılması Dünya'nın yakın çevresi ile sınırlı kalmıştır. Uzaya ulaşan ilk insan, yani yerden 100 km. yüksekliği geçen ve Dünya’nın yörüngesinde dolaşan 12 Nisan 1961'de Vostok 1 uzay aracı içinde fırlatılan Sovyet kozmonot Yuri Gagarin'dir. Bir başka Güneş Sistemi gök cisminin yüzeyinde yürüyen ilk insan ise Apollo 11 görevi sırasında 21 Temmuz 1969'da Ay üzerinde yürüyen Amerikalı Neil Armstrong'dur. ABD’nin uzay mekiği tekrar tekrar yörüngeye giren başarılı fırlatmalarda kullanılan tek uzay aracıdır. Birden fazla kişiyi barındırabilen ilk uzay istasyonu NASA'nın Skylab uzay istasyonudur. 1973 ile 1974 yılları arasında içinde üç kişi barınmıştır. Uzay’daki ilk insane yerleşimi ise 1989’dan 1999’a kadar yaklaşık on yıl boyunca açık kalan Sovyet uzay istasyonu Mir'dir. 2001 yılında görevden alınan bu istasyonun yerine Uluslararası Uzay İstasyonu geçmiştir ve o zamandan beri sürekli olarak içinde insan barındırmıştır. 2004 yılında SpaceShipOne özel olarak finanse edilen ve yörünge altı uçuşla uzaya çıkabilen ilk özel uzay aracı olmuştur. ==Görsel özet== Bu bölüm Güneş Sistemi cisimlerinin, büyüklüğüne ve görüntü kalitesine göre örneklemesidir. Hacime göre sıralanmıştır. Bazı atlanmış nesneler burada yer alanlardan daha büyüktür. Özellikle Eris yüksek kalitede görüntüsünün olmamasından dolayı listede yer almamıştır. == Notlar == == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * İnteraktif 3 Boyutlu Güneş Sistemi ve Gök cisimlerinin yörüngelerini gösteren program * The Nine Planets: Bill Arnett tarafından hazırlanmış, İngilizce bir sayfa. * Celestia OpenGL ile yazılmış 3 boyutlu uzay simulasyon programı
1993 (MCMXCIII) cuma günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 1 Ocak ** Avrupa'nın "tek pazar düşü" gerçekleşti. Kuzey Kutbu'ndan Akdeniz'e, Avrupalılar pasaportsuz seyahat edebilecek. ** Çekoslovakya dağıldı. Slovakya ve Çekya kuruldu. * 3 Ocak - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Bush ve Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin, ilk nükleer silah indirimi anlaşmasını imzaladılar. *20 Ocak - Bill Clinton, Amerika Birleşik Devletleri'nin 42. Başkanı olarak yemin etti . * 24 Ocak - Cumhuriyet Gazetesi yazarı Uğur Mumcu, Ankara'daki evinin önünde bulunan arabasına konan bomba ile öldürüldü. *26 Ocak - Václav Havel, Çek Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı seçildi. *29 Ocak - Muhsin Yazıcıoğlu, MÇP'den ayrılıp Büyük Birlik Partisini kurdu. *12 Mart - 1993 Bombay saldırıları: Hindistan'ın Bombay kentinde birkaç bomba patladı, 257 kişi öldü ve yüzlercesi yaralandı. *8 Nisan - Kuzey Makedonya Birleşmiş Milletler'e kabul edildi . * 12 Nisan - PTT'den sağlanan 64Kbps kapasiteli kiralık hat ile, ODTÜ'deki yönlendiriciler kullanılarak, Amerika Birleşik Devletleri'nde NSFNet'e ilk internet bağlantısı gerçekleştirildi. * 16 Mayıs - Türkiye Büyük Millet Meclisi'de yapılan 3. tur oylama sonucunda Süleyman Demirel, Türkiye'nin 9. cumhurbaşkanı seçildi ve aynı gün görevine başladı. *24 Mayıs - Eritre, Etiyopya'dan bağımsızlığını kazandı. *28 Mayıs - Eritre ve Monako Birleşmiş Milletler'e girdi. * 2 Temmuz - Sivas Madımak Oteli yakıldı. Otelde bulunan kişilerden 37'si yanarak öldü. * 5 Temmuz - Erzincan ilinin Kemaliye ilçesine bağlı Başbağlar Köyü'nde PKK tarafından Başbağlar Katliamı gerçekleştirildi. * 13 Temmuz - İstanbul'da 34. Uluslararası Matematik Olimpiyatı düzenlendi. *19 Ekim - Benazir Butto ikinci kez Pakistan başbakanı oldu. *1 Kasım - Avrupa Birliği'ni resmen kuran Maastricht Antlaşması yürürlüğe girdi. *2 Aralık - Kolombiyalı uyuşturucu baronu Pablo Escobar, polis tarafından vurularak öldürüldü. == Doğumlar == === Ocak === * 6 Ocak - Jesús Corona (1993 doğumlu futbolcu), Porto için oynayan Meksikalı millî futbolcu * 8 Ocak - Emre Öztürk, Türk yüzücü * 11 Ocak - Mahmut Orhan, Türk DJ ve prodüktör * 12 Ocak ** Zayn Malik, İngiliz şarkıcı, söz yazarı, DJ ** Akane Saito, Japon futbolcu * 19 Ocak - Gülşah Duman, Türk basketbolcu * 21 Ocak - Chiara Pierobon, İtalyan bisikletçi (ö. 2015) * 28 Ocak - Ezgi Şenler, Türk oyuncu === Şubat === * 4 Şubat - Isolda Dychauk, Rus kökenli Alman oyuncu * 10 Şubat - Salih el-Yezidi, Katarlı futbolcu * 15 Şubat ** Geoffrey Kondogbia, Valensiya forması giyen Fransız futbolcu ** Romain Achilli, Fransız futbolcu * 18 Şubat - Abel Luciatti, Arjantinli futbolcu * 23 Şubat - Bauırjan İslamhan, Kazak futbolcu * 25 Şubat - Adam Zajíček, Çek voleybolcu * 27 Şubat - Gong Seung Yeon, Güney Koreli oyuncu * 28 Şubat - Andre Hoffmann, Alman futbolcu === Mart === * 3 Mart - Ravil Netfullin, Rus futbolcu * 4 Mart - Ahmet Düverioğlu, Ürdünlü basketbolcu * 5 Mart - Rafael Fiziev, Kırgız dövüşçü *9 Mart-Suga (müzisyen) Güney Koreli rapçi,söz yazarıdır. * 15 Mart - Paul Pogba, Fransız futbolcu * 20 Mart - Sloane Stephens, Amerikalı tenisçi === Nisan === * 13 Nisan - Daan Myngheer, Belçikalı bisikletçi (ö. 2016) * 26 Nisan - Gizem Örge, Türk voleybolcu === Mayıs === * 9 Mayıs - Ryosuke Yamada, Japon oyuncu ve şarkıcı * 13 Mayıs - Debby Ryan, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 14 Mayıs - Miranda Cosgrove, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 21 Mayıs - Matías Kranevitter, Arjantinli futbolcu * 25 Mayıs - Caleb Ruminer, Amerikalı oyuncu * 27 Mayıs - Nazlıcan Parlak, Türk futbolcu === Haziran === * 6 Haziran - Fatma Nur Kaptanoğlu, Türk yazar * 2 Haziran - Melis Sezer, Türk millî tenisçi * 20 Haziran - İrem Karamete, Türk eskrimci * 22 Haziran - Loris Karius, Union Berlinli kaleci * 26 Haziran - Ariana Grande, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 30 Haziran - Zaine Francis-Angol, Antigua ve Barbudalı futbolcu === Temmuz === * 3 Temmuz - Kerem Demirbay, Alman futbolcu * 5 Temmuz - Karim Tarfi, Belçikalı futbolcu * 6 Temmuz - Anđelka Tomašević, Sırp manken * 8 Temmuz - Zeynep Bastık, Türk şarkıcı ve oyuncu * 20 Temmuz - Atınç Nukan, Türk futbolcu * 26 Temmuz - Taylor Momsen, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu * 26 Temmuz - Elizabeth Gillies, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu * 26 Temmuz - Ferda Yıldız, Türk basketbolcu * 28 Temmuz - Ferhat Arıcan, Türk jimnastikçi === Ağustos === * 4 Ağustos - Hüseyin Demirli, Azeri asker * 6 Ağustos - Özgenur Yurtdagülen, Türk voleybolcu * 13 Ağustos - Jonathan Vervoort, Belçikalı futbolcu * 14 Ağustos - Diane Rouxel, Fransız oyuncu * 26 Ağustos - Robert Schick, Alman futbolcu * 29 Ağustos - Sora Amamiya, Japon oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 29 Ağustos - Liam Payne, İngiliz şarkıcı ve söz yazarı === Eylül === * 1 Eylül **Melike Yalçınkaya, Türk basketbolcu **Soner Dikmen, Türk futbolcu **Tion Wayne, İngiliz rapçi ve DJ **Mario Lemina, Gabonlu millî futbolcu **Jan Kliment, Çek futbolcu **Sergio Rico, PSG forması giyen İspanyol kaleci **William Troost- Ekong, Nijeryalı millî futbolcu **Federico Barba, İtalyan futbolcu * 3 Eylül ** Dominic Thiem, Avusturyalı tenisçi ** Andrea Tovar, Kolombiyalı model * 7 Eylül **Rosemary Arauz, Honduraslı manken **Vladimir Rodić, Karadağlı futbolcu * 8 Eylül **Magdalena Eriksson, İsveçli millî defans oyuncusu **Amanda Zahui, İsveçli profesyonel basketbolcu **Piotr Parzyszek, Polonyalı futbolcu * 9 Eylül **Sarah Logan, Amerikalı profesyonel güreşçi **Pablo Insua, İspanyol futbolcu * 13 Eylül - Niall Horan, İrlandalı şarkıcı ve gitarist * 17 Eylül - Meliha İsmailoğlu, Türk voleybolcu * 24 Eylül - Cemre Gümeli, Türk oyuncu === Ekim === * 1 Ekim ** Elizabeta Burg, Hırvat manken ** Serenay Aktaş, Türk oyuncu ve futbolcu * 4 Ekim - Lucas Reiber, Alman oyuncu * 8 Ekim - Garbiñe Muguruza, İspanyol tenisçi * 15 Ekim - Abdülmecid Ahundov, Azeri asker * 18 Ekim - Zarina Diyas, Kazak tenisçi * 25 Ekim - Ediz Yıldırımer, Türk yüzücü * 26 Ekim - Dimitris Pelkas, Yunan futbolcu === Kasım === * 2 Kasım - Joe Henderson, İngiliz futbolcu * 15 Kasım - Paulo Dybala, Arjantinli futbolcu === Aralık === * 3 Aralık - Kyle Jean-Baptiste, Amerikalı oyuncu (ö. 2015) * 8 Aralık - AnnaSophia Robb, Amerikalı oyuncu * 19 Aralık - Iker Muniain, İspanyol futbolcu * 22 Aralık - Sergi Darder, Katalan futbolcu * 25 Aralık - Hamide Kurt, kısa mesafe koşucusu Türk paralimpik atlet * 25 Aralık - Emiliano Buendía, Arjantinli futbolcu * 29 Aralık - Octávio, Brezilyalı futbolcu == Ölümler == === Ocak === * 5 Ocak - Nicholas Mayall, Amerikalı astronom (d. 1906) * 6 Ocak ** Dizzy Gillespie, Amerikalı caz trompetçisi, vokalist ve besteci (d. 1917) ** Rudolf Nureyev, Rus dansçı (d. 1938) * 13 Ocak - René Pleven, 68. Fransa Başbakanı (d. 1901) * 15 Ocak - Annemarie von Gabain, Alman dilbilimci, türkolog ve sinolog (d. 1901) * 20 Ocak - Audrey Hepburn, İngiliz- Hollandalı sinema oyuncusu (d. 1929) * 21 Ocak - Felice Borel, İtalyan futbolcu ve teknik direktör (d. 1914) * 22 Ocak - Kobo Abe, Japon yazar (d. 1924) * 24 Ocak ** Uğur Mumcu, Türk gazeteci, araştırmacı ve yazar (d. 1942) ** Thurgood Marshall, Amerikalı avukat (d. 1908) * 26 Ocak - Axel von dem Bussche, Alman asker (d. 1919) * 27 Ocak - André the Giant, Fransız profesyonel güreşçi ve oyuncu (d. 1946) * 28 Ocak ** Helen Sawyer Hogg, Kanadalı gök bilimci (d. 1905) ** Anatoliy Parfyonov, Olimpiyat şampiyonu Sovyet güreşçi (d. 1925) * 29 Ocak - Lars Larsson, Olimpiyat şampiyonu İsveçli atlet (d. 1911) * 30 Ocak - Aleksandra, Yugoslavya Konsort Kraliçesi (d. 1921) === Şubat === * 5 Şubat ** Hans Jonas, Alman filozof (d. 1903) ** Joseph L. Mankiewicz, Amerikalı yapımcı ve yönetmen (d. 1909) ** Adnan Kahveci, 37. Türkiye Cumhuriyeti Maliye ve Gümrük Bakanı (d. 1949) * 6 Şubat - Arthur Ashe, Amerikalı tenisçi (d. 1943) * 9 Şubat - Renç Koçibey, Türk motor sporları yarışçısı (d. 1942) * 10 Şubat - Maurice Bourgès-Maunoury, 76. Fransa Başbakanı (d. 1914) * 11 Şubat - Robert William Holley, Amerikalı biyokimyacı (d. 1922) * 12 Şubat - James Bulger, İngiliz cinayet kurbanı çocuk (d. 1990) * 16 Şubat - Peter Molloy, İngiliz futbolcu ve teknik direktör (d. 1909) * 17 Şubat ** Hans Baur, Alman pilot (d. 1897) ** Eşref Bitlis, 36. TSK Jandarma Genel Komutanı (d. 1933) * 18 Şubat ** Allen Montgomery Lewis, 1. Saint Lucia Genel Valisi (d. 1909) ** Kerry Von Erich, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1960) * 20 Şubat - Ferruccio Lamborghini, İtalyan araba üreticisi (d. 1916) * 24 Şubat - Bobby Moore, İngiliz futbolcu ve teknik direktör (d. 1941) * 25 Şubat - Eren Özker, Türk kukla sanatçısı (d. 1948) * 27 Şubat - Lillian Gish, Amerikalı oyuncu (d. 1893) * 28 Şubat - Ishiro Honda, Japon yönetmen (d. 1911) === Mart === * 3 Mart - Albert Bruce Sabin, Polonyalı-Amerikalı bilim insanı (d. 1906) * 4 Mart - Miguel de Molina, İspanyol Flamenko sanatçısı (d. 1908) * 12 Mart - Wang Zhen, Çinli asker ve siayetçi (d. 1908) * 14 Mart - Muhammed Natsir, 5. Endonezya Başbakanı (d. 1908) * 17 Mart - Helen Hayes, Amerikalı oyuncu (d. 1900) * 20 Mart - Polykarp Kusch, Alman-Amerikalı fizikçi (d. 1911) * 22 Mart - Samiha Ayverdi, Türk mütefekkir ve mutasavvıf yazar (d. 1905) * 23 Mart - Robert Crichton, Amerikalı yazar (d. 1925) * 27 Mart - Charlie Keever, Amerikalı cinayet kurbanı çocuk (d. 1980) * 31 Mart - Brandon Lee, Amerikalı oyuncu (d. 1965) === Nisan === * 3 Nisan ** Pinky Lee, Amerikalı komedyen (d. 1907) ** Viktor Avbelj, 4. Slovenya SC Başbakanı (d. 1914) * 8 Nisan - Marian Anderson, Amerikalı şarkıcı (d. 1897) * 11 Nisan - Rahman Nabiyev, 2. Tacikistan Devlet Başkanı (d. 1930) * 17 Nisan - Turgut Özal, 8. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı ve 19. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı (d. 1927) * 19 Nisan ** Sabahattin Kudret Aksal, Türk şair ve yazar (d. 1920) ** David Koresh, Amerikalı tarikat lideri (d. 1959) * 18 Nisan - Elisabeth Frink, İngiliz heykeltraş (d. 1930) * 23 Nisan - Bertus Aafjes, Hollandalı şair (d. 1914) * 27 Nisan - Godfrey Chitalu, Zambiyalı futbolcu (d. 1947) * 28 Nisan - Diva Diniz Corrêa, Brezilyalı deniz zoologu (d. 1918) * 29 Nisan - Mick Ronson, İngiliz gitarist, besteci (d. 1946) * 30 Nisan - Cantinflas, Meksikalı komedyen ve oyuncu (d. 1911) === Mayıs === * 1 Mayıs - Pierre Bérégovoy, 90. Fransa Başbakanı (d. 1925) * 9 Mayıs - Carolina Henriette MacGillavry, Hollandalı kimyager ve kristalograf (d. 1904) * 26 Mayıs - Ulvi Yenal, Türk futbolcu, teknik direktör ve spor yöneticisi (d. 1908) === Haziran === * 5 Haziran - Conway Twitty, Amerikalı şarkıcı (d. 1933) * 7 Haziran ** Kurt Weitzmann, Alman-Amerikalı sanat tarihçisi (d. 1904) ** Dražen Petrović, Hırvat basketbolcu (d. 1964) * 12 Haziran - Ekrem Koçak, Türk atlet (d. 1931) * 13 Haziran ** Gérard Côté, Kanadalı maraton koşucusu (d. 1913) ** Ewald Dytko, Polonyalı futbolcu (d. 1914) * 15 Haziran - James Hunt, İngiliz Formula 1 pilotu (d. 1947) * 19 Haziran - William Golding, İngiliz roman yazarı ve şair (d. 1911) * 20 Haziran - György Sárosi, Macar futbolcu ve teknik direktör (d. 1912) * 22 Haziran - Pat Nixon, 37. Amerika Birleşik Devletleri First Lady'si (d. 1912) * 26 Haziran - Ruth von Mayenburg, Avusturyalı gazeteci, yazar ve casus (d. 1907) === Temmuz === * 1 Temmuz - Gert Hofmann, Alman yazar (d. 1931) * 2 Temmuz ** Asım Bezirci, Türk yazar, eleştirmen, şair ve çevirmen (d. 1927) ** Nesimi Çimen, Türk halk ozanı (d. 1931) ** Metin Altıok, Türk şair ve yazar (d. 1940) ** Muhlis Akarsu, Türk halk ozanı (d. 1948) ** Behçet Aysan, Türk şair ve tıp doktoru (d. 1949) * 4 Temmuz - Anne Shirley, Amerikalı oyuncu (d. 1913) * 7 Temmuz ** Aleks Buda, Arnavut tarihçi (d. 1910) ** Rıfat Ilgaz, Türk şiir, roman ve öykü yazarı (d. 1911) * 9 Temmuz - Henry Hazlitt, Amerikalı gazeteci (d. 1894) * 18 Temmuz - Jean Negulesco, Fransız yönetmen ve senarist (d. 1900) * 28 Temmuz - Cemal Madanoğlu, Türk korgeneral (d. 1907) * 31 Temmuz - I. Baudouin, Belçika Kralı (d. 1930) === Ağustos === * 10 Ağustos - Euronymous, Norveçli müzisyen (d. 1968) * 12 Ağustos - Tekin Arıburun, Türk asker ve siyasetçi (d. 1908) * 15 Ağustos - Macit Gökberk, Türk felsefeci (d. 1908) * 19 Ağustos - Donald Kerst, Amerikalı fizikçi ve akademisyen (d. 1911) * 20 Ağustos - Tony Barton, İngiliz futbolcu ve teknik direktör (d. 1937) * 28 Ağustos - Edward Palmer Thompson, İngiliz tarihçi ve barış aktivisti (d. 1924) === Eylül === * 4 Eylül - Hervé Villechaize, Fransız oyuncu (d. 1943) * 5 Eylül - Samim Kocagöz, Türk yazar (d. 1916) * 9 Eylül - Maurice Yaméogo, 1. Yukarı Volta Devlet Başkanı (d. 1921) * 12 Eylül - Raymond Burr, Kanadalı oyuncu (d. 1917) * 20 Eylül - Erich Hartmann, Alman pilot (d. 1922) * 24 Eylül - Bruno Pontecorvo, İtalyan asıllı Sovyet nükleer fizikçi (d. 1913) * 25 Eylül - Ümit Yılbar, Türk gitarist (d. 1966) * 27 Eylül - Jiuli Şartava, 2. Abhazya Özerk Cumhuriyeti Başkanı (d. 1944) === Ekim === * 2 Ekim - William Berger, Avusturya asıllı Amerikalı oyuncu (d. 1928) * 6 Ekim - Nejat Eczacıbaşı, Türk kimyacı ve sanayici (d. 1913) * 7 Ekim - Wolfgang Paul, Nobel ödüllü Alman fizikçi (d. 1913) * 15 Ekim ** Leonid Kvasnikov, Rus kimya mühendisi ve casus (d. 1905) ** Aydın Sayılı, Türk bilim insanı (d. 1913) * 17 Ekim - Criss Oliva, Amerikalı müzisyen (d. 1963) * 21 Ekim - Melchior Ndadaye, 4. Burundi Devlet Başkanı (d. 1953) * 22 Ekim ** Said Mohamed Jaffar, 2. Komorlar Devlet Başkanı (d. 1918) ** Bahtiyar Aydın, Türk asker (d. 1946) * 25 Ekim - Vincent Price, Amerikalı oyuncu (d. 1911) * 26 Ekim ** Siyami Ersek, Türk hekim (d. 1920) ** Neşe Alten, Türk öğretmen (d. 1972) * 31 Ekim ** Federico Fellini, İtalyan film yönetmeni (d. 1920) ** Berna Moran, Türk edebiyat eleştirmeni ve akademisyen (d. 1921) ** River Phoenix, Amerikalı oyuncu (d. 1970) === Kasım === * 1 Kasım - Severo Ochoa, Nobel ödüllü İspanyol-Amerikalı doktor ve biyokimyager (d. 1905) * 4 Kasım - Cem Ersever, Türk asker (d. 1950) * 7 Kasım - Yuri Osmanov, Kırım Tatarı bilim insanı (d. 1941) * 15 Kasım - Evelyn Venable, Amerikalı oyuncu (d. 1913) * 16 Kasım - Lucia Popp, Slovak opera sanatçısı (d. 1939) * 20 Kasım - Aykut O. Antmen, Türk şair, araştırmacı ve yazar (d. 1969) * 21 Kasım - Bruno Rossi, İtalyan deney fizikçisi (d. 1905) * 22 Kasım - Anthony Burgess, İngiliz yazar ve eleştirmen (d. 1917) === Aralık === * 2 Aralık - Pablo Escobar, Kolombiyalı uyuşturucu kaçakçısı (d. 1949) * 4 Aralık ** Mehmet Nabi İnciler, Türk mayfa (d. 1938) ** Frank Zappa, Amerikalı gitarist, şarkıcı, besteci (d. 1940) * 6 Aralık ** Sergi Cikia, Gürcü dilbilimci (d. 1898) ** Don Ameche, Amerikalı oyuncu ve komedyen (d. 1908) * 7 Aralık ** Félix Houphouët-Boigny, 1. Fildişi Sahili Devlet Başkanı (d. 1905) ** Abidin Dino, Türk ressam ve yazar (d. 1913) * 9 Aralık - Danny Blanchflower, Kuzey İrlandalı futbolcu ve teknik direktör (d. 1926) * 12 Aralık - József Antall, 53. Macaristan Başbakanı (d. 1932) * 14 Aralık - Myrna Loy, Amerikalı oyuncu (d. 1905) * 16 Aralık - Kakuei Tanaka, 40. Japonya Başbakanı (d. 1918) * 17 Aralık - Bobby Davidson, İskoç futbol hakemi (d. 1928) * 20 Aralık ** William Edwards Deming, Amerikalı mühendis, istatistikçi ve profesör (d. 1900) ** Hulusi Kentmen, Türk oyuncu (d. 1912) * 27 Aralık - Meliton Kantaria, Sovyet-Gürcü asker (d. 1920) * 30 Aralık - İhsan Sabri Çağlayangil, Türk siyasetçi ve diplomat (d. 1908) * 31 Aralık - Zviad Gamsahurdia, 1. Gürcistan Cumhurbaşkanı (d. 1939) == 1993 Nobel ödülünü kazananlar == * Barış : Nelson Mandela, F. W. de Klerk * Edebiyat : Toni Morrison * Fizik : Russell Hulse, Joseph Taylor * Kimya : Kary Mullis, Michael Smith * Tıp : Richard J. Roberts, Phillip Allen Sharp
1989 (MCMLXXXIX) pazar günü başlayan yıl. 20. yüzyılın ve 2. milenyumun 89. yılı. == Olaylar == ===Ocak=== * 11 Ocak - Amerika Birleşik Devletleri başkanı Ronald Reagan, 8 yıl sürdürdüğü görevi, George H. W. Bush'a devretmek için Beyaz Saray'dan ayrıldı. * 20 Ocak - George H. W. Bush, 41. ABD Başkanı olarak göreve başladı. ===Şubat=== * 6 Şubat - Polonya Halk Cumhuriyeti, faaliyetleri 1981'de yasaklanan Lech Wałęsa liderliğindeki Solidarność (Dayanışma Hareketi) ile ilk kez görüşmeye başladı. * 14 Şubat - İranlı lider Humeyni, Şeytan Ayetleri kitabının yazarı Salman Rushdie'nin öldürülmesi emrini verdi. * 15 Şubat - Sovyet-Afgan Savaşı: SSCB orduları, Afganistan'dan tamamen çekildi. * 24 Şubat - Estonya'daki tarihi bağımsızlık günü kutlamalarında 44 yıl sonra ilk kez Estonya bayrağı dalgalandırıldı. ===Mart=== *24 Mart – Exxon Valdez kazası: Alaska'nın Prince William Sound bölgesinde, Exxon Valdez karaya oturduktan sonra 240.000 varil (38.000 m3) petrol denize sızdı. * 26 Mart ** 1989 Türkiye yerel seçimleri yapıldı. ** Sovyetler Birliği'nde yapılan ilk serbest seçimlerde Komünist Parti yenilgiye uğradı. *29 Mart - 61. Akademi Ödülleri, Los Angeles'taki Shrine Auditorium'da düzenlendi. Yağmur Adam En İyi Film ödülünü kazandı ===Nisan=== * 5 Nisan - Polonya Halk Cumhuriyeti hükûmeti ile Solidarność'un görüşmeleri sonucunda 1 Haziran'da demokratik seçimlerin yapılacağına dair antlaşma imzalandı. * 9 Nisan - Gürcistan'ın en büyük şehri Tiflis'teki barışçıl gösteriyi bastıran Kızıl Ordu, 20 kişiyi öldürdü ve birçok kişiyi de yaraladı. * 18 Nisan ** Türkiye'de ilk tüp bebek (Ece Çoker), İzmir'de Ege Üniversitesi Tüp Bebek Merkezi'nde dünyaya geldi. ** Çin'de binlerce öğrenci, daha geniş demokrasi talebiyle sokaklara döküldü. ===Mayıs=== * 29 Mayıs - Bulgaristan'daki asimilasyon politikası sonucu Bulgaristan Türklerinin Türkiye'ye göçü başladı ve yıl sonuna dek Türklerin büyük çoğunluğu zorunlu göçe tabi tutuldu. ===Haziran=== * 4 Haziran - Çin'de devam eden Tiananmen Meydanı Protestoları kanla bastırıldı. * 5 Haziran - Solidarność hareketinin kurduğu parti, düzenlenen serbest seçimlerden zaferle ayrılıp Orta ve Doğu Avrupa'da kurulacak yeni anti-komünist hükümetlerden ilkini oluşturdu. * 12 Haziran - Capcom, Street Fighter II adlı Arcade oyununu Arcade salonlarina sürdü. * 16 Haziran - Budapeşte'deki Kahramanlar Meydanı'nda toplanan 250.000 kişilik kalabalık, SSCB'ye karşı çıkmanın bedelini 1958'deki idamıyla ödeyen eski Macar başbakan Imre Nagy tarafından yeniden düzenlenen bir cenaze töreniyle gömüldü. ===Temmuz=== ===Ağustos=== * 23 Ağustos - Baltık Yolu: Letonya, Estonya ve Litvanya'da iki milyon kişi el ele tutuşup yaklaşık 650 km boyunca bir insan zinciri oluşturarak SSCB'den özgürlük ve bağımsızlıkla ilgili taleplerde bulundular. ===Eylül=== ===Ekim=== * 3 Ekim - Batıya olan göçleri durdurmak için Doğu Almanya hükûmeti Çekoslovakya ile olan sınırını kapattı. * 5 Ekim - 14. Dalay Lama'ya Nobel Barış Ödülü verildi. * 9 Ekim - Leipzig, Doğu Almanya'da 70 binden fazla kişi hükûmet karşıtı gösterilere katılarak demokratik reform taleplerinde bulundu. * 23 Ekim - Başarıya ulaşmayan Macar Devrimi'nden tam 33 yıl sonra cumhurbaşkanı Mátyás Szűrös, Macaristan'ın artık komünist bir ülke olmadığını ve Macaristan Halk Cumhuriyeti yerine Macaristan Cumhuriyeti'nin kurulduğunu ilan etti. * 31 Ekim - TBMM'de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonunda Turgut Özal, Türkiye'nin 8. Cumhurbaşkanı seçildi. ===Kasım=== * 9 Kasım ** 7. Cumhurbaşkanı Kenan Evren görevini Turgut Özal'a devretti. ** Berlin Duvarı'nın yıkılmaya başlanması. * 20 Kasım - Kadife Devrim: 200.000 dolayında barışçıl gösterici, Çekoslovakya'nın başkenti Prag'da komünist hükûmet karşıtı eylemlere katıldı. * 24 Kasım - Serbest seçimler ve demokratik reformlar için büyüyerek devam eden protesto gösterileri sonucunda genel sekreter Miloš Jakeš ve Çekoslovakya Komünist Partisi'nin ileri gelenleri görevlerinden istifa etti. Jakeš'in yerine Karel Urbánek geçti. * 26 Kasım - Uruguay'da yapılan genel seçimlerde, Luis Alberto Lacalle cumhurbaşkanı olarak seçildi. ===Aralık=== * 3 Aralık - ABD Başkanı George H. W. Bush ile Sovyet lideri Mihail Gorbaçov'un Malta'da yaptıkları bir görüşme sonucunda, Soğuk Savaş'ın sona erdiği açıklandı. * 10 Aralık - Çekoslovakya Cumhurbaşkanı Gustáv Husák görevinden istifa ederek ülkede 1948'den bu yana ilk kez komünist olmayan bir hükûmetin kurulmasının yolunu açtı. * 13 Aralık - Ünlü Country şarkıcısı Taylor Swift doğdu. * 21 Aralık - Romanya Sosyalist Cumhuriyeti devlet başkanı Nikolay Çavuşesku, Bükreş'te 110.000 kişilik kalabalığa hitap ederken protesto edilmeye başladığında, orduya protestoculara saldırı emri verdi. * 23 Aralık - Nikolay Çavuşesku ve eşi Elena, Târgoviște'de kaçmaya çalışırken yakalandı. * 25 Aralık - Nikolay Çavuşesku ve eşi Elena, insanlığa karşı suç işlemelerinden dolayı suçlu bulundu ve kurşuna dizilerek idam edildi. * 28 Aralık - Václav Havel, Federal Meclis üyeleri tarafından Çekoslovakya'nın yeni cumhurbaşkanı olarak seçildi. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Hasan Ali Durtuluk, Türk futbolcu * 5 Ocak - Clara Cleymans, Belçikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 6 Ocak - Andy Carroll, İngiliz futbolcu * 7 Ocak ** Emiliano Insúa, Arjantinli futbolcu ** Ziyoda Kobilova, Özbek oyuncu * 8 Ocak ** Nina Dobrev, Bulgar oyuncu ** Michael Beasley, Amerikalı basketbolcu * 9 Ocak - Michaëlla Krajicek, Hollandalı tenisçi * 13 Ocak - İgor Kuzmin, Rus futbolcu * 15 Ocak - Keiffer Hubbell, Amerikalı buz patenci * 21 Ocak - Doğuş Balbay, Türk basketbolcu * 27 Ocak - Ricky van Wolfswinkel, Hollandalı futbolcu === Şubat === * 4 Şubat ** Laura Gonçalves, Portekizli model ** María Belén Jerez, Şilili manken * 5 Şubat - Jeremy Sumpter, Amerikalı oyuncu * 8 Şubat - Bronte Barratt, Avustralyalı yüzücü * 13 Şubat ** Rodrigo Possebon, Brezilyalı futbolcu ** Ali Balkaya, Türk futbolcu (ö. 2011) * 16 Şubat - Ida Ehre, Avusturyalı-Alman oyuncu, eğitimci ve tiyatro yönetmeni *20 Şubat - Bahar Yapar, Boşnak basketbolcu * 21 Şubat ** Corbin Bleu, Amerikalı oyuncu, şarkıcısı ** Umut Çamkıran, Türk boksör * 23 Şubat - Evan Bates, Amerikalı buz patenci * 24 Şubat - Kosta Koufos, Yunan-Amerikan basketbolcu * 27 Şubat - Stephen Kiprotich, Ugandalı uzun mesafe koşucusu === Mart === * 1 Mart ** Daniella Monet, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı ** Carlos Vela, Meksikalı futbolcu * 2 Mart - Joey Godee, Hollandalı futbolcu * 4 Mart - Erin Heatherton, Amerikalı manken ve oyuncu * 5 Mart - Sterling Knight, Amerikalı oyuncu * 6 Mart - Agnieszka Radwańska, Polonyalı tenisçi * 9 Mart - Kim Tae-yeon, Güney Koreli şarkıcı ve dansçı * 11 Mart - Anton Yelchin, Amerikalı oyuncu (ö. 2016) * 14 Mart - Colby O'Donis, Amerikalı şarkıcı * 16 Mart ** Theo Walcott, İngiliz futbolcu ** Peaches Geldof, İngiliz köşe yazarı ve model (ö. 2014) ** Blake Griffin, Amerikalı basketbolcu * 17 Mart - Shinji Kagawa, Japon futbolcu * 18 Mart - Lily Collins, İngiliz-Amerikan oyuncu, model ve TV muhabiri * 24 Mart - Andriy Fartuşnyak, Ukraynalı futbolcu * 25 Mart ** Scott Sinclair, İngiliz futbolcu ** Alyson Michalka, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 28 Mart - Uğur Uğur, Türk futbolcu === Nisan === * 1 Nisan - Willian Rocha, Brezilyalı futbolcu * 4 Nisan - Chris Herd, Avustralyalı futbolcu * 14 Nisan - Sarah Ćosić, Hırvat manken * 19 Nisan ** Simu Liu, Kanadalı oyuncu ** Aiday Isaeva, Kazak manken * 23 Nisan - Nicole Vaidišová, Çek tenisçi * 25 Nisan - Aysel Teymurzade, Azerbaycanlı şarkıcı * 27 Nisan ** Lars Bender, Alman futbolcu ** Sven Bender, Alman futbolcu === Mayıs === * 4 Mayıs - Rory McIlroy, Kuzey İrlandalı golfçü * 5 Mayıs ** Chris Brown, Amerikalı R&B; şarkıcısı ** Kurt Calleja, Maltalı şarkıcı * 6 Mayıs - Dominika Cibulková, Slovak tenisçi * 8 Mayıs - Katy B, İngiliz şarkıcı * 11 Mayıs - Giovani dos Santos, Meksikalı futbolcu * 12 Mayıs ** Eleftheria Eleftheriou, Yunan şarkıcı ** Imogen Poots, İngiliz oyuncu ve model * 16 Mayıs - Behati Prinsloo, Namibyalı model * 17 Mayıs - Tessa Virtue, Kanadalı buz patenci * 25 Mayıs - Aliona Moon, Moldovalı şarkıcı * 29 Mayıs ** Eyþór Ingi Gunnlaugsson, İzlandalı şarkıcı ** Riley Keough, Amerikalı oyuncu ve model * 31 Mayıs ** Bas Dost, Hollandalı futbolcu ** Marco Reus, Alman futbolcu ** Tanner Mayes, Amerikalı oyuncu === Haziran === * 2 Haziran - Freddy Adu, Amerikalı futbolcu * 3 Haziran - Katie Hoff, Amerikalı yüzücü * 8 Haziran ** Amaury Vassili, Fransız opera sanatçısı ** Timea Bacsinszky, İsviçreli tenisçi * 10 Haziran - Alexandra Stan, Rumen şarkıcı * 14 Haziran - Lucy Hale, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 17 Haziran - Simone Battle, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (ö. 2014) * 23 Haziran ** Burak Kaplan, Türk futbolcudur. ** Lauren Bennett, İngiliz şarkıcı, dansçı ve model * 27 Haziran - Matthew Lewis, İngiliz oyuncu * 30 Haziran - Candide Öztürk, Türk basketbolcu === Temmuz === * 10 Temmuz - İsmail Köybaşı, Türk futbolcu * 11 Temmuz - David Henrie, Amerikalı oyuncu * 12 Temmuz - Phoebe Tonkin, Avustralyalı oyuncu * 15 Temmuz - Alisa Kleybanova, Rus tenisçi * 16 Temmuz - Gareth Bale, Galli futbolcu * 18 Temmuz ** Dmitri Solovyov, Rus buz patenci ** Yohan Mollo, Fransız futbolcu * 20 Temmuz - Yuliya Gavrilova, Rus eskrimci * 23 Temmuz ** Daniel Radcliffe, İngiliz oyuncu ** Paul Wesley, Amerikalı oyuncu ** Víctor Rodríguez Romero, İspanyol futbolcu * 25 Temmuz **Brad Wanamaker, Amerikalı basketbolcu **Olga Rotari, Moldovalı müzisyen * 31 Temmuz - Viktoriya Azarenka, Belaruslu tenisçi === Ağustos === * 5 Ağustos - Nina Radojčić, Sırp sanatçı * 6 Ağustos - Hazal Adıyaman, Türk oyuncu * 9 Ağustos ** Stefano Okaka, İtalyan futbolcu ** Paige Spara, Amerikalı oyuncu * 15 Ağustos - Joe Jonas, Amerikalı şarkıcı * 21 Ağustos - Hayden Panettiere, Amerikalı oyuncu * 26 Ağustos - James Harden, Amerikalı basketbolcu * 27 Ağustos - Çağan Atakan Arslan, Türk kick boks ve muay thai sporcusu === Eylül === * 1 Eylül ** Cindi Çelik - Türk Muay Thai ve kick boks sporcusu ** Bill Kaulitz - Tom Kaulitz, Alman müzisyen kardeşler ** Daniel Sturridge, İngiliz futbolcu * 2 Eylül - Alexandre Pato, Brezilyalı futbolcu * 7 Eylül **Hannah John-Kamen, İngiliz oyuncu **Jonathan Majors, Amerikalı aktör * 8 Eylül ** Avicii, İsveçli DJ, remixer ve prodüktör (ö. 2018) **Gylfi Sigurðsson, İzlandalı milli futbolcu **Tabaré Viudez, Uruguaylı futbolcu **Henik Luiz de Andrade, Brezilyalı futbolcu **Sérgio Manoel Barbosa Santos, Brezilyalı eski * 9 Eylül **Beta Berk Bayındır, Türk rapçi ve söz yazarı **Dairis Bertāns, Letonyalı basketbolcu * 13 Eylül - Thomas Müller, Alman futbolcu * 19 Eylül - Tyreke Evans, Amerikalı basketbolcu * 21 Eylül - Jason Derulo, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu * 22 Eylül - Sabine Lisicki, Alman tenisçi * 23 Eylül - ** Brandon Jennings, Amerikalı basketbolcu ** Sui He, Çinli model ve oyuncu * 26 Eylül - Kieran Gibbs, İngiliz futbolcu === Ekim === * 4 Ekim ** Lil Mama, Amerikalı rapçi ** Kimmie Meissner, Amerikalı buz patenci * 6 Ekim - Albert Ebossé Bodjongo, Kamerunlu futbolcu (ö. 2014) * 11 Ekim - Michelle Wie, Amerikalı golfçu * 12 Ekim - Paulo Henrique Chagas de Lima, Brezilyalı futbolcu * 14 Ekim - Mia Wasikowska, Avustralyalı oyuncu * 19 Ekim - Miroslav Stoch, Slovak Futbolcu * 24 Ekim - Felix Kjellberg, İsveçli YouTube ünlüsü * 30 Ekim ** Nastia Liukin, Amerikalı artistik jimnastikçi ** Seth Adkins, Amerikalı oyuncu * 31 Ekim - Rógvi Poulsen, Faroeli futbolcu === Kasım === * 3 Kasım - Paula DeAnda, Meksikalı-Amerikan şarkıcı * 6 Kasım - Jozy Altidore, Amerikalı futbolcu * 9 Kasım - Gianluca Bezzina, Maltalı doktor ve şarkıcı * 19 Kasım - Tyga, Amerikalı rapçi * 20 Kasım - Cody Linley, Amerikalı oyuncu * 25 Kasım - Tom Dice, Belçikalı şarkıcı ve söz yazarı * 26 Kasım - Cassidy Gard, Amerikalı oyuncu === Aralık === * 6 Aralık - Deshauna Barber, Amerikalı model * 7 Aralık ** Vladan Giljen, Karadağlı futbolcu ** Nicholas Hoult, İngiliz oyuncu * 8 Aralık - Daisy Ducati, Amerikalı oyuncu * 9 Aralık - Eric Bledsoe, Amerikalı basketbolcu * 13 Aralık - Taylor Swift, Amerikalı şarkıcı * 14 Aralık - Onew, Güney Koreli şarkıcı * 15 Aralık - Aaron Michael Cox, Amerikalı şarkıcı (ö. 2012) * 18 Aralık - Arina Ushakova, Rus buz patenci * 22 Aralık - Jordin Sparks, Amerikalı şarkıcı * 26 Aralık - Yohan Blake, Jamaikalı kısa mesafe koşucusu * 29 Aralık - Kei Nishikori, Japon tenisçi * 30 Aralık - Ryan Sheckler, Amerikalı kaykaycı == Ölümler == === Ocak === * 7 Ocak - Hirohito, 124. Japon imparatoru (d. 1901) * 18 Ocak - Bruce Chatwin, İngiliz yazar (d. 1940) * 23 Ocak - Salvador Dali, İspanyol sürrealist ressam (d. 1904) * 24 Ocak - Ted Bundy, Amerikalı seri katil (d. 1946) === Şubat === * 2 Şubat - Ondrej Nepela, Slovak buz patenci (d. 1951) * 3 Şubat - John Cassavetes, Amerikalı oyuncu ve yönetmen (d. 1929) * 6 Şubat - Barbara Tuchman, Amerikalı tarihçi (d. 1912) * 9 Şubat - Osamu Tezuka, Japon Manga sanatçısı ve animatör (d. 1928) * 12 Şubat - Thomas Bernhard, Avusturyalı yazar (d 1931) * 27 Şubat ** Konrad Lorenz, Avusturyalı etoloji uzmanı (d 1903) ** Paul Oswald Ahnert, Alman gök bilimci (d. 1897) === Mart === * 3 Mart - Tahsin Banguoğlu, Türk dilbilimci ve siyasetçi (d. 1904) * 7 Mart - Bahaeddin Ögel, Türk tarih profesörü. (d. 21 Nisan 1923) * 9 Mart - Robert Mapplethorpe, Amerikalı fotoğraf sanatçısı (d. 1946) * 9 Nisan - Moshe Ziffer, İsrailli heykeltıraş (d. 1902) === Nisan === * 12 Nisan ** Abbie Hoffman, Amerikalı sosyal ve politik aktivist (d. 1936) ** Sugar Ray Robinson, Amerikalı boksör (d. 1921) * 15 Nisan - Hu Yaobang, Çin Komünist Partisi (ÇKP) genel sekreteri (d. 1915) * 16 Nisan - Hakkı Yeten, namıdiğer Baba Hakkı, Beşiktaş'ın eski millî oyuncusu. (d. 1910) * 18 Nisan - Candan Tarhan, Türk futbolcu ve teknik adam. (d. 1942) * 22 Nisan - Emilio G. Segrè, İtalyan fizikçi (d. 1905) * 26 Nisan - Lucille Ball, Amerikalı komedyen, sinema, televizyon, sahne ve radyo oyuncusu (d. 1911) * 30 Nisan - Sergio Leone, İtalyan film yönetmeni (d. 1929) === Mayıs === * 20 Mayıs - John Hicks, İngiliz iktisatçı (d. 1904) === Haziran === * 3 Haziran - Humeyni, İranlı lider (d. 1902) * 9 Haziran - George Wells Beadle, Amerikalı genetikçi (d. 1903) * 15 Haziran - Ray McAnally, İrlandalı oyuncu (d. 1926) * 20 Haziran - Hasan İzzettin Dinamo, Türk şair ve yazar (d. 1909) * 23 Haziran - Werner Best, Alman Nazi, hukukçu, polis şefi, Darmstadt Nazi Partisi lideri (d. 1903) * 27 Haziran - Alfred Jules Ayer, İngiliz düşünür (d. 1910) * 28 Haziran - Joris Ivens, Hollandalı sinemacı (d. 1898) === Temmuz === * 2 Temmuz - Franklin J. Schaffner, Amerikalı film yönetmeni (d. 1920) * 6 Temmuz - János Kádár, Macar siyasetçi (d. 1912) * 11 Temmuz - Laurence Olivier, (d. 1907) * 16 Temmuz - Herbert von Karajan, Avusturyalı orkestra şefi (d. 1908) * 23 Temmuz - Donald Barthelme, Amerikalı yazar (d. 1931) === Ağustos === * 12 Ağustos - William Shockley, Amerikalı fizikçi ve mucit (d. 1910) * 23 Ağustos - R. D. Laing, İskoç psikiyatrist (d. 1927) * 26 Ağustos - Irving Stone, Amerikalı yazar (d. 1903) * 14 Ağustos - Belgin Sarılmışer, Türk arabesk şarkı yazarı (d. 1959) === Eylül === * 4 Eylül - Georges Simenon, Belçikalı polisiye yazarı (d. 1903) * 21 Eylül - Ertem Eğilmez, Türk film yapımcısı ve yönetmen (d. 1929) * 22 Eylül - Irving Berlin, Amerikalı şarkı sözü yazarı ve besteci (d. 1888) * 28 Eylül - Ferdinand Marcos, Filipinler devlet başkanı (d. 1917) === Ekim === * 4 Ekim - Graham Chapman, İngiliz komedyen (d. 1941) * 6 Ekim - Bette Davis, Amerikalı oyuncu (d. 1908) * 9 Ekim - Yusuf Atılgan, Türk roman ve öykü yazarı (d. 1921) * 12 Ekim - Jay Ward, Amerikalı animatör ve yapımcı (d. 1920) * 26 Ekim - Charles J. Pedersen, Amerikalı organik kimyacı (d. 1904) === Kasım === * 5 Kasım ** Vladimir Horowitz, Rus piyanist (d. 1903) ** Barry Sadler, Amerikalı asker, yazar ve müzisyen (d. 1940) * 13 Kasım - Rohana Wijeweera, Sri Lankalı siyasetçi (d. 1943) * 22 Kasım - René Moawad, Lübnan Cumhurbaşkanı (d. 1925) * 30 Kasım - Ahmadou Ahidjo, ilk Kamerun Devlet Başkanı (d. 1924) === Aralık === * 14 Aralık - Andrey Saharov, Rus fizikçi (d. 1921) * 15 Aralık - Ali Şen, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1918) * 16 Aralık - Lee Van Cleef, Amerikalı oyuncu (d. 1925) * 22 Aralık - Samuel Beckett, Nobel Edebiyat Ödüllü İrlandalı yazar (d. 1906) * 25 Aralık ** Nikolay Çavuşesku, Rumen diktatör ve cumhurbaşkanı (d. 1918) ** William Dean Martin, Amerikalı beyzbolcu ve teknik direktör (d. 1928) === Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler === * Fatmir Gjata, Arnavut yazar. == Kültür/Sanat == * Şubat: Senaryosunu Feride Çiçekoğlu'nun yazdığı, yönetmenliğini Tunç Başaran'ın yaptığı, Uçurtmayı Vurmasınlar filmi yayınlandı. Film, Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde En İyi Film ve En İyi Senaryo ödülleri başta olmak üzere o yıl düzenlenen pek çok törende ödül aldı. * 21 Mart: Madonna'nın Like a Prayer albümü yayınlandı. Albümle aynı adı taşıyan, 27 Şubat 1989'da yayınlanan, albümle aynı adı taşıyan ilk single, sanatçının en iyi şarkılarından biri olarak görüldü ve klibiyle de tüm dünyada büyük sansasyon yarattı. * Temmuz: Sezen Aksu'nun Sezen Aksu Söylüyor albümü yayınlandı. Albümden çıkan "Şinanay", "Belalım", "Bırak Beni" gibi parçalar yıla damgasını vurdu ve Sezen Aksu'yu o yıl Türkiye'de en çok konuşulan isimlerinden biri haline getirdi. * 29 Ağustos ve 30 Ağustos: Metallica'nın 1988'de başlattığı turne kapsamında önemli yer tutan Seattle konserlerini verdi. * 7 Eylül: Janet Jackson'ın zirve albümü olarak görülen Rhythm Nation 1814 yayınlandı. Albüm, "Escapade", "Black Cat" ve "Love Will Never Do (Without You)" gibi hitler içeriyordu. Aynı zamanda 24 Ekim 1989'da yayınlanan "Rhythm Nation" single'ı klibiyle dikkat çekti. * 12 Eylül: Aerosmith'ın kült haline gelmiş albümlerinden Pump yayınlandı. 16 Ağustos 1989'da yayınlanan "Love in an Elevator", 8 Kasım 1989'da yayınlanan "Janie's Got a Gun" ve Şubat 1990'da yayınlanan "What It Takes" single'ları, albümün hit parçalarıydı. * Kasım: Nükhet Duru'nun "Neydi Neydi", "Destina", "Aşık Oluyorum Eyvah" ve "Hançer" gibi parçalarını içeren Benim Yolum albümü yayınlandı. * 27 Aralık: Ajda Pekkan'ın yerli besteci ve müzisyenlerle çalışmaya başladığı ilk albümü Ajda 90 yayınlandı. Başta "Yaz Yaz Yaz" olmak üzere, "Her Yaşın Ayrı Güzelliği Var", "Sana Bana Yeter" ve "Ne Günler" gibi hitleriyle Türk Pop Müziğini geliştirdi. == Nobel Ödülleri == küçükresim|100px * Fizik - Norman F. Ramsey, Hans G. Dehmelt, Wolfgang Paul * Kimya - Sidney Altman, Thomas R. Cech * Tıp - J. Michael Bishop, Harold E. Varmus * Edebiyat - Camilo José Cela * Barış - Tenzin Gyatso, 14. Dalai Lama * Ekonomi - Trygve Haavelmo
1994 (MCMXCIV) cumartesi günü başlayan yıl. 20. yüzyılın ve 2. milenyumun 94. yılı. == Olaylar == * 1 Ocak ** NAFTA (Kuzey Amerika Ülkeleri Serbest Ticaret Anlaşması) yürürlüğe girdi. ** Meksika'nın Chiapas eyaletindeki kızılderililer, ulusal kuruluşları için Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu önderliğinde ayaklanarak bölgenin denetimini ele geçirdiler. * 7 Ocak - Türkiye'de askerlik süresi tekrar 15 aydan 18 aya çıkarıldı. Yedeksubaylık 12 aydan 16 aya, kısa dönem askerlik ise 6 aydan 8 aya çıkarıldı. * 26 Ocak - Türk lirası %13.6 oranında devalüe edildi. 24 Ocak 1980'den beri ilk kez Türk lirası devalüe edilmiş oldu. * 29 Ocak - 50 Türk savaş uçağı, PKK'nın Irak'ta bulunan Zeli kampına harekât başlattı. * 9 Şubat - Suudi Arabistan ve Libya'dan maddi yardım aldığı iddia edilen Refah Partisi için Yargıtay Başsavcılığı inceleme başlattı. * 2 Mart - TBMM 6 DEP Milletvekilinin dokunulmazlığını kaldırdı. Cumhuriyet tarihinde ilk olarak, Hatip Dicle ve Orhan Doğan Meclis çıkışında Polis tarafından gözaltına alındı. Leyla Zana, Ahmet Türk, Mahmut Alınak ve Sırrı Sakık ise gözaltına alınmamak için Türkiye Büyük Millet Meclisi'nden çıkmayacaklarını açıkladılar. * 27 Mart - Türkiye yerel seçimleri yapıldı. * 5 Nisan - 5 Nisan Kararları alındı. * 7 Nisan - ** Almanya, NATO antlaşmaları çerçevesinde verdiği silahların Güneydoğu'da sivil halka karşı kullanıldığı gerekçesiyle Türkiye'ye ikinci kez silah ambargosu koydu. ** Ruanda Soykırımı Kigali, Ruanda'da başladı. * 11 Nisan - 18.000 tasarruf sahibinin 1 trilyon lira düzeyinde mevduatının bulunduğu TYT Bank, Marmarabank ve İmpexbank tasfiye edildi. * 14 Nisan - IMF ile 1.2 milyar dolarlık yeni bir Stand-By anlaşması yapıldı. * 24 Nisan - Bankalarda bulunan mevduata sınırsız devlet teminatı getirildi. * 13 Mayıs - Eski İSKİ Genel Müdürü Ergun Göknel, 'Klor yolsuzluğu' davasından 8 yıl 4 ay hapis cezasına çarptırıldı. * 10 Haziran - Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in yeğeni Yahya Demirel'e, Şekerbank'ı 20 milyon dolar dolandırmaktan verilen 15 aylık ceza kesinleşti. * 16 Haziran - Anayasa Mahkemesi DEP'i kapattı. * 25 Temmuz - Ürdün Kralı Hüseyin ile İsrail Başbakanı İzak Rabin savaş durumunu sona erdiren deklarasyonu imzaladılar. * 10 Ağustos - Türkiye'nin ilk uydusu Türksat 1B, uzayda yörüngesine oturdu. * 23 Ağustos - Hakkındaki hapis cezası Yargıtay tarafından onaylanarak kesinleştikten sonra Dışişleri Bakanlığı'nın başvurusu üzerine Üsküp'te yakalanan millî futbolcu Tanju Çolak, Türkiye'ye getirildi. Tanju Çolak, Bayrampaşa Cezaevi'ne konuldu. * 19 Eylül - Türkiye Emlak Bankası eski Genel Müdürü yapılan Engin Civan, Alaattin Çakıcı'nın adamı olan Davut Yıldız tarafından silahlı saldırıya uğradı. * 19 Kasım - İstanbul'da yapılan Dünya Halter Şampiyonası'nda Türk sporcu Halil Mutlu, 7 dünya rekoru kırarak 3 altın madalya kazandı, Naim Süleymanoğlu da 5 dünya rekoru kırarak 3 altın madalya kazandı. * 29 Aralık - Türk Hava Yolları'nın 278 sefer sayılı uçuşu, Van Havaalanı'na inişe geçerken, kötü hava şartları nedeniyle havaalanı yakınlarındaki bir tepeye çarparak parçalandı. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak **Ecem Alıcı, Türk voleybolcu **Gizem Güven, Türk oyuncu **Ceylan Arısan, Türk millî kadın voleybolcu * 2 Ocak - Hiroto Goya, Japon futbolcu * 3 Ocak **Melek Yusufoğlu, Türk basketbolcu **Meisu Qin, Çinli kadın manken * 5 Ocak - Chantel O'Brian, Bağlamalı manken * 6 Ocak **Catriona Gray, Filipinli manken **Salih Uçan, Türk futbolcu * 8 Ocak **Patrycja Wyciszkiewicz, Polonyalı kısa mesafe koşucusu **Christian Luyindama, Kongolu futbolcu * 11 Ocak **Sera Özelçi, Türk basketbolcu **Virginia Limongi, Ekvadorlu manken * 12 Ocak - Elit İşcan, Türk oyuncu * 14 Ocak **Lotte Flack, Alman-İngiliz oyuncu **Kai, Güney Koreli şarkıcı * 17 Ocak ** Emmanuel Boateng, Ganalı futbolcu ** Sajal Aly, Pakistanlı oyuncu * 25 Ocak - Robin Yalçın, Türk-Alman futbolcu === Şubat === * 1 Şubat - Harry Styles,İngiliz şarkıcı, söz yazarı * 10 Şubat **Son Na-eun, Güney Koreli idol ve oyuncu **Seulgi, Güney Koreli şarkıcı ve dansçı *18 Şubat-J-Hope Güney Koreli şarkıcı ve danşcı * 23 Şubat – Dakota Fanning, Amerikalı sinema oyuncusu * 26 Şubat - Ahmet Çalık, Türk futbolcu. (ö. 2022) === Mart === * 1 Mart – Justin Bieber, Kanadalı şarkıcı * 3 Mart - Erdi Gülaslan, Türk basketbolcu * 5 Mart - Ece Hocaoğlu, Türk voleybolcu * 10 Mart **Merve Aydın, Türk kadın basketbolcu **JoJo Offerman, Amerikalı bir ring spikeri, vale, eski profesyonel güreşçi ve şarkıcı **Bad Bunny, Porto Rikolu şarkıcı * 11 Mart - Kennedy Leigh, Amerikalı oyuncu * 26 Mart - Ali Osman Antepli, Türk futbolcu *29 Mart-Sulli,Güney Koreli Şarkıcı,Oyuncu (ö.2019) === Nisan === * 1 Nisan - Mertkan Köziğ, Türk futbolcu * 9 Nisan - Sven Dhoest, Belçikalı futbolcu * 11 Nisan – Dakota Blue Richards, İngiliz oyuncu * 12 Nisan – Saoirse Ronan, İrlandalı oyuncu * 14 Nisan **Joan Herrera, Kolombiyalı futbolcu **Flora Coquerel, Fransız model * 16 Nisan - Midori Francis, Amerikalı oyuncu * 25 Nisan ** Maggie Rogers, Amerikalı şarkıcı ** Sam Fender, İngiliz şarkıcı ve oyuncu * 30 Nisan – Ymer Pampuri, Arnavut halterci. === Mayıs === * 3 Mayıs - Famoussa Koné, Malili futbolcu * 4 Mayıs ** Jordan Holt, İngiliz futbolcu ** Pauline Ducruet, Monakolu sporcu * 9 Mayıs - Panço Paskov, Bulgar eskrimci * 12 Mayıs - Ariana Miyamoto, Japon manken * 14 Mayıs - Emmanouil Siopis, Yunan futbolcu * 17 Mayıs - Timo Çeçen, Alman futbolcu * 18 Mayıs - Ebru Şahin (oyuncu), Türk oyuncu * 19 Mayıs - Büşra Ün, Türk kadın tenisçi * 21 Mayıs ** Tom Daley, İngiliz dalgıç ** Hazal Nehir, Türk serbest koşucu * 24 Mayıs - Ruveyda Öksüz, Türk oyuncu ve manken * 27 Mayıs - Serhan Onat, Türk oyuncu === Haziran === * 1 Haziran **Laura Nurmsalu, Eston klasik yay okçusu **Lim Dong-hyun, Güney Koreli futbolcu **Giorgian de Arrascaeta, Uruguaylı futbolcu **Lucas Colitto, Arjantinli futbolcu * 2 Haziran **Ahmet Özer, Türk futbolcu **Dimitris Konstandinidis, Yunan futbolcu **Onyekachi Okafor, Nijeryalı futbolcu * 3 Haziran **Melissa Gurgel, Brezilyalı model **Bethany England, İngiliz millî futbolcu **Yu Kimura, Japon futbolcu * 4 Haziran **Valentin Lavigne, Fransız futbolcu **Wilmer Azofeifa, Kosta Rikalı millî futbolcu **Tiaguinho, Brezilyalı eski futbolcu (ö. 2016) * 5 Haziran - Anna Neplyakh, Ukraynalı manken * 6 Haziran **Kevin Sousa, Yeşil Burunlu futbolcu **Yvon Mvogo, İsviçreli futbolcu **Gakuto Notsuda, Japon futbolcu * 7 Haziran **Emre Can Coşkun, Türk futbolcu **Maksad İsayev, Azeri futbolcu * 8 Haziran **Song Yoo- jung,Güney Koreli Aktris ve model **Allison Reed, Amerikalı buz patencisi **Kemal Mert Özyiğit, Türk futbolcu **Liv Morgan, Amerikalı güreşçi **Brian Lenihan, İrlandalı futbolcu * 9 Haziran **Keisha Grey, Amerikan porno oyuncusu **Ognjen Ožegović, Sırp futbolcu **Viktor Fischer, Danimarkalı futbolcu * 10 Haziran - Cantuğ Temel, Türk futbolcu * 11 Haziran - Yaşar Vurdem, Türk çizer * 12 Haziran - Don Toliver, Amerikalı rapçi * 14 Haziran **Belén Alderete, Paraguaylı manken **Metin Sevinç, Türk oyuncu * 15 Haziran **Erdi Güncan, Türk futbolcu **Vincent Janssen, Hollandalı futbolcu **Ryo Matsumura, Japon futbolcu **Yussuf Poulsen, Danimarkalı oyuncu **Yevgeni Jerbayev, Rus güreşçi **Alfonso González, Meksikalı futbolcu **Nevena Božović, Sırp şarkıcı **Iñaki Williams, İspanya doğumlu Ganalı millî futbolcu * 16 Haziran **Marina Brunello, İtalyan satranç büyükustası **Rezar, Hollandalı profesyonel güreşçi **Ryohei Michibuchi, Japon futbolcu * 17 Haziran **İrina Kuraçkina, Belaruslu güreşçi **Didier Ndong, Gabonlu futbolcu **Kubilay Sönmez, Türk futbolcu **Hidemasa Kobayashi, Japon futbolcu * 18 Haziran **Shion Niwa, Japon futbolcu **Miran Kibe, Japon futbolcu **Takuya Iwanami, Japon futbolcu **Andrew Rowsey, Amerikalı basketbolcu * 19 Haziran - Miguel Cardoso, Portekizli futbolcu * 21 Haziran **Evans Kangwa, Zambiya millî futbolcusu **Başak Eraydın, Türk millî tenisçi * 22 Haziran **Damla Çakıroğlu, Türk voleybolcu **Büşra Yılmaz, Türk yazar **Sébastien Haller, Fildişi Sahili futbolcusu **Yasutaka Yanagi, Japon futbolcu * 23 Haziran **HoYeon Jung, Güney Koreli model, oyuncu **João Pedro Gomes Camacho, Portekizli futbolcu **Roger Martínez, Kolombiyalı futbolcu * 24 Haziran - Nicole Muñoz, Kanadalı oyuncu * 25 Haziran **Egor Kreed, Rus şarkıcı **Shuto Hira, Japon futbolcu **Cengizhan Koç, Türk futbolcu * 26 Haziran - Selin Genç, Türk oyuncu * 27 Haziran **Maëva Coucke, Fransız manken **Andrea Melgarejo, Paraguaylı manken **Gu Sung-yun, Güney Koreli futbolcu * 28 Haziran **Emily Blue, Amerikalı electropop şarkıcısı ve bağımsız rock grubu Tara Terra'nın solisti **Kira Trusova, Rus hentbolcu **Alessio Cragno, İtalya futbolcu **Hüseyin bin Abdullah, Ürdün Haşimi Krallığı'nın veliahdı **Anish Giri, Rus-Hollandalı satranç oyuncusu * 29 Haziran **Elina Born, Eston şarkıcı **Leandro Paredes, Arjantinli futbolcu **Camila Mendes, Amerikalı oyuncu * 30 Haziran - Gianni Rodríguez, Uruguaylı futbolcu === Temmuz === * 1 Temmuz **Tich, İngiliz şarkıcı **Jüri Pootsmann, Eston şarkıcı **Miha Zajc, Sloven futbolcu * 2 Temmuz - Baba Rahman, Ganalı futbolcu * 3 Temmuz - Ben Winchell, Amerikalı film ve dizi yönetmeni * 4 Temmuz **Agnete Johnsen, Norveçli şarkıcı **Era Istrefi, Arnavut şarkıcı * 5 Temmuz - Şeyma Ercan, Türk voleybolcu * 6 Temmuz - Joan Jordán, İspanyol futbolcu * 7 Temmuz - Mattheus Oliveira, Brezilyalı futbolcu * 8 Temmuz **Buse Arıkazan, Türk sırıkla atlayıcı **Jordan Adams, Amerikan profesyonel eski futbolcusu * 9 Temmuz **Rónald Matarrita, Kosta Rika'lı futbolcu **Luka Đorđević, Karadağlı millî futbolcu * 10 Temmuz - Iuri Medeiros, Portekizli futbolcu * 11 Temmuz **Nina Nesbitt, İskoç şarkıcı **Caleb Ewan, Avustralyalı bisiklet yarışçısı * 12 Temmuz - Josephine Japy, Fransız yakın dönem oyuncusu * 13 Temmuz - Petar Golubović, Sırp futbolcu * 14 Temmuz **Aydın Monguş, Rus güreşçi **Mahmut Akan, Türk futbolcu * 15 Temmuz - Pelin Bilgiç, Türk basketbolcu * 16 Temmuz - Koki Tsukagawa, Japon futbolcu * 17 Temmuz **Benjamin Mendy, Fransız futbolcu **Victor Lindelöf, İsveçli futbolcu **Muhsin el-Harsi, Suudi futbolcu * 18 Temmuz **Erik Lima, Brezilyalı forvet **Laura Rizzotto, Brezilyalı şarkıcı ve söz yazarı * 19 Temmuz **Julia Furdea, Avusturyalı model **Michael Frey, İsviçreli futbolcu * 20 Temmuz **Yushi Mizobuchi, Japon futbolcu **Koray Kaçınoğlu, Türk futbolcu **Maia Shibutani, Amerikalı buz patenci * 21 Temmuz - Lucas Olaza, Uruguaylı futbolcu * 22 Temmuz **Jaz Sinclair, Amerikalı aktris **Daniel Álvarez López, Meksikalı futbolcu * 23 Temmuz **Takuya Kida, Japon futbolcu **Aleksandros Nikolias, Yunan futbolcu * 24 Temmuz - Bright Edomwonyi, Nijeryalı futbolcu * 25 Temmuz **Ecem Baltacı, Türk oyuncu **Jordan Lukaku, Belçikalı futbolcu * 26 Temmuz **Şmagi Bolkvadze, Gürcü grekoromen güreşçi **Piris Da Motta, Paraguaylı millî futbolcu * 27 Temmuz - Lukas Spalvis, Litvanyalı futbolcu * 28 Temmuz - Daichi Akiyama, Japon futbolcu * 29 Temmuz **Daniele Rugani, İtalyan futbolcu **Ryo Toyama, Japon futbolcu * 30 Temmuz **Joey King, Amerikalı çocuk oyuncu ve pop müzik şarkıcısı **Jürgen Klinsmann, Alman futbolcu * 31 Temmuz **Lil Uzi Vert, Amerikalı rapçi, şarkıcı ve şarkı sözü yazarı **Selim Ay, Türk futbolcu === Ağustos === * 1 Ağustos - Domenico Berardi, İtalyan futbolcu * 2 Ağustos **Jang Jung-Won, Güney Koreli futbolcu **Sinan Kurumuş, Türk futbolcu * 3 Ağustos **Endoğan Adili, İsviçreli futbolcu **Corentin Tolisso, Fransız millî futbolcu * 4 Ağustos - Almila Ada, Türk oyuncu * 5 Ağustos - Martín Rodríguez, Şilili futbolcu * 6 Ağustos - Berk İsmail Ünsal, Türk futbolcu * 7 Ağustos - Oğuz Mataracı, Türk futbolcu * 8 Ağustos - Cameron Payne, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 9 Ağustos ** Jonathan Espericueta, Meksikalı futbolcu ** Adam Woźnica, Polonyalı voleybolcu * 10 Ağustos **Søren Kragh Andersen, Danimarkalı bisikletçi **Bernardo Silva, Portekizli millî futbolcu * 11 Ağustos - Joseph Barbato, Fransız futbolcu * 12 Ağustos - Ryan Aloali'i Mitchell, Amerikalı millî futbolcu * 13 Ağustos - Kosuke Fujioka, Japon futbolcu * 14 Ağustos **Cita Citata, Endonezyalı şarkıcı ve oyuncu **Junki Hata, Japon futbolcu **Jonathan Restrepo, Kolombiyalı futbolcu * 15 Ağustos **Cebrail Karayel, Türk futbolcu **Hideyuki Nozawa, Japon futbolcu * 16 Ağustos ** Julian Pollersbeck, Alman futbolcu ** Nazmi Faiz, Malezyalı futbolcu * 17 Ağustos - Vladimir Maslennikov, Rus atıcı * 18 Ağustos - Ceyda Aktaş, Türk voleybolcu * 19 Ağustos - Mert Hakan Yandaş, Türk futbolcu * 20 Ağustos - Berat Aydoğdu, Türk futbolcu * 21 Ağustos **Jacqueline Emerson, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı **Tonje Enkerud, Norveçli hentbol oyuncusu **Ablaye Sy, Moritanyalı futbolcu * 22 Ağustos - Astou Ndour, İspanyol profesyonel basketbolcu * 23 Ağustos **August Ames, Kanadalı porno yıldızı (ö. 2017) **Emre Kılınç, Türk futbolcu **Jusuf Nurkić, Boşnak profesyonel basketbolcu **Shoya Nakajima, Japon futbolcu * 24 Ağustos **Kelsey Plum, Amerikalı profesyonel basketbolcu **Tyler Ennis, Kanadalı profesyonel basketbolcu * 25 Ağustos - Cenk Şeker, Türk futbolcu * 26 Ağustos - Lauren Taylor, İngiliz amatör golfçü. * 27 Ağustos - Jendrik Sigwart, Alman şarkıcı * 28 Ağustos - Junior Malanda, Belçikalı futbolcu * 29 Ağustos **Cenk Şeker, Türk futbolcu **Yutaka Soneda, Japon futbolcu **Ryota Katayose, Japon şarkıcı, dansçı ve oyuncu * 30 Ağustos **Pablo Yan Fereira, Brezilyalı futbolcu **Kwon So-hyun, Güney Koreli şarkıcı ve oyuncu **Mateus Caramelo, Brezilyalı futbolcu * 31 Ağustos **Takeru Okada, Japon futbolcu **Shintaro Kokubu, Japon futbolcu **Takahiro Iida, Japon futbolcu === Eylül === * 8 Eylül **Melis Hacic, Türk model ve oyuncu **Lily Sullivan, Avustralyalı oyuncu ve model **Ćamila Mičijević, Boşnak hentbolcu **Cameron Dallas, İnternet Ünlüsü **Jeon Minju, Güney Koreli müzisyen **Alayna Treene, Amerikalı gazeteci **Azumi Waki, Japon şarkıcı ve seslendirme sanatçısı **Oleksandr Korpan, Ukraynalı askeri pilot **Bruno Fernandes, Portezli millî futbolcu **Yassine Benzia, Cezayirli futbolcu **Marco Benassi, İtalyan futbolcu **Ghayas Zahid, Norveçli futbolcu **Daiya Maekawa, Japon millî futbolcu **Alina Li, Çinli pornografik film oyuncusu * 9 Eylül **Yuliana Korolkova, Rus manken **Jure Balkovec, Sloven futbolcu **Lucas Ontivero, Arjantinli futbolcu **Gilbert Koomson, Ganalı millî futbolcu **Matt Macey, İngiliz futbolcu **Ali Faiz Atiyye, Iraklı futbolcu **Yuto Horigome, Japon futbolcu **Yuta Toyokawa, Japon futbolcu **William Guzmán, Meksikalı futbolcu * 10 Eylül **Mehdi Turabi, İranlı millî futbolcu **Tsubasa Nihei, Japon futbolcu * 11 Eylül **Mateus dos Santos Castro, Brezilyalı futbolcu **Cameron Burrell, Amerikalı kısa mesafe koşucusu **Nataliya Prışçepa, Ukraynalı atlet **Eyüp Türkaslan, Türk futbolcu **Hüseyin Altıntaş, Türk futbolcu * 12 Eylül **Elina Svitolina, Ukraynalı tenisçi **Thessaly Zimmerman, Arubalı manken **Go Won-hee, Güney Koreli bir aktris **Hasan Üstübücü, Türk futbolcu **Yunus Emre Yalçın, Türk futbolcu **Nicolás Orsini, Arjantinli futbolcu **Jordi El Niño Polla, İspanyol pornografik film oyuncusu **RM, Güney Koreli rapçi * 13 Eylül **Sepp Kuss, Amerikalı bisikletçi **Joel Pohjanpalo, Fin futbolcu **Layton Williams, İngiliz aktör, şarkıcı ve dansçı **Leonor Andrade, Portekizli şarkıcı *14 Eylül **Foxy Di, Amerikalı erotik model **Hailey Anne Nelson, Amerikalı oyuncu **Fehed el-Muvelled, Suudi futbolcu **Gary Harris, Amerikalı profesyonel basketbolcu **Léo Dubois, Fransız futbolcu **Brahim Darri, Hollandalı futbolcu **Daniel O'Shaughnessy, Çinli futbolcu **Yumemi Kanda, Japon futbolcu * 15 Eylül **Luis Mago, Venezuelalı futbolcu **Björn Engels, Belçikalı futbolcu **Ricardo Horta, Portekizli millî futbolcu **Wout van Aert, Belçikalı bisiklet yarışçısı * 16 Eylül **Mina Popović, Sırp voleybol oyuncusu **Unoaku Anyadike, Nijeryalı model **Daudet N'Dongala, Fransız futbolcu **Adam Kowalski, Polonyalı profesyonel erkek voleybolcu **Aleksandar Mitrović, Sırp futbolcu * 17 Eylül **Momoko Abe, Japon model **Javier Eduardo López, Meksikalı futbolcu **Bilal Kılıç, Türk futbolcu * 18 Eylül - Yuki Yamanouchi, Japon futbolcu * 19 Eylül **Luka Krajnc, Slovenyalı millî futbolcu **Alfredo Juraidini, Meksikalı futbolcu **Mamadou Diallo, Gineli futbolcu * 20 Eylül **Gizem Sezer, Türk basketbolcu **Gökhan Sazdağı, Türk futbolcu * 21 Eylül **Hideki Ishige, Japon futbolcu **Davide Ballerini, İtalyan bisikletçi * 22 Eylül **Enver Cenk Şahin, Türk futbolcu **Muhammed Kanu, Suudi millî futbolcusu **Park Jin-young, Güney Koreli oyuncu, şarkıcı-şarkı yazarı, koreograf ve dansçı * 23 Eylül **Yerry Mina, Kolombiyalı futbolcu **Yusuf Mersin, İngiliz-Türk futbolcu **Wilder Cartagena, Perulu milli futbolcu * 24 Eylül **Yuki Omoto, Japon futbolcu **Hannah Brown, Amerikalı manken **Romario Ibarra, Ekvatorlu milli futbolcu **Park Se-wan, Güney Koreli oyuncu * 25 Eylül **Yekaterina Matlaşova, Rus hentbolcu **Jean Kouassi, Fildişi Sahilli futbolcu **Min Do-hee, Güney Koreli oyuncu ve şarkıcı **Jekaterina Matlasjova, Rus hentbolcu * 26 Eylül **Deniz Altan, Türk oyuncu **İlyas Kubilay Yavuz, Samsunspor futbolcusu **Junior Silva Ferreira, Brezilyalı futbolcu **Marcell Jacobs, İtalyan kısa mesafe koşucusu ve eski uzun atlayıcı * 27 Eylül **Anya Olsen, Amerikalı erotik model **Takuya Hashiguchi, Japon futbolcu * 28 Eylül ** Onurcan Piri, Giresunspor futbolcusu ** Simon Hald Jensen, Danimarkalı hentbolcu **Akihisa Okada, Japon futbolcu **Xavier Arreaga, Ekvatorlu futbolcu **Trevor Daniel, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 29 Eylül ** Katarzyna Niewiadoma, Polonyalı yol bisikleti yarışçısı **Halsey, Şarkıcı, Söz yazarı **Andy Polo, Perulu futbolcu **Joseph Mensah, Ganalı futbolcu **Simon Hald Jensen, Danimarkalı hentbolcu * 30 Eylül **Aliya Mustafina, Rus jimnastikçi **Duygu Çakmak, Türk manken **Raphaël Coleman, İngiliz aktör ve aktivist **Nikola Storm, Belçikalı futbolcu === Ekim === * 1 Ekim **Rodrigo Aguirre, Uruguaylı futbolcu **Masayuki Yamada, Japon futbolcu **Ali Hüsnü, Iraklı futbolcu **Dejan Meleg, Sırp futbolcu * 3 Ekim - Kepa Arrizabalaga, İspanyol futbolcu * 4 Ekim **Melis Tüzüngüç, Türk oyuncu **Shunsuke Mori Japon futbolcu * 5 Ekim - Danla Bilic, İnternet ünlüsü * 6 Ekim **Matthew Pennington, İngiliz futbolcu **Joohoney, Güney Koreli rapçi ve söz yazarı **Elmira Abdrazakova, Rus model * 8 Ekim **Luca Hänni, İsviçreli şarkıcı ve model **Hiroki Akino, Japon futbolcu * 9 Ekim - Christina Hering, Alman atlet * 10 Ekim - Ferhad Ayaz, İsveçli futbolcu * 11 Ekim **Mikael Mandron İskoçyalı futbolcu **Clésio Baúque, Mozambikli millî futbolcu * 12 Ekim - Valērijs Šabala, Leton futbolcu * 13 Ekim - Kübra Akman, Türk voleybolcu * 14 Ekim - Wallace Fortuna dos Santos, Brezilyalı futbolcu * 15 Ekim - Mertcan Aktaş, Türk futbolcu * 16 Ekim **Yuki Nakayama, Japon futbolcu **Ayaka Ōhashi, Japon seslendirme sanatçısı ve şarkıcı **Akari Kitō, Japon seslendirme sanatçısı ve şarkıcı * 17 Ekim **Bernard Mensah, Ganalı futbolcu **Abdullah Balıkuv, Türk futbolcu * 18 Ekim - Tsubasa Sano, Japon futbolcu * 19 Ekim - Guillermo de Amores, Uruguaylı futbolcu * 20 Ekim **Semra Rahimli, Azerbaycanlı şarkıcı **José Contreras Verna, Venezuelalı futbolcu * 21 Ekim - İyaz Osman, Suriyeli futbolcu * 23 Ekim **Margaret Qualley, Amerikalı oyuncu, dansçı ve manken. **Yusuke Kobayashi, Japon futbolcu **Patimat Abakarova, Azeri tekvandocu **César Abregú, Arjantinli futbolcu **Tomoko Muramatsu, Japon futbolcu * 24 Ekim **Naomichi Ueda, Japon millî futbolcu **Bruma, Portekizli futbolcu **Miguel Araujo, Perulu futbolcu * 25 Ekim - Jefferson Lerma, Kolombiyalı futbolcu * 26 Ekim **Bediha Gün, Türk kadın güreşçi **Shuho Miyashita, Japon futbolcu * 27 Ekim **Ahsen Eroğlu, Türk oyuncu **Euna Kim, Güney Koreli şarkıcı **Fatma Büşra Ayaydın, Türk oyuncu **Kurt Zouma, Fransız futbolcu * 28 Ekim - Andrew Harrison, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 30 Ekim - Tomoki Wada, Japon futbolcu * 31 Ekim **Sezgi Sena Akay, Türk oyuncu **Maxime Spano, Fransız futbolcu **Connor Chapman, Avustralyalı futbolcu **Andrea Fulignati, İtalyan futbolcu === Kasım === * 20 Kasım - Saki Ueno, Japon futbolcu * 22 Kasım - Dacre Montgomery, Avustralyalı şair ve söz yazarı === Aralık === * 3 Aralık – Jake T. Austin, Amerikalı sinema oyuncusu * 12 Aralık - Zoé Metthez, İsviçreli manken * 14 Aralık - Jason Lowndes, Avustralyalı bisikletçi * 17 Aralık - Sura İskenderli, Türk şarkıcı == Ölümler == === Ocak === * 1 Ocak - Cesar Romero, Küba asıllı Amerikalı oyuncu (d. 1907) * 9 Ocak ** Nubar Terziyan, Ermeni asıllı Türk vatandaşı sinema sanatçısı (d. 1909) ** Kayhan Kaynak, Türk futbolcu (d. 1960) * 17 Ocak - Chung Il-kwon, 8. Güney Kore Başbakanı (d. 1917) * 20 Ocak - Matt Busby, İskoç teknik direktör (d. 1909) * 22 Ocak ** Jean-Louis Barrault, Fransız oyuncu ve yönetmen (d. 1910) ** Telly Savalas, Amerikalı oyuncu (d. 1924) * 29 Ocak - Ulrike Maier, Avusturyalı kayakçı (d. 1967) * 30 Ocak - Pierre Boulle, Fransız yazar (d. 1912) === Şubat === * 1 Şubat - Olan Soule, Amerikalı oyuncu (d. 1909) * 2 Şubat - Marija Gimbutas, Litvan-Amerikalı arkeolog ve antropolog (d. 1921) * 6 Şubat - Jack Kirby, Amerikalı çizgi roman yazarı ve editörü (d. 1917) * 7 Şubat - Witold Lutosławski, Polonyalı besteci (d. 1913) * 9 Şubat - Howard Martin Temin, Amerikalı biyolog (d. 1934) * 11 Şubat - Paul Feyerabend, Avusturyalı filozof (d. 1924) * 14 Şubat - Andrey Çikatilo, Rus seri katil (d. 1936) * 17 Şubat - Garbis İstanbulluoğlu, Ermeni asıllı Türk futbolcu ve teknik direktör (d. 1927) * 19 Şubat - Derek Jarman, İngiliz film yönetmeni (d. 1942) * 24 Şubat - Dinah Shore, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1916) * 26 Şubat ** Tarık Buğra, Türk yazar (d. 1918) ** Bill Hicks, Amerikalı komedyen (d. 1961) === Mart === * 4 Mart - John Candy, Kanadalı komedyen ve oyuncu (d. 1950) * 6 Mart - Melina Mercouri, Yunan siyasetçi ve oyuncu (d. 1920) * 9 Mart ** Charles Bukowski, Amerikalı yazar (d. 1920) ** Fernando Rey, İspanyol oyuncu (d. 1917) * 12 Mart - Mehmed Orhan Osmanoğlu, 42. Osmanlı Hanedan Reisi (d. 1909) * 16 Mart - Medeni Berk, 7. Türkiye Cumhuriyeti Başbakan Yardımcısı (d. 1913) * 23 Mart - Giulietta Masina, İtalyan kadın oyuncu (d. 1921) * 29 Mart - Eugene Ionesco, Rumen tiyatro yazarı (d. 1909) === Nisan === * 1 Nisan ** Léon Degrelle, Belçikalı Nazi (d. 1906) ** Gennadi Voronov, 24. Rusya SFSC Başkanı (d. 1910) ** Robert Doisneau, Fransız fotoğraf sanatçısı (d. 1912) * 5 Nisan - Kurt Cobain, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı (d. 1967) * 6 Nisan ** Juvénal Habyarimana, 3. Ruanda Devlet Başkan (d. 1937) ** Cyprien Ntaryamira, 5. Burundi Devlet Başkan (d. 1955) * 7 Nisan - Agathe Uwilingiyimana, 4. Ruanda Başbakanı (d. 1953) * 15 Nisan - John Curry, İngiliz buz patencisi (d. 1949) * 16 Nisan - Ralph Ellison, Amerikalı yazar (d. 1914) * 17 Nisan - Roger Wolcott Sperry, Amerikalı nöropsikolog (d. 1913) * 22 Nisan - Richard Nixon, 37. Amerika Birleşik Devletleri Başkanı (d. 1913) * 28 Nisan - Berton Roueché, Amerikalı gazeteci ve yazar (d. 1910) * 30 Nisan - Roland Ratzenberger, Avusturyalı Formula 1 pilotu (d. 1960) === Mayıs === * 1 Mayıs - Ayrton Senna, Brezilyalı Formula 1 pilotu (d. 1960) * 7 Mayıs - Clement Greenberg, Amerikalı sanat eleştirmeni (d. 1909) * 8 Mayıs - George Peppard, Amerikalı oyuncu (d. 1928) * 10 Mayıs - John Wayne Gacy, Amerikalı seri katil (d. 1942) * 12 Mayıs - Erik Erikson, Alman-Amerikalı psikolog (d. 1902) * 13 Mayıs - Manfred Wörner, 7. NATO Genel Sekreteri (d. 1934) * 14 Mayıs - Cihat Arman, Türk kaleci ve teknik direktör (d. 1915) * 19 Mayıs - Jacqueline Kennedy Onassis, 35. Amerika Birleşik Devletleri First Lady'si (d. 1929) * 21 Mayıs - Giovanni Goria, 46. İtalya Başbakanı (d. 1943) * 25 Mayıs - Fikret Arıcan, Türk futbolcu ve teknik direktör (d. 1912) * 29 Mayıs - Erich Honecker, 2. Doğu Almanya lideri (d. 1912) * 31 Mayıs - Uzay Heparı, Türk besteci (d. 1969) === Haziran === * 4 Haziran - Massimo Troisi, İtalyan aktör (d. 1953) * 9 Haziran - Jan Tinbergen, Hollandalı iktisatçı (d. 1903) * 14 Haziran - Henry Mancini, Amerikalı besteci ve aranjör (d. 1924) * 15 Haziran - Kristen Pfaff, Amerikalı basçı (d. 1967) * 15 Haziran - Ahmet Kostarika, Türk sinema oyuncusu (d. 1927) * 20 Haziran - Jay Miner, Tümleşik devre tasarımcısı (d. 1932) === Temmuz === * 2 Temmuz - Andrés Escobar, Kolombiyalı futbolcu (d. 1967) * 8 Temmuz - Kim Il-sung, 1. Kuzey Kore Yüce Lideri (d. 1912) * 10 Temmuz - Şemsi Yastıman, Türk Halk Müziği sanatçısı (d. 1923) * 13 Temmuz - Ayfer Feray, Türk oyuncu (d. 1928) * 20 Temmuz - Paul Delvaux, Belçikalı ressam (d. 1897) * 27 Temmuz - Kevin Carter, Güney Afrikalı fotoğrafçı (d. 1960) === Ağustos === * 11 Ağustos - Peter Cushing, İngiliz oyuncu (d. 1913) * 14 Ağustos - Elias Canetti, Bulgar kökenli Alman yazar (d. 1905) * 18 Ağustos - Richard Laurence Millington Synge, Britanyalı biyokimyacı (d. 1914) * 19 Ağustos - Linus Pauling, Amerikalı kuantum kimyageri ve biyokimyacı (d. 1901) * 23 Ağustos - Zoltán Fábri, Macar yönetmen ve senarist (d. 1917) * 30 Ağustos - Lindsay Anderson, İngiliz film yönetmeni (d. 1923) === Eylül === * 3 Eylül - Billy Wright, İngliz futbolcu ve teknik direktör (d. 1924) * 7 Eylül ** James Clavell, Avustralya doğumlu Britanyalı yazar (d. 1921) ** Terence Young, İngiliz film yönetmeni (d. 1915) * 10 Eylül - Max Morlock, Alman futbolcu (d. 1925) * 11 Eylül - Jessica Tandy, İngliz oyuncu (d. 1909) * 12 Eylül - Boris Yegorov, Sovyet doktor ve kozmonot (d. 1937) * 17 Eylül - Karl Popper, Avusturyalı- İngiliz filozof (d. 1902) * 22 Eylül - Hedwig Potthast, Heinrich Himmler'in metresi (d. 1912) * 26 Eylül - Louis Ferdinand, Prusya Prensi (d. 1907) * 30 Eylül - André Michel Lwoff, Fransız mikrobiyolog (d. 1902) === Ekim === * 11 Ekim - Ahmediye Cebrayılov, Azeri asıllı Sovyet asker (d. 1920) * 20 Ekim - Burt Lancaster, Amerikalı oyuncu (d. 1913) * 22 Ekim - Rollo May, Amerikalı varoluşçu psikolog (d. 1909) * 24 Ekim - Raúl Juliá, Porto Rikolu oyuncu (d. 1940) * 25 Ekim - Mildred Natwick, Amerikalı aktris (d. 1905) === Kasım === * 1 Kasım - Richard Krautheimer, Alman sanat ve mimarlık tarihçisi (d. 1897) * 12 Kasım - Wilma Rudolph, Amerikalı kısa mesafe koşucusu (d. 1940) * 28 Kasım - Jeffrey Dahmer, Amerikalı seri katil (d. 1960) * 30 Kasım - Guy Debord, Fransız Marksist filozof, yazar ve sinemacı (d. 1931) === Aralık === * 2 Aralık - Orhan Şaik Gökyay, Türk edebiyat, tarih ve dil araştırmacısı, şair (d. 1902) * 8 Aralık ** Enrique Líster, İspanyol asker ve siyasetçi (d. 1907) ** Antonio Carlos Jobim, Brezilyalı besteci (d. 1927) * 13 Aralık - Antoine Pinay, 70. Fransa Başbakanı (d. 1891) * 20 Aralık - Dean Rusk, 54. Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı (d. 1909) * 24 Aralık - John Osborne, İngiliz oyun yazarı (d. 1929) === Tarihi bilinmeyenler === * Murat Canbaş - Türk sporcu (d. 1974) == Nobel Ödülleri == * Fizik – Bertram N. Brockhouse, Clifford Glenwood Shull * Kimya – George Andrew Olah * Tıp – Alfred G. Gilman, Martin Rodbell * Edebiyat – Kenzaburo Oe * Barış – Yasser Arafat, Shimon Peres, Yitzhak Rabin * Ekonomi – Reinhard Selten, John Forbes Nash, John Harsanyi
1992 çarşamba günü başlayan bir artık yıldır. == Olaylar == * 1 Ocak - Schengen Antlaşması yürürlüğe girdi. * 9 Ocak - Bosna'da Sırp Cumhuriyeti kuruldu. * 25 Şubat - Hocalı Katliamı: Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesinde yaklaşık 613 Azeri sivil, Ermeni silahlı kuvetleri tarafından öldürüldü. * 3 Mart - Bosna-Hersek, Sırpların boykot ettiği referandum sonucu Yugoslavya'dan bağımsızlığını ilan etti. * 27 Nisan - Sosyalist Yugoslavya'nın geriye kalan son parçaları olan Sırbistan ve Karadağ, komünizm'e son vererek Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'ni kurdular. * * 13 Mart - Erzincan'da meydana gelen 6.8 şiddetindeki deprem sonucunda 653 ölü, 4000 yaralı. * 12 Mayıs - Heavy Metal grubu Iron Maiden dokuzuncu albümü Fear of the Dark'ı yayınladı. * 4 Haziran - 14 Haziran - Rio Çevre ve Kalkınma Bildirgesi kabul edildi. * 2 Ekim - Ege Denizi'nde yapılan "Kararlılık Gösterisi 92" adlı NATO Tatbikatı sırasında Amerikan Saratoga gemisinden atılan iki adet sea sparrow füzesinin Türk Deniz Kuvvetleri'ne ait TCG Muavenet muhrib'ini vurması sonucu, 5 denizci öldü. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak – Jack Wilshere, İngiliz futbolcu * 10 Ocak - Christian Atsu, Ganalı futbolcu (ö. 2023) * 19 Ocak ** Logan Lerman, Amerikalı oyuncu ** Shawn Johnson, Amerikalı jimnastikçi * 21 Ocak ** Kamer Mani, Türk basketbolcu ** Stanislav Murihin, Rus futbolcu * 26 Ocak - Alassane També, Fransız futbolcu === Şubat === * 3 Şubat - Anindya Kusuma Putri, Endonezyalı manken * 5 Şubat - Neymar, Brezilyalı futbolcu * 11 Şubat – Taylor Lautner, Amerikalı oyuncu ve dövüşçü * 14 Şubat – Freddie Highmore, İngiliz oyuncu * 17 Şubat - Andrei Girotto, Brezilyalı futbolcu * 20 Şubat - Jordon Hooper, Amerikalı basketbolcu * 17 Şubat – Meaghan Jette Martin, Amerikalı oyuncu * 27 Şubat - Özlem Öztürk, Türk basketbolcu === Mart === * 1 Mart - Ramal Aslanov, Azeri kickboksçu * 4 Mart - Jared Sullinger, Amerikalı basketbolcu * 10 Mart – Emily Osment, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 13 Mart - Kaya Scodelario, İngiliz oyuncu * 26 Mart – Haley Ramm, Amerikalı oyuncu === Nisan === * 3 Nisan - Yuliya Efimova, Rus yüzücü * 4 Nisan ** Alexa Nikolas, Amerikalı oyuncu ** Orhan Humbatov, Azeri asker * 7 Nisan - Alexis Jordan, Amerikalı oyuncu * 14 Nisan - Mehdi Beşiri, İranlı bilim insanı * 19 Nisan - Marshmello, Amerikalı DJ * 23 Nisan - Zelim Bakaev, Rus şarkıcı * 27 Nisan - Adam Bartoš, Çek voleybolcu === Mayıs === * 6 Mayıs - Nilay Aydoğan, Türk basketbolcu (ö. 2023) * 12 Mayıs – Malcolm David Kelley, Amerikalı oyuncu * 26 Mayıs - Jenni Vähämaa, Fin buz patenci * 27 Mayıs - Abdul Vahab Zahiri, Afgan atlet === Haziran === * 4 Haziran – Dino Jelusić, Hırvat şarkıcı * 5 Haziran - Emily Seebohm, Avustralyalı yüzücü * 17 Haziran - Ecem Uzun, Türk oyuncu * 24 Haziran – David Alaba, Avusturyalı futbolcu * 26 Haziran - Jennette McCurdy, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve şarkı yazarı * 28 Haziran ** Oscar Hiljemark, İsveçli futbolcu ** Elaine Thompson-Herah, Jamaikalı atlet === Temmuz === * 2 Temmuz **Manon Houette, Fransız hentbolcu **Yuki Kagawa, Japon futbolcu * 21 Temmuz – Rachael Flatt, Amerikalı buz patenci * 22 Temmuz – Selena Gomez, Amerikalı aktris ve şarkıcı * 23 Temmuz – Konstantinos Tzortziou, Yunan e-sporcu * 30 Temmuz - Anissa Blondin, Belçikalı manken === Ağustos === * 1 Ağustos - Karyağdı Ahmedov, Azeri asker * 4 Ağustos – Dylan ve Cole Sprouse, Amerikalı ikiz oyuncular * 7 Ağustos ** Ariel Camacho, Meksikalı şarkıcı ve söz yazarı (ö. 2015) ** Yusuf Yazıcı, Türk futbolcu * 11 Ağustos - Bryce Cotton, Amerikalı basketbolcu * 14 Ağustos - Habib Şen, Türk futbolcu (ö. 2011) * 18 Ağustos – Frances Bean Cobain, Kurt Cobain ve Courtney Love'ın kızı * 20 Ağustos – Demi Lovato, Amerikalı şarkıcı === Eylül === * 7 Eylül **Gizem Karaca, Türk manken ve oyuncu **Alican Süner, Türk kemancı **Martin Hinteregger, Avusturyalı futbolcu **Aleksey Lutsenko, Kazak profesyonel bisikletçi * 8 Eylül **Sakiko Ikeda, Japon milli futbolcu **Bernard Anício Caldeira Duarte, Brezilyalı futbolcu **Koki Takenaka, Japon eski futbolcu **Simon Thern, İsveçli futbolcu * 9 Eylül - Başaran Saraçoğlu, Türk futbolcu * 14 Eylül - Vügar Şirinli, Azeri judocu * 16 Eylül - Nick Jonas, Amerikalı şarkıcı * 22 Eylül - Benedikt Saller, Alman futbolcu * 23 Eylül - Oğuzhan Özyakup, Türk futbolcu === Ekim === * 8 Ekim - Terran Petteway, Amerikalı basketbolcu * 11 Ekim - Cardi B, Amerikalı rapçi * 12 Ekim – Josh Hutcherson, Amerikalı oyuncu * 20 Ekim - Ksenia Semenova, Rus artistik jimnastikçi * 23 Ekim - Cassie Laine, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 24 Ekim - Emel Sığırcı, Türk basketbolcu === Kasım === * 7 Kasım - Andrea Londo, Meksikalı- Amerikalı oyuncu * 23 Kasım - Miley Cyrus, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu === Aralık === *4 Aralık-Kim Seok-Jin Güney Koreli şarkıcı,söz yazarı * 7 Aralık - Joshua Bonehill-Paine, İngiliz milliyetçi * 13 Aralık - Andrea Radonjić, Sırp manken * 18 Aralık - Bridgit Mendler, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu *20 Aralık- Hayal Köseoğlu,Türk oyuncu == Ölümler == === Ocak === * 1 Ocak – Grace Hopper, Amerikalı bilim insanı (d. 1906) * 3 Ocak – Judith Anderson, Avustralyalı oyuncu (d. 1897) * 14 Ocak – Yadigar Ejder, Türk sinema oyuncusu (d. 1947) * 26 Ocak – José Ferrer, Porto Riko'lu oyuncu (d. 1912) === Şubat === * 7 Şubat - Mevhibe İnönü, 2. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün eşi (d. 1897) * 25 Şubat - Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, Türk bilim insanı === Mart === * 9 Mart – Menachem Begin, 6. İsrail başbakanı, Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1913) * 23 Mart – Friedrich Hayek, Avusturyalı ekonomist, Nobel Ödülü sahibi (d. 1899) === Nisan === * 5 Nisan – Sam Walton, Amerikalı iş insanı, Walmart'ın kurucusu (d. 1918) * 6 Nisan – Isaac Asimov, Rus asıllı Amerikalı yazar * 13 Nisan – Feza Gürsey, Türk fizikçi (d. 1921) * 20 Nisan – Benny Hill, İngiliz komedyen ve oyuncu (d. 1924) * 23 Nisan – Satyajit Ray, Hindistanlı film yapımcısı (d. 1921) === Mayıs === * 6 Mayıs - Marlene Dietrich, Alman sinema oyuncusu ve şarkıcı (d. 1901) * 22 Mayıs - Atahualpa Yupanqui, Arjantinli besteci (d. 22 Ocak 1908) * 30 Mayıs – Karl Carstens, Almanya Federal Cumhuriyeti'nin 5. Cumhurbaşkanı (d. 1914) === Haziran === * 28 Haziran – Mikhail Tal, Sekizinci Dünya Satranç şampiyonu (d. 1936) === Temmuz === * 4 Temmuz - Astor Piazzolla, Arjantinli bandoneoncu (d. 11 Mart 1921) * 22 Temmuz - Toto Karaca, Türk tiyatro ve bale sanatçısı (d. 1912). *31 Temmuz - Ralph Strait, Amerikalı televizyon ve sinema oyuncusu (d. 1936) === Ağustos === * 12 Ağustos - John Cage, Amerikalı besteci, filozof, yazar ve baskıcı * 25 Ağustos - Nisa Serezli, tiyatro ve sinema sanatçısı === Eylül === * 6 Eylül - Cevat Kurtuluş, sinema oyuncusu === Ekim === * 6 Ekim – Denholm Elliott, İngiliz oyuncu (d. 1922) * 7 Ekim – Tevfik Esenç, Ubıhça'yı son konuşan kişi (d. 1904) * 8 Ekim – Willy Brandt, Federal Almanya başbakanı (d. 1913) * 12 Ekim – John Hancock, Amerikalı oyuncu (d. 1941) * 27 Ekim – David Bohm, Kuantum mekaniği fizikçisi (d. 1917) === Kasım === * 7 Kasım - Alexander Dubček, Slovak politikacı (d. 1921) * 23 Kasım - Vasfi Rıza Zobu, tiyatro ve sinema sanatçısı (d. 1902) === Aralık === * 9 Aralık - Geoffroy Chodron de Courcel, Fransız diplomat (d. 1912) * 21 Aralık - Stella Adler, Amerikalı oyuncu ve oyunculuk öğretmeni (d. 1901) * 24 Aralık - Peyo (Asıl adı Pierre Culliford), Belçikalı karikatürist (d. 1928) === Tarihi bilinmeyenler === * Remziye Hisar, Türkiye'nin ilk kadın kimyageri (d. 1902) == 1992 Nobel ödülünü kazananlar == Fizik - Georges Charpak Kimya - Rudolph A. Marcus Tıp - Edmond H.Fischer, Edwin G. Krebs Edebiyat - Derek Walcott Barış - Rigoberta Menchú Ekonomi - Gary Becker == Ayrıca bakınız == * 1992'de Türkiye
1998 (MCMXCVIII) perşembe günü başlayan bir yıldır. 1998 yılında Türkiye'deki olaylar için 1998'de Türkiye sayfasına bakınız. == Olaylar == === Ocak === * 1 Ocak - Avrupa Merkez Bankası kuruldu. * 16 Ocak - Yargıtay Başsavcısı Vural Savaş tarafından açılan davada Anayasa Mahkemesi Refah Partisi'ni kapattı. Genel Başkan Necmettin Erbakan ile bazı yöneticilere 5 yıl siyaset yapmama cezası verildi. === Mart === * 23 Mart - Heavy Metal grubu Iron Maiden on birinci albümü Virtual XI'ı yayınladı. === Haziran === * 10 Haziran - 1998 FIFA Dünya Kupası Brezilya-İskoçya maçı ile başladı. * 27 Haziran - Adana Ceyhan'da meydana gelen 6.3 lük depremde 145 kişi öldü, 1041 kişi yaralandı. === Temmuz === * 12 Temmuz - 1998 FIFA Dünya Kupası Finalinde ev sahibi Fransa, Brezilya yı 3-0 mağlup ederek ilk dünya kupası şampiyonluğunu elde etti. * 27 Temmuz - Bern'de Safari adlı restorana düzenlenen saldırıda 4 kişi öldü. Saldırganlardan biri olan Türk vatandaşı, eski TİKKO üyesi Mustafa Karahan 2012 yılında İstanbul'da yakalandı. === Ağustos === * 7 Ağustos - Trabzon Beşköy'de meydana gelen sel felaketinde 47 kişi öldü. * 7 Ağustos - Amerika Birleşik Devletleri'nin Darüsselam ve Nairobi'deki konsolosluklarına yapılan bombalı saldırılarda 224 kişi öldü. * 8 Ağustos - Sunni çizgideki Taliban, Mezar-ı Şerif'te çoğu diplomat olan 11 İranlıyı öldürdü. === Ekim === * 20 Ekim - Türkiye ile Suriye arasında Adana Mutabakatı imzalandı. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Hilal Zeyneb Saraç, Türk yüzücü * 5 Ocak - Merve Arı, Türk basketbolcu * 11 Ocak - Laura Roge, Alman oyuncu * 13 Ocak - Abdou Harroui, Hollandalı futbolcu === Şubat === * 15 Şubat - Zachary Gordon, Oyuncu * 26 Şubat - Ege Tanman, Türk Oyuncu === Mart === * 14 Mart - Neslican Tay Türk kanser aktivisti (ö.2019) === Nisan === * 6 Nisan - Peyton Roi List, Amerikalı çocuk oyuncu ve çocuk model. * 9 Nisan ** Elle Fanning, Amerikalı oyuncu ** Enes Batur Sungurtekin, Türk Youtuber === Mayıs === * 11 Mayıs - Görkem Doğan, Türk basketbolcu * 12 Mayıs - Dilara Kurtulmuş, Türk çocuk oyuncu * 13 Mayıs - Pablo Calderón, Arjantinli futbolcu * 17 Mayıs - Abdulrahman Akkad, Suriyeli blog yazarı ve insan hakları aktivisti * 26 Mayıs - Vladimir Arzumanyan, Ermeni şarkıcı ve söz yazarı. *28 Mayıs-Dahyun,Güney Koreli şarkıcı === Haziran === * 11 Haziran - Fırat Can Aydın, Türk dizi oyuncusu === Temmuz === * 8 Temmuz - Jaden Smith, Amerikalı oyuncu * 21 Temmuz **İlayda Akdoğan, Türk oyuncu **Blerta Leka, Arnavut manken * 31 Temmuz - Çağatay Akman Türk şarkıcı === Ağustos === * 8 Ağustos - Ronan Parke, İngiliz şarkıcı * 8 Ağustos - Shawn Mendes, Amerikalı şarkıcı * 16 Ağustos - Rachel Traets, Hollandalı şarkıcı. * 25 Ağustos - China Anne McClain, Amerikalı genç şarkıcı, söz yazarı * 26 Ağustos - Berke Aygündüz, Türk basketbolcu === Eylül === * 7 Eylül **Manita Hang, Kamboçyalı manken **Gerardo Arteaga, Meksikalı futbolcu **Moisés Villarroel Angulo, Bolivyalı milli futbolcu **Roberto Alvarado, Meksikalı futbolcu * 8 Eylül **Sierra Capri, Amerikalı oyuncu **Steven Alzate, Kolombiyalı milli futbolcu **Daiki Sugioka, Japon milli futbolcusu * 9 Eylül - Colin Dagba, Fransız futbolcu === Ekim === * 11 Ekim - Leandro Henrique do Nascimento, Brezilyalı futbolcu * 16 Ekim - Andrés Andrade, Panamalı futbolcu * 22 Ekim - Roddy Ricch, Amerikalı rapçı === Kasım === * 23 Kasım - Bradley Steven Perry, oyuncu. === Aralık === == Ölümler == === Ocak === * 1 Ocak - Helen Wills Moody, Amerikalı tenis oyuncusu (d. 1905) * 14 Ocak - Safiye Ayla, Türk Sanat Müziği yorumcusu (d. 1907) * 17 Ocak - Gökhan Semiz, Grup Vitamin solisti, söz yazarı, besteci, müzisyen, tiyatro sanatçısı (d. 1969) === Mart === * 16 Mart - Pertev Naili Boratav, Türk halkbilimcisi (d. 1907) * 19 Mart - Hanzade Sultan, son Osmanlı padişahı Sultan Vahdettin ve son halife Abdülmecit Efendi’nin torunudur (d. 1923) * 20 Mart - Amerikalı caz müzisyeni ve saksafoncu (d. 1956) === Nisan === * 15 Nisan - Pol Pot, Kamboçya başbakanı (d. 1928) === Mayıs === * 14 Mayıs - Frank Sinatra, Amerikalı şarkıcı (d. 1915) * 15 Mayıs - Naim Talu, eski başbakan (d. 1919) * 16 Mayıs - Sevim Tanürek, Türk Müziği sanatçısı (d. 1934) * 20 Mayıs - Santiago Álvarez, Kübalı film yönetmeni (d. 1919) === Haziran === * 2 Haziran - Sohrab Şahit Sales, İranlı yönetmen (d. 1944) * 8 Haziran - Maria Reiche, Peru'daki Nazca çizgilerini araştırması ile ünlü olan Almanya doğumlu matematikçi ve arkeolog. * 27 Haziran ** Kerim Tekin, Türk pop müziği sanatçısı (d. 1975) ** Ali Münif İslamoğlu, Türk siyasetçi (d. 1917) === Ağustos === * 23 Ağustos - Ahmet Hamdi Boyacıoğlu, Türk Hukukçu (d.1920) === Eylül === * 6 Eylül - Akira Kurosava, Japon yönetmen, yapımcı, senarist ve kurgucu (d.1910) * 7 Eylül - Mario Bardi, İtalyan ressam (d. 1922) === Ekim === * 28 Ekim - Ted Hughes, İngiliz yazar ve çocuk edebiyatçısıdır (d. 1930) === Kasım === * 8 Kasım - Erol Taş, Türk sinema oyuncusu (d. 1928) * 19 Kasım - Alan J. Pakula, Polonya asıllı, Amerikalı film yönetmeni, yazar, yapımcı (d. 1928) === Aralık === * 1 Aralık - Mazhar Apa Türk iş insanı, ressam, klişeci ve Apa Ofset'in kurucusu. (d. 1905) * 30 Aralık ** Keisuke Kinoshita, Japon film yönetmeni (d. 1912) ** George Webb, İngiliz aktör (d. 1911)
Anton Pavloviç Çehov (, ; 29 Ocak 1860 - 15 Temmuz 1904), Rus oyun ve kısa öykü yazarıdır. Tarihte kısa öykü alanında en iyi yazarlar arasında sayılmaktadır. Oyun yazarı olarak kariyerinde dört klasik eser üretmiş ve en iyi kısa öyküleri, yazarlar ve eleştirmenler tarafından olumlu eleştiriler almıştır."Greatest short story writer who ever lived." Raymond Carver (in Rosamund Bartlett's introduction to About Love and Other Stories, XX); "Quite probably. the best short-story writer ever." A Chekhov Lexicon , by William Boyd, The Guardian, 3 Temmuz 2004. Erişim tarihi: 16 Şubat 2007."Stories ... which are among the supreme achievements in prose narrative." Vodka miniatures, belching and angry cats, George Steiner's review of The Undiscovered Chekhov, in The Observer, 13 Mayıs 2001. Erişim tarihi: 16 Şubat 2007. Çehov, Henrik Ibsen ve August Strindberg ile birlikte çoğu zaman tiyatroda erken modernizmin doğuşundaki üç yaratıcı figürden biri olarak anılmaktadır.Harold Bloom, Genius: A Study of One Hundred Exemplary Authors. Çehov, edebî kariyerinin çoğunda tıp doktoru olarak çalışmış ve "Tıp benim nikâhlı karım, edebiyat ise metresim." sözlerini dile getirmiştir.Letter to Alexei Suvorin, 11 Eylül 1888. Anton Çehov'un Mektupları.. Çehov, 1896'daki Martı gösteriminden sonra tiyatroyu bırakmıştır fakat oyun, Konstantin Stanislavski'nin Moskova Sanat Tiyatrosu tarafından 1898'de yeniden canlandırılmıştır. Moskova Sanat Tiyatrosu, daha sonra Çehov'un Vanya Dayı'sını sahnelemiş ve Çehov'un son iki oyunu Üç Kızkardeş ile Vişne Bahçesi'nin galasını yapmıştır. Çehov geleneksel eylem yerine bir "ruh hali tiyatrosu" ve "metinde batık bir yaşam" sunduğu için bu dört eser, hem seyirciye hem oyuncu topluluğuna meydan okumayı sunmaktadır. Çehov ilk başta sadece maddi kazanç için yazılar yazmış ancak sanatsal hırsları arttıkça modern kısa öykünün evrimini etkileyen biçimsel yenilikler yapmıştır."Chekhov is said to be the father of the modern short story". ; "He brought something new into literature." James Joyce, in Arthur Power, Conversations with James Joyce, Usborne Publishing Ltd, 1974, , 57; "Tchehov's breach with the classical tradition is the most significant event in modern literature", John Middleton Murry, in Athenaeum, 8 Nisan 1922, cited in Bartlett's introduction to About Love. Okuyuculara verdiği zorluklardan ötürü özür dilememiş ve bir sanatçının rolünün soru sormak olduğunu ve sorulara cevap vermek olmadığını belirtmiştir. == Hayatı == === Çocukluğu === Anton Çehov, Rusya'nın güneyindeki Azak Denizi'ne bağlı bir liman şehri olan Taganrog'ta 29 Ocak 1860 ( 17 Ocak) tarihinde Büyük St. Anthony bayramında altı çocuklu bir ailenin üçüncü çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Eski bir serf ile Ukraynalı bir kadının oğlu olan: Egor Mikhailovich Chekhov ve Efrosinia Emelianovna babası Pavel Yegorovich Çehov, Kobeliaky (günümüz Ukrayna'sında Poltava Oblastı) yakınlarındaki Vilkhovatka köyündendi ve bir bakkal işletiyordu. Kilise korosu şefi, dindar bir Ortodoks Hristiyan olan ve çocuklarına fiziksel istismarda bulunan babası Pavel Çehov, bazı tarihçiler tarafından oğlunun iki yüzlülükle ilgili birçok portresi için bir model olarak görülmüştür. Çehov'un annesi Yevgeniya (Morozova), Rusya'nın her yerinde kumaş tüccarı babasıyla yaptığı yolculukların hikâyeleriyle çocukları eğlendiren mükemmel bir hikâye anlatıcısıydı.Payne, XVII.Chekhov ile Taganrog , Taganrog şehrinin sitesi. Çehov, "Biz, yeteneklerimizi babamızdan aldık ama ruhumuz, annemizden." diye belirtmiştir.From the biographical sketch, adapted from a memoir by Chekhov's brother Mihail, which prefaces Constance Garnett's translation of Chekhov's letters, 1920. Yetişkinlik döneminde Çehov, erkek kardeşi Alexander'ın, karısı ve çocuklarına karşı gösterdiği bazı davranışları, kendisine Pavel'ın tiranlığını hatırlatarak eleştirdi: "Annemizin gençliğini mahveden şeyin, zorbalık ve yalan olduğunu hatırlamanızı rica ediyorum. Zorbalık ve yalan, çocukluğumuzu o kadar berbat etti ki, ürküntüye kapılmadan ve tiksinmeden o günleri düşünemiyorum. Çorbanın çok fazla tuzlu olması üzerine sinir krizi geçirdiği ve annemize aptal dediği zaman hissettiğimiz korku ve iğrenmeyi hatırlayın."Kardeşi Alexander'a Mektuplar, 2 Ocak 1889, in .Another insight into Chekhov's childhood came in a letter to his publisher and friend Alexei Suvorin: "From my childhood I have believed in progress, and I could not help believing in it since the difference between the time when I used to be thrashed and when they gave up thrashing me was tremendous." Letter to Suvorin, 27 Mart 1894. Anton Çehov'un Mektupları. Çehov, Taganrog'daki Yunan Okulu ile Taganrog Gymnasium'da (daha sonra Çehov Gymnasium olarak değiştirildi) eğitim aldı ve Taganrog Gymnasium'da Eski Yunanca dersinin bir sınavında geçemeyince on beş yaşındayken sınıfta kaldı.Bartlett, 4-5. Taganrog'taki Yunan Ortodoks manastırında ve babasının korolarında şarkı söyledi. 1892 tarihli bir mektubunda çocukluğunu tanımlamak için "ıstırap" kelimesini kullandı ve şunları belirtmiştir: > "Kardeşlerim ve ben kilisenin ortasında dururken "May my prayer be exalted" > ya da "The Archangel's Voice" triosunu söylerken herkes bize duygulu bir > şekilde bakıyor ve ailelerimizi kıskanıyordu ama biz o sırada kendimizi > küçük mahkûmlar gibi hissediyorduk."Letter to I.L. Shcheglov, 9 Mart 1892. > Anton Çehov'un Mektupları. Çehov daha sonra Ateist oldu. 1876'da, Çehov'un babası yeni bir ev inşa etmek için yaptığı harcamalar ve Mironov adında bir müteahhit tarafından aldatılma sonucu iflasını ilan etti. Borcundan ötürü hapishaneye girmemek için üniversitede okuyan en büyük iki oğlu Alexander ve Nikolay'ın yanına, Moskova'ya, kaçtı. Aile, Moskova'da yoksulluk içinde yaşadı ve Çehov'un annesi bu olayla birlikte fiziksel ve duygusal olarak çöktü.Kuzen Mihail'e mektup, 10 Mayıs 1877. Anton Çehov'un Mektupları. Çehov ailesinin mallarını satmak ve eğitimini bitirmek için geride kaldı. Çehov, üç yıl daha Taganrog'ta yaşadı ve Vişne Bahçesi'ndeki Lopakhin gibi Selivanov adında bir adamla pansiyoner olarak kaldı ve evlerinin bedelini aileden kurtarmıştı. Çehov, özel öğretmenler tutarak icabına baktığı eğitiminin parasını ödemek için saka kuşu yakalayıp sattı ve diğer işlerin yanı sıra gazetelere kısa skeçler sattı.Payne, XX. Moskova'daki ailesine yollayabileceği her rubleyi onları neşelendirebilecek mizahi mektuplar eşliğinde gönderdi. Bu süre boyunca Miguel de Cervantes, İvan Turgenyev, İvan Gonçarov ve Arthur Schopenhauer gibi kişilerinKardeşi Mihail'e Mektup, 1 Temmuz 1876. Anton Çehov'un Mektupları. eserlerini iyice ve çözümsel bir şekilde okudu ve Babasızlık adında komedi drama yazdı fakat erkek kardeşi Alexander, "masum [bir] uydurma olsa da affedilmez" olduğu için oyunu reddetti. Çehov ayrıca bir dizi aşk işlerinin de tadını çıkarıyordu ki bunlardan biri, bir öğretmenin karısıyla olan ilişkisiydi. 1879'da Çehov okulunu bitirdi, ailesinin yanına, Moskova'ya, gitti ve burada I. S. Sechenov Moskova Devlet Tıp Üniversitesi'nin tıp fakültesine kabul edildi. === İlk yazıları === Çehov, artık bütün ailenin sorumluluğunu üstlenmişti. Ailesini desteklemek ve harç ücretlerini ödemek için "Antoşa Çehonte" (Антоша Чехонте) ve "Dalaksız Adam" (Человек без селезенки) gibi takma isimler altında çağdaş Rus hayatına dair günlük kısa, komik skeçler ve vinyetler yazdı. Olağanüstü çıkışıyla yavaş yavaş Rus sokak yaşamının hicivli bir tarihçisi olarak ün kazandı ve 1882'de o zamanın önde gelen yayıncılarından Nikolai Leykin'in sahibi olduğu Oskolki (Fagmanlar) için yazıyordu. Çehov'un bu aşamadaki tonu, olgun kurgusuyla bilinenlerden daha ağırdı.."There is in these miniatures an arresting potion of cruelty ... The wonderfully compassionate Chekhov was yet to mature." "Vodka Miniatures, Belching and Angry Cats" , George Steiner's review of The Undiscovered Chekhov, The Observer, 13 Mayıs 2001. Erişim tarihi: 16 Şubat 2007. 1884'te Çehov, az para kazandığı ve fakirleri ücretsiz muayene ettiği ana mesleği hekimliğe hak kazandı. 1884 ve 1885'te Çehov kendini kan öksürürken buldu ve 1886'da nöbetler kötüleşmeye başladı fakat tüberküloz olduğunu arkadaşlarıyla ailesine itiraf edemedi. Durumunu Leykin'e "Kendi meslektaşlarım tarafından muayene edilmekten korkuyorum." sözleriyle itiraf etti.N.A.Leykin'a Mektup, 6 Nisan 1886. Anton Çehov'un Mektupları. Haftalık dergiler için yazmaya devam etti ve ailesinin daha iyi bir yere taşınmasını sağlayacak kadar yeterli para kazanıyordu. 1886'nın başlarında milyoner sermayeder Alexey Suvorin'in hem sahibi olduğu hem editörlüğünü yaptığı ve St. Petersburg'daki en popüler gazetelerden biri olan Novoye Vremya (Yeni Zaman) için yazma teklifi aldı; Çehov, satır başına Leykin'in iki katı ücret alacak ve üç kez yazacaktı. Suvorin, Çehov'la ömür boyu sürecek bir arkadaşlık başlatmıştı ve belki de Çehov'un en yakını olmuştu.In many ways, the right-wing Suvorin, whom Lenin later called "The running dog of the Tzar" (Payne, XXXV), was Chekhov's opposite; "Chekhov had to function like Suvorin's kidney, extracting the businessman's poisons." Çok geçmeden popüler ilginin yanı sıra Çehov'un edebiyatı da ilgi çekmeye başlamıştı. Dönemin ünlü bir Rus yazarı olan altmış dört yaşındaki Dmitri Grigoroviç, Çehov'un "Avcı" adlı kısa öyküsünü okuduktan sonra Çehov'a şunları yazdı:The Huntsman.. Erişim tarihi: 16 Şubat 2007. "Gerçek bir yeteneğiniz var, bir yetenek ki sizi yeni kuşaktaki yazarlar arasında ön sırada tutmakta." Ayrıca Çehov'a yavaşlaması, az yazması ve edebi kaliteye odaklanması konusunda tavsiyelerde bulunmuştur. Çehov mektuba cevap vererek mektubun kendisine "şimşek gibi" vurduğunu söylemiş ve "Öykülerimi, muhabirlerin yangınlar hakkında notlarını kaleme alması gibi -mekanik olarak, yarı bilinçle, okuyucuyla ya da kendimle ilgili hiçbir şeyi önemsemeyerek- yazıyordum." diye itirafta bulunmuştur. Erken el yazmalarının sık sık aşırı özenle yazıldığını ve sürekli gözden geçirdiğini ortaya koyması nedeniyle bu itiraf, Çehov'a kötülük yapmış olabilir.Payne, XXIV. Grigoroviç'in tavsiyesi yine de yirmi altı yaşındaki yazara daha ciddi, sanatsal bir tutkuya ilham verdi. Çehov, 1888'de Grigoroviç'in küçük bir torpiliyle Alacakaranlıkta (V Sumerkakh) adlı kısa öykü koleksiyonuyla "yüksek artistik değere sahip en iyi edebi ürün" dalında Puşkin Ödülü kazandı. === Dönüm noktası === Aşırı çalışma ve kötü sağlığından ötürü yorgun olan Çehov, 1887'de Ukrayna'ya seyahat etti ve bu seyahat onda bozkırın güzelliğini depreştirdi."There is a scent of the steppe and one hears the birds sing. I see my old friends the ravens flying over the steppe." Letter to sister Masha, 2 Nisan 1887. Anton Çehov'un Mektupları. Dönüşünde "oldukça garip ve çok özgün bir şey" olarak nitelendirdiği ve Severny Vestnik'te yayımlanan "Step" adlı novella uzunluğundaki kısa öyküsünü yazmaya başladı.Letter to Grigorovich, 12 Ocak 1888. Quoted by . Karakterlerin düşünce süreçlerine sürüklenen bir anlatıda, Çehov, evden uzakta yaşamak için gönderilen genç bir çocuk ile arkadaşlarının, bir rahibin ve bir tüccarın gözünden bozkır boyunca hafif gezinti arabasıyla bir yolculuk başlatır. "Step", "Çehov şiirinin sözlüğü" olarak adlandırılmış ve olgun kurgusunun kalitesinin çoğunu sergileyerek ve bir gazeteden ziyade edebi bir dergide yayımlanarak Çehov'a önemli bir yükselişi sağlamıştır."'The Steppe,' as Michael Finke suggests, is 'a sort of dictionary of Chekhov's poetics,' a kind of sample case of the concealed literary weapons Chekhov would deploy in his work to come." . 1887 sonbaharında, Korsh adlı bir tiyatro yöneticisi Çehov'u bir oyun yazması için görevlendirdi ve bunun sonucunda İvanov adlı oyun iki haftada yazılarak kasımda sahnelendi.From the biographical sketch, adapted from a memoir by Chekhov's brother Mikhail, which prefaces Constance Garnett's translation of Chekhov's letters, 1920. Her ne kadar Çehov bu deneyimi "berbat" bulsa ve kardeşi Alexander'a yazdığı mektupta kaotik ürünün komik bir portresi olduğundan bahsetse de oyun hit olmuş ve özgünlüğe sahip bir çalışma olarak övülmüştür.Kardeşi Alexander'a mektup, 20 Kasım 1887. Anton Çehov'un Mektupları. Ayrıca Çehov o dönemde tam anlamıyla farkında olmasa da Martı (yazım yılı 1895), Vanya Dayı (yazım yılı 1897), Üç Kızkardeş (yazım yılı 1900) ile Vişne Bahçesi (yazım yılı 1903) gibi oyunları bugün bile oyunculuk aracına sağduyulu olan devrimci bir omurga olarak hizmet etmektedir: insanların gerçekte birbirlerine nasıl davrandıklarını ve (birbirleri ile) nasıl konuştukları üzerine "gerçekçiliği" yeniden yaratma ve ifade etme çabası ve izleyicinin insan olmanın ne anlama geldiğine dair bütün ayrıntılarıyla (olduğu gibi) kendi tanımını yansıtması umuduyla insani durumu mümkün olduğu kadar doğru bir şekilde ifade etmek için sahneye dönüştürmek. Bu oyunculuk sanatına yaklaşma felsefesi sadece değişmeyen bir özellik değil ayrıca 20. yüzyılın büyük bir bölümünden bu güne kadar oyunculuğun temel taşıdır. Mikhail Çehov, Ivanov'u kardeşinin entelektüel gelişimi ve edebi kariyerinde önemli bir an olarak değerlendirmiştir. Bu dönemden itibaren Çehov'un bir gözlemi ortaya çıkmıştır ve bu, Çehov'un tüfeği olarak bilinmektedir. Bu gözleme göre, bir anlatıdaki her ögenin gerekli ve yeri doldurulamazdır ve her şeyin ortadan kaldırılır. > "Hikâye ile alakalı olmayan her şeyi kaldırın. Eğer ilk bölümde 'duvarda bir > tüfek asılı' diyorsanız ikinci veya üçüncü bölümde o silah patlamalıdır. > Eğer ateşlenmeyecekse, o silah orada asılı olmamalıdır."S. Shchukin, Memoirs > (1911) :—Anton Çehov Çehov'un kardeşi Nikolay'ın 1889'da tüberkülozdan ölmesi Sıkıcı Bir Öykü'ye ilham kaynağı olmuştur ve hayatının sonunda hayatının amaçsız geçtiğini fark eden bir adam hakkında olan eser, aynı yılın eylülünde bitirilmiştir."A Dreary Story." . Erişim tarihi 16 Şubat 2007. Nikolay'ın ölümünden sonra kardeşi Çehov'un depresyonda ve huzursuz olduğunu yazan Mikhail Çehov, hukuk çalışmalarının bir parçası olarak o dönem cezaevlerini araştırıyordu ve Anton Çehov, kendi hayatında bir amaç için, bir süre sonra cezaevi reformu meselesini takıntı haline getirmiştir. === Sahalin === 1890'da Çehov, Japonya'nın kuzeyindeki katorga yani ceza kolonisi olan Sahalin Adası ile Uzak Doğu Rusyası'na tren, at arabası ve nehir vapuru ile zorlu bir yolculuğa çıkmış ve burada üç ay boyunca binlerce mahkûm ve yerleşimci ile bir nüfus sayımı için görüşme yapmıştır. Çehov'un Sahalin'e yaptığı iki buçuk aylık yolculuk sırasında yazdığı mektuplar en iyileri arasında sayılmaktadır. Kız kardeşine Tomsk hakkında yazdıklarıyla şehir kötü bir üne sahip olmuştur. > "Tomsk çok sıkıcı bir kasaba. Tanıştığım sarhoşlardan ve bana saygılarını > göstermek için otele gelen entelektüel insanlardan yola çıkarak karar > verirsem sakinleri de çok sıkıcı.Letter to sister, Masha, 20 Mayıs 1890. > Anton Çehov'un Mektupları. Çehov, Sahalin'de kırbaçlama, malzemelerin zimmete geçirilmesi ve kadınların fuhuşa zorlanması dahil birçok şeye şahit olmuştur ve bunlar da onu dehşete düşürmüş ve öfkelendirmiştir. "Öyle anlar vardı ki insanın alçalmasının en uç sınırlarını gördüğümü hissettim." diye yazmıştır. Özellikle, ceza kolonisinde yaşayan çocukların aileleriyle yaşadığı kötü durumdan etkilenmiştir. Örneğin: > "Amur üzerinde vapurda Sahalin'e giderken karısını öldüren ve ayaklarına > pranga takılan bir mahkûm vardı. Altı yaşındaki küçük kızı da onunlaydı. > Mahkûmun küçük kızı peşinden sürüklediğini fark ettim ve [küçük kız] onun > prangalarını tutuyordu. Gece olduğunda çocuk, asker ve mahkûmların birlikte > yığın halde uyuduğu yerde uyuyordu.A.F.Koni'ye Mektup, 16 Ocak 1891. Anton > Çehov'un Mektupları. Çehov daha sonra yardımın bir cevap olmadığı ancak devletin mahkûmlara insanî muameleyi finanse etme görevi olduğu sonucuna varmıştır. Elde ettiği bulgular, 1893 ile 1894'te Ostrov Sakhalin (Sahalin Adası) adıyla edebi değil de toplumsal bilim olarak yayımlanmıştır.: Such is the general critical view of the work, but Simmons calls it a "valuable and intensely human document." Çehov, uzunca kısa öyküsü "The Murder"da "Sahalin Cehennemi" için edebi bir ifade bulmuştur."The Murder" . Erişim tarihi 16 Şubat 2007. Çehov'un Sahalin üzerine yazdığı yazı, Haruki Murakami'nin 1Q84 adlı romanında kısa bir yorum ve analiz konusudur.Murakami, Haruki. 1Q84. Alfred A. Knopf: New York, 2011. Aynı zamanda Nobel Ödülü sahibi Seamus Heaney'in, "Çehov, Sahalin'de" adlı bir şiirin konusu olmuştur.Heaney, Seamus. Station Island Farrar Straus Giroux: New York, 1985. === Melikhovo === 1892'de Çehov, 1899 yılına kadar ailesiyle yaşayacağı ve Moskova'nın yaklaşık 40 km güneyinde yer alan Melikhovo'dan küçük bir arazi mülkünü satın almıştır. "Lord olmak güzeldir." diyerek (Shcheglov takma adı altında esprili parçalar yazan) arkadaşı Ivan Leontyev'e takılmış ancak ev sahibi olarak sorumluluklarını ciddiye almış ve kısa sürede yerli köylülere faydası dokunmuştur. 1892'deki kıtlık ve kolera salgınlarının kurbanları için yardım ayarlamanın yanı sıra üç okul, bir yangın istasyonu ve bir klinik inşa etmeye ve tüberkülozu sık sık yeniden ortaya çıkmasına rağmen kendi sağlık aletlerini civardaki köylülere bağışlamaya devam etmiştir.Payne, XXXI. Melikhovo'daki evlerin bir ferdi olan Mihail Çehov, kardeşinin tıbbi bağlantısının kapsamını şöyle anlatmıştır: > "Çehov'un Melikhovo'ya taşındığı ilk günden itibaren yirmi mil ötedeki > hasta[lar] ona akın etmeye başladı. Yürüyerek ya da arabalara getirildiler > ve çoğu zaman uzaktaki hastalar için alınıp götürüldü. Bazen sabahın erken > saatlerinde köylü kadınlar ve çocuklar onun kapısının önünde ayakta > bekliyordu."From the biographical sketch, adapted from a memoir by Chekhov's > brother Mikhail, which prefaces Constance Garnett's translation of Chekhov's > letters, 1920. Çehov'un ilaç harcamaları kayda değerdi ancak en büyük maliyet, hastayı ziyaret etmek için birkaç saat süren yolculuklar yapmaktı ki bu da yazma için zamanını azaltmıştır.From the biographical sketch, adapted from a memoir by Chekhov's brother Mihail, which prefaces Constance Garnett's translation of Chekhov's letters, 1920. Ancak Çehov'un bir doktor olarak çalışması, Rus toplumunun bütün kesimleriyle yakın temasa geçmesini sağlayarak yazılarını zenginleştirmiştir. Örneğin, köylülerin sağlıksız ve sıkışık yaşam koşullarını ilk elden görmüş ve bunları, kısa öyküsü "Köylüler"de ele almıştır. Çehov, üst sınıfı da ziyaret etmiş ve bunu not defterine geçirmiştir: "Aristokratlar? Piyasa kadınlarında olduğu gibi aynı çirkin vücutlar ve fiziksel kirlilik, aynı dişsiz yaşlılık ve iğrenç ölüm."Note-Book. . Erişim tarihi 16 Şubat 2007. 1894'te Çehov, Martı oyununu Melikhovo'daki meyve bahçesinde inşa ettiği bir kulübede yazmaya başlamıştır. Mülkiyete taşındığı günden itibaren iki yıl içinde evi yenilemiş, tarım ve bahçecilik yapmaya başlamış, meyve bahçesi ile göletle ilgilenmiş ve öyle çok ağaç dikmişti ki Mikhail'e göre Çehov, "onlara çocuklarıymış gibi baktı. Üç Kızkardeş'teki Yarbay Verşinin gibi onlara baktığında üç veya dört yüz yıl sonra nasıl olacağını hayal ediyordu." 17 Ekim 1896'da St. Petersburg'daki Alexandrinsky Tiyatrosu'nda gösterilen Martı'nın ilk gecesi tam bir fiyaskoydu. Oyun, seyirci tarafından yuhalanmış ve Çehov, tiyatrodan vazgeçme eşiğine gelmiştir. Ancak oyun, tiyatro yönetmeni Vladimir Nemirovich-Danchenko'yu etkilemiş ve meslektaşı Konstantin Stanislavski'yi 1898'de yenilikçi Moskova Sanat Tiyatrosu için yeni bir prodüksiyonu yönetmeye ikna etmiştir..Benedetti, Stanislavski: An Introduction, 25. Stanislavski'nin psikolojik gerçekçiliğe ve topluluk oyunlarına gösterdiği dikkat, gizli incelikleri metinden aldırdı ve Çehov'un oyun yazımına olan ilgisini geri getirdi.Chekhov and the Art Theatre, in Stanislavski's words, were united in a common desire "to achieve artistic simplicity and truth on the stage." Allen, 11. Sanat Tiyatrosu Çehov'dan daha fazla oyun ısmarladı ve ertesi yıl Çehov'un 1896'da tamamladığı Van Dayıyı sergiledi. === Yalta === 1897 yılının mart ayında Çehov, Moskova'yı ziyaret ederken akciğerlerden büyük bir kanama geçirmiştir. Büyük zorluklarla bir kliniğe girmek için ikna edildi ve burada doktorlar akciğerlerinin üst kısmında tüberküloz teşhisi koymuş ve yaşam tarzlarında bir değişiklik tavsiye etmiştir.Letter to Suvorin, 1 Nisan 1897. Anton Çehov'un Mektupları. 1898'de babasının ölümünden sonra, Çehov Yalta'nın eteklerinde bir arsa almış ve burada bir sonraki yıl annesi ve kızkardeşiyle birlikte taşındığı bir villa yapmıştır. Ağaç ve çiçek dikmiş, köpek ve turna beslemiştir. Ayrıca Lev Tolstoy ve Maksim Gorki gibi kişileri ağırlamıştır. Her zaman Moskova için "sıcak Sibirya" yı terk etmek ya da yurt dışı gezileri yapmak Çehov'a iyi gelmiştir.Olga Knipper, "Memoir", in Benedetti, Dear Writer, Dear Actress, 37, 270.Bartlett, 2. Yalta'da Sanat Tiyatrosu için iki oyun daha tamamlamıştır ve "daha önce krep yediğim şekilde" yazdığı günlerden daha büyük zorluklarla besleniyordu. Üç Kızkardeş ve Vişne Bahçesi, her biri bir yılını aldı. 25 Mayıs 1901'de Çehov, Olga Knipper'la sessizce evlendi. Knipperr, Çehov'un Martı'nın provalarında taıştığı Nemirovich-Danchenko'nun bir zamanlar sevgilisiydi ve vesayeti altındaydı."I have a horror of weddings, the congratulations and the champagne, standing around, glass in hand with an endless grin on your face." Letter to Olga Knipper, 19 Nisan 1901.Benedetti, Dear Writer, Dear Actress, 125. Bu ana kadar "Rusya'nın en zorlu edebi bekârı" olarak bilinen Çehov.Harvey Pitcher in Chekhov's Leading Lady, quoted in . ilişki kurmayı es geçmiş ve ilişki yerine genelevlere gitmeyi tercih etmiştir."Chekhov had the temperament of a philanderer. Sexually, he preferred brothels or swift liaisons." Suvorin'e yazdığı bir mektupta şunları dile getirmiştir: > "Eğer istiyorsan muhakkak evleneceğim. Ama bu şartlarda her şey şimdiye > kadar olduğu gibi olmalı. Ben taşrada yaşarken o, Moskova'da yaşamalı ve onu > görmeye gideceğim... Mükemmel bir koca olmaya söz veriyorum ama bana, ay > gibi her gün gökyüzümde görünmeyecek bir kadın ver.Suvorin'e Mektup, 23 Mart > 1895. Anton Çehov'un Mektupları. Mektup, Çehov'un Olga'yla olan evliliğiyle ilgili isabetli bir tahmin oluşturmuştur: Çehov, Yalta'da yaşarken Olga, oyunculuk kariyerine devam etmek için Moskova'da yaşamıştır. 1902'de Olga düşük yaptı ve Donald Rayfield, çiftin mektuplarına dayanarak Çehov ve Olga'nın birbirinden ayrı kaldı dönemde gebeliğin ortaya çıkmış olabileceğine dair kanıt sunmuştur fakat Rus bilim insanları bu iddiayı reddetmişlerdir.There was certainly tension between the couple after the miscarriage, though , and Benedetti, Dear Writer, Dear Actress, 241, put this down to Chekhov's mother and sister blaming the miscarriage on Olga's late-night socialising with her actor friends. Bu uzun mesafeli evliliğin edebi mirası, tiyatro tarihinin mücevherlerini koruyan bir yazışmadır ve buna Stanislavski'nin yönetmenlik yöntemleri hakkında paylaşılan şikayetlerle Çehov'un yazdığı oyunlarında Olga'ya performansı hakkında tavsiyelerde bulunması dahildir.Benedetti, Dear Writer, Dear Actress: The Love Letters of Olga Knipper and Anton Chekhov. Çehov, Yalta'da oldu dönemde en ünlü öyküleriden birini yazmıştır: "Küçük Köpekli Kadın" ve bu öyküde ilk bakışta, alaycı evli bir erkekle Yalta'da tatil yaparken bir araya gelen mutsuz bir evli kadın arasında geçici bir ilişki ele alınmaktadır. İkisi de bu tanışmadan kalıcı bir şey beklemez. Beklenmedik şekilde ikili arasında yavaş yavaş derin bir aşk filizlenir. Öykü derinden aşık olmanın bir sonucu olarak hayal kırıklığına uğramış erkek kahramanın yaşadığı iç dönüşüm ile ya ailelerinden ya da birbirlerinden ayrılmak suretiyle meseleyi çözememelerini ustaca işlemiştir."Overview: 'The Lady with the Dog'." Characters in 20th- Century Literature. Laurie Lanzen Harris. Detroit: Gale Research, 1990. Literature Resource Center. Web. 3 Kasım 2011. === Ölümü === Mayıs 1904'te Çehov'un tüberkülozu ölümcül derecede ilerlemiştir. Mihail Çehov, "Çehov'u gören herkes sonun çok uzak olmadığını gizlice düşündüğünü ve sona yaklaştığında [Çehov'un] bunu fark ettiğini" dile getirmiştir. 3 Haziran'da Kara Orman'daki Alman kaplıca şehri Badenweiler'e gitmek Olga ile yola çıkmış ve buradan kız kardeşi Masha'ya görünürde neşeli mektuplar yazmıştır ve mektuplarında çevreyle yiyecekler hakkında bilgiler vermiş ayrıca sağlığının daha iyiye gittiğine annesiyle kız kardeşini inandırmıştır. Son mektubunda ise Alman kadınlarının giyiniş şeklinden yakınmıştır.Letter to sister Masha, 28 Haziran 1904. Anton Çehov'un Mektupları. Çehov'un ölümü "edebi tarihin en önemli sanatsal yapıt"larından biri haline gelmiş ve özellikle de Raymond Carver'ın "Errand" kısa öyküsü olmak üzere birçok kez kurgulanmış, süslenmiş ve tekrar anlatılmıştır. 1908'de, Olga kocasının son anlarını şöyle dile getirmiştir: > "Anton olağandışı bir şekilde oturdu ve yüksek sesle ve açıkça söyledi > (neredeyse hiç Almanca bilmese de): Ich sterbe ("Ölüyorum"). Doktor onu > sakinleştirdi, bir şırınga aldı, ona bir kâfur iğnesi yaptı ve şampanya > sipariş etti. Anton dolu bir bardak aldı, inceledi, bana gülümsedi ve şöyle > dedi: "Şampanya içmem üzerinden çok zaman geçti." Şampanyayı bitirdi ve sol > tarafına sessizce uzandı ve ona doğru koşarak yatağa eğilip ona seslenecek > vaktim oldu ama nefes almayı bırakmıştı ve çocuklar gibi huzur içinde > uyuyordu."Olga Knipper, Memoir, in Benedetti, Dear Writer, Dear Actress, > 284. Çehov'un naaşı, istiridye için kullanılan bir soğutulmuş demiryolu aracıyla Moskova'ya taşındı ve bu detay Gorki'yi rahatsız etmiştir."Banality revenged itself upon him by a nasty prank, for it saw that his corpse, the corpse of a poet, was put into a railway truck 'For the Conveyance of Oysters'." Maxim Gorky in Reminiscences of Anton Chekhov. . Erişim tarihi 16 Şubat 2007. Binlerce yas tutanlardan bazıları yanlışlıkla bir askerî grup eşliğinde General Keller'ın cenaze törenini takip etmiştir.Chekhov's Funeral. M. Marcus.The Antioch Review, 1995 Çehov, Novodeviçi Mezarlığı'ndaki babasının yanında gömülmüştür.; Alexander Kuprin in Reminiscences of Anton Chekhov . Erişim tarihi 16 Şubat 2007 == Eserleri == ;Tiyatro oyunları * Tütünün Zararları (О вреде табака; 1886, 1902) * Kuğunun Şarkısı (Лебединая песня, 1887) * İvanov (Иванов, 1887) * Ayı (Медведь: Шутка в одном действии, 1888) * Bir Evlenme Teklifi (Предложение, c. 1888-1889)—one act *A Tragedian in Spite of Himself ya da A Reluctant Tragic Hero (Трагик поневоле, 1889) * Düğün (Свадьба, 1889)—one act * Tatyana Repina (Татьяна Репина, 1889) * The Wood Demon (Леший, 1889) * The Festivities (Юбилей, 1891) * Martı (Чайка, 1896) * Vanya Dayı (Дядя Ваня, 1899-1900) * Üç Kızkardeş (Три сестры, 1901) * Vişne Bahçesi (Вишнёвый сад, 1904 * Anayol Kıyısında (1884). ;Öyküleri * Altıncı Koğuş (1892) * Yeni Bulunmuş Hikayeler == Kaynakça == ;Genel * Allen, David, Performing Chekhov, Routledge (UK), 2001, * Bartlett, Rosamund, and Anthony Phillips (translators), Chekhov: A Life in Letters, Penguin Books, 2004, * Bartlett, Rosamund, Chekhov: Scenes from a Life, Free Press, 2004, * Benedetti, Jean (editor and translator), Dear Writer, Dear Actress: The Love Letters of Olga Knipper and Anton Chekhov, Methuen Publishing Ltd, 1998 edition, * Benedetti, Jean, Stanislavski: An Introduction, Methuen Drama, 1989 edition, * Borny, Geoffrey, Interpreting Chekhov, ANU Press, 2006, , free download * Chekhov, Anton, About Love and Other Stories, translated by Rosamund Bartlett, Oxford University Press, 2004, * Chekhov, Anton, The Undiscovered Chekhov: Fifty New Stories, translated by Peter Constantine, Duck Editions, 2001, * Chekhov, Anton, Easter Week, translated by Michael Henry Heim, engravings by Barry Moser, Shackman Press, 2010 * Chekhov, Anton, Forty Stories, translated and with an introduction by Robert Payne, New York, Vintage, 1991 edition, * Chekhov, Anton, Letters of Anton Chekhov to His Family and Friends with Biographical Sketch, translated by Constance Garnett, Macmillan, 1920. Full text at Gutenberg. . Erişim tarihi 16 Şubat 2007. * Chekhov, Anton, Note-Book of Anton Chekhov, translated by S. S. Koteliansky and Leonard Woolf, B.W. Huebsch, 1921. Full text at Gutenberg. . Erişim tarihi 16 Şubat 2007. * Chekhov, Anton, The Other Chekhov, edited by Okla Elliott and Kyle Minor, with story introductions by Pinckney Benedict, Fred Chappell, Christopher Coake, Paul Crenshaw, Dorothy Gambrell, Steven Gillis, Michelle Herman, Jeff Parker, Benjamin Percy, and David R. Slavitt. New American Press, 2008 edition, * Chekhov, Anton, Seven Short Novels, translated by Barbara Makanowitzky, W.W.Norton & Company, 2003 edition, * Clyman, T. W. (Ed.). A Chekhov companion. Westport, Ct: Greenwood Press, (1985). * Finke, Michael C., Chekhov's 'Steppe': A Metapoetic Journey, an essay in Anton Chekhov Rediscovered, ed Savely Senderovich and Munir Sendich, Michigan Russian Language Journal, 1988, * Finke, Michael C., Seeing Chekhov: Life and Art, Cornell UP, 2005, * Gerhardie, William, Anton Chekhov, Macdonald, (1923) 1974 edition, * Gorky, Maksim, Alexander Kuprin, and I.A. Bunin, Reminiscences of Anton Chekhov, translated by S. S. Koteliansky and Leonard Woolf, B.W.Huebsch, 1921. Read at eldritchpress. . Erişim tarihi 16 Şubat 2007. * Gottlieb, Vera, and Paul Allain (eds), The Cambridge Companion to Chekhov, Cambridge University Press, 2000, * Jackson, Robert Louis, Dostoevsky in Chekhov's Garden of Eden—'Because of Little Apples', in Dialogues with Dostoevsky, Stanford University Press, 1993, * Klawans, Harold L., Chekhov's Lie, 1997, . About the challenges of combining writing with the medical life. * * Miles, Patrick (ed), Chekhov on the British Stage, Cambridge University Press, 1993, * Nabokov, Vladimir, Anton Chekhov, in Lectures on Russian Literature, Harvest/HBJ Books, [1981] 2002 edition, . * Pitcher, Harvey, Chekhov's Leading Lady: Portrait of the Actress Olga Knipper, J Murray, 1979, * Prose, Francine, Learning from Chekhov, in Writers on Writing, ed. Robert Pack and Jay Parini, UPNE, 1991, * * Sekirin, Peter. "Memories of Chekhov: Accounts of the Writer from His Family, Friends and Contemporaries," MacFarland Publishers, 2011, * * Speirs, L. Tolstoy and Chekhov. Cambridge, England: University Press, (1971), * Stanislavski, Constantin, My Life in Art, Methuen Drama, 1980 edition, * Styan, John Louis, Modern Drama in Theory and Practice, Cambridge University Press, 1981, * * Zeiger, Arthur, The Plays of Anton Chekhov, Claxton House, Inc., New York, NY, 1945. * Tufarulo, G, M., La Luna è morta e lo specchio infranto. Miti letterari del Novecento, vol.1- G. Laterza, Bari, 2009– . ;Özel == Dış bağlantılar == ; Eserler * * * Constance Garnett çevirisi kronolojik sıralı * * Çehov'un özgün dilinde eserleri * Çehov'un Rusça dilinde eserleri. * Kategori:1860 doğumlular Kategori:1904 yılında ölenler Kategori:20. yüzyıl oyun yazarları Kategori:Anton Çehov Kategori:Novodeviçi Mezarlığı'na defnedilenler Kategori:Tiyatro dramaturgları Kategori:Almanya'da enfeksiyon hastalıklarından ölenler Kategori:Modernizm Kategori:Moskova Sanat Tiyatrosu Kategori:Pozitivistler Kategori:Puşkin Ödülü sahipleri Kategori:Rusça eser veren yazarlar Kategori:Rus ateistler Kategori:Rus oyun yazarları Kategori:Ateist yazarlar Kategori:Veremden ölenler
1996 (MCMXCVI) pazartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == === Ocak === * 1 Ocak - Gümrük Birliği anlaşması Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Anlaşma, Türkiye ile 15 Avrupa ülkesi arasında geçerli oldu. * 3 Ocak - Motorola Motorola StarTAC adlı dünyanın ilk giyilebilir cep telefonunu tanıttı. * 5 Ocak - Hamas üyesi Yahya El Ayyaş İsrail tarafından düzenlenen suikastte öldürüldü. * 7 Ocak - Ülke tarihinde yaşanan en büyük kar fırtınalarından biri nedeniyle Amerika Birleşik Devletleri'nin doğu kıyılarında yaşam felç oldu; 150'den fazla kişi öldü * 8 Ocak - Zaire'nin başkenti Kinşasa'da Antonov An-32 model bir kargo uçağının pazaryerine düşmesi sonucu 300 kişi öldü. * 9-20 Ocak - Çeçenistan'da Rus ve Çeçen güçleri arasında sert çarpışmalar yaşandı. * 11 Ocak - Liberal Demokrat Parti lideri Ryūtarō Hashimoto Japonya Başbakanı oldu. * 13 Ocak - İtalya Başbakanı Lamberto Dini partiler arası görüşmelerin başarısızlıkla sonuçlanması üzerine istifa etti. * 14 Ocak - Jorge Sampaio Portekiz Cumhurbaşkanı seçildi. * 16 Ocak - Sierra Leone Devlet Başkanı Valentine Strasser düzenlenen bir darbeyle görevinden uzaklaştırıldı. * 19 Ocak - ABD'nin Rhode Island eyaletinde, motorunda yangın çıkan Scandia adlı römorkör, çektiği North Cape adlı tankerle karaya oturdu. Kazada 828,000 galon petrol denize sızdı, haftalar boyunca çok sayıda kuş ve deniz canlısı öldü. * 19 Ocak - Endonezya'nın Sumatra adası açıklarında bir feribot battı; kazada 100'den fazla kişi boğularak öldü. * 20 Ocak - Yaser Arafat tekrar Filistin Ulusal Yönetimi başkanlığına seçildi. * 21 Ocak - Fransa son kez atom bombası test etti. * 22 Ocak - Yunanistan başbakanı Andreas Papandreu sağlık nedenleriyle görevinden çekildi. * 24 Ocak - Polonya Başbakanı Józef Oleksy Rus istihbarat örgütü KGB adına casusluk yaptığı suçlamaları nedeniyle istifa etti. * 26 Ocak - Whitewater Emlak Skandalı nedeniyle Amerika Birleşik Devletleri başkanı Bill Clinton'ın eşi Hillary Clinton tanık sıfatıyla federal jüri önünde ifade verdi. * 27 Ocak - Nijer'de düzenlenen darbede Albay Ibrahim Baré Maïnassara, ülkenin demokratik olarak seçilen ilk devlet başkanı olan Mahamane Ousmane'yi devirdi. * 29 Ocak - Venedik'te çıkan yangında tarihi opera binası La Fenice yandı. * 29 Ocak - Kardak Krizi; Yunanlar Ege Denizi'ndeki Kardak kayalıklarına Yunan bayrağı çekti. * 30 Ocak - İrlanda Ulusal Kurtuluş Ordusu lideri Gino Gallagher öldürüldü. * 31 Ocak - Sri Lanka'nın başkenti Colombo'daki Merkez Bankası binası önünde gerçekleştirilen bombalı saldırıda 91 kişi öldü, 1.400 kişi yaralandı. * 31 Ocak - Çin'in Shaoyang kentinde patlayıcıların depolandığı kaçak bir depoda meydana gelen patlamada 122 kişi öldü. === Şubat === * 4 Şubat - Çin Halk Cumhuriyeti'nin güneyindeki Lijiang şehri yakınlarında meydana gelen richter ölçeğine göre 7 şiddetindeki depremde 322 kişi öldü, 14.000 kişi yaralandı, yüzbinlerce kişi evsiz kaldı. * 6 Şubat - Birgenair'in 301 sefer sayılı uçuşu; Birgenair'e ait ticari yolcu uçağı, Dominik Cumhuriyeti'ndeki Puerto Plata'dan, Gander, Kanada ve Berlin aktarmalı olarak Frankfurt'a yapması planlanan seferi sırasında kalkışından hemen sonra Karayip Denizi'ne düştü. Kazada uçaktaki 13 kişilik mürettebat ile çoğu Alman ve birkaç Polonyalıdan oluşan 176 yolcunun tümü öldü. * 7 Şubat - René Préval seçim yarışında Jean-Bertrand Aristide'i yenmesiyle Haiti tarihinin demokratik ilk devlet başkanlığı devir teslimi gerçekleşti. * 8 Şubat - IRA'nın gerçekleştirdiği Docklands bambalamasıyla Kuzey İrlanda Barış Süreci kapsamında ilan edilen ateşkes sona erdi. * 9 Şubat - Kopernikyum elementi keşfedildi. * 10 Şubat - Satranç bilgisayarı Deep Blue (Derin Mavi) ilk maçta Dünya Satranç Şampiyonu Garri Kasparov'u yendi. * 10 Şubat - Pek çok Bosnalı Sırbın savaş suçlusu olarak tutuklanması üzerine Bosnalı Sırplar Bosna hükûmeti ve IFOR temsilcileriyle ilişkilerini kestiler. * 10 Şubat - Filipinler hükûmetinin Vietnamlı sığınmacıları ülkelerine göndermek için zor kullanması üzerine Filipinli askerlerle Vietnamlı sığınmacılar arasında çatışmalar yaşandı. * 10 Şubat - Güneybatı Galler'de Sea Empress adlı petrol tankerinin karaya oturmasıyla 73.000 ton petrol denize sızdı. * 15 Şubat - Begüm Halide Ziya Bangladeş Başbakanlığına seçildi. Ülke tarihinde yapılan bu ikinci demokratik seçim, boykotlar nedeniyle katılımın düşük olması ve 13 kişinin öldüğü şiddet olayları nedeniyle gölgelendi. * 15 Şubat - Çin Halk Cumhuriyeti'nin Xichang Uydu Fırlatma Merkezi'nden fırlatılan Uzun Yürüyüş 3 adlı füze fırlatılışından kısa süre sonra düştü. * 17 Şubat - Garri Kasparov ikinci maçta Deep Blue'yu (Derin Mavi) yendi. * 17 Şubat - Endonezya'nın Batı Papua bölgesinde meydana gelen richter ölçeğine göre 7,5 şiddetindeki depremde oluşan medcezirsel dalgalar nedeniyle 102 kişi öldü. * 19 Şubat - Filipinler'de ahşap bir teknenin alabora olmasıyla 52 kişi öldü. * 21 Şubat - Suudi Arabistan Kralı Fehd bin Abdülaziz sağlık nedenleriyle geçici olarak kardeşi Veliaht Prens Abdullah'a devrettiği yetkileri devraldığını açıkladı. * 24 Şubat - Küba savaş uçakları Kübalı sürgünlere ait iki ABD hava taşıtını, Küba hava sahasını ihlal ettikleri gerekçesiyle vurarak düşürdü. * 25 Şubat - İsrail'in Kudüs ve Aşkelon kentlerinde meydana gelen iki intihar saldırısında toplam 25 kişi öldü. Saldırıyı Hamas üstlendi. * 27 Şubat - Dünyaca ünlü Pokémon serisinin ilk oyunu olan Pokémon Red ve Green Japonya'da satışa sunuldu. * 28 Şubat - Kanadalı şarkıcı Alanis Morissette, 38. Grammy Ödülleri'nde Yılın Albümü Ödülü'nü kazandı. Morissette bu ödülü kazanan en genç kişi olarak tarihe geçti ve bu unvanı 2010'a kadar elinde tuttu. * 29 Şubat - Peru'da Arequipa-Tacna seferini yapan yolcu uçağı Arequipa yakınlarında bir dağa çakıldı. Kazada uçaktaki 123 kişi öldü. * 29 Şubat - Uganda'nın başkenti Kampala'nın 120 km doğusunda bir teknenin alabora olmasıyla 81 kişi öldü. * 29 Şubat - Bosna hükûmeti Saraybosna Kuşatması'nın sona erdiğini açıkladı. === Mart === * 1 Mart - Irak güçleri Birleşmiş Milletler Silah Denetim Komisyonu'nun (UNSCOM), daha önceden teftiş edilmesi kararlaştırılan 5 tesisin teftiş etmesini engelledi. * 3 Mart - Halk Partisi lideri José María Aznar Felipe González yerine İspanya Başbakanlığına seçildi. * 3-4 Mart - İsrail'de sorumluluklarını Hamas'ın üstlendiği ve arka arkaya gerçekleştirilen iki intihar saldırısında 32 kişi öldü. * 6 Mart - Türkiye'de yaklaşık 2 ay süren görüşmeler, Mesut Yılmaz başkanlığında ANAP-DYP arasında ANAYOL Hükümeti'nin kurulmasıyla sonuçlandı. * 6 Mart - Sierra Leone'deki Freetown limanı açıklarında bir teknenin alabora olması nedeniyle 86 kişi öldü. * 6 Mart - Çeçen savaşçılar Grozni'deki Rus hükûmet merkezine saldırdı. Saldırıda 70 Rus askeri ve polisi ile 130 Çeçen savaşçı öldü. * 8 Mart - Çin Tayvan sahili açıklarında karadan karaya füze denemeleri ve askeri tatbikatlara başladı. ABD yönetiminin provokasyon olarak tanımladığı eylemler için, Tayvan yönetimi karşılık verebileceğini söyledi. * 9 Mart - Jorge Sampaio Portekiz'in yeni cumhurbaşkanı oldu. * 11 Mart - John Howard Avustralya Başbakanı oldu. * 13 Mart - İskoçya'da Dunblane kasabasında bir ilkokulu basan silahlı bir kişi, spor salonuna girerek etrafa rastgele ateş açtı. 3 dakika süren olayda 16 çocukla öğretmen öldü, 12 çocuk da yaralandı. 43 yaşındaki eski İzci lideri saldırgan, bir kurşun da kendine sıkarak kendisini öldürdü. * 14 Mart - Orta Doğu'da artan saldırılar nedeniyle Mısır'da Uluslararası Barış Zirvesi düzenlendi. * 16 Mart - Robert Mugabe tekrar Zimbabve Başkanlığına seçildi. * 17 Mart - Sri Lanka Avustralya'yı yenerek Dünya Kriket Şampiyonu oldu. * 18 Mart - Filipinler, Quezon City'de bir gece kulübünde meydana gelen yangında 163 kişi öldü. * 20 Mart - Britanya hükûmeti Bovin spongiform ensefalopatinin (Deli Dana Hastalığı) insanlara da bulaşmış olabileceğini açıkladı. * 23 Mart - Tayvan tarihinde devlet başkanlığı için yapılan ilk dereceli seçimde Lee Teng-hui tekrar seçildi. * 24 Mart - Keşmir'de İslamcılarla güvenlik güçleri arasında yaşanan çatışmalarda 11 kişi öldü. * 24 Mart - Filipinler'in Marinduque adasında ülke tarihinin en büyük madencilik felaketlerinden biri meydana geldi. * 25 Mart - 68. Akademi Ödülleri Whoopi Goldberg'in sunuculuğunda Los Angeles'ta gerçekleştirildi. Braveheart (Cesur Yürek) En İyi Film Akademi Ödülü'nü kazandı. * 25 Mart - Uluslararası Para Fonu (IMF), Rusya'ya ekonomik reformlar için 10,2 milyar ABD Doları kredi verilmesini onayladı. * 28 Mart - Kıbrıs'ta, üç Britanya askeri (Allan Ford, Justin Fowler ve Geoffrey Pernell) 1994 yılında Danimarkalı turist rehberi 26 yaşındaki Louise Jensen'i kasıtsız öldürdükleri için hüküm giydiler. Üç asker daha önce, tecavüz edip öldürdükleri gerekçesiyle ömür boyu hapis cezasına mahkûm edilmişlerdi. === Nisan === * 1 Nisan - Haiti'de aşırı yolcu alan bir tekne battı; 200'den fazla kişi öldü * 3 Nisan - Hırvatistan'ın Dubrovnik kentinin kuzeyinde Boeing 737 tipi bir askeri jet bir dağa çakıldı. Aralarında ABD Ticaret Sekreteri Ron Brown'ın da olduğu uçaktaki 35 kişi öldü. * 3 Nisan - "Unabomber" olarak bilinen Theodore Kaczynski tutuklandı. * 3 Nisan - Burundi'de Tutsilerin Hutulara karşı gerçekleştirdiği katliamda 450'yi aşkın kişi öldürüldü. * 5-27 Nisan - Atmaca Harekâtı; Türk Silahlı Kuvvetleri, PKK'ya karşı Lice, Hani, Kulp ve Genç ilçeleri arasındaki dağlık kesimde operasyon düzenledi. * 6 Nisan - Liberya'da iç savaş, farklı gruplar arasında tekrar başladı. * 9 Nisan - Avrupa Birliği Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'ni resmen tanıdığını açıkladı. * 11 Nisan - İsrail, Lübnan'ın güneyindeki Hizbullah mevzilerine karşı Gazap Üzümleri Harekatı adlı geniş çaplı bir askerî harekât başlattı. * 11 Nisan - Almanya'da, Düsseldorf Uluslararası Havalimanı'nda, bir dükkânın çatı bölümünde yapılan tadilat çalışması sırasında çıkan yangında 17 kişi öldü. * 18 Nisan - İsrail'in, Lübnan'ın güneyindeki mültecilerin sığındığı bir Birleşmiş Milletler binasını vurmasıyla 100 sivil öldü. * 18 Nisan - İsrail saldırısına tepki olarak bir grup İslamcı militan Mısır'da bir otele ateş açtı, saldırıda 18 Yunan turist öldü. * 21 Nisan - İtalya'da yapılan genel seçimleri Romano Prodi liderliğindeki Zeytin Ağacı İttifakı kazandı. * 26 Nisan - "Şanghay Beşlisi" olarak bilinen Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan arasında bir bölgesel güvenlik antlaşması imzalandı. * 28 Nisan - Avustralya'nın güneyindeki Tasmania adasında Martin Bryant adlı bir kişi, düzenlediği silahlı saldırıda 35 kişiyi öldürdü. * 28 Nisan - Pakistan'ın Bhaiperu kentinde düzenlenen bombalı saldırıda 60'tan fazla kişi öldü. === Mayıs === * 4 Mayıs - Sudan Federal Havayolları'na ait bir yolcu uçağı, başkent Hartum'un 325 km kuzeydoğusunda acil iniş sırasında çakıldı, kazada 53 kişi öldü. * 8 Mayıs - Hawaii'deki W. M. Keck Gözlemevi'nin ikinci teleskobu çalışmaya başladı. * 9 Mayıs - Güney Afrika Cumhuriyeti'nde Ulusal Parti'nin koalisyon hükûmetinden çekilmesiyle Afrika Ulusal Konseyi hükûmetin kontrolünü tek başına ele aldı. * 9 Mayıs - Uganda Başkanı Yoweri Museveni ülke tarihinde düzenlenen ilk tek dereceli başkanlık seçimini kazandı. * 10 Mayıs - Everest Dağı'nda aniden başlayan fırtına 8 dağcının ölümüne neden oldu. * 10 Mayıs - Avustralya hükûmeti bireysel otomatik ve yarı-otomatik tüfek edinimini yasakladı. * 10 Mayıs - Hong Kong'daki Vietnamlı göçmenlerin statülerinin sığınmacıdan ekonomik göçmen olarak değiştirilerek sınırdışı edilmeye zorlanmaları protesto edildi. * 11 Mayıs - ValuJet'e ait McDonnell Douglas DC-9-32 tipi yolcu uçağı Miami'den havalanışından kısa süre sonra, kargo kısmındaki hatalı biçimde yüklenmiş oksijen jeneratörlerinin yangına neden olması nedeniyle Everglades bataklığına düştü. Kazada, uçaktaki 110 kişi öldü. * 13 Mayıs - Bangladeş'i etkisi altına alan fırtınalar ve hortum 600 kişinin ölümüne neden oldu. * 15 Mayıs - Endonezya'nın Papua bölgesinde Özgür Papua Örgütü'nün elindeki dokuz rehineden yedisi Endonezya Ordusu tarafından düzenlenen operasyonda kurtarıldı, iki rehine yaşamını kaybetti. * 17-28 Mayıs- Bharatiya Janata Party lideri Atal Bihari Vajpayee Hindistan Başbakanlığına seçildi. Ancak hükûmetinin güvenoyu alamaması nedeniyle 13 gün sonra görevden çekildi. * 20 Mayıs - ABD Yüksek Mahkemesi Colorado Eyaleti'nde eşcinsellerin haklarını koruyan düzenlemeleri engelleyen yasama, yürütme ve yargı kararlarını geçersiz saydı. * 21 Mayıs - Tanzanya'nın batısındaki Mwanza kasabası yakınlarında, dünyanın ikinci en büyük gölü olan Victoria Gölü'nde bir teknenin alabora olması nedeniyle yaklaşık 1.000 kişi yaşamını kaybetti. * 21 Mayıs - Cezayir İç Savaşı sırasında kaçırılan yedi Fransız rahip infaz edildi. * 27 Mayıs - Rusya lideri Boris Yeltsin Çeçen isyancılarla ilk kez bir araya geldi ve Birinci Çeçen Savaşı için ateşkes görüşmeleri başladı. * 28 Mayıs - Uluslararası gözlemciler 26 Mayıs tarihinde düzenlenen Arnavutluk genel seçimlerinin hileli olduğunu açıkladı, Cumhurbaşkanı Sali Berisha'nın lideri olduğu iktidardaki Arnavutluk Demokratik Partisi de Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı tarafından seçimlere hile karıştırmakla itham edildi. Başkent Tiran'da seçim sonuçlarına yönelik protesto gösterileri düzenlendi. * 29 Mayıs - İsrail'de düzenlenen genel seçimleri Benyamin Netanyahu liderliğindeki Likud Partisi küçük bir farkla kazandı. * 30 Mayıs - Hoover Enstitüsü yayınladığı iyimser raporda küresel ısınmanın ABD'deki ölüm oranlarını düşürebileceğini ve Amerikalılare değerli kazanımlar sunabileceğini açıkladı. * 31 Mayıs - FIFA'nın Zürih'te düzenlenen toplantısında 2002 FIFA Dünya Kupası'nın Japonya ve Güney Kore tarafından ortaklaşa yapılmasına karar verildi. === Haziran === * 1-3 Haziran - Çekya'nın tarihinde ilk kez düzenlenen genel seçimlerde başbakan Václav Klaus ve partisi Demokratik Yurrtaşlık Partisi (ODS) birinci oldu, ancak parlamentodaki çoğunluğunu kaybetti. * 3 Haziran - Birleşmiş Milletler himayesinde düzenlenen Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Konferansı, Habitat II Kent Zirvesi'nin resmi açılışı İstanbul'da yapıldı. * 4 Haziran - Avrupa Uzay Ajansı'nın (ESA) 4 adet cluster uydusunu taşıyan uzay roketi Ariane 5 Fransız Guyanası'ndaki fırlatılışından yalnızca 40 saniye sonra infilak etti. * 8 Haziran - 10. Avrupa Futbol Şampiyonası Birleşik Krallık'te başladı. * 8 Haziran - Fransa Açık tarihinin en uzun süren bayanlar final maçında, Steffi Graf rakibi Aranzazu Sánchez Vicario'yu yenerek 19. Grand Slam şampiyonluğunu elde etti. * 10 Haziran - Kuzey İrlanda'da IRA'nın siyasi kanadı Sinn Féin'in katılmadığı barış görüşmeleri başladı. * 11 Haziran - São Paulo'nun banliyölerindeki bir alışveriş merkezinde meydana gelen patlamada 44 kişi öldü, 100'den fazla kişi yaralandı. * 11 Haziran - Ayrılıkçı Çeçen liderlerini ve uluslararası diplomatları taşıyan barış konvoyu bir dizi uzaktan kumandalı kara mayınıyla düzenlenen saldırının hedefi oldu; saldırıda sekiz kişi yaşamını yitirdi. * 12 Haziran - ABD'de, bir federal hakimler heyeti internetteki müstehcenliğe karşı çıkarılan bir kanunu engelledi. 1996 Communications Decency Act'in (İletişim Ahlak Yasası) yetişkinlerin ifade özgürlüğünü ihlal ettiğini açıkladılar. * 13 Haziran - ABD'nin kuzeybatısındaki Montana'da bir çiftlikte 81 gündür direnen 16 fanatik Hristiyan milis FBI ajanlarına teslim oldu. * 15 Haziran - Manchester'da IRA'nın düzenlediği bombalı saldırıda 200 kişi yaralandı, şehir merkezinde ağır hasar meydana geldi. * 23 Haziran - Nintendo 64 Japonya'da satışa sunuldu. * 25 Haziran - Suudi Arabistan'ın El Huber kentinde ABD askerlerin kaldığı binanın yanında bir kamyona yerleştirilen bombanın patlamasıyla çoğu Amerikalı olmak üzee 20 kişi öldü. * 28 Haziran - Türkiye'de Refah Partisi lideri Necmettin Erbakan, DYP lideri Tansu Çiller'le Refahyol Hükûmetini kurdu. * 28 Haziran - Ukrayna Anayasası yürürlüğe girdi. * 29 Haziran - Çin Halk Cumhuriyeti'nin Siçuan bölgesindeki bir maytap fabrikasında meydana gelen patlamada en az 36 kişi öldü, 52 kişi yaralandı. * 30 Haziran - Bosnalı Sırpların lideri Radovan Karadžić yetkilerini yardımcısı Biljana Plavšić'e bıraktı. * 30 Haziran - Londra'da oynanan 1996 Avrupa Futbol Şampiyonası Finali'nde, Almanya Çek Cumhuriyeti'ni uzatmalarda 2-1 yenerek şampiyon oldu. === Temmuz === * 1 Temmuz - Avustralya'da, Kuzey Toprakları yönetimi, gönüllü ötanaziyi yasallaştırdı. * 3 Temmuz - Boris Yeltsin seçimlerin ikinci turunu kazanarak tekrar Rusya Federasyonu Başkanı seçildi. * 5 Temmuz - Koyun Dolly nüklear transfer süreci kullanılarak yetişkin somatik bir hücreden başarılı biçimde klonlanan ilk memeli oldu. * 8 Temmuz - Martina Hingis Wimbledon Çift Kadınlar Şampiyonluğunu kazanan en genç kişi oldu. * 11 Temmuz - Lahey'deki Uluslararası Savaş Suçları Mahkemesi savaş suçluları Radovan Karadžić ve Ratko Mladić için tutuklama talebinde bulundu. * 12 Temmuz - Bertha Kasırgası Kuzey Carolina'da ağır hasara neden oldu. * 16 Temmuz - Japonya'da bakteriyel enfeksiyona bağlı olarak başlayan ve salgın boyutuna gelen gıda zehirlenmesinde 6.000 çocuk zehirlenirken, 3 kişi yaşamını yitirdi. * 17 Temmuz - Portekizce Konuşan Ülkeler Topluluğu (Comunidade dos Países de Língua Portuguesa) kuruldu. * 17 Temmuz - New York-Paris seferini yapan Trans World Airlines yolcu uçağı Long Island açıklarında havada infilak etti. Kazada 230 kişi öldü. * 19 Temmuz - 1996 Yaz Olimpiyatları ABD'nin Atlanta kentinde başladı. * 19 Temmuz - Uluslararası Savaş Suçları Mahkemesi tarafından savaş suçlusu ilan edilen Radovan Karadžić tüm görevlerinden çekildi. * 24 Temmuz - Sri Lanka'nın başkenti Colombo'daki tren istasyonunda meydana gelen patlamada 56 kişi öldü. * 25 Temmuz - Tutsilerin denetimindeki Burundi Ordusu gerçekleştirdiği darbeyle Başkan Sylvestre Ntibantunganya'yı görevden uzaklaştırıp yerine, eski başkanlardan Pierre Buyoya'yı getirdi. * 27 Temmuz - Atlanta'da düzenlenen olimpiyat oyunlarının 8. gününde olimpiyat parkında patlayan bomba, 3 kişinin ölümüne, 111 kişinin yaralanmasına yol açtı. Ölenlerden biri de TRT kameramanı Melih Uzunyol'du. === Ağustos === * 1 Ağustos - Birleşik Arap Emirlikleri'nde kendisine tecavüz eden patronunu öldürmekten mahkûm olan Filipinli çocuk bakıcısı Sarah Balabagan, hükümlülük süresinin dolmasından önce serbest bırakılarak ülkesine döndü. * 1 Ağustos - Endonezya'da demokrasi talebiyle gösteri yapan Megawati Sukarnoputri destekçileri polis tarafından dağıtıldı. * 4 Ağustos - 1996 Yaz Olimpiyatları sona erdi. * 6 Ağustos - NASA, 13 bin yıl önce Mars'tan Dünya'ya düşen 4,5 milyar yaşındaki ALH84001 meteoritinin üzerinde bulunan mikro organizma fosillerinin, bu gezegende Dünya henüz oluşmadan yaşam olabileceğini gösterdiğini açıkladı. * 7 Ağustos - Şiddetli yağmurlar, İspanya, Huesca'da 80 kampçının ölümüne neden oldu. * 9 Ağustos - Boris Yeltsin yemin ederek, Rusya Federasyonu Başkanı olarak ikinci dönemine başladı. * 13 Ağustos - Galileo uzay aracı tarafından gönderilen bilgilerde Jüpiter'in uydularında su olabileceği ortaya çıktı. * 14 Ağustos - Peru'nun Arequipa kentinde düzenlenen havai fişek gösterisi sırasında, ateşlenen bir fişeğin yüksek gerilim hattına çarpıp kablolarını kalabalığın üzerine düşürmesiyle 35 kişi kapıldıkları elektrik akımı nedeniyle can verdi. * 16 Ağustos - Bir yıldan uzun süredir Afganistan'daki Taliban gerillalarının elinde tutsak bulunan yedi Rus vatandaşı hava mürettebatı uçaklarıyla birlikte kaçmayı başardı. * 18 Ağustos - The San Jose Mercury News gazetesi üç bölüm halinde, Ronald Reagan'ın başkanlığı döneminde CIA'in Nikaragua'daki sol eğilimli hükûmete karşı savaşan Contra'lara fon sağlamak için krek kokain ithalatına karıştığını yazdı. * 20 Ağustos - Güney Kore ile Kuzey Kore'nin birleşmesi için 8 gün boyunca çeşitli eylemler yapan binlerce Güney Koreli öğrenci sığındıkları üniversite kampüsünde, 5 bin polisin katılımı ile gerçekleşen operasyonla dağtıldı. * 21 Ağustos - Güney Afrika Cumhuriyeti eski devlet başkanı F. W. de Klerk Hakikat ve Uzlaşma Komisyonu'nda Apartheid döneminde işlenen suçlar için resmen özür diledi. * 26 Ağustos - Güney Kore eski devlet başkanı Chun Doo-hwan idam cezasına çarptırıldı. * 26 Ağustos - Hartum-Amman seferi sırasında kaçırdıkları Sudan Havayolları'na ait içinde 186 yolcu ve 13 mürettebat bulunan Airbus A310 tipi yolcu uçağını Londra'nın kuzeydoğusundaki Stansted Havalimanı'na indiren 7 Iraklı hava korsanı rehineleri serbest bıraktıktan sonra polise teslim oldu. * 28 Ağustos - Yaklaşık iki yıldır ayrı yaşayan Galler Prensi Charles ile Galler Prensesi Diana resmen boşandı. Prenses Diana, boşanmasıyla birlikte eltisi York Düşesi Sarah Ferguson gibi "majesteleri" (HRH) sıfatını kaybetti. * 29 Ağustos - Amerika Birleşik Devletleri başkanı Bill Clinton, Chicago'da düzenlenen Demokrat Parti'nin ulusal kurultayında tekrar başkan adayı oldu. * 29 Ağustos - Bir Rus Tupolev ticari jet uçağı Norveç'e ait Spitsbergen adasındaki havalimanına yaklaşırken dağa çarptı, kazada 141 kişi öldü. * 31 Ağustos - Irak güçleri, Celal Talabani'ye karşı savaşan Mesut Barzani'nin çağrısıyla 5 yıl aradan sonra Kuzey Irak'a girerek Erbil'i Kürdistan Yurtseverler Birliği'nin elinden aldılar. === Eylül === * 2 Eylül - Filipinler Hükümeti'yle Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi arasında kalıcı barış antlaşması yapıldı. * 3 Eylül - Amerika Birleşik Devletleri, Irak güçlerinin Erbil'e girmesi üzerine Çöl Darbesi Harekatı'nı düzenledi. * 5 Eylül - ABD'nin Kuzey Carolina eyaletini etkisi altına alan Fran Kasırgası 27 kişinin ölümüne neden oldu. * 10 Eylül - Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından onaylandı. * 13 Eylül - Bosna-Hersek'te Bosna Savaşı'ndan sonra düzenlene ilk seçimde Alija Izetbegović Bosna-Hersek Cumhurbaşkanı seçildi. * 15 Eylül - Kuzey Irak'ta rakip Kürt gruplar, Kürdistan Demokratik Partisi ve Kürdistan Yurtseverler Birliği arasındaki iktidar mücadelesi, uluslararası bir kriz haline geldi. Celal Talabani liderliğindeki KYB'yi destekleyen İran ordusu, 2 bin askerle Kuzey Irak'a girerek, KDP'ye karşı harekât başlattı. Mesud Barzani liderliğindeki KDP de Saddam Hüseyin ile ittifak kurup Kuzey Irak'ın büyük bölümünde kontrolü ele geçirdi. * 18 Eylül - Kuzey Kore'ye ait Sang-O sınıfı denizaltı Güney Kore sahilinde karaya oturdu. Denizaltı mürettebatının büyük kısmı Güney Koreliler tarafından ajan oldukları gerekçesiyle başlatılan insan avında öldürüldü. * 20 Eylül - Pakistan Başbakanı Benazir Butto'nun kardeşi Murtaza Butto, otomobillerini aramak isteyen polis ile kendi yandaşları arasında çıkan çatışma sırasında öldürüldü. * 22 Eylül - Yunanistan'da yapılan genel seçimleri Kostas Simitis liderliğindeki Panhelenik Sosyalist Hareket (PASOK) kazandı. * 24 Eylül - ABD Başkanı Bill Clinton Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması'nı imzaladı. * 27 Eylül - Şubat 1995'te Afganistan'ın güney illerinin yarısını, 1996 başında da kuzey bölgesi dışında kalan Afgan illerinin çoğunu ele geçiren Taliban güçleri, başkent Kabil'e girerek yeni bir yönetim oluşturdu. === Ekim === * 2 Ekim - Bulgaristan eski başbakanı ve Bulgaristan Sosyalist Partisi milletvekili Andrey Lukanov, evinin önünde öldürüldü. * 2 Ekim - Aeroperú'ya ait Boeing 757 tipi yolcu uçağı Lima'dan havalanışından kısa süre sonra Büyük Okyanus'a düştü, kazada 70 kişi öldü. * 6 Ekim - Yeni Zelanda hükûmeti 1844 ile 1864 yılları arasında topraklarını kaybeden Maorilere 130 milyon dolar tazminat ödenmesini kararlaştırdı. * 14 Ekim - Matthias ettrich tarafından KDE masaüstü ortamını duyurmuştur. * 15 Ekim - Belçika'da "sübyancı çetesi davası"na bakan sorgu yargıcı Jean-Marc Connerotte'un, çocukları kaçırılan ailelerle dayanışma derneğinin bir yemeğine katılması nedeniyle, "tarafsızlık ilkesini ihlal ettiği" gerekçesiyle sanık avukatlarının başvurusuyla Yargıtay tarafından görevden alınması ülke çapında geniş protestolara yol açtı. * 22 Ekim - Venezuela'nın başkenti Caracas yakınlarındaki bir cezaevinde çıkan yangında 30 kişi yaşamını kaybetti. * 30 Ekim - Laurent Kabila'ya bağlı Tutsilerin Zaire'nin doğusundaki Uvira kentini ele geçirerek Hutu mültecileri öldürmeye başlamalarıyla çatışmalar başladı. * 30 Ekim - Brezilya'da TAM Havayolları'na ait Fokker 100 tipi yolcu uçağı São Paulo'dan Rio de Janeiro'ya gitmek üzere havalandıktan kısa süre sonra kentin üzerine düştü. Kaza sonucunda, 95'i uçaktakiler ve 8'i de uçağın düştüğü yerdekiler olmak üzere toplam 103 kişi yaşamını yitirdi. === Kasım === * 1 Kasım - İlk DVD Oynatıcılar piyasaya sürüldü. * 5 Kasım - Yolsuzluklara karışmakla suçlanan Pakistan Başbakanı Benazir Butto Cumhurbaşkanı Faruk Ahmed Leghari tarafından görevinden alındı. * 5 Kasım - 1996 ABD başkanlık seçimleri'nde Demokrat Parti adayı Bill Clinton, Cumhuriyetçi Parti adayı Bob Dole'u yenerek ikinci kez başkan seçildi. * 7 Kasım - Hindistan'ın Andra Pradeş eyaletinde etkili olan kasırgada 2.000'i aşkın insan can verdi. * 8 Kasım - Nijerya'ya ait Boeing 727 tipi yolcu uçağı Lagos Havalimanı'na yaklaşımı sırasında Atlas Okyanusu'na düştü, kazada uçaktaki 141 kişinin tamamı yaşamını kaybetti. * 12 Kasım - Kazakistan Havayolları'na ait İlyuşin İl-76 ile Suudi Arabistan Havayolları'na ait Boeing 747, Hindistan'ın başkenti Yeni Delhi yakınlarında havada çarpıştı. Havacılık tarihinin en ölümlü 3. kazasında toplam 349 kişi öldü. * 17 Kasım - Rusya'nın Kaspiysk kentinde düzenlenen bir bombalı saldırıda 32 kişi öldü. * 17 Kasım - Emil Constantinescu Romanya Cumhurbaşkanı seçildi. * 18 Kasım - Frederick Chiluba tekrar Zambiya Başkanlığına seçildi. * 19 Kasım - Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Örgütü Hazırlık Komisyonu kuruldu. * 19 Kasım - Columbia Uzay Mekiği Uzay Mekiği programının en uzun görevine başladı. * 21 Kasım - Porto Riko'nun başkenti San Juan'daki bir ayakkabı mağazası ve mağazanın bulunduğu iş merkezinde meydana gelen propan patlamasında 33 kişi öldü. * 21 Kasım - Zagreb'de binlerce kişi muhalif radyo istasyonu Radio 101'in kapatılmaması için eylem yaptı. * 23 Kasım - Angola, Dünya Ticaret Örgütü'ne katıldı. * 23 Kasım - Etiyopya Havayolları'nın Addis Ababa-Nairobi seferini yapan yolcu uçağı korsanlar tarafından kaçırıldı. Yakıtı biten uçak Komorlar yakınında denize düştü, 125 kişi öldü. * 25 Kasım - ABD'yi vuran buz fırtınası 25 kişinin donarak ölmesine neden oldu. * 25 Kasım - ABD hisse senedi borsaları, özellikle Dow Jones Industrial Average, başkanlık seçimlerinden sonra inanılmaz bir hızda değer artışı gösterdi. * 25 Kasım - Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği Zirvesi (APEC) Filipinler'de başladı. === Aralık === * 2 Aralık - Myanmar'da demokrasi talebiyle geniş çaplı öğrenci gösterileri oldu. * 5 Aralık - ABD Merkez Bankası Başkanı Alan Greenspan yaptığı konuşmada piyasalar için kullandığı "irrasyonel canlılık" deyimiyle "varlık değerlerindeki aşırı artışa" dikkat çekti. * 9 Aralık - Jerry Rawlings ikinci kez Gana Başkanı seçildi. * 12 Aralık - Saddam Hüseyin'in oğlu Uday Hüseyin uğradığı silahlı saldırıda ağır biçimde yaralandı. * 13 Aralık - Kofi Annan Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri seçildi. * 17 Aralık - Túpac Amaru Devrimci Hareketi Lima'daki Japon Büyükelçiliği'nde 72 kişiyi rehin aldı. * 20 Aralık - Bilgisayar şirketi NeXT Apple Computer tarafından satın alındı. * 25 Aralık - 6 yaşındaki JonBenét Ramsey ebeveynlerinin evinin bodrumunda ölü olarak bulundu. * 26 Aralık - Güney Kore tarihinin en büyük grevi başladı. * 27 Aralık - Taliban güçleri, Kabil çevresinde oluşturdukları tampon bölge için stratejik önemi olan Bagram Hava Üssü'nü geri aldı. * 29 Aralık - Guatemala hükûmetiyle Guatemala Ulusal Devrimci Birliği arasında imzalanan barış anlaşmasıyla 36 yıldır süren iç savaş sona erdi. * 30 Aralık - Hindistan'ın Assam eyaletinde bir trene yerleştirilen bombanın patlaması sonucu 300 kişi öldü. * 30 Aralık - İsrail'de, Benyamin Netanyahu hükûmetinin bütçe kısıntısı önerisi geniş çaplı iş bırakma eylemleriyle protesto edildi. == Ayrıca == * 1996'da Türkiye == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak ** Johnny Wilson, Yüzücü. ** Joseph ve Luka Banda ** Aleksey Jigalkoviç, Şarkıcı. ** Deniz Ünel, Şarkıcı. ** Mary Gibbs, Şarkıcı. ** Teala Dunn, Amerikan seslendirme sanatçısı. * 2 Ocak - Sıla Saygı, Türk buz patenci. * 5 Ocak - Max Baldry, İngiliz çocuk aktör * 11 Ocak - Leroy Sané, Alman futbolcu * 16 Ocak - Jennie Kim, Koreli müzik grubu BlackPink'in üyesi * 23 Ocak - Kemal Ademi, Alman futbolcu * 26 Ocak - Rabia Soytürk, Türk oyuncu * 29 Ocak ** Orkan Çınar, Türk futbolcu ** Melis Alpacar, Türk voleybolcu === Şubat === * 9 Şubat - Jimmy Bennett, Amerikalı bir çocuk aktör * 14 Şubat - Viktor Kovalenko, Ukraynalı futbolcu * 16 Şubat - Nana Komatsu, Japon oyuncu ve manken * 20 Şubat - Mabel, İngiliz şarkıcı * 21 Şubat - Sophie Turner, Britanyalı çocuk oyuncu * 26 Şubat - İlayda Alişan, Türk oyuncu * 27 Şubat **Serel Yereli, Türk oyuncu **Ayça Aykaç, Türk voleybolcu **Ahmet Bahçıvan, Türk futbolcu * 28 Şubat - Lucas Boyé, Arjantinli futbolcu === Mart === * 3 Mart - Mlondi Dlamini, Günay Afrikalı futbolcu (ö. 2017) * 5 Mart **Taylor Hill, Amerikalı oyuncu ve manken **Franco Acosta, Uruguaylı futbolcu * 6 Mart **Ryota Aoki, Japon futbolcu **Timo Werner, Alman millî futbolcu **Kaede Hondo, Japon seslendie sanatçısı * 8 Mart - Feride Hilal Akın, Türk şarkıcı * 18 Mart - Madeline Carroll, Amerikalı oyuncu * 28 Mart - Benjamin Pavard, Fransız futbolcu === Nisan === * 4 Nisan ** Austin Mahone, Amerikan pop şarkıcı ** Ezequiel Esperón, Arjantinli futbolcu (ö. 2019) * 11 Nisan - Dele Alli, İngiliz futbolcu * 12 Nisan - Polina Korobeynikova, Rus buz patenci * 14 Nisan - Abigail Breslin, Amerikalı oyuncu * 15 Nisan - İpek Soylu, Türk tenisçisi * 25 Nisan - Allisyn Ashley Arm, Amerikalı oyuncu * 30 Nisan - Jaidyn Leskie, Bilynda Williams'ın bir yaşındayken öldürülmüş erkek çocuğu (d. 1996) === Mayıs === * 6 Mayıs - Dominic Scott Kay, Amerikalı çocuk oyuncu. * 17 Mayıs - Ryan Ochoa, Amerikalı oyuncu * 30 Mayıs - Aleksandr Golovin, Rus futbolcu === Haziran === * 4 Haziran - Ali Emre Ateş, Türk oyuncu * 13 Haziran - Kingsley Coman, Fransız futbolcu === Temmuz === * 11 Temmuz - Adelina Sotnikova, Rus buz patenci * 24 Temmuz - Fırat Alemdaroğlu, Türk basketbolcu * 28 Temmuz - Samuel Chatto, Lady Sarah Chatto ve Daniel Chatto büyük oğludur. Birleşik Krallık tahtının 16. varisidir. * 30 Temmuz - Fatin Shidqia, Endonezyalı şarkıcı === Ağustos === * 7 Ağustos ** Tessa Allen, Oyuncu ** Dani Ceballos, İspanyol futbolcu * 22 Ağustos - Doğan Erdoğan, Türk futbolcudur. === Eylül === * 1 Eylül - Zendaya, Amerikalı aktris, şarkıcı ve dansçı. * 2 Eylül - Sungha Jung, Güney Koreli gitarist * 3 Eylül - Shraddha Shashidhar, Hint manken * 4 Eylül - Mizuki Hayashi, Japon futbolcu * 5 Eylül - Lee Su-hyun, Güney Koreli şarkıcı * 7 Eylül **Altuğ Çelikbilek, Türk tenisçi **Donovan Mitchell, Amerikalı basketbol oyuncusu * 8 Eylül - Tim Gajser, Slovenyalı motokros sürücüsü * 9 Eylül - Lennard Kämna, Alman profesyonel yol bisikletçisi * 13 Eylül - Mustafa Eren Terzi, Türk masa tenisi oyunucusu * 20 Eylül ** Jerome Sinclair, İngiliz futbolcu ** Yuki Ueda, Japon futbolcu ** Marlos Moreno, Kolombiyalı millî futbolcu * 25 Eylül - Ozan Uygun, Sinema ve Dizi oyuncusu * 30 Eylül ** Nico Elvedi, İsviçreli futbolcu ** Alexander Nübel, Alman futbolcu === Ekim === * 2 Ekim - Ryoma Watanabe, Japon futbolcu * 28 Ekim - Jasmine Jessica Anthony, Oyuncu. * 31 Ekim - Musa Muhammed, Nijeryalı futbolcu === Kasım === * 1 Kasım- Yoo Jeong-yeon,Güney Koreli şarkıcı *9 Kasım-Momo (şarkıcı),Japon şarkıcı * 18 Kasım - Noah Ringer, Amerikan oyuncu * 20 Kasım - Denis Zakaria, İsviçreli futbolcu * 27 Kasım - Alexandra Astin, Amerikalı bir çocuk aktördür === Aralık === * 6 Aralık - Stefanie Scott * 11 Aralık - Hailee Steinfeld, Amerikalı aktris * 15 Aralık - Oleksandr Zinchenko, Ukraynalı futbolcu * 17 Aralık - Elizaveta Tuktamisheva, Rus buz patenci * 23 Aralık - Bartosz Kapustka, Polonyalı futbolcu * 26 Aralık - Nicole Azzopardi, Maltalı şarkıcı ve söz yazarı. *29 Aralık-Minatozaki Sana,Japon şarkıcı == Ölümler == === Ocak === * 17 Ocak - Božidarka Kika Damjanović-Marković, II. Dünya Savaşı sırasında Yugoslavya'da faaliyet yürüten siyasi aktivist, Yugoslav Partizanları komutan, direnişçi, ulusal kahraman (d. 1920) === Şubat === * 2 Şubat - Gene Kelly, Amerikalı aktör (d. 1912) * 25 Şubat - Vehbi Koç, ünlü iş insanı (d. 1901) === Nisan === * 17 Nisan - François-Régis Bastide, Fransız siyasetçi, edebiyatçı ve diplomat (d. 1926) === Mayıs === * 23 Mayıs - Tanju Okan, Türk şarkıcı, müzisyen ve sinema oyuncusu. (d. 1938) * 27 Mayıs - Ziya Kayla, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu Üyeliği'nde bulunmuştur. (d. 1912) === Haziran === * 26 Haziran ** Necmettin Hacıeminoğlu, Türk dilbilimci, yazar (d. 1932) ** Zihni Küçümen, tiyatro sanatçısı, yönetmen, çevirmen ve yazar (d. 1929) === Temmuz === * 2 Temmuz - Saniye Can, Türk halk müziği sanatçısı. (d. 1930) * 10 Temmuz - Hamiyet Yüceses, Türk Sanat Müziği sanatçısı. (d. 1915) === Eylül === * 13 Eylül - Tupac Amaru Shakur, Amerikalı rapci, aktör, sair (d. 1971) * 20 Eylül - Paul Erdös, Macar matematikçi (d. 1913) * 24 Eylül - Zeki Müren, Türk Sanat Müziği sanatçısı (d. 1931) * 27 Eylül - Muhammed Necibullah, komünist Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin son devlet başkanı (d. 1947) === Ekim === * 10 Ekim - Robert Bouchery, Fransız savcı (d. 1920) * 19 Ekim - Kemalettin Tuğcu, Türk yazar (d. 1902) === Kasım === * 2 Kasım - Eva Cassidy, Amerikalı şarkıcı (d. 1963) === Aralık === * 20 Aralık - Carl Sagan, Amerikalı gök bilimcisi (d. 1934) * 26 Aralık - JonBenét Ramsey, çocuk güzellik kraliçesi ve cinayet kurbanı (d. 1990) ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler: * Feridun Şavlı, Sinema oyuncusu (d. 1953)
1999 yılı 90'lar, 20. yüzyıl ve 2. binyılın sonudur. == Olaylar == === Ocak === * 1 Ocak - Avrupa para birimi Euro yürürlüğe girdi. (Birleşik Krallık, Danimarka, İsveç ve Yunanistan hariç) * 3 Ocak - Mars Polar Lander, NASA tarafından fırlatıldı. * 15 Ocak - 1998-1999 Kosova Savaşı: Raçak Olayı, NATO askeri müdahalesi için gerekçe oldu. * 17 Ocak - DSP Genel Başkanı Bülent Ecevit'in kurduğu 56.Azınlık Hükûmeti, 188 ret oyuna karşılık, 306 oyla TBMM'den güvenoyu aldı. * 15 Ocak - Kolombiya'nın batını vuran 6.2 büyüklüğündeki depremde en az 1.900 kişi öldü. === Şubat === * 7 Şubat - II. Abdullah, babası Kral Hüseyin'in ölümünün ardından Ürdün'ün yeni kralı oldu. * 12 Şubat - ABD Başkanı Bill Clinton, ABD Senatosundaki görevden alma davasında beraat etti. * 15 Şubat - Ekşi Sözlük açıldı. * 16 Şubat - 15 Şubat'ta Kenya'nın başkenti Nairobi'de yakalanan PKK lideri Abdullah Öcalan, Türkiye'ye getirildi. === Mart === * 12 Mart - Eski Varşova Paktı üyeleri Macaristan, Polonya ve Çekya NATO'ya katıldı. *21 Mart - Bertrand Piccard ve Brian Jones, bir sıcak hava balonuyla dünyanın çevresini dolaşan ilk kişiler oldular. * 24 Mart - NATO, Kosova'daki çatışmalar üzerine, Yugoslavya'ya karşı hava harekâtı başlattı. II. Dünya Savaşı'ndan beri Avrupa'daki en yoğun bombardıman olan Müttefik Gücü Harekatı, Kosova'nın Sırbistan'dan ayrılmasına neden oldu. === Nisan === * 9 Nisan - Nijer Devlet Başkanı İbrahim Baré Maïnassara suikast sonucu öldü. * 14 Nisan - NATO savaş uçakları yanlışlıkla Kosovalı Arnavut mültecilerin konvoyunu bombaladı, 75 kişi öldü. * 20 Nisan - Columbine Lisesi Katliamı: Okulun 12. sınıf öğrencilri Eric Harris ve Dylan Klebold, 12 öğrenci ve bir öğretmeni öldürdü. === Mayıs === * 17 Mayıs - Ehud Barak İsrail başbakanı seçildi . * 31 Mayıs - PKK'nın lideri Abdullah Öcalan, Ankara 2 No'lu Devlet Güvenlik Mahkemesi tarafından İmralı Adası'nda yargılanmaya başlandı. === Haziran === * 29 Haziran - Ankara 2 No'lu Devlet Güvenlik Mahkemesi, İmralı Adası'nda yargılan PKK'nın lideri Abdullah Öcalan'ı, TCK'nın 125. maddesi gereğince vatana ihanet suçundan idama mahkûm etti. === Temmuz === === Ağustos === * 17 Ağustos - Büyük Marmara Depremi, 7.5 büyüklüğünde merkez üssü Kocaeli'nin Gölcük ilçesi olan depremde 18.373 kişi öldü, 48.901 kişi yaralandı. === Ekim === * 11 Ekim - II. Boer Savaşı'nın 100. yılı. * 12 Ekim - Dünya nüfusu 6 milyara ulaştı. * 21 Ekim - Ahmet Taner Kışlalı, evinin önünde uğradığı bombalı saldırıda öldü. === Kasım === * 12 Kasım - Düzce Depremi * 18 Kasım - Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Zirvesi İstanbul'da Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in yaptığı açılış konuşmasıyla başladı. === Aralık === * 7 Aralık - Düzce, Türkiye'nin 81. ili oldu. * 10 Aralık - Avrupa Birliği (AB) Helsinki Zirvesi'nde Türkiye'ye Kıbrıs ve Ege koşuluyla adaylık statüsü tanıdı. * 31 Aralık - 2. milenyumun son günü == Doğumlar == === Ocak === * 2 Ocak - Sina Ülbe, Türk basketbolcu * 10 Ocak - Sthefany Gutiérrez, Venezuelalı manken * 15 Ocak - Miray Daner, Türk oyuncu === Şubat === * 5 Şubat - Cemre Baysel, Türk oyuncu * 11 Şubat - Andriy Lunin, Ukraynalı futbolcu * 25 Şubat - Gianluigi Donnarumma, İtalyan futbolcu === Mart === * 18 Mart - Neslihan Demir, Türk basketbolcu === Nisan === * 2 Nisan - Sümeyye Aydoğan, Türk aktris * 6 Nisan - Oğuz Kağan Güçtekin, Türk futbolcu * 8 Nisan - Ty Panitz, Amerikalı çocuk oyuncu * 9 Nisan - Lil Nas X, Amerikalı şarkıcı * 23 Nisan - Son Chae-young, Güney Koreli şarkıcı === Mayıs === * 7 Mayıs - Simay Barlas, Türk oyuncu * 28 Mayıs - Cameron Boyce, Amerikalı oyuncu === Haziran === * 14 Haziran - Chou Tzu-yu, Tayvanlı şarkıcı === Temmuz === * 20 Temmuz -Pop Smoke, rapçi * 30 Temmuz - Joey King, Amerikalı çocuk oyuncu ve pop müzik şarkıcısı === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül - Amadou Ciss, Senegalli futbolcu * 9 Eylül - Bilal Hassani, Fransız şarkıcı === Ekim === === Kasım === === Aralık === == Ölümler == * 11 Ocak :*Öztürk Serengil, Türk sinema oyuncusu ve komedyen (d. 1930) :*Teuvo Aura, Fin siyasetçi, 33. Finlandiya başbakanı (d. 1912) :*Brian Moore, Kuzey İrlandalı-Kanadalı yazar (d. 1921) * 14 Ocak – Jerzy Grotowski, Polonyalı tiyatro yönetmeni (d. 1933) * 23 Ocak - Joe D'Amato, İtalyan film yönetmeni, yapımcı, görüntü yönetmeni ve senarist (d. 1936) * 1 Şubat - Barış Manço, sanatçı, söz yazarı, besteci (d. 1943) * 2 Mart - Dusty Springfield, İngiliz pop müzik şarkıcısı (d. 1939) * 7 Mart - Stanley Kubrick, Amerikalı film yönetmeni (d. 1928) * 10 Mart - Salah Birsel, Türk şair ve deneme yazarı (d. 1919) * 22 Mart - Mario Bugeanu, Rumen futbolcu (d. 1975) * 20 Nisan - Erol Akyavaş, Türk ressam (d. 1932) * 17 Mayıs - João Carlos de Oliveira, Brezilyalı atlet (d. 1954) * 31 Mayıs - Davor Dujmovic, Saraybosnalı oyuncu (d. 1969) * 18 Haziran - Ali Tantâvi, Suriyeli bilim insanı (d. 1909) * 21 Ağustos - Salih Zeki Köseoğlu, siyasetçi (d. 1924) * 20 Eylül - Raisa Gorbaçov, Mihail Gorbaçov'un eşi (d. 1932) * 26 Eylül - Oseola McCarty, Amerikalı hayırsever (d. 1908) * 11 Ekim - Fakir Baykurt, Türk yazar ve sendikacı (d. 1929) * 12 Ekim - Wilt Chamberlain, Amerikalı basketbolcu (d. 1936) * 13 Ekim - Mehmet Reşat Aysu, Türk besteci (d. 1910) * 21 Ekim - Ahmet Taner Kışlalı, Türk siyaset bilimci, siyasetçi, yazar ve öğretim üyesi (d. 1939) * 18 Kasım - Paul Bowles, Amerikalı yazar, besteci ve gezgin (d. 1910) * 21 Kasım - Quentin Crisp, Britanyalı yazar, hikâyeci ve aktör (d. 1908) * 27 Kasım - Alain Peyrefitte, Fransız siyasetçi (d. 1925) * 3 Aralık - Scatman John, Amerikalı sanatçı (d. 1942) * 14 Aralık - Ercan Altazlı, Türk gazeteci (d. 1948)
1997 (MCMXCVII) çarşamba günü başlayan bir yıldır. Gregoryen takvimindeki Milat ("Common Era", CE) ve Rab'bin Yılı'nın ("Anno Domini", AD) 2. milenyumunun 997. yılı ve 20. yüzyılın 97. ve 1990'larinin 8. yılı. == Olaylar == * 1 Ocak - Zaire Dünya Ticaret Örgütü üyesi oldu. * 23 Şubat - Genetik kopyalama yöntemiyle üretilen ilk memeli hayvan olan ve 14 Şubat 2003 tarihinde ölen Dolly adlı koyunun, İskoçya'daki Roslin Enstitüsü'nde klonlandığı duyuruldu. * 28 Şubat - 28 Şubat süreci yaşandı. * 20 Mart ** Robert Koçaryan, Ermenistan başbakanı oldu. ** Avrupa Birliği Ortaklık Komitesi 106. dönem toplantısı yapıldı. * 1 Temmuz - Birleşik Krallık Hong Kong'u Çin'e devretti. * 10 Ağustos - Grand Theft Auto serisinin ilk oyunu piyasaya sürüldü. * 31 Ağustos - Galler Prensesi Diana Frances Spencer ile Dodi Al Fayed Paris'te meydana gelen trafik kazasında hayatını kaybettiler. * 4 Ekim - BBC bugünkü logosunu kullanmaya başladı. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Malala Yusufzay, Pakistanlı insan hakları aktivisti * 2 Ocak - Melis Sezen, Türk oyuncu * 5 Ocak - Egehan Arna, Türk basketbolcu * 7 Ocak - Devrim Taşkaya, Türk futbolcu * 10 Ocak - Aimi Kunitake, Japon futbolcu * 27 Ocak - Betül Kutlu, Türk basketbolcu * 30 Ocak - Meltem Avcı, Türk basketbolcu === Şubat === *1 Şubat-Park Ji-hyo,Güney Koreli şarkıcı * 5 Şubat - Batuhan Karacakaya, Türk oyuncu * 10 Şubat - Chloë Grace Moretz, Amerikalı oyuncu * 11 Şubat - Roseanne Park, Yeni Zelandalı şarkıcı * 14 Şubat ** Breel Embolo, İsviçreli futbolcu ** Hung Hau-Hsuan, Tayvanlı e-sporcu * 26 Şubat - Güneş Yakartepe, Türk piyanist === Mart === * 8 Mart - Tijana Bošković Sırp voleybolcu * 10 Mart - Belinda Bencic, İsviçreli tenisçi * 14 Mart - Mariya Baklakova, Rus yüzücü * 21 Mart - Martina Stoessel, Arjantinli şarkıcı, oyuncu ve dansçı * 22 Mart - İnci Ece Öztürk, Türk bocce oyuncusu *24 Mart-Myoui Mina,Japon şarkıcı * 27 Mart *Eda Tuğsuz, Türk atlet *Lisa (rapçi),Taylandlı şarkıcı * 28 Mart - Yaw Yeboah, Ganalı futbolcu === Nisan === * 1 Nisan - Asa Butterfield, İngiliz çocuk oyuncu * 5 Nisan - Borja Mayoral, İspantol futbolcu * 9 Nisan - Facundo Cambeses, Arjantinli futbolcu * 14 Nisan - Ante Ćorić, Hırvat futbolcu * 15 Nisan - Maisie Williams, İngiliz oyuncu * 20 Nisan - Alexander Zverev Jr., Alman tenisçi === Mayıs === * 4 Mayıs - Bahar Şahin, Türk oyuncu * 30 Mayıs ** Fatma Zehra Köse, Türk eskrimci ** Fletcher Quimby, Amerikalı genç oyuncu === Haziran === * 8 Haziran - Jeļena Ostapenko, Leton tenisçi * 11 Haziran - Abigail Harrison, Amerikalı bilim insanı * 13 Haziran - Arca Tülüoğlu, Türk basketbolcu * 16 Haziran - Jean-Kévin Augustin, Fransız futbolcu * 21 Haziran - Rebecca Black, Amerikalı pop şarkıcısı * 28 Haziran - Biran Damla Yılmaz, Türk oyuncu * 30 Haziran - Samed Karakoç, Türk futbolcu === Temmuz === * 5 Temmuz - William Jøhnk Nielsen, Danimarkalı oyuncu * 13 Temmuz - Leo Howard, Amerikalı oyuncu, model ve dövüş sanatçısı * 24 Temmuz - Emre Mor, Türk futbolcu === Ağustos === * 4 Ağustos - Ekaterina Ryabova, Rus şarkıcı * 5 Ağustos - Olivia Holt, Amerikalı genç oyuncu ve şarkıcı * 18 Ağustos - Renato Sanches, Portekizli futbolcu * 23 Ağustos - Facundo Astudillo Castro, Arjantinli eylemci * 28 Ağustos - Bazzi, Amerikalı şarkıcı === Eylül === * 1 Eylül **Hande Baladın, Türk voleybolcu **Jungkook, Güney Koreli şarkıcı * 5 Eylül - Maartje Verhoef, Hollandalı manken * 8 Eylül **Yasemin Yazıcı, Türk oyuncu **Yağmur Bul, Türk basketbolcu * 9 Eylül - Fredrik Jensen, Fin futbolcu * 13 Eylül - Abdinur Mohamud, Somalili futbolcu === Ekim === * 3 Ekim - Bang Chan, Güney Kore/Avustralya'lı şarkıcı, söz yazarı, dansçı * 8 Ekim - Bella Thorne, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve dansçı * 31 Ekim ** Marcus Rashford, İngiliz futbolcu ** Mathias Olivera, Uruguaylı futbolcu === Kasım === * 25 Kasım - Sevgi Uzun, Türk basketbolcu === Aralık === * 2 Aralık - Afra Saraçoğlu, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 3 Aralık - Hayley Okines, İngiliz yazar (ö. 2015) * 6 Aralık - Sabrina Ionescu, Amerikalı basketbolcu * 15 Aralık - Mizgin Morkoyun, Türk bocce oyuncusu == Ölümler == === Ocak === * 8 Ocak - Melvin Calvin, Nobel ödüllü Amerikalı biyokimyacı (d. 1911) * 9 Ocak - Edward Osóbka-Morawski, 1. Polonya Halk Cumhuriyeti Başbakanı (d. 1909) * 12 Ocak - Charles Brenton Huggins, Nobel ödüllü Kanadalı hekim ve fizyolog (d. 1901) * 10 Ocak - Alexander Todd, Nobel ödüllü İngiliz biyokimyager (d. 1907) * 17 Ocak - Clyde Tombaugh, Amerikalı astronom (d. 1906) * 21 Ocak - Albay Tom Parker, Hollandalı müzik girişimcisi ve menajer (d. 1909) * 22 Ocak - Willard Wheatley, 2. Britanya Virjin Adaları Başbakanı (d. 1915) * 25 Ocak - Jeane Dixon, Amerikalı astrolog ve psişik (d. 1904) === Şubat === * 1 Şubat - Marjorie Reynolds, Amerikalı oyuncu (d. 1917) * 3 Şubat - Bohumil Hrabal, Çek yazar (d. 1914) * 10 Şubat - Milton Cato, 1. Saint Vincent ve Grenadinler Başbakanı (d. 1915) * 16 Şubat - Chien-Shiung Wu, Çin asıllı Amerikalı deneysel fizikçi (d. 1912) * 19 Şubat - Deng Xiaoping, 2. Çin Yüce Lideri (d. 1904) * 21 Şubat - Ziya Bünyadov, Azeri tarihçi ve akademisyen (d. 1923) === Mart === * 2 Mart - Gurgen Askaryan, Ermeni-Sovyet fizikçi (d. 1928) * 6 Mart ** Cheddi Jagan, 4. Guyana Devlet Başkanı (d. 1918) ** Michael Manley, 4. Jamaika Başbakanı (d. 1924) * 7 Mart ** Edward Purcell, Nobel ödüllü Amerikalı fizikçi (d. 1912) ** Agnieszka Osiecka, Polonyalı şair ve yazar (d. 1936) * 9 Mart - The Notorious B.I.G., Amerikalı rapçi (d. 1972) * 10 Mart - İmam Mustafayev, Azeri biyolog ve siyasetçi (d. 1910) * 11 Mart - Lars Ahlin, İsveçli yazar (d. 1915) * 12 Mart - Galip Erdem, Türk gazeteci ve yazar (d. 1930) * 14 Mart - Fred Zinnemann, Avusturyalı-Amerikalı film yönetmeni (d. 1907) * 15 Mart - Victor Vasarely, Macar asıllı Fransız ressam (d. 1906) * 16 Mart - John Montague Stow, 1. Barbados Genel Valisi (d. 1911) * 19 Mart - Willem de Kooning, Hollandalı soyut dışavurumcu ressam (d. 1904) === Nisan === * 4 Nisan - Alparslan Türkeş, Türk asker ve siyasetçi (d. 1917) * 5 Nisan ** Allen Ginsberg, Amerikalı savaş karşıtı şair (d. 1926) ** Cozy Powell, İngiliz baterist (d. 1947) * 12 Nisan - George Wald, Nobel ödüllü Amerikalı bilim insanı (d. 1906) * 17 Nisan - Haim Herzog, 6. İsrail Cumhurbaşkanı (d. 1918) * 21 Nisan - Diosdado Macapagal, 9. Filipinler Devlet Başkanı (d. 1910) * 26 Nisan - Peng Zhen, Çinli siyasetçi (d. 1902) * 29 Nisan - Mike Royko, Amerikalı gazeteci (d. 1932) === Mayıs === * 2 Mayıs ** John Carew Eccles, Nobel ödüllü Avustralyalı nörofizyolog (d. 1903) ** Paulo Freire, Brezilyalı eğitimci (d. 1921) * 4 Mayıs - Esin Engin, Türk müzisyen (d. 1945) * 22 Mayıs - Alfred Hershey, Nobel ödüllü Amerikalı biyolog (d. 1908) * 26 Mayıs - Manfred von Ardenne, Alman fizikçi ve mucit (d. 1907) * 29 Mayıs - Jeff Buckley, Amerikalı müzisyen ve besteci (d. 1966) === Haziran === * 1 Haziran ** Nikolay Tihonov, 9. Sovyetler Birliği Başbakanı (d. 1905) ** Robert Serber, Amerikalı fizikçi (d. 1909) * 7 Haziran - Stanley Schachter, Amerikalı sosyal psikolog (d. 1922) * 11 Haziran - Lütfiye Sultan, Osmanlı prensesi (d. 1910) * 12 Haziran - Bulat Okucava, Gürcü-Ermeni asıllı Sovyet müzisyen (d. 1924) * 18 Haziran - Edmond Leburton, 57. Belçika Başbakanı (d. 1915) * 20 Haziran ** Cahit Külebi, Türk şair (d. 1917) ** John Akii-Bua, Olimpiyat şampiyonu Ugandalı atlet (d. 1949) * 25 Haziran - Jacques-Yves Cousteau, Fransız okyanus uzmanı ve yönetmen (d. 1910) * 21 Haziran - Shintaro Katsu, Japon oyuncu (d. 1931) * 26 Haziran - Israel Kamakawiwo'ole, Hawaiili müzisyen (d. 1959) * 28 Haziran - Friedrich von Mellenthin, Alman asker (d. 1904) === Temmuz === * 1 Temmuz ** Robert Mitchum, Amerikalı oyuncu (d. 1917) ** Kerim Bekirbaev, Kırım Tatarı uçak tasarımcısı (d. 1928) * 2 Temmuz - James Stewart, Amerikalı oyuncu (d. 1908) * 10 Temmuz ** Ivor Allchurch, Galli futbolcu (d. 1929) ** İvan Yarıgin, Olimpiyat şampiyonu Sovyet-Rus güreşçi (d. 1948) * 15 Temmuz - Gianni Versace, İtalyan modacı ve iş insanı (d. 1946) * 16 Temmuz - Dora Maar, Fransız fotoğrafçı, ressam ve şair (d. 1907) * 22 Temmuz - Andrew Cunanan, Filipin asıllı Amerikalı seri katil (d. 1969) * 23 Temmuz - Chūhei Nambu, Olimpiyat şampiyonu Japon atlet (d. 1904) * 25 Temmuz - Ben Hogan, Amerikalı golfçü (d. 1929) * 30 Temmuz - Bao Dai, son Vietnam İmparatoru (d. 1913) === Ağustos === * 1 Ağustos - Ngiratkel Etpison, 5. Palau Devlet Başkanı (d. 1925) * 2 Ağustos - William S. Burroughs, Amerikalı roman ve deneme yazarı (d. 1914) * 4 Ağustos - Jeanne Calment, Fransız süper asırlık (d. 1875) * 6 Ağustos - Bora Öztürk, Türk futbolcu ve teknik direktör (d. 1955) * 10 Ağustos - Norris Bradbury, Amerikalı fizikçi (d. 1909) * 13 Ağustos - Carel Weight, İngiliz ressam (d. 1908) * 23 Ağustos ** John Kendrew, Nobel ödüllü İngiliz biyokimyager ve kristalografi araştırmacısı (d. 1917) ** Eric Gairy, 1. Grenada Başbakanı (d. 1922) * 27 Ağustos - Sotiria Bellu, Yunan şarkıcı (d. 1921) * 31 Ağustos ** Dodi el-Fayed, Mısırlı iş insanı (d. 1955) ** Diana Spencer, Galler Prensesi (d. 1961) === Eylül === * 1 Eylül - Zoltán Czibor, Macar futbolcu (d. 1929) * 2 Eylül - Viktor Emil Frankl, Avusturyalı nörolog ve psikiyatr (d. 1905) * 4 Eylül ** Hans Eysenck, Alman asıllı İngiliz psikolog (d. 1916) ** Aldo Rossi, İtalyan mimar ve tasarımcı (d. 1931) * 5 Eylül - Rahibe Teresa, Nobel ödüllü Arnavut insan hakları aktivisti (d. 1910) * 7 Eylül - Mobutu Sese Seko, 2. Kongo Demokratik Cumhuriyeti Devlet Başkanı (d. 1930) * 9 Eylül - Burgess Meredith, Amerikalı oyuncu (d. 1907) * 10 Eylül - Fritz Von Erich, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1929) * 12 Eylül - Stig Anderson, İsveçli müzik yapımcısı (d. 1931) * 17 Eylül - Jan P. Syse, 31. Norveç Başbakanı (d. 1930) * 29 Eylül - Roy Lichtenstein, Amerikalı ressam (d. 1923) * 30 Eylül - Jurek Becker, Polonya doğumlu Alman yazar ve film senaristi (d. 1937) === Ekim === * 4 Ekim - Otto Ernst Remer, Alman asker ve siyasetçi (d. 1912) * 5 Ekim - Brian Pillman, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1962) * 6 Ekim - Yevgeniy Haldey, Sovyet-Rus asker (d. 1917) * 12 Ekim - John Denver, Amerikalı müzisyen (d. 1943) * 13 Ekim - Kārlis Irbītis, Leton uçak tasarımcısı (d. 1904) * 16 Ekim - James A. Michener, Amerikalı yazar (d. 1907) * 29 Ekim - Anton Szandor LaVey, Amerikalı okültist ve satanist yazar (d. 1930) * 30 Ekim - Samuel Fuller, Amerikalı yönetmen (d. 1912) === Kasım === * 4 Kasım - George Chambers, 2. Trinidad ve Tobago Başbakanı (d. 1928) * 5 Kasım - Isaiah Berlin, İngiliz filozof (d. 1909) * 9 Kasım ** Carl Gustav Hempel, Alman filozof (d. 1905) ** Helenio Herrera, Arjantin asıllı Fransız futbolcu ve teknik direktör (d. 1910) * 11 Kasım - Özcan Başkan, Türk dilbilimci ve bilim insanı (d. 1929) * 14 Kasım - Eddie Arcaro, Amerikalı jokey (d. 1916) * 25 Kasım - Hastings Banda, 1. Malavi Devlet Başkanı ve 1. Malavi Başbakanı (d. 1898) === Aralık === * 8 Aralık - Bob Bell, Amerikalı oyuncu ve gösteri sanatçısı (d. 1922) * 10 Aralık - Anatoli Banişevski, Azeri-Sovyet futbolcu ve teknik direktör (d. 1946) * 15 Aralık - Siegfried Flügge, Alman teorik fizikçi (d. 1912) * 17 Aralık - Uzi Narkiss, İsrailli asker (d. 1925) * 18 Aralık - Chris Farley, Amerikalı oyuncu ve komedyen (d. 1964) * 19 Aralık - Masaru Ibuka, Japon iş adamı (d. 1908) * 24 Aralık - Toshiro Mifune, Japon oyuncu (d. 1920) * 26 Aralık ** Cahit Arf, Türk matematikçi (d. 1910) ** Cornelius Castoriadis, Yunan asıllı Fransız filozof ve psikanalizci (d. 1922) * 27 Aralık - Kenneth Pitzer, Amerikalı fiziksel ve teorik kimyager (d. 1914) == Nobel Ödülleri == * Kimya – Paul D. Boyer, John E. Walker ve Jens Skou * Ekonomi – İsveç Ulusal Bankası, Robert C. Merton ve Myron Scholes * Edebiyat – Dario Fo * Barış – Kara Mayınlarının Yasaklanması için Uluslararası Kampanya ve Jody Williams * Fizik – Steven Chu, Claude Cohen-Tannoudji ve William Phillips * Fizyoloji veya Tıp – Stanley B. Prusiner == Ayrıca bakınız == * 1997'de Türkiye
Akciğer kanseri, akciğer dokularındaki hücrelerin kontrolsüz çoğaldığı bir hastalıktır. Bu kontrolsüz çoğalma, hücrelerin çevredeki dokuları sararak veya akciğer dışındaki organlara yayılmaları ile (metastaz) sonuçlanabilir. Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) raporuna göre akciğer kanseri tüm dünyada kanser türleri arasında en sık ölüme neden olan kanser türüdür ve tüm dünyada her yıl yaklaşık 1,6 milyon ölüme neden olmaktadır. Ölüm oranı (mortalitesi) oldukça yüksek olan bu kanser türünde dünya genelinde sigara içme alışkanlıklarındaki değişmeye bağlı olarak alttiplerinde ve kadınlarda görülme oranlarında değişimler olmuşturKöktürk N, Yeğin D, Ulukavak Çiftçi T, Bilgin Mullaoğlu S, Öztürk C. Akciğer Kanserlerinde Epidemiyolojik Özellikler Yıllar İçinde Değişim Gösteriyor mu? Türk toraks dergisi, Aralık 2004, Cilt 5, Sayı 3, Sayfa(lar) 137-142. Tam metin . Akciğer kanserinin en sık nedeni uzun süreli olarak tütün dumanına maruz kalmak olmakla beraberThe Merck Manuals. Lung Carcinoma: Tumors of the Lungs Merck Manual Professional Edition, Online edition. Tam metin Erişim tarihi 2007-08-15., tüm akciğer kanserli hastaların %15'e ulaşan bir oranı sigara içmeyenlerden oluşmaktadırThun MJ, Hannan LM, Adams-Campbell LL, Boffetta P, Buring JE, Feskanich D, Flanders WD, Jee SH, Katanoda K, Kolonel LN, Lee IM, Marugame T, Palmer JR, Riboli E, Sobue T, Avila-Tang E, Wilkens LR, Samet JM. Lung Cancer Occurrence in Never-Smokers: An Analysis of 13 Cohorts and 22 Cancer Registry Studies. PLoS Med. 2008 Sep 9;5(9):e185. PMID 18788891 . Akciğer kanseri birçok faktöre bağlı olarak ortaya çıkan bir hastalıktır. Bu nedenler arasında; genetik faktörlerGorlova OY, Weng SF, Zhang Y, Amos CI, Spitz MR. Aggregation of cancer among relatives of never-smoking lung cancer patients. Int J Cancer. 2007 Jul 1;121(1):111-8. PMID 17304511 Hackshaw AK, Law MR, Wald NJ. The accumulated evidence on lung cancer and environmental tobacco smoke. BMJ. 1997 Oct 18;315(7114):980-8. PMID 9365295 , radon gazıCatelinois O, Rogel A, Laurier D, Billon S, Hemon D, Verger P, Tirmarche M. Lung cancer attributable to indoor radon exposure in france: impact of the risk models and uncertainty analysis. Environ Health Perspect. 2006 Sep;114(9):1361-6. PMID 16966089 , asbestO'Reilly KM, Mclaughlin AM, Beckett WS, Sime PJ. Asbestos-related lung disease. Am Fam Physician. 2007 Mar 1;75(5):683-8. PMID 17375514 ve hava kirliliğiKabir Z, Bennett K, Clancy L. Lung cancer and urban air-pollution in Dublin: a temporal association? Ir Med J. 2007 Feb;100(2):367-9. PMID 17432813 Coyle YM, Minahjuddin AT, Hynan LS, Minna JD. An ecological study of the association of metal air pollutants with lung cancer incidence in Texas. J Thorac Oncol. 2006 Sep;1(7):654-61. PMID 17409932 Chiu HF, Cheng MH, Tsai SS, Wu TN, Kuo HW, Yang CY. Outdoor air pollution and female lung cancer in Taiwan. Inhal Toxicol. 2006 Dec;18(13):1025-31. PMID 16966302 gibi faktörler sorumlu tutulmaktadır. Akciğer kanserinin belirtileri hastalığın nerede başladığına, nasıl yayılmış olduğuna ve vücudun hastalığa tepkilerinin varlığına bağlı olarak fark edebilirKöktürk N, Ulukavak Çiftçi T, Yeğin D, Bilgin Mullaoğlu S, Habeşoğlu MA, Öztürk C. Akciğer Kanserli Olgularımızda Semptomatolojik, Radyolojik ve Endoskopik Bulguların Histopatolojik Bulgularla Birlikte Değerlendirilmesi. Türk toraks dergisi, Aralık 2004, Cilt 5, Sayı 3, Sayfa(lar) 143-147. Tam metin. En sık görülen belirtileri, nefes darlığı (dispne), öksürme (kanlı öksürme da dahil) ve kilo kaybıdırMinna JD (2004). Harrison's Principles of Internal Medicine. McGraw-Hill, 506–516. ISBN 0-07-139140-1.. Bu belirtiler sadece akciğer kanserine özgü olmadıklarından hastaların tanı almaları gecikebilir. Akciğer kanseri, göğüs röntgeni ve bilgisayarlı tomografi (BT) ile görülebilir. Kesin tanı, biyopsi ile konmaktadır. Biyopsi genelde bronkoskopi veya BT-yardımlı biyopsi ile yapılır. Tedavi ve prognozu belirleyen faktörler; kanserin histolojik tipi, kanserin evresi ve hastanın genel performans durumudur. Akciğer kanserinin birçok histolojik alttipi olmasına karşın, klinikte genellikle küçük hücreli ve küçük hücreli dışı akciğer kanseri olmak üzere iki başlıkta incelenir; çünkü tedavide izlenecek yolu bu gruplandırma belirler. Küçük hücreli akciğer kanseri tedavisinde kemoterapi ve radyoterapi tercih edilirken, küçük hücreli dışı kanserlerde ilk tercih cerrahidir.Vaporciyan AA, Nesbitt JC, Lee JS ve ark. (2000). Cancer Medicine. B C Decker. s. 1227–1292. ISBN 1-55009-113-1 Akciğer kanserinin görülme oranı yaşla artar, genelde 50-70 yaşlarında görülürBozkurt B, Selçuk ZT, Fırat P, Kalyoncu AF, Artvinli M. 1972-2002 Döneminde Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi’nde Akciğer Kanseri Tanısı Konulan Hastaların Histolojik ve Epidemiyolojik Değerlendirmesi. Türk toraks dergisi Aralık 2004, Cilt 5, Sayı 3, Sayfa(lar) 148-153. Tam metin . Akciğer kanserinin erken evrelerde beş yıllık sağkalımı %60-70 iken, ileri evre olgularda bu oran %5'in altına düşmektedir. Tüm alttipler ve evreler göz önüne alındığında, tedavi ile beş yıllık sağkalım oranı Amerika Birleşik Devletleri'nde %18,1'dir (2017 için); ancak sağkalım oranları gelişmekte olan ülkelerde daha düşüktür. == Sıklık ve yaygınlık == Tüm kanser türleri arasında en ölümcül kanser türü olan akciğer kanseri tüm dünyada kanser türleri arasında, erkeklerde en sık ölüme neden olan birinci, kadınlarda ise ikinci kanser türüdürWorld Health Organization. (2004) The World Health Report Tam metin ve tüm dünyada her yıl yaklaşık 1,6 milyon ölüme neden olmaktadır. Bununla beraber ABD'de hem kadın hem de erkeklerde ölüme sebep olan kanser türleri arasında 1. sıradadırJemal A, Tiwari RC, Murray T, Ghafoor A, Samuels A, Ward E, Feuer EJ, Thun MJ; American Cancer Society. Cancer statistics, 2004. CA Cancer J Clin. 2004 Jan-Feb;54(1):8-29. PMID 14974761 . Günümüzde akciğer kanseri, ABD'de kadınlarda ölüme sebebiyet veren kanser türleri arasında en önde gelenidir ve meme kanseri, yumurtalık ve yumurtalık tüpü kanserleri toplamından daha yaygındır. Ancak ABD'de sigara içiminin azalması ile akciğer kanseri sıklığı da azalmaya başlamıştır. Buna karşılık Türkiye'de sigara içimi arttığı için artmaya devam etmektedir. Ancak, başka yönlerden sağlıklı olan ve hayatı boyunca sigara kullanmamış olan insanlar da akciğer kanserine yakalanabilmektedir. küçükresim|300px|sağ|ABD'de erkeklerde akciğer kanseri ve sigara arasındaki korelasyon. Grafik, 20 yıllık süre aralığında artan sigara içme oranları ve artan akciğer kanseri insidansını gösteriyor. Büyütmek için resme tıklayınız. Akciğer kanseri, 20. yüzyılın başlarında nadir bir hastalık iken, bugün her iki cinsiyette de kanserden ölümlerin başında yer almaktadır. Mortalitesi oldukça yüksek olan bu kanser türünde dünya genelinde sigara içme alışkanlıklarındaki değişmeye bağlı olarak histolojik alttiplerinin oranında değişiklik yaşanmış ve kadınlarda sigara kullanımının zamanla artmasının sonucunda kadınlarda görülme sıklığında artma gözlenmiştir. Tarihsel olarak çoğunlukla erkeklerde görülen bu kanser türü zaman içinde meydana gelen sosyolojik değişiklikler sonucunda, kadınların da sigara kullanma alışkanlıklarının artması sonucunda kadınlarda bu kanser türünün görülme sıklığı artmıştır. Akciğer kanserinin küresel insidans artış hızı yılda %0,5 iken, özellikle kadınlarda her yıl %4,1 artış söz konusudur. Gelişmiş ülkelerde önceleri kanserden ölümlerin %34'ünden akciğer kanserleri sorumlu iken, günümüzde %28'inden sorumludur. Bu azalmaların nedeni gelişmiş ülkelerde sigara kullanımında belirgin azalma ve sigara içeriğinde yapılan değişikliklere bağlanmaktadır. Ancak gelişmekte olan ülkelerde sigara kullanımında azalma olmaması bilakis artması sonucunda hem erkeklerde hem de kadınlarda tüm kanser ölümleri içinde önemli yerini korumakta ve belirgin artış gözlenmektedirAkkoçlu, Atilla. Akciğer kanserleri. Türk Toraks Derneği. Tam metin. == Belirti ve bulgular == Akciğer ve bronş sisteminin ağrı duyusu içermemesi ve ilk semptom olan öksürüğün sigara içenler tarafından bir hastalık belirtisi olarak değerlendirilmemesi nedeniyle, akciğer kanseri vakalarının tanısı çoğunlukla ileri evrelerde konulmaktadır. Semptomlar tümörün lokal büyümesine bağlı olabileceği gibi metastatik hastalığa veya metastatik olmayan kanserli hücrelerin vücudun diğer dokularına dolaylı etkilerine (paraneoplastik sendromlara) bağlı olabilirGöksel, Tuncay. Akciğer kanseri. Türk Toraks Derneği yayınları. Tam metin. === Semptomlar === Akciğer kanserinin semptomları birincil (primer) tümör tipine, tümörün göğüs kafesi içinde (intratorasik) dağılımına yayılımına, metastazlara veya paraneoplastik sendromlara bağlı olarak ortaya çıkarCollins LG, Haines C, Perkel R, Enck RE. Lung cancer: diagnosis and management. Am Fam Physician. 2007 Jan 1;75(1):56-63. PMID 17225705 . American Thoracic Society (ATS) ve European Respiratory Society'nin (ERS), çeşitli araştırmaların verilerine göre yaptığı ortak araştırmaların sonucunda; öksürük %8-75, kilo kaybı %0-68, nefes darlığı (dispne) %3-60, göğüs ağrısı %20-49 ve öksürükle kan tükürme (hemoptizi) %6-35 oranlarında görülebilmektedir. Tanı konan hastaların %10 ile 25'eSavaş İ, Kaya A. Akciğer Kanserlerinde Semptomlar ve Bulgular. Türkiye Klinikleri J Surg Med Sci 2006, 2(12):66-71. varan oranlarda asemptomatiktir yani herhangi bir semptom göstermez. Böyle hastalarda kanser tanısı, tesadüfen çekilen akciğer röntgeni veya bilgisayarlı tomografide saptanan soliter pulmoner nodüllerin incelenmesiyle tanı konmaktadır. Kanserin büyümesi ve akciğer dokusuna yayılması sonucunda öksürük, nefes darlığı, hışıltılı solunum (wheezing), göğüs ağrısı, hemoptizi semptomları görülür. Akciğer kanserinin metastazları ise yayılım gösterdiği organa bağlı olarak bulgu verir. Bu kanserin, beyine yaptığı metastaz nörolojik semptomlara neden olurken, kemiğe metastazıyla ağrı şikayetleri görülür. Tümör hücrelerinden salınan hormonlara dolaylı olarak paraneoplastik sendromlar gelişebilir. Çeşitli hormonların salınımı sonucunda, salınan hormona bağlı olarak çeşitli bulgular görülebilir. Ayrıca akciğer kanserli hastaların çoğunda kilo kaybı, halsizlik, yorgunluk gibi nonspesifik (özgül olmayan) semptomlar bulunabilir. Semptomlar, primer tümörlerin lokalizasyonuna göre değişebilir. Bronş içi (endobronşial) merkezi tümörlerde daha çok öksürük, nefes darlığı, hemoptizi; çevresel olanlarda ise sıklıkla plevra kaynaklı göğüs ağrısı ve dispne gibi semptomlar görülür. Bununla beraber hastaların %5-10'nda hiç semptom olmayabilirAkkoçlu, Atilla. Akciğer kanserlerinde tanı, evreleme ve tedavi öncesi değerlendirme. Türk Toraks Derneği. Tam metin . Akciğer kanserine bağlı ortaya çıkan semptomlar primer tümörün yerleşimi ve büyüklüğü, tümörün yayılım yeri ve yayılma derecesi gibi parametrelere göre çeşitlilik gösterebilir. Nefes darlığı genellikle merkezî yerleşimli tümörlerin, bronş içi havayolu tıkanması ile akciğer hacimlerinin azalmasına; göğüs ağrısı ise akciğer çevresi tümörlerde plevra veya göğüs duvarının istilası, brakial pleksusa sızma ve tümöral kitlenin büyümesine bağlıdır. Öksürük merkezî yerleşimli olan tümörlerde çevresel olanlara göre daha sıktır ve havayollarının tıkanması, sıkışması, tümörün içine sızması ve enfeksiyonlarına bağlıdır. Hışırtılı solunum (wheezing) veya stridor hava yolu (trakea veya ana bronş) kısmi tıkanması ile meydana gelir. Ses kısıklığı, özellikle merkezi tümörlerde rekürren larengeal sinir tutulumu ile ilgili; yutma güçlüğü (disfaji) ise, özefagus sıkışması ile ilgili olarak ortaya çıkar. Ayrıca akciğer kanserinde nonspesifik bir bulgu olan ateş; obstrüktif (tıkanmalı) pnömoni ve karaciğer metastazları ile ilgili olup, sıklıkla pürülan (irinli) balgam ve hemoptizi ile birliktedir. Görülen belirtiler sıklıkla birincil tümörün sebep olduğu belirtilerdir. Birincil tümöre bağlı belirtilere; göğüs ağrısı, öksürük, dispne, hemoptizi örnek verilebilir. Bununla beraber hastaların %40'ında göğüs kafesi içi (intratorasik) yayılıma bağlı semptomlar görülür. İntratorasik yayılıma bağlı olarak bası yaptığı yerlere göre değişik semptomlara sebep olabilir. Boyundaki sempatik sinirlere bası yaptığında horner sendromu; plevraya doğru yayılım gösterdiğinde plevral efüzyon; özafagusa bası yaptığında özafagiyal belirtiler; superior vena cava tıkanması sonucunda superior vena cava sendromu gibi çeşitli klinik bulgulara neden olabilir. Göğüs kafesi dışı (ekstratorasik) yayılımda ise metastaz yapılan organa göre belirtiler ortaya çıkar. Hastaların yaklaşık 1/3'ünde ekstratorasik yayılıma bağlı belirtiler görülür. Bunlar arasında; kemik ağrısı, kırıklar, akıl bulanıklığı (konfüzyon), kişilik değişmesi, alkalin fosfataz seviyelerinde yükselme, sınırlı konumlu (fokal) nörolojik hasar, baş ağrısı, bulantı, kusma, ele gelen lenfadenopati, zayıflık, halsizlik, bayılmalar gibi belirtiler bulunmaktadır. Yaklaşık %10 hastada ise paraneoplastik sendrom görülür. * Kronik öksürük veya olağan öksürük şeklinde değişiklik * Nefes darlığı ve nefes almada zorlanma * Kanlı balgam çıkarma ve kan tükürme * Egzersiz yapmada zorlanma * Göğüs ağrısı * Ses kısıklığı * Kol ve omuz ağrısı * Yutarken zorlanma ve takıntı hissi * Kemik ağrısı * Anemi (kansızlık) * Düzensiz kalp atımları * Lenfadenopati * Baş ağrısı * Sarılık * Cilt ve ciltaltı nodülleri * İştahsızlık, halsizlik ve kilo kaybı * Hışıltılı solunum (Wheezing) * Sık tekrarlayan zatürreler * Yutma güçlüğü * Yüzde dolgunluk ve kızarma * Göğüs kafesi içinde lenf sıvısı birikimi * Ateş * Çarpıntı ve bayılma (senkop) * Göz kapağında düşme, gözün içine çökmesi vb. === Paraneoplastik sendrom === Paraneoplastik Sendrom, bir tümör veya tümörün metastazları ile doğrudan ilgili olmayan ancak tümörün varlığına bağlı olan ve dolayısı ile tümörün çıkarılmasından sonra gerileyebilen belirtilerdir. Tümör hücrelerinin biyolojik olarak aktif bileşenler salgılaması sonucu meydan gelir. Salgılanan etmenlere (hormon gibi) göre çeşitli belirtilere yol açabilirler. Bunlar arasında; kan sodyum miktarının azlığı (hiponatremi), Cushing sendromu, normalin üstünde kan kalsiyumu (hiperkalsemi), erkek göğüsünde normalden fazla büyüme (jinekomasti) sayılabilir. Paraneoplastik sendromlar, küçük hücreli akciğer kanserlerinde genellikle daha fazla görülür. Küçük hücreli dışı akciğer kanserlerinde daha sık görülen paraneoplastik sendromlar arasında, hiperkalsemi ve hipertrofik osteoartropati sayılabilir. Hipertrofik osteoartropati, en sık akciğer adenokarsinomlarına eşlik eder. === Fiziki bulgular === İn situ tümör aşamasında fizik bulgu yoktur, tümör büyüdükçe lokal ve genel bulgular ortaya çıkmaktadır. Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) ile birlikte ise fizik muayenede hışıltılı solunum (wheezing), her iki akciğerde dağınık ronküsler ve ekspiryum uzaması gibi bulgular bulunabilir. Herhangi bir lenf bezini tutacak şekilde tümör yayılmış ise tutulan lenf bezleri muayenede elle hissedilebilir. Lenf bezlerine metastaz oranları; hiler %90, bronşial %40-60, skalen %85, supraklaviküler %15-20 ve hiler-mediastinal %50'dir. Muayenede nadir olarak karina düzeyinde ana bronşların daralmasına ikincil stridor, daha derindeki hava yollarında yerleşmiş tümörlerde ise hışıltılı solunum (wheezing) ve yerelleşmiş ronküs duyulur. Radyolojik tetkiklerde tek taraflı atelektazi, pnömoni ve plörezi görülebilir, fizik muayenede de bu patolojilere bağlı bulgular saptanabilir. Bu bulgular, muayenede göğüsün yarısındaki solunum hareketlerinde kısıtlılık, solunum sırasında göğüsteki titreşimlerde artma veya azalma, perküsyonda tok ses, stetoskopla dinlemede (oskültasyonda) solunum seslerinde azalma ve hırıltı (ral) duyulması gibi bulgulardır. Karaciğer metastazı halinde karaciğer büyümesi (hepatomegali) görülebilir. Serebral yayılım varsa, seyrek olarak vücudun tek tarafında duyu azalması (hemiparezi) veya hareketsizlik hemipleji, veya nöropatiye neden olabilir. Vena cava superior sendromu, Horner sendromu bulguları, çomak parmak ve cilt altında nodüller saptanabilir. == Nedenleri == Tütün ürünleri, endüstriyel ürünler (uranyum, radyasyon, asbest), hava kirliliği, beslenme eksiklikleri kanserin oluşmasında rol alan faktörlerdendir. Son araştırmaların ışığında, akciğer kanseri riskini artıran en önemli faktör kanserojen maddelerin uzun süre boyunca solunumundan kaynaklanmaktadır. Akciğer kanserinin oluşumunda şu faktörler yer alır: * Tütün ürünleri (sigara vb.) kullanımı (% 90'dan daha fazla) * Radon (% 10-15) * Asbest * Akciğerde skar, fibrozis * Kronik İntertisyel Pnömonitis * Halojen eterler (klorometileter) * İnorganik arsenik * Radyoizotoplar * Hava kirliliği * Ağır metaller * Krom * Nikel * Hardal gazı * Vitamin A ve E eksikliği === Sigara === 200px|küçükresim|sağ|Akciğer kanseri tanısı almış hastada akciğerin görünümü. Üst lobdaki beyaz bölge kanserleşmiş dokuyu, siyahlaşmış kısımlarsa hastanın sigara kullandığını göstermekte Sigara kullanımı, akciğer kanserinin en sık görülen nedenidir. Bununla beraber akciğer kanseri, sigara içmeyenlerde de görülebilmektedir. Akciğer kanserli erkeklerin %10 ve kadınların ise %20-25'sinde gelişen kanser sigara ile ilişkili değildirPalmarini M, Fan H. Retrovirus-induced ovine pulmonary adenocarcinoma, an animal model for lung cancer. J Natl Cancer Inst. 2001 Nov 7;93(21):1603-14. PMID 11698564 . Gelişmiş ülkelerde akciğer kanserinden ölümlerin erkeklerde %92-94'ünün, kadınlarda ise %78-80'inin sigaraya bağlı olduğu bildirilmiştir. Ülkelerin tükettikleri sigara miktarı ile akciğer kanseri ölüm oranı arasında doğrusal bir oran vardır. Bu durum son yıllarda tütün tüketiminin arttığı gelişmekte olan ülkelerde belirgin bir şekilde izlenmektedir. Türkiye'de yapılan çalışmalarda akciğer kanserli kadınların %17'sinin, erkeklerin ise %94'ünün sigara içtikleri bildirilmiştir. Pasif sigara içiciliği (sigara içilen ortamda bulunularak sigara dumanına maruz kalma) de sigara kullanmak gibi akciğer kanseri açısından risk faktörüdür. Kanser gelişme riski; sigara içme süresi, günde içilen sigara sayısı, erken başlama yaşı, derin çekme (inhalasyon), katran ("tar") miktarı ile artar, kullanımı kesme süresi ile azalır. Sigara kullanımı özellikle yılda 20 paketi geçtikten sonra göreceli risk belirgin olarak artış gösterir. Sigara miktarı arttıkça risk katlanarak artmakta ancak sigarayı bıraktıktan sonra risk giderek azalmaktadır. Sigara dışında puro içenlerde risk 3 kat, pipo kullananlarda ise 8 kat artmaktadır. Filtreli ya da düşük katran içeren "light" sigaraları içenlerde kanser riski azalmamaktadır. Sigara ve diğer tütün ürünlerinin kullanım miktarı ve süresi arttıkça akciğer kanseri (ve başka kanserlerin) gelişme ihtimali artmakta, bırakılması durumunda da zamanla azalmaktadır. Akciğer kanseri gelişme riski sigarayı bırakmayı takiben 10-20 yıl içinde hiç içmeyenlerin düzeyine yaklaşmaktadır. === Endüstriyel ve çevresel maruziyet === ==== Meslek ==== Belirli meslek (gemi yapımı, yapı malzemeleri çıkarımı, çanak-çömlek imalatı, matbaa işleri, madencilik vb.) çalışanlarında akciğer kanseri daha sık görülmektedir. Başlıca mesleki karsinojenler arasında; Asbest, arsenik, alüminyum, bis-klorometil eter, krom, hidrokarbonlar (polisiklik aromatik hidrokarbon gibi), hardal gazı, nikel ve nikel bileşenleri, radyasyon, radon, vinil klorid, berilyum, kadmiyum ve formaldehit sayılabilir. Sigara dumanı kanser oluşumu sürecinde çevre kirliliği maddeleri ile etkileşmektedir. Bu durum sigara içen uranyum ve asbest işçilerinde çarpıcı bir şekilde izlenir. Öyle ki; akciğer kanseri riski, sigara içen asbest işçilerinde 92 kat, sigara içmeyen asbest işçilerinde sadece 5 kat fazladır. ==== Radon ==== Radon gazı, Amerika Birleşik Devletleri'nde akciğer kanserinin ikinci en sık (%10) nedenidir ve her yıl 6.000-360.000 akciğer kanserli kişinin ölümünden sorumludur. Radon, kimyasal inert bir gaz olup uranyumun parçalanma ürünüdür. Solukla alındığında radon gazı akciğer epiteli veya diğer hücreleri ile etkileşip kansere neden olur. Toprakta doğal olarak bulunur ve iyi havalandırılmayan ev ve işyerlerinin altındaki topraktaki miktarına bağlı olarak kapalı mekandaki havadaki radon miktarı yüksek olabilir. Üst sınır 4 pCi/L olup 8 pCi/L'nin üstüne çıktığında kanser riski artmaktadır. Sigara ile radonun etkileşimi sinerjiktir ve kanser riski 1,3-1,8 oranındadır. Zemin kat eski binalarda yaşayanlarda sıktır, bu nedenle metro ve tünel işçileri gibi meslekî gruplarda risk taşır. ==== Diğer çevresel faktörler ==== küçükresim|sağ|200px| Akciğer kanserinden alınan sürüntü örneğinin sitolojik incelenmesinde asbestos parçacıkları ve ayrıca neoplastik hücreler görülmekte Akciğer kanseri etyolojisinde rol oynayan önemli karsinojenlerden biri de asbesttir. Gerek endüstriyel olarak gemi, izolasyon, otomotiv sanayi gibi alanlarda kullanımının yanında bu minerale çevresel (tremolit içeren ak toprak ve zeolit) maruziyet de kanser gelişme riskini artırır. Asbest, akciğer kanseri de dahil olmak üzere çeşitli akciğer hastalıklarına neden olabilir. Asbest maruziyeti ve tütün kullanımı sinerjist etki göstererek akciğer kanseri gelişme riskini artırır. İngiltere'de, asbest akciğer kanserinden ölen erkeklerin %2-3'ünün sorumlusudurDarnton AJ, McElvenny DM, Hodgson JT. Estimating the number of asbestos-related lung cancer deaths in Great Britain from 1980 to 2000. Ann Occup Hyg. 2006 Jan;50(1):29-38. Epub 2005 Aug 26. PMID 16126764 . Asbest ayrıca mezotelyoma olarak adlandırılan plevranın kanserine de neden olabilir, mezotelyoma bir akciğer kanseri değildir. Hava kirliliğinin kanser gelişme riskindeki önemi tartışmalıdır. Bununla birlikte yoğun çevre kirliliği akciğer kanseri mortalite istatistiklerine yansımaktadır. Nitekim kentlerde kırsal kesimde oturanlara göre akciğer kanseri gelişimi 1,3-2,3 kat daha fazladır. === Virüsler === Hayvanlarda yapılan çalışmalarda virüslerin akciğer kanserine yol açabildiği gösterilmiştir,Leroux C, Girard N, Cottin V, Greenland T, Mornex JF, Archer F. Jaagsiekte Sheep Retrovirus (JSRV): from virus to lung cancer in sheep. Vet Res. 2007 Mar-Apr;38(2):211-28. Epub 2007 Jan 25. PMID 17257570 son yıllarda yapılan çalışmalarda, insanlarda da virüslerin akciğer kanseri için bir risk faktörü olduğu gösterilmiştir. İnsanlarda risk faktörü olduğu ileri sürülen virüsler arasında; İnsan papillomavirüsCheng YW, Chiou HL, Sheu GT, Hsieh LL, Chen JT, Chen CY, Su JM, Lee H. The association of human papillomavirus 16/18 infection with lung cancer among nonsmoking Taiwanese women. Cancer Res. 2001 Apr 1;61(7):2799-803. PMID 11306446 , JC virüsZheng H, Abdel Aziz HO, Nakanishi Y, Masuda S, Saito H, Tsuneyama K, Takano Y. Oncogenic role of JC virus in lung cancer. J Pathol. 2007 Jul;212(3):306-15. PMID 17534844 , simian virüs 40, BK virüs ve sitomegalovirüsGiuliani L, Jaxmar T, Casadio C, Gariglio M, Manna A, D'Antonio D, Syrjanen K, Favalli C, Ciotti M. Detection of oncogenic viruses SV40, BKV, JCV, HCMV, HPV and p53 codon 72 polymorphism in lung carcinoma. Lung Cancer. 2007 Sep;57(3):273-81. Epub 2007 Apr 2. PMID 17400331 sayılabilir. === Skar gelişimi – Fibrozis === Silisyum maruziyeti ile ortaya çıkan silikozis gibi akciğer hastalıkları ve akciğer dokusunda fibrozis ile seyreden hastalıklar yara izi (skar) dokusunun kanserojen etkisi nedeniyle malignite insidansını arttırır. Sinirli yerleşimli (lokalize) akciğer skar alanlarında ve diffüz (yaygın) akciğer fibrozisi olan hastalarda akciğer kanseri geliştiği bildirilmiştir. Skar yakınında mikroskopik olarak epitelyal dokuda aşırı büyüme (hiperplazi) saptanmıştır. Skar zemininde kanser gelişiminin patogenezi henüz tam olarak bilinmemektedir. Skar ve fibrozis sonucu gelişen damarlaşma eksikliği (avaskülarite) ve dokuda oksijen yetersizliği (anoksi) epitel metaplazisine yol açtığı ve karsinogenezisi hazırladığı düşünülmektedir. Skar alanlarında yüksek akciğer adenokarsinomu insidansı bildirilmiştir. Çalışmalarda akciğer kanserinin sarkoidozlu hastalarda 3 kat fazla geliştiği, tüberkülozlu hastalarda üst loblarda kanserin de birlikte bulunabildiği ve yaklaşık 8 kat fazla görüldüğü, bronşiolo-alveoler tip kanserlerin aileden gelme (konjenital) kistik akciğer hastalığı ile ilişkili olabileceği belirtilmektedir. === Beslenme === Birçok epidemiyolojik çalışmada besinle sebze alımının akciğer ve diğer kanser risklerini orta derecede düşürdüğü gösterilmiştir. Bunlari takip eden araştırmalarda retinol veya vitamin A içeren retinoidlerin öncülü (prekürsörü) olan beta karotenin akciğer kanseri riski düşüklüğü ile ilişkili olabileceği öne sürülmüştür. Sigara içenlerde serum beta karoten düzeyleri, içmeyenlerden düşük bulunmuştur. Bu düşüklük, beta karotenlerin diyetle daha düşük alımına ve sigaranın absorbsiyon ve metabolizma üzerindeki etkisine bağlanmıştır. Retinoidlerin birçok çalışmada antikarsinojenik etkileri gösterilmiştir. Ayrıca vitamin A eksikliği solunum sistemi epitelinde, skuamöz metaplaziye neden olmaktadır. Yani normaldeki solunum sistemini döşeyen epitel hücreleri özelliklerini kaybedip yassı (skuamöz) hücrelere dönüşür. Vitamin A fakiri diyetle beslenenlerde, vitamin A zengini beslenenlere kıyasla akciğer kanser riski 4,6 kat daha fazla bulunmuştur. Vitamin C ve selenyum eksikliği, siyah çay ve kolesterol de sorumlu tutulmuştur. Sigara içen erkeklerde 5-8 yıl süre ile vitamin E ve beta karoten verilmesi insidansta azalmaya neden olmamaktadır. === Genetik yatkınlık === Akciğer kanserinde kalıtsal ön yatkınlık yaratan faktörlerin varlığı ileri sürülmektedir. Birinci derece akrabalarında akciğer kanseri olan kişilerde kanser geliştirme riski 2-4 kat artmaktadır. Ancak bunun tamamen genetik faktörlere bağlı olmadığı, akrabaların aynı ortamda bulunmasının da etkisi olduğu düşünülmektedir. Kronik karsinojen maruziyeti sonucunda genetik yapıda hasar oluşmaktadır. Hücreyi kanserleşmeye götüren hasarın temelinde hücre çoğalmasını kontrol eden genlerdeki değişiklik yatar. Aile öyküsünde akciğer kanseri bulunan kadınlarda risk 5-7 kat artmaktadır. Aile öyküsünde akciğer kanseri bulunmasının yanında sigara içme öyküsü de varsa risk 30 kat artmakta, aile öyküsü olmaksızın sadece sigara öyküsü varsa 15 kata kadar artmaktadır. == Moleküler genetik ve patogenez == Solunum yolları mukozasının karsinojen etkenlerle uzun süre karşılaşması sonucunda dokularda bir takım değişiklikler olur. Karsinojenler hücre içinde protein, lipid gibi birçok moleküle ve DNA'ya bağlanır. Kronik karsinojen teması ile genetik malzemede hasar oluşur. Bu hasar hücre çoğalmasından sorumlu, c-myc, ras gibi onkogenlerin aktivasyonu ve hücre büyümesini baskılayan Rb, p53 gibi tümör supresör genlerin inaktivasyonuna yol açabilir. Kronik karsinojen maruziyeti sonucunda genetik yapıda hasar oluşmaktadır. Hücre çoğalmasını kontrol eden genlerdeki hasar, kanser oluşumundaki temel unsurdur. Diğer kanser türlerine benzer olarak, akciğer kanserinde de onkogenlerin aktivasyonu ya da tümör baskılayıcı genlerin inaktivasyonu sonucunda gelişirFong KM, Sekido Y, Gazdar AF, Minna JD. Lung cancer. 9: Molecular biology of lung cancer: clinical implications. Thorax. 2003 Oct;58(10):892-900. PMID 14514947 . Son yıllarda proto-onkogen olarak adlandırılan normal ve genellikle hücrenin bölünmesi ile ilgili işlevlerde rol alan genlerin; belirli karsinojenlerle onkogen haline geçerek, karsinogeneziste rol aldıkları anlaşılmıştır. Küçük hücreli karsinomda genellikle c-myc ve Rb; küçük hücreli dışı karsinomda ise genelde ras ve p16'de sorun vardır. Akciğer kanseri ile ilgili etkinleşmiş onkogenlerin 6 familyası vardır; en önemlileri ras (H-ras, K-ras, N-ras) ve myc (N-myc, C-myc, Lmyc)dir. K-ras proto-onkogenindeki mutasyonlar akciğer adenokarsinomlarının %10-30'undan sorumludurHerbst RS, Heymach JV, Lippman SM. Lung cancer. N Engl J Med. 2008 Sep 25;359(13):1367-80. PMID 18815398 Aviel- Ronen S, Blackhall FH, Shepherd FA, Tsao MS. K-ras mutations in non-small-cell lung carcinoma: a review. Clin Lung Cancer. 2006 Jul;8(1):30-8. PMID 16870043 . Epidermal büyüme faktörü (EGF) reseptörünü kodlayan ERBB1 geni ve RAS protoonkogenleri daha çok küçük hücreli dışı akciğer kanseri olgularında izlenen mutasyonlardan sorumludur. Epidermal büyüme faktörü reseptörü (EGFR) hücrelerin profilerasyon, apoptoz, anjiogenezis ve tümör invazyonunda rol alır. Tümör supresor genlerin inaktivasyonuna neden olacak kromozomal hasarlar da akciğer kanserinde rol alır. İnsan kanserlerinde en sık bulunan tümör supresör geni kromozom 17'de bulunan p53 ve kromozom 13'teki Rb genidir. Rb, hücre siklusu boyunca ilerlemeyi bloke edip, büyümeyi kontrol eder. p53 mutasyonları büyümeyi hızlandırarak kanser oluşumunda rol oynar. Tüm akciğer kanserli hastaların yarısında bu mutasyonlar gözlemlenmektedir. Baskılayıcı genler içinde en fazla araştırılanı p53 geni mutasyonlarıdır. Bir nükleer fosfoprotein olan p53, özellikle DNA hasarına cevap olarak hücre siklusunu, DNA sentezi ve onarımını, hücre farklılaşmasını ve apoptozisi kontrol eden genleri düzenler. p53 tümör supresör geninin mutasyonları akciğer kanseri vakalarının ise %60-75'inde görülürGiles F. Filley Lecture.Devereux TR, Taylor JA, Barrett JC. Molecular mechanisms of lung cancer. Interaction of environmental and genetic factors. Chest. 1996 Mar;109(3 Suppl):14S-19S. PMID 8598134 . 3p, 5q, 13q ve 17p konumlarında meydana gelen kromozom hasarları, bilhasa küçük hücreli akciğer kanserleri olmak üzere akciğer kanserlerinde görülür. Küçük hücreli akciğer kanseri olgularının %90'ında ve küçük hücreli dışı akciğer kanseri olgularının ise %50'sinden fazlasında, 17p konumunda mutasyonlar bulunmuştur. == Tanı == sağ|küçükresim|200px|Toraks BT'sinde kitle görünmekte Soliter pulmoner nodül normal akciğer dokusu ile çevrili, herhangi bir adenopati ya da atelektazi ile ilişkisi olmayan bir akciğer radyolojik opasitesidir. Bu opasitenin nedeni, nodül denen, küresel şekilli, nispeten sert, bir hücre kümesine karşılık gelir. En az invaziv (girişimsel) yaklaşımla kötücül nodülleri iyicil nodüllerden ayırmak, doğru ve özgül tanıyı elde etmek soliter pulmoner nodüllü bir hastada temel amaçtır. Soliter pulmoner nodül tanısında ilk adım klinik ve radyolojik değerlendirmedirYilmazbayhan A, Damadoğlu E, Aybatli A. Soliter pulmoner nodüle tanısal yaklaşım. Tuberk Toraks. 2005;53(3):307-18. PMID 16258894 . Ancak, kanser tanısının kesin olarak konabilmesi için patolojik inceleme yapılması gerekir. Biyopsi sonucu olmaksızın kanser tanısı kesinleşemez. Lenf bezlerine metastaz şüphesi olduğunda lenf bezlerinden biyopsi almak gerekebilir. Akciğer kanserinin tanısı ve aşamasının saptanması amacıyla, akciğer röntgeni, toraks ve batın BT, Manyetik rezonans görüntüleme, kemik sintigrafisi, beyin BT uygulamalarının yanı sıra bronkoskopi ve mediastinoskopi denilen, lenf bezlerinden biyopsi materyali alınması yöntemleri uygulanırInci I, Pabuşçu E. Akciğer kanserinin cerrahi tedavisinde preoperatif değerlendirme. Tuberk Toraks. 2005;53(2):210-20. PMID 16100661 . Akciğer kanserlerine en sık üst loblarda, özellikle de sağ üst lobda rastlanmaktadır. Bronş kanserleri mukozal yerleşebilecekleri gibi mukoza altı lenfatiklerde veya bronş çevresi (peribronşial) alanda bulunabilirler. Mukozada eritem, bronş düzeninin kaybı, bronşlarda daralma, tren rayı gibi mukozal kalınlaşma (mukozanın demiryolu gibi bir hat üzerinde paralel çizgiler şeklinde kalınlaşması), dışarıdan bası ile bronşta düzensizlikler, darlıklar gibi bulgular görülebilir. Akciğer kanserlerine kesin tanı en sık bronkoskopik forseps biyopsilerle konulmaktadır. Son yıllarda gelişen bronş içinden (transbronşiyal) iğne aspirasyon ve deriden (perkütan) biyopsi teknikleriyle hem merkezi (santral) hem de çevre (periferal) tümörlere tanı konulma olasılıkları artmıştır. Forseps biyopsi ile bronş içinde yüzeye doğru büyüyen (ekzofitik) kitlelerde %55-85, bazen ortalama %90 olan tanısal oranlar, submukozal ve peribronşial yayılmalarda %55 gibi daha düşüktür. Bu oranlar bronşial lavaj ve bronşial fırçalama ile birlikte %90'ın üzerindedir. Buna ek olarak; nekrotik tümörlerde büyük ve derin biyopsi alınması, submukozal infiltrasyonlarda transbronşial iğne aspirasyonu ile beraber %97 gibi yüksek tanısal oranlar elde edilir. Submukozal tümörlerde transbronşial forseps biyopsisi ile %55, periferik lezyonlarda %30-50 endoskopik tanı oranları bildirilmiştir. Göğüs radyogramı ve toraks BT tetkikleri ile tümörün lokalizasyonu, büyüklüğü, yayılımı izlenebilir. Bunların yanında, hastanın mevcut olan akciğer hastalıkları (KOAH, amfizem, bronşektazi, atelektazi vs.) ve göğüs duvarındaki yapısal özellikler hakkında bilgi verir. Eşlik eden akciğer hastalıkları hastanın performansının değerlendirilmesi açısından önemlidir. Temel radyolojik yöntemler arka-ön akciğer grafisi ve toraks BT incelemesidir. Bu incelemeler ile nodüle ait çeşitli özellikler değerlendirilir. Nodül boyutu, kenar özellikleri, iç yapısı, büyüme hızı, stabilite süresi ve lokalizasyonu değerlendirilmesi gereken başlıca özelliklerdir. Pozitron emisyon tomografisi (PET), iyicil ve kötücül soliter akciğer nodüllerinin tanısında yüksek etkinliğe sahip bir yöntemdir. PET'in kötücül nodüller için; duyarlılığı %96,8, özgüllüğü %77,8'dir. İyicil nodüllerdeki duyarlılığı ise %96 ve özgüllüğü %88 olarak bulunmuştur. sağ|küçükresim|200px|Bronkoskopi görüntüsü Bronkoskopinin akciğer nodüllerinde tanısındaki değeri, nodülün çapına ve lokalizasyonuna göre değişir. Tanı değeri santral lezyonlarda %82, periferik lezyonlarda ise %53 olarak bulunmuştur. Akciğer tümörlerinde bronkoskopi; tümörün lokalizasyonu, tümörün yaygınlığı, operasyona uygunluğu, histolojik tip tayini, tümörün belirti göstermeyen (asemptomatik) hastada tespiti, tümörün evrelendirilmesi, endobronşial tümör tedavisi gibi önemli rollere sahip bir yöntemdir. Transtorasik iğne aspirasyonunun tanı değeri kötücül lezyonlarda %64-100 arasında olup özgül iyicil tanı oranı %12-68 arasında değişmektedir. Soliter pulmoner nodül tanısında kullanılan cerrahi yöntemler video yardımlı torakoskopik cerrahi (VATS) ve torakotomidir. VATS, morbidite ve mortalitesi düşük, etkinliği yüksek bir yöntem olduğundan düşünülen ilk cerrahi yöntemdir. Yapılan bir araştırmada VATS'ın özgüllüğü %100, morbidite oranı %9,6 ve mortalite oranı %0,5 olarak rapor edilmiştir. Torakotomi yöntemi, hastada radyolojik bulgular ve mevcut risk faktörleri akciğer kanserini düşündürüyor fakat yapılan tetkiklerle kesin tanı konamamış ise tanı koymak amacıyla kullanılabileceği gibi, metastaz taramaları negatif olan hastada rezeksiyon amacıyla da kullanılabilir. Mediastinoskopi, mediastene açılan küçük bir insizyon (kesim) ile bu boşluktan içeri itilen endoskop aracılığı ile soğuk ışık yardımı ile araştırılmasıdır. Akciğer kanserlerinde olguların yaklaşık yarısında mediastinal lenf bezi invazyonu görülebileceğinden mediastinoskopi; trakea, karina, vena kava superior komşuluğundaki lezyonlar ve mediastendeki lenf bezlerinden amaliyat öncesi evreleme amacıyla yapılmaktadır. Mediasten normal ise yapılmayabilir. == Evrelendirme == Akciğer kanseri tanısı konduktan sonra, hastanın prognozu hakkında sağlıklı bir yaklaşımda bulunmak, en etkili tedavi yöntemini belirleyebilmek ve alınan tedavi sonuçlarının bilimsel kıyaslamasını yapabilmek için, hastalığın anatomik yaygınlığının saptanması yani evrelendirilmesi gerekir. Akciğer kanseri için birincil tümörün büyüklüğü ve yayımına (T), bölgesel lenf bezi (nodu) tutulumuna (N), uzak metastaz varlığına (M) dayanan TNM evrelendirmesi yapılmıştır. Sonraki yıllarda daha sağlıklı evrelendirme yapabilmek amacıyla TNM sisteminin yeniden geliştirilmesi ile skuamöz, büyük hücreli ve adenokarsinomlu (Küçük hücreli dışı, Non-small cell, NSCLC) hastalar yapılacak tedavi ve prognoz yönünden Evre IA, IB, IIA, IIB, IIIA, IIIB ve IV şeklinde sınıflandırılmaktadır. Küçük hücreli kanserli hastalarda TNM sistemi yerine VALG (Veterans Administration Lung Cancer Group) tarafından önerilen evreleme sistemi kullanılmaktadır. Buna göre hastalığın konumu göğüs kafesinin yarısında (bir hemitoraksta) ise "sınırlı" ve hemitoraksın dışında daha yaygın ise "yaygın" olarak evrelendirilmektedir. Bununla beraber TNM evreleme sistemi küçük hücreli hastalarda da kullanılabilmektedir. Akciğer kanserlerinde evreler: * Evre 1: Tümör, sadece akciğerin küçük bir bölümünde görülme halidir. ** Evre 1A: Kanser sadece bir akciğerdedir. ** Evre 1B: Kanser ya (a) akciğer içinde büyür, ya (b) akciğerin ana bronşa yayılır ya da (c) akciğeri kaplayan plevranın iç tabakasına yayılır. * Evre 2: Hastalık, en yakın lenf bezelerine atlamış durumdadır. ** Evre 2A: Kanser, göğüste bulunduğu taraftaki lenf bezlerine yayılır ** Evre 2B:Kanser ya Evre 1B'deki gibidir ve aynı taraftaki lenf bezlerine yayılmıştır; veya kanser lenf bezlerine yayılmamıştır ama şunlardan bir veya daha fazlasına yayılmıştır: (a) Göğüs duvarına (b) Diyaframa, veya (c) akciğerler arasındaki plevraya, (d) kalbin etrafındaki zara ve/veya (e) ana bronşa. * Evre 3: Tümör, plevra veya iki akciğer arasındaki mediasten denen boşluğa veya buradaki bezelere yayılmışsa bu durum 3. evredir. ** Evre 3A: Kanser kendisiyle aynı taraftaki lenf bezlerine yayılmıştır. Ayrıca şunlardan bir veya daha fazlasına da yayılmış olabilir: (a) Göğüs duvarına (b) Diyaframa, veya (c) akciğerler arasındaki plevraya, (d) kalbin etrafındaki zara (perikardiyum) ve/veya (e) ana bronşa. ** Evre 3B:Kanser köprücük kemiğinin üstündeki lenf bezlerine veya göğsün karşı tarafındaki lenf bezlerine yayılmıştır ve.veya şunlardan biri veya daha fazlasına yayılmıştır: (b) kalbe, (c) aşağı vena kava ve aorta, (d) göğüs duvarına, (e) diyaframa, (f) trakeaya, (g) sternum ve yutağa. Kanser ayrıca plevra tabakaları arasındaki sıvıya da yayılmış olabilir. * Evre 4: Karaciğer, kemik, böbrek üstü bezi gibi uzak organlara yayılmış durumudur. == Histopatolojik sınıflama == Akciğer kanserlerinin büyük çoğunluğu karsinomdur (epitel hücrelerinden köken alan tümör). Akciğer karsinomlarının iki ana grubu vardır: küçük hücreli dışı (%80,4) ve küçük hücreli (%16,8)Travis WD, Travis LB, Devesa SS. Lung cancer. Cancer. 1995 Jan 1;75(1 Suppl):191-202. PMID 8000996 . Histolojik kriterleri baz alan bu sınıflama, klinik yaklaşım ve hastalığın prognozu açısından önemlidir. Küçük hücreli dışı akciğer karsinomlarının tek bir grupta toplanmasının nedeni, bu gruptaki karsinom tiplerinin prognozları ve tedavi yaklaşımlarının benzer olmasıdır. Başlıca üç alttipi şunlardır: Skuamöz hücreli karsinom, adenokarsinom ve büyük hücreli karsinom. Akciğer kanserinin histolojik sıklığı. Histolojik sınıf Sıklık (%) Büyük hücreli 80.4 Küçük hücreli 16.8 KarsinoidMorandi U, Casali C, Rossi G. Bronchial typical carcinoid tumors. Semin Thorac Cardiovasc Surg. 2006 Fall;18(3):191-8. PMID 17185178 0.8 SarkomaEtienne-Mastroianni B, Falchero L, Chalabreysse L, Loire R, Ranchère D, Souquet PJ, Cordier JF. Primary sarcomas of the lung: a clinicopathologic study of 12 cases. Lung Cancer. 2002 Dec;38(3):283-9. PMID 12445750 0.1 Sınıflandırılamayan Akciğer kanseri 1.9 Birincil (primer) akciğer kanserinde tümör tipinin bilinmesi tedavi yönteminin seçilmesi ve prognoz açısından önemlidirArinç S, Saltürk C, Ertuğrul M, Sulu E, Tuncer L, Nergis S, Selvi U. Primer akciğer kanserinde bronkoskopik biyopsi ve torakotomi materyalleri arasında hücre tipi uyumu. Tuberk Toraks. 2007;55(4):378-82. PMID 18224506 . Erkeklerde en sık epidermoid kanser (skuamöz hücreli karsinom) görülürken, kadınlarda en sık görülen tümör adenokarsinomdur. Adenokarsinom daha çok çevresel (periferik) yerleşimlidir. Skuamöz hücreli karsinom ise tipik olarak santral bronş yerleşimli olduğu için hilus ve mediasten civarında izlenir. Büyük hücreli karsinom genellikle periferik yerleşimlidir. Küçük hücreli karsinom, proksimal hava yollarındaki yerleşimi ile yine hilus ve mediasten bölgesinde yerleşir ve olguların %78'inde santral yerleşimli radyolojik lezyon ile karşımıza çıkar. Santral tümörler sıklıkla küçük hücreli veya skuamöz hücreli, periferik tümörler ise adenokarsinom veya büyük hücreli tiptedir. Küçük hücreli olmayan akciğer kanseri alttiplerinin sigara içen ve içmeyenlere göre sıklık oranlarıBryant A, Cerfolio RJ. Differences in epidemiology, histology, and survival between cigarette smokers and never-smokers who develop non-small cell lung cancer. Chest. 2007 Jul;132(1):185-92. Epub 2007 Jun 15. PMID 17573517 Histolojik alttipler Küçük hücreli dışı akciğer kanserilerinin sıklığı (%) Sigara içenler Hiç sigara içmemiş olanlar Skuamöz hücreli karsinom 42 33 Adenokarsinom Adenokasinom (bronkioalveolar olmayan) 39 35 Bronkioalveolar Karsinom 4 10 Karsinoid 7 16 Diğer 8 6 Akciğer kanser tipleri: * Bronkojenik karsinom %90-95 * Nöroendokrin tümörler %5 * Mezenkimal tümörler %2 * Metastatik tümörler === Bronkojenik karsinom === Bronkojenik karsinom, bronş epitelinden kaynaklanır. Her iki cinste de en ölümcül malignitedir. Erkeklerde daha sık görülmektedir. 4 alt tipi vardır. Bunlar Skuamöz hücreli karsinom, Adenokarsinom, Küçük hücreli karsinom ve Büyük hücreli karsinom 'dur: * Skuamöz Hücreli Karsinom: Erkeklerde daha sık görülür. Sigara kullanımı ile yakın ilişkilidir (bronşlardaki skuamöz metaplazi zemininden kökenlidir). Büyük boyutta, orta çizgi (santral) yerleşimlidir.Komşu dokulara ilerleme (invazyon) gösterir. Metastaz hızı düşüktür. Büyümüş olan bölgesel lenf düğümlerinde granülomatöz reaksiyon bulguları saptanır. Parathormona benzer bir madde üreterek hiperkalsemiye neden olabilir (paraneoplastik sendrom bulgusu).Travis WD, Nicholson AG (editors). WHO Classification of Tumours of the Lung, Pleura, Thymus and Heart. Volume 7 of Medicine Series: WHO Classification of Tumours, International Agency for Research on Cancer, 2015Kumar V, Abbas AK, Aster JC. Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease. 9th edt., Elsevier Saunders, Philadelphia, 2015 * Adenokarsinom: Kadınlarda ve sigara içmeyenlerde daha sık görülen tiptir. Daha küçük boyutta ve periferik (plevraya yakın) yerleşimlidir; plevral effüzyona yol açabilir. Tümörün çevresinde kalsifikasyon olabilir. Erken metastaz eğilimi gösterir. Hipertrofik osteoartropati ve tromboflebit gibi paraneoplastik sendrom bulgularına rastlanabilir. * In situ Pulmoner Adenokarsinom (eski adıyla "bronkioalveolar karsinom"): Tümör hücreleri alveolar septayı döşer, temel alveolar yapı korunur. Soliter (tek kitle), nodüler (küçük-yuvarlak oluşumlar) ya da massif infiltrasyon (pnömoniyi anımsatır) olarak saptanabilir. Nadir görülen bir tip olup, daha çok sigara içmeyenler ve kadınlarda görülürRaz DJ, He B, Rosell R, Jablons DM. Bronchioloalveolar carcinoma: a review. Clin Lung Cancer. 2006 Mar;7(5):313-22. PMID 16640802 . küçükresim|sağ|200px|Bronkoalveolar karsinomun hemotoksilen eozin boyamada mikroskobik görüntüsü * Küçük Hücreli Karsinom: Santral (hilusa yakın) yerleşim gösterir. Bu grup tümör hücrelerinin çoğu nörosekretuvar granül içerir. Tümör adacıklarında değişik genişlikte nekroz alanları görülür. Bununla beraber kemoterapiye yanıt iyidir. Küçük hücreli akciğer kanseri, daha saldırgan seyirli bir tümör olup, uzak metastaz oranı yüksektir. Bu tümör grubu sıklıkla kemoterapi ve/veya radyoterapi ile tedavi edilir. Onkoterapiye duyarlı olduğu için Tümör lizisi sendromu (hipokalsemi, hiperürisemi, hiperfosfatemi, hiperkalemi) gelişebilir. Cushing sendromu (ACTH etkisi) ile hipertrofik osteoartropati bulgularını içeren paraneoplastik sendrom görülür. * Büyük Hücreli Karsinom: Anaplastiktir. Farklılaşma (diferansiasyon) yoktur. Periperik (plevraya yakın) yerleşim gösterir. Hızla gelişir. Erken metastaz eğilimi gösterir. Jinekomasti (gonadotropin etkisi), hipertrofik osteoartropati gibi paraneoplastik sendrom bulguları görülür. === Nöroendokrin tümörler === * Tümörlet: İyicil nöroendokrin tümördür. Endokrin hücrelerin yerleşik (lokalize) çoğalması veya küçük karsinoid kabul edilir. ** Karsinoid Tümör: Santral, periferik, atipik tipleri vardır. Yerel invazyon eğilimi gösterir. Yinelemeler (residivler) sıktır. Pnömotoraks yapabilir. Paraneoplastik sendrom (ACTH, anti-diüretik hormon, parathormon, gonadotropin), tromboflebit ve DIC, sekonder infeksiyonlar ve akciğer absesi gibi komplikasyonları önemlidir. 3–4 cm çapında polipoid oluşumlar bronş lümenine doğru uzanarak büyürler ve akut obstrüktif akciğer hastalığına yol açabilirler. === Plevra tümörleri === * Mezotelyoma: Mezotel kökenli plevra tümörüdür. Nedenleri arasında asbestozis çok önemli bir yer tutar. === Diğer ve mezenkimal tümörler === Hamartom, inflamatuvar psödotümör, kondrom, lipom, teratom, leyomiyom, endometriozis gibi tümörler örnek verilebilir. Bunlar iyicil tümörlerdir. === Metastatik tümörler === Akciğer, kılcal damar yatağı bol olduğundan sıklıkla metastaz olan bir organdır. En sık meme, gastrointestinal, böbrek tümörleri metastaz yapar. Metastatik tümörler genellikle çoklu, vücudun iki tarafında ve keskin sınırlı olurlar. Çoğunlukla akciğerlerin alt kesimlerinde ve periferik alanlarda (subplevral) yerleşirler. Genellikle 2 mm-10 cm çapında nodüller oluştururlar; bir tümör embolizmi atağı sırasında gelmiş olan tümör hücreleri ayın büyüklükte çok sayıda nodüller oluşturur (2–4 mm çapındaki mikronodüllerin dağılımı Miliar tüberkülozu çağrıştırır). Rektosigmoid kökenli adenokarsinomlar (10 cm çapından büyük nodül), osteosarkom, böbrek karsinomları, testis tümörleri, maligm melanom, meme karsinomları gibi tümörler tek kitle oluşturur (soliter metastaz). Osteosarkom, Kondrosarkom, Sinovyal sarkom metastazlarında kalsifikasyon görülür. Testis tümörü metastazlarında kemoterapi sonrası kalsifikasyonlara rastlanabilir. Koryokarsinom, Angisarkom, Böbrek hücreli karsinom metastazlarında tümör-içi kanamalar oluşur. Osteosarkomlarda pnömotoraks oluşabilir. * Önce akciğer metastazı yapan tümörler: Koryokarsinom, Malign melanom, Osteosarkom, Testis germ hücreli tümörleri, Böbrek kökenli karsinomlar, Tiroid karsinomları, Hepatosellüler karsinom * Önce bölgesel lenf düğümü metastazı yapan tümörler: Meme karsinomları, Kolorektal karsinomlar, Yemek borusu (özofagus) ve Mide karsinomları, Prostat karsinomu, Baş-boyun karsinomları == Önleme == Önleme akciğer kanserine karşı savaşın maliyetine oranla en etkili yöntemidir. Çoğu ülkede endüstriyel ve eve ait karsinojenler tespit edilip yasaklanmış olmasına karşın, sigara kullanımı hâlâ yaygındır. Tütün ürünlerinin içilmesinin sona erdirilmesi akciğer kanserine karşı mücadelenin en başta gelen amacıdır, sigarayı bırakma da bu süreçte önemli bir koruyucu önlemdir. Gençleri hedefleyici koruyucu programlar bu girişimlerde özellikle çok önemlidirVineis P, Hoek G, Krzyzanowski M, Vigna-Taglianti F, Veglia F, Airoldi L, Overvad K, Raaschou-Nielsen O, Clavel-Chapelon F, Linseisen J, Boeing H, Trichopoulou A, Palli D, Krogh V, Tumino R, Panico S, Bueno-De-Mesquita HB, Peeters PH, Lund E E, Agudo A, Martinez C, Dorronsoro M, Barricarte A, Cirera L, Quiros JR, Berglund G, Manjer J, Forsberg B, Day NE, Key TJ, Kaaks R, Saracci R, Riboli E. Lung cancers attributable to environmental tobacco smoke and air pollution in non-smokers in different European countries: a prospective study. Environ Health. 2007 Feb 15;6:7. PMID 17302981 . Kamusal mekanlarda (lokanta ve işyerleri gibi) pasif sigara içiciliğini azaltmayı amaçlayan politik müdahaleler çoğu Batı ülkelerinde sıkça uygulanır olmuştur. Bu yönde ilk adımı 1998'de kamu alanlarında sigara içimini yasaklayan ABD'de Kaliforniya eyaleti atmıştır, AB ülkeleri arasında da 2004 İrlanda bu yönde ilk herkete geçmiştir. Türkiye'de devlet dairelerinde sigara içimi 1997'de yasaklanmış, 2008'de ise tüm kapalı mekanlarda (bar, kahve ve lokantalar için kanun 2009 Haziran'ından sonra uygulamaya girecek) ve bazı açık mekanlarda (cami ve hastane bahçeleri, stadyumlar) yasaklandı. Bhutan'da 2005 yılından beri sigara içmek tamamen yasaklanmıştırPandey G. Bhutan's smokers face public ban. BBC, Şubat 2005. Tam metin Erişim tarihi 2007-09-07.. Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO), gençlerin sigaraya başlamasınının önüne geçmek için tüm ülkelerde sigara reklamlarının yasaklanması için çağrıda bulunmuştur. WHO, bu tür yasaklamaların uygulamaya girdiği yerlerde tütün kullanımının %16 azaldığını belirlemiştirUN health agency calls for total ban on tobacco advertising to protect young. United Nations News service. Tam metin Erişim tarihi 30 Mayıs 2008.. 1998'de ABD'de 46 eyalet, sigara içen kişilere sağladıkları sağlık hizmetlerinin bedelini, dört büyük ABD sigara şirketlerine ödetmek için açtıkları davanın karar aşamasından önce taraflar arasında anlaşmaya varıldıA Decade of Broken Promises: The 1998 State Tobacco Settlement Ten Years Later. Campaign for Tobacco-Free Kids. Tam metin Erişim tarihi 2008-12-03.. Anlaşma sonucunda, sigara şirketlerinden şikayetçi olunmayacak ve bu şirketler gelecekte tütün kullanımından kaynaklanan tazminat davalarından muaffiyet elde edeceklerdir. Buna karşın sigara şirketleri pazarlama etkinliklerini sınırlamayı kabul ettiler ve bu 46 eyalete yıllık bir ödeme yapmayı kabul ettiler. ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (Centers for Disease Control and Prevention, CDC) toplanan bu fonların %15'inin sigara içimiyle ilişkili hastalıklara karşı koruyucu sağlık harcamalarına ayrılmasını önermişse de, çoğu eyalet bu oranın çok altında para harcamaktadır. == Tedavi == Klinik ve tedavi açısından, birincil akciğer kanserleri, küçük hücreli akciğer kanseri (KHAK) ve küçük hücreli dışı akciğer kanseri (KHDAK) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Akciğer kanserinin hücre tipinin belirlenmesi, tedavi planlanması ve prognozu açısından önem taşımaktadırÇetinkaya E, Yıldız P, Turna A, Dodurgalı R, Ürer N, Gürses A, Yılmaz V. Akciğer Tümörlerinde Ameliyat Öncesi İnvazif Tanı Yöntemlerinin Hücre Tipini Belirlemedeki Doğruluğu. Türk Toraks Dergisi. Aralık 2002, Cilt 3, Sayı 3, Sayfa(lar) 284-288. Tam metin . Akciğer kanserinde erken dönemde hastalıkta cerrahi tedavi ile uzun süreli yaşam %85 gibi yüksek oranlara varmaktadır. Türk Toraks Derneği'nin yapmış olduğu çok merkezli çalışmada akciğer kanserli hastaların %85'i tanı anında evre III ve IV olarak bulunmuştur. Akciğer kanserinden ölümlerin nedeni çoğunlukla uzak metastazlardır. Bu nedenle erken tanı büyük öneme haizdir. Hastalığın evresi ve histolojik tipini belirledikten sonra, hastanın yaşı ve performans durumu da göz önünde tutularak tedavisi planlanmaktadırÖztuna F, Özlü T, Bülbül Y. Akciğer Kanserini Hangi Evrede Yakalıyor ve Nasıl Tedavi Ediyoruz? Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2003; 51(2): 152-156. PMID 15143421. Genel kural olarak; tüm hastalıkların tedavide yarar/zarar oranı yapılmakta ve buna göre karar verilmektedir. Kanser tedavisinde radyoterapi, kemoterapi ve cerrahi yöntemler uygulanabilmektedir. Kanser tedavisinde de uygulanan tedavi yöntemlerine göre çeşitli yan etkiler görülmekle birlikte bu genel kural göz önüne alınmaktadır. Kanser tadavisinde çeşitli yan etkiler görülebilmektedir. Bununla beraber bu etkiler çeşitli faktörlerden etkilenmektedir. Bunlar arasında; uygulan tedavi yöntemine, tedavide uygulanan kemoterapötik ajana, kemoterapi ve/veya radyoterapinin dozu sayılabilir. Her çeşit yan etki bütün hastalarda görülmeyeceği gibi, bazı yan etkileri hasta kendisi fark edemeyebilir. Bu nedenle çeşitli tetkikler ile ortaya çıkabilecek yan etkilere karşı önlem alınmaya çalışılır. === Histopatolojik evrelendirmeye göre tedavi === ==== Küçük hücreli dışı akciğer kanseri tedavisi ==== Küçük hücreli dışı akciğer kanserinde, metastatik hastalık saptanmayan olguların büyük çoğunluğunda cerrahi tedaviyle şifa (kür) şansı sağlanmaktadır. KHDAK'lıların altgrupları arasında da, prognoz ve yayılımları açısından farklılıklar vardır. Epidermoid kanserlerin adenokanserlerden daha iyi prognoza sahip olduğu bildirilmiştir. Adenokanser ve büyük hücreli kanserler, epidermoid kanserlere göre daha sık beyin metastazı yapar. Bu nedenle, birçok araştırmacı da adenokanser ve büyük hücreli kanserler için ameliyat öncesi sistemik taramanın rutin olarak yapılmasını önermektedir Hastalığın ilk evrelerinde (evre 1, evre 2 ve kimi evre 3 durumlarda) cerrahi müdahale uygulanarak tümörlü doku temizlenir. Bu uygulama, tüm bir akciğer lobunun alınmasına kadar gidebilir. Ameliyat sonrası kontroller sonucunda ender olarak radyoterapiye gereksinim duyulduğu görülmektedir. 3. evre kanser tanılarında ameliyatla yokedilme olanağı bulunmayan tümörler için radyoterapi (ışın tedavisi) ya da kemoterapi (ilaç tedavisi) öngörülür. Bu yöntemler sırayla ve hekim denetiminde uygulanır. 4. Evre akciğer kanserinde kemoterapi, yaşam süresini üç ila altı ay kadar uzatmaktadır. Bu durumda kemoterapinin yan etkileri nedeniyle hasta-aile-hekim kararına gerek duyulur. ==== Küçük hücreli akciğer kanseri tedavisi ==== En saldırgan seyirli akciğer kanseri tipi olan küçük hücreli akciğer kanserinde, tedavi seçeneği olarak çoğunlukla kemoterapi kombinasyonları tercih edilmektedir. Hastalık çok sınırlı (evre I) ise cerrahi tedavi uygulanabilmektedir. Vakaların büyük çoğunluğunda kemoterapiye yanıt iyidir. Bu sayede sağkalım süresi uzatılmasına karşın, şifa şansı oldukça düşüktür. Bu türün tedavisinde hastalığın yayılma aşaması, verilecek kararı etkiler. Az yayılma durumunda kemoterapinin ardından radyoterapi uygulanır. Beyne yayılmasının yüksek olasılık içermesinden dolayı, beyne de radyoterapi yapılır. Ender olarak küçük cerrahi müdahaleler gerekebilir. Tümörün yayılmış hallerinde ise kemoterapi uygulanmasına karşın, tekrarlama riskinin yüksek olmasından dolayı radyoterapi yapılabilir. === Tedavi yöntemleri === Akciğer kanserinin tedavisinde uygulanacak prosedüre karar verilirken; kanserin histopatolojik tipi, mevcut evresi ve hastanın performans durumu göz önüne alınmaktadır. Sıklıkla uygulanan tedavi yöntemleri; cerrahi, kemoterapi ve radyoterapidirSchiller JH, Vidaver RM, Novello S, Brahmer J, Monroe L (2007). Living with a Diagnosis of Lung Cancer, Standard Treatments for Lung Cancer. National Lung Cancer Partnership. Tam metin Son erişim tarihi:2008-12-01.. ==== Cerrahi ==== 200px|küçükresim|sağ|Akciğer kanseri tanısı almış hastada, pnömonektomi ile çıkarılan materyalin çıplak gözle görünümü. Akciğer kanserinin alttipinin yassı hücreli karsinom olduğu tespit edilmiş. Yapılan tetkiklerle akciğer kanseri tanısı doğrulanmışsa; bilgisayarlı tomografi ve sıklıkla pozitron emisyon tomografisi kullanılarak kanserin yerleşimine ve cerrahiye uygun olup olmadığına veya cerrahi ile tedavi edilemeyecek yerlere yayılıp yayılmadığına karar vermek amacıyla kullanılır. Hastaların ameliyata uygun olup olmadığına karar vermek amacıyla ek olarak, kan testleri ve spirometri (akciğer fonksiyon testi) de gerekli olan tetkiklerdir. Spirometride solunum kapasitesi az bulunursa (sıklıkla KOAH nedenli) cerrahi önerilmez. Hastanın akciğer fonksiyonu ve diğer risk faktörlerine bağlı artıp azalmak üzere, cerrahi uygulamalarda ölüm riski yaklaşık %4,4'türStrand TE, Rostad H, Damhuis RA, Norstein J. Risk factors for 30-day mortality after resection of lung cancer and prediction of their magnitude. Thorax. 2007 Nov;62(11):991-7. Epub 2007 Jun 15. PMID 17573442. Evre IIIA'ya kadar, tek akciğerde yerleşik küçük hücreli dışı akciğer kanserlerinde sıklıkla cerrahi tercih edilmektedir. Akciğer dokusu alındıktan sonra akciğer fonksiyonlarında sorun olmamasını sağlamak için, ameliyat öncesinde solunum kapasitesi yeterli olmalıdır. Cerrahi yöntemler şunlardır; dilim (wedge) rezeksiyon (bir akciğer lobunun bir parçasını çıkarma), segmentektomi (akciğerin loblarının anatomik parçaları olan segmentlerden birinin çıkarılması), lobektomi (bir lobun çıkarılması), bilobektomi (iki lobun çıkarılması) veya pnömonektomi (bir akciğerin tamamen çıkarılması). Yeterli solunum kapasitesi olan hastalarda, lobektomi tercih edilebilir, bu prosedür aynı yerde kanserin tekrarlama olasılığını azaltmaktadır. Solunum fonksiyonu yeterli olmayan hastalarda, wedge rezeksiyon uygulanabilirEl-Sherif A, Gooding WE, Santos R, Pettiford B, Ferson PF, Fernando HC, Urda SJ, Luketich JD, Landreneau RJ. Outcomes of sublobar resection versus lobectomy for stage I non-small cell lung cancer: a 13-year analysis. Ann Thorac Surg. 2006 Aug;82(2):408-15; discussion 415-6. PMID 16863738. Yapılan bir çalışmada, ameliyat sırasında brakiterapi uygulamasının kanserin aynı yerde tekrarlama olasılığını azalttığı gösterilmiştirFernando HC, Santos RS, Benfield JR, Grannis FW, Keenan RJ, Luketich JD, Close JM, Landreneau RJ. Lobar and sublobar resection with and without brachytherapy for small stage IA non-small cell lung cancer. J Thorac Cardiovasc Surg. 2005 Feb;129(2):261-7. PMID 15678034. Akciğer kanseri ameliyatları açık veya kapalı yöntemle gerçekleştirilir. Amerikan Göğüs Hastalıkları Birliği (ACCP) hastalarda daha az zarar verici ve daha başarılı sonuçları olması sebebiyle akciğer kanseri ameliyatlarında torakoskopi veya VATS denilen kapalı yönteminin tercih edilmesi gerektiğini savunmaktadırAmerikan Göğüs Hastalıkları Birliği (ACCP ). Tek Port Torakoskopi (VATS) yönteminde 3,5–5 cm arası tek bir kesi yapılarak göğüs boşluğuna ilerletilen bir kamera ile alınan görüntülere göre kanserli akciğer dokusu ve lenf bezleri çıkartılmaktadır. ==== Kemoterapi ==== Küçük hücreli akciğer kanseri tedavisinde ilk seçenek kemoterapi ve radyoterapidir. Bu hastalarda cerrahinin hayatta kalma süresine etkisi olduğu gösterilememiştir. Buna ek olarak, kemoterapi metastatik küçük hücreli olmayan akciğer kanserlerinde de ilk tercihtir. Kemoterapide uygulanacak ajanlara, histopatolojik sınıflamaya göre karar verilir. Küçük hücreli dışı akciğer kanserinde sıklıkla; sisplatin veya karboplatin ve buna ek olarak gemsitabin, paklitaksel, doketaksel, etoposide veya vinoelbine adlı kemoterapötiklerden biri kullanılırClegg A, Scott DA, Hewitson P, Sidhu M, Waugh N. Clinical and cost effectiveness of paclitaxel, docetaxel, gemcitabine, and vinorelbine in non-small cell lung cancer: a systematic review. Thorax. 2002 Jan;57(1):20-8. PMID 11809985. Küçük hücreli akciğer kanserinde, sisplatin ve etoposide en sık kullanılan kombinasyondurMurray N, Turrisi AT 3rd. A review of first-line treatment for small-cell lung cancer. J Thorac Oncol. 2006 Mar;1(3):270-8. PMID 17409868. Bununla beraber, sisplatin ile kombinasyon amacıyla şu ajanlar da kullanılabilir; karboplatin, gemcitabine, paclitaxel, vinorelbine, topotecan ve irinotecanAzim HA Jr, Ganti AK. Treatment options for relapsed small-cell lung cancer. Anticancer Drugs. 2007 Mar;18(3):255-61. PMID 17264756. ===== KHDAK'de adjuvan kemoterapi ===== Yardımcı (adjuvan) kemoterapi, ameliyat sonrasında uygulanan kemoterapidir. Ameliyat sırasında, lenf nodlarından örnek alınır, şayet örneklerde kanser tespit edilirse hasta evre II veya evre III'dedir. Bu durumda, adjuvan kemoterapi uygulaması, hayatta kalma oranını %15 artırmaktadırWinton T, Livingston R, Johnson D, Rigas J, Johnston M, Butts C, Cormier Y, Goss G, Inculet R, Vallieres E, Fry W, Bethune D, Ayoub J, Ding K, Seymour L, Graham B, Tsao MS, Gandara D, Kesler K, Demmy T, Shepherd F; National Cancer Institute of Canada Clinical Trials Group; National Cancer Institute of the United States Intergroup JBR.10 Trial Investigators. Vinorelbine plus cisplatin vs. observation in resected non-small-cell lung cancer. N Engl J Med. 2005 Jun 23;352(25):2589-97. PMID 15972865Douillard JY, Rosell R, De Lena M, Carpagnano F, Ramlau R, Gonzáles-Larriba JL, Grodzki T, Pereira JR, Le Groumellec A, Lorusso V, Clary C, Torres AJ, Dahabreh J, Souquet PJ, Astudillo J, Fournel P, Artal-Cortes A, Jassem J, Koubkova L, His P, Riggi M, Hurteloup P. Adjuvant vinorelbine plus cisplatin versus observation in patients with completely resected stage IB-IIIA non-small-cell lung cancer (Adjuvant Navelbine International Trialist Association [ANITA]): a randomised controlled trial. Lancet Oncol. 2006 Sep;7(9):719-27. PMID 16945766 . Adjuvan kemoterapide platinum ajanları (sisplatin veya karboplatin gibi) tercih edilirTsuboi M, Ohira T, Saji H, Miyajima K, Kajiwara N, Uchida O, Usuda J, Kato H. The present status of postoperative adjuvant chemotherapy for completely resected non-small cell lung cancer. Ann Thorac Cardiovasc Surg. 2007 Apr;13(2):73-7. PMID 17505412. Evre IB kanser tanısı amış hastalarda, adjuvan kemoterapi uygulaması tartışmalıdır. Şimdiye kadar yapılan klinik araştırmalarda hayatta kalma süresine katkısı net olarak gösterilememiştirHorn L, Sandler AB, Putnam JB Jr, Johnson DH. The rationale for adjuvant chemotherapy in stage I non-small cell lung cancer. J Thorac Oncol. 2007 May;2(5):377-83. PMID 17473651Wakelee HA, Schiller JH, Gandara DR. Current status of adjuvant chemotherapy for stage IB non-small-cell lung cancer: implications for the New Intergroup Trial. Clin Lung Cancer. 2006 Jul;8(1):18-21. PMID 16870041. Rezeksiyon yapılmaya uygun küçük hücreli dışı akciğer kanserlerinde, preoperatif kemotrapi uygulaması (neoadjuvan kemoterapi) tesirsizdirBritish Medical Journal (December 2005). Clinical Evidence Concise. BMJ Publishing Group. s. 486–488. ISBN 1-905545-00-2. ==== Radyoterapi ==== Radyoterapi; genellikle kemoterapinin yanında verilir ve küçük hücreli dışı akciğer kanseri olan ancak cerrahiye uygun olmayan hastalarda iyileştirme amaçlı kullanılabilir. İyileştirici amaçlı kullanılan radyoterapi yüksek dozda uygulanır, bu uygulama radikal radyoterapi olarak adlandırılır. Bu tekniğin gelişmiş şekli devamlı hiperfraksiyone hızlandırılmış radyoterapi (CHART) tekniğinde, yüksek dozda radyoterapinin kısa zaman aralığında verilmektedirSaunders M, Dische S, Barrett A, Harvey A, Gibson D, Parmar M. Continuous hyperfractionated accelerated radiotherapy (CHART) versus conventional radiotherapy in non-small-cell lung cancer: a randomised multicentre trial. CHART Steering Committee. Lancet. 1997 Jul 19;350(9072):161-5. PMID 9250182 . Küçük hücreli akciğer kanseri vakaları için iyileştirici potansiyeli vardır, kemoterapiye ek olarak göğüse radyoterapi uygulanması sıklıkla önerilen bir uygulamadırWagner H Jr. Radiation therapy in the management of limited small cell lung cancer: when, where, and how much? Chest. 1998 Jan;113(1 Suppl):92S-100S. PMID 9438697 . Küçük hücreli akciğer kanserinde, iyileştirme amaçlı cerrahi sonrası yardımcı (adjuvan) torasik radyoterapi uygulamasının yararı kesin olarak kanıtlanamamıştır ve dolayısıyla tartışmalıdır. Yararları, sadece mediastinal lenf nodlarına yayılan tümörlerle sınırlı olabilirPORT Meta-analysis Trialists Group. Postoperative radiotherapy for non-small cell lung cancer. Cochrane Database Syst Rev. 2005 Apr 18;(2):CD002142. PMID 15846628 Lally BE, Zelterman D, Colasanto JM, Haffty BG, Detterbeck FC, Wilson LD. Postoperative radiotherapy for stage II or III non- small-cell lung cancer using the surveillance, epidemiology, and end results database. J Clin Oncol. 2006 Jul 1;24(19):2998-3006. Epub 2006 Jun 12. PMID 16769986 . Hem küçük hücreli hem de küçük hücreli olmayan akciğer kanseri hastaları için; göğüse küçük dozlarda radyoterapi uygulaması belirtilerin kontrolünde işe yarayabilir, bu uygulamaya palyatif radyoterapi adı verilir. Diğer tedavilerden farklı olarak, akciğer kanseri tanısı histolojik olarak onaylanmadan palyatif radyoterapi uygulanabilir. Eğer kanser bronkusun kısa bir kısmını etkilediyse, brakiterapi direkt havayolu içine uygulanabilirRaben A, Mychalczak B. Brachytherapy for non-small cell lung cancer and selected neoplasms of the chest. Chest. 1997 Oct;112(4 Suppl):276S-286S. PMID 9337304 . Ayrıca ameliyat edilemeyen akciğer kanseri büyük havayollarının tıkanmasına sebep olduğunda uygulanabilirCelebioglu B, Gurkan OU, Erdogan S, Savas I, Köse K, Kurtman C, Gonullu U. High dose rate endobronchial brachytherapy effectively palliates symptoms due to inoperable lung cancer. Jpn J Clin Oncol. 2002 Nov;32(11):443-8. PMID 12499415 . Erken evre küçük hücreli akciğer kanserinde genellikle profilaktik kraniyal radyasyon (İng. profilactic cranial radiation; PCI) uygulanır. Bu yöntem beyne uygulanan radyoterapi yöntemlerinden biridir, metastaz riskini azaltmak amacıyla kullanılırNg M, Chong J, Milner A, MacManus M, Wheeler G, Wirth A, Michael M, Ganju V, McKendrick J, Ball D. Tolerability of accelerated chest irradiation and impact on survival of prophylactic cranial irradiation in patients with limited-stage small cell lung cancer: review of a single institution's experience. J Thorac Oncol. 2007 Jun;2(6):506-13. PMID 17545845 . Son yıllarda, PCI uygulamasının yaygın küçük hücreli akciğer kanserlerinde de yarar sağladığı gösterilmiştir. Kanserli hastalarda kemoterapi tedavisini takiben PCI uygulamasının bir yıl içinde beyin metastazı olma riskini %40,4 ila %14,6 oranında azalttığı gösterilmiştirSlotman B, Faivre-Finn C, Kramer G, Rankin E, Snee M, Hatton M, Postmus P, Collette L, Musat E, Senan S; EORTC Radiation Oncology Group and Lung Cancer Group. Prophylactic cranial irradiation in extensive small-cell lung cancer. N Engl J Med. 2007 Aug 16;357(7):664-72. PMID 17699816 . Erken evre akciğer kanseri tedavisinde stereotaktik radyoterapi uygulaması da mümkündür. Radyoterapinin bu çeşidinde, art arda farklı yönlerden verilen radyasyon ışınları tümörün bulunduğu noktada kesişirler, böylece sağlıklı dokulara olan zarar en azda tutulur, tümörde yüksek miktarda radyasyon dozu birikir. Bu tedavi yöntemi, kansere ek olarak başka hastalıkları nedeniyle cerrahiye uygun olmayan hastalarda ilk tercih edilen yöntemdirHof H, Muenter M, Oetzel D, Hoess A, Debus J, Herfarth K. Stereotactic single-dose radiotherapy (radiosurgery) of early stage nonsmall-cell lung cancer (NSCLC). Cancer. 2007 Jul 1;110(1):148-55. PMID 17516437 . ==== Ablasyon ==== Radyofrekans ablasyon (RFA) yöntemi, küçük boyuttaki birincil tümörler veya sınırlı yayılım gösteren metastazlar için, ameliyat mümkün değilse kullanılabilen bir alternatiftir. Bu yöntem, küçük bir sondanın tümör içine sokularak tümör hücrelerine mikrodalga vererek ısıtma yoluyla öldürülmesi şeklinde uygulanır.Simon CJ, Dupuy DE, DiPetrillo TA, Safran HP, Grieco CA, Ng T, Mayo-Smith WW. Pulmonary radiofrequency ablation: long-term safety and efficacy in 153 patients. Radiology. 2007 Apr;243(1):268-75. PMID 17392258 Mikrodalga ablasyon (MWA) yöntemi aynı sonucu elde eden, mikrodalgayla çalışan daha yeni bir yöntemdir. Özellikle merkezi tümörlerde daha iyi sonuç verdiği düşünüldüğünden radyofrekans ablasyon tekniğinin yerini almaya başlamıştır. ==== Hedefe yönelik kanser tedavisi ==== Akciğer tümörlerinin moleküler düzeydeki belli başlı değişiklikler için test edilebilmesi, çeşitli moleküler düzeyde hedefe yönelik kanser tedavi yöntemlerini mümkün kılmıştır. Adenokarsinom tipi küçük hücreli dışı akciğer kanseri hastalarının, Asya- Pasifik bölgesinde %48, Avrupa ve Amerika'da %19'unda epidermal büyüme faktörü reseptörünün (EGFR) kansere yol açan mutasyonu görülür. Bu nedenle epidermal büyüme faktörü reseptöründe bulunan tirozin kinazı hedefleyen ilaçlar (gefitinib ve erlotinib) geliştirilmiştir. Bu ilaçlar, EGFR mutasyonu için test sonucu pozitif çıkan hastalara verilir; özellikle sigara içmemiş hastalar, kadın hastalar ve Asya asıllı hastalarda daha etkili olan ilaçlarda bu sonucun pozitif olma olasılığı daha yüksektir. Gefitinib tipi ilaçlarla, metastatik küçük hücreli dışı akciğer kanserli hastalarda sağkalım süresinde yarar sağlandığı günümüzde bilinmektedirMiyazaki K, Ano T, Nakazawa K, Satoh H, Ohtsuka M. Late fatal recurrence in gefitinib-treated NSCLC patients. Tuberk Toraks. 2007;55(4):400-3. PMID 18224510 . EGFR mutasyonu dışındaki durumlarda kullanılabilecek hedefe yönelik tedaviler de geliştirilmiştir. ALK ve ROS1 genlerinde değişiklik saptandığı takdirde crizotinib kullanılır. BRAF inhibitörü dabrafenibin, direnç oluşmaması için MEK inhibitörü trametinib ile beraber kullanımı, BRAF V600 mutasyonu saptanan hastalar için 2017 yılında Avrupa Birliği'nde onaylandı. Anjiogenez inhibitörü olan bevacizumabın (platin bazlı kemoterapi ile birlikte kullanılır), ileri evre küçük hücreli dışı akciğer kanseri hastalarında sağkalım sürelerini uzattığı gösterilmiştir.Sandler A, Gray R, Perry MC, Brahmer J, Schiller JH, Dowlati A, Lilenbaum R, Johnson DH. Paclitaxel-carboplatin alone or with bevacizumab for non-small-cell lung cancer. N Engl J Med. 2006 Dec 14;355(24):2542-50. PMID 17167137 Bununla beraber, -özellikle squamöz hücreli karsinom hastalarında- akciğerde kanama riski artar. Sitotoksik ilaçlarEdelman MJ. Novel cytotoxic agents for non-small cell lung cancer. J Thorac Oncol. 2006 Sep;1(7):752-5. PMID 17409954 , farmakogenetikDanesi R, Pasqualetti G, Giovannetti E, Del Tacca M. The role of pharmacogenetics in adjuvant treatment of non-small cell lung cancer. J Thorac Oncol. 2007 May;2(5 Suppl):S27-30. PMID 17457227 ve hedefe yönelik ilaçlardakiBlackhall FH, Shepherd FA. Small cell lung cancer and targeted therapies. Curr Opin Oncol. 2007 Mar;19(2):103-8. PMID 17272981 ilerlemeler umut vadetmektedir. Hedefe yönelik ilaçların çoğu klinik araştırma safhasına ulaşmış olsa da henüz klinik araştırmaların erken safhalarındadır. Bunlardan bazıları; siklo-oksijenaz-2 (COX-2) inhibitörleriLee JM, Mao JT, Krysan K, Dubinett SM. Significance of cyclooxygenase-2 in prognosis, targeted therapy and chemoprevention of NSCLC. Future Oncol. 2007 Apr;3(2):149-53. PMID 17381414 , apoptozisi tetikleyen ilaçlarWhitehead CM, Earle KA, Fetter J, Xu S, Hartman T, Chan DC, Zhao TL, Piazza G, Klein-Szanto AJ, Pamukcu R, Alila H, Bunn PA Jr, Thompson WJ. Exisulind-induced apoptosis in a non-small cell lung cancer orthotopic lung tumor model augments docetaxel treatment and contributes to increased survival. Mol Cancer Ther. 2003 May;2(5):479-88. PMID 12748310 , proteazom inhibitörleriScagliotti G. Proteasome inhibitors in lung cancer. Crit Rev Oncol Hematol. 2006 Jun;58(3):177-89. Epub 2006 Jan 19. PMID 16427303 , beksarotenDragnev KH, Petty WJ, Shah SJ, Lewis LD, Black CC, Memoli V, Nugent WC, Hermann T, Negro-Vilar A, Rigas JR, Dmitrovsky E. A proof-of- principle clinical trial of bexarotene in patients with non-small cell lung cancer. Clin Cancer Res. 2007 Mar 15;13(6):1794-800. PMID 17363535 ve aşılardırAlbright C, Garst J. Vaccine therapy in non-small-cell lung cancer. Curr Oncol Rep. 2007 Jul;9(4):241-6. PMID 17588347 . Diğer araştırma alanları şunlardır; ras proto-onkogen inhibisyonu, fosfoinozitid 3-kinaz inhibisyonu, tümör baskılayıcı genleri yerine koyma ve histon deasetilaz inhibisyonuSun S, Schiller JH, Spinola M, Minna JD. New molecularly targeted therapies for lung cancer. J Clin Invest. 2007 Oct;117(10):2740-50. PMID 17909619 . == Gidiş ve sonlanış == Küçük hücreli olmayan akciğer kanseri için prognostik faktörler şunlardır: pulmoner semptomların varlığı ya da yokluğu, tümör büyüklüğü, histolojik tipi (hücre tipi), evresi (yayılım derecesi) ve lenf bezlerine metastaz, damarların tümörü istilası (vasküler invazyon). Cerrahi uygulanmayan hastalarda, %10'dan daha fazla kilo kaybı ve performans durumunun kötü olması prognozu kötü etkilerNational Cancer Institute. Non-Small Cell Lung Cancer Treatment.Tam metin Son düzenlenme: 08/01/2008.. Küçük hücreli akciğer kanserinde prognostik faktörler ise şunlardır: performans durumu, cinsiyet, hastalığın evresi, hasta tanı aldığında merkezî sinir sistemi veya karaciğere yayılım olup olmamasıNational Cancer Institute. Small Cell Lung Cancer Treatment. Tam metin Son düzenlenme: 05/22/2008.. Küçük hücreli dışı kanserlerin prognozu genellikle kötüdür. Evre IA safhasındaki hastalığın tam cerrahi rezaksiyonu takiben 5-yıllık yaşam %67'dir; evre IB olan hasta için ise 5-yıllık yaşam %57'ye düşerMountain CF. Revisions in the International System for Staging Lung Cancer. Chest. 1997 Jun;111(6):1710-7. PMID 9187198 . Evre IV küçük hücreli olmayan akciğer kanseri hastasında 5-yıllık sağkalım oranı yaklaşık %1'dir . Küçük hücreli akciğer kanserinin de prognozu kötüdür. Tüm evreler göz önüne alındığında 5-yıllık yaşam oranı ortalama %5 civarındadır. İleri evredeki küçük hücreli akciğer kanserilerinde 5-yıllık yaşam oranı %1'den azdır. Ortalama sağkalım zamanı çok ilerlememiş evrelerde 20 ay olup 5-yıllık sağkalım ise %20'dir. Amerikan Ulusal Kanser Enstitüsü (National Cancer Institute) verilerine göre, akciğer kanseri ortalama tanı alma yaşı 70, ölüm yaşı ise 71'dirNational Cancer Institute, SEER. Search Cancer Statistics Review, 1975-2002. Tam metin Retrieved 2007-11-18.. Küçük hücreli akciğer kanseri, daha saldırgan seyirli bir tümör olup, uzak metastaz oranı daha yüksektir. Bununla beraber kemoterapiye yanıt iyidir.. KHDAK'lılarda ise metastatik hastalık saptanmayan olguların büyük çoğunluğunda cerrahi tedaviyle iyileşme şansı sağlanmaktadır. KHDAK'lıların altgrupları arasında da, prognoz ve yayılımları açısından farklılıklar vardır. Epidermoid kanserlerin adenokanserlerden daha iyi prognoza sahip olduğu bildirilmiştir. Adenokanser ve büyük hücreli kanserler, epidermoid kanserlere göre daha sık beyin metastazı yapar. == Tarihçe == küçükresim|Ülkelere göre trakeal, bronşial ve akciğer kanserlerine bağlı yaş göre standardize edilmiş ölüm oranları (her 100.000 kişi başına, 2004 yılı verileri)World Health Organization. (2009) WHO Disease and injury country estimates. [http://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/estimates_country/en/index.html Tam metin] Erişim tarihi 11 Kasım 2009. 1930'lara kadar pek sık görülmeyen primer akciğer kanseri, zaman içinde en sık görülen kanser türlerinde başlarda yer almaya başlamıştır. ABD'de 1920'de 956 akciğer kanseri vakası bildirilmişken, 1950 yılına gelindiğinde artık önemli bir halk sağlığı sorunu olarak kabul edilmeye başlanmıştırCancer of the Lung (ch.92). Vaporciyan AA, Kies MS, Stevens CW, Komaki R, Jack A. Roth JA., in Cancer Medicine. Kufe, Donald W.; Pollock, Raphael E.; Weichselbaum, Ralph R.; Bast, Robert C., Jr.; Gansler, Ted S.; Holland, James F.; Frei III, Emil, editors. Hamilton (Canada): BC Decker Inc.; c2003. Tam metin ISBN 1-55009-213-8. Günümüzde her iki cinsiyette de kanserden ölümlerinin başında yer almaktadır. Akciğer kanseri 1930'lu yıllarda genellikle erkeklerde görülen bir kanser türü iken; 1960'larda kadınlarda görülme sıklığı artmaya başlamış, hâlen de bu artışını sürdürmektedir. 1980'li yıllarda sigara karşıtı kampanyaların başlamasıyla -bilhassa gelişmiş ülkelerde- akciğer kanseri insidansında azalma olmuştur. Özellikle genç nesilde sigara kullanımının az olması sayesinde ABD'de 1980'lerde erkeklerde 87/100.000 olan insidans, 1991'de 80/100.000'e düşmüştür. Ancak gelişmekte olan birçok ülkelerde her yaş grubunda akciğer kanseri oranı artmaya devam etmektedir. Dünyada 1975-1990 yılları arasında akciğer kanseri vakalarında ölüm oranı erkeklerde %66, kadınlarda %110 artmıştırNotani PN. (2001) Global variation in cancer incidence and mortality . Special section: Cancer. Current Science, vol. 81, No. 5, 10 Eylül 2001. s.465-474. Tam metin .. Batı Avrupa, Kuzey Amerika, Avustralya ve Yeni Zelanda'da erkeklerde kanser insidansı 1980'lerde doruğa ulaşmış ve o zamandan ber azalmaktadır. Buna karşın Doğu ve Güney Avrupa ülkelerinde, Japonya ve Çin'de ve çoğu gelişmiş ülkedeki kadınlarda insidans artmakta veya daha yeni yavaşlamaktadır. Gelişmekte olan ülkelere ait veriler seyrek olmakla beraber; Asya, Afrika ve Latin Amerika ülkelerinde artmaya devam etmesi beklenmektedirYoulden DR, Cramb SM, Baade PD. The International Epidemiology of Lung Cancer: geographical distribution and secular trends. J Thorac Oncol. 2008 Aug;3(8):819-31. PMID 18670299 . Sigara içiciliğinin yaygınlaşmasından önce oldukça nadir görülen bir hastalık olan akciğer kanseri; 1761 yılına kadar doğru dürüst tanınan bir hastalık dahi değildirMorgagni GB. (1761). De sedibus et causis morborum per anatomen indagatis. Tam metin . 1810'larda akciğer kanseri ile ilgili değişik görüşler ortaya atılmaya başlanmıştırBayle, Gaspard-Laurent (1810). Recherches sur la phtisie pulmonaire.. 1878 yılında otopsi materyallerinde yapılan bir çalışmada, tüm kanser türleri içinde kötücül (malign) akciğer kanseri vakaların sadece %1'ini oluşturmuş, fakat 1900'lerin başında %10-15'lere yükselmiştirWitschi H. A short history of lung cancer. Toxicol Sci. 2001 Nov;64(1):4-6. PMID 11606795 . 1912 yılında dünya çapında tıbbi literatüre geçen sadece 374 vaka vardırSpiro SG, Silvestri GA. One hundred years of lung cancer. Am J Respir Crit Care Med. 2005 Sep 1;172(5):523-9. Epub 2005 Jun 16. PMID 15961694 Adler, I (1912). Primary Malignant Growths of the Lungs and Bronchi. Longmans, Green, and Company.. Otopsi raporlarının derlenmesi yoluyla yapılan bir gözden geçirmede akciğer kanseri insidansı 1852'de %0,3 iken, 1952'de %5,66'e yükseldiği gösterilmiştirGrannis FW. History of cigarette smoking and lung cancer. smokinglungs.com. Erişim tarihi 2007-08-06. Tam metin . 1929 yılında Almanya'da Fritz Lickint adındaki bir hekim, akciğer kanseri ve sigara arasında bir ilişki olduğunu ilk kez öne sürmüştür. 1950'lerde yayınlanan İngiliz doktorların bir çalışması ile, akciğer kanseri ve sigara arasındaki ilişki ilk kez epidemiyolojik verilerle kanıtlanmıştırDoll R, Hill AB. Lung cancer and other causes of death in relation to smoking; a second report on the mortality of British doctors. Br Med J. 1956 Nov 10;2(5001):1071-81. PMID 13364389 . Bunların sonucunda 1964 yılında Birleşik Devletler Askeri Başhekimi (Surgeon General of the United States) tarafından sigara içicilerine sigarayı bırakmaları gerektiği önerilmiştirUS Department of Health Education and Welfare (1964). Smoking and health: report of the advisory committee to the Surgeon General of the Public Health Service, Washington, DC: US Government Printing Office.. 1470 yılından beri gümüş madenleri bulunan, Schneeberg, Saxonya yakınlarındaki Ore Dağları'ndaki madenlerin çevresinde ilk kez radon gazı ile akciğer kanseri arasındaki ilişki fark edilmiştir. Buradaki madenler uranyum açısından zengin olmakla beraber radyum ve radon da ihtiva etmektedir. Burada çalışan madencilerin yüksek oranda akciğer kanserine yakalanmaları sonucunda, 1870'lerde akciğer kanseri ile ilişki tanımlanmıştır. Emekli maden çalışanlarından %75'i akciğer kanserinden ölmüştürPirozynski M. 100 years of lung cancer. Respir Med. 2006 Dec;100(12):2073-84. Epub 2006 Oct 23. PMID 17056245 . Bu bilgiye rağmen, Sovyetler Birliği'nin uranyum isteği nedeniyle, 1950'lere kadar bu maden çalışmaya devam etmiştirGreaves M (2000). Cancer: the Evolutionary Legacy. Oxford University Press, 196–197. ISBN 0-19-262835-6. Akciğer kanseri için ilk başarılı pnömonektomi 1933Office of the Home Secretary (1976). Biographical Memoirs. National Academy of Sciences. ISBN 0-309-02349-1. yılında gerçekleştirilmiştir ve pnömonektomi cerrahi tedavi seçeneği olarak kullanılmaya başlanmıştırEdwards AT (1946). Carcinoma of the bronchus. Thorax 1: 1–25.. Bununla beraber kanser evrelendirmesi ve cerrahi tekniklerdeki gelişmelerle, lenf nodu diseksiyonu ile beraber lobektomi bugün için daha iyi bir tedavi seçeneğidirScott WJ, Howington J, Movsas B; American College of Chest Physicians. Treatment of stage II non-small cell lung cancer. Chest. 2003 Jan;123(1 Suppl):188S-201S. PMID 12527579 Smythe WR; American College of Chest Physicians. Treatment of stage I non-small cell lung carcinoma. Chest. 2003 Jan;123(1 Suppl):181S-187S. PMID 12527578 . Palyatif radyoterapi, 1940'lardan beri kullanılmaktadır. Radikal radyoterapi ise 1950'lerden beri kullanılmaktadır. Radikal radyoterapide daha yüksek radyasyon dozları kullanılmakla beraber, bu tedavi göreceli olarak daha erken evredeki ve cerrahi için uygun olmayan hastalarda kullanılan bir tedavi yöntemidirKabela M. Experience with radical irradiation of bronchial cancer. Cesk Onkol. 1956;3(2):109-15. PMID 13383622 . 1997 yılında, geleneksel radikal radyoterapi yerine CHART (continuous hyperfractionated accelerated radiotherapy) adında yeni bir yöntem geliştirilmiştir. Bu yöntemde bir günde verilecek toplam radyasyon günde üç doz olarak bölüştürülür. Küçük hücreli akciğer kanserli hastalarda, 1960'larda denenen cerrahi rezeksiyonLennox SC, Flavell G, Pollock DJ, Thompson VC, Wilkins JL. Results of resection for oat-cell carcinoma of the lung. Lancet. 1968 Nov 2;2(7575):925-7. PMID 4176258 ve radikal radyoterapiMiller AB, Fox W, Tall R. Five-year follow-up of the Medical Research Council comparative trial of surgery and radiotherapy for the primary treatment of small-celled or oat-celled carcinoma of the bronchus. Lancet. 1969 Sep 6;2(7619):501-5. PMID 4184834 başarısız olmuştur. 1970'lerde başarılı kemoterapi rejimleri geliştirilmesiyle tedavi şansları artmıştırCohen MH, Creaven PJ, Fossieck BE Jr, Broder LE, Selawry OS, Johnston AV, Williams CL, Minna JD. Intensive chemotherapy of small cell bronchogenic carcinoma. Cancer Treat Rep. 1977 May-Jun;61(3):349-54. PMID 194691 . == Ayrıca bakınız == * Nazi Almanyasında tütün karşıtı hareket * Tıbbi Onkoloji Derneği * Türk Akciğer Kanseri Derneği * Türk Toraks Derneği * Sigara * Akciğer kanserinde evrelendirme * Kanser == Dış bağlantılar == * Akciğer Kanseri - Türkiye Halk Sağlığı Kurumu-Kanser Daire Başkanlığı * Türk Akciğer Kanseri Derneği* * Ulusal Akciğer Kanseri Kongresi web sitesi == Kaynakça == Kategori:Patoloji Kategori:Solunum sistemi hastalıkları Kategori:Ölüm nedenleri Kategori:Tütünün sağlığa etkileri
2003 (MMIII), çarşamba günü başlayan yıl. Uluslararası Tatlı Su Yılı olarak ilan edilmiştir. == Olaylar == === Ocak === * 8 Ocak - Türk Hava Yolları'nın 634 sefer sayılı uçuşu: Türk Hava Yolları'nın İstanbul-Diyarbakır seferini yapan RJ-100 tipi uçağı Diyarbakır'a inişi sırasında düştü, kazada 75 kişi öldü, 5 kişi yaralı kurtuldu. *22 Ocak - NASA'nın Pioneer 10 uzay aracından son sinyal, Dünya'dan yaklaşık 12.2 milyar kilometre uzaklıktan alındı. *30 Ocak - Belçika'da eşcinsel evlilik yasallaştı. Böylece dünyada eşcinsel evliliği yasallaştıran ikinci ülke oldu. === Şubat === * 1 Şubat - Columbia Uzay Mekiği Kazası: STS-107 adlı mekiği, kalkış sırasında ana yakıt tankından kopan bir parçanın mekiğin sol kanadına verdiği zarar sebebi ile mekik Dünya'ya dönüşte atmosferde parçalandı. Kazada 7 astronot öldü. * 4 Şubat - Yugoslavya Federal Cumhuriyeti, liderlerinin ülkeyi Karadağ ile Sırbistan arasında gevşek bir devlet birliğine dönüştürerek 73 yıllık kullanımın sona ermesinin ardından "Sırbistan-Karadağ" olarak yeniden adlandırıldı. * 15-16 Şubat - Antwerp elmas soygunu: Bir İtalyan çetesi, tarihteki en büyük soygunlardan biri olan Belçika'daki bir kasadan 100 milyon dolardan fazla değere sahip elmas, altın ve mücevher çaldı. *15 Şubat - Dünya çapında milyonlarca insan, ABD'nin ve müttefiklerinin Baas rejimini devirmek için Irak'ı işgal etmeleri beklentisiyle savaş karşıtı protestolara katıldı. *18 Şubat - Güney Kore'nin Daegu şehrinde bir kundakçı, bir metro trenini ateşe verdi. Yangında 192 kişi öldü. *20 Şubat - The Station gece kulübü yangını: West Warwick, Rhode Island'daki The Station gece kulübünde meydana gelen yangında 100 kişi öldü, 230 kişi yaralandı. *25 Şubat - 1 Mart tezkeresi: Irak krizi konusunda hükûmet tarafından tam adı Türk Silahlı Kuvvetleri'nin yabancı ülkelere gönderilmesi ve yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunması için hükûmet'e yetki verilmesine ilişkin Başbakanlık Tezkeresi meclise sunuldu. *26 Şubat - Darfur Savaşı: İsyancı grupların Sudan hükûmetine karşı ayaklanmasının ardından başladı. *27 Şubat - Eski Bosnalı Sırp lider Biljana Plavšić, Birleşmiş Milletler Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından Bosna Savaşı sırasında işlenen savaş suçlarından 11 yıl hapis cezasına çarptırıldı. === Mart === * 1 Mart - 1 Mart tezkeresi: TSK'nın yabancı ülkelere gönderilmesine, yabancı silahlı kuvvetler unsurlarının 6 ay süreyle Türkiye'de bulunmasına izin verilmesine ilişkin Başbakanlık Tezkeresi, TBMM Genel Kurulu'nda yapılan kapalı oturumda kabul edilmedi. * 8 Mart - Malta'da yapılan referandum sonucunda Avrupa Birliği'ne katılım onaylandı. * 12 Mart ** Sırbistan başbakanı Zoran Đinđić Belgrad'da bir keskin nişancı tarafından öldürüldü. ** Dünya Sağlık Örgütü, Çin'de ortaya çıktıktan sonra Hong Kong ve Vietnam'a da yayılan Şiddetli akut solunum yolu sendromu konusunda küresel bir uyarı yayınladı. * 20 Mart - Irak Savaşı: Irak'ın ABD ve müttefik güçler tarafından Irak askerî müdahalesi ile başladı. * 23 Mart - Slovenya'da gerçekleşen referandum sonucunda Avrupa Birliği ve NATO'ya katılmayı onayladı. === Nisan === * 9 Nisan - ABD güçleri Bağdat'ın kontrolünü ele geçirerek Saddam Hüseyin'in Baas rejimini sona erdirdi. * 12 Nisan - Macaristan referandumla Avrupa Birliği'ne katılmayı onayladı. * 14 Nisan - İnsan Genom Projesi, insan genomunun %99'unun %99.99 doğrulukla dizilenerek tamamlandı. * 29 Nisan - Amerika Birleşik Devletleri, Suudi Arabistan'da konuşlanmış birliklerinin geri çekildiğini ve Katar'daki El Udeid Hava Üssü'nde bazılarının yeniden konuşlandırıldığını duyurdu. === Mayıs === * 1 Mayıs - 2003 Bingöl depremi: Bingöl'de 03.27'de meydana gelen 6.4 Mw büyüklüğündeki depremde 176 kişi öldü, 520 kişi yaralandı. * 11 Mayıs ** Benvenuto Cellini'nin Cellini Tuz Mahzeni isimli masa heykeli Viyana'daki Viyana Sanat Tarihi Müzesi'nden çalındı. **Litvanya referandumla Avrupa Birliği'ne katılmayı onayladı. *12 Mayıs - Suudi Arabistan'ın Riyad kentinde bir toplu konutta yapılan bombalı saldırıda çoğunluğu yabancı gurbetçilerden oluşan 30'dan fazla kişi öldü.https://eng- archive.aawsat.com/2013/05/article55301428/the-riyadh-compound-bombings-ten- years-and-ten-lessons-later *7 Mayıs - Slovakya referandumla Avrupa Birliği'ne katılmayı onayladı. *23 Mayıs - Texas A&M; Üniversitesi'ndeki bilim insanları tarafından klonlanan ilk geyik olan Dewey doğdu. *24 Mayıs **Letonya'nın başkenti Riga'da gerçekleştirilen 2003 Eurovision Şarkı Yarışması'nın galibi, Sertab Erener'in seslendirdiği Everyway That I Can şarkısıyla 167 puan toplayan Türkiye oldu. **Nuri Bilge Ceylan'ın Uzak adlı filmi, 56. Cannes Film Festivali'nde Elephant filmiyle birlikte en iyi film seçildi. *26 Mayıs **Ruanda, diğer şeylerin yanı sıra ülkenin resmi adını "Rwandese Republic" yerine "Republic of Rwanda" olarak değiştiren yeni bir anayasa kabul etti. **UM Airlines'ın 4230 sefer sayılı uçuşu: Ukrayna Havayolları'na ait uçak, Trabzon'un Maçka ilçesi yakınlarında düştü. İspanyol Barış Gücü askerlerini taşıyan uçaktaki 62 asker ve 13 mürettebat öldü. *28 Mayıs - Dünya'nın ilk klonlanmış atı olan Prometea doğdu. === Haziran === * 8 Haziran - Polonya referandumla Avrupa Birliği'ne katılmayı onayladı. * 14 Haziran - Çekya referandumla Avrupa Birliği'ne katılmayı onayladı. * 28 Haziran - 6. FIFA Konfederasyonlar Kupası 3.lük maçında Şenol Güneş yönetimindeki A Millî Futbol Takımı Kolombiya'yı 2 - 1 yenerek turnuvayı 3.lükle bitirdi. * 30 Haziran - Kongo Demokratik Cumhuriyeti'ndeki savaşan partiler, milyonlarca kişinin ölümüne neden olan İkinci Kongo Savaşı'na son veren bir barış anlaşması imzaladı. === Temmuz === * 2 Temmuz - Uluslararası Olimpiyat Komitesi, Vancouver'a 2010 Kış Olimpiyatları'na ev sahipliği yapma hakkı verdi. * 4 Temmuz - Çuval Olayı: Irak, Süleymaniye'deki Türk Özel Timi Bürosu'nu basan 100 kadar Amerika Birleşik Devletleri askeri, 3'ü subay, 8 astsubay olmak üzere 11 Türk askerini gözaltına alarak Kerkük'e götürdü. * 5 Temmuz - Dünya Sağlık Örgütü tarafından Şiddetli akut solunum yolu sendromu kontrol altına alınacağı açıklandı. * 6 Temmuz - 70 metrelik Eupatoria Gezegen Radarı, bu yıldızlara 2036, 2040, Mayıs 2044, Eylül 2044'te ulaşacak olan 2 ila beş yıldız arasında bir METI mesajı Kozmik Çağrı gönderdi: Kalça 4872, HD 245409, 55 Cancri, HD 10307 ve 47 Ursae Majoris ve 2049 sırasıyla. * 18 Temmuz - Avrupa'nın Geleceğine İlişkin Sözleşme çalışmaları bitti ve ilk Avrupa Anayasası önerildi. * 24 Temmuz - Avustralya liderliğindeki Solomon Adaları Bölgesel Yardım Misyonu, ada ülkesini etnik şiddetin sarmasının ardından başladı. === Ağustos === * 5 Ağustos - Endonezya'nın Cakarta kentindeki Marriott Otelinde bombalı araç patladı, 12 kişi öldü ve 150 kişi yaralandı. * 11 Ağustos ** İkinci Liberya İç Savaşı, Başkan Charles Taylor'ın istifa edip ülkeyi terk etmesiyle sona erdi. **NATO, 54 yıllık tarihinde Avrupa dışındaki ilk büyük operasyonunu kutlayarak Afganistan'daki barış gücünün komutasını devraldı. *18 Ağustos - Zachary Turner cinayeti: Bir yaşındaki Zachary Turner, Kanada'nın Güney Conception Körfezi'nde annesi tarafından öldürüldü. O tartışmalı bir şekilde kefaletle cezalandırılmış ve Zachary'nin babasının öldürülmesi nedeniyle iade ve yargılanmasına rağmen yürümeye başlayan çocuğun velayetini almıştı. Dava, Dear Zachary filmine ilham verdi ve Kanada yasalarında değişikliğe yol açtı. *25 Ağustos - İnsansız Spitzer Uzay Teleskobu Florida, Cape Canaveral'dan fırlatıldı. *27 Ağustos **Mars, 60.000 yıldan fazla bir süredir Dünya'ya en yakın karşı konumunu yaptı. **Güney ve Kuzey Kore, Amerika Birleşik Devletleri, Çin, Japonya ve Rusya'yı içeren ilk altı taraflı görüşmeler, Kuzey Kore nükleer silah programının güvenlik endişelerine barışçıl bir çözüm bulmak için toplandı. === Eylül === * 8 Eylül - Heavy metal grubu Iron Maiden on üçüncü albümü Dance of Death'i yayınladı. * 10 Eylül - İsveç dışişleri bakanı Anna Lindh, Nordiska Kompaniet kompartıman dükkanına yaptığı ziyaret sırasında bıçaklanarak öldürüldü. Ertesi sabah 05.29'da öldü. * 14 Eylül - Estonya referandumla Avrupa Birliği'ne katılmayı onayladı. *15 Eylül - ELN isyancıları Kolombiya'nın Ciudad Perdida kentinde sekiz yabancı turisti kaçırdı ve Kolombiya hükûmeti ile yapılan görüşmelerin ardından 100 gün sonra turistler serbest bırakıldı. *20 Eylül - Letonya referandumla Avrupa Birliği'ne katılmayı onayladı. *24 Eylül - Hubble Uzay Teleskobu, Hubble ultra derin alan'ı başlatarak 16 Ocak 2004'e kadar 800 pozlama yaptı. *27 Eylül - İnsansız bir ESA uzay aracı ve ESA'nın aya ilk görevi olan SMART-1, Fransız Guyanası, Kourou'dan fırlatıldı. === Ekim === * 1 Ekim - Popüler ve tartışmalı İngilizce forum sitesi 4chan açıldı. * 5 Ekim - İsrail savaş uçakları, 1973 Arap-İsrail Savaşı'ndan bu yana ülkeye yapılan ilk İsrail saldırısı olan Suriye topraklarındaki İslami cihat üslerine saldırdı. * 15 Ekim - Çin, ilk insanlı uzay uçuş programı olan Shenzhou 5'i başlattı. * 21 Ekim - Microsoft Office 2003 satışa sunuldu. * 24 Ekim - Concorde, son ticari uçuşunu gerçekleştirerek yolcu uçağı süpersonik seyahat çağını sona erdirdi. * 25 Ekim - Sedir Yangını: Amerika Birleşik Devletleri, Güney Kaliforniya'daki yangın sonucunda 2820 yapı yandı, 113 kişi yaralandı ve 1'i itfaiye 15 kişi öldü. === Kasım === * 12 Kasım - Irak'ın Nasiriyah kentindeki bir İtalyan askeri polisinin karargahına düzenlenen intihar saldırısında 17 İtalyan askeri polis memuru ve dokuz Iraklı sivil öldü. * 15 Kasım - 2003 İstanbul saldırıları: İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki Neve Şalom ile Şişli'deki Bet İsrael sinagoglarındaki ayin sırasında bomba yüklü iki ayrı kamyonetin intihar eylemcilerince havaya uçurulmasıyla gerçekleştirilen saldırılarda toplam 26 kişi öldü, 300'ün üzerinde kişi yaralandı. * 20 Kasım - 2003 İstanbul saldırıları: İstanbul Levent'teki HSBC Genel Müdürlüğü ve Beyoğlu'ndaki Birleşik Krallık Başkonsolosluğu'na yapılan saldırılarda 31 kişi öldü, 450'nin üzerinde kişi yaralandı. * 23 Kasım - Gül Devrimi: Gürcistan devlet başkanı Eduard Şevardnadze, tartışmalı bir parlamento seçiminin ardından yaygın protestoların ülkeyi sarması sonrasında istifa etti. * 26 Kasım - Süpersonik yolcu jeti Concorde, Londra'daki Heathrow Havalimanı'ndan Bristol Filton Havalimanı'na son uçuşunu gerçekleştirdi. === Aralık === * 13 Aralık - Irak'ın eski devlet başkanı Saddam Hüseyin, Amerika Birleşik Devletleri Ordusu tarafından küçük Ad-Dawr kasabasında yakalandı. * 19 Aralık - Libya, kitle imha silahları üretmeyi amaçlayan tüm malzemelerini, teçhizatını ve programlarını ortadan kaldırmayı kabul etti. * 23 Aralık - Dünya Turizm Örgütü, Birleşmiş Milletler'in uzmanlaşmış bir ajansı haline geldi. * 26 Aralık - 2003 Bem depremi: İran'ın Bem şehristanında 6.6 Mw büyüklüğünde deprem meydana geldi. 50.000'den fazla kişi yaralandı, 25.000'den fazla öldü. * 29 Aralık - Akkala Sámi dilinin bilinen son konuşmacısı öldü. Böylece dilin nesli tükendi.Rantala, Leif, Aleftina Sergina 2009. Áhkkila sápmelaččat. Oanehis muitalus sámejoavkku birra, man maŋimuš sámegielalaš olmmoš jámii 29.12.2003. Roavvenjárga.https://web.archive.org/web/20070411023150/http://www.galdu.org/govat/doc/nordisk_samekonvensjon.pdf == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Melis Mutluç, Türk oyuncu * 2 Ocak - Elye Wahi, Fransız futbolcu * 3 Ocak - Greta Thunberg, İsveçli iklim aktivisti === Şubat === * 5 Şubat - Sümeyye Boyacı, Türk yüzücü === Mart === * 26 Mart - Bhad Bhabie, Amerikan rapçi * 27 Mart - Diego Gómez, Paraguaylı futbolcu * 28 Mart - Adem Bona, Türk basketbolcu === Nisan === * 4 Nisan - Harvey Elliott, İngiliz futbolcu === Mayıs === * 20 Mayıs - Samir Lagsir, Hollandalı futbolcu * 31 Mayıs - Diana Ankudinova, Rus şarkıcı === Haziran === * 20 Haziran - Hans Niemann, Amerikalı satranç büyükustası === Temmuz === * 4 Temmuz - Polina Boguseviç, Rus şarkıcı === Eylül === * 7 Eylül - Bilal Ceylan, Türk futbolcu * 18 Eylül - Aidan Gallagher, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu === Ekim === * 16 Ekim - Mohamed Sankoh, Hollandalı futbolcu * 17 Ekim - Charlie Patino, İngiliz futbolcu === Kasım-Aralık === * 7 Aralık - Catharina-Amalia, Hollanda Krallığı tahtının varisi * 13 Aralık - Jhon Durán, Kolombiyalı futbolcu == Ölümler == === Ocak-Şubat === * 4 Ocak - Sabiha Gürayman, İlk Türk kadın inşaat mühendisi (d. 1919) * 11 Ocak - Maurice Pialat, Fransız oyuncu ve yönetmen (d. 1925) * 12 Ocak ** Maurice Gibb, İngiliz müzisyen (d. 1949) ** Leopoldo Galtieri, 44. Arjantin Devlet Başkanı (d. 1926) * 17 Ocak - Richard Crenna, Amerikan oyuncu (d. 1926) * 1 Şubat ** Michael P. Anderson, Amerikan astronot (d. 1959) ** Kalpana Chawla, Amerikan astronot (d. 1962) ** Rick Husband, Amerikan astronot (d. 1957) ** İlan Ramon, İsrailli savaş pilotu ve astronot (d. 1954) * 10 Şubat - Curt Hennig, Amerikan profesyonel güreşçi (d. 1958) * 20 Şubat - Maurice Blanchot, Fransız filozof ve yazar (d. 1907) * 24 Şubat - Alberto Sordi, İtalyan oyuncu (d. 1920) * 25 Şubat - Aleksandr Kemurciyan, Sovyet bilim insanı (d. 1921) * 27 Şubat - Wolfgang Larrazábal, Venezuelalı deniz subayı ve politikacı, 52. Venezuela Devlet Başkanı (d. 1911) === Mart-Nisan === * 9 Mart - Bernard Dowiyogo, 2. Nauru Devlet Başkanı (d. 1946) * 12 Mart ** Zoran Đinđić, 6. Sırbistan Başbakanı (d. 1952) ** Howard Fast, Amerikalı yazar (d. 1914) ** Lynne Thigpen, Amerikan oyuncu (d. 1948) * 16 Mart - Rachel Corrie, Amerikan aktivist ve günlük yazarı (d. 1979) * 30 Mart - Michael Jeter, Amerikan oyuncu (d. 1952) * 1 Nisan - Leslie Cheung, Hong Konglu şarkıcı ve oyuncu (d. 1956) * 20 Nisan ** Daijiro Kato, Japon motosiklet yarışçısı (d. 1976) ** Bernard Katz, Almanyalı Nobel Ödüllü biyofizikçi (d. 1911) * 21 Nisan - Nina Simone, Amerikan şarkıcı (d. 1933) === Mayıs-Haziran === * 1 Mayıs - Miss Elizabeth, Amerikan profesyonel güreşçi (d. 1960) * 14 Mayıs - Dave DeBusschere, Amerikan basketbol oyuncusu ve koçu (d. 1940) * 15 Mayıs ** June Carter Cash, Amerikan şarkıcı (d. 1929) ** Constantin Dăscălescu, Romanya Başbakanı (d. 1923) * 23 Mayıs - Jean Yanne, Fransız oyuncu ve yönetmen (d. 1933) * 27 Mayıs - Luciano Berio, İtalyan besteci (d. 1925) * 28 Mayıs ** Ilya Prigogine, Belçikalı Nobel Ödüllü fizikçi ve kimyager (d. 1917) ** Martha Scott, Amerikan oyuncu (d. 1912) * 29 Mayıs - Trevor Ford, Galli futbolcu (d. 1923) * 7 Haziran - Trevor Goddard, İngiliz oyuncu (d. 1962) * 10 Haziran - Bernard Williams, İngiliz filozof (d. 1929) * 12 Haziran - Gregory Peck, Amerikan oyuncu (d. 1916) * 15 Haziran - Hume Cronyn, Kanadalı-Amerikan oyuncu (d. 1911) * 22 Haziran - Vasil Bıkau, Sovyet-Beyaz Rusyalı öykü yazarı (d. 1924) * 26 Haziran ** Denis Thatcher, İngiliz iş insanı ve Margaret Thatcher'ın eşi (d. 1915) ** Marc-Vivien Foé, Kamerunlu futbolcu (d. 1975) * 29 Haziran - Katharine Hepburn, Amerikan oyuncu (d. 1907) * 30 Haziran - Buddy Hackett, Amerikan oyuncu ve komedyen (d. 1924) === Temmuz-Ağustos === * 1 Temmuz - Nǃxau, Namibyalı oyuncu (d. 1944) * 4 Temmuz - Barry White, Amerikan şarkıcı (d. 1944) * 12 Temmuz - Benny Carter, Amerikan caz müzisyeni (d. 1907) * 16 Temmuz ** Celia Cruz, Kübalı-Amerikan şarkıcı (d. 1925) ** Carol Shields, Kanadalı-Amerikan yazar (d. 1935) * 22 Temmuz ** Uday Hüseyin, Iraklı paramiliter lider (d. 1964) ** Kusay Hüseyin, Iraklı politikacı (d. 1966) * 25 Temmuz - John Schlesinger, İngiliz yönetmen (d. 1926) * 27 Temmuz - Bob Hope, İngiliz-Amerikan oyuncu ve komedyen (d. 1903) * 1 Ağustos ** Guy Thys, Belçikalı futbolcu ve teknik direktör (d. 1922) ** Marie Trintignant, Fransız oyuncu (d. 1962) * 4 Ağustos - Frederick Chapman Robbins, Amerikan Nobel Ödüllü çocuk doktoru ve virolog (d. 1916) * 8 Ağustos - Martha Chase, Amerikalı biyokimyager (d. 1927) * 9 Ağustos - Gregory Hines, Amerikan dansçı ve oyuncu (d. 1946) * 14 Ağustos - Helmut Rahn, Alman futbolcu (d. 1929) * 16 Ağustos - Idi Amin, 3. Uganda Devlet Başkanı (d. 1923-28) * 30 Ağustos - Charles Bronson, Amerikalı oyuncu (d. 1921) === Eylül-Ekim === * 7 Eylül - Warren Zevon, Amerikan şarkıcı (d. 1947) * 8 Eylül - Leni Riefenstahl, Alman yönetmen (d. 1902) * 9 Eylül - Edward Teller, Macar-Amerikan fizikçi (d. 1908) * 11 Eylül ** Anna Lindh, İsveç Dışişleri Bakanı (d. 1957) ** John Ritter, Amerikan oyuncu ve komedyen (d. 1948) * 12 Eylül - Johnny Cash, Amerikan müzisyen (d. 1932) * 25 Eylül ** Franco Modigliani, İtalyan-Amerikalı Nobel Ödüllü ekonomist (d. 1918) ** Edward W. Said, Filistinli-Amerikan edebiyat eleştirmeni (d. 1935) * 26 Eylül - Robert Palmer, İngiliz şarkıcı (d. 1949) * 27 Eylül - Donald O'Connor, Amerikan oyuncu, şarkıcı ve dansçı (d. 1925) * 28 Eylül - Elia Kazan, Yunan-Amerikalı yönetmen (d. 1909) * 30 Eylül - Robert Kardashian, Ermeni asıllı Amerikalı avukat (d. 1944) * 2 Ekim - Otto Günsche, Adolf Hitler'in yaveri (d. 1917) * 13 Ekim - Bertram Brockhouse, Kanadalı Nobel Ödüllü fizikçi (d. 1918) * 14 Ekim - Muhtâr Veled Dâde, 1. Moritanya Devlet Başkanı (d. 1924) * 16 Ekim - Stu Hart, Kanadalı güreş organizatörü (d. 1915) * 19 Ekim - Aliya İzzetbegoviç, 1. Bosna-Hersek Devlet Başkanı (d. 1925) * 21 Ekim - Elliott Smith, Amerikan müzisyen (d. 1969) * 27 Ekim - Rod Roddy, Amerikan sunucu (d. 1937) === Kasım-Aralık === * 3 Kasım - Resul Hamzatov, Avar şair (d. 1923) * 9 Kasım - Art Carney, Amerikan oyuncu (d. 1918) * 10 Kasım - Canaan Banana, 1. Zimbabwe Devlet Başkanı (d. 1936) * 12 Kasım - Jonathan Brandis, Amerikan oyuncu (d. 1976) * 18 Kasım - Michael Kamen, Amerikan besteci (d. 1948) * 20 Kasım - David Dacko, 1. Orta Afrika Cumhuriyeti Devlet Başkanı (d. 1930) * 30 Kasım - Gertrude Ederle, Amerikan yüzücü (d. 1905) * 3 Aralık - David Hemmings, İngiliz oyuncu (d. 1941) * 8 Aralık - Rubén González, Kübalı piyanist (d. 1919) * 12 Aralık - Haydar Aliyev, 3. Azerbaycan Devlet Başkanı (d. 1923) * 14 Aralık - Frank Sheeran, Amerikan gangster (d. 1920) * 19 Aralık - Hope Lange, Amerikan oyuncu (d. 1933) * 27 Aralık - Alan Bates, İngiliz oyuncu (d. 1934) * 30 Aralık - Anita Mui, Hong Konglu şarkıcı (d. 1963) == Nobel Ödülleri == * Kimya - Peter Agre, Roderick MacKinnon * Ekonomi - Robert F. Engle, Clive Granger * Edebiyat - John Maxwell Coetzee * Barış - Şirin Ebadi * Fizik - Aleksey Abrikosov, Vitali Ginzburg, Anthony J. Leggett * Fizyoloji veya Tıp - Paul Lauterbur, Peter Mansfield == Kaynakça == == Dış bağlantılar== 2003 Yıl Sonu Google Zeitgeist - Google'ın 2003 için Yıllık Büyük Olaylar ve En Çok Arananlar Listesi
2002 (MMII) salı günü başlayan yıl. Uluslararası Ekoturizm Yılı ve Uluslararası Dağlar Yılı olarak belirlenmiştir. == Olaylar == === Ocak === * 1 Ocak ** İlk olarak 1992'de imzalanan Açık Semalar karşılıklı gözetim anlaşması resmi olarak yürürlüğe girdi. ** Euro, Euro bölgesi ülkelerinde resmi olarak tanıtıldı. Euro kullanan tüm ülkelerin eski para birimleri, 28 Şubat'ta tedavülden kaldırıldı. ** Türk aile hukukunda önemli değişiklikler öngören Türk Medeni Kanunu ile, Türk Medeni Kanunun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkındaki Kanun yürürlüğe girdi. Koca, "evin reisliğini" kaybetti, evlilik birliğinin yönetiminde kadın ve erkeğe eşit söz hakkı tanındı. * 18 Ocak - Sierra Leone İç Savaşı, Devrimci Birleşik Cephe'nin hükûmet güçleri tarafından yenilmesiyle sona erdi. === Şubat === * 3 Şubat - Afyonkarahisar'da 6 büyüklüğünde deprem meydana geldi. Merkez üssü Sultandağı ilçesi olan depremde 43 kişi öldü, 318 kişi yaralandı. * 6 Şubat - İngiliz Milletler Topluluğu Kraliçesi II. Elizabeth, Birleşik Krallık, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda tahtlarına katılımından bu yana 50. yılında Altın Jübile'yi kutladı. * 8-24 Şubat - 2002 Kış Olimpiyatları Utah, Salt Lake City'de düzenlendi. * 12 Şubat - Yugoslavya'nın eski cumhurbaşkanı Slobodan Milošević'in davası, Lahey'deki Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi'nde başladı. * 19 Şubat - NASA'nın 2001 Mars Odyssey uzay aracı, termal emisyon görüntüleme sistemini kullanarak Mars yüzeyinin haritasını çıkarmaya başladı. * 22 Şubat - UNITA gerilla lideri Jonas Savimbi, Angola'nın Moxico Bölgesinde Angola devlet başkanı José Eduardo dos Santos liderliğindeki hükûmet askerlerine karşı çıkan çatışmalarda öldürüldü. Ölümü, 4 Nisan'da Angola İç Savaşı'nın sona ermesine yol açtı. === Mart === * 1 Mart - Envisat çevre uydusu, çevresel değişimle ilgili bilgilerin kaydedilmesi amacıyla fırlatıldı. * 27 Mart - Filistinli bir intihar bombacısı İsrail'in Netanya kentindeki bir otelde 30 kişiyi öldürdü ve 140 kişiyi yaraladı, iki gün sonra Batı Şeria'da büyük ölçekli bir terörle mücadele operasyonu olan Savunma Kalkanı Operasyonu'nu tetikledi. === Nisan === * 2 Nisan - İsrail güçleri, militanların sığındığı Beytüllahim'deki Doğuş Kilisesi'ni kuşattı. Kuşatma 38 gün sürdü. * 9 Nisan - Ana Kraliçe Elizabeth Bowes-Lyon'in Cenazesi Londra'daki Westminster Abbey'de gerçekleşti. * 15 Nisan - Air China'nın 129 sefer sayılı uçuşu, Güney Kore, Busan yakınlarında şiddetli yağmur ve sisten dolayı bir yamaca çarptı. Kazada 129 kişi öldü. * 25 Nisan - Güney Afrikalı Mark Shuttleworth, Soyuz TM-34'teki Baykonur Uzay Üssü'nden fırlatılarak ilk Afrikalı uzay turisti oldu. === Mayıs === * 12 Mayıs - Uzay Mekiğinin Rus eşdeğeri Buran, Baykonur Uzay Üssü'da bir fırtınada parçalandı. * 20 Mayıs - Doğu Timor, 2 buçuk yıllık Birleşmiş Milletler yönetimi ve 1975'ten beri Endonezya'nın 26 yıllık işgalinden sonra bağımsızlığını yeniden kazandı. * 24 Mayıs - ABD başkanı George W. Bush ve Rusya devlet başkanı Vladimir Putin Moskova'da, 1972 Anti-Balistik Füze Antlaşması ve 1993 START II Antlaşması'nın yerini alacak Stratejik Saldırı Azaltma Antlaşması'nı imzaladılar. * 25 Mayıs - China Airlines'ın 611 sefer sayılı uçuşunda çalışan bir Boeing 747, parçalanıp Tayvan Boğazı'na düştü. Tüm 225 yolcu ve mürettebat öldü. * 26 Mayıs - Doğu Asya, Avustralya, Pasifik ve Batı Amerika'da penumbral ay tutulması görüldü. Penumbral ay tutulması, 0.68933'lük bir penumbral büyüklüğe sahipti, umbral büyüklüğü -0.28877 idi ve Lunar Saros 111'in (alçalan düğüm) 66. ay tutulmasıydı. * 31 Mayıs - 30 Haziran - 2002 FIFA Dünya Kupası, Güney Kore ve Japonya'da gerçekleşti. Türkiye'nin üçüncü olduğu turnuvada kazanan Brezilya oldu. === Haziran === * 4 Haziran - 2002 FIFA Dünya Kupası: Güney Koreliler ilk FIFA Dünya Kupası maçı zaferini elde ettiler (turnuvanın tamamı değil). Güney Kore daha önce hiç Dünya Kupası maçı kazanmamıştı. * 6 Haziran - Tahmini çapı 10 metre olan bir cisim, Akdeniz üzerinde Dünya ile çarpıştı ve havada patladı. * 10 Haziran ** Güneş'in %99'undan fazlasını kaplayan büyük bir halka şeklindeki güneş tutulması gerçekleşti, en fazla 13 km genişliğindeki dar bir yolda gözlemciler için dramatik bir manzara yarattı; maksimum tutulma noktasında sadece 23 saniye sürdü. Avustralasya, Pasifik ve Meksika kıyılarında görüldü ve Solar Saros 137'nin 35. güneş tutulmasıydı. ** İki insanın sinir sistemleri arasındaki ilk doğrudan elektronik iletişim deneyi, Birleşik Krallık'ta Kevin Warwick tarafından gerçekleştirildi. * 13 Haziran - Afganistan, resmi uzun biçim adını Afganistan Geçici İslam Devleti olarak değiştirdi.CIA World Factbook 2003 * 20 Haziran - Türkiye, Afganistan'da görev yapan Uluslararası Güvenlik Destek Gücü (ISAF)'ın komutasını Kâbil'de düzenlenen devir teslim töreniyle Birleşik Krallık'tan devraldı. * 24 Haziran - Tanzanya'nın Dodoma Bölgesi'nde bir yolcu treni ile bir yük treni çarpıştı ve 281 kişi öldü. * 29 Haziran ** 17. FIFA Dünya Kupası'nın üçüncülük maçında Şenol Güneş yönetimindeki Türkiye millî futbol takımı Güney Kore'yi 3-2 yenerek üçüncülükle bitirdi. ** İkinci Yeonpyeong Savaşı: Güney Kore ve Japonya'daki 2002 FIFA Dünya Kupası sırasında, iki Kuzey Kore devriye botu iki Kore arasındaki çekişmeli bir sınırı geçerek İki Güney Koreli Chamsuri sınıfı devriye botuna saldırdı. * 30 Haziran - 2002 FIFA Dünya Kupası: , 2002 FIFA Dünya Kupası Finalinde 'yı 2-0 yendi. Ronaldo iki gol attı; Art arda üç Dünya Kupası finaline çıkan ilk oyuncu olan Brezilya'nın kaptanı Cafu, takım adına kupayı kabul etti. === Temmuz === * 1 Temmuz ** Roma Statüsü yürürlüğe girdi ve Uluslararası Ceza Mahkemesi kuruldu. ** Almanya'nın Überlingen kasabasında bir Rus yolcu jeti ve kargo uçağı çarpıştı, 71 kişi öldü. * 9 Temmuz - Afrika Birliği Örgütü dağıldı, yerine Afrika Birliği kuruldu. * 23-28 Temmuz - 2002 Dünya Gençlik Günü * 27 Temmuz - Sknyliv hava gösterisi felaketi: Ukrayna'nın Lviv kenti yakınlarındaki Sknyliv havalimanında düzenlenen akrobasi gösterisi sırasında, bir savaş uçağının seyircilere çarpması sonucu 77 kişi hayatını kaybetti ve 543 kişi yaralandı. Tarihteki en ölümcül hava gösterisi kazası olarak kayıtlara geçti. === Ağustos === * 11 Ağustos - Münih'te düzenlenen 2002 Avrupa Atletizm Şampiyonası'nda, 11 Ağustos 2002'de koşulan kadınlar 1500 metre finalinde, Türkiye'ye atletizmde ilk altın madalyayı kazandırarak tarihe geçti. * 26 Ağustos - 2002 Dünya Zirvesi, Birleşmiş Milletler tarafından sürdürülebilir kalkınmayı tartışmayı amaçlayan Güney Afrika Cumhuriyeti'nin Johannesburg kentinde başladı. === Eylül === * 10 Eylül - İsviçre, 1986'da katılmayı reddettikten sonra Birleşmiş Milletler'e 190. üye devlet olarak katıldı. * 19 Eylül - General Robert Guéï, Fildişi Sahili devlet başkanı Laurent Gbagbo'yu devirmek için bir ordu isyanına liderlik etti. İsyan iç savaşla sonuçlandı. * 25 Eylül - Olası bir bolit etkisi olan Vitim olayı Rusya'nın İrkutsk Oblastı'nda meydana geldi. * 26 Eylül - Senegal menşeili yolcu feribotu MV Le Joola, Gambiya kıyılarında bir fırtınada alabora oldu, kazada 1.863 kişi öldü. * 27 Eylül - Doğu Timor, Birleşmiş Milletler'e 191. üye devlet olarak kabul edildi. === Ekim === * Endonezya'nın Kuta kentindeki iki gece kulübünde çok sayıda bomba patlatan Jemaah Islamiyah militanları, Endonezya tarihindeki en kötü terör eyleminde 202 kişiyi öldürdü ve 300'den fazla kişiyi yaraladı. * 23-25 Ekim - Moskova tiyatro rehine krizi: Çeçen ayrılıkçılar Moskova'daki Nord-Ost tiyatrosunun kontrolünü ele geçirdi ve seyirciyi rehin aldı. Rusların ayrılıkçıları bastırma girişiminin ardından en az 170 kişi öldürüldü. === Kasım === * Çin'in Guangdong Eyaletinde Şiddetli akut solunum yolu sendromu (SARS) salgını başladı. * 7 Kasım - Cebelitarık'ta egemenlik referandumu yapıldı. Halk İspanyol egemenliğini reddetti. * 8 Kasım - Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Irak'ı silahsızlandırmaya veya "ciddi sonuçlarla" yüzleşmeye zorlayan 1441 sayılı kararı oybirliğiyle kabul etti. Irak, 13 Kasım'daki kararın şartlarını kabul etti. * 19 Kasım - Prestige petrol sızıntısı: Yunan petrol tankeri MV Prestige, İber Yarımadası tarihindeki en kötü çevre felaketinde tahmini 17.8 milyon ABD galonu (420.000 varil) döktükten sonra Galiçya kıyılarının yarısına bölündü. * 25 Kasım - ABD başkanı George W. Bush, Savunma Bakanlığı'nın 1947'de kurulmasından bu yana en büyük ABD hükûmetinin yeniden yapılanmasında İç Güvenlik Bakanlığı'nı kuran İç Güvenlik Yasasını imzaladı. === Aralık === * 7 Aralık - Londra'da 51'incisi yapılan Dünya Güzellik Yarışması'nda, Türkiye güzeli Azra Akın Dünya Güzeli seçildi. * 23 Aralık - Bir ABD MQ-1 Predator, bir drone ile geleneksel uçak arasındaki ilk savaşta bir Irak MiG-25 tarafından vuruldu. == Doğumlar == === Ocak-Nisan === * 5 Şubat - Davis Cleveland, Amerikalı oyuncu * 16 Nisan - Sadie Sink, Amerikalı oyuncu * 19 Nisan - Loren Gray, Amerikalı şarkı-söz yazarı ve internet fenomeni === Mayıs-Ağustos === * 18 Mayıs - Alina Zagitova, Rus artistik patenci * 19 Mayıs - Başar Oktar, Türk artistik buz patenci * 21 Mayıs - Elena Huelva, İspanyol kanserle mücadele aktivisti (ö. 2023) * 22 Temmuz - Felix (Danimarka prensi) === Eylül-Aralık === * 8 Eylül - Gaten Matarazzo, Amerikalı aktör ve rapçi * 17 Eylül - Zinaida Kupriyanoviç, Beyaz Rusyalı şarkıcı * 27 Eylül - Jenna Ortega, Amerikalı oyuncu ve internet ünlüsü * 30 Eylül - Maddie Ziegler, Amerikalı oyuncu ve model * 6 Ekim - Cleopatra Stratan, Moldovalı şarkıcı * 23 Ekim - Ningning, Çinli şarkıcı * 31 Ekim - Ansu Fati, İspanyol futbolcu * 17 Aralık - Stefania Liberakakis, Yunan- Hollandalı şarkıcı ve oyuncu * 23 Aralık - Finn Wolfhard, Kanadalı oyuncu ve müzisyen == Ölümler == === Ocak-Şubat === * 8 Ocak - Aleksandr Prohorov, Sovyet-Rus Nobel ödüllü fizikçi (d. 1916) * 12 Ocak - Cyrus Vance, Amerikalı politikacı, 59. Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı (d. 1917) * 13 Ocak - Ted Demme, Amerikalı yönetmen ve yapımcı (d. 1963) * 17 Ocak - Camilo José Cela, İspanyol yazar (d. 1916) * 19 Ocak ** Martti Miettunen, 2. Finlandiya Başbakanı (d. 1907) ** Vavá, Brezilyalı futbolcu (d. 1934) * 23 Ocak ** Pierre Bourdieu, Fransız sosyolog, antropolog ve yazar (d. 1930) ** Robert Nozick, Amerikalı filozof (d. 1938) * 28 Ocak - Astrid Lindgren, İsveçli çocuk kitabı yazarı (d. 1907) * 30 Ocak - Inge Morath, Avusturyalı fotoğrafçı (d. 1923) * 1 Şubat ** Hildegard Knef, Alman oyuncu (d. 1925) ** Daniel Pearl, Amerikalı gazeteci (d. 1963) * 4 Şubat ** Agatha Barbara, 3. Malta Devlet Başkanı (d. 1923) ** Sigvard Bernadotte, İsveçli prens ve endüstriyel tasarımcı (d. 1907) * 6 Şubat - **Max Perutz, Avusturya doğumlu Nobel ödüllü moleküler biyolog (d. 1914) **Sırrı Erinç, Türk Coğrafyacı (d. 1918) * 8 Şubat - Zizinho, Brezilyalı futbolcu (d. 1921) * 9 Şubat - Margaret (Snowdon kontesi) (d. 1930) * 10 Şubat - Traudl Junge, Alman Adolf Hitler'in özel sekreteri (d. 1920) * 12 Şubat - John Eriksen, Danimarkalı futbolcu (d. 1957) * 13 Şubat - Waylon Jennings, Amerikalı şarkıcı (d. 1937) * 14 Şubat - Nándor Hidegkuti, Macar futbolcu (d. 1922) * 19 Şubat - Sylvia Rivera, Amerikalı transseksüel aktivist (d. 1951) * 22 Şubat - Chuck Jones, Amerikalı animatör (d. 1912) * 26 Şubat - Lawrence Tierney, Amerikalı aktör (d. 1919) * 27 Şubat - Spike Milligan, İrlanda asıllı İngiliz komedyen (d. 1918) === Mart- Nisan === * 11 Mart - James Tobin, Nobel ödüllü Amerikan ekonomist (d. 1918) * 12 Mart - Spiros Kiprianu, 2. Kıbrıs Devlet Başkanı (d. 1932) * 13 Mart - Hans-Georg Gadamer, Alman filozof (d. 1900) * 20 Mart - İbnü'l-Hattâb, Arap savaşçı (d. 1969) * 24 Mart - César Milstein, Arjantinli Nobel ödüllü biyokimyacı (d. 1927) * 27 Mart - Billy Wilder, Polonya asıllı Amerikan yönetmen ve senaryo yazarı (d. 1906) * 30 Mart - Elizabeth Bowes-Lyon, (d. 1900) * 1 Nisan - Simo Häyhä, Fin keskin nişancı (d. 1905) * 5 Nisan - Layne Staley, Ameriikalı şarkıcı (d. 1967) * 7 Nisan - Atıf Özbilen, Türk yazar (d. 2002) * 18 Nisan - Thor Heyerdahl, Norveçli kaşif (d. 1914) * 22 Nisan - Linda Lovelace, Amerikalı pornografik film oyuncusu (d. 1949) * 25 Nisan - Lisa Lopes, Amerikalı rap sanatçısı (d. 1971) * 28 Nisan - Ruth Handler, Amerikalı iş insanı (d. 1916) === Mayıs-Haziran === * 5 Mayıs - Hugo Banzer, Bolivyalı asker, 62. ve 75. Bolivya Devlet Başkanı (d. 1926) * 13 Mayıs - Valeri Lobanovski, Ukraynalı futbol menajeri (d. 1939) * 17 Mayıs - László Kubala, Macar futbolcu (d. 1927) * 18 Mayıs - Davey Boy Smith, İngiliz güreşçi (d. 1962) * 20 Mayıs - Stephen Jay Gould, Amerikalı evrimsel biyolog (d. 1941) * 21 Mayıs - Niki de Saint Phalle, Fransız sanatçı (d. 1930) * 23 Mayıs - Sam Snead, Amerikalı golfçü (d. 1912) * 10 Haziran - John Gotti, Amerikalı gangester (d. 1940) * 24 Haziran - Pierre Werner, Lüksemburglu siyasetçi, 19. ve 21. Lüksemburg Başbakanı (d. 1913) === Temmuz-Ağustos === * 5 Temmuz - Katy Jurado, Meksikalı oyuncu (d. 1924) * 6 Temmuz - John Frankenheimer, Amerikalı film yapımcısı ve yönetmen (d. 1930) * 9 Temmuz - Rod Steiger, Amerikalı oyuncu (d. 1925) * 13 Temmuz - Yusuf Karş, Türkiye doğumlu fotoğrafçı (d. 1908) * 16 Temmuz - John Cocke, Amerikalı bilgisayar bilimci (d. 1925) * 17 Temmuz - Joseph Luns, Hollandalı politikacı, diplomat ve 5. NATO Genel Sekreteri (d. 1911) * 28 Temmuz - Archer Martin, İngiliz Nobel ödüllü kimyacı (d. 1910) * 6 Ağustos - Edsger Dijkstra, Hollandalı matematikçi ve bilgisayar bilimci (d. 1930) * 10 Ağustos - Kristen Nygaard, Norveçli bilgisayar bilimci (d. 1926) * 14 Ağustos - Dave Williams, Amerikalı müzisyen (d. 1972) * 16 Ağustos - Ebu Nidal, Filistinli asker (d. 1937) * 19 Ağustos - Eduardo Chillida, İspanyol heykeltıraş (d. 1924) * 31 Ağustos - George Porter, İngiliz Nobel ödüllü kimyacı (d. 1920) === Eylül-Ekim === * 11 Eylül - Kim Hunter, Amerikalı oyuncu (d. 1922) * 19 Eylül - Robert Guéï, Fildişi Sahilli asker ve siyasetçi (d. 1941) * 20 Eylül - Sergey Sergeyeviç Bodrov, Rus aktör (d. 1971) * 6 Ekim - Claus von Amsberg, Hollanda prensi (d. 1926) * 9 Ekim - Aileen Wuornos, Amerikalı seri katil (d. 1956) * 12 Ekim - Audrey Mestre, Fransız serbest dalışçı (d. 1974) * 19 Ekim - Manuel Alvarez Bravo, Meksikalı fotoğrafçı (d. 1902) * 23 Ekim - Richard Helms, Amerikalı akademisyen ve yazar (d. 1913) * 24 Ekim - Harry Hay, Amerikalı gey hakları savuncusu, komünist ve işçi avukatı (d. 1912) * 25 Ekim - Richard Harris, İrlandalı aktör (d. 1930) * 31 Ekim - Mihail Stasinopulos, Yunan politikacı ve 1. Yunanistan Devlet Başkanı (d. 1903) === Kasım-Aralık === *13 Kasım - Juan Alberto Schiaffino, İtalya asıllı Uruguaylı futbolcu (d. 1925) *17 Kasım - Abba Eban, İsrailli politikacı, diplomat ve 3. İsrail Dışişleri Bakanı (d. 1915) *18 Kasım - James Coburn, Amerikalı oyuncu (d. 1928) *23 Kasım - Roberto Matta, Şilili sanatçı (d. 1911) *24 Kasım - John Rawls, Amerikalı siyaset teorisyeni (d. 1921) *25 Kasım - Karel Reisz, Çekya doğumlu İngiliz film yapımcısı (d. 1926) *2 Aralık - Ivan Illich, Avusturyalı filozof ve Katolik rahip (d. 1926) *3 Aralık - Glenn Quinn, İrlandalı oyuncu (d. 1970) *5 Aralık - Ne Win, Birmanyalı komutan ve 4. Birmanya Devlet Başkanı (d. 1910) *12 Aralık - Dee Brown, Amerikalı romancı ve yazar (d. 1908) * 18 Aralık - Necip Hablemitoğlu, Türk tarihçi (d. 1954) *22 Aralık **Hugh Desmond Hoyte, Guyanalı siyasetçi, 3. Guyana Başbakanı ve 4. Guyana Devlet Başkanı (d. 1929) **Joe Strummer, İngiliz müzisyen (d. 1952) *26 Aralık - Herb Ritts, Amerikalı fotoğrafçı (d. 1952) *27 Aralık - George Roy Hill, Amerikalı film yönetmeni (d. 1921) == Nobel ödülleri == * Kimya - John Fenn, Koichi Tanaka ve Kurt Wüthrich * Ekonomi - Daniel Kahneman ve Vernon L. Smith * Edebiyat - Imre Kertész * Barış - Jimmy Carter * Fizik - Raymond Davis, Masatoshi Koshiba ve Riccardo Giacconi * Fizyoloji veya Tıp - Sydney Brenner, H. Robert Horvitz ve John E. Sulston == Ayrıca bakınız == * 2002'de Türkiye == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * 2002 Yıl Sonu Google Zeitgeist - Google'ın 2002 için Yıllık Büyük Olaylar ve En Çok Arananlar Listesi
Yüzyıllar 20\. yüzyıl | 21. yüzyıl | 22. yüzyıl 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049 2050 2051 2052 2053 2054 2055 2056 2057 2058 2059 2060 2061 2062 2063 2064 2065 2066 2067 2068 2069 2070 2071 2072 2073 2074 2075 2076 2077 2078 2079 2080 2081 2082 2083 2084 2085 2086 2087 2088 2089 2090 2091 2092 2093 2094 2095 2096 2097 2098 2099 2100 21\. yüzyıl, Gregoryen takvime göre 1 Ocak 2001 – 31 Aralık 2100 tarihleri arasına karşılık gelen zaman dilimidir. == Ayrıca bakınız == * 21. yüzyıl depremlerinin listeleri Kategori:Yüzyıllar
1983, Miladi takvimin Milattan sonra 1983. ve cumartesi gününden başlayan bir yılıdır. 2\. binyılın 983. yılı, 20. yüzyılın 83. yılı ve 1980'ler on yılının 4. yılıdır. Bu sayfada, 1983 yılında dünyadaki uluslararası önemi olan olaylarla, bu yılda doğan ve ölen kişiler yer alır. Türkiye'de yaşanan olaylarla ilgili 1983'te Türkiye sayfasına bakınız. == Olaylar == * 1 Ocak – ARPANET'in TCP/IP'ye geçişi resmi olarak tamamlandı (bu İnternet'in başlangıcı olarak kabul edilir) * 16 Ocak - THY'nin İstanbul - Ankara seferini yapan Afyon isimli uçağı, Esenboğa Havaalanı'na inişi sırasında piste çakıldı, 46 kişi öldü. * 24 Ocak - Kızıl Tugaylar'ın yirmi beş üyesi, 1978'de İtalyan siyasetçi Aldo Moro'yu öldürmekten ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı. * 25 Ocak - Kızılötesi Astronomik Uydu (IRAS), uzaydan dünyanın ilk tüm gökyüzü kızılötesi araştırmasını gerçekleştirmek için Vandenberg Hava Kuvvetleri Üssü'nden fırlatıldı . * 27 Ocak - Burhan Felek'e, Fransa'nın en büyük nişanı olan 'Legion d'Honneur' nişanı verildi. * 18 Nisan - Lübnan'daki Amerika Birleşik Devletleri askeri varlığını protesto etmek amacıyla Beyrut'taki Amerika Birleşik Devletleri elçiliğine düzenlenen intihar saldırısında bombacının da aralarında bulunduğu 63 kişi öldü. * 16 Mayıs - Heavy Metal grubu Iron Maiden dördüncü albümü Piece of Mind'ı yayınladı. * 15 Temmuz - Paris'in Orly Havaalanı'nda bulunan THY bürosuna, ASALA militanlarınca bomba atıldı. 7 kişi öldü, 56 kişi yaralandı. * 25 Temmuz- Trash Metal grubu Metallica ilk albümü olan Kill'Em All'u yayınladı. * 25 Ekim - Amerika Birleşik Devletleri ordusu, Vietnam Savaşı'ndan sonra düzenlediği ilk büyük askerî harekâtta, Karayipler'de bulunan Grenada'daki marksist hükûmeti devirdi. * 30 Ekim - Erzurum ve çevresinde meydana gelen 7,1 şiddetindeki yer sarsıntısında, resmi verilere göre; 1400 kişi öldü, 3000'den fazla konutta ağır hasar oluştu * 6 Kasım - 1983 Türkiye genel seçimleri yapıldı. * 15 Kasım - Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) bağımsızlığını ilan etti. Türkiye, KKTC'yi tanıdığını ilan etti. * 13 Aralık - I. Özal Hükümeti (- 21 Aralık 1987) TBMM'de güvenoyu aldı. * 31 Aralık - Brunei Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. * Amerikalı ve Fransız araştırmacılar AIDS hastalığın nedeninin HIV olduğunu buldular. * Fransa'nın başkenti Paris'te Parfüm Müzesi kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Ángel Dealbert, İspanyol futbolcu * 8 Ocak - Chris Masters, Amerikalı profesyonel güreşçi *16 Ocak - Erkan Kolçak Köstendil, Türk oyuncu * 18 Ocak ** Kaan Sekban, Türk komedyen ** Brianna Lea Pruett, Amerikalı müzisyen, ressam, şair ve fotoğrafçı (ö. 2015) * 31 Ocak - Belçim Bilgin, oyuncu === Şubat === * 17 Şubat - Abbey Brooks, Amerikan yetişkin film sektörü oyuncusu ve çıplak model * 18 Şubat - Roberta Vinci, İtalyan tenisçi === Mart === * 2 Mart - Rachel Roxxx, Amerikalı çıplak model ve porno oyuncusu * 8 Mart - Güray Zünbül, Türk yelkenci * 20 Mart - Selin Demiratar, Türk oyuncu * 23 Mart : ** Hakan Kadir Balta, Türk futbolcu ** Volkan Yaman, Türk futbolcu === Nisan === * 10 Nisan - Bobby Dixon, Amerikalı basketbolcu * 20 Nisan - Miranda Kerr, Avustralyalı manken * 24 Nisan - Xetaq Qazyumov, Azeri güreşçi * 28 Nisan - Bruna Furlan, Brezilyalı siyasetçi ve hukukçu * 29 Nisan - Semih Şentürk, Türk futbolcu === Mayıs === * 2 Mayıs - Maja Poljak, Hırvat voleybolcu * 4 Mayıs - Brad Bufanda, Amerikalı oyuncu (ö. 2017) * 5 Mayıs - Henry Cavill, İngiliz oyuncu * 11 Mayıs - Holly Valance, Avustralyalı şarkıcı, model ve aktris. * 14 Mayıs - Amber Tamblyn, Amerikalı sinema sanatçısı * 19 Mayıs - Yağmur Atacan, Türk oyuncu ve müzisyen * 20 Mayıs - Óscar Cardozo, Paraguaylı solak forvet === Haziran === * 6 Haziran - Gianna Michaels, Amerikalı porno yıldızı * 8 Haziran - Kim Clijsters, Belçikalı tenisçi * 16 Haziran - Naz Elmas, Türk oyuncu * 19 Haziran - Mark Selby, İngiliz snooker oyuncusu * 30 Haziran - Ebru Polat, Türk şarkıcı, avukat === Temmuz === * 8 Temmuz **Branko Grahovac, Bosnalı eski futbolcu **Antonio Mirante, İtalyan futbolcu **Volkan Ünlü, Türk futbolcu **Takuya Miyamoto, Japon eski futbolcu **Tatsuya Kamohara, Japon eski futbolcu **Ramazan Şahin, Çeçen milli futbolcu **Akira Tokairin, Japon eski futbolcu **Kim Sung-kil, Güney Koreli eski futbolcu * 23 Temmuz - Aaron Peirsol, Amerikalı yüzücü === Ağustos === * 4 Ağustos - David Cerrajería, İspanyol futbolcu * 6 Ağustos - Robin van Persie, Hollandalı futbolcu * 7 Ağustos - Murat Dalkılıç, Türk pop şarkıcısı ve söz yazarı * 8 Ağustos - Bade İşçil, oyuncu * 11 Ağustos - Chris Hemsworth, Avustralyalı oyuncu * 12 Ağustos - Meryem Uzerli, Türk oyuncu * 20 Ağustos - Zeynep Sevde Paksu, Türk çocuk edebiyatçısı, yazar ve yayıncı === Eylül === * 1 Eylül **Deniz Evin, Türk oyuncu **Marcelo Carrusca, Arjantinli futbolcu * 7 Eylül **Mehmet Topuz, Türk futbolcu **Pops Mensah-Bonsu, İngiliz profesyonel eski futbolcu * 8 Eylül **Kate Beaton, Kanadalı çizgi roman yazarı **Elena Semikina, Kanadalı manken ve oyuncu **Diego Benaglio, İsviçreli milli futbolcu **Christian Vargas, Bolivyalı milli futbolcu **Peter Kauzer, Sloven kanocu **Shosuke Katayama, Japon futbolcu **Ryoi Fujiki, Japon eski futbolcu * 9 Eylül - Rodrigo Souto, Brezilyalı futbolcu * 15 Eylül - Georges Akieremy, Gabonlu futbolcu * 26 Eylül - Ricardo Quaresma, Portekizli futbolcu * 22 Eylül - Şeref Tüfenk, Türk güreşçi * 23 Eylül - Kolera, Türk rap şarkıcısı. === Ekim === * 5 Ekim - Jesse Eisenberg, Amerikalı oyuncu * 11 Ekim - Bradley James, İngiliz oyuncu * 19 Ekim - Gökhan Saki, Türk asıllı Hollandalı kick boksçu * 24 Ekim - Özgürcan Çevik, Türk oyuncu * 27 Ekim **Kıvanç Tatlıtuğ, Türk oyuncu **Marie Moute, Fransız oyuncu * 29 Ekim - Nurcan Taylan, Türk kadın halterci === Kasım === * 8 Kasım - Sinan Güler, Türk basketbolcu * 16 Kasım - Ege Çubukçu Rap sanatçısı, söz yazarı ve yapımcı * 26 Kasım - Rachel Starr, Amerikalı porno oyuncusu * 30 Kasım ** Engin Apaydın, Türk rallici ** Guillaume Gouix, Fransız oyuncu === Aralık === * 2 Aralık - Ana Lucía Domínguez, Kolombiyalı oyuncu * 9 Aralık - Neslihan Demir Darnel, Türk voleybolcu * 20 Aralık - Gia Allemand, Amerikalı televizyon yıldızı ve model (ö. 2013) == Ölümler == * 4 Kasım - Doğan Avcıoğlu, Türk gazeteci ve yazar (d. 1926) * 8 Mayıs - John Fante, Amerikalı yazar (d. 1909) * 21 Mayıs - Eric Hoffer, Amerikalı toplum yazarı (d. 1902) * 22 Mayıs - Albert Claude, Belçikalı biyolog (d. 1899) * 25 Mayıs - I. İdris, Libya'nın ilk kralı (d. 1890) * 26 Mayıs - Necip Fazıl Kısakürek, Türk şair ve yazar (d. 1904) * 28 Mayıs - Çiğdem Talu, Türk şair ve söz yazarı (d. 1939)
2005 (MMV), cumartesi günü başlayan yıl. 2005, Uluslararası Spor ve Beden Eğitimi Yılı ve Uluslararası Mikrokredi Yılı olarak belirlenmiştir. Aynı zamanda Dünya Yerli Halklarının Uluslararası On Yılı'nın (1995-2005) sonu. == Olaylar == === Ocak === * 1 Ocak - Türk lirası'ndan 6 sıfır atıldı. Yeni Türk lirası tedavüle girdi. *5 Ocak - Güneş Sistemi'ndeki bilinen en büyük cüce gezegen olan Eris, ilk olarak 21 Ekim 2003 tarihinde Palomar Gözlemevi'nde çekilen görüntüler kullanılarak Michael E. Brown liderliğindeki bir ekip tarafından keşfedildi. * 12 Ocak - Deep Impact, Tempel 1 kuyruklu yıldızını incelemek amacıyla Cape Canaveral'dan fırlatıldı. * 14 Ocak - Huygens uzay aracı, Satürn'ün en büyük uydusu Titan'a indi. * 20 Ocak - George W. Bush, Amerika Birleşik Devletleri başkanı olarak ikinci bir dönem için göreve başladı. === Şubat === * 10 Şubat - Kuzey Kore, Amerika Birleşik Devletleri'nden algıladığını söylediği düşmanlığa karşı bir koruma olarak nükleer silahlara sahip olduğunu duyurdu. * 14 Şubat ** Refik el-Hariri suikastı: Eski Lübnan başbakanı Refik el-Hariri, 21 kişi ile birlikte Beyrut'ta bir intihar bombacısı tarafından öldürüldü. ** YouTube açıldı. * 16 Şubat - Kyoto Protokolü resmi olarak yürürlüğe girdi. === Mart === * 14 Mart - Çin, Tayvan'ın bağımsızlık ilan etmesini engellemeyi amaçlayan bir ayrılma karşıtı yasayı onayladı. * 20 Mart - Japonya'nın Fukuoka eyaletinde 2005 Fukuoka depremi gerçekleşti. * 24 Mart - Lale Devrimi: Kırgızistan cumhurbaşkanı Askar Akayev, hükûmet karşıtı kitlesel gösterilerin ardından görevden alındı ve ülkeden kaçtı. * 26 Mart - Canlandırılan Doctor Who dizisinin ilk bölümü BBC One'da yayınlandı. * 28 Mart - 8.6 Mw büyüklüğündeki Nias-Simeulue depremi, kuzey Sumatra'yı maksimum Mercalli şiddet ölçeği'ne göre VI (Güçlü) olarak salladı. 915-1.314 kişi öldü ve 340-1.146 kişinin yaralandı. === Nisan === * 2 Nisan - Papa John Paul II öldü; Dört milyondan fazla insan onun yasını tutmak için Vatikan'a gitti. Papa XVI. Benedictus, 19 Nisan'da onun yerine geçerek 265. papa oldu. * 8 Nisan - Yılın ilk güneş tutulması, Koç burcunda yükselen düğüm noktasında meydana gelen nadir bir melez olaydı. Bu, Ay'ın perigee ulaşmasından 4.4 gün sonraydı. Gama, -0.34733 değerine sahipti. Güney Pasifik, Panama, Kolombiya ve Venezuela'da bir hibrit güneş tutulması görüldü ve Solar Saros 129'un 51. güneş tutulmasıydı. * 9 Nisan - Galler Prensi Charles, Camilla Parker Bowles ile Windsor's Guildhall'da düzenlenen resmi törenle evlenir. Camilla, Cornwall Düşesi unvanını aldı. * 23 Nisan - YouTube'a Me at the zoo adıyla ilk video yüklendi. * 24 Nisan - Yılın ilk ay tutulması, Başak'ta alçalan düğüm noktasında meydana gelen penumbral bir olaydı. Bu, Ay'ın perigee ulaşmasından 5 gün önceydi. Gama, -1.08851 değerine sahipti. Doğu Asya, Avustralya, Pasifik ve Amerika'da penumbral bir ay tutulması görüldü ve Lunar Saros 141'in 23. ay tutulmasıydı. * 26 Nisan - Suriye, son askeri garnizonunu Lübnan'dan geri çekerek 29 yıllık askeri işgaline son verdi. * 27 Nisan - Superjumbo jet uçağı Airbus A380, Toulouse'da ilk uçuşunu gerçekleştirdi. === Mayıs === * 13 Mayıs - Andican olayları: Özbekistan'ın Andican şehrinde güvenlik güçleri en az 200 protestocuyu öldürdü. * 19-21 Mayıs - 2005 Eurovision Şarkı Yarışması, Ukrayna'nın başkenti Kiev'de gerçekleşti. Yarışmayı Elena Paparizu tarafından söylenen "My Number One" şarkısıyla Yunanistan kazandı. === Haziran === === Temmuz === * 2 Temmuz - Eşzamanlı 10 konser programı olan Live 8, tüm dünyada gerçekleşerek Make Poverty History kampanyasına olan ilgiyi arttırdı. * 6 Temmuz - Uluslararası Olimpiyat Komitesi, Londra'ya 2012 Yaz Olimpiyatları'na ev sahipliği yapma hakkı verdi. * 7 Temmuz - Londra'nın merkezinde Dört koordineli intihar saldırısı gerçekleşti, 52 kişi öldü ve 700'den fazla kişi yaralandı. * 23 Temmuz - Mısır'ın Şarm El-Şeyh tatil beldesinde bir dizi bombalama sonucunda 80'den fazla kişi öldü. * 28 Temmuz - Geçici İrlanda Cumhuriyet Ordusu, 1969'dan beri sürdürdüğü silahlı kampanyanın sona erdiğini duyurdu ve tüm birliklerine silahlarını bırakmalarını emretti. === Ağustos === * 11 Ağustos - 23. Dünya Üniversite Yaz Spor Oyunları'nın (Universiade) açılış töreni, İzmir Atatürk Stadyumu'nda gerçekleştirildi. *12 Ağustos - Mars'ı keşfetmek için tasarlanan Mars Reconnaissance Orbiter, Cape Canaveral'dan fırlatıldı. * 14 Ağustos - Helios Airways'in 522 sefer sayılı uçuşu, Larnaka, Kıbrıs'tan Atina üzerinden Prag, Çekya'ya giderken, Grammatiko, Yunanistan yakınlarındaki tepelerde düştü, 121 yolcu ve mürettebat öldü. * 16 Ağustos - West Caribbean Airways'in 708 sefer sayılı uçuşunu yapan HK-4374X kuyruk numaralı uçak Venezuela'da bir dağa çarptı. 160 yolcu ve mürettebat öldü. * 18 Ağustos - İlk Çin-Rusya ortak askeri tatbikatı olan 2005 Barış Misyonu, Şantung Yarımadası'nda sekiz günlük eğitimine başladı. * 29 Ağustos - Katrina Kasırgası, ABD Körfez Kıyısı boyunca karaya inerek binden fazla insanın ölümüne ve ciddi hasara yol açarak tahmini 108 milyar dolar zarar verdi. * 31 Ağustos - Irak'ın başkenti Bağdat'taki Al-Aaimmah köprüsünde izdiham oldu, dini bir bayramı kutlayan 953 Şii Müslüman hacı öldü. === Eylül === * 7 Eylül - Mısır, dolandırıcılık iddialarıyla gölgelenen ilk çok partili başkanlık seçimini düzenledi. * 12 Eylül - İsrail birden fazla yerleşim yerini yıktı ve ordusunu Gazze Şeridi'nden çekti. * 19 Eylül - Kuzey Kore, yardım ve işbirliği karşılığında nükleer silah üretmeyi durdurmayı kabul etti. * 30 Eylül - Danimarka Karikatür Krizi: Muhammed'in tartışmalı çizimleri, Danimarka gazetesi Jyllands-Posten'de yayınlandı ve dünya çapında Müslümanlar tarafından öfke ve şiddetli isyanlara yol açtı. === Ekim === * 3 Ekim **2005'in ikinci güneş tutulması, Başak'ta alçalan düğüm noktasında meydana gelen halka şeklinde bir olaydı. Bu, Ay'ın zirveye ulaşmasından 4.8 gün sonraydı. Gamma 0.33058 değerine sahipti. Portekiz, İspanya, Libya, Sudan ve Kenya'da halka şeklinde bir güneş tutulması görüldü ve Solar Saros 134'ün 43. güneş tutulmasıydı. **Türkiye'nin Avrupa Birliği üyelik süreci başladı. *8 Ekim - 2005 Keşmir depremi: 7.6 Mw Keşmir depremi, Azad Keşmir, Pakistan ve çevresinde etkili oldu. 86.000'den fazla insanı öldü ve birkaç milyon kişi yerinden oldu. *12 Ekim - İkinci insanlı Çin uzay aracı Shenzhou 6 fırlatıldı. *15 Ekim - Irak'ta yapılan seçimler sonucunda, diğer şeylerin yanı sıra ülkenin resmi adını "Iraqi Republic" yerine "Republic of Iraq" olarak değiştiren değişiklikler Iraklı seçmenler tarafından onaylandı. *17 Ekim - 2005'in son tutulması, Koç'ta yükselen düğüm noktasında meydana gelen kısmi bir ay tutulması olayıydı. Bu, Ay'ın perigee ulaşmasından 2.9 gün sonraydı. Gamma 0.97960 değerine sahipti. Asya, Avustralya, Pasifik ve Kuzey Amerika'da kısmi bir ay tutulması görüldü ve Lunar Saros 146'nın 10. ay tutulmasıydı. *19 Ekim - Saddam Hüseyin'in davası başladı. *24 Ekim - Wilma Kasırgası, Cape Romano yakınlarında ortaya çıktı. === Kasım === * 9 Kasım - 2005 Amman saldırıları: Ürdün'ün başkenti Amman'da düzenlenen bir dizi koordineli intihar saldırısında en az 60 kişi öldü ve 115 kişi yaralandı. * 11 Kasım - Kazakistan'da, Almatı eski belediye başkanı, hükûmet bakanı ve Nursultan Nazarbayev'in siyasi muhalifi Zamanbek Nurkadilov, aile evinde ölü bulundu. * 13 Kasım - 25 yaşındaki İskoç bir adam olan Andrew Stimpson, HIV'den 'tedavi aldığı' kanıtlanan ilk kişi olarak bildirildi. * 22 Kasım ** Angela Merkel, Almanya'nın ilk kadın Şansölyesi olarak göreve başladı. ** Microsoft, Xbox 360'ı piyasaya sürdü. * 23 Kasım - Ellen Johnson Sirleaf, Liberya genel seçimlerini kazandı ve onu Afrika'da demokratik olarak seçilmiş ilk kadın devlet başkanı yaptı. * 28 Kasım - Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği konferansı Montreal'de yapıldı. * 30 Kasım - Fransa'daki cerrahlar ilk insan yüzü naklini gerçekleştirdi ve Isabelle Dinoire bunu geçiren ilk kişi oldu. === Aralık === * 12 Aralık - Bilim adamları, nörolojik bozuklukların gerçekçi modellerini yapmak için az sayıda insan nöronuna sahip fareler yarattıklarını açıkladılar. * 18 Aralık - Çad, Sudan'ın desteğiyle çeşitli isyancı güçlerin başkent N'Djamena'ya saldırmasının ardından iç savaşa girdi. * 31 Aralık - 1998'den beri ilk kez 2005 yılını bitirmek için bir artık saniye daha eklendi; 23.59:60. == Doğumlar == * 4 Ocak - Dafne Keen, İngiliz oyuncu * 11 Ocak - Roksana Węgiel, Polonyalı şarkıcı, 2018 Eurovision Çocuk Şarkı Yarışması'nın kazananı * 21 Şubat - Hong Hwa-ri, Güney Koreli oyuncu * 25 Şubat - Arda Güler, Türk milli futbolcu * 26 Şubat - Alexia (Hollanda prensesi), Hollandalı Willem-Alexander'ın ve Máxima Zorreguieta Cerruti'nin kızı * 4 Ekim - Emir Berke Zincidi, Türk çocuk oyuncu * 15 Ekim - Christian (Danimarka prensi) * 31 Ekim - Leonor de Borbón, İspanya Kralı VI. Felipe ve eşi İspanya Kraliçesi Letizia Ortiz'in kızı * 3 Aralık - Sverre Magnus, Norveç Veliaht Prensi Haakon ve eşi Mette-Marit'in oğlu == Ölümler == === Ocak === * 2 Ocak - Maclyn McCarty, Amerikalı genetikçi (d. 1911) * 3 Ocak - Will Eisner, Amerikalı çizgi filmci, yazar ve girişimci (d. 1917) * 15 Ocak - Victoria de los Ángeles, İspanyol soprano (d. 1923) * 17 Ocak - Virginia Mayo, Amerikalı oyuncu (d. 1920) * 19 Ocak - Lamont Bentley, Amerikalı oyuncu ve rap sanatçısı (d. 1973) * 20 Ocak - Per Borten, 14. Norveç Başbakanı (d. 1913) * 23 Ocak - Johnny Carson, Amerikalı televizyon sunucusu (d. 1925) * 25 Ocak - Philip Johnson, Amerikalı mimar (d. 1906) * 28 Ocak - Jacques Villeret, Fransız oyuncu (d. 1951) * 29 Ocak - Efraim Kişon, İsrailli yazar ve yönetmen (d. 1924) === Şubat === * 1 Şubat - John Vernon, Kanadalı oyuncu (d. 1932) * 2 Şubat - Max Schmeling, Alman boksör (d. 1905) * 3 Şubat ** Ernst Mayr, Alman-Amerikalı biyolog (d. 1904) ** Zurab Jvania, 4. Gürcistan Başbakanı (d. 1963) * 4 Şubat - Ossie Davis, Amerikalı oyuncu, şair, yazar ve insan hakları aktivisti (d. 1917) * 5 Şubat - Gnassingbé Eyadéma, 3. Togo Devlet Başkanı (d. 1935) * 10 Şubat - Arthur Miller, Amerikalı oyun yazarı (d. 1915) * 11 Şubat - Mary Jackson, Amerikalı matematikçi ve mühendis (d. 1921) * 13 Şubat - Lucia dos Santos, Portekizli rahibe (d. 1907) * 14 Şubat - Refik el-Hariri, Lübnan Başbakanı (d. 1944) * 17 Şubat ** Dan O'Herlihy, İrlandalı oyuncu (d. 1919) ** Omar Sívori, Arjantinli futbolcu (d. 1935) *20 Şubat **Sandra Dee, Amerikalı oyuncu (d. 1942) **Hunter S. Thompson, Amerikalı gazeteci (d. 1937) *21 Şubat - Zdzislaw Beksinski, Polonyalı ressam, fotoğrafçı ve heykeltıraş (d. 1929) *22 Şubat - Simone Simon, Fransız oyuncu (d. 1910) *25 Şubat - Peter Benenson, İngiliz avukat ve Uluslararası Af Örgütü'nün kurucusu (d. 1921) === Mart === * 3 Mart - Rinus Michels, Hollandalı futbolcu ve antrenör (d. 1928) * 6 Mart - Hans Bethe, Amerikalı oyuncu (d. 1918) * 8 Mart - Aslan Mashadov, Çeçen ayrılıkçı lider, 3. İçkerya Çeçen Cumhuriyeti Devlet Başkanı (d. 1951) * 14 Mart - Akira Yoshizawa, Japon origami ustası (d. 1911) * 22 Mart - Kenzō Tange, Japon mimar (d. 1913) * 26 Mart - James Callaghan, 70. Birleşik Krallık Başbakanı (d. 1912) === Nisan === * 2 Nisan - II. Ioannes Paulus, (d. 1920) * 5 Nisan - Saul Bellow, Kanadlı-Amerikan yazar (d. 1915) * 6 Nisan - III. Rainier, Monako prensi (d. 1923) * 11 Nisan - Lucien Laurent, Fransız futbolcu (d. 1907) * 19 Nisan - George Pan Cosmatos, Greko-İtalyan film yönetmeni ve senarist (d. 1941) * 22 Nisan - Eduardo Luigi Paolozzi, İskoçyalı heykeltıraş ve artist (d. 1924) * 23 Nisan - John Mills, İngiliz oyuncu (d. 1908) * 24 Nisan - Ezer Weizman, 7. İsrail Devlet Başkanı (d. 1924) * 26 Nisan - Maria Schell, Avusturyalı oyuncu (d. 1926) * 28 Nisan - Chris Candido, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1972) === Mayıs === * 12 Mayıs - Monica Zetterlund, İsveçli şarkıcı ve oyuncu (d. 1937) * 13 Mayıs - George Dantzig, Amerikalı matematikçi (d. 1914) * 17 Mayıs - Frank Gorshin, Amerikalı oyuncu, izlenimci ve komedyen (d. 1933) * 20 Mayıs - Paul Ricœur, Fransız filozof (d. 1913) * 26 Mayıs ** Eddie Albert, Amerikalı oyuncu ve aktivist (d. 1906) ** Sangoulé Lamizana, 2. Burkina Faso Devlet Başkanı ve 2. Başbakanı (d. 1916) === Haziran === * 1 Haziran - George Mikan, Amerikalı basketçi (d. 1924) * 6 Haziran - Anne Bancroft, Amerikalı oyuncu (d. 1931) * 9 Haziran - Arjan Adarov, Altay yazar (d. 1932) * 11 Haziran - Vasco Gonçalves, 103. Portekiz Başbakanı (d. 1921) * 13 Haziran - Álvaro Cunhal, Portekizli politikacı (d. 1913) * 20 Haziran - Jack Kilby, Amerikalı mühendis (d. 1923) * 25 Haziran - Kâzım Koyuncu, Türk müzisyen (d. 1971) === Temmuz === * 1 Temmuz - Luther Vandross, Amerikalı şarkıcı (d. 1951) * 6 Temmuz - Claude Simon, Madagaskarlı-Fransız Nobel Ödüllü romancı ve eleştirmen (d. 1913) * 17 Temmuz - Edward Heath, 68. Birleşik Krallık Başbakanı (d. 1916) * 18 Temmuz - William Westmoreland, Amerikalı general (d. 1914) * 21 Temmuz - Long John Baldry, Kanadalı müzisyen (d. 1941) * 31 Temmuz - Wim Duisenberg, Hollandalı politikacı (d. 1935) === Ağustos === * 1 Ağustos - Fehd, Suudi Arabistan Kralı (b. 1921) * 6 Ağustos - Robin Cook, İngiliz politikacı (d. 1946) * 7 Ağustos - Peter Jennings, Kanadalı-Amerikan haber spikeri (d. 1938) * 8 Ağustos - Barbara Bel Geddes, Amerikalı oyuncu (d. 1922)Actress Barbara Bel Geddes has died, MSNBC, August 10, 2005. * 9 Ağustos - Matthew McGrory, Amerikalı oyuncu (d. 1973) * 31 Ağustos - Joseph Rotblat, Polonyalı-İngiliz fizikçi (d. 1908) === Eylül === * 6 Eylül - Eugenia Charles, 3. Dominik Başbakanı (d. 1919) * 14 Eylül - Robert Wise, Amerikalı yönetmen (d. 1914) * 20 Eylül - Simon Wiesenthal, Avusturyalı Holokost'tan kurtulan kişi ve Nazi avcısı (d. 1908) * 25 Eylül - Don Adams, Amerikalı oyuncu, komedyen ve yönetmen (d. 1923) === Ekim === * 10 Ekim - Milton Obote, 2. Uganda Devlet Başkanı (d. 1925)"Former Ugandan leader Obote dies" , BBC News, 10 October 2005. * 17 Ekim - Ba Jin, Çinli yazar (d. 1904) * 21 Ekim - Tara Correa-McMullen, Amerikalı oyuncu (d. 1989) * 24 Ekim - Rosa Parks, Amerikalı sivil hakları aktivisti (d. 1913) * 28 Ekim - Richard Smalley, Amerikalı Nobel Ödüllü fizikçi ve kimyager (d. 1943) === Kasım === * 1 Kasım - Michael Piller, Amerikalı senaryo yazarı ve yapımcı (b. 1948) * 2 Kasım - Ferruccio Valcareggi, İtalyan futbolcu ve menajer (b. 1919) * 5 Kasım - John Fowles, İngiliz romancı (b. 1926) * 11 Kasım ** Mustafa Akkad, Suriyeli-Amerikan film yapımcısı (d. 1930) ** Zamanbek Nurkadilov, Kazak politikacı (d. 1944) * 13 Kasım - Eddie Guerrero, Meksikalı-Amerikan profesyonel güreşçi (d. 1967) * 16 Kasım - Henry Taube, Kanadalı-Amerikan Nobel Ödüllü kimyager ve akademisyen (d. 1915) * 24 Kasım - Pat Morita, Amerikalı oyuncu (d. 1932) * 25 Kasım - George Best, Kuzey İrlandalı futbolcu (d. 1946) === Aralık === * 10 Aralık ** Eugene McCarthy, Amerikalı politikacı (d. 1916) ** Richard Pryor, Amerikalı stand-up komedyeni, oyuncu ve yazar (d. 1940) * 26 Aralık - Vincent Schiavelli, Amerikalı oyuncu ve yemek yazarı (d. 1948) == Nobel Ödülleri == * Kimya - Robert Grubbs, Richard Schrock ve Yves Chauvin * Ekonomi - Robert J. Aumann, ve Thomas C. Schelling * Edebiyat - Harold Pinter * Barış - Muhammed el-Baradey * Fizik - Roy Glauber, John Hall, ve Theodor W. Hänsch * Fizyoloji veya Tıp - Robin Warren ve Barry Marshall == İngilizce yeni kelimeler ve terimler == * didymo * functional calculus * glamping * locavore * microblogging * pre-exposure prophylaxis * ransomware * rock snot * sexting * truther * vodcast == Ayrıca bakınız == * 2005'te Türkiye == Kaynakça ==
2004 (MMIV) Miladi takvim'in Perşembe günü başlayan artık yılı. 2000'lerin 4. yılı. Birleşmiş Milletler tarafından Uluslararası Pirinç Yılı, UNESCO tarafından ise Köleliğe Karşı Mücadele ve Kaldırılmasına Karşı Uluslararası Yıl olarak ilan edilmiştir. == Olaylar == === Ocak === küçükresim|Spirit * 3 Ocak - Flash Hava Yolları'nın 1154 sefer sayılı uçuşunu yapan Boeing 737-3Q8 tipi yolcu uçağı Mısır açıklarında Kızıldeniz'e düştü. Uçaktaki 148 kişinin hepsi öldü. Mısır tarihinin en ölümcül havacılık kazalarından biri haline geldi. * 4 Ocak - NASA'nın MER-A (Spirit) uzay aracı Mars'ın yüzeyine indi. * 8 Ocak - O zamana kadar yapılmış en büyük okyanus gemisi olan RMS Queen Mary 2, adını taşıyan torunu Kraliçe II. Elizabeth tarafından vaftiz edildi. * 25 Ocak - NASA'nın MER-B (Opportunity) uzay aracı, Mars yüzeyine indi. === Şubat === * 2 Şubat - Konya'da bulunan bir apartman, yapım hatası nedeniyle çökerek 92 kişinin ölmesine neden oldu. * 4 Şubat - Mark Zuckerberg Facebook'u kurdu (Harvard Üniversitesi için.) * 14 Şubat - Hamburg doğumlu Türk yönetmen Fatih Akın'ın son filmi “Gegen die Wand” (Duvara Karşı), Berlin Uluslararası Film Festivali'nde en iyi film seçilerek ”Altın Ayı” ödülünü aldı. * 26 Şubat - Makedonya cumhurbaşkanı Boris Traykovski, Bosna-Hersek'in Mostar kenti yakınlarında bir uçak kazasında öldü. * 29 Şubat - Haiti Devlet Başkanı Jean- Bertrand Aristide darbeyle devrildi. === Mart === * 2 Mart - Irak Aşure Günü saldırıları: Irak'ın Kerbela kentinde Aşure Günü nedeniyle 140'ın üzerinde Şii Müslüman'ın ölümüne neden olan bir dizi bombalama gerçekleşti. * 11 Mart - Madrid tren saldırıları: İspanya'nın Madrid kentindeki Cercanías tren istasyonunda düzenlenen koordineli saldırılarda en az 192 kişi öldü.https://web.archive.org/web/20150315034747/http://www.zoomnews.es/499926/actualidad/espana/pilar- manjon-lamenta-ostracismo-las-victimas-once-anos-despues-del-11-m * 14 Mart - PSOE, İspanya'da seçimi kazandı; José Luis Rodríguez Zapatero, José María Aznar'ın yerine İspanya başbakanı seçildi. * 28 Mart - Kaydedilen ilk Güney Atlantik tropikal siklonu olan Catarina Kasırgası, Brezilya'nın Santa Catarina kentinde karaya çıktı. * 29 Mart - Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya ve Slovenya, NATO'ya kabul edildi. Bu, örgütün en büyük genişlemesi oldu. === Nisan === *8 Nisan - İnsani Ateşkes Antlaşması, Darfur'daki savaşı durdurmak için Sudan hükûmeti ve iki isyancı grup tarafından imzalandı. *17 Nisan - İsrail helikopterleri Gazze Şeridi'ndeki bir araç konvoyuna füze atarak Hamas lideri Abdülaziz er-Rantisi'yi öldürdü. *24 Nisan - Kıbrıs'ı yeniden birleştirmeyi öneren Annan Kıbrıs Planı referandumları hem Rumlar'ın hem de Türkler'in kontrol ettiği kısımlarda yapıldı. Kıbrıs Türkleri olumlu oy kullansa da Kıbrıs Rumları öneriyi reddetti. === Mayıs === * 1 Mayıs - Kıbrıs Cumhuriyeti, Çekya, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya Avrupa Birliği'ne katıldı. * 12-15 Mayıs - Eurovision Şarkı Yarışması Türkiye'nin İstanbul şehrinde düzenlendi. Yarışmayı Ukraynalı Ruslana'nın "Wild Dances" şarkısı kazandı. * 21 Mayıs - Türkiye cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer anayasa değişikliğini onayladı. Devlet Güvenlik Mahkemesi kaldırıldı. === Haziran === * 8 Haziran - Venüs'ün transit geçişi * 12 Haziran-4 Temmuz - Portekiz, Yunanistan'ın kazandığı 2004 Avrupa Futbol Şampiyonasına ev sahipliği yaptı. * 21 Haziran - Mojave, Kaliforniya'daki SpaceShipOne, uzay yolculuğuna ulaşmak için özel olarak finanse edilen ilk uzay aracı oldu. * 28 Haziran - Irak'ı işgal eden ABD liderliğindeki koalisyon Geçici Koalisyon Yönetimi (CPA) egemenliğini Irak Geçici Hükûmetine devretti. * 30 Haziran - Irak'ta Cumhurbaşkanı Saddam Hüseyin'in savaş suçları ve insanlığa karşı suçlardan yargılanmasının ön duruşmaları başladı. === Temmuz- === * 1 Temmuz - İnsansız Cassini-Huygens uzay sondası Satürn'e vardı. * 11 Temmuz - Rusya Federasyonu, Sovyetler Birliği pasaportlarını yasal kimlik olarak tanımayı sonlandırdı. * 22 Temmuz - Pamukova tren kazası: İstanbul'dan Ankara'ya hareket eden Yakup Kadri Karaosmanoğlu adlı hızlı trenin 4 vagonu Sakarya'nın Pamukova ilçesi yakınlarında raydan çıktı. Kazada 41 kişi öldü, 89 kişi yaralandı. === Ağustos === * 1 Ağustos - Paraguay'ın başkenti Asunción'daki "Ycua Bolaños-Botánico" isimli süpermarkette çıkan yangında yaklaşık 400 kişi öldü. * 3 Ağustos - NASA'nın ana görevi Merkür'ün incelenmesi olan insansız uzay sondası MESSENGER fırlatıldı. * 12 Ağustos - Lee Hsien Loong, Singapur'un üçüncü Başbakanı olarak yemin etti. * 13-29 Ağustos - 2004 Yaz Olimpiyatları Yunanistan'ın başkenti Atina'da başladı. * 22 Ağustos - Silahlı soyguncular, Edvard Munch'ın Çığlık, Madonna ve diğer tablolarını Norveç'in başkenti Oslo'daki Munch Müzesi'nden çaldı. *24 Ağustos - Volga-AviaExpress 1303 sefer sayılı uçuşu: Tupolev Tu-134 model yolcu uçağı Moskova'daki Domodedovo Uluslararası Havalimanı'ndan ayrıldıktan sonra Rusya'nın Tula Oblastı üzerinde patladı ve uçaktaki 43 kişinin tamamını öldü; birkaç dakika sonra, aynı havalimanından Sibirya Hava Yolları 1047 sefer sayılı uçuşu için kalkan bir Tupolev Tu-154, Rostov Oblastı üzerinde patladı ve düştü, uçaktaki 46 kişi öldü. Rusya hükûmeti, patlamaların Çeçen kadın intihar bombacılarının neden olduğunu açıkladı. === Eylül === * 1 Eylül - Beslan Katliamı: Çeçen isyancılar, Rusya'nın Beslan kentindeki bir okulda çoğu çocuk 1.128 kişiyi rehin aldı. Kriz, Rus güvenlik güçlerinin binaya hücum etmesiyle sona erdi ve 330'dan fazla insan öldü. * 9 Eylül - Endonezya'nın başkenti Cakarta'daki Avustralya büyükelçiliğinde Jemaah Islamiyah'a ait bir bombalı araç patladı ve 9 kişi öldü. === Ekim === * 8 Ekim - İntihar bombacıları Mısır'ın Kızıldeniz tatil beldesi olan Taba'da iki bomba patlatarak 34 kişinin ölümüne ve çoğu İsrailli turist olmak üzere 171 kişinin yaralanmasına neden oldu. * 9 Ekim - 2004 Avustralya federal seçimi: John Howard'ın Liberal/Ulusal Koalisyon Hükûmeti, Mark Latham önderliğindeki İşçi Partisi'ni mağlup ederek artan çoğunlukla yeniden seçildi. * 19 Ekim - Bir kaşif ekibi, 2.080 metre derinlikle dünyanın en derin mağarası olan Krubera mağarası'nın dibine ulaştı. * 20 Ekim - Susilo Bambang Yudhoyono, Endonezya'nın 6. Cumhurbaşkanı olarak yemin etti ve Endonezya'da doğrudan seçilen ilk cumhurbaşkanı oldu. * 29 Ekim - Avrupa devlet başkanları Roma'da ilk Avrupa Birliği Anayasasını oluşturan Antlaşma ve Nihai Senet'i imzalar. === Kasım === * 2 Kasım - Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimleri: George W. Bush yeniden Amerika Birleşik Devletleri başkanı seçildi. * 13 Kasım - Avrupa Uzay Ajansı'nın insansız uzay aracı SMART-1 Ay'a ulaştı. Bu, Ay'a uçan ve yörüngesinde dönen ilk Avrupa uydusu oldu. * 16 Kasım - NASA'nın hipersonik Scramjet'i, insansız bir deneysel uçuşta yaklaşık 7.000 mil/saat (Mach 9,6) hıza ulaşarak bir rekor kırdı. * 21 Kasım - Tüm zamanların en çok satan taşınabilir oyun konsolu olan Nintendo DS, Kuzey Amerika'da piyasaya sürüldü. * 22 Kasım - Turuncu Devrim: Ukrayna'da Viktor Yanukoviç'in seçim sahtekarlığı suçlamalarının ortasında Viktor Yuşçenko'ya karşı kazandığı tartışmalı bir cumhurbaşkanlığı seçiminin ardından başladı. Daha sonra yeniden yapılan oylama, Yuşçenko'nun kazanmasıyla sonuçlandı. === Aralık === *14 Aralık - Dünyanın en yüksek köprüsü olan Fransa'nın Massif Central dağlarındaki Tarn üzerindeki Millau Viyadüğü resmen açıldı. *21 Aralık - Iraklı isyancılar Musul kentinde bir ABD askeri üssüne saldırarak 22 kişiyi öldürdü. *26 Aralık - Hint Okyanusu depremi ve tsunamisi: 9.1-9.3 Mw büyüklüğündeki deprem Kuzey Sumatra'yı maksimum Mercalli şiddet ölçeğine göre IX (Şiddetli) olarak salladı. Ayrıca Tayland, Hindistan, Sri Lanka, Maldivler, Malezya, Myanmar, Bangladeş ve Endonezya'nın kıyı bölgelerini etkileyen gözlemlenen en büyük tsunamilerden biri meydana geldi. 200.000'den fazla kişi öldü. *27 Aralık - Münih yakınlarındaki Garching'deki Max Planck Dünya Dışı Fizik Enstitüsü'nden astrofizikçiler, bir magnetardan gelen en güçlü patlamayı ölçtü. UT 21:30:26'da Dünya, gama ve X-ışınlarının devasa bir dalgasıyla vuruldu. Şimdiye kadar ölçülen yüksek enerjili gama radyasyonunun en güçlü akısıdır. *30 Aralık - Arjantin'in başkenti Buenos Aires'teki República Cromañón gece kulübünde çıkan yangında 194 kişi öldü. *31 Aralık - 510 m yükseklikte duran, dünyanın en yüksek gökdeleni olan Taipei 101 resmi olarak açıldı. == Doğumlar == === Ocak === * 3 Ocak - Miha Fontaine, Kanadalı kayakçı * 10 Ocak - Jude Soonsup-Bell, İngiliz futbolcu * 15 Ocak - Grace VanderWaal, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 21 Ocak - Ingrid Alexandra, Norveç Prensesi * 23 Ocak - Kristian Hlynsson, İzlandalı futbolcu === Şubat === * 19 Şubat - Millie Bobby Brown, İngiliz oyuncu === Mart === * 5 Mart - Choi Soo-in, Güney Koreli çocuk oyuncu * 13 Mart - Cori Gauff, Amerikalı tenisçi === Nisan === * 18 Nisan - Nick Smith, Amerikalı kolej basketbolcusu === Mayıs === * 1 Mayıs - Charli D'Amelio, Amerikalı dansçı ve sosyal medya fenomeni === Haziran === * 1 Haziran - Andreas Schjelderup, Norveçli futbolcu * 2 Haziran - Helin Kandemir, Türk oyuncu * 4 Haziran - Mackenzie Ziegler, Amerikalı dansçı ve sosyal medya fenomeni === Temmuz === === Ağustos === * 31 Ağustos - Tanya Muzinda, Zimbabveli motosikletçi === Eylül === === Ekim === * 3 Ekim - Noah Schnapp, Amerikalı oyuncu * 10 Ekim - Zain Al Rafeea, Suriyeli oyuncu * 12 Ekim - Darci Lynne, Amerikalı vantrilok * 19 Ekim - Ronaldo Kwateh, Endonezyalı futbolcu === Kasım === * 11 Kasım - Oakes Fegley, Amerikalı oyuncu * 20 Kasım - Youssoufa Moukoko, Alman futbolcu === Aralık === == Ölümler == === Ocak === * 7 Ocak - Ingrid Thulin, İsveçli oyuncu (d. 1926) * 14 Ocak - Terje Bakken, Norveçli müzisyen (d. 1978) * 16 Ocak - Kalevi Sorsa, 34. Finlandiya Başbakanı (d. 1930) * 17 Ocak - Czesław Niemen, Polonyalı şarkıcı (d. 1939) * 22 Ocak - Ann Miller, Amerikalı dansçı ve oyuncu (d. 1923) * 25 Ocak ** Fanny Blankers-Koen, Hollandalı atlet (d. 1918) ** Miklós Fehér, Macar futbolcu (d. 1979) * 28 Ocak - Joe Viterelli, Amerikalı oyuncu (d. 1937) === Şubat === *2 Şubat - Suha Arın, belgesel sinemacı (d. 1942) *8 Şubat - Cem Karaca, müzisyen (d. 1945) *14 Şubat - Marco Pantani, İtalyan bisikletçi (d. 1970) *17 Şubat - José López Portillo, 51. Meksika devlet başkanı (d. 1920) *21 Şubat - John Charles, Galli futbolcu (d. 1931) *24 Şubat - John Randolph, Amerikalı oyucu (d. 1915) *26 Şubat - Boris Traykovski, 2. Makedonya devlet başkanı (d. 1956) === Mart === * 7 Mart - Paul Winfield, Amerikalı oyuncu (d. 1939) * 8 Mart - Ebu Abbas, Filistin Kurtuluş Cephesi (d. 1948) * 9 Mart - Albert Mol, Hollandalı sanatçı (d. 1917) *10 Mart - Nesibe Zeynalova, Azeri oyuncu (d. 1916) * 15 Mart - John Pople, İngiliz Nobel Ödüllü kimyager (d. 1925) * 20 Mart - Juliana, Hollanda Kraliçesi (d. 1909) * 22 Mart - Ahmed Yasin, Hamas'ın Filistinli kurucu ortağı (d. 1937) * 28 Mart - Peter Ustinov, İngiliz oyuncu ve yönetmen (d. 1921) === Nisan === * 1 Nisan - Carrie Snodgress, Amerikalı oyuncu (d. 1945) *10 Nisan - Sakıp Sabancı, Türk iş insanı (d. 1933) * 17 Nisan **Abdülaziz er-Rantisi, Hamas üyesi, Filistinli devlet görevlisi (d. 1947) **Fana Koçovska, Makedon direnişçi, Yugoslav Partizanı ve Halk Kahramanı Nişanı sahibi ulusal kahraman (d. 1927) * 18 Nisan - Kamisese Mara, 2. Fiji Devlet Başkanı (d. 1920) * 24 Nisan - Estée Lauder, Amerikalı girişimci, güzellik uzmanı (d. 1906) * 26 Nisan - Hubert Selby Jr., Amerikalı yazar (d. 1928) === Mayıs === * 7 Mayıs - Nick Berg, Amerikalı iş insanı (d. 1978) * 16 Mayıs - Marika Rökk, Mısır doğumlu Avusturyalı şarkıcı, dansçı ve oyuncu (d. 1913) * 17 Mayıs ** Tony Randall, Amerikalı oyuncu (d. 1920) **İzzeddin Salim, 45. Irak Başbakanı (d. 1943) *22 Mayıs - Richard Biggs, Amerikalı televizyon ve sahne oyuncusu (d. 1960) === Haziran === *2 Haziran - Tesfaye Gebre Kidan, Etiyopyalı general, savunma bakanı ve Etiyopya cumhurbaşkanı vekili ( 1935) *3 Haziran - Quorthon, İsveçli müzisyen (d. 1966) *5 Haziran **Ronald Reagan, 40. ABD Başkanı (d. 1911) **Necdet Mahfi Ayral, Türk tiyatro, sinema, seslendirme sanatçısı (d. 1908) *10 Haziran **Ray Charles, Amerikalı şarkıcı (d. 1930) **Ksenofon Zolotas, Yunan ekonomist ve politikacı, geçici Yunanistan Başbakanı (d. 1904) *13 Haziran - Jennifer Nitsch, Alman oyuncu (d. 1966) *15 Haziran - Ahmet Piriştina, İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı (d. 1952) *22 Haziran - Thomas Gold, Amerikalı astrofizikçi (d. 1920) === Temmuz === * 1 Temmuz - Marlon Brando, Amerikalı oyuncu (d. 1924) * 6 Temmuz - Thomas Klestil, Avusturyalı diplomat ve politikacı, 10. Avusturya Devlet Başkanı (d. 1932) * 10 Temmuz - Maria de Lourdes Pintasilgo, 108. Portekiz Başbakanı (d. 1930) * 19 Temmuz - Zenkō Suzuki, Japon politikacı, 44. Japonya Başbakanı (d. 1911) * 21 Temmuz ** Jerry Goldsmith, Amerikalı besteci (d. 1929) ** Edward B. Lewis, Amerikalı Nobel Ödüllü genetikçi (d. 1918) * 22 Temmuz - Sacha Distel, Fransız şarkıcı (d. 1933) *26 Temmuz - Oğuz Aral, Türk karikatürist (d. 1936) * 28 Temmuz - Francis Crick, İngiliz Nobel Ödüllü moleküler biyolog (d. 1916) === Ağustos === *1 Ağustos - Philip Hauge Abelson, Amerikalı Nobel Ödüllü fizikçi (d. 1913) * 5 Ağustos - Nuri Turgut Adalı, Türk şair ve öğretmen (d. 1922) * 3 Ağustos - Henri Cartier-Bresson, Fransız fotoğrafçı (d. 1908) * 6 Ağustos - Rick James, Amerikalı şarkıcı (d. 1948) * 8 Ağustos - Fay Wray, Kanadalı- Amerikan oyuncu (d. 1907) * 12 Ağustos - Godfrey Hounsfield, İngiliz Nobel Ödüllü elektrik mühendisi ve mucit (d. 1919) * 13 Ağustos - Julia Child, Amerikalı şef (d. 1912) * 14 Ağustos - Czesław Miłosz, Polonyalı Nobel Ödüllü yazar (d. 1911) * 15 Ağustos - Sune Bergström, İsveçli Nobel Ödüllü biyokimyacı (d. 1916) *16 Ağustos - Semiha Berksoy, ilk Türk kadın opera sanatçısı (d. 1910) * 26 Ağustos - Laura Branigan, Amerikalı şarkıcı (d. 1952) === Eylül === * 12 Eylül - Max Abramovitz, Amerikalı mimar (d. 1908) * 20 Eylül - Brian Clough, İngiliz futbolcu ve teknik direktör (d. 1935) * 22 Eylül - Big Boss Man, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1963) * 24 Eylül - Françoise Sagan, Fransız yazar (d. 1935) === Ekim === * 1 Ekim - Richard Avedon, Amerikalı fotoğrafçı (d. 1923) * 3 Ekim - Janet Leigh, Amerikalı oyuncu (d. 1927) * 5 Ekim - Maurice Wilkins, İngiliz Nobel Ödüllü fizikçi (d. 1916) * 8 Ekim - Jacques Derrida, Cezayir asıllı İngiliz edebiyat eleştirmeni (d. 1930) * 10 Ekim - Christopher Reeve, Amerikalı komedyen oyuncu (d 1952) * 23 Ekim - Bill Nicholson, İngiliz futbolcu (d. 1919) === Kasım === * 2 Kasım **Theo van Gogh, Alman yönetmen (d. 1957) **Zaid bin Sultan el-Nehyan, 1. Birleşik Arap Emirlikleri Devlet Başkanı (d. 1918) *3 Kasım - Sergejs Žoltoks, Litvanyalı hokey oyuncusu (d. 1972) *7 Kasım - Howard Keel, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu (d. 1919) *9 Kasım **Emlyn Hughes, İngiliz futbolcu (d. 1947) **Stieg Larsson, İsveçli yazar (d. 1954) *11 Kasım - Yaser Arafat, Nobel Ödüllü Filistin'in ilk Devlet Başkanı (d. 1929) *13 Kasım - Ol' Dirty Bastard, Amerikalı rap sanatçısı (d. 1968) *18 Kasım - Robert Fox Bacher, Amerikalı fizikçi (d. 1905) *19 Kasım - John Robert Vane, İngiliz Nobel Ödüllü farmakolog (d. 1927) *26 Kasım - Philippe de Broca, Fransız yönetmen (d. 1933) === Aralık === *1 Aralık - Bernhard (Lippe-Biesterfeld prensi) (d. 1911) *4 Aralık - Mahmut Atalay, Dünya ve Olimpiyat şampiyonu Türk millî güreşçi (d. 1934) *8 Aralık - Dimebag Darrell, Amerikalı gitarist (d. 1966) *19 Aralık **Herbert Brown, İngiliz Nobel Ödüllü kimyager (d. 1912) **Renata Tebaldi, İtalyan soprano (d. 1922) *28 Aralık - Susan Sontag, Amerikalı yazar ve aktivist (d. 1933) *29 Aralık - Julius Axelrod, Nobel Ödüllü Amerikalı biyokimyacı ve akademisyen (d. 1912) *30 Aralık - Rıza Maksut İşman, Türk atlet (d. 1915) *31 Aralık - Gérard Debreu, Nobel Ödüllü Fransız ekonomist (d. 1921) == Nobel Ödülleri == * Kimya - Aaron Ciechanover, Avram Hershko, Irwin Rose * Ekonomi - Finn E. Kydland, Edward C. Prescott * Edebiyat - Elfriede Jelinek * Barış - Wangari Maathai * Fizik - David Gross, David Politzer, Frank Wilczek * Fizyoloji veya Tıp - Linda B. Buck, Richard Axel == İngilizce yeni kelime ve terimler == * e-waste (e-atık) * life hack (hayatı kolaylaştıran çözümler) * paywall (ödeme duvarı) * podcast * roentgenium (Röntgenyum) * Silver Alert * social media (sosyal medya) * waterboarding (su kayağı) == Ayrıca bakınız == * 2004'te Türkiye == Kaynakça ==
== Olaylar == * 1 Ocak - Yunanistan Avrupa Ekonomik Topluluğu üyeliğine kabul edildi. * 5 Ocak - Atatürk'ün doğumunun 100. yılı nedeniyle ilan edilen 'Atatürk Yılı' törenlerle başladı. * 4 Mart - Paris Büyükelçiliği Çalışma Ataşesi Reşat Moralı ve Din Görevlisi Tecelli Arı, ASALA tarafından öldürüldü. * 1 Nisan - Yaz saati uygulaması ilk kez Sovyetler Birliği'nde de hayata geçirildi. * 13 Mayıs - Mehmet Ali Ağca Papa II. Jean Paul'e karşı suikast girişiminde bulundu. * 20 Ocak - İran, 52 Amerikalıyı rehin aldıktan 444 gün sonra serbest bıraktı. Aynı gün Ronald Reagan ABD'de başkanlık görevine resmen başladı. * 24 Mayıs - THY'nin Haliç adlı yolcu uçağı Bulgaristan'ın Burgaz şehrine kaçırıldı. Mürettebat ve yolcular tarafından, hava korsanları etkisiz hale getirildi. * 1 Ağustos - MTV yayına girdi * 22 Eylül - Trakya'da planlı olarak yapılan 'Sonbahar Tatbikatı' esnasında, F-5 jet uçağı karargâh üzerine düştü. 40 asker öldü, 72 asker yaralandı. * 16 Ekim - Milliyetçi Hareket Partisi, Adalet Partisi, Milli Selamet Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi, Cumhuriyetçi Güven Partisi, Türkiye İşçi Partisi ve Türkiye Birlik Partisi kapatıldı. * 21 Ekim - Türkiye'nin en büyük barajı olan 'Atatürk Barajı' faaliyete geçti. * 23 Ekim - 160 üyeli Danışma Meclisi çalışmalarına başladı. Danışma Meclisi Başkanlığı'na, Konya Temsilcisi ve eski Başbakan Sadi Irmak seçildi. * 2 Kasım - 5000 TLlik banknotlar tedavüle çıktı. * 14 Aralık - İsrail, Golan Tepeleri'ni kendi topraklarına kattı. * 30 Aralık - Galatasaray Eğitim Vakfı kuruldu. === Tarihi bilinmeyenler === * Kaliforniya'da ilk AIDS vakaları başladı. == Doğumlar == === Ocak === * 15 Ocak - Pamela Tola, Finlandiyalı oyuncu * 19 Ocak - Asier del Horno, Basklı futbolcu * 22 Ocak - Ben Moody, Amerikalı müzisyen. * 31 Ocak : ** Selçuk Şahin, Türk futbolcu ** Justin Timberlake, Amerikalı pop şarkıcısı ve aktörü === Şubat === * 1 Şubat - Gustaf Norén, Mando Diao'nun gitaristi * 2 Şubat - Emre Aydın, Türk rock sanatçısı * 9 Şubat - The Rev, Amerikalı müzisyen, rock sanatçısı * 11 Şubat - Aritz Aduriz, Baskonya asıllı İspanyol futbolcu * 16 Şubat - Michelle Tucker, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 27 Şubat - Josh Groban, Amerikalı lirik bariton === Mart === * 10 Mart - Samuel Eto'o, Kamerunlu futbolcu * 17 Mart - Servet Çetin, Türk futbolcu * 19 Mart - Kolo Touré, Fildişi Sahilli futbolcu * 23 Mart : ** Mesut Süre - Türk Radyo programcısı ve stand up sanatçısı ** Aysun Kayacı, Türk model ve oyuncu === Nisan === * 14 Nisan - Willy William, Fransız müzisyen. * 10 Nisan - Başak Daşman, Türk oyuncu * 17 Nisan ** Michael Mifsud, Maltalı millî futbolcu ** Nicky Jam, Amerikalı şarkıcı ** Umut Kurt, Türk oyuncu * 19 Nisan - Hayden Christensen, Amerikalı oyuncu * 25 Nisan - Felipe Massa, Brezilyalı Formula 1 pilotu * 30 Nisan - Rasim Ozan Kütahyalı, Türk köşe yazarı === Mayıs === * 8 Mayıs ** Andrea Barzagli, İtalyan futbolcu ** Erdem Yener, Türk rock şarkıcı, dizi oyuncusu ** Stephen Amell, Kanadalı oyuncu * 12 Mayıs - Rami Malek, Amerikalı oyuncu * 13 Mayıs - Boncuk Yılmaz, İstanbul Kraliyet Tiyatrosu oyuncusu. * 16 Mayıs ** Sergei Novitski, Rus buz patenci ** Ali Özen, Türk taekwondocu ** Jim Sturgess, İngiliz oyuncu * 18 Mayıs - Eduardo Luís Abonizio Souza, Brezilyalı futbolcu * 20 Mayıs - Iker Casillas, İspanyol futbolcu * 27 Mayıs - Özgür Çevik, Türk oyuncu === Haziran === * 3 Haziran - Ersin Karabulut, Türk karikatürist * 5 Haziran - Serhat Akın, Türk futbolcu * 9 Haziran - Natalie Portman, İsrailli oyuncu * 12 Haziran - Adriana Lima, Brezilyalı Supermodel * 15 Haziran - Alou Diarra, Fransız futbolcu * 28 Haziran - Mara Santangelo, İtalyan tenisçi === Temmuz === * 4 Temmuz - Froso Papaharalambus, Yunan şarkıcı * 7 Temmuz - Synyster Gates, Avenged Sevenfold grubunun gitaristi * 9 Temmuz - Özgür Peştimalci, Türk davulcu * 14 Temmuz - Önder Turacı, Türk futbolcu * 16 Temmuz - Maher Zain, İsveçli Müslüman müzisyen * 19 Temmuz - Aleksandr Kotikov, II. Dünya Savaşı sonrası 1956-1950 yılları arasında Berlin'den sorumlu askeri yetkili olan Sovyet tümgeneral (ö. 1902) * 20 Temmuz - Hanna Yablonskaya, Ukraynalı oyun yazarı ve şair (ö. 2011) * 24 Temmuz - Summer Glau, Amerikalı oyuncu * 29 Temmuz - Fernando Alonso, İspanyol Formula 1 pilotu * 31 Temmuz - Matt Shadows, Avenged Sevenfold grubunun vokalisti === Ağustos === * 2 Ağustos - Vlad Miriţă, Rumen şarkıcı * 8 Ağustos - Roger Federer, İsviçreli tenisçi * Simge Sağın, Türk şarkıcı, söz yazarı ve besteci. * 25 Ağustos - Rachel Bilson, Amerikalı aktris === Eylül === * 1 Eylül - Alper Çağlar, Türk yönetmen * 2 Eylül - Ferhat Çerçi, Türk-Alman futbolcu * 4 Eylül - Beyoncé, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu * 7 Eylül **Gökhan Zan, Türk futbolcu **Kyohei Yamagata, Japon eski futbolcu * 8 Eylül **Koji Nakao, Japon eski futbolcu **Daiki Takamatsu, Japon eski futbolcu **Nozomu Kanaguchi, Japon eski futbolcu **Dan Fredinburg, Amerikalı mühendis (ö. 2015) **Tsuyoshi Yoshitake, Japon eski futbolcu **Teruyuki Moniwa, Japon milli futbolcu **Morten Gamst Pedersen, Norveçli futbolcu * 9 Eylül - Lyn, Güney Koreli R&B; şarkıcısı * 13 Eylül - August Night, Amerikalı pornografik aktris ve model * 15 Eylül - Dave Mantel, Hollandalı oyuncu, film yapımcısı ve manken (ö. 2018) * 22 Eylül ** Barış Atay, Türk sinema ve dizi oyuncusu ** Emre Canpolat, Türk oyuncu ** Sedat Ağçay, Türk futbolcu * 26 Eylül - Serena Williams, Amerikalı tenisçi * 28 Eylül - Gül Gölge, Türk TV sunucusu, manken oyuncu === Ekim === * 1 Ekim - Júlio Baptista, Brezilyalı futbolcu * 3 Ekim : ** Andreas Isaksson, İsveçli kaleci ** Zlatan Ibrahimović, İsveçli futbolcu * 5 Ekim - Alper Ulusoy, Süper Lig hakemi. * 9 Ekim - Gaël Givet, Fransız futbolcu * 12 Ekim - Engin Akyürek, Türk dizi ve sinema filmi oyuncusu * 15 Ekim - Elena Dementieva, Rus tenisçi * 19 Ekim - Heikki Kovalainen, Fin Formula 1 pilotu * 24 Ekim - Kemal Aslan, Türk futbolcu * 26 Ekim - Christina Milian, Amerikalı R&B; pop şarkıcısı * 27 Ekim - Volkan Demirel, Türk futbolcu * 28 Ekim - Milan Baroš, Çek futbolcu * 30 Ekim - Tan Taşçı, Türk şarkıcı, söz yazarı, besteci * 31 Ekim - Frank Iero, Amerikalı gitarist === Kasım === * 7 Kasım - Gitte Aaen, Danimarkalı hentbolcu * 8 Kasım ** Mithat Can Özer, Türk şarkı sözü yazarı ve oyuncu ** Joe Cole, İngiliz futbolcu * 9 Kasım- Gökçe Bahadır, Türk oyuncu * 11 Kasım- Sarp Apak, Türk oyuncu * 14 Kasım ** Vanessa Bayer, Amerikalı oyuncu ve komedyen ** Russell Tovey, İngiliz oyuncu * 20 Kasım - İbrahim Toraman, Türk futbolcu * 24 Kasım - Gizem Girişmen, Türk okçu. * 25 Kasım - Xabi Alonso, İspanyol futbolcu * 26 Kasım - Natasha Bedingfield, İngiliz şarkıcı === Aralık === * 2 Aralık - Britney Spears, Amerikalı pop müzik şarkıcısı, dansçı, söz yazarı ve sinema oyuncusu *7 Aralık - Tuba Ünsal, manken, oyuncu * 8 Aralık - Azra Akın, Türk manken-model ve oyuncu * 11 Aralık - Zacky Vengeance, Amerikalı rock müzisyeni * 13 Aralık - Amy Lynn Lee, Evanescence grubunun Amerikalı vokalist ve besteci * 15 Aralık - Najoua Belyzel, Fransız şarkıcı * 17 Aralık - Tolgahan Sayışman, Türk oyuncu * 21 Aralık - Cristian Zaccardo, İtalyan futbolcu * 28 Aralık - Sienna Miller, Amerikalı oyuncu ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Serhat Büker, Türk basketbolcu * Zeynep Koltuk, Türk TV oyuncusu ve sunucu * Erdem Sezer, Türk Millî Yüzücü, 2009 Dünya Dördüncüsü * Ece Üner, haber spikeri * Églantine Rembauville, Fransız oyuncu == Ölümler == * 2 Ocak - Eflatun Cem Güney, Türk folklor araştırmacısı ve masalcı (d. 1896) * 28 Ocak - Özdemir Asaf, Türk şair * 1 Şubat - Prof. Dr. Ayşe Saffet Alpar, Türkiye'nin ilk kadın rektörü * 6 Şubat - Frederika, Yunanistan Kraliçesi * 9 Şubat - Bill Haley, 1950'lerin vazgeçilmez rock'n roll sanatçısı * 15 Mart - Yaşar Nabi Nayır, Türk şair, yazar ve yayıncı (d. 25 Aralık 1908) * 11 Mayıs - Bob Marley, Jamaikalı reggae sanatçısı * 1 Temmuz - Marcel Breuer, Amerikalı mimar ve tasarımcı (d. 1902) * 12 Ağustos - Aleš Bebler, Sloven, Yugoslav hukukçu, diplomat (d. 1907) * 6 Ekim - Enver Sedat, Mısır'ın 3. Cumhurbaşkanı (d. 1918) * Kasım - Jane Hamilton Hall, Amerikalı fizikçi (d. 1915) * 10 Kasım - Abel Gance, Fransız yönetmen, oyuncu, yazar * 19 Kasım - Enver Gökçe, Türk şair * 6 Eylül - Christy Brown, İrlandalı yazar ve ressam ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler: * Sabih Arca - Türk futbolcu (d. 1901)
sağ|360x360pik Artık yıl, Miladî takvimde (Gregoryen takvim) 365 yerine 366 günü olan yıl. Bu fazladan gün (artık gün), normalde 28 gün olan Şubat ayına 29 Şubat'ın eklenmesi ile elde edilir. Dört yılda bir yapılan bu uygulamanın nedeni Dünya'nın Güneş çevresinde dönme süresinin (astronomik yıl), Güneş'in aynı meridyenden iki kez geçişi arasındaki ortalama zamanın (gün) tam katı olmamasıdır. Bir astronomik yıl yaklaşık olarak 365,242 gün olmasına rağmen"leap year." Britannica.com. Erişim: 24 Kasım 2014 normal bir takvim yılı 365 gündür.(Bakınız Sothik dönem) Artık yıl uygulaması ilk olarak MS 46 yılında, Jülyen Takvimi'nde uygulanmıştır. == Artık yılların belirlenmesi == Genel bir kural olarak, artık yıllar 4 rakamının katı olan yıllardır: * 1980, 1984, 1988, 1992, 1996, 2000, 2004, 2008, 2012, 2016, 2020, 2024, 2028, 2032, 2036, 2040, 2044, 2048 vb. Ancak bu kuralın iki istisnası vardır: 1\. 100'ün katı olan yıllardan sadece 400'e kalansız olarak bölünebilenler artık yıldır: * Örneğin 1600 ve 2000 yılları artık yıldır ancak 1800 ve 1900 artık yıl değildir. Sadece 400'e tam olarak bölünebilenlerin artık yıl kabul edilmesinin nedeni, bir astronomik yılın 365,25 gün değil, yaklaşık olarak 365,242 gün olmasından kaynaklanan hatayı gidermektir. 2\. Hesabı daha da hassas hâle getirmek için (400'e kalansız bölünebildiği halde) 4000'e kalansız olarak bölünebilen yıllar artık yıl kabul edilmez: * Örneğin 4000, 8000, 12000, 16000, 24000, 32000, 48000, 64000 ve 96000 yılları 400'e tam bölünebildiği halde artık yıl kabul edilmeyecektir. == Diğer takvimler == Jülyen, geliştirilmiş Jülyen ve İran takvimlerinde de benzer kurallarla belirlenen artık yıllar vardır. == Kaynakça == == Ayrıca bakınız == * 29 Şubat == Dış bağlantılar == * 29 Şubat hakkında bilmeniz gereken 10 şey BBC.co.uk (İngilizce) Kategori:Zaman birimleri Kategori:Takvim
Bu sayfada 1982 yılında dünyadaki uluslararası önemi olan olaylarla, bu yılda doğan ve ölen kişiler yer alır. Türkiye'de yaşanan olaylarla ilgili 1982'de Türkiye sayfasına bakınız. == Olaylar == * 14 Ocak - Washington, DC - Florida seferini yapan 90 sefer sayılı Air Florida uçağı, kalkışından kısa süre sonra buzlanma nedeniyle otoyol köprüsüne çarparak Potomac Nehri'ne düştü. Uçaktaki 74 ve köprüdeki 4 kişi öldü. * 2 Şubat - Suriye'de Hama Katliamı başladı. * 15 Şubat - "Ocean Ranger" isimli petrol arama platformu, güçlü fırtına sebebiyle battı: 84 işçi öldü. * 10 Mart - Amerika Birleşik Devletleri, terörizme destek olduğu gerekçesiyle Libya'ya petrol ambargosu koydu. * 18 Mart - Arjantin, Birleşik Krallık'a bağlı Falkland Adaları'nı işgal etmeye başladı. * 2 Nisan - Falkland Savaşı başladı: Arjantin, Falkland Adaları'nı işgal etti. * 13 Nisan - Erzincan, Refahiye yakınlarında bir ABD askeri uçağı düştü, 28 kişi öldü. * 17 Nisan - Kanada Anayasası kabul edildi. Kanada bağımsızlığını aldı. * 25 Nisan - İsrail, Mısır'la yaptığı barış antlaşması uyarınca Sina Yarımadası'ndan tamamen çekildi. * 30 Mayıs - İspanya, 16. NATO üyesi oldu. * 6 Haziran - Lübnan Savaşı başladı. * 8 Temmuz- Saddam Hüseyin ve bir grup terör örgütü Irak'ın eski başkenti Duceyil'e girip 145 kişiyi öldürdüler. Duceyil Katliamı * 11 Haziran - Steven Spielberg'in ünlü bilimkurgu filmi E.T. gösterime girdi. * 14 Haziran - Falkland Savaşı bitti. * 9 Temmuz - Boeing 727 tipi Pan Am uçağı Louisiana'nın bir kasabasına düştü: uçaktaki 146 kişi ve yerde 8 kişi öldü. * 11 Temmuz - 1982 FIFA Dünya Kupası İtalya-Batı Almanya final maçı ile sona erdi. Maçı İtalya Rossi, Tardelli ve Altobelli'nin golleriyle 3-1 aldı. Böylece kupa şampiyonu İtalya olurken Batı Almanya 2. Polonya 3. Fransa 4. oldu. * 7 Ağustos - 2 ASALA militanının,Ankara Esenboğa Uluslararası Havalimanı'nda düzenlediği saldırıda, 2'si güvenlik görevlisi olmak üzere 8 kişi öldü, 72 kişi de yaralandı. Saldırganlardan biri öldürüldü, Levon Ekmekçiyan isimli diğer saldırgan yaralı olarak yakalandı. * 20 Ağustos - Lübnan Sivil Savaşı * 11 Eylül - Almanya'nın Mannheim şehrinin 375'inci kuruluş yıl dönümü kutlamaları kapsamında gösteri yapacak olan paraşütçüleri taşıyan CH-47 Chinook tipi helikopter havada parçalanarak düştü. 46 kişi öldü. * 14 Eylül - Lübnan Başkan adayı Başir Gemayel bombalı saldırıda öldü; kardeşi 23 Eylül'de başkan seçildi. * 25 Ekim - 10.000 TL'lik banknotlar tedavüle çıkarıldı. * 3 Kasım - Afganistan'da bir tünelde patlayan tanker, 2.000'den fazla kişinin ölümüne sebep oldu. * 30 Kasım - Michael Jackson'ın 2. albümü Thriller piyasaya çıktı. Albüm 100 milyondan fazla satarak Guinness Rekorlar kitabına girdi. * 7 Aralık - Amerika Birleşik Devletleri'nde ilk kez bir idam cezası, zehirli iğne ile uygulandı. === Tarihi bilinmeyenler === * Amerikalı yazılım ve donanım firması, Sun Microsystems kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === * 16 Ocak - Tuncay Şanlı, Türk futbolcu * 17 Ocak - Dwyane Wade, Amerikalı basketbolcu * 19 Ocak - Atacan Öztürk, profesyonel futbolcu. * 23 Ocak - Veronica Vanoza, Çek pornografik film oyuncusu. * 25 Ocak - Noemi, İtalyan Şarkıcı ve söz yazarı. * 26 Ocak - Priya Rai, Hint kökenli Pornografik film oyuncusu * 31 Ocak ** Salvatore Masiello, İtalyan futbolcu ** Elena Paparizou, Yunan şarkıcı === Şubat === * 10 Şubat - Justin Gatlin, Amerikalı sprinter * 11 Şubat - Neil Robertson, Avustralyalı snooker oyuncusu *12 Şubat - Bobi Wine sahne adıyla tanınan Robert Kyagulanyi Ssentamu, Ugandalı bir politikacı, şarkıcı, aktör ve iş insanı * 25 Şubat **Maria Kanellis, Amerikalı profesyonel güreşçi, şarkıcı, söz yazarı ve manken ** Flavia Pennetta, İtalyan tenisçi === Mart === * 2 Mart - Kevin Kurányi, Alman futbolcu * 3 Mart - Jessica Biel, Amerikalı aktri * 4 Mart - Landon Donovan, Amerikalı Amerika Birleşik Devletleri millî futbol takımı kaptanı eski futbolcu * 14 Mart - François Sterchele, Belçika'lı futbolcu (ö. 2008) * 17 Mart - Mamedali Karadanov, Türkmen futbolcu * 20 Mart - Tomasz Kuszczak, Polonyalı profesyonel kaleci * 20 Mart - Fatma Kaplan Hürriyet, Türk siyasetçi * 21 Mart - Maria Elena Camerin, İtalyan tenisçi * 31 Mart - Paşhan Yılmazel, Türk oyuncu === Nisan === * 2 Nisan - Marco Amelia, İtalyan futbolcu * 6 Nisan - Damien Walters, İngiliz serbest koşucu, dublör, trambolin uzmanı ve jimnastikçi * 16 Nisan - Robert Popov, Makedon futbolcu * 14 Nisan ** Uğur Boral, Türk futbolcu ** Claudia Romani - İtalyan model * 24 Nisan - Kelly Clarkson, Amerikalı şarkıcı * 30 Nisan - Kirsten Dunst, Amerikalı aktris === Mayıs === * 8 Mayıs - Adrian Gonzalez, Amerikalı beyzbolcu * 10 Mayıs - Farid Mansurov, Azeri güreşçi * 11 Mayıs - Gilles Guillain, Kolombiya asıllı Fransız oyuncu * 15 Mayıs - Veronica Campbell, Jamaikalı sprinter * 21 Mayıs - Saygın Soysal, Türk sinema ve dizi film oyuncusu * 26 Mayıs - Hasan Kabze, Türk futbolcu * 29 Mayıs ** Nataliya Dobrinska, Ukraynalı heptatlet ** Elyas M'Barek, Alman oyuncu === Haziran === * 3 Haziran - Yelena İsinbayeva, Rus sırıkçı * 5 Haziran - Alberto Gilardino, İtalyan futbolcu * 12 Haziran - Diem Brown, Amerikalı sunucu ve gazeteci (ö. 2014) * 21 Haziran - Prens William, İngiltere veliaht prensi * 22 Haziran - Gustave Bebbe, Kamerunlu futbolcu * 30 Haziran - Büşra Pekin, Türk tiyatro ve dizi oyuncusu. === Temmuz === * 5 Temmuz - Tuba Büyüküstün, Türk oyuncu * 8 Temmuz - Sophia Bush, Amerikalı oyuncu * 10 Temmuz - Leila Alaoui, Faslı- Fransız fotoğrafçı ve video sanatçısı (ö. 2016) * 13 Temmuz - Çiğdem Batur, Türk oyuncu * 30 Temmuz - Yvonne Strahovski, Avustralyalı oyuncu === Ağustos === * 1 Ağustos - Ferhat Kıskanç, Alman-Türk futbolcu * 3 Ağustos ** Yelena Soboleva, Rus atlet ** Ayşenur Taşbakan, Türk taekwondocu * 9 Ağustos ** Tülin Altıntaş, Türk voleybolcu ** Joel Anthony, Amerikalı basketbolcu ** Tyson Gay, Amerikalı atlet ** Takuto Hayashi, Japon futbolcu ** Jes Macallan, Amerikalı oyuncu ** Kate Siegel, Amerikalı oyuncu ve senarist * 15 Ağustos - Lia Quartapelle, İtalyan ekonomist ve siyasetçi * 17 Ağustos - Mark Salling, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 24 Ağustos - Kim Källström, İsveçli futbolcu * 27 Ağustos - Bergüzar Korel, Türk Oyuncu === Eylül === * 3 Eylül - Chris Wilcox, Amerikalı basketbolcu * 7 Eylül **Gonca Özmen, Türk şair **Rıza Efendioğlu, Türk futbolcu **Iamel Kabeu, Yeni Kaledonyalı millî futbolcu * 8 Eylül **Kazuya Maeda, Japon futbolcu **David Quiroz, Ekvadorlu milli futbolcu * 9 Eylül **Isabelle Caro, Fransız manken ve oyuncu (ö. 2010) **Welissa De Souza Gonzaga, Brezilyalı voleybolcu * 14 Eylül - Aykut Erçetin, Türk futbolcu * 20 Eylül - Begüm Birgören, Türk oyuncu * 23 Eylül - Aina Clotet, İspanyol oyuncu === Ekim === * 7 Ekim - Jermaine Defoe, İngiltereli futbolcu * 17 Ekim - Ahmed Daher, Cibutili futbolcu === Kasım === * 1 Kasım - Sait Naci Ergin Türk siyasetçi (d. 1908, Niğde, Osmanlı İmparatorluğu) * 10 Kasım - Ahmet Kural, Türk oyuncu * 11 Kasım - Asafa Powell, Jamaikalı sprinter * 16 Kasım - Amar'e Stoudemire, NBA oyuncusu * 24 Kasım - Damla Günay, Türk okçu * 28 Kasım - Pero Pejić, Hırvat futbolcu * 29 Kasım - Gemma Chan, İngiliz oyuncu === Aralık === * 6 Aralık - Alberto Contador, İspanyol yol bisikleti yarışçısı * 8 Aralık : ** Hamit Altıntop, Türk futbolcu ** Halil Altıntop, Türk futbolcu ** Nicki Minaj, Trinidadlı rapçi *10 Aralık-Tugay Mercan,Türk oyuncu * 13 Aralık - Elisa Di Francisca, İtalyan eskrimci * 14 Aralık - Steve Sidwell, İngiliz futbolcu * 15 Aralık - ** Matias Emilio Delgado, Arjantinli futbolcu ** Willie Gaston, Amerikan futbolu defans oyuncusu * 18 Aralık - Kateřina Baďurová, Çek atlet * 19 Aralık - Tero Pitkämäki, Finlandiyalı atlet *28 Aralık - Cedric Benson, Amerikan futbolu oyuncusu * 30 Aralık - Boris Bajanov, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Politbürosu sekreteri ve 1923-1925 yılları arasında Josef Stalin'in sekreteri (d. 1900) ==== Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler ==== * Denisa Kola, Arnavut manken == Ölümler == === Ocak === *5 Ocak - Ahmet Zaim, Kıbrıslı Türk siyasetçi ve diplomat (d. 1927) * 9 Ocak - Nurullah Berk, Türk ressam (d. 1906) === Şubat === * 8 Şubat - Lauri Virtanen, Finlandiyalı atlet (d. 1904) * 17 Şubat - Lee Strasberg, Amerikalı tiyatro yönetmeni ve aktör (d. 1901) === Mart === *3 Mart - Georges Perec, Fransız sosyolog ve edebiyatçıdır (d. 1936) * 5 Mart - John Belushi, Amerikalı komedyen, oyuncu, yazar, müzisyen (d. 1949) * 29 Mart - Carl Orff, Alman besteci (d. 1895) === Nisan === * 9 Nisan ** Turan Güneş, eski Türk dışişleri bakanı (d. 1922) ** Robert Havemann, Alman kimyacı (d. 1910) === Mayıs === * 13 Mayıs - Kara Karayev, Azeri besteci (d. 1918) * 21 Mayıs - Giovanni Muzio, İtalyan mimar ve akademisyen (d. 1893) * 22 Mayıs - Cevdet Sunay, Türkiye Cumhuriyeti'nin 5. cumhurbaşkanı (d. 1899) === Haziran === *10 Haziran - Rainer Werner Fassbinder, Alman aktör (ö. 1945) * 18 Haziran ** John Cheever, Amerikalı yazar (d. 1912) ** Djuna Barnes, Amerikalı modernist yazar (d. 12 Haziran 1892) * 29 Haziran - Henry King, Amerikalı film yönetmeni (d. 1886) === Ağustos === * 12 Ağustos - Henry Fonda, Oscar ödüllü Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusudur (d. 1905) * 29 Ağustos - Ingrid Bergman, İsveçli sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1915) === Eylül === * 6 Eylül - Azra Erhat, yazar ve çevirmen (d. 1915) * 15 Eylül - Grace Kelly, Monako prensesi (d. 1929) === Ekim === *4 Ekim - Glenn Herbert Gould, Kanadalı piyanist (d. 1932) * 1 Ekim - Mehmet Ali Kâğıtçı, Türkiye'de kâğıt sanayisinin kurucusu. (d. 1899) * 11 Ekim - Yıldırım Önal, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1931) *18 Ekim - Pierre Mendès France, Fransız siyasetçi, eski başbakan (1954-1955) (d. 1907) === Kasım === *1 Kasım - King Wallis Vidor (d. 8 Şubat 1894 - ö. 1 Kasım 1982), Amerikalı sinema yönetmeni (d. 1894) *4 Kasım - Jacques Tati (aslında Jacques Tatischeff), Fransız yönetmen ve aktör (d. 1907) *10 Kasım - Leonid İlyiç Brejnev, Ukraynalı Sovyet politikacı. 1964-1982 yılları arasında Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri olarak SSCB'yi yönetmiştir (d. 1906) === Aralık === *20 Aralık - Arthur Rubinstein, Polonyalı bir piyano virtüözüdür (d. 1887) *24 Aralık - Louis Aragon, siyasal eylemci ve komünist şair, romancı ve deneme yazarı (d. 1897) == 1982 Nobel ödülünü kazananlar == * Barış : * Edebiyat : * Fizik : * Kimya : * Tıp : == Ayrıca bakınız == *
Türk alfabesi, Türkçenin yazımında kullanılan Latin alfabesi temelli alfabedir. 1 Kasım 1928 tarihli ve 1353 sayılı yasayla tespit ve kabul edilmiştir. == Tarihi == Türk alfabesi, Latin harfleri temel alınarak, 1 Kasım 1928 tarihli ve 1353 sayılı yasayla tespit ve kabul edildi. Bu kanuna göre, Türk alfabesinde 29 harf bulunur. 8 ünlü, 21 ünsüz harf vardır. Alfabeyi oluşturan büyük ve küçük harfler, sırasıyla aşağıdaki biçimde yazılır. Ayrıca ünlü “a, u, ı” harflerinin üzerinde yabancı kökenli sözlerde, ince okunuşu ve (bazı durumlarda) uzunluğu göstermek için im (^) kullanılmaktadır. “E” ve “O” harflerinde bu im kullanılmaz. (Bakınız: Düzeltme işareti kısmı) === Erken reform teklifleri ve alternatif senaryolar === Bilinen en eski Türk alfabesi, eski Türk alfabesi olarak da bilinen Orhun alfabesidir ve tarihi 7. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Türk dilleri tarih boyunca Uygur, Kiril, Arap, Yunan, Latin ve diğer bazı Asya yazı sistemleri de dahil olmak üzere pek çok alfabe kullanmışlardır. Türkçe, 1000 yılı aşkın bir süre Arap alfabesinin Türkçe formu kullanılarak yazılmıştır. Arapça ve Farsça kelimeler içeren Osmanlı Türkçesi için en uygun alfabedir. Ancak, kelime dağarcığının Türkçe kısmı için uygun değildi. Arapça ünsüzler bakımından zengin, ünlüler bakımından ise zayıfken, Türkçe tam tersidir. Dolayısıyla Arap alfabesi, Türk sesbirimlerini temsil etmekte yetersiz kalmıştır. 19. yüzyılda telgraf ve matbaanın tanıtılması ile Arap alfabesi kullanılan Osmanlı Türkçesinde çeşitli zorluklar ortaya çıkardı. Ayrıca, Osmanlı döneminde okuryazarlığın zayıf kalmasının nedeni Arap alfabesinin zor ve yetersiz olmasından kaynaklanmaktadır şeklinde eleştiriler bulunmaktadır. Kıpçaklar tarafından yazılmış Codex Cumanicus da Latin alfabesi ile yazılmıştır. Bazı Türk reformcular, Atatürk'ün reformlarından daha önce Latin alfabesine geçilmesi konusunda çeşitli çalışmalar yaptılar. 1862'de, devlet adamı Mehmed Tahir Münif Paşa alfabe reformunu savundu. 20. yüzyılın başında, Hüseyin Cahit Yalçın, Abdullah Cevdet ve Celal Nuri İleri de dahil olmak üzere Jön Türk Devrimi ile ilişkili birçok yazar tarafından benzer önerilerde bulunuldu. Enver Paşa ise Osmanlıca harflerin ıslah edilmiş halini ordu içinde denemişti. Konu, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk Ekonomik Kongresi sırasında 1923 yılında tekrar gündeme geldi ve birkaç yıl sürecek olan bir kamuoyu tartışmasına yol açtı. Arap alfabesinin kaldırılmasına muhafazakâr ve dini kesimler şiddetle karşıydı. Bu değişikliğin Türkiye'yi, İslam dünyasından ayıracağı ileri sürüldü. Diğerleri ise pratik gerekçelerle bu değişikliğe karşı çıktılar; o zaman Latin alfabesinin Türk fonemleri için kullanılabilecek uygun bir uyarlaması bulunmuyordu. Ancak 1926'da Sovyetler Birliği'ne bağlı olan Türk cumhuriyetleri Latin alfabesini benimseyerek Türkiye'deki reformculara büyük bir destek verdi. Türkçe konuşan Ermeniler, Mesrobian alfabesini yüzyıllarca Türkçe kutsal kitaplar ve diğer kitapları yazmak için kullandılar. Karamanlıca da benzer şekilde Yunan alfabesi ile yazılmıştır. === Modern Türk alfabesinin tanıtımı === Günümüzdeki 29 harfli Türk alfabesi, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk tarafından tanıtılmıştır. Ayrıca Atatürk devrimlerinin önemli bir adımıdır. Planlarını Temmuz 1928'de açıkladı ve aşağıdaki üyelerden oluşan bir Dil Komisyonu (Dil Encümeni) kurdu: * Ragıp Hulusi Özden * İbrahim Grantay * Ahmet Cevat Emre * Mehmet Emin Erişirgil * İhsan Sungu * Hüseyin Avni Başman * Falih Rıfkı Atay * Ruşen Eşref Ünaydın * Yakup Kadri Karaosmanoğlu Komisyon, Latin alfabesini Türk dilinin fonetik gereksinimlerini karşılayacak şekilde uyarlamaktan sorumluydu. Ortaya çıkan Latin alfabesi, eski Osmanlı alfabesini yeni bir forma dönüştürmek yerine, konuşulan Türkçenin gerçek seslerini yansıtacak şekilde tasarlanmıştır. Mustafa Kemal Atatürk bizzat komisyonla ilgilendi ve değişiklikleri tanıtmak için bir "alfabe seferberliği" ilan etti. Yeni yazı sistemini açıklayan ve yeni alfabenin hızlı bir şekilde benimsenmesini teşvik etmek amacıyla tüm ülkeyi gezdi. Dil Komisyonu beş yıllık bir geçiş dönemi önerdi; Atatürk bunu çok uzun gördü ve üç aya indirdi. Ardından 1 Kasım 1928 tarihli ve 1353 sayılı kanunla birlikte yeni alfabe kanunlaştı. 1 Aralık 1928'den itibaren gazete, dergi, filmlerde alt yazı, reklam ve işaretler yeni alfabenin harfleri ile yazılmak zorundaydı. 1 Ocak 1929'dan itibaren, yeni alfabenin kullanımı tüm kamu iletişiminde olduğu kadar bankaların ve siyasi veya sosyal kuruluşların iç iletişiminde de zorunluydu. Kitapların da 1 Ocak 1929'dan itibaren yeni alfabe ile basılması gerekiyordu. Halkın ise 1 Haziran 1929'a kadar kurumlarla olan işlemlerinde eski alfabeyi kullanmalarına izin verildi. O zamanlar Fransız kontrolü altında olan ve daha sonra Türkiye'ye katılacak olan Hatay Devleti de, yerel Türkçe gazetelerin Latin alfabesi ile yayınlanmasını 1934'te kabul etti. Reformlar ayrıca, 1934 yılında çıkarılan ve özel yayıncılık sektörünü teşvik eden ve güçlendiren Telif Hakları Yasası ile desteklenmiştir. 1939 yılında, 186 milletvekilinin katılımıyla, telif hakkı, basım, okuryazarlık oranının iyileştirilmesine ilişkin ilerleme ve bilimsel yayınlar gibi konuları tartışmak üzere Ankara'da Birinci Türk Yayınları Kongresi düzenlendi. === Politik ve kültürel yönleri === Reformcuların belirttiği gibi, eski Arap alfabesini öğrenmek yeni Latin alfabesinden çok daha zordu. Ancak 1932'de Türk Dil Kurumu'nun kurulması, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yürütülen kampanyalar, ülke çapında Halk eğitim merkezlerinin açılması ve Atatürk'ün okuma yazma kampanyalarına kişisel katılımı gibi pek çok başka etken de bu sürece katkıda bulundu. == Alfabe == Büyük harfler A B C Ç D E F G Ğ H İ I J K L M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z Küçük harfler a b c ç d e f g ğ h i ı j k l m n o ö p r s ş t u ü v y z Türk alfabesinde 29 adet harf bulunmaktadır. Bunlardan sekizi ünlü, (A, E, I, İ, O, Ö, U, Ü), geri kalanı ise ünsüzdür. Sıra Harf Harf IPA Harfin Adı Harfin Kodu Sıra Harf Harf IPA Harfin Adı Harfin Kodu 1 A a a Adana 16 M m me Muş 2 B b be Bolu 17 N n ne Niğde 3 C c ce Ceyhan 18 O o o Ordu 4 Ç ç çe Çanakkale 19 Ö ö ö Ödemiş 5 D d de Denizli 20 P p pe Polatlı 6 E e e Edirne 21 R r , re Rize 7 F f fe Fatsa 22 S s se Sinop 8 G g ge Giresun 23 Ş ş şe Şırnak 9 Ğ ğ yumuşak ge yumuşak ge 24 T t te Tokat 10 H h he Hatay 25 U u u Uşak 11 İ i i İzmir 26 Ü ü ü Ünye 12 I ı ı Isparta 27 V v , ve Van 13 J j je jandarma 28 Y y ye Yozgat 14 K k ke Kars 29 Z z ze Zonguldak 15 L l le Lüleburgaz Kanun'da önce "i" sonra "ı" belirtilmişse de yaygın ve yerleşmiş olan sıraya göre önce "ı" sonra "i" gelmektedir. Vurgu, genellikle son hecededir: gelmek (ɡæɫˈmec) gibi. Bu, emirlerde ilk hecede olup ve özel isimlerde farklı olabilir. * Türk Kodlama Sistemi, ilgili kurum ve kuruluşlarla bilim adamlarının görüşleri alınarak TDK İmla Kılavuzu Çalışma Grubu tarafından 8 Ocak 2004 günü belirlenmiş ve TSE tarafından Nisan 2005/TS 13148 numaralı belge ile ölçünlü (standart) hâle getirilmiştir. == Düzeltme işareti (^) == Düzeltme işareti, ünlü “a, u, i” harflerinin üzerinde yabancı kökenli sözlerde, ince okunuşu ve (bazı durumlarda) uzunluğu göstermek için (şapka) (^) biçimiyle kullanılmaktadır. İ harfi şapkayla beraber kullanıldığında üst kısmında bulunan nokta gösterilmez (nispet i'si). “E” ve “O” harflerinde bu im kullanılmaz. Türkiye Türkçesinde bazı kaynaklarda yanlış olarak belirtildiği gibi, (^) işareti kaldırılmamıştır. === Eş yazılılık === Yazılışları bir, anlamları ve okunuşları ayrı olan kelimeleri ayırt etmek için, okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine konur: adem (yokluk), âdem (insan); adet (sayı), âdet (gelenek, alışkanlık); alem (bayrak), âlem (dünya, evren); alim (her şeyi bilen), âlim (bilgin); aşık (eklem kemiği), âşık (vurgun, tutkun); hakim (hikmet sahibi), hâkim (yargıç); hal (pazar yeri), hâl (durum, vaziyet); hala (babanın kız kardeşi), hâlâ (henüz); şura (şu yer), şûra (danışma kurulu). Katil (< katl = öldürme) ve kadir (< kadr = değer) kelimeleriyle karışma olasılığı olduğu hâlde katil (ka:til = öldüren) ve kadir (< ka:dir = güçlü) kelimelerinin düzeltme işareti konmadan yazılması yaygınlaşmıştır. Bu imin kullanım sebebi temelde farklı anlamı belirten ve kökeni farklı olan sözlerdeki eş yazılılığı önlemektir: Kar “Havada beyaz ve hafif billurlar biçiminde donarak yağan su buharı”/Kâr “Alışveriş işlerinin sağladığı para kazancı”Türk Dil Kurumu - Büyük Türkçe Sözlük Kar / Kâr sözleri; Hal “Sebze, meyve, bakliyat vb.nin satıldığı yer.”/Hâl “a. (ha:li) 1. Bir şeyin içinde bulunduğu şartların veya taşıdığı niteliklerin bütünü, durum, vaziyet: “Herkes hâline göre bir hediye verdi.” -H. R. Gürpınar. 2. Davranış, tutum, tavır: “Bambaşka bir hâliniz vardır sizin. Merhametli bir insan olduğunuz bellidir.” -O. Rifat. 3. Şimdiki zaman, içinde yaşanılan zaman: “Bugün yazılan her kitap hâlden istikbale bir habercidir. Hâl dediğimiz şey yarından sonra mazi olacaktır.” -Y. K. Beyatlı. 4. Güç, kuvvet, takat: Şimdi gezmeye çıkacak hâlim yok. 5. mec. Kötü durum, sıkıntı, dert: Zavallının başına ne hâller geldi. 6. db. Durum.”Türk Dil Kurumu - Büyük Türkçe Sözlük Hal / Hâl sözleri gibi... === İnceltme === Arapça ve Farsçadan Türkçeye geçmiş olan birtakım kelime ve ekler ile özel adlarda bulunan ince “g, k” ünsüzlerinden sonra gelen “a” ve “u” ünlüleri üzerine konur: dergâh, gâvur, ordugâh, tezgâh, yadigâr, Nigâr; dükkân, hikâye, kâfir, kâğıt, Hakkâri, Kâzım, mahkûm, mekân, mezkûr, sükûn, sükût. Kişi ve yer adlarında “ince l” ünsüzünden sonra gelen “a” ve “u” ünlüleri de düzeltme işareti ile yazılır: Hâlûk, Lâle, Nâlan; Balâ, Elâzığ, İslâhiye, Lâdik, Lâpseki. Türk alfabesinde k, g ve l harflerinin her biri, biri ince diğeri kalın iki farklı sese sahiptir. Bizim kalın ve ince diye adlandırdığımız bu seslerden k harfininkiler Uluslararası Fonetik Alfabede sırasıyla // ve //, g harfininkiler // ve // ve l harfininkiler de // ve // şeklinde yazılır. Eskiden kullanılan Arap alfabesi esaslı Osmanlı Türkçesi alfabesinde bu seslerden ince ve kalın olanlar ayrı ayrı harflerle gösterilmekteydi. Örneğin kalın olan // sesi ق harfiyle ve ince olan // sesi de ك harfiyle gösteriliyordu. Bu durum Arapça kelimelerin okunması gerektiği gibi yazılmasına olanak sağlasa da Türkçe kökenli kelimelerin yazımı için gereksiz bir ayrımdı. Çünkü Türkçe kökenli sözcüklerde bu harfler kalın ünlülerden önce kalın olan sesle, ince ünlülerden önce de ince olan sesle okunduğundan tek harfle gösterilmeleri Türkçe söyleyiş kuralları açısından sorun çıkarmamaktadır. Ancak bazı yabancı kökenli kelimelerde bu kurala uymayarak bu ünsüzlerin kalın ünlülerden önce ince okunduğu (kâğıt, kâr) veya ince ünlülerden önce kalın okunduğu (mevki, tatbik) görülmektedir. Türk alfabesi belirlenirken Dil Encümeni'nin beklentisi bu kelimelerin söylenişlerinin zamanla Türkçenin söyleniş kurallarına uyacak şekilde değişmesi yönündeydi. Ancak elbette bu uzun vadede gerçekleşebilecek bir durum olduğundan Dil Encümeni bu kelimelerin doğru okunabilmesi için gerekli görüldüğünde düzeltme işaretinin kullanımını önermiştir. Günümüzde kalın ünlülerden önce ince okunan k, g ve l ünsüzlerinin hala korunduğunu ancak ince ünlülerden önce kalın okunan bu ünsüzlerin söylenişlerinin Türkçe kurallarına uyarak inceleştiği gözlenmektedir (örneğin mevki ve tatbik kelimeleri günümüzde ince k harfiyle okunmaktadır). === Nispet-iyelik karışıklığı === Nispet i'sinin belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önlemek için kullanılır. Böylece (Türk) askeri ve askerî (okul), (İslam) dini ve dinî (bilgiler), (fizik) ilmi ve ilmî (tartışmalar), (Atatürk'ün) resmi ve resmî (kuruluşlar) gibi anlamları farklı kelimelerin karıştırılması da önlenmiş olur. Nispet i'si alan kelimelere Türkçe ekler getirildiğinde düzeltme işareti olduğu gibi kalır: millîleştirmek, millîlik, resmîleştirmek, resmîlik. === Ê (şapkalı E) ve Ô (şapkalı O) harfleri === Türkçede resmî olarak kullanılmayan harflerdir. * Ê: Uzatılarak okunan ince bir e sesidir. Kürtçe ve Zazaca kelimeler de yine yoğun olarak rastlanır. Türkçede sadece birkaç kelimede mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir. Ancak yine de Türkçedeki bir iki kelimenin okunuşu ile bir fikir edinmemiz mümkündür. Örneğin: Mêmur, Poêtika, Nêyzen, Têlif... * Ô: Uzatılarak okunan ince bir o sesidir. Normal O sesinden farklıdır. Türkçede sadece birkaç kelimede mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir. Örneğin: Bôlero, Lôkman, Âlô, Rôl, Gôl... * İnceltme işareti, sesli harfleri incelttiği gibi aslında kalın sessiz harfleri de gizli olarak inceltir. Özellikle L harflerinde bu durum çok belirgindir. Örneğin: Ļânet, Ļâℓe, Hâℓ̗â, Hâℓ̗ ... İnceltme İmi ile yazılan bazı sözcüklerin okunuşunda aslında K harfinin de incelmesi söz konusudur. Örneğin: Ⱪar ve Kâr. == Harflerin kullanım sıklığı == Alfabe Sırası Harf Frekans (%)Sefik İlkin Serengil, Murat Akın. "Attacking Turkish Texts Encrypted by Homophonic Cipher " Proceedings of the 10th WSEAS International Conference on Electronics, Hardware, Wireless and Optical Communications, pp. 123–126, Cambridge, UK, February 20–22, 2011. Frekans Sırası 1 A 11,92 1 2 B 2,844 15 3 C 0,963 24 4 Ç 1,156 22 5 D 4,706 8 6 E 8,912 2 7 F 0,461 28 8 G 1,253 20 9 Ğ 1,125 23 10 H 1,212 21 11 İ 8,6 3 12 I 5,114 7 13 J 0,034 29 14 K 4,683 9 15 L 5,922 6 16 M 3,752 10 17 N 7,487 4 18 O 2,476 16 19 Ö 0,777 27 20 P 0,886 26 21 R 6,722 5 22 S 3,014 14 23 Ş 1,78 18 24 T 3,314 12 25 U 3,235 13 26 Ü 1,854 17 27 V 0,959 25 28 Y 3,336 11 29 Z 1,5 19 == Harflerin sınıflandırılması == a, e, ı, i, o, ö, u ve ü harfleri ünlü harfler, diğer Türk harfleri ise ünsüz harfler olarak adlandırılır. === Yanlış kullanım === Dil bilgisi eğitiminde ünlü harfler için “sesli harfler” tabiri de kullanıma sahip olmakla beraber bu kullanım yanlıştır. Bu kullanım sadece Türkiye Türkçesi için değil, bütün diller için yanlışlık belirten bir kullanımdır. Çünkü dillerde bulunan ve harf karşılığı olan (veya olmayan) en küçük dil bilgisi birliği sestir. Yani “u” da bir sestir, “g” de bir sestir. Oysa “u” sesi ünlü; “g” sesi ünsüzdür. En küçük gramer birliklerinden en büyük birlik olan cümleye kadar dili meydana getiren bütün şekillerin bünyesinde ses adını verdiğimiz en küçük ve en basit dil unsurları bulunur. Sesten daha küçük bir gramer birliği yoktur. Ses parçalanamayan en küçük gramer birliğidir. O hâlde ses dilin en küçük parçasıdır. a, d, l, y gibi.Prof. Dr. Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul, 2002, s. 29 Ses, bir kelimenin en küçük dil ögesidir.Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Türkiye Türkçesi Grameri, Şekil Bilgisi, TDK Yayınları, Ankara, 2007, s. 6 === Ünlü harflerin sınıflandırılması === Ünlü harfler, çıkış yeri ve dilin durumuna, dudakların durumuna, ağzın açıklığına göre şu şekilde sınıflandırılır: * Çıkış yeri ve dilin durumuna göre *# Kalın ünlüler: a, ı, o, u *# İnce ünlüler: e, i, ö, ü * Dudakların durumuna göre *# Düz ünlüler: a, e, ı, i *# Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü * Ağzın açıklığına göre *# Geniş ünlüler: a, e, o, ö *# Dar ünlüler: ı, i, u, ü ünlülerin nitelikleri aşağıdaki çizelgede toplu olarak gösterilmiştir: ünlü harfler düz düz yuvarlak yuvarlak ünlü harfler geniş dar geniş dar kalın a ı o u ince e i ö ü Bu konuyla ilgili olarak, ayrıca bakınız: büyük ünlü uyumu, küçük ünlü uyumu. === Ünsüz harflerin sınıflandırılması === B, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z harfleri ünsüz harflerdir. Ünsüz harfler seda bakımından, teşekkül noktası bakımından ve temas derecesi bakımından sınıflandırılırlar. Seda bakımından:Prof. Dr. Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul, 2002, s. 46-48 * Sedalı ünsüzler: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z. * Sedasız ünsüzler: ç, f, h, k, p, s, ş, t. Teşekkül noktası bakımından: * Dudak ünsüzleri: b, p, m. * Diş- dudak ünsüzleri: f, v. * Diş ünsüzleri: d, t, n, s, z. * Damak-diş ünsüzleri: c, ç, j, ş. * Ön damak ünsüzleri: g, k, l, r, y. * Arka damak ünsüzü: ğ * Gırtlak ünsüzü: h Temas derecesi bakımından: * Temas derecesi tam olanlar: b, c, ç, d, g, k, p, t. * Teşekkülünde hava için dar bir geçit bulunan ünsüzler: f, ğ, h, j, s, ş, v, z. * Teşekkülünde hava için geniş bir geçit bulunan ünsüzler: l, m, n, r, y. Bu konuyla ilgili olarak, ayrıca bakınız: sert ünsüzlerin yumuşaması == Latin kaynaklı diğer alfabelerle farklar == Türk alfabesi, Latin harflerini kullanmasına rağmen, bu harfleri kullanan diğer batı dillerinin alfabelerindeki birtakım harfleri içermemekte, bunun yanı sıra bu alfabelerde kullanılmayan başka harfler içermektedir. Bunlar: Ş/ş, ğ, ı, İ === Türk alfabesinde bulunmayan harfler === Q/q, W/w ve X/x harfleri pek çok batı dilinde vardır. Azerice gibi Latin harflerine geçilen Türk şivesinde Q/q (Kalın k; g için) ve X/x (Hırıltılı h için) kullanılmasına rağmen mevcut Türkiye Türkçesi alfabesinde yer almamaktadır. Örneğin Azerice ve Tatarcada bu harflere karşılık gelen sesler sırasıyla g, v, h ile ifade edilir. Buna karşın batı dillerinde X (iks) harfi taxi, fix gibi sözlerin yazımında kullanılır ve Türkiye Türkçesindeki imlası taksi ve fiks olur. Sözcüğün yapısına göre iks ya da ksi olarak da söylenir. Bu harflere Türk Cumhuriyetleri Alfabeleri içerisinde sıklıkla rastlanır. * W: Tatarcada ve Türkmencede kullanılır. Açık bir V harfidir. Klasik V sesinden kesinlikle farklıdır. V harfinde dudaklar birbirine değerken, bu seste (W harfinde) tıpkı U sesinde olduğu gibi dudakların birbirine değmesi söz konusu değildir. Arapçadaki Vav (و) ve batı dillerindeki w sesi başlıca örneklerdir. Örneğin: Dawul (Davul), Hawlu (Havlu),Yawaş (Yavaş). W harfi çift ve olarak okunur. Batı dillerinde, daha doğrusu Hint-Avrupa dillerinin çoğunda vardır. Çift dudak v’si de denir. Bu ses Türkçenin bazı şive ve lehçelerinde de bu ses eskiden beri kullanılagelmiştir. Eskiden Arap kaynaklı Türk alfabesi metinlerinde, mesela Kıpçak Türkçesi metinlerinde bu ses “üç noktalı vav veya fe” (ۋ) harfiyle belirtilmiştir. * Q: Tatarcada ve Azericede kullanılır. Anadolu Türkçesindeki gırtlağa yakın olarak çıkarılan kalın K harfini gösterir. Örneğin: Qonşu (Komşu)... Bazı Türkî dillerde ise yine kalın K sesine yakın olarak gırtlaktan çıkarılan kalın bir G sesini karşılar. İç Anadolu ve Doğu Anadolu ağızlarında yaygın olarak kullanılır. Azericenin resmî harflerinden birisidir. Arapçadaki Kaf (ق) harfini karşılar. Örneğin: Qadın (Kadın) sözcüğünün okunuşu "Gadın" şeklindedir. Baştaki G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. (Kimi lehçelerde ise ve bu sese oldukça yakın olan kalın gırtlaksı bir K sesi olarak okunur ve söylenir.) Başkurtçadaki Ҡалын (Kalın) sözcüğünün çevirisi Qalın olarak yapılır ve okunuşu (Kalın/Galın) biçimindedir. Baştaki K sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. * X: Tatarcada ve Azericede kullanılır. Boğazdan gelen gırtlaksı, hafif boğumlu bir H sesidir. Türkçedeki Xalı (Halı), Xala (Hala), Xoroz (Horoz) sözcüklerinin bu harfle yazılması doğru ses değerlerine örnek teşkil eder. Bazı dillerde normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın üst kısmında titreşir. Arapçadaki Hı (خ) harfidir. Azericenin resmî harflerinden birisidir. İç ve Doğu Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanır. Örneğin: Baxmax (Bakmak) fiilinin okunuşu Baḥmaḥ şeklindedir ancak kelimenin içindeki h harfleri gırtlaktan ve hırıltılı olarak çıkartılır. Çaxmax (Çaḥmaḥ; Çakmak), Yanmax (Yanmaḥ; Yanmak)… Bu sesin Türkçedeki kullanımında çoğu zaman birbirlerine çok yakın kaynaklardan çıkan Arapçadaki Ha (ح) harfi ile olan farkı ortadan kalkmıştır (Ⱨ, Ḩ). Azeri alfabesinde X/x (hı) “yox”“Yox” İsmi “burax-”“Burax-” Fiili gibi isim ve fiillerde kullanılır. Bu sözler Türkiye Türkçesinde yok ve bırak- şekillerindedir. Türkiye Türkçesi yazı dilinin kaynaklandığı İstanbul ağzında hırıltılı h sesi yoktur. K’dan gelişen bu ses Türkiye Türkçesinde k’lı şekilleriyle aynen korunmuştur: Yok, çok, bırak-… Ancak Türkiye Türkçesi ağızlarında hırıltılı h sesi vardır. * Ä veya Ə: Azericede, Tatarcada, Gagavuzcada ve Türkmencede kullanılır. Kısa, açık, gırtlaktan gelen ve sert bir E harfidir. Normal E harfine göre daha kısa ve serttir. Ayrıca A ve E arası bir ses olarak öngörülür (Æ). Ses ve harf karşılığı olarak Arapçada ve Almancada da bulunur. Türkçede normal e sesinden tam olarak ayırt edilebilmesi günümüzde çok zordur. Azericede yoğun olarak kullanılır. İnce bir harf olduğu halde kalın uyumludur. Bu harfi içeren sözcüklerin aslında Büyük Ünlü Uyumuna uymadığı hâlde kulağı tırmalamıyor olması bu nedenledir. Örneğin: İncä/İncə. Türkçede Selçuk ismi diğer Türk dillerinde “Sälçuk / Səlcuk” olarak, Akçe sözcüğü ise “Akçä / Akçə” olarak yazılır. Türkçede her ikisi de "Ben" olarak yazılan Bän (Azerice: Mən, 1. Tekil Şahıs Zamiri) ve Ben (Azerice: Ben, Deri Kabartısı) sözcükleri birbirinden farklı anlamlar içerir ve ses değerleri de farklıdır. Ə harfi kimi latin alfabelerinde, özellikle el yazılarında Эə biçiminde de kullanılır. ==== Genizsel N harfi ==== Bu “ŋ” harfi Türkiye Türkçesi alfabesinde bulunmaz. Dilin arka tarafının yumuşak damağa teması ile ve genizden söylenen bu ses genizsel n, genizcil n, nazal n, nazal g şekillerinde adlandırılan ses olup “ŋ” sesi verir. Eskiden beri bütün Türkçede bulunan bu ses de İstanbul Türkçesinde atılmış ve yerini n’ye bırakmıştır. Ağızlarda ise bugün de yaşamaktadır.Prof. Dr. Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul, 2002, s. 44 Bu sesi gösteren Ň veya Ñ harfleri Tatarcada ve Türkmencede kullanılır. Genizden çıkarılan N ve G karışımı bir sestir. Bazen de NĞ/NY olarak öngörülür (Ņ). Pek çok ağızda N veya Ğ sesine dönüşmüştür. Osmanlı Türkçesindeki üç noktalı Kaf-ı Nûni (ڭ) harfinin karşılığıdır. Örneğin: İç Anadolu’da, özellikle Sivas yöresinde Saňa, Baňa, Deňiz sözcükleri. Pek çok kaynakta Tengri veya Tengiz olarak yazılan sözcükler aslında Teñri ve Teñiz şeklinde okunur. Benzer biçimde İspanyol alfabesinde yer alan Ñ/ñ (Bu ses İtalyanca ve Fransızcada gn, Portekizcede nh harf bileşimleri ile elde edilir) harfine karşılık gelen ses ny ile ifade edilir. Örneğin, İspanyolcada İspanya anlamına gelen España sözcüğü Türkçe harflerle Espanya olarak yazılır. ====İnce L harfi==== Bu harfin yer aldığı kelimelerin tamamındaki L harfleri dilin ucunun damağa doğru çekilmesiyle çıkarılan ve normal L sesine göre biraz daha ince olan bir sesi gösterir: Ḽâℓ̗ , Rôℓ̗ ... Örneğin bu ses Kiril Latinizasyonunda Ḽ harfi ile gösterilir (Küçük harf: ḽ veya ℓ̗). Türkçede a, ı, o ve u kalın ünlülerinden önce kalın l sesi olan // ve e, i, ö, ü ince ünlülerinden önce de ince l sesi olan // sesi gelmektedir. Dolayısıyla Türkçe kökenli kelimelerin söyleniş kurallarına göre hazırlanan Türk alfabesinde bu iki sesin aynı harfle temsil edilmesi olanaklıdır. Ancak Türkçeye Arapça, Farsça veya Fransızca gibi dillerden geçen kelimelerde bu kurala uymayarak kalın ünlülerden önce ince olarak okunan l sesi bulunabilmektedir (lale, latin veya hal kelimelerinde olduğu gibi). Bu kelimelerin okunuşundaki farklılık da l harfinden sonra veya l harfi kelimenin sonundaysa önce gelen ünlünün üzerine düzeltme işareti koyularak çözülmüştür. Ancak günümüzde bu kelimeler genelde düzeltme işareti kullanılmadan yazılmakta ve okunurken düzeltme işareti varmış gibi okunmaktadır. Diğer bazı dillerde bu iki l sesi için iki farklı harf kullanılmıştır. Üzerinde işaret bulunan ڵ veya noktalı ڶ harfi Arap kaynaklı Boşnak alfabesinde ve Sorani-Kürt alfabesinde ince L sesini göstermek için kullanılır. Ayrıca Ļ (Küçük harf: ļ veya ℓ̗) şeklindeki bir harf Leton alfabesinde Љ sesini karşılamak için üretilmiştir. === Batı dillerinde bulunmayan Türk harfleri === Bazı Türkçe harflerin evrensel kod (Unicode) değerlerinin listesi (10 tabanında) Harf| Kod noktası #| Harf| Kod noktası # ---|---|---|--- ç | 231 | Ç | 199 ğ | 287 | Ğ | 286 ı | 305 | İ | 304 ö | 246 | Ö | 214 ş | 351 | Ş | 350 ü | 252 | Ü | 220 â | 226 |  | 194 î | 238 | Î | 206 û | 251 | Û | 219 Türkçedeki Ç/ç, Ü/ü ve Ö/ö harfleri İngiliz alfabesinde bulunmamaları nedeniyle ASCII standardına dâhil değildir. Ancak bu harfler diğer batı dillerinde yaygın olarak kullanılmakta ve ISO-8859-1 (Latin-1) standardının içinde yer almaktadır. Küçük ı, büyük İ, Ğ/ğ, Ş/ş harfleri ise ISO-8859-9 (Latin-5) standardının içinde yer almaktadır. Türkçede noktalı i harfi büyük harfle yazılıyorken de noktası koyulur: İ. Benzer biçimde noktasız büyük I harfi, küçük harfle yazılıyorken noktası koyulmaz: ı. Ancak yabancı dildeki sözcükler büyük harfle yazılıyorken I harfi noktasız yazılır. Türkiye Türkçesinin dışında Azerice ve Tatarcada da ı ve i harflerinin kullanımı, Türkiye Türkçesindeki gibidir. Ş/ş harfinin sesi, İtalyancada sc(i), Fransızcada ch, İngilizcede sh, Almancada sch ve Galiçyacada x harfleriyle elde edilir. Bu harf kimi zaman Rumencedeki Ș/ș (virgüllü s) harfinin yerine kullanılmasına rağmen farklı bir harftir. Türkiye Türkçesinin dışında Türk şive ve lehçelerinde (Azerice, Tatarca, Türkmence vb.) ve Kürtçe, Zazaca, Lazca dillerinde kullanılmaktadır. Balkanlar’da kullanılan Boşnakça, Sırpça, Hırvatça, Slovence dillerinde de “ş” sesi vardır ancak ilgili dillerin Latin kaynaklı alfabelerinde bu ses için kullanılan harf “š”dir. Ğ/ğ (yumuşak ge) harfi Türkçede g sesinden kaynaklanmıştır. Eskiden g’li olan bazı sözler Türkçenin uzun tarihi sonucunda bazı Türk şive ve lehçelerinde “ğ”li olmuşlardır: aga > ağa, bag > bağ, yogurt > yoğurt; yag- > yağ-, bagır- > bağır-… Ğ harfi ile de bugün iki ünsüz işaret edilmektedir. Bunlardan biri bağ, doğum, yığın, ağlamak gibi kelimelerde bulunan arka damak ünsüzü ğ, diğeri de geldiği, görmeğe, direğin gibi kelimelerde bulunan ve g ile k’nin iki vokal arasında yumuşamasından meydana gelip y sesi veren ğ harfi ile gösterilen ünsüzdür.Prof. Dr. Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul, 2002, s. 45 ASCII standardında yer almayan Türkçe harfler ve evrensel kod değerleri yandaki çizelgede verilmiştir. == Yazılımlarda yerelleştirme == Yazılım geliştirmede, Türk alfabesi, özellikle içerdiği küçük ve büyük harf versiyonları nedeniyle özel mantık gerektirdiği bilinmektedir. Buna Türk-I sorunu denir. == Kaynakça == ==Ayrıca bakınız== *Türk Cumhuriyetleri Alfabeleri == Dış bağlantılar == *Türk Dil Kurumu Sözlüğü *Altun, Mustafa (2004), "Alfabe Değişiminin Tarihsel Gelişimi Üzerine Bir Değerlendirme", Cumhuriyetin 81. Yılına Armağan, Sakarya Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Adapazarı, s.57-63 *TDK Yazım Kılavuzu Kategori:Latin kaynaklı alfabeler * Kategori:Latin alfabesinden türeyen alfabeler
1995 (MCMXCV) pazar günü başlayan yıl. 20. yüzyılın ve 2. milenyumun 95. yılı. == Olaylar == * 1 Ocak ** Diyarbakır'ın Kulp ilçesine bağlı Hamzalı köyüne saldıran PKK mensupları, yedisi çocuk on dokuz kişiyi öldürdü. Bir PKK'lı öldürüldü. ** Dünya Ticaret Örgütü kuruldu. ** İsveç, Avusturya ve Finlandiya; Avrupa Birliği üyeliğine kabul edildi. * 17 Ocak - Japonya'nın Kobe şehrinde meydana gelen 7.3 şiddetindeki deprem sonucu 6.433 kişi öldü. * 6 Şubat - Türkiye ile Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği antlaşması imzalandı. * 18 Şubat - Cumhuriyet Halk Partisi ile Sosyaldemokrat Halkçı Parti, CHP çatısı altında birleşti. Hikmet Çetin genel başkanlığa getirildi. * 20 Mart - Türk Silahlı Kuvvetleri, Kıbrıs Harekâtı'ndan (1974) sonraki en kapsamlı harekâtı başlatarak 35.000 askerle Irak'a girdi. Genelkurmay Başkanlığı'ndan yapılan açıklamaya göre Irak'ta 2245 PKK'lı öldürülürdü. ** Tokyo Metrosu'nda Aum Shinrikyo tarikatı üyeleri tarafından sarin gazı kullanılarak gerçekleştirilen terör saldırısında 12 kişi hayatını kaybetti, 4000'den fazla kişi yaralandı. * 11 Nisan - Güneydoğu Anadolu Projesinin bir parçası olan Şanlıurfa - Harran su kanallarına, ilk su verildi. * 1 Mayıs - Hırvatistan Ordusu, Batı Slavonya'yı geri almak için Bljesak Operasyonu başlattı. * 17 Mayıs - Nasuh Mahruki Everest'in zirvesine ulaşarak dünyanın en yüksek zirvesine ulaşan ilk Türk oldu. * 25 Mayıs - Batman'da bir ilkokul yakınındaki durağa bırakılan bombanın patlaması sonucu 4 öğrenci, 1 öğretmen toplam 11 kişi öldü, 18 kişi de yaralandı. * 6 Haziran - Yalova, Karabük ve Kilis il oldu. * 16 Haziran ** Michael Jackson çift diskten oluşan albümünü HIStory'u çıkardı. Ayrıca bu albüm dünyanın en çok satan çift diskli albümüdür. ** PKK Tunceli'de bir karakolu bastı, 20 asker öldü. * 11 Temmuz - Bosna Soykırımı: Ratko Mladiç komutasındaki Bosna Sırp ordusu, Bosna-Hersek'teki Srebrenitza Bölgesi'nde, toplamda yaklaşık 8.000 Bosnalı'ın öldürüldüğü Srebrenitza Katliamı'na başladı. * 13 Temmuz - Isparta'nın Senirkent ilçesinde meydana gelen sel felaketinde 74 kişi öldü. * 25 Temmuz - İstanbul Altın Borsası açıldı. * 4 Ağustos-7 Ağustos - Hırvatlar, Bosna-Hersek ordusunun 5. kolordusu ve NATO’yla işbirliği içinde Krayina Sırp Cumhuriyeti ve Batı Bosna Cumhuriyeti'ne karşı Fırtına Harekâtı olarak adlandırılan geniş çaplı bir operasyon düzenleyerek 250.00 Sırp ve Müslüman özerkçiye evlerini terk ettirdiler. * 24 Ağustos - Microsoft, yeni Windows sürümü Windows 95'i satışa sundu. * 30 Ağustos - NATO, Markale Katliamı üzerine, Bosnalı Sırplara karşı hava harekatı başlattı. * 11 Eylül - Sümerbank, 103 milyon dolara Hayyam Garipoğlu grubuna satılarak özelleştirildi. * 1 Ekim - 1995 Dinar Depremi: Afyonkarahisar ilinin Dinar ilçesinde meydana gelen 6.0 şiddetindeki depremde 90 kişi öldü, 212 kişi yaralandı. * 2 Ekim - Heavy Metal albümü Iron Maiden onuncu albümü The X Factor'ı yayınladı. * 13 Kasım - Suudi Arabistan'ın başkenti Riyad'da bomba yüklü araçlarla gerçekleştirilen saldırıda 7 kişi öldü. * 8 Aralık ** Eralp Akkoyunlu (d 1933), 1987 yılında çıktığı dünya seyahatini tamamlayarak bunu gerçekleştiren 5. Türk oldu. 6 yıl 7 ay süren bu yolculukta Akkoyunlu, 302 gün seyir yaparak dünyayı dolaşmıştır. ** KESK, memur sendikaları konfederasyonu kuruldu. * 13 Aralık - Avrupa Parlamentosu, 149 ret oyuna karşılık 343 oyla Türkiye ile yapılan Gümrük Birliği anlaşmasını onayladı. * 14 Aralık - Paris'te Sırp, Bosnalı ve Hırvatlar arasında imzalanan Dayton Barış Antlaşması'yla 3.5 yıldır devam eden Bosna Savaşı sona erdi. === Tarihi bilinmeyenler === * NBA basketbol liginde Toronto Raptors takımı kuruldu. === Dünya Nüfusu === Dünya nüfusu 1995 1990 2000 50px Dünya 5,674,380,000 5,263,593,000 6,070,581,000 10px396,201,000 50px Afrika 707,462,000 622,443,000 10px 85,019,000 795,671,000 10px 88,209,000 50px Asya 3,430,052,000 3,167,807,000 10px262,245,000 3,679,737,000 10px249,685,000 50px Avrupa 825,405,000 721,582,000 10px 5,823,000 830,986,000 10px 581,000 {| style="background: #EEEEEE; width: 4em;" 50px Latin Amerika/ Adalar == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak ** Rachel Amanda, Endonezyalı oyuncu ve şarkıcı ** Beykan Şimşek, Türk futbolcu. ** Gökhan Akkan, Türk kaleci. ** Nuri Fatih Aydın, Türk futbolcu. ** Recep Niyaz, Türk futbolcu. ** Turhan Alper Turgut, Türk futbolcu. * 2 Ocak - Antonio José, İspanyol şarkıcı. * 3 Ocak ** Muhammed Demirci, Türk futbolcu. ** Kim Seolhyun, Güney Koreli şarkıcı ve oyuncu. **Jisoo (şarkıcı),Güney Koreli şarkıcı ve oyuncu * 30 Ocak ** Eldar Seferov, Azeri artistik jimnastikçi ** Viktoriya Komova, Rus artistik jimnastik sporcusu === Şubat === * 8 Şubat - Jordan Todosey, Sinema oyuncusu * 8 Şubat - Mijat Gaćinović, Sırp futbolcu * 11 Şubat - Milan Škriniar, Slovak futbolcu === Mart === * 4 Mart - Chlöe Howl, İngiliz şarkıcı ve şarkı yazarı * 6 Mart - Annelies Törös, Belçikalı manken * 8 Mart - Marko Gudurić Sırp basketbolcu * 15 Mart - Guillermo Martínez Ayala, Meksikalı futbolcu * 17 Mart - Anastasia Martiusheva, Buz patenci * 22 Mart - Hasan Ayaroğlu, Türk futbolcu === Nisan === * 1 Nisan - Maxence Perrin, Fransız oyuncu * 2 Nisan - Sergey Revyakin, Rus futbolcu * 6 Nisan - Metecan Birsen, Basketbolcu * 7 Nisan - Valeria Zenkova, Buz Patenci * 8 Nisan - Anne Murielle Ravina, Mauritiuslu manken * 14 Nisan - Yukiko Fujisawa, Buz patenci * 22 Nisan - Mustafa Etoğlu, Türk futbolcu * 26 Nisan - Tilbe Şenyürek, Türk basketbolcu === Mayıs === * 2 Mayıs - Hazal Subaşı, Türk oyuncu ve manken * 3 Mayıs - Celeste Buckingham, Slovak şarkıcı * 6 Mayıs - Adi Osmanović, Boşnak voleybolcu * 12 Mayıs ** Luke Benward, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı ** Sawyer Sweeten, Amerikalı çocuk oyuncu (ö. 2015) * 15 Mayıs - Ksenia Sitnik, şarkıcı * 22 Mayıs - Nazlıcan Ölçek, Türk basketbolcu * 26 Mayıs - Kenan Sipahi, Türk basketbolcu === Haziran === * 4 Haziran - María Isabel, İspanyol şarkıcı * 6 Haziran - Daria Varlamova, Avustralyalı-Rus manken * 12 Haziran - Ezgi Dilik, Türk voleybolcu * 19 Haziran - Deniz Aygül, Türk basketbolcu === Temmuz === * 5 Temmuz - Akira Hamashita, Japon futbolcu * 7 Temmuz - Nika Turković, Hırvat şarkıcı. * 9 Temmuz - Georgie Henley, Şarkıcı. * 10 Temmuz - Nicolas Ganopoulos, Yunan şarkıcı. * 12 Temmuz - Yohio, İsveçli şarkıcı ve söz yazarı. * 12 Temmuz - Luke Shaw, İngiliz futbolcu * 17 Temmuz - Jessy Gálvez López, Belçikalı futbolcu * 18 Temmuz - Sui Wenjing, Buz Patenci. * 28 Temmuz - Polina Shelepen, Buz Patenci. === Ağustos === * 8 Ağustos - Malin Reitan, Norveçli şarkıcı. * 15 Ağustos - Ümit Karaal, Türk futbolcu. * 17 Ağustos - Gracie Gold, Amerikalı buz patenci. * 20 Ağustos - Mehmet Yılmaz, Türk futbolcu. * 29 Ağustos - Kartal Özmızrak, Türk basketbolcu. * 29 Ağustos - Oğuz Berkay Fidan, Türk şarkıcı. === Eylül === * 7 Eylül **Luisa Niemesch, Alman güreşçi ** George Williams, Galli futbolcu ** Yota Shimokawa, Japon futbolcu ** Jailson, Brezilyalı futbolcu * 8 Eylül ** Ellie Black, Kanadalı artistik jimnastikçi **Nicolai Hvilshøj Reedtz, Danimarkalı Counter-Strike: Global Offensive profesyonel oyuncu ** Hayao Kawabe, Japon hentbolcu ** Julian Weigl, Alman millî futbolcu * 15 Eylül - Sam Gallagher, İngiliz futbolcu * 22 Eylül- Nayeon,Güney Koreli şarkıcı === Ekim === * 1 Ekim - Zhaneta Byberi, Arnavut model * 4 Ekim - Ralf Mackenbach, Hollandalı müzisyen. * 7 Ekim - Carlos Ibargüen, Kolombiyalı futbolcu * 9 Ekim - Mariam Kakhelishvili, Gürcü sanatçı ve söz yazarı. *13 Ekim-Jimin (1995 doğumlu şarkıcı) Güney Koreli şarkıcı * 15 Ekim - Billy Unger, Amerikalı aktör. === Kasım === * 2 Kasım - Brandon Soo Hoo, Sinema ve Dizi Oyuncusu. * 6 Kasım - Doğukan Tezel, Türk basketbolcu * 9 Kasım - Daniel Naroditsky, Amerikalı satranç büyükustası * 11 Kasım - Noah Gray-Cabey, Amerikalı aktör * 16 Kasım **Dilara Uralp, Türk rüzgâr sörfçüsü **Aslı Bekiroğlu, Türk oyuncu * 23 Kasım - Brittany Broben, Avustralyalı atlama sporcusu * 27 Kasım - Iris, Belçikalı şarkıcı === Aralık === * 1 Aralık - Eva Boto, Sloven şarkıcı. * 20 Aralık - Feliks Zemdegs, Avustralyalı Rubik Küpü şampiyonu. * 29 Aralık - Ross Lynch, Amerikalı aktör, şarkıcı, çalgıcı ve dansçı *30 Aralık- V (şarkıcı) Güney Koreli şarkıcı == Ölümler == === Ocak === * 1 Ocak ** Eugene Wigner, Macar Amerikan fizikçi ve matematikçi. ** Mehmet Muhtar, Türk sinema yönetmeni ve senaristi. * 2 Ocak - Siad Barre * 6 Ocak - Muharrem Ergin, Türk yazar ve türkolog. * 9 Ocak ** Alaettin Eriş, Türk siyasetçi. ** Souphanouvong * 11 Ocak ** Onat Kutlar, Türk şair, yazar, düşünce adamı. ** Theodor Wisch * 17 Ocak - Miguel Torga, Portekizli şair ve yazar. * 18 Ocak - Adolf Butenandt, Alman biyokimyacı (d. 1903) * 20 Ocak - Mehdi Bazergan, İranlı eğitimci, akademisyen, aktivist ve siyasetçi. * 25 Ocak - William Sylvester, Amerikalı film ve dizi oyuncusu. === Şubat === * 2 Şubat ** Donald Pleasence, İngiliz aktör. ** Fred Perry, İngiliz tenisçi. * 4 Şubat - Patricia Highsmith, Amerikalı polisiye yazarı. * 6 Şubat - Mehmet Nebil Oktay, Türk siyasetçi. * 21 Şubat - István Bárány, Macar yüzücü. === Mart === * 1 Mart ** César Rodríguez Álvarez, İspanyol eski millî futbolcu. ** Georges J. F. Köhler, Alman biyolog. ** Vladislav Listyev, Rus televizyon habercisi. * 3 Mart - Mustafa Irgat, Türk şair ve sinema yazarı. * 4 Mart - Eden Ahbez * 6 Mart - Nehar Tüblek, Karikatürcü ve mizahçı. * 14 Mart - William Alfred Fowler, Amerikalı astrofizikçi. * 15 Mart - Mustafa Necati Karaer * 17 Mart - Ruşen Cevadov, Azerbaycanlı siyasetçi, asker. * 18 Mart - Sadri Alışık, oyuncu (d. 1925). * 19 Mart - Max Braithwaite, Kanadalı yazar. * 20 Mart - James "Bud" Walton * 26 Mart ** Belgin Doruk, oyuncu (d. 1936). ** Eazy-E, Amerikalı rapçi ve prodüktör. ** Ko Takamoro, Eski Japon futbol oyuncusu. * 27 Mart - Seyfi Kurtbek, Türk siyasetçi, askerci. * 29 Mart - Baltimora, Kuzey İrlandalı şarkıcı. * 31 Mart - Selena, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı öldürüldü (d. 1971) === Nisan === * 6 Nisan - Yannis Alevras, Yunan Siyasetçi ve Yunanistan Cumhuriyeti'nin Eski Meclis Başkanı ve Cumhurbaşkanı Vekili. * 10 Nisan - Morarji Desai, Hindistan'ın 6. başbakanı. * 13 Nisan - Josef Hügi, İsviçreli futbolcu. * 14 Nisan - Brian Coffey, İrlandalı şair ve yayıncı. * 18 Nisan - Max Wünsche * 20 Nisan - Milovan Đilas * 25 Nisan - Ginger Rogers, Amerikalı tiyatro ve sinema oyuncusu, şarkıcı ve dansçı. * 27 Nisan - Kemal Sarıibrahimoğlu, Türk siyasetçi. === Mayıs === * 2 Mayıs - Osman Kavrakoğlu, Türk siyasetçi ve futbol adamı. * 5 Mayıs ** Mihail Botvinnik, Altıncı dünya satranç şampiyonu. ** Ömer Lütfi Erzurumluoğlu, Türk siyasetçi. * 10 Mayıs - Belkıs Dilligil tiyatro ve sinema oyuncusu * 11 Mayıs - Mia Martini, İtalyan şarkıcı. * 12 Mayıs ** Giorgio Belladonna ** Ştefan Kovács * 14 Mayıs ** Christian Anfinsen, Amerikalı biyokimyacı. ** Rauf Mutluay, Türk deneme yazarı, eleştirmen ve edebiyat araştırmacısı. * 16 Mayıs - Lütfi Suyolcu, Kuşadası Belediyesi eski Başkanı. * 18 Mayıs - Elizabeth Montgomery, Amerikalı film ve televizyon oyuncusu. * 24 Mayıs - Harold Wilson, İngiliz siyasetçi, başbakan. * 25 Mayıs - Dany Robin, Fransız oyuncu. * 26 Mayıs - Doğan Kasaroğlu, Türk gazeteci ve siyasetçi. * 29 Mayıs - Glen Selbo, Amerikalı basketbolcu. * 30 Mayıs - Ted Drake, İngiliz futbol adamı. === Haziran === * 9 Haziran - Sibel Yalçın, DHKP-C militanı. * 14 Haziran - Roger Zelazny, Polonyalı-Amerikalı yazar. * 20 Haziran - Emil Cioran, Rumen yazar. *22 Haziran - Yves Congar - Dominikan, Kardinal, 20. yüzyılın en önemli Roma Katolik ilahiyatçılarından biridir (d. 1904) * 23 Haziran - Jonas Salk * 29 Haziran - Lana Turner, Amerikalı oyuncu, akrist. (d. 1921) === Temmuz === * 4 Temmuz- Bob Ross Ressam (d.1942). * 5 Temmuz - Aziz Nesin, mizah yazarı (d. 1915). * 10 Temmuz - Mehmet Ali Aybar, Türkiye İşçi Partisi'nin (TİP) eski lideri ve Sosyalist Devrim Partisi'nin (SDP) kurucu genel başkanı. (ö.1995) * 13 Temmuz - Bilge Karasu, Türk yazar. * 15 Temmuz - Haluk Çulha, Türk bürokrat. * 17 Temmuz ** Efraim Evron, İsrailli diplomat. ** Juan Manuel Fangio * 20 Temmuz - Ernest Mandel * 24 Temmuz ** Halid Bekdaş, Suriyeli siyaset adamı. ** Sadık Ahmet * 27 Temmuz - Melih Esenbel, Türk diplomat. === Ağustos === * 3 Ağustos - Ida Lupino, Amerikalı sinema oyuncusu, yönetmen ve senarist. * 7 Ağustos - Muharrem Gülergin * 5 Ağustos - İzet Naniç, Yugoslav savaşı sırasında tugay komutanı (d. 1965) * 9 Ağustos - Jerry Garcia * 10 Ağustos - Özdemir Yiğit, Türk büyükelçi. * 12 Ağustos - Vasfi Gerger, Türk siyasetçi. * 21 Ağustos - Guri Richter, Danimarkalı oyuncu (d. 1917) * 23 Ağustos - Sylvester Stadler * 24 Ağustos - Alfred Eisenstaedt, Amerikalı fotoğrafçı. * 29 Ağustos - Frank Perry, Amerikan oyun ve film yönetmeni. * 30 Ağustos ** Adam Wiśniewski-Snerg, Polonyalı bilimkurgu yazarı. ** Fischer Black, Amerikalı ekonomist. === Eylül === * 9 Eylül - Keith Wayne, Amerikalı oyuncu. * 10 Eylül - Oral Sander, Türk akademisyen. * 11 Eylül - Jimmy Ryce, Amerikalı erkek çocuğu. * 12 Eylül - Jeremy Brett, İngiliz aktör. * 15 Eylül - Gunnar Nordahl, İsveçli golcü futbolcu. * 27 Eylül - Baha Akşit, Türk siyasetçi, doktor, eski milletvekili ve senatör. === Ekim === * 4 Ekim - Gilles Deleuze * 5 Ekim - Abdurehim Ötkür, Yazar ve şair. * 9 Ekim - Alec Douglas-Home, İngiliz siyasetçi. * 10 Ekim - Kadir Savun, oyuncu (d. 1926). * 11 Ekim - Şemsi Belli, Türk şair, yazar, gazeteci, siyasetçi. * 13 Ekim - Tevfik Koraltan, Türk siyasetçi. * 18 Ekim - Claudio Brook, Meksikalı sinema oyuncusu. === Kasım === * 3 Kasım - Jean Droze * 4 Kasım - İzak Rabin * 8 Kasım - Mükerrem Sarol, Türk siyasetçi. * 9 Kasım - Yılmaz Zafer, oyuncu (d. 1956). * 10 Kasım ** Ken Saro-Wiwa, Nijeryalı yazar, televizyon yapımcısı ve çevreci. ** René Wellek * 20 Kasım - Sergey Grinkov, Rus buz patenci. * 21 Kasım - Victoria Hazan, Yahudi asıllı Türk şarkıcı, udi ve besteci. * 23 Kasım - Louis Malle, Fransız film yönetmeni, senarist ve yapımcısı. * 25 Kasım - Nesim Malki, Türkiye Yahudisi iş insanı ve tefeci. * 27 Kasım - Abdullah Yüce, Türk müziği sanatçısı, şair, oyuncu. * 28 Kasım - Rakım Çalapala, Türk yazar. === Aralık === * 2 Aralık ** Kemal Sülker, Türk sendikacı, gazeteci, araştırmacı yazar. ** Robertson Davies, Kanadalı oyun yazarı ve romancı. * 7 Aralık - Masashi Watanabe, Japon futbol oyuncusu. * 17 Aralık - İsa Yusuf Alptekin, Uygur siyasetçisi ve Doğu Türkistan Cumhuriyetinin genel sekreteri. * 18 Aralık - Konrad Zuse * 19 Aralık - Kamil Tuğrul Coşkunoğlu, Türk siyasetçi. * 23 Aralık - James Meade, İngiliz iktisatçısı. * 25 Aralık - Dean Martin, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı. * 26 Aralık - Hüsamettin Böke, Türk futbolcu. * 30 Aralık ** Doris Grau, Amerikalı senaryo danışmanı, oyuncu ve ses sanatçısı. ** Orhan Öztrak, Türk siyasetçi. Ayı ve günü bilinmeyenler, * Arif Nusret Say (d. 1933, Gaziantep), Uluslararası Halter Federasyonu Denetleme Kurulu üyesi. * Ali el-Verdi, Iraklı sosyal bilimci (d. 1913)
Muğla, Türkiye'nin bir ili ve en kalabalık yirmi dördüncü şehridir. 2020 itibarıyla 1.021.773 nüfusa sahiptir. Ege Bölgesi'nde, topraklarının küçük bir kısmı Akdeniz Bölgesi içine giren, Ortaca, Dalaman, Köyceğiz, Fethiye, Marmaris, Milas, Datça ve Bodrum gibi tatil yöreleri ile ünlü bir yerleşim yeridir. İlde 13 ilçe bulunur. == Tarihçe == ===Antik dönem=== küçükresim|250px|sağ|Menteşe'de Karya yolunun bir bölümü Antik Karya bölgesinin en eski yerleşimlerinden biri olan Muğla, bilinen tarihi boyunca başlangıçta Anadolu'nun yerli halkı Karyalıların, ardından kısmen ve kısa dönemler halinde Mısır, Asur ve İskit işgallerinin, zamanla da özellikle kıyılarda Helenistik kolonizasyon hareketinin egemenliği altında kalmıştır. Önce Medler, daha sonra Persler Muğla'yı idareleri altında almışlar ve bölgeyi bir satrap aracılığıyla yönetmişlerdir. Büyük İskender'in ordularıyla gelişinde Muğla bölgesi bir Karya satrapı tarafından yönetilmekte idi. 'Karya' isminin bölgeye MÖ 3400 yıllarında gelen kavimlere önderlik etmiş 'Kar' isimli bir komutandan kaynaklandığına ilişkin tezler öne sürülmektedir. Bölge çağlar boyunca Karya olarak anılmış ve kuzeyde Söke, Aydın, Nazilli üzerinden başlayıp güneyde Dalaman Çayının denize döküldüğü yerde biten Karya bölgesi, kuzeyinde Lidyalıların, güneyinde Likyalıların ve Anadolu içlerinde de Frigyalıların hüküm sürdüğü bölgelere komşu olmuştur. Kavimleri Karya bölgesine kıyılardan başlayan çok uzun bir süreçte nüfuz etmişlerdir. Knidos (Datça yarımadasının ucu) ve Halikarnas (Bodrum) ile başlayan Helen kolonizasyonu ile zamanla Daldala (Dalaman), Stratonikea (Yatağan Eskihisar), Nakrasa (Karakuyu), Akassos (Bozüyük) ve Fethiye çevresinde de Telmessos, Xantos (Kınık), Patara (Minare) ve Tlos (Eşen) kentleri kurulmuştur. MÖ 334 yılında Karya'ya gelen Büyük İskender, Perslerin çekilmesiyle ortaya çıkmış kardeşlerarası bir saltanat kavgasıyla karşılaştı. Kardeşlerden Ada, kocası Hidrieus ve ağabeyi ile Mausolus, karısı Artemisia ve kız kardeşi, diğer kardeş olan Piksodaros'un isyanı ile karşı karşıyaydılar ve bu nedenle kuzeye Alinda'ya (Karpuzlu) çekilmişlerdi. Ada Alinda'nın anahtarlarını Büyük İskender'e göndererek kendisini annesi olarak kabul etmesini istedi. İskender de bu isteği kabul ederek Ada'yı Karya satraplığına getirdi. Ancak ertesi yıl İskender'in Likya'ya geçmesiyle Piksodaros ablası satrap Ada'yı öldürerek yerine geçti. İskender'in haznedarı Filotas'ı satraplığa ataması da asayişi sağlamadı ve İskender'in uzaklaşmasıyla bölge Bergama ve Roma egemenliğine kadar (yaklaşık iki yüzyıl) sürecek bir anarşi döneminin içine düştü. 395'te Roma İmparatorluğu'nun ikiye ayrılmasıyla da Karya Bizans İmparatorluğu içinde kaldı. Muğla ili tarihî kalıntılar açısından son derece zengin olup, sınırları içinde 103 ören yeri bulunmaktadır. ===Osmanlı dönemi=== küçükresim|250px|sağ|Muğla'nın muhtemelen Cumhuriyetin ilk yıllarındaki görünümü Muğla, kadim medeniyetlere ev sahipliği yapmış ve her devirde önemini korumuş bir bölgedir. İslam hâkimiyetinden önceki medeniyetler tarafından Karya, İslam hâkimiyeti sonrasında da Menteşe ismini alan bölgenin ismini nereden aldığı konusu açık değildir. Evliya Çelebi, Seyahatnamesinde Muğla ismi konusunda şunları ::Sene (…) tarihinde büyük bir savaş olmuş ve Rum keferesinin elinden Menteşe Oğlu Darahikey Veziri Muğlı Bey fethetmiştir. Muğlı Bey Mahan memleketinde Muhammed ’i rüyasında görüp daha sonra ulemanın huzurunda İslamiyeti kabul etmiştir. Muğla Kalesi’ni fethettikten sonra ise bu şehrin ismi Muğla diye anılmaya başlanmıştır. Farsça'da 'Muğ' kafir anlamına gelmektedir. Muğlı Bey Müslüman olduktan sonra birçok hizmetler yapmış ve birçok gazaya katılmıştır.Seyahatnâme, s.105 Evliya Çelebi, Muğla isminin kaynağını bu şekilde yazsa da bu bilgiler doğrulanamamıştır. Büyük olasılıkla Muğla ismi, antik çağdaki ismi olan Mobolla'nın bozulmasıyla ortaya çıkmıştır. Mobolla ismi daha sonraki Türk hakimiyeti sırasında 'Mogola' olsa daZekai Mete, “Muğla”,DİA, s.337 1307 (m. 1889) Aydın Vilayeti salnâmesinde ise 'Mobella' olarak belirtilmektedir.İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Kitabeleri 2. Kitap Afyonkarahisar, Sandıklı, Bolvadin, Çay, İsaklı, Manisa, Birgi, Muğla, Milas, Peçin, Denizli, Isparta, Atabey ve Eğridir, İstanbul 1929, s.150 Muğla'da ilk yerleşimlerin ne zaman başladığı hakkında önemli bir bilgi yoktur. Fakat kentin eskiden İç Karya olarak adlandırılan bölgede yer aldığı bilinmektedir. Karya'nın MÖ 2000'de Hititlerce de bilinen bir medeniyet olduğu göz önüne alınırsa Muğla'da yerleşimin bu tarihlere kadar geriye gittiği söylenebilir. Bazı kaynaklarda da bu bölgeye ilk yerleşenlerin Hititler olduğu yazılıdır. Sırasıyla Frig, Lidya, Pers, Makedon, Bergama Krallığı ve Roma hakimiyetini yaşayan şehir, Menteşe Bey tarafından 1284'te alınmasıyla ilk defa Türk hâkimiyetine girdi. Yıldırım Beyazıd tarafından 1391'de Osmanlı hâkimiyetine giren Muğla'daki bu ilk Osmanlı hakimiyeti geçici olmuş, şehir 1402'de Timur tarafından alınmış ve nihayetinde 1425 yılında II. Murat devrinde tam anlamıyla Osmanlı devletine bağlanmıştır. Kentin siyasi önemi Osmanlı devrinde daha da artmıştır, çünkü Menteşe Beyliği devrinde bu bölgenin yönetim merkezi Milas iken, Osmanlı devleti bu yeni sancağın yönetim merkezi olarak Muğla'yı seçmiştir. Muğla, Osmanlı devleti dönemi boyunca dışarıya kapalı küçük bir şehir olarak kaldı. I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkan Osmanlı İmparatorluğu toprakları İtilaf Devletleri tarafından paylaşılınca Muğla 11 Mayıs 1919 tarihinde İtalya tarafından işgal edildi. Anadolu'nun işgali sırasında Muğla'da Kocahan Mitingi düzenlenmiş ve tüm Anadolu şehirleri gibi Muğla'nın da bu işgallere direneceği ilan edilmiştir. Bunun üzerine kentte Vatan Müdafaa Cemiyeti, Serdengeçtiler Müfrezesi, Muğla Kuvayi Milliyesi gibi direniş komiteleri kurulmuştur. 1920'de Ankara'da açılan 1. Dönem meclisine 6 milletvekili gönderen kent İtalyanlar'ın kentte fazla etkin olmamasından yararlanarak Menderes boyunca başlayan Yunan işgaline karşı kurulan direniş faaliyetlerine katılmıştır. Ege'de 57. Tümenden kalanlarla birleşen gönüllüler, Aydın çarpışmalarında düşmana ağır kayıplar verdirmişlerdir. Ege illeri arasında Muğla işgal sırasında en fazla şehit veren il olmuştur. İç durumun karışıklığı, Yunanlar ve işgal ettiği yörelerde ekonomik egemenlik kurma düşüncesine dayanan İtalyan politikasını Muğla halkı işgal süresince kurnazca değerlendirmiş, iki ateş arasında kalmaktan kurtulmuş. Anadolu'daki durumun kötüye gittiğini anlayan İtalya, 2. İnönü Zaferi kazanıldıktan sonra ülkesindeki iç siyasal dalgalanmalarını öne sürerek 5 Temmuz 1921'de Muğla'dan ayrılmıştır. === Cumhuriyet dönemi === Cumhuriyetin kurulmasından sonraki idari yapılanmada Muğla ilinin yönetim merkezi olan şehir, dağlık yapısı ve dışarıya açılan elverişli bağlantı yollarına sahip olmadığından gelişememiştir. Yıllarca sadece il merkezi olmasının verdiği hareketlilikle gelişmeye çalışan Muğla son yıllarda özellikle üniversitenin açılması, yeni sanayi bölgesinin kurulması ve turizm faaliyetlerinin de artmasıyla dışarıya açılmaya ve gelişmeye başlamıştır. 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Muğla'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı. == Coğrafya == küçükresim|300px|Muğla coğrafyasının tipik bir görünümü Muğla ilinin yüzölçümü 12.654 km2'dir. Muğla, Akdeniz iklimi etkisinde kalmaktadır. Muğla şehrinin içinde bulunduğu Menteşe Yöresi'nde dağlar denize paralel uzanmaktadır. 800 m. yüksekliğe kadar olan alanlarda 'Asıl Akdeniz İklimi' ve daha yüksek alanlarda 'Akdeniz Dağ İklimi' hissedilir. Maksimum-minimum sıcaklık değerleri, nemlilik, yağış miktarı ve hakim rüzgâr yönleri yerel coğrafi koşullara göre değişmektedir. Metrekare'ye 1000 mm'den fazla yağış alan Muğla, orman oranı bakımından Türkiye'nin en zengin olan yörelerinden bir tanesidir. Ne var ki yağışların büyük çoğunluğu kış mevsiminde düşer ve yaz kuraklığı belirgindir. Dağların denize paralel uzanmasının ve yükseltinin bu yörede Ege Bölgesi'nin genelinin aksine daha fazla olmasının diğer bir sonucu olarak ulaşım doğu-batı yönünde zorlaşır ve nüfus seyrekleşir. Türkiye'nin güneybatı ucunda yer alan kuzeyinde Aydın, kuzeydoğusunda Denizli ve Burdur, doğusunda Antalya ile komşu, güneyinde Akdeniz ve batısında ise Ege Denizi ile çevrilidir. Toplam uzunluğu 1479 km olan deniz kıyıları ile Muğla, Türkiye'nin uzun sahil şeridine sahip ilidir. En büyük ilçesi Fethiye'dir. Muğla ilinde ayrıca iki büyük göl bulunmaktadır. Bunlar Milas ile Aydın ilinin Söke ilçesi sınırları dahiline yayılan Bafa Gölü ile Köyceğiz ilçesindeki Köyceğiz Gölü'dür. Önemli üç akarsuyu ise Çine Çayı (Yatağan'dan geçerken Yatağan Çayı), Esen Çayı (Seki beldesinden geçerken Seki Çayı) ve Ortaca-Dalaman arasında yer alan ve bu iki ilçe arasında sınır olarak kabul edilen Dalaman Çayı'dır. Muğla denizden 670 m yükseklikte, üstü düz bir kaya kütlesi şekliyle ilginç bir görünüme sahip olan Asar Dağı'nın eteklerinde kurulmuştur. Muğla Ovası, Menteşe kalker platosunda Neojen çağında oluşmuş depresyonların sonradan karstlaşmasıyla oluşmuş çanak şeklindeki çukurluklardan biridir. Muğla ovasına benzer jeolojik yapıya sahip komşu ovalar Yeşilyurt, Ula, Gülağzı, Yerkesik, Akkaya, Çamköy, Yenice ovalarıdır. Muğla Ovası Karadağ, Kızıldağ, Asar dağı ve Hamursuz Dağı ile çevrelenmiştir. Düğerek'in kurulduğu yamaçların gerisinde rakım hızla artar ve Menteşe Dağları silsilesi içinde yer alan Yılanlı Dağı 2000 metreye ulaşır. == Nüfus == Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2023 verileri ) Muğla il nüfusu: 1.048.185 (2022 sonu). İlin yüzölçümü 12.655 km2'dir. İlde km2'ye 83 kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 297 kişi ile Bodrum’dur) İlde yıllık nüfus artış oranı %2,65 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Dalaman (%6,74)- Yatağan (%0,46) 6 Şubat 2023 TÜİK verilerine göre 13 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 569 mahalle bulunmaktadır. 2022 yılı sonunda Muğla ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri İlçe Nüfus 2021 Nüfus 2022 Fark Değişim% Mah.Say. Alanı km2 Yoğunluk Bodrum 187.284 192.964 5.680 2,99 56 650 297 Dalaman 44.386 47.482 3.096 6,74 25 608 78 Datça 24.519 25.029 510 2,06 12 436 57 Fethiye 170.379 177.702 7.323 4,21 41 875 203 Kavaklıdere 10.842 10.909 67 0,62 15 302 36 Köyceğiz 38.425 39.242 817 2,10 25 1329 30 Marmaris 95.849 97.818 1.969 2,03 25 906 108 Menteşe 118.443 120.627 2.184 1,83 66 1659 73 Milas 145.275 147.416 2.141 1,46 132 2067 71 Ortaca 52.929 54.478 1.549 2,89 27 285 191 Seydikemer 61.427 62.622 1.195 1,93 65 2208 28 Ula 26.306 26.613 307 1,16 30 479 56 Yatağan 45.077 45.283 206 0,46 50 851 53 Muğla 1.021.141 1.048.185 27.044 2,65 569 12.655 83 == Ekonomi == Muğla ili, 2018 yılı verisine göre gayri safi yurt içi hasıla bakımından ₺42,5 milyar ile ülkenin on sekizinci büyük ilidir. Kişi başına düşen gelirde ise ₺44.594 ile on dördüncü sırada yer almaktadır. 2013 yılı İnsani Gelişme Endeksi verisine göre Muğla, elde ettiği 0,695 puanla beşinci sırada yer aldı. === Endüstri === İlin Yatağan ilçesinde Yatağan Termik Santrali, Yeniköy'de Yeniköy Termik Santrali, Kemerköy'de Kemerköy Termik Santrali vardır. İlin maden yatakları zengindir. Bu sektörde Yatağan linyit rezervleri ve Fethiye krom yatakları ilk kalemde sayılabilir. Muğla ayrıca önemli bir mermercilik merkezidir. Bu enerji ve madencilik üretim tesisleri dışında sanayiye dönük büyük girişimler bulunmamaktadır. Ekonomi özellikle turizm ve tarıma dayalıdır. Ayrıca Dalaman ilçesinde Kağıt Fabrikası (eski adı SEKA, yeni adı MOPAK) bulunmaktadır. === Tarım === Muğla ili tarımsal ürünlerinin çeşitliliği ile dikkati çeker. Türkiye'de arıcılığın en önemli merkezlerinden biridir. Yörede hem arı hem de çam balı bulunmaktadır. Marmaris ilçesi çam balı ile ünlüdür. Ortaca, Fethiye ve Dalaman ilçelerinde yaygın bir şekilde narenciye tarımı (portakal, limon, mandalina, greyfurt) yapılmaktadır. Özellikle Marmaris-Köyceğiz hattına özgü bir diğer ürün günlük ağacından elde edilen ve parfümeride ile eczacılıkta kullanılan sığla yağıdır. Zeytincilikte il genelinde gelişmiştir. === Turizm === Ortaca, Dalaman, Köyceğiz, Fethiye, Marmaris, Datça ve Bodrum gibi tatil bölgeleri ile dünyaca tanınan Muğla, 2007 yılı Ocak-Eylül döneminde, 2006'nın aynı dönemine göre turist sayısını %9 artarak 2.285.258 kişi ağırlamıştır. Ayrıca Dalaman'da askeri ve sivil havaalanı bulunmaktadır. Bu havaalanın yıllık 10 milyon kapasiteli dış hatlar terminalinin bulunması yurtdışından ulaşım için de önemli bir imkân sağlar. == Konum == Konum Bilgileri İlçe Kuruluş Yılı İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü Alanı km2 Rakım mt. Merkeze kmKarayolları Genel Müdürlüğü Ulaşan Yollar Bodrum Cumh.önce 650 4 111 Dalaman 1983 608 17 86 Datça 1928 436 9 121 Fethiye Cumh.önce 875 6 124 Kavaklıdere 1990 302 877 53 Köyceğiz Cumh.önce 1.329 15 58 Marmaris Cumh.önce 906 5 52 Menteşe 2012 1.659 685 0 Milas Cumh.önce 2.067 59 63 Ortaca 1987 285 28 76 Seydikemer 2012 2.208 127 147 Ula 1954 479 610 18 Yatağan 1944 851 390 28 MUĞLA Cumh.önce 12.654 659 == Kültür == === Ağız === Muğla ilinde kullanılan Türk şivesinin Batı Anadolu ağızları içindeki konumu Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996) adlı çalışmasına göre şöyledir: === Muğla mutfağı === En tanınmış yemeklerin başında Muğla'nın kendine özgü tarhanası gelir. Tarhana yazın yapılır ve pencere önlerine, dam ve avlulara serilip kurutulur ve kışın afiyetle yenilir. Zeytin ve kurutulmuş biber de Muğla'da artık bir kültür halini almıştır. Özellikle sofralık zeytin Karya döneminden beri Muğla'da önemini hala korumaktadır. Bunların dışında Muğla Merkez'in kendine özgü yemekleri de vardır. Keşkeği de unutmamak gerekir özellikle düğün yemeğidir onsuz yemek olmaz. === Muğla evleri === sol|150px|küçükresim|Şehirde eski bir sokak Muğla evleri; tasarımları, ahşap işçilikleri, tavan işlemeleri ve şehrin sembolü haline gelmiş bacaları ile Türk geleneksel mimarisinde özgün bir model oluşturmaktadır. Genelde iyi korunmuşlardır. Geleneksel mimariden doğrudan esinlenmiş yeni yapıların da Muğla bölgesinde hâlen diğer bölgelerimize kıyasla daha fazla inşa edildiği söylenebilir. Bunda kentin yüksek eğitim ve yerel şuur düzeyi ile yörenin turistik bir bölge olmasının etkileri bulunmaktadır. Kent merkezinde özellikle Hisar dağı eteklerine doğru yoğunlaşan eski Muğla evleri, Karabağlar Yaylası'ndaki evler ve Yılanlı Dağı yamacındaki Düğerek mahallesi evleri ile bir arada ele alınabilir. 'Hayat' olarak adlandırılan açık ön sofalar, kuzulu kapı olarak adlandırılan avlu girişleri, ocaklar, bacalar, uzun ve geniş saçaklar, tavan süslemeleri, ahşap süslemeli verandalar, duvarlara gömülmüş dolap biçimli banyolar Muğla evlerinin tipik özellikleri arasındadır. Büyük çoğunluğu avlulu ve iki katlıdır. Bazılarında hayat bölümü sonradan kapatılmıştır. Yakın devirde inşa edilen evlerde ise, 'hayat' doğrudan kapalı olarak yapılmaktadır. Genel özellikleri, bütün Türk evlerinde olduğu gibi, aile mahremiyeti anlayışının bir ürünü olarak içe dönük olmalarıdır. Özellikle zemin katlarında sokağa penceresi olan ev yok denecek kadar azdır. Buna karşılık avluya bakan pencerelerin çokluğu dikkat çeker ve açık, yarı açık yaşam mekânlarıyla, geniş saçaklarla zenginleştirilir. Bu nedenle, ön cephe özelliği avlu tarafından ortaya çıktığından, manzara ve güneş hakimiyetini de dengelemek üzere, evler parsellerin yukarı köşelerine ve kuzeye sağır, güneye açık olarak yerleşirler. Plan tipleri, 'hayat' ile bunun etrafında yer alan odaların bulundukları konuma ve üst kata çıkan merdivenin yerine göre değişiklikler gösterir. Üzerlerinde yer aldıkları parsellerin biçimi ve komşu binaların konumu da planların oluşumunda etkili olabilmektedir. Ancak, genel hatlarıyla merdivenlerin, sofa içindeki yerlere göre ortadan ve yandan merdivenli tipler olarak sınıflama yapmak da mümkündür. Ortadan merdivenlerde, üst kata çıkış binayı simetrik olarak ikiye ayırdığı gibi, farklı şekillerde de bölebilir. Ancak her iki durumda da yaygın olan uygulama, merdivenin geriye doğru sokulan bir orta sofadan çıkması ve binanın arka duvarına yaslanmış olmasıdır. Merdiven ahşaptır. Altı depo olarak kullanılır. Her iki yanında simetri hakimse birer veya ikişer oda yer alır. 'Hayat'a odalara girişte 45 dereceli kırılmalar bulunur. 'Hayat' avlu cepheleri boyunca uzandığı gibi, sadece merdivenin açıldığı ve oda girişlerinin bulunduğu orta kısımda da yer alabilir. Bu tiplerde de yaygın olan uygulama orta sofanın bina cephe hattının ilerisine doğru beşgen şekilde çıkma yapmasıdır. Ortadan çıkan merdivenin yapı kütlesine simetrik olarak ayırmadığı durumlarda ise, 'hayat'ın bir tarafında odalar yer almakta, diğer tarafında ise yine bu bölümün devamı olan yarı açık bir mekân bulunmaktadır. Genellikle, avluya bakan cephelerinde boydan boya 'hayat' bulunan evlerde ise, üst kata merdivenle çıkılır. 'Hayat'ın genişliği binanın yanından çıkan merdivenin iki kolunun genişliği ile uyum içindedir. Odalar 'hayat'ın gerisinde ve yapının arka duvarına yapılmış olarak yan yana sıralanırlar. Her biri doğrudan 'hayat'a açılır. Sokaktan evlere kuzulu kapılardan girilir. Bu kapı geniş iki kanadı olan ve bunlardan genellikle girişe göre sağ taraftakinin içinden ikinci bir küçük kapı açılan, 2.30 m. yükseklikteki avlu duvarının yüksekliği ile orantılı, çoğunun üzerinde küçük iki tarafa meyilli. kiremit örtülü, ahşap çatısı bulunan kapılardır. Avlular, yılın yedi sekiz ayı boyunca yaşanılan, evin kapalı mekânları ve 'hayat'larıyla kullanım bütünlüğü içinde olan, genellikle kayrak taşı ile kaplı birçoğu havuzlu iç bahçeler şeklindedir, Duvarlara yakın yerlerde ağaçlar yer almaktadır. Evin bir duvarına bitişik olarak veya yarım bir konumda tek katlı müştemilat bulunur. Müştemilat içinde evin asıl mutfağı, ocağı, kileri ve bazen de banyo yer alır. Ayrıca, temiz su havzaları da bu binanın içinde veya dışındadır. Yapılar genellikle taş veya ikinci derecede ahşaptır. Tüm taşıyıcı duvarlar, avlu duvarları, özellikle zemin katlar kireç harcı, kırma-moloz taş duvarlarla inşa edilmiştir. Çatı örtüsü olarak alaturka kiremit kullanılır. Çatı dışında duvar üstleri, ocak çıkıntılarının baca halinde daraldığı girintilerin üstleri de yağmurdan korunacak tüm çıkıntılar bu kiremitle örtülüdür. Ayrıca, bugün Muğla'nın sembolü olarak kabul edilen karakteristik bacadan alaturka kiremitlerle yapılan kendine özgü bir şapka ile kapatılmıştır. Muğla evlerini, temel olarak ikiye ayırmak mümkündür : ;Türk evleri Özellikle Hisar Dağı eteklerine doğru yayılmış olan bu evler, kentsel silüeti kırmızı kiremit çatı beyaz duvar ve üzerlerinden taşan yeşil ağaçlar üçlüsü ile oluşan armonisi içinde, geleneksel dokunun özünü oluşturan yapılardır. Avlu içindeki müştemilatlarıyla bir kullanım ve form biçimini oluştururlar. Bazılarının 'hayat'ları sonradan kapatılmış, yakın devirde inşa edilen bazılarınde ise bu bölüm doğrudan olarak yapılmışlardır. ;Rum evleri Rum evlerini diğer evlerden ayıran temel özellik içe kapanmış olmaları, avlu yerine sokakla bütünleşen bir cephe ve kütle nizamı göstermeleridir. Diğer ayırt edici özelliği ise kesme taş yapı olmalarıdır. Eski şehrin ticaret ve zanaat merkezi Arasta mevkiinde 1895'te Rum Filivari Usta'nın elinden çıkmış saat kulesi de Rum nüfusun Muğla'ya yadigarlarındandır. Kentte hâlen yaşları 100 ila 300 arasında değişen 400 yapı koruma altındadır ve kapsamlı bir restorasyon girişimi başlatılmıştır. == Yönetim == === Merkezi Yönetim === Büyükşehir illerinde Merkezi yönetim Vali, İl Müdürleri ve İl Danışma Kurulundan oluşur. Muğla, bir ‘büyükşehir’dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır. Muğla Valisi, 1965- Ünye doğumlu Orhan TAVLI, 9.06.2020/274 sayılı kararla Çanakkale Valisi iken atanmıştır Vali ve Kaymakamlara ait bilgiler Muğla'nın ilçeleri sayfasında gösterilmiştir. === Yerel yönetim === Büyükşehir Belediyelerinde Yerel yönetim, Büyükşehir Belediye Başkanı, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni'nden oluşur. Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır. Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır. Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. (5216 saylı kanun 16.madde) Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır. Muğla Büyükşehir Belediye Başkanı, 1948-Muğla doğumlu Dr.Osman Gürün (CHP), 31 Mart 2019 seçimlerinde %36,01 oy oranıyla seçilmiştir. İlçe belediyeleri, 2019 Türkiye yerel seçimleri'ne göre, üç değişik parti tarafından yönetilmektedir. Bu ilçelerden 6'sı AK PARTİ, 6'sı CHP ve 1'i MHP'li belediye başkanıdır. Muğla Büyükşehir Belediye Meclisi üye sayısı 68’dir (Büyükşehir Belediye Başkanı, 13 ilçe belediye başkanı ve 55 üye) Bunların 25’i AK PARTİ, 35'i CHP, 5’i MHP, 3'i İYİ P.'dir Belediye başkanları ve meclislere ait bilgiler Muğla'nın ilçeleri sayfasında gösterilmiştir. == Eğitim == 1992’de kurulmuş olan Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, özellikle 1999 sonrasında, iş insanı Sıtkı Davut Koçman’ın Üniversiteyi kelimenin tam anlamıyla kanatlarının altına almasını takiben göz kamaştırıcı bir hızla gelişmiştir. Yakın geçmişte vefat eden Sıtkı Davut Koçman ve kurucu rektör Ethem Ruhi Fiğlalı (1992-2002)’ nın yönetiminde, evvelce 30 bin nüfuslu küçük ve hareketsiz bir il merkezinden ibaret olan şehir, 20.000’i aşkın öğrencinin oluşturduğu yeni bir topluluğun yerleşmesiyle büyük bir ivme kazanmıştır. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi her yıl açılan yeni fakülteleri ile daha da büyük bir öğrenci kitlesine hitap edebilir hale gelmiştir ve bu da Muğla'nın Muğla Ovası boyunca yayılmasını ve büyümesini sağlamıştır. Muğla ili çok büyük olmadığından öğrenciler kiralar ve ev bulma konularında sorun yaşayabilmektedirler. == Altyapı == === Ulaşım === İlin önemli limanları Bodrum, Marmaris, Fethiye ve Güllük'tedir. Ayrıca ilde iki havaalanı; Milas- Bodrum Havalimanı ve Dalaman Havalimanı bulunmaktadır. ;Şehiriçi Muğla, Bodrum'dan Seydikemer'e kadar uzanır ve şehiriçi ulaşımında sorun bulunmamaktadır. Eski mahallerden çarşısına araçsız ulaşım mümkündür. Sadece Kötekli, Yeniköy, TOKİ, Gülağzı, OSB, Menteşe ve Akçaova gibi yeni kurulmakta olan semtlerine ve Karabağlar'a ulaşım için şehiriçi araçlara ihtiyaç duyulur. ;Karayolu Muğla, dünyaca ünlü turizm merkezlerine yakın olmasından dolayı gelişmiş karayolu bağlantılarına sahiptir. İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirlerden ve ülkenin diğer bölgelerinden gelip Marmaris, Fethiye ve Bodrum gibi önemli turizm merkezlerine ulaşan karayolları Muğla'dan geçer. D 320, D 400 ve D 550 karayolları Muğla'da başlar veya sonlanır. Muğla'dan Türkiye'nin diğer şehirlerine aktarmasız olarak ulaşmak mümkündür. Ayrıca ilçelerine özellikle yaz mevsiminde sürekli olarak otobüs ve minibüslerle seferler yapılır. Bazı önemli şehirlere uzaklığı şöyledir: * D 550 üzerinden Aydın'a 102 km. * D 330 üzerinden Denizli'ye 145 km. * D 550 üzerinden İzmir'e 211 km. * D 330 üzerinden Ankara'ya 590 km. * D 565 üzerinden İstanbul'a 758 km. === Sağlık === Muğla ilinde, devlete ait ve özel 24 hastane bulunmaktadır. En çok yatak kapasitesine sahip hastane, 2011 yılında adı Muğla Eğitim ve Araştırma Hastanesi olan Muğla Devlet Hastanesidir. == Spor == 2018-2019 Sezonu sonunda, Muğla’nın futboldaki takımları: 2. Ligde Bodrumspor ligde kalırken Fethiyespor küme düşmüştür. BAL’da 2, Kadın futbol 3. liginde de 1 takımı da yerlerini korumuştur. Ziraat Türkiye Kupası 'nda Muğlaspor 2. turda, Fethiyespor 4. turda elenirken, Bodrum B. Bodrumspor son 16 turunda Yeni Malatyaspor'a elenmiştir. Kadınlar basketbol Süper Ligi'nde yer alan Bodrum Belediyesi 1. lige düşmüştür. Erkekler 2. Liginde Fethiyespor, 1. lige yükselmiştir. Voleybolda erkekler 1. Liginde Milasspor, play-off sonunda lig 7.si olmuştur. 2. Ligdeki 5 takımdan Bodrum Doğuş S. ve Seydikemer Bld.spor küme düşmüştür. Bölgesel ligde 8 takım yer almıştır. Hentbol erkek 2. Lig takımı Köyceğiz Bld.spor, tekrar 1. Lige çıkmıştır. Bodrum Yalıkavak süper ligi 9.sırada bitirmiş, Türkiye Kupası'nda çeyrek finalde elenmiştir. İlde yer alan önemli spor tesisleri arasında Atatürk Stadyumu (7.750), Menteşe (3.000) ve Eldirek (2.000) Spor Salonları, Sıtkı Koçman K. Yüzme Havuzu (750) yer alır. Ayrıca Muğla, uzun mesafe yürüyüş parkurları olan Likya Yolu'nun bir kısmı ile Karia Yolu'nun neredeyse tamamını sınırlarında barındırmaktadır. Likya Yolu'nda 2010 senesinden beri yürüyüşün yanı sıra çok etaplı ultra maraton yarışları da düzenlenmektedir. == Muğlalı kişiler == ;Merkez *Şahidi İbrahim Dede (1470 - 1550), Mevlevi şeyhi. *Basil Zaharoff (1849 - 1936), Ünlü silah taciri. *Mustafa Muğlalı (1882 - 1951), General. *Zihni Derin (1880 - 1965), çay bitkisini Türkiye'ye ilk getiren kişidir. *Mümtaz Ener (1910 - 1989), sinema sanatçısı. *Anna Mouglalis (1978), Fransız oyuncu, ailesi Muğla Rumlarındandır. ;Bodrum *Herodot (MÖ 485 - MÖ 426), Antik Yunan tarihçisi ve yazar. *Turgut Reis (1485 - 1565), Osmanlı amirali. *Bodrumlu Ömer Lütfi Efendi (1817 - 1897), Osmanlı Şeyhülislamı *Avram Galanti Bodrumlu (1873 - 1961), siyasetçi. *İstamat Zihni Özdamar (1879 - ?), Rum asıllı siyasetçi *Neyzen Tevfik (1879 - 1953), şair ve sanatçı. ;Datça *Ece Ayhan (1931 - 2002), Şair ;Fethiye *Nadir Nadi Abalıoğlu (1908 - 1991), gazeteci. ;Köyceğiz *Saim Orhan (1971), belgesel yapımcısı. ;Marmaris *Salih Uçan, (1994)Türk futbolcu. ;Milas *Necati Çiller (1898 - 1973), Gazeteci ve bürokrat *Turhan Selçuk (1922 - 2010), karikatürist. *Tansu Çiller (1946), Eski başbakan, ekonomist, siyasetçi. *Atilla Atasoy (1953), şarkıcı. *Tolga Çandar (1959), Sanatçı, TBMM CHP 24. dönem milletvekili. *Yeşim Salkım (1968), Sanatçı. *Keremcem (1977), şarkıcı ve oyuncu. ;Ula *Nail Çakırhan (1910 - 2008), Mimar ve yazar. *Şadan Gökovalı (1939), yazar. *Yüksel Aksu (1966), Yönetmen. ;Seydikemer *Yunus Nadi Abalıoğlu (1879 - 1945), gazeteci ve yazar. == Kardeş şehirler == == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Muğla Büyükşehir Belediyesi * T.C. Muğla Valiliği * Muğla İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü * Muğla İl Tarım Ve Orman Müdürlüğü * Muğla Müftülüğü * Muğla İşkur * Muğla Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü * Muğla H.M.E İl Halk Kütüphanesi
1980 (MCMLXXX) salı günü başlayan yıl. 20. yüzyılın ve 2. milenyumun 80. yılı. Bu sayfada, 1980 yılında dünyadaki uluslararası önemi olan olaylarla, bu yılda doğan ve ölen kişiler yer alır. Türkiye'de yaşanan olaylarla ilgili 1980'de Türkiye sayfasına bakınız. == Olaylar == === Ocak === * 9 Ocak - Suudi Arabistan'da 63 kişi, 1979 Kâbe Baskını'nı gerçekleştirdikleri nedeniyle kafası kesilerek idam edildi. * 16 Ocak - Bilim insanları interferon üretmeyi başardı. === Şubat === === Mart === === Nisan === * 18 Nisan - Rodezya, Zimbabve adı altında bağımsızlığını ilan etti. * 24 Nisan - 25 Nisan - ABD'nin, Tahran'daki Büyükelçiliği'nde bulunan rehineleri kurtarmak için başlattığı operasyon (Operation Eagle Claw), üç askeri helikopterde meydana gelen teknik arıza nedeniyle başarısızlıkla sonuçlandı. Helikopterlerden birinin İran toprakları üzerinde düşmesi sonucu 8 asker öldü. === Mayıs === * 18 Mayıs - ABD'nin Washington eyaletinde bulunan St. Helens Yanardağı infilak etti. Piroklastik akıntı ve lahar yüzünden 57 kişi hayatını kaybetti. === Haziran === * 1 Haziran - CNN yayın hayatına başladı. === Temmuz === * 30 Temmuz - Büyük Okyanus'taki, İngiliz-Fransız ortak yönetimindeki Vanuatu bağımsızlığını ilan etti. === Ağustos === === Eylül === * 12 Eylül - Türk Silahlı Kuvvetleri ülkedeki gelişmelerden dolayı yönetime el koydu. Siyasal partiler, sivil toplum örgütleri ve dernekler kapatıldı; parti başkanları ve aydınlarla birlikte çok sayıda mesleki ve siyasal örgüt yöneticisi tutuklandı. * 22 Eylül - İran-Irak Savaşı başladı. === Ekim === * 4 Kasım - Ronald Reagan Amerika Birleşik Devletleri Başkanı seçildi. == Doğumlar == === Ocak === * 3 Ocak ** Yusuf Demirkol, Türk şarkıcı ve besteci ** Kurt Vile, Amerikalı müzisyen * 4 Ocak - Bobbi Eden, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 5 Ocak - Etienne Bito'o, Gabonlu milli futbolcu * 12 Ocak ** Akiko Morigami, Japon tenis oyuncusu ** Amerie, R&B; şarkıcısı, söz yazarı, dansçı, aktris ve model * 20 Ocak ** Karl Anderson, Amerikalı profesyonel güreşçi ** Ertuğrul Arslan, Türk futbolcu ** Felicitas Woll, Alman oyuncu * 25 Ocak ** Xavi, İspanyol futbolcu ** Paulo Assunção, Brezilyalı futbolcu * 27 Ocak ** Marat Safin, Tatar asıllı Rus tenisçi ** Austin O'Riley, Amerikalı çıplak model ve pornografik film oyuncusu === Şubat === * 1 Şubat ** Florin Bratu, Rumen futbolcu ** Liasos Luka, Kıbrıs Rumu futbolcu * 3 Şubat - Ayça Işıldar Ak, Türk oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 8 Şubat - Bilge Kösebalaban, Direc-t grubu gitarist ve vokalisti * 9 Şubat - Angelos Charisteas, Yunan futbolcu * 11 Şubat - Mark Bresciano, Avustralyalı futbolcu * 20 Şubat - Berk Tokay, Türk grafiker * 29 Şubat - Çağdaş Atan, Türk futbolcu === Mart === * 1 Mart - Burcu Kara, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 7 Mart ** Boštjan Nachbar, Sloven millî basketbolcu ** Laura Prepon, Amerikalı oyuncu ** Murat Boz, Türk pop müzik şarkıcısı *8 Mart - Lavinia Wilson, Alman oyuncu * 9 Mart - Burçin Terzioğlu, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 16 Mart - Bahri Tanrıkulu, Türk Millî Tekvando sporcusu * 18 Mart - Aleksey Yagudin, Rus buz patenci * 21 Mart - Marit Bjørgen, Norveçli sporcu * 25 Mart - Bartók Eszter, Macar şarkıcı * 21 Mart - Ronaldinho, Brezilyalı futbolcu * 30 Mart - Yalın, Türk pop müzik şarkıcısı === Nisan === * 1 Nisan - Randy Orton, Amerikalı profesyonel güreşçi * 7 Nisan - Alice Blom, Hollandalı voleybolcu * 10 Nisan - John Baker, Amerikalı sinema oyuncusu * 12 Nisan - Arda Kural, Türk oyuncu * 13 Nisan- Jana Cova, Çek porno yıldızı * 28 Nisan - Karolina Goçeva, Makedon şarkıcı === Mayıs === * 3 Mayıs ** Alper Tezcan, Türk futbolcu ** Ayçin İnci, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 5 Mayıs - Anastasia Gimazetdinova, Özbek artistik buz patencisi *19 Mayıs - Demet Evgar, Türk oyuncu * 20 Mayıs - Juliana Pasha, Arnavut şarkıcı ve söz yazarı * 21 Mayıs - Aydın Çetin, Türk futbolcu * 29 Mayıs - Petek Dinçöz, Türk şarkıcı, dizi oyuncusu, sinema oyuncusu ve televizyon sunucusu * 30 Mayıs - Steven Gerrard, İngiliz futbolcu === Haziran === * 1 Haziran - Agasi Ağagüloğlu, Türk ve Azeri boksör * 3 Haziran ** Lazaros Papadopulos, Yunan basketbolcu ** Amauri, İtalyan futbolcu * 17 Haziran - Sıla, Türk şarkıcı * 21 Haziran ** Ayşegül Abadan, Türk piyanist ** Barış Özcan, Türk basketbolcu * 23 Haziran - Francesca Schiavone, İtalyan tenisçi * 30 Haziran - Nourdin Boukhari, Fas ve Hollanda vatandaşı futbolcu === Temmuz === * 6 Temmuz - Pau Gasol, İspanyol basketbolcu * 7 Temmuz - Serdar Kulbilge, Türk futbolcu * 15 Temmuz - Bruno Mbanangoyé Zita, Gabonlu defans oyuncusu * 18 Temmuz - Kristen Bell, Amerikalı oyuncu * 19 Temmuz ** Xavier Malisse, Belçikalı tenisçi ** Alice Renavand, Fransız balerin * 20 Temmuz - Gisele Bundchen, Brezilyalı modeli * 21 Temmuz - Özgür Can Öney, maNga isimli müzik grubunun davulcusu * 23 Temmuz - Michelle Williams, gospel ve R&B; şarkıcısı, söz yazarı, oyuncu ve dansçı * 25 Temmuz - Antonella Serra Zanetti, İtalyan tenisçi === Ağustos === * 1 Ağustos - Mancini, Brezilyalı futbolcu * 5 Ağustos - Juliana de Aquino, Brezilyalı şarkıcı (ö. 2009) * 12 Ağustos - Cenk Yüksel, Türk ses sanatçısı * 13 Ağustos - İrina Berejna, Ukraynalı siyasetçi (ö. 2017) *14 Ağustos - Aydın Toscalı, Türk futbolcu *20 Ağustos - Rosalba Pippa (Arisa), İtalyan şarkıcı * 24 Ağustos - Rachael Carpani, Avustralyalı oyuncu * 27 Ağustos - Begüm Kütük Yaşaroğlu, Türk oyuncu === Eylül === * 7 Eylül **Emre Belözoğlu, Türk futbolcu **Emir Sevinç, Türk şarkıcı ve şarkı sözü yazarı **Gabriel Milito, Arjantinli futbolcu **Nigar Cemal, Azerbaycanlı şarkıcı **Javad Nekounam, İranlı eski millî futbolcu ve teknik direktör **Cevad Nekunam, İranlı futbolcu * 8 Eylül **Jun Kokubo, Japon eski futbolcu **Slim Thug, Amerikalı rapçi **Mbulaeni Mulaudzi, Güney Afrikalı koşucu (ö. 2014) * 9 Eylül **Václav Drobný, Çek eski millî futbolcu (ö. 2012) **Michelle Williams, Amerikalı oyuncu * 10 Eylül - Şahin Necefi, İranlı şarkıcı ve söz yazarı * 18 Eylül - Ahmed Al-Bahri, Suudi Arabistanlı futbolcu * 19 Eylül - Ayşe Tezel, Britanyalı oyuncu * 21 Eylül - Henriette Mikkelsen, Danimarkalı hentbolcu * 23 Eylül - Şahin İmranov, Azeri boksör * 25 Eylül ** Betül Demir, Türk pop müzik şarkıcısı ** Nataša Bekvalac, Sırp pop müzik şarkıcısı * 27 Eylül - Anna Artamonova, Rus voleybolcu === Ekim === *6 Ekim **Eser Altın, Türk futbolcu **Zaida Catalán, İsveçli siyasetçi (ö. 2017) * 11 Ekim - Menduh Kızılkula, Türk profesyonel güreşçi * 12 Ekim - Andreas Constantinou, Kıbrıslı futbolcu * 13 Ekim - Ashanti, Amerikan kayıt sanatçısı, albüm yapımcısı, aktris, dansçı ve manken * 14 Ekim **Ben Whishaw, İngiliz sinema ve tiyatro oyuncusu **Cansu Dere, Türk oyuncu, eski manken * 18 Ekim - Birsen Bekgöz, Türk kısa mesafe koşucusu * 21 Ekim - Aslı Altaylar, Türk dizi oyuncusu * 24 Ekim - Matthew Amoah, Ganalı millî futbolcu * 27 Ekim - Ali Aliyev, Kazak futbolcu * 29 Ekim - Ben Foster, Amerikalı faktör === Kasım === * 1 Kasım - Bilgin Defterli, Türk kadın millî futbolcu * 2 Kasım ** Diego Lugano, Uruguaylı futbolcu ** Kennedy Bakırcıoğlu, Süryani asıllı İsveçli futbolcudur ** Mustafa Ceceli, Türk şarkıcı, aranjör, albüm yapımcısı * 5 Kasım ** Christoph Metzelder, Alman futbolcu ** Antonella Del Core, İtalyan voleybolcu * 6 Kasım - Mert Nobre, Brezilya asıllı Türk futbolcu * 12 Kasım **Benoît Pedretti, Fransız futbolcu **Nur Fettahoğlu, oyuncu * 21 Kasım - Angel Long, Britanyalı pornografik oyuncu ve çıplak model * 22 Kasım - Vanessa van Arendonk, Hollandalı manken * 25 Kasım - Aaron Mokoena, Güney Afrikalı futbolcu * 30 Kasım - Cem Adrian, Türk şarkıcı, söz yazarı, yapımcı ve yazar === Aralık === * 2 Aralık - Benjamin Mako Hill, Debian hacker, araştırmacı, aktivist ve yazar * 5 Aralık - Gülden Kayalar, Türk voleybolcu * 12 Aralık - Berkant Göktan, Türk millî futbolcu * 14 Aralık - Didier Zokora, Fildişi Sahilli futbolcu * 15 Aralık - Alexandra Stevenson, Amerikalı profesyonel tenis oyuncusu *18 Aralık - Christina Aguilera, Amerikalı şarkıcı ve güfte yazarı * 20 Aralık- Ashley Cole, İngiliz futbolcu * 24 Aralık - Stephen Appiah, Ganalı futbolcu === Tarihi bilinmeyenler === * Aydın Polatçı - Türk güreşçi * Bahar Yanılmaz - Türk oyuncu * Başak Mireli - Türk yelkenci == Ölümler == === Ocak === * 14 Ocak - Rachel Fuller Brown, Amerikalı mikrobiyolog ve kimyager (d. 1898) * 17 Ocak - Barbara Britton, Amerikalı oyuncu (d. 1920) * 22 Ocak - Eric Burhop, Avustralyalı fizikçi (d. 1911) * 29 Ocak - Jimmy Durante, Amerikalı oyuncu ve komedyen (d. 1893) === Şubat === * 13 Şubat - David Janssen, Amerikalı oyuncu (d. 1931) * 18 Şubat - Gale Robbins, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1921) * 19 Şubat - Bon Scott, Avustralyalı şarkıcı ve söz yazarı (d. 1946) * 22 Şubat - Oskar Kokoschka, Avusturyalı ressam, şair ve oyun yazarı (d. 1886) * 26 Şubat - Ahmed Şukayri, 1. Filistin Kurtuluş Örgütü başkanı (d. 1908) === Mart === * 1 Mart - Dixie Dean, İngiliz futbolcu (d. 1907) * 4 Mart - Manlio Brosio, 4. NATO Genel Sekreteri (d. 1897) * 7 Mart - Sara Christian, Amerikalı motor sporları yarışçısı (d. 1918) * 9 Mart - Heinz Linge, Alman SS subayı (d. 1913) * 13 Mart - Roland Symonette, 1. Bahamalar Başbakanı (d. 1898) * 17 Mart - Rafael Paasio, 31. Finlandiya Başbakanı (d. 1903) * 18 Mart - Erich Fromm, Almanya doğumlu Amerikalı psikanalist, sosyolog ve filozof (d. 1900) * 31 Mart - Jesse Owens, Olimpiyat şampiyonu Amerikalı atlet (d. 1913) === Nisan === * 9 Nisan - Muhammed Bakır es-Sadr, Iraklı din adamı ve siyasetçi (d. 1935) * 14 Nisan - Gianni Rodari, İtalyan Yazar ve gazeteci (d. 1920) * 21 Nisan - Aleksandr Oparin, Sovyet biyokimyacı (d. 1894) * 24 Nisan - Alejo Carpentier, Kübalı gazeteci ve yazar (d. 1904) * 26 Nisan - Cicely Courtneidge, Avustralya doğumlu İngiliz oyuncu (d. 1893) * 29 Nisan - Alfred Hitchcock, İngiliz yönetmen (d. 1899) === Mayıs === * 5 Mayıs - Ferruhru Parsa, İranlı doktor ve siyasetçi (d. 1922) * 9 Mayıs - James Alexander George Smith McCartney, 1. Turks ve Caicos Adaları Başbakanı (d. 1945) * 11 Mayıs - Dyre Vaa, Norveçli heykeltıraş ve ressam (d. 1903) * 14 Mayıs ** Carl Ebert, Alman tiyatro oyuncusu ve yönetmeni (d. 1887) ** Hugh Griffith, Galli oyuncu (d. 1912) * 15 Mayıs - Jóhann Hafstein, 14. İzlanda Başbakanı (d. 1915) * 17 Mayıs - Gündüz Kılıç, Türk futbolcu ve teknik direktör (d. 1918) * 18 Mayıs - Ian Curtis, İngiliz şarkıcı ve söz yazarı (d. 1956) * 27 Mayıs - Gün Sazak, Türk siyasetçi (d. 1932) === Haziran === * 7 Haziran ** Henry Miller, Amerikalı yazar (d. 1891) ** Marian Spychalski, 3. Polonya Halk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı (d. 1906) * 12 Haziran - Masayoshi Ōhira, 43. Japonya Başbakanı (d. 1910) * 16 Haziran - Jacob Talmon, Polonya asıllı İsrailli tarihçi ve siyaset bilimci (d. 1916) * 18 Haziran ** Kazimierz Kuratowski, Polonyalı matematikçi (d. 1896) ** André Leducq, Olimpiyat şampiyonu Fransız bisikletçi (d. 1904) * 21 Haziran ** Feridun Cemal Erkin, 11. Türkiye Dışişleri Bakanı (d. 1899) ** Ahmet Muhip Dıranas, Türk şair ve yazar (d. 1909) * 22 Haziran - Dimitrios Parçalidis, Geçici Yunanistan Başbakanı (d. 1905) * 28 Haziran - Keijo Liinamaa, 35. Finlandiya Başbakanı (d. 1929) === Temmuz === * 19 Temmuz - Hans Morgenthau, Alman asıllı Amerikalı akademisyen (d. 1904) * 22 Temmuz - Kemal Türkler, Türk sendikacı (d. 1926) * 24 Temmuz - Peter Sellers, İngiliz komedyen ve oyuncu (d. 1925) * 27 Temmuz - Muhammed Rızâ Pehlevî, Son İran Şahı (d. 1919) * 29 Temmuz - Filipp Golikov, Sovyet mareşal (d. 1900) === Ağustos === * 9 Ağustos - Jacqueline Cochran, Amerikalı pilot ve iş insanı (d. 1906) * 19 Ağustos - Otto Frank, Alman asıllı Hollandalı tüccar (d. 1889) * 20 Ağustos ** Sadi Gülçelik, Türk iş insanı (d. 1930) ** Joe Dassin, Fransız şarkıcı ve söz yazarı (d. 1938) * 22 Ağustos - Gabriel González Videla, 24. Şili Devlet Başkanı (d. 1898) * 26 Ağustos - Tex Avery, Amerikalı yapımcısı ve animatör (d. 1908) === Eylül === * 3 Eylül - Barbara O'Neil, Amerikalı oyuncu (d. 1910) * 8 Eylül - Willard Libby, Nobel ödüllü Amerikalı fiziksel kimyager (d. 1908) * 12 Eylül - Lillian Randolph, Amerikalı oyuncu ve ses sanatçısı (d. 1898) * 15 Eylül ** Hans Schweitzer, Alman sanatçı (d. 1901) ** Bill Evans, Amerikalı piyanist ve besteci (d. 1929) * 16 Eylül - Jean Piaget, İsviçreli psikolog (d. 1896) * 17 Eylül - Anastasio Somoza Debayle, 25. Nikaragua Devlet Başkanı (d. 1925) * 18 Eylül - Katherine Anne Porter, İngiliz gazeteci ve yazar (d. 1890) * 23 Eylül - Jacobus Johannes Fouché, 3. Güney Afrika Devlet Başkanı (d. 1898) * 25 Eylül ** Marie Under, Estonyalı şair (d. 1883) ** Lewis Milestone, Amerikalı yönetmen (d. 1895) ** John Bonham, İngiliz baterist (d. 1948) === Ekim === * 4 Ekim - Pyotr Maşerov, 19. Beyaz Rusya SSC Başbakanı (d. 1918) * 21 Ekim - Hans Asperger, Avusturyalı pediatrist (d. 1906) * 26 Ekim - Marcelo Caetano, 101. Portekiz Başbakanı (d. 1906) * 27 Ekim - John Van Vleck, Nobel ödüllü Amerikalı fizikçi ve matematikçi (d. 1899) === Kasım === * 4 Kasım - Kenneth Blackburne, 1. Jamaika Genel Valisi (d. 1907) * 19 Kasım - E. J. Bowen, İngiliz fiziksel kimyacı (d. 1898) * 29 Kasım - Dorothy Day, Amerikalı gazeteci ve aktivist (d. 1897) === Aralık === * 2 Aralık - Romain Gary, Fransız yönetmen (d. 1914) * 3 Aralık - Oswald Mosley, İngiliz siyasetçi (d. 1896) * 4 Aralık - Francisco de Sá Carneiro, 109. Portekiz Başbakanı (d. 1934) * 8 Aralık - John Lennon, İngiliz müzisyen (d. 1940) * 10 Aralık - Fatma Gevheri Sultan, Osmanlı prensesi (d. 1904) * 16 Aralık - Colonel Sanders, Amerikalı iş insanı (d. 1890) * 17 Aralık - Şarık Arıyak, Türk diplomat (d. 1930) * 18 Aralık - Aleksey Kosıgin, 8. Sovyetler Birliği Başbakanı (d. 1904) * 24 Aralık - Karl Dönitz, 3. Nazi Almanyası Cumhurbaşkanı (d. 1891) * 25 Aralık - Ahmet Berman, Türk futbolcu (d. 1932) * 26 Aralık - Richard Chase, Amerikalı seri katil (d. 1950) * 31 Aralık - Raoul Walsh, Amerikalı yönetmen, oyuncu ve senarist (d. 1887) == 1980 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası * Fizik – * Kimya – * Tıp – * Edebiyat – * Barış – * Ekonomi – \----
Bu sayfada, 1979 yılında dünyadaki uluslararası önemi olan olaylarla, bu yılda doğan ve ölen kişiler yer alır. Türkiye'de yaşanan olaylarla ilgili 1979'da Türkiye sayfasına bakınız. == Olaylar == * 1 Ocak - Çin ile Amerika Birleşik Devletleri arasında diplomatik ilişkiler başladı. * 7 Ocak - Vietnam ordusu ve desteklediği isyancı güçler, 3 aydır sürdürdükleri askerî harekât sonunda, Kamboçya'nın başkenti Phnom Penh'e girerek, Pol Pot ve Kızıl Kmer iktidarını devirdiler. * 16 Ocak - İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi ailesiyle beraber ülkesini terk etti, böylece İran'daki 2500 yıllık monarşi yönetimi sona erdi. * 11 Şubat - İran'da İmam Humeyni önderliğinde İran halkı İslam devrimi yaptı. * 18 Şubat - Sahra Çölü'nde ilk defa kar yağdı. * 22 Şubat - Saint Lucia, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. * 15 Mart - Türkiye'de CENTO'dan çekildiğini açıkladı. *4 Nisan - Eski Pakistan Başbakanı Zülfikar Ali Butto asılarak idam edildi. * 11 Nisan - Tanzanya birlikleri Uganda'nın başkenti Kampala'ya girdi ve İdi Amin'i devirdi. * 4 Mayıs - Margaret Thatcher, Birleşik Krallık'ın ilk kadın başbakanı oldu. * 19 Temmuz - Nikaragua'da Sandinista Ulusal Kurtuluş Cephesi diktatör Somoza Debayle'yi devirdi. * 10 Ağustos - Michael Jackson,Off the Wall albümünü yayınladı. * 1 Eylül - ABD'nin Pioneer 11 adlı uzay aracı, Satürn'ü ziyaret eden ilk uzay aracı oldu. * 5 Ekim - Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) Lideri Yaser Arafat Ankara'ya geldi, Türkiye'de açılan, elçilik statüsündeki temsilciliğine Filistin Bayrağı çekildi. * 27 Ekim - Saint Vincent ve Grenadinler bağımsızlığını ilan etti. * 4 Kasım - İran'da 3000 kişilik radikal bir grup Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçiliğini basarak, 53'ü Amerikalı olmak üzere 90 kişiyi rehin aldı. * 15 Kasım - İstanbul'da bir Yunan şilebiyle çarpışan İndependenta adlı dev Rumen tankeri infilak edip,yanmaya başladı.51 denizci öldü. Yangın bir ay sürdü.İstanbul Boğazı'nda trafik akışı aksadı.96 bin ton ham petrol denize aktı. * 28 Kasım - Papa II. Jean Paul Ankara'ya geldi. * 12 Aralık - Rodezya'nın adı Zimbabve olarak değişti. * 24 Aralık - SSCB Afganistan'ı işgal etti. * 31 Aralık - İspanya'da Katalonya Özerk Bölgesi kuruldu. === Tarihi bilinmeyenler === * İlk özelleştirme, Birleşik Krallık'ta mevcut iktidar olan Muhafazakâr Parti tarafından gerçekleştirilmiştir. * Pehlevi Hanedanı devrilerek günümüz İran ortaya çıkmıştır. == Doğumlar == === Ocak === * 2 Ocak - Çağla Şikel, manken, oyuncu *9 Ocak - Mehmet Yozgatlı, futbolcu * 16 Ocak - Aaliyah, Amerikalı şarkıcı, oyuncu (ö. 2001) * 22 Ocak - Cassio Lincoln, Brezilyalı eski futbolcu * 18 Ocak - Cem Bahtiyar, maNga grubunun gitaristi === Şubat === * 2 Şubat - Fani Halkia, Yunan atlet * 1979 ** Romina Belluscio, Arjantinli sunucu ** Mariska, Fin rapçi ** Rafael Marquez, Meksikalı futbolcu * 21 Şubat - Carly Colón, Puerto Rico'lu profesyonel güreşçi * 21 Şubat - Tiziano Ferro, İtalyan pop müziği şarkıcısı * 23 Şubat - Lucas Abraham, Arjantinli futbolcu === Mart === * 8 Mart - Bülent Polat, oyuncu * 10 Mart - Alexander Khuon, Alman oyuncu * 11 Mart - Joel Madden, Amerikalı Good Charlotte grubunun vokali * 19 Mart - Hidayet Türkoğlu, basketbolcu === Nisan === * 2 Nisan - Aslı Tandoğan, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 2 Nisan - Bengü Erden, Türk şarkıcı * 8 Nisan - Alexi Laiho, Finlandiyalı solist, gitarist, söz yazarı * 10 Nisan - Rachel Corrie, Amerikalı aktivist, barış ve yardım gönüllüsü, Uluslararası Dayanışma Hareketi üyesi (ö. 2003) * 12 Nisan - Mateja Kežman, Sırp futbolcu * 19 Nisan - Kate Hudson, yapımcı, yönetmen ve aktris * 21 Nisan - Tobias Linderoth, İsveçli futbolcu * 14 Nisan- Kerem Tunçeri,Türk Basketbolcu === Mayıs === * 19 Mayıs - Andrea Pirlo, İtalyan futbolcu * 26 Mayıs - Mehmet Okur, Türk basketbolcu * 30 Mayıs - Berksan, Türk şarkıcı * 30 Mayıs - Fabian Ernst, Alman futbolcu * 30 Mayıs - Clint Bowyer, Amerikalı yarış pilotu === Haziran === * 5 Haziran - Pete Wentz, Amerikalı Fall Out Boy grubunun basisti * 12 Haziran - Evrim Akın, Türk aktris * 29 Haziran - Barış Akarsu, Türk şarkıcı, oyuncu (ö. 2007) === Temmuz === * 2 Temmuz - Rebecca Mader, İngiliz oyuncu * 21 Temmuz - Özgür Can Öney maNga grubunun davulcusu *23 Temmuz - Mehmet Akif Alakurt, model, aktör *26 Temmuz - Engin Altan Düzyatan, Türk oyuncu === Ağustos === * 15 Ağustos - Cassandra Lynn, Amerikalı model (ö. 2014) * 16 Ağustos - Halil Sezai Paracıkoğlu, Tiyatro ve sinema oyuncusu, müzisyen, söz yazarı, besteci * 20 Ağustos - Şebnem Bozoklu, Türk oyuncu * 23 Ağustos - Güçlü Soydemir, Türk şarkıcı, besteci, yönetmen * 26 Ağustos - Yağmur Sarıgül, Türk besteci ve maNga grubun elektro gitaristi === Eylül === * 1 Eylül - Tim Kennedy, Amerikalı profesyonel karma dövüş sanatçısı * 3 Eylül - ** Başak Şengül, Türk haber sunucusu ** Yuri Ebihara, Japon model ve aktör * 7 Eylül **Mehmet Ali Nuroğlu, Tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu **Ersin Güreler, Türk eski futbolcu **Owen Pallett, Kanadalı besteci, çalgıcı ve şarkıcı **Murat Karakoç, Türk futbolcu * 8 Eylül **Susana Rivadeneira, Ekvadorlu model **Pink, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı **Medine Saduakasova, Kazak şarkıcı **Péter Lékó, Macar satranç oyuncusu * 9 Eylül **Nikki DeLoach, Amerikalı oyuncu ve performans şarkıcısı **Gökçe, Türk şarkıcı ve şarkı yazarı * 11 Eylül - David Pizarro, Şilili futbolcu * 11 Eylül - Éric Abidal, Fransız futbolcu * 27 Eylül - Aslı Güngör, Türk şarkıcı * 29 Eylül - Orhan Ak, Türk futbolcu * 30 Eylül - Primož Kozmus, Slovenyalı atlet * 27 Eylül - Raúl González, İspanyol futbolcu === Ekim === * 1 Ekim - Florin Salam, Rumen manele şarkıcısı * 8 Ekim - Kristanna Loken, Amerikalı aktris * 14 Ekim - Timur Rodriguez, Azeri asıllı Rus şarkıcı, aktör ve şovmen * 17 Ekim - Kimi Räikkönen, Finlandiyalı Formula 1 pilotu * 19 Ekim - Özgün Uğurlu, Türk şarkıcı, besteci, söz yazarı ve aranjör * 22 Ekim - Deivid, Brezilyalı futbolcu * 31 Ekim - Simão Sabrosa, Portekizli futbolcu === Kasım === * 7 Kasım - Ayako Fujitani, Japon yazar ve aktris * 21 Kasım - Alihan Kuriş, Türk din adamı, mimar, Süleymancılar'ın lideri * 21 Kasım - Vincenzo Iaquinta, İtalyan futbolcu * 23 Kasım - Nihat Kahveci, Türk futbolcu * 29 Kasım - Gökhan Özen, Türk şarkıcı * 30 Kasım - Yao Aziawonou, Togolu futbolcu === Aralık === * 25 Aralık - Ferman Akgül, maNga grubunun solisti == Ölümler == * 1 Şubat - Abdi İpekçi, Milliyet Gazetesi Genel Yayın Müdürü ve Başyazarı (d. 1929) * 7 Şubat - Josef Mengele, Alman Nazi doktor (d. 1911) * 29 Nisan - Muhsin Ertuğrul, Türk tiyatro sanatçısı (d. 1892) * 1 Mayıs - Morteza Motahhari, İranlı bilgin, siyasetçi (d. 1920) * 11 Haziran - John Wayne, Amerikalı aktör (d. 1907) * 16 Haziran - Ayhan Işık, Türk sinema oyuncusu (d. 1929) * 10 Eylül ** Agostinho Neto, Angolalı yazar, bağımsızlık önderi, ilk Devlet Başkanı ** Cuma Tak, PKK kurucularından Kürt militan (d. 1956) * 23 Kasım - Merle Oberon, film oyuncusu (d. 1911) * 13 Aralık - Behçet Necatigil, Türk şair (d. 1916) ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler: * Ahmed Zahir, Afgan müzisyen (d. 1949) * Tōyō Miyatake, Japon asıllı Amerikalı fotoğrafçı (d. 1895)
Bu sayfada, 1978 yılında dünyadaki uluslararası önemi olan olaylarla, bu yılda doğan ve ölen kişiler yer alır. Türkiye'de yaşanan olaylarla ilgili 1978'de Türkiye sayfasına bakınız. == Olaylar == * 1 Ocak - Hindistan havayollarına ait Boeing 747 tipi bir yolcu uçağı, Mumbai açıklarında havada infilak ederek denize çakıldı; 213 kişi öldü. * 15 Şubat - Bakanlar Kurulunca, ülkenin döviz sıkıntısını hafifletmek için yurt dışına yapılan turistik gezilerin en az 2 yılda bir yapılabileceği kararlaştırıldı. * 10 Mart - 1978 tarihli Nükleer Yayılmanın Önlenmesi Yasası yürürlüğe girdi. * 16 Mart - Eski İtalya Başbakanı Aldo Moro, Roma'da Kızıl Tugaylar tarafından kaçırıldı. * 18 Nisan - Amerika Birleşik Devletleri Senatosu, Panama Kanalı'nın 31 Aralık 1999'a kadar Panama denetimine bırakılmasını kabul etti. * 20 Nisan - Normal rotasından sapan bir Güney Kore yolcu uçağı, bir Sovyetler Birliği jeti tarafından ateş açılarak, zorla Murmansk'a indirildi. * 9 Mayıs - Kızıl Tugaylar tarafından kaçırılmış olan eski İtalya Başbakanı Aldo Moro'nun cesedi Roma'da park edilmiş bir arabada bulundu. * 23 Mayıs - Türkiye, İmralı Cezaevi'nden kaçan Billy Hayes'in yazdığı romandan uyarlanarak sinemaya aktarılan Geceyarısı Ekspresi filmini protesto etti. * 2 Haziran - Madrid'de ASALA'nın düzenlediği saldırı sonucunda, Türkiye'nin Madrid Büyükelçisi Zeki Kuneralp'in makam arabasında bulunan eşi Necla Kuneralp, emekli Büyükelçi Beşir Balcıoğlu ve şoförü öldüler. Büyükelçi araçta bulunmadığı için kurtuldu. * 24 Haziran - Yemen Arap Cumhuriyeti Başkanı Ghashmi bombayla öldürüldü * 25 Temmuz - Amerika Birleşik Devletleri Senatosu, Türkiye'ye uygulanan silah ambargosunu, uzun tartışmalardan sonra şartlı olarak kaldırılmaya karar verdi. * 1 Ekim - Büyük Okyanus'taki Tuvalu, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. * 16 Ekim - Kraków Başpiskoposu Karol Wojtyla II. Jean Paul adıyla Papa seçildi. Tarihteki ilk Slav asıllı ve 400 yıl sonra İtalyan asıllı olmayan ilk papa olarak göreve başladı. * 3 Kasım - Karayip Denizi'ndeki Dominika, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. * 18 Kasım - Guyana'da Jim Jones önderliğindeki People's Temple tarikatına mensup 909 kişi siyanür ile toplu intihar eylemi gerçekleştirdi. * 27 Aralık - İspanya'da düzenlenen anayasa referandumuyla, 40 yıl süren diktatörlükten sonra demokrasiye geçildi. * 29 Aralık - Almanya Nasosyalist İşçi Partisi başkanı Germann Hoffman kaldığı otel odasında uğradığı silahlı saldırı sonucu hayatını kaybetti === Kesin tarihi bilinmeyenler === * PKK'nın kuruluşu == Doğumlar == === Ocak === * 2 Ocak - Eduard Memmedov, Azeri dövüşçü * 4 Ocak - Marcello Bravo, Avusturyalı porno aktörü * 9 Ocak - Gennaro Gattuso, İtalyan futbolcu * 28 Ocak - Gianluigi Buffon, İtalyan futbolcu === Şubat === * 4 Şubat - Ömer Onan, Türk basketbolcu * 7 Şubat - Marina Kislova, Rus sprinter * 8 Şubat - Gökhan Tepe, Türk pop müzik sanatçısı. * 16 Şubat - Tia Hellebaut, Belçikalı atlet * 19 Şubat - Alioum Saidou, Kamerunlu futbolcu === Mart === * 1 Mart - Jensen Ackles, Amerikalı oyuncu * 9 Mart - Lucas Neill, Avustralyalı futbolcu * 11 Mart -Didier Drogba, Fildişi Sahilli futbolcu * 11 Mart - Hayko Cepkin, Ermeni asıllı Türk rock şarkıcısı * 19 Mart - Lenka, Avustralyalı şarkıcı * 27 Mart - Marius Bakken, Norveçli atlet * 31 Mart ** Jérôme Rothen, Fransız futbolcu ** Stephen Clemence, İngiliz futbolcu ve teknik direktör === Nisan === * 7 Nisan - Duncan James, İngiliz şarkıcı * 9 Nisan - Cameron Cartio,İranlı şarkıcı * 12 Nisan - Svetlana Lapina, Rus yüksek atlamacı * 13 Nisan - Carles Puyol, İspanyol futbolcu * 25 Nisan - Malali Cuya, Afganistanlı aktivist * 27 Nisan - Neslihan Yeşilyurt, Türk yönetmen * 30 Nisan - Simone Barone, İtalyan futbolcu === Mayıs === * 1 Mayıs - Orhan Ölmez, Türk şarkıcı. * 2 Mayıs - Kumail Nanjiani, Pakistanlı oyuncu * 5 Mayıs - Leandro Cufré, Arjantinli futbolcu * 8 Mayıs - Lucio, Brezilyalı futbolcu * 11 Mayıs - Perttu Kivilaakso, Fin çellist === Haziran === * 13 Haziran - Richard Kingston, Ganalı futbolcu * 18 Haziran - Sarah Adler, Fransız oyuncu * 19 Haziran - Dirk Nowitzki, Alman basketbolcu * 29 Haziran - Nicole Scherzinger, Şarkıcı,Söz Yazarı,Dansçı === Temmuz === * 5 Temmuz - İsmail YK, Türk şarkıcı * 8 Temmuz - Erin Morgenstern, Amerikalı yazar === Ağustos === * 5 Ağustos - Rita Faltoyano, Macar porno yıldızı * 8 Ağustos - Louis Saha, Fransız futbolcu * 8 Ağustos - Ebru Yaşar, Türk şarkıcı * 9 Ağustos - Audrey Tautou, Fransız oyuncu * 16 Ağustos - Serdar Tuncer, Türk şair, sunucu. * 17 Ağustos - Sagopa Kajmer, Türk rap sanatçısı * 23 Ağustos- Kobe Bryant, Amerikalı Basketbolcu (ö. 2020) === Eylül === * 7 Eylül **Masakazu Senuma, Japon futbolcu **Devon Sawa, Kanadalı aktör ve seslendirme sanatçısı * 8 Eylül **Alicia Rhodes, Britanyalı porno yıldızı **Lucilla Agosti, İtalyan radyo sunucusu **Masahiro Koga, Japon eski futbolcu * 9 Eylül - Arzu Şahin, Türk halk müziği sanatçısı * 15 Eylül - Eidur Gudjohnsen, İzlandalı futbolcu * 22 Eylül - Harry Kewell, Avustralyalı futbolcu === Ekim === * 3 Ekim **Claudio Pizarro, Perulu futbolcu **Gerald Asamoah, Alman futbolcu === Kasım === * 1 Kasım - Selma Ergeç, Türk oyuncu *4 Kasım - İlke Hatipoğlu, Redd grubu klavyecisi, besteci, iç mimar * 7 Kasım - Rio Ferdinand, İngiliz futbolcu * 22 Kasım - Francis Obikwelu, Nijeryalı atlet === Aralık === * 3 Aralık - Ri Song Hui, Kuzey Koreli halterci * 8 Aralık - Ian Somerhalder, Amerikalı oyuncu, model ve yapımcı * 10 Aralık ** Anna Jesień, Polonyalı atlet ** Željko Vasić, Hırvat şarkıcı * 13 Aralık - Okan Yalabık, Türk oyuncu * 20 Aralık - Geremi Njitap, Kamerunlu futbolcu * 24 Aralık - Yıldıray Baştürk, Türk futbolcu * 25 Aralık - Tuomas Holopainen, Fin müzisyen * 27 Aralık - Pelin Batu, Türk oyuncu ve tarihçi * 28 Aralık - Özgü Namal, Türk oyuncu * 30 Aralık - Zbigniew Robert Promiński, Polonyalı baterist * Günü bilinmiyor - Cenk Enes Özer, Türk yazar ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Selma Ergeç, Türk oyuncu ve manken. * Lale Yavaş, Türk kökenli İsviçreli oyuncu * Güvenç Dağüstün, Türk opera sanatçısı. * Tina Malia, Colorado doğumlu vokalist, piyanist, gitarist ve bestekâr. == Ölümler == * 6 Ocak - Burt Munro, Yeni Zelandalı motosiklet yarışçısı (d. 25 Mart 1899) * 11 Mart - Bedrettin Cömert, suikast sonucu öldürüldü * 24 Mart - Doğan Öz, suikast sonucu öldürüldü * 17 Nisan - Hamit Fendoğlu, suikast sonucu öldürüldü * 1 Mayıs - Aram İlyiç Haçaturyan, Ermeni besteci (d. 1903) * 23 Temmuz - Kamil Tolon, Türk girişimci, sanayici ve mucit * 22 Ağustos - Ignazio Silone, İtalyan yazar (d. 1 Mayıs 1900) * 5 Eylül - Prof. Dr. Ahmet Özel, Türk siyasetçi (d. 1910). * 8 Eylül - Tarık Levendoğlu, Türk sahne tasarımcısı, tiyatro yönetmeni, tiyatro eğitmeni, çevirmen ve fresk ressamı (d. 1913) * 27 Eylül - Orgeneral Muhittin Önür, Türk asker. (d. 1903) * 20 Ekim - Bedri Karafakıoğlu, suikast sonucu öldürüldü (d. 1915) === Gün ve ay bilinmeyenler === * Charles Kalms, İngiliz perakendeci
== Olaylar == * 13 Ocak - Avezzano'da (İtalya) deprem: 29.800 kişi öldü. * 15 Ocak - Saphir adındaki Fransız denizaltısı Köseburnu önünde batırıldı. * 19 Ocak - Zeplinlerin kullanıldığı ilk hava saldırısı Almanya tarafından Birleşik Krallık'a yapıldı. * 17 Şubat - Barbaros Hayreddin ve Turgut Reis muharebe gemileri, savunmaya katılmak üzere Nara'ya geldi. * 18 Mart - Çanakkale Savaşı başladı. * 25 Nisan - Çanakkale cephesinde Kara Muharebeleri başladı. * 6 Mayıs - Rus orduları Van'a girdi. * 27 Mayıs - 1915'te geçici tehcir yasası yürürlüğe girdi. * 20 Aralık - Çanakkale'nin Gelibolu Yarımadası'nı ele geçiremeyen İngiliz ve Fransız birlikleri geri çekildi. == Nobel Ödülleri == * Fizik – William Henry Bragg ve William Lawrence Bragg * Kimya- Richard Willstätter * Tıp – verilmedi * Edebiyat – Romain Rolland * Barış – verilmedi == Doğumlar == * 1 Şubat ** Stanley Matthews, İngiliz futbolcu (ö. 2000) ** Alicia Rhett, Amerikalı oyuncu ve ressam (ö. 2014) * 13 Mart - Melih Cevdet Anday, (ö. 28 Kasım 2002) Türk şair; tiyatro oyunu, roman, deneme, makale yazarı. * 16 Mart - Haldun Taner, Türk yazar (ö. 1986) * 18 Mart - Fatma Refet Angın, (ö. 30 Ocak 2010) Türkiye Cumhuriyeti tarihinin ilk kadın öğretmenlerinden. * 4 Nisan - Lars Ahlin, İsveçli yazar (ö. 1997) * 2 Mayıs - Van Alexander, Amerikalı caz müzisyeni ve bestecisi (ö. 2015) * 9 Haziran - Les Paul, Amerikalı müzisyen (ö. 2009) * 23 Haziran - Jane Hamilton Hall, Amerikalı fizikçi (ö. 1981) * 23 Ekim - Bedri Karafakıoğlu, Türk akademisyen. (ö. 20 Ekim 1978) * 7 Aralık - Guido Zappa, İtalyan matematikçi (ö. 2015) * 20 Aralık - Aziz Nesin, Türk mizah yazarı (ö. 1995) ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Hamiyet Yüceses, Türk Sanat Müziği'nin en önemli seslerinden. (ö. 1996) == Ölümler == * 19 Ağustos - Tevfik Fikret (d. 1867) * 10 Ağustos - Henry Moseley (d. 1887) * 27 Aralık - Remy de Gourmont, Fransız şair (d. 1858) == 1915 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. * Fizik – William Bragg - Lawrence Bragg * Kimya – Richard Willstätter * Tıp – * Edebiyat – Romain Rolland * Barış –
== Olaylar == * 23 Ocak - Bâb-ı Âli Baskını ile İttihat ve Terakki yönetime el koydu. * 30 Mayıs - Balkan devletleriyle Osmanlı İmparatorluğu arasında Londra Antlaşması imzalandı. * 11 Haziran - Sadrazam Mahmut Şevket Paşa suikast sonucu öldürüldü. * 29 Eylül - Balkan Savaşları sonunda Bulgaristan ile Osmanlı İmparatorluğu İstanbul Antlaşması imzalandı. * 14 Kasım - II. Balkan Savaşı'ndan sonra, Yunanistan Krallığı ile Osmanlı İmparatorluğu arasında Atina Antlaşması imzalandı. * 17 Kasım - Panama Kanalı'ndan ilk gemi geçiş yaptı * 29 Ekim - Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti yıkıldı == Doğumlar == === Ocak === * 9 Ocak - Richard M. Nixon, ABD'nin 37. başkanı (d. 1994) * 16 Ocak - Edoardo Detti, İtalyan bir mimar ve şehir planlamacısı (ö. 1984) === Şubat === === Mart === * 1 Mart - Ralph Ellison, Afrikalı-Amerikalı yazar. * 22 Mart - Sabiha Gökçen, pilot ve yazar (ö. 2001) * 23 Mart - Abidin Dino, Türk ressam, karikatürist, yazar, film yönetmeni. (ö. 1993) * 26 Mart - Paul Erdös, Macar matematikçi. === Nisan === * 2 Mayıs - Robert Charles Zaehner, İngiliz din tarihçisi ve eğitimci === Mayıs === * 2 Mayıs - Aydın Sayılı, Ord. Prof. Dr., Türk bilim insanı (ö. 1993), * 20 Mayıs - William Redington Hewlett, Amerikan iş insanı ve Hewlett-Packard'ın kurucusu (ö. 2001) === Haziran === === Temmuz === * 14 Temmuz - Gerald Ford, ABD eski başkanı (ö. 2006) === Ağustos === === Eylül === * 4 Eylül - Kenzō Tange, dünyaca ünlü Japonya kökenli bir mimar (ö. 2005) * 6 Eylül - Leônidas, Brezilyalı futbolcu (ö. 2004) * 7 Eylül - Oswald Szemerényi, Macar asıllı dilbilimci (ö. 1996) * 9 Eylül - Tarık Levendoğlu, Türk sahne tasarımcısı, tiyatro yönetmeni, tiyatro eğitmeni, çevirmen ve fresk ressamı (ö. 1978) * 12 Eylül - Jesse Owens, Amerikalı atlet * 13 Ağustos ** Rita Johnson, Amerikalı oyuncu (ö. 1965) ** Makarios, Kıbrıs Ortodoks Kilisesi başpiskoposu ve bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı (ö. 1977) * 25 Eylül - Şarl Helu, Lübnanlı devlet adamı (ö. 2001) * 27 Eylül - Albert Ellis, Amerikalı psikoterapist (ö. 2007) === Ekim === * 22 Ekim - Robert Capa, Macar asıllı Amerikalı fotoğrafçı (ö. 1954) * 22 Ekim - Bao Dai, Vietnam imparatoru (ö. 1997) === Kasım === * 7 Kasım - Albert Camus, Fransız yazar * 27 Kasım - Alfredo Bai, İtalyan heykeltıraş (ö. 1980) === Aralık === === Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler === * Leman Cevat Tomsu, Türkiye'nin ilk kadın mimarı (ö. 1988) * Şeref Görkey, futbolcu ve teknik direktör * Muharrem Ertaş, Türk halk ozanı (ö. 1984) * Ali el-Verdi, Iraklı sosyal bilimci (ö. 1995) * Venanzo Crocetti, İtalyan heykeltıraş == Ölümler == * 4 Ocak - Alfred Graf von Schlieffen, Alman general * 7 Kasım - Alfred Russel Wallace, Britanyalı toplum ve doğa bilimci, antropolog ve biyolog (d. 1823). Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler * José Ruiz y Blasco, İspanyol ressam (d. 1838) == 1913 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. * Fizik – * Kimya – * Tıp – * Edebiyat – * Barış –
yüzyıllar 18\. yüzyıl | 19. yüzyıl | 20. yüzyıl 1801 1802 1803 1804 1805 1806 1807 1808 1809 1810 1811 1812 1813 1814 1815 1816 1817 1818 1819 1820 1821 1822 1823 1824 1825 1826 1827 1828 1829 1830 1831 1832 1833 1834 1835 1836 1837 1838 1839 1840 1841 1842 1843 1844 1845 1846 1847 1848 1849 1850 1851 1852 1853 1854 1855 1856 1857 1858 1859 1860 1861 1862 1863 1864 1865 1866 1867 1868 1869 1870 1871 1872 1873 1874 1875 1876 1877 1878 1879 1880 1881 1882 1883 1884 1885 1886 1887 1888 1889 1890 1891 1892 1893 1894 1895 1896 1897 1898 1899 1900 19\. yüzyıl, miladi takvime göre 1 Ocak 1801 ile 31 Aralık 1900 günleri arasındaki zaman dilimi olarak kabul edilir. Portekiz, Osmanlı ve Çin İmparatorluğu çökmeye başlamış, Babür ve Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu da son bulmuştur. Napolyon Savaşları’ndan sonra, Britanya İmparatorluğu, dünya nüfusunun dörtte biri, yüz ölçümünün üçte birine hakim olarak dünyanın önder gücü haline gelmiştir. "Pax Britannica" (Britanya barışı) döneminde, korsanlara karşı ciddi tedbirleri ile dünyada ticaretin teşvikini sağlamıştır. 19. yüzyıl aynı zamanda yeni icat ve keşiflerle beraber pozitif bilimlerde ciddi atılımlara sahne olmuştur. Tıp, matematik, fizik, kimya, biyoloji, elektrik ve metalurji gibi alanlarda gelecek yüzyılın hızlı gelişen teknolojik yeniliklerinin temelleri atılmıştır. Demiryolları taşımacılığının başlamasıyla gelen sanayi devrimiyle beraber birçok ülkede kentleşme hareketleri başlamıştır ve dünyadaki birçok büyük şehrin nüfusu, bu dönemde bir milyonun üstüne çıkmıştır. Bunda tıp alanındaki gelişmeler de etkili olmuştur. Dünyanın kalan keşfedilmemiş bölgeleri (Antarktika ve Arktika’nın ulaşılması zor yerleri hariç) keşfedilmiştir ve 1890larda dünyanın hassas ve detaylı bir haritasının ortaya konmasına vesile olmuştur. Bu yüzyıl köleliğin hızlı bir düşüş yaşamasına neden olmuştur. Haiti köle ayaklanmasını takiben Britanya İmparatorluğu, denizlerdeki egemenliğini kullanarak dünya çapındaki köle ticaretini durdurmaya çalışmıştır. Britanya 1834’te, Amerika Birleşik Devletleri, iç savaşı takiben 1865’te, Brezilya ise 1888’de köleliği kaldırmıştır. Aynı şekilde Rusya da topraklarında köleliğe son vermiştir. == Dönemler == * Sanayi Devrimi * İngiliz naipliği, Victoria devri (Britanya İmparatorluğu) * Restorasyon (Fransa), Temmuz Monarşisi, İkinci Cumhuriyet (Fransa), İkinci İmparatorluk (Fransa), Üçüncü Cumhuriyet (Fransa) * Edo dönemi * Tanzimat == Olaylar == === 1800'ler === * 1802 - Victor Hugo'nun doğumu * 1804 - Cezzar Ahmed Paşa'nın ölümü * 1804 - Napolyon kendini imparator ilan etti * 1807 - Kabakçı Mustafa İsyanı * 1809 - Kale-i Sultaniye Antlaşması imzalandı === 1810'lar === * 1812 - 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı'nın sonu Bükreş Antlaşması'nın imzalanması * 1812 - Babanzade Ahmet Paşa İsyanı * 1812 - Charles Dickens'ın doğumu * 1816 - Napoli krallığı yıkıldı === 1820'ler === * 1821 - Yunanistan isyanlar sonucu bağımsız oldu * 1827 - Navarin Olayı === 1830'lar === * 1830 - Fransızlar Cezayir'i Osmanlılardan aldı. * 1830 - Yunanistan'ın bağımsızlığı tanındı. *1839 - Tanzimât döneminin başlangıçı. === 1840'lar === * 1846 - Neptün gezegeni bulundu. === 1850'ler === * 1853 - Kırım Savaşı * 1856 - Paris Antlaşması * 1859 - Toskana dukalığı yıkıldı === 1860'lar === * Çerkes Sürgünü (21 Mayıs 1864) * Anton Çehov doğdu === 1870'ler === * 1871 - Şeyh Şamil'in ölümü * 1871 - Paris'teki işçi faciasıyla 20.000 insan hayatını kaybetti *1876 - Tanzimat döneminin bitişi. === 1880'ler === * 1881 - Mustafa Kemal Atatürk doğdu. * 1882 - İngilizler, Mısır'ı işgal etti. * 1884 - Mithat Paşa idam edildi. === 1890'lar === * 1897 - Osmanlı-Yunan Savaşı == Önemli kişiler == === Siyaset ve ordu === * II. Abdülhamid, Osmanlı padişahı * Susan B. Anthony, Amerikalı kadın hakları savunucusu * Otto von Bismarck, Almanya şansölyesi * John C. Calhoun, Amerikalı senatör * Henry Clay, Amerikalı devlet adamı, "büyük uzlaştırıcı" * Jefferson Davis, Amerika Konfedere Devletleri'nin başkanı. * Benjamin Disraeli, roman yazarı ve politikacı * Frederick Douglass, Amerikalı köle hakları savunucusu * VII. Ferdinand, İspanya Kralı * Joseph Fouché, Fransız politikacı * John C. Frémont, kaşif, Kaliforniya valisi * Giuseppe Garibaldi, İtalyan siyasi birleşmesinin lideri * II. Isabella, İspanya Kraliçesi * Gojong (Joseon), Kore imparatoru * William Lloyd Garrison, Amerikalı köle hakları savunucusu * William Ewart Gladstone, Büyük Britanya başbakanı * Ulysses S. Grant, Amerikalı general ve devlet başkanı * George Hearst, Amerikalı senatör ve William Randolph Hearst'ün babası * Theodor Herzl, modern siyonizmin kurucusu, Yahudi devleti kurma fikrini ortaya atan kişi * Andrew Jackson, Amerikalı general ve devlet başkanı * Thomas Jefferson, ABD başkanı * I. Franz Joseph, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu İmparatoru * Lajos Kossuth, Macar valisi, bağımsızlık savaşı lideri * Robert E. Lee, Amerika Konfedere Devletleri generali * Abraham Lincoln, ABD başkanı, iç savaş lideri * Sir John A. Macdonald, Kanada'nın ilk başbakanı * Mutsuhito, Japon İmparatoru * II. Mahmud, Osmanlı padişahı * Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Mısır valisi * Klemens von Metternich, Avusturya şansölyesi * Napolyon Bonapart, konsül ve Fransa imparatoru * III. Napolyon, Fransa imparatoru * Cecil Rhodes, Rodezya’nın temellerini atan kişi ve De Beers elmas firmasının kurucusu. * Theodore Roosevelt, mucit, doğa bilimci ve 20. yüzyıl ABD başkanlarından * William Tecumseh Sherman, Amerikan İç Savaşı'nda Amerikalı general. * Leland Stanford, Kaliforniya valisi, senatör, iş insanı * István Széchenyi, aristokrat, Macar reform hareketinin lideri * Charles Maurice de Talleyrand, Fransız politikacı * Harriet Tubman, Afrika-Amerika köle hakları savunucusu, Underground Railroad’da önemli bir rol oynamıştır. * William M. Tweed, Patron Tweed, New York'un önde gelen politikacılarından ve Tamanny Hall’un başı * Victoria, Birleşik Krallık kraliçesi * Hong Xiuquan, Taiping Ayaklanması önderi * Tokugawa Yoshinobu, Japon shogun (son shogun) * Oturan Boğa, Lakota liderlerinden * (Libertadores), Latin Amerikalı özgürlük savaşçıları * Simón Bolívar (Venezuela, Kolombiya, Panama, Ekvaador, Peru ve Bolivya) * José de San Martín (Arjantin, Şili ve Peru) * I. Pedro (Brezilya) * Bernardo O'Higgins (Şili, Peru) * José Miguel Carrera (Şili) * José Gervasio Artigas (Uruguay) * Antonio José de Sucre (Venezuela, Ekvador and Bolivya) * Ramon Castilla (Peru) === Din ve felsefe === * Friedrich Engels, Alman komünizm'in kurucusu * Ayya Vaikundar, Ayyavazhi inanışının ilk adımlarını atan kişi. * Bahá'u'lláh, İranlı, Bahailik'in kurucusu * Mikhail Bakunin, anarşist * William Booth, sosyal reformist, kurtuluş ordusu (Salvation Army)’nun kurucusu * Auguste Comte, düşünür * Mary Baker Eddy, dini lider, Hristiyan bilimi (Christian Science)'ın kurucusu * Georg Wilhelm Friedrich Hegel, düşünür * Søren Kierkegaard, düşünür * Karl Marx, politika düşünürü * John Stuart Mill, düşünür * William Morris, sosyal reformist * Friedrich Nietzsche, düşünür * Nikolai (Nicholas), Japonya'da ortodoks dini lider * Sri Ramakrishna, Hindu aziz * Claude Henri de Rouvroy, Comte de Saint-Simon, Fransız sosyalizminin kurucusu * Arthur Schopenhauer, düşünür * Joseph Smith, Jr. ve Brigham Young, mormonizmin kurucuları * Ellen White, dini lider, yedinci gün adventist kilisesinin kurucularından. === Bilim === * Ferdinand de Saussure, dilbilimci * Friedrich Engels, doğa bilimci, filozof * Amedeo Avogadro, fizikçi * Johann Jakob Balmer, matematikçi, fizikçi * Henri Becquerel, fizikçi * Alexander Graham Bell, mucit * Ludwig Boltzmann, fizikçi * János Bolyai, matematikçi * Louis Braille, körler alfabesinin mucidi * Robert Bunsen, kimyager * Marie Curie, fizikçi, kimyager * Pierre Curie, fizikçi * Gottlieb Daimler, mühendis, endüstriyel tasarımcı * Charles Darwin, doğa bilimci * Christian Doppler, fizikçi, matematikçi * Thomas Edison, mucit * Michael Faraday, bilim insanı * Léon Foucault, fizikçi * Gottlob Frege, matematikçi, filozof * Sigmund Freud, psikoanalizin kurucusu * Carl Friedrich Gauss, matematikçi, fizikçi, gök bilimci * Josiah Willard Gibbs, fizikçi * Ernst Haeckel, biyolog * Heinrich Hertz, fizikçi * Alexander von Humboldt, doğa bilimci, kaşif * Nikolai Lobachevsky, matematikçi * William Thomson, Lord Kelvin, fizikçi * Robert Koch, fizikçi, bakteriyolog * Justus von Liebig, kimyager * Wilhelm Maybach, otomobil mühendis, endüstriyel tasarımcı * James Clerk Maxwell, fizikçi * Gregor Mendel, biyolog * Dmitri Mendeleev, kimyager * Samuel Morey, mucit * Alfred Nobel, kimyager, mühendis, mucit * Louis Pasteur, mikrobiyolog ve kimyager * Bernhard Riemann, matematikçi * William Emerson Ritter, biyolog * Santiago Ramón y Cajal, biyolog * Nikola Tesla, mucit * Karl Weierstrass, matematikçi === Edebiyat === * Leopoldo Alas * Hans Christian Andersen * Machado de Assis * Jane Austen * Gertrudis Gómez de Avellaneda * Honoré de Balzac * Charles Baudelaire * Gustavo Adolfo Bécquer * Elizabeth Barret Browning * Anne Brontë * Charlotte Brontë * Emily Brontë * Lord Byron * Georg Büchner * Rosalía de Castro * Anton Çehov * François-René de Chateaubriand * Kate Chopin * Samuel Taylor Coleridge * James Fenimore Cooper * Stephen Crane * Eduard Douwes Dekker * Charles Dickens * Emily Dickinson * Dostoyevski * Arthur Conan Doyle * Alexandre Dumas * George Eliot * Ralph Waldo Emerson * Gustave Flaubert * Margaret Fuller * Elizabeth Gaskell * Johann Wolfgang von Goethe * Nikolai Gogol * Juana Manuela Gorriti * Grimm kardeşler * Henry Rider Haggard * Thomas Hardy * Francis Bret Harte * Nathaniel Hawthorne * Friedrich Hölderlin * Heinrich Heine * Victor Hugo * Henrik Ibsen * Washington Irving * Henry James * John Keats * Caroline Kirkland * Jules Laforgue * Giacomo Leopardi * Alessandro Manzoni * Stéphane Mallarmé * José Martí * Clorinda Matto de Turner * Herman Melville * Friedrich Nietzsche * Edgar Allan Poe * Manuel González Prada * Aleksandr Pushkin * Arthur Rimbaud * John Ruskin * George Sand (Amandine-Aurore-Lucile Dupin) * Walter Scott * Percy Shelley * Mary Shelley * Stendhal (Marie-Henri Beyle) * Robert Louis Stevenson * Bram Stoker * Harriet Beecher Stowe * Alfred, Lord Tennyson * Henry Thoreau * Lev Tolstoy * Mark Twain * Paul Verlaine * Giovanni Verga * Jules Verne * Lew Wallace * HG Wells * Walt Whitman * Oscar Wilde * William Wordsworth * Émile Zola * José Zorrilla === Müzik === * Ludwig van Beethoven * Hector Berlioz * Georges Bizet * Arnold Bocklin * Alexander Borodin * Johannes Brahms * Anton Bruckner * Frédéric Chopin * Claude Debussy * Antonín Dvořák * Edvard Grieg * Scott Joplin * Gustav Mahler * Franz Liszt * Felix Mendelssohn * Modest Mussorgsky * Jacques Offenbach * Niccolò Paganini * Camille Saint-Saëns * Antonio Salieri * Franz Schubert * Robert Schumann * Gilbert and Sullivan * Peter İlyiç Çaykovski * Giuseppe Verdi * Richard Wagner === Görsel sanatlar (resim, heykel) === * Albert Bierstadt * William Blake * Mary Cassatt * Camille Claudel * Paul Cezanne * Frederic Edwin Church * Thomas Cole * John Constable * Camille Corot * Gustave Courbet * Honoré Daumier * Edgar Degas * Eugène Delacroix * Thomas Eakins * Caspar David Friedrich * Paul Gauguin * Théodore Géricault * Vincent van Gogh * Ando Hiroshige * Hokusai * Winslow Homer * Jean Auguste Dominique Ingres * Édouard Manet * Claude Monet * Gustave Moreau * Berthe Morisot * Edvard Munch * Camille Pissarro * Pierre-Auguste Renoir * Auguste Rodin * Albert Pinkham Ryder * John Singer Sargent * Georges Seurat * Henri de Toulouse-Lautrec * Joseph Mallord William Turner * James McNeil Whistler * Tsukioka Yoshitoshi === İş Dünyası === * John Jacob Astor III, emlakçı * Andrew Carnegie, sanayici, hayırsever * Jay Cooke, finans * Henry Clay Frick, sanayici, sanat koleksiyoncusu * Jay Gould, Demiryolu müteahhidi * Meyer Guggenheim, aile reisi, maden * Daniel Guggenheim (bakır) * E. H. Harriman, demiryolları * Henry O. Havemeyer (şeker), sanat koleksiyoncusu * George Hearst, altın * James J. Hill (demiryolları) * Andrew W. Mellon, sanayici, hayırsever, sanat koleksiyoncusu * J.P. Morgan, banker, sanat koleksiyoncusu * George Mortimer Pullman (demiryolları) * Charles Pratt, petrol, Pratt Institute’un kurucusu * John D. Rockefeller, petrol, sanayi imparatoru * Levi Strauss, tekstil * Cornelius Vanderbilt, demiryolları, gemi taşımacılığı == Kaynakça ==
1916 (MCMXVI) cumartesi günü başlayan bir artık yıldır. == Olaylar == === Ocak === küçükresim|200px|1. Dünya Savaşı'nda Yeni Zelanda birlikleri * 8 Ocak - İngiliz birlikleri, Seddülbahir bölgesinden de çekildi. * 9 Ocak - İngilizlerin Gelibolu yarımadasından çekilip gitmeleri üzerine, sabah 8.45'te Alçıtepe'den Başkomutanlık Vekaleti'ne telgraf çeken 5. Ordu Komutanı Mareşal Otto Liman von Sanders, 'Tanrı'ya şükür Gelibolu yarımadası tamamen düşmandan temizlenmiştir. Diğer ayrıntılar ayrıca sunulacaktır.' dedi. * 10 Ocak - Anafartalar Grubu Karargahı, 5. Ordu Komutanlığı'nca kaldırıldı. * 18 Ocak - İngilizlerin Gelibolu yarımadasını boşaltmaları üzerine, 5. Ordu Karargahı Çanakkale'den Lüleburgaz'a alındı. === Şubat === * 1 Şubat - Anafartalar Grubu Komutanlığı döneminde gösterdiği üstün başarıları nedeniyle Mustafa Kemal’e, 'İkinci Rütbe'den Osmanî Nişanı' verildi. * 16 Şubat - Ruslar, Erzurum'u işgal ettiler. * 17 Şubat - Doğu cephesinde Ruslar, Muş'u işgal etti. * 18 Şubat - Doğu cephesinde Erzurum Ruslar tarafından işgal edildi. * 21 Şubat ** Mustafa Kemal, Kurmay Başkanı İzzettin Bey ile Trakya'daki yeni sınır göz önüne alınarak harita üzerinde Harekat-ı Harbiye'nin seyir şekli hakkında görüştü. ** 21 Şubat - Alman birlikleri Verdun'a hücum etti. * 22 Şubat - Başkomutanlık Vekaleti'nin karargahı Çorlu'da bulunan 2. Ordu'yu Doğu bölgesine nakletme kararı alındı. === Mart === * 3 Mart - Bitlis, Muş, Van ve Hakkâri Ruslar tarafından işgal edildi. * 8 Mart - Mareşal Otto Liman von Sanders, Mustafa Kemal ile beraber 12.Tümeni denetledi. * 9 Mart - Almanya, Portekiz’e karşı savaş ilan etti. * 22 Mart - Paris Konferansı’nda bir araya gelen İtilaf Devletleri, 22 Mart'ta Türklere ve Yunanlara mütareke önerisinde bulundular. === Nisan === * 1 Nisan - Mustafa Kemal, Mirliva rütbesine yükseltildi. * 24 Nisan - Paskalya Ayaklanması 'nın ilk safhalarındaki harekat olan İrlanda Postane Baskını gerçekleşti. * 24 Nisan - 30 Nisan: Paskalya Ayaklanması . İrlandalı Katoliklerin Birleşik Krallık'a karşı çıkardığı bağımsızlık ayaklanması. IRA'nın da ilk etkinliklerinden. * 28 Nisan - Irak Cephesindeki savaşlarda, Kût'ül-Amâre bölgesinde, beş aydır kuşatma altında olan İngiliz birlikleri teslim oldu. === Mayıs === * 16 Mayıs - Sykes-Picot Antlaşması * 31 Mayıs - Jutland Muharebesi === Haziran === * 27 Haziran - Hicaz, bağımsızlığını ilan ederek Osmanlı İmparatorluğu’ndan ayrıldı. === Temmuz === === Ağustos === * 7 Ağustos - Bitlis ve Muş, Ruslardan geri alındı. === Eylül === * 7 Eylül - İngiliz uçakları Haydarpaşa Garı'nı bombaladı. === Ekim === === Kasım === * 5 Kasım - Polonya Krallığı ilan edildi. * 17 Kasım - Türk Kolordusu, Makedonya Cephesine geldi. === Aralık === * 11 Aralık - Manastır, İtilaf Devletleri'nin eline geçti. * 12 Aralık - Ahmet İzzet Paşa 'nın izinli olarak bir süre İstanbul'a gitmesi üzerine Mustafa Kemal; 2. Ordu Komutan Vekilliğine atandı. Mustafa Kemal'e Bitlis ve Muş cephelerindeki başarıları nedeniyle "İkinci Rütbe'den Mecidi Nişanı" verildi. (Mustafa Kemal'e 25 Aralık 1906 tarihinde verilen Beşinci Rütbe'den Mecidi Nişanını takiben üstün başarıları nedeniyle Dördüncü ve Üçüncü Rütbe'den Nişan süreleri beklenmeksizin, İkinci Rütbeden Mecidi Nişanı verildi.) * 15 Aralık - I. Dünya Savaşı'nda belirleyici rol oynayan Verdun (Fransa) çatışmaları başladı. Verdun'u saldıran Almanlara karşı savunan Fransa 362 bin, Almanya ise 336 bin kayıp verirken, 1917'de Fransızlar, Verdun'u Alman işgalinden tümüyle kurtardı. * 18 Aralık - Başkomutan Vekili Enver Paşa, Ahmet İzzet Paşa'nın izin süresince 2. Ordu Komutanlığı'nın 3. Ordu Komutanı Vehip Paşa'dan direktif alacağı hakkında emir yayınladı. === Tarihi bilinmeyenler === * Trans Sibirya Demiryolu açılışı (1891'de başlar) * Thomas Edward Lawrence - (Arabistanlı Lawrence), Kuzey Arabistan'ın Hicaz bölgesinde keşif yaptı. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 28 Şubat - Svend Asmussen, Danimarkalı caz müzisyeni (ö. 2017) === Mart === * 11 Mart - Harold Wilson, Britanyalı siyasetçi, başbakan (ö. 1995) * 13 Mart - İsmet Bozdağ, araştırmacı, yakın tarih yazarı (ö. 2013) * 20 Mart - Pierre Messmer, Fransız siyasetçi, başbakan (ö. 2007) === Nisan === * 20 Nisan - Nesibe Zeynalova, Azeri oyuncu (ö. 2004) === Mayıs === * 29 Mayıs - Halil İnalcık, Türk tarihçi (ö. 2016) === Haziran === * 8 Haziran - Edward Heath, İngiliz siyasetçi, başbakan (ö. 2005) === Ağustos === * 12 Ağustos - Bruno de Leusse, Fransız diplomat (ö. 2009) * 28 Ağustos - C. Wright Mills, Amerikalı sosyolog (ö. 1962) === Eylül === * 7 Eylül - Halil İnalcık, Türk tarihçi (ö. 2016) * 12 Eylül - Leoncio Afonso, Coğrafya profesörü (ö. 2017) * 21 Eylül - Marianne Aminoff, İsveçli aktris (ö. 1984) * 29 Eylül - İsmet Kür, Türk öğretmen, yazar (ö. 2013) === Ekim === === Kasım === * 22 Kasım - Sait Faik Abasıyanık, Türk öykü yazarı (ö. 1954) === Aralık === * 27 Aralık - Cahide Sonku, Türk sinema oyuncusu (ö. 1981) === Tarihi bilinmeyenler === * Ramjit Raghav, Dünyanın en yaşlı babası (ö. 2020) == Ölümler == * 6 Şubat - Ruben Dario, Nikaragualı şair (d. 1867) * 28 Şubat - Henry James, Amerikalı yazar (d. 1843) * 5 Haziran - Herbert Kitchener, Britanyalı mareşal, diplomat, devlet adamı (d. 1850) * 6 Haziran - Yuan Şikai, Çinli general, devlet adamı (d. 1859) * 11 Eylül - Yakup Cemil Teşkilat-ı Mahsusa Ajanı * 22 Kasım - Jack London, Amerikalı yazar (d. 1876) * 27 Kasım - Émile Verhaeren, Belçikalı şair (d. 1855) * 29 Aralık - Grigori Yefimoviç Rasputin, Rus mistik (d. 1869) == 1916 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası * Fizik – * Kimya – * Tıp – * Edebiyat – Carl Gustaf Verner von Heidenstam * Barış –
== Olaylar == === Ocak === * 3 Ocak - Ardahan Yanık Camii'nde 373 Müslüman- Türk, Ermeni çeteciler tarafından camiyle birlikte yakıldı. * 9 Ocak - I. Dünya Savaşı sırasında, Büyük Britanya'nın Anzak Kuvvetleri ile Osmanlı Devleti arasında Rafa Muharebesi gerçekleşti. * 25 Ocak - Danimarka kendisine ait olan Virgin Adaları'nı 25 milyon $ karşılığında Amerika Birleşik Devletleri'ne sattı. === Şubat === * 3 Şubat - Amerika Birleşik Devletleri, Almanya ile olan diplomatik ilişkilerini kesti. * 4 Şubat - Osmanlı sadrazamı Sait Halim Paşa istifa etti, Talat Paşa sadrazam oldu. === Mart === * 8 Mart - Rus Devrimi başladı. * 11 Mart - Birleşik Krallık Bağdat'ı ele geçirdi. * 12 Mart - Duma'da geçici hükûmet ilan edildi. * 15 Mart - Rusya'da çar II. Nikolay'ın tahttan çekilmesiyle çarlık rejimi çöktü * 26 Mart - Birinci Gazze Muharebesi gerçekleşti. === Nisan === * 2 Nisan - Amerika Birleşik Devletleri, Almanya'nın ticaret gemilerini batırması üzerine Almanya'ya savaş açtı ve ABD I. Dünya Savaşı'na katıldı * 6 Nisan - ABD, Almanya'ya savaş ilan etti. * 18 Nisan - İngilizlerden destek alan Araplar Mekke'yi ele geçirdiler. === Mayıs === === Haziran === * 24 Haziran - Halep'te, Enver Paşa'nın başkanlığında Türk ve Alman komutanlarının katılmasıyla (Mustafa Kemal dahil) yapılan toplantıda, General Falkenhein'ın komutanlığında "Yıldırım Ordular Grubu" kurulması kararlaştırıldı. === Temmuz === * 2 Temmuz - Yunanistan Krallığı Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilan etti. * 6 Temmuz - Thomas Edward Lawrence liderliğindeki Araplar Akabe'yi ele geçirdiler. === Ağustos === === Eylül === === Ekim === * 7 Ekim - Ekim Devrimi * 31 Ekim - III. Gazze Muharebesi, İngilizlerin Beerşeba'yı ele geçirmesi === Kasım === * 7 Kasım - SSCB Kuruldu: Romanov hanedanın 300 yıllık egemenliği sona erdi. === Aralık === * 6 Aralık - Finlandiya'nın Rusya'dan bağımsızlığını ilan etmesi. * 9 Aralık - Kudüs Osmanlı Devleti'nin elinden çıktı. * 22 Aralık - Finlandiya'nın Rusya'dan bağımsızlığının tanınması. == Nobel Ödülleri == * Fizik – Charles Glover Barkla * Kimya- verilmedi * Tıp – verilmedi * Edebiyat – Karl Adolph Gjellerup, Henrik Pontoppidan * Barış – Uluslararası Kızılhaç Komitesi == Doğumlar == === Ocak === * 3 Ocak - Albert Mol, Hollandalı sanatçı (ö. 2004) === Şubat === * 25 Şubat - Anthony Burgess, İngiliz romancı ve eleştirmen. === Mart === === Nisan === * 18 Nisan - Frederika, Yunanistan Kraliçesi. === Mayıs === === Haziran === * 24 Haziran - César Boutteville, Fransız satranç oyuncusu (ö. 2015) * 26 Haziran - Idriz Ajeti, Kosovalı tarihçi (ö. 2019) === Temmuz === * 1 Temmuz - Virginia Dale, Amerikalı ünlü oyuncu * 7 Temmuz - Guri Richter, Danimarkalı oyuncu (ö. 1995) * 17 Temmuz - Kenan Evren, Türkiye'nin 7. Cumhurbaşkanı. * 26 Temmuz - Alberta Adams, Amerikalı caz ve blues şarkıcısı (ö. 2014) === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül - John Cornforth, Avustralyalı kimyager (ö. 2013) * 24 Eylül ** Otto Günsche, Nazi Almanyası'nda Adolf Hitler'in yaveri olarak görev yapmış Schutzstaffel Subayı (ö. 2 Ekim 2003). ** Andrew Benson, Amerikalı biyolog === Ekim === * 31 Ekim - William Hardy McNeill, Kanadalı tarihçi ve yazar. === Kasım === * 5 Kasım - Pío Leyva, Buena Vista Social Club grubunun vokalisti (ö. 23 Mart 2006). * 9 Kasım - Vince Gironda, vücut geliştirmeci, kişisel antrenör, yazar * 25 Kasım - Alparslan Türkeş, MHP'nin ilk Genel Başkanı (ö. 5 Nisan 1997). === Aralık === * 13 Aralık - Antonino Fernández Rodríguez, İspanyol iş insanı (ö. 2016) === Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler === * Şadan Kâmil, film yönetmeni, senarist, görüntü yönetmeni. (ö. 4 Haziran 2009) == Ölümler == === Ocak === * 2 Ocak - Edward Burnett Tylor, Britanyalı antropolog (d. 1832) *10 Ocak - Buffalo Bill, gerçek adı William Frederick Cody olan Amerikalı bizon avcısı, şovmen ve asker (d. 1846) *20 Ocak - Amédée-Ernest Bollée, Fransız çan döküm ustası ve otomobil üzerine uzmanlaşmış mucit (d. 1844) === Şubat === * 10 Şubat - John William Waterhouse, İngiliz ressamı (d. 1849) * 16 Şubat - Octave Mirbeau, Fransız gazeteci, romancı ve drama yazarı (d. 1848) * 17 Şubat - Charles Auguste Émile Durand ya da bilinen adıyla Carolus-Duran, Fransız ressam ve resim öğretmeni (d. 1837) === Mart === * 6 Mart - Jules Henri Pierre François Vandenpeereboom, Belçikalı bir Katolik Partisi siyasetçisi idi (d. 1843) === Nisan === * 1 Nisan - Scott Joplin, Amerikalı besteci ve piyanist (d. 1867) * 7 Nisan - Spiridon-Filiskos Samaras, Yunan besteci (d. 1861) * 14 Nisan - Ludwik Lejzer Zamenhof (doğum ismiyle Eliezer Levi Zamenhof), Polonya doğumlu Aşkenazi Yahudisi göz doktoru ve dilbilimciydi. Dünyada en yaygın kullanılan ve yapılandırılmış uluslararası yardımcı dil olan Esperanto'nun yaratıcısıdır (d. 1859) === Mayıs === === Haziran === * 29 Haziran - François Victor Marie Ghislain Schollaert, Belçikalı bir Katolik Partisi siyasetçisi idi (d. 1851) *30 Haziran - Henry Vaughan (mimar) İngiliz Gotik mimari tarzında kilise mimarisi üzerinde uzmanlaşmış Amerikalı mimar. (d. 1845) === Temmuz === * 8 Temmuz - Tom Thomson, Kanadalı ressam (d. 1877) === Ağustos === === Eylül === * 27 Eylül - Edgar Degas, tam adı Hilaire-Germain-Edgar Degas olan, Fransız ressam, heykeltıraş ve çizer (d. 1834) === Ekim === * 15 Ekim - Mata Hari (d. 1876) *23 Ekim - Eugène Samuel Grasset, İsviçreli sanatçı (d. 1845) === Kasım === * 15 Kasım - Émile Durkheim, Fransız sosyolog, sosyolojinin kurucularından sayılmaktadır (d. 1858) * 17 Kasım - François-Auguste Rodin, Fransız heykeltıraş (d. 1840) === Aralık === * 20 Aralık - Lucien Georges Mazan, (takma ad: Lucien Petit-Breton) Fransız yarış bisikletçisiydi (d. 1882) === Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler === * Mehmed Şemseddin Paşa Osmanlı Dönemi Devlet Adamı == 1917 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. * Fizik – * Kimya – * Tıp – * Edebiyat – * Barış –
== Olaylar == * 13 Mart - Osmanlı Devleti ve Sırbistan ile yapılan antlaşma; iki devletin ortak sınırı kalmadığından, bu antlaşmada daha çok Sırbistan'da kalan Türkler'in durumu konusuna yer verildi. * 28 Temmuz - I. Dünya Savaşı başladı. * 2 Ağustos - Osmanlı Devleti ile Almanya arasında gizli bir askeri anlaşma imzalandı. Seferberlik ilan edildi. * 10 Ağustos - İngiliz Donanmasının izlemesinden kaçan Almanların, Goeben ve Bresleau adlı zırhlıları, Çanakkale Boğazı'ndan geçerek, Osmanlı Devleti'ne sığındı. Bu gemiler satın alınmış gösterilip, Türk bayrağı çekildi. Adları Yavuz ve Midilli olarak değiştirilmelerine rağmen gemilerin yönetimi Alman Denizcilerde kaldı. * 5 Kasım - Birleşik Krallık ve Fransa'nın Osmanlı Devleti'ne savaş ilanı. * 8 Kasım - Midilli kruvazörü, Rusya'nın Poti limanını bombaladı. * 11 Kasım - Osmanlı Devleti, İtilaf devletlerine (Birleşik Krallık, Rusya, Fransa) resmen savaş ilan etti. * 14 Kasım - Osmanlı Padişahı ve Halife V. Mehmet Reşat Dünya Müslümanlığını, İtilaf Devletlerine karşı savaşa çağıran Cihad-ı Ekber'i ilan etti. * 17 Kasım - Rus donanması Trabzon'u bombaladı. * 21 Kasım - Irak Cephesi'nde İngilizler Basra'yı ele geçirdiler. * 26 Kasım - Mesudiye zırhlısı, Çanakkale’de, bir İngiliz Denizaltısı tarafından batırıldı. * 22 Aralık - Sarıkamış Harekatı başlatıldı. == Nobel Ödülleri == * Fizik - Max von Laue * Kimya- Theodore William Richards * Tıp - Robert Bárány * Edebiyat - verilmedi * Barış - verilmedi == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 1 Şubat - Ferruh Başağa (Ressam), (ö. 2010) * 14 Şubat - Boris Kraigher, Sloven komünist partizan, eski Slovenya Sosyalist Cumhuriyeti başbakanı (ö. 1967) * 19 Şubat - Kamil Ocak (Siyasetçi/Devlet Adamı), (ö. 1969) === Mart === * 28 Mart - Bohumil Hrabal Çek yazar (ö. 1997) === Nisan === * 8 Nisan - Leonie Geisendorf, Polonya doğumlu İsveçli mimar (ö. 2016) *12 Nisan - Gretel Bergman, Amerikalı kadın yüksek atlama sporcusu (ö. 2017) * 13 Nisan - Orhan Veli,Türk şair, Garip Akımı'nın lideri (ö. 1950) === Mayıs === * 8 Mayıs - Romain Gary, Fransız yazar, film direktörü, savaş pilotu ve büyükelçi (ö. 1980) * 12 Mayıs - Bertus Aafjes, Hollandalı şair (ö. 1993) * 19 Mayıs - Max Perutz, Avusturyalı-İngiliz moleküler biyolog (ö. 2002) === Haziran === * 2 Haziran - Orhan Kemal, Türk yazar (ö. 1970) * 10 Haziran - Oktay Rifat Horozcu, Türk şair, (ö. 1988) * 27 Haziran - Helena Benitez, Filipinli siyasetçi ve bürokrat (ö. 2016) === Temmuz === * 26 Ağustos - Fazıl Hüsnü Dağlarca, Türk şair (ö. 2008) * 9 Ağustos - Tove Jansson, Fin romancı, ressam, çizgi karikatür bant yazarı ve çizeri (ö. 2001) === Eylül === * 7 Eylül **James Van Allen, Amerikalı uzay bilimcisi (ö. 2006) **Lída Baarová, Nazi propaganda bakanı Joseph Goebbels'in metresi olan bir Çek aktristi (ö. 2000) * 8 Eylül **Hillary Brooke, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1999) **I. Demetrios, Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi Patriği (ö. 1991) * 25 Eylül - Elena Lucena, Arjantinli aktris (ö. 2015) === Ekim === === Kasım === === Aralık === * 24 Aralık - Feridun Akozan, Türk mimar, akademisyen ve yazar (ö. 2007) == Ölümler == * 5 Eylül - Charles Péguy, Fransız şair, denemeci ve editör (d. 1873) *22 Eylül - Alain-Fournier (d. Henri Alban-Fournier), Fransız yazar (ö. 1886) *5 Mart - Georgiy Sedov, Ukraynalı-Sovyet kâşif (d. 1877) * 28 Ağustos - Anatoli Lyadov, Rus besteci (d. 1855) * Augustine Sackett, Alçıpan'ın yaratıcısı (d. 1862) * 28 Haziran - Franz Ferdinand - Avusturya-Macaristan Veliatı * Abdürrezzak Abdi Efendi Osmanlı Devleti tuluat sahnesinin önemli temsilcisi (d.1835) * Girgi Zaidan, Mısırlı Arap yazar (d. 1861) * Bekir Fikri, Sarıkamış şehitlerinden == 1914 Nobel ödülünü kazananlar == * Fizik - * Kimya - * Tıp - * Edebiyat - * Barış -
== Olaylar == * H1N1 virüsünün ölümcül bir alt türünün yol açtığı Dünya çapında bir grip salgını olan İspanyol gribi başladı. === Ocak === * 8 Ocak - Woodrow Wilson, Wilson İlkeleri'ni ilan etti. * 25 Ocak - Ukrayna Halk Cumhuriyeti, Bolşevik Rusya'dan bağımsızlığını ilan etti. * 27 Ocak - Fin İç Savaşı'nın başlaması. === Şubat === * 16 Şubat - Litvanya'nın bağımsızlık ilanı. * 24 Şubat - Estonya'nın bağımsızlık ilanı. * 26 Şubat - Rusya'daki Bolşevik İhtilali dolayısıyla doğu illerindeki Rus işgali sona erdi. === Mart === * 1 Mart - Alman denizaltısı U 19, HMS Calgarian'ı Kuzey İrlanda'da Rathlin Adası açıklarında batırdı. * 3 Mart - I. Dünya Savaşı: Almanya, Avusturya-Macaristan ve Bolşevik Rusya arasında Brest-Litovsk Antlaşması imzalandı: Rusya savaştan çekildi. * 5 Mart - Sovyet Rusya'nın başkenti Petrograd'dan Moskova'ya aktarıldı. === Nisan === * 21 Nisan - Manfred von Richthofen (Kızıl Baron) uçağının düşürülmesi sonucunda öldü. === Mayıs === * 7 Mayıs - İngilizler, Kerkük'ü ele geçirdiler. * 15 Mayıs - Fin İç Savaşı sona erdi. * 26 Mayıs - Gürcistan, Transkafkasya Demokratik Federatif Cumhuriyeti'nden bağımsızlığını ilan etti. * 28 Mayıs - Azerbaycan ve Ermenistan kuruldu. === Haziran === * 4 Haziran - Batum Antlaşması * 30 Haziran - Göyçay Muharebesi === Temmuz === * 4 Temmuz - Son Osmanlı padişahı VI. Mehmet, tahta çıktı. * 12 Temmuz - I. Dünya Savaşı sırasında Salyan Muharebesi gerçekleşti. Kura Nehri Türk kuvvetleri tarafından kontrol altına alındı. === Ağustos === 19 Ağustos - Mollanur Vahidov Çekoslovak Lejyonu tarafından kurşuna dizildi. === Eylül === * 15 Eylül - Bakü Muharebesi sonunda Kafkas İslam Ordusu karşısındaki Bakü Sovyeti, Britanya İmparatorluğu (Birleşik Krallık, Avustralya, Yeni Zelanda ve Kanada), Merkezi Hazar Diktatörlüğü (Diktatura Tsentrokaspiya) ve Beyaz Ordu ittifakını yenerek Bakü'yü düşman işgalinden kurtardı. * 21 Eylül - Megiddo Savaşı sonunda Sina ve Filistin Cephesi'ndeki Osmanlı direnişi tamamen çöktü. === Ekim === * 26 Ekim - Mustafa Kemal, Halep'in kuzeyindeki işgalcilerin taarruzunu durdurdu. * 30 Ekim - Osmanlı Hükûmeti adına Bahriye Nazırı Rauf Bey, Limni Adası'nın Mondros Limanı'nda İngiliz Akdeniz Başkomutanı Amiral Arthur Calthorpe ile Mondros Ateşkes Antlaşması'nı imzaladı. === Kasım === * 11 Kasım - I. Dünya Savaşı: Almanya ile İtilaf Devletleri, saat 05.12 ile 05.20 arasında, Mareşal Ferdinand Foch'un arabasında bir mütareke anlaşması imzaladı. I. Dünya Savaşı 11. ayın 11. gününün 11. saatinde resmî olarak bitti. * 13 Kasım - İtilaf Devletleri donanmalarının İstanbul Limanı'nda demirlemesiyle İstanbul'un İşgali fiilen başladı. === Aralık === * 6 Aralık - Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaletinde 7,2 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. == Doğumlar == === Ocak === * 15 Ocak - Cemal Abdünnasır, Mısırlı devlet adamı (ö. 1970) * 26 Ocak - Nicolae Ceauşescu, Romanya diktatörü (ö. 1989) === Şubat === * 5 Şubat - Kara Karayev, Azeri besteci (ö. 1982) * 16 Şubat - Patty Andrews, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu (ö. 2013) === Mart === * 1 Mart - Roger Delgado, Doctor Who'nun ilk Usta'sı === Nisan === * 3 Nisan - Mary Anderson, Amerikalı oyuncu, eski buz patencisi (ö. 2014 * 18 Nisan - Andre Bazin, Fransız film eleştirmeni ve film kuramcısı (ö. 1958) * 19 Nisan - Günther Rall, Alman savaş pilotu (ö. 2009) === Mayıs === * 11 Mayıs ** Richard Feynman, Amerikalı fizikçi (ö. 1988) ** Mrinalini Sarabhai, Hint dansçı (ö. 2016) === Haziran === === Temmuz === * 18 Temmuz - Nelson Mandela, Güney Afrika'nın ilk Cumhurbaşkanı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö.2013) === Ağustos === === Eylül === * 3 Eylül - Helen Wagner, Amerikalı oyuncu (ö. 2010) * 8 Eylül - Derek Barton, İngiliz kimyager (ö. 1998) === Ekim === === Kasım === * 8 Kasım - Ariadna Çasovnikova, Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti Başkan Vekilliği yapan Kazak Sovyet politikacı (ö. 1988) === Aralık === * 25 Aralık - Ahmed Bin Bella, Cezayir'in ilk başkanı == Ölümler == * 9 Ocak - Émile Reynaud, çizgi filmin mucidi (d. 8 Aralık 1844) * 10 Ocak - Konstantin Josef Jireček, Çek tarihçi, diplomat ve Slavist (d. 1854) * 6 Şubat - Gustav Klimt, Avusturyalı ressam (d. 14 Temmuz 1862) * 10 Şubat - II. Abdülhamid, Osmanlı Devleti'nin 34. padişahı, 113. İslam halifesi (d. 1842) * 25 Mart - Claude Debussy, Fransız besteci (d. 1862) * 21 Nisan - Manfred von Richthofen, "Kızıl Baron" (d. 2 Mayıs 1892) * 23 Nisan - Paul Sébillot, Fransız etnolog (d. 6 Şubat 1843) * 28 Nisan - Gavrilo Princip, Sırp suikastçı (d. 1894) * 1 Mayıs - Grove Karl Gilbert, Amerikan jeolog * 3 Temmuz - V. Mehmed, Osmanlı Devleti'nin 35. padişahı, 114. İslam halifesi (d. 1844) * 16 Temmuz - Anastasya, Rus Çarı II. Nikolay'ın kızı * 28 Eylül - Georg Simmel, Alman filozof ve sosyolog * 2 Ekim - Émile Moselly, Goncourt ödüllü Fransız yazar (d. 1907) * 7 Ekim - Raymond Duchamp-Villon, Fransız heykeltıraş * 31 Ekim - Egon Schiele, Avusturyalı ressam (d. 1890) * 9 Kasım - Guillaume Apollinaire, Fransız şair (d. 26 Ağustos 1880) * 20 Kasım - John Bauer, İsveçli ressam (d. 4 Haziran 1882) * 2 Aralık - Edmond Rostand, Fransız yazar (d. 1 Nisan 1868) == Nobel Ödülleri == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası * Fizik – Max Karl Ernst Ludwig Planck * Kimya- Fritz Haber * Tıp – verilmedi * Edebiyat – verilmedi * Barış – verilmedi == Kaynakça ==
== Olaylar == * 25 Şubat - Kızıl Ordu, Tiflis'e girdi. * 29 Temmuz - Adolf Hitler, Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin başkanı oldu. * 9 Kasım - Benito Mussolini İtalya'da Ulusal Faşist Parti'yi kurdu. === Tarihi bilinmeyenler === * Çin Komünist Partisi kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 8 Şubat - Lana Turner, Amerikalı oyuncu, akrist. (ö. 1995) === Mart === * 11 Mart - Astor Piazzolla, Arjantinli bandoneoncu (ö. 4 Temmuz 1992) === Nisan === * 7 Nisan - Feza Gürsey, Türk fizikçi ve matematikçi (ö. 1992) * 16 Nisan - Peter Ustinov, İngiliz oyuncu, yönetmen ve yazar. (ö. 2004) * 25 Nisan - Karel Appel (ö. 2006) === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === * 8 Temmuz - Edgar Morin, Fransız filozof, sosyolog === Ağustos === * 16 Ağustos - Vladimir Orlov, devlet adamı * 19 Ağustos - Gene Roddenberry, Amerikalı yazar, senarist ve Uzay Yolu'nun yaratıcısı === Eylül === * 3 Eylül - Harry Landers, Amerikalı oyuncu (ö. 2017) * 8 Eylül - Dinko Šakić, Hırvat savaş suçlusu (ö. 2008) * 19 Eylül - Paulo Freire, Brezilyalı eğitimci (ö. 1997) === Ekim === * 4 Ekim - Aleksandr Kemurciyan, Sovyet bilim insanı (ö. 2003) * 7 Ekim - Red Adams, Amerikalı beyzbolcu (ö. 2017) === Kasım === === Aralık === == Ölümler == * 1 Ocak - Theobald von Bethmann Hollweg, Alman şansölyesi (d. 1856) * 13 Mayıs - Jean Aicard, Fransız şair, yazar (d. 1848)
yüzyıllar 19\. yüzyıl | 20. yüzyıl | 21. yüzyıl 1901 1902 1903 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 1917 1918 1919 1920 1921 1922 1923 1924 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 20\. yüzyıl, Gregoryen takvimine göre 1 Ocak 1901'de başlayıp 31 Aralık 2000'de sona eren yüzyıldır. İkinci binyılın onuncu ve son yüzyılıdır. == Olaylar == === 1900 === * Sigmund Freud'un Rüyalar ve Yorumları adlı kitabı yayımlandı. * Mısır'da ilk tren Kahire - Hartum demiryolu tamamlandı ve ilk tren yolculuğu gerçekleştirildi. * Amerikalı Dwight Filly Davis, Davis kupası tenis turnuvasını başlattı. * Tarihe Boxer Ayaklanması olarak geçen, Çin'deki bütün yabancıları ülkeden çıkarmayı amaçlayan ve devletçe de desteklenen köylü ayaklanması başladı. Elçiler, aileleri, elçilik görevlileri ve yüzlerce Hristiyan, elçilik binaları ve Pekin'deki katolik katedralinde mahsur kaldı. Ayaklanma 7 Eylül 1901'de sona erdi. * Dünyanın ilk metrosu Paris'te hizmete girdi. === 1901 === * İlk okyanus aşırı radyo yayını yapıldı. * Hubeert Cecil Booth, elektrik süpürgesini icat etti. * Pablo Picasso'nun eserleri ilk defa sergilendi. * Amerika Birleşik Devletleri'nin 25. Başkanı William McKinley, Leon Czolgosz adlı bir terörist tarafından öldürüldü. * İsveç Kralı ve Norveç Parlamentosu Nobel Komitesi ilk Nobel Ödüllerini dağıttı. Kızılhaç'ın kurucusu İsviçreli Jean Henry Dunant'a Nobel Barış Ödülü verildi. === 1902 === * Boer İsyanı bitti. İngilizler Güney Afrikalıların isyanını bastırdı. Komutanlar hapse mahkûm edildi. * Türk şair Nâzım Hikmet doğdu. * Martinik'te Pele Yanardağı patladı: 30 bin kişi öldü. * Bağımsızlık Hareketi Sinn Fein kuruldu. * Real Madrid Futbol Kulübü Kuruldu. === 1903 === * Wright Kardeşler uçağı icat etti. * İstanbul depreminde 2000 kişi öldü. * Panama, Amerika Birleşik Devletleri'nin desteğiyle Kolombiya'dan bağımsızlığını ilan etti. * Uranyumun radyoaktivite etkisi bulundu. * Beşiktaş kuruldu === 1904 === * Rus-Japon Savaşı başladı. Bu savaşta Rus Çarlığı yenildi. * Francis Younghusband komutasındaki İngiliz kuvvetleri, Tibet'in başkenti Lhasa'yı ele geçirdi. * Bağdat Demiryolu'nun Konya, Ereğli - Malatya, Bulgurlu arasındaki ilk bölümü işletmeye açıldı. * New York metrosu ilk seferini yaptı. * İskoç elektrik uzmanı John Ambrose Fleming, Birleşik Krallık'ta diyot lambayı tanıtmıştır. === 1905 === * Albert Einstein görelilik kuramını açıkladı. * Rus Devrimi patlak verdi. * Chelsea FC kuruldu. * Norveç, İsveç'ten bağımsızlığını ilan etti. * Galatasaray SK kuruldu === 1906 === * San Fransisco ili, 7.7 büyüklüğünde 50 saniye süren deprem ve onu izleyen yangınlarla yerle bir oldu. 28 bin bina yıkıldı, yaklaşık 500 kişi öldü, 100 bin kişi evsiz kaldı. * SOS uluslararası acil yardım sinyali olarak kabul edildi. * Dünyadaki ilk uzun metrajlı filmi olan "The Story of the Kelly Gang" gösterime girdi. * Rus Çarı demokratları yanına alarak, komünistlerle baş edebilmek için meşrutiyet ilan etti. * Osmanlı Devleti'nde özgürlükçü hareketler yeniden hızlandı. Selanik'te Osmanlı Hürriyet Cemiyeti kuruldu. === 1907 === * Auguste ve Louis Lumiére renkli fotoğrafçılığı geliştirdi. * Paul Cornu helikopteri icat etti. * Yeni Zelanda, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. * Amerika Birleşik Devletleri merkezli uluslararası bankacılık krizi başladı. Bu kriz esnasında yüzlerce Amerikan bankası battı. * Osmanlı Hürriyet Cemiyeti, İttihat ve Terakki Cemiyeti ile birleşti. * Fenerbahçe SK kuruldu. === 1908 === * II. Meşrutiyet ilan edildi. Osmanlı'da Meclis yeniden açıldı. * Çin'de 2 yaşındaki Puyi tahta çıktı. * Kadın sporcular ilk kez Olimpiyat Oyunları'na katıldılar. * Sicilya'nın Messina kentindeki depremde 555 kişi yaşamını yitirdi. === 1909 === * İstanbul'da 31 Mart Ayaklanması başladı. * Osmanlı Devleti'nde azınlıklardan alınan ve askerlik bedeli olan cizye kaldırıldı. * Amerika Birleşik Devletleri'nin, Washington ve Kaliforniya eyaletleri zekâ engelli, sağır ya da körlerin zorla kısırlaştırılmasını öngeren öjenik yasayı kabul etti. * Fransa, ilk radyoloji uzmanlarını toplum hizmetine sunmuştur. === 1910 === * MKE Ankaragücü spor kulübü kuruldu. * Halley kuyruklu yıldızı Dünya'nın yakınından geçti. (önceki: 1835; sonraki: 1986) * Meclis-i Mebûsan binası olarak kullanılan Çırağan Sarayı yandı. * Corinthians, Brezilya futbol kulübü kuruldu. === 1911 === * Trablusgarp Savaşı başladı. * Roald Amundsen Güney kutbuna varan ilk insan oldu. * Çin Devrimi'yle Qing Hanedanı'na son verilir. * Meksika'da 1877'den beri iktidarda olan Porfirio Dias devrilerek yerine Frane Cisco Madero geçti. === 1912 === * I. Balkan Savaşı başlar. * Trablusgarp,Uşi Antlaşması ile İtalyanlara verildi. * Titanik bir buzdağına çarparak battı. * Çin Cumhuriyeti resmî olarak kuruldu. * Karadağ, Osmanlı Devleti'ne savaş ilan etti.Böylece Birinci Balkan Savaşı başladı. === 1913 === * II. Balkan Savaşı başladı. * Ford Model T'nin seri üretimine başlandı. * Paslanmaz çelik ilk olarak Sheffield, İngiltere'de icat edildi. * II. Balkan Savaşı'ndan sonra, Yunanistan ile Osmanlı Devleti arasında Atina Antlaşması imzalandı. * Panama Kanalı'ndan ilk gemi geçiş yaptı. === 1914 === * I. Dünya Savaşı başladı. * İlk trafik ışığı Cleveland, Ohio'da kullanıldı. * İngiliz donanmasının izlemesinden kaçan Almanların, Goeben ve Bresleau adlı zırhlıları, Çanakkale Boğazı'ndan geçerek, Türkiye'ye sığındı.Bu gemiler satın alınmış gösterilip, Türk bayrağı çekildi.Adları Yavuz ve Midilli olarak değiştirilmelerine rağmen gemilerin yönetimi Alman denizcilerde kaldı. * Osmanlı Devleti, itilaf devletlerine (Birleşik Krallık, Rusya, Fransa) resmen savaş ilan etti. * Sarıkamış Harekatı başladı. === 1915 === * Isıya dayanıklı cam icat edildi. * New York ile San Fransisco arasında ilk telefon görüşmesi yapıldı. * Avezzano'da (İtalya) meydana gelen depremde 29.800 kişi öldü. * Zeplinlerin kullanıldığı ilk hava saldırısı Alman İmparatorluğu tarafından Birleşik Krallık'ta yapıldı. * Çanakkale cephesinde Kara Muharebeleri başladı. === 1916 === * Tank, ilk kez I. Dünya Savaşı'nda kullanıldı. * I. Dünya Savaşı'nda belirleyici rol oynayan Verdun (Fransa) çatışmaları başladı. Verdun'u saldıran Almanlara karşı savunan Fransa 362 bin, Almanya ise 336 bin kayıp verirken, 1917'de Fransızlar, Verdun'u Alman işgalinden tümüyle kurtardı. * Bitlis, Muş, Van ve Hakkâri Ruslar tarafından işgal edildi. * Hicaz, bağımsızlığını ilan ederek Osmanlı İmparatorluğu’ndan ayrıldı. === 1917 === * Ekim Devrimi başladı. Rusya'da sosyalistler yönetime el koydu. Çar ve Romanov Hanedanı kurşuna dizilerek öldürüldü. 300 yıllık Romanov hanedanı sona erdi. * Finlandiya Rusya'dan bağımsızlığını ilan etti. === 1918 === * I. Dünya Savaşı bitti. İtilaf Devletleri savaşı kazanırken İttifak Devletleri çok ağır bir yenilgiye uğradı. * Alman denizaltısı U 19, HMS Calgarian'ı Kuzey İrlanda'da Rathlin Adası açıklarında batırdı * Sovyet Rusya'nın başkentı Petrograd'dan Moskova'ya aktarıldı. * Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu. * Bahçe, Islahiye, Hassa, Mamure ve Osmaniye, Fransızlar tarafından işgal edildi. === 1919 === * Türk Kurtuluş Savaşı başladı. * Almanya'da gerçekleşen ihtilal sonucu Weimar Cumhuriyeti kuruldu. * Tıp Bayramı ve Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'nin kuruluş yıldönümü. Hikmet Boran önderliğinde, tıp camiasının emperyalist güçlerin karşısına resmen çıkışı nedeniyle bugün Tıp Bayramı olarak kutlanmaktadır. * Sivas Kongresi başladı. === 1920 === * Hafif Makineli tüfek icat edildi. * Nazi Partisi kuruldu. * Misak-ı Milli kabul edildi. * TBMM açıldı. * Türkiye ile Ermenistan arasında Gümrü Anlaşması imzalandı. * Çin'de meydana gelen 8.6 şiddetindeki depremde 100 bin kişi öldü. === 1921 === * Sakarya Meydan Muharebesi gerçekleşti. * Ankara Antlaşması imzalandı. * İtalya Anadolu'daki işgalden vazgeçti ve tamamen çekildi. === 1922 === * Kurtuluş Savaşı kazanıldı ve yeni Türk devletinin temelleri atıldı. Gazi Mustafa Kemal Paşa saltanatı kaldırdı. == 20. yüzyılda etkin olan kişiler == === Liderler === ==== Avrupa ==== * II. Wilhelm (Alman İmparatorluğu) * Konrad Adenauer (Almanya Federal Cumhuriyeti) * Willy Brandt (Almanya Federal Cumhuriyeti) * Heinrich Brüning (Almanya-Weimar Cumhuriyeti) * Friedrich Ebert (Almanya-Weimar Cumhuriyeti) * Ludwig Erhard (Almanya Federal Cumhuriyeti) * Paul von Hindenburg (Almanya-Weimar Cumhuriyeti) * Adolf Hitler (Almanya) * Hans-Dietrich Genscher (Almanya) * Erich Honecker (Doğu Almanya) * Kurt Georg Kiesinger (Almanya Federal Cumhuriyeti) * Helmut Kohl (Almanya Federal Cumhuriyeti) * Karl Liebknecht (Almanya) * Rosa Luxemburg (Almanya) * Helmut Schmidt (Almanya Federal Cumhuriyeti) * Gustav Stresemann (Almanya-Weimar Cumhuriyeti) * Enver Hoca (Arnavutluk) * Clement Attlee (Birleşik Krallık) * Neville Chamberlain (Birleşik Krallık) * Winston Churchill (Birleşik Krallık) * Anthony Eden (Birleşik Krallık) * II. Elizabeth (Birleşik Krallık) * Harold Macmillan (Birleşik Krallık) * Prenses Diana (Birleşik Krallık) * Margaret Thatcher (Birleşik Krallık) * Todor Jivkov (Bulgaristan) * Alexander Dubček (Çekoslovakya) * Urho Kekkonen (Finlandiya) * Jacques Chirac (Fransa) * Valéry Giscard d'Estaing (Fransa) * Charles de Gaulle (Fransa) * François Mitterrand (Fransa) * Jean Monnet (Fransa) * Robert Schuman (Fransa) * Francisco Franco (İspanya) * I. Juan Carlos (İspanya) * Olof Palme () * Giulio Andreotti (İtalya) * Silvio Berlusconi (İtalya) * Benito Mussolini (İtalya) * Janos Kadar (Macaristan) * Imre Nagy (Macaristan) * III. Rainier (Monako) * Lech Wałęsa (Polonya) * Karol Józef Wojtyła (Papa II. Ioannes Paulus, Polonya ve Vatikan) * Salazar (Portekiz) * Nicolae Ceauşescu (Romanya) * Leonid Brejnev (Sovyetler Birliği) * Nikita Kruşçev (Sovyetler Birliği) * Mihail Gorbaçov (Sovyetler Birliği) * Vladimir Lenin (Sovyetler Birliği) * Josef Stalin (Sovyetler Birliği) * Lev Troçki Sovyetler Birliği) * Boris Yeltsin (Rusya) * II. Nikolay (Rus İmparatorluğu) * Mustafa Kemal Atatürk (Türkiye) * Celâl Bayar (Türkiye) * II.Abdülhamid (Osmanlı İmparatorluğu) * Enver Paşa (Osmanlı İmparatorluğu) * V. Mehmet (Osmanlı İmparatorluğu) * İsmet İnönü (Türkiye) * Josip Broz Tito (Yugoslavya) * Elefterios Venizelos (Yunanistan) ==== Amerika ==== * George Bush (Amerika Birleşik Devletleri) * Bill Clinton (Amerika Birleşik Devletleri) * Dwight D. Eisenhower (Amerika Birleşik Devletleri) * Lyndon Johnson (Amerika Birleşik Devletleri) * John F. Kennedy (Amerika Birleşik Devletleri) * Martin Luther King (Amerika Birleşik Devletleri * Henry Kissinger (Amerika Birleşik Devletleri) * George Marshall (Amerika Birleşik Devletleri) * Joseph Raymond McCarthy (Amerika Birleşik Devletleri) * Richard Nixon (Amerika Birleşik Devletleri) * Milo Raduloviç (Amerika Birleşik Devletleri) * Ronald Reagan (Amerika Birleşik Devletleri) * Franklin D. Roosevelt (Amerika Birleşik Devletleri) * Theodore Roosevelt (Amerika Birleşik Devletleri) * Harry S. Truman (Amerika Birleşik Devletleri) * Woodrow Wilson (Amerika Birleşik Devletleri) * Malcolm X (Amerika Birleşik Devletleri) * François Duvalier (Haiti) * Fulgencio Batista (Küba) * Fidel Castro (Küba) * Ernesto Che Guevara (Küba) * Lázaro Cárdenas del Río (Meksika) * Emiliano Zapata (Meksika) * Somoza Ailesi (Nikaragua) * Salvador Allende (Şili) * Augusto Pinochet (Şili) ==== Ortadoğu ve Kuzey Afrika ==== * Ahmed Bin Bella (Cezayir) * Huari Bumedyen (Cezayir) * Yaser Arafat (Filistin) * Saddam Hüseyin (Irak) * Humeyni (İran) * Muhammed Musaddık (İran) * Muhammed Rıza Pehlevi (İran) * Menahem Begin (İsrail) * David Ben-Gurion (İsrail) * Golda Meir (İsrail) * İzak Rabin (İsrail) * Ariel Şaron (İsrail) * Şimon Peres (İsrail) * İdris I (Libya) * Muammer Kaddafi (Libya) * Hüsnü Mübarek (Mısır) * Cemal Abdünnasır (Mısır) * Enver Sedat (Mısır) * Hafız Esad (Suriye) * Habib Burgiba (Tunus) ==== Asya ==== * Deng Xiaoping (Çin) * Çu En-lay (Çin) * Çan Kay Şek (Çin Cumhuriyeti) * Sun Yat-sen (Çin Cumhuriyeti) * Mao Zedong (Çin) * Suharto (Endonezya) * Sukarno (Endonezya) * Bhimrao Ramji Ambedkar (Hindistan) * Mahatma Gandhi (Hindistan) * Indira Gandhi (Hindistan) * Jawaharlal Nehru (Hindistan) * Lon Nol (Kamboçya) * Pol Pot (Kamboçya) * Norodom Sihanouk (Kamboçya) * Kim Il-sung (Kuzey Kore) * Askar Akayev (Kırgızistan) * Zülfikar Ali Butto (Pakistan) * Benazir Butto (Pakistan) * Muhammed Ali Cinnah (Pakistan) * Mustafa Kemal Atatürk (Türkiye) * Ziya ül Hak (Pakistan) * Tenzin Gyatso (XIV. Dalai Lama, Tibet) * Ho Chi Minh (Vietnam) ==== Afrika ==== * Haile Selassie (Etiyopya) * Kwame Nkrumah (Gana) * Ahmed Sékou Touré (Gine) * Pieter Willem Botha (Güney Afrika Cumhuriyeti, Aparthayd) * Frederik Willem de Klerk (Güney Afrika Cumhuriyeti) * Nelson Mandela (Güney Afrika Cumhuriyeti, Afrika Ulusal Kongresi) * Balthazar Johannes Vorster (Güney Afrika Cumhuriyeti, Aparthayd) * Joseph Kasavubu (Kongo) * Patrice Lumumba (Kongo) * Mobutu Sese Seko (Kongo) * Jomo Kenyatta (Kenya) * Daniel arap Moi (Kenya) * Jean-Bédel Bokassa (Orta Afrika Cumhuriyeti) * Julius Nyerere (Tanzanya) * İdi Amin (Uganda) * Gnassingbé Eyadéma (Togo) === Bilim insanları === * Niels Bohr * Albert Einstein * Enrico Fermi * Howard Walter Florey * Sigmund Freud * Kurt Gödel * Fritz Haber * Werner Karl Heisenberg * Andrey Nikolaevich Kolmogorov * Linus Pauling * Erwin Schrödinger * John von Neumann * Alan Turing === İş Adamları === * John Maynard Keynes * John Kenneth Galbraith * Milton Friedman * Henry Ford * Thomas J. Watson * Bill Gates === Uzay Araştırmacıları === * Robert Goddard * Wernher Von Braun * Neil Armstrong * Louis Bleriot * Yuri Gagarin * Vladimir Mikhailovich Komarov * Freddie Laker * Charles Lindbergh * Ron McNair * Ellison Onizuka * Herman Potočnik Noordung * Alan Shepard * Valentina Tereshkova * Wright Brothers === Askerî Liderler === * Charles de Gaulle * Dwight D. Eisenhower * Sir Bernard Freyberg * Douglas Haig * Douglas MacArthur * Rudolf Maister * Bernard Montgomery * Chester Nimitz * George Patton * Erwin Rommel * Franc Rozman Stane * Leon Trotsky * Mao Zedong * Georgy Zhukov === Din Adamları === * Grigori Rasputin * Papa XXIII. Ioannes * Papa II. Ioannes Paulus * Papa XII. Pius * Rahibe Teresa * The 13th Dalai Lama of Tibet, Thubten Gyatso * The 14th Dalai Lama of Tibet, Tenzin Gyatso * The Rev. Martin Luther King Jr. * The Rev. Billy Graham * Mahatma Gandhi * Prabhupada A.C. Bhaktivedanta === Sanatçılar === * Constatin Brancusi * George Braque * Salvador Dalí * Marcel Duchamp * Jacob Epstein * Juan Gris * Wassily Kandinsky * Henri Matisse * Joan Miró * Amedeo Modigliani * Piet Mondrian * Henry Moore * Pablo Picasso * Jackson Pollock * Andy Warhol === Göstericiler === * The Beatles * Bob Dylan * Bob Marley * Charlie Chaplin * Elvis Presley * Frank Sinatra * Groucho Marx * Jimi Hendrix * Kraftwerk * Louis Armstrong * Lucille Ball * Marilyn Monroe * Michael Jackson * Pink Floyd * Queen * Spike Jones * Spike Milligan * The Velvet Underground * Metallica === Yazarlar ve Şairler === * Louis Aragon * Samuel Beckett * Jorge Luis Borges * André Breton * Robert Brooke * Basil Bunting * Albert Camus * Noam Chomsky * Gillian Clarke * Cid Corman * Hart Crane * Robert Creeley * e. e. cummings * T. S. Eliot * Paul Eluard * Gabriel García Márquez * Allen Ginsberg * Alamgir Hashmi * Seamus Heaney * Ernest Hemingway * H.D. * Orrick Johns * James Joyce * Franz Kafka * Jack Kerouac * Philip Larkin * Mina Loy * Hugh MacDiarmid * Antonio Machado * Andre Malraux * Marianne Moore * Sean O'Casey * Charles Olson * George Oppen * George Orwell * Wilfred Owen * Ezra Pound * Marcel Proust * Thomas Pynchon * Ayn Rand * Charles Reznikoff * Dorothy Richardson * Jean-Paul Sartre * Antoine de Saint-Exupéry * Gary Snyder * Gertrude Stein * Wallace Stevens * John Millington Synge * J. R. R. Tolkien * William Carlos Williams * Virginia Woolf * W. B. Yeats * Louis Zukofsky === Sporcular === * Babe Ruth * Muhammad Ali * Wilfred Benitez * Larry Bird * Sir Donald Bradman * Roberto Clemente * Fausto Coppi * Angel Cordero * Naim Süleymanoğlu * Wilfredo Gomez * Wayne Gretzky * Sir Edmund Hillary * Magic Johnson * Michael Jordan * Martina Navratilova * Diego Maradona * Jack Nicklaus * Pelé * Jackie Robinson * Martin Strel * Mark Todd * Mike Tyson * Ted Williams == Ayrıca bakınız == * 20. yüzyıl buluşları listesi
== Olaylar == * 17 Şubat - Osmanlı Mebuslar Meclisi, kabul ettiği Mîsâk-ı Millî'nin basında yayınlanmasını ve bütün yabancı parlamentolara bildirilmesini kararlaştırdı. * 24 Şubat - Almanya'da Alman İşçi Partisi'nin adı Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi olarak değiştirildi. Aynı gün parti programı açıklandı. * 16 Mart - İtilaf Devletleri, İstanbul'u resmen işgal etti. * 18 Mart - İstanbul'da Meclis-i Mebusan son toplantısını yaptı. * 23 Nisan - TBMM açıldı. * 4 Haziran - I. Dünya Savaşı'nın galip İtilaf Devletleri ile Macaristan arasında Triyanon Antlaşması imzalandı. * 7 Haziran - TBMM, İstanbul Hükûmeti'nin 16 Mart 1920'den sonra yaptığı ve yapacağı hiçbir anlaşma ve uygulamanın kabul edilmeyeceği kararını aldı. * 10 Ağustos - Damad Ferit Hükûmeti ile itilaf devletleri arasında Sevr Antlaşması imzalandı. * 1 Eylül - Fransızlar, başkenti Beyrut olan Lübnan devletini kurdu. * 2 Aralık - Türkiye ile Ermenistan arasında Gümrü Anlaşması imzalandı. * 16 Aralık - Çin'de meydana gelen 8.6 şidettindeki depremde 100 bin kişi öldü. == Doğumlar == === Ocak === * 3 Ocak - Isaac Asimov, Amerikalı yazar ve biyokimyager * 23 Ocak - Gottfried Böhm, Alman mimar === Şubat === * 3 Şubat - Morteza Motahhari, İranlı bilgin, siyasetçi (ö. 1979) * 26 Şubat - José Mauro De Vasconcelos, Brezilyalı bir yazar (ö. 1988) === Nisan === * Stepan Maynagaşev, Hakas kökenli Türkolog (d. 1886) === Mayıs === === Haziran === * 18 Haziran - Lode Van Den Bergh, Belçikalı yazar ve eğitimci * 25 Haziran - Lassie Lou Ahern, Amerikalı oyuncu (ö. 2018) === Temmuz === * 10 Temmuz ** Owen Chamberlain, Amerikalı fizikçi (ö. 2006) ** Remo Gaspari, İtalyan siyaetçi (ö. 2011) === Ağustos === * 29 Ağustos - Charlie Parker, Amerikalı caz sanatçısı (ö. 1955) === Eylül === * 8 Eylül **James F. Calvert, Amerikalı komutan (ö. 2009) **Madeleine Rebérioux, Fransız etnolog ve tarihçi (ö. 2005) **Refat Appazov, Ukraynalı bilim insanı ve yazar (ö. 2008) * 25 Eylül - Božidarka Kika Damjanović-Marković, II. Dünya Savaşı sırasında Yugoslavya'da faaliyet yürüten siyasi aktivist, Yugoslav Partizanları komutanı, direnişçi, ulusal kahraman (ö. 1996) === Kasım === * 10 Kasım - Maurice Clavel, Fransız yazar, filozof, gazeteci (ö. 1979) === Aralık === * 29 Aralık - Josefa İloilo, Fiji devlet başkanı Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Elli Pappa - Yunan yazar, gazeteci ve aktivist (ö. 2009) * Garbis Cancikyan, Ermeni şair (ö. 1946) == Ölümler == * 9 Aralık - Mollie McConnell, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1865) * 31 Ağustos - Wilhelm Wundt, Alman psikolog (d. 1832) * 13 Eylül - Şeyh Muhammed Hiyabani, İranlı siyasetçi == 1920 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası * Fizik - * Kimya - * Tıp - * Edebiyat - Knut Hamsun * Barış - Léon Bourgeois
== Olaylar == * 11 Ocak - Fransa ve Belçika, Almanya'nın tazminatı ödemediği gerekçesiyle Ruhr bölgesini işgal etti. * 26 Ocak - Şanghay'da Sun Yat-sen - Adolph Joffe görüşmesi. * 26 Haziran - İlk defa Le Mans 24 Saat yarışması düzenlendi. * 24 Temmuz - İsviçre'nin Lausanne (Lozan) şehrinde Lozan Barış Antlaşması imzalandı. * 13 Ağustos - Almanya'da Gustav Stresemann'ın koalisyon hükûmeti kuruldu. * 1 Eylül - Japonya'da Büyük Kantō Depremi meydana geldi. * 23 Eylül - İspanya'da Miguel Primo de Rivera'nın askerî rejimi kuruldu. * 2 Ekim - Britanyalı birlikler İstanbul'u boşalttı. * 6 Ekim - Türk birlikleri İstanbul'a girdi. * 16 Ekim - Almanya'da Rentenmark basıldı. * 29 Ekim - Türkiye'de cumhuriyetin ilanı: Mustafa Kemal Atatürk ilk Türkiye cumhurbaşkanı seçildi. * 8 Kasım - Münih'te Birahane Darbesi. * 23 Kasım - Almanya'da Gustav Stresemann'ın koalisyon hükümeti çöktü. * 21 Aralık - Nepal bağımsızlığını kazandı. == Doğumlar == === Ocak === * 19 Ocak- Markus Wolf, Doğu Almanya başcasusu (ö. 2006) * 25 Ocak - Hıfzı Topuz, Türk gazeteci ve yazar * 27 Ocak - Augusto Barreto, Portekizli eskrimci (ö. 2017) * 31 Ocak - Norman Mailer, Amerikalı gazeteci, romancı, oyun yazarı, film yönetmeni, senarist (ö. 2007) === Şubat === * 4 Şubat - Donald Nicol, İngiliz tarihçi ve Bizantolog (ö. 2003) === Mart === === Nisan === * 20 Nisan - Oktay Akbal, Türk yazar (ö. 2015) * 21 Nisan - Bahaeddin Ögel, Türk Tarih profesörü (ö. 1989) === Mayıs === * 7 Mayıs - Abdurrahman Palay, Tiyatro ve sinema oyuncusu, seslendirme sanatçısı, yönetmen, senarist (ö. 2002) * 10 Mayıs - Heyder Eliyev, Sovyetler Birliği'nin yüksek devlet adamı ve Azerbaycan 3. Cumhurbaşkanı (ö. 2003) * 15 Mayıs ** Richard Avedon, Amerikalı fotoğrafçı (ö. 2004) ** Angel Mojsovski, Makedon komünist aktivist, Yugoslavya Cephesi'nde savaşan asker, Halk Kahramanı Nişanı sahibi (ö. 2001) * 31 Mayıs - Monako Prensi Rainier (ö. 2005) === Haziran === * 11 Haziran - Özdemir Asaf (Arun), Türk şair (ö. 1981) === Temmuz === * 10 Temmuz - Şemsi Yastıman, Türk Halk Müziği sanatçısı (ö. 1994) * 29 Temmuz - Atilla Konuk, Türk siyasetçi ve spor adamı (ö. 2009) === Ağustos === * 16 Ağustos - Jack Aeby, Amerikalı fizikçi ve fotoğrafçı (ö. 2015) * 19 Ağustos - Joan Taylor, Amerikalı oyuncu (ö. 2012) === Eylül === * 8 Eylül - Resul Hamzatov, Dağıstanlı şair ve yazar (Avarca yazan yazar) (ö. 2003) * 9 Eylül - Marcel Zanini, Türk-Fransız caz müzisyeni (ö. 2023) * 16 Eylül - Lee Kuan Yew, Singapurlu devlet adamı (ö. 2015) * 19 Eylül - Hanzade Sultan, son Osmanlı padişahı Sultan Vahdettin ve son halife Abdülmecit Efendi’nin torunu (ö. 1988) === Ekim === * 4 Ekim - Charlton Heston, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 2008) * 6 Ekim - Selahattin İçli, Türk besteci ve doktor (ö. 2006) === Kasım === * 8 Kasım - Jack Kilby, Amerikalı mühendis ve mucit (ö. 2005) * 22 Kasım - Rosy Varte, Fransız oyuncu (ö. 2012) === Aralık === * 22 Aralık - Mai Tai Sing, Çin asıllı Amerikalı oyuncu, dansçı ve iş insanı (ö. 2018) === Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler === * Bülend Ulusu, Türkiye başbakanı (ö. 2015) * Fahd bin Abdül Aziz, Suudi Arabistan Kralı (ö. 2005) * Jale Öz, Türk sinema sanatçısı ve televizyon dizisi oyuncusu (ö. 2005) * Mehmet Yüceler, Türk siyasetçi (ö. 2010) * Semahat Geldiay, Türk zoolog (ö. 2002) * Yaşar Kemal, Türk romancı, yazar (ö. 2015) * Zehra Eren, Türk tango müzisyeni ve ses sanatçısı (ö. 2016) *Christian Graeff, Fransız diplomat ve Arabist == Ölümler == * Ahmed Süreyya Emin Bey, dünyada ilk seri atışlı sahra topunun mucidi * 3 Ocak - Jaroslav Haşek, Çekoslovakyalı yazar * 14 Ocak - Zübeyde Hanım, Mustafa Kemal Atatürk'ün annesi (d. 1857) * 10 Şubat - Wilhelm Conrad Röntgen, Nobel ödüllü Alman fizikçi * 27 Aralık - Gustave Eiffel, Eyfel Kulesi'nin tasarımcısı
== Olaylar == * 28 Şubat - Mısır, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. * 22 Mart - İtilaf Devletleri 22 Mart 1922'de, Türk ve Yunan kuvvetlerine yeni bir barış önerisi sundu. Ancak bu öneride yer alan askeri denetim hükmü, tam bağımsızlık ilkesiyle çeliştiği için, TBMM tarafından reddedildi. * 30 Ekim - İtalya'da Benito Mussolini iktidara geldi. sağ|150px * 6 Aralık - İrlanda Bağımsız Eyaleti kuruldu. * 30 Aralık - Sovyetler Birliği kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Rocky Graziano, Amerikalı boksör (ö. 1990) * 7 Ocak - Mario Almada, Meksikalı oyuncu (ö. 2016) * 26 Ocak - Ellen Vogel, Alman tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu ;Günü bilinmeyenler * Mario Bardi, İtalyan ressam (ö. 1998) === Şubat === === Mart === * 12 Mart - Jack Kerouac, Amerikalı roman yazarı ve şair (ö. 1969) === Nisan === * 3 Nisan - Doris Day, sinema oyuncusu (ö. 2019) * 4 Nisan - Hayrettin Karaca, TEMA kurucularından ve ilk genel başkanı (ö. 2020) === Mayıs === === Haziran === * 3 Haziran - Alain Resnais, Fransız yönetmen === Temmuz === === Ağustos === ;Günü bilinmeyenler * Bule Naipi - II. Dünya Savaşı sırasında Arnavut komünist partizan direniş hareketi üyesi (ö. 1944) === Eylül === * 5 Eylül - Gisela Trowe, Alman oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 7 Eylül - Necdet Calp, Türk bürokrat ve siyasetçi (ö. 1998) * 8 Eylül **Lyndon LaRouche, "LaRouche Hareketi" kurucusu olan Amerikalı aktivist, siyasetçi ve yazar (ö. 2019) **Sid Caesar, Amerikalı oyuncu ve komedyen (ö. 2014) * 9 Eylül **Bernard Bailyn, Amerikalı tarihçi, yazar ve profesör (ö. 2020) **Hans Dehmelt, Alman asıllı Amerikalı fizikçi (ö. 2017) * 17 Eylül - Agostinho Neto, Angolalı yazar, bağımsızlık önderi, ilk Devlet Başkanı (ö. 1979) === Ekim === * 7 Ekim - Martha Stewart, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı === Kasım === * 8 Kasım - Christiaan Barnard, Güney Afrikalı doktor (ö. 2001) * 11 Kasım - Kurt Vonnegut Jr., Amerikalı yazar, hümanist (ö. 2007) * 12 Kasım - Tadeusz Borowski, Polonyalı şair ve yazar (ö. 1951) * 22 Kasım - José Saramago, Portekizli yazar (ö. 2010) === Aralık === === Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler === * Fatmir Gjata - Arnavut yazar (ö. 1989) == Ölümler == === Ocak === === Şubat === === Mart === === Nisan === * 8 Nisan - Erich von Falkenhayn === Mayıs === * 3 Haziran - Duiliu Zamfirescu, Rumen yazar === Haziran === === Temmuz === * 21 Temmuz - Ahmet Cemal Paşa, Osmanlı asker ve siyaset adamı === Ağustos === * 2 Ağustos - Graham Bell, Amerikalı mucit * 4 Ağustos - Enver Paşa, Osmanlı Komutanı === Eylül === === Ekim === === Kasım === * 18 Kasım - Marcel Proust, Fransız yazar * 25 Kasım - Sütçü İmam, Türk Kurtuluş Savaşı'na katılmış din adamı === Aralık === * 16 Aralık - Gabriel Narutowicz, seçilen ilk Polonya devlet başkanı (d 17 Mart 1865)
== Olaylar == * 5 Ocak - Almanya'da Alman İşçi Partisi kuruldu. Bu parti daha sonra "Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi" adını alacaktı. * 18 Ocak - Paris Barış Konferansı, I. Dünya Savaşı sonunda, ileride yapılacak Versay Antlaşması, Saint-Germain Antlaşması, Neuilly Antlaşması, Sevr Antlaşması'nı oluşturmak üzere toplanır. * 1 Mart - Kore'nin tek taraflı bağımsızlık ilanı (bakınız. 1 Mart Hareketi). * 14 Mart - Yunanların İzmir'e çıkarma planı, Birleşik Krallık Başbakanı Lloyd George, Fransa Başbakanı Clemenceau, İtalya Başbakanı Orlando ve ABD Başkanı Wilson tarafından kabul edildi. * 14 Mart - Tıp Bayramı ve Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'nin kuruluş yıldönümü. Hikmet Boran önderliğinde, tıp camiasının emperyalist güçlerin karşısına resmen çıkışı nedeniyle bugün Tıp Bayramı olarak kutlanmaktadır. * 15 Mart - Merzifon işgal edildi. * 23 Mart - Benito Mussolini, İtalya'da Faşist Mücadele Birliklerinin İttifakı (Fasci Italiani di Combattimento) partisini kurdu. 9 Kasım 1921'de ise Ulusal Faşist Parti kuruldu. * 4 Mayıs - Çin Cumhuriyeti'nde yabancı mallarını boykotu savunan öğrenci ayaklanması gerçekleşti. * 15 Mayıs - İzmir Yunanistan Krallığı tarafından işgal edildi. * 19 Mayıs - Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışı. * 22 Haziran - Amasya Genelgesi ile İstiklal Savaşı'nın genel çerçeveleri çizilir * 23 Temmuz - Erzurum Kongresi özellikle Doğu illeri vilayetlerine yönelik olarak başladı ve sonucunda vatanın bölünmezliğinin millî irade ile sağlanacağı açıklandı. * 4 Eylül - Sivas Kongresi tüm yurttan çağrılan delegeler ile başladı ve sonucunda Erzurum kongresi kararları kabul edilip manda yönetiminin kesin olarak kabul edilmeyeceği vurgulandı. * 2 Ekim - Damat Ferit hükûmeti iktidardan düştü. * 22 Ekim - Amasya Protokolü Osmanlı İmparatorluğu ile Heyet-i Temsiliye arasında imzalanır ve Meclis-i Mebusan'ın yeniden açılması sağlanır == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Jerome David Salinger, Amerikalı yazar (ö. 2010) * 4 Ocak - Sabiha Gürayman, Türkiye'nin ilk kadın inşaat mühendisi (ö. 4 Ocak 2003 * 20 Ocak - Silva Gabudikyan, Ermeni şair. === Şubat === * 5 Şubat - Andreas Papandreu, Yunan iktisatçı ve siyasetçi (ö. 1996). === Mart === * 19 Mart - Ceyhun Atuf Kansu, Türk hikâye yazarı === Nisan === * 24 Nisan - Glafkos Kliridis, Kıbrıs Cumhuriyeti siyasetçisi ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nin dördüncü devlet başkanıdır. === Mayıs === * 7 Mayıs - María Eva Duarte de Perón, bilinen adıyla Eva Perón, Arjantin başkanı Juan Domingo Perón'un ikinci eşidir (ö. 1952). * 13 Mayıs - Vedat Türkali, Türk romancı ve şair * 30 Mayıs - René Barrientos, Bolivya Devlet Başkanı === Haziran === === Temmuz === * 8 Temmuz - Albert Caraco, Fransız asıllı Uruguay vatandaşı filozof, yazar, denemeci ve şair (ö. 1971) * 20 Temmuz - Edmund Hillary, Yeni Zelandalı dağcı ve kâşif. Everest'in zirvesine çıkan ilk insandır. === Ağustos === * 25 Ağustos - George Corley Wallace, ABD'de dört dönem Alabama eyalet valiliği yapan Demokrat siyaset adamı (ö. 1998). * 28 Ağustos - Ben Agajanian, Amerikalı Amerikan futbolu oyuncusu (ö. 2018) === Eylül === * 9 Eylül - Gottfried Dienst, İsviçreli futbol hakemi (ö. 1998) * 11 Eylül - Ota Šik, Prag Baharı'nın ve üçüncü yolun fikir babalarından Çek ekonomist. === Ekim === * 3 Ekim - James McGill Buchanan Jr., Amerikalı bir iktisatçıdır. 1986'da Nobel Ekonomi Ödülü'nü kazanmıştır. * 18 Ekim - Pierre Elliott Trudeau, 1969-1970 ve 1980-1984 dönemlerinde başbakanlık yapan Kanadalı liberal siyaset adamı (ö. 2000). * 22 Ekim - Doris Lessing, Britanyalı yazar * 26 Ekim - Muhammed Rıza Şah Pehlevi, İran şahı (1941 - 1979)(ö. 1980). === Kasım === * 10 Kasım - Mikayil Timofeefiç Kalaşnikof (Rusça: Михаи́л Тимофе́евич Кала́шников), Rus silah tasarımcısı. * 21 Kasım - Jacques Sénard, Fransız diplomat === Aralık === * 4 Aralık - Inder Kumar Gujral, Hindistan Cumhuriyeti'nin 13. Başbakanıdır. === Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler === * Abdülkadir Arun, Türk futbolcu (ö. 1972) * Sezai Okan, Türk asker ve siyasetçi. * Bahriye Üçok, Türk tarihçi ve siyasetbilimci, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi öğretim üyesi. (ö. 6 Ekim 1990) == Ölümler == === Ocak === * 4 Ocak - Georg Friedrich Graf von Hertling, Alman devlet adamı ve düşünür (d. 1843). * 6 Ocak - Theodore Roosevelt, ABD'nin 26. Cumhurbaşkanı === Şubat === * 22 Şubat - Francisco Pascasio Moreno, Arjantinli kaşif, antropolog ve jeolog === Mart === === Nisan === * 10 Nisan - Mehmed Kemal, Osmanlı bürokratı (d. 1884) * 17 Nisan - J. Cleaveland Cady - Amerikalı mimar === Mayıs === * 4 Mayıs - Milan Rastislav Štefánik, Çekoslovakya'nın kurulmasına öncülük eden Slovak astronom ve general. (d. 21 Temmuz 1880) === Haziran === * 30 Haziran - John William Strutt, İngiliz fizikçi. (d. 12 Kasım 1842) === Temmuz === * 15 Temmuz - Hermann Emil Fischer, Alman kimyager. (d. 9 Ekim 1852) === Ağustos === * 9 Ağustos - Ruggero Leoncavallo, İtalyan modern çağ verismo akımına dahil opera ve operet bestecisidir. (d. 23 Nisan 1857) === Eylül === === Ekim === * 7 Ekim - Alfred Deakin, Avustralya'da federasyon hareketinin öncülerinden olan ve daha sonra ikinci Avustralya Başbakanı. (d. 3 Ağustos 1856) === Kasım === * 15 Kasım - Alfred Werner, Zürih Üniversitesi'nde profesör olan İsviçreli kimyager. 1913 yılında Nobel Kimya Ödülü'nü kazanmıştır. (d. 12 Aralık 1866) === Aralık === * 3 Aralık - Pierre Auguste Renoir, Fransız ressam. (d. 25 Şubat 1841) == 1919 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. * Fizik – * Kimya – * Tıp – * Edebiyat – * Barış –
== Olaylar == === Ocak === * 1 Ocak - Amerikalı astronom Edwin Hubble, samanyolu dışında başka galaksiler keşfettiğini açıkladı. * 19 Ocak - Rusya'da Troçki iktidardan uzaklaştırıldı. * 31 Ocak - Arnavutluk'ta Ahmet Zogu Cumhurbaşkanı oldu. === Şubat === * 13 Şubat - Şeyh Said İsyanı * 16 Şubat - Tayyare Cemiyeti (Türk Hava Kurumu) kuruldu. === Mart === * 4 Mart - Takrir-i Sükun Kanunu kabul edildi. * 7 Mart - Rusya dış Moğolistan'ı işgal etti. === Nisan === * 5 Nisan - Kahramanmaraş, İstiklâl Madalyası aldı. * 10 Nisan - Muhteşem Gatsby'nin ilk basımı yapıldı. === Mayıs === === Haziran === * 14 Haziran ** Göztepe Spor Kulübü kuruldu. ** Cumhuriyet'in ilk şeker fabrikası, Alpullu'da üretime başladı * 3 Haziran - Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı. * 17 Haziran - Fransız doktor Albert Calmette Verem aşısı'nı buldu. === Temmuz === * 18 Temmuz - Hitler'in Mein Kampf (Kavgam) birinci cildi çıktı. === Ağustos === * 23 Ağustos - Kastamonu'ya gelen Atatürk, Şapka ve Kıyafet Devrimi'ni başlattı. * 28 Ağustos - Fransa Ruhr havzasından çekildi. === Eylül === === Ekim === * 5 Ekim - Locarno Antlaşması görüşmeleri başladı. === Kasım === * 1 Kasım - İran'da Rıza Han Pehlevi, Kaçar Hanedanı’na son verdi. * 25 Kasım - Şapka ve Kıyafet Kanunu kanunu çıktı * 30 Kasım - Tekke ve Zaviyeler kapatıldı. === Aralık === * 17 Aralık - Sovyet - Türk Dostluk Antlaşması imzalandı. * 26 Aralık - Türkiye'de uluslararası takvim ve saatin kullanılması TBMM'de iki ayrı yasayla kabul edildi. == Doğumlar == === Ocak === * 6 Ocak - Jane Harvey, Amerikalı şarkıcı (ö. 2013) * 17 Ocak - Selçuk Yaşar, iş insanı (ö. 2023) === Şubat === * 14 Şubat - Antony Sutton, İngiliz ekonomist, tarihçi ve yazar === Mart === * 11 Mart - İlhan Selçuk, Türk gazeteci, yazar, Cumhuriyet gazetesi köşe yazarı. (ö. 2010) * 19 Mart - Julio Canessa, Şilili asker ve siyasetçi (ö. 2015) * 21 Mart ** Beatriz Aguirre, Meksikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2019) ** Peter Brook, İngiliz oyuncu ve yönetmen * 25 Mart - Flannery O'Connor, Amerikalı yazar. (ö. 1964) === Nisan === * 5 Nisan - Sadri Alışık, Türk sinema sanatçısı (ö. 1995) === Mayıs === * 1 Mayıs - Gabriele Amorth, İtalyan rahip ve din adamı (ö. 2016) * 11 Mayıs - Max Morlock, Alman futbolcu (ö. 1994) * 19 Mayıs - Malcolm X, Amerikalı zenci lider. El Hajj Malik el-Şahbazz.(ö. 1964) * 28 Mayıs - Bülent Ecevit, şair, gazeteci, yazar ve siyaset adamı (ö. 2006) === Haziran === * 15 Haziran - Attilâ İlhan (ö. 2005) === Temmuz === === Ağustos === * 2 Ağustos - John Dexter, İngiliz tiyatro, film ve opera yönetmeni (ö. 1990) * 15 Ağustos - Münir Özkul, ünlü sinema ve tiyatro sanatçısı (ö. 2018) * 21 Ağustos - Jorge Rafael Videla, Arjantin eski devlet başkanı === Eylül === * 7 Eylül - Nusretullah Vahdet, İranlı komedyen, aktör ve film yönetmeni (ö. 2020) * 8 Eylül - Peter Sellers, İngiliz aktör ve komedyen (ö. 1980) * 9 Eylül **Berni Alder, Almanya doğumlu Amerikalı fizikçi (ö. 2020) **Soňa Červená, Çek opera sanatçısı, aktris ve keman sanatçısı (ö. 2023) * 16 Eylül- B.B.King Amerikalı blues gitaristi ve bestecisi * 17 Eylül - Haluk Afra, Türk diplomat. (ö. 2001) === Ekim === * 13 Ekim - Margaret Thatcher, Birleşik Krallık'ın ilk kadın başbakanı (ö. 2013) * 14 Ekim - Tato Cifuentes, Arjantinli oyuncu, şarkıcı ve kukla sanatçısı (ö. 2017) * 21 Ekim - Celia Cruz, Kübalı şarkıcı (ö. 2003) * 26 Ekim - John Mulvaney, Avustralyalı arkeolog (ö. 2016) === Kasım === * 17 Kasım - Rock Hudson, Amerikalı aktör (ö. 1985) * 27 Kasım - John Maddox, Galli bilim insanı ve gazeteci. (ö. 2009) === Aralık === * 4 Aralık - Albert Bandura, Kanadalı psikolog * 8 Aralık **Sammy Davis, Jr., Amerikalı oyuncu, dansçı ve komedyen. (ö. 1990) **Arnaldo Forlani, İtalyan devlet adamı ve 1980 - 1981 tarihleri arasında İtalya başbakanı olan Hristiyan-Demokrat politikacı * 9 Aralık - Türk yönetmen Atıf Yılmaz (Batıbeki) (ö. 2006) === Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler === * Abdullah Rıza Ergüven, ozan, yazar, denemeci, eleştirmen ve düşünbilimci. (ö. 2001) * Celal Şahin, Cumhuriyet döneminin ilk şovmenlerinden * Ragıp Binzet, Türk halk müziği sanatçısı (ö. 1985) == Ölümler == * 20 Ocak - Adelheid Steinmann, Alman politikacı ve kadın hakları aktivisti (d. 1866) * 12 Mart - Sun Yat-sen, Çinli devrimci lider (d. 12 Kasım 1866). * 29 Haziran - Şeyh Said ve destekçileri idam edildi. * 15 Aralık - Süleyman Sırrı Aral, Türkiye'nin ilk iki ve dördüncü hükûmetlerinde Nafia Vekilliği (Bayındırlık Bakanlığı) yapmış siyasetçi ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler: * Abdullah Zühdü, Osmanlı Devleti gazeteci. == Nobel ödülleri == * Fizik – James Franck ve Gustav Ludwig Hertz * Kimya – Richard Adolf Zsigmondy * Tıp – verilmedi * Edebiyat – George Bernard Shaw * Barış – Austen Chamberlain ve Charles Gates Dawes
== Olaylar == *10 Ocak - Fritz Lang'ın fütüristik filmi Metropolis Almanya'da gösterime girdi. * 7 Mart - İstiklal Mahkemeleri kaldırıldı. *14 Nisan :*İlk Volvo otomobili, İsveç'in Göteborg kentindeki üretim hattından çıktı. :*Arjantin'in Mendoza Eyaletinde meydana gelen 7.1 büyüklüğündeki depremde 3 kişi öldü. * 6 Mayıs - İstanbul Radyosu ilk yayınına Sirkeci'deki Büyük Postane binasının bodrum katında başladı. * 20-21 Mayıs - Charles Lindbergh, tek motorlu uçağı Spirit of St. Louis ile New York'tan Paris'e ilk solo aktarmasız okyanus aşırı uçak uçuşunu gerçekleştirdi. *22 Mayıs - 7,6 Mw Gulang depremi, kuzeybatı Çin'deki Gansu'yu maksimum Mercalli yoğunluğu XI (Aşırı) ile etkileyerek 40.000'den fazla ölü bıraktı. * 25 Haziran - Bozok ilinin adı TBMM'de Yozgat olarak değiştirildi. *11 Temmuz - 1927 Eriha depremi Filistin'i vurarak yaklaşık 300 kişiyi öldürdü. Orta Doğu'nun bu bölgesinde kaydedilen en büyük depremdir. Etkiler özellikle Nablus'ta şiddetli, ancak Ürdün'ün Amman, Salt ve Lydda gibi birçok bölgesinde de hasar ve ölümler bildirildi. * 28 Ekim - Türkiye'de ilk nüfus sayımı yapıldı. *1 Kasım - İsmet İnönü tarafınfan 5. Türkiye Hükûmeti kuruldu. * 18 Kasım - Ankara Radyosu ilk yayınına başladı. * 24 Kasım - Ankara Zafer Anıtı açıldı. === Tarihi bilinmeyenler === * Çin Cumhuriyeti'nde Çan Kay Şek liderliğindeki milliyetçiler birçok komünisti öldürerek iç savaş başlattı. * Amerika Birleşik Devletleri'nin, Virginia eyaletinde zekâ engelliler kısırlaştırılmasını öngören öjenik yasa kabul edildi. * Millî Emniyet Hizmeti Riyâseti İçişleri Bakanlığı'na bağlandı. * İlk masa tenisi dünya şampiyonası Londra'da yapıldı. * Ukrayna'nın FK Dinamo Kyiv futbol takımı kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Maurice Béjart, Fransız-İsviçreli dansçı, koreograf ve opera yönetmeni (ö. 2007) * 1 Ocak - Abdulbasit Abdussamed, Mısırlı Hâfız ve Kur'an kâri'si (ö. 1988) * 28 Ocak - Eşref Kolçak, Türk sinema ve dizi oyuncusu === Şubat === *7 Şubat - Juliette Gréco - Fransız oyuncu ve şarkıcıydı. (d. 2020) * 27 Şubat - Şeref Bakşık, Türk gazeteci, politikacı === Nisan === * 14 Nisan - David Akers-Jones, İngiliz siyasetçi (ö. 2019) === Mayıs === * 25 Mayıs - Robert Ludlum, Amerikalı yazar * 27 Mayıs - Coşkun Kırca, Türk eleştirmen ve gazeteci === Haziran === * 8 Haziran **John F. Murray, Amerikalı pulmonolog (ö.2020) **Jerry Stiller, Amerikalı komedyen ve aktör (ö.2020) === Temmuz === * 4 Temmuz - Gina Lollobrigida, İtalyan sinema oyuncusu * 9 Temmuz - David Diop, Senegalli şair (ö. 1960) * 27 Temmuz - Fana Koçovska, Makedon direnişçi, Yugoslav Partizanı ve Halk Kahramanı Nişanı sahibi ulusal kahraman (ö. 2004) === Ağustos === * 6 Ağustos - Theodor Wagner, Avusturyalı futbolcu * 10 Ağustos - Nejat Uygur, Türk tiyatrocu === Eylül === * 7 Eylül **Trader Faulkner, Avustralyalı-İngiliz aktör (ö. 2021) **Carlos Romero, Ukraynalı milli futbolcu (ö. 1999) * 8 Eylül **Gabdulhay Ahatov, Sovyetler tatarı ve dil öğrenme uzmanı (ö. 1986) **Mehmet Turan Yarar, Türk şair ve söz yazarı (ö. 2021) === Ekim === * 13 Ekim - Turgut Özal, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı, Anavatan Partisi'nin kurucusu ve ilk genel başkanı * 16 Ekim - Günter Grass, Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Alman yazar (ö. 2015) * 18 Ekim ** George C. Scott, ABD'li sinema oyuncusu (ö. 1999) ** Alba Solís, Arjantinli şarkıcı ve oyuncu (ö. 2016) * 24 Ekim - Gilbert Bécaud, Fransız şarkıcı, besteci ve oyuncu === Kasım === * 10 Kasım - Vedat Ali Dalokay, Türk politikacı, Ankara eski belediye başkanı === Aralık === * 3 Aralık - Andy Williams, Amerikalı pop müzik şarkıcısı * 4 Aralık - Aptullah Kuran, Mimar Sinan konusunda yaptığı araştırmalarla tanınan mimarlık tarihçisi * 25 Aralık - Ram Narayan, Hint müzisyen * 25 Aralık - Nijat Özön, Türk sinema eleştirmeni ve kuramcısı, mütercim, dilbilim uzmanı (ö. 2010) ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Kazım Türesin, "Baba Kazım" lakaplı Türk futbolcu * Vefa Tanır, Türk siyasetçi * Vecihi Timuroğlu, Türk yazar ve şair * Ahmet Zaim, Kıbrıslı Türk siyasetçi ve diplomat (ö. 1982) * Ahmet Kostarika, Türk sinema oyuncusu (ö. 1994) * Miriam Akavia, Polonya asıllı İsrailli çevirmen ve yazar (ö. 2015) * Ferruh Bozbeyli, Türk siyasetçi (ö. 2019) * Turan Erol, Türk ressam, akademisyen ve öğretmen (ö. 2023) == Ölümler == * 5 Ocak - Süleyman Nazif, Türk şair, yazar ve bürokrat (d. 1870) * 15 Nisan - Gaston Leroux, Fransız gazeteci, yazar (d. 1868) * 15 Temmuz - Constance Markievicz, İrlandalı devrimci ve yurtsever görüşe sahip süfrajet (d. 1868) * 3 Ağustos - Edward Bradford Titchener, İngiliz psikolog (d. 1867) *22 Ağustos - Otto Liman von Sanders, Alman general ve Osmanlı mareşali (d. 1855) * 16 Kasım - Adolf Joffe, komünist devrimci, Bolşevik siyasetçi ve Karaylar diplomatı (d. 1883) * 13 Aralık - Riyaziyeci Mehmet Nadir Bey, Türk matematikçi (d. 1856) ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler * Louise Abbema, Fransız ressam (d. 1858)
== Olaylar == * 22 Ocak - Birleşik Krallık'ta Ramsay MacDonald hükûmeti kuruldu. * 26 Ocak - SSCB'de Sankt-Peterburg şehrinin adı Leningrad olarak değiştirildi. * 31 Ocak - Olimpiyat Oyunları'nda kış sporuna da yer verilmesi kararlaştırıldı. * 1 Şubat - Birleşik Krallık, SSCB'yi resmen tanıdı. * 7 Şubat - İtalya Krallığı, SSCB'yi resmen tanıdı. * 12 Şubat - New York'taki Aeolian Hall'de George Gershwin'in Rhapsody in Blue adlı eseri ilk defa çalındı. * 2 Mart - Jules Renault difteri aşısını buldu. * 3 Mart - Halifeliğin kaldırılması ve Osmanlı Hanedanı mensuplarının Türkiye dışına çıkarılmasına ilişkin yasa kabul edildi. Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu çıkarıldı. Şer'iye ve Evkaf ve Harbiye Bakanlıkları kaldırıldı. Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü kuruldu. Genelkurmay Başkanlığı oluşturuldu ve Hükûmet'ten ayrıldı. * 25 Mart - Yunanistan'da Cumhuriyet ilan edildi. * 21 Nisan - Darülfünûn-u Şahane'nin ismi İstanbul Darülfünunu olarak değiştirildi. * 4 Mayıs - VIII. Olimpiyat Oyunları Paris'te başladı. * 26 Ağustos - Türkiye'de Türkiye İş Bankası kuruldu. * 5 Ekim - Hicaz Krallığı'nda Hüseyin tahttan indirildi. * 28 Ekim - Fransa Cumhuriyeti, SSCB'yi resmen tanıdı. * 17 Kasım - Türkiye'de Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kuruldu. * 26 Kasım - Moğolistan Halk Cumhuriyeti kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === * 10 Ocak - Eduard Admetlla i Lázaro, İspanyol fotoğrafçı (ö. 2019) * 21 Ocak - Şefika Ahundova, Azeri besteci (ö. 2013) * 27 Ocak - Rauf Denktaş, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 1. Cumhurbaşkanı (ö. 2012) === Şubat === * 3 Şubat - Edward Palmer Thompson - İngiliz tarihçi (ö. 1993) * 10 Şubat - Leman Şenalp, Türk kütüphaneci (ö. 2018) === Mart === * 7 Mart - Kōbō Abe, Japon yazar (ö. 1993) === Nisan === * 3 Nisan - Marlon Brando, sinema oyuncusu (ö. 2004) === Mayıs === * 1 Mayıs - Judy Stone, Amerikalı kadın gazeteci, yazar ve film eleştirmeni * 20 Mayıs - Cavid Erginsoy, Türk fizikçi ve bilim insanı (ö. 1967) *22 Mayıs - Charles Aznavour, Ermeni asıllı Fransız şarkıcı, söz yazarı, oyuncu ve diplomat (ö. 2018) === Haziran === === Temmuz === * 20 Temmuz - Lola Albright, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (ö. 2017) === Ağustos === * 1 Ağustos ** Abdullah bin Abdülaziz el-Suud, Suudi Arabistan Kralı (ö. 2015) ** Cem Atabeyoğlu, Türk spor yazarı ve yöneticisi (ö. 2012) * 2 Ağustos ** Alan Abel, Amerikalı komedyen, yapımcı ve yazar (ö. 2018) ** James Baldwin, Afrikalı- Amerikalı yazar (ö. 1987) === Eylül === * 9 Eylül **Sylvia Miles, Amerikalı oyuncu **Russell M. Nelson, Amerikalı dini lider, İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin şu anki başkanı ve peygamberi, 12 Havariler Kurulu'nun eski başkanı *22 Eylül - İlyas Hüseynov, Kontrbas Sanatçısı (ö. 2017) === Ekim === === Kasım === * 1 Kasım - Süleyman Demirel, Türkiye'nin 9. Cumhurbaşkanı (ö. 2015) === Aralık === * 14 Aralık ** Gohar Gasparyan, Ermeni-Mısırlı opera şarkıcısı (ö. 2007) ** Raj Kapoor, Hint oyuncu ve yönetmen (ö. 1988) * 15 Aralık - Ruhi Sarıalp, Türk atlet (ö. 2001) Doğduğu gün ve ay bilinemeyenler * Abdurrahman Odabaşı, Türk siyasetçi (ö. 2002) * Hasan Koçdemir, CKMP kurucularından, Türk siyaset ve fikir adamı * Hikmet Şimşek, Türk müzisyen ve orkestra şefi (ö. 2001) * Vernon Wesley Ruttan == Ölümler == * 24 Ocak - Vladimir İlyiç Ulyanov Lenin, SSCB'nin kurucusu (d. 1870) * 3 Şubat - Woodrow Wilson, ABD'nin 28. başkanı (d. 1856) * 30 Mart - Henning Berger, İsveçli yazar (d. 1872) * 31 Mayıs - Fikriye Hanım, Atatürk'ün annesi Zübeyde Hanım'ın ikinci eşi Ragıp Bey'in kardeşi Memduh Hayrettin Bey ile Vasfiye Hanım'ın kızı (d. 1887) * 3 Haziran - Franz Kafka, Avusturyalı yazar (d. 1883) * 25 Ekim - Ziya Gökalp, sosyolog ve yazar (d. 1876) == 1924 Nobel ödülünü kazananlar == * Barış: Bu yıl barış ödülü verilmedi * Edebiyat: Władysław Reymont (Polonyalı) * Fizik: Karl Siegbahn (İsviçreli) * Kimya: Bu yıl kimya ödülü verilmedi * Tıp: Willem Einthoven (Hollandalı)
== Olaylar == * 15 Ocak - 223 kilometrelik Kayseri - Sivas demiryolunun devlet tarafından yapılması kararlaştırıldı. * 16 Ocak - Ticaret ve Ziraat vekaletlerinin, İktisat Vekaleti olarak birleştirilmelerini sağlayan kanun TBMM'de kabul edildi. * 31 Ocak - Türk Eğitim Derneği'nin Atatürk önderliğinde kurulması. * 11 Mart - İzmir'in Buca ilçesinde Bucaspor adlı spor kulübü kuruldu. * 10 Nisan - TBMM, Anayasa'nın ikinci maddesini değiştirdi. Söz konusu maddeden, "Türkiye Devleti'nin dini İslam'dır" bölümü çıkarıldı. Milletvekilleri ve Cumhurbaşkanı, yemin ederken "Vallahi" yerine "Namusum üzerine söz veririm" diyecek. * 14 Nisan - Yargıtay Kuruluş Kanunu kabul edildi. * 23 Mayıs - Türk Vatandaşlığı Kanunu kabul edildi. * 24 Mayıs - Uluslararası Rakamların kullanılmasına ilişkin kanun kabul edildi. * 28 Mayıs - Millet Mektepleri açılması hakkında Bakanlar Kurulu kararı alındı. * 23 Ağustos - Amasya - Zile Demiryolu (82 km) hizmete girdi. * 1 Kasım - Yeni Türk alfabesine ilişkin kanun Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde kabul edildi. * 24 Kasım - Atatürk'ün Millet Mektepleri Başöğretmenliği'ni kabul etmesi. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Abdüssettar İdhi, Pakistanlı hayırsever (ö. 2016) * 7 Ocak - William Peter Blatty, Amerikalı yazar (ö. 2017) * 23 Ocak - Jeanne Moreau, Fransız oyuncu (ö. 2017) === Şubat === * 9 Şubat - Rinus Michels, Hollandalı futbolcu (ö. 2005) * 26 Şubat - Ariel Şaron, 11. İsrail başbakanı (ö. 2014) * 28 Şubat ** Kuzgun Acar, Türk heykeltıraş (ö. 1976) ** Erol Taş, Türk sinema sanatçısı (ö. 1998) === Mart === * 1 Mart - Jacques Rivette, Fransız yönetmen (ö.2016) * 4 Mart - Fikret Tabeyev, Sovyet Tatar politikacı, büyükelçi, parti lideri, Tataristan Cumhuriyeti Komünist Partisi'nin kurucusu (ö. 2015) * 6 Mart - Gabriel García Márquez, Kolombiyalı yazar, romancı. (ö. 2014) * 16 Mart - Karlheinz Böhm, Avusturyalı oyuncu (ö. 2014) === Mayıs === * 4 Mayıs - Muhammed Hüsnü Mübarek, Mısırlı politikacı, cumhurbaşkanı (ö. 2020) * 11 Mayıs - Yaacov Agam, Optik ve kinetik sanatın önde gelen savunucusu * 21 Mayıs - Dore Ashton, Amerikalı akademisyen, yazar, sanat tarihçisi ve eleştirmeni (ö. 2017) * 27 Mayıs - Ayfer Feray, oyuncu. (ö. 1994) * === Nisan === * 4 Nisan - Alfredo Armenteros, Kübalı müzisyen (ö. 2016) * 7 Nisan - Alan J. Pakula, Polonya asıllı, Amerikalı film yönetmeni, yazar, yapımcı (ö. 1998) * 28 Nisan - Yves Klein, Fransız ressamı (ö. 1962) === Mayıs === * 4 Mayıs - Joseph Tydings, Amerikalı siyasetçi (ö. 2018) === Haziran === * 13 Haziran - ** John Forbes Nash, Nobel Ekonomi Ödülü sahibi Amerikalı matematikçi. (ö. 2015) ** Giacomo Biffi, İtalyan piskopos ve kardinal. * 14 Haziran - Ernesto Che Guevara, Arjantinli devrimci (ö. 1967) * 30 Haziran ** Celal Aliyev, Azeri akademisyen, biyolog ve siyasetçi (ö. 2016) ** Orhan Boran, Türk sunucu ve oyuncu (ö. 2012) === Temmuz === * 3 Temmuz - Orhan Günşiray, (ö. 27 Ağustos 2008) Türk sinema sanatçısı. * 4 Temmuz - Giampiero Boniperti, İtalyan futbolcu * 10 Temmuz - Bernard Buffet, Fransız ressam (ö. 4 Ekim 2000) * 12 Temmuz - Hayden White, Amerikalı tarihçi (ö. 2018) *22 Temmuz - Freda Dowie, İngiliz oyuncu (ö. 2019) === Ağustos === * 3 Ağustos - Cécile Aubry, Fransız sinema oyuncusu (ö. 2010) * 6 Ağustos - Andy Warhol, Amerikalı sanatçı (ö. 1987) * 7 Ağustos - Herb Reed, Amerikalı şarkıcı ve müzisyen (ö. 2012) * 25 Ağustos - Herbert Kroemer, Nobel ödüllü Alman fizikçi * 26 Ağustos - Yvette Vickers, Amerikalı eski Playboy güzeli ve oyuncu. * 31 Ağustos - James Coburn, Amerikalı oyuncu (ö. 2002) === Eylül === * 1 Eylül - Şemsettin Ünlü, Türk şair, roman yazarı, çevirmen * 6 Eylül - Fumihiko Maki, Japon bir mimar * 8 Eylül - Semahat Arsel, Türk iş insanı * 9 Eylül - Sol LeWitt, Amerikalı heykeltıraş ve ressam (ö. 2007) * 13 Eylül - Diane Foster, Kanadalı atlet === Ekim === * 11 Ekim - Yıldız Kenter, Türk tiyatrocu. (ö. 2019) *20 Ekim - Li Peng, Çin Halk Cumhuriyeti'nin dördüncü Başbakanı (d. 2019) === Kasım === * 11 Kasım - Carlos Fuentes Macías, Meksikalı yazar (ö. 2012) * 17 Kasım - Rance Howard, Amerikalı oyuncu (ö. 2017) * 29 Kasım - Yolande Fox, Amerikalı model ve opera şarkıcısı. === Aralık === * 12 Aralık - Cengiz Aytmatov, Kırgız yazar * 16 Aralık - Philip Kindred Dick, Amerikalı bilimkurgu roman ve kısa hikâye yazarı (ö. 2 Mart 1982) * Friedrich Wilhelm Schnitzler, politiker (CDU) === Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler === * Viola Myers, Kanadalı atlet * Albert Salmi, Amerikalı aktör (ö. 1990) == Ölümler == * 11 Ocak - Thomas Hardy, İngiliz yazar. * 13 Ekim - Maria Fyodorovna, Rusya'nın imparatoriçesi (d. 1847)
== Olaylar == * 1 Ocak - Millet Mektepleri açıldı. * 1 Ocak - Anadolu demiryolu hattı ile Haydarpaşa Limanı millileştirildi. * 4 Ocak - Türkiye - Uruguay dostluk antlaşması imzalandı * 4 Mart - Takrir-i Sükun Kanunu kaldırıldı. * 18 Mayıs - Sivas'ın Suşehri ilçesinde meydana gelen 6.1 büyüklüğündeki depremde 64 kişi öldü, 72'den fazlası ise yaralandı. * 2 Eylül - Cumhuriyet Gazetesi'nin düzenlediği ve Müslüman kadınların ilk kez katıldığı güzellik yarışmasında Feriha Tevfik Hanım, Türkiye Güzeli seçildi. === Tarihi bilinmeyenler === * Dünya Ekonomik Bunalımı * İspanya La Liga Ligi başladı * Ekim - Londra'da silahsızlandırma ve donanma konferansı yapıldı. == Doğumlar == === Ocak === * 4 Ocak - Özcan Başkan, Türk dilbilimci profesör, bilim insanı (ö. 1997) * 15 Ocak - Martin Luther King, Amerikalı siyahi, rahip ve Amerikan yurttaş hakları hareketi önderi (ö. 1968) === Şubat === * 7 Şubat - Aysel Gürel, Türk söz yazarı ve tiyatro oyuncusu. (ö. 17 Şubat 2008) * 20 Şubat - Elio Berhanyer, İspanyol moda tasarımcısı. (ö. 24 Ocak 2019) === Mart === === Nisan === * 6 Nisan - Nancy MacKay, Kanadalı atlet * 17 Nisan - Odete Lara, Brezilyalı oyuncu (ö. 2015) === Mayıs === * 5 Mayıs - Ayhan Işık, Türk sinema oyuncusu (ö. 1979) * 20 Mayıs - James Douglas, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 2016) * 29 Mayıs - Korkut Özal, Türk politikacı === Haziran === * 15 Haziran - Fakir Baykurt, yazar (ö. 1999) * 16 Haziran - Pauline Yates, İngiliz oyuncu. * 21 Haziran ** Abdel Halim Hafez, Mısır'lı şarkıcı, aktör ** Ana Novac, Rumen yazar (ö. 2010) * 29 Haziran - Oriana Fallaci, İtalyan gazeteci, yazar. === Temmuz === === Ağustos === * 9 Ağustos - Abdi İpekçi, gazeteci (ö. 1979) * 24 Ağustos - Yaser Arafat, Filistinli Devlet adamı (ö. 2004) * 25 Ağustos - Bernard Dorin, Fransız diplomat (ö. 2019) === Eylül === * 9 Eylül **Aleksey Maslennikov, Rus Sovyet tenor ve opera sanatçısı (ö. 2016) **Stu Phillips, Amerikalı besteci, şef ve plak yapımcısı === Ekim === * 5 Ekim - Richard Gordon, Amerikalı astronot (ö. 2017) * 22 Ekim - Lev İvanoviç Yaşin, Rus futbolcu (ö. 1990 * 23 Ekim - Adalet Ağaoğlu, Türk yazar * 28 Ekim - Joan Plowright, İngiliz aktris === Kasım === * 11 Kasım ** Altan Erbulak, Türk karikatürist, oyuncu, şovmen ve gazeteci (ö. 1988). ** Hans Magnus Enzensberger Alman yazar * 30 Kasım - Doğan Babacan, Dünya Kupası finallerinde maç yönetmiş ilk ve tek Türk hakem === Aralık === * 12 Aralık - John Osborne, İngiliz oyun yazarı, senarist ve politik aktivist. (ö. 24 Aralık 1994) == Ölümler == * 1 Ocak - Mustafa Necati Bey, Millet Mekteplerinin kurucusu Millî Eğitim Bakanı (d. 1894) * 19 Mart - Wyatt Earp, Amerikalı kanun adamı (d. 1848) * 15 Mayıs - Rebeca Matte Bello, Şilili heykeltıraş (d. 1875) * 22 Ağustos - Otto Liman von Sanders * Ali Reşad, Türk tarihçi. (d. 1877) == 1929 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. * Fizik – * Kimya – * Tıp – * Edebiyat – * Barış –
== Olaylar == * 18 Şubat - Plüton gezegeninin keşfi. * 28 Mart - Türkiye hükûmeti yabancı ülkelerden Türkiye'deki şehirleri için Türkçe adlarını kullanmalarını resmen talep etti. Bu tarihten sonra posta idaresi Angora veya Constatinople olarak adreslenmiş mektupları Ankara ve İstanbul'a ulaştırmadı (bkz. Ankara (isim)). * 3 Nisan - Kadınlara yerel seçimlerde oy hakkı tanındı. * 14 Haziran - Askerî Yargıtay kuruldu. * 22 Haziran - Jandarma Genel Komutanlığı Kuruldu. * 13 Temmuz - İlk FIFA Dünya Kupası müsabakası Uruguay'da düzenlendi. * 12 Ağustos - Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu. * 17 Kasım - Serbest Cumhuriyet Fırkası kendini fesh etti. * 26 Eylül - Abdülkadir Kemali Öğütçü tarafından Ahali Cumhuriyet Fırkası kuruldu.Daha sonra 12 Aralık 1930 da feshedildi. * 29 Eylül - Türk Cumhuriyet Amele ve Ticaret Fırkası 29 Eylül 1930 günü Edirne’de Mimar Kazım Tahsin Bey tarafından kurulmak istenmiştir. Ancak komünist eğilimli olduğu için hükûmetçe izin verilmemiştir. * 23 Aralık - Cumhuriyet döneminin 2. büyük irtica vakaası Menemen Olayı gerçekleşti. Mustafa Fehmi Kubilay ve 2 asker öldü. * Alibeyköyspor kuruldu. === Tarihi bilinmeyenler === * Kütahya ve İstanbul'daki İmam Hatip Mektepleri resmen kapatıldı. 1927'de sadece İstanbul ve Kütahya'daki İmam Hatip Mektepleri kapatılmamış, diğer illerdeki İmam Hatip Mektepleri ise kapatılmıştı. Böylelikle 1930'da tüm İmam Hatip Mektepleri kapatılmış oldu. == Doğumlar == === Ocak === * 3 Ocak - Robert Loggia, Amerikalı oyuncu (ö. 2015) * 11 Ocak - Rod Taylor, Avustralyalı oyuncu (ö. 2015) * 23 Ocak - William R. Pogue, Amerikalı astronot (ö. 2014) * 30 Ocak - Gene Hackman, Amerikalı oyuncu === Şubat === * 1 Şubat - Muzaffer Buyrukçu, Türk yazar * 10 Şubat - Robert Wagner, Amerikalı oyuncu === Mart === * 3 Mart - Ion Iliescu, 2. Romanya devlet başkanı * 5 Mart - Bahattin Karakoç, Türk şair, yazar * 17 Mart - James Irwin, Amerikalı astronot (ö. 1991) * 10 Mart - Galip Erdem, Türk gazeteci, yazar * 12 Mart - Ann Emery, İngiliz oyuncu (ö. 2016) === Nisan === * 15 Nisan - Zhu Xu, Çinli oyuncu. * 21 Nisan - Jack Taylor, İngiliz futbol hakemi (ö. 2012) * 29 Nisan - Jean Rochefort, Fransız oyuncu (ö. 2017) === Mayıs === * 31 Mayıs - Clint Eastwood, Amerikalı aktör === Haziran === * 12 Haziran - Adolf Born, Çek ressam, karikatürist ve çizgi film yapımcısı (ö. 2016) * 17 Haziran - Adile Naşit, Türk sinema ve tiyatro sanatçısı * 24 Haziran - Claude Chabrol, Fransız film yönetmeni (ö. 2010) * 28 Haziran - Itamar Franco, Brezilya devlet başkanı (ö. 2011) === Temmuz === * 1 Temmuz - Mustafa Akkad, Suriye asıllı Amerikalı yönetmen (ö. 2005) === Ağustos === * 5 Ağustos - Neil Armstrong, Ay'a ayak basan ilk insan. * 17 Ağustos - Ted Hughes, İngiliz yazar, çocuk edebiyatçısı * 20 Ağustos - Hüseyin Kutman, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı === Eylül === * 1 Eylül - Turgut Özakman, Türk yazar * 9 Eylül **Gültekin Oransay, Türk müzikbilimci, tarih ve dil araştırmacısı **Frank Lucas, Amerikalı uyuşturucu baronu, gangster ve suç patronu * 26 Eylül - Frederick Andermann, Kanadalı doktor ve akademisyen (ö. 2019) === Ekim === * 1 Ekim - Richard Harris, İrlandalı aktör, şarkıcı ve söz yazarı (ö. 2002) * 4 Ekim - Andrej Marinc, Sloven komünist politikacı, Marksist-Leninist aktivist, eski Slovenya Sosyalist Cumhuriyeti başbakanı. * 6 Ekim - Hafız Esad, Suriye Devlet Başkanı (ö. 2000) * 16 Ekim - Patricia Jones, Kanadalı atlet * 17 Ekim - İsmail Akbay, Türk mühendis. (ö. 26 Temmuz 2003) * 30 Ekim - Clifford Brown, Amerikalı caz trompetçisi (ö. 1956) === Kasım === * 15 Kasım - J. G. Ballard, İngiliz yazar. * 16 Kasım - Alain Grenier, Fransız diplomat * 20 Kasım - Christine Arnothy, Macar yazar (ö. 2015) === Aralık === *3 Aralık - Jean-Luc Godard, Fransız ve İsviçreli film yönetmeni ve sinema eleştirmeni * 17 Aralık - Armin Mueller-Stahl, Alman oyuncu * 21 Aralık - Kalevi Sorsa, Finlandiya başbakanı (ö. 2004) ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Eve Zaremba, Kanadalı polisiye roman yazarı * Kani Karaca, Türk mutasavvıf (ö. 2004). * Necmettin Cevheri, Türk siyasetçi. * Yıldırım Aktuna, Türk siyasetçi. * Sabahattin Çakmakoğlu, Türk siyasetçi. * Saniye Can, Türk halk müziği sanatçısı (ö. 2 Temmuz 1996). == Ölümler == * 14 Nisan - Vladimir Mayakovski, Rus şair (d. 1893) * 22 Nisan - John Peter Russell, Avustralyalı ressam (d. 1858). * 3 Kasım - Alfred Lothar Wegener, kıta kayması kuramını ortaya koyan Alman yerbilimci. * 5 Aralık - Musa Kazım Göksu, Türk siyasetçisi (d. 1897). * 23 Aralık - Mustafa Fehmi Kubilay, Türk öğretmen ve asteğmen. (d. 1906). ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler: * Jeppe Aakjer, Danimarkalı yazar (d. 1866). * Hoca Ali Rıza (d. 1858 Üsküdar İstanbul), Türk ressam == 1930 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. * Fizik – * Kimya – * Tıp – * Edebiyat – * Barış – == Ayrıca bakınız == *
== Olaylar == * 26 Mart - Ölçüler Kanunu kabul edildi. * 12 Nisan - Atatürk'ün direktifleriyle Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti adı altında Türk Tarih Kurumu kuruldu. * 18 Eylül - Japonlar Mukden'i işgal etti. * 9 Aralık - İspanya'da Cumhuriyet ilan edildi. * 11 Aralık - 1931 Westminster Yasası ile Birleşik Krallık dominyonlarına kendini yönetme hakkı verildi. * 20 Nisan - Yurtta Sulh Cihanda Sulh doktrini Mustafa Kemal Atatürk tarafından ilk kez dile getirildi. === Tarihi bilinmeyenler === * Çin Cumhuriyeti'nde komünistler Jiangxi eyaletinin, Ruijin kentinde bir Çin-Sovyet hükûmeti kurdular. == Doğumlar == === Ocak === * 12 Ocak - Özdemir Nutku, Tiyatrobilimci, oyuncu, yazar, eleştirmen ve yönetmen. * 27 Ocak - Gazanfer Özcan, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (ö. 2009) === Şubat === * 8 Şubat - James Dean, Amerikalı oyuncu (ö. 1955). * 9 Şubat ** Thomas Bernhard, Avusturyalı yazar (ö. 1989) ** Mukağali Makataev, Kazak şair, yazar ve çevirmen (ö. 1976) * 25 Şubat - Şükran Ay, Türk sanat müziği sanatçısı (ö. 2011) === Mart === * 2 Mart - Mihail Gorbaçov, eski SSCB lideri * 10 Mart - Edip Günay, Türk müzikolog (ö. 2010) * 22 Mart - Burton Richter, Amerikalı fizikçi === Nisan === === Mayıs === * 3 Mayıs - Aldo Rossi, İtalyan bir mimar ve tasarımcı (ö. 1997) * 5 Mayıs - Stan Anslow, İngiliz futbolcu (ö. 2017) *23 Mayıs - Michael Lonsdale - Fransız oyuncu ve ressam (ö. 2020) === Haziran === * 12 Haziran - Rodney William Whitaker (Trevanian müstear adlı), Amerikalı yazar (ö. 14 Aralık 2005 Birleşik Krallık) === Temmuz === * 15 Temmuz - Clive Cussler, Amerikalı romancı. * 30 Temmuz - Brian Clemens, İngiliz senarist, yapımcı ve yönetmen (ö. 2015) === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül **Bruce Reynolds, İngiliz çete lideri (ö. 2013) **Sonny Rollins, Amerikalı caz tenör saksofoncusu ve bestecisi * 22 Eylül - Alain Bacquet, Fransız hukukçu * 23 Eylül - Fayina Petryakova, Lviv Sanat Akademisi'nde etnoğrafya alanında profesör olan akademisyen (ö. 2002) === Ekim === * 3 Ekim - Samim Emek, Türk futbolcu ve teknik direktör === Kasım === * 4 Kasım - Richard Rorty, Amerikalı düşünür. * 16 Kasım - Tom Corcoran, Amerikalı kayak sporcusu (ö. 2017) === Aralık === * 4 Aralık - Ken Bates, İngiliz iş insanı ve futbol yatırımcısı * 6 Aralık - Zeki Müren, Türk sanatçı (ö. 1996) ===Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler=== * Cemal Süreya - Türk şair (ö. 1990) * Dritëro Agolli, Arnavut şair, romancı. * Azadî Ali - Özbekistan asıllı İran'lı müzisyen ve koreograf. * Yonçe Hristovski, Makedon şarkıcı, söz yazarı ve besteci == Ölümler == * 15 Eylül -Ömer Muhtar,Libyalı Direnişçi (d.1862) * 18 Ekim - Thomas Alva Edison, Amerikalı mucit (d. 1847) * 23 Aralık - Mehmet Rauf, Türk yazar (d. 1875)
== Olaylar == * 4 Ocak - İstanbulspor, Kemal Halim Gürgen tarafından kuruldu. * 9 Ocak - Türkiye'de piyango düzenleme hakkını Tayyare Cemiyeti'ne veren kanun kabul edildi. * 14 Ocak - Borçlanma Kanunu TBMM'de kabul edildi. * 17 Şubat - Türk Medeni Kanunu kabul edildi. * 1 Mart - Yeni Türk Ceza Kanunu kabul edildi. * 2 Mart - Parasız yatılı Köy Muallim Mektepleri'nin kurulması kabul edildi. * 3 Mart - Türk Kodeksi Hakkında Kanun kabul edildi. * 6 Mart Amerikalı Robert H. Goddard sıvı yakıtla ilk füze'yi fırlattı. * 13 Mayıs Polonya'da hükûmet darbesi oldu. * 27 Mayıs Fas Sultanı Abdülkerim Hattabi, bugün Fransız ordusuna teslim olmak zorunda kalmıştır. * 5 Haziran - Birleşik Krallık, Irak ve Türkiye arasında yapılan görüşmeler sonunda Musul Sorunu çözüme kavuşturuldu * 1 Temmuz - Kabotaj Kanunu yürürlüğe girdi. * 11 Ağustos İlk renkli film New York'ta gösterildi. * 24 Ekim - Karesi ilinin adı Balıkesir olarak değiştirildi. * 25 Aralık Japon İmparatoru Yoshihito (Taişo) öldü ve Hirohito tahta çıktı. * 20 Aralık - Türkiye - Macaristan Ticaret Antlaşması imzalandı. === Tarihi bilinmeyenler === * Türkiye'de cumhuriyet döneminin ilk eğitim kurumlarından, günümüzde Gazi Üniversitesi olan Gazi Eğitim Enstitüsü kuruldu. * Ağrı İsyanları başladı. (1926 - 1930) * Masa tenisinde ilk dünya şampiyonası Londra'da yapıldı. == Doğumlar == ===Ocak=== * 2 Ocak - Şükran Güngör, Türk tiyatrocu ve sinema oyuncusu (ö. 15 Eylül 2002) * 7 Ocak - Atanas Zabaznoski, Makedon komünist aktivist, Yugoslavya Cephesi'nde savaşan asker, Halk Kahramanı Nişanı sahibi (ö. 2013) ===Şubat=== *2 Şubat - Valéry Giscard d'Estaing, Fransa'da Beşinci Cumhuriyeti'nin üçüncü cumhurbaşkanı olan merkez-sağ siyasetçi (1974-1981) (ö. 2020) * 3 Şubat - Xavier de Planhol - Fransız coğrafyacı * 8 Şubat - Diamando Kumbaki, II. Dünya Savaşı sırasında Mihver Devletleri'ne karşı savaşan Yunan Direnişi partizanı. (ö. 1944) * 12 Şubat - Irene Camber, İtalyan eskrimci * 16 Şubat - Memet Fuat; Eleştirmen, yazar, voleybol antrenörü, eğitimci.(ö. 19 Aralık 2002) ===Mart=== * 11 Mart - Ralph David Abernathy, Amerikalı rahip, Güneyli Hristiyan Liderler Konferansı kurucusu ve Siyahi Hakları önderi. (ö. 1990) * 20 Mart - Marge Calhoun, Amerikalı sörfçü (ö. 2017) *30 Mart - Ingvar Kamprad, İsveçli iş insanı. 1943 yılında IKEA şirketini kurdu (ö. 2018) ===Nisan=== * 1 Nisan - Reha Yurdakul, Türk sinema oyuncusu (ö. 1988) * 5 Nisan ** Süleyman Seba, BJK onursal başkanı.(ö. 2014) ** Prof. Dr. Ömer Faruk Akün, bir yazar ve eski bir akademisyen. * 21 Nisan - II. Elizabeth, Birleşik Krallık Kraliçesi. (ö. 2022) ===Mayıs=== * 1 Mayıs - Muhteşem Durukan, Türk oyuncu, yönetmen ve senarist (ö. 1988) ===Haziran=== * 1 Haziran - Marilyn Monroe (ö. 1962) * 6 Haziran - Erdal İnönü, Türk bilim insanı ve siyasetçi (ö. 2007) * 27 Haziran - Len Ceglarski, Amerikalı buz hokeyi oyuncusu (ö. 2017) ===Temmuz=== * 1 Temmuz - François-Régis Bastide, Fransız siyasetçi, edebiyatçı ve diplomat (ö. 1996) * 3 Temmuz - Pierre Drai, Fransız hakim (ö. 2013) * 4 Temmuz - Alfredo Di Stefano, Arjantin doğumlu eski futbolcu ve antrenör. * 23 Temmuz - Erol Tümertekin, Türk Coğrafyacı (ö. 2012) ===Ağustos=== * 3 Ağustos - Rona Anderson, İskoç oyuncu (ö. 2013) * 13 Ağustos - Fidel Castro, Küba Devlet Başkanı * 21 Ağustos - Can Yücel, Türk şair ===Eylül=== * 7 Eylül **Ed Warren, Amerikalı demonolojist ve yazar (ö. 2006) **Samuel Goldwyn, Jr., Amerikalı yönetmen (ö. 2015) **Erich Juskowiak, Almanya millî futbol takımı forması giymiş eski futbolcu (ö. 1983) * 9 Eylül **Jan-Olaf Strandberg, İsveçli aktör **Erhard Eppler, Alman Sosyal Demokrat siyasetçi, eski bakan ve eğitimci (ö. 2019) **Yusuf el-Karadavi, Mısırlı din bilgini ve Dünya Müslüman Alimler Birliği başkanı (ö. 2022) * 15 Eylül ** Antonio Carrizo, Arjantinli sunucu (ö. 2016) ** Shohei Imamura, Japon film yönetmeni (ö. 2006) ===Ekim=== * 11 Ekim - Jean Alexander, İngiliz oyuncu (ö. 2016) * 15 Ekim - Michel Foucault, Fransız filozof (ö. 1984) * 29 Ekim - Necmettin Erbakan - eski Devlet Bakanı ve Başbakan (ö. 2011) ===Kasım=== ===Aralık=== * 8 Aralık - Joachim Fest, Alman yazar (ö. 2006) ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Beki Luiza Bahar, Yahudi asıllı Türk yazar (ö. 2011) * Şevki Vanlı, Türk mimar * Rahmi Pehlivanlı, Türk ressam == Ölümler == * 28 Ocak - Kato Takaaki, Japonya başbakanı (d. 1860) * 4 Şubat - İskilipli Mehmed Âtıf, Türk din adamı (d. 1875) * 15 Mayıs - VI. Mehmet, son Osmanlı padişahı (d. 1861) *10 Haziran - Antoni Gaudí, İspanya’da Art Nouveau akımının İspanyol öncüsü olan Katalan mimar (d. 1852) * 14 Haziran - Mary Cassatt, Amerikalı ressam (d. 1844) * 31 Ekim - Harry Houdini, illüzyonist (d. 1875)) * 29 Aralık - Rainer Maria Rilke, şair (d. 4 Aralık 1875) == 1926 Nobel ödülünü kazananlar == * BARIŞ: Aristide Briand (Fransız) ve Gustav Stresemann (Alman). * EDEBİYAT: Grazia Deledda (İtalyan). * FİZİK: Jean Perrin(Fransız). * KİMYA: Theodor Svedberg (İsveçli). * TIP: Johannes Fibiger (Danimarkalı).
== Olaylar == * 4 Ocak - Hindistan'da Mahatma Gandhi tutuklandı. * 28 Ocak - Japonya Şanghay'ı işgal etti. * 19 Şubat - Halkevleri kuruldu. * 6 Temmuz - Türkiye, Milletler Cemiyeti'ne katıldı. * 12 Temmuz - Türk Dil Kurumu kuruldu. * 31 Temmuz - Almanya'da seçimlerde 230 milletvekilliği alan Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi (Naziler) birinci parti oldu. * 12 Kasım - Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti kuruldu. === Tarihi bilinmeyenler === * Salvador Dali'nin tablosu Belleğin Azmi, 250 Amerikan dolarına satıldı == Doğumlar == === Ocak === * 5 Ocak - Umberto Eco, İtalyan yazar (ö. 2016) * 14 Ocak - Carlos Borges, Uruguaylı futbolcu (ö. 2014) * 16 Ocak - Dian Fossey, Amerikalı etolojist (ö. 1985) * 26 Ocak - Alain David, Fransız atlet === Şubat === * 12 Şubat - Rami Garipov, Başkurt ulusal şair, yazar ve oyun yazar (ö. 1977) *18 Şubat - Miloš Forman, Çekoslovak göçmeni Amerikalı film yönetmeni, senarist, oyuncu ve akademisyen (ö. 2018) === Mart === * 28 Mart - Turan Oflazoğlu, Türk denemeci ve hikâye yazarı === Nisan === * 1 Nisan - Debbie Reynolds, Amerikalı oyuncu, dansçı ve şarkıcıdır (ö. 2016) * 4 Nisan - Andrei Arsenyevich Tarkovsky, Rus sinema yönetmeni * 15 Nisan - Anatoliy Gromıko, Sovyet-Rus bilim insanı ve diplomat (ö. 2017) === Haziran === * 5 Haziran - Christy Brown, İrlandalı yazar (ö. 1981) * 14 Haziran - John Drew Barrymore, Amerikalı aktör (ö. 29 Kasım 2004) * 22 Haziran - Soraya Esfandiary Bakhtiary, eski İran İmparatoriçesi (ö. 2001) === Temmuz === * 15 Temmuz - Arjan Adarov, Altay yazar (ö. 2005) === Eylül === * 7 Eylül **Bilge Zobu, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu **Malcolm Bradbury, İngiliz yazar ve akademisyen (ö. 2015) * 8 Eylül **Herbert Leuninger, Alman katolik rahip ve ilahiyatçı (ö. 2020) **Müşfik Kenter, Türk tiyatro oyuncusu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2012) **Patsy Cline, Amerikalı şarkıcı (ö. 1963) * 9 Eylül - Müşfik Kenter, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (ö. 2012) * 26 Eylül - Manmohan Singh, Hindistan'ın 17. başbakanı * 23 Eylül - Víctor Jara, Şilili sanatçı (ö. 1973) * 27 Eylül - Delores Taylor, Amerikalı oyuncu, film yapımcısı ve senarist (ö. 2018) * 29 Eylül ** Robert Benton, Amerikalı senarist ve yönetmen ** Rainer Weiss, Amerikalı fizikçi ve akademisyen === Ekim === *10 Ekim - Tomris Oğuzalp, Türk seslendirme sanatçısı ve oyuncu === Kasım === * 4 Kasım - Ali Alatas, Endonezyalı siyasetçi (ö. 2008) * 8 Kasım - Simo Salminen, Fin televizyon sanatçısı ve aktör * 10 Kasım - Necmettin Hacıeminoğlu, Türk dilbilimci, yazar (ö. 1996) === Aralık === * 31 Aralık - Muhterem Nur, Türk oyuncu (ö. 2020) === Tarihi bilinmeyenler === * Yalçın Kayışçı, Türk ressam ve iş insanı (ö. 2013) * Hamid İnayet, İranlı siyaset bilimci (ö. 1982) == Ölümler == * 1 Mart - Dino Campana, İtalyan şair. * 24 Nisan - Vasfi Mirza Paşa, Çerkes asıllı asker * 8 Temmuz - Aleksandr Grin, Rus yazar (d. 1880) * 29 Kasım - Abdullah Cevdet, Jön Türk hareketinin önderlerinden, düşünür.
2000 (MM) cumartesi günü başlayan, pazar günü biten yıl. == Olaylar == === Ocak === *3 Ocak - 10 Ocak - İsrail ve Suriye sonuçsuz barış görüşmelerini durdurdu. *12 Ocak - Türkiye Hükûmetini oluşturan partilerin genel başkanları, yaptıkları toplantı sonunda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin (AİHM), idama mahkûm edilen Abdullah Öcalan hakkında verdiği ihtiyati tedbir kararına uyulmasını kararlaştırdılar. === Şubat === *13 Şubat - Orijinal Peanuts çizgi romanı, yaratıcısı Charles M. Schulz'un ölümünden bir gün sonra yayınlandı. *17 Şubat - Windows 2000 piyasaya sürüldü. *21 Şubat - UNESCO, Uluslararası Anadili Günü'nün açılışını düzenledi. *29 Şubat ** Gece saat 02:14'te Tahran'da 7.9'luk büyük bir deprem oldu. ** Nadir bir yüzyıllık sıçrama tarihi oluşur. Genellikle, yüzyıllar 400 ile tam olarak bölünememeleri nedeniyle yaygın yıllardır. 2000 yılı, 1600 yılından beri 29 Şubat'a sahip olan ilk yıldır ve bu, Miladi takvim'in 16. yüzyılın sonlarında tanıtılmasından bu yana sadece ikinci olaydır. Bir sonraki sıçrama yılı ise 2400'de gerçekleşecek. === Mart === *4 Mart - PlayStation 2, Japonya'da piyasaya sürüldü. *10 Mart - NASDAQ Kompozit Endeksi tüm zamanların en yüksek seviyesi 5.048'e ulaştı. *13 Mart - Amerikan doları, Ekvador Sukresi yerine Ekvador'un resmi para birimi oldu. === Nisan === *5 Nisan - TBMM Genel Kurulu'nda, Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in yeniden cumhurbaşkanı seçilmesini sağlayacak Anayasa'nın 101. maddesine ilişkin değişiklik 303 oyla reddedildi. *12 Nisan - GSM şebekesi lisanslarından üçüncüsünü 2 milyar 525 milyon $ teklif veren Türkiye İş Bankası - Telecom Italia Konsorsiyumu kazandı. === Mayıs === *5 Mayıs **Yedi astronomik cisimin (Güneş, Ay, Merkür-Satürn gezegenleri) nadir bir birleşimi Yeni ay boyunca meydana geldi. **Filipinler menşeli ILOVEYOU isimli bilgisayar virüsü tüm dünyaya hızla yayıldı. *11 Mayıs - Hindistan'ın nüfusu 1 milyara ulaştı. *13 Mayıs **Hollanda'nın Enschede kentinde Enschede havai fişek felaketi yaşandı. 23 kişi öldü. **Dünyanın en uzun ve en hızlı lunapark treni olan Millennium Force, Sandusky, Ohio'daki Cedar Point eğlence parkında açıldı. *17 Mayıs - Galatasaray 2000 UEFA Kupası Finali'ni kazandı. *24 Mayıs - Real Madrid CF 1998 ve 2002 yılları arasında ikinci şampiyonluğunu ve sekizinci derecesini kazanmak için, Stade de France'daki UEFA Şampiyonlar Ligi Finali'nde Valencia'yı 3-0 yendi. *30 Mayıs - Heavy Metal grubu Iron Maiden on ikinci albümü Brave New World'ü yayınladı. === Haziran === *10 Haziran - İlk defa bir Avrupa Futbol Şampiyonası iki ülkenin (Hollanda, Belçika) ortaklığı ile yapıldı. *14 Haziran - İtalya Cumhurbaşkanı Carlo Azeglio Ciampi'nin imzaladığı kararname ile affedilen ve Abdi İpekçi suikastı ile gasp suçundan Türkiye'ye iadesi kararlaştırılan Mehmet Ali Ağca, Türkiye'ye getirildi. *26 Haziran - İnsan Genom Projesi kapsamında bir genom taslağı hazırlandı. Beyaz Saray'da Başkan Clinton tarafından ilan edildi. === Temmuz === *1 Temmuz - Öresund Köprüsü, Danimarka ve İsveç arasında resmi olarak trafiğe açıldı. *3 Temmuz -[Türkiye] Kemal SUNAL Balalayka filiminin çekimi için Ankara’ya gitmek üzere bindiği uçakta kalp kriz geçirerek yaşamını yitirdi *10 Temmuz - Nijerya'da sızan bir petrol boru hattı patladı, 250 kişi öldü. *14 Temmuz - Daha sonra Bastille Günü etkinliği olarak adlandırılan güçlü bir güneş patlaması, Dünya'da Jeomanyetik fırtınaya sebep oldu. *25 Temmuz - Concorde marka bir uçakla yapılan Air France'ın 4590 sefer sayılı uçuşu, Paris'ten kalkıştan hemen sonra Gonesse'deki bir otele çarptı. 109 yolcu ve otelde bulunan 4 kişi öldü. === Ağustos === *7 Ağustos - DeviantART açıldı. *8 Ağustos - Konfederasyon denizaltısı H.L. Hunley, okyanus tabanından 136 yıl sonra yüzeye çıkarıldı. *12 Ağustos - Rus denizaltısı Kursk, 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasından bu yana en büyük Rus deniz tatbikatlarından biri sırasında Barents Denizi'nde battı. Gemideki 118 kişi öldü. *14 Ağustos - Çar II. Nikolay ve ailesi, Rus Ortodoks Kilisesi'nin kavuşumuyla kutsandı *24 Ağustos - Nintendo GameCube açıklandı. *25 Ağustos - Galatasaray, Real Madrid'i 2-1 yenerek UEFA Süper Kupa'sını müzesine götürdü. *29 Ağustos - Mjure bölgesinde bağcıklı ayakkabı giyilmesi geçici olarak yasaklandı. === Eylül === *6 Eylül - Tamamı İsveç'e ait silah üreticisi olan Bofors, Amerikan silah üreticisi United Defense'e satıldı. *6-8 Eylül - Dünya liderleri Birleşmiş Milletler Genel Merkezi'nde Binyıl Zirvesi'ne katıldılar. *13 Eylül - Steve Jobs, 29,95 ABD doları karşılığında Mac OS X'in herkese açık beta sürümünü kullanıma sundu. *15 Eylül-1 Ekim - Avustralya'nın Sidney kentinde düzenlenen 2000 Yaz Olimpiyatları, 20. yüzyılın son Olimpiyat Oyunları oldu. *16 Eylül - Westwood Studios, Red Alert 2 oyununu piyasaya sürdü. *28 Eylül - Ariel Sharon'un 100 kadar israilli güvenlik görevlisiyle Harem-i Şerif'i ziyaret etmesinden sonra çıkan çatışmaların sonucu olarak II. İntifada başladı. *29 Eylül - Kuzey İrlanda'daki Maze Hapishanesi kapatıldı. === Ekim === *5 Ekim - Belgrad'daki kitlesel gösteriler Yugoslavya Federal Cumhuriyeti cumhurbaşkanı Slobodan Milošević'in istifasına yol açtı. *6 Ekim - Son Mini-Cooper, Longbridge'de üretildi. *11 Ekim - Martin, Kentucky'de 250 milyon galon (950.000 m3) kömür çamuru döküldü. (Exxon Valdez kazasından daha büyük bir çevresel felaket olarak kabul edildi.) *26 Ekim - Pakistan makamları, polislerin Belucistan eyaletinde bir Fars Prensesinin eski bir mumyasını bulduğunu açıkladı. *30 Ekim - Uzayda insan varlığının olmadığı son tarih; 31 Ekim'de Soyuz TM-31, ilk yerleşik mürettebatı Uluslararası Uzay İstasyonuna fırlatıldı. === Kasım === *2 Kasım - İlk ekip Uluslararası Uzay İstasyonu'na ulaştı. *7 Kasım - 2000 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimleri: Florida'daki her oy sayımında farklı sonuçların bulunması üzerine oy sayımı davalık oldu. Dava sonucunda ABD Yüce Mahkemesi, Beyaz Saray koltuğunu George W. Bush'a verdi. *12 Kasım - Amerika Birleşik Devletleri, Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'ni resmi olarak tanıdı.Office of the Historian, Foreign Service Institute. "Kingdom of Serbia/Yugoslavia". A Guide to the United States’ History of Recognition, Diplomatic, and Consular Relations, by Country, since 1776. United States Department of State. Retrieved July 14, 2020. *16 Kasım - Bill Clinton, Vietnam Savaşı'ndan sonra Vietnam'ı ziyaret eden ilk Amerika Birleşik Devletleri Başkanı oldu. === Aralık === *7 Aralık - Endonezya'nın Yogyakarta şehrinde bulunan Kadisoka tapınağı keşfedildi. *12 Aralık **Etiyopya ile Eritre arasında 2 yıl süren savaşa son veren barış anlaşması Cezayir'de imzalandı. **ABD Anayasa Mahkemesi, Florida'da oyların yeniden sayımı işlemini durdurdu ve seçimleri Cumhuriyetçi aday George W. Bush'un kazandığını açıkladı. *15 Aralık - Çernobil Nükleer Santrali'ndeki üçüncü ve son reaktör kapatıldı, ardından santral tamamen kapatıldı. *19 Aralık - Siyasi tutukluları F tipi cezaevine koymak için Hayata Dönüş operasyonunda 122 mahkum öldürüldü. *25 Aralık - Çin'deki bir alışveriş merkezindeki Luoyang Noel yangınında 309 kişi öldü. *31 Aralık - 1 Ocak'a geçildiği saat 00:00'da aynı anda yeni yıla, yeni yüzyıla, binyıla girildi. === Dünya nüfusu === Dünya nüfusuWorld Population Prospects . Retrieved November 19, 2007. 2000 1995 2005 Dünya 6,070,581.000 5,674,380,000 +396,201,000 +%6.98 6,453,628,000 +383,047,000 +%6.31 Afrika 795,671.000 707,462,000 +88,209,000 +%12.47 887,964,000 +92,293,000 +%11.60 Asya 3,679,737.000 3,430,052,000 +249,685,000 +%7.28 3,917,508,000 +237,771,000 +%6.46 Avrupa 727,986.000 727,405,000 +581,000 +%0.08 724,722,000 -3,264,000 -%0.45 Latin Amerika 520,229.000 481,099,000 +39,130,000 +%8.13 558,281,000 +38,052,000 +%7.31 Kuzey Amerik 315,915.000 299,438,000 +16,477,000 +%5.50 332,156,000 +16,241,000 +%5.14 Okyanusya 31,043.000 28,924,000 +2,119,000 +%7.33 32,998,000 +1,955,000 +%6.30 == Doğumlar == === Ocak === * 8 Ocak - Noah Cyrus, Amerikan aktör ve şarkıcı * 11 Ocak - Jamie Bick, Alman oyuncu *25 Ocak - Arda Berk Kaya, Türk basketbolcu === Şubat === * 14 Şubat - Aşkın Mert Şalcıoğlu, Türk rapçi, şarkıcı ve söz yazarı === Mart === * 2 Mart - Julia Kedhammar, İsveçli şarkıcı * 15 Mart - Kristian Kostov, Bulgar-Rus şarkıcı * 25 Mart - Jadon Sancho, İngiliz futbolcu * 27 Mart - Sophie Nélisse, Kanadalı oyuncu * 28 Mart - Aleyna Tilki, Türk şarkıcı *30 Mart - İbrahim Ahmed Acar, Türk eskrimci === Mayıs === * 28 Mayıs - Phil Foden, İngiliz futbolcu === Haziran === * 1 Haziran - Willow Shields, Amerikan oyuncu ve dansçı * 13 Haziran - Penny Oleksiak, Kanadalı yüzücü * 14 Haziran - RJ Barrett, Kanadalı basketbol oyuncusu * 16 Haziran - Bianca Andreescu, Kanadalı tenis oyuncusu * 19 Haziran - Günay Memmedzade, Azerbaycanlı satranç oyuncusu === Temmuz === *6 Temmuz - Zion Williamson, Amerikan basketbol oyuncusu *12 Temmuz - Vinícius Júnior, Brezilyalı futbolcu *17 Temmuz - Maria Aragon, Kanada-Filipinli şarkıcı *21 Temmuz - Erling Haaland, Norveçli futbolcu *30 Temmuz - Jannine Weigel, Şarkıcı, oyuncu === Ağustos === * 17 Ağustos - Lil Pump, Amerikan rapçi * 25 Ağustos - Vincenzo Cantiello, İtalyan şarkıcı === Eylül === *7 Eylül - Finn Azaz, İngiliz profesyonel futbolcu *25 Eylül - Yankı Erel, Türk tenisçi *28 Eylül - Frankie Jonas, Amerikan aktör === Kasım === *2 Kasım - Alphonso Davies, Kanadalı futbolcu *7 Kasım - Callum Hudson-Odoi, İngiliz futbolcu *10 Kasım - Mackenzie Foy, Amerikan model ve aktris === Aralık === * 28 Aralık - Larissa Manoela, Brezilyalı oyuncu, şarkıcı ve model * 29 Aralık - Eliot Vassamillet, Belçikalı şarkıcı == Ölümler == === Ocak === * 4 Ocak - Spiros Markezinis, Yunan siyasetçi (d. 1909) * 15 Ocak ** Nezihe Becerikli, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1918) ** Željko Ražnatović, paramiliter lideri (d. 1952) *17 Ocak - Eugène Ehrhart, Fransız matematikçi (d. 1906) * 19 Ocak ** Bettino Craxi, İtalyan politikacı, 45. İtalya başbakanı (d. 1934) ** Hedy Lamarr, Avusturyalı aktris (d. 1914) === Şubat === * 5 Şubat - Claude Autant-Lara, Fransız yönetmen ve Avrupa Parlamentosu milletvekili (d. 1901) * 7 Şubat - Big Pun, Amerikan rapçi (d. 1971) * 8 Şubat - Ion Gheorghe Maurer, Rumen avukat, politikacı ve 49. Romanya başbakanı (d. 1902) * 10 Şubat - Jim Varney, Amerikan aktör (d. 1949) * 11 Şubat - Roger Vadim, Fransız gazeteci, yazar, oyuncu ve yönetmen (d. 1928) * 12 Şubat - Charles M. Schulz, Amerikan çizer ve animatör (d. 1929) * 19 Şubat - Friedensreich Hundertwasser, Avusturyalı ressam ve mimar (d. 1928) * 23 Şubat ** Ofra Haza, İsrailli şarkıcı (d. 1957) ** Stanley Matthews, İngiliz futbolcu (d. 1915) === Mart === *2 Mart - Özay Gönlüm, Türk halk müziği sanatçısı (d. 1940) *5 Mart - İzzet Baysal, iş insanı (d. 1907) *27 Mart - Ian Dury, İngiliz şarkıcı (d. 1942) *30 Mart - Rudolf Kirchschläger, Avusturyalı diplomat ve 8. Avusturya Devlet Başkanı (d. 1915) === Nisan === * 3 Nisan - Terence McKenna, Amerikalı yazar, filozof ve bitki bilimci (d. 1946) * 6 Nisan - Habib Burgiba, 1. Tunus Devlet Başkanı (d. 1915) * 15 Nisan - Edward Gorey, Amerikan illüstratör, yazar ve şair (d. 1925) * 15 Nisan - Hayati Hamzaoğlu, Türk sinema oyuncusu (d. 1933) * 30 Nisan - Poul Hartling, Danimarkalı politikacı ve diplomat (d. 1914) === Mayıs === * 8 Mayıs - Coutoucou Hubert Maga, 1. Benin Devlet Başkanı (d. 1916) * 14 Mayıs - Keizō Obuchi, Japon politikacı, 54. Japonya başbakanı (d. 1937) * 19 Mayıs - Yevgeni Hrunov, Sovyet kozmonot (d. 1933) * 21 Mayıs ** Barbara Cartland, İngiliz yazar (d. 1901) ** John Gielgud, İngiliz aktör (d. 1904) ** Erich Mielke, Alman politikacı (d. 1907) * 27 Mayıs - Maurice Richard, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu ve koç (d. 1921) * 31 Mayıs ** Petar Mladenov, Bulgar diplomat ve politikacı (d. 1936) ** Tito Puente, Amerikan müzisyen ve yapımcı (d. 1923) === Haziran === *3 Haziran - Merton Miller, Amerikan ekonomist (d. 1923) *10 Haziran - Hafız Esad, Suriye Devlet Başkanı (d. 1930) *15 Haziran - Mîna Urgan, akademisyen, yazar (d. 1915) *19 Haziran - Noboru Takeshita, Japon politikacı ve 74. Japonya Başbakanı (d. 1924) *24 Haziran - Güven Erkaya, eski Deniz Kuvvetleri Komutanı Emekli Oramiral (d. 1938) *27 Haziran - Pierre Pflimlin, Fransız politikacı ve 97. Fransa Başbakanı (d. 1907) === Temmuz === *1 Temmuz - Walter Matthau, Amerikan oyuncu (d. 1920) *3 Temmuz - Kemal Sunal, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1944) *6 Temmuz - Lazar Kolişevski, Yugoslav siyasetçi ve 2. Yugoslavya Devlet Başkanı (d. 1914) *23 Temmuz - Cenk Koray, Türk sunucu ve gazeteci (d. 1944) *28 Temmuz - Abraham Pais, Arjantinli kardiyolog (d. 1918) === Ağustos === * 5 Ağustos - Alec Guinness, İngiliz oyuncu (d. 1914) * 8 Ağustos - Murdo MacKay, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu (d. 1917) * 9 Ağustos - John Harsanyi, Macar ekonomist (d. 1913) * 12 Ağustos - Loretta Young, Amerikan aktris (d. 1913) * 22 Ağustos - Ebulfez Elçibey, Azerbaycanlı siyasetçi ve 2. Azerbaycan Cumhurbaşkanı (d. 1938) === Eylül === *11 Eylül - Ergun Köknar, Türk oyuncu (d. 1934) * 20 Eylül - German Titov, Sovyet kozmonot (d. 1935) * 28 Eylül - Pierre Trudeau, 15. Kanada Başbakanı (d. 1919) === Ekim === *4 Ekim - Bernard Buffet, Fransız ressam (d. 10 Temmuz 1928) === Kasım === *16 Kasım - Ahmet Kaya, Türk protest müzik sanatçısı (d. 1957) *25 Kasım - Önder Açıkalın, Türk oyuncu (d. 1950) === Aralık === * 11 Aralık - Johannes Virolainen, Fin politikacı ve 30. Finlandiya Başbakanı (d. 1914) == 2000 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. *Fizik **Jack Kilby **Zhores I. Alferov **Herbert Kroemer *Kimya **Alan J. Heeger **Alan MacDiarmid **Hideki Shirakawa *Tıp **Arvid Carlsson **Paul Greengard **Eric Kandel *Edebiyat – Gao Xingjian *Barış – Kim Dae Jung *Ekonomi **James Heckman **Daniel McFadden == Ayrıca bakınız == * 2000'de Türkiye * Y2K problemi == Kaynakça ==
== Olaylar == * 16 Ocak - Ünlü kadın gangster Ma Barker, Florida'da saklandığı evde FBI ile girdiği silahlı çatışmada öldürüldü. * 19 Ocak - Erkekler için üretilen ilk külot ABD'nin Chicago kentinde satışa sunuldu. * 24 Ocak - İlk teneke kutuda bira, ABD'nin Richmond kentinde satışa sunuldu. * 1 Şubat - Ayasofya müze olarak halkın ziyaretine açıldı. * 6 Şubat - Dünya tarihinde en çok oynanan ticari masa oyunu olan Monopoly piyasaya sürüldü. * 20 Şubat - Caroline Mikkelsen Antarktika'ya ayak basan ilk kadın oldu. * 26 Şubat - Almanya, Versailles Anlaşması hükümlerini çiğneyerek Luftwaffe'yi kurdu. * 1 Mart - Yunanistan'da askerler hükûmete darbe girişiminde bulundu. * 8 Mart - ** Kadınların ilk defa oy kullandıkları TBMM 5. dönem seçimlerinde 18 kadın milletvekili seçilerek meclise girdi. ** Hachikō, 9 yıl önce kalp krizi sonucu hayatını kaybeden sahibi Hidesaburo Ueno'yu beklemeye devam ettiği Shibuya Metro İstasyonu'nun kapısında öldü. * 22 Mart - Dünyanın ilk televizyon istasyonu Berlin'de yayına girdi. * 15 Mayıs - Moskova Metrosu hizmete girdi. * 21 Mayıs - Almanya Versailles Anlaşması hükümlerini çiğneyerek, ülkede zorunlu askerlik uygulamasını başlattı. * 31 Mayıs - Hindistan'ın (günümüzde Pakistan sınırları içerisinde bulunan) Ketta şehrinde meydan gelen 7.1Mw şiddetindeki depremde 40,000 kişi öldü. * 16 Temmuz - Dünyada ilk Parkmetreler, ABD'nin Oklahoma kentinde hizmete girdi. * 3 Kasım - Gerçekleştirilen referandum sonucunda Yunanistan cumhuriyetten monarşiye geçti. * 7 Kasım - 1925'te imzalanan Sovyet-Türk Dostluk Antlaşması on yıllığına yenilendi. === Tarihi bilinmeyenler === * SSCB, Doğu Çin Demiryolu ağını Japonya'ya bıraktı. * İtalya, Etiyopya'yı işgal etti. * Almanya'da Reichswehr ve onun alt birimleri olan Reichsheer ile Reichsmarine lağv edildi. Yerine Wehrmacht kuruldu. * RMS Olympic gemisi hizmet dışı kalmasının ardından tersanede söküldü. * Schrödinger'in kedisi deneyi Avusturyalı fizikçi Erwin Schrödinger tarafından geliştirilmiştir. == Doğumlar == === Ocak === * 5 Ocak - Füruğ Ferruhzad, İranlı şair, yazar, yönetmen, ressam * 5 Ocak - Patsy Ticer, Amerikalı siyasetçi ve bürokrat * 7 Ocak - Valeri Nikolayeviç Kubasov, Sovyet/Rus kozmonottur (ö. 2014) * 8 Ocak - Elvis Presley (ö. 1977) *16 Ocak - Udo Lattek, Alman teknik direktör ve eski futbolcudur (ö. 2015) *18 Ocak - Pjetër Filip Arbnori, Arnavut bir gulag kurbanıydı (ö. 2006) *30 Ocak - Richard Gary Brautigan, Amerikalı yazardır (ö. 1984) *31 Ocak - Kenzaburō Ōe, Japon yazardır. === Şubat === * 1 Şubat - Vladimir Viktorovich Aksyonov, eski Sovyet kozmonot *14 Şubat - Christel Adelaar, Hollandalı oyuncu (ö. 2013) *16 Şubat - Brian Bedford, İngiliz oyuncu (ö. 2016) *18 Şubat - Ciaran Bourke, İrlandalı şarkıcı ve müzisyendir (ö. 1988) *25 Şubat - Oktay Sinanoğlu, Türk kimya mühendisi ve akademisyen (ö. 2015) === Mart === * 1 Mart - Robert Conrad, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve dublör (ö. 2020) *26 Mart- Erdal Öz, Türk yazar; Can Yayınları kurucu (ö. 2006) === Nisan === * 3 Nisan - Ahmet Yüksel Özemre doğdu. === Haziran === * 2 Haziran - Dimitri Kitsikis * 14 Haziran - Dieter Forte, Alman oyun yazarı. === Temmuz === * 4 Temmuz - Mercedes Sosa, Arjantinli şarkıcı. * 6 Temmuz - Tenzin Gyatso, 14. Dalay Lama. === Ağustos === * 2 Ağustos - Ion Ungureanu, Moldovalı oyuncu ve siyasetçi (ö. 2017) * 11 Ağustos - Erdoğan Karabelen, Türk basketbolcu ve atlet (ö. 2018) === Eylül === * 7 Eylül **Abdou Diouf, Senegal'in 2. Cumhurbaşkanı **Pedro Manfredini, Arjantinli milli futbolcu (ö. 2019) * 9 Eylül **Demir Özlü, Türk yazar **Haim Topol, İsrailli tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 2023) * 11 Eylül - Arvo Part, Estonyalı klasik müzik bestecisi * 24 Eylül - Alfrēds Rubiks, Leton komünist politikacı, Letonya Komünist Partisi eski genel sektereri, Avrupa Parlamentosu milletvekili === Ekim === * 12 Ekim - Luciano Pavarotti, İtalyan tenor (ö. 6 Eylül 2007) * 29 Ekim - Füruzan, Türk yazar === Kasım === * 8 Kasım - Alain Delon, Fransız oyuncudur. * 11 Kasım - Oliver Batali Albino, Güney Sudanlı politikacı (ö. 2020) * 29 Kasım - Thomas Joseph O'brien, Amerikalı Roma Katolik piskopos ve din adamı === Aralık === * 13 Aralık - Türkan Saylan, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği Başkanı * 21 Aralık - Lorenzo Bandini, İtalyan Formula 1 yarışçısı. (ö. 10 Mayıs 1967kral selman bin abdülaziz el -suud Suudi Arabistan kralı d 31 Aralık 1935 ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Ali Şevki Erek, Türk siyasetçi. * Hikmet Sami Türk, Türk siyasetçi. * Giray Alpan, Türk sinema oyuncusu. (ö. 11 Nisan 2002) == Ölümler == === Nisan === * 14 Nisan - Amalie Emmy Noether, Alman matematikçi (d. 1882) *24 Aralık - Alban Berg, Avusturyalı besteci (d. 1885)
== Olaylar == * 2 Ocak - Soyadı Kanunu yürürlüğe girdi. * 6 Şubat - Türkiye'nin katıldığı ilk Kış Olimpiyatları Garmisch-Partenkirchen'de başladı. * 7 Mart - Almanya, Versailles Antlaşması'nı ihlal ederek, Rheinland'ı işgal etti. * 7 Mayıs - İtalya, Etiyopya'yı işgal etti. * 17 Temmuz - Cumhuriyetçi Halk Cephesi koalisyonuna karşı askerlerin ayaklanması ile İspanya İç Savaşı başladı. * 20 Temmuz - Türkiye'nin Boğazlar'ı silanlandırmasına olanak tanıyan Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalandı. * 1 Ağustos - 1936 Yaz Olimpiyatları Berlin'de başladı. * 25 Ekim - Roma-Berlin antlaşması imzalandı. * 2 Kasım - BBC, Dünya'nın ilk düzenli TV yayınına başladı. * 25 Kasım - Almanya ile Japonya arasında Komünist Enternasyonal'e karşı bir antlaşma imzalandı. * 12 Aralık - İngiltere Kralı VIII. Edward, Amerikalı Wallis Warferd Simpson ile evlenebilmek için tahttan çekilmiş ve böylece kendi isteğiyle tahtı bırakan ilk İngiliz hükümdarı olmuştur. * 14 Aralık ** İstanbul Üniversitesi'ne bağlı İktisat Fakültesi kuruldu. ** Ankara 19 Mayıs Stadyumu açıldı. === Tarihi bilinmeyenler === * Çin Cumhuriyeti'nde Mao Zedong'un başlattığı kırsal hareket Yenan'da tamamlandı. * Japonya Çin'i işgal etmeye başladı. == Doğumlar == === Ocak === *1 Ocak - Ahmet Suat Özyazıcı, Türk eski futbolcu ve teknik direktör (ö. 2023) === Şubat === *11 Şubat - Burt Reynolds, Amerikalı oyuncu, yönetmen, yapımcı ve seslendirme sanatçısı (ö. 2018) * 18 Şubat - Jozef Vengloš, Çekoslovak futbolcu ve teknik direktör (ö. 2021) * 25 Şubat - Peter Hill-Wood, Britanyalı iş insanı ve Premier Lig takımlarından Arsenal'in başkanı === Mart === * 7 Mart - Loren Acton, Amerikalı fizikçi ve astronot === Nisan === * 25 Nisan - Leonel Sánchez, Şilili futbolcu === Mayıs === * 1 Mayıs - Dilbar Abdurahmanonova, Sovyet-Özbek kemancı ve orkestra şefi (ö. 2018) *17 Mayıs - Graham Barnett, İngiliz futbolcu === Haziran === * 3 Haziran - Larry McMurtry, Amerikalı yazar === Temmuz === * 8 Temmuz ** Tony Warren, İngiliz Tv yapımcısı ve senarist ** Ralph Strait, Amerikalı televizyon ve sinema oyuncusu (d. 1992) * 16 Temmuz - Yasuo Fukuda, Japon siyasetçi * 22 Temmuz - Tom Robbins, Amerikalı yazar * 25 Temmuz - Glenn Marcus Murcutt - Avustralyalı mimar === Ağustos === * 1 Ağustos - Yves Saint-Laurent, Fransız moda tasarımcısı * 21 Ağustos - Wilt Chamberlain, Amerikalı basketbolcu * 31 Ağustos - İgor Jukov, Rus piyanist, orkestra şefi ve ses mühendisi (ö. 2018) === Eylül === * 7 Eylül **Buddy Holly, Amerikalı şarkıcı ve besteci (ö. 1959) **Apostolos Kaklamanis, Yunan PASOK mensubu siyasetçi **Abdurrahman Vahid, Endonezya eski devlet başkanı (ö. 2009) * 8 Eylül - Indu Jain, Hint medya patronu (ö. 2021) * 9 Eylül - David Gold, İngiliz iş adamı ve yönetici *13 Eylül - Coral Atkins, İngiliz oyuncu *29 Eylül - Silvio Berlusconi, İtalyan politikacı ve girişimci === Ekim === * 13 Ekim ** Shirley Bunnie Foy, Amerikalı şarkıcı (ö. 2016) ** Christine Nöstlinger, Avusturyalı yazar === Kasım === * 5 Kasım - Uwe Seeler, Alman futbolcu (ö. 2022) * 8 Kasım - Jane Aamund, Danimarkalı gazeteci ve yazar (ö. 2019) * 13 Kasım - Dacia Maraini, İtalyan yazar Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Oğuz Aral, Türk karikatürist (ö. 2004) * Oltan Sungurlu, Türk siyasetçi * Pekcan Koşar, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (ö. 2005) == Ölümler == === Şubat === * 20 Şubat - Aleksandr Tamanian, Ermeni mimar ve kentbilimci (d. 1878) * 27 Şubat - Ivan Pavlov, Rus fizyolog ve Nobel Tıp veya Fizyoloji Ödülü sahibi (d. 1849) === Mayıs === * 14 Mayıs - Edmund Allenby, Britanyalı mareşal (d. 1861) === Haziran === * 11 Haziran - Robert E. Howard, Amerikalı yazar. * 18 Haziran - Maksim Gorki, Rus yazar (d. 1868) === Temmuz === * 13 Temmuz - Fatma Aliye Hanım (d. 1862) === Ağustos === === Ekim === * 26 Ekim - Şükrü Naili Gökberk, Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından (d. 1876) === Aralık === * 19 Aralık - Theodor Wiegand, Alman arkeolog (d. 30 Ekim 1864) * 22 Aralık - Nikolay Ostrovski, Sovyet yazar (d. 1904) * 27 Aralık - Mehmet Âkif Ersoy, İstiklâl Marşı şairi (d. 1873)
1934 (MCMXXXIV) pazartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 1 Ocak - Alcatraz adası, Amerika Birleşik Devletleri'nin bir hapishanesi haline getirildi. * 1 Şubat - Avusturya Şansölyesi Engelbert Dollfuss, kendi partisi olan Anavatan Cephesi (Vaterländische Front) dışında tüm partileri kapattı. * 9 Şubat - Türkiye, Romanya, Yunanistan ve Yugoslavya arasında Balkan Antantı imzalandı. * 12-13 Şubat - Fransa'da genel grev. * 24 Mart - ABD Kongresi, Filipinler'in 1945 yılından itibaren bağımsızlığına kavuşmasını kabul etti. * 19 Mayıs - Bulgaristan'da darbe oldu, faşist cephe iktidarı ele geçirdi * 21 Haziran ** Soyadı Kanunu kabul edildi. ** Türkiye'de Yahudilere karşı gerçekleştirilen Trakya Olayları başladı. * 30 Haziran-2 Temmuz - Almanya'da Uzun bıçaklar gecesi vuku buldu. * 25 Temmuz - Avusturya'da, Nazilerin girişimi sonucu, Şansölye Engelbert Dollfuss öldürüldü. * 14 Ağustos - Kartallar ve leylekler savaşı Aydın'da görüldü. * 16 Ağustos - Amerikalı kâşif William Beebe, batisfer adı verilen aygıtla Bermuda yakınlarında Okyanus'un 1922.5 metre derinliğine indi. * 19 Ağustos - Almanya'da yapılan referandumla Adolf Hitler, tek lider (Führer) seçildi. * 26 Eylül - RMS Queen Mary transatlantiği denize indirildi. * 9 Ekim - Yugoslavya kralı I. Aleksandar ile Fransız dışişleri bakanı Louis Barthou, Marsilya'da Hırvat bir eylemci tarafından öldürüldü. * 16 Ekim - Çin Cumhuriyeti'nde Mao Zedong kırsal hareketini başlattı. * 25 Kasım - Mustafa Kemal Atatürk, İsmet Paşa'ya "İnönü" soyadını verdi. * 1 Aralık - Josef Stalin'in yardımcısı Sergei Kirov öldürüldü ve Sovyetler Birliği Komünist Partisi içinde temizlik hareketı başladı. * 3 Aralık - Kıyafet Kanunu kabul edildi. * 5 Aralık - Türk kadınlarına milletvekili seçme ve seçilme hakkının verildiğine dair kanun kabul edildi. == Doğumlar == === Ocak === * 12 Ocak - Metin Serezli Türk dizi ve film oyuncusu, seslendirme sanatçısı (ö. 2013) * 23 Ocak - Jeanette Bonnier, İsveçli gazeteci, yazar ve medya yönetici (ö. 2016) === Şubat === * 12 Şubat - Prof. Dr. Nurhan Atasoy, Osmanlı ve İslami sanat tarihinde uzmanlaşmış sanat tarihçisi,akademisyen ve yazar * 27 Şubat - Ralph Nader, Amerikalı politikacı, tüketici hakları savunucusu, avukat. === Mart === * 5 Mart - Halit Refiğ, sinema yönetmeni. (ö. 2009) * 7 Mart - Adnan Binyazar, yazar. * 9 Mart - Yuri Alekseyeviç Gagarin, Sovyet kozmonot * 13 Mart - Abdullah Kanca, Türk iş insanı (ö. 2007) * 28 Mart - Sixto Valencia Burgos, Meksikalı karikatürist (ö. 2015) * 30 Mart ** Mahmut Atalay, bir dönem Dünya ve Olimpiyat şampiyonu Türk millî güreşçi (ö. 4 Aralık 2004) ** Hans Hollein, Avusturyalı bir mimar ve tasarımcı. === Nisan === * 15 Nisan - Andrzej Kopiczyński, Polonyalı oyuncu (ö. 2016) * 24 Nisan - Shirley MacLaine, Amerikalı sinema oyuncusu ve yazar. === Mayıs === * 15 Mayıs - Enver Asfandiyarov, Sovyet Rus/Başkurt bilim insanı, tarihçi, profesör (ö. 2014) === Haziran === * 25 Haziran - Petre M. Andreevski, Makedon şair ve yazar (ö. 2006) === Ağustos === * 10 Ağustos - Tevfik Kış, Avrupa, Dünya ve Olimpiyat şampiyonlukları kazanmış Türk güreşçi ve antrenör. === Eylül === * 7 Eylül - Ömer Karami, Lübnanlı siyasetçi (ö. 2015) * 8 Eylül **Peter Maxwell Davies, Britanyalı opera ve batı klasik müzik bestecisi (ö. 2016) **Jacques Lanxade, Fransız asker ve diplomat * 16 Eylül - Ronnie Drew, İrlandalı şarkıcı (ö. 2008) * 20 Eylül - Sophia Loren, İtalyan oyuncu * 21 Eylül - Leonard Cohen, Kanadalı müzisyen (ö. 2016) *28 Eylül - Brigitte Anne-Marie Bardot, eski Fransız sinema oyuncusu, manken, şarkıcı ve hayvan hakları aktivistidir === Ekim === * 12 Ekim - Oğuz Atay, Türk yazar ve mühendis. Türk Edebiyatı'ndaki ilk Postmodernist romanın(Tutunamayanlar)yazarı. === Kasım === * 9 Kasım - Carl Sagan, Amerikalı gök bilimcisi (ö. 1996) === Aralık === * 27 Aralık - Larisa Latınina, Sovyet jimnastikçi * 27 Aralık - Türk opera tarihinin iki önemli eserinin (Taş Bebek ve Bay Önder) prömiyeri Ankara Halkevi'nde yapıldı. ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Prof.Dr. Yaşar Yücel, tarihçi akademisyen ve yazar. == Ölümler == * 15 Nisan - Kemalettin Sami Gökçen, Türk subay ve siyasetçi (d. 1884) * 23 Mayıs - Bonnie ve Clyde, Bonnie Parker (d. 1910) ve Clyde Barrow (d.1909), banka soyguncuları, hırsız ve kanun kaçakları * 29 Haziran - Zaro Ağa, Dünya'nın en uzun yaşayan insanı (d. 1777, Bitlis) * 4 Temmuz - Marie Curie, Polonya asıllı fizikçi ve kimyacı, radyumun kaşifi, 2 Nobel ödülü sahibi * 16 Ağustos - Hattat Aziz Efendi, Türk hattat (d. 1872) * 29 Ekim - Lou Tellegen, Amerikalı oyuncu (d. 1883) * 22 Kasım - Philippe Berthelot, Fransız diplomat (d. 1866) * 5 Aralık - Ali Cenani, Osmanlı ve Türk siyasetçisi (d. 1872, İstanbul). ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler *Abdulla Avlani, Özbek şair (d. 1874).
== Olaylar == * 6 Nisan – Alman orduları, Yugoslavya ve Yunanistan'a saldırdılar. * 10 Nisan – Zagreb'de Hırvatistan Bağımsız Devleti'nin kuruluşu îlân edildi. Ante Paveliç önderliğindeki Ustaşa rejimi Ortodoks Sırplara karşı soykırım kampanyası başlattı. * 20 Mayıs - Alman paraşütçüleri Girit adasına inerek, Girit Savaşı'nı başlattı. * 22 Haziran - Alman birlikleri SSCB sınırlarını geçerek Barbarossa Harekatı'na başladı. * 23 Haziran - Refah şilebi Mersin'den İskenderiye'ye giderken bir denizaltı tarafından Mersin açıklarında batırıldı. * 16 Ekim - Barbarossa Harekatı'nda Alman birlikleri, Moskova'nın 96 km yakınına kadar ilerlediler. * 7 Aralık - Japon donanması, Amerika Birleşik Devletleri'ne ait Pearl Harbor'u bombaladı. * 8 Aralık - Amerika Birleşik Devletleri, Japonya'ya savaş ilan etti. * 12 Aralık - II. Dünya Savaşı'nda Birleşik Krallık; Bulgaristan, Macaristan ve Romanya'ya, Amerika Birleşik Devletleri ve Hindistan ise Japonya'ya savaş ilan etti. * 19 Aralık - Japonlar, Hong Kong'a girdi. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - İbrahim Fırtına, Türk Hava Kuvvetleri 20. Komutanı * 13 Ocak - Pasqual Maragall i Mira, İspanyol (Katalan) politikacı. === Şubat === * 16 Şubat - Kim Jong-il, Kuzey Kore'nin eski ulusal lideri (ö. 2011) === Mart === * 15 Mart - Tomris Uyar, Türk öykü yazarı ve çevirmen (ö. 4 Temmuz 2003) * 26 Mart - Richard Dawkins, İngiliz yazar, evrim kuramcısı === Nisan === * 13 Nisan - Curt Witlin, İsviçreli dilbilimci ve yazar. * 14 Nisan - Julie Christie, Akademi ödülü sahibi İngiliz aktris. * 27 Nisan - Muhammed Fethullah Gülen === Mayıs === * 1 Mayıs - Nurhan Damcıoğlu, Türk kantocu * 24 Mayıs - Bob Dylan, pop şarkıcı === Haziran === * 12 Haziran - Chick Corea, (Armando Anthony Corea) İspanyol kökenli Amerikalı caz piyanisti-besteci * 17 Haziran - Şener Eruygur, 42. Jandarma Genel Komutanı (ö. 2023) * 29 Haziran - Jacques Toubon, Fransız siyasetçi === Temmuz === * 11 Temmuz - Anne-Marie Nielsen, Danimarkalı hentbolcu ve hentbol antrenörü * 18 Temmuz - Bedrettin Dalan, Türk mühendis, siyasetçi. === Ağustos === * 15 Ağustos - Ahmet Fahri Özok - Türk akademisyen * 20 Ağustos - Slobodan Miloseviç, eski Yugoslavya devlet başkanı. (ö. 2006) === Eylül === * 7 Eylül - György Mezey, Macar teknik direktör * 8 Eylül - Bernie Sanders, Amerikalı senatör * 9 Eylül - Dennis Ritchie, Amerikalı bilgisayar mühendisi (ö. 2011) * 13 Eylül - Ahmet Necdet Sezer, Türkiye'nin 10. Cumhurbaşkanı === Ekim === * 4 Ekim - Anne Rice, Amerikalı yazar. * 13 Ekim - Emre Kongar, Türk toplum bilimci. === Kasım === * 7 Kasım - Madeline Gins, Amerikalı ressam, mimar ve şair (ö. 2014) * 14 Kasım - Margaret Wall, Britanyalı kadın siyasetçi ve sendikacı * 21 Kasım - İdil Biret, Türk piyanist === Aralık === * 26 Aralık - Şener Şen, Türk sinema oyuncusu * 31 Aralık - Alex Ferguson, İskoç Teknik Direktör Man.Utd teknik direktörü (umuTorres) Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Hale Akınlı, tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, seslendirme sanatçısı. == Ölümler == * 23 Şubat - Miralay Sadık Bey, Türk asker ve siyaset adamı (d. 1860) * 8 Mart - Sherwood Anderson, Amerikalı yazar (d. 1876) * 4 Nisan - Emine Nazikeda, VI. Mehmed'in eşi ve Baş Kadınefendi (d. 9 Ekim 1866) * 25 Nisan - Salih Bozok, Mustafa Kemal Atatürk'ün yaveri (d.1881) * 18 Mayıs - Werner Sombart, Alman iktisatçı ve sosyolog (d. 1863) * 24 Temmuz - Afife Jale, ilk Türk kadın tiyatro oyucusu (d. 1902) * 16 Ekim - Gabriele Reuter, Alman kadın edebiyatçı (d. 1859) == 1941 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. * Fizik – yok * Kimya – yok * Tıp – yok * Edebiyat – yok * Barış – yok \----
== Olaylar == * 30 Ocak - Almanya'da Adolf Hitler şansölye oldu. * 27 Şubat - Almanya'da Reichstag Yangını. * 23 Mart - Fethiyespor kuruldu. * 10 Mayıs - Berlin'de gerçekleştirilen toplu kitap yakılması. * 20 Mayıs - Türk Hava Yolları kuruldu. * 4 Haziran - Sümerbank kuruldu. * 29 Haziran - Sivas - Erzurum demiryolu açıldı. * 10 Temmuz - Sümerbank resmen faaliyete geçti. *14 Eylül - Ankara'da Türkiye ile Yunanistan Arasında İçten Anlaşma Yasası imzalandı *17 Ekim - Ankara'da Türkiye ile Romanya arasında Dostluk, Saldırmazlık, Hakemlik ve Uzlaştırma Antlaşması imzalandı * 29 Ekim - Atatürk, Onuncu Yıl Nutku'nu okudu ve Cumhuriyet'in 10. yılı kutlandı. *27 Kasım - Belgrad'ta Türkiye - Yugoslavya Dostluk, Saldırmazlık, Yargısal Çözüm, Hakemlik ve Uzlaştırma Antlaşması imzalandı. * Türkiye Halk Bankası kuruldu. * Şebinkarahisar ilçe yapılarak Giresun iline bağlandı. === Tarihi bilinmeyenler === * Kedigözü Percy Shaw tarafından icat edildi. == Doğumlar == === Ocak === * 9 Ocak - Wilbur Smith, Afrikalı yazar * 16 Ocak - Susan Sontag, Amerikalı yazar (ö. 2004) * 17 Ocak - Dalida, İtalyan şarkıcı (ö. 1987) * 24 Ocak - Kadir Mısıroğlu, Türk yazar (ö. 2019) * 28 Ocak - Susan Sontag, Amerikalı yazar === Şubat === * 1 Şubat - Wendell Anderson, Amerikalı bürokrat (ö. 2016) * 8 Şubat - Uno Palu, Estonyalı dekatloncu * 12 Şubat - Constantin Costa- Gavras, Yunan sinema yönetmeni === Mart === * 5 Mart - İsmail Ogan, Türk güreşçi * 30 Mart - Anna-Lisa, Amerikalı oyuncu (ö. 2018) === Nisan === * 7 Nisan - Sakıp Sabancı, Türk iş insanı (ö. 2004) * 8 Nisan - Metin Tuncel, Erciyes Üniversitesi Rektörü, Türk Coğrafya Kurumu Başkanı Türk Coğrafyacı * 9 Nisan - Jean-Paul Belmondo, Fransız oyuncu ve yapımcı (ö. 2021) * 26 Nisan - Aleksander Tšutšelov, Eston-Sovyet yelken sporcusu * 30 Nisan - Willie Nelson, Amerikalı country-folk sanatçısı === Mayıs === * 12 Mayıs - Andray Andreyeviç Vosnessenki, Rus şair * 22 Mayıs - Gül Gülgün, Türk oyuncu * 28 Mayıs - Kayhan Yıldızoğlu, Türk oyuncu === Haziran === * 25 Haziran - Álvaro Siza Vieira, Portekizli bir mimar === Temmuz === * 9 Temmuz - Oliver Sacks, Britanyalı nörolog, yazar * 20 Temmuz - Cormac McCarthy, Amerikalı yazar * 29 Temmuz - Lou Albano, Amerikalı profesyonel güreşçi, yönetici, oyuncu (ö. 2009) === Ağustos === * 18 Ağustos - Roman Polanski, Polonya asıllı yönetmen * 28 Ağustos - Régis Barailla, Fransız siyasetçi (ö. 2016) === Eylül === * 7 Eylül **Alenka Goljevscek, Slovenyalı oyun yazarı (ö. 2017) **Ela Bhatt, Hintli hukukçu, aktivist ve hayırsever * 8 Eylül - Michael Frayn, İngiliz oyun yazarı * 19 Eylül - Gilles Archambault, Kanadalı roman yazarı * 27 Eylül - Lina Medina, Dünya'nın bilinen en genç annesi === Ekim === * 24 Ekim - Suna Pekuysal, Türk tiyatrocu (ö. 2008) === Kasım === * 7 Kasım - Dušan Šinigoj, Sloven politikacı, eski Slovenya Sosyalist Cumhuriyeti başbakanı. === Aralık === * 16 Aralık - Billy Kinard, Amerikalı Amerikan futbolu oyuncusu ve antrenörü (ö. 2018) Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Bekir Yıldız, Türk öykü yazarı (ö. 1998) * Osman Göktan, Türk futbolcu * Arif Nusret Say (ö. 1995) Uluslararası Halter Federasyonu Denetleme Kurulu üyesi. * Beklan Algan, Tiyatro ve sinema oyuncusu, yazar, yönetmen. (ö. 27 Eylül 2010) * Eralp Akkoyunlu, dünyayı dolaşan 5. Türk denizcidir. * Gündüz Gökçe, Türkiye Millî Su Topu takımının kaptanlığını yapmış eski bir sporcudur. *Âşık Ummani, Türk halk ozanı (ö. 1984) == Ölümler == * 6 Mayıs - Li Ching-Yuen - 256 yıl yaşamış insan (d. 1677) * 17 Aralık - Thubten Gyatso == 1933 Nobel ödülünü kazananlar == * Barış : * Edebiyat : * Fizik : * Kimya : * Tıp :
== Olaylar == * 16 Ocak - Irak, Mihver devletlerine savaş ilan etti. * 2 Şubat - Stalingrad Muharebesi Alman 6. ordusunun teslim olmasıyla sona erdi. * 13 Mayıs - Kuzey Afrika'daki Alman ve İtalyan birlikleri teslim oldu. * 19 Temmuz - II. Dünya Savaşı sırasında Adolf Hitler, Benito Mussolini liderliğindeki İtalyan Heyeti ile Feltre görüşmesini gerçekleştirdi. * 3 Eylül - Müttefik kuvvetler Salerno üzerinden İtalya anakarasına girdiler. * 8 Eylül - İtalya müttefiklere teslim oldu. * 12 Aralık - Erwin Rommel Batı Avrupa’daki Alman birliklerinin komutanlığına atandı. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Uğur Dündar, Usta gazeteci. * 2 Ocak - Barış Manço, Türk besteci, şarkı sözü yazarı, gezgin ve TV programı yapımcısıdır (ö. 1999) * 11 Ocak - Oscar Bronner, gazete sahibi ve ressam. * 23 Ocak - Özhan Canaydın (ö. 2010) === Şubat === * 5 Şubat - Mevlüde Genç, Türk-Alman aktivist ve barış elçisi (ö. 2022) * 22 Şubat : ** Terry Eagleton, İngiliz edebiyat kuramcısı ** Horst Köhler, Alman ekonomist, politikacı. Eski IMF başkanı, Almanya devlet başkanı. * 25 Şubat - George Harrison, Efsanevi The Beatles grubunun gitaristi. (ö. 2001) === Mart === * 10 Mart - Fikret Ünlü, Türk siyasetçi. * 13 Mart - Şevket Altuğ, Türk oyuncu. === Nisan === * 13 Nisan - Doreen Tracey, İngiliz- Amerikalı oyuncu ve sanatçı * 18 Nisan - Zeki Alasya, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu yönetmen === Mayıs === * 28 Mayıs - David Waltz, yapay zekâ alanına katkı yapmış Amerikalı bilgisayar bilimcisi (ö. 2012) === Haziran === * 8 Haziran - Şahan Arzruni, Türkiye Ermenisi klasik piyanist ve besteci * 30 Haziran - Florence Ballard, Amerikalı şarkıcı (The Supremes) (ö. 1999) * 30 Haziran - Bernard Kessedjian, Fransız diplomat (ö. 2007) === Temmuz === * 14 Temmuz - Rohana Wijeweera, Sri Lankalı siyasetçi (ö. 1989) === Ağustos === * 4 Ağustos - Vicente Alberto Álvarez Areces, İspanyol politikacı *30 Ağustos - Maria Baxa, sinema oyuncusu (ö. 2019) === Eylül === * 6 Eylül - Roger Waters, müzisyen (Pink Floyd kurucu üyesi) * 7 Eylül **Lena Valaitis, Alman şarkıcı **David Dein, İngiliz spor adamı * 9 Eylül **Başar Sabuncu, Türk oyuncu, senaryo yazarı ve yönetmen (ö. 2015) **Frank Clark, İngiliz futbolcu ve teknik direktör **Hélène Vincent, Fransız oyuncu ve tiyatro yönetmeni **Art LaFleur, Amerikalı oyuncu (ö. 2021) **Madeline Kripke, dünyanın en büyük sözlük koleksiyonlarından birine sahip kitap koleksiyoncusu (ö. 2020) * 16 Eylül - Anne-Marie Minvielle, Fransız gazeteci (ö. 2019) === Ekim === * 29 Ekim - Müjdat Gezen, tiyatrocu, sinema ve dizi oyuncusu, şair, eğitmen === Kasım === * 5 Kasım - Sam Shepard, Amerikalı oyun yazarı, yazar,aktör. * 13 Kasım - Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu * 18 Kasım- Zühtü Bayar, Türk şair ve yazar === Aralık === * 11 Aralık ** John Ayldon, İngiliz opera şarkıcısı (ö. 2013) ** John Denver, Amerikalı şarkıcı (ö. 1997) ** John Forbes Kerry, Amerikalı siyasetçi * 23 Aralık - Gianni Ambrosio, İtalyan piskopos === Doğduğu tarih bilinmeyenler === * David Denby, Amerikalı sinema eleştirmeni, gazeteci ve yazar * Şahin Özyüksel, Türk heykeltıraş ve akademisyen (ö. 2011) * Cihat Aral, Türk ressam, profesör == Ölümler == === Ocak === * 7 Ocak - Nicola Tesla, Sırp asıllı fizikçi, mucit, makine mühendisi ve elektrik mühendisi (d. 1856). * 11 Ocak - Agustín Pedro Justo, Arjantin'in devlet başkanlarından (d. 1876) === Şubat === * 13 Şubat - Neyyire Neyir (gerçek adı Münire Eyüp Ertuğrul), Türk tiyatro ve sinema oyuncusu. (d. 1902) === Mart === * 28 Mart - Sergey Rahmaninov, Rus besteci (d. 1873) === Nisan === * 17 Nisan - Al Bowlly, şarkıcı, Jaz gitaristi, kompozitör (d. 1898) === Mayıs === * 16 Mayıs - James Ewing, Amerikalı patolog (d. 1885) === Temmuz === * Jean Moulin, Fransız Direnişi'nin lideri (d. 1899) === Ağustos === * 21 Ağustos - Henrik Pontoppidan, Danimarkalı yazar (d. 1857) === Kasım === * 5 Kasım - Frank Campeau, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1864) * 27 Kasım - Abdülhakim Arvâsi === Aralık === * 13 Aralık - İvan Kliun, Rus ressam (d. 1873) * 14 Aralık - Osman Nuri Özgen, Lazistan mebusu 1920 * 21 Aralık - Mahmut Esat Bozkurt ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler * Sadri Ertem Türk yazar. Öykü ve romanlarıyla tanınır. (d. 1900) == 1943 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. * Fizik – Otto Stern * Kimya – George de Hevesy * Fizyoloji veya Tıp – Carl Peter Henrik Dam, Edward Adelbert Doisy * Edebiyat – yok * Barış – yok
== Olaylar == * 5 Şubat - Anayasa'nın 2. Maddesi'nde yapılan değişiklikle, 6 ilke Anayasa metnine girdi: Türkiye Devleti Cumhuriyetçi, Milliyetçi, Halkçı, Devletçi, Laik ve İnkılapçıdır. Resmi Dili Türkçedir. Makam Ankara şehridir. * 21 Mart - Dersim İsyanı gerçekleşti. * 8 Mayıs - LZ 129 Hindenburg Alman zeplini yanmıştır. * 15 Haziran - 3008 sayılı iş kanunu yürürlüğe konulmuştur. * 8 Temmuz - Türkiye, Afganistan, İran ve Irak'la Sadabat Paktı'nı imzaladı. * 25 Ekim - Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü'nün yerine Celal Bayar'ı başbakan olarak atadı. * 16 Kasım - İran ve Irak sınırlarına ulaşacak olan Diyarbakır- Cizre demiryolunun temeli atıldı. === Tarihi bilinmeyenler === * İstanbul / Galata Rıhtımı'nda, Galata Yolcu Salonu inşa edildi. == Doğumlar == === Ocak === *4 Ocak - Dyan Cannon, Amerikalı oyuncu *17 Ocak - Alain Badiou, Fransız filozof * 30 Ocak - Boris Spassky, Rus satranç büyükustası === Şubat === * 3 Şubat - İrfan Atasoy, Türk oyuncu, yapımcı, senarist ve yönetmen * 5 Şubat - Cüneyt Arkın (Fahrettin Cüreklibatır), Türk tıp doktoru, dizi, sinema, tiyatro oyuncusu, senarist, yapımcı ve yönetmen (ö. 2022) * 20 Şubat - Ülkü Tamer, Türk şair, oyuncu ve çevirmen (ö. 2018) === Mart === * 6 Mart - Valentina Tereşkova, Rus kozmonot * 11 Mart - Aleksandra Zabelina, Sovyet eskrimci * 17 Mart - Ramdas Agarwal, Hint siyasetçi (ö. 2017) * 23 Mart - İbrahim Ebuleyş, Mısırlı iş insanı (ö. 2017) * 30 Mart - Warren Beatty, Amerikalı oyuncu === Nisan === * 1 Nisan - Yılmaz Güney, Türk sinema sanatçısı (ö. 1984) * 10 Nisan - Bella Ahmadulina, Tatar ve İtalyan kökenli şair * 25 Nisan - Marilyn B. Young, Amerikalı tarihçi ve akademisyen (ö. 2017) * 28 Nisan - Saddam Hüseyin, Iraklı siyasetçi (ö. 2006) === Mayıs === * 8 Mayıs - Ahmet Özacar, Türk futbolcu * 9 Mayıs - Rafael Moneo, İspanyol bir mimar * 13 Mayıs - Roger Zelazny, Polonyalı/Amerikalı bir yazar * 23 Mayıs - Jorge Martínez Boero, Arjantinli otomobil yarışçısı (ö. 2004) === Haziran === * 1 Haziran - Morgan Freeman, Amerikalı aktör ve yönetmen * 2 Haziran - Sally Kellerman, Amerikalı oyuncu * 11 Haziran - Robin Warren, Avustralyalı patolog * 27 Haziran - Joseph P. Allen, emekli NASA astronotu === Temmuz === * 12 Temmuz - Bill Cosby, Amerikalı oyuncu * 18 Temmuz - Hunter S. Thompson, Amerikalı gazeteci ve yazar (ö. 2005) === Ağustos === * 5 Ağustos - Akın Çakmakçı, Türk bürokrat (ö. 2001) === Eylül === * 7 Eylül - June Harding, Türk oyuncu (ö. 2019) * 8 Eylül - Les Wexner, Amerikalı milyarder iş insanı === Ekim === * 11 Ekim - Bobby Charlton, İngiliz futbolcu === Kasım === * 30 Kasım - Ridley Scott, İngiliz film yönetmeni === Aralık === * 1 Aralık - Willie Evans, Amerikan futbolcu * 17 Aralık - John Kennedy Toole, Amerikalı bir yazar * 26 Aralık - John Horton Conway, İngiliz matematikçi * 31 Aralık - Anthony Hopkins, Galler doğumlu sinema oyuncusu == Ölümler == * 8 Temmuz - Diana Abgar, Ermeni diplomat ve yazar (d. 1859) * 11 Ağustos - Edith Wharton, Amerikalı yazar ve moda tasarımcısı (d. 1862) * 2 Eylül - Pierre de Coubertin, Fransız Olimpiyat Oyunları kurucusu (d. 1863) * 14 Eylül - Tomáš Garrigue Masaryk, Çekoslovakya'nın kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı (d. 1850) * 30 Eylül - Miheil Cavahişvili, Gürcü yazar (d. 1880) * 30 Ekim - Aleksandr Şotman, Sovyet devlet adamı (d. 1880) * 28 Aralık - Maurice Ravel, Fransız besteci (d. 1875) * ? - Abdullah Azmi Efendi, Osmanlı Devleti devlet adamı (d. 1868) * ? - Kölemen Abdullah Paşa, Osmanlı Devleti harbiye nazırı, müşir (d. 1846) == 1937 Nobel ödülünü kazananlar == * Barış : * Edebiyat : * Fizik : * Kimya : * Tıp :
1938 (MCMXXXVIII) cumartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 14 Ocak ** Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı kuruluş kanunu kabul edildi. ** Türkiye-Irak-İran-Afganistan arasında aktedilen Sadabat Paktı, TBMM’de onaylandı. * 3 Mart - Suudi Arabistan'da petrol bulundu. * 12 Mart - Alman birlikleri Avusturya'ya girdi, ertesi gün Avusturya, Almanya'nın bir parçası olarak ilan edildi (Avusturya'nın ilhakı). * 30 Mart - Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği, Atatürk'ün hastalığına ilişkin ilk resmi bildiriyi yayımladı * 28 Mayıs - Alman otomobil üreticisi Volkswagen kuruldu. * 29 Eylül - Münih Antlaşması; Almanya, Birleşik Krallık, Fransa ve İtalya liderleri Çekoslovakya'da Sudetenland'ın Almanya ile birleşmesini, ancak Çek sınırının daha fazla aşılmamasını istediler. * 10 Ekim - Almanya, Sudetenland'ı işgal etti. * 10 Kasım ** Mustafa Kemal Atatürk'ün vefatı ** Kristal Gece: Berlin'de 7 bin Yahudi dükkânı yağmalandı, yüzlerce sinagog ateşe verildi, çok sayıda Yahudi öldürüldü. * 11 Kasım - Mustafa Kemal Atatürk'ün vefatıyla boşalan cumhurbaşkanlığına İsmet İnönü seçildi. * 23 Kasım - Adolf Hitler 5.000 markın üzerinde malı olan Yahudilere yüzde 20 oranında vergi koydu. * 26 Aralık - Cumhuriyet Halk Partisi'nin olağanüstü kurultayında Atatürk partinin 'kurucusu ve ebedî lideri', İnönü ise 'millî şef' ilan edildi. === Tarihi bilinmeyenler === * Bahriye Olayı gerçekleşti. Kemal Tahir ve Nâzım Hikmet yargılandı. * Polis Koleji kuruldu. * Dersim İsyanı gerçekleşti. == Doğumlar == === Ocak === * 25 Ocak - Etta James, Amerikalı blues, soul, R&B;, Rock&Roll;, gospel ve caz şarkıcısı (ö. 2012) * 30 Ocak - İslam Kerimov, 1990 yılından ölümüne dek Özbekistan devlet başkanı (ö. 2016) === Şubat === * 16 Şubat - Claude Jorda, Fransız hâkim === Mart === * 3 Mart - Bruno Bozzetto, İtalyan çizgi film animatörü * 24 Mart - Jean-Pierre Coffe, Fransız eleştirmen (ö. 2016) === Nisan === * 8 Nisan - Kofi Annan, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri * 20 Nisan - Andrew Vicari, Galli ressam === Mayıs === * 12 Mayıs - Fikri Sönmez, Türk aktivist, belediye başkanı === Temmuz === * 3 Temmuz - Bolo Yeung, Çinli aktör * 20 Temmuz - Deniz Baykal, Türk avukat ve siyasetçi * 20 Temmuz - Natalie Wood, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1981) * 24 Temmuz - José Altafini, İtalyan futbolcu === Ağustos === * 25 Ağustos ** David Canary, Amerikalı oyuncu (ö. 2015) ** Frederick Forsyth, İngiliz yazar * 27 Ağustos - Tanju Okan, Türk şarkıcı, müzisyen ve sinema oyuncusu (ö. 1996) === Eylül === * 8 Eylül - Wibke Bruhns, Alman televizyon sunucusu (ö. 2019) * 17 Eylül - H. H. ter Balkt, Hollandalı şair (ö. 2015) === Ekim === * 1 Ekim - Tunç Başaran, Türk yönetmen === Kasım === * 10 Kasım - Ogün Altıparmak, Türk eski millî futbolcu, spor yazarı ve menajer === Aralık === * 5 Aralık - Heidi Schmid, Alman eskrimci Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Yıldırım Gürses, Türk sanatçı, besteci ve yorumcu (ö. 2000) * Farid Farjad, Fars keman virtüözü * Lale Belkıs, Türk oyuncu, şarkıcı ve manken * Neşet Ertaş, Türk halk ozanı * Derviş Eroğlu, Kıbrıs Türkü siyasetçi, KKTC'nin üçüncü cumhurbaşkanı * Halit Akçatepe, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 2017) == Ölümler == * Mart - Albert Aublet, Fransız sanatçı ve ressam (d. 1851) * 1 Ağustos - Andrey Bubnov, Ekim Devrimi önderlerinden Bolşevik devrimci, Sol Muhalefet üyesi (d. 1883) * 10 Kasım - Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı (d. 1881) * 28 Kasım - William McDougall, İngiliz psikolog (d. 1871) Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * İşenalı Arabayev, Türkolog, dil bilimci, Kırgız dil biliminin kurucusu (d. 1882)
== Olaylar == * 13 Mayıs - Winston Churchill başbakan olarak ilk konuşmasını yaptı. * 15 Mayıs - ABD'nin Kaliforniya eyaletinde ilk McDonald's restoranı hizmete girdi. * 14 Haziran - Alman ordusu Paris'e girdi. * 9 Eylül - Macar ordusu 87 Roman'ı ve 6 Yahudiyi öldürmüştür. Bu olay daha sonra da Treznea Katliamı olarak anılmıştır. * 28 Ekim - İtalya Yunanistan'a saldırdı. == Doğumlar == === Ocak === * 4 Ocak – Gao Xingjian, Çin doğumlu yazar, Nobel Edebiyat Ödülü sahibi * 19 Ocak : ** Mike Reid, İngiliz sinema oyuncusu (ö. 2007) ** Güngör Mengi, Türk gazeteci (ö. 2023) * 22 Ocak – John Hurt, İngiliz sinema oyuncusu (ö. 2017) * 27 Ocak : ** Ahmet Kurtcebe Alptemoçin, eski Bursa milletvekili, bakan, iş insanı. ** James Cromwell, Amerikalı sinema oyuncusu * 28 Ocak – Carlos Slim, Meksikalı iş insanı * 29 Ocak – Katharine Ross, Amerikalı sinema oyuncusu === Şubat === * 15 Şubat - İsmail Cem, Türk politikacı ve gazeteci * 19 Şubat - Saparmurat Türkmenbaşı, Türkmenistanın ilk cumhurbaşkanı === Mart === * 2 Mart - Aydın Ilgaz, Türk yazar ve yayıncı, Rıfat Ilgaz'ın oğlu. * 26 Mart - James Caan, Amerikalı oyuncu * 26 Mart - Nancy Pelosi, Amerikalı politikacı === Nisan === * 25 Nisan - Al Pacino, Amerikalı Aktör,Yapımcı,Yönetmen,Senarist === Mayıs === * 12 Mayıs - Abbas Abdulla, Azeri şair (ö. 2019) * 20 Mayıs - Rasim Özdenören, Türk öykü ve deneme yazarı (ö. 2022) === Haziran === * 15 Haziran - Zübeyde Servet, Mısırlı oyuncu (ö. 2016) * 22 Haziran - Abbas Kiyarüstemi, İranlı yönetmen * 28 Haziran - Muhammed Yunus, Nobel Barış Ödülü sahibi Bangladeşli bankacı === Temmuz === * 1 Temmuz - Cahit Zarifoğlu, Türk şair, yazar, fikir adamı. * 6 Temmuz - Nursultan Nazarbayev, Kazak politikacı, cumhurbaşkanı. * 15 Temmuz - Robert Winston, İngiliz politikacı, bilim insanı. === Ağustos === * 7 Ağustos - Thomas Barlow, Amerikalı siyasetçi (ö. 2017) * 27 Ağustos - Amalia Fuentes, Filipinli oyuncu (ö. 2019) === Eylül === * 3 Eylül - Eduardo Galeano, Uruguaylı gazeteci * 7 Eylül **Dario Argento, İtalyan film yönetmeni, yapımcı ve senarist **Erkut Taçkın, Türk müzisyen (ö. 2020) * 9 Eylül - Cihangir Gaffari, İranlı aktör * 11 Eylül - Brian De Palma, Amerikalı film yönetmeni === Ekim === * 9 Ekim - John Lennon, The Beatles grubunun kurucusu, yazar, eylem adamı (ö. 1980) * 19 Ekim - Michael Gambon, İrlanda doğumlu sinema ve tiyatro oyuncusu. * 23 Ekim - Pelé, Brezilyalı futbolcu === Kasım === * 6 Kasım - Clara Janés, İspanyol şair, yazar ve çevirmen * 27 Kasım - Bruce Lee, Uzak Doğu dövüş sanatları ustası ve oyuncu (ö. 20 Temmuz 1973) Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Aşık Hüdai, (asıl adı Sabri Orak), halk şairi (ö. 2001) * Mehmet Kuşman - dünyada Urartuca yazıp okuyan 12 kişiden biri == Ölümler == === Ocak === * 21 Ocak - Einar Benediktsson, İzlandalı şair ve avukat === Mart === * 16 Mart - Selma Lagerlöf, Alman yazar (d. 20 Kasım 1858) * 22 Mart - İsmail Saip Sencer, Türk kütüphaneci (d. 31 Ocak 1873) === Mayıs === * 7 Mayıs - Louis Allyn, Amerikalı kimyager (d. 1874) * 14 Mayıs - Emma Goldman, anarko- komünist yazar (d. 1869) === Haziran === * 29 Haziran - Paul Klee, Alman kökenli İsviçreli ressam === Ağustos === * 21 Ağustos - Lev Troçki (d. 1879) === Kasım === * 11 Kasım - Muhittin Akyüz, Türk asker, diplomat, siyasetçi (d. 1870) === Aralık === * 21 Aralık - F. Scott Fitzgerald, İrlanda asıllı Amerikalı yazar. == 1940 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. * Fizik – yok * Kimya – yok * Tıp – yok * Edebiyat – yok * Barış – yok
== Olaylar == * 11 Mart - Türkiye, Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu'na (IMF) katıldı. * 12 Mart - Harry Truman, ABD Kongresi'nden, Türkiye ve Yunanistan'a Sovyetler Birliği baskısından kurtarılmaları için toplam 400 milyon dolarlık bir yardımda bulunulması ve bu devletlerin sivil ve askeri personeline ABD'de eğitim verilmesi için yetki istedi. * 16 Nisan - ABD, Texas'da amonyum nitrat yüklü Fransız bandıralı SS Grandcamp gemisinin limanda infilak etmesi sonucu gerçekleşen 1947 Texas City faciasında 581 kişi öldü, 5000 kişi yaralandı. ** Bernard Baruch ABD ve SSCB arasında yaşanan siyasi gerginlik için Soğuk Savaş tanımını kullandı. * 6 Temmuz - AK-47 saldırı tüfeğinin seri üretimine başlandı. * 14 Ağustos - Pakistan bağımsızlığını ilan etti. * 15 Ağustos - Hindistan bağımsızlığını ilan etti. * 14 Ekim - Chuck Yeager, Bell X-1 uçağı ile ses hızını aşan ilk insan oldu. * 26 Ekim - Irak'taki İngiliz askeri işgali sona erdi. * 27 Kasım - BJK İnönü Stadyumu Beşiktaş ile AIK Solna arasında oynanan özel maçla hizmete girdi. * 14 Aralık - Santiago Bernabéu Stadyumu hizmete girdi. Tarihi bilinmeyenler: * Türkiye'de hacca gidişlere izin verildi. 1917-1947 yılları arasında hacca gidiş için resmi izin bulunmamaktaydı. * Soğuk savaş başlamıştır == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 2 Şubat - Farrah Fawcett, Amerikalı film yıldızı. (ö. 25 Haziran 2009) === Mart === * 4 Mart - Jan Garbarek, caz sanatçısı * 22 Mart - Érik Orsenna, Fransız politikacı ve roman yazarı * 25 Mart - Elton John, İngiliz pop/rock şarkıcısı, beste yazarı ve piyanisttir === Nisan === === Mayıs === * 11 Mayıs - Butch Trucks, Amerikalı baterist ve müzisyen (ö. 2017) * 15 Mayıs - Niall Duthie, İskoç roman yazarı === Haziran === === Temmuz === * 12 Temmuz - Aslan Tkhakushinov,Adigey Cumhuriyeti üçüncü devlet başkanı,sosyolog * 20 Temmuz - Carlos Santana, Meksikalı gitarist ve söz yazarı * 26 Temmuz - Wiesław Adamski, Polonyalı heykeltıraş (ö. 2017) * 28 Temmuz - Elena Novikova-Belova, Rus eskrimci * 30 Temmuz - Arnold Schwarzenegger, Avusturyalı sinema oyuncusu, sporcu, siyasetçi === Ağustos === * 3 Ağustos - John Wesley, Amerikalı oyuncu ve eski asker * 10 Ağustos - Ian Anderson, İskoç şarkıcı, flütçü * 24 Ağustos - Paulo Coelho, Brezilyalı yazar === Eylül === * 5 Eylül - Serge Degallaix, Fransız diplomat * 8 Eylül **Ann Beattie, Amerikalı yazar **Rémi Brague, Fransız filozof **Halldór Ásgrímsson, İzlanda eski başbakanı (ö. 2015) **Yakov Gorelnikov, Kazak aktör ve siyasetçi (ö. 2022) * 9 Eylül - Emin Kansu, Türk doktor ve akademisyen === Ekim === * 3 Ekim - Zdenek Altner, Çek hukukçu (ö. 2016) * 26 Ekim ** Hillary Clinton, Amerikalı siyasetçi ve ABD Başkanı Bill Clinton'ın eşi ** Trevor Joyce, İrlandalı şair * 31 Ekim - Carmen Alborch, İspanyol siyasetçi (ö. 2018) === Kasım === * 30 Kasım - Sergio Badilla Castillo, Şilili şair, yazar === Aralık === * 26 Aralık - Kunio Okawara, Japon mekanik tasarımcı * 29 Aralık - Cozy Powell, İngiliz baterist (ö. 5 Nisan 1997) == Ölümler == === Ocak === * 25 Ocak - Al Capone, mafya lideri === Şubat === === Mart === * 21 Mart - Albert Cuny, Fransız dilbilimci (d.1869) * 31 Mart - Kadı Muhammed, Kürt siyasetçi === Nisan === * 7 Nisan - Henry Ford Amerikalı mühendis ve mucit (d. 1863) === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === * 27 Temmuz - Ivan Regen, Sloven biyolog (d. 1868) === Ağustos === === Eylül === * 21 Eylül - Harry Carey, Amerikalı oyuncu (d. 1878) === Ekim === * 1 Ekim - Olive Borden, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1906) === Kasım === === Aralık ===
== Olaylar == * 7 Ocak - Türkiye'de Demokrat Parti (DP) kuruldu * 10 Ocak - Radyo dalgaları kullanılarak dünya ve ay arasındaki mesafe ölçüldü. * 22 Ocak - Mahabad Cumhuriyeti kuruldu. * Hüsnü Savman, BJK'li Türk futbolcu (d. 1908) * 10 Nisan - Japonya'da kadınlar ilk kez oy kullandı. * 7 Mayıs - Tokyo Telekomünikasyon Mühendisliği Şirketi (bugünkü ismiyle Sony) kuruldu. * 31 Mayıs - Varto'da meydana gelen 5.7 lik depremde 839 kişi öldü. * 23 Haziran - Amerikan basketbol ligi kuruldu. * 21 Temmuz - Türkiye'de muhalefetin de katıldığı ilk genel ve tek dereceli seçim yapıldı.CHP 396, DP 61, Bağ. 7 milletvekilliği kazandı. * 4 Kasım - Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü kuruldu == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 5 Şubat - Charlotte Rampling, İngiliz oyuncu * 15 Şubat - Yves Cochet, Fransız siyasetçi ve yazar === Mart === * 5 Mart - Köksal Engür, Türk oyuncu (ö. 2023) === Nisan === * 1 Nisan - Iván Faragó, Macar satranç büyükustası (ö. 2022) === Mayıs === * 11 Mayıs - Jürgen Rieger, Alman avukat ve neo-Nazi siyasetçi (ö. 2009) * 20 Mayıs - Cher, Amerikalı şarkıcı, oyuncu === Haziran === * 15 Haziran **Demis Roussos, Yunan şarkıcı (ö. 2015) **Brigitte Fossey, Fransız oyuncu * 16 Haziran - Donald Trump, ABD'nin 45. devlet başkanı, eski iş insanı === Temmuz === * 6 Temmuz ** George W. Bush, ABD'nin 43. devlet başkanı ** Sylvester Stallone, Amerikalı sinema oyuncusu, senarist ve yönetmen === Ağustos === * 7 Ağustos - John C. Mather, Amerikalı astrofizikçi * 19 Ağustos - Bill Clinton, ABD'nin 42. devlet başkanı. === Eylül === * 5 Eylül - Freddie Mercury, İngiliz sanatçı * 7 Eylül - Francisco Varela, Şilili bir biyolog, filozof, sibernetikçi ve sinirbilimci (ö. 2001) * 8 Eylül **Cristina Stamate, Rumen oyuncu (ö. 2017) **Aziz Sancar, Türk biyokimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi **Halil Ergün, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 9 Eylül **Pablo Alarcón, Arjantinli oyuncu **Adrian Smith, İngiliz istatikçi === Ekim === * 1 Ekim - Ewa Kłobukowska, Polonyalı atlet === Kasım === * 4 Kasım - Robert Mapplethorpe, fotoğraf sanatçısı * 17 Kasım - Petra Burka, Kanadalı buz patenci === Aralık === * 12 Aralık - Stanislas Lefebvre de Laboulaye, Fransız diplomat * 30 Aralık - Patti Smith, Amerikalı müzisyen ve şair ; Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Pacita Abad, Filipinli ressam (ö. 2004) * Alain Boureau, Fransız tarihçi ve akademisyen == Ölümler == * 5 Şubat - George Arliss, İngiliz aktör (d. 1868) * 26 Şubat - Garbis Cancikyan, Ermeni şair (d. 1920) * 29 Haziran - Arthur Castrén, Fin siyasetçi (d. 1866) * 30 Haziran - Nikolay Morozov, Rus bilim insanı ve Yeni Kronoloji'nin kurucusu (d. 1854) * 13 Temmuz - Alfred Stieglitz, Amerikalı fotoğrafçı (d. 1864) * 15 Ekim - Hermann Göring, Alman siyasetçi, Reichstag Başkanı ve savaş suçlusu (d. 1893) ;Ölüm günü ve ayı bilinmeyenler * Dion Fortune, İngiliz okültist ve yazar
== Olaylar == === Ocak === * 1 Ocak - Sidney, Avustralya'da sıcaklık 45 °C'yi buldu; şehirde bu bir rekor. * 22 Ocak - Columbia Üniversitesi'nden bir grup bilim insanı uranyum atomunu parçalamayı başardı. * 24 Ocak – Şili’de 8.3 büyüklüğündeki depremde 28 bin kişi öldü. === Şubat === === Mart === * 15 Mart - Alman taburları Çekoslovakya'ya doğru yola çıktı. Amaçları, bir Alman denetiminde Moravya ve Bohem Kurtarılmış Bölgesi kurmaktı. * 18 Mart - Stalin, Hitler'e karşı Birleşik Krallık'tan resmen koalisyon isteğinde bulundu; ancak önerisi Chamberlain tarafından geri çevrildi. * 31 Mart - Atatürk'ün naaşı, Ankara Etnografya müzesinde 4 ay katafalkta kaldıktan sonra lahite konuldu (indirildi). === Nisan === * 1 Nisan - İspanya İç Savaşı, milliyetçi güçlerin zaferiyle sona erdi. * 7 Nisan - İtalyan taburları Arnavutluk'u işgal etti. === Mayıs === * 8 Mayıs - Türkiye ile Almanya arasında bir ticaret antlaşması imzalandı. * 12 Mayıs - Türkiye ile Birleşik Krallık Akdeniz bölgesindeki bir savaş veya çatışma olasılığına karşı, karşılıklı yardım ve dostluk deklarasyonu imzaladı. === Haziran === * 23 Haziran - Türkiye ile Fransa saldırmazlık antlaşması imzaladı; Fransa Hatay'ın Türkiye'ye verilmesini kabul etti. * 29 Haziran - Hatay Devleti Meclisi, oybirliğiyle Türkiye'ye katılma kararı aldı. === Temmuz === * 5 Temmuz - Hatay Devleti, Türkiye devleti'ne bağlandı. === Ağustos === * 23 Ağustos - Almanya ve Sovyetler Birliği, Moskova'da bir tarafsızlık anlaşması imzaladı. Bu gizli anlaşma, Doğu Avrupa'nın tamamen Almanya ve yandaşlarının çıkarlarına göre bölünmesine yönelik idi. * 26 Ağustos - Hitler bir açıklama ile Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Danimarka ve İsviçre'ye Almanlar tarafından asla zarar verilmeyeceğini belirtti. * 31 Ağustos ** Almanya’da yaptırılan Batıray denizaltısı denize indirildi. ** Alman Schutzstaffel taburları Polonya askerleri kılığında Gliewitz yakınlarındaki bir radyo istasyonuna sahte bir baskın yaptı. Amaçları Polonya askerinin saldırgan olduğunu göstererek diğer ulusların da desteğini almak ve bu sayede eli kulağında olan Polonya Seferi'ni haklı çıkarmak. === Eylül === * 3 Eylül - Sonlanacağı 1945 yılına kadar çok sayıda insanın hayatına mâl olacak II. Dünya Savaşı resmen başladı. Birleşik Krallık ve Fransa, Almanya'ya savaş ilan etti. Bu iki devleti sırasıyla Hindistan, Avustralya, Güney Afrika ve Yeni Zelanda takip etti. Ancak bu savaş ilanları yine de Almanya'nın Polonya'yı işgal etmesini engelleyemedi. Bu sebeple bu milletlerin Almanya'ya karşı açtığı savaş Fransızlar tarafından "drole de guerre" (Yapmacık Savaş) olarak isimlendirilmektedir. * 27 Eylül - Batıdan Almanlar ve doğudan Sovyetler tarafından işgal edilen Polonya, Varşova'nın düşüşüyle birlikte bu devletler tarafından her biri bir millete ait olacak şekilde iki parçaya bölündü. === Ekim === * 6 Ekim - Son Polonya taburları da Nazi Almanyası'na teslim oldu. Polonya'nın kayıpları: 700.000 esir (Almanlar tarafından), 200.000 esir (Ruslar tarafından); sayısı belli olmayan ancak 1,5-2 milyon civarı olduğu tahmin edilen ölü, yaklaşık 120.000 Polonya askeri de savaş alanından kaçarak dağıldı. Almanların Polonya kaybı yaklaşık 10.000 asker iken Rusların yalnızca birkaç yüz kişi olarak kayıtlara geçmiştir. * 19 Ekim - 15 yıl sürecek İngiliz-Fransız-Türk Karşılıklı Yardım ve İttifak Antlaşması Ankara'da imzalandı. === Kasım === * 8 Kasım - Adolf Hitler'e ilk defa suikast girişiminde bulunuldu. Münih'te bir biraevinde (Bürgerbräukeller) konuşma yapacağı yere bir marangoz olan George Elser tarafından bomba yerleştirildi. Hitler bombanın patlamasından 13 dakika önce olay mahallini terk ettiği için yara almadan kurtuldu. * 20 Kasım - BBC, Türkçe dahil 46 dilde radyo yayınlarına Denizaşırı Yayınlar Servisi adıyla başladı. * 30 Kasım - Sovyetler Finlandiya'yla savaşıyor ama işgal etmedi. Hemen arkasından Danimarka, İsveç ve Norveç bu konudaki tarafsızlıklarını ilan ettiler. === Aralık === * 15 Aralık - Rüzgâr Gibi Geçti filmi gösterime girdi * 27 Aralık - Erzincan'da meydana gelen 8 şiddetindeki depremde, Erzincan şehri haritadan tamamen silindi. Sarsıntının ardından, yaklaşık 33 bin kişi yaşamını yitirdi;100 binden fazla insan da evsiz kaldı. === Tarihi bilinmeyenler === * Ocak - Adolf Hitler, Reichstag konuşmasında, Avrupa'da bir savaşa gidildiğinde mutlak suretle "Tüm Yahudi kökenlilerin ortadan kaldırılabileceğini (Auswanderung oder Evakuierung)" ilk defa dile getirdi ve Alman toplumundan destek aldı. * Şubat - Japon ordusu Hainan Adası'nı işgal etti. == Doğumlar == === Ocak === * 6 Ocak ** Valeriy Lobanovski, Ukraynalı futbolcu (ö. 2002) ** Murray Rose, Avustralyalı yüzücü (ö. 2012) * 9 Ocak - Susannah York, İngiliz oyuncu (ö. 2011) * 22 Ocak - Alfredo Palacio, 22. Ekvador başbakanı === Şubat === * 25 Şubat - Oscar Fritschi, İsviçreli siyasetçi ve diplomat (ö. 2016) * 28 Şubat - Daniel C. Tsui, Amerikalı fizikçi === Mart === * 3 Mart - Hussaini Abdullahi, Nijeryalı üst düzey rütbeli eski asker ve siyasetçi (ö. 2019) * 17 Mart - Flo Steinberg, Amerikalı kadın çizgi romancı ve yayımcı. * 26 Mart - Étienne Draber, Fransız oyuncu (ö. 2021) * 27 Mart - Kartal Tibet, Türk sinema oyuncusu ve yönetmen (ö. 2021) === Nisan === * 1 Nisan - Alice MacGraw, Amerikalı manken ve sinema oyuncusudur. * 16 Nisan - Dusty Springfield, İngiliz pop müzik şarkıcısı (ö. 1999). === Mayıs === * 18 Mayıs - Peter Grünberg, Nobel Fizik Ödülü sahibi Alman fizikçi === Haziran === * 25 Haziran - Süha Göney, Türk Coğrafyacı === Temmuz === * 7 Temmuz - Robert Nixon, İngiliz çizer (ö. 2002) * 10 Temmuz - Ahmet Taner Kışlalı, eski Türk Kültür Bakanı, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi (ö. 1999) === Ağustos === * 9 Ağustos - Romano Prodi, İtalyan siyasetçi * 20 Ağustos - Javier Usabiaga Arroyo, Meksikalı iş insanı ve siyasetçi === Eylül === * 9 Eylül **Alexandre Benmakhlouf, Fransız hukukçu **Sharon Ambrose, Amerikalı siyasetçi (ö. 2017) **Froilan Tenorio, Amerikalı siyasetçi ve bürokrat === Ekim === * 8 Ekim - Paul Hogan, Avustralyalı aktör * 23 Ekim - Stanley Anderson, Amerikalı oyuncu (ö. 2018) === Kasım === * 18 Kasım - Margaret Atwood, Kanadalı yazar * 26 Kasım - Tina Turner, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu (ö. 2023) * 29 Kasım - Concha Velasco, İspanyol oyuncu === Aralık === === Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler === * Atacan Arseven, Tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu. * Ekrem Pakdemirli, Türk siyasetçi * Mehmet Konuralp, Sinan Ödülü sahibi Türk mimar. == Ölümler == === Ocak === * 28 Ocak - William Butler Yeats, İrlandalı şair, Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1865) === Şubat === * 5 Şubat - Gheorghe Țițeica, Rumen matematikçi (d. 1873) * 12 Şubat - Søren Sørensen, Danimarkalı biyokimyacı (d. 1868) === Mart === Bilinen bir ölüm yok === Nisan === === Mayıs === * 18 Mayıs - Gevrakizade Hacı Vehbi Efendi Konya belediye başkanı. === Haziran === Bilinen bir ölüm yok === Temmuz === * 7 Temmuz - Axel Hägerström, İsveçli filozof (d. 1868) === Ağustos === Bilinen bir ölüm yok === Eylül === * 23 Eylül - Sigmund Freud, Avusturyalı nörolog (d. 1856) === Ekim === Bilinen bir ölüm yok === Kasım === Bilinen bir ölüm yok === Aralık === Bilinen bir ölüm yok === Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler === * Ali Galip Pasiner, Korgeneral, Türk asker. (d. 1868) * Seyit Onbaşı - Türk asker (d. 1889) == 1939 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. * Fizik – * Kimya – * Tıp – * Edebiyat – * Barış – yok
1945 (MCMXLV) pazartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 1 Ocak - Fransa, BM'ye alındı. * 3 Ocak - Türkiye, Japonya ile ilişkisini kesti. * 23 Şubat - Türkiye, Almanya ve Japonya'ya savaş ilan etti. * 16 Nisan - Kızıl Ordu Berlin'e girdi ve Berlin Muharebesi başladı. * 2 Mayıs - Almanya, Berlin Muharebesi'nde Sovyetler Birliği'ne karşı yenildi. * 8 Mayıs ** Almanya, Sovyetler Birliği karşısındaki yenilgiyi takiben Müttefikler'e teslim oldu. ** Cezayir'in Setif şehrinde savaştan sonra vadedilen bağımsızlık için gösteri yapan halka makineli tüfek ile ateş açıldı, binlerce kişi öldürüldü. Olaylar 29 Mayıs'a dek devam etti. * 24 Mayıs - Krasnodar Kray içindeki Şapsığ Ulusal Rayonu lağvedildi. * 26 Haziran - Türkiye hükûmeti, San Francisco Konferansı'nda Birleşmiş Milletler kuruluş Antlaşmasını imzaladı. * 6 Ağustos - Amerika Birleşik Devletleri başkanı Harry S. Truman'ın emriyle Japonya'nın Hiroşima kentine atom bombası atıldı. * 9 Ağustos - Japonya'nın Nagasaki kentine atom bombası atıldı. * 10 Ağustos - Japonya'nın teslim olmasıyla II. Dünya Savaşı bitti. * 22 Ekim - 1945 Türkiye nüfus sayımı yapıldı * 24 Ekim - Birleşmiş Milletler kuruldu. * 16 Kasım - Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü'nun yasası Londra'da 44 ülkenin katılımıyla kabul edildi * 17 Ekim - Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi açıldı. * 20 Kasım - Nürnberg Mahkemeleri kuruldu ve davalar başladı. === Tarihi bilinmeyenler === * Nisan - Amerika Birleşik Devletleri birlikleri Leipzig, Karl-Marx-Stadt ve Münih’i aldı. * Uluslararası Adalet Divanı, BM nezdinde Hollanda'nın Lahey şehrinde kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === * 21 Ocak - Ahmed Hulusi, Araştırmacı Yazar * 29 Ocak ** Tom Selleck, Emmy Ödülü sahibi Amerikalı aktör ** Aleksandr Gutman, Rus yönetmen (ö. 2016) === Şubat === * 2 Şubat - Mehmet Tomak, Türk fizikçi ve akademisyen * 4 Şubat - Ümran Baradan, Türk seramik sanatçısı, ressam === Mart === * 13 Mart - Anatoli Fomenko, Rus matematikçi ve Yeni Kronoloji'nin yazarlarından biri * 19 Mart - Cem Karaca, Türk rock müziği sanatçısı ve oyuncu (ö. 2004) * 30 Mart - Eric Clapton, blues gitaristi, şarkıcı ve besteci. === Nisan === * 7 Nisan - Farid Ali, Bangladeşli oyuncu (ö. 2016) * 15 Nisan ** Pınar Kür, Türk yazar ** İstemihan Taviloğlu, Türk besteci ve müzik eğitimcisi (ö. 2006) * 25 Nisan - Özdemir Özok, Türk hukukçu (ö. 2010) === Mayıs === * 3 Mayıs - Yaşar Çağbayır, Türk yazar ve araştırmacı * 3 Mayıs - Arleta, Yunan müzisyen (ö. 2017) * 11 Mayıs - Şirin Cemgil, 1968 kuşağının gençlik hareketinin öncülerinden, hukukçu (ö. 2009) * 14 Mayıs - Yochanan Vollach, İsrailli futbolcular === Haziran === * 9 Haziran - Betty Mahmudi, Amerikalı yazar. * 28 Haziran - Türkân Şoray, sinema oyuncusu * 29 Haziran - Ahmet Azcanlı, Türk araştırmacı ve yazar === Temmuz === * 6 Temmuz - Bill Plager, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu (ö. 2016) * 16 Temmuz - Çetin Tekindor, Türk oyuncu * 28 Temmuz - Faruk Süren, Türk iş insanı, eski Galatasaray başkanı * 29 Temmuz - Mircea Lucescu, Rumen futbolcu ve teknik direktör === Ağustos === * 14 Ağustos - Mahir Çayan, Türkiye Halk Kurtuluş Partisi lideri (ö. 1972) * 15 Ağustos - Alain Marie Juppé, Fransız merkez sağ siyasetçi. * 24 Ağustos - Vince McMahon, Amerikalı güreşçi ve WWE başkanı === Eylül === * 1 Eylül - Mustafa Balel, Türk yazar * 3 Eylül - Ferdi Akarnur, Türk oyuncu * 7 Eylül **Andrea Santoro, İtalyan misyoner rahip (ö. 2006) **Jacques Lemaire, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu * 8 Eylül - Sheikh Md Abdullah, Bangladeşli politikacı (ö. 2020) * 9 Eylül - Erbil Tuşalp, Türk gazeteci ve yazar * 10 Eylül - Dennis Burkley, Amerikalı oyuncu (ö. 2013) * 18 Eylül - Katya Paskaleva, Bulgaristanlı film ve sahne aktrisi === Ekim === * 16 Ekim - Muammer Hacıoğlu, Türk şair, (ö. 1992) *18 Ekim - Yıldo, Türk şovmen, dizi oyuncusu * 19 Ekim - Yücel Erten, Türk tiyatro yönetmeni, oyuncu, yazar * 31 Ekim - Zahra Rahnavard, İranlı yazar, ressam, heykeltıraş ve siyasetbilimci === Kasım === * 12 Kasım - Neil Young, Kanadalı şarkıcı * 15 Kasım - Ferdi Tayfur, Türk besteci, şarkıcı, şair, yazar, yönetmen, senarist ve oyuncu * 23 Kasım - Muhammed Avad Taceddin, Mısırlı hekim, akademisyen ve siyaseçti === Aralık === * 22 Aralık - Tülay Eratalay, Türk sinema yönetmeni, prodüktör, senaryo yazarı Doğum günü ve ayı bilinmeyenler * Ömer Madra, yazar, gazeteci, radyo programcısı. Açık Radyo'nun kurucusu. * Yalvaç Ural, Türk yazar * Şevket Ruacan, Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi Kurucu Dekanı. * Naim H. Alemdaroğlu, Türk mühendis ve iş insanı. * Soner Ağın, Tiyatro, sinema ve seslendirme sanatçısı, yönetmen (ö. 2002) * Başak Doğru, spiker (ö. 2023) == Ölümler == === Ocak === * 3 Ocak - Edgar Cayce, Amerikalı ünlü medyum (d. 1877) * 31 Ocak - Eddie Slovik, II. Dünya Savaşı sırasında ABD ordusunda er rütbesinde asker (d. 1920) === Şubat === * 3 Şubat - Roland Freisler, Nazi Almanyası'nın Adalet Bakanı ve müsteşarı (d. 1893) * 5 Şubat - Violette Szabo, II. Dünya Savaşı esnasında Birleşik Krallık yararına çalışmış İngiliz casusu (d. 1921) * 14 Şubat - Otto Kittel, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası'nın en çok uçak düşüren 4. As Pilotu (d. 1917) * 22 Şubat - Osip Brik, Rus avangart yazar ve edebiyat eleştirmeni (d. 1888) * 23 Şubat - Aleksey Nikolayeviç Tolstoy, Rus şair, roman ve oyun yazarı (d. 1883) === Mart === * 12 Mart - Friedrich Fromm, Nazi Almanyası'nın Generaloberst'i (d. 1888) * 23 Mart ** Elisabeth de Rothschild, Yahudi asıllı Rothschild Ailesi mensubu (d. 1902) ** Tadamichi Kuribayashi, II. Dünya Savaşı sırasında Japon İmparatorluğu generali (d. 1891) * 26 Mart - David Lloyd George, Britanyalı siyasetçi, 1916-1922 arasında başbakan. (d. 1863) * 27 Mart - Halit Ziya Uşaklıgil, Türk yazar (d. 1866) * 31 Mart - Hans Fischer, Alman kimyager (d. 1881) === Nisan === * 5 Nisan ** Heinrich Krippel, Avusturyalı heykeltıraş, ressam, bakır oymacısı ve illüstratör (d. 1883) ** Karl Otto Koch, Nazi Almanyası'nda Albay ve toplama kampı komutanı (d. 1897) * 9 Nisan ** Dietrich Bonhoeffer, Nazizm karşıtı Alman teolog (d. 1906) ** Wilhelm Canaris, Alman amiral, Nazi Almanyası'nda Abwehr başkanı (d. 1887) ** Georg Elser, Hitler'e karşı başarısız suikast girişiminde bulunan Alman marangoz (d. 1903) ** Hans Oster, Nazi Almanyası'nda Wehrmacht generali (d. 1887) * 12 Nisan - Franklin D. Roosevelt, Amerika Birleşik Devletleri'nin 32. Başkanı. (d. 1882) * 22 Nisan - Käthe Kollwitz, Alman ressam, oymabaskı sanatçısı ve heykeltıraş (d. 1867) * 24 Nisan - Ernst- Robert Grawitz, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası'nda doktor ve SS- Reichsarzt (d. 1899) * 28 Nisan - Benito Mussolini, 1922-1943 yılları arasında İtalya Krallığı'nın ve 1943-1945 yılları arasında İtalyan Sosyal Cumhuriyeti'nin lideri (d. 1883) * 30 Nisan ** Adolf Hitler, 1933-1945 yılları arasında Almanya'nın lideri (d. 1889) ** Eva Braun, Adolf Hitler'in uzun süreli hayat arkadaşı ve kısa bir süre için nikahlı eşi (d. 1912) === Mayıs === * 2 Mayıs - Hans Krebs, Nazi Almanyası Piyade Generali ve OKH başkanı (d. 1898) * 22 Mayıs ** Heinrich Himmler, Nazi Almanyası'nda SS lideri ve ideoloğu (d. 1900) ** Walter Krüger, Nazi Almanyası'nda Waffen SS generali (d. 1890) === Haziran === * 8 Haziran ** Robert Desnos, Fransız şair. ** Karl Hanke, Alman siyasetçi ve SS subayı (d. 1903) === Temmuz === * 20 Temmuz - Paul Valéry Fransız yazar ve şair. === Ağustos === * 18 Ağustos - Subhas Chandra Bose, Hindistan Bağımsızlık Hareketi'nin siyasi lideri (d. 1897) === Eylül === * 18 Eylül ** Lutpulla Mutellip, Uygur şair (d. 1922) ** Volin, Rus anarşist (d. 1882) * 26 Eylül ** Béla Bartók, Macar besteci (d. 1881) ** Kiyoşi Miki, Japon felsefeci (d. 1897) === Ekim === * 24 Ekim - Vidkun Quisling, Norveçli politikacı (d. 1887) * 31 Ekim - Henry Ainley, İngiliz sahne ve sinema oyuncusu (d. 1879) === Kasım === * 20 Kasım - Francis William Aston, Nobel ödülü sahibi Britanyalı kimyager ve fizikçi (d. 1877) === Aralık === * 13 Aralık ** Irma Grese, Nazi Almanyası'nda toplama kamplarında görevli memur (d. 1923) ** Josef Kramer, Adolf Hitler'in baş yardımcısı ve emir subayı (d. 1906) * 16 Aralık - Fumimaro Konoe, Japon siyaset adamı ve başbakan (d. 1891) * 21 Aralık - George S. Patton, Amerikalı asker Öldüğü günü ve ayı bilinmeyenler * Andor Endre Gelleri, Macar yazar. (d. 1908) == Ayrıca == *1945'te Türkiye == Dış bağlantılar ==
== Olaylar == * 7 Ocak - Davenport, Iowa'da bir hastanede çıkan yangında 41 kişi öldü. * 8 Şubat - Stasi kuruldu. * 1 Mart - Karayolları Genel Müdürlüğü kuruldu. * 3 Mayıs - Milliyet gazetesi kuruldu. * 14 Mayıs - 1950 Türkiye Cumhuriyeti genel seçimleri * 22 Mayıs - İsmet İnönü'nün cumhurbaşkanlığı süresinin bitmesi, Celal Bayar'ın cumhurbaşkanı seçilmesi. * 16 Haziran - Ezanın Arapça okunması yasağı kaldırıldı. * 25 Haziran - Kuzey Kore birliklerinin 38. enlemin güneyine saldırmasıyla Kore Savaşı resmen başladı. * 29 Haziran - Türkiye, Kore Savaşı'nda Güney Kore'ye yardım edeceğini bildirdi. * 16 Temmuz - Uruguay, Brezilya'yı final maçında 2-1 mağlup ederek 1950 Dünya Kupası'nı kazandı. * 21 Eylül - Kore Savaşı'nda görev yapacak ilk Türk Tugayı hareket etti. * 4 Eylül - Türkiye'de "Hasbi Tembel Er" olarak bilinen çizgi karikatür serisi Beetle Bailey yayınlanmaya başlandı. == Doğumlar == === Ocak === * 5 Ocak - Mehmet Mümtaz Tuzcu, Türk şair * 16 Ocak - Daniel Vischer, İsviçreli siyasetçi (ö. 2017) === Şubat === * 10 Şubat - Mark Spitz, Amerikalı yüzücü * 18 Şubat - Cybill Shepherd, Amerikalı aktris === Mart === * 13 Mart - William H. Macy, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu. * 20 Mart - William Hurt, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2022) * 22 Mart ** Hugo Egon Balder, Alman komedyen, oyuncu ve sunucu ** Goran Bregović, Bosnalı Sırp-Hırvat besteci, gitarist ve şarkıcı * 23 Mart - Franziska Walser, Alman oyuncu * 30 Mart - Robbie Coltrane, İskoç oyuncu === Nisan === * 2 Nisan - Eleanor Barooshian, Amerikalı şarkıcı (ö. 2016) * 6 Nisan - Jorge Fernández Díaz, İspanyol siyasetçi ve bakan * 19 Nisan - Jacques Herzog, İsviçreli mimar * 27 Nisan - Christian Zacharias, Alman orkestra şefi === Mayıs === * 3 Mayıs - Mary Hopkin, Galli folk şarkıcısı * 8 Mayıs - Pierre de Meuron, İsviçreli mimar * 11 Mayıs – Gary Alan Fine, Amerikalı sosyolog * 13 Mayıs - Stevie Wonder, Amerikalı şarkıcı ve besteci === Haziran === * 6 Haziran - Cem Ersever, Türk asker * 10 Haziran - Rasim Kara, Türk kaleci ve teknik direktör * 25 Haziran - Michel Côté, Kanadalı oyuncu === Temmuz === * 9 Temmuz - Viktor Yanukoviç, Ukraynalı siyasetçi === Ağustos === * 21 Ağustos - Patrick Juvet, İsviçreli şarkıcı, model *26 Ağustos ** Ahmet Özhan, Türk şarkıcı ** Suavi, Türk müzisyen ** Arlene Gottfried, Amerikalı fotoğrafçı (ö. 2017) === Eylül === * 4 Eylül - Aleksandar Berček, Sırp aktör * 7 Eylül **Julie Kavner, Amerikalı film ve televizyon oyuncusu, komedyen ve dublajcı **Mário Sérgio, Brezilyalı eski futbolcu ve teknik direktör * 8 Eylül **James Mattis, 26. Amerika Birleşik Devletleri savunma bakanı * 21 Eylül - Hale Soygazi, Türk oyuncu * 29 Eylül ** Şerif Benekçi, Türk yazar (ö. 2008) ** Christian Vigouroux, Fransız bürokrat === Ekim === * 1 Ekim - Ali Faik Ozansoy, Türk şair * 28 Ekim **Faruk Bal, Türk devlet bakanı, hukukçu **Muzaffer Tekin, Türk asker (ö. 2015) * 29 Ekim - Abdullah Gül, Türk politikacı, eski başbakan ve cumhurbaşkanı === Kasım === * 5 Kasım - Thorbjørn Jagland, siyasetçi, başbakan * 28 Kasım - Ed Harris, Amerikalı aktör === Aralık === * 29 Aralık - Edip Akbayram, Türk müzisyen == Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler == * Önder Açıkalın, Türk oyuncu. (ö. 2000) * Ahmet Altan, Türk yazar * Işın Çelebi, Türk siyasetçi. * Nihat Nikerel, Sinema ve dizi oyuncusu, yazar (ö. 2009) * Vladimir Samojenkov == Ölümler == === Ocak === * 8 Ocak - Joseph Alois Schumpeter, Avusturyalı iktisatçı ve siyaset bilimci * 15 Ocak - Alma Karlin, Sloven yazar (d. 1889) * 21 Ocak - George Orwell, İngiliz yazar (d. 1903) === Şubat === * 3 Şubat - Karl Seitz, Avusturyalı siyasetçi ve devlet adamı (d. 1869) === Nisan === * 2 Nisan - Recep Peker, eski başbakanlardan (d. 1888) * 10 Nisan - Mareşal Fevzi Çakmak, Kurtuluş Savaşı'nın büyük komutanlarından (d. 1876) === Ağustos === === Ekim === * 1 Ekim - Faik Ali Ozansoy, Türk şair (d. 1876) === Kasım === * 15 Kasım - Orhan Veli Kanık, Türk şair (d. 1914) == Ayrıca bakınız == * 1950'de edebiyat
== Olaylar == * 1 Ocak - Endonezya'da Hollandalı askerler Cava'yı ele geçirdi. * 17 Şubat - Türkiye, Avrupa Kalkınması İcra Konseyi'ne katıldı. * 2 Mart - Bir B-50 Superfortress ile ilk kez bir uçakla durmaksızın tam dünya turu gerçekleştirildi. * 1 Nisan ** Türkiye İnsan Hakları Evrensel Beyannamesine katıldı. ** Newfoundland, Kanada'ya katıldı. ** İrlanda Bağımsız Devletini oluşturan Güneydeki 26 vilâyet birleşerek İrlanda Cumhuriyeti'ni oluşturdu. * 4 Nisan - Kuzey Atlantik Antlaşması imzalandı. * 4 Mayıs - Torino FC futbol takımı oyuncuları ve yöneticilerini taşıyan uçak, Lizbon dönüşünde iniş sırasında Superga Bazilikası'nın duvarına çarparak düştü. Kazada uçaktaki 31 kişiden kurtulan olmadı. * 11 Mayıs - Siyam, ismini Tayland olarak değiştirdi. * 23 Mayıs - Batı Almanya'nın kurulduğu ilan edildi. * 8 Haziran - George Orwell'ın Bin Dokuz Yüz Seksen Dört adlı romanı yayımlandı. * 14 Haziran - ABD, Hermes Projesi kapsamında bir V-2 roketi ile ilk kez uzaya maymun gönderdi. * 27 Temmuz - İlk jet motorlu ticari yolcu uçağı De Havilland Comet, İngiltere'de ilk uçuşunu gerçekleştirdi. * 3 Ağustos - Amerika Basketbol Birliği ve Ulusal Basketbol Ligi'nin birleşmesi ile Ulusal Basketbol Birliği kuruldu. * 9 Ağustos - Türkiye, Avrupa Konseyi üyesi oldu. * 29 Ağustos - Sovyetler Birliği ilk başarılı nükleer bomba denemesini gerçekleştirdi. * 7 Eylül - Batı Almanya'nın kurulduğu ilan edildi. * 9 Eylül - Montreal - Baie- Comeau seferini yapan 108 sefer sayılı Canadian Pacific Air Lines uçağı, bir yolcunun kendisini öldürmek isteyen kocası tarafından valizine yerleştirilen zaman ayarlı dinamit sebebiyle havada infilak etti. Uçaktaki 23 kişiden kurtulan olmadı. * 1 Ekim ** Çin Halk Cumhuriyeti, Mao Zedong önderliğinde kuruldu. ** Ankara Devlet Tiyatrosu kuruldu. Küçük Tiyatro ve Büyük Tiyatro sahneleri açıldı. * 7 Ekim - Doğu Almanya'nın kurulduğu ilan edildi. * 16 Ekim - Yunan İç Savaşı ulusal ordunun zaferi ile sonuçlandı. * 17 Ekim - Yolcu gemisi SS Noronic'in Toronto Limanı'nda yanması sonucu 118 kişi öldü. * 12 Kasım - Volkswagen Tip 2'nin seri üretimine başlandı. * 11 Aralık - Birleşmiş Milletler, Filistinli mültecilerin kendi topraklarına dönme hakkını kabul etti. * 28 Aralık - Ankara - Konya Karayolu ulaşıma açıldı. === Tarihi bilinmeyenler === * Çin Cumhuriyeti'nde Mao Zedong Pekin'i ele geçirdi. * Türkiye'de harita mühendisi yetiştiren ilk bölüm Yıldız Teknik Üniversitesi'nde açıldı. == Doğumlar == === Ocak === * 5 Ocak - Anne-Marie Lizin, Belçikalı siyasetçi (ö. 2015) * 24 Ocak - John Belushi, Amerikalı komedyen, oyuncu, yazar, müzisyen * 10 Ocak - Kemal Derviş, Türk ekonomist ve siyasetçi (ö. 2023) === Şubat === * 15 Şubat - Esat Oktay Yıldıran, Türk Subayı * 17 Şubat - Engin Varol, Türk ressam * 20 Şubat - Ivana Trump, Çek iş insanı (ö. 2022) * 25 Şubat ** Emin Maluf, Lübnanlı yazar ** Esmeray, Türk oyuncu ve vokalist (ö. 2002) === Mart === * 21 Mart - Slavoj Žižek, Sloven filozof * 26 Mart - Patrick Süskind, Alman yazar. * 29 Mart - Kayahan Açar, Türk pop müziği sanatçısı === Nisan === * 15 Nisan - Kadir İnanır, Türk sinema sanatçısı === Mayıs === * 3 Mayıs - Alain Lacabarats, Fransız hukukçu * 9 Mayıs - Kerstin Alm, Fin siyasetçi === Haziran === * 2 Haziran - Tommy Mandel, Amerikalı müzisyen *5 Haziran - Ken Follett, tarihsel ve gerilim türü romanlar yazan Galli yazardır. * 12 Haziran - Muhammed Abdu, Suudi müzisyen * 14 Haziran - Ahmed Zahir, Afgan müzisyen (ö. 1979) * 18 Haziran - Jarosław Kaczyński, Polonyalı siyasetçi, başbakan. * 22 Haziran ** Meryl Streep, Amerikalı oyuncu, ** Ebi - İranlı pop şarkıcısı * 25 Haziran - Brigitte Mohnhaupt, Alman gazeteci, marksist felsefeci, Kızıl Ordu Fraksiyonu mensubu === Temmuz === * 1 Temmuz - Mustafa Yaman, Türk siyasetçi === Ağustos === * 1 Ağustos - Kurmanbek Bakiyev, Kırgızistan cumhurbaşkanı * 12 Ağustos - Mark Knopfler, İngiliz müzisyen * 13 Ağustos - Prof. Sencer Ayata Türk sosyoloji profesörü ve sosyal demokrat düşünür * 14 Ağustos - Aram Gasparoviç Sarkisyan, Ermeni politikacı, Ermenistan Komünist Partisi'nin son genel sekreteri * 31 Ağustos - Richard Gere, Amerikalı aktör === Eylül === * 5 Eylül - Sami Ezzib, Filistin asıllı İsviçreli hukukçu * 7 Eylül **Gloria Gaynor, Amerikalı şarkıcı **Carlos Lehder, Alman-Kolombiyalı uyuşturucu baronu * 9 Eylül - John Curry, Olimpiyat ve Dünya Şampiyonu İngiliz buz patenci === Ekim === * 8 Ekim - Suavi Eren, Türk oyuncu * 13 Ekim - Tarık Akan, Türk oyuncu (ö. 2016) * 22 Ekim - Arsène Wenger Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Güneş Taner, Türk siyasetçi. * Hulki Aktunç, şair ve yazar * Evin Esen, Türk dizi ve tiyatro oyuncusu. (ö. 2012) == Ölümler == * 21 Şubat - Ali Çetinkaya, Türk asker siyaset ve devlet adamı. * 4 Haziran - Maurice Blondel, Fransız düşünür. * 12 Şubat - Hasan el- Benna, Müslüman Kardeşler'in kurucusu
1942 (MCMXLII) perşembe günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 24 Şubat - ABD'nin Los Angeles kentinde Japonlar tarafından hava taarruzu gerçekleştirildiği zannedilerek taarruz alarmı verildi. Gece boyunca kent seması projektörlerle aydınlatılarak uçaksavar atışı yapıldı, çıkan panik yüzünden 5 kişi öldü. * 14 Temmuz - Atılay faciası. Atılay denizaltısı eğitim dalışı yaptı, bir daha su yüzüne çıkmadı. 37 subay ve er öldü. * 9 Ağustos - Kuşatma altındaki Leningrad'da Shostokovich'in Leningrad Senfonisi seslendirildi. * 23 Ağustos - Stalingrad Muharebesi başladı. * 11 Kasım - Varlık Vergisi çıkarıldı. == Doğumlar == === Ocak === * 8 Ocak - Stephen Hawking, İngiliz fizikçi ve evrenbilimci (ö. 2018) * 17 Ocak - Muhammed Ali, Amerikalı boksör (ö. 2016) * 25 Ocak - Eusébio da Silva Ferreira, Portekizli futbolcu (ö. 2014) === Şubat === * 22 Şubat - Paulo Henrique Amorim, Brezilyalı gazeteci (ö. 2019) === Mart === * 2 Mart - Lou Reed - Amerikalı rock and roll şarkıcısı ve güftecisi (ö. 2013) * 13 Mart - Scatman John, Amerikalı sanatçı (ö. 1999) * 14 Mart - Emin Çölaşan, Türk gazeteci * 15 Mart - Molly Peters, İngiliz oyuncu (ö. 2017) *25 Mart - Aretha Franklin, Amerikalı şarkıcı ve müzisyen (ö. 2018) === Nisan === * 1 Nisan - Savaş Dinçel, Türk tiyatro sanatçısı, karikatürist, sinema oyuncusu ve yönetmeni (ö. 2007) * 5 Nisan - Pascal Couchepin, İsviçreli politikacı * 13 Nisan - Ataol Behramoğlu, şair, yazar, çevirmen, edebiyatçı * 17 Nisan - David Bradley, İngiliz oyuncu * 26 Nisan - Manfred Korfmann, Alman arkeolog (ö. 2005) === Mayıs === * 2 Mayıs - Ömür Göksel, Türk pop müziği ses sanatçısı * 28 Mayıs - Mehmet Ulay, Türk oyuncu === Haziran === * 17 Haziran- Doğu Perinçek, İşçi Partisi (Türkiye) Genel Başkanı, yazar * 26 Haziran - Candan Tarhan, Türk futbolcu ve teknik adam (ö. 1989) * 30 Haziran - Şener Kökkaya, tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, sahne amiri, yönetmen === Temmuz === * 2 Temmuz - Ahmet Türk, Demokratik Toplum Partisi eski genel başkanı Türk siyasetçi * 10 Temmuz - Ronnie James Dio, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı * 13 Temmuz - Harrison Ford, Amerikalı aktör === Ağustos === * 2 Ağustos - Isabel Allende, Şilili yazar * 7 Ağustos - Tobin Bell, Amerikalı oyuncu * 19 Ağustos - Jorgelina Aranda, Arjantinli oyuncu, model ve şarkıcı (ö. 2015) * 20 Ağustos - Kuzey Vargın, Türk oyuncu (ö. 2017) === Eylül === * 6 Eylül - Türker Arslan, Türk avukat ve eski TFF tahkim kurulu başkanı * 8 Eylül - Želimir Žilnik, Alman senalist ve yapımcı * 9 Eylül **Ataman Yalgın, Türk büyükelçi (ö. 2021) **Ted Herold, Alman rock and roll şarkıcısı ve aktör (ö. 2021) === Ekim === * 6 Ekim - Britt Ekland, İsveçli film oyuncusu === Kasım === * 2 Kasım - Shere Hite, Amerikalı seksolog * 15 Kasım - Daniel Barenboim, Arjantin asıllı İsrailli orkestra şefi ve piyanisti * 17 Kasım - Martin Scorsese, Amerikalı yönetmen * 27 Kasım - Jimi Hendrix, Amerikalı gitarist, şarkıcı, söz yazarı, kültürel ikon Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Ömer Barutçu, Türk politikacı * Cengiz Tuncer, Türk politikacı * Ayvaz Gökdemir, Türk siyasetçi * Ertan Saruhan, Türk öğretmen ve THKP-C'li eylemci (ö. 1972) * Harun Karadeniz, 68 kuşağı öğrenci liderlerinden (ö. 1975) == Ölümler == * 2 Ocak ** Fikret Şadi Karagözoğlu, tiyatro sanatçısı (d. 1890) ** Emin Belli, Türk tiyatro sanatçısı * 25 Ocak - Ahatanhel Krımski, Ukraynalı bilim insanı ve akademisyen (d. 1871) * 23 Şubat- Stefan Zweig, Avusturyalı romancı (d. 1881) * 27 Mayıs - Muhammed Hamdi Yazır, Müfessir (d. 1878) * 29 Mayıs - John Blyth Barrymore, Amerikalı aktör (d. 1882) * 4 Haziran - Reinhard Heydrich, Alman asker ve siyasetçi (d. 1904) * 8 Temmuz - Refik Saydam, Türk hekim, siyasetçi, Türkiye'nin 4. başbakanı (d. 1881) * 14 Temmuz - Fethi Yüceses, Hamiyet Yüceses'in eşi * 9 Eylül - Tuğbay Şevki Savaşçı, Türk İstiklâl Savaşı gazisi (d. 1878) * 21 Ekim - Mustafa Durak Sakarya, Türk siyasetçi (d. 1876) ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler: * Hüseyin Suat Yalçın, Türk yazar ve şair (d. 1867) == 1942 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası * Fizik – yok * Kimya – yok * Tıp – yok * Edebiyat – yok * Barış – yok
== Olaylar == === Ocak === * 3 Ocak - Erzurum, Pasinler ve Horasan'da meydana gelen depremde 106 kişi hayatını kaybetti. === Şubat === * 6 Şubat - Birleşik Krallık Kralı VI. George'un ölmesi üzerine II. Elizabeth'in tahta çıkışı. * 18 Şubat - Türkiye NATO üyesi oldu. === Mart === * 16 Mart - Osmanlı Hanedanı'nın kadın üyelerine Türk vatandaşı olma izni verildi. === Nisan === * 28 Nisan - San Francisco Barış Antlaşması yürürlüğe girdi. === Mayıs === * 12 Mayıs - Türkiye - Japonya Barış Antlaşması imzalandı. * 16 Mayıs - ABD'nin ilk eğitim kanalı NET (Ulusal Eğitim Televizyonu) açıldı. === Haziran === * 1 Haziran - Volga-Don Kanalı kullanıma açıldı. === Temmuz === * 9 Temmuz - Türkiye'de ilk televizyon yayınları İTÜ tarafından gerçekleştirildi. * 23 Temmuz - Fransa, Batı Almanya, İtalya, Belçika, Lüksemburg ve Hollanda arasında Avrupa Kömür ve Çelik Birliği kuruldu. === Ağustos === * 13 Ağustos- Alman yüzbaşı Wilm Hosenfeld, Stalingrad'daki Sovyet Esir Kampı'nda öldü. * 20 Ağustos - Napoli'de yapılan Avrupa Güzellik Yarışması'nda Türkiye güzeli Günseli Başar birinci oldu. === Eylül === * 6 Eylül - Amerikan profesyonel güreş şirketi WWE kuruldu. === Ekim === * 14 Ekim - Le Corbusier ve Oscar Niemeyer tarafından tasarlanan Birleşmiş Milletler Genel Merkezi’nin inşaatı başladı. * 17 Ekim - Paşabahçe vapuru İstanbul Boğazı' nda göreve başladı. === Kasım === * 4 Kasım - 1952 ABD başkanlık seçimleri Cumhuriyetçi aday Dwight D. Eisenhower ile Demokrat aday Adlai Stevenson arasında gerçekleşti. === Aralık === * 14 Aralık - Dünyada ilk kez bir siyam ikizi ameliyat ile başarılı olarak ayrıldı. Operasyon Cleveland, Ohio’daki Mount Sinai Hastanesi’nde gerçekleşti. == Doğumlar == === Ocak === * 20 Ocak - Hurşid Devran, Özbek şairi, yazari, tarihçisi, çevirmeni ve devlet adamı. === Şubat === * 28 Şubat - Eldar Mansurov, Azerbaycanlı besteci. === Mart === * 11 Mart - Douglas Adams, İngiliz bilimkurgu yazarı (ö. 11 Mayıs 2001). === Nisan === * 4 Nisan- Gary Moore Kuzey İrlandalı gitarist ve sanatçı. * 16 Nisan - Alman yazar, Yve-Alain Bois. === Mayıs === * 31 Mayıs - Jim Vallance, Kanadalı müzisyen. === Haziran === * 7 Haziran - Orhan Pamuk, Türk Nobel ödüllü yazar. === Temmuz === * 8 Temmuz - Ahmad Nazif, Mısırlı politikacı. * 13 Temmuz - Alyaksandr Tihanoviç, Beyaz Rus şarkıcı (ö. 2017) === Ağustos === * 6 Ağustos - Georges Serre, Fransız büyükelçi * 18 Ağustos - Patrick Swayze, Amerikalı dansçı, şarkı yazarı ve aktör (ö. 14 Eylül 2009). * 21 Ağustos - Alexandre Jevakhoff, Fransız bürokrat === Eylül === * 7 Eylül **Susan Blakely, Amerikalı sinema oyuncusu **Muharrem Seyidov, Azerbaycan Ulusal Kahramanı * 8 Eylül **Djoko Santoso, Endonezyalı asker ve siyasetçi (ö. 2020) **David R. Ellis, Amerikalı film yönetmeni ve eski dublör, oyuncu (ö. 2013) * 9 Eylül - David A. Stewart, İngiliz müzisyen ve prodüktör * 16 Eylül - Mickey Rourke, Amerikalı oyuncu. * 25 Eylül - Christopher Reeve, Amerikalı sinema sanatçısı (ö. 10 Ekim 2004). === Ekim === * 7 Ekim - Vladimir Putin, Rusya Devlet Başkanı. * 27 Ekim - Roberto Benigni - İtalyan aktör ve senarist ve yönetmen. === Kasım === * 5 Kasım - Oleg Blohin, Ukraynalı teknik direktör, ve SSCB millî futbol takımının eski golcüsü. * 26 Kasım - Carrie Rickey, Amerikalı sanat ve sinema eleştirmeni === Aralık === * 20 Aralık - Jenny Agutter, İngiliz sinema ve TV oyuncusu. *21 Aralık - Dennis Boutsikaris, Amerikalı oyuncu. == Ölümler == === Ocak === * 11 Ocak - Jean de Lattre de Tassigny, II. Dünya Savaşı sırasında General Charles de Gaulle komutasındaki birliklerin saflarında başarıyla çarpışan ve I. Çinhindi Savaşı'nın (1946-1954) en başarılı Fransız komutanları arasında yer alan subay (d. 2 Şubat 1889). === Şubat === * 19 Şubat - Knut Hamsun, Norveçli yazar (d. 1859) === Mart === * 4 Mart - Charles Scott Sherrington İngiliz nörofizyolog, histolog, bakteriyolog ve patolog (d. 27 Kasım 1857). === Nisan === * 1 Nisan - Ferenc Molnár, Macar oyun yazarı ve romancı (d. 12 Ocak 1878). === Mayıs === === Haziran === * 1 Haziran - John Dewey, aletçilik olarak bilinen felsefe akımının kurucusu ünlü Amerikalı filozof ve eğitim kuramcısı (d. 1859). === Temmuz === * 26 Temmuz - Eva Perón, Arjantin Başkanı Juan Domingo Perón'un ikinci eşidir. İspanyolca "Küçük Eva" anlamına gelen Evita lakabıyla ile de bilinirdi (d. 7 Mayıs 1919). === Ağustos === * 13 Ağustos - Wilm Hosenfeld, asıl mesleği bir öğretmen olan ve savaşın sonuna kadar yüzbaşı rütbesine yükselen bir Alman Ordusu subayı. 2002 yılı yapımı Piyanist filminde kendisini Alman aktör Thomas Kretschmann canlandırmıştır (d. 2 Mayıs 1895). === Eylül === * 8 Eylül - William Frederick Lamb – Amerikalı bir mimar (d. 21 Kasım 1883). === Ekim === * 26 Ekim - Hattie McDaniel, Amerikalı oyuncu. Akademi ödülü kazanan ilk siyahi oyuncudur (d. 10 Haziran 1895). * 28 Ekim - Irving Morrow, Amerikalı mimar (d. 1884). === Kasım === === Aralık === * 1 Aralık - Vittorio Emanuele Orlando, İtalyan siyasetçi ve devlet adamı (d. 19 Mayıs 1860). * 4 Aralık - Karen Horney, Amerikalı psikanalist (d. 1885) === Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler ===
== Olaylar == * 27 Ocak - Leningrad Kuşatması sona erdi. * 1 Şubat - Bolu- Gerede depremi: Gerede, Bolu ve Çankırı'daki depremlerde 4.611 kişi öldü. * 18 Mayıs - Kırım Tatarlarının katliamı. Kırım'dan Orta Asya ve Sibirya'ya sürülmesi. * 29 Mayıs - Sürgün Kırım Tatarlarının Özbekistan'a geliş tarihi. * 4 Haziran - Müttefik kuvvetleri Roma'ya girdi. * 6 Haziran - D Günü: 150,000 müttefik askeri Normandiya kıyılarına çıkarma yaptı. Alman savunma hattı olan Atlantik Duvarı çöktü. * 20 Temmuz ** Kırım'dan sürgün edilmesi unutulan Arabat köyündeki bütün Kırım Tatarlarının eski bir geminin içine doldurulup, denizin en derin yerine gelindiğinde ambar kapaklarının açılıp geminin batırılarak Kırım Tatarlarının katliama uğratılması. ** Adolf Hitler'e yönelik başarısız bir suikast girişimi gerçekleşti. * 30 Temmuz - Kırım ÖSSC'nin lağvedilerek Rusya Federasyonu SSC'ne bağlı bir bölge statüsüne getirilmesi. * 12 Ağustos - SSCB Devlet Güvenlik Komitesi tarafından, Kırım'dan sürgün edilenlerin yerine Rusya ve Ukrayna'dan kolhoz işçilerinin getirilerek yerleştirilmesinin kabul edilmesi. * 24 Ağustos - Müttefik kuvvetler Paris'e girdi. * 14 Kasım - Ahıska Türklerinin topyekûn sürgün edilmesi. * 14 Aralık - Kırım'daki Türkçe yer adlarının Rusça isimlerle değiştirilmesi. * 16 Aralık Ardenler Taarruzu başladı. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Ömer el- Beşir, Sudan'ın 7. devlet başkanı * 14 Ocak - Jan Aas, Norveçli eski futbolcu ve çalıştırıcı (ö. 2016) *17 Ocak - Françoise Madeleine Hardy, Fransız şarkıcıdır. === Şubat === * 3 Şubat - Fethi Heper, Eskişehirspor'un gol kralı futbolcusu, maliye profesörü * 15 Şubat - Cevher Dudayev, Çeçen asker ve siyasetçi === Mart === * 12 Mart - Nursu Marmara, klinik psikolog * 13 Mart - Yves Afonso, Fransız oyuncu * 15 Mart - Nebahat Çehre, Türk Oyuncu * 27 Mart - Yusuf Küpeli, Türk siyasetçi ve THKP-C kurucularından === Nisan === * 7 Nisan - Gerhard Schröder, Alman politikacı * 16 Nisan - Elmar Wepper, Alman oyuncu === Mayıs === * 5 Mayıs - Christian de Portzamparc, Fransız mimar * 27 Mayıs - Alain Souchon, Fransız şarkıcı-şarkı yazarı === Haziran === * 22 Haziran - Gérard Mourou, Fransız fizikçi ve akademisyen * 28 Haziran - Sohrab Şahit Sales, İranlı yönetmen (ö. 1998) * 29 Haziran - Gary Busey, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu === Temmuz === * 25 Temmuz - Valerie Van Ost, İngiliz oyuncu === Ağustos === * 4 Ağustos - Orhan Gencebay, Türk besteci, ses sanatçısı, şair, enstrümanist, aranjör, müzik yapımcısı, müzik direktörü ve sinema oyuncusu === Eylül === * 7 Eylül - Bora Milutinović, Sırp futbolcu ve eski teknik direktör * 8 Eylül **Ali Benflis, Cezayir eski başbakanı **Daryuş Mustafevi, İranlı milli futbolcu * 9 Eylül - Álvaro Gil-Robles, İspanyol hukukçu ve siyasetçi * 19 Eylül - İsmet Özel; Türk şair, yazar ve düşünür * 25 Eylül - Michael Douglas, Amerikalı sinema sanatçısı === Ekim === * 6 Ekim - Tanju Korel, Türk sinema oyuncusu ve yönetmeni === Kasım === * 11 Kasım - Kemal Sunal, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 2000) * 13 Kasım - Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu, Kırım Tatar Millî Meclisi Başkanı ve Ukrayna Parlamentosu milletvekili, Kırım Tatarı halkının millî önderi * 15 Kasım - Sinan Cemgil, THKO örgütünün kurucularından (ö. 1971) * 17 Kasım - Danny DeVito, Amerikalı sinema oyuncusu, film yönetmeni ve prodüktör === Aralık === * 2 Aralık - İbrahim Rugova, Arnavut siyasetçi (ö. 2006) * 9 Aralık - Roger Short, İngiliz diplomat (ö. 2003) Doğum günü ve ayı bilinmeyenler * Abdülkadir Ateş, Türk siyasetçi * Prof. Ahmet Çelikkol, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Öğretim Üyesi * Ali Öztürk, Samsun'un Taflan beldesinde belediye başkanlığı yapmış olan Türk siyasetçi (ö. 2000) * Ziya Şengül, Türk eski milli futbolcu, teknik direktör ve futbol yorumcusu (ö. 2023) == Ölümler == * 20 Ocak - James McKeen Cattell, Amerikalı bilim insanı (d. 1860) * 17 Mayıs - Milena Jesenska, Çek asıllı gazeteci ve yazar * 17 Haziran - Dénes Berinkey, Macar siyasetçi, hukukçu. (d. 1871) * 17 Temmuz - Bule Naipi, II. Dünya Savaşı sırasında Arnavut komünist partizan direniş hareketi üyesi (d. 1922) * 21 Temmuz - Claus von Stauffenberg, Nazi Almanyası'nda kurmay subay (Albay). 20 Temmuz suikast girişiminin baş mimarlarından (d. 1907) * 23 Temmuz - Eduard Wagner, II. Dünya Savaşı'nda olarak görev yapan Nazi Almanyası ordusu generali (d. 1894) * 26 Temmuz - Rıza Şah Pehlevi, İran şahı (d. 1878) * 17 Ağustos - Diamando Kumbaki, II. Dünya Savaşı sırasında Mihver Devletleri'ne karşı savaşan Yunan Direnişi partizanı (d. 1926) * 23 Ağustos - Abdülmecid, son İslam halifesi (d. 1868) * 14 Ekim - Erwin Rommel, Çöl Tilkisi lakaplı Alman general (d. 1891) * 5 Kasım - Alexis Carrel, Fransız cerrah ve fizyolog. 1912 yılında Nobel Ödülü kazandı. Doğum günü ve ayı bilinmeyenler * Adaviye Efendiyeva, Sovyet Kırım Tatarı dokuma ustası, sanatçısı (d. 1879) * Osman Tufan, Türk Tuğgeneral (d. 1889) == 1944 Nobel ödülünü kazananlar == * Fizik – * Kimya – * Tıp – * Edebiyat – * Barış – \----
== Olaylar == * 9 Mayıs - Batı Almanya NATO'ya katıldı. * 17 Temmuz - Disneyland açıldı. * 19 Eylül - Meksika'daki Hilda Kasırgası 200 kişinin ölümüne neden oldu. * 1 Kasım - Vietnam Savaşı'nın başlangıcı. * 1955 - Mikrodalga fırın,Percy Spencer tarafından bulunmuştur.Evlerde kullanılmaya başlandı. == Doğumlar == === Ocak === * 26 Ocak - Eddie Van Halen - Hollandalı müzisyen, gitar virtüözü (ö. 2020) * 28 Ocak - Nicolas Sarkozy, Fransız siyasetçi * 31 Ocak - Elizabeth Alley, Amerikalı oyuncu (ö. 2013) === Şubat === * 24 Şubat ** Alain Prost, Fransız yarış pilotu ** Steve Jobs, Apple CEO'su (ö. 2011) === Mart === * 11 Mart - Frances Ginsberg, Amerikalı opera şarkıcısı (ö. 2010) === Nisan === * 12 Nisan - Fahreddin Manafov, Azeri oyuncu === Mayıs === * 1 Mayıs - Julie Pietri, Fransız şarkıcı * 20 Mayıs - Zbigniew Preisner * 26 Mayıs - Masaharu Morimoto === Haziran === * 1 Haziran - Chiyonofuji Mitsugu, Japon sumo güreşçisi (ö. 2016) * 8 Haziran - Merete Armand, Norveçli oyuncu (ö. 2017) * 13 Haziran - Alan Hansen, İskoç futbolcu * 16 Haziran - Giuliana Salce, İtalyan yürüyüşçü * 26 Haziran ** Maxime Bossis, Fransız futbolcu ** Tom Platz, Amerikalı vücut geliştirmeci ve antrenör === Temmuz === * 21 Temmuz - Boris Dittrich, yazar, eski siyasetçi === Ağustos === * 4 Ağustos - Andrew M. Allen, Amerikalı astronot * 15 Ağustos - Afak Beşirkızı, Azeri oyuncu === Eylül === * 7 Eylül **Mira Furlan, Hırvat oyuncu ve şarkıcı (ö. 2021) **Nursun Kayıran, Türk bürokrat **Gert Brauer, Alman millî futbolcu (ö. 2018) **Suad Karalić, Bosnalı eski futbolcu * 8 Eylül - Valeri Gerasimov, Rusya Federasyonu Genelkurmay Başkanı === Ekim === * 12 Ekim - Ashley Adams, Avustralyalı atıcı (ö. 2015) * 28 Ekim - William Henry "Bill" Gates, Amerikalı iş insanı === Kasım === * 4 Kasım - Matti Vanhanen, Finlandiya başbakanı === Aralık === * 23 Aralık - Şivan Perwer, Kürt Ozanı ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Adrian Caesar, Avustralyalı yazar ve şair == Ölümler == * 15 Ocak - Yves Tanguy (d. 1900) * 12 Mart - Charlie Parker (d. 1920) * 18 Nisan - Albert Einstein (d. 1879) * 4 Mayıs - Georges Enescu (d. 1881) * 30 Eylül - James Dean (d. 1931) * 5 Kasım - Charley Toorop, Hollandalı ressam (d. 1891) * 5 Kasım - Maurice Utrillo (d. 1882) * 13 Aralık - Egaz Moniz (d. 1874) == Nobel Ödülleri == * Fizik - Willis Eugene Lamb, Polykarp Kusch * Kimya - Vincent du Vıgneaud * Tıp veya Fizyoloji - Axel Hugo Theodor Theorell * Edebiyat - Halldór Kiljan Laxness * Barış - bu dalda ödül verilmedi. == Ayrıca bakınız == * 1955'te animasyon
== Olaylar == * 25 Ocak - Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, Fransa ve Sovyetler Birliği, Berlin Konferansı'nda buluştu. * 30 Mart - Kanada'nın ilk yeraltı geçidi Toronto'da açıldı. * 18 Nisan - Albay Cemal Abdünnasır, Mısır'da krallığı darbeyle devirerek iktidarı ele geçirdi. * 2 Mayıs - 1954 Türkiye genel seçimleri * 15 Haziran - UEFA kuruldu. === Tarihi bilinmeyenler === * DNA keşfedildi. == Doğumlar == === Ocak === * 19 Ocak - Cindy Sherman, Amerikalı sanat fotoğrafçısı ve film yönetmeni * 29 Ocak - Oprah Winfrey, Amerikalı televizyoncu, yapımcı, sunucu === Şubat === * 7 Şubat - Dieter Bohlen, Alman müzisyen (Modern Talking). * 15 Şubat - Matt Groening, Simpsonlar'ın yaratıcısı Amerikalı karikatürist. * 21 Şubat - Francisco X. Alarcón, Amerikalı şair (ö. 2016) * 26 Şubat - Recep Tayyip Erdoğan 59., 60., 61. ve 66. hükûmetler dönemi 25. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı (14 Mart 2003-28 Ağustos 2014) ve 12. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı (28 Ağustos 2014-günümüz). === Mart === === Nisan === * 10 Nisan - Paul Bearer, Amerikan şovmen ve Profesyonel Amerikan güreşçi menajeri. (ö. 2013 === Haziran === * 1 Haziran - Big Bully Busick, Amerikalı profesyonel güreşçi (ö. 2018) * 10 Haziran - Roxanne Seeman, Amerikalı söz yazarı, besteci ve müzik yapımcısı === Temmuz === * 15 Temmuz - Mario Kempes, Arjantinli eski millî futbol oyuncusu * 17 Temmuz - Angela Merkel, Alman politikacı, başbakan * 20 Temmuz - Keith Scott, Kanadalı müzisyen === Ağustos === * 16 Ağustos - James Cameron, yönetmenlik yanında senarist ve prodüktördür === Eylül === * 7 Eylül **Michael Emerson, Amerikalı oyuncu **Corbin Bernsen, Amerikalı oyuncu ve film yapımcısı * 8 Eylül **Jon Scieszka, Amerikalı çocuk edebiyatı yazarı **Pascal Greggory, Fransız oyuncu **Mark Lindsay Chapman, İngiliz oyuncu **Ivo Watts-Russell, İngiliz müzik yapımcısı **Raymond T. Odierno, ABD nin 38. Kara Kuvvetleri Komutanı (ö. 2021) * 18 Eylül - William Van Poyck, Amerikalı yazar ve seri katil * 21 Eylül - Şinzo Abe, Japonya başbakanı === Ekim === * 3 Ekim - Stevie Ray Vaughan, Amerikalı blues gitaristi. * 9 Ekim - Dennis Stratton, İngiliz gitarist * 11 Ekim - Vojislav Šešelj, Sırp siyasetçi === Kasım === * 14 Kasım ** Condoleezza Rice, 2005-2009 yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri'nin eski Dışişleri bakanı. ** Yanni, Yunan piyanist ve besteci. === Aralık === * 16 Aralık - Carlo Brandt, İsviçreli oyuncu ve komedyen * 25 Aralık - Annie Lennox, İskoç müzisyen, vokalist ve Akademi ödülü sahibi bestekâr * 28 Aralık - Denzel Washington, Amerikalı aktör. Doğduğu ay ve gün bilinmeyenler, * James Horan, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı == Ölümler == * 24 Ocak - Ferenc Herczeg, Macar oyun yazarı (d. 1863) * 12 Şubat - Dziga Vertov (d. 1896) * 20 Mart - Mehmet Emin Kalmuk (d. 1869, İstanbul), hendese (Geometri) muallimi, telgraf ve telefon müderrisi (Medrese hocası). * 25 Mayıs - Robert Capa (d. 1913) * 7 Haziran - Alan Turing (d. 1912) * 11 Temmuz - Henry Valentine Knaggs (d. 1859) * 13 Temmuz - Frida Kahlo (d. 1907) * 14 Temmuz - Jacinto Benavente (d. 1866) * 3 Kasım - Henri Matisse (d. 1869) * 22 veya 23 Kasım - Sait Faik Abasıyanık, Türk yazarı (d. 1906) * 28 Kasım - Enrico Fermi (d. 1901) * 29 Kasım - Dink Johnson (d. 1892) * 30 Kasım - Wilhelm Furtwängler (d. 1886) == Nobel Ödülleri == * Fizik - Max Born, Walther Bothe * Kimya - Linus Carl Pauling * Tıp - John Franklin Enders, Thomas Huckle Weller, Frederick Chapman Robbins * Edebiyat - Ernest Hemingway * Barış - Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği Ofisi
== Olaylar == * 30 Ocak - Hint pasifist lider Mahatma Gandhi, Nathuram Godse tarafından öldürüldü. * 7 Nisan - Dünya Sağlık Örgütü kuruldu. * 30 Nisan - Land Rover Amsterdam Otomobil Fuarı'nda kamuoyuna tanıtıldı. * 14 Mayıs - İsrail bağımsızlığını ilan etti. * 15 Mayıs - Arap-İsrail Savaşı başladı. * 15 Ağustos- Kore, Güney Kore ve Kuzey Kore olarak ikiye ayrıldı. * 5 Ekim - Aşkabat'ta 7.3 şiddetinde deprem meydana geldi. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Devlet Bahçeli, MHP genel başkanı === Şubat === * 4 Şubat - Alice Cooper, Amerikalı şarkıcı * 16 Şubat - Saldıray Berk, Türk asker, emekli orgeneral * 29 Şubat - Ken Foree, Amerikalı oyuncu === Mart === * 4 Mart - James Ellroy, Amerikalı yazar * 31 Mart - Sinan Bengier, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu === Nisan === * 1 Nisan - İnci Asena, Türk şair, yazar, çevirmen ve yayınevi yöneticisidir. *2 Nisan - Ayşin Atav, oyuncu * 4 Nisan - Abdullah Öcalan, PKK'nın kurucusu ve ilk lideri * 27 Nisan - Frank Abagnale, Amerikalı dolandırıcı === Mayıs === * 10 Mayıs - Mustafa Akgül, Türk akademisyen, aktivist (ö. 2017) *29 Mayıs - Marianne Pitzen, Alman sanatçı ve müze yöneticisidir === Haziran === * 2 Haziran - Recep Yazıcıoğlu, Türk kaymakam, vali (ö. 2003) * 7 Haziran - Anna Záborská, Slovak siyasetçi === Temmuz === * 19 Temmuz - Argentina Menis, Rumen atlet * 21 Temmuz - Cat Stevens, İngiliz müzisyen * 29 Temmuz - Ramiz Azizbeyli, Azeri oyuncu === Ağustos === * 1 Ağustos - Arkadaş Zekai Özger, Türk şair * 5 Ağustos - Cemil İpekçi, Türk moda tasarımcısı * 15 Ağustos - Selami Şahin, Fantezi müzik sanatçısı *24 Ağustos - Jean-Michel André Jarre, Fransız müzisyen, besteci ve müzik yapımcısı. === Eylül === * 8 Eylül **Rudolf Kowalski, Alman oyuncu **Mustafa Yurtkuran, Türk hekim ve Uludağ Üniversitesi eski rektörü * 24 Eylül - Agnieszka Zalewska, Polonyalı fizikçi * 29 Eylül - Theo Jörgensmann, Alman müzisyen === Ekim === === Kasım === * 14 Kasım - Charles Mountbatten-Windsor, Galler Prensi ve İngiltere Kraliçesi II. Elizabeth'in oğlu * 16 Kasım - Robert Lange, İngiliz müzisyen ve yapımcı === Aralık === * 9 Aralık - Turgay Kıran, Türk iş insanı, eski Galatasaray yöneticisi * 10 Aralık - Dušan Bajević, Bosnalı futbolcu, teknik direktör * 14 Aralık - Selda Bağcan, Türk şarkıcı ve besteci * 21 Aralık - Samuel L. Jackson, Amerikalı oyuncu * 27 Aralık - Gerard Depardieu, Fransız oyuncu * 31 Aralık- Donna Summer, Amerikalı sanatçı * 17 Aralık - Kemal Kılıçdaroğlu, Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Doğum günü ve ayı bilinmeyenler * Rüştü Kazım Yücelen, Türk siyasetçi (ö. 2014) * Hüseyin İnan, 68 dönemi aktivistlerinden, (ö. 1972) * Neco, asıl adıyla Tahir Nejat Özyılmazel, Türk şarkıcı ve oyuncu == Ölümler == === Ocak === * 30 Ocak - Mahatma Gandhi, Hint düşünür ve önder * 26 Ocak - Musa Kazım Karabekir === Şubat === * 10 Şubat - Sergei Eisenstein, Rus sinema yönetmeni === Nisan === * 28 Nisan - Terry Pratchett, İngiliz fantastik komedi yazarı === Haziran === * 13 Haziran - Osamu Dazai, Japon yazar (d. 1909) === Ağustos === * 4 Ağustos - Mileva Marić, Sırp fizikçi (d. 1875) === Eylül === * 11 Eylül - Muhammed Ali Cinnah, Nobel Barış Ödülü sahibi Pakistan'ın kurucusu === Aralık === * 23 Aralık - Hideki Tojo, Japon asker, düşünür ve devlet adamı ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler: * Hulusi Behçet, Türk dermatoloji uzmanı ve bilim insanı (d. 1889) * Ahmet Mazhar Müfit Kansu, Türk devlet adamı, vali, milletvekili ve yönetici (d. 1874) == 1948 Nobel ödülünü kazananlar == * Barış: * Edebiyat: Thomas Stearns Eliot * Fi: Patrick Blackett * Kimya: Arne Tiselius * Tıp: Paul Hermann Müller
== Olaylar == * 19 Aralık - Avrupa Kültür Anlaşması, Cenevre’de imzalandı * Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya ve Yeni Zelanda arasında Anzus Paktı imzalandı. == Doğumlar == === Ocak === * 6 Ocak - Ahron Daum, İsrailli haham (ö. 2018) * 25 Ocak - Numan Pekdemir, Türk kontrbasçı === Şubat === * 17 Şubat - Amado Batista, Brezilyalı şarkıcı, besteci, müzik yapımcısı ve oyuncu * 20 Şubat - Gordon Brown, İngiliz siyasetçi * 26 Şubat - Ferhan Şensoy, Türk oyuncu ve yazar (ö. 2021) === Mart === * 4 Mart - Kenny Dalglish, eski İskoç futbolcu ve teknik direktördür === Nisan === * 20 Nisan - Luther Vandross, Amerikalı şarkıcı, şarkı sözü yazarı ve prodüktör * 26 Nisan - Nuri Alço, Türk oyuncu * 27 Nisan - Hülya Darcan, Türk oyuncu === Mayıs === === Haziran === * 12 Haziran - Andranik Markaryan, Ermeni politikacı * 27 Haziran - Mary McAleese, İrlanda cumhurbaşkanı === Temmuz === * 17 Temmuz - Mark Bowden, Amerikalı gazeteci ve yazar * 21 Temmuz - Robin Williams, Amerikalı komedyen ve oyuncu (ö. 2014) * 28 Temmuz - Santiago Calatrava, İspanyol mimar ve inşaat mühendisi === Ağustos === * 28 Ağustos - Yusuf Ziya Yılmaz, Samsun Büyükşehir Belediye Başkanı. * 30 Ağustos - Gediminas Kirkilas, Litvanyalı siyasetçi, başbakan. Litvanya Sosyal Demokrat Partisi genel başkanı. === Eylül === * 5 Eylül - Michael Keaton Amerikalı oyuncu * 6 Eylül - Melih Kibar, müzisyen (ö. 2005) * 8 Eylül **Gundi Ellert, Alman oyuncu **Nikos Karvelas, Yunan söz yazari, prodüktör ve şarkıcı * 9 Eylül **Fikri Arkan, Türk ülkücü militan **Robert Desiderio, Amerikalı aktör (ö. 2021) **Ildikó Schwarczenberger, Macar eskrimci (ö. 2015) * 12 Eylül - Bertie Ahern, İrlandalı siyasetçi * 29 Eylül - Michelle Bachelet, Şilili politikacı, devlet başkanı === Ekim === * 20 Ekim - Alma Muriel, Meksikalı oyuncu (ö. 2014) === Kasım === * 15 Kasım - Beverly D'Angelo, Amerikalı aktris. * 27 Kasım - Ernesto Zedillo, Meksikalı ekonomist ve politikacı === Aralık === * 25 Aralık - Aleksandr Şohin, Rus iş insanı Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Achim Heukemes, Alman ultramaraton koşucusu * Aslan Mashadov, Çeçen lider (ö. 2005) * Jochen Hörisch, Alman yazar ve akademisyen * Ömer Faruk Kurdak, Türk mimar * Sharon Maas, Guyanalı yazar * Şener Koltuk, Türk deneme pilotu (ö. 12 Haziran 2008) == Ölümler == === Ocak === * 10 Ocak - Sinclair Lewis, Amerikalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1885) === Şubat === * 19 Şubat - André Gide, Fransız yazar (d. 1869) === Nisan === * 24 Nisan - Eugen Müller, II. Dünya Savaşı sırasında Wehrmacht'ta görev yapan Nazi generali (d. 1891) * 29 Nisan - Osman Batur, Doğu Türkistan'ın Çin'e karşı bağımsızlığını savunan, kulakları kesildikten sonra idam edildi. === Mayıs === * 17 Mayıs - Ali Şefik Özdemir, (d. 1885) TBMM 6. dönem Siirt, 7. dönem Gaziantep milletvekili. Haziran * 2 Haziran - Émile- Auguste Chartier (Alain), Fransız felsefeci, eğitimci ve yazar. === Temmuz === * 1 Temmuz - Tadeusz Borowski, Polonyalı şair ve yazar. * 13 Temmuz - Arnold Schönberg, Avusturyalı besteci (d. 1874) * 29 Temmuz - Ali Sami Yen Galatasaray ilk başkanı (d. 1886). Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler: * Nureddin Rüştü Büngül, Türk gazeteci ve yazar. (d. 1882)
1953 (MCMLIII) perşembe günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 20 Ocak - General Eisenhower, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı seçildi. * 26 Ocak - 1952 yılında resmi olarak kurulan Gümrük İşbirliği Konseyi, ilk toplantısını üyesi olan 17 Avrupa ülkesi ile Brüksel’de yapmıştır. * 28 Şubat - Ankara'da Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya arasında Balkan Paktı imzalandı. * 18 Mart - Yenice-Gönen'de meydana gelen 7.4 büyüklüğündeki depremde 265 vatandaş öldü. * 21 Mart - II. Dünya Savaşı sonrası boşaltılmış olan Alman Elçiliği tekrar bu ülkeye verildi. * 4 Nisan - Deniz Kuvvetleri'ne bağlı Dumlupınar denizaltısı, NATO tatbikatından dönerken Çanakkale Boğazı'nda İsveç gemisi Naboland'la çarpışarak battı; 81 denizci öldü. * 28 Mayıs - Kore Savaşı'nda 28-29 Mayıs çatışmalarında Türk tugayından 155 kişi öldü. * 29 Mayıs - Edmund Hillary ve Tenzing Norgay, Nepal/Tibet'teki Everest Dağı'na tırmanan ilk insanlar oldu. * 29 Mayıs - İstanbul'un Fethi'nin 500. yıl dönümü * 2 Haziran - Edingburg Düşesi, Prenses Elizabeth Alexandry Mary Birleşik Krallık Kraliçesi olarak taç giydi. Taht ismi olarak II. Elizabeth unvanını aldı. * 27 Temmuz - Amerika Birleşik Devletleri, Çin ve Kuzey Kore arasında imzalanan ateşkes antlaşması ile Kore Savaşı fiilen bitti. * 1 Ağustos - Yeşilköy Havaalanı ilk kez uluslararası hava trafiğine açıldı. * 16 Ağustos - İzmir Selçuk Panayakapu'daki Meryem Ana Evi, onarılarak hizmete açıldı. * 4 Kasım - Ankara Etnografya Müzesi'nde Atatürk'ün kabri açıldı. * 10 Kasım - Atatürk'ün 15. ölüm yıldönümünde Ankara Etnografya Müzesi'nde olan naaşı, Anıtkabir'e taşındı. === Tarihi bilinmeyenler === * Francis Crick ile James Watson, DNA molekülünün yapısını keşfetti. == Doğumlar == === Ocak === * 22 Ocak: ** - Paul Allen, Amerikalı girişimci ** - Jim Jarmusch, Amerikalı yönetmen * 28 Ocak - Anicée Alvina, Fransız oyuncu (ö. 2006) === Şubat === * 25 Şubat - Tomás Villanueva, İspanyol siyasetçi === Mart === * 10 Mart - Åke Edwardson, İsveçli yazar * 16 Mart - Richard Matthew Stallman, Amerikalı programcı === Nisan === === Mayıs === === Haziran === * 13 Haziran - Tim Allen, Amerikalı komedyen ve oyuncu === Temmuz === * 1 Temmuz - Lawrence Gonzi, Malta başbakanı * 3 Temmuz - Hans Stenberg, İsveçli Sosyal Demokrat politikacı === Ağustos === * 23 Ağustos - Kazım Akşar, Türk oyuncu (ö. 2023) === Eylül === * 7 Eylül **Enzo D'Alò, İtalyan animatör ve yönetmen **Ami Aspelund, Fin şarkıcı **Şükrü Erbaş, Türk şair ve yazar * 9 Eylül **Janet Fielding, Avustralyalı oyuncu **Sami Dedeoğlu, Türk iş insanı ve siyasetçi * 18 Eylül - Grażyna Szapołowska, Polonyalı sinema oyuncusu === Ekim === * 7 Ekim - Tico Torres, Amerikalı müzisyen * 9 Ekim - Tony Shalhoub, Amerikalı oyuncu === Kasım === * 18 Kasım - Alan Moore, İngiliz yazar ve karükatürist * 16 Kasım - Maurice Gourdault- Montagne, İtalyan diplomat === Aralık === * 8 Aralık - Kim Basinger, Amerikalı oyuncu === Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler === * Paul Pholeros, Avustralya'lı mimar (d. 2016) * María Amuchástegui, Arjantinli televizyoncu (ö. 2017) == Ölümler == === Ocak === * 11 Ocak - Hans Aanrud, Norveçli yazar (d. 1863) === Mart === * 5 Mart - Josef Stalin, Sovyetler Birliği lideri * 28 Mart - Jim Thorpe, Amerikalı sporcu === Nisan === * 11 Nisan - Boris Kidrič, Sloven partizan, Slovenya Sosyalist Cumhuriyeti'nin ilk başbakanı (d. 1912) === Ekim === * 15 Ekim - Helene Mayer, Alman eskrimci (d. 1910) === Aralık ===
1957 (MCMLVII) salı günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == ===Ocak=== * 1 Ocak - Saarland, Batı Almanya'ya katıldı. * 3 Ocak - Hamilton Watch Company ilk elektrikli saati tanıttı. * 9 Ocak - İngiltere Başbakanı Anthony Eden istifa etti. * 10 Ocak - Harold Macmillan Birleşik Krallık Başbakanı oldu. * 13 Ocak - Wham-O şirketi ilk frizbiyi üretti. ===Şubat=== * 23 Şubat - Küba'da Fidel Castro'nun önderliğinde gerilla savaşı başladı. ===Mart=== * 3 Mart - 2. Eurovision Şarkı Yarışması Almanya'da Yapıldı. * 6 Mart - Gana Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. * 25 Mart - Belçika, Fransa, Batı Almanya, İtalya, Lüksemburg ve Hollanda tarafından imzalanan Roma Antlaşmasıyla Avrupa Birliği'nin temelleri atıldı. * 27 Mart - 29. Akademi Ödül Töreni Hollywood'da yapıldı. 80 Günde Devri Alem En İyi Film ödülünü aldı. ===Nisan=== * 7 Nisan - Kızılay Kan Merkezi açıldı. * 25 Nisan - Fethiye'de 7.1 şiddetimde gerçekleşen depremde 67 kişi öldü. ===Mayıs=== * 26 Mayıs - Bolu ve Abant dolaylarında 7.1 şiddetinde deprem oldu. 52 vatandaş öldü, 100 kişi yaralandı. ===Haziran=== * 7 Haziran - Erzurum Atatürk Üniversitesi * 30 Haziran - Sanayi Bakanlığı kuruldu. ===Temmuz=== * 16 Temmuz - ABD Deniz Kuvvetleri subayı John Glenn, Kaliforniya'dan New York'a bir F8U süpersonik jetini 3 saat, 23 dakika ve 8 saniyede uçurarak yeni bir kıtalararası hız rekoru kırdı. * 28 Temmuz - Meksika'da, Acapulco merkezli bir deprem gerçekleşti. * 29 Temmuz - Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu kuruldu. ===Ağustos=== * 31 Ağustos - Malezya, bağımsızlığına kavuştu. ===Eylül === * 24 Eylül - Barcelona FC'nin stadyumu olan Camp Nou, İspanya'nın Barselona kentinde resmen açıldı. ===Ekim=== * 4 Ekim - Sovyetler Birliği'ne ait, dünyanın ilk yapay uydusu olan Sputnik 1 uzaya fırlatıldı. * 27 Ekim - 1957 Türkiye Cumhuriyeti genel seçimleri ===Kasım=== * 3 Kasım - Sovyetler Birliği, içinde Layka adlı bir köpek bulunan Sputnik 2'yi uzaya fırlattı. * 13 Kasım - Gordon Gould lazeri icat etti. * 28 Kasım - Hürriyet Partisi fesih kararı alarak CHP ile birleşti. ===Aralık=== * 4 Aralık - Adnan Menderes Kabinesi 133'e karşı 403 oyla TBMM'den güvenoyu aldı. * 13 Aralık - İran'da deprem: 2 bin kişi öldü. === Tarihi bilinmeyenler === * Ortadoğu Teknik Üniversitesi * Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası == Doğumlar == === Ocak === * 11 Ocak - Bryan Robson, İngiliz futbolcu * 16 Ocak - Ricardo Darín, Arjantinli oyuncu * 30 Ocak - Payne Stewart, Amerikalı golfçü (ö. 1999) === Şubat === * 1 Şubat - Kazuhito Mochizuki, Japon futbolcu * 8 Şubat - Mehmet Ali Erbil, Türk sunucu ve oyuncu * 10 Şubat ** Oya Aydoğan, Türk sinema oyuncusu (ö. 2016) ** Briony McRoberts, İngiliz oyuncu (ö. 2013) * 17 Şubat - Loreena McKennitt, Kanadalı vokalist, arpist ve piyanist * 19 Şubat - Falco, Avusturyalı müzisyen (ö. 1999) * 24 Şubat - Philippe Vandevelde, Belçikalı çizgi roman sanatçısı ve yazar * 27 Şubat - Adrian Smith, Iron Maiden Grubu'nun gitaristi === Mart === * 10 Mart - Usame bin Ladin, El-Kaide örgütünün kurucusu (ö. 2011) * 11 Mart - Henri Guaino, Fransız bürokrat * 19 Mart - Abdülkadir Mesduva, Cezayirli bürokrat * 20 Mart - Spike Lee, Amerikalı yönetmen ve prodüktör * 30 Mart ** Mona Seefried, Avusturyalı oyuncu ** Paul Reiser, Amerikalı komedyen === Nisan === * 1 Nisan - Hüseyin Altın, Türk halk müzik sanatçı * 6 Nisan - Paolo Nespoli, İtalyan astronot * 7 Nisan - Andrea L'Arronge, Alman oyuncu === Mayıs === * 8 Mayıs - Marie Myriam, Fransız şarkıcı * 3 Mayıs ** Nazan Bekiroğlu, Türk yazar ** Robert J. Healey, Amerikalı iş insanı (ö. 2016) * 7 Mayıs - Auntie Free, Amerikalı oyuncu * 28 Mayıs - Karin Hänel, Alman uzun atlamacı * 29 Mayıs - Ted Levine, Amerikalı oyuncu === Haziran === * 2 Haziran - Mark Lawrenson, İrlandalı eski defans oyuncusu * 11 Haziran - Müfit Erkasap, Türk teknik direktör * 19 Haziran - Anna Lindh, İsveçli siyasetçi (ö. 2003) * 24 Haziran - Jolanta Szczypińska, Polonyalı kadın siyasetçi * 28 Haziran - Georgi Parvanov, Bulgar politikacı, başbakan * 30 Haziran - Doug Sampson, İngiliz baterist. === Temmuz === * 6 Temmuz - Hüseyin Mayadağ, Türk besteci * 10 Temmuz - Barbaros Şansal, Türk moda tasarımcısı * 17 Temmuz - Joachim Król, Alman oyuncu * 20 Temmuz - Donna Dixon, Amerikalı oyuncu * 26 Temmuz - Topçu Ahmet Ertek, Türk Coğrafya Kurumu Başkanı, coğrafyacı akademisyen ve jeomorfolog . === Ağustos === * 5 Ağustos - Shigeru Ban, Japon mimar ve tasarımcı * 31 Ağustos - Kübra Dadaşova, Azeri oyuncu === Eylül === * 6 Eylül ** Ali Divandari, İranlı karikatürist, ressam, grafik tasarımcı, heykeltıraş ve gazeteci ** José Sócrates, 117. Portekiz başbakanı * 7 Eylül **Nasır Muhammedhani, İranlı futbolcu **Cafer Muhtarifer, İranlı milli futbolcu * 8 Eylül **Heather Thomas, Amerikalı oyuncu, senarist ve yazar **Ricardo Montaner, Arjantin-Venezuelalı şarkıcı ve söz yazarı * 9 Eylül - Šefik Džaferović, Boşnak siyasetçi * 12 Eylül - Vojtěch Lindaur, Çek gazeteci (ö. 2018) * 22 Eylül ** Nick Cave ** Refat Çubarov, Ukrayna milletvekili, Kırım Tatar Millî Meclisi üyesi === Ekim === * 1 Ekim - Gloria Estefan, Kübalı şarkıcı * 4 Ekim - Yusuf Atala, Türk oyuncu * 7 Ekim - Drew Tal, İsrailli fotoğrafçı * 28 Ekim - Ahmet Kaya, Türk protest müzik sanatçısı (ö. 2000) === Kasım === * 4 Kasım - Zerrin Özer, Türk pop müzik sanatçısı * 21 Kasım - George Alexandru, Romanyalı sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 2016) === Aralık === * 1 Aralık - Vesta Williams, Amerikalı soul müzik şarkıcısı, söz yazarı ve aktris * 4 Aralık - Indulis Bērziņš, Leton diplomat * 12 Aralık - Nele Savicenko, Litvan oyuncu * 20 Aralık - Anna Vissi, Yunan şarkıcı * 24 Aralık - Hamid Karzai, Afgan siyasetçi, başbakan. * 30 Aralık - Nikos Portokaloglou, Yunan şarkıcı ve besteci === Tarihi bilinmeyenler === * Bulat Abilov, Kazak siyasetçi * Bünyamin Aksungur, Türk sanatçı * Caterina Davinio, İtalyan şair * Jamal al-Jamal, Filistinli diplomat (ö. 2014) * Janet Cardiff, Kanadalı sanatçı * Jehan, Fransız şarkıcı * Reinhard Brussmann, Avusturyalı şarkıcı * Salih Zeki Çakır, Türk denizci == Ölümler == * 20 Ocak - James Brendan Connolly, Amerikalı atlet (d. 1868) * 13 Şubat - Oszkár Jászi, Macar sosyal bilimci ve siyasetçi (d. 1875) * 20 Şubat - Sadri Maksudi, Türk-Tatar devlet adamı, hukukçu, akademisyen, düşünür ve siyasetçi (d. 1879 * 28 Mart - Jack Butler Yeats, İrlandalı ressam (d. 1871) * 4 Aralık - Naciye Sultan (Killigil), Osmanlı Padişahı Sultan Abdülmecit'in torunu ve Şehzade Süleyman Efendi'nin kızı. (d. 1898) ==Ayrıca== * 1957'de Türkiye
1956 (MCMLVI) pazar günü başlayan bir artık yıldır. == Olaylar == * 1 Ocak - Sudan bağımsız bir cumhuriyet olduğunu ilan etti. * 14 Ocak - İstanbul'da Divan Oteli açıldı. * 26 Ocak - Birleşik Krallık'ta eroin yasaklandı. * 31 Ocak - Juscelino Kubitschek, Brezilya'nın 21. Devlet Başkanı olarak göreve başladı. * 2 Şubat - Türk Eczacıları Birliği kuruldu. * 13 Şubat - Sinop'un Gerze ilçesi 18 saat süren yangında tamamen yandı. Şiddetli lodos nedeniyle söndürülemeyen yangında 17 kişi öldü, 800 ev ve 300 dükkân yok oldu. * 20 Şubat - Eskişehir'de meydana gelen 6.4 büyüklüğündeki depremde 2 kişi öldü. * 22 Şubat - Elvis Presley ilk kez Heartbreak Hotel ile müzik listelerine girdi. * 25 Şubat - Çoruh ilinin adı, Artvin olarak değiştirildi. * 1 Mart - İstanbul Belediyesi ve Valiliği birbirinden ayrıldı. * 2 Mart - Fas, Fransa'dan bağımsızlığına kavuştu. * 20 Mart - Tunus, Fransa'dan bağımsızlığına kavuştu. * 23 Mart - Pakistan, dünya'nın ilk İslam cumhuriyeti oldu. * 8 Nisan - Seyhan Barajı hizmete açıldı. * 15 Mayıs - Ortadoğu Teknik Üniversitesi kuruldu. * 24 Mayıs - İlk Eurovision yarışması yapıldı. * 8 Ağustos - Belçika'da bir kömür madeninde çıkan yangında 262 kişi öldü. * 13 Ağustos Türkiye'de Ortaokullara din dersi konuldu. * 10 Ekim - Finlandiya Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü'ne katıldı. * 17 Ekim - İlk sivil kullanım amaçlı nükleer enerji santrali İngiltere'de hizmete girdi. * 23 Ekim - Macaristan Halk Cumhuriyeti'nde Macar Devrimi başladı. * 29 Ekim - Mısır'ın Süveyş Kanalı'nı millileştirme kararı üzerine İsrail'in Mısır'a saldırması ile Süveyş Krizi başladı. * 2 Aralık - Fidel Castro ve yandaşları, tekneyle Küba'ya vardı. * 12 Aralık - Japonya, Birleşmiş Milletler'e üye oldu. === Tarihi bilinmeyenler === * Türkiye'ye su sayacı ithali durduruldu. == Doğumlar == === Ocak === * 3 Ocak - Mel Gibson, Amerikalı oyuncu * 5 Ocak - Gérard Berliner, Fransız oyuncu (ö. 2010) * 13 Ocak - Ghislaine Dupont, Fransız gazeteci (ö. 2013) * 7 Ocak - Leonard Lansink, Alman oyuncu * 26 Ocak - Carrie Fisher, Amerikalı aktris, senarist ve yazar === Şubat === === Mart === * 9 Mart - Birgit Doll, Avusturyalı aktris * 18 Mart - Deborah Jeane Palfrey, Amerikalı iş insanı (ö. 2008) === Nisan === * 12 Nisan - Andy Garcia, Amerikalı oyuncu * 30 Nisan - Lars von Trier, Danimarkalı yönetmen === Mayıs === * 7 Mayıs - Jan Peter Balkenende, Hollandalı akademisyen ve siyasetçi * 25 Mayıs - Can Ataklı, Türk gazeteci ve yazar === Haziran === * 10 Haziran - Mickey Curry, Amerikalı müzisyen *16 Haziran - II. Mesrob Mutafyan, Ermeni din adamı ve Türkiye Ermenileri'nin 84'üncü patriğiydi. === Temmuz === * 5 Temmuz - Ahn Ho-young, Güney Koreli diplomat * 21 Temmuz - Diane Legault, Kanadalı siyasetçi * 26 Temmuz - Andy Goldsworthy, İngiliz sanatçı ve fotoğrafçı === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül - Diane Warren, Amerikalı şarkı sözü yazarı * 8 Eylül - David Carr, Amerikalı köşe yazarı ve gazeteci (ö. 2015) * 9 Eylül - Ayhan Kavas, Türk oyuncu * 21 Eylül - Momir Bulatović, eski Karadağ Cumhuriyeti başkanı (ö. 2019) * 23 Eylül - Paolo Rossi, İtalyan futbolcu === Ekim === * 1 Ekim - Andrus Ansip, Estonya başbakanı * 6 Ekim - Joachim Lottmann, Alman gazeteci * 23 Ekim - Dwight Yoakam, Amerikalı müzisyen, şarkı sözü yazarı ve aktör === Kasım === * 10 Kasım - Memduh Abdülalim, Mısırlı oyuncu (ö. 2016) * 15 Kasım - Celso Fonseca, Brezilyalı şarkıcı ve gitarist === Aralık === * 1 Aralık - Chris McMeekin, Britanyalı orta mesafe koşucusu *9 Aralık - Jean- Pierre Thiollet, Fransız yazar * 23 Aralık - Dave Murray, İngiliz gitarist * 24 Aralık - Irene Khan, Uluslararası Af Örgütü'nün yedinci genel sekreteri ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Juan Bautista Soler, İspanyol iş insanı * Nura el Feyz, Suudi siyasetçi == Ölümler == * 23 Ocak - Alexander Korda, Macar asıllı İngiliz yönetmen ve yapımcı * 9 Mart - Ali Ekber Dihhoda, İranlı dil bilgini (d.1879) * 27 Mayıs - Samed Vurgun, Azeri şair (d. 1906) * 26 Haziran - Clifford Brown, Amerikalı caz trompetçisi (d. 1930) * 19 Temmuz - Lightner Witmer, Amerikalı psikolog (d. 1867) * 25 Ağustos - Alfred Kinsey, Amerikalı biyolog, entomoloji ve zooloji profesörü (d. 23 Temmuz 1894) * 16 Ekim - Jules Rimet, Fransız FIFA başkanı (d. 1873)
1958 (MCMLVIII) çarşamba günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 1 Ocak - Avrupa Ekonomik Topluluğu kuruldu. * 31 Ocak - ABD, Explorer I adlı, kendisine ait ilk uzay uydusunu fırlattı * 1 Şubat - Mısır ve Suriye, Birleşik Arap Cumhuriyeti adı altında birleştiler * 6 Şubat - Almanya'da, Münih yakınlarında gerçekleşen uçak kazasında aralarında Manchester United'ın 7 oyuncusunun da bulunduğu 23 kişi öldü. * 1 Mart - İzmit Körfezi'nde çalışan Üsküdar vapuru, saatteki hızı 130 kilometreyi bulan kasırga yüzünden Soğucak mevkiinde battı. 293 yolcudan, 76'sı İzmit Lisesi, Gölcük Barbaros Hayrettin Lisesi ve İzmit Endüstri Meslek Lisesi öğrencisi olmak üzere 272 kişi öldü; 21 kişi kurtuldu. * 16 Haziran - Macaristan eski devlet başkanı İmre Nagy gizli bir yargılmadan sonra idam edildi. * 10 Temmuz - İlk Parkmetreler Birleşik Krallık'ta kullanılmaya başlandı * 14 Temmuz - Irak'ta düzenlenen askerî darbede kral II. Faysal öldürüldü, Abdülkerim Kasım yönetimi üstlendi * 24 Ağustos - Bursa yangınında tarihi Kapalıçarşı'daki 2 bin ev ve dükkân yandı. * 7 Eylül - Soma Termik santralı hizmete açıldı. * 25 Eylül - Kemer Barajı ve Hidroelektrik Santralı işletmeye açıldı. * 2 Ekim - Fransız kolonisi Gine, bağımsız bir cumhuriyet oldu * 5 Ekim - Fransa'da beşinci kez cumhuriyet ilan edildi * 28 Kasım - Türkiye-Fransa ve Türkiye-Belçika arasında mali yardım anlaşmaları imzalandı. * 1 Aralık - Orta Afrika Cumhuriyeti Fransa'dan bağımsızlığını ilan etti * 21 Aralık - Charles de Gaulle, Fransa'da, Beşinci Cumhuriyet'in Cumhurbaşkanı seçildi === Tarihi bilinmeyenler === * Öğretmenler Bankası kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Abdullah Manaz, Türk yazar, akademisyen * 1 Ocak - Amor Hakkar, Cezayirli oyuncu * 3 Ocak - Cafer Tayyar Eğilmez, Türk asker ve siyaset adamı. Trakya bölgesi Kuvâ-yi Milliye yöneticisi ve milletvekili. (d. 1877) * 6 Ocak - Themos Anastasiadis, Yunan gazeteci (ö. 2019) * 15 Ocak - Boris Tadiç, Sırp siyasetçi * 22 Ocak - Filiz Koçali, Türk siyasetçi Sosyalist Demokrasi Partisi genel başkanı. * 26 Ocak - Gleb Nosovski, Rus matematikçi ve Yeni Kronoloji'nin yazarlarından biri === Şubat === * 2 Şubat - George Grigore, Rumen yazar, tercüman, araştırmacı, profesör ve doğubilimci * 25 Şubat - İrade Aşumova, Azeri atıcı === Mart === * 20 Mart - Holly Hunter, Amerikalı sinema oyuncusu * 22 Mart - Fatih Birol Türk ekonomist ve enerji uzmanı === Nisan === === Mayıs === * 1 Mayıs: ** Hulki Cevizoğlu, Eski DSHP Genel Başkanı ** Yusuf Ziya Arpacık, Türk yazar * 8 Mayıs - Marita Marschall, Alman oyuncu * 13 Mayıs - Sibel Egemen, Türk ses sanatçısı * 20 Mayıs - Mike Stefanik, Amerikalı eski profesyonel otomobil yarışçısı === Haziran === === Temmuz === * 5 Temmuz - Tzipi Livni, eski Mossad ajanı, İsrailli politikacı * 14 Temmuz - Luan Jujie, Çin asıllı Kanadalı eskrimci === Ağustos === * 7 Ağustos - Bruce Dickinson İngiliz heavy metal solisti * 11 Ağustos - Pascale Trinquet, Fransız eskrimci * 16 Ağustos - Madonna Amerikalı pop şarkıcısı. * 29 Ağustos - Michael Jackson Amerikalı efsanevi pop şarkıcısı === Eylül === * 7 Eylül **Bayram Ali Bayramoğlu, Türk siyasetçi **Goran Hadžić, Krayina Sırp Cumhuriyeti eski Devlet Başkanı (ö. 2016) * 8 Eylül **Ayhan Kahya, Türk seslendirme sanatçısı (ö. 2022) * 9 Eylül **Almasbei Kchach, Abhazyalı siyasetçi (ö. 2012) **Mrinal Haque, Bangladeşli heykeltıraş (ö. 2020) **Gulamhüseyn Alibeyli, Azerbaycanlı siyasetçi * 17 Eylül - Janez Janša, Slovenyalı politikacı, başbakan === Kasım === === Aralık === * 17 Aralık - Roberto Tozzi, İtalyan atlet * 22 Aralık - Marijam Agischewa, Alman oyuncu == Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler == * Acar Akalın, Kıbrıs Türkü besteci, gitarist ve şarkıcı * Elizabeta Karabolli, Arnavut-Amerikalı atıcı * Michael Braungart, Alman kimyager, eski bir Greenpeace eylemcisi, politikacı == Ölümler == * 1 Ocak - Edward Weston, Amerikalı fotoğrafçı (d. 1886) * 27 Şubat - Osman Zeki Üngör, İstiklâl Marşı'nın bestecisi (d. 1880) * 22 Mart - Mike Todd, Amerikalı film ve tiyatro yapımcısı * 27 Ağustos - Ernest Orlando Lawrence, Amerikalı fizikçi (d. 1901) * 25 Eylül - John B. Watson, Amerikalı psikolog (d. 1878) * 1 Kasım - Yahya Kemal Beyatlı (d. 1884) * 7 Kasım - Aka Gündüz, yazar (d. 1886) * 11 Kasım - Andre Bazin, Fransız film eleştirmeni ve film kuramcısı (d. 1918)
1959 (MCMLIX) perşembe günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 1 Ocak - Küba devriminin zaferi. Diktatör Fulgencio Batista yeni yılın ilk saatlerinde Havana'dan kaçtı. Camilo Cienfuegos ve Che Guevara önderliğindeki gerilla kolları Havana'ya girmeye başladı. Bütün Küba'da işçiler ve köylüler Fidel Castro'nun çağrısına uyarak genel greve başladı. * 3 Ocak - Alaska Amerika Birleşik Devletleri 49. eyalet oldu. * 4 Ocak - Küba'da Fulgencio Batista iktidarı, Fidel Castro ve Che Guevara önderliğinde yıkıldı. * 11 Şubat - Zürih Antlaşması imzalandı. Kıbrıs Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla ilgili madde ve belgeler, Türkiye ile Yunanistan arasında tespit edildi. * 17 Şubat - Başbakan Adnan Menderes'i Londra'ya götüren (SEV) uçağı, Gatwick Kasabası yakınlarında düştü. Menderes'in yaralı kurtulduğu kazada 14 kişi öldü. * 19 Şubat - Londra'da, Türkiye - Birleşik Krallık - Yunanistan - Kıbrıs Türk ve Rum tarafları arasında Londra Antlaşması imzalandı. * 1 Mayıs - Uşak'ta, muhalefet lideri İsmet İnönü'nün başına taş atıldı. * 28 Mayıs - Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri arasında Atom Enerjisi İşbirliği Antlaşması imzalandı. * 21 Ağustos - Hawai Amerika Birleşik Devletleri'nin 50. eyaleti oldu. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Osman Delikkulak, Side eski Belediye Başkanı * 4 Ocak - Seda Sayan, Türk şarkıcı, dizi oyuncusu ve televizyon sunucusu *16 Ocak - Helen Folasade Adu veya bilinen adı ile Sade, Nijeryalı/İngiliz söz yazarı ve şarkıcı, besteci, müzik yapımcısı * 20 Ocak - R. A. Salvatore, Amerikalı yazar * 5 Mayıs - Cengiz Kurtoğlu, Türkiye fantezi arabesk şarkıcısı === Şubat === === Mart === * 16 Mart - Jens Stoltenberg, Norveç başbakanı * 16 Mart - Savina Yannatu, Yunan şarkıcı * 19 Mart - Ralph David Abernathy III, Amerikalı siyasetçi ve iş insanı (ö. 2016) * 22 Mart - Carlton Cuse, Meksikalı yapımcı, senarist === Nisan === * 1 Nisan - Helmuth Duckadam, Rumen futbolcu * 10 Nisan - Joy Viado, Filipinli şarkıcı, aktris ve komedyen * 11 Nisan - Peyami Gürel, Türk ressam * 12 Nisan - Andy Bausch, Lüksemburglu yönetmen * 16 Nisan - Mario Balbuena González Meksikalı profesyonel güreşçi ve antrenör * 30 Nisan - Stephen Harper, Kanadalı politikacı, Kanada'nın 22. başbakanı === Mayıs === * 3 Mayıs - Roger Agnelli, Brezilyalı bankacı, şirket yöneticisi ve iş insanı (ö. 2016) * 14 Mayıs - Stefano Malinverni, İtalyan atlet === Haziran === * 14 Haziran - Marcus Miller, Amerikalı bas gitarcı ve caz müzisyeni === Temmuz === * 11 Temmuz - Richie Sambora, Amerikalı Rock gitaristi, şarkı sözü yazarı ve Bon Jovi grubunun gitaristi * 15 Temmuz - Bergen, Türk arabesk-fantezi şarkıcısı ve oyuncu (ö.1989) * 23 Temmuz - Mauro Zuliani, İtalyan atlet * 24 Temmuz - Vratislav Šustr, Çek eski bisikletçi === Ağustos === * 7 Ağustos - Nurettin İğci, Türk yazar ve senarist * 14 Ağustos - Magic Johnson, Amerikalı basketbolcu * 27 Ağustos - Jeanette Winterson, İngiliz yazar === Eylül === * 6 Eylül - José Sócrates, Portekiz başbakanı * 7 Eylül **Toshihiko Okimune, Japon futbolcu **Pierre Nanterne, Fransız yönetici ve iş insanı (ö. 2019) * 9 Eylül **Ruhsar Öcal, Türk opera solisti, tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu **Ali Buysaim, Birleşik Arap Emirlikli eski futbol hakemi * 20 Eylül - Meral Okay, oyuncu ve senarist === Ekim === === Kasım === * 5 Kasım - Bryan Adams, Kanadalı rock müzisyen, besteci, şarkı sözü yazarı * 25 Kasım - Chrissy Amphlett, Avustralyalı şarkıcı (ö. 2013) * 29 Kasım - Nancy Charest, Kanadalı siyasetçi (ö. 2014) === Aralık === * 23 Aralık - Demet Akbağ, Türk oyuncu === Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler === * Ayfer Akansel Altay, Türk akademisyen * Comandante Ramona - Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu'nun (EZLN) Tzotzil halkına mensup yerli otonom devrimcisi (ö. 2006) * Lou Liberatore, Amerikalı oyuncu * Ziyad Ebu Ayn, Filistinli siyasetçi ve sivil aktivist == Ölümler == * 22 Mart - Olga Knipper, Sovyet aktris (d. 1868) * 28 Mart - Edmond Debeaumarché, II. Dünya Savaşında Fransa'daki direnişin önemli isimlerinden (d. 1906) * 17 Ağustos - Ernst Jaeckh, Alman yazar ve akademisyen (d. 1875) * 1 Kasım - Halide Pişkin, Cumhuriyet döneminin ilk kadın tiyatrocu ve sinema oyuncusu
1960 (MCMLX) cuma günü başlayan bir artık yıldır. == Olaylar == === Ocak === * 1 Ocak ** Kamerun BM yönetiminden bağımsızlığını kazandı. ** İlk meteorolojik uydu 'Tiros' Amerika Birleşik Devletleri tarafından fırlatıldı. * 8 Ocak - Hirfanlı Barajı hizmete girdi * 16 Ocak - İşçi Sigortalıları Kurumu İstanbul Hastanesi Cumhurbaşkanı Celâl Bayar tarafından hizmete açıldı. * 22 Ocak - Cezayir'deki Fransız birliklerinin başkomutanı Jacques Massu Fransa Cumhurbaşkanı tarafından görevinden azledildi. === Şubat === * 13 Şubat - Fransa ilk atom bombasını Cezayir'in Sahra Çölü topraklarında denedi. === Mart === * 5 Mart - Alberto Korda, Havana'da Che Guevara'nın, Guerrillero Heroico isimli ikonik fotoğrafını çekti . * 21 Mart - Shapville Katliamı 69'dan fazla kişinin ölümüne ve 300 kişinin yaralnmasına neden oldu. === Nisan === * 4 Nisan - 32. Akademi Ödülleri töreninde Ben-Hur, en iyi film de dahil olmak üzere rekor sayıda Oscar kazandı. * 28 Nisan - İstanbul ve Ankara'da meydana gelen olaylar üzerine iki şehirde de sıkıyönetim ilan edildi. === Mayıs === * 1 Mayıs - Sovyet havasahasında keşif görevini yapan U2 uçağı Sovyet hava savunma füzeleri tarafından düşürüldü,Pilot Francis Gary Powers esir alındı. *15 Mayıs - Sputnik 4 uydusu Sovyetler Birliği tarafından yörüngeye fırlatıldı. *22 Mayıs - Büyük Şili Depremi: tüm zamanların richter skalasıyla ölçülmüş en büyük depremidir. 9.4–9.6 Mw büyüklüğündeki deprem Şili'yi vurmuş yaklaşık 6.000 kişinin ölümüne neden olmuştur. * 27 Mayıs - 27 Mayıs 1960 Darbesi: Türkiye'de başarılı bir askerî darbe gerçekleşti. Başkanlığını Cemal Gürsel'in yaptığı ve Millî Birlik Komitesi adı altında toplanan subaylar grubu, emirleri altındaki askeri birliklerle birlikte Türk Silahlı Kuvvetleri adına yönetime doğrudan el koydu. Celâl Bayar'ın cumhurbaşkanlığı sona erdirildi ve yerine Cemal Gürsel geçti. === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === * 7 Ağustos - Fildişi Sahili bağımsızlığını ilan etti. * 16 Ağustos - Kıbrıs Cumhuriyeti kuruldu. Zürih ve Londra Antlaşmaları'na dayanılarak bir Türk Alayı büyük bir törenle Kıbrıs'a çıktı. 82 yıl sonra ilk defa Türk askeri Kıbrıs'a ayak bastı. === Eylül === === Ekim === * 14 Ekim - Yassıada Duruşmaları başladı. * 23 Ekim - Genel Nüfus sayımı yapıldı. Türkiye'nin nüfusu 27.754.820 olarak tespit edildi. * 30 Ekim - Dünyadaki ilk başarılı böbrek nakli, Michael Woodruff tarafından Edinburgh, İskoçya'da yapıldı. === Kasım === === Aralık === * 13 Aralık ** Fransa Cumhurbaşkanı Charles de Gaulle'ün Cezayir ziyareti olaylı geçti. Fransız milliyetçilerinin çıkardığı olaylarda 123 kişi öldü. ** Etiyopya imparatoru Haile Selasie Brezilya ziyaretindeyken,kişisel muhafızı tarafından bir darbe düzenlendi Darbe sonucunda Veliaht prensi tahta geçti. * 14 Aralık - Türkiye, 18 Batılı ülke ile İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Antlaşması'nı imzaladı. * 15 Aralık - I. Baudouin kraliçe Fabiola adını alan Fabiola de Mora y Aragón ile evlendi. Evlilik töreni Brüksel'deki Saint-Michel-et-Gudule katedralinde yapıldı ve Belçika'da ilk kez olmak üzere televizyonda yayınlandı. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak ** Lale Orta, ilk Türk kadın futbolcu ve doktor ** Faruk Turgut, Türk yapımcı, yönetmen ve senarist ** Reha Muhtar, Türk televizyoncu ve sunucu * 4 Ocak - Michael Stipe, Amerikalı şarkıcı, R.E.M. grubu. * 5 Ocak - Phil Thornalley, İngiliz müzisyen ve yapımcı * 22 Ocak - Michael Hutchence, Avustralyalı müzisyen * 29 Ocak - Gia Carangi, ABD'nin ilk süpermodeli (ö 1986 === Şubat === * 13 Şubat - Pierluigi Collina, İtalyan futbol hakemi. * 15 Şubat - Armen Mazmanyan, Ermeni yönetmen (ö. 2014) * 16 Şubat - Hüseyin Turoğlu- Türkiye Jeomorfoloji Derneği Başkanı coğrafyacı, akademisyen ve jeomorfolog. * 19 Şubat - Prens Andrew, Kraliçe II. Elizabeth'in ikinci oğlu. === Mart === * 7 Mart - Ivan Lendl, eski profesyonel dünya birincisi Çek tenisçi. * 13 Mart - Adam Clayton, İrlandalı müzisyen, U2 grubunun bas gitaristi. * 21 Mart - Ayrton Senna, Brezilyalı araba yarışçısı, üç kez Formula 1 dünya şampiyonu. * 24 Mart - Nena, Alman şarkıcı. === Nisan === * 1 Nisan - Yalçın Menteş, Türk oyuncu (ö. 2019) * 2 Nisan - Muhammed Micarul Kayes, Bangladeşli bürokrat ve diplomat (ö. 2017) * 13 Nisan - Rudi Völler, Alman futbolcu * 14 Nisan - Brad Garrett, Amerikalı oyuncu ve komedyen * 25 Nisan - Ramón Vilalta, Katalan mimar === Mayıs === * 10 Mayıs : ** Bono, İrlandalı U2 grubunun solisti ** Merlene Ottey, Jamaikalı atlet * 24 Mayıs - Kristin Scott Thomas, İngiliz aktris. === Haziran === * 11 Haziran - Mehmet Öz, Türk Kalp Damar Cerrahı === Temmuz === * 12 Temmuz - Ahmet Ümit, Türk şair ve yazar === Ağustos === * 7 Ağustos - David Duchovny, Amerikalı oyuncu. * 10 Ağustos - Antonio Banderas, İspanyol oyuncu. * 10 Ağustos - Vladimir Kozlov, Kazak gazeteci ve politikacı * 14 Ağustos - Sarah Brightman, İngiliz güfte yazarı ve şarkıcı * 16 Ağustos - Timothy Hutton, Amerikalı oyuncu. * 17 Ağustos - Sean Penn, Amerikalı oyuncu. === Eylül === * 7 Eylül **Bob Hartley, Kanadalı buz hokeyi koçu **Ersin Tatar, Kıbrıs Türkü iktisatçı, siyasetçi ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Başbakanı **Rebi Yasin, Mısırlı milli futbolcu * 8 Eylül **Aguri Suzuki, Japon yarışçı **Hikmet Renan Şekeroğlu, Türk büyükelçi * 9 Eylül **Nurullah Genç, Türk iktisatçı ve şair **Urmas Sisask, Eston besteci **Hugh Grant, İngiliz oyuncu * 17 Eylül - Damon Hill, İngiliz araba yarışçısı, Formula 1 eski dünya şampiyonu. * 25 Eylül - İgor Bilanov, Ukraynalı futbolcu. === Ekim === * 5 Ekim - Daniel Baldwin, Amerikalı oyuncu, yapımcı, yönetmen. * 18 Ekim - Jean-Claude Van Damme, Belçikalı oyuncu. * 29 Ekim - Mustafa Koç, Türk iş insanı (ö. 2016) * 30 Ekim - Diego Maradona, Arjantinli futbolcu.(ö. 2020) * 31 Ekim - Sedat Edip Bucak, Eski DYP milletvekili. === Kasım === * 10 Kasım - Neil Gaiman, İngiliz yazar * 18 Kasım : ** Kim Wilde, İngiliz şarkıcı ** Elizabeth Perkins, Amerikalı oyuncu. * 25 Kasım : ** Amy Grant, Amerikalı müzisyen, şarkıcı ** 25 Kasım - John F. Kennedy, Jr., Amerikalı avukat ve gazeteci, eski ABD başkanı John F. Kennedy'nin oğlu (d. 1999) * 27 Kasım - Yuliya Timoşenko, Ukrayna'nın ilk kadın başbakanı * 30 Kasım - Gary Lineker, İngiliz futbol oyuncusu === Aralık === * 3 Aralık - Julianne Moore, Amerikalı oyuncu. * 8 Aralık - Aaron Allston, Amerikalı yazar ve oyun programcısı (ö. 2014) ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Gürsel Korat, yazar. == Ölümler == * 4 Ocak - Albert Camus, Fransız yazar, Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1913) * 28 Ocak - Zora Neale Hurston, Amerikalı folklorcu, antropolog ve yazar (d. 1891) * 6 Şubat - Selahattin Pınar, Klasik Türk müziği bestecisi (d. 1902) * 16 Şubat - Dr. Bedri Ruhselman, İstanbul), hekim, keman virtüözü ve neo-spiritüalizm'in ya da Türkçedeki adıyla, deneysel yeni-ruhçuluğun (neo-spiritualisme expérimental) kurucusu. (d. 1898) * 23 Mart - Risale-i Nur Külliyatı'nın müellifi Said Nursi (d. 1878) * 11 Mayıs - John D. Rockefeller Jr., Amerikalı hayırsever (d. 1874) * 22 Mayıs – İbrahim Çallı, Türk ressam (d. 1882) * 30 Mayıs - Boris Pasternak, Rus şair, yazar, 1958 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1890) * 7 Haziran - Bogoljub Jevtić, Yugoslavya Krallığı'nda başbakanlık görevi görev yapan Sırp politikacı ve diplomat (d. 1886) * 29 Temmuz - Hasan Saka, Türkiye'nin 7. Başbakanı (d. 1885) * 29 Ağustos - David Diop, Senegalli şair (d. 1927) * 22 Eylül - Melanie Klein, Britanyalı psikalanist (d. 1882) * 30 Eylül – John Philby, Seylan asıllı İngiliz oryantalist (d. 1885) * 5 Ekim - Alfred L. Kroeber, Amerikalı antropolog (d. 1876) * 14 Ekim - Abram Ioffe, Sovyet fizikçi (d. 1903) * 16 Kasım - Clark Gable, Amerikalı oyuncu. (d. 1901) * 5 Aralık – Haşim el-Etâsî, Suriyeli devlet adamı, Suriye'nin 2. başbakanı ve 4. cumhurbaşkanı (d. 1875)
== Olaylar == * 3 Ocak :*ABD Başkanı Dwight D. Eisenhower, ülkesinin Küba ile diplomatik ve konsolosluk ilişkilerini kestiğini duyurdu. (Küba-ABD ilişkileri 2015'te yeniden kuruldu) :*Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK) Kuruluş Kanunu kabul edildi. * 5 Ocak - Türkiye'de 1960 askeri darbesinden sonra Cemal Gürsel Türkiye'nin yeni hükûmetini (25. hükûmet) kurdu. * 6 Ocak - 27 Mayıs Darbesi sonrası kurucu meclis çalışmalarına başladı. * 16 Ocak - ABD Türkiye'ye 43 milyon Dolar yardımda bulundu. * 20 Ocak - John F. Kennedy, Amerika Birleşik Devletleri'nin 35. Başkanı olarak yemin etti. * 31 Ocak - Juscelino Kubitschek, Brezilya’nın Devlet Başkanlığı görevini Jânio Quadros’a teslim etmiştir. * 26 Şubat - II. Hasan, Fas Kralı ilan edildi . * 17 Mart - Vicente Calderón Stadyumu yapımına başlandı. * 1 Nisan - 27 Mayıs Darbesi sonrası siyasi faaliyetlere izin verildi. * 12 Nisan - Yuri Gagarin uzaya çıkan ilk insan oldu. * 13 Nisan - Portekiz'de António de Oliveira Salazar'a yönelik başarısız bir darbe girişimi oldu. * 17 Nisan - Küba'daki Fidel Castro iktidarına karşı Domuzlar Körfezi Çıkarması başladı. * 21 Nisan - Cezayir'deki Fransız birliklerinin Charles de Gaulle muhalifi 4 komutanı darbe girişiminde bulundu. * 30 Nisan - İstanbul Kartal'da iki tren çarpıştı: 16 kişi öldü, 78 kişi yaralandı. * 27 Mayıs - 1961 Anayasası Kurucu Meclis'te 262 üyenin 260'nın oyu ile kabul edildi. * 31 Mayıs - Güney Afrika Cumhuriyeti İngiliz Milletler Topluluğu'ndan çekildi. * 9 Temmuz - 1961 Anayasası, halk oylaması sonucunda kabul edildi. * 13 Ağustos - Berlin Duvarı'nın yapımına başlandı. * 17 Eylül - Adnan Menderes için verilen idam cezası İmralı Adası'nda infaz edildi. * 18 Eylül - BM Genel sekreteri Dag Hammarskjöld Zaire'de bir uçak kazasında öldü. * 15 Ekim - 1961 Türkiye Cumhuriyeti genel seçimleri * 26 Ekim - TBMM'de yapılan oylamada Orgeneral Cemal Gürsel, Türkiye'nin 4. Cumhurbaşkanı seçildi. * 29 Ekim - Türkiye'nin ilk yerli otomobili Devrim (otomobil), halka tanıtıldı. * 31 Ekim - Türk ve Alman İş ve İşçi Bulma Kurumları arasında yapılan anlaşmaya göre; her yıl Almanya'ya çeşitli iş kollarında çalıştırılmak üzere 2-3 bin Türk işçisi gönderilmesi kararlaştırıldı. * 20 Kasım - İsmet İnönü başkanlığında Cumhuriyet Halk Partisi*Adalet Partisi koalisyon hükûmeti kuruldu. *2 Aralık - Soğuk Savaş: Küba lideri Fidel Castro, ulusal çapta yayınlanan bir konuşmasında Marksist- Leninist olduğunu ve Küba'nın sosyalizmi benimseyeceğini duyurdu. *10 Aralık - Sovyetler Birliği, Arnavutluk ile diplomatik ilişkilerini kesti . == Doğumlar == === Ocak === * 8 Ocak - Jérôme Bonnafont, Fransız bürokrat ve diplomat * 25 Ocak - Thomas Sarbacher, Alman oyuncu * 31 Ocak - Fatih Kısaparmak, Türk halk müziği sanatçısı, müzisyen, besteci ve söz yazarı. === Şubat === * 5 Şubat - Ersin Kalkan, gazeteci - yazar * 17 Şubat - Andrey Korotayev, Rus iktisatçı ve tarihçi * 20 Şubat - Sıtkı Caney, Şair, yazar, sinemacı === Mart === * 3 Mart ** Prof. Ümit Özdağ, Türk stratejist. ** Warrel Dane, Amerikalı solist, bestekar. Nevermore ve Sanctuary ile çaldı. (ö.2017) === Nisan === * 3 Nisan - Eddie Murphy, New York doğumlu komedyen, oyuncu * 21 Nisan - Ulvi Arı, Türk pantomim (mim) sanatçısı, oyuncu, yazar. * 26 Nisan - Joan Chen, Çin asıllı Amerikalı sinema oyuncusu ve yönetmeni. === Mayıs === * 5 Mayıs - Şefika Kutluer, Türk flüt solisti * 12 Mayıs - Rafael Aranda, Katalan kökenli mimar. === Haziran === * 16 Haziran- Can Dündar, Türk araştırmacı gazeteci - yazar === Temmuz === * 1 Temmuz ** Diana Spencer, Galler Prensesi, Galler Prensi Charles'in ilk eşi idi. ** Carl Lewis, Amerikalı atlet * 4 Temmuz - Ferenc Gyurcsány, Macaristan başbakanlarından === Ağustos === * 4 Ağustos- Barack Hussein Obama, ABD'nin 44. ve ilk siyahi başkanı * 18 Ağustos - Birol Ünel Türk kökenli Alman oyuncu * 28 Ağustos - Joshua Bloch, Amerikalı yazılım mühendisi ve teknoloji yazarı * 30 Ağustos - Zafer Algöz, Türk sinema ve dizi oyuncusu === Eylül === * 1 Eylül - Bam Bam Bigelow, Amerikalı güreşçi (ö. 2007) * 7 Eylül **Samir Şerifov, Azerbaycan maliye bakanı **Jochen Horst, Alman oyuncu * 9 Eylül - Faruk Çaturoğlu, Türk siyasetçi *12 Eylül - Mylène Jeanne Gautier, Fransız müzisyen * 25 Eylül - Mehmet Aslantuğ, Türk sinema ve TV oyuncusu * 25 Eylül - Erdal Eren, Türk komünist === Ekim === * 11 Ekim - Steve Young Amerikalı Amerikan futbolcusu * 30 Ekim - Fatih Özal, Türk basketbolcu ve antrenör. === Kasım === * 8 Kasım - Rustem Adamagov, Rus blogcu * 12 Kasım - Nadia Comăneci, Rumen jimnastikçi * 13 Kasım - Metin Uca, Türk sunucu, yazar ve seslendirme sanatçısı * 27 Kasım - Marshall Webb, Amerikalı general === Aralık === * 11 Aralık - Birgit Stauch, Alman heykeltıraş. * 15 Aralık - Karin Resetarits, Avusturyalı siyasetçi * 22 Aralık - Rebecca Wilson, Avustralyalı gazeteci, radyo ve tv sunucusu * 24 Aralık - İlham Aliyev, Azeri cumhurbaşkanı. * 25 Aralık - Ales Debeljak, Sloven yazar (ö. 2016) ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Alp Can, Türk gazeteci (ö. 2010) * Shira Kammen, ABD'li multi-enstrümantalist ve vokalist * Turgay Usanmaz, hentbol antrenörü, edebiyatçı, şair == Ölümler == * 8 Ocak - Yaşar Doğu (d. 1915) * 13 Ocak - František Drtikol, Çek fotoğrafçı (d. 1883) * 26 Şubat - Hasan Âli Yücel (d. 1897) * 28 Mayıs - Mümtaz Ökmen, siyasetçi (d. 1895) * 15 Haziran - Peyami Safa Türk yazar ve gazeteci (d. 1899) * 1 Temmuz - Louis-Ferdinand Celine, Fransız yazar (d. 1894) * 2 Temmuz - Ernest Hemingway, Amerikalı yazar (d. 1899) * 16 Eylül ** - Fatin Rüştü Zorlu (d. 1910) ** - Hasan Polatkan, (d. 1915) * 17 Eylül - Adnan Menderes (d. 1899) * 19 Eylül - Şemsettin Günaltay (d. 1883) * 19 Ekim - Mihail Sadoveanu, Rumen yazar, şair ve politikacı (d. 1880) * 11 Kasım - Behiç Erkin, "Demiryollarının babası" Türk asker, siyasetçi, diplomat (d. 1876) * 24 Kasım - Mehmet Tevfik Bıyıklıoğlu, Türk asker. (d. 1889)
== Olaylar == * 3 Ocak - Papa XXIII. Ioannes, komünizmi vaaz ettiği için Fidel Castro'yu aforoz etti. * 9 Ocak - Küba ve Sovyetler Birliği bir ticaret anlaşması imzaladı. * 3 Şubat - Küba'ya yönelik ABD ambargosu açıklandı. * 14 Ocak - ABD uzay aracı Mariner II, Venüs'ün ilk yakın çekim fotoğraflarını dünyaya gönderdi. * 22 Şubat - Ankara'da Harp Okulu Komutanı Albay Talat Aydemir ve Fethi Gürcan'ın başlattığı ayaklanma girişimi, Hükûmet ve Cumhurbaşkanı ile yapılan anlaşma ile sonuçlandı. * 30 Mayıs - 1962 FIFA Dünya Kupası Şili'de başladı. * 23 Ağustos - Almanya'ya çalışmaya gitmek için 78.000'inci kişi başvurdu. 1 Ekim 1961'den bu yana Almanya'ya gönderilen işçi sayısının 7.565'i bulduğu açıklandı. * 5 Temmuz - 1830 yılından beri sömürge olan Cezayir bağımsızlığını kazanarak Fransa'dan ayrıldı. * 15 Eylül - Maltepe Ortaokulu Açıldı. * 27 Eylül - İllerin adları ve H-O gibi harflerin yazılı olduğu plakalar yerine, günümüzde kullanımda olan plaka düzenine geçildi ve ilk olarak 01'den 67'ye kadar sıralandı. * 22 Aralık - Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu kuruldu. * 3 Aralık - "Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı" kabul edildi. * 11 Aralık - Millî Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak ** Ahmet Şafak, Türk sanatçı ve müzisyen ** Korcan Karar, haber koordinatörü ** Kürşat Alnıaçık, ouncu * 4 Ocak - Harlan Coben, yazar * 10 Ocak - C. Martin Croker, Amerikalı seslendirme sanatçısı ve çizgi film kreatörü (ö. 2016) * 17 Ocak **Jim Carrey, oyuncu, pandomimci, komedyen **Denis Patrick Seamus O'Hare, Amerikalı oyuncu === Şubat === * 5 Şubat - Jennifer Jason Leigh, Amerikalı oyuncu * 6 Şubat - Axl Rose, Guns N' Roses'ın solisti * 7 Şubat - David Bryan, Amerikalı müzisyen ve Bon Jovi grubunun klavyecisi * 10 Şubat - Cliff Burton, Amerikalı müzisyen. Metallica' nın ikinci Bas gitaristidir * 11 Şubat -Sheryl Crow, Amerikalı müzisyen * 20 Şubat -Yelizaveta Glinka, Rus kadın doktor ve insan hakları aktivisti * 22 Şubat -Steve Irwin, Timsah avcısı === Mart === * 13 Mart - Seyhan Erözçelik, Türk şair (ö. 2011) * 24 Mart - Ömer Koç, Türk iş insanı * 31 Mart - Olli Rehn, Fin politikacı, hâlen Avrupa Komisyonu genişlemeden sorumlu üyesi === Nisan === * 3 Nisan - Sophie Moressée-Pichot, Fransız eskrimci ve modern pentatloncu * 6 Nisan - Yvette Bova, Amerikalı vücut geliştirmeci ve pornografik film oyuncusu * 8 Nisan - Carme Pigem, Katalan mima * 22 Nisan - Anne Aasheim, Norveçli yazar (ö. 2016) === Mayıs === * 1 Mayıs - Yannis Saoulis, Yunan şarkıcı === Haziran === * 17 Haziran - Bap Kennedy, Kuzey İrlandalı müzisyen (ö. 2016) * 22 Haziran - Clyde Drexler, Amerikalı basketbolcu * 24 Haziran - Christine Neubauer, Alman oyuncu ve sunucu * 27 Haziran - Tony Leung Chiu-wai, Hong Konglu sinema oyuncusu === Temmuz === * 7 Temmuz - Sırrı Süreyya Önder, Türk sinemacı, yazar ve siyasetçi * 15 Temmuz - Metin Özülkü, Türk müzisyen === Ağustos === * 3 Ağustos - Ahmet Çakar, Türk spor yorumcusu * 10 Ağustos - Suzanne Collins, Amerikalı televizyon senaristi ve roman yazarıdır * 18 Ağustos - Felipe Calderón, Meksika Başkanı === Eylül === * 7 Eylül **Jennifer Egan, Amerikalı roman ve kısa hikâye yazarı **Hasan Vezir, Türk teknik direktör ve millî futbolcu * 8 Eylül - Thomas Kretschmann, Alman aktör ve Hollywood aktörü * 9 Eylül **Kaija Kärkinen, Fin şarkıcı **Renato Gaúcho, Brezilyalı eski futbolcu ve teknik direktör * 12 Eylül - Sunay Akın, Türk şair === Ekim === === Kasım === * 18 Kasım - Kirk Hammett, Amerikalı müzisyen. Metallica'nın ikinci Solo gitaristidir. * 19 Kasım - Jodie Foster oyuncu, yönetmen, yapımcı * 26 Kasım - Erol Bilecik, Türk iş insanı * 28 Kasım - Jon Stewart, Amerikalı televizyoncu === Aralık === * 9 Aralık - Felicity Huffman, Amerikalı oyuncu * 30 Aralık - Seda Sayan, Türk şarkıcı ve sunucu === Doğum tarihi bilinmeyenler === * Faiz Ali Faiz, Pakistanlı şarkıcı * İbrahim Parlak, PKK üyesi == Ölümler == * 6 Şubat - Władysław Dziewulski, Polonyalı gök bilimci ve matematikçi (d. 1878) *24 Mart - Auguste Antoine Piccard, İsviçreli fizikçi, mucit ve kâşiftir (d. 1884) *10 Nisan - Michael Curtiz, Macar asıllı Amerikalı yönetmen (d. 1886) * 6 Haziran - Yves Klein, Fransız ressamı (d. 1928) *6 Temmuz - William Cuthbert Faulkner, Nobel ödüllü, Amerikalı yazar (d. 1897) *9 Temmuz - Georges Bataille, Fransız yazar, sosyolog, antropolog ve filozof (d. 1897) * 5 Ağustos - Marilyn Monroe, Amerikalı sinema oyucusu (d. 1926) * 9 Ağustos - Hermann Hesse, Alman yazar (d. 1877) * 6 Eylül - Ellen Osiier, Danimarkalı eskrimci (d. 1890) * 6 Eylül - Hanns Eisler, Alman ve Avusturyalı besteci (d. 1898) *16 Ekim - Gaston Bachelard, Fransız filozof, yazar (d. 1884) *22 Kasım - René Jules-Gustave Coty, Fransız siyasetçi ve hukukçu. Fransa'da Dördüncü Cumhuriyet'in son cumhurbaşkanı (d. 1882) *26 Kasım - Albert-Pierre Sarraut, Üçüncü Fransız Cumhuriyeti döneminde iki kez Başbakan olan bir Fransız Radikal politikacı (d. 1872) *28 Kasım - Wilhelmina, 1890'dan 1948'deki feragatına kadar Hollanda Kraliçesi idi (d. 1880) * 15 Aralık - Charles Laughton, oyuncu (d. 1899) * 18 Kasım - Niels Henrik David Bohr, fizikçi (d. 1885) ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler: * Sadi Konuk, Siyasetçi, doktor. (d. 1894)
== Olaylar == * 1 Ocak - İlk Anime dizisi olan Tetsuwan Atomu (Astro Boy), Japonya'da televizyonda yayınlanmaya başlandı. * 1 Şubat - Ulus Faciası; Middle East Airlines'a ait Vickers Viscount ve Türk Silahlı Kuvvetleri'ne ait Douglas C-47 uçakları Ankara'nın Ulus semti üzerinde çarpışarak şehre düştü. Uçaklardaki 17 ve yerdeki 87 (toplamda 104) kişi hayatlarını kaybetti. * 27 Şubat - İran'da kadınlar oy kullanma haklarını elde ettiler. * 17 Mart - Endonezya'da Agung volkanının infilak etmesi sonucu 1.500 kişi öldü. * 21 Mart - San Francisco açıklarındaki Alcatraz Cezaevi resmi olarak kapatıldı. * 13 Mayıs - Stockholm'de çiçek hastalığı salgını baş gösterdi. * 23 Mayıs - Fidel Castro, Sovyetler Birliği'ni ziyaret etti. * 25 Mayıs - Etiyopya'nın Addis Ababa kentinde Afrika Birliği Örgütü kuruldu . * 11 Haziran - Vietnamlı budist rahip Thich Quang Duc, Güney Vietnam yönetiminin din adamlarına yönelik baskısını protesto etmek için Saigon'da kendisini yakarak intihar etti. * 16 Haziran - Valentina Tereşkova, Vostok 6 görevi ile uzaya giden ilk kadın oldu. * 1 Temmuz - Posta kodu, ABD Posta Servisi tarafından tanıtıldı . * 28 Ağustos - Martin Luther King Jr., Washington'da Lincoln Anıtı'nın merdivenlerinde "Bir Hayalim Var" konuşmasını en az 250.000 kişilik bir dinleyici kitlesine yaptı. * 9 Ekim - İtalya'nın kuzeyinde bulunan Vajont barajında tutulan suyun, meydana gelen toprak kayması sonucu barajdan taşmasıyla 2.000'den fazla kişi öldü. * 30 Ekim - Lamborghini firması kuruldu. * 9 Kasım - Japonya'da aynı gün içerisinde bir kömür madeninde meydana gelen patlamada 458, 3 trenin karıştığı bir tren kazasında da 161 kişi öldü. * 14 Kasım - İzlanda'nın güney kıyılarında gerçekleşen volkanik faaliyet sonucu Surtsey adası oluştu. * 18 Kasım - İlk tuşlu telefonlar hizmete girdi. * 22 Kasım - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı John F. Kennedy, Dallas'ta otomobilinden halkı selamlarken Lee Harvey Oswald tarafından vurularak öldürüldü. Aynı gün Başkan Yardımcısı Lyndon B. Johnson, Air Force One uçağında yemin ederek ülkenin 36'ncı başkanı oldu. * 23 Kasım - İngiliz yayın şirketi BBC dünyanın en uzun bilimkurgu dizisi Doctor Who'nun ilk bölümünü yayınladı. * 24 Kasım - John F. Kennedy'nin katili Lee Harvey Oswald, çok sayıda güvenlik görevlisinin önünde ve naklen televizyon yayını esnasında Jack Ruby tarafından vurularak öldürüldü. * 3 Aralık - Warren Komisyonu, ABD Başkanı John F. Kennedy'nin öldürülmesiyle ilgili soruşturmasına başladı . * 7 Aralık - ABD'de ilk kez bir spor karşılaşmasının naklen televizyon yayını esnasında, karşılaşmadaki önemli pozisyonların tekrarları izleyicilere sunuldu. * 12 Aralık - Kenya, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. === 1963 yılında kurulan spor kulüpleri === * Bursaspor futbol kulübü kuruldu. * Yalovaspor kulübü kuruldu. * İznikspor kulübü kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === * 21 Ocak - Hakeem Olajuwon, eski basketbolcu === Şubat === * 2 Şubat - Eva Cassidy, Amerikalı şarkıcı. * 10 Şubat - Candan Erçetin, Türk pop müzik şarkıcısı * 12 Şubat - Dacia Valent,Somali doğumlu İtalyan politikacı * 15 Şubat - Oğuz Çetin, Türk futbolcu. === Mart === * 1 Mart - Thomas Anders, Alman şarkıcı, besteci ve aktör. * 3 Mart - Martín Fiz, İspanyol koşucu * 4 Mart - Jason Newsted, Metallica grubunun eski bas gitaristi * 11 Mart - Suat Çakır, Samsun TSO başkan yardımcısı * 26 Mart - Serpil Gümülcineli Öztürk, Türk ressam * 27 Mart - Quentin Tarantino, Amerikalı film yönetmeni, senarist ve oyuncu === Nisan === * 26 Nisan - Jet Li, Dövüş sanatları oyuncusu, aktör, Wushu şampiyonu ve uluslararası film yıldızı. === Mayıs === * 21 Mayıs - Haluk Vural, Elektronik öğretmeni, Yazar * 28 Mayıs - Zemfira Meftahaddinova, Azeri atıcı * 28 Mayıs - Lisa Whelchel, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve söz yazarı === Haziran === * 9 Haziran - Johnny Depp, Amerikalı oyuncu * 30 Haziran - Yngwie J. Malmsteen, İsveçli müzisyen, gitar virtüözu === Temmuz === * 2 Temmuz - Rositsa Kirilova, Bulgar şarkıcı * 12 Temmuz - Frédéric Salat-Baroux, Fransız bürokrat === Ağustos === * 3 Ağustos - James Hetfield, Amerikalı vokalist ve ritim gitarist. - Metallica * 22 Ağustos - Tori Amos, Amerikalı şarkıcı ve şarkı sözü yazarı === Eylül === * 7 Eylül **Betül Tarıman, Türk şair **Éric Di Meco, Fransız futbolcu * 8 Eylül - Dunja Mijatović, Bosna-Hersekli Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri * 9 Eylül **Eymen Mansur, Mısırlı milli futbolcu **Roberto Donadoni, İtalyan teknik direktör ve eski millî futbolcu === Ekim === * 4 Ekim - Ferhat Oktay, Türk basketbolcu. * 6 Ekim : ** Vasile Tarlev, Moldovalı politikacı, başbakan. ** Elisabeth Shue - Amerikalı film oyuncusu. * 10 Ekim - Hülya Avşar * 22 Ekim - Norm Fisher, Kanadalı müzisyen *28 Ekim - Eros Luciano Walter Ramazzotti, İtalyan şarkıcı, söz yazarı ve besteci === Kasım === * 10 Kasım - Tanju Çolak, futbolcu === Aralık === * 9 Aralık - Masako, Japonya İmparatoriçesi * 16 Aralık - Brad Pitt, Amerikalı aktör * 19 Aralık - Jennifer Beals, Amerikalı aktris * 23 Aralık - Lars Ulrich, Danimarka asıllı Amerikalı baterist - Metallica ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Zeynep Eronat, Türk oyuncu. * Ahmet Lokurlu, Türk mühendis ve iş insanı == Ölümler == === Ocak === * 1 Ocak - Filippo Del Giudice, film yapımcısı (d.1892) * 2 Ocak ** Dick Powell(en), Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1904) ** Jack Carson(en), Kanadalı-Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1910) === Şubat === * 18 Şubat - Fernando Tambroni, İtalyan Hristiyan-Demokrat politikacı ve 1960 yılının dört ayı süresince İtalya başbakanı (d. 15 Aralık 1882). * 28 Şubat - Racendra Prasad, Hindistan'ın ilk cumhurbaşkanı (d. 1884) === Nisan === * 9 Nisan - Xul Solar, Arjantinli ressam ve heykeltıraş (d. 14 Aralık 1887) * 12 Nisan - Kazimierz Ajdukiewicz, Polonyalı filozof ve mantık kuramcısı (d. 1890) * 14 Nisan - Arthur Jonath, Alman atlet (d. 1909) === Mayıs === * 28 Mayıs - Ion Agârbiceanu, Rumen yazar === Haziran === * 3 Haziran - Nâzım Hikmet (d. 1901) === Ağustos === * 25 Ağustos - Suphi Kaner, oyuncu. Hap içerek intihar etmiştir (d. 1933). === Ekim === * 31 Ekim - Mesut Cemil, Tamburi (d. 1902) * 10 Ekim - Édith Piaf, Fransız şarkıcı (d. 19 Aralık 1915) === Kasım === * 7 Kasım - Hakkı Süha Gezgin, Türk gazeteci, yazar, öğretmen (d. 1895) * 22 Kasım - Clive Staples Lewis İrlandalı Ünlü Kurgu Yazarı (d. 1898) * 22 Kasım - John F. Kennedy, Amerika Birleşik Devletleri'nin 35. başkanı (d. 1917) * 24 Kasım - Lee Harvey Oswald, John F. Kennedy'ye suikast düzenleyen eski Amerikan askeri. (d. 1939) * 28 Kasım - Şemsettin Erkuş, Türk asker (d. 1889)
== Olaylar == * 4 Ocak - İsmet İnönü başkanlığındaki hükûmet TBMM'den güvenoyu aldı. * 6 Ocak - Bir İngiliz firması olan Leyland Motors, ABD'nin Küba ablukasına meydan okuyarak Küba hükûmetine 450 otobüs sattığını duyurdu. * 15 Ocak - Kıbrıs sorununa çözüm bulmak amacıyla organize edilen Kıbrıs Konferansı, Londra'da başladı. * 29 Ocak – 9 Şubat – 1964 Kış Olimpiyatları Avusturya'nın Innsbruck kentinde düzenlendi. * 13 Şubat - Türkiye Dünya Gıda Programı Antlaşması'nı imzaladı. * 21 Şubat - Başbakan İsmet İnönü'ye Mesut Suna adlı bir kişi tarafından başarısız bir suikast girişiminde bulunuldu. * 25 Şubat - Cassius Clay (daha sonra Muhammed Ali) Miami Beach, Florida'da Sonny Liston'ı yendi ve dünya ağır sıklet şampiyonu oldu. * 16 Mart - TBMM, Kıbrıs'a gerektiğinde müdahalede bulunmak için hükûmete izin verdi. * 27 Mart - 9.2 büyüklüğündeki bilinen en güçlü ikinci (ve Kuzey Amerika tarihinde kaydedilen en güçlü deprem) Büyük Alaska depremi, Güney Alaska'yı vurarak 125 kişiyi öldürdü ve Anchorage şehrinr büyük zarar verdi. * 29 Mart - Radio Caroline, Birleşik Krallık'ın ilk korsan radyo istasyonu oldu. * 13 Nisan - 36. Akademi Ödülleri töreninde Sidney Poitier, Lilies of the Field filmindeki başrolüyle En İyi Erkek Oyuncu kategorisinde Akademi Ödülü kazanan ilk Afrikalı-Amerikalı oldu. * 16 Nisan - Birleşik Krallık'ta Ağustos 1963'teki Büyük Tren Soygunu'nun 12 faili toplamda 307 yıl hapis cezası aldı. * 1 Mayıs - TRT kuruldu ve ilk radyo kanalı olan TRT radyo yayınına başladı. * 15 Mayıs - Karasuları Kanunu kabul edildi. Böylece Türk karasuları 6 deniz miline çıkarıldı. * 12 Haziran - Nelson Mandela, Güney Afrika Cumhuriyeti'nde ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı ve Robben Adası'na gönderildi. * 5 Temmuz - 21 Mayıs 1963'te ikinci kez darbe girişiminde bulunan Talat Aydemir idam edildi. * 7 Ağustos - Türk Hava Kuvvetleri'ne bağlı jet uçakları, Kıbrıs üzerinde ihtar uçuşu yaptı. * 8 Ağustos - Kıbrıs'ta Rumların artan tedhiş hareketleri üzerine Kıbrıs'taki askeri hedefleri bombalamaya başlayan Türk jet uçaklarından biri düşürüldü. Düşürülen uçağın pilotu Cengiz Topel öldü. * 6 Ekim - Manyas'ta meydana gelen 7.0 şiddetindeki depremde 23 kişi öldü, 130 kişi yaralandı. * 20 Aralık - İstanbul'da Ali Sami Yen Stadyumu'nun açılışında oynanan Türkiye - Bulgaristan maçı sırasında parmaklıkların çökmesi yüzünden 83 vatandaş yaralandı. == Doğumlar == === Ocak === * 7 Ocak - Nicolas Cage, Amerikalı aktör * 12 Ocak - Jeff Bezos, Amerikalı internet girişimcisi, amazon.com'un kurucusu * 17 Ocak ** Russell Doig, İskoç futbolcu ** Michelle Obama, Amerikalı avukat ve ABD'nin 44. Başkanı Barack Obama'nın eşi * 20 Ocak - Željko Komšić, Bosnalı siyasetçi === Şubat === * 7 Şubat - Suha Çalkıvik, öğretim görevlisi ve seslendirme sanatçısı * 11 Şubat - Sarah Palin, Amerikalı siyasetçi, Alaska valisi * 15 Şubat - Chris Farley, Amerikalı Aktör,Komedyen (ö. 1997) * 20 Şubat - Ayşe Nur Timor, Türk coğrafyacı === Mart === * 23 Mart - Okan Bayülgen, oyuncu, tiyatro ve klip yönetmeni, yapımcı, seslendirme sanatçısı ve fotoğrafçı === Nisan === * 6 Nisan - David Woodard, Amerikalı orkestra şefi ve yazar *3 Nisan-Hakan Salınmış,Türk oyuncu * 13 Nisan - John Swinney, İskoç siyasetçi === Mayıs === * 8 Mayıs - Päivi Alafrantti, Finlandiyalı atlet * 8 Mayıs - Metin Tekin, Türk futbolcu * 23 Mayıs - Ali İsmet Öztürk, Türk akrobasi pilotu === Haziran === * 22 Haziran - Dan Brown, yazar * 24 Haziran - Can Doğan, tiyatro Sanatçısı * 26 Haziran - David Rolfe, Avustralyalı yüzücü (ö. 2015) === Temmuz === * 16 Temmuz - Costance Adams, Amerikalı mimar ve yazar (ö. 2018) * 20 Temmuz - Chris Cornell, Amerikalı müzisyen, vokalist === Ağustos === * 2 Ağustos - Laurent Pic, Fransız büyükelçi * 5 Ağustos - Zerrin Tekindor, Türk ressam ve oyuncu * 8 Ağustos - Nuray Hafiftaş, Türk Halk Müziği sanatçısı (ö. 2018) * 15 Ağustos - Şenol Demir, Türk futbolcu ve teknik direktör * 24 Ekim - Ziyad Bahaddin, Mısırlı avukat ve siyasetçi === Eylül === * 7 Eylül - Eazy-E, Amerikalı Hip-Hop rap sanatçısı (ö. 1995) * 9 Eylül **Lance Acord, Amerikalı görüntü yönetmeni ve yapımcı **Aleksandar Hemon, Bosnalı yazar, gazeteci, denemeci ve eleştirmen * 12 Eylül - Tomás Bulat, Arjantinli ekonomist, gazeteci ve yazar (ö. 2015) * 30 Eylül - Monica Bellucci, İtalyan sinema oyuncusu ve eski model === Ekim === * 21 Ekim - Levent Yüksel, Türk şarkıcı ve müzisyen * 24 Ekim - Serhat, Türk şarkıcı, yapımcı ve sunucu === Kasım === * 4 Kasım - Sinan Engin, Türk futbol yorumcusu, menajer, teknik direktör ve eski futbolcu * 12 Kasım - Semih Saygıner, profesyonel "3 top Bilardo" oyuncusu * 16 Kasım - Diana Jean Krall, Kanadalı caz piyanisti ve şarkıcısı * 27 Kasım - Roberto Mancini, İtalyalı futbolcu ve teknik direktör === Aralık === * 4 Aralık ** Marisa Tomei, Amerikalı oyuncu ** Sertab Erener, Türk şarkıcı * 16 Aralık - Celal Kadri Kınoğlu, Türk oyuncu * 18 Aralık - Steve Austin, güreşçi ve oyuncu * 21 Aralık - Fabiana Udenio, Arjantinli-İtalyan aktris * 23 Aralık - Eddie Vedder, Pearl Jam grubunun vokalisti, söz yazarı ;Doğum ayı ve günü bilinmeyenler * Ekrem Dumanlı, Türk gazeteci ve yazar * Dennis Rollins, İngiliz tromboncu * Catherine Walsh, İrlandalı oyuncu ve yazar == Ölümler == === Ocak === * 8 Ocak - Julius Raab, Avusturyalı politikacı, 14. Avusturya Şansölyesi (d. 1891) * 9 Ocak - Halide Edip Adıvar, Türk yazar ve siyasetçi (d. 1884) * 11 Ocak - Bişara Huri, Lübnan'ın 2. Başbakanı ve Lübnan'ın 6. Cumhurbaşkanı (d. 1890) === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === * 3 Haziran - Kazım Orbay, Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından (d. 1887) * 3 Haziran - Frans Eemil Sillanpää, Fin yazar === Temmuz === * 5 Temmuz - Talat Aydemir, 22 Şubat 1962 ve 20 Mayıs 1963 ihtilallerin lideri (d. 1917) === Ağustos === * 3 Ağustos - Flannery O'Connor, Amerikalı yazar (d. 1925) * 6 Ağustos - Cedric Hardwicke, İngiliz tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1893) * 10 Ağustos - Affonso Eduardo Reidy, Brezilyalı bir mimar (d. 1909) * 12 Ağustos - Ian Fleming İngiliz romancı, James Bond'un yaratıcısı (d. 1908) === Ekim === * 4 Ekim - Ahmet Tarık Tekçe, Türk sinema oyuncusu (d. 1920) === Aralık === * 3 Aralık - Hasan Basri Çantay, TBBM 1. Dönem Milletvekili, Kur'an müfessiri (d. 1887)
== Olaylar == * 1 Ocak - Filistin Kurtuluş Örgütü içerisinde yer alan El Fetih, ilk silahlı eylemini gerçekleştirdi. Ahmet Amr Musa önderliğindeki gerilla birlikleri, İsrail'in işgal altında tuttuğu Batı Şeria topraklarına sızarak, bir köprüyü havaya uçurdu. * 13 Şubat - TBMM'de 1965 yılı bütçesi reddedilince, başbakan İsmet İnönü istifa etti. * 21 Şubat - Malcolm X (Malik El Şahbaz), New York'ta uğradığı bir suikast sonucu öldürüldü. * 4 Mart - Suat Hayri Ürgüplü Hükûmeti TBMM'den güvenoyu aldı. * 18 Mart - Aleksey Leonov uzayda yürüyen ilk insan oldu. * 19 Mart - Merzifon'a bağlı Yeni Çeltek'teki maden ocaklarında grizu patladı. 69 işçi öldü. * 15 Mayıs - Ereğli Demir Çelik Fabrikaları tesisleri hizmete açıldı. * 3 Haziran - Edward White uzayda ilk yürüyüşü gerçekleştirdi. * 5 Haziran - Bandırma Spor kulübü kuruldu. * 8 Haziran - Özel Öğretim Kurumları Kanunu kabul edildi. * 15 Haziran - Manisaspor kulübü kuruldu. * 19 Haziran - Eskişehirspor Kulübü kuruldu. * 30 Haziran - Samsunspor Kulübü kuruldu. * 6 Temmuz - Millî İstihbarat Teşkilatı (MİT) Kanunu kabul edildi. * 29 Temmuz - Türkiye Dünya Daktilo Şampiyonası'nda birinci oldu. * 11 Ağustos - Sakarya, Hendek'te meydan gelen trafik kazasında 25 kişi nitrik asit ile yanarak öldü. * 10 Ekim - 1965 Türkiye Cumhuriyeti genel seçimleri yapıldı. * 24 Ekim - Genel Nüfus sayımı yapıldı. Türkiye'nin nüfusu 31.391.421 olarak tespit edildi. * 18 Aralık - Türkiye, Birleşmiş Milletler'in Kıbrıs'a müdahalede bulunulmayacağı kararını, kabul etmedi ve Londra ve Zürih antlaşmalarının uygulanacağını kesin olarak ilan etti. * 19 Aralık - Fransa Cumhurbaşkanlığı'na Charles de Gaulle yeniden seçildi. * 28 Aralık - Boluspor Kulübü kuruldu. ; Tarihi bilinmeyenler * Atom Karınca (çizgi film) Hanna-Barbera'nın çizgi filmi ilk kez gösterilmeye başlandı. * Millî Bakiye Sistemi Uygulaması başlatıldı. == Doğumlar == === Ocak === * 27 Ocak - Oktay Kaynarca, Türk sinema ve TV oyuncusu === Şubat === * 5 Şubat - Gheorghe Hagi, Rumen eski futbolcu ve teknik direktör * 27 Şubat - Ahmet Mahmut Ünlü, Türk din adamı === Mart === * 24 Mart - Undertaker, Amerikalı profesyonel güreşçi === Nisan === * 4 Nisan - Hacı Arap Yaman, Türk bilardocu * 14 Nisan - Ümit Ünal, Türk film yönetmeni ve senarist === Mayıs === * 9 Mayıs - Valerie Guignabodet, Fransız film yönetmeni ve senarist (ö. 2016) * 16 Mayıs - Vincent Regan, Galli sinema oyuncusu === Haziran === * 5 Haziran - Haluk Özkan, Türk besteci, aranjör, yorumcu ve yönetmeni * 12 Haziran - Gwen Torrence, Amerikalı atlet * 12 Haziran - Zorgan Bicky, Macar asıllı Çek tiyatro oyuncusu ve oyun yazarı === Temmuz === * 22 Temmuz - Shawn Michaels, Amerikan Güreşçisi * 27 Temmuz - José Luis Chilavert, Paraguaylı futbolcu * 31 Temmuz - J. K. Rowling, İngiliz yazar === Ağustos === * 4 Ağustos - Fredrik Reinfeldt, İsveçli siyasetçi, başbakan * 4 Ağustos - Michael Skibbe, Alman teknik adam * 15 Ağustos - Levent Ünsal, Türk oyuncu, sunucu ve seslendirme sanatçısı * 20 Ağustos - İlker İnanoğlu, Türk oyuncu * 27 Ağustos - Vasif Esedov, emekli üç adım atlamacı * 28 Ağustos - Shania Twain, Kanadalı müzisyen, vokalist === Eylül === * 6 Eylül - John Polson, Avustralyalı yönetmen * 7 Eylül **Özen Yula, Türk tiyatro yazarı **Tomáš Skuhravý, Çek eski milli futbolcu **Darko Pančev, Makedon milli futbolcu * 9 Eylül **Cihat Levent, Türk millî basketbolcu **Yücel Savaş, Türk siyasetçi ve iş insanı **Erick Lonnis, Kosta Rikalı millî futbolcu * 19 Eylül - Şükriye Tutkun, Türk halk müziği sanatçısı * 21 Eylül - Frederic Beigbeder, Fransız yazar === Ekim=== * 18 Ekim - Petra Schersing, Alman atlet === Kasım === * 19 Kasım - Laurent Blanc, Fransız eski futbolcu === Aralık === * 18 Aralık - John Moshoeu, Güney Afrikalı millî futbolcu (ö. 2015) === Doğum tarihi bilinmeyenler === * Daniel Höra, Alman yazar * Akdemir Udenta, yazar == Ölümler == * 4 Ocak - T. S. Eliot, ABD doğumlu İngiliz şair * 24 Ocak - Winston Churchill, İngiliz devlet adamı (d. 1874) * 26 Ocak - Charles Lucky Luciano (Salvatore Lucania), Suç imparatoru (d. 1887) * 21 Şubat - Malcolm X, Amerikalı siyah aktivist (d. 1925) * 11 Mart - Ord. Prof. Malik Sayar, Türk jeolog (d. 1892) * 14 Haziran - Mehmet Avni Doğan, Türk siyasetçi ve bürokrat (d. 1892) * 18 Haziran - Refik Halit Karay, hikâye, oyun, roman yazarı (yazar) * 27 Ağustos - Le Corbusier, İsveç asıllı Fransız mimar (d. 1887) * 31 Ekim - Rita Johnson, Amerikalı oyuncu (d. 1913) * 16 Aralık - Sinan Tekelioğlu, Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından * 16 Aralık - W. Somerset Maugham, İngiliz oyun, roman ve hikâye yazarı (d. 25 Ocak 1874) ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler: * Vahap Özaltay, Türk atlet, futbolcu ve teknik direktör. (d. 1907) * Fehime Binti Mehmed Şerif (Hanımsultan), Abdülaziz'in kızı Emine Sultan'ın kızı (d. 22 Haziran 1902)
Bu sayfada, 1966 yılında dünyadaki uluslararası önemi olan olaylarla, bu yıldaki önemli doğumlar ve ölümler yer alır. Türkiye'de yaşanan olaylarla ilgili 1966'da Türkiye sayfasına bakınız. == Olaylar == * 19 Ocak- Indira Gandhi Hindistan başbakanı oldu. * 28 Mart - Türkiye'de Cevdet Sunay cumhurbaşkanı seçildi. * 19 Ağustos - Muş, Varto'da meydana gelen 6.9 şiddetindeki depremde 2394 vatandaş öldü, 1489 kişi yaralandı. * 2 Ekim - Vicente Calderón Stadyumu açıldı. * 21 Ekim - Galler Aberfan'da 116'sı çocuk 144 kişinin öldüğü Aberfan Faciası gerçekleşti. * 30 Kasım-Barbados adası bağımsız oldu. * Dodge Charger üretime başladı. == Doğumlar == === Ocak === * 5 Ocak - Özgür Ozan, Türk sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu === Şubat === * 5 Şubat - Soner Arıca, Türk pop müzik şarkıcısı ve müzisyen * 6 Subat - Rick Astley * 13 Şubat - Jeff Waters, Annihilator grubunun kurucusu, gitarist * 20 Şubat - Cindy Crawford, Amerikalı model * 28 Şubat - Philip Reeve, İngiliz yazar === Mart === * 22 Mart - António Pinto, Portekizli uzun mesafe koşucusu === Nisan === * 1 Nisan - Mehmet Özdilek, Türk futbolcu ve teknik direktör * 15 Nisan - Samantha Fox, İngiliz kadın pop şarkcısı ve model === Mayıs === * 5 Mayıs - Sergey Stanishev, Bulgar politikacı, Bulgaristan'ın 48. başbakanı * 6 Mayıs - Barbaros Gönençgil, Türk Coğrafyacı * 7 Mayıs - Jes Høgh, Danimarkalı futbolcu * 8 Mayıs - Cláudio Taffarel, Brezilyalı futbolcu * 10 Mayıs - Mustafa Yıldızdoğan, Türk şair * 16 Mayıs ** Janet Jackson ** Metin Şentürk, Türk şarkıcı, besteci, sunucu * 20 Mayıs - Mirkelam, Türk şarkıcı === Haziran === * 2 Haziran - Turgut Dibek, CHP MYK üyesi * 27 Haziran - J.J. Abrams, Amerikalı yapımcı, yönetmen, senarist * 28 Haziran - Şenay Gürler, Tiyatro ve sinema oyuncusu === Temmuz === * 5 Temmuz - Gianfranco Zola, İtalyan eski futbolcu * 16 Temmuz - Yıldız Tilbe, Türk şarkıcı === Ağustos === * 5 Ağustos - Suzan Seçkiner, ilk kadın FIDE hakemi * 12 Ağustos - Sibel Gönül, Türk mimar ve siyasetçi * 14 Ağustos - Tuncay Özkan, Türk gazeteci yazar * 20 Ağustos - Darrell Lance Abbott, Pantera grubunun kurucusu, gitarist (ö. 2004) === Eylül === * 2 Eylül - Salma Hayek, Meksikalı sinema oyuncusu * 7 Eylül **Mihriban Er, Türk dizi ve sinema oyuncusu **Toby Jones, İngiliz aktör * 8 Eylül **Carola Häggkvist, İsveçli şarkıcı **Akiyoshi Yoshida, Japon eski futbolcu * 9 Eylül - Adam Sandler, Amerikalı oyuncu === Ekim === * 5 Ekim - Lorenza Indovina, İtalyan oyuncu * 7 Ekim - Tania Aebi, Amerikalı denizci ve yazar * 8 Ekim - Felipe Camiroaga, Şilili radyo ve televizyon sunucusu (ö. 2011) * 9 Ekim - Yekaterina Golubeva, Rus oyuncu ve yazar * 10 Ekim - Mithat Bereket, Türk gazeteci * 15 Ekim - William David Upshaw, senatör * 22 Ekim - Valeria Golino, İtalyan oyuncu === Kasım === * 2 Kasım - David Schwimmer, Amerikalı aktör * 10 Kasım - Vanessa Angel, İngiliz sinema ve dizi oyuncusu * 16 Kasım - Tricia Cast, Amerikalı oyuncu === Aralık === * 5 Aralık **Demet Sağıroğlu, Türk şarkıcı **Patricia Kaas, Fransız şarkıcı ve oyuncu * 20 Aralık - Ahmet Yenilmez, Türk oyuncu, şair ve yazar * 21 Aralık - Kiefer Sutherland, Kanadalı oyuncu * 23 Aralık - Lisa Marie Abato, Amerikalı pornografik film oyuncusu ve pornografi karşıtı aktivist * 31 Aralık - Hiromi Goto, Kanadalı roman yazarı ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler *Adi Nes, İsrailli fotoğrafçı == Ölümler == * 2 Şubat - Hacı Ömer Sabancı, Türk iş insanı, Sabancı Holding'in kurucusu (d. 1906) * 16 Haziran - Şakir Zümre, Cumhuriyetin ilk sanayicisi (d. 1885). * 14 Eylül - Cemal Gürsel * 13 Aralık - Ahilya Moshos, Türk avukat ve siyasetçi * 15 Aralık - Walt Disney, Amerikalı çizgi film animatörü, film yapımcısı (d. 1901) * 27 Aralık - Guillermo Stábile, Arjantinli futbolcu (d. 1905) * ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler: * İhsan İpekçi, sinemacı, romancı, senarist (d. 1901).
== Olaylar == * 9 Ocak - Ses hızını aşan ilk yolcu uçağı Concorde deneme uçuşunu başarıyla gerçekleştirdi. * 18 Ocak - Amerikalı bilim insanlarınca, düzenli elektromanyetik dalgalar yayan ilk pulsarlar bulundu. * 22 Ocak - SSCB lideri Leonid Brejnev'e suikast girişiminde bulunuldu. * 28 Ocak - ABD, Santa Barbara kıyılarında meydana gelen petrol sızıntısında 100,000 varil ham petrol çevreye yayıldı. * 8 Şubat - Allende meteoru Meksika üzerinde atmosfere giriş yaparak infilak etti. * 9 Şubat - Boeing 747 ilk uçuşunu gerçekleştirdi. * 2 Mart - Concorde ilk uçuşunu gerçekleştirdi. * 17 Mart - Golda Meir İsrail'in ilk kadın başbakanı oldu. * 1 Nisan - Harrier savaş uçakları Kraliyet Hava Kuvvetleri'nde hizmete girdi. * 4 Nisan - İlk geçici yapay kalp nakli gerçekleştirildi. * 13 Nisan - Tofaş (otomobil) fabrikasının temeli atıldı. * 15 Mayıs - ABD'de HIV virüsü sebebiyle ilk ölüm olayı gerçekleşti. Ölümün HIV sebebiyle yaşandığı 1984 yılında ortaya çıkartıldı. * 3 Haziran - Avustralya donanmasına ait HMAS Melbourne uçak gemisinin bir tatbikat esnasında Amerikan USS Frank E. Evans destroyerine çarpması sonucu 74 Amerikan denizcisi öldü. * 28 Haziran - ABD, New York'ta eşcinsellerin polis ve mafya şiddetine karşı tepkileri sonucu Stonewall ayaklanmaları patlak verdi. * 14 Temmuz - Honduras ve El Salvador arasında Futbol Savaşı başladı. * 20 Temmuz: Apollo 11 görevi ile tarihte ilk kez insanlı bir uzay aracı Ay'a iniş yaptı. Astronot Neil Armstrong Ay'a ayak basan ilk insan oldu. Ay'dan gerçekleştirilen naklen televizyon yayınını dünyada 500 milyon insan izledi. * 8 Ağustos - The Beatles'ın Abbey Road albümünün kapağını süsleyen ünlü yaya geçidi fotoğrafının çekimi gerçekleştirildi. * 9 Ağustos - Yönetmen Roman Polanski'nin 8 aylık hamile eşi aktris Sharon Tate ve dört arkadaşı, Charles Manson ve beraberindekiler tarafından evinde katledildi. * 15 Ağustos - 18 Ağustos, 1969 Woodstock Festivali İlki 1969'da yapılan müzik festivali. * 21 Ağustos - Mescid-i Aksa, akli dengesi yerinde olmayan bir Avustralya vatandaşı tarafından kundaklanılmaya çalışıldı. * 1 Eylül - Albay Muammer Kaddafi, I. İdris'e karşı gerçekleştirdiği başarılı darbe ile Libya'nın yönetimini ele aldı. * 13 Eylül - Scooby-Doo ABD'de yayınlanmaya başladı. * 25 Eylül - İslam İşbirliği Teşkilatı kuruldu. * 12 Ekim - 1969 Türkiye Cumhuriyeti genel seçimleri * 29 Ekim - ARPANET aracılığı ile ilk kez iki bilgisayar arasında mesaj iletimi gerçekleştirildi. * 3 Kasım - NET'nin kişiliği sonlandırılıp PBS kuruldu. * 10 Kasım - Susam Sokağı ABD'de yayınlanmaya başladı. * 15 Kasım - Sovyet nükleer denizaltısı K-19 ve Amerikan nükleer denizaltısı USS Gato, Barents Denizi'nde çarpıştı. * 19 Kasım - Apollo 12 görevi ile Ay'a iniş yapan Pete Conrad ve Alan Bean, Ay'da yürüyen üçüncü ve dördüncü insanlar oldular. * 13 Aralık - Kamaz kamyon ve otobüs fabrikasının temeli atıldı. * HIV virüsü ABD topraklarına Haiti üzerinden giriş yaptı. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Erol Zavar, şair * 2 Ocak - Yavuz Seçkin, Türk komedyen, radyo ve tv programcısı, sinema ve dizi oyuncusu * 3 Ocak - Michael Schumacher, Alman Formula 1 pilotu * 12 Ocak - Gökhan Semiz, Grup Vitamin solisti, söz yazarı, besteci, müzisyen, tiyatro sanatçısı (ö. 1998) * 14 Ocak - Dave Grohl, Nirvana'nın davulcusu, Foo Fighters grubunun kurucusu ve solisti. * 21 Ocak - Karina Lombard, Amerikalı oyuncu === Şubat === * 12 Şubat - Darren Aronofsky, Amerikalı yönetmen ve senarist * 12 Şubat - Alemayehu Atomsa, Etiyopyalı politikacı (ö. 2014) * 25 Şubat - Neslihan Yeldan, Türk oyuncu ve seslendirme sanatçısı === Mart === * 12 Mart - Beyazıt Öztürk, radyocu, şov programı sunucusu, şovmen * 26 Mart - Mahsun Kırmızıgül, Türk şarkıcı === Nisan === * 2 Nisan - Mariella Ahrens, Alman oyuncu * 9 Nisan - Linda Kisabaka, Alman atlet * 24 Nisan - Gülşah Alkoçlar, Türk oyuncu * 29 Nisan - İzel Çeliköz, Türk Pop Müziği yorumcusu === Mayıs === * 14 Mayıs - Cate Blanchett, Avustralyalı aktris * 27 Mayıs - Valérie Barlois, Fransız eskrimci === Haziran === * 12 Haziran - Heinz-Christian Strache, Avusturyalı politikacı * 20 Haziran - Paulo Bento, Portekizli eski futbolcu ve teknik direktör * 27 Haziran - Alessandro Esseno, İtalyan besteci * 30 Haziran - Uta Rohländer, Alman atlet === Temmuz === * 20 Temmuz - Josh Holloway,Amerikalı oyuncu * 22 Temmuz - Despina Vandi, Yunan şarkıcı * 24 Temmuz ** Jennifer Lopez, Amerikalı aktris, latin pop müzik şarkıcısı, moda tasarımcısı ve dansçısı ** Uzay Heparı, Türk besteci (ö. 1994) * 27 Temmuz - Triple H, Amerikan güreşçisi, oyuncu * 31 Temmuz - Antonio Conte, İtalyan futbolcu ve teknik direktör === Ağustos === * 6 Ağustos - Elliott Smith, Amerikalı müzisyen ve şarkıcı. * 7 Ağustos - Henrik Dagård, İsveçli atlet. * 14 Ağustos - Sylvia Jefferies, Amerikalı oyuncu * 18 Ağustos- Edward Norton, Amerikalı oyuncu. === Eylül === * 7 Eylül - Angie Everhart, Amerikalı manken ve oyuncu * 8 Eylül **Yonca Gündüz Özçeri, Türk Abidjan büyükelçisi **Rachel Hunter, Yeni Zelandalı manken **Tetsuo Nakanishi, Japon eski futbolcu **Gary Speed, Galli millî futbolcu ve teknik direktör (ö. 2011) * 9 Eylül **Rachel Hunter, Yeni Zelandalı manken, oyuncu ve reality Tv şov sunucusu **Özlem Zengin, Türk avukat ve siyasetçi * 15 Eylül - Giuseppe D'Urso, İtalyan atlet. * 18 Eylül - Nezha Bidouane, Faslı atlet. === Ekim === * 15 Eylül ** Márcio Santos, Brezilyalı futbolcu ** Kurthan Yılmaz, Türk futbolcu * 17 Ekim - Jesús Ángel García, İspanyol yürüyüşçü * 19 Ekim - Trey Parker, animatör, senaryo yazarı, film yönetmeni, seslendirme sanatçısı, oyuncu ve müzisyen * 20 Ekim - Lambros Papakostas, Yunan yüksek atlayıcısı === Kasım === * 10 Kasım - Jens Lehmann, Alman kaleci * 27 Kasım - Mariusz Sordyl, Polonyalı voleybol antrenörü, eski voleybolcu * 29 Kasım - Pierre van Hooijdonk, Hollandalı futbolcu * 30 Kasım - Amy Ryan, Amerikalı oyuncu === Aralık === * 13 Aralık - Tony Curran, oyuncu *20 Aralık - Alain de Botton, İsviçreli asıllı İngiliz yazar ve televizyon programları yapımcısı * 21 Aralık - Julie Delpy, Fransız oyuncu ve müzisyen * 28 Aralık - Linus Benedict Torvalds, Linux İşletim Sisteminin Yaratıcısı ve Geliştiricisi. === Tarihi bilinmeyenler === * Adam Wishart, İngiliz yazar ve yapımcı * Marcelo Zarvos, Yunan asıllı Brezilyalı piyanist ve besteci. == Ölümler == === Ocak === * 31 Ocak - Stoyan Zagorçinov, Bulgar yazar (d. 1889) === Şubat === * 9 Şubat - Manuel Plaza, Şilili sporcu (d. 1900) === Mart === * 26 Mart - John Kennedy Toole, Amerikalı yazar. * 28 Mart - Ömer Faruk Efendi, son Osmanlı halifesi II. Abdülmecit'in oğlu ve bir dönem Fenerbahçe başkanlığı yapmıştır. === Nisan === * 22 Nisan - Christina Montt, Şilili oyuncu (d. 1895) * 27 Nisan - René Barrientos, Bolivya Devlet Başkanı === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === * 14 Temmuz - Eero Berg, Finlandiyalı atlet (d. 1898) === Ağustos === 31 Ağustos - Rocky Marciano, Amerikalı boksör (d. 1923) === Eylül === * 2 Eylül - Ho Şi Mingh, Vietnamlı komünist lider, Vietnam Bağımsızlık Savaşının önder kişisi (d. 1890) * 23 Eylül - Taylan Özgür, Türk devrimci, THKO kurucularından (d. 1948) === Ekim === * 21 Ekim - Jack Kerouac, Amerikalı yazar. * 24 Ekim - Behçet Kemal Çağlar, Türk şair. === Kasım === === Aralık === ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler * Amalia Sánchez Ariño, Arjantinli oyuncu (d. 1883) == 1969 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. * Fizik – * Kimya – * Tıp – * Edebiyat – * Barış – * Ekonomi – (ilk defa!) \----
== Olaylar == * 5 Ocak - Çin'in Tonghai kentinde meydana gelen 7.1 şiddetindeki depremde 15 bine yakın insan öldü. * 21 Ocak - Jumbo-Jet Boeing 747 ticari seferlerine başladı. * 1 Şubat - Arjantin'de iki trenin çarpışması sonucu 142 kişi öldü. * 11 Şubat - Japonya, Ohsumi uydusunu Lambda 4S-5 roketiyle fırlatıp yörüngeye başarıyla yerleştirerek, SSCB, ABD ve Fransa'dan sonra bunu başarabilen dördüncü ülke oldu. * 25 Şubat - Aeroflot İlyuşin Il-14M kazası gerçekleşti. * 27 Mart - Kütahya, Gediz'de meydana gelen şiddetli depremde 1087 kişi öldü, 90 bin kişi evsiz kaldı. * 1 Nisan - ABD'de sigara reklamlarının televizyonda yayınlanması yasaklandı. * 10 Nisan - Beatles dağıldı. * 11 Nisan - Fransa'da bir sanatoryum binasının üzerine çığ düşmesi sonucu, çoğu çocuk 74 kişi öldü. * 13 Nisan - Ay'a iniş yapması için 2 gün önce fırlatılan Apollo 13 modülünde seyir esnasında patlama meydana geldi. Hasar gören modül 4 gün sonra içerisindeki astronotlarla Dünya'ya geri dönmeyi başardı. * 24 Nisan - Çin, Dong Fang Hong I uydusunu Chang Zheng I roketiyle fırlatıp yörüngeye başarıyla yerleştirerek, bunu başarabilen beşinci ülke oldu. * 4 Mayıs - ABD, Ohio'da Kent State Üniversitesi'nde Vietnam Savaşı'nı protesto eden öğrencilerin üzerine Ulusal Muhafızlar tarafından ateş açıldı. 4 kişi hayatını kaybetti, 9 kişi yaralandı. * 31 Mayıs - Peru'da meydana gelen 7.9 şiddetindeki deprem ve depremin sebep olduğu çığ ve toprak kaymaları sonucu, 70 bine yakın insan öldü. * 4 Eylül - Salvador Allende, dünyada (Şili'de) seçimler yoluyla göreve getirilmiş ilk marksist lider oldu. * 18 Eylül - Jimi Hendrix aşırı dozda barbitürat ilaç kullandığı için, uykusunda kusmuğunda boğularak öldü. * 8 Ekim - Aleksandr Soljenitsin, Nobel Edebiyat Ödülü'nü kazandı. * 9 Ekim - Kamboçya İç Savaşı başladı. * 15 Ekim - Batum - Krasnodar seferini yapan Aeroflot uçağı kaçırılarak Trabzon'a indirildi. Uçaktaki bir hostes hava korsanları tarafından öldürüldü. * 12 Kasım - Doğu Pakistan (bugünkü Bangladeş) ve Hindistan'ın Batı Bengal civarında Bhola Kasırgası gerçekleşti. * 25 Kasım - Japonya'da monarşi yanlısı milis örgütü Tatenokai, bir askeri üssü işgal ederek darbe girişiminde bulundu. * 15 Aralık - Sovyet Venera 7 modülü Venüs gezegenine iniş yaparak dünyaya veri gönderdi ve başka bir gezegendeki ilk insan yapımı obje unvanını kazandı. === Tarihi bilinmeyenler === * Kitaplara ISBN numaraları verilmeye başlandı. == Doğumlar == === Ocak === * 5 Ocak - Erdal Beşikçioğlu,Türk Aktör * 9 Ocak - Lara Fabian, Belçikalı şarkıcı * 11 Ocak - Mustafa Sandal, Türk pop müzik şarkıcısı ve besteci * 13 Ocak ** Mattlan Zackhras, Marshall Adaları'nda Devlet Bakanlığı görevi yapmış siyasetçi (ö. 2017) ** Gavin Whittaker, Avustralyalı profesyonel rugby oyuncusu * 14 Ocak - Fazıl Say, Türk piyanist ve besteci * 21 Ocak - Alen Bokšić, Hırvat futbolcu * 28 Ocak - Julia Jäger, Alman oyuncu === Şubat === * 3 Şubat - Oscar Cordoba, Kolombiyalı futbol kalecisi * 16 Şubat - Serdar Ortaç, Türk pop şarkıcısı, besteci * 16 Şubat - Angelo Peruzzi, İtalyan futbolcu === Mart === * 7 Mart - Rachel Weisz, Macar asıllı İngiliz aktris * 27 Mart - Mariah Carey, Amerikalı şarkıcı * 22 Mart - Anja Kling, Alman oyuncu * 28 Mart - Vince Vaughn, Amerikalı oyuncu * 28 Mart - Laura Badea-Cârlescu, Rumen eskrimci === Nisan === * 4 Nisan - Yelena Yelesina, Rus yüksek atlamacı * 5 Nisan - Yaşar, Türk şarkıcı * 14 Nisan - Emre Altuğ, Türk pop müzik şarkıcısı ve oyuncu * 26 Nisan - Ümit Sayın, Türk şarkıcı * 30 Nisan - Halit Ergenç, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu === Mayıs === * 11 Mayıs - Ferhat Göçer, Türk şarkıcı ve tıp doktoru * 16 Mayıs - Gabriela Sabatini, Arjantinli emekli tenisçi * 16 Mayıs - Chuti Tiu, Çin asıllı Amerikalı oyuncu eski model * 17 Mayıs - Giovanna Trillini, İtalyan eskrimci === Haziran === * 2 Haziran - Gökhan Kırdar, Türk müzisyen * 7 Haziran - Cafu, Brezilyalı futbolcu * 23 Haziran - Yann Tiersen, Fransız müzisyen === Temmuz === * 1 Temmuz - Deniz Seki, Türk şarkıcı, besteci ve söz yazarı *3 Temmuz - Aşkın Nur Yengi, Türk pop müzik şarkıcısı *6 Temmuz - Salim Nizam, Şair, öğretmen ve yazar * 25 Temmuz - Rengin, Türk şarkıcı === Ağustos === * 4 Ağustos - Ron Lester, Ameriklı oyuncu (ö. 2016) * 19 Ağustos - Fat Joe, Amerikalı rap müzisyeni * 22 Ağustos - Gianluca Ramazzotti, İtalyan oyuncu * 31 Ağustos - Nikola Gruevski, Makedonya başbakanı === Eylül === * 7 Eylül - Tom Everett Scott, Amerikalı oyuncu * 8 Eylül **Aisha Tyler, Amerikalı oyuncu, komedyen, yazar, yapımcı ve yönetmen **Timur Taymazov, Ukraynalı halterci **Dimitris İtudis, Yunan basketbol koçu * 9 Eylül **Tülay Günal, Türk oyuncu **Cüneyt Mete, Türk oyuncu * 11 Eylül - Fanny Cadeo, İtalyan oyuncu ve model * 26 Eylül - Igor Boraska, Hırvat kürekçi ve bobsledçi === Ekim === * 3 Ekim - Frank Major, Macar yönetmen * 4 Ekim - Olga Kuzenkova Rus çekiç atıcı * 12 Ekim - Kirk Cameron, Amerikalı oyuncu * 25 Ekim - Rafa, İspanyol futbolcu * 29 Ekim - Edwin van der Sar, Hollandalı futbolcu === Kasım === * 6 Kasım - Joyce Chepchumba, Kenyalı atlet * 8 Kasım - Reyhan Karaca, Türk şarkıcı * 9 Kasım - Chris Jericho, Kanadalı güreşçi. * 13 Kasım - Yuliya Graudyn, Rus atlet === Aralık === * 18 Aralık - DMX, Amerikalı rap müzik sanatçısı * 22 Aralık ** Ömür Gedik, Türk gazete yazarı, sanatçı ve aktivist ** Adam Guziński, Polonyalı yönetmen ve senarist * 25 Aralık - Demirhan Baylan, Türk müzisyen == Ölümler == * 18 Ocak - Mehmet Mümtaz Tarhan, (d. 1908) eski İstanbul valisi. * 25 Ocak - Jane Bathori, Fransız opera şarkıcısı (d. 1877) * 25 Mayıs - Christopher Dawson, İngiliz tarihçi (d. 1889) * 2 Haziran - Orhan Kemal, Türk yazar (d. 1914) * 6 Haziran - Camille Bombois, Fransız ressam (d. 1883) * 7 Haziran - Edward Morgan Forster, İngiliz roman, öykü ve deneme yazarı (d. 1879) * 8 Haziran - Abraham Maslow, Amerikalı bilim insanı (d. 1908) * 19 Temmuz - Banat Batırova, Başkurt milletvekili, Başkurdistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde Sosyalist Emek Kahramanı unvanını kazanan ilk kadın (d. 1904) * 27 Temmuz - António Oliveira de Salazar, Portekizli diktatör (d. 1889) * 11 Eylül - Giuseppe Vaccaro, İtalyan mimar (d. 1896) * 18 Eylül - Jimi Hendrix, Amerikalı müzisyen (d. 1942) * 28 Eylül - Cemal Abdünnasır, Mısır'ın ikinci cumhurbaşkanı, sosyalist lider (d. 1918) * 28 Eylül - John dos Passos, Amerikalı yazar (d. 1896) * 9 Kasım - Charles de Gaulle, Fransız asker ve devlet adamı (d. 1890) ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler: * Rüknettin Güney, Türk mimar. (d. 1904) == 1970 Nobel ödülünü kazananlar == sağ|küçükresim|80px|Nobel ödülü madalyası. * Fizik – * Kimya – * Tıp – * Edebiyat – * Barış – * Ekonomi – \----
Bu sayfada, 1972 yılında dünyada uluslararası önemi olan olaylarla, bu yılda doğan ve ölen kişiler yer alır. Türkiye'de yaşanan olaylarla ilgili 1972'de Türkiye sayfasına bakınız. == Olaylar == * 3 Şubat - İran kar fırtınası başladı. * 24 Mart - Gelmiş geçmiş en iyi filmlerden biri olarak gösterilen, Mario Puzo'nun aynı adlı romanından uyarlanan, Francis Ford Coppola'nın yönettiği, Marlon Brando ve Al Pacino'nun başrollerini paylaştığı Baba filmi, ABD'de gösterime girdi. * 26 Mart - Bangladeş, Pakistan'dan bağımsızlığını ilan etti. * 30 Haziran - İlk Artık Saniye gerçekleşmiştir. * 13 Ekim - And Dağlarında uçak kazası 45 kişiyi taşıyan bir uçak And Dağları’na çarpıp düşmüş hayatta kalan 16 kişi ancak 23 Aralık 1972 günü kazanın üzerinden iki aydan uzun bir süre geçtikten sonra kurtarılabilmiştir * 7 Aralık - Apollo 17 ile Ay'a son insanlı uçuş yapıldı. === Tarihi bilinmeyenler === * Paul Allen ve Bill Gates 1972'de ilk şirketlerini; şimdiki adı Microsoft olan Traf-O-Data'yı kurdular. * 1972 Münih Olimpiyatları'nda İsrailli sporcuların Filistinli mücahitler tarafından öldürülmesi, olimpiyatlara gölge düşürdü. * Ford, Türkiye'de de çok beğenilen Granada modelinin üretimine başladı. * İsveç başbakanı Olof Palme'nin ABD'nin Kuzey Vietnam'daki bombardımanlarını Nazi katliamlarına benzetmesi sonucunda ABD, İsveç ile diplomatik bağlantıyı kesti. * Solaris filmi çekildi == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Lilian Thuram, Fransız futbolcu * 1 Ocak - Handan Güçyılmaz, Türk haber spikeri sunucusu * 5 Ocak - Sakis Rouvas, Yunan şarkıcı * 1972 ** Paris Elia, Kıbrıs Rumu futbolcu ** Şebnem Sunar Küçük, Türk haber sunucusu, televizyoncu ** Pascal Nouma, Fransız futbolcu * 8 Ocak - Burak Aydos, Türk şarkıcı * 10 Ocak - Devrim Nas, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 13 Ocak - Ozan Doğulu, Türk müzisyen * 15 Ocak - Kobe Tai, Asya asıllı Amerikalı bir porno yıldızı * 29 Ocak - Engin Günaydın, Tokatlı oyuncu === Şubat === * 3 Şubat - Mart Poom, Estonyalı futbolcu * 17 Şubat - Denise Richards, Amerikalı sinema oyuncusu * 17 Şubat - Billie Joe Armstrong, Amerikalı müzisyen * 22 Şubat - Duane Swierczynski, Amerikalı gazeteci ve yazar * 28 Şubat - Nejat İşler, Türk Aktör === Mart === * 6 Mart - Shaquille O'Neal, NBA oyuncusu * 11 Mart - Emre Törün, Türk oyuncu * 21 Mart - Derartu Tulu, Etiyopyalı atlet * 25 Mart - Phil O'Donnell, İngiliz futbolcu (ö. 2007) * 27 Mart - Jimmy Floyd Hasselbaink, Hollandalı futbolcu * 29 Mart - Hera Björk, İzlandalı şarkıcı === Nisan === * 2 Nisan - Ashraf Saber, İtalyan atlet * 6 Nisan - Yiğit Özşener, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu. * 9 Nisan - Barış Falay, Türk oyuncu * 8 Nisan - Chris Fehn, Slipknot'un perküsyon geri vokalcisi * 12 Nisan - Şebnem Ferah, Türk rock müzik sanatçısı * 13 Nisan - Qurban Qurbanov, Azeri futbolcu * 17 Nisan - Jennifer Garner, oyuncu * 22 Nisan - Anna Falchi, Fin-İtalyan oyuncu ve model * 23 Nisan ** Demet Akalın, Türk oyuncu, şarkıcı ve manken ** Choky Ice, Macar pornografik film oyuncusu * 27 Nisan - Silvia Farina Elia, İtalyan tenisçi * 28 Nisan - Sevda Demirel, Türk model, şarkıcı, sinema oyuncusu ve program sunucusu. === Mayıs === * 2 Mayıs - Dwayne Johnson, Amerikalı oyuncu, yapımcı ve profesyonel güreşçi * 8 Mayıs - Darren Hayes, Avustralyalı şarkıcı, şarkı sözü yazarı ve besteci. * 9 Mayıs - Lisa Ann, Amerikalı porno yıldızı * 12 Mayıs - Pınar Aylin, Türk şarkıcı * 19 Mayıs - Özcan Deniz, Türk şarkıcı, besteci ve oyuncu * 22 Mayıs - Joana Preiss, Fransız oyuncu * 27 Mayıs - Sibyl Buck, Amerikalı müzisyen ve model * 31 Mayıs - Facundo Arana, Arjantinli oyuncu. === Haziran === * 2 Haziran - Wentworth Miller, aktör * 4 Haziran - Stoja, Sırp pop-folk şarkıcısı * 12 Haziran - Aşkın Güngör, yazar * 14 Haziran - Matthias Ettrich, Alman bilgisayar mühendisi * 23 Haziran - Zinedine Zidane - Fransız futbolcu * 29 Haziran - Serhat Tutumluer, Türk oyuncu. === Temmuz === * 6 Temmuz - Ata Demirer, Türk komedyen, müzisyen ve dizi sinema oyuncusu * 6 Temmuz - Levent Üzümcü, Türk oyuncu * 6 Temmuz - Yonca Cevher, Türk tiyatro, sinema, dizi oyuncusu ve seslendirme sanatçısı * 8 Temmuz - Viorel Moldovan Rumen futbolcu * 21 Temmuz - Catherine Ndereba, Kenyalı atlet === Ağustos === * 3 Ağustos - Uğur Arslan, Türk şair, sunucu, TV programı yapımcıs * 6 Ağustos - Geri Halliwell, şarkıcı * 10 Ağustos - Turgut Kabaca, Türk sutopu oyuncusu ve yüzücü * 12 Ağustos - Demir Demirkan, Türk şarkıcı * 13 Ağustos - Hakan Altun, Türk şarkıcı * 15 Ağustos - Ben Affleck, Amerikalı oyuncu * 25 Ağustos - Gülben Ergen, Türk şarkıcı ve oyuncu * 27 Ağustos - The Great Khali, Hint profesyonel güreşçi * 30 Ağustos ** Cameron Diaz, Amerikalı oyuncu ** Pavel Nedved, Çek futbolcu === Eylül === * 7 Eylül **Markus Münch, Alman eski futbolcu **Jean-Jacques Tizié, Fildişi Sahilli futbolcu * 8 Eylül **Ioamnet Quintero, Kübalı yüksek atlamacı **Markus Babbel, Alman teknik direktör **Tomokazu Seki, Japon seslendirme sanatçısı * 9 Eylül **Natasha Kaplinsky, İngiliz haber sunucusu **Xavier Pascual, İspanyol profesyonel basketbol antrenörü **George Perez, Amerikalı oyuncu **Goran Višnjić, Hırvat oyuncu * 27 Eylül - Gwyneth Paltrow, aktris * 28 Eylül - Dita Von Teese, Amerikalı model * 30 Eylül - John Campbell, Amerikalı müzisyen, Lamb of God'ın bass gitaristi === Ekim === * 2 Ekim - Halis Karataş, Türk binici. * 5 Ekim - Grant Hill, basketbolcu * 17 Ekim ** Tarkan Tevetoğlu, Türk pop müzik şarkıcısı ** Eminem, Amerikalı rapçi, oyuncu ** Wyclef Jean, Amerikalı müzisyen ve söz yazarı * 27 Ekim - Maria Mutola, Türk Mozambikli atlet === Kasım === * 5 Kasım - İdil Fırat, Türk sinema ve dizi oyuncusu. * 7 Kasım - Kazım Koyuncu, müzisyen (ö. 2005) * 23 Kasım - Chris Adler, Amerikalı müzisyen, Lamb of God'ın bateristi * 24 Kasım - Hüseyin Karadayı, Türk DJ, aranjör, prodüktör * 25 Kasım - Mark Morton, Amerikalı müzisyen, Lamb of God'ın gitaristi === Aralık === * 10 Aralık - Brian Molko, Placebo solisti * 18 Aralık - Aleksandr Kodakovski, Donbass Savaşı'nda yer alan isyancı grupların komutanı * 19 Aralık - Alyssa Milano, aktris * 20 Aralık - Anja Rücker, Alman atlet *22 Aralık - Vanessa Chantal Paradis, Fransız oyuncu, müzisyen ve manken * 29 Aralık - Jude Law, oyuncu * 29 Aralık - Leonor Varela, Şilili oyuncu * 30 Aralık - Daniel Amokachi, Nijerya'lı millî futbolcu ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Uğur Becerikli, edebiyatçı, roman yazarı, gazeteci. == Ölümler == * 1 Ocak - Maurice Chevalier, Fransız oyuncu ve şarkıcı (d. 1888) * 6 Ocak - Tevfik Rüştü Aras, (Atatürk dönemi Dışişleri bakanlarından (d. 1883) * 22 Ocak - Boris Konstantinovich Zaytsev, Rus yazar (d. 1881) * 29 Mart - Joseph Arthur Rank, İngiliz sanayici ve film yapımcısı (d. 1888) * 16 Nisan - Yasunari Kavabata, Japon yazar * 2 Mayıs - John Edgar Hoover, ABD federal polis örgütü FBI'ın kurucusu ve 1924-1972 arasında aralıksız olarak yöneticisi (d. 1895) * 4 Mayıs - Edward Calvin Kendall, Amerikalı kimyager (d. 1886) * 12 Mayıs - Arkadiy Plastov, sosyalist gerçekçilik akımının öncülerinden olan Rus Sovyet ressam (d. 1893) * 9 Haziran - Rudolf Belling, Alman heykeltıraş (d. 1886) * 22 Haziran - Paul Czinner, Macar asıllı film yönetmen ve yapımcısı (d. 1890) * 2 Temmuz - Eduard Zuckmayer, Alman müzikolog (d. 1890) * 9 Ağustos - Sıddık Sami Onar, İstanbul Üniversitesi eski rektörlerinden (d. 1898) * 22 Ağustos - Orhan Seyfi Orhon, ozan, gazeteci ve yazar (d. 1890) * 23 Ağustos - Arkadi Vasilyev, Sovyet yazar (d. 1907) * 15 Eylül - Ulvi Cemal Erkin, Türk besteci (d. 1906)
== Olaylar == * 19 Şubat - Eisaku Sato Japonya başbakanı seçildi. * 21 Nisan - Yunanistan'da George Papadopoulos liderliğindeki askerî cunta yönetimi ele geçirdi. * 30 Mayıs ** Doğu Nijerya, Biafra adı altında bağımsızlığını ilan etti. ** Fransa, Kıbrıs'ta iki topluluğun varlığını kabul etti. * 5 Haziran ** İsrail Mısır, Ürdün ve Suriye topraklarına girdi ** Orta Doğu'da Arap ülkeleriyle, İsrail arasında Altı Gün Savaşı'nın başlaması üzerine Türk Silahlı Kuvvetleri alarm durumuna geçti. * 7 Haziran - İsrail birlikleri Kudüs'ü ele geçirdiler. * 17 Haziran - Çin, ilk hidrojen bombasını patlattı. * 6 Temmuz - Nijerya'da hükûmet birlikleri Biafra'ya karşı saldırıya geçti. * 22 Temmuz - Sakarya ve çevresinde meydana gelen 7.2 şiddetindeki depremde 89 kişi öldü, 235 kişi yaralandı. * 26 Temmuz - Tunceli'nin Pülümür ilçesinde meydana gelen 6.2'lik depremde 97 kişi öldü, 268 kişi yaralandı. * 2 Ağustos - Trabzonspor kuruldu. * 3 Eylül - İsveç'te motorlu araç trafiği akımı soldan sağa geçti. * 26 Ekim - Fener Patriği Athenagoras ile Papa VI. Paul, Vatikan'da Ortodoks ve Katolik dünyalarını temsilen buluştular. * 30 Kasım - Güney Yemen, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. * 3 Aralık - Christiaan Barnard, Cape Town'da ilk insan kalbi naklini başarıyla gerçekleştirdi. * 14 Aralık - Yunan Kralı Konstantin başarısız bir karşı darbe girişiminden sonra ülkesinden ayrıldı. === Tarihi bilinmeyenler === * Hukuki statüsü tartışmalı olan bir platform-ada olan Sealand kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === * 6 Ocak - Delko Lesev, Bulgar sırıkçı * 10 Ocak - Giusva Branca, İtalyan gazeteci, blog yazarı ve spor menajeri * 12 Ocak - Selahattin Dervent, Türk teknik direktör * 23 Ocak - Naim Süleymanoğlu, Bulgaristan Türkü halterci (ö. 2017) === Şubat === * 18 Şubat - Roberto Baggio, İtalyan futbolcu * 18 Şubat - Abbas Lisani, Azerbaycanlı gazeteci * 20 Şubat - Kurt Cobain, Amerikalı sanatçı * 27 Şubat - Volkan Konak, Karadeniz müziği sanatçısı, Televizyon sunucusu === Mart === * 22 Mart - Hiroaki Nagashima, Japon futbolcu === Nisan === * 2 Nisan - Ali Koç, Türk iş insanı ve spor yöneticisi * 13 Nisan - Olga Tañón, Porto Riko'lu şarkıcı * 20 Nisan - Ali Köken, Türk tiyatro oyuncusu ve şair * 26 Nisan - Kane, profesyonel güreşçi === Mayıs === * 4 Mayıs - Haydar Zorlu, sinema ve tiyatro oyuncusu * 19 Mayıs - Andrea Jürgens, Alman müzisyen (ö. 2017) * 24 Mayıs - Dwigth Arrington Myers davulcu ve sinema oyuncusu === Haziran === * 6 Haziran - Katharina Abt, Alman oyuncu * 19 Haziran - Ziya Kürküt, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu, seslendirme sanatçısı ve sunucu * 19 Haziran - Bjørn Dæhlie, Norveçli kayaklı koşu sporcusu * 20 Haziran - Nicole Kidman * 22 Haziran - Alejandro Aravena, Şili kökenli mimar * 30 Haziran - Güler Duman, Türk halk müziği sanatçısı === Temmuz === * 1 Temmuz - Pamela Anderson, Kanada ve ABD vatandaşı oyuncu * 9 Temmuz - Yordan Letchkov, Bulgar futbolcu * 18 Temmuz - Vin Diesel, Amerikalı aktör * 19 Temmuz - Zoran Drvenkar, Yugoslav kökenli Alman yazar * 26 Temmuz - Jason Statham, Amerikalı aktör === Ağustos === * 25 Ağustos - Giovanni Perricelli, İtalyan atlet * 29 Ağustos - Jiří Růžek, Çek fotoğrafçı === Eylül === * 7 Eylül **Natalia Wörner, Alman oyuncu **Leslie Jones, Amerikalı oyuncu ve komedyen * 8 Eylül - İlyas Busaab, Lübnanlı siyasetçi * 9 Eylül **Akshay Kumar, Hint-Punjablı oyuncu, yönetmen ve yapımcı **Anna Malle, Amerikalı porno yıldızı (ö. 2006) **Akshay Kumar, Hint oyuncu * 21 Eylül **Suman Pokhrel, Nepalli şair **Yutaka Azuma, Japon futbolcu === Ekim === * 10 Ekim - Gavin Newsom, Amerikalı politikacı ve iş insanı * 28 Ekim - Julia Roberts === Kasım === * 4 Kasım - Yılmaz Erdoğan, sinema ve tiyatro oyuncusu, şair, yazar ve yönetmen * 7 Kasım - David Guetta, Fransız DJ, prodüktör * 18 Kasım - Caroline Proust, Fransız oyuncu * 20 Kasım - Fazlı Teoman Yakupoğlu, Türk rock müzik sanatçısı * 28 Kasım - Anna Nicole Smith, Amerikalı strip yıldızı ve Playboy modeli (ö. 2007) === Aralık === * 1 Aralık - Nestor Carbonell, Amerikalı oyuncu * 7 Aralık - Mehmet Aktaşgil, Türk yönetmen senarist * 13 Aralık - Jamie Foxx, Amerikalı sinema oyuncusu Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Erhan Afyoncu, Türk tarihçi, akademisyen ve yazar. == Ölümler == === Ocak === * 4 Ocak - Boris Kraigher, Sloven komünist partizan, eski Slovenya Sosyalist Cumhuriyeti başbakanı (d. 1914) === Şubat === * 13 Şubat - Füruğ Ferruhzad, İranlı şair, yazar, yönetmen, ressam. === Mart === * 23 Mart - Oksen Şahinyan, Türkiye Ermenisi tiyatro sanatçısı ve rejisör (d. 1886) === Mayıs === * 10 Mayıs - Lorenzo Bandini, İtalyan Formula 1 yarışçısı. (d. 21 Aralık 1935) === Haziran === * 10 Haziran - Spencer Tracy, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu. === Temmuz === * 23 Temmuz - Ahmet Kutsi Tecer, şair. === Ağustos === * 15 Ağustos - René Magritte, Belçikalı ressam (d. 1898) === Ekim === * 8 Ekim - Clement Attlee, İngiliz siyasetçi. İngiliz İşçi Partisi başkanı (1935-1955) ve Büyük Britanya başbakanı (1945-1951). * 9 Ekim - Ernesto Che Guevara, Arjantinli devrimci. * 12 Ekim - Recai Akçay, Türk mimar (d. 1909) * 14 Ekim - Marcel Aymé, Fransız yazar. === Kasım === * 25 Kasım - Ossip Zadkine, Rus heykeltıraş ve ressam (d. 14 Temmuz 1890) === Aralık === * 6 Aralık - Cavid Erginsoy, Türk fizikçi ve bilim insanı. (d. 20 Mayıs 1924) Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler * ?? Yavuz Abadan, Türk hukukçusu (d. 1905)
== Olaylar == === Ocak === * 1 Ocak - Birleşik Krallık, İrlanda ve Danimarka Avrupa Ekonomik Topluluğu üyesi oldu. * 14 Ocak - Elvis Presley'in Hawaii'de verdiği Aloha From Hawaii konseri, uydu televizyon yayını aracılığıyla tüm dünyada 1 milyardan fazla kişi tarafından seyredildi. * 28 Ocak - Türkiye'nin Los Angeles Başkonsolosu Mehmet Baydar ile Konsolos Bahadır Demir, Hınçak teşkilâtı üyesi 77 yaşındaki Gürgen Yanıkyan adlı bir Ermeni tarafından öldürüldü. === Şubat === * 21 Şubat - Trablus - Kahire seferini yapan 114 sefer sayılı Libyan Arab Airlines uçağı, Sina Yarımadası üzerinde İsrail jetleri tarafından vurularak düşürüldü. Uçaktaki 108 kişi hayatını kaybetti, 5 kişi sağ olarak kurtuldu. === Mart === * 26 Mart - Pembe dizi Yalan Rüzgârı, ABD'de yayınlanmaya başlandı. * 27 Mart - 45. Akademi Ödülleri töreninde The Godfather, 8 dalda aday olduğu Oscar ödüllerinden "en iyi film ödülü" dahil olmak üzere üçünü kazandı. === Nisan === * 3 Nisan - New York'ta dünyanın ilk cep telefonu görüşmesi gerçekleştirildi. * 4 Nisan - Dünya Ticaret Merkezi'nin resmi açılışı yapıldı. * 6 Nisan - Fahri Korutürk Türkiye Cumhuriyeti'nin 6. cumhurbaşkanı seçildi. === Mayıs === * 3 Mayıs - Yapıldığı dönemde dünyanın en uzun binası olan Sears Kulesi'nin yapımı tamamlandı. === Haziran === * 3 Haziran - Paris'te bir havacılık fuarı sırasında gösteri uçuşu yapan Tupolev Tu-144 yolcu uçağı, pilotunun uçağın kapasitesinin kaldıramayacağı manevralar yapmaya çalışması nedeniyle havada parçalanarak yerleşim birimlerinin üzerine düştü. Uçaktaki 6 ve yerdeki 8 kişi öldü. * 4 Haziran - Para çekme makinesinin patenti alındı. * 30 Haziran - 117 yıldan bu yana en uzun güneş tutulması öğleden sonra Türkiye saatiyle 14:00'te başladı. Türkiye'nin her yerinden izlenebildi. === Temmuz === * 10 Temmuz - Bahamalar Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. === Ağustos === * 8 Ağustos - Dean Corll suç ortaklarından biri olan Elmer Wayne Henley tarafından öldürüldü. * 23 Ağustos - Tıp literatürüne Stockholm sendromu ifadesini kazandıran, İsveç'in başkenti Stockholm'deki Norrmalmstorg Kreditbanken banka soygunu teşebbüsü gerçekleşti. === Eylül === * 11 Eylül - Şili'de Augusto Pinochet liderliğindeki askeri darbe ile sosyalist başkan Salvador Allende devrildi. * 18 Eylül - Batı Almanya ve Doğu Almanya BM üyesi oldu. === Ekim === * 6 Ekim - Arap Ülkeleri ile İsrail arasında Yom Kippur Savaşı başladı. * 14 Ekim - 1973 Türkiye genel seçimleri yapıldı. * 17 Ekim - OPEC üyesi ülkelerin İsrail ve onu destekleyen ülkelere karşı başlattığı petrol ambargosu ile 1973 Petrol Krizi başladı. * 25 Ekim - Yom Kippur Savaşı İsrail'in zaferiyle sona erdi. === Kasım === * 17 Kasım - Atina Ulusal Teknik Üniversitesi öğrencileri Yunan askerî cuntasına karşı ayaklandılar. * 25 Kasım - Yunan diktatörü Yeoryos Papadopulos, Tuğgeneral Dimitrios İoannidis'in liderliğindeki cunta tarafından askerî darbe ile devrildi. === Aralık === * 7 Aralık - İslam Kalkınma Bankası kuruldu. * 15 Aralık - Amerikan Psikiyatri Birliği, homoseksüelliği zihinsel hastalıklar için tanı ölçütü olan DSM-II kataloğundan çıkardı. * 18 Aralık - Arapça, Birleşmiş Milletler'in altıncı resmi dili oldu. === Tarihi bilinmeyenler === * Oppositions dergisi yayın hayatına başladı. == Doğumlar == === Ocak === * 7 Ocak - Liu Bolin, Çinli sanatçı * 9 Ocak - Sean Paul, Jamaikalı Dj & Şarkıcı * 12 Ocak ** Hande Yener, Türk pop müzik sanatçısı ** Ibrahim Ba, Senegal asıllı Fransız futbolcu * 14 Ocak - Giancarlo Fisichella, İtalyan Formula 1 pilotu * 16 Ocak - Josie Davis, Amerikalı oyuncu * 30 Ocak - Hakan Kaygusuz, Türk futbolcu === Şubat === * 11 Şubat - Varg Vikernes, Norveçli müzisyen * 22 Şubat - Şota Arveladze, Gürcü futbolcu ve teknik direktör * 24 Şubat - Tuna Kiremitçi, çağdaş Türk yazardır. * 25 Şubat - Bülent Özcan, çağdaş Türk şairidir. === Mart === * 3 Mart - Killa Hakan, Türk rap sanatçısı ve söz yazarı * 5 Mart - Nelly Arcan, Kanadalı romancı (ö. 2009) * 5 Mart - Nicole Pratt, Avustralyalı tenisçi * 7 Mart - Işın Karaca, Kıbrıs Türkü şarkıcı * 16 Mart - Kutsi, Türk şarkıcı, besteci, söz yazarı ve oyuncu. * 21 Mart - Hozan Beşir, Kürt şarkıcı. * 25 Mart ** Dolunay Soysert, Türk oyuncu ** Marcin Wrona, Polonyalı senarist ve yönetmen (ö. 2015) * 28 Mart - Eddie Fatu, Amerikalı güreşçi (ö. 2009). * 29 Mart - Brandi Love, Amerikalı porno yıldızı === Nisan === * 1 Nisan - Rachel Maddow, Amerikalı televizyon sunucusu, yorumcusu ve yazar * 10 Nisan - Roberto Carlos - Brezilyalı futbolcu * 11 Nisan - Jennifer Esposito, Amerikalı oyuncu * 12 Nisan - Sylvinho, Brezilyalı futbolcu * 19 Nisan - Binnur Kaya, Türk sinema ve dizi oyuncusu. * 23 Nisan - Cem Yılmaz, Türk şovmen * 24 Nisan - Damon Lindelof, Amerikalı senarist, yapımcı * 30 Nisan - Akon, Senegal asıllı Amerikalı Müslüman R&B; ve hip hop müzisyenidir === Mayıs === * 10 Mayıs - Rüştü Reçber, Türk futbolcu * 14 Mayıs - Hakan Ünsal, Türk futbolcu * 19 Mayıs - Servet Kocakaya, Türk şarkıcı * 22 Mayıs ** Nikolaj Lie Kaas, Danimarkalı oyuncu ** Danny Tiatto, Avustralyalı futbolcu === Haziran === * 4 Haziran - Cem Belevi, Türk pop ve fantezi şarkıcı * 27 Haziran - Özge Fışkın, Türk şarkıcı * 30 Haziran **Devrim Saltoğlu, Türk oyuncu ** Şevket Çoruh, Türk oyuncu === Temmuz === * 3 Temmuz **Jorge Andrés Boero, Arjantinli motosiklet yarışçısı (ö. 2012) **Patrick Wilson, Amerikalı sinema, tiyatro oyuncusu ve şarkıcı. * 12 Temmuz - Umut Akyürek,Türk sanat müziği sanatçısı * 25 Temmuz - Bendeniz, Türk şarkıcı * 30 Temmuz - Ümit Davala, Türk futbolcu === Ağustos === * 5 Ağustos - Bora Öztoprak, Türk şarkıcı * 6 Ağustos - Asia Carrera, Amerikalı porno film oyuncusu * 7 Ağustos ** Normal Kalle, Alman oyuncu ** Kevin Muscat, Avustralyalı futbolcu * 9 Ağustos - Filippo Inzaghi, İtalyan futbolcu * 11 Ağustos - Frank Caeti, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 15 Ağustos - Natallia Sazanoviç, Beyaz Rus heptatlet * 20 Ağustos - Elif İnci, Türk oyuncu * 21 Ağustos - Robert Malm, Togolu futbolcu * 25 Ağustos - Fatih Akın, Türk asıllı Alman yönetmen, senarist ve yapımcı. * 27 Ağustos - Burak Kut, Türk şarkıcı, besteci, söz yazarı ve oyuncu === Eylül === * 2 Eylül - Hande Ataizi, Türk oyuncu * 5 Eylül - Kaan Tangöze, Duman grubu vokalisti ** Nedim Akbulut, Türk eski futbolcu ve teknik direktör ** Rose Arianna McGowan, Amerikalı sinema oyuncusu * 6 Eylül - Carlo Cudicini, İtalyan futbolcu * 8 Eylül **María Eugenia Vidal, Buenos Aires eyalet valisi **Ali Kemal Tüfekçi, Türk yelkenci **Hamis ed-Dusari, Suudi futbolcu (ö. 2020) * 12 Eylül - Paul Walker, Amerikalı oyuncu * 13 Eylül - Fabio Cannavaro, İtalyan futbolcu * 14 Eylül ** Vincent Cespedes, Fransız filozof ve yazar ** Andrew Lincoln, İngiliz oyuncu * 17 Eylül - Alberto Chaíça, Portekizli uzun mesafe koşucusu *18 Eylül - Hikari Tichibana, Japon seslendirme sanatçısı * 20 Eylül - Cansel Elçin, Türk sinema ve televizyon oyuncusu * 21 Eylül - Michael Sauser, İsviçreli avukat ve dünya rekoru sahibi * 29 Eylül ** Doğan Duru, Redd'in solisti, söz yazarı, besteci, tenör ** Güneş Duru, Redd'in gitaristi, söz yazarı, arkeolog, öğretim görevlisi === Ekim === * 3 Ekim - Lena Headey, İngiliz film oyuncusu * 7 Ekim - Sami Hyypiä, Finlandiyalı futbolcu * 19 Ekim - Okan Buruk, Türk futbolcu * 29 Ekim - Ayla Çelik, Türk şarkıcı, besteci, söz yazarı *31 Ekim - Arzum Onan, Türk oyuncu ve manken === Kasım === * 11 Kasım - Şevval Sam, Türk oyuncu, şarkıcı * 15 Kasım - ** Nâlân, Türk şarkıcı ** Fernanda Serrano, Portekizli model ve oyuncu === Aralık === * 4 Aralık - Ferry Corsten, Hollandalı trance prodüktörü, DJ. * 7 Aralık - İbrahim Kutluay, Türk basketbolcu. * 13 Aralık - Emre Aşık, Türk futbolcu. == Ölümler == === Ocak === * 15 Ocak - Andrey Dulson, Sovyet bilim insanı (d. 1900) * 22 Ocak - Lyndon B. Johnson, ABD eski başkanı (d. 1908) * 24 Ocak - Ali Haydar Yıldız, Kürt asıllı Türk eylemci ve TKP/ML-TİKKO kurucularından. === Şubat === === Mart === * 21 Mart - Âşık Veysel Şatıroğlu (d. 1894) * 26 Mart - Noël Coward İngiliz oyuncu ve yazar, (d. 16 Aralık, 1899) === Nisan === * 8 Nisan - Pablo Picasso, İspanyol ressam (d. 1881) * 21 Nisan - Kemal Tahir, Türk roman yazarı ve düşünürü (d. 1910) === Mayıs === * 5 Mayıs - Arkadaş Zekai Özger, Türk şair * 11 Mayıs - Grigori Kozintsev, Sovyet sinema yönetmeni (d. 1905) * 18 Mayıs - İbrahim Kaypakkaya, 68 kuşağının devrimci önderlerinden. === Haziran === * 18 Haziran - Roger Delgado (d. 1918) * 20 Haziran - Robert Smithson (d. 1938) === Temmuz === * 20 Temmuz - Bruce Lee (d. 1940) === Ağustos === * 6 Ağustos - Fulgencio Batista, Küba devlet başkanı (d. 1901) * 9 Ağustos - Christian Arhoff, Danimarkalı sahne ve sinema oyuncusu (d. 1893) === Eylül === * 2 Eylül - J.R.R. Tolkien, (d. 1892) * 11 Eylül - Salvador Allende, (d. 1903) * 16 Eylül - Víctor Jara (d. 1932), Şilili sanatçı === Ekim === * 2 Ekim **Cemal Sahir Kehribarcıoğlu, Türk besteci ve operet sanatçısı (d. 1900) ** Paavo Nurmi, Fin atlet (d. 1897) === Kasım === * 5 Kasım - İsmail Dümbüllü (d. 1897) === Aralık === * 25 Aralık - İsmet İnönü (d. 1884) === Ölüm günü ve ayı bilinmeyenler === * Nelly Arcan, Kanadalı roman yazarı
Bu sayfada, 1968 yılında dünyadaki uluslararası önemi olan olaylarla, bu yılda doğan ve ölen kişiler yer alır. == Olaylar == * 21 Ocak - Dört B28FI termonükleer bomba taşıyan ABD Hava Kuvvetleri'ne ait Boeing B-52 bombardıman uçağı, çıkan yangın yüzünden Grönland açıklarında düştü. Uçağın düştüğü bölgede radyoaktif sızıntı meydana geldi. * 23 Ocak - Kuzey Kore, ABD Donanması'na ait USS Pueblo istihbarat gemisini, karasularını ihlal ettiği gerekçesiyle el koydu. * 25 Ocak - İsrail Donanması'na ait INS Dakar denizaltısı bilinmeyen bir sebepten dolayı Akdeniz'de battı, 69 mürettebat öldü. 2 gün sonra Fransız Donanması'na ait Minerve denizaltısı 52 mürettebatı ile Akdeniz'de kayboldu. * 30 Ocak - Vietnam Savaşı: Kuzey Vietnam güçleri Tet Saldırısı'nı başlattı. * 31 Ocak ** TRT Ankara Televizyonu, Mithatpaşa Stüdyosu'ndan deneme yayınlarına başladı. ** Nauru, Avustralya'dan ayrılarak bağımsızlığını ilan etti. * 8 Mart - Sovyet Donanması'na ait K-129 denizaltısı Hawaii açıklarında battı, 98 mürettebat öldü. * 12 Mart - Mauritius, Birleşik Krallık'tan ayrılarak bağımsızlığını ilan etti. * 16 Mart - Vietnam Savaşı: My Lai Katliamı. * 4 Nisan ** Martin Luther King, Memphis'te vurularak öldürüldü. Suikast sonucunda bütün Amerika çapında şiddet olayları patlak verdi. ** Apollo 6 uzaya fırlatıldı. * 5 Nisan - Bir Kraliyet Hava Kuvvetleri pilotu, İngiliz hükûmetinin hava savaş gücü politikasını protesto etmek için Hawker Hunter uçağını kaçırarak Londra üzerinde korsan gösteri uçuşu yaptı. * 6 Nisan - 1968 Eurovision Şarkı Yarışması'nı İspanyol sanatçı Massiel, La, la, la şarkısı ile kazandı. * 23 Nisan - Avrupa'da ilk kalp nakli Paris'te gerçekleştirildi. * 3 Mayıs - 1968 Mayıs olayları başladı. Üniversite öğrencilerinin De Gaulle hükûmetine karşı Sorbonne Üniversitesi'nde başlattığı protestolar büyüyerek önce bütün ülkeye, ardından da dünyaya yayıldı. * 18 Mayıs - Hot Wheels oyuncakları, Mattel tarafından piyasaya sürüldü. * 22 Mayıs - ABD Donanması'na ait USS Scorpion nükleer denizaltısı bilinmeyen bir sebepten dolayı Azor Takımadaları açıklarında battı. 99 mürettebat öldü. * 29 Mayıs - Manchester United, finalde Benfica'yı 4-1 yenerek, UEFA Şampiyonlar Ligi'nı kazanan ilk İngiliz kulübü oldu. * 3 Haziran - Valerie Solanas tarafından gerçekleştirilen silahlı saldırıda ağır yaralanan Andy Warhol, 5 saat süren ameliyat sonucunda kurtarıldı. * 5 Haziran - Robert F. Kennedy Los Angeles'ta suikasta uğradı. Saldırıda ağır yaralanan Kennedy ertesi gün öldü. * 10 Haziran - Yugoslavya'yı 2-0 mağlup eden İtalya, Avrupa Şampiyonu oldu. * 23 Haziran - Buenos Aires'te oynanan Boca Juniors - River Plate maçı sırasında meydana gelen izdihamda 71 kişi hayatını kaybetti, 150 kişi yaralandı. * 18 Temmuz - Intel şirketi kuruldu. * 20 Temmuz - Zihinsel ve fiziksel engelli bireyler için gerçekleştirilen Özel Olimpiyatlar, ilk kez Chicago'da düzenlendi. * 20 Ağustos - Prag Baharı, Varşova Paktı üyesi ülke ordularının Çekoslovakya'yı işgal etmesi neticesinde sona erdi. * 3 Eylül - Bartın'da meydana gelen 6.5 şiddetindeki depremde 29 kişi öldü, 231 kişi yaralandı. * 6 Eylül - Esvatini (Swaziland), Birleşik Krallık'tan ayrılarak bağımsızlığını ilan etti. * 21 Eylül - Sovyet uzay modülü Zond 5, içerisindeki canlılar ile (iki kaplumbağa ve meyve sinekleri) Ay'ın çevresini dolaşarak dünyaya başarıyla dönen ilk uzay aracı oldu. * 23 Eylül - Vietnam Savaşı: Her iki tarafın verdiği ağır zaiyatın ardından, Tet Saldırısı Kuzey Vietnam güçlerinin başarısızlığı ile sona erdi. * 30 Eylül - Boeing, 747 modelini tanıttı. * 2 Ekim - Olimpiyat oyunlarının başlamasından 10 gün önce, Tlatelolco Katliamı meydana geldi. * 11 Ekim - Apollo 7 uzaya fırlatıldı. 11 gün süren uçuş sırasında ilk kez uzaydan dünyaya televizyon yayını gerçekleştirildi. * 12 Ekim ** 1968 Yaz Olimpiyatları Meksiko'da başladı. Olimpiyat meşalesi ilk kez bir kadın tarafından yakıldı. ** Ekvator Ginesi, İspanya'dan ayrılarak bağımsızlığını ilan etti. * 16 Ekim - 1968 Yaz Olimpiyatları: Erkekler 200 metre koşu madalya töreni sırasında ABD'li atletler Tommie Smith ve John Carlos, ülkelerinin Millî marşı okunurken siyahlara yönelik ırkçılığa karşı sessiz protesto gösterisi gerçekleştirdi. * 25 Ekim - Led Zeppelin ilk canlı performansını gerçekleştirdi. * 5 Kasım - Richard Nixon, ABD'nin 37. Başkanı oldu. * 9 Aralık - Douglas Engelbart, gerçekleştirdiği toplantıda hiper metin, pencere, fare gibi gelecekte kişisel bilgisayar teknolojisinin temelini oluşturacak yenilikleri halka tanıttı. * 21 Aralık - Apollo 8 uzaya fırlatıldı. Modül Ay'ın çevresini dolaşarak dünyaya başarıyla dönen ilk insanlı uzay aracı oldu. Ay'ın karanlık yüzü ilk kez gözlemlendi. * Dünya çapında yaklaşık bir milyon insanı öldüren Hong Kong gribi salgını başladı. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Davor Suker, Hırvat futbolcu *9 Ocak - Joey Lauren Adams, Amerikalı oyuncudur *12 Ocak - Rachael Elaine Harris, Amerikalı aktris * 17 Ocak - **Svetlana Masterkova, Rus atlet **Mathilde Seigner, Fransız oyuncu *30 Ocak - VI. Felipe, İspanya kralı === Şubat === * 2 Şubat - Fatih Portakal, Türk gazeteci ve televizyon habercisi * 8 Şubat **Budi Anduk, Endonezyalı oyuncu (ö. 2016) **Gary Wayne Coleman, Amerikalı oyuncudur (ö. 2010) * 9 Şubat - Valentina Tsybulskaya, Beyaz Rus yürüyüşçü * 12 Şubat **Chynna Phillips, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu. **Josh Brolin, Amerikalı film ve televizyon oyuncusu * 18 Şubat - Molly Ringwald, Amerikalı oyuncu, şarkıcı, dansçı ve yazar. *25 Şubat - Sandrine Kiberlain, Fransız oyuncu. * 28 Şubat - Sibel Turnagöl, Türk oyuncu === Mart === * 4 Mart - Patsy Kensit * 6 Mart - Moira Kelly * 7 Mart - Tarkan Tüzmen, Türk şarkıcı, oyuncu * 13 Mart - Ercan Saatçi, Türk şarkıcı ve yapımcı * 21 Mart - Jaye Davidson, sinema sanatçısı * 28 Mart - Yekta Kopan, Türk yazar, seslendirme sanatçısı ve televizyon sunucusu * 29 Mart - Lucy Lawless, oyuncu ve şarkıcı *30 Mart - Céline Marie Claudette Dion, Kanadalı şarkıcı === Nisan === * 5 Nisan - Barış Özatman, Türk atlet * 8 Nisan - Aamir Zaki, Pakistanlı gitarist, şarkı sözü yazarı ve besteci * 12 Nisan - Yeşim Salkım, Türk şarkıcı ve oyuncu * 13 Nisan - Jeanne Balibar, Fransız oyuncu ve şarkıcı * 16 Nisan - Barbara Sarafian, Belçikalı oyuncu * 18 Nisan - Murat Kekilli, Türk şarkıcı * 24 Nisan - Haşim Taçi, Kosova başbakanı * 24 Nisan - Stacy Haiduk, Amerikalı oyuncu === Mayıs === * 7 Mayıs - Traci Lords * 19 Mayıs - Romain Nadal, Fransız büyükelçi * 28 Mayıs - Kylie Minogue, Avustralyalı şarkıcı, söz yazarı, dansçı ve oyuncu === Haziran === * 1 Haziran - Jason Donovan * 6 Haziran - Fulden Uras, Türk şarkıcı, oyuncu * 9 Haziran - Niki Bakogianni, Yunan yüksek atlamacı * 10 Haziran - Ömer Danış, Türk şarkıcı, besteci * 26 Haziran - Paolo Maldini, İtalyan futbolcu === Temmuz === * 19 Temmuz - Pavel Kuka, Çek futbolcu * 21 Temmuz - Brandi Chastain * 23 Temmuz - Susanna Simon, * 30 Temmuz - Robert Korzeniowski, Polonyalı yürüyüşçü === Ağustos === * 5 Ağustos - Marine Le Pen, Fransız siyasetçi * 9 Ağustos - Gillian Anderson, Amerikalı aktris * 17 Ağustos - Anja Fichtel, Alman eskrimci * 25 Ağustos - Rafet El Roman, Türk şarkıcı === Eylül === * 7 Eylül **Jin Hee-kyung, Güney Koreli oyuncu **Marcel Desailly, Fransız defans oyuncusu * 8 Eylül **Saffet Akbaş, Türk eski millî futbolcu ve teknik direktör **Donald Khuse, Güney Afrikalı eski futbolcu **Marcus Siepen, Alman gitarist * 11 Eylül - Slaven Bilić, Hırvat futbolcu * 16 Eylül - Marc Anthony, Latin, şarkıcı ve söz yazarı * 25 Eylül - Will Smith, Amerikalı sinema sanatçısı === Ekim === * 1 Ekim - Engin Özdemir Türk futbolcu * 2 Ekim - Jana Novotná, Çek tenisçi * 9 Ekim - Murat Göğebakan, Türk şarkıcı (ö. 2014) * 12 Ekim - Hugh Jackman, Avustralyalı aktör * 12 Ekim - Anne Richard, İsviçreli aktris ve senarist === Kasım === * 8 Kasım - Ömer Dalman, "Arıza Adam" lakaplı Türk internet fenomeni * 26 Kasım - Haluk Levent, Türk şarkıcı * 28 Kasım - Naomi Watts, İngiliz aktris === Aralık === * 2 Aralık - Lucy Liu, Çin asıllı Amerikalı film yapımcısı ve aktris * 7 Aralık - Esra Dermancıoğlu, Türk oyuncu * 23 Aralık - Manuel Rivera-Ortiz, Amerikalı fotoğrafçı * 24 Aralık - Nev, Türk şarkıcı, besteci, söz yazarı == Ölümler == * 10 Ocak - Ali Fuat Cebesoy, Türk Kurtuluş Savaşı kahramanı, Atatürk'ün silah arkadaşı, diplomat, siyasetçi (d. 1882). * 19 Mart - Celil Kiyekbayev, Sovyet Başkurt bilim insanı, Türkolog ve filolog (d. 1911) * 24 Mart ** Alice Guy- Blaché, Fransız film yönetmeni ve yapımcısı (d. 1873) ** Arnaldo Foschini, İtalyan mimar ve akademisyen (d. 1884) * 27 Mart - Yuri Alekseyeviç Gagarin, Sovyet kozmonot (d. 1934) * 4 Nisan - Martin Luther King, Amerikalı siyahi, rahip ve Amerikan yurttaş hakları hareketi önderi (d. 1929). * 1 Haziran - Helen Keller, Amerikalı pedagog (d. 1880). * 26 Temmuz - Cemal Tollu, Türk ressam (d. 1899). * 6 Ağustos - Ivar Tengbom, İsveçli mimar (d. 1878) * 17 Ağustos - Necmettin Halil Onan, Türk şair (d. 1902). * 28 Kasım - Enid Blyton, Britanyalı yazar (d. 1897). * 20 Aralık ** John Steinbeck, Amerikalı yazar (d. 1902). ** Max Brod, Yahudi kökenli Alman yazar (d. 1884). * Annibale Rigotti, İtalyan mimar (d. 1870) ==Ayrıca bakınız == *1968'de Türkiye
== Olaylar == * 1 Ocak - Amerika Birleşik Devletleri'nde televizyonda sigara reklamları yasaklandı. * 12 Şubat - TOFAŞ fabrikasını açtı ve ilk arabası Murat 124'ü üretmeye başladı. * 5 Mart - Pakistan Doğu Pakistan'ı işgal etti. * 12 Mart - Muhtıra yapıldı. Hükûmet istifa etti. * 17 Mayıs - 1958'de İzmir ve Madrid'de başlayan Fuar Şehirleri Kupası, UEFA Kupası adını almıştır. * 17 Mayıs - THKP-C üyesi dört kişi, İsrail'in İstanbul Başkonsolosu Ephraim Elrom'u kaçırdı. * 31 Mayıs - THKO liderleri Sinan Cemgil, Kadir Manga ve Alparslan Özdoğan, Kahramanmaraş'ın Nurhak ilçesinde öldürüldü * 5 Haziran - Diyarbakır'da petrol bulundu. * 3 Temmuz - The Doors grubunun solisti Jim Morrison Paris'te ölü bulundu. * 30 Temmuz - Chitose'den Tokyo'ya gitmekte olan 58 sefer sayılı All Nippon Airways uçağı, Japon Hava Kuvvetleri'ne ait F-86F savaş uçağı ile havada çarpışarak düştü. ANA uçağındaki 162 kişiden kurtulan olmadı. * 5 Ağustos - Türkiye ile Çin arasında diplomatik ilişkiler başladı. * 23 Ağustos - Türkiye'den Avrupa ülkeleri ve Avustralya'dan sonra Amerika'ya da işçi gönderilmesine başlandı. İlk kafilede 5 işçi Amerika'ya gitti. * 10 Eylül - Boğaziçi Üniversitesi kuruldu. *24 Kasım - Washington Eyaleti üzerinde şiddetli bir fırtına sırasında, kendini D. B. Cooper olarak tanımlayan bir adam 200.000$ fidye karşılığında Northwest Airlines'tan kaçırdığı uçaktan paraşütle atladı ve bir daha görünmedi. (Mart 2008 itibarıyla, bu olay tarihteki tek çözülememiş hava korsanlığı olayı olmaya devam etmektedir.) * 22 Aralık - İkinci Nihat Erim Hükûmeti, TBMM'de 45 red, 3 çekimser oya karşılık 301 oyla güvenoyu aldı. * 24 Aralık - Lima - Iquitos seferini yapan 508 sefer sayılı LANSA uçağı, yıldırım çarpması sonucu havada parçalanarak düştü. Uçaktaki 92 kişiden 91'i hayatını kaybetti, 17 yaşındaki bir yolcu parçalanan uçaktan koltuğuna bağlı şekilde 3 km yükseklikten yağmur ormanına düşerek hafif yaralı olarak kurtuldu. === Tarihi bilinmeyenler === * Pablo Neruda (1904-1973) Nobel Edebiyat Ödülünün sahibi oldu. * Hasan Koçdemir CKMP Kurucularından, Türk siyaset ve fikir adamı, aktif siyasetten çekildiğini açıkladı. * Munzur Vadisi Millî Parkı kuruldu. * 1971 Sovyet nükleer denemeleri gerçekleştirildi. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Emrah, Türk şarkıcı, söz yazarı ve oyuncu. *7 Ocak - Jeremy Lee Renner, Amerikalı oyuncu, film yapımcısı ve müzisyen *8 Ocak - Géraldine Pailhas, Fransız oyuncu. * 8 Ocak - Arif Kilisli, Türk oyuncu *11 Ocak - Mary Jane Blige, veya bilinen adıyla Mary J. Blige, Amerikalı hip hop ve R&B; şarkıcısıdır *15 Ocak - Regina Rene King, Amerikalı oyuncu ve televizyon yönetmeni *17 Ocak - Sylvie Testud, Fransız oyuncu *25 Ocak - Luca Badoer, İtalyan Formula 1 pilotu === Şubat === * 1 Şubat - Michael Carlyle Hall, Amerikalı oyuncu. *3 Şubat **Lisa 'Elisa' Adaline Donovan, Amerikalı oyuncu ve yapımcı **Vincent Elbaz, Fas asıllı Fransız oyuncu **Sarah Kane, İngiliz oyun yazarı (ö. 1999) *11 Şubat - Damian Watcyn Lewis, İngiliz oyuncu ve film yapımcısı *14 Şubat - Kerem Tüzün, Türk müzisyen *17 Şubat - Denise Lee Richards, Amerikalı oyuncu, sunucu ve eski manken * 20 Şubat - Jari Litmanen, Fin futbolcu * 21 Şubat - Randy Blythe, Amerikalı vokalist, müzisyen, oyuncu * 24 Şubat - Pedro de la Rosa, İspanyol Formula 1 pilotu *26 Şubat - Hélène Ségara, İtalyan ve Ermeni asıllı Fransız şarkıcı ve söz yazarıdır === Mart === * 1 Mart - Ma Dong-seok, Güney Koreli aktör * 11 Mart - Gülse Birsel, gazeteci, yazar, oyuncu * 12 Mart - Ogün Sanlısoy, Türk müzisyen * 31 Mart - Ewan McGregor, İskoç oyuncu === Nisan === * 11 Nisan - Oliver Riedel, Alman müzisyen * 24 Nisan - Stefania Rocca, İtalyan oyuncu === Mayıs === * 3 Mayıs - Wang Yan, Çinli yürüyüşçü * 27 Mayıs - Lisa Lopes, Amerikalı rap müzisyeni, oyuncu, söz yazarı === Haziran === * 1 Haziran - Ghil'ad Zuckermann, dil bilimci * 4 Haziran - Joseph Kabila, Kongo DC'nin cumhurbaşkanı * 13 Haziran - Tarık (şarkıcı), Türk şarkıcı * 16 Haziran - Tupac Amaru Shakur, Amerikalı rap müzisyeni, oyuncu, söz yazarı (ö. 1996) * 21 Haziran - Faryd Mondragón, Kolombiyalı kaleci * 28 Haziran - Elon Musk, mühendis, endüstriyel tasarımcı ve teknoloji girişimcisi === Temmuz === * 3 Temmuz - Benedict Wong, İngiliz oyuncu * 11 Temmuz - Leisha Hailey, Amerikalı aktris * 17 Temmuz - Ari Barokas, Duman grubunun bas gitaristi * 21 Temmuz - Alexander Halavais, Amerikalı akademisyen * 29 Temmuz - Lisa Ekdahl, İsveçli şarkıcı ve şarkı sözü yazarı === Ağustos === * 1 Ağustos - İdil Üner, Türk oyuncu * 26 Ağustos - Thalía, Meksikalı şarkıcı ve oyuncu * 30 Ağustos - Hakan Demir, Türk müzisyen === Eylül === * 1 Eylül - Hakan Şükür, Türk futbolcu ve siyasetçi * 7 Eylül - Caroline Peters, Alman oyuncu * 8 Eylül **Tamar Iveri, Gürcü soprano **Martin Freeman, İngiliz aktör **Yoichi Kajiyama, Japon eski futbolcu **David Arquette, Amerikalı oyuncu, film yönetmeni, yapımcı ve senarist * 9 Eylül - Eric Stonestreet, Amerikalı aktör ve komedyen * 14 Eylül - İclal Aydın, Türk oyuncu, spiker, şair * 18 Eylül ** Anna Netrebko, Rus opera sanatçısı ** Lance Armstrong, Amerikalı bisikletçi ** Jada Smith, Amerikalı aktris, şarkıcı-şarkı yazarı, yapımcı, yönetmen, yazar, iş insanı ve seslendirme sanatçısı * 20 Eylül - Henrik Larsson, İsveçli futbolcu * 21 Eylül - Zoran Mirković, eski Sırp futbolcu * 28 Eylül - Cenk Durmazel, Türk komedyen ve vokalist * 29 Eylül - Sibel Tüzün, Türk şarkıcı === Ekim === * 20 Ekim ** Snoop Dogg, Amerikalı rap müzisyeni ** Dannii Minogue, Avustralyalı şarkıcı * 29 Ekim ** Winona Ryder, Amerikalı aktris ** Aistė Smilgevičiūtė, Litvan şarkıcı === Kasım === * 1 Kasım - Sibel Bilgiç, Türk pop müzik şarkıcısı * 6 Kasım - Laura Flessel-Colovic, Fransız eskrimci * 7 Kasım - Kazım Koyuncu, Türk müzisyen * 11 Kasım - İpek Tuzcuoğlu, Türk oyuncu * 15 Kasım - Uğur Işılak, Türk ses sanatçısı, şair ve besteci. * 17 Kasım - Svetlana Sudak, Belaruslu atlet * 18 Kasım - Özlem Tekin, Türk rock müzik sanatçısı * 25 Kasım - Göksel, Türk şarkıcı, besteci ve şarkı sözü yazarı === Aralık === * 8 Aralık - Abdullah Ercan, Türk futbolcu * 15 Aralık - Necati Şaşmaz, Türk oyuncu * 26 Aralık - Jared Joseph Leto, Amerikalı oyuncu, sanatçı (30 Seconds To Mars vokalist, gitarist) * 27 Aralık - Cenk Varış, Türk sprinter ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Demir Sabancı, Türk iş insanı == Ölümler == * 10 Ocak - Gabrielle "Coco" Bonheur Chanel, Fransız moda tasarımcısı ve Chanel markasının kurucusu (d. 1883) *25 Ocak - Donald Winnicott, İngiliz psikanalist (d. 1896) *26 Şubat - Fernandel doğum adıyla Joseph Désiré Contandin, Fransız şarkıcı, komedyen ve sinema oyuncusu (d. 1903) *8 Mart - Harold Clayton Lloyd, Amerikalı oyuncu ve yönetmendir (d. 1893) *20 Mart - Falih Rıfkı Atay, Türk gazeteci, yazar, milletvekili (d. 1894) * 6 Nisan - Igor Stravinsky, Rus besteci (d. 1882) * 31 Mayıs ** Sinan Cemgil, Türk politik aktivist (d. 1944) ** Alpaslan Özdoğan, Türk politik aktivist (d. 1946) ** Kadir Manga, Türk politik aktivist (d. 1947) * 1 Haziran - Hüseyin Cevahir, Türk eylemci ve THKP-C kurucularından (d. 1945) *4 Haziran - Georg Lukács, Macar Marksist filozof ve edebiyat bilimcisidir (ö. 1885) * 11 Haziran - Roland Rohn, Alman mimar (d. 1905) * 3 Temmuz - Jim Morrison, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, besteci ve şair (d. 1943) *6 Temmuz - Louis Daniel Armstrong, Amerikalı caz müzisyenidir (d. 1901) * 18 Ağustos - Peter Fleming, İngiliz gazeteci, gezgin (d. 1907) * 7 Eylül - Albert Caraco, Fransız asıllı Uruguay vatandaşı filozof, yazar, denemeci ve şair (d. 1919) *11 Eylül - Nikita Kruşçev, Sovyet devlet adamı ve Sovyetler Birliği Komünist Partisi Birinci Sekreteri (d. 1894) *13 Eylül - Lin Piao, asıl adı Lin Yurong, Çinli asker ve siyaset adamı (d. 1907) *12 Ekim - Vincent Eugene Craddock, rock and roll tarzının kurucusu olarak tanınmış Amerikalı müzisyen (d. 1935) * 5 Aralık - Andrey Andreyev, Sovyet siyasetçi, bakan (d. 1895) * 18 Aralık - Bobby Jones, Amerikalı golfçü (d. 1902)
== Olaylar == * 20 Ocak - F-16 Fighting Falcon ilk uçuşunu gerçekleştirdi. * 26 Ocak - İzmir - İstanbul seferini yapan 301 sefer sayılı Türk Hava Yolları uçağı kalkış esnasında düştü. 66 kişi hayatını kaybetti, 7 kişi sağ kurtuldu. * 1 Şubat - Brezilya'nın São Paulo kentinde bir gökdelende meydana gelen yangına 179 kişi öldü. * 7 Şubat - Grenada bağımsızlığını ilan etti. * 3 Mart - İstanbul - Paris - Londra seferini yapan 981 sefer sayılı Türk Hava Yolları uçağı, arka kargo kapısındaki tasarım hatası sebebiyle Paris'ten havalandıktan kısa süre sonra düştü. Uçaktaki 346 kişiden kurtulan olmadı. * 18 Mart - 1973 Petrol Krizi'ne sebep olan OPEC ülkelerinin petrol ambargosu sona erdi. * 29 Mart - Volkswagen, Golf modelinin üretimine başladı. * 6 Nisan - İsveçli pop grubu ABBA, Waterloo şarkısıyla 1974 Eurovision Şarkı Yarışması'nı kazandı. * 18 Nisan - İtalya'da Kızıl Tugaylar örgütü savcı Mario Sossi'yi kaçırdı. * 25 Nisan - Karanfil Devrimi. Portekiz'de sol görüşlü subay ve askerlerin gerçekleştirdiği kansız darbe sonucunda Estado Novo sonlandırılarak demokrasiye geçildi. * 18 Mayıs - Hindistan, ilk başarılı atom bombası denemesini gerçekleştirerek, bu başarıya ulaşan altıncı ülke oldu. * 26 Haziran - ABD'nin Ohio eyaletinde bulunan Troy şehrindeki Marsh Süpermarket'in kasasında işlenen bir paket sakız, dünyada barkodla satılan ilk ürün oldu. * 7 Temmuz - Batı Almanya finalde Hollanda'yı 2-1 mağlup ederek 1974 FIFA Dünya Kupası'nın sahibi oldu. * 15 Temmuz - ** Kıbrıs'ta Nikos Sampson önderliğinde yapılan darbeyle devlet başkanı Makarios iktidardan indirildi. ** ABD'de TV spikeri Christine Chubbuck, girdiği bunalım sonucu televizyon canlı yayını sırasında tabancayla intihar etti. * 20 Temmuz - Kıbrıs Harekâtı. Türk Silahlı Kuvvetleri, Yunan cuntasının Kıbrıs Cumhuriyeti anayasal düzenine fiilen müdahale etmesinden dolayı adaya çıkartma yaptı. * 23 Temmuz - Yunanistan'da Askerî Cunta iktidarı sona erdi. * 8 Ağustos - Watergate skandalı sonucunda ABD Başkanı Richard Nixon görevinden istifa etti. * 14 Ağustos - Kıbrıs'ta İkinci Barış Harekatı başladı. Türk birlikleri adanın %37'sini ele geçirdi. * 8 Eylül - Tel Aviv - New York seferini yapan 841 sefer sayılı TWA uçağı, aktarma yaptığı Atina'dan kalkışından kısa süre sonra kargo bölümüne yerleştirilen bombanın patlaması sonucu İyonya Denizi'ne düştü. Uçaktaki 88 kişiden kurtulan olmadı. * 12 Eylül - Etiyopya imparatoru Haile Selassie, Sovyetler Birliği tarafından desteklenen bir darbe ile tahtından indirildi. * 13 Aralık - Malta'da cumhuriyet ilan edildi. * 24 Aralık - Avustralya'nın Darwin kenti, Tracy Kasırgası yüzünden tamamen yok oldu ve yeniden inşa edilmek zorunda kalındı. * Tarihi bilinmiyor - Ernő Rubik, Rubik Küpü'nü icat etti. * Tarihi bilinmiyor - Pepsi, Sovyetler Birliği'nde faaliyet göstermesine izin verilen ilk Amerikan şirketi oldu. == Doğumlar == === Ocak === * 27 Ocak - Ole Einar Bjørndalen, Norveçli biatlet * 30 Ocak ** Christian Bale, İngiliz sinema oyuncusudur ** Abdüzzâhir es-Saka, Mısırlı futbolcu === Şubat === * 7 Şubat - Steve Nash, Kanada doğumlu basketbolcu * 14 Şubat ** Gina Lynn, Porto Rikolu porno oyuncusu ** Valentina Vezzali, İtalyan eskrimci ve politikacı * 19 Şubat - Lezley Zen, Amerikalı porno yıldızı * 22 Şubat - James Blunt, İngiliz şarkıcı * 27 Şubat - Mevlüt Miraliyev, Azeri judocu === Mart === * 9 Mart - Yuriy Bilonoh, Ukraynalı gülleci === Nisan === * 8 Nisan - Batuhan Mutlugil, Duman grubunun gitaristi * 11 Nisan - Tricia Helfer, Kanadalı oyuncu * 15 Nisan - Danny Way, profesyonel kaykaycı * 16 Nisan - Toygar Işıklı, Türk müzisyen * 19 Nisan - Başak Köklükaya, Türk oyuncu === Mayıs === * 7 Mayıs - Breckin Meyer, sinema oyuncusu * 12 Mayıs - Tolga Çevik, oyuncu ve komedyen * 16 Mayıs - Laura Pausini, İtalyan şarkıcısı * 17 Mayıs ** Paolo Briguglia, İtalyan oyuncu ** Gürkan Uygun, Türk oyuncu * 31 Mayıs - Kenan Doğulu, Türk şarkıcı, söz yazarı, besteci ve albüm yapımcısı === Haziran === * 1 Haziran - Alanis Morissette, müzisyen * 4 Haziran - Murat Başaran, Türk şarkıcı * 18 Haziran - Kenan İmirzalıoğlu, Türk aktör * 24 Haziran ** Sinan Şamil Sam, Türk profesyonel boksör (ö. 2015) ** Onur Ünlü, Türk senarist, yönetmen, yapımcı, şair, müzisyen ve oyuncu * 28 Haziran - Yiğit Arı, Türk tiyatrocu * 30 Haziran - Doğuş, Türk şarkıcı === Temmuz === * 13 Temmuz - Jarno Trulli, İtalyan Formula 1 pilotu * 23 Temmuz - Barış Özcan Türk youtuber ve hikaye anlatıcı * 30 Temmuz - Hilary Swank, iki Akademi Ödülü kazanmış Amerikalı sinema oyuncusu. === Ağustos === * 1 Ağustos - Leonardo Jardim, Portekizli teknik direktör * 20 Ağustos - Misha Collins, Amerikalı aktör * 25 Ağustos - Ege Göktuna, Türk müzisyen, hukukçu, akademisyen. === Eylül === * 4 Eylül - Oğuz Aksaç, Türk halk müziği sanatçısı * 7 Eylül **Stéphane Henchoz, İsviçreli millî futbolcu **Mario Frick, Lihtenştaynlı eski futbolcu **Antonio McDyess, Amerikan basketbol oyuncusu **Harold Wallace, Kosta Rikalı millî futbolcu ve teknik direktör * 8 Eylül **Marios Agatokleus, Kıbrıslı futbolcu **Yaw Preko, Ganalı futbolcu **Takaaki Nakamura, Japon futbolcu **Marius van Heerden, Güney Afrikalı orta mesafe koşucusu (ö. 2021) * 9 Eylül - Ece Uslu, Türk oyuncu * 10 Eylül ** Hande Fırat, Türk muhabir ve televizyoncu ** Ebru Cündübeyoğlu, Türk oyuncu ve şarkıcı * 17 Eylül - Yonca Lodi, Türk şarkıcı * 23 Eylül - Matt Hardy, Amerikalı güreşçi * 30 Eylül - Daniel Wu, Çin asıllı Amerikalı yönetmen, yapımcı ve aktör === Ekim === * 1 Ekim - Canan Çiftel, Türk oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 2 Ekim - Michelle Krusiec, Amerikalı film oyuncusu. * 4 Ekim - Kubat, Türk halk müziği sanatçısı, söz yazarı * 7 Ekim ** Bertuğ Cemil, Türk şarkıcı ** Charlotte Perrelli, İsveçli şarkıcı ve oyuncu * 12 Ekim - Ebru Gündeş, Türk şarkıcı, sunucu ve oyuncu * 14 Ekim - Tümer Metin, Türk futbolcu * 26 Ekim - Nihan Özcan, Türk oyuncu === Kasım === * 5 Kasım - Angela Gossow, İsveçli melodik death metal grubu Arch Enemy'nin kadın vokalisti. * 8 Kasım - Masashi Kishimoto, Naruto'nun çizeri ünlü mangaka * 9 Kasım - Alessandro Del Piero, İtalyan futbolcu === Aralık === * 11 Aralık- Rey Mysterio, Meksika asıllı Amerikalı Amerikan Güreşçisi * 24 Aralık - Marcelo Salas, Şilili futbolcu * 25 Aralık - Rober Hatemo, Türk şarkıcı === Doğum günü ve ayı bilinmeyenler === * ??? - Murat Canbaş, sporcu. 1992 Dünya Okullar Şampiyonu ve 1993 Dünya Gençler Şampiyonu (ö. 1994). == Ölümler == === Ocak === * 2 Ocak - Neva Gerber, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1894) * 14 Ocak - Seyfi Demirsoy, TÜRK-İŞ Konfederasyonu eski başkanı (d. 1920) * 31 Ocak - Samuel Goldwyn, Amerikalı film yapımcısı === Şubat === === Mart === === Nisan === * 2 Nisan - Georges Pompidou, Fransa Cumhurbaşkanı (d. 1911) === Mayıs === * 9 Mayıs - Turgut Zaim, Türk ressam (d. 1906) *14 Mayıs - Jean Daniélou, Kardinal ilan edilen Fransız Cizvit patrolog (d. 1905) * 25 Mayıs - Ulvi Uraz, Türk tiyatro sanatçısı (d. 1921) === Haziran === === Temmuz === * 1 Temmuz - Juan Perón, Arjantin Devlet Başkanı *13 Temmuz - Patrick Maynard Stuart Blackett, Baron Blackett, LN, CH, RSÜ, Bulut odası, Kozmik ışın ve paleomanyetizma üzerine çalışmaları için bilinen İngiliz deneysel fizikçi. * 21 Temmuz - Albay Halil İbrahim Karaoğlanoğlu, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı'nda Kıbrıs'a ilk çıkan alayın komutanı === Ağustos === * 8 Ağustos - İsmail Galip Arcan, oyun yazarı, tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1894) === Eylül === * 27 Eylül - Feridun Nafiz Uzluk, Türk tıp tarihinin öncü isimlerinden (d. 1902) === Ekim === * 25 Ekim - Fahrettin Altay, Kurtuluş Savaşı komutanı (d. 1880) === Kasım === * 1 Kasım - Lajos Zilahy, Macar yazar (d. 1891). * 24 Kasım - Robert Charles Zaehner, İngiliz din tarihçisi ve eğitimci * 29 Kasım - James J. Braddock, Amerikalı boksör (d. 1905) === Aralık === * 13 Aralık - Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Türk yazar (d. 1889)
== Olaylar == *3 Ocak - Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme yürürlüğe girdi. *5 Ocak - Pol Pot rejimi, Demokratik Kampuçya için yeni bir anayasa ilan etti . *16 Ocak - Kızıl Ordu Fraksiyonu'nun (Batı Almanya aşırı sol militanı Baader-Meinhof Grubu) hapisteki üyeleri aleyhindeki dava Stuttgart'ta başladı . *21 Ocak - Londra'dan Bahreyn'e ilk ticari Concorde uçuşu başladı. *27 Ocak :*ABD, bağımsız bir Filistin Devleti çağrısında bulunan Birleşmiş Milletler kararını veto etti. :*Birinci Amgala Muharebesi, Sahra'da Fas ile Cezayir arasında başladı. *4 Şubat :*1976 Kış Olimpiyatları Avusturya'nın Innsbruck kentinde başlıyor . :* Guatemala depremi: 7,5 büyüklüğündeki bir deprem Guatemala ve Honduras'ı vurdu. 23.000 kişi öldü ve 76.000 kişi yaralandı. * 1 Nisan - Apple, California'da Steve Jobs ve Steve Wozniak tarafından kuruldu . * 1 Mayıs - Paris-İstanbul seferini yapan "İzmir" uçağı Zeki Ejder adlı Türk tarafından Marsilya’ya kaçırılmak istendi. * 1 Mayıs - 50 yıllık aradan sonra 1 Mayıs İşçi Bayramı İstanbul Taksim Meydanı'nda yapılan büyük bir mitingle kutlandı. DİSK'in (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) düzenlediği 1976 1 Mayıs'ı, Türkiye'de kitlesel 1 Mayıs kutlamalarının başlangıcı oldu. * 2 Temmuz - 1976'da Güney Vietnam ve Kuzey Vietnam resmen birleşti. * 3 Temmuz - 4 Temmuz Entebbe Operasyonu, (Entebbe Baskını) * 17 Temmuz - 6 Mayıs'ta Ankara Gordion müzesinden çalınan Frig Kralı Midas'ın heykeli ve diğer 25 tarihi eser Aydın yakınlarında ele geçirildi. * 20 Temmuz - ABD'nin 11 ay önce Mars'a gönderdiği insansız Viking-I uzay aracı Mars yüzeyine iniş yaptı. * 25 Ağustos - Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 395 sayılı kararı kabul edildi. * 19 Eylül - THY'nin İstanbul-Antalya seferi ile 452 sefer sayılı uçuşunu gerçekleştiren Antalya adlı uçağı Isparta yakınlarında alçalma hatası nedeniyle Toros Dağlarına çarptı: 8'i personel 154 kişi öldü. * 24 Kasım - Van'ın Çaldıran ve Muradiye ilçelerinde meydana gelen 7.2 büyüklüğündeki depremde 3840 kişi öldü, 497 kişi yaralandı. == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak ** Mustafa Doğan, Türk asıllı Alman futbolcu * 2 Ocak - Hrysopiyi Devetzi, Yunan atlet * 5 Ocak - Diego Tristán, İspanyol futbolcu * 8 Ocak - Bora Sancar, Türk basketbolcu * 10 Ocak - Remy Bonjasky, Surinam asıllı Hollandalı K-1 Dünya Grand Prix Kick boks şampiyonu * 13 Ocak ** Angelos Basinas, Yunan millî futbolcu ** Mario Yepes, Kolombiyalı millî futbolcu * 15 Ocak - Florentin Petre, Romanyalı futbolcu * 16 Ocak - Debbie Ferguson, Bahamalı atlet * 20 Ocak ** Kirsty Gallacher, İskoç televizyon sunucusu ** Conchita Martínez Granados, İspanyol profesyonel tenis oyuncusu * 21 Ocak - Emma Bunton, Spice Girls grubu üyesi * 26 Ocak - Willie Adler, Amerikalı müzisyen, Lamb of God'ın gitaristi * 30 Ocak - Cristian Brocchi, S.S.Lazio'da oynayan İtalyan orta saha oyuncusu === Şubat === * 5 Şubat - Altan Aksoy, Türk millî futbolcu * 9 Şubat - Ionela Târlea-Manolache, Rumen atlet * 10 Şubat - Vedran Runje, Hırvat futbolcu * 12 Şubat - Silvia Saint, Çek kadın pornografi oyuncusu * 13 Şubat - Leslie Feist, Kanadalı şarkıcı ve söz yazarı * 14 Şubat - Aylin Aslım, Türk şarkıcı ve besteci * 18 Şubat - Chanda Rubin, Amerikalı profesyonel tenis oyuncusu * 19 Şubat - Maxime Chattam, Fransız roman yazarı * 20 Şubat ** Gail Kim, profesyonel güreşçi, menajer, model ve aktris ** Zdravko Lazarov, Bulgar millî futbolcu === Mart === * 1 Mart - Asuman Krause, Türk şarkıcı, manken, sunucu, oyuncu * 10 Mart - Frantz Granvorka, Fransız voleybolcu *13 Mart - Maxim Gunjia, Abhazya'nın defakto hükûmetinin dış işleri bakanı * 11 Mart - Mariana Díaz-Oliva, Arjantinli profesyonel tenis oyuncusu * 17 Mart - ** Antoine van der Linden, Hollandalı futbolcu ** Stephen Gately, İrlandalı şarkıcı * 19 Mart - Alessandro Nesta, İtalyan futbolcu * 20 Mart - Chester Bennington, Linkin Park grubunun solisti *26 Mart - Nurgül Yeşilçay, Türk oyuncu * 29 Mart - Jennifer Capriati, Amerikalı tenisçi === Nisan === * 1 Nisan ** Clarence Seedorf, Seria A da Milan adına forma giyen Hollandalı orta saha oyuncusu ** Asım Pars, Boşnak asıllı Türkiye vatandaşı basketbolcu * 4 Nisan - Emerson Ferreira da Rosa, Brezilyalı futbolcu * 5 Nisan - Fernando Morientes, İspanyol Futbolcu * 14 Nisan - Ali Lukunku, Kongolu eski millî futbolcu * 15 Nisan - Evrim Alataş, Kürt yazar, gazeteci, eleştirmen (ö. 2010) * 16 Nisan - Lukas Haas, Amerikalı aktör * 19 Nisan - Sertan Güriz, eski futbolcu ve teknik direktör * 20 Nisan - Aldo Bobadilla, Paraguaylı futbolcu * 24 Nisan - Steve Finnan İrlandalı futbolcu === Mayıs === * 7 Mayıs ** Berke Hatipoğlu, Redd grubunun gitaristi, geri vokali, besteci, mimar ** Dave van den Bergh, Hollandalı futbolcu * 22 Mayıs - Daniel Erlandsson, Arch Enemy grubunun davulcusu * 25 Mayıs ** Ethan Suplee, Amerikalı aktör ** Stefan Holm, İsveçli atlet * 29 Mayıs - * Gülşen Bayraktar, Türk şarkıcı ve besteci * Hakan Günday, Türk yazar * 31 Mayıs - Colin Farrell, İrlandalı aktör === Haziran === * 8 Haziran - Lindsay Davenport, Amerikalı profesyonel tenisçi * 9 Haziran - Costas Elia, forvet mevkiinde görev yapan Kıbrıslı futbolcu * 10 Haziran - Zekiye Keskin Şatır, Türk okçu * 12 Haziran - Antawn Jamison, NBA'de Cleveland Cavaliers forması giyen Amerikalı * 14 Haziran - Massimo Oddo, İtalyan World Cup- ve Champions League-kazanan futbolcu * 17 Haziran - Bülent Bölükbaşı, Türk futbolcu * 18 Haziran **Bilgehan Demir, Türk spor spikeri, gazeteci ve yapımcı ** Maksim Galkin, Rus tiyatro, sinema, dizi oyuncusu ve sunucusu * 19 Haziran - Alişan, Arabesk-Pop Müzik şarkıcısı *23 Haziran - Patrick Donalé Vieira, Senegal asıllı Fransız eski futbolcu * 26 Haziran - Makare Desilets, Fiji asıllı Amerikalı voleybolcu === Temmuz === * 1 Temmuz - Patrick Kluivert, Hollandalı eski millî futbolcu * 2 Temmuz - Derya Büyükuncu, Türk yüzücü * 7 Temmuz - Ercüment Olgundeniz, Türk disk atıcısı ve güllecisi * 8 Temmuz - Odile Vuillemin, Fransız oyuncu * 10 Temmuz - Ludovic Giuly - Fransız futbolcu * 12 Temmuz - Hüsnü Şenlendirici, Türk klarnet sanatçısı * 15 Temmuz ** Juan Francisco Garcia, İspanyol futbolcu ** Diane Kruger, Alman model ve aktris * 16 Temmuz ** Anna Smashnova, İsrailli profesyonel tenis oyuncusu ** Edmílson Gomes, İtalyan asıllı Brezilyalı futbolcu * 17 Temmuz - Marcos Senna, İspanya millî futbol takımı futbolcusu * 18 Temmuz - Cansın Özyosun, Türk dizi oyuncusu * 22 Temmuz - Birgit Öllbrunner, Alman bas gitarist * 24 Temmuz - Tiago Monteiro, Portekizli Formula 1 sürücüsü * 25 Temmuz - Tera Patrick, Amerikalı kadın porno oyuncusu === Ağustos === * 1 Ağustos - Hasan Şaş, Galatasaraylı futbolcu * 5 Ağustos - Güray Süngü, Türk öykü ve roman yazarı * 8 Ağustos - Tawny Cypress, Amerikalı dizi oyuncusu * 11 Ağustos - Iván Córdoba, Kolombiyalı millî futbolcu * 12 Ağustos - Linde Lindström, Fin HIM grubunun gitaristi * 13 Ağustos **Niran Ünsal, Türk şarkıcı/besteci ** Özge Özberk, Türk oyuncu * 15 Ağustos - Alp Küçükvardar, eski Türk futbolcu * 17 Ağustos - Olena Krasovska, Ukraynalı atlet * 22 Ağustos - Aslıhan Yeltekin, Türk haberci ve sunucu * 26 Ağustos - Can Gazalcı, Türk öykü ve roman yazarı * 27 Ağustos ** Mark Webber, Avustralyalı Formula 1 pilotu ** Carlos Moya, İspanyol tenisçi * 28 Ağustos - Cornel Frăsineanu, Rumen futbolcu === Eylül === * 1 Eylül - Jada Fire, Afrika asıllı Amerikalı porno yıldızı * 5 Eylül - Carice van Houten, Hollandalı tiyatro ve sinema oyuncusu * 7 Eylül **Oliver Hudson, Amerikalı aktör **Muhammed Bereket, Mısırlı milli futbolcu * 8 Eylül **Roman Şaronov, Rus milli futbolcu **Jervis Drummond, Kostarikalı milli futbolcu * 9 Eylül **Emma de Caunes, Fransız oyuncu ve yönetmen **Mick Blue, Avusturyalı porno oyuncusu * 10 Eylül - Alexander Zach, Avusturyalı politikacı (LİF) * 12 Eylül - Maciej Żurawski, Polonyalı futbolcu * 13 Eylül - Puma Swede, İsveçli pornografik film oyuncusu ve striptizci * 25 Eylül ** Chiara, Maltalı şarkıcı ** Chauncey Billups, NBA oyuncusu * 26 Eylül - Michael Ballack, Alman futbolcu * 27 Eylül - Francesco Totti, İtalyan futbolcu * 28 Eylül - Fedor Emelianenko, Rus dövüşçü * 29 Eylül - Andriy Şevçenko, Dinamo Kiev'de forma giyen Ukraynalı millî futbolcu === Ekim === * 1 Ekim - Ümit Karan, Türk futbolcu * 2 Ekim **Cemal Hünal, Türk aktör **Kamile Burcu Esmersoy, oyuncu * 4 Ekim ** Jess Molho, Türk oyuncu ve sunucu ** Mauro Camoranesi, Arjantin asıllı İtalyan futbolcu ** Alicia Silverstone, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu ve eski manken * 5 Ekim - Ceyhun Yılmaz, Türk komedyen/şair/radyo - Tv programcısı * 12 Ekim - Kajsa Bergqvist, İsveçli eski yüksek atlamacı * 17 Ekim - Nil Karaibrahimgil, Türk şarkıcı * 24 Ekim - Carlos Almeida, Angolalı profesyonel basketbol oyuncusu * 25 Ekim - Ahmed Dokhi, Suudi Arabistanlı bir futbolcu *28 Ekim - Luka Peroš, Hırvat oyuncu * 31 Ekim - Piper Perabo, Amerikalı sinema oyuncusu === Kasım === * 13 Kasım - Albina Akhatova, Rus biatlet * 15 Kasım - Nadide Sultan, Türk şarkıcı * 20 Kasım - Mahmud A. Asrar, Türk çizgi roman sanatçısı * 22 Kasım ** Torsten Frings, Alman futbolcu ** Ville Valo, HIM grubunun solisti * 22 Kasım - Torsten Frings, Alman futbolcu * 23 Kasım - Cüneyt Çakır, Türk futbol hakemi * 29 Kasım - Abdulaziz el Tarifi, Şeyh ve bilim insanı * 29 Kasım - Anna Faris, Amerikalı akrist === Aralık === * 2 Aralık - Erik Everhard, Kanadalı bir porno aktörü * 17 Aralık - Edward Aguilera, İspanyol bir şarkıcı * 21 Aralık - Mark Dickel, Yeni Zelandalı basketbolcu * 23 Aralık - Amjad Sabri, Pakistanlı müzisyen (ö. 2016) * 24 Aralık - Lynn Chen, Amerikalı aktris ve müzisyen * 27 Aralık - Curro Torres, Alman asıllı İspanyol defans oyuncusu * 29 Aralık ** Katherine Moennig, Amerikalı aktris ** Danny R. McBride, Amerikalı aktör, yazar ve film yapımcısı * 31 Aralık - Ceza, Türk rap sanatçısı === Tarihi bilinmeyenler === * Alpaslan Özmol, Türk sinema ve dizi oyuncusu * Ayhan Mustafov Haşimov, Türk siyasetçi * Bahadır Boysal, Türk karikatürist * Biray Dalkıran, Türk film yönetmeni, yapımcı ve senarist * Bülent Seyran, Türk tiyatro, sinema, dizi reklam oyuncusu * Can Gazalcı, Türk gazeteci, yazar * Didem İnselel, Türk oyuncu * Donat Bayer, Türk müzikolog ve müzik eleştirmeni * Ebru Ceylan, Türk oyuncu, senarist * Ertuğ Tüfekçioğlu, Türk yönetmen * Haydar Demiryürek, Fransız siyasetçi == Ölümler == * 12 Ocak - Agatha Christie, İngiliz yazar (d. 15 Eylül 1890) * 3 Şubat - Kuzgun Acar, Türk heykeltıraş (d. 1928) * 5 Şubat - Arnold Petersen, Amerika Sosyalist İşçi Partisi Ulusal Sekreteri (d. 1885) * 11 Mart - Boris İofan, Yahudi asıllı Sovyet mimar (d. 1891) * 25 Mart - Şevket Süreyya Aydemir, Türk tarihçi ve yazar (d. 1897) * 27 Mart - Mukağali Makataev, Kazak şair, yazar ve çevirmen (d. 1931) * 25 Nisan - Carol Reed, İngiliz film yönetmeni (d. 1906) * 23 Temmuz - Mehmet Ertuğruloğlu, Kıbrıslı Türk siyasetçi ve diplomat * 9 Eylül - Mao Zedong, Çin Komünist Partisi kurucusu (d. 1893) * 22 Kasım - Sevgi Soysal, Türk yazar ve anayasa profesörü Mümtaz Soysal'ın eşi (d. 1936) * 23 Aralık - André Malraux, Fransız romancı, sanat tarihçisi ve devlet adamı (d. 1901)
Bu sayfada, 1977 yılında dünyadaki uluslararası önemi olan olaylarla, bu yılda doğan ve ölen kişiler yer alır. Türkiye'de yaşanan olaylarla ilgili 1977'de Türkiye sayfasına bakınız. == Olaylar == === Ocak === * 4 Ocak - Türkiye - Irak petrol boru hattının Yumurtalık kesimi de törenle hizmete girdi. * 20 Ocak - Türkiye - Bulgaristan ekonomik protokolu imzalandı. * 24 Ocak - İspanya'nın başkenti Madrid'de Francisco Franco yanlısı aşırı sağ unsurlar tarafından silahlı terör saldırısı düzenlendi. (bknz. 1977 Atocha Katliamı) === Şubat === * 8 Şubat - Türkiye'de, THY grevini ertelendi. * 13 Şubat - THY'nin İstanbul-İzmir seferini yapan 'Trakya' isimli yolcu uçağı, 17 yaşındaki Ankara Polis Koleji öğrencisi Adnan Mintaş tarafından kaçırılmak istendi. Mintaş tutuklandı. === Mart === * 4 Mart - Romanya Sosyalist Cumhuriyeti'nde Vrancea depremi gerçekleşti. 7.2 şiddetindeki deprem sonucunda 1500 kişi öldü. * 19 Mart - THY'nin Diyarbakır-Ankara seferini yapan yolcu uçağı, silahlı iki lise öğrencisi tarafından Beyrut'a kaçırıldı. * 27 Mart - İspanya'ya bağlı Kanarya Adaları'ndaki Tenerife Havaalanı üzerinde Pan American Hava Yolları'na ait bir Boeing 747, KLM Hava Yollarına ait bir Boeing 747 ile çarpıştı. Havacılık tarihinin en büyük felaketinde 583 kişi öldü. === Nisan === * 28 Nisan - Ecevit, Erzincan'da da saldırıya uğradı. 7 kişi yaralandı. * 30 Nisan - Kamboçya ve Vietnam arasındaki soğuk savaş, Kamboçya- Vietnam Savaşı'na dönüştü. === Mayıs=== * 1 Mayıs - İstanbul Taksim Meydanı, Kanlı 1 Mayıs olarak hatırlanan 1 Mayıs İşçi Bayramı kutlamaları sırasında çıkan olaylarda 39 kişi öldü. * 17 Mayıs - Menachem Begin liderliğindeki Likud Partisi İsrail'deki ulusal seçimleri kazandı. === Haziran === * 5 Haziran - 1977 Türkiye Cumhuriyeti genel seçimleri CHP Secimleri 1. olarak kapattı. * 10 Haziran - İlk Apple II serisi bilgisayarlar satışa çıktı. * 13 Haziran Başbakan Süleyman Demirel istifa etti. Böylelikle 1. mc hükûmeti sona erdi. * 21 Haziran Bülent Ecevit, kabinesini açıkladı. * 27 Haziran - Cibuti, Fransa'dan bağımsızlığını kazandı. * 30 Haziran - Güneydoğu Asya Antlaşması Teşkilatı feshedildi. === Temmuz === * 5 Temmuz - General Muhammed Ziyâ ül Hak, Pakistan'ın ilk seçilmiş başbakanı Zülfikar Ali Butto'yu devirdi. * 10 Temmuz - Yunanistan'da, Avrupa kıtası için bir rekor olan 48.0 °C sıcaklık kaydedildi. * 13 Temmuz - Somali, Etiyopya'ya savaş ilan ederek Ogaden Savaşı'nı başlattı. * 21 - 24 Temmuz - Libya Sallum'a baskın düzenleyerek Libya-Mısır Savaşı'nı başlattı. === Ağustos === * 17 Ağustos - Sovyet buzkıranı Arktika, Kuzey Kutbu'na ulaşan ilk su üstü gemisi oldu. * 20 Ağustos - Voyager programı: ABD, Voyager 2 uzay aracını fırlattı . === Eylül=== * 5 Eylül - Voyager 1 isimli insansız uzay aracı uzaya fırlatıldı. * 7 Eylül - Panama ve ABD arasında Panama Kanalı'nın statüsüne ilişkin anlaşmalar imzalandı. ABD, 20. yüzyılın sonunda kanalın kontrolünü Panama'ya devretmeyi kabul etti. * 28 Eylül - Porsche 928, Cenevre Otomobil Fuarı'nda görücüye çıktı . === Ekim === * 21 Ekim - Avrupa Patent Enstitüsü kuruldu. === Kasım=== * 17 Kasım - Dr. Cahit Karakaş TBMM'nin 13. Başkanı oldu. Görevi 12 Eylül 1980'de sona erdi. * 20 Kasım - Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat, İsrail'i ziyaret eden ilk Arap lideri oldu. * 22 Kasım - British Airways, Londra'dan New York'a süpersonik Concorde seferlerine başladı. * 28 Kasım - Yeni Zelanda'nın Auckland Uluslararası Havalimanı'nı ile Antarktika arasında gidiş- dönüş seferleri yapan McDonnell Douglas DC-10-30 uçağı Erebus Dağı, Ross Adası, Antarktika'da yere çakıldı 257 kişi öldü. Bkn: Yeni Zelanda Hava Yolları - Uçuş 901 *30 Kasım - Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD), Birleşmiş Milletler'in bir ajansı olarak kuruldu. === Aralık === * 6 Aralık - Güney Afrika, başka hiçbir ülke tarafından tanınmamasına rağmen Bophuthatswana'ya bağımsızlık verdi. * 20 Aralık - Cibuti ve Vietnam, Birleşmiş Milletler'e katıldı. === Tarihi bilinmeyenler === * TOFAŞ kuş serisi araba üretmeye başladı. * Kıbrıs görüşmeleri Viyana'da başladı. Rumlar, Ada'nın %80'ini istediler. == Doğumlar == === Ocak === * 3 Ocak - Mayumi Iizuka, Japon şarkıcı * 3 Ocak - Mustafa Kartop, Türk sporcu * 5 Ocak - Alaaddin Şahintekin, Türk karateci * 13 Ocak - Orlando Bloom, İngiliz oyuncu * 13 Ocak - Mehdi Sadaghdar, İran doğumlu elektrik mühendisi * 22 Ocak - Hidetoshi Nakata, Japon futbolcu === Şubat === * 2 Şubat - Shakira, Lübnan asıllı Kolombiyalı şarkıcı * 19 Şubat - Gianluca Zambrotta, İtalyan futbolcu * 23 Şubat - Ayhan Akman, Türk futbolcu === Mart === * 4 Mart - Didem Süer, Türk basketbolcu * 3 Mart - Ronan Keating, İrlanda asıllı şarkıcı * 19 Mart - Alparslan Arslan, Türk suikastçı * 25 Mart - Darko Perić, Sırp aktör === Nisan === * 2 Nisan - Andriy Konyuşenko, Ukraynalı futbolcu * 9 Nisan - Gerard Way, Amerikalı vokalist * 14 Nisan - Serkan Altuniğne, Türk karikatürist * 16 Nisan ** Fredrik Ljungberg, İsveçli futbolcu ** Ceyda Düvenci, Türk oyuncu * 17 Nisan - Frederik Magle, Danimarkalı besteci ve piyanist * 23 Nisan - John Cena, profesyonel güreşçi, rap müzik sanatçısı === Mayıs === * 7 Mayıs - Marko Miliç, Sloven basketbolcu * 10 Mayıs - Nick Heidfeld, Formula 1 pilotu * 26 Mayıs - Luca Toni, İtalyan futbolcu === Haziran === * 2 Haziran - Zachary Quinto, Amerikalı aktör * 28 Haziran - Harun Tekin, Mor ve Ötesi grubunun solisti, söz yazarı ve besteci * 30 Haziran - Tathiana Garbin, İtalyan tenisçi === Temmuz === * 1 Temmuz - Liv Tyler, aktris * 8 Temmuz - Milo Ventimiglia, oyuncu * 10 Temmuz - Sinan Tuzcu, Türk dizi ve sinema oyuncusu === Ağustos === * 3 Ağustos - Deniz Akkaya, manken *15 Ağustos - Radoslav Batak, Karadağlı futbolcu * 17 Ağustos - Thierry Henry, Fransız futbolcu * 27 Ağustos - Deco, Portekizli futbolcu * 31 Ağustos - Jeff Hardy, Amerikalı güreşçi === Eylül === * 2 Eylül - Ferhat Uludere, Türk yazar * 7 Eylül **Aslı Şen, İş insanı, kozmetikçi **Hakan Eratik, Türk oyuncu **Fedde le Grand, Hollandalı DJ ve prodüktör **Kaan Berberoğlu, Türk yüzücü * 8 Eylül **Tetsuharu Yamaguchi, Japon eski futbolcu **Marcello Cottafava, İtalyan futbolcu * 9 Eylül **Fatih Tekke, Fatih Tekke, Türk futbolcu ve teknik direktör **Ferzad Mecidi, İranlı milli futbolcu * 11 Eylül - Matthew Stevens, Galli snookerci * 13 Eylül - Fiona Apple, Amerikalı şarkıcı ve bestekâr * 14 Eylül - Alex de Souza, Brezilyalı futbolcu * 17 Eylül - Simone Perrotta, İtalyan futbolcu * 24 Eylül **Emine Ün, Türk oyuncu, manken, şarkıcı ve sunucu **Ebru Destan, Türk oyuncu eski manken ve şarkıcı === Ekim === * 2 Ekim - Reginaldo Araújo, Brezilyalı futbolcu (ö. 2016) === Kasım === * 22 Kasım - Kerem Gönlüm, Türk basketbolcu * 24 Kasım - Celaleddin Koçak, Türk futbolcu === Aralık === * 4 Aralık - Çağlar Çorumlu, Türk oyuncu *20 Aralık - Kerem Kabadayı, Mor ve Ötesi adlı Türk rock grubunun kurucu üyesi, yazar, baterist * 23 Aralık - Kevin Kasper, Amerikan futbolcu * 24 Aralık - Berke Özgümüş, Redd grubunun davulcusu, besteci ve davul hocası * 25 Aralık - Ali Tandoğan, Türk futbolcu * 26 Aralık - Fatih Akyel, Türk futbolcu * 28 Aralık ** Keremcem, Türk müzisyen ve sinema oyuncusu ** Fabio Grosso, İtalyan futbolcu * 30 Aralık ** Kemal Muslubaş, Türk yelkenci ve antrenör ** Volkan Kürşat Bekiroğlu, Türk futbolcu Doğum günü ve ayı bilinmeyenler, * Meltem Pamirtan, Türk oyuncu * Crystal Shepherd-Cross, Fransız komedyen ve oyuncu == Ölümler == === Ocak === * 14 Ocak - Anthony Eden, Büyük Britanyalı siyasetçi * 18 Ocak - Carl Zuckmayer, Alman oyun yazarı === Şubat === * 20 Şubat - Rami Garipov, Başkurt ulusal şair, yazar ve oyun yazar (d. 1932) === Mart === * 30 Mart - Abdel Halim Hafez, Mısır'lı şarkıcı, aktör === Haziran === * 3 Haziran - Roberto Rossellini, İtalyan yönetmen (d. 1906) === Temmuz === * 15 Temmuz - Esat Mahmut Karakurt, Türk yazar (d. 1902) === Ağustos === * 16 Ağustos - Elvis Presley, Amerikalı müzisyen (d. 1935) === Kasım === * 5 Kasım - Aleksey Stahanov, Stahanovizmin öncüsü olan Sovyetler Birliği madencisi (d. 1906) * 27 Kasım - Cemal Yeşil (d. 1900 Bağdat Osmanlı imparatorluğu), Türk bürokrat === Aralık === * 13 Aralık - Oğuz Atay, hikâyeci, romancı, mühendis, bilim insanı * 25 Aralık - Charlie Chaplin, İngiliz sinema yönetmeni, oyuncu ve yazar (d. 1889) == 1977 Nobel ödülünü kazananlar == * Barış : Uluslararası Af Örgütü * Edebiyat : Vicente Aleixandre *Ekonomi: Bertil Ohlin, James Meade * Fizik : Philip Warren Anderson, Nevill Francis Mott, John Hasbrouck Van Vleck * Kimya : Ilya Prigogine * Tıp : Roger Guillemin, Andrew Schally, Rosalyn Yalow == Ayrıca bakınız == *1976-77 Türkiye 1. Futbol Ligi *1976-77 Türkiye Basketbol Ligi *1977 yapımı Türk filmleri *1977 Sedat Simavi Ödülleri *14. Altın Portakal Film Festivali ==Kaynaklar== Kategori:20. yüzyılda Türkiye Türkiye Türkiye
17\. yüzyıl, milâdî takvime göre 1 Ocak 1601 ile 31 Aralık 1700 günleri arasındaki zaman dilimi olarak kabul edilir. \---Sidenote START--- yüzyıllar 16\. yüzyıl | 17. yüzyıl | 18. yüzyıl 1601 1602 1603 1604 1605 1606 1607 1608 1609 1610 1611 1612 1613 1614 1615 1616 1617 1618 1619 1620 1621 1622 1623 1624 1625 1626 1627 1628 1629 1630 1631 1632 1633 1634 1635 1636 1637 1638 1639 1640 1641 1642 1643 1644 1645 1646 1647 1648 1649 1650 1651 1652 1653 1654 1655 1656 1657 1658 1659 1660 1661 1662 1663 1664 1665 1666 1667 1668 1669 1670 1671 1672 1673 1674 1675 1676 1677 1678 1679 1680 1681 1682 1683 1684 1685 1686 1687 1688 1689 1690 1691 1692 1693 1694 1695 1696 1697 1698 1699 1700 == Olaylar == === 1600'ler === * 1605 - Lehistan-Rusya Savaşı başladı. * 1606 - Zitvatorok Antlaşması === 1610'lar === * 1618 - Otuz Yıl Savaşı başladı. *1617 - I.Ahmed’in ölümü. === 1620'ler === === 1630'lar === === 1640'lar === * 1645 - Girit Adası, Osmanlılar tarafından kuşatıldı. *1640 - IV.Murad’ın ölümü. === 1650'ler === * 1651 - Dünyanın en uzun savaşı Üçyüzotuzbeş yıl savaşı başladı. === 1660'lar === * 1663 - Ukrayna, Osmanlı himayesine girdi * 1664 - St. Gotthard Muharebesi ve Osmanlı yenilgisi * 1669 - Girit Adası, Osmanlılar tarafından alındı. === 1670'ler === 1676-1681 Osmanlı-Rus Savaşı başladı. === 1680'ler === * 1683 - II. Viyana Kuşatması * 1687 - Mohaç Muharebesi === 1690'lar === * 1691 - Salankamen Muharebesi * 1695 - Koyun Adaları Muharebesi * 1698 - Bozcaada Deniz Muharebesi * 1699 - Karlofça Antlaşması yapıldı. Osmanlı İmparatorluğu, gerileme dönemine girdi. Kategori:Yüzyıllar Kategori:Yeni Çağ
\---Sidenote START--- yüzyıllar 17\. yüzyıl | 18. yüzyıl | 19. yüzyıl 1701 1702 1703 1704 1705 1706 1707 1708 1709 1710 1711 1712 1713 1714 1715 1716 1717 1718 1719 1720 1721 1722 1723 1724 1725 1726 1727 1728 1729 1730 1731 1732 1733 1734 1735 1736 1737 1738 1739 1740 1741 1742 1743 1744 1745 1746 1747 1748 1749 1750 1751 1752 1753 1754 1755 1756 1757 1758 1759 1760 1761 1762 1763 1764 1765 1766 1767 1768 1769 1770 1771 1772 1773 1774 1775 1776 1777 1778 1779 1780 1781 1782 1783 1784 1785 1786 1787 1788 1789 1790 1791 1792 1793 1794 1795 1796 1797 1798 1799 1800 18\. yüzyıl, miladi takvime göre 1 Ocak 1701 ile 31 Aralık 1800 günleri arasındaki zaman dilimi olarak kabul edilir. Bazı tarihçiler tarafından 18. yüzyıl tarihi 1715-1789 (Fransız Devrimi) aralığı olarak tanımlanırken, uzun 18. yüzyıl tarihi ise İngiltere’deki 1688 Devrimi (Glorious Revolution) ile 1815 Waterloo Savaşı arasında tanımlanır. == Olaylar == === 1700'ler === * 1700 - İstanbul Antlaşması (1700) * 1703 - II. Mustafa'nın ölümü === 1710'lar === * 1711 - Prut Savaşı * 1717 - III. Mustafa'nın doğumu === 1720'ler === * 1725 - I. Petro'un ölümü * 1725 - I. Abdülhamid'in doğumu === 1730'lar === * 1730 - Nedim'in ölümü * 1736 - III. Ahmed'in ölümü * 1739 - Belgrad Antlaşması imzalandı. === 1740'lar === === 1750'ler === * 1757 - III. Osman'ın ölümü * 1759 - Rus-Çerkes Savaşı başladı === 1760'lar === * 1761 - III. Selim'in doğumu * 1768 - Fransa Korsika'yı işgal etti * 1769 - Napolyon'un doğumu === 1770'ler === * 1774 - III. Mustafa'nın ölümü * 1779 - IV. Mustafa'nın doğumu === 1780'ler === * 1789 - Fransız İhtilali * 1789 - I. Abdülhamid'in ölümü === 1790'lar === * 1792 - Yaş Antlaşması imzalandı * 1794 - Batavya Cumhuriyeti kuruldu * 1797 - Şeyh Şamil'in doğumu. * 1798 - Helvatiya Cumhuriyeti kuruldu * 1799 - Akka Kuşatması (1799)'nın başlaması == Önemli kişiler == === Dünya liderleri, politikacılar ve askerler === * John Adams, Amerikalı devlet adamı * Samuel Adams, Amerikalı devlet adamı * Ahmad Şah Abdali, Afgan Kralı * Şeyh Şamil * III. Ahmed, Osmanlı Sultanı * Haydar Ali, Mysore kralı * Ethan Allen, Amerikalı Devrim Ordusu * Anne, Britanya kraliçesi * Marie Antoinette, Avusturya doğumlu (Habsburg) Fransa kraliçesi * III. Augustus, Lehistan kralı * Alemgir Şah I, Babür imparatoru * Boromakot, Ayutthaya kralı * Boromaracha V, Ayutthaya kralı * William Cavendish, Anglo-İrlandalı politikacı * John Carteret, Anglo-İrlandalı politikacı * II. Katerina, Rus çariçesi * III. Carlos, İspanya, Napoli ve Sicilya kralı * VI. Charles, Kutsal Roma İmparatoru * XII. Karl, İsveç kralı * Charlotte Corday, Fransız devrimci * Georges Danton, Fransız devrim lideri * Farrukhsiyar, Babür imparatoru * I. Ferdinando, Napoli, Sicilya ve İki Sicilya kralı * Benjamin Franklin, Amerikalı devlet adamı ve bilim insanı * Juan Franscisco, İspanyol kaşif, amiral * Adolf Frederick, İsveç kralı * II. Frederick, Prusya kralı * I. George, Büyük Britanya ve İrlanda kralı * II. George, Büyük Britanya ve İrlanda kralı * III. George, Büyük Britanya ve İrlanda kralı * Robert Gray, Amerikalı devrimci ve kaşif * III. Gustav, İsveç kralı * Gyeongjong, Joseon hanedanı kralı * I. Abdülhamid, Osmanlı sultanı * Alexander Hamilton, Amerikalı devlet adamı * Patrick Henry, Amerikalı devlet adamı * İmparator Higashiyama, Japon İmparatoru * John Jay, Amerikalı devlet adamı * Thomas Jefferson, Amerikalı devlet adamın * Jeongjo, Joseon hanedanı kralı * John Paul Jones, Amerikalı amiral * I. José, Portekiz kralı * II. Joseph, Avusturya imparatoru * Kangxi, Çin imparatoru * Kerim Han, Pers şahı * Marquis de Lafayette, askeri lider * XIV. Louis, Fransa kralı * XV. Louis, Fransa kralı * XVI. Louis, Fransa kralı * XVII. Louis, esir Fransız kralı, tahta çıkamadı * James Madison, Amerikalı devlet adamı * Madhavrao I, Maratha İmparatorluğu başbakanı * Madhavrao I Scindia, Maratha lideri * I. Mahmud, Osmanlı sultanı * Alessandro Malaspina, İspanyol kaşif * George Mason, Amerikalı devlet adamı * Michikinikwa, Miami şefi ve savaşçı * José Moñino y Redondo, İspanyol devlet adamı * Louis-Joseph de Montcalm, Fransız devlet adamı * III. Mustafa, Osmanlı sultanı * Nadir Şah, Pers şahı * Nakamikado, Japon imparatoru * Horatio Nelson, Britanyalı amiral * Nanasaheb, Peshwa/Maratha İmparatorluğu başbakanı * Shivappa Nayaka, Keladi Nayaka kralı * III. Osman, Osmanlı sultanı * I. Petro ("Deli Petro" ya da "Büyük Petro"), Rus çarı * V. Felipe, İspanya kralı * Pontiac, Ottawa şefi ve savaşçı * Qianlong, Çin imparatoru * Rajaram II of Satara, Maratha imparatoru * Francis II Rákóczi, Macaristan ve Erdel prensi, devrimci lider * Tadeusz Rejtan, Polonyalı poltikacı * Paul Revere, Amerikalı devrimci lider, kuyumcu * Maximilien Robespierre, Fransız devrimci lider * Betsy Ross, Amerikalı vatansever * Şah Ruh, Pers şahı. * John Russell, Anglo- İrlandalı politikacı * Lionel Sackville, Anglo-İrlandalı politikacı * Sebastião de Melo, Portekiz başbakanı * Chattrapati Shahu,Maratha imparatoru * III. Selim, Osmanlı sultanı * Charles Edward Stuart, sürgün, İngiliz Jacobite isyanları liderlerinden * Sukjong, Joseon hanedanı kralı * Alexander Suvorov, Rus ordu lideri * Maria Theresa, Avusturya kraliçesi * Tokugawa Ienobu, Japon Şogun * Tokugawa Ieshige, Japon Şogun * Tokugawa Ietsugu, Japon Şogun * Tokugawa Tsunayoshi, Japon Şogun * Tokugawa Yoshimune, Japon Şogun * Toussaint L'Ouverture, Haitili devrim lideri * Túpac Amaru II, Perulu devrimci * George Vancouver, İngiliz kaptan ve kaşif * Robert Walpole, Büyük Britanya başbakanı * George Washington, Amerikalı general ve ilk ABD başkanı * James Wolfe, Britanyalı subay * Yeongjo, Joseon hanedanı kralı Kategori:Yüzyıllar Kategori:Yeni Çağ
1802 (MDCCCII) yılı Gregoryen takvimine göre Cuma ve Jülyen takvimine göre Çarşamba günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * Fransız İhtilali (1792-1802) * Napolyon Savaşları (1799-1815) * 16 Mart - United States Military Academy (Amerika Birleşik Devletleri Askeri Akademisi) kuruldu. * 25 Mart/27 Mart - Fransa ile Birleşik Krallık arasında imzalana Amiens Antlaşması ile Napolyon Savaşları sona erdi. * 28 Mart - Heinrich Wilhelm Olbers Pallas astreoidini keşfetti. * Temmuz - Eleuthère Irénée du Pont, DuPont Company firmasını kurdu. * 3 Eylül - William Wordsworth "Westminster Bridge" şiirini yayımladı. * Marie Tussaud ünlü Wax müzesini Londra'da açtı. * Gottfried Reinhold Treviranus ilk kez biyoloji terimini kullandı. * Thomas Wedgwood dünyanın ilk fotoğrafını üretti, fakat görüntüyü sabitlemeyi başaramıyordu ve görüntü kısa sürede solup gidiyordu. * William Symington ilk başarılı vapuru üretti, Charlotte Dundas. * Ludwig van Beethoven, kendi eseri olan Ayışığı Sonatı'nı ilk kez çaldı. * Dünya nüfusu 1 milyar kişiye ulaştı. == Doğumlar == === Ocak-Haziran === * 3 Ocak – Charles Pelham Villiers, İngiliz politikacı (ö. 1898) * 10 Ocak – Carl Ritter von Ghega, Arnavut asıllı Venedikli yol mühendisi (ö. 1860) * 22 Ocak – Richard Upjohn, İngiliz-Amerikan mimar (ö. 1878) * 6 Şubat – Charles Wheatstone, İngiliz fizikçi, mucit (ö. 1875) * 11 Şubat – Lydia Maria Child, Amerikan kölelik karşıtı yazar (ö. 1880) * 15 Şubat – Jean-Jacques Uhrich, Fransız komutan (ö. 1886) * 16 Şubat – Phineas Quimby, Amerikan fizikçi (ö. 1866) * 19 Şubat – Wilhelm Matthias Naeff, İsviçre Federal Meclis Üyesi (ö. 1881) * 26 Şubat - Victor Hugo, Fransız yazar (ö. 1885) *7 Mart - Edwin Henry Landseer, İngiliz ressam (ö. 1873) * 25 Mart – Maria Silfvan, Finlandiyalı aktör (ö. 1865) * 27 Mart – Charles-Mathias Simons, Lüksemburg Başbakanı (ö. 1874) * 4 Nisan – Dorothea Dix, Amerikan aktivist (ö. 1887) * 9 Nisan – Elias Lönnrot, Finlandiya ulusal destanı olan Kalevala'yı yazan Finlandiyalı folklorcu, filolog (ö. 1884) * 2 Mayıs – Heinrich Gustav Magnus, Alman kimyager, fizikçi (ö. 1870) * 26 Mayıs – Karl Ferdinand Ranke, Alman eğitmen (ö. 1876) * 12 Haziran – Harriet Martineau, İngiliz sosyal teorisyen, yazar (ö. 1876) === Temmuz-Aralık === * 5 Temmuz(E.U. 23 Haziran) - Pavel Nahimov Rus amiral (ö. 1855) * 24 Temmuz - Alexandre Dumas, père, Fransız yazar (ö. 1870) *26 Temmuz - Mariano Arista, Meksika Başkanı (ö. 1855) * 4 Ağustos – Joseph Bonnell, Teksas Devrimi kahramanı (ö. 1840) * 5 Ağustos - Niels Henrik Abel, Norveçli matematikçi (ö. 1829) * 31 Ağustos – Karl von Urban, Avusturyalı mareşal (ö. 1877) * 19 Eylül – Lajos Kossuth, Macar politikacı (ö. 1894) * 30 Eylül – Antoine Jérôme Balard, Fransız kimyager (ö. 1876) * 31 Ekim - Benoît Fourneyron, Fransız mühendis (ö. 1867) * 9 Kasım – Elijah P. Lovejoy, Amerikan kölelik karşıtı (ö. 1837) * 19 Kasım – Solomon Foot, Amerikan politikacı (ö. 1866) * 29 Kasım - Wilhelm Hauff, Alman yazar (ö. 1827) *15 Aralık - Janos Bolyai, Macar matematikçi (ö. 1860) * 23 Aralık – Sara Coleridge, İngiliz akademisyen (ö. 1852) == Ölümler == === Ocak-Haziran === * 18 Ocak – Antoine Darquier de Pellepoix, Fransız gök bilimcidir. 1779 yılında Halka Bulutsusu'nu keşfetmiştir (d. 1718). * 2 Şubat – Welbore Ellis, İngiliz devlet adamı (d. 1713) * 3 Şubat – Pedro Rodríguez, Campomanes Kontu, İspanyol devlet adamı, yazar (d. 1723) * 10 Şubat – Samuel Phillips Jr., Massachusetts vali yardımcısı (d. 1752) * 26 Şubat – Esek Hopkins, Amerikan Devrimi amirali (d. 1718) * 13 Nisan – Charles Moss, İngiliz piskopos (d. 1711) * 18 Nisan – Erasmus Darwin, İngiliz fizikçi ve botanikçi (d. 1731) * 26 Nisan – Edmund Nelson (din adamı), İngiliz rahip (d. 1722) * 9 Mayıs – Erik Magnus Staël von Holstein, İsveçli elçi (d. 1749) * 22 Mayıs – Martha Washington, Amerika Birleşik Devletlerinin ilk First Lady'si (d. 1731) === Temmuz-Aralık === * 6 Temmuz – Daniel Morgan, Amerikan öncü, Virginialı kongre üyesi, ve komutan (d. 1736) * 22 Temmuz – Xavier Bichat, Fransız anatomist ve patolog (d. 1771) * 24 Temmuz – Joseph Ducreux, Fransız soylu, portre ressamı, pastel ressamı, minyatürcü, ve oymacı (d. 1735) * 25 Temmuz – Friedrich Karl Joseph von Erthal, Mainz Başpiskoposu (d. 1719) * 10 Ağustos - Franz Maria Aepinus, Alman fizikçi ve matematikçi (d. 1724) * 19 Eylül – Luisa, Napoli ve Sicilyanın Prensesi (d. 1773) * 26 Eylül – Jurij Vega, Slovenyalı matematikçi, fizikçi, ve asker (d. 1754) * 5 Ekim – Suzanne Bélair, Haitili ulusal kahraman (d. 1781) * 8 Ekim – Emmanuele Vitale, Maltalı askeri lider (d. 1758) * 31 Ekim – Sir William Parker İngiliz amiral (d. 1743) * 9 Kasım – Thomas Girtin, İngiliz artist (d. 1775) * 15 Kasım – George Romney, İngiliz artist (d. 1734) * 16 Kasım – André Michaux, Fransız botanikçi (d. 1746) * 5 Aralık – Lemuel Francis Abbott, İngiliz portre ressamı (d. 1716) * 31 Aralık – Francis Lewis, Amerikan Bağımsızlık Bildirisini imzalayan kişi (d. 1713)
1805 (MDCCCV) yılı Gregoryen Takvimine göre Salı, Jülyen Takvimine göre Pazar günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == === Ocak–Mart === * 11 Ocak - Michigan Bölgesi oluşturuldu. * 7 Şubat - Kardeşi Inthavong'un ölümü üzerine Kral Anouvong Vientiane'nin kralı olur. * 15 Şubat - Harmony Society, Harmony, Pensylvania'da Hristiyan topluluk olarak resmen kurulur. * 1 Mart - Samuel Chase, United States Senate tarafından kendisine açılan meclis soruşturmasından beraat eder. * 4 Mart - Thomas Jefferson ikinci dönem Amerika Birleşik Devletliği başkanlığı için yemin eder. * 5 Mart - New Brunswick Yasama Meclisi, bölgedeki okuryazarlık oranını arttırmak için bir kanun geçirdi ve Kanada'daki halk eğitiminin oluşmasına yol açtı. === Ekim-Aralık === * 21 Ekim – Birleşik Krallık, Fransa ve İspanya arasında Trafalgar Savaşı * 13 Aralık - Sırp İsyanları ve Kara Yorgi'nin önderliği altında Sırpların Belgrad'ı ele geçirmesi. * 26 Aralık – Fransa ile Avusturya arasında Pressburg Antlaşması imzalandı == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === * 5 Temmuz - Robert FitzRoy, meteorolog ve denizci === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül - Samuel Wilberforce, İngiliz piskopos (ö. 1873) === Ekim === === Kasım === === Aralık === * 21 Aralık - Thomas Graham, İskoç kimyacı (ö. 1869). == Ölümler == * 20 Şubat - Justus Claproth, Alman hakim ve mucit (d. 1728)
1803 (MDCCCIII) yılı Gregoryen Takvimine göre Cumartesi ve Jülyen Takvimine göre Perşembe günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == *5 Ocak - William Symington, Charlotte Dundas'ını gösterir. İskoçya'daki "ilk pratik vapur". *1 Mart – Ohio onyedinci eyalet olarak ABD birliğine katıldı * 9 Mart - Aargau İsviçre kantonu olur. * 30 Nisan – Louisiana ABD tarafından Fransızlardan 15 milyon dolara satın alındı * 18 Mayıs - Napolyon Savaşları Fransa, Hollanda bölgesinden çıkmayı reddedince Birleşik Krallık, Fransa'ya savaş ilan eder. * Hawaii Adaları, I. Kamehameha’nın yönetiminde birleşti. * Reutlingen bağımsızlığını ilan etti. == Doğumlar == === Ocak-Haziran === * 2 Şubat – Albert Sidney Johnston, Amerikan Konfedere komutanı (ö. 1862) * 15 Şubat ** John Sutter, Alman-Amerikan öncü (ö. 1880) ** Karl Friedrich Schimper, Alman botanikçi, naturalist ve şair (ö. 1867) * 26 Şubat - Arnold Adolph Berthold, Alman fizyolog, zoolog (ö. 1861) * 12 Mart – Guillaume de Felice, Savoy soylu, kölelik karşıtı (ö. 1871) * 16 Mart – Nikolay Yazykov, Rus şair, Slavofili (ö. 1846) * 7 Nisan – Flora Tristan, Fransız feminist (ö. 1844) * 30 Nisan ** Jeremiah E. Cary, Amerikan politikacı (ö. 1888) ** Albrecht von Roon, Prusya Başbakanı (ö. 1879) * 12 Mayıs - Justin von Liebig, Alman kimyager (ö. 1873) * 20 Mayıs – Ann Walker, İngiliz arazi sahibi ve hayırsever (ö. 1854) * 24 Mayıs – Charles Lucien Bonaparte, Fransız naturalist, ornitolog (ö. 1857) * 25 Mayıs ** Edward Bulwer-Lytton, İngiliz yazar, tiyatro yazarı ve politikacı (ö. 1873) ** Ralph Waldo Emerson, Amerikan yazar (ö. 1882) * 8 Haziran – Amalia Assur, İsveçli diş doktoru (ö. 1889) * 24 Haziran – George James Webb, İngiliz bestekâr (ö. 1887) === Temmuz-Aralık === * 10 Temmuz - William Todd, Amerikalı iş insanı, Kanada senato adayı * 20 Temmuz - John Hymers, İngiliz matematikçi (ö. 1887) * 24 Temmuz - Adolphe Adam, Fransız besteci (ö. 1856) * 31 Temmuz - John Ericsson, İsveçli mucit, mühendis (ö. 1889) * 3 Ağustos **Mary Dominus, Hawaii'nin Amerikalı göçmeni (ö. 1889) **Joseph Paxton, İngiliz bahçıvan, mimar ve Parlamento Üyesi (ö. 1865) * 10 Ağustos - Joseph Vinoy, Fransız komutan (ö. 1880) * 13 Ağustos - Vladimir Odoyevsky, Rus filozof, yazar, müzik eleştirmeni (ö. 1869) * 18 Ağustos - Nathan Clifford, Amerikalı politikacı (ö. 1881) * 23 Ağustos ** Jan Erazim Vocel, Çek şair, arkeolog ve tarihçi (ö. 1871) ** Gustaf Wappers, Belçikalı ressam (ö. 1874) * 27 Ağustos - Edward Beecher, Amerikalı teolog (ö. 1895) * 4 Eylül - Sarah Childress Polk, Amerika Birleşik Devletleri'nde First Lady (ö. 1891) ** Anna Nielsen, Danimarkalı mezzo-soprano (ö. 1856) * 11 Eylül - Francisca Zubiaga y Bernales, Peru'da First Lady, ihtilaflı sosyetik (ö. 1835) * 27 Eylül - Samuel Francis Du Pont, Amerikalı amiral (ö. 1865) * 28 Eylül - Prosper Mérimée, Fransız yazar (ö. 1870) * 29 Eylül - Mercator Cooper, Amerikalı kaptan (ö. 1872) * 30 Eylül - Gustav von Alvensleben, Prusyalı komutan (ö. 1881) * 5 Ekim - Friedrich Bernhard Westphal, Danimarkalı-Alman ressam (ö. 1844) * 16 Ekim - Robert Stephenson, İngiliz inşaat mühendisi (ö. 1859) * 11 Kasım - Adolf von Bonin, Prusyalı komutan (ö. 1872) * 14 Kasım - Jacob Abbott, Amerikalı yazar (ö. 1879) * 29 Kasım ** Christian Doppler, Avusturyalı matematikçi (ö. 1853) ** Gottfried Semper, Alman mimar (ö. 1879) * 5 Aralık - Fyodor Tyutchev, Rus Romantik şairi (ö. 1873) * 6 Aralık - Susanna Moodie, İngiliz yazar (ö. 1885) * 11 Aralık - Hector Berlioz, Fransız besteci (ö. 1869) == Ölümler == === Ocak - Haziran === * 1 Ocak - James Woodforde, İngiliz din adamı, günlük yazarı (d. 1740) * 18 Ocak - Ippolit Bogdanovich, Rus şair (d. 1743) * 23 Ocak - Arthur Guinness, İrlandalı biracı (d. 1725) * 1 Şubat - Anders Chydenius, Finlandiyalı rahip, politikacı (d. 1729) * 3 Şubat - María Isidra de Guzmán y de la Cerda, İspanyol akademisyen (d. 1768) * 9 Şubat - Jean François de Saint-Lambert, Fransız şair (d. 1716) * 11 Şubat - Jean-François de La Harpe, Fransız eleştirmen (d. 1739) * 18 Şubat - Johann Wilhelm Ludwig Gleim, Alman şair (d. 1719) * 20 Şubat - Marie Dumesnil, Fransız aktris (d. 1713) * 21 Şubat - Edward Despard, İngiliz devrimci (d. 1751) * 22 Şubat - Jacques- Donatien Le Ray de Chaumont, Fransız Amerikan Devriminin Babası (d. 1726) * 23 Şubat - Praskovia Kovalyova-Zhemchugova, Rus köle oyuncusu, opera soprano (d. 1768) * 14 Mart - Friedrich Gottlieb Klopstock, Alman şair (d. 1724) * 28 Mart - Peter Du Cane, Sr., İngiliz iş insanı (d. 1713) * 2 Nisan - James Montgomery, İskoç politikacı, hakim (d. 1721) * 6 Nisan - William Hamilton, İngiliz diplomat, antikacı (d. 1730) * 7 Nisan ** Antoine de Bosc de la Calmette, Danimarkalı devlet adamı, peyzaj mimarı (d. 1752) ** Toussaint L'Ouverture, Haitili devrimci (d. 1743) * 14 Nisan - Christoph Anton Migazzi, Avusturyalı Katolik piskopos (d. 1714) * 24 Nisan - Adélaïde Labille-Guiard, Fransız portre ressamı (d. 1749) * 29 Mayıs - Louis-Antoine Caraccioli, Fransız yazar (d. 1719) * 24 Haziran - Matthew Thornton, Amerikan Bağımsızlık Bildirgesini imzalayanlardan (d. 1714) * 26 Haziran -Fermín Lasuén, İspanyol misyoner (d. 1736) === Temmuz - Aralık === * 24 Ağustos - James Napper Tandy, İrlandalı cumhuriyetçi * 5 Eylül - Pierre Choderlos de Laclos, Fransız komutan, yazar (d. 1741) * 13 Eylül - John Barry, Amerikan Bağımsızlık Savaşında, daha sonra Amerika Birleşik Devletleri Donanması'nda deniz subayı (d. 1745) * 15 Eylül ** Gian Francesco Albani, İtalyan Katolik kardinal (d. 1719) ** François Devienne, Fransız besteci (d. 1759) * 16 Eylül - Nicolas Baudin, Fransız kaşif (d. 1754) * 17 Eylül - Franz Xaver Süssmayr, Avusturyalı besteci (d. 1766) * 23 Eylül - Joseph Ritson, İngiliz antikacı (d. 1752) * 2 Ekim - Samuel Adams, Amerikan devrim, lideri (d. 1722) * 8 Ekim - Vittorio Alfieri, İtalyan oyun yazarı, şair (d. 1749) * 14 Ekim - Louis Claude de Saint-Martin, Fransız filozof (d. 1743) * 26 Ekim - Granville Leveson-Gower, İngiliz politikacı (d. 1721) * 31 Ekim - Pandara Vanniyan, son Vannimai Kralı * 11 Kasım - Raphael Cohen, Alman haham (d. 1722) * 17 Kasım - John Willett Payne, İngiliz Kraliyet Donanması Amirali (d. 1752) * 18 Kasım - Ditlevine Feddersen, Norveçli kültürel figür (d. 1727) * 25 Kasım - Joseph Wilton, İngiliz heykeltıraş (d. 1722) * 7 Aralık - Gerrit Paape, Hollandalı politikacı, yazar (d. 1752) * 15 Aralık - Dru Drury, İngiliz böcekbilimci (d. 1725) * 18 Aralık - Johann Gottfried Herder, Alman filozof, yazar (d. 1744) * 26 Aralık - Gian Carlo Passeroni, İtalyan yazar (d. 1713) * 30 Aralık - Francis Lewis, Amerikan Bağımsızlık Bildirgesini imzalayanlardan(d. 1713) === Tarihi bilinmeyen === * Moscho Tzavela, Yunan kahraman (d. 1760)
1804 (MDCCCIV) yılı Gregoryen Takvimine göre Pazar, Jülyen Takvimine göre Cuma günü başlayan bir artık yıldır. == Olaylar == * 1 Ocak - Haiti, Fransa'dan bağımsızlık kazanır ve tek başarılı köle isyanını gerçekleştirir. *4 Şubat - Sokoto Halifeliği Batı Afrika'da kurulur. *14 Şubat - Birinci Sırp Ayaklanması gerçekleşti ve isyan bastırıldı. Ancak 1817'de Sırbistan Osmanlı'dan bağımsızlığını alabildi. *15 Şubat - ABD'de New Jersey eyaleti, köleliği yasaklayan son kuzey eyaleti olur. *21 Mart – Napolyon Yasaları yürürlüğe girdi. * 18 Mayıs – Napolyon Bonapart, Fransa Senatosu tarafından Fransa'nın İmparatoru ilan edildi. * 2 Aralık - Napolyon Bonapart, Paris'teki Notre Dame Katedrali'nde, Papa'nın da katıldığı törende taç giydi ve Fransa İmparatoru oldu. * Kartli-Kaheti Krallığı ve Guria prenslliği Rusya'ya ilhak edildi. === Tarihi Bilinmeyenler === * Dünya nüfüsu 1 milyar insana ulaşır. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 1 Şubat - Handrij Zejler, Sorb şair (ö. 1872) * 5 Şubat - Johan Ludvig Runeberg, Fin şair (ö. 1877) * 13 Şubat - Claude-Étienne Minié, Fransız subayı ve silah mucidi (ö. 1879) === Mart === * 14 Mart - Johann Strauss I, Avusturyalı besteci (ö. 1849) === Nisan === * 23 Nisan - Marie Taglioni, İtalyan balerin (ö. 1844) === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === * 1 Temmuz - George Sand, Fransız yazar ve romancı (ö. 1876) === Ağustos === === Eylül === * 14 Eylül - John Gould, İngiliz kuş bilimci (ö. 1881) === Ekim === * 18 Ekim - Mongkut, eski Siam kralı (ö. 1868) * 24 Ekim - Wilhelm Eduard Weber, Alman fizikçi (ö. 1891) === Kasım === * 3 Kasım - Allan Kardec, Fransız yazar, Deneysel Spiritüalizm'in kurucusu (ö. 1869) * 23 Kasım - Franklin Pierce, 14. Amerika Birleşik Devletleri başkanı (ö. 1869) === Aralık === * 28 Aralık - Alexander Keith Johnston, İskoç coğrafyacı (ö. 1871) ===Tarihi Bilinmeyenler=== * Takeda Kounsai, Mito roninlerinden. * Kara Halil Efendi, II.Abdülhamit döneminde Osmanlı Devleti'nin yapmış şeyhülislamı. * Osceola, Seminole halkının reisi ve önderi. == Ölümler == * Ocak - Cevad Han, Gence Hanlığı'nın son hanı (d. 1748). * 8 Şubat - Joseph Priestley, İngiliz bilim insanı, filozof ve papaz (d. 1733). * 12 Şubat - Immanuel Kant, Alman filozof (d. 1724). * 7 Mayıs - Cezzar Ahmet Paşa, Napolyon Bonapart'a karşı Akkâ Kalesi'ni savunmasıyla ünlü Osmanlı veziri (d. 1708). * 12 Temmuz - Alexander Hamilton, ABD'nin ilk Hazine Bakanı ve ülkenin kurucu önderlerinden (d. 1757). * 20 Eylül - Pierre Méchain, Fransız astronom (d. 1744). * 2 Ekim - Nicolas Joseph Cugnot, Fransız bilim insanı (d. 1725). * 1 Kasım - Johann Friedrich Gmelin, Alman doğa bilimci, böcek bilimci ve botanikçi (d. 1748). * 17 Aralık - Pierre Julien, Fransız heykeltıraş (d. 1731). ===Tarihi Bilinmeyenler=== * Jamphel Gyatso, 8. Dalay Lama (d. 1758). * Ali Nutkî Dede, Mevlevi şeyhi, hattat, mutasavvıf. (d. 1762). ==Ayrıca== *1804'te Osmanlı İmparatorluğu
== Olaylar == * 12 Haziran – Napolyon Almanya'yı Ren Konfederasyonu olacak şekilde örgütledi. Avusturya imparatoru I. Francis bunu Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun sonu olduğunu anladı ve Kutsal Roma İmparatoru olarak tahtını resmen bıraktı. * Napolyon Avrupa ile Birleşik Krallık arasındaki tüm ticarete son verecek Berlin Kararnamesini yayınladı. * III. Selim tarafından Selimiye Kışlası açıldı. == Doğumlar == * 14 Şubat - Lajos Batthyány, Macar devlet adamı (ö. 1849) * 13 Kasım - Emilia Plater, Polonyalı-Litvan kahraman (ö. 1831) * ? - Lungtok Gyatso, 9. Dalay Lama (ö. 1815) == Ölümler == * 16 Ocak - Nicolas Leblanc, Fransız fizikçi, cerrah ve kimyacı (d. 1742). * 23 Ağustos - Charles-Augustin de Coulomb, Fransız fizikçi (d. 1736) * 17 Ekim - Jean-Jacques Dessalines, Haiti imparatoru (d. 1758).
== Olaylar == * 29 Mayıs - Kabakçı Mustafa Ayaklanması patlak verdi. * 7 Temmuz - Fransa ve Rusya arasında Tilsit Antlaşması imzalandı. * Izhmash kuruldu. == Doğumlar == === Mayıs === * 28 Mayıs - Louis Agassiz, Amerikalı zoolog, glasiyolog ve jeolog == Ölümler == * ? - Bostancıbaşı Hafız İsmail Paşa, III. Selim saltanatında bir yıl altı ay yirmi gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır (d. 1758). * 5 Şubat - Pasquale Paoli, Korsikalı devlet adamı ve yurtsever (d. 1725). * 1 Mart - Nikolay Rezanov, Rusya'nın Alaska ve Kaliforniya'yı kolonileştirmesi projesini destekleyen Rus soylusu ve devlet adamıdır (d. 1764).
1801 (MDCCCI) yılı Gregoryen takvimine göre Perşembe ve Jülyen takvimine göre Salı günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 1 Ocak - Cüce gezegen Ceres, Giuseppe Piazzi tarafından keşfedildi. * 3 Şubat - Genç William, Birleşik Devletler Başbakanlığı görevinden istifa etti. * 9 Şubat - Lunéville Anlaşması ile Marengo Savaşı sona erdi ve Fransa ile Avusturya arasında ikinci koalisyon dönemi başladı. * 4 Mart - John Adams'ın yerine ABD Başkanı olarak Thomas Jefferson seçildi. * 23 Mart - Rus Çarı I. Pavel öldürüldü. Yerine oğlu I. Aleksandr geçti. * 7 Haziran - Portekiz ve İspanya Badajoz Antlaşması'nı imzaladılar. Portekiz Olivenza şehrini kaybetti. * 25 Haziran - Kahire'deki Fransız işgal orduları, Türk ordusuna teslim oldu. * 27 Haziran - Kahire İngilizler'in eline geçti. * 18 Temmuz - Napolyon, Papa ile 1801 Antlaşmasını imzaladı. * 16 Kasım - New York Evening Post'un ilk sayısı basıldı. === Tarihlenemeyen === * İlk nüfus sayımı Londra'da yapıldı. Şehirde 860,035 kişi sayıldı. * Fransa'da ilk nüfus sayımı yapıldı. * Joseph-Marie Jacquard dokuma tezgâhını geliştirdi. * Ultraviole radyasyon, Johann Wilhelm Ritter tarafından keşfedildi. === Süregelen olaylar === * Fransız İhtilali (1792-1802). * Napolyon Savaşları (1799-1815). == Doğumlar == === Ocak-Haziran === * 3 Ocak - Gijsbert Haan, Hollandalı-Amerikalı dini lider (ö. 1874) * 9 Ocak - Józef Kowalewski, Polonyalı doğubilimci (ö. 1878) * 14 Ocak - Jane Welsh Carlyle, Thomas Carlyle adlı deneme yazarının eşi (ö. 1866) * 1 Şubat ** Jean-Baptiste Boussingault, Fransız kimyager (ö. 1887) ** Thomas Cole, Amerikan artist (ö. 1848) * 13 Şubat - János Kardos, evangelist rahip, öğretmen ve yazar (ö. 1875) * 21 Şubat - John Henry Newman, İngiliz Katolik Kardinal (ö. 1890) * 5 Mayıs - Pío Pico, Alta California'nın son Valisi (d. 1894) * 11 Mayıs - Henri Labrouste, Fransız mimar (ö. 1875) * 17 Mayıs - Lovisa Åhrberg, İsveç'te ilk kadın doktor, cerrah (ö. 1881) * 1 Haziran - Brigham Young, Amerikan Mormon lider sömürgeci (ö. 1877) *4 Haziran - James Pennethorne, İngiliz mimar (ö. 1871) * 5 Haziran - William Scamp, İngiliz mimar ve mühendis (ö. 1872) * 14 Haziran - Heber C. Kimball, Amerikan dini lider (ö. 1868) * 16 Haziran - Julius Plücker, Alman matematikçi ve fizikçi (ö. 1868) * 24 Haziran - Caroline Clive, İngiliz yazar (ö. 1873) *30 Haziran - Frederic Bastiat, Fransız filozof (ö. 1850) === Temmuz-Aralık === * 5 Temmuz - David Farragut, Amerikan amiral (ö. 1870) * 14 Temmuz - Johannes Peter Müller, Alman fizyolog, karşılaştırmalı anatomist, ihtiyolog (ö. 1858) * 27 Temmuz - George Biddell Airy, İngiliz matematikçi ve astronom (ö. 1892) * 1 Eylül - Hortense Allart, Fransız yazar (ö. 1879) * 3 Eylül - Christian Erich Hermann von Meyer, Alman paleontolog (ö. 1869) * 12 Ekim ** - Friedrich Frey-Herosé, İsviçre Federal Konsey'in üyesi (ö. 1873) ** - Carl August von Steinheil, Alman mühendis ve astronom (ö. 1870) * 3 Kasım **Karl Baedeker, Alman yazar (ö. 1859) **Vincenzo Bellini, İtalyan besteci (ö. 1835) *10 Kasım - Vladimir Dal, Rus sözlük yazarı (ö. 1872) * 13 Kasım - Elisabeth Ludovika, Prusya kraliçesi (ö. 1873) *11 Aralık - Christian Dietrich Grabbe, Alman yazar (ö. 1836) *tarihi bilinmeyenler **Dai Xi, Çinli ressam (ö. 1860) **Franciszek Ksawery Godebski, Polonyalı yazar **Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Türk hattat, bestekâr, devlet adamı (ö. 1876) == Ölümler == === Ocak- Haziran === * 7 Şubat - Daniel Chodowiecki, Polonyalı ressam (d. 1726) *21 Mart - Andrea Luchesi, İtalyan besteci (d. 1741) *23 Mart - Rus Çarı I. Pavel (d. 1754) *25 Mart - Novalis, Alman yazar (d. 2 Mayıs 1772) * 28 Mart - Ralph Abercromby, İngiliz komutan (d. 1734) *2 Nisan - Thomas Dadford Junior, İngiliz mühendis *7 Nisan - Noël François de Wailly, Fransız sözlük yazarı (d. 1724) * 3 Mayıs - Cyrus Trapaud, İngiliz Ordusu komutanu (d. 1715) *17 Mayıs - William Heberden, İngiliz fizikçi (d. 1710) * 14 Haziran - Benedict Arnold, Amerikan Devrimi kahramanı, daha sonra haini (d. 1741) === Temmuz-Aralık === * 4 Temmuz - Leendert Viervant, Hollandalı mimar (d. 1752) * 31 Ağustos - Nicola Sala, İtalyan opera bestecisi (d. 1713) * 19 Eylül - Johann Gottfried Koehler, Alman astronom (d. 1745) *4 Kasım - William Shippen, Amerikalı fizikçi (d. 1712) *5 Kasım - Motoori Norinaga, Japon filolog ve bilim insanı (d. 1730) ==Ayrıca== *1801'de Osmanlı İmparatorluğu == Notlar ==
== Olaylar == küçükresim|100px|Joseph Louis Gay-Lussac (1778-1850) * 1 Ocak - Amerika Birleşik Devletleri'ne köle girişi yasaklandı. * 31 Aralık - Fransız kimyacı Joseph Louis Gay-Lussac sonradan kendi adıyla bilinecek olan gaz kanununu denklem haline getirdi. * ? - Virginialı James Madison ABD’nin dördüncü başkanı oldu * 29 Eylül - Sened-i İttifak imzalandı. == Doğumlar == * 22 Mayıs - Gerard de Nerval, Romantizm'in öncüsü, şair (ö. 1855) == Ölümler == * 18 Kasım - IV. Mustafa, 29. Osmanlı padişahı (d. 1779)
== Olaylar == * Jean-Baptiste Lamarck Zoolojik felsefe isimli kitabını yayınladı * 21 Mayıs – Avusturya Arşidükü Karl Louis Aspern Savaşı'nda Napolyon’u yenilgiye uğrattı. * 5 Temmuz – Napolyon Avusturya Arşidükü Karl Louis’i Wagram Savaşı’nda yenilgiye uğrattı. Savaşın sonunda 14 Ekimde Schonbrunn Antlaşması imzalandı * 5 Ocak - 1807-1809 Osmanlı-Büyük Britanya Savaşı'nı sona erdiren Kale-i Sultaniye Antlaşması imzalandı. == Doğumlar == * 4 Ocak - Louis Braille, Fransız mucit (ö. 1852) * 3 Şubat - Felix Mendelssohn Bartholdy, Alman besteci (ö. 1847) * 12 Şubat - Charles Robert Darwin, İngiliz doğabilimci (ö. 1882) * 12 Şubat - Abraham Lincoln, ABD onaltıncı başkanı (ö.1865) * 31 Mart - Nikolay Gogol, Rus yazar (ö. 1852) == Ölümler == * 31 Mart - Franz Joseph Haydn, Avusturyalı besteci (d. 1732) * 4 Haziran - Nikolaj Abraham Abildgaard, Danimarkalı ressam (d. 11 Eylül 1743) * ??? - Johann Wolfgang von Goethe Alman yazar, (d. 1749)
== Olaylar == * New York şehrinin Manhattan bölgesinin imar planı olan 1811 Komisyonları Planı kabul edildi. * 1 Mart - Kavalalı Mehmet Ali, Memlûkleri Kahire Kalesine davet edip imha etti. == Doğumlar == * 20 Mart - Francois Charles Joseph Bonaparte ya da II. Napoleon, Napolyon'un tek yasal oğlu doğdu. * 7 Nisan - Hoca Tahsin Efendi, Osmanlı bilim insanı ve düşünr (ö. 1881) * 22 Ekim - Franz Liszt, Macar besteci (ö. 1886) == Ölümler == * 21 Kasım - Heinrich von Kleist, Alman yazar (d. 1777)
1810 (MDCCCX) pazartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 16 Şubat - 1810 Girit depremi meydana geldi. 2000 kişi öldü. * 16 Eylül - Meksika bağımsızlığını ilan etti. * 18 Eylül - Şili bağımsızlığını ilan etti. == Doğumlar == * 22 Şubat - Frédéric Chopin, Polonyalı besteci (ö. 1849) * 8 Haziran - Robert Schumann, Alman besteci (ö. 1856) * 29 Eylül - Elizabeth Gaskell, İngiliz romancı (ö. 12 Kasım 1865) * 7 Ekim - Fritz Reuter, Alman romancı (ö. 1874) * 25 Kasım - Nikolay Pirogov, Rus hekim (ö. 1881) * Tarihi bilinmeyenler: ** Henry Hare Dugmore, İngiliz yazar ve çevirmen (ö. 1896) == Ölümler == * 24 Şubat - Henry Cavendish, İngiliz fizikçi ve kimyacı (d. 1731).
== Olaylar == * 18 Haziran — Amerika Birleşik Devletleri ile Birleşik Krallık arasında 1812 Savaşı çıktı. * 28 Mayıs - Osmanlı Devleti ve Rusya arasında Bükreş Antlaşması imzalandı, 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı sona erdi. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 7 Şubat - Charles Dickens, İngiliz yazar ve toplum eleştirmeni === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 8 Eylül - Natalya Gonçarova, Rus şair Aleksandr Puşkin'in eşi (ö. 1863) === Ekim === === Kasım === === Aralık === == Ölümler ==
Mariya Yuryevna Şarapova (, ; d. 19 Nisan 1987), Rus eski profesyonel tenisçi, iş insanı. Nick Bollettieri Tenis Akademisi'nde oynamak için 8 yaşındayken Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etti. 3 Temmuz 2004'te Serena Williams'ı 6-1 ve 6-4'lük setlerle 2-0 yenerek Wimbledon'ı kazanan en genç ikinci tenisçi oldu. 2006 yılında ise Justine Henin'i 6-4'lük 2 setle geçerek kariyerinin ikinci Grand Slamı olan Amerika Açık'ı kazandı. Maçları sırasında 100 desibeli aşan çığlıkları ile ünlenen sporcu bu yüzden uyarılara maruz kalmıştır. Çift el backhand kullanır. Güçlü backhand ve forehand vuruşlarıyla tanınır. 2008 yılında Avustralya Açık finalinde Ana Ivanovic'i 7-5 ve 6-3 lük setlerle yenerek şampiyon oldu. Turnuva süresince dünya 1 numarası Justine Henin'i 6-4 6-0 ve 4 numarası Jelena Jankovic'i de 6-3 6-1 gibi skorlarla rahatça geçti. 2012 yılında Roland Garros finalinde İtalyan Sara Errani'yi 6-3 ve 6-2 lik setlerle 2-0 yenerek şampiyon oldu. Böylece tüm grand slamlerde şampiyon olan 6. kadın tenisçi olarak da tarihe geçti. Justine Henin'in tenisi bırakması sonucunda 19 Mayıs 2008'de açıklanan WTA sıralamasında 2005'ten sonra bir kez daha bir numara oldu. Aldığı yenilgiler yüzünden 1 Ocak 2009 itibarıyla yerini Sırp tenisçi Jelena Jankovic'e bıraktı. Şarapova, yaşadığı omuz sakatlığı sonrası dünya klasmanında ilk 20'ye veda etti. 13 Nisan 2009 itibarıyla klasmanda 53. sıraya kadar geriledi. 2009 yılında sadece 1 turnuvaya katılan Şarapova 2. turnuvasında Grand Slam turnuvası olan Roland Garros'ta mücadele etti. == Kişisel yaşamı == 2011'de Sharapova, 2009'dan beri beraber olduğu Slovenyalı profesyonel basketbolcu Sasha Vujačić ile nişanlanmış ancak 31 Ağustos 2012'de Sharapova ayrıldıklarını doğrulamıştır.2012 ve 2015 yılları arasında Sharapova, Bulgar tenis oyuncusu Grigor Dimitrov ile beraberlik yaşamıştır. Rus sporcu, 2018'den beri İngiliz iş insanı Alexander Gilkes ile beraberdir. Aralık 2020'de Sharapova, Gilkes ile nişanlandıklarını açıklamış ve 1 Temmuz 2022'de Theodore adlı bir erkek çocuk dünyaya getirmiştir. 1994'ten beri Amerika Birleşik Devletleri'nde ikamet etmesine rağmen Sharapova, Rus vatandaşlığını tercih etmektedir. Hayatını ve tenis kariyerini kaleme aldığı Unstoppable: My Life So Far adlı bir otobiyografi kitabı vardır. === 2003 === Şarapova kadınlar turunda oynamaya 2003 yılında başladı. Avustralya Açık ve Fransa Açık turnuvalarında üçer eleme maçı kazanmasına rağmen iki turnuvada da ilk turda elenmekten kurtulamadı. Birmingham'daki DFS Classic turnuvasında ilk defa bir ilk 20 oyuncusunu, o zamanki dünya 15.si Elena Dementieva'yı yenerek yarı finale çıktı. Bu Şarapova'nın WTA'deki ilk yarı finaliydi. Bu turnuvayı takiben Wimbledon'da wildcard elde etti ve turnuvada Svetlana Kuznetsova'ya 4. turda mağlup olmadan önce 11. ve 21. seribaşlarını eledi. Amerika Açık'ta 2. turda kaybettikten sonra, Şarapova ilk şampiyonluğunu bir Tier III turnuvası olan Japonya Açık Tenis Turnuvası'nda kazandı, bunu takiben bir Tier III turnuvası da Quebec City'deki Bell Challenge'da kazandı ve WTA Yılın Çıkış Yapan Sporcusu olarak ödüllendirildi. === 2004 === küçükresim|350px|Mariya Şarapova, Wimbledon 2004. Şarapova bu yıla Avustralya Açık'ta 3. turda 7 numaralı seribaşı Anastasiya Mıskina'ya 6-4, 1-6, 6-2'lik skorlarla kaybederek başladı. Bu turnuvadan sonra katıldığı altı turnuvada da -Memphis'te yarı finale çıktığı turnuva hariç- çeyrek finalden önce kaybetti. Aldığı sonuçlar sıralamada ilk 20'ye yükseldiğini gösteriyordu. Şarapova o yılki Fransa Açık'ta ilk defa bir Grand Slam'da çeyrek finali gördü, çeyrek finalde Paola Suarez'e 6-1, 6-3'lük skorlarla kaybetti. Ardından, kariyerinin 3. şampiyonluğunu çim kortta Birmingham'da Tatyana Golovin'i yenerek kazandı. Bu final oynayanların yaşlarının en küçük olduğu üçüncü WTA finali olarak tarihe geçmiştir. (toplam 33 yıl, 7 ay) 17 yaşındaki Şarapova, Wimbledon'a 13. seribaşı olarak gitti. Üst üste ikinci Grand Slam çeyrek finaline ulaştığında Ai Sugiyama'yı 5-7, 7-5, 6-1'lik; ardından yarı finalde 5. seribaşı ve eski dünya bir numarası Lindsay Davenport'u 2-6, 7-6, 6-1'lik skorlarla hayal kırıklığına uğrattı. Bu maçta yağmur arası verilmeden önce Davenport bir set öndeydi ve bir servis kırma avantajı bulunuyordu. Finaldeki rakibi, önceki iki senenin şampiyonu Serena Williams'tı. Williams'a maçtan önce tecrübesinden ve sıralamadaki yüksekliğinden dolayı kesin favori gözüyle bakılıyordu. Fakat Şarapova, Williams'ı 6-1, 6-4'le geçerek çok büyük bir sürprize imza atarak üçüncü en genç Wimbledon kadın şampiyonu (Lottie Dod ve Martina Hingis'in ardından), bu turnuvayı kazanan ilk Rus raket ve o zaman turnuvayı kazanan en düşük seribaşı oldu. Bu şampiyonluk Şarapova'ya sıralamada ilk 10'a girmesini sağlıyordu. Amerika Açık'tan önceki üç hazırlık turnuvasında Şarapova, yarı finale çıkmayı başaramadı. Amerika Açık'ta ise üçüncü turda iki Grand Slam'ı bulunan Mary Pierce'a 4-6, 6-2, 6-3'lük skorlarla kaybetti. Fakat Şarapova, yılın geri kalanında üçüncü ve dördüncü şampiyonluklarına iki hafta içinde imza attı. Şarapova yılı WTA Tour Championships finalinde sakatlanan Serena Williams'ı, final setinde 4-0'dan geri gelerek, 4-6, 6-2, 6-4'lük skorlarla yenerek kapattı. Yıl sonunda ise, Şarapova dünya 4.sü ve Rus iki numarasıydı (Anastasiya Mıskina'dan sonra.) Yıl boyunca beş kez şampiyon oldu, Davenport'un yedi şampiyonluğunu takip ederek ve kazanılan ödül sıralamasında ilk sırada bitirdi. === 2005 === sağ|küçükresim|Şarapova Indian Wells 2005'te Şarapova yıla Avustralya Açık’ta yarı finale yükselerek başladı. Yarı finalde maç puanı oynamasına rağmen o sene şampiyon olan Serena Williams’a 2-6, 7-5, 8-6'lık skorlarla kaybetti. Şarapova şubat ayında finalde bir numaralı seribaşı Lindsay Davenport’u yenerek, ilk Tier I turnuvası olan Tokyo’daki Toray Pan Pacific Open’ı kazandı. Üç hafta sonra da Doha’da finalde Alicia Molik’i yenerek Qatar Total Open’ı kazandı. Sıralamalarda bir numaradaki Davenport’a iyice yaklaşmaya başladı, ama ona Indian Wells yarı finalinde 6-0, 6-0’la kaybetti. Ardından Miami’deki Sony Ericsson Open finaline yükseldi ve finalde Kim Clijsters’a kaybetti. Şarapova’nın toprak sezonunun en iyi derecesi Roma’daki Internazionali BNL d'Italia turnuvasında Patty Schnyder’e kaybettiği yarı finaldi. Fransa Açık’ta ise üst üste ikinci kez çeyrek finalde, o senenin şampiyonu Justine Henin’e kaybetti. Çim sezonuna geçtiğinde ise, Şarapova finalde Jelena Jankovic’i yenerek Birmingham’daki şampiyonluğunu tekrarladı ve çimdeki art arda kazandığı maç sayısını 17’ye yükseltti. Wimbledon’da şampiyonluğunu korumaya çalışırken yarı finale kadar set kaybetmeden yükseldi ama yarı finalde o senenin şampiyonu Venus Williams’a 7-6(2), 6-1’le kaybetti. Hala bir numara olan Davenport, Wimbledon finalinde sırtını sakatladı ve bu Amerika’daki sert kort sezonundaki puanlarını kaybetmesine sebep oldu. Bu dönemde Şarapova’nın da sakatlığı bulunmasına rağmen koruması gereken daha az puan olduğu için 22 Ağustos’ta bir numaraya yükseldi ve bunu başaran ilk Rus kadın tenisçi oldu. Fakat Davenport’un New Haven’daki turnuvayı kazanmasıyla birinciliği yalnızca bir hafta sürdü. Amerika Açık’ta bir numaralı seribaşı olan Şarapova, yarı finalde sonradan şampiyonayı kazanacak olan Kim Clijsters’a kaybetti. Böylece 2005’teki bütün Grand Slam'larda şampiyon olanlara kaybetmiş oldu. Fakat burada kazandığı puanlar bir numarayı tekrar ele geçireceği anlamına geliyordu. Yılın sonunda, turnuvada Lindsay Davenport’u mağlup etmesine rağmen, yarı finalde Amelie Mauresmo’ya kaybeden WTA Tour Championships’te şampiyonluğunu koruyamamış oldu. Şarapova 2005'i de dört numara bitirdi, fakat Rusya sıralamasında bir numaraya yükseldi. Sene boyunca üç turnuva kazandı, 15 turnuvada çeyrek final ya da ilerisini gördü, === 2006 === upright|sol|küçükresim|Şarapova, 2006 Amerika Açık kupasıyla. Avustralya Açık’ta Şarapova, yarı finalde Justine Henin’e 4-6, 6-1, 6-4'lük skorlarla kaybetti. Bu maç, 2006 senesinde ilk seti alıp kaybettiği tek maçtı. Şarapova Henin’e Dubai’deki turnuvada bir daha kaybetti. Ondan sonra 2006’daki ilk şampiyonluğunu finalde Elena Dementieva’yı yendiği Indian Wells’de elde etti. Miami’de de finale çıktı, fakat orada Svetlana Kuznetsova’ya kaybetti. Şarapova Fransa Açık öncesi sakatlıklarından dolayı hiç hazırlık turnuvası oynayamadı. İlk turda Mashona Washington’a karşı üç maç sayısı karşılamayı başardı, ancak 4. turda Dinara Safina’ya, üçüncü sette 5-1 öndeyken son 21 sayının 18’ini kaybederek, 7-5, 2-6, 7-5'le kaybetti. Şarapova’nın üçüncü Birmingham şampiyonluğu denemesi yarı finaldeki Jamea Jackson maçıyla son buldu. Wimbledon’da ise geçen seneki gibi tekrar yarı finale çıktı ve yarı finalde o senenin şampiyonu Amelie Mauresmo’ya keybetti. Wimbledon 2006, yarı finalde kaybettiği üst üste 5. Grand Slam’dı. Şarapova, 2006 senesindeki ikinci şampiyonluğunu San Diego’daki Tier I turnuvasında finalde kariyerinde ilk defa yendiği bir numaralı seribaşı Kim Clijsters’ı yenerek elde etti. Amerika Açık’ta 3 numaralı seribaşı olan Şarapova çeyrek finale set kaybetmeden çıktı. Çeyrek finalde, Tatiana Golovin’i 7-6, 7-6'la yendi. Ardından yarı finalde Mauresmo’yu 6-0, 4-6, 6-0'la yendi. Bu maç iki tane 6-0’lık set olan tek Amerika Açık kadınlar yarı finalidir. İkinci Grand Slam finalinde ise iki numaralı seribaşı Justine Henin’i 6-4, 6-4 yenmeyi başardı, böylece ilk iki seribaşını bir set kaybederek art arda yenmiş oldu. Yılın son çeyreğinde, Şarapova Zurich Open turnuvasını (finalde Daniela Hantuchova’yı yenerek) ve Generali Ladies Linz turnuvasını (finalde Nadia Petrova’yı yenerek) art arda iki haftada kazandı. WTA Tour Championships’te üç grup maçını da kazandı, fakat yarı finalde Justine Henin’e kaybetti. Turnuvayı kazansaydı seneyi bir numara olarak kapayacaktı. Şarapova yılı 2 numarada ve üst üste ikinci yıl Rus 1.si olarak kapadı. Yıl boyunca, beş turnuva kazandı (Henin’in altı turnuvasından sonra ikinci). Bu beş turnuvada üç Tier I turnuvası bulunuyordu, ki bunu 2006’da bir tek Şarapova başarabildi. === 2007 === küçükresim|200px|Şarapova, US Open 2007'de. Şarapova 2007 yılına Watsons Water Tennis Championships’de ulaştığı 2. lik ile başladı. Hong Kong’da finalde Kim Clijsters’a 6-3, 7-6 yenilen Şarapova buradan ikincilikle döndü. Şarapova, yılın ilk Grand Slam’i olan Avustralya Açık'ta ilk turuna 16 Ocak’ta başladı. Burada Camille Pin, Anastasiya Rodionova, Tatyana Garbin, Vera Zvonareva, Anna Çakvetadze, Kim Clijsters’ı yenen Şarapova finalde Serena Williams ile eşleşti. Finalde Williams’a 6-1, 6-2 yenilen Şarapova buradan da ikincilikle döndü. Daha sonra Toray Pan Pacific Turnuvası’na katılan Şarapova burada yarı finaldeki rakibi Sırp Ana Ivanovic’le olan maçında sakatlanarak maçtan ayrıldı. Mart ayına geldiğimizde Şarapova, Pacific Life Open’da 4. turda Vera Zvonareva’ya 4-6, 7-5, 6-1 yenildi. WTA - 2007 Sony Ericsson Open’a katılan Şarapova burada 4. turda Serena Williams’a 6-1, 6-1 yenildi. Şarapova 2007 yılının Mayıs’ında İstanbul’a geldi. Burada İstanbul Cup’a katılan Şarapova yarı finalde Aravane Rezai’ye 6-2 6-4 yenildi. Yılın 2. Grand Slam’i olan Roland Garros’u kazanma hayali yarı finalde Sırp Ana Ivanovic’e takıldı, Ana Ivanovic yarı final maçını 6-2, 6-1 kazandı. Wimbledon’dan önce DFS Classic’e katılıp buradan moralle dönmek isteyen Şarapova buradan da eli boş döndü. Şarapova finalde Sırp Jelena Jankovic’e 4-6 6-3 7-5 yenildi. 2007 Wimbledon’a iyi başlayan Şarapova 4. turda Amerikalı rakibi Venus Williams’a 6-1 6-3 yenilerek veda etti. Wimbledon’ın ardından Acura Classic’e katılan Maria, finaldeki rakibi Patty Schnyder’ı 6-2, 3-6, 6-0 yendi ve buradan kupayla döndü. East West Bank Classic’te Şarapova yerı finalde kaybetti. Yılın son Grand Slam’ine Nike’ın kendisi için özel hazırladığı bir elbiseyle katılan Şarapova 3. turda 30 numaralı seribaşı Agnieszka Radwanska’ya 4-6, 6-1, 2-6 yenildi. Şarapova Eylül ayında Moskova’da Fed Cup’ta finale ulaşan takım arkadaşlarını destekledi. Burada Moscow Cup’a katılan Maria, 4. turda Viktoriya Azarenka’ya 6-7(9) 2-6 yenildi. Kasım ayında WTA Tour Championships’de oynayan Maria, burada finaldeki rakibi Justine Henin’e 7-5 5-7 3-6 yenildi. === 2008 === sağ|küçükresim|Şarapova 2008 Pacific Life Open'da oynarken. Maria’nın tenis serüveni 2008’de son hızıyla devam etti. Yılın ilk Grand Slam’ine çıkan Maria, bu kez Avustralya Açık'tan eli dolu döndü. Jelena Kostanic Tosic, Lindsay Davenport, Elena Vesnina, Elena Dementieva, o zamanlar dünya klasmanının 1 numarası olan Justine Henin, Jelena Jankovic ve finalde ise Ana Ivanovic’i yenen Şarapova mutlu sona ulaştı ve sert kortta ettiği bu mücadeleden $1,145,076 ile döndü. Maria, 2008 Avustralya Açık'ta tek bir set bile kaybetmemiştir ve Grand Slam koleksiyonunun 3.parçasını tamamlamıştır. Şubat ayında Fed Cup’ta kendi ülkesi için oynayan Maria, takımının yüzünü kara çıkarmayıp İsrailli Tzipora Obziler’ı 6-0 6-4, Shahar Peer’i ise 6-1 6-1 yenmiştir. Qatar Total Open'a katılan Şarapova finalde bir başka Rus raket olan Vera Zvonareva'yı 6-1 2-6 6-0 yenerek Katar'dan kupayla dönmüştür. Maria'nın 2008 yılındaki yenilmezlik sıfatını elinden alan isim Svetlana Kuznetsova oldu. Pacific Life Open'ın yarı finalinde karşılaşan 2 Rus raketten kazanan isim 6-3 5-7 6-2 ile Kuznetsova oldu. Nisan ayında Bausch and Lomb Championship'te oynamaya başlayan Şarapova burada da mutlu sona ulaşıp kupayı kaldıran raket oldu. Maria, finalde Slovak Dominika Cibulkova'yı 7-6(7) 6-3 yendi. Family Circle Cup'ın çeyrek finalinde Serena Williams ile eşleşen Şarapova 5-7 6-4 1-6 yenilip Charleston'dan eli boş döndü. Internazionali D'Italia'nın toprak kortunda iyi bir performans sergileyen Şarapova yarı finale ulaşmıştı ki bir basın toplantısı yapıp sakatlandığı için yarı finalde oynayamayacağını ve maçtan çekildiğini açıkladı. Şarapova sakatlanmasaydı yarı finaldeki rakibi Jelena Jankovic olacaktı. Yılın 2. Grand Slam'i Fransa'da düzenlenen Roland Garros'ta Evgeniya Rodina, Bethanie Mattek-Sands, Karin Knapp'i yenen Şarapova 4. turda yurttaşı Dinara Safina ile karşılaştı. Çok zorlu geçen bu maçı Maria'nın almasına 1 sayı kalmışken maçı kendi lehine çeviren Dinara Safina kazanmıştır. Wimbledon'dan önce Aegon Classic'te görmeye alıştığımız Maria, 2008'de Aegon Classic'e katılmayacağını söyledi. Wimbledon'a ilk kez şortla katılan Şarapova 2. turda sürpriz bir şekilde Alla Kudryavtseva'ya 2-6 4-6 yenilerek Wimbledon'a erken veda etti. Şarapova'nın 2008 yılında katıldığı son turnuva Rogers Cup oldu. 2. turda Polonyalı Marta Domachowska'yı 7-5, 5-7, 6-2 yenen Şarapova omzundan sakatlandı ve tenise bir müddet ara vereceğini açıkladı. Şarapova 2008 Amerika Açık'a sakatlığı nedeniyle katılamamıştır. === 2009 === Yaklaşık 8 aylık bir aradan sonra kortlara geri dönen Şarapova bu süre içinde 2008 Amerika Açık ve 2009 Avustralya Açık'ta oynayamamıştır. Kortlara geri dönen Şarapova ilk önce çiftlerde oynamıştır. Çiftlerde oynamak için BNP Paribas Open'ı seçen Şarapova çiftlerdeki eşi Elena Vesnina ile 4. turda Tatiana Poutchek- Yekaterina Makarova çiftine 1-6 6-4 7-10 yenilmiştir. Şarapova sakatlığının ardından teklerde oynamaya Warsaw Open ile başlamıştır. Burada çeyrek finale ulaşan Maria, çeyrek finaldeki rakibi Alyona Bondarenko'ya 2-6 2-6 yenilmiştir. 2009 Roland Garros'ta çeyrek finale ulaşan Maria, çeyrek finalde Slovak Dominika Cibulkova'ya 0-6 2-6 yenilmiştir. Çeyrek finale kadar Anastasiya Yakimova, Nadiya Petrova, Yaroslava Şvedova, Na Li ile mücadele eden Şarapova her maçta set kaybetmiştir. 2009 yılında Aegon Classic'e katılan Maria, yarı finalde Çinli Na Li'ye 4-6 4-6 yenilmiştir. Yılın 3. Grand Slam'i Wimbledon'da 1. turu Ukraynalı Viktoriya Kutuzova ile oynayan Maria, bu maçı 7-5 6-4 skorla almıştır. 2. turda Arjantinli Gisela Dulko ile eşleşen Şarapova, Dulko'ya 2-6 6-3 4-6 yenilmiştir. sol|küçükresim|300px|Şarapova 2009 Wimbledon'da. Wimbledon'ın ardından Şarapova Amerika Açık serilerine katılmıştır. Bank of The West Classic'te çeyrek finalde Venus Williams ile karşılaşan Şarapova, Williams'a 2-6 2-6 yenilerek Stanford'da havlu atmıştır. LA Women's Tennis Championships'e katılan Maria, yarı finaldeki İtalyan rakibi Flavia Pennetta'ya 2-6 6-4 3-6 yenilmiştir. Amerika Açık'tan önce Rogers Cup'a katılan Şarapova, burada vatandaşı Yelena Dementiyeva'ya finalde yenilmiştir. Dementiyeva maçı 6-4 6-3 kazanmıştır. Yılın son Grand Slam'i Amerika Açık'ta 1 Eylül'de boy gösteren Mariya Şarapova, bu turnuvada 3. tura kadar çıkabilmiştir. 3. turda Amerikalı Melanie Oudin'e 6-3 4-6 5-7 yenilen Şarapova, Amerika Açık'a erken veda etmiştir. Tokyo'da Toray Pan Pacific Open'a katılan Şarapova, Francesca Schiavone, Samantha Stosur, Alisa Kleybanova, İveta Benesova, Agnieszka Radwanska'yı yenip finale çıkmıştır. Şarapova'nın finaldeki rakibi Sırp Jelena Jankovic'di fakat Jankovic sakatlığından dolayı maçtan çekilince galip olan raket Şarapova olmuştur. Bu kupa, Şarapova'nın 2009 yılında kaldırdığı tek ve sakatlığının ardından kaldırdığı ilk kupadır. Çin'in başkenti Pekin'de düzenlenen China Open'a katılan Şarapova, 3. turda Çinli Peng Shuai'ye 2-6 4-6 yenilerek turnuvaya veda etmiştir. === 2010 === 2010 yılı Avustralya Açık Tenis Turnuvası'na katılan Şarapova ilk turda diğer bir Rus raket olan Mariya Kirilenko ile karşılaştı. Henüz ilk turda rakibine 6-74-7(Tie Break), 6-3 ve 4-6'lık setlerle kaybederek 2010 Avustralya Açık Tennis Turnuvasına veda etti. Şarapova, Memphis'te, birinci turunu 15 Şubat'ta oynadığı Cellular South Cup'ta mutlu sona ulaştı ve yılın ilk Sony Ericsson WTA Tour kupasını aldı, bu Mariya'nın kariyerindeki 21. kupa oldu. 2010 Roland Garros'ta oynamadan önce Şarapova, Fransa'da Internationaux de Strasbourgda oynadı ve burada Alman Kristina Barroisi yenerek kariyerindeki 22. kupayı kaldırdı. 2010 Roland Garrosa 3. turda eşleştiği Belçikalı Justine Henin'e 2-6 6-3 3-6 yenilerek veda etti. Roland Garros Mariya'nın evine kupayı götüremediği tek Grand Slam turnuvasıdır. Mariya, Birleşik Krallık'ın Birmingham kentinde düzenlenen Aegon Classic'in finalinde Çinli Na Li'ye 5-7 1-6 yenilerek 23. kupaya veda etti. Şarapova 2010 Wimbledon'da 4. turda Serena Williams'la karşılarak Serena Williams' a 6-7 (11) 4-6 yenildi. Maç 1 saat 36 dakika sürdü ve bu karşılaşma ikilinin 2004'ten sonra Wimbledon turnuvasında 2. karşılaşmasıydı. 2004 Wimbledon finalinde Şarapova' ya yenilen Serena Williams 2010 Wimbledon' da 2004' ün rövanşını almıştır. Mariya, 2010 yılında da Amerika Açık serilerine katılmıştır. Mariya'nın ilk durağı Bank of The West Classic olmuştur. Bu turnuvada Jie Zheng, Olga Govortsova, Yelena Dementiyeva, Agnieszka Radwanska'yı yenip finale yükselmiştir. Fakat finaldeki rakibi Victoria Azarenka'ya 4-6 1-6 yenilen Mariya, bu turnuvadan kupayı alamadan dönmüştür. Maria'nın bir sonraki durağı Cincinnati'deki Western & Southern Financial Group Women's Open oldu. Bu turnuvada da Svetlana Kuznetsova, Agnieszka Radwanska, Marion Bartoli gibi güçlü isimleri deviren Mariya, finaldeki rakibi Belçikalı Kim Clijsters'a 6-2, 6(4)-7, 2-6 yenilmiştir. Tarihler 31 Ağustos 2010'u gösterdiğinde Şarapova Amerika Açık'ta ilk servisini attı. Jarmila Groth, Iveta Benesova, Beatrice Capra'yı yenen Şarapova 4. turda dünyanın yeni bir numarası olacak olan Caroline Wozniacki ile eşleşti. Wozniacki'ye 3-6, 4-6 yenilen Maria, maçın ardından Caroline'in kendisini çok geliştirmiş olduğunu söyledi. 2010 Amerika Açık Grand Slam heyecanı 4. turunda Şarapova için sona ermiştir. Şarapova Amerika Açık'ın ardından Asya'ya geçmiştir. Burada geçen yıl şampiyon olduğu Toray Pan Pacific Open'a katılan Maria, ilk turda Japon Kimiko Date Krumm'a 5-7, 6-3, 3-6 yenilerek erken havlu atmıştır. Japonya'nın ardından Çin'deki China Open'a katılan Şarapova burada da erkenden elenerek hayranlarını üzmüştür. Mariya 2. turda vatandaşı Yelena Vesnina'ya yenilmiştir. Şarapova yılın geri kalanında hiçbir turnuvaya katılmayacağını duyurmuştur. 22 Ekim'de Mariya Şarapova'nın sözcüsü Şarapova ile Sasha Vujacic'in nişanlandığını basına duyurmuştur. === 2011 === Maria SHARAPOVA|sağ|küçükresim|300px|Şarapova 2011 WTA İstanbul ' da. Bu seneye daha iddialı başlayan Şarapova Avustralya Açık'ta 4. tura yükseldi ancak Andrea Petkovic'e iki sette yenildi. İndian Wells'te bu sefer yarıfinale çıkan Şarapova Wozniacki'ye 6-1 6-2 ile yenildi. Başarılı performansını Miami'de finale çıkarak gösteren Şarapova yarı finalde kendisini Avustralya Açık'ta mağlup eden Andrea Petkovic'i yenmiş ancak finalde Victoria Azarenka'ya yenilmiştir. Toprak kort sezonuna Roma'da finale çıkan Şarapova Stosur'u yenerek Fransa Açık tenis turnuvasının favorilerinden biri haline gelmiştir. Fransa Açık'ta ise iyi başlayan Şarapova ikinci turda ev sahibi Caroline Garcia'yı ilk seti kaybedip ikinci sette 4-1 geriye düşmesine rağmen kazanıp tur atladı. Yarı finale kadar iyi gelen Mariya yarı finalde turnuvanın şampiyon olacak ismine Na li'ye iki sette yenildi. Bu seferde en eski ve en prestijli Grand Slam (tenis) turnuvası olan Wimbledon'da Çek tenisçi Petra Kvitová'ya finalde 6-3 ve 6-4 lük setlerle yenilerek 2. olmuştur. Cincinnati Masters da finalde Jelena Jankovic i 4-6, 7-6(3), 6-3 yenerek şampiyon olmuştur. === 2012 === Şarapova bu yıla sezonun ilk Grand Slam'i olan Avustralya Açık ile başlamıştır. Çeyrek finalde Serena Williams'ı eleyen Yekaterina Makarova'yı 6-2 6-3 setlerle yenerek yarı finale çıkmıştır. Yarı finalde başarılı raket Petra Kvitova'yla karşılaşan Maria, bu maçı da 6-2 3-6 6-4 ile kazanarak finale yükselmiştir. Finalde son yılların parlayan raketi Viktorya Azarenka'ya 6-3 ve 6-0 ile kaybederek turnuvadan boynu bükük ayrıldı. Bu turnuvadan sonra Fed Cup'ta korta çıkan Maria, İspanyol Silvia Soler- Espinosa'yı mağlup ederek ülkesini sevindirdi. Paris'te düzenlenen sert kort turnuvasında boy gösteren güzel raket, çeyrek finalde Angelique Kerber'e yenilerek hayal kırıklığı yarattı. Bu mağlubiyetten sonra moralini bozmayan Maria, Indian Wells turnuvasında çeyrek finaldeMariya Kirilenko'yu 3-6 7-5 6-2'lik setlerle yenerek yarı finale yükseldi. Yarı final maçı sırasında rakibi Ana İvanoviç'in sakatlığından dolayı çekilmesi ile birlikte finale yükselen Maria, Viktorya Azarenka'ya 6-2 ve 6-3 ile mağlup olmaktan kurtulamadı. Buradan sezonun bir diğer önemli turnuvası olan Miami Tenis Turnuvası'na geçiş yaptı. Çeyrek finalde Çinli raket Na Li'yi geçerek adını yarı finale yazdıran Şarapova, yarı finalde Caroline Wozniacki'yi üç sete uzayan maçta 4-6 6-2 6-4 ile mağlup etti. Finalde Agnieszka Radwanska ile karşılaşan Maria, Radwanska'ya 7-5 ve 6-4 ile kaybederek, bu seneki 3. finalini de kaybetmiş oldu. Toprak kort sezonuna geçiş yapan başarılı tenisçi, Almanya'da düzenlenen Stuttgard Tenis Turnuvası'nın finalinde bu yıl iki kez kaybettiği Dünya 1 numarası Viktoriya Azarenka'yı 6-1 ve 6-4 ile geçerek bu yılki ilk turnuvasını kazandı. Bu turnuvadan sonra o sene mavi toprakta düzenlenen Madrid Tenis Turnuvası'na katılan Maria, çeyrek finalde Serena Williams'a 6-1 6-3 ile kaybederek boynu bükük ayrıldı. Sezonun ikinci Grand Slam'i olan Fransa Açık öncesi son turnuvası olan Roma Tenis Turnuvası'nda korta çıkan Maria, çeyrek finalde Venus Williams'ı 6-4 6-3 ile geçerek yarı finale çıktı. Yarı finalde Angelique Kerber'i 6-3 ve 6-3 ile alt eden tenisçi, rahat bir çekilde finale çıktı. Finalde 2011 Fransa Açık şampiyonu Na Li'yi 4-6 6-4 7-6 (5) ile geçerek bu sezonki ikinci kupasını kaldırdı. Sezonun ikinci Grand Slam'i Fransa Açık'ta favori olarak korta çıkan Şarapova, yarı finalde Petra Kvitova'yı 6-3'lük iki setle geçti. Ayrıca bu maçtan sonra tekrar Dünya 1 Numarası olan Şarapova finalde Sara Errani ile karşı karşıya geldi. Errani'yi 6-3 6-2 ile rahat geçen güzel tenisçi, Kariyer Slam'ini tamamladı. Turnuvalara tam gaz devam eden tenisçi, sezonun en prestijli Grand Slam'i olan Wimbledon'a 1 numaralı seribaşı olarak katıldı. Ancak 4.turda Alman tenisçi Sabine Lisicki'ye 6-4 6-3 ile boyun eğerek turnuvaya veda etti. Wimbledon'dan sonra yine aynı kortlarda oynanan 2012 Yaz Olimpiyatları'nda ülkesi Rusya'yı temsil eden son Fransa Açık şampiyonu, çeyrek finalde Kim Clijsters'ı 6-2 7-5 ve yarı finalde vatandaşı Mariya Kirilenko'yu 6-2 6-3 ile geçen Maria, finale yükseldi. Finalde Amerikalı son Wimbledon şampiyonu Serena Williams'a 6-0 ve 6-1 ile kaybederek gümüş madalyayı boynuna taktı. Amerika Açık serilerine katılmayan Maria, direkt olarak sezonun son Grand Slam'i olan Amerika Açık'na geçiş yaptı. Çeyrek finalde Fransız raket Marion Bartoli'yi geçen Maria, yarı finalde bu sezonki belalısı Viktoriya Azarenka'ya 3-6 6-2 6-4 ile kaybederek son Grand Slam'e veda etti. Bu turnuvadan sonra Asya serilerine geçiş yapan Rus tenisçi, önce Tokyo Tenis Turnuvası'na katıldı. Bu turnuvaya çeyrek finalde Samantha Stosur'a yenilerek veda eden Şarapova, Pekin Tenis Turnuvası'nda finalde yine Viktoriya Azarenka'ya kaybederek, bu sezonki 8. finalinden boynu bükük ayrıldı. İstanbul'da düzenlenen WTA Sezon Sonu Turnuvası'nda ilk sekiz tenisçi arasında boy gösteren Şarapova, ilk turda Sara Errani, Agnieszka Radwanska ve Samantha Stosur gibi isimleri eleyerek yarı finale yükseldi. Yarı finalde Viktoriya Azarenka'ya bu sefer kaybetmeyen Şarapova, 6-4 ve 6-2 ile bu sezonki 9. finaline yükselerek hayranlarını sevindirdi. Finalde bu sezonun en iyisi olan Amerikalı Serena Williams'a 6-4 6-3 ile boyun eğerek sezonun ikinci en iyi tenisçisi oldu. === 2020: Emeklilik === Sharapova, 2020 sezonuna Abu Dhabi'deki bir sergi turnuvasında oyuna başladı ve burada Ajla Tomljanović'i düz setlerde yendi. Bir hafta sonra Hawaii Open'da sergi oynaması planlanmasına rağmen, hazırlıksız olduğu için turnuvadan çekildi. Sharapova Brisbane International'da Jennifer Brady'ye açılış turunda üç set verdi. Sharapova, Laura Siegemund'a karşı açılış maçının ikinci setinden sonra Tomljanović tarafından ikinci turda yenilmeden önce ikinci setten sonra durdurulduğu Kooyong Classic'e katıldı. 2020 Avustralya Açık - Tek kadınlar'da bir Sharapova, ilk turda Donna Vekić tarafından düz setlerde yenildi. Bu, Grand Slam turnuvasında üst üste üçüncü turda kaybettiği maçtı ve turnuvayı takiben sıralamada 369. ya düştü. Ağustos 2002'den bu yana en düşük sıralamasıdır. Melbourne'deki Vekic'e yenilgisi, Sharapova'nın kariyerinin son maçı oldu. 26 Şubat 2020'de Sharapova tenisten emekli olduğunu açıkladı. Vanity Fairde yayımlanan bir makalede, Sharapova şöyle söyledi: "Bu konuda yeniyim, lütfen beni affet. Tenise elveda diyorum. Ama bir sonraki hayatıma başlarken, bir şeyde mükemmel olmayı hayal eden herkesin bilmesini istiyorum. Bu şüphe ve yargı kaçınılmazdır. Yüzlerce kez başarısız olacaksınız ve dünya sizi izleyecek. Kabul et. Kendine güven. == Oyun stili == Sharapova, oyunu güçlü servisine ve uzun vuruşlara odaklanan agresif bir baseline ​​oyuncusuydu. Çarpraz backhand vuruşu imza vuruşu olmakla beraber, forehand'i de oldukça güçlüydü. File önünde vole veya smaç yerine, swinging vole'yi tercih etti. Kariyerinin ilerleyen dönemlerinde repertuarına hem drop shot hem de slice vuruş ekleyerek daha öngörülemez bir oyun stili yarattı. Rus oyuncu kariyerinin başında toprak kortlar için pek uygun değildi ve 2007'de diğer kort yüzeylerine kıyasla toprak üzerinde hareket etme konusunda rahat olmadığını kabul etti, hatta bir keresinde toprak kortta kayamaması nedeniyle kendisini toprak üzerinde "buzdaki inek" olarak tanımlamıştır. Kariyeri ilerledikçe toprak kortta gelişmeye başladı ve toprak kortta oynanan tek Grand Slam turnuvası olan Roland Garros kupasını 2012 ve 2014 kazanmıştır. == Doping itirafı == Rus tenisçi Mariya Şarapova yaptığı açıklamayla Avustralya Açık'ta doping testini geçemediğini söyledi. Şarapova doping testinin pozitif çıkmasının nedeni olarak 2006 yılından beri kullandığı Meldonium adlı yasak madde olduğunu itiraf etti. Şarapova kullandığı yasaklı madde için: "Testi geçemedim ve bütün sorumluluğu üstleniyorum, son 10 yıldır yasal bir şekilde bu ilacı alıyordum. Dünya Dopingle Mücadele Kurumu'nun yasaklı listesinde değildi. 1 Ocak'tan itibaren de yasaklı maddeler arasına girdiğini bilmiyordum. 22 Aralık'ta yasaklı maddeler listesinde yapılan değişikliklerle ilgili bir e-posta aldım. Burada yasaklı maddeleri görebiliyorsunuz ben de o linke tıklamadım." dedi. Rus tenisçinin bu itiraflarından sonra kendisinin en büyük sponsoru olan Nike, sponsorluktan çekildiğini duyurdu.Rus tenisçi Mariya Şarapova'dan doping itirafı , BBC Türkçe, Erişim tarihi: 8 Haziran 2016Nike, Mariya Şarapova ile yollarını ayırdı , Fortune Türkiye, Erişim tarihi: 8 Haziran 2016 İlerleyen dönemlerde ise yasaklı madde kullanmaktan dolayı iki yıl kortlardan men cezası aldı.Mariya Şarapova'ya iki yıl kortlardan men cezası , BBC Türkçe, Erişim tarihi: 8 Haziran 2016 Sonrasında ceza Uluslararası Spor Tahkim Mahkemesi tarafından 15 aya düşürüldü. Doping cezası ardından ilk resmi maçını özel bir davet üzerine 26 Nisan 2017'de Stuttgart Açık turnuvasında İtalyan Roberta Vinci'ye karşı oynamıştır. 7-5 ve 6-3'lük setlerle rakibini 2-0 yenerek, kendi açısından iyi bir geri dönüşe imza atmıştır. == İş hayatı == Tenisle tanıştığı ilk günden itibaren uzun antrenmanlar sonrası babası tarafından lolilop ve şekerle ödüllendirildiğini söyleyen Şarapova, 2012 yılında henüz 25 yaşındayken isminden esinlenerek kurduğu Sugarpova adlı şeker markası ile iş hayatına adım atmıştır. Nisan 2022'de Sharapova, ünlü moda markası Moncler'in Yönetim Kurulu üyesi olmuştur. == Grand Slam Tek Finalleri == === Kazandığı (5) === Yıl Turnuva Finaldeki Rakip Maç Skoru 2004 Wimbledon Serena Williams 6-1, 6-4 2006 Amerika Açık Justine Henin 6-4, 6-4 2008 Avustralya Açık Ana Ivanovic 7-5, 6-3 2012 Fransa Açık Sara Errani 6-3, 6-2 2014 Fransa Açık Simona Halep 6-4, 6-7(5-7), 6-4 === Kaybettiği (2) === Yıl Turnuva Finaldeki Rakip Maç Skoru 2007 Avustralya Açık Serena Williams 6-1, 6-2 2011 Wimbledon Petra Kvitova 6-3, 6-4 == WTA Tour Championships Tek Finalleri == === Kazandığı (1) === Yıl Yer Finaldeki Rakip Maç Skoru 2004 Los Angeles Serena Williams 4-6, 6-2, 6-4 === Kaybettiği (1) === Yıl Yer Finaldeki Rakip Maç Skoru 2007 Madrid Justine Henin 5-7, 7-5, 6-3 == WTA Tour Şampiyonlukları (22) == === Tekler (19) === Gösterge Grand Slam (3) WTA Championships (1) Tier I (6) Tier II (3) Tier III (5) Tier IV (1) | | Zemin Çeşidi --- Sert (14) Çim (3) Toprak (1) Halı (1) No. Tarih Turnuva Zemin Finaldeki Rakip Skor 1\. Eylül 29, 2003 Japan Open Tennis Championships, Tokyo Sert Aniko Kapros 2-6, 6-2, 7-6(5) 2\. Ekim 27, 2003 Bell Challenge, Quebec City, Kanada Sert (i) Milagros Sequera 6-2 ret. 3\. Haziran 7, 2004 DFS Classic, Birmingham, Birleşik Krallık Çim Tatiana Golovin 4-6, 6-2, 6-1 4\. Haziran 21, 2004 Wimbledon, Londra Çim Serena Williams 6-1, 6-4 5\. Eylül 27, 2004 Hansol Korea Open Tennis Championships, Seul Sert Marta Domachowska 6-1, 6-1 6\. Ekim 4, 2004 Japan Open Tennis Championships, Tokyo Hard Mashona Washington 6-0, 6-1 7\. Kasım 8, 2004 WTA Tour Championships, Los Angeles Sert (i) Serena Williams 4-6, 6-2, 6-4 8\. Şubat 6, 2005 Toray Pan Pacific Open, Tokyo Halı (i) Lindsay Davenport 6-1, 3-6, 7-6(5) 9\. Şubat 21, 2005 Qatar Total Open, Doha Sert Alicia Molik 4-6, 6-1, 6-4 10\. Haziran 6, 2005 DFS Classic, Birmingham, Birleşik Krallık Çim Jelena Jankovic 6-2, 4-6, 6-1 11\. Mart 18, 2006 Pacific Life Open, Indian Wells, California, A.B.D. Sert Elena Dementieva 6-1, 6-2 12\. Ağustos 6, 2006 Acura Classic, San Diego, California, A.B.D. Sert Kim Clijsters 7-5, 7-5 13\. Eylül 9, 2006 Amerika Açık, New York Sert Justine Henin 6-4, 6-4 14\. Ekim 22, 2006 Zürich Open, Zürich, İsviçre Sert (i) Daniela Hantuchová 6-1, 4-6, 6-3 15\. Ekim 29, 2006 Generali Ladies Linz, Linz, Avusturya Sert (i) Nadia Petrova 7-5, 6-2 16\. Ağustos 5, 2007 Acura Classic, San Diego, California, A.B.D. Sert Patty Schnyder 6-2, 3-6, 6-0 17\. Ocak 26, 2008 Avustralya Açık, Melbourne Sert Ana Ivanovic 7-5, 6-3 18\. Şubat 24, 2008 Qatar Total Open, Doha Sert Vera Zvonareva 6-1, 2-6, 6-0 19\. Nisan 13, 2008 Bausch & Lomb Championships, Amelia Island, Florida, A.B.D. Toprak Dominika Cibulková 7-6(7), 6-3 20\. Ekim 3, 2009 Toray Pan Pacific Open, Tokyo, Japonya Sert Jelena Jankovic 5-2 ret 21\. Şubat 14,2010 Cellular South Cup, Memphis, A.B.D Sert Sofia Arvidsson 6-2 6-1 22\. Mayıs 17,2010 Internationaux de tennis de Strasbourg, Strasbourg, Fransa Toprak Kristina Barrois 7-5 6-1 === Çiftler (3) === No. Tarih Turnuvat Zemin Partneri Finaldeki rakip Maç skoru 1\. Eylül 29, 2003 Japan Open Tennis Championships, Tokyo Sert Tamarine Tanasugarn Ansley Cargill Ashley Harkleroad 7-6(1), 6-0 2\. Ekim 20, 2003 Fortis Championships, Lüksemburg, Lüksemburg Sert Tamarine Tanasugarn Elena Tatarkova Marlene Weingartner 6-1, 6-4 3\. Haziran 7, 2004 DFS Classic, Birmingham, Birleşik Krallık Çim Mariya Kirilenko Lisa McShea Milagros Sequera 6-2, 6-1 == WTA Tour ikincilikleri (8) == === Tekler (7) === Gösterge Grand Slam (1) WTA Championships (1) Tier I (3) Tier II (1) Tier III (1) Tier IV & V (0) No. Tarih Turnuva Zemin Finaldeki Rakip Maç Skoru 1\. Ekim 24, 2004 Zürich Open, Zürih, İsviçre Sert Alicia Molik 4-6, 6-2, 6-3 2\. Mart 3, 2005 Sony Ericsson Open, Key Biscayne, Florida, A.B.D. Sert Kim Clijsters 6-3, 7-5 3\. Şubat 26, 2006 Dubai Tennis Championships, Birleşik Arap Emirlikleri Sert Justine Henin 7-5, 6-2 4\. Mart 2, 2006 Sony Ericsson Open, Key Biscayne, Florida, U.S. Sert Svetlana Kuznetsova 6-4, 6-3 5\. Ocak 29, 2007 Avustralya Açık, Melbourne Sert Serena Williams 6-1, 6-2 6\. Haziran 18, 2007 DFS Classic, Birmingham, Birleşik Krallık Çim Jelena Jankovic 4-6, 6-3, 7-5 7\. Kasım 11, 2007 WTA Tour Championships, Madrid, İspanya Sert Justine Henin 5-7, 7-5, 6-3 === Çiftler (1) === No. Tarih Turnuva Zemin Partneri Finaldeki rakip Maç skoru 1\. Şubat 16, 2004 Cellular South Cup, Memphis, Tennessee, A.B.D. Sert Vera Zvonareva Åsa Svensson Meilen Tu 6-4, 7-6(0) == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Mariya Şarapova resmî sitesi * Mariya Şarapova WTA Tour profili Kategori:1987 doğumlular Kategori:Rus kadın tenisçiler Kategori:Avustralya Açık şampiyonları Kategori:Wimbledon şampiyonları Kategori:Amerika Açık şampiyonları Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Fransa Açık şampiyonları Kategori:2012 Yaz Olimpiyatları tenisçileri Kategori:Gümüş Olimpiyat madalyalı Rus sporcular Kategori:Rus Olimpiyat tenisçileri Kategori:2012 Yaz Olimpiyatları'nda madalya kazananlar Kategori:Gümüş Olimpiyat madalyalı tenisçiler Kategori:Teniste doping vakaları Kategori:Amerika Birleşik Devletleri'ndeki gurbetçi sporcular Kategori:Tek kadınlarda Grand Slam (tenis) şampiyonları Kategori:Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Rus gurbetçiler Kategori:Rus kadın modeller Kategori:Belarus asıllı Ruslar Kategori:Doping vakalarında Rus sporcular
== Olaylar == * 26 Ağustos - 27 Ağustos – Dresden Savaşı * 10 Ekim - Dresden Kuşatması başladı. * 16 Ekim - 18 Ekim – Leipzig Savaşı * Kaçarlar Rusya ile Gülistan Antlaşması'nı imzaladılar. == Doğumlar == * 22 Mayıs - Richard Wagner, Alman besteci (ö. 1883) * 5 Ağustos - İvar Aasen, Norveçli dil bilgini ve şair (ö. 1896) * 10 Ekim - Giuseppe Verdi, İtalyan besteci (ö. 1902) * 17 Ekim - Georg Büchner, Alman oyun yazarı (ö. 1837) == Ölümler == * 10 Nisan - Joseph-Louis Lagrange, İtalyan matematikçi (d. 1736) * Abdullah Ramiz Efendi, Osmanlı Devleti Kaptanı derya (d. ?)
1814 (MDCCCXIV) cumartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 31 Mart – Birleşik güçler Paris’e girdi * 4 Nisan - Napolyon tahtından ilk defa çekildi. * 11 Nisan – Napolyon Elba’ya sürgüne gönderildi * ? - XVIII. Louis, Fransa tahtına çıkarıldı * ? - Avrupa haritasını düzenlemek için Viyana Kongresi * 24 Aralık – Gent Antlaşması ile 1812 Savaşı sona erdi == Doğumlar == * 12 Şubat - Jenny von Westphalen (ö. 1881) * 9 Mart - Taras Grigoroviç Şevçenko (ö. 1861) * 21 Haziran - Théodore Frère, Fransız ressam (ö. 1888) * 19 Temmuz - Samuel Colt (ö 1862) * 10 Ağustos - Henri Nestlé - Nestlé firması kurucusu (ö.1890) * ? - Mehmet İskender Paşa (ö. 1861) == Ölümler == * 29 Ocak - Johann Gottlieb Fichte (d. 1762) * 28 Mayıs - Joseph-Ignace Guillotin (d. 1738) * 29 Mayıs - Josephine (d. 1763) * 21 Aralık - Marquis de Sade (d. 1740)
== Olaylar == === Ocak === * 8 Ocak – New Orleans Savaşı === Şubat === * 2 Şubat - İngiltere ile ABD arasındaki 1812 Savaşı sona erdi. === Mart === * 1 Mart - I. Napolyon, Elba'daki sürgünden Fransa'ya geri döndü. * 18 Mart - Yüz Gün'ün başlaması === Mayıs === * 20 Mayıs - Joachim Murat'ın düşüşü === Haziran === * 9 Haziran - Viyana Kongresi toplandı. * 18 Haziran – Waterloo Muharebesi === Temmuz === * 8 Temmuz - Yüz Gün'ün sona erişi ve I. Napolyon'un sürgün edilişi === Tarihi bilinmeyenler === * Prout Hipotezi, İngiliz kimyager William Prout (1785-1850) tarafından ortaya atıldı. * Doğu Hint Adası'nda volkanik patlama == Doğumlar == * 11 Ocak – John A. Macdonald, Kanada'nın ilk başbakanı (ö. 1891) * 15 Şubat – Constantin von Tischendorf,Alman İncilbilgini (Ö. 1874) * 1 Nisan – Otto von Bismarck, Alman devlet adamı (ö. 1898) * 1 Nisan – Edward Clark, Texas valisi (ö. 1880) * 6 Nisan – Robert Volkmann, Alman besteci (ö. 1883) * 24 Nisan – Anthony Trollope, İngiliz yazar (ö. 1882) * 27 Mayıs – Sir Henry Parkes, Avustralya Federasyonu'nun kurucusu (ö. 1896) * 5 Ağustos – Edward John Eyre,kâşif (ö. 1901) * 16 Ağustos – Saint John Bosco,rahip ve eğitimci (ö. 1888) * 29 Eylül – Andreas Achenbach, Alman manzara ressamı (ö. 1910). * 16 Ekim – Francis Lubbock, Texas valisi (ö. 1905) * 23 Ekim – João Maurício Wanderley, Brezilyalı politikacı (ö. 1889) * 31 Ekim – Karl Weierstrass, Alman matematikçi (ö. 1897) * 2 Kasım – George Boole, İngiliz matematikçi ve filozof (ö. 8 Aralık 1864) * 12 Kasım – Elizabeth Cady Stanton, Amerikalı kadın hakları savunucusu (ö. 1902) * 10 Aralık – Ada Lovelace, İngiliz mucit (ö. 1852) * 21 Aralık – Thomas Couture, Fransız ressam (ö. 1879) == Ölümler == * ? - Lungtok Gyatso, 9. Dalay Lama (d. 1806) * 8 Ocak – Edward Pakenham, İngiliz general (savaşta öldü) (d. 1778) * 24 Şubat – Robert Fulton, Amerikalı mucit (d. 1765) * 26 Şubat – Prince Josias of Coburg, Avusturyalı general (d. 1737) * 4 Mart – Frances Abington, İngiliz aktris (d. 1737) * 5 Mart – Franz Mesmer, Alman bilim insanı (d. 1734) * 21 Nisan – Joseph Winston, Amerikalı devlet adamı (d. 1746) * 1 Haziran – Louis Alexandre Berthier, Fransız mareşali (d. 1753) * 16 Haziran – Friedrich Wilhelm, Alman soylu ve general (savaşta öldü) (d. 1771) * 18 Haziran (Waterloo Savaşı'nda ölenler): ** Thomas Picton, İngiliz general (d. 1758) ** Claude-Etienne Michel, Fransız general (d. 1772) ** Guillaume Philibert Duhesme, Fransız general (d. 1766) * 2 Ağustos – Guillaume Marie Anne Brune, Fransız mareşali (cinayet) (d. 1763) * 6 Ağustos – James A. Bayard, ABD Delaware senatörü (d. 1767) * 9 Eylül – John Singleton Copley, Amerikan ressam (d. 1738) * 20 Eylül – Nicolas Desmarest, Fransız jeolog (d. 1725) * 13 Ekim – Joachim Murat, Fransız mareşali and King of Naples (executed) (d. 1767) * 19 Ekim – Paolo Mascagni, Anatomist (d. 1755) * 22 Ekim – Claude Lecourbe, Fransız general (d. 1759) * 3 Aralık – John Carroll, ilk Amerikan Katolik Başpiskopos (d. 1735) * 7 Aralık – Michel Ney, Fransız mareşali (idam edildi) (d. 1769) * 29 Aralık – Saartjie Baartman, Sanatçı
== Olaylar == * Kasım - Virginialı James Monroe 5. ABD başkanı oldu * 11 Aralık - Indiana 19. eyalet olarak ABD birliğine katıldı * Osmanlı'nın ilk KİT'i sayılan Beykoz Deri ve Kundura Fabrikası kuruldu. == Doğumlar == * 11 Eylül - Carl Zeiss * ? - Tsultrim Gyatso, 10. Dalay Lama (ö. 1837) * Mart 14 – William Marsh Rice, Amerikalı eğitimci (d. 1900) * Nisan 21 – Charlotte Brontë, İngiliz romancı (d. 1855) * Nisan 22 – Charles Denis Bourbaki, Fransız general (d. 1897) * Nisan 25 – Eliza Daniel Stewart, ADB'li lider (d. 1908) * Mayıs 24 – Emanuel Leutze, Amerikan ressam (d. 1868) * Haziran 19 – William Henry Webb, Amerikalı sanayici (d. 1899) * 30 Haziran – Richard Lindon, Rugby sporunun mucidi (d. 1887) * 4 Temmuz – Arthur de Gobineau, Fransız diplomat ve yazar (d. 1882) * 23 Temmuz – Charlotte Cushman, Amerikalı sahne sanatçısı(d. 1876) * 31 Temmuz – George Henry Thomas, Amerikalı general (d. 1870) * 4 Ağustos – William Julian Albert, Amerikalı devlet adamı (d. 1879) * 16 Ağustos – Charles John Vaughan, İngiliz bilim insanı (d. 1897) * 17 Kasım – August Wilhelm Ambros, Avusturyalı besteci (d. 1876) * 13 Aralık – Ernst Werner von Siemens, Alman mühendis, mucit ve sanayici (ö. 1892) * tarihi bilinmeyen ** Félix Charles Douay, Fransız general (d. 1879) ** Francis Dutton, (d. 1877) == Ölümler == * Ocak 27 – Samuel Hood, 1st Viscount Hood, İngiliz amiral (d. 1724) * Şubat 6 – Maria Ludwika Rzewuska, Polish szlachcianka (d. 1744) * 22 Şubat – Adam Ferguson, İskoç Aydınlanması'nın filozofu ve tarihçi (d. 1723). * Mart 19 – Philip Mazzei, İtalyan doktor ve Thomas Jefferson'ın arkadaşı (d. 1730) * Mart 20 – I. Maria, Portekiz kraliçesi (d. 1734) * Haziran 5 – Giovanni Paisiello, İtalyan besteci (d. 1751) * Haziran 12 – Pierre Augereau, Fransız mareşal (d. 1757) * Temmuz 5 – Dorothea Jordan, Aktris ve İngiltere kralı IV. William'ın eşi (d. 1761) * Temmuz 7 – Richard Brinsley Sheridan, İrlandalı oyunyazarı (d. 1751) * Temmuz 14 – Sebastián Francisco de Miranda y Rodríguez * Eylül 27 – Edward Charles Howard, İngiliz kimyacı (d. 1774) * Kasım 8 – Gouverneur Morris, Amerikalı devlet adamı (d. 1752) * Aralık 15 – Charles Stanhope, İngiliz devlet adamı ve bilim insanı (d. 1753) * Aralık 30 – Louis Henri Loison, Fransız general (d. 1771)
== Olaylar == * Illinois 21. eyalet olarak ABD birliğine katıldı * 12 Şubat – Şili bağımsızlığını ilan etti * 20 Ekim – ABD ve Birleşik Krallık, ABD ile Kanada arasındaki sınırı belirledi * İlk mürekkep fabrikasını Fransız matbaacısı Pierre Lorilleux tarafından kuruldu. == Doğumlar == * 5 Mayıs - Karl Marx, Alman filozof ve ekonomist (ö. 1883) * 11 Temmuz - William Edward Forster, İngiliz siyaset adamı (ö. 1886) * 13 Eylül - Gustave Aimard, Fransız yazar (ö. 1883) * 26 Ekim - İvan Sergeyeviç Turgenyev, Rus yazar (ö. 1883) === Doğum tarihi bilinmeyen === * ? - Abdullah Ramiz Paşa, Osmanlı Devleti asker ve dilci (ö.1878) * ? - İbrahim Ethem Paşa (ö. 1893) == Ölümler == * 5 Ocak - Marcello Bacciarelli, İtalyan ressam (d. 1731) * 4 Ekim - Josef Abel, Avusturyalı ressam (d. 1764)
== Olaylar == * 17 Ocak - Simón Bolívar Kolombiya Cumhuriyeti'ni ilan etti. * 22 Şubat - Florida 5 milyon dolara İspanya'dan satın alındı * 14 Aralık - Alabama 22. eyalet olarak ABD birliğine katıldı == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 14 Şubat - Christopher Latham Sholes, Amerikalı mucit (ö. 1890) * ? Şubat - Osman Selahaddin Dede Efendi === Mart === * 1 Mart - Władysław Taczanowski * 28 Mart - Joseph Bazalgette, İngiliz mühendis (ö. 1891) === Nisan === === Mayıs === * 24 Mayıs - I. Victoria * 31 Mayıs - Walt Whitman === Haziran === * 5 Haziran - John Couch Adams, İngiliz gökbilimci (ö. 1892). * 10 Haziran - Gustave Courbet, Fransız ressam (ö. 1877) * 12 Haziran - Charles Kingsley, İngiliz yazar (ö. 1875) * 20 Haziran - Jacques Offenbach, Alman asıllı Fransız müzisyen (ö. 1880) * 26 Haziran - Abner Doubleday, Amerikalı general (ö. 1893) === Temmuz === === Ağustos === * 1 Ağustos - Herman Melville), Amerikalı yazar (ö. 1891) * 13 Ağustos - George Gabriel Stokes * 19 Ağustos - Tirimüjgan Sultan * 25 Ağustos - Allan Pinkerton, İskoç dedektif ve casus, ABD’deki ilk dedektif ajansı olan Pinkerton Ajansını kurmasıyla bilinir (ö. 1884). === Eylül === * 7 Eylül - Thomas A. Hendricks, Amerikalı politikacı ve hakim (ö. 1885) * 18 Eylül - Léon Foucault, Fransız fizikçi (ö. 1868) === Ekim === * 4 Ekim - Francesco Crispi, İtalya başbakanı (ö. 1901) === Kasım === === Aralık === * 30 Aralık - Heinrich Theodor Fontane, Alman eczacı ve yazar (ö. 1898). === Gün ve Ay belli olmayan === * ? - Hüseyin Avni Paşa, Osmanlı devlet adamı. (ö. 1876) == Ölümler ==
== Olaylar == * 24 Temmuz - Sırbistan, Osmanlı İmparatorluğu'na özerkleşti. * 10 Aralık – Mississipi 20. eyalet olarak ABD birliğine girdi * Erie Kanalı'nın inşasına başlandı. * İtalya'nın Palermo kentinde büyük bir deprem oldu. * Kadmiyum, lityum ve selenyum elementleri keşfedildi * Kalküta çevresinde oluşmuş ve Güneydoğu Asya, Ortadoğu, Doğu Afrika ve Akdeniz kıyılarına kadar yayılmış bir salgın hastalık olan, ilk Asya kolera salgını veya Asya kolerası olarak da bilinen İlk kolera pandemisi başladı. == Doğumlar == === Ocak–Haziran === * 6 Ocak – J. J. McCarthy, İrlandalı mimar (ö. 1882) * 8 Ocak – Theophilus Shepstone, İngiltere doğumlu Güney Afrikalı devlet adamı (ö. 1893) * 19 Şubat – III. William Hollanda kralı (ö. 1890) * 22 Şubat – Carl Wilhelm Borchardt, Alman matematikçi (ö. 1880) * 6 Mart – Orléanslı Clémentine, Kral Louis-Philippe'in kızı ve Çar I. Ferdinand'ın annesi (ö. 1907) * 22 Mart – Braxton Bragg, Amerikalı general (ö. 1876) * 15 Nisan – Benjamin Jowett (ö. 1893) * 15 Mayıs – Debendranath Tagore, Hint filozof (ö. 1905) * 19 Mayıs – Theodor August Heintzman, Kanadalı piyano üreticisi (ö. 1899) * 30 Haziran – Joseph Dalton Hooker, İngiliz bitkibilimci (ö. 1911) === Temmuz–Aralık === * 12 Temmuz – Henry David Thoreau, Amerikalı filozof (ö. 1862) * 24 Temmuz – Adolphe, Lüksemburg dükü (ö. 1905) * 29 Temmuz – Ivan Aivazovsky, Ermeni-Rus ressam (ö. 1900) * 3 Ağustos – Arşidük Albert, Avusturyalı general (ö. 1895) * 14 Ağustos – Alexander H. Bailey, Amerikalı siyasetçi (ö. 1874) * 24 Ağustos – Aleksey Konstantinovich Tolstoy, Rus yazar (ö. 1875) * 10 Ekim – Christophorus Buys Ballot, Hollandalı kimyager ve meteorolog (ö. 1890) * 17 Ekim – Sir Syed Ahmed Han (Bahadır), Pakistan için "İki Millet Teorisi"nin kurucusu (ö. 1898) * 3 Kasım – Leonard Jerome, Amerikalı girişimci ve Winston Churchill'in dedesi (ö. 1891) * 12 Kasım – Mirza Hüseyin Ali, Bahai Dini'nin kurucusu (ö. 1892) * 17 Kasım – Benjamin Champney, Amerikalı ressam (ö. 1907) * 30 Kasım – Theodor Mommsen, Alman yazar, 1902 yılı Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1903) == Ölümler == === Ocak–Haziran === * 12 Ocak – Juan Andres, İspanyol Cizvit (d. 1740) * 16 Ocak – Alexander J. Dallas, Amerikalı devlet adamı ve finansör (d. 1759) * 8 Mart – Anna Maria Lenngren, İsveçli yazar (d. 1754) * 4 Nisan – André Masséna, Fransız mareşal (d. 1758) * 12 Nisan – Charles Messier, Fransız astronom (d. 1730) * 24 Haziran – Thomas McKean, Amerikalı avukat ve Amerikan Bağımsızlık Bildirisi'nin imzacısı (d. 1734) === Temmuz–Aralık === * 14 Temmuz – Anne Louise Germaine de Staël, Fransız yazar (d. 1766) * 18 Temmuz – Jane Austen, İngiliz romancı (d. 1775) * 19 Temmuz – John Palmer, mimar (d. yaklaşık 1738) * 24 Temmuz – Karađorđe Petrović, Osmanlı İmparatorluğu'na karşı Birinci Sırp Ayaklanması'nın lideri ve Sırp Karađorđević Hanedanı'nın kurucusu (d. 1768) * 22 Ağustos – Nakşidil Sultan, Osmanlı padişahı II. Mahmut'un annesi, Valide Sultan ve I. Abdülhamit'in eşi (d. 1768) * 13 Ekim – Julius Caesar Ibbetson, sanatkar (d. 1759) * 16 Ekim – Manuel Piar, Venuzuelalı lider (d. 1774) * 6 Kasım – Prenses Charlotte Augusta (d. 1796) * 11 Kasım – Francisco Javier Mina, İspanyol askeri lider (d. 1789) (infaz) * 14 Kasım – Policarpa Salavarrieta, Kolombiya'nın bağımsızlığı için mücadele vermiş ajan ve devrimci (d. 1795) * 30 Kasım – Jean-Baptiste-Melchior Hertel de Rouville, Canadian politician (d. 1748) * 12 Aralık – I. Tekle Giyorgis, Etiyopya imparatoru (d. yaklaşık 1751) * tarih bilinmiyor – Usman dan Fodio, Sokoto Halifeliği'nin kurucusu (d. 1754)
== Olaylar == * 6 Ocak - Yarışma programı Wheel of Fortune, ABD'de yayın hayatına başladı. * 30 Ocak - THY'nin Bursa isimli yolcu uçağı, elektriklerin kesik olmasından dolayı Yeşilköy Havaalanı'na inemeyince Marmara Denizi'ne düştü. Uçakta bulunan 42 kişiden kurtulan olmadı. * 5 Şubat - Amerikan Kongresi, Türkiye'ye silah ambargosu uygulanmasını kabul etti. * 11 Şubat - Madagaskar devlet başkanı Richard Ratsimandrava, göreve gelişinin altıncı gününde suikaste uğrayarak öldü. * 13 Şubat - Kıbrıs Türk Federe Devleti kuruldu. Devlet Başkanlığı'na Rauf Denktaş getirildi. * 22 Mart - Hollandalı Teach-In grubu, Ding-A-Dong şarkısıyla 1975 Eurovision Şarkı Yarışması'nı kazandı. Türkiye'nin ilk kez yer aldığı yarışmada Semiha Yankı, Seninle Bir Dakika ile 13. oldu. * 25 Mart - Suudi Arabistan Kralı Faysal, yeğeni tarafından vurularak öldürüldü. * 1 Nisan - Ondokuz Mayıs Üniversitesi kuruldu. * 4 Nisan ** Microsoft firması kuruldu. ** Operation Babylift kapsamında Vietnamlı öksüz, yetim bebek ve çocukları Vietnam'dan Filipinler'e götüren ABD Hava Kuvvetleri'ne ait C-5 nakliye uçağı, kalkışından yarım saat sonra teknik arıza nedeniyle pirinç tarlasına çakıldı. 78'i çocuk 155 kişi öldü. * 5 Nisan - İki kozmonotu Salyut 4 uzay istasyonuna taşıyan Soyuz 18-1 uzay aracı teknik arıza nedeniyle yörüngeye ulaşamadan düştü. Kozmonotlar sağ olarak kurtuldu. * 12 Nisan - Süleyman Demirel'in kurduğu Milliyetçi Cephe hükûmeti TBMM'den güvenoyu aldı. * 13 Nisan - Lübnan'nın başkenti Beyrut'a dört Hristiyan Falanjiste karşılık 27 Filistinlinin öldürülmesiyle Lübnan İç Savaşı başladı. * 16 Nisan - Amerikan Temsilciler Meclisi, 24 Nisan tarihini, 'Ermenilere karşı işlenen insanlık dışı suçları anma günü' kabul etti. * 17 Nisan - Kamboçya'da, Pol Pot liderliğindeki Kızıl Kmer'lerin başkent Phnom Penh'i ele geçirmesiyle iç savaş sona erdi. * 20 Nisan - Türkiye'nin Beyrut basın danışmanının otomobili Ermeni teröristlerce bombalandı. * 30 Nisan - Kuzey Vietnam birliklerinin başkent Saigon'a girmesiyle Vietnam Savaşı, komünistlerin galibiyeti ile sona erdi. * 11 Haziran - Gerçekleştirilen referandum sonucunda Yunanistan cumhuriyet oldu. * 20 Haziran - Jaws gösterime girdi. * 24 Haziran - Diyarbakır'a bir gezi düzenleyen MHP Genel Başkanı Alparslan Türkeş'in kente gelmesiyle olaylar çıktı. Biri asker üç kişi öldü, 46 kişi ağır yaralandı. * 25 Haziran - Mozambik, Portekiz'den bağımsızlığını ilan etti. * 20 Temmuz - Merkezi İzmir olmak üzere yeni kurulan Ege Ordusu göreve başladı. * 25 Temmuz - Türkiye, ABD'ye Türkiye'deki ortak savunma üsleri anlaşmalarının geçersiz olduğunu, İncirlik Üssü dışındakilere Türk Bayrağı çekileceğini bildirdi. * 29 Temmuz - Genelkurmay Başkanlığı, İncirlik dışındaki ABD üslerinin devralındığını açıkladı. * 4 Ağustos - Kıbrıs Harekâtı dolayısıyla 20 Temmuz 1974'te ilan edilen sıkıyönetim kaldırıldı. * 8 Ağustos - Çin'in Henan eyaletinde bulunan Banqiao Barajı, Nina Tayfunu sebebiyle çöktü. 230 bin insan öldü. * 5 Eylül - Charles Manson Çetesi üyesi Lynette Fromme, Sacramento'da ABD Başkanı Gerald Ford'a suikast girişiminde bulundu. Fromme tabancasının şarjörüne mermi sürmeyi unuttuğu için girişimi başarısızlıkla sonuçlandı. * 6 Eylül - Diyarbakır, Lice'de meydana gelen 6.6 şiddetindeki depremde 2.385 kişi öldü, 7 bine yakın ev yıkıldı. * 22 Eylül - Kendisine karşı ilk suikast girişiminden 17 gün sonra ABD başkanı Gerald Ford, San Francisco'da Sara Jane Moore tarafından düzenlenen ikinci bir silahlı suikast girişiminden de yara almadan kurtuldu. * 30 Eylül - Boeing AH-64 Apache ilk uçuşunu gerçekleştirdi. * 31 Ekim - Queen'in Bohemian Rhapsody single'ı piyasaya sürüldü. * 11 Kasım - Angola, Portekiz'den bağımsızlığını ilan etti. * 22 Kasım - Monarşi İspanya'ya geri döndü; Juan Carlos İspanya kralı oldu. * 25 Kasım - Surinam, Hollanda'dan bağımsızlığını ilan etti. * 21 Aralık - Aralarında Çakal Carlos'un da bulunduğu 6 kişilik terörist grup, Viyana'da düzenlenen OPEC konferansını basarak, aralarında 10 ülkenin petrol bakanlarının da olduğu 70 kişiyi rehin aldı. * 25 Aralık - İngiliz Heavy metal grubu Iron Maiden, Londra'da kuruldu. === Tarihi bilinmeyenler === * Birleşmiş Milletler tarafından Uluslararası Kadınlar Yılı olarak ilan edildi. * Lyme hastalığı tanımlandı. == Dünya nüfusu == Dünya nüfusu 1975 1970 1980 Dünya 4,068,109,000 3,692,492,000 4,434,682,000 Afrika 408,160,000 357,283,000 469,618,001 Asya 2,397,512,000 2,143,118,000 2,632,335,000 Avrupa 675,542,000 655,855,000 692,431,000 Güney Amerika 321,906,000 284,856,000 361,401,000 Kuzey Amerika 243,425,000 231,937,000 256,068,000 Okyanusya 21,564,000 19,443,000 22,828,000 == Nobel Ödülleri == * Fizik - Aage Niels Bohr, Ben Roy Mottelson, Leo James Rainwater * Kimya - John Warcup Cornforth, Vladimir Prelog * Tıp - David Baltimore, Renato Dulbecco, Howard Martin Temin * Edebiyat - Eugenio Montale * Barış - Andrei Dmitrievich Sakharov * Ekonomi - Leonid Kantorovich, Tjalling Koopmans == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Marc Paquet, Kanadalı oyuncu * 3 Ocak - Alptekin Cevherli, Türk siyasetçi ve yazar * 3 Ocak - Aneta Germanova, Bulgar millî voleybolcu * 4 Ocak - Carlo Levi, İtalyan ressam, yazar, doktor, aktivist, antifaşist * 19 Ocak - Alexander Yordanov, Bulgar futbolcu * 28 Ocak - Susana Feitor, Portekizli yürüyüşçü === Şubat === * 5 Şubat - Giovanni van Bronckhorst, Endonezya asıllı Hollandalı futbolcu * 22 Şubat - Drew Barrymore, Amerikalı aktris === Mart === * 10 Mart - DJ Aligator, Iran asıllı Danimarkalı DJ, prodüktör * 27 Mart - Fergie (Stacy Ferguson), Amerikalı pop-R&B; şarkıcısı * 28 Mart - Alper Yılmaz, Türk basketbolcu === Nisan === *1 Nisan- Hakan Karsak,Türk oyuncu * 6 Nisan - Zach Braff, Amerikalı aktör, yönetmen ve senarist * 8 Nisan - Funda Arar, Türk rock ve Arabesk-rock sanatçısı * 14 Nisan - Veronika Zemanova, Çek pornografik film yıldızı, şarkıcı ve model * 20 Nisan - Esra Dalfidan, Türk asıllı Alman caz şarkıcısı * 18 Nisan - Kerim Tekin, Türk pop müziği sanatçısı (ö. 1998) * 29 Nisan - Ziynet Sali, Türk şarkıcı === Mayıs === * 2 Mayıs - Ahmed Hassan, Mısırlı orta saha ve forvet oyuncusu * 8 Mayıs **Enrique Iglesias, İspanyol şarkıcı, aktör, model ve söz yazarı **Mehmet Günsür, Türk oyuncu * 10 Mayıs - Merih Ermakastar, Türk şarkıcı ve sinema oyuncusu * 17 Mayıs - Laura Voutilainen, Fin şarkıcı * 19 Mayıs ** Eva Polna, Rus şarkıcı, söz yazarı ve besteci ** Jonas Renkse, İsveçli şarkıcı ** Ozan Güven, Türk oyuncu * 31 Mayıs - Merle Dandridge, Japon-Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı === Haziran === * 4 Haziran - Angelina Jolie, Amerikalı aktris * 7 Haziran - Allen İverson, Amerikalı NBA oyuncusu * 13 Haziran - Toni Ribas, İspanyol porno aktörü * 20 Haziran - Uğur Taner, Türk yüzücü * 30 Haziran - Ralf Schumacher, Alman Formula 1 pilotu === Temmuz === * 1 Temmuz - Tatyana Tomaşova, Rus atlet * 5 Temmuz - Ai Sugiyama, Japon profesyonel tenis oyuncusu * 6 Temmuz - Curtis James Jackson III ya da bilinen adıyla 50 Cent, Amerikalı rap müzik sanatçısı * 9 Temmuz - Anthony Parker, Amerikalı basketbolcu * 20 Temmuz - Yusuf Şimşek, Türk Millî Futbolcu * 22 Temmuz - Aslı Der, Türk yazar * 24 Temmuz - Torrie Wilson, Amerikalı model ve güreşçi * 27 Temmuz - Serkan Çeliköz, besteci, aranjör, prodüktör,müzisyen, maSKott grubu üyesi * 30 Temmuz - Cherie Priest, Amerikalı yazar === Ağustos === * 7 Ağustos ** Charlize Theron, Güney Afrikalı aktris ** Koray Candemir, Maskott grubunun solisti, gitaristi, söz yazarı, besteci, prodüktör * 10 Ağustos - İlhan Mansız, Türk futbolcu * 12 Ağustos - Burcu Güneş, Türk pop müzik sanatçısı, söz yazarı * 12 Ağustos - Casey Affleck, Amerikalı oyuncu * 23 Ağustos - Bünyamin Sudaş, Türk halterci * 27 Ağustos - Arkın Gelenbe, Türk oyuncu === Eylül === * 1 Eylül - R. Kan Albay, Flaman film yönetmeni ve aktör * 7 Eylül **Esra Balamir, Türk model, şarkıcı, oyuncu ve televizyon sunucusu **Zeynep Günay Tan, Türk yönetmen * 8 Eylül **Julie Le Breton, Kanadalı oyuncu **Larenz Tate, Amerikalı sinema oyuncusu **Kobi Farhi, İsrailli ses sanatçısı ve Oryantal metal grubu Orphaned Land'in kurucusu **Lee Eul-yong, Güney Koreli futbolcu * 9 Eylül **İlker Kızmaz, Türk sinema ve dizi oyuncusu **Michael Bublé, Kanadalı müzisyen, pop-caz sanatçısı ve oyuncu * 17 Eylül - Tayna Lawrence, Jamaikalı atlet * 20 Eylül - Asia Argento, İtalyan sinema oyuncusu ve yönetmen * 24 Eylül - Ahmet Saraçoğlu, Tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 30 Eylül - Marion Cotillard, Fransız aktris === Ekim === * 12 Ekim - Fettah Can, Türk şarkıcı, besteci, söz yazarı ve aranjör * 17 Ekim ** Anne Kremer, Lüksemburglu profesyonel tenis oyuncusu ** Burak Güven, Mor ve Ötesi grubu üyesi, bas gitarist, şarkı yazarı, geri vokal/vokal * 20 Ekim - Sevinç Erbulak, Türk aktris * 25 Ekim - Ali Eren Beşerler, Türk Millî eski Futbolcu === Kasım === * 2 Kasım - Sinan Sümer, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 9 Kasım - Isabelle Dumont, Fransız büyükelçi * 14 Kasım - Nazmi Avluca, grekoromende Dünya ve Avrupa şampiyonu, Türk millî güreşçi === Aralık === * 3 Aralık - Cristina Llanos, İspanyol şarkıcı, besteci ve gitarist * 5 Aralık - Alper Kul, Türk oyuncu * 19 Aralık - Cosmin Contra, Rumen futbolcu Doğum günü ve ayı belli olmayanlar, * Aslı Perker, Türk gazeteci, yazar * Aylin Yıldızoğlu, Türk basketbol oyuncusu * Ayça Bingöl, Tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu == Ölümler == === Ocak === * 5 Ocak - Arif Nihat Asya, Türk şair * 5 Ocak - Gottlob Berger, II. Dünya Savaşı esnasında Nazi Almanyası'nda Obergruppenführer rütbesinde bir Nazi savaş suçlusu * 6 Ocak - Ahmet Caferoğlu, Anadolu ağızları üzerindeki çalışmalarıyla ünlü dilbilimci * 18 Ocak - Arif Müfid Mansel, Türk arkeolog * 24 Ocak - Erich Kempka, Nazi Almanyası'nda yarbay, Adolf Hitler'in şoförü ve Allgemeine SS üyesi * 30 Ocak - Şerafettin Ayhan, Türk siyasetçi === Şubat === * 3 Şubat - Ümmü Gülsüm, Mısır'lı Arap ses sanatkarı * 4 Şubat - Mehmet Muhlis Ete, Türk siyasetçi * 5 Şubat - Mehmet Orhan Mersinli, Türk siyasetçi * 6 Şubat - Kenryō Satō, Japon topçu ve kurmay subayı * 8 Şubat - Robert Robinson, İngiliz kimyager * 10 Şubat - Hüseyin Ataman, Türk siyasetçi * 11 Şubat - Cemal Hüsnü Taray, Türk siyasetçi * 12 Şubat - Vedat Dicleli, Türk siyasetçi * 14 Şubat - Julian Huxley, İngiliz evrimsel biyolog * 22 Şubat - Nejdet Sançar, Türkçü ve Turancı eğitimci yazar * 24 Şubat - Nikolay Bulganin, Rus asker ve siyaset adamı * 25 Şubat ** Elijah Muhammed, ABD'de İslam Ümmeti olarak da bilinen Amerikan İslam Misyonu adlı Siyah hareketinin önderi ** Marcia Trimble, cinayete kurban giden çocuk === Mart === * 8 Mart - George Stevens, Amerikalı yapımcı, yönetmen, senarist * 13 Mart - İvo Andriç, Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Sırp ve Hırvat yazar * 14 Mart - Susan Hayward, Oskar ödülü almış Amerikalı sinema oyuncusu * 15 Mart - Aristotle Onassis, Yunan armatör ve iş insanı * 25 Mart - Faysal bin Abdül Aziz, Suudi Arabistan Kralı === Nisan === * 5 Nisan - Çan Kay Şek, Çin doğumlu Tayvanlı asker ve siyasetçi * 12 Nisan - Josephine Baker, kadın dansçı ve şarkıcı * 13 Nisan - François Tombalbaye, Çad'ın ilk cumhurbaşkanı olarak görev yapmış olan bir öğretmen ve sendika aktivisti * 14 Nisan - Fredric March, iki kez Oscar, iki kez Tony ödülü sahibi Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu * 19 Nisan - Bijan Cezani, İranlı Marksist entelektüel * 21 Nisan - Pascoal Ranieri Mazzilli, Brezilya'nın devlet başkanı === Mayıs === * 7 Mayıs - Johannes Krüger, Alman mimar (d. 1890) * 8 Mayıs - Avery Brundage, Amerikalı atlet, spor yöneticisi, sanat koleksiyoncusu ve hayırsever * 13 Mayıs - Marguerite Perey, Fransız fizikçi * 14 Mayıs - Ernst Alexanderson, İsveç asıllı Amerikalı elektrik mühendisi * 15 Mayıs - Lung Chien, Hong Konglu film yönetmeni, aktör ve senarist * 17 Mayıs - İsmail Hakkı Gedik, Türk siyasetçi * 18 Mayıs - Kasimir Fajans, Polonya asıllı Amerikalı kimyacı * 20 Mayıs - Barbara Hepworth, İngiliz heykeltıraş ve sanatçı === Haziran === * 3 Haziran - Eisaku Satō, Japon siyasetçi, 3 dönem Japon başbakanı * 6 Haziran - Hiroshi Ōshima, Japon İmparatorluğu'nun korgenerali ve II. Dünya Savaşı sırasında Berlin Büyükelçisi * 14 Haziran - Sadık Tekin Müftüoğlu, Türk siyasetçi * 26 Haziran - Lübov Petrovna Orlova, Sovyetler Birliği'nin tanınmış sinema ve tiyatro oyuncusu ve şarkıcı * 28 Haziran - Rod Serling, Amerikalı senarist, televizyon yapımcısı ve anlatıcı === Temmuz === * 5 Temmuz - Otto Skorzeny, Nazi Subayı * 6 Temmuz - Reşat Ekrem Koçu, Türk tarihçi ve yazar (d. 1905) * 9 Temmuz - Franz Six, Nazi Subayı * 12 Temmuz - Latife Uşşaki, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün dul eşi (d. 1898) * 14 Temmuz - Fahri Belen, Türk asker ve siyasetçi === Ağustos === * 15 Ağustos ** Harun Karadeniz, 1960'lı yılların öğrenci liderlerinden ** Mucibur Rahman, Bangladeş'in ilk başbakanı ve devlet başkanı * 23 Ağustos - Faruk Gürler, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin 15. Genelkurmay Başkanı * 27 Ağustos - Haile Selassie, Etiyopya'nın son imparatoru * 29 Ağustos - Éamon de Valera, İrlandalı siyaset ve devlet adamı === Eylül === * 9 Eylül - Minta Durfee, sessiz sinema dönemi oyuncularından Amerikalı aktris * 20 Eylül - Saint-John Perse, Fransız şair ve diplomat * 21 Eylül - Bedri Rahmi Eyüboğlu, ressam ve şair (d. 1913) * 26 Eylül - Ahmet Danyal Topatan, sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu * 27 Eylül - Türkân Örs Baştuğ, Türk öğretmen, milletvekili === Ekim === * 22 Ekim - Arnold Joseph Toynbee, İngiliz tarihçi * 22 Ekim - Daniş Tunalıgil, Türk diplomat ve Türkiye'nin Viyana Büyük Elçisi * 24 Ekim - İsmail Erez, Türk diplomat ve Türkiye'nin Paris Büyükelçisi === Kasım === * 2 Kasım - Pier Paolo Pasolini, İtalyan film yönetmeni, senarist, şair * 6 Kasım - Ernst Hanfstaengl, Nazi Almanyası'nda Adolf Hitler için çalışan yabancı basın sekreteri * 11 Kasım - Mina Witkojc, Sorb şair ve yayıncı * 13 Kasım - Olga Berggolts, Sovyet şair * 20 Kasım - Francisco Franco, İspanyol General ve devlet adamı === Aralık === * 11 Aralık - Hüseyin Nihal Atsız, gazeteci, şair ve 'turancılığın' önemli savunucularından (d. 1905) * 18 Aralık - Theodosius Dobzhansky, Ukraynalı genetikçi ve evrim biyoloğu * 19 Aralık - William A. Wellman, Amerikalı film yönetmen Doğum günü ve ayı belli olmayanlar, * F. Celaleddin, Türk yazar * Hayrullah Fişek, Kurtuluş Savaşı’nın önde gelen askerlerinden * Kâmil Koç, Türk iş insanı * Melek Ökte, Tiyatro oyuncusu, yönetmen * Munis Faik Ozansoy, Türk bürokrat, şair ve yazar * Sait Selahattin Cihanoğlu, Spor adamı * İsmail Hakkı Oygar, Türk seramik sanatçısı
== Olaylar == * 25 Mart - Mora isyanı * 27 Eylül - Meksika'nın bağımsızlığı tanındı * 19 Ağustos - Navarin Katliamı: Mora isyanında Navarin kentini ele geçiren Yunanlar 3.000 Türk'e katliam yaptılar. * 23 Eylül-26 Eylül - Tripoliçe katliamı: Mora isyanında Tripolis kentini ele geçiren Yunanlar 32.000 Türk ve 5.000 Musevi'yi öldürdü. * 1821-1823 Osmanlı-İran Savaşı başladı. == Doğumlar == * 9 Nisan - Charles Baudelaire, Fransız şair (ö. 1867) * 16 Nisan - Ford Madox Brown, İngiliz ressam (ö. 1893) * 16 Mayıs - Pafnuty Lvovich Chebyshev, Rus matematikçi (ö. 1894) * 30 Ekim - Fyodor Mihayloviç Dostoyevski, Rus yazar (ö. 1881) * 12 Aralık - Gustave Flaubert, Fransız romancı (ö. 1880) == Ölümler == * 5 Mayıs - I. Napolyon, ünlü Fransız komutan (d. 1769)
== Olaylar == * 7 Eylül – Brezilya, Portekiz’den bağımsızlığını ilan etti * Hatay - Halep bölgesinde meydana gelen büyük deprem tarihi dokuya zarar vermiştir. == Doğumlar == * 6 Ocak - Heinrich Schliemann, Alman Arkeolog. (ö. 1890) * 27 Mart - Ahmed Cevdet Paşa, Büyük Alim ve Devlet Adamı * 18 Mayıs - Mathew Brady, Amerikalı fotoğrafçı (ö. 1896) * 27 Aralık - Louis Pasteur bilim insanı (ö. 1895) == Ölümler == * 16 Mart - Jeanne Louise Henriette Campan, Fransız eğitimci ve yazardır (d. 1752)
1820 (MDCCCXX) cumartesi günü başlayan bir artık yıldır. == Olaylar == * 19 Ocak – Birleşik Krallık'ta III. George öldü, kral naibi IV. George olarak tahta çıktı. * 3 Mart – Missouri Uzlaşması, Maine serbest eyalet ve Missouri köleci eyalet olarak ABD birliğine katıldı, (bkn. :en:Missouri Compromise) * 15 Mart - Maine'nin ABD eyaleti olmasına karar verildi. == Doğumlar == === Ocak - Haziran === * 10 Ocak – Louisa Lane Drew, Aktris (ö. 1897) * 17 Ocak – Anne Brontë, İngiliz yazar (ö. 1849) * 1 Şubat – George Hendric Houghton, American Protestant Episcopal clergyman (ö. 1897) * 8 Şubat – William Tecumseh Sherman, Amerikalı general (ö. 1891) * 13 Şubat – James Geiss, İngiliz iş insanı (ö. 1878) * 15 Şubat – Susan B. Anthony, ABD'de kadınların oy hakları için mücadele etmiş kadın aktivist (ö. 1906) * 17 Şubat – Henri Vieuxtemps, Belçikalı kemancı ve besteci (ö. 1881) * 22 Şubat - Eduard Kaiser, Avusturyalı ressam (ö. 1895) * 28 Şubat – John Tenniel, İngiliz ressam (ö. 1914) * 3 Mart – Henry D. Cogswell, Amerikalı hayırsever (ö. 1900) * 4 Mart – Francesco Bentivegna, İtalyan devrimci(ö. 1856) * 14 Mart – II. Victor Emmanuel, İtalya devlet başkanı (ö. 1878) * 20 Mart – Alexandru Ioan Cuza, Romanya'nın ilk devlet başkanı Domnitor (ö. 1873) * 17 Nisan - Alexander Cartwright, Amerikalı sporcu (ö. 1892) * 26 Nisan – Alice Cary,Amerikalı şair, Phoebe Cary (1824-1871)'nin kız kardeşidir. (ö. 1871) * 27 Nisan – Herbert Spencer, İngiliz filozof (ö. 1903) * 12 Mayıs – Florence Nightingale, İngiliz hemşire (ö. 1910) * 23 Mayıs – Lorenzo Sawyer, Amerikalı adalet adamı (ö. 1891) * 27 Mayıs – Mathilde Bonaparte, İtalya prensesi (ö. 1904) === Temmuz - Aralık === * 9 Temmuz – John Wright Oakes, Manzara ressamı (ö. 1887) * 23 Temmuz – Julia Gardiner Tyler, Amerikalı başkan eşi (ö. 1889) * 17 Eylül – Émile Augier, Fransız oyun yazarı(ö. 1889) * 27 Eylül – Wilhelm Siegmund Teuffel, Alman hümanist(ö. 1878) * 29 Eylül – Henry, Count of Chambord (ö. 1883) * 5 Ekim – David Wilber, Amerikalı politikacı (ö. 1890) * 6 Ekim – Jenny Lind, İsveçli soprano (ö. 1887) * 23 Kasım – Isaac Todhunter, İngiliz matematikçi (ö. 1884) * 28 Kasım – Friedrich Engels, Alman filozof (ö. 1895) === Tarihi bilinmeyenler === * Nigoğos Ağa, Osmanlı bestecisi (ö. 1890) == Ölümler == === Ocak - Haziran === * 17 Ocak – Daniel Albert Wyttenbach, academic (d. 1746) * 23 Ocak - Kent ve Strathearn Dükü Prens Edward Augustus, Kraliçe Victoria'nın babası (d. 1767) * 19 Ocak - III. George ya da George William Frederick Büyük Britanya ve İrlanda Kralı (d. 1738). * 11 Şubat – Karl von Fischer, Alman mimar (d. 1782) * 14 Şubat – Charles Ferdinand (d. 1778) * 22 Mart – Stephen Decatur, Amerikalı denizci (d. 1779) * 30 Mayıs – William Bradley, Britain's tallest ever man (d. 1787) * 9 Haziran – Wilhelmina (d. 1751) * 19 Haziran – Joseph Banks, İngiliz doğabilimci ve bitkibilimci (d. 1743) * 20 Haziran – Manuel Belgrano, Arjantinli devlet adamı ve Arjantin Kurtuluş Savaşı'nda general (d. 1770) === Temmuz - Aralık === * 12 Ağustos – Manuel Lisa, kürk taciri (d. 1772) * 3 Eylül – Benjamin Latrobe, İngiliz mimar (d. 1764) * 26 Eylül – Daniel Boone, Amerikan öncü (d. 1734) * 29 Eylül – Barthelemy Lafon, mimar ve kaçakçı (d. 1769) * 15 Ekim – Karl Philipp Fürst zu Schwarzenberg, Avusturyalı mareşal (d. 1771) * 25 Aralık – Joseph Fouché, Fransız devlet adamı (b. 1763) * tarihi bilinmeyen – William Drennan, Kuzey İrlandalı şair (b. 1754)
== Olaylar == * 2 Aralık – James Monroe, Monroe doktrini’ni ilan etti. * 28 Temmuz – Erzurum Antlaşması, imzalandı. 1821-1823 Osmanlı-İran Savaşı sona erdi. == Doğumlar == === Ocak === * 8 Ocak - Alfred Russel Wallace, Britanyalı toplum ve doğa bilimci, antropolog ve biyolog (ö. 1913) === Şubat === === Mart === === Nisan === * 25 Nisan - Abdülmecit, 31. Osmanlı padişahı ve 111. İslam halifesi (ö. 1861) === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === * 3 Temmuz - Ahmet Vefik Paşa - Osmanlı sadrazamı (ö. 1891) === Ağustos === === Eylül === * 9 Eylül - Joseph Leidy, Amerikalı bilim insanı (ö. 1891) === Ekim === === Kasım === === Aralık === * 7 Aralık - Leopold Kronecker, Alman matematikçi ve mantıkçı (ö. 29 Aralık 1891) == Ölümler == * 26 Ocak - Edward Jenner, İngiliz hekim (d. 1749) * ? - Hamdullah Abdullah Paşa, Osmanlı Devleti denizci ve kaptanıderyası (d. ?)
== Olaylar == * 9 Şubat – Massachusettsli John Quincy Adams ABD’nin altıncı başkanı oldu. * 6 Ağustos Bolivya'nın (İspanya boyunduruğundan kurtulup) bağımsızlığı ilanı. * 7 Ekim - Karlsruhe Üniversitesi, Almanya'da "Polytechnische Schule" adıyla kuruldu * 26 Ekim – Büyük Gölleri Hudson Nehri’ne bağlayan ve New York eyaletinin ortasından geçen Erie Kanalı açıldı. * 10 Aralık - Brezilya bölgede isyancıları ortadan kaldırmak için savaş başlattı. Arjantin de karşılık olarak savaş ilan etti. (Bknz. Arjantin- Brezilya Savaşı) == Doğumlar == * 4 Mayıs - Thomas Henry Huxley, İngiliz biyolog (ö. 1895) * 25 Ekim - Johann Strauss II, Avusturyalı besteci (ö. 1899) * 30 Kasım - William-Adolphe Bouguereau, Fransız akademik ressam (ö.1905), * Ziya Paşa, (asıl ismi "Abdülhamid Ziyaeddin") Türk yazar, şair ve devlet adamı (ö. 1880) == Ölümler == * 8 Ocak - Elias (Eli) Whitney, Amerikalı mucit ve sanayici (d. 1765) * 1 Aralık - I. Aleksandr (Rusça: Александр I Павлович) (d. 23 Aralık 1777) Rus çarı yerine I. Nikolay (1796-1855) geçti * 29 Aralık - Jacques-Louis David, Fransız ressam (d. 1748)
300px|küçükresim Yıldız Savaşları, George Lucas tarafından yaratılmış, öncelikle filmleriyle tanınmış, sonraki yıllarda çizgi roman, video oyunları, televizyon yapımları vb. dallarda ününü arttırmış kurgusal bir evren ve markadır. Serinin ilk filmi, 25 Mayıs 1977'de 20th Century Fox tarafından Star Wars (Yıldız Savaşları) ismiyle yayınlanmış ve dünya çapında bir popüler kültür fenomeni olmuştur. Üçer yıl arayla iki devam filmi yayınlanmıştır. Orijinal üçlemenin son filminin yayınlanmasının 16 yıl ardından, "öncül" üçlemenin ilk filmi yayımlanmış ve yine üçer yıl arayla diğer iki film de yayımlanmıştır. 2015 yılında "ardıl" üçleme başlamış, 2 yıl arayla devam filmleri yayınlanmıştır. 2019 yılı verilerine göre on iki Yıldız Savaşları filminin toplam hasılatı yaklaşık olarak 10,25 milyar dolardır. Bu hasılatla Yıldız Savaşları serisi, en çok hasılatı olan film serisi olmuştur. Yıldız Savaşları günümüze kadar kendisine ait filmlerin hasılatı, oyuncak, DVD, kitap, bilgisayar oyunu ve ticari ürün geliriyle 33 milyar dolarlık dev bir kazanç sağlamıştır. George Lucas filmleri, kitaplar, televizyon dizileri, video oyunları ve çizgiromanlar gibi birçok farklı alanda yayınların ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Üçlemede tasvir edilen kurguya pek çok yenilik getiren bu yan ürünler, serinin takipçileri tarafından Genişletilmiş Evren adıyla bilinen kurgusal evrenin oluşmasına imkân sağlamıştır. Bu yayınlar sayesinde filmler arasındaki boşlukta, Star Wars markasının popülerliği ve değeri korunmuştur == Kurgu == Yıldız Savaşları yayınlarındaki olaylar, kurgusal bir galakside gerçekleşmektedir. Pek çok uzaylı ırkı tasvir edildiği gibi, genellikle sahiplerinin emirlerini yerine getiren robotlara da yer verilmiştir. Uzay yolculuğuna oldukça sık rastlanır, evrendeki pek çok gezegen (daha sonra Galaktik İmparatorluk olarak değişmek üzere) Galaktik Cumhuriyetin bir üyesidir. Yıldız Savaşları'nın göze çarpan bir karakteristiği "Güç" olarak adlandırılan, yetenekli bireyler tarafından kullanılabilen, tüm evreni kapsadığına inanılan enerjidir. Yayınlanan ilk filmde "tüm canlı varlıkları sarmalayan, delip geçen, birbirine bağlayan enerji" olarak açıklanmıştır. "Güç", kullanıcılarına, telekinezi, kehanet, öngörü, zihin kontrolü gibi çeşitli doğaüstü yetenekler bahşeder ve refleksler ve hız gibi pek çok fiziksel özelliğin gelişmesini sağlar. Bu yetenekler karakterler arasında farklılık gösterebilir. Güç iyilik için kullanılabileceği gibi, nefret, saldırganlık ve kötülük duygularını besleyen karanlık tarafının takipçileri tarafından farklı amaçlar için kullanılabilir. Temel altı filmde Güç'ü iyilik için kullanan Jedi'lar ile galaksiyi ele geçirmek amacıyla karanlık tarafa geçmiş Sithlerin mücadelesi konu edilmiştir. == Filmler == Film serisi 25 Mayıs 1977'de yayınlanan Yıldız Savaşları ile başladı. Ardından, 21 Mayıs 1980'de yayınlanan İmparator ve 25 Mayıs 1983'te yayınlanan Jedi'ın Dönüşü geldi. İlk filmin adı Yıldız Savaşları olmasına rağmen, daha sonra gelen öncül filmlerle isim karışıklığı yaşamamak için Yeni Bir Umut (A New Hope) altbaşlığı eklenmiştir. 1997'de, Yıldız Savaşları'nın gösterime girmesinin 20. yıldönümünde, orijinal üçleme çeşitli yenilemelerle tekrar sinemalarda gösterime girdi. Bu yenilemeler, filmlerin çekildiği tarihte mümkün olmayan bilgisayar efektleri ile gerçekleştirilmiş eklemelerdi. Filmlerin daha sonraki yayımlarında da (örn. 21 Eylül 2004'te yayınlanan serinin DVD'leri) değişiklikler yapılmaya devam edildi. Uzun süre beklenilen öncül üçleme de, 19 Mayıs 1999'da yayımlanan Yıldız Savaşları: Bölüm I - Gizli Tehlike, 16 Mayıs 2002'de yayımlanan Yıldız Savaşları: Bölüm II - Klonların Saldırısı, 19 Mayıs 2005'te yayımlanan Yıldız Savaşları: Bölüm III - Sith'in İntikamı ile tamamlandı. Yıldız Savaşları: Bölüm VII - Güç Uyanıyor filmi ise 17 Aralık 2015'te Türkiye'de vizyona girmiştir. Çekimi İngiltere ve B.A.E'de yapılan filmin yönetmenliğini J.J. Abrams üstlenmiştir. Yönetmenliğini Rian Johnson'ın yaptığı ve 2017 yılında vizyona giren Yıldız Savaşları: Bölüm VIII - Son Jedi ile 2019 yılında vizyona giren ve yönetmenliği J.J. Abrams tarafından üstlenilen Yıldız Savaşları: Bölüm IX - Skywalker'ın Yükselişi filmiyle orijinal üçlemenin sonrasını anlatan ardıl üçleme tamamlanmış oldu. Film ABD vizyon tarihi Yönetmen Orijinal üçleme Bölüm IV – Yeni Bir Umut 25 Mayıs 1977 George Lucas Bölüm V – İmparator 21 Mayıs 1980 Irvin Kershner Bölüm VI – Jedi'ın Dönüşü 25 Mayıs 1983 Richard Marquand Öncül üçleme Bölüm I – Gizli Tehlike 19 Mayıs 1999 George Lucas Bölüm II – Klonların Saldırısı 16 Mayıs 2002 Bölüm III – Sith'in İntikamı 19 Mayıs 2005 Ardıl üçleme Bölüm VII – Güç Uyanıyor 18 Aralık 2015 J. J. Abrams Bölüm VIII – Son Jedi 15 Aralık 2017 Rian Johnson Bölüm IX – Skywalker'ın Yükselişi 20 Aralık 2019 J. J. Abrams Antoloji filmleri Rogue One 16 Aralık 2016 Gareth Edwards Han Solo 25 Mayıs 2018 Ron Howard Animasyon Filmleri Klon Savaşları 15 Ağustos 2008 Dave Filoni === Oyuncu Kadrosu ve Karakterler === D Karakter Film Öncül Üçleme Orijinal Üçleme Ardıl Üçleme Gizli Tehlike Klonların Saldırısı Sith'in İntikamı Yeni Bir Umut İmparator Jedi'ın Dönüşü Güç Uyanıyor Son Jedi Skywalker'ın Yükselişi Anakin Skywalker Jake Lloyd Hayden Christensen Sebastian Shaw, Hayden Christensen Hayden Christensen (seslendirme) Darth Vader James Earl Jones (seslendirme) David Prowse, James Earl Jones (seslendirme) James Earl Jones (seslendirme) Luke Skywalker Aidan Barton Mark Hamill Leia Organa Aidan Barton Carrie Fisher Yoda Frank Oz(Seslendirme) Frank Oz(Seslendirme) Frank Oz(Seslendirme) Palpatine Ian McDiarmid Ian McDiarmid Ian McDiarmid Obi-Wan Kenobi Ewan McGregor Alec Guinness Ewan McGegor (Seslendirme) R2-D2 Kenny Baker Jimmy Vee C-3PO Anthony Daniels Han Solo Harrison Ford Harrison Ford Chewbacca Peter Mayhew Peter Mayhew, Joonas Suotamo Qui-Gon Jinn Liam Neeson Liam Neeson (seslendirme) Liam Neeson (seslendirme) Padmé Amidala Natalie Portman Nute Gunray Silas Carson Yüzbaşı Panaka Hugh Quarshie Sio Bibble Oliver Ford Davies Jar Jar Binks Ahmed Best (seslendirme) Boss Nass Brian Blessed (seslendirme) Sabé Keira Knightley Darth Maul Ray Park,Peter Serafinowicz (seslendirme) Watto Andy Secombe (seslendirme) Sebulba Lewis MacLeod (seslendirme) Shmi Skywalker Pernilla August Jabba the Hutt Larry Ward (seslendirme) Larry Ward (seslendirme) Larry Ward (seslendirme) Bib Fortuna Matthew Wood Şansölye Valorum Terence Stamp Mace Windu Samuel L. Jackson Yüzbaşı Typho Jay Laga'aia Bail Organa Jimmy Smits Zam Wesell Leeanna Walsman Jango Fett Temuera Morrison Dexter Jettster Ronald Falk (seslendirme) Boba Fett Daniel Logan Jeremy Bulloch,Jason Wingreen (seslendirme),Temuera Morrison (seslendirme; 2004 DVD) Owen Lars Joel Edgerton Phil Brown Beru Bonnie Piesse Shelagh Fraser Cliegg Lars Joel Edgerton Kont Dooku Christopher Lee General Grievous Matthew Wood (seslendirme) Grand Moff Tarkin Wayne Pygram Peter Cushing Wedge Antilles Denis Lawson Denis Lawson Amiral Piett Kenneth Colley Lando Calrissian Billy Dee Williams Billy Dee Williams Amiral Ackbar Timothy M. Rose, Erik Bauersfeld (seslendirme) Wicket Warwick Davis Warwick Davis Finn John Boyega Rey Daisy Ridley Kylo Ren Adam Driver Poe Dameron Oscar Isaac Supreme Leader Snoke Andy Serkis General Hux Domhnall Gleeson Lor San Tekka Max von Sydow Captain Phasma Gwendoline Christie Maz Kanata Lupita Nyong'o Amilyn Holdo Laura Dern ' DJ Benicio Del Toro Rose Tico Kelly Marie Tran === Tema === Yıldız Savaşları dünyası, o güne kadar yaratılmış diğer çoğu bilimkurgu filmleri ve fantastik filmlerde kullanılan şık, gösterişli ve fütüristik gelecek kavramının aksine, "kirli" bir portre çizmiştir. Lucas'ın bu vizyonu daha sonra karanlık ve yıpranmış bir uzay gemisinde geçen Yaratık(Alien), post-apokaliptik bir çölde geçen Mad Max 2 ve yıkık dökük ve kaotik bir şehirde geçen Bıçak Sırtı (Blade Runner) filmleriyle popülerlik kazanmıştır. Lucas, filmlerde gerek diyaloglarda, gerek sahne planlarında paralellik öğelerine özellikle dikkat etmiştir. Luke Skywalker ve babası Anakin'in yolculuklarındaki paralellikler buna örnek gösterilebilir. === Teknik bilgi === İlk altı Yıldız Savaşları filmi 2.40:1'lik görüntü oranında çekilmiştir. Orijinal üçlemenin çekimlerinde anamorfik lensler kullanılmıştır. Bölüm IV ve V Panavision ile çekilirken, Bölüm VI'de Joe Dunton Camera (JDC) kullanılmıştır. Bölüm I, Arriflex kameralarda anamorfik Hawk lensiyle, Bölüm II ve III ise Sony'nin CineAlta yüksek çözünürlüklü dijital kamerasıyla çekilmiştir. Yeni Bir Umut'un ses efekteri için George Lucas, Ben Burtt'ü işe almıştır. Burtt'ün başarıları Academy of Motion Picture Arts and Sciences tarafından, o tarihte bu dal için bir ödül kategorisi olmadığından özel başarı ödülüyle ödüllendirilmiştir. Lucasfilm şirketi, Jedi'in Dönüşü filmi için THX ses standardını geliştirmiştir. John Williams altı filmin de müziklerini bestelemiştir. George Lucas, her önemli karakter ve konsept için farklı temalarda besteler olmasını planlamıştır. Williams'ın Star Wars teması modern müzik tarihinin en bilinen bestelerinden biri olmuştur. Orijinal üçlemenin ışın kılıcı koreografisi kılıç ustası Bob Anderson tarafından geliştirilmiştir. Anderson, aktör Mark Hamill'i (Luke Skywalker) eğitmiş ve İmparator ile Jedi'in Dönüşü filmlerinde Darth Vader'in kılıç dövüşü sahnelerinde dublörlük yapmıştır. == Diziler == Dizi Sezonlar Bölümler Orijinal yayın tarihi Kanal Animasyon diziler Klon Savaşları 7 133 3 Ekim 2008 – 4 Mayıs 2020 Cartoon Network / Netflix / Disney+ Asiler 4 75 3 Ekim 2014 – 5 Mart 2018 Disney XD Resistance 2 40 7 Ekim 2018 – 26 Ocak 2020 Disney Channel The Bad Batch 2 27 4 Mayıs 2021 – Disney+ Visions 1 9 22 Eylül 2021 - Tales of the Jedi 1 6 26 Ekim 2022 Canlı çekim diziler The Mandalorian 3 24 12 Kasım 2019 – Disney+ The Book of Boba Fett 1 7 29 Aralık 2021 – Obi-Wan Kenobi 1 6 27 Mayıs 2022 – Andor 1 12 21 Eylül 2022 – == Yıldız Savaşları'nda Zaman == Yıldız Savaşları filmleri "uzun zaman önce çok çok uzak bir galakside" geçiyor olsalar da çizgi romanlar, kitaplar gibi film dışı ürünlerde zaman Yavin Savaşı'na, yani Yıldız Savaşları: Bölüm IV - Yeni Bir Umut'a göre düzenlenir. Örneğin Yıldız Savaşları: Bölüm VI - Jedi'ın Dönüşü 4 ABY (After Battle of Yavin - Yavin Savaşı'ndan Sonra) tarihinde iken Yıldız Savaşları: Bölüm III - Sith'in İntikamı 19 BBY (Before Battle of Yavin - Yavin Savaşı'ndan Önce) tarihindedir. Legends: Yıldız savaşları filmler dışında da Genişletilmiş Evren (Expanded Universe - EU) kategorisi altında da birçok öykü içermektedir. 50.000 BBY'dan şu ana kadar 138 ABY'e kadar ulaşılmış birçok farklı mekân ve hikâye devam etmektedir. Canon: Disney'ın Lucasfilm şirketini satın almasıyla yeniden yapılandırılan ve güncel olan zaman çizelgesidir. 5000 BBY'dan şu ana kadar 35 ABY'e kadar ulaşılmış birçok farklı mekân ve hikâye devam etmektedir. Yıldız Savaşları canon kurgusal evreni çeşitli dönemler içerir, bunlardan üçü film üçlemelerine odaklanmıştır. Diğer dönemler Ocak 2021'de tanımlandı: * Yüksek Cumhuriyet: "High Republic" dönemi, öncül üçlemeden 200 yıl önce geçiyor. The High Republic ve yakında çıkacak olan The Acolyte'da yayınlanan medyayı içerir. * Jedi'ın Düşüşü: Galaktik Cumhuriyet'in, hükümdarı Palpatine - gizli Sith lordu Darth Sidious - tarafından yozlaştırıldığı, Öncül üçlemenin dönemi. Cumhuriyet ile Ayrılıkçı bir konfederasyon arasındaki Klon Savaşları'nı düzenledikten sonra Palpatine Jedi Düzeni'ni yok eder, Cumhuriyeti devirir ve Galaktik İmparatorluğu kurar. Bu dönemde Öncül üçleme filmleri ve Klon Savaşları animasyonu yer alıyor. Bu dönem daha önce Ağustos 2019'da Cumhuriyet Dönemi olarak tanımlanmıştı. * İmparatorluk Hükümdarlığı: İmparatorluğun hükümdarlığını keşfeden öncül üçlemeden sonraki dönem. The Bad Batch animasyonu, Obi-Wan Kenobi dizisi ve Han Solo: Bir Star Wars Hikayesi'ni içerir. * İsyan Dönemi: İmparatorluğun birkaç yıl süren Galaktik bir İç Savaşta Asi İttifakı tarafından savaşıldığı, İmparator'un ölümüyle zirveye ulaştığı ve sonunda İmparatorluğun çöküşüyle sonuçlanan orijinal üçlemenin çağı. Star Wars Asiler animasyonu, Andor dizisi, Rogue One ve orijinal üçleme filmlerini içerir. * Yeni Cumhuriyet: İmparatorluğun düşüşünü izleyen, Yeni Cumhuriyet'in oluşum yıllarında geçen orijinal üçlemeden sonraki dönem. The Mandalorian ve yan dizileri, The Book of Boba Fett, Rangers of the New Republic ve Ahsoka'yı içeriyor. * İlk Düzen'in Yükselişi: İmparatorluğun kalıntılarının İlk Düzen olarak yeniden yapılandığı Ardıl üçlemenin dönemi. Eski İsyanın kahramanları, Yeni Cumhuriyet'in yardımıyla, baskıcı rejime ve yöneticilerine karşı Direnişe liderlik ediyor, gizemli varlık Snoke ve kukla ustası, canlanan Palpatine. Star Wars Resistance animasyonu ve Ardıl üçleme filmlerini içerir. Bu dönem daha önce Ağustos 2019'da Direniş Dönemi olarak tanımlanmıştı. Dönem Film / Dizi Yıl Jedi'ın Düşüşü I: Gizli Tehlike 32 BBY II: Klonların Saldırısı 22 BBY Klon Savaşları 22 BBY–19 BBY III: Sith'in İntikamı 19 BBY İmparatorluk Hükümdarlığı The Bad Batch 19 BBY– Han Solo 13 BBY/10 BBY Obi-Wan Kenobi 9 BBY İsyan Dönemi Asiler 5 BBY–0 BBY Andor 5 BBY - 0 BBY Rogue One 13 BBY/0 BBY IV: Yeni Bir Umut 0 BBY/0 ABY V: İmparator 3 ABY VI: Jedi'ın Dönüşü 4 ABY Yeni Cumhuriyet The Mandalorian c. 9 ABY The Book of Boba Fett Ahsoka İlk Düzen'in Yükselişi Resistance 34 ABY–35 ABY VII: Güç Uyanıyor 34 ABY VIII: Son Jedi IX: Skywalker'ın Yükselişi 35 ABY == İzleme Sırası == Aşağıda fanlar arasındaki en popüler üç izleme sırası verilmiştir. Sadece Canon Live-action film ve diziler sıralanmıştır. Çıkış Sırası Çıktığı Yıl IV Yeni Bir Umut 1977 V İmparator 1980 VI Jedi'ın Dönüşü 1983 I Gizli Tehlike 1999 II Klonların Saldırısı 2002 III Sith'in İntikamı 2005 VII Güç Uyanıyor 2015 Rogue One 2016 VIII Son Jedi 2017 Han Solo 2018 The Mandalorian (Bölümler 1-7) 2019 IX Skywalker'ın Yükselişi The Mandalorian (Bölümler 8-16) 2019-2020 The Book of Boba Fett (Bölümler 1-7) 2021-2022 Obi-Wan Kenobi 2022 Andor (Bölümler 1-12) The Mandalorian (Bölümler 17-) 2023 Kronolojik Sıra Geçtiği Yıl I Gizli Tehlike 32 BBY II Klonların Saldırısı 22 BBY III Sith'in İntikamı 19 BBY Han Solo 13 BBY, 10 BBY Obi-Wan Kenobi 9 BBY Andor (Bölümler 1-12) 5 BBY Rogue One 13 BBY, 0 BBY IV Yeni Bir Umut 0 BBY/0 ABY V İmparator 3 ABY VI Jedi'ın Dönüşü 4 ABY The Mandalorian (Bölümler 1-16) 9 ABY The Book of Boba Fett (Bölümler 1-7) c. 9 ABY VII Güç Uyanıyor 34 ABY VIII Son Jedi IX Skywalker'ın Yükselişi 35 ABY Machete Sırası IV Yeni Bir Umut V İmparator II Klonların Saldırısı III Sith'in İntikamı VI Jedi'ın Dönüşü Jedi'ın Dönüşü sonrası VII Güç Uyanıyor VIII Son Jedi IX Skywalker'ın Yükselişi Diğer her şey (sıralama önemsiz) Rogue One I Gizli Tehlike Han Solo The Mandalorian (Chapters 1-16) The Book of Boba Fett (Chapters 1-7) Obi-Wan Kenobi == Hasılat == Film Çıkış tarihi Bütçe (Tahmini) Hasılat Hasılat sıralaması ABD ABD dışı Uluslararası Enflasyona göre ayarlanmış (Amerikan Doları) ABD Uluslararası Yıldız Savaşları: Bölüm IV - Yeni Bir Umut 25 Mayıs 1977 11.000.000 $ 460.998.007 $ 314.400.000 $ 775.398.007 $ 1.416.050.800 $ 4. 30. Yıldız Savaşları: Bölüm V - İmparator 21 Mayıs 1980 18.000.000 $ 290.475.067 $ 247.900.000 $ 538.375.067 $ 780.536.100 $ 38. 62. Yıldız Savaşları: Bölüm VI - Jedi'ın Dönüşü 25 Mayıs 1983 32.500.000 $ 309.306.177 $ 165.800.000 $ 475.106.177 $ 747.772.300 $ 29. 80. Yıldız Savaşları: Güç Uyanıyor 2015 Orijinal Yıldız Savaşları üçlemesi Toplamı 61.500.000 $ 1.060.779.251 $ 728.100.000 $ 1.788.879.251 $ 2.944.359.200 $ Yıldız Savaşları: Bölüm I - Gizli Tehlike 19 Mayıs 1999 115.000.000 $ 431.088.301 $ 493.229.257 $ 924.317.558 $ 674.365.200 $ 7. 11. Yıldız Savaşları: Bölüm II - Klonların Saldırısı 16 Mayıs 2002 115.000.000 $ 310.676.740 $ 338.721.588 $ 649.398.328 $ 425.074.300 $ 27. 42. Yıldız Savaşları: Bölüm III - Sith'in İntikamı 19 Mayıs 2005 113.000.000 $ 380.270.577 $ 468.728.238 $ 848.998.815 $ 471.630.400 $ 11. 20. Öncül Yıldız Savaşları üçlemesi Toplamı 343.000.000 $ 1.122.035.618 $ 1.300.679.083 $ 2.422.714.701 $ 1.571.069.900 $ Star Wars: Klon Savaşları 15 Ağustos 2008 8.500.000 $ 35.161.554 $ 33.121.290 $ 68.282.844 $ 35.020.908 $ 1557. — Yıldız Savaşları Genel Toplam 430.000.000 $ 2.217.976.423 $ 2.061.900.373 $ 4.279.876.796 $ 4.384.857.465 $ == Akademi Ödülleri == Altı film toplamda 25 Akademi Ödülüne aday olmuş, 10'unu kazanmıştır. Bunlardan üçü Özel Başarı Ödülüdür. Ödül Kazanılan Ödüller IV: Yeni Bir Umut V: İmparator VI: Jedi'ın Dönüşü I: Gizli Tehlike II: Klonların Saldırısı III: Sith'in İntikamı Yardımcı Erkek Oyuncu Aday (Alec Guinness) Sanat Yönetmenliği Kazandı Aday Aday Kostüm Tasarımı Kazandı Yönetmen Aday (George Lucas) Kurgu Kazandı Makyaj Aday Müzik (Orijinal Şarkı) Kazandı Aday Aday Sinematografi Aday Özgün Senaryo Aday Ses Kurgusu Aday Aday Ses Miksajı Kazandı Kazandı Aday Aday Görsel Efekt Kazandı Aday Aday Özel Başarı Ödülü Kazandı (Uzaylı, Yaratık ve Robot Sesleri) Kazandı (Görsel Efekt) Kazandı (Görsel Efekt) == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Star Wars resmi sitesi * Star Wars TURK * The Force * Wookieepedia * Yıldız Savaşları.com *StarWars.com | Home Kategori:Robot filmleri Kategori:Uzay macerası filmleri Kategori:Amerika Birleşik Devletleri epik filmleri Kategori:Televizyona uyarlanmış filmler
== Olaylar == * 1 Nisan - Samuel Morey içten yanmalı motorun patentini aldı. * 21 Haziran - Yeniçeri ocağı kaldırıldı. * Krom (Cr) elementi keşfedildi. * 27 Eylül - Stockton'dan Darlington'a giden dünyanın ilk Demiryolu yolcu hattı açıldı. == Doğumlar == * 18 Şubat - Julius Thomsen, Danimarkalı kimyager (ö. 1909) * 24 Kasım - Carlo Collodi, İtalyan gazeteci ve yazar (ö. 1890) == Ölümler == * Mustafa Rakım, Türk hattat (d. 1757)
Google (), internet araması, çevrimiçi bilgi dağıtımı, reklam teknolojileri ve arama motorları için yatırımlar yapan çok uluslu Amerikan anonim şirketi. İnternet tabanlı hizmet ve ürünler geliştirir, ek olarak bunlara ev sahipliği yapar.Bakınız: Google ürünleri listesi. Kârının büyük kısmını eski adı AdWords olan Google Ads programı aracılığıyla reklamlardan elde etmektedir. Şirket, Larry Page ve Sergey Brin tarafından, Stanford Üniversitesi'nde doktora öğrencisi oldukları sırada kurulmuştur. İkili, sık sık "Google Guys" olarak anılmaktadır. Google, ilk olarak, 4 Eylül 1998 tarihinde özel bir şirket olarak kuruldu ve 19 Ağustos 2004 tarihinde halka arz edildi. Halka arzın gerçekleştiği dönemde, Larry Page, Sergey Brin ve Eric Schmidt, takip eden yirmi yıl boyunca, yani 2024 yılına kadar Google'da birlikte çalışmak üzere anlaştılar. Kuruluşundan bu yana misyonu "dünyadaki bilgiyi organize etmek ve bunu evrensel olarak erişilebilir ve kullanılabilir hale getirmektir. Gayri resmî sloganı ise, Google mühendisi Amit Patel tarafından bulunan ve Paul Buchheit tarafından desteklenen "Don't be evil" (Kötü olma) dır. 2006 yılında, hâlen şirket merkezi konumunda olan Mountain View, Kaliforniya'ya taşınmıştır. Google'ın dünya çapında veri merkezlerinde bir milyondan fazla sunucuda çalıştığı, bir milyardan fazla arama isteğini işlediği ve kullanıcıları tarafından oluşturulan verinin gün başına yirmi dört petabayt olduğu tahmin edilmektedir. Kuruluşundan bugüne dek gerçekleşen büyüme hızı, şirketin temel web arama motorunun ötesinde ürünler, satın almalar ve ortaklıklar zincirinin meydana gelmesini sağladı. Şirket, Orkut, Google Buzz ve Google+ gibi sosyal ağ araçları ile elektronik posta hizmeti Gmail servisi gibi çevrimiçi verimlilik yazılımları sunmakta, ek olarak, web tarayıcısı Google Chrome, fotoğraf görüntüleme ve düzenleme yazılımı Picasa ve anlık mesajlaşma Google Talk gibi uygulamalarla masaüstüne kadar uzanmaktadır. Bunlar dışında, Android mobil işletim sistemi gelişimine öncülük yapmıştır. Cr-48 ana işletim sistemi olarak da bilinen yeni Google Chrome OS, 15 Haziran 2011 tarihinden beri, Samsung Series 5 ve Acer AC700 gibi ticari Chromebook'larda kullanılmaktadır. Alexa, internette en çok ziyaret edilen web sitesi olarak ABD odaklı "google.com"'u listelemektedir, YouTube, Blogger, Orkut gibi Google'a ait diğer siteler ve çok sayıda uluslararası Google sitesi (google.co.in, google.co.uk vb.) ise en çok ziyaret edilen siteler arasında ilk yüz içinde yer almaktadır. Ek olarak şirket, BrandZ marka değeri veritabanı listesinde ikinci sırada yer almaktadır. Buna karşın Google, gizlilik, telif hakkı ve sansür gibi konularda eleştiriler almaktadır. == Tarihçe == Google'ın kuruluş süreci 1996 Ocak ayında Kaliforniya'daki Stanford Üniversitesi'nde doktora öğrencileri olan Larry Page ve Sergey Brin'in araştırma projesiyle başladı. Geleneksel arama motorlarıyla yapılan aramalarda, sonuçlar; aranan terimlerin sayfada kaç kez görüldüğü mantığıyla sıralanıyordu ancak Google siteler arası ilişkilerin analizi konusunda çok daha elverişli iki sistem kuramı ortaya koydu. Bu yeni teknolojiye PageRank adı veriliyordu, bu sisteme göre sayfa dizinlerinin orijinal site ile olan bağlantı dönüşümleri belirlenerek; siteler, gösterilen ilgiye göre sıralanıyordu. Küçük bir arama motoru olan ve Robin Li tarafından IDD Bilişim Hizmetleri adına geliştirilen "RankDex", zaten 1996'dan beri site puanlaması ve sayfa sıralaması için benzer bir strateji kullanmaktaydı. RankDex, patentliydi ve Li'nin Çin'de kurulmuş olduğu Baidu adını taşıyan arama motoru bu sistemle çalışıyordu. Page ve Brin yeni oluşturdukları arama motoruna ilk olarak "BackRub" ismini koymuştu, çünkü siteler için geri bağlantıların kontrol edilmesinin önemini tahmin edebiliyorlardı. Ancak daha sonra, "googol" sözcüğü üzerinde orijinal bir imla değişikliği yapılarak, bu arama motoru Google olarak adlandırıldı, Google arama motoruyla insanlara büyük bir bilgi kaynağının sunulduğunu belirtmek için bu isim konulmuştu, çünkü googol on üzeri yüz rakamını ifade ediyordu. Başlangıçta Google; Stanford Üniversitesi'nin alt-alan adı olarak google.stanford.edu alan adını kullandı. Bugün kullandığı alan adını 15 Eylül 1997'de etkinleştirdi ve 4 Eylül 1998'de Google şirketi resmen kuruldu. Şirket merkezi arkadaşları Susan Wojcicki'nin Menlo Park, Kaliforniya'da bulunan garajı olarak belirlendi. Stanford Üniversitesi'nde doktora yapan bir öğrenci olan Craig Silverstein, ilk çalışan olarak işe alındı. Bir yıl önceki rakam olan 931 milyon tekil ziyaretçi sayısındaki yüzde 8,4'lük bir artışla, 2001 Mayıs ayında; Google'nin tekil ziyaretçi sayısı ilk kez 1 milyarı buldu. === Finansman ve ilk halka arz === küçükresim|Google sunucularındaki ilk yenileme ucuz maliyetli donanımlarla yapılmıştır.|alt=Google'nin ilk sunucularındaki açık devre kartları ve kablolama sistemlerinin görünümü. Google'a 100,000 $'lık ilk finansman desteğini daha önce Google'ın da dahil olduğu bir şirket olan Sun Microsystems'in kurulum ortaklarından Andy Bechtolsheim vermiştir. 1999'un başlarında, hâlâ doktora öğrencileri olan Brin ve Page, akademik araştırmalar için bir arama motoru geliştirmenin ilgi çekici bir düşünce olduğuna karar vererek, Excite'yi satın almak için CEO George Bell'e 1 milyon $ önerdiler. Ancak Bell bu teklifi kabul etmese de, Excite yatırımcılarından Vinod Khosla bu kararı eleştirerek, Brin ve Page ile 750,000 $ civarında bir tutarda müzakerelere başladı. Google; 7 Haziran 1999'da Kleiner Perkins Caufield & Byers ve Sequoia Capital gibi büyük yatırım şirketlerinin açtığı krediler de dahil olmak üzere, 25 milyon $'lık bir fon kullanacağını açıkladı. Google'nin ilk halka arzı ana finansal sisteme geçişinden yaklaşık beş yıl sonra, 19 Ağustos, 2004'te gerçekleşti. Şirket bu arz sonucunda yatırımcılarla, hisse başına 85 $'dan 19,605,052 hissesini paylaştı. Hisseler Morgan Stanley ve Credit Suisse tarafından oluşturulan benzersiz çevrimiçi açık arttırma sistemi sayesinde, hissedârlara ulaştırıldı. Piyasa değeri 23 milyar $'ı aşkın bir şirket olan Google bu halka arz sonrasında, 1,67 milyon $'lık hisse senedi satışı yaptı. Paylaşılan 271 milyonluk hissenin büyük bölümünün Google'nin denetim alanında kalması sonrasında, birçok Google çalışanı hisseler sayesinde milyoner oldu. Yahoo!'nun sahip olduğu 8,4 milyonluk Google hissesi, Google'ın rakibi Yahoo!'nun bu halka arzdan kârlı çıkmasını sağladı. Bazı insanlar Google'nin halka arzının şirket kültüründe kaçınılmaz değişiklikler oluşturacağını tahmin ediyordu. Dayanak olarak, hissedârların şirket üzerindeki baskısı sonucunda, şirket çalışanlarının olumsuz etkileneceği; bunun yanında şirket yönetiminde olan kişilerin hisse senetleri sayesinde milyoner olabileceği gerçeği gösteriliyordu. Şirket kurucu ortakları Sergey Brin ve Larry Page yatırımcıların taşıdığı bu endişelere yanıt vererek; halka arzdan sonra şirket kültürünün değişmeyeceğini savundu ve bu yönde bir rapor hazırlattı. Ancak 2005'te; The New York Times gazetesindeki makaleler de dahil olmak üzere birçok kaynakta Google'nin yeni yapısı sorgulandı ve kurum felsefesindeki masumiyetin ve kurumsallaşma karşıtı tavrın kaybedildiği savunuldu. Bunun üzerine Google, benzersiz kurum kültürünü devam ettirebilmek için bir kurumsal kültür şefi ve bir insan kaynakları yöneticisini göreve getirdi. Şeffaf bir örgütlenme (organizasyon) için işbirliği ortamının kaçınılmaz olduğundan hareketle, kurumsal kültür şefinin görevlendirilmesinin altında yatan amaç, kurumun kuruluşundan itibaren kazanılan temel değerlerinin ve kurumsal kültürün gerektirdiği çalışma ahlakının korunmasını içeriyordu. Google bu dönemde, eski çalışanlarının cinsiyetçilik ve yaş ayrımcılığı yaptığı ithamlarıyla karşı karşıya kaldı. Öncelikle güçlü bir satış potansiyeli ve çevrimiçi pazarlamayla birlikte tanıtım konularındaki kazanç sayesinde, Google; halka arz sonrasında hisse senedi performansında başarılı bir ivme yakalayarak; 31 Ocak 2007'de ilk kez borsa işlemlerinde (hisse değeri) 700 $ düzeyine ulaştı. Google'nin hisse senetlerinin değer kazanmasındaki temel unsur, büyük yatırım şirketlerinin ve finansman şirketlerinin aksine; genel itibarıyla bireysel yatırımcılar oldu. Şirket bugün itibarıyla GOOG menkul değer sembolü altında NASDAQ borsasında, GGQ1 imiyle de Frankfurt Menkul Kıymetler Borsası'nda işlem görmektedir. === Büyüme === Şirket merkez ofisini Mart 1999'da önde gelen Silikon Vadisi teknoloji şirketlerinin de yer aldığı Palo Alto, Kaliforniya'ya taşımıştır. Ertesi yıl, Page ve Brin'in reklam destekli arama motoru oluşturma düşüncesine karşı çıkmasına karşın, anahtar sözcüklere dayalı reklam satışına başlamıştır. Sayfa tasarımını yalın tutmak ve hızlı erişimi sağlamak amacıyla reklamların düz metin biçiminde olmasına özen gösterilmiştir. Anahtar sözcükler (tıklama başına 5 centten başlayan) tutar teklifleri ve tıklama sayısı dikkate alınarak hesaplanıyordu. Bu satış modeli ilk kez, Idealab'den ayrıldıktan sonra Bill Gross tarafından kurulan Goto.com şirketinde uygulanmıştı. Bu şirket, adını Overture Services olarak değiştirdikten sonra Google'a kendi tıklama başına ödeme patentlerini ihlal ettiği gerekçesiyle bir dizi dava açmıştır. Daha sonra Yahoo! tarafından satın alınan ve Yahoo! Search Marketing adını alan Overture Services'ın açtığı bu davalar Google'ın şirket hisselerinin bir bölümünü Yahoo!'ya devretmesiyle çözüme kavuşturulmuştur. Google bu sırada kendi geliştirdiği PageRank sisteminin patentini almıştır. Resmî olarak Stanford Üniversitesi'ne kayıtlı görünen patentte Lawrence Page'in adı mucit olarak geçmektedir. 2003 yılında şirket 1600 Amphitheatre Parkway, Mountain View, Kaliforniya'daki bugünkü ofisini Silicon Graphics'ten kiralamıştır. Bu ofis, 1'in sonuna googol tane sıfır eklenmesiyle oluşan googolplex sözcüğünden esinlenerek oluşturulmuş olan Googleplex adıyla anılmaktadır. Google üç yıl sonra SGI'a ait bu yeri 319 milyon dolar karşılığında satın almıştır. Bu sırada, "Google" terimi günlük yaşamda kendine yer bulmuş, "google" eylemi Merriam Webster Collegiate Dictionary ve Oxford English Dictionary'ye girmiştir. Sözcüğün anlamı "Google arama motorunu kullanarak İnternet üzerinde bilgi aramaktır." === Satın almalar ve ortaklıklar === Google, 2001 yılından bu yana ağırlıklı olarak küçük girişim sermayeli şirketlere odaklanarak, birçok şirket satın aldı. 2004'te aldığı bu tip bir firma Keyhole, Inc'dır. Bu firma Earth Viewer adında bir ürün geliştirmişti ve bu ürünle kullanıcıya dünyanın 3 boyutlu görüntüsünü sunuluyordu. Google hizmeti 2005 yılında Google Earth olarak adlandırdı. 2 yıl sonra çevrimiçi video sitesi YouTube'u 1,65 milyar $ (hisse senedi) karşılığı satın aldı. 13 Nisan 2007'de ise DoubleClick'i 3,1 milyar $'a satınalarak web yayımcıları ve reklam ajansları ile DoubleClick arasındaki ilişkiye sahip oldu. Aynı yıl GrandCentral'i 50 milyon $'a satınaldı ve bu site daha sonra Google Voice adını aldı. 5 Ağustos 2009'da ilk halka açık şirketini, video yazılımı üreten On2 Technologies'i 106,5 milyon $'a satınaldı. Google ayrıca bir sosyal ağ arama motoru olan Aardvark'ı da 50 milyon $'a alıp kendi dahili bloglarında "Nereye kadar götürebileceğimizi görebilmek için işbirliğine sabırsızlanıyoruz" (we're looking forward to collaborating to see where we can take it.) yazmıştı. Nisan 2010'da ise donanım firması, Agnilux'u satınaldığını duyurdu. Satınaldığı firmalara ek olarak, araştırmadan reklama kadar her konuda diğer organizasyonlarla işbirliğine de girdi. 2005'te NASA Ames Research Center ile 93.000 m² ofis inşası için ortaklık yaptı. Ofisler, yüksek boyutlu bilgi yönetimi, nanoteknoloji, dağıtık hesaplama ve uzay sanayi girişimcileri için kullanılacaktı. Ekim 2005'te Sun Microsystems ile birbirlerinin teknolojilerini paylaşmak ve dağıtımda yardımcı olmak amacıyla işbirliğine gittiler. Şirket, Time Warner'ın AOL'u ile birbirlerinin video arama hizmetlerini geliştirmek için işbirliği yaptı. Yine 2005'te içlerinde Microsoft, Nokia ve Ericsson'un da bulunduğu pek çok firma ile mobil araçlarda kullanılmak üzere yeni .mobi üst seviye alan adı finansmanı için işbirliğine gitti. Google böylece "Adsense for Mobile"ı kullanıma alacak ve gelişmekte olan mobil reklam pazarında avantaj elde edecekti. Reklamda daha geniş kitlelere erişebilmek için, News Corporation'a ait Fox Interactive Media ile MySpace sosyal ağında arama ve reklam sağlama üzerine 900 milyon $'lık anlaşma yaptılar. Google, 2006 Ekiminde duyurduğu YouTube alımının işlemlerini 13 Kasım 2006'da tamamladı. YouTube’un işletim masrafları hakkında detay yayınlamadı ve 2007'de Youtube’un maddi gelirini bilançosuna eklemedi. 2008 Haziran'ında Forbes'ta yayınlanan bir makalede, Quentin Hardy ve Evan Hessel YouTube’un 2008 yılında getireceği kârı, reklam satışlarında bir gelişme olmayacağı tahmini ile birlikte 200 milyon $ olarak öngördü. 2007'de Google NORAD Tracks Santa'yla yılbaşında Noel babanın gelişini takip eden hizmete sponsorluğa başladı. Google Earth'de 3 boyutlu track Santa ilk kez uygulanmaya başlandı ve eski sponsor AOL kalktı. Google'ın YouTube'u NORAD Tracks Santa'ya kendi kanalını verdi. 2008'de Google, GeoEye ile Google Earth'e yüksek çözünürlüklü (0.41 m monochrome, 1.65 m renkli) görüntü aktaracak uydu yollamak üzere işbirliğine girdi. Uydu Vandenberg Hava Kuvvetleri Üssü'nden 6 Eylül 2008'de fırlatıldı. Google son işbirliğini de aynı yıl duyurdu ve Life dergisinin fotoğraf arşivine ev sahipliği yapmaya başladı. Bu arşivdeki bazı fotoğraflar dergide daha evvel yayınlanmış değildi. Fotoğraflar filigranlandı ve kamu malı statüsüne bakılmadan telif hakları bildirimi üzerlerine işlendi. 2010 yılında, Google Enerji yenilenebilir enerji alanındaki ilk yatırımını, Kuzey Dakota'da 38 milyon $'a aldığı iki adet rüzgâr çiftliği ile yaptı. Şirket iki çiftlikten toplam 169,5 megawatt güç yani 55.000 eve yetecek enerjiyi üreteceğini açıkladı. NextEra Enerji Kaynakları tarafından geliştirilen çiftlikler bölgede fosil yakıt kullanımını azaltacak ve kar sağlayacaktı. NextEra Enerji Kaynakları projedeki %20 hisseyi Google Enerjiye satarak, projenin geliştirilmesi için fon sağlamış oldu. Yine 2010 yılında Google, web tabanlı telekonferans ve diğer ilişkili hizmetleri sağlayan Norveç menşeli firma olan Global IP Solutions'ı satın aldı. Bu edinim ile Google ürünlerine telefon tipi hizmetleri de ekleyebildi. Ardından, 27 Mayıs 2010'da mobil reklam ağı AdMob'un satınalımını tamamladığını açıkladı. Federal Ticaret Komisyonu bu satınalmaya ilişkin açtığı soruşturmayı kapmasının üzerinden birkaç gün geçtikten sonra Google bu firmayı belirsiz bir fiyata satın almıştır. Temmuz 2010'da Google Iowa rüzgâr çiftliği ile 114 megawatt enerji alımı için 20 yıl süreli anlaşma imzaladı. 4 Nisan 2011'de, The Globe and Mail 6.000 adet Nortel Networks patenti için Google'ın 900 milyon $ teklif ettiğini duyurdu. 15 Ağustos 2011'de ise Google Motorola Mobility'i ABD ve Avrupa'da mevcut yasa uygulayıcı ve kurulların karşı görüş bildirmelerine rağmen 12,5 milyar $'a satın alacağını açıkladı. Google blog'daki bir yazıda İcra başkanı ve kurucu ortak Larry Page bu satınalımın Google'ın patent portföyünü güçlendirmek amaçlı stratejik bir satınalım olduğunu dile getirdi. Şirketin Android işletim sistemi, özellikle Apple ve Microsoft Android'e uygun telefon üreticileri HTC, Samsung ve Motorola ile davalık olmuşken bu satınalma ile elde ettiği, Motorola'ya ait mobil aletlere ve kablosuz teknolojilere ilişkin yüklüce patent portföyü Google'a, diğer firmalarla (özellikle Apple ve Microsoft) devam eden patent anlaşmazlıklarında yardımcı olacaktı, Android işletim sistemini de serbestçe sunmaya devam edecekti. 2014'te Google, yeni kurulan video ve özel efekt şirketi Zync Inc.’yi satın aldığını açıkladı. Zync, “Star Trek Into Darkness” ve “Looper” adlı filmlerde de kullanılan video ve özel efekt özellikleri hizmetini sunan bir şirket. Google, Zync’i kendi bulut platformuna alacağını bildirdi. Ağustos 2015'te Larry Page'in yaptığı açıklamaya göre artık Google ve satın aldığı kuruluşlar Alphabet adlı holdinge bağlanmış ve holdingin CEO'su Larry Page Yönetim kurulu başkanı ise Sergey Brin olmuştur. Ayrıca Larry Page'den boşalan Google'ın CEO makamına Sundar Pichai getirilmiştir. == Ürünler ve hizmetler == === Reklam === Google gelirlerinin yüzde doksan dokuzuna yakınını kurumsal reklam programlarından elde etmektedir.Google Annual Report, Şub. 15, 2008 Şirket, 2006 mali yılı için toplam reklam gelirini 10.492 milyar dolar olarak açıklarken, lisanslama ve diğer girdilerden sağladığı gelirin yalnızca 112 milyon dolar olduğunu belirtmiştir. Bu doğrultuda, çevrimiçi reklam pazarında büyük komisyon ücretleri elde edebilmek için çeşitli yenilikleri yaşama geçirmiştir. Teknolojik olarak DoubleClick'ten yararlanan şirket, kullanıcıların ilgi alanlarına göre hedef reklamları belirleyerek; kullanıcıların amacına uygun içerikleri, onlarla buluşturmuştur. Google’ın diğer ürünlerinden, Google Analytics site içi bağlantılardaki tıklanma sayısının incelenmesi gibi yöntemlerle; internet sitesi sahiplerinin sitelerine giriş yapan insanların nereden ve nasıl giriş yaptığını takip edebilmesini sağlamaktadır. İki yönlü bir program olan Google reklamlarda üç yönlü websiteleri yer alabilmektedir. Bir diğer ürün olan Google AdWords ile; Google içerik ağlarında, tıklama başına ödeme veya görüntüleme başına ödeme gibi seçeneklerle; reklamcıların kendi reklamlarını yayınlayabilmesine imkân tanınmaktadır. Kardeş hizmet Google AdSense ise, site sahiplerinin kendi sitelerinde bu reklamları yayınlayabilmesini ve yayınlanan reklamlardan tıklama başına para kazanmalarını sağlamaktadır. Programın eksikliklerinden ve eleştirilen yönlerinden biri, Google'ın tıklama sahtekarlığı konusunda yetersiz kalışıdır, insanlar veya otomatik kodlar aracılığıyla ürünle ilgilenmeden yapılan "tıklamalar", reklam veren kişilerin hizmet karşılığı olmadan Google'a para ödemesine neden olmaktadır. Reklam endüstrisinin 2006 raporlarına göre; çevrimiçi reklamlara yapılan tıklamaların %14 ila %20'lik kısmının sahte ya da geçersiz tıklama olduğu açıklanmıştır.Mills, Elinor. "Google to offer advertisers click fraud stats ." c net . 25 Temmuz, 2006. 29 Temmuz, 2006 tarihinde erşilmiştir. Ayrıca, diğer bir tartışma kullanıcıların belirli bir web sitesi içerisinde aradıklarını bulmalarını sağlayan, ikincil bir arama kutusu sistemi olan "arama içinde arama" uygulaması üzerinde yaşanmıştır. Yakın bağlantıları olan bir özel şirket için arama içinde arama özelliği kullanılırken, bu şirket kullanıcıları çekebilecek özgün bir arama sistemi beklentisinde olmasına rağmen; yapılan aramanın sonuçlarında çoğunlukla rekabet içinde olunan şirketler de yer almaktadır. Google reklam sisteminin karşılaştığı diğer bir eleştiri de; reklamın Sanal Binyıl Telif Hakkı Sözleşmesi'ne uygunluğu konusunda bir şüphe dahi olsa reklamcının sansürlenmesidir. Örneğin 2003 Şubat'ında, Google; kâr amacı gütmeyen ve büyük bir kruz gemisinin atık su arıtma uygulamalarını protesto eden bir örgütlenme olan Oceana'nın reklamlarının gösterimini durdurmuştur. Google buna gerekçe olarak kendi yayın politikası olan: ‘’"Google bir görüşün, kişinin ya da organizasyonun karşı savunuculuğunu yapan hiçbir reklamı yayınlamayı kabul etmez."’’ prensibini göstermiştir. Ancak daha sonra bu politika değiştirilmiştir. 2008 Haziran ayında Google ve Yahoo! bir reklam anlaşması yapmış, bu anlaşma uyarınca Yahoo! kendi ağ sayfalarında Google reklamlarının gösterilmesine izin vermiştir. Ancak iki şirket arasındaki bu anlaşma Birleşik Devletler Adalet Bakanlığı tarafından güven vermeyen bir eylem olarak görülmüş ve bu nedenle hiçbir zaman hayata geçirilememiştir. Sonuç olarak Google, Kasım 2008'de anlaşmayı feshettiğini açıklamıştır. Google kendi ürün tanıtımlarında kullanılmak üzere Demo Slam adlı bir site açarak; geliştirdiği ürünlerin teknoloji sunumunu yapmayı amaçlamıştır. Sitede her hafta iki takım; Google teknolojisinin yeni bağlamlarını ortaya koyabilmek için yarışmaktadır. Arama Motorları Dergisi'nde Demo Slam'den şöyle bahsedilmiştir: "Yaratıcı ve teknoloji meraklısı insanların, orada kendi videolarını oluşturup, dünya insanlarının en yeni ve muhteşem teknolojileri anlamlandırabilmesine yardımcı olabilecekleri bir yer." === Arama motoru === küçükresim|sol|2011'de, Google; daha parlak yeni bir logo ve siyah bir gezinti çubuğuyla anasayfasını yeniledi.|alt=Google'nin 2010'daki anasayfası. Google Arama, bir arama motoru uygulaması olup, şirketin en popüler uygulamasıdır. Kasım 2009'da comScore’un yayımladığı bir pazar araştırmasına göre, Google ABD'deki arama motoru sektörünün en çok kullanılan uygulaması olup, pazar payının %65,6'sını elinde tutmaktadır. Google milyarlarca ağ sayfası (web) dizinine sahiptir, böylece kullanıcılar anahtar kelimeler ve uygulamaların kullanımı yoluyla arzu ettikleri bilgilere ulaşmak için arama yapabilmektedir. Google popülerliğine karşın, birçok kurumun eleştirisine de maruz kalmıştır. 2003'te The New York Times Google'nin dizinleme hizmeti hakkında şikayette bulunmuş, Google'ın önbellek uygulamalarının korunan içeriklerin telif haklarını ihlal ettiğini iddia etmiştir. Ancak, bu durum üzerine Birleşik Devletler Nevada Bölge Mahkemesi'nde görülen Field v. Google ve Parker v. Google davaları Google'nin lehine sonuçlanmıştır. Ayrıca 2600: The Hacker Quarterly, yeni hızlı arama özelliklerinin aranmasına izin vermeyeceği sözcüklerin devasa bir listesini yayımlamıştır. Google İzleme Örgütü, Google'nin sayfa derecelendirme algoritmasını eleştirerek; Google'nin yerleşik siteleri yeni sitelere karşı kayırdığını iddia etmiş, şirketin CIA ve NSA ile ilişkili olduğunu savunmuştur. Tüm bu eleştirilere rağmen; ana arama motorunun yanında; Google'nin görsel arama motoru, Google Haberler, Google Haritalar da dahil olmak üzere birçok hizmeti geniş bir yaygınlık kazanmıştır. 2006'nın ilk yarısında, şirket; Google Video uygulamasıyla kullanıcıların internet üzerinden yükleme, arama ve video izleme gibi işlemleri gerçekleştirebilmesini sağlayan sistemi başlatmıştır.Tyler, Nathan. "Google to Launch Video Marketplace ." Google. 6 Ocak, 2006. 23 Şubat, 2007 tarihinde erişilmiştir. Ancak 2009'da, bu sistemi video aramaları konusunda geliştirmek amacıyla, sisteme video yüklenebilme özelliğini kaldırmıştır. Masaüstüne hitap eden ve bilgisayar içi yerel konumlarda arama yapabilmeyi sağlayan Google Masaüstü ve son olarak Birleşik Devletler Patent ve Ticari Marka Bürosu'yla yapılan işbirliği neticesinde oluşturulmuş ve kullanıcılara; Birleşik Devletlerdeki marka ve patent bilgilerine ücretsiz erişim imkânı sağlayan Google Patents’i geliştirmiştir. Google sunucularında barındırılan tartışmalı arama hizmetlerinden biri de Google Kitaplar'dır. Şirket kitapları tarayarak, bu yazılı ürünlere sınırlı ve tam önizleme olmak üzere iki biçiminde erişim sağlamıştır. Bu yeni hizmet nedeniyle, 8.000 civarında Amerikalı yazarı temsil eden bir grup olan Yazarlar Birliği 2005'te Google aleyhine New York Şehri Federal Mahkemesi'nde bir dizi dava açmıştır. Google bu iddiaları; bu hizmet çerçevesinde mevcut ve tarihsel tüm telif hakkı uygulamalarına riayet edildiği yönündeki savunmasıyla yanıtlamıştır. Google; Birleşik Krallık, ABD, Kanada ve Avustralya kaynaklarından elde ettiği eserleri sınırlı tarama çerçevesinde hizmete sunma vaadiyle 2009'da bu sorunun çözümüne ulaşmıştır. Bununla birlikte, 2009 sonlarına doğru Fransız yayınevi Éditions du Seuil tarafından basılan La Martinière'nin eserleri Paris Aslî Hukuk Mahkemesinde açılan dava sonucunda; Google veri tabanından çıkarılmıştır. Google, Amazon.com'a rakip olarak, yeni kitapların sanal sürümlerini satışa sunmayı planlamaktadır. 21 Temmuz 2010'da çıkan Bing'e karşılık olarak; Google görsel aramalardaki küçük görsellerin gruplandırma sistemini daha gelişkin ayrıntılarla güncellemiştir. Ağ sayfası aramalarında, 23 Temmuz 2010 itibarıyla hâlâ sayfa formatı başına grup görüntü sistemi kullanılsa da, belirli İngilizce sözlük terimleri için bağlantılı sonuçlar web aramalarının üzerinde görülmektedir. Google'nin algoritması Mart 2011'de yenilenmiş; bu yeni sistemde yüksek kaliteli içeriklere ağırlık verilmiş, ve imkân dahilinde n-gram değeriyle, değersizleşmiş içeriğin silinmesi hedeflenmiştir. === Verimlilik araçları === Google kuruluşundan itibaren, standart ağ arama sistemlerinin yanında bir dizi verimlilik araçları da yayınlamıştır. Google'nin sağladığı ücretsiz bir çevrimiçi posta uygulaması olan Gmail’in yalnız davet ile üye kabul eden beta sürümü 1 Nisan 2004'te başlatılmış, uygulama 7 Şubat 2007'de genel kullanıma açılmıştır. Servis, 7 Temmuz 2009'da beta sürümünden yükseltilmiş ve aylık 146 milyon kullanıcıya ulaşmıştır. Gmail, bir gigabaytlık saklama alanına ve internet forumlarına benzer bir biçimde aynı konuşmaya ait postaları tek bir mesaj sekmesinde koruma özelliğine sahip olan ilk e-posta hizmeti olmuştur. Bu servis güncel olarak 7400 MB ücretsiz saklama alanı sunmaktadır; buna ek olarak 20 GB ila 16 TB arasında bir saklama alanına Gigabayt başına 0,25 dolar ödenerek sahip olunabilmektedir. Gmail uygulaması program geliştiricileri tarafından; tarayıcıyı yinelemeksizin etkileşimli olarak sayfanın yenilenmesine izin veren AJAX uygulamasının öncüsü olarak kabul edilmektedir. Uygulamaya yapılan en büyük eleştiri, bu uygulamanın diğer çevrimiçi uygulamalarla bağlantısından dolayı mevcut verilerin deşifre edilebilme potansiyelidir. Steve Ballmer (Microsoft'un CEO'su),Microsoft's Ballmer: Google Reads Your Mail ChannelWeb, Ekim 2007 Liz Figueroa,Google's Gmail could be blocked BBC News, Nisan 2004 Mark Rasch, ve Google İzleme Örgütü editörüGmail is too creepy Google-Watch mevcut e-posta iletisi içeriklerinin adil kullanım gereklerinin ötesinde işlev gördüğüne inandıklarını söylemişlerdir ancak Google gönderilen e-postanın gönderen ve alan haricinde hiç kimse tarafından okunmadığını, reklamların yalnızca ilgiyi arttırmak için kullanıldığını iddia etmiştir. Diğer bir verimlilik paketi olan Google Docs, belgelerin çevrimiçi alanda oluşturulması, düzenlenmesi ve paylaşılmasını içermektedir ve Microsoft Word'a benzemektedir. Servisin özgün adı Writely'dir, 9 Mart 2006'da piyasaya sürüldüğünde yalnız davet yoluyla hesap edinilmesine izin verilmiştir. 6 Haziran'dan sonra Google deneysel bir tablo düzenleme programı oluşturmuştur, bu programın 10 Ekim'de Google Docs ile entegre olarak kullanılması planlanmıştır. Google'nin sunum hazırlamak için geliştirdiği program 17 Eylül 2007'de, Gmail tam sürüme yükselmeden ve diğer üç hizmet başlamadan önce hayata geçirilmiştir. Google Takvim ve diğer Google Takım uygulamaları 7 Temmuz 2009'da kullanıma açılmıştır. === Yatırım ürünleri === Google şirket pazarına 2002 Şubat'ında Google Arama Araçları (Google Search Appliance ) ile girdi, böylece daha büyük organizasyon yapılarına arama teknolojilerini sunmayı hedefliyordu. Daha küçük organizasyon yapıları için üretilen Mini'yi bundan üç yıl sonra kullanıma sundu. Ardından 2006'da Özelleştirilmiş Arama iş sürümünü (Custom Search Business Edition ) hizmete aldı. Bu versiyonda kullanıcılar reklamdan arındırılmış Google.com index'inden faydalanabiliyorlardı. Bu hizmet daha sonra 2008 yılında Google Site Araması olarak isimlendirilmiştir. Şirket pazarına yönelik bir diğer Google ürünü de Google Apps Premier Edition'dır. Bu hizmet ve hizmete eşlik eden iki sürüm (eğitim ve standart sürümler), firmalara, okullara ve diğer organizasyonlara Google'ın Gmail ve Google Documents gibi çevrimiçi uygulamalarını, kendi domain'lerinde kullanma imkânı sağlamaktadır. Premier sürüm Standart sürüme göre ek özellikler sağlar. Daha fazla disk alanı, API erişimi ve premium destek bu özellikler arasında bulunmakta ve kullanıcı başına yıllık 50 $'a mal olmaktadır. Google App'lerin geniş bir kullanıcı hizmetine sunumu Thunder Bay, Ontario, Kanada'da Lakehead Üniversitesi için 38.000 kullanıcı ile 2007 yılında gerçekleştirilmiştir. Google App'lerin kullanıma açılması ile Google, güvenlik hizmetleri sunan Postini'yi satınalmış ve Google Postini hizmetleri adıyla Google App'lerin içine entegre etmiştir. === Diğer ürünler === Google Çeviri, otuz beş farklı dil arasında çeviri yapabilen bilgisayar sistemli bir çeviri servisidir. İnternet tarayıcıları için hazırlanan bazı eklentiler, Google Çeviri'ye kolay erişim imkânı sağlamaktadır. Yazılımın kullandığı sistem dil bilimsel dizin teknolojisidir, özellikle Avrupa Parlamentosu ve BM tutanakları olmak üzere, profesyonel çeviri metinlerindeki çeviri sistemleri; program algoritması tarafından "öğrenilmektedir". Ayrıca, "daha iyi bir çeviri öner" özelliğiyle, güncel çevirilerdeki yanlış veya kalitesiz tercümelerin geliştirme ekibine ulaştırılması sağlanmaktadır. Google, 2002'de Google Haberler hizmetini başlatmıştır. Şirket insansız bir sistemle, yalnızca bilgisayar algoritmasıyla haber derleme işlemi yapan bir sistem geliştirdiğini açıklamıştır ve bu hizmet için editör, yayın yönetmeni veya yayımcı başyazar istihdam etmemektedir. Site, Yahoo! Haber Servisi'nde yer alan düşük lisanslı haberleri barındırmış ve haberlerle başlıklarının site içinde verilmesi yerine, haberin içeriği ve fotoğrafları konu sınıflandırılması yapılmış bağlantılar halinde sunmuştur. Fotoğrafların kullanım hakkı sorunlarını en aza indirmek için görsellerin düşük çözünürlüklü sürümleri kullanılıp, konuyla ilgili diğer kaynaklardaki haberler de başlıklar halinde sıralanmıştır. Bununla birlikte, Fransız Basın Ajansı telif hakkı ihlalini gerekçe göstererek Kolombiya Bölgesi'de bulunan federal bir mahkemede Google aleyhinde dava açmıştır. Davanın nedeni; Google'ın AFP makalelerinin bir kısmını, açıklanmayan bir anlaşma ile tam metin şeklinde ve siteye yerleşik olarak Google Haberler'de kullanmasıdır. 2006'da Google, San Francisco kentinde EarthLink üzerinden ücretsiz geniş bant ve kablosuz internet erişimi hizmeti sağlamak için bir teklif yapmıştır. Ancak Comcast ve Verizon gibi büyük telekomünikasyon şirketleri bu hizmetin "haksız rekabet" doğuracağı ve kent içi hizmet taaddütlerine aykırı olduğu gerekçesiyle bu teklife karşı çıkmıştır. 2006'da yapılan ağ tarafsızlığı kongresinden önce, Google İnternet Sorumlusu Evanjelist Vinton Cerf geniş ağ internet sağlayıcılarını; ‘’gerçek üstü taktiklerle ve eksik bilgilendirmeyle tüketicilerin yaklaşık yarısının tercihi olmakla’’ suçlamıştır. Google günümüzde, merkezinin bulunduğu Mountain View'de ücretsiz wi-fi hizmetini kullanıcılara sunmaktadır. Bir yıl sonra, Google'ın muhtemelen Apple'nin iPhone ürününe rakip olarak, kendi cep telefonunu piyasaya sürmek için hazırladığı plan ortaya çıkmıştır. Ancak Android adı verilen bu proje, mobil (taşınabilir) bir aygıt değil, mobil cihazlar için geliştirilmiş açık kaynaklı bir lisans olan Apache 2.0 lisansının üzerine kurulmuş bir işletim sistemi olarak kullanıma sunulmuştur. Google, Android tabanlı cep telefonlarında bulunan entegre uygulamaları çalıştırmak için bu yazılımı geliştirmiş, 2008 Eylül’ünde, T-Mobile'nin ürettiği G1 modeli ilk Android tabanlı telefon olmuştur. Bir yıldan uzun bir süre sonra; 5 Ocak 2010'da Google tarafından şirkete ait Android tabanlı ilk cep telefonu olan Nexus One piyasaya sürülmüştür. Şirketin üzerinde çalıştığı diğer projeler; ağ sayfası (web) tarayıcısı, işbirlikçi iletişim hizmeti ve mobil ödeme sistemidir. İlk olarak, 1 Eylül 2008'de açık kaynak kodlu bir web tarayıcı olan Google Chrome'nin geliştirildiği duyurulmuştur, tarayıcı 2 Eylül 2008 tarihinde kullanıma sunulmuştur. Bir sonraki yıl, 7 Temmuz 2009'da; Google, açık kaynak kodlu işletim sistemi Linux tabanında kullanıcıların kendi Google hesaplarını yönetmelerini sağlayan ve yalnız bir web tarayıcı içeren Google Chrome OS'u duyurmuştur. İkinci olarak, 27 Mayıs 2009'da duyurulan Google Wave, kullanıcıların web üzerinden işbirliği ve iletişimini kolaylaştıran bir sistem olarak tarif edilmiştir. Bu hizmet Google'ın "yapılandırılmış e-posta" sisteminin yanında; gömülü ses, görüntü ve diğer görsel içeriği gerçek zamanlı düzenleyebilme ve yeni uzantılarla birlikte iletişim deneyimini geliştirebilme yeteneklerini vadetmektedir. Hizmet ilk olarak geliştirici önizlemesine açılmış ve ilgili kullanıcılar deneme sürecine davet edilmiştir, 19 Mayıs 2010'da ise Google'ın I/O ilkesi çerçevesinde sistemin genel kullanımına başlanmıştır. 2011'de ise şirket; Google Wallet ile cep telefonu üzerinden ödeme yapabilmeyi sağlayan bir sistem geliştirdiğini açıklamıştır.TARA SIEGEL BERNARD, The New York Times. "Google Unveils App for Paying With Phone ." 26 Mayıs, 2011. 30 Mayıs, 2011 tarihinde erişilmiştir. Haziran 2011'den sonra, bir sosyal ağ hizmeti olan ve Google+ (kişisel ve marka hesapları için kullanımdan kaldırıldı) olarak adlandırılan çevrimiçi yazılım geliştirilmiştir.Parr, Ben. "Google Launches Google+ To Battle Facebook [PICS]" , Mashable.com, 28 Haziran, 2011; 28 Haziran, 2011 tarihinde erişilmiştir. 14 Temmuz 2011'de Google tarafından sınırlı deneme aşamasında başlatılan bu uygulamanın yalnızca iki haftada 10 milyon kullanıcıya ulaştığı açıklanmıştır. İlerleyen dört haftada bu uygulamanın, 25 milyon kullanıcı sayısını aştığı belirtilmiştir. 21 Temmuz, 2011 tarihinde erişilmiştir. == Kurumsal konular ve kültür == Google resmî olmayan bir kurum kültürüne sahiptir. Şirket, 2007 ve 2008 yıllarında Fortune dergisinin yayımladığı çalışan açısından en ideal şirketler sıralamasında ilk sırada yer almış, ayrıca 2009 ve 2010 yıllarında aynı sıralamada dördüncü olmuştur. Buna ek olarak, 2010 yılında Universum İletişim tarafından okul mezunlarına yönelik işgücü çekiciliği açısından en cazip şirket dalında aday gösterilmiştir. Google, kurumsal felsefesini: “kötülük yapmadan da para kazanılabilir”, “takım elbise giymeden de ciddi olunabilir” ve “iş kamçılayıcı; rekabet eğlenceli olmalıdır” gibi özgür prensipler üzerine kurmuştur. === Çalışanlar === Halka arz sonrasında Google'ın hisse senedi performansı, çalışanlarına çok erkenden ve rekabetçi bir şekilde tazmin edilmelerini sağladı. Google’ın halka arzından sonra, kurucuları Sergey Brin, Larry Page ve CEO'su Eric Schmidt, maaşlarının 1 $'a düşürülmesini kabul ettiler ve şirketin maaşlarını arttırma tekliflerini sürekli reddettiler, zira sahip oldukları Google hisse senetlerinden gelirleri gelmeye devam edip ana gelir kaynaklarını oluşturuyordu. 2004 yılından önce, Schmidt, yılda 250.000 $; Page ve Brin'in her biri yıllık 150.000 $ gelir sahibi oldular. 2007’de ve 2008’in başlarında, üst düzey yöneticilerin birçoğu Google'ı bıraktı. Ekim 2007'de, YouTube'un CFO'su Gideon Yu beraberinde yüksek kademeden mühendis olan Benjamin Ling ile Facebook'a katıldı. Mart 2008'de Sheryl Sandberg, küresel çevrimiçi satış ve operasyon başkan yardımcısı, Facebook'ta COO (chief operating officer, operasyonlardan sorumlu en tepe yönetici) olarak işe başladı, bunun yanı sıra, Ash ElDifrawi, Google’ın marka reklam yöneticisi, 2009'da Hayneedle adını alacak Netshops çevrimiçi perakende şirketinde pazarlamadan sorumlu müdür olmak üzere işinden ayrıldı. 4 Nisan 2011'de Larry Page CEO ve Eric Schmidt Google İcra Kurulu Başkanı oldu. Bir motivasyon tekniği olarak, Google genellikle icat boş zamanı (Innovation Time Off) adı verilen politikaya sahiptir. Buna göre Google mühendisleri çalışma saatlerinin %20'sini ilgilerini çeken projeler üzerinde geçirmek için teşvik edilirler. Google hizmetleri arasından Gmail, Google Haberler, Orkut ve AdSense gibi hizmetler bu bağımsız çabalardan ortaya çıkmıştır. Stanford Üniversitesi'ndeki bir mülakatında, Marissa Mayer, Google'ın Arama Ürünleri ve Kullanıcı Deneyimi Başkan Yardımcısı, o zaman lanse edilen yeni ürünlerin yarısının bu icat boş zamanlarında yaratıldığını söylemiştir. Mart 2011’de, danışmanlık firması Universum, 10.000'den fazla genç profesyonelin katılımı ile gerçekleştirdiği araştırmanın sonucunda; Google’ın, katılımcıların yaklaşık yüzde 25'i tarafından ideal işveren listesinde ilk sırada sıralandığını yayımladı. === Googleplex === Mountain View'de bulunan Google'ın merkez binası Googleplex olarak anılmaktadır. İsmi, Google ve kompleks ile googolplex kelimesinden türetilmiştir. Binanın lobisi piyano şeklinde dekore edilmiştir, içeride lav lambaları, eski server clusterlar ve duvarlarda arama sorgu projeksiyonları bulunmaktadır. Koridorlarda egzersiz topları ve bisikletler mevcuttur. Her çalışanın ortak eğlence ve dinlenme merkezlerine giriş hakkı vardır. Eğlence alanları yerleşkenin her yerinde bulunmaktadır. Antrenman salonlarında ağırlıklar, ergometreler, soyunma odaları, duş ve kurulanma imkânları, masaj salonları, çeşitli video oyunları, langırt, piyano, bilardo masaları ve masa tenisi mevcuttur. Bunlara ek olarak da beslenme ihtiyaçlarını karşılamak için çeşitli yiyecek ve içeceklerin bulunduğu odalar mevcuttur."Googleplex Hakkında ." Google. tarihinde erişildi Mart 5, 2008. Çalışanlar odalarda bulunan gıdaları ücretsiz, satış makinelerinde bulunanları ise ücreti karşılığında alabilmektedir. Google, 2006 yılında 28,900 m²'lik çalışma alanına sahip New York City, Manhattan 111 Eighth Caddesi'ndeki binasına taşındı.Reardon, Marguerite. "Google takes a bigger bite of Big Apple ." c net . Ekim 2, 2006. 9 Ekim 2006 tarihinde erişildi. Bina Google tarafından özel olarak inşa edildi ve büyük ortaklıkları başaran en büyük satış grubu olarak lanse edildi. 100'den fazla projeden (Google maps, Google Spreadsheets ve diğerleri...) sorumlu olan mühendis personel grubu New York City'de bulunan ekibe dahil edildi. Bina yılda 10 milyon $’a kiralanmıştır ve Mountain View'deki merkez binasına benzer dizayn ve fonksiyonlara sahiptir. Kasım 2006'da Pittsburgh'daki Carnegie Mellon yerleşkesinde bir ofis açtı. Bu ofiste akıllı telefon uygulama ve programlarının satışıyla ilgili reklam yapılması üzerine odaklanıldı. 2006'nın sonlarına doğru, Google AdWords bölümü için Ann Arbor, Michigan'da yeni bir merkez bina kurdu. Ayrıca, dünyanın birçok yerinde yerel ofisleri bulunmaktadır. Google, çevreye duyarlı olma noktasında adımlar atmaktadır. Ekim 2006'da şirket binlerce güneş paneli kurma planını açıklamış, sistemin; 1.6 megawatt elektrik gücü üreteceğini tahmin ederek ihtiyacı olan elektrik enerjisinin %30'nu bu yolla karşılamayı planlamıştır.Richmond, Riva. "Google'ın ana merkezine büyük güneş paneli inşa etme planı ." MarketWatch .17 Ekim 2006 tarihinde erişildi. Bu sistemin, dünyadaki en büyük güneş enerjisi kaynaklı güç üretimi sistemi olarak planlanmıştır. Buna ek olarak 2009 yılında Google, Googleplex etrafındaki otlak alanlarının kısa kalmasını sağlamak maksadıyla bu alanda keçi sürüleri konuşlandıracağını ve ayak izlerinin karbon salınım oranını azaltması yoluyla çalıların mevsimlere bağlı olarak yanmasının önüne geçilmesini de amaçladığını açıkladı. Çimlerin kısa tutulması ile ilgili fikir, yarı iletken alanında çalışan mühendis R. J. Widlar'a aittir. Buna rağmen Harper Magazine tarafından Google, kendi iç yapısında kullandığı bir slogan olan "Kötü olmayın" prensibine ve kamu enerjisi tasarrufu kampanyalarına uymayıp, kendi sunucuları için gereken büyük miktarda enerjiyi sağlama çabasına girdiği gerekçesiyle "enerji israfı" suçlamalarıyla karşı karşıya kalmıştır.Strand, Ginger. "Keyword: Evil ." 9 Nisan 2008 tarihinde erişildi. === Paskalya yumurtaları ve 1 Nisan şakaları === küçükresim|sağ|Google Gulp! (Beta havuçlu) Google geleneksel olarak 1 Nisan şakaları yapar. 2000 yılında MentalPlex şakasında zihin gücü ile internette arama yapılabileceği öne sürmüştü. 2007'de Google TiSP adında bedava bir internet hizmeti sunmaya başladığını duyurmuştu. TiSP veya Toilet Internet Service Provider, (Tuvalet Internet Servis Sağlayıcı ) ile hizmet alana fiberoptik kablo ile tuvalet sifonundan drenaj kanalı sayesinde erişim sağlamayı vadetti. Yine 2007'de Google, Gmail ana sayfasından Gmail Paper duyurusu yaptı. Buna göre kullanıcı epostaları basılacak ve kendilerine yollanacaktı. 2008'de Google Gmail Custom Time'ın duyurusu yaptı, buna göre kullanıcılar e-postanın yollandığı zamanı değiştirebileceklerdi. 2013'te "Arama motoru teknolojisinde koku devrimi" adıyla duyurduğu "Google Burun" isimli uygulamayla internet kullanıcılarına 1 Nisan şakası yaptı. "Google Burun", bir günlük beta sürümüyle "1 Nisan şakasıyla" internet kullanıcılarına merhaba dedi. "Google Aroma veritabanı - 15 milyondan fazla koku verisi" gibi çarpıcı ifadelerle tanıtımı yapılan uygulama tamamen 1 Nisan şakasından ibaret."Kokla", "Koklamayı başlat" butonlarına bastıktan sonra "Koku gönderiliyor" uyarısıyla "Burnunuzu ekrana mümkün olduğunca yaklaştırın ve Enter'a basın" gibi bir ifade ekrana çıkıyor. Hemen Yanında "Yardıma mı ihtiyacınız var?" butonuna bastıktan sonra, uygulamanın 1 Nisan şakası olduğu anlaşılıyordu. Topeka, Kansas şehrinin valisi, Google'ın Google Fiber Projesi hakkındaki kararını etkileyebilmek için şehrin ismini bir süreliğine Google olarak değiştirmişti. Google, buna karşılık olarak, 2010 yılındaki şakasında, adını geçici olarak Topeka şeklinde değiştirdi. 2011'de Gmail Motion duyurusunu yaptı. Bu hizmetle Google, kamera ile kullanıcıların Gmail hesabını ve bilgisayarı vücut hareketleri yoluyla denetlemesine olanak sağlayacaktı. Tüm bu 1 Nisan şakaları ile birlikte, Google hizmetlerinde çeşitli paskalya yumurtaları bulunmaktadır. Örneğin, Google arama motoru dil seçenekleri arasında Swedish Chef'in "Bork bork bork," Pig Latin, "Hacker" veya leetspeak, Elmer Fudd ve Klingon bulunmaktaydı. Ek olarak arama motoru Douglas Adams'ın Otostopçunun Galaksi Rehberi isimli kitabında da geçen Hayat, Evren ve her şey hakkındaki nihai yanıtı da sağlar. Ayrıca, arama sayfasında dil oyunları da yapmaktadır; örneğin recursion (yineleme) sözcüğü arandığında, imla kontrolü yineleme yaparak yine recursion sözcüğünü aramayı tavsiye eder. Benzer şekilde "Anagram" (bir kelimedeki harflerin yerini değiştirerek yeni bir kelime üretmek) sözcüğü arandığında, imla kontrolü tavsiyesi "Did you mean: nag a ram?" şeklinde olur. Google Maps'te de geniş su kütleleri ile ayrılmış iki nokta arasında, örneğin Tokyo ve Los Angeles arasında, yol tarifi sorulduğunda, "Pasifik Okyanusu'nu kayak yaparak geçin." şeklinde bir tarif görülebilir. 2010 FIFA Dünya Kupası süresince, "Dünya Kupası", "FIFA" vb. aramalarda alttaki sayfa listesi "Goooo...gle" şeklinde değil "Goooo...al!" şeklinde belirmiştir. === Yardım çalışmaları === 2004 yılında Google, 1 milyar $'lık bir başlangıç sermayesi ile kâr amacı gütmeyen bir hayır organizasyonu olan Google.org'u kurdu. Organizasyonun misyonu, iklim değişikliği, küresel halk sağlığı ve küresel yoksulluk ile ilgili farkındalık yaratmaktır. İlk projelerinden biri, hibrid elektrikli otomobillere her galonla 100 mil gidebilmelerini sağlayacak bir eklenti yapmaktı. Google, 2004 yılında bu programa yönetici müdür olarak Dr. Larry Brilliant'ı aldı. Programın şu andaki yöneticisi ise Megan Smith'dir. 2008 yılında Google, "10100 Projesi" ile projeye başvuran ve şirket tarafından seçilen 16 fikri kullanıcılarının oylamasına açmıştır. İki yıllık sessizlik sonrasında, 10100 Projesi'nin kazananlarına toplam 10 milyon $ vermeye karar vermiştir. Takip eden, 2011 yılında ise, Uluslararası Matematik Olimpiyatları'nı desteklemek amacıyla, gelecek beş yıl için (2011-2015) Uluslararası Matematik Olimpiyatları'na 1 milyon € bağışlamıştır. === Ağ tarafsızlığı === Google ağ tarafsızlığının ünlü bir destekleyicisidir. Google'ın İnternet Tarafsızlık Rehberine göre; > Ağ tarafsızlığı; İnternet kullanıcılarının, gördükleri içerikleri ve > İnternet'te kullanılan uygulamaları kontrol edebilmeleri prensibidir. > İnternet ilk günlerinden beri bu tarafsızlık ilkesine göre faaliyet > göstermektedir. Temelde bu tarafsızlık ilkesi İnternet'e eşit erişim > hakkındadır. Bizim görüşümüze göre geniş bant taşıyıcıları, rekabet > uygulamaları ve içeriklerine karşı ayrımcılığa neden olmaması için pazar > gücünden izin almadır. Yalnızca telefon şirketleri, müşterilerini kimi, > niçin arayacaksa izin almadan yapmalıdır. Geniş bant taşıyıcılar, pazar > güçlerinin kontrolünde bu faaliyetlerini icra etmelidirler. 7 Şubat 2006 yılında İnternet Protokolü'nün yaratıcısı, Google'ın başkan yardımcısı ve "Baş İnternet Misyoneri" olan Vint Cerf, kongre önünde, "Geniş bant taşıyıcılarının insanların ne gördüklerini ve çevrimiçi olarak ne yapmak istediklerini kontrol etmelerine izin vermenin, İnternet'in başarı sağlaması prensiplerini temelden çökerteceğini" ifade etmiştir. === Gizlilik === Google'nin yönetim şefi Eric Schmidt, 2007'de Financial Times'a verdiği bir demeçte: "Google'ın hedefi "Yarınım nasıl olacak?" ve "Ne iş yapacağım?" gibi geleceğe dönük sorular sorulmasına olanak tanımak ve bu soruları yanıtlayabilmektir." demiştir.Google’s goal: to organise your daily life Financial Times Schmidt 2010'da Wall Street Journal'a verdiği başka bir röportajda ise bunu teyit etmiş ve şöyle demiştir: "Aslında birçok kişi Google'ın onların sorularını yanıtlamak istemediğini düşünüyor, onlar (kullanıcılar) bundan sonra Google'ın neler yapacağını anlamak istiyor."Google and the Search for the Future Wall Street Journal 2009 Aralık ayında, Google CEO'su, Eric Schmidt, gizlilik konusundaki endişelerini açıklamıştır: "Eğer herkesin bilmesini istemediğin bir şey varsa, belki de ilk raddede bunu yapmayacaksın. Eğer gerçekten bir gizliliğe ihtiyacınız varsa, gerçek şu ki Google dahil arama motorları bu bilgileri bir süreliğine koruyor; örneğin, "Amerikan Yurtseverlik Yasası uyarınca bizim elimizdeki mevcut bilgileri yetkili makamlara sunmamız imkan dahilindedir." Google Uluslararası Gizlilik Örgütü'nün "Gizlilik Muhalifi" olarak nitelendirdiği şirketler arasındadır, bu listede Google gizlilik güvenilirliği en düşük kurumlar arasında yer alıp, mevcut konumuyla bu derecedeki tek şirkettir.Google ranked 'worst' on privacy BBC News, Haziran 2007Delichatsios, Stefanie Alki; Sonuyi, Temitope, "Get to Know Google...Because They Know You" , MIT, Ethics and Law on the Electronic Frontier, 6.805, 14 Aralık, 2005 2010 Tekonomi konferansında Eric Schmidt internetin geleceğinin "gerçek şeffaflık ve bilinirlik" üzerine kurulacağını tahmin etmiş: "Dünyadaki eş zamanlı olmayan tehditlere karşı, belirli bir tanımlama yapamamak son derece tehlikeli. Bundan dolayı bazı insanlar için doğrulama hizmetini kullanmaya mecburuz. Bu hükûmetlerin isteklerindendir." şeklinde konuşmuş ve devam etmiştir: "Yeterli sayıda iletinize, bulunduğunuz yere ve kullandığınız yapay zekâya bakılınca; bizler sizin nerede olabileceğinizi tahmin edebiliriz. Bize 14 fotoğrafınızı gösterin; bizler sizin kim olduğunuzu tanımlayabiliriz. Şimdi düşüneceksiniz ki, internet ortamında 14 fotoğrafım nerede var? Facebook'taki fotoğraflar size ait!" Kâr amacı gütmeyen bir kurum olan Kamusal Bilgi Araştırmaları; Google İzleme Örgütünü başlatmış, "Google'ın tekelini, algoritmasını ve gizlilik sorunlarını görün" içerikli bir web reklamı hazırlamıştır. Bu site Google'ın internet çerezlerini saklaması konusundaki soruları gündeme taşımıştır. 2007 yılında; bu çerezlerin ömrünün 32 yıl olduğu ve bu verilerle kullanıcı kimliklerine istinaden, benzersiz kullanım günlüklerinin oluşturulmasının mümkün olduğu açıklanmıştır. Google kurduğu sosyal ağ hizmeti olan Google Buzz ürünü nedeniyle de eleştirilerle karşı karşıya kalmıştır, Gmail kullanıcıları bu hizmetten yararlanmayı kapatmadığı takdirde otomatik olarak iletişim listesinde yer almıştır. Ayrıca Google belirli ülke ve bölgelerde bazı siteleri kendi inisiyatifiyle engellediği için eleştirilmiştir. Mart 2010'a kadar Google, halk dilinde "Çin'in Büyük Güvenlik Duvarı" olarak bilinen Çin'in İnternet sansürleme politikalarına bağlı kalmıştır. 2010'da Çin Komünist Partisi Bürosu'ndan sızdırılan diplomatik ilişki raporlarında, Google'ın dünya çapındaki sunucularından bir kısmının koordineli sabotaj düzenleyen bir grup tarafından ele geçirildiği ve bunun "hükûmet operatörleri, özel güvenlik çalışanları ve Çin hükûmetine bağlı internet casusları" tarafından yapıldığı belirtilmiştir. Google'ın yerel ve ulusal gizlilik politikası son derece etkili olmasına rağmen, şirket kendi çevrimiçi politikasını kamuoyu ile paylaşmamıştır. Ağustos 2010'da, New York Halk Sözcüsü Bill de Blasio tüm ulusal şirketleri politik harcamalarını açıklamaya çağırmıştır. Google 2006-2010 arasında, otuzdan daha fazla ülkede özel Wi-Fi ağı kurmuş, Google Streetview ile kullanıma sunulan 600 gigabaytlık veri sayesinde de ücretsiz kamera-yol izleme sistemi geliştirilmiştir. Ancak Google, ne bu konudaki gizlilik politikası ne de Wi-Fi istasyonlarını barındıran kişiler hakkında bir açıklama yapmıştır. Bir Google temsilcisi, şirketin Almanya'da açılan soruşturmaya dek veri toplama faaliyetlerinden haberdâr olmadığını iddia etmiş ve Google'ın arama motorları veya diğer servislerinde topladığı bu verilerin kullanılmadığını söylemiştir. Consumer Watchdog temsilcisi ise verdiği cevapta, "Bir kez daha Google'ın gizlilik politikasındaki eksiklikler görüldü. Şirketin bilgisayar mühendisleri cinnet halinde çalışıyor; her ne kadar örtülmeye çalışılsa da, onların internet çerezlerini biriktirdiği ortaya çıktı." şeklinde konuşmuştur. Bunun yasal cezalara neden olabileceğini, Google'ın izin verilen kadar internet çerezini yok etmediğini savunmuştur. === Yarışmalar === Google programlama ve diğer bilgisayar bilimleri konularında birçok yarışma düzenmiş ve var olan yarışmalara sponsor olmuştur. 2003'ten beri düzenlediği Code Jam ile Google'da çalışması muhtemel yüksek kalite mühendis adaylarını keşfetmeyi amaçlamıştır. Yarışmada amaç, kısıtlı bir sürede, verilen algoritma problemlerini çözebilecek bilgisayar programları yazmaktır. Yapay zekâ konusunda 2009-2011 yılları arasında 4 defa düzenlenen AI Challenge yarışmasına 2010 yılından itibaren sponsor olmuştur.experimentgarden.blogspot.com/2010/02/google- university-of-waterloo-ai.html (en) Bu yarışmada katılımcılar verilen oyun kuralları içinde birbirine üstünlük kurmaya çalışan yapay zeka programları yazmaya çalışır. Optimizasyon problemleri üzerine yoğunlaşılan Google HashCode yarışması 2014 yılında Fransa çapında düzenlenmiştir.http://googlefrance.blogspot.com.tr/2014/04/200-developpeurs- pour-relever-le-defi.html (fr), GoogleFrance Blogspot (21/04/14). 2015 yılından itibaren yarışma uluslararası çapta düzenlenmeye başlanmıştır.http://codeforces.com/blog/entry/23270 (en) Google, doğrudan bilgisayar bilimleriyle ilgili olmayan bazı yarışmaları da destekler. Google Bilim Fuarı, 2005 yılından beri senede bir kez düzenlenen bir bilim ve mühendislik yarışmasıdır. Yarışmaya 13-18 yaşındaki bireylerden oluşan ekipler katılabilir.https://googleblog.blogspot.com.tr/2015/09/supporting-young- scientists-fair.html (en) Official Google Blog, (21/09/2015) Güç elektriği alanındaki Little Box Challenge yarışmasının amacı en küçük güç çeviriciyi yapmaktır. Yapılan güç çevirici kW ölçütünde olmalıdır.http://webrazzi.com/2014/07/23/google-little-box-challenge/ (tr) Webrazzi, 23.05.2014 2008 yılından beri düzenlenen Online Marketing Challenge'ın amacı ise Google'ın pazarlama araçlarını kullanarak bir işletme ya da organizasyonun tanıtımını yapmaktır.https://www.workshopdigital.com/blog/what-is-the-google-online- marketing-challenge/ (en) Workshop Digital ==Ayrıca bkz.== *GAFAM == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Google ana sayfası * Google resmî blogu * Google hakkında bilgiler Kategori:Alphabet (şirket) Kategori:1998'de kurulan şirketler Kategori:Amerika Birleşik Devletleri web siteleri Kategori:Bulut bilişim servis sağlayıcıları Kategori:Mountain View, Kaliforniya merkezli şirketler Kategori:İnternet reklamcılığı ve tanıtım Kategori:Amerika Birleşik Devletleri merkezli çok uluslu şirketler Kategori:Amerika Birleşik Devletleri merkezli internet şirketleri Kategori:E-pazarlama şirketleri Kategori:1998'de kurulan internet içerikleri Kategori:Cep telefonu üreticileri Kategori:Webby Ödülü sahipleri Kategori:1998'de Kaliforniya'da kurulan oluşumlar Kategori:Yapay zekâ şirketleri Kategori:San Francisco Körfez Bölgesi merkezli teknoloji şirketleri Kategori:1998'de kurulan teknoloji şirketleri Kategori:Sanal gerçeklik şirketleri Kategori:Web portalları
== Olaylar == === Ocak === === Şubat === * 21 Şubat - Kaçarlar Rusya ile Türkmençay Antlaşması'nı imzaladılar. === Mart === * 4 Mart - ABD'de Andrew Jackson (1767-1845) yedinci başkan oldu. === Nisan === * 26 Nisan - Rusların Osmanlı Devleti'ne savaş açmasıyla 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı başladı. === Mayıs === === Haziran === * 12 Haziran - Osmanlı İmparatorluğu'nun Çerkesya'daki liman kalesi Anapa Rusların eline geçti. === Temmuz === * 2 Temmuz - Osmanlı Devleti'nin Poti, Ahıska, Ardahan, Kars ve Iğdır sancakları Rusların eline geçti. * 4 Temmuz – Amerika Birleşik Devletleri'nin ilk ticari Demiryolunun yapımına başlandı === Ağustos === * 27 Ağustos - 10 Aralık 1825'te baslayan Arjantin-Brezilya savaşı sona erdi. (Bknz. Arjantin-Brezilya Savaşı) === Eylül === === Ekim === === Kasım === === Aralık === == Tarihi bilinmeyenler == * Toryum elementi keşfedildi * İstanbul'a ilk buharlı gemi geldi * İngiliz komedyen olan Thomas Rice, Jim Crow karakterini yarattı. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 8 Şubat - Jules Verne, Fransız yazar (ö.1905) === Mart === === Nisan === === Mayıs === * 8 Mayıs - Jean Henry Dunant, İsviçreli yazar, iş insanı ve Kızılhaç'ın kurucusu === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 9 Eylül - Lev Tolstoy, Rus yazar (ö. 1910) === Ekim === * 29 Ekim - Thomas F. Bayard, Amerikan avukat, politikacı ve Wilmington, Delaware'de diplomat === Kasım === === Aralık === * 18 Aralık - Viktor Rydberg, İsveçli yazar. (ö. 1895) * Kara Abdal, Osmanlı Devleti şairi (ö. 1885) == Ölümler == * 9 Temmuz - Gilbert Stuart, Amerikalı ressam (d. 1755) * 19 Kasım - Franz Schubert, Avusturyalı besteci (d. 1797) * 11 Aralık - Ayşe Seniyeperver Sultan
1827 (MDCCCXXVII) pazartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 14 Mart - II. Mahmut tarafından kurulan Dar-ül Fünun'un açılışı. * 1 Ekim - Revan ve Nahçıvan Hanlıkları fiilen yıkıldı. Erivan ve Nahçıvan'ın Rusya'ya verilmesi Türkmençay Antlaşmasıyla tanındı. * 20 Ekim - Navarin Savaşı == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === === Mart === * 14 Mart - George Frederick Bodley, Birleşik Krallık kökenli bir mimar (ö. 21 Ekim 1907) === Nisan === * 10 Nisan - Lewis Wallace, Amerikan İç Savaşı Birlik kuvvetleri generali, devlet adamı ve yazar (ö. 15 Şubat 1905) === Mayıs === === Haziran === * 12 Haziran - Johanna Spyri, İsviçreli yazar, Heidi'nin yazarı === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 8 Eylül - Heonjong, Joseon Krallığının 24. kralı (ö. 1849) === Ekim === === Kasım === * 22 Kasım - Karol Estreicher, Polonyalı kütüphaneci (ö. 1908) === Aralık === * 15 Aralık - Joseph Halévy, Yahudi- Fransız doğubilimci ve seyyah (ö. 1917) == Ölümler == * 26 Mart - Ludwig van Beethoven, Alman besteci (d. 1770) * 18 Kasım - Wilhelm Hauff, Alman yazar (d. 1802)
== Olaylar == == Doğumlar == * 2 Mart - Bedřich Smetena, Çek besteci (ö. 1884) * 27 Temmuz - Alexandre Dumas, fils, Fransız yazar (ö. 1895) * 16 Eylül – Fransa kralı XVIII. Louis öldü yerine X. Charles geçti (1757-1836) == Ölümler == * 19 Nisan - George Gordon Byron, daha sonra Noel, 6. Baron Byron FRS, Anglo-İskoç şair ve romantizm akımının önde gelen figürlerindendi (d. 1788). * 21 Aralık - James Parkinson, İngiliz cerrah, eczacı, jeolog, paleontolog ve siyasi aktivistti. (d. 1755)
== Olaylar == * 19 Ocak - Johann Wolfgang von Goethe'nin eseri Faust ilk kez sahnelendi. * 3 Mart - II. Mahmut'un Kıyafet Islahati * Mart - İlk lokomotif olan Stephenson's Rocket İngiltere'de Londra-Oxford-Liverpool arası sefere başladı. * 9 Ekim - Prof. Friedrich Parrot, Marco Polo'nun hiçbir zaman tırmanılamaz dediği Ağrı Dağı'na ilk kez tırmandı. == Doğumlar == * 7 Mart - Eduard Vogel, Alman kaşif * 9 Eylül - Lev Tolstoy, Rus filozof, yazar * 5 Ekim - Chester A. Arthur, ABD'nin 21. Başkanı * 29 Kasım - Anton Grigoryeviç Rubinstein, Rus bestekâr ve piyanist. == Ölümler == * Mahmud Celaleddin, Türk Hattat
== Olaylar == * 3 Şubat - Londra Antlaşması imzalandı. * 6 Nisan – New York'lu Joseph Smith (1805-1844) Mormon Kitabı’nı yayınlayarak Ahir Zaman Azizleri Kilisesi’ni kurdu. Bu kilisenin üyelerine daha sonradan Mormonlar denildi. * 4 Temmuz - Cezayir'e saldıran Fransızlar, bu ülkeyi işgal ettiler.Bu amaçla Yabancılar Lejyonu kuruldu. * 29 Temmuz – Fransa kralı X. Charles görevden alındı yerine I. Louis Philippe (1773-1850) geçti. * 15 Eylül – Meksika'da kölelik kaldırıldı == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 8 Şubat - Abdülaziz, 32. Osmanlı padişahı === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 8 Eylül - Frederic Mistral, Fransız şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1914) === Ekim === === Kasım === === Aralık === * 3 Aralık - Frederic Leighton, İngiliz ressam. * 10 Aralık - Emily Dickinson * 10 Ekim - II. Isabel, İspanya kraliçesi (ö. 1904) == Ölümler == * 26 Haziran - Birleşik Krallık kralı IV. George öldü, yerine IV. William (1765-1837) geçti * 9 Eylül - Bailey Bartlett, Amerikalı siyasetçi (d. 1750) * 18 Kasım - Adam Weishaupt, Illuminati'nin kurucusu. * 17 Aralık - Simón Bolívar, lider
== Olaylar == * Faraday sabiti açıklandı * Çin'de ilk nüfus sayımı yapıldı * 7 Nisan – Brezilya İmparatoru I. Pedro (1798-1834) tahtı II. Pedro’ya bıraktı. * Çin Yıllıklarına Ilk Basvurma. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === === Mart === === Nisan === * 1 Nisan - Albert Anker, İsviçreli ressam (ö. 1910) === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 8 Eylül - Wilhelm Raabe, Alman romancı (ö. 1910) === Ekim === === Kasım === === Aralık === === Tarihi bilinmeyenler === * Oturan Boğa (Yerli dilinde: Tatanka Iyotake); (ö. 15 Aralık, 1890), ABD ordularına karşı savaşan son Yerli kabile şefi == Ölümler == * 4 Temmuz - James Monroe, ABD. 5. başkanı. * 14 Kasım - Georg Wilhelm Friedrich Hegel'in ölümü * 16 Kasım - Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz, Prusyalı general ve entelektüel (d. 1780). * 8 Aralık - James Hoban, İrlandalı mimar, Beyaz Saray en önemli eserlerinden biridir. * 23 Aralık - Emilia Plater, Polonyalı-Litvan kahraman (d. 1806)
== Olaylar == * İlk sürat teknesi Baltimore’da yapıldı.Bilim ve Buluşlar Tarihi, Isaac Asimov, sayfa 294 == Doğumlar == * 23 Ocak - Édouard Manet), Fransız ressam (ö. 1883) * 2 Ekim - Edward Burnett Tylor, Britanyalı antropolog (ö. 1917) * 16 Ağustos - Wilhelm Wundt, Alman psikolog (ö. 1920) * 15 Aralık - Gustave Eiffel, Eyfel Kulesinin yapımcısı * Agah Efendi * Louisa May Alcott * Alfred von Waldersee * Arminius Vambery * Arthur Hughes (sanatçı) * Björnstjerne Björnson * Bozcaadalı Hasan Hüsnü Paşa * Lewis Carroll * Cenanizade Mehmed Kadri Paşa * Pavel Petrovich Çistiakov * William Crookes * Fevzi Bey * Gustave Doré * Harilaos Trikupis * Hüseyin Tevfik Paşa * Nikolay Pavloviç İgnatyev * Jose Echegaray * Jules Ferry * I. Maximilian (Meksika) * Mihail Nikolayeviç Romanov * Hippolyte Moulin * Muhsinzade Abdullah Hamdi Efendi * Osman Nuri Paşa (asker) * Antonin Proust * Thomas Belt * Andrew Dickson White == Ölümler == * 4 Mart - Jean-François Champollion, Fransız eski Yunan ve Latin edebiyatı âlimi, filolog, doğu bilimci ve mısırbilimci. (d. 1790) * 12 Kasım - Barnaba Oriani * 10 Mart - Muzio Clementi * 31 Ağustos - Everard Home, İngiliz cerrah (d. 1756) * Frederich Kuhlau * Georges Cuvier * Johann Wolfgang von Goethe * Jeremy Bentham * Mustafa Behçet Efendi * Müştak Baba * Rasmus Christian Rask * Sadi Carnot * Jean-Baptiste Say * Walter Scott * Solomon Tshekisho Plaatje * Évariste Galois == Kaynakça ==
== Olaylar == *14 Mayıs - Kütahya Antlaşması: 1831-1833 Osmanlı-Mısır Savaşı sona erdi. * 8 Temmuz – Osmanlı İmparatorluğu ile Çarlık Rusyası arasında Hünkâr İskelesi Antlaşması imzalandı. * 23 Ağustos – İngiliz parlamentosunun aldığı kararla tüm İngiliz kolonilerinde kölelik kaldırıldı * Osmanlı döneminde Kıbrıs Adasında Kıbrıs ayaklanmaları gerçekleşti. == Doğumlar == * 28 Şubat - Alfred Graf von Schlieffen, Alman general. * 7 Mayıs, Alman besteci Johannes Brahms (ö. 1897) * 11 Ağustos, Robert G. Ingersoll * 21 Ekim , İsveçli kimyacı ve mühendis Alfred Berhard Nobel (ö. 1896) == Ölümler == * ? - Abbas Mirza Kaçar, Kaçarlar hükümdarı (d. 1787)
== Olaylar == * İlk biçerdöverin patenti alındıBilim ve Buluşlar Tarihi, Isaac Asimov, sayfa 295 == Doğumlar == === Ocak–Haziran === * 7 Şubat – Johann Philipp Reis, Alman fizikçi ve mucit (ö. 1874) * 8 Şubat – Dmitri Mendeleev, Rus kimyacı (ö. 1907) * 9 Şubat – Felix Dahn, Alman yazar (ö. 1912) * 15 Şubat – Samuel Arza Davenport, Amerikalı politikacı (ö. 1911) * 16 Mart – ** - Ernst Haeckel, Alman zoolog ve filozof (ö. 1919) ** - James Hector, İskoç jeolog (ö. 1907) * 17 Mart – Gottlieb Daimler, Alman mühendis ve mucit (ö. 1900) * 19 Mart – Charles Davis Lucas, Victoria Cross recipient (ö. 1914) * 20 Mart – Charles W. Eliot, American President of Harvard University (d. 1926) * 23 Mart – Julius Reubke, Alman besteci (d. 1858) * 24 Mart – ** - William Morris, İngiliz şair, sanat yazarı ve desinatör (ö. 1896) ** – John Wesley Powell, Amerikalı kâşif (d. 1902) * 1 Nisan – Big Jim Fisk, Amerikalı girişimci (d. 1872) * 2 Nisan – Frédéric Bartholdi, French sculptor (d. 1904) * 26 Nisan – Artemus Ward, Amerikalı humorist (d. 1867) * 23 Mayıs – Carl Heinrich Bloch, Danimarkalı heykeltıraş (ö. 1890) === Temmuz–Aralık === * 11 Temmuz – James McNeill Whistler, Amerikalı ressam (ö. 1903) * 19 Temmuz – Edgar Degas, Fransız ressam (ö. 1917) * 4 Ağustos – John Venn, Britanyalı matematikçi (ö. 1923) * 22 Ağustos – Samuel Pierpont Langley, Amerikalı astronom, fizikçi ve havacılık öncüsü (ö. 1906) * 31 Ağustos – Amilcare Ponchielli, İtalyan besteci (ö. 1886) * 9 Eylül – Joseph Henry Shorthouse, İngiliz romancı (ö. 1903) * 8 Ekim – Walter Kittredge, Amerikalı besteci (ö. 1905) * 19 Kasım – Georg Hermann Quincke, Alman fizikçi (ö. 1924) * 16 Aralık – Léon Walras, Fransız ekonomist (ö. 1910) == Ölümler == * I. Pedro, Brezilya İmparatorluğu'nun kurucusu (d. 1798) == Kaynakça == Kara Harp Okulu Kuruldu(1834)
== Olaylar == * Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'nın yakınından geçti. (önceki: 1758 ; sonraki : 1910) * Güney Afrika'da Hollanda asıllı çiftçiler İngilizlerin köleleri serbet bırakması sonucu Orange ve Vaal nehirlerini geçerek Transvaal Cumhuriyeti ve Özgür Orange Devleti’ni kurdular * Avustralya'da Melbourne şehri kuruldu. * İlk biçerdöver, ABD'de Hiram Moore tarafından icat edildi. == Doğumlar == * Abdürrezzak Abdi Efendi, Osmanlı Devleti tuluat sahnesinin önemli temsilcisi (ö. 1914) * 29 Kasım, İmparatoriçe Cixi, Çin Qing Hanedanlığı üyesi (ö. 1908) * 21 Ekim, Christiana Haag, Gregoryen takvimine göre hayali bir günde öldüğü iddia edilen ilk insan (ö. 1869) == Ölümler == * 2 Mart - Son Kutsal Roma İmparatoru ve Avusturya İmparatoru II. Francis öldü yerine I. Ferdinand (1793-1875) geçti
== Olaylar == * 3 Mart – ABD Teksas'ın bağımsızlığını tanıdı. * Michigan 26. eyalet olarak ABD birliğine katıldı. * IV. William'ın ölümü üzerine Victoria, Birleşik Krallık tahtının başına geçti. * Kanada'da Yukarı Kanada Ayaklanması gerçekleşti. == Doğumlar == === Ocak === * 17 Ocak - Vasili Vasilyeviç Radlof * 19 Ocak - William Williams Keen === Şubat === === Mart === * 18 Mart - Grover Cleveland === Nisan === * 17 Nisan - John Pierpont Morgan === Mayıs === * 27 Mayıs - Wild Bill Hickok === Haziran === * 7 Haziran - Alois Hitler * 22 Haziran - Paul Morphy === Temmuz === * 4 Temmuz - Carolus-Duran === Ağustos === * 25 Ağustos - Bret Harte === Eylül === * 14 Eylül - Nikolay Vasilyeviç Bugayev === Ekim === * 28 Ekim - Tokugawa Yoşinobu === Kasım === * 23 Kasım - Johannes Diderik van der Waals * 26 Kasım - John Alexander Reina Newlands === Aralık === * 24 Aralık - Elisabeth * 25 Aralık - Cosima Wagner === Doğum günü ve ayı bilinmeyenler === * Dikran Çuhacıyan * Feride Hanım * Hagop Balyan * J. Cleaveland Cady * Mübarek el-Sabah == Ölümler == * 19 Şubat - Georg Büchner, Alman oyun yazarı (d. 17 Ekim 1813) * Mayıs - Tsultrim Gyatso, 10. Dalay Lama (d. 1816) * 6 Haziran - Diego Portales, Şili'yi diktatörlükle yöneten siyaset adamı (d. 1793). * 20 Haziran – IV. William, Birleşik Krallık kralı. * ? - Ōshio Chūsai, Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1794)
== Olaylar == * 6 Ocak - Samuel Morse kendi geliştirdiği Mors alfabesini ilan etti. * 16 Aralık – Güney Afrika’da Boer’ler Zuluları yenilgiye uğrattılar. * On dört bin çeroki Kızılderilisi Georgia’daki evlerinden batıya kızılderili bölgesine sürüldüler. Bu olaya Gözyaşı Yolu denir. == Doğumlar == * 25 Ekim - Georges Bizet, Fransız besteci (ö. 1875) * 7 Aralık - Mathias Villiers de l'Isle-Adam, Fransız yazar. ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * José Ruiz y Blasco, İspanyol ressam (ö. 1913) * Ali Suavi, Osmanlı düşünürü ve yazarı. (ö.1878) == Ölümler ==
== Olaylar == * 2 Ocak - Fotoğrafın mucitlerinden biri olan Fransız fotoğrafçı Louis Daguerre ayın ilk fotoğrafını çekti. * 3 Kasım - Çin ile Birleşik Krallık arasında Afyon Savaşı başladı. * 3 Kasım - Gülhane Hattı Hümayunu ilan edildi; Tanzimat Devri başladı. == Doğumlar == * 9 Ocak - Paul Cézanne, Fransız ressam (ö. 1906) * 11 Şubat - J. Willard Gibbs, Amerikalı bilim insanı (ö. 1903) * 1 Kasım - Gazi Ahmet Muhtar Paşa - Osmanlı sadrazamı (ö. 21 Mart 1919) == Ölümler == * 2 Temmuz - II. Mahmud, 30.Osmanlı Padişahı
== Olaylar == * Abdaliye Devleti'nin Afgan Devleti emiri Dost Muhammed Han tarafından ortadan kaldırılması. * Ses dalgalarındaki Doppler etkisi açıklandı * 9 Ağustos – Webster Ashburton Antlaşması ile Kanada ABD sınırı belirlendi * 29 Ağustos – Nanking Antlaşması ile Hong Kong İngilizlere devredildi * Türkiye'de veteriner hekimliği öğretiminin başlaması == Doğumlar == === Ocak === * 11 Ocak - William James, Amerikalı yazar ve ruh bilimci (ö. 1910) === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül - Johannes Zukertort, Leh-Alman- İngiliz satranç oyuncusu (ö. 1888) * 21 Eylül - II. Abdülhamid, Osmanlı padişahı === Ekim === === Kasım === === Aralık === * 2 Aralık - C. W. Alcock, İngiliz futbolcu, futbol hakemi, kriketçi, gazeteci, yazar ve spor yöneticisi (ö. 1907) == Ölümler ==
== Olaylar == * Pepsin enzimi keşfedildi * Martin Van Buren (1782-1862) ABD’nin 8. başkanı oldu * 5 Ocak – Davy Crockett Teksas'a geldi. * 12 Ocak ** Gemide Charles Darwin bulunan , Sidney'e ulaştı. ** Will County, Illinois kuruldu. *16 Şubat – Saint Petersburg'daki Lahaman Tiyatrosu'nda çıkan yangında 126 kişi öldü."Fires, Great", in The Insurance Cyclopeadia: Being an Historical Treasury of Events and Circumstances Connected with the Origin and Progress of Insurance, Cornelius Walford, ed. (C. and E. Layton, 1876) p76 *23 Şubat – Teksas Devrimi : Alamo Savaşı, Santa Anna komutasındaki Meksika Ordusu tarafından çevrili bir Amerikan yerleşimci ordusuyla başladı. *25 Şubat - Samuel Colt, ilk döner namlulu çok atışlı ateşli silah olan Colt revolver için Amerika Birleşik Devletleri patentini aldı. *6 Mart - Teksas Devrimi : Alamo Savaşı sona erdi; 182 Teksaslı yerleşimci asker, yaklaşık 5.000 Meksikalı askerle mücadelede öldü.The World Book Encyclopedia. 1970. (U.S.A.) Library of Congress catalog card number 70-79247. *11 Mart - Sultan II. Mahmud, Reis ül- Küttab ve Kahya Bey'in makamlarını kaldırarak yerlerine Osmanlı Hariciye ve İçişleri bakanlıklarını kurdu. * 21 Nisan – San Jacinto Savaşı ile Teksaslılar bağımsızlıklarını ilan etti. * 15 Haziran - Arkansas, Amerika Birleşik Devletleri'ne kabul edilen 25. eyalet oldu. * 27 Temmuz - Güney Avustralya'nın Adelaide yerleşim yeri kuruldu. * 2 Ekim - Charles Darwin, daha sonra evrim teorisini geliştirmek için kullanacağı biyolojik verilerle ile İngiltere'ye döndü. * 28 Kasım - Londra Üniversitesi, ilk bağlı kolejler olarak adlandırılan University College London ve King's College London ile Kraliyet imtiyaznamesi tarafından kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === * 8 Ocak – Lawrence Alma-Tadema, Hollandalı-İngiliz ressam (ö. 1912) * 14 Ocak – Henri Fantin-Latour, Fransız ressam (ö. 1904) * 27 Ocak - Leopold von Sacher-Masoch, Avusturyalı yazar (ö. 1895) === Şubat === * 18 Şubat – Sri Ramakrishna, Hintli aziz (ö. 1886) * 21 Şubat – Léo Delibes, Fransız besteci (ö. 1891) * 24 Şubat – Winslow Homer, Amerikalı ressam (ö. 1910) === Mart === === Nisan === === Mayıs === * 31 Mayıs - Jules Chéret, Fransız matbaacı (ö. 1932) === Haziran === * 9 Haziran - Elizabeth Garrett Anderson, İngiliz doktor, kadın hakları savunucusu (ö. 1910) === Temmuz === * 8 Temmuz – Joseph Chamberlain, İngiliz siyasetçi (ö. 1914) === Ağustos === * 25 Ağustos – Bret Harte, Amerikalı yazar (ö. 1902) === Eylül === * 7 Eylül - Henry Campbell-Bannerman, Birleşik Krallık Başbakanı (ö. 1908) * 30 Eylül - Remigio Morales Bermúdez, Perulu politikacı, Peru'nun 56. Başkanı (ö. 1894) === Ekim === * 15 Ekim – James Tissot, Fransız sanatçı (ö. 1902) === Kasım === === Aralık === == Ölümler == * 1 Şubat – Marie-Anne Pierrette Paulze, Fransız kimyager (d. 1758) * 9 Mart – Destutt de Tracy, Fransız filozof (d. 1754) * 7 Nisan – William Godwin, İngiliz düşünür yazar (d. 1756) * 10 Haziran – André-Marie Ampère, Fransız fizikçi (d. 1775) * 20 Haziran – Emmanuel-Joseph Sieyès, Fransız din adamı, anayasa teorisyeni (d. 1748) * 23 Haziran – James Mill, İngiliz tarihçi, ekonomist, siyaset teorisyeni ve filozof (d. 1773) * 28 Haziran – James Madison, 85, Amerika Birleşik Devletleri'nin 4. Başkanı (d. 1751) * 21 Ağustos – Claude-Louis Navier, Fransız mühendis, fizikçi (d. 1785) * 14 Eylül - Aaron Burr, Amerika Birleşik Devletleri'nin 3. Başkan Yardımcısı (d. 1756) * 17 Eylül – Antoine Laurent de Jussieu, Fransız botanikçi (d. 1748) * 6 Kasım - Fransa Kralı X. Charles (d. 1757) * 16 Kasım – Christiaan Hendrik Persoon, Hollandalı mikolog (d. 1761) == Popüler Kültürde 1836 == 1836, Paradox Development Studio'nun büyük strateji video oyunları Victoria: An Empire Under the Sun, Victoria II ve Victoria 3 için başlangıç tarihi olarak hizmet ediyor. == Kaynakça == Kategori:Artık yıllar
== Olaylar == * Charles Dickens'in Antikacı Dükkanı isimli romanının kitap olarak basılması. * 4 Mart – William Henry Harrison (1773-1841) ABD’nin 9. başkanı oldu * John Tyler (1790-1862) ABD'nin 10. başkanı oldu. * 20 Nisan - İlk dedektif öyküsü Morgue Sokağı Cinayetleri yayımlandı. Edgar Allan Poe'nun eserinde Paris'li Bay C. Auguste Dupin'in seri cinayetleri ortaya çıkarmadaki çözümleyici zekası betimleniyordu. * Yeni Zelanda Britanyalı kolonisi oldu. * Afyon Savaşı'nda Birleşik Krallık Hong Kong'u eline geçirdi. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === === Mart === === Nisan === * 1 Nisan - Arabi Paşa (ö. 1911) === Mayıs === === Haziran === * 26 Haziran - Paul Wallot, Alman mimar (ö. 1912) === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 8 Eylül - Antonín Dvořák, Çek besteci (ö. 1904) === Ekim === === Kasım === === Aralık === === Tarihi bilinmeyenler === * Ali Rıza Efendi, Atatürk'ün babası (ö. 1888) * Şeker Ahmet Paşa, Osmanlı ressam == Ölümler == * Konstantinos Nikolopoulos - Yunan besteci, arkeolojist, filolojist (d. 1768)
== Olaylar == * 19 Temmuz – Transatlantik olarak kabul edilebilecek ilk gemi SS Great Britain suya indirildi * Osmanlıların "Kaime" adındaki ilk banknotu basıldı. == Doğumlar == * 15 Nisan - Henry James, Amerikalı yazar. * 21 Mayıs - Charles Albert Gobat, Nobel Barış Ödülü sahibi İsviçreli yazar. * 15 Haziran - Edvard Grieg, Norveçli besteci. * Abidin Paşa, Osmanlı Devleti veziri Mesnevi yorumcusu (ö. 1906). == Ölümler == * 3 Mart - David Porter), Amerika Birleşik Devletleri Donanması'nda görev yapmış bir amiral (d. 1780). * 4 Haziran - Ippolito Rosellini, İtalyan mısırbilimci (d. 1800).
1840 (MDCCCXL) çarşamba günü başlayan bir artık yıldır. == Olaylar == * Termokimya biliminin temeli Hess yasası açıklandı * 7 Şubat - Hacı Karandıqo Berzeg komutasında Karadeniz Kıyı Hattına yönelik operasyonlar başladı == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === * 7 Mayıs - Pyotr Ilyich Tschaikovsky, Rus besteci (ö. 1893) * 13 Mayıs - Alphonse Daudet, Fransız yazar (ö. 1897) === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül - Kral Sisowath, Kamboçya Kralı (ö. 1927) * 21 Eylül - V. Murat, 33. Osmanlı padişahı (ö. 1904) * 30 Eylül - Jehan Georges Vibert, Fransız ressam (ö. 1902) === Ekim === === Kasım === * 14 Kasım - Claude Monet, Fransız empresyonist ressam (ö. 1926) === Aralık === * 21 Aralık - Namık Kemal, vatan şairi (ö. 1888) * Tarihi bilinmeyenler: ** Sırpuhi Düsap, Ermeni yazar (ö. 1901) == Ölümler == * 7 Haziran – Prusya kralı III. Friedrich Wilhelm öldü. Yerine IV. Friedrich Wilhelm (1795-1861) geçti.
== Olaylar == * 29 Ocak - Amerikalı şair Edgar Allan Poe tarafından yazılan Kuzgun ilk defa New York kentinde yayınlandı. * 3 Mart – Florida ABD birliğine 27. eyalet olarak katıldı * 29 Aralık – Teksas ABD birliğine 28. eyalet olarak katıldı. * 10 Nisan - Türk Polis Teşkilatı kuruldu. * 23 Mayıs - New York Polis Teşkilatı kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 14 Şubat – Quintin Hogg, İngiliz hayırsever (ö. 1903) * 15 Şubat – Elihu Root, Amerikalı devlet adamı ve diplomat, Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1937) * 25 Şubat – George Reid, Avustralya başbakanı (ö. 1918) === Mart === * 3 Mart – Georg Cantor, Alman matematikçi (ö. 1918) * 10 Mart – III. Alexander, Rus imparatoru (ö. 1894) * 27 Mart – Wilhelm Conrad Röntgen, Alman fizikçi, Nobel Fizik Ödülü sahibidir (ö. 1923) === Nisan === * 24 Nisan – Carl Spitteler, İsveçli yazar, Nobel Edebiyat Ödülü sahibidir (ö. 1924) === Mayıs === * 12 Mayıs – Gabriel Fauré, Fransız besteci (ö. 1924) * 16 Mayıs – Ilya Ilyich Mechnikov, Rus mikrobiyolojist, Nobel Tıp Ödülü sahibidir (ö. 1916) * 17 Mayıs – Jacint Verdaguer, Katalan şair (ö. 1902) * 25 Mayıs – Eugène Grasset, İsveç asıllı artist (ö. 1917) * 30 Mayıs – I. Amadeo, İspanya kralı (ö. 1890) === Haziran === * 7 Haziran – Leopold Auer, Macar kemancı ve bestekâr (ö. 1930) * 16 Haziran – Heinrich Dressel, Alman arkeolog (ö. 1920) * 18 Haziran – Charles Louis Alphonse Laveran, Fransız fizikçi, Nobel Tıp Ödülü sahibidir (ö. 1922) === Temmuz === * 4 Temmuz – Thomas John Barnardo, İrlandalı hayırsever (ö. 1905) * 18 Temmuz – Tristan Corbière, Fransız şair (ö. 1875) * 19 Temmuz – Horatio Nelson Young, Amerikalı denizci (ö. 1913) === Ağustos === * 10 Ağustos – Abay Kunanbayoğlu, Kazak şair (ö. 1904) * 19 Ağustos – Edmond James de Rothschild, Fransız hayırsever (ö. 1934) * 25 Ağustos – II. Ludwig (ö. 1886) === Eylül === === Ekim === * 21 Ekim – William McKendree Carleton, Amerikalı şair (ö. 1912) === Kasım === * 4 Kasım – Vasudev Balwant Phadke, Hindistanlı devrimci (ö. 1883) * 10 Kasım – John Sparrow David Thompson, Kanada başbakanı (ö. 1894) === Aralık === * 9 Aralık – Joel Chandler Harris, Amerikalı yazar (ö. 1908) === Tarihi bilinmeyenler === * Henry Vaughan (mimar) İngiliz Gotik mimari tarzında kilise mimarisi üzerinde uzmanlaşmış Amerikalı mimar. (ö. 30 Haziran 1917) == Ölümler == === Ocak === === Şubat === * 13 Şubat – Henrik Steffens, Norveçli filozof (d. 1773) === Mart === === Nisan === * 10 Nisan – Thomas Sewall, Amerikalı anatomist (d. 1786) === Mayıs === * 12 Mayıs – János Batsányi, Macar şair (d. 1763) === Haziran === * 8 Haziran – Andrew Jackson, ABD'nin 7. devlet başkanı (d. 1767) === Temmuz === * 12 Temmuz ** Friedrich Ludwig Persius, mimar (d. 1803) ** Henrik Wergeland, Norveçli yazar (d. 1808) * 17 Temmuz – Charles Grey, Birleşik Krallık başbakanı (d. 1764) === Ağustos === * 23 Ağustos – Rafael Urdaneta (d. 1788) === Eylül === === Ekim === === Kasım === * 12 Kasım – Elizabeth Fry, İngiliz hümanist (d. 1780) * 26 Kasım – Nairne, İskoç şarkı yazarı (d. 1766) === Aralık ===
== Olaylar == * 27 Şubat - Dominik Cumhuriyeti'nin Haiti'den bağımsızlığını ilan etmesi. * Günümüzde kullanılan Türk Bayrağı, Sultan Abdülmecid tarafından Osmanlı Bayrağı olarak yürürlüğe konuldu. * İsveçli bilim insanı Gustaf Erik Pasch kibriti icat etti. * Bahai takviminin başlangıcı. * Rutenyum Karl Klaus tarafından keşfedildi. == Doğumlar == === Ocak–Haziran === * 9 Ocak – Julián Gayarre, İspanyol opera şarkıcısı (ö. 1890) * 17 Şubat – Aaron Montgomery Ward, Amerikalı iş insanı (ö. 1913) * 20 Şubat ** Ludwig Boltzmann, Avusturyalı fizikçi (ö. 1906) ** Joshua Slocum, Kanadalı denizci (ö. 1909) * 21 Şubat – Charles-Marie Widor, Fransız besteci (ö. 1937) * 10 Mart – Pablo de Sarasate, İspanyol keman sanatçısı (ö. 1908) * 18 Mart – Nikolai Rimsky- Korsakov, Rus besteci (ö. 1908) * 25 Mart – Adolf Engler, Alman bitkibilimci (ö. 1930) * 30 Mart – Paul Verlaine, Fransız şair (ö. 1896) * 16 Nisan – Anatole France, Fransız yazar, Nobel Edebiyat Ödülü sahibidir (ö. 1924) * 17 Mayıs – Julius Wellhausen, Alman teolog ve oryantalist (ö. 1918) * 21 Mayıs – Henri Rousseau, Fransız ressam (ö. 1910) * 22 Mayıs – Mary Cassatt, Amerikalı ressam (ö. 1926) * 23 Mayıs – Abdu'l Baha, İranlı Bahai lideri (ö. 1921) * 3 Haziran – Garret A. Hobart, ABD'nin 24. başkanı (ö. 1899) === Temmuz–Aralık === * 11 Temmuz – I. Peter (ö. 1921) * 22 Temmuz – William Archibald Spooner, Britanyalı bilgin ve Anglikan rahibi (ö. 1930) * 28 Temmuz – Gerard Manley Hopkins, İngiliz şair (ö. 1889) * 30 Temmuz – Robert Jones Burdette, Amerikalı siyasetçi (ö. 1914) * 5 Ağustos – Ilya Repin, Rus ressam ve heykeltıraş (ö. 1930) * 17 Ağustos – II. Menelik, Etyopya kralı (ö. 1913) * 22 Ağustos – George Washington DeLong, Amerikalı deniz subayı ve kâşif (ö. 1881) * 23 Ağustos – Hamilton Disston (ö. 1896) * 29 Ağustos – Edward Carpenter, İngiliz sosyalist şair (ö. 1929) * 30 Ağustos – Emily Ruete, Zengibar prensesi (ö. 1924) * 20 Eylül – William H. Illingworth, Amerikalı fotoğraf sanatçısı (ö. 1893) * 5 Ekim – Francis William Reitz (ö. 1934) * 15 Ekim – Friedrich Nietzsche, Alman filozof (ö. 1900) * 22 Ekim – Louis Riel, Kanadalı lider (ö. 1885) * 23 Ekim ** Sarah Bernhardt Fransız aktris (ö. 1923) ** Robert Bridges, İngiliz şair (ö. 1930) * 27 Ekim – Klas Pontus Arnoldson, İsveçli yazar, Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1916) * 2 Kasım – V. Mehmed, Osmanlı padişahı (ö. 1918) * 10 Kasım – Henry Eyster Jacobs, Amerikalı dinbilimcisi (ö. 1932) * 23 Kasım – Karl Benz, Alman sanayici (ö. 1929) * 8 Aralık – Émile Reynaud, Fransız fen öğretmeni ve mucit (ö. 1918) === Tarihi bilinmeyen === * Abdurrahman Han, Afganistan emiri (ö. 1901) * Ahmet Mithat Efendi, Türk yazar (ö. 1912) == Ölümler == === Ocak–Haziran === * 25 Ocak – Jean-Baptiste Drouet, Fransız mareşal (d. 1765) * 27 Ocak - Jean-Charles-Emmanuel Nodier, Fransız yazar (d. 1780). * 15 Şubat – Henry Addington, Birleşik Krallık başbakanı (d. 1757) * 8 Mart – XIV. Charles (d. 1763) * 20 Mart – Claude Pierre Pajol, Fransız asker (d. 1772) * 13 Nisan – Mamiya Rinzō, Japon kâşif (d. 1775) * 18 Mayıs – Richard McCarty, Amerikalı siyasetçi (d. 1780) * 13 Haziran – Thomas Charles Hope, İskoç bilim insanı, Strontiumu bulmuştur (d. 1766) * 15 Haziran – Thomas Campbell, İskoç şair (d. 1777) * 27 Haziran ** Hyrum Smith, Amerikalı dini lider (d. 1800) ** Joseph Smith, Jr., Mormonluk adıyla bilinen Latter Day Saint hareketinin kurucusudur (ö. 1805) === Temmuz–Aralık === * 11 Temmuz – Evgeny Baratynsky, Rus şair ve düşünür (d. 1800) * 27 Temmuz – John Dalton, İngiliz kimyacı ve fizikçi (d. 1766) * 28 Temmuz – Joseph Bonaparte, I. Napolyon'un kardeşi ve Napoli ve İspanya kralı (d. 1768) * 29 Temmuz – Franz Xaver Wolfgang Mozart, Avusturyalı besteci (d. 1791) * 29 Kasım – Prenses Sophia (d. 1773) * 2 Aralık – Eustachy Erazm Sanguszko, Polonyalı askeri lider (d. 1768)
== Olaylar == * 1 Eylül - Sultanahmet'te Darülfünun binasının temeli atıldı. * 15 Haziran - Sainte-Pulchérie Fransız Lisesi, Şefkat Rahibeleri tarafından kuruldu. * 23 Eylül - Neptün keşfedildi. == Doğumlar == * 21 Ekim - Edmondo De Amicis, İtalyan yazar. (ö.1908) * Kölemen Abdullah Paşa Osmanlı Devleti harbiye nazırı, müşir (ö.1937) == Ölümler == * Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi Osmanlı Devleti bestekâr (d.1778) * Abbas Kulu Ağa Azeri şair ve tarihçi (d.1794)
== Olaylar == * Dersim'deki ilk ayaklanma başladı. * 21 Mayıs - Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (Defterhane-iş Amire Kalemi) kuruldu. * 26 Temmuz - Liberya bağımsızliğını ilan etti. * Komünist Manifesto yayınlandı. == Doğumlar == * 5 Eylül - Jesse James, Amerikalı haydut (ö. 1882) * 11 Şubat - Amerikalı mucit Thomas Alva Edison (ö. 1931) * 3 Mart - Amerikalı mucit, sanayici Alexander Graham Bell (ö. 1922) * 26 Kasım - Maria Fyodorovna, Rusya'nın imparatoriçesi (ö. 1928) == Ölümler == * 30 Mart - Jules Auguste Armand Marie de Polignac, Fransız siyasetçi (d. 1780). * 4 Kasım - Avusturyalı besteci Felix Mendelssohn Bartholdy (d. 1809). * Athanasios Kristopulos - Yunan şair (d. 1772)
== Olaylar == * 2 Şubat – Meksika-Amerika Savaşı, Guadelupe-Hidalgo Antlaşması’nın imzalanması ile sona erdi. * 22 Şubat - Paris Ayaklanması ve 1848 Devrimleri başladı. * 26 Şubat - Fransa’da İkinci Cumhuriyet ilan edildi. * 2 Aralık - I. Franz Joseph, Avusturya İmparatoru oldu. * Zachary Taylor, ABD’nin 12. başkanı oldu * Wisconsin ABD birliğine 30. eyalet olarak katıldı. * Kaliforniya'da altına hücum başladı. Servet arayan Çinli göçmenlerle dolu ilk gemi San Francisco'ya vardı. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 4 Şubat - Jean Aicard Fransız şair, yazar === Mart === * 19 Mart - Wyatt Earp, Amerikalı kanun adamı. (ö. 1929) === Nisan === === Mayıs === === Haziran === * 7 Haziran - Paul Gaugin, Fransız ressam (ö. 1903) === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 8 Eylül - Viktor Meyer, Alman kimyacı (ö. 1897) === Ekim === === Kasım === === Aralık === === Tarihi bilinmeyen === * Ahmed Süreyya Emin Bey dünyada ilk olarak seri atışlı sahra topu mucidi. == Ölümler == * 18 Aralık - Bernhard Bolzano İtalyan asıllı Çek filozof ve matematikçi.
== Olaylar == == Doğumlar == * 14 Eylül - Ivan Pavlov, Rus fizyolog ve Nobel Tıp veya Fizyoloji Ödülü sahibi (ö. 1936) == Ölümler == * 8 Şubat - France Prešeren, Sloven şair * 15 Mart - Giuseppe Caspar Mezzofanti, İtalyan Katolik kardanali, ünlü dilbilimci ve hiperpoliglot (d. 1774) * 23 Ağustos - Edward Hicks, Amerikalı ressam ve din adamı (d. 1780) * 14 Eylül - Ivan Pavlov, Rus fizyolog (ö. 1936) * 6 Ekim - Lajos Batthyány, Macar devlet adamı (d. 1806) * 7 Ekim - Edgar Allan Poe, Amerikalı yazar * 18 Ekim - Frédéric Chopin, Polonya asıllı Fransız besteci, piyanist (ö. 1810) * 27 Aralık - Jacques-Laurent Agasse, İsviçreli ressam (d. 24 Nisan 1767) * Yesarizade Mustafa İzzet, Türk hattat (d. 1776).
== Olaylar == * Millard Fillmore, ABD'nin 13. başkanı oldu. * Çin'de Taiping Ayaklanması başladı. * Valide Sultan Mektebi adi ile ilk sivil lise kuruldu. Bugünkü adıyla Cağaloğlu Anadolu Lisesi (21 Mart) * Jules Gabriel Verne yazmaya 1850 yılında başladı. == Doğumlar == * 7 Mart - Tomáš Garrigue Masaryk, Çekoslovakya'nın kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı (ö. 1937) * 5 Ağustos - Guy de Maupassant, Fransız yazar. == Ölümler == * 28 Mart - Bernt Michael Holmboe, Norveçli matematikçi (d. 1795) * 16 Nisan - Marie Tussaud, Madame Tussaud Müzesi'nin Fransız asıllı kurucusu (d. 1761) * 1 Mayıs - Henri Marie Ducrotay de Blainville, Fransız bilim insanı (d. 1777) * 18 Ağustos - Honoré de Balzac, Fransız yazar (d. 1799)
== Olaylar == * 17 Ocak - Şirket-i Hayriye kuruldu * 1 Mart - Victor Hugo Fransa Ulusal Kongresi'nde ilk kez "Avrupa Birleşik Devletleri" terimini kullandı. * 11 Mart – Giuseppe Verdi Rigoletto adlı operasının ilk gösterimini Venedik'te gerçekleştirdi. * 1 Mayıs – Modern dünya fuarlarının ilki olan Büyük Sergi Londra’da açıldı. * 18 Eylül - ABD gazetesi The New York Times yayın hayatına başladı. * 2 Aralık – Louis Napolyon Fransa’da darbe yaptı. == Süregelen olaylar == * Taiping Ayaklanması (1851–1864) == Doğumlar == * 18 Ocak - Albert Aublet, Fransız sanatçı ve ressam (ö. 1938) * 8 Mart - İsmail Gaspıralı (Gasprinskiy), Kırım Tatarı eğitimci, yayıncı ve politikacı (ö. 11 Eylül 1914). * ? - Sadettin Paşa - 1896 yılında Doğu Anadolu'da önemli anılarını yazan ve devlete rapor sunmuş önemli Osmanlı paşası (ö. 1908). == Ölümler == * ? - Basmacı Abdi Efendi, Osmanlı bestekârı. (d. 1787) * 27 Ocak - John James Audubon, Amerikalı ressam (d. 26 Nisan 1785) * 1 Şubat - Mary Shelley, İngiliz yazar. * 18 Şubat - Carl Gustav Jacob Jacobi, Alman matematikçi. (d. 10 Aralık 1804) * 9 Mart - Hans Christian Ørsted, Danimarkalı fizikçi ve kimyager. (d. 14 Ağustos 1777) * 10 Temmuz - Louis Daguerre, Fransız sanatçı, kimyager ve dagerreyotipi yönteminin mucidi. (d. 18 Kasım 1787) * 14 Eylül - James Fenimore Cooper, Amerikalı yazar. (d. 15 Eylül 1789) * 4 / 7 Ekim - Manuel de Godoy, "Barış Prensi" olarak da bilinen İspanya başbakanı. (d. 12 Mayıs 1767) * 19 Aralık - Joseph Mallord William Turner, İngiliz ressam. (d. 23 Nisan 1775)
== Olaylar == * 12 Ocak - Taiping Ayaklanması: Taiping ordusu Wuchang'ı işgal etti. * İngiliz mühendis George Cayley aerodinamik olarak rüzgarla uçabilen planör’ü yaptı. * 30 Aralık – Gadsden Alımı ile ABD Meksika sınırı bugünkü haline geldi. == Doğumlar == * 28 Ocak - Jose Marti, Küba bağımsızlık mücadelesinin öncüsü, şair, yazar (ö. 1895) * 6 Şubat - Ignacij Klemenčič, Sloven fizikçi (ö. 1901) * 30 Mart - Vincent van Gogh, Hollandalı ressam (ö. 1890) * 7 Temmuz - Albert Vandal, Fransız tarihçisi (ö. 1910) * ? - Lucy Parsons, Amerikalı sendikacı (ö. 1942) == Ölümler == * 2 Mayıs - Bezmiâlem Valide Sultan, Osmanlı Padişahı II. Mahmud'un ikinci eşi ve padişah Abdülmecid'in annesi
1852 (MDCCCLII) perşembe günü başlayan bir artık yıldır. == Olaylar == * Tufts Üniversitesi kuruldu. * Gazlardaki Joule Thomson Etkisi açıklandı * Amerikalı mucit Elisha Graves Otis (1811-1861) yeterli koruyucu tertibata sahip ilk mekanik asansörü yaptı * Franklin Pierce ABD’nin 14. başkanı oldu. * 2 Aralık - Louis Napolyon kendisine III. Napolyon unvanını vererek II. İmparatorluğu ilan etti. == Doğumlar == === Ocak === * 2 Ocak - Abdülhak Hamit Tarhan Türk şair ve oyun yazarı (ö.1937) === Şubat === === Mart === === Nisan === * 1 Nisan - Edwin Austin Abbey, Amerikalı ressam (ö. 1911) === Mayıs === * 31 Mayıs - Francisco Pascasio Moreno, kaşif, antropolog ve jeolog === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 8 Eylül - Gojong, Joseon Krallığı'nın 26. kralı ve Kore'nin ilk imparatoru (ö. 1919) === Ekim === === Kasım === === Aralık === * 15 Aralık - Henri Becquerel, Fransız fizikçi (ö. 1908) === Tarihi bilinmeyenler === ** J. Elfreth Watkins, Amerikalı inşaat mühendisi (ö. 1903) ** Salih Butka, Arnavut şair (ö. 1938) == Ölümler == * 6 Ocak - Louis Braille, Fransız mucit (d. 1809) * 25 Şubat - Thomas Moore, İrlandalı şair. * 4 Mart - Nikolay Gogol, Rus yazar (d. 1809) * 23 Eylül - John Vanderlyn, Amerikalı ressam (d. 1775)
== Olaylar == * 28 Mart – Kırım Savaşı başladı * 31 Mart – Japonya Kanagawa Antlaşması’nı imzalayarak iki limanını Amerikan ticaretine açtı. * 30 Mayıs – ABD’de Kansas-Nebrasya Kanunu kabul edildi ve 1820 Uzlaşması’na son verildi. * 3 Aralık - Florence Nightingale Üsküdar'da. * Osmanlı Devleti ilk dış borcunu aldı == Doğumlar == * 7 Temmuz - Nikolay Morozov, Rus bilim insanı ve Yeni Kronoloji'nin kurucusu (ö. 1946) * 24 Temmuz - Konstantin Josef Jireček, Çek tarihçi, diplomat ve Slavist (ö. 1918) *? - Çerkes Kabasakal Mehmed Paşa, Osmanlı paşası (ö.1909) == Ölümler == * 31 Ocak - Silvio Pellico, İtalyan yurtsever, şair ve oyun yazarı (d. 1788).
== Olaylar == * 28 Şubat - "Küçük Kıyamet" olarak adlandırılan 1855 Bursa Depremi == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 17 Şubat - Otto Liman von Sanders === Mart === * 12 Mayıs - Anatoli Lyadov, Rus besteci (ö. 1914) === Nisan === === Mayıs === * 21 Mayıs - Émile Verhaeren, Belçikalı şair === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül - William Friese-Greene, İngiliz mucit ve profesyonel fotoğrafçı (ö. 1921) * 9 Eylül - Houston Stewart Chamberlain, İngiliz yazar ve filozof (ö. 1927) === Ekim === === Kasım === === Aralık === ==== Gün ve Ayı bilinmeyen ==== * ? - Mehmed Şemseddin Paşa, Osmanlı dönemi devlet adamı == Ölümler == * 26 Ocak - Gerard de Nerval, Fransız şair (d. 1808) * 2 Mart - Rus çarı I. Nikolay öldü. Yerine II. Aleksandr geçti
Adıyaman, Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Orta Fırat Bölümü'nde bulunan bir ildir. İdari merkezi Adıyaman şehridir. TÜİK 2021 sonu verilerine göre ilin nüfusu 632.459'dur. Doğusunda Diyarbakır, kuzeyinde Malatya, batısında Kahramanmaraş, güneyinde Gaziantep ve Şanlıurfa illeri ile çevrilidir. İlin doğusunda Torosların güneydoğu uzantısı olan Malatya dağları, güneydoğusunda Atatürk Baraj Gölü yer alır. Doğusundan Fırat Nehri ile çevrilidir. İlin kuzey kesimi genel anlamda dağlık ve engebeli iken güney kesiminde geniş ovalar bulunur. İl sınırları içerisindeki tek üniversite Adıyaman Üniversitesi'dir. == Etimoloji == == Tarihçe == === Erken Dönem === Adıyaman ve çevresinde yapılan arkeolojik kazılar, bölgede tarih öncesi dönemlerden beri insan yerleşimlerinin var olduğunu göstermiştir. Perre (Pirin), Palanlı, Haydaran ve Turuş'ta yapılan kazılar, bölgede Üst Paleolitik döneme tarihlenen mağara yerleşimlerini ortaya çıkarmıştır. Palanlı köyündeki Palanlı mağarasının, MÖ 40 bin yıllarında kullanıldığı tahmin edilmektedir. Diğer bölgelerde yapılan kazılarda MÖ 3 binli yıllara tarihlenen kalıntılara ulaşılmıştır. Adıyaman ve çevresinde görülen ilk devlet örgütlenmesi Hititler tarafından kurulmuştur. Hitit yazıtlarına göre MÖ 1650'li yıllarda Adıyaman'ın da içerisinde bulunduğu Anadolu'nun güneydoğusu büyük oranda Hitit egemenliğine girmiştir. Hititlerin zayıflamasının ardından MÖ 16. yüzyıl sonlarında Adıyaman ve çevresi Hurriler'in egemenliği altına girmiş, sonrasında ise bölge, yıkılışlarına kadar Mitanniler'in hakimiyetinde kalmıştır. Mitannilerin ardından bölgede bir Geç Hitit krallığı olan Kummuh Krallığı hüküm sürmeye başlamıştır. MÖ binli yıllarda kurulduğu tahmin edilen bu krallığa ait en eski yazıtlara Adıyaman'ın Besni ilçesinde yapılan kazılarda ulaşılmıştır. Keşfedilen Kummuh ve Asur kaynakları, Kummuh Krallığı'nın Asurlulara vergi ödeyen devletlerden biri olduğunu ortaya koymuştur. Başta Asurlularla dostane ilişkiler yürüten Kummuh Krallığı, MÖ 750'li yıllardan itibaren Asurluların güç kaybedişinin ardından Urartuların bölgeye yaptıkları saldırılar ile Urartular tarafından vergiye bağlanmış ve Asurlulara karşı topladıkları ittifaka katılmaya zorlanmıştır. MÖ 8. yüzyıl ortalarında bugünkü Besni ilçesi çevresinde yapıldığı düşünülen savaşlarda Asurluların Urartuları yenmesiyle Kummuh Krallığı tekrar Asurlulara vergi ödemeye başlamıştır. Kummuh Krallığı'nın MÖ 8. yüzyılın sonlarında Urartular ile ittifak yaparak vergi vermeyi reddetmesiyle bölge Asur Kralı II. Sargon tarafından işgal edilmiş, Kummuh Krallığı sona ermiş ve bölge Asurluların bir eyaleti haline gelmiştir. Asurluların hakimiyeti boyunca bölgedeki yerli halkın çoğu Güney Mezopotamya'ya sürgün ettirilmiş, o bölgedeki halklar da Kummuh Bölgesine zorunlu göçe tabi tutulmuştur. Asurlular bölgede MÖ 7. yüzyılın sonuna kadar hakim olmuş, MÖ 607'de Asurlular'ın Babillilerle yapılan savaşı kaybetmeleriyle birlikte bölge Babil hakimiyetine girmiştir. Babil hakimiyetinden önce Kummuh diye bilinen bölge, sonrasında Kommagene ismiyle bilinir olmuştur. Babil egemenliğinin ardından bölge MÖ 6. yüzyıl ortalarında Perslerin hakimiyetine girmiştir. Pers hakimiyetinde, öncesinde bölgeden sürgün ettirilen halkların bölgeye dönüşüne müsaade edilmiş, bu da bölgede zengin bir kültürün oluşmasını sağlamıştır. Bölgedeki Pers hakimiyeti Pers Kralı III. Darius'un MÖ 333 yılında Büyük İskender'e yenilmesiyle son bulmuş, Kommagene toprakları da diğer Doğu ve Güneydoğu Anadolu topraklarıyla birlikte Büyük İskender'in hakimiyetine girmiştir. Büyük İskender'in ölümünün ardından generallerinin taht kahvgasına tutuşması ve imparatorluğun parçalanmasının ardından Kommagene bölgesi İskender'in generallerinden biri olan I. Seleukos tarafından kurulan Seleukos İmparatorluğu'nun hakimiyetine girmiştir. Seleukos hakimiyeti bölgenin kültürel açıdan canlandığı ve Helenizm kültürü etkisine girdiği bir dönem olmuştur. === Kommagene Krallığı Dönemi === MÖ 2. yüzyıl başlarında Seleukos İmparatorluğu'nun çözülmeye başlamasıyla bölgenin Seleukos valisi Ptolemaios, Kommagene'de bağımsızlığını ilan ederek Kommagene Krallığı'nı kurmuştur. Ptolemaios'un ardından tahta geçen oğlu Sames, kendi ismini verdiği Samosata şehrini başkent ilan etmiştir. Bu dönemde Kommagene Kuzey Suriye ile Toroslar arasındaki bölgede hüküm sürmüştür. Seleukosların yakılışına kadar Seleukoslarla iyi ilişkiler sürdüren Kommagene Krallığı, Seleukosların yıkılışının ardından dönem dönem Part İmparatorluğu, Ermenistan Krallığı ve Roma İmparatorluğu'na bağlı bir halde yaşamını sürdürmüştür. MÖ 1. yüzyılın başlarında Roma'nın Anadolu'daki etkinliğini arttırması ile bölgedeki krallar da Roma hakmiyetini kabul ederek devletlerinin varlığını sürdürebilmiştir. Nitekim Kommagene Krallığı da bu dönemde Roma hakimiyetini tanımış ve varlığını sürdürmüştür. MS 1. yüzyılda Roma İmparatorluğu ile çalkantılı ilişkiler içine giren Kommagene Krallığı, Roma tarafından iki kez ilhak edilmiş, ara ara Roma'ya bağımlı bir devlet olarak yaşamasına izin verilmişse de MS 72'de tamamen Roma'nın hakimiyetine girmiştir. Kommagene Krallığı hanedanı kendilerini Helen ve Perslerin "uğurlu soyu" olarak nitelemiştir. Kommagene kralları kendilerini baba tarafından Pers İmparatoru I. Darius'a, anne tarafından ise Büyük İskender'e dayandırmıştır. Nitekim Kommagene Kralı I. Antiochos, 2150 metre yükseklikteki Nemrut Dağı'na devasa ve anıtsal bir tapınak inşa ettirmiş, buraya tanrılarıla birlikte tanrılaşmış Pers ve Helen atalarının heykellerini sıralamıştır. Nemrut Dağı'ndaki bu heykeller bugün Adıyaman'ın en önemli turizm değerlerinden biridir. Ayrıca I. Antiochos'un oğlu II. Mitridat'ın hanedanın kadınlarının gömümlesi için yaptırdığı bir anıt mezar olan Karakuş Tümülüsü de Kommagene Krallığı döneminden kalan şehrin önemli turizm noktalarından biridir. Bugün Adıyaman ili sınırları içerisinde kalan antik Samosata, bugünkü Kahta ilçe sınırları içerisindeki Arsemia ve Adıyaman şehir merkezinin kuzeyindeki Perre (Pirin) şehirleri, Kommagene Krallığı'nın önemli şehirleri arasındaydı. === Roma ve Bizans Dönemi === Bölge Roma hakimiyetine girdikten sonra Romalılar ile Partlar arasındaki güç mücadelesine sahne olmuştur.Partların batıya doğru olan ilerleyişini durdurmak isteyen Romalılar, bölgeye tahkimat yapmışlar, özellikle Samosata şehri Romalılar tarafından askeri bir üs olarak kullanılmıştır. Romalılar bu dönemde Kommagene topraklarını baştan başa dolaşan yollar inşa etmişlerdir. Malatya'dan başlayıp Perre'ye, oradan Samosata'ya, oradan da Fırat kıyısını izleyerek Kızılin civarından Suriye'ye giden bu yol güzergahında inşa edilen köprülerin bazıları bölgede hâlâ ayaktadır. Romalıların Kahta Çayı üzerinde inşa ettiği Cendere Köprüsü, Adıyaman'ın önemli turizm noktaları arasındadır. Romalılar ve İranlılar arasındaki güç mücadelesi bölgede asayişi ortadan kaldırmış ve nüfusun azalmasına sebep olmuştur. Romalıların İranlılarla olan güç mücadelesi Safeviler devrinde de devam etmiş, 3. yüzyıl ortalarında bölge Safevi şahı I. Şâpûr'un orduları tarafından işgal edilerek tahrip edilmiştir. Roma İmparatorluğu'nun 395 yılında bölünmesinin ardından bölge Bizans hakimiyetinde kalmıştır. Adıyaman ve çevresi bu dönemde Bizans ile Safeviler ve Müslüman Araplar arasındaki güç mücadelesine sahne olmuştur. 7. yüzyıl ikinci yarısından itibaren bölge Müslüman Araplar'ın akınlarına maruz kalmıştır. Bizans'ın Yermuk Savaşı'ndan sonra bölgeden çekilmesiyle boşalan alanlar zamanla Müslümanlar tarafından doldurulmuştur. Halife Ömer devrinde devam eden Müslüman akınlarıyla bölgeye gelen sahabe Safvan bin Muattal'ın kabri, bugün Samsat ilçesinde bulunmaktadır ve Adıyaman'ın önemli turizm noktalarından biridir. === Orta Çağ'da Bölgedeki Güç Mücadeleleri === Bölgede Bizans ile Müslüman Araplar arasındaki güç mücaladelesi Emeviler döneminde de devam etmiştir. Emevi iktidarının sonuna doğru bölgeye gelen komutan Mansur bin Cavane, Perre şehrini Emeviler adına fethetmiş ve şehrin güneyinde yeni bir kale ve bu kale etrafında kümelenmiş yeni bir kasaba inşa ettirmiştir. Yeni yapılan kale ve çevresindeki şehir, Mansur bin Cavane'nin ardından Mansur'un Kalesi anlamına gelen Hısnımansur ismini almıştır. Bugünkü Adıyaman şehir merkezinin kuruluşu bu tarihe dayanmaktadır. Hısnımansur ve Besni'yi içine alan bu bölge bu tarihten itibaren Emeviler ile Bizans arasındaki şiddetli çatışmalara sahne olmuş, bölge sık sık Emevilerle Bizans arasında el değiştirmiştir. Uzun süre bir sınır bölgesi olan bu alanda, ilerleyen dönemlerde Arap, Türk, Bizans ve Ermeni kuvvetleri birbiriyle mücadele etmiştir. Abbasiler döneminde bölgede devlet hakimiyeti güçlenmişse de 9. yüzyıla gelindiğinde Abbasiler Bizans'a karşı olan gücünü koruyamamıştır. Bu dönemde yapılan Bizans akınları ile bölgede Bizans hakimiyeti sağlanmıştır. Bir dönem Hamdanilerin hakimiyeti altına giren Besni'nin de Bizans tarafından alınmasının ardından bölge uzun bir süre Bizans hakimiyetinde kalmıştır. Hısnımansur ve çevresine ilk Selçuklu akınları 11. yüzyılın ikinci yarısında yapılmıştır. Bu akınlar sırasında bölge Selçuklu hakimiyetine girmişse de sonrasında bölge Selçuklular ve bölgede Bizans'ın Malazgirt yenilgisiyle güç kazanan Ermeniler arasındaki mücadelelere de sahne olmuştur. Anadolu Selçuklu Devleti'nin kurulmasının ardından bölgeye gönderilen Süleyman Şah'ın komutanlarından Emir Buldacı, Güneydoğu Anadolu'da yaptığı fetihler sırasında 1084 yılında Besni ve Hısnımansur çevresini kontrol altına almışsa da I. Haçlı Seferi'nin başlamasıyla Müslümanlar güç kaybetti ve Adıyaman ve çevresi Urfa Haçlı Kontluğu'nun hakimiyetine girdi. 1144 yılında İmameddin Zengi'nin Urfa Haçlı Kontluğu'na son vermesinin ardından Frankların elindeki Samsat 1150'de, Hısnımansur da 1151'de Zengilerin idaresine geçmiştir. Bölge bu tarihten sonra Artuklular ve Eyyübilerin idaresine geçmiş, 1226 yılına kadar Artuklu-Eyyübi- Selçuklu mücadelelerine sahne olmuştur. 1226 yılında Selçuklu komutanı Emir Çavlı, Selçuklulara karşı ittifak yapan Artuklu ve Eyyübi ordusunu mağlup ederek Hısnımansur ve Kahta çevresini Selçuklu hakimiyetine almıştır. Bölgenin Selçuklu hakimiyetinde olduğu dönemde Baba İshak İsyanı çıkmış, isyan Hısnımansur, Kahta, Samsat ve çevresnde etkili olmuş ve bölgedeki yerleşimler asiler tarafından tahrip edilmiştir. 1243 yılında Selçukluların Moğollara yenilmesiyle Anadolu'da başlayan Moğol istilasından Adıyaman ve çevresi de nasibini almıştır. Bölgede Moğollardan kaçan Türkmenlerin yarattığı kargaşa ve sonrasında Moğolların bölgeyi istilası, yerli halka zor zamanlar yaşatmış, Hısnımansur ve çevresindeki köyler sık sk yağma olaylarına sahne olmuştur. 13\. yüzyılın sonlarında Moğol işgalinde kalan bölgeye 14. yüzyıl başlarından itibaren Memluk akınları yapılmış, sonrasında Adıyaman ve çevresi Dulkadiroğulları Beyliği hakimiyetine girmiştir. === Osmanlı Dönemi === Hısnımansur, Kahta, Besni ve Gerger şehirlerinin Osmanlı hakimiyetine ilk girişi 1399 yılındadır. Bir süre Kadı Burhaneddin hakimiyetinde kalan Adıyaman ve çevresi Yıldırım Bayezid'in Malatya üzerine yaptığı seferden sonra Osmanlı hakimiyetine girmişse de bu kısa sürmüş, 1402'deki Ankara Savaşı'nın ardından Adıyaman ve çevresi Timur'un hakimiyetine geçmiştir. Timur'un Anadolu'dan ayrılmasının ardından bölgede tekrar Dulkadiroğulları hakim olmuştur. Osmanlı Devleti'nin tekrar güçlenmesinin ardından Adıyaman ve çevresi Dulkadiroğulları, Osmanlılar ve Memlükler arasındaki bir geçiş noktası haline gelmiştir. Dulkadiroğulları'nın Çaldıran Savaşı'nda Osmanlı'nın yardım isteğini geri çevirmesi ve Osmanlı ordularına saldırması bölgenin Osmanlı hakimiyetine geçişine zemin hazırlamıştır. Nitekim Çaldıran Seferi sonrasında gerçekleşen Turnadağ Muharebesi'nin ardından Dulkadiroğulları toprakları Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Ayıntab, Hısnımansur ve Besni de 1516 yılının ağustos ayında Yavuz Sultan Selim'in bizzat katıldığı Mısır Seferi sırasında, Mercidabık Muharebesi öncesinde tamamen Osmanlı hakimiyetine girmiştir. 16\. yüzyıl başında Osmanlı hakimiyetine girmelerinin ardından Kahta, Gerger ve Hısnımansur başta Maraş Eyaleti içerisindeki bir sancak olan Besni'ye bağlı kazalar halindeyken, sonrasında Elbistan sancağına bağlanmışlar, 16. yüzyılın ikinci yarısında Zülkadriye Eyaleti'nin merkezinin Maraş'a taşınmasının ardından Besni ile birlikte Maraş'a bağlı kazalar haline gelmişlerdir. Genel olarak bölgenin Maraş'tan idare edilişi Tanzimat devrine kadar devam etmiştir. Tanzimat döneminde yapılan değişikliklerin ardından Kahta, Gerger, Hısnımansur ve Besni kazaları Malatya sancağına bağlanmıştır. 1864'te Teşkil-i Vilâyet Nizamnâmesi ile oluşturulan Diyarbekir Vilayeti'ne bağlı Mamüretülaziz sancağına bağlanan bu kazalar, 1870 yılında sancak haline getirilen Malatya'ya bağlanmıştır. 1883'te Malatya'nın Diyarbekir Vilayeti'nden ayrılarak yeni kurulan Ma‘mûretü'l-Azîz Vilayeti'ne bağlanmasıyla Kahta, Gerger, Hısnımansur ve Besni de Diyarbekir Vilayeti'nden ayrılmıştır. === Milli Mücadele Dönemi === Adıyaman, Milli Mücadele döneminde işgale uğramamıştır. Ancak çevre şehirleri Antep, Maraş ve Urfa'nın işgal edilmesi, Adıyaman ve çevresini de etkilemiştir. Hısnımansur, Besni ve Kahta'da Müdâfaa-i hukuk cemiyetleri kurulmuş, bölge halkı tarafından ilgili makamlara Anadolu'nun işgalini protesto eden telgraflar çekilmiş, Fransız işgali altındaki çevre şehirlere yiyecek, giyecek ve asker yardımı yapılmış, Antep, Urfa ve Maraş savunmalarına Hısnımansur, Besni, Kahta ve Samsat’tan birçok destek milis kuvveti gönderilmiştir. Bölgedeki Rişvan aşiretinin reisi olan Kahtalı Hacı Bedir Ağa, Ali Galip komplosunun önlenmesinde rol oynamış, adamlarıyla birlikte Antep ve Urfa savunmalarına katılmış, Antep Savunması'ndaki hizmetlerinden dolayı kırmızı-yeşil şeritli İstiklâl Madalyası ile ödüllendirilmiştir. Yine Besni Kuvâ-yi Milliye komutanı Besnili Hasan Ağa da emrindeki kuvvetlerle Antep Savunması'na katılmıştır. Kahtalı Hacı Bedir Ağa ve Besnili Reşit Ağa Adıyaman ve çevresini Birinci Meclis'te temsil etmiştir. === Cumhuriyet Dönemi === Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasının ardından yürürlüğe giren 1924 Anayasası'nın yeniden düzenlediği idari taksimatta Hısnımanusur, Kahta ve Besni, Malatya iline bağlı kazalardır. 1926 yılında yapılan bir değişiklikle Besni kazası Gaziantep'e bağlanmışsa da bu değişiklik 1933 yılında geri alınarak Besni tekrar Malatya'ya bağlanmıştır. Hısnımansur kazasının ismi 28 Aralık 1928 tarihinde resmî olarak "Adıyaman" olarak değiştirilmiştir. 1954 yılına kadar idari statüsü değişmeyen Adıyaman'ın 1954 seçimleri sonrasında il yapılması gündeme gelmiştir. 28 Mayıs 1954 tarihinde Adıyaman'ın il yapılmasıyla ilgili kanun tasarısı TBMM tarafından Dahiliye ve Bütçe encümenlerine gönderilmiş, bu kanun tasarısı 14 Haziran 1954 tarihinde TBMM'de görüşülmüştür. Meclisteki bu görüşmeler sırasında CHP'li ve DP'li milletvekilleri Adıyaman'ın Malatya'dan ayrılarak il yapılması hakkında ortak görüş belirtmişlerdir. Adıyaman'ın Malatya'dan ayrılmasına gerekçe olarak şehrin ekonomik gelişimini sağlama ihtiyacı ve coğrafi konumu gösterilmiştir. Dahiliye vekili Namık Gedik bu görüşmeler sırasında doğu-batı ekseninde uzanan dağların Adıyaman, Kahta ve Gerger'in Malatya ile olan ulaşımını zorlaştırdığını belirtmiş, söz alan diğer milletvekilleri coğrafi konumu, iklim şartları ve zirai imkanları sebebiyle Malatya'dan farklı özellikler gösteren bu kazaların ayrı bir vilayet haline getirilmesinin isabetli olacağını belirtmişlerdir. Meclisteki bu görüşmeler sırasında Adıyaman'ın vilayet yapılması hakkında görüş birliği olsa da Besni kazasının durumu hakkında ciddi görüş ayrılıkları olmuştur. Milletvekillerinin kaydadeğer çoğunluğu ve Malatya ile Gaziantep milletvekilleri, iktisadi ve kültürel anlamda Gaziantep'e bağlı olan ve o zamanki 60 bin kişilik nüfusuyla 50 bin nüfuslu Adıyaman'dan daha büyük olan Besni kazasının Malatya'dan ayrılarak Adıyaman'a değil, Gaziantep'e bağlanması gerektiğini belirtmişlerdir. Bu milletvekilleri Besni'nin Adıyaman'a bağlanması durumunda Besni halkının Gaziantep'e göç edeceğini belirtmiştir. Hükûmet ve karşıt görüş bildiren milletvekilleri ise coğrafi olarak Gaziantep'e değil, Adıyaman'a yakın olması dolayısıyla Besni'nin Adıyaman'a bağlanması gerektiğini belirtmişlerdir. Nitekim oturumda alınan kararla Besni kazası Adıyaman'a bağlanan kazalardan biri olmuştur. Mecliste yapılan oylamayla kanun tasarısı kabul edilmiş, kanunun 1 Aralık 1954 tarihinde yürürlüğe girmesiyle Adıyaman; Besni, Kahta, Gerger ve Çelikhan ilçeleri kendisine bağlanarak vilayet statüsüne kavuşmuştur. Daha sonra 1 Nisan 1958 tarihinde Gölbaşı, 1 Nisan 1960 tarihinde Samsat, 9 Mayıs 1990 tarihinde Tut ve 1991 yılında ise Sincik ilçe merkezine dönüştürülerek Adıyaman'a bağlanmıştır. == Coğrafya == 320px|küçükresim|sol İl, Adıyaman (merkez ilçe), Besni, Çelikhan, Gerger, Gölbaşı, Kâhta, Samsat, Sincik ve Tut ilçelerinden oluşur. Adıyaman ilinin büyük bölümü Güneydoğu Anadolu Bölgesindedir. Kuzeydeki Çelikhan ile Gerger ilçelerinin bir kısmı Doğu Anadolu Bölgesinde, batıda bulunan Gölbaşı ile Besni ilçesinin bir kısmı da Akdeniz Bölgesi içerisindedir. İlin yüzölçümü 7.644 km² dir. Adıyaman şehrinin merkez olduğu Adıyaman ili; kuzeyde Malatya, kuzeydoğuda Diyarbakır, doğu ve güneyde Şanlıurfa, güneybatıda Gaziantep ve batıda Kahramanmaraş illeri ile komşudur. İldeki belli başlı dağlar; Akdağ (2551 m), Dibek (2549 m), Tucak-Ulubaba (2530 m), Gördük (2206 m), Nemrut (2150 m), Bozdağ (1200 m) ve Karadağ (1115 m)'dır. İlin kuzeyinde, Toroslar'ın uzantısı olan Malatya dağları yer alır. Güneye doğru yükseklikler azalmakta ve ovalık alanlar görülür. Çelikhan, Tut ve Gerger ilçelerinin tamamına yakını dağlıktır. Merkez, Besni ve Kahta ilçelerinin kuzey kesimleri dağlık, güney kesimleri ova şeklindedir. Samsat ilçesi ise ilin en alçak arazilerine sahiptir. İlin önemli ovaları; Kahta, Çakırhöyük (Keysun), İnekli ve Pınarbaşı ovalarıdır. === Akarsular === İlin en önemli akarsuyu Fırat Nehri'dir. Şanlıurfa ve Diyarbakır ile sınır oluşturan nehrin il içerisindeki uzunluğu 180 km' dir. Diğer başlıca akarsular; Göksu Çayı, Besni Akdere Çayı, Sofraz Çayı, Kahta Çayı, Ziyaret Çayı, Keysun Çayı, Çakal Çayı, Kalburcu Çayı, Değirmen Çayı, Birimşe Çayı, Eğriçay ve Halya Deresidir. == İlçelerTUİK ve KGM == === İlçelerin Konumu === Konum bilgileri İlçe Kuruluş yılıİçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü Alanı km² Rakım mt. Merkeze uzaklık kmKarayolları Genel Müdürlüğü Ulaşan yollar Adıyaman Merkez 1.814 701 Besni Cumh.önce 1.235 902 44 Çelikhan 1954 444 1.388 57 Adıyaman=>, -10=> Gerger 1954 668 750 100 Gölbaşı 1958 800 902 63 Kahta Cumh.önce 1.274 724 35 Samsat 1960 319 593 47 Sincik 1990 495 1.373 69 Tut 1990 290 929 59 ADIYAMAN 1954 7.337 == Nüfus == Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2023 verileri ) Adıyaman İli Nüfusu: 635.169'dur. Bu nüfusun %76,77'si şehirlerde yaşamaktadır (2022 sonu). İlin yüzölçümü 7.337 km2'dir. İlde km2'ye 87 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 174’dür.) İlde yıllık nüfus % 0,48 oranında azalmıştır. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Merkez i(% 1,25), Samsat (% -9,16) 06 Şubat 2023 TÜİK verilerine göre 9 İlçe, 23 belediye, bu belediyelerde 174 mahalle, ayrıca 453 köy bulunmaktadır. 2022 yılı sonunda Adıyaman ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri''' İlçe Nüfus 2021 Nüfus 2022 Nüfus Artışı % Belediye Sayısı Mahalle Sayısı Köy Sayısı Köy Nüfusu Şehir nüfusu Şehirde oturan Alanı km2 km2'ye düşen kişi Besni 77.207 77.180 -0,04 6 37 67 27.584 49.596 64,26 1235 62 Çelikhan 15.294 14.858 -2,89 2 17 20 3.359 11.499 77,39 444 33 Gerger 16.416 15.711 -4,39 1 4 45 12.954 2.757 17,55 668 24 Gölbaşı 50.150 50.324 0,35 4 17 30 10.766 39.558 78,61 800 63 Kahta 127.534 128.961 1,11 3 25 102 36.082 92.879 72,02 1274 101 Merkez 312.207 316.140 1,25 3 49 135 38.378 277.762 87,86 1814 174 Samsat 7.313 6.673 1 4 16 2.883 3.790 56,80 319 21 Sincik 16.341 15.947 -2,44 2 14 24 9.441 6.506 40,80 495 32 Tut 9.686 9.375 -3,26 1 7 14 6.080 3.295 35,15 290 32 Adıyaman 632.148 635.169 23 174 453 147.527 487.642 76,77 7.339 87 === İlin yıllara göre nüfusları === == Yönetim == İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclisleri oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar. İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23) İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer. Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur. Adıyaman Valisi, 1976-İzmir doğumlu Osman Varol Haziran 2023/312 kararla, Ağrı Valisi iken atanmıştır.https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/06/20230626-10.pdf Adıyaman Belediye Başkanı, 1965 Adıyaman doğumlu Süleyman Kılınç (AK PARTİ), 31 Mart 2019 seçimlerinde %53,22 oy oranıyla seçilmiştir. 2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Adıyaman İl Genel Meclisi üye sayısı, 27 AK Parti, 2 CHP ve 1 SAADET olmak üzere 30’dur. Adıyaman Belediye meclisi ise 28 AK Parti, 9 SAADET olmak üzere 37 üyeden oluşur. 2023 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Adıyaman'ın Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki üyelerinin siyasi partilere dağılımı: 4 AK Parti, 1 CHP'dir.https://www.ysk.gov.tr/doc/karar/dosya/45639002/2023-1255.pdf == Ekonomi == === Sanayi siteleri === ==== Adıyaman Organize Sanayi Bölgesi ==== 1991 yılında kuruluş çalışmalarına başlanan Adıyaman Organize Sanayi Bölgesinde, 1996 yılında kamulaştırma ve etüd-proje işlemleri tamamlanmıştır. 1997 yılında altyapı çalışmalarına ve arsa tahsis işlemlerine başlanmıştır. İl Merkezine 6 km uzaklıkta, ilimiz kuzeybatı istikametinde, Belediye sınırları içerisinde, TPAO tesisleri ile açılacak olan Adıyaman Kuzey Çevre Yolunun bitişiğinde 150 hektarlık alan üzerinde kurulan Bölge, 86 adet sanayi parseli ile 1. Derecede Kalkınmada Öncelikli Yöre, teşvik, imkân ve kolaylıklarıyla sanayicilerimizin hizmetine sunulmuştur. Adıyaman Küçük Sanayi sitesi 1969 yılında kurulmuş 1987 yılında ihale edildikten sonra yapımına fiilen 30.4.1988 yılında başlanmış ve 2000 yılı içerisinde tamamlanarak hizmete açılmıştır. Toplam 350.000 m² alana sahip olan sitede 350 adet iş yeri bulunmaktadır. Ancak Küçük Sanayi sitesinin ihtiyacı karşılayamaması nedeniyle 200 ek iş yeri 2001 yatırım programına alınarak inşaatına başlanmıştır. Besni Organize Sanayi Bölgesi 2005 yılında 120 hektarlık alana kurulmaya başlayan ve her geçen gün yatırımcısını artıran Besni OSB şu an için 12 işletmeye ev sahipliği yapıyor. ==== Besni Küçük Sanayi sitesi ==== Besni'nin Kayaardı mevkiinde 06.12.1993 tarihinde ihale edilen sitenin inşaatına Nisan 1994 yılında başlanılmıştır. Besni Küçük Sanayi Sitesi % 85 sanayi ve Ticaret Bakanlığı kredi desteği ile yürütülmektedir. Tamamlandığında 278 iş yerinin bulunacağı sitenin inşaatı % 30 oranında tamamlanmış olup, faaliyete geçtiğinde 1500 kişi istihdam edilecektir. ==== Gölbaşı Küçük Sanayi sitesi ==== 22 Kasım 1989 yılında kurulan küçük sanayi sitesinin inşaatı Gaziantep yolu üzerinde belediye imar planı içerisinde 30 dönüm üzerinde devam etmektedir. K.S.S 100 iş yeri kapasiteli %70 sanayi ve Ticaret Bakanlığı Kredi desteğine sahiptir. Site tamamlandığında küçük esnaf ve zanaatkar daha sağlıklı ortamlarda daha iyi hizmet verme imkânına kavuşacaktır. ==== Öz Kahta Küçük Sanayi Sitesi ==== Kahta Küçük Sanayi Sitesi 27.09.1996 yılında kurulmuş olup, proje çalışmaları tamamlanmıştır. 2001 yılı revize yatırım programına alınması için girişimler devam etmektedir. == Spor == 2018-19 Sezonu sonunda Futbol takımı Adıyaman 1954, BAL'a düşmüştür. Ayrıca BAL takımı Kahta Dirilişspor ve Kadın voleybol 2. Lig takımı Adıyaman İ.Kültür S. da küme düşmüştür. Liglerdeki en başarılı sonucu, Hentbol erkekler süper lig takımı Adıyaman Belediye SK ligde 5. olarak elde etmiştir. Futbol Türkiye Kupası 'nda Adıyaman 1954, 2.turda elenmiştir. Hentbol Türkiye Kupası'nda Adıyaman Belediye SK 2.tur grup maçlarında elenmiştir. Adıyaman'da, 8.598 kişi kapasiteli Atatürk Stadyumu en önemli spor tesisidir. Ayrıca, 1.000 kişilik Adıyaman Belediyesi Spor Salonu ve 1.000 kişilik Adıyaman Üniversitesi Kapalı Yüzme Havuzu vardır. == Ayrıca bakınız == * Adıyaman'ın ilçeleri * Adıyaman ilindeki yerleşim yerleri listesi * Adıyaman Üniversitesi * Adıyaman ili genel seçim sonuçları * Adıyaman Müzesi * Nemrut Dağı ;Arkeolojik sitler * Gritille * Hayaz Höyük * Nemrut Dağı Millî Parkı * Samsat Höyük * Tille Höyük == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Adıyaman Valiliği * Adıyaman Köyleri * Adıyaman İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü * YerelNet Adıyaman sayfası * TÜİK Kategori:Türkiye'nin illeri
: sağ|çerçevesiz|400x400pik Bu liste, egemen devletlere genel bir bakış sağlamaktadır ve ülkelerin egemenliklerinin tanınması hakkında bilgi veren bir listedir. Birleşmiş Milletler'in kayıtlarına göre dünya üzerinde toplamda 208 ülke yer almaktadır. Listelenen 208 ülke, Birleşmiş Milletler'e (BM) üyelik durumlarına göre üç kategoriye ayrılabilir: 193 BM üye devleti, 2 BM gözlemci devleti ve diğer 13 devlet. BM üyesi olmayan ülkeler ise listede eğik gösterilmiştir. Uluslararası ortamda tanınan, Birleşmiş Milletler'e üye olmayan ülkeler şunlardır: * 1971'den itibaren Birleşmiş Milletler'e üye olmayan, ancak uluslararası hukuk ve Montevideo Konvansiyonu'na göre devlet olarak tanımlanan ülke: Çin Cumhuriyeti (Tayvan) * Birleşmiş Milletler'in 41 üyesi tarafından tanınan, fakat Birleşmiş Milletler tarafından tanınmayan ülke: Sahra Arap Demokratik Cumhuriyeti (Batı Sahra) * Birleşmiş Milletler'in 97 üyesi ve Çin Cumhuriyeti tarafından tanınan ülke: KosovaAyrıntılar için: Kosova'nın tanınma süreci * Türkiye dışında herhangi bir Birleşmiş Milletler üyesi tarafından tanınmayan ülke: Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (Kıbrıs Cumhuriyeti) * Rusya, Venezuela ve Nikaragua dışındaki Birleşmiş Milletler üyeleri tarafından tanınmayan ülkeler: Abhazya (Gürcistan) ve Güney Osetya (Gürcistan) * Birleşmiş Milletler'in hiçbir üyesi tarafından tanınmayan fiilen bağımsız ülkeler: Dağlık Karabağ Cumhuriyeti (Azerbaycan), Transdinyester (Moldova), Somaliland (Somali) küçükresim|500x500px||orta == A == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Abhazya KafkasyaHukuken Gürcistan sınırları içerisindedir. Sohum Abhazca, Rusça 244.926 Abhazya apsarı, Rus rublesi Afganistan Asya Kâbil Peştuca, Darice 40.340.000 Afgani Almanya Orta Avrupa Berlin Almanca 83.701.000 Euro Amerika Birleşik Devletleri Kuzey AmerikaDünyanın en kalabalık 3. ülkesidir. En çok Hristiyanın yaşadığı ülkedir. Washington - 333.886.000 Amerikan doları Andorra Batı Avrupa Andorra la Vella Katalanca 77.421 Euro Angola Güneybatı Afrika Luanda Portekizce 34.588.000 Kwanza Antigua ve Barbuda Karayipler St. John's İngilizce 99.100 (tahminî) Doğu Karayip doları Arjantin Güney Amerika Buenos Aires İspanyolca 45.808.250 Arjantin pesosu Arnavutluk Balkanlar Tiran Arnavutça 2.866.343 Arnavut leki Avustralya Okyanusya Canberra - 25.923.217 Avustralya doları Avusturya Orta Avrupa Viyana Almanca 9.036.475 Euro Azerbaycan Kafkasya Bakü Azerice 10.248.551 Azerbaycan manatı == B == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Bahamalar Karayipler Nassau İngilizce 398.670 Bahama doları Bahreyn Basra Körfezi Manama Arapça 1.751.737 Bahreyn dinarı Bangladeş Orta Asya Dakka Bengalce 167.054.664 Bangladeş takası Barbados Karayipler Bridgetown İngilizce 287.814 Barbados Doları Belçika Orta Avrupa Brüksel Felemenkçe, Fransızca, Almanca 11.641.129 Euro Belize Kuzey Amerika Belmopan İngilizce 408.700 Belize doları Benin Batı Afrika Porto-Novo Fransızca 12.644.402 Batı Afrika CFA Frangı Belarus Kuzey Avrupa Minsk Rusça 9.429.723 Belarus rublesi Bhutan Hint Anakarası Thimphu Dzongka 783.552 Ngultrum Birleşik Arap Emirlikleri Arap Yarımadası Abu Dabi Arapça 10.023.383 BAE dirhemi Birleşik KrallıkBirleşik Krallık; İngiltere, İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda olmak üzere dört kurucu ülkeden oluşur. Kuzeybatı Avrupa Londra İngilizce 68.311.726 İngiliz sterlini Bolivya Güney Amerika Sucre İspanyolca, Keçuva, 11.917.065 Boliviano Bosna-Hersek Balkanlar Saraybosna Boşnakça, Sırpça, Hırvatça 3.259.696 Marka Botsvana Güney Afrika Gaborone İngilizce 2.417.950 Pula Brezilya Güney AmerikaDünyanın en kalabalık 6. ülkesidir. Brasilia Portekizce 214.541.770 Brezilya reali Brunei Borneo Adası Bandar Seri Begavan Malayca 443.220 Brunei doları Bulgaristan Balkanlar Sofya Bulgarca 6.868.072 Lev Burkina Faso Batı Afrika Ouagadougou Fransızca 21.851.845 Afrika frangı Burundi Orta Afrika Gitega Fransızca, Rundice 12.465.455 Burundi frangı == C == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Cezayir Kuzey Afrika Cezayir Arapça 44.936.046 Cezayir dinarı Cibuti Doğu Afrika Cibuti Arapça, Fransızca 1.008.880 Cibuti frangı == Ç == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Çad Orta Afrika N'Djamena Fransızca, Arapça 17.203.487 Afrika frangı Çekya Doğu Avrupa Prag Çekçe 10.723.619 Çek korunası Çin Doğu AsyaDünyanın en kalabalık 2. ülkesidir. Yakın zamanda Hindistan en kalabalık ülke unvanını almıştır. Pekin Çince 1.445.025.408 Çin yuanı == D == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Kafkasya Hankendi Ermenice,Rusça 150.932 Ermeni dramı, Karabağ dramı Danimarka İskandinavya Kopenhag Danca 5.825.425 Danimarka kronu Doğu Timor Güneydoğu Asya Dili Portekizce, Tetum 1.357.733 Amerikan doları Dominik Cumhuriyeti Karayipler Santo Domingo İspanyolca 11.000.766 Dominik pezosu Dominika Karayipler Roseau İngilizce 72.241 Doğu Karayip doları == E == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Ekvador Güney Amerika Qutio İspanyolca 17.979.759 Amerikan doları Ekvator Ginesi Sahra Altı Afrika Malabo İspanyolca, Fransızca 1.474.845 CFA frangı El Salvador Orta Amerika San Salvador İspanyolca 6.534.288 El Salvador kolonu Endonezya Güneydoğu AsyaDünyanın en kalabalık 4. ülkesidir. En çok Müslümanın yaşadığı ülkedir. Cakarta Endonezce 277.685.640 Endonezya rupiahı Eritre Doğu Afrika Asmara Tigrinya, Arapça, İngiizce 3.644.455 Nakfa Ermenistan Kafkasya Erivan Ermenice 2.967.548 Ermeni dramı Estonya Baltık Ülkesi Tallinn Estonca 1.320.434 Euro Esvatini Güney Afrika Mbabane İngilizce, Swati dili 1.179.654 Lilangeni, Rand Etiyopya Doğu Afrika Addis Ababa Amharca 119.499.870 Etiyopya birri == F == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Fas Kuzey Afrika, Mağripler Rabat Arapça 37.554.604 Fas dirhemi Fiji Okyanusya'da bir ada ülkesi Suva İngilizce 906.735 Fiji doları Fildişi Sahili Batı Afrika Yamoussoukro Fransızca 27.455.109 Afrika frangı Filipinler Güney Asya Manila Filipince, İngilizce 111.805.981 Filipinler pesosu Filistin Orta DoğuBMGK gözlemci üyesidir. Kudüsİsrail de başkentinin Kudüs olduğunu iddia etmektedir; ancak Birleşmiş Milletler, bu kararı tanımadığını açıklamıştır. \---- Arapça 5.290.709 Mısır lirası, Yeni İsrail şekeli, Ürdün dinarı, Filistin poundu Finlandiya İskandinavya Helsinki Fince, İsveççe 5.549.571 Fin markkası Fransa Orta Avrupa Paris Fransızca 65.511.923 Euro, Fransız frangı == G == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Gabon Orta Afrika Libreville Fransızca 2.306.099 Afrika frangı Gambiya Batı Afrika Banjul İngilizce 2.528.214 Gambiya dalasisi Gana Batı Afrika Akra İngilizce 32.096.372 Cedi Gine Batı Afrika Konakri Fransızca 13.706.833 Gine frangı Gine-Bissau Batı Afrika Bissau Portekizce 2.042.055 CFA frangı Grenada Karayipler'de bir ada ülkesi St. George's İngilizce 113.168 Doğu Karayip doları Guyana Güney Amerika Georgetown İngilizce 792.198 Guyana doları Guatemala Orta Amerika Guatemala İspanyolca 18.426.830 Guatemala quetzalı Güney Afrika Cumhuriyeti Güney Afrika Pretoria / Bloemfontein / Cape Town 11 taneGüney Afrika Cumhuriyeti'nin, aralarında İngilizcenin de olduğu birbirinden farklı 11 tane resmî dili vardır. 60.380.651 Güney Afrika randı Güney Kıbrıs Akdeniz Lefkoşa Yunanca 1.218.808 Euro Güney Kore Uzakdoğu Seul Korece 51.290.720 Won Güney Osetya Kafkasya Tshinvali Osetçe, Rusça 70.000 Rus lublesi Güney Sudan Orta Afrika Cuba İngilizce 11.193.725 Güney Sudan lirası Gürcistan Kafkasya Tiflis Gürcüce 3.970.798 Gürcistan larisi == H == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Haiti Karayipler'de bir ada ülkesi Port-au-Prince Fransızca 11.613.004 Gourde Hırvatistan Balkanlar Zagreb Hırvatça 4.071.152 Kuna Hindistan Hint AnakarasıDünyanın en kalabalık ülkesidir. Yakın zamanda Çin'i geçmiştir ve en kalabalık ülke olmuştur. Yeni Delhi Hintçe, İngilizce 1.399.948.850 Rupi Hollanda Batı Avrupa Amsterdam Felemenkçe, Almanca 17.191.540 Euro Honduras Orta Amerika Tegucigalpa İspanyolca 10.146.241 Lempira == I == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para Birimi Irak Orta Doğu Bağdat Arapça, Kürtçe 41.745.695 Irak dinarı == İ == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi İran Batı Asya Tahran Farsça 85.460.027 İran riyali İrlanda Batı Avrupa Dublin İrlandaca, İngilizce 4.990.402 Euro İspanya İber Yarımadası Madrid İspanyolca 46.700.263 Euro İsrail Orta DoğuYahudilerin çoğunlukta olduğu tek ülkedir. \- İsrail, tıpkı Filistin gibi başkentinin Kudüs olduğunu ilan etmiştir. Ancak BM, bu kararı tanımamıştır. İbranice 8.859.077 Yeni İsrail şekeli İsveç İskandinavya Stockholm İsveççe 10.186.877 İsveç kronu İsviçre Orta Avrupa - İsviçre'nin resmî başkenti yoktur. Almanca, Fransızca, İtalyanca 8.741.235 İsviçre frangı İtalya Güney Avrupa Roma İtalyanca 60.282.261 Euro İzlanda Kuzey Avrupa Reykjavík İzlandaca 344.292 İzlanda kronu == J == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Jamaika Karayipler Kingston İngilizce 2.977.781 Jamaika doları Japonya Uzak Doğu Tokyo Japonca 125.709.303 Japon yeni == K == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Kamboçya Doğu Asya Phnom Penh Kmerce 17.052.338 Riel Kamerun Orta Afrika Yaoundé Fransızca, İngilizce 27.615.325 Afrika frangı Kanada Kuzey Amerika Ottawa İngilizce, Fransızca 38.228.381 Kanada doları Karadağ Balkanlar Podgorica Karadağca 627.783 Euro Katar Orta Doğu Doha Arapça 2.954.886 Katar riyali Kazakistan Orta Asya Astana Kazakça, Rusça 19.086.898 Tenge, Kazak manatı Kenya Doğu Afrika Nairobi Svahili, İngilizce 55.676.559 Kenya şilingi Kırgızistan Orta Asya Bişkek Kırgızca, Rusça 6.673.191 Som, Kırgız manatı Kiribati Pasifik Güney Tarava Kiribatice, İngilizce 122.568 Avustralya doları Kolombiya Güney Amerika Bogotá İspanyolca 51.227.789 Kolombiya pesosu Komorlar Hint Okyanusu Moroni Komorca, Arapça, Fransızca 898.870 Komor frangı Kongo Cumhuriyeti Orta Afrika Brazzaville Fransızca 5.737.955 Afrika frangı Kongo DC Orta Afrika Kinşasa Kongoca, Fransızca, 94.032.226 Kongo frangı Kosova BalkanlarKısmî tanırılığa sahiptir. Tanımayan ülkelere göre hukuken Sırbistan sınırları içerisinde. Priştine Arnavutça, Sırpça 1.739.825 Euro Kosta Rika Orta Amerika San José İspanyolca 5.157.931 Kosta Rika kolonu Kuveyt Orta Doğu Kuveyt Arapça 4.346.440 Kuveyt dinarı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti AkdenizTürkiye dışında herhangi bir Birleşmiş Milletler üyesi tarafından tanınmayan ülkedir. Hukuken Kıbrıs Cumhuriyeti sınırları içerisinde. Kuzey Lefkoşa Türkçe 380.000 Türk lirası Kuzey Kore Uzak Doğu Pyongyang Korece 25.931.196 Kuzey Kore wonu Kuzey Makedonya Balkanlar Üsküp Makedonca, Arnavutça 2.080.438 Makedonya dinarı Küba Karayipler'de bir ada ülkesi Havana İspanyolca 11.305.268 Küba pezosu == L == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Laos Güneydoğu Asya Vientiane Laoca 7.428.649 Kip Lesotho Güney Afrika Maseru Sotho dili, İngilizce 2.168.423 Loti, Rand Letonya Doğu Avrupa Riga Letonca 1.859.332 Euro Liberya Batı Afrika Monrovia İngilizce 5.252.355 Liberya doları Libya Kuzey Afrika Trablus Arapça 6.992.919 Libya dinarı Lihtenştayn Orta Avrupa Vaduz Almanca 36.281 İsviçre frangı Litvanya Doğu Avrupa Vilnius Litvanca 2.682.092 Litas Lübnan Orta Doğu Beyrut Arapça 6.694.070 Lübnan poundu Lüksemburg Batı Avrupa Lüksemburg Lüksemburgca, Almanca, Fransızca 636.763 Euro == M == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Macaristan Orta Avrupa Budapeşte Macarca 9.615.551 Forint Madagaskar Afrika'da bir ada ülkesi Antananarivo Malgaşça, Fransızca 28.862.669 Malagaz rangı Malavi Güneydoğu Afrika Lilongwe İngilizce, Çevaca 19.129.952 Kvaça Maldivler Hint Okyanusu'nda bir adalar ülkesi Malé Maldivce, İngilizce 534.893 Rufiyaa Malezya Güneydoğu Asya Kuala Lumpur Malayca 32.974.690 Ringgit Mali Batı Afrika Bamako Fransızca 21.221.904 Afrika frangı Malta Avrupa'da bir ada ülkesi Valletta Maltaca, İngilizce 443.274 Malta lirası Marshall Adaları Kuzey Pasifik Majuro İngilizce, Marshallca, Japonca, Hintçe 59.930 Amerikan doları Mauritius Hint Okyanusu'nda ada ülkesi Port Louis - 1.273.263 Mauritius rupisi Meksika Orta Amerika Meksiko İspanyolca 130.881.401 Meksika pesosu Mısır Kuzey Afrika Kahire Arapça 105.216.402 Mısır lirası Mikronezya Federal Devletleri Pasifik'te bir ada ülkesi Palikir İngilizce 116.892 Amerikan doları Moğolistan Orta Asya Ulan Batur Moğolca 3.350.579 Togrot Moldova Doğu Avrupa Kişinev Moldovaca 4.015.642 Moldova leyi Monako Batı Avrupa Monaco-Ville Fransızca 39.242 Euro Moritanya Batı Afrika Nuakşot Arapça 4.846.413 Ouguiya Mozambik Güneydoğu Afrika Maputo Portekizce 32.706.400 Metikal Myanmar Güneydoğu Asya Nepido Birmanca 55.059.831 Kyat == N == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Namibya Güneybatı Afrika Windhoek İngilizce, Almanca 2.612.482 Namibya doları Nauru Pasifik'te bir ada ülkesi Yaren (de facto) Nauruca, İngilizce 10.860 Avustralya doları Nepal Güney Asya Katmandu Nepalce 29.940.849 Nepal rupesi Nikaragua Orta Amerika ülkesi Managua İspanyolca 6.742.200 Nigaruka korbobası Nijer Batı Afrika ülkesi Niamey Fransızca 25.715.811 Afrika frangı Nijerya Gine Körfezi'nde bir Afrika ülkesi Abuja İngilizce 214.486.053 Naira Norveç Bir İskandinav ülkesi Oslo Norveççe 5.491.764 Norveç kronu == O == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Orta Afrika Cumhuriyeti Afrika'nın ortasında bir kara ülkesi Bangui Sango, Fransızca 4.985.779 Afrika frangı == Ö == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Özbekistan Orta Asya'da bir ülke Taşkent Özbekçe 34.128.386 Özbekistan somu == P == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Pakistan Orta Asya'da bir ülke İslamabad Urduca, İngilizce 227.440.243 Pakistan rupisi Palau Kuzey Pasifik'te bir adalar ülkesi Ngerulmud İngilizce, Palauca 18.175 Amerikan doları Panama Orta Amerika Panamá İspanyolca 4.413.172 Panama balboası Papua Yeni Gine Yeni Gine Adası'nın doğusunda bir ülke Port Moresby İngilizce, Tok Pisin, Hiri Motu 9.214.227 Papua Yeni Gine kinesi Paraguay Güney Amerika Asunción İspanyolca, Guarani 7.262.998 Paraguay guaranisi Peru Güney Amerika Lima İspanyolca 33.446.076 Nuevo Sol Polonya Doğu Avrupa Varşova Lehçe 37.744.774 Polonya zlotisi Portekiz Güney Avrupa, İber Yarımadası Lizbon Portekizce 10.154.893 Euro == R == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Romanya Balkanlar'da bir ülke Bükreş Rumence 19.095.090 Romanya leyi Ruanda Orta Afrika ülkesi Kigali Ruandaca, İngilizce, Fransızca 13.450.717 Ruanda frangı Rusya Doğu Avrupa ülkesi Moskova Rusça 145.688.479 Rus rublesi == S == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti Batı Afrika Layun Arapça 597.339 Fas dirhemi Saint Kitts ve Nevis Bir Karayip ülkesi Basseterre İngilizce 53.672 Doğu Karayip doları Saint Lucia Bir Karayip ülkesi Castries İngilizce 184.637 Doğu Karayip doları Saint Vincent ve Grenadinler Bir Karayip ülkesi Kingstown İngilizce 111.345 Doğu Karayip doları Samoa Pasifik'te bir ülke Apia Samoaca 201.759 Tala San Marino Orta Avrupa'da küçük bir ülke San Marino İtalyanca 34.031 Euro São Tomé ve Príncipe Atlas Okyanusu'nda adalar ülkesi São Tomé Portekizce 226.035 Dobra Senegal Batı Afrika ülkesi Dakar Fransızca 17.455.217 CFA frangı Seyşeller Hint Okyanusu'nda adalar ülkesi Victoria Seyşeller Kreolü, Fransızca, İngilizce 99.093 Seyşeller rupisi Sırbistan Balkanlar'da bir ülke Belgrad Sırpça 8.666.156 Sırp dinarı Sierra Leone Batı Afrika ülkesi Freetown İngilizce 8.231.282 Leone Singapur Güneydoğu Asya'da ada ülkesi Singapur İngilizce, Malayca, Çince, Tamilce 5.920.425 Singapur doları Slovakya Orta Avrupa Bratislava Slovakça 5.456.560 Euro Slovenya Orta Avrupa Ljubljana Slovence 2.077.135 Euro Solomon Adaları Pasifik'te adalar ülkesi Honiara İngilizce 713.434 Solomon doları Somali Afrika Boynuzu'nda bir ülke Mogadişu Somalice, Arapça 16.655.131 Somali şilini Somaliland Hiçbir ülke tarafından tanınmamaktadır. Hargeisa Somalice, Arapça, İngilizce 3.500.000 Somaliland şilini Sri Lanka Hint Okyanusu'nda bir ada ülkesi Kolombo Seylanca, Tamilce 21.525.675 Sri Lanka rupisi Sudan Doğu Afrika'da bir ülke Hartum Arapça, İngilizce 45.538.035 Sudan dinarı Surinam Güney Amerika Paramaribo Felemenkçe 594.167 Surinam guldeni Suriye Orta Doğu Şam Arapça 19.206.952 Suriye sterlini Suudi Arabistan Arap Yarımadası'nda bir ülke Riyad Arapça 35.560.980 Suudi riyali == Ş == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Şili Güney Amerika Santiago İspanyolca 19.154.489 Şili pezosu == T == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Tacikistan Orta Asya'nın güneyinde bir ülke Duşanbe Tacikçe 9.852.288 Somoni Tanzanya Doğu Afrika Dodoma Svahili, İngilizce 62.556.905 Tanzanya şilini Tayland Güneydoğu Asya, Uzak Doğu Bangkok Tayca 69.962.271 Tayland bahtı Tayvan Doğu Asya'da, çok az ülke tarafından tanınan ülkeEski adı "Formoza" veya "Milliyetçi Çin" olan "Çin Cumhuriyeti". Uluslararası alanda "Çin Taipeisi" olarak anılır. Taipei Standart Çince 23.570.344 Yeni Tayvan doları Togo Batı Afrika Lomé Fransızca 8.594.640 CFA frangı Tonga Pasifik'te adalar ülkesi. Nuku'alofa Tongaca, İngilizce 107.187 Pa'anga Transdinyester Hiçbir ülke tarafından tanınmayan Doğu Avrupa ülkesi Tiraspol Rusça, Moldovca, Ukraynaca 469.000 Transdinyester rublesi Trinidad ve Tobago Karayipler'de ada ülkesi Port of Spain İngilizce 1.403.540 Trinidad ve Tobago doları Tunus Kuzeybatı Afrika ülkesi Tunus Arapça 11.980.655 Tunus dinarı Tuvalu Pasifik'te adalar ülkesi Funafuti Tuvalyanca, İngilizce 12.003 Avustralya doları Türkiye Batı Asya ve Güneydoğu Avrupa ülkesi Ankara Türkçe 85.065.043 Türk lirası Türkmenistan Orta Asya ülkesi Aşkabat Türkmence 6.155.886 Manat == U == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Uganda Doğu Afrika ülkesi Kampala İngilizce, Shavili 47.751.664 Uganda şilini Ukrayna Doğu Avrupa ülkesi Kiev Ukraynaca 43.305.696 Ukrayna hrivnası Umman Arap Yarımadası'nın güneydoğusunda bir ülke Maskat Arapça 5.249.719 Umman riyali Uruguay Güney Amerika ülkesi Montevideo İspanyolca 3.489.790 Uruguay pesosu == Ü == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Ürdün Bir Orta Doğu ülkesi Amman Arapça 10.245.077 Ürdün dinarı == V == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Vanuatu Pasifik'te adalar ülkesi. Port Vila Bislamaca, İngilizce, Fransızca 318.546 Vatu Vatikan Güney AvrupaBMGK gözlemci üyesidir. Vatikan İtalyanca, Latince 801 Euro Venezuela Güney Amerika Caracas İspanyolca 29.370.242 Venazuela bolivari Vietnam Bir Hindiçini ülkesi. Hanoi Vietnamca 98.494.754 Vietnam dongu == Y == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Yemen Arap Yarımadası'nın güneybatısında bir ülke San'a Arapça 30.842.866 Yemen dinarı Yeni Zelanda Okyanusya'da bir ada ülkesi Wellington İngilizce, Maorice 4.878.752 Yeni Zelanda doları Yeşil Burun Adaları Batı Afrika'da bir ada ülkesi Praia Portekizce 564.680 Yeşil Burun Adaları eskudosu Yunanistan Bir Güneydoğu Avrupa ülkesi Atina Yunanca 10.340.713 Euro == Z == Ülke Açıklama Başkent Resmî dil Nüfus Para birimi Zambiya Eski adı Kuzey Rodezya olan Güney Afrika ülkesi Lusaka İngilizce 19.246.995 Kwacha Zimbabve Eski adı Rodezya olan Güney Afrika ülkesi Harare İngilizce, Çevaca, 15.245.700 Zimbabwe doları == Bağımlı Ülkeler == Hükümran ülkeler dışında özerk yapıya ve özel statüye sahip pek çok ülke bulunmaktadır. Aşağıda bu bağımlı ülkelerin listesi verilmiştir: == Notlar == == Ayrıca bakınız == * Ülke *Tanınmayan devletler listesi * Ülke bayrakları listesi == Kaynakça == * Büyük Atlas, Karatay Yayınları, Konya, 2010 *
== Olaylar == * 1 Şubat - Paris Antlaşması ile Kırım Savaşı sona erdi * 18 Şubat - Islahat Fermanı * ABD’de James Buchanan 15. başkan oldu * 7 Haziran - Dolmabahçe Sarayı kullanıma açıldı. * Gözleve Muharebesi'nın bitişi * TCDD kuruldu. * Gregor Mendel genetik üzerine yaptığı araştırmalara başladı. * 12 Ekim - Girit'te 7,7 Mw ile 8,3 Mw arasında bir deprem meydana geldi. == Süregelen olaylar == * İngiltere-İran Savaşı * Kırım Savaşı * II. Afyon Savaşı * Taiping Ayaklanması == Doğumlar == * 6 Mayıs - Sigmund Freud, Avusturyalı nörolog (ö. 1939) * 10 Temmuz - Nicola Tesla, Sırp asıllı fizikçi, mucit, makine mühendisi ve elektrik mühendisi (ö. 1943). * 29 Kasım - Theobald von Bethmann Hollweg, Alman şansölyesi (ö. 1921) * 28 Aralık - Woodrow Wilson, ABD'nin 28. başkanı == Ölümler == * 31 Ocak - Khedrup Gyatso, 11. Dalay Lama (d. 1838) * 12 Şubat - Giuseppe Donizetti (Donizetti Paşa), İtalyan müzisyen (d. 1788). * 24 Şubat - Nikolay İvanoviç Lobaçevski, Rus matematikçi (d. 1792). * 3 Mayıs - Adolphe Adam, Fransız besteci (d. 1803) * 21 Temmuz - Emil Aarestrup, Danimarkalı erotik şair (d. 1800) * 29 Temmuz - Robert Schumann, Alman besteci (d. 1810) * ? - Abdullah Paşa, Osmanlı Devleti valisi (d. 1795)
== Olaylar == * 8 Mart - ABD'nin New York kentinde 40.000 dokuma işçisi insanca çalışma koşulları istemiyle greve başladı. Ancak polis grevcilere saldırdı ve çıkan yangında çoğu kadın 129 işçi can verdi. * 10 Mayıs – Hindistan'da İngilizlere karşı Sepoy İsyanı başladı == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 22 Şubat - Heinrich Hertz, Alman fizikçi (ö. 1894) === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === * 24 Temmuz - Henrik Pontoppidan, Danimarkalı yazar (ö. 1943) === Ağustos === === Eylül === * 8 Eylül - Georg Michaelis, Almanya Şansölyesi (ö. 1936) === Ekim === === Kasım === * 27 Kasım - Charles Scott Sherrington, İngiliz nörofizyolog, histolog, bakteriyolog ve patolog (ö. 1952) === Aralık === ===Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler=== *Zübeyde Hanım, Mustafa Kemal Atatürk'ün annesi (ö. 1923) == Ölümler == * 26 Ocak - Trinley Gyatso, 12. Dalay Lama (ö. 1875) * 5 Eylül - Auguste Comte, Fransız sosyolog, matematikçi ve filozof. Sosyolojinin babası olarak tanımlanmaktadır (d. 1798). * 26 Kasım - Joseph Freiherr von Eichendorff (Joseph Karl Benedikt von Eichendorff), Alman romantizm'in önemli lirik şair ve düzyazı yazarlarındandır (d. 1788).
== Olaylar == * 29 Temmuz - ABD ve Japonya Harris Antlaşması'nı imzaladı. * Minnesota 32. eyalet olarak ABD birliğine katıldı. * İlk başarılı Atlantik aşırı telgraf kablosunu döşeyen gemi olan Great Eastern suya indirildi. * Babür İmparatorluğu, Birleşik Krallık tarafından yıkıldı ve yerine koloni olarak Britanya Hindistanı kuruldu. * Osmanlı İmparatorluğu Eşcinselliği serbest bıraktı == Doğumlar == * 18 Mart - Rudolf Diesel, Alman mucit (ö. 1913) * 4 Nisan - Remy de Gourmont, Fransız şair (ö. 1915) * 23 Nisan - Max Planck, Alman fizikçi, Nobel Ödülü sahibi (ö. 1947) * 16 Haziran - John Peter Russell, Avustralyalı ressam. (ö. 1930) * 27 Ekim - Theodore Roosevelt, ABD Başkanı * 30 Ekim - Duiliu Zamfirescu, Rumen yazar * 20 Kasım - Selma Lagerlöf, Alman Yazar. (ö. 16 Mart 1940) * Mehmet Ubeydullah Hatipoğlu, Osmanlı ve Türk siyasetçi * Kāng Yǒuwéi (), Neokonfüçyüsçü filozof, Kanton yakınlarında doğdu. * Louise Abbema, Fransız ressam (ö. 1927) * Hoca Ali Rıza (ö. 1930 Üsküdar), Türk ressam == Kaynakça ==
1860 (MDCCCLX) pazar günü başlayan bir artık yıldır. == Olaylar == * 21 Mayıs 1864'te Çerkes Sürgünü başladı. * Sezyum elementi keşfedildi * Çalışan bir içten yanmalı motor Jean Joseph Etienne Lenoir tarafından yapıldı * Fransa'da Ren Nehri üzerindeki Karlsruhe'de ilk uluslararası bilimsel konferans kimyagerler tarafından düzenlendi. Konferansta Avogadro Hipotezi kabul edildi * Abraham Lincoln ABD'nin 16. başkanı oldu * 22 Ekim - Türkiye'nin ilk Gazetesi olan Tercüman-ı Ahval basıldı * 20 Aralık – Güney Karolina, ABD birliğinden ayrıldı == Doğumlar == * 3 Ocak - Kato Takaaki, Japonya başbakanı (d. 1926) * 29 Ocak - Anton Çehov, Rus yazar (ö. 1904) * 25 Mayıs - James McKeen Cattell, Amerikalı bilim insanı (ö. 1944) * 29 Mayıs - Isaac Albéniz, İspanyol besteci ve piyanist (ö. 1909) ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Miralay Sadık Bey, Türk asker ve siyaset adamı. (ö. 23 Şubat 1941) == Ölümler == * 29 Haziran - Thomas Addison, İngiliz hekim (d. 1793). * 21 Eylül - Arthur Schopenhauer, Alman filozof ve düşünür (d. 1788). * 24 Ekim - Élie Louis Decazes (ve Glücksberg Dükü), Fransız siyasetçi (d. 1780).
== Olaylar == * Charles Dickens'in ünlü romanı "İki Şehrin Hikayesi" yayımlandı. * Charles Robert Darwin, doğal seçilim yoluyla evrim kuramını açıkladığı "Türlerin Kökeni" isimli kitabını yayımladı. * Oregon 33. eyalet olarak ABD birliğine katıldı. * 4 Aralık - Mekteb-i Mülkiye kuruldu. * New York'ta Central Park açıldı. * Kızıldeniz'le Akdeniz'i birbirine bağlayacak 101 mil uzunluğundaki Süveyş Kanalı'nın kazılmasına Akdeniz'deki kıyı kenti Port Said'de başlandı. * İsviçreli iş insanı Henri Dunant, İtalya'da Solferino Muharebesi sonrası uluslararası Kızılhaç'ı kurmaya karar verdi. * 27 Ağustos - Dünya'nın ilk petrol kuyusu ABD'de açıldı. * Carrington Olayı: Güneş'teki büyük patlamalardan dolayı Dünya'ya gelen jeomanyetik fırtına bütün telgraf kablolarını bozmuş ve gece bu olayı yaşayan insanlara gazete okuyabilmelerini sağlayacak kadar ışık getirmiştir. 200px|küçükresim|İtalya'nın 1859'daki siyasi durumu == Doğumlar == * 11 Ocak – George Nathaniel Curzon, İngiliz devlet adamı ve Viceroy of India (ö. 1925) * 27 Şubat – Wilhelm II, Almanya'nın son imparatoru ve Prusya Kralı (ö. 1941) * 1 Şubat **Henry Miller, Aktör ve yapımcı (ö. 1926) ** Victor Herbert, Besteci (Babes In Toyland) (ö. 1924) * 3 Şubat – Hugo Junkers, Alman sanayici ve uçak tasarımcısı (ö. 1935) * 6 Şubat – Elias Disney, Amerikan çiftçi ve Walt Disney'in babası (ö. 1941) * 8 Şubat - Gabriele Reuter, Alman kadın edebiyatçı (ö. 1941) * 14 Şubat – Henry Valentine Knaggs, English physician and author (ö. 1954) * 16 Şubat – George Washington Gale Ferris, inventor of the Ferris wheel (ö. 1896) * 19 Şubat – Svante Arrhenius, İsveçli kimyacı ve fiziksel kimya biliminin kurucularından. (ö. 1927) * 28 Şubat – Florian Cajori, Swiss historian of mathematics (ö. 1930) * 2 Mart – Sholom Aleichem, Ukrayna doğumlu Yahudi yazar (ö. 1916) * 4 Mart – Alexander Stepanovich Popov, Rus fizikçi (ö. 1905) * 8 Mart – Kenneth Grahame, İngiliz yazar (ö. 1932) * 12 Mart – Abraham H. Cannon, American Mormon apostle (d. 1896) * 26 Mart – Alfred Edward Housman, İngiliz şair (ö. 1936) * 8 Nisan – Edmund Husserl, Avuturyalı filozof (ö. 1938) * 15 Mayıs – Pierre Curie, Fransız fizikçi, eşi Marie Curie ile beraber Nobel Fizik Ödülü aldı (ö. 1906) * 22 Mayıs – Arthur Conan Doyle, İskoç yazar (ö. 1930) * 21 Haziran – Henry Ossawa Tanner, Amerikalı sanatçı (ö. 1937) * 6 Temmuz – Verner von Heidenstam, İsveçli yazar, 1916 yılı Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1940) * 11 Temmuz (June 29 Julian Calendar) – Peter Verigin, Doukhobor leader (ö. 1924) * 4 Ağustos - Knut Hamsun, Norveçli yazar (ö. 1952) * 18 Ağustos – Anna Ancher, Dansk ressam (ö. 1935) * 3 Eylül – Jean Jaurès, Fransız sosyalist politikacı (ö. 1914) * 16 Eylül – Yuan Shikai, Çinli diktatör (ö. 1916) * 18 Eylül – Lincoln Loy McCandless, Hawaili politikacı (ö. 1940) * 21 Eylül – Francesc Macià i Llussà, Katalan politikacı (ö. 1933) * 9 Ekim – Alfred Dreyfus, Fransız subayı (ö. 1935) * 12 Ekim - Diana Abgar, Ermeni diplomat ve yazar (ö. 1937) * 18 Ekim – Henri Bergson, Fransız filozof, Nobel Edebiyat Ödülüne layık görülmüştür (ö. 1941) * 20 Ekim – John Dewey, Amerikalı filozof ve eğitim kuramcısı (ö. 1952) * 21 Ekim – Francesc Macià, President of the Catalan Generalitat (ö. 1933) * 14 Kasım – Alexandru Averescu, Romanyalı asker ve politikacı (ö. 1938) * 19 Kasım – Mikhail Ippolitov-Ivanov, Rus besteci (ö. 1935) * 23 Kasım – Billy the Kid, Amerikalı haydudu (ö. 1881) * 2 Aralık – Georges Seurat, Fransız ressam (ö. 1891) * 15 Aralık – L. L. Zamenhof, Esperanto'nun yaratıcısıdır (ö. 1917) * 17 Aralık – Paul César Helleu, Fransız sanatçı (ö. 1927) * tarihi bilinmeyen – William Bliss Baker, Amerikalı ressam (ö. 1886) == Ölümler == * Satō Issai (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1772) * 28 Ocak : Carl Adolph Agardh, botaniste, mathématicien, économiste et homme politique suédois (d. 1785) * 29 Ocak : William Cranch Bond, astronome américain * 26 Şubat : Carl Ludwig Doleschall (ou Doleschal), naturaliste autrichien (d. 1827) * 30 Mart : Philippe Musard, compositeur et chef d'orchestre français (d. ) * 16 Nisan : Alexis de Tocqueville, Fransız siyasi düşünür ve tarihçi (d. 1805) * 6 Mayıs - Alexander von Humboldt, Alman doğabilimci ve kâşif * 11 Haziran : Klemens Wenzel von Metternich, Avusturyalı bir diplomat * 5 Temmuz : Charles Cagniard de Latour, ingénieur et physicien français (d. ) * 23 Temmuz : Marceline Desbordes-Valmore, poétesse française (d. 1786) * 7 Eylül: Sidi Muhammed bin Ali es-Senusi, Senusiye olarak bilinen dinsel ve siyasal hareketin kurucusu. * 15 Eylül : Isambard Kingdom Brunel, Fransız kökenli İngiliz bilim insanı ve mimar. (d. 1806) * 15 Ekim : Pedro Parraga, matador espagnol (d. ). * 31 Ekim : Allyre Bureau, homme politique, musicien (d. 1810) * 22 Kasım : Abdallah Asbonne, mamelouk de la Garde impériale et Consul de France * 8 Aralık : Thomas de Quincey, İngiliz deneme yazarı (d. 1785) * 10 Aralık : Thomas Nuttall, botaniste et ornithologue américain (° 1786)
== Olaylar == * Kuş olma sürecine girmiş yarı sürüngen yarı kuş dinozor fosili Archaeopteryx fosili bulundu. * Talyum elementi keşfedildi. * 29 Ocak – Kansas, ABD birliğine 34. eyalet olarak katıldı. * 4 Şubat – ABD birliğinden ayrılan köleci eyaletler Montgomery, Alabama'da toplanarak Amerika Konfedere Devletleri birliğini kurdular. Jefferson Davis bu birliğin ilk başkanı oldu. * 17 Mart – İtalya Krallığı ilan edildi. * 12 Nisan – Amerikan İç Savaşı başladı. == Doğumlar == * 4 Ocak – Vahidettin, son Osmanlı padişahı (ö. 1926) * 10 Nisan – Edmund Allenby, Britanyalı mareşal (ö. 1936) * 2 Kasım – Maurice Blondel, Fransız düşünür (ö. 1949) * 29 Aralık – Necip Asım Yazıksız, Türk dilbilimci, tarihçi, siyasetçi (ö. 1935) ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Corci Zeydan, Mısırlı Arap yazar (ö. 1914) == Ölümler == * 2 Ocak – Prusya kralı IV. Friedrich Wilhelm öldü, yerine I. Wilhelm geçti. * 2 Haziran – Mehmet İskender Paşa * 25 Haziran – Abdülmecid, 31. Osmanlı padişahı * 14 Aralık - Albert, Kraliçe Victoria'nın eşi
== Olaylar == * Emily Dickinson Massachusetts eyaletindeki Amherst kentinde bulunan evine kapanarak, 24 yıl sonraki ölümüne değin bir daha dışarı çıkmadı ve ölümünden sonra kendisini üne kavuşturan 1.800 şiiri yazdı. * 1 Ocak – ABD'de Özgürlük Bildirisi yayınlandı. * 19 Haziran - ABD'de kölelik resmi olarak kaldırıldı. == Doğumlar == * 24 Ocak - Edith Wharton, Amerikalı yazar ve moda tasarımcısı. * 22 Ağustos - Claude Debussy, Fransız besteci (ö. 1918) * 11 Eylül - O. Henry, Amerikalı öykü yazarı (ö. 5 Haziran 1910) * 9 Ekim - Fatma Aliye Hanım, Türk edebiyatının ilk kadın romancısı (ö. 1936) ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Nabizâde Nâzım, Tanzimat dönemi Osmanlı-Türk yazarı. (ö. 6 Ağustos 1893) * Augustine Sackett, Alçıpanın yaratıcısı. == Ölümler == * 10 Ocak - Samuel Colt, Amerikalı kâşif ve sanayici. * 24 Temmuz - Martin Van Buren, 8. ABD başkanı (d. 5 Aralık 1782) * 7 Kasım - Bahadır Şah II, Son Babür hükümdarı, şair, müzisyen ve hattat (d. 1775)
== Olaylar == * 10 Ocak - Dünyanın ilk metro sistemi olan Londra Metrosu, Metropolitan hattı Paddington ile Farringdon arasında ilk kez hizmete girdi. * 13 Ocak - Darülfünun, Kimyager Derviş Paşa'nın verdiği halka açık fizik dersi ile eğitim hayatına başladı. * 1 Temmuz -3 Temmuz – ABD birliği ile Konfedere birlik arasında Gettysburg Savaşı * 16 Eylül - Robert Koleji dört öğrenci ile eğitime başladı. * Ziraat Bankası'nın kuruluşu * Londra metrosu açıldı. * Alman kimyager Adolf von Baeyer barbitürik asiti keşfetti == Doğumlar == * 1 Ocak - Pierre de Coubertin, Fransız Olimpiyat Oyunları kurucusu (ö. 1937) * 19 Ocak - Werner Sombart, Alman iktisatçı ve sosyolog (ö. ?). * 22 Eylül - Ferenc Herczeg, Macar oyun yazarı (ö. 1954) * ? - Hans Aanrud, Norveç'li yazar (ö. 1953) == Ölümler == * 9 Haziran - Dost Muhammed Han, Afganistan hükümdarı (1826-1863) ve Barakzay hanedanının kurucusu (d. 1793). * 13 Ağustos - Eugène Delacroix, Fransız ressam (d. 26 Nisan 1798) * 17 Eylül - Alfred de Vigny, Fransız şair, oyun ve roman yazarı * 21 Aralık - Giuseppe Gioacchino Belli, Romalı şair
== Olaylar == * Nevada ABD birliğine 36. eyalet olarak girdi * 7 Mart 1864, Ruslara yenilen ve Türkiye'ye gönderilmekte olan Adige Şapsığlara verilen süre doldu ve Şapsığ köyleri istisnasız Rus askerlerince ateşe verilip yakılmaya başlandı. * 8 Ekim - Osmanlının yeni vilayet sistemine geçmesi Tuna Vilayeti'nin kurulması * Çin'de Taiping Ayaklanması bastırıldı. * 21 Mayıs - Çerkes Sürgünü == Doğumlar == === Ocak === * 1 Ocak - Alfred Stieglitz, Amerikalı fotoğrafçı (ö. 1946) === Şubat === === Mart === === Nisan === * 2 Nisan - Max Weber, ünlü Alman sosyolog ve ekonomist (ö. 1920) === Mayıs === * 15 Mayıs - Vilhelm Hammershøi, Danimarkalı ressam === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === === Ekim === * 30 Ekim - Theodor Wiegand, Alman arkeolog (ö. 1936) === Kasım === === Aralık === * 14 Aralık - Frank Campeau, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1943) === Doğum ay ve günü bilinemeyenler === * Einar Benediktsson, İzlandalı şair ve avukat (ö. 1940) * Salih Zeki, Osmanlı- Türk matematik bilgini (ö. 1921) == Ölümler == * 8 Aralık - George Boole, İngiliz matematikçi ve filozof.
== Olaylar == * 15 Nisan - Andrew Johnson ABD’nin 17. başkanı oldu * Karamuklu köyü kuruldu * Amerikan İç Savaşı sona erdi * Maxwell Denklemleri geliştirildi * Möbius Şeridi * Dolunay ilk kez semada görülmedi. (Şubat) == Doğumlar == * 17 Mart - Gabriel Narutowicz, seçilen ilk Polonya devlet başkanı (ö. 16 Aralık 1922) * 13 Haziran - William Butler Yeats, İrlandalı şair, Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1939) * 24 Eylül - Mollie McConnell, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1920) == Ölümler == * 15 Nisan – Abraham Lincoln ABD başkanı suikast sonucu öldürüldü (d. 1809) * 30 Nisan - Robert FitzRoy İngiliz meteorolog ve denizci (d. 1805) * 12 Kasım - Elizabeth Gaskell, İngiliz romancı (d. 29 Eylül 1810)
== Olaylar == * Prusya ve İtalya, Avusturya'ya saldırarak Yedi Hafta Savaşı'nı başlattılar * 11 Mart - İlk özel Türkçe gazete olan Tercüman-ı Ahval yayınına son verdi. * 7 Haziran - İzmir-Aydın arasında kurulan ilk demiryolu hattı açıldı * 3 Temmuz – Sadowa Muharebesi (veya Königgrätz Muharebesi) ile Yedi Hafta Savaşı sona erdi. 23 Ağustos'ta Prag Antlaşması imzalandı. * Avrupa ile Amerika arasındaki ilk başarılı telgraf kablosu atlantiğe Great Eastern gemisi tarafından döşendi. * Rus yazar Dostoyevski'nin en büyük romanı kabul edilen Suç ve Ceza yayımlandı. * Norveçli tiyatro yazarı Henrik İbsen'in Brand adlı eseri yayımlandı. == Doğumlar == * 26 Nisan - Adelheid Steinmann, Alman politikacı ve kadın hakları aktivisti (ö. 1925) * 10 Haziran - Arthur Castrén, Fin siyasetçi (ö. 1946) * 10 Eylül - Jeppe Aakjær, Danimarkalı yazar (ö. 1930) * 9 Ekim ** Philippe Berthelot, Fransız diplomat (ö. 1934) ** Emine Nazikeda, VI. Mehmed'in eşi (ö. 1941) * 12 Kasım - Sun Yat-sen, modern Çin'in kurucusu, devrimci lider (ö. 12 Mart 1925) == Ölümler == * 15 Ocak - Massimo d'Azeglio * 3 Şubat - François-Xavier Garneau * 9 Mart - Alphonse-Marie-Marcellin-Thomas Bérenger * 5 Nisan - Thomas Hodgkin * 21 Nisan - Jane Welsh Carlyle * 26 Nisan - Hermann Goldschmidt * 13 Mayıs - Ippolito Caffi * 7 Haziran - Şef Seattle * 20 Temmuz - Bernhard Riemann * 1 Ağustos - John Ross * 11 Ağustos - Philippe Buchez * 26 Ağustos - Joseph Weydemeyer * 26 Eylül - Carl Jonas Love Almqvist * 25 Eylül/7 Ekim - Aleksandr Filippoviç Kaşevarov * 18 Ekim - Manuel Bulnes * ?? Kasım - Sabah II Al-Sabah * 19 Kasım - Francesco Della Suda * 18 Aralık - Salomon Rafael Kamondo * 31 Aralık - Ateş Mehmet Paşa === ??? === * Garabet Amira Balyan * Han Mahmud * Âşık Seyrani
== Olaylar == * 30 Ocak - Mutsuhito Japonya'nın İmparatoru oldu. * 17 Şubat - Süveyş Kanalı'ndan ilk gemi geçti. * 1 Mart - Nebraska, ABD'ye 37. eyalet olarak katıldı. * 30 Mart – Alaska, Rus Çarı II. Aleksandr tarafından ABD’ye 7.2 milyon dolara satıldı * 1 Nisan - Singapur, Britanyalı kolonisi oldu. * 29 Mayıs - Avusturya-Macaristan İmparatorluğu kuruldu. * 1 Temmuz - Kanada Konfederasyonu kuruldu. * 28 Ağustos – ABD Hawainin batısındaki Midway Adaları’nı topraklarına kattı * 18 Ekim - ABD, Alaska'yı Rusya'dan alarak topraklarına kattı. == Doğumlar == === Ocak === * 11 Ocak - Edward Bradford Titchener, İngiliz, psikolog (ö. 1927) === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === * 28 Haziran - Luigi Pirandello, İtalyan oyun yazarı ve romancı (ö. 1936) * 28 Haziran - Lightner Witmer, Amerikalı psikolog (ö. 1956) === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül - J.P. Morgan Jr., Amerikalı bankacı, finans yöneticisi ve hayırsever (ö. 1943) * 8 Eylül - Aleksandr Parvus, Alman aktivist (ö. 1924) === Ekim === === Kasım === * 7 Kasım - Marie Curie Nobel Fizik Ödülü fizik'çi (ö.1934) === Aralık === * 27 Aralık - Tevfik Fikret Türk şair ve yazar (ö. 1915) === Tarihi bilinmeyenler === * Hüseyin Suat Yalçın, Türk şair ve yazar (ö. 1942) * Dürrizade Abdullah Beyefendi, Osmanlı Devleti şeyhülislamı (ö. 1923) * Halit Ziya Uşaklıgil, Türk şair ve yazar (ö. 1945) * Ken'an Rifâî, Türk mutasavvıf (ö. 1950) == Ölümler == * 14 Ocak - Jean Auguste Dominique Ingres, Fransız ressam (d. 1780). * 25 Ağustos - Michael Faraday, İngiliz fizikçi * 31 Ağustos - Charles Baudelaire, Fransız şair (d. 1821) * ? - İsmail Selim Paşa, Yunan asıllı Mısırlı general ve siyasetçi (d. 1809)
== Olaylar == * 18 Ocak - Japonya da İmparator Mutsuhito, Parlamenter monarşiyi ilan etti. * 11 Haziran - "Hilal-i Ahmer Cemiyeti" adıyla Kızılay kuruldu * 1 Ağustos - Alaska ABD tarafından Rus İmparatorluğu'ndan satın alındı. * 18 Ağustos - Fransız astronom Pierre Jules César Janssen, helyum elementini keşfetti. * 1 Eylül - Sultan Abdülaziz tarafından Galatasaray Lisesi kuruldu. * 26 Ekim - İmparator Mutsuhito'nun talimatıyla Japonyada rönesans ve reform hareketleri kapsamında Avrupa'nın çeşitli ülkerinden mimar, mühendis, fizikçi, matematikçi, doktor gibi çeşitli meslek dallarında uzmanlar getirtilerek japon uzmanlara eğitim verilmeye başlandı. * 28 Ekim - Thomas Edison geliştirdiği elektrikli bir oy kayıt makinasının patentini aldı. * ? - Ahmed Süreyya Emin Bey dünyada ilk olarak seri atışlı bir sahra topu icad etti. * Amerikalı mühendis George Westinghouse insan kası yerine sıkıştırılmış havayı kullanan havalı freni icat etti * Helyum elementi keşfedildi * İmparator Mutsuhitonun talimatıyla Japonya'nın başkenti Kyoto'dan Tokyo'ya taşındı. == Doğumlar == * 9 Ocak - Søren Sørensen, Danimarkalı biyokimyacı (ö. 1939) * 1 Şubat - Ovannes Kaçaznuni, Ermeni siyasetçi ve Ermenistan'ın ilk başbakanı (ö. 1938) * 4 Şubat - Constance Markievicz, İrlandalı devrimci ve yurtsever görüşe sahip süfrajet (ö. 1927) * 28 Mart - Maksim Gorki, Rus yazar (ö. 1936) * 10 Nisan - George Arliss, İngiliz aktör (ö. 1946) * 6 Mayıs - Gaston Leroux, Fransız gazeteci, yazar (ö. 1927) * 29 Mayıs - Abdülmecid Efendi, son Osmanlı halifesi (ö. 1944) * 6 Eylül - Axel Hägerström, İsveçli filozof (ö. 1939) * 21 Eylül - Olga Knipper, Sovyet aktris (ö. 1959) * 28 Ekim - James Brendan Connolly, Amerikalı atlet (ö. 1957) ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Abdullah Azmi Efendi, Osmanlı devlet adamı (ö. 1937) * Ali Galip Pasiner, Türk asker (ö. 1939) == Ölümler == * 11 Şubat - Léon Foucault, Fransız fizikçi (d. 1819). * 13 Kasım - Gioacchino Rossini, İtalyan besteci (d. 1792)
== Olaylar == * 6 Mart – Rus kimyager Dimitriy İvanoviç Mendeleyev Elementlerin periyodik tablosunu yayınladı. * 3 Ağustos - Büyük Samsun yangını meydana geldi. 125.000 m²'lik alan yangından birinci derecede etkilendi. * 23 Aralık - İlk gülmece dergisi Diyojen yayımlandı. === Tarihi bilinmeyenler === * Mısır'da Süveyş kanalı açıldı. * İlk Çocuk dergisi "Mümeyyiz", aynı adı taşıyan gazetenin eki olarak yayınlanmaya başladı. * Japon İmparatoru Mutsuhito çeşitli sanayi ve finans kuruluşlarıyla üniversitelerin gelişmesi için gerekli adımların atılmasını sağladı. Hiroşima, Tokyo ve Kyoto gibi büyük şehirlerde tersane, fabrika ve üniversiteler kuruldu. * Japonya da ilk Gazete basıldı, Demiryolu ağı yapımına başlandı. İlk banka kuruldu ve Genel Nüfus sayımı yapıldı. * Maarif Nezareti adı altında Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı kuruldu. == Doğumlar == === Ocak === * 22 Ocak - Grigori Yefimoviç Rasputin, Rus mistik (ö. 1916) === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === *16 Mayıs - Albert Cuny, Fransız dilbilimci (ö. 1947) === Haziran === * 27 Haziran - Emma Goldman, anarko-komünist yazar (ö. 1940) === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 4 Eylül - Karl Seitz, Avusturyalı siyasetçi ve devlet adamı (ö. 1950) * 9 Eylül - Abdullah Cevdet, Jön Türkler hareketinin önderlerinden, düşünür (ö. 1932) === Ekim === * 2 Ekim - Mohandas Karamçand Gandi Hindistan ve Hindistan Bağımsızlık Hareketi'nin siyasi ve ruhani lideri === Kasım === * 22 Kasım - André Gide, Fransız yazar (ö. 1951) === Aralık === * 31 Aralık - Henri Matisse, Fransız ressam (ö. 1954) ==== Doğduğu ay ve gün bilinmeyenler ==== * Rakım Elkutlu, Klâsik Türk mûsıkisi bestekârı (ö. 1948) * Abdullah Atıf, Osmanlı Devleti divan şairi lugatçı (ö. ?) * Abdullah Zühdü, Osmanlı Devleti gazeteci (ö. 1925) * Ahmet Ağaoğlu, yazar ve siyaset adamı (ö. 1939) * Mehmet Emin Kalmuk (ö. 20 Mart 1954), hendese (Geometri) muallimi, telgraf ve telefon müderrisi (Medrese hocası). == Ölümler == * 28 Şubat - Alphonse de Lamartine (Alphonse-Marie-Louis de Prat de Lamartine), Fransız yazar, şair ve politikacı (d. 1790). * 31 Mart - Allan Kardec, Fransız yazar, Deneysel Spiritüalizm'in kurucusu (d. 1804). * 1 Mayıs - (Prens) Aleksandr Menşikov, Kırım Savaşı'nın ilk iki yılında Rus kuvvetlerinin komutanı (d. 1787). * 16 Eylül - Thomas Graham, İskoç kimyacı (d. 1805). * 8 Ekim - Franklin Pierce, 14. Amerika Birleşik Devletleri başkanı (d. 1804). * 26 Aralık - Jean Louis Marie Poiseuille, Fransız doktor. Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * Barutçubaşı Hovannes Bey Dadyan, Osmanlı döneminde yaşamış Ermeni asıllı mühendis ve müteşebbis (d. 1799).
== Olaylar == * 24 Kasım - Türkiye'nin ilk mizah gazetesi Diyojen yayımlandı * 12 Aralık - Güney Karolinalı Joseph H. Rainey, ABD Kongresi'ne seçilen ilk siyahi oldu. == Doğumlar == * 22 Nisan - Vladimir İlyiç Ulyanov Lenin, SSCB'nin kurucusu * Annibale Rigotti, İtalyan mimar (ö. 1968) == Ölümler == * 9 Haziran - Charles Dickens, İngiliz yazar ve toplum eleştirmeni (d. 1812)
== Olaylar == * 18 Ocak – Alman İmparatorluğu 2. Reich adı ile kuruldu * 1 Mart – Fransa’nın son kralı III. Napolyon sürgüne gönderildi. Adolphe Thiers’in başkan olmasıyla üçüncü cumhuriyet kuruldu. * 18 Mart - Paris Komünü ilan edildi * 29 Haziran - İlk sendikacılık yasası, Birleşik Krallık Parlamentosu’nda onaylandı. === Tarihi bilinmeyenler === * Charles Darwin İnsan Soyunun Aslı kitabını yayınladı == Doğumlar == * 15 Ocak - Ahatanhel Krımski, Ukraynalı bilim insanı ve akademisyen (ö. 1942) * 22 Haziran - William McDougall, İngiliz psikolog (ö. 1938) * 10 Temmuz - Marcel Proust, Fransız yazar. * 29 Ağustos - Jack Butler Yeats, İrlandalı ressam (ö. 1957). * 17 Ekim - Dénes Berinkey, Macar siyasetçi, hukukçu. (ö. 1944) Doğduğu ay ve gün bilinmeyenler * Sütçü İmam, Türktür. Türk Bağımsızlık Savaşının kahramanlarındandır (ö. 25 Kasım 1922). * Mehmet Güneşdoğdu (ö. 23 Şubat 1946) TBMM 4. ve 5. dönem Samsun milletvekili. * Vahan Şahinyan, Osmanlı Ermenisi tiyatro oyuncusu (ö. 1946) == Ölümler == * 17 Şubat - Şeyh Şamil, Kuzey Kafkasya halklarının, Avar kökenli politik ve dini önderi * 13 Eylül - Şinasi, Türk yazar ve gazeteci
== Olaylar == * 6 Nisan - Pertevniyal Lisesi, Mahmudiye Rüştiyesi adı altında eğitim-öğretime başladı. * 23 Aralık - Vefa Lisesinde eğitime başlandı. === Tarihi bilinmeyenler === * Dünya futbol tarihinin ilk resmi maçı İngiltere - İskoçya arasında oynandı. * İnsanlığın günümüze kalan en eski edebi eseri olan Gılgamış Destanı arkeolojik bir kazıda ortaya çıkarıldı * Mısır'da, Thebes yıkıntılarında Ebers Papirüsü bulundu. * Türkiye'de ilk defa Türkçe eğitim veren lise olan Vefa Lisesi kuruldu. * Kasım - İlk Türk romanı Şemseddin Sami'nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat'ı Hadîka gazetesinde tefrika edilmeye başlandı. == Doğumlar == * 22 Nisan - Henning Berger, İsveçli yazar (ö. 1924) * 6 Mayıs - Ahmet Cemal Paşa, Osmanlı asker ve siyaset adamı (ö. 1922). * 15 Temmuz - Arşak Çobanyan, Osmanlı Ermenisi şair, yazar, dilbilimci ve çevirmen (ö. 9 Haziran 1954) * Hattat Aziz Efendi, Türk hattat (ö. 1934). == Ölümler ==
== Olaylar == * 1873 ekonomik krizi * 1 Nisan - Namık Kemal'in Vatan Yahut Silistre adlı tiyatro oyununun ilk temsili Gedikpaşa Tiyatrosu'nda yapıldı. === Tarihi bilinmeyenler === * San Francisco’da kablo ile çekilen ilk tramvaylar hizmete girdi == Doğumlar == === Ocak === * 31 Ocak - İsmail Saip Sencer, Türk kütüphaneci (ö. 1940) === Şubat === === Mart === === Nisan === * 1 Nisan - Rus besteci Sergey Rahmaninov (ö. 1943) === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === * 1 Temmuz - Alice Guy-Blaché, Fransız film yönetmeni ve yapımcısı (ö. 1968) === Ağustos === === Eylül === * 1 Eylül - İvan Kliun, Rus ressam (ö. 1943) * 8 Eylül **Alfred Jarry, Fransız oyun yazarı, romancı ve şair (ö. 1907) **David O. McKay, İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin 9. başkanı (ö. 1970) === Ekim === * 4 Ekim - Gheorghe Țițeica, Rumen matematikçi (ö. 1939) * 14 Ekim - Jules Rimet, Fransız FIFA başkanı (ö. 1956) === Kasım === === Aralık === * 20 Aralık - Mehmet Âkif Ersoy (ö. 1936) == Ölümler == * 9 Ocak – III. Napolyon (Birleşik Krallık'ta sürgünde öldü) * 14 Aralık - Louis Agassiz, Amerikalı zoolog, glasiyolog ve jeolog
== Olaylar == * Galyum elementi keşfedildi * Bandırma'da büyük yangın oldu *İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi kuruldu == Doğumlar == === Ocak === * 25 Ocak - W. Somerset Maugham, İngiliz oyun, roman ve hikâye yazarı (ö. 16 Aralık 1965) === Şubat === === Mart === * 24 Mart - illüzyonist Harry Houdini (ö.1926) === Nisan === * 24 Nisan - John Russell Pope Amerikalı mimar. (ö. 27 Ağustos 1937) === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 13 Eylül - Avusturyalı besteci Arnold Schönberg (ö. 1951) === Ekim === === Kasım === * 30 Kasım - İngiliz siyaset adamı Sir Winston Churchill (ö. 1965) === Aralık === === Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler === * Ahmet Mazhar Müfit Kansu, Türk devlet adamı, vali, milletvekili ve yönetici. (ö. 1948, İstanbul) * Abdulla Avlani, Özbek şair (ö. 1934). * Louis Allyn, Amerikalı kimyager (ö. 1940) * Savarş Boğos Karakaş, Türkiye Ermenisi tiyatro sanatçısı (ö. 3 Mart 1941) == Ölümler == * 9 Şubat - Jules Michelet, Fransız tarihçisi (d. 1798). * 12 Temmuz - Fritz Reuter, Alman romancı (d. 1810). * Ferik Abdullah Paşa Osmanlı Devleti asker ve haritacı (d. ?)
== Olaylar == * 17 Ocak - Karaköy - Beyoğlu arasındaki Tünel hizmete girdi. Tünel dünyanın en eski ikinci ve en küçük metrosuydu. === Tarihi bilinmeyenler === * Demiryolları ve tramvaylarda ırk ayrımını benimseyen ilk yasa olan Jim Crow yasaları Tennessee'de (ABD) kabul edildi. * Osmanlı İmparatorluğu'nun hazinesinin iflas ettiği açıklandı. == Doğumlar == * 2 Şubat - Fritz Kreisler, Avusturyalı besteci (ö. 1962) * 2 Mart - Oszkár Jászi, Macar sosyal bilimci ve siyasetçi (ö. 1957) * 20 Mart - Gottfried Bernhardy, Alman filolog ve tarihçi (ö. 1875) * 26 Mart - Aleksey Uhtomskiy, Rus devrimci ve Sosyalist Devrimci Parti önderlerinden (ö. 1905) * 22 Eylül - Mikalojus Konstantinas Čiurlionis, Litvan ressam, besteci ve yazar (ö. 1911) * 29 Ekim - Rebeca Matte Bello, Şilili heykeltıraş (ö. 1929) * 4 Aralık - Rainer Maria Rilke, Alman şair (ö. 1926) * 19 Aralık - Mileva Marić, Sırp fizikçi (ö. 1948) ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * İskilipli Mehmed Âtıf, Türk din adamı (ö. 4 Şubat 1926) * Maurice Ravel, Fransız besteci (ö. 1937) == Ölümler == * 23 Ocak - Charles Kingsley, İngiliz yazar (d. 1819). * 25 Nisan - Trinley Gyatso, 12. Dalay Lama (d. 1933) * 3 Haziran - Georges Bizet, Fransız besteci (d. 1838)
== Olaylar == * 14 Şubat Amerikalı bilim insanı Alexander Graham Bell, telefonu icat etti * 30 Mayıs - Padişah Abdülaziz tahttan indirildi, yerine V. Murat getirildi. * 25 Haziran – ABD ile Kızılderililer arasında Little Big Horn Savaşı oldu * Alman mühendis Nikolaus August Otto, dört zaman ilkesine göre çalışan motoru yaptı * 31 Ağustos - Akıl sağlığı yerinde olmayan V. Murat tahttan indirildi, yerine II. Abdülhamit padişah oldu. * 23 Aralık - İlk Osmanlı anayasası olan Kanun-i Esasi ilan edildi. * 23 Aralık - Osmanlı İmparatorluğu'nda I. Meşrutiyet ilan edildi. === Tarihi bilinmeyenler === * Rutherford Birchard Hayes ABD'nin 19. başkanı oldu * Kraliçe Victoria Hindistan İmparatoriçesi unvanını aldı * Amerikalı kütüphaneci Melvil Dewey kütaphanedeki kitapları sınıflandırmak ve düzenlemek için Dewey Onlu Sınıflama Sistemi'ni geliştirdi. * Ahmet Mithat Efendi'nin Felatun Bey ile Rakım Efendi romanı yayımlandı. * Osmanlı İmparatorluğu'nda I. Meşrutiyet ilan edildi. * Falkland tilkisinin soyu tükendi == Doğumlar == * 12 Ocak - Jack London, Amerikalı yazar (ö. 1916) * 12 Şubat - Thubten Gyatso, 13. Dalay Lama (ö. 1933) * 26 Şubat - Agustín Pedro Justo, Arjantin'in devlet başkanlarından (ö. 1943) * 10 Mart - Faik Ali Ozansoy, Türk şair (ö. 1950) * 21 Mart - Risale-i Nur Külliyatı'nın yazarı Said Nursî (ö. 1960) * 23 Mart - Ziya Gökalp, ünlü Türk düşünürü (ö. 1924) * 7 Ağustos - Mata Hari * 25 Aralık - Muhammed Ali Cinnah, Nobel Barış Ödülü sahibi Pakistan'ın kurucusu.(ö.1948) ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * André Alwal, Fransız heykeltıraş (ö. 1953). * Behiç Erkin, Türk asker, siyasetçi, diplomat. * Hüseyin Nazmi Solok, Türk Kurtuluş Savaşı'nda görev yapmış komutan. (ö 1956) * Mustafa Durak Sakarya, Türk siyasetçi. (ö. 21 Ekim 1942) == Ölümler == * 4 Haziran - Abdülaziz, 32. Osmanlı padişahı. * 8 Haziran - George Sand, Fransız yazar ve romancı. (d.1804) * 16 Kasım - Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Türk hattat, bestekâr, devlet adamı.
== Olaylar == * 29 Ocak - Japonya'da yeni imparatorluk hükûmetine karşı Satsuma Ayaklanması başladı. *4 Mart :*Emile Berliner mikrofonu icat etti . :*Pyotr İlyiç Çaykovski'nin Kuğu Gölü balesi sahnelendi :*Rutherford B. Hayes, ABD'nin 19. başkanı oldu. * 5 Şubat - Mithat Paşa, sadrazamlıktan azledildi. Daha sonra Arabistan'da Taif zindanında boğduruldu. * 24 Nisan - Rusya'nın Osmanlı Devleti'ne savaş açmasıyla, 93 Harbi başladı. * 9 Mayıs :*Romanya Osmanlı Devleti'nden bağımsızlığını ilan etti. :*Iquique Depremi ve tsunamisi: Güney Amerika'nın batı kıyısında en az 8,5 Ms büyüklüğünde bir deprem meydana geldi ve Pasifik kıyısı çevresinde 2.541 kişi öldü. *20 Haziran - Graham Bell dünyanın ilk ticari telefon hizmetini Hamilton, Kanada'da kurdu. * 26 Haziran - Ekvador'daki Cotopaxi yanardağının patladı. Çevresindeki şehirleri yok eden ve 1.000 kişinin ölümüne neden olan şiddetli çamur akışlarına neden oldu. * 19 Temmuz - Plevne Savunması: Rus birlikleri Plevne'yi kuşattı. * 12 Ağustos - Amerikalı gök bilimci Asaph Hall, Mars'ın uydusu Deimos'u keşfetti. * 18 Ağustos - Asaph Hall, Mars'ın uydusu Phobos'u keşfetti. * 1 Eylül - Plevne kuşatmasının üçüncü savaşı olan Lofça Muharebesi yapıldı. Rus birlikleri, Lofça'daki Osmanlı kalesini aldı. * 21 Kasım - Thomas Edison pikapı icat etti. * 9 Aralık - Plevne kuşatması sona erdi. * 13 Aralık - 2. Meclis-i Mebusan çalışmalarına başladı. === Tarihi bilinmeyenler === * Stephan Beşlisi Édouard Stephan tarafından bulundu. == Doğumlar == === Ocak === * 3 Ocak - Josephine Hull, Amerikalı aktris (ö. 1957) * 22 Ocak - Hjalmar Schacht, Alman ekonomist, politikacı ve bankacı (ö. 1970) * 26 Ocak – Kees van Dongen, Hollandalı- Fransız ressam (ö. 1968) === Şubat === * 7 Şubat - G. H. Hardy, İngiliz matematikçi (ö. 1947) * 12 Şubat - Louis Renault, Fransız sanayici, Renault'nun kurucusu (ö. 1944) * 14 Şubat – Edmund Landau, Alman matematikçi (ö. 1938) * 17 Şubat – André Maginot, Fransız siyasetçi (ö. 1932) === Mart === * 12 Mart - Wilhelm Frick, Alman Nazi siyasetçisi (ö. 1946) === Nisan === === Mayıs === * 5 Mayıs - Georgiy Sedov, Ukraynalı-Sovyet kâşif (ö. 1914) === Haziran === * 14 Haziran - Jane Bathori, Fransız opera şarkıcısı (ö. 1970) === Temmuz === * 1 Temmuz - Recep Sıtkı Efendi, Türk. Mülazım-ı Evvel (Yüzbaşı) (ö. 1915) * 2 Temmuz - Hermann Hesse, Alman Yazar (ö. 1962) === Ağustos === * 5 Ağustos - Tom Thomson, Kanadalı ressam. (ö. 1917) === Eylül === * 7 Eylül - Milan Nedić, Sırp general ve politikacı (ö. 1946) === Ekim === === Kasım === === Aralık === ===Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler=== * Fatin Gökmen, Kandili Gözlemevi'nin kurucusu Türk gök bilimci (d.1955) * Şahin Bey, Türk Kurtuluş Savaşı kahramanı Türk asker (ö. 1920) * Cafer Tayyar Eğilmez, Türk asker ve siyaset adamı. Trakya bölgesi Kuvâ-yi Milliye yöneticisi ve milletvekili. (ö. 3 Ocak 1958, İstanbul) == Ölümler == * 6 Mayıs - Johan Ludvig Runeberg, Finlandiyalı şair * 31 Aralık - Gustave Courbet, Fransız ressam (d. 1819).
== Olaylar == * 2 Şubat - Bugünkü Yunanistan topraklarında yaşayan Yunan Halkı, Osmanlı İmparatorluğu'na karşı ayaklanma başlattı. * 13 Şubat - II. Abdülhamit, I. Meşrutiyet'i kaldırdı. * 3 Mart – Ayastefanos Antlaşması imzalandı. * 4 Haziran - Kıbrıs'ın idaresinin geçici olarak Birleşik Krallık’a bırakıldığı antlaşma imzalandı. * 13 Temmuz - Berlin Antlaşması imzalandı. === Tarihi bilinmeyenler === * Namık Kemal'in İntibah romanı yayınlandı. * Manchester United takımı kuruldu. * Avusturya Bosna-Hersek'i işgal etti. == Doğumlar == * 9 Ocak - John B. Watson, Amerikalı psikolog (ö. 1958) * 16 Ocak - Harry Carey Amerikalı oyuncu (ö. 1947) * 25 Ocak - Ernst Alexanderson - İsveçli elektrikçi (ö. 1975) * 8 Şubat - Martin Buber - Avusturya asıllı İsrailli filozof (ö. 1965) * 14 Şubat - Kōki Hirota, Japonya başbakanı (ö. 1948) * 12 Mart - Said Nursi tasavvuf yazarı (ö. 23 Mart 1960) * 15 Mart - Rıza Şah Pehlevi - İran şahı (ö. 1944) * 7 Nisan - Ivar Tengbom, İsveçli mimar (ö. 1968) * 4 Mayıs - Aleksandr Tamanian, Ermeni mimar ve kentbilimci. (ö. 1936) * 5 Haziran - Meksikalı devrimci köylü lideri Pancho Villa. (ö. 1923) * 18 Aralık - Josef Stalin, Gürcü asıllı Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Komünist Partisi genel sekreteri, mareşal. (ö. 5 Mart 1953) Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler * Ali Çetinkaya, Kurtuluş Savaşı kahramanlarından. (ö. 1949) * Tuğbay Şevki Savaşçı, Kurtuluş Savaşı gazisi. (ö. 9 Eylül 1942) * Władysław Dziewulski, Polonyalı gök bilimci ve matematikçi. (ö. 1962) == Ölümler == * 9 Ocak – İtalya kralı II. Victor Emmanuel öldü, yerine I. Umberto geçti. * 7 Kasım - Józef Kowalewski, Polonyalı doğubilimci (d. 1801) ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler: * Ali Suavi, Osmanlı düşünürü ve yazarı. (d.1838) * Abdullah Ramiz Paşa Osmanlı İmparatorluğu asker ve dilci. (d. 1818)
== Olaylar == * 11 Ocak - İngiliz-Zulu Savaşı başladı. * 22 Ocak - İngiliz- Zulu Savaşı - Isandlwana Muharebesi: 1.200 İngiliz askerinden oluşan bir kuvvet, 20.000'den fazla Zulu savaşçısı tarafından yok edildi. * 3 Mart - Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırmaları Kurumu kuruldu. * 5 Nisan - Pasifik Savaşı: Şili, Bolivya ve Peru'ya savaş ilan etti. * 1 Temmuz - Çin'in Kansu eyaletinde meydana gelen 8.0 büyüklüğündeki depremde 22.000 kişi öldü. * 21 Ekim - Thomas Edison, karbon filamanlı elektrik ampulünü icat etti. * 31 Aralık - Thomas Edison elektrik ampulunu kamuya tanıttı. === Tarihi bilinmeyenler === * Kiros Silindiri, Asur bilgini Hormuzd Rassam tarafından Babil'deki Marduk Tapınağı'nda bulunmuştur. * Ali Rana Tarhan, siyasetçi (ö. 1956) == Doğumlar == * 1 Ocak - Edward Morgan Forster, İngiliz roman, öykü ve deneme yazarı (ö. 1970) * 3 Ocak - Grace Coolidge - İlk ABD lady'si (ö. 1957) * 22 Şubat - Johannes Nicolaus Brønsted - Danimarkalı kimyacı (ö. 1947) * 8 Mart - Otto Hahn - Nobel ödülünü alan Alman kimyacı (ö. 1968) * 14 Mart - Albert Einstein, Alman kökenli fizikçi (ö. 1955) * 26 Nisan - Owen Willans Richardson - Nobel ödülünü alan İngiliz fizikçi (ö. 1959) * 28 Mayıs - Milutin Milanković - Sırp bilim insanı (ö. 1958) * 14 Haziran - Neyzen Tevfik, Türk neyzen, şair (ö. 1953) * 1 Temmuz - Léon Jouhaux - Nobel ödülü alan Fransız lider (ö. 1954) * 15 Ağustos - Ethel Barrymore, Amerikalı tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 1959) * 21 Ağustos - Henry Ainley, İngiliz sahne ve sinema oyuncusu (ö. 1945) * 31 Ağustos - Taişo - 123'üncü Japon imparatoru (ö. 1926) * 5 Ekim - Francis Peyton Rous - Nobel ödülünü alan Amerikan patolojist (ö. 1970) ;Doğduğu gün ve ay bilinmeyenler: * Nadir Mutluay, İstiklâl Savaşı'nda Anadolu'da çıkan iç isyanları bastırmada ve işgale direnen Türk güçlerine silah temin etmede önemli hizmetleri geçmiş Müftü. (ö. 4 Mayıs 1945) * Albay Reşat Bey, Türk asker. * Sadri Maksudi Arsal, Türk-Tatar hukukçu, tarihçi, düşünüri siyasetçi (ö. 20 Şubat 1957) * Adaviye Efendiyeva, Sovyet Kırım Tatarı dokuma ustası, sanatçısı. (ö. 1944) == Ölümler == == Ayrıca == * 1879'da Osmanlı İmparatorluğu
== Olaylar == * Şubat – Science dergisi ilk olarak ABD'de Thomas Edison'un mali desteğiyle yayınlandı. * 2 Şubat - Cadde ve sokakların gece aydınlatılması uygulamasına ilk defa ABD'nin Wabash şehrinde başlandı. * 24 Şubat - Ampulün ilk kullanımına SS Columbia gemisinde başlandı. * 29 Haziran - Fransa Tahiti'yi ilhak etti. * 22 Temmuz - Abdurrahman Han, Afganistan emiri oldu. * 1 Temmuz - O Canada Kanada'da ilk kez söylendi. * 4 Kasım - İlk yazar kasanın patenti ABD'nin Dayton şehrinde alındı. * 9 Kasım - Zagreb'de büyük bir deprem meydana geldi ve Zagreb Katedrali dahil birçok binayı yıkıldı. * 1 Aralık - Manuel González Flores (1833-1893) Meksika'nın 31. cumhurbaşkanı oldu. === Tarihi bilinmeyenler === * Gadolinyum elementi keşfedildi * ABD’de James Abram Garfield 21. başkan oldu * Thomas Alva Edison 40 saat dayanabilen ampulü icat etti == Doğumlar == * 12 Ocak - Fahrettin Altay, Kurtuluş Savaşı komutanı * 27 Haziran - Helen Keller, Amerikalı pedagog * 23 Ağustos - Aleksandr Grin, Rus yazar (ö. 1932) * 6 Eylül - Aleksandr Şotman, Sovyet devlet adamı (ö. 1937) * 1 Kasım - Alfred Luthar Wegener, kıta kayması kuramını ortaya koyan Alman yerbilimci * 5 Kasım - Mihail Sadoveanu, Rumen yazar, şair ve politikacı (ö. 1961) * 8 Kasım - Miheil Cavahişvili, Gürcü yazar == Ölümler == * 8 Mayıs - Gustave Flaubert Fransız romancı * 17 Mayıs - Ziya Paşa, Türk edebiyatı öncülerinden * 5 Ekim - Jacques Offenbach, Alman asıllı Fransız müzisyen (d. 1819).
1800 (MDCCC) yılı Gregoryen takvimine göre çarşamba ve Jülyen takvimine göre Pazar günü ile başlayan bir yıldır."Calendar in year 1800 (Russia)" (full Julian calendar), webpage: Julian-1800 (Russia used the Julian calendar until 1919). == Olaylar == * Dünya nüfusu 978 milyon kişiydi. 1 milyar kişi sınırı 1802 yılına kadar aşılamadı. Nüfusun bölgelere göre dağılımı: **Afrika: 107,000,000 ** Asya: 635,000,000 *** Çin:300-400,000,000 Roberts, J: "History of the World.". Penguin, 1994. ** Avrupa: 203,000,000 ** Latin-Amerika: 24,000,000 ** Kuzey Amerika: 7,000,000 ** Okyanusya: 2,000,000 === Ocak - Mart === * 18 Ocak - Fransa Bankası'nın kuruluşu * 14 Mart - Papa VII. Pius (Kardinal Barnaba Chiaramonti) 251'inci papa olarak seçildi. === Nisan - Haziran === * 24 Nisan - ABD Kongre Kütüphanesi kuruldu. * 15 Mayıs - Napolyon Bonapart, Alpleri geçerek İtalya'yı işgal etti. * 2 Haziran - İlk çiçek aşısı Trinity, Newfoundland'de uygulandı. * 14 Haziran ** – Fransa ile Avusturya arasında Marengo Muharebesi meydana geldi. ** - Marengo Muharebesinde Napolyon Avusturya kuvvetlerini Marengo, İtalya yakınlarında mağlup etti. * 27 Haziran - Trablusgarp Paşası Yusuf ibn Ali Karamanlı İsveç'e savaş açtı. === Temmuz - Eylül === * 20 Eylül - Mortefontaine Anlaşması (:en:Convention of 1800), Fransa, Büyük Britanya ve ABD arasında imzalandı. Böylece Quasi Savaşı sona erdi. === Ekim - Aralık === * 1 Kasım - ABD Başkanı John Adams Beyaz Saray da yaşamaya başlayan ilk ABD Başkanı oldu. * 3 Aralık - Hohenlinden Muharebesinde, Fransa ordusu Avusturya kuvvetlerini mağlup etti. * 24 Aralık - Napolyon Bonapart'a karşı Paris'te düzenlenen suikast başarısız oldu. === Tarihlenemeyenler === * Alessandro Volta tarafından galvanik pil icat edildi: ilk kimyasal pil. * Wilhelm Herschel tarafından kızılötesi keşfedildi. * Anthony Carlisle ve William Nicholson tarafından suya voltaik akım verilerek hidrojen ve oksijen üretilmiş, suyun Eloktrolizi keşfedilmiştir. * Thomas Jefferson ABD seçimlerinde John Adams'ı mağlup etti. * Downing College, Cambridge kuruldu. == Doğumlar == === Ocak-Haziran === * 7 Ocak - Millard Fillmore, ABD'nin 13'üncü başkanı (ö. 1874) * 14 Ocak - Ludwig von Köchel, Avusturyalı müzikolojist (ö. 1877) * 1 Şubat - Brian Houghton Hodgson, İngiliz sivil devlet memuru (ö. 1894) * 12 Şubat - John Edward Gray, İngiliz zoolog (ö. 1875) === Temmuz - Aralık === * 13 Ağustos - Ippolito Rosellini, İtalyan mısırbilimci (ö. 1843) * 3 Aralık - France Prešeren, Sloven şair (ö. 1849) * 4 Aralık - Emil Aarestrup, Danimarkalı erotik şair (ö.1865) == Ölümler == * 11 Ocak - Kira Frosini Yanya valisi Tepedelenli Ali Paşa'nın eşi (d. 1773) * 13 Ocak - Peter von Biron, Kurlandiya Dükalığı'nın son dükü (d. 1724) * 19 Mart - Joseph de Guignes, Fransız doğubilimci, Sinolog ve Türkolog (d. 1721) * 25 Nisan ** William Cowper, İngiliz şair ve Hümanist (d. 1731) ** Israel Acrelius, Lüterci misyoner ve papaz (d. 1714) * 7 Mayıs - Niccolo Piccinni, İtalyan besteci. (d. 1728) * 18 Mayıs - Aleksandr Suvorov, Rus mareşal, Rymik Kontu ve Smolensk Prensi (d. 1729) * 17 Haziran - Süleyman Halebi, Kürt kökenli teoloji öğrencisi. (d. 1777) * 20 Haziran - Abraham Gothelf Kästner, Alman matematikçi ve vecize yazarı (d. 1719) * Eylül - Gabriel Prosser, Afrika-Amerikalı bir köle. Etnik kökenli isyanı başlattı. (d. 1776) * 8 Ekim - Salavat Yulayev, Başkurdistan istiklal savaşcısı ve şairi. (d. 1776) == Kaynakça ==
== Olaylar == * 10 Mayıs - Cezzar Ahmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, Akka'da Napolyon Bonapart'ın komutasındaki Fransız ordusunu yenilgiye uğrattı. * 15 Temmuz - Mısır'da Reşit (Rosetta) Taşı bulundu. * Osmanlı-İngiliz ittifak antlaşması imzalandı. * Alaska, Rusya tarafından alındı. * Napolyon, Fransa'da askerî darbeyle yönetime el koydu. == Doğumlar == * 22 Nisan - Jean Louis Marie Poiseuille, Fransız doktor * 20 Mayıs - Honoré de Balzac, Fransız yazar (ö. 1850) Doğduğu ay ve gün bilinmeyenler * Barutçubaşı Hovannes Bey Dadyan, Ermeni asıllı mühendis ve müteşebbis (ö. 1869) == Ölümler == * 3 Ocak - Şeyh Galip, Türk divan edebiyatı şairi, mutasavvıf (d. 1757) * 24 Şubat - Georg Christoph Lichtenberg, Alman doğa bilimleri, astronomi ve matematik profesörü, yazar, eleştirmen (d. 1742) * 14 Aralık - George Washington, ABD eski başkanı
== Olaylar == * Fransız orduları İsviçreyi işgal etti. == Doğumlar == * 19 Ocak - Auguste Comte, Fransız sosyolog, matematikçi ve filozof. Sosyolojinin babası olarak tanımlanmaktadır (ö. 1857). * 17 Şubat - * 26 Nisan - Eugène Delacroix, Fransız ressam (ö. 13 Ağustos 1863). * 21 Ağustos - Jules Michelet, Fransız tarihçisi (ö. 1874). * 12 Ekim - I. Pedro, Brezilya İmparatorluğu'nun kurucusu (ö. 1834). == Ölümler == * 4 Haziran - Giacomo Casanova, İtalyan yazar (d. 1725) * 4 Aralık - Luigi Galvani, İtalyan fizikçi (d. 1737). Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler * Abdullah Birri Efendi, Osmanlı Devleti devlet adamı (d. 1743)
== Olaylar == * 17 Ekim – Fransa ile Avusturya arasında Campo Formio Antlaşması imzalandı * Venedik Cumhuriyeti yıkıldı. == Doğumlar == * 31 Ocak - Franz Schubert, Avusturyalı besteci (ö.1828) * ? - Şeyh Şamil'in doğumu * 3 Mart - Gotthilf Heinrich Ludwig Hagen, Alman fizikçi ve mühendis (ö. 1884) * 27 Mart - Alfred de Vigny, Fransız şair, oyun ve roman yazarı * 30 Ağustos - Mary Shelley, İngiliz yazar. * 13 Aralık - Heinrich Heine, Alman romantik şair ve yazar (ö. 1856) == Ölümler == * 10 Eylül - Mary Wollstonecraft, İngiliz yazar (d. 1759) * 27 Mayıs - François-Noël Babeuf, Fransız şair ve yazar (d. 1760) * 10 Kasım – Rusya Çariçesi II. Yekaterina öldü. Yerine I. Paul (1754-1801) geçti. * 16 Kasım – Prusya kralı II. Friedrich Wilhelm öldü yerine III. Friedrich Wilhelm (1770-1840) geçti Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * Tatarcık Abdullah Efendi Osmanlı Devleti devlet adamı (d.1730)
== Olaylar == * 1 Haziran – Tennessee onaltıncı eyalet olarak ABD birliğine katıldı. * 4 Kasım – Osmanlı Devleti, Trablus Antlaşması sonucunda Amerika Birleşik Devletleri'nden vergi almaya başladı. (Bitişi:1812) == Doğumlar == == Ölümler == * 8 Aralık - Petro Aleksandroviç Rumyantsev, (d. 4 Ocak 1725) Çariçe II. Katerina'nın emrinde 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşına kumandanlık etmiş Rus generali
== Olaylar == * Fransız Ordusu Hollanda’yı istila etti, Hollanda donanmasını esir aldı ve Batavia Cumhuriyetini kurdu. * Polonya (Lehistan)'nın Rusya, Prusya ve Avusturya arasında bölünmesi. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül - John William Polidori, İngiliz yazar ve doktor (ö.1821) === Ekim === === Kasım === === Aralık === == Ölümler == * Abdullah Paşa Osmanlı Devleti valisi (ö.1856)
== Olaylar == * 4 Şubat - Birinci Fransız Cumhuriyeti meclisi köleliği kaldırdı. * Haziran-Temmuz - İtalya'da Vezüv Yanardağı patladı; Torre del Greco kasabasını yok etti. == Doğumlar == * Abbad Kulu Ağa Azeri şâir ve târihçi (ö. 1846) * Ōshio Chūsai (), Neokonfüçyüsçü filozof (ö. 1837) == Ölümler == * 25 Ağustos - Leopold August Abel, Alman kemancı ve besteci (d. 1717)
== Olaylar == * 21 Ocak - Fransa Kralı XVI. Louis giyotinle idam edildi. Bunun sonucunda Büyük Britanya, Hollanda ve İspanya Fransa’ya savaş açtı. * 23 Ocak - Rusya ve Prusya, Polonya'yı bölüştü. * 1 Şubat - Fransa, Büyük Britanya ve Hollanda'ya savaş ilan etti. * 24 Şubat - Nizam-ı Cedit ordusunun kurulmasına karar verildi. * 13 Mayıs - Fransa'da Devrimci Cumhuriyetçi Kadın Yurttaşlar Kulübü kuruldu. * 2 Haziran - Fransa'da Maximillian Robespierre öncülüğünde Jakobenler iktidarı ele geçirdi. * 13 Temmuz - Fransız Devrimi önderlerinden Jean-Paul Marat,muhalifi Charlotte Corday tarafından bıçaklanarak öldürüldü. * 21 Eylül - Fransa'da cumhuriyet ilan edildi * 16 Ekim - Marie Antoinette idam edildi. * 8 Kasım - Paris'te Louvre Müzesi açıldı. * 20 Kasım - Fransız fizikçi Jean Francois Pilatre de Rozier ve arkadaşı balonu kullanan ilk pilot oldular. * Philadelphia'da sarı humma salgını yaşandı. Salgında 5.000 veya daha fazla insanın öldüğü resmi olarak belgelendi. == Tarihi bilinmeyenler == * Daimi elçiliklerin ıslahı ve Londra, Paris ve Viyana'da daimi elçilik kurulması. * Hasköy'de Humbaracı ve Lağımcı Ocağı Kışlası'nda Mühendishane-i Cedide'nin açılması. == Doğumlar == * Nisan - Thomas Addison, İngiliz hekim (ö. 1860). * 15 Nisan - Friedrich Georg Wilhelm von Struve, Alman - Rus gök bilimci. * 26 Haziran - Diego Portales, Şili'yi diktatörlükle yöneten siyaset adamı (ö. 1837). * 24 Temmuz - Simón Bolívar, Güney Amerikalı devrimci, önder. * ? - Dost Muhammed Han, Afganistan hükümdarı (1826-1863) ve Barakzay hanedanının kurucusu (ö. 1863). * Sam Houston, Amerikalı politikacı, Teksas Cumhuriyeti başkanı. * I. Ferdinand, Avusturya imparatoru. * Charles Paul de Kock, Fransız roman yazarı. * Thomas Doughty, Amerikalı ressam. == Ölümler == * 6 Şubat - Carlo Goldoni, İtalyan oyun yazarı. * 2 Mart - Carl Gustaf Pilo, İsveçli ressam (d. 1711). * 24 Eylül - Baron de Tott, Macar kökenli aristokrat, Fransız subayı. * 16 Ekim - Marie Antoinette, Fransa kraliçesi (d. 1755). * 3 Kasım - Olympe de Gouges, Fransız feminist yazar (d. 1748).
== Olaylar == * 9 Ocak - Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya arasında 5 yıllık savaşın ardından Yaş Anlaşması imzalanmıştır. Osmanlı Devleti Kırım'ın Rusya'ya ait olduğunu resmen kabul etmiştir. Yaş Anlaşması ile Osmanlı Devleti'nin yıkılış dönemi başladı. == Doğumlar == * 28 Şubat - Gioacchino Rossini, İtalyan besteci (ö. 1868). * 1 Aralık - Nikolay İvanoviç Lobaçevski, Rus matematikçi (ö. 1856). == Ölümler == * Richard Arkwright * Denis Fonvizin * Ange-Jacques Gabriel * John Paul Jones * Joshua Reynolds * George Brydges Rodney * Kalafat Mehmed Paşa * II. Leopold (Kutsal Roma İmparatoru) * Mekkî Mehmet Efendi
== Olaylar == * 4 Mart – Vermont On dördüncü eyalet olarak ABD birliğine katıldı * 12 Haziran - Kafkasya - Çerkesya'da bulunan Osmanlı kalesi Anapa ve kalede bulunan İmam Mansur Rusların eline geçti. * Ziştovi Anlaşması, Osmanlı- Avusturya arasında imzalandı. == Doğumlar == === Ocak === * 15 Ocak – Franz Grillparzer, Avusturyalı yazar (ö. 1872) * 28 Ocak – Louis Joseph Ferdinand Herold, Fransız besteci (ö. 1833) === Şubat === * 12 Şubat – Peter Cooper, Amerikan sanayici, mucit and philanthropist (ö. 1883) * 21 Şubat ** Carl Czerny, Avusturyalı besteci (ö. 1857) ** John Mercer, bilim insanı (ö. 1866) === Mart === * 23 Nisan – James Buchanan, ABD'nin 15. başkanı (ö. 1868) === Nisan === * 27 Nisan – Samuel Morse, American mucit (ö. 1872) === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === * 26 Temmuz – Franz Xaver Wolfgang Mozart, Avusturyalı besteci ve piyanist(ö. 1844) === Ağustos === === Eylül === * 5 Eylül – Giacomo Meyerbeer, Alman besteci(ö. 1864) * 7 Eylül - Giuseppe Gioacchino Belli, İtalyan şair (ö. 1863) * 21 Eylül – István Széchenyi, Macar politikacı ve yazar(ö. 1860) * 22 Eylül – Michael Faraday, İngiliz bilim insanı (ö. 1867) * 26 Eylül – Théodore Géricault, Fransız ressam (ö. 1824) === Ekim === === Kasım === === Aralık === * 26 Aralık – Charles Babbage, İngiliz matematikçi ve mucit (ö. 1871) == Ölümler == * 5 Aralık - Wolfgang Amadeus Mozart, Avusturyalı besteci (d. 1756) Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * John Jones - Hekim (d. 1729) [[de * Madde işaretli liste ögesi :1791]]
== Olaylar == * Amerika kolonileri bir araya gelerek ABD'yi kurup, İskoçya ile dostluk antlaşması imzalandı. * Osmanlı İmparatorluğu ve Prusya Krallığı arasında Osmanlı-Prusya İttifakı imzalandı. == Doğumlar == * 21 Nisan - Manuel Blanco Encalada, Şili'nin ilk devlet başkanı (ö. 1876) * 21 Ekim - Alphonse de Lamartine (Alphonse-Marie-Louis de Prat de Lamartine), Fransız yazar, şair ve politikacı (ö. 1869). * 23 Aralık - Jean-François Champollion, Fransız eski Yunan ve Latin edebiyatı âlimi, filolog, doğu bilimci ve mısırbilimci. == Ölümler == * 20 Şubat – II. Joseph, Kutsal Roma İmparatoru (Yerine kardeşi II. Leopold (1747-1792) geçti). * 17 Nisan - Benjamin Franklin, Philadelphia ABD (d. 1706) * 17 Temmuz - Adam Smith, İskoç ahlak felsefesi, mantık, hukuk profesörü (d. 1723) Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * Gelenbevi İsmail Efendi, Osmanlı Devleti matematikçi (d. 1730)
== Olaylar == * 4 Şubat - George Washington, ABD'nin ilk başkanı olarak seçildi. * 7 Mayıs - III. Selim Osmanlı tahtına çıktı. * 14 Temmuz - Paris hapishanesi Bastille düştü. Bu olay Fransız Devrimi'nin başlangıcı kabul edilir. * 26 Ağustos - Fransa Meclisi, İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi'ni kabul etti. * 21 Kasım - Kuzey Karolina, Amerika Birleşik Devletleri anayasasını onaylayan 12. eyalet oldu. === Tarihi bilinmeyenler === * İlk anayasa ABD'de kabul edildi. * Lavoisier'nin, 33 elementi sıraladığı ve bu elementlerin adlandırılması ile ilgili modern sistemi sunduğu Traité Élémentaire de Chimie yayımlandı. == Doğumlar == * 6 Ağustos - Friedrich List, Alman ekonomist (ö. 1849) * Kavalalı İbrahim Paşa, Mısır ve Sudan valisi (ö. 1848) == Ölümler == * 28 Mart - I. Abdülhamid, Osmanlı padişahı (d. 1725)
== Olaylar == * Bağımsızlıklarını ilan eden koloniler, içişlerinde serbest eyaletlerden oluşan ABD'yi (Amerika Birleşik Devletleri) kurmuşlardır. * 7 Aralık - Delaware Amerika Birleşik Devletleri anayasasını onaylayan 1. eyalet oldu. * 12 Aralık - Pensilvanya Amerika Birleşik Devletleri anayasasını onaylayan 2. eyalet oldu. * 18 Aralık - New Jersey Amerika Birleşik Devletleri anayasasını onaylayan 3. eyalet oldu. == Doğumlar == * 26 Ağustos - (Prens) Aleksandr Menşikov, Kırım Savaşı'nın ilk iki yılında Rus kuvvetlerinin komutanı (ö. 1869). === Doğduğu ay ve gün bilinmeyenler === * Abbas Mirza Kaçar, Kaçarlar hükümdarı (ö. 1833). * Basmacı Abdi Efendi, Osmanlı Devleti bestekârı (ö. 1851). == Ölümler == * Şahin Giray, Son Kırım hanı.
== Olaylar == * 27 Nisan - İngiliz astronom William Herschel keşiflerinin ilk listesini içeren Bin Yeni Nebula Kataloğu ve Yıldız Kümeleri'ni yayınladı. * 1 Mayıs – Mozart'ın Figaro'nun Düğünü operasının galası Viyana'da yapıldı. * 10 Haziran - Çin'in Siçuan eyaletindeki Dadu Nehri üzerindeki bir baraj, bir depremin neden olduğu heyelan nedeniyle çökerek 100.000 kişinin ölümüne neden oldu. * 23 Ekim - Hicri 13. yüzyıl, hicri takvime göre 1 Muharrem 1201'de başladı. == Yapıtlar == * 22 Haziran - Kıbrıs'ta Bellapais Kilisesi, Papa 3. Seneus tarafından açıldı. == Doğumlar == * 21 Mayıs - Carl Wilhelm Scheele, İsveç asıllı Alman eczacı ve kimyager (d. 1742) == Ölümler == * 17 Ağustos – II. Friedrich, Prusya kralı
== Olaylar == * 1 Ocak - Londra'nın en eski gazetesi The Times yayımlanmaya başladı. * 2 Ocak - Georgia Amerika Birleşik Devletleri anayasasını onaylayan 4. eyalet oldu. * 9 Ocak - Connecticut Amerika Birleşik Devletleri anayasasını onaylayan 5. eyalet oldu. * 6 Şubat - Massachusetts Amerika Birleşik Devletleri anayasasını onaylayan 6. eyalet oldu. * 28 Nisan - Maryland Amerika Birleşik Devletleri anayasasını onaylayan 7. eyalet oldu. * 23 Mayıs - Güney Karolina Amerika Birleşik Devletleri anayasasını onaylayan 8. eyalet oldu. * 21 Haziran - New Hampshire Amerika Birleşik Devletleri anayasasını onaylayan 9. eyalet oldu. * 25 Haziran - Virginia Amerika Birleşik Devletleri anayasasını onaylayan 10. eyalet oldu. * 26 Temmuz - New York (eyalet) Amerika Birleşik Devletleri anayasasını onaylayan 11. eyalet oldu. == Doğumlar == * 22 Ocak - George Gordon Byron, daha sonra Noel, 6. Baron Byron FRS, Anglo-İskoç şair ve romantizm akımının önde gelen figürlerindendi (ö. 1824). * 22 Şubat - Arthur Schopenhauer, Alman filozof ve düşünür (ö. 1860). * 10 Mart - Joseph Freiherr von Eichendorff (Joseph Karl Benedikt von Eichendorff), Alman romantizm'in önemli lirik şair ve düzyazı yazarlarındandır (ö. 1857). * 24 Haziran - Silvio Pellico, İtalyan yurtsever, şair ve oyun yazarı (ö. 1854). * 6 Kasım - Giuseppe Donizetti (Donizetti Paşa), İtalyan müzisyen (ö. 1856). == Ölümler == * 8 Mart - Carl Philipp Emanuel Bach, Alman besteci (d. 1714). Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * Esma Sultan (III. Ahmet'in kızı), Osmanlı padişahı III. Ahmet'in kızıydı (d. 1726). * Süleyman Sadeddin Efendi, Osmanlı bilgini (d. 1719).
== Olaylar == * 7 Ocak - Fransız Jean-Pierre Blanchard ve Amerikalı John Jeffries, bir hidrojen gazı balonuyla İngiltere'nin Dover kentinden Fransa'nın Calais kentine seyahat ederek Manş Denizi'ni hava yoluyla geçen ilk kişiler oldular. * 28 Aralık - NGC 2022 bulutsusu Frederick William Herschel tarafından keşfedildi. == Doğumlar == * 4 Ocak - Jacob Grimm, Alman hukukçu ve dil bilimci. * 10 Şubat - Claude-Louis Navier, Fransız mühendis ve fizikçi. * 27 Mart - XVII. Louis, Kral XVI. Louis ile Kraliçe Marie Antoinette'nin ikinci oğlu. XVI. Louis'in idam edilmesinin ardından kralcılar tarafından tahtın varisi olarak ilan edilmiş ve 1793'ten ölümüne değin Fransa Kralı unvanı taşımıştır (ö. 1795) * 26 Nisan - John James Audubon, Amerikalı ornitolog, doğa bilimci, avcı, ve ressam. * 20 Temmuz - II. Mahmut, 30. Osmanlı padişahı (ö. 1839) * 17 Ekim - José Miguel Carrera, Güney Amerikalı millî kahraman ve Şilili politikacıdır. === Tarihi bilinmeyenler === * Nicholas Aylward Vigors, Zoological Society of London'ın ortak-kurucusu. == Ölümler == * 3 Ocak – Baldassare Galuppi, İtalyan besteci (d. 1706) * 20 Şubat - Halil Hamid Paşa, Osmanlı sadrazamı (d. 1736) * 28 Ağustos – Jean-Baptiste Pigalle, Fransız heykeltıraş (d. 1714) Ölüm günü ve ayı bilinmeyenler * Denis Çiçerin - Çiçerin ailesi mensubu Rus korgeneral, Sibirya Krallığı valisi. (d. 1720) * Faustina Pignatelli, İtalyan matematikçi (d. 1705)
== Olaylar == * 8 Nisan – 1441'den beri varlığını sürdüren Kırım Hanlığı, II. Katerina'nın emriyle Rus İmparatorluğu tarafından ilhak edildi. * 27 Ağustos - Jacques Charles ile Robert kardeşler tarafından tasarlanan hidrojenle dolu ilk gaz balonunun ilk uçuşu gerçekleştirildi. * 3 Eylül – Paris Antlaşması ile Büyük Britanya, Amerika Birleşik Devletleri'nin bağımsızlığını tanıdı. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === === Mart === === Nisan === * 3 Nisan - Washington Irving, Amerikalı yazar === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === * 24 Temmuz - Simón Bolívar, Güney Amerikalı El Liberdator -veya Liberator- lakaplı aristokrat, devrim önderi, on bir yıl boyunca yönettiği Büyük Kolombiya'nın kurucusu ve ilk devlet başkanı === Ağustos === === Eylül === * 8 Eylül - N. F. S. Grundtvig, Danimarkalı filozof, din bilgini, öğretmen, tarihçi ve şair (ö. 1872) === Ekim === === Kasım === === Aralık === == Ölümler == * 18 Eylül - Leonhard Euler, İsviçreli matematikçi ve fizikçi. * 27 Temmuz - Johann Kirnberger, Alman besteci ve kuramcı.(d. 1721)
17\. yüzyıl | 18. yüzyıl | 19. yüzyıl | 1779 | 1780 | 1781 | 1782 | 1783 | 1784 | 1785 | 1786 | 1787 | 1788 | 1789 == Olaylar == 6 Ocak - Osmanlı İmparatorluğu, Rusya'nın Kırım'ı ilhakını kabul etti . == Doğumlar == * 24 Kasım – Zachary Taylor, 12. Amerika Birleşik Devletleri başkanı (ö. 1850) == Ölümler ==
== Olaylar == * 18 Haziran - İsviçre'de Anna Göldi büyücülükten ölüm cezasına çarptırıldı (bu son yasal büyücülük cezasıdır). * 16 Temmuz – Mozart'ın Saraydan Kız Kaçırma operası ilk olarak Viyana'da icra edildi. * 21 Ağustos - İstanbul'da akşam saatlerinde çıkan ve iki buçuk gün süren bir yangın binlerce binayı ve şehrin yarısını yok etti. Yüzlerce insan öldü. *14 Aralık - Montgolfier Kardeşler ilk kez Fransa'da bir sıcak hava balonunu yaklaşık 2 km uçurdu. == Doğumlar == * 5 Aralık - Martin Van Buren, 8. ABD başkanı (ö. 24 Temmuz 1862). == Ölümler ==
== Olaylar == * 5 Ocak - Amerikan Bağımsızlık Savaşı: Richmond-Virginia, Benedict Arnold komutasındaki İngiliz deniz kuvvetleri tarafından yakıldı. * 13 Mart - Astronom William Herschel, İngiltere'nin Bath şehrinde, kendi inşa ettiği teleskobuyla yeni bir gök cismi keşfetti. Gördüğünün yeni bir Kuyruklu yıldız olduğunu düşündü, fakat daha sonraki gözlemler, bu cismin yeni bir gezegen olduğunu ortaya çıkardı. Gezegene Uranüs adı verildi. * Mason'luğun bu yılda doğduğu kabul edilmektedir. * 9 Nisan - Astronom Charles Messier Sombrero Gökadası'nı keşfetti. == Doğumlar == * 5 Ekim - Bernhard Bolzano, İtalyan asıllı bir Çek filozof ve matematikçi == Ölümler == * Abılay Han, Kazak Türkleri önderi Orta Cüz Hanı
== Olaylar == * 10-16 Ekim - Karayipler'de gerçekleşen kasırgada en az 22.000 kişi öldü. * 16 Aralık - Kōkaku Japonya imparatoru oldu. == Doğumlar == * Atçalı Kel Mehmet Efe * Yeoryos Karaiskakis * Mehmed Emin Rauf Paşa * Karl Nesselrode * Miloš Obrenović * José Joaquín de Olmedo * Pierre-Jean de Béranger * Reşid Mehmed Paşa * Tudor Vladimirescu * Şüca Şah Dürrani * 29 Nisan - Jean-Charles-Emmanuel Nodier, Fransız yazar (ö. 1844). * 1 Şubat - David Porter), Amerika Birleşik Devletleri Donanması'nda görev yapmış bir amiral (ö. 1843). * 4 Nisan - Edward Hicks, Amerikalı ressam ve din adamı (ö. 1849). * 1 Haziran - Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz, Prusyalı general ve entelektüel (ö. 1831). * 14 Mayıs - Jules Auguste Armand Marie de Polignac, Fransız siyasetçi (ö. 1847). * 18 Eylül - Élie Louis Decazes (ve Glücksberg Dükü), Fransız siyasetçi (ö. 1860). * 29 Ağustos - Jean Auguste Dominique Ingres, Fransız ressam (ö. 1867). == Ölümler == * Damat Abdullah Paşa, Osmanlı Devleti valisi ve hattat (d. ?) * Feyzullah Abid, Osmanlı Devleti Divan edebiyatı şair'i (d. ?) * 22 Haziran - Erzurumlu İbrahim Hakkı, Osmanlı Devleti fikir adamı (d. 18 Mayıs 1703)
== Olaylar == * 14 Şubat - James Cook, Hawaii Adaları'nda öldürüldü. * 10 Mart - Osmanlı ve Rusya imparatorlukları arasında Kırım Hanlığı'na ilişkin Aynalıkavak Antlaşması imzalandı. * 21 Haziran - İspanya Kralı III. Carlos, Büyük Britanya'ya savaş ilan etti. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === * 28 Mayıs - Thomas Moore, İrlandalı şair (ö. 1852) === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 8 Eylül - Osmanlı padişahı IV. Mustafa (ö. 1808) === Ekim === === Kasım === === Aralık === == Ölümler == * 20 Ocak - David Garrick, İngiliz oyuncu, oyun yazarı, tiyatro yöneticisi ve yapımcısı (d. 19 Şubat 1717) * 14 Şubat - James Cook, denizci kâşif (d. 1728)
== Olaylar == * 1 Mayıs - İlluminati'nin kuruluşu. * 4 Temmuz - Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi. == Doğumlar == == Ölümler == * Kral Yeongjo * 25 Ağustos – David Hume, İskoç filozof (d. 1711).
== Olaylar == == Doğumlar == * 10 Şubat - Ádám Récsey, 1848 Macar Devrimi sırasında 4 gün başbakanlık görevi yürüten Macar politikacı ve general * 20 Ocak - André-Marie Ampère, Fransız fizikçi * 18 Ekim - John Vanderlyn, Amerikalı ressam (ö. 1852) * 24 Ekim - Bahadır Şah II, Son Babür hükümdarı, şair, müzisyen ve hattat (ö. 1862) == Ölümler ==
17\. yüzyıl | 18. yüzyıl | 19. yüzyıl | 1772 | 1773 | 1774 | 1775 | 1776 | 1777 | 1778 | 1779 | 1780 | 1781 | 1782 == Olaylar == * 21 Haziran - Encyclopædia Britannica'nın ikinci baskısı Edinburgh'da yayınlanmaya başladı. * 24 Aralık - İngiliz kaşif James Cook, Kiritimati'yi (Christmas Adası) keşfetti. == Doğumlar == * 12 Eylül - Henri Marie Ducrotay de Blainville, Fransız bilim insanı (ö. 1850) * 18 Ekim - Heinrich von Kleist, Alman yazar (ö. 1811) * 23 Aralık - I. Aleksandr, Rus çarı (ö. 1825) == Ölümler == * İvazzade Halil Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. 1724).
1778 (MDCCLXXVIII) perşembe günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 18 Ocak - İngiliz kâşif James Cook, Hawaii'ye ulaştı. * 6 Şubat – Fransa, Amerika Birleşik Devletleri’ni tanıdı ve dostluk anlaşması yaptı. == Doğumlar == === Ocak === * 9 Ocak - Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi - Türk besteci === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 9 Eylül - Clemens Brentano, Alman yazar (ö. 1842) === Ekim === === Kasım === === Aralık === ==== Doğduğu Gün ve Ay belli olmayanlar ==== * George Drouillard, Amerikalı çevirmen (ö. 1809) * Luigi Zandomeneghi, İtalyan heykeltıraş (ö. 1850) == Ölümler == * 2 Temmuz - Jean- Jacques Rousseau, Cenevreli filozof ve yazar
== Olaylar == * 21 Ocak - I. Abdülhamid'in tahta geçişi * 31 Mart - Amerikan Bağımsızlık Savaşı: Büyük Britanya hükûmeti Boston, Massachusetts limanını kapattı. * 10 Mayıs – Fransa kralı XV. Louis öldü. Yerine XVI. Louis ile Kraliçe Marie Antoinette geçti * 21 Temmuz - Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı ve Rusya İmparatorlukları arasında imzalandı * 1 Ağustos - Oksijenin varlığı kesin olarak kanıtlandı * 5 Eylül - Birinci Kıtasal Kongre, Philadelphia'da toplandı == Doğumlar == * 17 Eylül - Giuseppe Caspar Mezzofanti, İtalyan Katolik kardanali, ünlü dilbilimci ve hiperpoliglot == Ölümler == * 21 Ocak - Osmanlı padişahı III. Mustafa, (d. 1717) * 4 Nisan - Oliver Goldsmith İrlandalı şair, yazar * 10 Mayıs - XV. Louis, Fransa kralı * ? - Giambattista Vico, İtalyan düşünür
== Olaylar == * 16 Aralık - Boston Çay Partisi - Boston’da Samuel Adams (1722-1803) ve John Hancock (1737-1793) tarafından örgütlenmiş bir grup radikal Kızılderililer gibi giyinerek çay taşıyan gemilere çıkıp 342 sandık çayı denize attılar . * Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (İstanbul Teknik Üniversitesi, Deniz Harp Okulu ve Deniz Lisesi) kuruldu. == Doğumlar == * 13 Haziran - Thomas Young, İngiliz fizikçi * 9 Şubat - William Henry Harrison, ABD devlet başkanı == Ölümler == * Abdaliye Devleti hükümdarlarından Ahmed Han'ın ölümü.
== Olaylar == * 27 Temmuz - Polonya ilk kez bölündü. == Doğumlar == * 2 Mayıs - Novalis, Alman yazar (ö. 25 Mart 1801) * ? - Athanasios Kristopulos, Yunan şair (ö. 1847) * ? - Satō Issai (), Neokonfüçyüsçü filozof (ö. 1859) == Ölümler ==
== Olaylar == * Britannica Ansiklopedisi’nin ilk baskısı üç cilt olarak çıktı == Doğumlar == * 13 Nisan - Richard Trevithick, İngiliz mucit ve maden mühendisi. * 15 Ağustos - Walter Scott, İskoç tarihi roman yazarı,şair. == Ölümler ==
== Olaylar == * 5 Mart – İngiliz askerlerinin Boston’da kolonicilere ateş açması sonucu Boston Katliamı adı verilen olay yaşandı * 16 Mayıs – Marie Antoinette ve Louis-Auguste ile evlendi. (daha sonra Fransa kralı XVI.Louis olacaktır) * 12 Temmuz – Ruslar Çeşme'yi ve limanı bastılar. * 14 Temmuz – Çeşme'de Osmanlı donanması yakıldı. == Doğumlar == * 27 Ağustos - Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Alman felsefeci (ö. 1831) * 16 Aralık - Ludwig van Beethoven, Alman besteci (ö. 1827) == Ölümler == * 27 Mart - Giovanni Battista Tiepolo, İtalyan ressam (d. 1696) * 13 Kasım - George Grenville, Britanyalı politikacı, başbakan.
== Olaylar == == Doğumlar == * 15 Ağustos - Napolyon Bonapart, Fransız asker, devlet adamı (ö. 1821) * 14 Eylül - Alexander von Humboldt, Doğabilim'ci ve kâşif (ö. 1859) * ? - Dürrizade Seyit Abdullah Efendi, Osmanlı Devleti şeyhülislam (ö. 1828) * ? - Yağlıkçızade Nişancı Hacı Mehmed Emin Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. 1724). == Ölümler == * ? - Altunizade Abdi, Osmanlı Devleti divan şairi (d. ?) * ? - Abdi İstanbullu, Osmanlı Devleti divan şairi (d. 1706)
== Olaylar == * 25 Ağustos - James Cook ilk yolculuğuna başladı. * 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı başladı ve 1768-74 yılları arasında sürdü ve Küçük Kaynarca Antlaşması ile son buldu. == Doğumlar == * 21 Mart - Jean-Baptiste Joseph Fourier * ? - Konstantinos Nikolopoulos, Yunan besteci, arkeolojist, filolojist (ö. 1841) * ? - Nakşidil Sultan, Osmanlı padişahı II. Mahmut'un annesi, Valide Sultan ve I. Abdülhamit'in eşi (ö. 22 Ağustos 1817). == Ölümler == * 25 Kasım - Franz Georg Hermann, Alman ressam (d. 1692) * ? - Haşmet, Türk şair
== Olaylar == * İngiliz astronom Charles Mason (1728-1786) ve harita uzmanı Jeremiah Dixon (ö. 1777) Pensilvanya ile Maryland arasındaki sonradan Mason- Dixon Çizgisi adı verilen sınırın haritasını tamamladılar. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === === Mart === === Nisan === * 24 Nisan - Jacques-Laurent Agasse, İsviçreli ressam (ö. 27 Aralık 1849) === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 8 Eylül - August Wilhelm Schlegel, Alman edebiyat tarihçisi, çevirmen ve yazar (ö. 1845) === Ekim === === Kasım === === Aralık === == Ölümler == * 25 Haziran, Alman besteci Georg Philipp Telemann (d. 1681)
== Olaylar == * 22 Mayıs - 1766 Büyük İstanbul Depremi == Doğumlar == * 13 Şubat - Thomas Robert Malthus, İngiliz nüfusbilimci ve ekonomi politik teorisyeni * 22 Nisan - Anne Louise Germaine de Staël, Fransız yazar == Ölümler == * 3 Kasım - Thomas Abbt, Alman yazar (d. 1738)
== Olaylar == == Doğumlar == * 8 Aralık - Elias (Eli) Whitney, Amerikalı mucit ve sanayiciydi (ö 8 Ocak 1825, Connecticut). == Ölümler ==
== Olaylar == == Doğumlar == * 22 Ağustos - Josef Abel, Avusturyalı ressam (ö. 4 Ekim 1818) * 28 Mart - Nikolay Rezanov, Rusya'nın Alaska ve Kaliforniya'yı kolonileştirmesi projesini destekleyen Rus soylusu ve devlet adamı (ö. 1807). == Ölümler == * 26 Ekim - William Hogarth, İngiliz ressam (d. 10 Kasım 1697) *12 Eylül - Jean-Philippe Rameau, Avrupa'da barok müzik dönemine Fransız besteci ve müzik teorisyenidir (d. 1683) * Mühürdar Abdi Efendi Osmanlı Devleti devlet adamı ve şair (d.1699)
== Olaylar == * Yedi Yıl Savaşı'nın bitmesi için 10 Şubat'ta Paris Antlaşması 15 Şubat'ta Hubertusburg Antlaşması imzalandı. * 28 Haziran - Macaristan'da deprem oldu. * Ön üç koloni kuruldu ve ABD'nin temelleri atılmaya başladı. * Rus-Çerkes Savaşı başladı. == Doğumlar == * 9 Mart - William Cobbett, İngiliz gazeteci. * 23 Mart - Fyodor Rostopçin, Rus subay,devlet adamı. * 27 Mayıs - Osman bin Ali, Tunus Beyi * 23 Haziran - Josephine de Beauharnais, Napolyon Bonapart'nın eşi. * 25 Aralık - Claude Chappe, Fransız mucit. === Tarihi bilinmeyen doğumlar === * Antoine Ignace Melling, Fransız seyyah, mimar, ressam. * Jose Bonifacio de Andrada e Silva, Brezilyalı devlet adamı, doğabilimci, jeolog == Ölümler == * 8 Nisan - Koca Mehmed Ragıp Paşa * Cao Xueqin * Feth Ali Han Afşar * Yi Ik
1762 (MDCCLXII) cuma günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 4 Ocak - Britanya Yedi Yıl Savaşı'na girdi. == Doğumlar == * 29 Nisan - Jean-Baptiste Jourdan, Fransız asker (ö. 1833) == Ölümler == * 12 Temmuz - Sado, Joseon veliaht prensi (d. 1735) === Günü bilinmeyen === * İbrahim Has, Osmanlı mutasavvıfı
== Olaylar == * Faber-Castell'in kuruluşu == Doğumlar == * 1 Aralık - Marie Tussaud, Londra'da, balmumundan figürlerin yer aldığı Madame Tussaud Müzesi'nin Fransız asıllı kurucusu (ö. 16 Nisan 1850). * 24 Aralık - III. Selim, 28. Osmanlı padişahı == Ölümler == * ? - Boynueğri Seyyid Abdullah Paşa, Osmanlı Devleti sadrazam (d. ?) * ? - Abdullah Vassaf Efendi, Osmanlı Devleti Şeyhülislam şair hattat (d. 1662)
== Olaylar == * 25 Ekim – İngiltere kralı II. George öldü yerine torunu III. George geçti * Safevi Devleti yıkıldı. İran'da istikrarsızlık oluştu. == Doğumlar == * 26 Haziran- I. Johann, Lihtenştayn Prensi (ö. 1836) * 23 Kasım - François-Noël Babeuf, Fransız şair ve yazar (ö. 1797) == Ölümler == * ? - Çeteci Abdullah Paşa, Osmanlı Devleti vezir ve hattat (d. ?) * 25 Ekim - II. George, tam adı George Augustus, Cambridge Markisi ve Dükü, Büyük Britanya kralı ve Hannover elektörü (d. 1683).
== Olaylar == == Doğumlar == * Mary Wollstonecraft, İngiliz yazar (ö. 1797). == Ölümler == * 14 Nisan, Alman besteci Georg Friedrich Händel (d. 1685)
== Olaylar == * Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'nın yakınından geçti. (önceki: 1682 ; sonraki : 1835) * 1 Ocak - Zoolojik isimlendirme sisteminin başlangıç tarihi. * 25 Ağustos – Prusya kralı II. Friedrich, Zorndorff Savaşı’nda Rusları yendi. == Doğumlar == * 28 Nisan - James Monroe, 5. ABD Başkanı. * 20 Eylül - Jean-Jacques Dessalines, Haiti imparatoru (ö. 1806) * ? - Bostancıbaşı Hafız İsmail Paşa, III. Selim saltanatında bir yıl altı ay yirmi gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır (ö. 1807). * ? - Jamphel Gyatso, 8. Dalay Lama (ö. 1815) == Ölümler == * Naili Abdullah Paşa Osmanlı Devleti Sadrazam ve şair (d.1698)
== Olaylar == * Yedi Yıl Savaşı kapsamında Plassey Muharebesi gerçekleşti. == Doğumlar == * Şeyh Galip - Türk divan edebiyatı şairi ve mutasavvıf (ö. 1799) == Ölümler == * 30 Ekim - III. Osman, Osmanlı padişahı (d. 1699)
== Olaylar == * Fransa Krallığı'nın Kuzey Amerika'daki sömürgelerini kaybettiği Yedi Yıl Savaşı başladı. == Doğumlar == * 27 Ocak, Avusturyalı besteci Wolfgang Amadeus Mozart (ö. 1791) * 6 Mayıs - Everard Home, İngiliz cerrah (ö. 1832) == Ölümler ==
== Olaylar == * 4 Ocak - Haliç'in donması * 1 Kasım – Lizbon şehri deprem sonucu yıkıldı. == Doğumlar == * 2 Kasım - Marie Antoinette, Fransa kraliçesi (ö. 1793) * 3 Aralık - Gilbert Stuart, Amerikalı ressam (ö. 1828) == Ölümler ==
== Olaylar == * 3 Eylül - Büyük İstanbul Depremi * 13 Aralık - Osmanlı padişahı III. Osman tahta çıktı == Doğumlar == * 2 Şubat - Charles Maurice de Talleyrand-Périgord, Fransız siyaset adamı, Dışişleri Bakanı (ö. 1838) * 23 Ağustos - XVI. Louis, Fransa Kralı. Marie Antoinette'nin kocası (ö. 1793) == Ölümler == * 13 Aralık - Osmanlı padişahı I. Mahmut (d.1696)
== Olaylar == * İsveç Gregoryen Takvimi'ne geçti. * Büyük Britanya ve kolonileri, 1 Ocak tarihinin yeni yılın ilk günü olmasını kabul etti. * Britanya parlamentosu Yahudilere de vatandaşlık hakkı tanıdı. == Doğumlar == == Ölümler ==
== Olaylar == * Çorlulu Köse Bahir Mustafa Paşa sadrazam oldu. * Çeteci Abdullah Paşa Anadolu Eyaleti valisi oldu. === Gökbilim === * Yay takımyıldızı yönünde bulunan küresel yıldız kümesi Messier 55 keşfedildi. * Suyılanı takımyıldızı bölgesinde yaklaşık 15 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan bir ara sarmal gökada olan Messier 83 keşfedildi. * Vela takımyıldızı yönünde bulunan bir açık yıldız kümesi olan IC 2391 keşfedildi. * Yeni Genel Katalog'da yer alan bir açık yıldız kümesi NGC 3532 keşfedildi. * Sinek takımyıldızı yönünde bulunan bir küresel yıldız kümesi olan NGC 4833 keşfedildi. * Güneyhaçı takımyıldızı bölgesinde bulunan bir açık yıldız kümesi olan Mücevher Kutusu keşfedildi. * Kuveyt'i günümüze kadar devam edecek olan Es-Sabah Hanedanı yönetmeye başladı. == Doğumlar == * Barnaba Oriani, İtalyan papaz, jeodezist, gökbilimci ve bilim insanı (ö. 1832) * Johann Friedrich Blumenbach, Alman hekim, doğa bilimci, fizyolog ve antropolog (d. 1840) * Muzio Clementi, modern piyano tekniğinin babası olarak anılan İtalyan asıllı İngiliz besteci (ö. 1832) * Joseph Marie Jacquard, Fransız mucit (ö. 1834) * 8 Eylül - Carl Stenborg, İsveç opera sanatçısı (ö. 1813) * Jeanne-Louise-Henriette Campan, Fransız eğitimci ve yazar (ö. 1822) * Kral Jeongjo, Joseon Hanedanlığı'nın 22. hükümdarı (ö. 1800) * Adrien-Marie Legendre, Fransız matematikçi (ö. 1833) * Louis Pierre de Chastenet de Puységur, Canlısal manyetizma üzerine deneyleriyle tanınan topçu albay (ö. 1825) * Karl Mack von Leiberich, Ulm Muharebesi ve Austerlitz Muharebesi'nde Napoléon orduları karşısında yenilgiye uğrayan Avusturyalı komutan (ö. 1828) * Maria Karolina, Avusturya Arşidüşesi, müteakiben Napoli ve İki Sicilya Kraliçesi (ö. 1814) * John Nash, İngiliz mimar ve kent tasarımıcısı (ö. 1835) * Louis-Marie Prudhomme, Fransız devrimci, yazar ve yayımcı (ö. 1830) * François Isaac de Rivaz, İsviçreli mucit (ö. 1828) * Torii Kiyonaga, Japon ukiyo-e ustası (ö. 1815) * Salavat Yulayev, ünlü Başkurdistan istiklal savaşcısı ve şairi, halk kahramanı (ö. 1800) == Ölümler == * 4 Ocak – Gabriel Cramer, İsviçreli matematikçi (d. 1704) * 29 Haziran - Antonio Corradini, İtalyan heykeltıraş (d. 1668) * Johann Christoph Pepusch, İngiltere'de yaşayıp çalışmış olan Alman besteci (d. 1667) * Jean François de Troy, Fransız Rokoko ressamı ve duvar halısı tasarımcısı (d. 1679)
== Olaylar == *30 Ekim - Osmanlı İmparatorluğu'ğu tahtına III. Osman'ın ölümü üzerine III. Mustafa çıktı. == Doğumlar == * James Madison * Maria Anna Mozart * Parmalı Maria Luisa * George Shaw == Ölümler == * Petro Lassi * Julien Offray de La Mettrie
== Olaylar == == Doğumlar == * 29 Ocak - Bailey Bartlett, Amerikalı siyasetçi (ö. 1830) === Hayvan doğumları === * Adwaitya(?) - 256 yıllık ömrü ile en uzun yaşayan hayvan (ö. 22 Mart 2006) == Ölümler == * 17 Mayıs - Georg Engelhard Schröder, İsveçli ressam (d. 1684) * 28 Temmuz - Johann Sebastian Bach, Alman besteci (d. 1685)
== Olaylar == == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === * 17 Mayıs - Edward Jenner, İngiliz hekim (ö. 1823) === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === * 28 Ağustos - Johann Wolfgang von Goethe, Alman yazar (ö. 1809) === Eylül === * 8 Eylül - Marie-Thérèse-Louise de Savoie, İtalyan asıllı Fransız soylu ve prens (ö. 1792) === Ekim === === Kasım === * 17 Kasım - Nicolas Appert (ö. 1841) === Aralık === == Ölümler == * Muhsinzade Abdullah Paşa Osmanlı Devleti sadrazamı (d. ?) *Joseph van Aken, Flaman ressam (d. 1699)
== Olaylar == * 18 Ekim – Avusturya Taht Savaşı, Aix-la-Chapelle Antlaşmasının imzalanmasıyla sona erdi. == Doğumlar == * 6 Şubat - Adam Weishaupt, Illuminati'nin kurucusu. * 7 Mayıs - Olympe de Gouges, Fransız feminist yazar (ö. 1793) * 30 Ağustos - Jacques-Louis David, Fransız ressam (ö. 1825) == Ölümler == * 1 Ocak - Johann Bernoulli, İsviçreli matematikçi (d. 1667)
== Olaylar == * Abdaliye Devleti hükümdarı Ahmed Hanın Kandahar'ı ele geçirerek hükümdarlığını ilan etmesi. == Doğumlar == == Ölümler == * 19 Haziran - Nadir Şah, 1736-1747 yılları arasında İran şahı ve Afşar Hanedanı'nın kurucusu (d. 1688) * 4 Ekim - Amaro Rodríguez Felipe, İspanyol korsan (d. 1678)
== Olaylar == * 16 Nisan – Kuzeybatı İskoçyada Culloden Moor Savaşı yapıldı. Bu İngiliz topraklarındaki son kara savaşıdır. * Kerden Antlaşması (II. Kasr-ı Şirin Antlaşması) == Doğumlar == == Ölümler ==
== Olaylar == == Doğumlar == * 18 Şubat Alessandro Volta İtalyan Fizik ve Kimya Bilgini (ö. 5 Mart 1827) == Ölümler == === Mart === * 18 Mart - Robert Walpole, İngiliz politikacı, ilk İngiltere başbakanı. === Ekim === * 19 Ekim - Jonathan Swift, İrlandalı şair, yazar ve siyasetçi (d. 1667).
== Olaylar == == Doğumlar == == Ölümler == * Miwa Shissai (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1669) * 30 Mayıs - Alexander Pope, İngiliz şair (d. 1688)
== Olaylar == * 27 Haziran – II. George Dettingen Savaşı’nda Fransızları yendi. == Doğumlar == * 11 Eylül - Nikolaj Abraham Abildgaard, Danimarkalı ressam (ö. 4 Haziran 1809) * Abdullah Birri Efendi Osmanlı Devleti devlet adamı (ö.1798) == Ölümler == * Yenişehirli Abdullah Efendi Osmanlı Devleti şeyhülislam (d. ?)
== Olaylar == * 1742-1746 Osmanlı-İran Savaşı başladı. * 1742 İzmir Yangını * Silezya, Prusya'nın eline geçti. == Doğumlar == * 1 Haziran - Georg Christoph Lichtenberg, Alman doğa bilimleri, astronomi ve matematik profesörü, yazar, eleştirmen (ö. 1799). * 6 Aralık - Nicolas Leblanc, Fransız fizikçi, cerrah ve kimyacı (ö. 1806). * 9 Aralık - Carl Wilhelm Scheele, İsveç asıllı Alman eczacı ve kimyager (ö. 1786). == Ölümler == * 14 Temmuz - Richard Bentley, İngiliz ilahiyatçı ve eleştirmen (d. 1662).
== Olaylar == == Doğumlar == * 21 Mayıs, İtalyan besteci Andrea Luchesi (ö. 1801) == Ölümler == * 28 Temmuz, İtalyan besteci Antonio Vivaldi (d. 1678)
== Olaylar == * 31 Mayıs - Prusya Kralı I. Friedrich Wilhelm öldü, oğlu II. Friedrich tahta geçti. * 17 Ağustos - XIV. Benedictus 247. papa oldu. * 8 Eylül - Hertford College Oxford'da kuruldu. * 9-22 Ekim - 1740 Batavia katliamı: Hollanda Doğu Hindistan Şirketi birlikleri binlerce Çinliyi katletti. * 20 Ekim - Maria Theresia, Habsburg Monarşisi'nin yeni hükümdarı oldu. * 14 Kasım - Pennsylvania Üniversitesi kuruldu. * 16 Aralık - Prusya Kralı II. Friedrich'in Habsburg hakimiyetindeki Silezya'ya saldırması ile Avusturya Veraset Savaşı başladı. == Doğumlar == * 4 Şubat - Carl Michael Bellman, İsveçli şair, besteci (ö. 1795) * 16 Mart - Johann Jacob Schweppe, Alman mucit, Schweppes'in kurucusu (ö. 1821) * 2 Haziran – Marquis de Sade, Fransız yazar (ö. 1814) * 27 Temmuz - Jeanne Baret, Fransız kaşif (ö. 1807) * 23 Ağustos - VI. İvan, Rus imparatoru (ö. 1764) * 26 Ağustos - Joseph-Michel Montgolfier, Fransız mucit (ö. 1810) * 23 Eylül - Go-Sakuramachi, Japon imparatoriçesi (ö. 1813) == Ölümler == * 5 Ocak - Antonio Lotti, İtalyan besteci (d. 1667) * 6 Şubat - XII. Clement, papa (d. 1652) * 27 Ocak- Louis Henri, Bourbon dükü ve Fransa başbakanı (d. 1692) * 31 Mayıs - I. Friedrich Wilhelm, Prusya kralı (d. 1688) * 20 Ekim - VI. Karl, Kutsal Roma imparatoru (d. 1685) * 28 Ekim - Anna İvanovna, Rus imparatoriçesi (d. 1693)
== Olaylar == * 18 Eylül – Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında Belgrad Antlaşması imzalandı. * 3 Ekim – Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Belgrad Antlaşması imzalandı == Doğumlar == == Ölümler ==
== Olaylar == == Doğumlar == === Ocak === * 12 Ocak – John Hancock; Tüccar, devlet adamı ve Amerikan Devrimi'nde önde gelen kişilerden (ö. 1793) * 29 Ocak – Thomas Paine, İngiliz asıllı Amerikalı siyasetçi (ö. 1809) === Şubat === === Mart === === Nisan === * 27 Nisan – Edward Gibbon, İngiliz tarihçi (ö. 1794) === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 9 Eylül – Luigi Galvani, İtalyan hekim ve fizikçi (ö. 1798) === Ekim === === Kasım === === Aralık === == Ölümler == * Dilhayat Kalfa, besteci * 18 Aralık – Antonio Stradivari, İtalyan müzik aletleri yapımcısı (d. 1644).
== Olaylar == == Doğumlar == * 16 Nisan – Henry Clinton, Britanyalı komutan (d. 1795) * 4 Haziran - III. George ya da George William Frederick Büyük Britanya ve İrlanda Kralı (ö. 1820). * 15 Kasım – William Herschel, Almanya doğumlu gök bilimci (ö. 1822) * 25 Kasım – Thomas Abbt, Alman yazar (ö. 1766) * 31 Aralık - Charles Cornwallis, İngiliz general (ö. 1805) == Ölümler ==
== Olaylar == * Safevi Devleti yıkıldı. == Doğumlar == * 25 Ocak - Joseph- Louis Lagrange, İtalyan matematikçi (ö. 1813) * 14 Haziran - Charles Augustin de Coulomb, Fransız fizikçi (ö. 1806) * Li Ching Yuen? - Uzun yaşam iddiası (ö.1933-1992) == Ölümler == * 1 Temmuz - Osmanlı padişahı III. Ahmet (d. 1673). * 16 Eylül - Daniel Gabriel Fahrenheit, Alman fizikçi (d. 1686).
== Olaylar == * 1735-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı başladı. == Doğumlar == * Veliaht Prens Sado == Ölümler == * 8 Nisan - Francis II Rákóczi, Macar bağımsızlık hareketinin önderi (d. 1676) * Köprülüzade Abdullah Paşa Osmanlı Devleti vezir ve serasker (d. ?)
== Olaylar == == Doğumlar == == Ölümler == * Abdi Paşa, Osmanlı denizcisi kaptanıderya (d. ?) * Muro Kyūsō (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1658)
== Olaylar == == Doğumlar == * 13 Mart – Joseph Priestley, İngiliz bilim ve devlet adamı (ö. 1804) * 4 Mayıs – Jean-Charles de Borda, Fransız matematikçi, doktor, siyaset bilimci ve denizci (ö. 1799) * 27 Temmuz – Jeremiah Dixon, İngiliz mimar ve gök bilimci (ö. 1779) * 18 Eylül – George Read, Amerikalı avukat ve Birleşik Devletler Bağımsızlık Beyannamesi'nin imza sahibi (ö. 1798) * 14 Ekim – François Sebastien Charles Joseph de Croix, Clerfayt Kontu, Avusturya Mareşali (ö. 1798) * 16 Kasım – Siraj ud-Daulah, Bölünmemiş Hindistan Bengal'inin son bağımsız lideri (ö. 1757) == Ölümler == * 25 Ocak – Gilbert Heathcote, Londra Belediye Başkanı (d. 1652) * 27 Ocak – Thomas Woolston, İngiliz tanrıbilimci (d. 1668) * 1 Şubat – August II Polonya kralı (d. 1670) * 4 Mart – Claude de Forbin, Fransız amiral (d. 1656) * 19 Nisan – Elizabeth Villiers, William III'ün metresi (d. 1657) * 10 Mayıs – Barton Booth, İngiliz oyuncu (d. 1681) * 18 Mayıs – Georg Böhm, Alman orgcu (d. 1661) * 23 Haziran – Johann Jakob Scheuchzer, İsviçreli bilim insanı (d. 1672) * 16 Ağustos – Matthew Tindal, İngiliz deist (d. 1657) * 12 Eylül – François Couperin, Fransız besteci (d. 1668) * 25 Ekim – Giovanni Girolamo Saccheri, İtalyan matematikçi (d. 1667) * 31 Ekim – Eberhard Ludwig, Württemberg dükü(d. 1676)
== Olaylar == == Doğumlar == * 24 Ocak – Pierre de Beaumarchais, French writer (d. 1799) * 22 Şubat – George Washington, ABD'nin ilk başkanı (ö. 1799) * 31 Mart – Franz Joseph Haydn, Avusturyalı besteci (ö. 1809) * 5 Nisan – Jean- Honoré Fragonard, French painter (d. 1806) * 8 Nisan – David Rittenhouse, American astronomer, inventor, mathematician, surveyor, scientific instrument craftsman, and public official. (d. 1796) * 13 Nisan – Frederick North, Prime Minister of the United Kingdom (d. 1792) * 21 Haziran – Johann Christoph Friedrich Bach, German composer (d. 1795) * 30 Eylül – Jacques Necker, French politician (d. 1804) * 6 Ekim – Nevil Maskelyne, English Astronomer Royal (d. 1811) * 13 Kasım – John Dickinson, Governor of Delaware and Pennsylvania (d. 1808) * 6 Aralık – Warren Hastings, British administrator (d. 1818) * 23 Aralık – Richard Arkwright, English inventor (d. 1792) * tarihi bilinmeyenler ** III. Abbas, İran şahı (d. 1740) ** William Crawford, American soldier and surveyor (d. 1782) == Ölümler == * 12 Ocak – John Horsley, British archaeologist (b. c.1685) * 13 Şubat – Charles-René d'Hozier, French historian (b. 1640) * 17 Şubat – Louis Marchand, French organist and harpsichordist (b. 1669) * 22 Şubat – Francis Atterbury, English bishop and man of letters (b. 1663) * 20 Mart – Johann Ernst Hanxleden, German philologist (b. 1681) * 20 Mayıs – Thomas Boston, Scottish church leader (b. 1676) * 15 Temmuz – Woodes Rogers, English privateer and first Royal Governor of the Bahamas (b. c. 1679) * 24 Eylül – Reigen, Japon imparatoru (b. 1654) * 31 Ekim – II. Victor Amadeus, Sardinya kralı (b. 1666) * 4 Aralık – John Gay, English poet and dramatist (b. 1685) * tarihi bilinmeyenler ** Jiang Tingxi, Chinese painter, calligrapher, encyclopedist, foreign diplomat to Japan (b. 1669) ** Levni, Osmanlı Devleti Lale Devri'nde yaşamış minyatür sanatçısı (d. ? ) ** Paşmakçızade Abdullah Efendi, Osmanlı Devleti şeyhülislamı (d. 1680)
== Olaylar == *30 Temmuz - 1730-1732 Osmanlı-Safevî Savaşı: Osmanlı birlikleri Kirmanşah'ı aldı. *16 Eylül - 1730-1732 Osmanlı-Safevî Savaşı: Kürican Muharebesi'nde Osmanlı birlikleri İran birliklerini bozguna uğrattı. == Doğumlar == * 16 Şubat - Marcello Bacciarelli, İtalyan ressam (ö. 5 Ocak 1818) * 10 Ekim - Henry Cavendish, İngiliz fizikçi ve kimyacı (ö. 1810). * February – Charles Churchill, English poet (d. 1764) * 8 Nisan – William Williams, Signer of the Declaration of Independence (d. 1811) * 8 Mayıs – Beilby Porteus, Bishop of London and abolitionist (d. 1809) * 2 Haziran – Martha Washington, First Lady of the United States (d. 1802) * Ağustos – Henry Constantine Jennings, English gambler and collector (d. 1819) * 10 Ekim – Henry Cavendish, English scientist (d. 1810) * 9 Kasım – Benjamin Banneker, African-American astronomer and surveyor of the District of Columbia (d. 1806) * 15 Kasım – William Cowper, English poet (d. 1800) * 8 Aralık – František Xaver Dušek, Czech composer (d. 1799) * 12 Aralık – Erasmus Darwin, English scientist and grandfather of Charles Darwin (d. 1802) * 28 Aralık – José de Viera y Clavijo, Spanish writer == Ölümler == * ? - Yedikuleleli Seyyid Abdullah, Osmanlı sadrazam ve hattat (d. ?) * 6 Ocak – Étienne François Geoffroy, French chemist (b. 1672) * 27 Ocak – Bartolomeo Cristofori, Italian maker of musical instruments (b. 1655) * 22 Şubat – Frederik Ruysch, Dutch physician and anatomist (b. 1638) * 8 Mart – Ferdinand Brokoff, Czech sculptor (b. 1688) * 24 Nisan/26 – Daniel Defoe, English writer (b. 1660) * 1 Mayıs – Johann Ludwig Bach, German composer (b. 1677) * 27 Ağustos- Eudoxia Lopukhina, divorced wife of Peter the Great of Russia (b. 1669) * 17 Aralık – George Lockhart, writer, spy and politician (duel) * 26 Aralık – Antoine Houdar de la Motte, French writer (b. 1672) * 29 Aralık – Brook Taylor, İngiliz matematikçi (d. 1685)
Afyonkarahisar, Ege Bölgesi'nin İç Batı Anadolu Bölümü'nde yer alan bir ildir. İl nüfusu 749.216'dır. (2023). Bu nüfusun %78,07'ü şehirlerde yaşamaktadır (31 Aralık 2021). İlin yüzölçümü 14.016 km²'dir. İlde km²'ye 53 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 253’dür.) Afyonkarahisar sınırlarında merkez ilçeyle beraber 18 İlçe, 60 belediye, bu belediyelerde 448 mahalle ve ayrıca 420 köy vardır. == Tarihçe == Bilindiği kadarıyla ilk olarak Hitit egemenliğinde olan Afyonkarahisar toprakları, sonra sırası ile Frigya ve Lidya egemenliğine geçti. Daha sonra MÖ 6. yüzyılda Pers egemenliğine giren Afyonkarahisar'ı Büyük İskender fethetti. Onun ölümünden sonra Seleukos ve Bergama Krallıkları'nın egemenliğine giren topraklar, daha sonra Roma İmparatorluğu topraklarına katıldı. Alp Arslan'ın Malazgirt Meydan Muharebesi'nden ve Selçuklular'ın Anadolu'yu fethinden sonraki süreçte, Sultan I. Mesud'un emri ile Afyon Kalesi'nin eteklerine Karaşar Türkleri yerleştirilmiş ve daha sonra kaleye Karahisar adı verilmiştir. Karahisar ve yöresi, Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahrettin Ali'nin sahip unvanına ithâfen Sahib-î Karahisâr olarak anılmıştır. Kutalmışoğlu Süleyman Şah'ın fethiyle ilk kez Türk egemenliğine giren topraklar, Birinci Haçlı Seferi sırasındaki Hristiyan egemenliğinden sonra I. Alâeddin Keykubad tarafından yeniden Türk yönetimine alındı. 12. yüzyılda Germiyanoğullları'nın egemenliğinde olan bölge, sonra Osmanlı idaresine girdi. Afyon'da Batı Anadolu ağzı kullanılmaktadır.Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996) == Coğrafya == Türkiye'nin 81 ilinden biri olan Afyonkarahisar, Anadolu yarımadasının batıya yakın ortasında ve Ege Bölgesi'nin iç kesiminde yer alır. İç Anadolu yaylasının Ege kıyılarına açılan bir eşiği, bir geçidi durumundadır. Çevresinde Eskişehir, Konya, Isparta, Denizli, Uşak ve Kütahya illeri bulunur. Kuzey doğudan güney batıya uzandıkça alçalan ovaları ile hem Orta Anadolu'dan ve hem de Ege Bölgesi'nden sayılır. En kuzeyde Eskişehir sınırından, en güneyde Denizli sınırına kadar kuzey doğudan güney batıya uzunluğu 210 kilometredir. Eni ise Kütahya sınırından Isparta sınırına kadar kuzey batıdan güney doğuya 112 kilometredir. Denizli'ye doğru incelerek eni 20 kilometreye kadar düşen bir parça hâlindedir. İlin diğer komşu illerle sınırlarının toplam uzunluğu 616 kilometredir. Afyonkarahisar ilinin 2020 yılı TUİK verilerine göre toplam nüfusu 736.912'dir. === Coğrafi konum === Afyonkarahisar, Türkiye'nin batısında, tüm yolların birleştiği kavşak noktasıdır. İlin bazı illere olan kara yolu uzaklıkları şöyledir: İller Ankara İstanbul İzmir Antalya Bursa Eskişehir Denizli Konya Adana Gaziantep Samsun Kocaeli Isparta Erzurum Uşak Kütahya Manisa Aydın Muğla Uzaklık (Km) 257 461 328 293 274 145 226 223 573 779 676 350 170 1133 117 101 310 352 371 küçükresim|sağ|Gelincik tepesi Sultandağı === İlçelere Olan Mesafeler === * Başmakçı > 129 km * * Bayat > 46 km * Bolvadin > 61 km * Çay > 48 km * Çobanlar > 25 km * Dazkırı > 140 km * Dinar > 106 km * Emirdağ > 70 km * Evciler > 132 km * Hocalar > 100 km * İhsaniye > 35 km * İscehisar > 23 km * Kızılören > 87 km * Sandıklı > 60 km * Sinanpaşa > 34 km * Sultandağı > 68 km * Şuhut > 29 km === Dağlar === * Sultan Dağları, 2610 m. * Akdağ, 2343 m. * Emir Dağları, 2281 m. * Kumalar Dağı’ 2247 m. * Ahır Dağı, 1940 m. * Kızılçal Dağı, 1601 m. * Paşa Dağı, 1595 m. * Kasım Dağı, 1587 m. * Kirseli Dağı, 1575 m. * İlbulak Dağı, 1570 m. * Asar Dağı 1400 m. * Eyerli Dağı 1350 m. === Akarsu ve göller === ==== Akarsular ==== * Aksu Deresi (Araplı deresi) * Seyitler Çayı * Kali Çayı ==== Göller ==== * Akşehir Gölü, * Eber Gölü, * Karamık Gölü (Bataklığı), * Acı Göl, * Işıklı Gölü ===== Barajlar ve Göletler ===== İlde; Selevir, Seyyidler, Örenler, Akdeğirmen barajları ile Dinar-Yeşilçat, Bayat, Merkez-Erkmen, Şuhut-Kayabelen, Sincanlı- Tınaztepe, Sincanlı-Serban, Dinar-Pınarlı, Sincanlı-Taşoluk, Sincanlı-Kırka, Sandıklı-Karacaören, İhsaniye-Üçlerkayası, Şuhut-Ağzıkara, İhsaniye-Ayazini, İscehisar-Seydiler, Bolvadin-Özburun, Şuhut-Ortapınar, Sinanpaşa-Kuruçay, Sinanpaşa-Nuh, Şuhut-Akyuva, Sandıklı-Kestel, Sincanlı-Gezler, Kurucuova, Bozhüyük, Kızılören, Bayramaliler, Döğer Emre, Yedikapı, Derbent, Çepni, Bostanlı Çiftlik, Kızıldağ, Çıkrık, Karaağaç, Şehit Uzman Çavuş Nurullah Oymak, Kırca, Yıprak, Haydarlı Şehit Yavuz Öztürk, Dutağaç, Kargın, Koçgazi, Örenkaya, Çayhisar 27 Ağustos, Nuh-Taşoluk Ortak, Yaka ve Göynük göletleri bulunmaktadır.. === Ovalar === 150px|küçükresim|sağ|Afyon mermeri küçükresim|200px|sağ|2002 yılında oluşan Sultandağı Deprem diyagramı Afyon Ovası, Çöl ovası, Çamur ova, Gül Ovası, Sandıklı Ovası, Şuhut Ovası gibi birikinti ovaları bulunur. === İklim === Afyon'da iklim oldukça sert ve orta derecede yağışlıdır (466 mm). En çok yağış kışın ve ilkbaharda olur. Ortalama sıcaklık en soğuk ayda 3 derece, en sıcak ayda 22 derecedir Ama sıcaklığın yazın 38 dereceye çıktığı, kışın sıfırın altında 37 dereceye düştüğü de görülmüştür. === Sıcaklık === Afyonkarahisar ili içerisinde bulunan hava bilgisi istasyonlarının uzun yıllık verilerine göre yıllık ortalama sıcaklık 11.1°C 'dir. En soğuk ay olan Ocak ayında ortalama sıcaklık 0.2°C'dir. En sıcak ay olan Temmuz ayında ise ortalama sıcaklık değeri 22.1°C'dir. === Yağış === Afyonkarahisar ili İç Anadolu Karasal İklim bölgesinde yer alması nedeniyle bu yağış düzeninin etkileri altında bulunmaktadır ve ilde yıllık yağış ortalaması 407 mm dir. Yazları sıcak ve kurak kışları ise soğuk ve kar yağışlı geçer. == Nüfus == Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2023 verileri ) Afyonkarahisar ili nüfusu: 747.555'tir. Bu nüfusun %78,66'sı şehirlerde yaşamaktadır (2022 sonu). İlin yüzölçümü 14.016 km²'dir. İlde km²'ye 53 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 258’dir.) İlde yıllık nüfus artış oranı %0,45 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler Emirdağ (%2,28), Hocalar (-%3,29) 06 Şubat 2023 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 18 İlçe, 60 belediye, bu belediyelerde 448 mahalle ve ayrıca 420 köy vardır. 2022 yılı sonunda Afyonkarahisar ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri İlçe Nüfus 2021 Nüfus 2022 Nüfus Artışı% Belediye Sayısı Mahalle Sayısı Köy Sayısı Köy Nüfusu Şehir nüfusu Şehirde oturan% Alanı km2 km2'ye düşen kişi Başmakçı 9.536 9.353 -1,94 1 8 14 4.447 4.906 52,45 361 26 Bayat 7.687 7.679 -0,10 1 4 12 3.485 4.194 54,62 411 19 Bolvadin 45.944 45.960 0,04 3 64 14 7.284 38.676 84,15 944 49 Çay 30.777 30.351 -1,39 3 26 20 10.744 19.607 64,60 803 38 Çobanlar 14.131 14.034 -0,69 2 13 3 2.137 11.897 84,77 165 85 Dazkırı 11.364 11.432 0,60 1 6 16 5.673 5.759 50,38 408 28 Dinar 47.378 47.385 0,02 3 41 60 15.718 31.667 66,83 1254 38 Emirdağ 42.327 43.305 2,28 5 21 69 15.707 27.598 63,73 2103 21 Evciler 7.183 7.095 -1,23 1 6 7 3.766 3.329 46,92 252 28 Hocalar 9.035 8.743 1 3 15 6.420 2.323 26,57 506 17 İhsaniye 27.455 27.038 -1,53 5 23 26 10.968 16.070 59,43 849 32 İscehisar 24.999 24.889 -0,44 2 13 11 9.452 15.437 62,02 489 51 Kızılören 2.161 2.096 -3,05 1 2 4 731 1.365 65,12 111 19 Merkez 319.574 324.996 1,68 15 110 22 11.140 313.856 96,57 1261 258 Sandıklı 55.210 55.198 -0,02 2 16 56 18.146 37.052 67,13 1238 45 Sinanpaşa 38.830 37.991 -2,18 11 57 24 10.111 27.880 73,39 889 43 Sultandağı 14.279 14.037 -1,71 3 17 11 4.811 9.226 65,73 928 15 Şuhut 36.309 35.973 -0,93 2 18 36 18.767 17.206 47,83 1044 34 Afyonkarahisar 744.179 747.555 0,45 62 448 420 159.507 588.048 78,66 14.016 53 === İlin yıllara göre nüfusları === == Konum == Konum bilgileri İlçe Kuruluş yılıİçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü Alanı km2 Rakım mt. Merkeze uzaklık kmKarayolları Genel Müdürlüğü Ulaşan yollar Afyonkarahisar Merkez 1.261 1.012 /-01, -07,-02 Başmakçı 1987 361 858 132 Dinar=>, Dazkırı=> Bayat 1987 411 698 45 /-01 Bolvadin Cumh.önce 944 990 48 Çay 1958 803 1.038 47 Çobanlar 1990 165 992 25 Dazkırı 1959 408 894 144 Dinar Cumh.önce 1.254 865 111 Emirdağ Cumh.önce 2.103 965 69 Evciler 1990 252 909 137 Hocalar 1990 506 1.077 101 Sandıklı=>, Banaz=> İhsaniye 1959 849 1.099 35 İscehisar 1987 489 1.081 22 /-01 Kızılören 1990 111 1.112 90 Sandıklı Cumh.önce 1.238 1.094 64 Sinanpaşa 1953 889 1.118 34 Sultandağı 1958 928 1.012 67 Şuhut 1946 1.044 1.145 27 Afyonkarahisar=>, AFYONKARAHİSAR Cumh.önce 14.016 == Yönetim == İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclisleri oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar. İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23) İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer. Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur. Afyonkarahisar Valisi, 1979-Ankara doğumlu Kübra Güran Yiğitbaşı’dır. 12.5.2022/209 tarihli kararla, Aile ve Sosyal Politikalar Bakan Yardımcısı iken atanmıştır. Afyonkarahisar Belediye Başkanı, 1954 Afyon doğumlu Mehmet Zeybek (AK Parti), 31 Mart 2019 seçimlerinde %42,96 oy oranıyla seçilmiştir. 2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Afyonkarahisar İl Genel Meclisi üye sayısı, 36 AK Parti, 7 MHP, 3 CHP ve 3 İYİ Parti olmak üzere 50’dir. Afyonkarahisar Belediye meclisi ise 17 AK Parti, 11 İYİ Parti, 3 MHP olmak üzere 31 üyeden oluşur. 2023 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Afyonkarahisar'ın Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki üyelerinin siyasi partilere dağılımı: 3 AK Parti, 1 CHP, 1 İYİ Parti, 1 MHP'dir.https://www.ysk.gov.tr/doc/karar/dosya/45639002/2023-1255.pdf == Ekonomi == Afyonun temel sanayi ürünleri mermer ve gıda üzerinedir. Afyon sanayisi Mermer ve Traverten taşında dünyanın önde gelen üreticilerindendir. Et, tavuk ve yumurtacılıkta son derece gelişmiştir. Türkiye et ve yumurta borsasına yön vermektedir. Türkiye içinde ise Afyon deyince akla bunlar gelir: Millî mücadele: Cumhuriyetin kazanıldığı topraklar; Anadolu'nun kilidi Afyonkarahisar. Kurtuluş savaşında çok önemli savaşlara sahiplik yapmıştır (Kocatepe, Dumlupınar), Yunanlar burada hüsrana uğratılıp İzmir'e kadar püskürtülüp denize dökülmüştür. Günümüzde utku anıtı ve anıt parkta bunu simgelemektedir. Termal: Türkiye'nin termal başkentidir; en fazla termal yatak kapasitesine sahip ildir. Türkiye'de kişi başına düşen beş yıldızlı otel sayısında en fazla tesise sahip ildir. Yurt dışından ve çevre illerden turlarla bu termallerden böbrek taşı, cilt hastalıkları, romatizma, safra kesesi, solunum yolları gibi hastalıklardan yararlanmak için gelen kişi sayısı çok fazladır. İzmir yolu üzerinde 20'nin üzerinde 5 yıldızlı oteller ile termal turizm gelişmiştir. En önemli merkezleri: Gazlıgöl, Ömer, Gecek, Hüdai, Heybeli, Anemon, İkbal, Korel, Oruçoğlu,Güral Mermer: İscehisar ilçesinden dünyanın en kaliteli beyaz mermeri çıkmaktadır. Antik çağlarda birçok yerde kullanılmıştır; örneğin Efes antik tiyatro. Günümüzde birçok yerli ve yabancı ünlünün evini süslemektedir. Amerikadaki Beyaz Saraya'da döşenmiştir. Türkiye'nin bütün illerine ve bazı ülkelere ihraç edilir. Haşhaş: İsminden belli olduğu gibi haşhaşın ana vatanıdır. Türkiye'nin tek alkaloid (morfin) fabrikası Bolvadin ilçesindedir. Kaymak: En iyi Kaymak, Manda sütünden elde edilir ve fiyat olarak pahalıdır. Ancak günümüzde pek bulunmamaktadır ve inek sütünden imal edilmektedir. Sucuk: Afyon sucuğu Kayseri sucuğundan lezzet bakımından daha farklıdır. Türkiye çapında 5-6 ulusal markası vardır. Sucuk döneri: Afyonkarahisar mutfağına özgü lezzetli sucuktan yapılan döner türüdür. Lokum: Afyon'un lokumu her damak zevkine hitap eden tiplerde üretilir. Özellikle Kaymaklı lokumu son derece popülerdir ve sultan lokumu da denilmektedir. Afyon ev ekmeği: Patates ezmesi ilave edilen meşhur ev ekmeği, 1 haftalık dayanma süresi ile çok sevilen ve besleme değeri normal ekmeklerden daha yüksek olan bir ekmek türüdür. Yumurta: Türkiye'nin yumurta borsasıdır, ayda 40.000.000 üretimi vardır Et: Türkiye'nin et borsası. İstanbul etinin 60 % temin ediyordur. Ekmek kadayıfı: Afyon orijinli bir tatlı türü olup, tüm Türkiye'de sevilerek yenen bir tatlı türüdür. Özellikle Süt kaymağı ile beraber yenilmesi tercih edilmektedir. Ekmek kadayıfı çeşitleri ise vişneli, cevizli, olmak üzere birçok çeşit içermektedir. Yün: Dünyanın yün borsası Bolvadin ilçesindedir. Sandıklı ve Şuhut Patatesi: Sandıklı ve Şuhut bölgesinde sınırlı miktarda yetişen bir tür tatlı patetesi (agrie) ile, Türkiye'nin her yerinde aranan ve tercih edilen değerli bir patates türüdür. Napolyon kirazı: Sultandağı ilçesi ve Erkmen beldesinde yetiştirilmektedir. İhracata gitmektedir. Türkiye'nin besin değeri en yüksek kirazıdır, tescillidir. Her yıl kiraz festivalleri yapılır. Kızılay Maden Suyu: İhsaniye ilçesi Gazlıgöl beldesinde çıkmaktadır.1924'ten beri üretime devam etmektedir. Dünyanın en iyi maden suyudur; defalarca uluslararası ödüller kazanmıştır (1934 Paris fuarı), tesis dünyanın en modern dolum tesisidir, dakikada 100.000 şişe dolum yapılmaktadır. Sade ve meyveli olarak dünyanın dört bir yanına ihraç edilmektedir. Osmanlı döneminde padişahlar Afyonkarahisar'dan İstanbul'a getirtirlermiş.1926 yılında Atatürk gelirini Kızılay'a devrettirmiştir. Arpa: Türkiye'nin en kaliteli arpası burada üretilmektedir. Bu yüzdendir ki Efes Pilsen yıllar önce buraya bira fabrikasını kurmuştur. Buğday: Türkiye'deki en önemli buğday üretim merkezlerinden olup, Konya ve Ankara'dan sonra başı çekmektedir. Bayat kök boya kilimi: Dünyaca ünlüdür ve Bayat ilçesinde dokunmaktadır. Ulaşım: Türkiye'nin İstanbul'dan sonraki en işlek kavşağıdır. Yaz günlerinde günde 100-150.000 araç geçmektedir.Bayram gidiş ve dönüşlerinde otoyollarda kilometrelerce trafik sıkışıklığı meydana gelmektedir. Türkiye'nin 4 istikametine demiryolu olan tek ilidir. Türkiye demiryollarının 7 bölgesinden biridir. Karahisar Kalesi: Afyonkarahisar'a adını vermiştir. === Kaplıcalar === Afyonkarahisar ilinde, * Bolvadin Heybeli Kaplıcası (Heybeli veya Kızılkilise Kaplıcası), * Gazlıgöl Kaplıcası, * Sandıklı Hüdai Termal Turizm Merkezi (Sandıklı Hüdai Kaplıcaları), * Ömer Gecek Kaplıcası bulunur. == Turizm == === Frig Vadisi Turizmi === === Termal turizm === Afyonkarahisar, Türkiye'de kaplıca ve ılıca yönünden sayılı iller arasındadır. Bu sebeple son yıllarda fertler ve şirketler ve kooperatifler termal turizme yönelik yatırımlara yönelmişlerdir. Yapılan ve yapılacak olan bu yatırımların sonunda Afyonkarahisar turizmde hak ettiği yerini alacaktır. Kaplıcaları, zengin Tabiat yapısı, tarihî eserleri, alternatif turizm çeşitliliği, kültür ve inanç turizmi festival ve şenlikler gibi çeşitli turizm değerlerine sahip olan Afyonkarahisar, Anadolu'nun batı yakasında bir kavşak noktası olup, doğuyu batıya, kuzeyi güneye bağlayan tabiî bir kapı konumundadır. Bu yüzden turizm potansiyeli yönüyle Türkiye'nin sayılı illeri arasındadır. === Müzeler === * Afyon Arkeoloji Müzesi * AKÜ Devlet Konservatuvarı İbrahim Alimoğlu Müzik Koleksiyonu * Bolvadin Müzesi * Çeşmeli Konak * Hattat Ahmet Şemsettin Karahisari Türk İslam Sanatları Galerisi * İsmail Kumartaşlı Yumurta Sanatları Tanıtım Merkezi * İstiklal Tanıtım Merkezi * Kültür ve Sanat Evi * Oyuncak Müzesi * Sultan Dîvânî Mevlevîhânesi * Şuhut Atatürk Evi * Zafer Müzesi == Spor == Afyonkarahisar şehrini profesyonel liglerde, TFF 2. Lig'de yer alan Afjet Afyonspor futbol takımı ile Kadınlar 2. Ligi'nde yer alan Afyon İdmanyurdu kadın futbol takımının yanı sıra ING Basketbol Süper Ligi'nde yer alan HDI Sigorta Afyon Belediyesi Basketbol erkek takımı ve AXA Sigorta Efeler Ligi'nde yer alan Avşar Maden Suyu Afyon Belediye Yüntaş Voleybol erkek takımı temsil etmektedir. Şehrin en büyük spor tesisleri: 15.000 kişilik Zafer Stadyumu ve 2.833 kişilik Prof. Dr. Veysel Eroğlu Spor Salonu'dur. == Resim galerisi == Dosya:Afyon-Kocatepe'den Görünüm.jpg|Kocatepe'den bir bakış Dosya:Afyon-Kocatepe'den Görünüm-2-.jpg|Kocatepe'deki anıt Dosya:Büyükkalecik Görünüm.jpg|Büyükkalecik beldesine bakış Dosya:Sahip Ata.JPG|Sultandağı Sahip Ata Kervansarayı Dosya:mercimekli Bükme.JPG|Mercimekli Bükme Emirdağ yöresi Dosya:İkrama hazır pişi.jpg|Pişi Dosya:Kaymaklı Ekmek Kadayıfı.jpg|Kaymaklı ekmek kadayıfı == Kardeş şehirler == * 12px 20px Hamm, Almanya (2005'ten beri) Kardeş Şehir Hamm , afyon.bel.tr 26 Mart 2022 tarihinde erişildi. Afyonkarahisar'ın merkezinde bulunan Hamm Bulvarı'nın ismi, Afyonkarahisar'ın Almanya'daki kardeş şehri Hamm'dan alınmıştır. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Afyonkarahisar Belediyesi * Afyonkarahisar Valiliği * YerelNET Afyonkarahisar
== Olaylar == * 8 Nisan - New York'ta ilk sinagog hizmete girdi. * 28 Eylül - Patrona Halil İsyanı başladı; 1718'de Pasarofça Antlaşması ile başlayan Lale Devri'nin sonu geldi. * 28 Eylül - Osmanlı padişahı III. Ahmed, Patrona Halil İsyanı'yla saltanattan indirildi. Yerine yeğeni I. Mahmud padişah oldu. * 15 Kasım - Tören yapılacağı bahanesiyle saraya çağrılan Patrona Halil ve yandaşları yakalanarak öldürüldü. == Doğumlar == * 7 Mart – Baron de Breteuil, Monarşi döneminde son Fransa başbakanı (ö. 1807) * 16 Nisan – Henry Clinton, Britanya Ordusu generali (ö. 1795) * 26 Nisan – John Moore, Canterbury Başpiskoposu (ö. 1805) * 13 Mayıs – Charles Watson-Wentworth, Birleşik Krallık başbakanı (ö. 1782) * 21 Haziran – Motoori Norinaga, Japanese philologist and scholar of the kokugaku school (d. 1801) * 12 Temmuz – Josiah Wedgwood, English potter (d. 1795) * 26 Temmuz – Charles Messier, French astronomer (d. 1817) * 17 Eylül – Friedrich Wilhelm von Steuben, Prussian army officer (d. 1794) * 23 Kasım – William Moultrie, American general (d. 1805) * 25 Aralık – Philip Mazzei, Italian physician and friend of Thomas Jefferson (d. 1816) * 30 Aralık – William Hamilton, British diplomat and antiquary (d. 1803) * date unknown ** Gelenbevi İsmail Efendi, Osmanlı matematikçi (ö. 1790) ** Tatarcık Abdullah Efendi, Osmanlı devlet adamı (ö. 1797) ** John Cook, American farmer and President of Delaware (d. 1789) ** John Murray, 4th Earl of Dunmore, (Lord Dunmore) (d. 1809) == Ölümler == * Nedim * Nevşehirli Damat İbrahim Paşa * Kaymak Mustafa Paşa * 1 Ocak ** Daniel Finch, English politician (b. 1647) ** Samuel Sewall, English-born judge (b. 1652) * 29 Ocak – II. Peter, Rus çarı (d. 1715) * 21 Şubat – XIII. Benedict, Papa (d. 1649) * 9 Mart – Frances Talbot (b. c. 1647) * 20 Mart – Adrienne Lecouvreur, French actress (b. 1692) * 23 Mart – I. Charles (Hessen-Cassel) (d. 1654) * Nisan – Yinxiang, Qing hanedanı prensi (b. 1686) * 30 Mayıs – Arabella Churchill, English mistress of James II of England (b. 1648) * 7 Temmuz – Olivier Levasseur, French pirate * 18 Temmuz – François de Neufville, duc de Villeroi, French soldier (b. 1644) * 27 Eylül – Laurence Eusden, English poet (b. 1688) * 12 Ekim – IV. Frederik, Danimarka ve Norveç kralı (b. 1671) * 15 Ekim – Antoine Laumet de La Mothe, French explorer (b. 1658) * 23 Ekim – Anne Oldfield, English actress (b. 1683) * 21 Kasım – François de Troy, French portrait artist
1729 (MDCCXXIX) cumartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 31 Ocak - İbrahim Müteferrika, Vankulu Lugatı'nın dizgisini bitirdi ve bastı. * 29 Mayıs - Tuhfetü'l-Kibar 1000 kopya basıldı. == Doğumlar == === Ocak === * 12 Ocak – Lazzaro Spallanzani, İtalyan biolojist (d. 1799) * 12 Ocak – Edmund Burke, İrlandalı filozof (ö. 1797) * 22 Ocak – Gotthold Ephraim Lessing, Alman yazar ve filozof (ö. 1781) === Şubat === === Mart === === Nisan === * 18 Nisan – Gaetano Vestris, Fransız bale dansçısı * 21 Nisan – Catherine the Great Rus (ö. 1796) === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === * 10 Ağustos – William Howe, 5th Viscount Howe, İngiliz general (ö. 1814) === Eylül === === Ekim === === Kasım === * 12 Kasım – Louis Antoine de Bougainville, French navigator and military commander (d. 1811) * 17 Kasım – Maria Antonietta, (ö. 1785) * 21 Kasım – Josiah Bartlett, Second Signer of the Declaration of Independence (ö. 1795) * 24 Kasım – Alexander Suvorov, Rus general (ö. 1800) === Aralık === === Doğum ay ve günü bilinemeyenler === * John Jones, (ö.1791) * Samuel Barrington, British admiral (d. 1800) * Elizabeth Woollat, wife of Jedediah Strutt (d. 1774) == Ölümler ==
== Olaylar == * 16 Aralık - İlk Türk matbaacısı İbrahim Müteferrika, Damat İbrahim Paşa'nın yardımıyla Vankulu Lugatı'ni dizgiye hazırlamaya başladı. * Hemedan Antlaşması - 1723-1727 Osmanlı-İran Savaşını sona erdiren Osmanlı- Safevî Antlaşması imzalandı. == Doğumlar == * 2 Ocak – James Wolfe, İngiliz general (d. 1759) * 10 Mayıs – Anne Robert Turgot, Fransız devlet adamı (d. 1781) * 14 Mayıs – Thomas Gainsborough, İngiliz sanatçı (d. 1788) * 14 Ağustos – Henriette-Anne (ö. 1752) ve Louise-Élisabeth (ö. 1759),Kral XV. Louis'in ikiz kızları * 26 Kasım – Artemas Ward, American general (d. 1800) * 6 Aralık – Johann Gottfried Zinn (ö. 1757) * 27 Aralık – Arthur Murphy, İrlandalı yazar (ö. 1805) * tarihi bilinmeyen – Xiao-Yi, Çin imparatoru (ö. 1775) == Ölümler == * 31 Mart - Isaac Newton, İngiliz fizikçi, matematikçi, astronom, mucit, filozof ve simyacı (d. 1642). * 10 Haziran – I. George, İngiltere kralı.
== Olaylar == == Doğumlar == === Ocak === * 14 Ocak – Jacques-Donatien Le Ray, Amerikan Devrimi'nin Fransız destekçisi (ö. 1803) === Şubat === === Mart === * 8 Mart – Richard Howe, İngiliz amiral (ö. 1799) * 5 Nisan – Benjamin Harrison V, Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi'nin imzacısı (ö. 1791) === Nisan === * 12 Nisan – Charles Burney, İngiliz müzik tarihçisi (ö. 1814) * 20 Nisan – Joseph de Ferraris, Avusturyalı haritacı, Avusturya Hollandası (ö. 1814) === Mayıs === * 12 Mayıs – Alexander Hood, İngiliz deniz subayı (ö. 1814) === Haziran === * 3 Haziran – James Hutton, İskoç jeolog (ö. 1797) * 14 Haziran – Thomas Pennant, Galli doğa bilimci (ö. 1798) * 20 Haziran – Louise Henriette de Bourbon, Philippe Égalité'nin annesi (ö.1759) === Temmuz === * 30 Temmuz – William Jones (din adamı), (ö.1800) === Ağustos === * 7 Ağustos – James Bowdoin, Amerikan Devrimci lideri ve politikacı (ö. 1790) * 9 Ağustos – Francesco Cetti, İtalyan Cizvit bilim adamı (ö. 1778) === Eylül === * 1 Eylül – François-André Danican Philidor, Fransız besteci ve satranç oyuncusu (ö. 1795) * 7 Eylül - François-André Danican Philidor, Fransız satranççı ve besteci (ö. 1795) === Ekim === * 16 Ekim – Daniel Chodowiecki, Polonyalı ressam (ö. 1801) === Kasım === === Aralık === === tarihi bilinmeyenler=== ** Esma Sultan, Osmanlı padişahı III. Ahmetin kızı (ö. 1788). ** John H. D. Anderson, İskoç bilim adamı (ö. 1796) ** Le Quy Don, Vietnamlı filozof, şair, ansiklopedist ve hükümet yetkilisi (ö. 1784) ** Cyprian Howe, Amerikan Devrim Savaşında Albay (ö. 1806) ** Katsukawa Shunsho, Japon tahta ressamı (ö. 1792) ** Jedediah Strutt, İngiliz iş adamı (ö. 1797 == Ölümler == * January 2 – Domenico Zipoli, Italian composer (b. 1688) * January 25 – Guillaume Delisle, French cartographer (b. 1675) * February 26 – Maximilian II Emanuel (b. 1662) * March 5 – Evelyn Pierrepont, English politician * March 26 – John Vanbrugh, English architect and dramatist (b. 1664) * April 26 – Jeremy Collier, English theatre critic, non-juror bishop and theologian (b. 1650) * April 28 – Thomas Pitt, British Governor of Madras (b. 1653) * May 10 – Charles Beauclerk, English soldier (b. 1670) * June 18 – Michel Richard Delalande, French organist and composer (b. 1657) * July 8 – John Ker, Scottish spy (b. 1673) * July 22 – Hugh Drysdale, British Colonial Governor of Virginia * July 31 – Nicolaus II Bernoulli, Swiss mathematician (b. 1695) * November 23 – Sophia, Princess of Zelle, queen of George I of Great Britain (b. 1666) * 2 Aralık – Samuel Penhallow, American colonist and historian (b. 1665) * Uşakizade Abdullah Efendi, Osmanlı Devleti nakibüleşraf (d.1657)
== Olaylar == == Doğumlar == * 9 Ocak – Thomas Warton, İngiliz şair (ö. 1790) * 21 Şubat – III. Peter, Rus çarı, II. Catherine 'in kocası (ö. 1762) * 25 Şubat – John Wood, the Younger, İngiliz mimar (ö. 1782) * 16 Nisan – Joseph Black, Scottish physicist and chemist (ö. 1799) * 26 Ağustos – Johann Heinrich Lambert; Alman fizikçi, matematikçi ve gök bilimcidir. (ö. 1777) * 14 Eylül – Mercy Otis Warren, American playwright (ö. 1814) * 7 Ekim – Caesar Rodney, Amerikalı politikacı ve hukukçu (ö. 1784) * 27 Ekim – James Cook; İngiliz denizci, kâşif (ö. 1779) * 10 Kasım – Oliver Goldsmith; İrlandalı şair, yazar (ö. 1774) == Ölümler == * 12 Şubat – Agostino Steffani, İtalyan diplomat ve besteci (d. 1654) * 13 Şubat – Cotton Mather, İngiliz bakan (d. 1663) * 4 Mart – Anna Petrovna, Rus prenses (d. 1708) * 3 Nisan – James Anderson, İskoç avukat, tarihçi ve siyasetçi (d. 1662) * 14 Mayıs – Louise Marie d'Orléans, Mademoiselle, Fransız prenses (d. 1726) * 15 Ağustos – Marin Marais, Fransız besteci (d. 1656) * 26 Ağustos – Anne Marie d'Orléans, Kraliçe (d. 1669) * 19 Kasım – Leopold (prens), Alman prens (d. 1694) * tarih bilinmiyor – I. Serfoji, Bhonsle hanedanı 4. Raja (d. 1675)
== Olaylar == * 25 Ocak - Amaro Pargo, Hidalgo (asil) unvanını aldı. == Doğumlar == * 4 Ocak - Petro Aleksandroviç Rumyantsev, Çariçe II. Katerina'nın emrinde 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşına kumandanlık etmiş Rus generali (ö 8 Aralık 1796). * 20 Mart - I. Abdülhamit, Osmanlı padişahı (ö. 1789) * 2 Nisan - Giacomo Casanova, İtalyan yazar (ö. 1798) * 26 Nisan - Pasquale Paoli, Korsikalı devlet adamı ve yurtsever (ö. 1807). == Ölümler == * 28 Ocak – Rus çarı I. Petro * Arai Hakuseki (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1657)
== Olaylar == * Rusların İran'daki taht kavalrından faydalanarak Kafkasya'ya girmesi, Osmanlı Devleti'ni harekete geçirmiştir. Rusya'nın İran'ı işgal etmesini istemeyen Osmanlı ordusu harekete geçmiştir. Kafkasya'da iki ordu karşı karşıya gelmiştir. Fransa'nın araya girmesiyle İstanbul Antlaşması imzalanmıştır. Böylece İran'ın kuzeyi ve batısı Osmanlılarla Ruslar arasında paylaşılmıştır. == Doğumlar == * 22 Nisan - Immanuel Kant, Alman filozof (ö. 1804) * 13 Aralık - Franz Maria Aepinus, Alman fizikçi ve matematikçi (ö. 1802) * Yağlıkçızade Nişancı Hacı Mehmed Emin Paşa, Osmanlı devlet adamı (ö. 1769). * İvazzade Halil Paşa, Osmanlı devlet adamı (ö. 1777). == Ölümler == * ? - Kami, Osmanlı Divan şairi.
== Olaylar == * 1723-1727 Osmanlı-İran Savaşı başladı. == Doğumlar == * 5 Haziran - Adam Smith * 20 Haziran - Sör Adam Ferguson, İskoç Aydınlanmasının filozofu ve tarihçi (ö. 1816). * Miura Baien (), Neokonfüçyüsçü filozof (ö. 1789) == Ölümler == * 2 Aralık - Philippe d'Orléans, Fransa kralı XV. Louis'nin naibidir (d. 1674). * ? - Dimitri Kantemiroğlu, Osmanlı besteci ve müzikolog (d. 1673).
== Olaylar == * 31 Temmuz - İstanbul'da III. Ahmed için yaptırılan Sadabad Sarayı törenle açıldı. * 15 Haziran - I.Petro Hazar bölgelerini işgal etmeye başladı. == Doğumlar == * 3 Ocak – Fredric Hasselquist, İsveçli doğabilimci (ö. 1752) * 12 Ocak – Nicolas Luckner, Fransa mareşali (ö. 1794) * 26 Ocak – Alexander Carlyle, İskoç lilise lideri (ö. 1805) * 19 Şubat – Tiphaigne de la Roche, Fransız yazar (ö. 1774) * Nisan – Joseph Warton, İngiliz şair ve eleştirmen (ö. 1800) * 11 Nisan – Christopher Smart, İngiliz şair (ö. 1771) * 12 Nisan – Pietro Nardini, İtalyan besteci (ö. 1793) * 11 Mayıs – Petrus Camper, Hollandalı anatomist (ö. 1798) * 29 Mayıs – James FitzGerald, İrlandalı politikacı (ö. 1773) * 16 Temmuz – Joseph Wilton, İngiliz heykeltıraş (ö. 1803) * 9 Ağustos – Augustus William, Prusya Prensi (ö. 1758) * 11 Ağustos – Richard Brocklesby, İngiliz doktor (ö. 1797) * 5 Eylül – Frederick Christian, Saksonya Prensi (ö. 1763) * 16 Eylül – Gabriel Christie, İngiliz general (ö. 1799) * 22 Eylül – John Home, İskoç oyun yazarı (ö. 1808) * 27 Eylül – Samuel Adams, Amerikan devrim lideri (ö. 1803) * 2 Ekim – Leopold Widhalm, Avusturyalı lütiye (ö. 1776) * 5 Kasım – William Byron, Baron 5. Byron, İngiliz düellocu (ö. 1798) * 19 Kasım ** Leopold Auenbrugger, Avusturyalı doktor (ö. 1809) ** Benjamin Chew, Pensilvanya başhakimi (ö. 1810) * 30 Kasım – Theodore Gardelle, İsviçreli ressam ve mineci (ö. 1761) * 30 Aralık – Charles Yorke, Büyük Britanya Başbakanı (ö. 1770) * tarihi bilinmeyen – Flora MacDonald, İskoç kahraman (ö. 1790) * olası – Hyder Ali, Hint general ve Mysore Sultanı (ö. 1782) == Ölümler == * 21 Ocak – Charles Paulet, Bolton II. Dükü, William III - İngiltere İngiliz destekçisi (d. 1661) * 29 Ocak – Carl Gustav Rehnskiöld, İsveç ordu lideri (d. 1651) * 5 Şubat – Eleonore d'Esmier d'Olbreuse, Brunsvik-Lüneburg Düşesi(d. 1639) * 10 Şubat – Bartholomew Roberts, Gal korsanı (d. 1682) * 11 Mart – John Toland, İrlandalı filozof (d. 1670) * 31 Mart – Eberhard von Danckelmann, Brandenburg-Prusya Başbakanı (d. 1643) * 13 Nisan – Charles Leslie, İrlandalı Anglikan dinbilimci (d. 1650) * 21 Nisan – Robert Beverley, Jr., Virjinya tarihçisi(d. 1673) * 20 Mayıs – Sébastien Vaillant, Fransız botanikçi (d. 1669) * 5 Haziran – Johann Kuhnau, Alman besteci (d. 1660) * 16 Haziran – John Churchill, Marlborough I. Dükü, İngiliz general (d. 1650) * 18 Eylül – André Dacier, Fransız klasik bilimci (d. 1651) * 20 Kasım – Johann Adam Reinken, Alman orgcu (d. 1623) * 20 Aralık – Kangxi, Çin İmparatoru (d. 1654) * 23 Aralık – Pierre Varignon, Fransız matematikçi (d. 1654)
== Olaylar == * İstanbul'da Haliç'te III. Ahmed zamanında timsah şeklinde denizaltı yapıldı ve içinden 5 çengi çıktı. == Doğumlar == * Johann Kirnberger, 1721 yılında Saalfeld'de doğmuştur. (ö. Berlin 1783) * 10 Ocak – Johann Philipp Baratier, Alman bilim insanı (ö. 1740) * 3 Şubat – Friedrich Wilhelm von Seydlitz, Prusyalı general (ö. 1773) * 21 Şubat – John McKinly, Amerikan doktor (ö. 1796) * 19 Mart – Tobias Smollett, İskoç doktor ve yazar(ö. 1771) * 11 Nisan – David Zeisberger, Moravyalı misyoner (ö. 1808) * 15 Nisan – William Augustus, İngiliz askeri lider (ö. 1765) * 19 Nisan – Roger Sherman, Amerikan devlet adamı (ö. 1803) * 9 Temmuz – Johann Nikolaus Götz, Alman şair (ö. 1781) * 14 Temmuz – John Douglas, Edebiyatcı (ö. 1807) * 4 Ağustos – Granville Leveson-Gower, İngiliz politikacı (ö. 1803) * 31 Ağustos – George Hervey, İngiliz devlet adamı (ö. 1775) * 14 Eylül – Eliphalet Dyer, Amerikan devlet adamı (ö. 1807) * 19 Ekim – Joseph de Guignes, Fransız doğubilimci (ö. 1800) * 9 Kasım – Mark Akenside, İngiliz şair ve doktor (ö. 1770) * 22 Kasım – Joseph Frederick Wallet DesBarres, Kanadalı devlet adamı(ö. 1824) * 6 Aralık – James Elphinston, İskoç dilbilimci(ö. 1809) * 6 Aralık – Guillaume-Chrétien de Lamoignon de Malesherbes, Fransız devlet adamı (ö. 1794) * 27 Aralık – François Hemsterhuis, Hollandalı filozof (ö. 1790) * 29 Aralık – Marquise de Pompadour, Kral Louis XV'in eşi (ö. 1764) == Ölümler == * 16 Şubat – James Craggs, İngiliz siyasetçi (d. 1686) * 24 Şubat – John Sheffield, İngiliz devlet adamı ve şair (d. 1648) * 16 Mart – James Craggs, İngiliz siyasetçi (d. 1657) * 19 Mart – Papa Clement XI (d. 1649) * 29 Mart – Charles Vane, İngiliz korsan * 14 Nisan – Michel Chamillart, Fransız devlet adamı (d. 1652) * Nisan – Mary Read, İngiliz korsan (d. 1695) * 8 Temmuz – Elihu Yale, Yale Üniversitesi'nin ana bağışçısı (d. 1649) * 18 Temmuz – Antoine Watteau, Fransız ressam (d. 1684) * 3 Ağustos – Grinling Gibbons, Hollanda doğumlu oyma sanatçısı (d. 1648) * 13 Ağustos – Jacques Lelong, Fransız bibliyograf (d. 1665) * 8 Eylül ** Michael Brokoff, Çek heykeltıraş (d. 1686) ** Henri Arnaud, Fransız papaz ve Valdocu lideri (d. 1641) * 11 Eylül – Rudolf Jakob Camerarius, Alman bitkibilimci (d. 1665) * 18 Eylül – Matthew Prior, İngiliz şair ve diplomat (d. 1664) * 20 Eylül – Thomas Doggett, İrlandalı sanatçı (d. 1670) * 11 Ekim – Edward Colston, İngiliz tacir ve hayırsever (d. 1636) * 13 Aralık – Alexander Selkirk, İskoç denizci (hayatı "Robinson Crusoe"adlı romana konu olmuştur) (d. 1676) * 17 Aralık – Richard Lumley, İngiliz devlet adamı (d. 1650) * tarihi bilinmeyen – Sultan Abdullah Han Abdali, İranlı devlet adamı, Herat valisi (d. 1670)
== Olaylar == == Doğumlar == * 4 Ocak – Johann Friedrich Agricola, Alman besteci (ö. 1774) * Ocak 13 – Richard Hurd, İngiliz yazar (ö. 1808) * Ocak 27 – Samuel Foote, English dramatist and actor (ö. 1777) * Ocak 30 – Charles De Geer, İsveçli sanayici ve böcekbilimci (ö. 1778) * Şubat 8 – Sakuramachi, Japon imparatoru (ö. 1750) * Mart 9 – Philip Yorke, İngiliz siyasetçi (ö. 1790) * Mart 13 – Charles Bonnet, İsveçli doğabilimci ve yazar (ö. 1793) * Mart 22 – Nicolas-Henri Jardin, Fransız mimar (ö. 1799) * 23 Nisan – Vilna Gaon, Litvan haham (ö. 1797) * Mayıs 11 – Baron Münchhausen, Alman subay ve maceracı (ö. 1797) * Mayıs 15 – Maximilian Hell, Slovak astronom (ö. 1792) * Haziran 18 – Gilbert White, İngiliz doğabilimci ve din adamı(ö. 1793) * Ağustos 8 – Carl Fredrik Pechlin, İsveçli siyasetçi (d. 1796) * Ağustos 12 – Konrad Ekhof, Alman oyuncu (ö. 1778) * Ağustos 18 – Laurence Shirley, English murderer (ö. 1760) * Ağustos 30 – Samuel Whitbread, İngiliz siyasetçi (ö. 1796) * Ekim 3 – Johann Peter Uz, Alman şair (ö. 1796) * Ekim 4 – Giovanni Battista Piranesi, İtalyan sanatçı (ö. 1778) * Ekim 8 – Jonathan Mayhew, Amerikalı bakan (ö. 1766) * Ekim 19 – John Woolman, Amerikalı kölelik karşıtı din adamı (ö. 1772) * Kasım 1 – Toussaint-Guillaume Picquet de la Motte, Fransız amiral (ö. 1791) * Kasım 16 – Carlo Antonio Campioni, Fransa doğumlu besteci (ö. 1788) * Aralık 14 – Justus Möser, Alman devlet adamı (ö. 1794) * Aralık 26 – Gian Francesco Albani, İtalyan Katolik kardinal (ö. 1803) * Aralık 31 – Charles Edward Stuart, İngiliz devlet adamı (ö. 1788) Doğum günü ve ayı bilinmeyenler * Denis Çiçerin - Çiçerin ailesi mensubu Rus korgeneral, Sibirya Krallığı valisi. (ö. 1785) == Ölümler == * Ocak – Francis Daniel Pastorius, Germanstown, Pennsylvania'nın kurucusu (d. 1651) * 31 Ocak – Thomas Grey, English privy councilor (d. 1645) * 27 Şubat – Samuel Parris, Prusyalı bakan (d. 1653) * 1 Nisan – Joseph Dudley, Sömürge valisi (d. 1647) * 21 Nisan – Antoine Hamilton, Fransız yazar (d. 1646) * 27 Haziran – Guillaume Amfrye de Chaulieu, Fransız şair (d. 1639) * 3 Ağustos ** Anthonie Heinsius, Hollandalı devlet adamı (d. 1641) ** Anne Finch, İngiliz şair (d. 1661) * 9 Ağustos – Simon Ockley, İngiliz doğu bilimci(d. 1678) * 17 Ağustos – Anne Lefèvre, Fransız bilim insanı (d. 1654) * 3 Eylül – Henri de Massue, Fransız asker ve diplomat (d. 1648) * 10 Eylül – Antoine Coysevox, Fransız heykeltıraş (d. 1640) * 17 Kasım – John Rackham, İngiliz korsan, Calico Jack olarak bilinir * 20 Kasım – Peder Tordenskjold, Norveçli kahraman (d. 1691) * tarihi bilinmeyen – Shahzada Assadullah Khan Abdali, İran'ın Herat valisi (d. 1687)
== Olaylar == * 23 Ocak - Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu bünyesinde Lihtenştayn Prensliği oluşturuldu. == Doğumlar == * January 2 – Jacques- Alexandre Laffon de Ladebat, French shipbuilder and merchant (d. 1797) * January 3 ** Francisco José Freire, Portuguese historian and philologist (d. 1773) ** Friedrich Karl Joseph von Erthal, Archbishop of Mainz (d. 1802) * January 17 – William Vernon, American merchant (d. 1806) * January 22 – Henry Paget, 2nd Earl of Uxbridge (d. 1769) * January 23 – John Landen, English mathematician (d. 1790) * January 28 – Johann Elias Schlegel, German critic and poet (d. 1749) * March 4 – George Pigot, Baron Pigot, British governor of Madras (d. 1777) * March 13 – John Griffin Whitwell, 4th Baron Howard de Walden, British field marshal (d. 1797) * April 2 – Johann Wilhelm Ludwig Gleim, German poet (d. 1803) * April 9 – Sir Edward Blackett, 4th Baronet, English politician (d. 1804) * April 24 – Giuseppe Marc'Antonio Baretti, Italian literary critic (d. 1789) * May 30 – Roger Newdigate, English politician (d. 1806) * June 28 – Étienne François, duc de Choiseul, French statesman (d. 1785) * July 4 – Michel-Jean Sedaine, French dramatist (d. 1797) * August 4 – Johann Gottlob Lehmann, German minerologist and geologist (d. 1767) * August 20 ** Christian Mayer, Czech astronomer (d. 1783) ** Charles- François de Broglie, marquis de Ruffec, French soldier and diplomat (d. 1791) * 25 Ağustos – Charles-Amédée-Philippe van Loo, French painter (d. 1795) * September 6 – Somerset Hamilton Butler, 1st Earl of Carrick (d. 1754) * September 11 – Tanuma Okitsugu, Japanese government official (d. 1788) * September 27 – Abraham Gotthelf Kästner, German mathematician (d. 1800) * October 13 – Marco Coltellini, Italian librettist (d. 1777) * October 17 – Jacques Cazotte, French writer (d. 1792) * October 20 – Gottfried Achenwall, German statistician (d. 1772) * November 6 – Louis-Antoine Caraccioli, French writer (d. 1803) * November 14 – Leopold Mozart, Austrian composer (d. 1787) * November 23 – Spranger Barry, Irish actor (d. 1777) * November 30 – Augusta of Saxe-Gotha, Princess of Wales (d. 1772) * December 15 – Ludwig IX, Landgrave of Hesse-Darmstadt (d. 1742) * tarihi bilinmeyenler ** William Bradford, Amerikalı devrimci ve yazar (ö. 1791) ** Dominic Serres, Fransa doğumlu ressam (ö. 1793) ** Thomas Sheridan, İrlandalı oyuncu (ö. 1788) ** Süleyman Sadeddin Efendi, Türk bilim insanı (ö. 1788). == Ölümler == * 15 Ocak – Tikhon Streshnev, Russian boyar (d. 1649) * March 1 – Richard Ingoldesby, British soldier and colonial governor * April 7 – Jean-Baptiste de la Salle, French educational reformer (d. 1651) * April 15 – Françoise d'Aubigné, second wife of Louis XIV of France (d. 1635) * April 21 – Philippe de la Hire, French mathematician and astronomer (d. 1640) * 29 Mayıs – Alexander Seton, Scottish judge * June 17 – Joseph Addison, English politician and writer (d. 1672) * 5 Temmuz ** Meinhardt Schomberg, Irish general (d. 1641) ** Samuel Schotten, rabbi (d. 1644) * 17 Temmuz – Elinor James, British pamphleteer (d. 1644) * 22 Temmuz – Giovanni Gioseffo dal Sole, İtalyan ressam (d. 1654) * September 7 – John Harris, İngiliz yazar (d.1666) * September 21 – Johann Heinrich Acker, Alman yazar (d 1647) * September 27 – George Smalridge, English Bishop of Bristol (d. 1662) * 27 Ekim – François Baert, Azizlerin biyografilerini yazmıştır (born 1651) * November 8 – Michel Rolle, French mathematician (born 1652) * 2 Aralık – Pasquier Quesnel, French Jansenist theologian (born 1634) * 26 Kasım – John Hudson, İngiliz hümanist (d. 1662) * 31 Aralık – John Flamsteed, İngiliz astronom (d. 1646) * tarihi bilinmeyenler ** Christoph Ludwig Agricola, Alman ressam (d. 1667) ** Robert Clicquot, French organ builder (d. 1645) ** André Raison, Fransız besteci ve orgcu (d. 1650) ** Adam Ludwig Lewenhaupt, İsveçli general (d. 1659) == Kaynakça ==
== Olaylar == * Rus Çarı I. Petro Fransa'yı ziyaret etti. == Doğumlar == * 28 Ocak – III. Mustafa, Osmanlı padişahı (ö. 1774) * 19 Şubat – David Garrick, İngiliz aktör, oyun yazarı, tiyatro yöneticisi ve yapımcısı (ö. 20 Ocak 1779) * 27 Şubat – Johann David Michaelis, Alman protestan teolog ve ahit eleştirmeni (ö. 1791) * 13 Mayıs – Maria Theresia, Habsburg hanedanı imparatoriçesi (d. 1780) * 24 Eylül – Horace Walpole, İngiliz yazar (ö. 1797) * 16 Kasım – Jean le Rond d'Alembert, Fransız matematikçi (d. 1783) * 9 Aralık – Johann Joachim Winckelmann, Alman sanat tarihçisi ve arkeolog (d. 1768) * 20 Aralık – Charles Gravier, Fransız devlet adamı ve diplomat (d. 1785) * 27 Aralık – VI. Pius, Papa (d. 1799) ;Tarihi bilinmeyenler * Leopold August Abel, Alman kemancı ve besteci (ö. 1794) == Ölümler == * 13 Ocak – Maria Sibylla Merian, Tabiat bilimleri üzerine çizdiği resim ve şekillerle tanınan ressam (d. 1647) * 3 Nisan – Jacques Ozanam, Fransız matematikçi (d. 1640)
== Olaylar == * Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya ve Venedik arasında Pasarofça Antlaşması imzalandı. * Pasarofça Antlaşması'ndan sonra Osmanlılar'dan Kırım'ı isteyen Ruslar, Bosna-Hersek ve Sırbistan'ı isteyen Avusturya ile gizli bir antlaşma yaptılar. * Pasarofça Antlaşması'nın imzalanmasıyla zevk ve eğlence (ayrıca Osmanlı döneminde ilk kez sosyal alanda ıslahatlar yapılan) dönem olarak anılan ve 1730 Patrona Halil İsyanına kadar sürecek olan Lale Devri başladı. == Doğumlar == * 7 Ocak – Israel Putnam, Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nda general (ö. 1790) * 29 Ocak – Paul Rabaut, Fransız din adamı (ö. 1794) * 17 Şubat – Matthew Tilghman, Amerikalı devlet adamı (ö. 1790) * 31 Mart – Infanta Mariana Victoria, queen regent of Portugal (ö. 1781) * 4 Nisan – Benjamin Kennicott, English churchman and Hebrew scholar (ö. 1783) * 7 Nisan – Hugh Blair, Scottish preacher and man of letters (ö. 1800) * 20 Nisan – David Brainerd, American missionary (ö. 1747) * 24 Nisan – Nathaniel Hone, İralandalı ressam (ö. 1784) * 26 Nisan – Esek Hopkins, American Revolutionary War admiral (ö. 1802) * 27 Nisan – Thomas Lewis, Irish- born Virginia settler (ö. 1790) * 16 Mayıs – Maria Gaetana Agnesi, Italian mathematician (ö. 1799) * 17 Mayıs – Robert Darcy, English diplomat and politician (ö. 1778) * 23 Mayıs – William Hunter, Scottish anatomist (ö. 1783) * 30 Mayıs – Wills Hill, English politician (ö. 1793) * 5 Haziran – Thomas Chippendale, English furniture maker (ö. 1779) * 17 Haziran – George Howard (asker), British field marshal (ö. 1796) * 5 Temmuz – Francis Seymour-Conway, Viceroy of Ireland (ö. 1794) * 18 Temmuz – Saverio Bettinelli, İtalyan yazar (ö. 1808) * 31 Temmuz – John Canton, English physicist (ö. 1772) * 11 Ağustos – Frederick Haldimand, Swiss-born British colonial governor (ö. 1791) * 18 Eylül – Nikita İvanoviç Panin, Russian statesman (ö. 1783) * 19 Ekim – Victor- François, Fransız mareşal (ö. 1804) * 28 Ekim – Ignacije Szentmartony, Croatian Jesuit missionary and geographer (ö. 1793) * 3 Kasım – John Montagu, İngiliz devlet adamı (ö. 1792) * 23 Kasım – Antoine Darquier de Pellepoix, Fransız gök bilimcidir. 1779 yılında Halka Bulutsusu'nu keşfetmiştir (ö. 1802). * tarihi bilinmeyen – István Hatvani, Hungarian mathematician (ö. 1786) == Ölümler == * 6 Ocak ** Giovanni Vincenzo Gravina, İtalyan yazar ve hukukçu (d. 1664) ** Richard Hoare, İngiliz kuyumcu ve bankacı(d. 1648) * 17 Ocak – Benjamin Church, İngiliz subay (d. 1639) * 1 Şubat – Charles Talbot, İngiliz politikacı (d. 1660) * 18 Şubat – Pierre Antoine Motteux, Fransız doğumlu İngiliz oyun yazarı (d. 1663) * 7 Mayıs – Kraliçe Mary, İngiltere kraliçesi (d. 1658) * 30 Mayıs – Arnold Joost van Keppel, Dutch favorite of William III of England (d. 1670) * 28 Temmuz – Etienne Baluze, Fransız bilim insanı (d. 1630) * 30 Temmuz – William Penn, Amerikan göçmenlerinden (d. 1644) * 22 Kasım – Blackbeard, İngiliz korsan (d. 1680) * 30 Kasım - XII. Karl ya da Demirbaş Şarl, İsveç kralı (d. 1682). * 6 Aralık – Nicholas Rowe, İngiliz şair ve oyun yazarı (d. 1674) * 9 Aralık – Vincenzo Coronelli, İtalyan coğrafyacısı (d. 1650) * 10 Aralık – Stede Bonnet, İngiliz korsan (d. ?)
== Olaylar == == Doğumlar == * 12 Ocak – Antonio de Ulloa, İspanyol general ve Louisiana valisi (ö. 1795) * 15 Ocak – Philip Livingston, Bağımsızlık Bildirgesi'ni imzalayan Amerikalı siyasetçi (ö. 1778) * 20 Ocak ** Jean- Jacques Barthélemy, Fransız yazar (ö. 1795) ** III. Carlos, İspanya kralı (ö. 1788) * 26 Ocak – George Germain, İngiliz asker ve siyasetçi (ö. 1785) * 6 Mart – Pehr Kalm, Fin kâşif ve doğa bilimci (ö. 1779) * 29 Mayıs – Louis-Jean- Marie Daubenton, Fransız doğa bilimci (ö. 1800) * 18 Haziran – Joseph-Marie Vien, Fransız ressam (ö. 1809) * 23 Haziran – Fletcher Norton, İngiliz siyasetçi (ö. 1789) * 3 Ekim – Giovanni Battista Beccaria, İtalyan fizikçi (ö. 1781) * 6 Ekim – George Montague-Dunk, İngiliz devlet adamı (ö. 1771) * 4 Kasım – Wilhelm von Knyphausen (ö. 1800) * 16 Aralık – Louis-Jules Mancini- Mazarini, Fransız diplomat ve yazar (ö. 1798) * 25 Aralık – Johann Jacob Reiske, Alman bilim insanı ve doktor (ö. 1774) * 26 Aralık ** Thomas Gray, İngiliz yazar (ö. 1771) ** Jean François de Saint-Lambert, Fransız şair (ö. 1803) == Ölümler == * 1 Ocak – William Wycherley, İngiliz oyun yazarı (d. 1640) * 14 Nisan – Arthur Herbert, İngiliz amiral (d. 1648) * 26 Nisan – John Somers, İngiliz lordu (d. 1651) * 28 Nisan – Saint Louis de Montfort, Yazar * 2 Haziran – Ogata Korin, Japon ressam (d. 1657) * 5 Haziran – Roger Cotes, İngiliz matematikçi ve felsefeci (d. 1682) * 8 Haziran – Johann Wilhelm (d. 1658) * 9 Haziran – Banda Bahadur, Sih komutan (d. 1670) * 28 Haziran – George FitzRoy, İngiliz general (d. 1665) * 8 Temmuz – Robert South, İngiliz rahip (d. 1634) * 5 Ağustos – Silahdar Damat Ali Paşa, Osmanlı veziri (d. 1667) * 28 Ekim – Stephen Fox, İngiliz siyasetçi (d. 1627) * 2 Kasım – Engelbert Kaempfer, Alman gezgin ve doktor (d. 1651) * 14 Kasım – Gottfried Leibniz, Alman düşünür, bilim insanı ve matematikçi (d. 1646) * 13 Aralık – Charles de La Fosse, Fransız ressam (d. 1640)
== Olaylar == == Doğumlar == * 26 Şubat – Claude Adrien Helvétius, Fransız filozof (ö. 1771) * 22 Eylül – Jean-Étienne Guettard, Fransız doktor ve bilim insanı (ö. 1786) * 30 Eylül – Étienne Bonnot de Condillac, Fransız düşünür (ö. 1780) * tarihi bilinmeyen – Robert-François Damiens, Fransa kralı XV.Louis'nin suikastçısı (ö. 1757) == Ölümler == * 17 Şubat – Antoine Galland, Fransız arkeolog (d. 1646) * 1 Eylül – XIV. Louis, Fransa kralı. Ülkesini 72 yıl yöneten kral öldüğünde modern tarihte görülen en uzun süre yönetimde kalma rekorunu kırmıştır.
== Olaylar == * 1 Şubat - Kalabaliken-i Bender: İsveç Kralı Demirbaş Şarl'ı Osmanlı İmparatorluğu'ndan çıkarmak için düzenlenen askerî operasyon. * 23 Mart - Utrecht Anlaşması İspanya kralı II.Carlos öldükten sonra tahtını bırakacağı bir veliahtının olmaması taht kavgalarına yol açarak İspanya veraset savaşlarının tetikleyicisi olmuştur. Bu savaşta İngiltere'nin yanında normal şartlarda bir araya gelmeyecek Avrupa devletleri ittifak kurmuştur. Amaç Fransa'nın Avrupa'daki yükselişini engellemekti. İspanya Veraset Savaşları bir dünya savaşı olarak da nitelendirilebilir. Savaş sonunda Utrecht anlaşmasıyla Fransa'nın yükselişine son verildi ve hatta Fransa dizginlenmeye başlandı. * 24 Haziran - Edirne Antlaşması: Prut Savaşı (1710-1711) sona erdi. == Doğumlar == * 2 Ocak – Marie Dumesnil, Fransız aktris (ö. 1803) * 15 Mart – Nicolas Louis de Lacaille, Fransız astronom (ö. 1762) * 21 Mart – Francis Lewis, Bağımsız Bildirisi'ne imza koyan Amerikalı siyasetçi (ö. 1803) * 29 Mart – John Ponsonby, İrlandalı siyasetçi (ö. 1789) * 10 Nisan – John Whitehurst, İngiliz bilim insanı ve saat yapımcısı (ö. 1788) * 12 Nisan – Guillaume Thomas François Raynal, Fransız yazar (ö. 1796) * 21 Nisan – Louis, 4th duc de Noailles, Fransız mareşal (ö. 1793) * 3 Mayıs – Alexis Claude Clairault, Fransız matematikçi (ö. 1765) * 6 Mayıs – Charles Batteux, Fransız filozof (ö. 1780) * 25 Mayıs – John Stuart, İngiltere başbakanı (ö. 1792) * 11 Haziran – Edward Capell, İngiliz eleştirmen (ö. 1781) * 22 Haziran – Lord John Philip Sackville, İngiliz kriket oyuncusu (d. 1765) * 22 Temmuz – Jacques- Germain Soufflot, Fransız mimar (d. 1780) * 1 Ağustos – I. Charles (Brunswick Dükü) (ö. 1780) * 23 Eylül – VI. Ferdinand, İspanya kralı (d. 1759) * 5 Ekim – Denis Diderot, Fransız felsefeci ve ansiklopedici (d. 1784) * 7 Ekim – Granville Elliott, İngiliz subay (d. 1759) * 8 Ekim – Yechezkel Landau, Polonyalı haham (d. 1793) * 13 Ekim – Allan Ramsay, İskoç ressam (ö. 1784) * 24 Kasım – Laurence Sterne, İrlandalı yazar (ö. 1768) * 4 Aralık – Gasparo Gozzi, İtalyan eleştirmen ve oyun yazarı (ö. 1786) * 15 Aralık – Welbore Ellis, İngiliz devlet adamı (d. 1802) == Ölümler == * 8 Ocak – Arcangelo Corelli, İtalyan besteci (d. 1653) * 11 Ocak – Pierre Jurieu, Fransız Protestan lider (d. 1637) * 12 Şubat – John Vaughan, Jamaika valisi (d. 1639) * 4 Şubat – Anthony Ashley-Cooper, İngiliz politikacı ve filozof (d. 1671) * 25 Şubat – I. Friedrich, Prusya kralı (d. 1657) * 18 Mart – Juraj Jánošík, Slovak Robin Hood (idam) * 20 Mayıs – Thomas Sprat, İngiliz bakan (d. 1635) * 7 Temmuz – Henry Compton, Piskopos (d. 1632) * 15 Ekim – Johann Michael Feuchtmayer the Elder, Sanatkar (d. 1666) * 20 Ekim – Archibald Pitcairne, İskoç doktor (d. 1652) * 7 Kasım – Elizabeth Barry, İngiliz aktris (d. 1658) * 17 Kasım – Abraham van Riebeeck, Hollanda'nın Doğu Hint Adaları valisi (d. 1653) * 14 Aralık – Thomas Rymer, İngiliz tarihçi (d. 1641) * tarihi bilinmeyen – Thomas Ellwood, İngiliz yazar (d. 1639)
== Olaylar == * 7 Ocak - İngiliz mühendis Henry Mill daktilo makinesinin patentini aldı. == Doğumlar == * Ocak 1 – Kristijonas Donelaitis, Litvan şair (ö. 1780) * Ocak 6 – Percivall Pott, İngiliz cerrah (ö. 1788) * Ocak 26 – Jean-Baptiste Pigalle, Fransız heykeltıraş (ö. 1785) * Şubat 2 – Gottfried August Homilius, Alman besteci (ö. 1785) * Şubat 22 – Louis-Georges de Bréquigny, Fransız tarihçi (ö. 1795) * Şubat 25 ** René Nicolas Charles Augustin de Maupeou, Fransa Başbakanı (ö. 1792) ** Hyde Parker, İngiliz amiral (ö. 1782) * Şubat 26 – James Hervey, İngiliz din adamı ve yazar (ö. 1758) * 8 Mart – Carl Philipp Emmanuel Bach, Alman besteci (ö. 1788) * 27 Mart – Francesco Antonio Zaccaria, İtalyan teolog ve tarihçi (ö. 1795) * 14 Nisan – Adam Gib, İskoç dini lideri (ö. 1788) * 10 Mayıs – Sophie Charlotte Ackermann, Alman sanatçı (ö. 1792) * 6 Haziran – I. José, Portekiz kralı (ö. 1777) * 17 Haziran ** Alexander Gottlieb Baumgarten, Alman filozof (ö. 26 Mayıs 1762) ** César-François Cassini de Thury, Fransız astronom (ö. 1784) * 2 Temmuz – Christoph Willibald Gluck, Alman besteci (ö. 1787) * 16 Temmuz – Marc René, Fransız askeri mühendis ve yazar (ö. 1800) * 1 Ağustos – Richard Wilson, Galli ressam (ö. 1782) * 14 Ağustos – Claude Joseph Vernet, Fransız ressam (ö. 1789) * 10 Eylül – Niccolò Jommelli, İtalyan besteci (ö. 1774) * 19 Eylül – Charles Humphreys, Amerikalı siyasetçi (ö. 1786) * 13 Ekim – Pieter Burmann the Younger, Hollandalı dilbilimci (ö. 1778) * 16 Ekim – Giovanni Arduino, İtalyan jeolog (ö. 1795) * 25 Ekim – James Burnett, İskoç yargıç, dil evrimi bilgini ve filozof (ö. 1799) * 13 Kasım – William Shenstone, İngiliz şair (ö. 1763) * 25 Kasım – Yoriyuki Arima, Japon matematikçi (ö. 1783) * 16 Kasım – George Whitefield, İngiltere doğumlu metodist lider (ö. 1770) * 19 Kasım – John Winthrop, Amerikalı astrolog (ö. 1779) * 21 Kasım – John Bradstreet, Kanada doğumlu asker (ö. 1774) *4 Aralık – Israel Acrelius, İsveçli Lüterci misyoner ve rahip (ö. 1800) == Ölümler == * Ebezâde Abdullah Efendi Osmanlı Devleti şeyhülislam (d. ?) * 5 Ocak - Mamia III Gurieli, Guria Prensi * 2 Şubat – John Sharp, Yorkshire başpiskoposu (b. 1643) * 24 Şubat – Edmund Andros, İngiliz vali (b. 1637) * 15 Mayıs – Roger Elliott, İngiliz general ve Cebelitarık valisi (b. c. 1665) * 18 Mayıs – Ivan Botsis, Rus amiral (doğumu bilinmiyor) * 8 Haziran – Electress Sophia of Hanover, heir to the throne of Great Britain (b. 1630) * 22 Haziran – Matthew Henry, İngiliz bakan (b. 1662) * 1 Ağustos – Kraliçe Anne (b. 1665) * 25 Ağustos – Constantin Brâncoveanu, Eflak Prensi (b. 1654) * 26 Ağustos – Edward Fowler, İngiliz rahip (b. 1632) * Ekim – Raja Sitaram Ray, Babür kralı * 5 Ekim – Kaibara Ekken (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1630) * 10 Ekim – Pierre Le Pesant, Fransız ekonomist (b. 1646) * 5 Kasım – Bernardino Ramazzini, İtalyan doktor (b. 1633) * 10 Aralık – Anthony Günther (b. 1653)
== Olaylar == * Prut Savaşı ve Antlaşması == Doğumlar == * 1 Ocak – Franz Freiherr von der Trenck, Avusturyalı asker (ö. 1749) * 2 Şubat – Wenzel Anton von Kaunitz, Avusturyalı siyasetçi (ö. 1794) * 27 Şubat – Constantine Mavrocordatos, Moldova prensi (ö. 1769) * 22 Nisan – Eleazar Wheelock, Amerikalı eğitimci (ö. 1779). * 26 Nisan – David Hume, İskoç filozof (ö. 1776). * 18 Mayıs – Rudjer Josip Boscovich, Austuryalı fizikçi (ö. 1787) * 22 Temmuz – Georg Wilhelm Richmann, Rus fizikçi (ö. 1753) * 1 Eylül ** William Boyce, İngiliz besteci (ö. 1779) ** IV. William (Orange) (ö. 1751) * 6 Eylül – Henry Muhlenberg, Alman din adamı (ö. 1787) * 25 Eylül – Qianlong, Çin imparatoru (ö. 1799) * 19 Ekim – Mikhail Lomonosov, Rus yazar (ö. 1765) * 20 Ekim – Timothy Ruggles, Amerikalı siyasetçi (ö. 1795) * 25 Aralık – Jean Joseph de Mondonville, Fransız besteci (ö. 1772) == Ölümler == * 6 Ocak – Philipp van Almonde, Hollandalı amiral (d. 1646) * 16 Ocak – Joseph Vaz (d. 1651) * 13 Mart – Nicolas Boileau-Despréaux, Fransız şair ve eleştirmen (d. 1636) * 15 Mart – Eusebio Kino, İtalyan misyoner (d. 1645) * 19 Mart – Thomas Ken, İngiliz piskopos ve ilahi yazarı (d. 1637) * 14 Nisan – Louis, Fransa kralı XIV. Louis'ın oğlu (d. 1661). * 17 Nisan - I. Joseph (Kutsal Roma İmparatoru), Kutsal Roma İmparatoru, Macaristan ve Bohemya Kralı ve Avusturya Arşidükü (d. 1678). * 2 Mayıs – Laurence Hyde, İngiliz devlet adamı (d. 1641) * 7 Haziran – Henry Dodwell, İrlandalı ilahiyatçı (d. 1641) * 6 Temmuz – James Douglas, İskoç siyasetçi (d. 1662) * 25 Ağustos – Edward Villiers, İngiliz siyasetçi (d. 1656) * 14 Ekim – Tewoflos, Etiyopya kralı * 3 Kasım – John Ernest Grabe, Almanya doğumlu ilahiyatçı (d. 1666)
== Olaylar == *16 Haziran - Köprülüzade Numan Paşa, Osmanlı İmparatorluğu sadrazamı oldu. *Prut Savaşı başladı. Kuzeyde yeni bir güç olarak ortaya çıkan Rusya, Osmanlı devleti karşısında mağlup oldu. == Doğumlar == * 3 Ocak – Richard Gridley, Amerikan asker (ö. 1796) * 4 Ocak – Giovanni Battista Pergolesi, İtalyan besteci (ö. 1736) * 1 Şubat – Konrad Ernst Ackermann, Alman aktör (ö. 1771) * 15 Şubat – XV. Louis, Fransa kralı (ö. 1774) * Nisan 15 – William Cullen, İskoç doktor ve kimyager (ö. 1790) * Nisan 17 – Henry Erskine, İngiliz mason (ö. 1767) * Nisan 25 – James Ferguson, İskoç astronom (ö. 1776) * Nisan 26 – Thomas Reid, İskoç düşünür (ö. 1796) * Nisan 30 – Johann Kaspar Basselet von La Rosée, Bavarian general (ö. 1795) * Mayıs 14 – Adolf Frederick, İsveç kralı (ö. 1771) * Mayıs 16 – William Talbot, İngiliz matematikçi (ö. 1782) * 10 Haziran – James Short, İskoç matematikçi (ö. 1768) * 21 Temmuz – Paul Möhring, Alman doktor ve bilim insanı (ö. 1792) * 20 Ağustos – Thomas Simpson, İngiliz matematikçi (ö. 1761) * Eylül 3 – Abraham Trembley, İsveçli doğa bilimci (ö. 1784) * Eylül 30 – John Russell, İngiliz devlet adamı (ö. 1771) * Ekim 12 – Jonathan Trumbull, Amerikalı devlet adamı (ö. 1785) * Ekim 16 – Andreas Hadik, Macar general (ö. 1790) * Ekim 24 – Alban Butler, İngiliz Katolik rahip ve yazar (ö. 1773) * Kasım 8 – Sarah Fielding, İngiliz yazar (ö. 1768) * Kasım 10 – Adam Gottlob Moltke, Danimarkalı devlet adamı (ö. 1792) * Kasım 13 – Charles Simon Favart, Fransız oyun yazarı (ö. 1792) * Kasım 22 – Wilhelm Friedemann Bach, Alman besteci (ö. 1784) * Kasım 27 – Robert Lowth, İngiliz piskopos ve gramerci (ö. 1787) * Aralık 2 – Bertinazzi, İtalyan aktör ve yazar (ö. 1783) == Ölümler == * Abdullah Abdi Himmetzade, Osmanlı Devleti mutasavvıf ve şair (d. 1640) * Ocak 16 – Higashiyama, Japon imparatoru (d. 1675) * Ocak 21 – Johann Georg Gichtel, German mistik düşünür (d. 1638) * Ocak 16 – Esprit Fléchier, Fransız yazar ve Nîmes rahibi (d. 1632) * Ocak 25 – Daniel Greysolon, Sieur du Lhut, Fransız kâşif (d. c. 1639) * Mart 4 – Louis III, Prince of Condé (d. 1668) * Nisan 28 – Thomas Betterton, İngiliz aktör (d. c. 1635) * Mayıs 13 – Heinrich, Duke of Saxe-Römhild (d. 1650) * Haziran 1 – David Mitchell, İngiliz amiral(d. 1642) * Haziran 4 – James Stuart, 1st Earl of Bute * Haziran 7 – Louise de La Vallière, Kral 14. Louis'nin metresi (d. 1644) * Eylül 19 – Ole Rømer, Danimarkalı astronom (d. 1644)
== Olaylar == * 7 Nisan - New York'ta köleler isyan başlattı. == Doğumlar == * 17 Ocak – John Stanley, İngiliz besteci (ö. 1786) * 24 Ocak – Friedrich II, Prusya kralı (ö. 1786) * 28 Şubat – Tokugawa Ieshige, Japon şogun (ö. 1761) * 28 Şubat – Louis-Joseph de Montcalm, Fransız komutan (ö. 1759) * 8 Mart – John Fothergill, İngiliz doktor (ö. 1780) * 22 Mart – Edward Moore, İngiliz yazar (ö. 1757) * 27 Mart – Claude Bourgelat, Fransız veteriner cerrah (ö. 1779) * 13 Mayıs – Johann Hartwig Ernst, Danimarkalı devlet adamı (ö. 1772) * 21 Haziran – Luc Urbain de Bouexic, Fransız amiral (ö. 1790) * 28 Temmuz – Jean- Jacques Rousseau, Fransız yazar, düşünür, filozof, politika ve müzik teorisyeni (ö. 1778) * 5 Ekim – Francesco Guardi, İtalyan sanatçı (ö. 1793) * 12 Ekim – William Shippen, Amerikalı doktor ve siyasetçi (ö. 1801) * 14 Ekim – George Grenville İngiliz politikacı, başbakan (ö. 1770) * 21 Ekim – James Denham Steuart, İngiliz ekonomist(ö. 1780) * 25 Kasım – Charles-Michel de l'Épée, Fransız hayırsever (ö. 1789) * 11 Aralık – Francesco Algarotti, İtalyan filozof (d. 1764) * 12 Aralık – Charles Alexander, Avusturyalı komutan (ö. 1780) * tarihi bilinmeyen – Angélique du Coudray, Ebelik mesleğinin öncüsü Fransız sağlıkçı (ö. 1789) == Ölümler == * Itri * Nâbi, Dîvân Edebiyatı şairi (d. 1642) * 2 Şubat – Martin Lister, İngiliz doğabilimci ve hekim (b. c. 1638) * 25 Mart – Nehemiah Grew, İngiliz tabiat bilimci (d. 1641) * 11 Nisan – Richard Simon, Fransız eleştirmen (d. 1638) * 27 Nisan – John Crowne, İngiliz oyun yazarı(d. 1641) * 30 Nisan – Philipp van Limborch, hollandalı dinbilimci (b. 1633) * 11 Haziran – Louis Joseph de Bourbon, Fransız mareşal (b. 1654) * 1 Temmuz – William King, İngiliz şair (d. 1663) * 26 Temmuz – Thomas Osborne, İngiliz devlet adamı (d. 1631) * 3 Ağustos – Joshua Barnes, İngiliz bilim insanı (d. 1654) * 18 Ağustos – Richard Savage, İngiliz asker (d. 1660) * 29 Ağustos – Gregory King (d. 1648) * 12 Eylül – Jan van der Heyden, Alman ressam (d. 1637) * 14 Eylül – Giovanni Domenico Cassini, İtalyan-Fransız astronom ve mühendis (d. 1625) * 15 Eylül – Sidney Godolphin, İngiliz siyasetçi (b. c.1645) * 15 Kasım ** James Douglas, İskoç devlet adamı (b. 1658) ** Charles Mohun, İngiliz siyasetçi (b. 1675) * tarihi bilinmeyenler – Baltacı Mehmet Paşa, Osmanlı veziri (d. 1662)
== Olaylar == == Doğumlar == * 24 Şubat – Jacques de Vaucanson, Fransız mucit (d. 1782) * 10 Mart – Georg Steller, Alman doğa bilimci (d. 1746) * 14 Nisan – Charles Collé, Fransız oyun yazarı (d. 1783) * 7 Ağustos – Jean-Jacques Lefranc, Fransız şair (d. 1784) * 8 Ağustos – Tokugawa Ietsugu, (d. 1716) * Eylül – John Cleland, İngiliz romancı (d. 1789) * 18 Eylül – Samuel Johnson, İngiliz yazar (ö. 1784) * tarihi bilinmeyen ** Madrup Yusuf Efendi, Osmanlı kadısı ve müderris ** Thomas Alcock, İngiliz rahip (d. 1798) == Ölümler == * 16 Ocak – Emperor Higashiyama of Japan (b. 1675) * 20 Ocak – François de la Chaise, French confessor of Louis XIV of France (b. 1624) * 24 Ocak – George Rooke, English admiral (b. 1650) * February 8 – Giuseppe Torelli, Italian composer (b. 1658) * February 9 – François Louis, Prince of Conti, French general (b. 1664) * 9 Mart – Ralph Montagu, 1st Duke of Montagu, English diplomat * 21 Nisan – Gorgin Khan, Persian Governor of Kandahar (b. 1651) * 29 Haziran – Antoine Thomas, Belgian Jesuit astronomer in China (b. 1644) * 30 Haziran – Edward Lhuyd, Welsh scientist (b. 1660) * July 17 – Robert Bolling, English settler in Virginia (b. 1646) * September 14 – Luis Manuel Fernández de Portocarrero, Spanish cardinal and archbishop of Toledo (b. 1635) * 2 Ekim – Ivan Mazepa, Hetman of Ukraine (b. 1639) * 9 Ekim – Barbara Palmer, 1st Duchess of Cleveland, English mistress of Charles II of England (b. 1640) * December 1 – Abraham a Sancta Clara, Austrian preacher (b. 1644) * December 8 – Thomas Corneille, French dramatist (b. 1625)
== Olaylar == == Doğumlar == * 25 Ocak – Pompeo Batoni, İtalyan ressam (ö. 1787) * 23 Nisan – Friedrich von Hagedorn, Alman şair (ö. 1754) * 16 - – Albrecht von Haller, İsveçli anatomist ve fizyolog (ö. 1777) * 22 - – Frederic Louis Norden, Danimarkalı kaşif (ö. 1742) * 15 Kasım – William Pitt, İngiltere başbakanı (ö. 1778) * 8 Aralık – I. Francis (ö. 1765) * Tarihi bilinmeyenler ** Richard Dawes, İngiliz hümanist (ö. 1766) ** John Hulse, Anglikan rahibi (ö. 1790) ** Kelzang Gyatso, 7. Dalay Lama (ö. 1757) == Ölümler == * 6 Mayıs – François de Laval, Yeni Fransa'nın ilk piskoposu (d. 1623) * 11 Mayıs – Jules Hardouin Mansart, Fransız mimar (d. 1646) * 12 Mayıs – II. Adolf Friedrich (d. 1658) * 30 Haziran – I. Tekle Haymanot (bıçaklanarak) * 6 Eylül – John Morden, İngiliz tüccar ve hayırsever (d. 1623) * 1 Ekim – John Blow, İngiliz besteci (d. 1649) * 2 Ekim – Anne-Jules, 2nd duc de Noailles, Fransız general (d. 1650) * 7 Ekim – Guru Gobind Singh, din adamı (d. 1666) * 10 Ekim – David Gregory, İskoç astronom (d. 1659) * 11 Ekim – Ehrenfried Walter von Tschirnhaus, Alman matematikçi(d. 1651) * 22 Ekim – Hermann Witsius, Hollandalı ilahiyatçı (d. 1636) * 24 Ekim – Seki Kowa, Japon matematikçi (d. 1640) * 17 Kasım – Ludolf Backhuysen, Hollandalı ressam (d. 1631) * 22 Aralık – Hedwig Sophia, İsveçli yazar (d. 1681) * 28 Aralık – Joseph Pitton de Tournefort, Fransız botanist (d. 1656)
== Olaylar == * 1 Mayıs – İngiltere ve İskoçya bir araya gelerek Büyük Britanya Krallığı'nı kurdular. *16 Aralık - Japonya'daki Fuji Dağı'nın kaydedilen son volkan patlaması olan Hōei patlaması başladı. == Doğumlar == === Ocak === * 13 Ocak – John Boyle, İrlandalı yazar (ö. 1762) === Şubat === * 1 Şubat – Frederick, Galler prensi (ö. 1751) * 14 Şubat – Claude Prosper Jolyot de Crébillon, Fransız romancı (ö. 1777) * 25 Şubat – Carlo Goldoni, İtalyan oyun yazarı (ö. 1793) === Mart === * 7 Mart – Stephen Hopkins, ABD'nin kurucularından (ö. 1785) * 14 Mart – Johan Ihre, İsveçli dilbilimci (ö. 1780) * 23 Mart – Henry Somerset (ö. 1745) === Nisan === * 10 Nisan – John Pringle, İskoç doktor (ö. 1782) * 15 Nisan – Leonhard Euler, İsviçreli matematikçi ve fizikçi (ö. 1783) * 22 Nisan – Henry Fielding, İngiliz romancı ve oyun yazarı (ö. 1754) * 25 Nisan – Léopold Clément, Fransız prens (ö. 1723) === Mayıs === * 12 Mayıs – Francisco Salzillo, İspanyol heykeltıraş (ö. 1781) * 23 Mayıs – Carolus Linnaeus, İsveçli botanikçi (ö. 1778) === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === * 14 Ağustos – Johann August Ernesti, Alman teolog ve dilbilimci (ö. 1781) * 24 Ağustos – Selina, Countess of Huntingdon, İngiliz Methodist lider(ö. 1791) * 25 Ağustos – Louis, İspanya kralı (ö. 1724) === Eylül === * 5 Eylül – John Forbes, İngiliz general (ö. 1759) * 7 Eylül – Georges-Louis Leclerc, Fransız bilim insanı (ö. 1788) === Ekim === === Kasım === === Aralık === * Aralık 18 – Charles Wesley, İngiliz Methodist lider (ö. 1788) Doğduğu ay ve gün bilinmeyenler * Moshe Chaim Luzzatto, İtalyan filozof (ö. 1746) * William Hoare, İngiliz ressam (ö. 1792) * Nathan Alcock, İngiliz doktor (ö. 1779) == Ölümler == * 8 Ocak – John Dalrymple, İskoç siyasetçi (d. 1648) * 10 Ocak – Philibert, Fransız yazar (d. 1621) * 20 Ocak – Humphrey Hody, İngiliz ilahiyatçı (d. 1659) * 3 Mart - Alemgir Şah I, altıncı Babür şahı olup, ölümüne kadar ülkeyi yönetmiştir (d. 1618) * 6 Nisan – William van de Velde, Hollandalı ressam(d. 1633) * 29 Nisan – George Farquhar, İrlandalı oyun yazarı (d. 1677) * 9 Mayıs – Dieterich Buxtehude, Alman besteci (d. 1637) * 27 Mayıs – Françoise-Athénaïs, mistress of Fransa kralı XIV. Louis'in eşi (d. 1641) * 23 Haziran – John Mill, İngiliz ilahiyatçı (d. 1645) * 18 Ağustos – William Cavendish, İngiliz asker ve devlet adamı (d. 1640) * 20 Ağustos – Nicolas Gigault, Fransız orgçu ve bestekâr (d. 1627) * 15 Eylül – George Stepney, İngiliz şair ve diplomat (d. 1663) * 24 Eylül – Vincenzo da Filicaja, İtalyan şair (d. 1642) * 22 Ekim – Sir Cloudesley Shovell, İngiliz amiral (d. 1650) * 1 Aralık – Jeremiah Clarke, İngiliz besteci (d. 1674) * 24 Aralık – Noël Coypel, Fransız ressam (d. 1628) * 27 Aralık – Jean Mabillon, Fransız eski yazı uzmanı ve diplomat
== Olaylar == == Doğumlar == === Ocak === * 7 Ocak – Johann Heinrich Zedler, German publisher (d. 1751) * 17 Ocak – Benjamin Franklin, Boston ABD (ö. 1790) * 28 Ocak – John Baskerville, English printer (d. 1775) === Şubat === === Mart === * 6 Mart – Sir George Pocock, İngiliz amiral (d. 1792) === Nisan === * 24 Nisan – Giovanni Battista Martini, İtalyan müzisyen (d. 1784) === Mayıs === * 17 Mayıs – Andreas Felix von Oefele, Alman tarihçi (d. 1780) * 20 Mayıs – Seth Pomeroy, American gunsmith and soldier (d. 1777) === Haziran === * 10 Haziran – John Dollond, English optician (d. 1761) === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 8 Eylül - Antoine de Favray, Fransız ressam (ö. 1798) === Ekim === * 18 Ekim – Baldassare Galuppi, İtalyan besteci (d. 1785) === Kasım === * 8 Kasım – Johann Ulrich von Cramer, German judge and philosopher (d. 1772) === Aralık === * 17 Aralık – Emilie du Chatelet, French mathematician and physicist (d. 1749) === Doğduğu ay ve gün bilinmeyenler === * James Abercrombie, İngiliz general (ö. 1781) * Abdi İstanbullu, Türk divan şairi (ö.1769) == Ölümler == * 21 Ocak – Adrien Baillet, Fransız bilim insanı (d. 1649) * 29 Ocak – Charles Sackville, İngiliz şair (d. 1638) * 27 Şubat – John Evelyn, İngiliz günlük yazarı ve bahçıvan (d. 1620) * 1 Mart – Heino Heinrich Graf von Flemming, Alman mareşal (d. 1632) * 3 Mart – Johann Pachelbel, Alman besteci (d. 1653) * 10 Nisan – Arthur Chichester, İrlandalı asker (d. 1666) * 23 Ağustos – Edward Nott, İngiliz sömürge valisi (d. 1654) * 9 Eylül – Ferdinand de Marsin, Fransız mareşali (d. 1656) * 13 Ekim – I. Iyasus, Etyopya hükümdarı (d. 1682) * 15 Kasım – Tsangyang Gyatso, 6. Dalay Lama (d. 1683) * 9 Aralık – II. Peter, Portekiz kralı (d. 1648) * 28 Aralık – Pierre Bayle, Fransız filozof (d. 1647)
== Olaylar == * İngiltere, Hollanda ve Avusturya Arşidüklüğü bir dostluk anlaşması yaparak Fransız prensi V. Felipe’yi İspanya tahtından indirmeye zorlamak için Fransa’ya karşı İspanya Veraset Savaşı’nı başlattılar. * Tunus bağımsızlığını kazandı, Böylece Tunus Eyaleti kalktı. Adı Tunus Beyliği oldu ve Osmanlı Devleti vasalı oldu. 1869'dan itibaren Tunus Vilayeti kurulmuştur. == Doğumlar == * 14 Ocak – Jean-Baptiste Charles Bouvet de Lozier, Mascarene Adaları Fransız valisi (ö. 1786) * 24 Ocak – Farinelli, Italian castrato (ö. 1782) * 15 Şubat – Charles-André van Loo, Fransız ressam (ö. 1765) * 21 Şubat – Edward Hawke, Britanyalı deniz subayı (ö. 1781) * 22 Şubat – Peter Artedi, İsveçli doğa bilimci (ö. 1735) * 2 Mart – William Murray, 1st Earl of Mansfield, İskoç siyaset adamı (ö. 1793) * 11 Nisan – William Cookworthy, İngiliz kimyager (ö. 1780) * 23 Temmuz – Francis Blomefield, İngiliz topoğraf (ö. 1752) * 30 Ağustos – David Hartley, İngiliz filozof (ö. 1757) * 24 Eylül – Leopold Josef Graf Daun, Avusturya mareşali (ö. 1766) * 28 Eylül – Henry Fox, 1st Baron Holland, İngiliz devlet adamı (ö. 1774) * 23 Ekim – Maximilian Ulysses Browne, Avusturya mareşali (ö. 1757) * 31 Ekim – Papa XIV. Clement (ö. 1774) * 23 Kasım – Thomas Birch, İngiliz tarihçi (ö. 1766) Doğduğu ay ve gün bilinmeyen * Dick Turpin, İngiliz haydut (ö. 1739) == Ölümler == * 16 Ağustos, Jakob Bernoulli, İsveçli matematikçi * 11 Ekim, Guillaume Amontons (d.1663) Fransız fizikçi ve mucit. * 31 Aralık, Bragançalı Catherine, Portekiz prensesi
== Olaylar == === Süregelen olaylar === * Büyük Kuzey Savaşı (1700-1721) * İspanya Veraset Savaşı (1700-1715) == Doğumlar == * 1 Ocak – Soame Jenyns, İngiliz yazar (ö. 1787) * 12 Şubat – Charles Pinot Duclos, Fransız yazar (ö. 1772) * 28 Şubat – Louis Godin, Fransız astronom (ö. 1760) * 10 Nisan – Benjamin Heath, İngiliz mucit ve imalatçı (ö. 1766) * 4 Haziran – Benjamin Huntsman, İngiliz mucit ve sanayici (ö. 1776) * 11 Haziran – Carlos Seixas, Portekizli besteci (ö. 1742) * 17 Haziran – John Kay, İngiliz mucit (ö. 1780) * 22 Haziran – John Taylor, İngiliz hümanist (ö. 1766) * 24 Haziran – Jean- Baptiste de Boyer, Marquis d'Argens, Fransız yazar (ö. 1771) * 15 Temmuz – August Gottlieb Spangenberg, Alman dini lider (ö. 1792) * 31 Temmuz – Gabriel Cramer, İsveçli matematikçi (ö. 1752) * 29 Ekim – John Byng, İngiliz amiral (ö. 1757) * 1 Kasım – Paul Daniel Longolius, Alman ansiklopedist (ö. 1779) * 31 Aralık – Carl Gotthelf Gerlach, Alman orgcu (ö. 1761) == Ölümler == * 2 Şubat - Guillaume de l'Hôpital, Fransız matematikçi (d. 1661). * 23 Şubat – Georg Muffat, Alman besteci (d. 1645) * 24 Şubat – Marc-Antoine Charpentier, Fransız besteci (d. 1643) * 17 Mart – Menno van Coehoorn, Hollandalı askeri mühendis (d. 1641) * 8 Nisan – Hiob Ludolf, Alman doğubilimci (d. 1624) * 8 Nisan – Henry Sydney, İngiliz devlet adamı (d. 1641) * 10 Nisan – William Egon of Fürstenberg, Straßburg Piskoposu (d. 1629) * 12 Nisan – Jacques-Bénigne Bossuet, Fransız piskopos ve yazar (d. 1627) * 15 Nisan – Johann van Waveren Hudde, Alman matematikçi (d. 1628) * 3 Mayıs – Heinrich Ignaz Franz Biber, Avusturyalı besteci (d. 1644) * 13 Mayıs – Louis Bourdaloue, French Jesuit preacher (d. 1632) * 18 Haziran – Tom Brown, Fransız Cizvit vaiz (d. 1662) * 30 Haziran – John Quelch, İngiliz korsan (d. 1666) * 3 Temmuz – Sophia Alekseyevna, regent of Russia (d. 1657) * 7 Temmuz – Pierre-Charles Le Sueur, Fransız tüccar ve kaşif(d. 1657) * 20 Temmuz – Peregrine White, (d. 1620) * 22 Temmuz – I. Selim Giray, Kırım hanı * 14 Ağustos – Roland Laporte, Fransız Protestan lider (d. 1675) * 28 Ekim – John Locke, İngiliz filozof (d. 1632) * 4 Kasım – Andreas Acoluthus, Alman doğubilimci (d. 1654) Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * Rodosizade Abdullah Efendi, Osmanlı Devleti bilgin, hattat, vakanivus (d. tarihi bilinmiyor)
== Olaylar == * 22 Ağustos - III. Ahmed, II. Mustafa'nın yerine tahta çıkarak Osmanlı İmparatorluğu'nun yeni padişahı oldu. * 2 Şubat - Japonya'da meydana gelen depremde 200.000 kişi öldü. == Doğumlar == * 5 Şubat – Gilbert Tennent, İrlandalı dini lider (ö. 1764) * 5 Mart – Vasily Kirillovich Trediakovsky, Rus şair (ö. 1768) * 14 Mayıs – David Brearly, Amerikalı siyasetci (ö. 1785) * 18 Mayıs - Erzurumlu İbrahim Hakkı, Osmanlı Devleti fikir adamı (ö. 22 Haziran 1780) * 17 Haziran – John Wesley, İngiliz kölelik karşıtı eylemci (ö. 1791) * 26 Haziran – Thomas Clap, Amerikalı eğitimci (ö. 1767) * 2 Ağustos – Lorenzo Ricci, İtalyan Cizvit lideri (ö. 1775) * 29 Eylül – François Boucher, Fransız ressam (ö. 1770) * 5 Ekim – Jonathan Edwards, Amerikalı vaiz (ö. 1758) * 28 Ekim – Antoine Deparcieux, Fransız matematikçi (ö. 1768) * 25 Kasım – Jean- François Séguier, Fransız astronom ve bitki bilimci (ö. 1784) * 26 Kasım – Theophilus Cibber, İngiliz oyuncu ve yazar (ö. 1758) * 2 Aralık – Ferdinand Konščak, Hırvat kâşif (ö. 1759) Doğduğu ay ve gün bilinmeyenler * Jack Broughton (ö. 1789) == Ölümler == * 11 Ocak – Johann Georg Graevius, Alman hümanist ve eleştirmen (d. 1632) * 3 Mart – Robert Hooke, İngiliz bilim insanı (d. 1635) * 31 Mart – Johann Christoph Bach, Alman besteci (d. 1642) * 20 Nisan – Lancelot Addison, İngiliz din adamı (d. 1632) * 16 Mayıs – Charles Perrault, Fransız yazar (d. 1628) * 26 Mayıs – Samuel Pepys, İngiliz tarihçi (d. 1633) * 14 Haziran – Jean Herauld Gourville, Fransız maceracı (d. 1625) * 17 Temmuz – I. Roemer Vlacq, Hollandalı deniz kaptanı (d. 1637) * 22 Eylül – Vincenzo Viviani, İtalyan matematikçi (d. 1622) * 25 Eylül – Archibald Campbell, İskoç siyasetçi(d. 1658) * 29 Eylül – Charles de Saint-Évremond, Fransız asker (d. 1610) * 28 Ekim – John Wallis, İngiliz matematikçi (d. 1616) * 19 Kasım – The Man in the Iron Mask * 30 Kasım – Nicolas de Grigny, Fransız orgcu ve besteci (d. 1672) * 29 Aralık – II. Mustafa, 22. Osmanlı padişahı (d. 1664) Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * Phetracha, Ayutthaya kralı (d. 1632)
== Olaylar == * 2 Ocak - Güney Pasifik Okyanusu'ndan tam bir güneş tutulması görülebildi. * 14 Nisan - Changbaishan yanardağının (Paektu Dağı olarak da bilinir) volkanik patlaması gerçekleşti. * 5 Mayıs - Küresel küme Messier 5 (M5, NGC 5904), Gottfried Kirch ve eşi Maria Margarethe tarafından keşfedildi. * 16 Mayıs - İsveç'in Uppsala şehrinin büyük bir kısmı yangında yok oldu. * 19 Mayıs - Norveç'in Bryggen şehrinin %90'ından fazlası Büyük Yangında yok oldu ve kül oldu. * 24 Temmuz - Kuzey Pasifik Okyanusu ve Orta Amerika'yı geçen bir yolda tam bir güneş tutulması görülebildi. * 11 Ağustos - Częstochowa, Polonya, Büyük Kuzey Savaşı sırasında İsveç ordusu tarafından ele geçirildi. * 19 Eylül - Jüpiter Neptün'ü örttü. * 1 Ekim - Wrocław Üniversitesi'nin kuruluş belgesi, Avusturya Hanedanı, Macaristan ve Bohemya Kralı Kutsal Roma İmparatoru I. Leopold tarafından imzalandı. * 27 Ekim - İngiliz birlikleri İspanyol Floridası'ndaki St. Augustine'i yağmaladı. === Süregelen olaylar === * Büyük Kuzey Savaşı (1700 – 1721). * İspanya Veraset Savaşı (1700-1715) == Doğumlar == * 14 Ocak – Nakamikado, Japon imparatoru (ö. 1737) * 10 Şubat – Carlo Marchionni, İtalyan mimar (ö. 1786) * 4 Mart – Jack Sheppard, İngiliz haydut (ö. 1724) * 8 Mart - Anne Bonny, İrlandalı kadın korsan (ö. 1782) * 27 Mart – Johann Ernst Eberlin, Alman besteci (ö. 1762) * 2 Mayıs – Friedrich Christoph Oetinger, Alman teolog (ö. 1782) * 26 Haziran – Philip Doddridge, İngiliz dini lider (ö. 1751) * 31 Temmuz – Jean Denis Attiret, Fransız Cizvit misyoner ve ressam (ö. 1768) * 7 Ağustos - Muhammed Şah, Hindistan Babür imparatoru (ö. 1748) * 15 Ağustos – Francesco Zuccarelli, İtalyan Rokoko ressamı (ö. 1788) * 5 Kasım – Grégoire Orlyk, Ukrayna doğumlu Fransız generali (ö. 1759) == Ölümler == * 27 Şubat - Müneccimbaşı Ahmed Dede, Osmanlı astronomu ve tarihçi * 8 Mart ** Jan de Baen, Alman ressam (d. 1633) ** III. William, İngiltere kralı (d. 1650) * 23 Nisan – Margaret Fell, (d. 1614) * 27 Nisan – Jean Bart, Fransız amirali (d. 1651) * 27 Mayıs – Dominique Bouhours, Fransız eleştirmen (d. 1628) * 28 Eylül – Robert Spencer, İngiliz devlet adamı (d. 1640) * 4 Kasım – John Benbow, İngiliz amirali (d. 1653)
== Olaylar == * Prusya Krallığı kuruldu. == Süregelen olaylar == * Büyük Kuzey Savaşı (1700 – 1721). * İspanya Veraset Savaşı (1701–1714). == Doğumlar == * 18 Ekim – Charles le Beau, Fransız tarihçi (ö. 1778) * 27 Kasım – Anders Celsius, İsveçli fizikçi, gök bilimci ve matematikçi (ö. 1744) == Ölümler == * 23 Mayıs – William Kidd, İskoç korsan (d. 1645) * 16 Eylül – II. James, İngiltere ve İskoçya kralı (d. 1633) * 5 Kasım – Charles Gerard, Fransa doğumlu İngiliz siyasetçi (d.1659)
== Olaylar == * 26 Ocak – Kuzey Amerika'nın batı sahillerinde 9 şiddetinde deprem (Kaskadya depremi) meydana geldi. Bu deprem dünya tarihinin kayıtlara geçmiş en büyük depremidir. * 27 Şubat – Yeni Britanya Adası keşfedildi. * 14 Temmuz – İstanbul Antlaşması imzalandı. == Doğumlar == * 29 Ocak – Konstancja Czartoryska, Polonya asilzadesi (ö. 1759) * 2 Şubat – Johann Christoph Gottsched, Alman yazar (ö. 1766) * 9 Şubat – Daniel Bernoulli, Hollanda doğumlu matematikçi (ö. 1782) * 13 Mart – Michel Blavet, Fransız flütçü (ö. 1768) * 7 Mayıs – Gerard van Swieten, Hollanda doğumlu doktor (ö. 1772) * 12 Mayıs – Luigi Vanvitelli, İtalyan mimar (ö. 1773) * 19 Mayıs – José de Escandón, İspanya sömürge valisi (ö. 1770) * 26 Mayıs – Nicolaus Ludwig Zinzendorf, Alman reformist (ö. 1760) * 13 Ağustos – Heinrich, count von Brühl, Alman devlet adamı (ö. 1763) * 17 Ağustos – Clemens August (ö. 1761) * 11 Eylül – James Thomson, İskoç şair (ö. 1748) * 30 Eylül – Stanislaw Konarski, Polonyalı yazar (ö. 1773) * 10 Ekim – Lambert-Sigisbert Adam, Fransız heykeltıraş (ö. 1759) * 19 Kasım – Jean-Antoine Nollet, Fransız başrahip ve fizikçi (ö. 1770) * 28 Kasım – Nathaniel Bliss, İngiliz astronom (ö. 1764) * 25 Aralık – II. Leopold, Prusyalı general ve Anhalt-Dessau prensi (ö. 1751) Doğduğu ay ve gün bilinmeyenler * Francesca Cuzzoni, İtalyan opera sanatçısı (ö. 1770) * Charles Frederick (ö. 1739) * Franciszek Salezy Potocki, Leh yazar (ö. 1772) * Ivan Ranger, Avusturyalı ressam (ö. 1753) == Ölümler == * 7 Ocak – Raffaello Fabretti, İtalyan antikacı (d. 1618) * 21 Ocak – Henry Somerset (d. 1629) * 22 Ocak – Jacob Balthasar Schutz, Besteci (d. 1660) * 12 Şubat – Aleksei Shein, Rus komutan ve devlet adamı(d. 1662) * 12 Mayıs – John Dryden, İngiliz şair (d. 1631) * 15 Mayıs – John Hale, American witch hunter (d. 1636) * 23 Mayıs – Jens Juel, Danimarkalı diplomat (d. 1631) * 29 Temmuz – William, Gloucester Dükü (d. 1689) * 15 Eylül – André Le Nôtre, Fransız peysaj mimarı (d. 1613) * 27 Eylül – Papa XII. Innocent (d. 1615) * 16 Ekim – Patriarch Adrian, Rus Ortodoks Kilisesi lideri (d. 1627) * 1 Kasım – II. Carlos, İspanya'nın Habsburg Hanedanı'ndan gelen son kralı (d. 1661). * 25 Kasım – Stephanus Van Cortlandt, New York'un ilk yerli belediye başkanı (d. 1643) Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * John Lowther, İngiliz politikacı (d. 1655) * Louis Jolliet, Kanadalı kâşif (d. 1645) * Caius Gabriel Cibber, Danimarkalı heykeltıraş (d. 1630) * Thomas Creech, English translator (d. 1659) * Kamalakara, Hint astronom ve matematikçi (d. 1616) * Henry Killigrew, İngiliz romancı (d. 1613) * Louis Guittar, Fransız korsan
== Olaylar == * 26 Ocak - Osmanlı Devleti ve Avusturya arasında Karlofça Antlaşması imzalandı. Böylece Osmanlı Devleti'nde Duraklama Dönemi Sona ermiş, Gerileme Dönemi başlamıştır. * William Dampier kuzey-batı Avustralya'yı keşfetmiştir. == Doğumlar == * 2 Ocak - III. Osman, Osmanlı padişahı (ö.1757) * Mühürdar Abdi Efendi, Osmanlı Devleti devlet adamı ve şair (ö. 1764) *Joseph van Aken, Flaman ressam (ö. 1749) == Ölümler ==
== Olaylar == * Thomas Savery'nin yaptığı ilk buhar makinesi, su altında kalan madenlerdeki suyu dışarı pompalamada kullanıldı. * Paramour Pink isimli gemi sadece bilimsel gözlem amaçlı bir okyanus yolculuğu için İngiliz astronom Edmond Halley (1656-1742) yönetiminde denize açıldı. == Doğumlar == * Naili Abdullah Paşa, Osmanlı Devleti Sadrazam ve şair (ö.1758) == Ölümler == * Kinoshita Jun’an (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1621) * Hafız Osman, Türk hattat (d. 1642)
== Olaylar == * 11 Eylül - Zenta Savaşı: Osmanlılar, Avusturya ordusunun komutanı Prens Eugen karşısında yenilgiye uğradılar. Savaş, Karlofça Antlaşması'nın imzalanmasında (1699)'da önemli yer tuttu. == Doğumlar == * 10 Kasım - William Hogarth, İngiliz ressam (ö. 26 Ekim 1764) == Ölümler ==
== Olaylar == == Doğumlar == * 5 Mart - Giovanni Battista Tiepolo, İtalyan ressam (d. 1770) * 2 Ağustos - I. Mahmut, Osmanlı padişahı (ö.1754) == Ölümler == * 17 Haziran - III. Jan Sobieski, Polonya kralı (d. 1629) Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * Nefeszade Abdurrahman Efendi, Osmanlı Devleti şair ve alim (d. ?)
== Olaylar == * 24 Ocak - Milano Kraliyet Sarayı yangın nedeniyle kül oldu. * 6 Şubat - II. Mustafa (1664-1703), amcası II. Ahmed'in yerine tahta çıktı ve 22. Osmanlı sultanı oldu. * 7 -16 Mart - İngiliz Avam Kamarası başkanı John Trevor, 1000 sterlin rüşvet almaktan suçlu bulundu ve komite kararıyla Meclisten ihraç edildi. * 14 Mart - Paul Foley, Avam Kamarasının yeni başkanı seçildi. * 29 Mayıs - Sürmeli Ali Paşa, II. Mustafa tarafından idam ettirildi * 15 Temmuz - Ruslar tarafından Azak'taki Osmanlı kalesi kuşatılmaya başlandı ancak başarısız oldu ve 2 Ekim'den sonra durduruldu. * 17 Temmuz - Bank of Scotland kuruldu. * 11 Ekim - İngiltere Kralı III. William, Avam Kamarası eski başkanı John Trevor ve diğer Tory milletvekillerinin karıştığı skandalın ardından Parlamentoyu feshetti. * 31 Aralık - III. William, İngiltere'de pencere vergisi uygulamaya başladı. sf.416 Bu vergi sebebiyle bazı evlerin pencereleri tuğla ile örülmüştür. === Tarihleri Bilinmiyor === * İngiltere'de küfür etmenin cezası 2 sterlin olarak uygulanmaya başlandı. * Uzun yıllar süren inşaatı ardından Potala Sarayı tamamlandı. * Brezilya'da altın keşfedildi. * Johanne Nielsdatter idam edildi. Norveç'te büyücülük için uygulanmış son infazdır. == Doğumlar == * 2 Mayıs - Giovanni Niccolò Servandoni, Fransız mimar ve ressam. * 3 Mayıs - Henri Pitot, Fransız mühendis. == Ölümler == * 6 Şubat - II. Ahmet, Osmanlı padişahı (d. 1643) * 22 Haziran - II. Süleyman - Osmanlı Padişahı (d.1642) * 8 Temmuz - Christiaan Huygens (d. 1629), Hollandalı gök bilimci, matematikçi ve fizikçi. * 21 Kasım - Henry Purcell, İngiliz besteci (d. 1659) küçükresim|Christiaan Huygens == Kaynakça ==
== Olaylar == == Doğumlar == * Kral Yeongjo == Ölümler == * Bashō, Japon şair (d. 1644)
== Olaylar == == Doğumlar == * George Washington'un babası Augustine Washington doğmuştur. (ö.1743) == Ölümler == * IV. Mehmed (d.1642)
== Olaylar == * İskoçya’da Glencoe Katliamı yapıldı. == Doğumlar == * 29 Aralık - Franz Georg Hermann, Alman ressam (ö. 1768) == Ölümler == * Abdurrahman Abdi Paşa, Osmanlı Devleti devlet adamı tarihçi ve şair (d. ?)
== Olaylar == * 10 Ekim - Belgrat'ın ikinci defa fethi == Doğumlar == * Christian Goldbach - Rus matematikçi == Ölümler ==
== Olaylar == * 22 Haziran - Osmanlı padişahı II. Süleyman tahttan indirildi, yerine II. Ahmet padişah oldu. * 19 Ağustos - Salankamen Muharebesi meydana geldi. == Doğumlar == == Ölümler == * 19 Ağustos - Köprülü Fâzıl Mustafa Paşa * 30 Aralık - Robert Boyle, İrlandalı doğa filozofu, kimyager, fizikçi ve kâşif (d. 1627). Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * Kumazawa Banzan (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1619)
== Olaylar == * Osmanlı İmparatorluğu'nda Köprülü Fazıl Mustafa Paşa'nın sadrazamlığa atanması. == Doğumlar == * 18 Ocak-Montesquieu, Montesquieu, bir Fransız politik düşünürdür. == Ölümler ==
== Olaylar == * İngiliz devrimi. * Zigetvar ve Kanije, Osmanlı Egemenliğinden çıktı == Doğumlar == * 21 Mayıs - Alexander Pope, İngiliz şair (ö. 1744) * 22 Ekim - Nadir Şah, 1736-1747 yılları arasında İran şahı ve Afşar Hanedanı'nın kurucusu (ö. 1747) == Ölümler ==
== Olaylar == * 4 Nisan - İngiltere Kralı II. James, Katolik ve Protestanlara ilişkin cezaları askıya alan "Kraliyet Hoşgörü Bildirgesi"ni yayınladı. * 23 Nisan - Ignatius George II, Süryani Ortodoks Kilisesi Antakya patriği oldu. * 6 Mayıs - Higashiyama Japon İmparatoru oldu * 11 Temmuz - Sir Isaac Newton yer çekimi kanununu açıkladı. * 12 Ağustos - İkinci Mohaç Savaşı * 8 Kasım - IV. Mehmed'in tahttan indirilmesi üzerine II. Süleyman 20. Osmanlı Padişahı oldu. * 1227'den beri hüküm süren Çağatay Hanlığı kalıcı olarak yıkıldı. sol|küçükresim|232x232pik|Mohaç savaşı, 12 Ağustos 1687 == Doğumlar == * 27 Ocak - Balthasar Neumann, Alman mimar (ö.1753) * 24 Kasım - Johann Albrecht Bengel, Alman bilim insanı (ö.1752) == Ölümler == * 28 Nisan - Charles Cotton, İngiliz şair ve yazar * 14 Ekim - Sarı Süleyman Paşa, Osmanlı Sadrazamı * 28 Mart - Constantijn Huygens, Hollandalı şair ve besteci * 13 Ekim - Geminiano Montanari, İtalyan gök bilimci * 16 Aralık - William Petty, İngiliz iktisatçı == Kaynakça ==
== Olaylar == * Budin Kuşatması (1686) == Doğumlar == * 24 Mayıs - Daniel Gabriel Fahrenheit, Alman fizikçi (ö. 1736). == Ölümler == * 11 Mayıs - Otto von Guericke, Alman bilim insanı, bulucu ve politikacı (d. 1602)
== Olaylar == * 6 Şubat – İngiltere kralı II. Charles öldü ve yasal oğlu bulunmadığından katolik olan küçük kardeşi II. James (1633-1701) tahta çıktı * 18 Ekim – XIV. Louis büyükbabasının Protestanlara bağışladığı Nantes Bildirisi’ni iptal etti * İshakpaşa Sarayı yapılmaya başladı. == Doğumlar == * 23 Şubat - Georg Friedrich Händel, Alman besteci (ö. 1759) * 21 Mart - Johann Sebastian Bach, Alman besteci (ö. 1750) == Ölümler ==
== Olaylar == * 1683-1699/1700 - Kutsal İttifak Savaşları devam etmekte :* Haziran-Eylül - Venedikliler, Kutsal İttifak'a katıldı. Vişegrad, Mora, Ayamavri ve Dalmaçya'da birçok kale Venediklilerin eline geçti. :* Bilinmiyor - Osmanlıların Sing Zaferi :* 15 Temmuz-2 Kasım - Habsburgluların Budin'i kuşatması == Doğumlar == * 15 Nisan - I. Katerina, Rus Çariçesi * 31 Mayıs - Georg Engelhard Schröder, İsveçli ressam (ö. 1750) == Ölümler == * Bilinmiyor - Kara Mehmet Paşa, Budin'i savunurken
== Olaylar == * 1683-1699/1700 - Kutsal İttifak Savaşları (namıdiğer Felaket Seneleri) başladı. :* 14 Temmuz-12 Eylül - II. Viyana Kuşatması başarısızlıkla sonuçlandı. :* 12 Eylül - Kahlenberg Muharebesi'nde Osmanlı ordusu yenilgiye uğradı. :* 7 Ekim - Ciğerdelen Muharebesi. :* Osmanlı İmparatorluğu en geniş sınırlarına bu dönemde ulaştı. == Doğumlar == * 1 Mart - Tsangyang Gyatso, 6. Dalay Lama (ö. 1706) * 10 Kasım - II. George, tam adı George Augustus, Cambridge Markisi ve Dükü, Büyük Britanya kralı ve Hannover elektörü (ö. 1760). == Ölümler == * 4 Ağustos - Turhan Hatice Sultan (d. 1627) * 25 Aralık - Merzifonlu Kara Mustafa Paşa
== Olaylar == == Doğumlar == * 14 Mart - Georg Philipp Telemann, Alman besteci (ö. 1767) * 12 Ağustos - Vitus Bering * ? - Nedim == Ölümler == * 25 Mayıs - Pedro Calderón de la Barca, İspanyol şair, oyun yazarı, asker, din adamı (d. 1600).
== Olaylar == * 21 Ağustos - Pueblo Kızılderilileri İspanyollarca işgal edilmiş Santa Fe'yi (New Mexico) ele geçirdiler. * İsveç'in Huskvarna şehrinde kraliyetin ilk silah fabrikası açıldı. == Doğumlar == * Paşmakçızade Abdullah Efendi Osmanlı Devleti şeyhülislam (ö.1732) == Ölümler == * 28 Kasım - Gian Lorenzo Bernini (d. 7 Aralık 1598, Napoli), 17. yüzyıl Romasında ünlü, barok tarzında çalışan bir müzisyen. * 20 Mayıs - Yun Hyu (d. 14 Ekim 1617), Koreli siyasetçi.
== Olaylar == * 24 Ocak - İngiltere Kralı II. Charles parlamentoyu feshetti. == Doğumlar == == Ölümler ==
== Olaylar == == Doğumlar == * 4 Mart - Antonio Vivaldi, İtalyan besteci (ö. 1741) * 3 Mayıs - Amaro Rodríguez Felipe, İspanyol korsan (ö. 1747). * 26 Temmuz - I. Joseph (Kutsal Roma İmparatoru), Kutsal Roma İmparatoru, Macaristan ve Bohemya Kralı ve Avusturya Arşidükü (ö. 1711). * Petro Lassi * Nûreddin Cerrâhî == Ölümler ==
== Olaylar == * Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'nın yakınından geçti. (önceki: 1607 ; sonraki : 1758) == Doğumlar == * 17 Haziran - XII. Karl ya da Demirbaş Şarl, İsveç kralı (ö. 1718). == Ölümler == * 7 Mayıs - III. Fyodor, 1676-1682 arasında Rus çarı (d. 1661). * 21 veya 23 Kasım - Claude Lorrain, Barok dönemi Fransız ressam (d. 1600). Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * Evliyâ Çelebi (d. 1611) * Gu Yanwu, Neokonfüçyüsçü filozof. * Yamazaki Ansai (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1618) * Lobsang Gyatso, 5. Dalay Lama (d. 1617)
== Olaylar == == Doğumlar == === Mart === * 27 Mart - Francis II Rákóczi, Macar bağımsızlık hareketinin önderi (ö. 1735) === Ağustos === * 26 Ağustos - Robert Walpole, İngiliz politikacı, ilk İngiltere başbakanı. == Ölümler == * 3 Kasım - Köprülü Fazıl Ahmed Paşa * ? - Abdurrahman Hibri Efendi Osmanlı Devleti şair, tarihçi ilim adamı (d. 1603)
== Olaylar == * 21 Ocak - Amerika'daki ilk tıbbi yayın (çiçek hastalığı üzerine bir broşür) Boston'da yayınlandı. * 6 Nisan - Kutsal Roma İmparatoru I. Leopold, Innsbruck Üniversitesi'ni ziyaret etti. * 1-2 Temmuz - Danimarka- Norveç ve İsveç İmparatorluğu arasında, Skåne Savaşı sırasında Køge Körfezi Savaşı gerçekleşti. * 14 Ağustos - Hollanda Cumhuriyeti'nin lideri III. William, altı gün sonra İspanya'nın Hollanda (günümüz Belçika'sı) şehri Charleroi kuşatmasını sona erdirmek zorunda kaldı.Olaf van Nimwegen, The Dutch Army and the Military Revolutions, 1588-1688 (Boydell Press, 2010) p. 504 * 10 Eylül - Henry Purcell, İngiltere Kralı II. Charles'ın sarayına müzisyen olarak atandı. * 17 Eylül - Danimarka birlikleri İsveç'in Rügen adasını işgal edip ele geçirdi ve yerel nüfusu kovdu. * 4 Kasım - Gelecekte İngiltere'nin II. Mary,'si olarak anılacak Mary Londra'da III. William ile evlendi. * 16 Kasım - Fransız birlikleri Freiburg'u işgal etti. == Doğumlar == * 3 Şubat – Jan Santini Aichel, Çek mimar (ö. 1723) * 4 Şubat - Johann Ludwig Bach, Alman besteci (ö. 1731) * 17 Eylül - Stephen Hales, İngiliz fizyolog, kimyager ve mucit (ö. 1761) * 20 Ekim - Stanisław Leszczyński, Polonya Kralı (ö. 1766) == Ölümler == * 18 Ocak - Jan van Riebeeck, Cape Town'un Hollandalı kurucusu (d. 1619) * 21 Şubat - Baruch Spinoza, Hollandalı filozof (d. 1632) * 28 Mart - Wenceslas Hollar, Çek doğumlu aktör (d. 1607) * 4 Mayıs - Isaac Barrow, İngiliz matematikçi (d. 1630) == Kaynakça ==
== Olaylar == == Doğumlar == * ? - Humbaracı Ahmet Paşa Osmanlı Devleti ordusunun ıslahı için çalışmalar yapan Fransız asker. (ö.1747) == Ölümler == * 15 Aralık - Johannes Vermeer (ya da Jan Vermeer), Hollandalı bir ressam (d. 31 Ekim 1632) * ? - İstanbullu Abdi, Osmanlı Devleti divan şairi (d. ?)
== Olaylar == * III. John Sobieski (1629-1696) Lehistan kralı seçildi. == Doğumlar == * 2 Ağustos - Philippe d'Orléans, Fransa kralı XV. Louis'nin naibidir (ö. 1723). * 8 Kasım - John Milton, İngiliz şair == Ölümler == * ? - Zeyrekzade Abdurrahman Efendi, Osmanlı Devleti nakibüleşraf, hattat (d. ? )
== Olaylar == == Doğumlar == * 26 Ekim - Dimitri Kantemiroğlu, Osmanlı besteci ve müzikolog (ö. 1723). * 30 Aralık - Osmanlı padişahı III. Ahmet (ö. 1736). == Ölümler == * 17 Şubat - Jean-Baptiste Poquelin (Moliere), Fransız komedi yazarı ve oyuncu.
Zazaca, Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri grubunda bulunan Kuzeybatı İran koluna bağlı bir dildir.Lutwig Paul, "Zazaki", Gernot Windfuhr, Iranian Languages, Routledge, 2012, ISBN 978-0-7007-1131-4, Chapter Nine. Zazalar tarafından Türkiye'nin doğusunda, Tunceli, Elâzığ, Çermik, Bingöl, Siverek, Erzincan ve Muş'un Varto ilçesinden oluşan üçgende ve Bitlis'in batısında Mutki ilçesi civarındaki köylerde yoğunlukla konuşulur.Ercan Çağlayan, Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016, s.49-50 Zazacaya gramer, genetik, dilbilimsel ve söz varlığı açısından en yakın diller Hazar Denizi kıyılarında konuşulan Talişçe, Tatça, Gilekçe, Simnanca, Sengserce ve Mazenderanca'dır.Keskin, Mesut . "Zaza Dili". Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi 1 / 1 (Şubat 2015): 93-114.Vardanian, A. (2016). Grammatical gender in New Azari dialects of Šāhrūd. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 79(3), 503-511.A Morpho-phonological Analysis of Vowel Changes in Takestani-Tati Verb Conjugations: Assimilation, Deletion, and Vowel HarmonyKoohkan, S. (2019). The typology of modality in modern West Iranian languages (Doctoral dissertation, University of Antwerp)Borjian, H. (2021). Essays on Three Iranian Language Groups: Taleqani, Biabanaki, Komisenian (Vol. 99). ISD LLC. == Adlandırma == Zazaların dillerini ve kendilerini tanımlamaları bölgeden bölgeye farklılıklar gösterir. Zazaların tanımlama şekli ulusal olmayıp, etnik ya da dini niteliktedir. Zazaca için kullanılan başlıca isimlendirmeler şunlardır: * Dımılki veya DımıliZazacada Güney Zazacaya Dimili denir, Türkçede DimiliceTerry Lynn Todd, A grammar of Dimili (know as Zaza). 1985: Aksaray,Siverek,Çermik,Çüngüş,Gerger ve Mutki'de yaşayan Zazalar'ın dillerine verdikleri bir isimdir. Bu yörelerde yaşayan Zazalar çoğunlukla kendilerini de Dımıli olarak isimlendirmektedirler.Fahri Pamukçu, Gramerê Zazakî, Vejîyaîşê Tîjî, Îstanbul 2011, s. 31 Bu ismin kökeninin tarihsel olarak Dunbuli aşireti ismiyle bağlantılı olduğu görüşleri de belirtilmiştir.Murat Alanoğlu-Muhammet Yücel, “Dımli-Zaza adı ve Tarihsel Gelişimi”, 1.Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (13-14 Mayıs 2011), Bingöl üniversitesi Yayınları, Ankara 2011, r. 323 Siirt ili Baykan ilçesine bağlı köylerde yaşayan Zazaların kendilerine ve dillerine halen "Dımbıli" dediği tespit edilmiştir.Ramazan Eroğlu, Folklorê Dewanê Madira, Xelika û Çirê ê Siirt Baykan (Siirt Baykan Meşelik, Ardıçdalı ve Çukurca Köylerinin Folklor Çalışması), Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü, Zaza Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi , Bingöl 2019, s.9 ("Hetê name guretişê Zazayan ra miletê ina mintiqa xu ra “Dimbilî” vanî.") ve ayrıca s.14-15, 20, 59, s.87 ("Dewanê ina mintiqa di ziwanê şarî “Dimbilî” ya.") F. C. Andreas, Karl Hadank ve Vladimir Minorski gibi bazı dil bilimci ve araştırmacılar, Dımıli sözcüğünün, "Deylem" ile bağlantılı olduğunu kabul etmişleridir.Bruinessen. Agha, Shaikh, and State, s. 48 * Zazaki: Tarihsel olarak Elâzığ (Palu, Maden), Bingöl'ün bir kısmı ve Koçgiri yöresinde yaşayan Zazaların dillerine verdikleri isimdir. Günümüzde bu isim diğer yörelerde de gittikçe daha çok yaygınlaşmaktadır. Bu ismin tarihsel olarak Zaza adındaki aşiret ismiyle bağlantılı olduğu çeşitli yazarlarca belirtilmiştir.Ercan Çağlayan, "Emik ve Etik Yaklaşımlar", Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik, İstanbul Bilgi Üniversitesi yayınları, 2017, pp.25-47"Zülfü Selcan, Die Entwicklung der Zaza-Sprache, Ware Dergisi, Sayı: 12, Baiersbronn, 1998, s. 152-153" Osmanlı döneminde yazılmış kaynaklarda bir toplum ismi olarak ilk defa Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesinde diğer Kürt aşiretleri ile birlikte "Ekrad-ı Zaza" olarak geçer ve dilleri de "Zaza lisanı" veya "lisân-ı Ekrâd-ı Zaza" şeklinde geçer.Ercan Çağlayan, Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016, s.27-35 ve s.68: "Osmanlı döneminde Zaza tabiri ile ilgili ilk kayıtlara Evliya Çelebi'nin Seyahatname adlı eserinde rastlanmaktadır." Bazı yazarlar tarafından kelime benzerliğinden yola çıkılarak, Zaza isminin Sasa ya da Sasan kelimelerinden türediği de iddia edilmiştir.Karabulut S.,(2013). Zazalar Tarihi Kültürel ve Sosyal Yapı, İzmit: Altınkalem Yayınları, 29,30Werner E. (2017) Rivers and Mountains A Historical, Applied Anthropological and Linguistical Study of the Zaza People of Turkey including an Introduction to Applied Cultural Anthropology * Kırdki veya Kırdi: Diyarbakır (Hani, Dicle, Lice, Eğil), Bingöl ve Elâzığ (Palu, Arıcak) gibi il ve ilçelerde bazı Zazaların dillerine verdikleri isimdir. Bu anılan yörelerde yaşayan Zazalar kendilerine Kırd, yaşadıkları yöreye de Kırdane derler."Malmisanıj, Kırd, Kırmanc, Dımıli veya Zaza Kürtleri, Deng Yayınları, İstanbul 1996 ""Bilal Zilan, "Tarîxê Xonamekerdişê Kirdan", II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (4-6 Mayıs 2012), Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2012, s.367 vd."Mehmed S. Kaya, The Zaza Kurds of Turkey: A Middle Eastern Minority in a Globalised Society, Tauris Academic Studies, London 2011, s. 4Peter I. Lerch, “Qewxê Nêrib û Hêni”, Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg 1857, r. 78Ziya Gökalp, Kürt Aşiretleri Üzerine Sosoyolojik Tetkikler, Sosyal Yayınlar, İstanbul 1992, r. 27Kemal Badıllı, Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri (Kürmançça Lehçesi), 1965, Ankara, s. 6 İlk Zazaca mevlid olarak kabul edilen Mevlid'in yazarı Ahmedi Hasi de mevlidi için "Mewlıdê Kırdi" ifadesini kullanmış, kitabın girişindeki Türkçe izin yazısında ise "Zaza lisanı" tabiri kullanılmıştır.Ehmedê Xasî, Mewlidê Nebî, Litoğrafya Matbaası, Dîyarbekir Vilayeti, 1899, s. 28 Mevlid ile ile ilgili yapılan resmi yazışmalarda ise "Zaza lisanı üzerine muharrer Kürdçe mevlüd-i şerif" şeklinde ifadeler kullanılmıştır.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). MF. MKT. 442/56-1Ercan Çağlayan, Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016, s.25-44 ve s.78: "25 Zilkade 1316 (6 Nisan 1899) tarihindeki belgede, Diyarbekir’de mukim talebeden Ahmed Efendi’nin “Zaza lisanı üzerine muharrer Kürdçe mevlüd-i şerifin tab ve neşrinde beis olmadığı” belirtiliyordu." * KırmanckiDilbilimcilerin "Multi tree" online sitesine göre Kuzey Zaza diline 'kirmancikî' denir: Tunceli, Erzincan, Bingöl (Kiğı, Yayladere) gibi il ve ilçelerde daha çok Alevi Zazaların dillerine verdikleri isim olup, bu anılan yörelerde yaşayan Zazalar kendilerine Kırmanc, yaşadıkları mıntıkaya da Kırmanciye derler.Zılfi [Selcan], “Folklorê Kurdi ebe Zarava Dımılki”, Hêvî, Hejmar 1, Parîs, Îlon 1983, r. 93M. Duzgun, "Torêy ve Adetê Dersimi", Berhem (kovara lêkolinên cıvaki û çandi), Stockholm, No: 1 (Şubat 1988), r. 37 Dillerine "Kırmancki" diyen eski kuşakta "Dımılki" ismi de bilinmektedir.Keskin, M. (2010), “Zazaca Üzerine Notlar”, Şükrü Arslan (derleme), Herkesin Bildiği Sır: Dersim - Tarih, Toplum, Ekonomi, Dil ve Kültür (s. 222, 223), İletişim Yayınları, İstanbul. * Zonê Ma: Bingöl, Erzurum ve Varto gibi bölgelerde yaşayan Alevi Zazalar özel bir isimlendirme yerine konuştukları Zazacaya "dilimiz" demektedirler. Kendilerine ise halkımız anlamına gelen "Şarê Ma" demektedirler.Mesut Keskin, "Zaza Dili", Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, Yıl:1, Cilt:1, Sayı:1, Ocak 2015, ss. 93-114. == Zazaca araştırmasının tarihçesi == Zazaca üzerine ilk araştırmalar 1856 yılında dilbilimci Peter I. Lerch'in derlemeleri ile başladı. Kırım Savaşında Ruslara esir düşen Osmanlı askerlerinin tutulduğu Roslow'a giden Lerch, buradaki Zaza kökenli Osmanlı askerleriArslanoğulları, M. (2014). Lerch’in zazaki derlemelerinin çevrimyazımı ve türlerine göre sözcüklerin tahlili (Master's thesis, Bingöl Üniversitesi). arasında gezerek Zazaca birçok derlemeler yaptı. Lerch, bu çalışmalarını üç cilt halinde kitaplaştırarak sırasıyla 1856, 1857 ve 1858 yıllarında Rusça olarak yayınladı.Lerch, Peter, Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg (Петр Лерх, Изслѣдованія об иранских курдах и их предках, сѣверных халдеях: Введеніе и подробное исчисленіе курдских племен) I-II-III, продаеця у Коммисіонеров Императорской академіи наук : И. Глазунова, 1856/57/58 Lerch, kitabının Almanca tercümesini de iki cilt halinde sırasıyla 1857 ve 1858 yıllarında yayınladı. Lerch, derlediği metinleri Kurmanca ile karşılaştırarak kısmen analiz etmiş, ayrıca kitabının sonuna Zazaca sözlük eklemiş, Rusça ve Almanca karşılıklarını yazmıştır. Dilbilimci ve etnolog Robert Gordon Latham, Dr. H. Sandwith'in derlediği bir Zazaca sözlük listesini 1856Robert Gordon Latham, "On a Zaza Vocabulary", Transactions of The Philological Society, London, 1856, ss. 40-42 ve 1860Robert Gordon Latham, "On a Zaza Vocabulary", Opuscula: Essays, Chiefly Philological and Ethnographical, Williams & Norgate, London, Edinburg, Leipzig, 1860, s.242 yıllarında yayınlamıştır. 1862'de Wilhelm Strecker ve Otto Blau tarafından Dersim Zazacasına ait bazı notlar yayınlandı.Blau, Otto (1862),"Nachrichten über kurdische Stämme-III, Mittheilungen über die Dusik-Kurden", Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Steiner in Komm, 1862, s.621-627 Daha sonra Friedrich Müller (1864) Zazaca üzerine "Zaza-Dialekt der Kurdensprache" adıyla dilbilimsel bir analiz yayınladı. Albert van Le Coq ise derlediği bazı Kurmancca ve Zazaca metinleri 1903 yılında iki ciltlik "Kurdish Texte" kitabında kısmi bazı karşılaştırmalar dışında dilbilgisel analizini yapmadan yayınlamıştır. Bu zamana kadar adı geçen dilbilimciler Zazaca'yı Kürtçenin bir lehçesi olarak değerlendirdiler.Ercan Çağlayan,Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları,İstanbul, 2016,s.170 1905/1906 yıllarında Alman dil bilimci Oskar Mann, Prusya Bilimler Akademisi tarafından batı İrani dillerinin dokümantasyonu ve dilbilimsel analizi için görevlendirildi. Oskar Mann, Bingöl ve Siverek bölgelerinde kapsamlı Zazaca derlemeler ve dil kayıtları gerçekleştirmiştir. Oskar Mann yaptığı araştırmaları sonucunda: "Daha evvel de tarafımdan savunulan görüş tasdik edildi, yani Zazaca'nın kesinlikle Kürtçe ile ilgisi olmadığını, turfan metinlerindeki Orta Farsçanın kuzey lehçesinin tüm garip fiil çekimlerini burada Zazaca'da tekrar görüyorum." demiştir.O. Mann, Nachlaß in der Staatsbibliothek Berlin (W), Briefe; vgl. auch ebenda, Vortrag vom 4. Juli 1909 und 20. Jan. 1909, S. 11. O. Mann'ın ölümünden sonra yarım bıraktığı çalışmaları devralarak ilerleten Karl Hadank, 1932 yılında bu çalışmaları yaptığı gramer analizleriyle beraber "'Mundarten der Zaza" adıyla kitaplaştırdı.Oskar Mann, Karl Hadank: Die Mundarten der Zâzâ, hauptsächlich aus Siverek und Kor. Leipzig 1932 Hadank bu kitabında Zazaca'yı açıkça Kürtçe'nin dışında sınıflandırdı. Vladimir Minorski de tarihsel süreç içinde, Hazar Denizi’nin Güney-Batısında MS 5. ve 11. yüzyıllarda önemli rol oynayan Deylemi kavmine ilişkin yaptığı araştırmada, Dımıli-Deylem ilişkisini irdelerken, dil hususunda; "Zazaların, Diyarbakır’dan Palu ve Dersim’e kadar uzanan bölgede yaşadıklarını ve bugün hala İrani (Ari) kökenli bir dil konuştuklarını" belirtir.V. Minorsky, “Daylam”, Encyclopedia of Islam, yeni baskı, cilt: II, Leiden 1960, s.189-194 Zazacanın dil bilimi tarihindeki yeri O. Mann (1906) ve K. Hadank (1932)'dan sonra David. N. MacKenzie (1961–95), Gernot Ludwig Windfuhr (1989), J.Gippert (1996) ve birçok yabancı dil bilimci araştırmacı tarafından incelenmiş olup ve aynı şekilde tespit edilmiştir.O. Mann/K. Hadank, Mundarten der Zāzā, Berlin 1932, 19-31; G. L. Windfuhr, Western Iranian Dialects, in: Corpus Linguarum Iranicarum, Hg.: R. Schmitt, Wiesbaden 1989, 294-295; s. auch New Iranian Languages: Overview, ebenda, 246-250 und New West Iranian, ebenda, 251-262; J. Gippert, Die historische Entwicklung der Zaza-Sprache, in: Ware, Nr. 10, Nov. 1996, Frankfurt a. M., 148-154. 1933'te Kürt dilbilimci Celadet Bedirxan, derlediği bazı Zazaca metinleri Hawar dergisinde yayınlayıp Zazacanın ağızları üzerine bazı karşılaştırmalar yaptı.Bedirxan, Celadet (1933) “Zarê Dumilî û Mewlûda 'Usman Efendî” Hawar, Hejmar: 23, 25 tîrmeh (temmuz) 1933, r. 1-6 1977'de Kanat Kalashevich Kurdoev'in Zazacadaki cinsiyet ve sayılar üzerine bir çalışması yayınlandı.Kurdoev, Kanat Kalashevich (1977), Ḥālatakānī jins u bīnāy barkār la zāzādā: On gender and number in the Zaza dialect of Kurdish, Translated by Azīz Ibrāhīm, Chāpkhānay Kōrī Zānyārī Kurd, Baghdad 1977, 32 p. 1985 yılında Terry Lynn Todd Zazaca grameri üzerine bir doktora tezi yazdı.Terry Lynn Todd, A Grammar of Dimili (also known as Zaza), Michigan 1985 Todd'un bu eserine kadar modern anlamda kapsamlı bir gramer kitabı yayımlanmamıştı. Daha sonra 1998 yılında Ludwig Paul ve Zülfü SelcanSelcan, Zülfü. Grammatik der Zaza- Sprache, Nord-Dialekt (Dersim-Dialekt) [Zaza Dili’nin Grameri, Kuzey/Dersim Lehçesi], Berlin 1998, Wissenschaft&Technik; Verlag: 730 s. tarafından doktora çalışması şeklinde iki kapsamlı gramer kitabı yayımlandı. Aynı yıl yayımlanan bir diğer çalışma da I. Anatolʹevna Smirnova ve K. Rakhmanovich Ayyoubi'nin Dersim Zazacasını esas alan ortak çalışmasıdır. == Coğrafi dağılım == Zazaca, Doğu Anadolu’nun Yukarı Fırat ve Dicle havzasında, sayıları kesin olarak bilinmemekle birlikte yaklaşık olarak 4 ile 6 milyon civarında kişinin konuştuğu dildir. Türkiye'de yaşayan Zazalar dışında özellikle Almanya, Fransa, Avusturya, İsveç, İsviçre ve Hollanda gibi Avrupa ülkelerinde yaşayan önemli sayıda Zazaca konuşan veya Zaza olan nüfus bulunmaktadır.UNESCO'nın Dil Raporlarına Göre Zazacanın Durumu ve Geleceği Zazacanın en yoğun olarak konuşulduğu ve Zazaların en yoğun olarak yaşadığı yerleri Tunceli (bütün ilçelerde), Bingöl (bütün ilçelerde), Elâzığ (doğu bölgesi, kuzeyi ve güneyi), Diyarbakır (kuzey ve batı bölgeleri Çermik, Çüngüş, Ergani, Eğil, Dicle, Lice, Hani, Kulp, Hazro), Urfa (Siverek, Hilvan ilçeleri), Muş (Varto ilçesi), Sivas (Zara, Ulaş, Kangal ilçeleri), Adıyaman (Gerger ilçesi), Erzincan (Merkez, Tercan, Çayırlı, Refahiye ve yer yer diğer ilçelerde), Batman (Batman, Kozluk), Bitlis (Mutki, Tatvan), Malatya (doğu bölgesi), Ardahan (Göle'nin iki köyünde), Aksaray (Ekecik bölgesinde"Gund û Navçeyên Kurd li Bajarê Aksarayê (Ekecîkî)", Birnebun.com : Aksaray'daki 15 köyde Zazaca konuşulurken, bazı köylerde Kurmanci ve Zazaki birlikte konuşulmaktadır.) ve Erzurum (Hınıs, Tekman, Aşkale, Çat ve yer yer diğer ilçelerinde) oluşturur.Roşan Lezgin, Among Socıal Kurdish Groups – General Glance at Zazas , 21 Mayıs 2010, (erişim: 5 Mayıs 2021) == Sınıflandırma == küçükresim|İrani diller ailesi ağacı. Zazaca dilbilimsel olarak Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran ana grubunun İran koluna aittir. Bir Batı İran dili olan Zazaca bu grubun kuzeybatı koluna mensuptur. Zazaca dil biliminde başlı başına ayrı bir dil olarak kabul ediliphttp://multitree.org/codes/zagoKehl-Bodrogi, Krisztina. "Syncretistic religious communities in the Near East: Collected Papers of the International Symposium, Alevism in Turkey and Comparable Syncretistic Religious Communities in the Near East in the Past and Present", Berlin, 14–17 April 1995 Kürtçeden ayrı olarak Gorani diliyle beraber Zaza-Gorani olarak adlandırılan genetik bir alt grubun parçasıdır.Linguistik List Language Search - Zaza-Gorani Alman dil bilimci Jost Gippert ve LeCoq Beluçça ve Sengserceyi de aynı alt gruba ait saymış ve bu gruba tarihi Hyrkania bölgesini anımsatan Hyrkan dilleri (Gurgan, Cürcan) grubu adını vermiştir. Hazar Denizi kıyısında konuşulan Kuzeybatı İran dilleri ve Zazaca arasında da dilbilgisi ve sözcük dağarcığı bakımından önemli benzerlikler bulunur. Ludwig Paul'a göre Zazaca, Kürtçeye nazaran Goranice ve ölü bir İran dili olan Azericenin yanı sıra Talişçeye de daha yakındır. Paul ayrıca Zazacanın Talişçe, Eski Azerice ve ölü bir İran dili olan Partçaya yakın olup bu dillerle birçok çok benzerliği paylaştığınıPaul, L. (1998). The position of Zazaki among West Iranian languages. Old and Middle Iranian Studies, 163-176. ve Kürtçenin tarihi olarak geçirmiş olduğu ses değişikliklerinin Zazacada bulunmadığını tespit etmiştir.Elfenbein, J. (2000). Zazaki: Grammatik und Versuch einer Dialektologie. By Ludwig Paul. pp. xxi, 366. Wiesbaden, Reichert Verlag, 1999. Journal of the Royal Asiatic Society, 10(2), 255-257. s. 255 Benzer şekilde, Elazığ-Keban bölgesinde yapılan bir çalışmada Zazaca ve Kürtçe konuşurları arasında karşılıklı anlaşılırlığın oldukça düşük olduğu tespit edilmiştir.Ozek, F., Saglam, B., & Gooskens, C. (2021). Mutual intelligibility of a Kurmanji and a Zazaki dialect spoken in the province of Elazığ, Turkey. Applied Linguistics Review. ISO 690 Bugün Zazacaya en yakın diller Hazar Denizi'nin güney kıyılarında konuşulan Gilanice, Mazenderanca ve Talişçedir.Zazaki , Omniglot Zaza-Gorani'yi Kürt dilleri veya lehçeleri içinde sınıflandıran dilbilimciler de mevcuttur. Peter Lerch (1856-57)Lerch, Peter I. (1857), Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg , Friedrich Müller (1864)Müller, Friedrich (1865) Beiträge zur Kenntniss der neupersischen Dialekte: Zaza-Dialekt der Kurdensprache (Aus dem November-Hefte des Jahrganges 1864 der Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kais. Akademie der Wissenschaften, XLVIII. Bd., besonders abgedruckt) , cîld: 3, Albert van Le Coq (1903)Le Coq, Albert Von (1903), Kurdische Texte, Reichsdruckerei, Berlin , E. B. SoaneSoane, Ely Banister (1913), Grammar of the Kurmanjî or Kurdish Language, London 1913 / E. S. Soane (1909), Notes on Kurdish Dialects, A Classic Reference Tool On The Kurdish Dialects First Published In 1909, Asian Educational Services, 2003 - 98 sayfa, s.6 K. R. Ayyoubi ve I. A. Smirnova (1998)Ayyoubi, Kerim Rakhmanovich & Smirnova, Iraida Anatolʹevna / Ed. Yusupova, Zare Aliyevna (1998), The zaza dialect of the Kurdish Language (Dersim), Moscow: Center for Kurdish Studies, 102 r. (И.А.Смирнова, К.Р.Эйюби. Курдский диалект заза /Отв. ред. З. А. Юсупова. М.: Центр курдских исследований, 1998. 102 с. ) gibi kimi araştırmacılara göre Zazaca Kürtçenin bir lehçesidir. Ethnologue'a göre Kuzeybatı İran dilleri ve Zazacanın yeri: #Zaza-Gorani dilleri (6): Bacelani [bjm], Goranice [hac], Sarli [sdf], Şebeki [sdb], Kuzey Zazaca [kiu], Güney Zazaca [diq] #Beluci dilleri (5): Belucice [bgp] [bcc] [bgn], Bashkardi [bsg], Koroshi [ktl] #Hazar İran dilleri (3): Gilaki [glk], Mazenderani [mzn], Şahmirzadi [srz] #Merkezî İran dilleri (12): Aştiani [atn], Zerdüşt Daricesi [gbz], Kuzeybatı Farsçası [faz], Gazi [gzi], Khunsari [kfm], Natanzi [ntz], Nayini [nyq], Parsi [prp], Parsi-Dari [prd], Sivandi [siy], Soi [soj], Vafsi [vaf] #Ormuri-Paraçi dilleri (2): Ormuri [oru], Paraçi [prc] #Semnani dilleri (4): Lasgerdi [lsa], Sangisari [sgr], Semnani [smy], Sorkhei [sqo] #Talış dilleri (16): Alviri- Vidari [avd], Eştehardi [esh], Gozarhani [goz], Harzani [hrz], Kabatei [xkp], Kajali [xkj], Karingani [kgn], Ho’ini [xkc], Koresh-e Rostam [okh], Maraghei [vmh], Razajerdi [rat], Rudbari [rdb], Şahrudi [shm], Takestani [tks], Talışça [tly], Yukarı Taromi [tov] #Sırası bilinmeyen (1): Dezfuli [def] #Kürt dilleri (4): Soranice [ckb], Kurmançça [kmr], Kirmanşahi (Kelhuri) [sdh], Lekçe [lki] == Alfabe == Zazacanın bütün Zazalar tarafından ortak kullanılan bir alfabesi yoktur. Jacabson alfabesi olarak adlandırılan bir alfabe, Amerikalı dilbilimci C. M Jacobson'un katkıları ile geliştirilmiştir ve Zazacanın standartlaştırolması üzerine çalışmalar yapan Frankfurt Zaza Dil Enstitüsü tarafından kullanılmaktadır. Aynı zamanda Zazaca Vikipedinin yazı sistemidir.C. M. Jacobson (1993): Rastnustena Zonê Ma - Handbuch, für die Rechtschreibung der Zaza-Sprache. Verlag für Kultur und Wissenschaft, Bonn. Zülfü Selcan tarafından hazırlanmış ve 2012 itibarıyla Munzur Üniversitesi'nde de kullanılmaya başlanan Zaza alfabesi, 8’i sesli ve 24’ü sessiz olan 32 harften oluşan başka bir yazı sistemidir.Dr. Zülfü Selcan, Zazaca Alfabe ve alfabetik sıralama . Berlin, 05.11.2011 Yayınlarda çoğunlukla kullanılan Bedirhan alfabesidir.Tîrêj Dergisi Sayı: 1, İzmir 1979Hêvî Dergisi, sayı: 1, Paris 1983, s. 67-198 Yazı, Kürt dilbilimci Celadet Bedirhan tarafından Kürtçe için geliştirilmiş olup, Latin harfleri temellidir. Günümüze kadar Zazacaya yer veren gazetelerin kullandıkları alfabelerin karşılaştırıldığı bir araştırmaya göre, 22 gazeteden 20'si Zazaca yayınlarında bu alfabeyi kullanmıştır.Anuk, Nevzat, "Kürt Gazeteciliği ve Zazaca", II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (4-6 Mayıs 2012), Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2012, s. 706-707 1996'dan beri Zazacanın standartlaştırılması üzerine çalışmalar yapan Vate Çalışma Grubu da yayınlarında Kürt alfabelerinden Bedirhan alfabesini kullanmaktadır. Harf A a B b C c Ç ç D d E e Ê ê F f G g H h I ı/i İ/Î i/î J j K k L l M m N n O o P p Q q R r S s Ş ş T t U u Ü/Û ü/û V v W w X x Y y Z z İsim a be ce çe de e ê fe ge he ı i je ke le me ne o pe qe re se şe te u ü/û ve we xe ye ze Ses Dilin yazımı için tarihi olarak farklı alfabeler kullanılmıştır. 1899'da Diyarbakır'da Zazaca yayımlanmış olan Ahmedi Hasi'nin Mevlid eserinde dönemin Arap karakterli Kürt alfabesi ile aynı bir yazı sistemi kllanılmıştır. Günümüzde dini içerikli kitaplar dışında bu alfabe pek kullanılmamaktadır. Bu alfabeye normal Arapça alfabede olmayan پ (p), چ (ç), ژ (j), ڤ V (W ve Û için normal "و" harfi kullanılır) ve گ (g) harfleri eklenmiştir. === Harfler ve Ses Değerleri === * X: Zazacada, Kürtçede ve ayrıca Tatarcada ve Azericede kullanılır. Boğazdan gelen gırtlaksı bir H sesidir. Normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın üst kısmında titreşir. Arapçadaki Hı (خ) harfidir. Azericenin resmî harflerinden birisidir. İç ve Doğu Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanır. Örneğin: Baxmax (Bakmak) fiilinin okunuşu Baḥmaḥ şeklindedir ancak kelimenin içindeki h harfleri gırtlaktan ve hırıltılı olarak çıkartılır. Çaxmax (Çaḥmaḥ; Çakmak), Yanmax (Yanmaḥ; Yanmak)… Bu sesin Türkçedeki kullanımında çoğu zaman birbirlerine çok yakın kaynaklardan çıkan Arapçadaki Ha (ح) harfi ile olan farkı ortadan kalkmıştır (Ⱨ, Ḩ). * W: Zazacada, Kürtçede ve ayrıca Tatarcada ve Türkmencede kullanılır. Açık bir V harfidir. Klasik V sesinden kesinlikle farklıdır. V harfinde dudaklar birbirine değerken, bu seste (W harfinde) tıpkı U sesinde olduğu gibi dudakların birbirine değmesi söz konusu değildir. Arapçadaki Vav (و) ve batı dillerindeki w sesi başlıca örneklerdir. Örneğin: Dawul (Davul), Hawlu (Havlu),Yawaş (Yavaş). * Ê: Zazacada, Kürtçede ve ayrıca Gagavuzcada kullanılır. Uzatılarak okunan ince bir e sesidir. Bu harfe Kürtçe ve Zazaca kelimelerde yine yoğun olarak rastlanır. Türkçede sadece birkaç kelimede mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir. Ancak yine de dilimizdeki bir iki kelimenin okunuşu ile bir fikir edinmemiz mümkündür. Örneğin: Mêmur, Poêtika, Nêyzen, Têlif... * Î: Zazacada ve Kürtçede kullanılır. Uzatılarak okunan ince bir i sesidir. Kullanımda İ harfindeki noktanın üzerine işâret koyulması çift noktalama gerektirdiğinden yalnızca düzeltme imi kullanılır, nokta düşer. * Û: Zazacada, Kürtçede ve Türkçede kullanılır. Hafif uzatılarak okunan ince bir u sesidir. Doğru kullanım için kural olarak biraz uzatılması gerekir. Örneğin: Sükûnet, Mûris, Mûzip, Sûni… * Q: Zazacada, Kürtçede ve ayrıca Tatarcada ve Azericede kullanılır. Anadolu Türkçesindeki gırtlağa yakın olarak çıkarılan kalın K harfini gösterir. Örneğin: Qomşu (Komşu)... Bazı Türki dillerde ise yine kalın K sesine yakın olarak gırtlaktan çıkarılan kalın bir G sesini karşılar. İç Anadolu ve Doğu Anadolu ağızlarında yaygın olarak kullanılır. Azeri Türkçesinin resmî harflerinden birisidir. Arapçadaki Kaf (ق) harfini karşılar. Örneğin: Qadın (Kadın) sözcüğünün okunuşu "Gadın" şeklindedir. Baştaki G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. (Kimi lehçelerde ise ve bu sese oldukça yakın olan kalın gırtlaksı bir K sesi olarak okunur ve söylenir.) === Eklenen Harfler === * Ķ: Gırtlaktan çıkan ve Q sesine oldukça yakın olan kalın bir K sesi olarak okunur ve söylenir. Örneğin: Ķurt, Ķoyun, Ķardaş (Kardeş). K sesleri gırtlaktan ve kalın olarak çıkarılır. Kazakça Қасқыр (Ⱪasⱪır: Kurt), Қой (Ⱪoy: Koyun) sözcüklerinde olduğu gibi. Bu sözcüklerdeki K sesleri gırtlaktan ve kalın olarak çıkarılır. Başkurtçadaki Ҡалын (Kalın) sözcüğünün çevirisi Ⱪalın olarak yapılır ve okunuşu Qalın (Kalın/Galın) biçimindedir. Baştaki K veya G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. Türkçedeki İnceltme İmi ile yazılan bazı sözcüklerin okunuşunda aslında K harfinin de incelmesi söz konusudur. Örneğin: Ⱪar ve Kâr... Pek çok lehçe ve şivede Q sesine dönüşmüştür. Örneğin: Qayın (Kayın)… Yüzyıllarca Osmanlı Devleti tarafından yönetilmiş olan Tunus ve Cezayir Arapçasında Türkçedeki gırtlaktan söylenen K harfine benzeyen bir sesi karşılamak için noktasız ٯ harfi kullanılır. *Ḩ: Arapçadaki Ha (ح) harfidir. Boğazdan gelen gırtlaksı bir H sesidir. Normal H sesinden biraz daha kalın, boğumlu ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın orta kısmında titreşir. Örneğin: Maⱨrem (Mahrem)... Bu sese en uygun örneklerden birisi de Ⱨacı (Hacı) sözcüğüdür. Anadolu Türkçesinin halk ağzındaki ve Azericedeki kullanımında Arapçadaki Hı (خ) harfi ile olan farkı çoğu zaman ortadan kalkmıştır (X). == Lehçeleri == Dil sınıflandırma otoritelerinden biri olan SIL International'e göre Zazaca (zza) bir makro-dil (macrolanguage) olup iki (ISO 639 diq & kiu) ayrı dil olarak sınıflandırılır. Prof. Dr. Ludwig PaulPaul, Ludwig: Zazaki - Versuch einer Dialektologie. Reichert Verlag, 1998, Wiesbaden. ve Frankfurt Zaza Dil Enstitüsü’ne göre Zazaca; kuzey, merkez ve güney kolları olmak üzere üç ana lehçeye ayrılır, bunun yanı sıra özel bir konuma sahip olan ve hiçbir lehçe grubuna tam olarak dâhil edilemeyen geçiş ve kenar şiveleri de mevcuttur. Bölgeden bölgeye kelimeler çeşitli ses değişimlerine uğramışlardır, telaffuz farkından öte Zaza lehçeleri sözcük dağarcığında da farklılıklar gösterir. Zamanla bazı kelimeler önemini yitirmiştir, ya tam unutulmuştur ve başka kelime biçimlerine değiştirilmiştir ya da kullanımı ikinci veya üçüncü plana düşmüştür. Kuzey, Merkez ve Güney lehçelerini birbirlerinden ayrı tutan karakteristik özellikler tespit edilebilir. Zazaların üç mezhebe (Şafi, Hanefi, Alevi) bölünmesi lehçelerin oluşmasına katkıda bulunmuştur. Zaza ana lehçelerinin arasında şivesel farklılıklar da var, bazı yöreler komşu dillerden daha çok etkilenebilmiştir. Örneğin Dersim ağzı fonetik bakımından hayli yenilikler yaşamıştır, bundan Ermenicenin sorumlu olduğu tahmin ediliyor. Aynı lehçe grubuna ait olan Varto şivesi bu değişimden uzak kalmıştır. Kuzey Güney ve Merkez Anlam doman qeçek, qıc, tût, leyr “çocuk” nas kerdene şınasnayış, sılasnayene “tanımak” bazar bazar, kırê, kıri (< Erm. < Yun.) “pazar” sêr kerdene, nia daene, qayt kerdene cı ra ewniyaene, cı onyayış “bakmak” werte (< Trk.), mabên (< Ar.), miyan miyan “orta, ara” thal veng “boş” * Kuzey Zazacası (Alevi Zazalar tarafından): Dersim, Erzincan, Gümüşhane (Kelkit), Varto, Hınıs, Tekman, Çat, Aşkale, Sivas (Koçgiri ve Karabel) * Merkez Zazacası (Şafi Zazalar tarafından): Palu-Bingöl, Hani, Elazığ, Piran (Dicle) * Güney Zazacası (Hanefi Zazalar tarafından): Çermik, Siverek, Gerger, Çüngüş * Kenar şiveleri: Mutki, Aksaray, Sarız * Geçiş şiveleri: Kulp, Lice, Ergani, Maden == Ses bilgisi == Dilin ses yapısındaki ünlüler olan a, e, ê, ı, i, o, u, ü/û, Güney Zazacasında olan û hariç genelde kısa telaffuz edilmekte ve ünlülerde uzun : kısa karşıtlığı yoktur. Bazı ağızlardaki ö ünlüsü -ew- çift ünlüsünden dönüşmüştür (> öw~ öy), örn. Doğu-Dersim dewe, Batı-Dersim döwe ~ döe “köy” veya komşu heceden etkilenmeden ötürüdür, örn. Bingöl-Genç yeno > yön “geliyor”. Tarihsel gelişme açıdan e, ı, u ünlüleri Eski/Orta İrancanın kısa a, i, u’nun, a, ê, i, o, û/ü ise Eski İranca uzun ā, ai (> Oİ ē), ī, au (> Oİ ō), ū ünlülerin devamıdır. == Dilbilgisi == Zazacanın komşu dillerle etkileşim içinde olmasına rağmen Orta İrani dönemden bu yana dilbilgisel olarak ve miras sözcükler açısından yapısını gayet iyi koruduğu söylenebilir. Komşu veya egemen dillerden kelime alışverişi dışında dilin diğer alanlarında fazlasıyla etkileşim gözlenmemektedir. Kültürel açıdan da yerli halk olarak komşu halklarla birçok ortak özelliği taşımaktadır. Bulunduğu ve geliştiği şartlara göre değerlendirilecek olursa, zengin bir kelime dağarcığına sahiptir. === Ergatif === Eski İrani Dönemin sonuna doğru ve Orta İrani Dönemin başlangıcında gerçekleşen geçmiş zamanın kuruluş şekliyle çoğu orta İrani dilde, geçmiş zaman edilgen ortaç (participle perfect passive) soneki -ta- ile oluşturulan fiil çekimin sayesinde meydana gelen biçim-sözcükdizimsel (morphosyntactic) bir fenomen olan bölünmüş ergatiflik (split ergativity), yani tüm geçmiş zaman şekillerinde geçişli fiillerde öznenin bükünlü halde belirtilmesi, nesnenin yalın halde olması, İrani dillerde ayrıca fiilin ergatif alanda da nesneye göre çekimlenmesi, bugün de Zazacada varlığını sürdürmektedir. Örn. Ez ey anan, o mı ano. “ben onu (eril) getiriyorum, o beni getiriyor”, geçmiş zamanda ise mı o ard, ey ez ardan “ben onu getirdim, o beni getirdi” şeklinde çekilir. === Durumlar === Çağrı hali diye bilinen vocative’i saymayacak olursak, Zazacada olan 2 hal (yalın, casus rectus ve bükünlü casus obliquus) de Orta Batı İrani dönemden kalmadır. İsim tamlamasında belirten isimde olduğu gibi, sıfat tamlamasında da sıfat isimden sonra gelir, sıfat da isimle birlikte çekilir, örn. her-o gewr "gri eşek", her-ê gewri "gri eşekler", her-an-ê gewr-an "gri eşekleri(n)'' === Fiil yapısı === ==== Edilgen çatı ==== Eski ve Orta İrani dönemden kalma diğer bir özellik de, fiilin edilgen çatısı (diathesis, voice) mürekkep şekilde (bireşimsel, synthetic), yani yardımcı fiil olmaksızın da sınırlı fiillerle kurulması. Eski Hint-İrani edilgen soneki -ya, Pehlevicede bulunan -īh- şekline yansıması Zazacada -i- ile mevcut: Nan werino (weriyeno). “ekmek yeniliyor”. ==== Şimdiki zaman ==== Fiilde şimdiki zamanda belirgin olan bildirme, emir ve istek kipi mevcut; istek kipinde (subjunctive) olan özellik, Eski ve Orta İrani dönemde olan fiil kökeninin bu kipe yansımasıdır. Örn. Beno “götürüyor”, berd “götürdü”, eke bero “götürse”; ber- < Eski İranca bar-, proto Hint-Avrupaca *bher-. ==== Geçmiş zaman ==== Görülen (hikâyeli) geçmiş zamanda (imperfect) tüm şahıslar için kullanılan sonek -êne (~ -ên, -ê), örn. şiyêne, diyêne “giderdi-, görürdü-” de Partçada olan Past Optative ahēndē(h) ile alakalı olması muhtemel. ==== Fiil takıları ==== Çoğu Hint-Avrupa dillerinde var olan fiil takıları (preverbs) Zazacada iki şekliyle mevcuttur: Eski Hint-İrani döneminden kalma kimi yön belirten zarfların o dönemde de cümlede fiile yakınlaşarak erişmesi ve fiille bütünleşmesiyle oluşan fiil takıları, örn. ni- šad (< sad- “oturmak”) “(aşağıya doğru) oturmak“ > Zaz. nış-/nıştene “inmek”; ā-bar- “getirmek, ‘geriye götürmek’ ” (< bar- “götürmek”) > Farsça aver- آور/avurden آوردن, Zaz. ar-, an-/ardene “getirmek”. Kalıntı takıların bulunduğu fiiler sınırlı bir şekilde mevcut ve dilde takı olarak algılanmamakta. İkincisi ise, göreceli olarak Zazacanın kendince yeni oluşturduğu otuza yakın fiil takısı, örn. temel fiil kerdene “yapmak”: a-kerdene “açmak”, ra-kerdene “sermek”, ro-kerdene “dökmek”, de-kerdene “doldurmak”, we-kerdene “ateş yakmak”, tıra-kerdene “sürmek, takmak”, pede- kerdene “batırmak”, cêra-kerdene “ayırmak”, cıra-kerdene “kesmek (gövdesinden ayırmak)”, têra-kerdene “etrafa yaymak; uyandırmak”, tede-kerdene “saymak, saygı göstermek”, têro-kerdene “karıştırmak (kâğıt)”, werê-kerdene “urgan, ip vs. dolayarak bağlamak”. Nıştene “inmek” anlamında kullanılırken, “oturmak” için ro-nıştene kullanılır. Bazı fiilerde yön belirten fiilsel ön edat diyebileceğimiz (verbal preposition) [e]ra, [e]ro biçimler de mevcut (bazı ağızlarda sadece kalıntı olarak bulunur veya kaybolmuştur): cı daene “(birine bir şey) vermek”: era cı daene (dan- ra cı) “dayamak”, ero cı nıştene (nışen- ro cı) “binmek”. === Zamirler === === Kişi zamirleri === İsim ve şahıs zamirlerinden öte fiil çekiminde de Merkez ve Güney’de 2. ve tüm şivelerde 3. kişide de eril ve dişil olarak cinsiyet farkı belirmekte: O vano, a vana “o (erkek) söylüyor, o (bayan) söylüyor”. Şahıs zamirlerinde ise tipik Batı İrani yapısı belirmektedir: yalın hal: bükünlü hal: ben ez : mın, sen tı : to, o (eril) o : ey ~ i ~ yı, o (dişil) a ~ ya : ae ~ ay ~ yê; biz ma : ma, siz şıma ~ sıma : şıma ~ sıma, onlar ê ~ i : inan ~ ine Kişi Zazaca Talişçe Wolfgang, Schulze: Northern Talysh. Lincom Europa. 2000. (Sayfa 35)Aboszodə, Müəllifi Fəxrəddin: Talışca Türkçe Luğət. Bakı. 2011. Tatçaمفيدي روح اله. تحول نظام واژه بستي در فارسي ميانه و نو.‎Sabzalipour, J., & Vaezi, H. (2018). The study of clitics in Tati Language (Deravi variety). Simnancaاحمدی پناهی سمنانی، محمد (۱۳۷۴). آداب رسوم مردم سمنانی. نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ص. ۴۰–۴۴. SengsercePierre Lecoq. 1989. "Les dialectes caspiens et les dialectes du nord-ouest de l'Iran," Compendium Linguarum Iranicarum. Ed. Rüdiger Schmitt. Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag. Pages 296–314. OsetçeOranskij, Iosif Mikhailovich. “Zabānhā ye irani [Iranian languages]”. Translated by Ali Ashraf Sadeghi. Sokhan publication (2007). Kürtçe Farsça Türkçe Kişi Zamirleri Kişi Zamirleri Kişi Zamirleri Kişi Zamirleri Kişi Zamirleri Kişi Zamirleri 1\. Tekil. ez az ez e e ez ez men ben 2\. Tekil. tı tı ti ti ti dı tu to sen 3\. Tekil. o əv u un no uy ew ū, ān o (eril) 3\. Tekil. a - nā una na - - - o (dişil) 1.Çoğul. ma əmə amā hamā mā max em mā biz 2.Çoğul. şıma şımə şūmā şūmā şūmā şımax hun şomā siz 3.Çoğul. ê, i əvon ē e ey idan ew ēnan, işān, inhā onlar İyelik Zamirler (Eğik Zamirler)/Ergatif İyelik Zamirler (Eğik Zamirler)/Ergatif İyelik Zamirler (Eğik Zamirler)/Ergatif İyelik Zamirler (Eğik Zamirler)/Ergatif İyelik Zamirler (Eğik Zamirler)/Ergatif İyelik Zamirler (Eğik Zamirler)/Ergatif 1\. Tekil. mı(n) mı, mıni mun mun mun mın min men benim, bana, beni 2\. Tekil. to tı, tıni to to to do te to senin, sana, seni 3\. Tekil. ey əy, əvi (e)yi yu ne uy wî ū, ān onun, ona, onu(eril) 3\. Tekil. aye - yə yen nī - wê - onun, ona, onu(dişil) 1.Çoğul. ma əmə, əməni mā hamā mā max me mā bizim, bize, bizi 2.Çoğul. şıma şımə, şıməni şūmā şūmā şūmā şımax we şomā sizin, size, sizi 3.Çoğul. inan/ina əvon, əvoni inun ēnān ān idan wan ēnan, işān, inhā onların, onlara, onları pl. Farsça/Talişçe ā ve a'nın Zaza alfabesinde a ve e olarak yansımasına dikkat edilmeli (örnek: Farsça barf برف "kar", Zazaca vewr), yani Talişçe av zamiri de Zaza alfabesinde ev olarak yazılır. ==== İşaret zamirleri ==== İşaret zamirlerinde aslen 3 boyutlu yakınlık derecesi belirtilse de (Örn. o, n-o, e-n-o; Türkçede de olduğu gibi o, bu, şu), genelde kullanılan 2 derece var. Uzak derece için olanlar 3. şahıs zamirleri o, a, ê’ye denk düşerken, yakın derece için Kuzey ve Güney-Zazacasında n- önekiyle no, na, nê; ney, nae, ninan; bükünlü halde niteleyici (attributive) işlevde (n)ê, (n)a, (n)ê, örn. vengê nê heri / heran “bu eşeğin / eşeklerin sesi” iken, Merkez Zazacasında yakın derece için genelde en- ~ ın- kullanılır. Kuzeyde a-, Güneyde e- eki çok yakın derece için genelde niteleyici şekilde kullanılır, örn. eno ~ ano lacek “şu oğlan”. == Söz varlığı == === Hint-Avrupa dilleri karşılaştırması === ==== Sayılar ==== Hint- Avrupa ailesindeki bütün sayılar aynı kökenden gelmektedir. Zazaca ve Farsçanın aynı dil grubunda yer almalarından dolayı sayıları benzerlik göstermektedir. Aynı kökten gelen Zazaca ile Farsça arasındaki benzerlik ve farklılıklar ise Latinceden türeyen Fransızca, İtalyanca ve İspanyolca ya da Almanca ve İngilizce arasındaki ayrılıklarla karşılaştırılabilir. Sayı Zazaca Farsça Rusça Yunanca İtalyanca İspanyolca Almanca Fransızca İngilizce Kürtçe (1) yew/ju yek odin ena uno uno eins un one yek (2) dı do dva dyo due dos zwei deux two du (3) hirê se tri tria tre tres drei trois three sê (4) çar çahar çetyre tesera quattro cuatro vier quatre four çar (5) panc penc pyatʹ pende cinque cinco fünf cinq five pênc (6) şeş şeş shestʹ eksi sei seis sechs six six şeş (7) hewt heft semʹ epta sette siete sieben sept seven heft (8) heşt heşt vosemʹ okto otto ocho acht huit eight heşt (9) new noh devyat ennia nove nuevo neun neuf nine neh, noh (10) des deh desyatʹ dheka dieci diez zehn dix ten deh (20) vist bist dvadtsatʹ eíkosi venti veinte zwanzig vingt twenty bist ==== Benzer kelimeler ==== Hint-Avrupa dil ailesine bağlı olan Zazaca başta Farsça olmak üzere, kendisiyle aynı kökten gelen ve akraba dilleri olan Rusça, Yunanca, İtalyanca, İspanyolca, Fransızca, Almanca ve İngilizce ile benzerlikler arz eder. Tüm Hint-Avrupa dilleri gibi Zazaca da kökensel olarak Proto Hint-Avrupa diline dayanır. Aynı zamanda diğer İran dilleri ile birlikte Proto İran dilinden türemiştir. Örneğin; Dersim bölgesindeki Zazalar, inmek veya yere basmak kelimesini Farsçayla daha fazla uyum gösteren "payne Xard biyene" kalıbıyla ifade ederler. Zazacada payn, ayak tabanı; Xard, yeryüzü; biyene ise olmak anlamını taşır. Bu kelimeler karşımıza Farsçada pay (پاى), ayak; arz (ارض), yeryüzü; buden (بدن), olmak şeklinde çıkarken İngilizcede foot, ayak; earth, dünya; being ise olmak şeklinde çıkar. Bu özelliğini tarihsel açıdan da görmek mümkündür ve bu bakımdan geçmişte bir zamanlar konuşulan ama şimdi konuşulmayan Hint-Avrupalı dilleri, bir köprünün iki yakayı birbirine bağladığı gibi, etimolojik yakınlığıyla kendine bağlar. Sarmatça, Avesta dili ve Behistun yazıtlarındaki diller Zazacayla akrabadırlar. Zazaca Farsça Rusça Yunanca İtalyanca İspanyolca Fransızca Almanca İngilizce Türkçe karşılık Pi, Pêr, Pidar Otec Pateras Padre Padre Père Vater/Pater Father Baba Maye, Mare, Mamān/Mam/Mader Mat Mana Madre Madre Mère Mutter Mother Anne Bıra, bırar Berāder Brat Adelfos Fratello Hermano Frère Bruder Brother Erkek Kardeş Name Nām Imja Onoma Nome Nombre Nom Name Name İsim/Ad Ez Men Ja Ego Io Yo Je Ich I Ben To, Tı To Ti Esei Ti/Te Te/Ti/Tu Tu/Toi Du Thou Sen Ma Ma My Emais Noi Nos(otros) Nous Wir We Biz Mı(n) Men Moj Mou Mio Mi Mon Mein My Benim To To Tvoe - Tuo Tu Ton Dein Your Senin Ya, Eya Beli, āre Da Nai Si Sí Oui Ja Yes Evet Nê, Ney Ne Ne Ochi No No Non Nein No Hayır Gırd, pil Bozorg/Gatte Gromnji Megálos Grande Gran Grande Groß Great Büyük Meyes Meges Moskit Miga Mosca Mosca Moustique Mücke/Moskito Mosquito Sivrisinek Giz, Dêw Gevel Gigant Gigas Gigante Gigante Géant Gigant Giant Dev Estare Sitare Zvezda Astéri Astro Estrella Astre Stern Star Yıldız Menge; Aşme Mah Mesjac Mí̱nas Mese Mes Mois Mond Month Ay Miyan Meyan Sredno Meso Mezzo Medio Moyen Mitte Middle Orta Viya Biwe Vdova - Vedova Viuda Veuve Witve Widow Dul Rız, Berinc Ris Rizi Riso Arroz Riz Reis Rice Pirinç Sole Nemek Sol Alas Sale Sal Sel Salz Sal Tuz Newe Nev Novyi Néos Nuovo Nuevo Nouveau Neu New Yeni Lew Leb Guba Cheíli Labbro Labio Lèvre Lippe Lip Dudak Pa Pa Podnožie Pódi Piede Pata Pied Fuß Foot/Leg Ayak Burew Ebru Brov - Sopracciglio Ceja Sourcil Brau Brow Kaş Sine Sine Sunduk Sitérno Seno Seno Sein Brust Breast Göğüs Nake Naf Pup Afalos Ombelico Ombligo Nombril Nabel Navel Göbek de / di der - - di de de bei at -de/da Ğezale Gazal Gazel Kazélla Gazzella Gacela Gazelle Gazelle Gazelle Ceylan Dından, dızan Dedan Zub Dónti Dente Diente Dent Zahn Dental Diş Pırd Pal Most Géfyra Ponte Puente Pont Brücke Bridge Köprü Verg Gurg Volk - Lupo Lobo Loup Wolf Wolf Kurt Kerge Murğ Kurica Kotópoulo Pollo Pollo Poulet Küken Chicken Tavuk Rae, Ray, Rayir Rah Doroga Drómos Strada Ruta Rue Route Road Yol Ban, keye Bina - - Edificio Edificio Bâtiment Baun Building Bina Merg/merdene Mord Mertvyi - Morto Muerto Mort Mord Murder Ölü/Ölmek Merde/merdım Merd Muž - Maschio Macho Homme Mann Man Adam Merre Mosh Mysh - Topo Ratón Souris Maus Mouse Fare Ver - Vront/Pered Pro Fronte Frente Ventral/Avant Vor Front/Pre Ön Va Bad Vater - Vento Viento Vent Wind Wind Rüzgâr Raşt/Rast Rast Pravo - Ritto/Ragione Recto Droit Recht sağ Sağ Vıle, Vılıkke Gol Vyroslo - Fiore Flor Fleur Blume Flower Çiçek Nême, nime Nem - Imi Semi- Semi Demi Halb Hemi-/Semi- Yarım/Yarı {| class="mw-collapsible mw-collapsed" |colspan="4" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:500px" | Farsça-Zazaca-Gilekçe karşılaştırması |- | Farsi Türkçe Gileki Zazaki Ab Su Av Awe Ab Tengi Kerden Susamak Faşkal Av Teyşan, Têsan biyaene Ab ez cah keşiden Kuyudan su çekmek için gerekli -v- şeklindeki aletin adı Du xale, gaç Gaçık Ab demağ Sümük Zak Çhılm, zux Ab dehan Salya, Tükürük Filik Gılêzi, tü, aliye Ab dide Göz yaşı, alçak gönüllü bakış Aw çumus Hêstır, isire Ab raket u saket Durgun su Mande aw Awa mendiye Ab gıl, alud Kirli çamurlu su Tül aw Awa lemişte, zadıkıne Ab mast Yoğurt suyu Keyal aw Awa masti, awdoe Atiş Ateş Taş Adır, ar Axer, ağbet, serencam Son, sonuç Axera sar Axıri. Peyniye Adem çaq u ferbih Tombul, şişman adam Babraz Goştın Adem deraz, lendehur, bi mesraf İri yarı adam Ardal Dest u pai Astin Elbise kolu, ten, etek Tilif İsti Asiyab desti El değirmeni Aseye, das aseye Dıstarri Aşti Barış Aşt Aştiye Aşgal Çöp, çer çöp Rute sılond Ağel, Ağul Ağıl Malge Gorre An çiz, felan çiz O şey Hakarey O çi Riz avar kerden Yıkmak Dakalas an Rıjnaene Miaverem Getiriyorum Havaram Ez anane Biyaverem Getireyim Biyaram Ez biari Mi averdem Getirirdim Haverded bum Mı ardêne Averde budem Getirmiştim Biyardah bum Mı ardi bi Ez kodam rah, koca hangi yoldan Kami rah Kamci rae Oftaden Düşmek Katan Waro gınaene, Kewtene Efşanden Serpmek, dağıtmak Şondan Pışkıtene Eknun, hala Şimdi, hala İse Nıka Umid Umut Nanje Umıd İncaha Buralar İyan İtyay, Nacay İnqeder, kemi ez çizi Bu kadar, birşeyden az Hançey, hanei Hende Baran Yağış Varaş, baraş Varan, varış Baran mi barid Yağmur yağıyor Varaş vare Varış/Varan vareno Darem ber mi gerdem Dönmekteyim Vagerdesederem Ezo geyrenan a Baz hem, du bare Tekrar, yine hande Anci, reyna Berader Kardeş Abrar Bıra Ber xizanden, bolend kerden Yükseltmek, ayağa kaldırmak Varasanen Berz kerdene, Werznaene Berf barid Kar yağıyor Varf ba varas Vewre Varena Boriden Kesmek-ayırmak-kopuk Ben Bırrnaene Bozorg şoden Büyümek, erişkin olmak, irileşmek, başkan olmak Pille vabaon Pil biyaene Bestankar, delepkar İstekli, alacaklı Qarze xa Waştoğ Beliden Yutmak Fabarasan Qult kerdene, Rıqılotnaene Bolend kerden Kaldırmak, yükseltmek Jaora gutan Berz kerdene Benefşe Menekşe Mişin Menemşe, bınewşe Bu Koku Uffa, Uffye Boe Bute Çalı, geven Gavand, abarak Gone Biyaid Gelin Beyey Bêrê Bişter, ziyadter Çok fazla Veştar Vêşêri, zêdêri Eblaq Alacalı Kalaç Belekın Ez pa derd amaden, xeste şoden Yorulmak, bıkmak Va katan Qefeliyaene, kewtene Ez pa derd averden, xeste kerden Yormak, bıktırmak Vargentan Qefelnaene, xêğ kerdene Pertab kerden Fırlatmak, atmak, bırakmak Tuadan Eştene, partav kuwıtene Porsiden - Sual kerden Sormak Vapursen Persaene, Pers kerdene Girdu Ceviz Gardakan Goze Gerdiden-Geşten Dolaşmak, dönmek, tur atmak Gardasan Geyraene Gerdanden Döndürmek, değiştirmek Gardanen Çarnaene Gorosne, guşne Açlık Vaşna Veyşan, gest Mirevem bazar suzan migrem Pazara iğne almaya gidiyorum Şunam bazar darzan haginam Şonan suke/bacar derzine herinenan Gırye Ağlama Borme Bermayış, berbış Girye kerden Ağlamak Burme gudan Bermaene, berbaene Girye mikoned Ağlayan Burme kuna Bermeno/bermena Goften Söylemek Gutan Vaten |} === Bazı kelimeler ve Türkçe karşılıkları === Zazaca Türkçe Namê to çıko/çıto/çıçiyo? Adın ne? Name şıma çıko/çıto/çıçiyo? Adınız nedir? Tı çend serriya / Tı çend serriya? Kaç yaşındasın? Senêna, weşiya? / Çıturia, wesa? / Tı senina hola? Nasılsın iyi misin? Se kena, weşiya? Nasılsın, iyi misin? Tı weş be / merxudar be Sağol (teşekkür). Teşekur kenan / Homa razi bo Teşekkür ederim. Homa to ra razi bo Allah senden razı olsun. No çıko? / No çıçiyo? Bu nedir? Tı se kena? Ne yapıyorsun? Şıma xeyr amey Hoş geldiniz esto (eril) / esta (dişil) var çino/ çıniyo (eril) / çiniya (dişil) yok Eya evet Nê hayır şo git bê gel vace söyle Tı se vana Ne diyorsun? keye/çê ev; aile ====Renkler==== Zazaca Türkçe kewe, kiho mavi kesk, aşıl yeşil gewr gri zerd sarı sur kırmızı sipê, sipî beyaz sîya siyah qewa kahverengi kej sarışın (insanlar için) ==== Akrabalık ==== Zazaca Türkçe maye, mar anne pi, per baba waye kız kardeş bıra, bırar erkek kardeş maye u pi ebeveyn ded, ap amca nacnîye, emcinî amcanın karısı xal dayı xalceniye, xalcıni dayının karısı emike/amike hala xalıke teyze veyve gelin zama damat === Bazı kelimeler ve Türkçe, İngilizce, Farsça karşılıkları === Zazaca Türkçe İngilizce Farsça Kurmancca Soranca balışna yastık pillow bâleş balif Serin şayene yapabilmek can şuden (olmak fiilinin şimdiki zaman hali) tevanisten kanin/karin/şa kırın twanin tiya-uca ora-bura there-here anca-inca wıra-vıra êre, lewê şıma kendêne (Siz) yapıyordunuz You were doing (şoma) mikerdid we dıkır (êwe) detankırd o nêşeno O yapamıyor. He can't u nêmituned ew nıkare/nıkane, ew neşêt (güneydoğu lehçeleri), ew şa nake (batı) ew natwanêt herinayene satın almak to buy xariden kırin kırin esto var available hest heye heye masayene şişmek to swell Amasadan perçıftın bermayene ağlamak to cry gerye kerden gırin/gıriyan gırin şımıtenene içmek to drink aşamiten vexwarın/vexwartın xwardınewe mı rê bana to me beraye men/beram jı mın ra/jı bo mın bo mın/bom to rê sana to you beraye tu/berat jı te ra/jı bo te bo to/bot şıma rê size to you baraye şuma/beratan jı we ra/jı bo we bo êwe/botan ma rê bize to us baraye ma/beraman jı me ra/jı bo me bo ême/boman biya! Getir! Bring! bavar! bine! bıhêne! Ewro tı çıturiya? Bugün nasılsın? How are you today? Emruz to çetori? İroj tu çawani? (diğer yöreler: çıtoni? çıngi? çerri?) emro to çonit? waştene istemek to want xâsten xwastın xwastın mardene saymak to count Şamorden hêjmartın hêjmardın Namê şıma çıyo? Adınız nedir? What is your name? Name şoma çist? Nave we çıye? Nawi êwa çiye/Nawtan çiye? raresnayene yetiştirmek bring up resaden gırewtene almak take gireften gırtın gırtın kerdene yapmak, etmek do kerden kırın kırdın merdım adam, insan people merdum merıv merdım estor at horse asp/astar esp/hesp esp engure üzüm grape engur tırı tıre ardene getirmek bring averden anin hênan/awırdın homa tanrı god/deity xoda xwade/xwede xwa, xwade engışte parmak finger angoşt tıli engust, pence mase balık fish mahi masi masi tari karanlık dark tarîk tari tari vızêr dün yesterday dirouz doho dwênê waşti sözlü/nişanlı fiance nâm-zad dergist desgir awe su water âb av aw xoz domuz pig xok beraz == Zaza edebiyatı == Tarihte, Zazaca hakkında ilk metinler, bilimsel Alevilik üzerine İsa Beg bin Ali, tarafından yazılmış Zazaca el yazmasıdır. Bu el yazması Osmanlılar tarafından yazmalarda kullanılan, Nesih yazı tipinde yazılmıştır. El yazmasının birinci bölümünün birinci sayfasında tarih olarak, Hicri 1212 tarihi yazılmış olup Miladi olarak 1798 yılına tekabül etmektedir. Osmanlı-Rus (Kırım Savaşı) sonucunda esir düşen Zaza kökenli askerler arasında dolaşarak araştırma ve derlemeler yapan dilbilimci Peter Lerch 1857 yılında Petersburg’da bunları yayınlamıştır. Daha sonraki tarihlerde A. V. Le Coq gibi bazı dilbilimciler tarafından da bazı Zazaca metinler derlenmiştir. Zazaca yazılmış ve klasik Zazaca edebiyatının başlangıcı sayılabilecek ilk kitap Ahmedê Xasî tarafından yazılan ve 1899'da Diyarbakır'da yayınlanan "Mewlid" eseridir. Zazaca yayınlanmış ikinci kitap da yine "Biyîşa Pêxamberî" isimli bir mevlid olup, Osman Efendiyo Babij tarafından 1903 yılında yazılmış, ancak 1933'te Şam'da Kürt dilbilimci Celadet Bedirxan tarafından yayınlanmıştır. Zazaca yazılmış üçüncü kitaplar 1947-1948 yıllarında Muhammedê Şêx Ensarî tarafından yazılmış olan Raro Raşt ve Me'lumatê Dînîye isimli akaid ve fıkıh alanında yazılmış iki manzum eser olup, bu kitaplar Bilal Zilan'ın hazırladığı bir yüksek lisans tezi ile ilk defa gün yüzüne çıkarılmıştır.Bilal Zilan, Di Kitabê Muhemmedê Şêx Ensarî: "Raro Raşt" û "Meʿlûmatê Dînîye" (Metn û Cigêrayîş), Mardin Artuklu Üniversitesi, Yaşayan Diller Enstitüsü, Kürt Dili ve Kültürü Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2016, 200 sayfa. & Bîlal Zîlan, Di Kitabê Muhemmedê Şêx Ensarî: "Raro Raşt" û "Meʿlûmatê Dînîye" (Metn û Cigêrayîş), Vate Yayınları/Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul 2017, s.1-2 Diyarbakır'ın Hani ilçesinden, Mela Mehmedê Nêribî'nin (Mehmet Demirbaş) da 1975 yılında yazmaya başladığı ve 2005 yılında tamamladığı Zazaca şiir ve kasidelerden oluşan bir divanı mevcuttur. El yazması olan divan 300 sayfadan oluşmaktadır.Ahmet Kayıntu, "Molla Mehmet Demirtaş’ın Zazaca Divanı", II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, Bingöl Üniversitesi Yayınları, 04-06 Mayıs 2012."Zazaca seçmeli ders oluyor ", Hürriyet, 29 Aralık 2011.Bîlal Zîlan, "Mela Mehmedê Nêribî û Dîwanê Ey", Şewçila; Kovara Edebî Hunerî, sayı 16, Payiz 2018, ss. 16-19 Klasik Zaza edebiyatı, temelde klasik Kurmancî edebiyatının etkisinde gelişmiştir.Adak, Abdurrahman (2020). "Edebîyata Zazakî ya Klasîk: Di Peywenda Dîyalektên Edebî yên Kurdî û Edebîyatên Îslamî de Edebîyateke Klasîk ya Derengmayî û Cihê Wê di Nav Klasîzma Edebî de ", The Journal of Mesopotamian Studies , Özel Sayı - Zazaca ve Zazalar; Edebiyat, Kültür ve Dil , s. 1-32 1963'te "Kürtçe-Türkçe Gazete" şiarıyla yayına başlayan ve ismi de Zazaca olan Roja Newé (Türkçe anlamı: Yeni Gün) gazetesinde yayınlanan iki Zazaca derleme metniyle, Zazaca metinler ilk defa bir gazetede yayınlanmış oldu. Sonraki süreçte, Özgürlük Yolu/Riya Azadî, Roja Welat ve Devrimci Demokrat Gençlik gibi dergi ve gazetelerde bazı Zazaca metinler yayınlanmıştır. Bu metinler daha çok folklorik ürünlerdir. Modern Zazaca edebiyatının başlangıcı 1979'dan itibaren Tirêj dergisinde yayınlanan Zazaca edebi ürünler sayılmaktadır. İlk Zazaca öykü dilbilimci yazar Malmîsanij tarafından Tîrêj dergisi'nin 2. sayısında yayımlanan "Engıştê Kejê" (Türkçe anlamı: Kejê'nin parmakları) isimli hikâyedir. Zazaca edebiyatının asıl gelişmesi ise 1980 sonrası Avrupa'ya göç eden Zazalar tarafından çıkarılan dergiler ve yazılan kitaplar ile başlamıştır. Bu dönemde Türkiye ve Avrupa'da birçok dergi çıkarılmıştır. Tamamı Zazaca çıkan Kormışkan, Tija Sodıri, Vate, Miraz, Şewçila, Ma, Ewro, Piltane ve Vir dergilerinin yanı sıra, ağırlıklı olarak Zazaca çıkan Piya, Ayre, Ware, ZazaPress, Pir, Raştiye, Raya Zazaistani, Vengê Zazaistani, Zazaki, Zerq, Desmala Sure, Waxt, Çıme gibi Zazaca dergiler yayımlanmıştır.İsmail Söylemez, Geçmişten Günümüze Zazaca Dergiler, I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu, Bingöl, s.175 vd. Bu dergilerden Vate ve Vir dergileri hâlen yayınını sürdürmektedir. NewePel gazetesi de tümüyle Zazaca yayımlanan ilk gazete olarak (2011-2017 arası), çoğu yeni yazarlara ait çeşitli edebi ürünlere yer vermiştir."İlk Zazaca Gazetenin Son Manşetinin Ardından" , Bianet, 19 Ağustos 2017. (erişim: 19.06.2021) İstanbul'da Tij Yayınları ve Vate Yayınevi tarafından Zazaca kitaplar yayınlanmaktadır. 2012'de Diyarbakır'da kurulan Roşna Yayınları da şimdiye kadar 60'ın üzerinde Zazaca kitap yayınlamıştır.Roşna Yayınevi , Weşanxaneyê Roşna Yayınlanan kitaplar arasında birçok şiir, hikâye ve roman gibi edebi ürünler bulunmaktadır. Zazaca öyküde Roşan Lezgin, romanda ise Deniz Gündüz'ün ismi öne çıkmaktadır.Yusuf Aydoğdu, "Modern Zaza Hikâyeciliğinin Tarihsel Serüveni ", Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, Yıl:1, Cilt:1, Sayı:1, Ocak 2015, ss. 55-66 Zazaca yazıya geç geçirildiği için sözlü edebiyatı oldukça zengindir. Zazacada deyr (türkü), kılam (şarkı), dêse (ilahi), şanke (fabl), hêkati (öykü), qesê werênan (atasözleri ve deyimler) gibi sözlü edebiyat ürünleri oldukça fazladır. == Zazacanın TV-radyo yayınları ve sinemada kullanımı == 2004'te yapılan AB uyum paketlerinden sonra, TRT Pazartesi günleri otuz dakikalık Zazaca yayın yapmaktaydı. TRT-6'nın kurulmasından sonra Türkiye'de devlet eliyle başlayan Kürtçe yayıncılıkla, Zazaca haber başta olmak üzere birçok Zazaca program bu kanalda yayınlanmaya başlandı. 2021 yılında Zaza Federasyonu tarafından Türksat uydusunda da yer alan Zazaca dilinde yayın yapan Zaza TV kanalı yayın hayatına başladı. Ayrıca Yol TV, Su TV, TV10 gibi Alevi televizyonlarında Zazaca müziğe ve programlara yer verilmektedir. İlk Kürtçe kanal olan Med TV'den bu yana Kürt kanallarında Zazaca müzik ve programların yer aldığı görülmektedir. Nûçe TV, Gün TV, Rehber TV gibi kanallarda da Zazaca programlar bulunmaktadır. 2015 yılında açılan Zarok TV adlı çocuk kanalı bazı programlar dışında tüm çizgi filmlerde Kurmancca'nın yanında Zazaca da yayın yapmaktadır. 21 Mart 2016 itibarıyla ağırlıklı olarak Zazaca yayın yapmaya başlayan Jiyan TV, Türkiye'de Zazaca ağırlıklı yayın yapan ilk TV sayılmaktadır. Uzun ömürlü olmayan bu TV aynı yıl ilan edilen OHAL kapsamında kapatıldı.JIYAN TV Zazakî yayına başladı, Evrensel, 03 Nisan 2016 (erişim: 19 Mayıs 2021)Kapatılan TV'lerin yöneticileri kararı nasıl değerlendiriyor?, BBC Türkçe, 30 Eylül 2016 https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-37513869 (erişim: 19 Mayıs 2021) *Zarok TV yapılan itiraz üzerine tekrar açılmıştır. Yılmaz Güney'in Duvar (1983) filmi, tarihte Zazacanın sinemada kullanıldığı ilk film olması nedeniyle önemlidir. Mahsun Kırmızıgül de Beyaz Melek (2007) ve Mucize (2015) isimli filmlerinde Zazaca diyaloglara yer vermiştir. Kürt sineması kapsamında değerlendirilen Nuray Şahin'in Tüyü Takip Et/Perre Dıma So, 2004, Aynur Saray'ın Zara (2009), Kazım Öz'ün Zer (2017) isimli çok dilli uzun metraj filmlerinde bazı Zazaca (Kırmancki) sahnelere de yer verilmiştir.Welat Ramînazad, Fîlmanê Sînema De Kirmanckî (Zazakî), Sinemaya Serbixwe, 29 Eylül 2020 (erişim: 19 Mayıs 2021) Hinar Salem'in My Sweet Pepper Land (2013) filmi Kurmancca, Soranca ve Zazaca (Kırmancki) olarak çekilmiş çeşitli uluslararası film festivallerinden ödüller almıştır. Mehmet Ali Konar'ın Hewno Bêreng (Renksiz Rüya) isimli filmi ise Zazaca (Kırdki) ağırlıklı çekilmiş uzun metrajlı bir film olup, Kurmancca diyaloglara da yer verilmiştir. Film, 29. Ankara Uluslararası Film Festivali’nde (19-29 Nisan 2018) En İyi Film, En İyi Erkek Oyuncu, Onat Kutlar En İyi Senaryo, En İyi Görüntü Yönetmeni, En İyi Özgün Müzik, SİYAD En İyi Film Ödülü olmak üzere 6 dalda birden ödül alırken; 37. Uluslararası İstanbul Film Festivali'nde (6-17 Nisan 2018) ise mansiyon ödülü aldı."Hewno Bêreng: Kürt çocuklarının politik flu hatıralarının filmi" , BasNews, 01 Mayıs 2018. (erişim: 01 Mayıs 2021)"İlk Zazaca Film Hewno Bêreng Sinemalarda" , Asanatlar.com, 22 Haziran 2018, (erişim: 01 Mayıs 2021)"Renksiz Rüya”: Beyaz Perdeye Yansıyan “Çoğu Kürdün Çocukluğu", Bianet, 21 Nisan 2018 (erişim: 19 Mayıs 2021) Fahrettin Ozdemir'in Kekê (2011) isimli amatör filmi ile Lütfü İrdem'in Pîrebok (2019) adlı gösterimi yapılmamış filmi ise tamamen Zazaca çekilmiş uzun metrajlı filmlerdir. Mehmet Ali Konar'ın Baba (2010) isimli filmi Zazaca ilk kısa film olarak kabul edilmekte olup, Roşan Lezgin'in bir hikayesinden sinemeya uyarlanmıştır.Kırmancca (Zazaca)’da İlk Kısa Film, AKnews kaynağından aktaran: zazaki.net, 23 Şubat 2010 (erişim: 19 Mayıs 2021) Kamer Erdogan'ın Sipe (2012), Yücel Yavuz'un General (2012), Çetin Baskın'in Geyrayîş (2012), Gökhan Tunç'un Zimisto Bivejîyo (2013) ile Zimisto Vêrd Ra (2017), Caner Canerik'in Vilika Kowu (2015), Sedat Barış'ın Pîyê Min Toz Şeker (2016), lütfü Erdem'in Cênîya Nêeysayî (2016) ile Fotografkêş (2018) ve Burhan Ateş'in Vîr (Bellek, 2017) adlı filmleri tamamen Zazaca çekilmiş diğer kısa filmlerdir. "Vîr" filmi Belçika’da düzenlenen “Move Me Film Festivali”nde “Uluslararası En İyi Kısa Film” ödülüne layık görülmüştür.Zazaca filme uluslararası birincilik, Rûdaw Türkçe, 5 Aralık 2017 (erişim: 19 Mayıs 2021) Caner Canerik tarafından çekilen Was (Ot, 2006), Sayd (2007), Pheti (2007), Pirde Sur (2008), Muya Şha (2009) Bava Duzgin (2009), Raa Haq (2009), Bertij (2010), Muxtar (2014), Gulsosin (2015), Sîpela (2016) isimli belgesel filmler de Zazaca (Kırmancki) ağırlıklıdır. Veli Kahraman tarafından çekilen Zazaca ağırlıklı 2012 yapımı Ana Dilim Nerede (Zonê Ma Koti Yo) filmi 31. Uluslararası İstanbul Film Festivali, 34. Moskova Film Festivali başta olmak üzere birçok yarışmada aday gösterilmiş ve ödüller almıştır. Piran Baydemir tarafından çekilen Fecîra isimli Zazaca (Kırmancki) belgesel 50. Uluslararası Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde (4-11 Ekim 2013) en iyi belgesel ödülünü almıştır. Pîran Baydemîr'in Yo Roj Di (2010) ve Rezon Se[r] (2012) ve Ozan Munzur'un Jiare (Ziyaret, 2010) isimli kısa filmleri de belgesel tarzında çekilmiştir. == Zazaca üzerine yapılan bilimsel çalışmalar == * Lerch, Peter I. (1857/58): Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldäer. St. Petersburg * Müller, Friedrich (1865): Beiträge zur Kenntniss der neupersischen Dialekte: Zaza-Dialekt der Kurdensprache (Aus dem November-Hefte des Jahrganges 1864 der Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kais. Akademie der Wissenschaften, XLVIII. Bd., besonders abgedruckt), cîld: 3 * Von Le Coq, Albert (1903), Kurdische Texte I -II, Reichsdruckerei, Berlin * Mann, Oskar - Hadank, Karl 1932: Die Mundarten der Zaza, hauptsächlich aus Siverek und Kor. Leipzig. * Kurdoev, Kanat Kalashevich (1977), Ḥālatakānī jins u bīnāy barkār la zāzādā: On gender and number in the Zaza dialect of Kurdish, Tercüme: Azīz Ibrāhīm, Chāpkhānay Kōrī Zānyārī Kurd, Baghdad 1977. * Lynn Todd, Terry. (1985) " A Grammar of Dimili " University of Michigan * Asatrian, Garnik. S./Gevorgian, N. Kh. (1988): " Zaza Miscellany: Notes on some religious customs and institutions." In: Hommage et Opera Minora(Acta Iranica). Volume XII. Leiden * Sandonato, M. (1994): Zazaki Typological studies innegation, eds. Peter Kahrel, René van den Berg. S. (125-142.) Amsterdam * Jost, Gippert. (1996) "Zazacanın Tarihsel Gelişimi" Frankfurt University * C.M. Jacobson (1993): Rastnustena Zonê Ma - Handbuch, für die Rechtschreibung der Zaza-Sprache. Verlag für Kultur und Wissenschaft, Bonn * C.M. Jacobson (1997): Zazaca okuma yazma el kitabi. Verlag für Kultur und Wissenschaft, Bonn. * Ayyoubi, K. Rakhmanovich & Smirnova, Iraida A./Ed. Yusupova, Zare Aliyevna (1998), The zaza dialect of the Kurdish Language (Dersim), Moscow: Center for Kurdish Studies, 102 r. (И.А.Смирнова, К.Р.Эйюби. Курдский диалект заза /Отв. ред. З. А. Юсупова. М.: Центр курдских исследований, 1998. 102 с.) * Paul, Ludwig. (1998) "The Position of Zazaki Among West Iranian languages" University of Hamburg * J. Kenstowicz, Michael (2004), Studies in Zazaki Grammar, MITWPL. * Ann Walter, Mary (2004), "Vowel Adaptation in Zazaki", Workshop on theoretical approaches to language contact 27th Generative Linguistics in the Old World, Selanik, 18-21 April 2004 * Gajewski, Jon. (2004) "Evidentiality in Zazaki" Massachusetts Institute of Technology * Larson, Richard. and Hiroko, Yamakido. (2006) "Zazaki as Double Case-Marking" Stony Brook University * Gippert, Jost (2007-2008): Zur dialektalen, Stellung des Zazaki: Die Sprache Zeitschrift für Sprachwissenschaft. Wiesbaden * Aygen, Gülşat (2010). Zazaki/Kirmanckî Kurdish. Volume 479 of Languages of the World. Lincom Europa. == Kaynakça == == Okuma listesi == * Blau, Gurani et Zaza in R. Schmitt, ed., Compendium Linguarum Iranicarum, Wiesbaden, 1989, , pp. 336–40 (About Daylamite origin of Zaza-Guranis) * Gajewski, Jon. (2004) "Zazaki Notes" Massachusetts Institute of Technology. * Gippert, Jost. (1996) "Historical Development of Zazaki" University of Frankfurt *Haig, Geoffrey & Öpengin, Ergin. (2014). "Introduction to Special Issue: Kurdish - A critical research overview ". Kurdish Studies . Volume: 2, No: 2, pp. 99–122 (University of Bamberg, Germany) * Larson, Richard. and Yamakido, Hiroko. (2006) "Zazaki as Double Case-Marking" Stony Brook University and University of Arizona. * Lynn Todd, Terry. (1985) "A Grammar of Dimili" University of Michigan * Extra, Guus. and Gorter Durk. (2001) The Other Languages of Europe. * Raymond Gordon, Jr. (2005) Editor. Ethnologue: Languages of the World. Fifteenth Edition. (Zazacanın Sınıflandırılması) * Paul, Ludwig. (1998) "The Position of Zazaki Among West Iranian languages" University of Hamburg (Zazacanın Sınıflandırılması) * Paul, Ludwig: Zazaki - Versuch einer Dialektologie. Reichert Verlag, 1998, Wiesbaden. * Werner, Brigitte. (2007) "Features of Bilingualism in the Zaza Community" Marburg, Germany * Arslan, İlyas. 2016. Verbfunktionalität und Ergativität in der Zaza-Sprache . Dissertation, Universität Düsseldorf. * Grûba Xebate ya Vateyî, Rastnuştişê Kirmanckî (Zazakî), Vate yayınları, İstanbul 2005 * Mesut Keskin, Zur dialektalen Gliederung des Zazaki. Magisterarbeit, Frankfurt 2008. == Dış bağlantılar == * http://www.zazaki.de , Zazas and Zazaki. (Zaza Edebiyatı) * http://www.zazaki.net/ , Modern Kırmancca (Zazaca) Edebiyatı Kategori:Zazaca Kategori:Tehlikedeki diller Kategori:Batı İran dilleri
== Olaylar == * XIV. Louis Fransa'yı askeri açıdan hakim kılmak amacıyla Hollanda Cumhuriyeti'ni istila etti. == Doğumlar == * I. Petro (Rusya) == Ölümler == * Kral Jan Kazimierz : Polonya kralı (d. 1606)
== Olaylar == * 16 Haziran – Rusya'da Rus aristokrasisine karşı isyan başlatmış olan köylü lideri Stenka Razin Moskova'da idam edildi. == Doğumlar == * Tomaso Albinoni (ölümü 1750) * Anthony Shaftesbury * IV. Frederik == Ölümler == * ? - Abbas Ağa Osmanlı daarüssaade ağası (d. ? )
== Olaylar == == Doğumlar == * Giovanni Battista Bononcini * Şehzade Mustafa == Ölümler == * Hüssamzade Abdurrahman Efendi, Osmanlı Devleti şeyhülislam, hattat (d. 1594)
== Olaylar == == Doğumlar == * Miwa Shissai (), Neokonfüçyüsçü filozof (ö. 1744) == Ölümler == * 9 Aralık - Papa IX. Clemens, 20 Haziran 1667 - 1669 arasinda papalık yapmış Hristiyan din adamı (d. 1600).
== Olaylar == * 25 Temmuz - Çin'de Şantung merkezli 8.5 büyüklüğündeki 1668 Şantung depreminde, geniş bir alanda büyük çapta hasar meydana geldi ve 43.000 ila 50.000 kişi öldü. Doğu Çin'de kaydedilen en şiddetli ve en büyük depremdir. * 17 Ağustos - Samsun'da Ladik Gölü merkezli 8.0 büyüklüğündeki 1668 Kuzey Anadolu depreminde, Kuzey Anadolu Fay Hattının 600 km'lik bir bölümü tek kırılma ile batıda Bolu'dan en doğuda Erzincan'a kadar geniş çapta hasara neden oldu ve 8.000 kişi öldü. Türkiye'de kaydedilen en şiddetli ve en büyük depremdir. == Doğumlar == * 23 Haziran - Giambattista Vico, İtalyan düşünür. == Ölümler ==
== Olaylar == == Doğumlar == * 6 Ağustos - Johann Bernoulli, İsviçreli matematikçi (ö. 1748) * 30 Kasım - Jonathan Swift, İrlandalı şair, yazar ve siyasetçi (ö. 1745). == Ölümler == * Abdullah Abdi, Osmanlı Devleti divan şairi (d. ?)
İsviçre veya resmî adıyla İsviçre Konfederasyonu; Batı, Orta ve Güney Avrupa'nın kesişme noktasında bulunan bir ülke. Federal otoritelerin merkezi Bern ile birlikte 26 kantondan oluşan bir federal cumhuriyettir. Kuzey sınırında Almanya, batısında Fransa, güneyinde İtalya, doğusunda Avusturya ile Lihtenştayn yer alır. İsviçre, denize kıyısı olmayan, Alpler, İsviçre Platosu ve Jura Dağları arasında bölünen, 41.285 km² yüzölçümüne sahip bir ülkedir. Alpler toprakların daha fazla bölümünü işgal ederken yaklaşık 8,5 milyon insandan oluşan İsviçreli nüfus çoğunlukla en büyük şehirlerin bulunduğu platoda yoğunlaşmıştır. Bu şehirlerin arasında iki küresel kent ve ekonomik merkez olan Zürih ve Cenevre de vardır. İsviçre Konfederasyonunun uzun bir silahlı tarafsızlık tarihi vardır -1815 yılından bu yana uluslararası bir savaş durumu olmamıştır- ve 2002 yılına kadar Birleşmiş Milletler'e katılmamıştır. Yine de etkin bir dış politika sürdürmektedir ve sıklıkla dünya çapında barış kurma girişimlerine katılır.Thomas Fleiner, Alexander Misic, Nicole Töpperwien, Swiss Constitutional Law, p. 28, Kluwer Law International İsviçre aynı zamanda Kızılhaç'ın doğduğu ülkedir ve ikinci büyük BM merkezi de dahil olmak üzere çok sayıda uluslararası organizasyonun ev sahibidir. Avrupa seviyesinde, Avrupa Serbest Ticaret Birliğinin kurucu üyelerindendir ve Schengen Bölgesinin bir parçasıdır ancak Avrupa Birliğinin ve Avrupa Ekonomik Alanının bir üyesi değildir. İsviçre kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıla bakımından dünyadaki en zengin ülkelerden biridir ve her bir yetişkin için en yüksek malvarlığına (finansal ve finansal olmayan) sahiptir.Franc's rise puts Swiss top of rich list Simon Bowers, guardian.co.uk, Çarşamba 19 Ekim 2011 Zürih ve Cenevre sırasıyla dünyadaki ikinci ve sekizinci yaşam kalitesine sahip şehirler olarak sıralanmaktadır. yılından nominal (GSYİH) bakımından dünyanın ., satın alma gücü paritesine göre . büyük ekonomisine sahiptir. Malların ihracatında yirminci, ithalatında on sekizinci sıradadır. İsviçre dil ve kültür açısından dört ana bölgeye ayrılabilir: Almanca, Fransızca, İtalyanca konuşulan bölgeler ile Romanşça konuşulan vadiler. Bu dil ayrılığı nedeniyle ülke, yerel dillerde farklı adlarla anılır: İsviçre Almancası'ndaki ismi bazen Schwyz ya da Schwiiz olarak da söylenir. Schwyz ayrıca İsviçre kantonlarından birinin standart Almanca (ve uluslararası) adıdır. ; ; ; . Ancak madeni paralarda ve pullarda bu dört dil yerine ülkenin Latince adı olan Confoederatio Helvetica kullanılır. Bu ad çoğu zaman "Helvetia" olarak kısaltılır. Ülkeye duyulan güçlü bağlılık duygusunun kaynağı ortak tarihsel zemin, federalizm ve doğrudan demokrasi gibi paylaşılan değerlerConstitutional Patriotism and Exclusion: the Swiss Case euroculturemaster.org. ve kendini Alplerde yaşayanlar olarak tanımlama üzerine kurulmuştur.In Search of Natural Identity: Alpine Landscape and the Reconstruction of the Swiss Nation. journals.cambridge.org. İsviçre Konfederasyonu'nun kurulması geleneksel olarak 1 Ağustos 1291 olarak kabul edilir ve her yıl yıldönümünde İsviçre Ulusal Günü kutlanır. == Etimoloji == Türkçede başına "i" harfi eklenerek Latince kökenli dillerden aktarılan İsviçre sözcüğü, İngilizcedeki Swiss sözcüğü gibi 16. yüzyılda kullanılmakta olan Fransızcadaki Suisse sözcüğünden gelmektedir. Ülkenin İngilizcedeki adı olan Switzerland, 16. ve 19. yüzyıl arasında kullanılan; fakat günümüzde kullanılmayan ve Swiss ile aynı anlamdaki Switzer sözcüğünden üretildi.OED Online Etymology Dictionary etymonline.com. Erişim tarihi 2009-06-25 Switzer sözcüğü ise Alamancadaki Schwiizer sözcüğünden türedi. Schwiizer şu an Schwyz kantonu olan bölge ve bu bölgede yaşayanlar için kullanılan bir terimdi ve aynı zamanda Eski İsviçre Federasyonunu oluşturan orman kantonlarından biriydi. 14. yüzyıldan beri kullanılmakta olan Ant kardeşliği () sözcüğünün yanında, 1499'daki Swabian Savaşı'ndan sonra Swiss/Schweiz/Switzerland(İsviçre) sözcüğü de sahiplenilmeye başlandı. Bir yer ismi olarak Schwyz ise ilk olarak 972'de Eski Yüksek Almancada Suittes biçiminde ve muhtemelen "yakmak" anlamındaki suedan sözcüğü ile ilişkili olarak ormanlık alanları yakarak yerleşime açmak anlamında kullanıldı.Room, Adrian. Placenames of the World. London: MacFarland and Co., Inc., 1997. Sözcük 1499'daki Swabiyan Savaşı'na kadar sadece kantonu nitelemek için kullanılırken, giderek aşama aşama tüm konfederasyonu niteler hale geldi.Switzerland, the Catholic Encyclopedia newadvent.org. Erişim tarihi 2010-01-26On Schwyzers, Swiss and Helvetians, Federal Department of Home Affairs, bar.admin.ch . Erişim tarihi 2010-01-26 Ülkenin İsviçre Almancasındaki adı olan Schwiiz çift anlamlı olarak hem kantonu hem ülkeyi ifade etmek için kullanılsa da, ülke adı kullanılırken başına die tanımlığı getirilmektedir. Yani İsviçre için d'SchwiiziZüritütsch Schweizerdeutsch (p. 2) schweizerdeutsch.ch. Erişim tarihi 2010-01-26 kanton ve kantondaki şehir için sadece Schwyz kullanılmaktadır.Kanton Schwyz: Kurzer historischer Überblick sz.ch. Erişim tarihi 2010-01-26 Yeni Latince ifade Confederatio Helvetica (Helvetler Konfederasyonu) İsviçre'nin federal bir devlet olarak 1848'de kurulmasından sonra tedrici bir biçimde gündeme geldi. 1879'da paraların üzerinde görüldü, 1902'de İsviçre Federal Sarayı'nın üzerine yazılarak tescillendi ve 1948'den sonra da resmî devlet mühürlerinde kullanılmaya başlandı.Marco Marcacci, Confederatio helvetica (2002) , Historical Lexicon of Switzerland. Sözcük, Antik Romalılar döneminden önce İsviçre Platosu'nda yaşayan ve Galyalı bir topluluk olan Helvet kabilesinden () üretildi. Helvetya, Johann Caspar Weissenbach'ın 1672'de sergilenen bir oyununda alegorik bir kadın kahramandı ve 17. yüzyılda İsviçre konfederasyonunun ulusal alegorisi hâline geldi.Historisches Lexikon der Schweiz 'da Helvetia (Allegorie) maddesi Dört resmî dilden herhangi birine öncelik vermemek amacıyla Latince kullanılır. Ülke kısaltması olarak (CH) kullanılmasının nedeni de budur. Fransızca (Confédération suisse), İtalyanca (Confederazione Svizzera) ve Romanşça (Confederaziun svizra) resmî adları "İsviçre Konfederasyonu" olarak çevrilirken; Almanca resmî ad olan Schweizerische Eidgenossenschaft, "İsviçre Ant Kardeşliği" ya da "İsviçre Sözleşme Ülkesi" anlamına gelmektedir. İsviçre kelimesi, Şvitser kökünden gelen İtalyanca kelime Svizzera'dan başına (statistik/istatistik, steam/istim) kelimelerinde olduğu gibi i- eklenerek Osmanlıca harflerle yazıldığında İsviçre(h) olmuştur. Milattan sonra 10. yy. sonrası Orta Hollandaca ile yazılmış belgelerde "duutsch" (oku. düç) olarak geçiyor. Eski Yüksek Almanca dilinde "Duitisc" geçer. Almanca anlamına gelen İtalyanca kelime "Tedesco" da "Duitisc" kökündendir. Anlamı "halk ait" demektir. Hollandaca'ya İngilizler Dutch derler. Nasıl ki Hollanda Almancası, Almanya Almancası denmezse, İsviçre Almancası da yaygın olarak kullanımda olmasına rağmen hatalıdır. İsviçre'de Basel Bern Zürih üçgeninde konuşulan yanlışlıkla diyalekt tabir edilen Şvitserdüç'de yer alan "düç", "halka ait" anlamlı olup çok geniş bir coğrafyada kullanılır. Bu devir için kullanılan Alamanca tabiri de kaynağa muhtaçtır. İsviçre düç dili, İsviçrece, İsviçre dili (Şvitserdüç) için en doğrusudur. == Tarihçe == İsviçre bir devlet olarak 1848 yılındaki İsviçre Federal Anayasası'nın kabulünden bu yana varlığını sürdürür. Bu devletin temelini oluşturan konfederasyonun kuruluşu ise 13. yüzyılın sonlarında gerçekleşmiştir. === Erken dönem tarihi === Bölgede en eski insansı (hominidae) varlığı 150.000 yıl öncesine kadar uzanır.History swissworld.org. Erişim tarihi 2009-06-27 En eski tarım yerleşimiyle ilgili bulgulara ise Gächlingen'de (MÖ 5300'lü yıllardan kalma) rastlanır. Hallstatt ve La Tène kültürü (adını Neuchâtel Gölü'nün kuzeyinde bulunan La Tène arkeolojik kazı alanından alır) bölgede bilinen en erken kültürel kabilelerdir. La Tène kültürü muhtemelen Antik Yunan ve Etrüsk medeniyetlerinden etkilenerek geç Demir Çağı döneminde gelişip yayılmıştı. İsviçre bölgesindeki en önemli kabilelerden birisi de Helvetlerdi. MÖ 58 yılında gerçekleşen Bibracte Muharebesi'nde Julius Caesar'ın orduları Helvetleri yenilgiye uğratmış, daha sonra da (MÖ 15) Tiberius (2. Roma İmparatoru) ve kardeşi Drusus Alpleri tümüyle fethedip Roma İmparatorluğu'nun parçası hâline getirmişti. Helvetilerin yaşadığı bölge önce Roma'nın Gallia Belgica eyaletinin parçası olarak Confoederatio Helvetica adını aldı, daha sonraları ise Germania Superior eyaletinin parçası oldu. Günümüz İsviçre'sinin doğu kısımları ise Raetia eyaletine katılmıştı. 4\. yüzyıldan itibaren İsviçre'nin batı bölgesi Burgonya Krallığı'na aitti. Alamanların 5. yüzyılda İsviçre Platosu'na, daha sonra 8. yüzyılda Alp vadilerine yerleşmesi sonucunda erken Orta çağ döneminde (Frank İmparatorluğu tarafından işgal edilene kadar) günümüz İsviçre toprakları Burgonya ve Alaman krallıkları arasında ikiye bölünmüş vaziyetteydi. 6\. yüzyılda bütün İsviçre bölgesi Frank İmparatorluğu egemenliği altına girdi.Switzerland history Nationsencyclopedia.com. Erişim tarihi 2009-11-27History of Switzerland Nationsonline.org. Erişim tarihi 2009-11-27 6\. 7. ve 8. yüzyıllar boyunca da bölge Frank hegemonyası altında kaldı. Şarlman dönemindeki genişleme döneminden sonra Frank İmparatorluğu, 843 tarihli Verdun Antlaşması ile ikiye ayrıldı. İsviçre toprakları da Orta Francia ve Doğu Francia krallıkları arasında paylaşıldı. Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu döneminde, 1000 yılı civarında bu bölge yeniden tek bir idare altında toplandı. 1200'lü yıllara gelindiğinde İsviçre platosu Savoie, Zähringer, Habsburg ve Kyburg hanedanları tarafından idare edilmekteydi. Uri kantonu, Schwyz kantonu, Unterwalden (Waldstätten) gibi bazı bölgeler de imparatorluğun doğrudan kontrolü altındaydı (Reichsfreiheit). 1264'te Kyburg Hanedanlığı çöktüğünde, Habsburg topraklarını İsviçre platosunun doğusuna kadar genişletti. === Eski İsviçre Federasyonu === 1291 yılında Uri, Schwyz ve Unterwalden kantonlarının oluşturduğu üç orman kantonu temsilcileri bir Federal Beyanname'nin altına imza attı.A Brief Survey of Swiss History admin.ch, Erişim tarihi 2009-06-22 Beyannameye imza atan taraflar, o zamanlar Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu ile Avusturya Dükalığını elinde tutan Habsburg Hanedanı'nın hükmüne karşı çıkabilmek için birleşmeyi taahhüt ediyorlardı. Bu federasyon kantonları imparatordan, imparatorluk içinde otonom olduklarını garantileyen bir belge de aldı. Ancak iktidar Habsburg Hanedanı'nın eline geçince bu otonomiyi kabul etmeyen Habsburglar, yeni federasyona karşı saldırıya geçti.Battle of Morgarten maddesi,Historical Dictionary of Switzerland http://www.hls-dhs-dss.ch/ 15 Kasım 1315 günü gerçekleşen Morgarten Muharebesi'nde Habsburg ordusunu yenen İsviçreliler, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu içinde İsviçre Konfederasyonu'nun varlığını güven altına aldılar. 1353 yılına gelindiğinde ilk birleşen üç kantona ek olarak Glarus ve Zug kantonlarıyla, Luzern, Zürih ve Bern şehir devletleri de birliğe katılarak 15. yüzyıla kadar varlığını sürdüren (Zürih bir toprak anlaşmazlığı nedeniyle 1440 yılında konfederasyondan atıldı) ve sekiz eyaletten oluşan "Eski Federasyon"u kurdular. Bu birlik sonraki yüzyıllarda yeni katılımlarla daha da büyüdü. 1470'lerde Burgundiya dükü I. Charles'a karşı kazandıkları zaferler ve İsviçre paralı askerlerinin başarılarıyla federasyonun hem gücü hem de zenginliği arttı. İsviçre'nin kantonları sıralaması yapılırken geleneksel olarak, şehir devletlerini takiben kurucu kantonlar ilk sekiz "Eski Kanton" olarak önde anılırken, 1481 yılından sonra federasyona katılan diğer kantonlar ise tarih sırasına göre dizilmektedir. Kutsal Roma Cermen İmparatoru I. Maximilian'a karşı İsviçrelilerin 1499 yılında Svabya Savaşı'nda kazandığı zafer sonucunda, İsviçre, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'ndan ayrılıp de facto olarak bağımsızlığını kazandı.Historisches Lexikon der Schweiz Schwabenkrieg maddesi 1506 yılında Papa II. Julius, günümüzde hâlâ Vatikan'ı koruyan İsviçreli Muhafızları işe aldı. Federasyonun genişlemesi ve ilk savaşlarda elde edilen yenilmezlik unvanı, 1515 yılında Marignano Muharebesi'ndeki İsviçre yenilgisi ile ilk kez durakladı.Historisches Lexikon der Schweiz Marignano, Schlacht von maddesi Bazı kantonlarda Huldrych Zwingli'nin Reform'unun başarılı olması 1529 ve 1531 yıllarında kantonlar arası savaşların (Kappel Savaşları) çıkmasına neden oldu ve İsviçre, Katolik ve Protestan kantonlar şeklinde bölündü. Çatışmalarda Protestan birlikleri çözüldü ve Katolikler birçok kantonda kontrolü ele geçirdiler. 1531'de yapılan barış anlaşmasından sonra bazı kantonlarda Protestanlar ve Katolikler aynı kiliselerde ibadet etseler de Katolikler 7 kanton ile 2 yarım kantonda iktidarda iken, Protestanlar ancak 4 kanton ile 2 yarım kantonda kontrol sahibi olabildiler.Historisches Lexikon der Schweiz Kapellerkriege maddesi 1648 yılında Westfalya Barış Antlaşması ile Avrupa ülkeleri İsviçre'nin Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'ndan ayrılmasını ve tarafsızlığını tanıdı. Aristokrat ailelerin artan otoriteryenizmi, 30 Yıl Savaşları sırasında ortaya çıkan ekonomik krizle de birleşerek 1653 yılında İsviçre köylü savaşlarına yol açtı. Bu çatışmaların arka planında yine Katolik-Protestan çatışması vardı.www.nationsencyclopedia.com Switzerland - History maddesi Kantonlar arasında anlaşmazlığın devam etmesi üzerine 1656 ve 1712 yıllarında Villmergen Çarpışmaları ile karşılıklı şiddet devam etti. === Fransız işgali dönemi === 1798 yılında Fransız Devrimi kuvvetleri İsviçre'yi işgal etti ve zorla yeni bir anayasayı uygulattırdı. Bu anayasa ile ülkenin hükûmeti merkezîleştirdi ve kantonlar ortadan kaldırdı. Helvetia Cumhuriyeti olarak bilinen yeni devletin halk arasında hiç desteği yoktu. Yabancı işgal kuvvetleri tarafından zorla kabul ettirilen bu hükûmet, dinsel inanç özgürlüğü de dahil olmak üzere yüzyıllarca süren gelenekleri yıktı. Bu devlet, İsviçre'yi, Fransa'nın bir uydu devleti hâline geldi. Sık sık ortaya çıkan ayaklanmalar, Fransız birliklerinin varlığı nedeniyle başarıya ulaşamadı. 1798'in Eylül ayında Nidwalden İsyanı'nın Fransızlar tarafından kanlı bir şekilde bastırılması çok iyi karşılanmadı. Fransa ile diğer ülkeler arasında savaş çıktıktan sonra İsviçre; Avusturya ve Rusya gibi başka devletler tarafından da işgal edildi. İsviçreliler, merkezî hükûmeti destekleyen "cumhuriyetçiler" ve kantonların özerkliğinin tekrar verilmesini isteyen "federalistler" arasında ikiye bölündü. Napolyon Bonapart, her iki tarafın önde gelen politikacılarını 1803 yılında Paris'te bir araya getirdi. Bu toplantının sonucunda İsviçre'nin özerkliğini büyük oranda geri veren ve 19 kantondan oluşan bir Konfederasyonu kuran Aracılık Yasası çıktı.Historisches Lexikon der Schweiz Mediationsakte maddesi Bu tarihten sonra İsviçre politikasının en önemli çatışma konusu, kantonların kendi kendini yönetme geleneği ile merkezî bir hükûmet gerekliliği arasında oldu. 1815 yılında Viyana Kongresi ile İsviçre'nin bağımsızlığı ve tarafsızlığı, tüm Avrupa güçleri tarafından tanındı.The Congress of Vienna, 1 Kasım 1814 - 8 Haziran 1815 The Victorian Web. 30 Nisan 2002. Erişim tarihi: 09-01-2009. Bu tarihte, Valais, Neuchâtel ve Cenevre kantonlarının federasyona katılmasıyla birlikte İsviçre tarihteki en son genişlemeyi gerçekleştirdi. === 1848 anayasası === 1847 yılında ülkedeki Katolik ve Protestan kantonlar arasında bir iç savaş (Sonderbundskrieg) patlak verdi.eda.admin.ch , History, 2 Nisan 2013'te erişildi. O zamanlar hükûmette olan Radikal Parti'nin yaymaya çalıştığı daha üniter bir İsviçre fikrinden hoşlanmayan Katolikler, Sonderbund adını verdikleri özel bir antlaşma ortaya çıkardılar. Radikallerin de bu antlaşmaya karşı çıkması üzerine ortaya çıkan savaş bir aydan az sürdü ve yaklaşık yüz kayıp verildi. Küçük ayaklanmalar dışında bu çarpışma, İsviçre topraklarında yaşanan son silahlı çatışmaydı. İç savaştan sonra İsviçre referandum uygulamasına geçti ve 1849 yılında federal anayasa kabul edildi. Bu anayasa ile merkezî otorite kuruluyor ve kantonlar yerel konularda kendi kendilerini yönetebiliyorlardı. Nüfus artışı, Sanayi Devrimi ve tek para birimi kullanılması nedeniyle 1872 yılında önemli oranda revize edilen bu anayasa, savunma, ticaret ve adli konularda federal sorumlulukları da düzenlendi. 1893 yılında anayasa, olağan dışı bir şekilde doğrudan demokrasinin uygulanmasına yönelik olarak düzenlendi. Günümüzde de varlığını sürdüren bu sistem, dünyadaki tek örnek konumundadır. === 20. yüzyıl === İsviçre 1920 yılında Milletler Cemiyeti’ne ve 1963 yılında da Avrupa Konseyi’ne katıldı. I. Dünya Savaşı’nda tarafsızlığını açıklayan ülke askerî olarak savaşa katılmadı.Let's Swallow Switzerland by Klaus Urner (Lexington Books, 2002). II. Dünya Savaşı’nda da tarafsızlık açıklandı, bir Alman müdahalesi planlansa da bu gerçekleşmedi. Bu müdahalenin gerçekleşmemesinin nedenlerinden birisi olarak General Henri Guisan önderliğinde İsviçre Silahlı Kuvvetlerinin seferberliğe geçmesi gösterilir. Buna karşın İsviçre'nin bu savaşta tarafsız kalmadığı da ileri sürüldü. Bunlardan bir kısmı İsviçre vatandaşlarının Yahudi Soykırımı esnasında elde edilen paraların aklanmasına yardımcı oldukları, dolayısıyla İsviçre’nin tarafsızlığına gölge düştüğü üzerinde dururken bir diğer kısmı da İsviçre'nin, Almanya ve Mihver Kuvvetlere karşı yürütülen casusluk faaliyetlerinin bir merkezi hâline gelerek yenilmelerine yardımcı olduğu üzerinde yoğunlaşır.Book review: Target Switzerland: Swiss Armed Neutrality in World War II, Halbrook, Stephen P. stonebooks.com. Erişim tarihi 2009-12-02 II. Dünya Savaşı sırasında hem Müttefik Devletler hem de Mihver Devletleri tarafından İsviçre'nin ticareti abluka altına alındı. Nazi Almanyasına verilen borçların uzatılması ve ekonomik işbirliği, diğer ticaret ortaklarının varlıklarına ve ülkenin işgal edilme olasılığının artıp azalmasına göre sürekli bir değişim yaşadı. 1942'de Vichy Fransası üzerindeki kritik demiryolu bağlantısı koptuğunda ve İsviçre tamamen mihver devletlerle çevrelenmiş hale geldiğinde, verilen tavizler en üst noktasına çıktı. Savaş boyunca 300.000'den fazla mülteci ülkeye sığındıHistorisches Lexikon der Schweiz , Asyl maddesi, Almanca, Fransızca ve İtalyanca. ve merkezi Cenevre'de bulunan Uluslararası Kızılhaç Komitesi bu çatışmalar sırasında oldukça önemli bir rol oynadı. Sert göçmenlik ve iltica politikaları, Nazi Almanyası ile İsviçre arasında ekonomik ilişkiler kadar önemli çatışmalar yarattı, hatta bu 20. yüzyılın sonuna kadar sürdü.Switzerland, National Socialism and the Second World War . Final Report of the Independent Commission of Experts Switzerland, Pendo Verlag GmbH, Zürich 2002, ISBN 3-85842-603-2, p. 498. Savaş boyunca İsviçre Hava Kuvvetleri dönem dönem her iki tarafın hava kuvvetleri ile de çatışmalara girdi, Mayıs ve Haziran 1940'ta Nazi Hava Kuvvetlerine ait 11 uçak düşürdü. Almanya tehdit politikasını değiştirdikten sonra ise uçakları yere inmeye zorladı. Savaş boyunca 100'den fazla bombardıman uçağı ve personeli yakalandı ve hapse atıldı. 1944-45 yıllarında ise müttefik kuvvetleri yanlışlıkla, içlerinde Schaffhausen, Basel ve Zürih şehirlerinin de olduğu bazı bölgeleri bombaladı. Savaştan sonra İsviçre hükûmeti İsviçre Yardımı adı verilen çeşitli yardım kuruluşlarının oluşturduğu fonların, savaştan zarar gören ülkelere gönderilmesine katkıda bulundu ve Avrupa ülkelerine yapılan Marshall Planı'ndan yararlandı. Bunlar ülkenin ekonomisinin gelişmesine katkıda bulundu.Switzerland, National Socialism and the Second World War . Final Report of the Independent Commission of Experts Switzerland, Pendo Verlag GmbH, Zürich 2002, ISBN 3-85842-603-2, p. 521. 1959 yılından itibaren kantonlarda kadınlara oy hakkı verilmeye başlandı.Country profile: Switzerland UK Foreign and Commonwealth Office, Erişim tarihi 2009-11-25 1971 yılında federal düzeyde oy hakkının tanınması en son 1990 yılında Appenzell Innerrhoden kantonunda kadınlara oy hakkı verilmesinden sonra gerçekleşebildi. Bu tarihten sonra kadınlar hızla parlamentoya ve bakanlıklara girmeye başladı, yedi kişilik Federal hükûmet'e ilk olarak 1984-1989 arasında bakanlık yapan Elisabeth Kopp girdi. İlk kadın başbakan ise Ruth Dreifuss oldu. 1978 yılında Bern kantonunun bazı kısımları bağımsızlıklarını kazanarak yeni Jura kantonunu kurdu. 18 Nisan 1999’da İsviçre halkı ve kantonlar tamamen gözden geçirilen ve yenilenen bir federal anayasanın kabulü yönünde oy kullandı. 1999 anayasasına göre, federasyona özel olarak delege edilmemiş tüm güçler kantonların elindedir. === 21. yüzyıl === İsviçre, 2002 yılında Birleşmiş Milletler’e tam üye oldu. EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Birliği)’nın kurucu üyesi olan ülke, EEA (Avrupa Ekonomik Alanı)’nın bir parçası değildir. Avrupa Birliği’ne üye olmak için Mayıs 1992 tarihinde başvuru yapılmış olsa da Aralık 1992’de EEA için yapılan referandum sonucunda (EEA konusunda referandum yapan tek ülke İsviçre’dir) halkın EEA’ya girişi kabul etmemesi üzerine bu konuda başka bir girişimde bulunulmadı.Temel AB Terimleri , sayfa 10-11 Bu tarihten sonra AB konusunda çeşitli referandumlar yapılmasına rağmen bu girişimler yeterli destek alamadılar. Yine de İsviçre yasaları AB yasalarıyla uyumlu hale gelmek üzere yavaş yavaş düzenlendi ve hükûmet, Avrupa Birliği ile bir dizi karşılıklı antlaşma imzaladı. Avusturya’nın 1995 yılında AB’ye girmesiyle birlikte İsviçre ve Lihtenştayn tamamen AB ülkeleri ile çevrelenmiş oldu. 5 Haziran 2005’te İsviçreliler %55'lik çoğunlukla Schengen antlaşmasına katılmayı kabul etti. AB yorumcuları bu sonucu geleneksel olarak izolasyonist bir ülke olarak nitelendirilen İsviçre’nin bir iyi niyet gösterisi olarak değerlendirdiler. == Coğrafya == 230px|küçükresim|İsviçre haritası Orta-batı Avrupa arasında yer alan İsviçre, Alpler'in kuzey ve güney yamaçlarında konumlanmıştır. 41.285 kilometrekarelik yüzölçümüyle İsviçre, Birleşmiş Milletler tarafından tanınan ülkeler arasında yüzölçümü bakımından en büyük 135. ülkedir. 2011 sayımına göre 7.954.700'lük nüfusa sahip olan ülkede, kilometrekareye ortalama 188 kişi düşmektedir.Büyütülebilen İsviçre haritası her iki sitede de bulunmaktadır: www.swissinfo-geo.org veya www.swissgeo.ch ; büyütülebilen bir uydu fotoğrafı da bu sitede bulunur: map.search.ch . Engebeli bir araziye sahip olan ülkenin güney kısmında, kuzey kısmına oranla daha dağınık bir yerleşim görülür. Yaklaşık 100’e yakın dağlık alanı mevcut olan ülkede tren, dişli demiryolları, teleferik ve diğer ulaşım araçları çoğunlukla kullanılmaktadır. Güneydeki İsviçre Alpleri, ortadaki İsviçre Platosu ve kuzeydeki Jura Dağları olmak üzere ülke üç ana topoğrafik alana ayrılabilir. Ülkeyi orta ve güneyinden kat eden sıradağlar olan Alpler, ülke topraklarının yaklaşık olarak %60'ını oluşturur. Ülkede bulunan zirvelerin yaklaşık yüz tanesi 'ye yakın veya daha da üzerindedir.Landscape and climate cp-pc.ca. Erişim tarihi: 2009-12-14 ile ülkenin en yüksek noktası Dufour Zirvesi'dir. İsviçre Alpleri'nin yüksek dorukları arasında, bazılarında buzul bulunan vadiler yer alır. Buralarda doğan Ren, Rhône, İnn, Aare ve Ticino gibi başlıca nehirler; Cenevre Gölü, Zürih Gölü, Neuchâtel Gölü ve Konstanz Gölü gibi göllere dökülür.www.cografya.gen.tr , İsviçre maddesi 1.500'den fazla göle sahip olan İsviçre, Avrupa'daki temiz su rezervinin yaklaşık %6'sına sahiptir. Göller ve buzullar, ülke topraklarının yaklaşık olarak %6'sını oluşturur. Yüksek dağlarla ayrılan birçok vadinin varlığı nedeniyle İsviçre'nin ekosistemleri çok hassastır ve hemen hemen her vadide kendine özgü ekolojiler oluşmuştur. Dağlık bölgelerde de diğer yükseltilerde bulunmayan zengin bir bitki örtüsü bulunur. === İklim ve çevre === İsviçre'nin yer yer farklılıklar göstermekle birlikte genelinde ılıman iklim görülür.Climate in Switzerland about.ch, Erişim tarihi 2009-06-23Country guide, Switzerland bbc.co.uk, Erişim tarihi 2009-11-20 Yaz ayları belirli bir sıklıkla yağmurlu ve mera ve otlatma için uygun olan sıcaklıkta ve nemlilikte geçer. Yaz aylarına kıyasla nem oranının düşük olduğu kış aylarında yüksek noktalarda istikrarlı hava koşulları seyrederken, alçak bölgelerde sıcaklık terselmesi gözükmekte dolayısıyla güneşsiz dönemler yaşanabilir. Alplerin güney tarafına yoğun yağmur yağdığı dönemlerde, kuzey Alplere sıcak fön rüzgârları gelir. Alp vadilerinin iç kısımlarında en kuru hava koşulları (bu bölgeye doğru hareket eden bulutların, dağların üzerinden geçerken içeriklerinin önemli bir bölümünü kaybetmelerinde dolayı) oluşur. Alplerde bulunan Graubünden gibi geniş bölgelerdeki yağış oranı Valais gibi bağcılığın yapıldığı güney batı bölgelere kıyasla az olur. En yağışlı hava koşulları Alplerin yükseklerinde ve Ticino kantonunda görülür. Tüm yıl görülmekle birlikte en çok yağmur yaz aylarında düşer. Genel olarak sonbahar en kurak mevsim olmakla ve kışlar yazlara göre daha az yağmur almakla birlikte, yıldan yıla İsviçre ikliminde mevsimsel farklılıklar göze çarpar. Yüksek dağlarla çevrili özgün ekosistemlerden oluşan vadilerden dolayı, İsviçre'nin ekosistemi oldukça kırılgandır. İklimsel, coğrafi ve topoğrafik özellikleri de Alpler bölgesini iklim değişikliğine hassas kılar.The strengths of Switzerland and its people, p.3 Federal Department of Foreign Affairs FDFA. Erişim tarihi 2009-12-02Impact of climate change swissworld.org. Erişim tarihi 2010-01-14. Bitki örtüsü ve hayvanlar: Ülke topraklarının %23’ünü ormanlar meydana getirir. Ormanların %70'i kozalaklı ağaçlarla, geri kalan kısmı geniş yapraklı ağaçlarla kaplıdır. Ormanlarda meşe, kayın, ceviz, çam ve kestane ağaçları vardır. Ormanlar İsviçre’nin kereste ihtiyacının yarısını sağlar. Yüksek Alp yamaçlarında dağ keçisi, tavşan, dağ sıçanı ve av kuşları yaşar. === Doğal kaynaklar === Madenler: Yeraltı kaynakları bakımından İsviçre fakirdir. Ülkede önemsiz birkaç kömür yatağı vardır. Yalnız tuz yatakları önemlidir. == Siyasi yapı == Çift meclisli İsviçre parlamentosu Federal Meclis, Federal Hükûmet'ten ayrı olarak temel iktidar merkezidir. Federal Meclisi oluşturan Eyaletler Konseyi ve Ulusal Konsey yasa çıkarmak da dahil olmak üzere her açıdan eşit güce sahiptir. 1999 anayasasına göre, federasyona özel olarak delege edilmemiş tüm güçler kantonların elindedir. Eyaletler konseyinin 46 üyesi (her kantondan iki ve yarım kantondan bir olmak üzere) doğrudan her kantonda seçilir. Ulusal Konsey’in 200 üyesi ise nispi temsil esaslarına dayanarak seçilir. Her iki meclise seçilenlerin görev süresi 4 yıldır. Referandumlar yoluyla her yurttaş federal hükûmet tarafından kabul edilmiş yasaların geçerliliğini sorgulayabilir ve federal anayasaya düzeltme yapılmasını isteyebilir. Bu haklar İsviçre'yi doğrudan demokrasi uygulanan bir ülke yapar. Yürütme erki ve devlet başkanlığı görevi yedi üyeden oluşan Federal hükûmette toplanır. Her ne kadar anayasaya göre Meclis Konsey üyelerini seçse ve denetlese de, yasama sürecini yönlendirme ve federal yasaları uygulama konusunda Federal hükûmet yavaş yavaş önde gelen bir role kavuştu. Özel temsil görevlerini yürütmek üzere konseyi oluşturan yedi kişi içinden bir kişi bir yıllığına İsviçre Konfederasyon Başkanı olarak seçilir. 1959 yılından Aralık 2003'e kadar Federal hükûmette İsviçre’nin dört önemli siyasi partisi, federal meclisteki temsil oranlarına göre oluşan "sihirli formüle" göre temsil edilir: 2 üye Hristiyan Demokratlardan (CVP/PDC), 2 üye Sosyal Demokratlardan (SPS/PSS), 2 üye Liberal Demokratlardan (FDP/PRD) ve 1 üye de İsviçre Halk Partisinden (SVP/UDC). Konseydeki bu geleneksel üye dağılımı herhangi bir yasa ile tanımlanmış değildir ve 2003 seçimlerinden sonra Hristiyan Demokratlar ikinci sandalyelerini, o yıl meclis seçimlerinde en güçlü parti olarak çıkan İsviçre Halk Partisine kaptırdı. Federal Yüksek Mahkeme’nin görevi kanton mahkemelerinden gelen temyizlere ve federal yönetimin idari kararlara bakmaktır. Yüksek Mahkeme yargıçları, altı yıllık görev süresi için Federal Meclis tarafından seçilir. === Doğrudan demokrasi === 1848 federal anayasanın uygulanmaya başlandığından beri İsviçre, Dünya üzerinde eşi benzeri olmayan bir hükûmet sistemi olan doğrudan demokrasiye ev sahipliği yapar. Parlamenter demokrasinin vazgeçilmez ögeleri olan meclis ve konseyler de bulunduğundan kimi zaman bu sistem yarı-doğrudan sistem olarak da adlandırılır. İsviçre doğrudan demokrasisinin federal düzeydeki araçları halkın hakları denilen anayasal girişim ve referandumdur. Kanton ve belediye düzeyinde de bu araçlar daha geniş ve farklı olarak uygulanır. Meclis tarafından onaylanmış bir yasanın geçerliliğini sorgulamak isteyen bir grup yurttaş eğer yasanın çıkmasından sonraki 100 gün içinde yasaya karşı 50.000 imza toplayabilirlerse federal bir referandum isteğinde bulunabilirler. Bu durumda yasanın kabulü ya da reddi için ulusal düzeyde ve basit çoğunluk ile karar verilen bir oylama yapılır. Federal bir yasaya karşı sekiz kanton birleşerek de referandum isteğinde bulunabilir. Benzer şekilde yurttaşlar bir anayasal değişikliği 18 aylık bir süre içinde destekleyen 100.000 imzaya ulaşabilirlerse federal anayasal girişim ile ulusal oylamaya gidebilirler.1999 yılından beri, meclis tarafından hazırlanan genel bir öneri şeklinde de anayasal girişim uygulanabilirse de farklı nedenlerden ötürü çok çekici gelmeyen bu sistem henüz uygulanmamıştır. Meclis anayasal değişiklik isteğini tamamlayıcı olarak karşı öneri getirebilir ve seçmenler her iki önerinin kabulü durumunda seçeneklerini oy pusulalarında işaretler. Anayasal değişikliklerin, ister meclis tarafından getirilmiş ister anayasal girişimle sunulmuş olsun kabul edilmesi için hem ulusal düzeydeki oylamanın sonucunun çoğunluğu hem de kantonların sonuçlarının çoğunluğu olmak üzere çifte çoğunluk aranır.Yani 23 kanton oylamasının çoğunluğuna bakılır çünkü geleneksel altı yarım kantonun oyu diğer kantonların yarısı olarak kabul edilir. === İdarî yapılanma === İsviçre, 26 kantondan oluşmaktadır.Political System admin.ch, Erişim 22.06.2009 Kantonların nüfusu 15.000 (Appenzell Innerrhoden) ile 1.253.500 (Zürich) arasında ve yüzölçümü de 37 km² (Basel-Stadt) ile 7.105 km² (Graubünden) arasında değişir. Kantonlarda toplam 2.889 belediye bulunmaktadır. İsviçre içinde iki anklav (kuşatılmış toprak) bulunur: Almanya’ya ait olan Büsingen ile İtalya'ya ait olan Campione d'Italia. Avusturya'nın Vorarlberg eyaletinde 11 Mayıs 1919 tarihinde yapılan referandum sonucunda halkın %80'i eyaletin İsviçre Konfederasyonuna katılması önerisini destekledi. Ancak Avusturya hükûmetinin, Müttefik kuvvetlerin, İsviçre liberallerinin, İtalyan İsviçrelilerin ve Fransız İsviçrelilerin karşı çıkmasıyla bu gerçekleşmedi. Kanton Başkent Yüzölçümü (km²) Nüfus Nüfus yoğunluğu Yabancıların oranı (2012) Resmî dil(ler)i 14px Aargau Aarau %24,6 Almanca 14px *Appenzell Ausserrhoden Herisau %14,3 Almanca 14px *Appenzell Innerrhoden Appenzell %10,0 Almanca 14px *Basel- Landschaft Liestal %19,7 Almanca 14px *Basel-Stadt Basel %33,7 Almanca 14px Bern Bern %13,5 Almanca, Fransızca 14px Fribourg Fribourg %19,8 Almanca, Fransızca 14px Cenevre Cenevre %36,3 Fransızca 14px Glarus Glarus %21,4 Fransızca 14px Graubünden Chur %17,0 Almanca, Romanşça, İtalyanca 14px Jura Delémont %12,7 Fransızca 14px Luzern Luzern %16,7 Almanca 14px Neuchâtel Neuchâtel %23,9 Fransızca 14px *Nidwalden Stans %11,9 Almanca 14px *Obwalden Sarnen %13,4 Almanca 14px Schaffhausen Schaffhausen %23,9 Almanca 14px Schwyz Schwyz %19,0 Almanca 14px Solothurn Solothurn %19,7 Almanca 14px St. Gallen St. Gallen %22,2 Almanca 14px Thurgau Frauenfeld %22,6 Almanca 14px Ticino Bellinzona %26,8 İtalyanca 14px Uri Altdorf %10,1 Almanca 14px Valais Sion %21,5 Almanca, Fransızca 14px Vaud Lozan %31,4 Fransızca 14px Zug Zug %25,1 Almanca 14px Zürih Zürih %24,6 Almanca *Bu kantonlar yarım kanton olarak adlandırılır ve Eyaletler Konseyi’nde tek üye ile temsil edilir. Diğer kantonlar ise meclise 2 üye gönderirler. === İsviçre'de bulunan uluslararası kuruluşlar === Özellikle İsviçre’nin tarafsızlığı nedeniyle hatırı sayılır bir miktarda uluslararası örgütün merkezi İsviçre’de bulunur. İsviçre'nin tarafsızlık politikası uluslararası arenada 1815 yılında Viyana Kongresi ile de tanındı.Neutrality and isolationism swissworld.org, Erişim tarihi 2009-06-23 1863 yılında İsviçre’de kurulan Kızıl Haç’ın merkezi hâlâ buradadır. İsviçre Avrupa Birliği’nin bir üyesi değildir ve 1990’ların başında yapılan referandum sonucunda İsviçre halkı AB’ye katılmayı reddetti. 2002 yılında Birleşmiş Milletler’e katılan İsviçre, bu örgüte en son katılan ülkelerden biridir. İsviçre'nin Cenevre kenti Kızılhaç ve Kızılay Hareketi ile Cenevre Sözleşmelerinin doğduğu yerdir. Ayrıca 2006 yılından bu yana Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi'ne ev sahipliği yapar. Birleşmiş Milletlere katılan en son ülkelerden biri olmasına rağmen, New York'tan sonra Birleşmiş Milletlerin ikinci büyük merkezi olan Milletler Sarayı Cenevre'de bulunur. İsviçre Milletler Cemiyetinin kurucu üyesi ve ev sahibidir. Birleşmiş Milletler genel merkezi burada bulunmamasına rağmen, İsviçre Konfederasyonu; Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), Mülteciler için Birleşmiş Milletler Yüksek Komiserliği (UNHCR) gibi birçok BM ajansını barındırır ve Dünya Ticaret Örgütü de dahil olmak üzere 200 kadar uluslararası örgüte ev sahipliği yapar. Dünyanın karşı karşıya olduğu önemli konuları görüşmek üzere İsviçre'nin Davos kentine yabancı ülkelerden gelen siyasi liderler ve iş çevreleri, çevre ve sağlık konuları da dahil uluslararası konuların konuşulduğu Dünya Ekonomik Forumu yıllık toplantılarında bir araya gelirler. Birçok uluslararası spor organizasyonu ve federasyonu da bu ülkede bulunur. FIBA Cenevre'de, UEFA (Avrupa Futbol Federasyonları Birliği) Nyon'da, FIFA (Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği) ve Uluslararası Buz Hokeyi Federasyonu Zürih'te, Uluslararası Bisiklet Birliği Aigle'de ve Uluslararası Olimpiyat Komitesi Lozan'da bulunur.Sports directory if-sportsguide.ch. Erişim tarihi 2010-01-25 === Ordu === İsviçre Silahlı Kuvvetleri, kara ve hava kuvvetlerinden oluşmaktadır. Askeri personelin %5'ini profesyonel askerler oluşturur, geri kalan askeri personel ise 20 ile 34 yaş arası (özel durumlarda 50'ye kadar çıkar) erkek vatandaşlardır. Denize kıyısı olmayan bir ülkedir, bu yüzden deniz kuvvetleri bulunmamaktadır; fakat sınırlarda bulunan göllerde silahlı askeri devriye botları bulunur. İsviçre vatandaşlarının, Vatikan İsviçreli Muhafızlar ya da çifte vatandaş olanlar haricinde, başka bir ülkede askeri görev yapması yasaklanmıştır. İsviçre milis sistemi askerlere ordu tarafından verilen ekipmanları, personelin kendine ait özel silahları da dahil, evlerinde tutmalarını şart koşar. Bazı kuruluşlar ve siyasi partiler bu uygulamayı tartışır ve uygunsuz görür fakat İsviçrelilerin büyük bölümü bu uygulamanın lehlerine olduğunu düşünmektedir. Zorunlu askerlik hizmeti tüm erkek İsviçre vatandaşlarını kapsar, kadınlar da gönüllü olarak askerlik yapabilirler. Erkekler genellikle 19 yaşında askerlik eğitimi için emir kağıdını alırlar. İsviçreli genç nüfusun yaklaşık üçte ikisi askerlik hizmeti için uygundur, uygun olmayanlar için ise alternatif hizmet şekilleri bulunur. Yıllık yaklaşık, 20.000 kişi 18 ila 21 hafta arasında askeri eğitim merkezlerinde eğitim görürler. İsviçre'nin bütünlüğü ve tarafsızlığını sağlamak amacıyla bugüne kadar üç genel seferberlik ilan edildi. İlki 1870-1871 yıllarında Fransa-Prusya Savaşı dolayısıyla ilan edildi. İkincisi 1914 yılının Ağustos ayında, I. Dünya Savaşı'nın patlak vermesi üzerine ilan edildi. Ordunun üçüncü seferberliği ise 1939 Eylül'ünde, Almanya'nın Polonya üzerine saldırması üzerine Henri Guisan'ın general olarak seçilmesiyle ilan edildi. Tarafsızlık politikası nedeniyle, İsviçre ordusu diğer ülkelerde silahlı çatışmalara katılmaz, ancak dünyada bazı barış misyonlarına katılır. 2000 yılından beri silahlı kuvvetler departmanı uydu iletişimlerini izlemek amacıyla Onyx istihbarat toplama sistemini kullanır.Kaynak olarak, Edwin Reischauer'a göre, "Nötr olmak size yüksek derecede militarize olmaya hazırlık sağlar, tıpkı İsveç ve İsviçre gibi." - "Edwin Reischauer, Diplomat ve Bilim Adamı, 1979'da ölmüştür New York Times 2 Eylül, 1990. Soğuk Savaş'ın bitmesinin ardından anti-militarist gruplar tarafından askeri faaliyetlerin engellenmesi, hatta tamamen silahlı kuvvetlerin kaldırılması için girişimler oldu. Anti-militarist gruplar tarafından başlatılan dikkate değer bir referandum, 26 Kasım 1989 tarihinde yapıldı. Bu öneriye seçmenlerin yaklaşık üçte ikisi karşı çıktı.Volksabstimmung vom 26. Kasım 1989 admin.ch. 2010-01-25 http://www.admin.ch/ch/d//pore/va//19891126/index.html L'évolution de la politique de sécurité de la Suisse ("İsviçre Güvenlik Önlemlerinin Evrimi") Manfred Rôsch Nato.int Benzer bir referandum, Amerika'ya düzenlenen 11 Eylül Saldırıları nedeniyle %78'lik bir oranla anti-militarist grupların başarısız olması ile sonuçlandı.Volksinitiative 'für eine glaubwürdige Sicherheitspolitik und eine Schweiz ohne Armee (in German) == Hukuk == İsviçre bir hukuk devletidir. Mahkemeler hükûmetten ve parlamentodan bağımsızdır. Hangi temel hak ve yükümlülüklerin geçerli olduğu ve İsviçre’de siyasi ve adli sistemin nasıl düzenlendiği, İsviçre Federal Anayasasında yazılıdır. 26 kantondan oluşan federal bir yapıya sahip olan İsviçre'de, her kanton federal hukuka aykırı olmamak kaydıyla kendi anayasalarına ve yasalarına sahiptirler. Ayrıca her bir kantonun kendi meclisi, hükûmeti ve mahkemeleri vardır. İsviçre, Avrupa Birliği üyesi olmaması nedeniyle Avrupa Birliği hukuku'nun etkisi altında değildir. Bu nedenle kendi ulusal hukuk sistemini ve hukukunu korumaktadır. İsviçre'nin anayasası 18 Nisan 1999 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Ancak bu anayasanın kökeni 12 Ekim 1848 tarihli İsviçre Federal Anayasası'na dayanmaktadır. Federal yargı teşkilatı ise Federal Yüksek Mahkemesi, Federal Ceza Mahkemesi ve Federal İdare Mahkemesi'nden oluşmaktadır. İsviçre Anayasası tarafından federal kanunların uygulamasını denetleme yetkisi en yüksek yargı organı olan Federal Yüksek Mahkeme'ye verilmiştir. Federal Yüksek Mahkeme’nin görevi kanton mahkemelerinden gelen temyizlere ve federal yönetimin idari kararlarına bakmaktır. Yüksek Mahkeme yargıçları, altı yıllık görev süresi için Federal Meclis tarafından seçilir. Bunun dışında genel yargı yetkisi bağımsız kanton mahkemeleri tarafından kullanılmaktadır. == Ekonomi == küçükresim|saağ|İsviçre ihracatının orantılı bir temsili, 2019 Zengin ve kararlı bir pazar ekonomisine sahip olan İsviçre, kişi başı gayrisafi yurt içi hasıla’da Amerika Birleşik Devletleri, Japonya ve büyük Avrupa ekonomilerinin önünde yer alırken alım gücü paritesinde onuncu sırada gelir.Credit Suisse: Global wealth has soared 14% since 2010 to USD 231 trillion with the strongest growth in emerging markets . Credit Suisse.Table 2: Top 10 countries with the highest average wealth per adult in 2011 . Credit Suisse. 20\. yüzyılın çok önemli bir döneminde açık ara ile Avrupa’nın en müreffeh ülkesi olan İsviçre2012 Index of Economic Freedom: Switzerland heritage.org. Erişim tarihi 2011-01-25 1990’lardan beri ağır bir büyüme dönemine girdi ve 2005’e gelindiğinde kişi başına GSYİH’da nüfusu bir milyondan büyük Avrupa ülkeleri arasında İrlanda, Danimarka ve Norveç’in ardından dördüncülüğe düştü ve satın alma paritesine göre de onunculuğa geriledi. Buna karşın İsviçre'de kişi başına düşen millî gelir 80.000 dolar düzeyinde olup ve 35.000 dolar civarındaki AB ortalamasının oldukça üstündedir. İşsizlik oranı 2012 Aralık rakamlarına göre %3,2'dir.Die Lage auf dem Arbeitsmarkt – März 2013 (PDF). Staatssekretariat für Wirtschaft (SECO). Vom 9. Nisan 2013. Abgerufen am 29. Nisan 2013. İsviçre Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA) üyesidir. İsviçre ekonomisinin en büyük sektörü %73'lük oranı ile hizmet sektörüdür. Bankacılık, sigortacılık, turizm ve ticaret ekonominin en önemli kalemleridir. Toplam ihracatın üçte biri de banka, sigorta, turizm ve uluslararası organizasyonlar gibi alanlara aittir. Ekonominin yüzde 23'ünü ise sanayi sektörleri oluşturur. Sanayi sektörü en çok kimya endüstrisi, sağlık ve ilaç sektörü, bilimsel ve hassas ölçüm araçları ve müzik aletleri gibi alanlarda gelişmiştir. En büyük ihraç ürünleri kimyasal ürünler (ihracatının %34'ü), makine/elektronik aletler (ihracatını %20,9'u) ve hassas ölçüm araçları ve saatlerdir (ihracatının %16,9'u).Swiss Statistical Yearbook 2008 by Swiss Federal Statistical Office Tarım sektörü ise ekonomide sadece %4 gibi bir oranı oluşturur. Buna karşın kaliteli tarım ürünleri tercih edilir. İsviçre birçok çokuluslu şirketlere de ev sahipliği yapar. Gelirleri bakımından İsviçre'nin en büyük şirketleri; Glencore, Gunvor, Nestlé, Novartis, Hoffmann-La Roche, ABB, Mercuria Enerji Grubu ve Adecco sayılabilir. Ayrıca UBS AG, Zürih Sigorta Grubu, Credit Suisse, Barry Callebaut, Swiss Re, Tetra Pak ve Swatch Grup da diğer önemli şirketlerdendir. İsviçre ekonomisi dünyanın en güçlü ekonomilerinden biri sayılır. === Bankacılık === İsviçre, tüm dünyada gelişmiş bankacılık sistemi ile tanınır.İsviçre Ülke Raporu, 2011, Dış Ticaret Müsteşarlığı, İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Hazırlayan:Emine Çiğdem Civaner Ülkede toplam 385 banka faaliyet gösterir. Tümü uluslararası bankacılık sistemine göre çalışan bankalar, dünyanın her yerinden çok sayıda müşteriye hizmet ederler ve gizlilik ilkesini esas alırlar. Ülkedeki bankacılık faaliyetinin yüzde 50'den fazlası iki bankanın, UBS AG ve Credit Suisse'in kontrolü altındadır. Bu iki banka'dan UBS yatırım danışmanlığı ve menkul kıymetler konularında, Credit Suisse ise finans hizmetleri ve krediler alanında uzmanlaşmıştır. Bunların dışında her bir kantonda kurulmuş kantonal bankalar bulunur. Bu 24 adet kantonal banka devlet garantisi ile faaliyet yürütürler. Bunların dışında çok sayıda özel banka ve yabancı banka bulunur. Global ölçekli iki banka toplam varlıkların yüzde 52'sini elinde tutarken, kantonal bankalar yüzde 16'sını, yabancı bankalar ise yüzde 13'ünü ellerinde bulundurular.The Economic Significance of the Swiss Financial Centre (İngilizce) Bunların dışında sadece belli bir işlem hacminin üstündeki şirketlere hizmet veren ticari bankalar da bulunur. Finans sektöründe 2011 rakamlarına göre 143.000'ü bankacılık sektöründe olmak üzere 196.000 kişi çalışır. Bu sektörde çalışan sayısı toplam işgücünün yüzde 5,7'sini oluşturmasına karşın, 59.4 milyar franklık katma değer yaratarak ekonomiye yüzde 10,3'lük bir katma değer üretir. İsviçre, bankalarındaki 2 trilyon dolarlık mevduat ile en büyük offshore merkezi durumunda. İsviçre, son yıllarda, banka hesaplarındaki gizlilik prensibi yüzünden, Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından yoğun baskı altına alındı. Örneğin ülkenin en büyük bankası UBS, 2009 yılında en büyük 4.000 müşterisinin isimlerini ABD hükûmetine vermek ve 780 milyon dolar tazminat ödemek zorunda kaldı. === Dış ticaret === İsviçre'nin en büyük ticaret ortağı Almanya'dır. 2011 yılı verilerine göre ihracatın %20,1'i, ithalatın ise %33,6'sı bu ülke ile yapılmaktadır. Bununla birlikte Amerika Birleşik Devletleri, İtalya ve Fransa diğer büyük dış ticaret ortaklarıdır. İsviçre'nin 2011 yılında ürün grubu bazında en fazla ihracat gerçekleştirdiği ilk üç ürün grubunu eczacılık ürünleri, makine ve aksamları ve saatler ile bunların aksam ve parçaları oluştururken; en fazla ithalat gerçekleştirdiği ilk üç ürün grubunu ise makine ve aksamları, "eczacılık ürünleri ve inciler, kıymetli taş ve metal mamulleri, madeni paralar oluşturmaktadır. Diğer yandan İsviçre Uluslararası Kakao Örgütünün (ICCO) de bir üyesidir. Ticaret yaptığı ülkeler (2011)Wirtschaftsdaten kompakt: Schweiz (PDF; 128 kB), Kasım 2011. Abgerufen am 29. Januar 2011. İhracat (yüzde) İthalat (yüzde) 20,1 33,6 10,1 10,9 8,0 8,9 7,3 4,7 4,2 4,6 3,7 4,5 3,3 4,5 3,0 3,3 diğer ülkeler 40,3 diğer ülkeler 25,0 tüm AB ülkeleri 56,9 tüm AB ülkeleri 79,9 Dış ticaretin gelişimi (ABD doları olartak ve bir önceki yıla göre yüzdelik değişim oranları ile) 2009 2010 2011 Mrd. USD % gg. Vj. Mrd. USD % gg. Vj. Mrd. USD % gg. Vj. İthalat 155,4 −15,3 176,3 13,5 208,2 18,1 İhracat 172,5 −14,0 195,6 13,4 234,8 20,0 Dış ticaret dengesi (+dış ticaret fazlası/-açığı) \+ 17,1 + 19,3 + 26,6 === Devlet bütçesi === 2012 yılı devlet bütçesi 212.7 milyar dolar gidere karşılık 211.1 milyar dolar gelir şeklinde gerçekleşti. Bütçe fazlası gayrisafi yurt içi hasıla'nın yüzde 0,2 fazlası oldu. 2009 yılı devlet borçları 198.4 milyar dolar ile gayrisafi yurt içi hasılanın yüzde 40,5'i kadardır. 2006 yılı verilerine göre devlet harcamalarının yüzde 10,8'i sağlık,Der Fischer Weltalmanach 2010: Zahlen Daten Fakten, Fischer, Frankfurt, 8. Eylül 2009, ISBN 978-3-596-72910-4 yüzde 5,8'i eğitim, yüzde 1,0'ı ise askeri harcamalara gider. === Güncel ekonomik gelişmeler === İsviçre ekonomisi, 2001 yılından itibaren genel bir durgunluk içine girdi. Bu nedenle Federal Hükûmet durgunluğu aşabilmek için bazı çalışmalar başlattı. 2005 yılında yeni dış ekonomik ilişkiler stratejisi oluşturuldu ve uygulanmaya başladı. Bunun sonucunda uluslararası alanda yatırım ve faaliyette bulunan UBS gibi bankalar ile Roche, Novartis, Nestle gibi uluslararası şirketler tarihi karlar elde ettiler. Buna karşın iç pazardaki daralma aşılamadı. İç pazarları genişletebilmek için inşaat sektöründe devlet yatırımları artırılmaya, komşu AB ülkelerinin tüketim sektörlerinde faaliyet gösteren firmalar (gıda, süpermarketler, giyim ve ev eşyaları gibi) ülkeye çekilmeye çalışıldı.İsviçre'de yurt dışı eğitim Bu gelişmelerin etkisiyle 2006 yılının ilk altı ay verileri itibarıyla ekonomi olumlu ilerleme kaydetti. Son yıllarda en büyük sorun olan işsizlik 2006 yılında düzenli olarak azalarak yüzde 3,1'e geriledi. Keza, artan petrol fiyatlarına ve faiz oranlarının yükselmesine rağmen enflasyonda görece az bir artış oldu. Bu artış da petrol fiyatlarına bağlı üretici fiyatlarındaki artışın etkisiyle oldu. Ekonomideki genel iyileşmenin bir göstergesi de hükûmetin 2006 yılı büyüme tahminini Haziran ayında yüzde 2 oranında yükselterek yüzde 2,7 olarak açıklaması olmuştur. Keza, OECD de İsviçre için 2006 yılı büyüme tahminini yüzde 1,7'den yüzde 2,4'e çıkarmıştır. Küresel finans krizinin etkisiyle 2009 yılında yüzde 1,9 daralan İsviçre ekonomisi, 2010 yılında yüzde 2,7 2012 yılında ise ancak yüzde 1,4 büyüyebildi. === Enerji politikası === İsviçre'de üretilen enerjinin %39'u nükleer enerji ve %52'si hidroelektrik kaynaklıdır. 18 Mayıs 2003 tarihinde, Moratorium Plus adındaki halk girişimi yeni nükleer enerji santrallerinin yapımını yasaklayan yasanın uzatılmasını istedi. Ancak hem Moratorium Plus hem de Electricity Without Nuclear girişimleri kabul görmedi: Moratorium Plus %41,6 evet ve %58,4 hayır oyu; Electricity Without Nuclear %33,7 evet ve %66,3 hayır oyu aldı. Yeni nükleer santrallerin kurulması konusunda on yıl önce yapılan moratoryum, 1990 yılında bir vatandaş girişimi ile oylanan ve %45,5'lik Hayır oylarına karşılık %54,5'lik Evet oylarının kazanması sonucunda başlatıldı.502 Numaralı oylama Almanya, 18 Mayıs 2003501 Numaralı oylama Almanya, 18 Mayıs 2003 Bern Kantonu hâlen yeni bir nükleer santral yapımı planlamaktadır. 2011 Tōhoku depremi ve tsunamisi ile yaşanan Fukuşima I Nükleer Santrali kazalarının ardından 25 Mayıs 2011 tarihinde İsviçre hükûmeti önümüzdeki 2 ya da 3 yıl içinde nükleer enerji kullanımı sonlandırmayı planladığını duyurdu. Enerji bakanı Doris Leuthard basın toplantısında "Hükûmet olarak daha güvenli ve otonom bir enerji kaynağı için kademeli durdurma kararı aldık. Fukuşima bizlere nükleer gücün ne kadar tehlikeli olduğunu gösterdi." İlk reaktörün 2019, son reaktörün ise 2034 yılında kapatılacağı duyuruldu.İsviçre Nükleer Enerji Üretimi Durdurma Kararı 25 Mayıs 2011 === İsviçre ve Avrupa Birliği === Birliğe katılmamayı yeğleyen dört Avrupa ülkesi İsviçre, İzlanda, Lihtenştayn ve Norveç; Avrupa Birliği ile ilgili pek çok ekonomik ve yasal düzenlemeye ise kısmen de olsa katılım gösterdi. Bu ülkelerden İzlanda, Lihtenştayn ve Norveç, Avrupa Ekonomik Alanı aracılığıyla tek pazar düzenlemelerine katıldılar. İsviçre de benzer iki- taraflı antlaşmalar aracılığıyla Avrupa Birliği ile ilişkiler kurdu. Avrupa'nın tanınmış beş küçük devleti olan Andorra, Lihtenştayn, Monako, San Marino ve Vatikan ile yürütülen ilişkiler de Euro'yu ortak para birimi olarak kullanmaktan ve bazı diğer ekonomik iş birliği çalışmaları yapmaktan oluşur. İsviçre'de Avrupa Ekonomik Alanına üye olma konusunda 1992 yılı Aralık ayında yapılan referandum olumsuz sonuçlandı ve o zamandan beri Avrupa Birliği (AB) ve Avrupa ülkeleri ile ilişkiler ikili anlaşmalar yoluyla geliştirildi. İsviçre halkı, 2001 yılının Mart ayında, AB'ye katılım müzakerelerine başlamak için yapılan bir halk oylamasında da red kararı verdi. Son yıllarda, İsviçre, uluslararası rekabet gücünü artırmak amacıyla, ekonomik uygulamalarını büyük ölçüde AB ile uyumlu hale getirdi. Ekonomisi de her yıl istikrarlı şekilde artmaktadır. AB'ye tam üyelik İsviçre hükûmetindeki bazı üyelerin uzun dönemli bir hedefi olsa da, buna karşı başta muhafazakâr SVP tarafından desteklenen hatırı sayılır bir karşı çıkış vardır. Batıdaki Fransızca konuşan bölgelerde ve ülkenin diğer kısımlarındaki büyük kentlerde AB yanlısı bir eğilim olmasına karşın, halkın büyük bir kısmı bu eğilimi paylaşmaz. Hükûmet, AB ile ilişkileri yürütmesi amacıyla İsviçre Dışişleri Bakanlığı ve İsviçre Ekonomi Bakanlığı'ne bağlı bir Entegrasyon Dairesi oluşturdu. İsviçre'nin Avrupa'nın geri kalanından izole olmasının olumsuz sonuçları en aza indirmek için, Bern ile Brüksel arasında, ticari ilişkilerin serbestleştirilmesi çerçevesinde yedi ikili anlaşma imzalandı. Bu anlaşmalar 1999 yılında imzalandı ve 2001 yılında yürürlüğe girdi. İkili anlaşmaların bu ilk serisi kişilerin serbest dolaşımını içeriyordu. Dokuz alanı kapsayan ikinci bir dizi 2004 yılında imzalandı ve o zamandan beri uygulanmaktadır. İkinci seri ise Schengen Antlaşması ve Dublin Sözleşmesini içeriyor. İşbirliği konusunda başka alanlarda çalışmalar devam etmektedir. İsviçre, bir bütün olarak AB ile olumlu ilişkilerin sürdürülmesi ve yoksul Güney ve Orta Avrupa ülkeleri ile işbirliğini desteklemek için 2006 yılında 1 milyar franklık bir destekleme yatırımı yapma kararı aldı. Romanya ve Bulgaristan'ın son başvurularını desteklemek için 300 milyon franklık yeni bir paket için yeni bir referandum yapılması söz konusudur. İsviçre, ekonomik konularda AB'nin ve kimi zaman da uluslararası kurumların baskısı altında kalmaktadır. Bunun sonucunda, şimdiye kadar bankacılık alanındaki gizliliği azaltmak ve AB ile vergi paritesini eşitleyebilmek için vergi oranlarını yükseltmek zorunda kaldı. AB ile dört yeni başlık altında ortaklık için ön görüşmeler sürdürülmektedir: Bu başlıklar Avrupa ile elektrik enerjisi pazarının açılması, Avrupa Galileo GNSS sistemine katılım, Avrupa hastalık önleme merkezi ile işbirliği ve yiyecek ürünlerinin kaynak sertifikalarının tanınması konularını kapsamaktadır.lang=en Switzerland and the European Union europa.admin.ch. Erişim tarihi 2010-01-25 27 Kasım 2008 tarihinde, Brüksel'de Avrupa Birliği içişleri ve adalet bakanları, İsviçre'nin de 12 Aralık 2008'den itibaren Schengen alanına katıldığını duyurdu.İsviçre Schengen alanına katılıyor , Deutcshe Welle Türkçe Buna göre ülkenin sınır kapılarında gümrük kontrol noktaları kalacak fakat bunlar sadece ürünlerin geçişini kontrol etmek için kullanılacaktı. 29 Mart 2009 tarihinden bu yana sınır kapılarında insanlar için pasaport kontrolü yapılmamaktadır. Ancak polis gerekli gördüğü durumlarda hem sınır kapılarında hem ülke içinde kimlik ve pasaport kontrolü yapabilir.Switzerland in Schengen: end to passport checks euronews.net. Erişim tarihi 2010-01-25 == Nüfus yapısı == İsviçre, Avrupa’nın bazı önemli kültürlerinin kavşak yerinde yer alır. Bu kültürler ülkenin dillerini ve kültürü önemli ölçüde etkiler. İsviçre’nin dört resmî dili vardır: Kuzey ve Orta İsviçre’de Almanca (64%); batıda Fransızca (20.4%); güneyde İtalyanca (6.5%); ve güneydoğuda Graubünden kantonunda küçük bir Romenş azınlık tarafından konuşulan Romanş (< 1%). Federal hükûmet dört resmî dili de kullanmak zorundadır. Federal Meclis’te bu dört dilde simültane tercüme yapılır. İsviçre’de konuşulan Almanca diyalekt grubuna genel olarak İsviçre Almancası denir. Ancak yazılı iletişimde ve radyo-televizyon yayıncılığında standart Yüksek Almanca kullanılır. Benzer şekilde İsviçre’nin diğer bölgelerinde de İsviçre Fransızcası ve Ticino diyalekti kullanılır. Ayrıca resmî diller (Almanca, Fransızca ve İtalyanca) diğer dillerden İsviçre dışında anlaşılmayan bazı terimleri (Fransızca’dan geçen Almanca Billette ) ve diğer dillerdekine benzer kelime kullanımlarını (İtalyanca azione, eylem anlamında değil Almanca Aktion gibi indirim anlamında kullanılır) ödünç almıştır. Her İsviçrelinin okulda kendi anadilinden başka İsviçre’nin resmî dillerinden birini öğrenmesi zorunludur. Bu nedenle İsviçrelilerin çoğu en azından iki dil bilir. === Göçler === Günümüz İsviçre'si -diğer birçok Batı Avrupa ülkesi gibi- göç alan bir ülkedir. İsviçre nüfusunun %23'ünü yabancı göçmenler oluşturur.Statistik der natürlichen Bevölkerungsbewegung: provisorische Monatsergebnisse , Bundesamt für Statistik, 31 Mart 2013'te erişildi. Bugünkü Federasyon bölgeleri ve özellikle Zürih, çok önceden beri dışarı doğru büyük bir göç hareketinin hedefi idi. Endüstrileşme ile birlikte özellikle Alplerden de bir iç göç yaşandı. 1950'li yıllarda başlayan ve ülkeye bugüne kadar süren zenginliğini sağlayan hızlı ekonomik ve maddi büyüme göç dengesini ters çevirdi. Çalıştırmak için yabancı işçiler aranır oldu, sonraları, Yugoslavya'nın dağılması gibi süreçlerde sık sık İsviçre'ye politik göçmenler akın etti. Türkiye'den Batı Avrupa'ya ve aynı zamanda İsviçre'ye ekonomik göçmenler geldi. Son yıllarda ise İsviçre'deki işyerlerinde tercih edilen Almanların göçleri belirgin bir yükseliş gösterdi. 2011 yılında İtalyan vatandaşları toplam yabancılar içinde %16.3 ile en büyük kesimi oluştururken, ardından Almanlar (%14.9), Portekizliler (%12.0), Sırplar (%6.9), Fransızlar (%5.4) gelmektedir.Der Bund kurz erklärt , Schweizerische Bundeskanzlei (BK), 31 Mart 2013'te erişildi. Diğer küçük göçmen gruplarını ise Türkler, İspanyollar, Makedonyalılar, Avusturyalılar, İngilizler, Bosnalılar ve Hırvatlar oluşturur. 2011 yılı sonunda İsviçre'de toplam 1.814.800 yabancı pasaportlu yerleşimci bulunur. Yapılan istatistikler İsviçre pasaportu olmayan, dolayısıyla oturma izni ile yaşayan göçmenlerin miktarını göstermektedir. İsviçre çifte vatandaşlığa izin verdiği için İsviçre vatandaşlığına geçmiş olan çok sayıda göçmen de bulunmaktadır. İsviçre vatandaşı olmuş olan tahmini 700.000 kadar göçmen vatandaş ile birlikte toplam göçmen oranının nüfusun %30'una vardığı tahmin edilmektedir.Türkler İsviçre´nin En Büyük Beşinci Göçmen Topluluğu , Türkavenue, 31 Mart 2013'te erişildi. İsviçre'de 45.000 kadarı İsviçre vatandaşı olmuş olan toplam 121.000 Türkiye uyruklu göçmenin yaşadığı tahmin edilmektedir. === Sağlık === İsviçre'de yaşayan herkesin özel sigorta şirketlerinden ve sağlık sigortası veren kuruluşlardan bir evrensel sağlık sigortası yaptırması zorunludur. Sistemin maliyeti yüksek oranlarda olmasına rağmen, sistem sağlık çıktıları açısından diğer Avrupa ülkeleri ile kıyaslandığında İsviçre en iyilerindendir. 2006 yılı araştırmalarına göre İsviçre yaşam beklentisi kadınlar için 84, erkekler için ise 79 yıldır.İsviçre , who.int. Erişim tarihi 2009-06-29 Dünya üzerindeki en yüksek yaşam kalitesi İsviçre'de bulunur.İsviçre Yaşam kalitesi, İsviçre 2006oecd.org OECD Sağlık Verileri, 2006 Ancak, GSYİH (Gayrisafi Yurt İçi Hasıla) harcamalarının %11,5'i (2003) sağlık harcamalarına gider. 1990'dan beri sürekli bir artış sağlanan hizmetlerin yüksek fiyatlara ulaştığı görülmektedir. Yaşlanan nüfus ve yeni sağlık teknolojileri ile sağlık harcamaları muhtemelen artmaya devam edecektir. Bununla birlikte, sağlığa yapılan harcamalar GSYİH'nın %11,4'ü (2010) ile Almanya ve Fransa (%11,6) ve diğer Avrupa ülkeleri ile eşit düzeyde özellikle yüksektir, ancak özellikle ABD'deki harcamalardan (%17,6) daha düşüktür. === Şehirleşme === Nüfusun üçte ikisi ile dörtte üçü arasındaki (farklı kaynaklarda farklı oranlar verilmesinin nedeni şehir tanımından kaynaklı olabilir) büyük bir kısmı şehirlerde yaşar.İnsanlar nerede yaşıyor. swissworld.orgStädte und Agglomerationen unter der Lupe admin.ch. İsviçre sadece 70 yıl içerisinde kırsal bir ülkeden kentsel bir ülkeye dönüştü. 1935 yılından itibaren gerçekleşen kentsel gelişim önceki 2000 yıl süresince gerçekleşen gelişimin toplamıyla aynı seviyededir. Bu kentleşme sadece İsviçre platolarında değil, aynı zamanda Jura ve Alp Dağları'nın eteğindeki tepelerde de İsviçre kırsal kesimdeki kentleşme admin.ch. etkili oldu. Bunda hızla büyüyen şirketlerin toprak kullanımının rolü vardır. 21. yüzyılın başlangıcında, nüfus, kentsel alanlarda, kırsal alanlardan çok daha fazla artış gösterdi. Ancak son yıllarda şehirlerden uzaklaşma şeklinde yeni bir eğilimin ortaya çıkmakta olduğu da görülmektedir. İsviçre büyük, orta ve küçük şehirlerden oluşan tamamlayıcı bir kentsel ağa sahiptir. Ovalar kilometrekare başına 450 insan düşecek şekilde oldukça yoğun bir nüfusa sahiptir.İsviçre Ovası swissworld.org En büyük kentsel alanları Zürih, Cenevre, Lozan, Basel ve Bern şehirleri oluşturmaktadır. İsviçre'nin en büyük şehri 389.992Bevölkerung Stadt Zürich (drittes Quartal 2011; PDF; 5,4 MB), Präsidialdepartement Stadt Zürich. Abgerufen am 4. Januar 2012. kişinin yaşadığı (30 Eylül 2011), çevre bölgeleri ile birlikte 1.132.237 kişinin yaşadığı Zürih'tir. Diğer büyük şehirler ise 194.245 merkez nüfusu ile Cenevre, 171.832 merkez nüfusu ile Basel, 130.515 merkez nüfusu ile Lozan ve 125.681 merkez nüfusu ile Bern'dir. Uluslararası kıyaslamalara göre bu kentsel alanlar, üzerinde yaşayan insan sayısına kıyasla hesaplanabilecek olandan daha fazla önem taşırlar. Zürih ve Cenevre yaşanabilecek, yaşam kalitesinin en yüksek olduğu yerlerdendir.Yaşam kalitesi mercer.com == Ulaşım == 200px|sağ|küçükresim|Zürich tren istasyonunda 50'den fazla peron bulunur. İsviçre'de 64.855 km kara yolu bulunur. Bunun 1.057 km'si milletlerarası kara yolu şebekesine bağlıdır. Demir yollarının toplam uzunluğu 4.991 km'dir. Bunun dışında 830 km özel hatlar bulunur. Deniz ticaret filosu 30 gemiden meydana gelmiş olup, 294.304 groston yük kapasitelidir. En önemli limanı Basel'dir.http://www.cografya.gen.tr/siyasi/devletler/isvicre.htm Ulaşım === Demir yolları === İsviçre'de ilk demir yolu 1847 yılında Zürih ve Baden arasında toplam 30 km uzunluğunda inşa edildi. İlk önce demir yollarının merkezi planlanıp işletilmesi kararlaştırıldı (1848 Anayasası) fakat sürecin yavaş ilerlemesi üzerine 1852 yılında parlamento inşa sorumluluğunu özel firmalardan yararlanma izni ile birlikte kantonlara bıraktı. Bu gelişmeleri izleyen 30 yıl içerisinde ülkeye 2.500 km uzunluğunda tren rayı döşendi. Günümüzde İsviçre, Monako ve Vatikan gibi küçük devletler hariç tutulduğunda Avrupa'nın en yoğun demir yolu ağına sahip ülkesidir (122 m/km²). İsviçre'de toplu ulaşım bağlantısına erişimi olmayan hemen hiçbir yerleşim yeri yoktur. Avrupa'nın en yüksek yerleşim yeri Juf'a (Graubünden kantonu) bile günde 8 kez toplu ulaşım taşıtları seferleri yapılmaktadır. Ülkedeki standart demir yolları 3.778 km. uzunluğunda olup bunun sadece 10 km'si elektrikli değildir. Buna ek olarak dar demir yollarının toplam uzunluğu 1.766 km'dir. Toplam 3.007 km. uzunluğunda demir yolu ağı ve yıllık 300 milyon yolcu kapasitesi ile İsviçre Federal Demir Yolları (Schweizerischen Bundesbahnen (SBB)) ülkenin en uzun ve önemli demir yolu ağına sahiptir. BLS AG ise 440 km'lik ağ ile ülkenin en önemli ikinci demir yolu operatörüdür. Ayrıca ülkede demir yolu işleten 47 özel firma bulunmaktadır.Schweizer weiterhin Europa- und Weltmeister im Bahnfahren , 3. Aralık 2008 Dağlık coğrafyasından dolayı İsviçre'de ayrıca birçok füniküler ve teleferik hattı da bulunmaktadır. === Kara yolları === Nüfusun yoğun olduğu bölgelerin büyük bir bölümü en yakın otoyola en fazla 10 km uzaklıkta bulunmaktadır. Toplam motorlu taşıt yolu 71298 km'dir. Bunun 1.758 km'sini ana otoyollar oluşturur.The World Factbook: Transportation in Switzerland (2006) İsviçre'deki hanelerin 5'te 1'inin motorlu taşıt sahibi olmaması ülkenin gelişmiş toplu taşıma ağına bağlanmaktadır. Bu oran şehirlerde %43'e kadar yükselmektedir.Sibylle Hamann: Autofrei aus Prinzip. Falter, Nr. 18/09, S. 14 İsviçre'de genel olarak otoyolların ücretsiz olmasına karşın yılda bir kez 40 İsviçre frankı ulusal otoyol vergisi ödenir. İsviçre otoyollarında 120 km/saat ana yollarda 80 km/saat ve şehir içi yollarda 50 km/saat ve bazı yerleşim yerlerinde 30 km/saat hız limiti bulunur. === Hava ulaşımı === İsviçre'nin yolcu kapasitesi bakımından ana ve en büyük havalimanı Zürih yakınlarında bulunan Zürih-Kloten havalimanıdır. Diğer önemli havalimanları Basel ve Cenevre havalimanlarıdır. Basel Havalimanı kısmen Fransa toprakları üzerine inşa edilmiş olup Almanya'nın Freiburg ve Fransa'nın Mulhouse şehirleriyle ortak kullanılır. Ayrıca Avrupa içi uluslararası uçuşların gerçekleştiği Bern ve Lugano bölgelerinde iki havalimanı daha vardır. Bunlara ek olarak İsviçre genelinde birçok sivil havaalanı da bulunur. Graubünden'de bulunan Samedan havaalanı ayrıca Avrupa'da bulunan havaalanları içerisinde en yüksek rakıma (1.707 m) inşa edilenidir. İsviçre merkezli en önemli hava yolu firması 2005 yılında Lufthansa tarafından satın alınan Swiss Air'dir. == Eğitim ve bilim == İsviçre anayasası eğitim sistemi ile ilgili yetkiyi kantonlara vermiş olduğu için, eğitim sisteminde büyük bir çeşitlilik vardır.The Swiss education system swissworld.org, Erişim tarihi 2009-06-23 İsviçre'de hem devlet okulları hem de özel okullar bulunur ki, bunların bir kısmı yabancı özel okullardır. Tüm kantonlarda okula en küçük başlama yaşı altıdır, ancak bazı kantonlar çocukların dört veya beş yaşında ücretsiz ana sınıflarına gitmesini destekler. İlkokul, okula bağlı olarak dört, beş veya altı yıldır. Geleneksel olarak okullarda öğretilen ilk yabancı dil ülkedeki diğer resmî dillerden biridir. Ancak son yıllarda (2000) birkaç kantonda İngilizce birinci olarak öğretilen yabancı dil yapılmıştır. İlkokulun bitiminden sonra (veya ortaokula başladıklarında) öğrenciler kapasitelerine göre birkaç gruba (genellikle A, B, C olarak üç gruba) ayrılırlar. En hızlı öğrenenler daha ileri seviyedeki sınıflar ve matura için hazırlanırken diğerleri daha yavaş bir eğitimle ihtiyaçlarına en uygun mesleklere göre yönlendirilmeye çalışılırlar. İsviçre'de 12 üniversite vardır. Bunların 10'u kantonlar seviyesinde desteklenir ve genellikle teknik olmayan alanlarda hizmet verirler. İsviçre'deki ilk üniversite Basel Üniversitesi'dir. 1460'ta tıp fakültesi ile birlikte kurulan üniversite geleneksel olarak kimya ve tıp araştırmaları konusunda uzmanlaşmıştır. İsviçre'nin en büyük üniversitesi 25 bin öğrencisi olan Zürih Üniversitesi'dir. Federal hükûmet tarafından finanse edilen iki enstitü bulunmaktadır: Zürih'te bulunan ETH Zürih ile Lozan'da bulunan EPFL. Her iki enstitü de bilim dünyasında uluslararası üne sahiptir.Örneğin, 2008 yılında Shanghai Academic Ranking of World Universities indeksinde ETH Zürih "Doğa Bilimleri ve Matematik" alanında 15., EPFL Lozan ise "Mühendislik/Teknoloji ve Bilgisayar Bilimleri" alanında 18. sırada yer almıştır. Bu üniversitelerin dışında çok sayıda Uygulamalı Bilimler Üniversitesi bulunur. Yönetim ve işletme gibi alanlarda St. Gallen Üniversitesi ile Lozan'daki International Institute for Management Development ülkenin başta gelen okulları olup, uluslararası bir üne de sahiptir. İsviçre yükseköğrenim düzeyinde yabancı öğrenci oranı açısından Avustralya'dan sonra ikinci sırada gelir.Education at Glance 2005 by the OECD: Percentage of foreign students in tertiary education. Sayısız uluslararası kuruluşa ev sahipliği yapan İsviçre, bu özelliğine yakışır şekilde, Cenevre'de yer alan, 100'den fazla ülkeden gelen ve yüzde 80'i yabancı öğrencilerden oluşan Graduate Institute of International and Development Studies adlı yüksek enstitüye de ev sahipliği yapar. Politik bilimler, uluslararası ilişkiler, hukuk gibi alanlarda uzmanlaşmış olan kuruluş, sadece kıta Avrupa'sının bu alanlardaki en eski okulu değil aynı zamanda en prestijli olanıdır. Birçok Nobel Ödülü de İsviçreli bilim adamlarına verilmiştir. Bunlar arasında Bern'de çalıştığı sırada Özel görelilik kuramını geliştiren ünlü bilim insanı Albert Einstein'ıJohn Snygg, A New Approach to Differential Geometry Using Clifford's Geometric Algebra , sf. 38 başta saymak gerekir. Son yıllarda Vladimir Prelog, Heinrich Rohrer, Richard Ernst, Edmond Fischer, Rolf Zinkernagel ve Kurt Wüthrich gibi çok sayıda bilim insanı Nobel Ödülü almıştır. Bugüne kadar çeşitli alanlarda toplam 113 Nobel Ödülü İsviçre'ye giderkenNobel prizes in non-science categories included. bunlardan 9'u Nobel barış ödülü olmuştur. Cenevre ve Fransa'daki sınır komşusu Ain ortaklaşa olarak dünyanın en büyük laboratuvarına sahiptir. CERN adındaki bu laboratuvar parçacık fiziği çalışmaları için oluşturulmuştur. Bir diğer önemli bir araştırma merkezi olan Paul Scherrer Institute'dır. Bugüne kadar çok sayıda bilimsel keşif de İsviçre laboratuvarlarından dünyaya yayılmıştır. Bunlara arasında LSD, Atomik kuvvet mikroskobu (Nobel ödüllü) ve Velcro tanınan örneklerdir. Bunların dışında yeni dünyaların keşfini sağlayan Auguste Piccard'ın basınçlı balonu ve okyanusların en derin yerlerine kadar ulaşmamızı sağlayan Jacques Piccard'ın Bathyscaphe'ı de vardır. İsviçre Uzay Ofisi değişik uzay teknolojileri ve programları ile uğraşan bir kurumdur. Bu kurum aynı zamanda Avrupa Uzay Ajansının 1975'teki 10 kurucusundan biri ve ESA bütçesinin 7. büyük destekçisidir. Özel sektörde de Avrupa'nın en büyük uzay teknolojisi malzemeleri üreten RUAG ve Maxon Motor gibi kuruluşlar uzay endüstrisi alanında faaliyet gösterir. == Din == İsviçre’de ülke çapında bir devlet dini olmasa da Cenevre ve Neuchâtel kantonlarının dışındaki tüm kantonlarda vergilendirme yoluyla Roma Katolik, Eski Katolik ya da İsviçre Reform Kiliseleri desteklenir. 2010 yılında yapılan nüfus sayımı sonuçlarına göre İsviçre’de en etkili dini gruplar %38,8 ile Roma Katolik Kilisesi ve %30,9 ile çeşitli Protestan mezheplerdir. Göçmenlik ile birlikte %4,5'lik bir Müslüman nüfus ile %2'lik bir Ortodoks nüfus da yerleşmiştir. Hristiyan olmayan dinler de küçük oranlarda bulunmaktadır. (%0,38 Hinduizm, %0,29 Budizm, %0,25 Yahudilik ve %4,3 bilgi vermeyen) 2010'da yapılan bir kamuoyu yoklamasına göre halkın %44'ü Teist iken, %39'u "ruh veya bir yaşam gücüne" inanmakta, %11'i ise Ateist olduğunu belirtmektedir. Greeley ise tanrıya inanmayanların nüfusa oranını %27 olarak tespit etmiştir.Greeley, Andrew. 2003. Religion in Europe at the End of the Second Millennium. New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers Farklı dinlere sahip bir nüfusa sahip olan İsviçre’nin istikrarlı ve müreffeh bir ülke olması, bu ülkenin bir konsensüs ya da eştoplumsallaştırmacı devlet olarak tanımlanmasına yol açmıştır. Tarihsel olarak ülke Katolikler ve Protestanlar arasında yaklaşık olarak dağılır. Hatta Appenzell gibi bazı kantonlar resmî olarak Katolik ve Protestan bölümlere ayrılır, hatta birçok köyün girişinde baskın olan din, "bu köy Katoliktir/Protestantır" tabelalarıyla belirtilir. Ancak bazı genel modeller de bulunur. Büyük şehirler arasında Bern, bankacılık merkezi Zürih ve Basel’de Protestanlık baskınken Luzern gibi diğer şehirler çoğunlukla Katoliktir. Cenevre ilk Calvincilik merkezi olarak tanınmıştır ve dünya üzerinde Fransızların çoğunluğunun Katolik olmasına karşın Fransız İsviçresi'nin çoğunluğu Protestandır. Diğer yandan İsviçre’nin kuruluşunda bulunan Almanca konuşulan Schwyz, Uri ve Unterwalden kantonlarıyla İtalyanca konuşulan Ticino kantonu genelde Katoliktir. Kilise ve devletin tümüyle birbirinden ayrılmasını öngören bir referandum %78 gibi yüksek bir oranla reddedildi.Volksabstimmung vom 2. März 1980 admin.ch. Erişim tarihi 2010 29 Kasım 2009'da minare inşaatlarının yasaklanması hakkında yapılan referandum sonucu bu tarihten sonra yeni minare yapımı yasaklandı. Ülkede referandum tarihi itibarıyla var olan dört minare, karardan etkilenmedi. == Kültür == İsviçre’nin kültürü komşuları tarafından çok etkilendiyse de yıllar boyunca önemli bölgesel farklılıklar gösteren kendine özgü bir kültür oluşmuştur. Özel olarak Fransızca konuşulan bölgeler Fransa’ya, Almanca konuşulan bölgeler Almanya’ya ve İtalyanca konuşulan bölgeler de İtalya’ya, ülkelerindeki diğer bölgelerden daha yakındır. İsviçre’deki kuvvetli bölgecilik nedeniyle homojen bir İsviçre kültüründen söz etmek mümkündür. Kültürel olarak aktif olan birçok İsviçreli, ülkelerindeki kısıtlı olanaklar nedeniyle yurt dışına çıkmayı tercih etmiştir. Aynı zamanda İsviçre’nin tarafsızlığı ve düşük vergi oranları da tüm dünyadan birçok yaratıcı insanı bu ülkeye çeker. Savaş zamanlarında siyasi sığınma geleneği birçok sanatçının bu ülkeye gelmesinde yardımcı olurken günümüzde bunu düşük vergi oranları sağlar.http.cnn.com.tr === Gelenekler === Gelenekler İsviçre kültürünün görünmeyen fakat çok katmanlı yapısının bir parçasıdır. Gelenekler halk kültürünün bir parçası olarak oldukça dağınık yerel ve bölgesel bir görünüm arz ederler. Ancak Karnavallar, Paskalya ve Noel kutlamaları gibi bazı durumlarda bu aşırı yerelliği aşarlar. Basel Karnavalı ve Luzern Karnavalı gibi karnavallarda müzik, dans ve çeşitli halk şiirleri çok çeşitli biçimlerde sergilenir. İsviçre 2008 yılında UNESCO'nun Somut olmayan kültürel mirasın korunması sözleşmesi (2003) ve Kültürel ifadelerin çeşitliliğinin korunması ve geliştirilmesi sözleşmelerini imzaladı.İsviçre UNESCO Komisyonu , 2 Nisan 2013'te erişildi. İsviçre'deki geleneksel kutlamaların bazı örnekleri: Luzern Karnavalı, Unspunnen taşı fırlatma yarışması, Sechseläuten ve Fête des Vignerons. === Edebiyat === 1291'de Konfederasyon kurulduğunda, sadece Almanca konuşulan bölgelerde edebiyatın erken formları Almanca olarak meydana gelmeye başladı. 18. yüzyılda, Fransızca konuşan müttefiklerin etkisi eskisinden daha belirginken; Fransızca, Bern ve çevresinin popüler dili oldu.Encyclopædia Britannica'nın on birinci baskısı, İsviçre İsviçre Alman edebiyatının klasikleri arasında Jeremias Gotthelf (1797-1854) ve Gottfried Keller (1819-1890) sayılabilir. Ayrıca 20. yüzyılda İsviçre edebiyatının tartışmasız devi olan Friedrich Dürrenmatt'ın, Die Physiker (The Physicists) ve Das Versprechen (The Pledge) adlı eserleri Hollywood filmi olarak sinemaya uyarlandılar.Edebiyat , swissworld.comÇağdaş İsviçre-Alman Edebiyatına Genel Bir Bakış , Yıldız Ecevit, Ankara Ün. Önde gelen Fransızca konuşan yazarlar arasında Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) ve Germaine de Staël (1766-1817) sayılabilir. Daha yakın tarihte yaşamış olan yazarlardan biri de Charles Ferdinand Ramuz'dur. Charles Ferdinand Ramuz, eserlerlerinde köylülerin ve dağ sakinlerinin yaşamlarını ve onların zor çevre koşullarındaki yaşantılarını anlatır. İsviçre edebiyatına İtalyanca ve Romanşça konuşan yazarlar da katkıda bulunur ancak diğerlerine göre bu oran daha azdır. Büyük olasılıkla İsviçre edebiyatının en ünlü eseri Heidi'dir. Heidi, Alpler'de dedesiyle yaşayan yetim bir kızın öyküsünü anlatır. Tüm zamanların en popüler çocuk romanlarından biridir ve İsviçre'nin bir simgesi durumuna gelmiştir. Yaratıcısı Johanna Spyri (1827-1901), benzer konularda birçok kitap yazmıştır. === Resim ve heykel === 16\. yüzyılda İsviçre'de resim sanatı Protestanlıktan yoğun şekilde etkilendi. O zamandan bu yana birkaç İsviçreli sanatçı uluslararası başarılar elde etti. Johann Heinrich Füssli 18. yüzyılda yaptığı grotesk-fantastik resimlerle İngiltere'de Henry Fuseli adıyla ünlendi. 19. yüzyılda adını duyuran sanatçılar arasında ise Arnold Böcklin, Albert Anker ve Ferdinand Hodler'in adlarını saymak mümkündür. 20. yüzyılda Alberto Giacometti uluslararası bir isim oldu. Jean Tinguely ise eski metallerden yaptığı hareketli ve karmaşık heykelleri ile sanat dünyasını etkiledi. İsviçre'deki resim sanatının en önemli ismi olarak ise sık sık Paul Klee'den bahsedilir. Johannes Itten'nin renk çalışmaları ve öğretisi de yine sanat dünyasında öne çıktı. küçükresim|Zürich Schauspielhaus- Zürih Tiyatrosu === Tiyatro === İsviçre'nin Almanca konuşulan bölgesindeki en saygıdeğer tiyatrosu Schauspielhaus Zürich'tir. 1892'den beri tiyatro binası olarak kullanılan bu binada Bertolt Brecht, Max Frisch ve Friedrich Dürrenmatt'ın çok sayıda oyunu sahnelendi. Almanca konuşulan ülkelerde yılın tiyatrosunu seçen Theater heute dergisi bu tiyatroyu 2002 ve 2003 yılında yılın tiyatrosu seçti. 1891 yılında açılan Opernhaus Zürich ise çok sayıda ilk sahnelemeye ev sahipliği yapan bir opera binasıdır. Çok sayıda uluslararası opera yıldızı bu sahnede düzenli konserler verir. Salonda başlangıçta tiyatro oyunları da sergilenirken, Schauspielhaus'un açıklamasından sonra sadece opera, operet ve bale gösterimlerine ayrıldı. Bunların dışında Basel Tiyatrosu, Bern tiyatrosu ve Dadaizmin doğduğu Cabaret Voltaire'i de önemli sahneler olarak saymak gerekir. === Müzik === İsviçre'nin geleneksel müziği, 17. ve 19. yüzyıllarda şekillenmiş olan, dini ilahiler ve pastoral halk şarkılarından oluşmaktadır. 20. yüzyılda ise Arthur Honegger, Othmar Schoeck ve Frank Martin gibi ünlü bestecilerin yetişmesi, ülkenin evrensel müzik açısından da gelişmesini sağlamıştır. Yılda bir Luzern'de düzenlenen Luzern Festivali önemli bir müzik etkinliğidir. Diğer şehirlerde de benzer müzik festivalleri düzenlenir. Montrö Caz Festivali de bahsedilmesi gereken önemli bir festivaldir. Bunun dışında dünyanın başlıca açık hava konserleri de bu ülkede yapılır. Bunların dışında 1950'lerden beri Pop ve Rock alanında oldukça canlı bir müzik hareketliliği görülür. Özellikle 70'li yıllardan sonra ülkenin Almanca konuşulan kesimlerinde yerel lehçelerle yapılan pop ve rock tarzı çalışmalarda büyük bir artış olmuştur. Yerel lehçelerde müzik çalışmaları bugün her müzik alanında görülmektedir. Başarılı pop ve rock müzikçilerine DJ Bobo, Patrick Nuo, Stephan Eicher, Krokus, Yello, The Young Gods, Gotthard ve Andreas Vollenweider örnek verilebilir. İsviçre, Eurovision Şarkı Yarışmasını iki defa kazanmıştır: İlk defa 1956'da Lys Assia ile, ikinci defa ise Céline Dion ile. Bunun dışında her dilin konuşulduğu bölgede oldukça değişik sayıda halk müzik türleri vardır. === Sinema === Avrupa'nın sinema tarihine bakılırsa İsviçre sineması en genç sinemalardan biri sayılabilir. İlk olarak 1930'larda bazı hırslı rejisörlerin ve yapımcıların ülkeye göç etmesi ile ilk film girişimleri gerçekleşti. 1950'lere kadar çıkan en önemli rejisör olarak Avusturya'dan ülkeye göç eden ve 4 Oscar almayı başaran ve çok sayıda uluslararası başarı sağlayan Leopold Lindtberg'den söz edilebilir. Diğer Avrupa ülkelerinde de olduğu gibi İsviçre'de de sinema devlet desteğine bağımlıdır. Buna karşın devlet sübvansiyonları sınırlı miktardadır. Uluslararası üne sahip çok az İsviçre filmi vardır. Bunun nedenleri arasında aynı dili konuşan çevre ülkelerin sinemalarının varlığı ve ABD film ve TV dizilerinin güçlü rekabetinden söz edilebilir. Sinemalarda ABD yapımı filmler ağırlıktadır. Sinema giriş ücretleri ise Avrupa'da en yüksek ülkelerden biridir. İsviçre üretimi olan en ünlü filmlerden biri Die Schweizermacher adlı komedi filmidir. Dikkate değer diğer komediler arasında Daniel Schmid'in yönettiği Beresina oder Die letzten Tage der Schweiz ile Urs Odermatt'ın yönettiği Gekauftes Glückün adı verilebilir. Trajedi tarzında Fredi M. Murer'in Höhenfeueri, drama tarzında Yves Yersin'in Les petites fuguesi başarılı örnekler olarak gösterilebilir. Xavier Koller'in Umuda Yolculuku ise 1991'de Oscar kazandı. Bu film bir Alevi ailenin daha iyi bir yaşama ulaşabilmek için Türkiye'den İsviçre'ye kaçışını anlatıyordu. İsviçreli rejisör Marc Forster'un yönettiği Kesişen Yollar filmindeki oyunuyla Halle Berry Oscar kazanan ilk Afroamerikan kadın oyuncu oldu. Uluslararası sinema piyasasındaki en başarılı yapımcı olarak sayılabilecek olan Arthur Cohn dört defa Oscar'a aday gösterildi ve üç kez En İyi Belgesel Film Akademi Ödülü'nü aldı. İsviçre'nin çeşitli şehirlerinde yılda bir film festivalleri düzenlenir. Solothurn Film Festivali ödüllerini Ocak sonunda dağıtır. Locarno Uluslararası Film Festivali her yıl Ağustos ayında yapılır ve dünyanın en önemli film festivallerinden biri sayılır. En yeni film festivali ise 2005'ten bu yana yapılmaya başlanan Zürih Film Festivalidir. === Medya === Basın özgürlüğü ve ifade özgürlüğü hakkı İsviçre Federal Anayasası'nda güvence altına alınmıştır.Basın ve medya , ch.ch İsviçre Haber Ajansı, dört ulusal dilde üç saat siyaset, ekonomi, toplum ve kültür alanlarında haber yayınlar. İsviçre Haber Ajansı, neredeyse tüm İsviçre medyası ve birkaç düzine yabancı medyayla, kendi haberleriyle hizmet sunmaktadır. İsviçre'nin en büyük gazeteleri arasında, Almanca dilinde yayımlanan Tages-Anzeiger ve Neue Zürcher Zeitung ile Fransızca dilinde yayımlanan Le Temps vardır. Ama hemen hemen her şehirde en az bir yerel gazete bulunur. Ülkedeki kültürel çeşitlilik gazeteler için çok büyük yararlar sağlar.İsviçre Basını pressreference.com Hükûmet, özelikle finans ve lisans nedeniyle yayın medyasından daha çok basılı medya üzerinde denetim sahibidir. İsviçre Yayın Kurumu, radyo ve televizyon programlarının yayın ve yapımı ile finanse edilir. Televizyon programları Cenevre, Zürih ve Lugano'da, radyo programları altı merkez ve dört bölgesel stüdyoda üretilmektedir. Kapsamlı bir kablo ağı da İsviçrelilerin komşu ülkelerdeki programlara erişmesini sağlar. === Spor === küçükresim|genişlikpx|İsviçre'nin en ünlü kayak merkezlerinden Saas-Fee. Kayak, snowboarding ve dağcılık İsviçre'deki en ünlü sporlardandır, ülkenin doğası bu tür aktivitelere oldukça elverişlidir.Sport in Switzerland europe-cities.com. Erişim tarihi 2009-12-14 St. Moritz'de bobsledin bulunmasıyla, kış sporları 19. yüzyılın ikinci yarısından beri yaygınlaşmaya başladı. İlk Dünya Kayak Şampiyonası 1931 yılında Mürren'de ve 1934 yılında Saint-Moritz da yapıldı. Saint-Moritz aynı zamanda 1928'deki ikinci Kış Olimpiyat Oyunları ile 1948'deki 5. Kış Olimpiyatlarına da ev sahipliği yaptı. Futbol İsviçre'de sevilen bir spordur, birçok İsviçreli Nati adını verdiklerini millî takımlarının sadık destekçisidir. İsviçre, Avusturya ile ortak olarak 2008 Avrupa Futbol Şampiyonası'na da ev sahipliği yaptı. Futboldan sonra en sevilen spor buz hokeyidir ve birçok İsviçreli League A'da yarışan buz hokeyi takımlarından birinin destekçisidir. İsviçre, 2009 yılında Dünya Buz Hokeyi Şampiyonası'na 10. defa ev sahipliği yaptı. League A, Avrupa'da en çok ilgiyle izlenen buz hokeyi ligidir. Avrupa Buz Hokeyi Şampiyonası da ilk kez 1910'da Birleşik Krallık, Almanya ve Belçika'nın da katılımıyla İsviçre'de yapıldı İsviçre'de bulunan çok sayıda göl yelken sporunu cazip kılar. Ülkenin ikinci büyük gölü olan Cenevre Gölü'nden ilk olarak Amerika Kupası'nı 2003'te kazanıp 2007'de de elinde tutmayı başaran Alinghi yelken takımı çıktı. Tenis sporu da son yıllarda giderek popülerleşen bir spordur ve Martina Hingis ve Roger Federer gibi İsviçreli sporcular çok defa Grand Slam elde ettiler. Motor sporları ve aktiviteleri, 1955 Le Mans faciasından sonra İsviçre'de yasaklandı. Sadece Tırmanma Yarışı bir istisna olarak kaldı. Ancak 2007'de bu yasak kaldırıldı. Bu dönemde dahi, Clay Regazzoni, Sébastien Buemi, Jo Siffert gibi başarılı pilotlar ile Dünya Turing Otomobil Şampiyonası'nda başarılar elde eden Alain Menu gibi pilotlar çıktı. 2007-08 döneminde Neel Jani'nin pilotluğunu yaptığı İsviçre A1 Grand Prix ekibi, A1 Grand Prix Kupası'nı elde etmeyi başardı. Yine İsviçreli motosiklet yarışçısı Thomas Lüthi 2005'te 125cc kategorisinde MotoGP dünya şampiyonluğunu kazandı. Geleneksel İsviçre sporlarının en çok tanınanı bir tür güreş olan schwingen'dir. Bu güreş, orta İsviçre kantonlarının kırsal kesimlerinde oldukça eski bir geleneksel spordur ve bazıları tarafından bir ulusal spor olarak kabul edilir. Hornussen bir diğer yerel spordur ve beyzbol ile golf karışımı bir spora benzer.Hornussen swissroots.org. 25 Ocak 2010 tarihinde erişilmiştir. Taş fırlatma da ağır bir taşı fırlatmaya dayanan bir diğer yerel spordur. Bu sporun tarih öncesi dönemlerden beri Alpler'de yaşayan insanlar arasında yapıldığı ileri sürülse de, bu spora ilişkin ilk yazılı kayıtlar 13. yüzyılda Basel'de bulunmuştur. İsviçre, aynı zamanda 83.5 kiloluk Unspunnen taşı denilen bir taşın atıldığı Unspunnen Festivali'nin de merkezidir.Tradition and history interlaken.ch. 25 Ocak 2010 tarihinde erişilmiştir. === İsviçre mutfağı === küçükresim|genişlikpx|sol|İsviçre fondüsü oldukça ünlüdür. Peynirden yapılır. İsviçre mutfağı çok yönlüdür. Fondü, raklet veya rösti gibi bazı yemekler ülke genelinde kullanılsa da, her bölgenin, yörenin iklimine ve kültürel farklılıklarına göre değişik türleri gelişmiştir. Geleneksel İsviçre mutfağı diğer Avrupa ülkelerinin mutfaklarına da benzer, Gruyeres ve Emmental vadilerinde tamamen yöresel olan süt ürünleri peynirler bulunur. Bu tür mutfak ürünleri İsviçre'nin batısında oldukça fazla türde bulunur. Çikolata, 18. yüzyıldan beri İsviçre'de üretilir. 19. yüzyılın sonlarında temperleme gibi birçok teknolojik tekniğin gelişmesi ile İsviçre çikolatasının kalitesi arttı ve dünya çapında oldukça büyük bir ün kazandı. Ayrıca Daniel Peter tarafından 1875 yılında çok büyük bir atılım yapılarak sütlü çikolatayı icat edildi. Dünya çapında İsviçre en çok çikolata tüketen ülkedir. İsviçre'de en ünlü alkollü içecek şaraptır. İsviçre toprak, hava, rakım ve ışık zenginliği sebebi ile üzüm çeşitliliğinde oldukça zengindir. İsviçre şarabı, beyaz şaraplar özellikle Valais ve Vaud şarapları, Cenevre ve Ticino'da üretilmektedir. İsviçre üzüm bağları, Roma döneminden beri dünya çapında ünlüdür. En yaygın çeşitleri Chasselas (Valais Fendant olarak da adlandırılır) ve Pinot Noir'dir. Merlot, Ticino'da üretilen en ünlü çeşitlerdendir. === Mimarlık === İsviçre, her iki dünya savaşına da girmeyerek tarafsız kalabildiği için, çok sayıda tarihi anıt hala ayakta durur. 12\. yüzyılın Romanesk sanatının güzel örnekleri Basel Manastırı ile Sion, Chur, Cenevre ve Lozan katedrallerinde görülebilir. Bu zengin sanat tarzı iyi korunmuş birçok şato ve kalede de görülebilir. Schaffhausen, Zug ve Zürih'teki kiliseler Gotik, Einsiedeln Manastırı ile St. Gallen ve Solothurn'daki katedraller ise Barok mimari ürünleridir. Rönesans döneminde ise birçok mimar, özellikle Ticino'da eserler inşa etmiştir. İsviçre mimarlığının 20. yüzyıldan önceki en önemli mimarı Francesco Borromini (1599-1667), aynı zamanda Barok mimarinin de önemli bir temsilcisidir. 20. yüzyılın en tanınan İsviçreli mimarı ise Le Corbusier adıyla tanınan Charles Edouard Jeanneret (1887-1965) olmuştur. Ünlü mimar Avrupa'dan Hindistan ve Rusya'ya kadar dünyanın pek çok yerinde önemli eserler inşa etti.Architekten im Lauf der Geschichte 26 Nisan 2013'te erişildi. Günümüz mimarlarından Mario Botta İsviçre ve yurt dışında çok sayıda müze ile kilise, banka ve Lugano terminali gibi eserler inşa etti. Jacques Herzog und Pierre de Meuron'un kurdukları Herzog & de Meuron mimarlık firması da Londra'daki Tate Modern binası ve Çin'deki Pekin Ulusal Stadyumu gibi eserleri inşa etmiş ve 2001 yılında Pritzker Mimarlık Ödülünü almayı başarmıştır. En önemli eseri Therme Vals sayılan Peter Zumthor ise aynı ödülü 2009 yılında alan bir başka İsviçreli mimar oldu. == Tatil günleri == İsviçre Ulusal Günü olan 1 Ağustos dışındaki tatil günleri, kantonlar tarafından birbirinden bağımsız olarak belirlenir. Günü Adı AG AI AR BL BS BE FR GE GL GR JU LU NE NW OW SG SH SZ SO TG TI UR VS VD ZG ZH Kanton sayısı 1 Ocak Yılbaşı * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * 26 2 Ocak Berchtoldstag * * * * * * * * * * * * * * 14 6 Ocak Epifani * * * * * 5 1 Mart Cumhuriyet günü * 1 19 Mart Saint Joseph Günü * * * * * * * * 8 29 Mart [2013] Kutsal Cuma * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * 24 1 Nisan [2013] Paskalya * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * 25 1 Mayıs İşçi Bayramı * * * * * * * * * * * 10 9 Mayıs [2013] İsa'nın göğe yükselişi * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * 26 20 Mayıs [2013] Hamsin Yortusu * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * 25 30 Mayıs [2013] Katolik yortusu * * * * * * * * * * * * * * 14 29 Haziran Petrus & Pavlus * * 2 1 Ağustos İsviçre Ulusal Günü * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * 26 15 Ağustos Meryem'in göğe kabulü * * * * * * * * * * * * * 13 Eylül ayında birinci Pazardan sonraki Perşembe Cenevre orucu * 1 Eylül ayında üçüncü Pazardan sonraki Pazartesi Store Bededag * * * 3 1 Kasım Azizler Günü * * * * * * * * * * * * * * * 15 8 Aralık Meryem'in günahsız gebeliği * * * * * * * * * * * * * 13 25 Aralık Noel * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * 26 Aralık 26 Aziz Stephen Günü * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * 21 Toplam Tatiller 13 12 8 9 9 10 14 8 9 14 12 15 10 13 13 9 10 14 15 10 15 14 9 9 13 10 == Resimler == === Kırsal görüntüler === Dosya:Matterhornnorth.jpg|Zermatt, Valais'den Matterhorn Dosya:North face.jpg|Eiger Dağı'nin kuzey yüzü, Bern Dosya:Vierwaldstaettersee.jpg|Orta İsviçre'de Dört kanton Gölü Dosya:AletschGlacier02.JPG|Valais'de Aletsch Buzulu Dosya:SchaffhausenRheinfall1.jpg|Ren Çavlanı, Schaffhausen Dosya:LakeOeschinen.jpg|Oeschinensee Gölü, Bern Dosya:oberengadin.jpg|Grisons'da Yüksek Engadine bölgesi Dosya:Lake Geneva Lavaux.jpg|Vaud'da Leman Gölü kıyılarında Lavaux üzüm bağları Dosya:Alpstein.jpg|Apstein Dağları'nda Säntis masifi Dosya:Morteratsch.jpg|Grissons'da Bernina Zirvesi === Şehirler === Dosya:Limmat-Quaibrücke.jpg|Zürih Dosya:Geneve 2005 001 Ork.ch.jpg|Cenevre Dosya:Basel-Muensterblick-2006-patpatpat3.jpg|Basel Dosya:Bern luftaufnahme-2num.jpg|Bern Dosya:Lausanne img 0585.jpg|Lozan === Yapılar === Dosya:Schweiz Schloss Chillon Gesamtansicht.jpg| Vaud'da Leman Gölü kıyısında Chillon Şatosu Dosya:Switzerland Lucerne.jpg|Luzern'de Kapell Köprüsü Dosya:Kloster Einsiedeln.jpg|Schwyz'da Einsiedeln Manastırı Dosya:Rathaus Basel 2008 (46).jpg|Basel'de Belediye Sarayı Dosya:Castelgrande Bellinzona.JPG|Tessin'de Bellinzona Kaleleri, Tessin Dosya:Jet-d'eau- Genève.jpg|Cenevre'de Jet d'eau fiskiyesi === Ulaşım === Dosya:GlacierLandwasser.jpg|Grissons'da "Landwasser Viadükü" üzerinde "Glacier Ekpres" Treni Dosya:Lauterbrunnental train.jpg|Lauterbrunnen, Bern vadisinde Wengernalpbahn tren yolu Dosya:Salginatobel Bridge mg 4074.jpg|Grissons'da "Salginatobel Koprüsü" Dosya:Lötschberg.jpg| Valais'de Lötschberg Geçidi'nde güneye yönelik tren hattı köprüsü Dosya:Gotthard Südrampe.jpg|Tessin'de Saint- Gothard Geçidi güney beli == Notlar == == Kaynakça == == Dış bağlantılar == ; İsviçre resmî siteler * İsviçre Konfederasyonunun Federal Hükûmeti * İsviçre Federal İstatistik Bürosu ; Tarih * İsviçre Tarihi: Başlıca Dokümanlar * İsviçre’nin tarihsel sözlüğü (Almanca, Fransızca ve İtalyanca) ; Referans * Çevrimiçi harita * İsviçre interaktif haritası * İsviçre Yaşam tarzı rehberi * İsviçre çevrimiçi haritaları * Resmî telefon rehberi ; Medya * Neue Zürcher Zeitung, Almanca İsviçre günlük gazete * Le Temps, Fransızca İsviçre günlük gazete * Corriere Del Ticino , İtalyanca İsviçre günlük gazete * Pusula Zeitung , İsviçre'de Türkçe yayın yapan gazete * Haber Podium , İsviçre'de Türkçe yayın yapan gazete ; Turizm * İsviçre Turizm, ulusal turizm kuruluşu * Schweizbilder , İsviçre’nin 10.000’den fazla resmini barındıran site Kategori:Alpler ülkeleri Kategori:Orta Avrupa Kategori:Avrupa ülkeleri Kategori:Federal ülkeler Kategori:Fransızca konuşan ülkeler Kategori:Almanca konuşan ülkeler Kategori:Denize kıyısı olmayan ülkeler Kategori:İtalyanca konuşan ülkeler Kategori:Liberal demokrasiler Kategori:1291'de kurulan bölgeler ve ülkeler Kategori:Batı Avrupa Kategori:Uluslararası Frankofoni Örgütü üyesi ülkeler Kategori:Orta Avrupa ülkeleri
== Olaylar == * İngiltere Krallığı'nda 100.000 kişiyi, yani Londra nüfusunun yaklaşık %15'ini öldüren Büyük Londra Vebası başladı. == Doğumlar == == Ölümler == * 12 Ocak - Pierre de Fermat, Bask kökenli Fransız hukukçu ve matematikçi (d. 1601).
== Olaylar == * 17 Ocak - Aziz Petrus Tahtı (Bernini tarafından tasarlanan Cathedra Petri ), Roma'daki Aziz Petrus Bazilikası'ndaki sunağın üzerine yerleştirildi. * 1 Şubat - Birleşik İngiliz ve İskoç kraliyet mahkemesi, Büyük Londra Vebası yatışırken Londra'ya geri döndü. * 2 Eylül – Londra'nın eski kısmını tamamen yok eden Büyük Londra Yangını başladı * 4 Eylül - Babür İmparatoru Evrengzib, Compagnie des Indes Orientales'e Surat limanında ticaret yapma yetkisi verdi.Gregory Mole, Privileging Commerce: The Compagnie des Indes and the politics of trade in old Regime France (doctoral dissertation, Carolina Digital Repository, 2016) p. 35 * 16 Eylül - İstanbul'da Sabetay Sevi'nin dinden çıkması başladı. * 10 Ekim - Büyük Londra Yangını'ndan bir ay sonra Londra kiliselerinde bir "aşağılanma ve oruç günü" düzenlendi. * 26 Ekim - İran Şahı II. Abbas, 24 yıllık saltanatının ardından halefini belirlemeden 34 yaşında öldü.H. R. Roemer, "The Safavid period", in The Cambridge History of Iran (Cambridge University Press, 1986), p. 301 18 yaşındaki oğlu Sam Mirza, altı gün sonra yeni Safevi hanedanı imparatoru olarak taç giydi. The Muslim World: A Historical Survey, Part III: The Last Great Muslim Empires (E. J. Brill, 1969) p. 210 * 27 Ekim - Büyük Londra Yangını'nı başlattığına dair yanlış bir itirafta bulunan Fransız Robert Hubert (yangın başladıktan iki gün sonrasına kadar İngiltere'ye gelmemiş olmasına rağmen) ifadelerine dayanarak idam edildi. * 22 Aralık - XIV.Louis tarafından kurulan Fransız Bilimler Akademisi ilk kez toplandı. * Fransız Bilimler Akademisi kuruldu. * Lund Üniversitesi, İsveç'in Lund şehrinde kurulmuştur. == Doğumlar == * 6 Eylül - Rusya Çarı V. İvan (ö. 1696) * 12 Kasım - Mary Astell, İngiliz feminist filozof ve yazar (ö. 1731) * 22 Aralık - Guru Gobind Singh, Sihizm'in 10. Gurusu, sosyal reformcu, şair ve devrimci (ö. 1708) * Stephen Gray * Francis Hauksbee == Ölümler == * 20 Ocak - Anne d'Autriche, XIII. Louis'in kraliçesi ve naibi (d. 1601) * 22 Ocak - Şah Cihan, Hindistan'ın Babür İmparatorluğu hükümdarı (d. 1592) * 26 Ağustos - Frans Hals, Hollandalı ressam (d. 1580) * 30 Ağustos - Benedikt Carpzov, Alman ceza hukukçusu ve cadı bilimci (d. 1595) * 23 Eylül - François Mansart, Fransız mimar (d. 1598) * 28 Eylül - Robert Hubert * 22 Aralık - Guercino, İtalyan ressam (d. 1591) == Kaynakça ==
== Olaylar == * 1 Ağustos - St. Gotthard Savaşı (1664) meydana geldi. * 10 Ağustos - Vasvar Antlaşması imzalandı. == Doğumlar == * 6 Şubat - II. Mustafa, 22. Osmanlı padişahıdır. (ö. 1703) == Ölümler == * 16 Temmuz - Andreas Gryphius, Alman Barok edebiyatı şairi (d. 1616).
== Olaylar == == Doğumlar == * 27 Ocak - Richard Bentley, İngiliz ilahiyatçı ve eleştirmen (ö. 1742). * ? - Abdullah Vassaf Efendi, Osmanlı Devleti Şeyhülislam şair hattat (ö. 1761) == Ölümler == * 19 Ağustos - Blaise Pascal, Fransız matematikçi
== Olaylar == * 10 Ocak - Royal African Company'e İngiltere Kralı II. Charles tarafından Kraliyet imtiyaznamesi verildi. * 4 Mart - Subantarktik Hint Okyanusu'ndaki Prens Edward Adaları, Hollanda gemisi Maerseveen'den Barent Barentszoon Lam tarafından keşfedildi ve Dina (Prens Edward) ve Maerseveen (Marion) olarak adlandırıldı.Leupe, Pieter Arend Leupe (1868). "De eilanden Dina en Maerseveen in den Zuider Atlantischen Oceaan" in: Verhandelingen en berigten betrekkelijk het zeewezen, de zeevaartkunde, de hydrographie, de koloniën en de daarmede in verband staande wetenschappen, Deel 28, Afd. 2, [no.] 9 (Amsterdam) pp. 242-253. * 5 Mart - İmparator Go-Sai'nin saltanatı sona erdi ve İmparator Reigen Japonya tahtına çıktı. * 17 Nisan - Osmanlı İmparatorluğu, Avusturya-Türk Savaşı'nı başlatan Kutsal Roma İmparatoru I. Leopold'a savaş ilan etti. * 27 Temmuz - İngiltere Parlamentosu, Amerikan kolonilerine giden tüm malların İngiliz limanlarından İngiliz gemileriyle gönderilmesini gerektiren ikinci Denizcilik Yasasını kabul etti. * 21 Ağustos - Kış havasından endişe duyan İngiltere Parlamentosu bir şefaat orucu tutuyor. * 6 Kasım - İsveç Krallığı, şu anda da ulusta kullanılan bayrağı, mavi zemin üzerine sarı bir İskandinav haçı oluşturan bir yasayı kabul etti. Devlet bayrağı olarak ve gemilerde kullanılan orijinal versiyonda üç flama vardı.Svante Svärdström, Rikets vapen och flagga (The coat of arms and flag of the kingdom (Swedish Royal Armory, 1960) pp. 23-48 * Osmanlıların Slovakya'da Uyvar Kalesi'ni alarak, Uyvar Eyaleti'ni kurmaları. == Doğumlar == * 12 Şubat - Cotton Mather, Amerikalı din bilimci (ö. 1728) * 31 Ağustos - Guillaume Amontons, Fransız fizikçi ve mucit (ö. 1705). * 18 Ekim - Eugen (Savoie prensi), Avusturyalı mareşal (ö. 1736) * 14 Kasım - Friedrich Wilhelm Zachow, Alman besteci (ö. 1712) == Ölümler == == Kaynakça ==
== Olaylar == Osmanlı İmparatorluğu'nda Köprülü Fazıl Ahmet Paşa'nın sadrazamlığa atanması. == Doğumlar == * 9 Haziran - III. Fyodor, 1676-1682 arasında Rus çarı (ö. 1682). * 6 Kasım - II. Carlos, İspanya'nın Habsburg Hanedanı'ndan gelen son kralı (ö. 1700). * ? - Guillaume de l'Hôpital, Fransız matematikçi (ö. 1704). == Ölümler == * Köprülü Mehmed Paşa
== Olaylar == * 8 Mayıs – İngiltere'de hiçbir kralın yönetmediği on bir yıllık bir dönemden sonra II. Charles tekrar tahta çıkarıldı. Bu dönem, İngiltere tarihi boyunca kralsız geçen tek dönemdir == Doğumlar == * Daniel Defoe (İngiliz) * Osmanzade Taib == Ölümler ==
Türkçe ya da Türk dili, Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya'da konuşulan, Türk dilleri dil ailesine ait sondan eklemeli bir dil. Türk dilleri ailesinin Oğuz dilleri grubundan bir Batı Oğuz dili olan Osmanlı Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, başta Türkiye olmak üzere Balkanlar, Ege Adaları, Kıbrıs ve Orta Doğu'yu kapsayan eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulur. Ethnologue'a göre Türkçe, yaklaşık 83 milyon konuşuru ile dünyada en çok konuşulan 16. dildir. Türkçe Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti ve Kuzey Kıbrıs'ta ulusal resmî dil statüsüne sahiptir. Türkçe, diğer pek çok Türk dili ile de paylaştığı sondan eklemeli olması ve ünlü uyumu gibi dil bilgisi özellikleri ile karakterize edilir. Dil, tümce yapısı açısından genellikle özne-nesne- yüklem sırasına sahiptir. Almanca, Arapça gibi dillerin aksine gramatik cinsiyetin (erillik, dişilik, cinsiyet ayrımı) bulunmadığı Türkçede sözcüklerin bir kısmı Arapça, Farsça ve Fransızca gibi yabancı dillerden geçmedir. Ayrıca Azerice, Gagavuzca ve Türkmence gibi diğer Oğuz dilleri ile Türkçe yüksek oranda karşılıklı anlaşılabilirlik gösterir. Türkçe 1928'de Atatürk önderliğinde gerçekleştirilmiş Harf Devrimi'nden beri Latin alfabesini temel alan Türk alfabesi ile yazılır. Standart Türkçedeki Yazım kuralları Türk Dil Kurumu tarafından denetlenir. İstanbul Türkçesi olarak da adlandırılan İstanbul ağzı, Türkçenin standart formudur ve Türkçe yazı dili bu ağzı temel alır. Bununla birlikte Güneydoğu Avrupa ve Orta Doğu'da çeşitli Türkçe şiveleri bulunur ve bu şiveler İstanbul Türkçesi ile çeşitli ses ve dilbilgisi farklılıklarına sahiptir. == Sınıflandırma == küçükresim|320x320pik|Türkçenin diğer Oğuz dilleri içerisindeki dağılımı Türkçe, dil ailesi sınıflandırmasında, Doğu Avrupa, Orta Asya ve Sibirya’da konuşulan 30 kadar yaşayan dili kapsayanRaymond G. Jr. Gordon, Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Language Family Trees - Altaic Ethnologue.com Türk dilleri ailesine mensuptur ve bu dil ailesinin Şaz Türkçesi koluna bağlı Oğuz dil grubunda yer alır. Oğuz grubu içinde ise Rumeli Türkçesi ve Gagavuzca ile birlikte grubun Batı kolunu oluşturur. Türk dillerini konuşanların yaklaşık %40'lı kadar bir kesimi Türkçe konuşmaktadır.Kenneth Katzner, Languages of the World, Third Edition, Routledge, An imprint of Taylor & Francis Books Ltd., 2002, p. 18. ISBN 978-0-415-25004-7 Türkçe dışında Azerice, Başkurtça, Çuvaşça, Kazan Tatarcası, Kazakça, Kırgızca, Nogayca, Özbekçe, Türkmence ve Yakutça Türk dilleri ailesinin en çok konuşulan diğer üyeleridir. Azerice, Gagavuzca, Kaşkayca ve Türkmence gibi diğer Oğuz dilleri ile Türkçenin yüksek oranda karşılıklı anlaşılabilirlik gösterdiği bulunmuştur."Language Materials Project: Turkish". UCLAInternational Institute, Center for World Languages. February 2007. Retrieved 2007-04-26. Her ne kadar Kıpçak grubuna üye diller olsa da Kırım Tatarcası ve Urumca da tarih boyunca Osmanlı Türkçesi gibi Oğuz dilleri ile etkileşimlerinden ötürü Türkçe ile benzerlikler gösterir. Eskiden Ural-Altay dil ailesinin ve daha sonra Altay dillerinin bir üyesi olarak sınıflandırılmış Türk dillerinin günümüzde bu dil ailelerinden bağımsız olduğu kanısı dil bilimciler tarafından kabul görmektedir."While 'Altaic' is repeated in encyclopedias and handbooks most specialists in these languages no longer believe that the three traditional supposed Altaic groups, Turkic, Mongolian and Tungusic, are related." Lyle Campbell & Mauricio J. Mixco, A Glossary of Historical Linguistics (2007, University of Utah Press), pg. 7."When cognates proved not to be valid, Altaic was abandoned, and the received view now is that Turkic, Mongolian, and Tungusic are unrelated." Johanna Nichols, Linguistic Diversity in Space and Time (1992, Chicago), pg. 4."Careful examination indicates that the established families, Turkic, Mongolian, and Tungusic, form a linguistic area (called Altaic)... Sufficient criteria have not been given that would justify talking of a genetic relationship here." R.M.W. Dixon, The Rise and Fall of Languages (1997, Cambridge), pg. 32."...[T]his selection of features does not provide good evidence for common descent" and "we can observe convergence rather than divergence between Turkic and Mongolic languages--a pattern than is easily explainable by borrowing and diffusion rather than common descent", Asya Pereltsvaig, Languages of the World, An Introduction (2012, Cambridge) has a good discussion of the Altaic hypothesis (pp. 211-216).Zeynep Korkmaz, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2007, s. LXVII. ISBN 975-16-1643-3 == Coğrafi dağılım == Türkçe, Güneydoğu Avrupa ve Orta Doğu'da yer alan çeşitli ülke ve bölgelerde ana dil veya ikinci dil olarak konuşulur. Dil, Anadolu'nun büyük çoğunluğunda, Doğu Trakya'da ve Kıbrıs Adası'nın kuzeyinde çoğunluk tarafından ana dil olarak konuşulmaktadır. Eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasının kapsadığı Kuzey Suriye ve Irak, bazı Ege Adaları ve Balkanların güneyi ve doğusunda yaşayan Türk azınlıklar da Türkçeyi ana dilleri olarak kullanır. 2006 yılında yürütülmüş bir araştırmaya göre Türkçe, Türkiye'de yaşayan nüfusun %84'ünün ana dilidir. Geriye kalan nüfus ise, çoğunluğu Kürtçe olacak şekilde Türkiye'deki azınlık dillerinden birini ana dilleri olarak benimsemiştir ve Türkçeyi ikinci dilleri olarak kullanırlar. Bu yayılıma ek olarak Türk diasporasının göç etmiş olduğu bölgelerde de Türkçe konuşurları bulunur. 2 milyondan fazla Türkçe konuşura sahip olduğu tahmin edilen Almanya'da nüfusun yaklaşık %3'ü Türkçe bilmektedir. Almanya'nın yanı sıra ABD, Fransa, Hollanda, Avusturya, Belçika, İsviçre ve Birleşik Krallık da Türkçe konuşabilen nüfusun yaşadığı önemli bölgelerdir. Göç edilen ülkelerde gerçekleşen kültürel asimilasyon sonucunda etnik Türk göçmenlerin yalnızca bir kısmı Türkçeyi akıcı ve ana dil seviyesinde konuşabilmektedir.e.g. citations given in Cindark, Ibrahim/Aslan, Sema (2004): Deutschlandtürkisch? . Institut für Deutsche Sprache, page 3. Almanya'da 1980'li yıllardan itibaren Türkçe yayın yapan TD1, TFD, ATT, BTT gibi televizyon kanalları kurulmaya başlamıştır ve ZDF, WDR, DW gibi kanallarda Türkçe yayınlara yer verilmektedir.Emine Sırmalı (2015), Entegrasyon sürecinde medyanın paralel toplum üzerindeki rolü (Almanya özelinde bir araştırma), Yüksek Lisans Tezi === Resmî kullanım === Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde bu dil ülkenin resmî dilidir.T.C. Anayasası, Birinci Kısım, Genel Esaslar, Madde 3, Devletin Resmî Dili TBMM resmî internet sitesiKuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası KKTC Cumhuriyet Meclisi Kıbrıs Cumhuriyeti’nde (diğer adıyla Güney Kıbrıs Rum Yönetimi) anayasal olarak Türkçe, Yunanca ile beraber resmî dil olarak geçer.Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı 1982 T.C. Anayasasına göre Türkçe, Türkiye Devleti'nin dilidir. Bu yasa anayasanın Birinci Kısmının, Genel Esaslar Bölümünde, 3. Maddede geçer. Aynı zamanda, ilgili bölümde bulunan 4. Maddeye göre bu madde asla değiştirilemez, değiştirilmesi teklif dahi edilemez. Türkçe, diğer Türk devletlerinin de üyesi olduğu Türk Konseyi ve Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı gibi kuruluşlarda resmiyete sahiptir. Kıbrıs Cumhuriyeti ise Avrupa Birliği'nin Türkçeyi 25. resmî dili olarak kabul etmesi için başvuruda bulunmuştur. Türkçe aynı zamanda çeşitli ülkelerde resmî açıdan bölgesel veya azınlık dili statüsüne sahiptir. Irak’ın Kerkük ilinde Türkçe, Kürtçe ve Arapça ile birlikte resmî dildir.“Kerkük’te Türkçe artık resmî dil!” Haber5 (22.12.2008) Kuzey Makedonya’nın batısında yer alan Gostivar,“Makedonya Gostivar’da Türkçe resmi dil” Milliyet (12.06.2005) Merkez Jupa,“KEİPA heyetinin Makedonya ziyareti…” Haber3 (09.09.2012) PlasniçaDirectory of Municipalities in the Republic of Macedonia: Municipality of Plasnica Makedonya Uluslararası İş Birliği Merkezi ve Mavrova ve Rostuşa BelediyesiDirectory of Municipalities in the Republic of Macedonia: Municipality of Mavrovo and Rostushe Makedonya Uluslararası İş Birliği Merkezi sınırları içinde Türkçe, Makedonca ve Arnavutça ile beraber resmî kullanımdadır.Directory of Municipalities in the Republic of Macedonia: Municipality of Vraneshtica Makedonya Uluslararası İş Birliği Merkezi Kosova’da Prizren, Mamuşa, Gilan, Mitroviça, Priştine ve Vıçıtırın Belediyesi kapsamında Arnavutça, Sırpça ve Türkçe resmî dil statüsüne sahiptir.Implementation of the Law on the Use of Languages by Kosovo Municipalities AGİT Gilan şehrinde Türkçe resmî dil oldu İHA Prizren Belediyesi sınırları içinde Türkçenin resmiyeti ise ayrıca herhangi bir ölçütün dışında, Kosova Cumhuriyeti “Dillerin Kullanımı İçin Yasa” kapsamında yasa koruması altındadır.Yasa No. 02/L-37: Dillerin Kullanımı İçin Yasa Kosova Cumhuriyeti Resmî Gazetesi Romanya’da Türkçe, devletin ilgili bölge veya bölgeler için resmî olarak kabul ettiği 14 azınlık dilinden biridir.Romania: “The provisions of the Charter shall apply to the following minority languages used on the territory of Romania” Avrupa Konseyi Ayrıca Romanya'da Kanal D Romania, Happy Channel, Acasă ve Timeless Dizi Channel gibi televizyon kanallarında Türkiye'de çekilen diziler alt yazılı olarak Türkçe yayımlanmaktadır.Andra Stana, 15/01/2022, TVMANIA, Ce seriale turcești sunt acum pe TDC România?Ruxandra Dinca, 07/06/2022, TVMANIA, 12 seriale turcești cumpărate și în România, pe care încă le așteptăm la televizor Türkçenin önemli konuşur sayısına sahip olduğu ancak devletin ya da bölgenin resmî dili olmadığı yerler de bulunmaktadır. Nüfusunun %10 kadarının anadili Türkçe olan Bulgaristan ile kuzeydoğusunda Türk azınlıkların yaşadığı Yunanistan bu bölgelere örnektir. Buna rağmen Türkçe bu bölgelerde medyada, eğitimde ve çeşitli kurumlarda kullanılır. Bulgaristan devlet televizyonunun Türkçe programları vardır. Kırcaali Belediyesi ise iki dilde hizmet verir. Deliorman ve Doğu Rumeli'de okullarda seçmeli anadili dersi yer alır. Yunanistan'ın İskeçe ve Gümülcine'yi de kapsayan Batı Trakya bölgesinde yer alan 200'ü aşkın azınlık okulunda ise Yunanca ve Türkçe eğitim verilmektedir. Türkçe, bölgedeki Müslüman halkın dinî eğitiminde de kullanılmaktadır. == Kurumsal yapı ve kullanım == Türkçe, Türkiye'nin ve Türkiye Türklerinin kurumsal dilidir. Türkiye'de Türk Dil Kurumu, Türk Dili Tetkik Cemiyeti adıyla 12 Temmuz 1932'de Atatürk'ün talimatıyla kurulmuştur. Cemiyetin kurucuları, hepsi de milletvekili ve dönemin tanınmış edebiyatçıları olan Sâmih Rifat, Ruşen Eşref, Celâl Sahir ve Yakup Kadri'dir. Kurumun ilk başkanı Sâmih Rifat'tır. Türk Dili Tetkik Cemiyetinin amacı, "Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek" olarak tespit edilmiştir. Atatürk'ün sağlığında, 1932, 1934 ve 1936 yıllarında yapılan üç kurultayda hem Kurumun yönetim organları seçilmiş, hem dil politikası belirlenmiş, hem de bilimsel bildiriler sunulup tartışılmıştır. 26 Eylül-5 Ekim 1932 tarihleri arasında Dolmabahçe Sarayı'nda yapılan Birinci Türk Dili Kurultayı sonunda Kurumun "Lügat-Istılah, Gramer-Sentaks, Derleme, Lengüistik-Filoloji, Etimoloji, Yayın" adları ile altı kol hâlinde çalışmalarını sürdürmesi kabul edilmiştir. Sonraki kurultaylarda bu kollardan bazıları ayrılmış, bazıları tekrar birleştirilmiş; fakat ana çatı değiştirilmemiştir. 1934'te yapılan kurultayda Cemiyetin adı, Türk Dili Araştırma Kurumu; 1936'daki kurultayda ise Türk Dil Kurumu olmuştur.Tarihçe Türk Dil Kurumu resmî internet sitesi Türk Dil Kurumu, Türkçenin imlasının standartlarını belirleme, dil hakkında çeşitli düzeyde çalışmalar yapma gibi konularda faaliyetler yürütür. Günümüzde bu kurum, yalnızca Türkiye değil, dünya çapında Türkçe ve Türkoloji ile ilgili çeşitli çalışmalarda kurumsal yüzü veya akademik mensuplarıyla yer almaktadır. Türk Dil Kurumunun yapısıyla ilgili ilk önemli değişiklik 1951 yılındaki olağanüstü kurultayda yapılmıştır. Atatürk'ün sağlığında Millî Eğitim Bakanının Kurum başkanı olmasını sağlayan tüzük maddesi 1951'de değiştirilmiş; böylece Kurumun devletle bağlantısı koparılmıştır. İkinci önemli yapı değişikliği 1982-1983 yıllarında gerçekleştirilmiştir. 1982'de kabul edilen ve şu anda da yürürlükte olan Anayasa ile Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu, bir Anayasa kuruluşu olan Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu çatısı altına alınmış; böylece devletle olan bağlar yeniden ve daha güçlü olarak kurulmuştur. == Tarih == Türkçe, Eski Türkçe yazılmış ve Türk dillerinin bilinen ilk yazılı kaynağı olan Orhun Yazıtları ele alındığında yaklaşık 1.300 yıllık bir tarihe sahiptir. Eski Türkçenin de üyesi olduğu Doğu grubu ile Ogur grubuna ait tüm Türk dillerinin ortak atası olan varsayımsal bir Ön Türkçenin var olduğu da düşünülmektedir. Türkçe, Türkmence, Salarca ve Azerice'nin, Ana Oğuzca denilen bir dilden evrilerek oluştuğu varsayılır. Bu ön dilin Türkçeyi oluşturacak batı kolu, 11. ve 15. yüzyıllar arasında Anadolu Selçuklu Devleti ile Anadolu Beylikleri etrafında gelişerek Eski Anadolu Türkçesine evrilmiştir. Bu dil dönemi ise yerini, 15. yüzyıldan 19. yüzyıla değin devam edecek Klasik Osmanlıcaya bırakır. Yeni Osmanlıca, 19. ve 20. yüzyıllar arasında gelişir. Cumhuriyet Dönemi'nde yapılan reformlar sonucunda ise 20. yüzyıl itibarıyla dilde çeşitli değişiklikler yaşanmıştır. === Ön Türkçe === Ön Türkçe Türkçe Çuvaş Karahanlıca *ben ben, ban- e-pĕ, man- men, man- *sen sen, san- e-sĕ, sĕn- sen, san- *an-, *o-l on-, o un-, văl an-, ol *biŕ biz pir- biz *siŕ siz sir- siz *o-lar onlar vĕsen- olar Ön veya Ana Türk dili, Türk dilleri ailesinin Şaz (Doğu) ve Oğur (Batı) branşlarına ayrılmadan önceki dönemlerine ait varsayımsal bir proto-dildir. Türk dillerinde yazılmış tarihi kaynakların büyük bir kısmı, bu ailenin Doğu koluna ait Karluk, Kıpçak ve Oğuz dilleri ile yazılmıştır. Bilinen en eski Türk dili olan Eski Türkçe de bu gruba aittir. Ancak bu gruba ait olmayan Hazarca, Bulgarca ve Çuvaşça gibi Ogur grubu dilleri de vardır. Bu iki grubun ortak bir atadan türediği göz önünde bulundurularak, Ogur dilleri ile Türkiye Türkçesi ve Eski Türkçe dahil tüm Türk dillerinin kökeni Ön Türkçeye dayandırılabilir. Bu dil dönemine ait yazılı kaynakların olmamasından ötürü Ana Türkçe varsayımsal bir 'yeniden oluşturulmuş' dildir ve diğer proto diller gibi belirli bir dönemdeki konuşma dili ile birebir aynı değildir.The Turkic Languages Lars Johanson. s 67. 1998. ISBN 0-415-08200-5 Türk dillerinde görülen *ŕ ve *z ile *ĺ ve *š ayrımları bu dönemde gerçekleşmiştir. Ogur grubu dilleri *ĺ ve *ŕ seslerini benimserken Türkiye Türkçesi gibi geriye kalan tüm Türk dillerin atası olacak Şaz Türkçesi *z ve *š seslerini benimsemiştir. Aynı anlama gelen "ogur" ve "oğuz" sözcükleri bu ayrıma örnek teşkil etmektedir. Doğu grubu sözcüğün sonunda "z" sesini kullanırken, Batı grubu "r" sesini kullanmaktadır. === Eski Türkçe === Bilinen en eski Türkçe yazıt olan Orhun Yazıtları Eski Türkçe ile yazılmıştır. Bu yazıttan yola çıkılarak Türk dillerin tarihi 1300 yıl önceye kaynaklandırılmış ancak yazıtlarda kullanılan abecenin gelişmişliği bu dilin daha eski tarihlerde de var olmuş olabileceğine delil oluşturmuştur.Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını - Prof. Dr. Doğan Aksan - Bilgi - s.28 Bugünkü Moğolistan'da Orhun (öz adında Orkun) ırmağı yakınlarında bulunan Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarından başka, dönemin tanınmış veziri Tonyukuk'un da kendisi için diktirdiği Ulan Bator kenti yakınlarındaki iki taş, Orhun Yazıtları'nın başlıca örnekleridir.Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını - Prof. Dr. Doğan Aksan - Bilgi - s.29 Eski Türkçe ile ilgili bilgilere Yenisey Yazıtları'ndan da ulaşılabilir. Eski Türkçe hakkında en kapsamlı bilgiler 9. yüzyılda kağıda yazılmış Irk Bitig adlı eserin keşfi ile sağlanmıştır. Göktürkçe (Eski Türkçe) Türük Oguz begleri, bodun eşidiŋ. Üze teŋiri basmasar, asra yer telinmeser, Türük bodun iliŋin törüŋin kim artatı udaçı erdi?Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Kül Tigin Abidesi, Doğu Yüzü, 18-19. Satır, Boğaziçi Yayınları, s. 16 Türkçe Türk Oğuz beyleri, boyları işitin; üstte gök basmasa, altta yer delinmese, Türk boyları, ilini töreni kim bozabilecek idi? === Eski Anadolu Türkçesi === Türkçe, onu kullanan göçer evli ve yerleşik kavimlerin Orta Asya, Doğu Avrupa, Sibirya ve Orta Doğu'ya doğru göçleriyle yayılmıştır. Divânu Lügati't-Türk, Türk dilini anlatan ve bu dilin yetisini göstermek için yazılan ilk sözlük yapıtıdır ve Kaşgarlı Mahmud tarafından 25 Ocak 1072'de yazılmaya başlanmış ve 10 Şubat 1074'te bitirilmiştir. Bu kitap içinde şu tümce bulunuyor: "Türk dilini öğrenmek çok gerekli bir iş olur". Yapıt, Türkçenin varsıl dil bilgisi özelliklerini en çarpıcı biçimde yansıtan bir özelliktedir. Türkçenin kullanım alanını genişleten bir başka kişi, Karahanlı Devleti'nin üyesi, ikinci bir Türk ve Türkçe kültür abidesi olan Yusuf Has Hacib'dir. Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig adlı yapıtı ile Türk dil birliğinin diğer önemli yazılı temelini attı. 1069-1070 yıllarında bu Türkçe yapıtı tamamladı. Ahmed Yesevi 12 yüzyılda Türk dilinde yazdığı "hikmet" adlı şiirleri bir araya getiren Türk tasavvuf edebiyatının bilinen en eski örneklerini içeren kitap ile Türkçenin kullanımını etkiledi. 13\. ve 14. yüzyılda yaşamını süren Yunus Emre Türkçenin, özellikle "Türkçe şiir dilinin" temel ustası ve abidesi olmuştur. Yunus Emre'nin edebiyat tarihi bakımından, önemli bir yanı da Anadolu'da, Türkçe şiir dilinin öncüsü olması ve tasavvuf sorunlarını yalın ve kolay anlaşılır bir dille söyleyişi nedeniyledir. Şiirlerinin ölçüsü, Türkçenin ses yapısına uygun aruz olmakla birlikte söyleyişi akıcı, sürükleyici bir nitelik taşır. Tasavvufun en güç anlaşılır kavramlarını, Türkçenin ses yapısına uygun biçimde dile getirir; şiirinde, duygu ve düşünce birliğinden oluşan bir derinlik görülür. Hacı Bayram Veli 14/15. yüzyılda Anadolu'da yaşamını süren Türk mutasavvıf ve şair olarak eserlerini Türkçe olarak yazdı ve Türkçenin kullanımını Anadolu’da önemli biçimde etkiledi. Hacı Bayram Veli, Anadolu'da dil ve kültür birliğinin sağlanması için Türkçe eserler yazılmasında Leme’at ve Gülşen-i Raz gibi eserlerin Türkçeleştirilmesinde etkili olmuş, kendisi de halkın anlayacağı dilden Ahmed Yesevi geleneğine uygun olarak şiirler yazmıştır. Devrinde Arapça ve Farsça eser vermek revaçta iken, Hacı Bayram Veli’nin halk ile ilişki kurabileceği Türkçeyi tercih etmesi belli bir olgunluğa işaret eder. Bu olgunluk Anadolu’da dil birliğinin sağlanması ve Türk kültürünün egemen olmasıdır. Türkçecilik akımı yandaşlarını da etkilemiş, bu sufiler özellikle Türkçe yapıtlar vermişlerdir. Yazıcıoğlu Muhammed, Eşrefoğlu Rumi gibi öğrencilerinin Envaru’l-Aşıkin, Muhammediye, Müzekkinü’n-Nüfus gibi eserleri Anadolu'da yıllarca kolaylıkla okunmuş, halkın elinden düşmemiştir. Ayrıca Akşemsettin, (1389/1390 - 1460), 15. yüzyılın en büyük sufilerinden biridir ve Türkçe ile, (örnek olarak Hayatın Maddesi ve Tıp adında) çeşitli eserler ortaya koymuştur. === Osmanlı Türkçesi === Osmanlı Türkçesi, Osmanlı İmparatorluğu'nda konuşulmuş, Eski Anadolu Türkçesinin ardılı olan bir dildir. Arapça ve Farsçadan etkilenmiş bu dönemin Türkçesinde söz varlığının %88'i bu iki dil kaynaklı olmaktadır.Bertold Spuler. Persian Historiography & Geography Pustaka Nasional Pte Ltd p. 69 Buna rağmen dilde kullanılmakta olan Arapça kökenli sözcüklerin kaynağı bu iki dilin birbirleriyle direkt etkileşimi yerine, Farsçaya girmiş ve Farsçalaşmış Arapça kökenli sözcüklerin Osmanlı Türkçesine girmesi ile gerçekleşmiştir.Percy Ellen Algernon Frederick William Smythe Strangford, Percy Clinton Sydney Smythe Strangford, Emily Anne Beaufort Smythe Strangford, “Original Letters and Papers of the late Viscount Strangford upon Philological and Kindred Subjects ”, Published by Trübner, 1878. pg. 46: “The Arabic words in Turkish have all decidedly come through a Persian channel. I can hardly think of an exception, except in quite late days, when Arabic words have been used in Turkish in a different sense from that borne by them in Persian.”M. Şükrü Hanioğlu, “A Brief History of the Late Ottoman Empire”, Published by Princeton University Press, 2008. p. 34: “It employed a predominant Turkish syntax, but was heavily influenced by Persian and (initially through Persian) Arabic.Pierre A. MacKay, "The Fountain at Hadji Mustapha," Hesperia, Vol. 36, No. 2 (Apr. - Jun., 1967), pp. 193-195: "The immense Arabic contribution to the lexicon of Ottoman Turkish came rather through Persian than directly, and the sound of Arabic words in Persian syntax would be far more familiar to a Turkish ear than correct Arabic". Türkçe ve Farsçanın etkileşiminin Osmanlı Dönemi öncesinde modern Türklerin atası halkların Kuzeybatı İran bölgesinde bulunduğu dönemde gerçekleştiği düşünülmektedir. Arapça ve Farsçanın etkileri yalnızca alıntı sözcükleri değil, dilin dil bilgisini de önemli ölçüde etkilemiştir.Korkut Bugday. An Introduction to Literary Ottoman Routledge, 5 dec. 2014 p XV. Alfabe olarak Arap alfabesinin Farsça ve Türkçe için uyarlanmış bir biçimi kullanılmıştır. Bu dile Osmanlıca denilmesi Tanzimat döneminde gerçekleşmiştir. Ancak modern Türkçenin temeli olan, daha az alıntı sözcüğe sahip ve daha az eğitimli, alt sınıf ve kırsal kesimde yaşayan halkın konuştuğu kaba Türkçe ile edebiyat ve devlet işlerinde kullanılmış Osmanlı Türkçesi, tıpkı Latince ve Halk Latincesinde olduğu gibi düşük bir karşılıklı anlaşılabilirlik göstermektedir.Glenny, Misha. The Balkans - Nationalism, War, and the Great Powers, 1804-1999, Penguin, New York 2001. p. 99. === Dil Devrimi === Türkiye Cumhuriyeti'nin uluslaşma sürecini tamamlayan Türk Devrimi'nin ya da Atatürk devrimlerinin en önemli basamaklarından ilki, Cumhuriyet'in kuruluşundan 5 yıl sonra yapılan Harf Devrimi, ikincisi de Cumhuriyet'in kuruluşundan 9 yıl sonra yapılan Dil Devrimi'dir. Dil Devrimi kısaca, Türkçe ile düşünmeyi, Türkçenin bütün bilim, sanat ve teknik kavramları karşılayacak yolda gelişmesini sağlayan eylemdir. Dil bilimci Kâmile İmer "Dil Devrimi nedir?" sorusunu şöyle yanıtlıyor: :Dili daha çok yerli öğelerin egemen olduğu bir kültür dili durumuna getirmek amacıyla yapılan ve devletin desteğini kazanmış olan ulus çapındaki dili geliştirme eylemine 'dil devrimi' adı verilmektedir.(Dilde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Dil Devrimi, TDK Yayınları, Ankara, 1976, s. 31 ve ötesi) Her insan düşüncesini sözcükler arasında bağ kurarak oluşturduğu tümcelerle aktarır, bu açıdan bakınca Dil Devrimi aynı zamanda düşüncenin yenileşmesidir. "Dil Devrimi'nin gerçekleşmesini sağlayan etkenler, aynı zamanda onun amaçlarını ortaya koymaktadır. Uluslaşma etkeni dili yabancı öğelerden arındırma amacını, diğeri de kültür dili durumuna getirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçların olumlu sonuçlar vermesi, ortaya çıkan ürünlerin toplumun malı olmasına bağlıdır. Devletin desteği olmaksızın dilde yapılan devrim, bireysel bir eylem olarak kalır; topluma mal olmaz. Dil Devrimi'nin hazırlık evresindeki çabalar, bunun en güzel örnekleridir. Türk Dil Devrimi'nin hazırlık evresi olarak nitelendirebileceğimiz ve Tanzimat Fermanı ile başlayan dönemdeki dili yalınlaştırma istemi toplumu kapsayamamıştır. Ancak, Cumhuriyet'ten sonra, 1932 yılında devletin öncülüğünde Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin kuruluşuyla dilde yapılan yenilikler, ulus çapında bir eylem olarak topluma mal olmaya başlayagelmiştir.."(Agy, s. 32) Türkçe, yapı bakımından çok varsıl bir dil olmakla birlikte, dünya üzerinde de hâlâ çok konuşulan bir dildir. Bu varsıllık her ne kadar içinde yabancı sözcükler bulundursa da, bu durum dilde hiçbir bozukluğa yol açmamıştır. Bunun nedeni de, Osmanlı'nın, zamanında barındırdığı azınlıkların olmasıdır. Çünkü bu nedenle dilde çok fazla yabancı "sözcük alış-verişleri" olmuştur. Osmanlı Türkçesi Çağdaş Türkçesi Açıklama müselles üçgen Üç (“3”) ve büyük ihtimalle Fransızca -gone (açı, köşe) ekinden alınma -gen ekiyle türetiliyor. tayyare uçak Uçmak eyleminden türetilerek yapılıyor. nispet oran Modern oran sözcüğü klasik Türkçe or- “kesmek” sözcüğünden türetiliyor. şimal kuzey “Soğuk, karanlık, gölge” anlamındaki kuz sözünden türetiliyor. teşrinievvel ekim Ek- eylemi; ekim hareketinden türetiliyor. Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde sonbaharda ekim yapılıyor. asel bal Arapça asel sözcüğü, Türkçe bal sözcüğü ile düzenleniyor. == Yazı sistemleri == Türkçe, dili kullanan halkların dünyanın çeşitli bölgelerine yayılması ve buradaki kültürler ile etkileşimleri nedeniyle tarih boyunca pek çok yazı sistemi kullanılarak yazılmıştır. Bilinen en eski Türk alfabesi olan ve 8. yüzyılın başlarına tarihlenen Orhun alfabesi, yerini bölgedeki yerel alfabelerden etkilenmiş Eski Uygur alfabesine 10. yüzyıl civarında bırakmıştır. Daha sonra farklı bölgelere yayılan Türk boyları Kiril, Yunan, İbrani ve Latin alfabeleri gibi farklı yazı sistemleri benimsemiştir. Türkiye Türkçesinin de üyesi olduğu Oğuz dilleri konuşurları ise İslam ile temasları sonucunda Fars-Arap alfabesi asıllı yazı sistemleri geliştirmiştir.Elizabeth A. Zachariadou, "Turkomans", in Alexander P. Kazhdan, ed., The Oxford Dictionary of Byzantium (Oxford University Press, 1991). Bu alfabe, Türkiye Türkçesi için 1 Kasım 1928 tarihinde kabul edilen Latin esaslı yeni Türk alfabesine geçilinceye dek, dilin konuşurlarının temel yazı sistemi olmuştur. Buna ek olarak, Türkçe konuşulan devletlerde yaşayan, Ermeni, Rum, Süryani, Musevi ve Gürcüler gibi azınlıklar da kendi milletlerinin alfabelerini kullanarak Türkçe eserler üretmişlerdir. === Orhun ve Eski Uygur alfabeleri === Türkçenin bilinen ilk alfabesi, Orhun Yazıtları'nda da kullanılan ve yaygın adıyla Göktürk alfabesi olarak bilinen Orhun alfabesidir. Avrasya'da çeşitli örnekleri bulunan Runik yazıya benzerliğinden ötürü bazen bu şekilde adlandırıldığı da olmuştur.Hatice Şirin User, Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Akçağ, Ankara 2006, s. 27. 8\. yüzyılın başlarına tarihlenen yazı sistemininScharlipp, Wolfgang (2000). An Introduction to the Old Turkish Runic Inscriptions. Verlag auf dem Ruffel, Engelschoff. . Çin veya Soğut yazı sistemlerinden etkilenerek oluşturulduğu düşünülmektedir.Turks, A. Samoylovitch, First Encyclopaedia of Islam: 1913-1936, Vol. VI, (Brill, 1993), 911. Sağdan sola yazılmış alfabe, Göktürk ve Uygur Kağanlıkları tarafından kullanılmış, Karahoca Uygur Krallığı devrinde ise kullanımı ortadan kalkmıştır. Eski Uygur alfabesi ise Türk dillerinin bütün yazı çeşitleri içinde en uzun süre kullanılmış olan yazı sistemlerinden biridir. Soğut alfabesinin yakın akrabası olan ve Eski Uygurlar'ın 840 yılında Turfan bölgesine göçmeleri sonucunda Eski Uygurcaya uyarlanmış alfabe, 16\. yüzyılda Arap asıllı bir alfabe ile değiştirilene kadar Orta Asya ve İran'ın bazı kısımlarında yüzyıllarca kullanılmıştır.Pandey, Anshuman. (2019). L2/19-016 Revised proposal to encode Old Uyghur in Unicode. Alfabe yukarıdan aşağıya doğru yazılmış ve bir ebcedin özelliklerini göstermiştir. Alfabe kullanılarak pek çok Budist ve Maniheist eser yazılmış, Eski Uygurcaya ilk İncil çevirileri gerçekleştirilmiştir. Dunhuang el yazmaları da bu alfabede yazılmış metinler içermektedir. Divanü Lügati’t-Türk’te Kaşgarlı Mahmud, Eski Uygur alfabesini, “Türk alfabesi” adıyla anmaktadır.Besim Atalay, Divanü Lügati't-Türk. Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2006: ISBN 975-16-0405-2 === Arap asıllı Türk alfabesi === 9\. yüzyıl civarlarından 20. yüzyılın başlarına dek, yaklaşık 1000 yıl boyunca Türkçe, Arap asıllı alfabeler kullanılarak yazılmıştır. Müslümanlığı benimsemeye başlayan Türk boyları, bu yüzyıllar içinde bu alfabeyi kullanmaya başlamış ve 13. yüzyıl dolaylarında artık bu alfabe, Müslüman Türk boyları arasında ortak bir alfabe özelliği kazanmıştır. Türkçeyi yazmak için kullanılmış bu yazı sistemi her ne kadar Arap alfabesi asıllı olsa da, Arapçada bulunmayan “j, ç, ŋ, p” gibi sesleri içermesinden ötürü Arap alfabesi ile aynı değildir. Uygurlar ve İran Azeriler gibi bazı Türki halklar hâlen Arap alfabesi kökenli yazı sistemleri kullanmaktadır. Arap asıllı bir alfabe kullanmış olan Osmanlı İmparatorluğu'nda alfabenin üzerinde birtakım düzenleme ve eklemeler yapılarak Osmanlı alfabesi denilen bir alfabe kullanılmıştır. Bu yazı sistemi, Osmanlıcanın Farsça ve Arapça dillerinden alınma söz varlığını yazmak için uygun olmak ile birlikte, dildeki Türkçe kökenli sözcükleri yazarken pek çok zorluk getirmekteydi. Arapça sessiz harfler bakımından zengin, sesli harflerin kullanımı bakımından ise fakir bir dil iken, Türkçe bunun tam tersi özellikler göstermektedir. Bunun sonucunda Arap asıllı Türk alfabesi Türkçede yer alan pek çok fonemi (ses birimi) uygun bir şekilde temsil etmemektedir. Türkçede yer alan bir ses için Arap asıllı alfabede 4 farklı harf bulunurken, kimi sesler için ise sesi temsil edecek uygun bir harf bulunmamaktadır. Özellikle telgraf ve matbaanın 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda yaygınlaşması ile Arap asıllı Türk alfabesinin Türkçede yer alan sesleri temsil edememesi daha da büyük bir sorun hâline geldi.Zürcher, Erik Jan. Turkey: a modern history, p. 188. I.B.Tauris, 2004. === Diğer Türk alfabeleri === Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan ve ifade dili olarak Türkçeyi kullanan Ermenilerin bir kısmı günlük hayatlarında ve edebiyatta Ermeni alfabesi kökenli bir yazı biçimi kullanmıştır. Bu alfabe Anadolu Ermenicesi de denilen Batı Ermenicesi'nin alfabesini baz alır; ancak Ermeni diline özgü olan Ծ Ձ Ց harfleri Türkçe yazarken kullanılmaz. Bu şekilde yazılmış oldukça fazla eser bulunmaktadır ve alfabe Tanzimat sonrası Osmanlı Devleti'nin en önemli azınlık yazı sistemi olarak nitelendirilmiştir. Özellikle Katolik ve daha az bir şekilde Protestan Ermeniler tarafından kullanılmış bu alfabe, Vartan Paşa tarafından yazılmış ve ilk Türkçe roman olan Akabi Hikâyesi'nin yazıldığı alfabe de olmuştur. 1841 yılında yazılmış Türkçe İncil'de Ermeni harfli Türkçe eserlerden biridir. Bu eserlere Türkiye'nin çeşitli kütüphanelerinde ulaşmak mümkündür. Bunun yanında Paris ve Venedik'in yanında bulunan St. Lazar adasında da bu eserlere ait kütüphaneler bulunmaktadır. Osmanlı döneminde Karamanlıca ismi verilen bir Anadolu Türkçesi benimsemiş; ancak dinen Rum Ortodoks Kilisesi'ne bağlı bir halk olan Karamanlılar, Türkçeyi Yunan alfabesi kullanarak yazmışlardır. Halk, kullandıkları Helen alfabesi ile gazete, dini metin ve edebi eserler gibi çeşitli Türkçe metinler ortaya koymuştur.Zuhal,KÜLTÜRAL,"GREK HARFLİ KARAMANLICA KİTABELERDEKİ ALINTI ÖĞELER ÜZERİNE ",Türkoloji Makaleleri Türkçe ve Azerice dillerinde yazılmış; ancak Gürcü alfabeleri kullanılmış 18. yüzyıla tarihlenen tıbbi ve dini pek çok metin ile Türkçe-Gürcüce sözlükler de bulunmaktadır. İbrani alfabesi ile yazılmış Yahudi Türkçesinin ise ilk örnekleri 16. yüzyıla uzanmaktadır; ancak diğer azınlık alfabeleri ile yazılmış Türkçe metinlerin aksine bu yazıtların ana amacı, o dönemde Yahudi İspanyolcası konuşmuş Osmanlı Musevilerine Türkçe öğretmektir. Süryani alfabesi ile yazılmış Türkçe dua, şiir ve gazeteler de bulunmaktadır. Dosya:Armeno-Turkish Old Testament.png|Ermeni harfli Türkçe Eski Ahit, 1841 (Transliterasyon: Ahd-i Atikten On Yedi Kitap, yani Doğuş Kitabından Ester Kitabına dek) Dosya:Sille Agia Eleni Inscription.jpg|Yunan harfleri ile yazılmış, 1883 tarihli Karamanlı Türkçesi kilise yazısı, Sille Dosya:Turkish New Testament in Greek alphabet.png|Yunan harfli Türkçe Yeni Ahit, 1873 (Transliterasyon: Incili Şerif, yani Ahd-i Cedid) Dosya:Trilingual Lebanese newspaper.png|Süryani alfabesi ile, Süryanice, Arapça ve Türkçe dillerinde yazılmış Lübnan menşeili Leshono d’Umtho gazetesi, 1928 === Latin kökenli Türk alfabesi === 1 Kasım 1928 tarihinde, eski Arap kökenli Türk alfabesinin yerine, Latin yazısından Türkçe için uyarlanan bu 29 harfli alfabe kabul edilmiştir. Harf Devrimi, Türkiye'de bu kanunun kabul edilmesi ve yeni alfabenin yerleştirilmesi sürecine genel olarak verilen isimdir. Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Balkanlar’da Türkçe için bu alfabe kullanılır. Türk alfabesinin içeriği, Latin harflerini yazı sistemlerinde kullanan diğer ülkelerin alfabeleriyle birebir aynı olmayıp Türk dilinin seslerini karşılamaları amacıyla türetilmiş harfleri bulundurmaktadır (Ç, Ş, Ğ, I, İ, Ö, Ü). Ayrıca ISO temel Latin alfabesinde yer alan Q, W ve X harfleri Latin kökenli Türk alfabesinde yer almaz. Alfabede genellikle her bir harf bir foneme eş değerdir; ancak bazı harfler birden fazla sesi ortaya çıkarabilir. Buna örnek olarak 'e' harfinin "gelmek" sözcüğünün ilk hecesinde /æ/ sesini, son hecesinde ise /e/ sesini ortaya çıkması verilebilir. Türk alfabesindeki harflerin okunuşları bazı Batı dillerindeki harflerin okunuşlarından da farklıdır. Örneğin C harfinin okunuşu Türkçede iken İngilizcede olarak okunabilir. Büyük harfler A B C Ç D E F G Ğ H I İ J K L M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z Küçük harfler a b c ç d e f g ğ h ı i j k l m n o ö p r s ş t u ü v y z Not: Aslında kanuna göre “i” harfi, “ı” harfinden önce gelmesine rağmen yaygın ve yerleşmiş olan sıraya göre önce “ı”, sonra “i” gelmektedir. == Türkçe ağızları == Günümüzdeki standart Türkçe, İstanbul'da konuşulan Türkçe ağzı örnek alınarak oluşturulmuştur. Bu "İstanbul Türkçesi", Türkçeyi yazarken ve konuşurken model teşkil etmektedir ve kullanımı 1910'larda Ziya Gökalp ve Ömer Seyfettin gibi Türk yazarlar tarafından önerilmiştir. Buna rağmen günümüzde modern Türkiye Cumhuriyeti'ni de kapsayan tarihî Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında hâlâ konuşulmaya devam eden Türkçe ağız ve lehçeleri bulunmakta ve bu ağızlar özellikleri bakımından çeşitli gruplara ayrılmaktadır. Bu gruplara, kendi içlerinde de alt gruplara ayrılan Anadolu, Rumeli, Kıbrıs, Suriye ve Irak diyalekt bölgeleri dahildir. Ağızlar arasında bulunan bazı farklılıkların nedeni, bölgeye göre Lazca, Azerice, Arapça, Kürtçe veya Yunanca'nın bölgede konuşulan Türkçeye olan etkileridir. Türkçenin bu alt dil grupları Türk araştırmacılar tarafından şive veya ağız olarak adlandırılıyor. === Anadolu ağızları === Anadolu ağız bölgesi, Türkiye’nin Anadolu topraklarını içerir. Türkçe konuşan en büyük ve nüfusça en yoğun bölge olan Anadolu, içinde yer alan ana ağız grupları bakımından Doğu Grubu, Kuzeydoğu Grubu ve Batı Grubu olarak üçe ayrılır.Leylâ Karahan, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996, s. 1-2. Prof. Dr. Leylâ Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması adlı çalışması Anadolu ağızları üzerine yapılmış en geniş akademik çalışmadır. Anadolu'da özellikle Karadeniz Bölgesi, Güneydoğu Bölgesi ve Ege Bölgesi'nde ağız farklılıkları belirgindir; ancak bu ağızlar, küçük yaşlardan itibaren eğitimde yazı dilinin kullanımı, basın-yayın gibi bazı nedenlerle yavaş yavaş kaybolmaktadır. Ağızlar arasında pek çok ses değişimi vardır. Anadolu ağızlarında"açık e" (/ǝ/), "hırıltılı h" (/ḫ/) ve "öndamaksıl n" (/ŋ/) sesleri, İstanbul ağzında bulunmamaktadır. Ege ağızlarında /r/ sesi kaybolmuştur: var-vā gibi. Orta Anadolu ağızlarında /k/ sesi, /g/ olmuş (Konya-Gonya, keçi-geçi), p-b ses değişimi de yaşanmıştır (piliç-biliç). Kayseri yöresinde ö-ü sesleri değişmiştir: öküz-oküz gibi. Doğu ve güneydoğu ağzında ise Arapçaya özgü, alem-a'lem gibi gırtlak sesleri bulunmaktadır. Karadeniz ağızlarında b-p değişimi görülür: bunu-puni. === Rumeli ağızları === Türkçenin ağızlarından Rumeli kolu ana ağız grupları bakımından Doğu Rumeli ve Batı Rumeli olarak ikiye ayrılır.Gyula Németh, “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1981-1982, Ankara 1983, s. 119. Ayrıca bu ağız yörelere göre Gagavuzca ile benzer veya aynı özellikler taşımaktadır. Batı Rumeli kolunun özellikleri Gyula Németh’in “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine” adlı makalesinde, 8 maddede gösterilmiştir. Sonrasında birçok çalışmada da bu madde açıklaması benimsenmiş, uygulanmıştır. Batı Rumeli sahasının coğrafi sınırları Bulgaristan’da Tuna’nın hemen güneyindeki Lom’dan doğuya doğru Vraça, Sofya, Samokov’dan doğuya doğru ilerleyip Köstendil’e uzanır. Ayrıca Makedonya, Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Sırbistan'da Adakale'yi uç olarak kapsar. Kosova da Batı Rumeli Türkçesinin içinde yer alır. Doğu Rumeli ağız bölgesi ise Batı Rumeli’nin doğusunda kalan bütün alanı kapsar. Bulgaristan’da Lom, Vraça, Sofya, Samokov ve Köstendil şehirlerinin doğusundan itibaren ülkenin tamamı, Yunanistan, Makedonya’nın güney kesimleri ve Türkiye’nin Trakya’sı (Doğu Trakya) bu sahanın içindedir. === Kıbrıs ağızları === Kıbrıs ağızları, Kıbrıs'ta, daha ziyade yerli Kıbrıs Türklerinin konuştuğu, Türkçe ağzıdır. Türkiye'nin Taşeli yöresi ağzıyla (Alanya - Anamur - Aydıncık) benzerlik gösterir. Kıbrıs ağızlarıyla ilgili ilk bilimsel çalışma Hasan Eren’in 1963 yılındaki bildirisidir.Hasan Eren (1963), "Kıbrıs'ta Türkler ve Türk Dili", Onuncu Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Ankara, s. 37-50. Eren 1959 yılında adada yapmış olduğu üç aylık bir araştırma gezisi sırasında bazı köylerden derlediği malzeme yardımıyla Kıbrıs ağzının kökeni meselesini ele almıştır. Eren’in görüşüne göre Kıbrıs ağzının oluşumunda önce Konya ve yöresi, sonra da Antalya, İçel, Alanya gibi yerlerden yapılan göçler rol oynamıştır. Bu durum, adanın Osmanlı egemenliğine geçmesinden sonra Kıbrıs’a gönderilen Türk nüfus hakkındaki tarihi belgelerle de örtüşür. === Diğer ağızlar === Suriye sahası, Türkçenin Batı Grubu ve çoklukla Doğu Grubu ağızlarına benzeyen bir ağız bölgesidir. Bu bölge, Suriye Türklerinin ağızlarının konuşulduğu alt ağız bölgesidir. Standart dil olarak Türkiye Türkçesi yazı dili kullanımdadır. Suriye bölgesi konusunda ağız çalışmaları beklenen düzeyin altındadır. Irak sahası, Türkçe ile Azericenin sınırdaş oldukları bir sahadır. Kerkük, Musul, Telafer gibi yerleşim yerlerinde konuşulur. Standart dil olarak Türkçenin yazı dili kullanımdadır. Kafkaslar’ın batı sahası için de benzer durum söz konusu edilmiştir. Gürcistan ve Ermenistan’ın yer aldığı bu saha da iki büyük Oğuz grubunun kesişim alanındadır. Örnek Metinler Yazı Dili Batı Rumeli Kuzey Makedonya-Kosova Doğu Rumeli Rodoplar (Bulgaristan-Yunanistan) Karadeniz Güneydoğu Anadolu Ege gidiyorum gideym/cideym gityirin kitéyrım/cideyrum gidirem gidiveyom ağladığım kadar agladıgım ka' ağladığım gıda(nı) āladuğum kadar ağladıgım gadar ağladığım gadā görmüş gürmiş/cürmiş gȫmüş körmiş görmiş görmüş/gȫmüş güzel kız güzel/cüzel kız güzel gız küzel kiz gözel gız güzel gız ne yapacakmış? n’yapacak imiş? ni yapçāmış? n'ābaçāmiş? ne yapcahmış? n’apıvēcēmiş? yağmura mı bakıyorsun? yagmura mi bakaysın yağmıra mı bakyısın? yāmora mi pakayisun? yagmıra mı bagıyorsun yağmıra mı bakıyoñ koşacağım koşacim/koşacagım kaşçan koşacağum/koşeceem goşacağam goşçem Not: Harf ve sözcükler temsilîdir. Seslerde değişiklik olabilir. == Dil bilgisi == Dil bilgisi ya da gramer, bir dilin ses, biçim ve cümle yapısını inceleyip, kurallarını saptayan bir bilim dalıdır. Türkçe bu hususta sondan eklemeli bir dildir ve dilde pek çok son ek kullanılmaktadır. Bir sözcükte birden fazla ek yer alabilir ve bu ekler yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere iki kategoriye ayrılır. Yapım ekleri, isimlerden ve sıfatlardan fiil, fiillerden de isim ve sıfat üretmek için kullanılır. Çekim ekleri ise sözcüğün anlamında değişikliğe yol açmadan sözcüğün hali, sayısı, kişisi gibi özelliklerini belirtir. Dilin eklemeli olma özelliği, Çekoslovakyalılaştıramadıklarımızdanmışsınızcasına gibi pek çok uzun sözcüğün yaratılmasına olanak sağlamaktadır. Bu kadar uzun sözcükler bir istisna olsa da, günlük hayatta ve medyada uzun sözcüklere sıklıkla rastlanılmaktadır. Dilde bulunan tek yerli ön ek ise, aliterasyon ile oluşturulan, sımsıcak ve masmavi gibi bir özelliği kuvvetlendirici eklerden oluşur. Türkçede doğru tümce yapısı, özne, tümleç, yüklem biçimindedir; ancak Türkçe esnek bir dildir. Bu yüzden günlük yaşamda devrik tümceler sıklıkla kullanılır. Örneğin, "Bugün yazılı sınav olacağız." tümcesine eşdeğer "Yazılı sınav olacağız, bugün." tümcesi kurulabilir. Bu tür tümceler daha şiirsel anlatıma sahiptir. Türkçede kısa yoldan anlatım da ön plandadır. Örneğin, "sobayı yak" derken "sobanın içindeki odun ve kömürleri yak" anlamındadır. Bunun dilbilgisindeki adı "ad aktarması"dır.Ad Aktarması Yapısındaki Öfke Göstergeleri Türkçede kişi adılları altı tanedir. Örneğin Türkçede, ben, sen, o, biz, siz, onlar biçimindedir. Türkçedeki önemli bir başka özellik, "siz" adılının kibar olarak 2. tekil kişiyi (sen) belirtmesidir. === Tarihçe === Bir Türk dilin dilbilgisi hakkında tarihteki ilk kaynağın Kaşgarlı Mahmud'un 11. yüzyılda yazdığı düşünülen “Kitâbu Cevâhirü’n-nahv” adlı kitabı olduğu varsayılmaktadır; ancak günümüzde yapıt hâlâ bulunmamıştır. Türkçe yazılmış ilk dilbilgisi kitabı Bergamalı Kadri'nin “Müyessiretü’l-Ulûm” (1559) adlı yapıtıdır. Yapıtta örnekler Türkçedir, fakat dil kuralları Arapçanın kurallarına uydurulmuştur. Tanzimat döneminde başta Ahmet Cevdet (1851) ve Fuat Paşa'nın (1865) kitaplarında Osmanlıcanın yapısı göz önünde tutulmuştur. 1908'de ilan edilen Meşrutiyet'ten sonra, Hüseyin Cahit’in “Sarf ve Nahiv” adlı eserinin dilbilgisi konusunda önemli bir yeri vardır. Bu kitapta Fransızca dilbilgisinin etkisi görülür. Cumhuriyet Döneminin ilk esaslı dilbilgisi kitabı, İbrahim Necmi Dilmen’in 1939 tarihli “Türkçe Gramer” adlı yapıtıdır. 1940′tan sonra pek çok Türkçe dilbilgisi kitabı yazılmıştır. Bunlardan önemli olanları: Tahsin Banguoğlu’nun “Ana Hatlarıyla Türk Grameri” (1940), Tahir Nejat Gencan’ın “Dilbilgisi” (1950-1954) ve Muharrem Ergin’in “Türkçe Dil Bilgisi”dir (1958) === Sözcük türeme farkı === Özelliği gereği sona eklemeli bir dil olduğundan Türkçede basit bir kökten çok sayıda sözcük türetmek mümkündür. Bu özelliğin bulunmadığı Hint-Avrupa dilleri kolundan gelen İngilizce, Almanca ve İspanyolca aşağıda Türkçe ile karşılaştırılmıştır. Türkçe İngilizce Almanca İspanyolca Göz eye Auge ojo Gözlük eyeglasses Brille gafas Gözlükçü optician: someone who sells glasses Augenoptiker, Brillenverkäufer óptico, vendedor de gafas Gözlükçülük the business of selling glasses Das Geschäft des Brillenverkaufes, Der Beruf des Augenoptikers óptica, tienda donde se venden gafas Ve eylemden türeme: Türkçe İngilizce Almanca İspanyolca yat- lay down lege (dich) hin, schlafe! acostarse yatır- lay down [that is, cause to lie down] lege an acostar [a alguien] yatırım instance of laying down: investment Investition inversión yatırımcı depositor, investor Kapitalanleger, Investor spónsor, inversor yatırımcılık to be an investor ein Investor sein ser un inversor Yeni sözcükler ayrıca var olan iki eski sözcüğün birleşmesi ile de yaratılır. Bu, Türkçe ve Almanca ile İngilizcenin paylaştığı bir ayrıklık benzerliği oluşturur. Altta bazı örnekler: Türkçe İngilizce yeni sözcükleri oluşturan temel sözcükler Açıklama pazartesi Monday pazar ("Sunday") ve ertesi ("after") pazardan sonra bilgisayar computer bilgi ("information") ve say- ("to count") bilgi sayıcı gökdelen skyscraper gök ("sky") ve del- ("to pierce") gök delici başparmak thumb baş ("prime") ve parmak ("finger") birincil parmak önyargı prejudice ön ("pre/proto") ve yargı ("splitting; judgement") önyargı kahvaltı breakfast kahve ("coffée") ve alt === Eklerle tümce oluşturma === Diğer yaygın olarak konuşulan dillerle karşılaştırıldığında, daha az sayıda sözcük ve harf ile daha çok bilgi aktarmak olanaklıdır. Diğer pek çok dilde olmayan bir özelliğe göre, bir sözcük köküne ekler ekleyerek, tek sözcüklü tümce oluşturulabilir. Türkçe İngilizce Almanca İspanyolca Hollandaca ev house Haus casa huis evde at home, within the house zu Hause en casa thuis eviniz your house Ihr Haus su casa jullie huis evinizde at your house in Ihrem Hause en su casa in jullie huis evinizdeyiz we are at your house wir sind in Ihrem Hause estamos en su casa wij zijn in jullie huis === Büyük ve küçük ünlü uyumu === Türkçede büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu olarak bilinen iki ünlü uyumu vardır. En yaygın ve kapsamlı olan, büyük ünlü uyumudur. Küçük ünlü uyumu, Türkçede genelde geçerli iken, diğer Türk dillerde bu uyum pek aranmaz zira küçük ünlü uyumu, ileri ve keyfî bir uyum düzeyidir. Büyük ünlü uyumu konusunda kural dışı kalan çok az sözcük mevcuttur ki, bunların büyük bir kısmı yabancı kökenli sözcüklerdir. İstisna oluşturan birkaç sözcük de, köken bakımıyla Türkçe olup uyum dışına çıkan sözlerdir: elma (<< alma); ücra (<< uçra) gibi. Bu kurala göre Türkçede bir sözcüğün ilk hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) varsa, izleyen hecelerde de kalın heceler; ince bir ünlü (e, i, ö, ü) varsa, izleyen hecelerde de ince ünlüler yer alır. Küçük ünlü uyumunda sözcüğün ilk hecesi düz ünlüyle başlamışsa (a, e, ı, i) diğer hecelerde düz ünlüyle devam eder. Örnek: * büyük ünlü uyumu: balta - baltalar; arı - arılar; top - toplar; uçak - uçaklar * küçük ünlü uyumu: ev - evler; istek - istekler; örtü - örtüler; ünlü - ünlüler == Ses bilimi (fonoloji) == Türkçede iki adet ses ya da fonem grubu vardır. Bunlardan ilki ağızdan sürekli ve engelsiz çıkan ünlü seslerdir. Türkçede dokuz adet ünlü ses bulunur. Bunlar /ä/, /e/, /ɛ/, /i/, /ɯ/, /o/, /ø/, /u/, /y/ sesleridir. Bunlardan beşi ince, dördü kalındır. Bunlardan, /ɛ/, /e/, /i/, /ø/ ve /y/ sesleri, ince seslerdir. Diğer /ä/, /ɯ/, /o/ ve /u/ sesleri ise kalın seslerdir. Türkçede bulunan diğer bir ses grubu ise ünsüz seslerdir. === Ünsüz sesler === Türkçe Standart Ünsüz Sesler Dudaksı Dişcil Yarı Dişcil Ön Damaksıl Arka Damaksıl Gırtlaksıl Genizcil Süreksiz Sürtünmeli Sürekli Titrek Türk dilleri arasında bazı ses farklılıkları vardır. Örneğin arka damaksıl genizcil n sesi olan [ŋ] sesi Türkiye Türkçesinde, Azerbaycancada ve bâzı diğer Türk dillerinde yoktur. Buna rağmen [ŋ] Öz Türkçe bir sestir. İlk Türkçede bu ses /nk/ olarak geçer. Bazı örnekleri şunlardır: menke (baŋa), bunk (buŋ), tenkri (taŋrı), -nink (-niŋ)... Zaman içinde düşen [g] sesi [ŋ] sesinin de yok olmasını sağlamıştır. Bir başka farklılık ise [ʒ] sesidir. Diğer Türk dillerinde bu ses bulunmaz; ancak Kazakçada bu durum farklıdır. Öz Türkçe /j/ sesleri, yani "y" sesleri [ʒ] yani "j" seslerine dönüşür. Örneğin: yok → joq, yıl → jıl, yay → jay... Aynı durum Kırgızca için de geçerlidir. Türkçede [d͡ʒ] yani "c" sesi olmamasına rağmen Kırgızcada baştaki [j] yani "y" sesleri bu sese dönüşmüştür. Örneğin: yol → col, yıldız → cıldız... Bunun dışında bâzı sesler ise yalnızca Türkiye Türkçesi ve Azerbaycanca, Türkmence gibi daha batıda ve Oğuz öbeği içerisindeki dillere özgü sesler vardır. Örneğin ince ünlülerle kullanılan "ğ" sesi /ʝ/ ve kalın ünlülerle kullanılan "ğ" sesi /ɣ/ Öz Türkçede bulunmaz. Buna rağmen Oğuz grubu dillerde bulunur. Bu seslerin tümü "g" yani /ɟ/ sesinden gelir. === Ünlü sesler === Türkçe Standart Ünlü Sesler İnce Kalın Düz Yuvarlak Düz Yuvarlak Açık i ü ı u Kapalı e ö a o Eski Türkçede uzun ünlü bulunduğuna dair ortaya konan çalışmalar bulunmakla birlikte bugünkü Türkçede Arapça ve Farsça gibi dillerden alınan sözler ve hakan, hatun, yarın, niçin gibi bazı istisnalar dışında uzun ünlülü sözcük bulunmaz.Talat Tekin, Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler === Türkçede ses evrimi === Türk dillerinde zaman içinde değişen belli başlı sesler vardır. İlk Türkçeden bu yana değişimi olağan olan evrimler olduğu gibi değişimi olağan olmayanları da vardır. * Eski Türkçede ilk ve son sesteki -b- ve -b sesleri -w- ve -w seslerine dönüşür. Buna bir örnek: eb (Göktürkçe) → ew (Uygurca → ev (Oğuzca) Ayrıca burada görüldüğü gibi, -b sesinden gelen -w sesleri zamanla -v seslerine dönüşebilir. Baştaki b- sesleri w- sesine dönüşmez. * Türkçedeki en büyük ses değişimlerinden biri d>y değişimidir. Eski Türkçede bulunan neredeyse bütün -d- ve -d sesleri, -y- ve -y seslerine dönüşmüştür, buna rağmen d- sesleri kalmıştır. Bu değişme birçok Türk diyalektinde gerçekleşmiştir. Buna örnek: édgü (Eski Türkçe) → éyü → iyi, adrı (Eski Türkçe) → ayrı (Oğuzca) * Türkçede ŋ>n dönüşümü vardır. Ancak bu dönüşüm yalnızca Batı Türkçeleri içindir. Azerbaycan Türkçesi, Balkan Türkçesi, Türkiye Türkçesi ve diğer batı lehçeler dışında /ŋ/ sesleri korunmuştur ve hâlâ kullanılmaktadır. (örneğin: geliniz (Türkiye Türkçesi), geliŋiz Türkmence) Bu evrime örnekler: biŋ- → bin-, soŋ → son, beŋiz → beniz... Aynı zamanda, yine batı lehçeleri için olan ŋ>m dönüşümü vardır; ancak bu evrim asla kökte olmaz. her zaman türemiş veya birleşik sözcüklerde olur. Örneğin: koŋşu → komşu, toŋuz → domuz, köŋlek → gömlek * Türkçede é>i, i>é, é>e, e>i sesleri birbirine dönüşür. Bu üç ses arasında en açık olanı /é/ (/ɛ/), en kapalı olanı ise /i/ (/i/) Bu dönüşümlerden e>i dönüşümü direkt değildir. Yani ses direkt e>i biçiminde olmaz. Buradaki /e/ sesi önce /é/ daha sonra /i/ sesine dönüşür. Ancak bu evrim çok hızlı olduğundan yazılı kaynaklarda belirtilmez. Bu yüzden böyle geçer. Bu evrime örnekler: éyi → iyi; bir- → ver-; béş → beş; eşit- → işit- * Türkçede k- sesleri g- seslerine dönüşür. Örneğin: kel- → gel-, kit- → git-, kök → gök * Türkçede t- sesleri d- seslerine dönüşür. Örneğin: tag → dağ, til → dil, tök- → dök- * Türkçede b- sesleri v- seslerine dönüşür. Örneğin: bar- → var, bir- → vir- → ver-, bar → var * Türkçede b- sesleri p- seslerine dönüşür. Örneğin: barmak → parmak, büre → pire, buŋar → pınar * Türkçede -g sesleri -ğ seslerine, sonra -v seslerine dönüşür. Örneğin: kog- → koğ- → kov-, tög- → döğ- → döv- * Türkçede ü sesleri i seslerine dönüşür. Örneğin: düz- → diz-, büre → pire * Türkçede o sesleri u seslerine dönüşür. Örneğin: oyan- → uyan-, yokaru → yukarı, bodun → budun → buyun * Türkçede ö sesleri ü seslerine dönüşür. Örneğin: közel → güzel, kökerçin → güvercin * Türkçede ü sesleri e seslerine dönüşür. Örneğin: törü → töre, töpü → tepe * Türkçede u sesleri a seslerine dönüşür. Örneğin: boguz → boğaz == Türkçede basit zamanlar == Türkçede Geçmiş Zaman Tablosu: (-dı) Kişi git- gel- ara- 1\. Tekil Kişi (Ben) git-ti-m gel-di-m ara-dı-m 2\. Tekil Kişi (Sen) git-ti-n gel-di-n ara-dı-n 3\. Tekil Kişi (O) git-ti gel-di ara-dı 1\. Çoğul Kişi (Biz) git-ti-k gel-di-k ara-dı-k 2\. Çoğul Kişi (Siz) git-ti-niz gel-di-niz ara-dı-nız 3\. Çoğul Kişi (Onlar) git-ti-ler gel-di-ler ara-dı-lar === Geçmiş zaman === Türkçedeki geçmiş zaman işlevi iki ayrı ek ile yapılır. Bunlardan ilki, görülen geçmiş zaman olarak, bir eylemin artık sona ermiş olduğunu anlatmak için, şu an itibarıyla anlamındaki "Di" sözcüğünün bir sonek haline gelmesiyle -dı, -di, -du, -dü; -tı, -ti, -tu, -tü şekilleriyle yapılır. ve ikincisi öğrenilen geçmiş zaman olarak haberdar etmek anlamındaki "Muş-mak" fiilinin bir sonek haline gelmesiyle -mış, -miş, -muş, -müş şekilleriyle yapılır. Bu şekil çokluğunun nedeni Türkiye Türkçesinde ileri düzeydeki ünlü ve ünsüz uyumudur. (Örneğin, gel- eylemine -di eklenip geldi oluşturulurken, git- eylemine -ti eklenip gitti kurulur. Bu örneklerin ilkindeki “l” ünsüzü “d”yi kabul ederken, “e” ünlüsü de “i”yi kabul etmiştir. İkinci örnekteki “t” ünsüzü ise d yerine “t”yi kabul etmekte ve “i” ünlüsü de “i”yi kabul ederek eklenmektedir.) Öğrenilen geçmiş zaman (-mış, -miş, -muş, -müş) tümceye öğrenilmişlik, duyulmuşluk, haberdar edilmişlik anlamı katmaktadır. Görülen geçmiş zamanda (-dı, -di, -du, -dü; -tı, -ti, -tu, -tü) ise tümceye görülen bir sonuç bilgisi vermektedir. Zaman ekinden sonra kişi eki gelir: de-di-m, yetiş-ti-k, sor-du-lar vb.Prof. Dr. Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayını, İstanbul, 2002 === Şimdiki zaman === Türkiye Türkçesinde şimdiki zamanlı bir tümce kurabilmek için eylem kökünün sonuna “-yor” eki getirilir. Geniş Türkçe coğrafyası içinde yalnızca Türkiye Türkçesinde bulunan bu ek, tarihî nedenlerden ötürü tek şekillidir (sadece -yor): geliyor, bakıyor, düşüyor, soruyor vb. Bu ek aslında bir ek değildir. İlk Türkçe bu ek "yor-mak" fiilinden gelen ve o an için hangi eylemle uğraşıldığını anlatmak için kullanılan bir ektir. Örneğin "geliyorum" demek için "kel-i yorur-u-men" derlerdi. Burada "kel-", "gel-" anlamında, "i" "hakkında" anlamında, "u" "işaret zamiri" olarak ve "men" ise "ben" anlamındadır. Zaman için çok kullanılan bu yapı Türkçenin sondan eklemeli olması nedeniyle ekleşmiştir. Ancak her zaman "-yor" biçiminde kalır. “-yor” eki, eylemlerden sonra gelirken, ekle eylem arasına, kalın-ince durumuna göre "hakkında" anlamında bir yardımcı ses alır: gel-i-yor, dur-u-yor vb. Ünlü ile biten eylemlerde, bu ünlü harf yardımcı sese dönüşür. Bu tür durumda yalnızca ek okunur: de-i-yor > diyor, başla-ı-yor > başlıyor, susa-ı-yor > susuyor vb. Bu şimdiki zaman eki, hem şekli hem kullanım tarzı açısından, Türkiye Türkçesinde ayrıklı bir özelliğe sahiptir. Zaman ekinden sonra kişi eki gelir: seslen-i-yor-uz, dur-u- yor-um vb. -mekte -makta ekleri de tümceye şimdiki zaman anlamını kazandırır. Ders çalışmaktayım. Seni düşünmekteyim. Türkçede Şimdiki Zaman Tablosu (-yor): Kişi git- gel- ara- 1\. Tekil Kişi (Ben) gid-i-yor-um gel-i-yor-um arı-yor-um 2\. Tekil Kişi (Sen) gid-iyor-sun gel-i-yor-sun arı-yor-sun 3\. Tekil Kişi (O) gid-iyor gel-i-yor arı-yor 1\. Çoğul Kişi (Biz) gid-iyor-uz gel-i-yor-uz arı-yor-uz 2\. Çoğul Kişi (Siz) gid- iyor-sunuz gel-i-yor-sunuz arı-yor-sunuz 3\. Çoğul Kişi (Onlar) gid-iyor-lar gel-i-yor-lar arı-yor-lar Türkçede Şimdiki Zaman Tablosu (-makta): Kişi git- gel- ara- 1\. Tekil Kişi (Ben) git-mekte-y-im gel-mekte-y-im ara-makta-y-ım 2\. Tekil Kişi (Sen) git- mekte-sin gel-mekte-sin ara-makta-sın 3\. Tekil Kişi (O) git-mekte gel-mekte ara-makta 1\. Çoğul Kişi (Biz) git-mekte-y-iz gel-mekte-y-iz ara-makta-y-ız 2\. Çoğul Kişi (Siz) git-mekte-siniz gel-mekte-siniz ara-makta-sınız 3\. Çoğul Kişi (Onlar) git-mekte-ler gel-mekte-ler ara-makta-lar === Gelecek zaman === İlk Türkçe bu zaman ekleri "Çak-mak" ve "Çek-mek" fiillerinden gelen eklerdir. "-A-cak" ve "-e-cek," şekilleri ile yapılır. Ünsüzden sonra ek doğrudan gelirken, ünlü ile biten eylemlere eklenmeden önce, yardımcı ünsüz olarak y harfiyle başlar. Türkçede Gelecek Zaman Tablosu (-acak): Kişi git- gel- ara- 1\. Tekil Kişi (Ben) gid-e-ceğ-im gel-e-ceğ-im ara-ya-cağ-ım 2\. Tekil Kişi (Sen) gid-e-cek- sin gel-e-cek-sin ara-ya-cak-sın 3\. Tekil Kişi (O) gid-e-cek gel-e-ceğ ara- ya-cak 1\. Çoğul Kişi (Biz) gid-e-ceğ-iz gel-e-ceğ-iz ara-ya-cağ-ız 2\. Çoğul Kişi (Siz) gid-e-cek-siniz gel-e-cek-siniz ara-ya-cak-sınız 3\. Çoğul Kişi (Onlar) gid-e-cek-ler gel-e-cek-ler ara-ya-cak-lar === Geniş zaman === Eski Türkçe bu zaman ekleri "Var-mak" ve "Er-mek" fiillerinden gelen eklerdir. Öznenin bir eylemi yapma ihtimalinin var olduğunu veya bu imkana ermiş olduğunu yani bu fiili işleme imkanına sahip olunduğunu ifade eder. (Yap-a- Var-sen) >Yaparsın = yapma şansın var veya (Git-e-Er-ler) > Giderler = gitme imkanına erdiler, gitme fırsatı elde ettiler anlamındadır. Türkiye Türkçesinde geniş zaman eylem sonuna -r, -er, -ar ek şekillerinden biri getirilerek oluşturulur. Türkçede Geniş Zaman Tablosu (-r): Kişi git- gel- ara- 1\. Tekil Kişi (Ben) gid-e-r-im gel-i-r-im ara-r-ım 2\. Tekil Kişi (Sen) gid-e-r-sin gel-i-r-sin ara-r-sın 3\. Tekil Kişi (O) gid-e-r gel-i-r ara-r 1\. Çoğul Kişi (Biz) gid-e- r-iz gel-i-r-iz ara-r-ız 2\. Çoğul Kişi (Siz) gid-e-r-siniz gel-i-r-siniz ara- r-sınız 3\. Çoğul Kişi (Onlar) gid-e-r-ler gel-i-r-ler ara-r-lar == Türkçede birleşik zamanlar == Türkçede zamanlar çok çeşitlidir ve varlıklıdır. Yalnızca bir zaman belirtmek zorunda olmazsınız. Türkçede bunun için ek eylem yapısı vardır. Türkçede ek eylem dört ayrı çekimlidir. Bunlardan biri ek olarak kullanılan "'-dir'" diğerleri ise "'idi'", "'imiş'", "'ise'" olmaktadır. Bunların dördü de olmak (İlk Türkçede bolmak) anlamına gelen i- eyleminden gelir. Bu eylemin İlk Türkçede durumu "er-" biçimindedir, zamanla "i-" biçiminde kalmıştır. Türkçede ek eylem için "olmak" eylemi kullanılmaz. Çünkü bu eylem, yardımcı eylem olarak kullanılır, bunun yerine "er-" eylemi ek eylem olarak kullanılır. Bu yüzden kullanılmaz ancak kullanılması anlamsız kalmaz. === Görece Geniş Zaman === İlk Türkçe bu ek "Dur-mak" fiilnden gelen bir ektir. Resmi dilde sadece üçüncü tekil ve üçüncü çoğul şahıs eki olarak sürecin böyle devam ettiğini anlatır ve bir kesinlik ifade eder. Günlük dilde ise sürecin böyle göründüğünü anlatır ve sadece bir tahmin ifade eder Türkçede herhangi bir zamanın genişini (-dir) eki yapar. Türkçede Görece Geniş Zaman Tablosu (yaz-): Kişi Şimdiki Zaman Görülen Geçmiş Zaman Duyulan Geçmiş Zaman Gelecek Zaman Geniş Zaman 1\. Tekil Kişi (Ben) yaz- ı-yor-um-dur yaz-dı-m-dır yaz-mış-ım-dır yaz-acağ-ım-dır yaz-a-r-ım-dır 2\. Tekil Kişi (Sen) yaz-ı-yor-sun-dur yaz-dı-n-dır yaz-mış-sın-dır yaz-acak-sın- dır yaz-a-r-sın-dır 3\. Tekil Kişi (O) yaz-ı-yor-dur yaz-dı-dır yaz-mış-dır yaz-acak-dır yaz-a-r-dır 1\. Çoğul Kişi (Biz) yaz-ı-yor-uz-dur yaz-dı-k-dır yaz-mış-ız-dır yaz-acağ-ız-dır yaz-a-r-ız-dır 2\. Çoğul Kişi (Siz) yaz-ı-yor- sunuz-dur yaz-dı-nız-dır yaz-mış-sınız-dır yaz-acak-sınız-dır yaz-a-r-sınız- dır 3\. Çoğul Kişi (Onlar) yaz-ı-yor-lar-dır yaz-dı-lar-dır yaz-mış-lar-dır yaz-acak-lar-dır yaz-a-r-lar-dır === Görülen geçmiş zaman === Türkçede herhangi bir zamanın görülen geçmişini "idi" yapar. Ancak bu ekleşebilir de. Örneğin "yazmış idi" yerine "yazmıştı" kullanılabilir. Böyle ekli kullanım günlük yaşamda daha çok kullanılır; ancak yazı dilinde "idi" biçiminde geçebilir. Türkçede Görülen Geçmiş Zaman Tablosu (yaz-): Kişi Şimdiki Zaman Görülen Geçmiş Zaman Duyulan Geçmiş Zaman Gelecek Zaman Geniş Zaman 1\. Tekil Kişi (Ben) yaz-ı-yor-(du-m) (idi-m) yaz-dı (-y-dı-m) (idi-m) yaz-mış-(tı-m) (idi-m) yaz-acak-(tı-m) (idi-m) yaz-a-r-(dı-m) (idi-m) 2\. Tekil Kişi (Sen) yaz-ı- yor-(du-n) (idi-n) yaz-dı (-y-dı-n) (idi-n) yaz-mış-(tı-n) (idi-n) yaz- acak-(tı-n) (idi-n) yaz-a-r-(dı-n) (idi-n) 3\. Tekil Kişi (O) yaz-ı-yor-(du) (idi) yaz-dı (-y-dı) (idi) yaz-mış-(tı) (idi) yaz-acak-(tı) (idi) yaz-a-r-(dı) (idi) 1\. Çoğul Kişi (Biz) yaz-ı-yor-(du-k) (idi-k) yaz-dı (-y-dı-k) (idi-k) yaz-mış-(tı-k) (idi-k) yaz-acak-(tı-k) (idi-k) yaz-a-r-(dı-k) (idi-k) 2\. Çoğul Kişi (Siz) yaz-ı-yor-(du-nuz) (idi-niz) yaz-dı (-y-dı-nız) (idi-niz) yaz-mış-(tı-nız) (idi-niz) yaz-acak-(tı-nız) (idi-niz) yaz-a-r-(dı-nız) (idi- niz) 3\. Çoğul Kişi (Onlar) yaz-ı-yor-(lar-dı) (-lar idi) yaz-dı (-y-dı-lar) (-lar idi) yaz-mış-(lar-dı) (-lar idi) yaz-acak-(lar-dı) (-laridi) yaz- a-r-(lar-dı) (-lar idi) === Duyulan geçmiş zaman === Türkçede herhangi bir zamanın görülen geçmişini "imiş" yapar. Ancak bu ekleşebilir de. Örneğin "yazmış imiş" yerine "yazmışmış" kullanılabilir. Böyle ekli kullanım günlük yaşamda daha çok kullanılır; ancak yazı dilinde "imiş" biçiminde geçebilir. Türkçede Duyulan Geçmiş Zaman Tablosu (yaz-): Kişi Şimdiki Zaman Görülen Geçmiş Zaman Duyulan Geçmiş Zaman Gelecek Zaman Geniş Zaman 1\. Tekil Kişi (Ben) yaz-ı-yor-(muş-um) (imiş-im) yaz-dı (-y-mış-ım) (imiş-im) yaz-mış-(mış- ım) (imiş-im) yaz-acak-(mış-ım) (imiş-im) yaz-a-r-(mış-ım) (imiş-im) 2\. Tekil Kişi (Sen) yaz-ı-yor-(muş-sun) (imiş-sin) yaz-dı (-y-mış-sın) (imiş-sin) yaz- mış-(mış-sın) (imiş-sin) yaz-acak-(mış-sın) (imiş-sin) yaz-a-r-(mış-sın) (imiş-sin) 3\. Tekil Kişi (O) yaz-ı-yor-(muş) (imiş) yaz-dı (-y-mış) (imiş) yaz-mış-(mış) (imiş) yaz-acak-(mış) (imiş) yaz-a-r-(mış) (imiş) 1\. Çoğul Kişi (Biz) yaz-ı-yor-(muş-uz) (imiş-iz) yaz-dı (-y-mış-ız) (imiş-iz) yaz-mış-(mış- ız) (imiş-iz) yaz-acak-(mış-ız) (imiş-iz) yaz-a-r-(mış-ız) (imiş-iz) 2\. Çoğul Kişi (Siz) yaz-ı-yor-(muş-sunuz) (imiş-siniz) yaz-dı (-y-mış-sınız) (imiş- siniz) yaz-mış-(mış-sınız) (imiş-siniz) yaz-acak-(mış-sınız) (imiş-siniz) yaz- a-r-(mış-sınız) (imiş-siniz) 3\. Çoğul Kişi (Onlar) yaz-ı-yor-(lar- mış) (-lar imiş) yaz-dı (-lar-mış) (-lar imiş) yaz-mış-(mış-lar) (imiş-ler) yaz- acak-(mış-lar) (imiş-ler) yaz-a-r-(mış-lar) (imiş-ler) === Şart === Türkçede herhangi bir zamanın görülen geçmişini "ise" yapar. Ancak bu ekleşebilir de. Örneğin "yazmış ise" yerine "yazmışsa" kullanılabilir. Böyle ekli kullanım günlük yaşamda daha çok kullanılır; ancak yazı dilinde "ise" biçiminde geçebilir. Türkçede Şart Tablosu (yaz-): Kişi Şimdiki Zaman Görülen Geçmiş Zaman Duyulan Geçmiş Zaman Gelecek Zaman Geniş Zaman 1\. Tekil Kişi (Ben) yaz-ı-yor-(sa-m) (ise-m) yaz-dı (-y-sa-m) (ise-m) yaz-mış-(sa-m) (ise-m) yaz-acak-(sa-m) (ise-m) yaz-a-r-(sa-m) (ise-m) 2\. Tekil Kişi (Sen) yaz-ı-yor-(sa-n) (ise-n) yaz-dı (-y-sa-n) (ise-n) yaz-mış-(sa-n) (ise-n) yaz-acak-(sa-n) (ise-n) yaz- a-r-(sa-n) (ise-n) 3\. Tekil Kişi (O) yaz-ı-yor-(sa) (ise) yaz-dı (-y-sa) (ise) yaz-mış-(sa) (ise) yaz-acak-(sa) (ise) yaz-a-r-(sa) (ise) 1\. Çoğul Kişi (Biz) yaz-ı-yor-(sa-k) (ise-k) yaz-dı (-y-sa-k) (ise-k) yaz-mış-(sa-k) (ise-k) yaz-acak-(sa-k) (ise-k) yaz-a-r-(sa-k) (ise-k) 2\. Çoğul Kişi (Siz) yaz-ı- yor-(sa-nız) (ise-niz) yaz-dı (-y-sa-nız) (ise-niz) yaz-mış-(sa-nız) (ise-niz) yaz-acak-(sa-nız) (ise-niz) yaz-a-r-(sa-nız) (ise-niz) 3\. Çoğul Kişi (Onlar) yaz-ı-yor-(lar-sa) (-lar ise) yaz-dı (-lar-sa) (-lar ise) yaz-mış-(lar-sa) (-lar ise) yaz-acak-(sa-lar) (ise-ler) yaz-a-r-(sa-lar) (ise-ler) === Diğer birleşik zamanlar === Türkçede birleşik zamanlı yapan yapan "i-" eyleminin yanında aynı anlamda "ol-" eylemi de görev yapar. Hiçbir zaman "-yor" ve "-acak" eklerini almayan "i-" eyleminin bu eksikliğini "ol-" eylemi doldurur. Örneğin "gitmiş iyorlar" yerine "gitmiş oluyorlar" kullanılır. ==== -mış olacak ==== Türkçede birleşik zaman yapan "ol-" eyleminin görevlerinden biri "-mış olmak" yapmaktır. Buna göre eylem duyulan geçmiş zamana göre çekimlenir, daha sonra olacak eylemini alır, ki bu yüklem olur, sonra kişi eki koyulur. Türkçede -mış olacak Tablosu (yaz-): Kişi Olumlu Olumsuz Soru 1\. Tekil Kişi (Ben) yaz-mış ol-acağ-ım yaz-ma-mış ol-acağ-ım yaz-mış ol-acak mı-y-ım? 2\. Tekil Kişi (Sen) yaz-mış ol-acak-sın yaz-ma-mış ol-acak-sın yaz-mış ol-acak mı-sın? 3\. Tekil Kişi (O) yaz-mış ol-acak yaz-ma-mış ol-acak yaz-mış ol-acak mı? 1\. Çoğul Kişi (Biz) yaz-mış ol-acağ-ız yaz-ma-mış ol-acağ-ız yaz-mış ol- acak mı-y-ız? 2\. Çoğul Kişi (Siz) yaz-mış ol-acak-sınız yaz-ma-mış ol-acak- sınız yaz-mış ol-acak mı-sınız? 3\. Çoğul Kişi (Onlar) yaz-mış ol-acak-lar yaz-ma-mış ol-acak-lar yaz-mış ol-acak-lar mı? ==== -yor olacak ==== Türkçede birleşik zaman yapan "ol-" eyleminin görevlerinden bir diğeri "-yor olmak" yapmaktır. Buna göre eylem şimdiki geçmiş zamana göre çekimlenir, daha sonra olacak eylemini alır, ki bu yüklem olur, sonra kişi eki koyulur. Bu biçimde çekimlenen eylemler "gelecek zaman" anlamı vermezler; ancak gelecek zaman içerisinde yapılıyor olacağını belirtir. Bu da bir iş kılışın, oluşun veya durumun gelecekte yapılıyor olacağını gösterir. Türkçede -mış olacak Tablosu (yaz-): Kişi Olumlu Olumsuz Soru 1\. Tekil Kişi (Ben) yaz-ı-yor ol-acağ-ım yaz-mı-yor ol-acağ-ım yaz-ı-yor ol-acak mı-y-ım? 2\. Tekil Kişi (Sen) yaz-ı-yor ol-acak-sın yaz-mı-yor ol-acak-sın yaz-ı-yor ol-acak mı-sın? 3\. Tekil Kişi (O) yaz-ı-yor ol-acak yaz-mı-yor ol-acak yaz-ı- yor ol-acak mı? 1\. Çoğul Kişi (Biz) yaz-ı-yor ol-acağ-ız yaz-mı-yor ol-acağ- ız yaz-ı-yor ol-acak mı-y-ız? 2\. Çoğul Kişi (Siz) yaz-ı-yor ol-acak-sınız yaz-mı-yor ol-acak-sınız yaz-ı-yor ol-acak mı-sınız? 3\. Çoğul Kişi (Onlar) yaz-ı-yor ol-acak-lar yaz-mı-yor ol-acak-lar yaz-ı-yor ol-acak-lar mı? == Söz varlığı == 1998 yılında TDK tarafından yayınlanmış ve yalnızca günlük kullanımı yaygın sözcüklerin dahil edildiği, Türkçe Sözlük'e göre Türkçede yer alan sözcüklerin %35'i Arapça, %34'ü Batı dilleri, %24'ü Türki ve %7'si Farsça kökenlidir. Yaklaşık 46.000 sözcük içeren Misalli Büyük Türkçe Sözlük'teki mevcut sözcüklerin kökenleri %39 Arapça, %32 Türki, %17 Batı dilleri ve %12 Farsça olarak belirlenmiştir. Ardından, 52997 sözcük içeren 1996 basımı Büyük Türkçe Sözlük'te veriler %51 Türki, %28 Arapça, %14 Batı dilleri, %7 Farsça olarak verilmiştir. Ötüken Neşriyat'ın hazırladığı Türkçe Sözlük'te 246.000 sözcük bulunmaktadır.Ötüken Türkçe Sözlük KitapAmbarı Şu an için, Türkçenin en gelişmiş sözlüğü Büyük Türkçe Sözlük’te söz, deyim, terim ve ad olmak üzere toplam 616.767 söz varlığı bulunmaktadır. Türkçenin bütün söz varlığını bir araya getiren ve ortak bir veri tabanında kullanıma sunulan Büyük Türkçe Sözlük (TDK), yazı dilinin söz varlığının yanı sıra bütün bilim, sanat ve spor terimlerini, yer adlarını, kişi adlarını, Türkiye bölge ağızlarındaki ve kaynaklardaki sözcükleri, deyimleri içermektedir. === Türkçedeki yabancı kökenli sözcükler === Her ne kadar Atatürk'ün dil devrimi ile Türkçe, kökeni Arapça ve Farsça olan sözcüklerden arındırılmaya çalışıldıysa da, dil devriminin politik etkenlerle aksamasından ötürü bu iki dilden sözcükler, Fransızca sözcüklerle birlikte Türkçe sözlüğün önemli bir bölümünü oluşturmayı sürdürmektedir. Ancak Arapça ve Farsçadan gelmiş sözcüklerin bir bölümü o denli Türkçeleşmiştir ki Arap veya Fars dilindeki durumundan oldukça farklıdır ve kimi sözcüklerin anlamı da farklılaşmıştır. Yabancı kökenli sözcüklerden bazı örnekler: * Arapçadan: insan, asker, hain * Farsçadan: ateş, rüzgâr, düşman * Fransızcadan: kuzen, kuaför, hoparlör, detay, anten, tuvalet, polis * İtalyancadan: politika, fanila, kundura * İngilizceden: pikap, video, çita, medya, sandviç * Yunancadan: liman, kiraz * Almancadan: şalter, general, panzer === Türkçeden diğer dillere geçmiş sözcükler === Geçmiş sözcüklerin hepsi Türki kökenli olmamakla birlikte Osmanlı'nın etkisiyle Osmanlı Türkçesi Balkan, Kafkas ve Orta Doğu coğrafyasında yaşamış Yunan, Ermeni, Slav ve Arnavut halklarının dilleri üzerinde önemli etkiler bırakmıştır. Türkçe kökenli ya da alıntı sözcüklerden bazı örnekler: * bıçak: Macarca "bicska" * cacık: Yunanca "tzatziki" * çaprak: Almanca "Schabracke" * dilmaç (çevirmen): Almanca "Dolmetscher" * dolma: İngilizce "dolma", Yunanca "dolmadaki" * köşk: Slavca, Almanca "Kiosk" * ordu: Almanca, İngilizce ve Fransızca "Horde" * yelek: İngilizce ve Fransızca "gilet", İspanyolca "gileco, jaleco, chaleco", Arapça "jalikah" * yoğurt: İngilizce "yoghurt", Fransızca "yaourt", Almanca "Joghurt", İspanyolca "yogur", Yunanca "yiaorti" === Türkçe sanılan yabancı kökenli sözcükler === Bazı Türkçe kökenli kabul edilen sözcükler, Sevan Nişanyan gibi çeşitli kişiler tarafından yabancı kökenli oldukları iddia ediliyor. Özellikle Soğdcadan birtakım alıntı gerçekleştiği sanılıyor ya da tersine Türkçeden Soğdcaya. Bu durumda kimin kimden alıntı yaptığı kesinlik kazanmamıştır, başka bir olasılık ise karşılıklı etkilenme de söz konusu olduğudur. Bu durum, Eski Türkler ve Soğdların iç içe yaşadıklarından kaynaklanabilir. Bunun yanında Toharca, Orta Farsça ve Türkçe karşılıklı etkilenme olduğu öngörülüyor. Çin’de Uygur Türklerin yaşadığı ve özerkliğe sahip olan Sincan (Doğu Türkistan) bölgesinde İranî olan Partça, Orta Farsça, Soğdca ve Sakaça dillerinden yazı buluntular tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra Hint-Avrupa dil ailesinin içinde ayrı gruba ait olan Toharca'dan da yazılar bulunmuştur. Türkçe olmadığı sanılan sözcüklerin kökleri hakkında yaklaşımlar: Sözcük Köken Etimolojik Kaynak akşam Soğdca: χşām Sevan Nişanyan Süer Eker (sayfa 244) acun Soğdca: ajūn (oku: acūn) Sevan Nişanyan bağış Yeni Farsça/Orta Farsça: baχş Sevan Nişanyan bayram Orta Farsça: paδrām, Soğdca: patrām Sevan Nişanyan borç Soğdca: pūrç Sevan Nişanyan esen Yeni Farsça/Orta Farsça: āsān Sevan Nişanyan kadın Soğdca: χwatēn Sevan Nişanyan (1) Sevan Nişanyan (2) Süer Eker (sayfa 260) pis Yeni Farsça: pīs, Avesta: paesa- Sevan Nişanyan yardım Türkçe,Güncel TÜrkçe Sözlük "yardım" TDKTürkçe Sözlük "yardım" Ötüken Neşriyat Yeni Farsça: yārīdan Sevan Nişanyan Bu sözcüklerin kökenleri hakkında farklı değerlendirmeler için Hasan Eren'in köken bilimi çalışmalarına da bakılabilir. === Unutulmuş sözcükler === Türkçede çok sayıda unutulan ve daha günlük hayatta kullanılmayan ya da yalnızca özel terimlerde kullanılan saf Türkçe sözcükler vardır. Bu sözcükler TDK tarafından sonradan türetilmiş sözcüklerle karıştırılmamalı. Bunlar Orta Çağ'da da kullanılmaktaydı ve bugünkü yabancı uyruklu sözcükler için karşılık olarak alınabilir. TDK bu sözcüklerin çoğunu eskimiş olarak tanımlar. Bazı örnekler: Özgeleşmiş1 Türkçe Öz Türkçe Kökensel Kaynak ateş (Farsça) od TDK Sevan Nişanyan ayna (Farsça) gözgü TDK cam (Farsça) sırça TDK Sevan Nişanyan damat (Farsça) güveyi TDK hasta (Farsça) sayrı TDK Sevan Nişanyan hoş (Farsça) yahşı TDK Sevan Nişanyan rüzgâr (Farsça) yel TDK Sevan Nişanyan sonbahar (bahar Farsça) güz TDK Sevan Nişanyan ilkbahar (bahar Farsça) yaz Tdk 1 Özge (T.) sözcük anlamı 'başka'dır. Burada kullanımı 'yabancı'dır. == Kaynakça == == Ayrıca bakınız == * Türkçenin ses özellikleri * Türk dilleri * Türkçedeki yabancı kökenli sözcüklerin Türkçe karşılıkları * Uluslararası Türkçe Olimpiyatları * En uzun Türkçe kelime * Yabancı dil olarak Türkçe eğitimi == Dış bağlantılar == * Türk Dil Kurumu * Türk Dil Kurumu - Büyük Türkçe Sözlük * Türk Dil Kurumu - Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü * Türk Dil Kurumu - Kişi Adları Sözlüğü * Türk Dil Kurumu - Türk Lehçeleri Sözlüğü * Türk Dil Kurumu - Türkçede Batı Kökenli Sözcükler Sözlüğü Kategori:Doğal diller Kategori:Eklemeli diller Kategori:Azerbaycan'daki diller Kategori:Bulgaristan'daki diller Kategori:Kıbrıs'taki diller Kategori:Almanya'daki diller Kategori:Kosova'daki diller Kategori:Kuzey Makedonya'daki diller Kategori:Rusya'daki diller Kategori:Türkiye'deki diller Kategori:Özne-nesne-fiil dilleri Kategori:Ünlü uyumlu diller
== Olaylar == == Doğumlar == * 11 Haziran - Yamamoto Tsunetomo, Japon samuray, (ö. 21 Kasım 1719) * 10 Eylül - Henry Purcell, İngiliz besteci (ö. 21 Kasım 1695) == Ölümler == * 10 Ekim - Abel Tasman, Hollandalı denizci (d. 1603). * Abaza Hasan Paşa, Osmanlı veziri.
== Olaylar == * 26 Şubat - Danimarka ve İsveç arasında Roskilde Antlaşması imzalandı. == Doğumlar == * 10 Temmuz - Luigi Ferdinando Marsigli (ö. 1730) * Muro Kyūsō (), Neokonfüçyüsçü filozof (ö. 1734) == Ölümler == * Abaza Hasan Paşa, Osmanlı veziri (d. ?)
== Olaylar == * 2 Mart - Büyük Meireki Yangını: Japonya'nın başkenti Edo'da çıkan yangın 3 gün boyunca kenti etkisi altına aldı. 100 bin kişinin yaşamını yitirdiği sanılmaktadır. == Doğumlar == * 9 Şubat - Bernard le Bovier de Fontenelle Fransız düşünür (ö. 1757) * Arai Hakuseki (), Neokonfüçyüsçü filozof (ö. 1725) * Uşakizâde Abdullah Efendi Osmanlı Devleti nakibüleşraf (ö. 1726) == Ölümler == * Solakzâde Mehmed Hemdemi Efendi, Osmanlı şâir, bestekâr ve târihçi. * Hayashi Razan (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1583) * 6 Ağustos - Bogdan Hmelnitski, Kazak hetmanı (d. 1595)
== Olaylar == * Osmanlı İmparatorluğu'nda Zurnazen Mustafa Paşa'nın dört saatliğine sadrazamlığa atanması. * Osmanlı İmparatorluğu'nda Köprülü Mehmet Paşa'nın sadrazamlığa atanması ile Köprülüler Devri'nin başlaması. == Doğumlar == * Edmond Halley == Ölümler ==
== Olaylar == * Abbas Ağa Camii inşa edildi. == Doğumlar == * Jakob Bernoulli * Naima == Ölümler ==
== Olaylar == == Doğumlar == == Ölümler == * 5 Aralık – Jean François Sarrazin, Fransız yazar
== Olaylar == * 23 Şubat - Batı Anadolu'daki depremde, Denizli, Nazilli, Tire ve Uşak'ta evler yıkıldı, binlerce kişi öldü veya yaralandı. * 15 Aralık - Hükûmet Senedi adlı çağdaş tarihin ilk yazılı anayasası İngiliz Milletler Topluluğu Parlamentosu tarafından kabul edildi. == Doğumlar == * Johann Pachelbel, Alman besteci (ö. 1706) == Ölümler == * 25 Ekim - Theophraste Renaudot, Fransız gazeteci
== Olaylar == == Doğumlar == == Ölümler == * Adem Dede Osmanlı Devleti Mevlevi şair’i (d. ?)
== Olaylar == * Mevcut Şeriye Sicillerine göre Karahisar’ın başına "Afyon" kelimesi ilk kez 1651 yılında gelmiş ve o günden bu yana "Afyonkarahisar" adı ile anılır olmuştur. * Dünyanın en uzun sürecek savaşı Hollanda ile Scilly Adaları arasında Üçyüz otuz beş yıl savaşı başladı. == Doğumlar == * Hanili Ahmet-ünlü Mem u Zin adlı eserin yazarıdır == Ölümler == * Kösem Sultan,Osmanlı padişahı I. Ahmet'in eşi. IV. Murat ve İbrahim'in annesi Valide Sultan. Osmanlı saltanat naibesi.
== Olaylar == == Doğumlar == * Thomas Savery, İngiliz mucit == Ölümler == * 11 Şubat - René Descartes, Fransız matematikçi, bilim insanı ve filozof *19 Mart- Tukaram,Hindu şair ve Bhakti hareketinin sant'ı
== Olaylar == * 21 Mayıs - Kara Dev Murad Paşa sadrazam oldu. == Doğumlar == * ? - Kami, Osmanlı Divan şairi. == Ölümler == * 30 Ocak - I. Charles, İngiltere, İrlanda ve İskoçya kralı (d. 1600). * 3 Ekim - Giovanni Diodati, Cenevreli protestan ilâhiyatçı (d. 1576)
== Olaylar == * 24 Ekim - Otuz Yıl Savaşları, Protestanların zaferiyle sona erdi. Vestfalya Antlaşması imzalandı. * 8 Ağustos - Osmanlı Padişahlığına 6 yaşındaki IV. Mehmet Çıktı. == Doğumlar == == Ölümler == * 18 Ağustos - İbrahim, 18. Osmanlı padişahıdır (d. 1616). * Nakae Tōju (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1608)
== Olaylar == == Doğumlar == * Pierre Bayle * 22 Ağustos - Denis Papin, Fransız fizikçi ve kâşif (ö. 1712) == Ölümler ==
1646 (MDCXLVI) pazartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 9 Ocak - Bovey Heath Muharebesi == Doğumlar == * 1 Temmuz - Gottfried Leibniz, Alman matematikçi ve filozof (ö. 1716) * 19 Ağustos - John Flamsteed, Britanyalı gökbilimci (ö. 1719) == Ölümler == * 24 Eylül - Duarte Lobo, Portekizli besteci (d. 1565)
== Olaylar == * Girit Adası kuşatıldı. == Doğumlar == == Ölümler == * ? - Hans Gillisz. Bollongier - Hollandalı natürmort resimleriyle tanınan ressam (d. 1600).
== Olaylar == * Ming Hanedanlığı'nın yıkılışı * Qing Hanedanlığı'nun Kuruluşu == Doğumlar == * Bashō, Japon şair (ö. 1694). * Antonio Stradivari, İtalyan müzik aletleri yapımcısı (ö. 1737). == Ölümler == * Abdullah Bosnevi, Osmanlı Devleti din bilgini (d. ?)
== Olaylar == * 21 Ocak - Abel Tasman Tonga adasını keşfeder. * 6 Şubat - Abel Tasman Fiji adalarını keşfeder. * 14 Mayıs - XIV. Louis tahta geçer. * 14 Haziran - Avustralya keşfedildi. * 25 Aralık - Christmas Adası ilk kez Doğu Hindistan Şirketi kaptanı William Mynors tarafından görüldü. == Doğumlar == * 4 Ocak - Isaac Newton, İngiliz fizikçi, matematikçi, astronom, mucit, filozof ve simyacı (ö. 1727). * 25 Şubat - II. Ahmet, Osmanlı padişahı * 12 Ağustos - VI. Afonso, Portekiz kralı * 14 Ekim - I. Bahadır Şah, Babür Devleti hükümdarı == Ölümler == * 8 Ocak - Galileo Galilei, İtalyan fizikçi, matematikçi, gökbilimci ve filozof (d. 1564). * 4 Nisan - Simon Episcopius, Hollandalı teolog (d. 1583). * 14 Mayıs - XII. Louis, Fransa kralı (d. 1601). * 21 Eylül - Hong Taiji, Çin imparatoru (d. 1592). * 3 Kasım - Paul Guldin, İsviçreli astronom ve matematikçi (d. 1577). * 29 Kasım - Claudio Monteverdi, İtalyan besteci (d. 1567). * 30 Aralık - Giovanni Baglione, İtalyan ressam ve sanat tarihçisi (d. 1566).
== Olaylar == * 13 Aralık - Hollandalı denizci Abel Tasman, Tazmanya Adası'nı keşfetti. == Doğumlar == * 2 Ocak - IV. Mehmet * 15 Nisan - II. Süleyman * 25 Aralık-Isaac Newton * Nâbi, Dîvân Edebiyatı şairi (ö. 1712) == Ölümler == * 8 Ocak - Galileo Galilei, modern fiziğin ve teleskobik astro­nominin kurucularından.
== Olaylar == == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül - Tokugawa Ietsuna, Tokugawa Hanedanlığı'nda 1651 ve 1680 yılları arasında hüküm süren 4.şogun (ö. 1680) === Ekim === === Kasım === === Aralık === == Ölümler == * 15 Nisan – Domenico Zampieri, İtalyan ressam (d. 1581) * Andrés López Polanco, İspanyol Barok dönemi ressamı
== Olaylar == * Portekiz, İspanya'dan bağımsızlığını îlân etti. == Doğumlar == * Robert Hubert * Abdullah Abdi Himmetzade, Osmanlı Devleti mutasavvıf ve şair (ö. 1710) == Ölümler == * ? - Hezarfen Ahmet Çelebi - İlk uçan insan (d. 1609) * 8 Şubat - IV. Murat (Osmanlı Türkçesi: مراد رابع Murād-i rābi‘), 17. Osmanlı padişahı (d. 1612)
== Olaylar == * Kasr-ı Şirin Antlaşması: Osmanlı Devleti ile Safeviler arasında imzalandı. == Doğumlar == == Ölümler == * I. Mustafa: 15. Osmanlı padişahı
== Olaylar == * IV. Murad, Osmanlı ordusuyla Bağdat'ı fethetti. == Doğumlar == * 25 Kasım, Bragançalı Catherine, Portekiz prensesi. == Ölümler ==
== Olaylar == == Doğumlar == * Köprülü Fazıl Mustafa Paşa * Eremya Çelebi Kömürcüyan, Osmanlı şair, seyyah, diplomat ve tarihçisi == Ölümler ==
== Olaylar == * 28 Ekim - Harvard Koleji, (ABD'nin ilk yükseköğretim kurumu), Massachusett’te kuruldu. == Doğumlar == == Ölümler ==
== Olaylar == == Doğumlar == * Köprülü Fazıl Ahmed Paşa * Robert Hooke == Ölümler == * Rıza Abbasi - Pers ressam (d. 1565)
== Olaylar == == Doğumlar == * Merzifonlu Kara Mustafa Paşa == Ölümler == * Abaza Mehmet Paşa Osmanlı veziri (d. ?)
(d. 5 Ocak 1941, Tokyo), Japon manga ve anime sanatçısıdır. Elli yılı aşkın bir süredir animasyon dünyasının içindedir ve en yakın çalışma arkadaşı Isao Takahata ile birlikte Studio Ghibli adlı animasyon stüdyosunun kurucusudur. Animasyonun en büyük ustalarından biri olarak kabul edilen Hayao Miyazaki'nin animasyon filmlerinin başarısı dünya çapında ilgi görmüş ve ismi Amerikalı Walt Disney, Steven Spielberg ve Orson Welles ile karşılaştırılır hale gelmiştir. Miyazaki Time dergisinin yaptığı dünyanın en etkileyici insanları listesinde yer almaktadır. == Yaşamı == Hayao Miyazaki, 5 Ocak 1941 yılında Tokyo'da doğdu. Aile işi olarak savaş uçakları için parça üreten Miyazaki Airplanes şirketinde çalışan Babası Bay Katsuji Miyazaki'nin dört oğlundan biriydi. Annesi ise omurilik veremi hastalığı nedeniyle 1947-1955 yılları arasındaki 8 yıllık süreçte hasta yattı. Toyotama Lisesi'ndeki üçüncü senesinde, dünyanın ilk renkli uzun metrajlı animasyon filmi olan Hakujadeni izlediğinde filmden çok etkilendi ve animasyona ilgi duymakla kalmayıp; o anda çizgi roman çizeri olmaya karar verdi. 1962 yılında gittiği Gakushuin Üniversitesi'nde uluslararası ilişkiler ve ekonomi okumaya başladığında; üniversitenin Japon imparatorluk ailesiyle yakın olması sebebiyle Marksist düşünceden etkilendi. Mezun olduktan sonra Toei Animasyon Şirketi'nde animatör olarak çalışmaya başlayan Hayao Miyazaki; bu yıllarda yönetmen olan Isao Takahata ile tanıştı ve beraber şirket sendikasında çalışmaya başladılar. 1965'te anime yönetmeni Otsuka Yasuo ve Isao Takahata'nın çalışmaya başladıkları Güneşin Prensi Horus (Taiyō no Ōji Horusu no Daibōken); Hayao Miyazaki'nin uzun metrajlı bir animasyon filminde çalışmak adına yakaladığı büyük bir fırsattı. Kariyeri boyunca hem pek çok uzun metrajlı animeye, hem de Japonya'da manga olarak adlandırılan çok sayıda çizgi romana imza attı. Eserleri Japonya'da olağanüstü ilgi ve saygı gören Miyazaki, Oscar Ödülü'nü kazandığı 2002 yılına kadar çizgi film çevreleri dışında batıda pek tanınmıyordu. Kendisine sadece bu ödülü getirmekle kalmayıp bir ilke de imza atmasını sağlayan Ruhların Kaçışı filmi Berlin Film Festivali'nde ödül alan ilk animasyon filmidir. Ayrıca bu filmle Japonya'da gişe rekorları kırarak; 1997'de yönetmenliğini yaptığı Prenses Mononoke filmi ile kendisine ait olan gişe rekorunu yine kendisi kırmıştı. Miyazaki'nin Isao Takahata ile beraber yaptığı Heidi dizisi Türkiye'de tanınır. Miyazaki özellikle son zamanlardaki eserlerinin büyük bir kısmının yönetmenliğinin yanı sıra metin yazarlığını da yapmıştır. Bu türden ilk eserlerinden biri kendi yarattığı bir mangadan uyarlama olan Rüzgarlı Vadidir. Bu eserinden sonra Stüdyo Ghibli'yi kuran Miyazaki eserlerini burada hazırlamaya başlamış ve bu stüdyo aracılığıyla hayranlarına ulaştırmıştır. == İlk çalışmalar (animasyon) == * Güneşin Prensi Horus (1968) – Usta animatörlük/çizimcilik, sahne çizimleri, sahne tasarımı * Nagagutsu o Haita Neko (1969) – Usta animatörlük/çizimcilik, sahne çizimleri, tasarım * Soratobu Yūreisen (1969) – Usta animatörlük/çizimcilik, sahne çizimleri, tasarım * Mūmin (1970) – Mushi Production versiyonunda usta animatörlük/çizimcilik * Dōbutsu Takarajima (1971) – Hikâye danışmanı, usta animatörlük/çizimcilik, sahne çizimleri, sahne tasarımı * Ari Baba to Yonjuppiki no Tōzoku (1971) – Organizatör, usta animatörlük/çizimcilik, sahne çizimleri * Lupin III Part I (1971, dizi) – Yönetmenlik, Isao Takahata ile birlikte * Yuki no Taiyou (1972, yayınlanmayan TV pilotu) – Yönetmenlik * Panda Kopanda (1972) – Konsept, senaryo, sahne çizimleri, sahne tasarımı, usta animatörlük/çizimcilik; Isao Takahata tarafından yönetildi. * Panda Kopanda: Amefuri Circus no Maki (1973) – Senaryo, sahne çizimleri, sahne tasarımı, yapım tasarımı, usta animatörlük/çizimcilik; Isao Takahata tarafından yönetildi. * Heidi, Alpler'deki Kız (1974, dizi) – Sahne tasarımı, düzenleme; Isao Takahata tarafından yönetildi. * Haha o Tazunete Sanzenri (1976, dizi) – Sahne tasarımı, düzenleme * Mirai Shōnen Konan (1978, dizi) – Yönetmenlik * Akage no An (1979, dizi) – 1-15 bölümlerinde sahne tasarımı ve düzenleme; Isao Takahata tarafından yönetildi. * Lupin III Part II (1980, dizi) – "Tsutomu Teruki" takma adıyla 2 bölümün yönetmenliğini yaptı. * Taiyō no Shisha Tetsujin Nijūhachi-gō (1980, dizi) - Usta animatörlük/çizimcilik (8. bölüm) * Meitantei Hōmuzu (1984, dizi) – Yönetmenlik * Mavi Suyun Esrarı (1990, dizi) – Senaryo == Filmografi == Yıl Başlık Yönetmen Yapımcı Yazar Aktör Notlar 1979 Kagliostro'nun Şatosu 1984 Rüzgarlı Vadi 1986 Gökteki Kale 1988 Komşum Totoro 1989 Küçük Cadı Kiki 1991 Dün Gibi 1992 Kırmızı Kanatlar 1994 Pom Poko 1995 Yüreğinin Sesi On Your Mark Müzik videosu 1997 Prenses Mononoke 2001 Ruhların Kaçışı Kujiratori Kısa film 2002 Koro no Dai-sanpo Kısa film Mei to Koneko basu Kısa film Kūsō no Sora Tobu Kikaitachi Kısa film Sihirli Kedi 2004 Yürüyen Şato 2006 Mizugumo Monmon Kısa film Yadosagashi Kısa film Hoshi o Katta Hi Kısa film 2008 Küçük Deniz Kızı Ponyo 2010 Pandane to tamago hime Kısa film Aşırıcılar 2011 Tepedeki Ev 2013 Rüzgar Yükseliyor 2013 The Kingdom of Dreams and Madness Belgesel 2019 Boro the Caterpillar Kimi-tachi wa Dō Ikiru ka"The title of Hayao Miyazaki’s new film has been revealed". Erişim tarihi: 12 Kasım 2017. ==Önemli ödülleri ve adaylıkları== ;Akademi Ödülleri Yıl Adaylık çalışması Kategori Sonuç 2001 Ruhların Kaçışı En İyi Animasyon Filmi 2004 Yürüyen Şato En İyi Animasyon Filmi 2013 Rüzgar Yükseliyor En İyi Animasyon Filmi 2014 Onur Ödülü ;Altın Küre Ödülleri Yıl Adaylık çalışması Kategori Sonuç 2013 Rüzgar Yükseliyor En İyi Yabancı Dilde Film ;Annie Ödülleri Yıl Adaylık çalışması Kategori Sonuç 1997 Prenses Mononoke Bir Animasyon Üretimindeki Yönetmenlikte Üstün Bireysel Başarı 1998 Winsor McCay Ödülü 2001 Ruhların Kaçışı Bir Animasyon Üretiminde Üstün Yönetmenlik Bir Animasyon Üretiminde Üstün Senaryo 2004 Yürüyen Şato Bir Animasyon Üretiminde En İyi Yönetmenlik Bir Animasyon Üretiminde En İyi Senaryo 2008 Küçük Deniz Kızı Ponyo Bir Animasyon Üretiminde Yönetmenlik 2011 Tepedeki Ev Bir Animasyon Üretiminde Senaryo Yazımı 2013 Rüzgar Yükseliyor Bir Animasyon Üretimindeki Senaryo Yazımında Üstün Başarı ;BAFTA Ödülleri Yıl Adaylık çalışması Kategori Sonuç 2001 Ruhların Kaçışı En İyi İngilizce Olmayan Film ;Berlin Uluslararası Film Festivali Yıl Adaylık çalışması Kategori Sonuç 2001 Ruhların Kaçışı Altın Ayı ;César Ödülleri Yıl Adaylık çalışması Kategori Sonuç 2001 Ruhların Kaçışı En İyi Yabancı Film ;Hugo Ödülleri Yıl Adaylık çalışması Kategori Sonuç 2001 Ruhların Kaçışı En İyi Dramatik Sunum - Uzun Biçim ;Japon Akademisi Ödülleri Yıl Adaylık çalışması Kategori Sonuç 1997 Prenses Mononoke Yılın Filmi 2001 Ruhların Kaçışı En İyi Film 2002 Yaşam Boyu Başarı Ödülü 2008 Küçük Deniz Kızı Ponyo En İyi Animasyon Filmi 2013 Rüzgar Yükseliyor En İyi Animasyon Filmi ;National Board of Review Ödülleri Yıl Adaylık çalışması Kategori Sonuç 2001 Ruhların Kaçışı En İyi Animasyon Filmi 2013 Rüzgar Yükseliyor En İyi Animasyon Filmi ;Nebula Ödülleri Yıl Adaylık çalışması Kategori Sonuç 1997 Prenses Mononoke En İyi Senaryo 2001 Ruhların Kaçışı En İyi Senaryo 2004 Yürüyen Şato En İyi Senaryo ;Satellite Ödülleri Yıl Adaylık çalışması Kategori Sonuç 2001 Ruhların Kaçışı En İyi Sinema Filmi, Animasyonlu ya da Karışık Medya 2004 Yürüyen Şato En İyi Sinema Filmi, Animasyonlu ya da Karışık Medya 2013 Rüzgar Yükseliyor En İyi Sinema Filmi, Animasyonlu ya da Karışık Medya ;Saturn Ödülleri Yıl Adaylık çalışması Kategori Sonuç 2001 Ruhların Kaçışı En İyi Animasyon Filmi En İyi Senarist ;Tokyo Anime Ödülleri Yıl Adaylık çalışması Kategori Sonuç 2001 Ruhların Kaçışı Kayda Değer Giriş - Japon Filmi Yılın Animasyonu En İyi Yönetmen En İyi Senaryo En İyi Karakter Tasarımı 2004 Yürüyen Şato En İyi Yönetmen Yılın Animasyonu 2008 Küçük Deniz Kızı Ponyo Kayda Değer Giriş - Japon Filmi Yılın Animasyonu En İyi Yönetmen En İyi Orijinal Hikâye 2013 Rüzgar Yükseliyor Yılın Animasyonu En İyi Senaryo/Orijinal Hikâye ;Venedik Film Festivali Yıl Adaylık çalışması Kategori Sonuç 2004 Yürüyen Şato Altın Aslan 2005 Altın Aslan – Onur Ödülü 2008 Küçük Deniz Kızı Ponyo Altın Aslan Mimmo Rotella Vakfı Ödülü Gelecek Film Festivali Dijital Ödülü - Özel Mansiyon 2013 Rüzgar Yükseliyor Altın Aslan * * == Notlar ve kaynakça == :Notlar: == Dış bağlantılar == * Stüdyo Ghibli * * Anime News Network Ansiklopedisi'nde Hayao Miyazaki * * Bilimkurgu ve Fantezi Ünlüler Geçidi'nde Hayao Miyazaki Kategori:1941 doğumlular Kategori:Tokyo doğumlu sanatçılar Kategori:Japon sanatçılar Kategori:Japon senaristler Kategori:Japon animatörler Kategori:Japon sosyalistler Kategori:Japon feministler Kategori:Karikatüristler Kategori:Desinatörler Kategori:Manga sanatçıları Kategori:Çevreciler Kategori:Animasyon film yönetmenleri Kategori:Anime yönetmenleri Kategori:Sosyalist feministler Kategori:Studio Ghibli Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Akademi Onur Ödülü sahipleri Kategori:En İyi Animasyon Filmi Akademi Ödülü sahipleri
== Olaylar == * Lagâri Hasan Çelebi roketle dikey uçuşu başarıyla gerçekleştirmiş ilk insan olan Türk bilgini. * Büyük İstanbul Yangını yaşandı ve tütün yasaklandı.- 2 Eylül == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 23 Şubat - Samuel Pepys, İngiliz yönetici bürokrattır === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === * 1 Haziran - Geminiano Montanari, İtalyan gökbilimci, deneysel bilim savunucusu ve mercek yapımcısı * 16 Haziran - Jean de Thévenot, Fransız Doğu gezgini === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 8 Eylül - IV. Ferdinand, 1646'da Bohemya Kralı, 1647'de Macaristan ve Hırvatistan Kralı ve 31 Mayıs 1653'te Romalıların Kralı (ö. 1654) === Ekim === === Kasım === === Aralık === == Ölümler == * Jacopo Peri
== Olaylar == * Galileo "İki Kainat Sistemi Üzerine Konuşmalar" adlı eserini yayımladı. * Hezarfen Ahmet Çelebi yaptığı kanatlar ile ´ilk uçuşu´ gerçekleştirdi. == Doğumlar == * 29 Ağustos - John Locke, İngiliz filozof (ö. 1704) * 20 Ekim - Christopher Wren, tasarımcı, gök bilimci, geometri uzmanı ve mimar (ö. 1723) * 31 Ekim - Johannes Vermeer (ya da Jan Vermeer), Hollandalı ressam (ö. [1675]]) * 24 Kasım - Spinoza, Hollandalı ahlak felsefecisi (ö. 1677) * 28 Kasım - Jean-Baptiste Lully, besteci, kemancı ve balet (ö. 1687) == Ölümler == * 1 Ocak - Giovanni Battista Agucchi, İtalyan din adamı, Papalık diplomatı ve sanat teorisi üzerine yazan bir yazar (d. 1570) * 30 Nisan - III. Zygmunt Waza, Polonya kralı (d. 1566) * 23 Ekim - Giovanni Battista Crespi, İtalyan ressam, heykeltıraş ve mimar (d. 1573) * 6 Kasım - II. Gustaf Adolf, İsveç hükümdarı (d. 1594) * 12 Kasım - James Law, Glasgow başpiskoposu (d. y. 1560) * 17 Kasım - Gottfried Heinrich Graf zu Pappenheim, Roma İmparatorluğu mareşali (d. 1594) * 17 Kasım - Pierre Richer de Belleval, Fransız botanikçi (d. 1564)
== Olaylar == == Doğumlar == == Ölümler == * Kafzade Abdülhay Çelebi Osmanlı Devleti, Türk, Divan Edebiyatı,şairi (d.1590)
== Olaylar == == Doğumlar == * Kaibara Ekken (), Neokonfüçyüsçü filozof (ö. 1714) == Ölümler == * 15 Kasım - Johannes Kepler, Alman astronom, fizikçi ve matematikçi (d. 1571).
== Olaylar == * 30 Temmuz - Napoli'de (İtalya) deprem: 10.000 kişi öldü. == Doğumlar == * 14 Nisan - Christiaan Huygens (ö. 1695), Hollandalı gök bilimci, matematikçi ve fizikçi. * 17 Ağustos - III. Jan Sobieski, Polonya kralı (ö. 1696) == Ölümler == * 19 Ocak - I. Abbas veya Büyük Abbas Safevî Hanedanından Safevi şahı (d. 1571), * 30 Ocak - Carlo Maderno, erken barok mimarlığının oluşmasında önemli rol oynayan İtalyan mimar (d. 1556). * 3 Ekim - Giorgi Saakadze, 1484-1762 yılları arasında Tiflis merkezli olarak hüküm süren Kartli Krallığı'nda 17. yüzyılda etkili olmuş Gürcü siyasetçi ve komutan (d. c. 1570). * 15 Kasım - Gábor Iktári Bethlen, Erdel (Transilvanya) prensi (d. 1580). * ? - Damat Halil Paşa veya Maraşlı Damat Halil Paşa 1616-1619 tarihleri arasında, I. Ahmed saltanatının son döneminde, I. Mustafa'nın ilk saltanatında ve II. Osman saltanatının ilk döneminde iki yıldan biraz fazla bir süre ve daha sonra IV. Murad saltanatı döneminde 1626-1628 tarihleri arasında bir buçuk yıla yakın bir süre olmak üzere, iki kez toplam üç yıl yedi ay yedi gün sadrazamlık yapmış devlet adamıdır (d. ?). * ? - III. Mehmed Giray, Kırım Hanı (d. 1584).
== Olaylar == * İzlanda Seferi : Osmanlı denizci/korsanlarının İzlanda'ya 15 parçalık bir donanma ile akını ve güney kıyısındaki Vestmannaeyjar adasını yağmalayıp yüzlerce esirle Cezayire geri dönmeleri. == Doğumlar == * 25 Ocak - Robert Boyle, İrlandalı doğa filozofu, kimyager, fizikçi ve kâşif (ö. 1691). * ? - Turhan Hatice Sultan (ö. 1683) == Ölümler ==
1628 (MDCXXVIII) cumartesi günü başlayan bir artık yıldır. == Olaylar == * 25 Ocak - Şah Cihan Babür İmparatoru oldu. == Doğumlar == * 10 Mart - Marcello Malpighi, İtalyan biyolog ve hekim (ö. 1694) == Ölümler == * 8 Haziran - Rudolph Goclenius, Alman filozof (d. 1547) * 30 Eylül - Fulke Greville, İngiliz yazar (d. 1554) * 16 Ekim - François de Malherbe, Fransız şair ve eleştirmen (d. 1555) * 16 Kasım - Paolo Quagliati, İtalyan besteci (d. 1555) Kategori:Artık yıllar
== Olaylar == == Doğumlar == * 22 Temmuz - Sabetay Sevi == Ölümler == === Nisan === * 9 Nisan - Sir Francis Bacon, Rönesans döneminde yaşamış İngiliz yazar, filozof ve bilim insanı (d. 1561) * 11 Nisan - Marino Ghetaldi, Ragusalı bilim insanı (d. 1568) === Eylül === * 30 Eylül - Nurhaci, Qing Hanedanı'nın kurucusu (d. 1559)
== Olaylar == == Ölümler == * İmam-ı Rabbani öldü. *Johann Bayer öldü. *Çerkes Mehmed Ali Paşa öldü.
== Olaylar == == Doğumlar == * Arnold Geulincx == Ölümler == * 10 Aralık - İmam-ı Rabbani'nin ölümü
küçükresim|313x313pik|Sir William Petty == Olaylar == * 10 Eylül - IV. Murad Osmanlı tahtına geçti == Doğumlar == * 26 Mayıs - William Petty, İngiliz iktisatçı ve filozof * 19 Haziran - Blaise Pascal, Fransız matematikçi == Ölümler ==
1622 (MDCXXII) cumartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * Osmanlı Padişahı II. Osman (Genç Osman) tahttan indirilerek Yedikule Zindanları'nda boğduruldu. == Doğumlar == * 15 Ocak - Jean-Baptiste Poquelin (Molière), Fransız komedi yazarı ve oyuncu (ö. 1673) * 21 Ocak - Yu Hyung-won, Koreli filozof (ö. 1673) * 17 Nisan - Henry Vaughan, Galli şair (ö. 1695) * 21 Eylül - Yamaga Sokō, Japon filozof (ö. 1685) == Ölümler == * 23 Ocak - William Baffin, İngiliz seyrüseferci (d. 1584) * 20 Mayıs - II. Osman, Osmanlı padişahı (d. 1604) * ? - Hasekura Tsunenaga, ünlü Japon samuray (d. 1571)
== Olaylar == * 12 Mayıs - Piteå, İsveç'te kent konumuna alındı. == Doğumlar == * 8 Temmuz - La Fontaine, Fransız şair ve yazar (ö. 1695) * Hans Jakob Christoffel von Grimmelshausen, Alman yazar (ö. 1676) * Kinoshita Jun’an (), Neokonfüçyüsçü filozof (ö. 1698) == Ölümler ==
== Olaylar == == Doğumlar == * ? - Edme Mariotte * 31 Ekim - John Evelyn, İngiliz günlük yazarı ve bahçıvandır (ö. 1706) * Thomas Bloodworth * I. Ahmet ile Kösem Sultan ın kızları Cemre Sultan == Ölümler ==
== Olaylar == == Doğumlar == * Cyrano de Bergerac * Kumazawa Banzan (), Neokonfüçyüsçü filozof (ö. 1691) * Walter Charleton == Ölümler == * Fujiwara Seika (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1561)
== Olaylar == * Otuz Yıl Savaşları - 1618 yılında, İmparator'un gücünün artmasını istemeyenlerin ve Protestanlar'ın Bohemya'da başlattığı ayaklanma, uzun sürecek savaşlar dizisini başlatan kıvılcım oldu. İspanya Kralı IV. Felipe'in yardımını alan İmparator ve Katolik Birliği Bohemia ve onu destekleyen Protestan Birliği yenilgiye uğrattı. (1618-1625) * 29 Ekim - İngiltere'de Walter Raleigh idam edildi. * Osmanlı padişahlığına II.Osman(genç) Geçti. * Brandenburg ve Prusya dükalıkları birleşerek Brandenburg-Prusya dükalığını oluştudu. == Doğumlar == * 4 Kasım - Alemgir Şah I, altıncı Babür şahı olup, ölümüne kadar ülkeyi yönetmiştir (ö. 1707) * Yamazaki Ansai (), Neokonfüçyüsçü filozof (ö. 1682) == Ölümler == * 29 Ekim - Walter Raleigh, İngiliz aristokrat, denizci, asker, şair yazar (d. 1552)
== Olaylar == * I. Mustafa 22 Kasım 1617'de hanedanın en yaşlı mensubu olarak tahta geçti. == Doğumlar == * Yun Hyu - Koreli siyasetçi == Ölümler == * I. Ahmet - 14. Osmanlı Padişahı
== Olaylar == == Doğumlar == * 17 Ocak - Carlo Dolci, barok Floransa resminin son büyük temsilcilerinden biri olan İtalyan ressam. * 2 Ekim - Andreas Gryphius, Alman Barok edebiyatı şairi (ö. 1664). * 5 Kasım - İbrahim, 18. Osmanlı padişahıdır (ö. 1648). == Ölümler == * ? - Yonten Gyatso, 4. Dalay Lama (d. 1589) * Vincenzo Scamozzi - Venedikli geç Rönesans mimarı ve mimarlık kuramcısı. * 22 Nisan - Miguel de Cervantes, İspanyol yazar (d. 1547) * 23 Nisan - William Shakespeare, İngiliz şair ve tiyatro oyun yazarıdır. * 22 Mayıs - Tokugawa Ieyasu, orta çağ Japonya'sının en önemli shōgunlarından
== Olaylar == == Doğumlar == * 14 Ocak - John Biddle, İngiliz teolog (ö. 1662) * 25 Ocak - Govert Flinck, Hollandalı ressam (ö. 1660) * 13 Mart - Papa XII. Innocent (ö. 1700) * 5 Kasım - İbrahim, Osmanlı Padişahı (ö. 1648) * Aralık - Juan de Jesús, Fransisken ve mistik bir dindardı (ö. 1687) == Ölümler == * Hans Von Aachen, Alman ressam (d. 1552)
== Olaylar == * John Naiper logaritma cetvelini buldu. * 7 Nisan - Pocahontas ile John Rolfe evlendi.Powhatan adlı Kızılderili kabilesinin reisinin kızı, İngilizlere esir düşünçe tütün yetiştiricisi Rolfe ile tanışmıştı. == Doğumlar == * 25 Mart - Juan Carreño de Miranda İspanyol ressam == Ölümler == * 7 Nisan - El Greco, veya Domênikos Theotokópoulos (Yunanca: Δομήνικος Θεοτοκόπουλος), Giritli İspanyol Rönesansı dönemi ressam, heykeltıraş ve mimarı (d. 1541) * 11 Ağustos - Lavinia Fontana, İtalyan ressam (d. 1552) * 21 Ağustos - Elizabeth Báthory, Macaristan asıllı seri katil (d. 1560)
== Olaylar == == Doğumlar == * Gu Yanwu, Neokonfüçyüsçü filozof == Ölümler == * 16 Haziran - Jakob Christmann, Alman doğubilimci (d. 1554)
== Olaylar == * 28 Aralık - Galileo Galilei, Neptün'ü keşfeden ilk astronom oldu, fakat yanlışlıkla onu bir yıldız olarak tanımladı. == Doğumlar == * 27 Temmuz - IV. Murat (Osmanlı Türkçesi: مراد رابع Murād-i rābi‘), 17. Osmanlı padişahıdır (ö. 1640) == Ölümler == * 10 Nisan - Cafer Efendizade Mustafa Sunullah Efendi, Osmanlı devlet adamı, şair, müderris, kadı, kazasker ve şeyhülislam
== Olaylar == * 27 Şubat - Güneş lekeleri, Frizyalı gök bilimciler Johannes Fabricius ve David Fabricius tarafından teleskopla gözlemlendi. * 4 Nisan - Danimarka ve Norveç, İsveç'e savaş ilan etti. == Doğumlar == * 25 Mart - Evliyâ Çelebi (ö. 1682) == Ölümler ==
== Olaylar == * 4 Ocak - Sultanahmet Camii'nin temeli atıldı. * 7 Ocak - İtalyan astronom Galileo Galilei, Jüpiter'in dört uydusunu (İo, Europa, Ganymede, Callisto) tespit etti. *Orion Nebulası, Nicolas-Claude Fabri de Peiresc tarafından bu yılda keşfedilmiştir. == Doğumlar == * 18 Aralık – Charles du Fresne, sieur du Cange, Fransız filolog ve tarihçi (ö. 1688) == Ölümler == * 11 Mayıs - Matteo Ricci - İtalyan Cizvit misyoneri ve bilim insanı (d. 1552) * 18 Temmuz - Caravaggio, İtalyan ressam (d. 1571)
== Olaylar == * 15 Ocak - Dünyanın ilk gazetelerinden biri olan Avisa Relation oder Zeitung, Wolfenbüttel'de (Kutsal Roma İmparatorluğu) yayın hayatına başladı. * 31 Ocak - Amsterdam Bankası kuruldu. * 25 Ağustos - 1609 - teleskopun icadı (Galileo Galilei, Venedik)(ilk icat 1608 Hollanda'da) * Kuzey Hollanda ve Güney Hollanda (İspanyol Hollandası, bugün Belçika) ayrıldı. == Doğumlar == * 21 Şubat – Raimondo Montecuccoli, İtalyan general (ö. 1680) * 22 Mart - Polonya Kralı II. Jan Kazimierz Waza (ö. 1672) == Ölümler == * 21 Ocak - Josef Jüst Skaliger, İtalyan asıllı Fransız tarihçi (d. 1540)
== Olaylar == * Osmanlı Padişahı I. Ahmed, Ramazanoğulları Beyliği'ne son verdi. == Doğumlar == * Türk gezgin Katip Çelebi * Nakae Tōju (), Neokonfüçyüsçü filozof (ö. 1648) === Şubat === * 6 Şubat - António Vieira === Ağustos === * 17 Ağustos - Pierre de Fermat : Fransız matematikçi === Ekim === * 15 Ekim - Evangelista Torricelli, İtalyan fizikçi ve matematikçi === Aralık === * 9 Aralık - John Milton, İngiliz şair == Ölümler == *
== Olaylar == * Ocak - Bakü ve Derbent'teki Osmanlı kaleleri, Safevî şahı I. Abbas'ın desteklediği yerel halk tarafından başlatılan isyanlar sonucu düştü. * 9 Ocak - Şah I. Abbas komutasındaki Safevi ordusu Osmanlı'nın elinde bulunan Şamahı'yı kuşattı. * 26 Nisan - İngiliz sömürgeciler günümüz ABD'sinde Virginia Cape Henry'de karaya çıktılar ve daha sonra James Nehri boyunca ilerlediler. * 14 Mayıs - Jamestown, Virginia, Kuzey Amerika'da ilk kalıcı İngiliz koloni yerleşim yeri olarak kuruldu. * 26 Mayıs - 200 silahlı Kızılderili, Jamestown yerleşimine saldırarak İngiliz sömürgecilerine ilk saldırıyı başlattı. * Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'nın yakınından geçti. (önceki: 1531 ; sonraki : 1682) == Doğumlar == == Ölümler == * 30 Haziran - Caesar Baronius, kilise tarihçisi ve Katolik mezhep savunucusu (d. 1538)
== Olaylar == * 24 Ocak - Barut Komplosu: Guy Fawkes ve diğer komplocuların Parlamento ve İngiltere Kralı I. James'e karşı komplo kurma suçlamasıyla yargılanmalarına başlandı. * 11 Kasım - Zitvatorok Antlaşması imzalandı. == Doğumlar == * 6 Haziran - Pierre Corneille (ö. 1684) * 15 Temmuz - Rembrandt (ö. 1669), * Doğum tarihi bilinmeyenler ** Karacaoğlan == Ölümler == * 31 Ocak - Guy Fawkes veya diğer bilinen adıyla Guido Fawkes, Katolik bir İngiliz askeriydi. Barut komplosu nedeniyle idam edildi (d. 1570)
== Olaylar == *16 Ocak - Miguel de Cervantes'in Don Kişot romanının ilk bölümü Madrid'de yayınlandı. Batı edebiyat geleneğindeki ilk önemli roman olan bu eser dünya çapında en çok satanlar listesine girmiştir. *13 Nisan - Çar Boris Godunov öldü. Yerine geçen II. Fyodor Rus çarı oldu. *13 Temmuz - Çin'in Hainan eyaletininde 7.5 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Büyük hasara ve binlerce ölüme neden oldu. * 21 Temmuz - Korkunç İvan'ın oğlu olduğunu söyleyen Düzmece Dimitri, Rusya Çarlığı tahtına oturdu. * 3 Ekim - Estergon yeniden Osmanlılar'ın eline geçti. * 27 Ekim - 3. Babür hükümdarı Ekber Şah, Hindistan'daki Fetihpur Sikri'de dizanteriden öldü . * 3 Kasım - 4. Babür hükümdarı Cihangir, Babür İmparatorluğu tahtındaki 22 yıllık saltanatına başladı. * 5 Kasım - Barut komplosu İngiltere'de başarısızlığa uğradı. * Aralık - İlk gazetenin çıkışı (Johann Carolus Relation aller Fürnemmen und gedenckwürdigen Historien, Strazburg, bugün Fransa'da). == Doğumlar == * 18 Nisan – Giacomo Carissimi, İtalyan besteci (ö. 1674) *23 Aralık – Tianqi, Çin İmparatorluğu'nun Ming Hanedanı'ndan 15. imparatoru (ö. 1627) *Jean-Baptiste Tavernier, Fransız gezgin ve Hindistan ticaretinin öncülerinden (ö. 1689) == Ölümler == * Bağdatlı Ruhi, Türk Divan şairi. * Cığalazade Yusuf Sinan Paşa, Osmanlı sadrazamı
== Olaylar == 14 Ocak - Kral I. James'in başkanlık ettiği ve Anglikan piskoposlar ile Püriten liderlerin katıldığı Hampton Sarayı Konferansı toplandı. Kral James Onaylı Kitab-ı Mukaddes ve Ortak Dua Kitabı üzeride deşiklikler yapılması kararı verilir. *Haziran - 1603-1618 Osmanlı-Safevî Savaşı : I. Abbas komutasındaki Safevi ordusu kuşatma sonrasında Erivan'ı Osmanlı İmparatorluğu'ndan aldı. * 28 Ağustos - İngiliz-İspanyol Savaşı'nı bitiren Londra Anlaşması imzalandı. * 9 Ekim - Kepler Süpernovası (SN 1604) olarak bilinen bir süpernova, ilk olarak İtalya'nın kuzey kesimlerinde gözlendi. 17 Ekim'den itibaren de Johannes Kepler Prag'da bir yıl sürecek gözlemine başladı. 1987'ye kadar başka bir "çıplak gözle" süpernova görülmeyecek. 2022 itibarıyla bu Samanyolu'nda gözlemlenen son süpernovadır. * 1 Kasım - William Shakespeare'in Othello tragedyası Londra'daki Whitehall Sarayı'nda ilk kez sehnelendi. * 29 Aralık - Tayvan Boğazı'nda meydana gelen 8.1 büyüklüğündeki bir deprem birkaç kişinin ölümüne neden oldu. *Fransa, Kuzey Amerika'daki ilk kolonisi olan Akadya'ya yerleşimlere başladı. == Doğumlar == * 12 Ağustos - Tokugawa Iemitsu, Tokugawa Hanedanlığı'nın 3. şogunu (ö. 8 Haziran 1651) * 3 Kasım - II. Osman, Osmanlı padişahı (ö. 1622) == Ölümler ==
== Olaylar == * Mart - Fransız kaşif Samuel de Champlain, Kanada seferine başladı. * 24 Mart - İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth'in ölümü ve kuzeni İskoçya Kralı VI. James'in İngiltere ve İskoçya'yı tek bir taç altında birleştirmesi. * 25 Temmuz - İskoçya Kralı VI. James'in İngiltere Kralı I. James olarak taç giymesi. Büyük Britanya'nın kuruluşu. * 17 Ağustos - Dünyanın en eski bilim akademisi olan Accademia dei Lincei, Federico Cesi tarafından Roma'da kuruldu . * 20 Aralık - Osmanlı İmparatoru III. Mehmet'in ölümü ve I. Ahmet'in tahta çıkması. * İngiltere'de veba salgını. * Transilvanya'da ayaklanma çıktı. *Johann Bayer, tüm göksel küreyi kaplayan ilk yıldız atlası Uranometria'yı yayınladı. == Doğumlar == * 18 Mart - IV. John, Portekiz Kralı * 19 Nisan - Michel le Tellier, Fransız devlet adamı * aşağı-yukarı 16 Ağustos - Adam Olearius (d. Adam Ölschläger veya Oehlschlaeger), Alman matematikçi, coğrafyacı ve diplomat (ö. 1671). * Doğum tarihi bilinmeyenler ** Denis Gaultier, Fransız lutanist ve besteci (ö. 1672) ** Adam Adami, Alman başpiskopos ve diplomat ** Abel Tasman, Hollandalı denizci (ö. 1659) ** Abdurrahman Hibri Efendi : Osmanlı İmparatorluğu şair, tarihçi ilim adamı (ö. 1676) == Ölümler == * 23 Şubat - Andrea Cesalpino, İtalyan doktor * 24 Mart - I. Elizabeth, İngiltere Kraliçesi (d. 1533). * 25 Mart - Ikoma Chikamasa, Japon feodal beyi * 10 Aralık - William Gilbert, İngiliz doktor ve bilim insanı * 20 Aralık - III. Mehmet, Osmanlı Padişahı
== Olaylar == *20 Mart - Baharat ticaretini Portekizliler'in elinden almak için Hollanda Doğu Hindistan Şirketi Amsterdam'da kuruldu. * 8 Kasım - İngiltere'deki Oxford Üniversitesi'ndeki Bodleian Kütüphanesi açıldı. * Celâlî isyanları Anadolu'ya yayılmaya başladı. * William Shakespeare'in komedyası Windsor'un Şen Kadınları yayınlandı. *İtalyan Cizvit misyoneri Matteo Ricci tarafından Doğu Asya'nın coğrafi haritası yayınlandı. ===Devam eden olaylar === *Rus kıtlığı *1593-1606 Osmanlı-Avusturya Savaşı *Celâlî isyanları == Doğumlar == * 20 Kasım - Otto von Guericke, Alman bilim insanı, bulucu ve politikacı (ö. 1686) == Ölümler == * Li Zhi, Neokonfüçyüsçü filozof.
== Olaylar == * William Shakespeare'in tragedyası Hamlet'in muhtemelen ilk kez bu yılda sahnelendi. *Cizvit misyoneri Matteo Ricci, Ming Hanedanı imparatorunun izniyle Çin'in Pekin kentindeki Yasak Şehir'e giren ilk Avrupalı ​​oldu. *Rusya Çarlığı'nda 1601-1603 yılları arasında yaklaşık iki milyon insanın ölümüne sebep olan Rus kıtlığı yaz hasadının kötü geçmesiyle başladı. == Doğumlar == * ? - Pierre de Fermat, Bask kökenli Fransız hukukçu ve matematikçi (ö. 1665). == Ölümler == * 9 Ağustos - Mihai Viteazul, Eflak voyvadası (d. 1558) * 24 Ekim - Tycho Brahe, Danimarkalı astronom (d. 1546)
== Olaylar == * 17 Şubat - Giordano Bruno, Roma'da Campo de' Fiori meydanında diri diri yakılarak idam edildi. * 19 Şubat - Peru'daki Huaynaputina yanardağı lav püsküretmeye başladı. Bu Güney Amerika'da kaydedilen en büyük felaketlerden biri olacaktır. *Teselya İsyanı : Piskopos Dionysios Skylosophos'un kışkırttığı Teselya'daki Yunanlılar, Osmanlı İmparatorluğu'na karşı isyan girişiminde bulundular. == Doğumlar == * 17 Ocak - Pedro Calderón de la Barca, İspanyol şair, oyun yazarı, asker, din adamı (ö. 1681). * 28 Ocak - Papa IX. Clemens, 20 Haziran 1667 - 1669 arasinda papalık yapmış Hristiyan din adamı (ö. 1669). * 19 Kasım - I. Charles, İngiltere, İrlanda ve İskoçya kralı (ö. 1649). * ? - Hans Gillisz. Bollongier - Hollandalı natürmort resimleriyle tanınan ressam (ö. 1645). * ? - Claude Lorrain, Barok dönemi Fransız ressam (ö. 1682). == Ölümler == * 17 Şubat - İtalyan filozof Giardano Bruno kazığa bağlanıp yakılarak idam edildi (d. 1548). * 7 Kasım - Bâki - Divan Şairi (d. 1526). * ? - Esperanza Malchi - Osmanlı Devleti'nin Valide Sultan'ı Safiye Sultan'ın kirası olan Yahudi bir kadındı (d. ?). * ? - Gelibolulu Mustafa Âlî - Türk şair, yazar ve tarihçi (d. 1541).
\---Sidenote START--- yüzyıllar 14\. yüzyıl | 15. yüzyıl | 16. yüzyıl 1401 1402 1403 1404 1405 1406 1407 1408 1409 1410 1411 1412 1413 1414 1415 1416 1417 1418 1419 1420 1421 1422 1423 1424 1425 1426 1427 1428 1429 1430 1431 1432 1433 1434 1435 1436 1437 1438 1439 1440 1441 1442 1443 1444 1445 1446 1447 1448 1449 1450 1451 1452 1453 1454 1455 1456 1457 1458 1459 1460 1461 1462 1463 1464 1465 1466 1467 1468 1469 1470 1471 1472 1473 1474 1475 1476 1477 1478 1479 1480 1481 1482 1483 1484 1485 1486 1487 1488 1489 1490 1491 1492 1493 1494 1495 1496 1497 1498 1499 1500 == Olaylar == === 1400ler === * 1402 - Ankara Savaşı yapıldı. Osmanlı Devleti'nin mağlubiyeti ve Fetret Devri'ne girmesi * 1403 - Yıldırım Bayezid'in ölümü * 1404 - II. Murat'ın doğumu * 1405 - XI. Konstantinos'un doğumu (son Bizans İmparatoru) * 1405 - Timur'un ölümü * 1405 - İskender Bey'in doğumu (Arnavutların ulusal kahramanı) * 1406 - Çandarlı Ali Paşa'nın ölümü (Osmanlı Sadrazamı) * 1407 - V. Andronikos'un ölümü (Bizans imparatoru) * 1408 - VII. İoannis'un ölümü (Bizans imparatoru) === 1410lar === * 1411 - Devlet Hatun'un ölümü (I. Mehmed'in annesi) * 1413 - I. Mehmed'in tahta geçmesi * 1415 - Yüz yıl Savaşı'nın bir parçası olan Agincourt Savaşı yapıldı. * 1415 - III. Friedrich'in doğumu (Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu imparatoru) * 1416 - Osmanlı-Venedik Antlaşması === 1420ler === * 1420 - Kara Yusuf'un ölümü (Karakoyunlu Devleti'nin beyi) * 1421 - I. Mehmed'in ölümü * 1421 - II. Murad'ın tahta geçmesi * 1423 - Uzun Hasan'ın doğumu (Akkoyunlu Devleti'nin beyi) * 1425 - II. Manuil'un ölümü (Bizans İmparatoru) * 1428 - Ulubatlı Hasan'ın doğumu (Konstantinopolis'in surlarına ilk Türk Bayrağı'nı diken asker === 1430lar === 1431 - Jeanne d'Arc'ın mahkemede yargılanışı ve diri diri yakılışı 1432 - Fatih Sultan Mehmed'in doğumu (Konstantinopolis'i fetheden padişah) === 1440lar === * 1444 - Varna Savaşı * 1444 - Edirne- Segedin Antlaşması * 1444-1446 - Fatih Sultan Mehmed'in kısa süreliğine tahta geçmesi * 1446 - II. Murad'ın tahta geri dönmesi * 1447 - II. Bayezid'in doğumu * 1448 - II. Kosova Savaşı === 1450'ler === * 1450 - Dünyada ilk matbaanın kurulması * 1451 - Fatih Sultan Mehmed'in kalıcı olarak tahta geçmesi * 1451 - II. Murad'ın ölümü * 1452 - Leonardo da Vinci'nin doğumu (ressam) * 1453 - Konstantinopolis'in fethi. Orta Çağ'ın sonu, Yeni Çağ'ın başlangıcı * 1453 - Yüz Yıl Savaşı'nın sona ermesi * 1453 - Ayasofya'nın kiliseden camiye çevrilmesi * 1453 - XI. Konstantinos'un ölümü * 1455 - Güller Savaşı'nın başlaması * 1459 - Cem Sultan'ın doğumu === 1460lar === * 1461 - Trabzon'un Fethi ve Doğu Roma İmparatorluğun sonu * 1466 - Topkapı Sarayı'nın yapımına başlandı * 1467 - Barbaros Hayreddin Paşa'nın doğumu * 1468 - İskender Bey'in ölümü === 1470ler === * 1470 - IV. Edward tahttan indirildi * 1470 - Yavuz Sultan Selim'in doğumu * 1473 - Otlukbeli Savaşı * 1474 - Ali Kuşçu'nun ölümü *1475 - Barbaros Hayrettin Paşa’nın doğumu * 1476 - Alba Vadisi Savaşı (Fatih Sultan Mehmed, Moldovalıları yener) * 1478 - Osmanlı'da ilk altın para basımı === 1480ler === * 1480 - Otranto Seferi * 1481 - Fatih Sultan Mehmed'in ölümü * 1481 - 2. Bayezid'in tahta geçmesi * 1483 - Martin Luther'in doğumu (reformist) * 1485 - Güller savaşı'nın sonu * 1488 - Ümit Burnu'nun keşfi * 1489 - Mimar Sinan'ın doğumu === 1490lar === * 1490 - İspanya'dan atılan Müslüman ve Yahudiler, Osmanlı'ya getirildi * 1492 - Kristof Kolomb Amerika'ya çıkışı * 1494 - Kanuni Sultan Süleyman'ın doğumu *1495- Cem Sultan’ın ölümü. Kategori:Yüzyıllar
\---Sidenote START--- yüzyıllar 13\. yüzyıl | 14. yüzyıl | 15. yüzyıl 1301 1302 1303 1304 1305 1306 1307 1308 1309 1310 1311 1312 1313 1314 1315 1316 1317 1318 1319 1320 1321 1322 1323 1324 1325 1326 1327 1328 1329 1330 1331 1332 1333 1334 1335 1336 1337 1338 1339 1340 1341 1342 1343 1344 1345 1346 1347 1348 1349 1350 1351 1352 1353 1354 1355 1356 1357 1358 1359 1360 1361 1362 1363 1364 1365 1366 1367 1368 1369 1370 1371 1372 1373 1374 1375 1376 1377 1378 1379 1380 1381 1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392 1393 1394 1395 1396 1397 1398 1399 1400 == Olaylar == === 1300'ler === * 1302 - Osmanlı Devleti, Bizansla olan ilk muharebesi Koyunhisar Muharebesi'ni kazanması * 1302 - III. Alaeddin Keykubad ölümü * 1305 - William Wallace'ın (ünlü İskoç lideri) ölümü * 1306 - Pendik'in Osmanlı Beyliği hakimiyetine girmesi * 1308 - Anadolu Selçuklu Devleti yıkılması * 1308 - II. Mesud'un ölümü (Anadolu Selçuklu Devleti'nin son sultanı) === 1310'lar === * 1316 - IV. Karl (Kutsal Roma İmparatoru)'ın doğumu === 1320'ler === * 1324 - Marco Polo'un ölümü * 1324 - Orhan Gazi, Osmanlı tahtına geçti * 1326 - Bursa'nın Osmanlı hakimiyetine girmesi * 1326 - Bursa'nın başkent oluşu * 1326 - Osman Gazi'nin ölümü * 1326 - I. Murad'ın doğumu * 1328 - Yunus Emre'nin ölümü * 1328 - Abdurrahman Gazi'nin ölümü * 1329 - Konur Alp'in ölümü * 1329 - Osmanlı Devleti'nin Pelekanon Muharebesi'ni kazanması === 1330'lar === * 1331 - İznik'in fethi * 1332 - V. İoannis'un doğumu (Bizans İmparatoru) * 1332 - II. Andronikos'un ölümü (Bizans İmparatoru) * 1335 - İlhanlılar'ın yıkılışı * 1336 - Yüzyıl Savaşları'nın başlaması * 1336 - Timur'un doğumu (Timur İmparatorluğu'nun kurucusu) * 1337 - Kocaeli'nin fethi === 1340'lar === * 1346 - Crécy Muharebesi, Fransızlarıın mağlubiyeti İngilizlerin kazanması * 1347 - Büyük Veba Salgını'nın Avrupa'da görülmesi === 1350'ler === * 1351 - Büyük Veba Salgını'nın Avrupa'yı terk etmesi * 1353 - Çimpe Kalesi'nin Osmanlılara geçmesi * 1354 - Sapienza Deniz Muharebesi * 1354 - Ankara'nın fethi * 1359 - I. Murad'ın tahta çıkışı * 1359 - Orhan Gazi'nin ölümü === 1360'lar === * 1360 - I. Bayezid'in doğumu * 1361 - Edirne'nin fethi * 1361 - Edirne'nin başkent oluşu * 1362 - Yeniçeri Ocağı'nın kuruluşu * 1363 - Sırpsındığı Muharebesi === 1370'ler === * 1371 - Çirmen Muharebesi * 1378 - IV. Karl (Kutsal Roma İmparatoru)'nun doğumu === 1380'ler === * 1383 - VI. İoannis'in doğumu * 1388 - Ploşnik Muharebesi Osmanlı'nın ilk mağlubiyeti * 1389 - I. Kosova Muharebesi, Osmanlı zaferi * 1389 - I. Murad'ın savaş alanında öldürülmesi * 1389 - I. Bayezid'in tahta geçmesi * 1389 - I. Mehmed'in doğumu === 1390'lar === * 1391 - II. Manuil'un tahta geçmesi (Bizans İmparatoru) * 1393 - Bulgaristan, Osmanlı himayesine girdi * 1395 - Anadolu Hisarı'nın inşa edilmesi * 1396 - Niğbolu Muharebesi (1396) Kategori:Yüzyıllar
\---Sidenote START--- yüzyıllar 15\. yüzyıl | 16. yüzyıl | 17. yüzyıl 1501 1502 1503 1504 1505 1506 1507 1508 1509 1510 1511 1512 1513 1514 1515 1516 1517 1518 1519 1520 1521 1522 1523 1524 1525 1526 1527 1528 1529 1530 1531 1532 1533 1534 1535 1536 1537 1538 1539 1540 1541 1542 1543 1544 1545 1546 1547 1548 1549 1550 1551 1552 1553 1554 1555 1556 1557 1558 1559 1560 1561 1562 1563 1564 1565 1566 1567 1568 1569 1570 1571 1572 1573 1574 1575 1576 1577 1578 1579 1580 1581 1582 1583 1584 1585 1586 1587 1588 1589 1590 1591 1592 1593 1594 1595 1596 1597 1598 1599 1600 == Olaylar == === 1500'ler === * 1500: Portekizli denizci Álvares Pedro Cabral Brezilya'yı resmen keşfetti. * 1500: Kemal Reis'in liderliğindeki Osmanlı filosu, İkinci Lepanto Deniz Savaşı'nda Venediklileri mağlup eti. * 1501: Michelangelo, David heykeli üzerinde çalışmaya başlamak için memleketi Floransa'ya döndü. * 1501: 1736 yılına kadar İran'ı yönetecek olan Safevî hanedanı, İslam'ın Şii zümresini benimsedi. * 1503: 14 veya 21 Aralık'ta Nostradamus doğdu. * 1503: Leonardo da Vinci, üç dört yıl sonra tamamlayacağı Mona Lisa adlı tablosuna başladı. * 1503: İspanya, Cerignola Savaşı'nda Fransa'yı mağlup etti. Tarihte barutlu küçük silahlarla kazanılan ilk savaş sayılır. * 1504: Kurak bir dönem, İspanya genelinde açlığa yol açtı. * 1506: En az iki bin Marrano Yahudisi, Lizbon'da çıkan bir isyanda katledildi. * 1506: Christopher Columbus, İspanya'nın Valladolid şehrinde öldü. * 1506: Polonya, Kırım Hanlığı'ndan gelen Tatarlar tarafından işgal edildi. === 1510'lar === * 1513 Machiavelli Prens'ini yazdı. *1513 Piri Reis Kitab-ı Bahriye'yi yazdı. * 1513 Yenişehir Muharebesi * 1514 Çaldıran Muharebesi * 1516 Koçhisar Muharebesi * 1516 Mercidabık Muharebesi * 1517 Ridaniye Muharebesi *1519 Ünlü Ressam Leonardo Da vinci Öldü. === 1520'ler === 1520-Yavuz Sultan Selim öldü. (d.1470) 1520-Kanuni Sultan Süleyman tahta geçti. (d.1494) 1522-Kanuni Sultan Süleyman Rodos Adası'nı aldı 1526-Osmanlı Devleti Macar Krallığı'nı Mohaç Meydan Muharebesi'nde büyük bir bozguna uğrattı. 1529-I. Viyana Kuşatması === 1530'lar === 1532-Alman Seferi 1536-Pargalı İbrahim Paşa'nın İdamı 1538-Kanuni,Irak'ı fethetti. 1538-Kanuni,Bender'i fethetti. 1538-Kanuni Sultan Süleyman,bir kısım Arap toprakları ile Yemen"i fethetti. === 1540'lar === 1540- Papa III. Pavlus “İsa Cemiyeti/Cizvit Kurumunun Kaideleri”ni imzalamayı kabul etti ve İsa Cemiyeti/Cizvitler resmi olarak kurulmuş oldu. 1541-Kanuni Sultan Süleyman Macaristan seferine çıktı. 1546- Barbaros Hayrettin Paşa’nın ölümü 1547- Fransa Kralı I.François’in ölümü. === 1550'ler === Kanuni Sultan Süleyman,Trablusgarp'ı fethetti. 1553 - Şehzade Mustafa, Sultan Süleyman'ın emriyle idam edildi. * 1558 Hürrem Sultan öldü. *1558 - Kutsal Roma İmparatoru V.Karl’ın ölümü. === 1560'lar === * 1560: Osmanlı Donanması İspanya filosunu Cerbe Deniz Savaşı'nda mağlup etti. * 1561: Guido de Bres Protestan inancına dair Belçika İnanç Açıklaması'nı kaleme aldı. * 1562: Babür lideri Ekber Şah güçlü Hindu Rajputlardan kendine bir eş seçerek Müslüman ve Hindu grupları bir araya getirdi. * 1563: Fransız Din Savaşları'nda Wassy Katliamı ve Dreux Savaşı. * 1563: İngiltere'de Büyük Veba Salgını 80.000 can aldı. Sırf Londra'da 20.000 kişi salgından dolayı öldü. * 1564: William Shakespeare 26 Nisan'da vaftiz edildi. * 1565: Hindu Vijayanagara İmparatorluğu ve Deccan saltanatları arasında Talikota Muharebesi gerçekleşti. * 1565: Mir Chakar Khan Rind 97 yaşında öldü. * 1565: Estácio de Sá Brezilya'da Rio de Janeiro şehrini kurdu. * 1565: Osmanlı kuvvetleri Malta Kuşatması'nı gerçekleştirdi. * 1566:Kanuni Sultan Süleyman, Zigetvar kuşatmasında öldü. * 1566:II.Selim Osmanlı İmparatorluğunun Tahtına Geçti * 1566-1648: İspanya ve Hollanda arasında Seksen Yıl Savaşları gerçekleşti. * 1567: İskoç Kraliçesi Mary I. Elizabeth tarafından hapsedildi. * 1568-1571: İspanya'da Morisco Ayaklanması. * 1568-1600: Japonya'da Azuçi-Momoyama dönemi. * 1569: İngiltere'de Kuzey İsyanı (Rising of the North) başladı. * 1569: Lehistan-Litvanya Birliği Lublin Antlaşması ile kuruldu. 1795'e kadar sürdü. === 1570'ler === * 1570: Korkunç İvan, Novgorod halkının toplu katliamı için emir verdi. * 1571: Papa V. Pius, Osmanlı Devleti'ne karşı Kutsal Birlik oluşturdu. * 1571: Osmanlı Devleti, İnebahtı Deniz Savaşı'nda Kutsal Birlik'e karşı yenilgiye uğradı. * 1571: Kırım Tatarları Moskova'ya saldırdı ve Kremlin hariç her şeyi yaktı. * 1571: İspanyol misyonerler Kızılderililer tarafından Jamestown Settlement, Virginia'da katledildiler. * 1571: Sokullu Mehmet Paşa,Kıbrıs Adası"nı aldı. * 1572: Brielle, Seksen Yıl Savaşları'nda Protestan Geuzen tarafından Habsburg İspanyası'ndan geri alındı. * 1572: İspanyol konkistadorlar son İnka lideri Túpac Amaru'yu Vilcabamba, Peru'da ele geçirip, Cusco'da idam ettiler. * 1572: Catherine de' Medici, St. Bartholomew Günü katliamını başlattı. Katliamda Protestan lider Gaspard de Coligny ve binlerce Huguenot öldü. Şiddet olayları Paris'ten diğer kentlere ve kırsal kesimlere yayıldı. * 1573: Her iki tarafta ağır kayıplara yol açan Haarlem Kuşatması İspanya'nın zaferiyle sona erdi. * 1574: 4 ay süren Leiden Kuşatması Hollanda'nın zaferiyle sona erdi. * 1574: Sokullu Mehmet Paşa,Tunus"u aldı. * 1574: II.Selim öldü. * 1575: Oda Nobunaga nihayetinde Nagaşima kalesini ele geçirmeyi başardı. * 1575: Lehistan,Osmanlı İmparatorluğu himayesine girdi. * 1576: Anvers, az ücret alan İspanyol askerler tarafından yağmalandı. * 1577-1580: Francis Drake Dünya'nın etrafında gemiyle dolaştı. * 1578: Portekiz Kralı I. Sebastião Vadiü'l-Mehazin Muharebesi'nde öldü. * 1579: Hollanda Cumhuriyeti'nin temelini oluşturan Utrecht Birliği kuzey Hollanda'yı bir araya getirdi. * 1579: İspanya Hollandası, Avusturya Hollandası ve Belçika'nın temelini oluşturan Arras Birliği güney Hollanda'yı bir araya getirdi. * 1580: İspanya Kralı II. Felipe İspanyol Armadası'nı inşa ettirdi. İspanya limanlarındaki İngiliz gemilerine alıkoyuldu. * 1580: İspanya, II. Felipe'nin liderliğinde Portekiz'le birleşti. Portekiz tahtını ele geçirme çabaları Portekiz İmparatorluğu'nun sonunu getirdi. İspanya ve Portekiz tahtları 1640 yılına kadar birleşik kaldı. === 1580'ler === * 1582: Papa XIII. Gregory Gregoryen takvimini yayınladı. * 1582: Yermak Timofeyeviç, Stroganovlar adına Sibir Hanlığı'nı fethetti. * 1584-1585: Anvers Kuşatması'ndan sonra şehirdeki tüccarların çoğu Amsterdam'a kaçtı. * 1585-1604: Anglo-İspanyol Savaşı Atlantik'in iki tarafında gerçekleşti. * 1587: Luristan Osmanlılar tarafından işgal edildi. * 1588: İngiltere İspanyol Armadası'nı geri çevirdi. * 1589: İspanya İngiliz Armadası'nı geri çevirdi. === 1590'lar === * 1591: Gazi Giray, Moskova'ya karşı kalabalık bir Tatar seferi başlattı. * 1591: Mali'de, Sultan Ahmed el-Mansur'un Judar Paşa liderliğindeki Faslı kuvvetleri Tondibi Savaşı'nda Songhay İmparatorluğu'nu mağlup etti. * 1592-1593: John Stow, 200.000 nüfuslu Londra'da 10.675 kişinin büyük veba salgınından öldüğünü kayda geçirdi. * 1592-1598: Kore, Çinli Ming Hanedanı'nın yardımıyla iki Japon istilasını geri püskürttü. * 1593-1606: Habsburg İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu arasında Uzun Savaş gerçekleşti. * 1598: Nantes Fermanı Fransız Din Savaşları'nı sona erdirdi. * 1598-1613: Rusya Smutnoye Vremya döneminde anarşiye doğru sürüklendi. * 1600: Giordano Bruno, Hristiyanlık'a aykırı düşüncelerinden dolayı Roma'da yakılarak öldürüldü. * 1600: Japonya'da Sekigahara Savaşı gerçekleşti. Edo dönemi başladı. Kategori:Yüzyıllar Kategori:Yeni Çağ
\---Sidenote START--- Yüzyıllar 12\. yüzyıl | 13. yüzyıl | 14. yüzyıl 1201 1202 1203 1204 1205 1206 1207 1208 1209 1210 1211 1212 1213 1214 1215 1216 1217 1218 1219 1220 1221 1222 1223 1224 1225 1226 1227 1228 1229 1230 1231 1232 1233 1234 1235 1236 1237 1238 1239 1240 1241 1242 1243 1244 1245 1246 1247 1248 1249 1250 1251 1252 1253 1254 1255 1256 1257 1258 1259 1260 1261 1262 1263 1264 1265 1266 1267 1268 1269 1270 1271 1272 1273 1274 1275 1276 1277 1278 1279 1280 1281 1282 1283 1284 1285 1286 1287 1288 1289 1290 1291 1292 1293 1294 1295 1296 1297 1298 1299 1300 == Olaylar == === 1200'ler === * 1200-1204 - IV. Haçlı Seferi * 1201- Nasirüddin Tusi'nin doğumu * 1202 - Saltukluların yıkılışı * 1205 - I. Gıyaseddin Keyhüsrev'in ikinci kez tahta çıkışı * 1206 - Cengiz Han'ın tahta çıkışı * 1207 - Mevlâna Celâleddin-i Rumi'nin doğumu * 1208 - Nasreddin Hoca'nın doğumu * 1209 - Hacı Bektaş-ı Veli'nin doğumu (mutasavvıf) === 1210'lar === * 1215 - Magna Carta'nın kabulü * 1217-1221 - 5. Haçlı Seferi === 1220'ler === * 1228-1229 - 6. Haçlı Seferi * 1227 - Cengiz Han'ın ölümü === 1230'lar === * 1230 - Yassıçemen Muharebesi * 1231 - Harzemşahlar Devleti yıkıldı * 1234 - Artukoğulları'nın Harput kolunun yıkılışı. Buranın Selçuklu Hanedanına geçişi. * 1234 - İlhanlılar'ın hükümdarı Abaka Han'ın doğumu * 1236 - Süleyman Şah'ın ölümü. * 1238 - Yunus Emre'nin doğumu (mutasavvıf ve şair) === 1240'lar === * 1243 - Kösedağ Savaşı * 1248-1254 - 7. Haçlı Seferi === 1250'ler === * 1254 - Marco Polo'nun doğumu (kaşif) * 1256 - İlhanlılar'ın kuruluşu * 1258 - I. Osman'ın doğumu (Osmanlı Devleti'nin kurucusu) === 1260'lar === * 1260 - Ayn Calut Muharebesi Sultan Seyfeddin Kutuz, Moğollara ilk malubiyeti tattırdı. * 1261 - 2. beylikler döneminin başlangıcı * 1265 - Abaka Han'ın İlhanlılar'a hükümdar olarak gelmesi === 1270'ler === * 1270-1272 - 8. Haçlı Seferi * 1270 - William Wallace'ın doğumu (ünlü İskoçya liderı) * 1273 - Mevlâna Celâleddin-i Rumi'nin ölümü * 1274 - Nasirüddin Tusi'nin ölümü * 1277 - Karamanoğulları'nda Türkçenin resmi dil olması === 1280'ler === * 1280 - Karamanoğlu Mehmet Bey'in ölümü * 1281 - Orhan Bey'in doğumu (Osmanlı Devleti'nin 2. sultanı) * 1281 - Ertuğrul Gazi'nin ölümü * 1282 - Abaka Han'ın ölümü * 1284 - Nasreddin Hoca'nın ölümü * 1287- Saru Batu Savcı Bey (Osman Gazi'nin Ağabeyi)nin ölümü. * 1289 - X. Louis'in doğumu (Fransa kralı) === 1290'lar === * 1292 - VI. İoannis'in doğumu * 1299- Gündüz Bey (Osman Gazi'nin Ağabeyi)'nin İnegöl Savaşında Şehit olması. * 1299 - Osmanlı Devleti'nin kuruluşu == Önemli kişiler == * Şeyh Edebali * Osman Gazi * Yunus Emre * Orhan Gazi * Tapduk Emre *I. Alaeddin Keykubad *II. Alaeddin Keykubad *III. Alaeddin Keykubad * El-Cezeri * Şemseddin Semerkandi * Abdullah bin Ahmed el-Baytar * Nasîrüddin Tûsî * Zekeriyya ibn Mahmud el-Kazvinî * İbn Nefis * Şemseddin Şehrezuri * El-Dimeşkî * Mevlana
\---Sidenote START--- yüzyıllar 11\. yüzyıl | 12. yüzyıl | 13. yüzyıl 1101 1102 1103 1104 1105 1106 1107 1108 1109 1110 1111 1112 1113 1114 1115 1116 1117 1118 1119 1120 1121 1122 1123 1124 1125 1126 1127 1128 1129 1130 1131 1132 1133 1134 1135 1136 1137 1138 1139 1140 1141 1142 1143 1144 1145 1146 1147 1148 1149 1150 1151 1152 1153 1154 1155 1156 1157 1158 1159 1160 1161 1162 1163 1164 1165 1166 1167 1168 1169 1170 1171 1172 1173 1174 1175 1176 1177 1178 1179 1180 1181 1182 1183 1184 1185 1186 1187 1188 1189 1190 1191 1192 1193 1194 1195 1196 1197 1198 1199 1200 == Olaylar == === 1100'ler === * 1107 - I. Kılıç Arslan öldü. * 1107 - Melikşah tahta çıktı. === 1110'lar === * 1113 - II. Kılıç Arslan doğdu. === 1120'ler === === 1130'lar === * 1131 - II. Mahmud öldü * 1131 - Ahmed Sencer tahta çıktı. * 1134 - Danişment beyliği hükumdarı Melik Gazi öldü. === 1140'lar === * 1144 - Urfa'nın İmadeddin Zengi tarafından fethi. Bu olay sonucu I. Haçlı seferi sonunda kurulan Urfa Kontluğu yıkıldı. === 1150'ler === * 1153 - Ahmed Sencer Oğuzlar'a esir düştü. * 1156 - I. Rükneddin Mesud öldü. * 1156 - Ahmet Yesevi öldü. * 1156 - II. Kılıç Arslan tahta çıktı. * 1157 - Büyük Selçuklu Devleti yıkıldı. * 1157 - Ahmet Sencer öldü === 1160'lar === * 1167 - Cengiz Han doğdu. === 1170'ler === * 1171 - Ahi Evren doğdu. * 1171 - Selahaddin Eyyubi, Fatımi halifeliğine ve Fatımiler Devleti'ne son verdi. * 1176 - Miryokefalon Savaşı * 1178 - Süleyman Şah'ın doğumu === 1180'ler === * 1182 - I. Aleksios'un doğumu * 1187 - Hıttin'de Selahaddin Eyyubi, Haçlıları ve Kudüs Krallığı'nı bozguna uğrattı. * 1187 - Kudüs'ün Selahaddin Eyyubi tarafından fethi. === 1190'lar === * 1192 - II. Kılıç Arslan'ın ölümü * 1198 - Ertuğrul Gazi'nin doğumu Kategori:Yüzyıllar
\---Sidenote START--- yüzyıllar 10\. yüzyıl | 11. yüzyıl | 12. yüzyıl 1001 1002 1003 1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016 1017 1018 1019 1020 1021 1022 1023 1024 1025 1026 1027 1028 1029 1030 1031 1032 1033 1034 1035 1036 1037 1038 1039 1040 1041 1042 1043 1044 1045 1046 1047 1048 1049 1050 1051 1052 1053 1054 1055 1056 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 1065 1066 1067 1068 1069 1070 1071 1072 1073 1074 1075 1076 1077 1078 1079 1080 1081 1082 1083 1084 1085 1086 1087 1088 1089 1090 1091 1092 1093 1094 1095 1096 1097 1098 1099 1100 == Olaylar == === 1000'ler === === 1010'lar === * 1010-1011: İkinci Goryeo- Kitan Savaşı; Kore kralı geçici olarak başkentten kaçmak zorunda kaldı, ancak bir dayanak oluşturmadı ve bir karşı saldırı korkusuyla Kitan güçleri geri çekildi. * 1014: II.Basil'in Bizans orduları, Kleidion Muharebesi'nde Bulgaristanlı Samuil'e karşı galip geldi. === 1020'ler === * Alp Arslan dünyaya geldi. === 1030'lar === * Gazneli Mahmut öldü. === 1040'lar === * Dandanakan Muharebesi === 1050'ler === === 1060'lar === * 1061-1091: Akdeniz'de Sicilya'nın Normanlar tarafından fethi. * 1065: Alp Arslan önderliğinde Selçukluların Gürcistan'ı ilk işgali. * 1065: Garcia yönetimi altında Galiçya Krallığı ve Portekiz'in bağımsızlığı * 1066: Stamford Köprüsü Muharebesi'nde, son Anglo-Sakson kralı Harold Godwinson, Norveç Kralı III.Harold'ı yendi. * 1066: Hastings Muharebesi, Norman Fatih William İngiltere'yi fetheder. === 1070'ler === * 1071: Malazgirt Meydan Muharebesi * 1072: Goljepera Muharebesi, Kastilyalı II. Sancho ile Kastilya VI. Alfonso arasında yapılır. === 1080'ler === * Ahmed Sencer dünyaya geldi. === 1090'lar === * I. Mahmud (Selçuklu) öldü. Kategori:Yüzyıllar
\---Sidenote START--- yüzyıllar 9\. yüzyıl | 10. yüzyıl | 11. yüzyıl 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 948 949 950 951 952 953 954 955 956 957 958 959 960 961 962 963 964 965 966 967 968 969 970 971 972 973 974 975 976 977 978 979 980 981 982 983 984 985 986 987 988 989 990 991 992 993 994 995 996 997 998 999 1000 10\. yüzyıl, 901'den 1000'e kadar sürmüş yüzyıldır. == Olaylar == * Viking grupları kuzey Fransa'ya yerleşmesi. * Klasik Maya uygarlığı döneminin sonu. * Meksika'da Tolteclerin yükselişi. * Bagan, Myanmar'da Budist tapınağı yapımının başlaması. * Baile Átha Cliath (Dublin) kurulur (988).
\---Sidenote START--- yüzyıllar 8\. yüzyıl | 9. yüzyıl | 10. yüzyıl 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 9\. yüzyıl, 801'den 900'e kadar sürmüş yüzyıldır. == Olaylar == * Bilinmeyen bir olay Maya Klasik Döneminin gerilemesine neden oldu. * Avrupa'ya büyük çaplı Viking saldırıları başladı. * 850-875: İzlanda'ya ilk Nors göçmenleri ulaştı. * Satranç Japonya'ya ulaştı. * Fars bilim insanı Cabir bin Hayyan, hidroklorik asidi keşfetti. == İcat ve keşifler == * Çinliler barutu icat etti. * Antik Hindistan'da: 0 (sayı) * En eski basılmış kitap: Elmas Sutra * Halk Latincesi
== Olaylar == * 1411 - Birinci Thorn Barış antlaşması, müttefik Polonya Krallığı ve Litvanya Büyük Dükalığı ile Töton Şövalyeleri'nin aralarındaki savaşın bitmesiyle Toruń kentinde imzalandı. * 1553 - Osmanlı İmparatorluğu ve Fransa Krallığı arasında, İstanbul Antlaşması imzalandı. * 1662 - Çinli general Koxinga, dokuz ay süren kuşatmadan sonra Tayvan adasını ele geçirdi. * 1793 - Fransa, İngiltere ve Hollanda'ya savaş ilan etti. * 1814 - Filipinler'deki Mayon yanardağı lav püskürdü; yaklaşık 1200 kişi yaşamını yitirdi. * 1861 - Amerikan İç Savaşı: Teksas, Amerika Birleşik Devletleri'nden ayrıldı. * 1884 - Oxford English Dictionary'nin ilk baskısı yapıldı. * 1887 - ABD'de emlakçılık yapan Harvey Henderson Wilcox ve karısı, Hollywood isimli çiftliklerini tapu dairesinde kaydettirdi. Los Angeles'in batısındaki araziye; telefon, elektrik, gaz ve su getirttiler. Amerikan sinema endüstrisi burada doğdu. * 1895 - Lumiere Kardeşler, sinema makinasını icat ettiler. * 1896 - Giacomo Puccini'nin La bohème operası, ilk kez İtalya'nın Turin şehrinde sahnelendi. * 1913 - Grand Central Terminal, New York'ta açıldı: Dünyanın en büyük tren istasyonu. * 1915 - 20th Century Fox film şirketi kuruldu. * 1918 - Rusya, Gregoryen takvim'e geçti. * 1919 - İnci adlı aylık kadın dergisi İstanbul'da yayımlanmaya başladı. Sahibi Sedat Simavi idi. * 1923 - Almanya'da enflasyon artıyor; 1 sterlin 220 bin mark değerine ulaştı. * 1924 - Birleşik Krallık, SSCB'yi resmen tanıdı. * 1924 - Zekeriya Sertel tarafından yayınlanan Resimli Ay yayın hayatına başladı. * 1926 - Ankara'da Gazi İstasyonu açıldı. * 1930 - Kayseri-Şarkışla Demiryolu işletmeye açıldı. * 1933 - Bursa'da ezan ve kametin Türkçe okunmasını yanlış bulan bir grup, Ulucami'de namazdan çıkan halkı da yanlarına alarak Valilik önünde gösteri yaptı. * 1933 - Cumhuriyet ilkelerini benimsetmek ve aynı doğrultuda kültür hareketi oluşturmak amacıyla Halkevleri'nin yayın organı olarak Ülkü dergisi yayınlanmaya başladı. * 1935 - Ayasofya, müze olarak halkın ziyaretine açıldı. * 1944 - Bolu-Gerede depremi: Gerede, Bolu ve Çankırı'daki depremlerde 4611 kişi öldü. * 1957 - Alman mühendis Felix Wankel tarafından icat edilen ve çalışan ilk prototip Wankel motoru, Almanya NSU araştırma ve geliştirme merkezinde ilk kez çalıştırıldı. * 1958 - Mısır ve Suriye, Birleşik Arap Cumhuriyeti adıyla birleşti. Bu durum ancak 1961'e dek sürdü. * 1963 - İki uçağın Ankara üzerinde çarpışarak Ulus semtine düşmesi sonucu, 80 kişi yaşamını yitirdi. * 1968 - Vietnam Savaşı: Vietkong'lu Nguyen Van Lem, Güney Vietnam'lı millî polis şefi Nguyễn Ngọc Loan tarafından vurularak öldürüldü. İnfaz anı hem video hem de fotoğraf olarak kaydedildi. * 1974 - İzmir'de sabaha karşı saat 02:04'te bir deprem oldu, tarihi Saat Kulesi'nin tepesinin de yıkıldığı depremde 2 kişi öldü. * 1974 - São Paulo'da (Brezilya) 25 katlı bir iş yerinde yangın çıktı: 189 kişi öldü, 293 kişi yaralandı. * 1978 - Film yönetmeni Roman Polanski, kefaletini yakarak ABD'den Fransa'ya kaçtı. 13 yaşında bir kızla cinsel ilişkiye girme suçuyla hakkında dava açılmıştı. * 1979 - Humeyni'yi, Paris'teki 14 yıllık sürgün yaşamından Tahran'a dönüşünde milyonlarca İran'lı karşıladı. * 1979 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Milliyet gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Abdi İpekçi, suikast sonucu öldürüldü. 25 Haziran'da yakalanan katil Mehmet Ali Ağca, 1980'de ölüm cezasına çarptırıldı. * 1980 - İstanbul'da zamlara tepki gösteren halk bilet almadan vapura bindi. * 1989 - Millî futbolcu Tanju Çolak, Monte Carlo'da düzenlenen törende "Altın Ayakkabı" ödülü aldı. * 1990 - Yugoslav ordusu Kosova'ya girdi. * 1992 - Şırnak'ın Görmeç köyünde Jandarma Bölük Komutanlığına çığ düştü; 76'sı asker 81 kişi öldü. Siirt'in Eruh ilçesinin Tünekpınar köyü Jandarma Karakolu'na da çığ düşmesi sonucu 32 er öldü. * 1993 - İçişleri Bakanlığı, Valiliklere yurt içinden yayın yapan özel radyo televizyon kuruluşlarının kapatılmasını öngören bir genelge gönderdi. Özel radyolar, dinleyicilerinden Başbakan Süleyman Demirel'e genelgeyi protesto telgrafları ve faksları göndermelerini istediler. * 1997 - Susurluk kazasıyla ortaya çıkan karanlık ilişkileri protesto etmek ve "temiz toplum, temiz siyaset" özlemini duyurmak amacıyla, "Sürekli Aydınlık İçin 1 Dakika Karanlık" eylemi başlatıldı. * 2000 - Amerika Birleşik Devletleri'nde Illinois Eyalet Valisi George Ryan, idam cezalarının infazlarını durdurdu. 20 yıl içinde 13 idam mahkumunun suçsuz olduğunun anlaşılması Valiye bu kararı aldırttı. * 2001 - Önce Vatan gazetesi yayın hayatına başladı. * 2003 - Columbia uzay mekiği, Dünyaya dönüşü sırasında Teksas üzerinde parçalandı: mekikteki yedi astronot öldü. * 2004 - Suudi Arabistan'da Hac sırasında çıkan izdihamda 289 hacı öldü. * 2005 - Kanada aynı cinsiyetten olanların evlenmesini yasallaştıran 4. ülke oldu. * 2005 - The New Anatolian gazetesi yayın hayatına başladı. * 2005 - Nepal'de Kral Gyanendra darbe yaptı. * 2006 - Danimarka gazetesi Jylls-Posten'de İslam dünyasını rahatsız eden karikatürlerin yayımlanmasından 5 ay sonra, Avrupa'da birçok gazete aynı karikatürleri yayımladı. Danimarka'ya yönelik protestolar yayıldı. (4 Şubat'ta Şam'daki Danimarka ve Norveç Büyükelçilikleri ateşe verildi. 7 Şubat'ta Afganistan'daki Norveç birliklerine saldırı düzenlendi ve 10 Şubat'ta Danimarka, birçok Müslüman ülkedeki Elçiliklerini kapattı.) * 2012 - 30 yıllık Dev-Yol davası düştü. Yargıtay 9. Ceza Dairesi, Ankara 1 No'lu Sıkıyönetim Mahkemesinde, 574 sanıkla 18 Ekim 1982'de başlayan Dev-Yol ana davasının tüm sanıklar yönünden zaman aşımından düşürülmesine karar verdi. * 2012 - Mısır'ın ünlü takımı El Ehli ile Port Said'in El Masri takımları arasındaki maçtan sonra çıkan olaylarda 74 kişi öldü, 200'ü ağır binden fazla kişi yaralandı. * 2013 - Ankara'da ABD Büyükelçiliği'nde patlama oldu, iki kişi öldü. * 2021 - Myanmar'da Min Aung Hlaing tarafından askerî darbe gerçekleştirildi. == Doğumlar == * 1459 - Conrad Celtes, Alman bilgin (ö. 1508) * 1462 - Johannes Trithemius, Alman bilim insanı (ö. 1516) * 1550 - John Napier, İskoçyalı matematikçi ve logaritmanın mucidi (ö. 1617) * 1552 - Edward Coke, İngiliz hukukçu ve siyasetçi (ö. 1634) * 1750 - Andreas Bernardus de Quertenmont, Flaman bir ressam, kopyacı, oymacı ve gravür sanatçısı (ö. 1835) * 1761 - Christiaan Hendrik Persoon, Güney Afrikalı bilim insanı (ö. 1836) * 1780 - David Porter, Amerikalı amiral (ö. 1843) * 1796 - Abraham Emanuel Fröhlich, İsveçli şair (ö. 1865) * 1801 - Émile Littré, Fransız hekim, filozof, dilbilimci ve siyaset adamı (ö. 1881) * 1804 - Handrij Zejler, Sorb yazar (ö. 1872) * 1825 - Francis James Child, Amerikalı bilim insanı, eğitimci ve halk bilimci (ö. 1896) * 1861 - Robert Sterling Yard, Amerikalı gazeteci ve yazar (ö. 1945) * 1868 - Ovannes Kaçaznuni, Ermeni siyasetçi ve Ermenistan'ın ilk Başbakanı (ö. 1938) * 1872 - Jerome F. Donovan, Amerikalı politikacı (ö. 1949) * 1874 - Hugo von Hofmannsthal, Avusturyalı yazar (ö. 1929) * 1878 - Milan Hodža, Slovak politikacı (ö. 1944) * 1878 - Alfréd Hajós, Macar yüzücü ve mimar (ö. 1955) * 1878 - Hattie Wyatt Caraway, Amerikalı politikacı (ö. 1950) * 1878 - Charles Tate Regan, Büyük Britanyalı Royal Society Üyesi ve ihtiyolog (ö. 1942) * 1882 - Louis St. Laurent, Kanada'nın 12. Başbakanı * 1884 - Yevgeny Zamyatin, Rus yazar (ö. 1937) * 1885 - Camille Chautemps, Fransız siyasetçi (ö. 1963) * 1887 - Charles Nordhoff, İngiliz yazar (ö. 1947) * 1889 - John Lewis, İngiliz Marksist düşünür (ö. 1976) * 1894 - James P. Johnson, Amerikalı besteci (ö. 1955) * 1894 - John Ford, Amerikalı yönetmen, yapımcı ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi (ö. 1973) * 1894 - Kerim Erim, Türk ordinaryüs matematikçi (ö. 1952) * 1895 - Conn Smythe, Kanadalı mimar (ö. 1980) * 1898 - Richard Loudon McCreery, İngiliz asker (ö. 1967) * 1901 - Clark Gable, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1960) * 1902 - Langston Hughes, Amerikalı yazar (ö. 1967) * 1905 - Emilio Gino Segrè, İtalyan fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1989) * 1906 - Hildegarde, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (ö. 2005) * 1908 - George Pal, Macar yönetmen ve yapımcı (ö. 1980) * 1909 - George Beverly Shea, Kanadalı şarkıcı (ö. 2013) * 1910 - Sabire Aydemir, Türk veteriner hekim (ö. 1991) * 1914 - Jale İnan, Türk arkeolog (ö. 2001) * 1915 - Stanley Matthews, İngiliz futbolcu (ö. 2000) * 1915 - Alicia Rhett, Amerikalı oyuncu ve ressam (ö. 2014) * 1918 - Muriel Spark, İskoç yazar (ö. 2006) * 1922 - Renata Tebaldi, İtalyan soprano (ö. 2004) * 1924 - H. Richard Hornberger, Amerikalı yazar (ö. 1997) * 1928 - Muzaffer Buyrukçu, Türk yazar (ö. 2006) * 1928 - Stuart Whitman, Amerikalı oyuncu (ö. 2020) * 1930 - Shahabuddin Ahmed, Bangladeş'in Başbakanı * 1931 - Boris Yeltsin, Rus devlet adamı (ö. 2007) * 1932 - Yılmaz Atadeniz, Türk yönetmen, senarist ve yapımcı * 1933 - Wendell Anderson, Amerikalı bürokrat (ö. 2016) * 1934 - Berke Vardar, Türk dilbilimci (ö. 1989) * 1936 - Tuncel Kurtiz, Türk sinema, tiyatro ve seslendirme sanatçısı (ö. 2013) * 1939 - Claude François, Fransız pop şarkıcısı ve söz yazarı (ö. 1978) * 1942 - Bibi Besch, Amerikalı aktris (ö. 1996) * 1942 - Vural Öger, Türk kökenli Alman politikacı ve iş insanı * 1949 - Vedat Ahsen Coşar, Türk avukat * 1950 - Ali Haydar Konca, Türk siyasetçi * 1950 - Erol Togay, Türk futbolcu (ö. 2012) * 1950 - Mustafa Kaplakaslan, Türk futbolcu * 1952 - Engin Ardıç, Türk gazeteci (ö. 2023) * 1952 - Ferit Mevlüt Aslanoğlu, Türk siyasetçi (ö. 2014) * 1957 - Derya Baykal, Türk oyuncu * 1964 - Andreas Herder, Alman oyuncu * 1965 - Brandon Lee, Çin kökenli Amerikalı aktör (ö. 1993) * 1965 - Jarozlaw Araskiewicz, Polonyalı futbolcu * 1966 - Michelle Akers, eski Amerikalı kadın millî futbolcu * 1967 - Azer Bülbül, Türk arabesk ve fantezi müzik sanatçısı (ö. 2012) * 1968 - Lisa Marie Presley, Amerikalı rock şarkıcısı (Elvis Presley'nin kızı) (ö. 2023) * 1969 - Gabriel Batistuta, Arjantinli futbolcu * 1970 - Asuman Dabak, Türk tiyatro, sinema, dizi oyuncusu ve seslendirme sanatçısı * 1970 - Malik Sealy, Amerikalı basketbol (NBA) oyuncusu (ö. 2000) * 1971 - Michael C. Hall, Amerikalı oyuncu * 1977 - Sergio Aragoneses, eski İspanyol futbolcu * 1980 - Florin Bratu, Rumen futbolcu * 1980 - Kenan Hasagić, Bosnalı futbolcu * 1980 - Liasos Luka, Kıbrıs Rumu futbolcu * 1981 - Gustaf Norén, İsveçli müzisyen ve Mando Diao grubunun gitaristi * 1982 - Michael Fink, Alman futbolcu * 1984 - Darren Fletcher, İskoç futbolcu * 1985 - Mason Moore, Amerikalı porno yıldızı * 1990 **Bige Önal, Türk oyuncu **Belfu Benian, Türk oyuncu **Herciana Matmuja, Arnavut şarkıcı ve söz yazarı **Dan Gosling, İngiliz futbolcu **Duje Čop, Hırvat futbolcu **Serdar Eylik, Türk futbolcu * 1994 - Harry Styles, İngiliz şarkıcı, söz yazarı ve One Direction üyesi * 1995 - Oliver Heldens, Hollandalı DJ * 1997 - Park Ji-hyo, Güney Koreli şarkıcı * 2002 - Aleyna Özkan, Türk yüzücü == Ölümler == * 1222 - I. Aleksios, 1204 yılından 1222 yılına kadar Trabzon İmparatorluğu'nun ilk imparatorudur (d. 1182) * 1290 - Müziddin Keykubad, Delhi Sultanlığı hükümdarı (d. 1269) * 1328 - IV. Charles, Fransa Kralı (d. 1294) * 1522 - Girolamo Aleandro, İtalyan akademisyen, hümanist, Kardinal (d. 1480) * 1691 - VIII. Alexander, Papa (d. 1650) * 1705 - Sophie Charlotte, Braunschweig ve Lüneburg düşesi (d. 1668) * 1733 - II. August, Lehistan kralı (d. 1670) * 1818 - Giuseppe Gazzaniga, İtalyan opera bestecisi (d. 1743) * 1851 - Mary Shelley, İngiliz yazar (d. 1797) * 1873 - Matthew Fontaine Maury, Amerikalı astronom, deniz subayı, tarihçi, oşinograf, meteorolog, haritacı, jeolog ve eğitimci (d. 1806) * 1882 - Antoine Bussy, Fransız kimyager (d. 1794) * 1903 - George Gabriel Stokes, Fransız fizikçi (d. 1819) * 1905 - Oswald Achenbach, Alman doğa ressamı (d. 1827) * 1916 - Yusuf İzzeddin Efendi, Osmanlı şehzade (d. 1857) * 1922 - ‎William Desmond Taylor‎‎, Amerikalı oyuncu ve yönetmen‎ (d. 1872) * 1944 - Piet Mondrian, Hollandalı ressam (d. 1872) * 1945 - Bogdan Filov, Bulgar arkeolog, sanat tarihçisi ve politikacı (d. 1883) * 1966 - Buster Keaton, Amerikalı oyuncu (d. 1895) * 1976 - Werner Heisenberg, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1901) * 1979 - Abdi İpekçi, Türk gazeteci ve yazar (suikast sonucu) (d. 1929) * 1979 - Niyazi Akıncıoğlu, Türk şair (d. 1919) * 1981 - Ayşe Saffet Alpar, Türk kimyacı ve Türkiye'nin ilk kadın rektörü (d. 1903) * 1988 - Heather O'Rourke, Amerikalı oyuncu (d. 1975) * 1999 - Barış Manço, Türk müzisyen (d. 1943) * 2002 - Hildegard Knef, Alman aktris, şarkıcı ve yazar (d. 1925) * 2002 - Aykut Barka, Türk jeolog (d. 1951) * 2002 - Daniel Pearl, Amerikalı gazeteci (d. 1963) * 2003 - Kalpana Chawla, Hint asıllı Amerikalı astronot (d. 1962) * 2003 - İlan Ramon, İsrail Devleti'nin uzaya gönderdiği ilk astronot olan İsrail Hava Kuvvetleri'nin savaş pilotu (d. 1954) * 2003 - Rick Husband, Amerikalı astronot (d. 1957) * 2003 - Michael P. Anderson, ABD Hava Kuvvetleri memuru ve NASA astronotu (d. 1959) * 2003 - Muzaffer Akdoğanlı, Türk siyasetçi (d. 1922) * 2004 - Ewald Cebula, Polonyalı eski millî futbolcu (d. 1917) * 2004 - Süha Arın, Türk belgesel sinemacı (d. 1942) * 2005 - John Vernon, Kanadalı oyuncu (d. 1932) * 2007 - Gian Carlo Menotti, İtalyan asıllı Amerikalı besteci (d. 1911) * 2010 - Steingrímur Hermannsson, İzlandalı siyasetçi (d. 1928) * 2010 - Justin Mentell, Amerikalı oyuncu ve model (d. 1982) * 2011 - Knut Risan, Norveçli ünlü oyuncu (d. 1930) * 2011 - Galip Boransu, Türk piyanist, keyboard, vokal (d. 1950) * 2012 - Wislawa Szymborska, Polonyalı şair (d. 1923) * 2012 - Angelo Dundee, Amerikalı boks antrenörü (d. 1921) * 2012 - Don Cornelius, Amerikalı Tv programcısı, yazar ve yapımcı (d. 1936) * 2013 - Ed Koch, Amerikalı siyasetçi (d. 1924) * 2013 - Robin Sachs, İngiliz sinema ve Tv oyuncusu (d. 1951) * 2014 - Luis Aragonés, İspanyol futbolcu ve teknik direktör (d. 1938) * 2014 - Maximilian Schell, Avusturyalı oyuncu, yönetmen ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1930) * 2014 - Vasili Petrov, Kızıl Ordu'nun komutanlarından biri ve Sovyetler Birliği Mareşali (d. 1917) * 2014 - Tony Hateley, İngiliz futbolcu (d. 1941) * 2015 - Udo Lattek, Alman teknik direktör ve eski futbolcu (d. 1935) * 2015 - Aldo Ciccolini, İtalyan- Fransız piyanist (d. 1925) * 2015 - Monty Oum, Amerikalı web-bazlı animatör ve yazar (d. 1981) * 2016 - Ali Beratlıgil, Türk futbolcu ve teknik direktör (d. 1931) * 2016 - Paul Pholeros, Avustralyalı mimar (d. 1953) * 2016 - Filiz Bingölçe, Türk Gazeteci, yazar, sözlükçü, yayımcı ve belgesel film yönetmeni (d. 1965) * 2017 - Étienne Tshisekedi, Demokratik Kongolu siyasetçi (d. 1932) * 2017 - Cor van der Hoeven, Eski Hollandalı millî futbolcu (d. 1921) * 2017 - Stig Grybe, İsveçli aktör ve komedyen (d. 1928) * 2017 - Lars-Erik Berenett, İsveçli ünlü aktör (d. 1942) * 2017 - Desmond Carrington, Britanyalı oyuncu, radyocu ve sunucu (d. 1926) * 2017 - Sandy Gandhi, Avustralyalı komedyen ve köşe yazarı (d. 1958) * 2018 - Fidel Castro Díaz-Balart, Kübalı nükleer fizikçi ve devlet görevlisi (d. 1949) * 2018 - Dennis Edwards, Amerikalı siyahi soul müziği ve blues şarkıcısı (d. 1943) * 2018 - Édouard Ferrand, Fransız siyasetçi (d. 1965) * 2018 - Su Bai, Çinli arkeolog (d. 1922) * 2018 - Ömer Aggad, Filistin asıllı Suudi Arap hayırsever ve iş insanı (d. 1927) * 2019 - Clive Swift, İngiliz oyuncu, komedyen ve söz yazarı (d. 1936) * 2019 - Jeremy Hardy, İngiliz komedyen ve oyuncu (d. 1961) * 2019 - Ursula Karusseit, Alman oyuncu (d. 1939) * 2019 - Lisa Seagram, Amerikalı oyuncu (d. 1936) * 2019 - Les Thornton, İngiliz profesyonel güreşçi (d. 1934) * 2019 - Conway Berners-Lee, İngiliz matematikçi ve bilgisayar mühendisi (d. 1921) * 2019 - Fazlı Keşmir, Türk büyükelçi (d. 1942) * 2020 - Andy Gill, İngiliz post-punk gitaristi ve müzik yapımcısı (d. 1956) * 2020 - Péter Andorai, Macar oyuncu (d. 1948) * 2020 - Leons Briedis, Leton şair, romancı, deneme yazarı, edebiyat eleştirmeni ve yayıncı (d. 1949) * 2020 - Lev Mayorov, Azeri profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1969) * 2020 - Lila Garrett, Amerikalı radyo sunucusu ve senarist (d. 1925) * 2020 - Ömer Dönmez, Türk oyuncu (d. 1959) * 2021 - Soraya Abdullah, Endonezyalı aktris (d. 1978) * 2021 - Dustin Diamond, Amerikalı aktör, yönetmen, müzisyen ve komedyen (d. 1977) * 2021 - Jean-Pierre Jossua, Dominikan Rahibi, Fransız yazar, eğitimci ve Katolik ilahiyatçı (d. 1930) * 2021 - Abd el-Sattar Kasım, Filistinli yazar (d. 1948) * 2021 - Viktor Koval, Sovyet-Rus yazar, şair, sanatçı ve aktör (d. 1947) * 2021 - Temur Tsiklauri, Gürcü pop şarkıcısı, aktör (d. 1946) * 2021 - Cynthia Turner, Maltalı bir piyanistti (d. 1932) * 2022 - Lütfullah Safi Gülpayegani, İranlı Şii merci (d. 1919) * 2022 - Paolo Graziosi, İtalyan aktör (d. 1940) * 2022 - Shintarō Ishihara, Japon siyasetçi ve yazar (d. 1932) * 2022 - Tito Stagno, İtalyan haber sunucusu ve gazeteci (d. 1930) * 2022 - Maurizio Zamparini, İtalyan iş insanı ve spor yöneticisi (d. 1941) * 2023 - Renato Benaglia, İtalyan profesyonel futbolcu ve teknik adam (d. 1938) * 2023 - Benny Dollo, Endonezyalı teknik direktör (d. 1950) * 2023 - Leonard Pietraszak, Polonyalı aktör (d. 1936) == Tatiller ve özel günler == * Fırtına: Hamsi Fırtınası == Kaynakça == *0201 01
== Olaylar == * 506 - Vizigotların sekizinci kralı II. Alaric, "Roma hukukunun" bir koleksiyonu olan Alaric'in Dua Kitabı'nı (Breviarium Alaricianum veya Lex Romana Visigothorum) ilan etti. * 880 - Lüneburg Fundalığı Savaşı: Fransa Kralı III. Louis, Saksonya'daki Lüneburg Fundalığında İskandinav Büyük Kafir Ordusu tarafından mağlup edildi. * 962 - Translatio imperii: Papa XII. John, yaklaşık 40 yıldır ilk Kutsal Roma İmparatoru olan Kutsal Roma İmparatoru I. Otto'yu taçlandırdı. * 1032 - Kutsal Roma İmparatoru II. Conrad, Burgundiya kralı oldu. * 1141 - İngiltere Kralı Stephen'ın yenildiği ve İmparatoriçe Matilda'nın müttefikleri tarafından ele geçirildiği Lincoln Savaşı oldu. * 1207 - Bugünkü Letonya ve Estonya'dan oluşan Terra Mariana kuruldu. * 1438 - Transilvanya köylü isyanının dokuz lideri Torda'da idam edildi. * 1461 - Güller Savaşları: Mortimer Haçı Savaşı İngiltere, Herefordshire'da yapıldı. * 1536 - İspanyol Pedro de Mendoza, günümüzde Arjantin'in başkenti olan Buenos Aires'i kurdu. * 1645 - Üç Krallık Savaşları: Inverlochy Savaşı, İskoçya'da yapılır. * 1653 - Yeni Amsterdam (daha sonra New York olarak değiştirildi) kuruldu. * 1709 - Alexander Selkirk, 4 sene 4 ay Şili sahiline 400 mil uzaklıktaki bir adada tek başına yaşadıktan sonra kurtarıldı. Daniel Defoe'nun Robinson Crusoe adlı kitabına model olmuştur. * 1848 - Meksika-Amerika Savaşı: Guadalupe Hidalgo Antlaşması imzalandı. * 1848 - Kaliforniya'da altına hücum başladı. Servet arayan Çinli göçmenlerle dolu ilk gemi San Francisco'ya vardı. * 1850 - Brigham Young, Fort Utah'daki Savaş'ta Timpanogolara savaş ilan eder. * 1868 - İmparatorluk yanlısı güçler Osaka Kalesi'ni Tokugawa şogunluğundan ele geçirdi ve yaktı. * 1876 - MLB'un Baseball Profesyonel Beyzbol Kulüpleri Ulusal Ligi kuruldu. * 1880 - Cadde ve sokakların gece aydınlatılması uygulamasına ilk defa Wabash'ta (Hindistan) başlandı. * 1887 - Punxsutawney, Pennsylvania'da ilk Dağ Sıçanı Günü kutlanır. * 1899 - Melbourne'da düzenlenen Avustralya Özel Kişiler Konferansı, Avustralya'nın başkenti Canberra'nın Sydney ile Melbourne arasında yer almasına karar verir. * 1901 - Kraliçe Victoria'nın cenaze töreni gerçekleştirilir. * 1909 - Paris Film Kongresi açılıyor. Avrupalı üreticilerin Birleşik Devletler'deki MPCC karteline bir eşdeğer oluşturma girişimi. * 1913 - Grand Central Terminal New York City'de açılır. * 1914 - İstanbul'da Elektrikli Tramvay İşletmesi açıldı. * 1920 - Tartu Barış Antlaşması Estonya ile Rusya arasında imzalandı. * 1922 - James Joyce'un en önemli eseri olan Ulysses yayımlandı. Kitabın yayımlandığı bu gün, aynı zamanda İrlandalı yazarın doğum günüdür. * 1924 - Sovyetler Birliği'nde Vladimir İlyiç Lenin'in ölümüyle boşalan Komiserler Konseyi Başkanlığı'na, Aleksey İvanoviç Rikov getirildi. * 1925 - Nome'a Serum Koşusu: Köpek kızakları, Iditarod yarışına ilham veren difteri serumuyla Nome, Alaska'ya ulaşıyor. * 1928 - Ankara Çimento Fabrikası açıldı. * 1934 - Amerika Birleşik Devletleri İhracat-İthalat Bankası kuruldu. * 1935 - Kız Teknik Yüksek Öğretmen Okulu kuruldu. * 1935 - İlk yalan makinesi, Leonarde Keeler tarafından denendi. * 1938 - Bursa Merinos Fabrikası, Atatürk tarafından törenle açıldı. * 1942 - Osvald Grubu, Vidkun Quisling'in başkan oluşunu protesto etmek için Norveç'teki ilk aktif Nazi karşıtı direniş olayından sorumlu oldu. * 1943 - II. Dünya Savaşı: Stalingrad Muharebesi'nin ardından son Alman 6. Ordu birlikleri de Sovyet birliklerine teslim oldu. * 1957 - İstanbul İşçi Sendikaları Birliği bir bildiri yayımlayarak grev hakkı istedi. İstanbul İşçi Sendikaları Birliği'ne 47 sendika bağlıydı. * 1958 - Ünlü soprano Maria Callas, Roma'da Vincenzo Bellini'nin Norma operasının galasında hastalığını ileri sürerek konser bitmeden sahneyi terk etti. * 1959 - Hindistan'da Kongre Partisi liderliğine İndira Gandhi seçildi. İndira Gandhi Hindistan'da parlamenter sistemin kurucusu Cavaharlal Nehru'nun kızı. * 1959 - Sovyetler Birliği'nin kuzeyindeki Ural Dağları'nda dokuz deneyimli kayakçı gizemli koşullar altında ölür. * 1962 - 400 yıl sonra ilk kez Neptün ve Plüton aynı hizaya geldiler. * 1966 - Pakistan, 1965 Hint-Pakistan Savaşı'ndan sonra Keşmir ile altı maddelik bir gündem önerdi. * 1967 - American Basketball Association (ABA) kuruldu. ABA, 1976 yılında NBA ligine dahil olarak faaliyetine son vermiştir. * 1967 - Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına, Başbakanlık Özel Teknik Müşaviri Turgut Özal getirildi. * 1971 - İdi Amin, Uganda'da bir darbe ile iktidarı ele geçirdi. * 1971 - Sulak alanların korunması ve sürdürülebilir kullanımı için uluslararası Ramsar Sözleşmesi Mazandaran, Ramsar, İran'da imzalandıı. * 1974 - F-16 Savaşan Şahinler ABD'de ilk uçuşunu yaptı. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Ankara'da silahlı bir gruba müdahale eden askerlerden Piyade Er Zekeriya Önge, sol görüşlü militan Erdal Eren tarafından vurularak öldürüldü. Kalaslar arasında saklanan Eren, silahıyla beraber yakalandı. * 1980 - Raporlar, FBI'ın Abscam operasyonunda yozlaşmış olduğu iddia edilen Kongre Üyelerini hedef aldığını ortaya çıkarır. * 1981 - Millî Güvenlik Konseyi, eski sosyal güvenlik bakanlarından Hilmi İşgüzar'ı, hakkındaki iddiaların incelenmesi için Yüce Divan'a sevk etmeyi kararlaştırdı. * 1982 - Suriye'nin büyük şehirlerinden Hama'da, Müslüman Kardeşler örgütüne yönelik büyük bir operasyon yapıldı. Operasyonda binlerce kişi yaşamını yitirdi. Bu olay tarihe Hama Katliamı olarak geçti. * 1984 - Vergi iadesine ilişkin yasa yürürlüğe girdi. Böylece 1 Ocak 1984 tarihinden itibaren ücretlilerin, memurların, emeklilerin, bunların eş ve çocuklarının ve bakmakla yükümlü olduğu yakınlarının kira giderleri hariç, ev eşyaları, yiyecek ve giyecek için yaptıkları harcamalar ile eğitim ve sağlık harcamaları vergi iadesine tabi olacak. * 1987 - 1986 Halk Gücü Devrimi'nden sonra Filipinler yeni bir anayasa çıkardı. * 1989 - Son SSCB askeri birliği de Kabil'i terk etti. Böylece Afganistan'daki dokuz yıllık Rus işgali sona ermiş oldu. * 1990 - Güney Afrika Devlet Başkanı De Klerk, Afrika Ulusal Kongresi'ne konulan 30 yıllık yasağı kaldırdı. Aralarında Nelson Mandela'nın da bulunduğu siyasi mahkûmların en kısa sürede serbest bırakılacağını söyledi. * 1991 - Silopi ve Cizre'ye gazetecilerin girmesi yasaklandı. * 1995 - İstanbul Devlet Güvenlik Mahkemesi, Düşünce Özgürlüğü ve Türkiye adlı kitabı toplatma kararı aldı. * 1995 - Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Et ve Balık Kurumu'nu 2 yıl hiç ödemesiz 1,5 trilyona Hak-İş'e bağlı Öz Tütün, Müskirat, Gıda Sanayii ve Yardımcı İşçileri Sendikası'na sattı. * 1997 - Ankara Sincan'da Refah Partili belediyenin düzenlediği "Kudüs Gecesi" tepkiye yol açtı. Türkiye, Sincan'daki konuşması nedeniyle İran'ın Ankara Büyükelçisi Muhammed Rıza Bagheri'yi resmen protesto etti. * 2000 - Fildişi Sahili millî futbol takımı, Afrika Kupası'nın ilk turunda elenince, ülkenin diktatörü futbolcuların tümünü bir askeri kampa hapsettirdi. * 2000 - Texas Instruments tarafından geliştirilen DLP CINEMA teknolojisi ile Philippe Binant tarafından gerçekleştirilen Avrupa'daki (Paris) ilk dijital sinema projeksiyonu. * 2002 - Orange Prensi Willem- Alexander ve Máxima Zorreguieta Cerruti'nin düğünü. * 2004 - Konya'nın Selçuklu ilçesinde bulunan 11 katlı Zümrüt Apartmanı, yapım hatası nedeniyle çöktü: 92 kişi öldü. * 2004 - İsviçreli tenisçi Roger Federer, yeni bir rekor olan 237 hafta tutacağı bir pozisyon olan 1 numaralı tek erkekler oyuncusu oldu. * 2005 - Kanada Hükûmeti, Resmî Evlilik Yasası'nı çıkarır. Bu yasa 20 Temmuz 2005'te aynı cinsiyetten evliliği yasallaştırarak yasalaşacaktı. * 2007 - Birleşmiş Milletler "İklim Raporu" açıklandı. Küresel ısınmanın insan yaşamını tehdit ettiği uyarısı yapıldı. * 2007 - İtalyan futbolunun en üst basamağı olan Serie A'da Catania ile Palermo arasındaki Sicilya derbisinde çatışma çıktı, polis memuru Filippo Raciti hayatını kaybetti. Bu olay İtalya'daki stadyum düzenlemelerinde büyük değişikliklere yol açtı. * 2009 - Ergenekon davası kapsamında 41’i tutuklu 86 sanığın yargılandığı davanın 46. duruşmasında ifade veren Sami Hoştan, "Susurluk kazasındaki kayıp çanta bende." dedi. * 2012 - MV Rabaul Queen feribotu, Papua Yeni Gine kıyılarında, Finschhafen bölgesi yakınlarında battı ve tahmini olarak 146-165 kişi öldü. == Doğumlar == * 137 - Didius Julianus, Roma İmparatoru (ö. 193) * 1208 - Jaime I (Fatih Jaime), Aragon Kralı (ö. 1276) * 1455 - Johan, Danimarka kralı (ö. 1513) * 1487 - János Zápolya, Erdel Voyvodası ve Macaristan Kralı (ö. 1540) * 1503 - Katherine Tudor, VII. Henry ve Yorklu Elizabeth'in sekizinci ve son çocukları (ö. ?) * 1522 - Lodovico Ferrari, İtalyan matematikçi (ö. 1565) * 1526 - Konstanty Wasyl Ostrogski, Lehistan-Litvanya Birliği'ne mensup Ortodoks prens (ö. 1608) * 1649 - XIII. Benedictus, İtalyan Papa (ö. 1730) * 1650 - VIII. Alexander, Papa (ö. 1691) * 1700 - Johann Christoph Gottsched, Alman yazar (ö. 1766) * 1717 - Ernst Gideon von Laudon, Avusturyalı asker (ö. 1790) * 1754 - Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord, Fransız siyaset adamı (ö. 1838) * 1766 - William Townsend Aiton, İngiliz botanikçi (ö. 1849) * 1767 - Johann Heinrich Friedrich Link, Alman doğabilimci ve botanikçi (ö. 1851) * 1791 - William Elford Leach, İngiliz etnomolog, zoolog ve ansiklopedist (ö. 1836) * 1802 - Jean Baptiste Boussingault, Fransız kimyacı (ö. 1887) * 1818 - Joseph Weydemeyer, Prusya ve ABD ordusunda subay, gazeteci, siyasetçi ve Marksist devrimci (ö. 1866) * 1827 - Oswald Achenbach, Alman doğa ressamı (ö. 1905) * 1838 - Vasili Vasilyevski, Rus tarihçi (ö. 1899) * 1844 - William Arnson Willoughby, Amerikalı doktor ve siyaset adamı (ö. 1908) * 1849 - William Jay Gaynor, Amerikalı siyasetçi (ö. 1913) * 1865 - Ćiro Truhelka, Hırvat arkeolog ve tarihçi (ö. 1942) * 1866 - Enrique Simonet, İspanyol ressam (ö. 1927) * 1871 - Joe Roberts, Amerikan sessiz sinema oyuncusu (ö. 1923) * 1873 - Konstantin von Neurath, Nazi Almanyası'nın Dışişleri Bakanı (ö. 1956) * 1882 - James Joyce, İrlandalı yazar (ö. 1941) * 1882 - Friedrich Dollmann, Nazi Almanyası generali (ö. 1944) * 1882 - Marigo Posio, Arnavut Ulusal Uyanış ve Bağımsızlık Hareketi'nin aktivisti (ö. 1932) * 1885 - Mikhail Frunze, Sovyet askerlik teorisyeni ve Kızıl Ordu'nun kurucularından (ö. 1925) * 1885 - Henry Hugh Gordon Stoker, İngiliz sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1966) * 1886 - Frank Lloyd, Britanyalı film yönetmeni, yapımcısı ve senarist (ö. 1960) * 1887 - Ernst Hanfstaengl, Adolf Hitler için çalışan yabancı basın sekreteri (ö. 1975) * 1887 - Noah Young, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1958) * 1889 - Jean de Lattre de Tassigny, Fransız Mareşal (ö. 1952) * 1891 - Antonio Segni, İtalya Cumhurbaşkanı (ö. 1972) * 1893 - Damdin Sühbatur, Moğol Halk Partisi kurucusu ve komünist lider (ö. 1923) * 1893 - Dick Pym, İngiliz millî kaleci (ö. 1988) * 1894 - Safiye Ali, Türk tıp doktoru (ö. 1952) * 1894 - Evelyn Ellis, Amerikalı oyuncu (ö. 1958) * 1895 - Friedrich Jeckeln, SS- Obergruppenführer ve SS ve polis lideri (ö. 1946) * 1895 - George Halas, Amerikalı Amerikan futbolu oyuncusu, koçu ve takım sahibi (ö. 1983) * 1896 - Kazimierz Kuratowski, Polonyalı matematikçi ve mantıkçı (ö. 1980) * 1902 - Alvarez Bravo, Meksikalı fotoğrafçı (ö. 2002) * 1905 - Ayn Rand, Rus asıllı Amerikalı yazar (ö. 1982) * 1911 - Alfred Preis, Avusturyalı mimar (ö. 1993) * 1926 - Valéry Giscard d'Estaing, Fransız politikacı (ö. 2020) * 1928 - Ciriaco de Mita, İtalyan siyasetçi (ö. 2022) * 1932 - Şekip Ayhan Özışık, Türk besteci (ö. 1981) * 1936 - Metin Oktay, Türk futbolcu (ö. 1991) * 1937 - Zacharie Noah, Kamerunlu futbolcu (ö. 2017) * 1938 - Ayla Gürses, Türk ses sanatçısı (Yıldırım Gürses'in eşi) (ö. 2015) * 1939 - Dale T. Mortensen, Amerikalı ekonomist (ö. 2014) * 1942 - Graham Nash, İngiliz müzisyen, şarkıcı ve şarkı sözü yazarı * 1943 - Özden Örnek, Türk asker ve Türk Deniz Kuvvetleri'nin 20. Komutanı (ö. 2018) * 1945 - Kerem Yılmazer, Türk tiyatrocu (ö. 2003) * 1946 - Salih Kalyon, Türk oyuncu * 1947 - Farrah Fawcett, Amerikalı oyuncu (ö. 2009) * 1952 - Carol Ann Susi, Amerikalı aktris (ö. 2014) * 1952 - Park Geun-hye, Güney Kore Cumhurbaşkanı * 1956 - Adnan Oktar, Türk yazar * 1958 - George Grigore, Rumen yazar, tercüman, araştırmacı ve doğu bilimci * 1961 - Kenan Çamurcu, Türk millî halterci, gazeteci ve siyasetçi * 1962 - Philippe Claudel, Fransız yazar, senarist ve film yönetmeni * 1962 - Andy Fordham, İngiliz profesyonel dart oyuncusu * 1963 - Eva Cassidy, Amerikalı şarkıcı (ö. 1996) * 1963 - Andrej Kiska, Slovakyalı bir hayırsever, girişimci ve siyasetçi * 1969 - Dana International, İsrailli şarkıcı-şarkı yazarıdır * 1970 - Jennifer Westfeldt, Amerikalı oyuncu ve senarist * 1971 - Arly Jover, İspanyol oyuncu ve dansçıdı * 1972 - Nilgül Badakal, Türk şarkıcı * 1977 - Shakira, Kolombiyalı şarkıcı * 1977 - Libor Sionko, Çek eski millî futbolcudur. * 1979 - Fani Halkia, Yunan atlet * 1980 - Oleguer Presas, İspanyol futbolcudur * 1981 - Emre Aydın, Türk pop rock sanatçısı * 1983 - Eypio, Türk rap sanatçısı * 1983 - Carolina Klüft, İsveçli dünya, Olimpiyat ve Avrupa şampiyonu heptatlettir * 1985 - Silvestre Varela, Portekizli millî futbolcudur * 1986 - Gemma Arterton, İngiliz aktris, aktivist ve film yapımcısı * 1987 - Faydee, Lübnan asıllı Avustralyalı şarkıcı, söz yazarı ve yapımcı * 1987 - Gerard Piqué, İspanyol futbolcu * 1987 - Victoria Song Çinli şarkıcı * 1988 - Zosia Mamet, Amerikalı oyuncu * 1991 - Nathan Delfouneso, İngiliz futbolcudur * 1993 - Ravel Morrison, İngiliz futbolcudur * 1996 - Paul Mescal, İrlandalı aktör * 1996 - Harry Winks, İngiliz millî futbolcudur == Ölümler == * 1218 - Rostovlu Konstantin, Vladimir prensi (d. 1186) * 1250 - XI. Erik, İsveç Kralı (d. 1216) * 1449 - İbn Hacer el-Askalanî, Arap hadis, fıkıh ve tefsir bilgini (d. 1372) * 1594 - Giovanni Pierluigi da Palestrina, İtalyan kutsal müzik bestecisi ve müzikal kompozitör (d. 1525) * 1704 - Guillaume de l'Hôpital, Fransız matematikçi (d. 1661) * 1769 - XIII. Clemens, Papa (d. 1693) * 1793 - William Aiton, İskoç botanikçi (d. 1793) * 1805 - Thomas Banks, İngiliz heykeltıraş (d. 1735) * 1836 - Letizia Ramolino, İtalyan asilzade, I. Napolyon'un annesi (d. 1750) * 1891 - Kostaki Musurus Paşa, Rum asıllı Osmanlı paşası (d. 1807) * 1893 - Carl Christoffer Georg Andræ, Danimarkalı siyasetçi ve matematikçi (d. 1812) * 1907 - Dmitri Mendeleev, Rus kimyacı (d. 1834) * 1917 - Zaynulla Rasulev, Başkurt dini lider (d. 1833) * 1918 - ‎John L. Sullivan‎‎, Amerikalı boksör ‎(d. 1858) * 1940 - Vsevolod Meyerhold, Rus tiyatro oyuncusu, yapımcı ve yönetmen (d. 1874) * 1945 - Hüseyngulu Sarabski, Azeri operacı, oyuncu ve yönetmen (d. 1879) * 1956 - Robert McAlmon, Amerikalı yazar, şair ve yayıncı (d. 1896) * 1957 - Grigori Landsberg, Sovyet fizikçi (d. 1890) * 1961 - Hovsep Orbeli, Sovyet şarkiyatçı ve akademisyen (d. 1887) * 1966 - Hacı Ömer Sabancı, Türk iş insanı ve Sabancı Holding'in kurucularından (d. 1906) * 1966 - Henry Hugh Gordon Stoker, İngiliz sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1885) * 1969 - Boris Karloff, İngiliz oyuncu (d. 1887) * 1970 - Bertrand Russell, İngiliz matematikçi, filozof ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1872) * 1974 - Imre Lakatos, Macar filozof (d. 1922) * 1974 - Orhan Avşar, Türk müzisyen (d. 1917) * 1979 - Sid Vicious, Britanyalı müzisyen (d. 1957) * 1980 - William Howard Stein, Amerikalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1911) * 1980 - Zekeriya Önge, Türk asker (d. 1960) * 1987 - Alistair MacLean, İskoçyalı romancı (d. 1922) * 1988 - Marcel Bozzuffi, Fransız sinema oyuncusu (d. 1928) * 1989 - Ondrej Nepela, Slovak buz patencisi (d. 1951) * 1995 - Donald Pleasence, İngiliz oyuncu (d. 1919) * 1996 - Gene Kelly, Amerikalı oyuncu (d. 1912) * 1996 - Müfide İlhan, Türk öğretmen ve siyasetçi (d. 1911) * 1998 - Haroun Tazieff, Fransız yanardağ bilimcisi ve yerbilimci (d. 1914) * 2000 - Teruki Miyamoto, Japon eski millî futbolcu (d. 1940) * 2005 - Max Schmeling, Alman boksör ve Dünya ağır sıklet şampiyonu (d. 1905) * 2011 - Defne Joy Foster, Türk dizi oyuncusu, sunucu ve DJ (d. 1975) * 2013 - John Kerr, Amerikalı oyuncudur (d. 1931) * 2013 - Chris Kyle, Amerikalı keskin nişancı (d. 1974) * 2014 - Eduardo Coutinho, Brezilyalı film yönetmeni, senarist ve aktör (d. 1933) * 2014 - Philip Seymour Hoffman, Amerikalı oyuncu, yönetmen ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1967) * 2014 - Rüştü Kazım Yücelen, Türk siyasetçi (d. 1948) * 2015 - Andriy Kuzmenko, Ukraynalı şarkıcı (d. 1968) * 2016 - İbrahim Arıkan, Türk iş insanı (d. 1941) * 2016 - Bob Elliott, Amerikalı oyuncu ve komedyen (d. 1923) * 2016 - Luiz Felipe Lampreia, Brezilyalı diplomat ve sosyolog (d. 1941) * 2017 - José Antonio Alonso, İspanyol sosyalist siyasetçi, eski bakan (d. 1960) * 2017 - Angelo Bissesarsingh, Trinidad ve Tobagolu tarihçi ve yazardır (d. 1982) * 2017 - Predrag Matvejević, Bosna-Hersekli yazar ve Fransız dili ve edebiyatı profesörü (d. 1932) * 2017 - Shunichiro Okano, Japon eski millî futbolcu ve teknik direktördür (d. 1931) * 2017 - Miltos Papapostolu, Eski Yunan futbolcu ve teknik direktördür (d. 1935) * 2017 - Jeff Sauer, Amerikalı eski buz hokeyi oyuncusu ve çalıştırıcı (d. 1943) * 2017 - Ruan Posheng, Çinli siyasetçi ve bürokrat (ö. 1916) * 2018 - Dave Barrett, Kanadalı siyasetçi (d. 1930) * 2018 - John Huntsman Sr., Amerikalı İş insanı ve hayırseverdir (d. 1937) * 2018 - Ole Thestrup, Danimarkalı oyuncu (d. 1948) * 2019 - Catherine Burns, Amerikalı tiyatro, sinema, radyo ve televizyon oyuncusu (d. 1945) * 2019 - Walter James Edyvean, Amerikan Roma Katolik piskopos (d. 1938) * 2019 - Carol Emshwiller, Amerikalı yazar (d. 1921) * 2020 - Bernard Ebbers, Kanadalı-Amerikalı iş insanı ve hükümlü (d. 1941) * 2020 - Mad Mike Hoare, İrlandalı asker, serüvenci ve paralı asker (d. 1919) * 2020 - Mike Moore, Yeni Zelandalı siyasetçi, sendikacı ve yazar (d. 1949) * 2021 - Cecilia Guimarães, Portekizli aktris (d. 1927) * 2021 - Millie Hughes-Fulford, Amerikalı tıbbi araştırmacı, moleküler biyolog ve NASA yükleme uzmanı (d. 1945) * 2021 - Tom Moore, İngiliz Ordusu'nda görev almış eski rütbeli asker (d. 1920) * 2021 - Fausta Morganti, San Marino'nun iki kaptan naibinden biriydi (d. 1944) * 2022 - Monica Vitti, İtalyan sinema ve dizi oyuncusu (d. 1931) * 2023 - Solomon Perel, İsrailli bir yazar (d. 1925) * 2023 - Barbara Wilk-Ślizowska, Polonyalı jimnastikçi (d. 1935) * 2023 - John Zizioulas, Rum Ortodoks papazı ve teolog (d. 1931) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Sulak Alanlar Günü *0202 02
== Olaylar == * 1451 - Osmanlı Padişahı II. Mehmed (Fatih Sultan Mehmet), ikinci kez tahta geçti. * 1509 - Portekiz İmparatorluğu Donanması ile Osmanlı, Venedik ve Ragusa destekli Memlûk Sultanlığı, Gucerat Sultanlığı ve Kalkülta Krallığı birleşik donanması arasında, Diu Muharebesi gerçekleşti. * 1690 - Amerika Birleşik Devletleri'nde ilk kâğıt para Massachusetts'de kullanılmaya başlandı. * 1783 - Amerikan Bağımsızlık Savaşı: İspanya ABD'yi resmen tanıdı. * 1815 - İlk peynir fabrikası, İsviçre'de kuruldu. * 1880 - İdare-i Mahsusa işçileri greve çıktı. * 1916 - Kanada Ottawa'daki parlamento binası yandı. * 1917 - I. Dünya Savaşı: ABD, Almanya ile diplomatik ilişkilerini kesti. * 1928 - Hutbe, İstanbul'da Türkçe okunmaya başlandı. * 1930 - Türk-Fransız Dostluk Antlaşması imzalandı. * 1930 - Vietnam Komünist Partisi kuruldu. * 1931 - Menemen Olayı hükümlülerinden 27 kişi bugün idam edildi. * 1931 - Yeni Zelanda'da deprem: 258 kişi öldü. * 1933 - Ankara-İstanbul arasında ilk deneme uçuşu yapıldı. * 1945 - II. Dünya Savaşı: Japon İmparatorluğu tarafından Filipinler'in başkenti Manila'da Manila Katliamı başladı: 100.000 - 500.000 arasında sivil öldürüldü. * 1957 - İzmir açıklarında Amerikan Hawel Lykes şilebiyle çarpışan "İzmir" yolcu gemisi battı. 244 yolcusu bulunan gemide, 4'ü yolcu 5 kişi öldü. * 1962 - Amerika Birleşik Devletleri, Küba mallarına ambargo koydu. * 1966 - SSCB'nin insansız uzay aracı Luna 9, Ay yüzeyine indi. * 1969 - Yaser Arafat, Filistin Millî Kongresi Başkanlığına atandı. * 1971 - 11 OPEC ülkesi, petrol alıcısı ülkeleri fiyatları artırmakla tehdit etti. * 1972 - İran kar fırtınası başladı. * 1973 - Türkiye'de Polise elektrikli coplar verildi. * 1975 - Kıbrıs Türk Havayolları, Türkiye-Kıbrıs seferlerini başlattı. * 1976 - Şahabettin Ovalı, kan davasından bir kişiyi öldürdü. 12 Eylül döneminde idam edildi. * 1977 - Bir süredir kayıp olan İstanbul Teknik Üniversite (İTÜ) öğrencisi Zeki Erginbay, ölü olarak bulundu. * 1980 - İstanbul'da dur ihtarına uymayan bir Fransız turist öldürüldü. * 1984 - Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığına bağlı tüm hastane ve doğum evlerinde kürtaja izin verildi. * 1995 - Yazar Metin Kaçan ve spiker Alp Buğdaycı işkenceyle tecavüz gerekçesiyle tutuklandılar. * 1997 - Pakistan'da altıncı genel seçimler yapıldı. * 1998 - Türkiye, Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (İLO) "Çocuk İşçi Çalıştırmayı Yasaklayan" iki maddesine imza attı. * 2002 - Afyon'da merkez üssü Sultandağı olan 6 büyüklüğündeki depremde 43 kişi öldü, 318 kişi yaralandı. * 2004 - Azeri petrolünü Türkiye ve dünya pazarına ulaştıracak Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı projesiyle ilgili kredi ve boru hattı geçişinde ev sahipliğiyle ilgili son anlaşmalar Bakü'de imzalandı. * 2006 - Suudi Arabistan'dan Mısır'a gitmekte olan Al-Salam Boccaccio'98 adlı bir Mısır yolcu gemisi, Mısır'ın Hurgada limanına 40 mil kala, Kızıldeniz'de battı. Gemideki 1400 yolcudan 435'inin kurtarıldığı bildirildi. * 2011 - Queensland ve Avustralya kıyılarında Yasi Dönence Kuşağı Kasırgası gerçekleşti. == Doğumlar == * 1338 - Joan de Bourbon, Kral Charles V ile evlenerek Fransa Kraliçesi oldu (ö. 1378) * 1721 - Friedrich Wilhelm von Seydlitz, bir Prusya subayı, korgeneral ve Prusya süvari generalleri (ö. 1773) * 1757 - Constantin François de Chassebœuf, Fransız filozof, tarihçi, doğubilimci ve politikacı (ö. 1820) * 1761 - Dorothea von Medem, Kurlandiya Düşesi (ö. 1821) * 1795 - Antonio José de Sucre, Bolivya'nın ikinci devlet başkanı (ö. 1830) * 1809 - Felix Mendelssohn Bartholdy, Alman besteci (ö. 1847) * 1811 - Horace Greeley, ABD'li gazeteci (ö. 1872) * 1815 - Edward James Roye, Liberyalı tüccar ve siyasetçi (ö. 1872) * 1817 - Émile Prudent, Fransız piyanist ve besteci (ö. 1863) * 1820 - Anthony W. Gardiner, Liberyalı hukukçu ve siyasetçi (ö. 1885) * 1821 - Elizabeth Blackwell, Amerikalı tıpçı (ö. 1910) * 1830 - Robert Gascoyne-Cecil, Birleşik Krallık Başbakanı (ö. 1903) * 1859 - Hugo Junkers, Alman mühendis (ö. 1935) * 1870 - Robert Ames Bennet, Amerikalı batı ve bilimkurgu yazarıdır * 1874 - Gertrude Stein, Amerikalı romancı ve ozan (ö. 1946) * 1881 - Yenovk Şahen, Ermeni aktör ve tiyatro oyuncusu (ö. 1915) * 1883 - Camille Bombois, Fransız ressam (ö. 1970) * 1887 - Georg Trakl, Avusturyalı şair (ö. 1914) * 1889 - Risto Ryti, Finlandiyalı politikacı (ö. 1956) * 1890 - Paul Scherrer, İsviçreli fizikçi (ö. 1969) * 1894 - Norman Rockwell, Amerikalı ressam ve illüstratör (ö. 1978) * 1895 - Richard Söderberg, Amerikalı güç mühendisi ve enstitü profesörü (ö. 1979) * 1898 - Alvar Aalto, Fin mimar (ö. 1976) * 1899 - Sadi Işılay, Türk besteci ve kemancı (ö. 1969) * 1907 - James A. Michener, Amerikalı bir yazar (ö. 1997) * 1909 - Simone Weil, Fransız yazar ve filozof (ö. 1943) * 1911 - Jehan Alain, Fransız bestecisi ve orgcusu (ö. 1940) * 1914 - Mary Carlisle, Amerikalı oyuncu ve şarkıcıdır (ö. 2018) * 1920 - Henry Heimlich, Amerikalı göğüs cerrahı ve tıp araştırmacısı (ö. 2016) * 1920 - Morteza Motahhari, İranlı bilgin ve siyasetçi (ö. 1979) * 1921 - Ralph Asher Alpher, Amerikalı kozmolojist (ö. 2007) * 1923 - Françoise Christophe, Fransız oyuncu ve komedyen (ö. 2012) * 1924 - Edward Palmer Thompson, İngiliz tarihçi (ö. 1993) * 1925 - Shelley Berman, Amerikalı komedyen, oyuncu, yazar, senarist, eğitimci ve şair (ö. 2017) * 1926 - Hans- Jochen Vogel, Alman bir avukat (ö. 2020) * 1934 - Teoman Köprülüler, Türk siyasetçi (ö. 2003) * 1937 - İrfan Atasoy, Türk oyuncu, yapımcı, senarist ve yönetmen (ö. 2022) * 1938 - Victor Buono, Amerikalı aktör, komedyen (ö. 1982) * 1939 - Michael Cimino, Akademi ödülü sahibi Amerikalı yönetmen (ö. 2016) * 1941 - Dory Funk, Jr., emekli güreşçi ve bir eğitmen * 1943 - Asaf Savaş Akat, Türk ekonomist ve akademisyen * 1943 - Blythe Danner, Amerikalı oyuncudur * 1943 - Dennis Edwards, Amerikalı siyahi soul müziği ve blues şarkıcısı (ö. 2018) * 1943 - Erick Haydock, İngiliz müzisyen ve gitarist (ö. 2019) * 1943 - Seizō Fukumoto, Japon oyuncu (ö. 2021) * 1944 - Fethi Heper, Türk futbolcu * 1945 - Hakkı Bulut, Türk ses sanatçısı ve besteci * 1945 - Dilek Türker, Türk oyuncu * 1947 - Paul Auster, Amerikalı yazar * 1948 - Henning Mankell, İsveçli yazardır (ö. 2015) * 1950 - Morgan Fairchild, Amerikalı oyuncu * 1952 - Fatma Karanfil, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1955 - Bahadır Akkuzu, Türk müzisyen (ö. 2009) * 1956 - Nathan Lane, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1957 - Ulrich Karger, Alman yazar * 1958 - N. Gregory Mankiw, Amerikalı makroekonomist * 1959 - Ferzan Özpetek, Türk yönetmen * 1959 - Thomas Calabro, Amerikalı oyuncu * 1960 - İlyas Tüfekçi, Türk futbolcu ve teknik direktör * 1960 - Joachim Löw, Alman teknik direktör * 1964 - Corinne Masiero, Fransız oyuncu * 1968 - Vlade Divac, Sırp eski basketbolcudur * 1968 - Mervan Huri, Lübnanlı şarkıcı-şarkı yazarıdır * 1969 - Beau Biden, Amerikalı politikacı ve avukat (ö. 2015) * 1969 - Retief Goosen, Güney Afrikalı golfçü * 1970 - Oscar Cordoba, Kolombiyalı futbol kalecisi * 1971 - Metin Türkcan, Türk müzisyen ve gitarist * 1972 - Canan Kaftancıoğlu, Türk tıp doktoru ve siyasetçi * 1972 - Jesper Kyd, video oyunu ve film müziği bestecisi * 1972 - Mart Poom, Eston futbolcu * 1974 - Şahab Hüseyni, İranlı oyuncu, senarist ve yönetmen * 1974 - Baraladei Daniel Igali, Kanadalı güreşçi * 1974 - Miriam Yeung, Hong Konglu oyuncu ve şarkıcı * 1975 - Markus Schulz, Alman DJ ve prodüktör * 1976 - Isla Fisher, Avustralyalı oyuncu ve yazar * 1976 - Ramón "Raymond" Luis Ayala Rodríguez, Porto Rikolu söz yazarı ve yapımcı * 1980 - Ayça Işıldar Ak, Türk tiyatro oyuncusu ve seslendirme sanatçısı * 1982 - Rebecca Treston daha çok Becky Bayless olarak bilinen Amerikalı profesyonel güreşci * 1982 - Anna Puu (doğum adı: Anna Emilia Puustjärvi), Fin pop şarkıcısı * 1983 - Deniz Hakyemez, Türk voleybolcu * 1984 - Elizabeth Anne Holmes, Amerikalı girişimci ve dolandırıcıdır. * 1984 - Matthew James Moy, Amerikalı aktör ve sanatçı * 1988 - Cho Kyuhyun, Koreli şarkıcı * 1989 - Slobodan Rajkovic, Sırp millî futbolcudur * 1990 - Meng Jia, Çinli şarkıcı ve oyuncudur * 1990 - Sean Kingston, ABD'li bir rapçı * 1992 - Daniyar İsmayilov, Türkmen asıllı Türk millî halterci * 1992 - Pyo Ye-jin, Güney Koreli oyuncu * 1993 - Getter Jaani, Eston şarkıcı * 1993 - Maxi Thiel, Alman futbolcu == Ölümler == * 316 - Sebasteli Vlas, Sebaste (Sivas) piskoposu Ermeni aziz (d. 283) * 1014 - Çatalsakal Sweyn, Danimarka Kralı, İngiltere Kralı ve Norveç Kralı (d. 960) * 1116 - Coloman, Árpád Hanedanı hükümdarı (d. 1070) * 1252 - Vladimir prensi Sviatoslav Vsevolodovich, Novgorod Prensi (d. 1196) * 1428 - Ashikaga Yoshimochi, Ashikaga şogunluğunun ikinci şogunu (d. 1386) * 1451 - II. Murat, Osmanlı'nın 6. Padişahı (d. 1404) * 1468 - Johannes Gutenberg, Alman yayımcı (d. 1398) * 1581 - Mahidevran Sultan, Kanuni Sultan Süleyman'ın hasekisi (d. ?) * 1862 - Jean-Baptiste Biot, Fransız fizikçi (d. 1774) * 1881 - John Gould, İngiliz ornitolog ve kuş ressamı (d. 1804) * 1884 - Gotthilf Heinrich Ludwig Hagen, Alman fizikçi ve hidrolik mühendisi (d. 1797) * 1896 - Jane Wilde, İrlandalı şair ve çevirmen (d. 1821) * 1899 - Direktör Ali Bey, Tanzimat dönemi tiyatro yazarı (d. 1844) * 1899 - Juliusz Kossak, Leh tarihi ressam ve çizim ustası (d. 1824) * 1911 - Christian Bohr, Danimarkalı doktor (d. 1855) * 1924 - Woodrow Wilson, Amerikalı siyasetçi ve ABD'nin 28. Başkanı (d. 1856) * 1929 - ‎Agner Krarup Erlang‎‎, Danimarkalı matematikçi ve mühendis ‎(d. 1878) * 1935 - Hugo Junkers, Alman mühendis (d. 1859) * 1946 - Carl Theodor Zahle, Danimarka başbakanı (d. 1866) * 1946 - Friedrich Jeckeln, SS- Obergruppenführer ve SS ve polis lideri (d. 1895) * 1950 - Karl Seitz, Avusturyalı siyasetçi ve devlet adamı (d. 1869) * 1951 - Alfred A. Cohn, Amerikalı yazar, gazeteci, gazete editörü ve polis komiseri (d. 1880) * 1952 - Harold L. Ickes, Amerikalı siyasetçi (d. 1874) * 1955 - Vasili Blohin, Sovyet general (d. 1895) * 1956 - Şerif İçli, Türk bestekâr (d. 1899) * 1956 - Émile Borel, Fransız matematikçi ve siyasetçi (d. 1871) * 1961 - Sadettin Kaynak, Türk besteci (d. 1895) * 1970 - Ralph Hammeras, Amerikalı özel efekt tasarımcısı, görüntü ve sanat yönetmeni (d. 1894) * 1975 - Ümmü Gülsüm, Mısırlı ses sanatçısı (d. 1898 veya 1904) * 1976 - Kuzgun Acar, Türk heykeltıraş (d. 1928) * 1985 - Frank Oppenheimer, Amerikalı fizikçi (d. 1912) * 1989 - John Cassavetes, Yunan asıllı Amerikalı oyuncu (d. 1929) * 1997 - Bohumil Hrabal, Çek yazar (d. 1914) * 2002 - Ali Ulvi Kurucu, Türk şair, yazar ve hafız (d. 1922) * 2005 - Ernst Mayr, Alman-Amerikalı evrim biyoloğu (d. 1904) * 2006 - İlhan Arakon, Türk sinema yönetmeni, yapımcı ve kameraman (d. 1916) * 2007 - İsmet Giritli, Türk hukuk profesörü ve yazar (1961 Anayasası'nı hazırlayanlardan) (d. 1924) * 2009 - Neriman Altındağ Tüfekçi, ilk kadın Türk Halk Müziği solisti ve ilk kadın şefi (d. 1926) * 2010 - Richard Joseph McGuire, Amerikalı profesyonel basketbolcu ve koç (d. 1926) * 2010 - Gilbert Harold "Gil" Merrick, İngiliz futbolcu ve teknik direktör (d. 1922) * 2010 - Georges Wilson, Fransız oyuncu (d. 1921) * 2011 - Maria Schneider (doğum adıyla Marie Christine Gélin), Fransız oyuncu (d. 1952) * 2012 - Ben Gazzara, İtalyan asıllı Amerikalı oyuncu (d. 1930) * 2013 - Peter Gilmore, Almanya kökenli Britanyalı oyuncu (d. 1931) * 2013 - Péter Kozma ya da takma adıyla Arpad Miklos, Macar pornografik film oyuncusu ve escort (d. 1967) * 2014 - Louan Gideon, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1955) * 2015 - Martin John Gilbert, İngiliz tarihçi (d. 1936) * 2015 - Ion Nunweiller, Rumen millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1936) * 2016 - Joseph Francis "Joe" Alaskey III, Amerikalı tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1952) * 2016 - Mark Farren, İrlandalı eski futbolcu (d. 1982) * 2016 - Balram Jakhar, Hint siyasetçi (d. 1923) * 2016 - Suat Mamat, Türk futbolcu ve teknik direktör (d. 1930) * 2016 - Alba Solís, Arjantinli şarkıcı ve oyuncu (d. 1927) * 2016 - Yasuo Takamori, Japon eski millî futbolcu (d. 1934) * 2016 - Maurice White, Amerikalı soul, rock, reggae ve funk müziği sanatçısı (d. 1941) * 2017 - Dritëro Agolli, Arnavut şair ve romancı (d. 1931) * 2017 - Zoya Bulgakova, Sovyet Rus tiyatro oyuncusu (d. 1914) * 2017 - Marisa Letícia Lula da Silva (doğum adı: Rocco Casa), eski Brezilya first lady'si (d. 1950) * 2018 - Károly Palotai, Macar eski futbolcu ve futbol hakemi (d. 1935) * 2018 - Rolf Zacher, Alman oyuncu (d. 1941) * 2019 - Julie Adams, Amerikalı oyuncu (d. 1926) * 2019 - Detsl, Rus hip hop-rap müzisyeni ve şarkıcısıdır (d. 1983) * 2019 - Carmen Duncan, Avustralyalı oyuncu, eğitimci ve aktivisttir (d. 1942) * 2019 - Bob Friend, Amerikalı eski beyzbolcudur (d. 1930) * 2019 - Kristoff St. John, Amerikalı oyuncu (d. 1966) * 2019 - Jüri Pihl, Eston siyasetçidir (d. 1954) * 2019 - Danny Williams, İngiliz futbolcu ve teknik direktör (d. 1924) * 2020 - Deborah Batts, Amerikalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1947) * 2020 - Gene Reynolds, Amerikalı oyuncu, ödüllü senarist, yapımcı ve yönetmen (d. 1923) * 2020 - Francis George Steiner, Fransız asıllı Amerikalı edebiyat eleştirmeni, filozof, roman yazarı, çevirmen ve eğitmen (d. 1929) * 2021 - Ali Ensariyan, İranlı millî futbolcudur (d. 1977) * 2021 - Benito Boldi, İtalyan profesyonel futbolcu (d. 1934) * 2021 - Anne Feeney, Amerikalı müzisyen, şarkıcı, söz yazarı, hukukçu ve aktivist (d. 1951) * 2021 - Haya Harareet, İsrailli aktris (d. 1931) * 2021 - Adelaide João, Portekizli aktris (d. 1921) * 2021 - Jean- Daniel Simon, Fransız film yönetmeni, senarist ve aktör (d. 1942) * 2021 - Marion Anthony (Tony) Trabert, Amerikalı tenisçi (d. 1930) * 2022 - İrfan Atasoy, Türk oyuncu, yapımcı, senarist ve yönetmen (d. 1937) * 2022 - Alex Ingram, İskoç eski futbolcu ve spor yöneticisi (d. 1945) * 2022 - Ebu İbrahim el-Haşimi el-Kureyşi, IŞİD lideri (d. 1976) * 2022 - Dieter Mann, Alman aktör (d. 1941) * 2022 - Olcay Neyzi, Türk doktoru ve İstanbul Tıp Fakültesi eski Pediatri Anabilim Dalı Başkanıdı (d. 1927) * 2022 - Hristos Sarcetakis, Yunan siyasetçi ve hukukçu (d. 1929) * 2023 - Erdinç Çelikkol, besteci ve ses sanatçısı (d. 1938) * 2023 - Anthony Fernandes, Roma Katolik Kilisesi'ne bağlı Hint piskopos (d. 1936) * 2023 - Paco Rabanne, Bask kökenli İspanyol moda tasarımcısı (d. 1934) * 2023 - Sergio Solli, İtalyan aktör ve tiyatro yönetmeni (d. 1944) * 2023 - Naďa Urbánková, Çek şarkıcı ve aktris (d. 1939) == Tatiller ve özel günler == *0203 03
== Olaylar == * 211 - Roma İmparatoru Septimius Severus öldü. İmparatorluk, kavgacı ve huysuzlukları ile bilinen iki oğluna kaldı: Caracalla ve Publius Septimius Geta. * 1783 - Amerikan Bağımsızlık Savaşı: İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri ile olan düşmanlığına son verdiğini resmen ilan etti. * 1789 - George Washington, ABD'nin ilk Başkanı seçildi. * 1792 - George Washington, ikinci dönemde yeniden ABD Başkanlığına seçildi. * 1794 - Fransa, tüm sömürgelerinde köleliği yasakladı. * 1899 - Filipinler - ABD savaşı başladı. * 1902 - Paris'te, Birinci Jön Türk Kongresi yapıldı. * 1917 - İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin önde gelen isimlerinden Talat Paşa, sadrazam oldu. * 1923 - Lozan Konferansı, tarafların uzlaşamamaları nedeniyle kesildi. * 1926 - İskilipli Mehmed Âtıf'ın idamı. * 1927 - İngiliz Malcolm Campbell "Bluebird" adlı otomobili ile saatte 281,4 km hız yaparak dünya rekoru kırdı. * 1928 - Avusturyalı Naziler, siyahi sanatçı Josephine Baker'i protesto etti. * 1932 - Kış Olimpiyat Oyunları Lake Placid'de (New York) başladı. * 1936 - Radyum E sentetik olarak elde edilmiş ilk radyoaktif element oldu. * 1945 - Birleşik Krallık, Rusya ve ABD'nin bir araya geldiği Yalta Konferansı'nda 1 Mart'a kadar Almanya ve Japonya'ya savaş ilan eden devletlerin San Francisco'da yapılacak konferansa katılmalarına ve BM'ye kurucu üye olabilmeleri kararlaştırıldı. * 1947 - Hatay ilinde yeradlarının Türkçeleştirilmesine karar verildi. * 1947 - Isparta Senirkent'te, Jandarmanın bazı vatandaşlara işkence yaptığı ortaya çıktı. * 1948 - Daha sonraları Sri Lanka adını alacak olan Seylan, İngiliz Milletler Topluluğu'ndan ayrıldı. * 1956 - Fazıl Hüsnü Dağlarca, Yedi Tepe Şiir Armağanı'nı kazandı. Şair, bu ödülü Asu adlı şiir kitabıyla aldı. * 1957 - İlk nükleer denizaltı olan USS Nautilus (SSN-571), yüzeye hiç çıkmadan 60.000 deniz mili katederek, Jules Verne'in ünlü romanı "Denizler Altında Yirmi Bin Fersah"taki hayali Nautilus denizaltısının dayanıklılığı hayata geçirmiş oldu. * 1964 - 20 Mayıs 1963 ayaklanması sanıklarından Talat Aydemir, Fethi Gürcan, Osman Deniz ve Erol Dinçer'in ölüm cezaları, TBMM'nde onaylandı. * 1966 - All Nippon Havayollarına ait bir Boeing 727, Tokyo körfezine düştü: 133 kişi öldü. * 1974 - Türkiye Yazarlar Sendikası kuruldu. * 1975 - Türkiye çapında 1,5 saat süreyle elektrik kesintisi uygulanmaya başlandı. * 1976 - Kış Olimpiyat Oyunları Innsbruck'ta (Avusturya) başladı. * 1976 - Guatemala ve Honduras'taki 7,5 şiddetindeki depremde 22.778 kişi öldü. * 1980 - Ebu'l-Hasan Beni Sadr, İran'nin ilk Cumhurbaşkanı oldu. * 1981 - Gro Harlem Brundtland, Norveç'in ilk kadın Başbakanı oldu. * 1994 - İngiltere'de 17. yüzyıldan kalma tarihi parlamento binası yandı. * 1999 - Hugo Chávez Frías, Venezuela Devlet Başkanı seçildi. * 2000 - Dışişleri Bakanı İsmail Cem, Yunanistan'a gitti. Cem, 40 yıl sonra Yunanistan'ı resmen ziyaret eden ilk Türk Dışişleri Bakanı oldu. * 2003 - Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'nin yeni adı Sırbistan-Karadağ oldu. 3 Haziran 2006'da Karadağ'ın bağımsızlığını ilan etmesiyle, Sırbistan ve Karadağ iki bağımsız devlet haline geldi. * 2004 - Facebook kuruldu. * 2005 - Ukrayna'da yakalanan Bahçelievler katliamı sanıklarından Haluk Kırcı, Türkiye'ye iade edildi. * 2020 - Van çığ faciası: Van, Bahçesaray'da çığ altında kalan vatandaşları kurtarmaya giden askerler ve kurtarma ekipleri de üzerlerine düşen çığın altında kaldı. Olayda 41 kişi öldü, 75 kişi yaralandı. * 2023 - Casus balon krizi. ABD ordusu, Çin'e ait olan casus balonu füzeyle vurarak düşürdü. == Doğumlar == * 1494 - Jean de Valette, Hospitalier Şövalyeleri tarikatın kahramanlarından biri (ö. 1568) * 1573 - György Káldi, Macar Cizvit din adamı (ö. 1634) * 1646 - Hans Assmann Freiherr von Abschatz, Alman lirik şair ve tercüman (ö. 1699) * 1677 - Johann Ludwig Bach, Alman besteci (ö. 1731) * 1696 - Marco Foscarini, Venedik Cumhuriyeti'nin 117'inci dükü (ö. 1763) * 1746 - Tadeusz Kościuszko, Polonyalı asker ve Kościuszko Ayaklanması'nın lideri (ö. 1817) * 1778 - Augustin Pyramus de Candolle, İsviçreli botanikçi (ö. 1841) * 1799 - Almeida Garrett, Portekizli şair, romancı ve siyasetçi (ö. 1854) * 1804 - Ulrike von Levetzow, Alman yazar (ö. 1899) * 1824 - Max Bezzel, Alman satranç oyuncusu (ö. 1871) * 1842 - Georg Brandes, Danimarkalı eleştirmen ve bilim insanı (ö. 1927) * 1848 - Jean Aicard, Fransız yazar (ö. 1921) * 1859 - Léon Duguit, Fransız kamu hukuku uzmanı (ö. 1928) * 1862 - Hjalmar Hammarskjöld, İsveçli siyasetçi ve akademisyen (ö. 1953) * 1868 - Constance Markievicz, İrlandalı devrimci ve yurtsever görüşe sahip süfrajet (ö. 1927) * 1871 - Friedrich Ebert, Almanya'nın ilk Cumhurbaşkanı (ö. 1925) * 1872 - Gotse Delçev, Bulgar devrimci (ö. 1903) * 1875 - Ludwig Prandtl, Alman fizikçi (ö. 1953) * 1878 - Zabel Yesayan, Ermeni romancı, şair ve öğretmen (ö. 1943) * 1879 - Jacques Copeau, Fransız tiyatro yönetmeni, oyun yazarı, yapımcı ve aktör (ö. 1949) * 1881 - Fernand Léger, Fransız heykeltıraş (ö. 1955) * 1881 - Kliment Voroşilov, Sovyet asker ve siyasetçi (ö. 1969) * 1885 - Hamâmîzâde İhsan Bey, Türk şair ve fıkra yazarı (ö. 1948) * 1891 - Jüri Lossmann, Eston uzun mesafe koşucusu (ö. 1984) * 1893 - Raymond Dart, Avustralyalı anatomist ve antropolog (ö. 1988) * 1895 - V. Iyasu, Etiyopya'nın tac giymemiş imparatoru (ö. 1935) * 1897 - Ludwig Erhard, Batı Almanya şansölyesi (ö. 1977) * 1897 - Anna Pankratova, Sovyet tarihçi, eğitimci ve Rusya Bilimler Akademisi üyesi * 1900 - Jacques Prévert, Fransız şair ve senarist (ö. 1977) * 1902 - Charles Lindbergh, Birleşik Amerikalı pilot (ö. 1974) * 1903 - Alexander Imich, Amerikalı parapsikolojist (ö. 2014) * 1906 - Clyde Tombaugh, Amerikalı astronom (ö. 1997) * 1906 - Dietrich Bonhoeffer, Alman teolog (ö. 1945) * 1912 - Byron Nelson, Amerikalı golfçü (ö. 2006) * 1913 - Rosa Parks, Amerikalı insan hakları savunucusu (ö. 2005) * 1917 - Yahya Han, Pakistan Başbakanı (ö. 1980) * 1918 - Ida Lupino, İngiltere doğumlu Amerikalı sinema oyuncusu ve yönetmen (ö. 1995) * 1921 - Neslişah Sultan, son Osmanlı Padişahı Sultan Vahdettin’in ve son halife Abdülmecid’in torunu (ö. 2012) * 1923 - Donald Nicol, İngiliz tarihçi ve Bizantolog (ö. 2003) * 1940 - Gönül Akkor, Türk ses sanatçı * 1941 - Bedia Akartürk, Türk Halk Müziği sanatçısı * 1942 - Peter Driscoll, İngiliz yazar (ö. 2005) * 1945 - Ümran Baradan, Türk resim ve seramik sanatçısı (ö. 2011) * 1948 - Alice Cooper, Amerikalı müzisyen * 1953 - Jerome Powell, Amerikalı avukat ve Federal Rezerv Sistemi'nin 16. Başkanı * 1957 - Metin Belgin, Türk oyuncu, yönetmen ve senarist * 1960 - Michael Stipe, Amerikalı şarkıcı * 1970 - Gabrielle Anwar, İngiliz oyuncu * 1972 - Giovanni, Brezilyalı millî futbolcu ve teknik direktör * 1973 - Aykan İlkan, Türk müzisyen ve baterist * 1975 - Natalie Imbruglia, Avustralyalı şarkıcı, söz yazarı, manken ve oyuncu * 1975 - Atilla Taş, Türk şarkıcı ve köşe yazarı * 1978 - Ömer Onan, Türk basketbolcu * 1981 - Paulien van Deutekom, Hollandalı kadın sürat buz patencisi (ö. 2019) * 1987 - Kendi (Nuray Ülker), Türk oyuncu ve şarkıcı * 1990 - Zach King, Amerikalı film yapımcısı, yazar ve internet ünlüsü * 1993 - Bae Noo-ri, Güney Koreli bir aktris * 1993 - Isolda Dychauk, Rus kökenli Alman oyuncu == Ölümler == * 211 - Septimius Severus, Roma İmparatoru (d. 145) * 708 - Sisinnius, 15 Ocak 708'den ölümüne kadar Papa (d. 650) * 1348 - Zehebî, Suriyeli hadis hafızı, tarihçi ve kıraat alimi (d. 1274) * 1713 - Anthony Ashley-Cooper, İngiliz düşünür (d. 1671) * 1781 - Josef Mysliveček, Çek besteci (d. 1737) * 1837 - John Latham, İngiliz doktor, doğa tarihçisi, ornitolog ve yazar (d. 1740) * 1843 - Teodoros Kolokotronis, Yunan mareşali (d. 1770) * 1871 - Şeyh Şamil, Kuzey Kafkasya halklarının Avar kökenli politik ve dini önderi (d. 1797) * 1926 - İskilipli Mehmed Âtıf, Türk din adamı (d. 1875) * 1928 - Hendrik A. Lorentz, Hollandalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1853) * 1936 - Wilhelm Gustloff, Nasyonal Sosyalist Alman lider (d. 1895) * 1939 - Edward Sapir, Amerikalı dilbilimci ve etnolog (d. 1884) * 1944 - Arsen Kotsoyev, Osetyalı yayıncı (d. 1872) * 1946 - Milan Nedić, Sırp general ve politikacı (d. 1877) * 1960 - Bilecikli Uzun Ömer, Galata Köprüsü'nün 2,20 m boyuyla dev Millî Piyango satıcısı (d. 1922) * 1982 - Rasim Adasal, Türk bilim insanı ve nöropsikiyatri profesörü (d. 1902) * 1987 - Liberace, Amerikalı müzisyen (d. 1919) * 1987 - Carl Rogers, Amerikalı psikolog (d. 1902) * 1995 - Patricia Highsmith, Amerikalı yazar (d. 1921) * 2001 - Iannis Xenakis, Yunan besteci (d. 1922) * 2001 - Mahmud Esad Coşan, Türk akademisyen, yazar ve din adamı (d. 1938) * 2002 - Sigvard Bernadotte, İsveçli bir prens ve endüstriyel tasarımcıydı (d. 1907) * 2005 - Ossie Davis, Amerikalı oyuncu (d. 1917) * 2006 - Betty Friedan, Amerikalı feminist ve yazar idi (d. 1921) * 2006 - Oktay Sözbir, Türk tiyatro sanatçısı (d. 1943) * 2007 - Barbara McNair, Amerikalı müzisyen ve oyuncu (d. 1934) * 2011 - Martial Célestin, Haitili avukat ve siyasetçi (d. 1913) * 2012 - Florence Green, I. Dünya Savaşı'nda yer almış İngiliz kadın pilot (d. 1901) * 2013 - Reg Presley, İngiliz şarkıcı ve müzisyen (d. 1941) * 2014 - Enver Asfandiyarov, Sovyet Rus/Başkurt bilim insanı, tarihçi ve profesör (d. 1934) * 2015 - Richard Bonehill, İngiliz dublör ve oyuncu (d. 1948) * 2015 - Odete Lara, Brezilyalı oyuncu (d. 1929) * 2016 - Dave Mirra, Amerikalı otomobil ve bisiklet yarışçısı (d. 1974) * 2016 - Axl Rotten, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1971) * 2016 - Maurice White, Amerikalı soul, rock, reggae, funk müziği sanatçısı (d. 1941) * 2017 - Basil Hetzel, Avustralyalı medikal sağlık uzmanı hekimdir (d. 1922) * 2017 - Bano Qudsia, Pakistanlı yazardır (d. 1928) * 2017 - Marc Spitz, Amerikalı gazeteci, yazar ve müzikolog (d. 1969) * 2017 - Georgi Taratorkin, Rus oyuncu (d. 1945) * 2018 - Zvi Arad, İsrailli matematikçidir (d. 1942) * 2018 - Alan Baker, İngiliz bir matematikçiydi (d. 1939) * 2018 - Martin Grüner, Alman siyasetçidir (d. 1929) * 2018 - Kenneth Haigh, İngiliz oyuncu (d. 1931) * 2018 - John Mahoney, İngiltere doğumlu Amerikalı oyuncudur (d. 1940) * 2019 - Nita Bieber, Amerikalı oyuncudur (d. 1926) * 2019 - Isacio Calleja, İspanyol eski millî futbolcudur (d. 1936) * 2019 - Sandrine Doucet, Fransız siyasetçi (d. 1959) * 2019 - Bernard Lietaer, Belçikalı inşaat mühendisi, ekonomist, yazar ve profesördür (d. 1942) * 2019 - Bruno Messerli, İsviçreli coğrafyacı, akademisyen ve yazardır (d. 1931) * 2019 - Matti Nykänen, Fin kayakla yüksek atlama sporcusu ve şarkıcı (d. 1963) * 2019 - Véronique Schiltz, Fransız arkeolog, sanat tarihçisi ve çevirmen (d. 1942) * 2020 - Claudio Bonadio, Arjantinli federal hakim ve siyasetçi (d. 1956) * 2020 - Gil Coan, Amerikalı eski beyzbol oyuncusu (d. 1922) * 2020 - Terry Hands, İngiliz tiyatro yönetmeni (d. 1941) * 2020 - Daniel arap Moi, Kenyalı siyasetçi (d. 1924) * 2020 - Ljiljana Petrović, Sırp şarkıcıdır (d. 1939) * 2020 - Tunca Yönder, Türk oyuncu, yapımcı ve yönetmen (d. 1938) * 2021 - Boulos Nassif Borkhoche, Melkit eski Başpiskoposu (d. 1932) * 2021 - Hüner Coşkuner, Türk müziği şarkıcısı (d. 1963) * 2021 - Hy Cohen, Amerikalı profesyonel beyzbol oyuncusu (d. 1931) * 2021 - Santiago García, Uruguaylı eski futbolcudur (d. 1990) * 2021 - Charles McGee, Amerikalı ressam, heykeltıraş ve eğitimci (d. 1924) * 2021 - Jaime Murrell, Panamalı müzisyen ve besteci (d. 1949) * 2022 - Emília Barreto, Brezilyalı eski güzellik kraliçesi ve model (d. 1934) * 2022 - Üner Tan, Türk nörolog ve evrimsel biyolog (d. 1937) * 2023 - Luciano Armani, İtalyan yol bisiklet yarışçısı (d. 1940) * 2023 - Şerif İsmail, Mısır başbakanı olarak da görev yapan Mısırlı mühendis (d. 1955) == Tatiller ve özel günler == *0204 04
== Olaylar == * 1869 - 78 kilogram ağırlığında ve %91'i saf altından oluşan, "Hoş Geldin Yabancı" adı verilen dünyanın en büyük altın külçesi, Avustralya'nın Victoria eyaletinde yerin birkaç santimetre altından çıkarıldı. * 1877 - Mithat Paşa, sadrazamlıktan azledildi. Daha sonra Taif zindanında boğduruldu. * 1885 - Belçika Kralı II. Léopold, Kongo'yu kendi kişisel mülkiyeti ilan etti. * 1917 - Amerika Birleşik Devletleri Kongresi, Başkan Woodrow Wilson'un vetosuna rağmen, Asyalıların ülkeye göçünü yasaklayan göçmen yasasını onayladı. * 1919 - Charlie Chaplin, Mary Pickford, Douglas Fairbanks ve D.W. Griffith birlikte United Artists film şirketini kurdular. * 1919 - Karakol Cemiyeti adlı direniş örgütü kuruldu. * 1924 - Nezihe Muhittin'in Başkanlığında Türk Kadınlar Birliği kuruldu. * 1924 - Greenwich Gözlemevi, saat başı sinyallerini yayınlamaya başladı. * 1932 - İlk Türk tangosu olan Mazi Kalbimde Bir Yaradır, Seyyan Hanım tarafından ilk kez yorumlandı. * 1932 - İlk Türkçe hutbe, Süleymaniye Camii'nde okundu. * 1933 - Atatürk, 1 Şubat'ta Bursa'da bir grubun, ezan ve kametin Türkçe okunmasını sebep gösterip, gösteri yapması üzerine Ege gezisini yarıda keserek Bursa'ya geldi. * 1936 - Charlie Chaplin'in son sessiz filmi, Modern Zamanlar gösterime girdi. * 1937 - Anayasa'nın 2. maddesinde yapılan değişiklikle, altı ilke Anayasa metnine girdi: Türkiye Devleti Cumhuriyetçi, Milliyetçi, Halkçı, Devletçi, Laik ve İnkılapçıdır. Resmi dili Türkçedir. Makam Ankara şehridir. * 1939 - Uludağ'da ilk kez kayak yarışmaları yapıldı. * 1956 - Meriç ve Tunca nehirleri dondu; Yeşilköy ve Mecidiyeköy'e kurtlar indi ve İstanbul halkı ekmeksiz kaldı. * 1958 - Cemal Abdünnasır, Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı olmak için aday gösterildi. * 1958 - ABD Hava Kuvvetleri, Georgia eyaleti sahili açıklarında bir hidrojen bombası kaybetti. Bomba bulunamadı. * 1959 - Birleşik Krallık, Türkiye ve Yunanistan arasındaki "Kıbrıs" konulu görüşmeler Zürih'te başladı. * 1971 - Apollo 14, Ay yüzeyine indi. * 1972 - Bob Douglas, Basketball Hall of Fame'e seçilen ilk siyah Amerikalı oldu. * 1973 - Güney Afrika'da 20 bin siyah işçi greve başladı. * 1975 - ABD Kongresi'nin 11 Aralık 1974'te aldığı, Türkiye'ye silah ambargosu kararı uygulanmaya başlandı. Ambargonun gerekçesi, Türkiye'nin Temmuz-Ağustos 1974'te Kıbrıs'a askeri müdahalede bulunmasıydı. * 1976 - Amerikan uçak firması Lockheed, Türkiye'de rüşvet verdiklerini açıkladı. * 1983 - 12 Eylül Darbesi'nin 37, 38 ve 39. idamları: 1973'te kardeşleri Hasan Karaköse'nin Halil Çatal tarafından öldürülüşünden bir yıl sonra, 20 Mart 1974'te tarlaya gitmekte olan Halil Çatal'ın karısı Nafiye Çatal ve oğlu Mevlüt Çatal'ı öldüren Rıdvan Karaköse, Cavit Karaköse ve Süleyman Karaköse idam edildiler. * 1983 - Nokta dergisi yayın hayatına başladı. * 1988 - Manuel Noriega'ya kaçakçılık ve para aklama suçlarından dava açıldı. * 1988 - Yunan uyrukluların Türkiye'de bulunan gayrimenkulleri üzerindeki haklarını donduran 1964 tarihli kararname kaldırıldı. * 1993 - ANAP İstanbul milletvekili Adnan Kahveci, eşi ve kızı, Bolu-Gerede yakınlarında geçirdikleri trafik kazasında öldüler; Kahveci'nin oğlu, kazadan yaralı kurtuldu. * 1994 - Bosna Savaşı sırasında Markale Pazar yerinde bomba patladı; 68 kişi öldü, 144 kişi yaralandı. * 2006 - Trabzon'nun Santa Maria Katolik Kilisesi'nde Roma Katolik Rahibi Andrea Santoro silahlı saldırı sonucu öldürüldü. * 2007 - Amerikalı astronot Sunita Williams, Uluslararası Uzay İstasyonunun soğutma sistemini tamir etmek amacıyla yaptığı 22 saat 27 dakikalık uzay yürüyüşle "en uzun uzay yürüyüşünü yapan kadın" oldu. * 2020 - 2193 sefer sayılı uçuş: İzmir-İstanbul seferini yapan Pegasus Hava Yolları uçağı, Sabiha Gökçen Havalimanı'na inişi sırasında pistten çıkarak parçalandı. Kazada 3 kişi öldü, 179 kişi yaralandı. == Doğumlar == * 976 - Sanjō, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 67. imparatorudur (ö. 1017) * 1626 - Madame de Sévigné, Fransız aristokrat (ö. 1696) * 1723 - John Witherspoon, Amerikalı Presbiteryen rahip ve Amerika Birleşik Devletleri'nin kurucu babalarından (ö. 1794) * 1737 - Park Ji-won, Koreli Neo- Konfüçyüsçü filozof, merkantilist, diplomat, ekonomist ve romancı (ö. 1805) * 1788 - Robert Peel, Birleşik Krallık Başbakanı (ö. 1850) * 1799 - John Lindley, İngiliz bitki bilimci ve orkidolog (ö. 1865) * 1804 - Johan Ludvig Runeberg, Finlandiya İsveçlisi şair (ö. 1877) * 1808 - Carl Spitzweg, Alman şair ve ressam (ö. 1885) * 1812 - Georges-Charles de Heeckeren d'Anthès, Fransız bir subay ve politikacı senatör (ö. 1895) * 1835 - Friedrich August Theodor Winnecke, Alman astronom (ö. 1897) * 1836 - Nikolay Alexandrovich Dobrolyubov, Rus eleştirmen ve gazeteci (ö. 1861) * 1840 - John Boyd Dunlop, İskoçyalı mucit (ö. 1921) * 1848 - Ignacio Carrera Pinto, Şilili subay (ö. 1882) * 1852 - Terauchi Masatake, Japon asker ve devlet adamı (ö. 1919) * 1858 - Saffet Atabinen, ilk Türk orkestra şefi (ö. 1939) * 1867 - Bernard Carra de Vaux, Fransız oryantalist (ö. 1953) * 1872 - Selma Rıza Feraceli, ilk Türk kadın gazeteci (ö. 1931) * 1877 - Vladimir Minorski, Rus doğubilimci (ö. 1966) * 1878 - André Citroën, Fransız mühendis ve iş insanı (ö. 1935) * 1885 - Burton Downing, Amerikalı bisikletçi (ö. 1929) * 1889 - Recep Peker, Türk asker ve siyasetçi (ö. 1950) * 1897 - Dirk Stikker, Hollandalı bankacı, sanayici, siyasetçi ve diplomat (ö. 1979) * 1897 - Anton Graf von Arco auf Valley, Alman aşırı sağ aktivist (ö. 1945) * 1907 - Eren Eyüboğlu, Türk ressam (ö. 1988) * 1907 - Pierre Pflimlin, Fransız siyasetçi ve eski başbakan (1958) (ö. 2000) * 1909 - Grażyna Bacewicz, Polonyalı besteci ve kemancıdır (ö. 1969) * 1910 - Francisco Varallo, Arjantinli eski millî futbolcu ve forvet (ö. 2010) * 1912 - Hedwig Potthast, Heinrich Himmler'in metresi (ö. 1994) * 1914 - William Burroughs, Amerikalı roman ve deneme yazarı (ö. 1997) * 1914 - Alan Lloyd Hodgkin, İngiliz fizyolog ve biyofizikçi (ö. 1998) * 1915 - Robert Hofstadter, Amerikalı bir fizikçidir (ö. 1990) * 1917 - Kerime Nadir, Türk romancı (ö. 1984) * 1918 - Kara Karayev, Azeri besteci (ö. 1982) * 1918 - Otto Scrinzi, Avusturyalı sinir hastalık uzmanı, gazeteci ve aşırı sağcı siyasetçi (ö. 2012) * 1919 - Red Buttons, Amerikalı aktör ve komedyen (ö. 2006) * 1919 - Andreas Papandreou, Yunan iktisatçı ve siyasetçi (Yunanistan'ın eski Başbakanı) (ö. 1996) * 1921 - Ken Adam, Almanya doğumlu İngiliz film yapımcısı ve tasarımcı (ö. 2016) * 1929 - Hal Blaine, Amerikalı rock and roll, pop-rock bateristi ve stüdyo müzisyeni (ö. 2019) * 1929 - Fred Sinowatz, Sosyal Demokrat Partili (SPÖ) Avusturyalı bir politikacı (ö. 2008) * 1932 - Cesare Maldini, İtalyan futbolcu (ö. 2016) * 1932 - Vladimir Maneyev, Rus güreşçi (ö. 1985) * 1933 - Jörn Donner, Finlandiyalı yazar, film yönetmeni, aktör, eleştirmen, film yapımcısı ve siyasetçi (ö. 2020) * 1933 - B. S. Johnson, İngiliz romancı, şair, edebiyat eleştirmeni ve film yapımcısı (ö. 1973) * 1934 - Hank Aaron, Sağ kanatta oynayan eski Amerikalı siyahi beybzbol oyuncusu (ö. 2021) * 1934 - Don Cherry, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu, koç ve spor yazarı * 1935 - Johannes Geldenhuys, Güney Afrikalı üst düzey rütbeli askerdir (ö. 2018) * 1937 - Stuart Damon, Amerikalı aktör (ö. 2021) * 1940 - H. R. Giger, İsviçreli sürrealist ressam, heykeltıraş ve set tasarımcısı ve film yönetmenidir (ö. 2014) * 1940 - Özay Gönlüm, Türk halk müziği sanatçısı (ö. 2000) * 1941 - Stephen J. Cannell, Amerikalı senarist, film ve dizi yapımcısı (ö. 2010) * 1943 - Nolan Bushnell, ABD'li elektronik oyunculuğun babası * 1943 - Michael Mann, Amerikalı yönetmen, yapımcı ve senarist * 1945 - Jale Parla, Türk edebiyat teorisyeni ve eleştirmeni * 1946 - Charlotte Rampling, İngiliz oyuncu * 1948 - Giovanni Di Clemente, İtalyan film yapımcısı ve yönetmen (ö. 2018) * 1948 - Sven-Göran Eriksson, İsveçli teknik direktör * 1948 - Barbara Hershey, Altın Küre ödüllü Amerikalı sinema ve dizi oyuncusudur * 1948 - Tom Wilkinson, Akademi Ödülü adaylığı bulunan İngiliz oyuncu * 1949 - Kurt Beck, Alman siyasetçi * 1950 - Nihat Nikerel, Türk oyuncu ve yazar (d. 2009) * 1951 - Nikolay Merkuşkin, eski Samara Oblastı valisi ve Rusya'daki Mordovya Cumhuriyeti'nin eski ve ilk başkanıdır * 1951 - Yaşar Nuri Öztürk, Türk akademisyen, gazeteci, yazar ve siyasetçi (ö. 2016) * 1951 - Robin Sachs, İngiliz sinema ve TV oyuncusu (ö. 2013) * 1951 - Elizabeth Swados, Amerikalı yazar, besteci, müzisyen ve tiyatro yönetmeni (ö. 2016) * 1952 - Daniel Balavoine, Fransız şarkıcı (ö. 1986) * 1956 - Vinnie Colaiuta, Amerikalı baterist * 1956 - Sevda Karaca, Türk pop müzik ve sinema sanatçısı * 1957 - Mustafa Elitaş, Türk siyasetçi * 1958 - Orhan Alkaya, Türk şair, yazar, tiyatro ve sinema oyuncusu, yönetmen ve gazeteci * 1958 - Kenneth Holm, İsveçli kızakçı * 1959 - Jennifer Granholm, Kanada doğumlu Amerikalı siyasetçi ve hukukçu * 1959 - Lütfü Türkkan, Türk siyasetçi * 1961 - Ersin Kalkan, Türk gazeteci ve yazar * 1961 - Tim Meadows, Amerikalı oyuncu, komedyen ve senarist * 1961 - Hakan Peker, Türk şarkıcı * 1962 - Jennifer Jason Leigh, Amerikalı oyuncu * 1963 - Ha Seung-Moo, Koreli bir şairdir ve protestan pastörü * 1964 - Duff McKagan, Amerikalı müzisyen ve besteci * 1964 - Laura Linney, Amerikalı oyuncu * 1965 - Quique Sánchez Flores, İspanyol teknik direktör ve eski futbolcudur * 1965 - Gheorghe Hagi, Rumen teknik direktör ve eski futbolcu * 1966 - Soner Arıca, Türk şarkıcı * 1966 - José María Olazábal, İspanyol golfçü * 1968 - Marcus Grönholm, Fin ralli pilotu * 1969 - Bobby Brown, Amerikalı bir şarkıcı ve söz yazarıdır * 1969 - Michael Sheen, Galli aktör * 1972 - Mary, Danimarka Veliaht Prensi Frederik'in eşi * 1973 - Judith Katrijntje "Trijntje" Oosterhuis, Hollandalı pop şarkıcısı * 1974 - Deniz Yılmaz, Türk gitarist, şarkıcı ve Kurban'ın solisti * 1974 - Omarosa Manigault, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1975 - Giovanni van Bronckhorst, Endonezya asıllı Hollandalı futbolcu * 1976 - Altan Aksoy, Türk millî futbolcu * 1976 - Anne-Sophie Pelletier, Fransız politikacı * 1980 - Manaf Abushgeer, Suudi Arabistanlı futbolcu * 1981 - Mia Hansen-Løve, Fransız film yönetmeni ve aktristir * 1981 - Ahu Sungur, Türk oyuncu * 1981 - Nora Zehetner, Amerikalı oyuncu * 1982 - Marco Di Meco, İtalyan şair * 1984 - Erika, İtalyan pop şarkıcısı * 1984 - Carlos Tevez, Arjantinli futbolcu * 1985 - Cihan Özdemir, Türk şarkıcı * 1985 - Cristiano Ronaldo, Portekizli futbolcu * 1986 - Manuel Fernandes, Portekizli futbolcu * 1987 - Darren Criss, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1987 - Özge Gürel, Türk oyuncu * 1987 - Curtis Jerrells, Amerikalı profesyonel basketbolcudur * 1988 - Karin Ontiveros, Meksikalı manken, eski güzellik kraliçesi ve TV sunucusu * 1991 - Nabil Bahoui, İsveçli millî futbolcudur * 1992 - Neymar, Brezilyalı futbolcu * 1992 - Stefan de Vrij, Hollandalı futbolcudur * 1995 - Adnan Januzaj, Kosovalı-Arnavut asıllı Belçikalı futbolcu * 1997 - Patrick Roberts, İngiliz futbolcu * 1999 - Cemre Baysel, Türk oyuncu * 2002 - Davis Cleveland, Amerikalı oyuncu * 2003 - Sümeyye Boyacı, Türk yüzücü * 2009 - Abhimanyu Mishra, Amerikalı satranç büyükustası == Ölümler == * 806 - Kammu, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 50. imparatorudur (d. 737) * 1579 - Giovanni Battista Moroni, Geç Rönesans döneminin İtalyan ressamıydı (d. 1520) * 1661 - Shunzhi, Çin'in Qing Hanedanı'nın üçüncü imparatoru (d. 1638) * 1790 - William Cullen, İskoç doktor (d. 1710) * 1807 - Pasquale Paoli, İtalyan devlet adamı ve yurtsever (d. 1725) * 1818 - XIII. Karl, İsveç-Norveç arasında kurulan birliğin ilk kralı (d. 1748) * 1881 - Thomas Carlyle, İskoç asıllı, deneme ve hiciv yazarı, tarihçi ve eğitmen (d. 1795) * 1883 - Pertevniyal Sultan, Abdülaziz'in annesi, Valide Sultan ve II. Mahmud'un eşi (d. 1810) * 1887 - Beşir Fuad, Türk asker, çevirmen, gazeteci ve fikir adamı (d. 1852) * 1888 - Anton Mauve, Hollandalı realist ressam (d. 1838) * 1889 - Ole Jacob Broch, Norveçli matematikçi, fizikçi, ekonomist ve politikacı (d. 1818) * 1894 - Auguste Vaillant, Fransız anarşist (d. 1861) * 1926 - André Gedalge, Fransız besteci ve öğretmen (d. 1856) * 1931 - Athanasios Eftaxias‎‎, Yunan siyasetçi (d. 1849) * 1931 - Mihal Grameno, Arnavut milliyetçi, politikacı, yazar, özgürlük savaşçısı ve gazeteci (d. 1871) * 1937 - Lou Andreas-Salomé, Rus asıllı psikanalist ve yazar (d. 1861) * 1939 - Gheorghe Țițeica, Rumen matematikçi (d. 1873) * 1946 - George Arliss, İngiliz aktör (d. 1868) * 1958 - Lili Berky, Macar aktris (d. 1886) * 1960 - Mustafa Kurucu, Türk mutasavvıf, öğretmen ve İslam alimi (d. 1887) * 1961 - Helmuth Theodor Bossert, Alman asıllı Türk dil bilimci ve arkeolog (d. 1889) * 1967 - Violeta Parra, Şilili folk müziği sanatçısı (d. 1917) * 1969 - Thelma Ritter, Amerikalı oyuncu (d. 1902) * 1971 - Mátyás Rákosi, Macar komünist siyasetçi ve 1945-1956 arasında Macaristan Komünist Partisi lideri (d. 1892) * 1976 - Arnold Petersen, Amerika Sosyalist İşçi Partisi Ulusal Sekreteri (d. 1885) * 1990 - Sümeyra Çakır, Türk ses sanatçısı (d. 1946) * 1993 - Adnan Kahveci, Türk siyasetçi (d. 1949) * 1993 - Joseph L. Mankiewicz, Amerikalı yapımcı, yönetmen, senarist ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü, En İyi Özgün Senaryo Akademi Ödülü sahibi (d. 1909) * 1994 - Hermann Josef Abs, Alman bankacı ve maliye uzmanı (d. 1901) * 1999 - Wassily Leontief, Rus ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1906) * 2005 - Gnassingbé Eyadéma, Togo devlet başkanı (d. 1935) * 2006 - Andrea Santoro, İtalyan misyoner rahip (d. 1945) * 2006 - Cemal Kutay, Türk tarihçi ve yazar (d. 1909) * 2008 - Maharişi Maheş Yogi, Hint guru (Transandantal Meditasyon tekniğini geliştiren) (d. 1918) * 2011 - Brian Jacques, İngiliz yazar (d. 1939) * 2012 - Sam Coppola, Amerikalı oyuncudur (d. 1935) * 2014 - Carlos Borges, Uruguaylı futbolcu (d. 1932) * 2014 - Robert A. Dahl, Amerikalı siyaset bilimci (d. 1915) * 2015 - Henri Coppens, Eski Belçikalı millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1930) * 2015 - Marisa Del Frate, İtalyan oyuncu, sunucu ve şarkıcı (d. 1931) * 2015 - Val Fitch, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1923) * 2016 - Bodil Malmsten, İsveçli romancı ve şair (d. 1944) * 2017 - David Axelrod, Amerikalı müzik yapımcısı, besteci ve müzisyen (d. 1933) * 2017 - Sonny Geraci, Amerikalı şarkıcı ve müzisyendir (d. 1947) * 2017 - Björn Granath, İsveçli oyuncu (d. 1946) * 2018 - Margot Duhalde, II. Dünya Savaşı'nda görev almış Şilili kadın pilottur (d. 1920) * 2019 - Joe Presko, Amerikalı profesyonel beyzbol oyuncusudur (d. 1928) * 2019 - Václav Vorlíček, Çek film yönetmeni (d. 1930) * 2020 - Carlos Barisio, Arjantinli futbolcu (d. 1951) * 2020 - Stanley Cohen, Amerikalı biyokimyacı ve 1986 yılı Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi bilim insanı (d. 1922) * 2020 - Kirk Douglas, Amerikalı oyuncu (d. 1916) * 2021 - Ezzat El Alaili, Mısırlı aktör (d. 1934) * 2021 - Isa Bellini, İtalyan aktris, seslendirme sanatçısı, sunucu ve şarkıcı (d. 1922) * 2021 - Ruth Dayan, İsrailli moda tasarımcısı, aktivist ve yazar (d. 1917) * 2021 - Christopher Plummer, Kanadalı film, dizi oyuncusu ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1929) * 2021 - Butch Reed, eski Amerikan futbolu oyuncusu ve profesyonel Amerikan güreşçisi (d. 1954) * 2023 - Pervez Müşerref, Pakistanlı asker ve siyasetçidir (d. 1943) == Tatiller ve özel günler == *0205 05
== Olaylar == * 1695 - Sultan II. Ahmed'in ölümü ve II. Mustafa'nın tahta çıkışı. * 1788 - Massachusetts, Amerika Birleşik Devletleri'nin altıncı eyaleti oldu. * 1920 - Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nde, Mondros Mütarekesi'ne karşı direnme yanlısı Felah-ı Vatan Grubu kuruldu. * 1921 - Ankara'da Hakimiyeti Milliye gazetesi, günlük olarak çıkmaya başladı. * 1930 - İspanya'da siyasi tutuklular için genel af ilan edildi. * 1933 - İngiltere'den Güney Afrika'ya ilk duraksız uçuş yapıldı. * 1936 - Kış Olimpiyat Oyunları, Garmisch-Partenkirchen'de (Almanya) başladı. Türkiye ilk kez katıldı. * 1952 - II. Elizabeth, babasının ölümü üzerine Birleşik Krallık Kraliçesi oldu. * 1958 - Münih Havaalanı pistinde uçak kazası; Manchester United takımından 7 futbolcu (Roger Byrne, Mark Jones, Eddie Colman, Tommy Taylor, Liam Whelan, David Pegg ve Geoff Bent) ve 8'i gazeteci olmak üzere, 44 yolcudan 23 kişi öldü. * 1959 - Texas Instruments çalışanlarından Jack Kilby, tümleşik devre (mikroçip) patenti için başvurdu. * 1959 - Florida'daki Cape Canaveral uzay üssünde, Titan kıtalar arası balistik füzesinin test ateşlemesi başarılı oldu. * 1968 - İlk televizyon oyunu olan Şair Evlenmesi, canlı olarak yayımlandı. * 1968 - Kış Olimpiyat Oyunları, Grenoble'da (Fransa) başladı. * 1983 - "Lyon kasabı" lakaplı savaş suçlusu, eski Gestapo komutanı Klaus Barbie, 37 yıl önce işlediği suçlardan yargılanmak üzere Fransa'da mahkeme önünde. * 1985 - Steve Wozniak, Apple Computer'dan ayrıldı. * 1998 - Afganistan'da 6.1 şiddetindeki depremde, 4 binden fazla kişi öldü. * 1998 - Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından yapılan açıklamada, Türkiye'nin nüfusunun 62 milyon 610 bin 252 olduğu bildirildi. * 1999 - Fransa'da başkent Paris'in 50 km yakınındaki tarihi Kraliyet Köşkü Rambouillet'de Belgrad Hükûmeti ile Kosova arasında barış görüşmeleri yapıldı. * 2000 - Tokyo'da Pan Pasifik Tenis Turnuvası düzenlendi. Finalde Martina Hingis, Fransız Sandrine Testud'u 2-0 mağlup etti. Bu galibiyetle Martina Hingis kariyerinin 27. tekler şampiyonluğunuda kazanmış oldu. * 2001 - Ariel Şaron, İsrail Başbakanı oldu. * 2004 - Moskova metrosunda patlama; Çeçen ayrımcı grupların yaptığı tahmin edilen saldırıda 40 kişi öldü, 129 kişi yaralandı. * 2008 - TBMM'de saat 15.00 itibarıyla, ilk resmi başörtüsü serbestliği için tartışmaları ve oylaması yapıldı. * 2018 - Space-X'in Mars roketi Falcon Heavy fırlatıldı. * 2018 - Merkez üssü Tayvan'ın Hualien ilçesi olan Hualien depremi gerçekleşti. * 2023 - Türkiye'de Kahramanmaraş depremleri meydana geldi. == Doğumlar == * 885 - İmparator Daigo, Japonya'nın 60. İmparatoru (ö. 930) * 1608 - António Vieira, Portekizli Cizvit misyoner ve yazar (ö. 1697) * 1611 - Chongzhen, Çin'in Ming Hanedanı'nın 16. ve son imparatoru (ö. 1644) * 1664 - II. Mustafa, Osmanlı'nın 22. Padişahı (ö. 1703) * 1665 - Anne, Büyük Britanya Kraliçesi (ö. 1714) * 1748 - Adam Weishaupt, Alman hukukçu ve Illuminati'nin kurucusu (ö. 1830) * 1756 - Aaron Burr, ABD'nin 3. başkan yardımcısı (ö. 1836) * 1796 - John Stevens Henslow, İngiliz botanikçi ve jeolog (ö. 1861) * 1797 - Joseph von Radowitz, Prusyalı muhafazakâr devlet adamı, diplomat ve general (ö. 1853) * 1797 - Richard Hawes, Amerikalı politikacı (ö. 1877) * 1802 - Charles Wheatstone, İngiliz bilim insanı (ö. 1875) * 1838 - Henry Irving, İngiliz oyuncu (ö. 1905) * 1846 - Raimundo Andueza Palacio, Venezuelalı avukat, gazeteci ve politikacı (ö. 1900) * 1853 - Ignacij Klemenčič, Sloven fizikçi (ö. 1901) * 1861 - Nikolay Zelinski, Sovyet kimyager (ö. 1953) * 1862 - Joseph Friedrich Nicolaus Bornmüller, Alman botanikçi (ö. 1948) * 1870 - James Braid, İskoç golfçü (ö. 1950) * 1875 - Otto Gessler, Alman siyasetçi (ö. 1955) * 1879 - Björn Þórðarson, İzlanda Başbakanı (ö. 1963) * 1879 - Magnús Guðmundsson, İzlandalı politikacı (ö. 1937) * 1890 - Clem Stephenson, İngiliz futbolcu ve teknik direktör (ö. 1961) * 1892 - William P. Murphy, Amerikalı doktor (ö. 1987) * 1892 - Maximilian Fretter-Pico, Nazi Almanyası generali (ö. 1984) * 1895 - María Teresa Vera, Kübalı şarkıcı, gitarist ve besteci (ö. 1965) * 1903 - Claudio Arrau, Şilili piyanist (ö. 1991) * 1905 - Władysław Gomułka, Polonyalı komünist lider (ö. 1982) * 1908 - Amintore Fanfani, İtalyan siyasetçi (ö. 1999) * 1911 - Ronald Wilson Reagan, ABD'nin 40. Başkanı (ö. 2004) * 1912 - Eva Braun, Adolf Hitler'in eşi (ö. 1945) * 1913 - Mary Leakey, İngiliz arkeolog (ö. 1996) * 1917 - Zsa Zsa Gabor, Macar asıllı Amerikalı aktris ve televizyon yıldızı (ö. 2016) * 1922 - Patrick Macnee, İngiliz oyuncu (ö. 2015) * 1924 - Billy Wright, İngiliz eski defans futbolcusudur (ö. 1994) * 1927 - Gerard Kitchen O’Neill, Amerikalı fizikçi ve uzay aktivisti (d. 1927) * 1929 - Pierre Brice, Fransız oyuncu ve şarkıcı (ö. 2015) * 1930 - Günay Sağun, Türk ressam (ö. 1993) * 1931 - Rip Torn, Amerikalı oyuncu, seslendirme sanatçısı ve tiyatro yönetmeni (ö. 2019) * 1931 - Mamie Van Doren, Amerikalı sinema oyuncsu, dansçı ve şarkıcıdır * 1932 - Camilo Cienfuegos, Kübalı devrimci (ö 1959) * 1932 - François Truffaut, Fransız sinema yönetmeni (ö. 1984) * 1935 - Edwin Barnes, İngiliz Roma Katolik rahibi ve eski bir Anglikan piskoposuydu (ö. 2019) * 1939 - Jean Beaudin, Kanadalı film yapımcısı, yönetmeni ve senarist (ö. 2019) * 1944 - Christine Boutin, Fransız siyasetçi * 1945 - Bob Marley, Jamaikalı reggae müzisyeni (ö. 1981) * 1945 - Michael Tucker, Amerikalı oyuncudur. * 1949 - Hayko, Türk şarkıcı * 1949 - Jim Sheridan, İrlandalı film yönetmeni * 1950 - Natalie Cole, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve oyuncudur (ö. 2015) * 1953 - Osman Yağmurdereli, Türk yapımcı ve siyasetçi (ö. 2008) * 1956 - Nazan Öncel, Türk şarkıcı, şarkı sözü yazarı ve besteci * 1956 - Mirela Brekalo, Hırvat oyuncu * 1962 - Axl Rose, Amerikalı rock müzisyeni (Guns N' Roses grubu) * 1966 - Rick Astley, İngiliz şarkıcı ve söz yazar * 1969 - Masaharu Fukuyama, Japon şarkıcı-söz yazarı, oyuncu ve fotoğrafçı * 1979 - Dan Bălan, Moldovalı şarkıcı, söz yazarı, besteci * 1979 - Natalya Safronova, Rus voleybolcu * 1981 - Alison Haislip, Amerikalı oyuncu ve eski televizyon muhabiri * 1981 - Jens Lekman, İsveçli indie pop şarkıcısı ve bestecisi * 1982 - Alice Eve, İngiliz aktris * 1984 - Darren Bent, İngiliz eski futbolcudur * 1984 - Piret Järvis, Eston müzisyen, söz yazarı * 1984 - Daisy Marie, Amerikalı porno yıldızı * 1985 - Crystal Reed, Amerikalı oyuncu * 1986 - Dane DeHaan, Amerikalı oyuncu * 1988 - Jennifer White, Amerikalı porno yıldızı * 1989 - Burcu Taşbaş, Türk kadın basketbolcu (ö. 2016) * 1989 - Burcu Burkut Erenkul, Türk rallici * 1993 - Tinashe, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, dansçı, oyuncu ve eski model == Ölümler == * 743 - Hişâm bin Abdülmelik, onuncu Emevî halifesidir (d. 691) * 893 - Fotios I, 858'den 867'e ve 877'den 886'ya kadar Konstantinopolis Patriği (d. 810) * 1515 - Aldus Manutius, İtalyan hümanist, bilim insanı, eğitimci (d. 1449) * 1552 - Friedrich Nausea, Alman piskopos * 1593 - Ōgimachi, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 106. imparatoru (d. 1517) * 1685 - II. Charles, İngiltere, İskoçya ve İrlanda kralı (d. 1630) * 1687 - Juan de Jesús, Fransisken ve mistik dindar (d. 1615) * 1695 - II. Ahmet, Osmanlı'nın 21. Padişahı (d. 1643) * 1740 - XII. Clemens, Papa (d. 1652) * 1793 - Carlo Goldoni, İtalyan oyun yazarı (d. 1707) * 1804 - Joseph Priestley, İngiliz fizikçi, kimyager, filozof ve papaz (d. 1733) * 1852 - Adam Eckfeldt, Birleşik Devletler Darphanesinde işçi ve memur (d. 1769) * 1894 - Theodor Billroth, Alman cerrah (d. 1829) * 1899 - Leo von Caprivi, Almanya şansölyesi olan asker ve devlet adamı (d. 1831) * 1900 - Pyotr Lavrov, Rus sosyalist düşünür (d. 1823) * 1916 - Rubén Darío, Kübalı şair (d. 1867) * 1918 - Gustav Klimt, Avusturyalı sembolist ressam (d. 1862) * 1919 - Mehmed Reşit Bey, Osmanlı asker ve devlet adamı (d. 1873) * 1930 - Bedrifelek Kadınefendi, II. Abdülhamid'in ikinci eşi (d. 1851) * 1952 - VI. George, Birleşik Krallık Hükümdarı ve Hindistan İmparatoru (d. 1895) * 1955 - Süreyya İlmen, Türk asker, siyasetçi ve iş insanı (d. 1874) * 1955 - Hamide Cavanşir, Azeri hayırsever ve kadın hakları aktivist (d. 1873) * 1960 - Selahattin Pınar, Türk besteci ve tanburi (d. 1902) * 1962 - Władysław Dziewulski, Polonyalı gök bilimci ve matematikçi (d. 1878) * 1962 - Candido Portinari, Brezilyalı neo-realist ressam (d. 1903) * 1964 - Emilio Aguinaldo, Filipinler bağımsızlık mücadelesi önderi (d. 1869) * 1966 - Abdurrahman Nafiz Gürman, Türk asker, Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından ve TSK'nin 5. Genelkurmay Başkanı (d. 1882) * 1972 - Emil Maurice, Alman siyasetçi (d. 1897) * 1977 - Hayri Esen, Türk tiyatro, sinema oyuncusu ve seslendirme sanatçısı (d. 1919) * 1982 - Ben Nicholson, İngiliz soyut ressam (d. 1894) * 1989 - Barbara Tuchman, Amerikalı tarihçi, yazar ve Pulitzer ödülü sahibi (d. 1912) * 1991 - Salvador Edward Luria, İtalyan asıllı Amerikalı mikrobiyolog (d. 1912) * 1993 - Arthur Ashe, Amerikalı tenisçi (d. 1943) * 1994 - Jack Kirby, Amerikalı çizgi roman yazarı ve editör (d. 1917) * 1998 - Johann (Hans) Hölzel, Avusturyalı şarkıcı ve müzisyendir (d. 1957) * 2002 - Max Perutz, Avusturyalı-İngiliz moleküler biyolog ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1914) * 2002 - Osman Bölükbaşı, Türk siyasetçi (d. 1913) * 2011 - Gary Moore, Kuzey İrlandalı gitarist (d. 1952) * 2011 - Josefa İloilo, Fiji Devlet Başkanı (d. 1920) * 2012 - Peter Breck, Amerikalı oyuncudur (d. 1929) * 2012 - Baykal Kent, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1944) * 2013 - Şükrü Beleyid, Tunuslu avukat ve siyasetçi (d. 1964) * 2013 - Macide Tanır, Türk tiyatro oyuncusu (d. 1922) * 2014 - Vasiľ Biľak, Slovak komünist lider (d. 1917) * 2014 - Vaçe Zela, Arnavut şarkıcı (d. 1939) * 2015 - Assia Djebar, Cezayirli romancı, çevirmen ve film yapımcısıdır (d. 1936) * 2015 - Kayla Mueller, Amerikalı insan hakları aktivisti ve insani yardım görevlisi (d. 1988) * 2016 - Robin Chandler Duke, Amerikalı sosyaelit gazeteci, avukat ve diplomat (d. 1923) * 2016 - Dan Hicks, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve besteci (d. 1941) * 2016 - Enise Mahluf, eski Suriye Devlet Başkanı Hafız Esad'ın eşi (d. 1930) * 2017 - Christine Dolce, Amerikalı internet ünlüsü model ve kozmetikçi (d. 1981) * 2017 - Inge Keller, Alman aktris (d. 1923) * 2017 - Alec McCowen, İngiliz tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu seslendirme sanatçısı (d. 1925) * 2017 - Enver Öktem, Türk sendikacı ve siyasetçi (d. 1957) * 2017 - Raymond Smullyan, Amerikalı matematikçi, konser piyanisti, mantıkçı, filozof ve hokkabaz (d. 1919) * 2018 - Liliana Bodoc, Arjantinli kadın yazardır (d. 1958) * 2019 - Rudi Assauer, Alman eski profesyonel futbolcu ve teknik direktördür (d. 1944) * 2019 - Edwin Barnes, İngiliz Roma Katolik rahibi ve eski bir Anglikan piskoposuydu (d. 1935) * 2019 - John Cocks, Yeni Zelandalı televizyoncu ve yapımcı (d. 1966) * 2019 - Paul Dewar, Kanadalı eğitimci, aktivist ve siyasetçidir (d. 1963) * 2019 - Yechiel Eckstein, Amerikalı-İsrailli haham ve hayırseverdir (d. 1951) * 2019 - Manfred Eigen, Alman biyofizikçi (d. 1927) * 2019 - Rosamunde Pilcher, İngiliz romancı (d. 1924) * 2019 - Tilly van der Zwaard, Hollandalı eski atlettir (d. 1938) * 2020 - Francis Brolly, İrlandalı cumhuriyetçi siyasetçi, müzisyen ve eğitimci (d. 1937) * 2020 - Raphaël Coleman, İngiliz aktör ve aktivist (d. 1994) * 2020 - Qiu Jun, Çinli vücut geliştirmeci (d. 1948) * 2021 - Zezinho Corrêa, Brezilyalı şarkıcı (d. 1951) * 2021 - Krzysztof Kowalewski, Polonyalı aktör ve komedyen (d. 1937) * 2021 - George P. Shultz, Amerikalı iktisatçı, iş insanı ve devlet adamı (d. 1920) * 2022 - Abdelmalek Ali Messaoud, Cezayirli futbolcu ve teknik direktör (d. 1955) * 2022 - Haven J. Barlow, Amerikalı siyasetçi ve gayrimenkul uzmanı (d. 1922) * 2022 - George Crumb, Amerikalı besteci (d. 1929) * 2022 - Ronnie Hellström, İsveçli eski kaleci (d. 1949) * 2022 - Lata Mangeshkar, Hint şarkıcı ve müzik yönetmeni (d. 1929) * 2022 - Hans Neuenfels, Alman şair, yazar, film yapımcısı, opera ve tiyatro yönetmeni (d. 1941) * 2022 - Frank Pesce, Amerikalı sinema ve televizyon oyuncusu (d. 1946) * 2023 - Nadir Çuhadar, Suriyeli eski millî futbolcu ve teknik direktördür (d. 1977) * 2023 - Cemal Kütahya, Türkiye hentbol, plaj hentbolu millî takım kaptanı ve öğretmendir (d. 1990) * 2023 - John Moeti, Güney Afrikalı millî futbolcu (d. 1967) * 2023 - Květa Pacovská, Çek çocuk kitabı yazarı ve çizer (d. 1928) * 2023 - Taner Savut, Türk sportif direktör ve eski futbolcudur (d. 1974) * 2023 - Lubomír Štrougal, Çek siyasetçi (d. 1924) == Tatiller ve özel günler == * Uluslararası Kadın Sünnetine Karşı Sıfır Tolerans Günü == Kaynakça == *0206 06
== Olaylar == * 1587 - İskoçya Kraliçesi Mary Stuart, kafası kesilerek idam edildi. 19 yıl hapiste kaldıktan sonra idam edilen Kraliçe Mary, Kraliçe I. Elizabeth'e suikast planlamakla suçlanıyordu. * 1904 - Japonların, Çin'in Port Arthur limanına sürpriz bir atak yapıp, Rus filosunu tahrip etmesi ve geçişine engel olması üzerine Rus-Japon Savaşı başladı. * 1915 - D.W. Griffith'in Bir Ulusun Doğuşu (The Birth of a Nation) adlı tartışmalı başyapıtı Los Angeles'ta ilk kez gösterildi. * 1919 - İşgal Kuvvetleri Kumandanı olarak İstanbul'a tayin olan Fransız General Louis Franchet d'Espèrey, atıyla Türk Bayrağı'nın üzerinden geçerek yapmış olduğu sözde gövde gösterisi ile İstanbul'a girdi. * 1922 - ABD Başkanı Warren G. Harding, ilk radyoyu Beyaz Saray'da tanıttı. * 1924 - İdam cezası: ABD'de idam cezasını gaz kullanmak suretiyle gerçekleştiren ilk eyalet Nevada oldu. * 1935 - Türkiye Büyük Millet Meclisi 5. dönem seçimleri yapıldı. * 1937 - Orman Kanunu kabul edildi. * 1958 - Bobby Fischer henüz 15 yaşında ve Dünya satranç şampiyonu oldu. * 1962 - Fransa'da Gizli Ordu'nun bombalama eylemlerini protesto edenlere polis müdahale etti; 8 kişi öldü. * 1962 - Türkiye Cumhuriyeti Turizm Bankası çalışmalarına başladı. * 1963 - ABD vatandaşlarının Küba ile seyahat, finansal ve ticari amaçlı her türlü ilişkisi John F. Kennedy yönetimince yasaklandı. * 1963 - Irak'ta, Abdüsselam Arif'in önderliğindeki "Baas"çı subaylar yönetimi ele geçirdi, Başbakan Abdülkerim Kasım öldürüldü. * 1974 - Amerikan uzay istasyonu Skylab, uzayda 84 gün geçirdikten sonra dünyaya döndü. * 1974 - Yukarı Volta'da askeri darbe. * 1976 - Innsbruck'ta yapılan Kış Olimpiyatları, TRT televizyonundan naklen verildi. * 1976 - İngiltere, Strazburg'da kendini savunmak durumunda kaldı. İngiltere hakkında, IRA (İrlanda Cumhuriyet Ordusu) sanıklarına işkence ettiği iddiaları vardı. * 1980: Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): İstanbul'da Migros'a ait yiyecek maddeleri satan 6 kamyon kaçırıldı, yiyecekler yağma edildi, kamyonlar tahrip edildi. Ankara'da 4 mağaza yağma edildi. * 1980 - Tariş olayları: Tariş işçileri işletmenin bazı bölümlerini işgal etti, Çiğli İplik Fabrikası'nda işçiler, fabrika kapılarını kapatarak barikat kurdu. * 1984 - Kış Olimpiyat Oyunları Sarayova'da başladı. * 1989 - Boeing 707 tipi bir yolcu uçağı, Portekiz açıklarındaki Azor Adaları'na düştü: 144 kişi öldü. * 1990 - Amasya Yeniçeltek'te toprak altında kalan 63 işçiden umut kesildi. Madenin hava bacaları betonlandı. Bir gün önce meydana gelen grizu patlamasında ölenlerin sayısı 66'ya ulaştı. * 1992 - Olağanüstü Hâl Bölge Valiliği'ne Ünal Erkan atandı. * 1999 - Ürdün Kralı Hüseyin, Amman'da düzenlenen bir törenle toprağa verildi. * 2000 - Danıştay 10. Dairesi, FP'den İstanbul Milletvekili seçilen Merve Kavakçı'nın, 'Türk vatandaşlığının kaybettirilmesine' ilişkin Bakanlar Kurulu Kararı'nın iptali istemini oy birliğiyle reddetti. * 2001 - Bonn Başsavcılığı'nın, Hristiyan-Demokrat Parti'ye (CDU) yapılan karanlık bağışlarla ilgili dava çerçevesinde eski Başbakan Helmut Kohl hakkında açtığı dava, 150 bin Euro tutarında cezanın ödenmesiyle kapandı. * 2001 - Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, Esad Coşan ile damadı Ali Yücel Uyarel'in Süleymaniye Camii haziresine definlerine imkân tanıyan kararname taslağını imzalamayarak Başbakanlık'a geri gönderdi. * 2002 - Yargıtay 6. Ceza Dairesi, "Yüksekova Çetesi" davasında 5 sanık hakkında verilen çeşitli hapis cezalarına ilişkin mahkûmiyet kararlarını bozdu. * 2002 - Kış Olimpiyatları Salt Lake City'de başladı. * 2004 - Amerikalı şarkıcı Beyoncé, beş Grammy Ödülü kazandı. * 2005 - İsrail Başbakanı Ariel Şaron ve Filistin lideri Mahmud Abbas arasında, Mısır'da imzalanan bir antlaşma ile ateşkes sağlandı. * 2023 - Türkiye'de deprem yüzünden 3 aylık OHAL ilan edildi. == Doğumlar == * 412 - Proklos, Yunan filozof (ö. 485) * 882 - Muhammed bin Toğaç, kendisi Fergana'dan gelmiş İhşidi hanedanı kurucusu (ö. 946) * 1191 - II. Yaroslav, 1238 ile 1246 yılları arasında Vladimir Büyük prensi (ö. 1246) * 1591 - Guercino, İtalyan ressam (ö. 1666) * 1688 - Emanuel Swedenborg, İsveçli bilim insanı (ö. 1772) * 1700 - Daniel Bernoulli, İsviçreli matematikçi (ö. 1782) * 1720 - Sakuramachi, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 115. imparatoru (ö. 1750) * 1741 - André Ernest Modeste Grétry, Fransız opera bestecisi (ö. 1813) * 1787 - Giovanni Gussone, İtalyan akademisyen ve botanikçi (ö. 1866) * 1819 - John Ruskin, İngiliz yazar, şair, sanat ve toplum eleştirmeni (ö. 1900) * 1823 - Károly Alexy, Macar heykeltıraş (ö. 1880) * 1825 - Henry Walter Bates, İngiliz doğabilimcisi ve kâşif (ö. 1892) * 1828 - Jules Verne, Fransız yazar (ö. 1905) * 1828 - Antonio Cánovas del Castillo, İspanya Başbakanı (ö. 1897) * 1830 - Abdülaziz, Osmanlı'nın 32. Padişahı (ö. 1876) * 1834 - Dimitri Mendeleyev, Rus kimyacı (ö. 1907) * 1845 - Francis Ysidro Edgeworth, İrlandalı düşünür ve politik iktisatçı (ö. 1926) * 1845 - Anton Weichselbaum, Avusturyalı patolog ve bakteriyolog (ö. 1920) * 1851 - Kate Chopin, Amerikalı kısa öykü yazarı (ö. 1904) * 1856 - Édouard Delamare- Deboutteville, Fransız sanayici ve mühendis (ö. 1901) * 1856 - Léon Bakst, Rus sanatçı (ö. 1924) * 1859 - Gabriele Reuter, Alman kadın edebiyatçı (ö. 1941) * 1867 - Antonius Johannes Jurgens, Alman üretici (ö. 1945) * 1873 - Mehmed Reşit Bey, Osmanlı asker ve devlet adamı (ö. 1919) * 1876 - Paula Modersohn- Becker, Alman ressam (ö. 1907) * 1878 - Martin Buber, Yahudi filozof (ö. 1965) * 1880 - Franz Marc, Alman ressam (ö. 1916) * 1880 - Malik Buşati, Arnavutluk Başbakanı (ö. 1946) * 1883 - Joseph Alois Schumpeter, Avusturyalı iktisatçı ve siyaset bilimci (ö. 1950) * 1888 - Giuseppe Ungaretti, İtalyan modernist şair, gazeteci, deneme yazarı, eleştirmen ve akademisyen (ö. 1970) * 1888 - Edith Evans, İngiliz sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1976) * 1894 - King Vidor, Amerikalı film yönetmeni (ö. 1982) * 1895 - Horloogiyn Çoybalsan, Moğol komünist siyasetçi ve mareşal (ö. 1952) * 1897 - Zakir Hüseyin, Hindistan'ın 3. Cumhurbaşkanı (ö. 1969) * 1903 - Tunku Abdülrahman, Malezya Başbakanı (ö. 1990) * 1906 - Chester Carlson, Amerikalı fizikçi ve fotokopinin mucidi (ö. 1968) * 1921 - Kemal Kafalı, Türk akademisyen ve İTÜ Rektörü (ö. 2008) * 1921 - Lana Turner, Amerikalı oyuncu ve aktris (ö. 1995) * 1925 - Jack Lemmon, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 2001) * 1926 - Diamando Kumbaki, Yunan partizan ve aktivist (II. Dünya Savaşı sırasında Mihver Devletleri'ne karşı savaşan Yunan Direnişi partizanı) (ö. 1944) * 1928 - Osian Ellis, Galli müzisyen, besteci ve eğitimci (ö. 2021) * 1931 - James Dean, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1955) * 1931 - George Whitmore, Amerikalı dağcı ve çevreci (ö. 2021) * 1932 - John Williams, Amerikalı besteci * 1933 - Uno Palu, Eston dekatloncu * 1934 - Erk Yurtsever, Türk şair, yazar ve Türkolog (ö. 2017) * 1940 - Ted Koppel, Amerikalı gazeteci * 1941 - Nick Nolte, Amerikalı oyuncu * 1944 - Roger Lloyd-Pack, İngiliz oyuncu (ö. 2014) * 1946 - James Franklin Jeffrey, Amerikalı diplomat ve ABD'nin eski Ankara Büyükelçisi * 1957 - Mehmet Ali Erbil, Türk oyuncu ve şovmen * 1961 - Vince Neil, Amerikalı Rock müzisyeni ve (Mötley Crüe) grubunun vokalisti * 1962 - Mehmet Çepiç, Türk oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1966 - Hristo Stoiçkov, Bulgar futbolcu * 1968 - Budi Anduk, Endonezyalı oyuncu (ö. 2016) * 1969 - Andrea Orlando, İtalyan siyasetçi * 1970 - Cüneyt Özdemir, Türk gazeteci, sunucu ve yazar * 1971 - Arif Kilisli, Türk oyuncu * 1974 - Seth Green, Amerikalı oyuncu, komedyen, seslendirme sanatçısı, televizyon yapımcısı ve senaryo yazarı * 1978 - Gökhan Tepe, Türk şarkıcı, oyuncu ve besteci * 1980 - Bilge Kösebalaban, Türk müzisyen ve Direc-t grubu gitarist ve vokalisti * 1981 - Steve Gohouri, Fildişi Sahilli futbolcu (ö. 2015) * 1983 - Atiba Hutchinson, Kanadalı futbolcu * 1984 - Manon Flier, Hollandalı voleybolcu * 1987 - Carolina Kostner, İtalyan buz patenci * 1989 - Bronte Barratt, Avustralyalı yüzücü * 1990 - Zeynep Tuğçe Bayat, Türk oyuncu * 1990 - Ozan Kozan, Türk radyo programcısı * 1995 - Jordan Todosey, Kanadalı sinema oyuncusu * 1995 - Mijat Gaćinović, Sırp futbolcu * 1996 - Kennedy, Brezilyalı futbolcu == Ölümler == * 1204 - Nikolaos, Bizans imparatoru (d. ?) * 1265 - Hülagû Han, İlhanlılar Devleti'nin kurucusu Moğol Hükümdar (d. 1217) * 1296 - II. Przemysł, 1257–1279 yılları arasında Poznań dükü (d. 1257) * 1587 - Mary Stuart, İskoçya Kraliçesi (d. 1542) * 1640 - IV. Murat, Osmanlı'nın 17. Padişahı (d. 1612) * 1696 - V. İvan, Rus Çarı (d. 1666) * 1709 - Giuseppe Torelli, İtalyan besteci (d. 1658) * 1725 - I. Petro, Rus Çarı (d. 1672) * 1751 - Nicola Salvi, İtalyan mimar ve heykeltıraş (d. 1697) * 1804 - Joseph Priestley, İngiliz kimyacı ve filozof (d. 1733) * 1813 - Tadeusz Czacki, Polonyalı tarihçi, pedagog ve parabilimci (d. 1765) * 1829 - Cristóbal Mendoza, Venezuela'nın ilk başbakanı (d. 1772) * 1849 - France Prešeren, Sloven şair (d. 1800) * 1860 - Carl Edvard Rotwitt, Danimarkalı politikacı (d. 1812) * 1874 - David Strauss, Alman ilahiyatçısı ve filozofu (d. 1808) * 1885 - Nikolay Severtzov, Rus doğa tarihçisi (d. 1827) * 1886 - İvan Aksakov, Rus gazeteci ve politika yazarı (d. 1823) * 1894 - Robert Michael Ballantyne, İskoç yazar (d. 1825) * 1906 - Johanna Hiedler, Adolf Hitler'in anneannesi (d. 1830) * 1921 - ‎George Formby Sr‎‎, İngiliz oyuncu ve şarkıcı (‎d. 1876) * 1921 - Peter Alexeyevich Kropotkin, Rus yazar ve anarşizm kuramcısı (d. 1842) * 1935 - Max Liebermann, Alman ressam ve grafik sanatçısı (d. 1847) * 1936 - Charles Curtis, Amerikalı avukat ve politikacı (d. 1860) * 1945 - Robert Mallet-Stevens, Fransız mimar ve tasarımcı (d. 1886) * 1946 - Felix Hoffmann, Alman kimyager, mucit ve eczacı (d. 1868) * 1954 - Abidin Daver, Türk gazeteci ve yazar (d. 1886) * 1957 - Walther Bothe, Alman matematikçi, kimyacı, fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1891) * 1963 - Ali Saim Ülgen, Türk yüksek mimar ve restoratör (d. 1913) * 1963 - Ernst Glaeser, Alman yazar (d. 1902) * 1974 - Fritz Zwicky, İsviçreli fizikçi ve astronom (d. 1898) * 1978 - Ahmet Kemal Atay, Türk akademisyen ve Çapa Tıp Fakültesi Cerrahi Kliniğinin kurucusu (d. 1890) * 1982 - Lauri Virtanen, Fin atlet (d. 1904) * 1990 - Del Shannon, Amerikalı şarkıcı (intihar) (d. 1934) * 1998 - Halldor Laxness, İzlandalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1902) * 1999 - Iris Murdoch, İrlandalı yazar ve filozof (d. 1919) * 2001 - Ahmet Kabaklı, Türk gazeteci ve yazar (d. 1924) * 2004 - Cem Karaca, Türk rock müziği sanatçısı, besteci, tiyatrocu ve sinema oyuncusu (d. 1945) * 2007 - Anna Nicole Smith, Amerikalı aktris (d. 1967) * 2007 - Haluk Cecan, Türk su altı belgeselcisi (d. 1946) * 2010 - John Murtha, Amerikalı politikacı (d. 1932) * 2014 - Eşref Aydın, Türk atlet (d. 1922) * 2014 - Maicon, Brezilyalı futbolcu (d. 1988) * 2015 - Rauni- Leena Luukanen-Kilde, Fin hekim, yazar ve ufolog (d. 1939) * 2015 - Müzeyyen Senar, Türk Sanat Müziği sanatçısı (d. 1918) * 2016 - Amelia Bence, Arjantinli aktris (d. 1914) * 2017 - Zeynep Işık, Türk keman sanatçısı (d. 1968) * 2017 - Peter Mansfield, Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülünü Paul Lauterbur ile birlikte kazananan İngiliz bilim insanı (d. 1933) * 2017 - Alan Simpson, İngiliz senarist (d. 1929) * 2018 - Ben Agajanian, Amerikalı Amerikan futbolu oyuncusu (d. 1919) * 2018 - Zernigar Ağakişiyeva, Azeri tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1945) * 2018 - Jarrod Bannister, Avustralyalı cirit atma sporcusu (d. 1984) * 2018 - Marie Gruber, Alman oyuncu (d. 1955) * 2018 - Lovebug Starski, Amerikalı rap müzisyeni (d. 1960) * 2019 - Dick Kempthorn, Eski Amerikan futbolu oyuncusu ve iş insanı (d. 1926) * 2019 - Walter Munk, Amerikalı- Avusturyalı denizbilimcisi, jeolog, akademisyen ve bilim insanı (d. 1917) * 2019 - Sergey Yurski, Sovyet-Rus oyuncu, film yönetmeni ve senarist (d. 1935) * 2020 - Robert Conrad, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve dublör (d. 1935) * 2020 - Paula Kelly, Amerikalı oyuncu, dansçı ve şarkıcı (d. 1942) * 2021 - Roza Akkuçukova, Rus-Sovyet pop şarkıcısı (d. 1950) * 2021 - Jean-Claude Carrière, Akademi Onur Ödülü sahibi Fransız romancı, senarist, aktör ve yönetmen (d. 1931) * 2021 - Carla Cimenti, İtalyan dağcı (d. 1975) * 2021 - Graham Day, İngiliz profesyonel futbolcu (d. 1953) * 2021 - Adam Kopczyński, Polonyalı buz hokeyi oyuncusu (d. 1948) * 2021 - Cyril Mango, Bizans İmparatorluğu'nun tarih, sanat ve mimarisi hakkında İngiliz uzman (d. 1928) * 2021 - Rynagh O'Grady, İrlandalı oyuncu (d. 1951) * 2021 - Mary Wilson, Amerikalı vokalist (d. 1944) * 2021 - Beatriz Yamamoto Cázarez, Meksikalı siyasetçi (d. 1957) * 2022 - Luc Montagnier, Fransız virolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1932) * 2022 - Götz Werner, Alman iş adamı ve yönetici (d. 1944) * 2023 - Burt Bacharach, Amerikalı piyanist, besteci, yapımcı ve En İyi Özgün Müzik Akademi Ödülü sahibi (d. 1928) * 2023 - Miroslav Blažević, Bosna-Hersek asıllı Hırvat teknik direktör (d. 1935) * 2023 - Elena Fanchini, İtalyan alp disiplini kayakçısı (d. 1985) * 2023 - Ignatius Paul Pinto, Hint Roma Katolik piskopos (d. 1935) * 2023 - İvan Silayev, Sovyet Rus siyasetçi (d. 1930) * 2023 - Branka Veselinović, Sırp aktris (d. 1918) == Tatiller ve özel günler == *0208 08
== Olaylar == * 457 - I. Leo, Doğu Roma İmparatoru oldu. * 1550 - III. Julius, Papa oldu. * 1727 - İbrahim Müteferrika, Osmanlı'da basılmak üzere ilk kitap baskı kalıpları hazırlattı. * 1840 - Hacı Karandıqo Berzeg komutasında Karadeniz Kıyı Hattına yönelik operasyonlar başladı * 1898 - Émile Zola'ya, Alfred Dreyfus'u savunmak için L'Aurore gazetesinde Fransa Cumhurbaşkanına hitaben kaleme aldığı açık mektup J'accuse için iftira davası açıldı. * 1900 - Britanyalı İşçi Partisi kuruldu. * 1914 - Charlie Chaplin'in ilk filmi, "The Little Tramp" gösterime girdi. * 1921 - T.C. Resmî Gazete çıkmaya başladı. * 1929 - Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay) günü ilk kez kutlandı. * 1934 - Paris'te ayaklanmalar sürüyor; Fransa Başbakanı Édouard Daladier istifa etti. * 1935 - Ünlü masa oyunu Monopoly'nin patenti alındı. * 1941 - Britanyalılar, Bingazi'yi aldı. * 1942 - Hırvat Naziler, Banja Luka'da aralarında 551 çocuğun da bulunduğu 2 bin 300 sivil Sırpı katlettiler. * 1952 - Türkiye'de mevcut olan Oda ve Borsaların yetkilileri, bir araya gelerek teşkil ettikleri Genel Kurulla Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) kuruldu. * 1962 - ABD, Küba ile olan tüm ihracat ve ithalatını durdurdu. * 1964 - The Beatles müzik grubu, New York'un JFK Havaalanına indi ve böylece ilk ABD turneleri başlamış oldu. * 1966 - İzmir Kula ve Yün Mensucat Fabrikası'nda, 70 gündür süren greve polis müdahale etti; 25 işçi, 4 gazeteci, 8 er ve 13 polis yaralandı. * 1968 - Ağrı'da sıcaklık eksi 48 dereceye düştü; çevredeki göl ve ırmaklar dondu. * 1968 - Zonguldak'ta 7000 işçi Türkiye Maden İşçileri Sendikası'nı bastı; polis işçilere karşı cop ve göz yaşartıcı bomba kullandı. İşçiler sendika tarafından kandırıldıklarını ileri sürdüler. * 1971 - İsviçre'de kadınlara seçme hakkı verildi. * 1973 - TBMM'de kabul edilen bir yasa ile "Maraş" iline "kahramanlık" unvanı verildi; ilin adı "Kahramanmaraş" oldu. * 1974 - Grenada, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazandı. * 1977 - SSCB, Soyuz 24 uydusunu fırlattı. * 1979 - Her iki gezegenin keşfinden bu yana; Plüton, ilk kez Neptün'nün yörüngesinin içine girdi. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Uğur Mumcu, Erdal Eren tarafından öldürülen Piyade Er Zekeriya Önge'nin ölümünden duyduğu üzüntüyü yazdı: "... atılan kurşunla öldürülen inzibat eri Zekeriya Önge'nin ana ve babası da gözyaşları içinde, bağırlarına taş basıyor... Akıtılan kanı, bir başkasının kanı ile temizlemeye olanak yoktur; hele akıtılan kan yoksul bir inzibat erinin kanıysa..." * 1983 - Eski Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Turgut Özal, "Artık yeniden bürokrat olamam, müsteşarlık yapmam mümkün değil. Kendi programımı uygulayabilirsem parti kuracağım. Ancak ikinci, üçüncü adam olarak belirli işleri yapmak mümkün olmadığı için kendi programımı kendim yapacağım" dedi. * 1984 - Amerikalı astronot Bruce McCandless, uzayda ilk kez serbest yürüyüş yaptı. * 1986 - Haiti'de, 28 yıl süren aile yönetimi, Başkan Jean-Claude Duvalier'nin Karaipler'den kaçması ile son buldu. * 1990 - Amasya'nın Merzifon ilçesi'ndeki Yeniçeltek Kömür İşletmesi'nde, grizu patlaması meydana geldi. 3 işçi öldü, 63 işçi toprak altında mahsur kaldı. * 1990 - SSCB'nin dağılması: Sovyetler Birliği Komünist Partisi güç monopolünü devretmeye hazır olduğunu açıkladı. * 1991 - Haiti'nin ilk seçilmiş Başkanı Jean-Bertrand Aristide, görevine başladı. * 1992 - Avrupa Ekonomik Topluluğu üyesi ülkeler arasında Avrupa Birliği'ni oluşturan Maastricht Antlaşması imzalandı. * 1992 - Thomas Oaster tarafından Uluslararası Erkekler Günü ilk defa dile getirildi. Birleşmiş Milletler tarafından desteklendi. * 1995 - Uzay mekiği Discovery, Rus uzay istasyonu Mir ile tarihi buluşmasını gerçekleştirdi. * 1998 - Kış Olimpiyat Oyunları, Japonya'nın Nagano kentinde başladı. * 2006 - FIFA Disiplin Kurulu, Türkiye-İsviçre müsabakasında meydana gelen olumsuz olaylar sebebiyle, Türkiye millî futbol takımına 6 maç seyircisiz oynama ve para cezası verdi. * 2007 - Bakü-Tiflis-Kars demiryolu projesinin uygulanmasına ilişkin antlaşma, Gürcistan, Azerbaycan ve Türkiye Hükûmetleri arasında Tiflis'te imzalandı. * 2009 - Victoria'da çıkan orman yangını sonucu 173 kişi öldü ve bu yangın Avustralya tarihinin en büyük doğal afeti oldu. * 2011 - Aden Körfezi açıklarındaki Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) deniz unsurlarının, görev süresinin bir yıl daha uzatılmasını öngören Başbakanlık Tezkeresi, TBMM'de kabul edildi. * 2011 - Sudan Devlet Başkanı Ömer el-Beşir, Güney Sudan'da Kuzeyden ayrılma konusunda yapılan referandumun sonuçlarını resmen kabul ettiğini duyurdu. * 2012 - 23 gün önce Başyargıcı tutuklattığı için Hükûmet karşıtı protestolar nedeniyle Maldivler Cumhurbaşkanı Muhammed Naşid istifa etti. * 2013 - Zambiya'da gerçekleşen otobüs ve kamyon kazası nedeniyle en az 51 kişi öldü. * 2014 - Afrika dışındaki en eski ayak izi İngiltere'de bulundu. * 2014 - Rusya, Soçi'de Kış Olimpiyatları'nın açılış töreni gerçekleşti. == Doğumlar == * 574 - Prens Shōtoku, Asuka Dönemi Japonya İmparatorluk Ailesi üyesi ve devlet adamı (ö. 622) * 1102 - Matilda, İngiltere Krallığı kraliçesi (ö. 1167) * 1478 - Thomas More, İngiliz yazar ve devlet adamı (ö. 1535) * 1693 - Anna İvanovna, Rus çariçesi (ö. 1740) * 1741 - Johann Heinrich Füssli, İsviçreli ressam (ö. 1825) * 1804 - John Deere, Amerikalı sanayici (ö. 1886) * 1812 - Charles Dickens, İngiliz yazar (ö. 1870) * 1837 - James Murray, İngiliz sözlükbilimci ve filolog (ö. 1915) * 1839 - Nicolaas Pierson, Hollanda ekonomist ve Liberal devlet adamı (ö. 1909) * 1841 - Auguste Choisy, Fransız mühendis ve mimarlık tarihçisi (ö. 1909) * 1842 - Alexandre Ribot, Fransız siyasetçi (ö. 1923) * 1867 - Laura Ingalls Wilder, Amerikalı yazar (ö. 1957) * 1870 - Alfred Adler, Avusturyalı psikiyatrist (ö. 1937) * 1873 - Thomas Andrews, İrlandalı gemi mühendisi ve iş insanı (ö. 1912) * 1875 - Lore Alford Rogers, Amerikalı bakteriyolog ve süt bilimcisi (ö. 1975) * 1877 - Godfrey Harold Hardy, İngiliz matematikçi (ö. 1947) * 1885 - Hugo Sperrle, Alman mareşal (ö. 1953) * 1885 - Sinclair Lewis, Amerikalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1951) * 1887 - Eubie Blake, Amerikalı piyanist ve besteci (ö. 1983) * 1889 - Josef Thorak, Alman heykeltıraş (ö. 1952) * 1901 - Seyfettin Özege, Türk bibliyograf (ö. 1981) * 1904 - Arif Nihat Asya, Türk şair (ö. 1975) * 1905 - Ulf von Euler, İsveçli fizyolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1983) * 1906 - Puyi, Çin İmparatoru (ö. 1967) * 1907 - Cevdet Kudret, Türk yazar ve edebiyat tarihçisi (ö. 1992) * 1913 - Ramón Mercader, İspanyol suikastçı (Lev Troçki'nin katili) (ö. 1978) * 1927 - Juliette Gréco, Fransız şarkıcı ve aktris (ö. 2020) * 1929 - Aysel Gürel, Türk söz yazarı ve tiyatro oyuncusu (ö. 2008) * 1934 - Anestis Vlahos, Yunan aktör ve siyasetçi *1940 - Toshihide Maskawa, Japon Kuramsal fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2021) * 1946 - Héctor Babenco, Arjantin doğumlu Brezilyalı film yönetmeni, senarist ve yapımcı (ö. 2016) * 1946 - Pete Postlethwaite, İngiliz aktör (ö. 2011) * 1947 - Teoman Duralı, Türk filozof, mütefekkir ve akademisyen. (ö. 2021) * 1947 - Wayne Allwine, Amerikalı seslendirme sanatçısı (ö. 2009) * 1954 - Dieter Bohlen, Alman müzisyen * 1955 - Miguel Ferrer, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2017) * 1962 - David Bryan, Amerikanlı müzisyen ve Bon Jovi grubunun klavyecisi * 1962 - Eddie Izzard, Yemen asıllı İngiliz komedyen, oyuncu ve yapımcı * 1962 - Garth Brooks, Amerikalı country müzik sanatçısı * 1965 - Chris Rock, Amerikalı komedyen * 1968 - Sully Erna, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, gitarist ve Godsmack grubunun üyesi * 1968 - Yıldıray Şahinler, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı * 1971 - Kerem Kupacı, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1972 - Essence Atkins, Amerikalı oyuncu * 1974 - J Dilla, Amerikalı rapçi ve prodüktör (ö. 2006) * 1974 - Steve Nash, Kanadalı basketbolcu ve Phoenix Suns basketbol takımı oyuncusu * 1975 - Rémi Gaillard, Fransız komedyen ve aktör * 1975 - Wes Borland, Amerikalı gitarist (Limp Bizkit grubu üyesi) * 1976 - Amon Tobin, Brezilyalı DJ, prodüktör, senarist ve Two Fingers grubunun üyesi * 1977 - Mariusz Pudzianowski, Polonyalı karışık dövüş sporcusu * 1977 - Tsuneyasu Miyamoto, Japon futbolcu * 1978 - Ashton Kutcher, Amerikalı oyuncu * 1978 - Daniel van Buyten, Belçikalı futbolcu * 1978 - Marina Kislova, Rus kısa mesafe koşucusu * 1979 - Cerina Vincent, Amerikalı oyuncu * 1979 - Tawakel Karman, Yemenli gazeteci, aktivist ve Nobel Barış Ödülü sahibi * 1982 - Mickaël Piétrus, Fransız basketbolcu * 1983 - Christian Klien, Avusturyalı araba yarışçısı ve eski Formula 1 pilotu * 1987 - Kerli Kõiv, Eston şarkıcı * 1988 - Mübariz İbrahimov, Azeri asker (ö. 2010) * 1989 - Nick Calathes, Yunan basketbolcu * 1989 - Alexis Rolín, Uruguaylı futbolcu * 1989 - Elia Viviani, İtalyan profesyonel bir bisikletçi * 1990 - Gianluca Lapadula, İtalyan asıllı Perulu millî futbolcudur * 1990 - Dalilah Muhammad, Amerikalı atlet * 1992 - Sergi Roberto, İspanyol futbolcudur * 1992 - Ksenia Stolbova, Rus artistik buz pateni sporcusu * 1993 - Diego Laxalt, Uruguaylı futbolcu * 1996 - Pierre Gasly, Fransız Formula 1 pilotu * 1997 - Nicolò Barella, İtalyan futbolcudur == Ölümler == * 1311 - Kutbeddin Şirazî, İranlı din ve astronomi bilgini (d. 1236) * 1407 - Jakub Plichta, Leh Katolik rahip ve Vilnius'un ikinci piskoposu (d. ?) * 1724 - Hanabusa Itchō, Japon ressam, kaligraf ve haiku şairi (d. 1652) * 1799 - Qianlong, Çin'in Qing Hanedanı'nın altıncı imparatoru (d. 1711) * 1823 - Ann Radcliffe, İngiliz yazar (d. 1764) * 1837 - IV. Gustav Adolf, İsveç kralı (d. 1778) * 1878 - IX. Pius, Katolik Kilisesi dini lideri (en uzun süre hüküm süren) (d. 1792) * 1880 - Arthur Morin, Fransız fizikçi (d. 1795) * 1881 - Henry B. Metcalfe, Amerikalı siyasetçi ve ABD Temsilciler Meclisi üyesi (d. 1805) * 1885 - İvasaki Yataro, Japon finansör ve Mitsubishi'nin kurucusu (d. 1835) * 1894 - Adolphe Sax, Belçikalı mucit (d. 1814) * 1918 - Louis Renault, Fransız hukukçu, eğitimci ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1843) * 1921 - ‎John J. Gardner‎‎, Amerikalı politikacı‎ (d. 1845) * 1929 - Karl Julius Beloch, Alman tarihçi (d. 1854) * 1937 - Elihu Root, Amerikalı hukukçu ve devlet adamı (d. 1845) * 1958 - Ahmet Nesimi Sayman, Osmanlı devlet adamı (İttihat ve Terakki'nin son Hariciye Nazırı) (d. 1876) * 1960 - İgor Kurçatov, Rus fizikçi (d. 1903) * 1979 - Josef Mengele, Alman Nazi doktor (d. 1911) * 1979 - Pyotr Gluhov, Sovyet yazar (d. 1897) * 1985 - Matt Monro, İngiliz şarkıcı (d. 1930) * 1986 - Minoru Yamasaki, Amerikalı mimar (İkiz Kuleler) (d. 1912) * 1999 - Hüseyin bin Tallal, Ürdün Kralı (d. 1935) * 2001 - Anne Morrow Lindbergh, Amerikalı yazar ve havacı (d. 1906) * 2003 - Augusto Monterroso, Guatemalalı yazar (d. 1921) * 2004 - Necdet Seçkinöz, Türk bürokrat (d. 1927) * 2006 - Dürrüşehvar Sultan, son Osmanlı halifesi Abdülmecid Efendi'nin kızı (d. 1914) * 2008 - Sırrı Gültekin, Türk oyuncu, film yönetmeni ve senarist (d. 1924) * 2010 - İlhan Arsel, Türk akademisyen, yazar, araştırmacı ve senatör (d. 1920) * 2015 - Billy Casper, Amerikalı golfçü (d. 1931) * 2015 - René Lavand, Arjantinli sihirbaz (d. 1928) * 2015 - Marshall Rosenberg, Amerikalı psikolog (d. 1934) * 2015 - Dean Smith, ABD'lü basketbol çalışıtırıcısı (d. 1931) * 2016 - Juliette Benzoni, Fransız yazar ve romancı (d. 1920) * 2016 - Roger Willemsen, Alman yazar ve televizyon sunucusu (d. 1955) * 2017 - Svend Asmussen, Danimarkalı caz müzisyeni (d. 1916) * 2017 - Richard Hatch, Amerikalı oyuncu, yazar ve yapımcıdır (d. 1945) * 2017 - Tzvetan Todorov, Fransız-Bulgar filozof, tarihçi (d. 1939) * 2018 - John Perry Barlow, Amerikalı şair ve deneme yazarı, sığır üreticisi (d. 1947) * 2018 - Mickey Jones, Amerikalı baterist ve aktördür (d. 1941) * 2018 - Jill Messick, Amerikalı film yapımcısı (d. 1967) * 2018 - Nabi Şensoy, Türk diplomat (d. 1945) * 2018 - Pat Torpey, Amerikalı hard rock şarkıcısı ve bateristi (d. 1953) * 2018 - Catherine G. Wolf, Amerikan psikolog ve insan-bilgisayar etkileşimi uzmanı (d. 1947) * 2019 - Albert Finney, 5 kez Oscar'a aday gösterilmiş, Emmy ödülü sahibi İngiliz oyuncu (d. 1936) * 2019 - Yalçın Menteş, Türk tiyatro sanatçısı ve televizyon oyuncusu (d. 1960) * 2019 - Jan Olszewski, Polonyalı muhafazakâr bir avukat ve politikacı (d. 1930) * 2019 - Frank Robinson, Eski Amerikalı profesyonel beyzbol oyuncusu ve menajeri (d. 1935) *2020 - Orson Bean, Amerikalı komedyen, yapımcı, yazar, tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1928) *2020 - Hong Ling, Çinli genetikçi, profesör (d. 1966) *2020 - Nexhmije Pagarusha, Arnavutluklu şarkıcı (d. 1933) *2020 - Ann E. Todd, Amerikalı aktris ve kütüphaneci (d. 1931) * 2020 - Li Wenliang, Çinli göz hekimi. Daha sonra pandemi haline gelen yeni nesil koronavirüsü dünyaya duyuran isimdir. (d. 1986) * 2021 - Louise Elisabeth Coldenhoff, Endonezyalı asker (d. 1935) * 2021 - Giuseppe Rotunno, ödüllü İtalyan görüntü yönetmeni (d. 1923) * 2021 - Moufida Tlatli, Tunuslu film yönetmen, editör ve siyasetçi (d. 1947) * 2022 - Margarita Lozano, İspanyol aktris (d. 1931) * 2023 - Tonya Knight, Amerikalı vücut geliştirme sporcusu (d. 1966) * 2023 - Friedel Lutz, eski Alman milli futbolcu (d. 1939) * 2023 - Alfredo Rizzo, İtalyan orta mesafe koşucusu (d. 1933) * 2023 - Eyüp Türkaslan, Türk futbolcu (d. 1994) * 2023 - Yakup Taş, Türk siyasetçi (d. 1959) == Tatiller ve özel günler == == Kaynakça == *0207 07
== Olaylar == * 1588 - Cami minarelerinde kandil kullanılmaya başlandı. * 1640 - Sultan İbrahim tahta çıktı. * 1695 - Koyun Adaları Muharebesi: Venedik Cumhuriyeti Donanması ile Karaburun Yarımadası açıklarındaki Koyun Adaları önünde yapılan deniz muharebesi, Osmanlı Donanması'nın zaferiyle sonuçlandı. * 1788 - Avusturya, 1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusya'nın yanında savaşa katıldı. * 1822 - Haiti, Dominik Cumhuriyeti'ni işgal etti. * 1871 - Osmanlı'da ilk kez Karl Marx'ın bir makalesi, Hakayik-ul Vakayi gazetesinde yayımlandı. * 1895 - William G. Morgan, voleybolun temellerini oluşturdu. * 1920 - Fransızlar, Maraş'tan çekilmeye ve Adana bölgesini boşaltmaya başladı. * 1921 - İstanbul Boğazı dondu. * 1925 - Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından Halit Paşa, Mecliste Ali Çetinkaya tarafından kaza kurşunuyla vurularak yaralandı ve 14 Şubat 1925’te hayatını kaybetti. * 1930 - Atatürk, Kuşadası'nı ziyaret etti. * 1934 - Balkan Antantı; Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasında Atina'da imzalandı. * 1942 - ABD yaz saati uygulamasına başladı. * 1950 - Senatör Joseph McCarthy ABD Dışişleri Bakanlığı'nı, Bakanlığı komünistlerle doldurmakla suçladı. * 1962 - Jamaika, İngiliz Milletler Topluluğu içerisinde bağımsız bir ulus oldu. * 1964 - Innsbruck, Avusturya'da düzenlenen 9. Kış Olimpiyatları sona erdi. * 1965 - Vietnam Savaşı: İlk ABD askerleri Güney Vietnam'a gönderildi. * 1969 - Boeing 747'nin ilk test uçuşu gerçekleşti. * 1969 - Milliyetçi Hareket Partisi, Alparslan Türkeş tarafından kuruldu. * 1971 - Apollo 14 üçüncü insanlı Ay yolculuğundan Dünya'ya döndü. * 1972 - Maden işçilerinin grevi dolayısıyla Londra'da Olağanüstü hâl ilan edildi. * 1975 - SSCB'nin Soyuz 17 uzay aracı dünyaya döndü. * 1986 - Halley kuyruklu yıldızı güneşe en yakın mesafede. 20. yüzyıl içinde bu ikinci ziyareti. * 2001 - Konya 3. Ana Jet Üs Komutanlığı'na ait Hava Pilot Teğmen Ayfer Gök komutasındaki F-5A uçağı, eğitim uçuşunda Karaman'ın Ermenek ilçesi yakınlarında düştü. Pilot Teğmen Gök, Türkiye'nin ilk kadın şehit pilotu oldu. == Doğumlar == * 1404 - XI. Konstantinos, Bizans'ın son İmparatoru (ö. 1453) * 1441 - Ali Şîr Nevaî, Özbek-Türk şair (ö. 1501) * 1685 - Francesco Loredan, Venedik Cumhuriyeti'nin 106'ıncı dükası (ö. 1762) * 1737 - Thomas Paine, Amerikalı siyasetçi (ö. 1809) * 1741 - Henri- Joseph Rigel, Alman besteci (ö. 1799) * 1773 - William Henry Harrison, ABD'nin 9. Başkanı (ö. 1841) * 1783 - Vasili Jukovski, Rus şair (ö. 1852) * 1792 - Thomas Cooke, Kanadalı Katolik rahip ve misyoner (ö. 1870) * 1817 - Eugenio Lucas Velázquez, İspanyol ressam (ö. 1870) * 1846 - Wilhelm Maybach, Alman otomobil tasarımcısı ve iş insanı (ö. 1929) * 1853 - Leander Starr Jameson, İngiliz doktor ve siyaset adamı (ö. 1917) * 1865 - Bayan Patrick Campbell, İngiliz tiyatro oyuncusu (ö. 1940) * 1867 - Natsume Soseki, Japon romancı (ö. 1916) * 1872 - Karekin Pastırmacıyan, Ermeni siyasetçi (ö. 1923) * 1874 - Vsevolod Meyerhold, Rus tiyatro oyuncusu, yapımcı ve yönetmen (ö. 1940) * 1875 - Paul Freiherr von Eltz-Rübenach, Nazi Almanyasında Ulaştırma Bakanı (ö. 1943) * 1880 - Lipót Fejér, Macar matematikçi (ö. 1959) * 1884 - Naile Sultan, II. Abdülhamid'in kızı (ö. 1957) * 1885 - Alban Berg, Avusturyalı besteci (ö. 1935) * 1889 - Tryggvi Þórhallsson, İzlanda Başbakanı (ö. 1935) * 1891 - Pietro Nenni, İtalyan gazeteci, siyasetçi ve İtalyan Sosyalist Partisi lideri (ö. 1980) * 1891 - Albert Eckstein, Alman çocuk doktoru ve akademisyen (ö. 1950) * 1891 - Ronald Colman, İngiliz aktör (ö. 1958) * 1893 - Yeoryos Atanasiadis-Novas, Yunan şairi ve Başbakanı (ö. 1987) * 1896 - Alberto Vargas, Perulu Pin-up kızı ressam (ö. 1982) * 1900 - Andrey Dulson, Sovyet bilim insanı (ö. 1973) * 1909 - Carmen Miranda, Portekiz doğumlu Brezilyalı aktris ve samba şarkıcısı (ö. 1955) * 1909 - Dean Rusk, Amerikalı siyasetçi ve eski Dış İşleri Bakanı (ö. 1994) * 1910 - Jacques Monod, Fransız biyokimyacı (ö. 1976) * 1920 - Mustafa Düzgünman, Türk ebru sanatçısı (ö. 1990) * 1926 - Sabih Şendil, Türk şair ve yazar (ö. 2002) * 1928 - Rinus Michels, Hollandalı futbolcu ve teknik direktör (ö. 2005) * 1930 - Rafiq Subaie, Suriyeli aktör, yazar ve yönetmen (ö. 2017) * 1931 - Thomas Bernhard, Avusturyalı yazar (ö. 1989) * 1931 - Mukağali Makataev, Kazak şair, yazar ve çevirmen (ö. 1976) * 1936 - Clive Swift, İngiliz oyuncu, komedyen ve söz yazarı (ö. 2019) * 1938 - Doğan Cüceloğlu, Türk psikolog ve iletişim psikolojisi uzmanı (ö. 2021) * 1940 - John Maxwell Coetzee, Güney Afrikalı yazar, akademisyen ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi * 1940 - María Teresa Uribe, Kolombiyalı sosyolog (ö. 2019) * 1942 - Carole King, Amerikalı şarkıcı * 1942 - Okan Demiriş, Türk Devlet Sanatçısı, opera bestecisi ve orkestra şefi (ö. 2010) * 1943 - Cemal Kamacı, Türk boksör * 1943 - Joseph E. Stiglitz, Amerikalı ekonomist * 1944 - Alice Walker, Amerikalı edebiyatçı * 1945 - Mia Farrow, Amerikalı oyuncu * 1950 - Ali Alkan, Türk hukukçu * 1952 - Mümtaz Sevinç, Türk tiyatro, sinema, dizi oyuncusu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2006) * 1953 - Ciarán Hinds, İrlandalı aktör * 1956 - Oktay Vural, Türk siyasetçi, hukukçu, bürokrat ve akademisyen * 1961 - Burak Sergen, Türk oyuncu * 1968 - Valentina Tsybulskaya, Beyaz Rus yürüyüşçü * 1976 - Charlie Day, Amerikalı oyuncu * 1976 - Ionela Târlea- Manolache, Rumen atlet * 1979 - Zhang Ziyi, Çinli oyuncu * 1980 - Angelos Charisteas, Yunan futbolcu * 1981 - The Rev, Amerikalı rock sanatçısı ve müzisyen (ö. 2009) * 1981 - Tom Hiddleston, İngiliz oyuncu * 1986 - Ava Rose, Amerikalı porno yıldızı * 1987 - Magdalena Neuner, Alman biatlet * 1990 - Facundo Affranchino, Arjantinli futbolcu * 1996 - Alec Potts, Avustralyalı okçu == Ölümler == * 967 - Seyfü'd Devle, Hamdaniler’in Halep kolunun kurucusu ve ilk emiri (d. 916) * 1199 - Minamoto no Yoritomo, Kamakura şogunluğunun kurucusu ve ilk şogunu (d. 1147) * 1588 - Álvaro de Bazán, İspanyol donanma komutanı (d. 1526) * 1619 - Giulio Cesare Vanini, İtalyan keşiş, filozof ve ateizm kuramcısı (d. 1585) * 1670 - III. Frederik, Danimarka ve Norveç kralı (d. 1609) * 1798 - Antoine de Favray, Fransız ressam (d. 1706) * 1857 - Johann Georg Hiedler, Adolf Hitler'in büyükbabası (d. 1792) * 1874 - Jules Michelet, Fransız tarihçi (d. 1798) * 1881 - Dostoyevski, Rus yazar (d. 1821) * 1969 - Manuel Plaza, Şilili sporcu (d. 1900) * 1977 - Sergey Vladimiroviç İlyuşin, Rus uçak tasarımcısı (d. 1894) * 1979 - Dennis Gabor, Macar asıllı İngiliz fizikçi, elektrik mühendisi ve mucit (d. 1900) * 1979 - Allen Tate, Amerikalı şair (d. 1899) * 1981 - Bill Haley, Amerikalı şarkıcı (d. 1925) * 1984 - Yuri Andropov, Sovyet lideri (d. 1914) * 1989 - Osamu Tezuka, Japon manga sanatçısı ve animatör (d. 1928) * 1993 - Renç Koçibey, Türk rallici (trafik kazası) (d. 1942) * 1994 - Howard Martin Temin, Amerikalı biyolog (d. 1934) * 1996 - Adolf Galland, Alman pilot (d. 1912) * 1998 - Maurice Schumann, Fransız devlet adamı (d. 1911) * 2001 - Ayfer Gök, Türk hava pilot teğmen (İlk kadın şehit pilot, (d. 1977) * 2002 - Prenses Margaret, Birleşik Krallık taht varisi (d. 1930) * 2003 - Masatoşi Gündüz İkeda, Japon asıllı Türk matematikçi (d. 1926) * 2011 - Andrzej Przybielski, Polonyalı müzisyen (d. 1944) * 2012 - John Hick, din felsefecisi ve hristiyan teologu (d. 1922) * 2012 - Yılmaz Öztuna, Türk tarihçi (d. 1930) * 2015 - Ed Sabol, Özellikle çektiği ABD'de sportif içerikli filmlerle tanınan yapımcı, oyuncu ve görüntü yönetmeni (d. 1916) * 2016 - Sushil Koirala, Nepalli siyasetçi ve Nepal'in 37. Başbakanı (d. 1939) * 2016 - Zdravko Tolimir, Sırp general (d. 1948) * 2017 - Serge Baguet, Belçikalı profesyonel bisiklet sporcusu (d. 1969) * 2018 - Reg E. Cathey, Amerikalı oyuncu ve dublör (d. 1958) * 2018 - John Gavin, Amerikalı oyuncu (d. 1931) * 2018 - Nebojša Glogovac, Sırp oyuncu (d. 1969) * 2018 - Sarraf Kasım, Azerbaycanlı şair ve ozan (d. 1939) * 2018 - Alfonso Lacadena, İspanyol antropolog, araştırmacı ve yazar (d. 1964) * 2018 - Craig MacGregor, Amerikalı rock-blues müzisyeni (d. 1949) * 2019 - Cadet, İngiliz rap şarkıcısı ve hip hop müzisyeni (d. 1990) * 2019 - Jerry Casale, Amerikalı eski beyzbol oyuncusu (d. 1933) * 2019 - Ferhad İbrahimi, İranlı Azerbaycan müziği şairi, yazarı ve söz yazarı (d. 1935) * 2019 - Shelley Lubben, Amerikalı yazar, aktivist, şarkıcı, motivasyon konuşmacısı ve pornografik film oyuncusu (d. 1968) * 2019 - Maximilian Reinelt, Alman kürekçi (d. 1988) * 2019 - Tomi Ungerer, Fransız grafik sanatçısı ve yazar (d. 1931) * 2020 - Mirella Freni, İtalyan opera sanatçısı (d. 1935) * 2020 - Abdül Aziz El Mübarek, Sudanlı şarkıcı ve müzisyen (d. 1951) * 2020 - Margareta Hallin, İsveçli opera sanatçısı, besteci ve aktris (d. 1931) * 2021 - Chick Corea, Amerikalı caz bestecisi, klavyeci, grup lideri ve ara sıra perküsyonist (d. 1941) * 2021 - Valeria Gagealov, Rumen tiyatro, radyo, sinema ve dizi oyuncusu, seslendirme sanatçısı (d. 1931) * 2021 - Rajiv Kapoor, Hint aktör, film yapımcısı ve yönetmeni (d. 1962) * 2021 - Franco Marini, İtalyan siyasetçi ve sendikacı (d. 1933) * 2022 - Jeremy Giambi, Amerikalı profesyonel beyzbol oyuncusu (d. 1974) * 2022 - Nora Nova, Bulgar kökenli Alman şarkıcı (d. 1928) * 2023 - Jean-Maurice Dehousse, Belçikalı siyasetçi (d. 1936) * 2023 - Sıtkı Güvenç, Türk siyasetçi (d. 1961) * 2023 - Yukio Takano, Japon iş adamı ve siyasetçi (d. 1937) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Sigarayı Bırakma Günü *0209 09
== Olaylar == * 1074 - Divânu Lügati't-Türk; Türk kültürünün ilk Türkçe dilinde yazılan sözlük eseri, Kaşgârlı Mahmut tarafından yazımı sona erdi. (25 Ocak 1072'de başladı.) * 1763 - Büyük Britanya Krallığı, Fransa ve İspanya arasında Paris Antlaşması imzalandı: Yedi Yıl Savaşları sona erdi. * 1828 - Rus İmparatorluğu ile Kaçar Hanedanı arasında Türkmençay Antlaşması imzalandı. * 1840 - I. Victoria ile Prens Albert, Saint James Sarayı şapelinde evlendiler. * 1863 - Alanson Crane, yangın söndürücüsünün patentini aldı. * 1916 - Alman İmparatorluğu ile Birleşik Krallık arasında Dogger Bank Muharebesi gerçekleşti. * 1928 - Nelson Pinedo, Kolombiyalı şarkıcı (ö. 2016) * 1931 - Yeni Delhi, Hindistan'ın başkenti oldu. * 1933 - Madison Square Garden'daki (New York) boks maçında Primo Carnera, Ernie Schaaf'ı 13. roundda nakavt etti, Schaaf öldü. * 1937 - Meteoroloji Genel Müdürlüğü kuruldu. * 1946 - Güney Amerika Şampiyonası, Arjantin'in şampiyonluğu ile sona erdi. * 1947 - İtalya, Macaristan, Bulgaristan, Romanya ve Finlandiya, Paris Barış Antlaşması'nı imzaladılar. * 1947 - Amerika Birleşik Devletleri özel bankaları, Türkiye'ye kredi vermeyi reddetti. * 1950 - Komünistlik suçlamasıyla yargılanan üniversite öğretim üyelerinin dâvâsı sona erdi: Behice Boran ve Niyâzi Berkes, üçer ay hapis cezası aldı. Pertev Naili Boratav beraat etti. * 1953 - Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi'nde, Adnan Çoker ve Lütfü Günay'ın Sevgi Öncesi adını taşıyan ilk soyut resim sergisi açıldı. * 1954 - Kapatılan Millet Partisi'nin yöneticileri Cumhuriyetçi Millet Partisi'ni kurdu, Genel Başkanlığa Ahmet Tahtakılıç seçildi. * 1956 - Ceyhan Nehri taştı. Çukurova'da 50 bin hektar arazi sular altında kaldı. * 1958 - İstanbul Valisi Mümtaz Tarhan, gece kulüplerinde striptiz yapılmasını yasakladı. * 1962 - Doğu - Batı arasında casus değiş tokuşu yapıldı; SSCB semalarında düşürülen ABD casus uçağı U-2'nin pilotu Francis Gary Powers, Rus casus Rudolf Abel ile takas edildi. * 1969 - ABD 6. Filosuna bağlı gemiler, İstanbul'a geldi. Üniversite öğrencileri protesto düzenledi. * 1971 - Mehmet Ali Aybar, ihraç talebiyle Türkiye İşçi Partisi (TİP) Haysiyet Divanı'na sevk edildi. * 1979 - Hacettepe Tıp Fakültesi Hastanesi'nde, Türkiye'de ilk kez bir buçuk aylık bir bebeğe açık kalp ameliyatı yapıldı. * 1979 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): CHP ve AP milletvekilleri TBMM'de yumruk yumruğa kavga etti. * 1980 - Tariş olayları:8 Şubat günü Çiğli İplik Fabrikası'nda 1500 işçi kapıları kapatarak barikat kurmuştu. 10 Şubat'ta polis işçilere müdahale etti; 15 kişi yaralandı, 500 kişi gözaltına alındı. * 1981 - Genelkurmay Sıkıyönetim Askeri Hizmetler Koordinasyon Başkanlığı, 5 sanatçıya "teslim ol" çağrısı yaptı. "Teslim ol" çağrısı yapılan sanatçılar Cem Karaca, Melike Demirağ, Şanar Yurdatapan, Sema Poyraz ve Selda Bağcan’dı. * 1981 - Kapatılan Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Alparslan Türkeş, savcılıkta ifade verdi. Adam öldürmeyi azmettirdiği iddia edilen Alparslan Türkeş, kapatılan Milliyetçi Hareket Partisi teşkilatının her türlü şiddet hareketine ve adam öldürmeye karşı olduğunu söyledi. * 1987 - Yazar Aziz Nesin, Cumhurbaşkanı Kenan Evren aleyhine açtığı tazminat davası mahkemece reddedildi. Red gerekçesi olarak, Cumhurbaşkanlarının "vatan hainliği" dışındaki suçlardan yargılanamayacağı gösterildi. * 1992 - Boksör Mike Tyson, Amerika zenci güzeli Desiree Washington'a tecavüz suçundan mahkûm oldu. * 1993 - "Yorgun Savaşçı" filmi, Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu'nda (TRT) yayına girdi. Film, devlet televizyonu tarafından çekilmiş ancak siyasi ve askeri otorite tarafından imhasına karar verilmiş ve 1983 yılında yakılmıştı. Kültür Bakanı Fikri Sağlar, filmin yakılmaktan kurtulan tek nüshasını buldurttu ve yayına soktu. * 1995 - Et ve Balık Kurumu’nun 2 Şubat 1995'te, gerçek değerinin onda birine, Hak-İş Sendikası'na satılması ortalığı karıştırdı. Hak-İş Sendikası Refah Partisi'ne yakınlığıyla biliniyordu. Bunun üzerine satış incelemeye alındı. Başbakanlık, satış kararını 10 Şubat 1995'te iptal etti. * 1996 - IBM'in süper bilgisayarı Deep Blue, Garry Kasparov'u yenmeyi başardı. * 1998 - Fransa'da sinema dalında düzenlenen Sadoul Ödülü'nü, yönetmenliğini Zeki Demirkubuz'un yaptığı "Masumiyet" adlı film kazandı. * 2006 - 2006 Kış Olimpiyatları, Torino'da (İtalya) başladı. * 2006 - Milliyet gazetesi yazarı Abdi İpekçi'yi öldürmek ve iki ayrı gasp olayı nedeniyle daha önce 36 yıl hapis cezasına çarptırılan Mehmet Ali Ağca, aynı davadan dolayı yeni Türk Ceza Kanununa göre yeniden yargılandı. Kadıköy 1. Ağır Ceza Mahkemesi, lehte hükümleri göz önüne alarak, Ağca'yı 21 yıl 8 ay hapse mahkûm etti. * 2015 - 3 kişinin katledildiği Chapel Hill saldırısı vuku buldu. == Doğumlar == * 1775 - Ádám Récsey, Macar politikacı ve general (ö. 1852) * 1775 - Charles Lamb, İngiliz deneme yazarı (ö. 1834) * 1785 - Claude-Louis Navier, Fransız fizikçi (ö. 1836) * 1791 - Francesco Hayez, İtalyan ressam (ö. 1882) * 1807 - Lajos Batthyány, Macar devlet adamı (ö. 1849) * 1842 - Agnes Mary Clerke, İrlandalı gökbilimci ve yazar (ö. 1907) * 1859 - Alexandre Millerand, Fransız Cumhurbaşkanı (ö. 1943) * 1861 - James Mooney, Amerikalı etnograf, halkbilimci ve antropolog (ö. 1921) * 1890 - Boris Pasternak, Rus şair, yazar ve 1958 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1960) * 1890 - Fanya Kaplan, Lenin’i öldürmeye çalışan suikastçı (ö. 1918) * 1892 - Günther Blumentritt, Nazi Almanyası Generali (ö. 1967) * 1893 - Jimmy Durante, Amerikalı oyuncu, komedyen, şarkıcı ve piyanist (ö. 1980) * 1893 - Ahmet Özenbaşlı, Kırım Tatar Milli Fırka hareketi önderlerinden, siyaset ve fikir adamı (ö. 1958) * 1894 - Harold Macmillan, İngiliz siyasetçi ve 1957-1963 arası Birleşik Krallık Başbakanı (ö. 1986) * 1895 - Tsvyatko Radoynov, Bulgaristan komünist direniş hareketinin lideri (ö. 1942) * 1896 - Alister Hardy, İngiliz deniz biyoloğu; zooplankton ve deniz ekosistemi uzmanı (ö. 1985) * 1897 - John Franklin Enders, Amerikalı tıp bilimcisi ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1985) * 1897 - Judith Anderson, Avustralyalı aktris (ö. 1992) * 1898 - Bertolt Brecht, Alman oyun yazarı (ö. 1956) * 1899 - Cevdet Sunay, Türk asker ve devlet adamı (ö. 1982) * 1901 - Stella Adler, Amerikalı oyuncu (ö. 1992) * 1902 - Walter Houser Brattain, Amerikalı fizikçi (ö. 1987) * 1903 - Matthias Sindelar, Avusturyalı futbolcu (ö. 1939) * 1903 - Abel Meeropol, Amerikalı öğretmen (ö. 1986) * 1903 - Matvey Blanter, Rus besteci (ö. 1990) * 1909 - Henri Alekan, Fransız görüntü yönetmeni (ö. 2001) * 1910 - Badra İrgit, İlk Tıva çocuk yazarı (ö. 1984) * 1910 - Dominique Pire, Belçikalı Dominikan rahibi (ö. 1969) * 1911 - Rebii Erkal, Türk futbolcu ve antrenör (ö. 1985) * 1913 - Douglas Slocombe, İngiliz görüntü yönetmeni (ö. 2016) * 1915 - Vladimir Zeldin, Rus tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2016) * 1916 - Aleksey Botyan, Sovyetler Birliği casusu (ö. 2020) * 1917 - Musine Kokalari, Arnavut yazar (ö. 1983) * 1922 - Árpád Göncz, Macar profesör ve siyasetçi (ö. 2015) * 1928 - Nelson Pinedo, Kolombiyalı şarkıcı (ö. 2016) * 1924 - Leman Şenalp, Türk kütüphaneci (ö. 2018) * 1926 - Randy Jackson, Amerikalı beyzbol oyuncusu * 1929 - Jerry Goldsmith, Amerikalı besteci ve orkestra şefi (ö. 2004) * 1930 - Robert Wagner, Amerikalı film yapımcısı ve aktör * 1935 - Miroslav Blažević, Hırvat teknik direktör * 1935 - Zori Balayan, Ermeni yazar * 1936 - Ayşe Nana, Ermeni asıllı Türk-İtalyan oyuncu ve dansçı (ö. 2014) * 1938 - Muharrem Dalkılıç, Türk atlet ve spor yöneticisi * 1939 - Enver Ören, Türk iş insanı, akademisyen ve İhlas Holding'in kurucusu (ö. 2013) * 1939 - Peter Purves, İngiliz oyuncu ve sunucu * 1940 - Güven Önüt, Türk futbolcu ve teknik direktör (ö. 2003) * 1941 - Michael Apted, İngiliz aktör, senarist, film yapımcısı ve yönetmen (ö. 2021) * 1943 - Atilla Pakdemir, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1944 - Refik Durbaş, Türk şair * 1945 - Ömer Naci Soykan, Türk felsefeci ve akademisyen * 1950 - Mark Spitz, Amerikalı yüzücü * 1952 - Marco Aurélio Moreira, Brezilyalı futbolcu * 1955 - Greg Norman, Avustralyalı golfçü * 1957 - Briony McRoberts, İngiliz oyuncu (ö. 2013) * 1957 - Oya Aydoğan, Türk oyuncu (ö. 2016) * 1958 - Sinan Turhan, Türk futbolcu ve antrenör * 1961 - Alexander Payne, Amerikalı yönetmen ve senarist * 1962 - Cliff Burton, Amerikalı müzisyen ve Metallica'nın bass gitaristi (ö. 1986) * 1963 - Candan Erçetin, Türk pop şarkıcısı, yorumcu, söz yazarı, besteci ve müzik öğretmeni * 1963 - Halil İbrahim Akpınar, Türk bürokrat * 1967 - Kazuaki Koezuka, Japon futbolcu * 1970 - Noureddine Naybet, Faslı futbolcu * 1970 - Pelin Körmükçü, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1973 - Ajdar Anık, Türk şarkıcı * 1973 - Kazım Çarman, Türk oyuncu * 1974 - Elizabeth Banks, Amerikalı aktris * 1975 - Kool Savaş, Alman müzisyen * 1976 - Carlos Jiménez, İspanyol basketbolcu * 1976 - Delio Toledo, Paraguaylı futbolcu * 1976 - Vedran Runje, Hırvat kaleci * 1977 - Bakary Gassama, Gambiyalı futbol hakemi * 1977 - Salif Diao, Senegalli futbolcu * 1978 - Don Omar, Porto Rikolu şarkıcı * 1978 - Erkan Özbey, Türk futbolcu * 1978 - Tuğba Özay, Türk şarkıcı, söz yazarı, manken ve oyuncu * 1979 - Gabri García, İspanyol futbolcu ve teknik direktör * 1980 - Enzo Maresca, İtalyan futbolcu * 1980 - Sylvain Marchal, Fransız futbolcu * 1981 - Andrew Johnson, İngiliz futbolcu * 1981 - Gakuto Kondo, Japon futbolcu * 1981 - Natasha St-Pier, Kanadalı şarkıcı * 1982 - Şadi Çolak, Türk futbolcu * 1982 - Tarmo Neemelo, Eston futbolcu * 1983 - Kenny Adeleke, Amerikalı basketbolcu * 1983 - Ricardo Clark, Amerikalı futbolcu * 1983 - Tanıl Özer, Türk futbolcu * 1983 - Vagnur Mohr Mortensen, Faroeli futbolcu * 1984 - Marcelo Mattos, Brezilyalı futbolcu * 1984 - Marcos Aurélio, Brezilyalı futbolcu * 1985 - Jonas Mačiulis, Litvan basketbolcu * 1985 - Selçuk İnan, Türk futbolcu * 1986 - Erik Friberg, İsveçli futbolcu * 1986 - Nahuel Guzmán, Arjantinli futbolcu * 1986 - Yuya Sato, Japon futbolcu * 1987 - Arif Daşdemirov, Azeri futbolcu * 1987 - Facundo Roncaglia, Arjantinli futbolcu * 1988 - César Elizondo, Kosta Rikalı futbolcu * 1988 - Francesco Acerbi, İtalyan futbolcu * 1989 - Sabjen Lilaj, Arnavut futbolcu * 1989 - Chas Alecxih, Amerikan futbolunda orta çizgi savunma oyuncusu * 1990 - Satoshi Yoshida, Japon futbolcu * 1991 - Emma Roberts, Amerikalı sinema ve dizi oyuncusu * 1991 - Park Kwang-Il, Güney Koreli futbolcu * 1992 - Joeri de Kamps, Hollandalı futbolcu * 1992 - Misha B, İngiliz rapçi * 1993 - Guillermo Madrigal, Meksikalı futbolcu * 1994 - José Abella, Meksikalı futbolcu * 1994 - Xavier de Souza Kodjo, Kamerunlu futbolcu * 1994 - Son Naeun, Koreli şarkıcı, model ve aktör * 1995 - Bobby Portis, Amerikalı basketbolcu * 1996 - Humam Tarık, Iraklı futbolcu * 1997 - Chloë Grace Moretz, Amerikalı aktris == Ölümler == * 1162 - III. Baudouin, Kudüs Kralı (d. 1130) * 1242 - Shijō, Japon İmparatoru (d. 1231) * 1306 - John Comyn, İskoç baronu (d. 1274) * 1632 - Hafız Ahmed Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. 1569) * 1755 - Montesquieu, Fransız yazar (d. 1689) * 1829 - XII. Leo, Katolik Kilisesi'nin 252. Papası (d. 1760) * 1836 - Marie-Anne Paulze Lavoisier, Fransız kimyager ve asilzade (d. 1758) * 1837 - Aleksandr Puşkin, Rus şair ve yazar (d. 1799) * 1843 - Richard Carlile, İngiliz gazeteci (d. 1790) * 1852 - Rainiharo, Madagaskarlı siyasetçi (d. ?) * 1857 - David Thompson, Britanyalı-Kanadalı kürk tüccarı, kadastrocu ve harita yapımcısı (d. 1770) * 1868 - David Brewster, İskoç bilim insanı, mucit ve yazar (d. 1781) * 1871 - Étienne Constantin de Gerlache, Hollanda Birleşik Krallığı'nda avukat ve politikacı (d. 1785) * 1874 - Eudoxiu Hurmuzache, Rumen tarihçi, politikacı ve yazar (d. 1812) * 1879 - Honoré Daumier, Fransız ressam, heykeltıraş ve karikatürist (19. yüzyıl Fransız siyasetini alaya aldığı karikatürleriyle tanınan) (d. 1808) * 1879 - Paul Gervais, Fransız paleontolog ve entomolog (d. 1816) * 1891 - Sofya Kovalevskaya, Rus matematikçi (d. 1850) * 1906 - ‎Ezra Butler Eddy‎‎, Amerikalı-Kanadalı iş insanı ve politikacı‎ (d. 1827) * 1912 - Joseph Lister, İngiliz doktor (d. 1827) * 1917 - John William Waterhouse, İngiliz ressam (d. 1894) * 1918 - Ernesto Teodoro Moneta, İtalyan gazeteci, milliyetçi, devrimci asker ve pasifist (d. 1833) * 1918 - II. Abdülhamid, Osmanlı'nın 34. padişahı (d. 1842) * 1923 - Wilhelm Conrad Röntgen, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1845) * 1927 - Adalı Halil, Türk pehlivan (d. 1870) * 1932 - Edgar Wallace, İngiliz romancı ve senarist (d. 1875) * 1938 - Turar Rıskulov, Sovyet siyasetçi (d. 1894) * 1939 - XI. Pius, Katolik Kilisesi'nin 259. Papası (d. 1857) * 1944 - E. M. Antoniadi, Yunan astronom (d. 1870) * 1947 - Muhsin Sabahattin Ezgi, Türk besteci ve gazeteci (d. 1889) * 1948 - Sergei Eisenstein, Rus sinema yönetmeni (d. 1898) * 1950 - Armen Tigranyan, Ermeni besteci ve orkestra şefi (d. 1879) * 1954 - Wilhelm Schmidt, Avusturyalı dil bilimci, antropolog ve etnolog (d. 1868) * 1957 - Laura Ingalls Wilder, Amerikan yazar (d. 1867) * 1957 - Armenak Bedevyan, Ermeni botanist ve dilci (d. 1884) * 1958 - Nezihe Muhiddin, Osmanlı-Türk düşünür, eylemci, gazeteci, yazar ve kadın hakları savunucusu (ö. 1898) * 1960 - Mustafa Sabri Baysan, Türk siyasetçi (d. 1887) * 1966 - J.F.C. Fuller, İngiliz asker, tarihçi ve strateji uzmanı (d. 1878) * 1971 - Leyla Atakan, Türk siyasetçi (d. 1925) * 1973 - Nevzat Pesen, Türk sinema yönetmeni (d. 1924) * 1975 - Hüseyin Ataman, Türk asker ve siyasetçi (d. 1900) * 1975 - Lige Clarke, Amerikalı LGBT hakları eylemcisi ve gazeteci (d. 1942) * 1979 - Edvard Kardelj, Yugoslav devrimci ve siyaset adamı (d. 1910) * 1984 - David Von Erich, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1958) * 2000 - Jim Varney, Amerikalı komedyen, oyuncu, müzisyen, yazar ve seslendirme sanatçısı (d. 1949) * 2003 - Curt Hennig, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1958) * 2005 - Arthur Miller, Amerikalı oyun yazarı (d. 1915) * 2005 - Fahrettin Kırzıoğlu, Türk akademisyen ve Türkolog (d. 1917) * 2006 - J Dilla, Amerikan rapçi ve prodüktör (d. 1974) * 2006 - Robert Bruce Merrifield, Amerikalı biyokimyager ve akademisyen (d. 1921) * 2008 - Roy Scheider, Amerikalı oyuncu (d. 1932) * 2009 - Hüdai Aksu, Türk ses sanatçısı (d. 1948) * 2014 - Shirley Temple, Amerikalı aktris (d. 1928) * 2016 - Phil Gartside, İngiliz iş insanı (d. 1952) * 2016 - Eliseo Prado, Arjantinli futbolcu (d. 1929) * 2017 - Wiesław Adamski, Polonyalı heykeltıraş (d. 1947) * 2018 - Alan R. Battersby, İngiliz organik kimyacı (d. 1925) * 2018 - Michiko Ishimure, Japon yazar ve aktivist (d. 1927) * 2019 - Carmen Argenziano, İtalyan asıllı Amerikalı oyuncu (d. 1943) * 2019 - Miranda Bonansea, İtalyan oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1926) * 2019 - Walter B. Jones Jr., Amerikalı siyasetçi (d. 1943) * 2019 - Roderick MacFarquhar, İngiliz gazeteci, yazar, tarihçi ve siyasetçi (d. 1930) * 2019 - Daniel Silva dos Santos, Brezilyalı eski futbolcu (d. 1982) * 2019 - Maura Viceconte, İtalyan uzun mesafe koşucusu atlet (d. 1967) * 2019 - Jan-Michael Vincent, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1945) * 2020 - Efigenio Ameijeiras, Kübalı asker (d. 1931) * 2020 - Claire Bretécher, Fransız çizer, yazar ve yayımcı (d. 1940) * 2020 - Lin Zhengbin, Çinli doktor ve organ nakli uzmanı (d. 1957) * 2021 - Goran Daničić, Sırp aktör (d. 1962) * 2021 - Larry Flynt, Amerikalı yayımcı (d. 1942) * 2021 - Tamaz Gamkrelidze, Gürcü dilbilimci, oryantalist ve Hititolog (d. 1929) * 2021 - Pachín, Eski İspanyol profesyonel futbolcu (d. 1938) * 2022 - Haydar Dümen, Türk psikiyatr ve seksolog (d. 1930) * 2023 - Carlos Saura, İspanyol film yönetmeni (d. 1932) * 2023 - Hugh Hudson, İngiliz yönetmen ve En İyi Film Akademi Ödülü sahibi (d. 1936) == Tatiller ve özel günler == *0210 10
== Olaylar == küçükresim|300px|Madison Square Garden spor salonu (koltuk kapasitesi: 19.522) * 1502 - Vasco da Gama, Lizbon'dan Hindistan'a doğru ikinci yolculuğuna çıktı. * 1541 - Santiago, (Şili) Pedro de Valdivia tarafından kuruldu. * 1818 - Şili, İspanya'dan bağımsızlığını ilan etti. * 1859 - Mülkiye Mektebi, Sadrazam Âli Paşa ve Hükûmet üyelerinin katılımıyla açıldı. * 1870 - Utah'ta kadınlar, oy kullanma haklarını elde ettiler. * 1879 - New York'un Madison Square Garden kapalı spor salonunda, Kuzey Amerika Kıtasındaki ilk yapay buz pateni pisti açıldı. * 1912 - 6 yaşındaki Çin İmparatoru Puyi, tahttan indirildi. Böylelikle iki bin senelik Çin İmparatorluğu ve 267 yıllık Mançu Hanedanı son bulmuş oldu. * 1912 - Çin'de Gregoryen Takvimi kullanımı başladı. * 1919 - Trabzon Muhâfaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti kuruldu. * 1920 - Türk Kurtuluş Savaşı: Türk Silahlı Kuvvetleri, Fransa hakimiyeti altındaki Kahramanmaraş'ı aldı. * 1929 - Stalin tarafından sürgün edilen eski savaş komiseri Troçki, "İlyiç" adlı bir şileple İstanbul'a geldi. * 1934 - Avusturya'da iç savaş başladı. * 1937 - Atatürk'ün Selanik'te doğduğu ev, Selanik Belediyesince sahibinden satın alınarak, Atatürk'ün emrine tahsis edildi. * 1951 - 17 yaşındaki Süreyya İsfendiyari Bahtiyari, İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi ile Tahran'daki Gülistan Sarayı'nda evlendi. * 1956 - Karikatürist Turhan Selçuk, Uluslararası "Bordighera Mizah Şenliği"'nde Platin Palmiye Ödülü'nü aldı. * 1961 - SSCB, Venüs gezegenine Venera 1 uzay aracını gönderdi. * 1971 - Türk Otomobil Fabrikası A.Ş.'nin (TOFAŞ) Bursa'daki otomobil fabrikası, Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay ve Başbakan Süleyman Demirel'in de katıldığı bir törenle açıldı. Fabrika, Fiat lisansıyla "Murat 124" tipi otomobillerin üretimine başladı. * 1975 - Türkiye Emekçi Partisi, Mihri Belli tarafından kuruldu. * 1988 - Dr. Ziya Özel'in "zakkumla" kanser tedavisi iddiasının, TRT tarafından "haber" olarak verilmesi yankı uyandırdı. * 1990 - Hükûmetin açıkladığı tütün fiyatlarını protesto eden üreticiler, Akhisar'da sokağa döküldü, 200 kişi gözaltına alındı. * 1990 - Super Mario Bros. 3 adlı video oyunu ABD'de piyasaya sürüldü. * 1993 - Birleşik Krallık'ta 10 yaşındaki iki çocuk, 2 yaşındaki James Bulger'i kaçırarak öldürdü. * 1994 - Kış Olimpiyat Oyunları, Lillehammer'da (Norveç) başladı. * 1994 - Tuzla tren istasyonunda çöp kutusuna yerleştirilen saatli bomba patladı: 5'i yedek subay, biri sivil 6 kişi öldü; aralarında sivillerin de bulunduğu 29 kişi yaralandı. * 2001 - NEAR Shoemaker adlı uzay aracı, 433 Eros adı verilen asteroidin yüzeyine indi. * 2002 - İran Havayollarına ait Tupolev Tu-154 tipi bir yolcu uçağı, inişe geçtiği sırada Hürremabad'da (İran) düştü: 119 kişi öldü. * 2002 - Yugoslavya'nın eski Devlet Başkanı Slobodan Milošević'in yargılanmasına, BM savaş suçları mahkemesinde başlandı. Milošević, bu süreç sona ermeden öldü. * 2010 - Kış Olimpiyatları, Vancouver'da (Kanada) başladı. == Doğumlar == küçükresim|Anna Pavlovna Pavlova * 41 - Britannicus, Roma İmparatoru Claudius ve üçüncü karısı Roma İmparatoriçesi Messalina'nın oğlu (ö. 55) * 1218 - Kujō Yoritsune, Kamakura şogunluğunun dördüncü şogunu (ö. 1256) * 1536 - Leonardo Donato, Venedik Cumhuriyeti'nin 90'ıncı dükası (ö. 1612) * 1644 - Jakob Ammann, Anabaptist önder ve Amişliğin kurucusu (ö. ?) * 1756 - Joseph Chinard, Fransız heykeltıraş (ö. 1813) * 1768 - II. Franz, Roma-Cermen İmparatoru (ö. 1835) * 1800 - John Edward Gray, Britanyalı zoolog (ö. 1875) * 1809 - Abraham Lincoln, Amerikalı hukukçu, siyasetçi ve ABD'nin 16. Başkanı (ö. 1865) * 1809 - Charles Robert Darwin, İngiliz doğa bilimci (ö. 1882) * 1814 - Jenny von Westphalen, Karl Marx'ın eşi (ö. 1881) * 1841 - Gijsbert van Tienhoven, Hollandalı politikacı (ö. 1914) * 1847 - Albert Gould, Avustralyalı politikacı ve avukat (ö. 1936) * 1855 - Fannie Barrier Williams, Amerikalı toplumsal reformcu, hatip ve kadın örgütçü (ö. 1944) * 1856 - Eduard von Böhm-Ermolli, Avusturya- Macaristan İmparatorluğu mareşali (ö. 1941) * 1861 - Lou Andreas-Salomé, Rus asıllı psikanalist ve yazar (ö. 1937) * 1870 - Jonas Smilgevičius, Litvanyalı ekonomist, yatırımcı ve politikacı (ö. 1942) * 1874 - Auguste Perret, Fransız mimar (ö. 1954) * 1877 - Louis Renault, Renault şirketini kuran Fransız iş insanı (ö. 1944) * 1881 - Anna Pavlova, Rus balerin (ö. 1931) * 1885 - James Scott, Afroamerikan besteci (ö. 1938) * 1888 - Hans von Sponeck, Alman general, jimnastikçi ve futbol oyuncusu (ö. 1944) * 1891 - Robert Patterson, Amerika Birleşik Devletleri 55. Savaş Bakanı (ö. 1952) * 1892 - Theodor Plievier, Alman yazar (ö. 1955) * 1893 - Omar Bradley, Amerikalı asker (ö. 1981) * 1893 - Steingrímur Steinþórsson, İzlanda Başbakanı (ö. 1966) * 1893 - Giovanni Muzio, İtalyan mimar ve akademisyen (ö. 1982) * 1895 - Onn Cafer, Malay siyaset adamı (ö. 1962) * 1900 - Vasili Çuykov, Sovyetler Birliği Mareşali (ö. 1982) * 1904 - Rudolf Platte, Alman tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu ve rejisör * 1915 - Lorne Greene, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1987) * 1926 - Irene Camber, İtalyan eskrimci * 1927 - Aristeo Benavídez, Arjantinli kayak sporcusu (ö. 2019) * 1927 - Niyazi Sayın, Türk neyzen, ebru sanatçısı ve fotoğrafçı * 1931 - Francisco Mañosa, Filipinli mimar * 1932 - Rami Garipov, Başkurt ulusal şair, yazar ve oyun yazar (ö. 1977) * 1933 - Constantin Costa- Gavras, Yunan sinema yönetmeni * 1933 - Elmira Hüseynova, Sovyet Azerbaycanlı heykeltıraş ve ressam (ö. 1995) * 1934 - Bill Russell, Amerikalı basketbolcu * 1936 - Oktay Arayıcı, Türk oyun ve senaryo yazarı (ö. 1985) * 1939 - Ray Manzarek, Amerikalı klavyeci (The Doors) (ö. 2013) * 1940 - Pablo Hernández, Kolombiyalı bisiklet sporcusu (ö. 2021) * 1941 - Aydın Engin, Türk gazeteci, oyun yazarı, senarist ve politikacı * 1941 - Selçuk Uluergüven, Türk sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu (ö. 2014) * 1942 - Ehud Barak, İsrail Başbakanı * 1946 - Ajda Pekkan, Türk şarkıcı ve sinema oyuncusu * 1953 - Nabil Shaban, İngiliz oyuncu * 1955 - Arsenio Hall, Amerikalı TV program yapımcısı * 1964 - Adnan Aybaba, Türk millî yelkenci ve futbol yorumcusu * 1968 - Christopher McCandless, Amerikalı gezgin (ö. 1992) * 1968 - Josh Brolin, Amerikalı film ve televizyon oyuncusu * 1969 - Darren Aronofsky, Amerikalı film yönetmeni ve senarist * 1969 - Alemayehu Atomsa, Etiyopyalı politikacı (ö. 2014) * 1975 - Regla Torres, Kübalı voleybolcu * 1976 - Silvia Saint, Çek pornografik film oyuncusu * 1977 - Lerzan Mutlu, Türk şarkıcı ve sunucu * 1979 - Jesse Spencer, Avustralyalı oyuncu * 1980 - Christina Ricci, Amerikalı oyuncu * 1982 - Bobi Wine sahne adıyla tanınan Robert Kyagulanyi Ssentamu, Ugandalı politikacı, şarkıcı, aktör ve iş insanı * 1988 - Claudio Acosta, Arjantinli futbolcu * 1991 - Earvin Ngapeth, Fransız voleybolcu * 1993 - Jennifer Stone, Amerikalı aktris == Ölümler == * 901 - II. Antonios, 893 ile 12 Şubat 901 tarihleri arası Rum Ortodoks patriği (d.?) * 1554 - Jane Grey, İngiltere Kraliçesi (d. 1536) * 1554 - Guilford Dudley, Northumberland Dükü John Dudley'in oğlu (d. 1535) * 1627 - I. Karl, Lihtenştayn prensi (d. 1569) * 1673 - Johann Philipp von Schönborn, Alman din adamı (d. 1605) * 1713 - Cihandar Şah, Babür İmparatorluğu'nun sekizinci şahı (d. 1661) * 1730 - Luca Carlevarijs, İtalyan ressam ve gravür sanatçısı (d. 1663) * 1759 - I. Muhammed, Hüseyni Hanedanının ve Tunus Beyliğinin üçüncü beyi (d. 1710) * 1771 - Adolf Frederick, İsveç kralı (d. 1710) * 1798 - II. Stanisław August Poniatowski, Polonya'nın son kralı (d. 1732) * 1799 - Lazzaro Spallanzani, İtalyan biyolog ve Katolik rahip (d. 1729) * 1804 - Immanuel Kant, Alman düşünür (d. 1724) * 1856 - Giuseppe Donizetti, İtalyan müzisyen ve ilk Türk bandosu Mızıka-yı Hümâyun'u kuran (d. 1788) * 1860 - Johann Georg Christian Lehmann, Alman botanikçi (d. 1792) * 1870 - Jacob de Kempenaer, Hollanda'nın ikinci Başbakanı (d. 1793) * 1885 - Anthony W. Gardiner, Liberyalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1820) * 1894 - Hans von Bülow, Alman piyanist ve besteci (d. 1830) * 1896 - Ambroise Thomas, Fransız opera bestecisi (d. 1811) * 1899 - Âdile Sultan, Türk Divan edebiyatı şairi (d. 1826) * 1912 - ‎Gerhard Armauer Hansen‎‎, Norveçli doktor ‎(d. 1841) * 1916 - Richard Dedekind, Alman matematikçi (d. 1831) * 1933 - Henri Duparc, Fransız besteci (d. 1848) * 1934 - Cenap Şahabettin, Türk şair, yazar ve doktor (d. 1870) * 1935 - Kai Donner, Fin dilbilimci, etnograf ve siyasetçi (d. 1888) * 1939 - Søren Sørensen, Danimarkalı biyokimyacı (d. 1868) * 1942 - Grant Wood, Amerikalı ressam (d. 1891) * 1949 - Hasan el-Benna, Mısırlı siyasi ve dini lider (Müslüman Kardeşler hareketinin kurucusu) (d. 1906) * 1954 - Dziga Vertov, Rus film yönetmeni ve sinema kuramcısı (d. 1896) * 1969 - Vahi Öz, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (Türk sinemasının "Horoz Nuri"si) (d. 1911) * 1974 - Willy Meller, Alman heykeltıraş (d. 1887) * 1976 - Sal Mineo, Amerikalı oyuncu (d. 1939) * 1976 - John Lewis, İngiliz Marksist düşünür (d. 1889) * 1979 - Jean Renoir, Fransız sinema yönetmeni (d. 1894) * 1983 - Eubie Blake, Amerikalı piyanist ve besteci (d. 1887) * 1984 - Julio Cortázar, Arjantinli yazar (d. 1914) * 1984 - Mahmut Sami Ramazanoğlu, Erenköy Cemaati Lideri (d. 1892) * 1996 - Bob Shaw, Kuzey İrlandalı bilimkurgu yazarı (d. 1931) * 1989 - Thomas Bernhard, Avusturyalı yazar (d. 1931) * 2000 - Charles Schulz, Amerikalı karikatürist ve çizgi roman çizeri (Snoopy) (d. 1922) * 2001 - Nezih Demirkent, Türk gazeteci ve Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Başkanı (d. 1930) * 2007 - Yavuz Sabuncu, Türk akademisyen ve anayasa hukukçusu (d. 1948) * 2010 - Nodar Kumaritaşvili, Gürcü kızakçı (d. 1988) * 2011 - Betty Garrett, Amerikalı şarkıcı, komedyen ve sinema oyuncusu (d. 1919) * 2011 - Kenneth Mars, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1935) * 2012 - Zina Bethune, Amerikalı oyuncu, dansçı ve koreograf (d. 1945) * 2012 - David Kelly, İrlandalı aktör (d. 1929) * 2013 - Tekin Akmansoy, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (d. 1924) * 2014 - Sid Caesar, Amerikalı oyuncu ve komedyen (d. 1922) * 2014 - Maggie Estep, Amerikalı şair ve şarkıcı (d. 1963) * 2015 - David Carr, Amerikalı köşe yazarı ve gazeteci (d. 1956) * 2015 - Movita Castaneda, Amerikalı oyuncu (d. 1916) * 2015 - Gary Owens, Amerikalı radyocu ve seslendirme sanatçısı (d. 1934) * 2015 - Steve Strange, Galli pop şarkıcısı (d. 1956) * 2016 - Dominique D'Onofrio, İtalya doğumlu Belçikalı teknik direktör ve eski futbolcu (d. 1953) * 2017 - Herminio Bautista, Filipinli tanınmış komedyen, yönetmen, oyuncu ve siyasetçi (d. 1934) * 2017 - Jay Bontatibus, Amerikalı aktör (d. 1964) * 2017 - Barbara Carroll, Amerikalı caz piyanisti ve şarkıcısı (d. 1925) * 2017 - Damian, İngiliz pop şarkıcısı (d. 1964) * 2017 - Alwin Lopez "Al" Jarreau, Amerikalı caz müziği şarkıcısı (d. 1940) * 2017 - Quentin Moses, Amerikan futbolu oyuncusu (d. 1983) * 2017 - Krystyna Sienkiewicz, Polonyalı kadın şarkıcı ve oyuncu (d. 1935) * 2018 - Marty Allen, Amerikalı oyuncu, komedyen, aktivist ve yazar (d. 1922) * 2018 - Fethiye Mazali, Tunuslu eğitimci ve siyasetçi (d. 1927) * 2018 - Françoise Xenakis, Fransız gazeteci, senarist ve roman yazarı (d. 1930) * 2019 - Rolf Böhme, Alman siyasetçi (d. 1934) * 2019 - Lyndon LaRouche, Amerikalı aktivist, siyasetçi ve yazar (d. 1922) * 2019 - Olli Lindholm, Fin şarkıcı ve gitarist (d. 1964) * 2019 - Pedro Morales, Porto Rikolu erkek profesyonel güreşçi (d. 1942) * 2019 - Marisa Solinas, İtalyan oyuncu, şarkıcı ve söz yazarı (d. 1939) * 2020 - Christie Blatchford, Kanadalı köşe yazarı, gazeteci, savaş muhabiri ve yayıncı (d. 1951) * 2021 - Maurizio Mattei, İtalyan futbol hakemi ve spor yöneticisi (d. 1942) * 2021 - Christopher Pennock, Amerikalı aktör (d. 1944) * 2021 - Lynn Stalmaster, Amerikalı teknik yönetmen (d. 1927) * 2022 - Zinaida Kiriyenko, Sovyet-Rus aktris ve şarkıcı (d. 1933) * 2022 - Ivan Reitman, Kanadalı film yönetmeni ve yapımcısıdır (d. 1946) * 2022 - Antoni Vadell Ferrer, İspanyol Roma Katolik piskopos (d. 1972) * 2022 - Karl Voino, Eston siyasetçi (d. 1923) * 2023 - Nilay Aydoğan, Türk basketbolcu (d. 1992) * 2023 - Nadia Haşim, Ürdünlü matematikçi, gazeteci ve siyasetçi (d. ?) * 2023 - Suat Türker, Türk futbolcudur (d. 1976) == Tatiller ve özel günler == * Kahramanmaraş'ın Fransız işgalinden kurtuluşu (1920) *0212 12
== Olaylar == * 1250 - Eyyubiler ile Fransa Kralı IX. Louis önderliğindeki Haçlılar arasındaki Mansure Muharebesi sona erdi. * 1752 - Amerika Birleşik Devletleri'nin ilk hastanesi, Pensilvanya'da açıldı. * 1808 - Antrasit, ilk defa bir yakıt olarak kullanıldı. * 1809 - Robert Fulton, buharlı geminin patentini aldı. * 1826 - University College London kuruldu. * 1843 - Giuseppe Verdi'nin "I Lombardi alla prima crociata" adlı operasının ilk gösterimi Milano'da yapıldı. * 1867 - Sadrazam Mehmed Emin Âli Paşa, beşinci ve son kez sadrazam oldu. * 1888 - İstanbul'un Avrupa'ya açılan kapısı Sirkeci Garı'nın inşası büyük bir devlet töreniyle başladı. * 1895 - Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı'nda Büyük Britanya adası tarihinin en soğuk gününü yaşadı: -27.2 °C. Bu rekor daha sonra 10 Ocak 1982'de tekrarlandı. * 1926 - Siirt Milletvekili Mahmut Soydan'ın kurduğu Milliyet gazetesi, yayımlanmaya başladı. * 1928 - Kış Olimpiyat Oyunları, St. Moritz'de (İsviçre) başladı. * 1936 - İstanbul'da kar fırtınası; binalar yıkıldı, 120 kadar tekne battı ve Unkapanı Köprüsü parçalandı. * 1939 - Lockheed şirketine ait P-38 tipi bir uçak, Kaliforniya'dan New York'a 7 saat 2 dakikada uçtu. * 1940 - Nazi Almanyası ile Sovyetler Birliği arasında ekonomik işbirliği antlaşması imzalandı. * 1941 - Ecnebi Musevilerin Türkiye'den transit geçmeleri hakkında kararname yayımlandı; tabiyetlerinde bulundukları devletler tarafından kısıtlama getirilmiş ecnebi Museviler, ancak konsolosluklardan transit vizesi alarak Türkiye topraklarından geçebilecekler. * 1945 - Birleşik Krallık Başbakanı Sir Winston Churchill, ABD Cumhurbaşkanı Franklin Roosevelt ve Sovyetler Birliği Devlet Başkanı Josef Stalin'in bir araya geldiği, 4 Şubat'ta başlayan Yalta Konferansı sona erdi. II. Dünya Savaşı sonrasında dünya düzeninin esasları belirlendi. * 1953 - SSCB, İsrail ile diplomatik ilişkilerini kesti. * 1953 - İstanbul Gazeteciler Cemiyeti, "Gericilikle Savaşım" için "Ulusal Dayanışma Cephesi" kurmayı kararlaştırdı. * 1957 - Muhalefet milletvekilleri, Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu'nda değişiklik istedi. * 1957 - Gazeteci Metin Toker tutuklanarak ceza evine girdi. Metin Toker, Demokrat Parti (DP) İstanbul Milletvekili ve eski Devlet Bakanı Mükerrem Sarol ile Akis dergisi arasındaki davadan hapis cezasına çarptırılmıştı. Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı İsmet İnönü, "Damadımın tutuklanması haberine üzülmedim, bu şerefli bir mahkümiyettir" dedi. * 1959 - Kıbrıs Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla ilgili Zürih Antlaşması, Türkiye ile Yunanistan arasında imzalandı. * 1961 - 5 parti kuruldu. Adalet Partisi, Memleketçi Serbest Parti, Çalışma Partisi, Türkiye İşçi ve Çiftçi Partisi ve Cumhuriyetçi Mesleki Islahat Partisi. * 1961 - Adalet Partisi, Ragıp Gümüşpala'nın başkanlığında kuruldu. * 1964 - Tayvan, Fransa ile diplomatik ilişkilerini kesti. * 1964 - Limasol'da (Kıbrıs) Rumlarla Türkler arasında çarpışmalar başladı. * 1965 - ABD Başkanı Lyndon B. Johnson, hava ve deniz kuvvetlerine, Kuzey Vietnam'daki askeri hedeflerin bombalanması emrini verdi. * 1965 - Yeni Adana gazetesi, Dünya Basın Başarı Ödülü'nü kazandı. * 1969 - Amerikan 6. Filosu'nu protesto gösterileri sürüyor; 1969'da üniversite öğrencileri Beyazıt Kulesi'ne üzerinde Vedat Demircioğlu'nun resmi bulunan bir bayrak çekti. Vedat Demircioğlu, 6. Filo'nun 1968'deki gelişinde öldürülmüştü. * 1971 - ABD, Birleşik Krallık, SSCB ve diğer ülkeler arasında, uluslararası sularda nükleer silahların kullanılmaması konusunda antlaşma imzalandı. * 1973 - Vietnam Savaşı: ilk Amerikalı esirleri serbest bırakıldı. * 1978 - Çin, Aristoteles, Shakespeare ve Charles Dickens'in eserlerine uyguladığı sansürü kaldırdı. * 1979 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Adalet Partisi lideri Süleyman Demirel, "Dünyanın hiçbir ülkesinde zimmetinde 1200 ölü, %70 enflasyon, itibarsızlık, zulüm, işkence, adaletsiz ve merhametsiz partizanlık bulunan böyle bir hükûmet bir gün dahi ayakta duramaz. Hırsı boyunu aşmış bir kadro, idareyi gasbetti." dedi. * 1979 - 15 yıllık sürgün hayatından sonra ülkesine 9 gün önce dönen Ayetullah Humeyni yanlıları İran'da yönetimi ele geçirdi. Şah'ın Başbakanı Şahpur Bahtiyar istifa etti. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Sağ görüşlü militan Cevdet Karakaş, sol görüşlü avukat Erdal Aslan'ı öldürdü. ODTÜ öğrencileri ile jandarma çatıştı, yaralananlar oldu. Ankara-Eskişehir yolu öğrenciler tarafından trafiğe kapatıldı. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Uğur Mumcu, teröre tepki gösterdi: "Daha önce de Ankara'da bir inzibat erimiz (Zekeriya Önge) şehit edildi... Bütün bunlar, terörizmin yeni bir aşamada olduğunu kanıtlayıcı örneklerdir. Bu saldırı ve cinayetler, devrimcilik, solculuk, ilericilik gibi etiketler altında yapılıyorsa, bunları en ağır biçimde kınamak ilerici basın olarak bizim görevimizdir. Yoksul bekçilere, inzibat erlerine, devlet polisine, jandarmasına kurşun sıkmak, alçakça işlenmiş cinayetlerdir hem de ayrıca bu tür eylemler, devrimciliğe, solculuğa, sosyalistliğe ihanettir." * 1981 - İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Mahkemesi, şarkıcı Cem Karaca, Melike Demirağ, Şanar Yurdatapan, Sema Poyraz ve Selda Bağcan hakkında gıyabi tutuklama kararı verdi. Sanatçılar yabancı ülkelerde Türkiye aleyhine propaganda yapmakla suçlanıyorlardı. Selda Bağcan teslim oldu ve serbest bırakıldı. * 1981 - Polonya'da Komünist Parti, Józef Pińkowski'yi Başbakanlıktan aldı; yerine General Wojciech Witold Jaruzelski'yi getirdi. * 1988 - Avusturya halkının yüzde 70'i Cumhurbaşkanı Kurt Waldheim'ın istifa etmesini istemedi. Kurt Waldheim Nazi geçmişine ilişkin sorgulanmıştı. * 1990 - Mike Tyson ağır sıklet boks şampiyonu unvanını, Buster Douglas'a nakavt olarak kaybetti. * 1990 - Güney Afrika'da ırkçı rejime karşı savaşan Afrika Ulusal Kongresi'nin lideri Nelson Mandela, 27 yıllık hapis hayatının ardından bugün özgürlüğüne kavuştu. * 1992 - Azerbaycan Merkez Bankası kuruldu. * 1994 - HBB'de yayımlanan Yüksek Tansiyon adlı programın yapımcısı Erhan Akyıldız ve Ali Tevfik Berber, ikişer ay hapis cezasına çarptırıldı. Televizyoncular programda halkı askerlikten soğuttukları iddiasıyla yargılanmışlardı. * 1998 - Türkiye'de 12 kentte bulunan 78 kumarhane kapatıldı. Kapatma kararı "Turizm Teşvik Yasası'nda Değişiklik Yapılması Hakkındaki Yasa" uyarınca alındı. * 2000 - Romanya'da bir altın madeninden sızan siyanür, Macaristan sınırından geçen Tisa nehrinde binlerce canlının ölmesine neden oldu. * 2006 - Alman arkeologlar, Şanlıurfa'daki Göbekli Tepe Mabedinde, insanlığın en eski haber sistemi olarak tanımladıkları ve günümüzde kullanılan yazının ilkel biçimi olan işaretler buldular. * 2007 - ÖDP'nin 5. olağan kongresinde, Genel Başkanlığa Ufuk Uras seçildi. * 2008 - Almanya'nın Ludwigshafen kentindeki bir apartmanda çıkan yangında ölen dokuz Türk'ün cenazesi Gaziantep'te toprağa verildi. * 2011 - Mısır Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek, uzun bir direnmenin ardından istifa ettiğini açıkladı. * 2015 - Üniversite öğrencisi Özgecan Aslan, tecavüze uğrayarak öldürüldü. Olay Türkiye'de kadın hakları eylemlerine dönüştü. == Doğumlar == * 1466 - Yorklu Elizabeth, İngiltere Kraliçesi (ö. 1503) * 1535 - XIV. Gregorius, 5 Aralık 1590 - 16 Ekim 1591 döneminde Katolik kilisesi Papası (ö. 1591) * 1776 - Yannis Kapodistrias, Yunan devlet adamı, diplomat ve siyasetçi (Birinci Yunanistan Cumhuriyeti'nin ilk Valisi (ö. 1831) * 1791 - Aleksandros Mavrokordatos, Yunan siyaset adamı (ö. 1865) * 1839 - J. Willard Gibbs, Amerikalı bilim insanı (ö. 1903) * 1845 - Ahmet Tevfik Okday, Osmanlı'nın son Sadrazamı (ö. 1936) * 1847 - Thomas Edison, Amerikalı bilim insanı, mucit ve 1093 patent sahibi (ö. 1931) * 1881 - Carlo Carrà, İtalyan ressam (ö. 1966) * 1882 - Joe Jordan, Afroamerikan müzisyen ve besteci (ö. 1971) * 1883 - Tevfik Rüştü Aras, Türk siyasetçi ve diplomat (ö. 1972) * 1887 - John van Melle, Güney Afrikalı yazar (ö. 1953) * 1890 - Takazumi Oka, Japon asker (ö. 1973) * 1896 - Józef Kałuża, Polonyalı millî futbolcu ve teknik direktör (ö. 1944) * 1898 - Leo Szilard, Macar-Amerikalı fizikçi ve mucit (ö. 1964) * 1902 - Arne Jacobsen, Danimarkalı mimar ve tasarımcı (ö. 1971) * 1909 - Joseph L. Mankiewicz, Amerikalı yapımcı, yönetmen, senarist ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü, En İyi Özgün Senaryo Akademi Ödülü sahibi (ö. 1993) * 1909 - Max Baer, Amerikalı boksör (ö. 1959) * 1915 - Richard Hamming, Amerikalı matematikçi (ö. 1998) * 1917 - Sidney Sheldon, Amerikalı yazar, oyun yazarı ve senarist (ö. 2007) * 1920 - I. Faruk, Mısır Kralı (ö. 1965) * 1926 - Leslie Nielsen, Kanadalı oyuncu ve komedyen (ö. 2010) * 1929 - Burhan Sargın, Türk millî futbolcu * 1936 - Burt Reynolds, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 2018) * 1937 - Mauro Staccioli, İtalyan heykeltıraş (ö. 2018) * 1939 - Okay Temiz, Türk caz müzisyeni * 1942 - Mike Markkula, Amerikalı yatırımcı ve girişimci * 1942 - Otis Clay, Amerikalı blues, gospel ve soul müzisyeni ve şarkıcı (ö. 2016) * 1943 - Serge Lama, Fransız şarkıcı * 1944 - Bernie Bickerstaff, Amerikalı basketbol antrenörü * 1945 - Burhan Galyun, Suriyeli siyaset bilimci ve sosyolog * 1947 - Yukio Hatoyama, Japon siyasetçi * 1950 - İdris Güllüce, Türk siyasetçi * 1956 - Oya Başar, Türk komedyen, sinema ve tiyatro oyuncusu * 1962 - Sheryl Crow, Amerikalı müzisyen * 1963 - José Mari Bakero, İspanyol millî futbolcu ve teknik direktör * 1964 - Sarah Palin, Amerikalı siyasetçi * 1969 - Jennifer Aniston, Amerikalı sinema ve dizi oyuncusu * 1969 - Yoshiyuki Hasegawa, Japon futbolcu * 1971 - Damian Lewis, İngiliz aktör ve film yapımcısı * 1972 - Amanda Peet, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1973 - Shawn Hernandez, Amerikalı güreşçi * 1973 - Varg Vikernes, Norveçli müzisyen * 1974 - Ayça Mutlugil, Türk oyuncu ve senarist * 1974 - Saša Gajser, Sloven futbolcu * 1976 - Hakan Bayraktar, Türk futbolcu * 1977 - Mike Shinoda, Japon-Amerikalı müzisyen, yapımcı, şarkıcı ve Linkin Park grubunun kurucularından * 1977 - Mustafa Üstündağ, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1979 - Mabrouk Zaid, Suudi futbolcu * 1980 - Mark Bresciano, Avustralyalı futbolcu * 1981 - Kelly Rowland, Amerikalı R&B; şarkıcısı, söz yazarı, dansçı, oyuncu ve Destiny's Child grubunun üyesi * 1982 - Christian Maggio, İtalyan millî futbolcu * 1982 - Neil Robertson, Avustralyalı snooker oyuncusu * 1983 - Benhamadi Ybnou Charaf, Mayotteli futbolcu * 1983 - Hocine Ragued, Tunuslu futbolcu * 1983 - Rafael van der Vaart, Hollandalı futbolcu * 1984 - Doka Madureira, Bulgar futbolcu * 1986 - Francisco Silva, Şilili futbolcu * 1987 - José Callejón, İspanyol futbolcu * 1987 - Ervin Zukanović, Bosna-Hersekli futbolcu * 1987 - Luca Antonelli, İtalyan millî futbolcu * 1987 - Wu Yiming, Çinli buz patenci * 1988 - Wellington Luís de Sousa, Brezilyalı futbolcu * 1989 - Josef de Souza, Brezilyalı futbolcu * 1990 - Javier Aquino, Meksikalı futbolcu * 1990 - Jonas Hector, Alman futbolcu * 1991 - Darwin Andrade, Kolombiyalı futbolcu * 1992 - Louis Labeyrie, Fransız basketbolcu * 1992 - Rubén Belima, Ekvator Gineli futbolcu * 1992 - Taylor Lautner, Amerikalı oyuncu * 1993 - Ben McLemore, Amerikalı basketbolcu * 1993 - Hörður Björgvin Magnússon, İzlandalı futbolcu * 1994 - Hamza Dursun, Türk milli kayakçı * 1994 - Musashi Suzuki, Japon futbolcu * 1995 - Milan Škriniar, Slovak futbolcu * 1996 - Jonathan Tah, Alman futbolcu * 1996 - Miladin Stevanovic, Sırp futbolcu * 1997 - Rosé, Yeni Zelandalı şarkıcı ve dansçı * 1998 - Khalid, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1999 - Andriy Lunin, Ukraynalı futbolcu == Ölümler == * 55 - Britannicus, Roma İmparatoru Claudius ve üçüncü karısı Roma İmparatoriçesi Messalina'nın oğlu (d. 41) * 244 - III. Gordianus, Roma İmparatoru. I. Gordianus'un torunu (d. 225) * 641 - Herakleios, Bizans İmparatoru (d. 575) * 731 - II. Gregorius, Katolik Kilisesi'nin 89. Papası (d. 669) * 1503 - Yorklu Elizabeth, İngiltere Kraliçesi (d. 1466) * 1650 - René Descartes, Fransız matematikçi, bilim insanı ve filozof (d. 1596) * 1823 - William Playfair, İskoç mühendis ve siyasi ekonomist (d. 1759) * 1829 - Aleksandr Griboyedov, Rus oyun yazarı, besteci, şair ve diplomat (d. 1795) * 1857 - Sadık Rıfat Paşa, Osmanlı Hariciye Nazırı (d. 1807) * 1868 - Léon Foucault, Fransız fizikçi (Foucault sarkacı ve jiroskop araçlarıyla tanınan) (d. 1819) * 1870 - Carlos Soublette, Venezuela Devlet Başkanı (d. 1789) * 1872 - Edward James Roye, Liberyalı tüccar ve siyasetçi (d. 1815) * 1884 - Cenanizade Mehmed Kadri Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. 1832) * 1888 - Sarah Elmira Royster, Edgar Allan Poe'nun sevgilisi (d. 1810) * 1892 - James Skivring Smith, Liberyalı doktor ve siyasetçi (d. 1825) * 1894 - Emilio Arrieta, İspanyol besteci (d. 1823) * 1941 - Rudolf Hilferding, Avusturya doğumlu Alman politikacı (d. 1877) * 1948 - ‎Sergei Eisenstein‎‎, Rus yönetmen ve senarist (‎d. 1898) * 1949 - George Botsford, Amerikalı Ragtime bestecisi (d. 1874) * 1963 - Sylvia Plath, Amerikalı şair ve yazar (d. 1932) * 1970 - Tahsin Yazıcı, Türk asker ve siyasetçi (d. 1892) * 1975 - Cemal Hüsnü Taray, Türk siyasetçi (d. 1893) * 1976 - Lee J. Cobb, Amerikan oyuncu (d. 1911) * 1977 - Clarence Garrett, Amerikalı beyzbol oyuncusu (d. 1891) * 1978 - James Bryant Conant, Amerikalı kimyager (d. 1893) * 1982 - Takashi Shimura, Japon oyuncu (Yedi Samuray) (d. 1905) * 1985 - Henry Hathaway, Amerikalı sinema yönetmeni ve aktör (d. 1898) * 1986 - Frank Herbert, Amerikalı yazar (d. 1920) * 1989 - Leon Festinger, Amerikalı sosyal psikolog (d. 1919) * 1992 - Hikmet Tanyu, Türk akademisyen, şair ve yazar (d. 1918) * 1993 - Robert William Holley, Amerikalı biyokimyacı (d. 1922) * 2000 - Roger Vadim, Fransız film yönetmeni (d. 1928) * 2006 - Kani Yılmaz, PKK'nın bir dönem üst düzey yöneticisi (d. 1950) * 2006 - Peter Benchley, Amerikalı yazar (d. 1940) * 2010 - Alexander McQueen, İngiliz moda tasarımcısı ve desinatör (d. 1969) * 2012 - Siri Bjerke, Norveçli siyasetçi ve bakan (d. 1958) * 2012 - Whitney Houston, Amerikalı şarkıcı (d. 1963) * 2014 - Alice Babs, İsveçli şarkıcı (d. 1924) * 2015 - Anne Cuneo, İsviçreli-Fransız gazeteci, film yönetmeni ve senarist (d. 1936) * 2015 - Roger Hanin, Fransız oyuncu (d. 1925) * 2015 - Bob Simon, Amerikalı gazeteci ve haber spikeri (d. 1941) * 2016 - William Haze, Amerikalı oyuncu ve müzik menajeri (d. 1966) * 2016 - Kevin Randleman, Amerikalı dövüş sporcusu ve güreşçi (d. 1971) * 2017 - Danièle Djamila Amrane-Minne, Fransız kadın hakları savunucusu aktivist (d. 1939) * 2017 - Chavo Guerrero Sr., Meksika asıllı Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1949) * 2017 - Kurt Marti, İsviçreli teolog ve şair (d. 1921) * 2017 - Fab Melo, Brezilyalı eski basketbolcu (d. 1990) * 2017 - Jiro Taniguchi, Japon çizer, yazar ve animatör (d. 1947) * 2018 - Vic Damone, Amerikalı geleneksel pop-grup şarkıcısı, söz yazarı, oyuncu, radyo, televizyon sunucusu ve şovmen (d. 1928) * 2018 - Jan Maxwell, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu (d. 1956) * 2018 - Juozas Preikšas, Litvanyalı Roma Katolik piskopos (d. 1926) * 2019 - Ricardo Boechat, Arjantin doğumlu Brezilyalı haber sunucusu, yazar ve gazeteci (d. 1952) * 2019 - Sibgatullah Müceddidi, Afganistan İslam Cumhuriyeti'nin ilk başkanı olmuştur (d. 1926) * 2020 - François André, Fransız siyasetçi (d. 1967) * 2021 - L. Desaix Anderson, Amerikalı siyasetçi ve diplomat (d. 1936) * 2021 - Rusty Brooks, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1958) * 2021 - Joan Weldon, Amerikalı şarkıcı, tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1930) * 2023 - Selçuk Yaşar, iş insanı (d. 1925) * 2023 - Deniz Baykal, Türk siyasetçi, eski Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanı, eski bakan ve başbakan yardımcısı (d. 1938) == Tatiller ve özel günler == *Uluslararası Bilimde Kadın ve Kız Çocukları Günü *0211 11
== Olaylar == * 1258 - Hülagû, Bağdat'ı işgal etti. 200 bin Bağdatlı öldü. * 1633 - Galileo Galilei, engizisyon mahkemesinde yargılanmak üzere Roma'ya geldi. * 1668 - İspanya, Portekiz'i ayrı bir devlet olarak tanıdı. * 1894 - Auguste Lumière ve Louis Lumière, sinematograf'ın (bir film kamerası ve projektör'ün bir araya getirilmiş hali) patentini aldılar. * 1925 - Şeyh Sait İsyanı: Lozan Konferansı'nda çözümü Türkiye ile Birleşik Krallık'a bırakılan Musul konusunda, Birleşik Krallık ile sorun yaşandığı günlerde, Bingöl'ün Genç ilçesinde Şeyh Sait önderliğinde, ayrılıkçı bir hareket başladı. Ayaklanma Diyarbakır'a da sıçradı. * 1926 - Savurganlıkla mücadele amacıyla Men-i İsrafat Kanunu kabul edildi. * 1934 - SSCB'ne ait "Çelyuskin" adlı buharlı gemi, Antarktik okyanusu'nda battı. * 1945 - II. Dünya Savaşı: SSCB birlikleri, Budapeşte'yi Almanlardan geri aldı. Birleşik Krallık Kraliyet Hava Kuvvetleri, Almanya'nın Dresden kentini bombalamaya başladı. * 1949 - Fenerbahçe'nin yeni stadı açıldı. * 1960 - Fransa, BM ve Amerika Birleşik Devletleri'nin itirazlarına rağmen, Büyük Sahra'da atom bombası patlattı. * 1961 - 7 yeni parti kuruldu. Yeni Türkiye Partisi, Türkiye İşçi Partisi, Millete Hizmet Partisi, Güven Partisi, Musavat Partisi, Muhafazakâr Parti ve Cumhuriyetçi Parti. Seçime katılabilmek için son gündü. Kemal Türkler, Rıza Kuas, Kemal Nebioğlu, İbrahim Denizcier gibi bir grup sendika yöneticisi tarafından kurulmuş olan Türkiye İşçi Partisi'nin Genel Başkanlığına Avni Erakalın getirildi. * 1962 - Eski Adalet Bakanı Hüseyin Avni Göktürk ve eski Çalışma Bakanı Mümtaz Tarhan tutuklandı. Eski Bakanların Devlet Hazinesine ait dövizle, radyo pili ithal ettikleri ileri sürüldü. 2 Mart 1962'de tahliye edildiler. * 1963 - İstanbul Savcılığı, İşçi Sigortaları Kanunu'na uymayan 2 bin işveren hakkında dava açtı. * 1963 - Ankara Valiliği, taksilerde plak çalınmasını yasakladı; taksilerdeki pikaplar sökülüyor. * 1965 - TBMM'de 1965 yılı bütçesi, 197'ye karşı 225 oyla reddedilince, Başbakan İsmet İnönü istifa etti. * 1966 - Cemal Gürsel'in komaya girişinin 6. günü; Partiler, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Cevdet Sunay'ın Cumhurbaşkanı adaylığı üzerinde anlaştı. * 1967 - Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) kuruldu. Sendika Başkanları yaptıkları açıklamada; "Türk İşçi sınıfının çıkarları, hakları, özgürlükleri ve onuru için bir araya geldik" dediler. * 1969 - İstanbul'da üniversiteli kız öğrenciler, Amerikan 6. Filo'sunu protesto yürüyüş ve mitingi düzenlediler. * 1971 - Vietnam Savaşı: Amerikalı kuvvetleri desteğindeki Güney Vietnam güçleri, Laos'u ele geçirdi. * 1974 - 1970 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Aleksandr Soljenitsin, "Gulag Takım Adaları, 1918-1956" adlı kitabı nedeniyle, SSCB dışına sürgüne gönderildi. * 1975 - Kıbrıs Türk Federe Devleti ilan edildi. * 1984 - SSCB Komünist Parti Genel Sekreterliğine, Yuri Andropov'un yerine Konstantin Çernenko getirildi. * 1985 - Kapatılan Millî Selamet Partisi yöneticileri hakkında açılan kamu davası sona erdi. Partinin Genel Başkanı Necmettin Erbakan ve 22 arkadaşı beraat etti. Şubat 1981'den Şubat 1985'e kadar geçen bütün bu süre içinde Necmettin Erbakan, 10 ay tutuklu kaldı. * 1988 - Kış Olimpiyat Oyunları, Calgary Alberta'da (Kanada) başladı. * 1990 - 12 Eylül sonrasında görevlerinden alınan 1402'lik öğretim üyeleri, görevlerine dönmek için üniversitelerine başvurmaya başladılar. İlk başvuruyu Profesör Dr. Hüseyin Hatemi yaptı. * 1993 - Cumhurbaşkanı Turgut Özal, Bosna-Hersek'te devam eden savaşı protesto için İstanbul Taksim Meydanı'nda bir miting düzenlenmesini istedi. Hükûmet ortakları Doğru Yol Partisi ve Sosyaldemokrat Halkçı Parti, mitinge katılmayacaklarını açıkladılar ve Turgut Özal'ın amacının şov yapmak olduğunu ileri sürdüler. Anavatan Partisi katılma kararı aldı. Miting sönük geçti. * 1996 - Nepal'de Maoist gerillalar, Nepal Krallığı'na karşı ayaklanma başlattı. Ayaklanma sonucu Nepal İç Savaşı başladı. * 1997 - Uzay mekiği Discovery'nin astronotları, Hubble teleskopu'nu tamir etmeye başladılar. * 2001 - El Salvador'da 6,6 şiddetinde deprem: en az 400 kişi öldü. * 2005 - Türkiye, Afganistan'daki Uluslararası Güvenlik ve Yardım Kuvvetinin komutasını 6 ay süreyle, Kabil'de düzenlenen törenle Avrupa Kolordusundan devraldı. * 2007 - TBMM Genel Kurulunda, Türkçenin bozulma ve yabancılaşmasına ilişkin meclis araştırması açılması kabul edildi. * 2008 - Danıştay 2. Daire üyeleri ve Cumhuriyet gazetesi'ne yönelik saldırılarla ilgili davada, Ankara 11. Ağır Ceza Mahkemesi, sanık Alparslan Arslan'ın 2 kez ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırılmasına karar verdi. Sanıklardan Osman Yıldırım, Erhan Timuroğlu ve İsmail Sağır müebbet hapisle cezalandırıldı. Sanık Süleyman Esen toplam 17 yıl 8 ay 15 gün, Tekin İrşi ise toplam 10 yıl 2 ay 15 gün hapse mahkûm edildi. * 2012 - Avrupa'nın yeni taşıyıcı roketi Vega Güney Amerika'daki Fransız Guyanası'ndan fırlatıldı. == Doğumlar == * 1599 - VII. Alexander, Papa (ö. 1667) * 1672 - Étienne François Geoffroy, Fransız kimyacı (ö. 1731) * 1719 - George Brydges Rodney, Büyük Britanya Kraliyet Donanması’nda deniz subayı (ö. 1792) * 1766 - Thomas Robert Malthus, İngiliz iktisatçı (ö. 1834) * 1768 - Édouard Mortier, Fransız general ve mareşal (ö. 1835) * 1769 - İvan Krılov, Rus gazeteci, şair, oyun yazarı, çevirmen (ö. 1844) * 1793 - Philipp Veit, Alman romantik ressam (ö. 1877) * 1805 - Peter Gustav Lejeune Dirichlet, Alman matematikçi (ö. 1859) * 1811 - François Achille Bazaine, Fransız mareşal (ö. 1888) * 1821 - John Turtle Wood, İngiliz mimar, mühendis ve arkeolog (ö. 1890) * 1835 - Mirza Gulâm Ahmed, Ahmedîlik dinî hareketinin kurucusu (ö. 1908) * 1849 - Wilhelm Voigt, Alman sahtekar ve ayakkabı ustası (ö. 1922) * 1852 - Ion Luca Caragiale, Alman senaryo, kısa öykü, şiir yazarı, tiyatro yöneticisi, siyaset yorumcusu ve gazeteci (ö. 1912) * 1852 - John Louis Emil Dreyer, Danimarkalı-İrlandalı astronom (ö. 1926) * 1855 - Paul Deschanel, Fransa'da Üçüncü Cumhuriyet'in 10. cumhurbaşkanı (ö. 1922) * 1870 - Leopold Godowsky, Leh asıllı Amerikalı piyano virtüözü ve besteci (ö. 1938) * 1873 - Fyodor Şalyapin, Rus opera şarkıcısı (ö. 1938) * 1877 - Fehim Spaho, Bosnalı din adamı (ö. 1942) * 1879 - Prens Sabahattin, Türk siyasetçi ve düşünür (ö. 1948) * 1888 - Yorgo Papandreu, Yunan Siyasetçi ve Yunanistan'ın 162'inci Başbakanı (ö. 1968) * 1891 - Grant Wood, Amerikalı ressam (ö. 1942) * 1894 - Hambartsum Haçanyan, Ermeni sinema oyuncusu (ö. 1944) * 1903 - Georges Simenon, Belçikalı polisiye yazarı (ö. 1989) * 1910 - William B. Shockley, Amerikalı fizikçi, mucit ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1989) * 1915 - Aung San, Birmanyalı milliyetçi önder (ö. 1947) * 1916 - Samim Kocagöz, Türk yazar (ö. 1993) * 1921 - Ulvi Uraz, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 1974) * 1923 - Chuck Yeager, Amerikalı ses hızını aşan ilk pilot * 1928 - Refik Erduran, Türk yazar (ö. 2017) * 1929 - Kenan Erim, Türk arkeolog (ö. 1990) * 1930 - Frank Buxton, Amerikalı oyuncu, seslendirme sanatçısı, yazar ve televizyon yönetmeni (ö. 2018) * 1932 - Barbara Shelley, İngiliz aktris (ö. 2021) * 1932 - Nail Güreli, Türk gazeteci ve yazar (ö. 2016) * 1933 - Kim Novak, Amerikalı sinema oyuncusu * 1937 - Oliver Reed, İngiliz aktör (ö. 1999) * 1947 - Rüçhan Çalışkur, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1950 - Mazhar Alanson, Türk şarkıcı, gitarist, söz yazarı ve oyuncu * 1950 - Peter Gabriel, İngiliz müzisyen (Genesis grubu) * 1958 - Nilgün Marmara, Türk şair (ö. 1987) * 1973 - Sibel Alaş, Türk şarkıcı ve söz yazarı * 1974 - Robbie Williams, İngiliz müzisyen * 1976 - Leslie Feist, Kanadalı şarkıcı ve söz yazarı * 1976 - Nihat Doğan, Türk şarkıcı * 1978 - Edsilia Rombley, Hollandalı müzisyen * 1980 - Sebastian Kehl, Alman futbolcu * 1984 - Apoño, İspanyol futbolcu * 1986 - Besim Kunić, İsveçli futbolcu * 1989 - Ali Balkaya, Türk futbolcu (ö. 2011) * 1995 - Tibor Linka, Slovak kanocu == Ölümler == * 1021 - Hâkim, Fâtımî halifesi (d. 985) * 1332 - II. Andronikos, Bizans İmparatoru (d. 1259) * 1542 - Catherine Howard, İngiltere Kraliçesi (d. 1523) * 1608 - Konstanty Wasyl Ostrogski, Lehistan- Litvanya Birliği'ne mensup Ortodoks prens (d. 1526) * 1660 - X. Karl Gustav, İsveç kralı ve Bremen dükü (d. 1622) * 1787 - Ruđer Bošković, Ragusalı bilim insanı (d. 1711) * 1787 - Vergennes Kontu Charles Gravier, Fransız devlet adamı ve diplomat (d. 1717) * 1789 - Paolo Renier, Venedik Cumhuriyeti Doçesi (d. 1710) * 1791 - Rusçuklu Çelebizade Şerif Hasan Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. ?) * 1837 - Mariano José de Larra, İspanyol gazeteci ve yazar (d. 1809) * 1883 - Richard Wagner, Alman opera bestecisi (d. 1813) * 1909 - Julius Thomsen, Danimarkalı kimyager (d. 1826) * 1920 - Otto Gross, Avusturyalı psikanalist (d. 1877) * 1926 - Francis Ysidro Edgeworth, İrlandalı düşünür ve politik iktisatçı (d. 1845) * 1943 - Neyyire Neyir (Münire Eyüp Ertuğrul), Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1902) * 1955 - Nubar Tekyay, Türk kemani (d. 1905) * 1957 - Oszkár Jászi, Macar sosyal bilimci ve siyasetçi (d. 1875) * 1967 - Füruğ Ferruhzad, İranlı şair, yazar, yönetmen ve ressam (d. 1935) * 1980 - David Janssen, Amerikalı oyuncu (d. 1931) * 1991 - Arno Breker, Alman heykeltıraş (d. 1900) * 1992 - Nikolay Bogolyubov, Sovyet bilim insanı (d. 1909) * 1996 - Martin Balsam, Amerikalı oyuncu (d. 1919) * 2002 - Waylon Jennings, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı (d. 1937) * 2004 - Zelimhan Yandarbiyev, Çeçen Cumhuriyeti 2. Cumhurbaşkanı, yazar (d. 1954) * 2005 - Hüdai Oral, Türk siyasetçi ve eski Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı (d. 1925) * 2005 - Lucia dos Santos, Portekizli karmelit rahibe (d. 1907) * 2005 - Teoman Alpay, Türk bestekâr (d. 1932) * 2006 - Andreas Katsulas, Yunan asıllı Amerikalı aktör (d. 1946) * 2006 - Peter Frederick Strawson, Britanyalı filozof (d. 1919) * 2009 - Bahtiyar Vahabzade, Azeri şair ve yazar (d. 1925) * 2013 - Stefan Wigger, Alman oyuncu (d. 1932) * 2014 - Ralph Waite, Amerikalı aktör ve seslendirme sanatçısı (d. 1928) * 2014 - Richard Møller Nielsen, Danimarkalı millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1937) * 2017 - Kim Jong-nam, Kuzey Koreli asker, siyasetçi ve Kuzey Kore eski lideri Kim Jong-il'in en büyük oğlu (d. 1971) * 2018 - Dobri Dobrev, Bulgar hayırsever kişilik (d. 1914) * 2018 - Henrik, Danimarka kraliçesi II. Margrethe'nin kocası (d. 1934) * 2018 - Agop Kotoğyan, Ermeni asıllı Türk dermatolog (d. 1939) * 2019 - Idriz Ajeti, Kosovalı tarihçi (d. 1917) * 2019 - Ozan Arif, Türk öğretmen, halk ozanı ve şair (d. 1949) * 2019 - Jack Coghill, Amerikalı iş insanı ve siyasetçi (d. 1925) * 2019 - Bibi Ferreira, Brezilyalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1922) * 2019 - Eric Harrison, İngiliz profesyonel eski futbolcu ve antrenör (d. 1938) * 2019 - Connie Jones, Amerikalı caz trompetçisi ve kornetçi (d. 1934) * 2019 - Vitali Hmelnitski, Sovyet-Ukraynalı eski profesyonel futbolcu ve antrenör (d. 1943) * 2020 - Aleksey Botyan, Sovyetler Birliği casusu (d. 1916) * 2020 - Des Britten, Yeni Zelandalı iş insanı, sunucu, yazar, yemek şefi ve Anglikan papazı (d. 1939) * 2020 - Liu Shouxiang, Çinli suluboya ressamı ve profesör (d. 1958) * 2021 - Xabier Agirre, İspanyol yönetici ve siyasetçi (d. 1951) * 2021 - Louis Clark, İngiliz müzisyen (d. 1947) * 2021 - Sydney Devine, İskoç şarkıcı (d. 1940) * 2021 - Olle Nygren, İsveçli sürat motosikleti yarışmacısı (d. 1929) * 2021 - Andon Qesari, Arnavut aktör ve tiyatro yönetmeni (d. 1942) * 2021 - Kadir Topbaş, Türk mimar ve İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı (d. 1945) * 2023 - Cemal Kütahya, Türk hentbolcu (d. 1990) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Radyo Günü * Erzincan'ın Fransız işgalinden kurtuluşu (1918) * Giresun'un Görele ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) == Kaynakça == *0213 13
== Olaylar == * MÖ 399 - Socrates, ölüm cezasına çarptırıldı. * 360 - Ayasofya'nın öncülü olan Büyük Kilise, aynı noktada inşa edildi. 5. yüzyılın ilk yıllarına kadar ayakta kaldı. * 1637 - III. Ferdinand, Kutsal Roma İmparatoru oldu. * 1898 - İspanya-Amerika Savaşı: Bir Amerikan gemisi, Havana (Küba) limanında infilak ederek battı; 260'tan fazla kişi öldü. Olaydan İspanya'yı sorumlu tutan ABD, iki hafta sonra İspanya'ya savaş açtı. * 1924 - İzmir’de harp oyunları yapıldı. * 1933 - Giuseppe Zangara isimli bir kişi, Miami'de ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt'e suikast yapmak istedi, ancak Chicago Belediye Başkanı Anton J. Cermak'ı yaraladı. Cermak, aldığı yaraların etkisiyle 6 Mart 1933'te öldü. * 1947 - Rodos ve On İki Adalar Yunanistan'a verildi. * 1949 - 1200 Musevi, Türkiye'den Filistin'e göç etmek için başvurdu; göç edenlerin sayısı 10.000'i geçti. * 1950 - SSCB ve Çin, ortak savunma antlaşması imzaladı. * 1961 - Belçika'da Sabena Havayollarına ait bir yolcu uçağı düştü, 73 kişi öldü. Uçakta, ABD buz pateni takımı da bulunuyordu. * 1965 - Kanada'nın yeni bayrağı olarak, kırmızı beyaz yaprak tasarımı kabul edildi. * 1969 - Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS) tarafından düzenlenen "Büyük Eğitim Yürüyüşü" Ankara'da yapıldı ve binlerce öğretmen bozuk eğitim düzenini protesto etti. "Halkımızı sömürüden kurtaracağız" diye slogan attı. * 1970 - Dominik Cumhuriyeti'ne ait DC-9 tipi bir yolcu uçağı, Santo Domingo'dan kalktıktan bir süre sonra denize düştü: 102 kişi öldü. * 1971 - ABD'nin Ankara Balgat'taki tesislerinde görevli Çavuş James Finley kaçırıldı. Finley, 17,5 saat sonra serbest bırakıldı. * 1971 - İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi sağ görüşlü bir grup öğrenci tarafından işgal edildi, İstanbul'daki Kadırga Yurdu'na patlayıcı madde atıldı, Ankara'da Ortadoğu Teknik Üniversitesi'ndeki Kennedy Anıtı havaya uçuruldu. * 1975 - Tüm Öğretmenler Birleşme ve Dayanışma Derneği (Töb-Der), 7 ilde "hayat pahalılığı ve faşizmi protesto" toplantıları düzenledi. Toplantılar saldırıya uğradı; 1 kişi öldü, 60 kişi yaralandı. * 1979 - Türkiye Hür İşçi Sendikaları Konfederasyonu kuruldu. * 1982 - Bir petrol çıkarma platformu, Newfoundland açıklarında fırtına nedeniyle battı, 84 kişi öldü. * 1989 - Sovyetlerin Afganistan'da 9 yıl süren askeri varlığı, son Sovyet Birliklerinin çekilmesiyle sona erdi. Savaşta, 15 bin kadar Rus askerinin yanı sıra, yaklaşık 1 milyon Afgan hayatını kaybetti, 5 milyon Afgan, ülkesinden göç etmek zorunda kaldı. * 1995 - Hacker Kevin Mitnick, ABD'nin bazı en güvenli bilgisayar sistemlerine izinsiz girmek suçundan FBI tarafından tutuklandı. * 1996 - Kardak kayalıklarına düzenledikleri operasyonla adlarını duyuran SAT komandolarını taşıyan bir helikopter, Ege Denizi'nde düştü; 5 asker öldü. * 1999 - PKK lideri Abdullah Öcalan, Türk güvenlik güçleri tarafından Kenya'da yakalandı. * 1999 - Ekşi sözlük kuruldu. * 1999 - Eskişehir Cezaevi'nde "Karagümrük Çetesi" olarak tanınan bir grup Mustafa Duyar'ı öldürdü, Selçuk Parsadan'ı yaraladı. Mustafa Duyar Özdemir Sabancı'yı öldürmekten, Selçuk Parsadan ise örtülü ödenek davasından hüküm giymişti. * 2002 - Uluslararası Güvenlik Destek Gücü'nde (ISAF), yer alacak olan Türk Kuvvetinin ilk bölümü Kabil'de göreve başladı. * 2005 - Kültür ve Turizm Bakanı Erkan Mumcu, AKP'den ve Bakanlık görevinden istifa etti. * 2005 - Video paylaşım sitesi, YouTube kuruldu. * 2006 - Emeklilere vergi iadesi için fiş toplanmasına son veren kanun, Resmi Gazete'de yayımlandı. * 2009 - İstanbul Kadıköy Meydanında, birçok sol parti ve sendika işsizliğe ve krize karşı yaklaşık 50.000 kişinin katılımıyla bir eylem düzenledi. * 2012 - Honduras'ın Comayagua kentindeki ceza evinde çıkan yangında 357 kişi öldü, 80 mahkûm ağır yaralandı. == Doğumlar == * 1564 - Galileo Galilei, İtalyan bilim insanı (ö. 1642) * 1710 - XV. Louis, Fransa Kralı (ö. 1774) * 1724 - Peter von Biron, Kurlandiya Dükalığı'nın son dükü (ö. 1800) * 1725 - Abraham Clark, Amerikalı politikacı (ö. 1794) * 1739 - Alexandre Théodore Brongniart, Fransız mimar (ö. 1813) * 1748 - Jeremy Bentham, İngiliz filozof ve hukukçu (Pragmatizm'in kurucusu olarak kabul edilen) (ö. 1832) * 1751 - Johann Heinrich Wilhelm Tischbein, Alman ressam (ö. 1828) * 1780 - Alfred Edward Chalon, İsviçreli ressam (ö. 1860) * 1782 - William Miller, Amerikalı Baptist vaiz (ö. 1849) * 1811 - Domingo Faustino Sarmiento, Arjantinli aktivist, entelektüel, yazar, devlet adamı ve Arjantin'in altıncı devlet başkanı (ö. 1888) * 1817 - Charles-François Daubigny, Fransız ressam (ö. 1878) * 1820 - Susan B. Anthony, Amerikalı kadın hakları savunucusu (ö. 1906) * 1826 - Johnstone Stoney, İngiliz-İrlandalı fizikçi (ö. 1911) * 1836 - Matsudaira Katamori, Japon daimyō (ö. 1893) * 1840 - Titu Maiorescu, Rumen akademisyen, avukat, edebiyat eleştirmeni, estetik akımcısı, felsefeci, çocuk eğitmeni, politikacı ve yazar (ö. 1917) * 1841 - Campos Sales, Brezilyalı avukat, kahve çiftçisi ve siyasetçi (ö. 1913) * 1845 - Elihu Root, Amerikalı hukukçu ve devlet adamı (ö. 1937) * 1856 - Emil Kraepelin, Alman psikiyatrist (ö. 1926) * 1861 - Charles Edouard Guillaume, Fransız fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1938) * 1861 - Alfred North Whitehead, İngiliz matematikçi ve filozof (ö. 1947) * 1873 - Hans von Euler- Chelpin, Alman kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1964) * 1874 - Ernest Shackleton, İrlandalı-İngiliz kâşif (ö. 1922) * 1880 - Ali Sami Boyar, Türk ressam (ö. 1967) * 1883 - Fritz Gerlich, Alman gazeteci ve arşivci (ö. 1934) * 1885 - Rupen Sevag, Osmanlı Ermenisi hekim (ö. 1915) * 1886 - Mustafa Sabri Öney, Türk bürokrat (ö. ?) * 1890 - Robert Ley, Nazi Almanyası'nda politikacı (ö. 1945) * 1891 - Georg von Bismarck, Alman asker (ö. 1942) * 1895 - Wilhelm Burgdorf, Nazi Almanyası'nda piyade orgeneral (ö. 1945) * 1897 - Bronislovas Paukštys, Litvanyalı Katolik rahip (ö. 1966) * 1898 - Toto, İtalyan komedi ustası ve oyuncu (ö. 1967) * 1899 - Georges Auric, Fransız besteci (ö. 1983) * 1907 - Cesar Romero, Amerikalı aktör (ö. 1994) * 1909 - Miep Gies, Hollanda vatandaşı (II. Dünya Savaşı sırasında Anne Frank ve ailesine yardım eden) (ö. 2010) * 1923 - Kemal Karpat, Türk tarihçi ve akademisyen (ö. 2019) * 1926 - Doğan Güreş, Türk asker ve Türk Silahlı Kuvvetleri'nin 21. Genelkurmay Başkanı (ö. 2014) * 1928 - Pietro Bottaccioli, İtalyan piskopos ve din adamı (ö. 2017) * 1932 - Seyyid Ahmet Arvâsî, Türk toplum bilimci, pedagog ve yazar (ö. 1988) * 1938 - Vasıf Öngören, Türk oyun yazarı (ö. 1984) * 1940 - İsmail Cem İpekçi, Türk siyasetçi (ö. 2007) * 1944 - Cahar Dudayev, Çeçen asker ve siyasetçi (ö. 1996) * 1944 - Zeynel Abidin Erdem, Türk iş insanı * 1945 - Douglas Hofstadter, Amerikalı bilim insanı * 1946 - Yves Cochet, Fransız yazar ve politikacı * 1946 - Zeynep Oral, Türk yazar ve gazeteci * 1946 - Matthieu Ricard, Nepal'deki Shechen Tennyi Dargyeling Manastırı'nda yaşayan Budist rahip * 1947 - John Adams, Amerikalı günümüz klasik Batı müziği bestecisi, opera bestecisi ve orkestra şefi * 1947 - Rusty Hamer, Amerikalı oyuncu (ö. 1990) * 1947 - Wenche Myhre, Norveçli şarkıcı * 1949 - Anneli Saaristo, Fin şarkıcı * 1949 - Esat Oktay Yıldıran, Türk asker (ö. 1988) * 1950 - Tsui Hark, Çinli senarist ve film yönetmeni * 1951 - Jadwiga Jankowska-Cieslak, Polonyalı oyuncu * 1951 - Jane Seymour, İngiliz sinema oyuncusu * 1952 - Sezai Aydın, Türk tiyatro, sinema, dizi oyuncusu ve seslendirme sanatçısı * 1953 - Miloslav Ransdorf, Çek politikacı (ö. 2016) * 1954 - Matt Groening, Amerikalı karikatürist ve Simpsonlar'ın yaratıcısı * 1960 - Armen Mazmanyan, Ermeni yönetmen (ö. 2014) * 1962 - Milo Đukanović, Karadağlı siyasetçi * 1963 - İsa Gök, Türk siyasetçi * 1963 - Oğuz Çetin, Türk futbolcu ve teknik direktör * 1964 - Chris Farley, Amerikalı oyuncu, komedyen, senarist ve yapımcı (d. 1997) * 1965 - Metin Üstündağ, Türk karikatürist * 1969 - Birdman, Amerikalı rapçi ve yapımcı * 1971 - Alex Borstein, Amerikalı oyuncu, şarkıcı, ses sanatçısı, yazar ve komedyen * 1971 - Renée O'Connor, Amerikalı oyuncu * 1974 - Miranda July, Amerikalı yazar, film yönetmeni, oyuncu, şarkıcı ve senarist * 1974 - Alexander Wurz, Avusturyalı Formula 1'de Williams'ın yarış pilotu * 1975 - Natik Ahund, Azeri sinema yönetmeni, yapımcısı ve senaristi * 1984 - Francesca Ferretti, İtalyan voleybolcu * 1986 - Valeri Bojinov, Bulgar futbolcu * 1986 - Ami Koshimizu, Japon seslendirme sanatçısı * 1986 - Michelle Lewin, Venezuela'lı sporcu * 1988 - Rui Patrício, Portekizli millî futbolcu * 1989 - Ziomara Morrison, Şilili basketbolcu * 1990 - Callum Turner, İngiliz aktör ve model * 1991 - Ángel Sepúlveda, Meksikalı futbolcu * 1992 - İdo Tatlıses, Türk şarkıcı * 1993 - Ravi, Güney Koreli rapçi, şarkıcı, söz yazarı ve prodüktör * 1995 - Megan Thee Stallion, Amerikalı rapçi ve söz yazarı == Ölümler == * 705 - Leontios, 695 ile 698 döneminde Bizans imparatorluğu imparatoru olmuştur * 706 - III. Tiberios, 698 ile 705 döneminde Bizans imparatoru. Hanedansız imparator olarak Leontios'a karşı bir isyanla ile imparator olmuştur * 1634 - Wilhelm Fabry, Alman cerrah (d. 1560) * 1637 - II. Ferdinand, Kutsal Roma imparatoru (d. 1578) * 1731 - María de León Bello y Delgado, Katolik rahibe ve mistik (d. 1643) * 1740 - III. Abbas, Safevi hükümdarı (d. 1732) * 1781 - Gotthold Ephraim Lessing, Alman yazar (d. 1729) * 1844 - Henry Addington, İngiliz devlet adamı (d. 1757) * 1857 - Mihail Glinka, Rus asıllı klasik müzik bestecisi (d. 1804) * 1864 - Adam Wilhelm Moltke, Danimarka Başbakanı (d. 1785) * 1869 - Mirza Esedullah Han Galib, Babür Dönemi şairi (d. 1797) * 1871 - Jean-Marie Chopin, Fransız-Rus gezgin (d. 1796) * 1905 - Lewis Wallace, Amerikalı asker siyasetçi ve yazar (Amerikan İç Savaşı Birlik Kuvvetleri Generali) (d. 1827) * 1928 - Herbert Henry Asquith, İngiliz siyasetçi ve Birleşik Krallık Başbakanı (d. 1852) * 1936 - Alf Victor Guldberg, Norveçli matematikçi (d. 1866) * 1946 - Malik Buşati, Arnavutluk Başbakanı (d. 1880) * 1958 - Numan Menemencioğlu, Türk diplomat, siyasetçi ve eski Dış İşleri Bakanlarından (d. 1893) * 1959 - ‎Owen Willans Richardson‎‎, İngiliz fizikçi, akademisyen‎ ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1879) * 1965 - Nat King Cole, Amerikalı müzisyen (d. 1919) * 1967 - Toto, İtalyan komedi ustası ve oyuncu (d. 1898) * 1979 - Zbigniew Seifert, Polonyalı müzisyen (d. 1946) * 1987 - Malik Aksel, Türk ressam ve yazar (d. 1901) * 1988 - Richard Feynman, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1918) * 1999 - Big L, Amerikalı rapçi (d. 1974) * 1999 - Henry Way Kendall, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1926) * 2001 - Orhan Asena, Türk oyun yazarı (d. 1922) * 2002 - Sabih Şendil, Türk şair ve yazar (d. 1926) * 2003 - Faik Türün, Türk asker, siyasetçi ve 12 Mart dönemi komutanlarından emekli orgeneral (d. 1913) * 2010 - Fuat Seyrekoğlu, Türk futbolcu (d. 1949) * 2011 - İsmail Gülgeç, Türk karikatürist (d. 1947) * 2013 - Todor Kolev, Bulgar oyuncu ve komedyen (d. 1939) * 2014 - Christopher Malcolm, İskoç oyuncu (d. 1946) * 2015 - Sergio y Estíbaliz, İspanyol ikili (d. 1948) * 2015 - Eileen Essell, İngiliz oyuncu (d. 1922) * 2015 - Steve Montador, Kanadalı profesyonel buz hokeyi oyuncusu (d. 1979) * 2016 - George Gaynes, Fin asıllı Amerikalı şarkıcı, tiyatro, sinema, televizyon ve ses sanatçısı aktör (d. 1917) * 2016 - Salman Natour, Filistin doğumlu İsrailli yazar, şair ve gazeteci (d. 1949) * 2016 - Vanity, Kanadalı şarkıcı, model, söz yazarı ve aktris (d. 1959) * 2017 - Margareta Kjellini İsveçli politikacı (d. 1948) * 2017 - Manfred Kaiser, Doğu Alman eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1929) * 2018 - Abdilaqim Ademi, Makedon siyasetçi (d. 1969) * 2018 - Lassie Lou Ahern, Amerikalı oyuncu (d. 1920) * 2018 - Pier Paolo Capponi, İtalyan oyuncu ve senarist (d. 1938) * 2019 - Ellis Avery, Amerikalı yazar ve romancı (d. 1972) * 2019 - Kofi Burbridge, Amerikalı müzisyen (d. 1961) * 2019 - Gene Littler, Amerikalı golfçü (d. 1930) * 2019 - Al Mahmud, Bangladeşli şair, romancı, kısa hikâye yazarı ve gazeteci (d. 1936) * 2019 - Lee Radziwill, Amerikalı oyuncu, soylu, halkla ilişkiler yöneticisi ve iç mimar (d. 1933) * 2020 - Caroline Louise Flack, İngiliz oyuncu, televizyon ve radyo sunucusu (d. 1979) * 2020 - Hilmi Ok, eski Türk futbol hakemi (d. 1932) * 2020 - Duan Zhengcheng, Çinli mucit ve endüstri mühendisi (d. 1934) * 2021 - Doris Bunte, Amerikalı siyasetçi (d. 1933) * 2021 - Alberto Canapino, Arjantinli yarış arabası mühendisi (d. 1963) * 2021 - Sandro Dori, İtalyan oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1938) * 2021 - Lucía Guilmáin, Meksikalı aktris (d. 1938) * 2021 - Andréa Guiot, Fransız opera sanatçısı (d. 1928) * 2021 - Vincent Jackson, Amerikan futbolu oyuncusu (d. 1983) * 2021 - Leopoldo Luque, Arjantinli futbolcu (d. 1949) * 2021 - Rowsch Shaways, Iraklı Kürt siyasetçi (d. 1947) * 2022 - Arnaldo Jabor, Brezilyalı film yapımcısı, senarist, film ve TV yönetmeni ve yazar (d. 1940) * 2022 - Onur Kumbaracıbaşı, eski Türk siyasetçi (d. 1939) * 2022 - Tamaz Mechiauri, Gürcü siyasetçi, mühendis ve ekonomist (d. 1954) * 2022 - P. J. O'Rourke, Amerikalı siyasi yorumcu ve gazeteci (d. 1947) * 2022 - Arif Şentürk, Türk halk müziği sanatçısı (d. 1941) * 2022 - Tayana Tüdegeş, Rus şair (d. 1957) * 2023 - Vural Savaş, hukukçu ve yazar (d. 1938) * 2023 - Raquel Welch, Amerikalı aktris (d. 1940) * 2023 - Paul Berg, Amerikalı biyokimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1926) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Çocukluk Çağı Kanser Günü * Trabzon'un Maçka ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) * Gümüşhane'nin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1921) *0215 15
== Olaylar == 300px|küçükresim|ENIAC bilgisayarı. * 496 - Sevgililer Günü, 14 Şubat günü birçok ülkede kutlanan özel gündür. Kökeni, Roma Katolik Kilisesi'nin inanışına dayanan bu gün, Valentine ismindeki bir din adamının adına ilan edilen bir bayram günü olarak ortaya çıkmıştır. * 1779 - James Cook, Sandviç Adaları yerlileri tarafından öldürüldü. * 1804 - Osmanlı İmparatorluğu'na karşı Birinci Sırp Ayaklanması, Kara Yorgi tarafından başlatıldı. * 1859 - Oregon, Amerika Birleşik Devletleri'nin 33. eyaleti oldu. * 1876 - Alexander Graham Bell, telefon patenti için başvurdu. * 1876 - İstanbul Tramvay Şirketi işçileri greve çıktı. * 1878 - II. Abdülhamid, Meclis-i Mebûsan'ı süresiz olarak tatil etti ve istibdat dönemi başladı. * 1909 - Osmanlı Devleti'nde ilk güven oylaması yapıldı; Kâmil Paşa kabinesi düşürüldü. * 1912 - Arizona, ABD'nin 48. eyaleti oldu. * 1912 - ABD'nin ilk dizel motorlu denizaltısı, Connecticut'ta kullanılmaya başlandı. * 1918 - SSCB'de Gregoryen Takvimi kullanımına geçildi. * 1923 - Mustafa Kemal, Batı Anadolu gezisine çıktı. * 1924 - International Business Machines (IBM) şirketi kuruldu. * 1925 - TBMM'de 9 Şubat'ta vurulan Deli Halit Paşa öldü. * 1929 - Al Capone'un rakibi yedi gangster, Chicago'da öldürüldü. Olay 14 Şubat'ta gerçekleştiği için "Sevgililer Günü Katliamı" olarak anılmaktadır. * 1931 - Türkiye güzeli Naşide Saffet Esen, Avrupa'da "Güzel Göz Kraliçesi" seçildi. * 1945 - Şili, Ekvador, Paraguay ve Peru, Birleşmiş Milletler'e katıldı. * 1945 - II. Dünya Savaşı: Birleşik Krallık ve ABD uçakları, Dresden'in bombalanışının ikinci gününde yangın bombaları kullanmaya başladılar. * 1946 - İlk genel amaçlı elektronik bilgisayar ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Computer), Pensilvanya Üniversitesi'nde (ABD) tanıtıldı. * 1946 - İngiltere'nin Merkez Bankası olan "The Bank of England" millileştirildi. * 1949 - İsrail parlamentosu (Knesset), ilk toplantısını yaptı. * 1949 - Kanada'da "Asbest Grevi" olarak adlandırılan direniş başladı. Grevin başladığı bu gün Québec'teki "Sessiz Devrim"in de başlangıcı olarak kabul edilir. * 1951 - İdil Biret, 10 yaşında Paris'teki ilk piyano resitalini verdi. * 1951 - Senaryosunu Behçet Kemal Çağlar'ın yazdığı ve Maraş'ın Türk Kurtuluş Savaşı sırasında düşman işgalinden kurtuluşunu anlatan "Kendini Kurtaran Şehir" adlı filmin çekimi olaylara neden oldu. Rejisör Faruk Kenç ve ekibi, senaryo gereği Maraş Kalesi'ne Fransız bayrağı çekince, yakalanarak mahkemeye sevk edildiler. * 1952 - Kış Olimpiyat Oyunları Oslo'da (Norveç) başladı. * 1955 - İzmir Alsancak Limanı'nın temeli, Başbakan Adnan Menderes tarafından atıldı. * 1961 - Lavrensiyum elementi (103 numaralı element), Kaliforniya Üniversitesinde ilk defa sentezlendi. * 1963 - İstanbul'da Kavel Kablo Fabrikası'nda işçiler 28 Ocak'ta iş bırakmış ve oturma eylemine başlamışlardı. Eylemin 17. günü Polis işçilere müdahale etti; 9 işçi yaralandı. * 1963 - İngiltere'de Leeds General Infirmary Hastanesi'nde, Dünyada ilk kez insandan insana başarılı bir böbrek nakli yapıldı. * 1971 - Türkiye İşçi Partisi'nin Genel Başkanı Mehmet Ali Aybar, Parti'den istifa etti. Amacının kendisini Haysiyet Divanı'na sevk etmek isteyen Yönetim Kurulu'nu protesto etmek olduğunu söyledi. * 1974 - Gazeteci İsmail Cem (İpekçi), TRT Genel Müdürlüğü'ne atandı. * 1977 - Ortadoğu Teknik Üniversitesi Rektörlüğü'ne, Hasan Tan atandı; öğrenciler dersleri boykot etti. * 1979 - Türkiye, İran'daki Humeyni rejimini resmen tanıdı. * 1980 - Kış Olimpiyatları Lake Placid'de (New York) başladı. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): İstanbul'da dükkânlar önceki günlerde yapılan tehditler nedeniyle kapalı kaldı. Fırıncılar evlerinden asker zoruyla getirildi. Asker korumasıyla ekmek satıldı. * 1980 - Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Erzurum'da orduevinde verilen yemek sonunda konuştu: "Biz dış düşmanlarla değil, iç düşmanlarla uğraşıyoruz. Yedi düvel ile savaşmış ve ülkesini düşmanlardan temizlemiş bu millet sıkıyönetime rağmen neden bu hainlerin hakkından gelemiyor, diye haklı olarak sual sorabiliriz. Kan dökmek istemiyoruz. Eğer kan dökmeyi göze alsak bir ayda bunların hakkından geliriz." * 1980 - Tariş olayları: On bin jandarma komandosu ve çok sayıda polis, Tariş'e ait Çiğli İplik Fabrikası'ndaki işçi direnişine müdahale etti. Operasyona keşif uçakları ve helikopterler de katıldı. Gün boyu süren müdahale sonucunda Fabrika boşaltıldı, 1500 işçi gözaltına alındı. * 1981 - Türk Vatandaşlığı Kanunu'nda bazı değişiklikler yapan yasa, Millî Güvenlik Konseyi'nce kabul edildi. * 1981 - Dublin'de bir gece kulübünde çıkan yangında 48 kişi öldü. * 1983 - Danıştay, ameliyat olarak cinsiyet değiştiren şarkıcı Bülent Ersoy'un hukuken erkek olduğuna ve dolayısıyla gazinolarda ancak erkek kıyafetiyle sahneye çıkabileceğine karar verdi. * 1986 - Eski Devlet Bakanı İsmail Özdağlar, Yüce Divan'da "görevini kötüye kullandığı" gerekçesiyle 2 yıl hapse mahkûm edildi. İsmail Özdağlar, rüşvet aldığı iddiasıyla yargılanmaktaydı. * 1987 - Tunceli iline bağlı 234 köyde yaşayan 50 bin kişinin; Mersin, Antalya, İzmir ve Muğla'ya yerleştirilmesi kararlaştırıldı. Karar 6931 sayılı Orman Kanunu'na ve Anayasa'nın 170. Maddesine dayanılarak alındı. * 1989 - İranlı lider Humeyni, Şeytan Ayetleri kitabının yazarı Salman Rushdie'nin öldürülmesi emrini verdi. * 1989 - Union Carbide, 1984'teki Bhopal felaketi'nde sebep olduğu zararlara karşılık Hindistan Hükûmetine 470 milyon dolar ödemeyi kabul etti. * 1989 - GPS (Küresel Konumlandırma Sistemi)'ni oluşturacak 24 uydudan ilki yörüngesine oturtuldu. * 1990 - Yılmaz Güney'in Umut filmi, İstanbul'da gösterime girdi. * 1994 - Demokrasi Partisi'nin (DEP) Ankara il binasına bombalı bir saldırı yapıldı; bina ağır hasar gördü, 3 kişi yaralandı. * 1994 - 52 kişiyi öldürmekten suçlu bulunan Ukraynalı seri katil Andrey Çikatilo, Rusya'nın Novoçerkassk şehrinde kurşuna dizilerek idam edildi. İdamı, Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin tarafından açıklandı. * 1996 - Emekli olduktan sonra Milliyetçi Hareket Partisi'ne (MHP) katılan eski Ankara Devlet Güvenlik Mahkemesi (DGM) Savcısı Nusret Demiral, "Ezan Türkçe okunmalı" deyince, partiden ihraç edildi. * 2000 - Hizbullah cephaneliklerinin ortaya çıkışı ve varlığı, 1994'ten beri tartışılan JİTEM'i yeniden gündeme getirdi. Batman eski Valisi Salih Şarman "JİTEM var", Jandarma eski Komutanı Teoman Koman ise "yok" dedi. * 2003 - Şartla salıverilme yasasından toplam 43.500 tutuklu ve hükümlünün yararlandığı açıklandı. * 2004 - Hamburg doğumlu Türk yönetmen Fatih Akın'ın son filmi, "Gegen die Wand" (Duvara Karşı), Berlin Uluslararası Film Festivali'nde en iyi film seçilerek "Altın Ayı" ödülü aldı. * 2004 - Moskova'da bir su parkının çatısı çöktü; 25 kişi öldü, 100'den fazla yaralı var. * 2005 - Lübnan'ın eski Başbakanlarından Refik Hariri, düzenlenen bir suikast sonucu öldürüldü. * 2006 - "Yeşil" kod adlı Mahmut Yıldırım'ın İstanbul'da bir evde kıstırıldığı ve son anda kaçtığı ileri sürülen operasyonda, oğlu Murat Yıldırım, "adam vurdurduğu" gerekçesiyle on beş kişiyle birlikte gözaltına alındı. * 2007 - Telekomünikasyon yoluyla yapılan iletişimin denetlenmesi ve teknik araçlarla izlemeye ilişkin düzenlemelere ilişkin yönetmelik Resmi Gazete'de yayımlandı. Buna göre, soruşturmalarda gizli soruşturmacı görevlendirilebilecek. Gizli soruşturmacının elde ettiği kişisel bilgiler, görevlendirildiği ceza soruşturması ve kovuşturması dışında kullanılamayacak. * 2008 - Danıştay 1. Dairesi, Mehmet Ağar'ın Emniyet Genel Müdürlüğü döneminde, "suç işlemek amacıyla örgüt kurma" suçundan, Susurluk Davası kapsamında yargılanmasına karar verdi. Daire, Ağar'ın Vali statüsünde bulunması nedeniyle, yargılanmasının Yargıtay'da yapılmasına hükmetti. == Doğumlar == * 1404 - Leon Battista Alberti, İtalyan ressam, şair ve filozof (ö. 1472) * 1468 - Johannes Werner, bir Alman matematikçi idi (ö. 1522) * 1483 - Babür Şah, Babür İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk Hükümdarı (ö. 1531) * 1602 - Francesco Cavalli, İtalyan besteci (ö. 1676) * 1750 - René Louiche Desfontaines, Fransız botanikçi (ö. 1833) * 1759 - Franz de Paula Adam von Waldstein, Avusturyalı asker, kaşif, bitki ve doğa bilimci (ö. 1823) * 1763 - Jean Victor Marie Moreau, Fransız general (ö. 1813) * 1819 - Christopher Latham Sholes, Amerikalı mucit (ö. 1890) * 1828 - Edmond About, Fransız yazar, romancı ve yayıncı (ö. 1885) * 1839 - Hermann Hankel, Alman matematikçi (ö. 1873) * 1855 - Christian Bohr, Danimarkalı doktor (ö. 1911) * 1866 - William Townley, İngiliz futbolcu ve teknik adam (ö. 1950) * 1869 - Charles Thomson Rees Wilson, İskoç fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1959) * 1877 - Edmund Landau, Alman matematikçi (ö. 1938) * 1882 - John Blyth Barrymore, Amerikalı oyuncu (ö. 1942) * 1888 - Hermann Reinecke, Nazi Almanyası generali (ö. 1973) * 1891 - Vladimir Şileyko, Rus oryantalist (Asurolojist, Hebraist), Akmeist şair ve çevirmen (ö. 1930) * 1892 - Radola Gajda, Çek komutan ve siyasetçi (ö. 1948) * 1895 - Max Horkheimer, Alman düşünür ve toplum bilimci (ö. 1973) * 1898 - Fritz Zwicky, İsviçreli fizikçi ve astronom (ö. 1974) * 1899 - Onni Pellinen, Finlandiyalı Greko-Romen güreşçisi (ö. 1945) * 1913 - Jimmy Hoffa, Amerikalı işçi sendikası lideri (kayboldu) (ö. 1975) * 1914 - Boris Kraigher, Sloven komünist partizan, eski Slovenya Sosyalist Cumhuriyeti başbakanı (ö. 1967) * 1927 - Sencer Divitçioğlu, Türk akademisyen (ö. 2014) * 1928 - Mark Eden, İngiliz aktör (ö. 2021) * 1929 - Barbara Elaine Ruth Brown, Amerikalı biyolog ve hayırsever (ö. 2019) * 1932 - Peter Ball, İngiliz piskopos ve cinsel istismar hükümlüsü (ö. 2019) * 1935 - Christel Adelaar, Hollandalı oyuncu (ö. 2013) * 1938 - Anita Thallaug, Norveçli şarkıcı (ö. 2023) * 1939 - Blowfly, Amerikalı müzisyen, şarkıcı-besteci, rapçi, komedyen ve yapımcı (ö. 2016) * 1939 - Eugene Fama, Nobel Ödülü sahibi Amerikalı iktisatçı * 1942 - Michael Bloomberg, Amerikalı politikacı, iş insanı ve hayırsever * 1942 - Andrew Robinson, Amerikalı oyuncudur * 1944 - Alan Parker, Britanyalı film yönetmeni (ö. 2020) * 1944 - Ronnie Peterson, İsveçli eski Formula 1 pilotu (ö. 1978) * 1945 - Hans-Adam II, Lihtenştayn Prensliği hükümdarıdır * 1945 - Ladislao Mazurkiewicz, Uruguaylı eski millî futbolcu ve teknik direktör (ö. 2013) * 1946 - Bernard Dowiyogo, Naurulu siyasetçi (ö. 2003) * 1946 - Gregory Hines, Amerikalı aktör ve dansçı (ö. 2003) * 1946 - Kemal Unakıtan, Türk bürokrat ve siyasetçi (ö. 2016) * 1947 - Tim Buckley, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve gitarist (ö. 1975) * 1950 - Galip Boransu, Türk piyanist, keyboard ve vokal (ö. 2011) * 1951 - Kevin Keegan, eski İngiliz futbolcudur * 1952 - Sushma Swaraj, Hint siyasetçi ve bakan (ö. 2019) * 1953 - Hans Krankl, Avusturyalı futbolcu * 1957 - Veysel Güney, Türk devrimci ve Devrimci Yol'un İskenderun sorumlusu (ö. 1981) * 1959 - Süleyman Seyfi Öğün, Türk akademisyen ve siyaset bilimcisi * 1960 - Meg Tilly, Amerikalı-Kanadalı bir aktris * 1967 - Stelio Hacı-İoannou, Kıbrıslı Rum kökenli ingiliz vatandaşı girişimcidir * 1967 - Mark Rutte, Hollandalı siyasetçi * 1968 - Scott McClellan, Amerikalı bürokrattır * 1969 - Neslihan Acar, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1970 - Simon Pegg, İngiliz aktör, yazar ve film yapımcısı * 1970 - Antonia Truppo, İtalyan oyuncu * 1971 - Gheorghe Mureşan, Romanyalı eski NBA oyuncusudur * 1971 - Kerem Tüzün, Türk müzisyen * 1972 - Najwa Nimri, Ürdün asıllı İspanyol şarkıcı ve oyuncu * 1972 - Rob Thomas, Amerikalı şarkıcı * 1974 - Gina Lynn, Porto Rikolu porno oyuncusu * 1974 - Valentina Vezzali, İtalyan eskrimci ve politikacı * 1975 - Mirka Francia, Kübalı voleybolcu * 1976 - Aylin Aslım, Türk rock müzisyeni * 1977 - Cadel Evans, Avustralyalı eski profesyonel yol bisikleti * 1978 - Richard Hamilton, Amerikalı basketbolcudur * 1978 - Darius Songaila, Litvan profesyonel basketbolcudur * 1981 - Matteo Brighi, İtalyan eski futbolcudur * 1982 - İbrahim Çelikkol, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1982 - Özge Borak, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1983 - Bacary Sagna, Senegal asıllı Fransız futbolcudur * 1984 - Eser Yenenler, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1985 - Karima Adebibe, İngiliz oyuncu ve manken * 1985 - Philippe Senderos, İsviçreli eski millî futbolcudur * 1987 - Edinson Cavani, Uruguaylı millî futbolcudur * 1988 - Ángel Di María, Arjantinli futbolcu * 1989 - Néstor Calderón, Meksikalı futbolcudur * 1989 - Adam Matuszczyk, Polonyalı millî futbolcudur * 1990 - Chris Babb, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1990 - Sefa Yılmaz, Türk futbolcu * 1992 - Christian Eriksen, Danimarkalı millî futbolcudur * 1992 - Freddie Highmore, İngiliz oyuncudur * 1996 - Lucas Hernández, Fransız millî futbolcudur * 1996 - Viktor Kovalenko, Ukraynalı futbolcu * 1997 - Breel Embolo, İsviçreli futbolcu * 1997 - Hung Hau-Hsuan, Tayvanlı e-sporcu * 1997 - Jung Jae-hyun, Güney Koreli K-pop sanatçısı ve aktör * 1999 - Antonina Skorobogatçenko, Rus hentbolcu * 2000 - Aşkın Mert Şalcıoğlu, Türk rapçi, şarkıcı ve söz yazarı == Ölümler == * 269 - St.Valentine, Roma rahiplerinden (İdam edildiği bu gün Sevgililer Günü olarak kutlanır) * 869 - Kiril, Bizanslı Yunan Moravya ve Panonya'da Slavlar arasında Hristiyanlığın yayılmasını sağlayan misyoner (d. 826) * 1140 - Kilikya Ermeni Lordu I. Levon (d. 1080) * 1400 - II. Richard, İngiltere Kralı (öldürüldü) (d. 1367) * 1676 - Abraham Bosse, Fransız sanatçı (d. 1604) * 1695 - Georg von Derfflinger, Brandenburg- Prusya ordusu feldmareşali (d. 1606) * 1779 - James Cook, İngiliz denizci ve kâşif (d. 1728) * 1892 - Georgi Vılkoviç, Bulgar doktor, diplomat ve muhafazakâr politikacı (d. 1833) * 1894 - Eugène Charles Catalan, Belçikalı matematikçi (d. 1814) * 1910 -‎ Giovanni Passannante‎‎, İtalyan anarşist ‎(d. 1849) * 1925 - Halit Karsıalan ("Deli" Halit Paşa), Türk asker ve Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından (TBMM'de hangi taraftan geldiği belli olmayan bir kurşunla vurularak öldü) (d. 1883) * 1929 - Thomas Burke, Amerikalı atlet (d. 1875) * 1942 - Fehim Spaho, Bosnalı din adamı (d. 1877) * 1943 - David Hilbert, Alman matematikçi (d. 1862) * 1947 - Martin Mutschmann, Nazi Bölgesel Lideri idi (d. 1879) * 1966 - İngiliz Kemal (Ahmet Esat Tomruk), Türk ajan (d. 1887) * 1969 - Vito Genovese, Amerikan mafyası'nın liderlerinden (d.1897) * 1975 - Julian Huxley, İngiliz evrimsel biyolog (d. 1887) * 1986 - Süheyl Ünver, Türk doktor, yazar ve minyatürcü (d. 1898) * 1988 - Frederick Loewe, Avusturya asıllı Amerikalı besteci (d. 1901) * 1994 - Andrey Çikatilo, Sovyet seri katil (d. 1936) * 1996 - Bob Paisley, İngiliz futbolcu ve teknik direktör (d. 1919) * 2002 - Domènec Balmanya, İspanyol futbolcu (d. 1914) * 2002 - Nándor Hidegkuti, Macar eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1922) * 2003 - Dolly, Dünya'da klonlanan ilk memeli (d. 1996) * 2004 - Marco Pantani, İtalyan yol bisikleti yarışçısı (d. 1970) * 2005 - Refik Hariri, Lübnan'ın eski Başbakanı (d. 1944) * 2008 - Atilla Kaya, Türk taverna müziği sanatçısı (d. 1964) * 2011 - George Shearing, İngiliz caz piyanisti (d. 1919) * 2012 - Cem Atabeyoğlu, Türk spor yazarı ve yöneticisi (d.1924) * 2012 - Tonmi Lillman, Finlandiyalı müzisyen (d. 1973) * 2013 - Ronald Dworkin, Amerikalı filozof ve anayasa hukukçusu (d. 1931) * 2013 - Reeva Steenkamp, Güney Afrikalı model (d. 1983) * 2014 - Durdy Bayramov, Turkmen akademisyen ve sanatçı (d. 1938) * 2014 - Tom Finney, İngiliz millî futbolcu (d. 1922) * 2014 - Ferry Hoogendijk, Hollandalı politikacı ve yazar (d. 1933) * 2015 - Pamela Cundell, İngiliz karakter oyuncusu (d. 1920) * 2015 - Michele Ferrero, İtalyan iş insanı (d. 1925) * 2015 - Mahir Kaynak, Türk iktisatçı, yazar ve istihbarat analizcisi (d. 1934) * 2015 - Louis Jourdan, Fransız oyuncu (d. 1921) * 2015 - Willem Ruska, Hollandalı eski judocu (d. 1940) * 2016 - Muriel Casals i Couturier, Fransa doğumlu İspanyol ekonomist, siyasetçi ve bilim insanı (d. 1945) * 2016 - Ajun Kurter, Türk coğrafyacı, denizbilimci ve havacılık tarihçisi (d. 1930) * 2016 - Wiesław Rudkowski, Polonyalı eski boksör (d. 1946) * 2017 - Siegfried Herrmann, uzun mesafe koşucusu Alman atlet (d. 1932) * 2017 - Paul Nguyěn Van Hoá, Vietnamlı Katolik papaz ve din adamı (d. 1931) * 2017 - Odd Tandberg, Norveçli ressam ve grafik sanatçısı (d. 1924) * 2017 - Hans Trass, Estonyalı çevre ve bitkibilimci (d. 1928) * 2018 - Ebulfazl Envari, İranlı ağır siklet güreşçi (d. 1938) * 2018 - Pyotr Boçek, Sovyetler Birliği'nin Kahramanı unvanı olan Ukraynalı-Sovyet askeri (d. 1925) * 2018 - Don Carter, Amerikalı yatırımcı ve iş insanı (d. 1933) * 2018 - Nuray Hafiftaş, Türk besteci ve Türk halk müziği sanatçısı (d. 1964) * 2018 - Tuna Huş, Türk haber spikeri (d. 1942) * 2018 - Antoni Krauze, Polonyalı senarist ve film yönetmeni (d. 1940) * 2018 - Ruud Lubbers, Hollandalı siyasetçi (d. 1939) * 2018 - Morgan Tsvangirai, Zimbabveli siyasetçi (d. 1952) * 2019 - Michel Bernard, Fransız atlet (d. 1931) * 2019 - Chun-Ming Kao, Çinli siyasetçi ve aktivist (d. 1929) * 2019 - Andrea Levy, İngiliz romancı (d. 1956) * 2020 - Alwin Brück, Alman siyasetçi (d. 1931) * 2020 - Lynn Cohen, Amerikalı oyuncu (d. 1933) * 2020 - Esther Scott, Amerikalı aktris (d. 1953) * 2020 - John Shrapnel, İngiliz oyuncu ve dublaj sanatçısı (d. 1942) * 2021 - Blanca Álvarez González, İspanyol gazeteci, yazar ve şair (d. 1957) * 2021 - Ari Gold, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, müzik yapımcısı, dansçı, aktör ve model (d. 1974) * 2021 - W. J. M. Lokubandara, Sri Lankalı siyasetçi (d. 1941) * 2021 - Carlos Saúl Menem, lakabı El Turco, Arjantinli siyasetçi (d. 1930) * 2021 - William Macpherson, Emekli İskoç Yüksek Mahkemesi yargıcı (d. 1926) * 2023 - Viktor Aristov, Ukraynalı profesyonel futbolcu ve teknik adam (d. 1938) * 2023 - Friedrich Cerha, Avusturyalı besteci, orkesta şefi ve eğitimci (d. 1926) * 2023 - Charley Ferguson, Amerikan futbolu oyuncusu (d. 1939) * 2023 - Shoichiro Toyoda, Toyota Motor Corporation Onursal Başkanı (d. 1925) == Tatiller ve özel günler == * Sevgililer Günü * Dünya Öykü Günü *0214 14
== Olaylar == * 1600 - İtalyan filozof Giordano Bruno, aykırı görüşler savunduğu için Roma Katolik Kilisesi'nin Engizisyon mahkemesinde yargılanıp sapkın ilan edildi ve Roma'da diri diri yakılarak idam edildi. * 1864 - Amerikan İç Savaşı sırasında H.L. Hunley adlı denizaltı, USS Housatonic adlı savaş gemisini batırdı ve bir savaş gemisi batıran ilk denizaltı oldu. * 1867 - Süveyş Kanalı'ndan ilk gemi geçti. * 1895 - Müziğini Çaykovski'nin bestelediği Kuğu Gölü Balesi, ilk gösterisini Sankt-Peterburg'da (Rusya) yaptı. * 1915 - Barbaros Hayreddin ve Turgut Reis muharebe gemileri, savunmaya katılmak üzere Nara'ya geldi. * 1916 - Doğu cephesinde Ruslar, Muş'u işgal etti. * 1917 - Hicaz Seferi Kuvvetler Komutanlığı'na atanan Mustafa Kemal, bu görevi kabul etmedi. * 1920 - Osmanlı Mebuslar Meclisi, kabul ettiği Misak-ı Millî'nin basında yayınlanmasını ve bütün yabancı parlamentolara bildirilmesini kararlaştırdı. * 1921 - Ankara dışındaki İstiklal Mahkemeleri kaldırıldı. * 1923 - İzmir'de, Cumhuriyetin 1. iktisat kongresi olan İzmir İktisat Kongresi düzenlendi. * 1923 - Mustafa Kemal, ikinci defa Büyük Millet Meclisi Başkanlığı'na seçildi. Meclis'e 7 işçi, 1 çiftçi kadın katıldı. Kapanış konuşmasını Rukiye Hanım yaptı. * 1924 - Johnny Weissmuller, 100 yarda (91,4 m) serbest stil yüzmede 52-2/5 saniye ile dünya rekoru kırdı. * 1925 - Aşar Vergisi kaldırıldı. Basın, aşarın kaldırılmasını büyük bir devrim olarak sundu. * 1926 - Türk Medeni Kanunu kabul edildi. * 1926 - Ankara'da Devlet Resim Sergisi açıldı. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, sergiyi ziyaret etti. * 1930 - Türk Gazeteciler Birliği kuruldu. * 1933 - Newsweek dergisi yayımlanmaya başladı. * 1934 - Avusturya'da sosyal demokratlar gösteri düzenlediler. Güvenlik güçleri göstericilere müdahale etti; birçok gösterici öldürüldü. Hükûmet sıkıyönetim ilan etti. * 1935 - İstanbul'da kartopu oynanması yasaklandı. * 1936 - Kızılmaske, Lee Falk tarafından yaratıldı ve ABD'de yayınlanmaya başladı. * 1939 - Hatay Meclisi, Türkiye Cumhuriyeti kanunlarını, Hatay Devleti kanunları olarak kabul etti. * 1949 - Türkiye, Avrupa Kalkınması İcra Konseyi'ne katıldı. * 1956 - Çoruh ilinin adı Artvin olarak değiştirildi. * 1957 - Missouri'de (ABD) bir yaşlılar evinde çıkan yangında 72 kişi öldü. * 1957 - Ordular arası futbol karşılaşmalarında Türk takımı rekor kırdı; Amerikan ordu takımını 19-0 yendi. * 1959 - Başbakan Adnan Menderes ve beraberindekileri Londra'ya götüren THY'nin SEV uçağı, Gatwick Havalimanı yakınlarında düştü; Menderes kurtuldu, aralarında Anadolu Ajansı Genel Müdürü Şerif Arzık'ın da bulunduğu 14 kişi öldü. * 1961 - Eski Sağlık Bakanı, İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Lütfi Kırdar, Yassıada'da ifade verirken kalp krizi geçirdi ve öldü. * 1961 - Türk ve Alman İş ve İşçi Bulma Kurumları arasında yapılan anlaşmaya göre, her yıl Almanya'ya çeşitli iş kollarında çalıştırılmak üzere Türk işçileri gönderilmesi kararlaştırıldı. * 1962 - Hamburg'da çıkan fırtınada 300'den fazla kişi öldü. * 1967 - Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı, Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS) Genel Başkanı Feyzullah Ertuğrul'u Elazığ'ın bir köyüne atadı. * 1967 - Kimi milletvekilleri, Meclis'e gelen mini etekli kadınlardan şikâyetçi olduklarını bildirdiler. * 1967 - Radyo sanatçılarının yürüyüş ve boykot olaylarından sonra TRT, sanatçı ücretlerine yüzde 150-200 arasında zam yaptı. * 1968 - Türkiye İşçi Partisi (TİP) milletvekili Çetin Altan, TBMM'de Adalet Partililere "Çoğunluğunuz var ama ağırlığınız yok" dedi. Bunun üzerine kavga çıktı. * 1973 - Petrol Ofisi Genel Müdürlüğü'ne bir kadın atandı. Şeyda Odyakmaz Türkiye'de ilk kez bu düzeye yükseltilen kadın yönetici oldu. * 1977 - Ankara'da 50. Yıl Lisesi öğrencilerine ateş açıldı; bir kız öğrenci kalp krizi geçirip öldü. * 1979 - Vietnam Savaşı'ndan sonra SSCB ile yakınlaşan Vietnam, Çin tarafından işgal edildi. * 1983 - Dört Filistinli gerilla, Ankara 1. Ağır Ceza Mahkemesi'nce yeniden ikişer kez ölüme mahkûm edildi. Filistinli gerillalar, Mısır'ın Ankara Büyükelçiliği'ni basarak iki güvenlik görevlisini öldürüp, içeridekileri 45 saat rehin tutmuşlardı. * 1984 - İş yerlerinden işçi çıkarmak, Sıkıyönetim Komutanlığı'nın iznine bağlandı. * 1984 - Avusturya'da yapılan Avrupa güzellik yarışmasını, Türkiye güzeli Neşe Erberk kazandı. * 1986 - Barış Derneği davasından tutuklu 6 kişi tahliye edildi. Tahliye edilenler arasında Reha İsvan ve Gencay Şaylan da yer alıyordu. Ali Sirmen, Erdal Atabek, Ali Taygun, Ergun Elgin, Hüseyin Baş ve Orhan Taylan'ın ise tahliye talebi reddedildi. * 1987 - 12 Eylül askerî darbesinden sonra toplatılan 39 ton ağırlığındaki kitap, dergi ile günlük ve haftalık gazete, SEKA'da imha edildi. * 1993 - Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Eşref Bitlis'in bulunduğu askerî uçak Ankara Güvercinlik alanından havalandıktan kısa süre sonra, Ankara Yenimahalle'deki (PTT) İşleme Merkezinin bahçesine düştü. Kazada; Bitlis ile 3 subay, 1 astsubay ve 1 PTT görevlisi öldü. * 1993 - Dev-Sol ve TİKKO (Türkiye İşçi Köylü Kurtuluş Ordusu) üyesi 18 siyasi tutuklu, kazdıkları 35 metre uzunluğundaki tünelden yararlanarak Nevşehir E Tipi Kapalı Cezaevi'nden firar etti. * 1993 - Somali'de görev yapan BM Barış Gücü UNISOM'un Komutanlığına, Korgeneral Çevik Bir atandı. * 1994 - Demokrasi Partisi (DEP) Suruç İlçe Yönetim Kurulu Üyesi Ömer Akpolat, kimliği belirsiz kişilerce öldürüldü. * 1994 - TBMM Anayasa ve Adalet Komisyonu, Refah Partili Hasan Mezarcı'nın dokunulmazlığının kaldırılmasını kararlaştırdı. * 1996 - Dünya satranç şampiyonu Garry Kasparov, Deep Blue adlı bilgisayarı yendi. * 1999 - Fransa'nın başkenti Paris'in 50 km yakınındaki tarihî Kraliyet Köşkü Rambouillet'de Belgrad Hükûmeti ile Kosovalı Arnavutlar arasında barış görüşmeleri yapıldı. * 2000 - Microsoft, Windows 2000 işletim sistemini piyasaya sürdü. * 2001 - IMF Başkan Yardımcısı Stanley Fischer ile kurumun Avrupa Sorumlusu Michael Deppler, G-20 toplantıları çerçevesinde Türkiye'ye geldi. * 2006 - Filipinler'in Güney Leyte bölgesinde meydana gelen bir seri toprak kayması sonucu, yaklaşık 1800 kişinin toprak altında kalarak öldüğü tahmin ediliyor. Yörede, son 10 gündür yağan şiddetli yağmurların ve hemen öncesinde meydana gelen 2,3 büyüklüğündeki küçük ölçekli bir depremin faciayı tetiklemiş olabileceği öne sürülüyor. * 2008 - Kosova, Sırbistan'dan ayrılarak tek taraflı bağımsızlık ilan etti. * 2016 - Ankara'da Devlet Mahallesi'nde asker ve personeli taşıyan servis araçlarına, bombalı intihar saldırısı düzenlendi. 28 kişi öldü, 61 kişi yaralandı. Başbakan Ahmet Davutoğlu, saldırının YPG tarafından gerçekleştirildiğini açıkladı. == Doğumlar == * 624 - Wu Zetian, Çin tarihinin tek kadın İmparatoru (ö. 705) * 1028 - Cüveynî, İranlı fıkıhçı, kelamcı (ö. 1085) * 1591 - Jusepe de Ribera, İspanyol ressam ve gravürcü (ö. 1652) * 1650 - Yevdokiya Alekseyevna, Rus çarı (ö. 1712) * 1653 - Arcangelo Corelli, İtalyan besteci (ö. 1713) * 1732 - François de Robespierre, Fransız avukat ve Maximilien, Charlotte ve Augustin Robespierre'in babası (ö. 1777) * 1742 - Dositej Obradović, Sırp yazar, filozof, linguist, gezgin, poligot ve Sırbistan'ın ilk eğitim bakanı (ö. 1811) * 1754 - Nicolas Baudin, Fransız kâşif (ö. 1803) * 1781 - René Laennec, Fransız doktor ve stetoskopun mucidi (ö. 1826) * 1794 - Karel Bořivoj Presl, Çek botanikçi (ö. 1852) * 1796 - Giovanni Pacini, İtalyan müzisyen ve opera bestecisi (ö. 1867) * 1796 - Frederick William Beechey, İngiliz deniz subayı ve coğrafyacı (ö. 1856) * 1796 - Josua Heilmann, Fransız mucit ve sanayici (ö. 1848) * 1836 - Gustavo Adolfo Bécquer, İspanyol post-romantik, şiir ve kısa öyküler yazarı (ö. 1870) * 1849 - Ebüzziya Tevfik Bey, Türk gazeteci, yazar, yayıncı ve hattat (ö. 1913) * 1854 - Friedrich Alfred Krupp, Alman sanayici (ö. 1902) * 1855 - Otto Liman von Sanders, Alman general ve Osmanlı mareşali (ö. 1929) * 1862 - Mori Ōgai, Japon asker ve yazar (ö. 1922) * 1874 - Thomas J. Watson, Amerikalı sanayici ve IBM şirketinin kurucusu (ö. 1956) * 1874 - Aleksandr Hatisyan, Ermeni siyasetçi ve gazeteci (ö. 1945) * 1877 - André Maginot, Fransız devlet adamı (Majino Hattı'na adını veren) (ö. 1932) * 1879 - Lou Marsh, Kanadalı hakem ve gazeteci (ö. 1936) * 1884 - Hans Lange, Amerikalı orkestra şefi (ö. 1960) * 1886 - Andreas Bertalan Schwarz, Alman hukuk bilimcisi (ö. 1953) * 1887 - Joseph Bech, Lüksemburg eski başbakanı (ö. 1975) * 1888 - Otto Stern, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1969) * 1889 - H. L. Hunt, Amerikalı petrol kralı ve Cumhuriyetçi politik aktivist (ö. 1974) * 1890 - Ronald Fisher, İngiliz istatistikçi, biyolog ve genetik bilimci (ö. 1962) * 1891 - Džafer-beg Kulenović, Boşnak siyasetçi (ö. 1956) * 1895 - Aliağa Vahid, Azerbaycanlı şair (ö. 1965) * 1898 - Eero Berg, Fin atlet (ö. 1969) * 1898 - Gregor Wentzel, Alman fizikçi ö. 1978) * 1903 - Sadık Hidayet, modern İran edebiyatının önde gelen düzyazı ve kısa hikâye yazarı (ö. 1951) * 1904 - Hans Morgenthau, Alman-Amerikalı akademisyen (ö. 1980) * 1908 - Bo Yibo, Çinli siyasetçi ve askerî lider (ö. 2007) * 1914 - Arthur Kennedy, Amerikalı oyuncu (ö. 1990) * 1916 - Şahap Kocatopçu, Türk iş insanı ve siyasetçi (ö. 2012) * 1920 - Annie Glenn, Amerikalı aktivist ve hayırsever (ö. 2020) * 1925 - Hal Holbrook, Akademi Ödülü adayı, Emmy ve Tony Ödülleri sahibi, Amerikalı oyuncu (ö. 2021) * 1929 - Alejandro Jodorowsky, Şilili aktör, besteci ve film yönetmeni * 1929 - Patricia Routledge, İngiliz oyuncu ve şarkıcı * 1930 - Ruth Rendell, İngiliz yazar (ö. 2015) * 1931 - Jiřina Jirásková, Çek oyuncu (ö. 2013) * 1932 - Turan Oflazoğlu, Türk oyun yazarı, şair ve eleştirmen * 1933 - Tahsin Yücel, Türk akademisyen, öykü ve roman yazarı, denemeci, eleştirmen ve çevirmen (ö. 2016) * 1934 - Alan Bates, İngiliz aktör (ö. 2003) * 1934 - Barry Humphries, Avustralyalı komedyen, yazar, aktör ve drag sanatçısı (ö. 2023) * 1942 - Huey P. Newton, Amerikalı siyasi aktivist (ö. 1989) * 1945 - Zina Bethune, Amerikalı oyuncu, dansçı ve koreograf (ö. 2012) * 1945 - Brenda Fricker, Oscar Ödülü sahibi İrlandalı aktris * 1948 - José José, Meksikalı şarkıcı, müzisyen ve aktör (ö. 2019) * 1949 - Engin Varol, Türk ressam * 1951 - Amado Batista, Brezilyalı şarkıcı, besteci, müzik yapımcısı ve oyuncu * 1954 - Rene Russo, Amerikalı oyuncu * 1955 - Mo Yan, Çinli yazardır * 1957 - Loreena McKennitt, Kanadalı müzisyen * 1956 - Susumu Katsumata, Japon futbolcu * 1959 - Aryeh Deri, İsrailli siyasetçi, siyasi parti lideri ve bakan * 1960 - Lindy Ruff, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu ve koç * 1961 - Andrey Korotayev, Rus iktisatçı ve tarihçi * 1962 - Lou Diamond Phillips, Amerikalı oyuncu * 1963 - Larry Lawrence Whitney, Amerikalı komedyen ve oyuncu * 1963 - Michael Jordan, Amerikalı basketbolcu * 1965 - Michael Bay, Amerikalı film yönetmeni ve yapımcı * 1966 - Quorthon, İsveçli müzisyen (ö. 2004) * 1968 - Giuseppe Signori, İtalyan millî futbolcu * 1969 - David Douillet, Fransız siyasetçi ve judocu * 1970 - Dominic Purcell, Avustralyalı aktör * 1971 - Denise Richards, Amerikalı sinema oyuncusu * 1972 - Billie Joe Armstrong, Amerikalı söz yazarı, gitarist ve Green Day grubunun vokalisti * 1974 - Jerry O'Connell, Amerikalı oyuncu * 1974 - Dir En Gray, Japon müzisyen * 1981 - Paris Hilton, Amerikalı sinema oyuncusu ve Hilton otellerinin varisi * 1981 - Joseph Gordon-Levitt, Amerikalı oyuncu * 1982 - Adriano Leite Ribeiro, Brezilyalı futbolcu * 1985 - Cemre Kemer, Türk şarkıcı ve Hepsi grubunun üyesi * 1991 - Bonnie Wright, İngiliz aktris * 1991 - Burak Deniz, Türk oyuncu * 1991 - Ed Sheeran, İngiliz şarkıcı, söz yazarı ve albüm yapımcısı * 1993 - Nicola Leali, İtalyan futbolcu * 1993 - Marc Marquez, İspanyol Grand Prix motosiklet yol yarışçısı == Ölümler == * 364 - Jovianus, Roma İmparatoru (d. 332) * 440 - Mesrop Maştots, Ermeni rahip ve dil uzmanı (d. 361) * 647 - Seondeok, Silla Krallığı 27. hükümdarı ve ilk kadın hükümdar (d. ?) * 923 - Taberî, din ve tarih bilgini (d. 839) * 1371 - İvan Aleksandr, 1331-1371 yılları arasında hüküm süren İkinci Bulgar İmparatorluğu çarı * 1600 - Giardano Bruno, İtalyan filozof (idam) (d. 1548) * 1673 - Molière, Fransız yazar (d. 1622) * 1680 - Denzil Holles, İngiliz asıllı yazar ve devlet adamı (d. 1599) * 1715 - Antoine Galland, Fransız şarkiyatçı ve arkeolog (d. 1646) * 1788 - Maurice Quentin de La Tour, Fransız, Rococo tarzlı portreci ressam (d. 1704) * 1826 - Johann Philipp Gabler, Alman protestan teolog ve ahit eleştirmeni (d. 1753) * 1827 - Johann Heinrich Pestalozzi, İsviçreli pedagog, hayırsever, filozof ve politikacı (d. 1746) * 1856 - Heinrich Heine, Alman yazar (d. 1797) * 1890 - Christopher Latham Sholes, Amerikalı mucit (d. 1819) * 1909 - Geronimo, Apaçi reisi (d. 1829) * 1924 - Augustin Boué de Lapeyrère, Fransız Koramiral ve Denizcilik Bakanı (d. 1852) * 1934 - I. Albert, Belçika Kralı (d. 1875) * 1937 - Hugo Meisl, Avusturyalı futbolcu ve spor adamı (d. 1881) * 1941 - Claud Buchanan Ticehurst, İngiliz ornitolog (d. 1881) * 1946 - ‎Dorothy Gibson‎‎, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı ‎(d. 1889) * 1948 - Enrique Finochietto, Arjantinli akademisyen, doktor ve mucit (d. 1881) * 1961 - Lütfi Kırdar, Türk hekim, asker, Sağlık Bakanı ve İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı (d. 1887) * 1970 - Alfred Newman, Amerikalı film müziği bestecisi ve En İyi Özgün Müzik Akademi Ödülü sahibi (d. 1901) * 1970 - Shmuel Yosef Agnon, İsrailli yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1888) * 1982 - Lee Strasberg, Amerikalı tiyatro yönetmeni ve aktör (d.1901) * 1986 - Jiddu Krishnamurti, Hindistan asıllı düşünür, konuşmacı ve yazar (d. 1895) * 1993 - Eşref Bitlis, Türk asker ve eski Jandarma Genel Komutanı (d. 1933) * 1998 - Marie-Louise von Franz, İsviçreli analitik psikolog ve araştırmacı (d. 1915) * 2001 - Matild Manukyan, Ermeni kökenli Türk genelev patroniçesi ve vergi rekortmeni (d. 1914) * 2005 - Dan O'Herlihy, İrlandalı sinema oyuncusu (d. 1919) * 2005 - Omar Sivori, Arjantinli futbolcu (d. 1935) * 2007 - Mehmet Altınsoy, Türk siyasetçi, eski Devlet Bakanı ve Ankara Büyükşehir Belediye başkanlarından (d. 1924) * 2008 - Aysel Gürel, Türk söz yazarı ve tiyatro oyuncusu (d. 1929) * 2009 - Gazanfer Özcan, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (d. 1931) * 2010 - Kathryn Grayson, Amerikalı aktris ve opera sanatçısı (d. 1922) * 2010 - Abdülhakim İsmailov, Sovyetler Birliği Kızıl Ordu'sunun Nazi Almanyası'nı yenilgiye uğratmasının simgesi olarak Berlin Parlamento Binası'na (Reichstag) Kızıl Bayrağı diken 3 askerden biri olan (d. 1916) (bknz. Berlin Muharebesi) * 2011 - Emel Say, Türk ressam * 2013 - Mindy McCready, Amerikalı country müzik şarkıcısı (d. 1975) * 2016 - Aleksandr Gutman, Rus yönetmen (d. 1945) * 2016 - Andrzej Zulawski, Polonya doğumlu film yönetmeni (d. 1940) * 2017 - Alan Aldridge, İngiliz çizer, grafiker ve afiş sanatçısı (d. 1943) * 2017 - Warren Frost, Amerikalı oyuncu (d. 1925) * 2017 - Tom Regan, Amerikalı ahlak felsefecisi (d. 1938) * 2017 - Peter Skellern, İngiliz şarkıcı, piyanist ve söz yazarı (d. 1947) * 2019 - Eduardo Bauzá, Arjantinli siyasetçi (d. 1939) * 2019 - Ethel Ennis, Amerikalı caz şarkıcısı (d. 1932) * 2019 - Paul Flynn, Galli-Britanyalı siyasetçi (d. 1935) * 2019 - Alberto Gutman, Kübalı-Amerikalı siyasetçi (d. 1959) * 2019 - Antons Justs, Leton Roma Katolik piskopos (d. 1931) * 2019 - Šaban Šaulić, Sırp şarkıcı (d. 1951) * 2020 - Ja'Net DuBois, Amerikalı oyuncu, şarkıcı, söz yazarı ve dansçı (d. 1932) * 2020 - Kizito Mihigo, Ruandalı gospel şarkıcısı, söz yazarı, orgcu ve besteci, televizyon sunucusu (d. 1981) * 2020 - Mustafa Yücedağ, Türk millî futbolcu (d. 1966) * 2021 - Özcan Arkoç, Türk futbolcu ve teknik direktör (d. 1939) * 2021 - Seif Sharif Hamad, Tanzanyalı siyasetçi (d. 1943) * 2021 - Rush Limbaugh, Amerikalı radyo kişiliği, muhafazakar siyasi yorumcu, yazar ve televizyon şovu sahibi (d. 1951) * 2021 - Gianluigi Saccaro, İtalyan eskrimci (d. 1938) * 2021 - Martha Stewart, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1922) * 2022 - David Brenner, Amerikalı senarist ve kurgucu (d. 1962) * 2022 - Fausto Cigliano, İtalyan şarkıcı, gitarist ve aktör (d. 1937) * 2022 - Máté Fenyvesi, Macar millî futbolcudur (d. 1933) * 2022 - Giuseppe Ros, İtalyan ağır siklet boksör (d. 1942) * 2023 - Moisis Elisaf, Yunan hekim, siyasetçi ve akademisyen (d. 1954) * 2023 - Shahnawaz Pradhan, Hintli televizyon ve sinema oyuncusu, dublaj sanatçısı (d. 1966) * 2023 - Stella Stevens, Amerikalı oyuncu, film yönetmeni (d. 1938) == Tatiller ve özel günler == * Erzincan'ın Tercan ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) * Trabzon'un Akçaabat ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) * Trabzon'un Tonya ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) *0217 17
== Olaylar == * 600 - Papa I. Gregorius, hapşıran kişiye "Tanrı seni kutsasın" denebileceğine karar verdi. * 1872 - Beyoğlu Telgrafhanesi işçileri greve çıktı. * 1916 - Rus İmparatorluğu, Erzurum'u işgal etti. * 1918 - Litvanya, hem Rusya (Sovyetler Birliği) hem de Almanya'dan bağımsızlığını ilan etti. * 1920 - Balıkesir'in kuzeyinde, Manyas ve Gönen bölgelerinde ikinci Ahmet Anzavur isyanı başladı. (İsyan 16 Nisan'da bastırıldı.) * 1925 - Türkiye'de sivil ve askeri havacılığı desteklemek amacıyla, sonraları "Türk Hava Kurumu" adını alacak olan, "Türk Tayyare Cemiyeti" kuruldu. * 1926 - Mustafa Kemal'in de olduğu heyet, Ankara'da Hâkimiyet-i Milliye gazetesinin yeni binasını açtı. * 1937 - Wallace Carothers, naylonun patentini aldı. * 1948 - Pertev Naili Boratav, Muzaffer Şerif Başoğlu ve Niyazi Berkes sosyalist oldukları gerekçesiyle üniversiteden uzaklaştırılmışlardı. Danıştay, görevlerine iade etti. * 1959 - Fidel Castro, Fulgencio Batista'nın Küba Devrimi sonucu 1 Ocak'ta Başkanlıktan uzaklaştırılmasının ardından, Küba Devlet Başkanı oldu. * 1961 - Explorer 9, NASA tarafından uzaya fırlatıldı. * 1968 - Haleyville'de (Alabama, ABD) ilk "911" acil telefon sistemi çalışmaya başladı. * 1969 - 6. Filoyu protesto için düzenlenen "Amerikan Emperyalizmine Karşı İşçi Mitingi"nde gösteri yapanlara, sağcı militanların "Müslüman Türkiye" sloganlarıyla saldırmasıyla başlayan olaylarda; Ali Turgut Aytaç ve Duran Erdoğan öldürüldü, yaklaşık 200 kişi yaralandı. Bu olay tarihe "Kanlı Pazar" diye geçti. * 1973 - Rauf Denktaş, Kıbrıs Cumhurbaşkanı Yardımcılığına seçildi. * 1974 - Isparta'da Ahmet Mehmet Uluğbay adlı bir kişi, parasını almak için arkadaşı Fikri Tokgöz'ü başına ateş ederek öldürdü. 12 Eylül döneminde idam edildi. * 1976 - Türkiye'nin Beyrut Büyükelçiliği Başkatibi Oktar Cirit, tabancayla vurularak öldürüldü. Saldırıyı ASALA üstlendi. (Bknz. 1976 Beyrut saldırısı) * 1978 - Maliye Bakanı Ziya Müezzinoğlu, yabancı kaynaklı eşyaların satışının yasaklandığını açıkladı. * 1979 - İran'da İran İslam Devrimi sonrası Humeyni karşıtları, ardı ardına idam edildi. * 1979 - Vakıf Gureba Hastanesi, İstanbul'un üçüncü tıp fakültesi oldu. * 1986 - Portekiz'de seçimler yapıldı. Mario Soares, 60 yıl sonra Portekiz'in ilk sivil Başkanı oldu. * 1988 - Türkiye'de 65 yaşındaki bir kanser hastası, TRT'deki "Zakkumla Kanser Tedavisi" programından etkilenerek, bahçesindeki zehirli zakkum bitkisini kaynatıp içince öldü. * 1989 - Danimarka'da yapılan karşılaşmada, İskoç rakibi Pat Clinton'u yenen boksör Eyüp Can, Avrupa Profesyonel Boks Şampiyonu oldu. * 1990 - Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) kuruldu. Vakfın başkanlığına Yavuz Önen seçildi. * 1991 - 7 bin homoseksüel Londra Hyde Park'ta büyük bir miting düzenledi. * 1998 - Çin Havayollarına ait bir yolcu uçağı, Çan Kay Şek Uluslararası Havaalanı yakınlarında düştü: 202 kişi öldü. * 1999 - Özbekistan'nın başkenti Taşkent'te, Cumhurbaşkanı İslam Kerimov'a suikast girişimi yapıldı. Kerimov, saldırıdan şans eseri kurtuldu. Fakat 15 Özbek asker hayatını kaybetti, onlarca kişi yaralandı. Saldırıyı Hizb ut-Tahrir üstlendi. * 2005 - İklim değişikliği ile mücadele alanında hazırlanan en kapsamlı anlaşma olan Kyoto Protokolü, yürürlüğe girdi. * 2006 - Çadırlardan oluşan Seyyar Ordu Cerrahi Hastaneleri'nin (Mobile Army Surgical Hospital, MASH) sonuncusu da, ABD ordusunda hizmetten kaldırıldı. == Doğumlar == * 1222 - Niçiren, Japon Budist keşiş ve Niçiren Budizmi'nin kurucusu (ö. 1282) * 1331 - Coluccio Salutati, İtalyan hümanist (ö. 1406) * 1497 - Philipp Melanchthon, Alman filolog, filozof, Hümanist, teolog, ders kitabı yazarı ve şair (ö. 1560) * 1620 - Friedrich Wilhelm, Brandenburg elektörü ve Prusya Dükü (ö. 1688) * 1727 - Nikolaus Joseph von Jacquin, Hollanda-Avusturyalı hekim, kimyager ve bitki bilimci (ö. 1817) * 1731 - Marcello Bacciarelli, İtalyan ressam (ö. 1818) * 1763 - Augustin Miletić, Bosna-Hersekli Fransisken Katolik rahibi ve apostolik vekili (ö. 1831) * 1811 - Béla Wenckheim, Macar siyasetçi (ö. 1879) * 1812 - Henry Wilson, 18. Amerika Birleşik Devletleri başkan yardımcısı (ö. 1875) * 1816 - Kaspar Gottfried Schweizer, İsviçreli gök bilimci (ö. 1873) * 1821 - Heinrich Barth, Alman kaşif ve bilim insanı (ö. 1865) * 1822 - Francis Galton, İngiliz bilim insanı (ö. 1911) * 1826 - Julius Thomsen, Danimarkalı kimyager ve akademisyen (ö. 1909) * 1831 - Nikolay Leskov, Rus gazeteci, romancı ve kısa öykü yazarı (ö. 1895) * 1834 - Ernst Haeckel, Alman zoolog (evrim teorisinin savunucularından ve evrime ilişkin yeni kuramların kurucusu) (ö. 1919) * 1841 - Armand Guillaumin, Fransız izlenimci ressam ve taşbaskıcı (ö. 1927) * 1847 - Arthur Kinnaird, Britanyalı futbolcu (ö. 1923) * 1848 - Octave Mirbeau, Fransız yazar (ö. 1917) * 1852 - Charles Taze Russell, Amerikalı restorasyoncu yazar ve pastör (ö. 1916) * 1852 - Charles Webster Leadbeater, İngiliz yazar (ö. 1934) * 1868 - Wilhelm Schmidt, Avusturyalı dil bilimci, antropolog ve etnolog (ö. 1954) * 1873 - Radoje Domanović, Sırp yazar, gazeteci ve öğretmen (ö. 1908) * 1876 - G. M. Trevelyan, İngiliz tarihçi ve akademisyen (ö. 1962) * 1876 - Mack Swain, Amerikalı tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 1935) * 1884 - Robert Joseph Flaherty, Amerikalı film yönetmeni ve yapımcı (ö. 1951) * 1888 - Ferdinand Bie, Norveçli atlet (ö. 1961) * 1891 - Hans F. K. Günther, Alman yazar, bilimsel ırkçılığın savunucusu (ö. 1968) * 1893 - Mihail Tuhaçevski, Sovyet mareşal (II. Dünya Savaşı öncesinde Kızıl Ordu'nun modernleştirilmesini gerçekleştiren) (ö. 1937) * 1901 - Chester Morris, Amerikalı bir sahne, film, televizyon ve radyo oyuncusuydu (ö. 1970) * 1904 - George F. Kennan, Amerikalı diplomat ve tarihçiydi (ö. 2005) * 1909 - Richard McDonald, McDonald's'ın kurucusu (ö. 1998) * 1913 - Keriman Halis, Türk piyanist, model ve Türkiye'nin ilk Dünya güzeli (ö. 2012) * 1918 - Patty Andrews, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu (ö. 2013) * 1920 - Anna Mae Hayes, Amerikalı asker (ö. 2018) * 1922 - Heinz- Wolfgang Schnaufer, II. Dünya Savaşında görev almış Alman gece avcı pilotu (ö. 1950) * 1926 - Margot Frank, Hatıra Defterile tanınan Anne Frank'ın ablasıydı (ö. 1945) * 1926 - John Schlesinger, İngiliz yönetmen ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi (ö. 2003) * 1926 - Memet Fuat, Türk eleştirmen, yazar, eğitimci ve voleybol antrenörü (ö. 2002) * 1927 - June Brown, İngiliz aktris (ö. 2022) * 1929 - Zihni Küçümen, Türk tiyatro sanatçısı, çevirmen ve yazar (ö.1996) * 1932 - Aharon Appelfeld, İsrailli romancı ve yazar (ö. 2018) * 1932 - Ahmad Tejan Kabbah, Sierra Leoneli siyasetçi (ö. 2014) * 1933 - Yoshishige Yoshida, Japon film yönetmeni (ö. 2022) * 1935 - Brian Bedford, İngiliz oyuncu (ö. 2016) * 1935 - Sonny Bono, Amerikan şarkıcı, oyuncu ve politikacı (ö. 1998) * 1936 - Fernando Solanas, Arjantinli film yönetmeni, senaryo yazarı ve politikacı (ö. 2020) * 1937 - Valentin Bondarenko, 1960'ta kozmonot eğitimi için seçilen bir Sovyet savaş pilotuydu (ö. 1961) * 1938 - Claude Jorda, Fransız hâkim * 1941 - Kim Jong-il, Kuzey Kore'nin eski ulusal lideri (ö. 2011) * 1942 - Richard Williams, eski bir Amerikan tenis koçu ve tenis oyuncuları Venus Williams ve Serena Williams'ın hem babası hem de ilk antrenörüdür * 1944 - Richard Ford, Amerikalı romancı ve kısa öykü yazarı * 1944 - António Mascarenhas Monteiro, Yeşil Burunlu siyasetçi (ö. 2016) * 1947 - Jaroslav Kubera, Çek siyasetçi (ö. 2020) * 1949 - Marc de Jonge, Fransız aktör (ö. 1996) * 1952 - James Ingram, Amerikalı soul müzik sanatçısı ve yapımcısıdır (ö. 2019) * 1954 - Iain Banks, İskoç yazar (ö. 2013) * 1954 - Margaux Hemingway, Amerikalı model ve sinema oyuncusu (ö. 1996) * 1955 - Emine Erdoğan, Türkiye Cumhuriyeti'nin 12. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın eşi * 1958 - Ice-T, Amerikalı rapçi ve oyuncu * 1959 - John McEnroe, Amerikalı profesyonel tenisçi * 1959 - Hakan Oruçkaptan, Türk beyin ve sinir cerrahisi uzmanı (ö. 2017) * 1962 - Levent İnanır, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1963 - Dodë Gjergji, Arnavutluk Katolik Kilisesi rahibi ve Prizren bölgesi yöneticisi * 1964 - Bebeto, Brezilya millî futbol takımının eski forvet oyuncusu * 1964 - Christopher Eccleston, İngiliz aktördür * 1965 - Dave Lombardo, Küba asıllı ABD'li bir müzisyen * 1968 - Warren Ellis, İngiliz yazardır * 1970 - Angelo Peruzzi, İtalyan futbol kalecisi * 1970 - Serdar Ortaç, Türk şarkıcı * 1972 - Sarah Clarke, Amerikalı oyuncu * 1973 - Cathy Freeman, Avustralyalı kısa mesafe koşucusu * 1974 - Mahershala Ali, Amerikalı oyuncu ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1978 - Faik Ergin, Türk oyuncu ve manken * 1978 - Tia Hellebaut, Belçikalı atlet * 1979 - Stéphane Dalmat, Fransız eski futbolcu * 1979 - Valentino Rossi, İtalyan motosiklet yarışçısı * 1981 - Susanna Kallur, İsveçli bir eski atlet * 1982 - Rickie Lambert, İngiliz eski futbolcu * 1982 - Lupe Fiasco, Amerikalı rapçi * 1983 - Aslıhan Gürbüz, Türk tiyatro sanatçısı * 1985 - Simon Francis, eski İngiliz futbolcu * 1986 - Diego Godín, Uruguaylı millî futbolcu * 1986 - Nevin Yanıt, Türk atlet * 1987 - Hasheem Thabeet, Tanzanyalı profesyonel basketbol oyuncusu * 1988 - Diego Capel, İspanyol futbolcu * 1988 - Denílson, Brezilyalı futbolcu * 1988 - Andrea Ranocchia, İtalyan futbolcu * 1988 - Kim Soo-hyun, Güney Koreli aktör * 1989 - Elizabeth Olsen, Amerikalı sinema oyuncusu * 1990 - Abel Makkonen "The Weeknd" Tesfaye, Kanadalı R&B; ve pop şarkıcısı * 1991 - Sergio Canales, İspanyol futbolcu * 1994 - Federico Bernardeschi, İtalyan millî futbolcu * 1994 - Ava Max, Arnavut asıllı Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1996 - Nana Komatsu, Japon oyuncu ve manken * 1999 - Girl in Red, Norveçli şarkıcı == Ölümler == * 1391 - V. İoannis, Bizans İmparatoru (d. 1332) * 1459 - Akşemseddin, Türk âlimi ve II. Mehmed'in hocası (d. 1389) * 1659 - Sarı Kenan Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. ?) * 1665 - Stefan Czarniecki, Polonyalı asilzade, general ve askeri komutan (d. 1599) * 1868 - Adamo Tadolini, İtalyan heykeltıraş (d. 1788) * 1892 - Henry Walter Bates, İngiliz doğabilimcisi ve kâşif (d. 1825) * 1899 - Félix Faure, Fransa'da Üçüncü Cumhuriyet'in altıncı cumhurbaşkanı (d. 1841) * 1901 - Édouard Delamare-Deboutteville, Fransız sanayici ve mühendis (d. 1856) * 1907 - ‎Giosuè Carducci‎‎, İtalyan şair, eğitimci ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1835) * 1917 - Octave Mirbeau, Fransız yazar (d. 1848) * 1919 - Mark Sykes, İngiliz yazar, diplomat, asker ve gezgin (d. 1879) * 1932 - Ferdinand Buisson, Fransız, akademisyen, eğitim bürokratı, pasifist ve Radikal-Sosyalist (sol liberal) politikacı (d. 1841) * 1934 - Kaptanzade Ali Rıza Bey, Türk söz yazarı ve besteci (d. 1881) * 1963 - Salih Tozan, Türk oyuncu (d. 1914) * 1980 - Erich Hückel, Alman fizikçi ve fiziksel kimyagerdir (d. 1896) * 1989 - Ida Ehre, Avusturyalı-Alman oyuncu, eğitimci ve tiyatro yönetmeni (d. 1900) * 1990 - Keith Haring, Amerikalı ressam, Graffiti sanatçısı ve sosyal aktivist (d. 1958) * 1991 - Bülent Tarcan, Türk beyin cerrahı ve besteci (d. 1914) * 1992 - Jânio Quadros, Brezilyalı avukat ve siyasetçi (d. 1917) * 1993 - Mahir Canova, Türk tiyatro yönetmeni (d. 1914) * 1997 - Chien-Shiung Wu, Çin kökenli Amerikalı bir deneysel fizikçidir (d. 1912) * 1999 - Necil Kazım Akses, Türk senfonik müzik bestecisi (d. 1908) * 2000 - Lila Kedrova, Rus asıllı Fransız oyuncu (d. 1918) * 2001 - Ali Artuner, Türk futbolcu (d. 1944) * 2011 - Len Lesser, Amerikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, seslendirmen (d. 1922) * 2011 - Justinas Marcinkevičius, Litvanyalı şair, yazar, oyun yazarı, çevirmen (d. 1930) * 2013 - John Ayldon, İngiliz opera şarkıcısı (d. 1943) * 2015 - Lesley Gore, Amerikalı şarkıcı (d. 1946) * 2015 - Lorena Rojas, Meksikalı aktris ve şarkıcı (d. 1971) * 2015 - Fikret Şeneş, Türk şarkı sözü yazarı (d. 1921) * 2016 - Butros Butros-Gali, Mısırlı diplomat ve Birleşmiş Milletler'in 6. Genel Sekreteri (d. 1922) * 2017 - Josef Augusta, Çek eski buz hokeyi sporcusu ve çalıştırıcı (d. 1946) * 2017 - Dick Bruna, Hollandalı yazar, animatör ve grafik sanatçısı (d. 1927) * 2017 - Jannis Kounellis, Yunan-İtalyan çağdaş eserler üreten sanatçı (d. 1936) * 2017 - George Steele, Amerikalı profesyonel güreşçi ve oyuncu (d. 1937) * 2018 - Jim Bridwell, Amerikalı dağ kaya tırmanıcısı ve yazar (d. 1944) * 2019 - Sam Bass, Amerikalı çizer (d. 1961) * 2019 - Don Bragg, Amerikalı eski atletizm sporcusu (d. 1935) * 2019 - Patrick Caddell, Amerikalı danışman, yazar ve siyaset yorumcusu (d. 1950) * 2019 - Bruno Ganz, İsviçreli ünlü sinema oyuncusu (d. 1941) * 2019 - Richard N. Gardner, Amerikalı siyasetçi, hukukçu ve diplomat (d. 1927) * 2019 - Serge Merlin, Fransız oyuncu ve film yönetmeni (d. 1932) * 2020 - Graeme Allwright, Yeni Zelanda doğumlu Fransız şarkıcı ve şarkı sözü yazarı (d. 1926) * 2020 - Zoe Caldwell, Avustralyalı emektar oyuncu (d. 1933) * 2020 - Pearl Carr, İngiliz şarkıcı (d. 1921) * 2020 - Jason Davis, Amerikalı oyuncu (d. 1984) * 2020 - Corinne Lahaye, Fransız aktris (d. 1947) * 2020 - Kellye Nakahara, Amerikalı aktris ve ressam (d. 1948) * 2020 - Larry Tesler, Amerikalı bilgisayar bilimcisi (d. 1945) * 2021 - Irit Amiel, İsrailli şair, yazar ve çevirmen (d. 1931) * 2021 - Carman, Amerikalı gospel şarkıcısı, söz yazarı, televizyon sunucusu, yaşam koçu, aktör ve evanjelist (d. 1956) * 2021 - Doğan Cüceloğlu, Türk psikolog ve iletişim psikolojisi uzmanı (d. 1938) * 2021 - Jan Sokol, Çek filozof, çevirmen ve siyasetçi (d. 1936) * 2022 - Pa Ko, Tayvanlı aktör (d. 1954) * 2022 - Vasilis Botinos, Yunan millî futbolcu (d. 1944) * 2022 - Cristina Calderón, Şilili bir etnograf, zanaatkar, yazar ve kültürel aktivisi (d. 1928) * 2022 - Jack Smethurst, İngiliz aktör ve komedyen (d. 1932) * 2023 - Alparslan Arslan, Türk avukat (Danıştay saldırısının faili) (d. 1977) * 2023 - Michel Deville, Fransız senarist ve yönetmen (d. 1931) * 2023 - Timothy McCarver, Eski Amerikalı beyzbol oyuncusu ve spor muhabiri (d. 1941) * 2023 - Güngör Mengi, Türk gazeteci (d. 1940) * 2023 - Alberto Radius, İtalyan gitarist, şarkıcı-söz yazarı, aranjör ve albüm yapımcısı (d. 1942) == Tatiller ve özel günler == * Bitlis'in Tatvan ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918). == Kaynakça == *0216 16
== Olaylar == küçükresim|250px|Uzay mekiği Enterprise * 1451 - Fatih Sultan Mehmet, ikinci kez tahta çıktı. * 1695 - Osmanlı donanması, Sakız Adası'nı Venedikliler'den geri aldı. * 1856 - Islahat Fermanı yayınlandı. * 1885 - Mark Twain'in Huckleberry Finn'in Maceraları adlı kitabı, ilk kez yayımlandı. * 1913 - Raymond Poincaré, Fransa Devlet Başkanı oldu. * 1930 - Amerikalı astronomi tutkunu Clyde Tombaugh, 33 cm'lik bir teleskopla Plüton cüce gezegenini keşfetti. * 1932 - Japon İmparatoru, Manzhouguo'nun (Mançurya'nın eski Çince adı) Çin'den bağımsızlığını ilan etti. * 1937 - İstanbul'da eşekle nakliyat yasaklandı. * 1941 - 16 yaşın üzerindeki erkek çocukların maden ocaklarında, 12 yaşın üzerindekilerin tekstil sanayiinde çalıştırılmasına ilişkin kararname çıktı. * 1941 - Anıtkabir için mimari yarışma açıldığı resmen ilan edildi. * 1941 - Petrol Ofisi kuruldu. * 1943 - Naziler, Beyaz Gül hareketi üyelerini tutukladılar. * 1943 - Joseph Goebbels, Sportpalast konuşmasını yaptı. * 1952 - TBMM, Türkiye'nin NATO üyeliğini onayladı. Türkiye, 21 Şubat günü NATO üyesi oldu. * 1957 - BM'de Kıbrıs görüşmelerine başlandı. BM, 26 Şubat'ta sorunun öncelikle ilgili taraflar arasında görüşülmesine karar verdi. * 1960 - 7 ülke, Latin Amerika Serbest Ticaret Birliğini (LAFTA) kurdu. 1980'de imzalanan yeni bir anlaşma ile ALADI adını aldı. * 1965 - Gambiya, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazandı. * 1967 - Millî Eğitim Bakanlığı bütçesi görüşüldü; 35.000 köyden 15.000'inde okul olmadığı açıklandı. * 1971 - Elazığ Senatörü Profesör Celal Ertuğ, "Bir dikta ortamına adım adım yaklaşılmaktadır. Ordunun mesajı açıktır. Demirel derhal istifa etmelidir" dedi. Başbakan Süleyman Demirel ise, "Meşru yollardan geldim. Bulurlar 226'yı, bizi devirirler" dedi. * 1974 - Kiss müzik grubu, kendi adlarını taşıyan ilk albümlerini yayımladılar. * 1977 - Uzay mekiği Enterprise, bir Boeing 747'nin üstünde ilk yolculuğuna çıktı. * 1977 - İstanbul Yükseköğrenim Derneği, (İYÖD) "amaç dışı faaliyet" gösterdiği gerekçesiyle süresiz kapatıldı. İYÖD, Dev-Genç'in (Devrimci Gençlik Dernekleri Federasyonu) İstanbul Bölge Yürütme Kurulu'nu oluşturuyordu. * 1979 - Sahra Çölü'ne kar yağdı. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): CHP'li Kemal Kayacan ile görüşen Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, CHP ve AP'nin uzlaşmasını istedi: "Bizim dileğimiz, bizi istemediğimiz yollara itmemenizdir. İki büyük parti anlaşıp problemleri hâlle başlarsa büyük bir ferahlık duyacağız. Onlardan bu fedakârlığı bekliyoruz ve bunu beklemek de hakkımızdır." * 1985 - Bakanlar Kurulu ilk defa bir grev kararını erteledi. Tarım Koruma İlaçları A.Ş'nin İstanbul Kartal ve İzmit Derince'deki iş yerlerinde alınan grev kararının, 60 gün ertelenmesi kararlaştırıldı. * 1985 - Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, Ziraat Bankasının hamamcılara tarım kredisi verdiğini saptadı. * 1987 - Türkiye'de 12 Eylül sonrası yaşanan en büyük grev olan NETAŞ grevi, bugün anlaşmayla sonuçlandı. * 1988 - İstanbul'daki Spor ve Sergi Sarayı'nın adı, "Lütfi Kırdar" olarak değiştirildi. * 1993 - Gazeteci Kemal Kılıç öldürüldü. Kılıç, İnsan Hakları Derneği'nin Urfa Şubesi Yönetim Kurulu üyesiydi. * 1994 - Demokrasi Partisinin (DEP) Genel Merkezi bombalandı, bir kişi öldü, 2'si ağır 16 kişi yaralandı. Demokrasi Partisi (DEP) yılbaşından beri 4 kez saldırıya uğramıştı. Olayı İslami Cihat Örgütü üstlendi. * 1995 - Sosyaldemokrat Halkçı Parti ve Cumhuriyet Halk Partisi, CHP çatısı altında birleşti. SHP’li Hikmet Çetin oy birliğiyle Genel Başkan seçildi. * 1997 - Tansu Çiller, TEDAŞ ve TOFAŞ soruşturmalarından aklandı. Refah Partisi milletvekilleri Tansu Çiller'in aklanmasından yana oy kullandılar. * 2003 - Güney Kore'nin Daegu metrosunda çıkan yangında, yaklaşık 200 kişi öldü. * 2004 - İran'ın Nişabur kenti yakınlarda kontrolden çıkan bir yük treninde meydana gelen patlama ve yangında, 200'ü kurtarma personeli olmak üzere 295 kişi öldü. Tren; kükürt, petrol ve gübre taşıyordu. * 2005 - SEKA İzmit Fabrikası çalışanlarının, iş yerine kapanma eyleminin 30. gününde polis panzerlerle fabrika bahçesine girdi. İşçiler bu gelişme üzerine kendilerini mekanik atölyesine kilitledi. * 2007 - NBA'de oynayan en iyi oyunculardan oluşan iki takımın karşılaşması şeklinde, her yıl gösteri amaçlı yapılan 2007 NBA All-Star Maçı, Las Vegas'ta yapıldı. * 2008 - Amerika Birleşik Devletleri, Afganistan ve Türkiye; Kosova'nın tek taraflı bağımsızlığını tanıdığını açıkladı. * 2021 - NASA'nın keşif aracı Perseverance Mars'a indi. == Doğumlar == * 1201 - Nasîrüddin Tûsî, Fars bilim insanı ve İslam filozofu (ö. 1274) * 1372 - İbn Hacer el-Askalanî, Arap hadis, fıkıh ve tefsir bilgini (ö. 1449) * 1374 - Polonyalı Jadwiga, Polonya Krallığı'nın ilk kadın hükümdarı (ö. 1399) * 1404 - Leon Battista Alberti, ressam, şair, dilbilimci, filozof, kriptograf, müzisyen, mimar, Katolik azizlerin biyografi yazarı ve İtalyan matematikçi (ö. 1472) * 1515 - Valerius Cordus, Alman botanikçi ve kimyager (ö. 1544) * 1516 - I. Mary, İngiltere ve İrlanda Kraliçesi (ö. 1558) * 1609 - Edward Hyde, İngiliz devlet adamı ve tarihçi (ö. 1674) * 1626 - Francesco Redi, İtalyan doktor (ö. 1697) * 1677 - Jacques Cassini, Fransız astronom (ö. 1756) * 1745 - Alessandro Volta, İtalyan fizikçi (ö. 1827) * 1807 - Kostaki Musurus Paşa, Rum asıllı Osmanlı paşası (ö. 1891) * 1826 - Julius Thomsen, Danimarkalı kimyager (ö. 1909) * 1836 - Sri Ramakrishna, Hindu aziz (ö. 1886) * 1838 - Ernst Mach, Avusturya- Çek kökenli fizikçi ve felsefeci (ö. 1916) * 1848 - Louis Comfort Tiffany, Amerikalı sanatçı ve tasarımcı (ö. 1933) * 1849 - Alexander Kielland, Norveçli yazar (ö. 1906) * 1854 - Jan Jakob Maria de Groot, Hollandalı Dilbilimci, Türkolog, Sinolog ve Din Tarihçisi (ö. 1921) * 1855 - Jean Jules Jusserand, Fransız diplomat, tarihçi ve yazar (ö. 1932) * 1857 - Max Klinger, Alman sembolist ressam ve heykeltıraş (ö. 1920) * 1860 - Anders Zorn, İsveçli ressam, oymacı, heykeltıraş ve fotoğrafçı (ö. 1920) * 1871 - Harry Brearley, İngiliz metalürji uzmanı (ö. 1948) * 1878 - Mariya Ulyanova, Rus kadın devrimci (ö. 1937) * 1880 - Ernst von Aster, Alman filozof (ö. 1948) * 1881 - Ferenc Keresztes-Fischer, Macar avukat ve siyasetçi (ö. 1948) * 1882 - Petre Dumitrescu, Rumen Üst-orgeneral (ö. 1950) * 1883 - Nikos Kazancakis, Yunan yazar (ö. 1957) * 1895 - Semyon Timoşenko, Sovyet komutan (ö. 1970) * 1898 - Enzo Ferrari, İtalyan yarış arabaları sürücüsü ve üreticisi (ö. 1988) * 1903 - Nikolay Podgorni, SSCB Devlet Başkanlarından (ö. 1983) * 1906 - Hans Asperger Avusturyalı çocuk doktoru, Asperger sendromunu keşfetti (ö. 1980) * 1919 - Jack Palance, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 2006) * 1920 - Eddie Slovik, Amerikalı er rütbesinde asker (2. Dünya Savaşı sırasında firardan dolayı idam edilen tek ABD askeri) (ö. 1945) * 1925 - Halit Kıvanç, Türk sunucu (ö. 2022) * 1925 - Marcel Barbeau, Kanadalı sanatçı (ö. 2016) * 1926 - Rita Gorr, Belçikalı mezzosoprano (ö. 2012) * 1929 - Ertem Eğilmez, Türk sinema yönetmeni (ö. 1989) * 1929 - Kamran İnan, Türk diplomat, hukukçu ve siyasetçi (ö. 2015) * 1929 - Roland Minson, Amerikalı basketbol oyuncusu (ö. 2020) * 1931 - Toni Morrison, Amerikalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 2019) * 1932 - Milos Forman, Çekoslovak göçmeni Amerikalı film yönetmeni ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi (ö. 2018) * 1933 - Bobby Robson, İngiliz teknik direktör (ö. 2009) * 1933 - Yoko Ono, Japon müzisyen * 1936 - Jean Marie Auel, Amerikalı yazar * 1936 - Jozef Vengloš, Çekoslovak futbolcu ve teknik direktör (ö. 2021) * 1942 - Tolga Aşkıner, Türk oyuncu (ö. 1996) * 1950 - John Hughes, Amerikalı film yönetmeni, film yapımcısı ve senarist (ö. 2009) * 1950 - Cybill Shepherd, Amerikalı sinema oyuncusu * 1954 - John Travolta, Amerikalı sinema oyuncusu * 1964 - Matt Dillon, Amerikalı sinema oyuncusu * 1967 - Abbas Lisani, Güney Azerbaycanlı gazeteci * 1967 - Roberto Baggio, İtalyan futbolcu * 1968 - Molly Ringwald, Amerikalı oyuncu * 1976 - Chanda Rubin, Amerikalı profesyonel tenis oyuncusu * 1983 - Roberta Vinci, İtalyan tenisçi * 1985 - Anton Ferdinand, İngiliz futbolcu * 1985 - Song Jae-in, Koreli aktör * 1985 - Park Sung Hoon, Koreli aktör * 1988 - Bibras Natho, İsrailli futbolcu * 1988 - Şükrü Özyıldız, Türk oyuncu * 1990 - Park Shin Hye, Koreli oyuncu * 1990 - Kang Sora, Koreli oyuncu * 1991 - Jeremy Allen White, Amerikalı oyuncu * 1994 - J-Hope, Güney Koreli şarkıcı, dansçı ve söz yazarı == Ölümler == küçükresim|J. Robert Oppenheimer * 901 - Sabit bin Kurre, Arap Matematikçi, astronomi, mekanik ve tıp bilgini (d. 821) * 999 - V. Gregorius, 996'dan 999 yılındaki ölümüne kadar Papa olarak görev yapmıştır (d. 972) * 1139 - II. Yaropolk, Kiev büyük prensi (d. 1082) * 1294 - Kubilay Han, Moğol İmparatoru (d. 1215) * 1405 - Timur, Timur İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk hükümdarı (d. 1336) * 1455 - Fra Angelico, İtalyan Dominikan rahibi ve ressam (d. 1395) * 1535 - Heinrich Cornelius Agrippa, Alman astrolog ve simyacı (d. 1486) * 1546 - Martin Luther, Alman dini reformist (d. 1483) * 1564 - Michelangelo, İtalyan sanatçı (d. 1475) * 1585 - Takiyüddin, Türk hezârfen, gök bilimci, mühendis ve matematikçi (d. 1521) * 1799 - Johann Hedwig, Alman botanikçi (d. 1730) * 1851 - Carl Gustav Jacob Jacobi, Alman matematikçi (d. 1804) * 1899 - Sophus Lie, Norveçli matematikçi (d. 1842) * 1902 - Albert Bierstadt, Amerikalı ressam (d. 1830) * 1920 - Köprülü Hamdi Bey, Türk asker, Kuvâ-yi Milliye komutanlarından ve kaymakam (d. 1888) * 1925 - Abdurrahman Şeref Bey, Osmanlı Devleti'nin son vakanüvisi ve tarihçi (d. 1853) * 1937 - Grigol Orconikidze, SSCB Politbüro üyesi ve "Koba" lakaplı komünist lider (d. 1886) * 1956 - Gustave Charpentier, Fransız besteci (d. 1860) * 1957 - Şükrü Onan, Türk asker ("Atatürk'ün Amirali") * 1957 - ‎Henry Norris Russell‎‎, Amerikalı astronom, astrofizikçi ve akademisyen ‎(d. 1877) * 1960 - Bedri Ruhselman, Türk hekim, keman virtüözü ve deneysel Neo-spiritüalizm'in kurucusu (d. 1898) * 1963 - Fernando Tambroni, İtalyan politikacı (d. 1882) * 1966 - Robert Rossen, Amerikalı yönetmen, senarist ve yapımcı (d. 1908) * 1967 - J. Robert Oppenheimer, Amerikalı fizikçi (d. 1904) * 1981 - Şerif Yüzbaşıoğlu, Türk besteci ve orkestra şefi (d. 1932) * 1986 - Tezer Özlü, Türk yazar (d. 1943) * 1998 - Melahat Togar, Türk çevirmen (d. 1909) * 2001 - Dale Earnhardt, Amerikalı otomobil yarışçısı ve takım sahibi (d. 1951) * 2005 - Mustafa Güzelgöz, Türk kütüphaneci (eşekli kütüphaneci) (d. 1921) * 2007 - Barbara Gittings, Amerikalı gey eşitlik eylemcisi (d. 1932) * 2008 - Alain Robbe- Grillet, Fransız yazar, yönetmen ve senarist (d. 1922) * 2009 - Miika Tenkula, Fin müzisyen gitarist (d. 1974) * 2015 - Asuman Baytop Türk botanikçi ve eczacı (d. 1920) * 2015 - Jerome Kersey, Amerikalı profesyonel basketbolcu (d. 1962) * 2016 - Pandelis Pandelidis, Yunan şarkıcı-şarkı yazarı (d. 1983) * 2016 - Angela Raiola, Amerikalı televizyon kişiliği ve aktris (d. 1960) * 2017 - Ömer Abdurrahman, Mısırlı İslami önder (d. 1938) * 2017 - Ivan Koloff, Kanadalı profesyonel güreşçi (d. 1942) * 2017 - Michael Ogio, Papua Yeni Gine'nin dokuzuncu Genel Valisi (d. 1942) * 2017 - Nadejda Olizarenko, Sovyet eski atlet (d. 1953) * 2017 - Richard Schickel, Amerikalı yazar, gazeteci ve belgesel film yapımcısı (d. 1933) * 2017 - Pasquale Squitieri, İtalyan film yönetmeni ve senarist (d. 1938) * 2017 - Clyde Stubblefield, Amerikalı davulcu (d. 1943) * 2017 - Daniel Vickerman, Avustralyalı profesyonel rugby oyuncusu (d. 1979) * 2018 - Günter Blobel, Alman-Amerikalı biyolog (d. 1936) * 2018 - Didier Lockwood, Fransız caz kemancısı (d. 1956) * 2018 - Georgi Markov, Bulgar futbolcu (d. 1972) * 2018 - Idrissa Ouédraogo, Burkina Fasolu film yönetmeni, yapımcısı ve senarist (d. 1954) * 2019 - O'Neal Compton, Amerikalı oyuncu, yönetmen, iş insanı ve seslendirme sanatçısı (d. 1951) * 2019 - Toni Myers, Kanadalı belgesel film yapımcısı, yönetmeni, kurgucu ve senarist (d. 1943) * 2020 - Kishori Ballal, Hint aktris (d. 1938) * 2020 - Seda Vermişeva, Ermeni-Rus şair, yazar, ekonomist ve insan hakları aktivisti (d. 1932) * 2021 - Emir Aslan Afşar, İranlı siyasetçi ve diplomat (d. 1919) * 2021 - Sergo Karapetyan, Ermeni siyasetçi (d. 1948) * 2021 - Andrey Myagkov, Sovyet-Rus aktör ve tiyatro yönetmeni (d. 1938) * 2022 - Boris Nevzorov, Sovyet-Rus aktör ve film yönetmeni (d. 1950) * 2022 - Lindsey Pearlman, Amerikalı oyuncu (d. 1978) * 2022 - Gennadi Yukhtin, Sovyet-Rus aktör (d. 1932) * 2023 - Clemens Arvay, Avusturyalı biyolog ve yazar (d. 1980) * 2023 - Christian Atsu, Ganalı futbolcu (d. 1992) * 2023 - Jim Broyhill, Amerikalı iş adamı ve siyasetçi (d. 1927) * 2023 - Huang Da, Çinli ekonomist ve akademisyen (d. 1925) * 2023 - Petar Jekov, Bulgar millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1944) * 2023 - David G. O'Connell, İrlandalı başpiskopos (d. 1953) * 2023 - Ahmet Suat Özyazıcı, Türk eski futbolcu ve teknik direktör (d. 1936) == Tatiller ve özel günler == *Dünya Asperger Sendromu Farkındalık Günü *Leh Günü (Amami Adaları, Japonya) *Bağımsızlık Günü, Gambiya'nın 1965'te Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kutlar. *Kürt Öğrenciler Birliği Günü (Irak Kürdistanı) *Ulusal Demokrasi Günü, Rana hanedanının (Nepal) 1951'de devrilmesini kutluyor. *Eşler Günü (Konudagur) (İzlanda) == Kaynakça == *0218 18
== Olaylar == * 1600 - Peru'daki Huaynaputina yanardağı, Güney Amerika tarihindeki en şiddetli patlamayla püskürdü. * 1807 - Eski Amerika Birleşik Devletleri Başkan Yardımcısı Aaron Burr, vatana ihanet iddiasıyla tutuklandı. * 1861 - Rusya'da toprağa bağlı kölelik yasaklandı. * 1878 - Thomas Edison, fonografın patentini aldı. * 1913 - Pedro Lascuráin, saat 17:15'te Meksika'nın 34. Başkanı oldu, saat 18:00'de ise istifa etti. * 1915 - I. Dünya Savaşı: Gelibolu muharebeleri başladı. * 1915 - İtilaf devletleri'nin Çanakkale'ye denizden yaptıkları saldırı püskürtüldü. * 1925 - Telsiz tesisi hakkındaki kanun çıktı. Türkiye'de radyonun kurulması TBMM'de kabul edildi. * 1928 - Amacı yoksul kadınlara yardım etmek olan "Himaye-i Etfal Kadın Yardım Cemiyeti" kuruldu. Cemiyetin adı 1938'de Yardım Sevenler Derneği olarak değiştirildi. Mevhibe İnönü, derneğin fahri başkanıydı. * 1932 - Halkevleri kuruldu. 1951'de Demokrat Parti Hükûmeti tarafından kapatıldı. * 1945 - II. Dünya Savaşı-Iwo Jima Muharebesi: Yaklaşık 30.000 ABD askeri Batı Pasifik'teki Iwo Jima adasına çıktı. Japon Ordusunun şiddetli direnişi ile karşılaşan ABD Birlikleri, Ada'da kontrolü ancak bir ay sonra sağlayabildiler. * 1957 - Türk Silahlı Kuvvetleri'nin ilk kadın doktor subayı Sema Aran, göreve başladı. * 1959 - Londra Konferansı sona erdi. Birleşik Krallık Kıbrıs'ın bağımsızlığını tanıdı. Birleşik Krallık, Türkiye ve Yunanistan, Kıbrıs'ta garantör devlet oldu. Bağımsızlığın resmi olarak ilan edilmesi ise 16 Ağustos 1960'ta oldu. * 1975 - Devlet Sinema Televizyon Enstitüsü kuruldu. * 1978 - Larnaka Uluslararası Havaalanındaki bir uçak kaçırma olayına, Kıbrıslı yetkililerden izin almaksızın müdahale etmeye kalkan Mısır Komando Birliğinin 15 üyesi, Kıbrıs Millî Muhafızları tarafından öldürüldü. * 1985 - İspanya Havayollarına ait Boeing 747 tipi bir yolcu uçağı, Oiz dağlarına (İspanya) çarparak düştü: 148 kişi öldü. * 1985 - William J. Schroeder, yapay kalp takıldıktan sonra hastaneden taburcu edilip evine gönderilebilen ilk hasta oldu. * 1985 - Türk aktör Haluk Bilginer'in de rol aldığı BBC pembe dizisi, ünlü EastEnders'ın ilk bölümü İngiltere'de yayımlandı. Dizi hâlen devam etmektedir. * 1986 - SSCB, Mir uzay istasyonu'nu uzaya gönderdi. * 1994 - Haftalık Newroz gazetesi yayımlanmaya başladı. * 1994 - Libya'da şeriat uygulamasına geçildi; İslami takvim uygulanmaya başlandı. * 1998 - Rusya'dan Türkiye'ye boru hattı ile doğalgaz getirecek olan Mavi Akım Projesi için müteahhit firmalar arasında anlaşma imzalandı. * 2001 - Millî Güvenlik Kurulu'nun Çankaya Köşkü'nde yapılan Şubat ayı toplantısında, Başbakan Bülent Ecevit, Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ile yaşadığı tartışma nedeniyle toplantıyı terk etti. (bkz. Anayasa kitapçığı krizi) * 2008 - Küba lideri Fidel Castro, görevinden ayrıldığını açıkladı. * 2020 - Hanau saldırısı: Almanya'nın Hessen eyaletindeki Hanau kentinde iki nargile salonunu hedef alan iki silahlı saldırıda fail dahil 11 kişi hayatını kaybetti, 5 kişi yaralandı. == Doğumlar == * 1473 - Mikolaj Kopernik, Polonyalı astronom (ö. 1543) * 1618 - Johannes Phocylides Holwarda, Friz astronom, doktor ve filozof (ö. 1651) * 1660 - Friedrich Hoffmann, Alman fizikçi ve kimyacı (ö. 1742) * 1717 - David Garrick, İngiliz oyuncu, oyun yazarı, tiyatro yöneticisi ve yapımcısı (ö. 1779) * 1817 - III. Willem, Hollanda Kralı (ö. 1890) * 1821 - August Schleicher, Alman dilbilimci (ö. 1868) * 1833 - Élie Ducommun, İsviçreli yazar (ö. 1906) * 1843 - Leonardo de Mango, İtalyan ressam (ö. 1930) * 1849 - Hans Dahl, Norveçli ressam (ö. 1937) * 1850 - Richard Brewer, Amerikalı kovboy ve kanun kaçağı (ö. 1878) * 1853 - Jodok Fink, Avusturyalı siyasetçi (ö. 1929) * 1858 - Charles Eastman, Amerika yerlisi doktor, fizikçi, sosyal reformcu (ö. 1939) * 1859 - Svante Arrhenius, İsveçli kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1927) * 1863 - Axel Thue, Norveçli matematikçi (ö. 1922) * 1864 - Said Halim Paşa Osmanlı devlet adamı (ö. 1921) * 1865 - Sven Hedin, İsveçli kâşif, coğrafyacı, topoğraf, jeopolitikçi, fotoğrafçı, gezi yazarı ve illüstratör (ö. 1952) * 1869 - Hovhannes Tumanyan, Ermeni şair ve romancı (ö. 1923) * 1869 - John Campbell, İngiliz eski futbolcu (ö. 1906) * 1876 - Constantin Brâncuși, Rumen heykeltıraş ve çağdaş soyut heykelciliğin öncülerinden (ö. 1957) * 1880 - Álvaro Obregón, Meksikalı asker ve devlet adamı (ö. 1928) * 1886 - José Abad Santos, Filipinler Yüksek Mahkemesi Başyargıcı (ö. 1942) * 1887 - Charles Lescat, Arjantinli vatandaş (ö. 1948) * 1888 - José Eustasio Rivera, Kolombiyalı siyasetçi, yazar ve avukat (ö. 1928) * 1888 - Franz Pfeffer von Salomon, Alman Sturmabteilung'un (SA) ilk komutanı (ö. 1968) * 1890 - Kingorō Hashimoto, Japon asker ve siyasetçi (ö. 1957) * 1893 - Cedric Hardwicke, İngiliz tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 1964) * 1896 - André Breton, Fransız şair ve yazar (ö. 1966) * 1899 - Lucio Fontana, Arjantinli-İtalyan ressam, heykeltıraş ve teorisyendi (ö. 1968) * 1900 - Yorgo Seferis, Yunan şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1971) * 1911 - Merle Oberon, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1979) * 1911 - Müfide İlhan, Türk öğretmen ve siyasetçi (ö. 1996) * 1916 - Eddie Arcaro, Amerikalı jokey (ö. 1997) * 1917 - Carson McCullers, Amerikalı yazar (ö. 1967) * 1918 - Fay McKenzie, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (ö. 2019) * 1924 - Lee Marvin, Amerikalı aktör ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1987) * 1929 - Belkıs Dilligil, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 1995) * 1930 - John Frankenheimer, Amerikalı film yapımcısı ve yönetmen (ö. 2002) * 1930 - Knut Risan, Norveçli ünlü oyuncu (ö. 2011) * 1940 - Saparmurat Niyazov, Türkmenistan Devlet Başkanı (ö. 2006) * 1941 - David Gross, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1943 - Tim Hunt, İngiliz biyokimyacı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi * 1948 - Tony Iommi, İngiliz Rock müzisyeni (Black Sabbath) * 1950 - Vecdi Sayar, Türk sinema eleştirmeni * 1953 - Cristina Fernández de Kirchner, Arjantinli siyasetçi ve Arjantin Devlet Başkanı * 1954 - Socrates, Brezilyalı futbolcu (ö. 2011) * 1955 - Jeff Daniels, Amerikalı oyuncu * 1956 - Roderick MacKinnon, Amerikalı biyolog ve Nobel Kimya Ödülü sahibi * 1962 - Ģirts Valdis Kristovskis, Leton siyasetçi * 1964 - Çağlar Özel, Türk hukukçu ve akademisyen * 1964 - Jennifer Doudna, Amerikalı biyokimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi * 1966 - Enzo Scifo, Belçikalı futbolcu * 1966 - Justine Bateman, Amerikalı sinema oyuncusu * 1967 - Benicio del Toro, Porto Rikolu oyuncu, yönetmen, senarist, yapımcı ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1974 - Lezley Zen, Amerikalı porno yıldızı * 1976 - Maxime Chattam, Fransız yazar * 1977 - Gianluca Zambrotta, İtalyan futbolcu * 1978 - Alioum Saidou, Kamerunlu futbolcu * 1978 - Immortal Technique, Perulu-Amerikalı rapçi ve aktivist * 1979 - Romina Belluscio, Arjantinli sunucu * 1979 - Steven Cherundolo, Amerikalı futbolcudur * 1979 - Mariska, Fin rapçi * 1980 - David Gandy, İngiliz model * 1980 - Micke Miller, Amerikalı eski basketbolcu * 1981 - Beth Ditto, Amerikan şarkıcı ve söz yazarı * 1985 - Haylie Duff, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1986 - Marta, Brezilyalı millî futbolcudur * 1986 - Maria Mena, Norveçli pop sanatçısı * 1987 - Anna Cappellini, İtalyan buz patenci * 1989 - Sone Aluko, Nijeryalı millî futbolcudur * 1991 - Christoph Kramer, Alman futbolcudur * 1992 - Georgi Milanov, Bulgar futbolcu * 1993 - Mauro Icardi, Arjantinli futbolcudur * 1993 - Victoria Justice, Amerikalı oyuncu, şarkıcı, dansçı ve şarkı yazarı * 1995 - Nikola Jokić, Sırp profesyonel basketbolcudur * 1996 - Mabel, İngiliz şarkıcı ve söz yazarıdır * 1998 - Lexii Alijai, Amerikalı rap şarkıcısı ve müzisyen (ö. 2020) * 2001 - Lee Kang-in, Güney Koreli futbolcu * 2004 - Millie Bobby Brown, İngiliz aktris == Ölümler == * 197 - Clodius Albinus, Roma Asisi (d. 150) * 1123 - İrini Dukena, Bizans İmparatoru I. Aleksios'un karısı (d. 1066) * 1709 - Tokugawa Tsunayoshi, Tokugawa Hanedanlığı'nın 5. şogunu (d. 1646) * 1799 - Jean-Charles de Borda, Fransız matematikçi, fizikçi, sosyal bilimci ve denizci (d. 1733) * 1837 - Georg Büchner, Alman oyun yazarı (d. 1813) * 1847 - José Joaquín de Olmedo, Ekvador devlet başkanı, avukat, politikacı ve yazar (d. 1780) * 1878 - Charles-François Daubigny, Fransız ressam (d. 1817) * 1897 - Karl Weierstrass, Alman matematikçi (d. 1815) * 1916 - Ernst Mach, Avusturya-Çek kökenli fizikçi ve felsefeci (d. 1838) * 1927 - Georg Brandes, Danimarkalı eleştirmen ve bilim insanı (d. 1842) * 1928 - ‎George Howard Earle Jr., Amerikalı avukat ve iş insanı (‎d. 1856) * 1938 - Sabri Toprak, Türk siyasetçi, eski Tarım Bakanı ve Manisa Milletvekili (d. 1877) * 1938 - Edmund Landau, Alman matematikçi (d. 1877) * 1951 - André Gide, Fransız yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1869) * 1952 - Knut Hamsun, Norveçli yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1859) * 1956 - Mithat Şükrü Bleda, Türk siyasetçi ve İttihat ve Terakki Partisi'nin son Genel Sekreteri (d. 1872) * 1957 - Maurice Garin, Fransız bisikletçi (d. 1871) * 1962 - Georgios Papanikolaou, Yunan patolog ve Pap smear testini keşfeden (d. 1883) * 1972 - Ulaş Bardakçı, Türk devrimci ve THKP/C'nin kurucularından (d. 1947) * 1980 - Bon Scott, Avustralyalı müzisyen (AC/DC) (d. 1946) * 1986 - Adolfo Celi, İtalyan oyuncu (d. 1922) * 1987 - Yurdaer Doğulu, Türk müzisyen (d. 1941) * 1993 - Yaman Okay, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1951) * 1994 - Derek Jarman, İngiliz sinema yönetmeni (d. 1942) * 1997 - Alaattin Şensoy, Türk besteci (d. 1932) * 1997 - Deng Xiaoping, Çinli lider (d. 1904) * 2000 - Friedensreich Hundertwasser, Avusturyalı ressam ve mimar (d. 1928) * 2001 - Stanley Kramer, Amerikalı yönetmen ve film yapımcısı (d. 1913) * 2001 - Charles Trenet, Fransız şarkıcı (d. 1913) * 2002 - Sylvia Rivera, Amerikalı transgender eylemci (d. 1951) * 2009 - Ayhan Aydan, Türk opera sanatçısı (Adnan Menderes ile yaşadığı yasak aşkla gündeme gelen) (d. 1924) * 2012 - Vitali Vorotnikov, Sovyet siyasetçi (d. 1926) * 2013 - Robert Coleman Richardson, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1937) * 2014 - Kresten Bjerre, Danimarkalı eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1946) * 2014 - Valeri Kubasov, Sovyet/Rus kozmonot (d. 1935) * 2015 - Harris Wittels, Amerikalı oyuncu, komedyen, yazar, yapımcı ve müzisyen (d. 1984) * 2015 - Talus Taylor, Amerikalı yazar ve çizgi filmci * 2016 - Tamerlan Aguzarov, Rus politikacı bürokrat (d. 1963) * 2016 - Umberto Eco, İtalyan dil bilimci ve yazar (d. 1932) * 2016 - Harper Lee, Amerikalı yazar ve Pulitzer Ödülü sahibi (d. 1926) * 2017 - Xavier Beulin, Fransız sanayici ve iş insanı (d. 1958) * 2017 - Larry Coryell, Amerikalı caz müzisyeni ve gitaristi (d. 1943) * 2017 - Kaci Kullmann Five, Norveçli iş insanı, yönetici ve siyasetçi (d. 1951) * 2017 - Danuta Szaflarska, Polonyalı oyuncu (d. 1915) * 2017 - İgor Şafareviç, Sovyet-Rus matematikçi ve aktivist (d. 1923) * 2017 - Chris Wiggins, İngiltere doğumlu Kanadalı aktör ve seslendirme sanatçısı (d. 1931) * 2017 - Marilyn B. Young, Amerikalı tarihçi ve akademisyen (d. 1937) * 2018 - Teresa Gisbert Carbonell, Bolivyalı mimar ve sanat tarihçisi (d. 1926) * 2018 - Engin Geçtan, Türk psikiyatrist ve yazar (d. 1932) * 2018 - Sergey Litvinov, Rus eski atlet (d. 1958) * 2018 - Daniel Peredo, Perulu spor gazeteci (d. 1969) * 2018 - Charles Pence Slichter, Amerikalı fizikçi (d. 1924) * 2019 - Marie-Claire Bancquart, Fransız şair, deneme yazarı, profesör ve edebiyat eleştirmeni (d. 1932) * 2019 - Dick Boushka, Amerikalı eski profesyonel basketbol oyuncusu (d. 1934) * 2019 - Giulio Brogi, İtalyan oyuncu (d. 1935) * 2019 - Karl Lagerfeld, Alman moda tasarımcısı (d. 1933) * 2019 - Don Newcombe, Eski Amerikalı profesyonel beyzbol oyuncusu (d. 1926) * 2019 - Fikret Ünlü, Türk siyasetçi (d. 1943) * 2020 - Beatriz Bonnet, Arjantinli aktris ve komedyen (d. 1930) * 2020 - Heather Couper, 1984-1986 yılları arasında İngiliz Astronomi Derneği başkanı (d. 1949) * 2020 - Hector, Fransız şarkıcı (d. 1946) * 2020 - Pop Smoke, Amerikalı rapçi (d. 1999) * 2021 - Đorđe Balašević, Sırp-Yugoslav şarkıcı, söz yazarı ve müzisyen (d. 1953) * 2022 - Doug Baillie, İskoç futbolcudur (d. 1937) * 2022 - Joey Beauchamp, İngiliz millí futbolcudur (d. 1971) * 2022 - Sergey Beletski, Rus arkeolog ve tarihçi (d. 1953) * 2022 - Jean-Luc Brunel, Fransız yönetici ve iş insanı (d. 1946) * 2022 - Velid İhlasi, Suriyeli romancı, kısa hikâye ve oyun yazarı (d. 1935) * 2022 - Xavier Marc, Meksikalı aktör ve yönetmen (d. 1948) * 2022 - Jacques Poos, Lüksemburglu sosyalist eski bakan ve iktisatçı (d. 1935) * 2022 - Karl Vaino, Eston siyasetçi (d. 1923) * 2023 - Richard Belzer, Amerikalı stand-up komedyen, aktör ve yazar (d. 1944) * 2023 - Jean Le Garrec, Fransız sosyalist siyasetçidir (d. 1929) * 2023 - Jim McMillin, Amerikan Futbolu oyuncusu (d. 1937) * 2023 - Christopher Nupen, Güney Afrika doğumlu film yapımcısı ve müzisyen (d. 1934) * 2023 - Jansen Panettiere, Amerikalı aktör (d. 1994) * 2023 - S. N. M Ubayadullah, Hint siyasetçi (d. 1941) == Tatiller ve özel günler == * Erzincan'ın Çayırlı ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) *0219 19
== Olaylar == küçükresim|300px|Nil nehri, deltası ve Sina çölünün uzaydan görünüşü. * 1440 - Prusya Konfederasyonu oluşturuldu. * 1613 - I. Mihail, Rus Çarı oldu. * 1842 - John J. Greenough, dikiş makinesinin patentini aldı. * 1848 - Karl Marx ve Friedrich Engels, Komünist Manifesto kitabını yayımladı. * 1885 - Washington Anıtı tamamlandı. * 1913 - Yanya, I. Balkan Savaşı sonucunda Yunanistan Krallığı'na katıldı. * 1916 - I. Dünya Savaşı: Verdun Muharebesi başladı. * 1921 - Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti Meclisi, ülkenin ilk Anayasasını kabul etti. * 1925 - Ünlü Amerikan dergisi, The New Yorker'ın ilk sayısı çıktı. * 1927 - Time dergisi, Mustafa Kemal Paşa'yı ikinci kez kapak yaptı. * 1939 - Türkiye, İspanya'daki Franco diktatörlüğünü resmen tanıdı. * 1952 - Türkiye, Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatı'nın (NATO) bir üyesi oldu; Lizbon'da yapılan toplantıya ilk defa katıldı. * 1953 - Francis Crick ve James D. Watson, DNA molekülünün yapısını keşfettiler. * 1958 - Barış sembolü, Gerald Holtom tarafından nükleer silahlanmayı protesto amacıyla tasarlandı. * 1958 - Türkiye Profesyonel Futbol Ligi başladı: İlk maç İzmirspor-Beykoz arasında oynandı. İlk golü İzmirsporlu Özcan Altuğ attı. * 1960 - Fidel Castro, Küba'daki tüm işletmeleri devletleştirdi. * 1963 - Eski Millî Birlik Komitesi üyelerinden Alparslan Türkeş ve Numan Esin, sürgünden Türkiye'ye döndüler. * 1965 - Malcolm X (Malik El Şahbaz), New York'ta uğradığı bir suikast sonucu öldürüldü. * 1972 - SSCB'nin insansız uzay aracı Luna 20, Ay yüzeyine indi. * 1973 - Bir İsrail savaş uçağı, Libya Havayollarına ait bir yolcu uçağını, Sina çölü üzerinde düşürdü: 108 kişi öldü. * 1974 - İsrail askeri birlikleri, Mısır ile varılan antlaşma uyarınca Süveyş Kanalının batısını tamamen boşalttılar. * 1986 - Metallica, 3. albümleri Master of Puppets'i çıkardı. * 1989 - Sovyetler Birliği'nin, Prag Baharı olarak adlandırılan olaylar sonucunda Çekoslovakya'yı işgalini protesto etmek için kendini yakan Çek öğrencinin mezarına çiçek koyan yazar Vaclav Havel, 9 ay hapse mahkûm oldu. * 2001 - Türkiye kamuoyunda, "Kara Çarşamba" olarak adlandırılan büyük bir ekonomik kriz patlak verdi. Bankalar arası para piyasasında gecelik faiz, %6200'e kadar çıktı. * 2007 - Amerikalı gök bilimciler, ilk kez Güneş gibi bir yıldızın çevresinde dönen bir gezegenin atmosferinin bileşenlerini analiz ettiklerini açıkladı. * 2008 - Türkiye, Kuzey Irak'ta Güneş Operasyonu'na başladı. * 2020 - İran'da genel seçimler yapıldı. == Doğumlar == * 921 - Abe no Seimei, Japonya'da Heian döneminde önde gelen onmyōji (ö. 1005) * 1559 - Nurhaci, Qing Hanedanı'nın kurucusu (ö. 1626) * 1609 - Raimondo Montecuccoli, İtalyan general (ö. 1680) * 1728 - III. Petro, Rus Çarı (ö. 1762) * 1769 - Hudson Lowe, İngiliz general (ö. 1844) * 1779 - Friedrich Carl von Savigny, Alman hukukçu (ö. 1861) * 1791 - Hezekiah Augur, Amerikalı heykeltıraş ve mucit (ö. 1858) * 1791 - Carl Czerny, Avusturyalı piyanist, besteci ve müzik öğretmeni (ö. 1857) * 1815 - Jean-Louis-Ernest Meissonier, Fransız ressam ve illüstratör (ö. 1891) * 1836 - Léo Delibes, Fransız besteci (ö. 1891) * 1856 - Maurycy Gottlieb, Polonyalı realist ressam (ö. 1879) * 1857 - Jules de Trooz, Belçikalı Katolik Partisi siyasetçi (ö. 1907) * 1858 - Oldfield Thomas, Britanyalı zoolog (ö. 1929) * 1859 - George Lansbury, İngiliz İşçi Partisi lideri (yoksullardan yana reformlarıyla ünlenen ve barış yanlılığı dolayısıyla istifaya zorlanan) (ö. 1940) * 1861 - Charles Vere Ferrers Townshend, Britanya Hint Ordusu'nda görev yapan subay ve siyasetçi (ö. 1924) * 1875 - Jeanne Calment, dünyanın en uzun ömürlü insanı (122 yıl 164 gün) (ö. 1997) * 1876 - Joseph Meister, Louis Pasteur tarafından kuduz aşısı olan ilk kişi (ö. 1940) * 1878 - Mirra Alfassa, Hint pozitivist, materyalist (ö. 1973) * 1885 - Sacha Guitry, Fransız aktör, yönetmen ve senarist (ö. 1957) * 1893 - Andrés Segovia, İspanyol müzisyen (20. yüzyılın en önemli gitarcısı olarak kabul edilen) (ö. 1987) * 1893 - Hans Zulliger, İsviçreli öğretmen, çocuk psikanalisti ve yazar (ö. 1965) * 1895 - Henrik Dam, Danimarkalı bilim insanı (ö. 1976) * 1899 - Edwin L. Marin, Amerikalı film yönetmeni (ö. 1951) * 1903 - Anais Nin, Fransız günlük yazarı (ö. 1977) * 1903 - Raymond Queneau, Fransız yazar ve şair (ö. 1976) * 1904 - Aleksey Kosigin, SSCB Devlet Başkanı (ö. 1980) * 1907 - Wystan Hugh Auden, İngiliz kökenli Amerikalı şair ve aydın (1930'larda Büyük Bunalım sırasında solun kahramanlarından biri olarak ünlenen) (ö. 1973) * 1914 - Taha Carım, Türk diplomat ve Türkiye'nin Vatikan Büyükelçisi (ö. 1977) * 1915 - Ann Sheridan, Amerikalı aktris ve şarkıcı (ö. 1967) * 1915 - Anton Vratuša, Slovenya bir siyasetçi ve diplomat (ö. 2017) * 1919 - Malcolm Beard, Amerikalı siyasetçi (ö. 2019) * 1921 - John Rawls, Amerikalı filozof (ö. 2002) * 1924 - Robert Mugabe, Zimbabve'nin ilk Devlet Başkanı (ö. 2019) * 1925 - Sam Peckinpah, Amerikalı sinema yönetmeni (ö. 1984) * 1927 - Hubert de Givenchy, Fransız moda tasarımcısı (ö. 2018) * 1933 - Nina Simone, Amerikalı şarkıcı, piyanist ve insan hakları savunucusu (ö. 2003) * 1934 - Aytekin Kotil, Türk siyasetçi (ö. 1992) * 1934 - Rue McClanahan, Amerikalı oyuncudur (ö. 2010) * 1937 - V. Harald, Norveç kralı * 1938 - Antti Litja, Fin aktör (ö. 2022) * 1946 - Tyne Daly, Amerikan oyuncu * 1946 - Alan Rickman, İngiliz oyuncu ve yönetmen (ö. 2016) * 1946 - Anthony Daniels, İngiliz oyuncu * 1949 - Ronnie Hellström, İsveçli eski kaleci * 1950 - Fakir Alamgir, Bangladeşli halk ve pop müziği sanatçısı (ö. 2021) * 1950 - Sahle-Work Zewde, Etiyopyalı diplomat ve siyasetçi * 1952 - Vitaliy Çurkin, Rus diplomat (ö. 2017) * 1954 - Francisco X. Alarcón, Amerikalı şair (ö. 2016) * 1955 - Kelsey Grammer, Amerikalı komedyen ve oyuncu * 1958 - Jack Coleman, Amerikalı oyuncu * 1962 - Chuck Palahniuk, Amerikalı yazar * 1962 - David Foster Wallace, Amerikalı roman, deneme ve kısa öykü yazarı (ö. 2008) * 1963 - William Baldwin, Amerikalı oyuncu * 1964 - Scott Kelly, Amerikalı astronot * 1966 - İbrahim Hacıosmanoğlu, Türk iş insanı ve spor yöneticisi * 1967 - Sari Essayah, Fin siyasetçi, eski atlet * 1969 - James Dean Bradfield, Galli rock şarkıcısı, gitarist ve müzisyen * 1969 - Aunjanue Ellis, Amerikalı film, sahne ve televizyon oyuncusu ve yapımcısı * 1974 - Iván Campo, İspanyol eski futbolcu * 1976 - Vita Styopina, Ukraynalı yüksek atlamacı * 1977 - Steve Francis, Amerikan profesyonel basketbol oyuncusudur * 1978 - Ha Ji-won, Güney Koreli oyuncu * 1979 - Carly Colón, Porto Rikolu profesyonel güreşçi * 1979 - Nathalie Dechy, Fransız profesyonel tenis oyuncusu * 1979 - Jennifer Love Hewitt, Amerikalı sinema oyuncusu ve şarkıcı * 1980 - Tiziano Ferro, İtalyan şarkıcı * 1980 - Jigme Khesar Namgyal Wangchuck, Bhutan'ın 5. Kralı * 1981 - Floor Jansen, Hollandalı müzisyen, söz yazarı ve vokal koçudur * 1983 - Mélanie Laurent, Fransız oyuncu, yönetmen, şarkıcı, manken ve yazardır * 1984 - David Odonkor, Alman futbolcu * 1986 - Derya Uluğ, Türk şarkıcı * 1987 - Ashley Greene, Amerikalı sinema oyuncusu * 1987 - Elliot Page, Kanadalı sinema oyuncusu * 1988 - Cenk Gönen, Türk kaleci * 1989 - Corbin Bleu, Amerikalı oyuncu * 1991 - Joe Alwyn, İngiliz oyuncu * 1991 - Riyad Mahrez, Faslı futbolcu * 1991 - Ji So-yun, Güney Koreli millî futbolcu * 1992 - Phil Jones, İngiliz futbolcudur * 1993 - Steve Beleck, Kamerunlu futbolcudur * 1993 - Davy Klaassen, Hollandalı millî futbolcudur * 1994 - Wendy, Güney Koreli şarkıcıdır * 1996 - Sophie Turner, İngiliz televizyon ve sinema oyuncusu * 1999 - Metawin Opas-iamkajorn, Taylandlı bir oyuncu, model ve Çin asıllı şarkıcı == Ölümler == * 4 - Gaius Caesar, Marcus Vipsanius Agrippa ve Yaşlı Julia'nın en büyük oğlu (MÖ 20) * 1166 - Abdülkadir Geylani, Fars İslam bilgini (d. 1077) * 1184 - Minamoto no Yoshinaka, Japon samuray ve komutan (d. 1154) * 1539 - Sadullah Sadi Efendi, Osmanlı Devleti şeyhülislamı (d. ?) * 1513 - Papa II. Julius, 1503-1513 yılları arasında görev almış olan Papa (d. 1443) * 1553 - Ahmad Gran, Etiyopya'yı egemenliği altına almış İslam hareketinin önderi (d. 1506) * 1554 - Hieronymus Bock, Alman fizikçi ve botanikçi (d. 1498) * 1677 - Baruch Spinoza, Hollandalı filozof (d. 1632) * 1730 - XIII. Benedictus, Papa (d. 1649) * 1741 - Jethro Tull, İngiliz tarımcı (d. 1674) * 1824 - Eugène de Beauharnais, Fransız devlet adamı ve askeri lider (d. 1781) * 1846 - Ninkō, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 120. imparatoru (d. 1800) * 1866 - Manuel Felipe de Tovar, Venezuelalı devlet adamı (d. 1803) * 1879 - Pieter Philip van Bosse, Hollandalı liberal politikacı (d. 1809) * 1894 - Gustave Caillebotte, Fransız ressam (d. 1848) * 1926 - ‎Heike Kamerlingh Onnes‎‎, Hollandalı fizikçi, akademisyen‎ ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1853) * 1930 - Ahmed Şah Kaçar, İran Şahı (d. 1898) * 1934 - Augusto César Sandino, Nikaragualı gerilla önderi (d. 1895) * 1941 - Frederick Banting, Kanadalı tıp doktoru ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1891) * 1941 - Walter T. Bailey, Afroamerikan mimar (d. 1882) * 1949 - Ali Çetinkaya (Kel Ali), Türk siyaset ve devlet adamı (Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından) (d. 1878) * 1954 - Ekrem Güyer, Türk müziği bestecisi ve ses sanatçısı (d. 1921) * 1954 - Faize Ergin, Türk sanat müziği bestecisi ve tanburi (d. 1894) * 1960 - Jacques Becker, Fransız film yönetmeni (d. 1906) * 1965 - Malcolm X, Amerikalı siyahi aktivist (suikast) (d. 1925) * 1967 - Charles Beaumont, Amerikalı yazar (d. 1929) * 1971 - Ercüment Kalmık, Türk ressam (lirik-soyut anlayıştaki çalışmalarıyla tanınan) (d. 1909) * 1984 - Mihail Şolohov, Rus gazeteci, yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1905) * 1988 - Atilla Tokatlı, Türk yazar, çevirmen ve yönetmen (d. 1934) * 1988 - Süreyya Duru, Türk sinema yönetmeni ve yapımcı (d. 1930) * 1991 - Margot Fonteyn, İngiliz dansçı ve balerin (d. 1919) * 1993 - Inge Lehmann, Danimarkalı sismolog (d. 1888) * 1993 - Tolon Tosun, Türk spor adamı, atlet ve diş hekimi (d.1931) * 1994 - Johannes Steinhoff, II. Dünya Savaşı sırasında Alman Hava Kuvvetleri as pilotu (d. 1913) * 1999 - Gertrude B. Elion, Amerikalı biyokimyager ve farmakolog (d. 1918) * 1999 - Stanisław Wojciech Mrozowski, Polonyalı fizikçi (d. 1902) * 2002 - John Thaw, İngiliz oyuncu (d. 1942) * 2004 - John Charles, Galli millî futbolcu (d. 1931) * 2005 - Zdzisław Beksiński, Polonyalı ressam, fotoğraf sanatçısı (d. 1929) * 2005 - Nermi Uygur, Türk felsefe profesörü ve yazar (d. 1925) * 2013 - Berfo Kırbayır, Türk Cumartesi Annesi (d. 1907) * 2014 - Zübeyir Kemelek, Türk bürokrat (d. 1954) * 2015 - Aleksei Aleksandrovich Gubarev, iki uzay uçuşuna çıkmış olan Sovyet kozmonot (d. 1931) * 2015 - Clark «Mumbles» Terry, Amerikalı Swing, bebop döneminden gelen efsanevi trompetçisi (d. 1920) * 2016 - María Luisa Alcalá, Meksikalı aktris (d. 1943) * 2016 - Eric «Winkle» Brown, Britanyalı savaş pilotu ve yazar (d. 1919) * 2017 - Brunella Bovo, İtalyan sinema ve dizi oyuncusu (d. 1932) * 2017 - Ion Croitoru, Kanadalı eski profesyonel güreşçi (d. 1965) * 2017 - Melih Gülgen, Türk sinema yönetmeni, senarist ve yapımcı (d. 1946) * 2017 - Joy Hruby, Avustralyalı oyuncu, komedyen, TV sunucusu, yapımcı ve yazar (d. 1927) * 2017 - Cosmo Haskard, İrlanda doğumlu Britanyalı koloni yöneticisi ve asker (d. 1916) * 2018 - Emma Chambers, İngiliz oyuncu (d. 1964) * 2018 - William Franklin Graham, Jr., Evanjelist Hristiyan vaiz-kanaat önderi (d. 1918) * 2018 - Ren Osugi, Japon aktör (d. 1951) * 2019 - Benny Berg, Lüksemburglu sendikacı ve siyasetçi, eski başbakan yardımcısı (d. 1931) * 2019 - Sue Casey, Amerikalı oyuncu (d. 1926) * 2019 - Stanley Donen, Amerikalı film yönetmeni, yapımcı ve koreograf (d. 1924) * 2019 - Beverley Owen, Amerikalı oyuncu (d. 1937) * 2019 - Peter Tork, Amerikalı rock müziği şarkıcısı, müzisyen, aktivist ve oyuncu (d. 1942) * 2020 - Michel Charasse, Fransız siyasetçi (d. 1941) * 2020 - Boris Leskin, Amerikalı sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu (d. 1923) * 2020 - Täo Andrée Porchon, Fransız-Hint kökenli Amerikalı yoga ustası, ödüllü yazar, oyuncu ve dansçı (d. 1918) * 2021 - Isabelle Dhordain, Fransız gazeteci (d. 1959) * 2021 - Abdülkadir Topkaç, Astronomi alanında amatör gözlemci (d. 1954) * 2022 - Chor Yuen, Çinli bir senarist ve film yapımcısı (d. 1933) * 2023 - Amancio Amaro, İspanyol profesyonel futbolcu (d. 1939) * 2023 - Iris de Araújo, Brezilyalı siyasetçi ve eski first lady (d. 1943) * 2023 - Iraj Kalantari Taleghani, İranlı mimar ve akademisyen (d. 1938) * 2023 - Simone Segouin, eski Fransız direniş savaşçısı (d. 1925) * 2023 - Eva Siracká, Slovak hekim ve akademisyen (d. 1926) * 2023 - Nadja Tiller, Avusturyalı oyuncu (d. 1929) == Tatiller ve özel günler == * Uluslararası Anadil Günü * Dünya Rehberler Günü * Bayburt'un Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) * Ahlat'ın Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) *0221 21
== Olaylar == * 1547 - VI. Edward, Westminster Abbey'de taç giyerek İngiltere Kralı oldu. * 1798 - Papa VI. Pius, Louis-Alexandre Berthier tarafından görevden alındı. * 1833 - Osmanlı İmparatorluğu'nun Mısır Eyaleti'nde çıkan isyanın bastırılması için, Rusya Filosu İstanbul'a geldi. * 1835 - Şili'nin Concepción şehri, depremle yerle bir oldu. * 1872 - Metropolitan Museum of Art, New York'ta açıldı. * 1877 - Çaykovski'nin Kuğu Gölü Balesi, Bolşoy Tiyatrosu'nda ilk gösterimini yaptı. * 1887 - Alman İmparatorluğu, İtalya Krallığı ve Avusturya-Macaristan arasında ‘Tripartite Paktı’ imzalandı. * 1909 - Fütürizm kelimesi ilk defa kullanıldı. İtalyan şair ve editör Filippo Tommaso Marinetti'nin Le Figaro gazetesine yazdığı Fütürist Manifesto makalesi, geçmişi unutup değişimi, özgünlüğü ve yeniliği kucaklayan sanat akımının ismini oluşturdu. * 1914 - İstanbul'da ilk elektrikli tramvay sefere başladı. * 1919 - Afganistan Emiri Habibullah Han, suikaste uğrayarak yaşamını yitirdi. Kardeşi Nasrullah Han yerine Emir olduysa da, bir haftalık çok kısa süren saltanatının ardından, Amanullah Han tarafından tahttan indirilip müebbet hapse mahkûm ettirildi ve Amanullah Han, tahta çıktı. * 1933- Japon yazar Takiji Kobayashi, Japon İmparatorluğu'na bağlı antikomünist polis gücü olan Tokubetsu Kōtō Keisatsu'ya bağlı casuslar tarafından öldürüldü. * 1938 - Adolf Hitler, Çekoslovakya ve Avusturya'daki Almanlar için kendi geleceklerini belirleme hakkı istedi. * 1941 - Türkiye'de Yahudiler için transit vizesine ilişkin talimatname yayınlandı. * 1944 - II. Dünya Savaşı: "Big Week" başladı ve Amerika Birleşik Devletleri bombardıman uçakları, Nazi uçak üretim merkezlerini bombaladı. * 1947 - 5018 sayılı İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun ile Türkiye'de ilk kez sendikalara, özel bir kanun ile kurulma hakkı tanındı. * 1961 - Türkiye'de ilk koalisyon kabinesi, İsmet İnönü Başkanlığında kuruldu. * 1962 - Astronot John Glenn, Friendship 7 uzay aracının içinde dünya etrafında 3 defa döndü. Olay 4 saat 55 dakika sürdü. * 1970 - Boğaziçi Köprüsü'nün temeli, Türkiye Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay ve Başbakanı Süleyman Demirel tarafından törenle atıldı. Üç yılda tamamlanan köprü, 29 Ekim 1973'te açıldı. * 1971 - Uganda'da İdi Amin, kendini Devlet Başkanı ilan etti. * 1988 - Dağlık Karabağ Özerk Oblastı, Azerbaycan'dan ayrılıp, Ermenistan'a katılmak için oylama yaptı. Bu olay Karabağ Savaşı'nı tetikledi. * 1991 - Slovenya Parlamentosu, Yugoslavya'nın dağıtılmasını önerdi. * 1993 - Güney Afrika Devlet Başkanı Frederik Willem de Klerk, ilk kez siyahların da görev aldığı kabineyi açıkladı. * 2001 - Filipinler Devlet Başkanı Gloria Macapagal Arroyo, barış görüşmelerinin yeniden başlamasını sağlamak için ülkenin güneyindeki ayrılıkçı Müslümanlarla tek yanlı ateşkes yaptı. * 2001 - İnterpol tarafından kırmızı bültenle aranan Sümerbank eski Genel Müdürü Şükrü Karahasanoğlu, İtalya'da yakalandı. * 2008 - Endonezya'nın batısında 7.6 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Amerikan Jeolojik Araştırma Merkezi, depremin merkez üssünün Endonezya'nın Sumatra Adasının Medan bölgesinin, 319 kilometre batısında olduğunu belirtti. * 2015 - Finlandiya'da 12 Aralık 2014'te meclisten geçen eşcinsel evlilik yasası, Cumhurbaşkanı tarafından onaylandı. Yasa 2017'de yürürlüğe girdi. == Doğumlar == * 1523 - Jan Blahoslav, Çek hümanist yazar, şair, çevirmen, etimolog, ilahi yazarı, gramer, müzik teorisyeni ve besteci (ö. 1571) * 1753 - Louis-Alexandre Berthier, Fransız asker ve mareşal (ö. 1815) * 1810 - Henri Martin, Fransız tarihçi ve siyasetçi (ö. 1883) * 1819 - Alfred Escher, İsviçreli politikacı ve iş insanı (ö. 1882) * 1844 - Ludwig Boltzmann, Avusturyalı fizikçi (ö. 1906) * 1844 - Joshua Slocum, Amerikalı denizci, gezgin ve yazar (ö. 1909) * 1863 - Lucien Pissarro, İngiliz manzara ressamı, grafiker, ahşap oymacısı, sanatsal kitap tasarımcısı ve baskıcısı (ö. 1944) * 1868 - Pompeu Fabra, İspanyol mühendis ve gramerçi (ö. 1948) * 1883 - Naoya Shiga, Japon yazar (ö. 1971) * 1886 - Béla Kun, Macar komünist politikacı (ö. 1939) * 1887 - Carl Ebert, Alman tiyatro yönetmeni, oyuncu ve eğitmen (ö. 1980) * 1889 - Hulusi Behçet, Türk dermatoloji uzmanı ve bilim insanı (ö. 1948) * 1896 - Henri de Lubac, 20. yüzyılın en önemli Katolik ilahiyatçıları arasındadır (ö. 1991) * 1898 - Enzo Ferrari, İtalyan otomobil üreticisi (ö. 1988) * 1901 - Henry Eyring, Amerikalı teorik kimyager (ö. 1981) * 1901 - Muhammed Necib, Mısırlı asker ve devlet adamı (ö. 1984) * 1902 - Ansel Adams, Amerikalı fotoğrafçı (ö. 1984) * 1912 - Pierre Boulle, Fransız yazar ve En İyi Uyarlama Senaryo Akademi Ödülü sahibi (ö. 1994) * 1916 - Hüsamettin Bozok, Türk yazar ve gazeteci (ö. 2008) * 1925 - Robert Altman, Amerikalı yönetmen (ö. 2006) * 1927 - İbrahim Ferrer, Kübalı müzisyen ve Buena Vista Social Club üyesi (ö. 2005) * 1927 - Sidney Poitier, Amerikalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2022) * 1929 - Elio Berhanyer, İspanyol moda tasarımcısı (ö. 2019) * 1930 - Miodrag Bulatović, Sırp yazar, romancı, gazeteci ve oyun yazarı (ö. 1991) * 1935 - Ellen Gilchrist, Amerikalı romancı, kısa hikâye yazarı ve şair * 1937 - Alfredo Rojas, Arjantinli eski profesyonel futbolcu (ö. 2023) * 1937 - Robert Huber, Alman kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi * 1937 - Ülkü Tamer, Türk şair, oyuncu ve çevirmen (ö. 2018) * 1940 - Ercan Arıklı, Türk gazeteci (ö. 2003) * 1943 - Mike Leigh, İngiliz yönetmen * 1946 - J. Geils, Amerikalı şarkıcı-şarkı yazarı ve gitarist (ö. 2017) * 1946 - Norma, Fransız çizgi roman sanatçısı (ö. 2021) * 1948 - Larry Rapp, Amerikalı oyuncu * 1948 - Asu Maralman, Ermeni asıllı Türk müzisyen ve oyuncu * 1949 - Adnan Kahveci, Türk siyasetçi ve devlet adamı (ö. 1993) * 1949 - Ivana Trump, Çek iş insanı (ö. 2022) * 1951 - Gordon Brown, Birleşik Krallık Başbakanı * 1953 - İbrahim Sarıçam, Türk akademisyen (ö. 2017) * 1954 - Anthony Head, İngiliz aktör ve müzisyen * 1962 - Hatice Aslan, Türk oyuncu * 1964 - Rudi García, Fransız futbolcu ve teknik direktör * 1964 - Willie Garson, Amerikalı oyuncu (ö. 2021) * 1966 - Cindy Crawford, Amerikalı model * 1967 - Kurt Cobain, Amerikalı Rock müzisyeni (Nirvana) (ö. 1994) * 1970 - İsrafil Köse, Türk dizi ve film oyuncusu (ö. 2016) * 1971 - Jari Litmanen, Fin futbolcu * 1974 - Kerim Bakiri, İranlı eski futbolcu * 1974 - Ömer Halisdemir, Türk astsubay (ö. 2016) * 1976 - Zdravko Lazarov, Bulgar millî futbolcu * 1977 - Gail Kim, Kore asıllı Kanadalı profesyonel güreşçi, menajer, model ve aktris * 1980 - Berk Tokay, Türk grafiker * 1982 - Abdukarim Mirzayev, Özbek gazeteci, film yönetmeni ve blog yazarı * 1983 - Ali Buhara Mete, Türk oyuncu * 1984 - Trevor Noah, Güney Afrikalı komedyen, televizyon sunucusu, yapımcı, yazar, siyasi yorumcu ve oyuncu * 1985 - Yulia Volkova, Rus müzisyen * 1987 - Miles Teller, Amerikalı oyuncu * 1988 - Ki Bo-bae, Güney Koreli okçu * 1988 - Jiah Khan, Hint asıllı Britanyalı ve ağırlıklı olarak Bollywood filmlerinde rol alan oyuncu (ö. 2013) * 1988 - Nazlı, Türk şarkıcı, sunucu ve köşe yazarı * 1988 - Rihanna, Barbadoslu şarkıcı * 1989 - Bahar Yapar, Bosnalı basketbolcu * 1990 - Ciro Immobile, İtalyan futbolcu * 1991 - Antonio Pedroza, İngiliz futbolcu * 1996 - Mabel, İngiliz şarkıcı * 2003 - Olivia Rodrigo, Amerikalı şarkıcı, şarkı yazarı ve oyuncu == Ölümler == * 922 - Theodora, I. Romanos'un eşi (d. ?) * 1162 - Muhammed bin Kiyâ Büzürgümmîd, Alamut Kalesi'nin hakimi (d. 1097) * 1258 - Mustasım, 1242 - Şubat 1258 döneminde Abbasi Devleti'nin son hükümdarı ve Irak Abbasileri'nin 37. ve son halifesi (d. 1221) * 1431 - V. Martinus, 1417'den 1431'e kadar Papalık yapmıştır (d. 1368) * 1458 - Lazar Branković, Sırbistanın kralı (d. 1421) * 1513 - Johan, Danimarka kralı (d. 1455) * 1778 - Laura Bassi, İtalyan akademisyen (d. 1711) * 1790 - II. Joseph, Kutsal Roma imparatoru (d. 1741) * 1861 - Eugène Scribe, Fransız oyun yazarı ve libretto yazarı (d. 1791) * 1895 - Frederick Douglass, Amerikalı reformist, konuşmacı ve yazar (d. 1818) * 1895 - Mirza Şirazi, İslam alimi (d. 1815) * 1907 - Henri Moissan, Fransız kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1852) * 1916 - ‎Klas Pontus Arnoldson‎‎, İsveçli gazeteci, politikacı‎ ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1844) * 1920 - Robert Peary, Amerikalı kâşif ve Kuzey Kutbu'na ilk kez ayak basan (d. 1856) * 1923 - Damdin Sühbatur, Moğol Halk Partisi kurucusu ve komünist lider (d. 1893) * 1933- Takiji Kobayashi, Japon proleter edebiyatı yazarı (d. 1903) * 1936 - Aleksandr Tamanian, Ermeni mimar ve kent bilimci (d. 1878) * 1936 - Max Schreck, Alman aktör (Nosferatu) (d. 1879) * 1947 - Burhanettin Tepsi, Türk tiyatro sanatçısı ve yazar (d. 1882) * 1957 - Sadri Maksudi Arsal, Türk tarihçi, hukukçu ve siyaset adamı (d. 1879) * 1960 - Walter Yust, Amerikalı gazeteci ve yayıncı (d. 1894) * 1966 - Chester Nimitz, Amerikalı amiral (d. 1885) * 1968 - Anthony Asquith, İngiliz sinema yönetmeni ve yazar (d. 1902) * 1972 - Maria Goeppert-Mayer, Amerikalı-Alman fizikçi ve Nobel Ödülü sahibi (d. 1906) * 1976 - René Cassin, Fransız hukukçu (d. 1887) * 1977 - Rami Garipov, Başkurt ulusal şair, yazar ve oyun yazar (d. 1932) * 1991 - Hakkı Anlı, Türk ressam (d. 1906) * 1991 - Sami Güner, Türk fotoğraf sanatçısı (trafik kazasında) (d. 1915) * 1992 - Dick York, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1928) * 1993 - Ferruccio Lamborghini, İtalyan otomobil üreticisi (d. 1916) * 1994 - Selahattin Giz, Türk fotoğraf sanatçısı (d. 1914) * 1996 - Solomon Asch, Polonya doğumlu bir Amerikalı psikologdu (d. 1907) * 1996 - Audrey Munson, Amerikalı sanatçı modeli ve sinema oyuncusuydu (d. 1891) * 1996 - Toru Takemitsu, Japon besteci ve müzik kuramcısı (d. 1930) * 1997 - Paul Anxionnaz, Fransız siyasetçi (d. 1902) * 1999 - Sarah Kane, İngiliz oyun yazarı (d. 1971) * 2003 - Maurice Blanchot, Fransız edebiyat kuramcısı ve yazar (d. 1907) * 2005 - Sandra Dee, Amerikalı oyuncu (d. 1944) * 2005 - Aylin Sağtür Mutlu, Türk gazeteci ve Anadolu Ajansı'nın eski muhabirlerinden (d. 1951) * 2005 - Hunter S. Thompson, Amerikalı gazeteci ve yazar (d. 1937) * 2009 - Emin Cankurtaran, Türk iş insanı ve Fenerbahçe'nin eski Başkanlarından (d. 1930) * 2010 - Zekeriya Güçlü, Türk güreşçi (d. 1972) * 2015 - Fırat Yılmaz Çakıroğlu, Türk öğrenci (d. 1991) * 2016 - Fernando Cardenal, Cizvit rahibi ve siyasetçi (d. 1934) * 2016 - Ove Verner Hansen, Danimarkalı opera şarkıcısı ve aktör (d. 1932) * 2017 - Vitaliy Çurkin, Rus diplomat (d. 1952) * 2017 - Mildred Dresselhaus, fizik ve elektrik elektronik mühendisliği alanlarında Amerikalı profesör (d. 1930) * 2017 - Steve Hewlett, Britanyalı radyocu, gazeteci ve akademisyen (d. 1958) * 2017 - Sofía Ímber, Romanya doğumlu Venezuelalı gazeteci ve hayırsever (d. 1924) * 2018 - Jiichiro Date, Serbest stilde güreşen Japon güreşçi (d. 1952) * 2018 - Agnieszka Kotulanka, Polonyalı oyuncu (d. 1956) * 2018 - Roy McDonald, Kanada'dalı şair ve sokak sanatçısı (d. 1937) * 2018 - Zigmas Zinkevičius, Litvan dilbilimci ve tarihçi (d. 1925) * 2019 - Bernard Dorin, Fransız diplomat (d. 1929) * 2019 - Chelo Alonso, Küba asıllı İtalyan oyuncu (d. 1933) * 2019 - Kemal Karpat, Türk tarihçi ve akademisyen (d. 1923) * 2019 - Claude Goretta, İsviçreli televizyon yapımcısı ve film yönetmeni (d. 1929) * 2019 - Francisco Mañosa, Filipinli mimar (d. 1931) * 2019 - Vinny Vella, İtalyan asıllı Amerikalı oyuncu, sunucu ve komedyen (d. 1947) * 2020 - Claudette Nevins, Amerikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1937) * 2020 - Jean-Claude Pecker, Fransız astronom, astrofizikçi ve yazar (d. 1923) * 2021 - I Gede Ardhika, Endonezyalı siyasetçi (d. 1945) * 2021 - Serpil Barlas, Türk Pop Müziği sanatçısı (d. 1953) * 2021 - Richard Boyd, Amerikalı bir filozoftu (d. 1942) * 2021 - ATM Shamsuzzaman, Bangladeşli aktör, yönetmen, yapımcı, senarist ve oyun yazarı (d. 1941) * 2022 - Bob Beckel, Amerikalı siyasi yorumcu, köşe yazarı, siyasi danışman ve TV sunucusu (d. 1948) * 2022 - Joni James, Amerikalı pop şarkıcısı (d. 1930) * 2022 - Quazi Rosy, Bangladeşli şair ve siyasetçi (d. 1949) * 2022 - Oleksandr Sydorenko, Ukraynalı-Sovyet karışık stilde yüzen yüzücü (d. 1960) * 2023 - Bruce Barthol, Amerikalı bas gitarist, söz yazarı ve besteci (d. 1947) * 2023 - Bela Bose, Hintli dansçı ve aktris (d. 1943) * 2023 - Şener Eruygur, Türk asker (d. 1941) * 2023 - Miklós Lendvai, Macar profesyonel futbolcu ve teknik adam (d. 1975) * 2023 - Jim Savage, Yeni Zelandalı Paralimpik atlet (d. 1936) == Tatiller ve özel günler == *0220 20
== Olaylar == * 1632 - Galileo'nun, "İki Kainat Sistemi Üzerine Konuşmalar" adlı eseri yayımlandı. * 1819 - İspanya, Florida'yı Amerika Birleşik Devletleri'ne 5 milyon dolara sattı. * 1848 - Paris'te işçiler ayaklandı. İki yıl boyunca Avrupa'yı altüst edecek olan, işçi devrimleri çığırı açıldı. * 1855 - Pennsylvania Devlet Üniversitesi kuruldu. * 1865 - Tennessee, köleliği yürürlükten kaldıran yeni bir anayasayı kabul etti. * 1876 - Johns Hopkins Üniversitesi, Baltimore'da (Maryland) kuruldu. * 1889 - ABD Başkanı Grover Cleveland, Kuzey Dakota, Güney Dakota, Montana ve Washington'ın ABD eyaletlerine katıldığını açıklayan kanunu imzaladı. * 1933 - Vagon-Li Şirketi'nde çalışan Naci Bey'e, telefonda Türkçe konuşması nedeniyle; "şirketin resmi dilinin Fransızca olduğu" bildirilerek ceza verildi. Bu durum, Vagon-Li Olayı'nın başlamasına neden oldu. * 1942 - Halide Edib Adıvar, "Sinekli Bakkal" adlı romanıyla CHP'nin "Sanat Mükafatı"nı kazandı. * 1942 - Avusturyalı yazar Stefan Zweig, Brezilya'nın Petropolis kentinde eşiyle birlikte intihar etti. * 1943 - Beyaz Gül hareketi üyeleri, Nazilerce idam edildi. * 1944 - ABD savaş uçakları, Hollanda kentleri Nijmegen, Arnhem, Enschede ve Deventer'i yanlışlıkla bombaladı; sadece Nijmegen'de 800 kişi öldü. * 1948 - Üniversitelerarası Kurul toplandı. Kurul'da Ankara Üniversitesi'ndeki "solcu profesörlerin" üniversiteden uzaklaştırılması kararı alındı. * 1948 - Çekoslovakya devriminin başlangıcı. * 1950 - Yüksek Seçim Kurulu kuruldu. * 1956 - Elvis Presley, "Heartbreak Hotel" adlı şarkısı ile müzik listelerine giriş yaptı. * 1958 - Cemal Abdünnasır, Birleşik Arap Cumhuriyeti Başkanı seçildi. * 1962 - 22 Şubat 1962 ayaklanması: Ankara'da Harp Okulu Komutanı Albay Talat Aydemir ve arkadaşları, hükûmet darbesi yapmak istediler, ancak kalkışma bastırıldı, katılan subaylar emekliye sevk edildi. Bazı üst rütbeli subayların ise görev yerleri değiştirildi. Hükûmet, verdiği söz doğrultusunda darbecileri 30 Nisan'da affetti. * 1972 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Richard Nixon, Çin'i ziyaret etti. Nixon, Ülkenin Birleşmiş Milletler'e (BM) katılması için ısrar etti. * 1972 - Uçakla gelen yolcuların gümrüksüz alışveriş edebilecekleri ilk "free shop" Yeşilköy Havaalanı'nda açıldı. * 1980 - Afganistan'ın başkenti Kâbil'de, Sovyet karşıtı ayaklanmalar üzerine sıkıyönetim ilan edildi. * 1980 - Danıştay, polis memurlarının örgütü Pol-Der'le ilgili kapatma kararını durdurdu. Danıştay dernek kapatma ve yasaklama kararını İdare'nin alamayacağını belirtti. * 1986 - 12 Eylül sonrasının ilk büyük mitingi İzmir'de yapıldı. Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (Türk-İş) tarafından düzenlenen mitinge, 50 bin işçi katıldı. * 1988 - Adalet Bakanı Oltan Sungurlu, cezaevlerinde tek tip elbise giyme zorunluluğunun kalktığını söyledi. * 1991 - Irak kuvvetleri, Kuveyt'teki petrol bölgelerini ateşe verdi. * 1994 - Somali'deki görevini tamamlayan Türk birliği, Türkiye'ye döndü. * 1999 - TV 8 yayın hayatına başladı. * 2000 - Diyarbakır'da olay çıkardığı gerekçesiyle yargılanan İtalyan gazeteci Dino Giovanni Frisullo, ifade vermek için geldiği Türkiye'ye alınmayarak sınır dışı edildi. * 2002 - Angola'nın isyancı lideri Jonas Savimbi, askeri birliklerce öldürüldü. * 2005 - Korn grubunun kurucu iki üyesinden biri olan Brian Welch, dini nedenleri gerekçe göstererek gruptan ayrıldı. * 2008 - Türk Silahlı Kuvvetleri'nin, Irak'ın kuzeyinde üslenmiş PKK/KONGRA-GEL mensuplarını etkisiz kılmak ve bölgedeki örgütsel altyapıyı kullanılmaz hale getirmek amacıyla 21 Şubat 2008 günü saat 19.00'dan itibaren Hava Kuvvetleri ile desteklenen bir sınır ötesi kara harekâtı başlattığı açıklandı. * 2009 - Çin'in kuzeyindeki bir kömür madeninde meydana gelen patlamada 73 madenci öldü, onlarcası da galerilerde mahsur kaldı. == Doğumlar == * 272 - I. Konstantin (Büyük Konstantin), Roma imparatoru (ö. 337) * 1040 - Rashi, Yahudi din alimi (ö. 1105) * 1302 - Kegen Han, 5. Yuan Hanedanı ve Çin İmparatoru (ö. 1323) * 1403 - VII. Charles, Valois Hanedanı monarkı (ö. 1461) * 1514 - I. Tahmasb, Safevî Devleti'nin ikinci Şahı (ö. 1576) * 1732 - George Washington, ABD'nin ilk Başkanı (ö. 1799) * 1771 - Vincenzo Camuccini, İtalyan ressam (ö. 1844) * 1785 - Jean Charles Athanase Peltier, Fransız fizikçi (ö. 1845) * 1788 - Arthur Schopenhauer, Alman filozof (ö. 1860) * 1809 - Karl Heinzen, Alman devrimci yazar (ö. 1880) * 1810 - Frederic Chopin, Polonyalı piyanist ve besteci (ö. 1849) * 1821 - Ludmilla Assing, Alman yazar (ö. 1880) * 1824 - Pierre Janssen, Fransız astronom (ö. 1907) * 1840 - August Bebel, Alman sosyal demokrat ve Almanya Sosyal Demokrat Partisi'nin kurucularından (ö. 1913) * 1849 - Nikolay Yakovleviç Sonin, Rus matematikçi (ö. 1915) * 1857 - Heinrich Hertz, Alman fizikçi (ö. 1894) * 1857 - Robert Baden-Powell, Britanyalı asker, izci lideri ve izciliğin kurucusu (ö. 1941) * 1863 - Charles McLean Andrews, Amerikalı tarihçi (ö. 1943) * 1875 - Ernst Jaeckh, Alman yazar ve akademisyen (ö. 1959) * 1879 - Johannes Nicolaus Brønsted, Danimarkalı fiziksel kimyacı (ö. 1947) * 1879 - Norman Lindsay, Avustralyalı heykeltıraş, gravürcü, ressam, yazar, sanat eleştirmeni ve çizer (ö. 1969) * 1880 - James Reese Europe, Amerkalı Ragtime ve erken Caz bestecisi, grup lideri ve aranjör (ö. 1919) * 1882 - Eric Gill, Britanyalı heykeltıraş ve yazı karakteri tasarımcısı (ö. 1940) * 1886 - Hugo Ball, Alman yazar ve şair (ö. 1927) * 1889 - R.G. Collingwood, İngiliz filozof ve tarihçi (ö. 1943) * 1891 - Vlas Çubar, Bolşevik devrimci (ö. 1939) * 1891 - Ekrem Cemilpaşa, Kürt siyaset adamı (ö. 1974) * 1895 - Víctor Raúl Haya de la Torre, Perulu politikacı (ö. 1979) * 1897 - Leonid Govorov, Yüksek Sovyet üyesi ve Savunma Bakanı yardımcısı (ö. 1955) * 1898 - Karl Koller, Nazi Almanyası'nın Luftwaffe Genelkurmay Başkanı (ö. 1951) * 1900 - Luis Buñuel, İspanyol yönetmen ve senarist (ö. 1983) * 1903 - Frank Ramsey, İngiliz filozof, matematikçi ve ekonomist (ö. 1930) * 1908 - Rómulo Betancourt, Venezuelalı siyasetçi (ö. 1981) * 1908 - John Mills, İngiliz bir oyuncu (ö. 2005) * 1909 - Aleksandr Peçerskiy, Sobibor İmha Kampından kitlesel kaçışın organizatörlerinden biri olan önder (ö. 1990) * 1914 - Renato Dulbecco, İtalyan asıllı Amerikalı biyolog (ö. 2012) * 1915 - Suavi Tedü, Türk oyuncu, yönetmen ve senarist (ö. 1959) * 1918 - Robert Wadlow, tıp tarihinde tanınmış en uzun boylu insandır (ö. 1940) * 1921 - Jean-Bédel Bokassa, Orta Afrika Cumhuriyeti'nin Başkanı (ö. 1996) * 1921 - Giulietta Masina, İtalyan aktris (ö. 1994) * 1925 - Edward Gorey, Amerikalı illüstratör, yazar ve şairdir (ö. 2000) * 1928 - Bruce Forsyth, İngiliz televizyon sunucusu (ö. 2017) * 1929 - James Hong, Amerikalı oyuncu * 1930 - Marni Nixon, Amerikalı soprano, oyuncu ve şarkıcı (ö. 2016) * 1932 - Ted Kennedy, ABD Massachusetts senatörü (ö. 2009) * 1933 - Katharine, Kent Düşesi, Britanya kraliyet ailesinin bir üyesidir * 1933 - Sheila Hancock, İngiliz tanınmış aktrisir * 1936 - J. Michael Bishop, Amerikan immünolog ve mikrobiyolog * 1937 - Tommy Aaron, Amerikalı eski golfçü * 1937 - Ege Bagatur, Türk siyasetçi (ö. 1990) * 1938 - Taha Yasin Ramazan, Iraklı siyasetçi (ö. 2007) * 1940 - Chester Walker, Amerikalı profesyonel basketbolcudur * 1942 - Paulo Henrique Amorim, Brezilyalı gazeteci (ö. 2019) * 1942 - Lige Clarke, Amerikalı LGBT hakları eylemcisi ve gazeteci (ö. 1975) * 1942 - Christine Keeler, eski İngiliz model ve mankendir (ö. 2017) * 1943 - Horst Köhler, Alman ekonomist ve politikacı (eski IMF Başkanı ve Almanya Cumhurbaşkanı) * 1943 - Terry Eagleton, İrlanda asıllı İngiliz akademisyen, yazar ve edebiyat kuramcısı * 1943 - Enyu Todorov, Bulgar güreşçi (ö. 2022) * 1944 - Jonathan Demme, Amerikalı film yönetmeni, yapımcı ve senarist (ö. 2017) * 1944 - Robert Kardashian, Ermeni asıllı Amerikalı avukat (ö. 2003) * 1944 - Tom Okker, Hollandalı tenisçi * 1946 - Kresten Bjerre, Danimarkalı eski millî futbolcu ve teknik direktördür (ö. 2014) * 1949 - Niki Lauda, Avusturyalı Formula 1 pilotu (ö. 2019) * 1950 - Julius Erving, eski Amerikan basketbol oyuncusu * 1950 - Lenny Kuhr, Hollandalı şarkıcı ve söz yazarı * 1950 - Miou-Miou, Fransız aktris * 1950 - Genesis P-Orridge, İngiliz şarkıcı, söz yazarı, müzisyen, şair, performans sanatçısı ve okültist (ö. 2020) * 1950 - Julie Walters, İngiliz oyuncu * 1951 - Ellen Greene, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu * 1958 - Şaban Dişli, Türk siyasetçi * 1959 - Kyle MacLachlan, Amerikalı oyuncu * 1962 - Steve Irwin, Avustralyalı belgesel filmci ve Timsah avcısı (ö. 2006) * 1963 - Jan Olde Riekerink, Hollandalı futbolcu ve teknik direktör * 1963 - Vijay Singh, Fijili golfçü * 1964 - Mesut Akusta, Türk oyuncu * 1968 - Jeri Ryan, Amerikalı oyuncu * 1969 - Joaquín Cortés, İspanyol balet, flamenko dansçısı ve aktör * 1969 - Brian Laudrup, Danımarkalı futbolcu * 1969 - Marc Wilmots, Belçikalı eski millî futbolcu ve teknik direktör * 1972 - Haim Revivo, İsrailli eski millî futbolcu * 1972 - Duane Swierczynski, Amerikalı gazeteci ve yazar * 1973 - Juninho Paulista, Brezilyalı millî futbolcu * 1973 - Sandrine André, Belçikalı oyuncu * 1974 - James Blunt, İngiliz şarkıcı ve besteci * 1975 - Drew Barrymore, Amerikalı sinema oyuncusu * 1976 - Bülent Seyran, Türk tiyatro, sinema, dizi ve reklam oyuncusu * 1977 - Hakan Yakın, Türk asıllı İsviçreli futbolcu * 1977 - Tolga Özkalfa, Türk futbol hakemi * 1979 - Brett Emerton, Avustralyalı eski millî futbolcu * 1980 - Jeanette Biedermann, Alman aktris, şarkıcı ve söz yazarı * 1982 - Jenna Haze, Amerikalı porno yıldızı * 1983 - Alanzinho, Brezilyalı futbolcu * 1984 - Branislav Ivanović, Sırp futbolcu * 1985 - Yorgo Printezis, profesyonel Yunan basketbolcu * 1986 - Rajon Rondo, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu * 1987 - Han Hyo-joo, Güney Koreli oyuncu * 1987 - Sergio Romero, Arjantinli millî futbolcu * 1989 - Franco Vázquez, Arjantinli futbolcu * 1991 - Dilara Tongar, Türk basketbolcu * 1992 - Li Shanshan, Çinli artistik jimnastikçi * 1994 - Nam Joo-hyuk, Güney Koreli model ve oyuncu == Ölümler == küçükresim|150px|Amerigo Vespucci * 970 - I. García Sánchez, Orta Çağ Pamplona kralı (925 – 970) (d. 919) * 1297 - Cortonalı Margherita, İtalyan azize ve mistik (d. 1247) * 1371 - II. David, İskoçya kralı (d. 1324) * 1512 - Amerigo Vespucci, İtalyan tüccar ve kâşif (d. 1454) * 1636 - Santorio Santorio, İtalyan hekim (d. 1561) * 1690 - Charles Le Brun, Fransız ressam (d. 1619) * 1727 - Francesco Gasparini, İtalyan barok bestecisi (d. 1661) * 1797 - Baron Münchausen, Alman yazar (d. 1720) * 1810 - Charles Brockden Brown, Amerikalı romancı ve gazete yazarı (d. 1771) * 1816 - Adam Ferguson, İskoç Aydınlanmasının filozofu ve tarihçi (d. 1723) * 1827 - Charles Willson Peale, Amerikalı ressam, asker ve doğabilimci (d. 1741) * 1868 - Emmanuele Antonio Cicogna, İtalyan bibliyograf, rahip ve hukukçu (d. 1789) * 1875 - Jean-Baptiste-Camille Corot, Fransız izlenimci ressam (d. 1796) * 1875 - Charles Lyell, İskoç jeolog (d. 1797) * 1890 - Dimitri Bakradze, Gürcü tarihçi, arkeolog ve etnograf (d. 1826) * 1897 - Charles Blondin, Fransız ip cambazı ve akrobat (d. 1824) * 1898 - Heungseon Daewongun, Gojong döneminde Joseon Krallığı naibi (d. 1820) * 1913 - Ferdinand de Saussure, İsviçreli dil bilimci (d. 1857) * 1913 - ‎Francisco I. Madero‎‎, Meksikalı siyasetçi, Meksika devlet başkanı ve yazar (d. 1873) * 1919 - Francisco Pascasio Moreno, Arjantinli kaşif, antropolog ve jeolog (d. 1852) * 1920 - Mardiros Mınakyan, Ermeni asıllı Türk tiyatro oyuncusu ve yönetmeni (d. 1839) * 1923 - Théophile Delcassé, Fransız devlet adamı (d. 1852) * 1939 - Antonio Machado, İspanyol şair (d. 1875) * 1942 - Vera Viktorovna Timanova, Rus piyanist (d. 1855) * 1942 - Stefan Zweig, Avusturyalı yazar (intihar) (d. 1881) * 1943 - Hans Scholl, Nazi Almanyası'ndaki Beyaz Gül Direniş Hareketi'nin kurucu üyesi Alman devrimci (d. 1918) * 1943 - Sophie Scholl, Alman öğrenci ve direniş grubu üyesi (d. 1921) * 1944 - Kasturba Gandi, bir Hindistanlı siyasi aktivistti (d. 1869) * 1945 - Osip Brik, Rus avangart yazar ve edebiyat eleştirmeni (d. 1888) * 1975 - Nejdet Sançar, Türk eğitimci ve yazar (d. 1910) * 1975 - Mordechai Namir, İsrailli politikacı (d. 1897) * 1976 - Michael Polanyi, Macar felsefeci (d. 1891) * 1980 - Oskar Kokoschka, Avusturyalı ekspresyonist ressam, şair ve oyun yazarı (d. 1886) * 1985 - Efrem Zimbalist, Rus keman virtüözü, besteci ve orkestra yönetmeni (d. 1889) * 1987 - Andy Warhol, Amerikalı Pop Art sanatçısı (d. 1928) * 1988 - Cavit Çağla, Türk besteci * 1992 - Markos Vafiadis, Yunanistan Komünist Partisi kurucularından ve Yunan İç Savaşı'ında Demokratik Ordu komutanlarından (d. 1906) * 2002 - Chuck Jones, Amerikalı animatör, senarist, film yapımcısı ve film yönetmeni (d. 1912) * 2003 - Daniel Taradash, Amerikalı senarist (d. 1913) * 2004 - Roque Máspoli, Uruguaylı futbolcu ve teknik direktör (d. 1917) * 2005 - Simone Simon, Fransız oyuncu (d. 1910) * 2006 - Suzan Kahramaner, Türkiye'nin ilk kadın matematikçilerinden (d. 1913) * 2007 - Dennis Johnson, eski Amerikalı profesyonel basketbolcu (d. 1954) * 2009 - Turgut Cansever, Türk mimar ve yazar (d. 1921) * 2012 - Yusuf Kurçenli, Türk film yönetmeni ve senarist (d. 1947) * 2013 - Enver Ören, Türk akademisyen, iş insanı ve İhlas Holding'in kurucusu (d. 1939) * 2014 - Charlotte Dawson, Yeni Zelanda doğumlu Avustralyalı manken ve Tv sunucusu (d. 1966) * 2015 - Chris Rainbow, İskoç rock şarkıcısı (d. 1946) * 2016 - Cristiana Corsi, İtalyan tekvandocu (d. 1976) * 2016 - Yolande Fox, Amerikalı model ve opera şarkıcısı (d. 1928) * 2016 - Cara McCollum, Amerikalı gazeteci, model (d. 1992) * 2016 - Douglas Slocombe, İngiliz görüntü yönetmeni (d. 1913) * 2017 - Kenneth Arrow, Amerikalı iktisatçı ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1921) * 2017 - Ricardo Domínguez, Meksikalı boksör (d. 1985) * 2017 - Fritz Koenig, Alman heykeltıraş (d. 1924) * 2017 - Nikos Koundouros, Yunan film yönetmeni (d. 1926) * 2017 - Aleksey Petrenko, Sovyet-Rus tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1938) * 2018 - Nanette Fabray, Amerikalı oyuncu ve komedyen (d. 1920) * 2018 - Forges, İspanyol grafik sanatçısı, animatör ve çizer (d. 1942) * 2018 - László Tahi Tóth, Kossuth Ödülü sahibi Macar tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1944) * 2018 - Richard E. Taylor, Kanadalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1929) * 2019 - Jeff Adachi, Japon asıllı Amerikalı siyasetçi, aktivist ve hukukçu (d. 1959) * 2019 - Frank Ballance, Amerikalı siyasetçi ve hukukçu (d. 1942) * 2019 - Victor J. Banis, Amerikalı yazar (d. 1937) * 2019 - Clark James Gable, Amerikalı oyuncu, model ve yapımcı (d. 1988) * 2019 - Brody Stevens, Amerikalı tanınmış stand-up komedyen ve oyuncu (d. 1970) * 2019 - Morgan Woodward, Amerikalı oyuncu (d. 1925) * 2020 - Krishna Bose, Hint kadın siyasetçi, eğitimci ve yazar (d. 1930) * 2020 - June Dally-Watkins, Avustralyalı kadını, eğitimci ve model (d. 1927) * 2020 - Maryan Plakhetko, Ukraynalı-Sovyet eski profesyonel futbolcu (d. 1945) * 2020 - B. Smith, Amerikalı lokantacı, manken, yazar, iş insanı ve televizyon sunucusu (d. 1949) * 2021 - Luca Attanasio, İtalyan diplomat (d. 1977) * 2021 - Raymond Cauchetier, Fransız fotoğrafçı (d. 1920) * 2021 - Hipólito Chaiña Contreras, Perulu siyasetçi ve fizikçi (d. 1954) * 2021 - Lawrence Ferlinghetti, Amerikalı şair ve ressam (d. 1919) * 2021 - Yekaterina Gradova, Sovyet-Rus aktris (d. 1946) * 2021 - Anis el-Nakkaş, Lübnanlı gerilla savaşçısı (d. 1951) * 2022 - Ivan Dziuba, Ukraynalı edebiyat eleştirmeni, sosyal aktivist ve siyasetçi (d. 1931) * 2022 - Ahmet Muvaffak Falay, Türk caz trompetçisi (d. 1930) * 2022 - Kamil Jalilov, Azeri müzisyen (d. 1938) * 2022 - K. P. A. C. Lalitha, Hint aktris (d. 1948) * 2022 - Mark Lanegan, Amerikalı müzisyen, vokalist (d. 1964) * 2023 - Pascual Babiloni, İspanyol profesyonel futbolcu (d. 1946) * 2023 - Ahmed Kurey, Filistinli siyasetçi (d. 1937) == Tatiller ve özel günler == * Dünya izci düşünce günü *0222 22
== Olaylar == küçükresim|200px|Klonlanmış koyun "Dolly" * 532 - Bizans imparatoru I. Justinianus, Konstantinopolis'te Ayasofya'nın inşası emrini verdi. * 1653 - Batı Anadolu'daki şiddetli depremde, Denizli, Nazilli, Tire ve Uşak'ta evler yıkıldı, binlerce kişi öldü ve yaralandı. * 1660 - XI. Karl, İsveç Kralı oldu. * 1893 - Rudolf Diesel, dizel motorun patentini aldı. * 1898 - Émile Zola, Fransız Hükûmetini anti-semitist tutumundan dolayı eleştirdiği için hapse girdi. * 1903 - Küba, Guantanamo Körfezini Amerika Birleşik Devletleri'ne kiraladı. * 1918 - Kızıl Ordu, Lev Troçki tarafından kuruldu. * 1921 - Sevr Antlaşması'nın değiştirilmesi için Londra'da bir konferans toplandı. Konferans, 12 Martta bir anlaşmaya varılamadan dağıldı. * 1934 - III. Léopold, Belçika Kralı oldu. * 1940 - "Pinokyo" adlı animasyon filmi, gösterime girdi. * 1941 - Plütonyum, Dr. Glenn T. Seaborg tarafından ilk defa ayrıştırıldı ve üretildi. * 1944 - Büyük Çeçen-İnguş Sürgünü; bu sürgünle 500 bin Çeçen-İnguş, anavatanlarından Orta Asya'ya ve Sibirya'ya sürüldü. * 1945 - II. Dünya Savaşı: Doğu Cephesi'nde Posen'deki Alman garnizonu teslim oldu. * 1945 - II. Dünya Savaşı: Pasifik Cephesi'nde Iwo Jima Muharebesi sırasında, Suribachi Tepesine ABD bayrağı dikildi. * 1945 - II. Dünya Savaşı: Pasifik Cephesi'nde Manila, ABD'nin eline geçti. * 1945 - Türkiye - ABD ikili yardım antlaşması imzalandı. * 1945 - Türkiye, Nazi Almanyası ve Japon İmparatorluğu'na savaş ilan etti. * 1947 - Uluslararası Standardizasyon Organizasyonu (ISO) kuruldu. * 1954 - Çocuk felci enfeksiyonuna karşı, Salk aşısıyla yapılan ilk kitlesel aşılama programı, Pittsburgh'da başlatıldı. (Sabin aşısı ise 1962'de gelecektir) * 1955 - Edgar Faure, Fransa başbakanı seçildi. * 1966 - Suriye'de askerî darbe oldu, Hükûmet devrildi. * 1977 - Ortadoğu Teknik Üniversitesi Rektörü Hasan Tan, Okulu kapattı. Öğrenciler, jandarma gözetiminde yurtları terk etti. 14 Şubat'ta Rektör olarak atanan Hasan Tan, öğrenciler tarafından protesto edilmişti. * 1978 - Çağdaş Gazeteciler Derneği (ÇGD) kuruldu. * 1980 - Ayetullah Humeyni, ABD Elçiliği'ndeki rehinelerin akıbetine, İran Parlamentosu'nun karar vereceğini belirtti. * 1981 - Yaklaşık 200 kişilik isyancı ordu mensubu (Guardia Civil) güçler, Antonio Tejero liderliğinde İspanya Parlamentosunu bastı ve milletvekillerini rehin aldı. * 1987 - Büyük Macellan Bulutu içinde bir süpernova gözlendi. * 1991 - Körfez Savaşı: ABD Kara Kuvvetleri, Suudi Arabistan sınırını geçerek Irak topraklarına girdi. * 1991 - Tayland'da general Sunthorn Kongsompong, kansız bir darbe ile Başbakan Chatichai Choonhavan'ı görevden alarak yönetimi ele geçirdi. * 1994 - Cep telefonu şebekeleri hizmete açıldı. * 1997 - Genetik kopyalama yöntemiyle üretilen ilk memeli hayvan olan ve 14 Şubat 2003 tarihinde ölen Dolly adlı koyunun, İskoçya'daki Roslin Enstitüsü'nde klonlandığı duyuruldu. * 1997 - Rus uzay istasyonu Mir'de büyük bir yangın çıktı. * 1998 - Usame bin Ladin bir fetva yayımlayarak, bütün Yahudi ve haçlılara karşı cihad ilan etti. * 1999 - Avusturya'da Galtür köyüne çığ düştü: 31 kişi öldü. * 2005 - MERNİS-Kimlik Paylaşımı Sistemi Projesi, Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın da katıldığı törenle uygulanmaya başlandı. * 2010 - Balıkesir'in Dursunbey ilçesine bağlı Odaköy'deki bir maden ocağındaki grizu patlamasında 13 kişi öldü, 18 kişi yaralandı. (bknz. Odaköy maden kazası) * 2020 - İran-Türkiye depremleri: İran'ın Batı Azerbaycan Eyaleti'nin Hoy ilinde meydana gelen 5.8 Mw ve 5.9 büyüklüğündeki depremlerde İran'da 75 kişi yaralandı, Van'da ise 10 kişi öldü, 50 kişi yaralandı. == Doğumlar == * 1133 - Zafir, 8 Ekim 1149 - Mart 1154 döneminde Yedinci Fâtımî Hâlifesi ve İsmâilîyye-Hafizilik Mezhebi'nin "Ikinci İmâmı" (ö. 1154) * 1417 - II. Paulus, 1464-71 arasında papa (d. 1471) * 1443 - Matthias Corvinus, Macaristan Kralı (ö. 1490) * 1633 - Samuel Pepys, İngiliz yazar ve bürokrat (ö. 1703) * 1646 - Tokugawa Tsunayoshi, Tokugawa Hanedanlığı'nın 5. şogunu (ö. 1709) * 1739 - Sergey Lazareviç Laşkarev, Rus asker (ö. 1814) * 1744 - Mayer Amschel Rothschild, Rothschild hanedanlığı kurucusu (ö. 1812) * 1817 - George Frederick Watts, İngiliz ressam ve heykeltıraş (ö. 1904) * 1822 - Giovanni Battista de Rossi, İtalyan epigraf ve arkeolog (ö. 1894) * 1840 - Carl Menger, Avusturyalı iktisatçı (ö. 1921) * 1845 - Afonso, Brezilya İmparatorluğu tahtının veliahtı (ö. 1847) * 1868 - William Edward Burghardt Du Bois, Amerikalı sosyolog (ö. 1963) * 1868 - Henry Bergman, Amerikalı tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 1946) * 1878 - Ayaz İshaki, Tatar yazar (ö. 1954) * 1879 - Kazimir Maleviç, Rus ressam ve sanat teorisyeni (ö. 1935) * 1879 - Gustav Oelsner, Alman mimar ve şehir planlamacı (ö. 1956) * 1883 - Karl Jaspers, Alman yazar (ö. 1969) * 1884 - Kazimierz Funk, Polonyalı biyokimyacı (ö. 1967) * 1889 - Victor Fleming, Amerikalı film yönetmeni ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi (ö. 1949) * 1891 - Petras Klimas, Litvanyalı diplomat, yazar ve tarihçi (ö. 1969) * 1897 - Mordechai Namir, İsrailli politikacı (ö. 1975) * 1899 - Erich Kästner, Alman yazar (ö. 1974) * 1899 - Norman Taurog, Amerikalı film yönetmeni ve senarist (ö. 1981) * 1903 - Julius Fučík, Çek gazeteci (ö. 1943) * 1904 - William L. Shirer, Amerikalı gazeteci, savaş muhabiri ve tarihçi (ö. 1993) * 1911 - Şemsi Bedelbeyli, Azeri tiyatro oyuncusu ve yönetmen (ö. 1987) * 1913 - Irén Ágay, Macar aktris (ö. 1950) * 1915 - Paul Tibbets, Amerikalı asker ve pilot (Hiroşima'ya atom bombası atan Enola Gay adlı B-29 Superfortress tipi uçağın pilotu) (ö. 2007) * 1923 - Ioannis Grivas, Yunan hukukçu ve siyasetçi (ö. 2016) * 1924 - Grethe Bartram, Dan savaş suçlusu (ö. 2017) * 1924 - Allan MacLeod Cormack, Güney Afrika Cumhuriyeti doğumlu Amerikalı fizikçi (ö. 1998) * 1925 - Ali Nihat Gökyiğit, Türk inşaat mühendisi, iş insanı ve TEMA vakfının kurucusu (ö. 2023) * 1929 - II. Aleksi, Rusya Ortodoks Kilisesi Lideri (ö. 2008) * 1930 - Medeniyet Şahberdiyeva, Türkmenistanlı kadın opera şarkıcısı (ö. 2018) * 1932 - Majel Barrett, Amerikalı oyuncu ve yapımcıdır (ö. 2008) * 1938 - Sylvia Chase, Amerikalı araştırmacı gazeteci ve televizyoncu (ö. 2019) * 1938 - Diane Varsi, Amerikalı film oyuncusu (ö. 1992) * 1940 - Kamer Genç, Türk siyasetçi (ö. 2016) * 1940 - Peter Fonda, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 2019) * 1944 - Bernard Cornwell, İngiliz yazardır * 1944 - John Winter, Amerikalı blues gitaristi, şarkıcısı ve söz yazarı (ö. 2014) * 1947 - Bogdan Tanjević, Karadağlı basketbol koçu * 1948 - Taylan Özgür, Türk devrimci (ö. 1969) * 1950 - Rebecca Goldstein, Amerikalı bir filozof, romancı * 1952 - Brad Whitford, Amerikalı müzisyen ve gitarist * 1953 - Adnan Polat, Türk iş insanı ve eski Galatasaray başkanı * 1954 - Viktor Yuşçenko, Ukrayna Devlet Başkanı * 1955 - Mehmet Zaman Saçlıoğlu, Türk öykücü ve şair * 1955 - Flip Saunders, baş antrenörü ve eski basketbol oyuncusu (ö. 2015) * 1955 - Yasin el-Kadı, Suudi Arabistanlı iş insanı * 1959 - Clayton Anderson, ABD'li bir NASA astronotudur * 1960 - Naruhito, Japon veliaht prens * 1962 - Rıza Roosta Azad, İranlı akademisyen ve profesör (ö. 2022) * 1963 - Radosław Sikorski, Polonyalı siyasetçi * 1965 - Kristin Davis, Amerikalı aktris * 1965 - Michael Dell, Amerikalı bilgisayar üreticisi * 1965 - Helena Suková, Çek Cumhuriyeti vatandaşı profesyonel tenisçi * 1967 - Chris Vrenna, Amerikalı müzisyen * 1969 - Michael Campbell, Yeni Zelandalı golfçü * 1970 - Niecy Nash, Amerikalı aktris, komedyen ve televizyon sunucusu * 1971 - Joe-Max Moore, Amerikalı millî futbolcudur * 1973 - Pamela Spence, Türk şarkıcı * 1976 - Kelly Macdonald, İskoç oyuncu ve Emmy Ödülü sahibi * 1977 - Ayhan Akman, Türk futbolcu ve teknik direktör * 1981 - Gareth Barry, İngiliz eski futbolcu * 1981 - Jan Böhmermann, Alman televizyon sunucusu, gazeteci ve komedyen * 1983 - Aziz Ansari, Hint asıllı Amerikalı oyuncu, komedyen ve sinemacı * 1983 - Emily Blunt, İngiliz oyuncu * 1983 - Mido, Mısırlı eski millî futbolcu ve teknik direktör * 1985 - Yunus Çankaya, Türk basketbolcu * 1986 - Skylar Grey, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve yapımcı * 1986 - Ola Svensson, İsveçli şarkıcı * 1987 - Theophilus London, Trinidad doğumlu Amerikalı bir rapçi * 1987 - Ab-Soul, Amerikalı hip hop sanatçısı * 1988 - Nicolás Gaitán, Arjantinli millî futbolcudur * 1989 - Evan Bates, Amerikalı buz patenci * 1989 - Jérémy Pied, Fransız futbolcudur * 1994 - Dakota Fanning, Amerikalı oyuncu * 1995 - Andrew Wiggins, Kanadalı profesyonel basketbolcu * 1996 - D'Angelo Russell, Amerikalı profesyonel basketbolcu == Ölümler == * 715 - I. Velid, Emevilerin altıncı halifesi (705-715) (d. 668) * 943 - Vermandoislı II. Herbert, Fransız asilzade (d. 884) * 1072 - Petrus Damianus, Kardinal olmuş Camaldolese keşişi - Kilise Doktoru (d. 1007) * 1100 - Zhezong, Çin'in Song Hanedanı'nın yedinci imparatoru (d. 1076) * 1447 - IV. Eugenius, 3 Mart 1431 - 23 Şubat 1447 döneminde Papalık yapmıştır (d. 1383) * 1464 - Zhengtong, Çin'in Ming Hanedanı'nın altıncı ve sekizinci imparatoru (d. 1427) * 1507 - Gentile Bellini, İtalyan ressam (d. 1429) * 1603 - Andrea Cesalpino, İtalyan bitki bilimci (d. 1519) * 1766 - Stanisław Leszczyńsk, Polonya kralı, Litvanya Büyük Dükü, Lorraine Dükü (d. 1677) * 1792 - Joshua Reynolds, İngiliz ressam (d. 1723) * 1821 - John Keats, İngiliz şair (d. 1795) * 1839 - Mihail Speranski, Rus reformist devlet adamı (d. 1772) * 1848 - John Quincy Adams, Amerikalı siyasetçi ve ABD'nin 6. Başkanı (d. 1767) * 1855 - Carl Friedrich Gauss, Alman matematikçi, astronom ve fizikçi (d. 1777) * 1879 - Albrecht von Roon, Prusyalı asker ve devlet adamı (d. 1803) * 1899 - Gaëtan de Rochebouët, Fransız siyasetçi (d. 1813) * 1918 - Numan Çelebi Cihan, Kırım Halk Cumhuriyeti Başkanı (d. 1885) * 1930 - Mabel Normand, Amerikalı oyuncu ve yönetmendir - Charlie Chaplin ve Roscoe "Fatty" Arbuckle ile birlikte pek çok film yapmış. (d. 1893) * 1932 - Marigo Posio, Arnavut Ulusal Uyanış ve Bağımsızlık Hareketi'nin aktivisti (d. 1882) * 1934 - Edward Elgar, İngiliz besteci (d. 1857) * 1941 - Miralay Sadık Bey, Türk asker ve siyasetçi (d. 1860) * 1943 - Thomas Madsen-Mygdal, Danimarka Başbakanı (d. 1876) * 1945 - Aleksey Tolstoy, Rus yazar (d. 1883) * 1946 - Mehmet Güneşdoğdu, Türk siyasetçi ve TBMM 4. ve 5. dönem Samsun milletvekili (d. 1871) * 1946 - Ömer Bedrettin Uşaklı, Türk şair, bürokrat ve siyasetçi (d. 1904) * 1946 - Tomoyuki Yamashita, Japon general (asılarak) (d. 1885) * 1955 - Paul Claudel, Fransız Nobel Edebiyat Ödülü'ne sahip şair, oyun yazarı, diplomat ve Camille Claudel'in kardeşidir (d. 1868) * 1965 - Stan Laurel, Birleşik Krallık doğumlu Amerikalı oyuncu ve komedyen (Lorel - Hardi'nin Laurel'i) (d. 1890) * 1969 - Suud bin Abdül Aziz, Suudi Arabistan Kralı (d. 1902) * 1971 - Halit Fahri Ozansoy, Türk şair ve yazar (d. 1891) * 1973 - Katina Paksinu, Yunan oyuncu (d. 1900) * 1979 - Metin Yüksel, Türk aktivist ve Akıncılar Derneği'nin lideri (d. 1958) * 1987 - Muzaffer İlkar, Türk müziği bestecisi (d. 1910) * 1996 - William Bonin, Amerikalı seri katil (idam) (d. 1947) * 2000 - Ofra Haza, İsrailli şarkıcı (d. 1957) * 2000 - Stanley Matthews, İngiliz futbolcu (d. 1915) * 2003 - Robert K. Merton, Amerikalı sosyolog (d. 1910) * 2005 - Sandra Dee, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1944) * 2006 - Telmo Zarra, İspanyol eski millî futbolcu (d. 1921) * 2008 - Janez Drnovšek, Sloven liberal politikacı (d. 1950) * 2012 - Saffet Ulusoy, Türk iş insanı (d. 1930) * 2013 - Osman Gidişoğlu, Türk oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1945) * 2015 - Can Akbel, Türk radyo ve TV haber sunucusu (d. 1934) * 2015 - James Aldridge, Avustralya- Britanyalı yazar (d. 1918) * 2016 - Ramón Castro, Kübalı ulusal figür ve politikacı (d. 1924) * 2016 - Valérie Guignabodet, Fransız film yönetmeni ve senarist (d. 1965) * 2016 - Tosun Terzioğlu, Türk matematikçi (d. 1942) * 2017 - Alan Colmes, Amerikalı radyo televizyon sunucusu, blog yazarı ve komedyen (d. 1950) * 2017 - Sabine Oberhauser, Avusturyalı doktor ve siyasetçi (d. 1963) * 2018 - Ali Teoman Germaner, Türk heykeltıraş (d. 1934) * 2018 - Celal Şahin, Cumhuriyet döneminin ilk şovmenlerinden (d. 1925) * 2019 - Marella Agnelli, İtalyan soylu ve sanat koleksiyoncusu (d. 1927) * 2019 - Nestor Espenilla Jr., Filpinli siyasetçi ve ekonomist (d. 1958) * 2019 - Katherine Helmond, Amerikalı oyuncu (d. 1929) * 2019 - Dorothy Masuka, Zimbabveli caz şarkıcısı (d. 1935) * 2021 - Fausto Gresini, İtalyan motosiklet yarışçısı (d. 1961) * 2021 - Margaret Maron, Amerikalı gizem romanları yazarı (d. 1938) * 2021 - Juan Carlos Masnik, Eski Uruguaylı profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1943) * 2022 - Henry Lincoln, İngiliz yazar, televizyon sunucusu, senarist ve eski yardımcı oyuncu (d. 1930) * 2022 - Rehman Malik, Pakistanlı siyasetçi ve bürokrat (d. 1951) * 2022 - Joeli Vidiri, Fijili ragbi birliği oyuncusu (d. 1973) * 2023 - François Couchepin, İsviçreli siyasetçi ve hukukçu (d. 1935) * 2023 - Tony Earl, Amerikalı siyasetçi ve hukukçu (d. 1936) * 2023 - Mohd Kemal Hasan, Malezyalı akademisyen ve İslam alimi (d. 1942) * 2023 - John Motson, İngiliz spor gazetecisi ve yorumcusu (d. 1945) == Tatiller ve özel günler == * Ardahan'ın Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1921) *0223 23
== Olaylar == * 303 - Galerius'un fermanıyla, Roma İmparatorluğu'nun kendi yönettiği kısmında Hristiyanlara zulüm başladı. * 1525 - Pavia Muharebesi'nde İspanyol İmparatorluk Ordusu, Fransız Kuvvetlerini mağlup etti. * 1739 - Karnal Muharebesi'nde Nadir Şah Afşar komutasındaki Afşar ordusu Babür ordusunu kendisinden 6 kat fazla olmasına rağmen 3 saatte yendi. * 1848 - Fransa Kralı, Louis-Philippe tahttan çekildi. * 1863 - Arizona, Birleşik Devletler toprağı oldu. * 1895 - Küba'nın Santiago de Cuba kentinde, İspanyol- Amerikan Savaşı'na kadar sürecek olan Küba Bağımsızlık Savaşı başladı. * 1908 - Dr. Galip Üstün, "Topkapı Fukaraperver Cemiyeti"ni kurdu. * 1912 - İtalya'nın zaferiyle sonuçlanan, Beyrut Muharebesi‎ yapıldı. * 1918 - Estonya, Rusya'dan bağımsızlığını ilan etti. * 1918 - Trabzon; Rusya ve Ermeni işgalinden kurtuldu. * 1920 - Almanya'da Alman İşçi Partisi'nin adı "Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi" olarak değiştirildi. Aynı gün parti programı açıklandı. * 1931 - Almanya'da işsiz sayısı, 4,9 milyona ulaştı. * 1942 - Almanya'nın Ankara Büyükelçisi Franz von Papen'e, Ankara'da suikast girişiminde bulunuldu. Büyükelçi ve eşi olaydan yara almadan kurtuldu; suikastçının Yugoslav göçmeni Ömer Tokat olduğu belirlendi. * 1942 - 769 Romanya Yahudisini taşıyan "Struma" vapuru, Karadeniz'de batırıldı; yalnızca bir yolcu kurtulabildi. * 1945 - Mısır Başbakanı Ahmet Mahir Paşa, parlamentoda öldürüldü. * 1946 - Juan Perón, Arjantin Devlet Başkanı oldu. * 1950 - Büyük Britanya'da seçimleri İşçi Partisi kazandı, fakat çoğunluğu sağlayamadı. * 1954 - Tuna Nehri'nden Karadeniz'e, oradan da İstanbul Boğazı'na inen buz parçaları, tabakalar halinde tüm Boğaz'ı ve limanı kapladı; deniz trafiği durdu. * 1955 - Türkiye ile Irak arasında karşılıklı iş birliği antlaşması (CENTO), Bağdat'ta imzalandı. Daha sonra Birleşik Krallık, İran ve Pakistan üye olarak, Amerika Birleşik Devletleri de gözlemci sıfatıyla katıldı. * 1960 - Şair Necip Fazıl Kısakürek; 5 yıl, 2 ay, 15 gün hapis cezası aldı. * 1976 - Küba anayasası ilan edildi. * 1977 - Amerika Birleşik Devletleri, Arjantin, Uruguay ve Etiyopya'ya yardımı kesti. Başkan Jimmy Carter, adı geçen ülkelerde insan hakları ihlalleri olduğu gerekçesiyle bu kararı aldıklarını açıkladı. * 1977 - Türk fizikçi Prof. Dr. Feza Gürsey, Oppenheimer Ödülü'ne değer bulundu. Gürsey, ödülünü Amerikalı fizikçi Sheldon Glashow ile paylaştı. * 1981 - Buckingham Sarayı, Prens Charles ile Lady Diana'nın nişanlandıklarını duyurdu. * 1981 - Atina'da Richter ölçeğine göre 6,7 şiddetinde bir deprem meydana geldi. 16 kişi öldü. * 1987 - Sovyetler Birliği'nde Gorbaçov ilk kez "Glasnost"tan (açıklık politikası) söz etti. * 1989 - Ayetullah Humeyni, Şeytan Ayetleri kitabının yazarı Salman Rüşdi'nin ölüsünü getirene 3 milyon Dolar ödül vereceğini açıkladı. * 1992 - Nirvana solisti Kurt Cobain, Courtney Love ile evlendi. * 1993 - Danıştay, Nâzım Hikmet'in vatandaşlığa alınması için kardeşi Samiye Yaltırım'ın açtığı davayı reddeden, İdare Mahkemesi kararını onayladı. * 1999 - Çin Havayolları'na ait Tupolev Tu-154 tipi bir yolcu uçağı, Wenzhou Havaalanına inişe geçtiği sırada düştü: 61 kişi öldü. * 2002 - Salt Lake City'de (Utah, ABD) düzenlenen Kış Olimpiyat Oyunları sona erdi. * 2006 - Türkiye, idam cezasının barış zamanı dışında, savaş ve savaş tehlikesi anında da kaldırılmasını öngören Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 13. protokolünü onayladı. * 2008 - Fidel Castro, elli yıllık yönetiminin ardından emekliye ayrıldı. Yerine Raul Castro, Küba Devlet Başkanı oldu. * 2022 - Rusya lideri Vladimir Putin'in emriyle Rus ordusu, Ukrayna'ya tam kapsamlı işgal başlattı. == Doğumlar == * 1103 - Toba, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 74. imparatoru (ö. 1156) * 1304 - İbn Battuta, Faslı gezgin ve yazar (ö. 1369) * 1500 - V. Karl, Kutsal Roma İmparatoru (ö. 1558) * 1536 - VIII. Clemens, İtalyan Papa (ö. 1605) * 1734 - I. Maria, 1777-1816 yılları arasında Portekiz'in 1815-1816 yılları arasında Brezilya'nın Kraliçeliğini yapmış hükümdar (ö. 1816) * 1567 - Jindřich Matyáš Thurn, Çek asilzade (ö. 1640) * 1619 - Charles Le Brun, Fransız ressam (ö. 1690) * 1709 - Jacques de Vaucanson, Fransız mucit, sanatçı ve Katolik rahip (ö. 1782) * 1743 - Joseph Banks, İngiliz doğabilimci ve botanikçi (ö. 1820) * 1744 - Fyodor Uşakov, Rus amiral (ö. 1817) * 1786 - Wilhelm Grimm, Alman masal yazarı (ö. 1859) * 1814 - Emil Dessewffy, Macar muhafazakâr politikacı (ö. 1866) * 1824 - Henri Alfred Jacquemart, Fransız heykeltıraş (ö. 1896) * 1826 - Theo van Lynden van Sandenburg, Hollandalı politikacı (ö. 1885) * 1829 - Friedrich Spielhagen, Alman romancı, edebiyat kuramcısı ve çevirmen (ö. 1911) * 1831 - Leo von Caprivi, Almanya şansölyesi olan asker ve devlet adamı (ö. 1899) * 1835 - Šimun Milinović, Hırvat din adamı (ö. 1910) * 1836 - Winslow Homer, Amerikalı ressam ve grafiker (ö. 1910) * 1842 - Arrigo Boito, İtalyan şair, roman yazarı, gazeteci, opera bestecisi ve libretto yazarı (ö. 1918) * 1843 - Teófilo Braga, Portekiz Cumhurbaşkanı, yazar ve oyun yazarı (ö. 1924) * 1846 - Luigi Denza, İtalyan besteci (ö. 1922) * 1848 - Henry Houssaye, Fransız tarihçi, akademisyen, sanat ve edebiyat eleştirmeni (ö. 1911) * 1864 - Hüseyinzade Ali Turan, Türk doktor, profesör ve yazar (ö. 1940) * 1864 - Karl Fritsch, Avusturyalı botanikçi (ö. 1934) * 1868 - George R. Lawrence, Amerikalı fotoğrafçı (ö. 1938) * 1871 - Hana Vojtová, Çek aktris * 1874 - George Botsford, Amerikalı Ragtime bestecisi (ö. 1949) * 1879 - Thomas McIntosh, İngiliz futbolcu (ö. 1935) * 1881 - Abdullah Şaik, Azeri yazarı, şair ve öğretmen (ö. 1959) * 1882 - Ekrem Libohova, Arnavut başbakanı (ö. 1948) * 1885 - Fuat Umay, Türk siyasetçi (ö. 1963) * 1885 - Chester Nimitz, Amerikalı amiral (ö. 1966) * 1886 - Abbaskulu Bey Şadlinski, Sovyet devrimci (ö. 1930) * 1889 - Curt Bräuer, Alman diplomat (ö. 1969) * 1890 - Marjorie Main, Amerikalı karakter oyuncusu ve şarkıcısıydı (ö. 1975) * 1895 - Osman Fuad Efendi, Osmanlı Hanedanı'ndan şehzade (ö. 1973) * 1898 - Kurt Tank, Alman havacılık mühendisi (ö. 1983) * 1903 - Vladimir Bartol, Sloven yazar (ö. 1967) * 1921 - Abe Vigoda, Amerikalı film ve dizi oyuncusu (ö. 2016) * 1922 - Richard Hamilton, İngiliz ressam ve kolaj sanatçısı (ö. 2011) * 1922 - Steven Hill, Amerikalı bir oyuncu (ö. 2016) * 1927 - Emmanuelle Riva, Fransız oyuncu (ö. 2017) * 1931 - Dominic Chianese, Amerikalı oyuncu, şarkıcı, hayırsever, müzisyen ve aktivist * 1932 - Michel Legrand, üç Oscar ödüllü Fransız film müzikleri bestecisi, aranjör, caz piyanisti, orkestra şefi (ö. 2019) * 1932 - John Vernon, Kanadalı aktör (ö. 2005) * 1934 - Bettino Craxi, İtalyan politikacı ve sosyalist lider (ö. 2000) * 1934 - Renata Scotto, bir İtalyan soprano ve opera yönetmenidir * 1935 - Hasna Begum, Bangladeşli filozof ve kadın hakları savunucusu (ö. 2020) * 1936 - Ferit Edgü, Türk öykücü, şair, romancı ve deneme yazarı * 1938 - James Farentino, Amerikalı eski oyuncu (ö. 2012) * 1938 - Phil Knight, Amerikalı bir girişimci ve iş adamıdır * 1940 - Jimmy Ellis, Amerikalı ağır siklet boksör (ö. 2014) * 1940 - Denis Law, İskoç eski futbolcudur * 1940 - Yüksel Pazarkaya, Türk yazar * 1942 - Joe Lieberman, Amerikalı bir siyasetçi, lobici ve avukat * 1942 - Gayatri Chakravorty Spivak, Hint yazınsal eleştirmen ve kuramcı * 1943 - Cihat Tamer, Türk sinema, tiyatro ve dizi film oyuncusu * 1944 - Ivica Račan, bir Hırvat politikacı (ö. 2007) * 1945 - Barry Bostwick, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1947 - Rupert Holmes, İngiliz-Amerikalı bir besteci, şarkıcı-söz yazarı, oyun yazarı ve yazardır * 1947 - Edward James Olmos, Emmy Ödülü kazanmış Amerikalı oyuncudur * 1948 - Jayalalithaa, Hint-Tamil kadın politikacı ve oyuncudur (ö. 2016) * 1948 - Dennis Waterman, İngiliz aktör ve şarkıcı (ö. 2022) * 1951 - Garo Mafyan, Ermeni asıllı Türk besteci ve aranjör * 1951 - Debra Jo Rupp, Amerikalı film ve dizi oyuncusudur * 1951 - Laimdota Straujuma, Letonyalı bir politikacı, ekonomist * 1952 - Gaffar Okkan, Türk polis (ö. 2001) * 1953 - Selman Ada, Türk besteci, orkestra şefi ve piyanist * 1954 - Plastic Bertrand, Belçikalı şarkıcı * 1954 - Sid Meier, Kanadalı bilgisayar programcısı * 1955 - Alain Prost, Fransız yarış pilotu * 1955 - Steve Jobs, Amerikalı bilgisayar öncülerinden (ö. 2011) * 1956 - Judith Butler, Amerikalı postyapısalcı filozof * 1958 - Mark Moses, Amerikalı oyuncu * 1959 - Beth Broderick, Amerikalı oyuncu * 1961 - Mustafa Armağan, Türk araştırmacı yazar ve gazeteci * 1966 - Billy Zane, Amerikalı oyuncu ve yönetmen * 1967 - Brian Schmidt, Avustralyalı astronomi ve astrofizikçi * 1971 - Pedro de la Rosa, İspanyol Formula 1 pilotu * 1973 - Chris Fehn, Amerikalı müzisyen, Slipknot'un perküsyon ve geri vokalcisi * 1973 - Tuna Kiremitçi, Türk yazar * 1976 - Zach Johnson, Amerikalı golfçü * 1977 - Floyd Mayweather, Jr., Amerikalı profesyonel boks organizatörü ve eski profesyonel boksör * 1980 - Shinsuke Nakamura, Japon profesyonel güreşçi * 1981 - Felipe Baloy, Panamalı futbolcu * 1981 - Lleyton Hewitt, Avustralyalı tenisçi * 1982 - Emanuel Villa, Arjantinli futbolcu * 1983 - Médine, Cezayir asıllı Fransız rapçi, hip hop sanatçısı * 1987 - Kim Kyu Jong, Güney Koreli şarkıcı ve DJ, SS501 üyesi * 1991 - Madison Hubbell, Amerikalı buz patenci * 1991 - Semih Kaya, Türk futbolcu * 1994 - Earl Sweatshirt, Amerikalı rapçi ve prodüktör == Ölümler == * 1588 - Johann Weyer, Hollandalı hekim, okültist ve demonolog (d. 1515) * 1704 - Marc-Antoine Charpentier, Fransız bestecisi ve şarkıcı (d. 1643) * 1777 - I. José, Portekiz ve Algarve Kralı (d. 1714) * 1779 - Paul Daniel Longolius, Alman ansiklopedist (d. 1704) * 1785 - Carl Bonapart, İtalyan avukat ve diplomat (d. 1746) * 1799 - Georg Christoph Lichtenberg, Alman doğa bilimleri, astronomi ve matematik profesörü, yazar, eleştirmen (d. 1742) * 1810 - Henry Cavendish, İngiliz bilim insanı (d. 1731) * 1812 - Etienne-Louis Malus, Fransız fizikçi ve matematikçi (d. 1775) * 1815 - Robert Fulton, Amerikalı mucit (d. 1765) * 1855 - Carl Anton von Meyer, Rus botanikçi ve kaşif (d. 1795) * 1856 - Nikolay İvanoviç Lobaçevski, Rus matematikçi (d. 1792) * 1862 - Bernhard Severin Ingemann, Danimarkalı roman yazarı ve şair (d. 1789) * 1876 - Joseph Jenkins Roberts, Liberyalı siyasetçi (d. 1809) * 1902 - Samuel Rawson Gardiner, İngiliz tarihçi (d. 1829) * 1907 - Alfred Jean Baptiste Lemaire, Fransız ordu müzisyeni ve besteci (d. 1842) * 1910 - Osman Hamdi Bey, Türk arkeolog, ressam ve müzeci (d. 1842) * 1911 - Jules Joseph Lefebvre, Fransız portre ressamı (d. 1836) * 1920 - Franklin Murphy, Amerikalı siyasetçi (d. 1846) * 1922 - ‎Richard Hamilton‎‎, İngiliz ressam ve akademisyen (‎d. 2011) * 1923 - Edward Morley, Amerikalı fizikçi ve kimya profesörü (d. 1838) * 1925 - Hjalmar Branting, İsveç başbakanlarından ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1860) * 1947 - Pierre Janet, Fransız psikolog ve nörolog (d. 1859) * 1954 - Ferenc Herczeg, Macar oyun yazarı (d. 1863) * 1977 - Yorgo Bacanos, Türk besteci ve udi (d. 1900) * 1990 - Malcolm Forbes, Amerikalı yayımcı (d. 1919) * 1990 - Mustafa Münir Birsel, Türk siyasetçi (d. 1897) * 1992 - Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, Türk hukukçu, akademisyen, yazar ve gazeteci (d. 1904) * 1994 - Dinah Shore, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1916) * 1998 - Antonio Prohias, Küba doğumlu karikatürist, (Mad'deki "Spy vs. Spy" ın çizeri) (d. 1921) * 2001 - Claude Elwood Shannon, Amerikalı matematikçi ve elektrik mühendisi (d. 1916) * 2002 - Martin Esslin, Britanyalı yapımcı ve senarist (d. 1918) * 2003 - Alberto Sordi, İtalyan oyuncu (d. 1920) * 2003 - Güven Önüt, Türk eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1940) * 2004 - John Randolph, Amerikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1915) * 2005 - Coşkun Kırca, Türk diplomat, siyasetçi ve eski Dışişleri bakanlarından (d. 1927) * 2006 - Don Knotts, Amerikalı oyuncu (d. 1924) * 2006 - Dennis Weaver, Amerikalı oyuncu (d. 1924) * 2007 - Akgün Tekin, Türk gazeteci ve yazar (d. 1940) * 2007 - Orçun Sonat, Türk asker, sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1941) * 2014 - Alexis Hunter, Yeni Zelandalı ressam ve fotoğraf sanatçısı (d. 1948) * 2014 - Harold Ramis, Amerikalı aktör, yönetmen ve senarist (d. 1944) * 2015 - Rahat Aliyev, Kazak diplomat, siyasetçi ve iş insanı (d. 1962) * 2016 - Adriana Benetti, İtalyan oyuncu (d. 1919) * 2016 - Mehmed Kırkıncı, Türk din adamı ve yazar (d. 1928) * 2017 - Daryl, Amerikalı sihirbaz (d. 1955) * 2017 - Gustaw Lutkiewicz, Litvan asıllı Polonyalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1924) * 2018 - Shmuel Auerbach, İsrailli Haredi Yahudisi haham (d. 1931) * 2018 - Bud Luckey, Amerikalı animatör, şarkıcı, müzisyen, tasarımcı, besteci, sanatçı ve seslendirme sanatçısı (d. 1934) * 2018 - Sridevi, Hint oyuncu (d. 1963) * 2019 - Ernst-Wolfgang Böckenförde, Alman hukukçu, yazar ve yüksek hakim (d. 1930) * 2019 - Patricia Garwood, İngiliz tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1941) * 2019 - Antoine Gizenga, Kongolu siyasetçi (d. 1925) * 2019 - Donald Keene, Amerikalı-Japon çevirmen, Japonbilimci ve eğitimci (d. 1922) * 2020 - Diana Serra Cary, Amerikalı sessiz film oyuncusu, yazar ve tarihçi (d. 1918) * 2020 - Ben Cooper, Amerikalı oyuncu (d. 1933) * 2020 - István Csukás, Macar şair ve yazar (d. 1936) * 2020 - Clive Cussler, Amerikalı macera romancısı (d. 1931) * 2020 - Katherine Johnson, Amerikalı astrofizikçi, uzay bilimci ve matematikçi (d. 1918) * 2020 - Jahn Teigen, Norveçli şarkıcı (d. 1949) * 2021 - Antonio Catricalà, İtalyan kamu yöneticisi, siyasetçi, akademisyen ve hukukçu (d. 1952) * 2021 - Ronald Pickup, İngiliz oyuncu (d. 1940) * 2022 - Dmitri Debelka, Belaruslu güreşçi (d. 1976) * 2022 - Ayten Erman, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1935) * 2022 - Walter Kaegi, Bizans tarihçisi (d. 1937) * 2022 - Sally Kellerman, Amerikalı aktris ve komedyen (d. 1937) * 2022 - Henry Lincoln, İngiliz yazar, televizyon sunucusu, senarist ve eski yardımcı oyuncu (d. 1930) * 2022 - Catherine Wybourne, İngiliz Katolik rahibe ve köşe yazarı (d. 1954) * 2023 - James Abourezk, Amerikalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1931) * 2023 - Maurizio Costanzo, İtalyan televizyon sunucusu, gazeteci, senarist, radyocu ve film yönetmeni (d. 1938) * 2023 - Ed Fury, Amerikalı vücut geliştirmeci, oyuncu ve model (d. 1928) * 2023 - Juraj Jakubisko, Slovak film yönetmenidir (d. 1938) == Tatiller ve özel günler == * Trabzon'un Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) * Trabzon'un Yomra ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) *0224 24
== Olaylar == * 1836 - Samuel Colt, ürettiği silahın (Colt tabanca) patentini aldı. * 1921 - Kızıl Ordu'nun Gürcistan'a müdahalesi: Kızıl Ordu Gürcistan'ın başkenti Tiflis'e girdi. * 1925 - Hıyanet-i Vataniye Kanunu'nda değişiklik yapıldı: Din politikaya alet edilemeyecek ve bu suç vatan hıyaneti sayılacak. * 1932 - Adolf Hitler, Alman vatandaşlığına kabul edildi. Böylelikle 1932 yılında yapılacak olan, Weimar Cumhuriyeti'nin cumhurbaşkanlığı seçimlerine katılması mümkün oldu. * 1933 - Fransız Vagon-Li Şirketi'nin Belçikalı Müdürünün koyduğu, Türkçe yasağına tepki gösterildi. (bkz. Vagon-Li Olayı) * 1933 - Uçak gemisi olarak imal edilen ilk ABD donanma gemisi, USS Ranger denize indirildi. * 1943 - Talat Paşa'nın Almanya'da tahnit edilen naaşı, İstanbul'a getirildi. Aynı gün Hürriyet-i Ebediye tepesinde toprağa verildi. * 1954 - Mısır'da Cemal Abdünnasır başbakan oldu. * 1964 - Muhammed Ali (Cassius Clay), Miami Beach-Florida'daki maçta, Sonny Liston'ı yenerek ağır siklet boks şampiyonu oldu. * 1968 - İstanbul Taksim Meydanı'nda, ikinci "Uyanış Mitingi" yapıldı. Mitingin amacı; Türkiye İşçi Partisi Milletvekillerine Meclis'te yapılan saldırıyı kınamaktı. * 1970 - Aeroflot İlyuşin Il-14M kazası gerçekleşti. * 1984 - "Hakkari'de Bir Mevsim" adlı filmin gösterimi, Sıkıyönetim Komutanlığınca yasaklandı. * 1986 - Filipinler Devlet Başkanı Ferdinand Marcos, 20 yıllık yönetimin ardından Ülkeden kaçtı. İktidara Corazon Aquino geldi. * 1990 - Nikaragua'da yapılan seçimleri, Sandinistaların lideri Başkan Daniel Ortega, Violeta Chamorro karşısında kaybetti. * 1991 - Irak, Kuveyt'ten çekilme kararını açıkladı. Böylece Amerikan Birlikleri ve Müttefik Kuvvetlerin birlikte yürüttükleri, "Çöl Fırtınası" harekâtı sona erdi. 28 Şubat'ta da ateşkes antlaşması imzalandı. * 1991 - Varşova Paktı feshedildi. * 1994 - İbrahim Camii Katliamı: Bir Batı Şeria kenti olan Hebron'da, Baruch Goldstein adlı bir Yahudinin açtığı ateş sonucu, 29 Filistinli öldü, 125'i de yaralandı. Goldstein, öfkeli kalabalık tarafından linç edildi. Daha sonra çıkan ayaklanmalarda ise, 26 Filistinli ve 9 İsrailli öldü. * 1994 - Almanya, Refah Partisi'nin "Bosna'ya yardım" adı altında Almanya'ya gönderdiği paralar hakkında soruşturma başlattı. * 1994 - Demokrasi Partisi (DEP), yerel seçimlere katılmama kararı aldı. * 2000 - Carlos Santana, 8 Grammy Ödülü birden kazandı. Daha önce Michael Jackson'ın "Thriller" albümüyle kırdığı, 'bir seferde en çok Grammy alan sanatçı rekorunu' egale etti. * 2003 - Irak krizi konusunda, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin yabancı ülkelere gönderilmesi ve yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunması için, hükûmete yetki verilmesine ilişkin Başbakanlık Tezkeresi TBMM'ne sunuldu. * 2009 - Türk Hava Yolları 1951 sefer sayılı uçuşu: İstanbul'dan 8.22'de havalanan uçak, Schipol Havaalanına inemeden düşerek 3 parçaya ayrıldı. == Doğumlar == * 1543 - Şeref Han, Kürt devlet adamı ve tarihçi (ö. 1603) * 1643 - II. Ahmed, 21. Osmanlı Padişahı (ö. 1695) * 1707 - Carlo Goldoni, İtalyan oyun yazarı (ö. 1793) * 1778 - José de San Martín, Güney Amerikalı devrimci (ö. 1850) * 1794 - Gerrit Schimmelpenninck, Hollandalı iş insanı ve devlet adamı (ö. 1863) * 1812 - Carl Christian Hall, Danimarkalı devlet adamı (ö. 1888) * 1835 - Matsukata Masayoshi, Japonya'nın dördüncü başbakanı (ö. 1924) * 1841 - Pierre-Auguste Renoir, Fransız ressam ve heykeltıraş (ö. 1919) * 1846 - Giuseppe De Nittis, İtalyan ressam (ö. 1884) * 1848 - II. William, Württemberg Krallığı'nın son Kralı (ö. 1921) * 1859 - Vasil Kutinçev, Bulgar asker (ö. 1941) * 1861 - Rudolf Steiner, Avusturyalı filozof, eğitimci, yazar ve antropozofinin kurucusu (ö. 1925) * 1861 - Meir Dizengoff, Tel Aviv'in üçüncü belediye başkanı (ö. 1936) * 1862 - Helen Bannerman, İskoç yazar (ö. 1946) * 1865 - Andranik Ozanyan, Osmanlı Ermenisi gerilla lideri (ö. 1927) * 1865 - Charles Ernest Overton, Britanyalı biyofizikçi ve farmakolog (ö. 1933) * 1866 - Benedetto Croce, İtalyan filozof (ö. 1952) * 1868 - Mehmet Ali Ayni, Türk bürokrat (ö. 1945) * 1869 - Phoebus Levene, Amerikalı biyokimyacı (ö. 1940) * 1873 - Enrico Caruso, İtalyan tenor (ö. 1921) * 1874 - Henri Prost, Fransız mimar ve şehir plancısı (ö. 1959) * 1876 - Philip Graves, Britanyalı gazeteci ve yazar (ö. 1953) * 1881 - Aleksey Rıkov, Bolşevik devrimci (ö. 1938) * 1882 - Carlos Brown, Arjantinli futbolcu (ö. 1926) * 1885 - Alice, Battenberg Prensesi (ö. 1969) * 1888 - John Foster Dulles, Amerikalı avukat ve siyaset adamı (ö. 1959) * 1896 - Ida Noddack, Alman kimyager ve fizikçi (ö. 1978) * 1898 - William Astbury, İngiliz fizikçi ve moleküler biyolog (ö. 1961) * 1899 - Leo Weisgerber, Alman dilbilimci (ö. 1985) * 1907 - Sabahattin Ali, Türk yazar (ö. 1948) * 1917 - Anthony Burgess, İngiliz romancı ve eleştirmen (ö. 1993) * 1917 - Brenda Joyce, Amerikalı aktris (ö. 2009) * 1918 - Hasan Kavruk, Türk ressam ve eğitimci (ö. 2007) * 1922 - Handan Adalı, Türk sinema sanatçısı (ö. 1993) * 1926 - Masatoşi Gündüz İkeda, Japon asıllı Türk matematik bilgini (ö. 2003) * 1931 - Şükran Ay, Türk sanat müziği sanatçısı (ö. 2011) * 1935 - Oktay Sinanoğlu, Türk kuramsal kimyacı ve moleküler biyolog (ö. 2015) * 1936 - Aydemir Akbaş, Türk senarist, yönetmen ve sinema oyuncusu * 1936 - Peter Hill- Wood, Britanyalı iş insanı ve Premier Lig takımlarından Arsenal'in eski başkanı * 1939 - Oscar Fritschi, İsviçreli siyasetçi ve diplomat (ö. 2016) * 1943 - George Harrison, İngiliz müzisyen ve The Beatles müzik grubunun gitaristi (ö. 2001) * 1947 - Ali Kocatepe, Türk müzisyen * 1949 - Amin Maalouf, Lübnan asıllı Fransız yazar * 1949 - Esmeray, Türk oyuncu ve vokalist (ö. 2002) * 1949 - Sevil Atasoy, Türk akademisyen * 1950 - Neil Jordan, İrlandalı yazar, senarist ve film yönetmeni * 1950 - Néstor Kirchner, Arjantinli siyasetçi (ö. 2010) * 1953 - José María Aznar, İspanya Başbakanı olarak görev yapmış siyasetçi * 1957 - Gülsün Bilgehan, Türk siyasetçi * 1957 - Güzin Tural, Türk akademisyen ve Türk dili araştırmacısı (ö. 2006) * 1957 - Remzi Evren, Türk sinema sanatçısı (ö. 2016) * 1958 - İrade Aşumova, Azeri atıcı * 1968 - Oumou Sangaré, Malili sanatçı * 1969 - Neslihan Yeldan, Türk tiyatro, sinema-dizi oyuncusu ve seslendirme sanatçısı * 1971 - Sean Astin, Amerikalı sinema oyuncusu, yönetmen, seslendirme sanatçısı ve yapımcı * 1972 - Anneke Kim Sarnau, Alman tiyatro ve sinema oyuncusu * 1973 - Bülent Özcan, Türk şair * 1974 - Cenk İşler, Türk futbolcu * 1974 - Dominic Raab, Britanyalı muhafazakâr politikacı ve hukukçu * 1981 - Park Ji-sung, Güney Koreli eski millî futbolcu * 1982 - Flavia Pennetta, İtalyan tenisçi * 1982 - Maria Kanellis, Amerikalı profesyonel güreşçi, şarkıcı, söz yazarı ve manken * 1986 - James Phelps, İngiliz oyuncu * 1986 - Oliver Phelps, İngiliz oyuncu * 1988 - Mehmet Uslu, Türk futbolcu * 1999 - Gianluigi Donnarumma, İtalyan futbolcu * 2005 - Arda Güler, Türk futbolcu == Ölümler == * 806 - Tarasios, 25 Aralık 784 ile 25 Şubat 806 tarihleri arasında Rum Ortodoks patriği (d. 730) * 1495 - Cem Sultan, Osmanlı şehzade ve Fatih Sultan Mehmet'in oğullarından (d. 1459) * 1634 - Albrecht von Wallenstein, Bohemyalı asker (d. 1583) * 1713 - I. Friedrich, Prusya Kralı (d. 1657) * 1723 - Christopher Wren, İngiliz tasarımcı, gök bilimci, geometri uzmanı ve mimar (d. 1632) * 1850 - Daoguang, Çin Qing Hanedanı'nın 8. imparatoru (d. 1782) * 1852 - Thomas Moore, İrlandalı şair, yazar ve besteci (d. 1779) * 1899 - Paul Reuter, Alman asıllı İngiliz gazeteci ve Reuters Ajansı'nın kurucusu (d. 1816) * 1911 - Friedrich Spielhagen, Alman romancı, edebiyat kuramcısı ve çevirmen (d. 1829) * 1914 - John Tenniel, İngiliz çizer, grafik mizahçı ve politik karikatürist (d. 1820) * 1928 - William O'Brien, İrlandalı gazeteci ve siyasetçi (d. 1852) * 1932 - Albert Mathiez, Fransız tarihçi (d. 1874) * 1940 - Mary Mills Patrick, Amerikalı öğretmen ve yazar (d. 1850) * 1950 - George Minot, Amerikalı tıp araştırmacısı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1885) * 1957 - Bugs Moran, Fransız asıllı Amerikalı mafya lideri (d. 1891) * 1959 - Klaudziy Duj- Duşeuski, Beyaz Rus mimar, diplomat ve gazeteci (d. 1891) * 1961 - Raşit Rıza Samako, Türk tiyatro sanatçısı ve yönetmen (d. 1890) * 1964 - Alexander Archipenko, Ukraynalı avangart sanatçısı, heykeltıraş ve grafiker (d. 1887) * 1971 - Theodor Svedberg, İsveçli kimyager (d. 1874) * 1972 - Hugo Steinhaus, Polonyalı matematikçi ve eğitimci (d. 1887) * 1975 - Elijah Muhammad, Amerikalı siyahi Müslüman lider (d. 1897) * 1979 - Jean Berthoin, Fransız siyasetçi (d. 1895) * 1983 - Tennessee Williams, Amerikalı oyun yazarı (d. 1911) * 1995 - Nejat Devrim, Türk ressam (d. 1923) * 1996 - Vehbi Koç, Türk iş insanı ve sanayici (d. 1901) * 1999 - Glenn T. Seaborg, Amerikalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1912) * 2003 - Aleksandr Kemurciyan, Sovyet bilim insanı (d. 1921) * 2005 - Peter Benenson, İngiliz avukat (d. 1921) * 2008 - Static Major, Amerikalı şarkıcı (d. 1974) * 2009 - Behçet Oktay, Türk polis (d. 1957) * 2010 - Ahmet Vardar, Türk gazeteci ve yazar (d. 1937) * 2010 - İhsan Doğramacı, Türk akademisyen (Bilkent Üniversitesi ile YÖK'ün kurucusu ve ilk Başkanı) (d. 1915) * 2012 - Erland Josephson, İsveçli aktör (d. 1923) * 2013 - C. Everett Koop, Amerikalı doktor (d. 1916) * 2014 - Paco de Lucía, İspanyol gitarist ve besteci (d. 1947) * 2015 - Ariel Camacho, Meksikalı şarkıcı ve söz yazarı (d. 1992) * 2015 - Eugenie Clark, Amerikalı ihtiyolog (d. 1922) * 2016 - François Dupeyron, Fransız film yönetmeni ve senarist (d. 1950) * 2017 - Abdullah Balak, Türk besteci, eğitimci, şair, şarkı sözü yazarı ve folklor araştırmacısı (d. 1938) * 2017 - Bill Paxton, Amerikalı aktör ve film yönetmeni (d. 1955) * 2019 - Janet Asimov, Amerikalı bilimkurgu yazarı ve psikanalist (d. 1926) * 2019 - Fred Gloden, eski Amerikan futbolcusu (d. 1918) * 2019 - Kathleen O'Malley, Amerikalı oyuncu (d. 1924) * 2019 - Lisa Sheridan, Amerikalı oyuncu (d. 1973) * 2020 - Lee Phillip Bell, Amerikalı senarist, sunucu ve film yapımcısı (d. 1928) * 2020 - Hikmet Köksal, Türk asker (d. 1932) * 2020 - Muhammed Hüsnü Mübarek, Mısırlı politikacı ve cumhurbaşkanı (d. 1928) * 2020 - Dmitri Yazov, Kızıl Ordu'nun komutanlarından biri, Sovyetler Birliği Mareşali (d. 1924) * 2021 - Ivy Bottini, Amerikalı aktivist, sanatçı ve yazar (d. 1926) * 2021 - Klaus Emmerich, Avusturyalı gazeteci (d. 1928) * 2021 - John Mallard, İngiliz fizikçi (d. 1927) * 2021 - Hannu Mikkola, Fin otomobil yarışçısı (d. 1942) * 2021 - Yves Ramousse, Fransız Roma Katolik piskopos (d. 1928) * 2021 - Ton Thie, Hollandalı profesyonel futbolcu (d. 1944) == Tatiller ve özel günler == * Erzurum'un İspir ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) * Trabzon'un Araklı ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) * Trabzon'un Sürmene ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) * Ardahan'ın Çıldır ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1921) *0225 25
== Olaylar == * 1594 - IV. Henry, Fransa kralı oldu. * 1693 - İlk kadın dergisi "The Ladies' Mercury" Londra'da yayımlandı. * 1844 - Dominik Cumhuriyeti, Haiti'den bağımsızlığını ilan etti. * 1863 - Türkiye'de bilinen ilk resim sergisi, İstanbul Atmeydanı'nda açıldı. Serginin açılmasına Sultan Abdülaziz destek verdi. * 1879 - Yapay tatlandırıcı sakarin keşfedildi. * 1880 - Haydarpaşa-İzmit Demiryolu işçileri greve çıktı. * 1900 - Birleşik Krallık'ta İşçi Partisi (Labour Party) kuruldu. * 1900 - Almanya futbol kulübü olan FC Bayern München kuruldu. * 1933 - Reichstag Yangını: Olayın ardından yayımlanan bir kararnameyle, Naziler diktatörlüklerinin temellerini atmış oldular. * 1937 - Özel teşebbüsçe inşa edilen ilk Türk gemisi "Belkıs", Haliç'te törenle denize indirildi. * 1942 - II. Dünya Savaşı: Japon İmparatorluk Donanması ile Müttefik Deniz Kuvvetleri arasında, Cava Deniz Muharebesi gerçekleşti. Muharebe, Japon zaferiyle sonuçlandı ve Hollanda Doğu Hint Adaları, Japon İmparatorluğu tarafından ele geçirildi. * 1943 - Amerika Birleşik Devletleri'nin Montana eyaletindeki bir maden ocağında patlama meydana geldi: 74 işçi öldü. * 1948 - Çekoslovakya'da komünist parti yönetimi ele aldı. * 1955 - Türk boksör Garbis Zaharyan, Yunan rakibi Emanuel Zambidis'i sayıyla yendi. * 1963 - Dominik Cumhuriyeti'nde ilk demokratik seçimler yapıldı: Rafael Trujillo'nun diktatörlüğü sona erdi ve Juan Bosch Devlet Başkanı oldu. * 1964 - Coca-Cola'nın Dünya üzerindeki 1916. fabrikası İstanbul'da açıldı. Tamamıyla yerli yatırımla kurulan şirketin sermayesi 14 milyon liraydı. * 1971 - TRT bir açıklama yaparak; parasızlık nedeniyle radyo yayınlarını 18,5 saatten 8 saate indirmek zorunda kalacağını bildirdi. * 1973 - MHP senatörü Kudret Bayhan, 15 yıl hapse mahkûm oldu. Bayhan, Fransa'ya uyuşturucu madde sokmaktan yargılanıyordu. * 1975 - Tüm Öğretmenler Birleşme ve Dayanışma Derneği (Töb-Der) ve çeşitli devrimci kuruluşlar tarafından, "Hayat Pahalılığı ve Faşizmi Protesto" mitingleri düzenlendi. Malatya, Tokat, Kahramanmaraş, Erzincan ve Adıyaman'daki mitingler saldırıya uğradı. * 1976 - Hayali mobilya ihracatı ve vergi iadesi yolsuzluğundan sanık Yahya Demirel için tutuklama kararı verildi. Gelişen olaylar üzerine Ecevit "Demirel'in siyasi hayatta kalma hakkı yoktur" dedi. * 1982 - Barış Derneği'nin 44 yöneticisi tutuklandı. İstanbul Barosu Başkanı Avukat Orhan Apaydın, Türk Tabibler Birliği Merkez Konseyi Başkanı Erdal Atabek de tutuklananlar arasındaydı. Barış Derneği'nin yöneticileri gizli örgüt kurmak, yönetmek, suç sayılan fiili övmek, komünizm ve bölücülük propagandası yapmakla suçlanıyorlardı. Başkanlığını eski Büyük Elçilerden Mahmut Dikerdem'in yaptığı Barış Derneği yöneticileri tutuklu olarak yargılanacaklar. * 1985 - Bazı Ege illerindeki okulların, "Devrim" olan adları değiştirildi. * 1988 - Türkiye'de ilk yapay kalp ameliyatı, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi İbni Sina Hastanesi'nde yapıldı. Hasta, gerçek kalp bulunamaması yüzünden bir süre sonra öldü. * 1993 - İnsan Hakları Derneği Elazığ Şubesi Başkanı Avukat Metin Can ve Dr. Hasan Kaya öldürülmüş olarak bulundu. * 1995 - Kuzey Irak'ın Zaho kentinde bir ticaret merkezinde bomba patladı; 76 kişi öldü, 83 kişi yaralandı. * 1995 - Mercedes kaçakçılığından hükümlüyken yeniden yargılanan millî futbolcu Tanju Çolak, "suçu ihbar ettiği" gerekçesiyle Mahkeme tarafından serbest bırakıldı. * 1999 - Olusegun Obasanjo, Nijerya'nın seçimle işbaşına gelen ilk Devlet Başkanı oldu. * 2001 - Başbakan Bülent Ecevit, Dünya Bankası Başkan Yardımcısı Kemal Derviş'i istişarelerde bulunmak üzere Türkiye'ye çağırdı. * 2002 - Hindistan'da Müslümanların Hindu milliyetçileri taşıyan bir treni ateşe vermesi sonucu 60 kişi öldü. * 2004 - Filipinler'de bir feribotta patlama meydana geldi: 116 kişi öldü. * 2008 - İstanbul'da tersane işçileri, taşeron ve güvencesiz çalışma koşullarından dolayı art arda gelen işçi ölümleri nedeniyle, Liman, Tersane Gemi Yapım-Onarım İşçileri Sendikası'nın (LİMTER-İŞ) çağrısıyla üretimden gelen gücünü kullanarak greve çıktı. Tuzla tersaneler bölgesindeki iki günlük greve yüzde 70 katılım sağlanırken, birçok tersanede işler durdu. DİSK de Tuzla'da "Ya Sendika Ya Ölüm" sloganıyla 24 saatlik oturma grevi ile destek oldu. Grev sonrasında tersane patronları, işçilerin taleplerini kabul etti. * 2010 - Şili'de 8.8 büyüklüğünde deprem oldu. * 2020 - İdlib saldırısı: İdlib'te Suriye Hükûmeti tarafından Türk konvoyuna saldırı sonucu 33 asker öldü, 32 asker yaralandı. == Doğumlar == * 272 - I. Konstantin, Konstantinopolis kentinin ve Doğu Roma İmparatorluğu'nun "Büyük" lakabıyla anılan kurucusu (ö. 337) * 1691 - Edward Cave, İngiliz matbaacı, editör ve yayıncı (ö. 1754) * 1717 - Johann David Michaelis, Alman teolog (ö. 1791) * 1807 - Henry Wadsworth Longfellow, Amerikalı şair (ö. 1882) * 1846 - Franz Mehring, Alman politikacı, tarihçi ve edebiyat eleştirmeni (ö. 1919) * 1847 - Ellen Terry, İngiliz sahne aktrisi (ö. 1928) * 1851 - James Churchward, İngiliz asker, araştırmacı, kaşif, balık uzmanı, maden bilimcisi ve tarihçi (ö. 1936) * 1863 - Joaquin Sorolla, İspanyol ressam (ö. 1923) * 1867 - Irving Fisher, Amerikalı ekonomist (ö. 1947) * 1873 - Lee Kohlmar, Alman film yönetmeni ve sinema oyuncusu (ö. 1946) * 1881 - Sveinn Björnsson, İzlanda'nın ilk Cumhurbaşkanı (ö. 1952) * 1888 - Richard Kohn, Avusturyalı futbolcu ve teknik direktör (ö. 1963) * 1890 - Walter Krüger, Alman SS subayı (ö. 1945) * 1897 - Marian Anderson, Amerikalı şarkıcı (ö. 1993) * 1898 - Ömer Faruk Efendi, son Osmanlı halifesi II. Abdülmecit'in oğlu ve bir dönem Fenerbahçe Başkanı (ö. 1969) * 1898 - Maryse Bastié, Fransız kadın pilot (ö. 1952) * 1902 - Lucio Costa, Brezilyalı mimar ve şehir planlamacısıdır (ö. 1998) * 1902 - Gene Sarazen, Amerikalı golfçü (ö. 1999) * 1902 - John Steinbeck, Amerikalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü, Pulitzer Ödülü sahibi (ö. 1968) * 1904 - André Leducq, bir Fransız bisikletçiydi (ö. 1980) * 1905 - Franchot Tone, Amerikalı aktör, yapımcı ve sahne, film ve televizyon yönetmeniydi (ö. 1968) * 1910 - Joan Bennett, Amerikalı oyuncudur (ö. 1990) * 1910 - Clarence Johnson, Amerikalı havacılık sistemleri ve havacılık mühendisi (ö. 1990) * 1912 - Lawrence Durrell, Hindistan doğumlu İngiliz yazar (ö. 1990) * 1913 - Paul Ricoeur, Fransız filozof (ö. 2005) * 1923 - Dexter Gordon, Amerikalı bir caz tenor saksofoncusuydu (ö. 1990) * 1926 - David H. Hubel, Amerikalı nörofizyolog (ö. 2013) * 1927 - Şeref Bakşık, Türk siyasetçi (ö. 2019) * 1929 - Djalma Santos, Brezilyalı eski futbolcu (ö. 2013) * 1930 - Joanne Woodward, Amerikalı oyuncudur * 1932 - Elizabeth Taylor, İngiliz-Amerikalı oyuncu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2011) * 1934 - Ralph Nader, Amerikalı politikacı, tüketici hakları savunucusu ve avukat * 1935 - Mirella Freni, İtalyan opera sanatçısı (ö. 2020) * 1937 - Barbara Babcock, Amerikalı oyuncudur * 1939 - Don McKinnon, Yeni Zelandalı siyasetçi * 1939 - Kenzo Takada, Japon-Fransız moda tasarımıcısı, iş insanı ve film yönetmeni (ö. 2020) * 1940 - Howard Hesseman, Amerikalı aktör (ö. 2022) * 1941 - Paddy Ashdown, İngilliz siyasetçi ve diplomat (ö. 2018) * 1942 - Robert H. Grubbs, Amerikalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 2021) * 1943 - Carlos Alberto Parreira, Brezilyalı emekli teknik direktör * 1944 - Ken Grimwood, Amerikalı yazar (ö. 2003) * 1944 - Roger Scruton, İngiliz filozof, yazar ve hayvan hakları aktivisti (ö. 2020) * 1947 - İsmail Gülgeç, Türk karikatürist (ö. 2011) * 1947 - Alan Guth, Amerikalı teorik fizikçi ve kozmolog * 1951 - Walter de Silva, İtalyan otomobil tasarımcısı * 1953 - Ian Khama, Botsvanalı asker ve siyasetçi * 1953 - Yolande Moreau, Belçikalı oyuncu * 1954 - Güngör Bayrak, Türk şarkıcı ve oyuncu * 1954 - Neal Schon, Amerikalı bir rock gitaristi, söz yazarı ve vokalisttir * 1956 - Mina Keşvar Kemal, Afgan devrimci politik aktivist, feminist, insan hakları aktivisti (ö. 1987) * 1957 - Adrian Smith, İngiliz gitarist * 1957 - Timothy Spall, İngiliz komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1960 - Norman Breyfogle, Amerikalı çizgi roman sanatçısı (ö. 2018) * 1961 - James Worthy, Amerikalı emekli efsane basketbolcudur * 1962 - Adam Baldwin, Amerikalı oyuncu * 1965 - Ahmet Mahmut Ünlü, Türk din adamı * 1966 - Donal Logue, Kanadalı aktördür * 1966 - Baltasar Kormákur, İzlanda doğumlu oyuncu ve yönetmen * 1966 - Saffet Sancaklı, Türk futbolcu * 1967 - Jonathan Ive, İngiliz tasarımcı * 1967 - Volkan Konak, Türk sanatçı * 1971 - Rozonda Thomas, Amerikalı müzisyen * 1972 - Jennifer Lyon, Amerikalı oyuncu ve sporcu (ö. 2010) * 1974 - Mevlüt Miraliyev, Azeri judocu * 1976 - Sergey Semak, Rus futbolcu * 1978 - James Beattie, İngiliz millî futbolcu ve teknik direktör * 1978 - Kaha Kaladze, Gürcü siyasetçi * 1980 - Chelsea Clinton, Amerikalı yazar ve küresel sağlık savunucusu * 1981 - Josh Groban, Amerikalı lirik bariton * 1982 - Amedy Coulibaly, Fransız suçlu (ö. 2015) * 1983 - Devin Harris, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1983 - Kate Mara, Amerikalı oyuncu * 1985 - Diniyar Bilyaletdinov, Rus millî futbolcu * 1985 - Vladislav Kulik, Rus futbolcu * 1985 - Thiago Neves, Brezilyalı futbolcu * 1986 - Jonathan Moreira, Brezilyalı futbolcu * 1992 - Jonjo Shelvey, İngiliz futbolcu == Ölümler == * 98 - Nerva, 96 - 98 arası Roma İmparatoru (d. 30) * 956 - Theofilaktos, 2 Şubat 933 ile öldüğü 956'ya kadar Rum Ortodoks patriği (d. 917) * 1425 - I. Vasili, 1389-1425 arasında Moskova Büyük Prensi (d. 1371) * 1644 - Zekeriyazade Yahya, Türk divan şairi ve Şeyhülislam (d. 1553) * 1667 - Stanisław Potocki, Polonyalı asilzade, kumandan ve askeri lider (d. 1589) * 1706 - John Evelyn, İngiliz yazar (d. 1620) * 1712 - I. Bahadır Şah, Babür İmparatorluğu'nun 7. Şahı (d. 1643) * 1822 - John Borlase Warren, İngiliz Kraliyet Donanması subayı, diplomat ve politikacı (d. 1753) * 1854 - Robert de Lamennais, Fransız Katolik rahip, felsefeci ve politik düşünür (d. 1782) * 1887 - Aleksandr Borodin, Rus besteci ve kimyacı (d. 1833) * 1892 - Louis Vuitton, Fransız bavul ve çanta üreticisi (d. 1821) * 1914 - Tayyareci Fethi Bey, Türk asker ve ilk Osmanlı pilotlarından (d. 1887) * 1914 - Tayyareci Sadık Bey, Türk asker ve ilk Osmanlı pilotlarından (d. ?) * 1915 - Nikolay Yakovleviç Sonin, Rus matematikçi (d. 1849) * 1936 - Ivan Pavlov, Rus fizyolog ve Nobel Tıp veya Fizyoloji Ödülü sahibi (d. 1849) * 1939 - Nadejda Krupskaya, Rus devrimci ve Lenin'in eşi (d. 1869) * 1947 - Cemal Nadir Güler, Türk karikatürist (d. 1902) * 1959 - Hüseyin Siret Özsever, Türk şair (d. 1872) * 1959 - Nikolaos Trikupis, Yunan asker (d. 1868) * 1959 - Patrick O'Connell, İrlandalı futbolcu (d. 1887) * 1961 - Selahattin Adil, Türk asker ve siyasetçi (d. 1882) * 1966 - Gino Severini, İtalyan ressam (d. 1883) * 1968 - Hertha Sponer, Alman fizikçi ve kimyager (d. 1895) * 1989 - Konrad Lorenz, Avusturyalı etoloji uzmanı (d. 1903) * 1992 - Samuel Ichiye Hayakawa, Kanada doğumlu Amerikalı akademisyen ve siyasetçi (d. 1906) * 1993 - Lillian Gish, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1893) * 1997 - Kingsley Davis, Amerikalı toplum ve nüfus bilimci (d. 1867) * 1998 - George H. Hitchings, Amerikalı hekim ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1905) * 1998 - J. T. Walsh, Amerikalı oyuncu (d. 1943) * 2001 - Jale İnan, Türk arkeolog (d. 1914) * 2002 - Semahat Geldiay, Türk zoolog (d. 1923) * 2002 - Spike Milligan, İrlanda asıllı İngiliz komedyen, yazar, müzisyen, şair, oyun yazarı, asker ve aktör (d. 1918) * 2006 - ‎Robert Lee Scott, Jr.‎‎, Amerikalı general ve yazar (‎d. 1908) * 2006 - Milton Katims, Amerikalı viyolacı ve orkestra şefi (d. 1909) * 2007 - Bernd von Freytag Loringhoven, II. Dünya Savaşı sırasında Alman ordusunda subaydı ve daha sonra Alman Federal Silahlı Kuvvetleri olan Bundeswehr'e atandı (d. 1914) * 2008 - Ivan Rebroff, Alman şarkıcı, opera ve sahne sanatçısı (d. 1931) * 2011 - Necmettin Erbakan, Türk siyasetçi (d. 1926) * 2011 - Amparo Muñoz, İspanyol aktris (d. 1954) * 2011 - Moacyr Scliar, Brezilyalı yazar ve doktor (d. 1937) * 2012 - Armand Penverne, Fransız millî futbolcu (d. 1926) * 2013 - Van Cliburn, Amerikalı piyanist (d. 1934) * 2013 - Ramon Dekkers, Hollandalı kickbokscu (d. 1969) * 2013 - Dale Robertson, Amerikalı oyuncu (d. 1923) * 2013 - Adolfo Zaldívar, Şilili politikacı (d. 1943) * 2014 - Aaron Allston, Amerikalı yazar ve oyun programcısı (d. 1960) * 2014 - Huber Matos, Kübalı devrimci (d. 1918) * 2015 - Mihaylo Çeçetov, Ukraynalı bürokrat ve siyasetçi (d. 1953) * 2015 - Boris Nemtsov, Rus muhalif lider politikacı (d. 1959) * 2015 - Leonard Nimoy, Amerikalı oyuncu, yönetmen, müzisyen ve fotoğrafçı (d. 1931) * 2015 - Natalia Revuelta Clews, Kübalı sosyaelit (d. 1925) * 2016 - Augusto Giomo, İtalyan basketbolcudur (d. 1940) * 2016 - Rajesh Pillai, Hint film yönetmeni (d. 1974) * 2016 - Farajollah Salahshoor, İranlı film yönetmeni (d. 1952) * 2018 - Joseph Bagobiri, Nijeryalı Roma Katolik piskopos (d. 1957) * 2018 - Luciano Benjamín Menéndez, Arjantinli eski general (d. 1927) * 2018 - Quini, İspanyol millî futbolcu (d. 1949) * 2019 - Rabindra Prasad Adhikari, Nepalli siyasetçi ve bakan (d. 1969) * 2019 - France-Albert René, Seyşelli siyasetçi (d. 1935) * 2020 - R. D. Call, Amerikalı aktör (d. 1950) * 2020 - Valdir Espinosa, Brezilyalı eski futbolcu (d. 1947) * 2020 - Hadi Hosroşahi, İranlı din görevlisi ve diplomat (d. 1939) * 2020 - Samvel Karapetyan, Ermeni tarihçi, araştırmacı, yazar ve Orta Çağ mimarisi uzmanı (d. 1961) * 2020 - Braian Toledo, Arjantinli cirit atıcısı (d. 1993) * 2020 - Alki Zei, Yunan romancı ve çocuk kitapları yazarı (d. 1925) * 2021 - Ng Man-tat, Çinli-Hong Konglu oyuncu (d. 1952) * 2021 - Erica Watson, Amerikalı aktris, senarist ve stand-up komedyen (d. 1973) * 2022 - Ichiro Abe, Japon judocu ve antrenör (d. 1922) * 2022 - Veronica Carlson, İngiliz aktris, model ve ressam (d. 1944) * 2022 - Marietta Giannakou, bir Yunan politikacıydı (d. 1951) * 2022 - Sonny Ramadhin, Batı Hint Adaları kökenli kriket oyuncusu (d. 1929) * 2022 - Ramasamy Subramaniam, Malezyalı orta mesafe koşucusu (d. 1939) * 2022 - Manuçehr Vüsuk, İranlı aktör ve film yapımcısı (d. 1944) * 2023 - Chester Borrows, İngiliz kökenli Yeni Zelandalı siyasetçi ve bürokrat (d. 1957) * 2023 - Ricou Browning, Amerikalı film yönetmeni, yapımcı, senarist, sualtı görüntü yönetmeni ve dublör (d. 1930) * 2023 - Gérard Latortue, Haitili siyasetçi ve diplomat (d. 1934) * 2023 - Samuel Winston, İngiliz profesyonel futbolcu (d. 1978) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Ressamlar Günü * Dünya Kutup Ayısı Günü * 2. Cemrenin Suya Düşmesi * Trabzon'un Çaykara ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) * Artvin'in Şavşat ilçesinin Gürcü işgalinden kurtuluşu (1921) *0227 27
:→ Bu madde 28 Şubat tarihiyle ilgilidir. Aynı gün MGK'da alınan kararlar ile başlayan süreç için 28 Şubat süreci'ne bakınız. == Olaylar == * 1855 - 1855 Bursa Depremi meydana geldi. * 1870 - Osmanlı padişahı Abdülaziz "Bulgar Eksarhanesinin" (Rumlardan bağımsız Bulgar Ortodoks Kilisesi) kurulmasına izin verdi. * 1902 - Gürcistan'ın başkenti Batum'da bulunan Rothschild fabrikasında işten çıkartmalara karşı 400 işçinin katılımıyla bir grev yapıldı. Polis 32 işçiyi tutukladı. Grev öncesinde fabrikada kurulan grev komitesinin lideri Jozef Stalin'di. * 1919 - Nasrullah Han'ın yerine tahta çıkan Amanullah Han, tahta çıkma töreninde yaptığı konuşmada Afganistan'ın bağımsızlığını ilan etti. * 1921 - TBMM'de ilk bütçe kabul edildi. * 1922 - Mısır, Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan etti. * 1935 - Wallace Carothers, naylonu keşfetti. * 1939 - Sözlük yazımı tarihinin en ünlü hatalarından biri keşfedildi, Webster's New International Dictionary nin 2. Baskısında Dord adlı uydurma bir kelimenin yoğunluk karşılığıyla baskıya verildiği anlaşıldı. * 1940 - İlk kez bir basketbol maçı ABD'de televizyondan naklen yayınlandı. Fordham ile Pittsburgh Üniversiteleri takımlarının Madison Square Garden'da yaptığı basketbol maçı, televizyondan yayımlanan ilk basketbol karşılaşması oldu. * 1942 - II. Dünya Savaşı: Japon İmparatorluk Donanması ile Müttefik Deniz Kuvvetleri arasında, Java ve Sumatra adalarını ayıran Sunda Boğazı'nda, Sunda Boğazı Muharebesi gerçekleşti. * 1942 - İstanbul Vezneciler'deki Zeynep Hanım Konağı (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi binası) tamamen yandı. * 1945 - Türkiye, Birleşmiş Milletler Beyannamesi'ni imzaladı. * 1953 - Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya arasında, Balkan Paktı adıyla Dostluk ve İşbirliği Antlaşması, Ankara'da imzalandı. * 1959 - Sivil Savunma Yasa Tasarısı 7126 kanun numarası ile yürürlüğe konuldu. * 1947 - Tayvan'da halk ayaklanması büyük can kayıpları verilerek bastırıldı. * 1949 - İstanbul Şehzadebaşı'nda Özel Gazetecilik Okulu açıldı. * 1967 - Anadol marka ilk Türk otomobili 26.800 liradan piyasaya sürüldü. * 1975 - Londra'da metro kazası: 43 kişi öldü. * 1977 - Malatya'da İnönü Üniversitesi ile iki yüksek okul hizmete açıldı. * 1980 - Yurt dışında çalışan vatandaşlara dövizle askerlik yapma imkânı tanıyan yasa TBMM'de kabul edildi. * 1983 - ABD'de M*A*S*H adlı televizyon dizisinin son bölümü yayınlandı. 106 ilâ 125 milyon kişinin izlediği tahmin edilen bu bölüm televizyon tarihinin en çok izlenilen dizi bölümü olma unvanını da kazanmış oldu. * 1986 - İsveç başbakanı Olof Palme, bir suikast sonucu öldürüldü. * 1994 - Kuzey Atlantik Antlaşması tarihinin ilk saldırısını Sırplara karşı gerçekleştirdi. * 1997 - Türkiye Millî Güvenlik Kurulu'nun 9 saat süren toplantısında 28 Şubat süreci olarak adlandırılan kararlar alındı. Bu kararlar, irticayı Türkiye'nin önündeki en büyük tehlike olarak saptadı. MGK'da, Atatürk ilke ve inkılaplarının ödünsüz uygulanması kararı verildi. * 1998 - Kosova Savaşı: Sırp güvenlik güçlerinin UÇK'ya karşı bastırma harekâtı başladı. * 2001 - Ulusal Bank'a el konuldu. * 2002 - Hindistan'ın Ahmedabad kentinde Hinduların ateşe verdiği, Müslümanlara ait evlerde 55 kişi öldü. * 2003 - Ankara Bir Numaralı Devlet Güvenlik Mahkemesi, kapatılan DEP'in 4 eski milletvekilinin yeniden yargılanma istemini kabul etti. * 2008 - Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanı Robert Gates Ankara'ya geldi ve Türkiye'nin Irak'a düzenlediği Güneş Operasyonu'yla ilgili olarak temaslarda bulundu. == Doğumlar == * 1533 - Michel de Montaigne, Fransız yazar ve düşünür (ö. 1592) * 1573 - Elias Holl, Alman mimar (ö. 1646) * 1683 - Rene Antoine Ferchault de Reaumur, Fransız bilim insanı (ö. 1757) * 1690 - Aleksey Petroviç, Rus çareviç (ö. 1718) * 1792 - Johann Georg Hiedler, Adolf Hitler'in büyükbabası (ö. 1857) * 1820 - John Tenniel, İngiliz çizer, grafik mizahçı ve politik karikatürist (ö. 1914) * 1823 - Ernest Renan, Fransız filozof, tarihçi ve filolog (ö. 1892) * 1833 - Alfred Graf von Schlieffen, Alman general (ö. 1913) * 1843 - Đorđe Simić, Sırp siyasetçi ve diplomat (ö. 1921) * 1860 - Kaarlo Castrén, Finlandiya Başbakanı (ö. 1938) * 1872 - Mehdi Frashëri, Arnavutluk Başbakanı (ö. 1963) * 1873 - Georges Theunis, Belçika'nın 24. Başbakanı (ö. 1966) * 1878 - Mary Meigs Atwater, Amerikalı dokumacı (ö. 1956) * 1882 - Geraldine Farrar, Amerikalı opera sanatçısı ve oyuncu (ö. 1967) * 1886 - İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Türk eğitimci, yazar, hattat, siyasetçi ve Cumhuriyet döneminin ilk rektörü (ö. 1978) * 1892 - Muhsin Ertuğrul, Türk tiyatro sanatçısı (ö. 1979) * 1894 - Ben Hecht, Amerikalı yazar ve senarist (ö. 1964) * 1895 - Marcel Pagnol, Fransız yazar, oyun yazarı ve yönetmen (ö. 1974) * 1896 - Philip Showalter Hench, Amerikalı hekim (ö. 1965) * 1898 - Zeki Rıza Sporel, Türk futbolcu, millî takımın ve Fenerbahçe'nin efsane futbolcusu (ö. 1969) * 1901 - Linus Pauling, Amerikalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1994) * 1903 - Vincente Minnelli, Amerikalı yönetmen ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi (ö. 1986) * 1915 - Peter Medawar, Brezilyalı/Büyük Britanyalı biyolog (ö. 1987) * 1915 - Zero Mostel, Amerikalı aktör (ö. 1977) * 1916 - Svend Asmussen, Danimarkalı caz müzisyeni (ö. 2017) * 1921 - Saul Zaentz, Amerikalı film yapımcısı (ö. 2014) * 1923 - Charles Durning, Amerikalı sinema, sahne ve televizyon oyuncusu (ö. 2012) * 1928 - Kuzgun Acar, Türk heykeltıraş (ö. 1976) * 1928 - Stanley Baker, Galli aktör ve film yapımcısı (ö. 1976) * 1928 - Erol Taş, Türk sinema oyuncusu (ö. 1998) * 1929 - Frank Gehry, Kanadalı mimar ve tasarımcı * 1930 - Leon Cooper, John Bardeen ve Robert Schrieffer ile birlikte Nobel Fizik Ödülü'nü kazanan Amerikalı fizikçidir * 1931 - Peter Alliss, İngiliz eski profesyonel golfçü, televizyon sunucusu, ve golf sahası tasarımcısı (ö. 2020) * 1931 - Gavin MacLeod, Amerikalı aktör, yazar ve aktivis (ö. 2021) * 1931 - Gönül Ülkü Özcan, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2016) * 1933 - Jennifer Kendal, İngiliz aktris (ö. 1984) * 1939 - Daniel Tsui, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1939 - Thomas Tune, Amerikalı aktör, dansçı, şarkıcı, tiyatro yönetmeni, yapımcı ve koreograf * 1940 - Mario Andretti, Amerikalı Formula 1 pilotu * 1942 - Brian Jones, İngiliz müzisyen (The Rolling Stones'un kurucu üyesi) (ö. 1969) * 1942 - Dino Zoff, İtalyan eski millî kaleci * 1944 - Kelly Bishop, Amerikalı oyuncu ve dansçı * 1944 - Sepp Maier, Alman eski kaleci * 1944 - Storm Thorgerson, Hipgnosis'in kurucusu İngiliz grafiker (ö. 2013) * 1945 - Bubba Smith, Amerikalı oyuncu (ö. 2011) * 1946 - Robin Cook, Britanyalı politikacı (ö. 2005) * 1947 - Deniz Gezmiş, Türk siyasi aktivist (ö.1972) * 1947 - Tatyana Vasilyeva, Rus aktris * 1948 - Steven Chu, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1948 - Bernadette Peters, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve çocuk kitabı yazarı * 1953 - Paul Krugman, Amerikalı ekonomist ve yazar * 1954 - Doru Ana, Rumen aktör (ö. 2022) * 1954 - Ümit Kayıhan, Türk futbolcu ve teknik direktör (ö. 2018) * 1955 - Gilbert Gottfried, Amerikalı oyuncu, komedyen ve seslendirme sanatçısı * 1965 - Park Gok-ji, Güney Koreli bir film editörüdür * 1966 - Paulo Futre, Portekizli eski millî futbolcu * 1966 - Roman Kosecki, Polonyalı futbolcu * 1966 - Philip Reeve, İngiliz yazar * 1968 - Sibel Turnagöl, Türk sinema oyuncusu * 1969 - Robert Sean Leonard, Amerikalı oyuncu * 1970 - Daniel Handler, Amerikalı yazar * 1974 - Lee Carsley, İrlandalı millî futbolcu ve teknik direktör * 1974 - Alexander Zickler, Alman millî futbolcu ve teknik direktör * 1976 - Ali Larter, Amerikalı oyuncu ve model * 1980 - Piotr Giza, Polonyalı futbolcu * 1980 - Tayshaun Prince, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1982 - Natalya Vodyanova, Rus model, hayırsever, girişimci ve konuşmacı * 1984 - Laura Asadauskaitė, Litvan modern pentatlet * 1984 - Cody Bryant, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1984 - Karolína Kurková, Çek model * 1985 - Diego, Brezilyalı futbolcu * 1985 - Jelena Jankovic, Sırp tenis oyuncusu * 1987 - Antonio Candreva, İtalyan millî futbolcu * 1987 - Yeliz Kuvancı, Türk dizi oyuncusu * 1989 - Lena Aylin Erdil, Türk rüzgâr sörfçüsü * 1990 - Takayasu Akira, Japon profesyonel sumo güreşçisi * 1993 - Emmelie de Forest, Danimarkalı pop şarkıcısı ve 2013 Eurovision Şarkı Yarışması birincisi * 1994 - Arkadiusz Milik, Polonyalı millî futbolcu * 1996 - Lucas Boyé, Arjantinli futbolcu * 1999 - Luka Dončić, Sloven profesyonel basketbolcu == Ölümler == * 628 - II. Hüsrev, Sasani İmparatorluğu'nun 590–628 yılları arasındaki hükümdarı (d. 570) * 1648 - IV. Christian, Danimarka ve Norveç kralı (d. 1577) * 1687 - Ermeni Süleyman Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. 1607) * 1702 - Müneccimbaşı Ahmed Dede, Osmanlı tarihçisi (d. 1631) * 1810 - Jacques-André Naigeon, Fransız sanatçı ve ateist filozof (d. 1738) * 1812 - Hugo Kołłątaj, Polonyalı Katolik rahip, sosyal ve politik aktivist, politik düşünür, tarihçi ve filozof (d. 1750) * 1869 - Alphonse de Lamartine, Fransız yazar, şair ve politikacı (d. 1790) * 1916 - Henry James, Amerikalı yazar (d. 1843) * 1925 - Friedrich Ebert, Almanya'nın ilk cumhurbaşkanı (d. 1871) * 1929 - Clemens von Pirquet, Avusturyalı doktor ve bilim insanı (d. 1874) * 1932 - Guillaume Bigourdan, Fransız astronom (d. 1861) * 1936 - ‎Charles Nicolle‎‎, Fransız biyolog, akademisyen‎ ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1866) * 1941 - XIII. Alfonso, İspanya Kralı (d. 1886) * 1958 - Osman Zeki Üngör, Türk besteci ve orkestra şefi, İstiklâl Marşı'nın bestecisi (d. 1880) * 1963 - Racendra Prasad, Hindistan'ın ilk cumhurbaşkanı (d. 1884) * 1966 - Charles Bassett, Amerikalı elektrik mühendisi ve ABD Hava Kuvvetleri test pilotu (d. 1931) * 1985 - Mazhar Şevket İpşiroğlu, Türk sanat tarihçisi (d. 1908) * 1986 - Olof Palme, İsveçli siyasetçi ve devlet adamı (d. 1927) * 1986 - Orhan Apaydın, Türk hukukçu ve yazar, İstanbul Barosu eski başkanlarından (d. 1926) * 1990 - Salim Başol, Türk hukukçu, Yassıada Yargılamalarını yapan Yüksek Adalet Divanı'nın başkanı (d. 1908) * 2006 - Owen Chamberlain, Amerikalı fizikçi ve Nobel Ödülü sahibi (d. 1920) * 2007 - Arthur M. Schlesinger, Jr., Amerikalı tarihçi (d. 1917) * 2008 - Senih Orkan, Türk oyuncu (d. 1932) * 2011 - Annie Girardot, Fransız oyuncu (d. 1931) * 2011 - Jane Russell, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1921) * 2013 - Bruce Reynolds, İngiliz çete lideri (d. 1931) * 2013 - Donald Arthur Glaser, Rus asıllı Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1926) * 2015 - Yaşar Kemal, Türk romancı, senaryo ve öykü yazarı (d. 1923) * 2016 - George Kennedy, Amerikalı oyuncu (d. 1925) * 2017 - Elisabeth Waldheim, eski Avusturya first ladylerinden (d. 1922) * 2018 - Barry Crimmins, Amerikalı aktör (d. 1953) * 2019 - Norma Paulus, Amerikalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1933) * 2019 - André Previn, Alman-Amerikalı film müziği bestecisi, piyanist ve orkestra şefi (d. 1929) * 2020 - Freeman Dyson, İngiltere doğumlu Amerikalı teorik fizikçi ve matematikçi (d. 1923) * 2021 - Sabah Abdül Celil, Iraklı eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1951) * 2021 - Milan Bandić, Hırvat siyasetçi (d. 1955) * 2021 - Aqel Biltaji, Ürdünlü politikacı (d. 1941) * 2021 - Johnny Briggs, İngiliz aktör (d. 1935) * 2021 - Glenn Roeder, İngiliz teknik direktör ve eski millî futbolcu (d. 1955) * 2021 - Yusuf Şaban, Mısırlı aktör (d. 1931) * 2022 - John A. Murphy, İrlandalı siyasetçi ve tarihçi (d. 1927) * 2022 - Yadlapati Venkata Rao, Hint siyasetçi (d. 1919) * 2022 - Sadi Somuncuoğlu, Türk siyasetçi ve gazeteci (d. 1940) * 2023 - Kazım Akşar, Türk oyuncu (d. 1953) * 2023 - Abduh Bisisi, Suudi Arabistanlı profesyonel futbolcu (d. 1977) * 2023 - Sabih Kanadoğlu, Türk hukukçu, eski Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı (d. 1938) * 2023 - Geneviève Lhermitte, 28 Şubat 2007'de beş çocuğunu katleden Belçikalı ev hanımı (d. 1966) * 2023 - Cevad Tebatebayi, İranlı akademisyen (d. 1945) * 2023 - Indrek Toome, Sovyet-Eston komünist siyasetçi ve iş adamı (d. 1943) * 2023 - Grant Turner, Yeni Zelandalı milli futbolcu (d. 1958) == Tatiller ve özel günler == * Sivil Savunma Günü * Trabzon'un Of ilçesinden Rusya ve Ermenistan birliklerinin çekilişi (1918) *0228 28
Artık gün olarak da bilinen 29 Şubat, 2016, 2020, 2024 gibi 4'e bölünebilen çoğu yıla eklenen bir tarihtir. Gregoryen takvimi de dahil olmak üzere dünyanın birçok yerindeki güneş takvimlerinde artık gün olarak eklenir. Ancak ayları Ay'ın evrelerine dayanan Lunisolar takvimleri bunun yerine her ikinci veya üçüncü yılda bir artık ay ekler. Gregoryen takviminde, 100'e kalansız bölünebilen fakat 400'e kalansız bölünemeyen yıllara ve 400'e kalansız bölünebildiği halde 4000'e kalansız bölünebilen yıllara artık gün eklenmez. Bu yüzden, 1700, 1800, 1900, 2100 ve 2200 gibi 400'e kalansız bölünemeyen yıllara artık gün eklenmez. 4000, 8000, 12000 gibi 400'e bölünebildiği halde 4000'e kalansız olarak bölünebilen yıllara artık gün eklenmez. 1600, 2000, 2400 gibi yıllara ise 400'e kalansız bölünebildiği için artık gün eklenir. Artık gün eklenmeyen yıllara ortak yıl denir. 29 Şubat Gregoryen takviminde 60. güne denk gelir ve yılın bitmesine 306 gün vardır. == Olaylar == * 1644 - Abel Tasman ikinci Pasifik seyahatine başladı. * 1768 - Polonyalı asillerin önayak olması ile Bar Konfederasyonu kuruldu. * 1916 - Güney Karolina'da fabrika ve madenlerde çalıştırılabilecek çocuk işçiler için en düşük yaş sınırı 12'den 14'e yükseltildi. * 1916 - Tokelau, Büyük Britanya tarafından ilhak edildi. * 1924 - İstanbul'da Halife Abdülmecid Efendi, son Cuma selamlığı törenine çıktı. * 1940 - Rüzgâr Gibi Geçti filmi 8 Oscar kazandı. * 1940 - Hattie McDaniel, Rüzgâr Gibi Geçti filmindeki performansıyla Oscar kazanan ilk siyah kadın oyuncu oldu. * 1940 - II. Dünya Savaşı nedeniyle Berkeley'de (Kaliforniya) düzenlenen bir törenle, Ernest Lawrence, Nobel Fizik Ödülü'nü İsveç'in San Francisco başkonsolosunun elinden aldı. * 1960 - Fas'ta deprem: 3000'den fazla kişi öldü. * 1964 - Sidney'de Avustralyalı yüzücü Dawn Fraser 100 m serbest stilde 58.9 saniye ile dünya rekoru kırdı. * 1976 - Ajda Pekkan, Fransız televizyonunda Enrico Macias ile şarkı söyledi. * 1980 - Sadece 29 Şubat günlerinde yayımlanan La Bougie du Sapeur gazetesinin ilk sayısı çıktı. * 1984 - Kamu tesislerin satılabilmesine olanak veren yasa kabul edildi. * 1984 - Yaklaşık 60.000 öğrenciyi kapsayan af tasarısı Mecliste benimsendi. * 1988 - Güney Afrikalı Desmond Tutu 100 din adamı ile birlikte Cape Town'da tutuklandı. * 1988 - Nazi belgeleri arasında BM eski Genel Sekreteri Avusturyalı diplomat Kurt Waldheim’ın II. Dünya Savaşı’nda toplama kamplarına insan göndermekle ilgili olduğuna ilişkin kanıtlar bulundu. * 1996 - Peru havayollarına ait Boeing 737 tipi bir yolcu uçağı And Dağları'na düştü: 123 kişi öldü. * 2004 - Haiti devlet başkanı Jean-Bertrand Aristide çıkan isyanlar nedeniyle istifa etti. * 2012 - Tokyo Skytree binasının inşaatı tamamlandı. * 2020 - Slovakya'da parlamento seçimleri yapıldı. == Doğumlar == * 1468 - III. Paulus, Papa (ö. 1549) * 1736 - Ann Lee, İngilliz kadın dini lider ve Shaker mezhebinin kurucusu (ö. 1784 * 1792 - Gioacchino Rossini, İtalyan besteci (ö. 1868) * 1792 - John Payne Todd, Annesi ABD başkanı olacak James Madison ile evlendi (ö. 1852) * 1820 - Lewis A. Swift, Amerikalı gök bilimci (ö. 1913) * 1860 - Herman Hollerith, Amerikalı istatistikçi (ö. 1929) * 1864 - Alice Davenport, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1936) * 1896 - Morarji Desai, Hindistan'ın 6. başbakanı (ö. 1995) * 1896 - William A. Wellman, Amerikalı film yönetmeni (ö. 1975) * 1896 - Louis Fischer, Amerikalı gazeteci (ö. 1970) * 1908 - Balthus, Polonya asıllı Fransız ressam (ö. 2001) * 1912 - Kamil Tolon, Türk girişimci, sanayici ve mucit (ö. 1978) * 1932 - Tevfik Akdağ, Türk şair (ö. 1993) * 1940 - I. Bartholomeos, Fener Rum Patriği * 1940 - Nilüfer Aydan, Türk oyuncu * 1944 - Phyllis Frelich, Amerikalı aktris (ö. 2014) * 1956 - Aileen Wuornos, Amerikalı kadın seri katil (ö. 2002) * 1956 - Kadri Özçaldıran, Türk akademisyen * 1956 - Milos Jurkovic, Yugoslav kaleci * 1960 - Richard Ramírez, Amerikalı seri katil (ö. 2013) * 1960 - Cheb Khaled, Cezayirli şarkıcı * 1968 - Hülya Şen, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1972 - Dave Williams, Amerikalı rock şarkıcısı (ö. 2002) * 1972 - Nejat İşler, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu * 1972 - Pierre Kerécs, Macar şarkıcı * 1976 - Ja Rule, Amerikalı rap şarkıcı ve aktör * 1980 - Çağdaş Atan, Türk futbolcu * 1988 - Fabiano Ribeiro de Freitas, Brezilyalı futbolcu == Ölümler == * 1592 - Alessandro Striggio, İtalyan kompozitör (d. 1540) * 1604 - John Whitgift, Canterbury Başpiskoposu (d. 1530) * 1740 - Pietro Ottoboni, İtalyan kardinal (d. 1667) * 1744 - John Theophilus Desaguliers, Fransız filozof (d. 1683) * 1820 - Johann Joachim Eschenburg, Alman edebiyat eleştirmeni (d. 1743) * 1868 - I. Ludwig, Bavyera Kralı (d. 1786) * 1940 - Edward Frederic Benson, İngiliz yazar (d. 1867) * 1940 - Frederick Alexander Macquisten, Britanyalı avukat ve politikacı (d. 1870) * 1944 - Pehr Evind Svinhufvud, Finlandiya Devlet Başkanı (d. 1861) * 1944 - Tevfik Durlanık, Türk din adamı ve siyasetçi (d. 1874) * 1956 - Elpidio Quirino, Filipinler Devlet Başkanı (d. 1890) * 1960 - Walter Yust, Amerikalı gazeteci ve yayıncı (d. 1894) * 1964 - ‎Frank Albertson‎‎, Amerikalı aktör ve şarkıcı (‎d. 1909) * 1968 - Tore Ørjasæter, Norveçli şair (d. 1886) * 1972 - Kazım İsmail Gürkan, Türk tıp tarihçisi ve cerrah (d. 1905) * 1980 - Gil Elvgren, Amerikalı ressam ve Pin-up sanatçısı (d. 1914) * 1988 - Halil Sezai Erkut, Türk siyasetçi (d. 1908) * 1992 - Ruth Pitter, İngiliz şair (d. 1897) * 1996 - Rauf İnan, Türk siyasetçi ve eğitimci (d. 1905) * 2000 - İskender Iğdır, AKUT üyesi (d. 1968) * 2004 - Jerome Lawrence, Amerikalı oyun yazarı (d. 1915) * 2012 - Celal Hafifbilek, Türk yazar (d. 1930) * 2016 - Alice Arlen, Amerikalı senarist, gazeteci ve yazar (d. 1940) * 2016 - Gil Hill, Amerikalı oyuncu, polis memuru ve idari yönetici (d. 1931) * 2016 - Hannes Löhr, Alman futbolcu ve teknik direktör (d. 1942) * 2020 - Muhammad Ali Ramazani Destek, İranlı siyasetçi (d. 1963) * 2020 - Éva Székely, Macar yüzücü (d. 1927) == Tatiller ve özel günler == * Eşit Bakım Emeği Günü == Kaynakça == *0229 29
Şubat ya da küçük ayTürk Dil Kurumu, küçük ay , Güncel Türkçe Sözlük. (halk arasında gücük ayTürk Dil Kurumu, gücük ay , Güncel Türkçe Sözlük.), Gregoryen Takvimi'ne göre yılın 2. ayı. Artık yıllarda 29, diğer yıllarda 28 çeker. Artık yıllar, 4 ile kalansız bölünebilen yıllardır (400 ile bölünemeyen yüzyıl başları hariç). Örneğin, 2008 yılı artık yıl iken 2010 yılı artık yıl değildir. == Köken bilimi == Birçok Sami dillinde aynı kökenten türemiştir. Kökeni kesin olmamak ile beraber Akadca'daki “vurma, çarpma, yıkma” anlamlarına gelen şabāṭu kelimesi ile aynı kökten gelebilir.Nişanyan Sözlük, Şubat , 1 Şubat 2022 İbranice'de "şevat" , Aramice (Süryanice) "şəbāṭ" ve Arapça'da "şubāṭ" olarak geçmiştir. Türkçeye de bu dillerden geçmiştir. Şubat ayının batılı dillerdeki adları, Roma arınma Tanrıçası Februus'un adından gelir. Kış mevsimi aysız olarak kabul edildiği için Ocak ve Şubat, Roma takvimine sonradan eklenmiştir. Bu değişiklik, Numa Pompilius tarafından, takvimi, standart kameri yıl ile bir hizaya getirebilmek için yaklaşık M.Ö. 700 lerde yapılmıştır. == 28 ve 29 gün çekmesinin nedenleri == Bugün kullandığımız Gregoryen takviminin kökeni, Roma İmparatoru Julius Caesar’ın, Mısırlı astronomi bilgini Sosigenes’e yaptırdığı “Julyen” takvimidir. Bu takvime göre bir yıl 365 gün sürer ve her yıldan 6 saat artar. Artan bu saatler her 4 yılda, bir gün eder ve yıla eklenir. Böylece bir yıl, 4 yılda bir 366 güne çıkar. Ne var ki 366 sayısı 12’ye tam olarak bölünmediğinden bazı ayların 30 bazı ayların da 31 çekmesi uygun görülür. Julyen takviminde yılbaşı, mart ayındadır ve buna göre şubat, yılın en son ayıdır. “July” olarak bilinen temmuz ayı, Julius Caesar’ın adını taşır ve 31 gün sürer. Caesar’dan sonra yaşayan bir başka Roma İmparatoru Augustus da kendi adını bir aya verir. Ne var ki Ağustos (Augustus’un adından) ayının 30, Caesar’ın adını taşıyan Temmuz ayının 31 çekmesini haşmetine yakıştıramayan İmparator Augustus, kendi adıyla anılan ayın da 31 gün sürmesini emreder. Bunun üzerine astronomlar, yılın son ayı olan şubattan bir günü alıp, ağustos ayına ekler. Böylece 30-29 gün döngüsü yaşayan şubat ayı 29-28 gün olarak belirlenir. Şubat, yıl Mart ile başladığı için Roma takviminin son ayı idi. Belirli zaman aralıklarında Romalı rahipler, yılı mevsimlerle hizalayabilmek için, Şubat'tan sonra araya bir eklenti ay (Mercedonius) yerleştiriyorlardı. == Kaynakça == \----
Ocak ayı Gregoryen ve Jülyen takvimlerinde yılın ilk ayıdır. == Etimoloji == Sözcüğün, odcak >>> "ocak" olduğu savlanırken, öte yandan Eski Türkçedeki "oc- mak, uc-mak" "ateş tutuşturmak" kökünden de olabilir. Ocak, ateş yakılan yer, ev, yuva sözcükleriyle bağlantılı olup ocakların yakıldığı, günlerin dışarıda çalışarak, avlanarak değil de, ocaklarda (evlerde) geçirildiği soğuk ay, anlamını taşımaktadır. Ocak adı ayrıca üç uzun çubukla ateş üstünde duran pişirme kabının tutulmasına yarayan düzeneğin, üçok'un adının evrilmesi sonucunda da bugünkü formuna kavuşmuş olabilir. Ocak ayının 1945 yılına kadar kullanılmış Türkçedeki eski ismi Arapça kökenli Kânun sözcüğü olmuştur. Aynı isimle anılan Aralık ayı ile karıştırılmaması için Ocak, Kanunisani veya İkinci Kanun, Aralık ise Kânunuevvel veya Birinci Kanun olarak adlandırılmıştır. Ocak ayı batı dillerinde (Latince: Ianuarius) adını, Roma kapı tanrısı Janus'tan alır. Orijinal Roma takviminde 10 ay (304 gün) vardı. Romalılar kış mevsimini aysız bir süreç olarak tanımlıyorlardı. MÖ yaklaşık 700'lerde Romulus'tan sonra gelen kral Numa Pompilius, takvimin standart kameri yıl (364 gün) ile hizalanması için Ocak ve Şubat aylarını ekledi. Çift sayılara karşı batıl itikatı olan Romalılar yıla bir gün daha ekleyip gün sayısını 365’e çıkardılar. == Olaylar == * Ocak ayının ilk günü 31 Aralık gecesinden başlayarak yılbaşı olarak kutlanır. \----
Mart, Gregoryen Takvimi'ne göre yılın 3. ayı olup 31 gündür. Antik Roma’da Mart ayının adı, Roma Savaş Tanrısı "Martius" idi ve bu ayın savaşa başlamak için şanslı bir zaman olduğu kabul edilirdi. Ocak ve şubat ayları, savaşmak için uygun olmadıklarından Roma takviminin ilk ayı Mart idi. Julius Caesar'ın MÖ 45 yılındaki takvim reformundan sonra yıl, 1 ocak’ta başlatıldı. Buna rağmen pek çok ülkede, yılın mart ayı ile başlaması geleneğine devam edildi. 1 ocak, yeni yılın ilk günü olarak Fransa'da 1564'te resmileşti. Büyük Britanya ve kolonilerinde ise 25 Mart geleneği, 1752'de Gregoryen takvimine geçene kadar sürdü. Mart ayının adı pek çok dilde benzerdir: März (Maerz) (Almanca), Mars (Fransızca), Maris (Arapça), Marzo (İspanyolca), Marzo (İtalyanca), March (İngilzce) ve Maart (Flemenkçe). == Olaylar == * Bu ayın 21. gününe bahar ekinoksu denir. * Bu ayın 21. günü Türklerde yılın ilk günü kabul edilir ve Bahar Bayramı (nevruz) olarak da kutlanır. * 12 Mart Muhtırası. 1971. Türk Silahlı Kuvvetleri komuta kademesinin, siyasal yaşama müdahale ederek anarşik durumu giderecek, 1961 Anayasası'nın öngördüğü reformları uygulayacak güçlü bir hükûmetin kurulması için verdiği muhtıra. * 31 Mart İsyanı. (Hicrî 30-31 Mart 1327, Milâdi 12-13 Nisan 1909). İkinci Meşrutiyet'in ilanından sonra çıkan ayaklanma. * Bazı astronomlar tarafından Şubat'ın son günüyle eş anlamlı olarak 0 Mart tanımı kullanılır. ==Kaynakça== Kategori:Latinceden Türkçeye geçen sözcükler
== Olaylar == * Şeybani Hanlığı dağıldı (kuruluşu 1428). == Doğumlar == * 25 Nisan - Oliver Cromwell * 6 Haziran - Diego Velázquez == Ölümler == * Hoca Sadettin Efendi
== Olaylar == * Nantes Fermanı: 13 Nisan 1598'de Fransa Kralı IV. Henry tarafından Fransa'da protestanlara inanç özgürlüğü tanıyan "Nantes Fermanı" yayınlandı. == Doğumlar == * 7 Aralık - Gian Lorenzo Bernini (ö. 28 Kasım 1680, Roma), 17. yüzyıl Romasında ünlü, Barok tarzında çalışan bir heykeltıraş. == Ölümler == * II. Felipe * Girolamo Savonarola * I. Fyodor * Toyotomi Hideyoshi
1597 (MDXCVII) çarşamba günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 24 Ocak - Turnhout Muharebesi == Doğumlar == * 24 Şubat - Vincent Voiture, Fransız şair (ö. 1648) * 15 Mayıs - Squire Bence, İngiliz siyasetçi (ö. 1648) == Ölümler == * 6 Haziran – William Hunnis, İngiliz şair
== Olaylar == * 24-26 Ekim - Haçova Muharebesi == Doğumlar == * 31 Mart - René Descartes Fransız matematikçi, bilim insanı ve filozof == Ölümler ==
== Olaylar == * bilinmeyen tarih - Safeviler ile Ferhat Paşa Antlaşması imzalandı * 1593-1606 Osmanlı-Avusturya Savaşı sürmekte :* 2 Eylül - Estergon Kalesi'nin Sokolluzade Lala Mehmed Paşa kumandasındaki Osmanlı ordusu tarafından Kutsal İttifak güçlerine teslim olması * 16 Ocak - III. Mehmet tahta çıktı == Doğumlar == * 27 Mayıs - Benedikt Carpzov, Alman ceza hukukçusu ve cadı bilimci (ö. 1666) == Ölümler == * 25 Nisan – Torquato Tasso, İtalyan şair (d. 1544) * 15 Ocak – III.Murat - Osmanlı padişahı (d.1546)
== Olaylar == == Doğumlar == * Hüssamzade Abdurrahman Efendi, Osmanlı Devleti şeyhülislam, hattat (ö. 1670) * Abdülahad Nûrî, Osmanlı mutasavvıf şair == Ölümler == * 2 Aralık - Gerardus Mercator, Belçikalı haritacı ve matematikçi (d. 1512)
== Olaylar == * Hidrometre Galileo Galilei tarafından bulundu. == Doğumlar == === Mart === * 25 Mart - Jean de Brébeuf, Fransız misyoner === Eylül === * 8 Eylül - Toyotomi Hideyori, Tüm Japonya'yı ilk birleştiren general olan Toyotomi Hideyoshi'nin oğlu ve atanan halefi (ö. 1615) * 22 Eylül - Matthäus Merian, bakır işleme ve baskı ustası. == Ölümler == * 11 Temmuz - Giuseppe Arcimboldo, İtalyan ressam.
== Olaylar == * Nisan İki yüz bin Japon askeri Kore'yi işgal etti. * Temmuz Japonlar Pyonyang ele geçirdi. *14 Mart - Mutlak pi günü. 3/14/1592 yazılışı ile pi sayısına en çok benzeyen tarih. == Doğumlar == * 28 Mart - Jan Amos Comenius Moravya'da (şu anda Çek Cumhuriyeti) dünyaya geldi. == Ölümler == * 13 Eylül - Fransız yazar, düşünür Michel de Montaigne, (d.1533)
== Olaylar == == Doğumlar == * I. Mustafa - 15. Osmanlı padişahı Manisa'da dünyaya geldi. * Jusepe de Ribera == Ölümler == * 18 Aralık - Marigje Arriens, cadı olduğu gerekçesiyle idam edilen Hollandalı kadın
== Olaylar == * İran ile III. Murad döneminde Ferhat Paşa Antlaşması yapılmıştır. == Doğumlar == * I. Ahmet, Osmanlı Devleti padişahı. * Kafzade Abdülhay Çelebi, Osmanlı Devleti, Türk, Divan Edebiyatı, şairi (ö. 1631). * Kösem Sultan, Osmanlı padişahı I. Ahmet'in eşi, padişah IV. Murad ve İbrahim'in annesi Valide Sultan. Osmanlı saltanat naibi. * Alexander Ross * X. Clemens * Feqiyê Teyran * Kafzade Abdülhay Çelebi * Kösem Sultan * Mahfiruz Hatice Sultan * Noël Duret * Solakzade Mehmet Hemdemi Efendi * Simon Vouet == Ölümler == * Ester Handali * II. Karl (Avusturya Arşidükü) * Leone Leoni * Ambroise Paré (d. 1510) * V. Sixtus * Tavaşi Hasan Ağa * VII. Urbanus
== Olaylar == == Doğumlar == * ? - Yonten Gyatso, 4. Dalay Lama (ö. 1616) == Ölümler == * Kırımi Abdullah Osmanlı Devleti hattat
== Olaylar == * 28 Mayıs - İspanyol Armada 130 gemiyle ve 30000 adamla İngiltere'ye çıkarma yapmak amacıyla Lizbon'dan Manş Denizi'ne doğru yelken açtı. Bütün gemilerin limanı terk etmesi 30 Mayıs'ı buldu. * 6 Ağustos - Gravelines Muharebesi'nde, Charles Howard'ın emrindeki İngiliz donanması, Dük Medina Sidonia'nın emrindeki İspanyol Armada'yı mağlup etti == Doğumlar == === Eylül === * 8 Eylül - Marin Mersenne, Çalışmaları çok çeşitli alanlara dokunan Fransız bilge (ö. 1648) == Ölümler == * 9 Nisan - Mimar Sinan (d. 1489) * ? - Sonam Gyatso, 3. Dalay Lama (d. 1543)
1587 (MDLXXXVII) perşembe günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 1 Ekim - İran şahı I. Abbas tahta geçti. == Doğumlar == * 8 Ocak - Johannes Fabricius, Alman gökbilimci (ö. 1616) * 17 Mayıs - Esaias van de Velde, Hollandalı ressam (ö. 1630) == Ölümler == * 8 Nisan – John Foxe, İngiliz yazar (d. 1516)
== Olaylar == * 14 Ekim - Mary Stuart kardeşi I. Elizabeth'e suikast girişiminde bulunduğu suçlamasına karşı savunma vermeyi kabul etti. * 17 Aralık - Japonya'nın 107. imparatoru Go-Yozei tahta çıktı. * Dünyasının en büyük ve ikinci en eski yayımcısı olan Oxford University Press kuruldu. * Hadim Mesih Mehmed Paşa sadrazamlık görevinden istifa etti, yerine Kanijeli Siyavuş Paşa geldi. * Doğu Roma'dan kalma "Ayios İoannis" kilisesi Hirami Ahmet Paşa Camii'ne dönüştürüldü. * Sibirya'daki en eski Rus kenti olan Tümen eski Tatar kenti Çingi-Tura'nın bulunduğu yerde kuruldu. * Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Rakka Eyaleti kuruldu. * Osmanlı İmparatorluğu'da Tiflis Eyaleti kuruluştan 8 yıl sonra sona erdi. * İsveç kenti Karlskoga kuruldu. * II. Friedrich Schleswig dükü oldu. * İngiltere Krallığı, Seksen Yıl Savaşı'nda Birleşik Hollanda Cumhuriyeti'ni destekleme kararı aldı. * Erdene Zuu Moğolistan'ın Karakurum şehrinde kuruldu. Bu manastır ülkedeki ilk Budist Manastırı idi. * Rum Ortodoks Patrikhanesi III. Murad'ın emriyle boşaltıldı. 1591'de Fethiye adıyla camiye dönüştürüldü. * Kazak Hanlığı'nda Tauekel Han tahta geçti. == Doğumlar == * Pietro Della Valle, Hindistan ve İran'ı gezmiş İtalyan gezgin, kâşif (ö. 1652) * Sir Thomas Adams, Londra Belediye Başkanı (ö. 1668) == Ölümler == * Stephen Báthory, Erdel (Transilvanya) prensi ve Polonya kralı (d. 1533) * Anna Jagiellon, Lehistan-Litvanya Birliği kralı (d. 1523) * Askiya Muhammed Bani, Songhay İmparatorluğu kralı
1585 (MDLXXXV) salı günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 24 Nisan - V. Sixtus papa seçildi. * 1 Kasım - Hadim Mesih Mehmed Paşa sadrazam oldu. * İngiliz-İspanyol Savaşı başladı. * Graz Üniversitesi kuruldu. * Mesih Mehmed Paşa Camii inşası tamamlandı. * Çar I. Fyodor, Simeon Bekbulatoviç'in "Tver ve Torjok Şehirlerinin Grandükü" unvanını kaldırarak onu Kuşalov'daki kendi mülkünde hapse attırdı. * Hollanda Altın Çağı adı verilen Hollanda'da bilim, ticaret ve sanat dallarında büyük adımlarım atıldığı dönem başladı. == Doğumlar == === Ocak === * 27 Ocak - Hendrick Avercamp, kış manzaraları yağlı boya peyzaj tabloları ve suluboyalı eskizleri ile tanınmış Hollandalı ressam (ö. 1634) === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 9 Eylül - Armand Jean du Plessis de Richelieu, Fransız din adamı, asilzade ve siyasetçi (ö. 1642) === Ekim === === Kasım === === Aralık === ==== Doğduğu Gün ve Ay belli olmayan ==== * Giulio Cesare Vanini, İtalyan Katolik din adamı ve ateizm kuramcısı (ö. 1619) * Nikodemus Metaksas, Rum yayıncı ve rahip (ö. 1646) * Şehzade Yahya, abisi III. Mehmed'in tahta çıkmasından sonra tüm erkek kardeşlerini öldürtmesi üzerine annesi tarafından saraydan kaçırılan ve bugünkü Makedonya topraklarında bir manastıra bırakılıp Hristiyan olarak vaftiz edilen 12. Osmanlı padişahı III. Murad'ın oğlu (ö. 1649) == Ölümler == * Esmehan Sultan, II. Selim'in Nurbanu Sultan'dan doğma kızı, III. Murad'ın kardeşi (d. 1544) * XIII. Gregorius, 13 Mayıs 1572 - 10 Nisan 1585 döneminde Katolik Kilisesi papası (d. 1502) * Pierre de Ronsard, Rönesans dönemi Fransız edebiyatında geleneksel tarzı kırıp Yunan ve Roma modelli yeni bir Fransız edebiyatı yaratmaya çalışan yedi şairden oluşan Pleiade grubunun önderi (d. 1524) * Takiyüddin, Osmanlı Türkü hezârfen, gök bilimci, mühendis ve matematikçi (d. 1521) * Özdemiroğlu Osman Paşa, III. Murat döneminde, 1584-1585 yılları arasında sadrazamlık yapmış ve Kızıl Deniz çevresinde beylerbeyi olmuş Osmanlı devlet adamı (d. 1526) * Rıdvan Paşa, Osmanlı devlet adamı, Anadolu Eyaleti valisi
== Olaylar == * 5 Mart - Karlstad, İsveç'te kent konumuna alındı. == Doğumlar == * ? - William Baffin, İngiliz seyrüseferci (ö. 1622). * ? - III. Mehmed Giray, Kırım Hanı (ö. 1629). == Ölümler == * 18 Mart - Rus Çarı Korkunç İvan ;Öldüğü gün ve ay bilinmeyenler: * Yi I, Neokonfüçyüsçü filozof
== Olaylar == == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === * 21 Ağustos - Dionisius Petavius, Denis Pétau Fransız Cizvit rahibi, tarihçi ve Antikçağ kronolojinin kurucusu === Eylül === * 9 Eylül - Girolamo Frescobaldi, İtalyan besteci (ö. 1643) === Ekim === === Kasım === === Aralık === ==== Doğduğu Gün ve Ay belli olmayanlar ==== * Hayashi Razan (), Neokonfüçyüsçü filozof (ö. 1657) == Ölümler == * Nurbanu Sultan
== Olaylar == * 2 Temmuz - Yamazaki Muharebesi * 21 Temmuz - Honnō-ji Olayı * Tiflis Müdafaası * 4 Ekim - Papa Gregorius'ün onayı ile 4 Ekim 1582 günü takvimde 10 gün atlandı ve 15 Ekim 1582 tarihi geldi. Böylece 15 Ekim 1582 tarihinden itibaren M.Ö. 45 yılından beri kullanımda olan Jülyen takvimi yerine günümüzde modern dünyanın kullandığı Gregoryen takvimi kullanılmaya başlanmış oldu. == Doğumlar == * 28 Ağustos - Taichang, Çin'in Ming Hanedanı'nın 14. imparatoru (ö. 1620) * 19 Ekim - I. Dmitriy, Rus çarı (ö. 1606) == Ölümler == * 21 Haziran - Oda Nobunaga, Japon savaşçı (d. 1534) * 17 Temmuz - Akechi Mitsuhide, Japonya'da Sengoku döneminde yaşamış samuray generali (d. 1528) * 4 Ekim - Avilalı Teresa, Hristiyan bir rahibe ve Hristiyanlıkta azize (d. 1515) * Latîfî, 16. yüzyıl divan edebiyatı şairi * Zhang Juzheng, Ming Hanedanlığı zamanında Çinli bakan (d. 1525)
== Olaylar == * 26 Temmuz - Utrecht Birliği'ne bağlı Kuzey Hollanda eyaletleri (Güney Hollanda, Zeeland, Utrecht, Gelderland, Overijssel, Groningen ve Friesland) İspanya kralı II. Felipe'den bağımsızlıklarını ilan ettiler. == Doğumlar == == Ölümler == * 3 Şubat 1581 - Mahidevran Sultan, Osmanlı Padişahı I. Süleyman'ın eşi, Şehzade Mustafa'nın annesi. * 11 Temmuz - Peder Skram (d. ?)
1580 (MDLXXX) cuma günü başlayan bir artık yıldır. == Olaylar == * Osmanlı astronomu Takiyettin'in Tophane sırtlarındaki rasathanesi topa tutularak yıkıldı. * Osmanlı Devleti,Hazar Denizi'ne doğru genişledi. == Doğumlar == * 30 Ekim - Dirk Hartog, Hollandalı denizci ve kâşif (ö. 1621) * Tarihi bilinmeyenler: ** Gábor Iktári Bethlen, Erdel (Transilvanya) prensi (ö. 1629) == Ölümler ==
== Olaylar == == Doğumlar == == Ölümler == * 11 Ekim - Sokollu Mehmet Paşa ya da Sokullu Mehmet Paşa, Osmanlı kaptan-ı deryası ve sadrazam. (d. 1505)
== Olaylar == * Çıldır Muharebesi * Vadiü'l-Mehazin Muharebesi == Doğumlar == * Köprülü Mehmed Paşa, Osmanlı Devleti Sadrazamı (ö. 1661) == Ölümler == * 25 Ocak - Mihrimah Sultan, Osmanlı padişahı I. Süleyman ile eşi Hürrem Sultan'ın kızı (d. 1522)
== Olaylar == *Sokullu Mehmet Paşa'nın desteği ve padişah III. Murat'ın fermanıyla 1577 yılında Tophane sırtlarında Takîyüddîn’in yönetimi altında bir gözlemevi kuruldu. *1577 yılında Lehistan osmanlıya bağlılığını bildirdi böylece osmanlılar baltık denizine ulaşmış olup Avrupa'da en geniş sınırlarına ulaştı. * == Doğumlar == == Ölümler ==
== Olaylar == * Meksika'da milyonlarca ölüme sebebiyet veren Kanamalı Ateş Salgını yaşandı. == Doğumlar == * 6 Haziran - Giovanni Diodati, Cenevreli protestan ilâhiyatçı (ö. 1649) == Ölümler ==
1575 (MDLXXV) cumartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * Selimiye Camii açıldı. == Doğumlar == * 4 Şubat - Pierre de Bérulle, Fransız kardinal ve devlet adamı (ö. 1629) * 20 Mayıs - Robert Heath, İngiliz siyasetçi (ö. 1649) == Ölümler == * 21 Şubat - Claude, Fransız prenses (d. 1547)
== Olaylar == * 15 Aralık - III. Murat 12. Osmanlı padişahı olarak tahta çıktı == Doğumlar == == Ölümler == * 15 Aralık - II. Selim Osmanlı padişahı
1573 (MDLXXIII) perşembe günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 25 Ocak - Mikatagahara Muharebesi == Doğumlar == * 18 Ocak – Ambrosius Bosschaert, Hollandalı ressam (ö. 1621) * 23 Aralık - Giovanni Battista Crespi, İtalyan ressam, heykeltıraş ve mimar (ö. 1632) == Ölümler ==
== Olaylar == * 23 Ağustos--Fransada Katolikler St. Bartholomew günü silahsız ve savunmasız Protestanlara saldırarak aldı. Bin kadar Protestanın öldürüldüğü iddia edilmektedir. Bu katliama Bartholomew Günü Katliamı olarak tarihe geçti. == Doğumlar == * Ben Jonson == Ölümler == * 25 Temmuz - Isaac Luria
== Olaylar == * Osmanlı İmparatorluğu Kıbrıs adasını fethetti. *24 Mayıs - Moskova Yangını. * 7 Ekim - İnebahtı Deniz Muharebesi gerçekleşti. == Doğumlar == * Ocak - I. Abbas veya Büyük Abbas Safevî Hanedanından Safevi şahı (ö. 1629). * 29 Eylül - Michelangelo Merisi da Caravaggio, İtalyan ressam (ö. 1610). * 27 Aralık - Johannes Kepler, Alman astronom, fizikçi ve matematikçi (ö. 1630). * ? - Hasekura Tsunenaga, Japon samuray (ö. 1622). == Ölümler ==
== Olaylar == == Doğumlar == * 13 Nisan - Guy Fawkes veya diğer bilinen adıyla Guido Fawkes, Katolik bir İngiliz askeriydi. Barut komplosu nedeniyle idam edildi (ö. 1606) * ? - Giorgi Saakadze, 1484-1762 yılları arasında Tiflis merkezli olarak hüküm süren Kartli Krallığı'nda 17. yüzyılda etkili olmuş Gürcü siyasetçi ve komutan (ö. 1629). == Ölümler == * Yi Hwang, Neokonfüçyüsçü filozof
== Olaylar == == Doğumlar == * 18 Ekim – Giambattista Marino, İtalyan şari (ö. 1625) == Ölümler == * 15 Ocak - Catherine Carey, VIII. Henry'nin gayrimeşru kızı (d. 1524)
== Olaylar == * Yemen, Hint denizi seferleri sırasında alınmış ve iki eyalet haline yönelmiştir. ancak Yemen de çıkan sorunların Osmanlı Devletini sarsması üzerine bölgede Osmanlı birlikleri Yemen'i tekrar Osmanlı devleti'ne bağladılar. * 1568-1570 Osmanlı-Rus savaşı * Seksen Yıl Savaşı başladı 1648'de Vestfalya Antlaşması ile bitti. == Doğumlar == === Ekim === * 2 Ekim - Marino Ghetaldi, Ragusalı bilim insanı (ö. 1626) == Ölümler ==
== Olaylar == * Sivaslı Apkar Tibir İstanbul'da ilk Ermeni matbaasını kurdu. == Doğumlar == * 15 Mayıs - Claudio Monteverdi, İtalyan besteci (ö. 1643) == Ölümler ==
== Olaylar == * 24 Eylül - Onbirinci Osmanlı padişahı II. Selim tahta çıktı. == Doğumlar == *26 Mayıs - III. Mehmet == Ölümler == * 7 Eylül - Kanuni Sultan Süleyman (d. 1494) * 2 Temmuz - Nostradamus (d. 1503)
== Olaylar == * 1 Mart - Rio de Janeiro şehrinin kuruluşu. * 27 Haziran - Sokullu Mehmet Paşa sadrazamlığa geçti. * Osmanlı kuvvetleri Malta Kuşatması'nı gerçekleştirdi. * Estácio de Sá Brezilya'da Rio de Janeiro şehrini kurdu. * Hollandalı Rönesans ressamı Pieter Brueghel, Sürünün Geri Dönüşü, Karda Avcılar ve Hasat Zamanı (tablo) adlı eserlerini tamamladı. * Mihrimah Sultan Camii'nin inşası tamamlandı. * 28 Haziran - Sokollu Mehmed Paşa, sadrazamlık görevine başladı. * Neptün Çeşmesi'nin inşası tamamlandı. * Şeyh Camii inşası tamamlandı. * Hama ve Humus Sancağı kaldırıldı. * Rusya Çarlığı'nda gizli polis teşkilatı Opriçnina kuruldu. * 27 Nisan - Ferdinand Macellan'ın Filipinler'e gelişiyle birlikte Filipinler'de İspanyol sömürgeciliği başladı. * Talikota Muharebesi olarak bilinen Vijayanagar İmparatorluğu ile Dekkan'daki Müslüman Bicapur, Bidar, Ahmednagar ve Golkonda devletlerinin kuvvetleri arasında çarpışma başladı. == Doğumlar == * Rıza Abbasi, Pers ressam (ö. 1635) * Henry Hudson, İngiliz kâşif ve denizci (ö. 1611) * Ketevan, Kaheti kraliçesi (ö. 1624) * Michael Cavendish, İngiliz Rönesans dönemi bestecisi (ö. 1628) * George Kirbye, İngiliz Rönesans dönemi bestecisi (ö. 1634) * Paola Massarenghi, İtalyan Rönesans dönemi bestecisi (ö. 1685) * Ascanio Mayone, İtalyan Rönesans dönemi bestecisi (ö. 1627) * Duarte Lobo, Portekizli Rönesans dönemi bestecisi (ö. 1647) * Sebastián Aguilera de Heredia, İspanyol Rönesans dönemi bestecisi (ö. 1627) == Ölümler == * 13 Aralık - Conrad Gesner, İsviçreli doğabilimci * Semiz Ali Paşa - Osmanlı Sadrazamı * 23 Haziran - Turgut Reis, Türk denizci * Mir Chakar Khan Rind, Belucistanlı halk kahramanı * 17 Haziran - Aşikaga Yoşiteru, Japonya hükümdarı * Antonio Begarelli, İtalyan helkeltraş * 9 Aralık - Papa IV. Pius, (d. 1499) * Cipriano de Rore, Franko-Flaman bestecisi (d. 1515) * Cenabi Ahmet Paşa, Anadolu Eyaleti valisi. * Jacques Buus, Fransız Rönesans dönemi bestecisi (d. 1500 * Ghiselin Danckerts, Fransız Rönesans dönemi bestecisi (d. 1510) * Sigmund Hemmel, Alman Rönesans dönemi bestecisi (d. 1520) * Cypriano de Rore, Fransız Rönesans dönemi bestecisi (d. 1515) * Juan Bermudo, İspanyol Rönesans dönemi bestecisi (d. 1510)
== Olaylar == == Doğumlar == * 15 Şubat - Galileo Galilei, İtalyan fizikçi, matematikçi, gökbilimci ve filozof. Modern fiziğin ve teleskobik astro­nominin kurucularından (ö. 1643). * William Shakespeare == Ölümler == * 18 Şubat - Michelangelo Buonarroti, ressam (d. 1475).
== Olaylar == * 8 Eylül - II. Maximilian, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu hükümdarı seçildi. * 4 Aralık - Trento Konsili son kez toplandı. * Babil Kulesi'nin "Viyana versiyonu" yapıldı. * Hiiu ili adası İsveç yönetimine girdi. * Giuseppe Arcimboldo günümüzde hâlen Viyana Sanat Tarihi Müzesi'nde sergilenen Yaz adlı eserini tamamladı. * I. Hagop, İstanbul Ermeni Patrikhanesi'nin patriği oldu. == Doğumlar == * İmam-ı Rabbani Hindistan'da yaşamış İslâm âlimi ve tasavvuf önderi (ö. 1624) * Anton Möller, Alman ressam (ö. 1611) == Ölümler == * Domenico Campagnola, ressam ve oymabaskı sanatçısı, ilk profesyonel çizim ustalarından (d. 1454) * Kara Fazlî, Kanûni Sultan Süleyman'ın şehzadelerine divan kâtipliği yapan 16. yüzyıl şairi (d. 1454) * Andreas Vesalius, Roma İmparatoru V. Charles'ın eczacısının oğlu, Antik Çağ'dan beri süregelen insan bedeni hakkındaki yanlış düşünceleri düzelten anatomist ve doktor (d. 1514) * Bartolomé de Escobedo, İspanyol besteci (d. 1500) * Hadım İbrahim Paşa, Anadolu ve Rumeli beylerbeyliği ile Kubbealtı vezirliği görevlerinde bulunmuş Osmanlı devlet adamı, Yavuz Sultan Selim'in en küçük kızı Fatma Sultan'ın üçüncü ve son eşi
== Olaylar == == Doğumlar == == Ölümler == * 6 Aralık – Jan van Scorel, Hollandalı ressam (d. 1495)
== Olaylar == * Semiz Ali Paşa'nın sadrazamlığa geçmesi == Doğumlar == * 22 Ocak - Sir Francis Bacon, Rönesans döneminde yaşamış İngiliz yazar, filozof ve bilim insanı (ö. 1626) * ? - Fujiwara Seika (), Neokonfüçyüsçü filozof (ö. 1619) == Ölümler == * 10 Temmuz - Damat Rüstem Paşa, Osmanlı sadrazamı (d. 1500). * 25 Eylül - Şehzade Bayezid, Osmanlı şehzadesi (d. 1525).
== Olaylar == * Belarus Povest Trychane destanını derlemiştir. == Doğumlar == == Ölümler == * 1 Ocak - Joachim du Bellay, Fransız Rönesans şairi (d. 1522) * 25 Kasım - Andrea Dorya, Venedikli amiral * 5 Aralık - Fransa kralı II. François (d. 1544)
== Olaylar == == Doğumlar == == Ölümler == * 30 Mart – Adam Ries, Alman matematikçi (d. 1492)
== Olaylar == * 17 Kasım - İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth tahta çıktı. * Tütünün ilk kez Fransa'ya gelişi. == Doğumlar == == Ölümler == * Hürrem Sultan,Kanuni Sultan Süleyman'ın eşi. * 17 Kasım - I. Mary,İngiltere Kraliçesi. (d.1516) * 21 Eylül - V. Karl Kutsal Roma İmparatoru,İspanya kralı. (d. 24 Şubat 1500)
== Olaylar == çerçeveli|2+2=4 * Robert Recorde, eşittir işaretini buldu. * Mimar Sinan, Süleymaniye Camii'nin inşasını tamamladı. * Bizerte Kuşatması: Piyale Paşa şehri ele geçirdi. == Doğumlar == == Ölümler == * 1 Eylül - Jacques Cartier, Fransız denizci ve kâşif
== Olaylar == * - De Re Metallica, cevherden metal üretme sürecini anlatan ilk yazılı eser yayımlandı. * 23 Ocak - Shaanxi Depremi, 830.000 kişi öldü. * 10 Mayıs - Marmara Denizi depremi meydana geldi. == Doğumlar == * ? - Carlo Maderno, erken barok mimarlığının oluşmasında önemli rol oynayan İtalyan mimar (ö. 1629), == Ölümler == * 2 Temmuz - Michel de Nostradamus, Fransız hekim, öngörümcü (kahin). *31 Temmuz - Loyolalı Ignatius, İspanyol asıllı din adamı, Cizvitler tarikatının kurucusu (d. 1491) * ? - Fuzûlî, Türk divan şairi (d. 1483) * ? - Ahmed Karahisari, Türk Hattat (d. 1469)
== Olaylar == * Martin Luther, Augsburg Barışı Antlaşması ile Protestanlık mezhebini ilan etmiştir. * Kanuni Sultan Süleyman, Somali ve Sudan'ın doğu topraklarını ele geçirdi. == Doğumlar == == Ölümler == * Edirneli Nazmi, Osmanlı Devleti divan şairi (d. ?)
== Olaylar == * Osmanlı İmparatorluğu'nda Habeş eyaletinin kuruluşu * Hürmüz Deniz Muharrebesi ( 9 Ağustos ) * Maskat Deniz Muharebesi ( 25 Ağustos ) * Surat Kuşatması ( Sonbahar ) == Doğumlar == * II. Gazi Giray * Jakob Christmann, Alman doğubilimci (ö. 1613) == Ölümler == * 21 Şubat - Hieronymus Bock, Alman fizikçi ve botanikçi * Abadi Mehmet Çelebi Osmanlı Devleti hukuk alimi (d. Amasya ?- 1553 ) * Piri Reis, Osmanlı denizcisi
== Olaylar == * Richard Chancellor kuzeydoğuda bir geçiş bulmak için Archangel'e yelken açar. * I. Mary İngiltere Kraliçesi oldu. == Doğumlar == * Caspar Clee, Alman filolog * IV. Henri, Fransa kralı == Ölümler == * 27 Ekim - Miguel Servet (d. 1511), İspanyol teolog, doktor ve Hümanist. * Şehzade Mustafa - Kanuni Sultan Süleyman ve Mahidevran Sultanın oğlu (d. 1515) * VI. Edward - İngiltere Kralı (d.1537)
== Olaylar == 1552, Rusların Kazan şehrini ele geçirmeleri. == Doğumlar == * 6 Ekim - Matteo Ricci - İtalyan bir Cizvit misyoneri ve bilim insanı. Dinlerarası diyalogun öncilerindendir. Çin ve Avrupa kültürleri arasında bir arabulucu olmuştur (ö. 1610) *Cafer Efendizade Mustafa Sunullah Efendi - Osmanlı devlet adamı, şair, müderris, kadı, kazasker ve şeyhülislam (ö. 1612) * 1 Şubat - Edward Coke - İngiliz hukukçu ve siyaset adamı. (ö. 1634) * Hans Von Aachen - Almanya'lı ressam (ö. 1615) == Ölümler ==
1551 (MDLI) perşembe günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * Trablus Kuşatması == Doğumlar == * 5 Ocak - Jean Chapeauville, Belçikalı tarihçi (ö. 1617) * 2 Şubat - Nicolaus Reimers, Alman gökbilimci (ö. 1600) == Ölümler == * 13 Temmuz - John Wallop, İngiliz asker (d. 1490)
1550 (MDL) çarşamba günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 8 Şubat - Papa III. Julius göreve başladı. == Doğumlar == * 1 Şubat - John Napier, İskoç matematikçi == Ölümler == * 20 Mayıs - Ashikaga Yoshiharu, Japon şogun (d. 1511) * 24 Ekim - Louis, Fransız prens (d. 1549)
== Olaylar == == Doğumlar == == Ölümler == * 21 Aralık - Marguerita de Navarre, Fransız Rönesans yazarı ve Kral I. Francis'in kardeşi (d. 1492)
== Olaylar == == Doğumlar == * ? - Giardano Bruno, İtalyan filozof (ö. 1600). == Ölümler == * 1 Nisan - I. Zygmunt, Jagiellon Hanedanı üyesi Lehistan kralı; Litvanya Büyük Dükü (d. 1467)
== Olaylar == * Rusya Çarlığı (1547 - 1917) kuruldu. * 28 Ocak - VI. Edward babası İngiltere Kralı VIII. Henry'nin ölümü üzerine İngiltere Kralı oldu. == Doğumlar == * 29 Eylül - Miguel de Cervantes, İspanyol yazar (ö. 1616) == Ölümler == * 28 Ocak - VIII. Henry, İngiltere Kralı (d.1491)
== Olaylar == * 15 Aralık - Osmanlı İmparatorluğu tarafından Basra'nın fethi gerçekleşti. * Barbaros Hayreddin Paşa'dan sonra Sokollu Mehmet Paşa, Kaptan-ı Derya görevine getirildi. * Cambridge'de Trinity College kuruldu. == Doğumlar == * 4 Temmuz - III. Murad, 12. Osmanlı padişahı (ö. 1595) * 14 Aralık - Tycho Brahe, Danimarkalı simyacı, matematikçi, astronom ve astrolog (ö. 1601) * tarihi bilinmeyen ** Ebülmeyamin Mustafa Efendi, Osmanlı müderris, kadı, kazasker ve şeyhülislam (ö. 1606) == Ölümler == * 11 Ocak - Gaudenzio Ferrari, İtalyan ressam ve heykeltıraş (d. y. 1471) * 18 Şubat - Martin Luther, Alman keşiş, teolog, üniversite profesörü, Protestanlığın babası (d. 1483) * 4 Temmuz - Barbaros Hayreddin Paşa, Osmanlı Devleti tarihinin ünlü Türk denizcilerinden, Akdeniz'de Osmanlı egemenliğini pekiştiren Kaptan-ı Derya (d. 1478) *1 Ağustos - Pierre Favre, Savoie asıllı katolik din adamı - Cizvitler'in tarikatının kurucularındandı (d. 1506) * 12 Ağustos - Francisco de Vitoria, İspanyol sömürgeciliğine karşı Amerika Yerlilerinin haklarını savunan ve haklı savaş kavramını daraltmaya çalışan İspanyol ilahiyatçı (d. y. 1486) * 1 Kasım - Giulio Romano, İtalyan ressam (d. y. 1499) * Kasım - Francisco de Orellana, İspanyol kâşif ve fatih (d. 1511) * tarihi bilinmeyen ** IV. Petru Rareș, Boğdan Voyvodası (d. 1487) ** Zâtî, Divan Edebiyatı şairi (d. 1471)
== Olaylar == == Doğumlar == * Mart - Gaspare Tagliacozzi, İtalyan cerrah (ö. 1599) * 28 Nisan - Yi Sun-sin, Joseon Hanedanı döneminde yaşamış bir Koreli amiral (ö. 1598) * tarihi bilinmeyen ** Esmehan Sultan, II. Selim ile hasekisi Nurbanu Sultan'ın kızı (ö. 1585) ** Túpac Amaru, son İnka hükümdarı (ö. 1572) ** Yusuf Sinan Paşa, Osmanlı Sadrazamı (ö. 1606) == Ölümler == * 10 Nisan - Costanzo Festa, İtalyan besteci (d. 1485 - 1490) * 23 Mayıs - Şir Şah, Surîler hükümdarı (d. 1473) * 8 Ağustos - Injong, Joseon Kralı (ö. 1515) * 22 Ağustos - Charles Brandon, Suffolk Dükü (d. 1484) * Eylül - Hans Baldung, Alman ressam (d. 1484) * 9 Kasım - Pietro Lando, Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 78'inci düka (d. 1462) * tarihi bilinmeyen ** Alejo Fernández, İspanyol ressam (d. 1475) ** Divane Hüsrev Paşa, Osmanlı devlet adamı
== Olaylar == == Doğumlar == * 19 Ocak - II. François, Fransa Kralı, İskoçya Kraliçesi Mary Stuart'ın eşi (ö. 1560) * 24 Mayıs - William Gilbert, İngiliz doktor, fizikçi ve doğa filozofu (ö. 1603) * tarihi bilinmeyen ** Gevherhan Sultan, II. Selim'in kızı, Piyale Paşa'nın eşi ve III. Murad'ın kızkardeşi (ö. 1587'den sonra) ** Hasan Kâfî el-Akhisârî, Osmanlı Boşnak yazar (ö. 1616) ** Mariya Temryukovna, ilk Rus çarı IV. İvan'ın ikinci eşi (ö. 1569) ** Şah Sultan, Osmanlı Padişahı II. Selim ile hasekisi Nurbanu Sultan'ın kızı (ö. 1577) == Ölümler == * 25 Eylül - Valerius Cordus, Eteri bulan Alman psikolog ve botanikçi (d. 1515) * 29 Kasım - Jungjong, Joseon Krallığı'nın 11. kralı (d. 1488)
== Olaylar == * 8 Ağustos - Estergon Kuşatması sonucu Estergon Kalesi, Kanuni Sultan Süleyman komutasındaki Osmanlı ordusu tarafından fethedildi. * 20 Ağustos - Nice Kuşatması gerçekleşti. * Nikolas Kopernik'in başyapıtı olan Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine adlı eseri ilk kez basıldı. == Doğumlar == * 31 Ocak - Tokugawa Ieyasu, Orta Çağ Japonya'sının en önemli shōgunlarından biri (ö. 1616) * 21 Ağustos - Giovanni Bembo, Venedik Cumhuriyeti'nde "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 92. düka (ö. 1615) * tarihi bilinmeyen ** Ayşe Hümaşah Sultan, Mihrimah Sultan ile Rüstem Paşa'nın kızı (ö. 1594) ** Sonam Gyatso, 3. Dalay Lama (ö. 1588) ** Şeref Han, Kürt devlet adamı ve tarihçi (ö. 1603) == Ölümler == * 3 Ocak - Juan Rodríguez Cabrillo, İspanyol-Portekizli kâşif (d. 1499) * 13 Şubat - Johann Eck, Protestan Reformu döneminde yaşamış, Katoliklik savunucusu Alman Hristiyan teolog (d. 1486) * 24 Mayıs - Nikolas Kopernik, Güneş Sistemi'nin tarifini yapmış, gezegenlerin güneşin merkezde olduğu sabit yörüngeler üzerinde hareket ettiğini kabul eden günmerkezlilik yasasını savunmuş matematik, astronomi ve harita bilgini (d. 1473) * 19 Temmuz - Mary Boleyn, Anne Boleyn'in kardeşi, Kral VIII. Henry'nin metresi (d. 1499) * 6 Kasım - Şehzade Mehmed, Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman ile eşi Hürrem Sultan'ın ilk oğlu (d. 1521) * tarihi bilinmeyen ** III. Mütevekkil, Abbasi soyundan gelen son İslam halifesi ** Ahmad Gran, Etiyopya'yı egemenliği altına almış bir İslam hareketinin önderi (d. y. 1506) ** Ali Vasi Çelebi, Türk yazar ve hattat ** Hans Holbein, Alman ressam (d. 1497) ** Malkoçoğlu Yahyapaşazade Bali Bey, ya da Malkoçoğlu, Kanuni Sultan Süleyman dönemi akıncılarından
== Olaylar == * 28 Ağustos - Wofla Muharebesi gerçekleşti. * Roma Engizisyonu, protestanlıkla mücadele etmek amacı ile Papa III. Paulus tarafından kuruldu. * İrlanda Krallığı kuruldu. * Peru Kral Vekilliği kuruldu. == Doğumlar == * 1 Ekim - Álvaro de Mendaña de Neira, İspanyol denizci (ö. 1595) * 14 Ekim - Ekber Şah, 3. Babür İmparatoru (ö. 1605) * 8 Aralık - Mary Stuart, İskoçya Kraliçesi (ö. 1587) * tarihi bilinmeyen ** Hattori Hanzō, Japon Sengoku döneminin ünlü samuray ve ninja ustası (ö. 1596) == Ölümler == * 13 Şubat - Catherine Howard, İngiltere Kraliçesi ve Kral VIII. Henry'nin 5. eşi (d. 1520 - 1525) * 15 Temmuz - Lisa del Giocondo, İtalyan Rönesansı sırasında Leonardo da Vinci tarafından Mona Lisa adıyla tablosu yapılan, Floransa'da yaşayan Gherardini ailesinin bir üyesi (d. 1479) * 29 Ağustos - Cristóvão da Gama, Portekizli denizci ve asker (d. 1516) * 16 Eylül - II. Diego de Almagro, Panamalı suikastçı (d. 1520) * 21 Eylül - Juan Boscán Almogáver, İspanyol şair (d. y. 1490) * 11 Ekim - Sir Thomas Wyatt, İngiliz diplomat ve lirik şair (d. 1503) * 14 Aralık - V. James, İskoçya kralı (d. 1512) * tarihi bilinmeyen ** Ahmet Kazani, din bilgini (d. 1461) ** Girolamo Aleandro, baş papazlık yapmış İtalyan din adamı (d. 1480) ** Hernando de Soto, İspanyol gezgin (d. 1496 / 1497) ** Pedro Reinel, Portekizli kartograf
== Olaylar == * Budin Kuşatması, Osmanlı zaferi ile sona erdi ve Budin Eyaleti kuruldu. * Cezayir Deniz Seferi, Osmanlı zaferi ile sona erdi. == Doğumlar == * 25 Mart - I. Francesco de Medici, Toskana Büyük Dükü (ö. 1587) * 28 Nisan - Gelibolulu Mustafa Âlî, Osmanlı şair, yazar ve tarihçi (ö. 1600) * tarihi bilinmeyen ** Aziz Mahmud Hüdayi, Celvetiyye tarikatının kurucusu, veli (ö. 1628) ** El Greco, Maniyerist ressam, heykeltıraş ve mimar (ö. 1614) == Ölümler == * 26 Haziran - Francisco Pizarro, Peru'daki İnka topraklarını ele geçiren İspanyol işgalci komutan (d. 1471 / 1476) * 1 Eylül - Gül Baba, Bektaşi Babası, derviş ve şair * 24 Eylül - Paracelsus, ya da Phillipus Theophratus Bombastus von Hohenheim, İsviçreli doktor ve kimyager (d. 1493) * 18 Ekim - Margaret Tudor, Kral VII. Henry ve Yorklu Elizabeth'in kızı, VIII. Henry ve Mary Tudor'un ablası (d. 1489) * 24 Aralık - Andreas Karlstadt, Protestan Reformu döneminde yaşamış, Alman Hristiyan teolog (d. 1486) * tarihi bilinmeyen ** Gazi Hüsrev Bey, Kanuni Sultan Süleyman devrinde Bosna'da uzun süre görev yapan sancak beyi (d. 1480) ** Gedun Gyatso, 2. Dalay Lama (d. 1475) ** Johann Georg Faust, Alman simyacı ve doktor (d. 1480) ** Kara Davud, Osmanlı dönemi bilim insanı
== Olaylar == * Osmanlı İmparatorluğu Avusturya'yı ele geçirdi. * Budin Kuşatması gerçekleşti. == Doğumlar == * 3 Haziran - II. Karl, Avusturya Arşidükü (ö. 1590) * 18 Temmuz - II. János, ya da János Zsigmond Zápolya, Erdel voyvodası, Transilvanya ve Macaristan Kralı (ö. 1571) * tarihi bilinmeyen ** Cenâbî Mustafa Efendi, Osmanlı tarihçisi (ö. 1590 / 1591) ** Francis Drake, İngiliz korsan, denizci, kâşif, köle taciri, mühendis ve politikacı (ö. 1596) ** François Viète, Fransız matematikçi (ö. 1603) ** Joseph Justus Scaliger, İtalyan asıllı Fransız tarihçi (ö. 1609) == Ölümler == * 23/24 Nisan - İbrâhim Gülşenî, mutasavvıf ve şair * 22 Mayıs - Francesco Guicciardini, İtalyan tarihçi, diplomat ve devlet adamı (d. 1483) * 22 Temmuz - I. János, veya János Zápolya, Erdel voyvodası, Macaristan Kralı (d. 1487) * 28 Temmuz - Thomas Cromwell, Kral VIII. Henry döneminde İngiltere Parlamento Şansölyesi, İngiltere Kilisesi'nin Kral VIII. Henry 'den sonra en yetkili yöneticisi (d. 1485) * 23 Ağustos - Guillaume Budé, Fransız hümanist (d. 1467) * 14 Kasım - Rosso Fiorentino, İtalyan ressam (d. 1494) * tarihi bilinmeyen ** Taçlı Begüm, Safevî Devleti Şahı I. İsmail'in eşi ve Elkas Mirza'nın annesi ** Wang Gen, Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1483)
== Olaylar == * 28 Eylül - Preveze Deniz Muharebesi, Osmanlı zaferi ile sonuçlandı. * Eylül - Diu Kuşatması gerçekleşti. * Boğdan Seferi gerçekleşti. == Doğumlar == * 25 Mart - Christopher Clavius, Alman cizvit matematikçi ve gök bilimci (ö. 1612) * 31 Ekim - Caesar Baronius, kilise tarihçisi ve Katolik mezhep savunucusu (ö. 1607) * tarihi bilinmeyen ** Chosokabe Motochika, Japonya'da, Sengoku döneminde yaşamış bir daimyo (ö. 1599) == Ölümler == * 28 Aralık - Andrea Gritti, Venedik Cumhuriyeti devlet başkanı (d. 1455) * tarihi bilinmeyen ** I. Saadet Giray, Kırım Hanı (d. 1494) ** Albrecht Altdorfer, Alman ressam, gravürcü ve mimar (d. 1480) ** Diego de Almagro, İspanyol serüvenci (d. 1475) ** Hatice Sultan, Yavuz Sultan Selim'in kızı, Kanuni Sultan Süleyman'ın kardeşi, Pargalı İbrahim Paşa'nın eşi (Bazı tarihçiler Hatice Sultan'ın, İbrahim Paşa'nın ve çocuklarının öldürülmesine daha fazla dayanamayarak 1538 yılında öldüğünü söylerken, bazı tarihçiler ise 1582 yılında öldüğünü söylemektedir.) ** Ture Muhammed, Songhay İmparatorluğunu yönetmiş ve imparatorluğun altın çağını yaşatmış Afrikalı Siyahi Müslüman hükümdar (d. 1442)
== Olaylar == * Yemen Osmanlılarca fethedildi; Osmanlı Devleti'nde Yemen Eyaleti kuruldu. == Doğumlar == * 28 Ocak - Nicolò Donato, Venedik Cumhuriyeti "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 93. düka (ö. 1618) * tarihi bilinmeyen ** Humphrey Gilbert, İngiliz maceraperest, kâşif, milletvekili ve asker (ö. 1583) == Ölümler == * 21 Şubat - Sadullah Sadi Efendi, Osmanlı Devleti şeyhülislamı, din alimi, müderrris, kadı * 12 Mart - Thomas Boleyn, VIII. Henry'nin ikinci karısı olan Anne Boleyn'nin babası, İngiliz diplomat ve politikacı (d. 1477) * 7 Mayıs - Guru Nanak Dev, Sihlerin ilk gurusu (d. 1469) * 13 Temmuz - Ayas Mehmed Paşa, Osmanlı Sadrazamı (d. 1483) * tarihi bilinmeyen ** II. Ayşe Hatun, Osmanlı Padişahı I. Selim'in birinci hasekisi, Kırım hanı Mengli Giray'ın kızı (d. 1476) ** Francesco Vettori, Floransalı diplomat (d. 1474)
== Olaylar == * 12 Mart ** Klise Kuşatması, Osmanlı zaferi ile sona erdi. ** Brezilya'daki Recife kenti, Portekizliler tarafından kuruldu. * Mayıs - Korfu Kuşatması başladı. * 9 Ekim - Vertizo Muharebesi gerçekleşti. * Kasım - Korfu Kuşatması sona erdi. * Lozan Üniversitesi, bir ilahiyat okulu olarak kuruldu. == Doğumlar == * 4 Mart - İmparator Longqing, Çin'in Ming Hanedanı'nın 12. imparatoru (ö. 1572) * 17 Mart - Toyotomi Hideyoshi, Sengoku döneminden bir daimyo, samuray, general ve politikacı (ö. 1598) * 28 Mayıs - II. İsmail, Safevi şahı (ö. 1577) * 12 Ekim - VI. Edward, İngiltere ve İrlanda Kralı (ö. 1553) * 5 Aralık - Ashikaga Yoshiaki, Ashikaga şogunluğunun son şogunu (ö. 1597) * 20 Aralık - III. Johan, İsveç Kralı (ö. 1592) * tarihi bilinmeyen ** Lady Jane Grey, The Nine Days Queen olarak bilinen, Temmuz 1553'te 9 gün boyunca İngiltere Kraliçesi (ö. 1554) ** Petrus Gonsalvus, İtalyan doğabilimci (ö. 1618) == Ölümler == * 6 Ocak - Allessandro de Medici, Floransa Dükalığı'nın I. Dükü, De Medici Hanedanı üyesi (d. 1510) * 24 Ekim - Jane Seymour, Kral VIII. Henry'nin Anne Boleyn'in idamından sonra evlendiği 3. karısı (d. 1507 / 1508) * tarihi bilinmeyen ** I. İslâm Giray, Kırım Hanı ** Bahadır Şah, Gucerat Sultanı ** Jean de La Forêt, Fransa'nın Osmanlı İmparatorluğu'na resmî olarak gönderdiği ilk elçi ** Kim Ahn-ro, Kore'nin Joseon Dönemi politikacısı ve bilim insanı (d. 1481)
== Olaylar == * 2 Şubat - İspanyol Pedro de Mendoza, Buenos Aires şehrini kurar. * 14 Nisan - İngiltere Parlamentosu, ülkedeki manastırların feshedilmesi ve İngiltere'deki Katolik Kilisesi'nın 560 manastırına devlet tarafından el konulmasına karar verdi. Böylece İngiliz Tacına yıllık 200.000 pound (2023 yılında 207 milyon pound eşdeğerinde veya 5 trilyon Türk lirası) tutarında ilave gelir sağlandı. * 4 Temmuz - Ahıska, Osmanlılarca fethedildi. * 19 Mayıs - Anne Boleyn vatana ihanet suçundan idam edildi. * 31 Ağustos - Klise Kuşatması başladı. * Danimarka sömürge imparatorluğu kuruldu. * Danimarka-Norveç kuruldu. * İlk kez @ işareti Floransalı bir tüccarın mektubunda kullanıldı. == Doğumlar == * 16 Ocak - Yi I, Koreli Neo-Konfüçyüsçü filozof ve yazar (ö. 1584) * 12 Şubat - Leonardo Donato, Venedik Cumhuriyeti'nde "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 90. düka (ö. 1612) * 24 Şubat - VIII. Clemens, papa (ö. 1605) * 31 Mart - Aşikaga Yoşiteru, Japonya'nın Muromaçi döneminin sonlarında hükümdarlık eden 13. Aşikaga hükümdarı (ö. 1565) * tarihi bilinmeyen ** Bostanzade Mehmed Efendi, iki kez Osmanlı Devleti şeyhlülislamlığı yapmış devlet adamı (ö. 1598) ** Hoca Sâdeddin Efendi, Türk tarihçi, şeyhülislam ve müderris (ö. 1599) == Ölümler == * 7 Ocak - Aragonlu Catherine, İngiltere kralı VIII. Henry'nin ilk karısı, I. Mary'nin annesi, Kral II. Ferdinand ve Kraliçe Isabella'nın kızı (d. 1485) * 15 Mart - Pargalı İbrahim Paşa, Osmanlı Sadrazamı (d. y. 1495) * 19 Mayıs - Anne Boleyn, İngiltere kraliçesi, kral VIII. Henry'nin ikinci karısı ve kraliçe I. Elizabeth'in annesi (d. 1501 / 1507) * 17 Mayıs - George Boleyn, İngiltere Kralı VIII. Henry'nin ikinci karısı olan Anne Boleyn'in kardeşi (d. 1504) * 12 Temmuz - Desiderius Erasmus, Kuzey Avrupa Rönesansı'nın önemli ustası ve klasik edebiyat araştırmacısı, hümanist bilgin ve ilahiyatçı (d. 1466) * tarihi bilinmeyen ** Tatavlalı Mahremi, divan şairi
== Olaylar == * Haziran - Tunus, İspanyol egemenliğine girdi. * 6 Temmuz - Ütopya'nın yazarı ve İngiltere'nin önde gelen devlet adamı Thomas More, Kral VIII. Henry'nin İngiliz Kilise'sini Katolik Roman Kilisesi'nden ayırıp başına geçmesine onay vermeyi reddetmesiyle, hainlikle suçlanarak idam edildi. * 12 Ağustos - Murcaheti Savaşı gerçekleşti. * Osmanlı İmparatorluğu, Kanuni Sultan Süleyman döneminde Fransızlara ilk kapitülasyonu verdi. == Doğumlar == * 2 Haziran - XI. Leo, papa (ö. 1605) * tarihi bilinmeyen ** Giaches de Wert, Franko-Flemenk asıllı besteci (ö. 1596) ** Guilford Dudley, Northumberland Dükü John Dudley ve Jane Dudley'nin oğlu, Lord Robert Dudley'nin kardeşi (ö. 1554) ** Kuyucu Murad Paşa, Osmanlı Sadrazamı (ö. 1611) ** Martin Frobisher, İngiliz denizci, Kuzey Amerika kaşifi (ö. 1594) == Ölümler == * 6 Temmuz - Thomas More, İngiliz devlet adamı, hukukçu, filozof, Rönesans dönemi hümanist yazar (d. 1478) * tarihi bilinmeyen ** Bihzâd, İranlı minyatür sanatçısı (d. 1450 - 1455) ** Hayreddin-i Tokadi, Halvetiyye tarikatı şeyhi, mutasavvıf ve veli ** Kurdoğlu Muslihiddin Reis, Osmanlı amirali (d. 1487) ** Miskin Abdal, Azeri halk ozanı (d. 1430)
== Olaylar == * 31 Aralık - Kanuni Sultan Süleyman komutasındaki Osmanlı ordusu, Bağdat'a girdi. * Yeni Fransa Naipliği kuruldu (dağılışı 1763). * Cizvitler tarikatı kuruldu. * Cambridge University Press kuruldu. == Doğumlar == * 19 Mart - José de Anchieta, İspanyol Cizvit misyoner (ö. 1597) * 23 Haziran - Oda Nobunaga, Ashikaga şogunluğunu deviren Japon savaşçı (ö. 1582) * 1 Temmuz - II. Friedrich, Danimarka ve Norveç kralı (ö. 1588) * 3 Temmuz - Myeongjong, Joseon Kralı (ö. 1567) * tarihi bilinmeyen ** Ishak Luria, Yahudi bilgini ve mistiği (ö. 1572) ** Jan Łasicki, Polonyalı tarihçi ve din bilimci (ö. 1602) == Ölümler == * 5 Mart - Antonio Allegri da Correggio, İtalyan ressam (d. 1489) * 8 Mart - Henry Brandon, İngiltere Prensesi Mary Tudor ve Charles Brandon'un oğlu, VIII. Henry'nin yeğeni (d. 1516) * 19 Mart - Ayşe Hafsa Sultan, Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim'in eşi, Kanuni Sultan Süleyman'ın annesi, Valide Sultan * 16 Nisan - Kemalpaşazâde, veya İbn-i Kemal, Osmanlı Şeyhülislamı (d. 1469) * 21 Ağustos - Philippe Villiers de L'Isle-Adam, Hospitalier Şövalyeleri‎'nin üyesi olan şövalye (d. 1464) * 25 Eylül - VII. Clemens, asıl adı Giulio di Giuliano de Medici, papa (d. 1478) * 29 Eylül - Alvise Gritti, Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı-Venedik ilişkilerinde önemli bir rol oynamış tüccar (d. 1480) * tarihi bilinmeyen ** Basîrî, Osmanlı divan şairi ** Hayreti, Türk divan edebiyatı şairi ** Marcantonio Raimondi, İtalyan gravürcü (d. y. 1480)
== Olaylar == * 22 Temmuz - Osmanlı İmparatorluğu ve Avusturya Arşidüklüğü arasında, yazılı olmayan bir barış antlaşması olan İstanbul Antlaşması yapıldı. * Alman Seferi sona erdi. * İnka İmparatorluğu dağıldı (kuruluşu 1438). * İngiltere Kralı VIII. Henry ve Anne Boleyn evlendi. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 28 Şubat - Michel de Montaigne, bilinen adıyla Montaigne, Fransız deneme yazarı, düşünür (ö. 1592) === Mart === === Nisan === * 24 Nisan - Sessiz William, Oranj Prensi (ö. 1584) === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 7 Eylül - I. Elizabeth, İngiltere ve İrlanda Kraliçesi (ö. 1603) * 27 Eylül - Stephen Báthory, Polonya Kralı, Litvanya Büyük Dükü (ö. 1586) === Ekim === * 15 Aralık - XIV. Eric, İsveç kralı (ö. 1577) === Ekim === === Kasım === === Aralık === === Tarihi bilinmeyen === ** Giovanni Antonio Dosio, İtalyan heykeltıraş (ö. 1611) ** Malûlzade Mehmed Efendi, Osmanlı şeyhülislamı (ö. 1585) == Ölümler == * 10 Nisan - I. Friedrich, Danimarka ve Norveç kralı (d. 1471) * 25 Haziran - Mary Tudor, Fransa Kralı XII. Louis'in eşi, Fransa Kraliçesi (d. 1496) * 6 Temmuz - Ludovico Ariosto, İtalyan şair (d. 1474) * 3 Aralık - III. Vasili, Moskova Büyük Prensi (d. 1479) * tarihi bilinmeyen ** XII. Muhammed, Gırnata Emirliği'nin son hükümdarı (d. 1460) ** Parlak Mustafa Paşa, Osmanlı devlet adamı ** Pîrî Mehmed Paşa, Osmanlı Sadrazamı ** Sultan Said Han, Yarkand Hanlığı hanı (d. 1490)
== Olaylar == * 22 Ocak - Portekiz 1532'de Brezilya'daki ilk daimi yerleşimini São Vicente'de kurdu. * 25 Haziran - Kanuni Sultan Süleyman, Almanya Seferi'ne çıktı. * 23 Temmuz - Schmalkalden Birliği ile Karl arasındaki savaş hali 1532'de Almanlar'a ibadet özgürlüğü tanıyan Nürnberg Antlaşması'nın imzalanmasıyla son buldu. * 5-30 Ağustos - Güns Kuşatması gerçekleşti. * 16 Kasım - Pizarro'nun komutanlığında 188 kişilik bir İspanyol birliği, hiç kayıp vermeden beş milyon kişilik İnka Devleti'nin ordusunu Cajamarca'da yendi ve İnka imparatoru Atahualpa'yı ele geçirdi. == Doğumlar == * 1 Temmuz - Marino Grimani, Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 89. düka (ö. 1605) * 11 Kasım - Marcantonio Memmo, Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 91. düka (ö. 1615) * tarihi bilinmeyen ** II. Mehmed Giray, Kırım Hanı (ö. 1584) ** Étienne Jodelle, Fransız edebiyatındaki Pleiade grubunun üyesi Rönesans şairi ve oyun yazarı (ö. 1573) ** John Hawkins, İngiliz gemi yapımcısı, deniz amiri, gezgin, kumandan, seyir subayı ve köle tüccarı (ö. 1595) ** Menocchio, İtalyan çiftçi ve düşünür (ö. 1600) ** Muhammed Hüdabende, Safevi Şahı (ö. 1595) == Ölümler == * Figânî, Osmanlı divan şairi * Lâmiî Çelebi, divan şairi (d. 1472)
== Olaylar == * 26 Ocak - Lisbon Depremi gerçekleşti, 30.000'e yakın insan öldü. * Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'nın yakınından geçti. (önceki: 1456) ; sonraki : 1607) == Doğumlar == * Ercole Bottrigari, İtalyan bilim insanı, matematikçi, şair, müzik teorisyeni, mimar ve besteci (ö. 1612) * Şehzade Cihangir, Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman ile eşi Hürrem Sultan'ın beşinci oğlu (ö. 1553) == Ölümler == * 18 Ağustos - Molla Arap, Osmanlı alimi, vaiz * 22 Eylül - Louise de Savoie, Fransa Kralı I. François'nın annesi (d. 1476) * 11 Ekim - Huldrych Zwingli, İsviçre Protestan Reform'unun lideri (d. 1484) * tarihi bilinmeyen ** Hans Burgkmair, Alman ressam (d. 1473) ** Mehmed Gazzâlî, Osmanlı müderris, müellif (d. 1466)
== Olaylar == * Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Macaristan Krallığı'nın elindeki Budin, Avusturya Arşidüklüğü tarafından, 31 Ekim - 20 Aralık tarihleri arasında kuşatıldı, kuşatma Macaristan zaferi ile sonuçlandı. * Tarasca devleti dağıldı (kuruluşu 1300). * Mantua Dükalığı kuruldu (dağılışı 1708). * Probota Manastırı'nın yapımı tamamlandı. == Doğumlar == * 18 Şubat - Uesugi Kenshin, Japonya'da geç Sengoku döneminde Echigo vilayetini yöneten bir daimyō (ö. 1578) * 25 Ağustos - IV. İvan, İvan Vasiliyeviç, ya da yaygın adıyla Korkunç İvan, son Moskova Knezi ve ilk Rusya çarı (ö. 1584) * 1 Kasım - Etienne de La Boétie, modern siyaset biliminin temellerini atan Fransız yazar, düşünür, yargıç ve siyasetçi (ö. 1563) * tarihi bilinmeyen ** Anastasiya Romanovna, Rus çarı IV. İvan'ın eşi, Rus çariçesi ve ondan sonraki çar I. Fyodor'un annesi (ö. 1560) ** Cesare de Bagno, İtalyan heykeltıraş (ö. 1564) ** Çivizade Hacı Mehmed Efendi, Osmanlı şeyhülislamı (ö. 1587) ** Jean Bodin, Fransız hukukçu, tarihçi, siyaset felsefesi filozofu (ö. 1596) ** Tiryaki Hasan Paşa, Kanije Savunması'nı yaparak ünlenen Osmanlı paşası (ö. 1611) == Ölümler == * 21 Ocak - Andrea del Sarto, Yüksek Rönesans ve Maniyerizm üslubunun başlangıç döneminde İtalyan ressam (d. 1486) * 2 Ağustos - Kanō Masanobu, Kanō Okulu'nu açan Japon ressam (d. 1434) * 10 Ağustos - Konstanty Ostrogski, Litvanya Büyük Dükalığı'nın bir prens ve generali (d. 1460) * 29 Kasım - Thomas Wolsey, kardinal, bir dönem İngiltere kralı VIII. Henry'nin baş danışmanı (d. 1473) * 26 Aralık - Babür, 1. Babür İmparatoru (d. 1483)
== Olaylar == * 22 Nisan - İspanyol İmparatorluğu ile Portekiz Krallığı arasında Zaragoza Barış Antlaşması imzalandı. * 7 Haziran - Portekiz ve İspanya arasında Tordesillas Antlaşması imzalandı. * 8 Eylül - Budin Kuşatması ile Kanuni Sultan Süleyman komutasındaki Osmanlı ordusu şehri fethetti. * 14 Eylül - I. János ikinci kez Macaristan tahtına geçti. * 23 Eylül - Leitha Muharebesi, Osmanlı zaferi ile sonuçlandı. * 27 Eylül - Kanuni Sultan Süleyman komutasındaki Osmanlı ordusu Viyana'yı kuşatmaya aldı. * 16 Ekim - I. Viyana Kuşatması, Osmanlı Ordusu'nun geri çekilmesi ile sona erdi. * 28 Ekim - Formentera Deniz Muharebesi gerçekleşti. == Doğumlar == * 14 Haziran - II. Ferdinand, Avusturya arşidükü (ö. 1595) * tarihi bilinmeyen ** Giambologna, Flandra asıllı heykeltıraş (ö. 1608) == Ölümler == * Nisan - Divane Mehmed Çelebi, Osmanlı döneminde yaşamış mevlevî şeyhi ve divan şairi (d. 1448 / 1471) * tarihi bilinmeyen ** Sümbül Efendi, mutasavvıf, müfessir ve vâiz (d. 1452) ** Urs Graf, İsviçreli oymabaskı ustası ve kuyumcu (d. 1485) ** Wang Shouren, Neokonfüçyüsçü filozof
== Olaylar == * Piri Reis, Amerika'yı gösteren 2. bir dünya haritasını yaptı. == Doğumlar == * 10 Mart - Akechi Mitsuhide, Japonya'da Sengoku döneminde yaşamış bir samuray generali (ö. 1582) * 21 Haziran - Arşidüşes Maria, Kutsal Roma imparatoriçesi, Bohemya, Macaristan ve Kutsal Roma İmparatoru II. Maximilian'ın kraliçe eşi (ö. 1603) * 12 Kasım - Qi Jiguang, Ming Hanedanı zamanında general ve ulusal kahraman (ö. 1588) * tarihi bilinmeyen ** Muhyî-i Gülşenî, dünyadaki ilk yapay dil olan Baleybelen'i üreten Osmanlı şairi (ö. 1605) ** Paolo Veronese, geç Rönesans döneminde maniyerizm stilinde çalışmış Venedikli ressam (ö. 1588) ** Rémy Belleau, Fransız şair (ö. 1577) == Ölümler == * 1 Nisan - Francisco de Peñalosa, erken Rönesans döneminde yaşamış İspanyol söz yazarı (d. 1470) * 6 Nisan - Albrecht Dürer, Alman ressam, matematikçi ve matbaacı (d. 1471) * 22 Haziran - Sir William Carey, Mary Boleyn'in ilk kocası (d. 1500) * 31 Ağustos - Matthias Grünewald, Alman Rönesansı döneminin dinsel çalışmalar yapan önemli bir ressamı (d. y. 1470) * tarihi bilinmeyen ** Don Pedro Navarro, Oliveto Kontu, İspanyol istihkamcı (d. 1460'lar) ** Giovanni da Verrazzano, Fransa kralı I. Fransuva'nın hizmetinde Kuzey Amerika'yı keşfeden İtalyan kâşif (d. 1485) ** Pánfilo de Narváez, İspanyol kâşif ve fatih (d. 1478)
== Olaylar == * 27 Ocak - Olshanitsa Muharebesi gerçekleşti. * 17 Mart - Babür, Rana Sanga'nın komutasındaki Rajput ordusunu Khanwa Muharebesi'nde yenerek Kuzey Hindistan'daki konumunu sağlamlaştırdı. * 6 Mayıs - Ödenmeyen maaşlarına tepki olarak kontrolden çıkan V. Karl'ın ordusu Roma'yı yağmaladı. Avrupa'yı sarsan bu olay, genellikle Yüksek Rönesans'ın sonu olarak kabul edilir. * 17 Haziran - * 1 Temmuz - Dünyanın ilk ve en eski protestan üniversitesi Marburg Philipps Üniversitesi kuruldu. * Kalender Çelebi İsyanı gerçekleşti. == Doğumlar == * 2 Nisan - Abraham Ortelius, Flaman haritacı ve coğrafyacı (ö. 1598) * 21 Mayıs - II. Felipe, İspanya'da Kral II. Felipe, Portekiz'de Kral I. Felipe, İspanya İmparatorluğu'nun kurucusu (ö. 1598) * 13 Temmuz - John Dee, İngiliz matematikçi, astronom, astrolog, okült, seyir, emperyalist ve yazar (ö. 1609) * 31 Temmuz - II. Maximilian, Habsburg Hanedanı üyesi, Kutsal Roma İmparatoru (ö. 1576) * tarihi bilinmeyen ** Giuseppe Arcimboldo, İtalyan ressam, mimar, sahne tasarımcısı, mühendis ve sanat danışmanı (ö. 1593) ** Li Zhi, Neokonfüçyüsçü filozof ** Philippine Welser, Avusturya dükü II. Ferdinand'ın gayriresmî eşi (ö. 1580) == Ölümler == * 21 Haziran - Niccolò Machiavelli, tarih ve politika biliminin kurucusu sayılan Floransalı düşünür, devlet adamı, askerî stratejist, şair ve oyun yazarı (d. 1469) * 28 Temmuz - Rodrigo de Bastidas, İspanyol kâşif ve fatih (d. 1468) * tarihi bilinmeyen ** Rumlu Div Sultan, Safevî Devleti emirü'l-ümerası, Türkmen komutan
== Olaylar == * 24 Şubat - Pavia Muharebesi gerçekleşti. * Mart - Kanuni Sultan Süleyman avda iken yeniçeriler tarafından İstanbul'da isyan başlatıldı. İsyan kısa sürede bastırıldı. * Alman Köylü Savaşı sona erdi. * Prusya kuruldu (dağılışı 1947). * Cidde Redif Kışlası, Osmanlı İmparatorluğu ordusu için bir askeri kale olarak inşa edildi. * San Salvador şehri kuruldu. * Santa Marta şehri kuruldu. == Doğumlar == * Pieter Bruegel, Hollandalı Rönesans ressamı (ö. 1569) * Cristofano dell'Altissimo, Floransalı İtalyan ressam (ö. 1605) * Giovanni Pierluigi da Palestrina, İtalyan Rönesans dönemi kutsal müzik bestecisi (ö. 1594) * Nurbanu Sultan, Osmanlı Padişahı II. Selim'in hasekisi ve Sultan III. Murad'ın annesi, Valide Sultan (ö. 1583) * Zhang Juzheng, Ming Hanedanlığı zamanında imparator Longqing ve imparator Wanli altında görevde bulunmuş güçlü, Çinli bir bakan (ö. 1582) == Ölümler == * 20 Mayıs - Alonso Fernández de Lugo, Kanarya Adaları'nın Kastilya Krallığı'na katılmasını sağlayan İspanyol fatihi (d. 1456) * tarihi bilinmeyen ** Attavante degli Attavanti, İtalyan ressam (d. 1452) ** Cuauhtémoc, Meksika'nın son Aztek kralı (d. 1495) ** Durmuş Han Şamlu, Safevî devlet adamı ** Mirim Çelebi, Osmanlı matematikçi ve gökbilimcisi (d. 1450)
== Olaylar == * Kanuni Sultan Süleyman, Macaristan seferine çıktı. * 27 Temmuz - Petrovaradin Kuşatması gerçekleşti. * 8 Ağustos - Uyluk Kuşatması gerçekleşti. * 29 Ağustos - Mohaç Meydan Muharebesi gerçekleşti. * 5 Ekim - Beçne Muharebesi gerçekleşti. * Baba Zünnûn İsyanı gerçekleşti. * Habsburg Monarşisi kuruldu (dağılışı 1804). * Delhi Sultanlığı yıkıldı (kuruluşu 1206). * Babür imparatorluğu kuruldu (dağılışı 1858). * Meksika'da Ulusal Saray'ın yapımı tamamlandı. * Dünyanın en eski ve en büyük silah fabrikalarından biri olan Beretta kuruldu. == Doğumlar == * 19 Şubat - Charles de l'Écluse, Flaman hekim, botanikçi ve bahçeci (ö. 1609) * 4 Mart - Henry Carey, Kral VIII. Henry'nin metresi Mary Boleyn'den olan oğlu (ö. 1596) * 1 Kasım - Catherine Jagiellon, Polonyalı prenses, Kral III. Johan'ın ilk karısı olarak İsveç kraliçesi (ö. 1583) * 12 Aralık - Álvaro de Bazán, İspanyol donanma komutanı (ö. 1588) * tarihi bilinmeyen ** Amannisa Hanım, ünlü müzisyen ve şair, Saidiye Hanlığı’nın ikinci hükümdarı Sultan Abdürreşit Han'ın eşi (ö. 1560) ** Bâki, Osmanlı divan şairi (ö. 1600) ** Özdemiroğlu Osman Paşa, Osmanlı Sadrazamı (ö. 1585) == Ölümler == * 20 Nisan - İbrahim Ludî, Ludîler Hanedanı'ndan son Delhi Sultanlığı sultanı * 19 Mayıs - İmparator Go- Kashiwabara, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 104. imparatoru (d. 1462) * 4 Ağustos - Juan Sebastián Elcano, İspanyol kaşif, denizci (d. 1486 / 1487) * 29 Ağustos - II. Lajos, Macaristan ve Bohemya kralı (d. 1506) * 5 Ekim - Şucaeddin, Yeniçeri Ağası * 30 Kasım - Giovanni dalle Bande Nere, ya da Lodovico de Medici, İtalyan condottieri (d. 1498) * tarihi bilinmeyen ** El- Bircendi, Pers astronom, matematikçi ve fizikçi ** Şeyh Hamdullah, Türk hattat (d. 1429) ** Vittore Carpaccio, İtalyan asıllı Venedik Rönesansı ekolüne bağlı ressam (d. 1465) ** Zenbilli Ali Efendi, Osmanlı döneminde görev yapmış Şeyhülislam, müderris
== Olaylar == * Mısır'da Hain Ahmed Paşa kendini sultan ilan etti. Fakat kendi adamları tarafından öldürüldü. * Alman Köylü Savaşı başladı. == Doğumlar == * 28 Mayıs - II. Selim, 11. Osmanlı Padişahı (ö. 1574) * 11 Eylül - Pierre de Ronsard, Fransız şair (ö. 1585) * tarihi bilinmeyen ** Catherine Carey, VIII. Henry'nin metreslerinden biri olan Mary Boleyn'den olan gayrimeşru kızı (ö. 1569) ** Louise Labé, Fransız şair (ö. 1556) ** Luís de Camões, Portekizli şair (ö. 1580) ** Yasef Nassi, Osmanlı tarihinde büyük bir rol oynayan Yahudi banker (ö. 1579) == Ölümler == * 24 Mayıs - I. İsmail, veya Şah İsmail, Safevi Devleti'nin kurucusu ve ilk hükümdarı (d. 1487) * 5 Ekim - Joachim Patinir, Flaman rönesans ve manzara ressamı (d. 1480) * 24 Aralık - Vasco da Gama, Avrupa'nın en başarılı kaşiflerinden, Avrupa'dan çıkıp doğrudan Hindistan'a giden ilk kişi olarak bilinen Portekizli denizci (d. 1469) * tarihi bilinmeyen ** I. Gazi Giray, Kırım Hanı (d. 1504) ** Ahi Mehmet Çelebi, Osmanlı hekim ve yazar (d. 1432) ** Hain Ahmed Paşa, Mısır sultanlığını ilan eden Osmanlı eyalet valisi ** Revani, Türk şair (d. 1457) ** Şehzade Abdullah, Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman ile eşi Hürrem Sultan'ın oğlu (d. 1522)
== Olaylar == * Kalmar Birliği dağıldı (kuruluşu 1397). == Doğumlar == * 18 Ekim - Anna Jagiellon, Polonya kraliçesi ve Litvanya Büyük Düşesi (ö. 1596) * tarihi bilinmeyen ** İmam Birgivî, Osmanlı kazasker (ö. 1573) == Ölümler == * 7 Mayıs - Antonio Grimani, Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 76'ıncı düka (d. 1434) * 9 Ağustos - Ulrich von Hutten, Martin Luther Reformları yanlısı, Alman hümanist düşünür ve şair (d. 1488) * 14 Eylül - VI. Hadrianus, papa (d. 1459) * tarihi bilinmeyen ** I. Mehmed Giray, Kırım Hanlığı hükümdarı (d. 1465) ** Pietro Perugino, İtalyan Rönesans dönemi ressamı (d. 1448)
== Olaylar == * 15 Temmuz - Herke Kuşatması sonucu adanın fethi gerçekleşti. * 4 Eylül - İlyaki Kuşatması sonucu adanın fethi gerçekleşti. * 13 Aralık - Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman, Rodos'un teslimini istedi. * 21 Aralık - Rodos'un Osmanlı donanmasınca fethi gerçekleşti. * Rodos Adası, Kanuni Sultan Süleyman döneminde alındı. Bu adada oturan Saint Jean Şövalyeleri; Mısır, Suriye, Anadolu arasındaki deniz ulaşımını engellemekteydiler. == Doğumlar == * 21 Mart - Mihrimah Sultan, Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman ile eşi Hürrem Sultan'ın kızı (ö. 1578) * tarihi bilinmeyen ** Joachim du Bellay, Fransız Rönesans şairi (ö. 1560) ** Sen no Rikyū, Japon çay seremonisinin gelişmesinde büyük bir etkisi olmuş bir Japon çay ustası (ö. 1591) ** Şehzade Abdullah, Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman ile eşi Hürrem Sultan'ın oğlu (ö. 1524) == Ölümler == * 27/28 Ağustos - Giovanni Antonio Amadeo, İtalyan erken dönem Rönesans heykeltıraş, mimar ve mühendis (d. 1447) * 4 Eylül - Kara Mahmut Reis, Türk denizci * tarihi bilinmeyen ** Alemşah Halime Begüm, Şah İsmail'in annesi (d. 1460) ** Hayır Bey, Memlük Devleti ve Osmanlı İmparatorluğu'nda görev yapmış Çerkez asıllı asker ve devlet adamı ** Şehsüvaroğlu Ali Bey, Dulkadiroğlulları Beyi Şehsüvar Bey'in oğlu
== Olaylar == * 3 Ocak - Martin Luther, Roma Katolik Kilisesi tarafından aforoz edildi. * 27 Ocak - Mastaba Meydan Muharebesi ile Canberdi Gazali İsyanı bastırıldı. * 7 Nisan - Ferdinand Macellan, Cebu adasına ulaştı. * 7 Temmuz - Türk Ordusu Böğürdelen Kuşatması'nı kazandı ve kaleyi ele geçirdi. * 12 Temmuz - Türk Ordusu Zemun Kuşatması'nı kazandı ve kaleyi ele geçirdi. * 29 Ağustos - Belgrad kalesi, Kanuni Sultan Süleyman tarafından alındı. * 31 Ağustos - Tenochtitlan Kuşatması sona erdi. * Aztek İmparatorluğu sona erdi. * Mactan Muharebesi gerçekleşti. * Pîrî Reis, Akdeniz kıyılarına ait ayrıntılı bir harita-kılavuz olan Kitâb-ı Bahriye adlı eserini hazırladı. == Doğumlar == * 4 Ağustos - VII. Urbanus, papa (ö. 1590) * 1 Aralık - Takeda Shingen, geç Sengoku döneminde Japonya'da seçkin ve saygın bir daimyō (ö. 1573) * 13 Aralık - V. Sixtus, papa (ö. 1590) * tarihi bilinmeyen ** Philippe de Monte, Flaman besteci (ö. 1603) ** Şehzade Mehmed, Osmanlı Padişahı I. Süleyman ile eşi Hürrem Sultan'ın ilk oğlu (ö. 1543) ** Takiyüddin, Osmanlı Türkü hezârfen, gök bilimci, mühendis, matematikçi ve mekanik bilimci (ö. 1585) == Ölümler == * Ocak - Hatifi, İran'lı şair * 6 Şubat - Canberdi Gazâlî, İsyan çıkarıp idam edilen Şam Valisi * 20 Nisan - İmparator Zhengde, Çin'in Ming Hanedanı'nın 10. imparatoru (d. 1491) * 27 Nisan - Ferdinand Macellan, Portekizli denizci, gezgin ve kâşif (d. 1480) * Mayıs - Duarte Barbosa, Portekizli kâşif, yazar, tacir * 21 Haziran - Leonardo Loredan, Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 75'inci düka (d. 1436) * 27 Ağustos - Josquin des Prez, Fransız-Flaman bir Rönesans dönemi müzik bestecisi (d. y. 1451) * 1 Aralık - X. Leo, papa (d. 1475) * 24 Aralık - Bıyıklı Mehmed Paşa, Türk asker ve devlet adamı * tarihi bilinmeyen ** Cafer Ağa, Osmanlı denizcisi, Kaptan-ı Derya ** Juan Ponce de León, İspanyol konkistador (d. y. 1460)
== Olaylar == * 20 Mayıs - Tapınak katliamı gerçekleşti. * 30 Haziran - La Noche Triste olarak anılan muharebe gerçekleşti. * 7 Temmuz - Otumba Muharebesi gerçekleşti. * 30 Eylül - Kanuni Sultan Süleyman, 10. Osmanlı padişahı olarak tahta çıktı. * 8-9 Kasım - Stockholm Katliamı gerçekleşti. * 15 Kasım - İspanyol Sir Carlos Sanchez içinde kadınların da yer aldığı 3 gemi ile Amerika kıtasında yeni bir İspanyol kolonisi kurmak üzere Sevilla limanından ayrıldı. * Hristiyanlıkta katolik kilisesine bağlı Fransisken tarikatının bir kolu olan Kapusenler tarikatı kuruldu. == Doğumlar == * 1 Ağustos - II. Zygmunt August, Jagiellon Hanedanı üyesi Lehistan kralı ve Litvanya Büyük Dükü (ö. 1572) * tarihi bilinmeyen ** II. Diego de Almagro, Panamalı suikastçı (ö. 1542) ** Koca Sinan Paşa, Osmanlı Sadrazamı (ö. 1596) == Ölümler == * 6 Nisan - Raffaello Sanzio, kısaca Rafael olarak bilinen Rönesans dönemi İtalyan ressamı ve mimarı (d. 1483) * 22 Eylül - Yavuz Sultan Selim, 9. Osmanlı padişahı ve 88. İslam halifesi (d. 1470) * tarihi bilinmeyen ** II. Montezuma, Aztek kralı (d. 1466) ** Alonso Álvarez de Pineda, İspanyol kâşif ve haritacı (d. 1494) ** İdris-i Bitlisi, Kürt asıllı siyasetçi ve Osmanlı devlet adamı (d. 1452/1457) ** Neşrî, Osmanlı tarihçisi ** Pedro Álvares Cabral, Brezilya'nın kâşifi olarak kabul edilen Portekizli denizci (d. 1467) ** Seh Hamdullah, Türk hattat (d. 1433)
== Olaylar == * 4 Mart - Hernan Cortes Meksika'ya vardı. * 10 Ağustos - Ferdinand Magellan'ın 5 gemisi dünyanın çevresini dolaşmak üzere Sevilla'dan yelken açtı. * Babür Türkistan'da başarılı olamayınca, Hindistan'a giderek Babür İmparatorluğu'nu kurdu. == Doğumlar == * 18 Ocak - Izabela Jagiellonka, Doğu Macaristan Kralı I. János'un eşi (ö. 1559) * 31 Mart - II. Henri, Fransa kralı (ö. 1559) * 6 Haziran - Andrea Cesalpino, İtalyan botanikçi (ö. 1603) * 20 Temmuz - IX. Innocentius, papa (ö. 1591) * tarihi bilinmeyen ** Aşık Çelebi, devrinin önemli bir tezkire yazarı, şair (ö. 1571) ** Catherine de Médicis ** Pieter Huys, Rönesans döneminde yaşamış Flaman ressam (ö. 1584) == Ölümler == * 12 Ocak - Habsburglu I. Maximilian, Kutsal Roma imparatoru (d. 1459) * Ocak - Vasco Núñez de Balboa, İspanyol kâşif ve serüvenci, Büyük Okyanus'u gören ilk Avrupalı (d. 1475) * 2 Mayıs - Leonardo da Vinci, Rönesans ressamı, bilim insanı, tasarımcı, mucit (d. 1452) * 4 Mayıs - Lorenzo di Piero de' Medici, Floransa yöneticisi (d. 1492) * 24 Haziran - Lucrezia Borgia, Papa VI. Alexander'ın metresi, Vannozza dei Cattanei'nin kızı (d. 1480)
== Olaylar == * Rafael, Şeytanla Savaşan Mikâil adlı eserini tamamladı. == Doğumlar == * 29 Eylül - Tintoretto, İtalyan ressam (ö. 1594) == Ölümler == * 1 Ocak - Sultan Murad, Son Akkoyunlu sultanı (d. 1490) * tarihi bilinmeyen ** Jozef Hamon, Osmanlı'da hekim, Yavuz Sultan Selim'in özel doktorluğunu yapan Moşe Hamon'un babası (d. 1450'ler) ** Oruç Reis, Osmanlı denizcisi, Barbaros Hayreddin Paşa'nın ağabeyi (d. 1470 - 74) ** Saturnino Gatti, İtalyan Rönesans dönemi ressamı ve heykeltıraşı (d. 1463)
1517 (MDXVII) perşembe günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 22 Ocak - Ridaniye Muharebesi'nde Yavuz Sultan Selim komutasındaki Osmanlı ordusu, Teoman Bey yönetimindeki Memlük ordusunu yendi. * 3 Şubat - Osmanlılar Kahire'yi fethetti, Memlûk Devleti yıkıldı. * 31 Mart - Protestan Reformu gerçekleşti, Martin Luther, Luther'in 95 Tezi'ni yayınladı. (Bu tarih özellikle lüteran ve bazı kalvenist toplumlarda her yıl Reformasyon Günü olarak kutlanmaktadır) * 6 Temmuz - Hicaz, Osmanlı topraklarına katıldı. Kutsal Emanetler Yavuz Sultan Selim'e teslim edildi. * 30 Aralık - Yavuz Sultan Selim, Kudüs'ü fethetti. * Aralık - Tilimsan'ın Fethi gerçekleşti. * Cidde Kuşatması gerçekleşti. * Andrea del Sarto, Yüksek Rönesans sanatına yaptığı en büyük katkı olarak gösterilen Madonna delle Arpie adlı eserini tamamladı. == Doğumlar == * 18 Haziran - İmparator Ōgimachi, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 106. imparatoru (ö. 1593) * 16 Temmuz - Frances Brandon, Charles Brandon ile Mary Tudor'un kızı, Suffolk Düşesi (ö. 1559) * tarihi bilinmeyen ** Nikolas de Nikolay, Fransız coğrafyacı (ö. 1583) ** Sam Mirza, Safevi şehzadesi (ö. 1566 / 1567) == Ölümler == * 22 Ocak - Hadım Sinan Paşa, Osmanlı Sadrazamı * 13 Nisan - II. Tomanbay, Mısır Memlukluları'nın son hükümdarı (d. 1473) * 21 Temmuz - Hersekzade Ahmed Paşa, Osmanlı Sadrazamı (d. 1459) * 13 Eylül - Yunus Paşa, Osmanlı Sadrazamı * tarihi bilinmeyen ** Balım Sultan, Bektaşiliği kurumlaştırmasıyla bilinen Alevi önder (d. 1457) ** Kastalânî, fıkıh, tefsir âlimi ** Luca Pacioli, İtalyan matematikçi (d. 1445)
== Olaylar == * 23-26 Mart - Harput Kuşatması gerçekleşti. * Nisan - Kerh Muharebesi gerçekleşti. * Mayıs - Koçhisar Muharebesi gerçekleşti. * İlkbahar - Sincar Muharebesi gerçekleşti. * 24 Ağustos - Mercidâbık Muharebesi gerçekleşti. * 28 Ekim - Han Yunus Muharebesi gerçekleşti. * 21 Aralık - Gazze Muharebesi gerçekleşti. * Cezayir, Osmanlı İmparatorluğu tarafından ele geçirildi. * Britanya kraliyet ailesinin sağladığı bütçe ile Royal Mail kuruldu. * Thomas More, ünlü eseri Ütopya'yı (Utopia) yayınladı. == Doğumlar == * 16 Şubat - Prospero Spani, Rönesans dönemi İtalyan heykeltıraş (ö. 1584) * 18 Şubat - I. Mary, İngiltere ve İrlanda kraliçesi (ö. 1558) * 11 Mart - Henry Brandon, İngiltere Prensesi Mary Tudor ve Charles Brandon'un oğlu, VIII. Henry'nin yeğeni (ö. 1534) * 26 Mart - Conrad Gesner, İsviçre'li doğabilimci (ö. 1565) * 13 Ağustos - Hieronymus Wolf, Alman hümanist ve filolog (ö. 1580) * tarihi bilinmeyen ** Cipriano de Rore, Rönesans döneminin Franko-Flaman bestecisi (ö. 1565) ** Cristóvão da Gama, Portekizli denizci ve asker (ö. 1542) ** Elkas Mirza, Safevi şahzadesi ve Şirvan Eyaleti valisi (ö. 1550) ** Süyümbike, Tatar sultanı (ö. 1554) == Ölümler == * 20 Ocak - Juan Díaz de Solís, İspanyol kâşif (d. 1470) * 23 Ocak - II. Fernando, Aragon, Sicilya ve Napoli Kralı (d. 1452) * 13 Mart - II. Vladislaus, Bohemya, Macaristan ve Hırvatistan kralı (d. 1456) * 9 Ağustos - Hieronymus Bosch, Hollandalı ressam (d. 1450) * tarihi bilinmeyen ** Abdülhalim Efendi, Osmanlı döneminde yaşamış alim, veli ve divan şairi ** Kansu Gavri, Mısır Memlûk Sultanı (d. 1440) ** Müeyyedzâde Abdurrahman Çelebi, Osmanlı şair, hattat, kazasker (d. 1456)
== Olaylar == * 19 Mayıs - Kemah Kuşatması ile Kemah, Osmanlı hakimiyetine girdi. * 12 Haziran - Turnadağ Muharebesi'nde Osmanlı İmparatorluğu Dulkadiroğulları Beyliği'ni kendisine bağlayarak Türk siyasi birliğini kesin olarak sağladı. Beylik, bundan sonra yedi yıl daha devam etti ve 1522'de Osmanlı'nın Zülkadriye Eyaleti adıyla teşkilatlandırılarak kesin surette merkeze bağlandı. * Haziran - Ovacık Muharebesi ile Nur Ali Halife İsyanı sona erdi ve Tunceli Osmanlı hakimiyetine girdi. * 10 Eylül - Diyarbakır Kuşatması sona erdi. * 13-14 Eylül - Marignano Muharebesi gerçekleşti. * 4 Kasım - Osmanlı İmparatorluğunda Diyarbekir Eyaleti oluşturuldu, Bıyıklı Mehmet Paşa ilk beylerbeyi olarak atandı. * Küba'da Havana şehri kuruldu. * Riga Kalesi'nin yapımı tamamlandı. == Doğumlar == * 18 Şubat - Valerius Cordus, Eteri bulan Alman psikolog ve botanikçi (ö. 1544) * 10 Mart - Injong, Joseon Kralı (ö. 1545) * 28 Mart - Avilalı Teresa, Hristiyan bir rahibe ve Hristiyanlıkta azize (ö. 1582) * 22 Eylül - Clevesli Anne, VIII. Henry'nin dördüncü karısı (ö. 1557) * tarihi bilinmeyen ** Annibale Caccavello, İtalyan heykeltıraş (ö. 1595) ** Johann Weyer, ollandalı hekim, okültist ve demonolog (ö. 1588) ** Niccolò Franco, İtalyan yazar (ö. 1570) ** Piyale Paşa, Osmanlı Kaptan-ı Derya (ö. 1578) ** Şehzade Mustafa - Kanuni Sultan Süleyman'ın ve Mahidevran Sultan'ın oğlu (ö.1553) == Ölümler == * 1 Ocak - XII. Louis, Fransa kralı (d. 1462) * Mart - Dukakinoğlu Ahmed Paşa, Osmanlı Sadrazamı * 12 Ağustos - Bediüzzaman Mirza, Timurlar Devleti'nin son hükümdarı (d. 1469) * 5 Kasım - Mariotto Albertinelli, İtalyan Yuksek Rönesans üslubunda Floransa ekolünde bulunan ressam (d. 1474) * tarihi bilinmeyen ** I. Mengli Giray, Kırım Hanı (d. 1445) ** Alaüddevle Bozkurt Bey, Dulkadiroğulları Hükümdarı ** Alonso de Ojeda, İspanyol denizci, kaşif, vali ve istilacı (d. y. 1466) ** Bülbül Hatun, II. Bayezid'in eşi, Şehzade Ahmed'le Hundi Sultan'ın annesi ** Tacizade Cafer Çelebi, divan edebiyatı şair ve yazarı, devlet adamı
== Olaylar == * 23 Ağustos - Çaldıran Muharebesi gerçekleşti. * 17 Ekim - Bayburt Kuşatması gerçekleşti. * İtalyan Rönesans sanatçısı Rafael, Petrus'un kurtuluşu adlı eserini tamamladı. * Küba'da Sancti Spíritus şehri kuruldu. == Doğumlar == * 22 Şubat - I. Tahmasb, Safevî Devleti'nin ikinci hükümdarı (ö. 1576) * 2 Nisan - II. Guidobaldo della Rovere, İtalyan soylusu, Urbino dükü (ö. 1574) * 31 Aralık - Andreas Vesalius, anatomist ve doktor (ö. 1564) * tarihi bilinmeyen ** Abdülkadir Şeyhî Efendi, Osmanlı şeyhülislamı (ö. 1594) ** Bayramzade Zekeriya Efendi, Osmanlı şeyhülislamı (ö. 1593) == Ölümler == * 14 Mart - Donato Bramante, İtalyan mimar (d. 1444) * tarihi bilinmeyen ** György Dózsa, Macar savaşçı (d. 1470) ** Şeyh Yavsî, Türk din alimi; Bayrami tarikatı şeyhi, Şeyhülislam Ebussuud Efendi'nin babası ve II. Bayezid'in öğretmeni ** Ustaclu Muhammed Han, Türkmen komutan, Safevilerin Diyarbekir valisi
== Olaylar == * 24 Nisan - Yenişehir Meydan Muharebesi gerçekleşti. Yavuz Sultan Selim, taht kavgasının kazananı oldu. * Piri Reis, dünyaca ünlü haritasını çizdi. Bu harita önce bir koyun derisine çizildi, daha sonra kağıda aktarıldı. Piri Reis çizdiği haritayı 1519 yılında Mısır'da Yavuz Sultan Selim'e verdi. == Doğumlar == * Sir Richard Lee, VIII. Henry, VI. Edward ve I. Elizabeth döneminde ülkenin askerî gücünü artırmaya yönelik çalışmalar yapan İngiliz askerî mühendis (ö. 1575) == Ölümler == * 20 Şubat - Johan, Danimarka, Norveç ve İsveç kralı (d. 1455) * 21 Şubat - II. Julius, papa (d. 1443) * 24 Nisan - Ahmed Sultan, II. Bayezid'in Amasya valisi olan oğlu (d. 1465) * 9 Eylül - IV. James, İskoçya kralı (d. 1473) * 11 Aralık - Pinturicchio, bezemesel nitelikli freskleriyle tanınan İtalyan ressam (d. 1454) * tarihi bilinmeyen ** İbn Gazi el-Miknasi, Fas'lı İslam hukukçusu ve matematik bilgini (d. 1437) ** Marin Barleti, Katolik din adamı ve Arnavutluk'un Rönesans Dönemi'ndeki en önemli tarihçisi (d. 1450) ** Şehzade Korkut, Sultan II. Bayezid'in şehzadesi ve Yavuz Sultan Selim'in ağabeyi (d. 1467) ** Thomas Norton, İngiliz şair ve simyacı (d. 1433)
== Olaylar == * 6 Mart - Yenibahçe Ayaklanması gerçekleşti. * 26 Mayıs - Yavuz Sultan Selim, 9. Osmanlı padişahı olarak tahta çıktı. * 1 Kasım - Tavan resimleri Michelangelo tarafından dört yılda yapılan Sistine Şapeli ilk kez halka gösterildi. * Michelangelo, ünlü eserleri Aydınlıkla Karanlığın Ayrılması, Suların ve Karaların Ayrılması ve Sistina Şapeli tavanını tamamladı. * Nur Ali Halife İsyanı başladı. == Doğumlar == * 5 Mart - Gerardus Mercator, Alman-Flemenk haritacı, coğrafyacı ve kozmograf (ö. 1594) * 10 Nisan - V. James, İskoçya kralı (ö. 1542) * 11 Kasım - Marcin Krome, piskopos, haritacı, diplomat ve tarihçi (ö. 1589) * tarihi bilinmeyen ** I. Devlet Giray, Kırım Hanı (ö. 1577) ** Catherine Parr, Kral VIII. Henry'nin altıncı ve son karısı (ö. 1548) ** Kadızade Ahmed Şemseddin Efendi, Osmanlı şeyhülislamı (ö. 1580) == Ölümler == * 22 Şubat - Amerigo Vespucci, İtalyan kaşif, kartografyacı (d. 1454) * 26 Mayıs - II. Bayezid, 8. Osmanlı Padişahı (d. 1447) * tarihi bilinmeyen ** Gonçalo Coelho, Güney Atlas ve Güney Amerika sahillerini keşfeden Portekizli kâşif (d. 1451 / 1454) ** Koca Mustafa Paşa, Osmanlı Sadrazamı
== Olaylar == * Nisan - Şahkulu İsyanı gerçekleşti. * Týn Kilisesi açıldı. == Doğumlar == * 2 Nisan - Ashikaga Yoshiharu, Ashikaga şogunluğunun 12. şogunu (ö. 1550) * 30 Temmuz - Giorgio Vasari, İtalyan ressam, yazar, tarihçi ve mimar (ö. 1574) * 29 Eylül - Miguel Servet, İspanyol ilâhiyatçı, hekim, haritacı, hümanist (ö. 1553) * tarihi bilinmeyen ** Francisco de Orellana, İspanyol kâşif ve fatih (ö. 1546) ** Kınalızade Ali, Osmanlı devlet adamı == Ölümler == * Hadım Ali Paşa, Osmanlı Sadrazamı * Karagöz Ahmed Paşa, Osmanlı devlet adamı, Anadolu Beylerbeyi * Kemal Reis, II. Bayezid devrinde yaşayan Türk denizci (d. 1451) * Şahkulu, Antalya bölgesinde büyük bir isyan çıkaran Türkmen babası * Yusuf Adil Şah, Adilşahlar hanedanının kurucusu (d. 1450)
== Olaylar == == Doğumlar == * 22 Haziran - Allessandro de Medici, Floransa Dükalığı'nın I. Dükü, De Medici Hanedanı üyesi (ö. 1537) * tarihi bilinmeyen ** Ambroise Paré (ö. 1590) ** Doña Gracia Mendes, Avrupa ve Osmanlı tarihinde önemli bir rol oynamış zengin bir Yahudi kadın (ö. 1579) ** Francisco Vásquez de Coronado, İspanyol conquistador, efsanevi Yedi Altın Kent'i bulma umuduyla pek çok önemli coğrafi bölgeye ulaşmış ilk Avrupalı (ö. 1554) ** Hans Bocksberger, Avusturyalı ressam ve ahşap baskıcı (ö. 1561) ** Jacopo Bassano, İtalyan ressam (ö. 1592) ** Mikael Agricola, edebi Fince'nin kurucusu, İsveç'te Protestan Reformasyonu'nun Finlandiya'daki savunucusu (ö. 1557) ** Pierre Lescot, Fransız Rönesansı'nın ünlü mimarlarından biri (ö. 1578) ** Safa Giray, Kazan Hanı (ö. 1549) == Ölümler == * 28 Şubat - Juan de la Cosa, İspanyol haritacı, fatih ve kâşif (d. 1460) * 1 Mart - Francisco de Almeida, Portekizli asker ve kâşif, Hindistan'ın ilk Portekizli genel valisi (d. 1450) * 17 Mayıs - Sandro Botticelli, İtalyan ressam (d. 1445) * 10 Temmuz - Caterina Cornaro, Kıbrıs Kraliçesi (d. 1454) *15 Eylül - Cenova’lı Katerina, İtalyan mistik (d. 1447) * 1 Aralık - Şeybanî Han, Şeybanî Hanlığı'nın Özbek hanı (d. 1451) * tarihi bilinmeyen ** II. Gülbahar Hatun, II. Bayezid'in eşi ve Yavuz Sultan Selim'in öz annesi (d. 1453) ** Giorgione, gerçek adı Giorgio Barbarelli da Castelfranco olan, Yüksek Rönesans akımına yön veren İtalyan ressam (d. 1477 / 1478)
== Olaylar == * 10 Eylül - "Küçük Kıyamet" olarak da adlandırılan 1509 Büyük İstanbul Depremi gerçekleşti. * 21 Nisan - VIII. Henry, İngiltere Kralı olarak tahta geçti. == Doğumlar == * 27 Mayıs - Pasquale Cicogna, Venedik Cumhuriyeti'nde "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 88. düka (ö. 1595) * 10 Temmuz - Jean Calvin, Fransız din reformcusu, Kalvinizm mezhebinin kurucusu (ö. 1564) * tarihi bilinmeyen ** Leone Leoni, Floransalı heykeltıraş, kuyumcu ve madalyon yapımcısı (ö. 1590) == Ölümler == * 21 Nisan - VII. Henry, Kral III. Richard'ı öldürüp yerine geçen İngiltere Kralı, Tudor Hanedanı'nı yöneten ilk kişi (d. 1457) * 29 Haziran - Leydi Margaret Beaufort, VII. Henry'nin annesi (d. 1443) * tarihi bilinmeyen ** Necâtî, Türk divan edebiyatı şairi ==Ayrıca== * 1509'da Osmanlı İmparatorluğu
== Olaylar == * Akkoyunlular, Safevi hükümdarı I. İsmail tarafından yıkıldı (kuruluşu 1378). * Çeşme Kalesi inşa edildi. == Doğumlar == * 6 Mart - Hümâyun Şah, 2. Babür İmparatoru (ö. 1556) * 30 Kasım - Andrea Palladio, İtalyan mimar (ö. 1580) * tarihi bilinmeyen ** Abdürreşid Han, Yarkand Hanlığı hanı (ö. 1560) ** Jane Seymour, Kral VIII. Henry'nin Anne Boleyn'in idamından sonra evlendiği 3. karısı (ö. 1537) ** Nikola Šubić Zrinski, Hırvat asil, Habsburg Monarşisi hizmetinde general, Hırvatistan ban'ı ve soylu Zrinski ailesi üyesi (ö. 1566) == Ölümler == * Michelotto Corella, Valensiyalı condottieri
== Olaylar == * Timur İmparatorluğu yıkıldı (kuruluşu 1370). * İtalyan rönesans sanatçısı Rafael, Güzel Bahçıvan Kız adlı eserini tamamladı. * Alman kartograf Martin Waldseemüller, Waldseemüller Haritası'nı hazırladı. == Doğumlar == * 16 Eylül - İmparator Jiajing, Çin'in Ming Hanedanı'nın 11. imparatoru (ö. 1567) * 26 Ekim - I. Alvise Mocenigo, Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 85. Venedik dükası (ö. 1577) * tarihi bilinmeyen ** Johannes Aal, İsviçreli yazar ve ilahiyatçı, Solothurn Katolik kilisesinin sözcüsü (ö. 1551) ** Pieter Aertsen, Hollandalı tarih ressamı (ö. 1575) == Ölümler == * 23 Şubat - Gentile Bellini, Rönesans döneminde Venedik'te yaşamış, Venedik Cumhuriyeti tarafından Fatih Sultan Mehmet'in portresini yapmak üzere İstanbul'a gönderilmiş İtalyan ressam (d. 1429) * 12 Mart - Cesare Borgia, Rönesans İtalyası'nda asker ve siyasetçi (d. 1475) * tarihi bilinmeyen ** Albertus Pictor, en tanınmış son dönem orta çağ ressamı (d. 1440) ** Mihaloğlu Ali Bey, Fatih Sulltan Mehmed ve II. Bayezid dönemlerinin önemli komutanlarından (d. 1425) ** Şehzade Mahmud, Osmanlı Padişahı II. Bayezid'ın oğlu, Yavuz Sultan Selim'in kardeşi (d. 1475)
== Olaylar == * Papa II. Julius, İsviçreli Muhafızları işe aldı. * Vatikan Müzeleri kuruldu. == Doğumlar == * 7 Nisan - Franciscus Xaverius, Asya'da Hristiyan misyonerliğini başlatan ve Cizvitler'in kurucularından olan Hristiyan aziz (ö. 1552) *13 Nisan - Pierre Favre, Savoie asıllı katolik din adamı - Cizvitler'in tarikatının kurucularındandı (ö. 1546) * 1 Temmuz - II. Lajos, Macaristan, Hırvatistan ve Bohemya kralı (ö. 1526) == Ölümler == * 19 Nisan - Marcus Antonius Coccius Sabellicus, Enneades sive Rhapsodia historiarum isimli Dünya tarihi kitabıyla tanınan Venedikli tarihçi (d. 1436) * 4 Mayıs - Hüseyin Baykara, Timur İmparatorluğu hükümdarı ve şair (d. 1438) * 20 Mayıs - Kristof Kolomb, Cenovalı kaşif, gezgin ve sömürgeci, Amerika kıtasına ulaşan ilk kâşif (d. 1451) * 19 Ağustos - I. Alexander Jagiellon, Litvanya Büyük Dükası, Polonya kralı (d. 1461) * 13 Eylül - Andrea Mantegna, İtalyan gravürcü ve Rönesans ressamı (d. 1431) * 20 Kasım - Yeonsangun, Joseon Krallığı'nın 10. kralı (d. 1476) * tarihi bilinmeyen ** İskender Paşa, ya da Mihaloğlu İskender Paşa, akıncı kumandanı, Bosna Beylerbeyi, Rumeli Beylerbeyi ** Mihrî Hatun, ilk Türk kadın şairlerinden (d. 1460 / 1461)
== Olaylar == == Doğumlar == * Sokollu Mehmed Paşa, ya da Sokullu Mehmet Paşa, Osmanlı sadrazamı ve kaptan-ı deryası (ö. 1579) == Ölümler == * 8 Haziran - İmparator Hongzhi, Çin'in Ming Hanedanı'nın dokuzuncu imparatoru (d. 1470) * 27 Ekim - III. İvan, Moskova Büyük Prensi (d. 1440) * tarihi bilinmeyen ** I. Ayşe Hatun, II. Bayezid'in eşi ve Yavuz Sultan Selim'in manevi annesi (ö. 1453) ** Kara Nişancı Davud Paşa, Osmanlı Kaptan-ı deryası ** Celâleddîn Süyûtî, Mısırlı muhaddis, müfessir, mutasavvıf ve filozof (d. 1445)
== Olaylar == * 8 Eylül - Michelangelo'nun Davut heykeli Floransa'da açıldı. * Feodal Alman beylerinin savaşı olan Bavyera Savaşı sona erdi. == Doğumlar == * 17 Ocak - V. Pius, papa (ö. 1572) * 31 Mart - Guru Angad, on Sih gurusundan ikincisi (ö. 1552) * 29 Ekim - Shin Saimdang, Koreli filozof, sanatçı, ressam, yazar, şair (ö. 1551) * tarihi bilinmeyen ** I. Gazi Giray, Kırım Hanı (ö. 1524) ** George Boleyn, İngiltere Kralı VIII. Henry'nin ikinci karısı olan Anne Boleyn'in kardeşi (ö. 1536) ** Hürrem Sultan, Avrupa'da bilinen adıyla Roxelana, Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman'ın nikahlı eşi, sonraki padişah II. Selim'in annesi, Haseki sultan (ö. 1558) ** John Dudley, Northumberland Dükü, İngiliz siyasetçi ve asker (ö. 1553) == Ölümler == * 20 Nisan - Filippino Lippi, İtalyan ressam (d. 1457) * 2 Temmuz - III. Ştefan, Boğdan Prensi ve Muşat Hanedanı'nın en yüksek temsilcisi (d. 1433) * 26 Kasım - I. Isabel, Kastilya ve Aragon kraliçesi (d. 1451)
== Olaylar == * İspanyol İmparatorluğu bünyesinde, tüm İspanyol keşifleri ve sömürgelerine dair faaliyetleri kontrol eden bir devlet kurumu olan Casa de Contratación kuruldu. * Feodal Alman beylerinin savaşı olan Bavyera Savaşı başladı. * Oruç Bey, Osmanlı tarihini konu edinen Tevârîh-i Âl-i Osman adlı eserini tamamladı. * Leonardo da Vinci, 1503 veya 1504 yılında Mona Lisa tablosuna başladı. == Doğumlar == * 2 Şubat - Katherine Tudor, VII. Henry ve Yorklu Elizabeth'in son çocuğu (ö. 1503]) * 10 Mart - I. Ferdinand, Habsburg Hanedanı'ndan olan Kutsal Roma Cermen İmparatoru (ö. 1564) * 12 Ağustos - III. Christian, Danimarka ve Norveç kralı (ö. 1559) * 17 Kasım - Agnolo Bronzino, İtalyan maniyerist üslubunda yağlı boya resim üzerinde çalışmalar yapmış ressam (ö. 1572) * 14 Aralık - Nostradamus, Fransız hekim, eczacı, kâhin ve astrolog (ö. 1566) * tarihi bilinmeyen ** Sir Thomas Wyatt, İngiliz diplomat ve lirik şair (ö. 1542) == Ölümler == * 2 Şubat - Katherine Tudor, VII. Henry ve Yorklu Elizabeth'in son çocuğu (d. 1503]) * 11 Şubat - Yorklu Elizabeth, VII. Henry'nin karısı, VIII. Henry'nin annesi, IV. Edward'ın kızı, III. Richard'ın yeğeni ve V. Edward'ın kızkardeşi (d. 1466) * Şubat - Efdalzade Hamîdüddin Efendi, Osmanlı şeyhülislamı * 7 Nisan - Zoi Palaiologina, Paleologos Hanedanı ailesi üyesi Bizans prensesi, III. İvan'ın karısı (d. 1455) * 30 Haziran - Pierre d'Aubusson, Osmanlı İmparatorluğunun hararetli düşmanı ve Cem Sultan'ı Anadolu dan kaçırıp Rodos'a götüren bir Rodos şövalyesi (d. 1423) * 18 Ağustos - VI. Alexander, papa (d. 1431) * 18 Ekim - III. Pius, papa (d. y. 1439) * tarihi bilinmeyen ** Hamdullah Hamdi, Türk divan şairi, mutasavvıf (ö. 1449) ** Nur Devlet Giray, Kırım Hanı ** Şehzade Alemşah, II. Bayezid'in oğlu, Yavuz Sultan Selim'in kardeşi, Osmanlı şehzadesi
== Olaylar == * 12 Şubat - Vasco da Gama, Lizbon'dan Hindistan'a doğru ikinci yolculuğuna çıktı. * Altın Orda Devleti dağıldı (kuruluşu 1242). * Doğu ve batıdaki Portekiz coğrafi keşiflerini gösteren ve günümüze kadar gelebilmiş en eski dünya haritası olan Cantino Haritası hazırlandı. == Doğumlar == * 7 Ocak - XIII. Gregorius, papa (ö. 1585) * 14 Ağustos - Pieter Coecke van Aelst, Flaman ressam, gravür sanatçısı, desinatör ve mimarlık kuramcısı (ö. 1550) * tarihi bilinmeyen ** Francesco Laurana, Dalmaçya doğumlu heykeltıraş ve madalyoncu (d. y. 1430) ** Pedro Nunes, Portekizli matematikçi ve profesör (ö. 1578) == Ölümler == * 2 Nisan - Arthur Tudor, İngiltere Kralı VII. Henry ve Yorklu Elizabeth'in ilk çocuğu (d. 1486) * 31 Aralık - Oliverotto Euffreducci, İtalyan condottieri ve Marche bölgesindeki Fermo hükümdarı (d. 1475) * tarihi bilinmeyen ** Francesco di Giorgio Martini, Siena Ekolü'nden İtalyan ressam, heykeltıraş, mimar, teorisyen, askeri mühendis (d. 1439)
== Olaylar == * Safevî Devleti kuruldu (dağılışı 1736). == Doğumlar == * 16 Ocak - Anthony Denny (ö. 1559) * 17 Ocak - Leonhart Fuchs, Alman doktor ve botanikçi (ö. 1566) * 16 Nisan - Shaun Drennan * 6 Mayıs - II. Marcellus, papa (ö. 1555) * 24 Eylül - Gerolamo Cardano, ya da Jerome Cardan, İtalyan matematikçi, fizikçi, astrolog ve hekim (ö. 1576) * 16 Aralık - Anne Boleyn, Kral VIII. Henry'nin ikinci karısı, Kraliçe I. Elizabeth'in annesi (ö. 1536) (Doğumu bazı kaynaklarda 1507 olarak geçer) * tarihi bilinmeyen ** I. Sahib Giray, Kırım Hanı (ö. 1551) ** II. Dawit, Etiyopya kralı (ö. 1540) ** Garcia de Orta, Rönesans döneminden Portekizli Yahudi bir hekim ve natüralist, tropik tıbbın öncülerinden (d. 1568) ** Girolamo da Carpi, İtalyan ressam (ö. 1556) ** Hilaire Penet, Fransız besteci ** Murakami Yoshikiyo, Japon nobleman (ö. 1573) ** Yi Hwang, Neokonfüçyüsçü filozof == Ölümler == * 3 Ocak - Ali Şîr Nevaî, Özbek şairi (d. 1441) * 17 Haziran - I. John Albert, Polonya kralı (d. 1459) * tarihi bilinmeyen ** Malik Eşref Canbulat, Mısır Memlûk Sultanı (d. 1455) ** Mesih Paşa, Osmanlı Sadrazamı
== Olaylar == * Osmanlı Donanması, Kemal Reis komutasında Venediklileri Lepanto Savaşı'nda mağlup etti. * Buhara Hanlığı kuruldu (dağılışı 1785). * Augsburg Diyeti ile İmparatorluk Reformu'nun bir parçası olarak altı imparatorluk çemberi kuruldu: Bavyera, Svabya, Yukarı Ren, Aşağı Ren- Vestfalya, Frankonya ve Sakson çemberleri. * Portekizli kâşif Pedro Álvares Cabral resmi olarak Brezilya'yı keşfetti. * Leonardo da Vinci ilk helikopter modelini çizdi. == Doğumlar == * 24 Şubat - V. Karl, Kutsal Roma İmparatoru, İspanya Kralı, Habsburg Hollandası Lordu ve Burgonya Kontu (ö. 1558) * tarihi bilinmeyen ** Damat Rüstem Paşa, Osmanlı sadrazamı (ö. 1561) ** Jan Mandijn, Hollanda Rönesansı ressamı (ö. y. 1560) ** Kılıç Ali Paşa, Osmanlı Kaptan-ı deryası (ö. 1587) ** Mahidevran Sultan, Osmanlı Padişahı I. Süleyman'ın hasekisi, Şehzade Mustafa'nın annesi (ö. 1581) ** Niccolò Tribolo, İtalyan maniyerist sanatçı (ö. 1550) ** Paris Bordone, Venedikli Rönesans ressamı (ö. 1571) ** Sir William Carey, Mary Boleyn'in ilk kocası (ö. 1528) == Ölümler == * 29 Mayıs - Bartolomeu Dias, Portekizli denizci ve kâşif, Afrika kıtasının güney ucu olan Ümit Burnu'nu ilk kez gemiyle dolaşan kişi (d. y. 1450) * 19 Haziran - Edmund Tudor, Kral VII. Henry ve Yorklu Elizabeth'in oğlu (d. 1499) * 21 Ekim - İmparator Go-Tsuchimikado, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 103. imparatoru (d. 1442)
== Olaylar == * 22 Eylül - Dornach Savaşı gerçekleşti. Bu savaşın ardından Basel Anlaşması yapıldı. * Sapienza Deniz Muharebesi gerçekleşti. * Svabya Savaşı gerçekleşti. * İsviçreliler, Kutsal Roma Germen İmparatoru I. Maximilian'a karşı zafer kazandılar. * İnebahtı Sancağı kuruldu. * Maracaibo Gölü keşfedildi. * Vasco da Gama, Lizbon'a ulaştı. * Alcalá Üniversitesi kuruldu. == Doğumlar == * 29 Ocak - Katharina von Bora, Reform hareketinin önderi Martin Luther'in eşi (ö. 1552) * 10 Şubat - Thomas Platter, İsveçli hümanist (ö. 1582) * 21 Şubat - Edmund Tudor, Kral VII. Henry ve Yorklu Elizabeth'in oğlu (ö. 1500) * 13 Mart - Juan Rodríguez Cabrillo, İspanyol- Portekizli kâşif (ö. 1543) * 31 Mart - IV. Pius, papa (ö. 1565) * 3 Eylül – Diane de Poitiers, II. Henri' nin metresi (ö. 1566) * 14 Ekim – Claude, XII. Louis'in eşi, Fransa kraliçesi (ö. 1524) * tarihi bilinmeyen ** Antonio Begarelli, İtalyan heykeltıraş (ö. 1565) ** Bernardino de Sahagún, İspanyol cizvit misyoner, rahip, gezgin, coğrafyacı ve yazar (ö. 1590) ** Cesare Hercolani, İtalyan askeri lider (ö. 1534) ** Giulio Romano, İtalyan ressam (ö. 1546) ** Hans Asper, İsveçli ressam (ö. 1571) ** Jan Łaski, Leh Protestan reformcusu (ö. 1560) ** Laurentius Petri, Uppsala Başpiskoposu (ö. 1573) ** Mary Boleyn, Anne Boleyn'in kardeşi, Kral VIII. Henry'nin metresi (ö. 1543) ** Michael Coxcie, Flaman ressam (ö. 1592) ** Niccolo Fontana Tartaglia, İtalyan matematikçi (ö. 1557) == Ölümler == * 9 Ocak - John Cicero (d. 1455) * 12 Ağustos - Burak Reis, Osmanlı denizcisi * 29 Ağustos - Alessio Baldovinetti, Floransalı ressam(d. 1427) * 1 Ekim - Marsilio Ficino, İtalyan Yeni Platoncu düşünür (d. 1433) * 23 Kasım - Perkin Warbeck, idam edilen isyancı (d. 1474) * tarihi bilinmeyenler ** John Cabot, İtalyan seyrüseferci ve kâşif (d. 1450) ** Rennyo, Budizm'in Jodo Shinshu mezhebine bağlı Hongan-ji tapınağı 8. Monshu ya da baş rahibi (d. 1415) ** Muhammad Rimfa
== Olaylar == * 25 Ocak - Portekizli kâşif Vasco da Gama, güneydoğu Afrika'da bulunan Quelimane ve Mozambik'i ziyaret etti. * Leonardo da Vinci, Duke Lodovico Sforza'nın isteği üzerine yaptığı Son Akşam Yemeği adlı eserini tamamladı. == Doğumlar == * 5 Nisan - Giovanni dalle Bande Nere, ya da Lodovico de Medici, İtalyan condottieri (ö. 1526) * tarihi bilinmeyen ** Hieronymus Bock, Alman botanikçi, fizikçi ve ayrıca Protestan rahip (ö. 1554) ** Seydi Ali Reis, Türk amirali, ayrıca coğrafya, matematik ve astronomi bilgini, divan şairi (ö. 1562) == Ölümler == * 7 Nisan - VIII. Charles, Fransa Kralı (d. 1470) * 16 Eylül - Tomás de Torquemada, İspanya kralı V. Ferdinand döneminde görev yapan İspanyol engizisyonu lideri (d. 1420) * 24 Eylül - Cristoforo Landino, İtalyan hümanist ve Floransa Rönesansı'nın en önemli ismi (d. 1424) * 20 Ekim - Koca Davud Paşa, Osmanlı Sadrazamı * tarihi bilinmeyen ** III. Muhammed, Mısır Memlûk Sultanı (d. 1470) ** Çiçek Hatun, Fatih Sultan Mehmed'in eşi, Cem Sultan'ın annesi (d. 1443) ** Domenico Rosselli, İtalyan heykeltıraş (d. 1439)
== Olaylar == * 10 Mayıs - Amerigo Vespucci, Yeni Dünya'ya doğru yapacağı ilk yolculuk için İspanya'nın Cádiz kentinden ayrıldı. == Doğumlar == * 16 Şubat - Philipp Melanchthon, Alman filolog, filozof, hümanist, teolog, ders kitabı yazarı ve şair (ö. 1560) * 16 Nisan - Mōri Motonari, Japonya'da 16. yüzyılda Sengoku döneminde batı Chūgoku bölgesinde belirgin bir daimyō (ö. 1571) * 18 Ağustos - Francesco Canova da Milano, İtalyan besteci (ö. 1543) * tarihi bilinmeyen ** Hans Holbein, Alman ressam (ö. 1543) ** Sampiero Corso, Korsikalı soylu, özgürlük savaşçısı ve halk kahramanı (ö. 1567) == Ölümler == * 23 Temmuz - Barbara Fugger, Alman iş insanı ve bankacı (d. 1419) * 4 Ekim - Benozzo Gozzoli, erken Rönesans ressamı (d. 1420) * tarihi bilinmeyen ** II. Mütevekkil, Abbasi hanedanına mensup İslam halifesi (d. 1416) ** Ahmed Paşa, ulema sınıfı mensubu ve Divan Edebiyatı şairi (d. 1426) ** Göde Ahmed, Akkoyunlu hükümdarı (d. 1476) ** İshak Paşa, Osmanlı Sadrazamı
== Olaylar == == Doğumlar == * 19 Mart - Mary Tudor, Fransa Kralı XII. Louis'in eşi, Fransa Kraliçesi (ö. 1533) * 12 Mayıs - I. Gustav, Danimarka kralı II. Christian'a karşı İsveç Bağımsızlık Savaşı'nı başlatan İsveç Kralı (ö. 1560) * tarihi bilinmeyen ** Ahteri, Türk yazar, âlim (ö. 1561) ** Bernal Díaz del Castillo, İspanyol konkistador ve sonraki dönem Guatemala sömürge valisi (ö. 1584) ** Jang Geum, Kore tarihinin ilk kadın Kraliyet Hekimi ** Sebastiano Venier, Venedik Cumhuriyeti "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 86. düka (ö. 1578) == Ölümler == * Nisan - Alâeddin Arabî Efendi, Osmanlı şeyhülislamı ve müderris * 1 Kasım - Filippo Buonaccorsi, İtalyan hümanist ve yazar (d. 1437) * tarihi bilinmeyen ** Amirdovlat, Ermeni asıllı Osmanlı tabibi (d. 1416) ** Kayıtbay, Mısır Memlûk Sultanı (d. 1416 / 1418)
== Olaylar == * Württemberg Dükalığı kuruldu (dağılışı 1803). * Moskova Kremlini'nin yapımı tamamlandı. == Doğumlar == * 26 Ocak - İmparator Go-Nara, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 105. imparatoru (ö. 1557) * 2 Aralık - Taşköprülüzade Ahmed, Osmanlı Devleti'nin ilk bilim tarihçisi ve ilk ansiklopedi yazarı (ö. 1561) * tarihi bilinmeyen ** Antonio de Mendoza, Kuzey Amerika'daki Nueva España Genel Valiliği adı verilen İspanyol kolonisinin ilk genel valisi (ö. 1552) ** Cerrahzade, Osmanlı alim, veli (ö. 1571) ** Cuauhtémoc, Meksika'nın son Aztek kralı (ö. 1525) ** Marcin Bielski, Polonyalı tarihçi ve hiciv şairi (ö. 1575) ** Pargalı İbrahim Paşa, Osmanlı Sadrazamı (ö. 1536) ** Yahya Efendi, Osmanlı devrinde yaşamış mutasavvıf, alim ve şair (ö. 1569) == Ölümler == * 25 Şubat - Cem Sultan, ya da Şehzade Cem, II. Mehmed'in oğlu II. Bayezid'in kardeşi (d. 1459) * 14 Eylül - Elizabeth Tudor, VII. Henry ve Yorklu Elizabeth'in kızı (d. 1492) * 25 Ekim - II. João, Portekiz kralı (d. 1455) * tarihi bilinmeyen ** Kösemihaloğlu Mehmed Paşa, Osmanlı devlet adamı ** Matteo di Giovanni, Sienese okulundan bir italyan Rönesans sanatçısı (d. 1430) ** Molla Abdülkerim Efendi, Osmanlı Devleti şeyhülislamı, müderris, kazasker
== Olaylar == * 7 Haziran - Dönemin deniz güçleri Portekiz ve İspanya arasında bir mübadele antlaşması olan Tordesillas Antlaşması imzalandı. * Banco Medici bankası battı ve Medici ailesi Floransa'dan sürüldü. == Doğumlar == * 2 Şubat - Bona Sforza, Polonya kraliçesi, I. Sigismund'un eşi (ö. 1557) * 8 Mart - Rosso Fiorentino, İtalyan ressam (ö. 1540) * 24 Mart - Georgius Agricola, ilk maden mühendisi ve "Mineralojinin Babası" olarak bilinen Alman bilim insanı (ö. 1555) * 20 Nisan - Johannes Agricola, Alman Protestan reformist (ö. 1566) * 24 Mayıs - Pontormo, İtalyan ressam (ö. 1557) * 5 Eylül - Hans Sachs (ö. 1576) * 12 Eylül - I. François, Fransa Kralı (ö. 1547) * 6 Kasım - I. Süleyman, ya da Kanunî Sultan Süleyman, batıda Muhteşem Süleyman olarak bilinir, 10. Osmanlı Padişahı (ö. 1566) * 20 Aralık - Oronce Finé, Fransız matematikçi ve kartograf (ö. 1555) * tarihi bilinmeyen ** I. Saadet Giray, Kırım Hanı (ö. 1538) ** Alonso Álvarez de Pineda, İspanyol kâşif ve haritacı (ö. 1520) ** Ambrosius Holbein, Alman ressam (d. 1519) ** Christina Gyllenstierna, İsveç milli kahramanı(ö.1559) ** Çivizade Damadı Hamid Efendi, Osmanlı şeyhülislamı (ö. 1577) ** François Rabelais, Fransız yazar, doktor, Rönesans düşünürü, keşiş ve Antik Grekçe bilgini (ö. 1553) ** Hans Tausen, Danimarkalı din reformcusu (ö. 1561) ** John Sutton (ö. 1554) ** Juan Ginés de Sepúlveda, İspanyol filozof ve teolog (ö. 1573) ** Qiu Ying, Çinli ressam (ö. 1552) ** Saitō Dōsan, Japon komutan (ö. 1556) ** William Tyndale, İngiliz reformcu (ö. 1536) == Ölümler == * 11 Ocak - Domenico Ghirlandaio, İtalyan Rönesans akımı Floransa ekolü ressam (d. 1449) * 20 Ocak - Seongjong, Joseon Krallığı'nın dokuzuncu kralı (d. 1457) * 1 Ağustos - Giovanni Santi, yüksek rönesans ressamı Rafael'in babası, İtalyan ressam, rönesans iç mimarı (d. y. 1435) * 11 Ağustos - Hans Memling, ilk dönem Flaman resmi ressamlarından (d. 1430) * 24 Eylül - Angelo Poliziano, Lorenzo de' Medici ve Marsilio Ficino'nun çocuklarının özel öğretmeni, Floransa'nın ikinci kuşak hümanistlerinden (d. 1454) * tarihi bilinmeyen ** Cemal Halvetî, Osmanlı devrinde yaşamış mutasavvıf, divan şairi ve müfessir ** Sultan Ali, Safevi Tarikatı şeyhi, Şah İsmail'in abisi
== Olaylar == == Doğumlar == * 11 Kasım / 17 Aralık - Paracelsus, ya da Phillipus Theophratus Bombastus von Hohenheim, İsviçreli doktor ve kimyager (ö. 1541) == Ölümler == * 19 Ağustos - III. Friedrich, Habsburg Hanedanına mensup Almanya Kralı (d. 1415) * tarihi bilinmeyen ** Túpac Inca, İnka imparatorluğunun onuncu Sapa Inca'sı
== Olaylar == * 2 Ocak - İspanya'da Kral II. Fernando ve I. Isabel, bir kuşatmadan sonra Emevi sultanı Abdullah'ı yenerek Granada'yı ele geçirdi. * 31 Mart - Elhamra Kararnamesi imzalandı. * 3 Ağustos ** Kristof Kolomb, deniz seyahatine başladı. ** Yahudiler ve Müslümanlar İspanya'dan atıldı. İspanya'da yok edilmek istenen binlerce Yahudi II. Bayezid'in gönderdiği gemilerle Osmanlı topraklarına sığındı. Sığınanlar arasında yer alan David ve Samuel Nahmias kardeşler Osmanlı'daki ilk matbaayı kurdu. * 12 Ekim - Kristof Kolomb, Karayipler'e vardı. * 3 Kasım - İngiltere ve Fransa aralarında Étaples Barışı'nı yaptı. Bu antlaşma ile İngiltere'nin Kara Avrupasından toprak kazanma politikası sona erdi. * 5 Aralık - Kristof Kolomb, Hispanyola'yı keşfetti. * İspanyol İmparatorluğu kuruldu (dağılışı 1898). * Gırnata Emirliği dağıldı (kuruluşu 1232). == Doğumlar == * 11 Nisan - Marguerite de Navarre, Fransız Rönesans yazarı ve Kral I. Francis'in kardeşi (ö. 1549) * 2 Temmuz - Elizabeth Tudor, VII. Henry ve Yorklu Elizabeth'in kızı (ö. 1495) * 12 Eylül - Lorenzo di Piero de' Medici, Floransa yöneticisi (ö. 1519) * tarihi bilinmeyen ** Cristóbal Vaca de Castro, İspanyol sömürgeci (ö. 1566) ** Şemsi Ahmed Paşa, Osmanlı Sadrazamı (ö. 1580) == Ölümler == * Mart - William Caxton, İngiliz asıllı tüccar, diplomat, yazar ve matbaacı (d. 1415 - 1422) * 9 Nisan - Lorenzo de' Medici, Rönesans Dönemi'ne damga vuran Medici ailesi mensubu, Floransa şehir devletinin gayri resmi başı Cosimo de' Medici 'nin torunu, de facto Floransa Hükümdarı (d. 1449) * 7 Haziran - IV. Kazimierz Jagiellon, Litvanya Büyük Dükası ve Polonya kralı (d. 1427) * 8 Haziran - Elizabeth Woodville, Kral IV. Edward'ın ölümüne kadar İngiltere kraliçesi (d. 1437) * 25 Temmuz - VIII. Innocentius, papa (d. 1432) * 9 Kasım - Molla Câmî, İranlı İslam alimi ve şair (d. 1414) * tarihi bilinmeyen ** I. Dionisios, 2 kez Ekümenik Konstantinopolis Patriği seçilen dini lider ** Emine Gülbahar Hatun, Osmanlı padişahı Fatih Sultan Mehmed'in ilk eşi, Gevherhan Hatun’un ve II. Bayezid'in annesi (ö. 1432)
== Olaylar == * Osmanlı-Memlûk Savaşı sona erdi. == Doğumlar == * 15 Ocak - Niccolò da Ponte, Venedik Cumhuriyetinde "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 87. düka (ö. 1585) * 24 Haziran - VIII. Henry, İngiltere'yi Roma Katolik Kilisesi'nden ayırarak Anglikan Kilisesi'ni kurması ile tanınan İngiltere Kralı (ö. 1547) * 23 Ekim - Loyolalı Ignatius, İspanyol asıllı din adamı, Cizvitler tarikatının kurucusu (ö. 1556) * 26 Ekim - İmparator Zhengde, Çin'in Ming Hanedanı'nın 10. imparatoru (ö. 1521) * 31 Aralık - Jacques Cartier, Kanada'yı keşfettiğine inanılan Fransız denizci, kaşif (ö. 1557) * tarihi bilinmeyen ** Francesco Melzi, İtalyan ressam ve Leonardo da Vinci'nin asistanı ve öğrencisi (ö. 1570) == Ölümler == * Hasan Ertuşi, Kürtçe mevlidin yazarı Kürt edebiyatçısı, şair ve alim (d. 1417) * La Guardialı Kutsal Çocuk, aziz kabul edilen İspanyol çocuk
== Olaylar == * Hint Yarımadası'nda Adilşah Devleti kuruldu (dağılışı 1686). == Doğumlar == * 31 Temmuz - Sultan Murad, Son Akkoyunlu sultanı (ö. 1518) * Ekim - Olaus Magnus, İsveçli yazar ve kilise baş papazı (ö. 1557) * 30 Aralık - Ebussuud Efendi, Osmanlı Şeyhülislamı (ö. 1574) * tarihi bilinmeyen ** Albrecht, Töton Şövalyeleri'nin büyük üstadı ve Prusya'nın ilk hükümdarı (ö. 1568) ** Pierre Gilles, Fransız bilim insanı, çevirmen ve topoğraf (ö. 1555) ** Sultan Said Han, Yarkand Hanlığı hanı (ö. 1533) == Ölümler == * 27 Ocak - Ashikaga Yoshimasa, Ashikaga şogunluğunun sekizinci şogunu (d. 1436) * 6 Nisan - Matthias Corvinus, Macaristan ve Hırvatistan Kralı (d. 1443)
== Olaylar == * 14 Mart - Kıbrıs Kraliçesi Catherine Cornaro, krallığını Venedik'e sattı. * 11 Aralık - Jeannetto de Tassis, Innsbruck'ta Posta Servisi Şefliğine getirildi, onun selefleri olan Thurn ve Taxis ailesi daha sonraları Avrupa'nın posta sisteminin çoğunu işlettiler. * Büyük Britanya pound'u, sovereign da denir, VII. Henry için basıldı. * Tifo hastalığı İspanya'da görüldü. Bu, hastalığın Avrupa'da ilk ortaya çıkışıydı. == Doğumlar == * 29 Mayıs - Mimar Sinan, Osmanlı baş mimarı ve inşaat mühendisi (ö. 1588) * Ağustos - Antonio Allegri da Correggio, İtalyan Rönesansında Parma okulunun en önde gelen ressamı (ö. 1534) * 28 Kasım - Margaret Tudor, Kral VII. Henry ve Yorklu Elizabeth'in kızı, VIII. Henry ve Mary Tudor'un ablası (ö. 1541) * tarihi bilinmeyen ** Francesco Ferruccio, Floransalı kaptan (ö 1530) ** Francesco Venier, Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 81. düka (ö. 1556) ** Hosokawa Sumimoto, Japon askeri diktatör (ö. 1520) ** Lorenzo Priuli, Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 82. düka (ö. 1559) ** Sukahara Bokuden, Japon kılıç ustası (ö. 1571) ** William Farel, Fransız misyoner (ö. 1565) == Ölümler == * 6 Nisan - Hans Waldmann, İsviçreli ordu komutanı ve Zürih valisi (d. 1435) * 26 Nisan - Ashikaga Yoshihisa, Ashikaga şogunluğunun dokuzuncu şogunu (d. 1465)
== Olaylar == * 16 Ağustos - Osmanlı İmparatorluğu ile Memlûk Sultanlığı arasında Ağaçayırı Muharebesi gerçekleşti. * Voroneț Manastırı, III. Ştefan tarafından Racova Muharebesi'ndeki zaferini anmak için 3 ay 3 haftada inşa ettirildi. * Sultan II. Bayezid Külliyesi hizmete açıldı. * Portekizli kâşif Bartolomeu Dias, Ümit Burnu'nu keşfetti. == Doğumlar == * 20 Ocak - Sebastian Münster, Alman kartograf, kozmograf ve bilgin (ö. 1552) * 16 Nisan - Jungjong, Joseon Krallığı'nın 11. kralı (ö. 1544) * 21 Nisan - Ulrich von Hutten, Martin Luther Reformları yanlısı, Alman hümanist düşünür ve şair (ö. 1523) * tarihi bilinmeyen ** Baccio Bandinelli, Rönesans döneminde yaşamış İtalyan, Maniyerist heykeltıraş ve ressam (ö. 1560) ** Salih Reis, Osmanlı amirali (ö. 1568) ** Titian, ya da Tiziano Vecellio, İtalyan ressam (ö. 1576) ** Yosef Karo, İspanyol haham (ö. 1575) == Ölümler == * 11 Haziran - III. James, İskoçya kralı (d. 1451) * 9 Temmuz - Şeyh Haydar, Safevi Tarikatı Şeyhi (d. 1459 / 1460) * tarihi bilinmeyen ** Alexias Hatun, Trabzon Rum İmparatorluğu prensesi (d. 1443) ** Andrea del Verrocchio, Lorenzo de' Medici'nin himayesinde çalışan etkili bir Floransalı heykeltıraş, kuyumcu ve ressam (d. y. 1435) ** Molla Gürani, İslam âlimi, dördüncü Osmanlı şeyhülislâmı (d. 1410) ** Şükrullah, Behcetü't Tevârîh adlı tarih kitabının yazarı olarak ün yapmış Osmanlı tarihçisi (d. 1388)
== Olaylar == * Karamanoğulları Beyliği, Osmanlı idaresine geçti. == Doğumlar == * 2 Şubat - I. János, veya János Zápolya, Erdel voyvodası, Macaristan Kralı (ö. 1540) * 23 Nisan - Georgius Macropedius, veya Joris van Lanckvelt, Hollandalı hümanist öğretmen ve oyun yazarı (ö. 1558) * 17 Temmuz - I. İsmail, veya Şah İsmail, Safevi Devleti'nin kurucusu ve ilk hükümdarı (ö.1524) * 10 Eylül - III. Julius, papa (ö. 1555) * tarihi bilinmeyen ** Kurdoğlu Muslihiddin Reis, Osmanlı amirali (ö. 1535) == Ölümler == * 9 Eylül - İmparator Chenghua, Çin'in Ming Hanedanı'nın yedinci imparatoru (d. 1447) * 14 Eylül - Mara Hatun, Osmanlı padişahı II. Murad'ın eşi, Sırp despotu Đurađ Branković'in kızı (d. y. 1416) * tarihi bilinmeyen ** Hayder, Kırım Hanı ** Pedro Tafur, İspanyol gezgin (d. 1410) ** Turgutoğlu Mahmud Bey, Son Karamanoğulları Beyi
== Olaylar == == Doğumlar == * 16 Temmuz - Andrea del Sarto, Yüksek Rönesans ve Maniyerizm üslubunun başlangıç döneminde İtalyan ressam (ö. 1530) * 20 Eylül - Arthur Tudor, İngiltere Kralı VII. Henry ve Yorklu Elizabeth'in ilk çocuğu (ö. 1502) * 10 Ekim - III. Charles, Savoie dükü (ö. 1553) * 13 Kasım - Johann Eck, Protestan Reformu döneminde yaşamış, Katoliklik savunucusu Alman Hristiyan teolog (ö. 1543) * tarihi bilinmeyen ** Andreas Karlstadt, Protestan Reformu döneminde yaşamış, Alman Hristiyan teolog (ö. 1541) ** Girolamo Priuli, Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 83. düka (ö. 1567) ** Juan Sebastián Elcano, İspanyol kaşif, denizci (ö. 1526) == Ölümler == * Eylül - Sitti Mükrime Hatun, Fatih Sultan Mehmet'in yedi eşinden üçüncüsü (d. 1435) * tarihi bilinmeyen ** Hoca Sinan Paşa, Osmanlı devlet adamı, kelam ve matematik alimi (d. 1440) ** Yunus Han, Doğu Çağatay Hanı (d. y. 1415)
== Olaylar == * 16 Kasım - Moldavyalı III. Stephen ile Kili çevresini savunan Osmanlı kuvvetleri arasında Cătlăbuga Muharebesi gerçekleşti. * Osmanlı-Memlûk Savaşı başladı. * Bosworth Field Çarpışması ile İngiltere'de 30 yıldır süren Güller Savaşı resmi olarak sona erdi. * İngiliz tarihinin en parlak dönemlerinden biri olan Tudor Hanedanı dönemi başladı. * Portekizliler tarafından São Tomé kuruldu. == Doğumlar == * 16 Aralık - Aragonlu Catherine, İngiltere kralı VIII. Henry'nin ilk karısı, I. Mary'nin annesi, Kral II. Ferdinand ve Kraliçe Isabella'nın kızı (ö. 1536) * tarihi bilinmeyen ** Giovanni da Verrazzano, Fransa kralı I. Fransuva'nın hizmetinde Kuzey Amerika'yı keşfeden İtalyan kâşif (ö. 1528) ** Hernán Cortés, İspanya adına Meksika'yı işgal eden denizci (ö. 1547) ** Thomas Cromwell, Kral VIII. Henry döneminde İngiltere Parlamento Şansölyesi, İngiltere Kilisesi'in Kral VIII. Henry 'den sonra en yetkili yöneticisi (ö. 1540) ** Turgut Reis, Trablusgarp fatihi olarak anılan Türk denizcisi, Trablus Beyi (ö. 1565) ** Urs Graf, İsviçreli oymabaskı ustası ve kuyumcu (ö. 1529) == Ölümler == * 16 Mart - Anne Neville, VI. Henry'nin oğlu Edward ile evlenmesinden dolayı Galler Prensesi ve III. Richard ile evlenmesinden dolayı İngiltere Kraliçesi (d. 1456) * 22 Ağustos - III. Richard, İngiltere Kralı (d. 1452) * 25 Ekim - Selçuk Hatun, Hala Sultan olarak da anılır, Osmanlı Padişahı Çelebi Mehmed'in kızı, II. Murad'ın kız kardeşi, Fatih Sultan Mehmed'in halası (d. 1407) * tarihi bilinmeyen ** Aba-Puş Balı Sultan, mutasavvıf şair ve Mevlevi şeyhi (d. 1368) ** Ebu'l Hasan Ali, Gırnata Emiri
== Olaylar == == Doğumlar == * 1 Ocak - Huldrych Zwingli, İsviçre Protestan Reform'unun lideri (ö. 1531) * 17 Ocak - George Spalatin, Alman reformcu (ö. 1545) * 23 Nisan - Julius Sezar Skaliger, Fransız filolog ve astrolog, Nostradamus'un dostu, Josef Jüst Skaliger'in babası (ö. 1558) * 29 Kasım - Joachim Vadian, İsviçreli hümanist ve reformcu. (ö. 1551) * tarihi bilinmeyen ** Charles Brandon, Suffolk Dükü (ö. 1545) ** Hans Baldung, Alman ressam (ö. 1545) == Ölümler == * 12 Ağustos - IV. Sixtus, papa (d. 1414) * tarihi bilinmeyen ** Cezeri Kasım Paşa, Osmanlı devlet adamı ve şair
== Olaylar == * Karamanoğulları Beyliği, Osmanlı idaresine geçti. * Karaman Eyaleti kuruldu. * Hersek Düklüğü dağıldı (kuruluşu 1435). * Vatikan'da Sistina Şapeli'nin yapımı tamamlandı. == Doğumlar == * 14 Şubat - Babür, 1. Babür İmparatoru (ö. 1530) * 6 Mart - Francesco Guicciardini, İtalyan tarihçi, diplomat ve devlet adamı (ö. 1540) * 28 Mart / 6 Nisan - Raffaello Sanzio, kısaca Rafael olarak bilinen Rönesans dönemi İtalyan ressamı ve mimarı (ö. 1520) * 10 Kasım - Martin Luther, Alman keşiş, teolog, üniversite profesörü, Protestanlığın babası (ö. 1546) * tarihi bilinmeyen ** Ayas Mehmed Paşa, Osmanlı Sadrazamı (ö. 1539) ** Wang Gen, Neokonfüçyüsçü filozof == Ölümler == * 30 Ağustos - XI. Louis, Fransa Kralı (d. 1423) * Ağustos - V. Edward, İngiltere Kralı (d. 1470) * 9 Eylül - IV. Edward, İngiltere Kralı (d. 1442) * 17 Aralık - Pedro Pardo de Cela, Galiçya valisi ve dönemin feodal soylusu (d. 1425) * Aralık - Şehzade Abdullah, Sultan II. Bayezid'in büyük oğlu * tarihi bilinmeyen ** Kasım Bey - Karamanoğulları Beyi
== Olaylar == * Şubat - Granada Savaşı başladı == Doğumlar == * György Martinuzzi, Hırvat-Macar soylu, keşiş ve devlet adamı (ö. 1551) * Pietro Loredan, Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 84. düka (ö. 1570) == Ölümler == * 10 Mayıs - Paolo dal Pozzo Toscanelli, İtalyan matematikçi, gök bilimci ve haritacı (d. 1397) * 18 Kasım - Gedik Ahmed Paşa, Osmanlı Sadrazamı * tarihi bilinmeyen ** İbrahim Tennuri, mutasavvıf şair
== Olaylar == * 3 Mayıs - Otranto Seferi sona erdi. Fatih Sultan Mehmet öldüğü için Otranto Kalesi Napoli Krallığı'na verilerek Osmanlı geri çekildi. * 22 Mayıs - 8. Osmanlı Padişahı II. Bayezid tahta geçti. * Galatasaray Lisesi ve Galatasaray Üniversitesi'nin temeli olan Galata Sarayı Enderûn-u Hümayûnu kuruldu. * Arnavutluk'un Akçahisar kentinde Fatih Sultan Mehmed Camii'nin yapımı tamamlandı. * 1481 Rodos depremi meydana geldi. Yaklaşık 30 bin kişi depremde öldü. == Doğumlar == * 1 Temmuz - II. Christian, Kalmar Birliği'ne bağlı İskandinav hükümdarı, Danimarka, Norveç ve İsveç kralı (ö. 1559) * tarihi bilinmeyen ** Benvenuto Tisi, Ferrara Okulu'na bağlı İtalyan ressam (ö. 1559) ** Kim Ahn-ro, Kore'nin Joseon Dönemi politikacısı ve bilim insanı (ö. 1537) == Ölümler == * 3 Mayıs - Fatih Sultan Mehmet, İstanbul'u fetheden Osmanlı padişahı (d. 1432) * 4 Mayıs - Karamanî Mehmed Paşa, Osmanlı Sadrazamı (d. 1458) * 21 Mayıs - I. Christian, Kalmar Birliği altında İskandinav hükümdar, Danimarka, Norveç ve İsveç kralı (d. 1426) * tarihi bilinmeyen ** Jean Fouquet, Fransız ressam (d. 1420) ** Leka Dukagin, Osmanlılara karşı savaşan bir Arnavut lideri (d. 1410)
== Olaylar == * Osmanlı Devleti, İyon Adaları'nı ve Otranto Kalesi'ni aldı. * Otranto Seferi başladı. == Doğumlar == * 18 Nisan - Lucrezia Borgia, Papa VI. Alexander'ın metresi, Vannozza dei Cattanei'nin kızı (ö. 1519) * tarihi bilinmeyen ** Albrecht Altdorfer, Alman ressam, gravürcü ve mimar (ö. 1538) ** Alvise Gritti, Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı-Venedik ilişkilerinde önemli bir rol oynamış tüccar (ö. 1534) ** Ferdinand Macellan, Portekizli denizci, gezgin ve kâşif (ö. 1521) ** Fuzûlî, Türk divan şâiri (ö. 1556) ** Gazi Hüsrev Bey, Kanuni Sultan Süleyman devrinde Bosna'da uzun süre görev yapan sancak beyi (ö. 1541) ** Girolamo Aleandro, baş papazlık yapmış İtalyan din adamı (ö. 1542) ** Joachim Patinir, Flaman rönesans ve manzara ressamı (ö. 1524) ** Johann Georg Faust, Alman simyacı ve doktor (ö. 1541) ** Marcantonio Raimondi, İtalyan gravürcü (ö. y. 1534) ** Matrakçı Nasuh, Osmanlı devlet adamı, polimat, matematikçi, öğretmen, tarihçi, coğrafyacı, haritacı, kılıç ustası, denizci, mucit, ressam, çiftçi ve minyatürcü (ö. y. 1564) == Ölümler == * 18 Ekim - Uhwudong, Koreli dansçı, yazar, sanatçı, ressam, şair ve hattat * tarihi bilinmeyen ** I. René, Napoli Kralı, Kudüs Kralı ve Aragon Kralı (d. 1409) ** Burhaneddin el-Bikâî, Arap din bilgini ** Molla Hüsrev, Molla Fenârî ve Molla Fahrettin Acemi’den sonra Osmanlı Devleti'nin üçüncü şeyhülislamı kabul edilen fıkıh alimi ve devlet adamı
== Olaylar == * 25 Ocak - Osmanlı Devleti ile Venedik Cumhuriyeti arasında bir barış ve ticaret antlaşması olan Osmanlı-Venedik Antlaşması imzalandı. * 4 Eylül - Kastilya Krallığı ile Portekiz arasında, Kastilya İç Savaşı'nı sonlandıran Alcáçovas Antlaşması yapıldı. * 13 Ekim - Osmanlı Devleti ve Eflak ile Macaristan orduları arasında Ekmek Otlak Muharebesi gerçekleşti. * Arnavutluk, Osmanlı Devleti'ne katıldı. * Epir Despotluğu dağıldı (kuruluşu 1205). * Leş Birliği dağıldı (kuruluşu 1444). * Kopenhag Üniversitesi kuruldu. == Doğumlar == * 25 Mart - III. Vasili, Moskova Büyük Prensi (ö. 1533) * 5 Mayıs - Guru Amar Das, Sih gurularının üçüncüsü (ö. 1574) * 15 Haziran - Lisa del Giocondo, İtalyan Rönesansı sırasında Leonardo da Vinci tarafından Mona Lisa adıyla tablosu yapılan, Floransa'da yaşayan Gherardini ailesinin bir üyesi (ö. 1542) * tarihi bilinmeyen ** Ayşe Hafsa Sultan, Osmanlı Padişahı I. Selim'in ikinci eşi, Kanuni Sultan Süleyman'ın annesi, Valide Sultan (ö. 1534) == Ölümler == * Şubat - Antonello da Messina, Sicilya kökenli İtalyan ressam (d. 1430) * tarihi bilinmeyen ** Bistami Abdurrahman Efendi, Osmanlı Devleti fıkıh ve hadisçi ** Kemâleddin İsmâil Bey, Candaroğulları Beyi ** Müstencid, Abbasi hanedanına mensup İslam halifesi
== Olaylar == * Novgorod Cumhuriyeti dağıldı (kuruluşu 1136). * Fatih Sultan Mehmet tarafından ilk altın para bastırıldı. == Doğumlar == * 7 Şubat - Thomas More, İngiliz devlet adamı, hukukçu, filozof, Rönesans dönemi hümanist yazar (ö. 1535) * 26 Mayıs - VII. Clemens, asıl adı Giulio di Giuliano de Medici, papa (ö. 1534) * tarihi bilinmeyen ** Barbaros Hayreddin Paşa, Osmanlı Devleti tarihinin ünlü Türk denizcilerinden, Akdeniz'de Osmanlı egemenliğini pekiştiren Kaptan-ı Derya (ö. 1546) ** Girolamo Fracastoro, İtalyan hekim, akademisyen (ö. 1553) ** Pánfilo de Narváez, İspanyol kâşif ve fatih (ö. 1528) == Ölümler == * 6 Ocak - Uzun Hasan, Akkoyunlu Devleti hükümdarı (d. 1423) * 15 Haziran - Sultan Halil, Akkoyunlu Devleti hükümdarı * 26 Ekim - Giuliano de' Medici, abisi Lorenzo de' Medici ile beraber Floransa Cumhuriyeti'nin müşterek yöneticiliğini yapmış olan Medici ailesi mensubu (d. 1453) * tarihi bilinmeyen ** Georgios Frantzis, geç dönem Bizans tarihçisi (d. 1401)
== Olaylar == * Mainz Johannes Gutenberg Üniversitesi kuruldu. * Tübingen Üniversitesi kuruldu. * Uppsala Üniversitesi kuruldu. * İstanbul'da Kadı Muhyiddin tarafından nüfus sayımı yapıldı. == Doğumlar == * Thomas Boleyn, VIII. Henry'nin ikinci karısı olan Anne Boleyn'nin babası, İngiliz diplomat ve politikacı (ö. 1539) == Ölümler == * 5 Ocak - I. Charles, Burgonya'nin Valois Hanedanından son dükü (d. 1433)
== Olaylar == * 26 Temmuz - Alba Vadisi Savaşı'nda Fatih Sultan Mehmet komutasındaki Osmanlı ordusu, Moldovalıları yendi. == Doğumlar == * 12 Mart - Luca Gaurico, İtalyan astrolog, astronom ve matematikçi (ö. 1558) * 28 Haziran - IV. Paulus, papa (ö. 1559) * 11 Eylül - Louise de Savoie, Fransa Kralı I. François'nın annesi (ö. 1531) * 23 Kasım - Yeonsangun, Joseon Krallığı'nın 10. kralı (ö. 1506) * tarihi bilinmeyen ** II. Ayşe Hatun, Osmanlı Padişahı I. Selim'in birinci hasekisi, Kırım hanı Mengli Giray'ın kızı (ö. 1539) ** Göde Ahmed, Akkoyunlu hükümdarı (ö. 1497) ** Kamerşah Hatun, II. Bayezid ile Gülruh Hatun'un kızı, Şehzade Alemşah'ın ablası == Ölümler == * Voyvoda III. Vlad Tepeş, Kont Drakula ya da Kazıklı Voyvoda olarak bilinir, Eflak beyliği voyvodası (d. 1431)
== Olaylar == * 10 Ocak - Boğdan Prensliği komutanı III. Ştefan ile Osmanlı Devleti komutanı Hadım Süleyman Paşa arasında Racova Muharebesi gerçekleşti. * Osmanlı Padişahı Fatih Sultan Mehmet, Kırım Hanı Mengli Giray Han'ın müstakil bir hükümdar gibi olduğu 7 maddelik bir antlaşma akdetti ve Kırım Osmanlı Devleti'nin bir parçası haline geldi. * İngiltere ve Fransa arasında Picquigny Anlaşması imzalandı ve aralarındaki savaş sona erdi. * Brugge'de William Caxton tarafından ilk İngilizce kitap basıldı. * Fatih Sultan Mehmet tarafından Sisam Adası fethedildi. == Doğumlar == * 6 Mart - Michelangelo, Rönesans dönemi İtalyan ressam, heykeltıraş, mimar ve şair (ö. 1564) * 11 Aralık - X. Leo, papa (ö. 1521) * tarihi bilinmeyen ** Alejo Fernández, İspanyol ressam (ö. 1545) ** Cesare Borgia, Rönesans İtalyası'nda asker ve siyasetçi (ö. 1507) ** Diego de Almagro, İspanyol serüvenci (ö. 1538) ** Gendun Gyatso, 2. Dalay Lama (ö. 1541) ** Marcantonio Trevisan, Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 80. düka (ö. 1554) ** Oliverotto Euffreducci, İtalyan condottieri ve Marche bölgesindeki Fermo hükümdarı (ö. 1502) ** Şehzade Mahmud, Osmanlı Padişahı II. Bayezid'ın oğlu, Yavuz Sultan Selim'in kardeşi (ö. 1506 - 1507) ** Vasco Núñez de Balboa, İspanyol kâşif ve serüvenci, Büyük Okyanus'u gören ilk Avrupalı (ö. 1519) == Ölümler == * 10 Aralık - Paolo Uccello, veya Paolo di Dono, İtalyan Rönesansı başlangıcında Floransa ekolünde bulunan ressam (d. 1397) * tarihi bilinmeyen ** Afanasiy Nikitin, Rus tacir ve o dönem Türklerin elinde bulunan Hindistan'a seyahatini Niccolò de' Conti'den sonra kaleme alan ilk gezgin
== Olaylar == * 19 Ocak - Köping, İsveç'te kent konumuna alındı. == Doğumlar == === Eylül === * 8 Eylül - Ludovico Ariosto, İtalyan şair (ö. 1533) === Ekim === * 13 Ekim - Mariotto Albertinelli, İtalyan Yuksek Rönesans üslubunda Floransa ekolünde bulunan ressam (ö. 1515) === Tarihi bilinmeyen === ** Francesco Vettori, Floransalı diplomat (ö. 1539) == Ölümler == * 17 Ağustos - Veli Mahmud Paşa, Osmanlı Sadrazamı (d. 1420) * 26 Ağustos - III. James, bebek Kıbrıs Kralı (d. 1473) * 16 Aralık - Ali Kuşçu, Türk astronom, matematikçi ve dil bilimci (d. 1403) * tarihi bilinmeyen ** Gendun Drup, ilk Dalay Lama (d. 1391) ** Şehzade Mustafa, Fatih Sultan Mehmet ve Gülşah Hatun'un oğlu (d. 1450) ==Ayrıca bakınız== *1474'te devlet liderlerinin listesi
== Olaylar == * 11 Ağustos - Fatih Sultan Mehmet ile Akkoyunlu sultanı Uzun Hasan arasında Otlukbeli Muharebesi gerçekleşti. == Doğumlar == * 19 Şubat - Nikolas Kopernik, Güneş Sistemi'nin tarifini yapmış, gezegenlerin güneşin merkezde olduğu sabit yörüngeler üzerinde hareket ettiğini kabul eden günmerkezlilik yasasını savunmuş matematik, astronomi ve harita bilgini (ö. 1543) * 17 Mart - IV. James, İskoçya kralı (ö. 1513) * Mart - Thomas Wolsey, kardinal, bir dönem İngiltere kralı VIII. Henry'nin baş danışmanı (ö. 1530) * 6 Temmuz - III. James, bebek Kıbrıs Kralı (ö. 1474) * tarihi bilinmeyen ** II. Tomanbay, Mısır Memlukluları'nın son hükümdarı (ö. 1517) ** Şir Şah, Surîler hükümdarı (ö. 1545) ** Yaşlı Hans Burgkmair, Alman ressam (ö. 1531) ** Zahir Kansu, Mısır Memlûk Sultanı == Ölümler == * 10 Temmuz - II. James, Kıbrıs Kralı (d. 1438 / 1440) * tarihi bilinmeyen ** II. Gennadios, Rum Ortodoks Patrikhanesi lideri (d. 1400)
== Olaylar == * Dünyanın günümüzde de hizmet veren en eski bankası olan Banca Monte dei Paschi di Siena, bir rehin dükkânı olarak Monte di Pietà adıyla kuruldu. * Münih Ludwig Maximilian Üniversitesi kuruldu. == Doğumlar == * Lâmiî Çelebi, divan şairi (ö. 1532) * Wang Shouren, Neokonfüçyüsçü filozof == Ölümler == * 25 Nisan - Leone Battista Alberti, Rönesans hareketinin öncülerinden İtalyan ressam, şair, dilbilimci, filozof, kriptocu, müzisyen, mimar (d. 1404)
== Olaylar == * Alâiye Beyliği, Osmanlı egemenliğine girdi. * Kiev Voyvodalığı kuruldu (dağılışı 1793). == Doğumlar == * 21 Mayıs - Albrecht Dürer, Alman ressam, matematikçi ve matbaacı (ö. 1528) * 7 Ekim - I. Friedrich, Danimarka ve Norveç kralı (ö. 1533) * tarihi bilinmeyen ** Zâtî, Divan Edebiyatı şairi (ö. 1546) == Ölümler == * 18 Ocak - İmparator Go-Hanazono, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 102. imparatoru (d. 1418) * 14 Mart - Thomas Malory, İngiliz yazar (d. y. 1415) * 21 Mayıs - VI. Henry, İngiltere kralı (d. 1421) * 25 Temmuz - Thomas Kempis, Rönesans dönemi katolik keşiş ve yazar (d. 1380) * 26 Temmuz - II. Paulus, papa (d. 1417) * tarihi bilinmeyen ** Atik Sinan, Rum asıllı Osmanlı mimarı, Fatih Camii ile külliyesinin mimarı
== Olaylar == * 10 Temmuz - 5 Ağustos - Eğriboz Kuşatması gerçekleşti. * Güller Savaşı'nda York hanedanından olan Kral IV. Edward, kardeşi ve dostunun düzenlediği komployla tahttan indirildi. * İsviçreliler, Bourgogne dükü I. Charles'a karşı zafer kazandılar. == Doğumlar == * 30 Haziran - VIII. Charles, Fransa Kralı (ö. 1498) * 30 Temmuz - İmparator Hongzhi, Çin'in Ming Hanedanı'nın dokuzuncu imparatoru (ö. 1505) * 10 Ekim - Yavuz Sultan Selim, 9. Osmanlı padişahı ve 88. İslam halifesi (ö. 1520) * 4 Kasım - V. Edward, İngiltere Kralı (ö. 1483) * tarihi bilinmeyen ** III. Muhammed, Mısır Memlûk Sultanı (ö. 1498) ** Francisco de Peñalosa, erken Rönesans döneminde yaşamış İspanyol söz yazarı (ö. 1528) ** György Dózsa, Macar savaşçı (ö. 1514) ** İbrahim Şâhidî, Mevlevi şair ve evliya (ö. 1550) ** Juan Díaz de Solís, İspanyol kâşif (ö. 1516) ** Martin Waldseemüller, Alman bir kartograf (ö. 1521 / 1522) ** Oruç Reis, Osmanlı denizci, Barbaros Hayreddin Paşa'nın ağabeyi (ö. 1518) ** Prens Idar, Kafkasya'nın Çerkes yöneticisi (ö. 1530 / 1571) == Ölümler == * 5 Haziran - İbn Tağrıberdî, Mısırlı tarihçi, şair, müzisyen (d. 1410) * tarihi bilinmeyen ** Dimitrios Paleologos, Mora Despotluğu despotu (d. 1407) ** Georgios Amirutzis, Pontuslu Rum Rönesans bilgin ve filozof (d. 1400) ** Helena Hatun, Mora Despotu Dimitrios Paleologos'un kızı, bazı kaynaklara göre Fatih Sultan Mehmed'in eşi (d. y. 1442) ** Jacopo Bellini, Kuzey İtalya'da ve Venedik'te Rönesans ekolünün oluşmasında katkıda bulunmuş İtalyan ressam (d. 1396 / 1400) ** Rum Mehmed Paşa, Osmanlı Sadrazamı
== Olaylar == * Karakoyunlu Devleti dağıldı (kuruluşu 1380). == Doğumlar == * 15 Nisan - Guru Nanak, Sihlerin ilk gurusu (ö. 1539) * 3 Mayıs - Niccolò Machiavelli, tarih ve politika biliminin kurucusu sayılan Floransalı düşünür, devlet adamı, askerî stratejist, şair ve oyun yazarı (ö. 1527) * 15 Mayıs - Kemalpaşazâde, veya İbn-i Kemal, Osmanlı Şeyhülislamı (ö. 1534) * 10 Ekim - Yavuz Sultan Selim, 9. Osmanlı padişahı, 88. İslam halifesi (ö. 1520) * tarihi bilinmeyen ** Bediüzzaman Mirza, Timurlar Devleti'nin son hükümdarı (ö. 1515) ** Vasco da Gama, Avrupa'nın en başarılı kaşiflerinden, Avrupa'dan çıkıp doğrudan Hindistan'a giden ilk kişi olarak bilinen Portekizli denizci (ö. 1524). == Ölümler == * 8 Ekim - Fra Filippo Lippi, veya Lippo Lippi, Erken rönesans dönemi İtalyan ressam (d. 1406). * 31 Aralık - Yejong, Joseon Krallığı'nın sekizinci kralı (d. 1450) * tarihi bilinmeyen ** Ebu Said Mirza, Timurlular hükümdarı (d. 1424) ** Eşrefoğlu Abdullah Rûmî, Türk şair, mutasavvıf ** Niccolò de' Conti, Venedikli tüccar ve gezgin (d. 1385)
== Olaylar == == Doğumlar == * 29 Şubat - III. Paulus, papa (ö. 1549) * tarihi bilinmeyen ** Ahmed Karahisari, Osmanlı hattatı (ö. 1556) ** Francesco Donato, Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 79. düka (ö. 1553) ** Rodrigo de Bastidas, İspanyol kâşif ve fatih (ö. 1527) == Ölümler == * 17 Ocak - İskender Bey, Arnavutların ulusal kahramanı (d. 1405) * 3 Şubat - Johannes Gutenberg, hareketli parçalar ile yazı baskısını Avrupa'da başlatan matbaacı, yayıncı ve kuyumcu (d. 1398) * 8 Eylül - Sejo, Joseon Hanedanlığı'nın 7. kralı (d. 1417) * tarihi bilinmeyen ** Ebü'l-Hayr Han, Özbek hükümdar (d. 1412) ** Sabuncuoğlu Şerefeddin, Osmanlı döneminde tıp alanında önemli eserler vermiş Türk hekim ve cerrah, ilk Türkçe cerrahi eserin sahibi (d. 1385)
== Olaylar == == Doğumlar == * 1 Ocak - I. Zygmunt, Jagiellon Hanedanı üyesi Lehistan kralı, Litvanya Büyük Dükü (ö. 1548) * 26 Ocak - Guillaume Budé, Fransız hümanist (ö. 1540) * tarihi bilinmeyen ** Pedro Álvares Cabral, Brezilya'nın kâşifi olarak kabul edilen Portekizli denizci (ö. 1526) ** Şehzade Korkut, Sultan II. Bayezid'in şehzadesi ve Yavuz Sultan Selim'in ağabeyi (ö. 1513) == Ölümler == * 10 Kasım - Cihan Şah, Karakoyunlu Devleti hükümdarı (d. 1397) * tarihi bilinmeyen ** Hoşkadem, Mısır Memlûk Sultanı
== Olaylar == * Arvanid Sancağı, Elbasan Kalesi'nin inşa edilmesinden sonra Avlonya ve Elbasan olmak üzere iki sancağa ayrıldı. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === * 11 Şubat - Yorklu Elizabeth, VII. Henry'nin karısı, VIII. Henry'nin annesi, IV. Edward'ın kızı, III. Richard'ın yeğeni ve V. Edward'ın kızkardeşi (ö. 1503) === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 9 Eylül - Ashikaga Yoshitane, Ashikaga şogunluğunun 10. şogunu (ö. 1523) === Ekim === * 28 Ekim - Desiderius Erasmus, Kuzey Avrupa Rönesansı'nın önemli ustası ve klasik edebiyat araştırmacısı, hümanist bilgin ve ilahiyatçı (ö. 1536) === Kasım === * 30 Kasım - Andrea Doria, Cenevizli amiral ve condottieri (ö. 1560) === Aralık === ==== Doğduğu Ay ve Gün belli olmayanlar ==== ** II. Montezuma, Aztek kralı (ö. 1520) ** Alonso de Ojeda, İspanyol denizci, kaşif, vali ve istilacı (ö. 1515) ** Mehmed Gazzâlî, Osmanlı müderris, müellif (ö. 1531) == Ölümler == * Ağustos - I. Hacı Giray, Kırım Hanlığı'nın kurucusu (d. 1397) * Eylül - Karamanoğlu İshak Bey, Karamanoğulları Beyliği'nin 18. beyi (d. ?) * 13 Aralık - Donatello, Floransalı Rönesans öncüsü heykeltıraş (d. 1386) * tarihi bilinmeyen ** Balaban Paşa, Osmanlı askeri ve devlet adamı ** Yahyâ-yı Şirvânî, Azeri sufi
== Olaylar == * Kazak Hanlığı, Kerey Han (Kerey Xan) tarafından kuruldu (dağılışı 1847). * Kaheti Krallığı kuruldu (dağılışı 1762). * Fransa Kralı XI. Louis ile kendisi için bir krallık kurma hedefli güçlü yerel yönetici Burgonya Dükü olan I. Charles arasında Essonne'da, bir şato önünde bulunan ova üzerinde meydan savaşı gerçekleşti. * Gürcü Krallığı'nın son hükümdarı VIII. George tahttan indirildi. * Fes Ayaklanması gerçekleşti. Ebu Muhammed Abdulhak öldürüldü, Meriniler hanedanı sona erdi. * Dulkadiroğulları Beyliği'nde Şah Budak Bey'ın hükümdarlık dönemi başladı. * Topkapı Sarayı'nın yapımına başlandı (tamamlanması 1478). * İstanbul Murat Paşa Camii'nin inşasına başlandı. * 1335 yılında "Tekkebağ Köyü" olarak kurulan yerleşim yeri Erenköy olarak değiştirildi. == Doğumlar == * 11 Aralık - Ashikaga Yoshihisa, Ashikaga şogunluğunun dokuzuncu şogunu (ö. 1489) * tarihi bilinmeyen ** I. Mehmed Giray, Kırım Hanlığı hükümdarı (ö. 1523) ** Ahmed Sultan, II. Bayezid'in Amasya valisi olan oğlu (ö. 1513) ** Pîrî Reis, Dünya haritaları ve Kitab-ı Bahriye adlı denizcilik kitabıyla tanınan Osmanlı Türk'ü denizci ve kartografı (ö. (1554) ** Vittore Carpaccio, İtalyan asıllı Venedik Rönesansı ekolüne bağlı ressam (ö. 1526) == Ölümler == * 12 Mayıs - Thomas Paleologos, Mora Despotu (d. 1409) * Ağustos - II. Abdülhak, Fas Sultanı (d. 1419) * tarihi bilinmeyen ** Said, Gırnata Emiri
== Olaylar == == Doğumlar == * Philippe Villiers de L'Isle-Adam, Hospitalier Şövalyeleri‎'nin üyesi olan şövalye (ö. 1534) == Ölümler == * 23 Şubat - İmparator Zhengtong, Çin'in Ming Hanedanı'nın altıncı ve sekizinci imparatoru (d. 1427) * 18 Haziran - Rogier van der Weyden, Flaman ressam (d. 1399 / 1400) * 1 Ağustos - Cosimo de' Medici, Medici Bankası'nın ikinci kurucusu olarak da bilinen Floransa'da yaşamış bankacı ve siyasetçi (d. 1389) * 14 Ağustos - II. Pius, papa (d. 1405) * tarihi bilinmeyen ** II. İbrahim, Karamanoğulları beyi ** Pir Bahaeddin Erzincanî
== Olaylar == * Bosna, Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedildi. == Doğumlar == * Saturnino Gatti, İtalyan Rönesans dönemi ressamı ve heykeltıraşı (ö. 1518) == Ölümler == * 1 Kasım - David Megas Komnenos, Trabzon İmparatorluğu'nun son imparatoru (d. y. 1408) * tarihi bilinmeyen ** V. Yusuf, Gırnata Emiri ** Eleni, Trabzon İmparatorluğu'nun son imparatoru David'in ikinci karısı ve Trabzon İmparatorluğu'nun son imparatoriçesi
== Olaylar == * 27 Mart - Çar III. İvan, Rusya tahtına çıktı. * Eylül - Midilli'nin Fethi gerçekleşti. == Doğumlar == * 27 Haziran - XII. Louis, Fransa kralı (ö. 1515) * 19 Kasım - İmparator Go-Kashiwabara, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 104. imparatoru (ö. 1526) * tarihi bilinmeyen ** Pietro Lando, Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 78'inci düka (ö. 1545) == Ölümler == * 27 Mart - II. Vasili, Moskova büyük prensi (d. 1415) * tarihi bilinmeyen ** Vladislav Dracul, Macaristan kralı
== Olaylar == * Fatih Sultan Mehmed, Trabzon'u fethetti (Trabzon İmparatorluğu'nun sonu). * Candaroğulları Beyliği dağıldı (kuruluşu 1291). == Doğumlar == * 5 Ağustos - I. Alexander Jagiellon, Litvanya Büyük Dükası, Polonya kralı (ö. 1506) * tarihi bilinmeyen ** Ahmet Kazani, din bilgini (ö. 1542) == Ölümler == * 22 Temmuz - VII. Charles, Fransa Kralı (d. 1403) * tarihi bilinmeyen ** Domenico Veneziano, İtalyan erken rönesans dönemi ressamı (d. 1410) ** İnal, Mısır Memlûk Sultanı (d. 1380)
== Olaylar == * II. Pius, papa seçildi. == Doğumlar == * 13 Eylül - Karamanî Mehmed Paşa, Osmanlı Sadrazamı (ö. 1481) == Ölümler == * 6 Ağustos - III. Callixtus, papa (d. 1378) * Lazar Branković, Sırp despotu
== Olaylar == * 18 Ocak - Beytüllahim Meryem Ana Tarikatı, Lemnos adasını savunmak için Papa II. Pius tarafından kuruldu. * Amerika kıtası keşfedildi, patates bitkisi İngiltere'ye getirildi. * Amasra Kalesi, Osmanlı Devleti tarafından Cenevizliler'den alındı. * Şükrullâh, Farsça olarak yazdığı Behcetü't Tevârîh adlı tarih kitabını tamamladı. == Doğumlar == * 2 Mart - VI. Hadrianus, papa (ö. 1523) * 22 Mart - I. Maximilian - Kutsal Roma Cermen İmparatoru (ö. 1519) * 22 Aralık - Cem Sultan, ya da Şehzade Cem, II. Mehmed'in oğlu II. Bayezid'in kardeşi (ö.1495) * 27 Aralık - I. John Albert, Polonya kralı (ö. 1501) * tarihi bilinmeyen ** Hersekzade Ahmed Paşa, Osmanlı Sadrazamı (ö. 1517) ** Jacopo Saltarelli, jigololukla itham edilen İtalyan LGBT model == Ölümler == * 16 Şubat - Akşemseddin, veya Mehmed Şemseddin, Fatih Sultan Mehmet'in hocası, alim (d. 1389) * tarihi bilinmeyen ** III. Gregorios, Rum Ortodoks patriği ** IV. İoannis, Trabzon İmparatorluğu imparatoru (d. 1403)
== Olaylar == * Ekim ** Amasra, Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedildi. ** Tosya, Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedildi. * Mora Despotluğu dağıldı (kuruluşu 1349). * Fatih Sultan Mehmet tarafından Kapalıçarşı yaptırıldı. * İsviçre'nin Basel şehrinde Basel Üniversitesi kuruldu. == Doğumlar == * XII. Muhammed, Gırnata Emirliği'nin son hükümdarı (ö. 1533) * Alemşah Halime Begüm, Safevi Devleti'nin kurucusu Şah İsmail'in annesi (ö. 1522 / 1523) * Gezici vaiz Pian di Meleto, Rönesans dönemi İtalyan ressam (ö. 1549) * Juan de la Cosa, İspanyol haritacı, fatih ve kâşif (ö. 1510) * Juan Ponce de León, İspanyol konkistador (ö. 1521) * Konstanty Ostrogski, Litvanya Büyük Dükalığı'nın bir prens ve generali (ö. 1530) == Ölümler == * 3 Ağustos - II. James, İskoçya kralı (d. 1430) * 13 Kasım - Gemici Henrique, Portekiz prensi (d. 1394) * tarihi bilinmeyen ** Fahreddin-i Acemi, Osmanlı Devleti şeyhülislamı, din alimi, müderris ** Hamza Bey, İstanbul'un Fethi sırasında Osmanlı donanmasına komuta eden Kaptan-ı Derya
== Olaylar == * 2 Eylül - İskender Bey komutasındaki Arnavut güçleriyle İsa Bey Evrenos ve İskender Bey'in yeğeni Hamza Kastrioti komutasındaki Osmanlı Ordusu arasında Albulena Muharebesi gerçekleşti. * III. Ştefan, Boğdan Prensi oldu. * Bir Arap gezgin ve din adamı olan Seyyid Ebu Bekir Abirin tarafında Sulu Sultanlığı kuruldu (dağılışı 1917). * Freiburg im Breisgau'da Freiburg Albert-Ludwigs Üniversitesi kuruldu. * Askeri savunmada çok önemli bir yere sahip okçulukla karıştırılması sebebiyle İskoçya'da golf oynamak yasaklandı. * Hünkâr Camii'nin inşasına başlandı. * Dauphiné, Fransa Krallığı'na bağlandı. * Otlukbeli, Uzun Hasan'ın hükümdarlığını yaptığı Akkoyunlular idaresine geçti. == Doğumlar == * 28 Ocak - VII. Henry, Kral III. Richard'ı öldürüp yerine geçen İngiltere Kralı, Tudor Hanedanı'nı yöneten ilk kişi (ö. 1509) * 20 Ağustos - Seongjong, Joseon Krallığı'nın dokuzuncu kralı (ö. 1494) * tarihi bilinmeyen ** Balım Sultan, Bektaşiliği kurumlaştırmasıyla bilinen Alevi önder (ö. 1517) ** Filippino Lippi, İtalyan ressam (ö. 1504) ** İdris-i Bitlisî, Osmanlı İmparatorluğu'nda görev yapan Kürt siyasetçi, bilim insanı (ö. 1520) ** Mary of Burgundy, Felemenk Düşes (ö. 1482) ** Revani, Türk şair (ö. 1524) == Ölümler == * 14 Mart - Jingtai, Çin'in Ming Hanedanı'nın yedinci imparatoru (d. 1428) * 19 Temmuz - Gevher Şad Begüm, Timur İmparatorluğu Hükümdarı Şahruh'un eşi, Uluğ Bey'in annesi * 7 Kasım - Danjong, Joseon Krallığı'nın altıncı kralı (d. 1441) * tarihi bilinmeyen ** Basinio Basini, İtalyan hümanist yazar (d. 1425) ** Ladislaus the Posthumous, Habsburg Hanedanı'na bağlı 1453'ten itibaren Bohemya ve 1466'dan itibaren Macaristan kralı (d. 1440) ** Rita of Cascia, İtalyan dul rahibe (d. 1381)
== Olaylar == * 4-22 Temmuz - Belgrad Kuşatması gerçekleşti. * Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'nın yakınından geçti. (önceki: 1378 (teorik olarak); sonraki: 1531) == Doğumlar == * 1 Mart - II. Vladislaus, Bohemya, Macaristan ve Hırvatistan kralı (ö. 1516) * 11 Haziran - Anne Neville, Galler Prensesi ve İngiltere Kraliçesi (ö. 1485) * tarihi bilinmeyen ** Alonso Fernández de Lugo, Kanarya Adaları'nın Kastilya Krallığı'na katılmasını sağlayan İspanyol fatihi (ö. 1525) ** Müeyyedzâde Abdurrahman Çelebi, Osmanlı şair, hattat, kazasker (ö. 1516) == Ölümler == * 11 Ağustos - János Hunyadi, ya da Hünyadi Yanoş, Orta Çağ Macar ordu komutanı (d. y. 1407) * 24 Aralık - Đurađ Branković, Sırbistan Despotu (d. 1377) * tarihi bilinmeyen ** Turahan Bey, Osmanlı askeri ve devlet adamı
== Olaylar == * 23 Şubat - Gutenberg Kutsal Kitabı'nın ilk baskısı yapıldı. * Foça, Fatih Sultan Mehmet tarafından Osmanlı topraklarına katıldı. * Prizren, Fatih Sultan Mehmet'in komutanı Evrenos Bey oğlu Ahmet Bey tarafından fethedildi. * Boğdan Prensliği, Osmanlı hâkimiyetini tanıdı. * Güller Savaşı (ya da İki Gül Savaşları) başladı. * Haliç Tersaneleri kuruldu. == Doğumlar == * 2 Şubat - Johan, Danimarka, Norveç ve İsveç kralı (ö. 1513) * 3 Mart - II. João, Portekiz kralı (ö. 1495) * tarihi bilinmeyen ** Andrea Gritti, Venedik Cumhuriyeti devlet başkanı (ö. 1538) ** Malik Eşref Canbulat, Mısır Memlûk Sultanı (ö. 1501) ** Zoi Palaiologina, Paleologos Hanedanı ailesi üyesi Bizans prensesi, III. İvan'ın karısı (ö. 1503) == Ölümler == * 18 Şubat - Fra Angelico, Erken Rönesans dönemi İtalyan ressam (d. 1395) * 24 Mart - V. Nicolaus, papa (d. 1397) * 1 Aralık - Lorenzo Ghiberti, Rönesans öncesi dönemde heykel ve metal çalışmaları ile bilinen İtalyan sanatçı (d. y. 1378) * tarihi bilinmeyen ** Kaim, Abbasi hanedanına mensup İslam halifesi
== Olaylar == == Doğumlar == * 9 Mart - Amerigo Vespucci, İtalyan kaşif, kartografyacı (ö. 1512) * 14 Temmuz - Angelo Poliziano, Lorenzo de' Medici ve Marsilio Ficino'nun çocuklarının özel öğretmeni, Floransa'nın ikinci kuşak hümanistlerinden (ö. 1494) * 25 Kasım - Caterina Cornaro, Kıbrıs Kraliçesi (ö. 1510) * tarihi bilinmeyen ** Hatifi, İranlı şair (ö. 1521) ** Pinturicchio, bezemesel nitelikli freskleriyle tanınan İtalyan ressam (ö. 1513) == Ölümler == * XI. Muhammed, Gırnata emiri * Zülkadiroğlu Süleyman Bey, Dulkadiroğulları Beyliği'nin altıncı hükümdarı
== Olaylar == * İstanbul'un Fethi ** 2 Nisan - II. Mehmet, Konstantinopolis'i kuşatma harekâtına başladı. ** 6 Nisan - II. Mehmet İstanbul kuşatmasını başlattı. ** 29 Mayıs - II. Mehmet (Fatih Sultan Mehmet), Konstantinopolis şehrini fethederek Bizans İmparatorluğu'na son verdi. Bu olay Orta Çağ'ın sonu, Yeni Çağ'ın başlangıcı olarak değerlendirilen tarihlerden biridir. ** 30 Mayıs - İstanbul Üniversitesi kuruldu. ** Feodalizm yavaş yavaş son buldu. ** Ayasofya camiye çevrildi. ** 1 Haziran - Ayasofya'da ilk Cuma namazı kılındı. * Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) tarihe karıştı. * Yüz Yıl Savaşları, Castillon Muharebesi ile sona erdi. * Avusturya Dükalığı sona erdi (kuruluşu 1156). * Avusturya Arşidüklüğü kuruldu (dağılışı 1806). * Johann Gutenberg, matbaanın taşınabilir bir türünü icat etti. == Doğumlar == * 25 Mart - Giuliano de' Medici, abisi Lorenzo de' Medici ile beraber Floransa Cumhuriyeti'nin müşterek yöneticiliğini yapmış olan Medici ailesi mensubu (ö. 1478) * tarihi bilinmeyen ** I. Ayşe Hatun, II. Bayezid'in eşi ve Yavuz Sultan Selim'in manevi annesi (ö. 1505) ** II. Gülbahar Hatun, II. Bayezid'in eşi ve Yavuz Sultan Selim'in öz annesi (ö. 1510) ** Firdevsi-i Rumi, Osmanlı Devleti'nde yaşamış şair ve yazar == Ölümler == * 29 Mayıs ** XI. Konstantinos, son Bizans imparatoru (d. 1404) ** Orhan Çelebi, ya da Şehzade Orhan, Şehzade Kasım Çelebi'nin oğlu (d. 1412) ** Ulubatlı Hasan - İstanbul'un fethi sırasında Bizans surlarına ilk sancağı diken Osmanlı askeri (d. 1428) * 3-4 Haziran - Lukas Notaras, Bizans İmparatorluğu'nun son megadükü * 10 Temmuz - Çandarlı Halil Paşa, Osmanlı Sadrazamı * tarihi bilinmeyen ** Dmitriy Şemyaka, Moskova Büyük Prensi ** Giovanni Giustiniani, Konstantinopolis'in son savunucularından Cenevizli komutan (d. 1418) ** Prens İnal, Çerkes prensi ** Zahir Çakmak, Mısır Memlûk Sultanı (d. y. 1372) ** Zuhurat Baba, veli
== Olaylar == * Kasım Hanlığı kuruldu (dağılışı 1681). * Venedik'te Palazzo Foscari sarayı yapıldı. == Doğumlar == * 10 Mart - II. Fernando, Aragon, Sicilya ve Napoli Kralı (ö. 1516) * 15 Nisan - Leonardo da Vinci, Rönesans ressam, bilim insanı, tasarımcı, mucit (ö. 1519) * 21 Eylül - Girolamo Savonarola, Dominiken din adamı ve Floransa kentinin hükümdarı (ö. 1498) * 2 Ekim - III. Richard, İngiltere Kralı (ö. 1485) * tarihi bilinmeyen ** Attavante degli Attavanti, İtalyan ressam (ö. 1525) ** Sümbül Efendi, mutasavvıf, müfessir ve vâiz (ö. 1529) == Ölümler == * 26 Mayıs - John Stafford, Canterbury Başpiskoposu * 1 Haziran - Munjong, Joseon Krallığı'nın beşinci kralı (d. 1414) * tarihi bilinmeyen ** Mihaloğlu Hızır Bey, Mihaloğulları ailesinden Gazi Mihal Paşa'nın oğlu ** Plethon, Bizanslı Yeni Platoncu filozof (d. 1355)
1451, 15. yüzyılda Jülyen takvimine göre cuma günü başlayan yıllardan birisidir. == Olaylar == * 3 Şubat - Fatih Sultan Mehmet ikinci kez tahta çıktı. * Glasgow Üniversitesi kuruldu. == Doğumlar == * 22 Nisan - I. Isabel, Kastilya ve Aragon kraliçesi (ö. 1504) * 10 Temmuz - III. James, İskoçya kralı (ö. 1488) * tarihi bilinmeyen ** Josquin des Prez, Fransız-Flaman bir Rönesans dönemi müzik bestecisi (ö. 1521) ** Kemal Reis, II. Bayezid devrinde yaşayan Türk denizci (ö. 1511) ** Kristof Kolomb, Cenovalı kaşif, gezgin ve sömürgeci, Amerika kıtasına ulaşan ilk kâşif (ö. 1506) ** Şeybanî Han, Şeybanî Hanlığı'nın Özbek hanı (ö. 1510) == Ölümler == * 7 Ocak - VIII. Amadeus, Savoy Dükü (d. 1383) * 3 Şubat - II. Murad, 6. Osmanlı Padişahı (d. 1404) * tarihi bilinmeyen ** II. Müstekfî, Abbasi hanedanına mensup İslam halifesi ** İbn Arabşah, Arap din ve tarih bilgini (d. 1389) ** Stefan Lochner, Gotik ressam (d. 1400)
== Olaylar == * 3 Kasım - Barselona Üniversitesi kuruldu. * İngiltere'de Yüz Yıl Savaşları'nın ardından ekonomik kökenli Cade İsyanı çıktı. * Johannes Gutenberg'in baskı makineleri, kitap üretiminde çığır açtı. Bunun sonucunda yeni icatlar hakkındaki bilgilerin yayılması hızlandı. == Doğumlar == * 12 Şubat - Yejong, Joseon Krallığı'nın sekizinci kralı (ö. 1469) * tarihi bilinmeyen ** Francisco de Almeida, Portekizli asker ve kâşif, Hindistan'ın ilk Portekizli genel valisi (ö. 1510) ** Gaspar Corte-Real, Portekizli kaşif (ö. y. 1501) ** Hieronymus Bosch, Hollandalı ressam (ö. 1516) ** John Cabot, İtalyan seyrüseferci ve kâşif (ö. 1499) ** Marin Barleti, Katolik din adamı ve Arnavutluk'un Rönesans Dönemi'ndeki en önemli tarihçisi (ö. 1513) ** Mirim Çelebi, Osmanlı matematikçi ve gök bilimcisi (ö. 1525) ** Şehzade Mustafa, Fatih Sultan Mehmet ve Gülşah Hatun'un oğlu (ö. 1474) ** Yusuf Adil Şah, Adilşahlar hanedanının kurucusu (ö. 1511) == Ölümler == * 23 Mart - Helena Dragaš, Bizans İmparatoru II. Manuil'un karısı (d. y. 1372) * 18 Mayıs - Büyük Kral Sejong, Joseon Hanedanlığı'na hükmetmiş kral (d. 1397) * tarihi bilinmeyen ** İbni Arapşah, Arap bilgin ve şair (d. 1389)
== Olaylar == == Doğumlar == * 1 Ocak - Lorenzo de' Medici, Rönesans Dönemi'ne damga vuran Medici ailesi mensubu, Floransa şehir devletinin gayriresmî başı Cosimo de' Medici 'nin torunu, de facto Floransa Hükümdarı (ö. 1492) * tarihi bilinmeyen ** Domenico Ghirlandaio, İtalyan Rönesans akımı Floransa ekolü ressam (ö. 1494) ** Hamdullah Hamdi, Türk divan şairi, mutasavvıf (ö. 1503) == Ölümler == * 2 Şubat - İbn Hacer el-Askalanî, Arap hadis, fıkıh ve tefsir bilgini (d. 1372) * 27 Ekim - Uluğ Bey, Timur Sultanı, Türk Matematikçi ve astronomi bilgini (d. 1394) * tarihi bilinmeyen ** Emine Hatun - Osmanlı Padişahı I. Mehmed'in eşi, kesin olmayan bilgiye göre II. Murad'ın annesi
== Olaylar == * 20 Ocak - Stefan Vukçiç Kosariç, kendini Santa Sava dükası ilan etti. * 17-20 Ekim - II. Kosova Muharebesi gerçekleşti. * Arnavut-Venedik Savaşı sona erdi. == Doğumlar == * Kastalânî, fıkıh, tefsir âlimi * Pietro Perugino, İtalyan Rönesans dönemi ressamı (ö. 1523) == Ölümler == * 21 Haziran - II. Theodoros Paleologos, Mora despotu (d. y. 1396) * 31 Ekim - VIII. İoannis, Bizans İmparatoru (d. 1392) * tarihi bilinmeyen ** Vasili Kosoy, Moskova Büyük Prensi (d. 1421)
== Olaylar == * Aralık - Arnavut-Venedik Savaşı başladı. == Doğumlar == * 3 Aralık - II. Bayezid, 8. Osmanlı Padişahı (ö. 1512) * 9 Aralık - İmparator Chenghua, Çin'in Ming Hanedanı'nın yedinci imparatoru (ö. 1487) * tarihi bilinmeyen ** Anna Hatun, Fatih Sultan Mehmed'in eşi, David Komnenos ile Eleni Kantakuzini'un kızı (ö. 1463 sonrası) ** Giovanni Antonio Amadeo, İtalyan erken dönem Rönesans heykeltıraş, mimar ve mühendis (ö. 1522) == Ölümler == * 23 Şubat - IV. Eugenius, papa (d. 1383) * 13 Mart - Şahruh, Timur İmparatorluğu üçüncü hükümdarı (d. 1377) * Kasım - II. Vlad, veya II. Vlad Drakula, Eflak voyvodası (d. 1395)
== Olaylar == * 21 Temmuz - Lidköping, İsveç'te bir kent konumuna alındı. * 27 Eylül - Otonetë Muharebesi gerçekleşti. Skanderberg, Osmanlıları yendi. * II. Murat, Çandarlı Halil Paşa'nın isteğiyle Manisa'dan döndü ve 2. kez tahta çıktı. II. Mehmet Manisa'ya geri döndü. == Doğumlar == * William Grocyn, İngiliz bilgini * Alexander Agricola, Felemenk besteci == Ölümler == * 2 Şubat - Vittorino da Feltre, İtalyan hümanist * 15 Nisan - Filippo Brunelleschi, İtalyan mimar (d. 1377) * 9 Mayıs - (:en:Mary of Enghien), Napoli Kraliçesi * 24 Mayıs - Ambroise de Loré, Ivry (:fr:Ivry-la-Bataille) Baronu * tarihi bilinmeyen ** IV. Vahtang, Bagrationi Hanedanı üyesi Gürcü kralı (d. 1413) ** Nuno Tristão, Portekizli kaşif ve köle taciri
== Olaylar == * Senegal ve Yeşil Burun Adaları, Dinas Diaz tarafından keşfedildi. == Doğumlar == * 1 Mart - Sandro Botticelli, İtalyan ressam (ö. 1510) * 3 Ekim - Celâleddîn Süyûtî, Mısırlı muhaddis, müfessir, mutasavvıf ve filozof (ö. 1505) * tarihi bilinmeyen ** I. Mengli Giray, Kırım Hanı (ö. 1515) ** Albert Brudzewski, Leh astronom (ö. 1497) ** Luca Pacioli, İtalyan matematikçi (ö. 1514 / 1517) ** Nicolas Chuquet, Fransız Matematikçi == Ölümler == * 2 Ağustos - Oswald von Wolkenstein, Alman şair, besteci ve diplomat (d. 1376 / 1377) * tarihi bilinmeyen ** Uluğ Muhammed Han, Altın Orda Hanı, Kazan Hanı
== Olaylar == * 10 Kasım - Varna Muharebesi gerçekleşti. * 15 Haziran - Cosimo de 'Medici, Floransa'da Laurentian Kütüphanesi'ni kurdu. * 29 Haziran - Skanderberg, Torvioll Savaşı'nda bir Osmanlı ordusunu yendi. * Sultan II. Murat, Macaristan ile Segedin Antlaşması'nı imzaladı. Aynı yıl, Mısır'daki islam alimlerinin de manevi desteği alınarak Karamanoğlu II. İbrahim Bey ile de Sulh antlaşması imzalandı. * Sultan II. Murat'ın hastalığı sebebiyle oğlu Fatih Sultan Mehmet ilk kez tahta çıktı. * Arnavut ve Karadağ prensliklerinin Osmanlılar'a karşı oluşturdukları askeri savunma ve siyasi birliği olan Leş Birliği kuruldu. == Doğumlar == * 24 Ocak - Galeazzo Maria Sforza, Milano Dükü * tarihi bilinmeyen ** Donato Bramante, İtalyan mimar (ö. 1514) == Ölümler == * 7 Nisan - John Capreolus, Fransız din adamı * 26 Nisan - Robert Campin, ressam * 27 Mayıs - John Beaufort, İngiliz askeri lider * 23 Haziran - Marcus Eugenicus, Bizans din adamı * 10 Kasım - III. Władysław, Polonya, Macaristan ve Hırvatistan kralı (d. 1424) * tarihi bilinmeyen ** Kaygusuz Abdal, Alevî- Bektaşî halk ozanı ** Leonardo Bruni, İtalyan hümanist, tarihçi, devlet adamı (d. 1370) ** Olivera Despina Hatun, Osmanlı Padişahı Yıldırım Bayezid'in eşi (d. 1372)
== Olaylar == * Kasım - Niş Muharebesi gerçekleşti. * Hangıl alfabesi icat edildi. == Doğumlar == * 23 Şubat - Matthias Corvinus, Macaristan ve Hırvatistan Kralı (ö. 1490) * 31 Mayıs - Leydi Margaret Beaufort, VII. Henry'nin annesi (ö. 1509) * 5 Kasım - II. Julius, papa (ö. 1513) * tarihi bilinmeyen ** Alexias Hatun, Trabzon Rum İmparatorluğu prensesi (ö. 1488) ** Çiçek Hatun, Fatih Sultan Mehmed'in eşi, Cem Sultan'ın annesi (ö. 1498) == Ölümler == * 5 Haziran - Ferdinand, Portekiz'in aziz prensi * 16 Ağustos - Ashikaga Yoshikatsu, Ashikaga şogunluğunun yedinci şogunu (d. 1434) * 29 Ağustos - Urgell'li Isabella, Coimbra Düşesi * 18 Eylül - Lüksemburg'lu Lewis, Rouen Başpiskoposu * tarihi bilinmeyen ** Şehzade Alâaddin, Osmanlı padişahı II. Murad'ın oğlu (d. 1425) ** Zeami, ya da Kanze Motokiyo, Noh tiyatrosunu ciddi bir sanat dalı olarak kabul ettiren Japon aktör ve oyun yazarı (d. 1363)
== Olaylar == * Hermannstadt Muharebesi gerçekleşti. Hunyadi Yanoş, Mezid Bey komutasındaki Osmanlı ordusunu Sibiu yakınlarında mağlup etti. * Vazag Muharebesi gerçekleşti. * Iydgâh Camii'nin yapımı tamamlandı. * Santa Croce Bazilikası yapıldı. == Doğumlar == * 28 Nisan - IV. Edward, İngiltere Kralı (ö. 1483) * 3 Temmuz - İmparator Go-Tsuchimikado, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 103. imparatoru (ö. 1500) * tarihi bilinmeyen ** Helena Hatun, Mora Despotu Dimitrios Paleologos'un kızı, bazı kaynaklara göre Fatih Sultan Mehmed'in eşi (ö. 1470) ** Ture Muhammed, Songhay İmparatorluğunu yönetmiş ve imparatorluğun altın çağını yaşatmış Afrikalı Siyahi Müslüman hükümdar (ö. 1538) == Ölümler == * Makrîzî, Memlûk Sultanlığı'nda yaşamış Mısır'lı tarihçi, muhaddis (d. 1364) * Yörgüç Paşa, II. Murad'ın lalası ve Rum beylerbeyi
== Olaylar == * Kırım Hanlığı kuruldu (dağılışı 1783). * Bordeaux Üniversitesi I kuruldu. == Doğumlar == * 9 Şubat - Ali Şîr Nevaî, Özbek şairi (ö. 1501) * 9 Ağustos - Danjong, Joseon Krallığı'nın altıncı kralı (ö. 1457) == Ölümler == * 9 Temmuz - Jan van Eyck, Flaman ressam (d. 1395) * 12 Temmuz - Ashikaga Yoshinori, Ashikaga şogunluğunun altıncı şogunu (d. 1394) * tarihi bilinmeyen ** II. Mutazıd, Abbasi hanedanına mensup İslam halifesi
== Olaylar == * Macaristan Krallığı'nın elinde bulunan Belgrad (o dönemdeki adı Nándorfehérvár), Osmanlı İmparatorluğu tarafından kuşatıldı. * Zürih, toprak anlaşmazlığı nedeniyle İsviçre Konfederasyonundan atıldı. == Doğumlar == * 22 Ocak - III. İvan, Moskova Büyük Prensi (ö. 1505) * tarihi bilinmeyen ** Albertus Pictor, en tanınmış son dönem orta çağ ressamı (ö. 1507) ** Hoca Sinan Paşa, Osmanlı devlet adamı, kelam ve matematik alimi (ö. 1486) ** Kansu Gavri, Mısır Memlûk Sultanı (ö. 1516) == Ölümler == * Cennino Cennini, İtalyan ressam (d. 1370) * Johannes Schiltberger, Alman gezgin ve yazar (d. 1381)
== Olaylar == * 3-13 Temmuz - Altın Orda Hanı Uluğ Muhammed Han tarafından Moskova on gün boyunca kuşatıldı. == Doğumlar == * III. Pius, papa (ö. 1503) * Domenico Rosselli, İtalyan heykeltıraş (ö. 1498) * Francesco di Giorgio Martini, Siena Ekolü'nden İtalyan ressam, heykeltıraş, mimar, teorisyen, askeri mühendis (ö. 1502) == Ölümler == * 17 Aralık - Trabzonlu Maria, Bizans İmparatoru VIII. İoannis'un üçüncü eşi * tarihi bilinmeyen ** Koca Mehmed Nizamüddin Paşa, Osmanlı devlet adamı
== Olaylar == * İnka İmparatorluğu kuruldu (dağılışı 1533). * Sukotay Krallığı dağıldı (kuruluşu 1238). == Doğumlar == * Haziran - Hüseyin Baykara, Timur İmparatorluğu hükümdarı ve şair (ö. 1506) == Ölümler == * 7 Haziran - Sultan Barsbay, Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memluk Devleti hükümdarı (d. y. 1369) * tarihi bilinmeyen ** Kara İskender, Karakoyunlular hükümdarı
== Olaylar == == Doğumlar == * 2 Mayıs - Filippo Buonaccorsi, İtalyan hümanist ve yazar (ö. 1496) * tarihi bilinmeyen ** Elizabeth Woodville, Kral IV. Edward'ın ölümüne kadar İngiltere kraliçesi (ö. 1492) ** İbn Gazi el-Miknasi, Fas'lı İslam hukukçusu ve matematik bilgini (ö. 1513) == Ölümler == * 21 Şubat - I. James, İskoçya kralı (d. 1394) * 9 Aralık - Sigismund - Kutsal Roma İmparatoru ve Lüksemburg Hanedanı'nın son imparatoru (d. 1368)
== Olaylar == * Afonso Gonçalves Baldaia, Afrıka'nın batı kıyısında keşif yapan ilk kişi olur. * Johannes Gutenberg Matbaa üzerinde çalışma yapmaya başlar. == Doğumlar == * 20 Ocak - Ashikaga Yoshimasa, Ashikaga şogunluğunun sekizinci şogunu (ö. 1490) * 16 Kasım - Leonardo Loredan, Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 75'inci düka (ö. 1521) * tarihi bilinmeyen ** Marcus Antonius Coccius Sabellicus, Enneades sive Rhapsodia historiarum isimli Dünya tarihi kitabıyla tanınan Venedikli tarihçi (ö. 1506) == Ölümler == * Bursalı Kadızade Rumi, Türk matematik ve astronomi bilgini (d. y. 1364)
== Olaylar == * Hersek Düklüğü kuruldu (dağılışı 1483). == Doğumlar == * Andrea del Verrocchio, Lorenzo de' Medici'nin himayesinde çalışan etkili bir Floransalı heykeltıraş, kuyumcu ve ressam (ö. 1488) * Giovanni Santi, yüksek rönesans ressamı Rafael'in babası, İtalyan ressam, rönesans iç mimarı (ö. 1494) * Hans Waldmann, İsviçreli ordu komutanı ve Zürih valisi (ö. 1489) * Sitti Mükrime Hatun, Fatih Sultan Mehmet'in yedi eşinden üçüncüsü (ö. 1486) == Ölümler == * 31 Ocak - İmparator Xuande, Çin'in Ming Hanedanı'nın beşinci imparatoru (d. 1399) * 12 Ekim - Agnes Bernauer, daha sonra Bavyera Dükü III. Albert olarak anılacak olan Albert'in metresi ve belki de ilk eşi (d. y. 1410) * tarihi bilinmeyen ** Abdülkadir Meragi, Türk kökenli besteci ve müzik bilgini (d. 1360) ** Gazi Mihal Paşa, Osmanlının kuruluş döneminde önemli katkıları olan akıncı ailesi Mihaloğullarından Aziz Bey'in oğlu ** Kara Yülük Osman Bey, Akkoyunlu devletinin kurucusu ve ilk hükümdarı
== Olaylar == * Edirne'de II. Murad tarafından Muradiye Camii yaptırıldı. * Portekiz'in deniz aşırı ülkelerde yeni keşfettiği yerlerle ilgili tüm konularla ilgilenen kurum olan Casa da Índia kuruldu. == Doğumlar == * 19 Mart - Ashikaga Yoshikatsu, Ashikaga şogunluğunun yedinci şogunu (ö. 1443) * 28 Aralık - Antonio Grimani, Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 76'ıncı düka (ö. 1523) * tarihi bilinmeyen ** Kanō Masanobu, Kanō Okulu'nu açan Japon ressam (ö. 1530) == Ölümler == * 1 Haziran - II. Władysław Jagiełło, Büyük Litvanya Grandükü (d. 1362) * 5 Haziran - Yuriy Dmitriyeviç, Zvenigorod Dükü (d. 1374)
== Olaylar == * İshak Fakih Camii'nin yapımı tamamlandı. == Doğumlar == * 19 Ekim - Marsilio Ficino, İtalyan Yeni Platoncu düşünür (ö. 1499) * 10 Kasım - I. Charles, Burgonya'nin Valois Hanedanından son dükü (ö. 1477) * tarihi bilinmeyen ** III. Ştefan, Boğdan Prensi ve Muşat Hanedanı'nın en yüksek temsilcisi (ö. 1504) ** Thomas Norton, İngiliz şair ve simyacı (ö. 1513) == Ölümler == * 1 Aralık - Go-Komatsu, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 100. imparatoru (d. 1377) * tarihi bilinmeyen ** Yusuf Emiri, Çağatayca yazan bir şair ** Zheng He, Çinli denizci, amiral ve kâşif (d. 1371)
== Olaylar == * V. Afonso, Aviz hanedanından ilk Portekiz kralı olarak tahta geçti. * Celâyir Sultanlığı dağıldı (kuruluşu 1340). == Doğumlar == * 30 Mart - Fatih Sultan Mehmet, İstanbul'u fetheden Osmanlı padişahı (ö. 1481) * tarihi bilinmeyen ** VIII. Innocentius, papa (ö. 1492) ** Ahi Mehmet Çelebi, Osmanlı hekim ve yazar (ö. 1524) ** Emine Gülbahar Hatun, Osmanlı padişahı Fatih Sultan Mehmed'in ilk eşi, Gevherhan Hatun’un ve II. Bayezid'in annesi (ö. 1492) == Ölümler == * Antonius Romanus, İtalyan besteci (d. 1400) * Hans von Burghausen, Alman mimar (d. 1350'ler)
== Olaylar == * 30 Mayıs - Jeanne d'Arc 19 yaşında, 10.000 kişinin toplandığı Rouen şehrinin Vieux-Marchè meydanında diri diri yakıldı. * 16 Haziran - Töton Şövalyeleri ve Švitrigaila, Leh'lere karşı ittifak amacıyla Christmemel Antlaşması'nı imzaladı. * 30 Ekim - Medina del Campo Antlaşması, Portekiz ve Castille arasındaki barışı birleştirdi. * 16 Aralık - VI. Henry Fransa Kralı olarak taç giydi. İngiltere Kralı çocuk VI. Henry hukuken (ama yalnızca ismen) Fransa Kralı da oldu. * Floransa Konsili başladı. * Poitiers Üniversitesi kuruldu. * Ayutthaya Krallığı, Angkor'u kuşattı ve Khmer İmparatorluğu'nu bitirdi. == Doğumlar == * 1 Ocak - VI. Alexander, papa (ö. 1503) * Mart - Voyvoda III. Vlad Tepeş, Kont Drakula ya da Kazıklı Voyvoda olarak bilinir, Eflak beyliği voyvodası (ö. 1476 / 1477) * tarihi bilinmeyen ** Andrea Mantegna, İtalyan gravürcü ve Rönesans ressamı (ö. 1506) == Ölümler == * 20 Şubat - V. Martinus, papa (d. y. 1368) * 30 Mayıs - Jeanne d'Arc - Yüz Yıl Savaşları boyunca İngiltere'ye karşı ülkesi Fransa'ya manevi anlamda büyük destek olan ve sonradan ünü Fransa'nın dört bir yanına yayılmış bir Fransız Katolik azizesi (d. 1412) * tarihi bilinmeyen ** Ni‘metullāh-ı Velî, Nimetullahilik tarikatının kurucusu ve mutasavvıf şair (ö. 1330)
== Olaylar == * 1 Mart - Osmanlı Padişahı II. Murad, Selanik'i fethetti (Osmanlılar'ın Selanik'i alması). * Venedik Büyük Kanal'daki en güzel saraylardan biri olarak kabul edilen Ca' d'Oro, Contarini ailesi için inşa edildi. == Doğumlar == * 16 Ekim - II. James, İskoçya kralı (ö. 1460) * tarihi bilinmeyen ** III. Ahmed, Mısır Memlûk Sultanı ** Antonello da Messina, Sicilya kökenli İtalyan ressam (ö. 1479) ** Francesco Laurana, Dalmaçya doğumlu heykeltıraş ve madalyoncu (ö. y. 1502) ** Hans Memling, ilk dönem Flaman resmi ressamlarından (ö. 1494) ** Matteo di Giovanni, Sienese okulundan bir italyan Rönesans sanatçısı (ö. 1495) ** Miskin Abdal, Azeri halk ozanı (ö. 1535) == Ölümler == * 27 Ekim - Vytautas, Litvanya Büyük Dükü (d. y. 1350) * tarihi bilinmeyen ** Christine de Pisan, Orta çağ kültüründeki kadın düşmanlığı ile mücadele eden kadın yazar, şair ve filozof (d. 1363) ** Emir Sultan, İslam ve tasavvuf dünyasında tanınmış düşünce adamı (d. 1368) ** Hacı Bayram-ı Veli, Türk mutasavvıf ve şair (d. 1352) ** Molla Fenari, din alimi, bilim insanı, müderris, Osmanlı Devleti'nin ilk şeyhülislamı (d. y. 1350) ** Müstaîn, Mısır Memlûk Sultanı, Abbâsî halifesi
== Olaylar == == Doğumlar == * Gentile Bellini, Rönesans döneminde Venedik'te yaşamış, Venedik Cumhuriyeti tarafından Fatih Sultan Mehmet'in portresini yapmak üzere İstanbul'a gönderilmiş İtalyan ressam (ö. 1507). * Şeyh Hamdullah, Türk hattat (ö. 1526) == Ölümler == * 25 Ağustos - I. Çandarlı İbrahim Paşa, Osmanlı sadrazamı * tarihi bilinmeyen ** I. Carlo Tocco, Epir despotu ** II. Yakub Bey, Germiyanoğulları Beyi ** IV. Aleksios, Trabzon İmparatorluğu imparatoru (d. 1382) ** Andronikos Paleologos, Bizans prensi (d. 1400) ** Hacı İvaz Paşa, Osmanlı devlet adamı, asker, mimar ** Gıyaseddin Cemşid, hekim, matematikçi ve gök bilimci (d. 1380) ** İbn-i Cezerî, İslam alimi, tarihçi ve yazar (d. 1350)
== Olaylar == * Aztek İmparatorluğu kuruldu (dağılışı 1521). * Germiyanoğulları Beyliği dağıldı (kuruluşu 1302). * Şeybani Hanlığı kuruldu (dağılışı 1599). == Doğumlar == * 21 Eylül - Jingtai, Çin'in Ming Hanedanı'nın yedinci imparatoru (ö. 1457) * tarihi bilinmeyen ** Ulubatlı Hasan - İstanbul'un fethi sırasında Bizans surlarına ilk sancağı diken Osmanlı askeri (ö. 1453) == Ölümler == * 30 Ağustos - İmparator Shōkō, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 101. imparatoru (d. 1401) * tarihi bilinmeyen ** Masaccio, İtalyan Rönesans akımı başlangıç döneminin önemli ressamlarından (d. 1401)
== Olaylar == * Đurađ Branković, Macaristan Krallığı'nda baron ve Sırp despotu oldu. * Fatsa, Yörgüç Paşa'nın Canik seferi Osmanlı İmparatorluğu'na dahil oldu. * Hacı Bayram Camii inşasına başlandı. * I. Hacı Giray, Altın Orda Devleti'nde tahta geçti, ardından Kırım Hanlığı'nı kurdu. * Donatello, Herodes'in Şöleni adlı eserini tamamladı. * Uzunköprü, II. Murat tarafından "Ergene" adıyla kuruldu. * Aztek İmparatoru Itzcoatl tahta geçti. * Hacıemiroğulları Beyliği, Osmanlı İmparatorluğu'na dahil oldu. * Nogay Ordası'nda Edige'nin oğlu Gazi Biy hükümdar oldu. * Saint Benoît Latin Katolik Kilisesi'nin yapımına başlandı. * Gıyaseddin Cemşid, Miftah al-Hisab adlı eseri yazdı. * Lüzinyan Sarayı, kraliyet sarayı haline dönüştürüldü. * Yahudiler Bern'den kovuldu. == Doğumlar == * 29 Kasım - İmparator Zhengtong, Çin'in Ming Hanedanı'nın altıncı ve sekizinci imparatoru (ö. 1464) * 30 Kasım - IV. Kazimierz Jagiellon, Litvanya Büyük Dükası ve Polonya kralı (ö. 1492) == Ölümler == * 19 Temmuz - Stefan Lazarević, Sırp Knezi Lazar Hrebeljanović'in oğlu, aynı zamanda Sırbistan Despotu (d. 1374) * tarihi bilinmeyen ** Andrei Rublev, Ortodoks fresk ve ikonlarıyla ortaçağ Rusya'sı ressamı (d. 1360'lar) ** Mansur Biy, Nogay Ordası hükümdarı
== Olaylar == * II. Murat, Aydınoğullarına son verdi. == Doğumlar == * Şubat - I. Christian, Kalmar Birliği altında İskandinav hükümdar, Danimarka, Norveç ve İsveç kralı (ö. 1481) * tarihi bilinmeyen ** Ahmed Paşa, ulema sınıfı mensubu ve Divan Edebiyatı şairi (ö. 1497) == Ölümler == * 18 Eylül - Hubert van Eyck, Flaman resminin ilk dönem temsilcilerinden (d. 1385 - 1390)
== Olaylar == * Tâceddinoğulları Beyliği dağıldı (kuruluşu 1346). * Belçika'nın Leuven şehrinde Leuven Katolik Üniversitesi kuruldu. == Doğumlar == * Basinio Basini, İtalyan hümanist yazar (ö. 1457) * Mihaloğlu Ali Bey, Fatih Sulltan Mehmed ve II. Bayezid dönemlerinin önemli komutanlarından (ö. 1507) * Pedro Pardo de Cela, Galiçya valisi ve dönemin feodal soylusu (ö. 1483) * Şehzade Alâaddin, Osmanlı padişahı II. Murad'ın oğlu (ö. 1443) == Ölümler == * 27 Şubat - I. Vasili, Moskova Büyük Prensi (d. 1371) * 29 Mayıs - İmparator Hongxi, Çin'in Ming Hanedanı'nın dördüncü imparatoru (d. 1378) * 21 Temmuz - II. Manuil, Bizans İmparatoru (d. 1350) * tarihi bilinmeyen ** İzmiroğlu Cüneyd Bey - Fetret Devri ve II. Murad'ın saltanatının ilk yıllarında gündemde kalmış, Osmanlı Devleti'nin bütün toparlanma çabalarında karşısına çıkmış bir yerel yönetici ve asi
== Olaylar == * Pizzigano Haritası hazırlandı. * Menteşe Beyliği dağıldı (kuruluşu 1261). == Doğumlar == * 31 Ekim - III. Władysław, Polonya kralı, ayrıca Macar ve Hırvatistan kralı (ö. 1444) * tarihi bilinmeyen ** Cristoforo Landino, İtalyan hümanist ve Floransa Rönesansı'nın en önemli ismi (ö. 1498) ** Ebu Said Mirza, Timurlular hükümdarı (ö. 1469) == Ölümler == * 10 Mayıs - İmparator Go-Kameyama, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 99. imparatoru (d. 1347) * 12 Ağustos - Yongle, Çin'in Ming Hanedanının üçüncü imparatoru (d. 1360)
== Olaylar == * Tekeoğulları Beyliği dağıldı (kuruluşu 1321). == Doğumlar == * 3 Temmuz - XI. Louis, Fransa Kralı (ö. 1483) * tarihi bilinmeyen ** Pierre d'Aubusson, Osmanlı İmparatorluğunun hararetli düşmanı ve Cem Sultan'ı Anadolu dan kaçırıp Rodos'a götüren bir Rodos şövalyesi (ö. 1503) ** Uzun Hasan, Akkoyunlu Devleti hükümdarı (ö. 1478) == Ölümler == * 15 Aralık - Michael Küchmeister von Sternberg, Töton Şövalyeleri'nin büyük üstadı (d. 1360 / 1370) * tarihi bilinmeyen ** Aziz Yusuf, Mısır Memlûk Sultanı
== Olaylar == * İstanbul Seferi - İstanbul, Osmanlılar tarafından kuşatıldı ancak alınamadı. Sonradan 1453'te alınabilmiştir. == Doğumlar == * Vladislav Dracul - Macaristan Kralı * William Caxton, İngiliz asıllı tüccar, diplomat, yazar ve matbaacı (ö. 1492) == Ölümler == * 30 Mayıs - Taejong, Joseon Krallığı'nın üçüncü kralı (d. 1367) * 31 Ağustos - V. Henry, İngiltere kralı (d. 1386) * 21 Ekim - VI. Charles, Fransa Kralı (d. 1368) * tarihi bilinmeyen ** I. Deva Raya, Vijayanagar İmparatorluğu’nu yöneten, Sangama Hanedanı’ndan hükümdar ** Mihaloğlu Mehmed Bey, Fetret döneminde Musa Çelebi'nin yanında yer alan Rumeli Beylerbeyi ** Düzmece Mustafa, veya Mustafa Çelebi, Yıldırım Bayezid ile Devlet Şah Hatun'un oğlu (d. 1393) ** Mustafa Çelebi, Osmanlı şehzadesi, I. Mehmed'in ikinci oğlu ** Süleyman Çelebi, imam, mutasavvıf, Türkçe kaleme alınmış mevlidlerin ilki ve en meşhuru olan "Vesîletü’n-necât"ın müellifi (d. 1351)
1421 (MCDXXI) çarşamba günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * I. Mehmet'in vefatı üzerine Şehzade Murat, 6. Osmanlı padişahı oldu. == Doğumlar == * 6 Aralık - VI. Henry, İngiltere kralı (ö. 1471) * tarihi bilinmeyen ** Angelo Tartaglia, bir İtalyan soylusu ** Vasili Kosoy, Moskova Büyük Prensi (ö. 1448) == Ölümler == * 14 Ocak - Şeyh el-Mahmûdî, Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memluk Devleti hükümdarı (d. y. 1369) * 26 Mayıs - I. Mehmed, veya Çelebi Mehmed, 5. Osmanlı Padişahı (d. 1389) * Temmuz - Bayezid Paşa, Osmanlı Sadrazamı * tarihi bilinmeyen ** Tatar, Mısır Memlûk Sultanı
== Olaylar == * Osmanlı sultanı I. Mehmed, Bizans İmparatorluğu'yla bir düzenleme antlaşması yaptı. == Doğumlar == * Benozzo Gozzoli, erken Rönesans ressamı (ö. 1497) * Jean Fouquet, Fransız ressam (ö. 1481) * Tomás de Torquemada, İspanya kralı V. Ferdinand döneminde görev yapan İspanyol engizisyonu lideri (ö. 1498) * Veli Mahmud Paşa, Osmanlı Sadrazamı (ö. 1474) == Ölümler == * 18 Aralık - Şeyh Bedreddin, Şeyh Bedreddin İsyanı diye bilinen dini ve siyasi ayaklanmanın lideri (d. 1359) * Kara Yusuf, Karakoyunlu Devleti hükümdarı (d. 1357)
== Olaylar == * 13 Şubat - Almanya'da Rostock Üniversitesi kuruldu. == Doğumlar == * Ocak - II. Abdülhak, Fas Sultanı (ö. 1465) * tarihi bilinmeyen ** Barbara Fugger, Alman iş insanı ve bankacı (ö. 1497) == Ölümler == * 10 Eylül - Jean de Bourgogne, ya da Korkusuz Jean, Burgonya dükü (d. 1371) * 15 Ekim - Jeongjong, Kore Joseon Krallığı'nın ikinci kralı (d. 1357) * tarihi bilinmeyen ** Torlak Kemal, Simavnalı Şeyh Bedrettin'in isyancı müridi
1418 (MCDXVIII) Jülyen takviminde cumartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 31 Ocak - Eflak prensi I. Mircea'nın yerine I. Michael geçti. * 22 Nisan - Constance Konsili sona erdi. * 19 Mayıs - Paris, Burgonya Dükü Jean de Bourgogne tarafından işgal edildi. * Temmuz - Rouen Kuşatması başladı. == Doğumlar == * 14 Mart - II. Philip, Nassau-Weilburg Kontu (ö. 1492) * 16 Mayıs - II. John, Kıbrıs kralı (ö. 1458) * 10 Temmuz - İmparator Go-Hanazono, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 102. imparatoru (ö. 1471) * 5 Ağustos - Malatesta Novello, İtalyan condottieri (ö. 1456) * 2 Kasım - Gaspare Nadi, İtalyan mimar (ö. 1504) * 12 Aralık - VI. Albert, Avusturya Arşidükü (ö. 1463) * tarihi bilinmeyen ** Giovanni Giustiniani, Konstantinopolis'in son savunucularından Cenevizli komutan (ö. 1453) == Ölümler == * 31 Ocak - I. Mircea, Eflak prensi (d. 1386) * 22 Mart - Nieheimlı Dietrich, Alman tarihçi * 7 Aralık - Kutbeddin İznikî, Osmanlı din alimi ve mutasavvıfı * tarihi bilinmeyen ** İskender, ya da Aleksandr Şişman, Bulgar Çarı İvan Şişman'ın büyük oğlu ** Nicolas Flamel, Fransız simyacı (d. 1330) ** Pir Budak, babası Kara Yusuf ile birlikte Karakoyunlu Devleti'nin ortak hükümdarı (d. 1403 / 1404)
== Olaylar == == Doğumlar == * 23 Şubat - II. Paulus, papa (ö. 1471) * 29 Eylül - Sejo, Joseon Hanedanlığı'nın 7. kralı (ö. 1468) * tarihi bilinmeyen ** Hasan Ertuşi, Kürtçe mevlidin yazarı Kürt edebiyatçısı, şair ve alim (ö. 1491) == Ölümler == * 5 Mart - III. Manuil, Trabzon İmparatorluğu imparatoru (d. 1364) * 15 Eylül - I. İbrahim, Şirvanşahlar Devleti şahı * 18 Ekim - XII. Gregorius, papa (d. y. 1325) * 17 Kasım - Gazi Evrenos Bey, Osmanlı Devleti'nin kuruluş döneminden bir kumandan (d. 1288) * tarihi bilinmeyen ** İmadeddin Nesimî, Türk divan şairi (d. 1369)
== Olaylar == * Osmanlı Devleti ile Venedik Cumhuriyeti arasında bir barış ve ticaret antlaşması imzalandı. * Savoie Dükalığı kuruldu (dağılışı 1718). == Doğumlar == * II. Mütevekkil, Abbasi hanedanına mensup İslam halifesi (ö. 1497) * Amirdovlat, Ermeni asıllı Osmanlı tabibi (ö. 1496) * Mara Hatun, Osmanlı padişahı II. Murad'ın eşi, Sırp despotu Đurađ Branković'in kızı (ö. 1487) == Ölümler == * Gigliola da Carrara, Padova lordu Francesco Novello da Carrara'nın kızı, Ferrara markizi (d. 1379) ==Ayrıca == * 1416'da Osmanlı İmparatorluğu
== Olaylar == * 25 Ekim - Kuzey Fransa'da Yüz Yıl Savaşları'nın bir parçası olarak Agincourt Muharebesi gerçekleşti. * Portekiz İmparatorluğu kuruldu (dağılışı 1999). == Doğumlar == * 10 Mart - II. Vasili, Moskova büyük prensi (ö. 1462) * 21 Eylül - III. Friedrich, Habsburg Hanedanına mensup Almanya Kralı (ö. 1493) * tarihi bilinmeyen ** Rennyo, Budizm'in Jodo Shinshu mezhebine bağlı Hongan-ji tapınağı 8. Monshu ya da baş rahibi (ö. 1499) ** Yunus Han, Doğu Çağatay Hanı (ö. 1486 / 1487) == Ölümler == * 6 Temmuz - Jan Hus, Hristiyan reformcu teolog, papaz ve bir dönem Prag Üniversitesi'nin rektörü (d. 1372) * tarihi bilinmeyen ** Johannes von Tepl, Alman şair, şehir yazmanı ve noter (d. 1350)
== Olaylar == == Doğumlar == * 21 Temmuz - IV. Sixtus, papa (ö. 1484) * 7 Kasım - Molla Câmî, İranlı İslam alimi ve şair (ö. 1492) * 15 Kasım - Munjong, Joseon Krallığı'nın beşinci kralı (ö. 1452) == Ölümler == * Ocak - Devlet Hatun, Yıldırım Bayezid'in 12. eşi ve Osmanlı Padişahı I. Mehmet'in annesi * tarihi bilinmeyen ** Devletşah Hatun, Yıldırım Bayezid'in 3. eşi (d. 1365) ** Kerim Berdi, Altın Orda Han'ı, Toktamış'ın oğlu (d. 1370) ** Muhammed Firuzabadî, İranlı dil, edebiyat, hadis, fıkıh ve tefsir alimi (d. 1329)
== Olaylar == * 5 Temmuz - 5. Osmanlı padişahı I. Mehmed tahta çıktı. * Çamurlu Muharebesi gerçekleşti. * Fetret Devri sona erdi. * Fransa'da ekonomik kökenli Caboche İsyanı çıktı. * İskoçya'da Saint Andrews Üniversitesi kuruldu. == Doğumlar == === Eylül === * 8 Eylül - Bolognalı Katerina, eski İtalyan yazar, öğretmen, ressam ve azize (ö. 1463) === Ekim === === Tarihi bilinmeyen === * IV. Vahtang, Bagrationi Hanedanı üyesi Gürcü kralı (ö. 1446) == Ölümler == * 20 Mart - IV. Henry, İngiltere ve İrlanda kralı (d. 1367) * 5 Temmuz - Musa Çelebi, Edirne'de Sultan olarak Osmanlı Rumeli toprakları üzerinde saltanat süren bir Osmanlı şehzadesi (d. 1388) * 6 Temmuz - Seyid Şerif Curcânî, Fars fıkıh, kelâm ve Arap dili bilgini (d. 1340) * tarihi bilinmeyen ** Ahmedî, divan şairi ve hekim (d. 1334) ** Aydınlı Hacı Paşa, Türk doktor ve din bilgini (d. 1339) ==Ayrıca == * 1413'te Osmanlı İmparatorluğu
== Olaylar == * Saruhanoğulları Beyliği yıkıldı (kuruluşu 1313). == Doğumlar == * 6 Ocak - Jeanne d'Arc - Yüz Yıl Savaşları boyunca İngiltere'ye karşı ülkesi Fransa'ya manevi anlamda büyük destek olan ve sonradan ünü Fransa'nın dört bir yanına yayılmış bir Fransız Katolik azizesi (ö. 1431) * tarihi bilinmeyen ** Ebü'l-Hayr Han, Özbek hükümdar (ö. 1468) ** Orhan Çelebi, ya da Şehzade Orhan, Şehzade Kasım Çelebi'nin oğlu (ö. 1453) == Ölümler == * 28 Ekim - I. Margaret, Danimarka, Norveç, İsveç Kraliçesi ve bir yüzyılı aşkın süre boyunca İskandinav ülkelerini bir araya getiren Kalmar Birliği'nin kurucusu (d. 1353) * tarihi bilinmeyen ** Celaleddin Han, Altın Orda Hanı Toktamış Han'ın oğlu (d. 1380) ** Nasır Ferec, Mısır Memlûk Sultanı (d. 1389) ** Ruy González de Clavijo, Papalık özel emri ile Timur'un sarayına elçi olarak gönderilen bir İspanyol asilzadesi
== Olaylar == * 24 Temmuz - Harlaw Muharebesi gerçekleşti. * Konstantinopolis Kuşatması gerçekleşti. * Thorn İlk Barış Antlaşması yapıldı. * Hindistan'ın Gucerat eyâletinde Ahmedabad şehri kuruldu. == Doğumlar == * II. Muhammed, Mısır Memlûk Sultanı == Ölümler == * 17 Şubat - Süleyman Çelebi, Osmanlı şehzadesi (d. 1377) (Fetret Devri'nde Edirne'de Sultanlığını ilan edip padişahlık yapmıştır, ancak Osmanlı ve yabancı tarihlerde istinasız olarak Osmanlı padişahları listelerine alınmamaktadır) * tarihi bilinmeyen ** Halil Sultan, Timur'un büyük oğlu Miranşah'ın oğlu (d. 1384)
== Olaylar == * Erzincan Beyliği yıkıldı (kuruluşu 1379). == Doğumlar == * Agnes Bernauer, daha sonra Bavyera Dükü III. Albert olarak anılacak olan Albert'in metresi ve belki de ilk eşi (ö. 1435) * Domenico Veneziano, İtalyan erken rönesans dönemi ressamı (ö. 1461) * İbn Tağrıberdî, Mısırlı tarihçi, şair, müzisyen (ö. 1470) * Leka Dukagin, Osmanlılara karşı savaşan bir Arnavut lideri (ö. 1481) * Molla Gürani, İslam âlimi, dördüncü Osmanlı şeyhülislâmı (ö. 1488) * Pedro Tafur, İspanyol gezgin (ö. 1487) == Ölümler == * Sultan Ahmed Celâyirî, Celâyirî sultanı
== Olaylar == * Brugge'da borsa ilk defa kurumsallaştı. * Almanya'nın Leipzig kentinde Leipzig Üniversitesi kuruldu. * Fransa'da Provence Üniversitesi kuruldu. * Artuklu Beyliği yıkıldı (kuruluşu 1102). * Uluğ bey Semerkant valisi oldu. == Doğumlar == * I. René, Napoli Kralı, Kudüs Kralı ve Aragon Kralı (ö. 1480) * Thomas Paleologos, Mora Despotu (ö. 1465) == Ölümler == * 20 Ekim - Jakub Strzemię, Polonyalı Roma Katolik başpiskoposu (d. 1340'lar)
== Olaylar == * 21 Nisan - Serrud Muharebesi gerçekleşti. == Doğumlar == * David Megas Komnenos, Trabzon İmparatorluğu'nun son imparatoru (ö. 1463) * İmrahor İlyas Bey, II. Bayezit döneminde görev yapmış Arnavut asıllı bir komutan ve devlet adamı == Ölümler == * 16 Nisan - Miranşah, Timur'un oğlu, askeri komutanı ve Azerbaycan valisi (d. 1366) * 24 Mayıs - Taejo, Kore Joseon Krallığı'nın kurucusu ve ilk kralı (d. 1335) * 31 Mayıs - Ashikaga Yoshimitsu, Ashikaga şogunluğunun üçüncü şogunu (d. 1358) * 22 Eylül - VII. İoannis - Bizans imparatoru (d. 1370)
== Olaylar == == Doğumlar == * Dimitrios Paleologos, Mora Despotluğu despotu (ö. 1470) * János Hunyadi, ya da Hünyadi Yanoş, Orta Çağ Macar ordu komutanı (ö. 1456) * Selçuk Hatun, Hala Sultan olarak da anılır, Osmanlı Padişahı Çelebi Mehmed'in kızı, II. Murad'ın kız kardeşi, Fatih Sultan Mehmed'in halası (ö. 1485) == Ölümler == * 24 Eylül - V. Andronikos, Bizans imparatoru
== Olaylar == == Doğumlar == * Fra Filippo Lippi, veya Lippo Lippi, Erken rönesans dönemi İtalyan ressam (ö. 1469) == Ölümler == * 19 Mart - İbn-i Haldun, modern historiyografinin, sosyolojinin ve iktisatın öncülerinden kabul edilen düşünür, devlet adamı ve tarihçi (d. 1332) * 6 Kasım - VII. Innocentius, papa (d. 1336) * 18 Aralık - Çandarlı Ali Paşa, Osmanlı devlet adamı * tarihi bilinmeyen ** I. Mütevekkil, Abbasi hanedanına mensup İslam halifesi ** İsa Çelebi, Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezid ile Devlet Şah Hatun'un oğlu (d. 1380) ** Saray Mülk Hanım, Timur İmparatorluğu'nun kurucusu Timur'un ikinci eşi (d. 1343)
== Olaylar == == Doğumlar == * 6 Mayıs - İskender Bey, Arnavutların ulusal kahramanı (ö. 1468). * 18 Ekim - II. Pius, papa (ö. 1464) == Ölümler == * 18 Şubat - Timur, Türk-Moğol kökenli komutan ve hükümdar, Timur İmparatorluğu'nun kurucusu (d. 1336) * tarihi bilinmeyen ** Philippe de Mézières, şövalye, şansölye, kral danışmanı (d. 1327) ** Toktamış Han, Altın Orda Hanı
== Olaylar == == Doğumlar == * 9 Şubat - XI. Konstantinos, son Bizans imparatoru (ö. 1453) * 14 Şubat - Leone Battista Alberti, Rönesans hareketinin öncülerinden İtalyan ressam, şair, dilbilimci, filozof, kriptocu, müzisyen, mimar (ö. 1472) * tarihi bilinmeyen ** II. Murad, veya Koca Murad, 6. Osmanlı padişahı (ö. 1451) == Ölümler == * 20 Şubat - Zeynüddin Irâkî, Kürt yazar, fıkıh ve hadis bilgini (d. 1325) * 1 Ekim - IX. Bonifacius, papa (d. y. 1355) * tarihi bilinmeyen ** Kara Timurtaş Paşa, Osmanlı paşası
== Olaylar == * Sırp Despotluğu kuruldu (dağılışı 1500). == Doğumlar == * 22 Şubat - VII. Charles, Fransa Kralı (ö. 1461) * tarihi bilinmeyen ** IV. İoannis, Trabzon İmparatorluğu imparatoru (ö. 1459) ** Ali Kuşçu, Türk astronom, matematikçi ve dil bilimci (ö. 1474) == Ölümler == * 8 Mart - I. Bayezid, veya Yıldırım Bayezid, Osmanlı İmparatorluğu'nun 4. padişahı (d. 1354) * tarihi bilinmeyen ** Demirtaş Paşa, I. Murat'ın kumandanlarından ** Đurađ II. Ballsha, Zeta hükümdarı ** Mihaloğlu Aziz Bey, Osmanlının kuruluş dönemindeki savaşlarda akıncı komutanı
== Olaylar == * 20 Temmuz - Ankara Muharebesi gerçekleşti. Geç Orta Çağ tarihinin en kanlı çarpışmalarından olan ve Osmanlıların yenilgisiyle sonuçlanan muharebe, Fetret Devri olarak bilinen bir iktidar boşluğu döneminin yaşanmasına yol açtı. * Kasım - Gračanica Muharebesi gerçekleşti. * Konstantinopolis Kuşatması sona erdi. * Osmanlı Devleti"nin Fetret Devri'ne girmesi. * Kore'de Kangnido Haritası ipek üzerine çizilerek hazırlandı. == Doğumlar == == Ölümler == * 26 Haziran - I. Giovanni Bentivoglio, Bologna lordu (d. 1358) * 13 Temmuz - Jianwen, Çin'in Ming Hanedanı'nın ikinci imparatoru (d. 1377) * tarihi bilinmeyen ** John Trevisa, Kernevekeli yazar ve tercüman (d. 1342)
== Olaylar == == Doğumlar == * 12 Mayıs - İmparator Shōkō, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 101. imparatoru (ö. 1428) * 21 Aralık - Masaccio, İtalyan Rönesans akımı başlangıç döneminin önemli ressamlarından (ö. 1428) * tarihi bilinmeyen ** Georgios Frantzis, geç dönem Bizans tarihçisi (ö. y. 1478) == Ölümler == * Cirencesterli Richard, tarihçi yazar ve Westminster Abbey'de cemaat üyesi (d. y. 1335)
== Olaylar == * Bursa Ulu Camii'nin yapımı tamamlandı. * Yıldırım Bayezid, İstanbul'u kuşattı. Timur'un Sivas'a girmesi üzerine kuşatmayı kaldırdı. == Doğumlar == * II. Gennadios, Rum Ortodoks Patrikhanesi lideri (ö. 1473) * Andronikos Paleologos, Bizans prensi (ö. 1429) * Georgios Amirutzis, Pontuslu Rum Rönesans bilgin ve filozof (ö. 1470) * Stefan Lochner, Gotik ressam (ö. 1451) == Ölümler == * 14 Şubat - II. Richard, İngiltere kralı (d. 1367) * 25 Ekim - Geoffrey Chaucer, İngiltere'nin ve İngilizce edebiyatın ilk büyük şairi (d. 1340 -1343)
== Olaylar == * 12 Ağustos - Vorskla Nehri Muharebesi gerçekleşti. * Osmanlı'da Rumi takvim dönemi başladı. == Doğumlar == * 16 Mart - İmparator Xuande, Çin'in Ming Hanedanı'nın beşinci imparatoru (ö. 1435) == Ölümler == * 10 Haziran - Berkuk, Mısır Memlûk Sultanı * 17 Temmuz - Polonyalı Jadwiga, Polonya Kraliçesi, Polonya Krallığı'nın ilk kadın hükümdarı (d. 1373 / 1374) * tarihi bilinmeyen ** Gjin Bua Shpata, Arta Despotluğu'nun soylu Shpata ailesine mensup yöneticisi
== Olaylar == * Töton şövalyeleri, Litvanya'ya karşı akınlarını tekrar başlattılar. * Töton şövalyeleri, İsveç yakınlarındaki Gotland adasını, adayı sahiplenmiş olan bir grup korsandan ele geçirdiler. * Timur, Delhi'yi ele geçirdi. * Yıldırım Bayezid, Sivas'ı ele geçirdi. * Kadı Burhâneddin Devleti dağıldı (kuruluşu 1381). == Doğumlar == * Johannes Gutenberg, hareketli parçalar ile yazı baskısını Avrupa'da başlatan matbaacı, yayıncı ve kuyumcu (ö. 1468) == Ölümler == * 31 Ocak - Sukō, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında üçüncü Kuzey Talibi (d. 1334) * 24 Haziran - Zhu Yuanzhang, Çin'in Ming Hanedanı'nın kurucusu ve ilk imparatoru (d. 1328) * tarihi bilinmeyen ** Kadı Burhâneddin, Türk devlet adamı, alim ve Azeri edebiyatı ve Divan edebiyatı şairi (d. 1345)
== Olaylar == * Karamanoğulları Beyliği, Osmanlı Hükümdarı Yıldırım Bayezid tarafından Akçay Muharebesi'nde yenildi. * Floransalı Medici ailesine ait özel bir banka olan Banco Medici kuruldu. == Doğumlar == * 7 Mayıs - Büyük Kral Sejong, Joseon Hanedanlığı'na hükmetmiş kral (ö. 1450) * 15 Haziran - Paolo Uccello, veya Paolo di Dono, İtalyan Rönesansı başlangıcında Floransa ekolünde bulunan ressam (ö. 1475) * 15 Kasım - V. Nicolaus, papa (ö. 1455) * 20 Kasım - I. Hacı Giray, Kırım Hanlığı'nın kurucusu (ö. 1466) * tarihi bilinmeyen ** Paolo dal Pozzo Toscanelli, İtalyan matematikçi, gök bilimci ve haritacı (ö. 1482) == Ölümler == * 6 Ekim - Vuk Branković, orta çağda yaşamış Sırp soylu (d. 1345) * tarihi bilinmeyen ** El Haddâdî, Arap islam bilgini ** Şemseddin Halîlî, Arap matematikçi ve gök bilimci
== Olaylar == * 25 Eylül - Niğbolu Muharebesi gerçekleşti. * Konstantinopolis Kuşatması sona erdi. * Bursa Ulu Camii inşaatına başlandı. * Zadar Üniversitesi kuruldu. == Doğumlar == * II. Theodoros Paleologos, Mora despotu (ö. 1448) == Ölümler == * 10 Aralık - Eleni, Bizans İmparatoru V. İoannis'un imparator eşi (d. 1333)
== Olaylar == * Yıldırım Bayezid tarafından Anadolu Hisarı yaptırıldı. * Milano Dükalığı kuruldu (dağılışı 1797). * 17 Mayıs, Eflak Prensliği ile Osmanlı Devleti arasında Rovine Muharebesi yapıldı. == Doğumlar == * II. Vlad, veya II. Vlad Drakula, Eflak voyvodası (ö. 1447) * Fra Angelico, Erken Rönesans dönemi İtalyan ressam (ö. 1455) * Jan van Eyck, Flaman ressam (ö. 1441) == Ölümler == * 17 Mayıs ** Konstantin Dragaš, Dejanović Hanedanı'na mensup Sırp asil (d. 1355 öncesi) ** Marko Mrnjavčević, Sırp kralı ve Osmanlı Vasalı (d. 1335) * 3 Haziran - İvan Şişman, Bulgaristan Çarı (d. 1350 / 1351) * 29 Ağustos - III. Albert, Habsburg Hanedanı üyesi Avusturya dükü (d. 1349)
== Olaylar == * 24 Mart - Timurlu İmparatoru Timur tarihin en eski kentlerinden Diyarbakır'ı işgal etti. * Konstantinopolis Kuşatması başladı. == Doğumlar == * 4 Mart - Gemici Henrique, Portekiz prensi (ö. 1460) * 22 Mart - Uluğ Bey, Timur Sultanı, Türk Matematikçi ve astronomi bilgini (ö. 1449) * 12 Temmuz - Ashikaga Yoshinori, Ashikaga şogunluğunun altıncı şogunu (ö. 1441) * 25 Temmuz - I. James, İskoçya kralı (ö. 1437) == Ölümler == * 27 Ağustos - İmparator Chōkei, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 98. imparatoru (d. 1343)
== Olaylar == * Bulgaristan, Osmanlı Devleti tarafından alındı. == Doğumlar == == Ölümler == * 6 Haziran - Go-En'yū, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında beşinci Kuzey Talibi (d. 1359) * tarihi bilinmeyen ** V. Bagrat, Gürcü Kralı
== Olaylar == * Kırkdilim Muharebesi gerçekleşti. == Doğumlar == * 18 Aralık - VIII. İoannis, Bizans İmparatoru (ö. 1448) == Ölümler == * Temmuz - Şehzade Ertuğrul, Osmanlı padişahı Yıldırım Bayezid'in oğlu, Osmanlı şehzadesi * tarihi bilinmeyen ** Vlatko Vuković, Bosna grandükü
== Olaylar == * Konstantinopolis Kuşatması gerçekleşti. * Hamitoğulları Beyliği dağıldı (kuruluşu 1280). == Doğumlar == * Ciriaco d'Ancona, ilk epigraflardan ve klasik arkeolojinin öncülerinden kabul edilen İtalyan tüccar ve hümanist (ö. y. 1455) * Gendun Drup, ilk Dalay Lama (ö. 1474) == Ölümler == * 16 Ocak - V. Muhammed, Gırnata emiri (d. 1338) * 16 Şubat - V. İoannis, Bizans İmparatoru (d. 1332) * tarihi bilinmeyen ** Mateos Asanis Kantakuzinos, Bizans İmparatoru (d. y. 1325) ** Sadreddin Musa, Şeyh Safiyüddin İshak Erdebili'nin halefi ve oğlu (d. 1305)
== Olaylar == * Osmanlı padişahı I. Bayezid, Bizanslıların Anadolu'daki son toprak parçası Alaşehir'i düşürerek ele geçirdi. * III. Robert, İskoçya kralı olarak babası II. Robert'in yerini aldı. * Gelibolu Tershanesi yapıldı. == Doğumlar == == Ölümler == * 20 Mart - III. Aleksios, Trabzon İmparatorluğu imparatoru (d. 1338) * tarihi bilinmeyen ** Altichiero, Verona okulunun kurucusu İtalyan ressam (d. 1330) ** Bulgar Keratsa, Bulgaristan Çarı İvan Aleksandr ile Yahudilikten dönme ikinci karısı Sarah'ın kızı (d. 1348) ** Lalla-Ded, Keşmirli Brahman azize (d. 1320) ** Teftâzânî, Fars mutasavvıf ve İslam düşünürü (d. 1322)
== Olaylar == * 27 Ağustos - Bileća Muharebesi gerçekleşti. == Doğumlar == * Musa Çelebi, Edirne'de Sultan olarak Osmanlı Rumeli toprakları üzerinde saltanat süren bir Osmanlı şehzadesi (ö. 1413) * Şükrullah, Behcetü't Tevârîh adlı tarih kitabının yazarı olarak ün yapmış Osmanlı tarihçisi (ö. 1488) == Ölümler == * Ekim - Firuz Şah Tuğluk, Delhi Sultanlığı'nın yöneten Tuğluklu hükümdarı (d. 1309) * tarihi bilinmeyen ** Karl Thopia, Arnavut prensi (d. 1331) ** Şâtıbî, Endülüslü Malikî fıkıhçısı, dil bilgini (d. 1320)
== Olaylar == * 28 Haziran ** Sultan I. Murat önderliğinde Osmanlı Ordusu ile Sırp kumandanı Lazar önderliğindeki bir Balkan ordusu I. Kosova Muharebesi'nde karşılaştı. ** Murat Hüdavendigar, Sırp güçlerine karşı Kosova Meydan Muharebesi'ni kazandı; zaferden sonra savaş alanını dolaşırken, yaralı Sırp Miloş Obiliç'in hançer darbesiyle öldü. * I. Murat'ın saltanatı bitti, Yıldırım Bayezid'ın saltanatı başladı. == Doğumlar == * 27 Eylül - Cosimo de' Medici, Medici Bankası'nın ikinci kurucusu olarak da bilinen Floransa'da yaşamış bankacı ve siyasetçi (ö. 1464) * tarihi bilinmeyen ** I. Mehmed, veya Çelebi Mehmed, 5. Osmanlı Padişahı (ö. 1421) ** Akşemseddin, veya Mehmed Şemseddin, Fatih Sultan Mehmet'in hocası, alim (ö. 1459) ** Nasır Ferec, Mısır Memlûk Sultanı (ö. 1412) ** İbn Arabşah, Arap din ve tarih bilgini (ö. 1451) ** İbni Arapşah, Arap bilgin ve şair (ö. 1450) == Ölümler == * 19 Mayıs - Dmitriy Donskoy, Moskova Büyük Prensi (d. 1350) * 22 Haziran - Giovanni de Dondi, Astrarium adındaki dünyanın ilk astronomik saatini geliştiren İtalyan bilim insanı (d. 1318) * 28 Haziran ** I. Murad, veya Murad-ı Hüdavendigâr, 3. Osmanlı padişahı (d. 1326) ** Lazar Hrebeljanović, Sırp prensi (d. 1329) * 29 Haziran - Miloš Obilić, Kosova Savaşı sırasında veya sonrasında Osmanlı padişahı I. Murat'ı hançerleyerek öldüren Karadağ soylusu * 15 Ekim - VI. Urbanus, papa (d. y. 1318) * 31 Aralık - U, Goryeo Krallığı'nın 34. hükümdarı (d. 1365) * tarihi bilinmeyen ** Kara Mehmed, Karakoyunlu Devleti hükümdarı ** Muhammed Bahâeddîn, Nakşibendi tarîkatının isim babası, mutasavvıf evliya (d. 1317) ** Müstasım, Abbasi hanedanına mensup İslam halifesi
== Olaylar == * Selanik, Osmanlı Devleti tarafından Çandarlı Hayreddin Paşa ve Gazi Evrenos kumandasındaki birlikler tarafından uzun süren bir abluka neticesinde ele geçirildi. == Doğumlar == * Abraham Cresques, Yahudi bilgin, kartograf (d. 1325) == Ölümler == * 5 Ocak - IV. Pedro, Aragon Kralı (d. 1319) * 22 Ocak - Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa, Osmanlı Devleti'nin kuruluş doneminde büyük katkıları olmuş bir Osmanlı devlet adamı, Osmanlı veziri * tarihi bilinmeyen ** Marie de Bourbon, Fransız soylu kadın, Konstantinopolis imparatoriçesi, Ahaya prensesi ve Aigio baronesi (d. y. 1315)
== Olaylar == * Ploşnik Muharebesi gerçekleşti (bazı kaynaklara göre 1387'de). * Heidelberg Üniversitesi kuruldu. == Doğumlar == * 16 Eylül - V. Henry, İngiltere kralı (ö. 1422) * tarihi bilinmeyen ** I. Aleksandre, Gürcü kralı (ö. 1445 / 1446) ** Donatello, Floransalı Rönesans öncüsü heykeltıraş, sanat tarihinin en önemli sanatçılarından birisi (ö. 1466) == Ölümler == * II. Vâsik, Abbasi hanedanına mensup İslam halifesi
== Olaylar == * 18 Eylül - Savra Muharebesi gerçekleşti. * Altın Orda hanı Toktamış'ın Celayirliler üzerine sefer yapması, Timur Devleti ile arasını açtı. * Arvanid Sancağı kuruldu. == Doğumlar == * Niccolò de' Conti, Venedikli tüccar ve gezgin (ö. 1469) * Sabuncuoğlu Şerefeddin, Osmanlı döneminde tıp alanında önemli eserler vermiş Türk hekim ve cerrah, ilk Türkçe cerrahi eserin sahibi (ö. 1468) == Ölümler == * 28 Haziran - IV. Andronikos, Bizans İmparatoru (d. 1348) * tarihi bilinmeyen ** Haydar Amuli, İran kökenli Şii sufi, filozof ve mistik (d. 1319)
== Olaylar == * Timur, Celayirliler'in İran topraklarını ele geçirdi. == Doğumlar == * Halil Sultan, Timur'un büyük oğlu Miranşah'ın oğlu (ö. 1411) == Ölümler == * 20 Ağustos - Geert Groote, Hollandalı vaiz ve Brethren Ortak Yaşam Topluluğu'nun kurucusu (d. 1340) * 23 Aralık - Thomas Preljubović, Yanya'da Epir Despotluğu hükümdarı * 31 Aralık - John Wycliffe, İngiliz skolastik filozofu, ilahiyatçı, Kutsal Kitap tercümanı, reformcu (d. y. 1328)
== Olaylar == == Doğumlar == * 4 Eylül - VIII. Amadeus, Savoy Dükü (ö. 1451) * tarihi bilinmeyen ** IV. Eugenius, papa (ö. 1447) == Ölümler == * 15 Haziran - VI. İoannis Kantakuzenos veya Cantacuzene, Bizans İmparatoru (d. y. 1292) * tarihi bilinmeyen ** Nilüfer Hatun, Yarhisar Tekfuru'nun kızı, Orhan Gazi'nin eşi ve I. Murad'ın annesi (d. 1285)
== Olaylar == * Osmanlı Devleti, Sofya'yı Bulgarlardan aldı. * Altın Orda Hanı Toktamış, Moskova'yı ele geçirdi. * Memlüklerde beş yıllık ayaklanma sonrası Berkuk, II. Hacı'yı tahttan indirerek Bahri Memlüklerine son verdi. Bu tarihten sonra Mısır'a Burcî Memlûkler hakim oldu. == Doğumlar == * IV. Aleksios, Trabzon İmparatorluğu imparatoru (ö. 1429) == Ölümler == * 11 Temmuz - Nicole Oresme, filozof, iktisatçı, matematikçi, fizikçi, gök bilimci, tanrı bilimci, Lisieux'unun piskoposu ve çevirmen (d. 1323) * 10 Eylül - I. Louis, Macaristan ve Hırvatistan kralı (d. 1326) * tarihi bilinmeyen ** Huşeng bin Şirvan, Şirvan hanedanlığının 32. hükümdarı ve Şirvanşah hanesinin Kesrani kolunun son üyesi
== Olaylar == * Dubrovnik Muharebesi gerçekleşti (veya 1380). * Eretna Devleti yıkıldı (kuruluşu 1335). * Kadı Burhâneddin Devleti kuruldu (dağılışı 1398). * Serbedârîler Devleti yıkıldı (kuruluşu 1337). * İngiltere'de Wat Tyler Ayaklanması başladı. == Doğumlar == * 9 Mayıs - Johannes Schiltberger, Alman gezgin ve yazar (ö. y. 1440) * 13 Ekim - Thomas FitzAlan, 12th Earl of Arundel, İngiliz politikacı (ö. 1415) * tarihi bilinmeyen ** I. John, Bourbon Dükü (ö. 1434) ** Saint Rita of Cascia (ö. 1457) == Ölümler == * 24 Mart - Catherine of Sweden, İsviçreli Aziz * 15 Mayıs - Eppelein von Gailingen, Alman Mafya Babası * 14 Haziran - Simon Sudbury, Archbishop of Canterbury * 15 Haziran ** John Cavendish ** Wat Tyler, İngiltere'de reformlara önayak olan ve sonunda öldürülen İngiliz devrimci lider (d. 1341) * 15 Temmuz - John Ball * 2 Aralık - John of Ruysbroeck * 27 Aralık - Edmund de Mortimer, 3rd Earl of March
== Olaylar == * Karakoyunlu Devleti kuruldu (dağılışı 1469). * Dubrovnik Muharebesi gerçekleşti (veya 1381). == Doğumlar == * Celaleddin Han, Altın Orda Hanı Toktamış Han'ın oğlu (ö. 1412) * Gıyaseddin Cemşid, hekim, matematikçi ve gök bilimci (ö. 1429) * İnal, Mısır Memlûk Sultanı (ö. 1461) * İsa Çelebi, Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezid ile Devlet Şah Hatun'un oğlu (ö. 1406) * Konstantin Kosteneçki, ya da Filozof Konstantin, Orta Çağda yaşamış Bulgar yazar ve tarihçi (ö. 1431 sonrası) * Thomas Kempis, Rönesans dönemi katolik keşiş ve yazar (ö. 1471) == Ölümler == * Şubat - VI. Haakon, Norveç Kralı, Magnus VII Eriksson’un oğlu ve halefi (d. 1340) * 10 Nisan - Manuil Kantakuzinos, Mora Despotluğu valisi (d. y. 1326) * 26 Temmuz - İmparator Kōmyō, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında ikinci Kuzey Talibi (d. 1322) * 16 Eylül - V. Charles, Fransa Kralı (d. 1338) * tarihi bilinmeyen ** Bayram Hoca, Karakoyunlu Devleti'nin kurucusu
== Olaylar == * Erzincan Beyliği kuruldu (dağılışı 1410). * Moskova Knezi, Dmitri Donskoi Estonya'ya saldırdı. * Oxford New College kuruldu. * İngiltere'de Wisbech Gramer okulu kuruldu. == Doğumlar == * Gigliola da Carrara, Padova lordu Francesco Novello da Carrara'nın kızı, Ferrara markizi (ö. 1416) == Ölümler ==
== Olaylar == * Teorik olarak Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'nın yakınından geçti (önceki: 1301-1302 ; sonraki : 1456). * Avignon Papalığı dönemi sona erdi. * Raseborg Kalesi kuruldu. == Doğumlar == * 16 Ağustos - İmparator Hongxi, Çin'in Ming Hanedanı'nın dördüncü imparatoru (ö. 1425) * 31 Aralık - III. Callixtus, papa (ö. 1458) * tarihi bilinmeyen ** Lorenzo Ghiberti, Rönesans öncesi dönemde heykel ve metal çalışmaları ile bilinen İtalyan sanatçı (ö. 1455) ** Zhou Man, Çinli amiral ve kaşif == Ölümler == * 27 Mart - XI. Gregorius, papa (d. y. 1329) * 29 Kasım - IV. Karl, onbirinci Bohemya kralı, Lüksemburg Hanedanı'ndan Kutsal Roma İmparatoru (d. 1316)
== Olaylar == * Toktamış, Deşt-i Kıpçak'a egemen oldu. * Ulm Katedrali'nin yapımına başlandı. == Doğumlar == * 1 Ağustos - Go-Komatsu, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 100. imparatoru (ö. 1433) * 20 Ağustos - Şahruh, Timur İmparatorluğu üçüncü hükümdarı (ö. 1447) * 5 Kasım - Jianwen, Çin'in Ming Hanedanı'nın ikinci imparatoru (ö. 1402) * tarihi bilinmeyen ** Đurađ Branković, Sırbistan Despotu (ö. 1456) ** Filippo Brunelleschi, İtalyan rönesans temsilcilerinden Floransalı sanatçı (ö. 1446) ** Ladislao ** Süleyman Çelebi, Osmanlı şehzadesi (ö. 1411) (Fetret Devri'nde Edirne'de Sultanlığını ilan edip padişahlık yapmıştır, ancak Osmanlı ve yabancı tarihlerde istinasız olarak Osmanlı padişahları listelerine alınmamaktadır) == Ölümler == * 21 Haziran - III. Edward, İngiltere kralı (d. 1312) * tarihi bilinmeyen ** I. Bukka Raya, Vijayanagar İmparatorluğu'nu yöneten, Sangama Hanedanı'ndan ikinci hükümdar ** II. Şâban, veya Zeyneddin Şaban, Mısır Memlûk Sultanı (d. y. 1351)
1376 (MCCCLXXVI) Jülyen takviminde salı günü başlayan bir artık yıldır. == Olaylar == * 31 Mart - Papa XI. Gregorius, Floransa hükûmetini feshetti. * 28 Nisan - İngiltere'de Kraliyet Konseyi'ni çağdaşlaştırma amacı güden Hayırlı Parlamento göreve başladı. * 10 Temmuz - Hayırlı Parlamento dağıldı. * Gelibolu Sancağı kuruldu (kaldırılışı 1920). * Konstantinopolis Kuşatması gerçekleşti. == Doğumlar == * III. Yusuf, Granada sultanı (ö. 1417) * Bavaryalı Sophia, Bohemya kraliçesi (ö. 1425) * Gihwa, Koreli Budist din adamı (ö. 1433) == Ölümler == * 8 Haziran - Kara Prens Edward, İngiltere Kralı III. Edward'ın küçük oğlu, Galler Prensi ve Akvitanya Dükü (d. 1330) * 22 Temmuz - Simon Langham, Canterbury başpiskoposu (d. 1310) * 1 Eylül - Philip, Orléans dükü (d. 1336)
== Olaylar == * 14 Nisan - Memlükler, Kilikya Ermeni Krallığına son verdi. Kral esir alınarak Kahire'ye götürüldü, daha sonra fidye karşılığı serbest bırakıldı. == Doğumlar == == Ölümler == * 21 Aralık - Giovanni Boccaccio, İtalyan yazar ve şair (d. 1313) * tarihi bilinmeyen ** İbn eş-Şatir, Arap gök bilimci (d. 1304)
1374 yılı Jülyen takviminin Pazar günü başlayan ortak yılıdır. == Olaylar == * 24 Haziran - Aix-la-Chapelle (Aachen)'de dans deliliği hastalığı başladı, muhtemelen ergotizm nedeniyle. * Limoges Katliamı'nın sonunda ateşkes imzalandı. == Doğumlar == * 11 Nisan - Roger Mortimer, 4th Earl of March, İngiltere tahtının varisi (ö. 1398) * 26 Kasım - Yuriy Dmitriyeviç, Zvenigorod Dükü (ö. 1434) * tarihi bilinmeyen ** Stefan Lazarević, Sırbistan Despotu (ö. 1427) ** Thomas Holland, 1st Duke of Surrey (ö. 1400) ** Konrad of Megenberg, tarihçi (ö. 1309) ** Martin I of Sicily, kral (ö. 1409) == Ölümler == * 12 Mart - İmparator Go-Kōgon, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında dördüncü Kuzey Talibi (d. 1338) * 5/6 Haziran - William Whittlesey, Archbishop of Canterbury * 29 Haziran - Jan Milíč of Kroměříž, Çek rahip * 19 Temmuz - Petrarca, döneminin en büyük bilgini sayılan İtalyan hümanist ve şair (d. 1304) * Eylül - Joanna of Flanders, Büyük Britanya'nın Düşesi (d. 1295 * 25 Kasım - Philip II of Taranto prensi. * 1 Aralık - Magnus Ericson, İsveç'in 1319-1364'e kadarki kralı (d. 1316) * tarihi bilinmeyen ** Gongmin of Goryeo Kralı ** Gao Qi, Çinli şair (d. 1336) ** Lisannüddin bin Hatip, Gırnata Emirliğinde yaşamış şair, yazar, tarihçi, filozof, fizikçi ve siyasetçi (d. 1313) ** Lithai, Sukotay Krallığı kralı ** Ni Zan, Çinli ressam (d. 1301) ** Peter Losha, Epir'de hüküm sürmüş Arnavut hükümdar
== Olaylar == * Portekiz ile İngiltere arasında ittifak yapıldı. Bu ittifak günümüzde de devam etmekte ve muhtemelen tarihin en uzun ittifakı sayılmaktadır. == Doğumlar == * 23 Haziran - II. Giovanna, Napoli Kraliçesi (ö. 1435) * tarihi bilinmeyen ** Polonyalı Jadwiga, Polonya Kraliçesi, Polonya Krallığı'nın ilk kadın hükümdarı (ö. 1399) == Ölümler == * İbn Kesir, Suriyeli muhaddis, müfessir ve tarihçi (d. 1301)
== Olaylar == * 22 Haziran - Fransızlar, La Rochelle Muharebesi'nde İngilizleri bozguna uğrattı. == Doğumlar == * 18 Şubat - İbn Hacer el- Askalanî, Arap hadis, fıkıh ve tefsir bilgini (ö. 1449) * 13 Mart - Louis of Valois, Orléans Dükü V. Charles'ın oğlu (ö. 1407) * Ekim - John Hastings (ö. 1389) * tarihi bilinmeyen ** Helena Dragaš, Bizans İmparatoru II. Manuil'un karısı (ö. 1450) ** Jan Hus, Hristiyan reformcu teolog, papaz ve bir dönem Prag Üniversitesi'nin rektörü (ö. 1415) ** Olivera Despina Hatun, Osmanlı padişahı Yıldırım Bayezid'in onuncu eşi (ö. 1444) ** Zahir Çakmak, Mısır Memlûk Sultanı (ö. 1453) == Ölümler == * 11 Ocak - Eleanor of Lancaster, İngiliz soylu kadın (d. 1318) * 21 Mart - Rudolf VI, Margrave of Baden * 24 Ağustos - Casimir III, Duke of Pomerania (d. 1348) * 31 Ağustos - Ralph Stafford, 1st Earl of Stafford, İngiliz asker (d. 1301) * tarihi bilinmeyen ** I. Bagrat, İmereti Krallığının son kralı ** Shi Nai'an, Çinli yazar (d. 1296)
== Olaylar == * 26 Eylül - Çirmen Muharebesi gerçekleşti. * Samaku Muharebesi gerçekleşti. * Sırp İmparatorluğu yıkıldı (kuruluşu 1346). * Sırbistan’ın Orta Çağ’daki en önde gelen hanedanı olan Nemanjić Hanedanı sona erdi (kuruluşu 1166). == Doğumlar == * 28 Mayıs - Jean de Bourgogne, ya da Korkusuz Jean, Burgonya dükü (ö. 1419) * 21 Eylül - Frederick I, Brandenburg seçmeni (ö. 1440) * 30 Aralık - I. Vasili, Moskova Büyük Prensi (ö. 1425) * tarihi bilinmeyen ** IV. Leopold , Avusturya dükü (ö. 1411) ** Isabeau de Bavière, Fransa kralı VI. Charles'ın kraliçesi (ö. 1435) ** Litvanyalı Sophia, Litvanya kral naibi (ö. 1453) ** Zheng He, Çinli denizci, amiral ve kâşif (ö. 1433) == Ölümler == * 17 Şubat - İvan Aleksandr, İkinci Bulgar İmparatorluğu çarı * 22 Şubat - II. David, İskoçya kralı ve Bruce Hanedanının son hanedan üyesi (d. 1324) * 26 Eylül - Vukašin Mrnjavčević, soylu Sırp ailesi Mrnjavčević ailesine mensup despot, Zayıf Uroš döneminde imparatora eşdeğer hükümdar (d. y. 1320) * Aralık - V. Stefan Uroš, Nemanjić Hanedanı'ndan gelen Sırp Kralı (d. 1337)
== Olaylar == * 22 Nisan - Fransa Kralı V. Charles'ın emriyle Bastille kalesinin yapımına başlandı. * Timur, Timur İmparatorluğu'nu kurdu. * Limoges Katliamı gerçekleşti. == Doğumlar == * VII. İoannis, Bizans İmparatoru (ö. 1408) * Cennino Cennini, İtalyan ressam (ö. 1440) * Kerim Berdi, Altın Orda Han'ı, Toktamış'ın oğlu (ö. 1414) * Leonardo Bruni, İtalyan hümanist, tarihçi, devlet adamı (ö. 1444) == Ölümler == * 23 Mayıs - Togon Temür, Çin'de Yuan Hanedanının (Moğol) son imparatoru (d. 1320) * 19 Aralık - V. Urbanus, papa (d. 1310) * tarihi bilinmeyen ** Jean de Roquetaillade, Fransız fransiskan simyacı (d. 1310)
== Olaylar == * Timur, Semerkant şehrini imparatorluğun başkenti olarak belirledi. * Osmanlılar, Bulgaristan üzerine sefer düzenlemeye başladılar. * Tay şehir devletlerinden Ayutthaya Krallığı, Kamboçya'yı ikinci kez fethetti. == Doğumlar == * I. Konstantine, Gürcü kralı (ö. 1411 / 1412) * Nesîmî, Türk divan şairi (ö. 1417) * Sultan Barsbay, Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memluk Devleti hükümdarı (ö. 1438) * Şeyh el-Mahmûdî, Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memluk Devleti hükümdarı (ö. 1421) == Ölümler == * İbn Battuta, Orta Çağın en büyük seyyahı ve Rıhlet-ü İbn Battûta diye bilinen seyahatnâmenin yazarı (d. 1304) * Ramathibodi, Ayutthaya'nın ilk kralı (d. 1314)
== Olaylar == * Yuan Hanedanı sona erdi (kuruluşu 1271). * Ming Hanedanı kuruldu (dağılışı 1644). * İnançoğulları Beyliği dağıldı (kuruluşu 1261). * Avusturya Millî Kütüphanesi kuruldu. == Doğumlar == * 14 Şubat - Sigismund, Kutsal Roma imparatoru ve Lüksemburg Hanedanı'nın son imparatoru (ö. 1437) * 3 Aralık - VI. Charles, Fransa Kralı (ö. 1422) * tarihi bilinmeyen ** V. Martinus, papa (ö. 1431) ** Aba-Puş Balı Sultan, mutasavvıf şair ve Mevlevi şeyhi (ö. 1485) ** Emir Sultan, İslam ve tasavvuf dünyasında tanınmış düşünce adamı (ö. 1429) == Ölümler == * 29 Mart - İmparator Go-Murakami, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 97. imparatoru (d. 1328)
== Olaylar == == Doğumlar == * 6 Ocak - II. Richard, İngiltere kralı (ö. 1400) * 3 Nisan - IV. Henry, İngiltere ve İrlanda kralı (ö. 1413) * 13 Haziran - Taejong, Joseon Krallığı'nın üçüncü kralı (ö. 1422) * tarihi bilinmeyen ** Alâeddin Ali, Mısır Memlûk Sultanı == Ölümler == * 18 Ocak - I. Pedro, Portekiz kralı (d. 1320)
1366 (MCCCLXVI) perşembe günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * II. Henry, Kastilya kralı oldu. == Doğumlar == * 11 Mayıs - Bohemyalı Anne, İngiltere kraliçesi (ö. 1394) * 28 Ağustos - Jean Le Maingre, Fransız mareşal (ö. 1421) * tarihi bilinmeyen ** Miranşah, Timur'un oğlu, askeri komutanı ve Azerbaycan valisi (ö. 1408) == Ölümler == * 26 Nisan - Simon Islip, İngiliz başpiskopos * tarihi bilinmeyen ** Elena Megali Komnini, Gürcü Kralı V. Bagrat'ın ilk eşi ** Ming Yuzhen, Çinli asker
== Olaylar == * Viyana Üniversitesi kuruldu. == Doğumlar == * 25 Temmuz - U, Goryeo Krallığı'nın 34. hükümdarı (ö. 1389) * tarihi bilinmeyen ** Abdülkerim el-Cili, tasavvufun İbn Arabi okulundan sufi ** Devletşah Hatun, Osmanlı padişahı Yıldırım Bayezid'in üçüncü eşi, Germiyanoğlu Süleyman Şah'ın kızı (ö. 1414) == Ölümler == * 27 Temmuz - IV. Rudolf, Avusturya Dükü (d. 1339) * tarihi bilinmeyen ** Anna, Bizans İmparatoru III. Andronikos'un imparatoriçe eşi (d. 1306)
== Olaylar == * 28 Temmuz - Cascina Muharebesi gerçekleşti. * 26 Eylül - 11.000 kişilik Osmanlı Ordusu ile 60.000 kişilik Haçlı Ordusu, Sırpsındığı Muharebesi'nde karşılaştı. * Bulgaristan'ın Filibe ilinde Osmanlı İmparatorluğu'nun sembolü olacak şekilde Hüdavendigâr Camii inşa edildi. * Jagiellon Üniversitesi kuruldu. == Doğumlar == * 16 Aralık - III. Manuil, Trabzon İmparatorluğu imparatoru (ö. 1417) * tarihi bilinmeyen ** Makrîzî, Memlûk Sultanlığı'nda yaşamış Mısır'lı tarihçi, muhaddis (ö. 1442) == Ölümler == * 8 Nisan - II. Jean, Fransa Kralı (d. 1319) * 5 Ağustos - Kōgon, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında ilk Kuzey Talibi (d. 1313)
== Olaylar == == Doğumlar == * 11 Eylül - Christine de Pisan, Orta çağ kültüründeki kadın düşmanlığı ile mücadele eden kadın yazar, şair ve filozof (ö. 1430) * tarihi bilinmeyen ** Zeami, ya da Kanze Motokiyo, Noh tiyatrosunu ciddi bir sanat dalı olarak kabul ettiren Japon aktör ve oyun yazarı (ö. 1443) == Ölümler == * Matteo Villani, İtalyan tarihçi ve yazar
== Olaylar == * Edirne, Osmanlı Devleti tarafından fethedildi. * Yeniçeri Ocağı kuruldu. == Doğumlar == * II. Władysław Jagiełło, Büyük Litvanya Grandükü (ö. 1434) == Ölümler == * Mart - Orhan Gazi, 2. Osmanlı padişahı (d. 1281). * 12 Eylül - VI. Innocentius, papa (d. 1282 / 1295) * tarihi bilinmeyen ** I. Mutazıd, Abbasi hanedanına mensup İslam halifesi ** III. İoannis, Trabzon İmparatorluğu imparatoru (d. y. 1321) ** İlyas Bey, Saruhanoğulları Beyi ** Şehzade Halil, Orhan Gazi'nin beşinci karısı Theodora Hatun'dan olan oğlu (d. 1346)
== Olaylar == * Osmanlılar Edirne'yi fethetti. * Süleyman Bey'in ölümünün ardından Karesi Beyliği, Osmanlı topraklarına katıldı. * Pavia Üniversitesi kuruldu. == Doğumlar == == Ölümler == * Hasan, Mısır Memlûk Sultanı (d. 1334) * Süleyman Bey, Karesi Beyliği'nin son beyi
== Olaylar == == Doğumlar == * 2 Mayıs - Yongle, Çin'in Ming Hanedanının üçüncü imparatoru (ö. 1424) * tarihi bilinmeyen ** Abdülkadir Meragi, Türk kökenli besteci ve müzik bilgini (ö. 1435). == Ölümler == * I. Selâhaddin, Mısır Memlûk Sultanı (d. 1337) * IX. Davit, Bagrat hanedanına mensup Gürcü Kralı * Adil Bey, Candaroğulları Beyliği hükümdarı * Ahmed Eflâkî, Horasan erenlerinden din ve astronomi âlimi * Nikiforos Grigoras, Bizans astronom, tarihçi, eğitim ve din konularında polemik adamı (d. 1295).
== Olaylar == * Arta Despotluğu kuruldu. == Doğumlar == * 11 Ocak - Go-En'yū, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında beşinci Kuzey Talibi (ö. 1393) * Şeyh Bedreddin, Şeyh Bedreddin İsyanı diye bilinen dini ve siyasi ayaklanmanın lideri (ö. 1420) == Ölümler == * 13 Kasım - II. İvan, lakabı Kızıl İvan, Moskova ve Vladimir büyük prensi (d. 1326) * tarihi bilinmeyen ** II. Nikeforos Orsini, Epir Despotluğu hükümdarı (d. 1328) ** Aziz Gregori Palamas, Selanik başpiskoposu (d. 1296)
== Olaylar == * Fransa'nın kuzeydoğusunda köylülerin soylulara karşı giriştiği Jacquerie Ayaklanması gerçekleşti. * Ragusa Cumhuriyeti kuruldu (dağılışı 1808). == Doğumlar == * 25 Eylül - Ashikaga Yoshimitsu, Ashikaga şogunluğunun üçüncü şogunu (ö. 1408) == Ölümler == * 7 Haziran - Ashikaga Takauji, Ashikaga şogunluğunu kuran savaşçı ve devlet adamı (d. 1305) * 22 Ağustos - Isabelle, Fransa kralı IV. Philippe'in kızı, İngiltere kralı II. Edward'ın karısı (d. 1295) * tarihi bilinmeyen ** Jean Buridan, Fransız rahip, filozof (d. 1300)
== Olaylar == * 1352'de başlayan Bizans İç Savaşı sona erdi. == Doğumlar == * 6 Nisan - Anna Megali Komnini, Gürcü Kralı V. Bagrat'ın ikinci eşi (ö. 1406 sonrası) * 18 Temmuz - Jeongjong, Kore Joseon Krallığı'nın ikinci kralı (ö. 1419) * tarihi bilinmeyen ** Kara Yusuf, Karakoyunlu Devleti hükümdarı (ö. 1420) == Ölümler == * Anuşirvan, İlhanlı hanı * Canibeg, Altınordu Devleti Hanı * Süleyman Paşa, Orhan Gazi'nin oğlu (d. 1316)
== Olaylar == * 18 Ekim - İsviçre'nin Basel kentinde deprem oldu. Şehir yıkıldı. * Saksonya Elektörlüğü kuruldu (dağılışı 1806). * Ebu İnaniye medresesi'nin yapımı tamamlandı. == Doğumlar == == Ölümler == * I. Harihara, Vijayanagar İmparatorluğu'nun kurucusu ve hükümdarı * Hasan Büzurg, Celâyirî devletinin kurucusu ve ilk sultanı * Toktoa, Çin'in Yuan hanedanından devlet adamı (d. 1314) * Zheng Yunduan, Çinli şair
== Olaylar == * V. Stefan Uroš, Sırp İmparatorluğu tahtına çıktı. == Doğumlar == * Plethon, Bizanslı Yeni Platoncu filozof (ö. 1452) == Ölümler == * 20 Aralık - Stefan Dušan, Sırp İmparatorluğu imparatoru (d. 1308)
== Olaylar == * Ceneviz donanmasıyla Venedik donanması arasındaki bir deniz savaşı olan Sapienza Deniz Muharebesi gerçekleşti. * Osmanlı Devleti, Gelibolu'yu fethetti. * Osmanlı Devleti, Ankara'yı fethetti. == Ölümler == * Avesnesli Marie, Fransız soylu kadın; Clermont-en-Beauvaisis kontesi ile Bourbon düşesi (d. 1280)
== Olaylar == == Doğumlar == * Mart - I. Margaret, Danimarka, Norveç, İsveç Kraliçesi ve bir yüzyılı aşkın süre boyunca İskandinav ülkelerini bir araya getiren Kalmar Birliği'nin kurucusu (ö. 1412) == Ölümler == * 27 Nisan - Simeon Ivanovich Gordiy, Moskova Büyük Prensi (d. 1316) * 11 Aralık - Zeyneddin Karaca Bey, Dulkadiroğulları Beyliği'nin kurucusu
== Olaylar == * 4 Haziran - Glarus, İsviçre birliğine katıldı. * 27 Haziran - Zug, İsviçre birliğine katıldı. * Bizans İç Savaşı başladı. * Süleyman Paşa, Çimpe Kalesi'ni aldı. Osmanlılar Avrupa'da ilk hakimiyetini sağladı. (Gelibolu'nun Fethi) * Ramazanoğulları Beyliği kuruldu (dağılışı 1608). * Her yıl Ağustos, Eylül aylarında düzenlenen Elmalı Yeşilyayla Yağlı Güreşleri'nin birincisi düzenlendi. * Corpus Christi College kuruldu. == Doğumlar == * Hacı Bayram-ı Veli, Türk mutasavvıf ve şair (ö. 1430) == Ölümler == * 13 Mart - Ashikaga Tadayoshi, Aşikaga şogunluğunun kurucusu Japon yönetici ve asker (d. 1306) * 6 Aralık - VI. Clemens, papa (d. y. 1291) * tarihi bilinmeyen ** II. Hâkim, Abbasi hanedanına mensup İslam halifesi
== Olaylar == * Büyük Veba Salgını sona erdi. * Ayutthaya Krallığı kuruldu (dağılışı 1767). == Doğumlar == * II. Şâban, Mısır Memlûk Sultanı (ö. 1377) * Süleyman Çelebi, imam, mutasavvıf, Türkçe kaleme alınmış mevlidlerin ilki ve en meşhuru olan "Vesîletü’n-necât"ın müellifi (ö. 1422) == Ölümler ==
== Olaylar == == Doğumlar == * 27 Haziran - II. Manuil, Bizans İmparatoru (ö. 1425) * 12 Ekim - Dmitriy Donskoy, Moskova Büyük Prensi (ö. 1389) * 30 Kasım - İbn-i Cezerî, İslam alimi, tarihçi ve yazar (ö. 1429) * tarihi bilinmeyen ** Johannes von Tepl, Alman şair, şehir yazmanı ve noter (ö. 1415) ** Molla Fenari, din alimi, bilim insanı, müderris, Osmanlı Devleti'nin ilk şeyhülislamı (ö. 1430) ** Vytautas, Litvanya Büyük Dükü (ö. 1430) == Ölümler == * 26/27 Mart - XI. Alfonso, Kastilya ve Leon Kralı (d. 1311) * 22 Ağustos - VI. Philippe, Fransa Kralı (d. 1293) * 23 Eylül - İbn Kayyim el-Cevziyye, Arap tefsir ve fıkıh bilgini (d. 1292) * tarihi bilinmeyen ** Dâvûd-i Kayserî, İran'lı mutasavvıf, filozof ve yazar (d. 1260) ** Tacuddin Kurdi, İslam alimi
1349 (MCCCXLIX) perşembe günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * Büyük Veba Salgını, Norveç'te ilk defa görüldü. * Mora Despotluğu kuruldu (dağılışı 1460). == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 9 Eylül - III. Albert, Habsburg Hanedanı üyesi Avusturya dükü (ö. 1395) === Ekim === === Kasım === === Aralık === == Ölümler ==
== Olaylar == * 528 yılında inşa edilen Galata Kulesi, Cenevizliler tarafından yeniden yapıldı. * Gonville and Caius College, Gonville Hall ismiyle kuruldu. * Prag Üniversitesi kuruldu. == Doğumlar == * 2 Nisan - IV. Andronikos, Bizans İmparatoru (ö. 1385) * tarihi bilinmeyen ** Bulgar Keratsa, Bulgaristan Çarı İvan Aleksandr ile Yahudilikten dönme ikinci karısı Sarah'ın kızı (ö. 1390) == Ölümler == * 4 Şubat - Zehebî, Suriyeli hadis hafızı, tarihçi ve kıraat alimi (d. 1274) * 1 Haziran - Barlaam, İtalyan bilgin, din adamı, hümanist, filolog ve ilahiyatçı (d. 1290) * 2 Aralık - Hanazono, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 95. imparatoru (d. 1297) * tarihi bilinmeyen ** Andrea Pisano, İtalyan heykeltıraş (d. 1290) ** Umur Bey, Aydınoğulları Beyliği’nin ikinci ve en ünlü beyi
== Olaylar == * Avrupa'da büyük yıkıma yol açan Büyük Veba Salgını başladı. == Doğumlar == * İmparator Go-Kameyama, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 99. imparatoru (ö. 1424) == Ölümler == * 11 Ekim - IV. Ludwig, Kutsal Roma imparatoru (d. 1282) * tarihi bilinmeyen ** I. Hacı, ya da Seyfeddin Hacı, Mısır Memlûk Sultanı ** XIV. İoannis, Ortodoks Patriği (d. y. 1282) ** Fatma Hatun, Osmanlı Devletinin kurucusu olan Osman Bey ile Malhun Hatun'ın tek kızı (d. 1284) ** Ockhamlı William, İngiliz Fransiskan papazı ve skolastik filozof (d. 1287)
== Olaylar == * İngilizler, Fransızları Crecy Savaşı'nda büyük bir yenilgiye uğrattı. * Tâceddinoğulları Beyliği kuruldu (dağılışı 1425). * Bir Japon kalesi olan Himeji Kalesi, yeniden inşa amacıyla yıkıldı. Kale, 1993'te UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak tescillendi. == Doğumlar == * Şehzade Halil, Orhan Gazi'nin beşinci karısı Theodora Hatun'dan olan oğlu (ö. 1362) == Ölümler == * I. Şâban, Mısır Memlûk Sultanı * V. Giorgi, Bagrationi Hanedanına mensup Gürcü Krallığı hükümdarı (d. 1286 / 1289)
== Olaylar == * Notre Dame Katedrali'nin yapımı tamamlandı. == Doğumlar == * Kadı Burhaneddin, Türk devlet adamı, alim ve Azeri edebiyatı ve Divan edebiyatı şairi (ö. 1398) * Vuk Branković, orta çağda yaşamış Sırp soylu (ö. 1397) == Ölümler == * 7 Temmuz - Momchil, Bulgar yönetici * tarihi bilinmeyen ** Alâaddin Küçük, Mısır Memlûk Sultanı (d. 1334) ** Aleksios Apokaukos, Bizanslı devlet adamı ve asker ** İmadeddin İsmail, Mısır Memlûk Sultanı (d. 1325) ** İoannis Apokaukos, Aleksios Apokaukos'un oğlu, Bizanslı Megadük ** Satıbey Hatun, Olcaytu Han'ın kızı, İlhanlı Devleti hükümdarı (d. 1316) ** Süleyman Han, İlhanlı hanı
== Olaylar == == Doğumlar == == Ölümler == * I. Ahmed, Mısır Memlûk Sultanı (d. 1318) * I. Amda Seyon, Etiyopya'da hüküm sürmüş bir hükümdar (d. 1314)
== Olaylar == * Floransa'da ekono-politik halk isyanı çıktı. * Pisa Üniversitesi kuruldu. == Doğumlar == * Geoffrey Chaucer, İngiltere'nin ve İngilizce edebiyatın ilk büyük şairi (ö. 1400) * İmparator Chōkei, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 98. imparatoru (ö. 1394) * Saray Mülk Hanım, Timur İmparatorluğu'nun kurucusu Timur'un ikinci eşi (ö. 1406) == Ölümler == * Nicolas Bonet, Fransiskanlar tarikatı üyesi, ilahiyatçı, misyoner ve Malta piskoposu (d. 1280) * William Bell, St Andrews piskoposu
== Olaylar == * Nagy Lajos, Macaristan Kralı oldu. * Memlûk sultanı Melikü'l-Eşref Sultan Alaüddin Kiçik tahttan indirildi. Yerine Melikü'n-Nasır Sultan Şihabüddin Ahmed geçti. == Doğumlar == * John Trevisa, Kernevekeli yazar ve tercüman (ö. 1402) == Ölümler == * 25 Nisan - XII. Benedictus, papa (d. 1285) * 16 Temmuz - I. Károly, Macaristan Kralı (d. 1288) * tarihi bilinmeyen ** Anna Anakutlu Megali Komnini, Trabzon İmparatorluğu imparatoriçesi, II. Aleksios'un kızı
== Olaylar == * Osmanlı Devleti'nin Anadolu Eyaleti sınırları içindeki sancaklarından biri olan Karesi Sancağı kuruldu. == Doğumlar == * 4 Ocak - Wat Tyler, İngiltere'de reformlara önayak olan ve sonunda öldürülan İngiliz devrimci lider (ö. 1381) * tarihi bilinmeyen ** Kaygusuz Abdal, Alevî-Bektaşî halk ozanı (ö. 1444) == Ölümler == * 15 Haziran - III. Andronikos, Bizans İmparatoru (d. 1296) * Aralık - Gediminas, Litvanya Büyük Dükü (d. 1275) * tarihi bilinmeyen ** I. Muhammed, ya da Muhammed bin Kalavun, Mısır Memlûk Sultanı (d. 1285) ** I. Vâsik, Abbasi hanedanına mensup İslam halifesi ** Seyfüddin Ebu Bekir, Mısır Memlûk Sultanı
== Olaylar == * 24 Haziran - Yüz Yıl Savaşı'nın dönüm noktalarından biri olan Sluys Savaşı gerçekleşti. * Celâyir Sultanlığı kuruldu (dağılışı 1432). == Doğumlar == * 24 Şubat - Seyid Şerif Curcânî, Fars fıkıh, kelâm ve Arap dili bilgini (ö. 1413) * Ekim - Geert Groote, Hollandalı vaiz ve Brethren Ortak Yaşam Topluluğu'nun kurucusu (ö. 1384) * tarihi bilinmeyen ** VI. Haakon, Norveç Kralı, Magnus VII Eriksson’un oğlu ve halefi (ö. 1380) ** Theodora Kantakuzini, III. Aleksios'un imparatoriçe eşi (ö. 1390 sonrası) == Ölümler == * 31 Mart - I. İvan, Moskova Büyük Prensi (d. 1288) * 6 Nisan - Basileios Megas Komnenos, Trabzon İmparatorluğu imparatoru, II. Aleksios ile Djiadjak Jaqeli'nın en küçük oğlu * tarihi bilinmeyen ** I. Müstekfî, Abbasi hanedanına mensup İslam halifesi ** Özbek Han, Altın Orda Devleti’nin dokuzuncu hanı (d. 1282)
== Olaylar == == Doğumlar == * 4 Ocak - V. Muhammed, Gırnata emiri (ö. 1391) * 21 Ocak - V. Charles, Fransa Kralı (ö. 1380) * 23 Mart - İmparator Go-Kōgon, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında dördüncü Kuzey Talibi (ö. 1374) * 5 Ekim - III. Aleksios, Trabzon İmparatorluğu imparatoru (ö. 1390) * tarihi bilinmeyen ** I. Tvrtko, Bosna Krallığı hükümdarı == Ölümler ==
1339 yılı Jülyen takviminin Cuma günü başlayan ortak yılıdır. == Olaylar == * 21 Haziran - Laupen Savaşı gerçekleşti. * 18 Eylül - Emperor Go-Murakami, Japonya'da tahta çıktı. * 23 Eylül - Doge of Genoa, ilk Simone Boccanegra seçildi. * Dulkadiroğulları Beyliği kuruldu (dağılışı 1515). == Doğumlar == * 1 Kasım - IV. Rudolf, Avusturya Dükü (ö. 1365) * tarihi bilinmeyen ** V. Alexander, papa (ö. 1410) ** V. John (ö. 1399) ** Ali ibn Mohammed al-Jurjani (ö. 1414) ** Aydınlı Hacı Paşa, Türk doktor ve din bilgini (ö. 1413) ** Erik Magnusson (ö. 1359) ** Frederick (ö. 1393) ** Juana Manuel of Castile (ö. 1381) == Ölümler == * 17 Şubat - Avusturya Dükü (d. 1301) * 26 Mayıs - Aldona Ona, Polonya Kraliçesi (d. 1309) * 16 Ağustos - Azzone Visconti, Milan devletinin kurucusu (d. 1302) * 25 Ağustos - Henry de Cobham, 1. Kral Cobham (d. 1260) * 1 Eylül - XIV. Henry, Bavyera Dükü (d. 1305) * 18 Eylül - Go- Daigo, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 96. imparatoru (d. 1288) * 29 Ekim - Aleksandr Mikhailovich, Tver prensi ve Vladimir-Suzdal Knezliği knezi (d. 1301)
== Olaylar == * İzmit Kuşatması sona erdi. Osmanlılar İzmit'i ele geçirdi. * Yüz Yıl Savaşları başladı (1337-1453). * Serbedârîler Devleti kuruldu. == Doğumlar == * I. Selâhaddin, Mısır Memlûk Sultanı (ö. 1360) * V. Stefan Uroš, Nemanjić Hanedanı'ndan gelen Sırp Kralı (ö. 1371) == Ölümler == * 8 Ocak - Giotto di Bondone, Rönesans resminin öncüsü İtalyan ressam (d. 1267) * tarihi bilinmeyen ** I. Musa, Mali İmparatorluğu'nun yükseliş dönemindeki imparatoru ** Muhammed Bin Abdullah El-Mürşidî, evliya, fıkıh ve kırâat âlimi
== Olaylar == * İlhanlı Devleti yıkıldı (kuruluşu 1256). == Doğumlar == * 8 Nisan - Timur, Türk-Moğol kökenli komutan ve hükümdar, Timur İmparatorluğu'nun kurucusu (ö. 1405) * tarihi bilinmeyen ** VII. Innocentius, papa (ö. 1406) == Ölümler == * 17 Mayıs - Go-Fushimi, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 93. imparatoru (d. 1288) * tarihi bilinmeyen ** Arpa Han, İlhanlı hükümdarı ** Ramon Muntaner, Katalan asker, kendi hayatından bahseden "Crònica" eseri ile bilinen yazar (d. 1265) ** Alâüddevle Semnâni, Horasanlı mutasavvıf (d. 1261)
1335 (MCCCXXXV) pazar günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 30 Kasım - Culblean Muharebesi gerçekleşti. * İsveç'te kölelik kaldırıldı. * Eretna Beyliği kuruldu (dağılışı 1381). == Doğumlar == * 24 Mayıs - Bohemyalı Margaret, Macaristan kraliçesi (ö. 1349) * 27 Ekim - Taejo, Kore Joseon Krallığı'nın kurucusu ve ilk kralı (ö. 1408) * tarihi bilinmeyen ** Cirencesterli Richard, tarihçi yazar ve Westminster Abbey'de cemaat üyesi (ö. 1401) == Ölümler == * 12 Ağustos - Moriyoshi, Japon şogun (d. 1308) * 30 Kasım - Ebu Said Bahadır, Olcaytu'nun oğlu ve İlhanlı Devleti'nin 9. hükümdarı (d. 1305) * tarihi bilinmeyen ** Bağdat Hatun, İlhanlı Devleti hükümdarı Ebû Said Bahadır'ın eşi
1334 (MCCCXXXIV) cumartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 30 Aralık - XII. Benedictus papalık görevini XXII. İoannes'ten devraldı. == Doğumlar == * 13 Ocak - II. Henry, Kastilya kralı (ö. 1379) * 25 Mayıs - Sukō, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında üçüncü Kuzey Talibi (ö. 1398) * tarihi bilinmeyen ** Ahmedî, divan şairi ve hekim (ö. 1413) ** Alâaddin Küçük, Mısır Memlûk Sultanı (ö. 1345) ** Hasan, Mısır Memlûk Sultanı (ö. 1361) == Ölümler == * 4 Aralık - XXII. İoannes, papa (d. 1249) * tarihi bilinmeyen ** Alaaddin Tarmaşirin, Duva Temür’den sonra başa geçen Çağatay Hanı ** Safiyüddin Erdebilî, Safevi Devleti'nin kurucusu Şah İsmail'in atası, Safevi Hanedanına ismini veren kişi (d. 1252) ** Sirgiannis Paleologos, Kuman ve Yunan karışımı kökenli Bizans aristokrat ve general (d. y. 1290)
== Olaylar == * İzmit Kuşatması başladı. * Kamakura şogunluğu sona erdi. * Kırşehir'de, Sivas Hükümdarı Eratna Bey'in veziri Ali Şah Ruhi tarafından Âşık Paşa Türbesi yaptırıldı. * El Hamra Sarayı, Gırnata Sultanı I. Yusuf tarafından hükümdarlık sarayına dönüştürüldü. == Doğumlar == * Eleni, Bizans İmparatoru V. İoannis'un imparator eşi (ö. 1396) == Ölümler == * 2 Mart - I. Władysław, Polonya kralı (d. 1261) * Temmuz - Ermenistanlı Rita, Kilikya Ermeni Krallığı Kralı II. Levon'un kızı, Bizans ortak imparatoru IX. Mihail'un karısı (d. 1278) * 3 Kasım - Âşık Paşa, Türk şâir ve mutasavvıf (d. 1272) * tarihi bilinmeyen ** II. Manuil Megas Komnenos, Trabzon İmparatorluğu imparatoru, III. Andronikos'un muhtemelen gayrı meşru çocuğu (d. y. 1324)
== Olaylar == * İzmir Beyi Umur'un ilk Balkan seferi gerçekleşti. == Doğumlar == * 27 Mayıs - İbn-i Haldun, modern historiyografinin, sosyolojinin ve iktisatın öncülerinden kabul edilen 14. yüzyıl düşünürü, devlet adamı ve tarihçisi (ö. 1406). * 18 Haziran - V. İoannis, Bizans İmparatoru (ö. 1391) * tarihi bilinmeyen ** Theodora Hatun, Bizans prensesi, İmparator VI. İoannis'in kızı, Osmanlı Sultanı Orhan Gazi'nin beşinci eşi (ö. 1381 sonrası) == Ölümler == * 13 Şubat - II. Andronikos, Bizans İmparatoru (d. 1259). * tarihi bilinmeyen ** III. Andronikos, Trabzon imparatoru (d. 1310) ** Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî, Selçuklu memuru, şair, yazar ** Metokhites, Bizanlı filozof, yazar (d. 1270)
== Olaylar == * Nikea Kuşatması sona erdi. Osmanlılar İznik'i ele geçirdi. == Doğumlar == * Karl Thopia, Arnavut prensi (ö. 1388) * Somuncu Baba, ya da Şeyh Hamid-i Veli, Osmanlı kuruluş dönemi ünlü mutasavvıfı ve alim (ö. 1412) == Ölümler == * 27 Ekim - Ebü'l-Fidâ, Eyyubiler Hama Emîri (d. 1273)
== Olaylar == == Doğumlar == * 15 Haziran - Kara Prens Edward, İngiltere Kralı III. Edward'ın küçük oğlu, Galler Prensi ve Akvitanya Dükü (ö. 1376) * tarihi bilinmeyen ** Altichiero, Verona okulunun kurucusu İtalyan ressam (ö. 1390) ** Ni‘metullāh-ı Velî, Nimetullahilik tarikatının kurucusu ve mutasavvıf şair (ö. 1431) ** Nicolas Flamel, Fransız simyacı (ö. 1418) == Ölümler == * 31 Temmuz - Mihail Şişman, ya da III. Mihail Asen, İkinci Bulgar İmparatorluğu çarı (d. 1280'den sonra) * Aralık - II. Aleksios, Trabzon İmparatorluğu imparatoru (d. 1282) * tarihi bilinmeyen ** Karesi Bey, Karesi Beyliği'nin ilk beyi ve Kalem Bey'in oğlu
== Olaylar == * 10-11 Haziran - Pelekanon Muharebesi'nde Orhan Bey, III. Andronikos'u bozguna uğrattı. == Doğumlar == * XI. Gregorius, papa (ö. 1378) * Lazar Hrebeljanović, Sırp prensi (ö. 1389) * Muhammed Firuzabadî, İranlı dil, edebiyat, hadis, fıkıh ve tefsir alimi (ö. 1414) == Ölümler == * 7 Haziran - I. Robert, İskoçya kralı (d. 1274) * tarihi bilinmeyen ** Abdurrahman Gazi, Osmanlı Devletinin kuruluşunda büyük hizmetleri geçmiş kumandan, Aydos Kalesi'nin fatihi ** Abdürrezzak Kaşanî, Ekberî (Muhyiddin Arabi öğretisi) geleneğinin önemli yazarlarından ** Mikeli, İmereti Krallığı hükümdarı
== Olaylar == * Nikea Kuşatması başladı. == Doğumlar == * 21 Ekim - Zhu Yuanzhang, Çin'in Ming Hanedanı'nın kurucusu ve ilk imparatoru (ö. 1398) * tarihi bilinmeyen ** II. Nikeforos Orsini, Epir Despotluğu hükümdarı (ö. 1359) ** İmparator Go-Murakami, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 97. imparatoru (ö. 1368) ** John Wycliffe, İngiliz skolastik filozofu, ilahiyatçı, Kutsal Kitap tercümanı, reformcu (ö. 1384) == Ölümler == * 1 Şubat - IV. Charles, Fransa Kralı (d. 1294) * 26 Eylül - İbn Teymiye, İslam alimi ve düşünür (d. 1263) * tarihi bilinmeyen ** Ali Râmitenî, Türk kökenli mutasavvıf ** Meister Eckhart, veya Eckhart von Hochheim, Alman teolog, filozof ve mistik (d. 1260) ** Timurtaş, İlhanlı Anadolu valisi
1327 (MCCCXXVII) perşembe günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 25 Ocak - III. Edward, 14 yaşındayken İngiltere tahtına çıktı. * 14 Haziran - Güney Yutland ile Norveç arasında bir barış antlaşması imzalandı. * Sâhib Ataoğulları Beyliği dağıldı (kuruluşu 1277). == Doğumlar == * 30 Ekim - Andrew, Calabria dükü (ö. 1345) * tarihi bilinmeyen ** Baldus de Ubaldis, İtalyan yargıç (ö. 1400) ** Philippe de Mézières, şövalye, şansölye, kral danışmanı (ö. 1405) == Ölümler == * 21 Eylül - II. Edward, İngiltere kralı (d. 1284) * 26 Eylül - Cecco d'Ascoli, İtalyan hekim ve şair (d. 1257) * tarihi bilinmeyen ** I. Konstantine, Bagrationi hanedanı mensubu, İmereti Krallığı kralı ** El-Dimeşkî, Orta Çağ Arap coğrafyacısı (d. 1256) ** Emir Çoban, İlhanlı emiri
== Olaylar == * 6 Nisan - Orhan Bey, kuşatma altında tutulan Bursa'yı Bizanslılardan aldı. Bursa, 1326-1361 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu'na başkentlik yaptı. * Orhan Gazi, babası Osman Gazi'nin vefatının ardından Osmanlı tahtına çıktı. * Bursa Kuşatması gerçekleşti. * Eşrefoğulları Beyliği dağıldı (kuruluşu 1280). == Doğumlar == * 5 Mart - I. Louis, Macaristan ve Hırvatistan kralı (ö. 1382) * 30 Mart - II. İvan, Moskova ve Vladimir büyük prensi (ö. 1359) * tarihi bilinmeyen ** I. Murad, veya Murad-ı Hüdavendigâr, 3. Osmanlı padişahı (ö. 1389) ** Manuil Kantakuzinos, Mora Despotluğu valisi (ö. 1380) == Ölümler == * 1 Ağustos - Osman Gazi, 1. Osmanlı Padişahı, Osmanlı Beyliği ve Osmanlı Hanedanı'nın kurucusu ve beyliğin ilk padişahı olan Türk hükümdar (d. 1258) * 15 Eylül - Dimitri Mikhayloviç, Moskova Büyük Prensi ve Vladimir Büyük Dükü (d. 1299) * Kasım - Malhun Hatun, Osman Gazi'in ilk eşi, ikinci Osmanlı padişahı Orhan Gazi'nin annesi * tarihi bilinmeyen ** II. Süleyman, son Eşrefoğulları beyi ** Feleküddin Dündar Bey, Hamitoğulları Beyliğinin kurucusu ** Şeyh Edebali, Osmanlı Devleti'nin kuruluş yıllarında yaşamış bir İslam ilahiyatçısı-din bilgini, Ahi şeyhi, Osman Gazi'nin kayınbabası ve hocası, Osmanlı Devleti'nin fikir babası (d. 1206)
== Olaylar == * 7 Ocak - IV. Afonso, Portekiz kralı oldu. * Şubat - Muhammed bin Tuğluk, babası Gıyaseddin Tuğluk'un ölümü üzerine Delhi Sultanı oldu. * tarihi bilinmeyen ** Stefan Dragutin'in Krallığı dağıldı (kuruluşu 1282). ** İbn Battuta, dünya seyahatine başladı. ** Bolu, Osmanlı tarafından fethedildi. ** Mansa Musa, Hac ziyaretini tamamladı. == Doğumlar == * 5 Mayıs - Zeynüddin Irâkî, Kürt yazar, fıkıh ve hadis bilgini (ö. 1404) * tarihi bilinmeyen ** Abraham Cresques, Yahudi bilgin, kartograf (ö. 1387) ** İmadeddin İsmail, Mısır Memlûk Sultanı (ö. 1345) ** Matheos, Bizans imparatoru (ö. 1383 / 1391) == Ölümler == * 7 Ocak - I. Diniz, Portekiz Krallığı'nın 6. kralı (d. 1261) * 21 Kasım - III. Yuri, Moskova Büyük Prensi (d. 1281) * tarihi bilinmeyen ** İbnü'l-Mutahhar el-Hillî, Iraklı Şii usul ilmi âlimi (d. 1250) ** Nizameddin Evliya, Hindistan sufilerinden (d. 1238)
== Olaylar == == Doğumlar == * 5 Mart - II. David, İskoçya kralı ve Bruce Hanedanının son hanedan üyesi (ö. 1371) * tarihi bilinmeyen ** II. Manuil Megas Komnenos, Trabzon İmparatorluğu imparatoru, III. Andronikos'un muhtemelen gayrı meşru çocuğu (ö. 1333) == Ölümler == * 8 Ocak - Marco Polo, ünlü İtalyan gezgin, ünlü kâşif ve tüccar Niccolo Polo'nun oğlu (d. 1254) * 16 Temmuz - Go-Uda, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 91. imparatoru (d. 1267) * 16/17 Ağustos - Brunswick'li İrini, III. Andronikos'un ilk eşi ve Bizans İmparatoriçesi (d. y. 1293) * 31 Ağustos - II. Henri, Kudüs ve Kıbrıs Kralı (d. 1270)
== Olaylar == * Epir Despotluğu'nda Nicholas Orsini dönemi sona erdi. * Vladimir-Suzdal Knezliği, Karelya'nın doğu kesimini ele geçirdi. O dönemden bu yana Rusya'nın bir parçasıdır. * Kerimüddin Mahmud-i Aksarayî, Müsâmeretü'l-Ahbâr adlı eserini tamamladı. * Olbia, İspanya'dan gelen Aragon Krallığı güçlerince ele geçirildi. * Kakatiya İmparatorluğu sona erdi. * I. Edouardo, Savoie Hanedanı kontu oldu. * Thomas Aquinas, azizlik mertebesine yükseltildi. == Doğumlar == == Ölümler == * 3 Mart - Andrew Harclay, İngiliz askeri komutan * tarihi bilinmeyen ** II. Georgi Terter, İkinci Bulgar İmparatorluğu çarı ** V. Amadeo, Savoie Hanedanı kontu
== Olaylar == * 16 Mart - Boroughbridge Savaşı gerçekleşti. İngiltere Kralı II. Edward, bazı baronların isyanını bastırdı. * 28 Eylül - Mühldorf Savaşı gerçekleşti. Bavyera, Avusturya'yı yendi. * Pervâneoğulları Beyliği, Candaroğulları tarafından ele geçirilerek beyliğe son verildi (kuruluşu 1277). == Doğumlar == * 11 Ocak - İmparator Kōmyō, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında ikinci Kuzey Talibi (ö. 1380) * tarihi bilinmeyen ** Teftâzânî, Fars mutasavvıf ve İslam düşünürü (ö. 1390) == Ölümler == * 3 Ocak - V. Philippe, Fransa Kralı (d. 1292) * tarihi bilinmeyen ** Seyyid Kutbiddîn, Abdulkadir Geylani'nin torunu, İslam alimi ** Todor Svetoslav, Bulgaristan Çarı (d. 1270'ler) ** Zhao Mengfu, Yuan Hanedanı döneminde yaşamış Çinli ressam ve akademisyen (d. 1254)
== Olaylar == * Dante Alighieri, İlahi Komedya'sını muhtemelen 1308-1321 yılları arasında yazdı. * Tekeoğulları Beyliği kuruldu (dağılışı 1423). == Doğumlar == * II. Selâhaddin, Mısır Memlûk Sultanı * III. İoannis, Trabzon İmparatorluğu imparatoru (ö. 1362) == Ölümler == * 14 Eylül - Dante Alighieri, ahirete yapılan bir yolculuğu anlattığı İlahi Komedya (La Divina Commedia) adlı eseri ile tanınan ünlü İtalyan şair ve siyasetçi (d. 1265) * 29 Ekim - II. Stefan Uroš Milutin, Sırbistan kralı (d. 1253) * tarihi bilinmeyen ** Yunus Emre, Anadolu'da Türkçe şiirin öncüsü olan tasavvuf ve halk şairi (d. 1238)
== Olaylar == * Alâeddin Paşa, ilk Osmanlı veziri oldu. == Doğumlar == * 8 Nisan - I. Pedro, Portekiz kralı (ö. 1367) * 25 Mayıs - Togon Temür, Çin'de Yuan Hanedanının (Moğol) son imparatoru (ö. 1370) * tarihi bilinmeyen ** Lalla-Ded, Keşmirli Brahman azize (ö. 1390) ** Mihail Panaretos, Bizanslı tarihçi (ö. y. 1390) ** Şâtıbî, Endülüslü Malikî fıkıhçısı, dil bilgini (ö. 1388) == Ölümler == * 1 Mart - Ayurbarvada Buyantu Han, 8. Moğol Hanı, Yuan hanedanının 4. İmparatoru ve Çin imparatoru (d. 1285) * 12 Ekim - IX. Mihail, Bizans İmparatoru (d. 1277)
== Olaylar == * 23 Temmuz - Hospitalier Şövalyeleri, Aydınoğulları filosunu Sakız yakınlarında mağlup etti. == Doğumlar == * 16 Nisan - II. Jean, Fransa Kralı (ö. 1364) * 5 Eylül - IV. Pedro, Aragon kralı (ö. 1387) * tarihi bilinmeyen ** Haydar Amuli, İran kökenli Şii sufi, filozof ve mistik (ö. 1385) == Ölümler == * Haakon Magnusson, Norveç Kralı (d. 1207) * Kemaleddin el- Farisi, İranlı matematikçi ve fizikçi (d. 1267)
== Olaylar == * Sultan en-Nâsır Muhammed Camii'nin yapımı tamamlandı. == Doğumlar == * I. Ahmed, Mısır Memlûk Sultanı (ö. 1344) * VI. Urbanus, papa (ö. 1389) * Giovanni de Dondi, Astrarium adındaki dünyanın ilk astronomik saatini geliştiren İtalyan bilim insanı (ö. 1389) == Ölümler == * 17 Temmuz - Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî, Pers Yahudisi kökenli Müslüman hekim, yazar, tarihçi, İlhanlılar'ın bir veziri (d. 1247 - 1250) * 22 Kasım - Mihail, Tver prensi, Vladimir prensi (d. 1271) * tarihi bilinmeyen ** Duccio di Buoninsegna, İtalyan ressam (d. 1255)
== Olaylar == == Doğumlar == * Muhammed Bahâeddîn, Nakşibendi tarîkatının isim babası, mutasavvıf evliya (ö. 1389) == Ölümler == * 8 Ekim - Fushimi, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 92. imparatoru (d. 1265) * tarihi bilinmeyen ** Montferratlı İrini, Bizans İmparatoru II. Andronikos'un ikinci eşi ve Montferrat Kontluğu'nun yasal varisi (d. 1274)
== Olaylar == * Sallanan Minare'nin yapımı tamamlandı. == Doğumlar == * 14 Mayıs - IV. Karl, onbirinci Bohemya kralı, Lüksemburg Hanedanı'ndan Kutsal Roma İmparatoru (ö. 1378) * 7 Kasım - Simeon Ivanovich Gordiy, Moskova Büyük Prensi (ö. 1353) * 14 Kasım - I. Jean, Fransa kralı X. Louis'in ölümünden sonra doğmuş olan, doğar doğmaz Fransa ve Navarra Kralı ilan edilen oğlu (ö. 1316) * tarihi bilinmeyen ** Satıbey Hatun, Olcaytu Han'ın kızı, İlhanlı Devleti hükümdarı (ö. 1345) == Ölümler == * 12 Mart - Stefan Dragutin, Sırbistan Kralı * 5 Haziran - X. Louis, Fransa ve Navarra Kralı (d. 1289) * 19 Kasım - I. Jean, Fransa kralı X. Louis'in ölümünden sonra doğmuş olan, doğar doğmaz Fransa ve Navarra Kralı ilan edilen oğlu (d. 1316) * 13 Aralık - Olcaytu, İlhanlı hükümdarı (d. 1282) * tarihi bilinmeyen ** Alaeddin Halaci, Delhi Sultanlığı'nda iktidarda olan Halaci Hanedanına mensup Türk sultan
== Olaylar == * 15 Kasım - Morgarten Muharebesi gerçekleşti. == Doğumlar == * İrini, Trabzon İmparatorluğu imparatoriçesi, Bizans İmparatoru III. Andronikos'un gayrı meşru kızı (ö. 1341'den sonra) == Ölümler == * Giovanni Pisano, İtalyan heykeltıraş, ressam ve mimar (d. y. 1250)
1314 (MCCCXIV) salı günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 18 Mart - Son Tapınak Şövalyesi Jacques de Molay, Paris'te yakıldı. * 4 Nisan - Oxford Üniversitesi'ne bağlı Exeter College kuruldu. * 23 - 24 Haziran - Bannockburn Muharebesi gerçekleşti. * Vacidiye Medresesi'nin yapımı tamamlandı. == Doğumlar == * 24 Haziran - Hainaultlu Philippa, İngiltere kraliçesi (ö. 1369) * tarihi bilinmeyen ** I. Amda Seyon, Etiyopya'da hüküm sürmüş bir hükümdar (ö. 1344) ** III. Valdemar, Danimarka kralı (ö. 1364) ** Toktoa, Çin'in Yuan hanedanından devlet adamı (ö. 1356) == Ölümler == * 8 Şubat - Anjoulu Helen, Sırbistan kraliçesi (d. 1236) * 18 Mart - Jacques de Molay, son Tapınak Şövalyesi (d. y. 1244) * 20 Nisan - V. Clemens, papa (d. y. 1264) * 25 Kasım - John Balliol, İskoçya Kralı (d. y. 1249) * 29 Kasım - IV. Philippe, Fransa kralı (d. 1268)
== Olaylar == * Saruhan Türkleri Manisa'yı fethetti. * Saruhanoğulları Beyliği kuruldu (dağılışı 1412). == Doğumlar == * 16 Haziran - Giovanni Boccaccio, İtalyan yazar ve şair (ö. 1375) * 1 Ağustos - Kōgon, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında ilk Kuzey Talibi (ö. 1364) * 16 Kasım - Lisannüddin bin Hatip, Gırnata Emirliğinde yaşamış şair, yazar, tarihçi, filozof, fizikçi ve siyasetçi (ö. 1374) == Ölümler == * 24 Ağustos - VII. Heinrich, Kutsal Roma imparatoru (d. 1275) * tarihi bilinmeyen ** VI. Giorgi, Bagrationi Hanedanına mensup çocuk Gürcü Kralı (d. 1308) ** Arnaldus de Villa Nova, Katalan bir aileden geldiği düşünülen simyacı, gök bilimci ve fizikçi (d. y. 1235) ** Guglielmo Agnelli, İtalyan heykeltıraş ve mimar (d. y. 1238)
1312 (MCCCXII) cumartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 15 Haziran - Rozgony Muharebesi gerçekleşti. * 29 Haziran - VII. Heinrich, Kutsal Roma İmparatoru oldu. == Doğumlar == * 13 Kasım - III. Edward, İngiltere kralı (ö. 1377) * tarihi bilinmeyen ** II. William, Atina dükü (ö. 1338) == Ölümler == * 7 Eylül - IV. Ferdinand, Kastilya kralı (d. 1285) * 9 Kasım - III. Otto, Bavarya dükü (d. 1261) * 11 Kasım - Sultan Veled, Mevlana Celaleddin Rumi'nin oğlu, Mevlevîliğin asıl kurucusu ve ikinci piri (d. 1226)
1311 (MCCCXI) cuma günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 15 Mart - Halmyros Muharebesi gerçekleşti. * 16 Ekim - Vienne Konsili başladı. * Bellver Kalesi'nin yapımı tamamlandı. == Doğumlar == * 1 Temmuz - Liu Bowen, Çinli asker (ö. 1375) * 13 Ağustos - XI. Alfonso, Kastilya ve Leon Kralı (ö. 1350) == Ölümler == * 7 Şubat - Kutbeddin Şirazî, İranlı din ve astronomi bilgini (d. 1236) * 29 Mayıs - II. James, Majorca kralı (d. 1243) * 5 Eylül - Amadeus Aba, Macar hükümdar * tarihi bilinmeyen ** VIII. Davit, Bagrationi Hanedanına mensup Gürcü Kralı (d. 1273) ** Külüg Han, 7. ve Son Moğol imparatoru ve 3. Yuan hanedanı imparatoru, Çin imparatoru (d. 1281)
== Olaylar == == Doğumlar == * 30 Nisan - Kazimir III, Polonya Kralı (ö. 1368) * 30 Kasım - Frederick II, Margrave of Meissen (ö. 1349) * tarihi bilinmeyen ** III. Andronikos, Trabzon imparatoru (ö. 1332) ** V. Urbanus, papa (ö. 1370) ** Jean de Roquetaillade, Fransız fransiskan simyacı (ö. 1366 - 1370) ** Gil Alvarez De Albornoz, İspanyol kardinal ** Guillaume Tirel, şef (ö. 1395) == Ölümler == * 1 Haziran - Marguerite Porete, Fransız mistik * 1 Ekim - Burgonyalı Béatrice, Fransız soylu kadın, Bourbon hanımefendisi ve Clermont- en-Beauvaisis kontesi (d. 1257) * tarihi bilinmeyen ** II. Baybars, kısa bir süre için Mısır Memlûk Sultanı ** Ebü’l-Berekât Nesefî, Hanefi fıkıh, kelam ve tefsir alimi (d. 1223) ** Yeoryos Pahimeris, Bizanslı tarihçi, yazar (d. 1242)
== Olaylar == * 15 Ağustos - Hospitalier Şövalyeleri, Rodos'u aldı. * Çobanoğulları Beyliği dağıldı (kuruluşu 1227). == Doğumlar == * Firuz Şah Tuğluk, Delhi Sultanlığı'nın yöneten Tuğluklu hükümdarı (ö. 1388) == Ölümler == * Matteo Polo, Venedikli tüccar ve kâşif (d. 1230) *Foligno'lu Angela, italyan, mistik ve yazar (d. 1248)
== Olaylar == * Türkiye Selçuklu Devleti yıkıldı (kuruluşu 1075). * Aydınoğulları Beyliği kuruldu (dağılışı 1426). == Doğumlar == * VI. Giorgi, Bagrationi Hanedanına mensup çocuk Gürcü Kralı (ö. 1313) * Stefan Dušan, Sırpların, Yunanların, Bulgarların ve Arnavutların imparator ve otokratı (ö. 1355) == Ölümler == * 10 Eylül - Go-Nijō, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 94. imparatoru (d. 1285) * tarihi bilinmeyen ** I. Albrecht, Avusturya dükü ve Germen imparatoru (d. 1255) ** II. Mesud, son Anadolu Selçuklu Sultanı ve II. İzzeddin Keykavus'un oğlu ** III. Vahtang, Bagrationi Hanedanına mensup Gürcü Kralı (d. 1276) ** John Duns Scotus, İskoç düşünür (d. 1265)
== Olaylar == * 12 Ekim - Tapınak Şövalyeleri, Fransa kralı tarafından tutuklandı. == Doğumlar == == Ölümler == * 10 Şubat - Temür Olcaytu Han, Çin imparatoru ve Moğol İmparatorluğu'nun büyük hanı (d. 1265) * 1 Haziran - Fra Dolcino, 1300lü yıllarda bilhassa Kuzey İtalya'da yayılan ancak Katolik Kilisesince sapkın kabul edilen Dolcinoculuk akımının lideri (d. 1250) * 7 Temmuz - I. Edward, İngiltere Kralı (d. 1239) * tarihi bilinmeyen ** I. Benedetto Zaccaria, Ceneviz Cumhuriyeti'nin bir İtalyan amirali (d. y. 1235) ** Barak Baba, ünlü bir Babai dervişi (d. 1257) ** Kalem Bey, Karesi Bey'in babası
== Olaylar == * Pendik, İstanbul Osmanlı beyliği hakimiyetine girdi. * Kınık, İzmir Karesi beyliği hakimiyetine girdi. * Osman Bey, Dinboz'da Bizans tekfurlarının kuvvetlerini mağlup etti. Kestel, Kete ve Ulubad kaleleri Osmanlı'nın eline geçti. * Ulubad tekfuruyla ilk askeri antlaşma imzalandı, antlaşmaya göre: mülteci Kite tekfuru Osmanlılara iade edilecekti, Türkler Ulubad Nehri'ni geçmeyecekti. == Doğumlar == * Anna, Bizans İmparatoru III. Andronikos'un imparatoriçe eşi (ö. 1365) * Ashikaga Tadayoshi, Aşikaga şogunluğunun kurucusu Japon yönetici ve asker (ö. 1352) == Ölümler == * 5 Mayıs - Konstantinos Paleologos, Paleologos Hanedanı'ndan Bizanslı prens (d. 1261) * 4 Ağustos - III. Wenceslaus, Macaristan ve Hırvatistan kralı (d. 1289) * tarihi bilinmeyen ** Adam de la Halle, şair, müzisyen, ve Fransız seküler tiyatrosunun erken yenilikçilerinden (d. 1250)
== Olaylar == == Doğumlar == * 2 Haziran - Ebû Said Bahadır, Olcaytu'nun oğlu ve İlhanlı Devleti'nin 9. hükümdarı (ö. 1335) * tarihi bilinmeyen ** Ashikaga Takauji, imparatorluk hükûmetini devirerek 1338'den 1573'e değin Japonya'ya egemen olan Ashikaga şogunluğunu kuran savaşçı ve devlet adamı (ö. 1358) ** Sadreddin Musa, Şeyh Safiyüddin İshak Erdebili'nin halefi ve oğlu (ö. 1391) == Ölümler == * 30 Nisan - Roger de Flor, başta Sicilya ve Bizans İmparatorluğu olmak üzere Akdeniz kıyılarında ve Anadolu topraklarında faaliyetlerde bulunmuş olan paralı asker (condottiere) (d. 1267) * 23 Ağustos - William Wallace, Kral I. Edward döneminde İngiltere'ye karşı yapılan direnişte vatandaşlarına önderlik eden İskoç şövalye (d. 1272) * 4 Ekim - İmparator Kameyama, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 90. imparatoru (d. 1249) * tarihi bilinmeyen ** IV. İoannis, İznik İmparatoru (d. 1250) ** Qian Xuan, Çinli ressam (d. 1235)
== Olaylar == * Osman Bey, Lefke, Akhisar, Mekece ve Geyveyi fethetti. == Doğumlar == * 24 Şubat - İbn Battuta, Orta Çağın en büyük seyyahı ve Rıhlet-ü İbn Battûta diye bilinen seyahatnâmenin yazarı (ö. 1369) * 20 Temmuz - Petrarca, döneminin en büyük bilgini sayılan İtalyan hümanist ve şair (ö. 1374) * tarihi bilinmeyen ** İbn eş-Şatir, Arap gök bilimci (ö. 1375) == Ölümler == * 17 Mayıs - Gazan Han, Moğol İmparatorluğunun İran'daki İlhanlı bölümünün 7. hükümdarı (d. 1272) * 7 Temmuz - XI. Benedictus, papa (d. 1240) * 27 Temmuz - Andrey, Rus prens, Aleksandr Nevskiy'nin oğlu (d. 1255) * 17 Ağustos - İmparator Go-Fukakusa, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 89. imparatoru (d. 1243)
== Olaylar == * Fransa ile İngiltere arasında Paris Antlaşması imzalandı. * Roma La Sapienza Üniversitesi kuruldu. * 1303 Girit depremi meydana geldi. == Doğumlar == == Ölümler == * 11 Ekim - VIII. Bonifacius, papa (d. y. 1235) * tarihi bilinmeyen ** III. Alâeddin Keykubad, Anadolu Selçuklu Sultanı ve II. İzzeddin Keykavus'un torunu
== Olaylar == * 1301-1302, Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'nın yakınından geçti (önceki: 1222 ; sonraki: 1378). * Osman Gazi, Koyunhisar Savaşı'nı kazandı. Bu savaş, Osmanlı Beyliği'nin Bizans'la ilk savaşıdır. * Bafeus Muharebesi gerçekleşti. Halil İnalcık'a göre Osmanlı Beyliği’nin kuruluşu bu muharebeyle başlamıştır. * Germiyanoğulları Beyliği kuruldu (dağılışı 1428). == Doğumlar == == Ölümler == * tarihi bilinmeyen ** I. Hâkim, Abbâsî Halifesi
== Olaylar == * 1301-1302 Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'nın yakınından geçti (önceki: 1222 ; sonraki : 1378 (teorik olarak)). * 14 Ocak - Arpad Hanedanı yıkıldı. * Dante sürgüne yollandı. * Dündar Bey Medresesi'nin yapımı tamamlandı. * Türk şair Gülşehrî, Feleknâme adlı mesnevi eseri kaleme aldı. == Doğumlar == * 19 Haziran - Prince Morikuni, Japon şogun (ö. 1333) * 23 Temmuz - Otto, Avusturya dükü (ö. 1339) * 24 Eylül - Ralph Stafford, İngiliz asker (ö. 1372) * 7 Ekim - Aleksandr Mikhailovich, Tver prensi ve Vladimir-Suzdal Knezliği knezi (ö. 1339) * tarihi bilinmeyen ** Hélie de Talleyrand-Périgord, Fransız kardinal (ö. 1364) ** İbn Kesir, Suriyeli muhaddis, müfessir ve tarihçi (ö. 1373) ** Ni Zan, Çinli ressam (ö. 1374) ** Nitta Yoshisada, Japon devlet adamı (ö. 1338) ** William Montacute, İngiliz asilzade (ö. 1344) == Ölümler == * 14 Ocak - III. András, Macaristan kralı (d. 1265) * 3 Eylül - I, Alberto della Scala, Verona lordu * tarihi bilinmeyen ** I. Leo (d. 1228) ** Amaury de Montfort (d. 1243) ** Asukai Gayu, Japon şair (d. 1241) ** Caca Bey, Türk devlet adamı, Selçuklular döneminde Keyhüsrev zamanında Kırşehir emiri (d. 1240) ** False Margaret (d. 1260) ** Kaydu, de facto Çağatay Hanı, Ögeday’ın torunu ** Mücîrüddin Emîrşah, İlhanlıların Anadolu'daki en üst rütbeli görevlisi ** * Zahid Gilani, Kürt kökenli Zahidiyye tarikatının kurucusu bilgin (d. 1216) ** Violant of Aragon, Kastilya kraliçesi (d. 1236) * muhtemelen – Jean I de Grailly
== Olaylar == * 15 Haziran - Bilbao şehri kuruldu. * Çin'de nüfus sayımı yapıldı: Ülkenin o zamanlardaki nüfusu 60 milyondur. * Tarasca devleti kuruldu (dağılışı 1530). * Amsterdam şehri kuruldu. == Doğumlar == * 21 Mart - Henry Suso (d. 1366) * tarihi bilinmeyen ** Chihab Addine Abul-Abbas Ahmad ben Fadhl Al-Umari, Arap tarihçi (d. 1384) ** Dionigi di Borgo San Sepolcro, keşiş (d. 1342) ** Filotheos Kokkinos, Konstantinopolis Patriği (ö. 1377 / 1378) ** Geoffroi de Charny, Fransız şövalye ve yazar (d. 1356) ** Jean Buridan, Fransız rahip, filozof (d. 1358) ** John of Winterthur, İsveçli ressam ** Laurence Minot, İngiliz şair (d. 1352) ** Richard FitzRalph, Başpiskopos (d. 1360) ** Taddeo Gaddi, İtalyan ressam ve mimar (d. 1366) == Ölümler == * 2 Mayıs - Blanche of Artois, Navarre hükümdarı * 18 Temmuz - Gerard Segarelli * 29 Ağustos - Guido Cavalcanti, İtalyan şair, Dolce Stil Nuovo (Tatlı Yeni Üslup) akımının önde gelen şairlerinden (b. 1255) * tarihi bilinmeyen ** Çaka Nogay, İkinci Bulgar İmparatorluğu çarı (d. 1256) ** Guillaume de Nangis, keşiş ** Jacob van Maerlant, Hollandalı şair ** Munio de Zamora ** Mühezzebüddin Mesud, Pervâneoğulları beyi ** Richard Middleton, İngiliz teolog ve filozof ** Tran Hung Dao, Vietnamlı general ** William of Nangis
Tatarca veya İdil Tatarcası (Tatarca: татар теле veya татарча), Türk dillerinin Kıpçak grubuna bağlı bir dildir. Aynı aileden bir lehçe olan Kırım Tatarcasından ayırmak için “Kazan Tatarcası” olarak da adlandırılır. Çoğunluğu, Rusya Federasyonu içindeki Tataristan'da yaşayan Tatarlar tarafından konuşulur. Tataristan Cumhuriyeti'nin Rusça ile birlikte iki resmî dilinden biridir. == Örnek == *Äye – He/evet *Yuq – Yok/hayır *İsänme(sez)/sawmı(sız) – Merhaba/esen misiniz *Sälâm – Selam *Saw bul(ığız)/xuş(ığız) – Güle güle *Zínhar öçen – Lütfen *Räxmät – Teşekkür ederim/sağ olun *Ğafu it(egez) – Affedersiniz *Min – Ben *Sin – Sen *Ul – O *Bez – Biz *Sez – Siz *Alar – Onlar *Millät – Millet *İngiliz(çä) – İngilizce == Sesler == Sesli harfler kullanılan alfabeye göre değişir. Tatarca Şahıs Zamirleri: | Türkçe| Kırım Tatarcası| Olumsuz | ben| uquçımın| uquçı idem| uquçı tügelmen| uquçı tügel idem | ben| öğrenciyim| öğrenciydim| öğrenci değilim| öğrenci değildim | sin| uquçısıñ| uquçı ideñ| uquçı tügelseñ| uquçı tügel ideñ | sen| öğrencisin| öğrenciydin| öğrenci değilsin| öğrenci değildin | ul| uquçı| uquçı ide| uquçı tügel| uquçı tügel ide | o| öğrenci(dir)| öğrenciydi| öğrenci değil(dir)| öğrenci değildi | bez| uquçıbız| uquçı idek| uquçı tügelbez| uquçı tügel idek | biz| öğrenciyiz| öğrenciydik| öğrenci değiliz| öğrenci değildik | sez| uquçısız| uquçı idegez| uquçı tügelsez| uquçı tügel idegez | siz| öğrencisiniz| öğrenciydiniz| öğrenci değilsiniz| öğrenci değildiniz| alar| uquçılar| uquçı idelär| uquçı tügellär| uquçı tügel idelär | onlar| öğrenci(dirler)| öğrenciydi(ler)| öğrenci değil(dirler)| öğrenci değildi(ler) == Tatarca ve Kırımca == küçükresim|Tatarca ve Kırımca (2022). Tatarca ve Kırım Tatarcası iki farklı dildir, ancak her ikisi de Kıpçak dillerine aittir. == Ayrıca bakınız == * Kırım Tatar Türkçesi == Kaynakça == * http://www.linguistlist.org * https://web.archive.org/web/20071222225212/http://tugan-tel.noka.ru/ == Dış bağlantılar == * http://www.tatarcasozluk.com – Online Tatarca - Türkçe - İngilizce Sözlük * Tatarca - Türkçe Sözlük * https://web.archive.org/web/20120829014707/http://www.kirimtatar.net/tatarca/dil.html - Kırım Tatarcası * http://alparslanfatih2007.googlepages.com/kirilalfabesi - Tataristan Kiril Alfabesi Kategori:İdil Tatarları Kategori:Kıpçak grubu
George Walker Bush (d. 6 Temmuz 1946), 2001'den 2009'a kadar Amerika Birleşik Devletleri'nin 43. başkanı olarak görev yapan Amerikalı bir politikacı ve iş adamıdır. Daha evvel 1995'ten 2000'e kadar Teksas'ın 46. valisi olarak görev yapmış olan Bush, aynı zamanda Cumhuriyetçi Parti'nin ve Bush ailesinin bir üyesi, eski başkan George H. W. Bush'un oğludur. Bush, yirmili yaşlarındayken Teksas Ulusal Hava Muhafızlarında savaş uçağı pilotu olarak görev yürüttü. 1975'te Harvard Business School'dan mezun oldu ve bunu müteakiben petrol endüstrisinde çalıştı. 1978'de Bush, Temsilciler Meclisine adaylığını koyamadı, bu sebeple iş kariyerine devam etti ve 1994'te Teksas valisi seçilmeden evvel Major League Baseball Texas Rangers'a ortak oldu. Vali olarak Bush; haksız fiil reformu, eğitim fonlarının arttırılması, okullar için daha yüksek standartlar belirlenmesi ve ceza adaleti sisteminde reform yapılması için mevzuata başarıyla sponsor oldu. 2000 başkanlık seçimlerinde Bush, Florida'da bir Yüksek Mahkemenin yeniden sayımı durdurma kararını içeren dar ve çekişmeli bir galibiyetin ardından Al Gore'u yendi. == Yaşamı == 1946'da doğan George Walker Bush, Amerika Birleşik Devletleri'nin 41. başkanı George H. W. Bush'un oğludur. Başkan olmadan önce 1995-2000 yılları arasında Teksas eyaletinin valiliğini yapmıştır. 2000 yılında Amerika Birleşik Devletleri Başkanlığına adaylığını koymuş, Cumhuriyetçi Parti'nin başkan adaylığını alabilmek için Arizona Senatörü John McCain ile kıyasıya bir çekişme yaşamış ve galip gelmiştir. 7 Kasım 2000 tarihinde yapılan genel seçimlerde rakibi Al Gore'dan daha az oy almasına rağmen hayli tartışmalı bir belirsizlik döneminden sonra Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesinin 5-4 olarak George W. Bush lehine karar vermesi sonucu başkan ilan edilmiştir. George Walker Bush'un başkanlık döneminde yaşanan en önemli olay 11 Eylül saldırılarıdır. Bu olayın sorumlusu olarak görülen Usame bin Ladin'i yakalayarak cezalandırmak ve Taliban yönetimini görevden indirmek amacıyla 7 Ekim 2001 tarihinde Afganistan'a asker gönderdi. 20 Mart 2003 tarihinde de Irak Savaşı'nı başlattı. 2004 Kasım'ındaki Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimlerinde George W. Bush bu sefer rakibi Massachusetts senatörü John Kerry'yi az farkla geçerek ikinci kez başkan olmaya hak kazandı. George W. Bush'un görev süresi 20 Ocak 2009 tarihinde bitti ve görevi 2008 ABD başkanlık seçimlerinde başkan seçilen Barack Obama'ya devretti. Yeğeni ünlü moda tasarımcısı Lauren Bush'tur. == Bush dönemi kronolojisi == küçükresim|250px|George Bush'un yurt dışı gezileri === 2001 === * 20 Ocak: George Walker Bush, Demokrat Parti adayı Al Gore'a karşı şaibeli olduğu iddia edilen seçimin ardından 43. ABD Başkanı oldu. * 29 Mart: Sera gazlarının atmosfere salımını kısıtlayan Kyoto Protokolü'nü imzalamayı reddetti. Protokol, 1998'de dönemin başkanı Bill Clinton tarafından imzalanmıştı. * 10 Mayıs: 11 yıllık ve 1.350 trilyon dolarlık vergi indirimi planını kabul etti. * 11 Eylül: Resmî makamlarca El-Kaide tarafından kaçırılan 4 yolcu uçağı, New York'taki Dünya Ticaret Merkezi, Washington'daki Savunma Bakanlığı binası ve Pennsylvania'da düştü: 3 bine yakın insan öldü. (Ana madde: 11 Eylül Saldırıları) * 20 Eylül: Bush, El-Kaide lideri Usame bin Ladin'in iadesi için Afganistan'a ültimatom verdi. * 7 Ekim: Afganistan'a müdahale başladı. Başkent Kabil 13 Kasım'da düştü. * 26 Ekim: Terörle mücadelede artan izleme ve baskı yetkisi veren "Patriot Act" yürürlüğe girdi. === 2002 === * 11 Ocak: Küba'daki Amerikan üssü Guantanamo'da hapishane açıldı. * 29 Ocak: Bush, İran, Irak ve Kuzey Kore'yi dünya barışını tehdit eden "Şer Eksenine" yerleştirdi. * 1 Haziran: Bush, ABD güvenliğini tehdit eden devletlere karşı "önleyici savaş" doktrinini açıkladı. * 11 Ekim: Kongre, Irak'ın vurulmasını onayladı. === 2003 === * 22 Ocak: Dönemin Savunma Bakanı Donald Rumsfeld, Irak'a müdahaleye karşı çıkan Fransa ve Almanya'yı "Eski Avrupa" olarak nitelendirdi. * 28 Ocak: Bush yönetimi, Afrika'daki AIDS kurbanlarına ilaç alınması için 15 milyar dolarlık bağışta bulundu. * 17 Mart: Bush Saddam'a oğullarını da alarak 48 saat içerisinde ülkeyi terk etmeleri çağrısında bulundu. * 20 Mart: Irak'ın işgali. Başkent Bağdat 9 Nisan'da düştü. (Irak Savaşı) * 1 Mayıs: Bush, "esas çatışmaların sona erdiğini" açıkladı. * 3 Ekim: Koalisyonun soruşturma komisyonu, Irak'ta savaşın gerekçesi olarak gösterilen kitle imha silahlarının bulunmadığını açıkladı. * 13 Aralık: Irak Devlet Başkanı Saddam Hüseyin yakalandı. === 2004 === * 14 Ocak: Bush, Ay'a gidilmesini öngören uzay programını başlattı. * 28 Nisan: Irak'taki Ebu Gureyb Cezaevi'nde Amerikan askerlerinin Iraklılara işkence yaptığını gösteren fotoğraflar bütün dünyada tepkilere neden oldu. * 29 Haziran: Libya ile diplomatik ilişkiler yeniden başladı. * 2 Kasım: Bush, Demokrat aday John Kerry karşısında ikinci dönem için yeniden seçildi. Cumhuriyetçiler Kongre'deki çoğunluğu korudu. === 2005 === * 29 Ağustos: Katrina Kasırgası New Orleans'ı vurdu. Bush yönetimi, çoğunluğu siyahi olan felaketzedelerin akıbetlerine kayıtsız kalmakla suçlandı. === 2006 === * 8 Kasım: Ara dönem seçimleri yapıldı. Demokrat Parti, Kongrenin iki kanadını da kazandı. Bush, Rumsfeld'i görevden aldı, yerine Robert Gates'i atadı. * 30 Aralık: Saddam Hüseyin idam edildi. Bush, bunu "Irak'ta önemli bir dönem" olarak değerlendirdi. === 2007 === * 10 Ocak: Bush, öncelikle başkent Bağdat'ın güvenliğini sağlamak için öngörülen "güçlendirme planı" kapsamında Irak'a 20 bin takviye asker gönderileceğini açıkladı. * 7 Mayıs: Bush, Kuzey Kore'ye enerji yardımı yapılmasına izin verdi. === 2008 === * 15 Eylül: Lehman Brothers bankasının çöküşü, dünyadaki mali kriz depremini tetikledi. * 4 Kasım: Barack Obama, başkanlık seçimini kazandı. * 15 Kasım: Bush Washington'da mali krizin eşiğindeki dünyanın en güçlü ekonomilerini bir araya getiren G-20 zirvesi düzenledi. * 14 Aralık: Iraklı bir gazeteci Bağdat'ı ziyaret eden Bush'a ayakkabı fırlattı. === 2009 === * 20 Ocak: Bush, başkanlığı ABD'nin ilk Siyahi başkanı Barack Obama'ya devretti. == Ayrıca bakınız == * Barney (köpek) * Bushizm == Kaynakça == Kategori:1946 doğumlular Kategori:Amerika Birleşik Devletleri devlet başkanları George Walker Kategori:20. yüzyıl Amerikalı siyasetçileri Kategori:21. yüzyıl Amerikalı siyasetçileri Kategori:Amerikalı pilotlar Kategori:Amerikalı Metodistler Kategori:İrlanda asıllı Amerikalılar Kategori:Hollanda asıllı Amerikalılar Kategori:Alman asıllı Amerikalılar Kategori:Harvard Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Yale Üniversitesinde öğrenim görenler Kategori:Teksas valileri Kategori:Aziz George Zafer Nişanı sahipleri Kategori:Teksas'ta Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Muhafızları personeli Kategori:Yaşayan insanlar Kategori:Amerikalı siyasetçiler Kategori:Amerikalı milliyetçiler Kategori:Amerikalı muhafazakârlar
== Olaylar == * 625 - Arabistan'da Müslümanlarla Kureyşler arasında, Uhud Savaşı başladı. * 1791 - Hollandalı kadın hakları savunucusu Etta Palm d'Aelders, Gerçeğin Dostları Konfederasyonu olarak bilinen kadın kulüplerini kurdu. * 1801 - I. Aleksandr, Rus İmparatorluğu'nun Çarı oldu. * 1839 - "OK" sözcüğü, (oll correct) Boston Morning Post gazetesinde ilk kez kayıtlara geçti. * 1848 - Macaristan, Avusturya'dan bağımsızlığını ilan etti. * 1855 - Dolmabahçe Camii ibadete açıldı. * 1903 - Wright Kardeşler, ilk sabit kanatlı uçakları için patent başvurusunda bulundular. * 1918 - Rus İç Savaşı kapsamında Beyaz Ordu'nun bölgeden çekilmesinin ardından Don Sovyet Cumhuriyeti ilan edildi. * 1919 - Benito Mussolini, İtalya'da Faşist Mücadele Birliklerinin İttifakı (Fasci Italiani di Combattimento) partisini kurdu. 9 Kasım 1921'de ise Ulusal Faşist Parti kuruldu. * 1921 - II. İnönü Muharebesi başladı. Yunan birlikleri, Uşak ve Bursa üzerinden, Afyon ve Eskişehir'e doğru iki koldan taarruz başlattı. * 1923 - Mübadele sonucu Selanik'ten gelen Türkler, Didim'e ulaştılar. * 1925 - Sessiz sinema döneminin en pahalı filmi olan (3.9 milyon dolar) "Ben Hur", gösterime girdi. * 1931 - Türk çocuklarının ilk öğrenimlerini Türk okullarında yapmalarını zorunlu kılan kanun kabul edildi. * 1933 - Alman Millî Meclisi Reichstag, Adolf Hitler'e kararnamelerle ülkeyi yönetme yetkisi verdi. * 1946 - Zekeriya Sertel ile Sabiha Sertel, Cami Baykut ve Halil Lütfi Dördüncü, çeşitli hapis cezalarına çarptırıldı. Daha sonra karar, Yargıtayca bozuldu ve gazeteciler serbest bırakıldılar. * 1956 - Pakistan, ilk İslam Cumhuriyeti oldu. * 1959 - Ankara'da yayınlanan Öncü gazetesi, süresiz olarak kapatıldı. * 1971 - Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu liderlerinden Deniz Gezmiş'in arkadaşları, Hüseyin İnan ve Mehmet Nakipoğlu yakalandı. * 1972 - Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay; Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan hakkında verilen idam cezalarını onayladı. * 1974 - Hükûmet, İmralı Adası'nda gömülü olan Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan'ın mezarlarının başka bir yere taşınabilmesine izin verdi. * 1977 - Liselerde okutulan "Felsefeye Başlangıç" adlı kitabın yazarı Prof. Nebahat Küyel, Aleviler'i küçük düşürme iddiasıyla yargılandı. * 1979 - MSP eski Milletvekili Halit Kahraman, eroin kaçırırken Yunanistan'da yakalandı. * 1982 - Uğur Mumcu, köşesinde, "Terör, öncelikle demokrasinin düşmanıdır. Bu açıdan bakarsak, «12 Eylül 1980 öncesinde Türkiye'de düşünce özgürlüğü vardır, Anayasa yürürlüktedir, demokrasi tastamam işlemektedir» diyemeyiz, dersek: inandırıcı olamayız." yazdı. * 1989 - Utah Üniversitesi'nden Stanley Pons ve Martin Fleischmann, soğuk füzyon konusundaki buluşlarını açıkladılar. * 1990 - Cizre'de binlerce kişi yürüyüş yaptı. * 1992 - Şırnak'ın Cizre ilçesinde çıkan olaylarda, güvenlik güçleri ile göstericiler arasındaki çatışmaları izleyen Sabah Gazetesi muhabiri İzzet Kezer, başından vurularak öldü. * 1994 - Meksika Başkan adayı Luis Donaldo Colosio, seçim hazırlıkları sırasında düzenlenen bir suikast sonucu öldürüldü. * 1994 - Rus Havayolları Aeroflot'a ait Airbus A310 tipi bir yolcu uçağı, Sibirya'da düştü; 75 kişi öldü. * 1996 - Ankara'da öğrenciler harçları protesto eylemi yaptılar. Çıkan olaylar sonrasında Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi binasına giren Polis, 127 öğrenciyi gözaltına aldı. Olaylarda 51 polis ve 100 öğrenci yaralandı. * 1996 - Refah Partisi Genel Başkan Yardımcısı Oğuzhan Asiltürk, Türk Silahlı Kuvvetleri'ni din düşmanlığı yapmakla suçladı. * 1998 - Bakanlar Kurulunda irticayla mücadelede alınması gereken önlemleri içeren yasa tasarılarının büyük bölümü imzalandı. * 1999 - Paraguay Başkan Yardımcısı Luis María Argaña, suikast sonucu öldürüldü. * 2000 - Galatasaray futbol takımı, UEFA Kupası çeyrek finalinde deplasmandaki ilk maçta 4-1 yendiği Mallorca'yı, Ali Sami Yen Stadı'nda da yenip, yarı finalist oldu. * 2001 - NATO, Kosova Savaşında seyreltilmiş uranyum mermisi kullandığını itiraf etti. * 2001 - Sovyet uzay istasyonu Mir'in görevi sonlandırıldı. * 2004 - Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkı'nda Doğa Koruma ve Millî Parklar Genel Müdürlüğü'nce yürütülen "Şehitler Coğrafyası" projesi kapsamında yapılan araştırmalar sonucu, iki bin askerin gömüldüğü gerçek şehitlik bulundu. * 2008 - "Ergenekon" soruşturması kapsamında gözaltına alınan İlhan Selçuk, savcılık sorgusunun ardından serbest bırakıldı ve yurt dışına çıkışı yasaklandı. == Doğumlar == * 1338 - Go-Kōgon, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında dördüncü Kuzey Talibi idi (ö. 1374) * 1614 - Cihanara Begüm, Babür İmparatoru Şah Cihan'ın kızı (ö. 1681) * 1643 - María de León Bello y Delgado, Katolik rahibe ve mistik (ö. 1731) * 1749 - Pierre-Simon Laplace, Fransız matematikçi ve gök bilimci (ö. 1827) * 1795 - Bernt Michael Holmboe, Norveçli matematikçi (ö. 1850) * 1823 - Schuyler Colfax, Amerikalı gazeteci, iş insanı ve siyasetçi (ö. 1885) * 1825 - Theodor Bilharz, Alman doktor (ö. 1862) * 1829 - N. R. Pogson, İngiliz astronom (ö. 1891) * 1853 - Muzaffereddin Şah, İran Şahı (ö. 1907) * 1858 - Ludwig Quidde, Alman pasifist ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1941) * 1864 - Sándor Simonyi-Semadam, Macar Başbakanı (ö. 1946) * 1868 - Dietrich Eckart, Alman politikacı (ö. 1923) * 1876 - Ziya Gökalp, Türk şair (ö. 1924) * 1878 - Henry Weed Fowler, Amerikalı zoolog (ö. 1965) * 1881 - Hermann Staudinger, Alman kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1965) * 1881 - Roger Martin du Gard, Fransız yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1958) * 1882 - Amalie Emmy Noether, Alman matematikçi (ö. 1935) * 1883 - Andrey Bubnov, Ekim Devrimi önderlerinden Bolşevik devrimci, Sol Muhalefet üyesi (ö. 1938) * 1887 - Josef Čapek, Çek ressam ve yazar (ö. 1945) * 1887 - Juan Gris, İspanyol ressam ve heykeltıraş (ö. 1927) * 1887 - Edward Courtney Boyle, Kraliyet Donanması subayı (ö. 1967) * 1892 - Walter Krüger, Nazi Almanyası ve Saksonya Krallığı'nda asker (ö. 1973) * 1893 - Cedric Gibbons, Amerikalı sanat yönetmeni ve yapım tasarımcısı (ö. 1960) * 1898 - Erich Bey, Nazi Almanyası'nın muhrip filosu komutanı (ö. 1943) * 1899 - Louis Adamic, Amerikalı gazeteci ve yazar (ö. 1951) * 1900 - Erich Fromm, Amerikalı psikoanalizci ve toplum felsefecisi (ö. 1980) * 1903 - Frank Sargeson, Yeni Zelandalı yazar ve romancı (ö. 1982) * 1904 - Joan Crawford, Amerikalı aktris (ö. 1977) * 1905 - Lale Andersen, Alman şarkıcı (Lili Marleen ile tanınan) (ö. 1972) * 1907 - Daniel Bovet, İsviçreli farmakolog (ö. 1992) * 1909 - Ahmet Ahundov, edebiyat eleştirmeni, yazar, şair, çevirmen ve Türkmen üniversite profesörü (ö. 1943) * 1910 - Akira Kurosawa, Japon film yönetmeni (ö. 1998) * 1912 - Wernher von Braun, Alman bilim insanı (ö. 1977) * 1913 - Abidin Dino, Türk ressam, karikatürist, yazar ve film yönetmeni (ö. 1993) * 1915 - Vasiliy Zaytsev, SSCB'li keskin nişancı (ö. 1991) * 1927 - Şükran Kurdakul, Türk şair, yazar ve araştırmacı (ö. 2004) * 1933 - Hayes Alan Jenkins, SSCB'li buz patenci * 1933 - Philip Zimbardo, Amerikalı psikolog (Stanford hapishane deneyi ile tanınan) * 1936 - Yalçın Otağ, Türk oyuncu ve komedyen (ö. 2014) * 1937 - İbrahim Ebuleyş, Mısırlı iş insanı (ö. 2017) * 1939 - Pervin Par, Türk sinema oyuncusu (ö. 2015) * 1942 - Michael Haneke, Avusturyalı film yönetmeni * 1944 - Michael Nyman, İngiliz minimal müzik bestecisi * 1945 - Leyla Demiriş, Türk soprano ve opera sanatçısı (ö. 2016) * 1948 - Chantal Lauby, Fransız sinema oyuncusu, senarist ve film yönetmeni * 1952 - Rex Tillerson, Amerikalı iş insanı, inşaat mühendisi ve siyasetçi * 1953 - Chaka Khan, Amerikalı şarkıcı * 1955 - İsmail Rüştü Cirit, Türk hukukçu * 1956 - Jose Manuel Durao Barroso, Portekizli politikacı * 1956 - Talat Bulut, Türk tiyatrocu ve seslendirme sanatçısı * 1959 - Numan Kurtulmuş, Türk akademisyen, yazar ve siyasetçi * 1963 - Míchel, İspanyol futbolcu ve teknik direktör * 1964 - Okan Bayülgen, Türk televizyon programcısı ve oyuncu * 1965 - Aneta Kręglicka, Polonyalı 1989 Dünya Güzeli * 1966 - Caner Beklim, Türk radyo yapımcısı ve müzik direktörü * 1968 - Fernando Hierro, İspanyol futbolcu * 1971 - Yasmeen Ghauri, Kanadalı manken * 1973 - Jason Kidd, Amerikalı basketbolcu * 1973 - Jerzy Dudek, Polonyalı futbolcu * 1975 - Burak Gürpınar, Türk müzisyen * 1976 - Chris Hoy, İskoç asıllı İngiliz bisikletçi * 1976 - Michelle Monaghan, Amerikalı aktris * 1976 - Keri Russell, Amerikalı oyuncudur * 1977 - Maxim Marinin, Rus buz patenci * 1978 - Bora Duran, Türk şarkıcı * 1978 - Perez Hilton, ABD'li blog yazarı ve televizyon ünlüsü * 1978 - Walter Samuel, Arjantinli futbolcu * 1981 - Giuseppe Sculli, İtalyan futbolcu * 1981 - Mesut Süre, Türk radyo programcısı ve stand up sanatçısı * 1983 - Hakan Kadir Balta, Türk futbolcu * 1983 - Mo Farah, Somali asıllı İngiliz atlet * 1983 - Sascha Riether, Alman eski millî futbolcudur * 1983 - Jerome Thomas, İngiliz eski futbolcudur * 1985 - Bethanie Mattek-Sands, Amerikalı tenisçi * 1985 - Memphis Monroe, Amerikalı porno oyuncusu * 1989 - Luis Fernando Silva, Meksikalı futbolcudur * 1990 - Jaime Alguersuari, İspanyol Formula 1 pilotu * 1991 - Bensu Soral, Türk oyuncu * 1992 - Tolga Ciğerci, Almanya'da yetişmiş Türk millî futbolcu * 1992 - Kyrie Irving, Avustralya asıllı Amerikalı basketbolcudur * 1993 - Aytaç Kara, Türk futbolcu * 1993 - Buğrahan Tuncer, Türk basketbolcu * 1994 - Nick Powell, İngiliz futbolcudur * 1995 - Jan Lisiecki, Kanada doğumlu, Polonya asıllı klasik müzik piyanisti * 1995 - Ozan Tufan, Türk futbolcu * 1996 - Alexander Albon, Formula 1'de Red Bull Racing için yarışan Tay-İngiliz pilot == Ölümler == * 59 - Genç Agrippina, Roma İmparatoriçesi (d. 15) * 1022 - Zhenzong, Çin'in Song Hanedanı'nın üçüncü imparatoru (d. 968) * 1555 - III. Julius, 1550-1555 arasında papa (d. 1487) * 1589 - Marcin Krome, Polonyalı haritacı, diplomat ve tarihçi (d. 1512) * 1747 - Humbaracı Ahmed Paşa, Osmanlı Ordusu'nun ıslahı için çalışmalar yapan Fransız subay (d. 1675) * 1801 - I. Pavel, Rus Çarı (d. 1754) * 1819 - August von Kotzebue, Alman oyun yazarı ve yazar (d. 1761) * 1829 - Richard Anthony Salisbury, İngiliz botanikçi (d. 1761) * 1842 - Stendhal, Fransız yazar (d. 1783) * 1854 - Johannes Søbøtker, Danimarka Batı Hint Adaları'ndaki tüccar (d. 1777) * 1891 - Anne Lynch Botta, Amerikalı şair, yazar ve öğretmen (d. 1815) * 1910 - Nadar, Fransız fotoğrafçı, karikatürist, roman yazarı, gazeteci ve baloncu (d. 1820) * 1923 - Karekin Pastırmacıyan, Ermeni siyasetçi (d. 1872) * 1923 - Hovhannes Tumanyan, Ermeni şair ve romancı (d. 1869) * 1945 - Napier Shaw, İngiliz meteorolog (d. 1854) * 1946 - Gilbert Lewis, Amerikalı kimyager (d. 1875) * 1951 - Erich Neumann, bir Nazi politikacıydı (d. 1892) * 1953 - Raoul Dufy, Fransız ressam (d. 1877) * 1956 - Evariste Lévi-Provençal, Fransız Orta Çağ tarihçisi, oryantalist, Arap Dili ve Edebiyatı uzmanı ve İslam tarihçisi (d. 1894) * 1958 - Florian Znaniecki, Polonyalı filozof ve sosyolog (d. 1882) * 1960 - Said Nursi, İslam düşünürü ve tefsir yazarı (Risale-i Nur Külliyatı'nın yazarı ve Nur Cemaati'nin kurucu lideri) (d. 1878) * 1963 - Thoralf Skolem, Norveçli matematikçi (d. 1887) * 1964 - Peter Lorre, Avusturya-Macaristan asıllı Amerikalı aktör (d. 1904) * 1964 - Mehmet Necati Lugal, Türk edebiyat profesörü (d. 1878) * 1968 - Edwin O'Connor, Amerikalı gazeteci, romancı ve radyo yorumcusu (d. 1918) * 1973 - Şevkiye May, Türk tiyatro, operet ve sinema oyuncusu (d. 1915) * 1980 - Arthur Melvin Okun, Amerikalı ekonomist (d. 1928) * 1981 - Beatrice Tinsley, İngiltere doğumlu Yeni Zelandalı astronom ve kozmologtur (d. 1941) * 1986 - Étienne Mattler, Fransız eski millî futbolcu (d. 1905) * 1986 - Anastasiya Platonovna Zuyeva, Sovyet oyuncu (d. 1896) * 1987 - Nevzat Süer, Türk satranç oyuncusu (d. 1925) * 1990 - John Dexter, İngiliz tiyatro, film ve opera yönetmeni (d. 1925) * 1992 - Friedrich August von Hayek, Avusturyalı ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1899) * 1992 - İzzet Kezer, Türk gazeteci (d. 1954) * 1993 - Robert Crichton, Amerikalı roman yazarı (d. 1925) * 1994 - Giulietta Masina, İtalyan aktris (d. 1921) * 1995 - Cevad Memduh Altar, Türk sanat tarihçisi (d. 1902) * 2006 - Desmond Doss, Birleşik Devletler Ordusu onbaşısı idi (d. 1919) * 2006 - Pío Leyva, Kübalı müzisyen (d. 1917) * 2011 - Jean Bartik, ABD'li yazılımcı (d. 1924) * 2011 - Ali Teoman, Türk yazar (d. 1962) * 2011 - Elizabeth Taylor, İngiliz aktris ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1932) * 2012 - Abdullahi Yusuf Ahmed, Somalili politikacı ve 6. Devlet Başkanı (d. 1934) * 2012 - Naci Talib, Iraklı siyasetçi (d. 1917) * 2013 - Boris Berezovski, Rus milyarder iş insanı, matematikçi (d. 1946) * 2014 - Adolfo Suárez, İspanyol siyasetçi (d. 1932) * 2015 - Lil’ Chris, İngiliz pop-rock şarkıcısı (d. 1990) * 2015 - Søren Kam, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası'nın Waffen-SS'sinde bir Danimarkalı komutandı (d. 1921) * 2015 - Lee Kuan Yew, Singapurlu devlet adamı (d. 1923) * 2015 - Michael Laurence, Avustralyalı aktör, yapımcı, yönetmen ve senarist (d. 1935) * 2016 - Jimmy Riley, Jamaikalı şarkıcı ve müzisyen (d. 1954) * 2016 - Tom Whedon, Amerikalı senarist (d. 1932) * 2017 - Lola Albright, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1924) * 2017 - Julien Serge Doubrovsky, Fransız yazar (d. 1928) * 2017 - Meir Einstein, İsrailli spor gazetecisi ve yayıncı (d. 1951) * 2017 - William Henry Keeler, Amerikalı kardinal (d. 1931) * 2017 - Denis McGrath, Kanadalı- Amerikalı televizyon yapımcısı, yazar ve senarist (d. 1968) * 2017 - Cino Tortorella, İtalyan Tv sunucusu, oyuncu ve yapımcı (d. 1927) * 2017 - Denis Nikolayeviç Voronenkov, Rus siyasetçi (d. 1971) * 2018 - Ercüment Balakoğlu, Türk sinema ve dizi oyuncusu (d. 1937) * 2018 - DuShon Monique Brown, Amerikalı oyuncudur (d. 1968) * 2018 - Debbie Lee Carrington, Amerikalı dublör komedyen ve oyuncu (d. 1959) * 2018 - Alberto Ongaro, İtalyan gazeteci, çizgi romancı ve yazardır (d. 1925) * 2018 - Delores Taylor, Amerikalı oyuncu (d. 1932) * 2019 - Lawrence G. Cohen, Amerikalı film yapımcısı, yönetmeni ve senarist (d. 1941) * 2019 - Lina Çeryazova, Özbek serbest stil kadın kayakçı (d. 1968) * 2019 - Jacques Dessemme, Eski Fransız erkek basketbol oyuncusudur (d. 1925) * 2019 - Denise DuBarry, Amerikalı oyuncu, iş insanı, film yapımcısı ve hayırsever (d. 1956) * 2019 - Rafi Eitan, İsrailli siyasetçi ve istihbaratçıdır (d. 1926) * 2020 - Maurice Berger, Amerikalı sanat tarihçisi, küratör, yazar ve eleştirmen (d. 1956) * 2020 - Lucia Bosè, İtalyan aktris ve model (d. 1931) * 2020 - Carole Brookins, Dünya Bankası'nın Amerikalı yönetici direktörü ve küresel politik ekonomi uzman (d. 1943) * 2020 - Brian Crowe, İngiliz diplomat (d. 1938) * 2020 - Borja Domecq Solis, İspanyol iş insanı ve çiftlik sahibi (d. 1945) * 2020 - José Folgado, İspanyol iş insanı ve siyasetçi (d. 1944) * 2020 - Paul Karslak, İngiliz sanatçı, ressam (d. 1953) * 2020 - Zororo Makamba, Zimbabveli gazeteci (d. 1990) * 2020 - Alan Ortiz, Filipin politikaçı (d. 1953) * 2020 - Usama Riaz, Pakistanlı hekim (d. 1994) * 2020 - Calogero Rizzuto, İtalyan mimar ve tarihi koruma uzmanı (d. 1955) * 2020 - Walter Robb, Amerikalı mühendis, yönetici ve hayırsever (d. 1928) * 2020 - Mary Roman, Amerikalı emekli Olimpiyat atleti ve grup lideri (d. 1935) * 2020 - Lucien Sève, Fransız filozof, komünist siyasetçi, aktivist ve politika yazarı (d. 1926) * 2020 - Júlia Sigmond, Macar-Rumen kukla sanatçısı, Esperanto dilinde yazan yazar ve yayıncı (d. 1929) * 2020 - Nashom Wooden, Afrikalı-Amerikalı sanatçı (d. 1969) * 2021 - Basrief Arief, Endonezyalı savcıdır (d. 1947) * 2021 - George Segal, Jr., Amerikalı tiyatro, sinema, dizi oyuncusu, seslendirme sanatçısı, komedyen ve müzisyen (d. 1934) * 2021 - Irena Vrkljan, Hırvat yazar ve çevirmen (d. 1930) * 2022 - Amina Mohamed Abdi, Somalili siyasetçi (d. 1981) * 2022 - Madeleine Albright, Amerikalı siyasetçi ve 64. ABD Dışişleri bakanı (d. 1937) * 2023 - Souhila Belbahar, Cezayirli ressam (d. 1934) * 2023 - Marion Game, Fransız aktris (d. 1938) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Meteoroloji Günü * Kozkavuran Fırtınası *0323 23
== Olaylar == * 1655 - Satürn'ün en büyük uydusu Titan, Christiaan Huygens tarafından keşfedildi. * 1752 - İngiltere'de yılın ilk günü. İngilizlerde 1 Ocak ile başlayan ilk yıl 1752'dir. * 1807 - Birleşik Krallık Parlamentosu, köle ticaretini yasakladı. * 1811 - Percy Bysshe Shelley, "Tanrıtanımazlığın Gerekliliği" adlı makalesinden dolayı Oxford Üniversitesi'nden atıldı. * 1821 - Yunanistan, Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını ilan etti. * 1912 - Ahmet Ferit Tek, Türk Ocağı'nı kurdu. * 1918 - Alman güdümünde, Belarus Halk Cumhuriyeti kuruldu. * 1918 - Oltu'nun kurtuluşu. * 1924 - Yunanistan'da cumhuriyet ilan edildi. * 1929 - İtalya'da faşist yönetim, genel seçimlerde oyların yüzde 99'unu kendilerinin aldıklarını açıkladı. * 1935 - Prof. Afet İnan, Türk Tarih Kurumu As Başkanlığı'na seçildi. * 1936 - Saatlerin doğru olarak ayarlanabilmesi için İstanbul Rasathanesi'nce hazırlanan iki bildiriyi, Bakanlar Kurulu onayladı. * 1941 - Yugoslavya Krallığı, Mihver Devletleri’ne katılma kararı aldı. * 1944 - Heykeltıraş Zühtü Müritoğlu ve Hadi Bara'nın yaptıkları Barbaros Hayreddin Paşa Anıtı törenle açıldı. * 1947 - Illinois'teki bir kömür madeninde meydana gelen patlamada, 111 kişi öldü. * 1949 - Sovyet Hükûmetinin kararıyla; Litvanya, Estonya ve Letonya'dan 92.000 kişi sürgün edildi. * 1950 - Devlet Hava Yolları'na ait bir yolcu uçağı Ankara'da düştü; 15 kişi öldü. Bu olay Türk sivil havacılık tarihinin ilk kazası oldu. * 1951 - Millî Eğitim Bakanı Tevfik İleri, solcu öğretmenlerin tasfiyesinin sürdüğünü açıkladı. * 1951 - İstanbul'da Neve Şalom Sinagogu açıldı. * 1957 - Roma'da bir araya gelen Fransa, Almanya, İtalya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg, Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu'nun kurulmasına ilişkin Roma Antlaşması'nı imzaladı. * 1959 - Necip Fazıl Kısakürek, Büyük Doğu dergisinde yayımlanan "Menderes'in Kalesi" başlıklı yazısında, Fuad Köprülü'ye yayın yoluyla hakaret ettiği iddiasıyla açılan davada, bir yıl hapse mahkûm oldu. Büyük Doğu dergisi de bir ay süreyle kapatıldı. * 1960 - Güney Afrika Johannesburg'da tüm siyah politik örgütler feshedildi. * 1960 - İtalya'da Fernando Tambroni Başbakan oldu. * 1961 - Adalet Bakanlığı, idam cezalarının cezaevi bahçelerinde infaz olunması hakkında karar aldı. * 1962 - EOKA'lılar Kıbrıs'ta iki camiye bomba attı. * 1968 - Şair Metin Demirtaş, Türk Solu dergisinde yayımlanan "Guevara" adlı şiirinde, komünizm propagandası yaptığı gerekçesiyle tutuklandı. * 1972 - Cumhuriyet Halk Partisi; Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan hakkında verilen ve Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay tarafından onaylanan idam kararlarının iptali için Anayasa Mahkemesi'ne başvurdu. İnfaz Savcılığı, dosyayı Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı'na gönderdi. Üç gün sonra Ankara Sıkıyönetim Mahkemesi idamların infazına karar verdi. * 1975 - Suudi Arabistan Kralı Faysal, akli dengesi bozuk olan yeğeni Prens Faysal bin Musad tarafından Riyad'da öldürüldü. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Adana ve Osmaniye Cezaevlerinden 9'u sağ, 1'i sol 10 mahkûm kaçtı. * 1982 - Ankara Sıkıyönetim Savcılığı, Halkevleri hakkında kapatılma istemiyle dava açtı. * 1982 - Tutuklu İsmail Beşikçi, cezaevinden yazdığı bir mektup nedeniyle 10 yıl ceza aldı. * 1984 - Yerel seçimler yapıldı. Anavatan Partisi (ANAP), yüzde 41,5 oy oranı ile 54 ilde Belediye Başkanlığı aldı. Sosyal Demokrat Parti (SODEP), yüzde 23,4 oy oranı ile ikinci, Doğru Yol Partisi (DYP), yüzde 13,2 oy oranı ile seçimlerden üçüncü parti olarak çıktı. İlk kez seçime katılan Refah Partisi (RP) ise, yüzde 4,4 oy oranıyla sonuncu parti oldu. * 1986 - 14. Strasbourg Film Festivali'nde Muammer Özer'in "Bir Avuç Cennet" ve Ali Özgentürk'ün "Bekçi" isimli filmleri ikinciliği paylaştı. * 1986 - İşkence yaptığını itiraf eden polis memuru Sedat Caner ile bu itirafları yayımlayan "Nokta" dergisine dava açıldı. * 1988 - İstanbul'daki Metris Askeri Cezaevi'nden 29 tutuklu ve hükümlü kaçtı. * 1990 - New York'un Bronx semtindeki bir kulüpte çıkan yangında 87 kişi öldü. * 1992 - Kozmonot Sergei Krikalyov, Mir Uzay İstasyonu'nda 10 ay kaldıktan sonra dünyaya döndü. * 1994 - Aydın Ortaklar Öğretmen Lisesi'nde evci çıkan dört kız öğrenciden birinin, Emniyet yetkilileri tarafından yakalanarak bekaret kontrolüne gönderilmesi, kadınlar tarafından protesto edildi. * 1996 - Türkiye'de Emek Partisi kuruldu. * 1998 - Manisalı Gençler Davasında, Yargıtay'ın bozma kararından sonra beş tutuklu genç tahliye edildi. Davada tutuklu sanık kalmadı. * 1999 - Sırbistan, NATO'ya savaş ilan edip BM'ye bildirince, NATO üyesi Türkiye de bu ülkeyle resmen savaşa girmiş oldu. * 2009 - Büyük Birlik Partisi'nin kiralamış olduğu ve içerisinde BBP Genel Başkanı Muhsin Yazıcıoğlu dahil, 6 kişinin bulunduğu helikopter, Kahramanmaraş'ta düştü. 3 gün sonra ulaşılan helikopterde, 6 kişinin de hayatını kaybettiği belirtildi. == Doğumlar == * 1259 - II. Andronikos, Bizans İmparatoru (ö. 1332) * 1296 - III. Andronikos, Bizans İmparatoru (ö. 1341) * 1347 - Siena'lı Katerina, Dominik Tarikatı'nda çalışan ama rahibe olmayan bir üyesi ve mistik (ö. 1380) * 1479 - III. Vasili, Moskova Büyük Knezi (ö. 1533) * 1593 - Jean de Brébeuf, Cizvit misyoner (ö. 1649) * 1611 - Evliya Çelebi, Osmanlı gezgin ve yazar (ö. 1682) * 1614 - Juan Carreño de Miranda, İspanyol ressam (ö. 1684) * 1699 - Johann Adolph Hasse, Alman besteci (ö. 1783) * 1767 - Joachim Murat, Fransız asker ve Napoli Kralı (ö. 1815) * 1778 - Sophie Blanchard, Fransız kadın havacı ve balon pilotu (ö. 1819) * 1782 - Caroline Bonaparte, Fransa imparatoru I. Napolyon'un kız kardeşi (ö. 1839) * 1783 - Jean-Baptiste Paulin Guérin, Fransız portre ressamı (ö. 1855) * 1833 - Zaynulla Rasulev, Başkurt dini lider (ö. 1917) * 1835 - Adolph Wagner, Alman ekonomist ve politikacı (ö. 1917) * 1852 - Gérard Cooreman, Belçikalı siyasetçi (ö. 1926) * 1860 - Friedrich Naumann, Alman siyaset adamı ve kuramcı (ö. 1919) * 1863 - Adalbert Czerny, Avusturyalı çocuk doktoru (ö. 1941) * 1864 - Alexej von Jawlensky, Rus ressam (ö. 1941) * 1867 - Arturo Toscanini, İtalyan orkestra şefi (ö. 1957) * 1867 - Gutzon Borglum, Amerikalı heykeltıraş (ö. 1941) * 1873 - Rudolf Rocker, Alman anarko-sendikalist (ö. 1958) * 1874 - Sunjong, Kore'nin ikinci ve son imparatoru ve son Joseon hükümdarı (ö. 1926) * 1874 - Zavel Kwartin, Rus asıllı yahudi şarkıcı (Hazan) ve besteci (ö. 1952) * 1881 - Béla Bartók, Macar besteci (ö. 1945) * 1886 - I. Athenagoras, İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi'nin 268. Patriği (ö. 1972) * 1887 - Chūichi Nagumo, Japon asker (ö. 1944) * 1893 - Fedir Şçus, Mahnovşçina komutanı, Ukraynalı Anarko-Komünist devrimci (ö. 1921) * 1894 - Vladimir Bodiansky, Rus inşaat mühendisi (ö. 1966) * 1899 - Burt Munro, Yeni Zelandalı motosiklet yarışçısı (ö. 1978) * 1901 - Ed Begley, Amerikalı aktör (ö. 1970) * 1903 - Binnie Barnes, İngiliz oyuncu (ö. 1998) * 1905 - Albrecht Mertz von Quirnheim, Alman asker (ö. 1944) * 1906 - A.J.P. Taylor, İngiliz tarihçi (ö. 1990) * 1908 - David Lean, İngiliz yönetmen (ö. 1991) * 1910 - Benzion Netanyahu, Polonya doğumlu İsrailli tarihçi ve siyonist aktivist (ö. 2012) * 1910 - Magda Olivero, İtalyan opera sanatçısı, soprano (ö. 2014) * 1911 - Jack Ruby, Amerikalı gece kulübü işletmecisi (Lee Harvey Oswald'ı öldüren kişi) (ö. 1967) * 1912 - Melita Norwood, KGB için çalışan İngiliz kadın ajanı (ö. 2005) * 1914 - Norman Ernest Borlaug, Amerikalı tarım bilimci (ö. 2009) * 1920 - Melih Birsel, Türk mimar (ö. 2003) * 1920 - Patrick Troughton, İngiliz aktör (ö. 1987) * 1921 - Aleksandra, Yunan prenses ve Yugoslavya kralı II. Petar'ın eşi olarak Yugoslavya'nın konsort kraliçesi (ö. 1993) * 1921 - Nancy Kelly, Amerikalı oyuncudur (ö. 1995) * 1921 - Simone Signoret, Fransız sinema oyuncusu (ö. 1985) * 1923 - Bonnie Guitar, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, yapımcı, at eğitimcisi ve iş insanı (ö. 2019) * 1924 - Roberts Blossom, Amerikalı oyuncu ve şair'dir (ö. 2011) * 1925 - Flannery O'Connor, Amerikalı yazar (ö. 1964) * 1925 - M. Sunullah Arısoy, Türk şair ve yazar (ö. 1989) * 1928 - Jim Lovell, Amerikalı astronot * 1929 - Tommy Hancock, Amerikalı müzisyen (ö. 2020) * 1934 - Gloria Steinem, Amerikalı feminist, gazeteci ve kadın hakları savunucusu * 1940 - Mina, İtalyan şarkıcı, televizyon sunucusu ve aktris * 1941 - Hüseyin Aktaş, Türk atlet (ö. 2012) * 1942 - Aretha Franklin, Amerikalı R&B; şarkıcısı (ö. 2018) * 1944 - Ayla Dikmen, Türk Hafif Müziği sanatçısı (ö. 1990) * 1944 - Demir Karahan, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1945 - Mehmet Keskinoğlu, Türk şair, tiyatro, sinema ve seslendirme sanatçısı (ö. 2002) * 1946 - Daniel Bensaïd, Fransız filozof ve Troçkist (ö. 2010) * 1947 - Elton John, İngiliz pop/rock şarkıcısı, beste yazarı ve piyanist * 1952 - Dursun Karataş, Türk devrimci önder (ö. 2008) * 1962 - Marcia Cross, Amerikalı sinema oyuncusu * 1965 - Avery Johnson, Amerikalı basketbol oyuncusu ve koçu * 1965 - Sarah Jessica Parker, Amerikalı sinema oyuncusu * 1965 - Stefka Kostadinova, Bulgar atlet * 1966 - Jeff Healey, Kanadalı müzisyen (ö. 2008) * 1968 - Deirdre O'Kane, İrlandalı komedyen ve aktris * 1972 - Phil O'Donnell, İngiliz futbolcu (ö. 2007) * 1973 - Dolunay Soysert, Türk oyuncu * 1973 - Marcin Wrona, Polonyalı (Leh) senarist ve yönetmen (ö. 2015) * 1976 - Vladimir Klitschko, Ukraynalı boksör * 1977 - Darko Perić, Sırp aktör * 1980 - Bartók Eszter, Macar şarkıcı * 1980 - Muratcan Güler, Türk basketbolcu * 1981 - Casey Neistat, Amerikalı YouTuber, film yapımcısı ve vlogcu * 1982 - Danica Patrick, Amerikalı otomobil yarışçısı * 1982 - Jenny Slate, Amerikalı aktris, komedyen ve yazar * 1984 - Katharine McPhee, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı-şarkı yazarı * 1985 - Lev Yalçın, Türk futbolcu * 1986 - Marco Belinelli, profesyonel İtalyan basketbolcu * 1986 - Kyle Lowry, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu * 1987 - Kim Cloutier, Kanadalı top model * 1987 - Nobunari Oda, Japon buz patenci * 1988 - Ryan Lewis, Amerikalı müzik yapımcısı, müzisyen ve DJ * 1988 - Big Sean, Amerikalı rapçi * 1989 - Alyson Michalka, Amerikalı oyuncu, bestekâr, gitarist, piyanist, şarkıcı ve manken * 1989 - Scott Sinclair, İngiliz futbolcu * 1990 - Mehmet Ekici, Türk futbolcu * 1990 - Alexander Esswein, Alman futbolcu * 1993 - Sam Johnstone, İngiliz kaleci == Ölümler == * 1137 - Pons, Trablus kontu (d. 1098) * 1223 - II. Afonso, Portekiz'in üçüncü kralı (d. 1185) * 1625 - Giambattista Marino, İtalyan şiiri (d. 1569) * 1677 - Wenceslas Hollar, Bohemyalı-İngiliz oymacı (d. 1607) * 1701 - Jean Renaud de Segrais, Fransız yazar (d. 1624) * 1736 - Nicholas Hawksmoor, İngiliz Barok mimarı (d. 1661) * 1774 - Zeynep Sultan, Osmanlı padişahı III. Ahmed'in kızı (d. 1715) * 1801 - Novalis, Alman yazar ve filozof (d. 1772) * 1875 - Amédée Achard, Fransız şair ve gazeteci (d. 1814) * 1880 - Ludmilla Assing, Alman yazar (d. 1821) * 1890 - John Turtle Wood, İngiliz mimar, mühendis ve arkeolog (d. 1821) * 1907 - Ernst von Bergmann, Baltık Alman cerrahtır (d. 1836) * 1914 - Frederic Mistral, Fransız şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1830) * 1915 - Süleyman Efendi, Osmanlı jandarma komutanı (d. ?) * 1918 - Claude Debussy, Fransız besteci (d. 1862) * 1966 - Vladimir Minorski, Rus doğubilimci (d. 1877) * 1973 - Edward Steichen, Amerikalı fotoğrafçı (d. 1879) * 1975 - Faysal bin Abdül Aziz, Suudi Arabistan Kralı (d. 1903) * 1976 - Josef Albers, Amerikalı ressam (d. 1888) * 1976 - Şevket Süreyya Aydemir, Türk iktisatçı ve tarihçi (d. 1897) * 1980 - Roland Barthes, Fransız felsefeci ve gösterge bilimci (d. 1915) * 1988 - Leyla Arzuman, Azeri kökenli Sovyet dans öğretmeni ve koreograf (Türkiye'de klasik bale eğitiminin temelini atan ve ilk özel bale okulunu kuran) (d. 1897) * 1992 - Nancy Walker, Amerikalı aktris (d. 1922) * 1995 - James Samuel Coleman, Amerikalı sosyolog (d. 1926) * 2001 - Tekin Siper, Türk tiyatro sanatçısı (d. 1941) * 2002 - Esmeray, Türk oyuncu ve vokalist (d. 1949) * 2006 - Richard Fleischer, Amerikalı film yönetmeni (d. 1916) * 2007 - Andranik Markaryan, Ermenistan Başbakanı (d. 1951) * 2007 - Süheyl Denizci, Türk caz müzisyeni (d. 1932) * 2009 - Muhsin Yazıcıoğlu, Türk siyasetçi (d. 1954) * 2010 - Elisabeth Noelle-Neumann, Alman siyaset bilimci (d. 1916) * 2012 - Antonio Tabucchi, İtalyan oyun yazarı, çevirmeni ve öğretim üyesi (d. 1943) * 2014 - Nanda, Hint oyuncu (d. 1939) * 2016 - Ebu Ali el-Enbari, Irak İslam Devleti üyesi grubun iki numaralı ismi. IŞİD lideri (d. 1957) * 2016 - Tevfik İsmailov, Azeri yönetmen, senaryo yazarı ve oyuncu (d. 1939) * 2016 - Jishnu, Hint film oyuncusu (d. 1979) * 2017 - Giorgio Capitani, İtalyan film yönetmeni ve senarist (d. 1927) * 2017 - Piers Dixon, İngiliz politikacı (d. 1928) * 2017 - Sir Cuthbert Montraville Sebastian, Saint Kitts ve Nevis'in eski Genel Valisi (d. 1921) * 2018 - Jerry Williams, İsveçli rock şarkıcısı ve müzisyeni (d. 1942) * 2019 - Virgilio Caballero Pedraza, Meksikalı gazeteci, medya araştırmacısı ve siyasetçi (d. 1942) * 2019 - Len Fontaine, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu (d. 1948) * 2020 - Harry Aarts, Hollandalı siyasetçi (d. 1930) * 2020 - Edman Ayvazyan, İranlı-Ermeni ressam, mimar ve modacı (d. 1932) * 2020 - MaryAnn Black, Amerikalı klinik psikolog, sosyal hizmetler görevlisi ve siyasetçi (d. 1943) * 2020 - Mark Blum, Amerikalı aktör (d. 1950) * 2020 - Floyd Cardoz, Hint-Amerikalı yemek şefi (d. 1960) * 2020 - Martinho Lutero Galati, Brezilyalı orkestra şefi (d. 1953) * 2020 - Paul Goma, 1989'dan önce komünist rejimin muhalif ve önde gelen rakibi olarak tanınan Rumen yazar (d. 1935) * 2020 - İnna Makarova, Sovyet-Rus aktris (d. 1926) * 2020 - Detto Mariano, İtalyan müzisyen (d. 1937) * 2020 - Angelo Moreschi, kariyeri Etiyopya'da geçen piskopos olan İtalyan misyoneri (d. 1952) * 2020 - Nimmi, Hint aktris (d. 1933) * 2021 - Beverly Cleary, Amerikalı çocuk kitapları yazarı (d. 1916) * 2021 - Uta Ranke-Heinemann, Alman ilahiyatçı, akademisyen ve yazar (d. 1927) * 2021 - Larry McMurtry, Amerikalı yazar ve En İyi Uyarlama Senaryo Akademi Ödülü sahibi (d. 1936) * 2021 - Bertrand Tavernier, Fransız film yönetmeni, prodüktör, senarist ve oyuncu (d. 1941) * 2022 - Ivan Dikunov, Sovyet-Rus heykeltıraş (d. 1941) * 2022 - Taylor Hawkins, Amerikalı müzisyen (d. 1972) * 2022 - Kathryn Hays, Amerikalı aktris (d. 1933) * 2022 - Va'ele Pa'ia'aua Iona Sekuini, Samoalı siyasetçi (d. 1964) * 2023 - Chabelo, Meksikalı aktör, komedyen, şarkıcı ve TV sunucusu (d. 1935) * 2023 - Pascoal Mocumbi, Mozambikli doktor ve siyasetçi (d. 1941) == Tatiller ve özel günler == * Manisa mesir macunu festivali * Dünya Kölelik ve Transatlantik Köle Ticareti Kurbanlarını Anma Uluslararası Günü * Erzurum'un Oltu ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) * Müjde Bayramı (Hristiyan Katolik Bayramı) *0325 25
== Olaylar == * 1394 - Timurlenk, Diyarbakır'ı işgal etti. * 1721 - Johann Sebastian Bach, Brandenburg Markizi Christian Ludwig için yazdığı ve daha sonraları Brandenburg Konçertoları olarak adlandırılan 6 konçertolarını sundu. * 1882 - Robert Koch, verem hastalığına neden olan bakteriyi (mycobacterium tuberculosis) keşfettiğini duyurdu. Bu buluşuyla, daha sonra 1905 yılında tıp alanında Nobel ödülünü aldı. * 1923 - Mustafa Kemal Paşa, Time dergisine kapak oldu. * 1926 - Türkiye'de petrol arama ve işletilmesinin devletçe yönetilmesini öngören kanun, TBMM'de kabul edildi. * 1933 - Almanya'da Şansölye Hitler, 27 Şubat'ta gerçekleşen Reichstag Yangını'nı sebep göstererek ülkede düzeni sağlamak adına kendisine olağanüstü yetkiler tanıyan kararnamenin 24 Mart'taki kabulü ile diktatöryal güce ulaştı. * 1938 - Cumhurbaşkanlığı yatı olarak satın alınan Savarona'ya, İngiltere'nin Southampton Limanı'nda törenle Türk bayrağı çekildi. 1 Haziran'da İstanbul'a getirilen Savarona, Dolmabahçe önüne demir attı. Atatürk, yatı gezerek incelemede bulundu. * 1958 - Elvis Presley askere alındı ve bu durum ABD genelinde sansasyon yarattı. * 1976 - Arjantin Devlet Başkanı Isabel Peron, kansız bir darbeyle devrildi. Jorge Rafael Videla, Emilio Eduardo Massera ve Orlando Ramón Agosti’den oluşan Cunta, iktidara el koydu ve yedi yıllık diktatörlük döneminde 30 bine yakın kişi kaybedildi. * 1978 - Savcı Doğan Öz öldürüldü. * 1998 - Hindistan'da çıkan fırtınada 250 kişi öldü, 3000 kişi de yaralandı. * 1999 - NATO, Kosova'daki çatışmalar üzerine, Yugoslavya'ya karşı hava harekâtı başlattı. II. Dünya Savaşı'ndan beri Avrupa'daki en yoğun bombardıman olan Müttefik Gücü Harekatı, Kosova'nın Sırbistan'dan ayrılmasına neden oldu. * 2000 - Varan Turizm'e ait bir otobüs, yolcularıyla birlikte kaçırıldı. Olaydan sonra yakalanan üç kişi, 36'şar yıl ağır hapis cezasına çarptırıldı. * 2000 - Genelkurmay Başkanlığı, Talat Aydemir'in idamıyla sonuçlanan 1963'teki darbe girişimine katılan 1459 Harp Okulu öğrencisinin haklarını 37 yıl sonra iade etti. * 2001 - Apple şirketi, Mac OS X 10.0 (Cheetah)'ı piyasaya sürdü. * 2006 - İspanya'daki ETA örgütü, süresiz ve kalıcı ateşkes ilan etti. * 2007 - Türkiye, 2008 Avrupa Futbol Şampiyonası elemelerinde Yunanistan'ı 4-1 mağlup etti. * 2009 - Ergenekon davasında 21'i tutuklu 56 sanık hakkında hazırlanan 1909 sayfalık ikinci iddianame, davaya bakan İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi tarafından kabul edildi. İddianamede emekli Orgeneraller Şener Eruygur ve Hurşit Tolon, davanın bir ve iki numaralı sanıkları olarak geçiyor. Eruygur ve Tolon'un, 3'er kez ağırlaştırılmış müebbet hapisle cezalandırılması isteniyor. * 2015 - Barselona-Düsseldorf seferini yapan, Lufthansa'nın yan kuruluşu olan Germanwings'e ait Airbus A320 tipi bir yolcu uçağı, Fransız Alpleri'nin güneyinde yer alan Méolans-Revel köyünün dağlık alanına düştü. Kazada 144 yolcu ve 6 mürettebat hayatını kaybetti. * 2020 - 2020 Yaz Olimpiyatları koronavirüs pandemisi nedeniyle 2021'e ertelendi. == Doğumlar == * 1494 - Georgius Agricola, Alman bilim insanı ("Mineralojinin babası") (ö. 1555) * 1607 - Michiel de Ruyter, Hollandalı amiral (ö. 1676) * 1718 - Leopold August Abel, Alman kemancı ve besteci (ö. 1794) * 1733 - Joseph Priestley, İngiliz kimyacı ve filozof (ö. 1804) * 1754 - Joel Barlow, Amerikalı şair, diplomat ve siyasetçi (ö. 1812) * 1809 - Mariano José de Larra, İspanyol gazeteci ve yazar (ö. 1837) * 1834 - William Morris, İngiliz şair ve ressam (ö. 1896) * 1846 - Karl von Bülow, Alman mareşali (ö. 1921) * 1855 - Andrew W. Mellon, Amerikalı iş insanı, endüstrici, devlet adamı, hayırsever ve sanat koleksiyoncusu (ö. 1937) * 1872 - Memmed Said Ordubadi, Azeri yazar, şair, oyun yazarı ve gazeteci (ö. 1950) * 1874 - Harry Houdini, Amerikalı illüzyonist (ö. 1926) * 1874 - Selim Sırrı Tarcan, Türk eğitmen, spor yöneticisi ve siyasetçi (ö. 1957) * 1874 - Luigi Einaudi, İtalya Cumhuriyeti'nin 2. Cumhurbaşkanı (ö. 1961) * 1879 - Neyzen Tevfik, Türk neyzen ve şair (ö. 1953) * 1884 - Peter Debye, Hollandalı fizikçi (ö. 1966) * 1886 - Edward Weston, Amerikalı fotoğrafçı (ö. 1958) * 1886 - Charlotte Mineau, Amerikalı oyuncu (ö. 1979) * 1886 - Robert Mallet-Stevens, Fransız mimar ve tasarımcı (ö. 1945) * 1887 - Roscoe Arbuckle, Amerikalı komedyen (ö. 1933) * 1890 - John Rock, Amerikalı kadın doğum uzmanı ve jinekolog (ö. 1984) * 1890 - Baki Vandemir, Türk asker (ö. 1963) * 1891 - Charley Toorop, Hollandalı ressam (ö. 1955) * 1891 - Sergey Vavilov, Sovyet fizikçi (ö. 1951) * 1893 - Walter Baade, Alman astronom (ö. 1960) * 1893 - Emmy Göring, Alman aktris ve sahne sanatçısı (ö. 1973) * 1894 - Ralph Hammeras, Amerikalı özel efekt tasarımcısı, görüntü ve sanat yönetmeni (ö. 1970) * 1897 - Wilhelm Reich, Avusturyalı-Alman-Amerikalı psikiyatrist ve psikanalist (ö. 1973) * 1897 - Theodora Kroeber, Amerikalı yazar ve antropolog (ö. 1979) * 1902 - Thomas E. Dewey, Amerikalı avukat, savcı ve politikacıdır (ö. 1971) * 1903 - Adolf Butenandt, Alman biyokimyacı (ö. 1995) * 1909 - Clyde Barrow, Amerikalı kanun kaçağı (ö. 1934) * 1911 - Joseph Barbera, Amerikalı çizgi film yapımcısı, animatör ve senarist (ö. 2006) * 1917 - Constantine Andreou, Yunan kökenli ressam ve heykeltıraş (ö. 2007) * 1917 - John Kendrew, İngiliz biyokimyacı (ö. 1997) * 1919 - Lawrence Ferlinghetti, Amerikalı şair ve ressam (ö. 2021) * 1919 - Robert Heilbroner, Amerikan iktisatçı ve iktisadi düşünceler tarihçisi (ö. 2005) * 1921 - Vasili Smislov, Rus satranç oyuncusu (ö. 2010) * 1926 - Dario Fo, İtalyan yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 2016) * 1927 - Martin Walser, Alman yazar * 1930 - David Dacko, Orta Afrikalı öğretim görevlisi ve siyasetçi (ö. 2003) * 1930 - Steve McQueen, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1980) * 1935 - Rodney Bennett, Britanyalı televizyon ve film yönetmeni (ö. 2017) * 1937 - İsmet Nedim, Türk müzisyen ve besteci * 1938 - David Irving, bir İngiliz yazar * 1942 - Jesús Alou, Dominikli beyzbol oyuncusu (ö. 2023) * 1944 - R. Lee Ermey, Amerikalı asker, oyuncu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2018) * 1944 - Han Myeong-sook, Güney Kore Başbakanı * 1944 - Vojislav Koštunica, Sırbistan Başbakanı * 1945 - Curtis Hanson, Amerikalı film yönetmeni, yapımcı ve senarist (ö. 2016) * 1947 - Meiko Kaji, Japon şarkıcı ve aktris * 1948 - Jerzy Kukuczka, Polonyalı dağcı (ö. 1989) * 1948 - Orhan Oğuz, Türk sinemacı * 1949 - Tabitha King, Amerikalı yazar * 1949 - Ruud Krol, Hollandalı eski millî futbolcu ve teknik direktör * 1949 - Steve Lang, Kanadalı rock müzisyenidir (ö. 2017) * 1949 - Ali Ekber Salihi, İranlı politikacı, diplomat, akademisyen * 1949 - Ranil Wickremesinghe, Sri Lankalı siyasetçi ve Sri Lanka devlet başkanı * 1951 - Tommy Hilfiger, Amerikalı moda tasarımcısı * 1953 - Louie Anderson, Amerikalı aktör ve komedyen (ö. 2022) * 1954 - Rafael Orozco Maestre, Kolombiyalı bir şarkıcı ve söz yazarıdır (ö. 1992) * 1955 - Celâl Şengör, Türk jeolog * 1956 - İpek Bilgin, Türk tiyatro oyuncusu * 1956 - Steve Ballmer, Amerikalı iş insanı * 1958 - Mike Woodson, Amerikalı basketbol antrenörü ve eski profesyonel basketbol oyuncusudur * 1960 - Kelly LeBrock, Amerikalı aktris ve modeldir * 1960 - Nena, Alman müzisyen * 1961 - Yanis Varoufakis, Yunan ekonomist ve siyasetçi * 1962 - Ömer Koç, Türk iş insanı * 1963 - Raimond van der Gouw, Hollandalı eski futbolcudur * 1965 - The Undertaker, Amerikalı güreşçi * 1967 - Anton Utkin, Rus yazar ve yönetmen * 1969 - Stephan Eberharter, Avusturyalı sporcu * 1969 - Ilir Meta, Arnavut siyasetçi * 1969 - Andre Thysse, Güney Afrikalı profesyonel boksör * 1970 - Lara Flynn Boyle, Amerikalı aktris * 1972 - Christophe Dugarry, Fransız futbolcu * 1973 - Jacek Bąk, Polonyalı millî futbolcudur * 1973 - Steve Corica, Avustralyalı millî futbolcu ve teknik direktördür * 1973 - Jim Parsons, Amerikalı televizyon dizisi ve sinema oyuncusu * 1974 - Alyson Hannigan, Amerikalı oyuncu * 1974 - Cenk Torun, Türk oyuncu * 1976 - Aliou Cissé, Senegalli millî futbolcu ve teknik direktör * 1977 - Jessica Chastain, Amerikalı oyuncu * 1978 - Tomáš Ujfaluši, Çek futbolcu * 1979 - Lake Bell, Amerikalı oyuncu, yazar ve yönetmen * 1982 - Epico, Porto Rikolu profesyonel güreşçi * 1982 - Boris Dali, Bulgar şarkıcı * 1982 - Jack Swagger, Amerikan profesyonel güreşçi * 1984 - Benoît Assou-Ekotto, Kamerunlu eski millî futbolcudur * 1984 - Park Bom, Güney Koreli şarkıcı * 1984 - Chris Bosh, Amerikalı profesyonel basketbolcudur * 1984 - Kübra Par, Türk haber sunucu ve köşe yazarı * 1985 - Lana, Amerikalı dansçı, manken, oyuncu, şarkıcı ve profesyonel güreş menajeri * 1987 - Billy Jones, İngiliz futbolcu * 1987 - Ramires, Brezilyalı futbolcu * 1989 - Aziz Şaverşyan, Rusya doğumlu Avustralyalı vücut geliştiricisi, kişisel antrenör ve manken (d. 2011) * 1990 - Lacey Evans, Amerikalı profesyonel kadın güreşçi * 1990 - Keisha Castle- Hughes, Yeni Zelandalı aktris * 1994 - Aslı Nemutlu, Türk millî kayakçı (ö. 2012) * 1995 - Enzo Fernández, İspanyol-Fransız futbolcudur * 1997 - Myoui Mina, Japon şarkıcı == Ölümler == * 809 - Harun Reşid, Abbâsîler'in 5. Halifesi (d. 763) * 1455 - V. Nicholaus, Papa (d. 1397) * 1575 - Yosef Karo, İspanyol Rabbi, Yazar, Filozof ve Kabalist (d. 1488) * 1603 - I. Elizabeth, İngiltere Kraliçesi (d. 1533) * 1657 - III. Parthenios, Konstantinopolis Ekümenik Patrikhanesi'nin 202. patriği (d. ?) * 1751 - János Pálffy, Macar İmparatorluk Mareşali (d. 1664) * 1776 - John Harrison, İngiliz marangoz ve saat ustası (d. 1693) * 1794 - Jacques-René Hébert, Fransız gazeteci ve siyasetçi (d. 1757) * 1844 - Bertel Thorvaldsen, Danimarkalı-İzlandalı heykeltıraş (d. 1770) * 1849 - Johann Wolfgang Döbereiner, Alman kimyacı (d. 1780) * 1860 - Ii Naosuke, Japon devlet adamı (d. 1815) * 1869 - Antoine-Henri Jomini, Fransız asker (d. 1779) * 1882 - Henry Wadsworth Longfellow, Amerikalı şair (d. 1807) * 1882 - Bertall, Fransız karikatürist, çizer ve yazar (d. 1820) * 1888 - Théodore Frère, Fransız ressam (d. 1814) * 1889 - Fransiscus Cornelis Donders, Hollandalı doktor (d. 1818) * 1894 - Verney Lovett Cameron, İngiliz kâşif (d. 1844) * 1901 - İsmail Safa, Türk yazar (d. 1867) * 1905 - Jules Verne, Fransız yazar (d. 1828) * 1909 - John Millington Synge, İrlandalı oyun yazarı (d. 1871) * 1910 - Šimun Milinović, Hırvat din adamı (d. 1835) * 1916 - Enrique Granados, İspanyol piyanist ve besteci (d. 1867) * 1934 - William Joseph Hammer, Amerikalı elektrik mühendisi (d. 1858) * 1946 - Alexander Alekhine, Rus satranç oyuncusu (d. 1892) * 1948 - Nikolay Berdyayev, Rus teolog ve filozof (d. 1874) * 1950 - Harold Joseph Laski, İngiliz siyaset bilimcisi ve siyasetçi (d. 1893) * 1953 - Mary Teck, Birleşik Krallık Kraliçesi (d. 1867) * 1955 - Otto Gessler, Alman siyasetçi (d. 1875) * 1962 - Auguste Piccard, İsviçreli fizikçi (d. 1884) * 1968 - Alice Guy-Blaché, Fransız film yönetmeni ve yapımcısı (d. 1873) * 1968 - Arnaldo Foschini, İtalyan mimar ve akademisyen (d. 1884) * 1969 - Joseph Kasavubu, Kongo Cumhuriyeti'nin ilk Cumhurbaşkanı (d. 1910, 1913, 1915, 1917) * 1971 - Arne Jacobsen, Danimarkalı mimar ve tasarımcı (d. 1902) * 1971 - Müfide Ferit Tek, Türk romancı (d. 1892) * 1976 - Bernard Montgomery, İngiliz asker (d. 1887) * 1978 - Doğan Öz, Türk hukukçu ve Türkiye Cumhuriyet Savcısı (d. 1934) * 1980 - Óscar Romero, El Salvadorlu katolik din adamı ve aziz (d. 1917) * 1984 - Sam Jaffe, Amerikalı aktör (d. 1891) * 1986 - Ertuğrul Yeşiltepe, Türk gazeteci (d. 1933) * 1987 - Ekrem Zeki Ün, Türk besteci (d. 1910) * 1988 - Turhan Feyzioğlu, Türk hukukçu ve politikacı (d. 1922) * 1995 - Joseph Needham, Britanyalı biyokimyacı, tarihçi ve sinolog (d. 1900) * 1999 - Gertrud Scholtz- Klink, Nazi Almanyası'nda ateşli NSDAP üyesi ve NS-Frauenschaft lideri (d. 1902) * 2002 - César Milstein, Arjantinli biyokimyacı (d. 1927) * 2008 - Neil Aspinall, İngiliz müzik şirketi yöneticisi (d. 1941) * 2008 - Olcay Tiryaki, Türk iç hastalıkları uzmanı ve akademisyen (d. 1955) * 2008 - Richard Widmark, Amerikalı aktör (d. 1914) * 2010 - Robert Culp, Amerikalı oyuncu, metin yazarı ve yönetmen (d. 1930) * 2015 - Oleg Bryjak, Kazak-Alman operacı (d. 1960) * 2015 - Maria Radner, Alman opera sanatçısı (d. 1981) * 2016 - Maggie Blye, Amerikalı oyuncu (d. 1942) * 2016 - Johan Cruyff, Hollandalı futbolcu ve teknik direktör (d. 1947) * 2016 - Roger Cicero, Rumen piyanist (d. 1970) * 2016 - Esther Herlitz, İsrailli diplomat ve politikacı (d. 1921) * 2016 - Zafer Koç, Türk futbolcu (d. 1965) * 2016 - Garry Shandling, Amerikalı komedyen, oyuncu, yazar, yapımcı ve yönetmen (d. 1949) * 2017 - Leo Peelen, Hollandalı eski bisiklet sporcusu (d. 1968) * 2017 - Jean Rouverol, Amerikalı oyuncu, yazar ve senarist (d. 1916) * 2017 - Avraham Sharir, İsrailli siyasetçi ve eski bakan (d. 1932) * 2018 - José Antonio Abreu, Venezuelalı orkestra şefi, eğitimci, piyanist, ekonomist, aktivist ve siyasetçi (d. 1939) * 2018 - Lys Assia, İsviçreli şarkıcı (d. 1924) * 2018 - Rim Banna, Filistinli şarkıcı, besteci, aranjör ve aktivist (d. 1966) * 2018 - Arnaud Beltrame, Fransız jandarma sınıfında rütbeli asker (d. 1973) * 2018 - Bernie De Koven, Amerikalı video oyun tasarımcısı, öğretim görevlisi ve eğlence kuramcısı (d. 1941) * 2019 - Pancracio Celdrán, İspanyol eğitimci, yazar, tarihçi ve gazeteci (d. 1942) * 2019 - Nancy Gates, Amerikalı sinema ve dizi oyuncusu (d. 1926) * 2019 - Michael Lynne, Amerikalı film yöneticisi (d. 1941) * 2019 - Joseph Pilato, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1949) * 2020 - Lorenzo Acquarone, İtalyan hukukçu, akademisyen ve siyasetçi (d. 1931) * 2020 - Nihat Akbay, eski Türk millî futbolcu (d. 1945) * 2020 - Romi Cohn, Çekoslovakya doğumlu Amerikalı haham (d. 1929) * 2020 - Manu Dibango, Kamerunlu müzisyen ve söz yazarı (d. 1933) * 2020 - Steven Dick, İskoç diplomat ve siyasetçi (d. 1982) * 2020 - David Edwards, eski profesyonel basketbol oyuncusu (d. 1971) * 2020 - Mohamed Farah, Somalili millî futbolcu (d. 1961) * 2020 - Alan Finder, Amerikalı gazeteci (d. 1948) * 2020 - Terrence McNally, Amerikalı oyun yazarı ve senarist (d. 1938) * 2020 - John F. Murray, Amerikalı pulmonolog (d. 1927) * 2020 - Jenny Polanco, Dominikli moda tasarımcısı (d. 1958) * 2020 - Ignacio Trelles, Meksikalı futbolcu ve teknik direktör (d. 1916) * 2020 - Albert Uderzo, Fransız çizgi roman sanatçısı ve senarist (d. 1927) * 2021 - Jean Baudlot, Fransız şarkıcı (d. 1947) * 2021 - Enrique Chazarreta, Arjantinli millî futbolcu (d. 1947) * 2021 - Toshihiko Koga, Japon profesyonel judocu (d. 1967) * 2021 - Haroldo Lima, Brezilyalı siyasetçi ve diktatörlük karşıtı aktivist (d. 1939) * 2021 - Anna Kostivna Lypkivska, Ukraynalı tiyatro eleştirmeni, gazeteci ve yazar (d. 1967) * 2021 - Vlasta Velisavljević, Sırp aktör (d. 1926) * 2021 - Jessica Walter, Amerikalı aktris (d. 1941) * 2022 - Dagny Carlsson, İsveçli internet ünlüsü, terzi, memur ve blog yazarı (d. 1912) * 2022 - Abhishek Chatterjee, Hint aktör (d. 1964) * 2022 - Denise Coffey, İngiliz aktris, yönetmen ve oyun yazarı (d. 1936) * 2022 - Aydın Engin, Türk gazeteci, oyun yazarı, senarist ve politikacı (d. 1941) * 2022 - Kenny McFadden, Amerika Birleşik Devletleri doğumlu Yeni Zelandalı eski profesyonel basketbol oyuncusu ve antrenörü (d. 1960) * 2022 - John McLeod, İskoç besteci (d.1934) * 2023 - Gordon Earle Moore, bir ABD'li iş adamı (d. 1929) * 2023 - Pradeep Sarkar, Hintli film yönetmeni ve senarist (d. 1955) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Verem (Tüberküloz) Günü *0324 24
== Olaylar == * 1583 - İngiltere'nin Osmanlı topraklarındaki ilk Elçisi, William Harborne İstanbul'a ulaştı. * 1636 - Hollanda'da Utrecht Üniversitesi kuruldu. * 1812 - Venezuela'nın Karakas şehri, şiddetli bir depremle tahrip oldu. * 1821 - Seyyid Ali Paşa, Sadrazamlıktan alınarak yerine Benderli Ali Paşa atandı. * 1913 - Edirne, Bulgar ve Sırp kuvvetlerince teslim alındı. * 1915 - I. Dünya Savaşı: Birinci Gazze Muharebesi gerçekleşti. * 1917 - I. Dünya Savaşı: Çanakkale Boğazı'nın Anadolu yakasında görev yapmak üzere Osmanlı 15. Kolordusu'nun teşkili. * 1931 - Türkiye'de Ölçüler Kanunu'nun kabul edilmesiyle; okka, endaze gibi eski ölçülerin yerine gram, metre, litre gibi yeni ölçülerin kullanılması öngörüldü. * 1934 - Birleşik Krallık'ta ilk kez motorlu taşıt kullanacaklara, şoförlük sınavından geçme zorunluluğu getirildi. * 1942 - Naziler, Yahudileri Polonya'daki Auschwitz Kampı'na götürmeye başladı. * 1971 - Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay, 12 Mart Muhtırası'yla istifa eden Süleyman Demirel'in yerine atanan Nihat Erim'in kabinesini onayladı. * 1971 - İstanbul'da iki kıta birleşti. Boğaz Köprüsü'nün 57'nci ünitesinin de yerine konulmasıyla kentin, Asya ve Avrupa yakaları birbirine bağlandı. * 1971 - Doğu Pakistan, Bangladeş'in oluşumuna yönelik olarak Pakistan'dan bağımsızlığını ilan etti. * 1979 - Enver Sedat, Menahem Begin ve Jimmy Carter, Washington'da İsrail-Mısır Barış Antlaşmasını imzaladılar. * 1995 - Şengen Antlaşması yürürlüğe girdi. * 1996 - Uluslararası Para Fonu, Rusya'ya 10.2 milyar USD kredi verilmesini onayladı. * 1999 - Melissa virüsü, tüm dünyada e-posta sistemlerini etkiledi. * 1999 - Michigan'da bir Mahkeme Jürisi, Dr. Jack Kevorkian'ı ölümcül bir hastayı iğne yaparak öldürmekten (ötanazi) suçlu buldu. * 2000 - Rusya'da yapılan seçimler sonucunda, Vladimir Putin Başkan oldu. * 2002 - TBMM Genel Kurulu'nda, AB'ye uyum çerçevesinde hazırlanan ve sekiz yasada değişiklik yapan dokuz maddelik yasa tasarısı kabul edildi. * 2002 - İsrail'de Uluslararası Geçici Mevcudiyet'e ait araca düzenlenen saldırıda, Türk Binbaşı Cengiz Toytunç öldü, Yüzbaşı Hüseyin Özarslan yaralandı. * 2005 - Doctor Who dizisinin günümüz serisi, BBC Kanalında yayına girdi. * 2006 - İskoçya'da kamusal alanlarda sigara içmek yasaklandı. == Doğumlar == * 391 - Sivaslı Petrus, Sebaste (Sivas) episkoposu (d. 340) * 1516 - Conrad Gesner, İsviçreli doğa bilimci (ö. 1565) * 1805 - Şirali Müslümov, Azeri çiftçi, dünyanın en yaşlı insanı olduğu iddia edilmekte (ö. 1973) * 1832 - Michel Bréal, Fransız filolog (ö. 1915) * 1834 - Hermann Wilhelm Vogel, Alman fotokimyacı ve fotoğrafçı (ö. 1898) * 1840 - George Smith, İngiliz Asurolog ve arkeolog (ö. 1876) * 1849 - Armand Peugeot, Fransız sanayici (ö. 1915) * 1850 - Edward Bellamy, Amerikalı sosyalist yazar (ö. 1898) * 1853 - Hugo Rheinhold, Alman heykeltıraş (ö. 1900) * 1854 - Harry Furniss, İngiliz sanatçı ve illüstratör (ö. 1925) * 1859 - Adolf Hurwitz, Alman matematikçi (ö. 1919) * 1868 - I. Fuad (Ahmed Fuad Paşa), Mısır kralı (ö. 1936) * 1871 - Rauf Yekta, Türk müzisyen, müzikolog ve besteci (ö. 1935) * 1874 - Robert Frost, Amerikalı şair (ö. 1963) * 1875 - Aleksey Uhtomskiy, Rus devrimci ve Sosyalist Devrimci Parti önderlerinden (ö. 1905) * 1876 - Wilhelm, Arnavutluk prensi (ö. 1945) * 1875 - Syngman Rhee, Güney Kore'nin ilk Cumhurbaşkanı (ö. 1965) * 1876 - Kate Richards O'Hare Cunningham, Amerikalı sosyalist (ö. 1948) * 1880 - Alfred A. Cohn, Amerikalı yazar, gazeteci ve gazete editörü, polis komiseri (ö. 1951) * 1892 - Filippo Del Giudice, İtalyan film yapımcısı (ö. 1963) * 1893 - Palmiro Togliatti, İtalyan politikacı (ö. 1964) * 1893 - James Bryant Conant, Amerikalı kimyager (ö. 1978) * 1895 - Jimmy McMullan, İskoç eski millî futbolcu ve teknik direktör (ö. 1964) * 1898 - Rudolf Dassler, Puma'nın kurucusu (ö. 1974) * 1904 - Joseph Campbell, Amerikalı yazar ve mitoloji uzmanı (ö. 1987) * 1911 - Tennessee Williams, Amerikalı oyun yazarı ve Pulitzer Ödülü sahibi (ö. 1983) * 1913 - Paul Erdös, Macar matematikçi (ö. 1996) * 1913 - Zehra Bilir, Türk türkücü (ö. 2007) * 1919 - Tevhit Bilge, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (ö. 1987) * 1924 - Bülent Oran, Türk sinema oyuncusu ve senarist (ö. 2004) * 1925 - Pierre Boulez, Fransız besteci, koro şefi, yazar ve piyanist (ö. 2016) * 1929 - Natalino Pescarolo, İtalyan Katolik Piskopos (ö. 2015) * 1931 - Leonard Nimoy, Amerikalı oyuncu, yönetmen, müzisyen ve fotoğrafçı (ö. 2015) * 1932 - Stefan Wigger, Alman oyuncu (ö. 2013) * 1933 - Tinto Brass, İtalyan yönetmen * 1934 - Alan Arkin, Amerikalı aktör, yönetmen, müzisyen ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2023) * 1935 - Erdal Öz, Türk yazar (ö. 2006) * 1935 - Mahmud Abbas, Filistinli politikacı * 1939 - Étienne Draber, Fransız oyuncu (ö. 2021) * 1940 - James Caan, Amerikalı oyuncu (ö. 2022) * 1940 - Nancy Pelosi, Amerikalı politikacı * 1941 - Richard Dawkins, İngiliz biyolog * 1942 - Ayşegül Devrim, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2009) * 1942 - Erica Jong, Amerikalı şair, roman yazarı, öğretmen * 1943 - Mustafa Kalemli, Türk politikacı * 1943 - Bob Woodward, Amerikalı araştırmacı gazeteci ve makale yazarı * 1944 - Diana Ross, Amerikalı şarkıcı, müzik yapımcısı ve oyuncu * 1945 - Paul Bérenger, Mauritiuslu siyasetçi * 1946 - Johnny Crawford, Amerikalı aktör, şarkıcı, müzisyen ve bando şefi (ö. 2021) * 1946 - Alain Madelin, Fransız siyasetçi * 1947 - Subhash Kak, Hint asıllı İngiliz şair ve oyun yazarı * 1948 - Steven Tyler, Amerikalı şarkıcı, bestekâr, söz yazarı ve multi-enstrümantalist * 1949 - Bärbel Dieckmann, Alman politikacı * 1949 - Patrick Süskind, Alman yazar * 1950 - Martin Short, Amerikalı oyuncu, senarist, program sunucusu, yapımcı, ve komedyendir * 1950 - Alan Silvestri, Amerikalı film-dizi müziği bestecisi ve orkestra şefidir * 1951 - Carl Wieman, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülünü sahibi * 1952 - Didier Pironi, Fransız eski Formula 1 pilotu (ö. 1987) * 1953 - Elaine Chao, Amerikalı siyasetçi * 1954 - Savaş Ay, Türk gazeteci ve muhabir (ö. 2013) * 1956 - Park Won-Soon, Güney Koreli siyasetçi, hukukçu ve aktivist * 1957 - Shirin Neshat, İranlı çağdaş sanatçıdır * 1958 - Elio de Angelis, İtalyan yarış pilotu (ö. 1986) * 1960 - Jennifer Grey, Amerikalı oyuncudur * 1962 - Falko Götz, Alman futbol adamı * 1962 - John Stockton, Amerikalı eski basketbol oyuncusudur * 1963 - Serpil Gümülcineli Öztürk, Türk ressam * 1968 - Kenny Chesney, Amerikalı country şarkıcı-söz yazarı * 1968 - James Iha, Japon asıllı Amerikalı rock müzisyeni * 1969 - Mahsun Kırmızıgül, Türk şarkıcı * 1969 - Murat Garipağaoğlu, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1970 - Paul Bosvelt, eski Hollandalı futbolcudur * 1970 - Martin McDonagh, İrlandalı çağdaş oyun yazarı, film yönetmeni ve senarist * 1972 - Leslie Mann, Amerikalı aktris * 1973 - Larry Page, Amerikalı iş insanı * 1975 - Cyril Mennegun, Fransız film yönetmeni ve senarist * 1976 - Amy Smart, Amerikalı oyuncu ve manken * 1976 - Nurgül Yeşilçay, Türk sinema oyuncusu * 1977 - Kevin Davies, İngiliz eski millî futbolcudur * 1978 - Sandra Romain, Rumen porno yıldızı * 1979 - Pierre Wome, Kamerunlu eski futbolcudur * 1982 - Mikel Arteta, İspanyol eski milli futbolcudur * 1982 - Andreas Hinkel, Alman futbolcu * 1982 - Jay Sean, İngiliz müzisyen * 1983 - Roman Bednář, Çek millî futbolcudur * 1985 - Jonathan Groff, Amerikan oyuncu ve şarkıcı * 1985 - Keira Knightley, İngiliz sinema oyuncusu * 1986 - Rüzgar Erkoçlar, Türk oyuncu * 1986 - Emma Laine, Fin profesyonel tenisçi * 1987 - Steven Fletcher, İskoçyalı futbolcudur * 1988 - Barış Hersek, Türk basketbolcu * 1989 - Simon Kjær, Danimarkalı millî futbolcudur * 1990 - Ahzee, Amerikalı müzisyen * 1990 - Patrick Ekeng, Kamerunlu millî futbolcudur (ö. 2016) * 1990 - Xiumin, Güney Koreli şarkıcı * 1990 - Choi Woo-shik, Güney Koreli-Kanadalı oyuncu * 1992 - Nina Agdal, Danimarkalı manken * 1992 - Stoffel Vandoorne, Belçikalı Formula 1 pilotudur * 1994 - Ali Osman Antepli, Türk futbolcu * 1999 - Anel Ahmedhodžić, Bosnalı millî futbolcu * 2003 - Bhad Bhabie, Amerikalı bir rapçi == Ölümler == * 903 - Sugawara no Michizane, Heian dönemi Japon bilgin, şair ve siyasetçi (d. 845) * 922 - Hallac-ı Mansur, İranlı sûfî ve yazar (d. 858) * 1211 - I. Sancho, 6 Aralık 1185 ile 26 Mart 1211 tarihleri arasında hüküm süren Portekiz kralı (d. 1154) * 1350 - XI. Alfonso, Kastilya ve Leon Kralı (d. 1311) * 1625 - Giambattista Marino, İtalyan şiirine egemen olan Marinizm okulunun (daha sonra Secentismo) kurucusu (d. 1569) * 1649 - John Winthrop, Massachusetts Körfezi Kolonisi'ni kuran Püritenlerin lideri olan İngiliz avukat (d. 1587) * 1726 - John Vanbrugh, İngiliz mimar ve oyun yazarı (d. 1664) * 1797 - James Hutton, İskoç hekim, jeolog, doğa tarihçisi, kimya imalatçısı ve deneysel ziraatçi (d. 1726) * 1814 - Joseph-Ignace Guillotin, Fransız doktor (d. 1738) * 1827 - Ludwig van Beethoven, Alman besteci (d. 1770) * 1864 - Jan Bake, Hollandalı dil bilimci (d. 1787) * 1882 - Thomas Hill Green, İngiliz filozof (d. 1836) * 1892 - Walt Whitman, Amerikalı şair (d. 1819) * 1902 - Cecil Rhodes, İngiliz siyasetçi ve iş insanı (d. 1853) * 1922 - Alfred Blaschko, Alman dermatolojist (d. 1858) * 1923 - Sarah Bernhardt, Fransız tiyatro sanatçısı (d. 1884) * 1926 - Konstantin Fehrenbach, Alman devlet adamı (d. 1852) * 1945 - David Lloyd George, İngiliz politikacı (d. 1863) * 1949 - Albert William Stevens, Amerikalı asker, baloncu ve ilk hava fotoğrafçılarından (d. 1889) * 1957 - Édouard Herriot, Fransız siyasetçi (d. 1872) * 1957 - Max Ophüls, Alman asıllı Fransız sinema yönetmeni ve yazar (d. 1902) * 1959 - Raymond Chandler, Amerikalı yazar (d. 1888) * 1959 - Suavi Tedü, Türk oyuncu, yönetmen ve senarist (d. 1915) * 1969 - John Kennedy Toole, Amerikalı yazar (d. 1937) * 1973 - Noël Coward, İngiliz aktör, yazar ve besteci (d.1899) * 1984 - Ahmed Sékou Touré, Gine Cumhuriyeti'nin ilk Başkanı (d. 1922) * 1987 - Mahmut Cuda, Türk ressam (d. 1904) * 1993 - Tevfik Behramov, Azeri futbolcu ve yan hakem (d. 1925) * 1995 - Belgin Doruk, Türk sinema sanatçısı (d. 1936) * 1995 - Eazy-E, Amerikalı Hip-Hop rap sanatçısı (d. 1964) * 1997 - Turhan Dilligil, Türk siyasetçi, gazeteci ve yazar (d. 1919) * 2005 - James Callaghan, İngiliz politikacı (d. 1912) * 2005 - Murat Çobanoğlu, Türk halk ozanı (d. 1940) * 2009 - Arne Bendiksen, Norveçli besteci ve şarkıcı (d. 1926) * 2011 - Zühtü Bayar, Türk şâir ve yazar (d. 1943) * 2013 - Don Payne, Amerikalı yazar ve yapımcı (d. 1964) * 2015 - Tomas Tranströmer, İsveçli şair, psikolog, çevirmen ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1931) * 2016 - Raúl Cárdenas, Meksikalı futbolcu ve teknik direktör (d. 1928) * 2016 - Norm Hadley, Kanadalı rugby oyuncusu (d. 1964) * 2016 - İgor Paşkeviç, Rus buz patencisi ve çalıştırıcısı (d. 1971) * 2017 - Darlene Cates, Amerikalı oyuncu (d. 1947) * 2017 - Mai Dantsig, Belaruslu ressam ve sanatçı (d. 1930) * 2017 - Věra Špinarová, Çek şarkıcı (d. 1951) * 2017 - Roger Wilkins, Amerikalı tarih profesörü ve gazeteci (d. 1932) * 2017 - Mamadou Diop, Senegalli siyasetçi (d. 1936) * 2019 - Ted Burgin, İngiliz eski profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1927) * 2019 - Master Fatman, Danimarkalı Film yönetmeni, müzisyen, komedyen, şarkıcı, oyuncu ve DJ (d. 1965) * 2019 - Ali Mema, eski Arnavut profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1943) * 2020 - Bourbon-Parma Prensesi María Teresa, İspanyol kraliyet ailesinin en küçük kolunun üyesi (d. 1933) * 2020 - Menggie Cobarrubia, Filipinli aktör (d. 1953) * 2020 - Ito Curata, Filipinli moda tasarımcısı (d. 1959) * 2020 - Michel Hidalgo, Fransız eski futbolcu (d. 1933) * 2020 - Olle Holmquist, İsveçli tromboncu (d.1936) * 2020 - Naomi Munakata, Japon-Brezilyalı şef ve sanat yönetmeni (d. 1955) * 2020 - Luigi Roni, İtalyan opera sanatçısı (d. 1942) * 2020 - Michael Sorkin, Amerikalı mimar, yazar ve eğitimci (d. 1948) * 2020 - Hamish Wilson, İskoç aktör (d. 1942) * 2020 - Jon Wynne-Tyson, İngiliz yazar ve yayıncı (d. 1924) * 2020 - Daniel Yuste, İspanyol bisikletçi (d. 1944) * 2021 - Cornelia Catangă, Rumen şarkıcı (d. 1958) * 2021 - Azade Namdari, İranlı TV sunucusu ve aktris (d. 1984) * 2022 - Bang Jun-seok, Güney Koreli film müziği bestecisi, yapımcı, söz yazarı ve müzik yönetmeni (d. 1970) * 2022 - Gianni Cavina, İtalyan aktör (d. 1940) * 2022 - Aimé Mignot, Fransız eski profesyonel futbolcu ve teknik direktördür (d. 1932) * 2023 - Köksal Engür, Türk dizi ve tiyatro sanatçısı (d. 1946) == Tatiller ve özel günler == * Çaylak Fırtınası *0326 26
== Olaylar == * 425 - İmparator II. Theodosius döneminde Konstantinopolis'te, Auditorium adıyla ilk yüksek okul açıldı. Okulda 31 profesör, Latince ve Grekçe hitabet ve gramer, hukuk ve felsefe dersleri vermeye başladı. * 630 - Tang Hanedanı, Yin Dağları'nda (günümüzde İç Moğolistan) Doğu Göktürk Kağanlığını yendi. * 1692 - Bahadırzade Arabacı Ali Paşa Sadrazamlıktan alınarak, yerine Bozoklu (Bıyıklı) Mustafa Paşa atandı. * 1854 - Kırım Savaşı: Birleşik Krallık, Rus İmparatorluğuna savaş ilan etti. * 1890 - Louisville, Kentucky'de çıkan fırtınada 76 kişi öldü, 200 kişi de yaralandı. * 1891 - Servet-i Fünûn dergisinin ilk sayısı çıktı. * 1918 - Besarabya ve Moldova, Romanya'ya katıldı. * 1941 - Yugoslavya’da General Dušan Simović, kansız bir darbe ile yönetimi ele geçirdi. Yeni Hükûmet, Mihver Devletleri’nden ayrılma kararı aldı. * 1958 - Nikita Kruşçev, SSCB'de Başbakanlığa yükseldi. * 1964 - ABD'nin Alaska eyaletinde 9,2 Mw büyüklüğünde deprem meydana geldi. 131 kişi öldü. * 1969 - Koç Holding'e ait Aygaz tankeri, Ege Denizi'nde alabora oldu, 15 kişilik mürettebattan 1 kişi kurtulabildi. * 1972 - Türkiye Halk Kurtuluş Partisi - Cephesi lideri Mahir Çayan ve arkadaşları Ünye Radar Üssü'nden 3 İngiliz teknisyeni kaçırdı. * 1976 - Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil ile ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger, Washington, DC'de Savunma İşbirliği Anlaşması'nı imzaladı. Bu anlaşmaya göre, Türkiye üslere izin çıkaracak, ABD de buna karşılık Türkiye'ye yardımda bulunacaktı. * 1977 - Tenerife faciası: Kanarya Adaları'nın Tenerife Kuzey Havalimanı'nda uçuşa geçmek üzere olan Hollanda Kraliyet Havayolları'na (KLM) ait Boeing 747 tipi yolcu uçağı, yine havalanmak üzere olan Pan Am'a ait başka bir Boeing ile pistte çarpıştı. Kazada 575 kişi öldü, 70 kişi yaralandı. * 1977 - Yengesiyle ilişki yaşayan Veli Acar, yengesinin yardımıyla öz kardeşi Recep Acar'ı uykudayken başına piknik tüpüyle vurarak öldürdü. 12 Eylül döneminde idam edildi. * 1982 - 12 Eylül Darbesi'nin 14. idamı: 14/15 Ekim 1978'de Ankara'da kaçırdığı sol görüşlü Veli Güneş ve Halim Kaplan'ı el ve ayaklarından bağlayıp, öldürüp, çuvala koyup bir şarampole atan sağ görüşlü militan Fikri Arkan, idam edildi. * 1986 - Hayali mobilya davasında 10 yıldır yargılanan Yahya Demirel tahliye edildi. * 1987 - 'Hora' (Sismik-1) gemisinin, petrol aramak için Ege'nin uluslararası karasularına açılmasının Yunanistan'ın petrol aramaları için açıkladığı tarihe rastlaması, iki ülkenin silahlı kuvvetlerini alarma geçirdi. * 1994 - Eurofighter Typhoon, ilk test uçuşunu yaptı. * 1999 - Nissan - Renault arasında güç birliği anlaşması imzalandı. * 2012 - Türkiye, Şam Büyükelçiliği'nin bütün faaliyetlerini askıya aldı. * 2020 - Kuzey Makedonya, NATO'ya üye oldu. * 2023 - ABD'nin Kentucky, Tennessee, Illinois, Missouri ve Arkansas eyaletlerinde 36 farklı yerde hortum oluştu. 70'ten fazla kişi öldü. == Doğumlar == * 1676 - II. Ferenc Rákóczi, Macar bağımsızlık hareketinin önderi (ö. 1735) * 1746 - Carl Bonapart, İtalyan avukat ve diplomat (ö. 1785) * 1781 - Charles Joseph Minard, Fransız inşaat mühendisi (ö. 1870) * 1785 - XVII. Louis, Kral XVI. Louis ile Kraliçe Marie Antoinette'nin ikinci oğlu (ö. 1795) * 1797 - Alfred de Vigny, Fransız yazar ve şair (ö. 1863) * 1814 - Charles Mackay, İskoç şair, yazar, gazeteci ve şarkı yazarı (ö. 1889) * 1822 - Ahmet Cevdet Paşa, Türk devlet adamı (ö. 1895) * 1824 - Virginia Minor, Amerikalı eylemci ve kadınların oy hakkı mücadelesinin öncülerinden (ö. 1894) * 1824 - Johann Wilhelm Hittorf, Alman fizikçi (ö. 1914) * 1825 - Andrey Dostoyevski, Rus mimar, mühendis, memo ve bina tamircisi (ö. 1897) * 1832 - Paul Arbaud, Fransız kitap koleksiyoncusu ve hayırsever (ö. 1911) * 1839 - John Ballance, Yeni Zelandalı siyasetçi (ö. 1893) * 1839 - Gottlieb Viehe, Alman misyoner (ö. 1901) * 1845 - Wilhelm Conrad Röntgen, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1923) * 1847 - Otto Wallach, Alman kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1931) * 1850 - Kiyoura Keigo, Japonya'nın 13. başbakanı (ö. 1942) * 1854 - Władysław Kulczyński, Polonyalı biyolog, araknolog, taksonomist, dağcı ve öğretmen (ö. 1919) * 1855 - James Alfred Ewing, İskoç fizikçi ve mühendis (ö. 1935) * 1863 - Henry Royce, İngiliz mühendis ve otomobil tasarımcısı (ö. 1933) * 1871 - Heinrich Mann, Alman yazar (ö. 1950) * 1875 - Cécile Vogt-Mugnier, Fransız nörolog (ö. 1962) * 1879 - Edward Steichen, Amerikalı fotoğrafçı (ö. 1973) * 1879 - Sándor Garbai, Macar siyasetçi (ö. 1947) * 1881 - Arkadi Averçenko, Rus mizah yazarı (ö. 1925) * 1886 - Clemens Holzmeister, Avusturyalı mimar ve tasarımcı (ö. 1983) * 1886 - Ludwig Mies van der Rohe, Alman mimar (ö. 1969) * 1886 - Sergey Mironoviç Kirov, Rus Bolşevik lider (ö. 1934) * 1889 - Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Türk yazar ve Anadolu Ajansı'nın kurucularından (ö. 1974) * 1891 - Lajos Zilahy, Macar yazar (ö. 1974) * 1891 - Klaudziy Duj-Duşeuski, Beyaz Rus mimar, diplomat ve gazeteci (ö. 1959) * 1893 - Karl Mannheim, Alman sosyolog (ö. 1947) * 1895 - Erich Abraham, Nazi Almanyası'nda Wehrmacht'ında general (ö. 1971) * 1895 - Ole Peder Arvesen, Norveçli mühendis ve matematikçi (ö. 1991) * 1897 - Fred Keating, Amerikalı oyuncu (ö. 1961) * 1899 - Gloria Swanson, Amerikalı oyuncu (ö. 1983) * 1900 - Ethel Lang, 110 yaş üstü yaşayan İngiliz kadın (ö. 2015) * 1901 - Eisaku Sato, Japon siyasetçi ve 3 dönem Japonya Başbakanı (ö. 1975) * 1902 - Aleksandr Kotikov, II. Dünya Savaşı sonrası 1956-1950 yılları arasında Berlin'den sorumlu askeri yetkili olan Sovyet tümgeneral (ö. 1981) * 1905 - Rudolf Christoph von Gersdorff, Alman Ordusunda subaydı (ö. 1980) * 1910 - Ai Qing, Çinli şairdir (ö. 1996) * 1912 - James Callaghan, İngiliz politikacı (ö. 2005) * 1913 - Theodor Dannecker, Alman SS yüzbaşısı (ö. 1945) * 1917 - Cyrus Vance, ABD'nin 57. Dış İşleri Bakanı (ö. 2002) * 1920 - Asuman Baytop Türk botanikçi ve eczacı (ö. 2015) * 1921 - Barbosa, Brezilyalı millî kaleci (ö. 2000) * 1923 - Louis Simpson, Jamaika asıllı Amerikalı yazar (ö. 2012) * 1924 - Sarah Vaughan, Amerikalı piyanist (ö. 1990) * 1927 - Coşkun Kırca, Türk politikacı ve diplomat (ö. 2005) * 1927 - Mstislav Leopoldoviç Rostropoviç, Sovyet orkestra şefi ve piyanist (ö. 2007) * 1929 - Anne Ramsey, Amerikalı sinema, dizi ve tiyatro oyuncusu (ö. 1988) * 1931 - David Janssen, Amerikalı oyuncu (ö. 1980) * 1932 - Bailey Olter, Mikronezyalı siyasetçi (ö. 1999) * 1932 - Hasan Pulur, Türk gazeteci ve köşe yazarı (ö. 2015) * 1934 - İoannis Paleokrassas, Yunan siyasetçidir (ö. 2021) * 1935 - Julian Glover, İngiliz aktördür * 1937 - Álvaro Blancarte; Meksikalı ressam, heykeltıraş ve duvar resmi sanatçısı (ö. 2021) * 1939 - Kartal Tibet, Türk sinema oyuncusu ve yönetmen (ö. 2021) * 1939 - Leyla Kasra, İranlı yazar ve şair * 1941 - Ivan Gašparovič, Slovak politikacı * 1942 - John E. Sulston, İngiliz biyolog (ö. 2018) * 1944 - Yusuf Küpeli, Türk sosyalist siyasetçi, 68 kuşağı öğrenci gençlik önderlerinden ve Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi kurucularından * 1946 - Zeliha Berksoy, Türk tiyatro sanatçısı * 1950 - Can Okanar, Türk gazeteci ve televizyoncu * 1950 - Native Dancer, ABD doğumlu safkan yarış atı (ö. 1967) * 1953 - Adnan Yücel, Türk yazar (ö. 2002) * 1963 - Quentin Tarantino, Amerikalı film yönetmeni, oyuncu ve En İyi Özgün Senaryo Akademi Ödülü sahibi * 1967 - Talisa Soto, Amerikalı oyuncu ve model * 1967 - Anna-Michelle Asimakopoulo, Yunan avukat ve politikacı * 1970 - Mariah Carey, Amerikalı şarkıcı * 1970 - Elizabeth Mitchell, Amerikalı oyuncu * 1970 - Leyla Pehlevi, İran şahı Muhammed Rıza Pehlevi'nin Farah Pehlevi'den olan en küçük kızı (ö. 2001) * 1971 - David Coulthard, İskoç Formula 1 yarışçısı * 1971 - Nathan Fillion, Kanadalı oyuncu * 1972 - Jimmy Floyd Hasselbaink, Hollandalı futbolcu * 1974 - George Koumantarakis, Yunan asıllı Güney Afrikalı millî futbolcu * 1974 - Gaizka Mendieta, İspanyol futbolcu * 1975 - Fergie, Amerikalı R&B; şarkıcısı, oyuncu ve model * 1977 - Elías Larry Ayuso, Porto Rikolu basketbolcu * 1978 - Marius Bakken, Norveçli atlet * 1980 - Harun Can, Türk seslendirmen * 1981 - Cacau (futbolcu), Brezilya asıllı Alman eski futbolcudur * 1984 - Brett Holman, İrlanda kökenli Avustralyalı eski futbolcu * 1984 - Ross Ulbricht, Silk Road'un kurucusu Amerikalı * 1985 - Danny Vukovic, Avustralyalı millî futbolcu * 1986 - Manuel Neuer, Alman futbolcu * 1987 - Polina Gagarina, Rus şarkıcı, şarkı-yazarı, oyuncu ve model * 1988 - Mauro Goicoechea, Uruguaylı futbolcu * 1988 - Jessie J, İngiliz şarkıcı * 1988 - Brenda Song, Amerikalı dizi ve sinema oyuncusu * 1988 - Atsuto Uchida, eski Japon millî futbolcu * 1990 - Erdin Demir, Türk asıllı İsveç vatandaşı futbolcu * 1990 - Facundo Píriz, Uruguaylı futbolcu * 1990 - Nicolas N'Koulou, Kamerunlu millî futbolcu * 1990 - Kimbra, Yeni Zelandalı şarkıcı * 1992 - Marc Martínez, İspanyol futbolcudur * 1993 - Matt Hobden, İngiliz kriketçi (ö. 2016) * 1997 - Eda Tuğsuz, Türk atlet * 1997 - Lalisa Manoban, Taylandlı k-pop idolü == Ölümler == * 1184 - III. Giorgi, Gürcü kralı * 1378 - XI. Gregorius, 30 Aralık 1370 tarihinden ölümüne kadar Roma Katolik Kilisesi'nde papalık yapmıştır (d. 1329) * 1462 - II. Vasili, 1425 ile 1462 yılları arasında hüküm süren Moskova büyük prensi (d. 1415) * 1564 - Lütfi Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. 1488) * 1625 - I. James, İskoçya, İngiltere ve İrlanda Kralı (d. 1566) * 1770 - Giovanni Battista Tiepolo, İtalyan ressam (d. 1696) * 1850 - Wilhelm Beer, Alman banker, astronom ve iş insanı (d. 1797) * 1898 - Seyyid Ahmed Han, Hindistanlı Müslüman pragmatist, İslami reformist, düşünür ve yazar (d. 1817) * 1906 - Eugène Carrière, Fransız sembolist ressam ve taşbaskı sanatçısı (d. 1849) * 1923 - Ali Şükrü Bey, Türk siyasetçi (d. 1884) * 1923 - James Dewar, İskoç kimyacı (d. 1842) * 1926 - Georges Vézina, Kanadalı profesyonel buz hokeyi kalecisi (d. 1887) * 1945 - Halit Ziya Uşaklıgil, Türk yazar (d. 1866) * 1968 - Yuri Gagarin, Sovyet kozmonot (d. 1934) * 1972 - Maurits Cornelis Escher, Hollandalı ressam (d. 1898) * 1976 - Mukağali Makataev, Kazak şair, yazar ve çevirmen (d. 1931) * 1981 - Mao Dun, Çinli yazar (d. 1895) * 1986 - İhap Hulusi Görey, Türk grafik sanatçısı (d. 1898) * 1991 - Aldo Ray, Amerikalı oyuncu (d. 1926) * 1993 - Veli Yılmaz, THKO üyesi ve Halkın Kurtuluşu gazetesi Yazı İşleri Müdürü (d. 1950) * 1995 - Seyfi Kurtbek, Türk asker ve siyasetçi (d. 1905) * 1998 - David McClelland, Amerikalı psikolog (d. 1917) * 1998 - Ferry Porsche, Avusturyalı otomobil üreticisi (d. 1909) * 2000 - Ian Dury, İngiliz rock and roll şarkıcısı, söz yazarı ve grup lideri ve aktör (d. 1942) * 2002 - Milton Berle, Amerikalı komedyen ve oyuncu (d. 1908) * 2002 - Dudley Moore, İngiliz oyuncu (d. 1935) * 2002 - Billy Wilder, Amerikalı yönetmen ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü, En İyi Uyarlama Senaryo Akademi Ödülü, En İyi Özgün Senaryo Akademi Ödülü sahibi (d. 1906) * 2006 - Stanislaw Lem, Polonyalı yazar (d. 1921) * 2007 - Paul Lauterbur, Amerikalı bilim insanı (d. 1929) * 2010 - Vasili Smislov, Rus satranç oyuncusu (d. 1921) * 2012 - Adrienne Rich, Amerikalı şair (d. 1929) * 2013 - Fay Kanin, Emmy ödüllü Amerikalı senaryo yazarı (d. 1917) * 2016 - Alain Decaux, Fransız tarihçi ve yazar (d. 1925) * 2016 - Antoine Demoitié, Belçikalı bisikletçi (d. 1990) * 2017 - Leoncio Afonso, İspanyol coğrafya profesörü (d. 1916) * 2017 - Peter Bastian, Danimarkalı müzisyen (d. 1943) * 2017 - Chelsea Brown, Amerikalı-Avustralyalı oyuncu ve komedyen (d. 1947) * 2017 - Zaida Catalán, İsveçli siyasetçi (d. 1980) * 2017 - Arun Sarma, Hint yazar ve romancı (d. 1931) * 2018 - Stéphane Audran, Fransız film ve televizyon oyuncusu (d. 1932) * 2019 - Türkan Aziz, İlk Kıbrıslı Türk başhemşire (d. 1917) * 2019 - Friedrich Achleitner, Avusturyalı şair, eleştirmen, mimar, eğitimci ve yazar (d. 1930) * 2019 - Pierre Bourguignon, Fransız siyasetçi (d. 1942) * 2019 - Valeri Bıkovski, Sovyet kozmonot (d. 1934) * 2019 - Jan Dydak, Polonyalı boksör (d. 1968) * 2019 - Yojiro Harada, Japon dövme sanatçısı, televizyon yıldızı ve müzisyen (d. 1972) * 2019 - Bruce Yardley, Avustralyalı profesyonel kriketçi ve antrenör (d. 1947) * 2020 - Jacques F. Acar, Fransız tıp doktoru ve mikrobiyolog (d. 1931) * 2020 - Daniel Azulay, Brezilyalı görsel sanatçı ve çizgi roman sanatçısı (d. 1947) * 2020 - Mirna Doris, İtalyan şarkıcı (d. 1940) * 2020 - Jesús Gayoso Rey, İspanyol Teğmen albay (d. 1971) * 2020 - Hamid Karvi, Tunus eski başbakanı (d. 1927) * 2020 - Stefan Lippe, Alman iş insanı (d. 1955) * 2020 - Michael McKinnell, İngiliz asıllı Amerikalı mimar (d. 1935) * 2020 - Thandika Mkandawire, Malavili ekonomist ve kamu entelektüeli (d. 1940) * 2021 - Zafir Hadžimanov, Makedonyalı-Sırp şarkıcı, besteci ve aktör (d. 1943) * 2021 - Petr Kellner, Çek milyarder girişimci (d. 1964) * 2021 - Odirlei Pessoni, Brezilyalı bobsledçi (d. 1982) * 2022 - Titus Buberník, Çekoslovak eski millî futbolcu (d. 1933) * 2022 - Ayaz Mutallibov, Eski Azerbaycan cumhurbaşkanı (d. 1938) * 2022 - Enrique Pinti, Arjantinli aktör ve komedyen (d. 1939) * 2022 - Aleksandra Zabelina, eski Sovyet eskrimci (d. 1937) * 2023 - Wim de Bie, Hollandalı komedyen, yazar, aktör ve şarkıcı (d. 1939) * 2023 - Jocelyn Morlock, Kanadalı besteci ve müzikolog (d. 1969) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Tiyatro Günü: 1961 yılından beri 48 ülkede her yıl 27 Mart Uluslararası Tiyatro Birliği'nin ulusal merkezlerinin öncülüğünde kutlanıyor. * Dünya Demiryolları Çalışanları Günü *0327 27
== Olaylar == * 1430 - Osmanlı Orduları, Selanik ve İyonya'yı fethetti. * 1461 - İngiltere tahtı için yapılan Güller Savaşı'ında, York Hanedanı'ından IV. Edward, Lancaster ailesinden VI. Henry'yi Towton savaşında yendi. * 1903 - Marconi'nin telsiz sistemi aracılığıyla, Londra ve New York arasında düzenli haber akışı başladı. * 1938 - Harp Okulu Mahkemesi, Nâzım Hikmet'i 28 yıl hapse mahkûm etti. * 1950 - Nâzım Hikmet, Bursa Cezaevinde açlık grevine başladı. * 1957 - Kıbrıs'ta gerginliğin tırmanması üzerine, Ada'da sokağa çıkma yasağı ilan edildi. * 1966 - Leonid Brejnev, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Birinci Sekreterliği'ne getirildi. Brejnev, ABD'nin Vietnam politikasını kınadı. * 1968 - Türkiye'de ilk böbrek nakli, İstanbul'da Doktor Atıf Taykurt ve ekibi tarafından gerçekleştirildi. * 1973 - Vietnam Savaşı: ABD'nin son birlikleri de Güney Vietnam'dan ayrıldı. * 1979 - Uganda'da İdi Amin rejimi askeri darbeyle devrildi. İdi Amin kaçtı. * 1982 - Kanada Yasası ile Kanada bağımsızlığını aldı. * 1989 - Londra'da dünyanın ilk tüp beşizleri doğdu. * 1989 - DYP Siirt Milletvekili Abdülrezzak Ceylan, TBMM'de Bağımsız Siirt Milletvekili Zeki Çeliker'in Siirt Milletvekili İdris Arıkan'a hakaret etmesi ile başlayan tartışmayı önlemeye çalıştığı sırada kaza kurşunu ile hayatını kaybetti. ANAP Siirt Milletvekili İdris Arıkan, olaydan sonra tutuklandı. Mahkemenin olayın kaza sonucu meydana geldiği kararından sonra tahliye edildi. * 2004 - Bulgaristan, Estonya, Litvanya, Letonya, Romanya, Slovakya ve Slovenya, NATO'ya kabul edildiler. * 2005 - Isparta'nın Sütçüler Kaymakamı Mustafa Altınpınar'ın, ilçedeki tüm kamu kurum ve kuruluşlarına Orhan Pamuk'un kitaplarının kütüphane ve kitaplıklardan ayıklanarak imha edilmesi talimatı verdiği ortaya çıktı. Isparta Valiliği talimatı iptal etti. * 2006 - Dünya'nın büyük bir bölümünde gözlemlenen tam güneş tutulması gerçekleşti. * 2009 - Türkiye'de yerel seçimler gerçekleşti. AK Parti yüzde 38,39 oy oranıyla birinci parti oldu. CHP yüzde 23,08, MHP ise yüzde 15,97 oranında oy aldı. * 2010 - Moskova metrosunda gerçekleştirilen intihar saldırılarında, 40 kişi öldü. == Doğumlar == * 1553 - Viçenzos Kornaros, Giritli yazar (ö. 1613) * 1561 - Santorio Santorio, İtalyan hekim (ö. 1636) * 1712 - Atike Sultan, III. Ahmed'in kızı (ö. 1738) * 1790 - John Tyler, Amerikalı politikacı ve ABD'nin 10. Başkanı (ö. 1862) * 1824 - Ludwig Büchner, Alman filozof ve fizikçi (ö. 1899) * 1826 - Wilhelm Liebknecht, Alman gazeteci ve politikacı (ö. 1900) * 1835 - Madeleine Smith, 1857'de İskoçya'da sansasyonel bir cinayet davasında suçlanan 19. yüzyıl Glasgow sosyalisti * 1869 - Kalust Sarkis Gülbenkyan, Ermeni iş insanı (ö. 1955) * 1873 - Tullio Levi-Civita, İtalyan matematikçi (ö. 1941) * 1883 - Memduh Şevket Esendal, Türk yazar (ö. 1952) * 1899 - Lavrenti Beriya, Sovyet politikacı ve Sovyet Gizli Polis Şefi (ö. 1953) * 1902 - Marcel Aymé, Fransız yazar (ö. 1967) * 1915 - Antonio Hernández Gil, İspanyol yargıç * 1916 - Eugene McCarthy, Amerikalı politikacı (ö. 2005) * 1918 - Sam Walton, Amerikalı iş insanı (ö. 1992) * 1921 - Jacqueline Joubert, Fransız televizyon yapımcısı, yönetmen ve sunucu (ö. 2005) * 1927 - John Robert Vane, İngiliz farmakolog (ö. 2004) * 1929 - Lennart Meri, Estonyalı yazar, film yönetmeni ve Estonya'nın 2. Cumhurbaşkanı (ö. 2006) * 1937 - Gordon Milne, İngiliz futbol adamı * 1939 - Terence Hill, İtalyan aktör * 1940 - Astrud Gilberto, Brezilyalı şarkıcı (ö. 2023) * 1943 - John Major, İngiliz devlet adamı ve Büyük Britanya Başbakanı * 1943 - Vangelis, Yunan besteci * 1945 - Walt Frazier, Amerikalı basketbolcu * 1949 - Kayahan, Türk besteci ve şarkıcı (ö. 2015) * 1950 - Mory Kanté, Malili müzisyen * 1952 - Teófilo Stevenson, Kübalı amatör boksör (ö. 2012) * 1953 - Güher Pekinel, Türk piyanist * 1953 - Süher Pekinel, Türk piyanist * 1954 - Ahmed Doğan, Türk asıllı Bulgar siyasetçi * 1955 - Mehmet Gül, Türk hukukçu, siyasetçi ve iş insanı (ö. 2008) * 1957 - Christopher Lambert, Fransız aktör * 1963 - Elle Macpherson, Avustralyalı model, oyuncu, yardımsever ve iş insanı * 1967 - Michel Hazanavicius, Fransız yönetmen, yapımcı, senarist ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi * 1968 - Lucy Lawless, Yeni Zelandalı aktris ve şarkıcı * 1972 - Rui Costa, Portekizli futbolcu * 1972 - Sierra, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1973 - Brandi Love, Amerikalı porno yıldızı * 1973 - Marc Overmars, Hollandalı futbolcu * 1974 - Miguel Abrigo, Arjantinli futbolcu * 1976 - Jennifer Capriati, Amerikalı tenisçi * 1980 - Mert Turak, Türk oyuncu * 1981 - Nihal Yalçın, Türk oyuncu * 1983 - Ezgi Mola, Türk oyuncu * 1985 - Fernando Amorebieta, Venezuelalı futbolcu * 1986 - Sylvan Ebanks- Blake, Jamaika asıllı İngiliz futbolcu * 1986 - İvan Uhov, Rus yüksek atlayıcı * 1987 - Dimitri Payet, Fransız millî futbolcu * 1987 - Romain Hamouma, Cezayir pasaportlu Fransız futbolcu * 1988 - Lacey Pauletta, Bonaireli futbolcu * 1988 - Sercan Konal, Türk futbolcu * 1988 - Jesús Molina, Meksikalı futbolcu * 1988 - Andrei Ionescu, Rumen futbolcu * 1989 - James Tomkins, İngiliz futbolcu * 1990 - Carlos Peña, Meksikalı futbolcu * 1990 - Teemu Pukki, Finlandiyalı millî futbolcu * 1991 - Fabio Borini, İtalyan futbolcu * 1991 - Irene, Güney Koreli şarkıcı, rapçi ve oyuncu * 1991 - Hayley McFarland, Amerikalı aktris, şarkıcı ve dansçı * 1991 - N'Golo Kanté, Fransız futbolcu * 1993 - Thorgan Ganael Francis Hazard, Belçikalı futbolcu * 1994 - Choi Jin-ri, Güney Koreli aktris, model ve şarkıcı (ö. 2019) == Ölümler == * MÖ 87 - İmparator Wu Ti, Han Hanedanı'ndan gelen Çin İmparatorluğu'nun 7. İmparatoru (d. MÖ 156) * 57 - Guangwu, Han Hanedanı'na mensup Çin İmparatoru ve Doğu Han Hanedanı'nın kurucusu (d. MÖ 5) * 1368 - Go-Murakami, Japonya'nın 97. İmparatoru (d. 1328) * 1721 - Charles Vane, İngiliz korsan (d. ?) * 1772 - Emanuel Swedenborg, İsveçli bilim insanı (d. 1688) * 1792 - III. Gustav, İsveç Kralı (d. 1746) * 1818 - Alexandre Pétion, Haiti'nin 1. Devlet Başkanı (d. 1770) * 1891 - Georges Seurat, Fransız ressam (d. 1859) * 1912 - Robert Falcon Scott, İngiliz kâşif (d. 1868) * 1939 - Hafız İbrahim Demiralay, Türk politikacı ve din adamı (d. 1883) * 1956 - Fuat Uzkınay, Türk yönetmen, yapımcı ve ilk Türk sinemacılardan (d. 1888) * 1965 - Wilhelm Worringer, Alman sanat tarihçisi (d. 1881) * 1966 - Abdullah Ziya Kozanoğlu, Türk mimar, romancı, çizgi-roman yazarı ve Beşiktaş Jimnastik Kulübü'nün 11. Başkanı (d. 1906) * 1970 - Ayşe Şekibe İnsel, Türk politikacı (d. 1886) * 1970 - Lev Kuleşov, Sovyet sinema teorisyeni ve yönetmeni (d. 1899) * 1972 - Joseph Arthur Rank, İngiliz sanayici ve film yapımcısı (d. 1888) * 1980 - Mantovani, İtalyan asıllı İngiliz besteci (d. 1905) * 1982 - Carl Orff, Alman besteci (Carmina Burana'nın yaratıcısı) (d. 1895) * 1984 - İlhami Bekir Tez, Türk şair * 1984 - Ömer Sami Coşar, Türk gazeteci ve yazar * 1989 - Mehmet Abdurrezak Ceylan, Türk siyasetçi (d. 1951) * 1987 - Akaki Şanidze, Gürcü dilbilimci ve filolog (d. 1887) * 1991 - Guy Bourdin, Fransız verici hikâyeler (d. 1928) * 1992 - Paul Henreid, Avusturyalı aktör (d. 1908) * 1993 - Alfred Preis, Avusturyalı mimar (d. 1911) * 1995 - Jimmy McShane, Kuzey İrlandalı şarkıcı (d. 1957) * 1999 - Gyula Zsengellér, Macar futbolcu (d. 1915) * 1999 - Joe Williams, Amerikalı şarkıcı (d. 1918) * 2000 - Mustafa Eremektar, Türk karikatür sanatçısı (d. 1930) * 2002 - Erman Şener, Türk sinema eleştirmeni, gazeteci, senaryo ve kitap yazarı (d. 1942) * 2009 - Vladimir Fedotov, Rus asıllı Sovyet millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1943) * 2009 - Andy Hallett, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1975) * 2009 - Maurice Jarre, Fransız besteci (d. 1924) * 2012 - Luke Askew, Amerikalı oyuncu (d. 1932) * 2012 - Hurşit Kemal Cantürk, Türk siyasetçi (d. 1926) * 2015 - Ayla Arslancan, Türk sinema oyuncusu (d. 1936) * 2016 - Patty Duke, Amerikalı oyuncu ve yazar (d. 1946) * 2017 - Aleksey Abrikosov, Rus teorik fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1928) * 2018 - Anita Shreve, Amerikalı yazar (d. 1946) * 2018 - Sven-Olov Sjödelius, İsveçli kano yarışçısı (d. 1933) * 2019 - Dobrica Erić, Sırp yazar ve şair (d. 1936) * 2019 - Tao Ho, Hong Konglu mimar (d. 1936) * 2019 - Shane Rimmer, Kanadalı oyuncu, seslendirme sanatçısı ve senarist (d. 1929) * 2019 - Agnès Varda, Fransız fotoğrafçı ve sinemacı (d. 1928) * 2019 - Ed Westcott, Amerikalı fotoğrafçı (d. 1922) * 2020 - Opoku Afriyie, Ganalı millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1945) * 2020 - Philip Anderson, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1923) * 2020 - Beryl Bernay, Amerikalı gazeteci, animasyon film yapımcısı, ressam, fotoğrafçı, oyuncu ve moda tasarımcısı (d. 1926) * 2020 - José Luis Capón, İspanyol eski millî futbolcu (d. 1948) * 2020 - Jean-François Cesarini, Fransız siyasetçi (d. 1970) * 2020 - Patrick Devedjian, Fransız siyasetçi (d. 1944) * 2020 - Joe Diffie, Amerikalı country müzik şarkıcısı, söz yazarı ve gitarist (d. 1958) * 2020 - Robert H. Garff, Amerikalı iş insanı ve politikacı (d. 1942) * 2020 - Maria Mercader, Amerikalı gazeteci ve haber yapımcısı (d. 1965) * 2020 - Alan Merrill, Amerikalı vokalist, gitarist, söz yazarı, oyuncu ve model (d. 1951) * 2020 - Tomas Oneborg, İsveçli fotoğrafçı (d. 1958) * 2020 - Krzysztof Penderecki, Polonyalı besteci (d. 1933) * 2020 - Francis Rapp, Fransız tarihçi ve akademisyen (d. 1926) * 2020 - Isaac Robinson, Amerikalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1975) * 2020 - Angelo Rottoli, İtalyan profesyonel boksör (d. 1958) * 2020 - Ken Shimura, Japon komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1950) * 2020 - Henri Tincq, Fransız gazeteci (d. 1945) * 2021 - Bashkim Fino, Arnavut siyasetçi (d. 1962) * 2022 - Miguel Van Damme, Belçikalı profesyonel futbolcuydu (d. 1993) * 2022 - Jennifer Wilson, İngiliz aktris (d. 1932) == Tatiller ve özel günler == *0329 29
== Olaylar == * 1814 - Napolyon Savaşları: Koalisyon güçleri Paris'e girdi. * 1842 - İlk kez bir ameliyatta anestezi uygulandı. * 1856 - Kırım Savaşı; Rus İmparatorluğu, Osmanlı İmparatorluğu, Birleşik Krallık ve Fransa arasında Paris Antlaşması'nın imzalanmasıyla sona erdi. * 1858 - Hymen Lipman, silgili kurşun kalemin patentini aldı. * 1863 - Türkiye'de eğitim alanında açılan ilk sivil toplum kuruluşu olan Darüşşafaka kuruldu. * 1863 - Danimarka Prensi Wilhelm Georg, Yunanistan Kralı oldu. * 1867 - Alaska, ABD Dışişleri Bakanı William H. Seward tarafından, Rus İmparatorluğu'ndan 7.2 milyon dolara satın alındı. Kilometrekaresi 4.19 dolara gelen bu alışveriş üzerine medya bu olayı Seward'ın aptallığı olarak nitelendirdi. * 1918 - Bakü ve civarında Bakü Sovyeti ve Ermeni Devrimci Federasyonu kuvvetlerinin Müsavat Partisi ve Kafkas Süvari Tümeni arasında meydana gelen çatışmalar başladı. Mart Olayları ismi verilen çatışmalar 3 Nisan 1918 tarihine kadar devam etti. * 1945 - II. Dünya Savaşı: SSCB kuvvetleri, Avusturya'nın Viyana şehrine girdi. * 1951 - ABD'de Ethel ve Julius Rosenberg çifti, Sovyetler Birliği hesabına çalıştıkları ve ABD'nin nükleer sırlarını bu ülkeye sattıkları iddiasıyla idama mahkûm edildi. İdamlar, 1953 Haziran'ında infaz edildi. * 1951 - "Remington Rand" şirketi, ilk ticari bilgisayar olan UNIVAC I'i, ABD Nüfus Sayım Dairesi'ne teslim etti. UNIVAC I'i, ENIAC'ı tasarlayan mühendisler geliştirmişti. * 1963 - Cumhurbaşkanı Celâl Bayar açlık grevine başladı. * 1971 - Ezanın yeniden Türkçe okunması için Senato'ya yasa önerisi verildi, teklif kabul edilmedi. * 1972 - Kızıldere Olayı: Mahir Çayan ve diğer dokuz militan, Tokat'ın Niksar ilçesine bağlı Kızıldere köyünde saklandıkları evde öldürüldü. Rehin alınan bir Kanadalı, iki İngiliz teknisyen de militanlar tarafından öldürüldü. Olaydan sadece Ertuğrul Kürkçü sağ olarak kurtuldu. * 1981 - ABD Başkanı Ronald Reagan, Washington, DC'de bir suikast girişimi sonucu vurularak yaralandı. * 1983 - 12 Eylül Darbesi'nin 42. idamı: 1976 yılında para karşılığı bir kişiyi ve kaçarken kendisini yakalamaya çalışan başka bir kişiyi daha öldüren Mustafa Başaran, idam edildi. * 1983 - 12 Eylül Darbesi'nin 43. idamı: Kan güttüğü ailenin bir gece evine gidip, kapıları ve pencereleri içten açılmayacak şekilde kapatıp, damdaki bacadan içeri gaz döküp, gaz bidonunu da içeri atıp evi yakan ve bir kadınla dört çocuğunun yanarak ölümüne sebep olan Hüseyin Üye, idam edildi. * 1998 - AB, Kıbrıs ile üyelik görüşmelerine başladı. * 2005 - Kabahatler Yasa Tasarısı, TBMM'de kabul edildi. * 2006 - Marcos Pontes, uzaya çıkan ilk Brezilyalı astronot oldu. * 2014 - Yerel seçimler yapıldı. AK Parti yüzde 42,87 oy oranıyla birinci parti oldu. CHP yüzde 26,34, MHP ise yüzde 17,87 oranında oy aldı. * 2020 - Rusya-Suudi Arabistan petrol fiyat savaşı: Brent petrol fiyatı varil başına %9 düşerek Kasım 2002'den bu yana en düşük seviye olan $23'a düştü. == Doğumlar == * 1432 - Fatih Sultan Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu'nun 7. Padişahı (ö. 1481) * 1551 - Salomon Schweigger, Alman protestan papaz ve seyyah (ö. 1622) * 1674 - Jethro Tull, İngiliz tarımcı (ö. 1741) * 1746 - Francisco Goya, İspanyol ressam (ö. 1828) * 1754 - Jean-François Pilâtre de Rozier, ilk defa Manş denizini geçmeyi başaran havacı (ö. 1785) * 1776 - Vasili Tropinin, Rus romantik ressam (ö. 1857) * 1810 - Ann S. Stephens, Amerikalı romancı ve dergi editörü (ö. 1886) * 1820 - Anna Sewell, İngiliz roman yazarı (ö. 1878) * 1844 - Paul Verlaine, Fransız şair (ö. 1896) * 1852 - James Theodore Bent, İngiliz kâşif, arkeolog ve yazar (ö. 1897) * 1853 - Vincent van Gogh, Hollandalı ressam (ö. 1890) * 1863 - Joseph Caillaux, Fransız Başbakanı (ö. 1944) * 1864 - Franz Oppenheimer, Alman sosyolog ve politik ekonomist (ö. 1943) * 1868 - Koloman Moser, Avusturyalı ressam ve tasarımcı (ö. 1918) * 1878 - Franz Fredrik Wathén, Fin sürat patencisi (ö. 1914) * 1880 - Sean O'Casey, İrlandalı yazar (ö. 1964) * 1882 - Melanie Klein, Britanyalı psikalanist (ö. 1960) * 1882 - Adolf Henryk Silberschein, Polonyalı-Yahudi avukat (ö. 1951) * 1892 - Stefan Banach, Polonyalı matematikçi (ö. 1945) * 1892 - Erhard Milch, Alman mareşali (ö. 1972) * 1892 - Lola Cornero, Hollandalı film oyuncusu (ö. 1980) * 1893 - Theodor Krancke, Nazi Almanyası Kriegsmarine Amirali (ö. 1973) * 1894 - Sergey Vladimiroviç İlyuşin, Rus uçak tasarımcısı (ö. 1977) * 1895 - Franz Hillinger, Avusturyalı mimar (ö. 1973) * 1910 - Józef Marcinkiewicz, Polonyalı matematikçi (ö. 1940) * 1910 - Ziya Osman Saba, Türk şair ve yazar (ö. 1957) * 1911 - Ekrem Akurgal, Türk arkeolog (ö. 2002) * 1922 - Turhan Bey, Türk kökenli Avusturyalı oyuncu (ö. 2012) * 1926 - Ingvar Kamprad, İsveçli iş insanı ve IKEA'nın kurucusu (ö. 2018) * 1927 - Greta Thyssen, Danimarka asıllı Amerikalı model ve oyuncu (ö. 2018) * 1928 - Tom Sharpe, İngiliz yazar (ö. 2013) * 1930 - Anna-Lisa, Amerikalı oyuncu (ö. 2018) * 1930 - Bernadette Isaac-Sibille, Fransız kadın siyasetçi (ö. 2021) * 1934 - Hans Hollein, Avusturyalı mimar ve tasarımcı (ö. 2014) * 1934 - Mahmut Atalay, Türk Millî güreşçi, Dünya ve Olimpiyat şampiyonu (ö. 2004) * 1937 - Warren Beatty, Amerikalı aktör ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi * 1942 - Mehmet Ulusoy, Türk tiyatro yönetmeni (ö. 2005) * 1945 - Eric Clapton, İngiliz müzisyen * 1950 - Robbie Coltrane, İskoç oyuncu (ö. 2022) * 1957 - Shen Yi- ming, Tayvanlı asker ve siyasetçi (ö. 2020) * 1959 - Andrew Bailey, İngiliz bankacı * 1962 - MC Hammer, Amerikalı şarkıcı * 1964 - Ebu Enes el-Libi, Libyalı el-Kaide'nin üst düzey sorumlusu (ö. 2015) * 1964 - Tracy Chapman, Amerikalı şarkıcı * 1968 - Celine Dion, Kanadalı şarkıcı * 1979 - Norah Jones, Amerikalı piyanist ve şarkıcı * 1979 - Simon Webbe, İngiliz şarkıcı * 1980 - Yalın, Türk pop müzik şarkıcısı ve besteci * 1982 - Philippe Mexes, Fransız futbolcu * 1983 - Jérémie Aliadière, Fransız futbolcu * 1984 - Samantha Stosur, Avustralyalı profesyonel tenis oyuncusu * 1986 - Ryan Donk, Hollandalı futbolcu * 1986 - Sergio Ramos, İspanyol futbolcu * 1988 - Alessandro Felipe Oltramari, Brezilyalı futbolcu * 1988 - Jackie Brown, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1990 - Thomas Rhett, Amerikalı country müzik şarkıcısı-söz yazarı * 1990 - Michal Březina, Çek buz patenci * 1991 - NF, Amerikalı rapçi * 1993 - Anitta, bir şarkıcı, söz yazarı, oyuncu, dansçı ve Brezilyalı televizyon sunucusudur * 1994 - Jetro Willems, Hollandalı futbolcudur * 2000 - İbrahim Ahmed Acar, Türk eskrimci == Ölümler == * 1486 - Thomas Bourchier, Canterbury Başpiskoposu (d. 1404) * 1526 - Konrad Mutian, Alman humanist (d. 1470) * 1540 - Matthäus Lang von Wellenburg, Alman politikacı ve Salzburg Başpiskoposu (d. 1469) * 1559 - Adam Ries, Alman matematikçi (d. 1492) * 1587 - Ralph Sadler, İngiliz politikacı (d. 1507) * 1662 - François le Métel de Boisrobert, Fransız şair (d. 1592) * 1689 - Kazimierz Łyszczyński, Leh asilzade, filozof ve asker (d. 1634) * 1707 - Sébastien Le Prestre de Vauban, Fransız mimar (d. 1633) * 1746 - Ignaz Kögler, Alman Cizvit ve misyoner (d. 1680) * 1764 - Pietro Locatelli, İtalyan besteci (d. 1695) * 1863 - Auguste Bravais, Fransız fizikçi (d. 1811) * 1873 - Bénédict Morel, Fransız hekim (d. 1809) * 1873 - Abraham Salomon Kamondo, İtalyan finansör ve hayırsever (d. 1781) * 1876 - Antoine Jérôme Balard, Fransız kimyacı (d. 1802) * 1894 - Drengman Aaker, Amerikalı politikacı ve iş insanı (d. 1839) * 1896 - Harilaos Trikupis, Yunanistan'ın eski Başbakanı (7 kez bu görevde bulundu) (d. 1832) * 1925 - Rudolf Steiner, Avusturyalı filozof, eğitimci, bilim insanı, sanatçı, yazar ve antropozofitin kurucusu (d. 1861) * 1940 - Walter Miller, Amerikalı sessiz film oyuncusu (d. 1892) * 1941 - Vasil Kutinçev, Bulgar asker (d. 1859) * 1949 - Friedrich Bergius, Alman kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1884) * 1956 - Mithat Cemal Kuntay, Türk yazar (d. 1885) * 1956 - Duff Pattullo, Britanya Kolumbiyası'nın 22. Başbakanı (d. 1873) * 1957 - Arif Dino, Türk ressam ve şair (d. 1893) * 1965 - Philip Showalter Hench, Amerikalı hekim (d. 1896) * 1968 - Bobby Driscoll, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1937) * 1972 - Ahmet Atasoy, Marksist-Leninist devrimci önder ve THKP-C militanı (d. 1946) * 1972 - Cihan Alptekin, Türk devrimci ve THKO kurucularından (d. 1947) * 1972 - Ertan Saruhan, Türk öğretmen ve THKP-C'li eylemci (d. 1942) * 1972 - Mahir Çayan, Türk devrimci ve THKP-C önderlerinden (d. 1946) * 1977 - Abdel Halim Hafez, Mısırlı şarkıcı ve aktör (d. 1929) * 1978 - Memduh Tağmaç, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin 14. Genelkurmay Başkanı (d. 1904) * 1986 - James Cagney, Amerikalı aktör (d. 1899) * 2002 - Elizabeth Bowes Lyon, II. Elizabeth'in annesi, VI. George'un eşi (d. 1900) * 2004 - Timi Yuro, Amerikalı şarkıcı (d. 1940) * 2005 - Mitch Hedberg, Amerikalı komedyen (d. 1968) * 2013 - Phil Ramone, Amerikalı, 14 Grammy ödüllü aranjör ve yapımcı (d. 1934) * 2014 - Kate O'Mara, İngiliz oyuncu ve şarkıcı (d. 1939) * 2015 - Helmut Dietl, Alman film yönetmeni ve yazar (d. 1944) * 2016 - Anne Aasheim, Norveçli yazar (d. 1962) * 2017 - Alfred C. Marble, Jr., Episcopal Kilisesi görevli piskopos (d. 1936) * 2018 - Sabahudin Kurt, Bosnalı pop ve halk müziği sanatçısıdır (d. 1935) * 2018 - Bill Maynard, İngiliz oyuncu ve komedyen (d. 1928) * 2019 - Paloma Cela, İspanyol oyuncu ve model (d. 1943) * 2019 - Ron Elvidge, Yeni Zelandalı eski profesyonel ragbi oyuncusu (d. 1923) * 2019 - Geoff Harvey, İngiliz- Avustralyalı piyanist, orkestra şefi, müzisyen, eğitimci ve televizyoncudur (d. 1935) * 2019 - Tania Mallet, İngiliz manken ve oyuncu (d. 1941) * 2019 - Ruben Tovmasyan, Ermeni siyasetçi (d. 1937) * 2020 - Joe Ashton, İngiliz siyasetçi (d. 1933) * 2020 - Maurice Bidermann, bir Fransız sanayiciydi (d. 1932) * 2020 - Lorena Borjas, Meksikalı Amerikalı trans ve göçmen hakları aktivisti (d. 1960) * 2020 - Wilhelm Burmann, Alman dansçı (d. 1939) * 2020 - Arianne Caoili, Filipinler doğumlu Avustralyalı satranç oyuncusu (d. 1986) * 2020 - Hilary Dwyer, İngiliz aktris, film yapımcısı ve iş insanı (d. 1945) * 2020 - Manolis Glezos, Yunan direnişi kahramanı solcu yazar ve politikacı (d. 1922) * 2020 - James T. Goodrich, Amerikalı beyin cerrahı (d. 1946) * 2020 - Milutin Knežević, Sırp Ortodoks başrahip (d. 1949) * 2020 - Ted Monette, Amerikan ordusu albayı (d. 1945) * 2020 - Kwasi Owusu, Ganalı millî futbolcudur (d. 1945) * 2020 - Manuel Adolfo Varas, Ekvadorlu yayıncı, spor gazetecisi ve avukat (d. 1943) * 2020 - Bill Withers, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve müzisyen (d. 1938) * 2020 - Joachim Yhombi-Opango, Kongolu asker ve siyasetçi (d. 1939) * 2021 - Myra Frances, İngiliz aktris (d. 1943) * 2022 - Juan Carlos Cárdenas, Arjantinli futbolcu ve teknik direktördür (d. 1945) * 2022 - Abdulilah Muhammed Hasan, Iraklı futbol antrenörüdür (d. 1934) * 2022 - Tom Parker, İngiliz şarkıcı, müzisyen, yapımcı ve ses mühendisi (d. 1988) == Tatiller ve özel günler == == Kaynakça == *0330 30
== Olaylar == * 1517 - Protestan Reformu sebeplerinden, Martin Luther'in 95 Tezli Katolik Kilise Eleştirisi. * 1774 - Amerikan Bağımsızlık Savaşı: Büyük Britanya Hükûmeti, Boston limanını kapattı. * 1866 - İspanyol Donanması, Şili'nin Valparaíso limanını bombaladı. * 1848 - Margaret ve Kate Fox adlı iki kız kardeş, ruhlar dünyasıyla ilişki kurduklarını iddia ederek, ilk profesyonel medyumlar oldu. * 1889 - Paris'te, 1789 Fransız Devrimi'nin 100. yıl dönümü için, Gustave Eiffel tarafından yapılan Eiffel Kulesi açıldı. * 1909 - RMS Titanic'in yapımına başlandı. * 1901 - Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Başkonsolosu Emile Jelinek'in, Daimler'e ısmarladığı dört silindirli araç, sahibine teslim edildi. Jelinek, yeni aracına kızı "Mercedes"in adını verdi. * 1917 - ABD, Virgin Adaları'nın bir bölümünü, Danimarka'dan 25 milyon Amerikan doları karşılığında satın aldı. * 1918 - Yaz saati uygulaması, ABD'de ilk kez uygulanmaya başlandı. * 1921 - İkinci İnönü Muharebesi'nde, Türk Ordusunun karşı taarruzu başladı. * 1923 - Lozan Antlaşması: Londra'da toplanan İtilaf Devletleri temsilcileri, Türkiye'nin 8 Mart'taki notasına cevap vererek, Lozan'da kesintiye uğrayan görüşmeleri sürdürmeye çağırdılar. * 1925 - Şeyh Said İsyanı'nın olduğu bölgede, Divan-ı Harb'in verdiği idam cezalarının, onay gerektirmeden yerine getirilmesi hakkındaki kanun kabul edildi. * 1928 - İzmir, Torbalı'da meydan gelen 7,0 büyüklüğündeki depremde 50 kişi öldü. * 1931 - Nikaragua'nın başkenti Managua'daki depremde 2000 kişi öldü. * 1964 - Brezilya'da askerî darbe yaşandı. * 1965 - ABD, Vietnam'a 3500 deniz piyadesi göndererek sıcak savaşa girdi. * 1975 - Birinci Milliyetçi Cephe Hükümeti (39. Hükûmet), Süleyman Demirel Başkanlığında kuruldu. * 1979 - Malta'daki son İngiliz Birlikleri de Ada'dan çekildi. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Millî Savunma Bakanı Ahmet İhsan Birincioğlu'na yeni cumhurbaşkanının bir an önce seçilmesi gerektiğini söyledi. Van Cezaevi'nden 58 kişi daha kaçtı. İstanbul'da bombalı pankart indirmeye çalışan 2 polis paramparça oldu. 10 şehirde toplam 11 kişi öldürüldü. * 1985 - WWE'nin ve dünyanın en prestijli güreş etkinliği olan Wrestlemania'nın birincisi yapıldı. * 1990 - Dokuzuncu İstanbul Film Festivali programında yer alan Yusuf Kurçenli'nin Karartma Geceleri filmi, Denetim Kurulu tarafından yasaklandı. * 2005 - Makemake (cüce gezegen), Michael E. Brown liderliğindeki bir ekip tarafından keşfedildi. * 2008 - İtalyan sanatçı Pippa Bacca, Kocaeli'nin Gebze ilçesi Tavşanlı köyü yakınlarındaki ormanlık alanda ölü bulundu. Zanlı Murat K., Bacca'yı öldürdüğü iddiasıyla tutuklandı. * 2014 - How I Met Your Mother‘ın son bölümü Last Forever-2 yayınladı. * 2015 - Türkiye'de elektrik sistemi çöktü. 79 il genelinde 10 saate kadar uzanan kesintiler yaşandı. * 2015 - Cumhuriyet Başsavcısı Mehmet Selim Kiraz, DHKP-C örgüt üyeleri tarafından öldürüldü. * 2019 - 2019 Türkiye yerel seçimleri yapıldı. == Doğumlar == * 250 - Constantius Chlorus, Roma İmparatoru (ö. 306) * 1499 - IV. Pius, Papa (ö. 1565) * 1504 - Guru Angad, on Sih gurusundan ikincisi (ö. 1552) * 1519 - II. Henri, 31 Mart 1547'den ölümüne kadar Fransa Kralı (ö. 1559) * 1536 - Aşikaga Yoşiteru, Japon Hükümdar (ö. 1565) * 1596 - René Descartes, Fransız filozof ve matematikçi (ö. 1650) * 1675 - XIV. Benedictus, Papa (ö. 1758) * 1723 - V. Frederik, Danimarka-Norveç ve Schleswig-Holstein dükü (ö. 1766) * 1732 - Franz Joseph Haydn, Avusturyalı besteci (ö. 1809) * 1778 - Coenraad Jacob Temminck, Hollandalı aristokrat, zoolog, ornitolog ve küratör (ö. 1858) * 1809 - Nikolay Vasilyeviç Gogol, Rus yazar (ö. 1852) * 1811 - Robert Wilhelm Bunsen, Alman kimyacı ve mucit (ö. 1899) * 1833 - Mary Abigail Dodge, Amerikalı denemeci ve yayıncı (kadınların erkeklerden bağımsızlığını savunan) (ö. 1896) * 1872 - Aleksandra Kollontay, Sovyet devrimci yazar ve diplomat (ö. 1952) * 1872 - Arthur Griffith, İrlandalı yazar ve politikacı (ö. 1922) * 1906 - Siniçiro Tomonaga, Japon fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1979) * 1914 - Octavio Paz, Meksikalı diplomat, yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1998) * 1915 - Shoichi Yokoi, Japon İmparatorluk Kara Kuvvetleri çavuşu Japon asker (ö. 1997) * 1916 - Tommy Bolt, Amerikalı golfçü (ö. 2008) * 1918 - Ted Post, Amerikalı Tv ve film yönetmeni (ö. 2013) * 1922 - Richard Kiley, Amerikalı oyuncu (ö. 1999) * 1922 - Zeyyat Selimoğlu, Türk yazar ve çevirmen (ö. 2000) * 1926 - John Robert Fowles, İngiliz roman ve deneme yazarı (ö. 2005) * 1927 - William Daniels, Amerikalı oyuncu, seslendirme sanatçısı ve görüntü yönetmeni * 1927 - Vladimir İlyuşin, Rus test pilotu (ö. 2010) * 1932 - Nagisa Oshima, Japon yönetmen (ö. 2013) * 1933 - Beklan Algan, Türk oyuncu, yazar ve yönetmen (ö. 2010) * 1934 - Richard Chamberlain, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1934 - Shirley Mae Jones, Amerikalı aktris ve şarkıcı * 1934 - Carlo Rubbia, 1984 Nobel Fizik Ödülünü, Simon van der Meer ile paylaşan İtalyan parçacık fizikçisi ve mucit * 1935 - Herb Alpert, Amerikan trompet sanatçısıdır * 1936 - Marge Piercy, Amerikalı şair, yazar ve aktivisttir * 1938 - Ahmet Ayık, Türk güreşçi * 1939 - Sheila Dikshit, Hint siyasetçi (ö. 2019) * 1939 - Zviad Gamsahurdia, Gürcü muhalif, devlet adamı ve yazar (ö. 1993) * 1939 - Israel Horovitz, Amerikalı yazar (ö. 2020) * 1939 - Volker Schlöndorff, Alman film yapımcısıdır * 1939 - Karl-Heinz Schnellinger, eski Alman futbolcudur * 1940 - Brian Ackland-Snow, İngiliz film ve sanat yönetmeni (ö. 2013) * 1943 - Roy Andersson, İsveçli bir film yönetmenidir * 1943 - Christopher Walken, Amerikalı oyuncu ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1945 - Engin Alan, Türk asker ve siyasetçi * 1945 - Edwin Earl Catmull, Amerikalı bilgisayar bilimci * 1947 - Eliyahu M. Goldratt, İsrailli iş insanıdır (ö. 2011) * 1948 - Al Gore, Amerikalı politikacı ve Nobel Barış Ödülü sahibi * 1948 - Rhea Perlman, Amerikalı oyuncu * 1948 - Sinan Bengier, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu * 1955 - Angus Young, İskoç asıllı Avustralyalı müzisyen ve AC/DC'nin gitaristi * 1955 - Anna Finocchiaro, İtalyan siyasetçi ve bakan * 1961 - Howard Gordon, Amerikalı televizyon yazarı ve yapımcısı * 1962 - Olli Rehn, Fin politikacı * 1965 - William McNamara, Amerikalı oyuncu ve hayvan hakları aktivisti * 1968 - César Sampaio, Brezilyalı millî futbolcu * 1970 - Alenka Bratušek, Slovenya Başbakanı olmuş bir liberal Sloven siyasetçi * 1971 - Martin Atkinson, İngiliz FIFA kokartlı Premier League futbol hakemi * 1971 - Craig McCracken, Amerikalı animatör, çizgi dizi senaristi ve resimli taslak sanatçısı * 1971 - Ewan McGregor, İskoç aktör * 1972 - Alejandro Amenábar, İspanyol yönetmen * 1972 - Facundo Arana, Arjantinli oyuncu * 1972 - Evan Clark Williams, Amerikalı bilgisayar programcısı ve internet girişimcisi * 1974 - Stefan Olsdal, İsveçli müzisyen * 1978 - Stephen Clemence, İngiliz futbolcu ve teknik direktör * 1978 - Jérôme Rothen, Fransız futbolcu * 1980 - Matias Concha, İsveçli millî futbolcu * 1980 - Kate Micucci, Amerikalı oyuncu, komedyen, şarkıcı, söz yazarı ve sanatçı * 1980 - Maaya Sakamoto, Japon seslendirme sanatçısı, oyuncu ve şarkıcı * 1982 - Paşhan Yılmazel, Türk oyuncu * 1982 - Ambroise Michel, Fransız oyuncu ve komedyen * 1982 - Tal Ben Haim, İsrailli eski futbolcu * 1983 - Ashleigh Ball, Kanadalı seslendirme sanatçısı ve müzisyen * 1984 - Alberto Rodríguez, Perulu futbolcu * 1987 - Nordin Amrabat, Faslı futbolcu * 1987 - Hugo Ayala, Meksikalı futbolcu * 1987 - Georg Listing, Alman müzisyen ve Tokio Hotel'in bas gitaristi * 1990 - Lyra McKee, Kuzey İrlandalı gazeteci (ö. 2019) * 1991 - Rodney Sneijder, Hollandalı futbolcu * 1996 - Liza Koshy, Amerikalı YouTuber, oyuncu, televizyon sunucusu ve komedyen * 1999 - Brooke Scullion, İrlandalı şarkıcıdır * 1999 - Japhet Tanganga, İngiliz futbolcu == Ölümler == * 1340 - I. İvan, Moskova Büyük Prensi (d. 1288) * 1461 - Metropolit Jonah, 1448'den 1461'e Kiev ve Tüm Rusya Metropoliti idi (d. 1390) * 1547 - I. François, 1515 ile 1547 yılları arasında hüküm süren Fransa Kralı (d. 1494) * 1621 - III. Felipe, İspanya, Portekiz, (II. Felipe adıyla) Napoli, Sicilya, Sardinya kralı ve Milano dükü (d. 1578) * 1631 - John Donne, İngiliz şair (d. 1572) * 1671 - Anne Hyde, York Dükü James'in (daha sonra Kral II. James) ilk karısı olarak York ve Albany Düşesi (d. 1637) * 1727 - Isaac Newton, İngiliz matematikçi ve fizikçi (d. 1643) * 1751 - Frederick, Galler Prensi, İngiliz tahtının varisi (d. 1707) * 1763 - Marco Foscarini, Venedik Cumhuriyeti'nin 117'inci dükü (d. 1696) * 1797 - Olaudah Equiano, Gustavus Vassa olarak bilinen, özgürlüğünü ticaret yoluyla satın alan köle (d. 1745) * 1837 - John Constable, İngiliz ressam (d. 1776) * 1850 - John C. Calhoun, Amerikalı devlet adamı (d. 1782) * 1855 - Charlotte Brontë, İngiliz romancı (Jane Eyre adlı yapıtıyla ünlü) (d. 1816) * 1869 - Allan Kardec, Fransız yazar ve Deneysel Spiritüalizmin kurucusu (d. 1804) * 1870 - Thomas Cooke, Kanadalı Katolik rahip ve misyoner (d. 1792) * 1898 - Eleanor Marx, Marksist yazar ve politik eylemci (d. 1855) * 1907 - Léo Taxil, Fransız gazeteci ve yazar (d. 1854) * 1910 - Jean Moréas, Yunan asıllı Fransız şair (d. 1856) * 1917 - Emil Adolf von Behring, Alman hekim ve Nobel Tıp veya Fizyoloji Ödülü sahibi (d. 1854) * 1943 - Pavel Milyukov, Rus tarihçi ve liberal politikacı (d. 1859) * 1945 - Anne Frank, Yahudi yazar (yazdığı günlüklerle ünlü, Yahudi Soykırımının simge isimlerinden) (d. 1929) * 1945 - Hans Fischer, Alman kimyager (d. 1881) * 1970 - Semyon Timoşenko, Sovyet komutan (d. 1895) * 1975 - Munis Faik Ozansoy, Türk şair ve yazar (d. 1911) * 1976 - Paul Strand, Amerikalı fotoğraf sanatçısı (d. 1890) * 1980 - Jesse Owens, Amerikalı atlet (d. 1913) * 1981 - Enid Bagnold, İngiliz yazar (d. 1889) * 1986 - Jerry Paris, Amerikalı aktör (d. 1925) * 1993 - Brandon Lee, Çin kökenli Amerikalı aktör (d. 1965) * 1995 - Selena, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı (d. 1971) * 2001 - Clifford Shull, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1915) * 2008 - Jules Dassin, Amerikalı sinema yönetmeni (d. 1911) * 2008 - Pippa Bacca, İtalyan sanatçı ve aktivist (d. 1974) * 2009 - Atilla Konuk, Türk siyasetçi ve sporcu (d. 1923) * 2009 - Aydın Babaoğlu, Türk sinema oyuncusu (d. 1953) * 2009 - Raúl Alfonsín, Arjantinli avukat ve siyasetçi (d. 1927) * 2010 - Ana Novac, Rumen yazar (d. 1929) * 2010 - Alp Can, Türk gazeteci (d. 1961) * 2012 - Dale R. Corson, Amerikalı fizikçi ve akademisyen (d. 1914) * 2013 - Yaşar Güner, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1943) * 2015 - Mehmet Selim Kiraz, Türk savcı (d. 1969) * 2016 - Ronnie Corbett, İskoçyalı oyuncu ve komedyen (d. 1930) * 2016 - Georges Cottier, İsviçreli kardinal (d. 1922) * 2016 - Hans-Dietrich Genscher, Alman politikacı (d. 1927) * 2016 - Zaha Hadid, İngiliz mimar (d. 1950) * 2016 - Imre Kertész, Macar yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1929) * 2016 - Denise Robertson, İngiliz program sunucusu (d. 1932) * 2017 - Halit Akçatepe, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1938) * 2017 - Gilbert Baker, Amerikalı LGBT hakları aktivisti ve bayrak tasarımcısı (d. 1951) * 2017 - William Thaddeus Coleman, Jr., Amerikalı avukat ve siyasetçi (d. 1920) * 2017 - Mike Hall, Britanyalı bisiklet yarışçısı ve organizatörü (d. 1981) * 2017 - Radley Metzger, Amerikalı pornografik film yapımcısı (d. 1929) * 2017 - Roland W. Schmitt, Amerikalı iş uzmanı fizikçi (d. 1923) * 2018 - Frank Aendenboom, Belçikalı oyuncu (d. 1941) * 2018 - Margarita Carrera, Guatemalalı yazar, akademisyen ve filozof (d. 1929) * 2018 - Luigi De Filippo, İtalyan oyuncu, tiyatro yönetmeni ve oyun yazarı (d. 1930) * 2018 - Mükerrem Kemertaş, Türk ses sanatçısı (d. 1938) * 2019 - Peter Coleman, Avustralyalı yazar, gazeteci ve siyasetçi (d. 1928) * 2019 - Cesare Dujany, İtalyan siyasetçi (d. 1920) * 2019 - Ralph S. Greco, Amerikalı cerrah ve heykeltıraş (d. 1942) * 2019 - Nipsey Hussle, Amerikalı Hip-Hop sanatçısı (d. 1985) * 2019 - Eva Moser, Avusturyalı satranç oyuncusu (d. 1982) * 2019 - Yves Préfontaine, Québec doğumlu Kanadalı şair ve yazar (d. 1937) * 2019 - Hedi Türki, Tunuslu sanatçı ve eğitimci (d. 1922) * 2020 - Mark Azbel, Sovyet-İsrailli fizikçi (d. 1932) * 2020 - Jim Bailey, Avustralyalı orta mesafe koşucusu (d. 1929) * 2020 - Julie Bennett, Amerikalı aktris ve seslendirme sanatçısı (d. 1932) * 2020 - Cristina, Amerikalı şarkıcı (d. 1959) * 2020 - Viktar Daşkeviç, Beyaz Rus aktör (d. 1945) * 2020 - Pape Diouf, Senegalli eski gazeteci ve spor yöneticisi (d. 1951) * 2020 - Rafael Gómez Nieto, İspanyol asker (d. 1921) * 2020 - James Stuart Gordon, Strathblane Baronu Gordon, İskoç iş insanı, siyasetçi ve yönetici (d. 1936) * 2020 - Andrew Jack, İngiliz dublaj sanatçısı, eğitimci ve aktör (d. 1944) * 2020 - Abdülhalim Haddam, Suriyeli siyasetçi (d. 1932) * 2020 - Eva Krížiková, Slovak aktris (d. 1934) * 2020 - Vincent Marzello, Amerikalı aktör (d. 1951) * 2020 - Gita Ramjee, Ugandalı- Güney Afrikalı bilim insanı ve araştırmacı hekim (d. 1956) * 2020 - Wallace Roney, Amerikalı caz trompetçisi (d. 1960) * 2020 - Kiyoshi Sasabe, Japon film yönetmeni (d. 1958) * 2020 - Peter J. N. Sinclair, İngiliz ekonomist ve profesör (d. 1946) * 2020 - Michael Wakelam, Britanyalı moleküler biyolog, profesör (d. 1955) * 2021 - Anzor Erkomaishvili, Gürcü şarkıcı, besteci, halk müziği araştırmacısı ve siyasetçi (d. 1940) * 2021 - Kemal Ganzuri, Mısırlı bir politikacı (d. 1933) * 2021 - Cleve Hall, Amerikalı özel efekt sanatçısı, makyöz ve aktör (d. 1959) * 2021 - Jadwiga Wysoczanská, Çek opera sanatçısı (d. 1927) * 2021 - Carlos Pedro Zilli, Brezilya doğumlu Gine-Bissauan Roma Katolik Kilise'sinin piskoposu (d. 1954) * 2022 - Georgi Atanasov, Bulgar siyasetçi (d. 1933) * 2022 - Rıdvan Bolatlı, Türk eski millî futbolcudur (d. 1928) == Tatiller ve özel günler == * Azerbaycanlıların Soykırım Günü *0331 31
== Olaylar == * 1737 - Osmanlı Devleti'nde Sadrazamlığa, Yeğen Mehmed Paşa'nın yerine Hacı İvazzade Mehmed Paşa getirildi. * 1829 - Yunanistan'ın kuruluşuna ilişkin protokol, Londra'da düzenlenen konferansta Avrupa devletleri elçilerince imzalandı. * 1888 - İngiltere'de, dünya futbolunun en eski futbol organizasyonu olan English Football League kuruldu. * 1921 - Kurtuluş Savaşı: Kuvâ-yi Milliye güçleri, Fransız ordusu birliklerini Feke'yi terk etmek zorunda bıraktı. * 1933 - İlk düzenli toplama kampı olan Dachau Toplama Kampı kuruldu. * 1939 - Memel, (günümüz Klaipėda ve civarı) Almanya'ya katıldı. * 1942 - II. Dünya Savaşı: İkinci Sirte Muharebesi (Kraliyet Donanması ile Regia Marina arasında meydana gelen deniz muharebesi) * 1943 - Türkiye ile ABD arasında, karşılıklı radyo yayın servisi açıldı. * 1944 - II. Dünya Savaşı: Monte Cassino Muharebesinde, Alman direnişi kırıldı. * 1945 - Mısır, Suriye, Lübnan, Ürdün, Suudi Arabistan, Irak ve Yemen, Kahire'de Arap Birliği'ni kurdular. * 1963 - Tarihin en iyi beş yüz albümü arasında gösterilen The Beatles'ın ilk albümü, Please Please Me piyasaya sürüldü. * 1963 - Yassıada duruşmalarında idama mahkûm edilen, ancak cezası müebbet hapse çevrilen eski Cumhurbaşkanı Celâl Bayar'ın, tahliye kararı çıktı. * 1967 - Güney Kore'de Daewoo şirketi kuruldu. * 1968 - Paris'te, Nanterre Üniversitesi'nde, ABD'nin Vietnam'da yürüttüğü savaşa karşı çıkan ve eğitimde reform yapılmasını isteyen öğrenciler, Daniel Cohn-Bendit'in liderliğinde üniversitenin birinci amfisini işgal ederek, "68 olayları"nı başlattı. * 1969 - Devrimci Milliyetçi Gençlik Kurultayı, İstanbul'da toplandı. Kısa adı FKF olan Fikir Kulüpleri Federasyonu lideri Yusuf Küpeli ile Deniz Gezmiş bir manifesto yayımladılar. "Tam bağımsız ve gerçekten demokratik Türkiye" hedefi için mücadele programını açıkladılar. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): TBMM'de yapılması gereken cumhurbaşkanı seçimi yapılmadı. 12 Eylül 1980'e kadar aylarca cumhurbaşkanı seçilmedi. * 1986 - Mehmet Ali Ağca, İtalya'da ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı. * 1988 - Türkiye İmar Bankası T.A.Ş kuruldu. * 1993 - Intel Pentium satışa sunuldu. * 1995 - Irak'ın kuzeyindeki harekâtta, 3 bin PKK mensubu çembere alındı; 200'ü öldürüldü, sekiz asker öldü ve 11 asker de yaralandı. * 2001 - Diyarbakır DGM'de 5 yıl süren Yüksekova Çetesi davasında, 15 sanığa 3 ile 30 yıl arasında değişen hapis cezaları verildi. * 2003 - Hakkında üç ayrı gıyabi tutuklama kararı bulunan iş insanı Halil Bezmen, cezaevine konuldu. * 2006 - Zamanının yaşayan en yaşlı hayvanı olarak kabul edilen Adwaitya adlı kaplumbağa 256 yaşında öldü. * 2016 - Brüksel'de havalimanında gerçekleşen 2 patlamanın ardından, metro duraklarında da ikiz patlama meydana geldi. Saldırılarda en az 34 kişi hayatını kaybetti ve 136 kişi de ağır bir şekilde yaralandı. * 2017 - Birleşik Krallık'ın başkenti Londra'da bir saldırgan Westminster Köprüsü üzerindeki yayaları ezip, ardından Westminster Sarayı önündeki polislere bıçakla saldırıda bulundu. Saldırıda 7 kişi öldü, saldırıdan bir gün sonra IŞİD saldırıyı üstlendi. == Doğumlar == * 1212 - Go-Horikawa, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 86. imparatorudur (ö. 1234) * 1394 - Uluğ Bey, Timur İmparatorluğu'nun 4. Sultanı, matematikçi ve gök bilimci (ö. 1449) * 1459 - I. Maximilian, Kutsal Roma İmparatoru (ö. 1519) * 1517 - Gioseffo Zarlino, İtalyan müzik teorisyeni ve Rönesans bestecisidir (ö. 1590) * 1599 - Anthony van Dyck, Flaman ressam (ö. 1641) * 1609 - II. Jan Kazimierz Waza, Polonya kralı ve Litvanya Büyük Dükü (ö. 1672) * 1709 - Giuseppe Zais, İtalyan Peyzaj ressamı (ö. 1784) * 1728 - Anton Raphael Mengs, Alman bir ressamdır (ö. 1779) * 1797 - I. Wilhelm, Prusya Kralı ve ilk Alman İmparatoru (ö. 1888) * 1818 - Heinrich Zollinger, İsviçreli botanikçi (ö. 1859) * 1822 - Isaäc Dignus Fransen van de Putte, Hollanda Başbakanı (ö. 1902) * 1842 - Carl Rosa, Alman asıllı İngiliz opera besteci ve yöneticisi (ö. 1889) * 1857 - Paul Doumer, Fransa Cumhurbaşkanı (ö. 1932) * 1868 - Robert A. Millikan, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1953) * 1869 - Emilio Aguinaldo, Filipinler bağımsızlık mücadelesi önderi (ö. 1964) * 1872 - Salvador Toscano, Meksikalı film yapımcısı, yönetmeni ve dağıtımcısı (ö. 1947) * 1875 - Anton Hanak, Avusturyalı heykeltıraş (ö. 1934) * 1880 - Kuniaki Koiso, Japon asker ve siyasetçi (ö. 1950) * 1886 - Kálmán Darányi, Macaristan başbakanı (ö. 1939) * 1887 - Chico Marx, Amerikalı komedyen ve sinema oyuncusu (ö. 1961) * 1892 - Johannes Frießner, Alman Generaloberst (ö. 1971) * 1893 - Abbas Mirza Şerifzade, Azeri oyuncu ve yönetmen (ö. 1938) * 1896 - Joseph Schildkraut, Avusturyalı-Amerikalı bir aktör (ö. 1964) * 1905 - Grigori Kozintsev, Sovyet sinema yönetmeni (ö. 1973) * 1906 - Nurullah Berk, Türk ressam (ö. 1982) * 1907 - James Maurice Gavin, Amerikalı asker (ö. 1990) * 1909 - Nathan Rosen, İsrailli fizikçi (ö. 1995) * 1911 - Munis Faik Ozansoy, Türk bürokrat, şair ve yazar (ö. 1975) * 1912 - Karl Malden, Amerikalı oyuncu ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2009) * 1913 - Sabiha Gökçen, Türk pilot (ö. 2001) * 1913 - Vartan İhmalyan, Ermeni asıllı Türk yazar ve Türkiye Komünist Partisi üyelerinden (ö. 1987) * 1917 - Ewald Cebula, Polonyalı eski millî futbolcu (ö. 2004) * 1918 - Cheddi Jagan, Guyanalı siyasetçi (ö. 1997) * 1920 - Fanny Waterman, İngiliz piyanist ve eğitimcidir (ö. 2020) * 1922 - Osman Fahir Seden, Türk yönetmen (ö. 1998) * 1923 - Marcel Marceau, Fransız pandomim sanatçısı (ö. 2007) * 1925 - Mustafa Ok, Türk asker ve siyasetçi (ö. 2009) * 1928 - Ed Macauley, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu (ö. 2011) * 1929 - Yayoi Kusama, Japon sanatçı ve yazardır * 1930 - Stephen Sondheim, Amerikalı besteci ve söz yazarı * 1931 - Burton Richter, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2018) * 1931 - William Shatner, Emmy ve Altın Küre ödüllü film yapımcısı, yönetmen ve oyuncu * 1933 - Ebu'l-Hasan Beni Sadr, İran'nın 1. Cumhurbaşkanı * 1937 - Angelo Badalamenti, Amerikalı bir bestecidir (ö. 2022) * 1937 - Jon Hassell, Amerikalı trompetçi ve etnomüzikologdur (ö. 2021) * 1939 - Jorge Ben, Brezilyalı bir popüler müzisyen * 1940 - Haing S. Ngor, Kamboçyalı Amerikalı jinekolog, kadın doğum uzmanı, oyuncu ve yazar (ö. 1996) * 1941 - Bruno Ganz, İsviçreli sinema oyuncusudur (ö. 2019) * 1941 - Cassam Uteem, Mauritiuslu siyasetçi * 1943 - George Benson, Amerikalı gitarist, şarkıcı ve söz yazarı * 1945 - Eric R. Roth, Amerikalı senarist * 1947 - Érik Orsenna, Fransız politikacı ve roman yazarı * 1947 - James B. Patterson, Amerikalı psikolog * 1948 - Wolf Blitzer, bir Amerikalı gazeteci, haber sunucusu ve bir yazardır * 1948 - Andrew Lloyd Webber, İngiliz müzisyen * 1949 - Fanny Ardant, Fransız oyuncu * 1949 - John Toshack, Galli futbol adamı * 1950 - Hugo Egon Balder, Alman komedyen, oyuncu ve sunucu * 1950 - Goran Bregović, Bosnalı Sırp-Hırvat besteci, gitarist ve şarkıcı * 1955 - Lena Olin, İsveçli oyuncu * 1955 - Valdis Zatlers, Letonyalı siyasetçi ve doktor * 1956 - Maria Teresa, Büyük Dük Henri'nin eşi * 1959 - Carlton Cuse, Meksikalı yapımcı ve senarist * 1963 - Martín Vizcarra, Perulu bir mühendis ve politikacı * 1966 - Artis Pabriks, Leton siyasetçi * 1966 - António Pinto, Portekizli sporcu * 1967 - Hiroaki Nagashima, Japon futbolcu * 1968 - Euronymous (Øystein Aarseth), Norveçli gitarist ve Mayhem'in kurucularından (ö. 1993) * 1968 - Mübariz Mansimov, Azeri asıllı Türk iş insanı * 1969 - Tuna Arman, Türk oyuncu * 1970 - Anja Kling, Alman oyuncu * 1972 - Shawn Bradley, Amerikalı emekli basketbolcudu * 1972 - Elvis Stojko, Kanadalı buz patenci * 1974 - Marcus Camby, eski Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu * 1974 - Philippe Clement, Belçikalı teknik direktör ve eski millî futbolcudur * 1976 - Reese Witherspoon, Amerikalı aktris ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1977 - John Otto, Amerikalı müzisyen * 1984 - Piotr Trochowski, Polonya asıllı eski Alman futbolcu * 1985 - Jakob Diemer Fuglsang, Danimarkalı profesyonel yol bisikleti yarışçısı * 1986 - Jeon Boram, Güney Koreli şarkıcı, aktris ve T-ara grubunun üyesi * 1987 - Ludovic Lamine Sané, Senegalli millî futbolcu * 1988 - Tania Raymonde, Amerikalı oyuncu * 1992 - Walter Tavares, Yeşil Burunlu profesyonel basketbolcu * 1993 - Christopher Jullien, Fransız futbolcu * 1997 - İnci Ece Öztürk, Türk bocce oyuncusu * 2002 - Andrey Yesipenko, Rus satranç büyükustası == Ölümler == * 1685 - İmparator Go-Sai veya İmparator Go-Saiin, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 111. imparatoru (d. 1638) * 1687 - Jean-Baptiste Lully, İtalyan asıllı Fransız besteci, kemancı ve balet (d. 1632) * 1727 - Francesco Gasparini, İtalyan barok bestecisi (d. 1661) * 1801 - Umma Han, Avar Hanlığı'nın hükümdarı (d. 1761) * 1832 - Johann Wolfgang von Goethe, Alman şair ve yazar (d. 1749) * 1841 - Tokugawa Ienari, 11. Tokugawa Şogunu (d. 1773) * 1852 - Auguste de Marmont, Fransız general ve asilzade (d. 1774) * 1859 - Arif Hikmet Bey, Osmanlı Şeyhülislamı (d. 1786) * 1881 - Koca Burun George, Birleşik Amerikalı haydut ve hayvan hırsızı (d. ?) * 1953 - Ahmet Şükrü Oğuz, Türk siyasetçi (d. 1881) * 1958 - Mike Todd, Amerikalı film ve tiyatro yapımcısı (d. 1909) * 1959 - Olga Knipper, Sovyet aktris (d. 1868) * 1965 - Mario Bonnard, İtalyan oyuncu, senarist, yapımcı ve film yönetmeni (d. 1889) * 1993 - Samiha Ayverdi, Türk yazar (d. 1905) * 1993 - Vezir Orucov, Azerbaycan Ulusal Kahramanı (d. 1956) * 1994 - Walter Lantz, Amerikalı karikatürist, animatör, film yapımcısı ve senarist (d. 1899) * 2001 - Ali Rıza Çarmıklı, Türk iş insanı ve Çarmıklı Holding kurucusu (d. 1920) * 2001 - Sabiha Gökçen, Türk pilot (d. 1913) * 2001 - William Hanna, Amerikalı prodüktör (d. 1910) * 2004 - Ahmed Yasin, Filistinli siyasetçi ve Hamas'ın kurucusu (d. 1938) * 2004 - Janet Akyüz Mattei, Amerikalı astronom (d. 1943) * 2005 - Kenzō Tange, Japon mimar (d. 1913) * 2006 - Adwaitya, Aldabra cinsi dev kaplumbağa (d. yaklaşık 1750) * 2007 - Kadir Has, Türk iş insanı (d. 1921) * 2007 - Münir Ülgür, Türk akademisyen (d. 1917) * 2010 - Özhan Canaydın, Türk iş insanı ve Galatasaray Spor Kulübü eski Başkanı (d. 1943) * 2011 - Hamza Yanılmaz, Türk siyasetçi ve Elazığ eski Belediye Başkanı (d. 1963) * 2011 - Nadia Barentin, Fransız oyuncu ve komedyen (d. 1936) * 2012 - David Waltz, yapay zekâ alanına katkı yapmış Amerikalı bilgisayar bilimcisidir (d. 1943) * 2014 - Patrice "Pat" Wymore, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1922) * 2015 - Arkady Arkanov, Rus oyun yazarı ve komedyen (d. 1933) * 2015 - Horst Buhtz, Alman futbolcu ve teknik direktör (d. 1923) * 2015 - Peter Pišťanek, Slovak yazar (d. 1960) * 2016 - Richard Bradford, Amerikalı oyuncudur (d. 1934) * 2016 - Glen Dawson, Amerikalı dağcı, kitap kolleksiyoncusu, yayımcı ve çevreci (d. 1912) * 2016 - Santiago J. Erevia, Amerikalı asker (d. 1946) * 2016 - Rob Ford, Kanadalı politikacı ve bürokra (d. 1969) * 2016 - Rita Gam, Amerikalı sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu belgesel film yapımcısı (d. 1927) * 2017 - Dallas Green, Amerikalı eski beyzbol oyuncusu, yönetici ve menajerdir (d. 1934) * 2017 - Peter "Pete" Hamilton, NASCAR rallisinde yarışan Amerikalı otomobil yarışçısı (d. 1942) * 2017 - Sven-Erik Magnusson, İsveçli şarkıcı ve müzisyendir (d. 1942) * 2017 - Tomas Milian, Küba doğumlu İtalyan asıllı Amerikalı oyuncu ve şarkıcıdır (d. 1933) * 2018 - René Houseman, Arjantinli futbolcu (d. 1953) * 2018 - Jan Kantůrek, çek çevirmen ve yazardı (d. 1948) * 2018 - Daryus Şayegan, çağdaş İran ve Yakın Doğu'nun en önemli düşünürlerinden biriydi (d. 1935) * 2019 - Frans Andriessen, Hollandalı siyasetçidir (d. 1929) * 2019 - June Harding, Amerikalı oyuncu (d. 1937) * 2019 - César Lévano, Perulu gazeteci, yazar, şair ve eğitimci (d. 1926) * 2019 - Scott Walker, Amerikalı şarkıcı, müzisyen ve albüm yapımcısı (d. 1943) * 2020 - Germà Colón, İspanyol dilbilimci, eğitimci ve filozof (d. 1928) * 2020 - Benito Joanet, İspanyol futbolcu ve menajerdir (d. 1935) * 2020 - Serena Liu, Tayvanlı kadın dansçı ve oyuncu (d. 1975) * 2020 - José María Loizaga Viguri, İspanyol iş insanı (d. 1936) * 2020 - Mike Longo, Amerikalı caz piyanisti, besteci ve yazar (d. 1937) * 2021 - Henrique do Rego Almeida, Brezilyalı iş insanı ve siyasetçi (d. 1936) * 2021 - Elgin Baylor, Amerikalı eski basketbol oyuncusudur (d. 1934) * 2021 - Susana Canales, İspanyol aktris (d. 1933) * 2021 - Lorna Irungu, Kenyalı televizyon sunucusu ve gazeteci (d. 1970) * 2021 - Alan Slough, İngiliz profesyonel eski futbolcu (d. 1947) * 2023 - Rebecca Jones, Amerikan asıllı Meksikalı aktris ve film yapımcısı (d. 1957) * 2023 - Lucy Salani, İtalyan bir aktivist (d. 1924) * 2023 - Vera T. Sós, Macar matematikçi (d. 1930) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Su Günü * Dünya Çocuk Şiirleri Günü * Acil Tıp Teknisyenleri ve Teknikerleri Günü * Adana'nın Feke ilçesinden Fransız birliklerinin geri çekilişi (1922) == Kaynakça == *0322 22
== Olaylar == * 1590 - Osmanlı Devleti ve Safevî Devleti arasında, Ferhat Paşa Antlaşması imzalandı. * 1779 - Osmanlı Devleti ile Rusya arasında, Aynalıkavak Antlaşması imzalandı. * 1788 - ABD'nin Louisiana eyaletinin New Orleans kenti, yangında tamamen yandı. * 1851 - Vietnam İmparatoru Tu Duc, bütün Hristiyan rahiplerin öldürülmesini emretti. * 1857 - Tokyo'da meydana gelen depremde, 100.000'den fazla kişi öldü. * 1871 - Otto von Bismarck, Prens unvanını aldı. * 1914 - Başyazarlığını Nigar Hanım'ın yaptığı "Kadınlık" adlı dergi, haftalık olarak yayımlanmaya başladı. * 1918 - Tortum'un düşman işgalinden kurtuluşu. * 1919 - Macaristan Sovyet Cumhuriyeti kuruldu. * 1921 - Askerî Polis Teşkilâtı'nın faaliyetlerine son verildi. * 1928 - Charles Lindbergh'e, ilk trans-atlantik uçuşu gerçekleştiren kişi olması dolayısıyla şeref madalyası verildi. * 1935 - Şah Rıza Pehlevi, uluslararası topluluğa seslenerek; ülkesinin "Persia" olarak değil, "Aryanların ülkesi" anlamına gelen İran olarak adlandırılmasını istedi. * 1937 - Tunceli'de Dersim İsyanı başladı. * 1938 - Noel Cobb, ABD doğumlu İngiliz filozof, psikiyatr ve yazar (ö. 2015) * 1941 - Ankara Radyosu, yeniden Rumca yayına başladı. * 1952 - 950 grostonluk Galatasaray şilebi, Karadeniz'de Kefken açıklarında battı, 15 kişilik mürettebattan kurtulan olmadı. * 1960 - Apartheid; Sharpeville Katliamı: Güney Afrika'da polis, silahsız bir grup siyah göstericinin üzerine ateş açtı; 69 siyah öldü, 180'i de yaralandı. * 1963 - Alkatraz Hapishanesi kapatıldı. * 1964 - Boulanger Müzik Ödülü'nü, Türk piyanist İdil Biret kazandı. * 1965 - Ranger 9, Ay'da araştırma yapmak üzere fırlatıldı. * 1965 - Martin Luther King, 3200 kişilik bir grupla, insan hakları yürüyüşü için Selma, Alabama'dan Montgomery, Alabama'ya doğru yola çıktı. * 1978 - Rodezya'da beyaz ırkın egemenliği sona erdi, üç siyah bakan göreve başladı. * 1978 - Ankara Belediyespor kuruldu. * 1979 - Atina Yüksek Mahkemesi aldığı kararla, Türkiye'nin Kıbrıs'a yaptığı müdahalenin, Zürih Antlaşması'nın IV. maddesine göre yasal olduğunu onayladı. * 1980 - Jimmy Carter, ABD'nin, Sovyetlerin Afganistan'ı işgalini protesto ettiğini ve Moskova'da düzenlenen 1980 Yaz Olimpiyatları'na katılmayacağını açıkladı. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Yurt sathında 8 kişi öldürüldü. * 1990 - Moğolistan'da çok partili siyasi hayata geçildi. * 1990 - Namibya, Güney Afrika'dan bağımsızlığını ilan etti. * 1991 - Ankara'nın eski belediye başkanlarından, mimar ve yazar Vedat Dalokay ile eşi trafik kazasında öldü. * 1991 - Nevruz kutlamalarında birçok il ve ilçede olaylar çıktı. * 1992 - Van, Şırnak, Cizre ve Adana'da Nevruz kutlamaları sırasında çıkan olaylarda 38 kişi öldü. * 1993 - Nevruz kutlamaları olaysız geçti. * 1993 - Antalya'da yapılan Türk Kurultayı kutlamalarına, Cumhurbaşkanı Turgut Özal ve Başbakan Süleyman Demirel de katıldı. * 2006 - Jack Dorsey, Noah Glass, Biz Stone ve Evan Williams tarafından Twitter kuruldu. * 2008 - Ergenekon Çetesi suçlamasıyla İlhan Selçuk, Doğu Perinçek ve Kemal Alemdaroğlu gözaltına alındılar. * 2009 - TRT Avaz yayına girdi. * 2023 - Afganistan'da 6,5 şiddetinde deprem meydana geldi. 12 kişi öldü, 204 kişi yaralandı. == Doğumlar == * 927 - Taizu, Çin'in Song Hanedanı'nın kurucusu ve ilk imparatorudur (ö. 976) * 1226 - I. Carlo, Fransa Kralı VIII. Louis'in en küçük oğlu (ö. 1285) * 1522 - Mihrimah Sultan, Osmanlı Sultanı (ö. 1578) * 1626 - Pedro de Betancur, Hristiyan azizi ve misyoner (ö. 1667) * 1685 - Johann Sebastian Bach, Alman besteci (ö. 1750) * 1752 - Mary Dixon Kies, Amerikalı mucit (ö. 1837) * 1768 - Jean-Baptiste Joseph Fourier, Fransız matematikçi ve fizikçi (ö. 1830) * 1806 - Benito Juárez, Meksikalı hukukçu ve siyasetçi (ö. 1872) * 1837 - Theodore Gill, Amerikalı ihtiyolog, mamalog ve kütüphaneci (ö. 1914) * 1839 - Modest Musorgski, Rus besteci (ö. 1881) * 1854 - Léo Taxil, Fransız gazeteci ve yazar (ö. 1907) * 1866 - Wakatsuki Reijirō, Japonya'nın 15. başbakanı (ö. 1949) * 1867 - İsmail Safa, Türk şair ve yazar (ö. 1901) * 1870 - Cenap Şahabettin, Türk şair ve yazar (Servet-i Fünûn dönemi şairi) (ö. 1934) * 1873 - Esma Sultan, Abdülaziz'in kızı (ö. 1899) * 1881 - Henri Grégoire, Belçikalı tarihçi (ö. 1964) * 1884 - George David Birkhoff, Amerikalı matematikçi (ö. 1944) * 1887 - Manabendra Nath Roy, Hint devrimci, teorist ve aktivist (ö. 1954) * 1889 - Bernard Freyberg, Britanyalı general (ö. 1963) * 1893 - Walter Schreiber, Alman Schutzstaffel subayı (ö. 1970) * 1896 - Friedrich Waismann, Avusturyalı filozof, matematikçi ve dilbilimci (ö. 1959) * 1899 - Panagiotis Pipinelis, Bir Yunan politikacı ve diplomat idi (ö. 1970) * 1902 - Son House, Amerikalı blues ve country müzik efsanesi şarkıcı ve gitaristtir (ö. 1988) * 1905 - Nusret Suman, Türk heykeltıraş ve ressam (ö. 1978) * 1906 - Emin Türk Eliçin, Türk öğretmen ve yazar (ö. 1966) * 1906 - Samed Vurgun, Azeri şair (ö. 1956) * 1913 - George Abecassis, İngiliz Formula 1 pilotu (ö. 1991) * 1914 - Paul Tortelier, Fransız çellist ve besteci (ö. 1990) * 1915 - Cahit Irgat, Türk sinema ve tiyatro sanatçısı (ö. 1971) * 1923 - Nizar Kabbani, Suriyeli şair, yazar ve diplomat (ö. 1998) * 1923 - Rezső Nyers, Macar siyasetçi, ekonomist ve eski bakan (ö. 2018) * 1923 - Abbas Sayar, Türk romancı (ö. 1999) * 1925 - Beatriz Aguirre, Meksikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2019) * 1925 - Peter Brook, İngiliz oyuncu ve yönetmen * 1927 - Hans-Dietrich Genscher, Alman siyasetçi (ö. 2016) * 1929 - Gallieno Ferri, İtalyan çizgi roman sanatçısı ve illüstratör (ö. 2016) * 1930 - Pauline Stroud, İngiliz aktris (ö. 2022) * 1931 - William Shatner, Kanadalı film yapımcısı, yönetmen ve oyuncu * 1932 - Walter Gilbert, Amerikalı fizikçi, biyolog ve Nobel Kimya Ödülü sahibi * 1933 - Michael Heseltine, Britanyalı iş insanı, muhafazakâr siyasetçi * 1934 - Buta Singh, Hint siyasetçi (ö. 2021) * 1935 - Brian Clough, İngiliz futbolcu (ö. 2004) * 1938 - Luigi Tenco, İtalyan müzisyen (ö. 1967) * 1938 - Noel Cobb, Amerikalı-İngiliz filozof, psikiyatr ve yazar (ö. 2015) * 1940 - Solomon Burke, Amerikalı blues ve soul müzik şarkıcısı (ö. 2010) * 1942 - Ali Abdullah Salih, Yemenli asker, siyasetçi ve Yemen Cumhuriyeti'nin Devlet Başkanı (ö. 2017) * 1942 - Fradique de Menezes, São Tomé ve Príncipeli politikacı ve Cumhurbaşkanı * 1942 - Françoise Dorléac, Fransız aktris (Catherine Deneuve'ün kızkardeşi) (ö. 1967) * 1944 - Marie-Christine Barrault, Fransız bir aktris * 1946 - Timothy Dalton, İngiliz oyuncu * 1949 - Muammer Güler, Türk bürokrat ve siyasetçi * 1949 - Eddie Money, Amerikalı rock, pop müziği sanatçısı ve söz yazarı (ö. 2019) * 1949 - Slavoj Žižek, Sloven filozof * 1950 - Sergey Lavrov, Rus diplomattır * 1954 - Prayut Çan-oça, Taylandlı bir subay ve siyasetçi * 1955 - Jair Bolsonaro, Brezilyalı subay ve siyasetçi * 1955 - Philippe Troussier (Omar Tourssier), Fransız futbol teknik direktörü * 1955 - Bärbel Wöckel, Doğu Alman eski atlet * 1956 - Richard H. Kirk, İngiliz elektronik müzisyen (ö. 2021) * 1958 - Marlies Göhr, eski Doğu Alman kısa mesafe koşucusu * 1958 - Gary Oldman, İngiliz oyuncu, yönetmen ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1959 - Murat Ülker, Türk sanayici ve iş insanı * 1960 - Ayrton Senna, Brezilyalı Formula 1 pilotu (ö. 1994) * 1961 - Lothar Matthäus, Alman futbolcu * 1962 - Matthew Broderick, Amerikalı oyuncu * 1962 - Rosie O'Donnell, Amerikalı komedyen, oyuncu, yazar ve televizyon kişisi * 1963 - Ronald Koeman, Hollandalı futbolcu * 1963 - Yekta Saraç, Türk akademisyen * 1965 - Xavier Bertrand, Fransız siyasetçidir * 1966 - Benito Archundia, Meksikalı eski futbol hakemidir * 1967 - Carwyn Jones, Galli politikacıdır * 1968 - Dalian Atkinson, İngiliz futbolcu (ö. 2016) * 1968 - Jaye Davidson, Amerikalı sinema sanatçısı * 1968 - Tolunay Kafkas, Türk futbolcu ve teknik direktör * 1969 - Ali Dayi, İranlı futbolcu ve teknik direktör * 1970 - Cenk Uygur, Türk asıllı Amerikalı gazeteci, siyasî yorumcu, iş insanı ve politikacı * 1972 - Chris Candido, Amerikalı profesyonel güreşçi (ö. 2005) * 1972 - Large Professor, Amerikalı prodüktör, DJ ve rapçi * 1972 - Derartu Tulu, Etiyopyalı atlet * 1973 - Hozan Beşir, Kürt sanatçı * 1974 - Edsel Dope, ABD'li bir müzisyen * 1974 - Babek Zencani, İranlı iş insanı * 1975 - Fabricio Oberto, Arjantinli basketbolcu * 1976 - Bedirhan Gökçe, Türk şair * 1980 - Marit Bjørgen, Norveçli sporcu * 1980 - Ronaldinho, Brezilyalı futbolcu * 1981 - Germano Borovicz Cardoso Schweger, Brezilyalı futbolcu * 1982 - Maria Elena Camerin, İtalyan tenisçi * 1984 - Guillermo Daniel Rodríguez, Uruguaylı futbolcu * 1986 - Scott Eastwood, Amerikalı oyuncu ve model * 1986 - Michu, İspanyol futbolcu * 1986 - Bahar Saygılı, Türk triatlet * 1987 - İrem Derici, Türk şarkıcı * 1989 - Jordi Alba, İspanyol futbolcu * 1989 - Nicolás Lodeiro, Uruguaylı millî futbolcu * 1991 - Antoine Griezmann, Fransız futbolcu * 1997 - Martina Stoessel, Arjantinli oyuncu, şarkıcı ve dansçı * 2000 - Jace Norman, Amerikalı oyuncu == Ölümler == * 547 - Nursialı Benedikt, İtalya'da yaşamış hem ortodoks hem katolik mezhebine göre aziz kabul edilen bir din adamıdır (d. 480) * 642 - İskenderiyeli Cyrus, İskenderiye'deki Melkani patriği (d. ?) * 867 - Ælla, İngiltere'deki Anglosakson Northumbria kralıdır (d. ?) * 1237 - Jean de Brienne, Latin İmparatorluğu'nu yönetmiş Fransız aristokrat (d. 1170) * 1617 - Pocahontas, Algonkin Kızılderilisi (d. 1596) * 1653 - Tarhuncu Sarı Ahmed Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. ?) * 1729 - John Law, İskoç ekonomist ve yazar (d. 1671) * 1762 - Nicolas Louis de Lacaille, Fransız astronom (d. 1713) * 1795 - Giovanni Arduino, İtalyan jeolog (d. 1714) * 1801 - Andrea Luchesi, İtalyan besteci (d. 1741) * 1805 - Jean-Baptiste Greuze, Fransız ressam (d. 1725) * 1843 - Guadalupe Victoria, Meksikalı siyasetçi, asker ve avukat (d. 1786) * 1864 - Luke Howard, İngiliz kimyager ve meteorolog (d. 1772) * 1892 - Annibale de Gasparis, İtalyan astronom (d. 1819) * 1892 - Anthon van Rappard, Hollandalı ressam (d. 1858) * 1892 - Ferdinand Barbedienne, Fransız heykeltıraş, mühendis ve girişimci (d. 1810) * 1896 - William Quan Judge, Amerikalı teozof (d. 1851) * 1910 - Nadar, Fransız fotoğrafçı (d. 1820) * 1914 - Franz Fredrik Wathén, Fin sürat patencisi (d. 1878) * 1915 - Frederick Winslow Taylor, Amerikalı mühendis (d. 1856) * 1936 - Alexander Glazunov, Rus besteci (d. 1865) * 1939 - Ali Hikmet Ayerdem, Türk asker (d. 1877) * 1942 - Hüseyin Suat Yalçın, Türk şair ve oyun yazarı (d. 1867) * 1956 - Satı Çırpan, Türk politikacı ve ilk kadın milletvekillerinden (d. 1890) * 1958 - Ferdi Tayfur, Türk dublaj sanatçısı (d. 1904) * 1973 - Aşık Veysel, Türk halk ozanı (d. 1894) * 1975 - Lore Alford Rogers, Amerikalı bakteriyolog ve süt bilimcisi (d. 1875) * 1985 - Sir Michael Redgrave, İngiliz oyuncu (Vanessa Redgrave'in babası) (d. 1908) * 1991 - Vedat Dalokay Türk mimar ve politikacı (d. 1927) * 1998 - Galina Ulanova, Rus balerin (d. 1910) * 2001 - Chung Ju-yung veya Jung Joo-young, Güney Koreli girişimci, iş insanı ve tüm Hyundai Güney Kore Gruplarının kurucusu (d. 1915) * 2008 - Shusha Guppy, İranlı yazar, editör ve şarkıcı (d. 1935) * 2011 - Loleatta Holloway, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarıdır (d. 1946) * 2013 - Chinua Achebe, Nijeryalı yazar (d. 1930) * 2013 - Pietro Mennea, İtalyan kısa mesafe koşucusu ve siyasetçi (d. 1952) * 2014 - Jack Fleck, Amerikalı golfçü (d. 1921) * 2014 - James Rebhorn, Amerikalı oyuncudur (d. 1948) * 2015 - Pedro Aguayo Ramírez, Meksikalı profesyonel güreşçi (d. 1979) * 2015 - Jørgen Ingmann, Danimarkalı şarkıcıydı (d. 1925) * 2015 - Faith Susan Alberta Watson, Kanadalı televizyon ve sinema oyuncusu (d. 1955) * 2016 - Andrew Grove, Macaristan doğumlu Amerikalı mühendis, iş insanı ve yazar (d. 1936) * 2017 - Norman Colin Dexter, İngiliz romancı (d. 1930) * 2017 - Henri Emmanuelli, Fransız siyasetçi (d. 1945) * 2017 - Tayfun Talipoğlu, Türk gazeteci (d.1962) * 2017 - Henri Emmanuelli, Fransız siyasetçi (d. 1945) * 2018 - Deniz Bölükbaşı, Türk diplomat ve siyasetçi (d. 1949) * 2018 - Anna-Lisa, Amerikalı oyuncu (d. 1930) * 2019 - Marcel Detienne, Belçikalı akademisyen (d. 1935) * 2019 - Francis Quinn, Amerikalı Roma Katolik piskopos (d. 1921) * 2020 - Marguerite Aucouturier, Çek-Fransız psikanalist, çevirmen ve yaza (d. 1932) * 2020 - Aileen Baviera, Filipinli siyaset bilimci, akademisyen ve sinolog (d. 1959) * 2020 - Vicente Capdevila, İspanyol belediye başkanı ve siyasetçi (d. 1936) * 2020 - Mariko Miyagi, Japon aktris, şarkıcı ve insan hakları aktivisti (d. 1927) * 2020 - Jacques Oudin, Fransız siyasetçi (d. 1939) * 2020 - Piotr Pawlukiewicz, Polonyalı bir Roma Katolik rahibi, teoloji doktoru, vaiz ve yazar (d. 1960) * 2020 - Jean-Jacques Razafindranazy, Madagaskar doğumlu doktor (d. 1952) * 2020 - Lorenzo Sanz, İspanyol iş insanı ve spor yöneticisi (d. 1943) * 2020 - William Stern, İngiliz iş insanı (d. 1935) * 2020 - Pierre Truche, Fransız yargıç (d. 1929) * 2020 - Levent Ünsal, Türk oyuncu, sunucu ve seslendirme sanatçısı (d. 1965) * 2021 - Nevâl es- Saadavi, Mısırlı feminist yazar, aktivist ve psikiyatrist (d. 1931) * 2022 - Samuel Cabrera, Kolombiyalı profesyonel arazi bisiklet yarışçısı (d. 1960) * 2022 - Soumeylou Boubèye Maïga, Malili siyasetçi (d. 1954) * 2022 - Eva Ingeborg Scholz, Alman aktris (d. 1928) * 2022 - Fevzi Zemzem, Türk eski millî futbolcu, teknik direktör (d. 1941) * 2023 - Hezekiel Hazum, İsrailli eski millî futbolcudur (d. 1947) * 2023 - Willis Reed, Amerikalı profesyonel basketbolcudur (d. 1942) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Irk Ayrımı İle Mücadele Günü * Nevruz Bayramı * Fırtına: Üçdokuzlar'ın 1. si * Erzurum'un Tortum ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) *0321 21
== Olaylar == * 1279 - Yamen Muharebesi'nde 20 bin kişilik kuvveti bulunan Moğol Yuan Hanedanı, 200 binlik Çinli Güney Song Hanedanı'nı mağlup ederek tüm Çin'de hakimiyet sağladı. * 1452 - III. Frederik, Papa tarafından taç takılan son Kutsal Roma imparatoru oldu. * 1839 - Louis-Jacques-Mandé Daguerre, dagerreyotipi icat etti. * 1866 - Osmanlı Hükûmeti, Süveyş Kanalı'nın açılması konusunda izin verdi. * 1877 - Ayan Meclisi görevine başladı. * 1883 - Amerikalı ayakkabıcı ustası Jan Ernst Matzeliger, bir ayakkabıyı bir seferde bütünüyle imal eden ilk makineyi icat ederek ayakkabı sanayisinde bir devrim yarattı. * 1899 - Otomobil yağı üreten Castrol şirketi kuruldu. * 1915 - Güneş Sistemi gezegenlerinden Plüton'un ilk fotoğrafı çekildi. Ancak Plüton'un yeni bir gezegen olduğu o tarihte anlaşılamadı. * 1920 - ABD Senatosu, Versay Antlaşması'nı onaylamayı reddetti. * 1932 - Sydney Harbour Bridge açıldı. * 1945 - ABD Deniz Kuvvetleri'ne ait USS Franklin uçak gemisi, Japon İmparatorluk Deniz Kuvvetleri'ne ait bombardıman uçağı "Ginga" tarafından bombalandı. * 1945 - SSCB, bir nota ile 1925 tarihli Türk-Sovyet Dostluk ve Tarafsızlık Antlaşması'nı yenilemeyeceğini bildirdi. * 1955 - Agence France- Presse'in (AFP) Ankara temsilcisi Erol Güney, Türkiye yurttaşlığından çıkarıldı. * 1965 - Merzifon'un Çeltek Linyit İşletmesi'ndeki grizu patlamasında; 69 işçi öldü, 58 işçi de yaralandı. * 1970 - Batı Almanya'nın Başbakanı Willy Brandt ile Doğu Almanya'nın Başbakanı Willi Stoph ilk defa görüştü. * 1982 - Devlet Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) Bakanlar Konseyi Dönem Başkanı ve Belçika Dışişleri Bakanı Leo Tindemans'la görüştü. * 1998 - Gazeteci Metin Göktepe'nin öldürülmesi davasında; beş polis, kastı aşan zor kullanarak ölüme sebebiyet verme suçundan 7 yıl altışar ay hapis cezasına çarptırıldı, altı polis ise beraat etti. * 2003 - ABD askerleri, Irak-Kuveyt sınırındaki askerden arındırılmış bölgeye girdi. ABD uçakları da Irak'ın batısını bombalamaya başladı. * 2006 - Azerbaycan Millî Direniş Teşkilatı kuruldu. * 2007 - New York'ta "United for Peace and Justice" örgütünün düzenlediği, "Savaşa Hayır" yürüyüşüne on binlerce kişi katıldı. * 2007 - Rusya'nın Kemerovo Oblastındaki Novokuznetsk şehrinde bulunan Ulyanovskaya maden işletmesinde, yerin 270 m altında meydana gelen patlamada 108 madenci öldü. * 2011 - 2011 Libya ayaklanması'na müdahale etmek için Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 1973 sayılı kararı doğrultusunda Koalisyon Kuvvetleri, 2011 Libya bombardımanını başlattı. * 2016 - İstanbul Taksim'de bombalı patlama meydana geldi. 4 ölü ve 36 yaralı bulundu. * 2016 - Dubai şehrinden gelen ve Rusya'nın Rostov-na-Donu şehrindeki havalimanına inişe geçen, Flydubai şirketine ait yolcu uçağı iniş esnasında düştü. Uçaktaki 55 yolcu ile 7 mürettebat öldü. * 2023 - Ekvador'da 6,8 şiddetinde deprem meydana geldi. 15 kişi öldü, 400'den fazla kişi yaralandı. == Doğumlar == * 1206 - Güyük Han, Cengiz Han'ın torunu (ö. 1248) * 1434 - Ashikaga Yoshikatsu, Ashikaga şogunluğunun yedinci şogunu (ö. 1443) * 1496 - Mary Tudor, Fransa Kraliçesi (ö. 1533) * 1534 - José de Anchieta, İspanyol Cizvit misyoner (ö. 1597) * 1604 - IV. João, Braganza Dükü (ö. 1656) * 1641 - Abdülgani Nablus, Şam'lı alim ve Sufi (ö. 1731) * 1661 - Francesco Gasparini, İtalyan barok bestecisi (ö. 1727) * 1750 - Andre Joseph Abrial, Fransız siyasetçi (ö. 1828) * 1792 - José María Carreño, Venezuela devlet başkanı (ö. 1849) * 1801 - Salvadore Cammarano, İtalyan librettist ve oyun yazarı (ö. 1852) * 1807 - Johann Nepomuk Hiedler, Adolf Hitler'in baba tarafından büyükbabası (ö. 1888) * 1813 - David Livingstone, İskoç misyoner ve kâşif (ö. 1873) * 1816 - Ekaterine Dadiani, Megrelya Prensliği'nin son prensesi (ö. 1882) * 1821 - Richard Francis Burton, İngiliz kâşif (ö. 1890) * 1832 - Arminius Vambery, Macar oryantalist (ö. 1913) * 1848 - Wyatt Earp, Amerikalı kanun adamı (ö. 1929) * 1849 - Alfred von Tirpitz, Alman amiral (ö. 1930) * 1855 - David Peck Todd, Amerikalı gök bilimci (ö. 1939) * 1866 - Emilio De Bono, İtalyan Mareşal (ö. 1944) * 1873 - Max Reger, Alman besteci, piyanist, orgcu, orkestra şefi ve öğretmen (ö. 1916) * 1882 - Gaston Lachaise, Amerikalı figüratif heykelci (ö. 1935) * 1883 - Norman Haworth, İngiliz kimyager (ö. 1950) * 1883 - Joseph Stilwell, Amerikalı general (ö. 1946) * 1888 - Josef Albers, Amerikalı ressam (ö. 1976) * 1891 - Earl Warren, Amerikalı avukat, politikacı ve hukukçuydu (ö. 1974) * 1892 - Meksikalı Joe Rivers, Amerikalı hafif sıklet boksör (ö. 1957) * 1894 - Sabiha Sultan, Sultan Vahdettin’in kızı (ö. 1971) * 1897 - Joseph Darnand, Fransız asker (ö. 1945) * 1900 - Carmen Carbonell, İspanyol tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 1988) * 1900 - Frédéric Joliot-Curie, Fransız fizikçi ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (1958) * 1905 - Albert Speer, Alman siyasetçi (ö. 1981) * 1906 - Adolf Eichmann, Alman Schutzstaffel subayı (ö. 1962) * 1912 - Adolf Galland, Nazi Almanyası'nın Luftwaffe as pilotu (ö. 1996) * 1914 - Leonidas Alaoğlu, Yunan asıllı Kanadalı bir matematikçi (ö. 1981) * 1914 - Jiang Qing, Çinli siyasetçi ve Mao Zedong'un 3. karısı (ö. 1991) * 1915 - Patricia Morison, Amerikalı oyuncu ve şarkıcıdır (ö. 2018) * 1917 - László Szabó, Macar satranç ustası (ö. 1998) * 1919 - Larned B. Asprey, Amerikalı kim yager (ö. 2005) * 1922 - Hirō Onoda, Japon İmparatorluk Kara Kuvvetleri teğmeni Japon asker (ö. 2014) * 1923 - Pamela Britton, Amerikalı oyuncu (ö. 1974) * 1924 - Joe Gaetjens, Haitili futbolcudur (ö. 1964) * 1924 - Abdullah Gegiç, Yugoslav asıllı Türk futbolcu ve teknik direktör (ö. 2008) * 1925 - Julio Canessa, Şilili asker ve siyasetçi (ö. 2015) * 1925 - Brent Scowcroft, ABD'li asker ve siyasetçi (ö. 2020) * 1928 - Hans Küng, İsviçreli Roma Katolik ilahiyatçı din adamı (ö. 2021) * 1931 - Emma Andijewska, Ukrayna doğumlu Amerikalı şair, yazar ve ressam * 1932 - Gay Brewer, Amerikalı golfçü (ö. 2007) * 1932 - Gail Kobe, Amerikalı oyuncu ve yönetmen (ö. 2013) * 1933 - Phyllis Newman, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (ö. 2019) * 1933 - Philip Roth, Amerikalı yazar (ö. 2018) * 1936 - Güner Sümer, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 1977) * 1936 - Ursula Andress, İsviçre doğumlu Amerikalı sinema oyuncusu * 1937 - Egon Krenz, Doğu Alman politikacı * 1938 - Dinçer Sümer, Türk tiyatro yazarı, yönetmen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2019) * 1943 - Mario Molina, Meksikalı kimyager (ö. 2020) * 1943 - Mario Monti, İtalyan ekonomist ve siyasetçi * 1944 - Said Musa, Belizeli hukukçu ve siyasetçi * 1947 - Glenn Close, Amerikalı sinema ve tiyatro sanatçısı * 1952 - Harvey Weinstein, Amerikalı eski film yapımcısı * 1954 - Cho Kwang-rae, Güney Koreli millî futbolcu ve teknik direktördür * 1955 - Bruce Willis, Amerikalı oyuncu * 1955 - Pino Daniele, İtalyan şarkıcı, gitarist ve söz yazarı (ö. 2015) * 1956 - Yegor Gaydar, Rus siyasetçi ve iş adamıdı (ö. 2009) * 1957 - Abdülkadir Mesduva, Cezayirli bürokrat * 1959 - Ralph David Abernathy III, Amerikalı siyasetçi ve iş insanı (ö. 2016) * 1963 - Neil LaBute, Amerikalı oyun yazarı ve bağımsız film yönetmeni * 1963 - Mary Scheer, Amerikalı oyuncu * 1964 - Mesut Bakkal, Türk teknik direktör * 1971 - Faruk Beşok, Türk basketbolcu * 1973 - Tolga Tekin, Türk oyuncu * 1976 - Derek Chauvin, Amerikalı eski polis memuru * 1976 - Andre Miller, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1976 - Alessandro Nesta, İtalyan futbolcu * 1978 - Lenka, Avustralyalı şarkıcı * 1979 - Hidayet Türkoğlu, Türk basketbolcu * 1979 - Lara, Türk şarkıcı * 1979 - Hristos Paçacoglu, Yunan millî futbolcudur * 1979 - Rıza Kocaoğlu, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1981 - Burcu Çetinkaya, Türk ralli pilotu * 1981 - Kolo Touré, Fildişi Sahilli futbolcu * 1982 - Brad Jones, Avustralyalı Futbolcu * 1982 - Eduardo Saverin, Brezilya asıllı Amerikalı girişimci * 1983 - Evan Bourne, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1985 - Christine Guldbrandsen, Norveçli müzisyen * 1985 - Yolanthe Cabau, İspanyol- Hollandalı oyuncu ve televizyon sunucusu * 1987 - Miloš Teodosić, Sırp millî profesyonel basketbolcudur * 1991 - Aleksandr Kokorin, Rus millî futbolcudur * 1993 - Hakim Ziyech, Hollandalı futbolcu == Ölümler == * 953 - Mansur, 18 Mayıs 946 – 19 Mart 953 arasında Fatımi Devleti halifesi (d. 915) * 1238 - I. Henryk, Polonya Yüksek Dükü (1232–1238) (d. 1165) * 1279 - Bing, Çin'in Song Hanedanı'nın 18. ve son imparatorudur (d. 1272) * 1406 - İbn-i Haldun, Tunuslu düşünür ve tarihçi (d. 1332) * 1534 - Ayşe Hafsa Sultan, Osmanlı'nın ilk Valide Sultanı (d. 1479) * 1698 - Władysław Konstanty, Lehistan kralı IV. Władysław Waza'nın gayrimeşru oğlu (d. 1635) *1721 - XI. Clemens, Papa (d. 1649) * 1790 - Cezayirli Hasan Paşa, Osmanlı devlet adamı ve Sadrazamı (d. 1713) * 1800 - Joseph de Guignes, Fransız doğubilimci, sinolog ve Türkolog (d. 1721) * 1865 - Joseph Lebeau, Belçika Başbakanı (d. 1794) * 1884 - Elias Lönnrot, Fin fizikçi, filolog ve şair (d. 1802) * 1897 - Antoine Thomson d'Abbadie, Fransız seyyah (d. 1810) * 1897 - Andrey Dostoyevski, Rus bir mimar, mühendis, memo, bina tamircisi (d. 1825) * 1916 - Vasili Surikov, Rus ressamı (d. 1848) * 1928 - Emil Wiechert, Alman jeofizikçi (d. 1861) * 1930 - Arthur Balfour, İngiliz politikacı (d. 1848) * 1940 - Besim Ömer Akalın, Türk tıp profesörü, bilim insanı, sivil toplum örgütçüsü ve milletvekili (d. 1862) * 1943 - Frank Nitti, İtalyan mafya lideri (d. 1886) * 1950 - Edgar Rice Burroughs, Amerikalı yazar ("Tarzan"ı kaleme alan) (d. 1875) * 1950 - Norman Haworth, İngiliz kimyager (d. 1883) * 1955 - Leonid Govorov, Yüksek Sovyet üyesi ve Savunma Bakanı yardımcısı (d. 1897) * 1955 - Mihály Károlyi, Macaristan'ın ilk devlet başkanı (d. 1875) * 1965 - Gheorghe Gheorghiu-Dej, Rumen siyasetçi (d. 1901) * 1968 - Celil Kiyekbayev, Sovyet Başkurt bilim insanı, Türkolog ve filolog (d. 1911) * 1980 - Bedrettin Tuncel, Türk akademisyen, çevirmen, edebiyatçı ve siyasetçi (d. 1910) * 1982 - Randy Rhoads, Amerikalı müzisyen (d. 1956) * 1987 - Louis de Broglie, Fransız fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1892) * 1996 - Virginia Henderson, Amerikalı hemşire (d. 1897) * 1997 - Eugène Guillevic, Fransız şair (d. 1907) * 1997 - Willem de Kooning, Hollanda'nın Rotterdam şehrinde dünyaya gelmiş soyut dışavurumcu ressam (d. 1904) * 1998 - Hanzade Sultan, Osmanlı'nın son Padişahı Sultan Vahdettin ve son Halife Abdülmecit Efendi’nin torunu (d. 1923) * 1999 - Tofilau Eti Alesana, Samoalı siyasetçi (d. 1924) * 2003 - Suna Korad, Türk opera sanatçısı (d. 1935) * 2004 - Haldun Derin, Türk bürokrat (Atatürk, İsmet İnönü ve Celal Bayar'ın özel kalem müdürlüğünü yapan) (d. 1912) * 2005 - John DeLorean, Amerikalı mühendis ve DeLorean Motor Company'nin kurucusu (d. 1925) * 2008 - Hugo Claus, Flaman romancı, şair, oyun yazarı, ressam ve film yönetmeni (d. 1929) * 2008 - Sir Arthur C. Clarke, İngiliz bilimkurgu yazarı ve mucit (d. 1917) * 2008 - Paul Scofield, İngiliz oyuncu (d. 1922) * 2010 - Bülent Düzgit, Türk karikatürist (d. 1947) * 2015 - Margarete Bagshaw, Amerikalı bir sanatçıdır (d. 1964) * 2016 - Roger Agnelli, Brezilyalı bankacı, şirket yöneticisi ve iş insanı (d. 1959) * 2016 - José Artetxe, İspanyol eski millî futbolcudur (d. 1930) * 2016 - Jack Mansell, İngiliz futbolcu ve teknik direktör (d. 1927) * 2017 - Jimmy Breslin, Amerikalı gazeteci ve yazardır (d. 1928) * 2017 - Li Li-Hua, Çinli-Hong-Kong bir oyuncu (d. 1924) * 2018 - Linda Bement, Amerikalı manken (d. 1941) * 2018 - Hasan Celal Güzel, Türk siyasetçi ve bürokrat (d. 1945) * 2018 - Luo Fu (yazar), Tayvanlı yazar ve romancı (d. 1928) * 2019 - Boris Dubrovin, Rus matematikçi (d. 1950) * 2019 - Chuck Harmon, Amerikalı eski profesyonel beyzbol oyuncusu (d. 1924) * 2019 - Marlen Hutsiyev, Gürcistan doğumlu Rus film yönetmeni ve senarist (d. 1925) * 2019 - Ümit Yesin, Türk oyuncu (d. 1954) * 2020 - Innocenzo Donina, eski İtalyan futbolcudur (d. 1950) * 2020 - Hamid Kahram, İranlı siyasetçi ve veteriner (d. 1958) * 2020 - Hans Knudsen, Danimarkalı sprint kanocu (d. 1944) * 2020 - Aurlus Mabélé, Kongolu şarkıcı ve besteci (d. 1953) * 2020 - Antonio Michele Stanca, İtalyan genetikçi (d. 1942) * 2021 - Jordi Cornet, İspanyol siyasetçi ve iş insanı (d. 1965) * 2021 - Cristian Cuturrufo, Şilili caz trompetçisi (d. 1972) * 2021 - Irmão Lázaro, Brezilyalı gospel şarkıcısı ve siyasetçi (d. 1966) * 2022 - Lyell Cresswell, Yeni Zelandalı besteci (d. 1944) * 2022 - Joel Hasse Ferreira, Portekizli siyasetçi (d. 1944) * 2022 - Alan Hopwood, Avustralyalı aktör, yapımcı, senarist, yayıncı, oyun yazarı ve eğitimci (d. 1934) * 2022 - Marian Zembala, Polonyalı bir kalp cerrahı, tıp profesörü (d. 1950) * 2023 - Walter Gassire, Uruguaylı futbolcudur (d. 1946) * 2023 - Marisol Malaret Contreras, Porto Rikolu manken (d. 1949) * 2023 - Petar Nadoveza, Eski Hırvat profesyonel futbolcu ve teknik adam (d. 1942) * 2023 - Pohiva Tuʻiʻonetoa, Tongalı siyasetçi (d. 1951) == Tatiller ve özel günler == *0319 19
== Olaylar == * 1602 - Hollanda Doğu Hindistan Şirketi kuruldu. * 1792 - Fransa Millî Meclisi, giyotinle idamı onayladı. Adını, mucidi Fransız doktor Joseph Ignace Guillotin'den alan giyotin, ilk kez 25 Nisan 1792'de kullanıldı. * 1815 - Napolyon, Elbe adasından kaçışının ardından, 140.000 kişilik düzenli ordu ve 200.000 kişilik gönüllü güçler eşliğinde Paris'e girdi. * 1852 - ABD'de Harriet Beecher Stowe'un ünlü kölelik karşıtı romanı, Tom Amca'nın Kulübesi ilk kez yayımlandı. * 1861 - Arjantin'in Mendoza şehri, şiddetli bir depremle büyük hasar gördü. * 1899 - Sing Sing Hapishanesi'nde Martha M. Place, elektrikli sandalyede idam edilen ilk kadın oldu. * 1913 - Çin Milliyetçi Partisi'nin (Kuomintang) kurucusu Sung Çiao-jen, bir suikast girişiminde yaralandı ve 2 gün sonra öldü. * 1916 - Albert Einstein, görecelik kuramını yayınladı. * 1922 - ABD'nin ilk uçak gemisi USS Langley hizmete girdi. * 1918 - Türk Kadını Dershanesi açıldı. Dershanede yabancı dil, Türkçe ve müzik dersleri ile konferanslar verildi. * 1933 - Dönemin Münih Polis Şefi olan Heinrich Himmler, Naziler'in ilk toplama kampı, Dachau Toplama Kampı'nın kurulmasını emretti ve Theodor Eicke'yi de Kamp Komutanı olarak atadı. * 1942 - Naziler, Polonya'nın Zgierz kentinde 100 Polonyalıyı bir çalışma kampından alıp öldürdüler. * 1942 - Alman Schutzstaffel Birlikleri, batı Ukrayna'nın Rohatin kentinde 600'ü çocuk, 3000 Yahudiyi bir gün içinde öldürdüler. * 1945 - Adana - Ceyhan'da meydana gelen 6 büyüklüğündeki deprem; 29 can aldı, 328 ev yıkıldı. * 1956 - Tunus, Fransa'dan bağımsızlığını kazandı. Tunus'un ilk Devlet Başkanı Habib Burgiba oldu. * 1969 - John Lennon ile Yoko Ono evlendi. * 1981 - Arjantin'in eski Başkanı Isabel Peron, rüşvet suçundan 8 yıl hapis cezasına çarptırıldı. * 1986 - Jacques Chirac, Fransa Başbakanı oldu. * 1987 - Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi, (FDA) AIDS tedavisinde kullanılan AZT (azidothymidine) adlı ilaca onay verdi. Retrovir adıyla piyasaya verilen ilaç, onaylanmış ilk AIDS ilacı oldu. * 1990 - Ferdinand Marcos'nun dul eşi İmelda Marcos; rüşvet, zimmetine para geçirme ve şantaj suçlarından mahkemeye çıkarıldı. * 1995 - Tokyo metrosuna düzenlenen sarin gazı saldırısında 12 kişi öldü, 1300 kişi yaralandı. * 1996 - İngiltere'de Hükûmet, deli dana (Mad Cow Disease - MCD) hastalığının insanlara da bulaştığını açıkladı. * 1997 - Robert Koçaryan, Ermenistan Başbakanı oldu. * 1997 - Avrupa Birliği Ortaklık Komitesi, 106. dönem toplantısı yapıldı. * 2003 - Irak Savaşı: ABD, Irak'ı istila etmeye başladı. Bağdad hava bombardıman saldırısına uğradı (Şok ve Dehşet Harekâtı). * 2005 - Japonya'nın Fukuoka şehrinde meydana gelen 6,6 şiddetindeki depremde 1 kişi öldü, yüzlerce kişi yaralandı. * 2015 - Tam güneş tutulması gerçekleşti. Tam tutulma, Norveç'in kuzeybatısından, İzlanda'nın güneyinden ve Svalbard'tan gözlemlenebildi. == Doğumlar == * MÖ 43 - Ovidius, Romalı şair (ö. 17) * 1606 - Georg von Derfflinger, Brandenburg-Prusya ordusu feldmareşali (ö. 1695) * 1612 - Anne Bradstreet, İngiliz-Amerikalı feminist şair (Amerikan kolonilerindeki ilk kadın şair) (ö. 1672) * 1725 - I. Abdülhamid, Osmanlı'nın 27. Padişahı (ö. 1789) * 1737 - I. Rama, Tayland kralı (ö. 1809) * 1765 - Karl Daub, Alman filozof (ö. 1836) * 1770 - Friedrich Hölderlin, Alman şair (ö. 1843) * 1780 - José Joaquín de Olmedo, Ekvador devlet başkanı, avukat, politikacı ve yazar (ö. 1847) * 1794 - René Primevère Lesson, Fransız cerrah, doğa bilimci, ornitolog ve herpetolog (ö. 1849) * 1809 - Johann Philipp Becker, Alman devrimci (ö. 1886) * 1811 - II. Napolyon, Fransa İmparatoru (ö. 1832) * 1823 - Nâsıf Maluf, Lübnanlı sözlükbilimci (ö. 1865) * 1828 - Henrik Ibsen, Norveçli yazar (ö. 1906) * 1828 - Friedrich Karl, Prusya prensi (ö. 1885) * 1840 - Franz Mertens, Polonyalı matematikçi (ö. 1927) * 1851 - İsmail Gaspıralı, Kırım Tatarı gazeteci (ö. 1914) * 1856 - Frederick Winslow Taylor, Amerikalı mühendis (ö. 1915) * 1865 - Jeanne d'Alcy, Fransız film oyuncusu (ö. 1956) * 1870 - Paul von Lettow-Vorbeck, Alman general (ö. 1964) * 1879 - Hüseyngulu Sarabski, Azeri operacı, oyuncu, yönetmen (ö. 1945) * 1882 - René Coty, Fransa'da Dördüncü Cumhuriyet'in son cumhurbaşkanı (ö. 1962) * 1884 - Philipp Frank, Avusturyalı fizikçi, matematikçi ve akademisyen (ö. 1966) * 1887 - Hovsep Orbeli, Sovyet şarkiyatçı ve akademisyen (ö. 1961) * 1891 - Edmund Goulding, İngiliz film yönetmeni, oyun yazarı ve tiyatro yönetmeni (ö. 1959) * 1892 - Ludwig Crüwell, Alman general (ö. 1958) * 1894 - Hans Langsdorff, Alman deniz subayı (ö. 1939) * 1899 - Cafer Cabbarlı, Azeri şair, yazar, senaryo yazarı ve yönetmen (ö. 1934) * 1904 - Jerzy Block, Polonyalı aktör ve yönetmen (ö. 1996) * 1904 - Burrhus Frederic Skinner, Amerikalı ruhbilimci, yazar, mucit, sosyal reform savunucusu ve şairdir (ö. 1990) * 1908 - Michael Redgrave, İngiliz oyuncu, yönetmen ve yazar (ö. 1985) * 1911 - Alfonso García Robles, Meksikalı diplomat (ö. 1991) * 1914 - Wendell Corey, Amerikalı oyuncu ve politikacı (ö. 1968) * 1915 - Rudolf Kirchschläger, Avusturyalı diplomat (ö. 2000) * 1915 - Sister Rosetta Tharpe, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, gitarist ve şarkıcı (ö. 1973) * 1916 - Pierre Messmer, Fransız siyasetçi (ö. 2007) * 1917 - Vera Lynn, İngiliz şarkıcı ve aktris (ö. 2020) * 1918 - Bernd Alois Zimmermann, Alman modern batı müziği ve opera bestecisi ve muzik öğretmeni (ö. 1970) * 1919 - Gerhard Barkhorn, Nazi Almanyasının Luftwaffe as pilotu (ö. 1983) * 1922 - Suphi Konak, Türk siyasetçi (ö. 1964) * 1922 - Carl Reiner, Amerikalı komedyen, oyuncu, ve seslendirme sanatçısı (ö. 2020) * 1926 - Marge Calhoun, Amerikalı sörfçü (ö. 2017) * 1927 - John Joubert, Güney Afrika doğumlu İngiliz besteci (ö. 2019) * 1929 - Germán Robles, İspanya-Meksikalı aktör (ö. 2015) * 1932 - Ryszard Kotys, Polonyalı aktör (ö. 2021) * 1935 - Bettye Washington Greene, Amerikalı endüstriyel araştırma kimyacısı (ö. 1995) * 1937 - Lois Lowry, Amerikalı yazar * 1939 - Brian Mulroney, Kanadalı siyasetçi * 1940 - Paul Neville, Avustralyalı politikacı (ö. 2019) * 1943 - Cevdet Selvi, Türk siyasetçi * 1944 - Erwin Neher, Alman biyolog * 1945 - Pat Riley, Amerikalı basketbol oyuncusu * 1948 - Bobby Orr, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu * 1948 - Nikos Papazoğlu, Yunan şarkıcı, söz yazarı, müzisyen ve albüm yapımcısı (ö. 2011) * 1950 - William Hurt, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2022) * 1952 - Sadettin Teksoy, Türk sunucu, gazeteci ve program yapımcısı * 1953 - Sait Genay, Türk oyuncu * 1955 - Zerrin Güngör, Türk hukukçu ve Danıştay Başkanı * 1956 - Ayşenil Şamlıoğlu, Türk oyuncu, yönetmen ve yazar * 1956 - Catherine Ashton, İngiliz politikacı * 1957 - Elizabeth Bourgine, Fransız kadın tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1957 - Oğuz Haksever, Türk haber sunucusu, muhabir ve editör * 1957 - Spike Lee, Amerikalı yönetmen, prodüktör, senarist ve En İyi Uyarlama Senaryo Akademi Ödülü sahibi * 1958 - Holly Hunter, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1961 - Maja Maranow, Alman oyuncu (ö. 2016) * 1961 - Mustafa Karataş, Türk akademisyen ve hadis bilgini * 1963 - David Thewlis, İngiliz oyuncu * 1964 - Natacha Atlas, Mısırlı müzisyen * 1968 - Paul Merson, İngiliz millî futbolcu ve teknik direktördür * 1970 - Michael Rapaport, Amerikalı oyuncu, yönetmen ve komedyendir * 1971 - Touré, Amerikalı yazar, müzik muhabiri, eleştirmen ve sunucu * 1972 - Alex Kapranos, İngiliz bir müzisyen * 1974 - Carsten Ramelow, Alman millî futbolcu * 1976 - Chester Bennington, Amerikalı rock solisti (ö. 2017) * 1978 - Kevin Betsy, İngiliz kökenli Seyşelli millî futbolcu * 1979 - Freema Agyeman, Gana kökenli İngiliz oyuncu * 1980 - Jamal Crawford, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusudu * 1980 - Robertas Javtokas, Litvan eski basketbolcudur * 1982 - Fatma Kaplan Hürriyet, Türk siyasetçi * 1982 - Tomasz Kuszczak, Polonyalı profesyonel kaleci * 1983 - Selin Demiratar, Türk oyuncu * 1983 - Jenni Vartiainen, Fin şarkıcı * 1984 - Christy Carlson Romano, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1984 - Fernando Torres, İspanyol futbolcu * 1985 - Morgan Amalfitano, Fransız eski futbolcu * 1985 - Nicolas Lombaerts, Belçikalı eski futbolcu * 1986 - Ruby Rose, Avustralyalı oyuncu, model ve VJ * 1986 - Román Torres, Panamalı millî futbolcu * 1987 - Jô, Brezilyalı futbolcu * 1987 - Pedro Ken, Brezilyalı futbolcu * 1989 - Xavier Dolan, Kanadalı aktör ve film yapımcısı * 1990 - Marcos Rojo, Arjantinli millî futbolcu * 1991 - Mattia Destro, İtalyan futbolcu * 1993 - Sloane Stephens, Amerikalı tenisçi * 1995 - Kei, Güney Koreli şarkıcı ve oyuncu * 2000 - Hyunjin, Güney koreli şarkıcı == Ölümler == * 1181 - Taira no Kiyomori, Heian döneminin sonunda Japonya'da bir askeri lider (d. 1118) * 1191 - III. Clemens, 19 Aralık 1187'den ölümüne kadar papalık yaptı (d. 1130) * 1239 - Hermann von Salza, Alman Haçlıları'nın kurduğu Töton Şövalyeleri adlı askeri tarikatın başkanı (1210-1239) (d. 1170) * 1390 - III. Aleksios, Trabzon imparatoru (d. 1338) * 1413 - IV. Henry veya Henry Bolingbroke, 1399-1413 yılları arasındaki İngiltere ve İrlanda kralı (d. 1367) * 1568 - Albrecht, Töton Şövalyeleri'nin büyük üstadı ve Prusya'nın ilk hükümdarı (d. 1490) * 1619 - Matthias, 1611-1617 Bohemya Kralı olarak hükmetti (d. 1557) * 1673 - Augustyn Kordecki, Leh din adamı (d. 1603) * 1816 - I. Maria, 1777-1816 yılları arasında Portekiz'in 1815-1816 yılları arasında Brezilya'nın Kraliçeliğini yapmış hükümdar (d. 1734) * 1851 - Ali Paşa Rıdvanbegoviç, Hersekli siyasetçi (d. 1783) * 1878 - Julius Robert von Mayer, Alman fizikçi (d. 1814) * 1894 - Lajos Kossuth, Macar siyasetçi (d. 1802) * 1897 - Apollon Maykov, Rus şair (d. 1821) * 1898 - İvan Şişkin, Rus manzara (peyzaj) ressamı, gravürcü ve teknik çizimci (d. 1832) * 1924 - Fernand Cormon, Fransız ressam (d. 1845) * 1925 - George Curzon, İngiliz devlet adamı (d. 1859) * 1929 - Ferdinand Foch, Fransız asker (d. 1851) * 1930 - Hoca Ali Rıza, Türk ressam (d. 1858) * 1931 - Hermann Müller, Alman devlet adamı ve Almanya Sosyal Demokrat Partisi (SPD) lideri (d. 1876) * 1934 - Waldeck ve Pyrmont Prensesi Emma, Hollanda Kraliçesi ve Lüksemburg Büyük Düşesi (d. 1858) * 1935 - Jón Þorláksson, İzlanda eski Başbakanı (d. 1877) * 1941 - Oskar Baum, Çek müzik eğitimcisi ve yazarı (d. 1883) * 1947 - Victor Goldschmidt, Norveçli mineralog (d. 1888) * 1954 - Mehmet Emin Kalmuk, Türk hendese (Geometri) muallimi ve telgraf ve telefon müderrisi (d. 1869) * 1962 - C. Wright Mills, Amerikalı sosyolog (d. 1916) * 1962 - Hüsrev Gerede, Türk asker ve politikacı (d. 1884) * 1971 - Falih Rıfkı Atay, Türk gazeteci ve yazar (d. 1894) * 1972 - Marilyn Maxwell, Amerikalı oyuncu ve komedyen (d. 1921) * 1984 - Kerime Nadir, Türk romancı (d. 1917) * 1990 - Lev Yaşin, Sovyet futbolcu (d. 1929) * 1993 - Polykarp Kusch, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1911) * 1998 - George Howard, Amerikalı müzisyen (d. 1956) * 2004 - Juliana, 1948'den 1980'deki feragatına kadar Hollanda kraliçesi (d. 1909) * 2007 - Taha Yasin Ramazan, Iraklı siyasetçi (d. 1938) * 2009 - Abdüllatif Filali, Faslı siyasetçi ve diplomat (d. 1928) * 2013 - Zillur Rahman, eski Bangladeş devlet başkanı ve Avami üst düzey Başkanlık heyeti üyesi (d. 1929) * 2014 - Hilderaldo Bellini, Brezilyalı futbolcu (d. 1930) * 2015 - Malcolm Fraser, Avustralyalı liberal politikacı ve eski başbakan (d. 1930) * 2016 - Anker Jørgensen, Danimarkalı siyasetçi (d. 1922) * 2017 - David Rockefeller, Amerikalı bankacı (d. 1915) * 2018 - Dilbar Abdurahmanonova, Sovyet-Özbek kemancı ve orkestra şefi (d. 1936) * 2018 - Peter G. Peterson, Amerikalı bankacı (d. 1926) * 2019 - Randy Jackson, Amerikalı beyzbol oyuncusudur (d. 1926) * 2019 - Warnock Baronesi Mary Warnock, İngiliz filozof, yazar ve eğitimci (d. 1924) * 2020 - Cengiz Bektaş, Türk mimar (d. 1934) * 2020 - Amadeo Carrizo, Arjantinli millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1926) * 2020 - Carlos Falcó, İspanyol aristokrat soylu, yazar ve şarap üreticisi (d. 1937) * 2020 - Muhterem Nur, Türk sinema ve ses sanatçısı (d. 1932) * 2020 - Marino Quaresimin, İtalyan siyasetçi (d. 1937) * 2020 - Kenny Rogers, Amerikalı country ve country pop şarkıcısı, müzik yazarı ve aktör (d. 1938) * 2020 - Levent Ünsal, Türk oyuncu,sunucu ve seslendirme sanatçısı (d. 1932) * 2021 - Taryn Fiebig, Avustralyalı soprano ses tonunda opera ve sahne sanatçısı (d. 1972) * 2021 - Anton Font, İspanyol pandomim sanatçısı, tiyatro oyuncusu ve eğitimci (d. 1932) * 2021 - Milan Hurtala, Slovak kürekçi (d. 1946) * 2021 - Rito Jiménez, Venezuelalı siyasetçi (d. 1951) * 2021 - Vladimir Kirsanov, Sovyet-Rus koreograf ve dansçı (d. 1947) * 2021 - Peter Lorimer, İskoç eski futbolcudur (d. 1946) * 2021 - Richard Mendani, Papua Yeni Gineli politikacı (d. 1967) * 2021 - François Nicoullaud, Fransız diplomat (d. 1940) * 2021 - Dan Sartain, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve müzisyen (d. 1981) * 2022 - Adriana Hoffmann, Şilili botanikçi, çevreci ve yazar (d. 1940) * 2022 - Zeki Fatin Abdül Vahab, Mısırlı aktör ve film yönetmeni (d. 1961) * 2022 - Reine Wisell, İsveçli otomobil yarışçısı (d. 1941) * 2023 - Syabda Perkasa Belawa, Endonezyalı badminton oyuncusu (d. 2001) * 2023 - Bryn Hargreaves, İngiliz profesyonel ragbi birliği oyuncusu (d. 1985) * 2023 - Anita Thallaug, Norveçli şarkıcı (d. 1938) == Tatiller ve özel günler == * Sonbahar Ekinoksu (Güney Yarım Kürede) * İlkbahar Ekinoksu (Kuzey Yarım Kürede) == Kaynakça == *0320 20
== Olaylar == * 235 - Roma İmparatoru Alexander Severus, kendi lejyonu tarafından düzenlenen bir suikast ile öldürüldü ve İmparatorluğu zayıflatan 3. yüzyıl krizi başladı. * 1299 - Kutsal Roma İmparatoru II. Friedrich, kendini Kudüs Kralı ilan etti. * 1438 - II. Albert, Almanya Kralı oldu. * 1635 - IV. Murad komutasındaki Osmanlı Ordusu, Safevî Devleti'ne karşı Revan Seferine çıktı. * 1799 - Napolyon, Osmanlı Devleti'nin yönetimindeki Akka kalesi önlerine geldi. * 1850 - American Express, Henry Wells ve William Fargo tarafından kuruldu. * 1871 - Paris Komünü kuruldu. * 1913 - Yunan kralı I. George, Selanik'te uğradığı bir suikast sonucu öldü. * 1915 - Çanakkale Deniz Harekâtı: Birleşik Donanma, Çanakkale Boğazı'nda ağır hasar gördü ve geri çekildi. * 1918 - Karayazı, Narman ve Tekman'ın düşman işgalinden kurtuluşu. * 1920 - Osmanlı Meclis-i Mebusanı, İstanbul'un işgali üzerine son toplantısını yaptı ve çalışmalarına ara verme kararı aldı. * 1921 - SSCB ile İkinci Polonya Cumhuriyeti arasında Riga Antlaşması imzalandı. * 1921 - Moğolistan Halk Ordusu kuruldu. * 1925 - ABD'nin üç eyaletini (Missouri, Illinois ve Indiana) etkileyen kasırgada 695 kişi öldü. * 1926 - Finike'de meydana gelen 6.9 şiddetindeki depremde, 27 kişi öldü. * 1926 - Papa Eftim, Bağımsız Türk Ortodoks Patrikhanesi'ni kurdu. * 1937 - Teksas'ın New London kentinde bir okulda meydana gelen doğalgaz patlamasında, çoğunluğu çocuk 300 kişi öldü. * 1938 - Meksika, sınırları dahilindeki tüm yabancı petrol şirketlerini millîleştirdi. * 1940 - Hitler ve Mussolini, Brenner Geçidi'nde buluştu. İtalya, Almanya'nın yanında savaşa girme kararı aldı. Bundan dört yıl sonra aynı gün, Almanlar Macaristan'ı işgale başladı. * 1953 - Balıkesir'in Gönen ilçesinde meydana gelen 7,4 şiddetindeki depremde 265 kişi öldü. * 1956 - Fransa, Cezayir'e asker çıkarmaya başladı. * 1962 - Cezayir Bağımsızlık Savaşı: Fransa Cezayirli direnişçilerle anlaşmaya vardı. * 1965 - İnsanoğlu ilk kez uzayda yürüdü. Sovyet kozmonot Aleksey Leonov, dünyadan 2 bin 177 kilometre yükseklikte, Voskhod-II (Gündoğumu) adlı uzay aracından çıkarak 20 dakika boşlukta kaldı. * 1970 - Kamboçya'da Lon Nol, Prens Norodom Sihanouk'u devirdi. * 1971 - Peru'nun Yanawayin Gölü yamaçlarında toprak kayması meydana geldi. Gölde oluşan 30 metrelik dalgalar, sahilde bulunan Chungar Madencilik Şirketi (Cia Minera Chungar, SA) kampında 200 madencinin ölümüne neden oldu. * 1971 - Mümtaz Soysal, Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı'nca gözaltına alınıp tutuklandı. * 1974 - Pakistan'ın devrik Devlet Başkanı Zülfikar Ali Butto, muhaliflerinden birine suikast düzenlettiği iddiasıyla ölüm cezasına çarptırıldı. * 1979 - İran Ordu Güçleri, Doğu Irak’ın Sıne kentini bombaladı. Bombardımanda 400'den fazla sivil hayatını kaybetti. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Siverek'teki cenaze töreninde çıkan çatışmada 5 kişi, ülkenin diğer yerlerinde 3 kişi öldürüldü. * 1985 - Bankaların televizyonda reklam yapma yasağı kaldırıldı. * 1986 - Cumhurbaşkanı Kenan Evren, Ceza İnfaz Yasası'ndaki değişiklikleri onayladı ve 50.000'e yakın hükümlünün tahliye işlemleri başlatıldı. * 1989 - Mısır'daki Keops piramidinde, 4400 yıllık bir mumya bulundu. * 1990 - Alman yeniden birleşmesi: Alman Demokratik Cumhuriyeti'nin yaptığı seçimlerden sonra, Alman Demokratik Cumhuriyeti ve Almanya Federal Cumhuriyeti birleşti. * 1992 - Güney Afrika Cumhuriyeti'nde siyahlara eşit vatandaşlık hakkı tanıyan, Devlet Başkanı De Klerk tarafından planlanan "Anayasal Reform Tasarısı", halk oylamasıyla kabul edildi. * 1997 - Antonov An-24 tipi bir Rus yolcu uçağının kuyruğu, Türkiye'ye gitmekte olduğu sırada havada koptu. Düşen uçaktaki 50 kişi öldü. * 2000 - Suriye ve Türkiye'de yaşayan ve akraba olan 573 aile, iki ülkenin anlaşması sonucu sınırı geçerek bayramlaştılar. * 2005 - New York'taki bir camide, Cuma namazını ilk defa bir kadın kıldırdı. 1426 yıllık İslami geleneklere göre bu bir ilk. * 2010 - TRT Haber yayına başladı. * 2018 - Vladimir Putin, yapılan seçimler sonucu Rusya'da %76.69 oy ile 3. kez Devlet Başkanı seçildi. * 2020 - Eurovision Şarkı Yarışması koronavirüs pandemisi nedeniyle 2021'e ertelendi. == Doğumlar == * 1075 - Zemahşerî, İranlı İslam bilgini (ö. 1144) * 1609 - III. Frederik, Danimarka ve Norveç kralı (ö. 1670) * 1690 - Christian Goldbach, Rus matematikçi (ö. 1764) * 1703 - İmpavido L'leida, İspanyol soprano (ö. 1751) * 1780 - Miloş Obrenoviç, Sırp prens (ö. 1860) * 1782 - John C. Calhoun, Amerikalı devlet adamı (ö. 1850) * 1800 - Aleksa Simić, Sırp siyasetçi (ö. 1872) * 1809 - Joseph Jenkins Roberts, Liberyalı siyasetçi (ö. 1876) * 1813 - Friedrich Hebbel, Alman oyun yazarı (ö. 1863) * 1826 - Joseph René Bellot, Fransız Kuzey Kutbu kâşifi (ö. 1853) * 1828 - Randal Cremer, İngiliz Liberal Parlamento üyesi pasifist ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1908) * 1830 - Fustel de Coulanges, Fransız tarihçisi (ö. 1889) * 1837 - Grover Cleveland, ABD'nin 22. ve 24. Başkanı (ö. 1908) * 1842 - Stéphane Mallarmé, Fransız şair (ö. 1898) * 1843 - Jules Vandenpeereboom, Belçikalı siyasetçi (ö. 1917) * 1844 - Nikolay Rimski-Korsakov, Rus müzisyen, besteci ve müzik eğitimcisi (ö. 1908) * 1856 - Aleksandr İzvolski, Rus diplomat (ö. 1919) * 1858 - Rudolf Diesel, Alman makine mühendisi ve Dizel motorun mucidi (ö. 1913) * 1866 - Cemil Topuzlu, Türk hekim (Türkiye'de modern cerrahinin kurucusu ve İstanbul Belediye Başkanı) (ö. 1958) * 1869 - Neville Chamberlain, İngiliz politikacı (ö. 1940) * 1874 - Nikolay Berdyayev, Rus teolog ve filozof (Hristiyan varoluşçuluğunun önde gelen sözcülerinden) (ö. 1948) * 1877 - Edgar Cayce, Amerikalı medyum (ö. 1945) * 1879 - Varaztad Kazancıyan, Türkiye Ermenisi plastik cerrahi uzmanı doktor (ö. 1968) * 1880 - Walter Hohmann, Alman fizikçi (ö. 1945) * 1892 - Ruşen Eşref Ünaydın, Türk gazeteci, yazar, siyasetçi ve diplomat (ö. 1959) * 1893 - Costante Girardengo, İtalyan profesyonel yol bisikleti yarışçısıydı (ö. 1978) * 1903 - Galeazzo Ciano, İtalya Krallığı'nın Dışişleri bakanı ve Benito Mussolini'nin damadı (ö. 1944) * 1905 - Thomas Townsend Brown, Amerikalı fizikçi (ö. 1985) * 1905 - Robert Donat, İngiliz aktör (ö. 1958) * 1912 - Toto Karaca, Ermeni asıllı Türk opera, tiyatro ve sinema sanatçısı (ö. 1992) * 1913 - René Clément, Fransız film yönetmeni (ö. 1996) * 1913 - Werner Mölders, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası Luftwaffe Ace Pilotuydu (ö. 1941) * 1915 - Refet Angın, Türk öğretmen (ö. 2015) * 1919 - Elizabeth Anscombe, İngiliz analitik filozof (ö. 2001) * 1922 - Seymour Martin Lipset, Amerikalı toplum bilimci (ö. 2006) * 1926 - Peter Graves, Amerikalı sinema ve TV dizileri oyuncusudur (ö. 2010) * 1928 - Fidel Ramos, Filipinli general ve siyasetçi (ö. 2022) * 1929 - Christa Wolf, Alman romancı ve senaryo yazarı (ö. 2011) * 1931 - Vlastimil Bubník, Çek buz hokeyi oyuncusu ve millî futbolcu (ö. 2015) * 1932 - John Updike, Amerikalı yazar (ö. 2009) * 1935 - Frances Cress Welsing, Amerikalı kadın Afrikabilimci ve psikiyatrist (d. 2016) * 1936 - F.W. de Klerk, Güney Afrikalı politikacı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 2021) * 1940 - Namık Ekin, Türk asker ve judocu * 1942 - Romalı Perihan, Türk soprano, ressam, manken ve oyuncu (ö. 2016) * 1953 - Nilgün Belgün, Türk dizi, sinema ve tiyatro oyuncusu * 1956 - Luc Besson, Fransız film yapımcısı * 1959 - Gökalp Baykal, Türk müzisyen, mimar, öğretim görevlisi ve yazar * 1960 - Richard Biggs, Amerikalı aktör (ö. 2004) * 1965 - Robin Sharma, Hint asıllı Kanadalı yazar * 1969 - Bekir Aksoy, Türk oyuncu * 1969 - Vassily Ivanchuk, Ukraynalı satranç oyuncusu * 1970 - Queen Latifah, Amerikan rapçi, aktris ve şarkıcı * 1972 - Dane Cook, Amerikalı stand-up sanatçısı ve oyuncu * 1972 - Necmi Yapıcı, Türk dizi ve sinema filmi oyuncusu * 1973 - Vural Çelik, Türk sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu * 1975 - Sutton Foster, Amerikalı aktris, şarkıcı ve dansçıdır * 1977 - Willy Sagnol, Fransız eski millî futbolcudur * 1977 - Danny Murphy, İngiliz eski futbolcudur * 1978 - Fernandão, Brezilyalı futbolcu (ö. 2014) * 1979 - Adam Levine, Amerikalı şarkıcı ve besteci * 1979 - Danneel Harris, Amerikalı aktris * 1980 - Sébastien Frey, Fransız futbolcu * 1980 - Aleksey Yagudin, Rus buz patenci * 1980 - Natalia Poklonskaya, Ukraynalı hukukçu ve Kırım Cumhuriyeti eski Başsavcısı * 1981 - Fabian Cancellara, emekli İsviçreli profesyonel yol bisikleti yarışçısı * 1981 - Jang Na-ra, Güney Koreli şarkıcı ve aktris * 1981 - Laura Pergolizzi, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1981 - Tom Starke, Alman futbolcudur * 1982 - Paola Cardullo, İtalyan voleybolcu * 1982 - Mantorras, Angolalı millî futbolcudur * 1982 - Timo Glock, Alman F1 pilotu * 1983 - Ethan Carter III, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1984 - Simone Padoin, İtalyan futbolcu * 1986 - Lykke Li, İsveçli şarkıcı, söz yazarı ve model * 1988 - Tanju Şahin, Türk futbolcu * 1989 - Lily Collins, Amerikalı oyuncu, model ve TV muhabiri * 1991 - Tijana Malešević, Sırp voleybolcu * 1994 - Ali İsmail Korkmaz, Türk öğrenci (ö. 2013) * 1997 - Ciara Bravo, Amerikalı seslendirme sanatçısıdır * 1999 - Neslihan Demir, Türk basketbolcu == Ölümler == * 235 - Alexander Severus, Roma imparatoru (d. 208) * 978 - Edward, 975 yılından öldürüldüğü 978 yılına kadar İngiltere Kralı (d. 962) * 1227 - III. Honorius, 18 Temmuz 1216 - 18 Mart 1227 doneminde Papalık yapmıştır (d. 1148) * 1314 - Jacques de Molay, Tapınak Şövalyelerinin 23. büyük üstadı * 1584 - IV. İvan (Korkunç İvan), Rus Çarı (d. 1530) * 1703 - Maria de Dominici, Maltalı bir ressam, heykeltıraş ve Karmelit üçüncü derecede bir rahibeydi (d. 1645) * 1745 - Robert Walpole, İngiliz politikacı (d. 1676) * 1768 - Laurence Sterne, İrlandalı yazar (d. 1713) * 1869 - Pauline Fourès, Fransız ressam ve roman yazarı (d. 1778) * 1871 - Augustus De Morgan, Britanyalı matematikçi ve mantıkçı (d. 1806) * 1876 - Ferdinand Freiligrath, Alman çevirmen ve şair (d. 1810) * 1913 - I. George, Yunanistan Kralı (d. 1845) * 1929 - Hamza Hakimzade Niyazi, Özbek şair, yazar ve edebi çevirmen (d. 1889) * 1936 - Elefterios Venizelos, Yunan politikacı (d. 1864) * 1937 - Mélanie Bonis, Fransız geç romantik dönem bestecisi (d. 1858) * 1945 - Teyfuk Abdul, Sovyetler Birliği Kahramanı madalyalı Kırım Tatarı askeri (d. 1915) * 1964 - Norbert Wiener, Amerikalı matematikçi ve sibernetik biliminin kurucusu (d. 1894) * 1965 - I. Faruk, Mısır Kralı (d. 1920) * 1967 - Julio Baghy, Macar aktör (d. 1891) * 1977 - Marien Ngouabi, Kongolu asker ve siyasetçi (d. 1938) * 1980 - Erich Fromm, Amerikalı sosyolog (d. 1900) * 1981 - Cahide Sonku, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu (Türk sinemasının ilk kadın film yönetmeni ve ilk kadın yıldızı) (d. 1919) * 1982 - Vasili Çuykov, Sovyetler Birliği Mareşali (d. 1900) * 1986 - Bernard Malamud, Amerikalı yazar (d. 1914) * 1993 - Beyhan Cenkçi, Türk gazeteci (d. 1935) * 1995 - Sadri Alışık, Türk sinemacı (d. 1925) * 1996 - Odisseus Elitis, Yunan şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1911) * 2001 - John Phillips, Amerikalı şarkıcı ve müzisyen (d. 1935) * 2003 - Adam Osborne, İngiliz-Amerikalı yazar, yayıncı ve bilgisayar tasarımcısıdır (d. 1939) * 2008 - Anthony Minghella, İngiliz film yönetmeni ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi (d. 1954) * 2009 - Natasha Richardson, Britanyalı oyuncu (d. 1963) * 2010 - Fess Parker, Amerikalı film ve televizyon oyuncusudur (d. 1924) * 2012 - V. George Tupou, Tonga'nın eski kralı (d. 1948) * 2015 - Richard Gruenther, Amerikalı bir modern pentatloncuydu (d. 1924) * 2016 - Jan Němec, Çek film yönetmeni ve senarist (d. 1936) * 2016 - Joe Santos, Amerikalı oyuncudur (d. 1931) * 2016 - Lothar Späth, Alman siyasetçi (d. 1937) * 2016 - John Urry, İngiliz toplum bilimci (d. 1946) * 2016 - Guido Westerwelle, Alman hukukçu, diplomat ve siyasetçi (d. 1961) * 2017 - Chuck Berry, Amerikalı müzisyen (d. 1926) * 2017 - Ashwin Sundar, Hint otomobil yarışçısı (d. 1985) * 2018 - Li Ao, Çinli -Tayvanlı yazar, sosyal yorumcu, tarihçi ve bağımsız politikacıdır (d. 1935) * 2019 - Egon Balas, Rumen akademisyen ve matematikçidir (d. 1922) * 2019 - György Baló, Macar radyo, televizyon sunucusu, gazeteci ve akademisyendir (d. 1947) * 2019 - John Carl Buechler, Amerikalı özel efekt sanatçısı, senarist, film yapımcısı, yönetmeni ve oyuncu (d. 1952) * 2019 - Jerrie Cobb, Amerikalı kadın havacı ve pilot (d. 1931) * 2020 - Rose Marie Compaoré, Burkina Fasolu politikacı (d. 1958) * 2020 - Luciano Federici, İtalyan profesyonel futbolcudur (d. 1938) * 2020 - Joaquín Peiró, İspanyol eski futbolcu ve teknik direktör (d. 1936) * 2020 - Henri Richelet, Fransız ressam (d. 1944) * 2020 - Sérgio Trindade, Brezilyalı kimya mühendisi ve araştırmacı (d. 1940) * 2021 - Luis Bedoya Reyes, Perulu siyasetçi (d. 1919) * 2021 - Mehmet Genç, Türk tarihçi (d. 1934) * 2021 - Richard Gilliland, Amerikalı televizyon ve sinema oyuncusu (d. 1950) * 2022 - Boris Romançenko, Ukraynalı halk figürü, aktivist ve Holokost mağduru (d. 1926) * 2023 - Vladimir Çernavin, Sovyet-Rus rütbeli asker (d. 1928) * 2023 - Gloria Dea, Amerikalı aktris, dansçı ve sihirbaz (d. 1922) * 2023 - Valeri Sinau, Sovyet-Rus profesyonel futbolcu ve teknik adam (d. 1944) * 2023 - Pedro Solbes, İspanyol iş adamı ve bakan (d. 1942) * 2023 - Labo Yari, Nijeryalı yazar (d. 1942) == Tatiller ve özel günler == * Türkiye - 18 Mart Çanakkale Zaferi ve Şehitleri Anma Günü * Yaşlılara Saygı Haftası * Erzurum'un Karayazı ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) * Erzurum'un Narman ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) * Erzurum'un Tekman ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) *0318 18
== Olaylar == * 1493 - Kristof Kolomb Yeni Dünya'ya yaptığı ilk seyahatten sonra İspanya'ya geri döndü. * 1820 - Maine, Amerika Birleşik Devletleri'ne katılarak ülkenin 23. eyaleti oldu. * 1848 - 1848 Macar Devrimi patlak verdi. * 1892 - Jesse W. Reno tarafından yürüyen merdivenin patenti alındı. * 1892 - Liverpool FC kuruldu. * 1917 - II. Nikolay, kardeşi Mihail lehine tahtta çekildi. * 1919 - Merzifon işgal edildi. * 1920 - Birleşik Krallık otoriteleri, İstanbul'da yüz elli kişiyi tutukladı. * 1921 - Osmanlı eski Sadrazamı Talat Paşa, Ermeni kırımı'nda rolü olduğu gerekçesiyle Berlin'de 23 yaşındaki Soğomon Tehliryan tarafından öldürüldü. * 1928 - 15 Mart Olayı başladı. Japon İmparatorluğu'nda çok sayıda komüniste tutuklama kararı çıkarıldı. * 1933 - Almanya'da Hitler, III. Reich'ı ilan etti. * 1938 - SSCB'de olağanüstü mahkemede ölüm cezasına çarptırılan, aralarında Ekim Devrimi'nin önderlerinden Nikolay Buharin'in de bulunduğu 18 kişinin cezaları infaz edildi. * 1939 - Cumhurbaşkanı Emil Hácha, Nazi Almanyası'nın İkinci Çekoslovak Cumhuriyeti'ni ilhakını kabul etti ve Bohemya ve Moravya Protektorası ilan edildi. * 1945 - II. Dünya Savaşı: Sovyet güçleri Yukarı Silezya'yı Alman güçlerinden temizlemek için taarruz başlattı. * 1961 - Güney Afrika, Milletler Topluluğu'ndan ayrıldı. * 1961 - Turkish Daily News kuruldu. 3 Kasım 2008'den itibaren Hürriyet Daily News adını aldı. * 1964 - Sinema yıldızı Elizabeth Taylor ile oyuncu Richard Burton evlendi. * 1985 - İnternette ilk alan adı tescili yapıldı. * 1989 - Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası'nda Galatasaray, Monaco takımı ile Köln'de bulunan Müngersdorf Stadyumu'nda yaptığı maçta 1-1 berabere kalarak, bu kupada yarı finale yükselen ilk Türk takımı oldu. * 2001 - İstanbul - Moskova seferini yapan Tupolev Tu-154 tipi bir uçak, Çeçen korsanlarca kaçırıldı. Medine'ye indirilen uçağa, Suudi antiterör timlerince düzenlenen operasyonda, Türk yolcu Gürsel Kambal, Rus hostes Yuria Fomina ve bir korsan öldü. * 2002 - Güneydoğu Anadolu Projesinin sulama tünellerinden T2 faaliyete geçti. * 2003 - Hu Jintao, Çin'in 4. Devlet Başkanı olarak göreve başladı. * 2004 - Çin Halk Cumhuriyeti'nde ilk kez bir milletvekili, ülkede yılda 10 bin insanın idam edildiğini açıkladı. Ülke, insan hakları örgütlerinin eleştirileri nedeniyle, idamla ilgili rakamlarını gizli tutuyor. * 2011 - Suriye İç Savaşı'nın başlangıcı. * 2011 - Kenan Evren, kurucularından biri olduğu Mehmetçik Vakfına röportaj verdi. Bu, Evren'in son röportajı oldu. * 2019 - Christchurch cami saldırıları: Yeni Zelanda'nın Christchurch şehrindeki El Nur Camii ve Linwood İslam Merkezi'ne gerçekleştirilen saldırılarda, 51 kişi hayatını kaybetti, 49 kişi ise yaralandı. Olay anı, saldırgan tarafından sosyal medyadan canlı yayınlandı. * 2023 - Şanlıurfa ve Adıyaman'da sel felaketi yaşandı. 21 kişi öldü. == Doğumlar == * 270 - Aziz Nikolaos, Yunan Hristiyan aziz ve piskopos (ö. 343) * 1638 - Shunzhi, Qing Hanedanı'nın üçüncü imparatoru (ö. 1661) * 1713 - Nicolas Louis de Lacaille, Fransız astronom (ö. 1762) * 1738 - Cesare Beccaria, İtalyan hukukçu, filozof, ekonomist ve edebiyatçı (ö. 1794) * 1746 - Giovanni Battista Venturi, İtalyan fizikçi, diplomat, bilim tarihçisi ve katolik rahip (ö. 1822) * 1767 - Andrew Jackson, Amerikalı politikacı ve ABD'nin 7. Başkanı (ö. 1845) * 1778 - Pauline Fourès, Fransız ressam ve roman yazarı (ö. 1869) * 1821 - Johann Josef Loschmidt, Avusturyalı bilim insanı (ö. 1895) * 1830 - Paul Heyse, Alman yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1914) * 1830 - Élisée Reclus, Fransız coğrafyacı, tarihçi, yazar, vejetaryen ve anarşist (ö. 1905) * 1833 - Géza Fejérváry, Macar general (ö. 1914) * 1835 - Dürrinev Kadınefendi, Sultan Abdülaziz'in birinci eşi ve başkadınefendi (ö. 1895) * 1851 - William Mitchell Ramsay, İskoç arkeolog ve Yeni Ahit uzmanı (ö. 1939) * 1854 - Emil Adolf von Behring, Alman hekim ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1917) * 1859 - Camille Jullian, Fransız tarihçi (ö. 1933) * 1869 - Stanislaw Wojciechowski, Polonyalı politikacı (ö. 1953) * 1872 - Boris Drangov, Bulgar Albay ve savaş pedagogu (ö. 1917) * 1874 - Harold L. Ickes, Amerikalı siyaset adamı (ö. 1952) * 1875 - Faik Bey Konitza, Arnavut yazar ve devlet adamı (ö. 1942) * 1878 - Rıza Pehlevi, İran şahı (ö. 1944) * 1879 - Yakov Ganetsky, Sovyet diplomat ve siyaset adamı (ö. 1937) * 1886 - Lili Berky, Macar aktris (ö. 1958) * 1887 - Lütfi Kırdar, Türk hekim, devlet adamı, asker, Manisa ve İstanbul Valisi ve Sağlık Bakanı (ö. 1961) * 1887 - Leslie Knighton, İngiliz teknik direktör (ö. 1959) * 1887 - Baba Salim Öğütçen, Türk halk şairi (ö. 1956) * 1887 - Mustafa Merlika-Kruja, Arnavutluk Başbakanı (ö. 1958) * 1888 - Refik Halit Karay, Türk yazar (ö. 1965) * 1888 - Sophus Nielsen, Danimarkalı futbolcu ve teknik direktör (ö. 1963) * 1892 - Laura Papo Bohoreta, Bosnalı Yahudi feministi ve yazar (ö. 1942) * 1897 - Ağasadık Geraybeyli, Azeri sinemacı (ö. 1988) * 1916 - Fadıl Hoca, Yugoslav siyasetçi (ö. 2001) * 1916 - Harry James, ABD'li bir müzisyen (ö. 1983) * 1919 - Lawrence Tierney, Amerikalı oyuncudur (ö. 2002) * 1920 - E. Donnall Thomas, Amerikalı hekim (ö. 2012) * 1930 - Jores Alferov, Rus fizikçi ve akademisyen (ö. 2019) * 1931 - Faruk Geç, Türk gazeteci, ressam, çizgi-romancı ve illustratör (ö. 2014) * 1932 - Alan Bean, Amerikan test pilotu ve NASA astronotu (ö. 2018) * 1932 - Arif Mardin, Türk asıllı Amerikalı albüm yapımcısı (ö. 2006) * 1933 - Philippe de Broca, Fransız sinema yönetmeni (ö. 2004) * 1933 - Ruth Bader Ginsburg, Amerikalı avukat ve hukukçu (ö. 2020) * 1936 - Göksel Arsoy, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu * 1938 - Mehmet Sağlam, Türk siyasetçi * 1938 - Şükrü Saban, Türk atlet * 1941 - Tomris Uyar, Türk öykü yazarı ve çevirmen (ö. 2003) * 1942 - Molly Peters, İngiliz oyuncu (ö. 2017) * 1943 - David Cronenberg, Kanadalı sinemacı * 1944 - Nebahat Çehre, Türk oyuncu ve şarkıcı * 1946 - Mahir Çayan, Türk devrimci ve THKP-C lideri (ö. 1972) * 1947 - Ry Cooder, Amerikalı gitarist ve şarkıcı * 1948 - Övgün Ahmet Ercan, Türk bilim insanı ve jeofizik yüksek mühendisi * 1952 - Cemal Gencer, Türk sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2005) * 1953 - Bulut Aras, Türk sinema oyuncusu * 1953 - Kumba Yalá, Gine-Bissaulu öğretim görevlisi ve siyasetçi (ö. 2014) * 1953 - Erik-Jan Zürcher, Hollandalı bilim insanı * 1953 - Richard Bruton, İrlandalı politikacı ve ekonomist * 1956 - Hasan Akıncıoğlu, Türk iş insanı ve eski Antalyaspor Başkanı * 1956 - Hasan Doğan, Türk iş insanı ve Türkiye Futbol Federasyonu Başkanlarından (ö. 2008) * 1957 - Joaquim de Almeida, Portekizli-Amerikalı oyuncudur * 1957 - Víctor Muñoz, İspanyol millî futbolcu ve teknik direktördür * 1957 - David Silverman, Amerikalı animatör * 1959 - Ben Okri, Nijeryalı şair ve roman yazarı * 1961 - Terry Cummings, Amerikalı emekli basketbol oyuncusu * 1963 - Bret Michaels, Amerikalı müzisyen, aktör, yönetmen, senarist ve yapımcıdı * 1964 - Rockwell, R&B; ve pop türünde şarkı söyleyen müzisyen * 1967 - Naoko Takeuchi, Japon manga sanatçısı * 1968 - Sabrina Salerno, İtalyan şarkıcı ve oyuncu * 1968 - Jon Schaffer, Amerikalı müzisyen * 1972 - İbrahim Sediyani, Kürt asıllı Türk gazeteci, yazar, şair, seyyah ve doğa aktivisti * 1975 - Veselin Topalov, Bulgar satranç büyük ustası ve eski FIDE dünya şampiyonu * 1975 - Eva Longoria, Amerikalı sinema oyuncusu * 1975 - will.i.am, Amerikalı hip hop müzisyeni, dansçı, söz yazarı * 1977 - Joe Hahn, Kore asıllı Amerikalı DJ, turntablist ve yönetmendir * 1979 - Onur Aydın, Türk basketbolcu * 1981 - Young Buck, Amerikalı rapçi * 1981 - Mikael Forssell, Alman asıllı Fin eski futbolcudur * 1981 - Veronica Maggio, İtalyan asıllı İsveçli pop şarkıcısıdır * 1982 - Tom Budge, Avustralyalı bir aktördür * 1982 - Wilson Kipsang Kiprotich, Kenyalı uzun mesafeci * 1983 - Umut Bulut, Türk futbolcu * 1983 - Kostas Kaymakoğlu, Yunan millî basketbolcudur * 1984 - Wilson Aparecido Xavier Júnior, Brezilyalı futbolcudur * 1984 - Kostas Vasiliadis, Yunan profesyonel basketbolcudur * 1985 - Kellan Lutz, Amerikalı oyuncu ve model * 1986 - Jai Courtney, Avustralyalı oyuncu * 1986 - Serkan Çalık, Türk futbolcu * 1986 - Lil Dicky, Amerikalı şarkıcı * 1988 - Éver Guzmán, Meksikalı futbolcudur * 1989 - Sandro, Brezilyalı futbolcusu * 1989 - Adrien Silva, Portekizli millî futbolcu * 1991 - Xavier Henry, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu * 1992 - Thea Garrett, Maltalı sanatçı ve söz yazarı * 1993 - Alia Bhatt, Hint aktris ve şarkıcı * 1993 - Paul Pogba, Fransız futbolcu * 1995 - Guillermo Martínez Ayala, Meksikalı futbolcu * 2000 - Kristian Kostov, Bulgar-Rus şarkıcı == Ölümler == * MÖ 44 - Jül Sezar, Romalı asker ve politik lider (d. MÖ 100) * 220 - Cao Cao, Doğu Han Haneda büyük güç kazanan bir Çinli savaş ağası ve Hanedanın sondan bir önceki başbakanı (d. 155) * 493 - Odoacer, İtalya Kralı (d. 435) * 963 - II. Romanos, 959-963 yılları arasında tahta kalan Bizans imparatoru (d. 939) * 1190 - Hainault'lu Isabella Fransa Kraliçesi. II. Philip’in karısı ve VIII. Louis’in annesi. * 1536 - Pargalı Damat İbrahim Paşa, Osmanlı devlet adamı ve sadrazam (d. 1493) * 1833 - Kurt Polycarp Joachim Sprengel, Alman botanikçi ve doktor (d. 1766) * 1842 - Luigi Cherubini, İtalyan asıllı ama çalışma hayatının önemli kısmını Fransa'da geçirmiş besteci (d. 1760) * 1849 - Giuseppe Caspar Mezzofanti, İtalyan Katolik kardinal ve dil bilimci (d. 1774) * 1881 - Nikolay Sablin, Rus siyasetçi (d. ?) * 1891 - Joseph Bazalgette, İngiliz başmühendis (d. 1819) * 1918 - Marie-Juliette Olga Lili Boulanger bilinen adı: Lili Boulanger, Rus asllı Fransız besteci (d. 1893) * 1921 - Mehmed Talat Paşa, Osmanlı Sadrazamı ve İttihat ve Terakki kurucularından (d. 1874) * 1937 - Howard Phillips Lovecraft, Amerikalı yazar (d. 1890) * 1938 - Nikolay Buharin, Sovyet siyasetçi (d. 1888) * 1939 - Deniz Kızı Eftalya, Türk kanto sanatçısı ve şarkıcı (d. 1891) * 1941 - Alexej von Jawlensky, Rus ressam (d. 1864) * 1942 - Alexander von Zemlinsky, Avusturyalı besteci, orkestra şefi ve müzik eğitimcisi (d. 1871) * 1944 - Otto von Below, Prusyalı general (d. 1857) * 1945 - Şayân Kadınefendi, V. Murad'ın üçüncü eşi (d. 1853) * 1959 - Lester Young, Amerikalı müzisyen (d. 1909) * 1962 - Arthur Compton, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1892) * 1970 - Arthur Adamov, Rus asıllı Fransız yazar (d. 1908) * 1971 - Cevat Fehmi Başkut, Türk gazeteci ve oyun yazarı (d. 1905) * 1972 - Ahmed Muradbegović, Bosnalı yazar, oyun yazarı ve romancı (d. 1898) * 1975 - Aristotle Onassis, Yunan armatör (d. 1906) * 1978 - Jerzy Hryniewski, Polonya Başbakanı (d. 1895) * 1981 - René Clair, Fransız film yönetmeni (d. 1898) * 1981 - Yaşar Nabi Nayır, Türk şair ve edebiyatçı (d. 1908) * 1988 - Edita Morris, İsveçli-Amerikalı yazar (d. 1902) * 1989 - Sadettin Öktenay, Türk besteci (d. 1930) * 1995 - Mustafa Necati Karaer, Türk yazar, şair, oto biyografici ve eleştirmen (d. 1929) * 1997 - Victor Vasarely, Macar asıllı Fransız ressam (d. 1906) * 1998 - Benjamin Spock, Amerikalı pediyatrist ve yazar (d. 1903) * 2000 - Mengü Ertel, Türk tasarımcı ve sanat yönetmeni (d. 1931) * 2003 - Dame Thora Hird, İngiliz aktris, stand-up komedyen, sunucu ve yazar (d. 1911) * 2004 - John Anthony Pople, İngiliz matematikçi, kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1925) * 2006 - George Yorgo Rallis, Yunan siyasetçi (d. 1918) * 2007 - Stuart Rosenberg, Amerikalı film yönetmeni (d. 1927) * 2009 - Ron Silver, Amerikalı oyuncu (d. 1946) * 2011 - Nate Dogg ya da doğum adıyla Nathaniel Dwayne Hale, Grammy'ye aday gösterilmiş Amerikalı R&B;/hip hop şarkıcısı (d. 1969) * 2014 - David Brenner, Amerikalı oyuncu, komedyen ve yazar (d. 1936) * 2014 - Clarissa Dickson Wright, İngiliz gazeteci, yemek uzmanı ve TV programcısı (d. 1947) * 2016 - Sylvia Anderson, İngiliz yapımcı ve aktris (d. 1927) * 2016 - Ratu Seru Raveive Rabeni, Fijili rugby oyuncusu (d. 1978) * 2017 - Ali Murat Daryal, Türk İlahiyat profesörü (d. 1931) * 2017 - Phil Garland, Yeni Zelandalı halk müziği sanatçısı (d. 1942) * 2018 - Mohamed Sayah, Tunuslu siyasetçi (d. 1933) * 2019 - Okwui Enwezor, Nijeryalı yazar, şair, küratör, şair ve eğitimci (d. 1963) * 2019 - Wiesław Kilian, Polonyalı siyasetçidir (d. 1952) * 2020 - Muhammed Ami-Tahrani, İranlı halterci (d. 1935) * 2020 - Suzy Delair, Fransız aktris ve şarkıcı (d. 1917) * 2020 - Vittorio Gregotti, İtalyan mimar (d. 1927) * 2020 - Aytaç Yalman, Türk asker ve Türk Kara Kuvvetleri Komutanı (d. 1940) * 2021 - Gilmar Fubá, Brezilyalı profesyonel futbolcu (d. 1975) * 2021 - Yaphet Kotto, Amerikalı aktör (d. 1939) * 2022 - Tom Barnett, eski İngiliz profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1936) * 2022 - Barbara Maier Gustern, Amerikalı vokal koçu, şarkıcı ve müzisyen (d. 1935) * 2022 - Anneli Sauli, Fin aktris (d. 1932) * 2022 - Ma Shaoxin, Çinli aktör (d. 1936) * 2023 - Roman Lentner, Polonyalı eski millî futbolcudur (d. 1937) * 2023 - Mimis Papaioannou, eski Yunan millî futbolcu ve teknik adam (d. 1942) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Tüketiciler Günü *0315 15
== Olaylar == * MÖ 597 - Babil Sürgünü: Yehuda Krallığı'nın Babilliler tarafından fethedilmesi sonucu Yahudiler Babil'e sürüldü. * 1521 - Ferdinand Magellan, Filipinler'deki Homonhon adasına vardı. * 1909 - Almanya millî futbol takımı, tarihinin en farklı mağlubiyetini İngiltere karşısında aldı: 9-0. * 1914 - Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi, Şeyhülislam olarak atandı. * 1920 - İtilaf Devletleri, İstanbul'u işgal etti. * 1921 - SSCB, Ankara Hükûmeti'ni resmen tanıdı; Moskova Antlaşması imzalandı. * 1924 - Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun (3 Mart) kabulünden sonra medreseler kapatıldı. * 1924 - Roma Antlaşması doğrultusunda İtalya, Rijeka'yı topraklarına kattı. * 1926 - Robert H. Goddard, ilk sıvı yakıtlı roketi fırlattı. * 1930 - Küba millî futbol takımı, uluslararası arenada ilk maçını Jamaika karşısında yaptı ve 3-1 kazandı. * 1932 - Ankara Demirspor kuruldu. * 1935 - Adolf Hitler, Versay Antlaşması'nı iptal ettiğini açıkladı. * 1939 - Hitler, Bohemya ve Morayva'yı Alman himayesine aldığını, Prag Kalesi'nde açıkladı. * 1939 - II. Dünya Savaşı: Alman birlikleri Çekoslovakya'nın geri kalanını da işgal etti. * 1939 - Mısır Prensesi Fevziye Fuad ile İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi evlendi. * 1945 - II. Dünya Savaşı: Küçük bir Japon direnişi kaldıysa da Iwo Jima Muharebesi sona erdi. * 1964 - TBMM'de gizli yapılan olağanüstü toplantıda, Hükûmete gerektiğinde Kıbrıs'a müdahale yetkisi verildi. * 1968 - Amerika Birleşik Devletleri başkanı Johnson, Vietnam'a 35.000 ila 50.000 asker daha göndermeye karar verdi. * 1968 - Vietnam Savaşı sırasında My Lai katliamı gerçekleştirildi. * 1971 - Deniz Gezmiş ve Yusuf Aslan, Sivas'a bağlı Gemerek'te jandarmayla girdikleri çatışma sonunda yakalandı. * 1972 - Cumhuriyet Senatosu; Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan hakkındaki idam kararını onayladı. * 1978 - 16 Mart Katliamı: İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi önünde öğrencilere yönelik bombalı saldırıda 7 öğrenci öldü. * 1978 - İtalya'da eski Başbakanlardan Aldo Moro, Kızıl Tugaylar tarafından kaçırıldı. * 1979 - Çin-Vietnam Savaşı: Çin Halk Kurtuluş Ordusu ülkesine geri döndü. Savaş sona erdi. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Van Cezaevi'nden tünel kazılmak suretiyle 33 mahkûm kaçtı. * 1988 - Saddam Hüseyin'in emriyle Halepçe'ye zehirli gaz saldırısı yapıldı. * 1993 - Avrupa Kulüpler Kupası'nda finale yükselen ilk Türk basketbol takımı Efes Pilsen, Yunanistan'ın Aris takımına yenilerek ikinci oldu: 50-48. * 1994 - TBMM tarafından dokunulmazlıkları kaldırıldıktan sonra gözaltına alınan beşi DEP'li altı milletvekili, Türk Ceza Kanunu'nun 125'inci maddesine muhalefet ettikleri gerekçesiyle DGM'ye sevk edildi. Vatana ihanetle suçlanan milletvekilleri, tutuklanarak cezaevine konuldu. * 1996 - Profesör İlhan Arsel'in "Biz Profesörler" adlı kitabının davasında Savcı Abdurrahman Yılancı, Hakim Yücel Yurdakul'u taraflılıkla suçlayarak reddetti. Savcının Hakimi reddetmesi Türk adliye tarihinde ilk kez gerçekleşti. * 1999 - Kosova'daki Sırp güçlerine karşı, 70 gün sürecek hava harekâtı başlatıldı. * 2003 - Rachel Corrie, İsrail tankları tarafından ezilerek öldürüldü. * 2004 - Türkiye Taşkömürü Kurumu'nun Karadon maden ocağındaki grizu patlamasında, 8 Çinli işçiden 5'i öldü, 3'ü yaralandı. * 2005 - İsrail, Eriha'yı resmi olarak Filistin yönetimine devretti. * 2014 - Kırım, tartışmalı bir referandumla Ukrayna'dan ayrılıp Rusya'ya geçmeyi kabul etti. * 2022 - Japonya'nın Fukuşima şehrinde 7,3 şiddetinde deprem meydana geldi. 3 kişi öldü, 198 kişi yaralandı. == Doğumlar == * 1399 - Xuande, Çin'in Ming Hanedanı'nın beşinci imparatoru (ö. 1435) * 1750 - Caroline Herschel, Alman-İngiliz astronom (ö. 1848) * 1751 - James Madison, ABD'nin 4. Başkanı (ö. 1836) * 1755 - Jakob Laurenz Custer, İsviçreli bitki bilimci (ö. 1828) * 1771 - Antoine-Jean Gros, Fransız ressam (ö. 1835) * 1774 - Matthew Flinders, Birleşik Krallık Kraliyet Donanması albayı, denizcisi ve kartograf (ö. 1814) * 1789 - Georg Ohm, Alman fizikçi (ö. 1854) * 1789 - Francis Rawdon Chesney, İngiliz general ve kaşif (ö. 1872) * 1794 - Ami Boué, Avusturyalı yerbilimci (ö. 1881) * 1796 - Cincinnato Baruzzi, İtalyan heykeltıraş (ö. 1878) * 1800 - Ninkō, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 120. imparatoru (ö. 1846) * 1810 - Robert Curzon, Britanyalı diplomat ve gezgin (ö. 1873) * 1813 - Gaëtan de Rochebouët, Fransız siyasetçi (ö. 1899) * 1839 - Sully Prudhomme, Fransız şair ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1907) * 1846 - Gösta Mittag-Leffler, İsveçli matematikçi (ö. 1927) * 1846 - Jurgis Bielinis, Litvanya'lı yayıncı ve yazar (ö. 1918) * 1853 - William Eagle Clarke, Britanyalı ornitolog (ö. 1938) * 1859 - Aleksandr Stepanoviç Popov, Rus fizikçi (ö. 1906) * 1862 - Wil van Gogh, Hollandalı hemşire ve erken feminist (ö. 1941) * 1874 - Frédéric François-Marsal, Fransız siyasetçi (ö. 1958) * 1878 - Henry B. Walthall, Amerikan sanatçı ve film oyuncusu (ö. 1936) * 1879 - Mark Sykes, İngiliz yazar, diplomat, asker ve gezgin (ö. 1919) * 1883 - Rudolf John Gorsleben, Alman Ariosofist, Armanist (Armanen rünlerinin uygulayıcısı), dergi editörü ve oyun yazarı (ö. 1930) * 1890 - Solomon Mikhoels, Sovyet Yahudi aktör ve sanat yönetmeni (ö. 1948) * 1892 - César Vallejo, Perulu şair ve yazar (ö. 1938) * 1896 - Otto Hofman, Nazi Almanyası'nda memur (ö. 1982) * 1897 - Antonio Donghi, İtalyan ressamıydı (ö. 1963) * 1907 - Arkadi Vasilyev, Sovyet yazar (ö. 1972) * 1908 - Robert Rossen, Amerikalı yönetmen, senarist ve yapımcı (ö. 1966) * 1909 - Nubar Terziyan, Ermeni asıllı Türk sinema sanatçısı (ö. 1994) * 1911 - Pierre Harmel, Belçikalı bir avukat, Hristiyan Demokrat politikacı ve diplomat idi (ö. 2009) * 1911 - Josef Mengele, Alman (Nazi) doktor (ö. 1979) * 1912 - Pat Nixon, ABD'nin 37. Başkanı Richard Nixon'ın eşi (ö. 1993) * 1915 - Haldun Taner, Türk yazar (ö. 1986) * 1916 - Mercedes McCambridge, Amerikan radyo, sahne, film ve televizyon aktrisidir (ö. 2004) * 1916 - Tsutomu Yamaguchi, Japon mühendis (ö. 2010) * 1917 - Mehrdad Pahlbod, eski İranlı siyasetçi ve bakandır (ö. 2018) * 1918 - Aldo van Eyck, Hollandalı mimardır (ö. 1999) * 1918 - Frederick Reines, Amerikalı fizikçi (ö. 1998) * 1920 - Traudl Junge, Aralık 1942'den Nisan 1945'e kadar Adolf Hitler'in son özel sekreteri olarak çalışan Alman bir editördü (ö. 2002) * 1925 - Cornell Borchers, Litvanya doğumlu Alman oyuncu (ö. 2014) * 1926 - Jerry Lewis, Amerikalı aktör, komedyen ve şarkıcı (ö. 2017) * 1927 - Vladimir Komarov, Rus kozmonot (ö. 1967) * 1928 - Christa Ludwig, Alman opera sanatçısı (ö. 2021) * 1929 - Nadja Tiller, Avusturyalı oyuncu (ö. 2023) * 1931 - Augusto Boal, Brezilyalı tiyatro insanı (ö. 2009) * 1932 - Walter Cunningham, Amerikalı NASA astronotu (ö. 2023) * 1933 - Teresa Berganza, İspanyol opera sanatçısı ve eğitimci (ö. 2022) * 1936 - Raymond Damadian, Ermeni asıllı Amerikalı doktor, tıp doktoru (ö. 2022) * 1937 - Attilio Nicora, İtalyan Vatikana bağlı din adamı ve kardinaldir (ö. 2017) * 1937 - Amos Tversky, İsrailli bir bilişsel ve matematiksel psikologdur (ö. 1996) * 1939 - Carlos Bilardo, Arjantinli futbolcu ve teknik direktör * 1940 - Vakıf Mustafazade, Azerbaycanlı besteci, piyanist (ö. 1979) * 1941 - Bernardo Bertolucci, İtalyan yönetmen (ö. 2018) * 1941 - Robert Guéï, Fildişi Sahilli asker ve siyasetçi (ö. 2002) * 1942 - Jerry Jeff Walker, Amerikalı country şarkıcısı, söz yazarı ve gitarist (ö. 2020) * 1943 - Murat Belge, Türk yazar, çevirmen, siyasi aktivist ve akademisyen * 1944 - Andrew S. Tanenbaum, ABD'li bilgisayar bilimcisi * 1946 - Mustafa Alabora, Türk tiyatro, sinema, dizi oyuncusu ve seslendirme sanatçısı * 1948 - Tomris İncer, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2015) * 1949 - Victor Garber, Kanadalı televizyon oyuncusu ve şarkıcıdır * 1950 - Kate Nelligan, Kanadalı aktris * 1951 - Abdülmecid Burbu, Cezayirli millî futbolcudur * 1953 - Isabelle Huppert, Fransız oyuncu * 1953 - Richard Matthew Stallman, Amerikalı özgür yazılım aktivisti ve GNU projesi ile Özgür Yazılım Vakfı'nın kurucusu * 1955 - Linda Lepomme, Belçikalı şarkıcıdır * 1956 - Eveline Widmer-Schlumpf, İsviçreli avukat ve siyasetçidir * 1959 - Jens Stoltenberg, Norveçli ekonomist ve politikacı * 1959 - Savina Yannatu, Yunan şarkıcı * 1965 - Mustafa Taşkesen, Türk bürokrat * 1967 - Lauren Graham, Amerikalı oyuncu * 1971 - Alan Tudyk, Amerikalı aktör * 1973 - Kutsi, Türk şarkıcı, besteci, oyuncu ve söz yazarı * 1974 - Anne Charrier, Fransız oyuncu * 1975 - Luciano Castro, Arjantinli oyuncu * 1975 - Sienna Guillory, İngiliz aktris ve modeldir * 1976 - Gökcen Özdoğan Enç, Türk siyasetçi * 1979 - Leena Peisa, Fin müzisyen, söz yazarı * 1980 - Felipe Reyes, İspanyol basketbolcudur * 1980 - Bahri Tanrıkulu, Türk tekvando sporcusu * 1986 - Alexandra Daddario, Amerikalı oyuncu * 1986 - Toney Douglas, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu * 1986 - Daisuke Takahashi, Japon buz patenci * 1987 - Fabien Lemoine, Fransız futbolcudur * 1989 - Blake Griffin, Amerikalı profesyonel basketbolcudur * 1989 - Jung So-min, Güney Koreli oyuncu * 1989 - Theo Walcott, İngiliz futbolcudur * 1990 - Josef Hušbauer, Çek futbolcu * 1991 - Reggie Bullock, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1994 - Joel Embiid, Kamerunlu profesyonel basketbolcudur * 1997 - Florian Neuhaus, Alman millî futbolcudur * 1998 - Sefo, Türk rap şarkıcısı == Ölümler == * 37 - Tiberius, Roma İmparatoru (d. MÖ 42) * 455 - III. Valentinianus, Batı Roma İmparatoru (d. 419) * 1185 - IV. Baudouin, Kudüs Krallığı'nın 1174 ile 1185 yılları arasındaki hükümdarıdır (d. 1161) * 1485 - Anne Neville, Galler Prensesi, İngiltere Kraliçesidir (d. 1456) * 1608 - Seonjo, Joseon Krallığı'nın 14. kralı (d. 1552) * 1649 - Jean de Brébeuf, Cizvit misyoner (d. 1593) * 1664 - İvan Vıhovski, Kazak hetmanı (d. ?) * 1736 - Giovanni Battista Pergolesi, İtalyan müzisyen (d. 1710) * 1822 - Jeanne Louise Henriette Campan, Fransız eğitimci ve yazar (d. 1752) * 1898 - Aubrey Beardsley, İngiliz illüstratör ve yazar (d. 1872) * 1913 - Tatyos Efendi, Osmanlı Ermenisi müzisyen (d. 1858) * 1914 - Albert Gobat, İsviçreli yazar, eğitim yöneticisi ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1843) * 1919 - Yakov Sverdlov, Yahudi asıllı Rus devrimci (d. 1885) * 1929 - Kel Hasan Efendi, Türk tuluatçı (d. 1865) * 1935 - John James Richard Macleod, İskoç hekim ve fizyolog (Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi ve İnsülini bulanlardan) (d. 1876) * 1938 - Egon Friedell, Avusturyalı filozof, tarihçi, gazeteci, oyuncu, kabare sanatçısı ve tiyatro eleştirmeni (d. 1878) * 1940 - Selma Lagerlöf, İsveçli Nobel Edebiyat Ödülü sahibi ilk kadın yazar (d. 1858) * 1944 - Mehmed Abdülkadir Efendi, II. Abdülhamid'in ve Bidâr Kadınefendi'nin oğlu (d. 1878) * 1955 - Nicolas de Staël, Fransız ressam (d. 1914) * 1957 - Constantin Brâncuși, Rumen heykelci ve çağdaş soyut heykelciliğin öncülerinden (d. 1876) * 1966 - Emin Türk Eliçin, Türk yazar (d. 1906) * 1988 - Erich Probst, Avusturyalı futbolcu (d. 1927) * 1998 - Pertev Naili Boratav, Türk halk bilim araştırmacısı (d. 1907) * 2000 - Thomas Ferebee, Amerikalı pilot (Atom bombası'nı atan Enola Gay uçağının bombacısı) (d. 1918) * 2003 - Rachel Corrie, Amerikalı barış aktivisti (İsrail tankları tarafından ezilerek öldürüldü) (d. 1979) * 2010 - Ksenija Pajcin, Sırp şarkıcı (d. 1977) * 2015 - Firuz Çilingiroğlu, Türk hukukçu ve Onursal Yargıtay Başsavcısı (d. 1924) * 2016 - Frank Sinatra Jr., Amerikalı şarkıcı ve müzisyen (d. 1944) * 2017 - Torgny Lindgren, İsveçli yazardır (1938) * 2018 - Louise Slaughter, Amerikalı siyasetçidir (d. 1929) * 2019 - Dick Dale, Amerikalı rock gitaristi ve müzisyeni (d. 1937) * 2019 - Richard Erdman, Amerikalı oyuncu, komedyen, yapımcı ve yönetmendir (d. 1925) * 2019 - Barbara Hammer, Amerikalı film yapımcısı ve yönetmeni (d. 1939) * 2019 - Tom Hatten, Amerikalı sahne, televizyon, sinema oyuncusu, radyo ve televizyon sunucusu (d. 1926) * 2019 - Yann-Fañch Kemener, Fransız şarkıcı ve müzisyen (d. 1957) * 2019 - Muhammed Mahmud Veled Luli, Moritanyalı asker ve devlet adamı (d. 1943) * 2019 - Yuliya Naçalova, Sovyet-Rus şarkıcı, aktris ve televizyon sunucusu (d. 1981) * 2020 - Nicolas Alfonsi, Fransız siyasetçi ve hukukçu (d. 1936) * 2020 - Sergio Bassi, İtalyan folk rock müziği şarkıcısı ve söz yazarı (d. 1951) * 2020 - Menachem Friedman, İsrailli sosyolog ve akademisyen (d. 1936) * 2020 - Haşim Betahi Gülpayegani, Tahran Eyaleti'nin İran Uzmanlar Meclisi temsilcisiydi (d. 1941) * 2020 - Francesco Saverio Pavone, İtalyan hukukçu (d. 1944) * 2020 - Saskia Post, Avustralyalı aktris (d. 1961) * 2020 - Fariborz Raisdana, İranlı iktisatçı, sosyalist, aktivist, profesör (d. 1945) * 2020 - Stuart Whitman, Amerikalı bir aktör (d. 1928) * 2021 - Amaranth Ehrenhalt, Amerikalı ressam, heykeltıraş ve yazar (d. 1928) * 2021 - Mauro Favilla, İtalyan siyasetçi (d. 1934) * 2021 - Erhan Önal, Türk eski futbolcu, futbol menajeri ve futbol yorumcusudur (d. 1957) * 2021 - Sabine Schmitz, Alman otomobil yarışçısı ve televizyon sunucusu (d. 1969) * 2022 - Slobodan Škrbić, Sırp asıllı Yugoslav eski millî futbolcu (d. 1944) * 2023 - Ángel Fournier, Kübalı profesyonel kürekçi (d. 1987) * 2023 - Claude Fournier, Kanadalı film yönetmeni, senarist ve görüntü yönetmeni (d. 1931) * 2023 - Patrick French, İngiliz yazar, tarihçi ve akademisyen (d. 1966) * 2023 - Nani Wijaya, Endonezyalı aktris ve model (d. 1944) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Vicdan Günü * Dünya Uyku Günü * Erzurum'un Horasan ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) *0316 16
== Olaylar == * 1489 - Kıbrıs Krallığı'nın Kraliçesi Catherine Cornaro, Ada'yı Venedik Cumhuriyeti'ne sattı. * 1794 - Eli Whitney, pamuk ayrıştırma makinesinin patentini aldı. * 1827 - II. Mahmut döneminde, Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane kuruldu. * 1919 - Tıp Bayramı ve Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'nin kuruluş yıldönümü; Hikmet Boran önderliğinde, tıp camiasının emperyalist güçlerin karşısına resmen çıkışı nedeniyle bugün Tıp Bayramı olarak kutlanmaktadır. * 1919 - Yunanların İzmir'e çıkarma planı, İngiltere Başbakanı Lloyd George, Fransa Başbakanı Georges Clemenceau, İtalya Başbakanı Vittorio Emanuele Orlando ve ABD Başkanı Woodrow Wilson tarafından kabul edildi. * 1923 - Gençlerbirliği Spor Kulübü Ankara'da kuruldu. * 1939 - Slovakya Cumhuriyeti ve Karpatlar Ukraynası, Nazi Almanyasının baskısı altında Çekoslovakya'dan bağımsızlıklarını ilan etti. * 1939 - Hatay Meclisi, Türk lirası'nı resmi para olarak kabul etti. * 1951 - Kore Savaşı: Birleşmiş Milletler Kuvvetleri, Seul'ü geri aldı. * 1953 - Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri Stalin'in ölümü üzerine yerine getirilen Malenkov, görevini 8 gün sonra Kruşçev'e devretti. * 1958 - ABD, Küba'daki Batista rejimine ambargo uygulamaya başladı. * 1964 - Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Barış Gücü'nün Kıbrıs'a gitmesini kararlaştırdı. * 1975 - Keşan'da askerlik yapan Fatih Laçingil, bölüğe yeni katılan Şaban Dereli'yi parasını gasbedip öldürdü. 12 Eylül döneminde idam edildi. * 1980 - ABD Hava Kuvvetleri'ne ait C-130 tipi askeri nakliye uçağı, İncirlik Hava Üssü'ne iniş yaparken düştü. 18 ABD askeri öldü. * 1983 - Devlet Güvenlik Mahkemeleri'nin kurulmasını öngören yasa tasarısı, Danışma Meclisi'nde kabul edildi. * 1984 - İstanbul'da Bilsak Tiyatro Atölyesi kuruldu. * 1998 - İran'da Richter ölçeğine göre 6,9 büyüklüğünde deprem oldu. * 1998 - YÖK, başörtüsü takmanın ve taktırmanın suç olduğunu açıkladı. * 2000 - Naim Süleymanoğlu, Ankara'da devam ettiği idmanlarda koparmada 145 kg kaldırarak dünya rekoru kırdı. * 2003 - Türkiye'nin 59'uncu Hükümeti, Siirt Milletvekili Recep Tayyip Erdoğan Başkanlığında kuruldu. * 2008 - Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Abdurrahman Yalçınkaya, Adalet ve Kalkınma Partisi'nin kapatılması için Anayasa Mahkemesi'nde dava açtı. * 2011 - İbrahim Tatlıses, Maslak'ta program çıkışı silahlı saldırıya uğradı. == Doğumlar == * 1627 - Roelant Roghman, Hollandalı Hollanda Altın Çağı ressamı, çizimcisi ve oymacısı (ö. 1692) * 1641 - Hyeonjong, Joseon Krallığı'nın 18. kralı (ö. 1674) * 1681 - Georg Philipp Telemann, Alman besteci (ö. 1767) * 1692 - Peter Van Musschenbroek, Hollandalı bilim insanı (ö. 1761) * 1726 - Esma Sultan, III. Ahmed'in kızı (ö. 1788) * 1742 - Ağa Muhammed Han Kaçar, İran Şahı ve Kaçar Hanedanı'nın kurucusu (ö. 1797) * 1804 - Johann Strauss I, Avusturyalı besteci (ö. 1849) * 1820 - II. Vittorio Emanuele, Sardinya Krallığı'nın Kralı (ö. 1878) * 1821 - Jens Jacob Asmussen Worsaae, Danimarkalı arkeolog ve tarihöncesici (ö. 1885) * 1827 - George Frederick Bodley, Britanyalı mimar (ö. 1907) * 1835 - Giovanni Schiaparelli, İtalyan astronom (ö. 1910) * 1836 - Jules Joseph Lefebvre, Fransız portre ressamı (ö. 1911) * 1844 - I. Umberto, İtalya Kralı (ö. 1900) * 1847 - Castro Alves, Brezilyalı şair (ö. 1871) * 1853 - Ferdinand Hodler, İsviçreli ressam (ö. 1918) * 1854 - Paul Ehrlich, Alman bilim insanı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1915) * 1854 - Thomas R. Marshall, ABD'nin 28. Başkan Yardımcısı (ö. 1925) * 1854 - Alexandru Macedonski, Rumen şair, romancı, oyun yazarı ve edebiyat eleştirmeni (ö. 1920) * 1859 - Leonardo Bistolfi, İtalyan heykeltıraş (ö. 1933) * 1874 - Anton Philips, Hollanda'da Philips Electronics'in kurucusu (ö. 1951) * 1876 - Lev Berg, Rus coğrafyacı, biyolog ve ihtiyolog (ö. 1950) * 1879 - Albert Einstein, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1955) * 1882 - Wacław Sierpiński, Polonyalı matematikçi (ö. 1969) * 1886 - Firmin Lambot, Belçikalı bisiklet yarışçısı (ö. 1964) * 1887 - Abdülhak Şinasi Hisar, Türk romancı ve yazar (ö. 1967) * 1894 - Vladimir Triandafillov, Sovyet komutan ve teorisyen (ö. 1931) * 1903 - Mustafa Barzani, Kürt politikacı (ö. 1979) * 1905 - Raymond Aron, Fransız sosyolog ve filozof (ö. 1983) * 1906 - Fazıl Küçük, Kıbrıslı Türk politikacı ve gazeteci (ö. 1984) * 1906 - Ulvi Cemal Erkin, Türk besteci (ö. 1972) * 1908 - Maurice Merleau-Ponty, Fransız filozof (ö. 1961) * 1911 - Akira Yoshizawa, Japonlu origami uzmanı (ö. 2005) * 1912 - Cliff Bastin, İngiliz eski millî futbolcudur (ö. 1991) * 1914 - Ali Tanrıyar, Türk hekim, siyasetçi ve spor adamı (ö. 2017) * 1920 - Memduh Ün, Türk yönetmen (ö. 2015) * 1923 - Diane Arbus, Amerikalı fotoğraf sanatçısıdır (ö. 1971) * 1925 - Tarık Minkari, Türk cerrah ve yazar (ö. 2010) * 1926 - Neriman Altındağ Tüfekçi, Türk Halk Müziği solisti ve ilk kadın şefi (ö. 2009) * 1928 - Frank Borman, ABD'li test pilotu, iş adamı, çiftlik sahibi ve NASA astronotu * 1929 - Bob Goalby, Amerikalı profesyonel golfçü (ö. 2022) * 1933 - Michael Caine, İngiliz oyuncu ve Akademi Ödülü sahibi * 1933 - Quincy Jones, Amerikalı orkestra şefi, besteci, müzisyen ve yapımcı * 1934 - Eugene Cernan, Amerikalı eski deniz ve hava subayı, savaş pilotu ve NASA astronotu (ö. 2017) * 1934 - Leonid İvanoviç Rogozov, Sovyet tıp doktoru (ö. 2000) * 1934 - Manuel Piñeiro, Kübalı istihbaratçı ve politikacı (ö. 1998) * 1938 - Şerafettin Elçi, Türk hukukçu ve siyasetçi (ö. 2012) * 1938 - Árpád Orbán, Macar olimpiyat şampiyonu futbolcuydu (ö. 2008) * 1940 - Durul Gence, Türk caz müzisyeni ve orkestra şefi * 1940 - Metin Altıok, Türk şair ve ressam (ö. 1993) * 1941 - Wolfgang Petersen, Alman film yönetmeni * 1942 - Emin Çölaşan, Türk gazeteci ve yazar * 1942 - Rita Tushingham, İngiliz aktris * 1944 - Boris Brott, Kanadalı orkestra şefi, müzisyen, besteci ve motivasyon konuşmacısı (ö. 2022) * 1945 - Michael Martin Murphey, Amerikalı bir şarkıcı-söz yazarıdır * 1946 - Wes Unseld, Amerikalı eski basketbol oyuncusudur (ö. 2020) * 1947 - Jona Lewie, İngiliz şarkıcı, söz yazarı ve müzisyen * 1948 - Billy Crystal, Galli sinema oyuncusu * 1948 - Theo Jansen, Hollandalı sanatçı * 1950 - Rick Dees, İngiliz aktör * 1950 - Ahmet Kamil Erozan, Türk siyasetçi * 1952 - Sheila Abdus-Salaam, Amerikalı yargıç ve hukukçu (ö. 2017) * 1952 - Mehmet Güçlü, Türk güreşçi * 1957 - Franco Frattini, İtalyan siyasetçi (ö. 2022) * 1958 - II. Albert, Monako Prensliği'nin hükümdarı ve Grimaldi prenslik hanedanının başı * 1961 - Mike Lazaridis, Kanadalı iş insanıdır * 1965 - Aamir Khan, Hint oyuncu * 1967 - Gürdal Tosun, Türk tiyatro sanatçısı (ö. 2000) * 1968 - Megan Follows, Kanadalı-ABD'li aktris * 1972 - Kaan Dobra, Polonya asıllı Türk futbolcu * 1974 - Santino Marella, Kanadalı profesyonel güreşçi * 1975 - Steve Harper, İngiliz futbolcudur * 1977 - Naoki Matsuda, Japon eski millî futbolcudur (ö. 2011) * 1979 - Nicolas Anelka, Fransız futbolcu * 1979 - Chris Klein, ABD'li bir oyuncu * 1979 - Sead Ramoviç, Eski Bosnalı millî kaleci * 1982 - François Sterchele, Belçikalı futbolcu (ö. 2008) * 1985 - Eva Angelina, Amerikalı porno yıldızı * 1988 - Sasha Grey, Amerikalı porno yıldızı * 1988 - Stephen Curry, Amerikalı basketbolcu * 1989 - Colby O'Donis, Porto Riko asıllı Amerikalı R&B; ve pop şarkıcısı * 1990 - Joe Allen, Galli millî futbolcudur * 1990 - Kolbeinn Sigþórsson, İzlandalı futbolcu * 1991 - Emir Bekrić, Sırp engelli atleti * 1994 - Ansel Elgort, Amerikalı aktör ve şarkıcı * 1996 - Mustafa Batuhan Altıntaş, Türk futbolcu * 1997 - Simone Biles, Amerikalı jimnastikçi * 1998 - Neslican Tay, Türk kanser aktivisti (ö. 2019) * 2008 - Abby Ryder Fortson, Amerikalı oyuncu == Ölümler == * 1457 - İmparator Jingtai, Çin'in Ming Hanedanı'nın yedinci imparatoru (d. 1428) * 1471 - Thomas Malory, İngiliz yazar (d. 1415) * 1571 - János Zsigmond Zápolya, 1540-1571 arası Transilvanya ve Macaristan Kralı (d. 1540) * 1604 - Kınalızade Hasan Çelebi, Osmanlı fıkıh ve kelâm alimi (d. 1546) * 1632 - Tokugawa Hidetada, Tokugawa Hanedanlığı'nın 2. şogunu (d. 1579) * 1698 - Claes Rålamb, İsveçli bir devlet adamıydı (d. 1622) * 1703 - Robert Hooke, İngiliz bilim insanı (d. 1635) * 1791 - Johann Salomo Semler, Alman protestan teolog (d. 1725) * 1823 - Charles-François du Périer Dumouriez, Fransız generali (d. 1739) * 1854 - Yekaterina Vladimirovna Apraksina, Rus soylu (d. 1770) * 1883 - Karl Marx, Alman filozof ve ekonomist (d. 1818) * 1932 - George Eastman, Amerikalı mucit ve sanayici (Kodak Şirketi) (d. 1854) * 1932 - Frederick Jackson Turner, Amerikalı bir tarihçiydi (d. 1861) * 1938 - Aleksey Rıkov, Bolşevik devrimci (d. 1881) * 1940 - Gabriele Possanner, Avusturyalı hekim (d. 1860) * 1944 - Katharine Elizabeth Dopp, Amerikalı eğitimci ve yazar (d. 1863) * 1946 - Werner von Blomberg, Nazi Almanyası'nın Savunma Bakanı d. 1878) * 1953 - Klement Gottwald, Çek devlet adamı ve gazeteci d. 1896) * 1955 - Şamran Hanım, Türk besteci ve kanto sanatçısı (d. 1870) * 1959 - Faik Ahmet Barutçu, Türk siyasetçi (d. 1894) * 1968 - Josef Harpe, I. Dünya Savaşı ve II. Dünya Savaşı sırasında Alman Generaloberst (d. 1887) * 1975 - Susan Hayward, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1917) * 1978 - Aziz Basmacı, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1912) * 1995 - William Alfred Fowler, Amerikalı filozof (d. 1911) * 1997 - Jurek Becker, Polonya doğumlu Alman yazar, film senaristi ve Doğu Alman muhalif (d. 1937) * 1997 - Fred Zinnemann, Avusturya asıllı Amerikalı film yönetmeni (d. 1907) * 2006 - Lennart Meri, Estonyalı yazar ve film yönetmeni (Estonya'nın 2. Cumhurbaşkanı) (d. 1929) * 2007 - Sa'dun Hammadi, Saddam Hüseyin'in devlet başkanlığı dönemindeki eski Irak başbakanı (d. 1930) * 2010 - Peter Graves, Amerikalı aktör (Görevimiz Tehlike) (d. 1926) * 2011 - Jülide Gülizar, Türk sunucu, yazar, eğitmen ve TRT'nin ve Türkiye’nin ilk haber spikerlerinden (d. 1929) * 2012 - Ċensu Tabone, Maltalı siyasetçi (d. 1913) * 2013 - Jack Greene, Amerikalı country müzik sanatçısı (d. 1930) * 2014 - İlhan Feyman, Türk caz müzisyeni ve trompetçi (d. 1930) * 2016 - Peter Maxwell Davies, Britanyalı opera ve batı klasik müzik bestecisi ve orkestra şefi (d. 1934) * 2017 - Luigi Pascale, İtalyan uçak tasarımcısı ve mühendis (d. 1923) * 2018 - Halit Deringör, Türk futbolcu ve spor yazarı (d. 1922) * 2018 - Marielle Franco, Brezilyalı aktivist ve siyasetçi (d. 1979) * 2018 - Stephen Hawking, İngiliz fizikçi, evrenbilimci, astronom, teorisyen ve yazar (d. 1942) * 2018 - Liam O'Flynn, İrlandalı folk müzisyenidir (d. 1945) * 2019 - Kurt Armbruster, İsviçreli eski futbolcudur (d. 1934) * 2019 - Birch Bayh, Amerikalı siyasetçi (d. 1928) * 2019 - Godfried Danneels, Belçikalı Roma Katolik kardinal ve piskopos (d. 1933) * 2019 - Pat Laffan, İrlandalı oyuncu (d. 1939) * 2019 - Ralph Metzner, Alman asıllı Amerikalı psikolog ve yazar (d. 1936) * 2019 - Charlie Whiting, Formula 1 Teknik Departmanı başkanı (d. 1952) * 2020 - Gustavo Bebianno, Brezilyalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1964) * 2020 - Mübaşir Hasan, Pakistanlı sosyalist görüşlü siyasetçi ve mühendis (d. 1922) * 2020 - Eva Pilarová, Çek pop, caz müziği şarkıcısı, şarkıcı ve söz yazarı (d. 1939) * 2020 - Genesis P-Orridge, İngiliz şarkıcı, söz yazarı, müzisyen, şair, performans sanatçısı ve okültist (d. 1950) * 2020 - Piero Schlesinger, bir İtalyan hukukçu, bankacı, avukat ve akademisyen (d. 1930) * 2020 - Nihal Yeğinobalı, Türk yazar ve çevirmen (d. 1927) * 2021 - Aurora Cornu, Romanya doğumlu Fransız aktris, yazar, film yönetmeni ve çevirmen (d. 1931) * 2021 - Henry Darrow, Amerikalı karakter oyuncusu (d. 1933) * 2021 - Thione Seck, Senegalli şarkıcı ve söz yazarı (d. 1955) * 2022 - Scot Hall, profesyonel güreşçidir (d. 1958) * 2022 - Anil Joshiyara, Hint siyasetçi ve hekim (d. 1952) * 2023 - Bobby Caldwell, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve müzisyen (d. 1951) * 2023 - Louisette Dussault, Kanadalı aktris ve yazar (d. 1940) * 2023 - Antonina Uccello, Amerikalı eski siyasetçi (d. 1922) == Tatiller ve özel günler == * Tıp Bayramı * Pi Günü * Dünya Rotaract Günü * Erzurum'un Hınıs ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) * Erzurum'un Köprüköy ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) *0314 14
== Olaylar == * 624 - Bedir Muharebesi gerçekleştirildi. * 1781 - Güneş sisteminin yedinci gezegeni olan Uranüs, Alman kökenli İngiliz gök bilimci, William Herschel tarafından keşfedildi. * 1840 - Osmanlı İmparatorluğu'nun resmî takvimi olarak Rumi Takvim, kullanılmaya başlandı. * 1881 - Rus Çarı II. Aleksandr, Narodnaya Volya adlı örgütün gerçekleştirdiği bombalı bir suikast sonucunda öldü. * 1899 - Mustafa Kemal, '1283' yaka numarasıyla Kara Harp Okulu'nun piyade sınıfına yazıldı. * 1900 - Fransa'da çocuk ve kadınların çalışma saatleri, günde 11 saat ile sınırlandırıldı. * 1919 - Kâzım Karabekir, Erzurum'da 15'inci Kolordu Komutanlığına atandı. * 1926 - Mustafa Kemal Paşa'nın Falih Rıfkı Atay ve Mahmut (Soydan) beylere anlattığı hayat hikâyesi ve hatıralarının kısaltılmış şekli, Milliyet gazetesinde (Bugünkü Milliyet'le aynı değildir. 1935'ten itibaren Tan adıyla yayınlanan gazete) yayımlandı. * 1933 - Almanya'da Joseph Goebbels, Halkı Aydınlatma ve Propaganda Bakanı oldu. * 1940 - Finlandiya'nın teslim olması ile Kış Savaşı bitti. * 1954 - Dien Bien Phu Muharebesi başladı. * 1955 - Fenerbahçe-Galatasaray futbol maçında taraftarlar tribünde çatıştı, bir kişi öldü. * 1981 - 7 Ocak 1981'de Astsubay Üstçavuş Hasan Hüseyin Özcan, Astsubay Üstçavuş Nihat Özsoy, Jandarma Er Şaban Öztürk ve Orman Muhafız Bekçisi Hayri Şimşek'i öldüren sol görüşlü militan Mustafa Özenç, ölüm cezasına çarptırıldı. * 1982 - 12 Eylül Darbesi'nin 11, 12 ve 13. idamları: Yasa dışı TKEP'i (Türkiye Komünist Emek Partisi) kurup örgütün adını duyurmak için 1980 yılında müteahhit Nuri Yapıcı'yı ve MHP İzmir il sekreteri eczacı Turan İbrahim'i öldüren sol görüşlü militanlar Seyit Konuk, İbrahim Ethem Coşkun ve Necati Vardar, idam edildiler. * 1983 - Cumhurbaşkanı Kenan Evren, Mersin'de halka seslendi: "Eski parti yöneticileri yine gelsinler ve o tarihte olduğu gibi yine birbirleriyle çekişmelere, kavga etmeye başlasınlar, anarşi ve terörü hortlatsınlar, göz yumacak mısınız? Bakın hep bir ağızdan 'Hayır!' diyorsunuz. Bu elbette olmayacaktır." * 1983 - Beylerbeyi'nde restorasyonu süren tarihi İsmail Hakkı Efendi Yalısı, gece çıkan yangında kül oldu. Yalının yanındaki 205 yıllık Beylerbeyi Camii'nin kubbesi de tamamen hasar gördü. * 1992 - Erzincan'da Richter ölçeğine göre 6.8 şiddetindeki depremde 653 kişi öldü. * 1994 - İstanbul Boğazı'nda iki Rum gemisinin çarpışması sonucunda yangın çıktı. 15 denizcinin öldüğü, 17 denizcinin de kaybolduğu kaza sonucu denize yayılan petrol çevre kirliliğine yol açtı. * 1996 - Efes Pilsen basketbol takımı Koraç Kupası'nı aldı. * 1996 - İskoçya'nın Dunblane kasabasındaki Dunblane İlkokulunda okulu basan silahlı bir kişi, 3 dakika içinde sınıf öğretmeni ve 5-6 yaşlarındaki 16 çocuğu öldürdü. Saldırıdan sonra saldırgan, kendi kafasına kurşun sıkarak yaşamına son verdi. * 2006 - ABD'de 11 Eylül saldırılarının tek sanığı olan Fas asıllı Fransız Zekeriya Musavi davasında tanıkların yalan söylemeye yönlendirildiği ortaya çıktı. Yargıç, tanıklıkları iptal etti ve duruşmayı askıya aldı. * 2013 - Vatikan'da yeni Papa belli oldu. Katolik dünyasının 266. Papası, Arjantinli Kardinal Jorge Mario Bergoglio oldu. I. Francis ismini seçen Kardinal, 1000 yıldır Avrupa dışından seçilen ve Latin Amerikalı olan ilk Papa'dır. * 2014 - Birleşik Krallık'a bağlı İngiltere ve Galler'de eşcinsel evlilik yasası yürürlüğe girdi. * 2016 - Ankara Güvenpark'ta bomba yüklü araçla intihar saldırısı düzenlendi. Patlamada ölen kişi sayısı 37 olarak açıklandı. Saldırıdan önce sabah saatlerinde ülke genelinde Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS) yapıldı. * 2020 - COVID-19 pandemisi nedeniyle Türkiye'de yüz yüze eğitime ara verildi, uzaktan eğitime geçildi. == Doğumlar == * 1499 - Juan Rodríguez Cabrillo, İspanyol-Portekizli kâşif (ö. 1543) * 1615 - XII. İnnocentius, Katolik Kilisesi'nin 242. Papası (ö. 1700) * 1674 - Jean Louis Petit, Fransız cerrah ve vidalı turnikenin mucidi (ö. 1750) * 1741 - II. Joseph, (1765-1790) döneminde Kutsal Roma-Germen imparatoru (ö. 1790) * 1763 - Guillaume Marie Anne Brune, Fransız mareşal ve siyaset adamı (ö. 1815) * 1764 - Charles Grey, Britanyalı siyasetçi (ö. 1845) * 1800 - Mustafa Reşit Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'nda Tanzimât'ın mimarı ve devlet yöneticisi (ö. 1858) * 1830 - Antônio Conselheiro, Brezilya dini lider ve vaiz (ö. 1897) * 1839 - Tage Reedtz-Thott, Danimarkalı siyasetçi (ö. 1923) * 1855 - Percival Lowell, Amerikalı iş insanı, yazar ve matematikçi (ö. 1912) * 1870 - John Isaac Briquet, İsviçreli botanikçi (ö. 1931) * 1880 - Otto Meissner, Almanya Cumhurbaşkanı Dairesi başkanı (ö. 1953) * 1881 - Enrique Finochietto, Arjantinli akademisyen, doktor ve mucit (ö. 1948) * 1883 - Eugen von Schobert, Alman general (ö. 1941) * 1886 - Blavatniy Nikifor İvanoviç, Ukraynalı asker ve toplum eylemcisi, dramaturg, gazeteci (ö. 1941) * 1889 - Albert William Stevens, Amerikalı asker, baloncu ve ilk hava fotoğrafçılarından (ö. 1949) * 1892 - Pedro Calomino, Arjantinli eski millî futbolcu (ö. 1950) * 1897 - Yeğişe Çarents, Ermeni şair ve yazar (ö. 1937) * 1897 - Richard Hildebrandt, Nazi Almanyasında Reichstag üyesi ve siyasetçi (ö. 1952) * 1898 - Henry Hathaway, Amerikalı sinema yönetmeni ve aktör (ö. 1985) * 1899 - John H. van Vleck, Amerikalı fizikçi ve Nobel Ödülü sahibi (ö.1980) * 1908 - Myrtle Bachelder, Amerikalı kimyager, akademisyen, bilim insanı ve asker (ö. 1997) * 1910 - Kemal Tahir, Türk roman yazarı ve düşünür (ö. 1973) * 1911 - L. Ron Hubbard, Amerikalı yazar (ö. 1986) * 1913 - Sergey Mihalkov, Sovyet ve Rus yazarıydı (ö. 2009) * 1915 - Melih Cevdet Anday, Türk şair, tiyatro oyunu, roman, deneme ve makale yazarı (ö. 2002) * 1916 - İsmet Bozdağ, Türk araştırmacı ve yakın tarih yazarı (ö. 2013) * 1916 - Mario Ferrari Aggradi, İtalyan siyasetçi, eski bakan (ö. 1997) * 1916 - Jacque Fresco, ABD'li bir endüstriyel tasarımcı, toplum mühendisi, mucit (ö. 2017) * 1919 - Mualla Eyüboğlu, Türk mimar (Türkiye'nin ilk kadın mimarlarından) (ö. 2009) * 1921 - Al Jaffee, Amerikalı çizgi roman sanatçısı (ö. 2023) * 1923 - Dimitrios İoannidis, Yunan asker (ö. 2010) * 1925 - Roy Haynes, Amerikalı bir caz davulcusudur * 1926 - Doğan Avcıoğlu, Türk gazeteci, yazar ve siyaset adamı (ö. 1983) * 1929 - Zbigniew Messner, Polonya'da komünist bir ekonomist ve politikacı (ö. 2014) * 1930 - Pamela Kosh, İngiliz karakter oyuncusu (ö. 2022) * 1939 - Macit Flordun, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 1996) * 1939 - Neil Sedaka, Amerikalı pop şarkıcısı, piyanist ve besteci * 1941 - Donella Meadows, Amerikalı bir çevre bilimcisi, eğitimci ve yazardır (ö. 2001) * 1942 - Mahmut Derviş, Filistinli şair (ö. 2008) * 1942 - Scatman John, Amerikalı şarkıcı (ö. 1999) * 1943 - Şevket Altuğ, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı * 1944 - Erkan Yücel, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 1985) * 1945 - Anatoli Fomenko, Rus matematikçi ve Yeni Kronoloji'nin yazarlarından * 1947 - Beat Richner, İsviçreli pedagog ve çellisttir (ö. 2018) * 1950 - Haşim Kılıç, Türk hukukçu * 1950 - Charles Krauthammer, Amerikalı Pulitzer Ödülü sahibi sendikacı, köşe yazarı, yazar, siyasi yorumcu ve eski hekimdir (ö. 2018) * 1950 - William H. Macy, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu * 1953 - Deborah Raffin, Amerikalı dizi ve sinema oyuncusu ve yönetmen (ö. 2012) * 1955 - Bruno Conti, İtalyan futbolcudur * 1955 - Glenne Headly, Amerikalı oyuncudur (ö. 2017) * 1956 - Dana Delany, iki zamanlı Emmy Ödülleri kazanan Amerikan oyuncu * 1957 - Enver Öktem, Türk sendikacı ve siyasetçi (ö. 2017) * 1960 - Adam Clayton, İrlandalı rock grubu U2'nün bas gitaristidir * 1960 - Jorge Sampaoli, Arjantinli teknik direktör * 1962 - Seyhan Erözçelik, Türk şair (ö. 2011) * 1967 - Andrés Escobar, Kolombiyalı millî futbolcu (ö. 1994) * 1968 - Ercan Saatçi, Türk müzisyen ve yapımcı * 1971 - Annabeth Gish, Amerikalı oyuncudur * 1971 - Günay Karacaoğlu, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1971 - Allan Nielsen, Danimarkalı millî futbolcu ve teknik direktör * 1972 - Common, Amerikalı hip hop şarkıcısı ve aktör * 1973 - Edgar Davids, Surinam asıllı Hollandalı futbolcudur * 1973 - David Draiman, Amerikalı müzisyen * 1975 - Mark Clattenburg, İngiltere Futbol Federasyonu Futbol hakemidir * 1976 - Maxim Gunjia, Abhazya'nın defakto hükûmetinin dış işleri bakanı * 1976 - Danny Masterson, Amerikalı aktör ve disk jokeyidir * 1980 - Caron Butler, Amerikalı basketbolcu * 1982 - Hande Katipoğlu, Türk aktris * 1982 - Gisela Mota Ocampo, Meksikalı siyasetçi (ö. 2016) * 1983 - Erkan Veyseloğlu, Türk basketbolcu * 1985 - Emile Hirsch, Amerikalı oyuncu * 1985 - Liliane Tiger, Çek porno oyuncusu * 1985 - Taner Sağır, Türk halterci * 1987 - Andreas Beck, Alman Millî futbolcudur * 1989 - Holger Badstuber, Alman futbolcudur * 1989 - Marko Marin, Alman eski futbolcudur * 1990 - Anicet Abel, Madagaskarlı millî futbolcudur * 1991 - Tristan Thompson, Kanadalı profesyonel basketbolcudur * 1992 - Kaya Scodelario, İngiliz oyuncu * 1994 - Gerard Deulofeu, İspanyol millî futbolcudur * 1998 - Jack Harlow, Amerikalı rapçidir * 2004 - Coco Gauff, bir Amerikan tenis oyuncusudur == Ölümler == * 1352 - Ashikaga Tadayoshi, Japon yönetici ve asker (d. 1306) * 1447 - Şahruh, Timur İmparatorluğu üçüncü hükümdarı (d. 1377) * 1513 - Şehzade Korkut, Sultan II. Bayezid'in oğlu (d. 1467) * 1619 - Richard Burbage, İngiliz oyuncu (d. 1568) * 1711 - Nicolas Boileau, Fransız şair ve eleştirmen (d. 1636) * 1778 - Charles le Beau, Fransız tarihçi yazar (d. 1701) * 1808 - VII. Christian, Danimarka ve Norveç kralı (d. 1749) * 1842 - Henry Shrapnel, İngiliz Ordusu subayıdır (d. 1761) * 1845 - John Frederic Daniell, İngiliz kimyacı ve fizikçi (d. 1790) * 1879 - Adolf Anderssen, Alman satranç ustası (d. 1818) * 1881 - II. Aleksandr, Rus Çarı (d. 1818) * 1881 - İgnati Grinevitski, Polonyalı devrimci (d. 1856) * 1885 - Titian Peale, Amerikalı doğa tarihçisi, entomolog ve fotoğrafçı (d. 1799) * 1900 - Catherine Wolfe Bruce, Amerikalı yardımsever ve gök bilimci (d. 1816) * 1901 - Benjamin Harrison, Amerikalı politikacı (d. 1833) * 1901 - Fernand Pelloutier, Fransız işçi önderi ve teorisyen (Anarko-sendikalist hareketin temsilcisi) (d. 1867) * 1906 - Susan B. Anthony, Amerikalı kadın hakları savunucusu (d. 1820) * 1915 - Sergei Vitte, Rus politikacı (d. 1849) * 1936 - Francis Bell, Yeni Zelandalı siyasetçidir (d. 1851) * 1937 - Lars Edvard Phragmén, İsveçli matematikçi (d. 1863) * 1938 - Cevat Çobanlı, Türk asker ve Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından (d. 1870) * 1952 - Ömer Rıza Doğrul, Türk siyasetçi, gazeteci ve yazar (d. 1893) * 1965 - Fan Noli, Arnavut şair, tarihçi, gazeteci, siyasetçi, Ortodoks metropolit (d. 1882) * 1970 - Adalet Cimcoz, Türk dublaj sanatçısı ve yazar (d. 1910) * 1975 - İvo Andriç, Sırp yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1892) * 1977 - Hikmet Onat, Türk ressam (d. 1882) * 1989 - Emin Fahrettin Özdilek, Türk asker ve politikacı (d. 1898) * 1990 - Bruno Bettelheim, Amerikalı psikologtur (d. 1903) * 1994 - Cihat Burak, Türk ressam (d. 1915) * 1996 - Krzysztof Kieślowski, Polonyalı sinemacı ve yönetmen (d. 1941) * 1998 - Hans von Ohain, Alman mucit (d. 1911) * 1999 - Lee Falk, Amerikalı bir yazar, tiyatro yönetmeni ve yapımcıydı (d. 1911) * 2000 - Nevzat Eren, Türk tıp doktoru (d. 1937) * 2002 - Hans Georg Gadamer, Alman felsefeci (d. 1900) * 2006 - Jimmy Johnstone, İskoç eski futbolcudur (d. 1944) * 2006 - Maureen Stapleton, Amerikalı oyuncu ve En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1925) * 2008 - Mehmet Gül, Türk hukukçu, siyasetçi ve iş insanı (d. 1955) * 2009 - Betsy Blair, Amerikalı bir sinema ve tiyatro oyuncusuydu (d. 1923) * 2009 - Andrew Robert Patrick Martin, Kanadalı profesyonel güreşçi (d. 1975) * 2010 - He Pingping, Dünyanın en kısa boylu insanı (d. 1988) * 2010 - Jean Ferrat, Fransız şarkıcı ve şarkı sözü yazarı (d. 1930) * 2012 - Michel Duchaussoy, Fransız oyuncu (d. 1938) * 2014 - Ahmad Tejan Kabbah, Sierra Leoneli siyasetçi (d. 1932) * 2015 - Suzette Jordan, Hint aktvis (d. 1974) * 2016 - Hilary Putnam, Amerikalı filozof, bilişim uzmanı, matematikçi ve bilim insanı (d. 1926) * 2017 - Amy Krouse Rosenthal, Amerikalı çocuk kitapları yazarı, film yapımcısı ve radyo sunucusu (d. 1965) * 2019 - Frank Cali, İtalyan asıllı Amerikalı mafya lideridir (d. 1965) * 2019 - Beril Dedeoğlu, Türk akademisyen, yazar ve siyasetçi (d. 1961) * 2020 - Alejandro Betts, Arjantinli hava trafik kontrolörü, siyasetçi, aktivist, yazar ve tarihçi (d. 1947) * 2020 - Lucien Braun, Fransız felsefe tarihçisi, filozof ve akademisyen (d. 1923) * 2020 - Filippos Peçalnikos, Yunan politikacı (d. 1950) * 2020 - Nasır Şabani, İranlı general (d. 1957) * 2020 - Yang Mu, Tayvanlı şair, deneme yazarı, eleştirmen, Klasik Çin Edebiyatı profesörü (d. 1940) * 2020 - Dana Zátopková, Çekoslovak cirit atıcı (d. 1922) * 2021 - Rostyslav Bahdasarov, Ukraynalı profesyonel futbolcudur (d. 1993) * 2021 - Raoul Casadei, İtalyan müzisyen ve besteci (d. 1937) * 2021 - Marvin Hagler, Amerikalı eski profesyonel boksör ve film oyuncusu (d. 1954) * 2021 - Obren Joksimović, Sırp cerrah ve siyasetçi (d. 1952) * 2021 - Kiyoko Ono, Japon siyasetçi ve jimnastikçi (d. 1936) * 2021 - Erol Toy, Türk yazar (d. 1936) * 2021 - Murray Walker, Formula 1 motor sporları yorumcusu (d. 1923) * 2022 - Erhard Busek, Avusturyalı siyasetçi (d. 1941) * 2022 - Vic Elford, eski İngiliz spor otomobil, ralli ve Formula Bir pilotu (d. 1935) * 2022 - William Hurt, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1950) * 2022 - Ejder İsmailov, Azeri filolog ve siyasetçi (d. 1938) * 2022 - Samuel Massell, Amerikalı siyasetçi ve iş adamı (d. 1927) * 2022 - Micaëla Cousiño Quiñones de León, İspanyol-Şilili soylu (d. 1938) * 2022 - Ľubomír Roman , Slovak siyasetçi ve aktör (d. 1944) * 2022 - Tang Chuan, Tayvanlı aktör (d. 1952) * 2023 - Mabo Ismaila, Nijeryalı eski futbolcu ve teknik sorumlu (d. 1944) * 2023 - Eliseu Padilha, Brezilyalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1945) * 2023 - Joe Pepitone, Amerikalı profesyonel beyzbolcu (d. 1940) * 2023 - Barbro Westerholm, İsveçli bir politikacısıdır (d. 1933) == Tatiller ve özel günler == * Erzurum'un Pasinler ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) * Artvin'in Hopa ilçesinden Gürcü birliklerinin geri çekilişi (1921) *0313 13
== Olaylar == * 1702 - İngiltere'nin günlük olarak yayımlanan ilk ulusal gazetesi, Daily Courant çıkmaya başladı. * 1851 - Giuseppe Verdi'nin Rigoletto operası, ilk kez Venedik'te sahnelendi. * 1867 - Giuseppe Verdi'nin Don Carlos operası, ilk kez Paris'te Théâtre Impérial de l’Opéra'da sahnelendi. * 1902 - İspanya Kral Kupası (Copa del Rey) futbol turnuvası oynanmaya başladı. * 1914 - Cemal Paşa, Bahriye Nazırlığına getirildi. * 1917 - I. Dünya Savaşı'nda İngilizler, Bağdat'ı ele geçirdiler. * 1918 - Bingöl'ün Karlıova, Erzurum'un Ilıca ve Rize'nin Fındıklı ilçelerinden Rus İmparatorluğu ve Batı Ermenistan Yönetimi'nin Ordu birlikleri çekildi. * 1928 - İzmir'de Bucaspor kulübü kuruldu. * 1938 - Avusturya Şansölyesi Kurt Schuschnigg, istifa etti; yerine Alman Birliklerini, Avusturya'ya girmek üzere davet eden Nazi yanlısı Arthur Seyss-Inquart geldi. * 1941 - Lend-Lease Yasası imzalandı. * 1941 - Birleşik Krallık'ın Sofya Elçisi Rendell'a, İstanbul Pera Palas Oteli'nde suikast girişiminde bulunuldu. Olayda dört kişi öldü, Rendell kurtuldu. * 1947 - Türkiye, Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu'na (IMF) katıldı. * 1949 - İsrail ve Ürdün, Rodos'ta ateşkes antlaşması imzaladı. * 1951 - Hindistan Yeni Delhi'de düzenlenen ilk Asya Oyunları sona erdi. * 1954 - Devlet Malzeme Ofisi kuruldu. * 1958 - Türkiye, "Mısır, Suriye ve Yemen" devletlerinin oluşturduğu Birleşik Arap Cumhuriyeti'ni tanıdı. * 1959 - 4. Eurovision Şarkı Yarışması gerçekleştirildi. Hollanda, Teddy Scholten'ın seslendirdiği Een beetje şarkısı ile birinci oldu. * 1970 - Saddam Hüseyin ve Mustafa Barzani arasında yapılan anlaşma sonucunda, Irak Kürdistan Özerk Bölgesi kuruldu. * 1976 - Eski ABD Başkanı Richard Nixon, Şili'deki seçimler sırasında Salvador Allende'nin seçilmesini önlemek için CIA'ya emir verdiğini itiraf etti. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Yurt sathında 7'si kurşuna dizilerek olmak üzere toplam 13 kişi öldürüldü. * 1981 - Şili Cumhuriyeti'nin Başkanlık Saray'ı olan ve Salvador Allende'nin öldürüldüğü, Palacio de La Moneda olarak adlandırılan binanın restorasyonu tamamlandı. * 1981 - Kosova protestoları patlak verdi. * 1985 - Konstantin Çernenko'nun ölümünün ardından Mihail Gorbaçov, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreterliği'ne getirildi. * 1988 - Montajının tamamı Türkiye'de yapılan ilk F-16, Hava Kuvvetleri Komutanlığı'na teslim edildi. * 1990 - Litvanya, Sovyetler Birliği'nden ayrılarak bağımsızlığını ilan etti. * 1990 - Augusto Pinochet'nin Şili diktatörlüğü yıkıldı. * 1996 - Demokrasi ve Barış Partisi kuruldu. * 2003 - Uluslararası Ceza Mahkemesi görevine başladı. * 2004 - Madrid'te tren istasyonlarına yapılan bombalı saldırıda 191 kişi öldü, 1800'den fazla kişi de yaralandı. * 2005 - Madrid saldırısında ölenlerin anısına, Ölmüşlerin Ormanı anıtı açıldı. * 2009 - Winnenden okul katliamı: 17 Yaşındaki Tim Krestchmer okula girip kendisi dahil 16 kişiyi öldürdü ve birçok kişiyide yaraladı. * 2011 - Sendai Depremi ve Tsunamisi: Japonya'da, yerel saatle 05.46'da 8.9 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Japonya, kayıtlı tarihi boyunca yaşadığı en büyük deprem ve tsunami felaketiyle karşılaştı. * 2020 - Dünya Sağlık Örgütü COVID-19 salgınını pandemi ilan etti. Aynı gün Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Türkiye'de ilk COVID-19 vakasının görüldüğünü açıkladı. == Doğumlar == * 1544 - Torquato Tasso, İtalyan şairiydi (ö. 1595) * 1754 - Juan Meléndez Valdés, İspanyol neoklasik şair (ö. 1817) * 1785 - John McLean, Amerikalı bir hukukçu ve politikacıydı (ö. 1861) * 1811 - Urbain Le Verrier, Fransız matematikçi (ö. 1877) * 1818 - Marius Petipa, Fransız balet, eğitimci ve koreograf (ö. 1910) * 1838 - Ōkuma Shigenobu, Japonya'nın sekizinci Başbakanı (ö. 1922) * 1847 - Sidney Sonnino, İtalya Başbakanı (ö. 1922) * 1884 - Ömer Seyfettin, Türk öykücü (ö. 1920) * 1886 - Kazım Orbay, Türk asker, Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından ve Genelkurmay Başkanlarından (ö. 1964) * 1886 - Edward Rydz-Śmigły, Polonya Silahlı Kuvvetleri Başkomutanı, siyasetçi, ressam ve şair (ö. 1941) * 1887 - Raoul Walsh, Amerikalı sinema yönetmeni (ö. 1980) * 1890 - Vannevar Bush, Amerikalı mühendis, mucit ve bilim yöneticisiydi (ö. 1974) * 1891 - Enis Behiç Koryürek, Türk şair (ö. 1949) * 1891 - Michael Polanyi, Macar felsefeci (ö. 1976) * 1894 - Otto Grotewohl, Alman siyasetçi (ö. 1964) * 1898 - Dorothy Gish, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1968) * 1898 - Yakup Satar, Türk asker (Türk Kurtuluş Savaşı ve I. Dünya Savaşı Irak Cephesi'nde savaşmış, kırmızı şeritli İstiklal Madalyası sahibi gazi) (ö. 2008) * 1899 - IX. Frederik, Danimarka Kralı (ö. 1972) * 1903 - Lawrence Welk, Amerikalı müzisyen ve Tv programcısı (ö. 1992) * 1906 - Hasan Ferit Alnar, Türk besteci ve orkestra şefi (ö. 1978) * 1907 - Helmuth James Graf von Moltke, Alman hukukçu (ö. 1945) * 1908 - Matti Sippala, Fin atlet (ö. 1997) * 1910 - Robert Havemann, Alman kimyacı (ö. 1982) * 1916 - Harold Wilson, İngiliz siyasetçi ve Başbakan (ö. 1995) * 1920 - Nicolaas Bloembergen, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2017) * 1921 - Astor Piazzolla, Arjantinli besteci ve bandoneon sanatçısı (ö. 1992) * 1922 - Cornelius Castoriadis, Yunan filozof (ö. 1997) * 1925 - Margaret Oakley Dayhoff, Amerikalı fiziksel kimyacı (ö. 1983) * 1925 - Güzin Özipek, Türk tiyatro sanatçısı (ö. 2000) * 1925 - İlhan Selçuk, Türk gazeteci ve yazar (ö. 2010) * 1926 - İlhan Mimaroğlu, Türk besteci ve yazar (ö. 2012) * 1926 - Ralph Abernathy, Amerikalı rahip ve Amerikan sivil haklar hareketi liderlerinden (ö. 1990) * 1927 - Metin Eloğlu, Türk şair (ö. 1985) * 1927 - Freda Meissner-Blau, Avusturyalı siyâsetçi (ö. 2015) * 1928 - Albert Salmi, Amerikalı tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 1990) * 1930 - Kemal Bayazıt, Türk hekim ve kalp cerrahı (ö. 2019) * 1931 - Ion Besoiu, Rumen aktör (ö. 2017) * 1936 - Harald zur Hausen, Alman virolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 2023) * 1937 - Aleksandra Zabelina, Sovyet eskrimci * 1940 - Alberto Cortez, Arjantinli şarkıcı ve söz yazarı (ö. 2019) * 1947 - Füsun Önal, Türk şarkıcı, yazar ve oyuncu * 1949 - Cezmi Baskın, Türk oyuncu ve yönetmen * 1951 - Dominique Sanda, Fransız oyuncu ve eski manken * 1952 - Douglas Adams, İngiliz yazar (ö. 2001) * 1953 - James Iovine, ABD'li yapımcı, girişimci * 1955 - Frances Ginsberg, Amerikalı opera şarkıcısı (ö. 2010) * 1957 - Kasım Süleymani, İranlı asker (ö. 2020) * 1958 - Anissa Jones, Amerikalı çocuk oyuncudur (ö. 1976) * 1959 - Nina Hartley, Amerikalı pornografik film oyuncusu, pornografik film yönetmeni, feminist ve yazar * 1961 - Elias Koteas, Kanadalı sinema ve dizi oyuncusu * 1963 - Davis Guggenheim, Amerikalı yönetmen ve yapımcı * 1963 - Alex Kingston, İngiliz sinema ve dizi film oyuncusu * 1963 - Meral Konrat, Türk oyuncu, şarkıcı ve sunucu * 1963 - David LaChapelle, Amerikalı fotoğrafçı ve yönetmen * 1963 - Marcos Pontes, Brezilyalı ilk astronot * 1964 - Vinnie Paul, Amerikalı bir bateristtir (ö. 2018) * 1967 - John Barrowman, İskoçyalı oyuncu * 1968 - Lisa Loeb, Amerikalı söz yazarı ve aktristir * 1969 - Terrence Howard, Amerikalı oyuncu * 1971 - Gülse Birsel, Türk gazeteci, oyuncu ve yazar * 1971 - Johnny Knoxville, Amerikalı aktör * 1972 - Emre Törün, Türk oyuncu * 1976 - Thomas Gravesen, Danimarkalı eski millî futbolcudur * 1976 - Mariana Díaz-Oliva, Arjantinli profesyonel tenis oyuncusu * 1977 - Becky Hammo, Amerikalı basketbol antrenörü ve eski basketbolcu * 1978 - Didier Drogba, Fildişili futbolcu * 1978 - Hayko Cepkin, Ermeni asıllı Türk besteci, şarkıcı ve piyanist * 1978 - Albert Luque, İspanyol millî futbolcudur * 1979 - Elton Brand, Amerikalı basketbolcu * 1979 - Joel Madden, Amerikalı müzisyen * 1981 - LeToya Luckett, Amerikalı R&B; ve pop şarkıcısı, söz yazarı ve oyuncu * 1983 - Renato López, Meksikalı sunucu, aktör ve müzisyen (ö. 2016) * 1985 - Daniel Vázquez Evuy, Ekvator Gineli futbolcudur * 1985 - Stelios Malezas, Yunan eski futbolcudur * 1988 - Fábio Coentrão, Portekizli futbolcu * 1989 - Anton Yelchin, Rus asıllı Amerikalı oyuncu (ö. 2016) * 1993 - Jodie Comer, İngiliz oyuncudur * 1993 - Anthony Davis, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1994 - Andrew Robertson, İskoç millî futbolcudur == Ölümler == * 222 - Elagabalus ya da Heliogabalus, 218 - 222 arası Roma İmparatoru (d. 203) * 222 - Julia Soaemias, Roma İmparatorluğu saltanat vekili (d. 180) * 928 - Tomislav, Hırvatistan'ın ilk kralı olmuştur * 1514 - Donato Bramante, (asıl adı: Donato di Pascuccio d'Antonio), İtalyan mimarı (d. 1444) * 1570 - Niccolò Franco, İtalyan yazar (d. 1515) * 1646 - Stanisław Koniecpolski, Polonyalı komutan (d. 1591) * 1722 - John Toland, İrlandalı akılcı filozof ve hicivciydi (d. 1670) * 1803 - Şah Sultan, III. Mustafa'nın kızı (d. 1761) * 1846 - Tekle, Gürcü kraliyet prensesi (batonishvili) ve şair (d. 1776) * 1883 - Aleksandr Gorçakov, Rus diplomat ve devlet adamı (d. 1798) * 1898 - Dikran Çuhacıyan, Ermeni asıllı Osmanlı besteci ve orkestra şefi (d. 1837) * 1907 - Jean Paul Pierre Casimir-Perier, Fransız siyasetçi ve iş insanı. Üçüncü Fransız Cumhuriyeti'nin altıncı devlet başkanıydı (d. 1847) * 1908 - Edmondo De Amicis, İtalyan yazar (d. 1846) * 1914 - Tayyareci Nuri Bey, Türk asker ve Osmanlı'nın ilk pilotlarından (d. 1891) * 1931 - F. W. Murnau, Alman sinema yönetmeni (d. 1888) * 1935 - Yusuf Akçura, Türk yazar ve siyasetçi (d. 1876) * 1936 - David Beatty, İngiliz Kraliyet Donanması amirali (d. 1871) * 1945 - Walter Hohmann, Alman fizikçi (d. 1880) * 1947 - Wilhelm Heye, Alman asker (d. 1869) * 1949 - Henri Giraud, Fransız general (d. 1879) * 1950 - Heinrich Mann, Alman yazar (d. 1871) * 1955 - Alexander Fleming, İskoç bilim insanı (d. 1881) * 1957 - Richard E. Byrd, Amerikalı amiral ve kâşif (d. 1888) * 1958 - Ole Kirk Christiansen, Lego şirketinin kurucusu (d. 1891) * 1965 - Malik Sayar, Türk jeolog ve akademisyen (d. 1892) * 1967 - Yusuf Ziya Ortaç, Türk gazeteci ve yazar (d. 1895) * 1967 - Geraldine Farrar, Amerikalı opera sanatçısı ve oyuncu (d. 1882) * 1968 - Haşim İşcan (Haşim Baba), Türk siyasetçi ve İstanbul Belediye Başkanı (d. 1898) * 1969 - Sadi Işılay, Türk besteci (d. 1899) * 1970 - Erle Stanley Gardner, Amerikalı dedektif öyküleri yazarı (d. 1889) * 1971 - Philo Farnsworth, Amerikalı mucit (d. 1906) * 1976 - Boris İofan, Sovyet mimar (d. 1891) * 1978 - Claude François, Fransız pop şarkıcısı ve söz yazarı (d. 1939) * 1980 - Zekeriya Sertel, Türk gazeteci ve yazar (d. 1890) * 1983 - Galip Balkar, Türk diplomat ve Belgrad Büyükelçisi (Belgrad Saldırısı kurbanı) (d. 1936) * 1992 - László Benedek, Macaristan doğumlu Amerikalı sinema yönetmeni (d. 1905) * 1992 - Richard Brooks, Amerikalı sinema yönetmeni (d. 1912) * 1997 - Lars Ahlin, İsveçli yazar (d. 1915) * 1998 - Ali Sururi, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1913) * 1998 - Manuel Piñeiro, Kübalı istihbaratçı ve politikacı (d. 1934) * 2002 - James Tobin, Amerikalı iktisatçı (d. 1918) * 2002 - Mustafa Karahasan, Türk yazar ve gazeteci (d. 1920) * 2003 - Hürrem Erman, Türk film yapımcısı (d. 1913) * 2006 - Slobodan Miloseviç, Yugoslav politikacı (d. 1941) * 2010 - Turhan Selçuk, Türk karikatürist (d. 1922) * 2014 - Berkin Elvan, Türk vatandaşı (d. 1999) * 2015 - Şadan Kalkavan, Türk armatör ve iş insanı (d. 1939) * 2016 - Iolanda Balaș, Rumen atlet, yüksek atlamacı (d. 1936) * 2016 - Keith Emerson, İngiliz klavyeci ve besteci (d. 1944) * 2016 - Doreen Massey, İngiliz coğrafyacı ve sosyal bilimler uzmanı (d. 1944) * 2017 - Kitty Courbois, Hollandalı bir aktristir (d. 1937) * 2017 - Muhammed Micarul Kayes, Bangladeşli bürokrat ve diplomat (d. 1960) * 2017 - András Kovács, Macar film yapımcısı, yönetmeni ve senaristtir (d. 1925) * 2017 - Ángel Parra, Şilili şarkıcı ve söz yazarı (d. 1943) * 2017 - Emre Saltık, Türk bağlama sanatçısı (d. 1960) * 2018 - Ken Dodd, İngiliz komedyen, şarkıcı, söz yazarı ve oyuncu (d. 1927) * 2018 - Siegfried Rauch, Alman sinema ve dizi oyuncusudur (d. 1932) * 2019 - Hal Blaine, Amerikalı rock and roll, pop-rock bateristi ve stüdyo müzisyeni (d. 1929) * 2019 - Martín Chirino, İspanyol heykeltıraş (d. 1925) * 2019 - Coutinho, Brezilyalı eski futbolcudur (d. 1943) * 2020 - Didier Bezace, Fransız aktör (d. 1946) * 2020 - Gerard du Prie, Hollandalı güreşçi, vücut geliştirme sporcusu ve halterci (d. 1937) * 2020 - Burkhard Hirsch, Alman siyasetçi ve hukukçu (d. 1930) * 2021 - Petar Fajfrić, Sırp hentbol antrenörü ve oyuncusu (d. 1942) * 2021 - Florentín Giménez, Paraguaylı piyanist ve besteci (d. 1925) * 2021 - Victor Lebedev, Sovyet-Rus besteci (d. 1935) * 2021 - Isidore Mankofsky, Amerikalı görüntü yönetmeni (d. 1931) * 2021 - Peter Patzak, Avusturyalı film yönetmeni ve senarist (d. 1945) * 2022 - Rupiah Banda, 2008 - 2011 yılları arası Zambiyalı politikacı ve dördüncü Zambiya Cumhurbaşkanı (d. 1937) * 2022 - Rüstem İbrahimbeyov, Azerbaycan ve Sovyet drama yazarı, senaryocusu ve film yönetmeni (d. 1939) * 2022 - Yves Trudel, Kanadalı aktör, komedyen ve oyun yazarı (d. 1950) * 2022 - Cora Faith Walker, Amerikalı siyahi kadın siyasetçi (d. 1985) * 2023 - Erik Rud Brandt, Danimarkalı moda tasarımcısı (d. 1943) * 2023 - R. Dhruvanarayana, Hintli siyasetçi (d. 1961) * 2023 - Amy Fuller, Amerikalı kürekçi (d. 1968) * 2023 - Karoline Käfer, Avusturyalı kısa mesafe koşucusu (d. 1954) * 2023 - Ignacio López Tarso, Meksikalı emektar tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1925) * 2023 - Ivonne Passada, Uruguaylı akademisyen, siyasetçi ve sendikacı (d. 1956) == Tatiller ve özel günler == * Kocakarı Soğuğu (Berdül aczin Başlaması) * Bingöl'ün Karlıova ilçesinden Rus İmparatorluğu ve Batı Ermenistan Yönetimi ordu birliklerinin çekilişi (1918) * Erzurum'un Ilıca ilçesinden Rus İmparatorluğu ve Batı Ermenistan Yönetimi ordu birliklerinin çekilişi (1918) * Rize'nin Fındıklı ilçesinden Rus İmparatorluğu ve Batı Ermenistan Yönetimi ordu birliklerinin çekilişi (1918) *0311 11
== Olaylar == * 1664 - New Jersey, İngiltere Krallığının bir kolonisi oldu. * 1881 - Tunus, Fransa tarafından işgal edildi. * 1894 - Coca-Cola, ilk kez şişede satılmaya başlandı. * 1913 - Avustralya'nın gelecekteki başkenti resmen Canberra oldu. Melbourne, geçici olarak 1927'ye kadar başkent olarak kaldı. * 1918 - Moskova, Rusya'nın başkenti oldu. Sankt-Peterburg başkent statüsünü son 215 yıldır sürdürüyordu. * 1921 - Londra Konferansı sona erdi. İtilaf Devletleri barış önerdi. * 1921 - Türk Milleti'nin İstiklâl Marşı, TBMM'de kabul edildi. * 1925 - Çinli lider Sun Yat-sen öldü, yerine General Çan Kay Şek getirildi. * 1928 - Kaliforniya'da St. Francis Barajı yıkıldı; 400 kişi öldü. * 1930 - Hindistan'da Mahatma Gandi, tuz üretimindeki Hükûmet tekeline karşı çıkmak amacıyla, Ahmetabat'tan denize 300 millik "Tuz Yürüyüşüne" (Salt Satyagraha) başladı. * 1938 - Almanya askerî birlikleri Avusturya topraklarına girdi ve ertesi gün Avusturya'yı resmen ilhak etti. * 1947 - Harry Truman, ABD Kongresi'nden, Türkiye ve Yunanistan'a Sovyetler Birliği baskısından kurtarılmaları için toplam 400 milyon dolarlık bir yardımda bulunulması ve bu Devletlerin sivil ve askeri personeline, ABD'de eğitim verilmesi için yetki istedi. * 1958 - 3. Eurovision Şarkı Yarışması gerçekleştirildi. Fransa, André Claveau'nun "Dors Mon Amour" şarkısıyla 1. oldu. 1956 yılındaki gibi bu yıl da İngilizce şarkı yoktu. * 1967 - Suharto, Endonezya Devlet Başkanlığı görevini Sukarno'dan devraldı. * 1971 - Türk Silahlı Kuvvetleri, 12 Mart Muhtırası'nı verdi. Başbakan Süleyman Demirel, bu gelişme üzerine istifa etti. Muhtıra; Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç, Kara Kuvvetleri Komutanı Faruk Gürler, Hava Kuvvetleri Komutanı Muhsin Batur ve Deniz Kuvvetleri Komutanı Celal Eyiceoğlu'nun imzasını taşıyordu. * 1979 - Pakistan, CENTO'dan ayrıldığını açıkladı. Bir gün sonra da İran'ın ayrılmasıyla, CENTO'nun varlığı sona erdi. * 1985 - Sovyetler Birliği ile ABD arasında, Cenevre'de Stratejik Nükleer Kuvvetler, Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler, Uzay ve Savunma Sistemleri ile ilgili "Yeni Silahların Kontrolü Görüşmeleri" başladı. * 1987 - Les Misérables müzikali, Broadway'de gösterime girdi. * 1989 - Sir Tim Berners-Lee bir bilgi yönetim sistemi hakkındaki teklifini CERN'e sundu, bu sonradan World Wide Web'e dönüştü. * 1993 - Mumbai'de Bombay saldırıları gerçekleşti. * 1999 - Varşova Paktı'nın eski üyeleri; Çekya, Macaristan ve Polonya, NATO'ya katıldı. * 2000 - Papa II. John Paul, Kilise'nin geçmişte Yahudilere, muhaliflere, kadınlara ve yerlilere karşı işlediği günahlardan ötürü af diledi. * 2003 - Sırbistan Başbakanı Zoran Đinđić, Belgrad'da öldürüldü. * 2004 - Suriye'de, Kamışlı Olayları patlak verdi. * 2011 - Fukuşima I. Nükleer Santrali'nde patlama meydana geldi.Sonucunda 2011 Tōhoku depremi ve tsunamisi'nden bir gün sonra atmosfere radyasyon yaydı. * 2020 - Türkiye'de Milli Eğitim Bakanlığı tarafından koronavirüs nedeniyle eğitim öğretime ara verildi. == Doğumlar == * 1613 - André Le Nôtre, Kral Louis XIV'in peyzaj ve bahçe mimarı (ö. 1700) * 1637 - Anne Hyde, York Dükü James'in (daha sonra Kral II. James) ilk karısı olarak York ve Albany Düşesi idi. (ö. 1671) * 1685 - George Berkeley, İngiliz düşünür (ö. 1753) * 1710 - Thomas Arne, İngiliz besteci (ö. 1778) * 1784 - William Buckland, İngiliz yer bilimci (ö. 1856) * 1790 - John Frederic Daniell, İngiliz kimyacı ve fizikçi (ö. 1845) * 1815 - Louis-Jules Trochu, Fransız askeri lider ve politikacı (ö. 1896) * 1821 - John Joseph Caldwell Abbott, Kanada Başbakanı (ö. 1893) * 1824 - Gustav Kirchhoff, Alman fizikçi (ö. 1887) * 1835 - Simon Newcomb, Kanadalı-Amerikalı astronom ve matematikçi (ö. 1909) * 1838 - William Henry Perkin, İngiliz kimyager ve mucit (ö. 1907) * 1843 - Gabriel Tarde, Fransız yazar,sosyolog, kriminolojist ve sosyal psikolog (ö. 1904) * 1859 - Ernesto Cesàro, İtalyan matematikçi (ö. 1906) * 1860 - Bernát Munkácsi, Macar Türkolog (ö. 1937) * 1863 - Vladimir Vernadski, Ukraynalı mineralojist ve jeokimyacı (ö. 1945) * 1869 - George Forbes, Yeni Zelanda Başbakanı (ö. 1947) * 1877 - Wilhelm Frick, Nazi Almanyası İçişleri Bakanı (ö. 1946) * 1878 - Musa Ćazim Ćatić, Bosnalı şair (ö. 1915) * 1881 - Väinö Tanner, Finlandiya Başbakanı (ö. 1966) * 1889 - Vaclav Nijinski, Polonyalı balet (ö. 1950) * 1890 - I. İdris, Libya Kralı (ö. 1983) * 1891 - Yevgeniy Polivanov, Sovyet dilbilimci (ö. 1938) * 1905 - Takashi Shimura, Japon oyuncu (Yedi Samuray) (ö. 1982) * 1910 - Masayoshi Ōhira, Japon siyasetçi (ö. 1980) * 1911 - Gustavo Díaz Ordaz, Meksikalı siyasetçi (ö. 1979) * 1912 - Fethi Çelikbaş, Türk siyasetçi (ö. 2009) * 1922 - Jack Kerouac, Amerikalı yazar (ö. 1969) * 1923 - Walter Schirra, Amerikalı bir deniz havacısı, test pilotu ve NASA astronotuydu (ö. 2007) * 1923 - Mae Young, Amerikalı profesyonel güreşçi (ö. 2014) * 1925 - Leo Esaki, Japon fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1925 - Harry Harrison, Amerikalı bilimkurgu yazarı (ö. 2012) * 1926 - Arthur Hartman, Amerika Birleşik Devletleri diplomatı (ö. 2015) * 1927 - Raúl Alfonsín, Arjantinli avukat ve siyasetçi (ö. 2009) * 1928 - Edward Albee, Amerikalı tiyatro yazarı (ö. 2016) * 1930 - Antony Acland, Britanyalı siyasetçi (ö. 2021) * 1930 - Ann Emery, İngiliz oyuncu (ö. 2016) * 1931 - Herb Kelleher, Amerikalı girişimci, iş insanı ve yönetici (ö. 2019) * 1933 - Barbara Feldon, Amerikalı film oyuncusu, manken * 1936 - Michał Heller, Polonyalı bilim adamı * 1937 - Zoltán Horváth, eski Macar eskrimci * 1938 - Patricia Carli, İtalyan asıllı Fransız pop şarkıcısı, besteci ve şarkı sözü yazarı * 1940 - Al Jarreau, Amerikalı caz müziği şarkıcısıdır (ö. 2017) * 1941 - Josip Skoblar, Yugoslav millî futbolcu ve teknik direktör * 1943 - Ratko Mladiç, Yugoslav asker * 1944 - Nursu Marmara, Türk klinik psikolog * 1946 - Dean Cundey, Amerikalı görüntü yönetmeni * 1946 - Liza Minnelli, Amerikalı şarkıcı * 1946 - Frank Welker, Amerikalı oyuncu * 1947 - Jan-Erik Enestam, Finlandiyalı siyasetçi, eski bakan * 1947 - Mitt Romney, Amerikalı politikacı * 1948 - James Taylor, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve gitarist * 1950 - Javier Clemente, İspanyol futbolcu ve teknik direktör * 1952 - Hulusi Akar, Türk asker, Türkiye Cumhuriyeti Milli Savunma Bakanı * 1952 - Yasuhiko Okudera, eski Japon millî futbolcusu * 1953 - Ron Jeremy, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1954 - Anish Kapoor, İngiliz-Hint heykeltıraş * 1956 - Steve Harris, İngiliz rock müzisyeni * 1956 - Lesley Manville, İngiliz oyuncu * 1956 - Tim Verbeek, Hollandalı futbolcu ve teknik direktör (ö. 2019) * 1957 - Patrick Battiston, Fransız eski futbolcusu * 1957 - Marlon Jackson, Michael Jackson'ın kardeşi ve Jacksons 5 üyesi Amerikalı şarkıcı * 1958 - Dileita Mohamed Dileita, Cibutili siyasetçi * 1959 - Milorad Dodik, Sırp siyasetçi * 1960 - Şenol Korkmaz, Türk yönetmen ve prodüktör * 1960 - Courtney B. Vance, bir Amerikalı oyuncu * 1962 - Julia Campbell, Amerikalı sinema ve dizi oyuncusu * 1962 - Andreas Köpke, Alman futbolcu * 1962 - Lütfi Elvan, Türk siyasetçi * 1963 - Kemal Yeni, Türk asker, Ege Ordusu Komutanı * 1963 - John Andretti, Amerikalı otomobil yarışçısı (ö. 2020) * 1963 - Ferdi Eğilmez, Türk sinema yönetmeni ve yapımcısı * 1965 - Liza Umarova, Çeçen şarkıcı ve oyuncu * 1967 - Uğur Çavuşoğlu, Türk oyuncu * 1968 - Aaron Eckhart, Amerikalı oyuncu * 1969 - Graham Coxon, İngiliz müzisyen * 1969 - Beyazıt Öztürk, Türk komedyen * 1971 - Ogün Sanlısoy, Türk müzisyen * 1972 - Lisa Werlinder, İsveçli caz müzisyeni ve aktris * 1975 - Edgaras Jankauskas, Litvanyalı millî futbolcu ve teknik direktör * 1975 - Srđan Pecelj, Bosnalı millî futbolcu * 1976 - Gökhan Üçoklar, Türk basketbolcu * 1976 - Zhao Wei, Çinli dizi ve sinema oyuncusu ve pop müzik şarkıcısı * 1977 - Amdy Faye, Senegalli millî futbolcu * 1977 - Abdulhamit Gül, Türk hukukçu ve siyasetçi * 1978 - Arina Tanemura, shōjo manga sanatçısı * 1979 - Gerard López, İspanyol eski futbolcu * 1979 - Armand Deumi Tchani, Kamerunlu futbolcu * 1981 - Hideo Itami, Japon profesyonel güreşçi * 1982 - Hisato Sato, Japon millî futbolcu * 1983 - Atif Aslam, Pakistanlı pop ve rock şarkıcısı, gitarist ve oyuncu * 1984 - Jaimie Alexander, Amerikalı oyuncu * 1984 - Shreya Ghoshal, Hint bir playback sanatçısı * 1985 - Edward Clancy, İngiliz profesyonel pist ve yol bisikleti yarışçısı * 1985 - Binnaz Uslu, Türk sporcu * 1985 - Stromae, Belçikalı şarkıcı * 1986 - František Rajtoral, Çek millî futbolcu (ö. 2017) * 1987 - Teymur Recebov, Azerbaycanlı satranç büyükustası * 1988 - Sebastian Brendel, Alman kanocu * 1988 - Kostas Mitroğlu, Aris ve Yunanistan futbolcudur * 1988 - Titi, Brezilyalı futbolcu * 1989 - Jordan Adéoti, Beninli millî futbolcu * 1991 - Felix Kroos, Alman futbolcu * 1992 - Daniele Baselli, İtalyan futbolcu * 1992 - Jiří Skalák, Çek futbolcu * 1993 - Shehu Abdullahi, Nijeryalı millî futbolcu * 1994 - Katie Archibald, bir İskoç ve İngiliz yarış bisikletçisi * 1994 - Jerami Grant, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1994 - Christina Grimmie, Amerikalı müzisyen ve söz yazarı (ö. 2016) * 1996 - Kerim Hafız, Mısırlı millî futbolcudur * 1996 - Robert Murić, Hırvat futbolcudur * 1997 - Dean Henderson, İngiliz millî futbolcu * 1997 - Allan Irénée Saint-Maximin, Fransız futbolcu == Ölümler == * 417 - I. İnnocentius, 401'den 417'deki ölümüne kadar Katolik Kilisesi için papalık yapmıştır * 604 - I. Gregorius, Papa (d. yaklaşık 540) * 1289 - II. Demetre, Gürcü kralı (d. 1259) * 1507 - Cesare Borgia, Rönesans İtalya'sının asker ve siyasetçisi (d. 1475) * 1832 - Frederich Kuhlau, Alman piyanist (d. 1786) * 1845 - Akif Paşa, Osmanlı devlet adamı, şair ve yazar (d. 1787) * 1853 - Mathieu Orfila, İspanyol asıllı Fransız tıp eğitimcisi (d. 1787) * 1872 - Zeng Guofan, Çinli devlet adamı ve askeri önder (d. 1811) * 1898 - Zachris Topelius, Fin yazar (d. 1818) * 1898 - Johann Jakob Balmer, İsviçreli matematikçi ve matematiksel fizikçi (d. 1825) * 1914 - George Westinghouse, Amerikalı girişimci ve mühendis (d. 1846) * 1925 - Arkadiy Timofeyeviç Averçenko, Rus mizah yazarı (d. 1881) * 1925 - Sun Yat- sen, Çinli devrimci lider (d. 1866) * 1929 - Asa Griggs Candler, Amerikalı meşrubat üreticisi (Coca-Cola)'yı geliştiren (d. 1851) * 1942 - Robert Bosch, Alman sanayici (d. 1861) * 1942 - William Henry Bragg, İngiliz fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1862) * 1943 - Gustav Vigeland, Norveçli heykeltıraş (d. 1869) * 1945 - Antonius Johannes Jurgens, Alman üretici (d. 1867) * 1946 - Ferenc Szálasi, Macar faşist örgütlenme olan Ok Haç Partisi kurucusu ve lideriydi (d. 1897) * 1954 - Mustafa Sabri Efendi, Osmanlı müderris ve Şeyhülislam (d. 1869) * 1955 - Charlie Parker, Amerikalı caz saksafonisti (d. 1920) * 1956 - Bolesław Bierut, Polonyalı devlet adamı (d. 1892) * 1957 - Josephine Hull, Amerikalı bir tiyatro ve sinema oyuncusuydu (d. 1877) * 1971 - Eugene Lindsay Opie, Amerikalı hekim ve patolog (d. 1873) * 1978 - John Cazale, Amerikalı aktör (d. 1935) * 1990 - Philippe Soupault, Fransız yazar, şair ve romancı (d. 1897) * 1991 - Ragnar Granit, Finlandiyalı/İsveçli fizyolog (d. 1900) * 1997 - Galip Erdem, Türk gazeteci ve yazar (d. 1930) * 1999 - Yehudi Menuhin, Amerikalı kemancı (d. 1916) * 2001 - Robert Ludlum, Amerikalı yazar (d. 1927) * 2001 - Sidney Dillon Ripley, Amerikalı ornitolog ve doğal hayatı koruma gönüllüsü (d. 1913) * 2002 - Spiros Kipriyanu, Kıbrıslı politikacı (d. 1932) * 2002 - Jean-Paul Riopelle, Kanadalı ressam (d. 1923) * 2003 - Zoran Đinđić, Sırbistan Başbakanı (suikast) (d. 1952) * 2003 - Howard Fast, Amerikalı yazar (d. 1914) * 2003 - Lynne Thigpen, Amerikalı oyuncudur (d. 1948) * 2005 - Kemal Türkoğlu, Türk siyasetçi (d. 1911) * 2006 - Jurij Brezan, Alman yazar (d. 1916) * 2007 - Önder Baysoy, Türk iş insanı ve siyasetçi (Karşıyaka Spor Kulübü eski Başkanı) (d. 1946) * 2011 - Nilla Pizzi, İtalyan şarkıcı (d. 1919) * 2013 - Clive Burr, İngiliz davulcusuydu (d. 1957) * 2013 - Dinçer Çekmez, Türk aktör (d. 1940) * 2014 - Věra Chytilová, avangart Çek film yönetmeni (d. 1929) * 2014 - Richard Coogan, Amerikalı western filmleri oyuncusudur (d. 1914) * 2014 - René Llense, Fransız eski millî futbolcudur (d. 1913) * 2014 - Jean Vallée, Belçikalı şarkıcıdır (d. 1941) * 2015 - Erol Büyükburç, Türk pop müziği sanatçısı (d. 1936) * 2015 - Michael Graves, Amerikalı mimar (d. 1934) * 2015 - Terry Pratchett, İngiliz fantastik komedi yazarı (d. 1948) * 2016 - Lloyd Shapley, Amerikalı matematikçi ve iktisatçıdır (d. 1923) * 2017 - Anatoli Çernyayev, Rus tarihçi, siyasetçi ve yazardır (d. 1921) * 2017 - Petra Kandarr, Doğu Alman eski kısa mesafe koşucusu (d. 1950) * 2018 - Craig Mack, Amerikalı rapçi (d. 1970) * 2019 - John Bardo, Amerikalı eğitimci ve akademisyen (d. 1948) * 2019 - Věra Bílá, Çek şarkıcı ve müzisyendir (d. 1954) * 2019 - Eurico Miranda, Brezilyalı siyasetçi ve iş insanıdır (d. 1944) * 2020 - Tonie Marshall, Amerikalı-Fransız oyuncu, senarist ve film yönetmeni (d. 1951) * 2020 - Giovanni Battista Rabino, İtalyan siyasetçi (d. 1931) * 2021 - Austen Angell, Avustralyalı kimyager (d. 1933) * 2021 - Fatima Aziz, Afgan kadın fizikçi ve siyasetçi (d. 1973) * 2021 - Irina Vasilevna Medvedeva, Sovyet-Rus tıp akademisyeni ve bilim insanı (d. 1958) * 2022 - Traci Braxton, Amerikalı şarkıcı, televizyon yıldızı ve radyocu (d. 1971) * 2022 - Vatsala Deshmukh, Hint aktris (d. 1930) * 2022 - Karl Offmann, Mauritiuslu siyasetçi (d. 1940) * 2023 - Franca Afegbua, Nijeryalı saç tasarımcısı ve siyasetçi (d. 1942) * 2023 - Alphonse Béni, Kamerunlu aktör ve film yönetmeni (d. 1946) * 2023 - Chris Cooper, İtalyan asıllı Amerikalı beyzbol oyuncusu (d. 1978) * 2023 - Marek Kopelent, Çek besteci (d. 1932) == Tatiller ve özel günler == * İstiklâl Marşı’nın Kabulü ve Mehmet Akif Ersoy’u Anma Günü * Hüsum Fırtınası * Erzurum'dan Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) * Artvin'in Arhavi ilçesinden Gürcü birliklerinin geri çekilişi (1921) *0312 12
== Olaylar == küçükresim|200px|Mr. Watson, come here, I want to see you. * 1864 - Ulysses S. Grant, Amerikan İç Savaşı sırasında, Abraham Lincoln tarafından Kuzeyli Birlik (Union) Genel Komutanlığı'na tayin edildi. * 1876 - Graham Bell ile yardımcısı Thomas Watson, ilk telefon görüşmesini yaptılar. * 1905 - İngiltere futbol kulübü olan Chelsea FC kuruldu. * 1910 - Hollywood'da çekilen ilk film olan In Old California gösterime girdi. * 1919 - Çin'de kölelik kaldırıldı. * 1919 - Ali Fethi Okyar İngilizler tarafından tutuklandı. * 1919 - Osmanlı İmparatorluğu'nda Ahmed Tevfik Paşa hükûmeti düştü yerine Damat Ferit Paşa hükûmeti kuruldu. * 1920 - Yunanistan başbakanı Venizelos'un da katıldığı toplantıda, İstanbul'un resmi işgaline ve Kuvâ-yi Milliye öncülerinin tutuklanmasına karar verildi. * 1939 - Büyük Temizlik toplanan Tüm Birlik Komünist Partisi (Bolşevik) 18. Kongresi başladı. Kongrede Bolşevik Parti Marşı partinin yeni marşı olarak belirlendi. * 1944 - Yunan İç Savaşı: Ulusal Kurtuluş Siyasi Komitesi, Ulusal Kurtuluş Cephesi tarafından kuruldu. * 1945 - II. Dünya Savaşı: ABD tarafından Tokyo Bombardımanı başladı. * 1952 - Küba'da Fulgencio Batista önderliğinde askerî darbe. * 1956 - Kıbrıs Başepiskoposu III. Makarios'un, 9 Mart günü sınır dışı edilmesinden sonra Kıbrıs'ta ayaklanmalar başladı. * 1956 - ABD'nin Florida eyaletinden Fas'a giden ve iki adet nükleer başlık kapsülü taşıyan uçak Akdeniz üzerinde kayboldu, uçağın enkazı ise bulunamadı. * 1969 - Amerikalı siyahi lider Martin Luther King'in katili James Earl Ray, 99 yıl ağır hapis cezasına çarptırıldı. * 1971 - Bir gün önceki başarısız askeri darbe teşebbüsünün ardından, Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç'ın Başkanlığında toplanan "Genişletilmiş Komuta Konseyi" toplantısında, "Olayları önlemede Hükümetin yetersiz kaldığı" ifade edildi ve 12 Mart günü Hükûmete muhtıra verilmesi kararı alındı. * 1972 - Türkiye Büyük Millet Meclisi, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan hakkındaki idam kararlarını, 53 red, altı çekimser, 238 kabul oyuyla onayladı. * 1978 - 1978 tarihli Nükleer Yayılmanın Önlenmesi Yasası yürürlüğe girdi. * 2000 - Diyarbakır 1 Numaralı Devlet Güvenlik Mahkemesi, kapatılan Refah Partisi Genel Başkanı Necmettin Erbakan'ı, halkı ırk ve din farklılığı gözeterek, kin ve düşmanlığa açıkça tahrik ettiği gerekçesiyle bir yıl hapisle cezalandırdı. * 2004 - Yargıtay Birinci Ceza Dairesi, yedi TİP'li öğrenciyi öldürdüğü için yedi kez idam cezasına çarptırılan Haluk Kırcı'nın cezasının, 48 ayı hücrede olmak üzere müebbet ağır hapis cezasına dönüştürülmesine ilişkin kararı onadı. * 2004 - Kostas Karamanlis Yunanistan başbakanı oldu. * 2005 - Garri Kasparov satranç turnuvalarına katılmayacağını açıkladı. == Doğumlar == * 1503 - I. Ferdinand, Kutsal Roma imparatoru (ö. 1564) * 1515 - Injong, Joseon Krallığı'nın 12. Kralı (ö. 1545) * 1628 - Marcello Malpighi, İtalyan biyolog (ö. 1694) * 1654 - Giuseppe Bartolomeo Chiari, İtalyan ressam (ö. 1727) * 1695 - Adrian Manglard, Fransız ressam (ö. 1760) * 1748 - John Playfair, İskoç bilim insanı ve matematikçi (ö. 1819) * 1749 - Lorenzo Da Ponte, Venedikli opera yazarı ve şair (ö. 1838) * 1760 - Leandro Fernández de Moratín, İspanyol tiyatro yazarı ve şair (ö. 1828) * 1775 - Marc-Antoine Jullien de Paris, Fransız eğitmen (ö. 1848) * 1786 - José María Vargas, Venezuela devlet başkanı (ö. 1854) * 1787 - William Etty, İngiliz ressam (ö. 1849) * 1788 - Joseph Freiherr von Eichendorff, Alman yazar (ö. 1857) * 1794 - Henriette d'Angeville, İsveçli tırmanıcı (ö. 1871) * 1822 - Willem Roelofs, Felemenk ressam, hakkak, litografisit ve tasarımcı (ö. 1897) * 1833 - Pedro Antonio de Alarcón, İspanyol romancı (ö. 1891) * 1844 - Pablo de Sarasate, İspanyol kemancı ve besteci (ö. 1908) * 1845 - III. Aleksandr, Rus Çarı (ö. 1894) * 1845 - Hallie Quinn Brown, ABD'de siyah kadınların örgütlenmesine öncülük eden eğitimci (ö. 1949) * 1850 - Mary Mills Patrick, Amerikalı öğretmen ve yazar (ö. 1940) * 1858 - Henry Watson Fowler, İngiliz öğretmen, sözlükbilimci ve yorumcu (ö. 1933) * 1866 - Bedros Baltazar, Osmanlı Ermenisi tiyatro oyuncusu ve operet sanatçısı (ö. 1953) * 1867 - Hector Guimard, Fransız mimar (ö. 1942) * 1870 - David Ryazanov, Rus Marksist ve Marksist kuramcı (ö. 1938) * 1873 - Jakob Wassermann, Alman yazar (ö. 1934) * 1873 - Maria Perini, İtalyan bale öğretmeni (ö. 1939) * 1876 - Ali Faik Ozansoy, Türk şair (ö. 1950) * 1879 - Hans Luther, Alman siyasetçi (ö. 1962) * 1888 - Barry Fitzgerald, İrlandalı bir sahne, film ve televizyon oyuncusuydu (ö. 1961) * 1889 - Toshitsugu Takamatsu, Japon dövüş sanatları ustası (ö. 1972) * 1891 - Sam Jaffe, Amerikalı aktör (ö. 1984) * 1892 - Arthur Honegger, İsviçreli besteci (ö. 1955) * 1892 - Gregory La Cava, İtalyan asıllı Amerikalı film yönetmenidir (ö. 1952) * 1898 - Zati Sungur, Türk illüzyonist (ö. 1984) * 1903 - Bix Beiderbecke, Amerikalı müzisyen, caz tarihinin en özgün beyaz trompetçilerinden (ö. 1931) * 1904 - Ralph Kronig, Alman fizikçi (ö. 1995) * 1919 - Leonor Oyarzún, eski Şili First Ladysi (ö. 2022) * 1920 - Boris Vian, Fransız yazar ve müzisyen (ö. 1959) * 1920 - Kenan Pars, Türk oyuncu (ö. 2008) * 1923 - Val Fitch, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2015) * 1927 - Jupp Derwall, Alman futbolcu ve teknik direktör (ö. 2007) * 1928 - Sara Montiel, İspanyol oyuncu ve şarkıcı (ö. 2013) * 1930 - Galip Erdem, Türk gazeteci (ö. 1997) * 1931 - Edip Günay, Türk müzikolog (ö. 2010) * 1934 - Gergely Kulcsár, Macar cirit atıcı (ö. 2020) * 1936 - Sepp Blatter, İsviçreli futbol adamıdır * 1937 - Joe Viterelli, Amerikalı aktör (ö. 2004) * 1940 - Chuck Norris, Amerikalı yapımcı ve oyuncu * 1940 - Defne Yalnız, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı * 1943 - Fikret Ünlü, Türk siyasetçi (ö. 2019) * 1946 - Gérard Garouste, Fransız ressam ve heykaltıraş * 1947 - Kim Campbell, Kanadalı siyasetçi, diplomat ve avukat * 1947 - Tom Scholz, Amerikan rock müzisyeni, söz yazarı, mucit, mühendis ve hayırsever * 1950 - Abdurrahman Yalçınkaya, Türk hukukçu ve eski Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı * 1951 - Gloria Diaz, Filipinli oyuncu * 1952 - Morgan Tsvangirai, Zimbabve'nin eski başbakanı (ö. 2018) * 1953 - Paul Haggis, Oscar ödüllü Kanadalı senarist, yapımcı ve yönetmen * 1955 - Mehmet Necmettin Ahrazoğlu, Türk siyasetçi (ö. 2021) * 1958 - Garth Crooks, Jamaika asıllı emekli bir İngiliz futbolcudur * 1958 - Sharon Stone, Amerikalı sinema oyuncusu * 1959 - Sinan Aygün, Türk iş insanı ve siyasetçi * 1961 - Laurel Clark, ABD'li astronotu * 1962 - Yaşar Alptekin, Türk manken, dansçı ve oyuncu * 1963 - Jeff Ament, ABD'li bir müzisyen * 1963 - Rick Rubin, Amerikalı müzik yapımcısıdır * 1964 - Neneh Cherry, İsveçli şarkıcı * 1964 - Edward, Birleşik Krallık Kralı III. Charles'ın kardeşi * 1965 - Deezer D, Amerikalı aktör ve rap şarkıcısı (ö. 2021) * 1968 - Pavel Srníček, Çek profesyonel kaleci (ö. 2015) * 1968 - Alma Čardžić, Bosnalı sunucu ve şarkıcıdır * 1971 - Jon Hamm, Amerikalı oyuncudur * 1972 - Timbaland, Amerikalı yapımcı, söz yazarı ve rap şarkıcısıdır * 1973 - John LeCompt, Amerikalı müzisyen * 1973 - Chris Sutton, İngiliz eski futbolcu ve teknik direktör * 1975 - DJ Aligator, İran asıllı Danimarkalı DJ ve prodüktör * 1975 - Sima Sarıkaya, Türk pop müzik yorumcusu, oyuncu ve besteci * 1976 - Frantz Granvorka, Fransız voleybolcu * 1976 - Barbara Schett, eski Avusturyalı tenis oyuncusu * 1977 - Robin Thicke, Amerikalı R&B; şarkıcısı, söz yazarı, müzisyen, besteci, oyuncu * 1979 - Alexander Khuon, Alman oyuncu * 1981 - Samuel Eto'o, Kamerunlu futbolcu * 1981 - Monika Bejnar, Leh atlet * 1981 - Daniel Carvalho da Silva, Brezilyalı futbolcu * 1981 - Ángel López, İspanyol millî futbolcu * 1981 - Steven Reid, İrlandalı millî futbolcu ve teknik direktördür * 1982 - Kwame Brown, Amerikalı eski basketbolcu * 1983 - Carrie Underwood, Amerikalı şarkıcı * 1983 - Matteo Bugli, San Marinolu futbolcu * 1984 - Olivia Wilde, Amerikalı oyuncudur * 1986 - Grete Havnesköld, İsveçli sinema oyuncusu * 1986 - Samet Gül, Türk futbolcu * 1986 - Gizem Yavuz, Türk basketbolcu * 1988 - Ivan Rakitić, Hırvat millî futbolcudur * 1992 - Neeskens Kebano, Demokratik Kongo'lu futbolcudur * 1993 - Jack Butland, İngiliz millî futbolcudur * 1994 - Bad Bunny, Porto Rikolu şarkıcı * 1995 - Zach LaVine, Amerikalı profesyonel basketbolcudur * 1997 - Belinda Bencic, İsviçreli tenisçi * 2001 - Alyssa Carson, Amerikalı astronot == Ölümler == * 1291 - Argon, Moğol İmparatorluğu İlhanlılar'ın 1284 ile 1291 yılları arasındaki hükümdarı (d. 1258) * 1615 - John Ogilvie, İskoç Cizvit şehidi (d. 1580) * 1832 - Muzio Clementi, İtalyan besteci (d. 1752) * 1861 - Taras Grigoroviç Şevçenko, Ukraynalı şair ve ressam (d. 1914) * 1872 - Giuseppe Mazzini, İtalyan milliyetçisi, siyasetçi, avukat, aktivist, gazeteci, yazar ve mason (d. 1805) * 1873 - Mirza Fetali Ahundov, Azerbaycan'ın ilk ateist aydını yazar ve filozof (d. 1812) * 1889 - Antonio de Trueba, İspanyol şair, roman yazarı ve halkbilimci (d. 1821) * 1913 - Harriet Tubman, Siyahi Amerikalı kölelik karşıtı eylemci, Süfrajet, Sivil haklar eylemcisi ve Amerikan İç Savaşı sırasında Konfederasyon aleyhine çalışıp Birlik lehine casusluk yapmış hemşire (d. 1822) * 1937 - Yevgeni İvanoviç Zamyatin, Rus yazar (d. 1884) * 1938 - Mehmet Şükrü Koç, Türk hukukçu ve milletvekili (d. 1887) * 1940 - Mikhail Bulgakov, Rus romancı (d. 1891) * 1945 - Aleksandr Hatisyan, Ermeni siyasetçi ve gazeteci (d. 1874) * 1952 - Richard Hildebrandt, Nazi Almanyasında Reichstag üyesi ve siyasetçi (d. 1897) * 1963 - Naci Kasım, Saatli Maarif Takvimleri'nin kurucusu (d. 1884) * 1965 - Jean Boyer, Fransız film yönetmeni ve şarkı sözü yazarı (d. 1901) * 1966 - Frits Zernike, Nobel Fizik Ödülü'nü kazanan Hollandalı fizikçi (d. 1888) * 1980 - José Américo de Almeida, Brezilyalı yazar (d. 1887) * 1982 - Tacülmüluk, İran Kraliçesi (d. 1896) * 1985 - Konstantin Çernenko, Sovyet politikacı (d. 1911) * 1986 - Ray Milland, İngiliz oyuncu (d. 1907) * 1988 - Andy Gibb, Birleşik Krallık doğumlu Avustralyalı şarkıcı (Bee Gees topluluğu) (d. 1958) * 1989 - Salim Ağırbaş, Türk baterist * 1993 - Emil Galip Sandalcı, Türk gazeteci (d. 1922) * 1996 - Marc de Jonge, Fransız aktör (d. 1949) * 1998 - II. Karekin Kazancıyan, İstanbul Ermeni Patriği ve Türkiye Ermenileri Ruhani Başkanı (d. 1927) * 1998 - Lloyd Bridges, Amerikalı oyuncu (d. 1913) * 1999 - Salah Birsel, Türk şair ve deneme yazarı (d. 1919) * 1999 - Oswaldo Guayasamin, Ekvadorlu ressam, heykeltıraş, grafik sanatçısı ve muralist (d. 1919) * 2000 - Nim Chimpsky, maymun (d 1973) * 2004 - Nesibe Zeynalova, Azeri oyuncu (d. 1916) * 2008 - Kenan Pars, Türk oyuncu (d. 1920) * 2010 - Corey Haim, Kanadalı oyuncu (d. 1971) * 2012 - Jean Giraud, Fransız çizgi film yapımcısı, çizer ve yazar (d. 1938) * 2013 - Metin Serezli, Türk film ve dizi oyuncusu, seslendirme sanatçısı (d. 1934) * 2017 - Joni Sledge, Amerikalı siyahi kadın pop-dans müziği şarkıcısı, yapımcı ve söz yazarı (d. 1956) * 2017 - John Surtees, Britanyalı motosiklet ve otomobil yarışçısı (d. 1934) * 2018 - Hubert de Givenchy, Fransız moda tasarımcısı (d. 1927) * 2018 - Nur Subaşı, Türk tiyatro ve seslendirme sanatçısı (d. 1942) * 2019 - İrsen Küçük, Kuzey Kıbrıslı politikacı (d. 1940) * 2019 - Paul Talalay, Alman asıllı Amerikalı biyolog ve bilim insanı (d. 1923) * 2019 - Pius Adesanmi, Nijeryalı-Kanadalı akademisyen, yazar, edebiyat eleştirmeni, hicivci ve köşe yazarı (d. 1972) * 2020 - Muhammed Kiyaveş, İranlı politikacı (d. 1930) * 2020 - Marcelo Peralta, Arjantinli sanatçı, öğretmen, besteci ve aranjör (d. 1961) * 2020 - Roberto Stella, İtalyan doktor (d. 1952) * 2021 - Hamed Bakayoko, Fildişi Sahilli siyasetçi ve başbakan (d. 1965) * 2021 - Lyudmila Lyadova, Sovyet-Rus şarkıcı, besteci ve tiyatro sanatçısı (d. 1925) * 2021 - Ali Mahdi Muhammad, Somalili girişimci ve politikacı (d. 1939) * 2022 - Emilio Delgado, Amerikalı aktör, dublaj sanatçısı ve şarkıcı (d. 1940) * 2022 - Jürgen Grabowski, Alman futbolcudur (d. 1944) * 2023 - Jesús Alou, Dominikli beyzbol oyuncusu (d. 1942) * 2023 - Antonín Hájek, Çek kayaklı atlayıcı (d. 1987) * 2023 - Napoleon XIV, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve müzik yapımıcısı (d. 1938) * 2023 - Vefa Tanır, Türk siyasetçi (d. 1927) == Tatiller ve özel günler == * Rize'nin Ardeşen ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) * Rize'nin Pazar ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) *0310 10
== Olaylar == * 1621 - İstanköylü Çelebi (Güzelce) Ali Paşa, sadrazamlıktan alınarak yerine Ohrili Hüseyin Paşa atandı. * 1764 - Padişah III. Mustafa tarafından yaptırılan Laleli Camii, ibadete açıldı. * 1788 - NGC 2841 çubuksuz sarmal gökadası bulundu. * 1796 - Napolyon Bonapart ile Josephine evlendi. * 1814 - Napolyon Ordularının sürekli yenilgiye uğrayıp geri çekildikleri bir dönemde, Viyana Kongresi toplandı. * 1842 - Giuseppe Verdi'nin üçüncü opera eseri Nabucco ilk kez Milano'da sahnelendi. * 1908 - İtalyan futbol kulübü, FC Internazionale Milano kuruldu. * 1913 - Adapazarı İslam Ticaret Bankası kuruldu. (31 Mart 1937 tarihinde unvanı Türk Ticaret Bankası A.Ş. olarak değiştirilmiştir.) * 1923 - Sovyet lideri Lenin, geçirdiği felç sonucu konuşma yeteneğini kaybetti. * 1929 - İstanbul'da "Matbaacılık Mektebi" açıldı. * 1930 - Atatürk, Antalya Müzesi'ni gezdikten sonra, Aspendos'ta incelemelerde bulundu. * 1935 - Hitler, yeni bir hava kuvvetleri oluşturacağını ilan etti. * 1943 - Şükrü Saracoğlu'nun Başbakanlığındaki 13. Türkiye Hükûmeti istifa etti ve yine Şükrü Saracoğlu Başbakanlığında 14. Türkiye Hükûmeti kuruldu. * 1945 - Filistin'den gelen 36 bin diş fırçası piyasaya sürüldü. * 1952 - Amerika Birleşik Devletleri'ni Türk modası sardı. Amerikan moda dergileri, İstanbul Sarısı, Türk Kırmızısı, Helva Beji, Fes Rengi gibi renklerden geçilmez oldu. Bir firma, Harem adı altında kozmetikler piyasaya sürdü. * 1954 - Gazeteciler Cemiyeti ve Gazeteciler Sendikası; Meclis'te yaptığı bir konuşmada Yazı İşleri Müdürleri için "baldırı çıplak" tabirini kullanan DP İzmir Milletvekili Halil Özyörük'ü, Meclis'e ve DP Genel Başkanlığı'na çektikleri bir telgrafla protesto ettiler. * 1954 - Yayın yoluyla suç işleyenlere ağır cezalar getiren yasa, Meclis'ten çıktı. * 1955 - Erzurum 9. Kolordu Komutanlığı 2 Numaralı Askeri Mahkemesi'nce, idama mahkûm edilen Sovyet casusları, İvan Adamidi ve Nikola Antonov asıldı. * 1956 - Kıbrıs Rum Toplumunun lideri Başpiskopos Makarios, İngiltere tarafından Seyşel Adaları'na sürgüne gönderildi. * 1956 - Ali Sami Yen Stadyumu, Galatasaray'a devredildi. * 1957 - Türk ordusunun ilk kadın doktor subayı Sema Aran, teğmen rütbesiyle göreve başladı. * 1959 - Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlamak amacıyla kurulmuş olan EOKA, İngiltere'nin önerisini kabul etti; Georgios Grivas çekildi. * 1961 - Cemal Gürsel, Alman gazetecilerin, "Parlamento teklif ederse Cumhurbaşkanlığını kabul edecek misiniz?" sorusuna, "Parlamento değil, millet teklif ederse hizmete hazırım" dedi. * 1965 - Zonguldak Kömür İşletmeleri direnişinde Satılmış Tepe ve Mehmet Çandar adlı işçiler öldürüldü. Zonguldak Kozlu'daki Ereğli Kömür İşletmesi'nde çalışan maden işçileri, Türk-İş ve Hükûmetin kanunsuz saymasına rağmen greve gittiler. Grevci maden işçileri çalışmak isteyen işçilerin yer altına inmesini engellediler. * 1967 - Gölcük Tersanesi'nde "TCG Berk (D-358)" adlı refakat fırkateyninin yapımına başlandı. Türkiye'nin kendi olanaklarını kullanarak yaptığı ilk firkateynin yapımı, 1971 yılında tamamlandı. * 1971 - 19 Adalet Partili, Süleyman Demirel'in çekilmesi için bir muhtıra hazırladı. * 1971 - Başsavcılık, Millî Nizam Partisi'nin (MNP) kapatılması istemiyle Anayasa Mahkemesi'ne başvurdu. * 1971 - Güvenlik kuvvetlerinin denetimi altındaki ODTÜ'de Mütevelli Heyeti'nin Akademik Konseyi feshetmesi üzerine Rektör Erdal İnönü, görevinden istifa etti. * 1971 - Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından, başarısız bir askeri darbe teşebbüsü yapıldı. * 1974 - İşverenlerin, SSK'ya 1,5 milyar lira borcu olduğu açıklandı. * 1978 - Nurettin Ersin, Kara Kuvvetleri Komutanlığı'na atandı. * 1979 - 7 kişiyi öldürmekten sanık sağ eylemci Veli Can Oduncu, 16 yıla mahkûm oldu. * 1983 - Görevini kötüye kullanmaktan Yüce Divan'da yargılanmakta olan eski Bayındırlık Bakanı Selahattin Kılıç beraat etti. * 1983 - Belgrad saldırısı: Türkiye'nin Belgrad Büyükelçisi Galip Balkar, iki saldırgan tarafından yaralandı. Büyükelçi iki gün sonra öldü. Saldırıyı Ermeni Soykırımının Adalet Komandoları ve ASALA örgütü üstlendi. * 1984 - Turgut Özal, Türk Ceza Kanunu'nda siyasi suç olmadığını söyledi. * 1986 - Muzır Neşriyat Yasası'na ilişkin suçlamaları yanıtlayan Başbakan Turgut Özal, "Bu yasaya muzır diyen muzırdır" dedi. * 1991 - Basın işkolunda kriz: Asil Nadir hakkında İngiltere'de açılan soruşturma nedeniyle; Kıbrıslı iş insanının sahip olduğu Günaydın gazetesi'nde, 350'den fazla kişinin işine son verildi. Güneş gazetesi'nde, 188 kadrolu ve 350 kadrosuz çalışanın gazeteyle ilişkisi kesildi. Gelişim yayınları, 400 olan çalışan sayısını, 300'e indirdi. Tercüman gazetesi de, çalışanların maaşlarını ve ikramiyelerini ödeyemedi. * 1992 - Türk savaş uçakları, Kuzey Irak'taki iki PKK kampını bombaladı. * 1995 - TBMM Malvarlığını Araştırma Komisyonunun Almanya'da bulduğu belgeler, RP'li Süleyman Mercümek'in Türkiye'de yönettiği paranın toplam 17 milyon Mark olduğunu ve bu paraların akıbetinin bilinmediğini ortaya koydu. * 1996 - 1990 yılında öldürülen gazeteci Çetin Emeç'i vuran İslami Hareket Örgütünün ameliyat timi sorumlusu İrfan Çağırıcı, İstanbul'da yakalandı. * 2000 - Güney Kore'de saatlerce bilgisayarın önünden kalkmayan 37 yaşındaki Kim Kwang-Su, aşırı yorgunluk ve stresten öldü. * 2003 - Siirt'te yapılan milletvekili ara seçimlerinde, iktidardaki AK Parti'nin Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan da TBMM'ye girdi. * 2004 - İstanbul'da bir lokantaya yapılan bombalı saldırı sonucunda 5 kişi yaralandı. * 2007 - İsviçre'de, Ermeni çevrelerinin soykırım iddiasının inkârını suç sayan yasayı ihlal ettiği gerekçesiyle yargılanan İşçi Partisi lideri Doğu Perinçek, para cezasına çarptırıldı. Lozan Mahkemesi, 6 Mart'ta başlayan duruşmalar sonunda bugün verdiği kararda, Perinçek'i 90 gün hapis cezası karşılığında her günü 100 İsviçre Frangı (yaklaşık 115 YTL) olmak üzere 9 bin İsviçre Frangı para cezasına çarptırdı ve bu cezayı iki yıl tecil etti. * 2020 - Demokrasi ve Atılım Partisi kuruldu. == Doğumlar == * 1454 - Amerigo Vespucci, İtalyan tüccar ve haritacı (ö. 1512) * 1564 - David Fabricius, Friz Amatör astronom, kartograf ve Lüteriyan teologu (ö. 1617) * 1568 - Aloysius Gonzaga, İsa Cemiyeti’nin üyesi ve bir İtalyan aristokrattı (ö. 1591) * 1737 - Josef Mysliveček, Çek besteci (ö. 1781) * 1749 - Honoré Gabriel Riqueti de Mirabeau, Fransız politikacı (ö. 1791) * 1753 - Jean-Baptiste Kléber, Fransız general (ö. 1800) * 1763 - William Cobbett, İngiliz gazeteci (ö. 1835) * 1814 - Taras Grigoroviç Şevçenko, Ukraynalı şair ve ressam (ö. 1861) * 1850 - Hamo Thornycroft, Britanyalı heykeltıraş (ö. 1925) * 1856 - Edward Goodrich Acheson, Amerikalı kimyacı (ö. 1931) * 1877 - Emil Abderhalden, İsviçreli biyokimyacı ve fizyolog (ö. 1950) * 1881 - Ernest Bevin, İngiliz devlet adamı (ö. 1951) * 1883 - Umberto Saba, İtalyan şair ve romancı (ö. 1957) * 1886 - Werner Kempf, Nazi Almanyası'nın panzer generali (ö. 1964) * 1890 - Vyaçeslav Molotov, Rus siyasetçi (ö. 1986) * 1891 - José P. Laurel, Filipinli bir politikacı ve yargıçtı (ö. 1959) * 1892 - Mátyás Rákosi, Macar komünist lider (ö. 1971) * 1892 - Walter Miller, Amerikalı sessiz film oyuncusu (ö. 1940) * 1895 - Albert Göring, Alman iş insanı (ö. 1966) * 1896 - Robert McAlmon, Amerikalı yazar, şair ve yayıncı (ö. 1956) * 1910 - Samuel Barber, Amerikalı besteci (ö. 1981) * 1918 - George Lincoln Rockwell, Amerikalı aşırı sağcı bir siyasi aktivist ve Amerikan Nazi Partisi'nin kurucusuydu (ö. 1967) * 1918 - Mickey Spillane, Amerikalı roman yazarı (ö. 2006) * 1919 - Cengiz Dağcı, Tatar roman yazarı (ö. 2011) * 1923 - Walter Kohn, John A. Pople ile birlikte 1998 Nobel Kimya Ödülü sahibi Amerikalı fizikçi (ö. 2016) * 1928 - Keely Smith, Amerikalı Grammy ödüllü kadın pop ve caz müziği şarkıcısıdır (ö. 2017) * 1929 - Hugh Desmond Hoyte, Guyanalı siyasetçi (ö. 2002) * 1929 - Muhammed Zillurrahman, eski Bangladeş devlet başkanı (ö. 2013) * 1930 - Ornette Coleman, Amerikalı caz müzisyeni (ö. 2015) * 1934 - Yuri Alekseyeviç Gagarin, Sovyet kozmonot (ö. 1968) * 1934 - Joyce Van Patten, Amerikalı oyuncudur * 1940 - Raúl Juliá, Porto Rikolu bir aktördür (ö. 1994) * 1942 - John Cale, Galli müzisyen, besteci, şarkıcı ve albüm yapımcısı * 1943 - Bobby Fischer, Amerikalı satranç şampiyonu (ö. 2008) * 1945 - Dennis Rader, Amerikan seri katil * 1945 - Robin Trower, bir İngiliz rock gitaristi * 1946 - Alexandra Bastedo, İngiliz oyuncu ve aktivist (ö. 2014) * 1946 - Warren Skaaren, Amerikalı film yapımcısı ve senaryo yazarıdır (ö. 1990) * 1946 - Bernd Hölzenbein, Alman millî futbolcudur * 1947 - Keri Hulme, Yeni Zelandalı romancı, şair ve kısa öykü yazarı (ö. 2021) * 1948 - Emma Bonino, İtalyan siyasetçidir * 1950 - Etyen Mahçupyan, Türk gazeteci ve yazar * 1954 - Carlos Ghosn, Lübnan asıllı Brezilyalı-Fransız iş adamı * 1954 - Bobby Sands, Kuzey İrlandalı siyasetçi ve Geçici İrlanda Cumhuriyet Ordusu üyesi (ö. 1981) * 1958 - Linda Fiorentino, ABD'li bir oyuncu * 1959 - Takaaki Kajita, Japon fizikçidir * 1960 - Elsa Cayat, Fransız psikiyatr, psikanalist ve köşe yazarı (ö. 2015) * 1960 - Željko Obradović, Sırp basketbol koçu ve oyuncusu * 1963 - Jean Marc Vallée, Kanadalı film yönetmeni, senarist ve yapımcı (ö. 2021) * 1964 - Juliette Binoche, Fransız oyuncu * 1964 - Valérie Lemercier, Fransız aktris, şarkıcı, film yönetmeni ve senarist * 1968 - Youri Djorkaeff, Fransız eski millî futbolcudur. * 1974 - Yuriy Bilonoh, Ukraynalı gülleci * 1975 - Juan Sebastián Verón, Arjantinli futbolcu * 1975 - Roy Makaay, Hollandalı futbolcu * 1977 - Atılay Uluışık, Türk tiyatro ve dizi oyuncusu * 1978 - Lucas Neill, Avustralyalı futbolcu * 1979 - Oscar Isaac, Guatemalalı oyuncu ve müzisyen * 1979 - Melina Perez, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1980 - Matthew Gray Gubler, Amerikalı oyuncu * 1980 - Burçin Terzioğlu, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1983 - Clint Dempsey, Eski Amerikan profesyonel futbol oyuncusu * 1983 - Emre Kızılırmak, Türk oyuncu ve model * 1984 - Abdoulay Konko, Fasasıllı Fransız futbolcudur * 1985 - Pastor Maldonado, Venezuelalı Formula 1 pilotu * 1987 - Bow Wow, Amerikalı rapçi ve oyuncu * 1989 - Kim Tae-yeon, Güney Koreli şarkıcı, dansçı ve tanıtım modeli * 1990 - Daley Blind, Hollandalı futbolcu * 1990 - YG, Amerikalı rapçi * 1993 - Suga (Min Yoon-gi), Güney Koreli rapçı ve BTS grubu üyesi * 1998 - Soojin (Soe Soo-jin), Güney Koreli şarkıcı, dansçı (G)I-DLE grubu eski üyesi * 2000 - Khabane Lame, Senegalli-İtalyan bir TikTok video ünlüsüdür == Ölümler == * 886 - Ebû Maşer el-Belhî, Fars astronom (d. 785) * 1444 - Leonardo Bruni, İtalyan hümanist, tarihçi, devlet adamıdır (d. 1370) * 1463 - Bolognalı Katerina, İtalyan rahibe, mistik, tarikat kurucusu, yazar, öğretmen ve ressam (d. 1413) * 1661 - Jules Mazarin, İtalyan siyasetçi (d. 1602) * 1791 - Jean-André Venel, İsviçreli doktor (d. 1740) * 1821 - Nicholas Pocock, İngiliz sanatçı (d. 1740) * 1823 - Hans Conrad Escher von der Linth, İsviçreli bilim insanı, iş insanı, haritacı, ressam ve politikacı (d. 1767) * 1825 - Anna Laetitia Barbauld, İngiliz yazar (d. 1743) * 1836 - Destutt de Tracy, Fransız filozof ve ideoloji fikrinin öncü ismi (d. 1754) * 1847 - Mary Anning, Britanyalı fosil koleksiyoncusu, fosil taciri ve paleontolojist (d. 1799) * 1851 - Hans Christian Ørsted, Danimarkalı fizikçi ve kimyager (d. 1777) * 1873 - Jules Bourcier, Fransız doğa bilimci ve sinek kuşu uzmanı (d. 1797) * 1888 - I. Wilhelm, Prusya Kralı ve ilk Alman İmparatoru (d. 1797) * 1895 - Leopold von Sacher-Masoch, Avusturyalı yazar (d.1836) * 1897 - Cemaleddin Efganî, İranlı aktivist ve düşünür (d. 1838) * 1925 - Willard Metcalf, Amerikalı sanatçı (d. 1858) * 1947 - Evripidis Bakircis, Yunan subay ve politikacı (d. 1895) * 1952 - Aleksandra Kollontay, Sovyet yazar (d. 1872) * 1956 - Ali Ekber Dihhoda, İranlı dil bilgini (d. 1879) * 1958 - Goro Yamada, Japon eski futbolcu (d. 1894) * 1964 - Paul von Lettow-Vorbeck, Alman general (d. 1870) * 1965 - Ömer Altuğ, Türk bestekâr (d. 1907) * 1967 - Vala Nureddin, Türk gazeteci ve yazar (d. 1901) * 1970 - Doris Doscher, Amerikalı aktris ve model (d. 1882) * 1981 - Max Delbrück, Alman biyolog ve Nobel Tıp veya Fizyoloji Ödülü sahibi (d. 1906) * 1983 - Ulf von Euler, İsveçli fizyolog ve Nobel Tıp Ödülü sahibi (d. 1905) * 1988 - Kurt Georg Kiesinger, Alman politikacı (d. 1904) * 1988 - Stefan Ryniewicz, Polonyalı diplomat ve müsteşar (d. 1903) * 1989 - Robert Mapplethorpe, Amerikalı fotoğraf sanatçısı (d. 1946) * 1992 - Menahem Begin, İsrailli politikacı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1913) * 1994 - Charles Bukowski, Amerikalı yazar ve şair (d. 1920) * 1994 - Fernando Rey, İspanyol aktör (d. 1917) * 1996 - George Burns, Amerikalı aktör, şarkıcı ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1896) * 1997 - Jean-Dominique Bauby, Fransız gazeteci ve yazar (göz kapakları yardımıyla yazdırdığı Kelebek ve Dalgıç Giysisi romanının yazarı) (d. 1952) * 1997 - The Notorious B.I.G., ABD'li rapçı (d. 1972) * 2004 - Albert Mol, Hollandalı sanatçı (d. 1917) * 2007 - Brad Delp, Amerikalı rock müzisyeni (d. 1951) * 2013 - Max Jakobson, Fin diplomat ve gazeteci (d. 1923) * 2015 - Florence Arthaud, Fransız yelken sporcusu ve denizci (d. 1957) * 2015 - H. H. ter Balkt, Hollandalı şair (d. 1938) * 2015 - Jiří Matoušek, Çek matematikçi (d. 1963) * 2015 - Camille Muffat, Fransız serbest stil yüzücü (d. 1989) * 2015 - Windell D. Middlebrooks, Amerikalı oyuncudur (d. 1979) * 2015 - Frei Otto, Alman mimar ve inşaat mühendisidir (d. 1925) * 2015 - Alexis Vastine, Fransız boksör (d. 1986) * 2016 - Jon English, İngiliz-Avustralyalı şarkıcı, söz yazarı, müzisyen ve aktör (d. 1949) * 2016 - Robert Horton, Amerikalı oyuncudu (d. 1924) * 2016 - Yaşar Kaya, Türk siyasetçi (d. 1938) * 2017 - Anthony Delhalle, Fransız motosiklet yarışçısı (d. 1982) * 2017 - Howard Hodgkin, İngiliz grafiker ve ressam (d. 1932) * 2018 - Chris Gedney, Amerikan kolej ligi ve profesyonel ligde oynayan Amerikan futbolcusudur (d. 1970) * 2018 - Oskar Gröning, Auschwitz toplama kampında konuşlu bir Alman eski SS-Unterscharführer (d. 1921) * 2018 - Oğuz Türkmen, Türk gazeteci (d. 1939) * 2019 - Jed Allan, Amerikalı oyuncu ve televizyon sunucusu (d. 1935) * 2019 - Alberto Bucci, İtalyan basketbol antrenörü ve yönetici (d. 1948) * 2019 - Chokoleit, Filipinli oyuncu, komedyen ve televizyon sunucusudur (d. 1970) * 2019 - Bernard Dadié, Fildişi Sahilli yazar, şair ve siyasetçi (d. 1916) * 2019 - Vladimir Etuş, Rus-Sovyet erkek sinema ve dizi oyuncusu (d. 1922) * 2019 - Jadwiga Janus, Polonyalı heykeltıraş (d. 1931) * 2020 - John Bathersby, Avustralya Roma Katolik Kilisesine bağlı başpiskopos (d. 1936) * 2020 - Anton Coppola, Amerikalı orkestra şefi, yazar, yönetmen ve bestecidir (d. 1917) * 2020 - Italo De Zan, İtalyan bisiklet yarışçısıdır (d. 1925) * 2020 - José Jiménez Lozano, İspanyol yazar ve gazeteci (d. 1930) * 2020 - Lee Cha-su, Güney Koreli siyasetçi ve aktivis (d. 1957) * 2020 - Şevket Kazan, Türk avukat, siyasetçi ve eski Adalet Bakanı (d. 1933) * 2020 - Muhammed Rıza Rahçemeni, İranlı hekim, bilim insanı ve reformcu siyasetçi (d. 1952) * 2021 - Agustín Alberto Balbuena, Arjantinli futbolcu (d. 1945) * 2021 - Steven Spurrier, İngiliz şarap eleştirmeni, yazar ve şarap tüccarıydı (d. 1941) * 2021 - Isela Vega, Meksikalı aktris, söz yazarı ve film yapımcısı (d. 1939) * 2021 - Jiří Ventruba, Çek beyin cerrahı ve siyasetçi (d. 1950) * 2022 - Aijaz Ahmad, bir Hint, Marksist edebiyat kuramcısı (d. 1941) * 2022 - Justice Christopher, Nijeryalı millî futbolcudur (d. 1981) * 2022 - Hilman Hariwijaya, Endonezyalı yazar ve romancı (d. 1964) * 2022 - Murat Özer, Türk sinema eleştirmeni (d. 1966) * 2023 - Robert Blake, Amerikalı aktör (d. 1933) * 2023 - Hasan Gafuriferd, İranlı siyasetçi, akademisyen ve fizikçi (d. 1943) * 2023 - Robin Lumley, Britanyalı müzisyen, yapımcı ve yazar (d. 1948) * 2023 - Samaraditya Pal, Hintli kıdemli hukukçu ve insan hakları savunucusu (d. 1938) == Tatiller ve özel günler == * Erzurum'un Çat ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) * Rize'nin Çayeli ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) *0309 09
== Olaylar == * 1010 - Firdevsî, Şehnâme adlı epik şiirini tamamladı. * 1817 - New York Menkul Kıymetler Borsası kuruldu. * 1899 - Almanya'nın futbol kulübü olan Eintracht Frankfurt kuruldu. * 1906 - Moro Krateri Katliamı: ABD askerleri, Filipinler'de bir kraterde saklanan silahsız 600'den fazla erkek, kadın ve çocuğu öldürdü. * 1917 - Rusya'da Dünya Kadınlar Günü için başkent Petrograd'da kadınların sokaklara dökülmesi Çar II. Nikolay'ın tahttan inmesine neden olan Şubat Devrimi'nin (Jülyen takvimi'ne göre 23 Şubat) başlamasına yol açtı. Bu olay ise aynı yıl gerçekleşen Ekim Devrimi ardından Sovyet Birliği'nde Dünya Kadınlar Günü için sabit bir tarih olarak 8 Mart'ın kararlaştırılmasına ve bunun üzerine Komintern kararıyla da uluslararası sosyalist ve komünist hareket tarafından dünya çapında Kadınlar Günü kutlamalarının 8 Mart'ta yapılmasına yol açtı. Fakat bu tarih ancak 1960'ların sonlarından itibaren daha geniş kabul görmeye başlayıp Birleşmiş Milletler tarafından 1977'de 8 Mart'ın Dünya Kadınlar Günü olarak kabul edilmesinin ardından giderek evrensel bir karakter aldı. * 1919 - İngilizler Antep'te sıkı yönetim ilan ederek; şehirde ne kadar ateşli ve yaralayıcı silah varsa, 24 saat zarfında İngiliz İşgal Kuvvetleri Kumandanlığı'na teslim edilmesini istedi. * 1920 - Salih Hulusi Kezrak, Sadrazamlığa getirildi. * 1921 - İspanya Başbakanı Eduardo Dato, Madrid'de Parlamento Binasından çıkarken Katalan militanlarca öldürüldü. * 1931 - Kubilay Olayı'ndan sonra Menemen'de uygulanan sıkıyönetim kaldırıldı. * 1933 - I. Beş Yıllık Kalkınma Planı kabul edildi. * 1942 - II. Dünya Savaşı: Hollanda, Java adasında Japonlara teslim oldu. * 1943 - İsmet İnönü, 7. TBMM'yi açtı ve yeniden Cumhurbaşkanı seçildi. Şükrü Saraçoğlu, Hükûmeti kurmakla yeniden görevlendirildi. * 1944 - New York Metropolitan Operası, Taksim Gazinosu'nda bir konser verdi. * 1948 - Tanımladığı bir deri hastalığı (Behçet Hastalığı) nedeniyle Dünya tıp literatürüne geçen, deri ve zührevi hastalıklar uzmanı Ordinaryüs Prof. Dr. Hulusi Behçet, kalp krizi sonucu İstanbul'da öldü. * 1951 - I. Adnan Menderes Hükûmeti istifa etti. Bir gün sonra II. Menderes Hükûmeti kuruldu; Hükûmet'te, üç yeni bakan görev alırken, altı bakan yer değiştirdi. * 1951 - Amerikalı keman virtüözü Yehudi Menuhin, konser vermek için İstanbul'a geldi. * 1952 - Philadelphia'da ilk suni kalp ameliyatı yapıldı. * 1954 - Devletin siyasal prestijine ve mali gücüne zarar getirdiğine karar verilen ya da kişilerin özel hayatına tecavüz eden yazılar yazan gazetecilere, ağır cezalar öngören Basın Kanunu, TBMM'den geçti. * 1954 - İstanbul Vali ve Belediye Başkanı Fahrettin Kerim Gökay, bir basın açıklaması yaparak; Mecidiyeköy-Yenikapı arasındaki metronun temelinin Nisan'da atılacağını söyledi. * 1955 - Liselerde okutulması Millî Eğitim Bakanlığı'nca kabul edilen bir ders kitabında, komünizm propagandası yapılmak istendiği iddiasıyla soruşturma başlatıldı. Astronomi adlı ders kitabında, Stalin ve Lenin'in resimlerinin yer aldığı ve bu resimlerin öğrencinin dikkatini çeksin diye bir meteor resminin ortasına yerleştirildiği tespit edildi. Konunun Ankara'daki ilgili makamlara bildirildiği ve kitabın toplattırılacağı belirtildi. * 1955 - Türkiye'nin ilk kanserle savaş dispanseri açıldı. * 1956 - İzmir'de Demokrat Parti tarafından düzenlenen mitingde konuşan Başbakan Menderes, basını eleştiren bir konuşma yaptı. "Bu gazeteler demokrasi devriminin matbuatı olmak vasfına sahip değildir" dedi. Basını, gerçekleri değiştirmek ve DP iktidarını alaşağı etmeyi düşünmekle suçladı. * 1957 - Siyasal Bilgiler Fakültesi eski Dekanı Turhan Feyzioğlu, Türk Hukuk Kurumu'ndaki konferansında "Meşrutiyati, takip eden birkaç yıl ve Demokrat Parti iktidarının ilk yılları hariç, basın hürriyete hasret kalmıştır" dedi. * 1957 - Mısır, Süveyş Kanalı'nı tekrar açtı. * 1962 - İstanbul-Ankara-Adana seferini yapan THY'ye ait 'Kop' uçağı, Toroslar'da düştü. Sekiz yolcu ve üç kişilik mürettebattan kurtulan olmadı. * 1963 - Suriye'de bir darbe sonucu, Baasçılar ve Nasırcılar iktidarı ele geçirdi. Baasçı subaylar, Şubat ayında Irak'ta da yönetimi ele geçirmiş ve Başbakan Abdülkerim Kasım öldürülmüştü. * 1965 - Vietnam Savaşı: 3500 ABD Deniz Piyade askeri, Güney Vietnam'ın Da Nang sahiline çıkarma yaptı. * 1966 - Adalet Partisi Aydın Milletvekili Mehmet Reşat Özarda, Sanayi Bakanı Mehmet Turgut hakkında Meclis soruşturması istemişti. Özarda, Başbakan Demirel'in Türkiye temsilcisi olduğu Morrison firmasına, gümrüksüz ithal edilen Ereğli Demir Çelik Fabrikaları'nın mallarının ve araçlarının verildiğini iddia ediyordu. Bu soruşturma isteği üzerine, AP Milletvekili Mehmet Reşat Özarda Partisinden ihraç edildi. * 1971 - Antakya'nın içme suyu kaynağına, fare zehiri konulduğu yolundaki ihbar üzerine Emniyet, gece yarısı kent sakinlerine "su içmemeleri" çağrısı yaptı. * 1971 - Balıkesir Necatibey Eğitim Enstitüsü'nde eğitime ara verilerek kapatıldı. * 1971 - Sivas'a bağlı Yıldızeli'nde Türkiye İşçi Partisi ilçe sekreteri öldürüldü. * 1972 - Demokratik Parti Genel Başkan Yardımcısı Yüksel Menderes, Ankara'da hava gazıyla intihar etti. Başbakan Adnan Menderes'in oğullarından Mutlu Menderes, 1 Mart 1978'de trafik kazasında ölmüştü. 15 Mart 1996'da ise Aydın Menderes, trafik kazası sonucu felç oldu. * 1974 - Paris'in Charles de Gaulle Havalimanı hizmete girdi. * 1975 - İstanbul Osmanbey'deki Dostlar Tiyatrosu'nda İlerici Kadınlar Derneği (İKD)'nin kuruluş çalışmasını yürüten kadınların girişimiyle, ilk kez kamuya açık bir "Kadınlar Günü" kutlaması düzenlendi. 400-500 kadının katıldığı toplantıda, Kadınlar Günü'nün anlam ve önemi üzerine konuşmalar yapıldı ve şiirler okundu. Aynı yıl Ankara'da da kutlaması yapıldı. * 1975 - TRT Genel Müdürlüğü, CHP ve Demokratik Parti'nin başvurusu üzerine, bu partilere de Başbakan Süleyman Demirel'le Televizyon'da yapılan söyleşi kadar süre tanınmasını kararlaştırdı. * 1978 - Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk, İsmail Cem'in TRT Genel Müdürlüğüne atanmasının sakıncalı bulduğunu Hükûmet'e bildirdi. * 1979 - Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk, Türk Silahlı Kuvvetleri'ne ilişkin tartışmalar üzerine; "Silahlı Kuvvetlerimizi her türlü politika dışında tutmaya büyük bir dikkat ve özen göstermek hepimizin başta gelen görevi olmalıdır" dedi. * 1979 - İngiliz Genelkurmay Başkanı'nın davetlisi olarak İngiltere'de bulunan Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, kendisine yöneltilen bir soru üzerine, "Türk Polis ve Jandarmasının görev ve yetkilerini belirleyen yasal düzenlemelerin yetersiz olduğunu ve ilgililer tarafından gözden geçirilmesi gerektiğini" söyledi. * 1979 - Philips Şirketi, Compact Disc'i (CD) ilk kez halka tanıttı. * 1982 - Türkiye Zihinsel Yetersiz Çocukları Yetiştirme ve Koruma Vakfı kuruldu. * 1983 - Ronald Reagan, SSCB'yi "Şeytan İmparatorluğu" şeklinde adlandırdı. * 1984 - Yunanistan, Türk savaş gemilerinin bir Yunan Destroyerine ateş açtığı iddiası ile Ankara'daki Büyük Elçisini geri çağırdı. Gelişmeler üzerine Türkiye de Atina Büyük Elçisine ülkeye dönme talimatı verdi. * 1984 - Sekiz ilde olağanüstü hâl uygulanmasıyla ilgili, Olağanüstü Hal yasaları yürürlüğe girdi. * 1985 - Beyrut'ta bir caminin önünde patlayan bomba, 85 kişinin ölümüne 175 kişinin de yaralanmasına yol açtı. * 1987 - Kadın Çevresi Yayıncılığın çıkarttığı, Feminist dergisi yayına başladı. Sahibi ve Yazı İşleri Müdürlüğü'nü Handan Koç'un yaptığı derginin başlıca yazarları; Ayşe Düzkan, Handan Koç, Minu, Defne, Filiz K., Serpil, Gül, Sabahnur, Vildan ve Stella Ovadis idi. Dergi, Mart 1990'da yayın hayatına son verdi. * 1988 - Yeni Gündem dergisi Yazı İşleri Müdürü, 7,5 yıl hapse mahkûm oldu. * 1991 - Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın küçük oğlu Efe Özal, bir borsa şirketine ortak oldu. * 1992 - Dünya Kadınlar Günü nedeniyle İstanbul ve Adana'da düzenlenen kutlama yürüyüşlerine polis müdahale etti; bazı kadınlar dövüldü, iki kadın yaralandı ve 8 kadın gözaltına alındı. * 1992 - İstanbul Cumhuriyet Savcılığı, özel TV'lerdeki müstehcen yayınları takibe aldı. * 1996 - Lefkoşa-İstanbul seferini yapan KKTC'ye ait bir yolcu uçağı kaçırılarak; önce Sofya'ya ardından da Münih'e indirildi. Uçağı kaçıran kişinin, İngiltere'deki sevgilisinin yanına gitmek isteyen Ramazan Aydın isimli bir Türk vatandaşı olduğu anlaşıldı. Uçaktaki yolcu ve mürettebatı serbest bırakan Aydın, Alman polisi tarafından tutuklandı. * 1998 - Karşıyaka Müftüsü Nadir Kuru'nun, İzmir'de Dr. Tibet Kızılcan'ın cenaze namazını kıldırırken; "İsteyen hanımlar namaza gelebilir" sözleri üzerine kadınlar, erkeklerle saf tutarak cenaze namazı kıldı. * 1999 - Star gazetesi yayın hayatına başladı. * 2000 - 30 yılı aşkın siyasi geçmişinde ilk kez Necmettin Erbakan'a karşı bayrak açılarak, FP'ye Genel Başkan adayı çıkarıldı. Kayseri Milletvekili Abdullah Gül, adaylığını ilan etti. * 2003 - İstanbul-Diyarbakır seferini yapan THY'nin RC-100 tipi uçağı, Diyarbakır'a inişi sırasında düştü: 74 kişi öldü, 3 kişi de yaralı kurtuldu. * 2004 - Millî Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği Yönetmeliğinin gizliliğini kaldıran yasanın ardından hazırlanan yeni yönetmelik de yürürlüğe girdi. MGK Genel Sekreterliği, yönetmelikte, Başbakana bağlı bir kuruluş olarak tanımlandı. * 2005 - Çeçen lider Aslan Maşadov, bir çatışmada Rus güvenlik güçlerince öldürüldü. * 2006 - Papa II. Jean Paul'e yönelik suikast girişimi nedeniyle İtalya'da 24 yıl cezaevinde kaldıktan sonra 14 Haziran 2000'de Türkiye'ye iade edilen, gazeteci-yazar Abdi İpekçi'nin öldürülmesi ve "gasp" suçundan Kartal H Tipi Cezaevi'nde bulunan hükümlü Mehmet Ali Ağca'nın, Cezaevi Müdürlüğünün "cezasını tamamladığı" yönündeki yazısı üzerine, Kartal Ağır Ceza Mahkemesince tahliyesine karar verildi. * 2010 - Elazığ'da 6 büyüklüğünde deprem oldu. 42 kişi hayatını kaybetti. * 2020 - İtalya'da koronavirüsün yayılmasını durdurmak için Lombardiya bölgesi ve çevresindeki 14 kent karantinaya alındı. Ertesi gün İtalya kırmızı bölge ilan edildi ve karantina kısıtlamaları ülke geneline yayıldı. == Doğumlar == * 1714 - Carl Philipp Emanuel Bach, Alman besteci (ö. 1788) * 1748 - V. William, Oranj prensi (ö. 1806) * 1761 - Jan Potocki, Polonyalı asilzade, etnolog, dilbilimci, gezgin ve Aydınlanma dönemi yazarı (ö. 1815) * 1813 - Japetus Steenstrup, Danimarkalı bilim insanı, zoolog (ö. 1897) * 1822 - Ignacy Łukasiewicz, Polonyalı eczacı ve petrol sanayiici (ö. 1882) * 1839 - Josephine Cochrane, Amerikalı mucit (ö. 1913) * 1841 - Wendell Holmes Jr., Amerikalı bir hukukçuydu (ö. 1935) * 1865 - Frederic Goudy, Amerikalı grafik tasarımcısı ve eğitmen (ö. 1947) * 1877 - Šatrijos Ragana, Litvan hümanist yazar, eğitimci (ö. 1930) * 1879 - Otto Hahn, Alman kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1968) * 1883 - Franco Alfano, İtalyan müzisyen (ö. 1954) * 1884 - Georg Lindemann, Alman süvari subayı (ö. 1963) * 1879 - Otto Hahn, Alman kimyagerdir (ö. 1968) * 1886 - Edward Calvin Kendall, Amerikalı kimyager (ö. 1972) * 1887 - Patrick O'Connell, İrlandalı futbolcu (ö. 1959) * 1888 - Gustav Krukenberg, Alman SS komutanı (ö. 1980) * 1892 - Mississippi John Hurt, Amerikalı blues şarkıcısı ve gitarist (ö. 1966) * 1894 - Wäinö Aaltonen, Fin heykeltıraş (ö. 1966) * 1895 - Juana de Ibarbourou, Uruguaylı şair (Güney Amerika'nın en ünlü kadın şairlerinden) (ö. 1979) * 1897 - Herbert Otto Gille, Nazi Almanyası'nın generali (ö. 1966) * 1898 - Theophilus Dönges, Güney Afrikalı siyasetçi (ö. 1968) * 1899 - Eric Linklater, İskoç yazar (ö. 1974) * 1902 - Louise Beavers, Amerikalı televizyon filmleri oyuncusu (ö. 1962) * 1907 - Konstantin Karamanlis, Yunan politikacı (ö. 1998) * 1910 - Claire Trevor, Amerikalı aktris (ö. 2000) * 1911 - Hüseyin Hilmi Işık, Türk yazar (ö. 2001) * 1918 - Poon Lim, Amerikalı denizci * 1922 - Ralph H. Baer, Alman-Amerikalı bir mucit, oyun geliştiricisi ve mühendisiydi (ö. 2014) * 1922 - Cyd Charisse, Amerikalı dansçı ve aktris (ö. 2008) * 1924 - Anthony Caro, İngiliz soyut heykeltıraştır (ö. 2013) * 1925 - Warren Bennis, Amerikalı bilim insanı (ö. 2014) * 1926 - Peter Graves, Amerikalı aktör (Görevimiz Tehlike) (ö. 2010) * 1926 - Francisco Rabal (Paco Rabal), İspanyol aktör (ö. 2001) * 1927 - Ramon Revilla Sr., Filipinli aktör ve siyasetçi (ö. 2020) * 1930 - Douglas Hurd, İngiliz muhafazakâr siyasetçi, eski bakan * 1931 - Gerald Potterton, İngiliz-Kanadalı yönetmen, yapımcı, yazar ve animatör (ö. 2022) * 1937 - Juvénal Habyarimana, Ruandalı asker ve siyasetçi (ö. 1994) * 1939 - Jim Bouton, Amerikalı eski profesyonel beyzbol oyuncusu, oyuncu ve yazar (ö. 2019) * 1941 - Norman Stone, İskoç tarihçi (ö. 2019) * 1942 - Ann Packer, İngiliz koşucu ve uzun atlamacıdır * 1943 - Lynn Redgrave, İngiliz aktris (ö. 2010) * 1944 - Pepe Romero, İspanyol gitarist * 1944 - Kim Won-ung, Güney Koreli siyasetçi (ö. 2022) * 1945 - Anselm Kiefer, Alman ressam * 1949 - Teófilo Cubillas, eski Perulu futbolcudur * 1956 - David Malpass, Amerikalı bir ekonomi analisti * 1957 - Ali Rıza Alaboyun, Türk siyasetçi * 1957 - Clive Burr, İngiliz davulcusuydu (ö. 2013) * 1957 - Cynthia Rothrock, Amerikalı sinema oyuncusu * 1958 - Gary Numan, İngiliz müzisyen * 1959 - Özhan Eren, Türk müzisyen ve yönetmen * 1964 - Atilla Kaya, Türk taverna müziği sanatçısı (ö. 2008) * 1967 - Aslı Erdoğan, Türk fizikçi ve yazar * 1971 - Canan Hoşgör, Türk oyuncu * 1973 - Anneke van Giersbergen, Hollandalı şarkıcı * 1974 - Gökçe Fırat, Türk gazeteci ve yazar * 1976 - Freddie Prinze Jr, Amerikalı oyuncudur * 1977 - Johann Vogel, İsviçreli futbolcu * 1978 - Ece Vahapoğlu, Türk gazeteci, yazar ve sunucu * 1979 - Bülent Polat, Türk tiyatro, dizi ve sinema oyuncusu * 1980 - Harun Ovalıoğlu, Türk futbolcu * 1983 - Seda Demir, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1983 - André Santos, Brezilyalı futbolcu * 1983 - Güray Zünbül, Türk yelkenci * 1988 - Juan Carlos García, Honduraslı millî futbolcu (ö. 2018) * 1990 - Asier Illarramendi, İspanyol futbolcudur * 1990 - Petra Kvitová, profesyonel Çek tenis oyuncusudur * 1995 - Marko Gudurić, Sırp basketbolcu * 1996-Feride Hilal Akın, Türk Şarkıcı * 1997 - Tijana Bošković, Sırp voleybolcudur == Ölümler == * 1089 - Hâce Abdullah Herevî, 11. yüzyılda yaşamış sufi ve din bilgini (d. 1006) * 1403 - Yıldırım Bayezid, Osmanlı'nın 4. Padişahı (d. 1360) * 1844 - XIV. Karl, İsveç ve Norveç'in ilk Fransız kralı (d. 1763) * 1869 - Hector Berlioz, Fransız besteci (d. 1803) * 1874 - Millard Fillmore, ABD'nin 13. Başkanı (d. 1800) * 1889 - John Ericsson, İsveçli kâşif (d. 1803) * 1891 - Antonio Ciseri, İsviçreli sanatçı (d. 1821) * 1917 - Ferdinand von Zeppelin, Alman hava taşıtları üreticisi (d. 1838) * 1921 - Eduardo Dato, İspanyol politikacı ve hukukçu (d. 1856) * 1923 - Johannes Diderik van der Waals, Hollandalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1837) * 1925 - Seyyid Bey Türk siyaset adamı ve yazar (d. 1873) * 1930 - William Howard Taft, Amerikalı siyasetçi ve ABD'nin 27. Başkanı (d. 1857) * 1931 - Memmedhasan Hacınski, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Başbakanı (d. 1875) * 1941 - Sherwood Anderson, Amerikalı yazar (d. 1876) * 1942 - José Raúl Capablanca, Kübalı Dünya satranç şampiyonu (d. 1888) * 1944 - Hüseyin Rahmi Gürpınar, Türk edebiyatçı (d. 1864) * 1948 - Hulusi Behçet, Türk dermatoloji uzmanı (d. 1889) * 1956 - Drastamat Kanayan, Ermeni asker ve siyasetçi (d. 1883) * 1959 - Bekir Sıtkı Kunt, Türk siyasetçi ve Cumhuriyet dönemi hikâyecilerinden (d. 1905) * 1961 - Thomas Beecham, İngiliz orkestra yönetmeni (d. 1879) * 1964 - Franz Alexander, Macar Psikosomatik Tıp'ın ve Psikoanaltik Kriminoloji'nin kurucusu (d. 1891) * 1965 - Urho Castrén, Finlandiya Yüksek İdare Mahkemesi Başkanı (d. 1886) * 1971 - Harold Lloyd, Amerikalı aktör (d. 1893) * 1972 - Erich von dem Bach, Alman asker (Nazi subayı) (d. 1899) * 1972 - Yüksel Menderes, Türk siyasetçi (d. 1930) * 1975 - George Stevens, Amerikalı sinema yönetmeni ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi (d. 1904) * 1975 - Joseph Bech, Lüksemburg eski başbakanı (d. 1887) * 1977 - Fikret Ürgüp, Türk doktor ve hikâyeci (d. 1914) * 1980 - Nusret Hızır, Türk felsefeci (d. 1899) * 1993 - Billy Eckstine, Amerikalı müzisyen (d. 1914) * 1999 - Joe DiMaggio, Amerikalı beyzbol oyuncusu (d. 1914) * 2001 - Ninette de Valois, İrlanda doğumlu İngiliz dansçı ve koreograf (d. 1898) * 2004 - Ebu Abbas, Filistin Kurtuluş Cephesi lideri (d. 1948) * 2005 - Aslan Maşadov, Çeçen lider (d. 1951) * 2005 - Erol Mutlu, Türk akademisyen, yazar ve yönetmen (Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesinin eski Dekanlarından) (d. 1949) * 2008 - Sadun Aren, Türk akademisyen ve siyaset adamı (Ankara Üniversitesi SBF eski Öğretim Üyesi) (d. 1922) * 2013 - İsmet Bozdağ, Türk araştırmacı ve yakın tarih yazarı (d. 1916) * 2013 - Ewald-Heinrich von Kleist, 20 Temmuz Suikast Girişimi'nde Wehrmacht'ta üsteğmen rütbesiyle görev yapan bir Alman subayıydı (d. 1922) * 2015 - Sam Simon, Amerikalı televizyon yapımcısı ve senarist (d. 1955) * 2016 - Richard Davalos, Amerikalı oyuncudur (d. 1930) * 2016 - George Martin, İngiliz müzisyen ve yapımcı (d. 1926) * 2017 - Dmitri Mejeviç, Sovyet- Rus oyuncu ve halk şairidir (d. 1940) * 2017 - Joseph Nicolosi, Amerikan klinik psikolog (d. 1947) * 2017 - George Olah, Macar-Amerikalı kimyager (d. 1927) * 2017 - Li Yuan-tsu, Çinli siyasetçidir (d. 1923) * 2017 - Dave Valentin, Amerikalı latin, caz müzisyeni ve flüt sanatçısı (d. 1952) * 2018 - Ercan Yazgan, Türk tiyatro, sinema, dizi oyuncusu ve yönetmen (d. 1946) * 2019 - Mesrob Mutafyan, Ermeni din adamı ve Türkiye Ermenileri'nin 84'üncü patriğiydi (d. 1956) * 2019 - Cynthia Thompson, Eski Jamaikalı kadın atlettir (d. 1922) * 2020 - David Rogers, Amerikalı otomobil yarışçısı (d. 1955) * 2020 - Max von Sydow, İsveçli sinema oyuncusu (d. 1929) * 2021 - Kuryana Azis, Endonezyalı siyasetçi (d. 1952) * 2021 - Adrian Bărar, Rumen gitarist ve besteci (d. 1960) * 2021 - Djibril Tamsir Niane, bir Gineli tarihçi, oyun yazarı ve kısa öykü yazarıydı (d. 1932) * 2021 - Rasim Öztekin, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1959) * 2022 - Valeriy Petrov, Sovyet-Ukraynalı profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1955) * 2023 - Marcel Amont, Fransız aktör, şarkıcı ve müzisyen (d. 1929) * 2023 - Hendrik Brocks, Endonezyalı bisikletçi (d. 1942) * 2023 - Gianmarco Calleri, İtalyan futbolcu, girişimci ve spor yöneticisi (d. 1942) * 2023 - Italo Galbiati, İtalyan eski futbolcu ve teknik adam (d. 1937) * 2023 - Bert I. Gordon, Amerikalı film yapımcısı, yönetmeni ve senarist (d. 1922) * 2023 - Satish Kaushik, Hintli aktör, yönetmen, yapımcı, komedyen ve senarist (d. 1956) * 2023 - Dolores Klaich, Amerikalı feminist yazar, aktivist, gazeteci ve eğitimci (d. 1936) * 2023 - Grace Onyango, Kenyalı eğitimci ve siyasetçi (d. 1924) * 2023 - Haim Topol, İsrailli tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1935) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Kadınlar Günü == Kaynakça == *0308 08
== Olaylar == * 161 - Marcus Aurelius, Roma İmparatoru oldu. * 1864 - Adigey'de Şapsığlar için Ruslarca verilen köylerinden ayrılma süresi doldu ve terk ettirilen Şapsığ köylerinin, Rus askerlerince ateşe verilip yakılmasına başlandı. * 1876 - Alexander Graham Bell, telefon buluşunun patentini aldı (patent no: 174464). * 1908 - Kabataş Erkek Lisesi, Padişah II. Abdülhamid'in fermanıyla “Kabataş Mekteb-i İdâdisi” adı altında kuruldu. * 1911 - Meksika Devrimi: 20. yüzyılın ilk büyük devrimi gerçekleşti. * 1919 - Fransızlar Kozan'ı işgal etti. * 1921 - Artvin'in düşman işgalinden kurtuluşu. * 1921 - Ardanuç ve Borçka'nın düşman işgalinden kurtuluşu. * 1920 - Kadirli'nin düşman işgalinden kurtuluşu. * 1925 - Şeyh Said'in emrindeki 5000 kişilik bir kuvvet, Diyarbakır'a saldırdı. * 1925 - İstiklal Mahkemeleri üyeleri, yapılan seçimlerle belirlendi. Denizli Milletvekili Mazhar Müfit Bey (Kansu) Mahkeme Başkanlığına, Karesi Milletvekili Süreyya Bey (Özgeevren) savcılığa getirildi. Urfa Milletvekili Ali Saip (Ursavaş) ve Kırşehir Milletvekili Lüfi Müfit beyler ise asil üyeliğe seçildi. * 1927 - İstiklal Mahkemeleri'nin görevi fiilen sona erdi. Tamamen ortadan kalkması ancak 1948'de gerçekleşti. * 1945 - Amerikan I. Ordusu, Remagen Köprüsü’nden Ren Nehrini geçti. * 1950 - Milletvekilleri adaylarının sayısı bütün tahminleri aştı, yalnız Elazığ'dan 600 kişi aday oldu. * 1951 - İran Başbakanı General Ali Razmara, radikal dinci bir militan tarafından öldürüldü. * 1952 - Dışişleri Bakanı Fuad Köprülü ve 222 arkadaşı, Anayasa'nın dilini yaşayan dile dönüştürmek için DP Meclis Grubu adına bir önerge hazırlayarak Meclis'e sundular. Önergede, değiştirilmesi gereken kelimeler arasında suç, bakanlar kurulu, devrim, ivedilik gibi kelimeler yer alıyordu. * 1954 - Basın ve radyo yoluyla işlenecek suçların kapsamının genişletilmesi ve cezaların arttırılması hakkındaki kanun tasarısı, Mecliste görüşüldü. Tasarı, gazetecilere iddialarını ispat hakkı tanımıyordu. * 1954 - Petrol işletmeciliğini, yabancı sermayeye açan Petrol Yasası kabul edildi. Petrol İşleri Genel Müdürlüğü kuruldu. * 1957 - Ankara sokaklarında rock and roll: Gece sinemasından çıkan gençler, Bulvarda rock and roll yapmaya başlayınca zabıta tarafından durduruldular. * 1958 - Akis dergisi toplatıldı; derginin satışı sekiz saat sonra serbest bırakıldı. * 1959 - Yargıtay, "Nalıncı Keseri" başlıklı yazı nedeniyle Ulus gazetesi başyazarı Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Yazı İşleri Müdürü Ülkü Erman hakkında, Ankara Toplu Basın Mahkemesi'nin verdiği mahkûmiyet kararını bozdu. * 1960 - Vatan gazetesi Başyazarı Ahmet Emin Yalman, "Pulliam" davasından aldığı 15 ay 16 günlük hapis cezasını çekmek üzere cezaevine girdi. Yalman, 4 gün sonra hastaneye kaldırıldı. * 1961 - Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay, yayımladığı mesajda şöyle dedi. "Namlularını daima temiz ve süngülerini daima parlak tutan ordumuzun her türlü engelleri yok etme azmi ile bugünkü hedefi, demokrasiyi ulusuna teslim etmektir." * 1963 - Anayasa Mahkemesi, İş Kanunu'ndaki grev yasağını iptal etti. * 1966 - Erzurum ve Muş’ta meydana gelen depremde; 15 kişi öldü, 25 kişi de yaralandı ve 2380 ev yıkıldı. * 1973 - İsmail Beşikçi, komünizm propagandasında 8 yıl hapse mahkûm oldu. * 1977 - Pakistan'da seçimleri, Zülfikar Ali Butto kazandı. * 1978 - Orgeneral Kenan Evren, Türk Genelkurmay Başkanlığı görevine resmen başladı. * 1979 - ABD uzay aracı Voyager I, Jüpiter ve Uranüs'ün Satürn gibi halkalara sahip olduğunu keşfetti. Voyager I, Jüpiter'in halkalı resimlerini dünyaya gönderdi. * 1979 - İstanbul'da Taksim Meydanı'na Sular İdaresi'nin bulunduğu yere cami yapılması için, "Taksim Camii Şerifi ve Külliyesini Yaptırma ve Yaşatma Derneği" kuruldu. * 1979 - Türkiye ile Sovyetler Birliği arasında, petrol anlaşması imzalandı. * 1980 - Uğur Mumcu, komünistleri eleştirdi: "Bunun adı solculuk mu? Yoksul erlerin üstüne kurşun yağdıran, banka soyan eşkıyalık mıdır solculuk? Böyleyse yerin dibine batsın böyle solculuk..." * 1983 - Zonguldak Ereğli Kömür İşletmeleri'nin Kandilli üretim havzasındaki Armutçuk Ocağı'nda meydana gelen patlamada 102 kişi öldü, 86 kişi yaralandı. * 1983 - Ahmet Necdet Sezer, Yargıtay üyeliğine seçildi. * 1984 - Ankara Sıkıyönetim Mahkemesi, kapatılan Milliyetçi Hareket Partisi'nin (MHP) Genel Başkanı Alparslan Türkeş'in tahliyesini 23. kez reddetti. * 1984 - KKTC bayrağı, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Meclisi tarafından onaylandı. * 1984 - Kamuoyunda "faturalı yaşam" olarak bilinen "ücretlilere vergi iadesi" hakkındaki yasanın kapsamı, Bakanlar Kurulu tarafından genişletildi. Fazla mesai, prim ve transfer ücretleri de yasa kapsamına alındı. * 1984 - Komünizm propagandası yaptığı iddiasıyla, Gölcük Sıkıyönetim Mahkemesi'nde yargılanan şair Arif Damar beraat etti. * 1985 - İstifaların ardı arkası kesilmeyen Milliyetçi Demokrasi Partisi'nden (MDP) beklenen büyük kopma gerçekleşti. Çoğu eski parlamenter ve üçü kurucu üye olan 25 milletvekili istifa etti. MDP Gemel Başkanı Turgut Sunalp'i "mecburi genel başkan" olarak niteleyen istifacılar, "Sağda barışçı, sosyal tarafı ağır basan bir partinin varlığı şarttır" dediler. * 1986 - "Kadınlara karşı her türlü ayrımcılığın önlenmesi" isteğini içeren 2861 imzalı dilekçe, TBMM Başkanlığı'na verildi. * 1986 - İstanbul Kandilli Lisesi'nde çıkan yangında, okulun yatakhanesi olarak kullanılan Adile Sultan Sarayı tümüyle yandı. Abdülaziz, sarayı 1876'da kızkardeşi Adile Sultan için yaptırmıştı. 1916'da Kandilli Adile Sultan İnas Mekteb-i Sultanisi adıyla okula dönüştürülmüştü. Daha sonra Kandilli Kız Lisesi adını aldı. * 1988 - DSP Genel Başkanı Bülent Ecevit, daha önce aldığı başkanlıktan çekilme kararını parti kurultayında gerçekleştirdi ve görevinden ayrıldı. Ecevit, partisinin kongresinde yaptığı konuşmada "Uzun siyasal yaşamımda en iddialı meydan okuyuşum, DSP Genel Başkanlığından ayrılmamdır" dedi. Ecevit'in yerine Genel Başkanlığa, Necdet Karababa seçildi. * 1989 - Anayasa Mahkemesi, üniversitelerde "dini inanç sebebiyle boyun ve saçların örtü veya türbanla kapatılmasını" serbest bırakan yasayı iptal etti. * 1989 - İran, Birleşik Krallık ile diplomatik ilişkilerini kesti. * 1989 - Çin, Lhasa-Tibet'te sıkıyönetim ilan etti. * 1989 - 89 Bahar Eylemleri başladı. * 1990 - Hürriyet gazetesi Yönetim Kurulu üyesi, gazeteci yazar Çetin Emeç ve şoförü Ali Sinan Ercan, uğradıkları silahlı saldırıda yaşamlarını yitirdi. 6 yıl sonra 9 Mart 1996'da Emeç'i vuran İslami Hareket Örgütü sorumlusu İrfan Çağırıcı, İstanbul'da yakalandı. * 1992 - İsrail Büyükelçiliği Koruma Amiri, Ankara'da otomobiline konan uzaktan kumandalı bombanın patlaması sonucu öldü. * 1993 - İstanbul'da bir grup kadın, savaşlarda kadına tecavüze ve devletin kadın bedeni üzerindeki denetimine dikkat çekmek için Beyoğlu'nda bir sokak sergisi açtı. Aynı grup, İstiklal Caddesi'nde, devletin kadın bedeni üzerindeki denetimini simgeleyen ve ilgili yasal düzenlemeleri içeren ferman biçiminde bir bildiri de dağıttı. * 1994 - Moldova'da yapılan referandum sonucu, halkın yüzde 90'ı Romanya'yla birleşmeyi reddetti. * 1996 - Düşünceye Özgürlük isimli ortak kitapta yer alan yazısında, bölücülük yaptığı iddiasıyla yargılanan Yaşar Kemal, 1 yıl 8 ay hapse mahkûm edildi. Ceza 5 yıl ertelendi. * 1997 - İskenderun Cezaevi'nden sol görüşlü 28 mahkûm tünel kazarak kaçtı, firarilerden 8'i yakalandı. * 1997 - İstanbul DGM, Avrasya feribotunu kaçıran 9 kişiye, sekiz yıl on ay yirmişer gün hapis cezası verdi. * 1997 - Jean- Dominique Bauby'nin göz kapakları yardımıyla yazdırdığı kitabı, Kelebek ve Dalgıç Giysisi satışa çıktı. * 2009 - Diyarbakır'dan kalkan TSK ait bir helikopter, Kayseri civarında düştü. 2 pilot hayatını kaybetti. * 2014 - Ergenekon davasından yargılanan İlker Başbuğ, 26 ay sonra hak ihlali gerekçesiyle tahliye edildi. == Doğumlar == * 189 - Publius Septimius Geta, 209 - 211 arasında Septimius Severus ve Caracalla ile birlikte 3'lü yönetimde Roma İmparatoru (ö. 211) * 1671 - Rob Roy MacGregor, İskoç halk kahramanı (ö. 1734) * 1693 - XIII. Clemens, Papa (ö. 1769) * 1765 - Nicéphore Niépce, Fransız mucit (ilk fotoğrafı çeken) (ö. 1833) * 1785 - Alessandro Manzoni, İtalyan şair ve romancı (ö. 1873) * 1788 - Antoine César Becquerel, Fransız fizikçi (ö. 1878) * 1792 - John Herschel, İngiliz matematikçi, gök bilimci ve kimyager (ö. 1871) * 1822 - Victor Massé, Fransız opera bestecisi ve müzik eğitimcisi (ö. 1884) * 1842 - Henry Hyndman, İngiliz Marksis (ö. 1921) * 1850 - Tomáš Garrigue Masaryk, Çekoslovakya'nın kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanı (ö. 1937) * 1857 - Julius Wagner-Jauregg, Avusturyalı tıp doktoru ve 1927 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi bilim insanı (ö. 1940) * 1870 - Jimmy Barry, Amerikalı boksör (ö. 1943) * 1872 - Piet Mondrian, Hollandalı ressam ve De stijl olarak bilinen sanat akımının öncülerinden (ö. 1944) * 1872 - Howard Crosby Butler, Amerikan arkeolog (ö. 1922) * 1875 - Maurice Ravel, Fransız besteci (ö. 1937) * 1878 - Ahmet Ferit Tek, Türk diplomat ve siyasetçi (ö. 1971) * 1885 - Milton Avery, Amerikalı ressam (ö. 1965) * 1886 - Wilson Dallam Wallis, Amerikalı antropolog (ilkel bilim ve dinlere ilişkin keşifleriyle tanınan) (ö. 1970) * 1886 - G. I. Taylor, İngiliz fizikçi ve matematikçi (ö. 1975) * 1894 - Sergey Lazo, Rus Devrimi'nin liderliğini yapmış komünist asker (ö. 1920) * 1902 - Heinz Rühmann, Alman Sinema oyuncusu (ö. 1994) * 1904 - Reinhard Heydrich, Alman siyasetçi (ö. 1942) * 1904 - Kurt Weitzmann, Alman- Amerikalı sanat tarihçisi (ö. 1993) * 1908 - Anna Magnani, İtalyan sinema oyuncusu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1973) * 1912 - Adile Ayda, Türk diplomat, akademisyen ve yazar (ilk kadın diplomat) (ö. 1992) * 1915 - Jacques Chaban-Delmas, Fransız siyasetçi, Başbakan ve Meclis Başkanı (ö. 2000) * 1917 - Elizabeth Holberton, Amerikalı bilgisayar bilimci ve insan bilgisayardır (ö. 2001) * 1924 - Kobo Abe, Japon yazar (ö. 1993) * 1927 - James Broderick, Amerikalı oyuncudur (ö. 1982) * 1930 - Antony Armstrong- Jones, İngiliz fotoğrafçı, film yapımcısı ve soylu (ö. 2017) * 1932 - Momoko Kōchi, Japon sinema oyuncusu (ö. 1998) * 1934 - Adnan Binyazar, Türk yazar * 1934 - Ekrem Bora, Türk sinema oyuncusu (ö. 2012) * 1934 - Willard Scott, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2021) * 1936 - Georges Perec, Fransız sosyolog ve edebiyatçı (ö. 1982) * 1937 - Önder Somer, Türk sinema oyuncusu (ö. 1997) * 1938 - David Baltimore, Nobel sahibi Amerikalı biyolog * 1940 - Rudi Dutschke, Alman sosyolog (1960'lı yılların öğrenci hareketlerinde Almanya'nın en tanınmış lideri) (ö. 1979) * 1944 - Jiuli Şartava, Abhaz siyasetçi (ö. 1993) * 1946 - John Heard, Amerikalı oyuncudur (ö. 1946) * 1948 - Yavuzer Çetinkaya, Türk oyuncu (ö. 1992) * 1955 - El-Velid bin Talal, Suudi iş insanı ve Suudi Kral Abdullah'ın yeğeni * 1956 - Bryan Cranston, Amerikalı aktör, yazar ve yönetmen * 1956 - Andrea Levy, İngiliz romancıdır (ö. 2019) * 1958 - Rik Mayall, İngiliz aktör ve komedyeni (ö. 2014) * 1959 - Luciano Spalletti, İtalyan futbolcu ve teknik direktör * 1962 - Taylor Dayne, Amerikalı bir şarkıcı, söz yazarı ve aktristir * 1963 - E. L. James, İngiliz yazardır * 1964 - Bret Easton Ellis, Amerikalı yazar * 1964 - Wanda Sykes, Amerikalı yazar, komedyen, aktris ve ses sanatçısı * 1967 - Muhsin Al-Ramli, Iraklı bir şair, romancı ve çevirmen * 1968 - Tarkan Tüzmen, Türk şarkıcı ve oyuncu * 1971 - Peter Sarsgaard, Amerikalı oyuncu * 1971 - Rachel Weisz, İngiliz oyuncu ve En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1973 - Sébastien Izambard, Fransız şarkıcıdır * 1973 - Işın Karaca, Kıbrıs Türkü pop müziği sanatçısı * 1974 - Jenna Fischer, Amerikalı bir aktris * 1977 - Mehmet Baransu, Türk gazeteci * 1977 - Paul Cattermole, İngiliz müzisyen ve oyuncu * 1978 - Mike Reese, Amerikalı siyasetçi (ö. 2021) * 1979 - Rodrigo Braña, Arjantinli millî futbolcudur * 1980 - Murat Boz, Türk şarkıcı ve söz yazarı * 1980 - Laura Prepon, Amerikalı oyuncu * 1980 - Boštjan Nachbar Sloven millî basketbolcu * 1983 - Sebastián Viera, Uruguaylı millî futbolcudur * 1984 - Mathieu Flamini, Fransız eski futbolcudur * 1984 - Manucho, Angolalı eski millî futbolcudur * 1987 - Hatem Ben Arfa, Tunus asıllı Fransız futbolcudur * 1989 - İlyas Yalçıntaş, Türk şarkıcı * 1994 - Jordan Pickford, İngiliz kaleci * 1995 - Aboubakar Kamara, Fransız futbolcu * 1998 - Amanda Gorman, Amerikalı bir şair ve aktivist == Ölümler == * MÖ 322 - Aristo, Antik Yunan filozof, klasik Yunan felsefesinin kurucularından ve Platon'un öğrencisi (d. MÖ 384) * 161 - Antoninus Pius, Roma İmparatoru (d. 86) * 1274 - Akinolu Thomas, İtalyan din bilgini (öznelci idealizm öğretisinin önde gelen savunucularından) (d. 1225) * 1752 - Pietro Grimani, Venedik Cumhuriyeti'nin 115'inci dükası (d. 1677) * 1724 - XIII. İnnocentius, Papa (Katolik Kilisesi dini lideri) (d. 1655) * 1875 - John Edward Gray, Britanyalı zoolog (d. 1800) * 1922 - Axel Thue, Norveçli matematikçi (d. 1863) * 1932 - Aristide Briand, Fransız politikacı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1862) * 1942 - Lucy Parsons, Amerikalı siyahi sendikacı (d. 1853) * 1954 - Otto Diels, Alman kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1876) * 1967 - Alice B. Toklas, Amerikalı yazar ve Gertrude Stein'ın hayat arkadaşı (d. 1877) * 1971 - Erich Abraham, Nazi Almanyası'nda Wehrmacht'ında bir general (d. 1895) * 1975 - Mikhail Bakhtin, Rus filozof ve edebiyat teorisyeni (d. 1895) * 1981 - Mustafa Santur, Türk akademisyen ve İTÜ Rektörü (d. 1905) * 1981 - Kiril Kondrashin, Rus orkestra yönetmeni (d. 1914) * 1987 - Henri Decaë, Fransız görüntü yönetmeni (d. 1915) * 1989 - Bahaeddin Ögel, Türk tarihçi (d. 1923) * 1990 - Çetin Emeç, Türk gazeteci ve yazar (Hürriyet gazetesi Yönetim Kurulu Üyesi) (d. 1935) * 1998 - Adem Jashari, Kosova Kurtuluş Ordusu (UÇK) kurucusu (d. 1955) * 1999 - Stanley Kubrick, Amerikalı yönetmen (d. 1928) * 2004 - Paul Edward Winfield, Amerikalı siyahi oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1939) * 2005 - Debra Hill, Amerikalı senarist ve film yapımcısı (d. 1950) * 2006 - Ali Farka Touré, Malili gitarist ve Afrika'nın önemli müzisyeni (d. 1939) * 2012 - Włodzimierz Wojciech Smolarek, Polonyalı eski millî futbolcu (d. 1957) * 2016 - Jean-Bernard Raimond, Fransız büyükelçi ve siyasetçi (d. 1926) * 2016 - Paul Ryan, Amerikalı çizgi filmci ve çizer (d. 1949) * 2017 - Yoshiyuki Arai, Japon siyasetçi (d. 1934) * 2017 - Kamran Aziz, Kıbrıs Türkü besteci, söz yazarı ve eczacı (d. 1922) * 2017 - Ron Bass (güreşçi), Eski Amerikalı profesyonel güreşçidir (d. 1948) * 2017 - Hans Dehmelt, Alman asıllı Amerikalı fizikçi. 1989 yılında fizik dalında Nobel Ödülü almıştır (d. 1922) * 2017 - Tadeusz Rybak, Polonyalı Katolik episkoposu (d. 1929) * 2017 - Lynne Irene Stewart, Amerikalı kadın savunma avukatı (d. 1939) * 2018 - Reynaldo Bignone, Arjantinli eski Ordu Generali ve siyasetçidir (d. 1928) * 2018 - Woody Durham, Amerikalı radyocu ve spor spikeridir (d. 1941) * 2018 - Yaşar Gaga, Türk pop şarkıcısı ve menajer (d. 1966) * 2018 - Charles Tone, Amerikalı siyasetçi (d. 1924) * 2019 - Dick Beyer, Amerikalı eski profesyonel güreşçidir (d. 1930) * 2019 - Joseph H. Boardman, Amerikalı iş insanı ve yönetici (d. 1948) * 2019 - Robert Braithwaite, İngiliz girişimci ve gemi mühendisi (d. 1943) * 2019 - Pino Caruso, İtalyan oyuncu ve komedyendir (d. 1934) * 2019 - Kelly Catlin, Amerikalı bisiklet yarışçısıdır (d. 1995) * 2019 - Guillaume Faye, Fransız gazeteci, yazar ve siyasetçi (d. 1949) * 2020 - Mart Crowley, Amerikalı oyun yazarı, senarist ve yapımcı (d. 1935) * 2020 - Jair Marinho, eski Brezilyalı millî futbolcudur (d. 1936) * 2020 - Rıza Muhammedi Lengerudi, Ayetullah rütbesi olan İranlı din adamı (d. 1928) * 2020 - Fatıma Rehber, İranlı siyasetçi (d. 1964) * 2021 - Mordechai Bar-On, İsrailli tarihçi ve siyasetçi (d. 1928) * 2021 - Karahan Çantay, Türk model, oyuncu ve matematik öğretmeni (d. 1973) * 2021 - Olivier Dassault, Fransız siyasetçi ve iş insanı (d. 1951) * 2021 - Sanja Ilić, Sırp şarkıcı ve şarkı-yazar (d. 1951) * 2021 - Nikolay Smorçkov, Sovyet-Rus aktör (d. 1930) * 2022 - Renny Cushing, Amerikalı Demokrat siyasetçi (d. 1952) * 2022 - Yuriy Prylypko, Ukraynalı siyasetçi (d. 1960) * 2022 - Muhammed Refik Tarar, Pakistanlı siyasetçi (d. 1929) * 2023 - Ibtisam Abdullah, Iraklı yazar, gazeteci ve çevirmen (d. 1943) * 2023 - Denise Goddard, Britanyalı artistik jimnastikçi (d. 1945) * 2023 - Dmitro Kotsyubaylo, Ukraynalı rütbeli asker (d. 1995) * 2023 - Augusto Lauro, İtalyan Roma Katolik din adamı (d. 1923) == Tatiller ve özel günler == * Arnavutluk: Öğretmenler günü * San Francisco: Resmi "Metallica Günü" * Türkiye: Artvin'nin Kurtuluşu (1921) * Ardanuç ve Borçka'nın düşman işgalinden kurtuluşu (1921) *0307 07
== Olaylar == * 1521 - Ferdinand Magellan, Guam'a vardı. * 1714 - İngiliz mühendis Henry Mill, daktilo makinesinin patentini aldı. * 1853 - Giuseppe Verdi'nin La Traviata operası, Venedik'te ilk kez sahnelendi. * 1869 - Dimitri Mendeleyev, ilk periyodik tabloyu açıkladı. * 1899 - Bayer, aspirini ticari bir marka olarak kayıt altına aldı. * 1902 - Real Madrid Futbol Kulübü kuruldu. * 1943 - Rommel, Alman Afrika Kolordusu Komutanlığı görevini bıraktı. * 1946 - İlk başarılı yüksek hızlı elektronik bilgisayar "Eniac", ABD'de kullanıma girdi. "Eniac", elektronik-dijital bilgisayara giden yolda atılmış büyük adımlardan biri olarak 1955'e kadar kullanıldı. * 1957 - İsrail Birlikleri, Sina Yarımadası'ndan çekildi. * 1957 - Afrika'da "Altın Kıyısı", Gana adını alarak bağımsızlığını ilan etti. * 1964 - Cassius Clay, resmi olarak Muhammet Ali adını aldı. * 1974 - İngiltere'de seçimleri, İşçi Partisi kazandı. Harold Wilson Başbakan oldu. * 1981 - Yunanistan, Ege hava sahasındaki bazı kısıtlamaları kaldırdığını açıkladı. * 1984 - ABD Temsilciler Meclisi, Türkiye'ye yapılması önerilen askeri yardımda, 39 milyon dolar kesinti yapılmasını kararlaştırarak, yardımı 716 milyon dolara indirdi. * 1984 - Askeri Yargıtay, Milliyet gazetesi yazarı Metin Toker ile Yazı İşleri Müdürü Doğan Heper hakkında, İstanbul Sıkıyönetim Mahkemesi tarafından verilen mahkûmiyet kararını bozdu. * 1987 - Herald of Free Enteprise adlı İngiliz feribotu, Zeebrugge-Belçika'dan Dover-İngiltere'ye doğru yola çıktıktan 90 saniye sonra ters dönerek battı: 193 kişi öldü. * 1992 - Michelangelo virüsü, bilgisayarları etkiledi. * 1995 - Türkiye'nin 1963'te Ankara Antlaşması'yla başlattığı Avrupa'yla bütünleşme sürecinde bir adım daha atıldı. Avrupa Birliği üyesi 15 ülke ile Türkiye arasında Gümrük Birliği Antlaşması, Dışişleri Bakanı Murat Karayalçın tarafından imzalandı. * 1997 - Picasso'nun Tête de Femme adlı tablosu, Londra'daki bir galeriden çalındı. Bir hafta sonra da bulundu. * 1999 - Hindistan'da bulunan Senragadha Volkanı, saat 05:45'te püskürdü. * 2007 - Endonezya'da 6,3 şiddetinde deprem: En az 70 kişi öldü, yüzlerce kişi de yaralandı. == Doğumlar == * 1475 - Michelangelo, İtalyan heykeltıraş, ressam, mimar ve şair (ö. 1564) * 1483 - Francesco Guicciardini, İtalyan tarihçi, diplomat ve devlet adamı (ö. 1540) * 1619 - Cyrano de Bergerac, Fransız asker, oyun yazarı ve şair (ö. 1655) * 1779 - Giovanni Battista Bugatti, Papalık Devletleri'nin infazcısı ve celladı (ö. 1864) * 1784 - Anselme Gaëtan Desmarest, Fransız zoolog ve yazar (ö. 1838) * 1787 - Joseph von Fraunhofer, Alman fizikçi (ö. 1826) * 1791 - Anna Claypoole Peale, Amerikalı ressam (ö. 1878) * 1806 - Elizabeth Barrett Browning, İngiliz şair (ö. 1861) * 1810 - George Robert Waterhouse, İngiliz doğa tarihçisi (ö. 1888) * 1826 - Marietta Alboni, İtalyan opera şarkıcısı (ö. 1894) * 1835 - Mariya Aleksandrovna Ulyanova, Rus sosyalist devrimci (ö. 1916) * 1872 - Ben Harney, Amerikalı besteci ve piyanist (ö. 1938) * 1886 - Saburō Kurusu, Japon diplomat (ö. 1954) * 1889 - Hamza Hakimzade Niyazi, Özbek şair, yazar ve edebi çevirmen (ö. 1929) * 1889 - Ulrich Grauert, Alman Luftwaffe generali (ö. 1941) * 1891 - Clarence Garrett, Amerikalı beyzbol oyuncusu (ö. 1977) * 1897 - Joseph Berchtold, Alman Sturmabteilung ve Schutzstaffel'in kurucularından biri (ö. 1962) * 1904 - José Antonio Aguirre, Bask eski politikacı, aktivist, futbolcu, avukat (ö. 1960) * 1906 - Lou Castello, Amerikalı aktör ve komedyen (Abbott ve Costello ikilisinin Costello'su) (ö. 1959) * 1909 - Obafemi Awolowo, Nijeryalı iş insanı, sendikacı, avukat ve siyasetçi (ö. 1987) * 1909 - Stanislaw Jerzy Lec, Polonyalı şair ve yazar (ö.1966) * 1911 - Frederick Charles Frank, İngiliz teorik fizikçi (ö. 1998) * 1917 - Donald Davidson, Amerikalı filozoftur (ö. 2003) * 1917 - Will Eisner, Amerikalı çizgi romancı, yayıncı, yazar (ö. 2005) * 1924 - Ottmar Walter, Alman eski futbolcudur (ö. 2013) * 1925 - Saadettin Erbil, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (Mehmet Ali Erbil'in babası) (ö. 1997) * 1926 - Alan Greenspan, Amerikalı ekonomist * 1926 - Andrzej Wajda, Polonyalı sinema yönetmeni (ö. 2016) * 1927 - William J. Bell, Amerikalı dizi ve film yapımcısıdır (ö. 2005) * 1927 - Gordon Cooper, Amerikalı bir uzay mühendisi, test pilotu, Hava Kuvvetleri pilotu (ö. 2004) * 1927 - Gabriel García Márquez, Kolombiyalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 2014) * 1928 - Cüneyt Arcayürek, Türk gazeteci ve yazar (ö. 2015) * 1929 - Fazıl İskender, Abhaz yazar (Rusça yazdığı mizahi eserleriyle toplumsal sorunları eleştiren) (ö. 2016) * 1932 - Felix Tarasenko, Rus matematikçi (ö. 2021) * 1936 - Choummaly Sayasone, Lao siyasetçi * 1937 - Ege Ernart, Türk şair, tiyatro, sinema oyuncusu ve reklamcı (ö. 2002) * 1937 - Valentina Tereşkova, Sovyet kozmonot (16 Haziran 1963'te fırlatılan Vostok 6 ile uzaya çıkan ilk kadın) * 1939 - Adam Osborne, İngiliz-Amerikalı yazar, yayıncı ve bilgisayar tasarımcısıdır (ö. 2003) * 1944 - Richard Corliss, ABD'li gazeteci (ö. 2015) * 1944 - Kiri Te Kanawa, Yeni Zelanda'lı opera sanatçısı * 1944 - Mary Wilson, Amerikalı vokalist (ö. 2021) * 1946 - David Gilmour, İngiliz müzisyen (Pink Floyd) * 1947 - Rob Reiner, Amerikalı oyuncu, yönetmen, prodüktör ve yazardır * 1949 - Şevket Aziz, Pakistanlı siyasetçi * 1951 - Mahmut Gökgöz, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1953 - Carolyn Porco, Amerikalı gezegenbilimci * 1954 - Harald Schumacher, Alman futbolcu * 1954 - İzzet Kezer, Türk gazeteci (ö. 1992) * 1954 - Joey DeMaio, Amerikalı müzisyen (Manowar) * 1955 - Cyprien Ntaryamira, Burundili siyasetçi (ö. 1994) * 1955 - Alberta Watson, Kanadalı televizyon ve sinema oyuncu (ö. 2015) * 1967 - Onur Akın, Türk özgün müzik sanatçısı * 1968 - Moira Kelly, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1968 - Oktay Mahmuti, Makedon basketbol antrenörü * 1970 - Chris Broderick, Amerikalı müzisyen (Megadeth) * 1972 - Shaquille O'Neal, Amerikalı basketbol oyuncusu * 1973 - Michael Finley, Amerikalı basketbol oyuncusu * 1974 - Beanie Sigel, Amerikalı rapçi * 1974 - Miika Tenkula, Finlandiyalı söz yazarı, bestekâr ve Sentenced grubunun gitaristi (ö. 2009) * 1976 - Ken Anderson (güreşçi), bir ABD'li güreşçi * 1977 - Yorgos Karagunis, eski Yunan futbolcudur * 1977 - Shabani Nonda, Demokratik Kongolu futbolcu * 1978 - Paola Croce, İtalyan voleybolcu * 1983 - Andranik Teymuryan, İranlı millî futbolcudur * 1985 - Bakaye Traoré, Fransa doğumlu Malili eski futbolcudur * 1987 - Kevin-Prince Boateng, Ganalı futbolcudur * 1987 - Chico Flores, İspanyol eski futbolcudur * 1988 - Agnes Carlsson, İsveçli şarkıcıdır * 1988 - Marina Erakovic, Yeni Zelandalı tenisçi * 1988 - Simon Mignolet, Belçikalı kaleci * 1989 - Agnieszka Radwańska, Polonyalı tenisçi * 1990 - Derek Drouin, Kanadalı yüksek atlayıcı * 1991 - Tyler, The Creator, Amerikalı rapçi * 1993 - Andrés Rentería, Kolombiyalı futbolcudur * 1994 - Marcus Smart, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1996 - Ryota Aoki, Japon futbolcu * 1996 - Timo Werner, Alman milli futbolcu * 1996 - Kaede Hondo, Japon seslendirme sanatçısı == Ölümler == * 190 - Liu Bian, Çin'in Doğu Han Hanedanı'nın 12. imparatorudur (d. 176) * 1252 - Viterbolu Rosa, İtalyan Fransisken Üçüncü al Düzenli üyesi, mistik ve azize (d. 1233) * 1616 - Francis Beaumont, İngiliz oyun yazarı (d. 1584) * 1754 - Henry Pelham, Büyük Britanya başbakanı (d. 1694) * 1812 - James Madison, İngiliz rahip (d. 1749) * 1836 - Davy Crockett, Amerikalı halk kahramanı, politikacı ve asker (d. 1786) * 1837 - Yuri Lisyanski, Rus Kraliyet Donanması subayı ve kaşif (d. 1773) * 1866 - William Whewell, İngiliz polimat, bilim insanı, anglikan rahibi, filozof, teolog ve bilim tarihçisi (d. 1794) * 1874 - Nukai Peniamina, Niue adasına Hıristiyanlığı getiren Niueli (d. ?) * 1888 - Louisa May Alcott, Amerikalı yazar (ö. 1832) * 1900 - Gottlieb Daimler, Alman mühendis ve sanayici (d. 1834) * 1917 - Jules Vandenpeereboom, Belçikalı siyasetçi (d. 1843) * 1920 - Ömer Seyfettin, Türk yazar (d. 1884) * 1930 - Alfred von Tirpitz, Alman amiral (d. 1849) * 1935 - Refik Ahmet Nuri Sekizinci, Türk tiyatro oyuncusu ve oyun yazarı (d. 1874) * 1947 - İhsan Eryavuz, Türk asker, ticaret ve siyaset adamı (d. 1877) * 1948 - Kemalettin Kamu, Türk şair, yazar ve gazeteci (d. 1901) * 1955 - Mehmed Emin Resulzade, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin kurucusu (d. 1884) * 1967 - Zoltán Kodály, Macar besteci (d. 1882) * 1973 - Pearl S. Buck, Amerikalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1892) * 1980 - Yusuf Hikmet Bayur, Türk siyasetçi ve tarihçi (d. 1891) * 1982 - Ayn Rand, Rus asıllı Amerikalı yazar (d. 1905) * 1984 - Martin Niemöller, Alman Nazi karşıtı din bilgini, vaiz ve Bekennende Kirche'nin (İtiraf Kilisesi) kurucusu (d. 1892) * 1986 - Egemen Bostancı, Türk organizatör (gösteri dünyasının önde gelen adlarından) (d. 1938) * 1986 - Georgia O'Keeffe, Amerikalı ressam (d. 1887) * 1987 - Gülistan Güzey, Türk oyuncu (d. 1927) * 1988 - Mediha Demirkıran, Türk ses sanatçısı (d. 1926) * 1989 - Fecri Ebcioğlu, Türk şarkı sözü yazarı ve şovmen (d. 1927) * 1990 - Taro Kagawa, Japon futbolcu (d. 1922) * 1994 - Melina Mercouri, Yunan oyuncu ve politikacı (d. 1920) * 1995 - Nehar Tüblek, Türk karikatürist (d. 1924) * 2005 - Hans Bethe, Alman fizikçi (d. 1906) * 2005 - Teresa Wright, Amerikalı aktris (d. 1918) * 2008 - Nedim Otyam, Türk besteci ve yönetmen (d. 1919) * 2011 - Erkan Aydoğan Oflu, Türk oyuncu (d. 1972) * 2013 - Alvin Lee, (doğum adı: Graham Barnes), İngiliz gitarist ve rock müzisyeni (d. 1944) * 2014 - Maurice Faure, Fransız eski siyasetçi ve direnişçi (d. 1922) * 2014 - Alemayehu Atomsa, Etiyopyalı politikacı (d. 1969) * 2014 - Sheila Margaret MacRae (soyadı: Stephens), İngiliz oyuncu, dansçı ve şarkıcı (d. 1921) * 2016 - Nancy Reagan, ABD Başkanı Ronald Reagan'ın eşi (d. 1921) * 2017 - Lars Diedricson, İsveçli müzisyen ve söz yazarı (d. 1961) * 2017 - Robert Jolin Osborne, Amerikalı oyuncu, seslendirme sanatçısı ve sinema tarihçisi (d. 1932) * 2018 - Muhibbe Darga, Türk arkeolog (d. 1921) * 2018 - Peter Nicholls, Avustralyalı edebi akademisyen, eleştimen ve yazar (d. 1939) * 2018 - John E. Sulston, İngiliz biyolog. 2002 yılı Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahiplerinden birisidir (d. 1942) * 2019 - Ertuğrul Akbay, Türk gazeteci, yazar ve aktör (d. 1939) * 2019 - Magenta De Vine, Britanyalı televizyon sunucusudur (d. 1957) * 2019 - John Habgood, İngiliz Anglikan Başpiskoposu, eğitimci ve soylu kişiliktir (d. 1927) * 2019 - Carolee Schneemann, Amerikan görsel sanatçı (d. 1939) * 2020 - Anne-Marie Berglund, İsveçli şair, romancı, öykü yazarı ve ressam (d. 1952) * 2020 - Bélgica Castro, Şilili tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1921) * 2020 - David Paul, Amerikalı sinema ve dizi oyuncusu, yapımcı ve vücut geliştiricisi (d. 1957) * 2020 - Elinor Ross, Amerikalı opera sanatçısı (d. 1926) * 2021 - Bengt Åberg, İsveçli profesyonel motosiklet yarışçısı (d. 1944) * 2021 - Franco Acosta, Uruguaylı profesyonel bir futbolcuydu (d. 1996) * 2021 - David Bailie, Güney Afrika doğumlu İngiliz aktör, dublaj sanatçısı ve fotoğrafçı (d. 1937) * 2021 - Katja Behrens, Alman yazar ve çevirmen (d. 1942) * 2021 - Altan Karındaş, Türk sinema, tiyatro, dizi oyuncusu ve seslendirme sanatçısı (d. 1928) * 2021 - Lou Ottens, Hollandalı mühendis ve mucit. Kasedin mucidi olarak tanınmaktadır (d. 1926) * 2021 - Sevsen Rebi, Mısırlı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1962) * 2022 - Geraldo Melo, Brezilyalı iş insanı ve siyasetçi (d. 1935) * 2022 - Frank O'Farrell, İrlandalı eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1927) * 2022 - Pau Riba i Romeva, İspanyol şair, müzisyen ve şarkıcı (d. 1948) * 2023 - Abdulrahman el-Ensari, Suudi Arabistanlı akademisyen ve arkeolog (d. 1935) * 2023 - Masum Babul, Bangladeşli yönetmen ve koreograf (d. 1962) * 2023 - Georgina Beyer, Yeni Zelandalı transeksüel siyasetçidir (d. 1957) * 2023 - Harvey Carignan, Amerikalı seri katil (d. 1927) * 2023 - Ivana Hloužková, Ödüllü Çek aktris (d. 1960) * 2023 - Benigno Luigi Papa, İtalyan Roma Katolik din adamı (d. 1935) * 2023 - Gérard Pélisson, Fransız iş adamı ve yönetici (d. 1932) * 2023 - Josef Vojta, eski Çek millî futbolcu (d. 1935) == Tatiller ve özel günler == * 3. Cemrenin Toprağa Düşmesi *0306 06
== Olaylar == * 1493 - Kaşif Kristof Kolomb, Niña adlı gemisiyle Amerika'ya ulaştı. * 1656 - Vaka-i Vakvakiye: Düşük ayarlı para ve alınamayan maaşlar için ayaklanan askerler, IV. Mehmed'in onayıyla bazı saray ağalarını idam ettirdiler. * 1774 - Orion Nebulası, ilk kez William Herschel tarafından gözlemlendi. * 1791 - Vermont, ABD'nin 14. eyaleti oldu. * 1877 - Pyotr İlyiç Çaykovski'nin eseri Kuğu Gölü Balesi'nin ilk gösterimi. * 1882 - İngiltere'de ilk elektrikli tramvay hizmete girdi. * 1894 - Şanghay'da büyük yangın: 1000'den fazla bina kül oldu. * 1923 - Mustafa Kemal Paşa'nın 17 Şubat'taki konuşmasıyla başlayan İzmir İktisat Kongresi sona erdi. Kongrede Misak-ı İktisadî kabul edildi. * 1924 - Happy Birthday to You şarkısı, Clayton F. Summy tarafından yayımlandı. * 1924 - Halife Abdülmecit Efendi ve Osmanlı Hanedanı mensupları yurt dışına çıkarıldı. * 1925 - Hükûmete olağanüstü yetkiler veren Takrir-i Sükun Kanunu, TBMM'de kabul edildi. * 1929 - Takrir-i Sükun Kanunu yürürlükten kalktı. * 1934 - Ankara Radyosu yayınına başladı. * 1940 - İstanbul'da yapılan Altıncı Balkan Güreş Şampiyonası'nda Türk takımı, beş birincilik alarak altıncı kez şampiyon oldu. * 1946 - Frank Sinatra'nın ilk albümü The Voice of Frank Sinatra, Columbia Records tarafından yayımlandı. * 1949 - Sovyetler Birliği'nde Molotov, gerekçe gösterilmeden Dış İşleri Bakanlığı görevinden alındı. * 1952 - Ronald Reagan, ikinci eşi Nancy Davis ile Los Angeles'ta evlendi. * 1954 - Boston'da ilk başarılı böbrek nakli gerçekleştirildi. * 1955 - Türk-Amerikan işbirliğiyle kurulan Minneapolis Moline Türk Traktör ve Ziraat Makinaları Fabrikası, montaj yaparak traktör üretimine Ankara'da başladı. Günümüzde Türk Traktör adıyla faaliyetine devam etmektedir. * 1964 - BM Güvenlik Konseyi, Kıbrıs'a uluslararası güç gönderme kararı aldı. * 1965 - Suat Hayri Ürgüplü Hükûmeti, 231 kabul, 200 ret ve Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun verdiği 1 çekimser oy ile güvenoyu aldı. * 1966 - Bir Kanada yolcu uçağı, Tokyo'ya inişi sırasında infilak etti, 64 kişi öldü. * 1967 - CHP Gençlik Kolları bildirisinde, başını Turhan Feyzioğlu'nun çektiği "Sekizler"in partiden çıkarılması istendi. * 1970 - Fransız denizaltısı "Eurydice" infilak etti. * 1977 - Romanya Sosyalist Cumhuriyeti'de 7,2 şiddetinde deprem meydana geldi. 1500 kişi öldü, 11.300 kişi yaralandı. * 1979 - Voyager I'in gönderdiği fotoğraflarda, Jüpiter'in halkaları görüldü. * 1981 - Türkiye'nin Paris Çalışma Ataşesi Reşat Moralı, Ermeni örgütü ASALA militanlarının saldırısı sonucu hayatını kaybetti. Olayda ağır yaralanan din görevlisi Tecelli Arı da bir gün sonra öldü. * 1991 - Mardin'in İdil ilçesinde yürüyüş yapan kalabalığa ateş açılması sonucu 2 kişi öldü, 25 kişi yaralandı. Üç gün sonra İdil'deki olayları protesto etmek için Mardin'in Dargeçit ilçesinde yürüyüş yapan gruba ateş açıldı, 1 kişi öldü, 7 kişi de yaralandı. * 1992 - İspanya'dan engizisyon baskısı nedeniyle kaçarak Osmanlı İmparatorluğu'na sığınan Museviler, Türkiye'ye gelişlerinin 500. yılını kutladılar. * 1995 - Michael Johnson, kapalı salonda 400 m Dünya rekoru kırdı: 44,63 s. * 1997 - ABD Başkanı Bill Clinton, insan klonlama araştırmalarını yasakladı. * 1997 - Hale-Bopp kuyruklu yıldızı, Güneş'in tam üzerinden geçti. * 1998 - ABD Anayasa Mahkemesi, iş yerinde cinsel taciz kanunlarının, her iki tarafın aynı cins olması durumunda da geçerli olduğunu onayladı. * 2000 - Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, Kürt kökenli isimlere ilk kez onay verdi. * 2002 - Ilımlı Arnavut lider İbrahim Rugova, Kosova'nın ilk Devlet Başkanı seçildi. * 2003 - Filipinler'in güneyindeki bir hava alanında, bir sırt çantasına gizlenmiş bomba patladı, 21 kişi öldü. * 2005 - Alman Matthias Jeschke, Toyota Landcruiser 90 V6 aracıyla Ojos del Salado'da 6358 metreye ulaşarak "bir araçla çıkılan en yüksek konum" rekorunu kırdı. * 2012 - Vladimir Putin, yapılan seçimler sonucu Rusya'da %59,3 oyla 2. kez Devlet Başkanı seçildi. == Doğumlar == * 624 - Hasan bin Ali, 5. İslam Halifesi (ö. 669) * 1188 - Kastilyalı Blanche, VIII Louis’in eşi olarak Fransa Kraliçesi (ö. 1252) * 1394 - Gemici Henrique, Portekiz Prensi (ö. 1460) * 1526 - Henry Carey, Kral VIII. Henry'nin Mary Boleyn'den olan oğlu (ö. 1596) * 1574 - Carl Gyllenhielm, İsveçli asker ve politikacı (ö. 1650) * 1634 - Kazimierz Łyszczyński, Leh asilzade, filozof ve asker (ö. 1689) * 1678 - Antonio Vivaldi, İtalyan besteci (ö. 1741) * 1769 - Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Osmanlı Mısır Valisi, Mısır ve Sudan'ın hidivi (ö. 1849) * 1819 - Narcyza Żmichowska, Polonyalı romancı ve şair (ö. 1876) * 1829 - Samuel Rawson Gardiner, İngiliz tarihçi (ö. 1902) * 1854 - Napier Shaw, İngiliz meteorolog (ö. 1945) * 1858 - Alfred Blaschko, Alman dermatolojist (ö. 1922) * 1863 - Reginald Innes Pocock, Britanyalı zoolog (ö. 1947) * 1864 - Alejandro Lerroux, İspanya Başbakanı (ö. 1949) * 1874 - Jan Černý, Çekoslovakya başbakanı (ö. 1959) * 1875 - Mihály Károlyi, Macaristan'ın ilk devlet başkanı (ö. 1955) * 1887 - Willy Meller, Alman heykeltıraş (ö. 1974) * 1889 - Hong Saik, Japon asker (ö. 1948) * 1892 - Yi Kwang-su, Koreli romancı, yazar, şair ve gazeteci (ö. 1950) * 1898 - Georges Dumézil, Fransız tarihçi ve dilbilimci (ö. 1986) * 1898 - Hans Krebs, Nazi Almanyası Piyade Generali ve OKH başkanı (ö. 1945) * 1898 - Dora Diamant, Polonyalı oyuncu (ö. 1952) * 1904 - Luis Carrero Blanco, İspanyol siyasetçi (ö. 1973) * 1904 - George Gamow, Ukrayna asıllı Amerikalı fizikçi ve kozmolog (ö. 1968) * 1910 - Tancredo Neves, Brezilyalı siyasetçi (ö. 1985) * 1912 - Afro, İtalyan ressamdır (ö. 1976) * 1913 - John Garfield, Amerikalı aktör (ö. 1952) * 1915 - László Csatáry, Macar vatandaşı ve Nazi savaş suçlusuydu (ö. 2013) * 1916 - Giorgio Bassani, İtalyan yazar ve yayımcı (ö. 2000) * 1916 - Hans Eysenck, Alman kökenli İngiliz psikolog (ö. 1997) * 1920 - Jean Lecanuet, Fransız devlet adamıdır (ö. 1993) * 1923 - Patrick Moore, İngiliz bir amatör astronomdu (ö. 2012) * 1925 - Alan R. Battersby, İngiliz organik kimyacıydı (ö. 2018) * 1926 - Henri de Contenson, bir Fransız arkeolog (ö. 2019) * 1926 - Bourbon-Parma Prensi Michel, Fransız soylu, iş insanı, asker ve otomobil yarışçısıdır (ö. 2018) * 1926 - Richard DeVos, Amerikalı tanınmış iş insanıdır (ö. 2018) * 1928 - Fikret Tabeyev, Sovyet Tatar politikacı, büyükelçi, parti lideri, Tataristan Cumhuriyeti Komünist Partisi'nin kurucusu (ö. 2015) * 1929 - Bernard Haitink, Hollandalı orkestra şefi ve keman sanatçısı (ö. 2021) * 1931 - William H. Keeler, Roma Katolik Kilisesi'ne bağlı Amerikalı din adamı ve kardinaldir (ö. 2017) * 1931 - Alice Rivlin, Amerikalı ekonomist ve siyasetçi (ö. 2019) * 1932 - Ryszard Kapuściński, Polonyalı gazeteci ve yazardır (ö. 2007) * 1932 - Miriam Makeba, Güney Afrikalı şarkıcı ve sivil haklar eylemcisi (ö. 2008) * 1933 - Nino Vaccarella, İtalyan otomobil yarışçısı (ö. 2021) * 1934 - Anne Haney, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2001) * 1934 - Barbara McNair, Amerikalı müzisyen ve oyuncu (ö. 2007) * 1935 - Bent Larsen, Danimarkalı satranç oyuncusu (ö. 2010) * 1936 - Jim Clark, İskoç Formula 1 sürücüsü (ö. 1968) * 1936 - Aribert Reimann, Alman modern batı müziği ve opera bestecisi piyanisti ve muzik öğretmeni * 1938 - Alpha Condé, Gine devlet başkanı olan Gineli politikacı * 1938 - Kito Lorenc, Alman yazar * 1939 - Robert Shaye, Amerikalı iş insanı, film yönetmeni, film yapımcısı ve senaristtir * 1947 - David Franzoni, Amerikalı senarist ve film yapımcısı * 1947 - Jan Garbarek, Norveçli müzisyen * 1947 - Kâmil Sönmez, Türk halk müziği sanatçısı, sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 2012) * 1949 - Sergey Bagapş, Abhaz siyasetçi * 1951 - Kenny Dalglish, İskoç futbolcu ve teknik direktör * 1953 - Agustí Villaronga, İspanyol film yönetmeni, senarist ve oyuncu (ö. 2023) * 1954 - Catherine O'Hara, Kanadalı- Amerikalı tiyatro ve sinema oyuncusu * 1954 - François Fillon, Fransız siyasetçi * 1954 - Ricky Ford, Amerikalı caz müzisyeni ve saksafoncu * 1955 - Dominique Pinon, Fransız oyuncu * 1963 - Jason Newsted, Amerikalı müzisyen (metallica, voivod) * 1966 - Wash Westmoreland, İngiliz yönetmen * 1968 - Kiriakos Miçotakis, Yunan siyasetçi * 1968 - Patsy Kensit, İngiliz oyuncu * 1970 - Kuddusi Müftüoğlu, Türk futbol hakemi * 1971 - Seher Dilovan, Türk halk müziği sanatçısı * 1974 - Ariel Ortega, Arjantinli futbolcu * 1974 - Mladen Krstajić, Sırp millî futbolcu ve teknik direktördür * 1974 - I.C.S. Vortex, Norveçli bir müzisyendir * 1975 - Patrick Femerling, Alman emekli basketbol oyuncusudur * 1977 - Didem Süer, Türk basketbolcu * 1977 - Ercan Yılmaz, Türk şair ve yazar * 1980 - Omar Bravo, Meksikalı futbolcu * 1981 - Ariza Makukula, Zaire asıllı Portekiz'li eski millî futbolcudur. * 1982 - Landon Donovan, Amerikalı emekli profesyonel bir futbolcudur * 1982 - Yasemin Mori, Türk şarkıcı ve şarkı yazarı * 1983 - Samuel Contesti, Fransız-İtalyan buz patenci * 1985 - Whitney Port, Amerikalı televizyon karakteri ve model (The Hills, The City) * 1985 - Angela White Avusturalyalı pornografi yıldızı * 1986 - Tom De Mul, Belçikalı futbolcudur * 1986 - Mike Krieger, Brezilyalı girişimci ve bilgisayar programcısı * 1986 - Erin O'Kelley, Amerika güzellik kraliçesi * 1986 - Margo Harshman, Amerikalı oyuncu * 1987 - Tamzin Merchant, İngiliz oyuncu * 1988 - Gal Mekel, İsrailli millî profesyonel basketbolcudur * 1990 - Andrea Bowen, Amerikalı oyuncu * 1990 - Draymond Green, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1990 - Fran Mérida, İspanyol futbolcu * 1992 - Bernd Leno, Alman futbolcu * 1992 - Erik Lamela, Arjantinli futbolcu * 1992 - Jared Sullinger, Amerikalı basketbolcu * 1993 - Bobbi Kristina Brown, Amerikalı tv yıldızı, şarkıcı ve model (ö. 2015) * 1993 - Ahmet Düverioğlu, Ürdünlü basketbolcu * 1995 - Chlöe Howl, İngiliz şarkıcı ve şarkı yazarı == Ölümler == * 1193 - Selahaddin Eyyûbî, Haçlı saldırılarına karşı duran Eyyûbî Sultanı (d. 1138) * 1238 - II. Yuri, 1212-1216 ve 1218–1238 yılları arasında Moğol istilası zamanı Rusya'nın knezliğini yapmıştır (d. 1189) * 1615 - Hans von Aachen, Alman ressam (d. 1552) * 1832 - Jean-François Champollion, Fransız filolog (d. 1790) * 1851 - James Richardson, Amerikalı kâşif (d. 1809) * 1852 - Nikolay Gogol, Rus yazar (d. 1809) * 1856 - Damat Gürcü Halil Rifat Paşa, Osmanlı devlet adamı ve Kaptan-ı Derya (d. 1795) * 1858 - Matthew C. Perry, Amerikalı deniz subayı (d. 1794) * 1906 - John Schofield, Amerikalı general ve politikacı (d. 1831) * 1916 - Franz Marc, Alman ressam (d. 1880) * 1936 - Lou Marsh, Kanadalı hakem ve gazeteci (d. 1879) * 1941 - Ludwig Quidde, Alman pasifist ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1858) * 1948 - Antonin Artaud, Fransız oyun yazarı, şair ve tiyatro oyuncusu (d. 1896) * 1952 - Charles Scott Sherrington, İngiliz bakteriyolog, patolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1857) * 1967 - Michel Plancherel, İsviçreli matematikçi (d. 1885) * 1976 - Walter H. Schottky, Alman fizikçi (d. 1886) * 1984 - Ernest Buckler, Kanadalı roman ve öykü yazarı (d. 1908) * 1986 - Osman Kibar, Türk siyasetçi ve eski İzmir Belediye Başkanı (İzmir'de yaptığı yoğun asfalt çalışmaları nedeniyle "Asfalt Osman" adıyla ünlendi) (d. 1909) * 1991 - Yadigar Ejder, Türk oyuncu (d. 1951) * 1993 - Miguel de Molina, İspanyol flamenko şarkıcısı ve aktör (d. 1908) * 1994 - John Candy, Kanadalı sinema oyuncusu ve komedyen (d. 1950) * 2010 - Vladislav Ardzinba, Abhaz siyasetçi (d. 1945) * 2011 - Simon van der Meer, Hollandalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1925) * 2011 - Alenuş Teryan, İran Ermenisi astronom ve fizikçi (d. 1921) * 2012 - Hasan Eryılmaz, Türk polis (d. 1949) * 2012 - Joan Taylor, Amerikalı oyuncu (d. 1923) * 2016 - Thomas G. Morris, Amerikalı politikacı (d. 1919) * 2016 - Bud Collins, Amerikalı gazeteci ve spor yorumcusu ve sunucusu (d. 1929) * 2016 - Pat Conroy, Amerikalı romancı ve yazardır (d. 1945) * 2017 - Margaret Roberts, Güney Afrikalı bitki bilimci (d. 1937) * 2017 - Clayton Yeutter, Amerikalı siyasetçidir (d. 1930) * 2018 - Davide Astori, İtalyan futbolcu (d. 1987) * 2019 - Keith Charles Flint, İngiliz müzisyen (d. 1969) * 2019 - Blake Theodore Lindsay, Kanadalı profesyonel buz hokeyi oyuncusu (d. 1925) * 2019 - Robert DeProspero, Amerikalı istihbaratçı ve ajan (d. 1938) * 2019 - Luke Perry, Amerikalı oyuncu ve dublaj sanatçısı (d. 1966) * 2020 - Adelaide Chiozzo, Brezilyalı aktris ve akordeon sanatçısı (d. 1931) * 2020 - Javier Pérez de Cuéllar, Perulu diplomat ve Birleşmiş Milletler'in beşinci genel sekreteri (d. 1920) * 2021 - Kemal Amir, Mısırlı siyasetçi ve üst rütbeli asker (d. 1942) * 2021 - Karima Brown, Güney Afrikalı gazeteci, televizyon sunucusu, radyocu (d. 1967) * 2021 - Phil Chisnall, eski İngiliz profesyonel futbolcu (d. 1942) * 2021 - Osman Erbaş, Türk asker (d. 1962) * 2021 - Paulette Guinchard-Kunstler, Fransız siyasetçi (d. 1949) * 2021 - Heinz Klevenow Jr., Alman oyuncu ve sanat yönetmeni (d. 1940) * 2022 - Guido Anzile, İtalyan-Fransız bisiklet yarışçısı (d. 1928) * 2022 - Anne Beaumanoir, Fransız nörolog ve insan hakları aktivisti (d. 1923) * 2022 - Valentin Knış, Rus siyasetçi (d. 1937) * 2022 - Akrep Nalan, Türk pop müziği şarkıcısı ve oyuncu (d. 1954) * 2022 - Mitchell Ryan, Amerikalı aktör (d. 1934) * 2023 - Phil Batt, Amerikan askeri ve siyasetçisi, İdaho'nun 29. Valisi (d. 1927) * 2023 - Jacques Boigelot, Belçikalı film yönetmeni ve senarist (d. 1929) * 2023 - Roel Degamo, Filipinli siyasetçi (d. 1966) * 2023 - Judith Heumann, Amerikalı engelli hakları aktivisti ve bürokrat (d. 1947) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Cinsel İstismar ile Savaşma Günü *0304 04
== Olaylar == * 1584 - Karlstad, İsveç'te kent konumuna alındı. * 1821 - James Monroe, ABD Başkanlığı görevine ikinci kez getirildi. * 1836 - Samuel Colt, ilk 34 kalibre altıpatlar (revolver) tabancanın seri üretimine başladı. * 1890 - Meksika'daki kırsal yaşamı dile getiren macera romanlarıyla ünlü yazar, B. Traven doğdu. Kimliğini açıklamayı reddeden ve gerçek adı asla öğrenilemeyen Traven'in kimliği hakkında kesin olarak bilinen tek şey, romanlarının çoğunun Almanca olarak yazıldığı ve ilk baskılarının Almanya'da yapıldığıydı. * 1912 - İtalyan Ordusu, hava balonlarını askeri amaçlarla kullanan ilk ordu oldu. İtalyanlar bu hava taşıtlarını, Türk savunma hatlarının gerisine keşif yapmak amacıyla gönderdiler. * 1917 - Woodrow Wilson, ABD Başkanlığı görevine ikinci kez getirildi. * 1918 - Bolşevikler, Rusya'nın başkentini Petrograd'tan Moskova'ya taşıdılar. * 1920 - Türkiye Yeşilay Cemiyeti kuruldu. * 1923 - Şile’de Rum Değirmenlik Mahallesi’nde çıkan yangında, çoğu terk edilmiş yaklaşık 550 Rum, 200 Müslüman hanesi, 100 dükkân, 1 cami, 2 kilise ve bazı resmi binalar yandı. Toplam 1500 kişi yangın dolayısıyla evsiz kaldı. * 1924 - İstanbul'da Maarif Müdürlüğü, Tevhid-i Tedrisat Kanunu gereğince medreselere el koydu. * 1924 - Şevket Vërlaci, Arnavutluk Başbakanı oldu. * 1931 - Daniel Salamanca Urey, Bolivya Devlet Başkanlığı görevine getirildi. * 1933 - Almanya'da 5 Mart'ta yapılan genel seçimlerde, Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi, %43.9 oy alarak çoğunluk sağladı ve kesin olarak iktidara geldi. * 1933 - Büyük Buhran: ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt, bütün bankaları kapattı ve finansal işlemleri durdurdu. * 1942 - Okul bahçelerine patates, yerelması ve fasulye gibi sebzeler dikilmeye başlandı. * 1946 - II. Dünya Savaşı'nda ortaya çıkan ve Sovyetler Birliği ile Doğu Avrupa ülkelerini simgeleyen Demirperde kavramı; ilk kez İngiltere Başbakanı Winston Churchill'in bir konuşmasında kullanıldı. * 1950 - Eskişehir'de sel felaketi: 50 bin kişi açıkta kaldı, 2500 ev yıkıldı ve 6 kişi boğuldu. Felaketzedelere Marshall Planı'ndan yardım geldi. * 1951 - Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü'nden ayrılan Muhsin Ertuğrul, özel bir tiyatro kurmaya karar verdiğini açıkladı. İstanbul Beyoğlu'nda, Atlas Sineması'nın üst katında yer alması planlanan yeni tiyatronun adı "Küçük Sahne" olacak. * 1952 - 74 Ticani'nin duruşmasına Ankara 1. Ağır Ceza Mahkemesi'nde başlandı. Tarikat Şeyhi Kemal Pilavoğlu, 1954 yılında mahkûm olduktan sonra Ticaniliği bıraktığını söyledi. * 1953 - 1929'dan beri SSCB liderliğini elinde tutan Sovyetler Birliği Komünist Partisi Birinci Sekreteri Josef Stalin öldü; bir gün sonra yerine Malenkov geçti. Asıl adı Yosif Vissariyonoviç Çugaşvili olan Stalin, Pravda'daki yazılarında ve Parti içinde, Rusça "çelik adam" anlamına gelen "Stalin" mahlasını kullanmaya başladı. Lakabı ise, Gürcü dilinde "Çivi" anlamına gelen "Koba"dır. * 1956 - ABD'de Yüksek Mahkeme, diğer mahkemelerin okullardaki ırk ayrımcılığını yasaklamasını onayladı. * 1966 - İngiliz Hava Yolları'na (British Airways) ait Boeing 707 tipi bir yolcu uçağı, Fuji dağına düştü: 124 kişi öldü. * 1969 - Ant dergisi'nde yayımlanan "İşgal Toprağı, Kurt Köpeği" başlıklı yazısından ötürü yargılanan Yaşar Kemal beraat etti. * 1969 - Balıkesir'de Akbaşlak Köyü Muhtarı, "aminli düğün tüzüğü" hazırladı ve mevlit okutmayan damatlara ceza kesileceğini açıkladı. * 1971 - İstanbul'da Akbank'ın Selamiçeşme Şubesi silahlı 5 kişi tarafından soyuldu, soygun sanıklarından olduğu ileri sürülen Salman Kaya, Bebek'te yakalandı. * 1971 - Kırıkhan'da Türkiye İşçi Partisi üyelerine saldırı düzenlendi; 3 kişi öldü, 23 kişi de yaralandı. İlçede sokağa çıkma yasağı başlatıldı. * 1971 - Ankara'da önceki gün Amerikalı 4 askerin THKO örgütü mensuplarınca kaçırılması üzerine güvenlik güçlerinin ODTÜ'ye düzenlediği baskında çatışma çıktı, komando eri Mevlüt Meriç ve Erdal Şener adlı öğrenci öldü, yaralananlar da oldu. Kaçırılan askerler 8 Mart'ta serbest bırakıldı. * 1971 - Falih Rıfkı Atay, Deniz Gezmiş ve arkadaşları hakkında yazdı: "Her zaman bir aşiretten cihangirane bir devlet çıkaramayız ya. Ama ilhamımıza sınır yoktur: Bu defa da banka soyguncusu hayduttan bir kahraman çıkardık. Solların dilinde, eski Çakırcalı gibi destan kahramanı olmuştur. Ama Çakırcalı sonunda bacaklarından baş aşağı asılmıştır. Kanlı eşkıyaların el üstünde tutulduğunu da görecekmişiz! Yazık üniversiteler için harcadığımız on milyonlarca liraya! Eşkıya yetiştirmek için üniversite kurmaya ne lüzum var? Onları dağ da yetiştirir!" * 1972 - Ağustos 1971'de Sultanahmet'te esrar satarken yakalanan ve 6 yıl hapse mahkûm edilen 14 yaşındaki İngiliz çocuk, Türkiye ile İngiltere arasında sorun oldu. İngiliz basını, "Gaddar Türkler" diye manşetler attı. Bunun üzerine Başbakan Nihat Erim, programında olmasına rağmen, ABD'ye giderken Londra'ya uğramadı. * 1974 - Yom Kippur Savaşı: İsrail askerleri Süveyş Kanalı'nın batı yakasından çekildiler. * 1978 - İstanbul İstinye'de yapılan 23. Balkan Kros Şampiyonası'nda; Mehmet Yurdadön 12 bin metre, Sadık Salman 8 bin metre yarışmasında birinci oldular. * 1979 - Uzay sondası Voyager 1, Jüpiter'in 172000 mil yakınından geçti. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Banka soyan 3 soyguncu, 2 eri öldürdü. * 1981 - İstanbul Sıkıyönetim Mahkemesi, yasa dışı örgüt kurmak ve komünizm propagandası yapmak suçundan, 7 Türkiye İşçi Partisi yöneticisini tutukladı. * 1982 - Devlet Başkanı Orgeneral Kenan Evren'in eşi Sekine Evren, Ankara'da defnedildi. Törene büyük bir kalabalık katıldı. Süleyman Demirel ve Bülent Ecevit, Evren'e başsağlığı diledi. * 1984 - İstanbul Sıkıyönetim Askeri Mahkemesi, Papa'ya suikast düzenlemek suçundan Mehmet Ali Ağca hakkında açılan davada görevsizlik kararı verdi. * 1986 - Yüce Divan tarafından iki yıl hapse mahkûm edilen, eski Devlet Bakanı İsmail Özdağlar'ın milletvekilliği, TBMM Genel Kurulu'nda düşürüldü. * 1991 - Irak, Körfez Savaşı esirlerini serbest bıraktı. * 1993 - Savaş uçaklarının bombaladığı Muş'un Kızılsu Vadisi'ndeki kamptan kaçmak isteyen 60 PKK militanı, patlamaların şiddetiyle kopan çığın altında kalarak öldü. * 1999 - Çankırı Valisi Ayhan Çevik, bombalı saldırıda ağır yaralandı; koruma polisi ve iki lise öğrencisinin de öldüğü saldırıyı, yasa dışı TİKKO örgütü üstlendi. * 2000 - İnternet aracılığıyla uluslararası ün yapan Mahir Çağrı, Forbes Dergisi'nin en ünlü 100 kişisi arasına girdi. * 2001 - Mekke'de Hac'da çıkan izdihamda, 35 hacı adayı öldü. * 2007 - Türkiye'de Vatanseverler Partisi, İçişleri Bakanlığı'na kuruluş dilekçesi vererek resmen kuruldu. * 2020 - Türkiye ile Rusya arasında devlet başkanları seviyesinde İdlib görüşmesi gerçekleşti. == Doğumlar == * 1133 - II. Henry, İngiltere Kralı (ö. 1189) * 1324 - II. David, İskoçya Kralı (ö. 1371) * 1512 - Gerardus Mercator, Flaman kartograf (ö. 1594) * 1563 - John Coke, İngiliz politikacı (ö. 1644) * 1574 - William Oughtred, İngiliz matematikçi (ö. 1660) * 1658 - Antoine de la Mothe Cadillac, Fransız kâşif (ö. 1730) * 1685 - Georg Friedrich Händel, Alman besteci (ö.1759) * 1693 - Johann Jakob Wettstein, İsviçreli teolog (ö. 1754) * 1696 - Giovanni Battista Tiepolo, İtalyan ressam (ö. 1770) * 1703 - Vasili Trediakovski, Rus şair (ö. 1769) * 1748 - Jonas Carlsson Dryander, İsveçli botanikçi (ö. 1810) * 1748 - William Shield, İngiliz müzisyen (ö. 1829) * 1784 - II. Hüseyin Bey, Tunus Beyi (ö. 1835) * 1794 - Jacques Babinet, Fransız fizikçi (ö. 1872) * 1814 - Wilhelm von Giesebrecht, Alman tarihçi (ö. 1889) * 1815 - John Wentworth, Amerikalı politikacı (ö. 1888) * 1815 - Mehmed Emin Âli Paşa, Osmanlı devlet adamı (ö. 1871) * 1817 - Austen Henry Layard, İngiliz arkeolog (ö. 1894) * 1829 - Abdullah Galib Paşa, Osmanlı siyasetçi (ö. 1905) * 1853 - Howard Pyle, Amerikalı yazar ve çizer (ö. 1911) * 1855 - Kamures Hanım, V. Mehmed'in ilk eşi (ö. 1921) * 1862 - Peter Newell, Amerikalı sanatçı ve yazar (ö. 1924) * 1866 - Alihan Bökeyhan, Kazak siyasetçi (ö. 1937) * 1868 - Prosper Poullet, Belçikalı politikacı (ö. 1937) * 1869 - Michael von Faulhaber, Alman kardinal ve başpiskopos (ö. 1952) * 1870 - Frank Norris, Amerikalı yazar (ö. 1902) * 1871 - Rosa Luxemburg, Polonyalı sosyalist devrimci (ö. 1919) * 1873 - Olav Bjaaland, Norveçli kâşif (ö. 1961) * 1873 - Teotig, Ermeni yazar ve salnameci (ö. 1928) * 1874 - Henry Travers, İngiliz oyuncu (ö. 1965) * 1878 - Dimitrios Tomprof, Yunan atlet (ö. ?) * 1879 - William Beveridge, İngiliz ekonomist (ö. 1963) * 1880 - Sergey Natanoviç Bernstein, Rus matematikçi (ö. 1968) * 1886 - Dong Biwu, Çinli politikacı (ö. 1975) * 1887 - Heitor Villa-Lobos, Brezilyalı besteci (ö. 1959) * 1890 - B. Traven, Meksika'daki kırsal yaşamı dile getiren macera romanlarıyla ünlü yazar (ö. 1969) * 1890 - John Aasen, Amerikalı sessiz film oyuncusu (ö. 1938) * 1894 - Henry Daniell, İngiliz oyuncu (ö. 1963) * 1897 - Set Persson, İsveçli politikacı (ö. 1960) * 1898 - Misao Ōkawa, Japon kadın (2013 yılından ölümüne kadar "Yaşayan En Yaşlı Kişi" unvanı sahibi) (ö. 2015) * 1898 - Zhou Enlai, Çinli politikacı ve Başbakan (ö. 1976) * 1901 - Louis Kahn, Amerikalı mimar (ö. 1974) * 1902 - Edita Morris, İsveçli-Amerikalı yazar (ö. 1988) * 1904 - Karl Rahner, Alman teolog (ö. 1984) * 1905 - László Benedek, Macaristan doğumlu Amerikalı sinema yönetmeni (ö. 1992) * 1908 - Irving Fiske, Amerikalı oyun yazarı (ö. 1990) * 1908 - Rex Harrison, İngiliz oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1990) * 1915 - Laurent Schwartz, Fransız matematikçi (ö. 2002) * 1915 - Mehmet Kaplan, Türk edebiyatçı ve akademisyen (ö. 1986) * 1918 - James Tobin, Amerikalı ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (ö. 2002) * 1920 - José Aboulker, Cezayirli anti-Nazi direnişçi (ö. 2009) * 1920 - Virginia Christine, Amerikalı oyuncu (ö. 1996) * 1921 - Elmer Valo, Slovak-Amerikalı beyzbolcu (ö. 1998) * 1922 - Pier Paolo Pasolini, İtalyan yazar ve film yönetmeni (ö. 1975) * 1923 - Laurence Tisch, Amerikalı yatırımcı (ö. 2003) * 1925 - Jacques Vergès, Fransız avukat (ö. 2013) * 1927 - Jack Cassidy, Amerikalı oyuncu (ö. 1976) * 1933 - Hayati Hamzaoğlu, Türk sinema oyuncusu (ö. 2000) * 1933 - İsmail Ogan, Türk güreşçi * 1934 - Daniel Kahneman, İsrailli ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi * 1934 - Halit Refiğ, Türk yönetmen (ö. 2009) * 1934 - James Sikking, Amerikalı oyuncu * 1936 - Canaan Banana, Zimbabveli politikacı ve Devlet Başkanı (ö. 2003) * 1936 - Dean Stockwell, Amerikalı oyuncu * 1937 - Olusegun Obasanjo, Nijeryalı politikacı ve Devlet Başkanı * 1938 - Fred Williamson, Amerikalı Amerikan futbolcusu ve oyuncu * 1939 - Peter Woodcock, Kanadalı seri katil (ö. 2010) * 1939 - Pierre Wynants, Belçikalı aşçı * 1939 - Samantha Eggar, İngiliz oyuncu * 1940 - Sepp Piontek, Alman futbol oyuncusu ve teknik direktör * 1942 - Ahmet Arpad, Türk gazeteci yazar ve çevirmen * 1942 - Felipe González Márquez, İspanyol politikacı ve Başbakan * 1943 - Vedat Demircioğlu, Türk devrimci (İTÜ öğrencisi ve Türkiye'de 68 Kuşağının ölen ilk ismi) (ö. 1968) * 1945 - Meral Çetinkaya, Türk sinema ve tiyatro sanatçısı * 1946 - Köksal Engür, Türk dizi ve tiyatro sanatçısı (ö. 2023) * 1949 - Bernard Arnault, Fransız iş insanı * 1951 - Yusuf Ziya Özcan, Türk akademisyen ve diplomat * 1956 - Teena Marie, Amerikalı şarkıcı, şarkı sözü yazarı ve yapımcı (ö. 2010) * 1959 - Hüseyin Çelik, Türk siyasetçi, akademisyen ve yazar * 1959 - Marianna Tsoy, Rus rock yıldızı Viktor Tsoy'un eşi * 1960 - Mehmet Metiner, Türk siyasetçi * 1964 - Hakan Gerçek, Türk tiyatro, sinema ve TV dizileri oyuncusu * 1965 - Yukiko Miyake, Japon kadın siyasetçi (ö. 2020) * 1968 - Müfit Can Saçıntı, Türk yönetmen, oyuncu ve senarist * 1970 - Emre Kınay, Türk oyuncu * 1970 - John Frusciante, Amerikalı müzisyen ve Red Hot Chili Peppers üyesi * 1973 - Nelly Arcan, Kanadalı romancı (intihar) (ö. 2009) * 1973 - Nicole Pratt, Avustralyalı tenisçi * 1974 - Eva Mendes, Amerikalı oyuncu * 1974 - Matt Lucas, İngiliz komedyen * 1975 - Jolene Blalock, Amerikalı oyuncu * 1977 - Taismary Agüero, Küba asıllı İtalyan voleybolcu * 1979 - Çiğdem Aysu, Türk aktris * 1983 - Édgar Dueñas, Meksikalı futbolcudur * 1984 - Aarthi Agarwal, Amerikalı aktris (ö. 2015) * 1984 - Guillaume Hoarau, Fransız futbolcudur * 1985 - David Marshal, İskoç millî futbolcudur * 1985 - Kenichi Matsuyama, Japon aktördür * 1986 - Adem Kılıççı, Türk boksör * 1986 - Julie Henderson, Amerikalı model * 1988 - Jovana Brakočević, Sırp millî voleybolcu * 1988 - Liassine Cadamuro, Cezayirli millî futbolcudur * 1988 - İsmail Keleş, Türk atıcı * 1989 - Sterling Knight, Amerikalı aktör ve şarkıcı * 1990 - Danny Drinkwater, İngiliz futbolcudur * 1990 - İlham Tanui Özbilen, Türk atlet * 1990 - Mason Plumlee, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1991 - Ramiro Funes Mori, Arjantinli millî futbolcudur * 1993 - El-Hadji Ba, Fransız futbolcudur * 1993 - Fred, Brezilyalı millî futbolcudur * 1993 - Harry Maguire, İngiliz millî futbolcudur * 1996 - Franco Acosta, Uruguaylı futbolcu * 1996 - Taylor Hill, Amerikalı oyuncu ve manken * 1996 - Emmanuel Mudiay, Kongo'lu profesyonel basketbolcudur * 1998 - Merih Demiral, Türk futbolcu == Ölümler == * 254 - I. Lucius, Roma Episkoposu ve 22. papa (d. 200) * 1417 - III. Manuil, 20 Mart 1390 tarihinden ölümüne kadar kadar Trabzon İmparatorluğu'nun imparatoru (d. 1364) * 1534 - Antonio da Correggio, İtalyan ressam (d. 1489) * 1539 - Nuno da Cunha, Portekizli politikacı ve Hindistan Valisi (d. 1487) * 1611 - Shimazu Yoshihisa, Japon samuray (d. 1533) * 1618 - John, Östergötland dükü (d. 1589) * 1622 - I. Ranuccio Farnese, İtalyan soylusu ve Parma dükü (d. 1569) * 1695 - Henry Wharton, İngiliz yazar (d. 1664) * 1726 - Evelyn Pierrepont, İngiliz politikacı (d. 1655) * 1731 - Abdülgani Nablus, Şam'lı alim ve Sufi (d. 1641) * 1778 - Thomas Arne, İngiliz besteci (d. 1710) * 1815 - Franz Anton Mesmer, Alman hekim (d. 1734) * 1827 - Alessandro Volta, İtalyan fizikçi (d. 1745) * 1827 - Pierre-Simon Laplace, Fransız matematikçi (d. 1749) * 1849 - David Scott, İskoç ressam (d. 1806) * 1876 - Marie d'Agoult, Alman yazar (d. 1805) * 1882 - August Wilhelm Malm, İsveçli zoolog (d. 1821) * 1888 - Ali Paşa Şabanagay, Arnavut komutan (d. 1828) * 1893 - Hippolyte Taine, Fransız tarihçi (d. 1828) * 1894 - Austen Henry Layard, İngiliz arkeolog (d. 1817) * 1895 - Henry Rawlinson, İngiliz asker (d. 1810) * 1895 - Nikolai Leskov, Rus gazeteci, romancı ve kısa öykü yazarı (d. 1831) * 1903 - George Francis Robert Henderson, İngiliz asker (d. 1854) * 1907 - ‎Friedrich Blass‎‎, Alman filolog, akademisyen ve akademisyen (d. 1843)‎ * 1914 - Georgiy Sedov, Ukraynalı-Sovyet kâşif (d. 1877) * 1925 - Johan Jensen, Danimarkalı matematikçi (d. 1859) * 1927 - Franz Mertens, Alman matematikçi (d. 1840) * 1933 - Cavit Erdel, Türk asker ve siyasetçi (d. 1884) * 1934 - Reşit Galip, Türk politikacı (d. 1893) * 1940 - Cai Yuanpei, Çinli eğitimci (d. 1868) * 1941 - Mehmet Rifat Börekçi, Türk din adamı ve Türkiye'nin ilk Diyanet İşleri Başkanı (d. 1860) * 1944 - Max Jacob, Fransız şair ve yazar (d. 1876) * 1945 - Lena Baker, Amerikalı katil (d. 1901) * 1947 - Alfredo Casella, İtalyan besteci (d. 1883) * 1950 - Sid Grauman, Amerikalı şovmen (d. 1879) * 1953 - Herman J. Mankiewicz, Amerikalı senarist ve En İyi Özgün Senaryo Akademi Ödülü sahibi (d. 1897) * 1953 - Josef Stalin, Sovyet devlet adamı ve Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri (d. 1879) * 1953 - Sergey Sergeviç Prokofyev, Rus besteci (d. 1891) * 1963 - Patsy Cline, Amerikalı şarkıcı (d. 1932) * 1965 - Chen Cheng, Çinli politikacı (d. 1897) * 1965 - Pepper Martin, Amerikalı beyzbolcu (d. 1904) * 1966 - Anna Akhmatova, Rus şair (d. 1889) * 1974 - Sol Hurok, Rus-Amerikalı emprezaryo (d. 1888) * 1977 - Tom Pryce, İngiliz Formula 1 sürücüsü (d. 1949) * 1980 - Jay Silverheels, Kanadalı oyuncu (d. 1912) * 1980 - Winifred Wagner, Alman opera yapımcısı (d. 1897) * 1981 - Yip Harburg, Amerikalı şarkı sözü yazarı (d. 1896) * 1982 - John Belushi, Amerikalı oyuncu (d. 1949) * 1983 - Mustafa Uykusuz (Mim Uykusuz), Türk karikatürist (d. 1922) * 1984 - Tito Gobbi, İtalyan bariton (d. 1915) * 1984 - William Powell, Amerikalı oyuncu (d. 1892) * 1988 - Alberto Olmedo, Arjantinli komedyen (d. 1933) * 1990 - Edmund Conen, Alman futbolcu (d. 1914) * 1991 - Kazım Taşkent, Türk siyasetçi, bürokrat ve Yapı ve Kredi Bankası'nın kurucusu (d. 1895) * 1995 - Vivian Stanshall, İngiliz müzisyen, oyuncu ve yazar (Bonzo Dog Band üyesi) (d. 1943) * 1996 - Whit Bissell, Amerikalı oyuncu (d. 1909) * 1997 - Samm Sinclair Baker, Amerikalı yazar (d. 1909) * 1999 - Richard Kiley, Amerikalı oyuncu (d. 1922) * 2000 - İzzet Baysal, Türk mimar ve sanayici (d. 1907) * 2000 - Lolo Ferrari, Fransız oyuncu (d. 1962) * 2001 - Necmi Rıza Ayça, Türk karikatürist (d. 1914) * 2004 - Walt Gorney, Amerikalı oyuncu (d. 1912) * 2006 - Richard Kuklinski, Amerikalı seri katil (d. 1935) * 2010 - Peter Woodcock, Kanadalı seri katil (d. 1939) * 2010 - Richard Stapley, İngiliz aktör ve yazar (d. 1923) * 2013 - Paul Bearer, Amerikalı profesyonel güreş menajeri (d. 1954) * 2013 - Hugo Chávez, Venezuela Devlet Başkanı (d. 1954) * 2016 - Mithat Danışan, Türk bas gitarist (d. 1949) * 2016 - Hasan et- Turabi, Sudanlı İslami lider ve siyasetçi (d. 1932) * 2016 - Raymond Samuel Tomlinson, Amsterdam, New York doğumlu bilgisayar programcısı ve "'@'" işaretini adreslerde ilk kullanan kişi (d. 1941) * 2016 - James Douglas, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1929) * 2017 - Jay Lynch, Amerikalı çizer ve animatör (d. 1945) * 2018 - Tomas Aguon Camacho, Kuzey Mariana Adaları vatandaşı Katolik piskopos (d. 1933) * 2018 - Hayden White, Amerikalı tarihçi (d. 1928) * 2019 - Chu Shijian, Çinli iş insanı ve girişimci (d. 1928) * 2019 - Moris Farhi, İngiliz yazar (d. 1935) * 2019 - Jacques Loussier, Fransız besteci ve piyanist (d. 1934) * 2020 - Katcho Achadjian, Ermeni-Amerikalı iş insanı ve siyasetçi (d. 1951) * 2020 - Solomon Berewa, Sierra Leoneli siyasetçi (d. 1938) * 2020 - Stanislav Bogdanoviç, Ukraynalı satranç oyuncusu (d. 1993) * 2020 - Hüseyin Şeyhülislam, İranlı siyasetçi, aktivist ve diplomat (d. 1952) * 2021 - Sasa Klaas, Botsvanalı şarkıcı, söz yazarı, sanatçı ve sunucu (d. 1993) * 2021 - Stig Malm, İsveçli sendikacı (İsveç Metal İş Sendikası) ve siyasetçi (d. 1942) * 2021 - Suna Tanaltay, Türk eğitmen, yazar ve televizyoncu * 2022 - Lynda Baron, İngiliz aktris, komedyen ve şarkıcı (d. 1939) * 2022 - Luz Fernandez, Filipinli aktris ve televizyon sunucusu (d. 1935) * 2022 - Antonio Martino, İtalyan akademisyen, ekonomist ve siyasetçi (d. 1942) * 2022 - Gladys Moisés, Arjantinli siyasetçi ve bürokrat (d. 1961) * 2023 - Claire Etcherelli, Fransız roman yazarı (d. 1934) * 2023 - Qavi Khan, Pakistanlı aktör (d. 1942) * 2023 - Pedro Rodrigues Filho, Brezilyalı bir seri katildir (d. 1954) * 2023 - Sylviane Telchid, Guadeloupelu yazar, akademisyen, çevirmen, pedagog (d. 1941) == Tatiller ve özel günler == *0305 05
== Olaylar == * 1845 - Florida, ABD'nin 27. eyaleti oldu. * 1861 - Rus Çarlığı'nda köylüyü toprağa bağlayan serflik kaldırıldı. II. Aleksandr'ın çıkardığı yasa, 23 milyon kişiyi (nüfusun üçte biri) özgürlüğüne kavuşturdu. * 1865 - HSBC'nin (Hongkong and Shanghai Banking Corporation) kuruluşu. * 1875 - Kapalı alanda ilk buz hokeyi, Montreal'de oynandı. * 1875 - Georges Bizet'nin Carmen Operası, Paris'te Opéra Comique'te ilk kez perdelerini açtı. * 1878 - Osmanlı Devleti ile Rusya arasında, Ayastefanos Antlaşması imzalandı. Bulgaristan özerkliğini ilan etti. * 1883 - Mektebi Sanayii Nefise (Güzel Sanatlar Akademisi) öğretime açıldı. * 1891 - Futbolda, penaltı atışı kuralı getirildi. * 1903 - Beşiktaş Jimnastik Kulübü kuruldu. * 1915 - İleride NASA adını alacak olan, NACA (National Advisory Committee for Aeronautics) kuruldu. * 1923 - Bölgedeki denetimini kaybetmek istemeyen Birleşik Krallık, Irak'ın Güneyinde Kürdistan Krallığı'nı kuran Şeyh Mahmut Berzenci güçlerine saldırdı. Kraliyet Hava Kuvvetleri'nin başlattığı saldırılarda, Süleymaniye ve çevresindeki Kürt köyleri bombalandı ve 10000 kişi öldü. Yaşanan bu olay üzerine Şeyh Mahmut Berzenci hareketi 1924 yılında yenildi. 24 Temmuz 1924 tarihinde ise, kesin olarak Birleşik Krallık Mezopotamya Mandası'na bağlandı. * 1923 - Time dergisinin ilk sayısı yayımlandı. * 1924 - Halifeliğin kaldırılması ve Osmanlı Hanedanı mensuplarının Türkiye dışına çıkarılmasına ilişkin yasa kabul edildi. Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu çıkarıldı. Şer'iye ve Evkaf ve Harbiye Bakanlıkları kaldırıldı. Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü kuruldu. Genelkurmay Başkanlığı oluşturuldu ve Hükûmet'ten ayrıldı. * 1925 - Şeyh Said ayaklanmasının büyümesini önlemek için, Takrir-i Sükun Kanunu kabul edildi; İstiklal Mahkemeleri kuruldu. * 1931 - İstanbul'da toplanan Berberler Kongresi'nde, berber dükkânlarının Cuma günleri tatil edilmesi kararlaştırıldı. * 1938 - Suudi Arabistan'da petrol bulundu. * 1942 - Türk Ressamlar Cemiyeti İstanbul'da kuruldu. Güzel Sanatlar Birliği'nden İbrahim Çallı, D Grubu'ndan Halil Dikmen, Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği'nden Mahmut Cuda ve bağımsız sanatçılardan Hamit Görele tarafından kurulan Cemiyet, büyük ilgi gördü ve daha kuruluş evresinde üye sayısı 70'e ulaştı. *1945 - Bezuidenhout bombardımanı yapıldı. İngiliz bombardıman ekibi, Almanların İngiliz şehirlerini bombalamak için kurduğu V-2 fırlatma üssü olan Haagse Bos (Lahey ormanları) bombalamak istedi ama pilotlara yanlış koordinatlar iletildi. Bundan ötürü birçok Hollanda vatandaşı öldü ve birçok bina yok oldu. * 1949 - Atina'da sahnelenen Madame Butterfly temsilinde baş rolü oynayan soprano Ayhan Alnar, büyük başarı kazandı. Yunan seyirciler temsil bitiminde Ayhan Alnar'ı ayakta alkışladılar. * 1950 - Alaska, ABD'nin 49. eyaleti oldu. * 1952 - Erzurum'un Pasinler İlçesi'nde meydana gelen Richter ölçeğiyle 5,6 şiddetindeki deprem, can ve mal kaybına yol açtı. 133 kişi öldü, 262 kişi de yaralandı. * 1952 - İslam Demokrat Partisi, Mahkeme kararıyla kapatıldı. Genel Başkan Cevat Rıfat Atilhan ve 15 kurucu üye hakkında soruşturma açıldı. * 1954 - İstanbul Belediyesi ile Hazine arasında ihtilaf konusu olan Çırağan Sarayı, bir kanunla İstanbul Belediyesi'ne devredildi. Çırağan Sarayı enkazı, 1955 yılı sonuna kadar otel haline getirilecek. * 1962 - Anayasa ve demokratik nizama karşı fiil ve davranışları önlemek amacıyla hazırlanan "Tedbirler Kanunu", Millet Meclisi'nde kabul edildi. * 1955 - Elvis Presley, ilk kez televizyonda göründü. * 1957 - Corry Brokken, 2. Eurovision Şarkı Yarışması'nı "Net als toen" (Önceki Gibi) şarkısıyla kazandı. * 1969 - NASA, Apollo 9 uzay aracını fırlattı. * 1969 - Sirhan Sirhan, Robert F. Kennedy'yi öldürdüğünü mahkemede itiraf etti. * 1971 - Ankara'da 300 subaya hitaben bir konuşma yapan Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç, "Gereken, gerektiği zaman yapılacaktır" dedi. * 1973 - Millî Güven Partisi, Cumhuriyetçi Parti ve Bağımsızlar, Cumhuriyetçi Güven Partisi'ni kurdular. Turhan Feyzioğlu Genel Başkan seçildi. * 1974 - Türk Hava Yolları'nın DC-10 tipi 'Ankara' yolcu uçağı, Paris'te Orly Havalimanı yakınlarında düştü. Bu tarihe kadar dünya sivil havacılık tarihinde gerçekleşen en büyük kazada, 346 kişi öldü. * 1977 - Gazeteci ve yazar Zekeriya Sertel, 25 yıl aradan sonra 1977'de Türkiye'ye geldi. Uluslararası Gazete Sahipleri Federasyonu'nun Cumhurbaşkanı'na ve Başbakan'a gönderdikleri mektuplar olumlu sonuç verdi. Zekeriya Sertel, Danıştay kararıyla 1952 yılında ayrıldığı Türkiye'ye dönebildi. * 1979 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Süleyman Demirel, "Hükûmet, günahlarının içinde boğulup gidecek. 14 ay içinde meydana gelen kan denizinin başsorumlusu hükûmettir." dedi. * 1980 - Eski Hatay Cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen, İstanbul'da öldü. Tayfur Sökmen, İskenderun Sancağı'nın Fransızlar tarafından işgali üzerine ilk direniş hareketini örgütleyenler arasındaydı. 1938'de kurulan Hatay Devleti'nin, 1939 yılında Türkiye'ye katılıncaya kadar Cumhurbaşkanlığını yaptı. 1939-1950 yılları arasında Antalya Milletvekili, 1950-1954 yılları arasındaysa Hatay Milletvekili olarak TBMM'de bulundu. 1969-1975 yılları arasında da kontenjan senatörü olarak görev yaptı. * 1981 - Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı'nca yürütülen MHP ve yan kuruluşlarıyla ilgili soruşturmalarda, 36 cinayetin aydınlatıldığı açıklandı. * 1981 - İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı Askerî Savcılığı, DİSK Genel Başkanı Abdullah Baştürk'e işkence yapıldığı iddialarının asılsız olduğunu bildirdi. * 1984 - Başbakan Turgut Özal, yerel seçimlerle ilgili olarak muhalefet liderlerine sert yanıtlar vererek; "Bu seçimin ardından erken seçim gelir diye bekleyenler hayal ediyorlar, avuçlarını yalasınlar" dedi. * 1989 - 4. Levent'te bir boya imalathanesinde patlama oldu. 3 bina çöktü, 12 kişi öldü, 40 kişi de yaralandı. * 1989 - İstanbul'da Kadıköy Hal Binası dönüştürülerek, Haldun Taner Tiyatrosu açıldı. * 1989 - Süleymaniye Camii'nde bir grup, tekbir getirerek "Salman Rüşdi'ye ölüm" sloganlarıyla protesto gösterisi yaptı. * 1992 - Zonguldak Kozlu'da grizu faciası; 127 kişi öldü,147 kişiden umut kesildi. Müfettişlerin hazırladığı raporda işverenin birçok teknik konuda ihmalkar ve sorumsuz davrandığı belgelendi. * 1993 - Cumhurbaşkanı Özal ile Başbakan Demirel arasında tırmanan gerginliğin devleti yorduğuna dikkati çeken TBMM Başkanı Hüsamettin Cindoruk, "Sıfatı olanlar, devlet hayatında üsluplarına dikkat etmelidir" dedi. * 1993 - İran sınırından Türkiye'ye girerek Ağrı Dağına yerleşen yaklaşık 300 PKK militanından 38'i, savaş uçaklarının bombardımanı sonucu öldü. * 1993 - Tarihi Baruthane binası, "Ataköy Yunus Emre Kültür ve Sanat Merkezi" adıyla hizmete açıldı. * 1994 - Öğretim Elemanları Sendikası kuruldu. * 1994 - TBMM Genel Kurulu, DEP'li Selim Sadak ve RP'den istifa eden İstanbul Bağımsız Milletvekili Hasan Mezarcı'nın dokunulmazlığını kaldırdı. * 1997 - Dünyanın güney yarım küredeki en yüksek binası, Yeni Zelanda'nın Auckland kentindeki Sky Tower, 2 buçuk yıl süren inşaatı tamamlanarak hizmete açıldı. * 2001 - 3-6 Mart tarihleri arasında Hindistan’ın Kalküta kentinde düzenlenen "Seks İşçileri Karnavalı"na, dünyanın çeşitli ülkelerinden katılan 25.000’i seks işçisi olmak üzere, 50.000’in üzerindeki kişi, 3 Mart’ın “Dünya Seks İşçileri Hakları Günü” olarak kutlanmasına karar verdi. O günden sonra, 3 Mart dünyanın birçok ülkesinde seks işçilerinin haklarını dile getirdikleri bir onur günü olarak kutlanmaya başlandı. * 2002 - İsviçre'de halk oylaması sonuçlandı: Birleşmiş Milletler'e üye olmaya "evet" dediler. * 2005 - Steve Fossett, hiç durmaksızın ve yakıt ikmali yapmaksızın, tek başına bir uçakla, dünya turu atan ilk kişi oldu. Yolculuk 40.234 km idi ve 67 saat 2 dakika sürdü. * 2006 - Randy Cunningham, rüşvet suçundan 8 yıl 4 ay hapis ile 1,8 milyon Dolar para cezasına mahkûm oldu. Savcı on yıl ceza istemişti. Bu mahkeme kararı, Amerikan tarihinde bir Kongre üyesine verilen en yüksek cezalardan biridir. * 2008 - Rusya'da Devlet Başkanlığı seçimini, Başbakan Birinci Yardımcısı Dimitriy Medvedev, yüzde 70,28 oranında oy alarak kazandı. Medvedev, 7 Mayıs'ta yemin etti. == Doğumlar == * 1455 - II. João, Portekiz Kralı (ö. 1495) * 1520 - Matthias Flacius, Hırvat Protestan reformcu (ö. 1575) * 1583 - Edward Herbert, İngiliz diplomat, şair ve filozof (ö. 1648) * 1589 - Gisbertus Voetius, Hollandalı teolog (ö. 1676) * 1606 - Edmund Waller, İngiliz şair (ö. 1687) * 1652 - Thomas Otway, İngiliz oyun yazarı (ö. 1685) * 1756 - William Godwin, İngiliz gazeteci, politik filozof ve yazar (ö. 1836) * 1793 - Charles Sealsfield, Amerikalı gazeteci (ö. 1864) * 1797 - Gotthilf Heinrich Ludwig Hagen, Alman fizikçi ve hidrolik mühendisi (ö. 1884) * 1800 - Heinrich Georg Bronn, Alman jeolog (ö. 1862) * 1803 - Alexandre-Gabriel Decamps, Fransız ressamı (ö. 1860) * 1805 - Jonas Furrer, İsviçreli politikacı (ö. 1861) * 1831 - George Pullman, Amerikalı mucit ve sanayici (ö. 1897) * 1833 - Eduard Georg von Wahl, Baltık Alman cerrah (ö. 1890) * 1838 - George William Hill, Amerikalı Astronom ve Matematikçi (ö. 1914) * 1839 - Camsetci Tata, Hint sanayici (ö. 1904) * 1845 - Georg Cantor, Alman matematikçi (ö. 1918) * 1847 - Alexander Graham Bell, İskoç mucit (ö. 1922) * 1857 - Alfred Bruneau, Fransız opera ve diğer müzik bestecisi ve müzik eleştirmeni (ö. 1934) * 1863 - Arthur Machen, Galli yazar (ö. 1947) * 1867 - Adday Şer, Asur kökenli, Siirt Keldani Katolik Kilisesi başpiskoposu (ö. 1915) * 1868 - Alain, Fransız filozof (ö. 1951) * 1869 - William M. Calder, Amerikalı siyasetçi (ö. 1945) * 1869 - Mezîde Kadınefendi, II. Abdülhamid'in eşi (ö. 1909) * 1870 - Géza Maróczy, Macar satranç ustası (ö. 1951) * 1871 - Maurice Garin, Fransız bisikletçi (ö. 1957) * 1873 - William Green, Amerikalı işçi sendikası lideri (ö. 1952) * 1875 - Memmedhasan Hacınski, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Başbakanı (ö. 1931) * 1876 - David Lindsay, İngiliz yazar (ö. 1945) * 1877 - Jón Þorláksson, İzlanda eski Başbakanı (ö. 1935) * 1882 - Charles Ponzi, İtalyan iş insanı ve dolandırıcı (ö. 1949) * 1883 - František Drtikol, Çek fotoğrafçı (ö. 1961) * 1886 - Tore Ørjasæter, Norveçli şair (ö. 1968) * 1889 - Émile Henriot, Fransız şair, romancı, denemeci ve edebiyat eleştirmeni (ö. 1961) * 1890 - Norman Bethune, Kanadalı doktor ve hayırsever (ö. 1939) * 1893 - Beatrice Wood, Amerikalı seramik sanatçısı (ö. 1998) * 1894 - Goro Yamada, Japon eski futbolcu (ö. 1958) * 1895 - Matthew Ridgway, Amerikalı asker ve NATO Baş Kumandanı (ö. 1993) * 1895 - Ragnar Anton Kittil Frisch, Norveçli ekonomist ve Nobel Ödülü sahibi (ö. 1973) * 1897 - Timofey Vasilyev, Mordovyalı avukat (ö. 1939) * 1898 - Ahmed Muradbegović, Bosnalı yazar, oyun yazarı ve romancı (ö. 1972) * 1911 - Jean Harlow, Amerikalı oyuncu (ö. 1937) * 1924 - Ottmar Walter, Alman futbolcu (ö. 2013) * 1924 - Tomiichi Murayama, Japon siyasetçi * 1925 - Rimma Markova, Rus oyuncu (ö. 2015) * 1926 - Lys Assia, İsviçreli şarkıcı (ö. 2018) * 1928 - Bernice Sandler, Amerikalı kadın hakları aktivisti, eğitimci ve yazar (ö. 2019) * 1930 - Ion Iliescu, Rumen politikacı ve Devlet Başkanı * 1933 - Lee Radziwill, Amerikalı moda yöneticisi * 1937 - Bobby Driscoll, Amerikalı oyuncu (ö. 1968) * 1938 - Bruno Bozzetto, İtalyan çizgi film animatörü * 1939 - Chester Weger, Amerikan mahkum * 1939 - Hussaini Abdullahi, Nijeryalı üst düzey rütbeli eski asker ve siyasetçi (ö. 2019) * 1940 - Patricia Gage, Britanyalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1951 - Salih Müslim, Suriyeli politikacı * 1953 - Zico, Brezilyalı futbolcu ve teknik direktör * 1954 - Ali Ağaoğlu, Türk iş insanı * 1956 - Zbigniew Boniek, Polonyalı futbolcu * 1958 - Miranda Richardson, İngiliz oyuncu * 1958 - Mustafa Pehlivanoğlu, Türk ülkücü (12 Eylül Darbesi'nden sonra idam edilen ilk ülkücü) (ö. 1980) * 1959 - Ira Glass, Amerikalı radyo programcısı * 1961 - Mary Page Keller, Amerikalı oyuncu * 1961 - Perry McCarthy, İngiliz yarışçı * 1961 - Safiye Soyman, Türk şarkıcı * 1961 - Ümit Özdağ, Türk akademisyen, siyasetçi ve yazar * 1962 - Herschel Walker, Amerikalı Amerikan futbolu oyuncusu * 1962 - Jackie Joyner-Kersee, Amerikalı atlet * 1963 - Hamdi Akın İpek, Türk iş insanı * 1963 - Martín Fiz, İspanyol koşucu * 1963 - Naci Taşdöğen, Türk sinema, dizi ve tiyatro oyuncusu * 1964 - Cem Davran, Türk oyuncu * 1966 - Şahap Sayılgan, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1966 - Anu Sinisalo, Fin oyuncu * 1970 - Julie Bowen, Amerikalı aktris * 1972 - Christian Oliver, Alman oyuncu * 1973 - Killa Hakan, Türk Gangsta Rap sanatçısı ve söz yazarı * 1977 - Berkun Oya, Türk tiyatrocu * 1977 - Ronan Keating, İrlandalı şarkıcı * 1977 - Buddy Valastro, İtalyan asllı Amerikan şef * 1982 - Jessica Biel, Amerikalı oyuncu * 1986 - Mehmet Topal, Türk futbolcu * 1986 - Stacie Orrico, Amerikalı şarkıcı * 1986 - Sibel Özkan, Türk halterci * 1994 - Erdi Gülaslan, Türk basketbolcu * 1997 - Camila Cabello, Kübalı-Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1991 - Park Chorong, Koreli şarkıcı, söz yazarı ve aktör == Ölümler == * 1111 - I. Boemondo, Antakya Prensi (d. 1054) * 1239 - III. Vladimir Rurikovich, Kiev Prensi (d. 1187) * 1459 - Ausiàs March, Katalan şair (d. 1397) * 1578 - Sebastiano Venier, Venedik Cumhuriyeti'nin 86'ıncı dükası (d. 1496) * 1592 - Michael Coxcie, Flemish ressam (d. 1499) * 1605 - VIII. Clemens, İtalyan Papa (d. 1536) * 1703 - Robert Hooke, İngiliz hezarfeni (d. 1635) * 1706 - Johann Pachelbel, Alman besteci (d. 1653) * 1707 - Alemgir Şah I, Babür İmparatorluğu'nun 6. İmparatoru (d. 1618) * 1717 - Pierre Allix, Fransız Protestan rahip (d. 1641) * 1744 - Jean Barbeyrac, Fransız hukukçu (d. 1674) * 1765 - William Stukeley, İngiliz arkeolog (d. 1687) * 1768 - Nicola Porpora, İtalyan besteci (d. 1686) * 1792 - Robert Adam, İskoç mimar (d. 1728) * 1842 - Ludwig von Westphalen, Prusyalı aristokrat (d. 1770) * 1843 - David Porter, Amerikalı amiral (d. 1780) * 1850 - Oliver Cowdery, Amerikalı dini lider (d. 1806) * 1894 - Ned Williamson, Amerikalı beyzbolcu (d. 1857) * 1902 - Isaäc Dignus Fransen van de Putte, Hollanda Başbakanı (d. 1822) * 1905 - ‎Antonio Annetto Caruana‎‎, Maltalı arkeolog ve yazar (d. 1830) * 1924 - Viktor von Tschusi zu Schmidhoffen, Avusturyalı ornitolog (d. 1847) * 1927 - J.G. Parry-Thomas, Galli motor yarışçısı (d. 1884) * 1927 - Mihail Petroviç Artsıbaşev, Rus yazar (d. 1878) * 1932 - Eugen d'Albert, Alman besteci (d. 1864) * 1940 - Hüseyinzade Ali Turan, Türk doktor, profesör ve yazar (d. 1864) * 1941 - Savarş Boğos Karakaş, Türkiye Ermenisi tiyatro oyuncusu ve rejisör (d. 1874) * 1945 - William M. Calder, Amerikalı siyasetçi (d. 1869) * 1948 - Ferenc Keresztes-Fischer, Macar avukat ve siyasetçi (d. 1881) * 1959 - Lou Castello, Amerikalı aktör ve komedyen (Abbott ve Costello ikilisinin Costello'su) (d. 1906) * 1973 - Adolfo Ruiz Cortines, 47. Meksika Devlet Başkanı (d. 1889) * 1980 - Tayfur Sökmen, Türk politikacı ve Hatay Devleti Cumhurbaşkanı (d. 1891) * 1982 - Georges Perec, Fransız yazar (d. 1936) * 1982 - Sekine Evren, Kenan Evren'in eşi (d. 1922) * 1983 - Georges Remi Hergé, Belçikalı çizer ve çizgi roman karakteri Tenten'in yaratıcısı (d. 1907) * 1987 - Danny Kaye, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve komedyen (d. 1911) * 1991 - İmran Aydın, Türk politik aktivist ve Türkiye Devrimci Komünist Partisi üyesi (d. 1963) * 1993 - Albert Sabin, Polonya asıllı Amerikalı tıp araştırmacısı (Ağızdan uygulanan çocuk felci aşısını geliştirdi) (d. 1906) * 1993 - Carlos Montoya, İspanyol flamenco gitaristi (d. 1903) * 1994 - Bilge Olgaç, Türk sinema yönetmeni ve senarist (ilk ve en çok film çeken kadın yönetmen) (d. 1940) * 1995 - Howard W. Hunter, Amerikalı dini lider (d. 1907) * 1995 - Mustafa Irgat, Türk şair ve ressam (d. 1950) * 1996 - Marguerite Duras, Fransız yazar (d. 1914) * 1999 - Gerhard Herzberg, Alman asıllı Kanadalı fizikçi ve fiziksel kimyager (d. 1904) * 2001 - Ruhi Sarıalp, Türk atlet (d. 1924) * 2002 - Roy Porter, İngiliz tarihçi (d. 1946) * 2003 - Horst Buchholz, Alman sinema oyuncusu (d. 1933) * 2005 - Rinus Michels, Hollandalı futbolcu ve teknik direktör (d. 1928) * 2006 - Tunç Yalman, Türk oyuncu (d. 1925) * 2008 - Giuseppe Di Stefano, İtalyan opera sanatçısı ve tenor (d. 1921) * 2009 - Yusuf Hayaloğlu, Türk şair (d. 1953) * 2011 - Ümran Baradan, Türk resim ve seramik sanatçısı (d. 1945) * 2013 - Müslüm Gürses, Türk şarkıcı ve oyuncu (d. 1953) * 2014 - Christine Buchegger, Avusturyalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1942) * 2014 - Altan Günbay, Türk sinema sanatçısı (d. 1931) * 2016 - Eiji Ezaki, Japon profesyonel güreşçi (d. 1968) * 2016 - Berta Isabel Cáceres Flores, Honduraslı ödüllü çevreci, aktivist ve yerli hakları savunucusu (d. 1973) * 2016 - Martin David Crowe, Yeni Zelandalı kriketçi ve yazar (d. 1962) * 2016 - Thanat Khoman, Taylandlı siyasetçi ve diplomat (d. 1914) * 2016 - Sarah Anne Tait, evlilik öncesi soyadıyla Outhwaite, Avustralyalı kürekçi (d. 1983) * 2016 - Ahmet Oktay, Türk şair, yazar ve gazeteci (d. 1933) * 2017 - Raymond Kopa (Kopaszewski soyadıyla), Fransız futbolcu (d. 1931) * 2017 - René Garcia Préval, Haitili agronomist ve siyasetçidir (d. 1943) * 2018 - Sir Roger Gilbert Bannister, İngiliz bir nörolog (d. 1929) * 2018 - David Allen Ogden Stiers, Amerikalı komedyen ve oyuncu (d. 1942) * 2019 - Bill Bailey, Amerikalı pornografik film oyuncusu (d. 1980) * 2020 - Božidar Alić, Hırvat aktör (d. 1954) * 2020 - Bobbie Battista, Amerikalı gazeteci ve haber sunucusu (d. 1952) * 2020 - Roscoe Born, Amerikalı aktör ve şarkı sözü yazarı (d. 1950) * 2020 - Stanisław Kania, Polonyalı bir komünist politikacıydı (d. 1927) * 2020 - James Otis, Amerikalı oyuncu (d. 1948) * 2020 - Nicholas Tucci, Amerikalı oyuncu ve dublaj sanatçısı (d. 1981) * 2021 - Medea Abrahamyan, Ermeni çellist ve akademisyen (d. 1932) * 2021 - Władysław Baka, Polonyalı ekonomist, siyasetçi ve bankacı (d. 1936) * 2021 - Jim Crockett Jr., Amerikalı spor yöneticisi ve profesyonel güreş antrenörü (d. 1944) * 2021 - Nicola Pagett, İngiliz aktris (d. 1945) * 2022 - Josef Bauer, Avusturyalı sanatçı (d. 1934) * 2022 - Şenol Birol, Türk eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1936) * 2022 - Tim Considine, Amerikalı aktör, yazar, fotoğrafçı ve otomotiv tarihçisi (d. 1940) *2022 - Hüseyin Elmalıpınar, Türk oyuncu (d. 1971) *2022 - Francesca Gargallo, İtalya doğumlu Meksikalı eğitimci, şair, yazar ve filozof (d. 1956) *2022 - Albert Pobor, Hırvat teknik direktör (d. 1956) *2022 - Luiz Pinguelli Rosa, Brezilyalı nükleer fizikçi ve akademisyen (d. 1942) *2022 - Maryan Wisnieski, Polonya asıllı Fransız eski millî futbolcudur (d. 1937) *2023 - Bruno Astorre, İtayan hesap uzmanı ve siyasetçi (d. 1963) *2023 - Barbara Everitt Bryant, Amerikalı bürokrat (d. 1926) *2023 - Hiroshi Imai, Japon siyasetçi (d. 1941) *2023 - Argentina Menis, Rumen eski disk atıcı (d. 1948) *2023 - Kenzaburo Oe, Japon romancı ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1935) *2023 - Tom Sizemore, Amerikalı oyuncu ve yapımcı (d. 1961) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Yaban Hayatı Günü * Dünya Kulak ve İşitme Günü * Erzurum'un Aşkale ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) * Erzurum'un Pazaryolu ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) *0303 03
küçükresim|200px|Uluslararası dama tahtasını ve taşlarını gösteren bir resim Dama, iki kişinin karşı karşıya oynadığı bir masa oyunudur. Genellikle 8×8, 10×10 ya da 12×12'lik dama tahtaları üzerinde oynanır. Satrancın aksine bütün taşlar aynı biçimde hareket eder. == Çapraz damanın oynanışı == Taşlar, ancak üzerlerinde bulundukları koyu karelerde, yani çapraz olarak ve her hamlede birer kare gidecek şekilde hareket ederler. Yol üzerinde kendi renklerinden bir taş varsa bu yol, o taş çekilene kadar kapalıdır. Karşı tarafın bir taşı bulunursa ve arkasındaki kare de boşsa bu taşın üzerinden atlayıp karşı tarafın taşını tahtadan uzaklaştırabilir. Eğer taşlardan biri tahtanın karşı tarafına ulaşırsa üzerine bir tane taş daha konarak bir dama elde edilir. Dama, normal taşların aksine çaprazlar üzerinde her hamlede birden fazla kare kat ederek hareket edebilir, normal taş gibi tahtadan uzaklaştırılabilir. İki taraftan kimin bütün taşları tahtadan önce uzaklaştırılırsa oyunu kaybetmiş olur. == Türk damasının oynanışı == Taşlar bir kare ileri, sağa ve sola doğru hareket edebilir. 1. ve 8. yataya ulaşan taşlar üzerine bir taş daha koyarak dama niteliği kazanır. Dama taşı istenilen yönde istenilen kadar kare ilerler (çapraz hariç). == Dış bağlantılar == * Dünya Dama Federasyonu
Nisan, Gregoryen Takvimi'ne göre yılın 4. ayı olup 30 gün çeker. Nisan sözcüğünün, Farsça (Nisan), Süryanice (Nisanna), Sümerce (Nisag = ilk meyveler), Akadca (Nisānu) ve İbranice (nîsān) sözcüklerinden alındığı söylenebilir. Nisan adının İngilizcesi olan April sözcüğünün Latince aprilis'den geldiği rivayet olunur. Klasik etimolojiye göre, Latince aperire (açmak); ağaçların çiçek açmaya başladığı mevsimi ima eder. Aynı tez, modern Yunancada ilkbahar anlamına gelen ἁνοιξις (açmak) ile de destek bulmaktadır. \----
== Olaylar == * 1807 - ABD Kongresi, herhangi bir yabancı Krallık, yer veya ülkeden köle ithalatını yasakladı. * 1836 - Teksas, Meksika'dan bağımsızlığını ilan etti. * 1855 - II. Aleksander, Rus Çarı oldu. * 1888 - Britanya İmparatorluğu, Alman İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, İspanyol İmparatorluğu, Fransa, İtalya, Hollanda, Rus İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu arasında, İstanbul Antlaşması'nın (Convention of Constantinople) taslak metni imzalandı. Nihai metin ise 29 Ekim 1888 tarihinde imzalandı. Buna göre, ilgili devletlerin gemileri hem savaş hem de barış zamanında Süveyş Kanalından geçebilecekler. * 1906 - İspanyol RC Deportivo de La Coruña kulübü kuruldu. * 1918 - Asker Ailelerine Yardımcı Hanımlar Cemiyeti, Nuriye İsmail (Canbulat) Hanım Başkanlığında kuruldu. Cemiyet, Enver Paşa'nın eşi Naciye Sultan'ın himayesindeydi. Cemiyet, bir yıl içinde 6247 kişiye yiyecek dağıttı. * 1918 - Rize'nin işgalden kurtuluşu. * 1919 - İlk Komünist Enternasyonal, Moskova'da toplandı. * 1924 - Halk Fırkası'nın grup toplantısında, Şer'iye ve Evkaf Vekâleti'nin kaldırılmasına ve öğretimin birleştirilmesine karar verildi. * 1933 - King Kong filmi, New York'ta gösterime girdi. * 1946 - Ho Chi Minh, Kuzey Vietnam Başkanı seçildi. * 1950 - Van'ın Özalp ilçesinde hayvan kaçakçılığı yapan 33 kişiyi sorgulanmadan kurşuna dizdirmek suçundan yargılanan emekli orgeneral Mustafa Muğlalı'nın yargılanması sona erdi. Genelkurmay Askeri Mahkemesi Muğlalı'ya 20 yıl hapis cezası verdi. * 1956 - Cumhurbaşkanına hakaretten sanık Ulus gazetesi yazarı Şinasi Nahit Berker, 1 yıl hapse mahkûm oldu. * 1956 - Fas, Fransa'dan bağımsızlığını ilan etti. * 1958 - Yunanistan'da Konstantin Karamanlis, Başbakanlıktan istifa etti. * 1960 - Necip Fazıl Kısakürek, Atatürk'ün hatırasına yayım yoluyla hakaret ettiği gerekçesiyle 18 ay hapis cezası daha aldı. * 1960 - İstanbul'da gece sessiz yürüyüş yapan 500 teknik okul öğrencisi, polis tarafından dağıtıldı. * 1961 - Türkiye, demokratik özgürlükler konusunda Avrupa Konseyi'ne güvence verdi. * 1962 - Myanmar'da, General Ne Win önderliğindeki Ordu, yönetime el koydu. * 1962 - Hindistan'da Nehru'nun Kongre Partisi, seçimleri büyük bir oy farkıyla kazandı. * 1962 - Wilt Chamberlain, 100 sayı ile NBA sayı rekorunu kırdı. * 1969 - Concorde, Fransa'da ilk test uçuşunu yaptı. * 1970 - Rodezya, Birleşik Krallık ile ilişkilerini keserek bir Cumhuriyet olduğunu ilan etti. * 1972 - Pioneer 10 uzay sondası, Florida'daki Cape Canaveral uzay üssünden fırlatıldı. * 1979 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Cerrahpaşa Hastanesi personelinin maaşını getiren ambulans ve polis otomobili pusuya düşürülerek 15 milyon para çalındı. * 1983 - Kapatılan Adalet Partisi Samsun Milletvekili ve eski Ulaştıma Bakanı Hüseyin Özalp ile Sinop'un Erfelek ilçesi eski Belediye Başkanı Orhan Altay hakkında, toplu silah kaçakçılığı yaptığı iddiasıyla dava açıldı. * 1984 - ABD Kongresi, Kıbrıs sorununda ilerleme sağlanıncaya kadar Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs Rum kesimine yapacağı yardımları askıya aldı. * 1984 - DİSK'e bağlı Yeraltı Maden- İş Sendikası'nın 25 yöneticisi hakkında, İstanbul Sıkıyönetim Savcılığı tarafından dava açıldı. * 1985 - Orly Havalimanı saldırısı davasında karar açıklandı. ASALA örgütü militanı Varujan Garbisyan müebbet, Soner Nayır 15, Ohannes Semerciyan 10 yıl hapis cezasına çarptırıldı. 15 Temmuz 1983 tarihinde Fransa'nın Orly Havalimanı'nda ikisi Türk, 8 kişinin ölümüne yol açan bombalı saldırının sanıklarına verilen bu cezalarla ASALA, ilk defa ağır bir cezaya çarptırılmış oldu. * 1987 - Chrysler, American Motors şirketini satın aldı. * 1988 - Azerbaycan'da Ermenilerle Azerilerin çatışmalarından sonra Sovyetler Birliği, Azerbaycan'a askeri birlikler yolladı ve sokağa çıkma yasağı kondu. * 1989 - 12 AB üyesi ülkede, yüzyılın sonuna dek, tüm CFC'lerin (kloro-fluoro- carbon) üretiminin yasaklanmasını kararlaştırıldı. * 1990 - Nelson Mandela, Afrika Ulusal Kongresi Başkanlığına seçildi. * 1992 - Özbekistan ve Moldova, Birleşmiş Milletler üyesi oldu. * 1995 - Yahoo! kuruldu. * 1998 - Galileo uzay sondasından gelen bilgilere göre; Jüpiter'in uydusu Europa'nın kalın buzla kaplı yüzeyinin altında sıvı bir okyanus var. * 2000 - İngiltere, 16 aydır Londra'da ev hapsinde tutulan eski Şili diktatörü Pinochet'in salıverilmesine karar verdi. * 2004 - Birleşmiş Milletler'in yayımladığı rapora göre; Irak'ta kitle imha silahları yok. * 2014 - İsrail'de, Yeshiva protestoları patlak verdi. * 2020 - Yahoo! Zaman Kapsülü açıldı. == Doğumlar == * 480 - Nursialı Benedikt, Benediktin tarikatının kurucusu (ö. 547) * 1316 - II. Robert, İskoç Kralı (ö. 1390) * 1409 - II. John Alençon, Fransız asker (ö. 1476) * 1459 - VI. Hadrianus, Hollandalı Papa (ö. 1523) * 1545 - Thomas Bodley, İngiliz diplomat ve bilim insanı (Bodleian Kütüphanesi'nin kurucusu) (ö. 1613) * 1577 - George Sandys, İngiliz kolonici ve şair (ö. 1644) * 1705 - William Murray, İskoç hakim ve politikacı (ö. 1793) * 1740 - Nicholas Pocock, İngiliz sanatçı (ö. 1821) * 1756 - Vincent-Marie Viénot de Vaublanc, Fransız yazar ve siyasetçi (ö. 1845) * 1760 - Camille Desmoulins, Fransız gazeteci ve politikacı (ö. 1794) * 1770 - Louis-Gabriel Suchet, Fransız mareşal (ö. 1826) * 1779 - Joel Roberts Poinsett, Amerikalı devlet adamı ve botanist (ö. 1851) * 1790 - Jan Baptist van der Hulst, Flaman ressam ve litografi sanatçısı (ö. 1862) * 1793 - Sam Houston, Amerikalı politikacı ve Texas Cumhuriyeti'nin Başkanı (ö. 1863) * 1800 - Yevgeni Baratınski, Rus şair (ö. 1844) * 1810 - XIII. Leo, İtalyan Papa (ö. 1903) * 1812 - Carl Edvard Rotwitt, Danimarkalı politikacı (ö. 1860) * 1817 - János Arany, Macar gazeteci, şair (ö. 1882) * 1820 - Multatuli, Hollandalı yazar (ö. 1887) * 1824 - Bedřich Smetana, Çek besteci (ö. 1884) * 1829 - Carl Schurz, Alman devrimci ve devlet adamı (ö. 1906) * 1848 - Ludwig Hans Fischer, Avusturyalı bir manzara ressamı, bakır oymacısı, gravür sanatçısı (ö. 1915) * 1849 - Robert Means Thompson, Amerikalı asker (ö. 1930) * 1859 - Sholom Aleichem, Rus romancı (ö. 1916) * 1860 - Susanna M. Salter, Amerikalı politikacı (ö. 1961) * 1861 - Nikola Ivanov, Bulgar general (ö. 1940) * 1862 - Boris Borisovich Golitsyn, Rus fizikçi (ö. 1916) * 1865 - Elise Richter, Viyana'lı filolog (ö. 1943) * 1875 - Oszkár Jászi, Macar sosyal bilimci ve siyasetçi (ö. 1957) * 1876 - XII. Pius, İtalyan Papa (ö. 1958) * 1878 - William Kissam Vanderbilt II, Amerikalı motor yarışı tutkunu (ö. 1944) * 1878 - Wander Johannes de Haas, Hollandalı fizikçi ve matematikçi (ö. 1960) * 1880 - Mitsumasa Yonai, Japonya'nın 26. başbakanı (ö. 1948) * 1886 - Willis O'Brien, Amerikalı özel efekt sanatçısı (ö. 1962) * 1886 - Vittorio Pozzo, İtalyan eski futbolcu ve teknik direktör (ö. 1968) * 1886 - Leo Geyr von Schweppenburg, Alman asker (ö. 1974) * 1886 - Kurt Grelling, Alman mantıkçı ve filozof (ö. 1942) * 1886 - Ömer Hilmi Efendi, Osmanlı şehzadesi ve subay (ö. 1935) * 1900 - Kurt Weill, Alman besteci (ö. 1950) * 1919 - Jennifer Jones, Amerikalı oyuncu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2009) * 1922 - Hilarion Capucci, Suriyeli katolik başpiskopos (ö. 2017) * 1926 - Murray Rothbard, Amerikalı ekonomist (Avusturya Okulu'nun liberteryen ekonomisti) (ö. 1995) * 1927 - Fecri Ebcioğlu, Türk şarkı sözü yazarı ve şovmen (ö. 1989) * 1931 - Mihail Gorbaçov, Sovyet politikacı, Devlet Başkanı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 2022) * 1937 - Abdülaziz Buteflika, Cezayirli siyasetçi (ö. 2021) * 1938 - Ricardo Lagos, bir avukat, ekonomist ve 2000-2006 yılları arası Şili devlet başkanı * 1940 - Aydın Ilgaz, Türk yazar ve yayıncı (Rıfat Ilgaz'ın oğlu) * 1940 - Billy McNeill, İskoç futbolcu ve teknik direktördür (ö. 2019) * 1941 - John Cornell, Avustralyalı film yapımcısı, yönetmeni, oyuncu, senarist ve iş insanı (ö. 2021) * 1941 - David Satcher, Amerikalı asker * 1942 - Peter Guber, Amerikalı film yapımcısı * 1942 - John Irving, Amerikalı yazar * 1942 - Mir Hüseyin Musevi, İranlı bir reformist politikacı, sanatçı ve mimar * 1942 - Lou Reed, Amerikalı şarkıcı ve gitarist (ö. 2013) * 1943 - Peter Straub, Amerikalı yazar (ö. 2022) * 1943 - Canan Karatay, Türk hekim ve kalp ve iç hastalıkları uzmanı * 1947 - Şefik Döğen, Türk oyuncu (ö. 2016) * 1947 - Harry Redknapp, İngiliz eski futbolcu, teknik direktör * 1948 - Rory Gallagher, İrlandalı bir gitarist, şarkıcı, söz yazarı ve prodüktör (ö. 1995) * 1948 - Jeff Kennett, Avustralyalı eski siyasetçi ve medya yorumcusu * 1950 - Ahmet Altan, Türk yazar ve gazeteci * 1950 - Karen Carpenter, Amerikalı şarkıcı ve davulcu (ö. 1983) * 1952 - Hasan Erbil, Türk hukukçu ve 18. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı * 1953 - Ayşen Tekin, Türk oyuncu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2006) * 1955 - Dale Bozzio, Amerikalı progressive rock ve new wave şarkıcısı * 1956 - Mark Evans, Avustralyalı bas gitarist ve AC/DC üyesi * 1957 - Hüseyin Dehkan, İran'ın eski savunma bakanı olan, eski tuğgeneral ve IRGC hava kuvvetleri askeri * 1958 - Ian Woosnam, Galli golfçü * 1962 - Jon Bon Jovi, Amerikalı şarkıcı, şarkı yazarı ve oyuncu * 1963 - Tanju Duru, Türk müzisyen ve besteci (Ezginin Günlüğü topluluğu eski gitaristi) (ö. 2008) * 1964 - Mike Von Erich, Amerikalı profesyonel güreşçi (ö. 1987) * 1965 - Nimet Baş, Türk hukukçu ve siyasetçi * 1968 - Daniel Craig, İngiliz oyuncu * 1970 - Ciriaco Sforza, eski İsviçreli profesyonel futbolcu ve teknik direktördür * 1971 - Ko Hyun Jung, Güney Koreli aktris * 1971 - Method Man, Wu-Tang Clan üyesi Amerikalı rapçi, prodüktör ve oyuncu * 1972 - Mauricio Pochettino, Arjantinli eski futbolcu * 1973 - Trevor Sinclair, İngiliz millî futbolcudur * 1977 - Chris Martin, İngiliz müzisyen ve Coldplay üyesi * 1981 - Bryce Dallas Howard, Amerikalı oyuncu * 1982 - Kevin Kurányi, Alman futbolcu * 1983 - Lisandro López, Arjantinli futbolcu * 1983 - Rachel Roxxx, Amerikalı porno yıldızı * 1985 - Diamond Kitty, Kübalı porno yıldızı * 1987 - Jonas Jerebko, İsveçli profesyonel basketbolcu * 1988 - Édgar Andrade, Meksikalı futbolcu * 1988 - James Arthur, İngiliz şarkıcı ve söz yazarı * 1989 - Toby Alderweireld, Belçikalı millî futbolcu * 1989 - André Bernardes Santos, Portekizli futbolcu * 1990 - Tiger Shroff, Hint oyuncu * 1994 - Maren Aardahl, Norveçli hentbolcu * 1995 - Ange-Freddy Plumain, Fransız futbolcu * 1997 - Becky G, Amerikalı şarkıcı == Ölümler == * 276 - Mani, Maniheizm'in kurucusu (d. 216) * 1127 - I. Charles, Flandre Kontu (d. 1083) * 1316 - Marjorie Bruce, İskoç Kralı I. Robert'ın kızı (d. 1296) * 1333 - I. Wladyslaw, Polonya kralı (d. 1261) * 1430 - Emir Sultan, Muhammed'in neslinden, Yıldırım Bayezit Han'ın damadı ve İslâm Alimi (d. 1366) * 1572 - Mem de Sá, Portekizli asker ve Brezilya sömürgesi Genel Valisi (d. 1500 civarı) * 1589 - Alessandro Cardinal Farnese, İtalyan Kardinal (d. 1520) * 1619 - Anne, İskoçya Kraliçesi ve 24 Mart 1603'ten 1619'daki ölümüne kadar İngiltere ve İrlanda Kraliçesi (d. 1574) * 1729 - Francesco Bianchini, İtalyan filozof ve bilim insanı (d. 1662) * 1755 - Louis de Rouvroy, Fransız oyuncu (d. 1675) * 1758 - Pierre Guérin de Tencin, Fransız Kardinal (d. 1679) * 1791 - John Wesley, İngiliz rahip ve Metodizm'in kurucusu (d. 1703) * 1793 - Carl Gustaf Pilo, İsveçli ressam (d. 1711) * 1797 - Horace Walpole, İngiliz politikacı ve oyuncu (d. 1717) * 1830 - Samuel Thomas von Sömmering, Alman doktor (d. 1755) * 1835 - II. Franz, Roma-Cermen İmparatoru (d. 1768) * 1840 - Heinrich Wilhelm Matthäus Olbers, Alman gök bilimci (d. 1758) * 1855 - I. Nikolay, Rus Çarı (d. 1796) * 1865 - Carl Sylvius Völkner, Alman misyoner (d. 1819) * 1880 - John MacNeill, İrlandalı inşaat mühendisi (d. 1790) * 1887 - Alfred von Gutschmid, Alman tarihçi ve oryantalist (d. 1835) * 1895 - Berthe Morisot, Fransız ressam (d. 1841) * 1895 - İsmail Paşa, Osmanlı Mısır valisi (d. 1830) * 1930 - D. H. Lawrence, İngiliz şair ve yazar (d. 1885) * 1938 - Ben Harney, Amerikalı besteci ve piyanist (d. 1871) * 1939 - Howard Carter, İngiliz arkeolog (d. 1874) * 1943 - Gisela Januszewska, Avusturyalı doktor (d. 1867) * 1946 - Fidél Pálffy, Macar soylusu Nazi taraftarı (d. 1895) * 1947 - ‎Frans Johan Louwrens Ghijsels‎‎, Hollandalı mimar ve şehir plancısı (‎d. 1882) * 1953 - James Lightbody, Amerikalı koşucu (d. 1882) * 1957 - Selim Sırrı Tarcan, Türk sporcu ve eğitmen (d. 1874) * 1959 - Eric Blore, İngiliz oyuncu (d. 1887) * 1960 - Stanisław Taczak, Polonyalı asker ve Genelkurmay Başkanı (d. 1874) * 1962 - Charles Jean de la Vallée-Poussin, Belçikalı matematikçi (d. 1866) * 1972 - Adnan Cahit Ötüken, Türk eğitimci, yazar ve Millî Kütüphane kurucularından (d. 1911) * 1974 - Salvador Puig Antich, İspanyol anarşist (d. 1948) * 1975 - Josiah Mwangi Kariuki, Kenyalı politikacı (d. 1929) * 1982 - Philip K. Dick, Amerikalı yazar (d. 1928) * 1987 - Randolph Scott, Amerikalı oyuncu ve yönetmen (d. 1898) * 1991 - Serge Gainsbourg, Fransız şarkıcı (d. 1928) * 1992 - Sandy Dennis, Amerikalı oyuncu (d. 1937) * 1997 - Bloodshed, Amerikalı rapçi (d. 1975) * 1999 - Dusty Springfield, İngiliz şarkıcı (d. 1939) * 2001 - John Diamond, İngiliz gazeteci (d. 1953) * 2003 - Hank Ballard, Amerikalı müzisyen (d. 1927) * 2003 - Malcolm Williamson, Avustralyalı besteci (d. 1931) * 2004 - Marge Schott, Amerikalı iş insanı (d. 1928) * 2004 - Mercedes McCambridge, Amerikalı oyuncu (d. 1916) * 2004 - Ömer İnönü, Türk iş insanı (d. 1924) * 2005 - Rick Mahler, Amerikalı beyzbolcu (d. 1953) * 2007 - Henri Troyat, Rusya doğumlu Ermeni asıllı Fransız yazar, tarihçi (d. 1911) * 2008 - Jeff Healey, Kanadalı rock - blues ve caz müzisyeni ve gitarist (d. 1966) * 2009 - João Bernardo Vieira, Gine-Bissaulu siyasetçi (d. 1939) * 2010 - Yılmaz Duru, Türk oyuncu, yapımcı, yönetmen ve senarist (d. 1929) * 2010 - Josef Allerberger, Alman keskin nişancı (d. 1924) * 2015 - Dave Mackay, İskoç eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1934) * 2016 - Marion Patrick Jones, Trinidad-Tobagolu şair ve yazardır (d. 1930) * 2017 - Thomas "Tommy" Gemmell, İskoç eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1943) * 2017 - David Rubinger, İsrailli fotoğraf sanatçısı (d. 1924) * 2018 - Jesús López Cobos, İspanyol orkestra şefi (d. 1940) * 2018 - Gillo Dorfles, İtalyan sanat eleştirmeni, ressam ve filozof (d. 1910) * 2019 - Arnulf Baring, Alman avukat, gazeteci, siyaset bilimci, tarihçi ve yazar (d. 1932) * 2019 - Fred Hill, Amerikan Futbolu ve beyzbol antrenörü (d. 1934) * 2019 - Med Hondo, Moritanyalı film yönetmeni, yapımcı, senarist, oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1936) * 2019 - János Koós, Macar şarkıcı ve oyuncu (d. 1937) * 2020 - Viktor Josef Dammertz, Alman Piskopos (d. 1929) * 2020 - Maria Janion, Polonyalı akademisyen, eleştirmen, edebiyat kuramcısı ve ünlü feminist (d. 1926) * 2020 - Lance James, Güney Afrikalı şarkıcı ve radyo sunucusu (d. 1938) * 2020 - James Lipton, Amerikalı yazar, besteci, aktör ve televizyon sunucusu (d. 1926) * 2020 - Muhammed Mirmuhammedi, İranlı siyasetçi (d. 1948) * 2020 - Abdullah Turhan, Türk çizgi romancı ve yazar (d. 1933) * 2020 - Ulay, Çağdaş Sanat üzerine çok yönlü çalışmalar yapan Alman sanatçı (d. 1943) * 2020 - Suat Yalaz, Türk karikatürist, çizer, çizgi romancı, film yönetmeni, senarist ve film yapımcısı (d. 1932) * 2021 - Christopher Barber, İngiliz caz müzisyeni, orkestra şefi ve söz yazarı (d. 1930) * 2021 - Àlex Casademunt, İspanyol şarkıcı, aktör ve televizyon sunucusu (d. 1981) * 2021 - Claudio Coccoluto, İtalyan DJ ve siyasetçi (d. 1962) * 2021 - Gil Rogers, Amerikalı aktör (d. 1934) * 2021 - Bunny Wailer, Jamaikalı şarkıcı ve söz yazarı (d. 1947) * 2021 - Zhou Yulin, Çinli matematikçi ve akademisyen (d. 1923) * 2022 - Yosef Carmon, İsrailli aktör ve tiyatro yönetmeni (d. 1933) * 2022 - Alan Ladd Jr., Amerikalı film endüstrisi yöneticisi ve yapımcısı (d. 1937) * 2022 - Autherine Lucy, Amerikalı aktivist, akademisyen ve eğitimci (d. 1929) * 2022 - Jean- Pierre Pernaut, Fransız televizyon sunucusu ve gazeteci (d. 1950) * 2022 - John Stahl, İskoç aktör (d. 1953) * 2022 - Volodimir Struk, Ukraynalı siyasetçi (d. 1964) * 2023 - Aziz Mushabber Ahmadi, Hint hukukçu ve bürokrat (d. 1932) * 2023 - María Onetto, Arjantinli sinema ve dizi oyuncusu (d. 1966) * 2023 - Wayne Shorter, Amerikalı caz saksafoncusu ve besteci (d. 1933) == Tatiller ve özel günler == * Rize'nin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) * Ardahan'ın Posof ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1921) *0302 02
== Olaylar == küçükresim|250px|Voyager 1'in çektiği Satürn görüntüsü. * 1430 - Osmanlı Padişahı II. Murad, Selanik'i fethetti. * 1565 - Rio de Janeiro şehrinin kuruluşu. * 1803 - Ohio, ABD'ye katılarak ülkenin 17. eyaleti oldu. * 1811 - Kavalalı Mehmet Ali, Memlûkleri Kahire Kalesine davet edip imha etti. * 1815 - Napolyon Bonapart, Elba'daki sürgünden Fransa'ya geri döndü. * 1867 - Nebraska, ABD'ye katılarak ülkenin 37. eyaleti oldu. * 1872 - Dünyanın ilk ulusal parkı olan Yellowstone Millî Parkı açıldı. * 1896 - Adowa Muharebesi: Habeşistan, üstün sayıdaki İtalya kuvvetlerini yendi ve böylece I. İtalya- Habeşistan Savaşı sona erdi. * 1896 - Henri Becquerel, radyoaktiviteyi keşfetti. * 1901 - Avustralya Ordusu kuruldu. * 1912 - Albert Berry, bir paraşüt ile uçaktan atlayan ilk kişi oldu. * 1919 - Kore'nin tek taraflı bağımsızlık ilanı (bakınız 1 Mart Hareketi). * 1921 - Mehmet Âkif Ersoy'un sözlerini yazdığı "İstiklâl Marşı", Maarif Vekili (Millî Eğitim Bakanı) Hamdullah Suphi Tanrıöver tarafından, Mecliste ilk kez okundu. * 1923 - Mustafa Kemal Paşa, TBMM'nin yeni çalışma dönemini açtı. Mustafa Kemal'in açılış konuşmasını mecliste dinleyiciler balkonundan izleyen Latife Hanım, meclise gelen ilk kadın oldu. * 1926 - İtalyan yasaları esas alınarak hazırlanan yeni Türk Ceza Kanunu, TBMM'de kabul edildi. * 1931 - Troçki'nin Büyükada'da kaldığı Arap İzzet Paşa Yalısı yandı. * 1935 - TBMM, 5. dönem çalışmalarına başladı. Atatürk, 4. kez Cumhurbaşkanı seçildi. TBMM'de ilk kez 18 kadın milletvekili yer aldı. * 1936 - ABD'de Hoover Barajı'nın inşaatı tamamlandı. O tarihte dünyanın en büyük beton yapısı ve en büyük hidroelektrik santraliydi. * 1940 - Bulgaristan, Tripartite Paktı'nı imzalayarak Mihver Devletleri'ne katıldı. * 1941 - Alman birlikleri Bulgaristan'a girdi. * 1946 - Bank of England kamulaştırıldı. * 1947 - Uluslararası para fonu (International Monetary Fund, IMF), finans işlemlerine başladı. * 1947 - İffet Halim Oruz'un çıkardığı Kadın gazetesi yayına başladı. Gazete, 1979 yılına kadar, 32 yılda 1125 sayı olarak çıktı. * 1951 - Hastalık ve Analık Sigortası Yasası, İstanbul, Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ illerinde yürürlüğe girdi. * 1952 - Dünya gazetesi yayın hayatına başladı. * 1953 - Stalin kalp krizi geçirdi. Dört gün sonra da öldü. * 1954 - Porto Riko'lu milliyetçiler, Amerika Birleşik Devletleri Temsilciler Meclisi'ne saldırdı, beş senatör yaralandı. * 1958 - İzmit Körfezi'nde çalışan Üsküdar vapuru, saatteki hızı 130 kilometreyi bulan kasırga yüzünden Soğucak mevkiinde battı. Resmi rakamlara göre 300'e yakın yolcudan 272'i öldü; 21 kişi kurtuldu. * 1959 - Kıbrıs'a dönen Makarios, Kıbrıslı Rumlar tarafından büyük bir tezahüratla karşılandı. * 1960 - 1000 siyah öğrenci, ABD'nin Alabama eyaletinde ayrımcılığı protesto etti. * 1961 - Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK) kuruldu. * 1963 - İstanbul Boğazı'nda Dolmabahçe açıklarında çarpışan iki Sovyet tankerinden, denize sızan ince mazotun alev almasıyla Yüzer Karaköy İskelesi ve Kadıköy vapuru yandı. * 1963 - Kürt lider Molla Mustafa Barzani, Amerikan Associated Press'e verdiği bir demeçte, Irak Hükûmetinin, Kürdistan'a özerklik tanımaması halinde kuvvetlerini yeniden harekete geçireceğini söyledi. Barzani, Irak Başbakanı Kasım'ın devrilmesinde, Kürt mücadelesinin rol oynadığını ileri sürdü. "Muhtar bir Kürt bölgesinin kuruluşuna muhalefet eden başka herhangi bir kişinin de akıbeti aynı olacaktır" dedi. * 1966 - SSCB uzay sondası Venera 3, Venüs yüzeyine çarparak düştü. * 1968 - Millî Bakiye usulünü kaldıran yeni Seçim Kanunu, TBMM'de kabul edildi. * 1974 - Watergate skandalı: 7 kişiye skandaldaki rolleri nedeniyle dava açıldı. * 1975 - Avustralya'da renkli televizyon yayınları başladı. * 1978 - Charlie Chaplin'in cenazesi, İsviçre'deki mezarlıktan çalındı. * 1978 - Adnan Menderes'in oğlu, Adalet Partisi Aydın Milletvekili Mutlu Menderes, trafik kazası sonucu öldü. * 1980 - Voyager 1 uzay sondası, Satürn'ün Janus adlı uydusunun varlığını tescil etti. * 1983 - Hakkâri'de Bir Mevsim adlı film, Berlin Film Şenliği'nde 4 ödül alarak, şenlikte en çok ödül alan birkaç filmden biri olarak sinema tarihine geçti. * 1984 - TBMM'de sıkıyönetimin 13 ilde kaldırılmasını, 54 ilde ise 4 ay süreyle uzatılması kararlaştırıldı. Başbakan Turgut Özal yaptığı açıklamada, "Olaylarda yüzde 99 azalma var. Ancak aşırı sol ve bölücü örgütler faaliyetlerine yer altında devam ediyorlar" dedi. * 1989 - Türkiye'nin ilk özel TV kanalı Star 1, Eutelsat F 5 uydusundan test sinyali yayınlamaya başladı. * 1992 - Türkiye'nin ikinci özel TV kanalı ve yarışma programlarıyla ünlü Show TV, yayın hayatına başladı. * 1992 - İstanbul Kuledibi'ndeki Neve Şalom Sinagogu'na bombalı saldırıda bulunuldu. * 1992 - Bosna-Hersek Sosyalist Cumhuriyeti'nde ayrılıkçı referandum kararı alınması ve 'Kanlı Düğün' ismiyle anılan olay Bosna Savaşı'nı tetikledi. * 1994 - Nirvana, son konserini Münih'te verdi. * 1996 - Uluslararası Narkotik Kontrol Stratejisi Raporu'nda, Türkiye kara para aklayan ülkeler arasında sayıldı. * 1997 - "Persona non grata" (istenmeyen kişi) ilan edilen İran'ın Erzurum Başkonsolosu Said Zare ülkesine geri döndü. İran da misilleme olarak Türkiye'nin Tahran Büyükelçisi Osman Korutürk ile Urumiye Başkonsolosu Ufuk Özsancak'ı "persona non grata" ilan etti. * 1998 - Titanik, dünya çapında 1 milyar dolar üstü hasılat yapan ilk film oldu. * 1999 - Ottawa Antlaşması yürürlüğe girdi. * 2000 - Finlandiya Anayasası yeniden yazıldı. * 2002 - ABD kuvvetleri Afganistan topraklarına girdi. * 2002 - Çevre gözlem uydusu Envisat fırlatıldı. * 2005 - Türkler: Bir İmparatorluğun Mimarları ve Mimar Sinan'ın Dehası adlı fotoğraf sergisi, Londra'da açıldı. * 2006 - İngilizce Wikipedia, Jordanhill railway station maddesiyle bir milyonuncu maddeye erişti. * 2007 - Danıştay 2. Daire üyelerine yönelik saldırıyla ilgili davada; savcı, olayın faili Alparslan Arslan ile Osman Yıldırım, İsmail Sağır ve Erhan Timuroğlu için anayasal düzeni cebren ortadan kaldırmak için silahlı örgüt kurmak ve yönetmek suçundan, dörder kez ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası istedi. * 2009 - Ciner Yayın Holding bünyesinde ve Fatih Altaylı'nın editörlüğünde yayınlanan Gazete Habertürk yayına başladı. * 2014 - Çin'in Kunming şehrinde meydana gelen bıçaklı saldırıda 33 kişi öldü 148 kişi yaralandı. == Doğumlar == * 40 - Marcus Valerius Martialis, Antik Romalı şair (ö. 102 - 104) * 1445 - Sandro Botticelli, İtalyan ressam (ö. 1510) * 1474 - Angela Merici, İtalyan hemşire (ö. 1540) * 1547 - Rudolph Goclenius, Alman filozof (ö. 1628) * 1597 - Jean- Charles de la Faille, Belçikalı matematikçi (ö. 1652) * 1611 - John Pell, İngiliz matematikçi (ö. 1685) * 1657 - Samuel Werenfels, İsviçreli teolog (ö. 1740) * 1683 - Caroline of Ansbach, Büyük Britanya Kraliçesi (ö. 1737) * 1732 - William Cushing, Amerikalı hukukçu ve baş hakim (ö. 1810) * 1755 - Luigi Mayer, İtalyan asıllı ressam (ö. 1803) * 1760 - François Nicolas Leonard Buzot, Fransız devrimci (ö. 1794) * 1769 - François Séverin Marceau- Desgraviers, Fransız general (ö. 1796) * 1807 - Wilford Woodruff, İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin 4. başkanı (ö. 1898) * 1810 - Frederic Chopin, Polonyalı piyanist ve bestecisi (ö. 1849) * 1812 - Augustus Pugin, İngiliz mimar (ö. 1852) * 1819 - Władysław Taczanowski, Polonyalı bilim insanı (ö. 1890) * 1821 - Joseph Hubert Reinkens, Alman din adamı ve ilk eski Katolik Başpiskoposu (ö. 1896) * 1837 - William Dean Howells, Amerikalı tarihçi, editör ve politikacı (ö. 1920) * 1837 - Ion Creangă, Rumen yazar, hikâyeci ve öğretmen (ö. 1889) * 1842 - Nikolaos Gizis, Yunan ressam (ö. 1901) * 1846 - Vasili Dokuçayev, Rus Jeolog ve coğrafyacı (ö. 1903) * 1847 - Recaizade Mahmud Ekrem, Osmanlı şair ve yazar (ö. 1914) * 1852 - Théophile Delcassé, Fransız devlet adamı (ö. 1923) * 1855 - George Ramsay, İskoç futbolcu ve teknik direktör (ö. 1935) * 1858 - Georg Simmel, Alman sosyolog ve filozof (ö. 1918) * 1863 - Alexander Golovin, Rus ressam (ö. 1930) * 1863 - Katharine Elizabeth Dopp, Amerikalı eğitimci ve yazar (ö. 1944) * 1869 - Pietro Canonica, İtalyan heykeltıraş, ressam ve besteci (ö. 1959) * 1870 - E. M. Antoniadi, Yunan astronom (ö. 1944) * 1875 - Sigurður Eggerz, İzlanda Başbakanı (ö. 1945) * 1876 - Henri de Baillet-Latour, Belçikalı Uluslararası Olimpiyat Komitesi Başkanı (ö. 1942) * 1879 - Aleksandar Stamboliyski, Bulgar Halk Çiftçi Birliği'nin başkanı (ö. 1923) * 1880 - Giles Lytton Strachey İngiliz yazar (ö. 1932) * 1886 - Oskar Kokoschka, Avusturyalı ressam, grafik sanatçısı ve şair (ö. 1980) * 1887 - Georg-Hans Reinhardt, Nazi Almanyası'nda komutan (ö. 1963) * 1888 - Ewart Astill, İngiliz kriketçi (ö. 1948) * 1889 - Tetsuro Watsuji, Japon filozof (ö. 1960) * 1892 - Ryunosuke Akutagava, Japon yazar (ö. 1927) * 1893 - Mercedes de Acosta, Amerikalı şair, oyun yazarı ve kostüm tasarımcısı (ö. 1968) * 1896 - Dimitri Mitropoulos, Yunan besteci, piyanist ve orkestra şefi (ö. 1960) * 1896 - Moriz Seeler, Alman yazar, şair ve film yapımcısı (ö. 1942) * 1897 - Şevki Efendi, Bahai din adamı (ö. 1957) * 1899 - Erich von dem Bach, Alman asker (Nazi subayı) (ö. 1972) * 1899 - Ralf Törngren, Fin politikacı (ö. 1961) * 1901 - Pietro Spiggia, İtalyan şair * 1904 - Ali Avni Çelebi, Türk ressam (ö. 1993) * 1904 - Glenn Miller, Amerikalı bando şefi (ö. 1944) * 1910 - Archer John Porter Martin, İngiliz kimyager ve Nobel ödülü sahibi (ö. 2002) * 1910 - David Niven, İngiliz aktör (ö. 1983) * 1913 - Ralph Ellison, Amerikalı yazar (ö. 1994) * 1917 - Robert Lowell, Amerikalı şair (ö. 1977) * 1918 - Gladys Spellman, Amerikalı politikacı (ö. 1988) * 1918 - João Goulart, Brezilyalı politikacı ve Devlet Başkanı (ö. 1976) * 1918 - Roger Delgado, İngiliz aktör (ö. 1973) * 1921 - Richard Wilbur, Amerikalı şair (ö. 2017) * 1921 - Terence Cooke, Amerikalı katolik Kardinal ve New York Başpiskoposu (ö. 1983) * 1922 - İzak Rabin, İsrail Başbakanı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1995) * 1922 - William Gaines, Amerikalı yayımcı (ö. 1992) * 1923 - Péter Kuczka, Macar yazar, şair ve editör (ö. 1999) * 1924 - Deke Slayton, Amerikalı astronot (ö. 1993) * 1926 - Alâeddin Yavaşca, Türk tıp doktoru ve Klasik Türk müziği sanatçısı * 1926 - Hasan Mutlucan, Türk Halk Müziği sanatçısı (ö. 2011) * 1926 - Robert Clary, Fransız aktör * 1927 - Harry Belafonte, Amerikalı müzisyen ve aktör * 1928 - Jacques Rivette, Fransız film yönetmeni (ö. 2016) * 1929 - Georgi Markov, Bulgar yazar ve rejim muhalifi (ö. 1978) * 1929 - Nida Tüfekçi Türk saz sanatçısı (ö. 1993) * 1930 - Gastone Nencini, İtalyan bisikletçi (ö. 1980) * 1935 - Robert Conrad, Amerikalı oyuncu (ö. 2020) * 1937 - Jed Allan, Amerikalı oyuncu (ö. 2019) * 1938 - Zekeriya Beyaz, Türk akademisyen ve yazar * 1939 - Leo Brouwer, Kübalı besteci ve gitarist * 1942 - Richard Myers, Amerikalı asker ve Genelkurmay Başkanı * 1943 - Akinori Nakayama, Japon jimnastikçi * 1943 - Gil Amelio, Amerikalı iş insanı ve risk sermayeci * 1943 - Rashid Sunyaev, Rus fizikçi * 1944 - John Breaux, Amerikalı politikacı ve Louisiana senatörü * 1944 - Mike d'Abo, İngiliz şarkıcı (Manfred Mann) * 1944 - Roger Daltrey, İngiliz müzisyen ve The Who üyesi * 1945 - Burning Spear, Jamaikalı şarkıcı ve müzisyen * 1945 - Dirk Benedict, Amerikalı oyuncu * 1946 - Lana Wood, Amerikalı oyuncu * 1947 - Alan Thicke, Kanadalı oyuncu ve şarkı sözü yazarı * 1950 - Bülent Ortaçgil, Türk gitarist, şarkıcı ve besteci * 1952 - Martin O'Neill, Kuzey İrlandalı futbolcu ve teknik direktör * 1952 - Steven Barnes, Amerikalı yazar * 1952 - Yakup Yavru, Türk oyuncu (ö. 2018) * 1953 - Sinan Çetin, Türk yönetmen, dizi ve sinema oyuncusu * 1954 - Catherine Bach, Amerikalı oyuncu * 1954 - Ron Howard, Amerikalı oyuncu, yönetmen, yapımcı ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi * 1956 - Tim Daly, Amerikalı oyuncu * 1958 - Bertrand Piccard, İsviçreli baloncu ve psikiyatrist * 1958 - Chosei Komatsu, Japon orkestra şefi * 1963 - Dan Michaels, Amerikalı müzisyen ve yapımcı * 1963 - Aydan Şener, Türk oyuncu ve eski manken * 1963 - Peker Açıkalın, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu * 1963 - Ron Francis, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu * 1963 - Thomas Anders, Alman şarkıcı ve Modern Talking üyesi * 1964 - Paul Le Guen, Fransız futbolcu ve teknik direktör * 1964 - Sinan Özen, Türk şarkıcı * 1965 - Booker Huffman, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1965 - Stewart Elliott, Kanadalı jokey * 1967 - Aron Winter, Hollandalı futbolcu * 1967 - George Eads, Amerikalı oyuncu * 1969 - Dafydd Ieuan, Galli davulcu ve Super Furry Animals üyesi * 1969 - Doug Creek, Amerikalı beyzbolcu * 1969 - Javier Bardem, İspanyol oyuncu ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1969 - Litefoot, Amerikalı yerli rapçi * 1971 - Ma Dong-seok, Güney Koreli aktör * 1971 - Tyler Hamilton, Amerikalı bisikletçi * 1973 - Carlo Resoort, Hollandalı trance DJ'i * 1973 - Chris Webber, Amerikalı basketbolcu * 1973 - Naoki Yoshida, Japon video oyunu yapımcısı ve tasarımcı * 1973 - Ryan Peake, Kanadalı müzisyen ve Nickelback üyesi * 1974 - Mark-Paul Gosselaar, Amerikalı oyuncu * 1976 - Asuman Krause, Türk manken, sunucu, şarkıcı ve oyuncu * 1976 - Peter Bell, Avustralyalı Amerikan futbolcusu * 1977 - Esther Cañadas, İspanyol oyuncu ve süper model * 1977 - Rens Blom, Hollandalı atlet * 1978 - Alicia Leigh Willis, Amerikalı oyuncu * 1978 - Jensen Ackles, Amerikalı oyuncu * 1980 - Burcu Kara, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1980 - Djimi Traoré, Malili futbolcu * 1980 - Shahid Afridi, Pakistanlı kriketçi * 1981 - Adam LaVorgna, Amerikalı oyuncu * 1981 - Ana Hickmann, Brezilyalı süper model * 1981 - Brad Winchester, Amerikalı buz hokeyi oyuncusu * 1983 - Blake Hawksworth, Kanadalı beyzbolcu * 1983 - Chris Hackett, İngiliz futbolcu * 1984 - Naima Mora, Amerikalı model * 1985 - Andreas Ottl, Alman futbolcu * 1987 - Kesha, Amerikalı şarkıcı * 1988 - Katija Pevec, Amerikalı oyuncu * 1989 - Carlos Vela, Meksikalı futbolcu * 1989 - Sonya Kitchell, Amerikalı şarkıcı * 1994 - Asanoyama Hideki, Japon profesyonel sumo güreşçisi * 1994 - Justin Bieber, Kanadalı şarkıcı == Ölümler == küçükresim|250px|Jacobus Henricus van 't Hoff * 317 - Valerius Valens, Roma İmparatoru (d. ?) * 1131 - II. Stefan, Macar Kralı (d. 1101) * 1510 - Francisco de Almeida, Portekizli asker ve kâşif (d. 1450) * 1536 - Bernardo Accolti, İtalyan şair (d. 1465) * 1546 - George Wishart, İskoç dini reformcusu (b 1513) * 1620 - Thomas Campion, İngiliz şair ve besteci (d. 1567) * 1633 - George Herbert, İngiliz şair ve hatip (d. 1593) * 1643 - Girolamo Frescobaldi, İtalyan besteci (d. 1583) * 1661 - Richard Zouch, İngiliz hukukçu (d. 1590) * 1671 - Leopold Wilhelm, Alman prensi (d. 1626) * 1697 - Francesco Redi, İtalyan doktor (d. 1626) * 1706 - Heino Heinrich Graf von Flemming, Alman asker ve Belediye Başkanı (d. 1632) * 1734 - Roger North, İngiliz biyograf (d. 1653) * 1757 - Edward Moore, İngiliz yazar (d. 1712) * 1768 - Hermann Samuel Reimarus, Alman filozof ve yazar (d. 1694) * 1773 - Luigi Vanvitelli, İtalyan mimar (d. 1700) * 1777 - Georg Christoph Wagenseil, Avusturyalı besteci (d. 1715) * 1779 - Kerim Han Zend, İran hükümdarı (d. 1705) * 1792 - II. Leopold, Kutsal Roma imparatoru (d. 1747) * 1841 - Claude Victor-Perrin, Fransız mareşal (d. 1764) * 1855 - Georges Louis Duvernoy, Fransız zoolog (d. 1777) * 1862 - Peter Barlow, İngiliz matematikçi (d. 1776) * 1865 - Anna Pavlovna, Hollanda kraliçesi (d. 1795) * 1865 - Takeda Kounsai, Mito Roninlerinden (d. 1804) * 1870 - Francisco Solano López, Carlos Antonio Lopez'in büyük oğlu (d. 1827) * 1875 - Tristan Corbière, Fransız şair (d. 1845) * 1879 - Joachim Heer, İsviçreli politikacı (d. 1825) * 1881 - Adolphe Joanne, Fransız coğrafyacı ve yazar (d. 1813) * 1884 - Isaac Todhunter, İngiliz matematikçi (d. 1820) * 1897 - Jules de Burlet, Belçikalı siyasetçi (d. 1844) * 1898 - George Bruce Malleson, İngiliz asker ve yazar (d. 1825) * 1901 - Nikolaos Gizis, Yunan ressam (d. 1842) * 1905 - Eugène Guillaume, Fransız heykeltıraş (d. 1822) * 1906 - ‎José María de Pereda‎‎, İspanyol yazar (‎d. 1833) * 1911 - Jacobus Henricus van 't Hoff, Hollandalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1852) * 1912 - George Grossmith, İngiliz oyuncu ve çizgi roman yazarı (d. 1847) * 1920 - John Hollis Bankhead, Amerikalı politikacı ve senatör (d. 1842) * 1920 - Joseph Trumpeldor, Rus siyonist (d. 1880) * 1921 - I. Nikola, Karadağ Kralı (d. 1841) * 1922 - Rafael Moreno Aranzadi, İspanyol futbolcu (d. 1892) * 1932 - Dino Campana, İtalyan şair (d. 1885) * 1932 - Frank Teschemacher, Amerikalı caz klarnetçisi (d. 1906) * 1934 - Charles Webster Leadbeater, İngiliz yazar (d. 1852) * 1936 - Mikhail Kuzmin, Rus yazar (d. 1871) * 1938 - Gabriele D'Annunzio, İtalyan yazar, savaş kahramanı ve politikacı (d. 1863) * 1940 - Anton Hansen Tammsaare, Estonyalı yazar (d. 1878) * 1943 - Alexandre Yersin, İsviçreli doktor (d. 1863) * 1952 - Mariano Azuela, Meksikalı romancı (d. 1873) * 1963 - Irish Meusel, Amerikalı beyzbolcu (d. 1893) * 1966 - Fritz Houtermans, Alman fizikçi (d. 1903) * 1970 - Lucille Hegamin, Amerikalı şarkıcı (d. 1894) * 1974 - Bobby Timmons, Amerikalı caz piyanisti (d. 1935) * 1974 - Hüseyin Kemal Gürmen, Türk tiyatro sanatçısı (d. 1901) * 1978 - Mutlu Menderes, Türk politikacı (d. 1937) * 1979 - Mustafa Barzani, Kürt politikacı (d. 1903) * 1983 - Arthur Koestler, Macar asıllı İngiliz yazar (d. 1905) * 1984 - Jackie Coogan, Amerikalı oyuncu (d. 1914) * 1985 - A. Kadir (İbrahim Abdülkadir Meriçboyu), Türk şair (d. 1917) * 1988 - Joe Besser, Amerikalı komedyen ve oyuncu (d. 1907) * 1990 - Dixie Dean, İngiliz futbolcu (d. 1907) * 1991 - Edwin H. Land, Amerikalı mucit (d. 1909) * 1995 - Georges J.F. Kohler, Alman biyolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1946) * 1995 - Vladislav Listyev, Rus televizyon habercisi (d. 1956) * 1996 - Haydar Özalp, Türk siyasetçi ve eski Gümrük ve Tekel Bakanı (d. 1924) * 2000 - Özay Gönlüm, Türk saz sanatçısı (d. 1940) * 2006 - Harry Browne, Amerikalı politikacı ve yazar (d. 1933) * 2006 - Jack Wild, İngiliz oyuncu (d. 1952) * 2006 - Johnny Jackson, Amerikalı müzisyen (d. 1951) * 2006 - Peter Osgood, İngiliz futbolcu (d. 1947) * 2013 - Bonnie Gail Franklin, Amerikalı oyuncu (d. 1944) * 2014 - Nancy Charest, Kanadalı siyasetçi (d. 1959) * 2014 - Alain Resnais, Fransız yönetmen (d. 1922) * 2015 - Wolfram Wuttke, Alman eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1961) * 2016 - Jean Miotte, Soyut anlayışta çalışan Fransız ressam (d. 1926) * 2016 - Louise Plowright, İngiliz oyuncu (d. 1956) * 2016 - Tony Warren, İngiliz Tv yapımcısı ve senarist (d. 1936) * 2017 - Paula Fox, Amerikalı kadın yazar ve çevirmen (d. 1923) * 2017 - Richard Karron, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısıdır (d. 1934) * 2017 - Yasuyuki Kuwahara, Japon eski millî futbolcudur (d. 1942) * 2017 - Taarak Mehta, Hint oyun ve köşe yazarı, mizahçı (d. 1929) * 2017 - Gustav Metzger, Britanyalı sanatçı ve politik aktivist (d. 1926) * 2017 - David Rubinger, İsrailli ünlü fotoğraf sanatçısı (d. 1924) * 2017 - Alejandra Soler, İspanyol kadın siyasetçi ve eğitimcidir (d. 1913) * 2017 - Vladimir Tadej, Hırvat prodüksiyon amiri, senarist ve film yönetmenidi (d. 1925) * 2017 - Yannis Çinçaris, Yunan haltercidir (d. 1962) * 2018 - Diana Der Hovanessian, Ermeni kökenli Amerikalı şair, çevirmen ve yazar (d. 1934) * 2018 - Anatoliy Leyn, Sovyetler Birliği doğumlu Rus-Amerikalı satranç oyuncusudur (d. 1931) * 2018 - María Rubio, Meksikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1934) * 2019 - Jores İvanoviç Alferov, Rusya Bilimler Akademisi üyesi fizikçi ve akademisyen (d. 1930) * 2019 - Kumar Bhattacharyya, İngiliz-Hint mühendis, eğitimci ve siyasetçidir (d. 1940) * 2019 - Joseph Flummerfelt, Amerikalı orkestra şefi (d. 1937) * 2019 - Phaedon Georgitsis, Yunan oyuncu (d. 1939) * 2019 - Elly Mayday, Kanadalı aktivist ve modeldir (d. 1988) * 2019 - Kevin Roche, İrlanda asıllı Amerikalı mimar (d. 1922) * 2019 - Peter van Gestel, Hollandalı yazardır (d. 1937) * 2019 - Hennric David Yeboah, Ganalı siyasetçi ve iş insanı (d. 1957) * 2020 - Ernesto Cardenal Martínez, Nikaragualı Katolik rahibi, şair ve siyasetçi (d. 1925) * 2020 - Siyamend Rahman, İranlı paralimpik halterci (d. 1988) * 2021 - Gheorghe Dănilă, Romanyalı oyuncu (d. 1949) * 2021 - Emmanuel Félémou, Gineli Roma Katolik piskopos (d. 1960) * 2021 - Bernard Guyot, Fransız arazi bisiklet yarışçısı (d. 1945) * 2021 - Zlatko "Cico" Kranjčar, Hırvat asıllı Yugoslav millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1956) * 2021 - Anatoliy Zlenko, Ukraynalı diplomat ve siyasetçi (d. 1938) * 2022 - Alevtina Kolçina, Sovyet-Rus kayaklı koşucu (d. 1930) * 2022 - Alfred Mayer, Avusturyalı siyasetçi (d. 1936) * 2023 - Ted Donaldson, Amerikalı çocuk oyuncu (d.1933) * 2023 - Just Fontaine, Fransız futbolcu ve 1958 FIFA Dünya Kupası'nın gol kralı (d.1933) * 2023 - Anise Koltz, Lüksemburglu çağdaş eserler veren şair, çevirmen ve yazar (d. 1928) * 2023 - Irma Serrano, Meksikalı aktris, şarkıcı,siyasetçi, gösteri sanatçısı ve yazar (d.1933) == Tatiller ve özel günler == * Muhasebeciler Günü * Yeşilay Haftası (1-7 Mart) * Deprem Haftası (1-7 Mart) * Girişimcilik Haftası (1-7 Mart) * Ardahan'ın Hanak ilçesinin Rus ve Ermeni işgalinden kurtuluşu (1918) * Mersin'in Arslanköy ilçesinin Fransız işgalinden kurtuluşu (1922) *Bağımsızlık Günü (Bosna-Hersek) == Kaynakça == *0301 01
== Olaylar == * 1453 - Fatih Sultan Mehmet, İstanbul'u kuşatma harekâtına başladı. * 1917 - ABD, fiilen I. Dünya Savaşı'na girdi. * 1918 - Van ve Muradiye'den Rus İmparatorluğu ve Batı Ermenistan Yönetimi'ne ait Ordu Birlikleri'nin çekilişi. * 1930 - Haile Selassie, kendini Etiyopya İmparatoru ilan etti. * 1948 - Yazar Sabahattin Ali, Bulgaristan sınırını geçmeye çalışırken, kılavuzu Ali Ertekin tarafından öldürüldü. 28 Aralık'ta tutuklanan Ertekin'in cezası indirime uğradı. Aynı yıl çıkan af yasasıyla da serbest bırakıldı. * 1948 - Ankara'da Opera Binası, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün de katıldığı bir tören ve ardından Adnan Saygun'un "Kerem" operasıyla perdelerini açtı. * 1950 - Bursa Cezaevi'nde bulunan şair Nâzım Hikmet'in affı için, tanınmış sanatçı, yazar ve şair gibi toplumun ileri gelenleri, toplu olarak imzaladıkları sembolik bir dilekçe ile İsmet İnönü'ye başvuru yaptı. * 1960 - Kayseri'ye giden CHP Genel Başkanı İsmet İnönü'nün bulunduğu tren, Vali'nin emriyle durduruldu. Zorlukla yoluna devam edebilen İnönü, Kayseri'de 50 bin kişi tarafından karşılandı. * 1965 - Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri U Thant; Türkiye'nin, Kıbrıs özel temsilcisi Galo Plaza'nın görevine son verilmesi isteğini reddetti. * 1971 - Başbakan Nihat Erim, reform programını TBMM'ye sundu. * 1971 - TÜSİAD kuruldu. * 1972 - Charlie Chaplin, komünist sempatizanı olduğundan kuşkulanıldığı McCarthy döneminde, 1952'de terk ettiği ABD'ye onca yıl sonra ilk kez ayak bastı. Eski ülkesine Oscar özel ödülünü almak için gelmişti. * 1975 - Toronto'daki (Ontario-Kanada) CN Kulesi tamamlandı: Kule, 553,33 m ile dünyanın en yüksek 3. binası. * 1975 - Rus satranç ustası Anatoli Karpov, Amerikalı Bobby Fischer'in kendisine karşı müsabakaya çıkmayı reddetmesi ile, henüz 23 yaşında "dünya satranç şampiyonu" ünvânını kazandı. * 1976 - İlk Türk Turizm Kurultayı, İstanbul'da toplandı. * 1976 - Doğubayazıt ve çevresinde meydana gelen 4,8 büyüklüğündeki depremde beş kişi öldü, 80 ev yıkıldı. * 1977 - Ordu'da Cafer Aksu (Altuntaş) adlı bir kişi, kan davasından iki kişiyi öldürdü. 12 Eylül döneminde idam edildi. * 1978 - Dallas dizisi, Amerikan CBS televizyonunda ilk kez yayımlandı. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Bülent Ecevit, bir Belçika televizyonuna, "Cumhurbaşkanı seçimi gecikirse darbe dâhil başka ihtimaller ortaya çıkabilir. Demirel bunalım üstüne bunalım yaratıyor." dedi. Yurt sathında 11 kişi öldürüldü. * 1982 - Arjantin, Falkland Adaları'nı işgâl etti. * 1984 - Soyuz T-11 uzay aracının ekip lideri Rakesh Sharma, uzaya gönderilen ilk Hint ünvânını kazandı. * 1987 - İstanbul'da yapılan ECO toplantısında, Türkiye, Pakistan ve İran, uzaya ortak bir haberleşme uydusu fırlatmayı kararlaştırdı. * 1989 - Mihail Gorbaçov, Küba lideri Fidel Castro ile görüşmek ve iki ülke arasındaki anlaşmazlıkları gidermek amacıyla Havana'ya gitti. * 1992 - Mafya patronu John Gotti, "adam öldürmek" ve "haraç almak" suçlarından New York'ta tutuklandı. * 1992 - Ermenistan, Kelbecer'i işgal etti. * 2001 - İBDA/C örgütü lideri "Salih Mirzabeyoğlu" kod adlı Salih İzzet Erdiş, "anayasal düzeni silah zoruyla değiştirmeye kalkışmak" suçundan idâm cezasına çarptırıldı. * 2006 - ABD'de kasırga ölüm saçtı: yalnızca Tennessee'de 29 kişi öldü. * 2007 - Büyük Okyanus'ta meydana gelen 8,1 büyüklüğündeki depremin oluşturduğu tsunami, Solomon Adaları'nı vurdu: 28 kişi öldü. * 2020 - Doğrulanmış COVID-19 vakalarının sayısı dünya çapında 1 milyonu geçti. == Doğumlar == * 742 - Şarlman, Alman Kralı (ö. 814) * 1348 - IV. Andronikos Palaiologos, Bizans İmparatoru (ö. 1385) * 1514 - II. Guidobaldo della Rovere, İtalyan soylusu (ö. 1574) * 1647 - Maria Sibylla Merian, Alman entomolog, bilimsel illüstratör ve naturalist (ö. 1717) * 1725 - Giacomo Casanova, İtalyan yazar (ö. 1798) * 1770 - Alexandre Pétion, 1. Haiti Devlet Başkanı (ö. 1818) * 1798 - August Heinrich Hoffmann von Fallersleben, Alman şair (ö. 1874) * 1805 - Hans Christian Andersen, Danimarkalı masal yazarı (ö. 1875) * 1827 - William Holman Hunt, İngiliz ressam (ö. 1910) * 1838 - Léon Gambetta, Fransız siyasetçi (ö. 1882) * 1840 - Émile Zola, Fransız yazar (ö. 1902) * 1850 - Alexandre Vallaury, Fransız asıllı mimar ve İstanbullu levanten (ö. 1921) * 1862 - Nicholas Murray Butler, Amerikalı eğitimci, siyasetçi ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1947) * 1867 - Eugen Sandow, Amerikalı vücut geliştirme sporcusu (ö. 1925) * 1875 - Walter Chrysler, Amerikalı otomobil üreticisi (ö. 1940) * 1878 - Mehmet Necati Lugal, Türk edebiyat profesörü (ö. 1964) * 1885 - Billy Hunter, İskoç futbolcu ve teknik direktör (ö. ?) * 1891 - Max Ernst, Alman gerçeküstücü ressam (ö. 1976) * 1896 - Soğomon Tehliryan, Ermeni komitacı (ö. 1960) * 1899 - Peyami Safa, Türk yazar ve gazeteci (ö. 1961) * 1914 - Alec Guinness, İngiliz tiyatro, sinema oyuncusu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2000) * 1925 - George MacDonald Fraser, İskoç gazeteci ve yazar (ö. 2008) * 1927 - Ferenc Puskás, Macar futbolcu (d. 2006) * 1928 - Serge Gainsbourg, Fransız şarkıcı (ö. 1991) * 1931 - Mauro Mendonça, Brezilyalı aktör * 1939 - Marvin Gaye, Amerikalı şarkıcı (ö. 1984) * 1948 - Ayşin Atav, Türk oyuncu * 1950 - Eleanor Barooshian, Amerikalı şarkıcı (ö. 2016) * 1960 - Muhammed Micarul Kayes, Bangladeşli bürokrat ve diplomat (ö. 2017) * 1962 - Clark Gregg, Amerikalı aktör, yönetmen ve senarist * 1967 - Ali Koç, Türk iş insanı * 1969 - Mariella Ahrens, Alman oyuncu * 1972 - Ashraf Saber, İtalyan atlet * 1974 - Tayfun Korkut, Türk futbolcu * 1975 - Pedro Pascal, Şili asıllı Amerikalı oyuncu * 1976 - Korel Cezayirli, Türk oyuncu * 1976 - Pattie Mallette, Kanadalı şarkıcı Justin Bieber'ın annesi * 1977 - Michael Fassbender, Alman-İrlandalı aktör * 1977 - Hanno Pevkur, Estonyalı siyasetçi, bakan * 1979 - Aslı Tandoğan, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1979 - Bengü, Türk şarkıcı * 1979 - Grafite, Brezilyalı futbolcu * 1980 - Carlos Salcido, Meksikalı eski millî futbolcudur * 1982 - Marco Amelia, İtalyan futbolcu * 1982 - David Ferrer, İspanyol tenisçi * 1984 - Engin Atsür, Türk basketbolcu * 1984 - Jérémy Morel, Fransa doğumlu Madagaskarlı futbolcudur * 1985 - Stéphane Lambiel, İsviçreli buz patenci * 1986 - Ibrahim Afellay, Hollandalı eski futbolcudur * 1986 - Andris Biedriņš, Leton basketbolcu * 1986 - Selen Seyven, Türk dizi, tiyatro ve sinema oyuncusu * 1986 - Mirga Gražinytė-Tyla, Litvanyalı şef * 1987 - Pablo Aguilar, Paraguaylı futbolcudur * 1988 - Jesse Plemons, Amerikalı oyuncu * 1990 - Yevgeniya Kanayeva, Rus ritmik jimnastikçi * 1990 - Miralem Pjanić, Boşnak futbolcudur * 1993 - Keshorn Walcott, Trinidad ve Tobagolu cirit atıcı * 1994 - Pascal Siakam, Kamerunlu profesyonel basketbolcu * 1995 - Sergey Revyakin, Rus kaleci * 1996 - André Onana, Kamerunlu futbolcu * 1997 - Herman Tømmeraas, Norveçli aktör * 1999 - Sümeyye Aydoğan, Türk aktris == Ölümler == * 991 - Bardas Skleros, Bizans generali * 1118 - I. Boudouin, Birinci Haçlı Seferi liderlerinden (d. 1058) * 1412 - Ruy Gonzáles de Clavijo, İspanyol asilzadesi * 1502 - Arthur Tudor, İngiltere Kralı VII. Henry ve Yorklu Elizabeth'in ilk çocuğu (d. 1486) * 1595 - Pasquale Cicogna, Venedik Cumhuriyeti'nin 88'inci dükası (d. 1509) * 1657 - III. Ferdinand, Kutsal Roma İmparatoru (d. 1608) * 1665 - Jan Zamoyski, Leh soylu (d. 1627) * 1738 - Atike Sultan, III. Ahmed'in kızı (d. 1712) * 1791 - Honoré Gabriel Riqueti de Mirabeau, Fransız siyasetçi (d. 1749) * 1861 - Peter Georg Bang, Danimarka Başbakanı (d. 1797) * 1872 - Samuel Morse, Amerikalı mucit (d. 1791) * 1873 - Melek Cihan Hanım, İran Şahı Muhammed Şah'ın eşi (d. 1805) * 1891 - Ahmet Vefik Paşa, Osmanlı Sadrazamı (d. 1823) * 1891 - Albert Pike, Amerikalı şair, general ve 33. Derece Büyük Mason Üstadı (d. 1809) * 1896 - Theodore Robinson, Amerikalı ressam (d. 1852) * 1914 - Paul Heyse, Alman yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1830) * 1923 - Topal Osman, Türk asker (d. 1883) * 1928 - Theodore Richards, Amerikalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1868) * 1948 - Sabahattin Ali, Türk yazar (d. 1907) * 1953 - Hugo Sperrle, Alman mareşal (d. 1885) * 1966 - C. S. Forester, İngiliz yazar (d. 1899) * 1972 - Toshitsugu Takamatsu, Japon dövüş sanatları ustası (d. 1889) * 1974 - Georges Pompidou, Fransa Cumhurbaşkanı (d. 1911) * 1987 - Buddy Rich, Amerikalı müzisyen (d. 1917) * 1992 - Necdet Evliyagil, Türk şair ve milletvekili (d. 1927) * 1995 - Hannes Alfvén, İsveçli astrofizikçi (d. 1908) * 2003 - Edwin Starr, Amerikalı şarkıcı (d. 1942) * 2005 - İhsan Topaloğlu, Türk siyasetçi (d. 1915) * 2005 - Papa II. John Paul, Katolik kilisesinin Polonya kökenli ilk lideri (d. 1920) * 2007 - Ömer Abuşoğlu, Türk siyasetçi (d. 1951) * 2008 - Yakup Satar, Türk İstiklal Madalyası sahibi ve İstiklal Savaşı'nı yaşamış son gazi (d. 1898) * 2012 - Neslişah Sultan, son Osmanlı Padişahı Sultan Vahdettin’in ve son Halîfe Abdülmecit’in torunu (d. 1921) * 2013 - Jesús "Jess" Franco (Jesús Franco Manera) İspanyol yönetmen, aktör ve senarist (d. 1930) * 2013 - Milo O'Shea, İrlandalı aktör (d. 1926) * 2015 - Manoel Cândido Pinto de Oliveira, Portekizli tanınmış film yönetmeni (d. 1908) * 2015 - Steve Stevaert, Belçikalı siyasetçi ve eski bakan (d. 1954) * 2016 - Leandro Barbieri, Arjantinli caz müzisyeni, bestecisi ve saksofoncu (d. 1932) * 2016 - Gallieno Ferri, İtalyan çizgi roman sanatçısı ve illüstratör (d. 1929) * 2016 - Rasım Mammadov, Azeri binbaşı (d. 1977) * 2016 - Murad Mirzeyev, Azeri askeri (d. 1976) * 2016 - Amber Rayne, Amerikalı pornografik film oyuncusu (d. 1984) * 2016 - László Sárosi, Macar eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1932) * 2017 - Kenneth J. Donnelly, Amerikalı siyasetçi (d. 1950) * 2017 - Rafael Molina Morillo, Dominikli avukat, gazeteci, diplomat ve gazete editörü (d. 1930) * 2017 - Hakan Oruçkaptan, Türk beyin ve sinir cerrahisi uzmanı (d. 1959) * 2018 - Susan Florence Anspach, Amerikalı oyuncu (d. 1942) * 2018 - Dursun Ali Sarıoğlu, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1936) * 2018 - Winnie Madikizela-Mandela, Güney Afrikalı siyasetçi ve aktivist (d. 1936) * 2019 - Matuk Adem, Libyalı siyasetçi, eski bakan ve şair (d. 1926) * 2019 - Rövşen Almuratlı, Azeri oyuncu, yönetmen ve senaryo yazarı (d.1954) * 2020 - Robert Lee Beck, Amerikalı modern pentatloncu ve eskrimci (d. 1936) * 2020 - Gregorio "Goyo" Benito Rubio, İspanyol millî futbolcu (d. 1946) * 2020 - Patricia Bosworth, Amerikalı aktris, gazeteci ve yazar (d. 1933) * 2020 - Bernardita Catalla, Filipinli diplomat ve siyasetçi (d. 1958) * 2020 - Zaccaria Cometti, İtalyan futbolcu ve teknik direktör (d. 1937) * 2020 - Oskar Fischer, 1975'ten 1990'a değin Alman Demokratik Cumhuriyeti'nin (ADC) dışişleri bakanı olarak görev yapmış Doğu Alman politikacı (d. 1923) * 2020 - Alfred William Frankland, İngiliz alerji uzmanı hekim (d. 1912) * 2020 - François de Gaulle, Fransız Katolik rahip ve misyoner (d. 1922) * 2020 - Juan Antonio Giménez López, Arjantinli çizgi roman sanatçısı (d. 1943) * 2020 - Anick Jesdanun, Amerikalı teknoloji gazetecisi (d. 1969) * 2020 - Nirmal Singh Khalsa, Hint Ragi (d. 1952) * 2020 - Eddie Large, İngiliz komedyen ve aktör (d. 1941) * 2020 - Maeve Kennedy McKean, Amerikalı halk sağlığı yetkilisi, insan hakları aktivisti, hukukçu ve akademisyen (d. 1979) * 2020 - Feriha Öz, Türk akademisyen, patolog ve tıp profesörü (d. 1933) * 2020 - Rodrigo Pesántez Rodas, Ekvadorlu yazar ve şair (d. 1937) * 2020 - Sergio Rossi, İtalyan ayakkabı tasarımcısı ve iş insanı (d. 1935) * 2020 - Aaron Rubashkin, Rus- Amerikalı iş insanı (d. 1927) * 2020 - Arnold Sowinski, Fransız futbolcu ve teknik direktör (d. 1931) * 2020 - Aptripel Tumimomor, Endonezyalı politikacı, iş insanı ve mühendis (d. 1966) * 2020 - Arthur Whistler, Amerikalı etnobotanist, akademisyen ve yazar (d. 1944) * 2021 - Valentin İvanoviç Afonin, Sovyet-Rus profesyonel eski futbolcu (d. 1939) * 2021 - Mihailo Kuşnerenko, Ukraynalı siyasetçi (d. 1938) * 2021 - Gabi Luncă, Rumen kadın şarkıcı (d. 1938) * 2021 - Mohammed Oreibi Al-Khalifa, Iraklı yargıç (d. 1969) * 2021 - Chepina Peralta, Meksikalı yemek şefi ve televizyon sunucusu (d. 1930) * 2021 - Jean Luc Rosat, Uruguay doğumlu Brezilyalı voleybolcu (d. 1953) * 2022 - Estelle Harris, Amerikalı aktris, komedyen ve dublaj sanatçısı (d. 1928) * 2022 - Javier Imbroda, İspanyol basketbol antrenörü ve siyasetçi (d. 1961) * 2022 - Mıgırdiç Margosyan, Türkiye Ermenisi öğretmen, yazar ve gazeteci (d. 1938) * 2022 - Leonel Sánchez, Şilili eski millî futbolcudur (d. 1936) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Otizm Farkındalık Günü * Van'dan Rus İmparatorluğu ve Batı Ermenistan Yönetimi ordu birliklerinin çekilişi (1918) * Van'ın Muradiye ilçesinden Rus İmparatorluğu ve Batı Ermenistan Yönetimi ordu birliklerinin çekilişi (1918) * Van'ın kurtuluşu (1918) *0402 02
== Olaylar == * 1043 - Günah Çıkartıcı Aziz Edward, İngiltere Kralı olarak taç giydi. * 1559 - İtalya Savaşı'nı bitiren barış anlaşması imzalandı. * 1879 - Sofya, Bulgaristan Prensliği'nin başkenti ilan edildi. * 1906 - Lumière Kardeşler, renkli fotoğrafı icat etti. * 1922 - Josef Stalin, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri oldu. * 1930 - Türkiye'de kadınlara, belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı verildi. * 1940 - II. Dünya Savaşı: Sovyetler Birliği, 22.000 Polonyalıyı katlederek Katyn Katliamı'nı gerçekleştirdi. * 1948 - Amerika Birleşik Devletleri başkanı Harry Truman, ekonomik yardımları içeren Marshall Planı'nı imzaladı. * 1960 - Moskova'da Bolşoy Tiyatrosu'nda sahneye çıkan opera sanatçısı Leyla Gencer, Verdi'nin La Traviata adlı yapıtında büyük başarı kazandı. * 1963 - Türkiye'de 27 Mayıs, Hürriyet ve Anayasa Bayramı olarak ilan edildi. * 1975 - İnönü Üniversitesi, Malatya’da kuruldu. * 1981 - 1981 Kosova protestoları bastırıldı, birçok kişi yaralandı veya öldü. * 1986 - IBM, ilk laptop bilgisayarlarını tanıttı. * 1992 - Ankara'nın Çankaya ilçesi Kaymakamlığı'na vekil olarak atanan Azize Düşer, Türkiye'nin ilk kadın kaymakamı oldu. * 1996 - Theodore Kaczynski yakalandı. * 2007 - Fransa'da hızlı tren, deneme sürüşünde saatte 574,8 km hıza erişerek dünya rekoru kırdı. * 2010 - Apple, iPad olarak adlandırılan tablet bilgisayarların ilk serisini piyasaya sürdü. == Doğumlar == * 1245 - III. Philippe, Fransa Kralı (ö. 1285) * 1395 - Georgios Trapezuntios, yunan filozof, alim ve hümanist (ö. 1486) * 1643 - V. Charles, Lorraine'in beşinci dükü (ö. 1690) * 1770 - Teodoros Kolokotronis, Yunan mareşali (ö. 1843) * 1783 - Washington Irving, Amerikalı yazar, denemeci, biyografi yazarı ve tarihçi (ö. 1859) * 1815 - Clotilde de Vaux, Fransız şair ve yazar (ö. 1846) * 1881 - Alcide De Gasperi, İtalyan devlet adamı, politikacı ve İtalya Cumhuriyeti'nin ilk Başbakanı (ö. 1954) * 1883 - Ikki Kita, bir Japon yazar, entelektüel ve politik filozoftur (ö. 1937) * 1885 - Jack Philby, İngiliz seyyah, yazar, istihbarat memuru, doğubilimci, kâşif ve siyaset adamı (ö. 1960) * 1893 - Leslie Howard, İngiliz aktör (ö. 1943) * 1894 - Neva Gerber, Amerikalı oyuncu (ö. 1974) * 1914 - Marie-Madeleine Dienesch, Fransız siyasetçi, büyükelçi (ö. 1998) * 1915 - İhsan Doğramacı, Iraklı Türkmen YÖK'ün ilk Başkanı, doktor ve akademisyen (ö. 2010) * 1918 - Mary Anderson, Amerikalı oyuncu, eski buz patencisi (ö. 2014) * 1921 - Darío Moreno, Yahudi asıllı Türk söz yazarı ve şarkıcı (ö. 1968) * 1922 - Doris Day, Amerikalı oyuncu ve yapımcı (ö. 2019) * 1924 - Marlon Brando, Amerikalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2004) * 1927 - Fethi Naci, Türk yazar ve eleştirmen (ö. 2008) * 1930 - Helmut Kohl, Alman siyasetçi ve devlet adamı (ö. 2017) * 1934 - Jane Goodall, İngiliz primatolog, etolog ve antropolog * 1935 - Ahmet Yüksel Özemre, ilk Türk atom mühendisi, akademisyen ve yazar (ö. 2008) * 1942 - Marsha Mason, Amerikalı oyuncu ve yönetmen * 1942 - Wayne Newton, Amerikalı şarkıcı, müzisyen, gösteri sanatçısı ve aktör * 1944 - Peter Colman, Avustralya'daki Walter ve Eliza Hall Tıbbi Araştırma Enstitüsü'nün yapısal biyoloji bölümünün başkanı * 1946 - Hanna Suchocka, Polonyalı bir siyasi figür, avukat * 1947 - Theo Pahlplatz, Hollandalı profesyonel futbolcu (ö. 2023) * 1948 - Carlos Salinas de Gortari, Meksikalı iktisatçı * 1948 - Jaap de Hoop Scheffer, Hollandalı siyasetçi * 1948 - Hans-Georg Schwarzenbeck, Alman eski futbolcudur * 1949 - Richard Thompson, İngiliz besteci, müzisyen * 1956 - Miguel Bosé, İspanyol-İtalyan şarkıcı ve oyuncudur * 1958 - Alec Baldwin, Amerikalı oyuncu * 1961 - Eddie Murphy, Amerikalı oyuncu ve komedyen * 1962 - Sophie Moressée-Pichot, Fransız eskrimci ve modern pentatloncu * 1962 - Taner Yıldız, Türk elektrik mühendisi ve siyasetçi * 1963 - Criss Oliva, Amerikalı müzisyen (ö. 1993) * 1964 - Nigel Farage, İngiliz siyasetçi * 1967 - Pervis Ellison, ABD'li profesyonel NBA basketbolcu * 1969 - Lance Storm, Kanadalı profesyonel güreşçi * 1970 - Shinji Fujiyoshi, Japon eski futbolcu * 1971 - Vitālijs Astafjevs, Leton millî futbolcu ve teknik direktör * 1972 - Jennie Garth, Amerikalı oyuncu * 1972 - Sandrine Testud, Fransız tenisçi * 1973 - Adam Scott, Amerikalı oyuncu * 1975 - Michael Olowokandi, Nijeryalı eski NBA basketbolcusu * 1978 - Ceynur, Türk şarkıcı * 1978 - Matthew Goode, İngiliz oyuncu * 1978 - Tommy Haas, Alman tenisçi * 1982 - Sofia Boutella, Fransız dansçı ve oyuncu * 1982 - Fler, Alman şarkıcı * 1982 - Cobie Smulders, Kanadalı oyuncu * 1983 - Ben Foster, İngiliz futbolcu * 1984 - Maxi López, Arjantinli futbolcu * 1985 - Jari-Matti Latvala, Fin Dünya Ralli Şampiyonası pilotu * 1985 - Leona Lewis, İngiliz şarkıcı * 1986 - Amanda Bynes, Amerikalı oyuncu * 1987 - Park Jung Min, Güney Koreli şarkıcı * 1988 - Timothy Michael Krul, Hollandalı kaleci * 1989 - Romain Alessandrini, Fransız futbolcu * 1990 - Kerim Ensariferd, İranlı millî futbolcu * 1990 - Sotiris Ninis, Yunan millî futbolcu * 1990 - Ken Samaras, (bilinen adıyla: Nekfeu), Fransız rap şarkıcısı ve müzisyen * 1991 - Ibrahima Conté, Gineli millî futbolcu * 1991 - Heirī Kiyoko, Amerikalı oyuncu, şarkıcı-söz yazarı, müzisyen ve dansçı * 1992 - Simone Benedetti, İtalyan futbolcu * 1992 - Yuliya Efimova, Rus yüzücü * 1993 - Konstantinos Triantafyllopoulos, Yunan futbolcu * 1994 - Josip Radošević, Hırvat millî futbolcu * 1994 - Srbuhi Sargsyan (bilinen adıyla: Srbuk), Ermeni şarkıcı * 1995 - Adrien Rabiot, Fransız futbolcu * 1996 - Naoki Nishibayashi, Japon futbolcu * 1997 - Gabriel Jesus, Brezilyalı futbolcu * 1998 - Paris- Michael Katherine Jackson, Amerikalı model ve oyuncu == Ölümler == * 1287 - Papa IV. Honorius, (d. 1210) * 1325 - Nizameddin Evliya, Hindistan sufilerinden (d. 1238) * 1582 - Takeda Katsuyori, geç Sengoku döneminde daimyō (d. 1546) * 1596 - Koca Sinan Paşa, Osmanlı padişahları III. Murad ve III. Mehmed'in saltanat dönemlerinde 5 defa olmak üzere toplam 8 yıl 5 ay sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamı (d. 1520) * 1624 - Kemankeş Ali Paşa, Osmanlı devlet adamı * 1680 - Shivahi Bhonsle, ilk Maratha İmparatoru (d. 1630) * 1827 - Ernst Florens Friedrich Chladni, Alman fizikçi ve müzisyen (d. 1756) * 1862 - James Clark Ross, Britanyalı deniz subayı (d. 1800) * 1868 - Franz Adolf Berwald, İsveçli besteci (d. 1796) * 1882 - Jesse James, Amerikalı haydut (d. 1847) * 1897 - Johannes Brahms, Alman besteci (d. 1833) * 1943 - Conrad Veidt, Alman sinema oyuncusu (d. 1893) * 1950 - Kurt Weill, Alman besteci (d. 1900) * 1954 - Remzi Oğuz Arık, Türk arkeolog, yazar ve siyaset adamı (d. 1899) * 1956 - Erhard Raus, Nazi Almanyası'nda asker (d. 1889) * 1960 - Cafer Seydahmet Kırımer, Kırım Tatarı ve Türk siyasetçisi ve devlet adamı (d. 1889) * 1971 - Joe Michael Valachi, Amerikalı gangster (d. 1904) * 1975 - Eileen Mary Ure, İskoç oyuncu (d. 1933) * 1990 - Sarah Vaughan, Amerikalı caz şarkıcı (d. 1924) * 1991 - Graham Greene, İngiliz yazar (d. 1904) * 2000 - Terence McKenna, Amerikalı yazar ve filozof (d. 1946) * 2008 - Hrvoje Ćustić, Hırvat futbolcudur (d. 1983) * 2013 - Ruth Prawer Jhabvala, Alman senarist ve roman yazarı (d. 1927) * 2014 - Régine Deforges, Fransız yazar ve sinema yönetmeni (d. 1935) * 2015 - Robert Louis "Bob" Burns, Jr, rock müzik grubu Lynyrd Skynyrd'ın ilk bateristi ve kurucularından (d. 1950) * 2015 - Kayahan, Türk pop şarkıcısı, besteci ve söz yazarı (d. 1949) * 2015 - Shmuel HaLevi Wosner, Avusturya doğumlu İsrailli rahip ve din adamı (d. 1913) * 2016 - Cesare Maldini, İtalyan futbolcu (d. 1932) * 2016 - Zorana "Lola" Novaković, Sırp şarkıcı (d. 1935) * 2017 - Michel Arrivé, Fransız romancı, kısa öykü yazarı, dilbilimci ve akademisyen (d. 1936) * 2017 - Sergio González Rodríguez, Meksikalı gazeteci ve yazardır (d. 1950) * 2017 - Renate Schroeter, Alman oyuncu (d. 1939) * 2018 - Lill-Babs, İsveçli şarkıcı (d. 1934) * 2019 - Aleksey Buldakov, Sovyet-Rus oyuncu (d. 1951) * 2019 - Maurice Pon, Fransız söz yazarı ve şair (d. 1921) * 2019 - Carmelita Pope, Amerikalı oyuncudur (d. 1924) * 2020 - Robert Armstrong, Baron Armstrong Ilminster, İngiliz soylu ve eski siyasetçi (d. 1927) * 2020 - Helin Bölek, Türk müzisyen (d. 1991) * 2020 - Arnold Demain, Amerikalı mikrobiyolog (d. 1927) * 2020 - Henri Ecochard, II. Dünya Savaşı sırasında Özgür Fransız Kuvvetleri'nde görev yapan Fransız askeri subay (d. 2020) * 2020 - Bob Glanzer, Amerikalı politikacı (d. 1945) * 2020 - Francisco Hernando Contreras, İspanyol iş insanı (d. 1945) * 2020 - Marguerite Lescop, Kanadalı yazar, editör ve konuşmacı (d. 1915) * 2020 - Hans Prade, Surinamlı diplomat ve politikacı (d. 1938) * 2020 - Omar Quintana, Ekvadorlu politikacı, spor yöneticisi, iş insanı (d. 1944) * 2020 - Marcelle Ranson- Hervé, Fransız oyuncu (d. 1929) * 2020 - Tim Robinson, İngiliz yazar ve haritacı (d. 1935) * 2020 - Joel Shatzky, Amerikalı yazar (d. 1943) * 2020 - Yusuf Kenan Sönmez, Türk siyasetçi (d. 1948) * 2020 - Arlene Stringer-Cuevas, Amerikalı siyasetçi (d. 1933) * 2020 - Eric Verdonk, Yeni Zelandalı kürekçi (d. 1959) * 2020 - Frida Wattenberg, Fransız Direnişi üyesi kadın aktivist ve sanatçı (d. 1924) * 2021 - Gloria Henry (doğum adı: Gloria McEniry), Amerikalı aktris (d. 1923) * 2021 - Naila Isayeva, Azeri şarkı bestecisidir (d. 1947) * 2021 - John Paragon, Amerikalı oyuncu, komedyen, senarist ve yönetmen (d. 1954) * 2021 - Yevgeniy Zagorulko, Rus yüksek atlama antrenörü (d. 1942) * 2021 - Carla Maria Zampatti, İtalyan-Avustralyalı moda tasarımcısı ve iş insanı (d. 1942) * 2022 - Yamina Bachir, Cezayirli film yönetmeni, senarist ve yazar (d. 1954) * 2022 - June Brown, İngiliz aktris (d. 1927) * 2022 - Archie Eversole, Amerikalı hip-hop müzisyeni ve söz yazarı (d. 1984) * 2022 - Lygia Fagundes Telles, Brezilyalı roman ve öykü yazarı (d. 1923) * 2022 - Snežana Nikšić, Sırp sinema ve televizyon oyuncusu (d. 1943) == Tatiller ve özel günler == * Van'ın Çaldıran ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) * Van'ın Saray ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) *Karabük’ün Kuruluş Yıldönümü (3 Nisan 1937) *0403 03
== Olaylar == * 1581 - Francis Drake, dünya turunu tamamladı ve I. Elizabeth tarafından şövalyelikle ödüllendirildi. * 1814 - Napolyon, tahtından ilk defa çekildi. * 1905 - Hindistan'daki depremde, yaklaşık 20.000 kişi öldü. * 1913 - Osmanlı İmparatorluğu'nda Kadınlar Dünyası adlı dergi kuruldu. * 1929 - İstanbul'da düzenlenen Yerli Malı Kullanma ve Koruma Toplantısı'nda gençlik, yerli malı kullanmaya yemin etti. * 1941 - Irak'ta eski Başbakan Reşid Ali Geylani, bir darbeyle iktidarı ele geçirdi. * 1949 - NATO kuruldu. Washington'da ABD, Belçika, Danimarka, Fransa, Lüksemburg, Norveç ve Portekiz, Kuzey Atlantik Paktı Örgütünün (NATO) kuruluşunu onaylayan antlaşmayı imzaladı. * 1951 - Necip Fazıl Kısakürek, kumar oynadığı gerekçesiyle 30 lira para cezasına çarptırıldı. * 1953 - Deniz Kuvvetleri'ne bağlı Dumlupınar denizaltısı, NATO tatbikatından dönerken Çanakkale Boğazı'nda İsveç gemisi Naboland'la çarpışarak battı; 81 Türk denizcisinin öldüğü bugün, "Deniz Şehitlerini Anma Günü" ilan edildi. * 1960 - Senegal, Fransa'dan bağımsızlığını kazandı. * 1966 - Fransa'da NATO üslerine karşı çıkılınca, Türkiye'deki üslerin durumu gündeme getirildi. Başbakan Süleyman Demirel, "Türkiye'de ABD üssü yoktur, tesisi vardır" dedi. * 1968 - Martin Luther King Jr., Memphis'te öldürüldü. * 1973 - 11 Eylül 2001'deki saldırılar sonucu yıkılan Dünya Ticaret Merkezi açıldı. Temelleri 1966'da atılan, inşaatına 1968'de başlanılan ve 37 milyon dolara mal olan binanın mimarı, Minuori Yamasaki idi. * 1974 - Türk Hükûmeti, Yunan karasularının 12 mile çıkarılmasını kabul etmeyeceğini, Ege'nin bir Yunan gölü haline getirilmesinin söz konusu olamayacağını, diplomatik kanallarla Yunanistan'a bildirdi. * 1975 - Microsoft şirketi, Bill Gates ve Paul Allen ortaklığında kuruldu. * 1979 - Pakistan Başbakanı Zülfikar Ali Butto, asılarak idam edildi. * 1985 - Balıkesir'de eğitim uçuşu yapan bir uçak, Marangozlar Sitesi'ne düştü. Uçağın iki pilotu ile 14 kişi öldü, 21 kişi de yaralandı. * 2002 - PKK, birçok Avrupa ülkesinde yasaklanmasının ardından, adını KADEK (Kürdistan Demokrasi ve Özgürlük Kongresi) olarak değiştirdi. * 2002 - Dicle Haber Ajansı kuruldu. * 2010 - TRT'nin Arapça kanalı TRT El Arabia yayına başladı. * 2023 - Finlandiya, NATO üyesi oldu. == Doğumlar == * 186 - Caracalla, Roma İmparatoru (ö. 217) * 1646 - Antoine Galland, Fransız şarkiyatçı ve arkeolog (ö. 1715) * 1780 - Edward Hicks, Amerikalı ressam ve din adamı (ö. 1849) * 1802 - Dorothea Dix, Amerikalı toplumsal reformcu ve hümanist (ö. 1887) * 1835 - John Hughlings Jackson, İngiliz nörolog (ö. 1911) * 1846 - Comte de Lautréamont, Fransız yazar (ö. 1870) * 1858 - Remy de Gourmont, Fransız şair (ö. 1915) * 1884 - Isoroku Yamamoto, Japon İmparatorluk Deniz Kuvvetleri Birleşik Filosu'nun Başkomutanı (ö. 1943) * 1913 - Muddy Waters, Amerikalı müzisyen (ö. 1983) * 1914 - Marguerite Duras, Fransız yazar (ö. 1996) * 1915 - Lars Ahlin, İsveçli yazar (ö. 1997) * 1920 - Éric Rohmer, Fransız yönetmen (ö. 2010) * 1922 - Hayrettin Karaca, Türk bilim insanı ve TEMA Vakfı'nın kurucularından (ö. 2020) * 1926 - Zdenka Procházková, Çek aktris (ö. 2021) * 1928 - İlhami Soysal, Türk gazeteci ve yazar (ö. 1992) * 1928 - Maya Angelou, Afroamerikan yazar, şair ve şarkıcı (ö. 2014) * 1928 - Alfredo Armenteros, Kübalı müzisyen (ö. 2016) * 1932 - Andrey Tarkovski, Sovyet yönetmen (ö. 1986) * 1932 - Anthony Perkins, Amerikalı aktör (ö. 1992) * 1941 - Angelica Domröse, Alman aktris * 1944 - Toktamış Ateş, Türk siyaset bilimi profesörü ve yazar (ö. 2013) * 1945 - Daniel Cohn-Bendit, Fransız politikacı ve aktivist * 1946 - Ercan Yazgan, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2018) * 1947 - Işılay Saygın, Türk mimar, siyasetçi ve Türkiye'nin ilk kadın Turizm Bakanı (ö. 2019) * 1948 - Şahin Mengü, Türk hukukçu ve siyasetçi * 1948 - Abdullah Öcalan, PKK'nın kurucularından biri ve ilk lideri * 1952 - Gary Moore, İrlandalı gitarist ve Thin Lizzy grubunun üyesi (ö. 2011) * 1957 - Aki Kaurismäki, Fin yönetmen * 1957 - Annie Grégorio, Fransız oyuncu * 1960 - Hugo Weaving, Nijerya doğumlu İngiliz asıllı Avustralyalı aktör * 1963 - Nuri Adıyeke, Girit asıllı Türk Osmanlı Dönemi tarihçisi * 1963 - Dale Hawerchuk, Kanadalı profesyonel buz hokeyi oyuncusu ve antrenör (ö. 2020) * 1963 - Graham Norton, İrlandalı aktör, komedyen, televizyon sunucusu ve köşe yazarı * 1963 - Semih Kaplanoğlu, Türk senarist ve yönetmen * 1964 - Branco, Brezilyalı futbolcu ve teknik direktör * 1964 - David Cross, Amerikalı komedyen, oyuncu, komedi yazarı, prodüktör ve yönetmen * 1965 - Robert Downey, Jr., Amerikalı aktör * 1966 - Mike Starr, Amerikalı müzisyen (ö. 2011) * 1966 - Nancy McKeon, Amerikalı oyuncu * 1967 - Ali Babacan, Türk politikacı ve DEVA Partisi Genel Başkanı * 1967 - Hakan Bilgin, Türk oyuncu * 1970 - Barry Pepper, Amerikalı oyuncu * 1970 - Çağan Irmak, Türk yönetmen * 1970 - Josh Todd, Amerikalı müzisyen ve aktör * 1970 - Yelena Yelesina, Rus yüksek atlamacı * 1972 - Jill Scott, Amerikalı şarkıcı, oyuncu ve şair * 1973 - David Blaine, Amerikalı sihirbaz ve sahne sanatçısı * 1975 - Delphine Arnault, Fransız iş insanı * 1976 - Emerson Ferreira da Rosa, Brezilyalı futbolcu * 1979 - Heath Ledger, Avustralyalı aktör ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2008) * 1979 - Natasha Lyonne, Amerikalı oyuncu * 1980 - Trevor Moore, Amerikalı komedyen, aktör, senarist, yapımcı, yönetmen ve müzisyen (ö. 2021) * 1981 - Currensy, Amerikalı rapçi * 1981 - Ned Vizzini, Amerikalı yazar (ö. 2013) * 1983 - Amanda Righetti, Amerikalı oyuncu * 1983 - Ben Gordon, Amerikalı basketbolcu * 1984 - Arkadi Vyatçanin, Rus yüzücü * 1984 - Sean May, Amerikalı basketbolcu * 1985 - Rudy Fernández, İspanyol basketbolcu * 1986 - Aiden McGeady, İrlandalı futbolcu * 1986 - Eunhyuk, Güney Koreli rapçi, şarkıcı, söz yazarı, oyuncu, dansçı, koreograf ve konser yönetmeni * 1987 - Sami Khedira, Alman futbolcu * 1987 - McDonald Mariga, Kenyalı millî futbolcu * 1987 - Sarah Gadon, Kanadalı dizi ve sinema oyuncusu * 1989 - Chris Herd, Avustralyalı millî futbolcu * 1989 - Vurnon Anita, Hollandalı millî futbolcu * 1991 - Jamie Lynn Spears, Amerikalı aktris ve şarkıcı * 1992 - Alexa Nikolas, Amerikalı aktris * 1992 - Christina Metaxa, Kıbrıslı Rum şarkıcı * 1993 - Frank Kaminsky, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1996 - Austin Mahone, Amerikalı pop şarkıcısı * 1999 - Mert Müldür, Türk futbolcu == Ölümler == * 397 - Milano'lu Ambrosius, Milano episkoposu, teolog - Kilise Babası - Kilise Doktoru (d. 340) * 636 - Sevilla'lı İsidor, İlk orta çağ ansiklopedisti olarak adlandırılır - Kilise Babası - Kilise Doktoru (d. 560) * 814 - Sakkudionlu Plato, Bizanslı memur, keşiş ve aziz (d. 735) * 896 - Formosus, 6 Ekim 891 yılından 896 yılındaki ölümüne kadar papalık yapmıştır (d. 816) * 1284 - Kastilyalı X. Alfonso, 1252-1284 yılları arasında Kastilya kralı (d. 1221) * 1292 - Papa IV. Nicolaus ya da doğum adı ile Girolamo Masci, 22 Şubat 1288'den 1292'de ölümüne kadar papalık yapmıştır. Seçimle gelen ilk Fransiskan Papa'ydı (d. 1227) * 1588 - II. Friedrich, 1559'dan ölümüne kadar Danimarka ve Norveç kralı ve Schleswig Dükü (d. 1534) * 1609 - Charles de l'Écluse, L'Éscluse veya Carolus Clusius, Flaman hekim, botanikçi ve bahçeci (d. 1526) * 1617 - John Napier, İskoç matematikçi ve logaritmanın mucidi (d. 1550) * 1774 - Oliver Goldsmith, İrlandalı yazar ve şair (d. 1728) * 1817 - André Masséna, Rivoli Dükü, Essling Prensi, Fransız Devrimi ve Napoléon Savaşları'nın önde gelen Fransız generallerinden biri (d. 1758) * 1878 - Richard Brewer, Amerikalı kovboy ve kanun kaçağı (d. 1850) * 1841 - William Henry Harrison, Amerikalı asker, siyasetçi ve Amerika Birleşik Devletleri'nin 9. Başkanı (d. 1773) * 1848 - Marc-Antoine Jullien de Paris, Fransız eğitmen (d. 1775) * 1870 - Heinrich Gustav Magnus, Alman kimyacı ve fizikçi (d. 1802) * 1878 - Richard Brewer, Amerikalı kovboy ve kanun kaçağı (d. 1850) * 1919 - William Crookes, İngiliz kimyacı ve fizikçi (d. 1832) * 1923 - John Venn, İngiliz matematikçi (d. 1834) * 1923 - Julius Martov, Yahudi asıllı Rus Menşevik lider (d. 1873) * 1929 - Karl Benz, Alman makine mühendisi ve motor tasarımcısı (d. 1844) * 1931 - André Michelin, Fransız mühendis ve sanayici (d. 1853) * 1932 - Wilhelm Ostwald, Alman kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1853) * 1941 - Emine Nazikeda, Sultan Vahdettin'in eşi ve Baş Kadınefendi (d. 1866) * 1943 - Jimmy Barry, Amerikalı boksör (d. 1870) * 1951 - George Albert Smith, İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin 8. başkanıdır (d. 1870) * 1953 - II. Carol, Romanya Kralı (1930-1940 yılları arasında) (d. 1893) * 1967 - Héctor Scarone, Uruguaylı eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1898) * 1968 - Martin Luther King, Jr., Afrikalı-Amerikalı Baptist papaz ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1929) * 1979 - Zülfikar Ali Butto, Pakistan Başbakanı (d. 1928) * 1983 - Gloria Swanson, Amerikalı aktris (d. 1899) * 1984 - Maximilian Fretter-Pico, Nazi Almanyası generali (d. 1892) * 1987 - Chögyam Trungpa, Budist rahip ve meditasyon öğretmenidir (d. 1939) * 1991 - Max Frisch, İsviçreli yazar (d. 1911) * 1992 - Muammer Hacıoğlu, Türk şair (d. 1945) * 1997 - Alparslan Türkeş, Türk asker ve siyaset adamı (d. 1917) * 2004 - Tevfik Lav, Türk teknik direktör (d. 1959) * 2007 - Bob Clark, Amerikalı film yönetmeni (d. 1941) * 2011 - Walter Scott Columbus, Amerikalı baterist (d. 1956) * 2013 - Roger Joseph Ebert, Amerikalı film eleştirmeni ve senaryo yazarı (d. 1942) * 2014 - İsmet Atlı, Türk güreşçi ve halk ozanı (d. 1931) * 2014 - Muhammed Kutub, Mısırlı İslamcı yazar, akademisyen ve öğretmen (d. 1919) * 2014 - Kumba Ialá ya da Kumba Yalá, Gine-Bissaulu öğretim görevlisi ve siyasetçi (d. 1953) * 2015 - Jamaluddin Jarjis, Malezyalı politikacı, sivil aktivist ve makine mühendisi (d. 1951) * 2015 - Ramón Ivanoes Barreto Ruiz, Uruguaylı futbol hakemi (d. 1939) * 2016 - Chus Lampreave, İspanyol oyuncu (d. 1930) * 2017 - Samir Ferid, Mısırlı yazar, film eleştirmeni, gazeteci ve film tarihçisi (d. 1943) * 2017 - Giovanni Sartori, İtalyan siyaset bilimci (d. 1924) * 2018 - Andres Ammas, Estonyalı siyasetçi (d. 1962) * 2018 - Soon-Tek Oh, Güney Koreli-Amerikalı oyuncu, seslendirme sanatçısı ve oyun yazarı (d. 1932) * 2018 - John L. Sullivan, Johnny Valiant ring adıyla bilinen eski Amerikalı profesyonel güreşçi ve menajer (d. 1946) * 2018 - Ray Wilkins, İngiliz millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1956) * 2019 - Alberto Cortez, Arjantinli şarkıcı ve söz yazarı (d. 1940) * 2019 - Giorgi Danelia, Gürcü sinema yönetmeni (d. 1930) * 2019 - Roberta Arline Haynes, Amerikalı oyuncu (d. 1927) * 2019 - Marilyn Mason, Amerikalı konser organizatörü, müzisyen ve akademisyen (d. 1925) * 2019 - Đồng Sĩ Nguyên, Vietnamlı eski asker ve siyasetçi (d. 1923) * 2019 - Myer Skoog, Eski Amerikalı NBA basketbolcusu (d. 1926) * 2020 - Thomas John Dempsey, Amerikan Futbolu oyuncusu (d. 1947) * 2020 - Xavier Dor, Fransız embriyolog ve aktivist (d. 1929) * 2020 - Philippe André Eugène, Baron Bodson, Belçikalı politikacı ve iş insanı (d. 1944) * 2020 - Luis Eduardo Aute Gutiérrez, İspanyol şarkıcı, söz yazarı, film yönetmeni, aktör, heykeltıraş, yazar ve ressam (d. 1943) * 2020 - Leïla Menchari, Tunuslu tasarımcı ve dekoratör (d. 1927) * 2020 - Marcel Moreau, Belçikalı yazar (d. 1933) * 2021 - Cheryl Gillan, Britanyalı siyasetçi (d. 1952) * 2021 - Sugako Hashida, Japon senarist (d. 1925) * 2021 - Robert Alexander Mundell, Kanadalı ekonomist (d. 1932) * 2021 - Keosaychay Sayasone, eski Laos first laydsi (d. 1958) * 2022 - Madeline Cain, Amerikalı siyasetçi (d. 1949) * 2022 - Kathy Lamkin, Amerikalı aktris (d. 1947) * 2022 - Django Sissoko, Malili bir subay ve politikacıdır (d. 1948) == Tatiller ve özel günler == * NATO Günü *0404 04
== Olaylar == * 527 - Bizans İmparatoru I. Justinus, yeğeni I. Justinianus'u veliahtı ilan etti. * 1564 - İlk "1 Nisan" şakaları Fransa'da yapılmaya başlandı. Bu yıl değiştirilen takvime göre, eski yılbaşı sayılan Nisan'ın 1'i, yerini yeni yılbaşı 1 Ocak'a bırakmaktaydı. Nisan'ın ilk günü, yeni yıl kutlamaya alışmış olan halk ve yeni takvim uygulamasını beğenmeyenler, çeşitli şakalar yapmaya başladılar. Fransızlar, bu şakalara "Poisson D'avril" (Nisan balığı) adını verdiler. * 1778 - Oliver Pollock, Dolar'ın simgesini yarattı. * 1867 - Singapur, Birleşik Krallık Kraliyet Kolonisi oldu. * 1873 - Britanya buharlı gemisi "SS Atlantic", İskoçya açıklarında battı; 547 kişi öldü. * 1873 - Namık Kemal'in Vatan Yahut Silistre adlı oyununun ilk temsili, İstanbul'daki Gedikpaşa Tiyatrosu'nda gerçekleşti. * 1916 - Mustafa Kemal, Miralaylığa (Albaylığa) yükseltildi. * 1921 - Metristepe'deki 10. Yunan Tümeni'nin geri çekilmesinin ardından taarruza geçen Kuvâ-yi Milliye, İkinci İnönü Muharebesi'ni kazandı. * 1924 - Münih'teki darbe girişimi dolayısıyla Nazi lideri Adolf Hitler, 5 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Fakat sadece 9 ay hapis kaldı ve bu sırada Mein Kampf (Kavgam) adlı kitabını yazdı. * 1925 - Anadolu Anonim Türk Sigorta Şirketi kuruldu. * 1926 - Türkiye'de 30 Ağustos'un, "Zafer Bayramı" olarak kutlanması hakkındaki kanun kabul edildi. * 1939 - İspanya'da milliyetçiler, İspanya İç Savaşı'nın resmi olarak bittiğini açıkladılar. * 1940 - II. Dünya Savaşı: Hans Frank tarafından Varşova Gettosu kuruldu. * 1941 - Altın Meydan subayları tarafından 1941 Irak darbesi gerçekleştirildi. * 1947 - Çocuğu olmayan II. Georgios'un ölümünün ardından ağabeyi I. Paulos, Yunanistan Kralı oldu. * 1948 - Soğuk Savaş: Sovyetler Birliği'nin direktifleri doğrultusunda Doğu Almanya Hükûmetine bağlı askeri güçler, Batı Berlin'i karadan ablukaya aldı. * 1948 - İstanbul Fındıklı'daki Güzel Sanatlar Akademisi binası yandı. * 1949 - Serbest İrlanda Devleti'ni oluşturan güneydeki 26 kontluk birleşerek, İrlanda Cumhuriyeti'ni oluşturdu. * 1949 - Newfoundland, Kanada'ya katıldı. * 1950 - BM, Kudüs'ün ikiye bölünmesi planını kabul etti. * 1955 - Kıbrıs Rumları, Ada'nın Birleşik Krallık'tan bağımsız olmasını öngören, EOKA hareketini başlattılar. * 1955 - Kıbrıs'ta Türk Mukavemet Teşkilatı faaliyete geçti. * 1957 - Batı Almanya'da bilim insanları, nükleer silahlar üzerine çalışmayı reddetti. * 1958 - Kıbrıs'ta EOKA'cılar Büyük Britanya'ya savaş ilan etti. EOKA'nın lideri Georgios Grivas, Türklere de gözdağı verdi. * 1961 - Türkiye'de 27 Mayıs Darbesi'nden sonra faaliyetleri yasaklanan siyasi partilerin faaliyetleri kısmen serbest bırakıldı. * 1963 - Alman kamu televizyon kanalı ZDF (Zweites Deutsches Fernsehen, Türkçe: İkinci Alman Kanalı) kuruldu. * 1964 - Başpiskopos Makarios'un Kıbrıs Türk Alayı'nın Garnizonuna dönmesi önerisi, Türk Hükûmetince reddedildi. * 1969 - Münir Nurettin Selçuk'un Amerika'da verdiği konser, 525 televizyon tarafından naklen yayınladı. * 1970 - Richard Nixon, ABD'de satılan tütün ürünlerinde uyarı yazılarının yer almasını öngören ve televizyon ve radyoda tütün ürünlerinin reklamlarının yapılmasını yasaklayan kararnameyi imzaladı. * 1971 - Robert Kolej, olaylar nedeniyle 4 günlüğüne kapatıldı. * 1975 - Bursa'da Uludağ, Elazığ'da Fırat, Samsun'da Ondokuz Mayıs ve Konya'da Selçuk Üniversitelerinin kurulmasına ilişkin kanun, TBMM'nde kabul edildi. * 1976 - Apple; Steve Jobs, Steve Wozniak ve Ronald Wayne tarafından kuruldu. * 1979 - Humeyni, İran'ni ilan etti. * 1981 - Yaz saati uygulaması, Sovyetler Birliği'nde ilk kez hayata geçirildi. * 1982 - Nokta dergisi yayın hayatına başladı. * 1997 - Japonya kökenli video oyunu olan Pokémon’un ilk anime bölümü yayınlandı. * 1999 - Kuzeybatı Toprakları'ndan ayrılan Nunavut, Kanada'nın bölgesi oldu. * 2001 - Yugoslavya'nın eski Başkanı Slobodan Milošević, Uluslararası Ceza Mahkemesi'nde yargılanmak üzere polise teslim oldu. * 2001 - Hollanda, eşcinsel evliliği yasallaştıran dünyanın ilk ülkesi oldu. * 2002 - Ötanazi, Hollanda'da yasallaştı. * 2004 - Google, Gmail'i halka duyurdu. * 2005 - 24. Uluslararası İstanbul Film Festivali "Yaşam Boyu Başarı Ödülü", sinema sanatçısı Sophia Loren'e verildi. * 2005 - Türkiye'de 10 yıl süren 61 sanıklı Hizbullah davasında 22 tetikçi, ağırlaştırılmış ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı. * 2009 - Hırvatistan ve Arnavutluk NATO'ya katıldı. == Doğumlar == * 1220 - Go-Saga, Japonya İmparatoru (ö. 1272) * 1282 - IV. Ludwig (Bavyeralı), Kutsal Roma İmparatoru (ö. 1347) * 1578 - William Harvey, İngiliz tıp doktoru (ö. 1657) * 1614 - Martin Schoock, Hollandalı filozof (ö. 1669) * 1640 - Zygmunt Kazimierz, Polonyalı prens (ö. 1647) * 1728 - Franz Asplmayr, Avusturyalı besteci ve keman virtüözü (ö. 1786) * 1750 - Hugo Kołłątaj, Polonyalı Katolik rahip, sosyal ve politik aktivist, politik düşünür, tarihçi ve filozof (ö. 1812) * 1773 - Yuri Lisyanski, Rus Kraliyet Donanması subayı ve kaşif (ö. 1837) * 1776 - Sophie Germain, Fransız asıllı matematikçi, fizikçi ve filozof (ö. 1831) * 1795 - Carl Anton von Meyer, Rus botanikçi ve kaşif (ö. 1855) * 1815 - Otto von Bismarck, Alman politikacı (ö. 1898) * 1822 - Hobart Paşa, İngiliz asıllı deniz subayı (ö. 1886) * 1831 - Albert Anker, İsviçreli ressam (ö. 1910) * 1852 - Edwin Austin Abbey, Amerikalı ressam (ö. 1911) * 1858 - Gaetano Mosca, İtalyan siyaset bilimci, gazeteci ve bürokrat (ö. 1941) * 1862 - Carl Charlier, İsveçli astronom (ö. 1934) * 1865 - Richard Zsigmondy, Alman kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1929) * 1866 - Ferruccio Busoni, İtalyan piyanist ve besteci (ö. 1924) * 1868 - Edmond Rostand, Fransız tiyatrocu (ö. 1918) * 1873 - Sergey Rahmaninov, Rus piyanist ve besteci (ö. 1943) * 1878 - Ernest Mamboury, İsviçreli öğretmen (ö. 1953) * 1883 - Martin Dunbar-Nasmith, Britanyalı amiral (ö. 1965) * 1885 - Wallace Beery, Amerikalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1949) * 1887 - Leonard Bloomfield, Amerikalı dil bilimci (ö. 1949) * 1888 - Kai Donner, Fin dilbilimci, etnograf ve siyasetçi (ö. 1935) * 1893 - Cicely Courtneidge, İngiliz oyuncu (ö. 1980) * 1894 - Eduard Wagner, II. Dünya Savaşı'nda olarak görev yapan Nazi Almanyası ordusu generali (ö. 1944) * 1894 - Jørgen Jørgensen, Danimarkalı filozof (ö. 1969) * 1898 - William James Sidis, Amerikalı matematikçi (ö. 1944) * 1902 - Maria Poliduri, Yunan şair (ö. 1930) * 1905 - Emmanuel Mounier, Fransız filozof ve ilahiyatçı (ö. 1950) * 1906 - Aleksander Sergeyeviç Yakovlev, Rus mühendis ve uçak tasarımcısı (ö. 1989) * 1908 - Abraham Maslow, Amerikalı bilim insanı (ö. 1970) * 1917 - Hikmet Dizdaroğlu, Türk yazar, edebiyat araştırmacısı ve dil bilimci (ö. 1981) * 1920 - Toşiro Mifune, Japon oyuncu (ö. 1997) * 1924 - Brendan Byrne, Amerikalı siyasetçi (ö. 2018) * 1926 - Reha Yurdakul, Türk sinema oyuncusu (ö. 1988) * 1929 - Milan Kundera, Çek yazar (ö. 2023) * 1932 - Debbie Reynolds, Amerikalı oyuncu, dansçı ve şarkıcı (ö. 2016) * 1933 - Pars Tuğlacı, Ermeni asıllı Türk yazar (ö. 2016) * 1936 - Ahmet Sezgin, Türk halk müziği sanatçısı (ö. 2008) * 1937 - Yılmaz Güney, Türk oyuncu ve yönetmen (ö. 1984) * 1939 - Ali MacGraw, Amerikalı sinema oyuncusu * 1942 - Hurşit Tolon, Türk asker * 1942 - Savaş Dinçel, Türk oyuncu, karikatürist ve film yönetmeni (ö. 2007) * 1944 - Mehmet Emin Karamehmet, Türk iş insanı * 1947 - Beşir Atalay, Türk siyasetçi * 1947 - Neşe Karaböcek, Türk şarkıcı * 1948 - İnci Asena, Türk şair, yazar, çevirmen ve yayınevi yöneticisi * 1955 - İlhan İrem, Türk ses sanatçısı ve besteci (ö. 2022) * 1958 - Hıdır Aslan, Türk sosyalist devrimci (ö. 1984) * 1958 - Hüseyin Altın, Türk şarkıcı ve oyuncu (ö. 2016) * 1958 - Banu Alkan, Türk oyuncu * 1959 - Helmuth Duckadam, Rumen futbolcu * 1960 - Yalçın Menteş, Türk tiyatro sanatçısı ve televizyon yıldızı (ö. 2019) * 1963 - Hüner Coşkuner, Türk müziği şarkıcısı (ö. 2021) * 1965 - Naşide Göktürk, Türk şair, söz yazarı, besteci ve yorumcu (ö. 2016) * 1966 - Mehmet Özdilek, Türk futbolcu ve teknik direktör * 1967 - Cevdet Yılmaz, Türk siyasetçi * 1967 - Mehmet Taştan, Türk hukukçu ve şair * 1968 - Alexander Stubb, Fin politikacı * 1973 - Christian Finnegan, İngiliz komedyen ve oyuncu * 1973 - Rachel Maddow, Amerikalı televizyon sunucusu, yorumcusu ve yazar * 1973 - Hakan Taşıyan, Türk arabesk fantezi müzik şarkıcısı ve bestekâr * 1976 - Asım Pars, Boşnak asıllı Türk basketbolcu * 1976 - David Oyelowo, Britanyalı oyuncu * 1976 - Clarence Seedorf, Surinam doğumlu Hollandalı futbolcu * 1978 - Antonio De Nigris Guajardo, Meksikalı futbolcu (ö. 2009) * 1980 - Randy Orton, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1980 - İsmail Atalan, Alman teknik direktör * 1980 - Yūko Takeuchi, Japon oyuncu (ö. 2020) * 1981 - Hannah Spearritt, İngiliz pop şarkıcısı ve aktris * 1983 - Sergey Lazarev, Rus şarkıcı ve aktör * 1986 - Haminu Dramani, Ganalı futbolcu * 1987 - Leydi Slim, Azerbaycanlı ilk drag queen * 1990 - Zafonic, ABD doğumlu safkan yarış atı ve aygır * 1991 - Duván Zapata, Kolombiyalı futbolcu * 1992 - Ramazan Çevik, Türk futbolcu * 1994 - Dmitri Yefremov, Rus futbolcu * 1995 - Logan Paul, Amerikalı YouTuber ve internet ünlüsü == Ölümler == * 996 - XV. Ioannes, Ağustos 985'ten ölümüne kadar papa * 1085 - Shenzong, Çin'in Song Hanedanı'nın altıncı imparatoru (d. 1048) * 1204 - Eleanor, Akitanya düşesi (d. 1122) * 1282 - Abaka, Cengiz Han'ın torunu (d. 1234) * 1528 - Francisco de Peñalosa, İspanyol yazar (d. 1470) * 1548 - I. Zygmunt, Jagiellon Hanedanı üyesi Lehistan Kralı ve Litvanya Büyük Dükü (d. 1467) * 1865 - Giuditta Negri Pasta, İtalyan şarkıcı (d. 1798) * 1876 - Philipp Mainländer, Alman şair ve filozof (d. 1841) * 1910 - Andreas Achenbach, Alman manzara ressamı (d. 1815) * 1918 - Nigâr Hanım, Türk şair (d. 1856) * 1930 - Cosima Wagner, Alman piyanist ve besteci (d. 1837) * 1940 - John Hobson, İngiliz ekonomist ve sosyal bilimci (d. 1858) * 1944 - Hazım Körmükçü, Türk tiyatrocu (d. 1898) * 1947 - II. Georgios, Yunanistan Kralı (d. 1890) * 1947 - İsa Eşme, Türk profesör * 1950 - Recep Peker, Türk politikacı ve eski Başbakan (d. 1889) * 1952 - Ferenc Molnár, Macar yazar (Pal Sokağı Çocukları’nın yazarı) (d. 1878) * 1954 - Ahmed Ağdamski, Azeri operacı, oyuncu (d. 1884) * 1965 - Helena Rubinstein, Polonyalı-Yahudi asıllı Amerikalı iş insanı (d. 1870) * 1976 - Max Ernst, Alman gerçeküstücü ressam (d. 1891) * 1978 - İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Türk eğitimci, yazar, hattat ve siyasetçi (d. 1886) * 1984 - Marvin Gaye, Amerikalı şarkıcı (d. 1939) * 1991 - Martha Graham, Amerikalı dansçı (d. 1894) * 2001 - Ayhan Şahenk, Türk iş insanı (d. 1929) * 2002 - Aptullah Kuran, Türk mimarlık tarihçisi (Mimar Sinan konusunda yaptığı araştırmalarla tanınan) (d. 1927) * 2003 - Leslie Cheung, Hong Konglu şarkıcı ve oyuncu (d. 1956) * 2005 - Naci Tanrısever (Karamanoğlu Naci Bey), Türk şair ve İstiklal Madalyası sahibi (Cumhuriyetin Tapu Kadastrosunu kuran, 16 eski dil bilen hayattaki tek kişi sıfatıyla "ölene kadar emekliliği yasak" olan Millî Savunma Bakanlığı uzman bilirkişisi) (d. 1901) * 2007 - John Billings, Avustralyalı doğal doğum kontrolü yönteminin mucidi (d. 1918) * 2012 - Ekrem Bora, Türk sinema oyuncusu (d. 1934) * 2014 - Jacques Le Goff, 12. ve 13. yüzyıl Orta Çağ tarihinde uzmanlaşmış, Fransız tarihçi (d. 1924) * 2015 - Misao Ōkawa, Japon kadın (2013 yılından ölümüne kadar "Yaşayan En Yaşlı Kişi" unvanı sahibi) (d. 1898) * 2015 - Nicolae Rainea, emekli Rumen futbol hakemi (d. 1933) * 2016 - Aydın Tansel, Türk şarkıcı ve besteci (d. 1945) * 2017 - Gary Austin, Amerikalı doğaçlamalı tiyatro eğitimcisi, yazarı ve yönetmeni (d. 1941) * 2017 - Lonny Brooks (doğum adı: Lee Baker, Jr.), Amerikalı rock-blues müzisyeni ve gitaristi (d. 1933) * 2017 - Antonio Ciliberti, İtalya Katolik piskoposu (d. 1935) * 2017 - Hans Gösta Gustaf Ekman, İsveçli oyuncu (d. 1939) * 2017 - Ikutaro Kakehashi, Japon mühendis ve girişimci (d. 1930) * 2017 - Giovanni Sartori, demokrasi ve karşılaştırmalı siyaset alanlarında çalışmaları bulunan İtalyan siyaset bilimci (d. 1924) * 2017 - Yevgeni Yevtuşenko, Sovyet şair (d. 1933) * 2018 - Steven Bochco, Amerikalı yapımcı ve yazar (d. 1943) * 2018 - José Efraín Ríos Montt, Guatemalalı asker ve siyasetçi (d. 1926) * 2018 - Avichai Rontzki, İsrail Savunma Kuvvetleri'nin Baş Askeri Hahamı (d. 1951) * 2018 - Michel Sénéchal, Fransız opera şarkıcısı (d. 1927) * 2018 - Ülkü Tamer, Türk şair, gazeteci, oyuncu ve çevirmen (d. 1937) * 2019 - Dimitar Dobrev, Bulgar güreşçi (d. 1931) * 2019 - Rafael Sánchez Ferlosio, İspanyol yazar ve romancı (d. 1927) * 2019 - Vonda Neel McIntyre, Amerikalı bilimkurgu yazar (d. 1948) * 2019 - Ruth-Margret Pütz, Alman opera sanatçısı ve eğitimci (d. 1930) * 2020 - Dora Werzberg Amelan, Fransız hemşire ve sosyal hizmet uzmanı (d. 1920) * 2020 - Branislav Blažić, Sırp cerrah ve politikacı (d. 1957) * 2020 - Mario Chaldú, Arjantinli eski millî futbolcu (d. 1942) * 2020 - David Driskell, Afroamerikalı sanatçı ve profesör (d. 1931) * 2020 - Kevin Duffy, Amerikalı federal yargıç (d. 1933) * 2020 - Bernard Epin, Fransız yazar, edebiyat eleştirmeni ve komünist aktivist (d. 1936) * 2020 - Nur Hasan Hüseyin, Somalili siyasetçi (d. 1937) * 2020 - Philippe Malaurie, Fransız özel hukuk profesörü (d. 1925) * 2020 - Gérard Mannoni, Fransız heykeltıraş (d. 1928) * 2020 - Richard Passman, Amerikalı havacılık mühendisi ve uzay bilim insanı (d. 1925) * 2020 - Dirceu Pinto, Brezilyalı paralimpik boccia sporcusu (d. 1980) * 2020 - Bucky Pizzarelli, Amerikalı caz gitaristi (d. 1926) * 2020 - Adam Lyons Schlesinger, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, albüm yapımcısı ve gitarist (d. 1967) * 2020 - Cemil Taşçıoğlu, Türk profesör doktor (d. 1952) * 2021 - Lee Aaker, Amerikalı oyuncu (d. 1943) * 2021 - Isamu Akasaki, yarı iletken teknoloji alanında uzmanlaşmış Japon bilim insanı ve Nobel Ödülü sahibi (d. 1929) * 2021 - Hanna Vasylivna Arsenych-Baran, Ukraynalı yazar (d. 1970) * 2021 - Michèle Boegner, Fransız konser piyanisti (d. 1941) * 2021 - Nemam Ghafouri, Irak doğumlu İsveçli Kürt hekim ve insan hakları aktivisti (d. 1968) * 2021 - Patrick Juvet, İsviçreli şarkıcı ve model (d. 1950) * 2022 - Jolanta Lothe, Polonyalı aktris (d. 1942) * 2022 - Aleksandra Yakovleva, Sovyet-Rus aktris ve iş insanı (d. 1957) == Tatiller ve özel günler == * 1-7 Nisan: Kanserle savaş haftası * 1 Nisan Şaka Günü * Van'ın Erciş ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) * Van'ın Gürpınar ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) *0401 01
== Olaylar == * 1453 - Fatih Sultan Mehmet'in donanması, İstanbul sularına geldi. * 1614 - Pocahontas ile John Rolfe evlendi. Powhatan adlı Kızılderili kabilesinin reisinin kızı, İngilizlere esir düşünce, tütün yetiştiricisi Rolfe ile tanışmıştı. * 1804 - Kayıtlara geçen ilk meteor, İskoçya'ya düştü. * 1909 - Osmanlı İmparatorluğu'nda İttihad-ı Muhammedi Fırkası kuruldu. * 1925 - Kahramanmaraş, İstiklal Madalyası aldı. * 1930 - Hindistan'da 300 millik yürüyüşünü tamamlayan Mahatma Gandhi, Dandi sahiline ulaştı. * 1936 - Mississippi'de meydana gelen bir kasırgada 233 kişi öldü. * 1941 - Anıtkabir için açılan proje yarışması sonuçlandı; Emin Onat ve Orhan Arda'nın teklif ettikleri proje seçildi. * 1944 - II. Dünya Savaşı: Yunanistan'ın bir kasabasında 270 kişi, Naziler tarafından öldürüldü. * 1945 - II. Dünya Savaşı: Tito, Sovyetler Birliği ile dostluk anlaşması imzaladı. * 1946 - Missouri Zırhlısı, ABD'de ölen Türkiye'nin Washington Büyükelçisi Münir Ertegün'ün naaşını İstanbul'a getirdi. * 1949 - Illinois'de bir hastanede çıkan yangında 77 kişi öldü. * 1951 - Ethel ve Julius Rosenberg, Sovyetler Birliği için casusluk yapma suçundan idama mahkûm edildiler. * 1973 - Pierre Messmer, Fransa Başbakanı oldu. * 1983 - CHP eski Genel Başkanı Bülent Ecevit'e, yurt dışına çıkış izni verildi. Ecevit, Sosyalist Enternasyonal toplantısı için Portekiz'e gitti. * 1984 - Cidde-Şam seferini yapan bir yolcu uçağı, Suriye uyruklu bir hava korsanı tarafından kaçırılarak Yeşilköy'e indirildi. ** Türkiye Emekli Subaylar Derneği kuruldu. * 1992 - Bosna-Hersek Hükûmeti bağımsızlığını ilan etti. * 1994 - Kurt Cobain'in öldüğü gün olarak belirlendi. 8 Nisan'da cesedi Seattle'daki evinin garajında bulundu. * 1994 - 5 Nisan Ekonomik Önlemler Paketi uygulamaya konuldu. * 1996 - Agos, İstanbul'da yayın hayatına başladı. * 1998 - Japonya'daki Şikoku ve Honşu adalarını birbirine bağlayan, dünyanın en uzun asma köprüsü Akaşi Kaikyo Köprüsü hizmete açıldı. * 2002 - Alice in Chains grubunun solisti Layne Staley aşırı doz dan öldü. 15 gün sonra evinde bulunduğunda, cesedi tanınmaz haldeydi. Yapılan otopsiyle, cesedi ve ölüm sebebi tanımlanabildi. Ölümü, Kurt Cobain ile aynı güne denk düşmektedir. * 2009 - Türkiye'de Sağlık Bakanlığı, 40 işçinin silikozis hastalığından ölmesinin ardından, kot taşlama için kullanılan insan sağlığına zararlı maddelerin kullanımını yasakladı. == Doğumlar == * 1170 - Hainault'lu Isabella Fransa Kralı II. Philip’in karısı ve 1190 yılındaki ölümüne kadar Fransa Kraliçesi. VIII. Louis’in annesi. * 1288 - Go-Fushimi, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 93. imparatorudur (ö. 1336) * 1521 - Francesco Laparelli, İtalyan mimar, asker ve askeri mühendis (ö. 1570) * 1533 - Giulio della Rovere, İtalyan kardinal ve della Rovere ailesinin üyesi (ö. 1578) * 1568 - VIII. Urbanus, 6 Ağustos 1623'ten 29 Temmuz 1644'teki ölümüne kadar papa (ö. 1644) * 1588 - Thomas Hobbes, İngiliz felsefeci (ö. 1679) * 1622 - Vincenzo Viviani, İtalyan matematikçi ve bilim insanı (ö. 1703) * 1784 - Ludwig Spohr, Alman besteci, keman virtüözü ve orkestra şefi, müzikolog (ö. 1859) * 1793 - Félix de Muelenaere, Belçikalı Roma Katolik politikacı (ö. 1862) * 1799 - Jacques Denys Choisy, İsviçreli Protestan din adamı ve botanikçi (ö. 1859) * 1812 - Vahtang Orbeliani, Gürcü romantik şair ve asker (ö. 1890) * 1816 - Samuel Freeman Miller, Amerikalı tıp doktoru ve avukat (ö. 1890) * 1827 - Joseph Lister, İngiliz doktor (ö. 1912) * 1832 - Jules Ferry, Fransa eski Başbakanı (ö. 1893) * 1853 - Howard Pyle, Amerikalı çizer (ö. 1911) * 1857 - I. Aleksandır, Bulgaristan Prensliği'nin ilk prensi (ö. 1893) * 1869 - Albert Roussel, Fransız besteci (ö. 1937) * 1871 - Glenn Scobey Warner, Amerikan futbolu koçu (ö. 1954) * 1876 - Behiç Erkin, Türk asker, siyasetçi ve diplomat (ö. 1961) * 1877 - Glenn Scobey Warner, Amerikalı genetik bilimci ve tıp doktoru (ö. 1916) * 1881 - Noe Ramişvili, Gürcü siyaset adamı (ö. 1930) * 1882 - Natalya Sedova, Rus devrimci Lev Troçki'nin ikinci eşi (ö. 1962) * 1883 - Walter Huston, Kanada doğumlu Amerikalı oyuncu (John Huston'ın babası) (ö. 1950) * 1887 - Hedwig Kohn, Alman fizikçi (ö. 1964) * 1898 - Ömer Asım Aksoy, Türk dil bilimci (ö. 1993) * 1899 - Alfred Blalock, Amerikalı bilim insanı ve hekim (ö. 1964) * 1900 - Spencer Tracy, Amerikalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1967) * 1908 - Bette Davis, Amerikalı aktris ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1989) * 1908 - Herbert von Karajan, Avusturyalı orkestra şefi (ö. 1989) * 1916 - Gregory Peck, Amerikalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2003) * 1917 - Robert Bloch, Amerikalı yazar (ö. 1994) * 1920 - İlhan Arsel, Türk akademisyen, yazar, araştırmacı ve senatör (ö. 2010) * 1920 - Arthur Hailey, İngiliz-Kanadalı yazar (ö. 2004) * 1923 - Ernest Mandel, Belçikalı marksist teorisyen (ö. 1995) * 1923 - Nguyen Van Thieu, Vietnamlı asker ve siyaset adamı (ö. 2001) * 1925 - Sadri Alışık, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1995) * 1926 - Ömer Faruk Akün, Türk yazar ve akademisyen (ö. 2016) * 1926 - Roger Corman, Amerikalı yönetmen * 1926 - Süleyman Seba, Türk futbolcu ve BJK'nin 31. Başkanı (ö. 2014) * 1928 - Haldun Dormen, Türk tiyatrocu * 1929 - Hugo Claus, Flaman romancı, şair, oyun yazarı, ressam ve film yönetmeni (ö. 2008) * 1929 - Ivar Giaever, Norveçli fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1929 - Nigel Hawthorne, İngiliz aktör (ö. 2001) * 1931 - Genival Lacerda, Brezilyalı forró şarkıcısı ve söz yazarı (ö. 2021) * 1933 - Feridun Buğeker, Türk millî futbolcu (ö. 2014) * 1937 - Colin Powell, Amerika Birleşik Devletleri eski Dışişleri Bakanı (ö. 2021) * 1942 - Pascal Couchepin, İsviçreli politikacı * 1942 - Peter Greenaway, Galli yönetmen, ressam ve roman yazarı * 1945 - Cem Karaca, Türk müzisyen ve besteci (ö. 2004) * 1945 - Steve Carver, Amerikalı film yapımcısı, yönetmen ve fotoğraf sanatçısı (ö. 2021) * 1946 - Björn Granath, İsveçli oyuncu (ö. 2017) * 1946 - Yavuz Turgul, Türk sinema filmi yönetmeni, senarist ve gazeteci * 1949 - Judith Resnik, Amerikalı mühendis ve NASA astronotu (ö. 1986) * 1949 - Dominique Rouits, Fransız müzisyen, orkestra şefi * 1950 - Ann C. Crispin, Amerikalı yazar (ö. 2013) * 1950 - Agnetha Fältskog, İsveçli pop şarkıcısı, besteci ve yapımcı (ABBA) * 1950 - Toshiko Fujita, Japon oyuncu, seslendirme sanatçısı ve şarkıcı (ö. 2018) * 1950 - Nihat Özdemir, Türk iş insanı * 1951 - Nedim Gürsel, Türk yazar * 1952 - Mitch Pileggi, İtalyan asıllı Amerikalı oyuncu * 1955 - Charlotte de Turckheim, Fransız oyuncu * 1956 - Diamond Dallas Page, Amerikalı güreşçi ve oyuncu * 1961 - Andrea Arnold, İngiliz film yapımcısı ve eski aktör * 1961 - Lisa Zane, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1962 - Lana Clarkson, Amerikalı oyuncu (ö. 2003) * 1965 - Aykut Kocaman, Türk eski futbolcu ve teknik direktör * 1968 - Barış Özatman, Türk atlet * 1969 - Diamond D, Amerikalı prodüktör ve rapçi * 1970 - Aylin Arasıl, Türk oyuncu * 1970 - Yaşar, Türk pop şarkıcısı * 1970 - Teresa Tease, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1971 - Krista Allen, Amerikalı oyuncu ve manken * 1973 - Élodie Bouchez, Fransız sinema ve dizi oyuncusu * 1973 - Pharrell, Amerikalı prodüktör, şarkıcı ve rapçi (The Neptunes) * 1974 - Sandra Bagarić, Hırvat opera sanatçısı ve oyuncusu * 1975 - Juicy J, Amerikalı rapçi, söz yazarı ve yapımcı * 1975 - Caitlin Moran, İngiliz yazar, akademisyen, televizyoncu * 1976 - Sterling K. Brown, Amerikalı bir oyuncu * 1976 - Simone Inzaghi, İtalyan futbolcudur * 1976 - Fernando Morientes, İspanyol futbolcu * 1976 - Henrik Stenson, İsveçli golfçü * 1976 - Valeria Straneo, İtalyan uzun mesafeci * 1977 - Daniel Majstorović, İsveçli futbolcudur * 1979 - Vlada Avramov, Sırp millî futbolcudur * 1979 - Timo Hildebrand, Alman futbolcu * 1979 - Mitsuo Ogasawara, Japon eski millî futbolcudur * 1979 - Chen Yanqing, Çinli halterci * 1980 - Matt Bonner, Amerikalı profesyonel eski basketbolcudur * 1980 - Thomas Hitzlsperger, Alman futbolcu * 1980 - Mario Kasun, Hırvat millî basketbolcudur * 1980 - Joris Mathijsen, Hollandalı futbolcudur * 1981 - Marissa Nadler, Amerikalı müzisyen, söz yazarı ve ressam * 1981 - Tom Riley, İngiliz oyuncu ve yapımcıdır * 1982 - Hayley Atwell, İngiliz-Amerikalı oyuncu * 1984 - Marshall Allman, Amerikalı oyuncu * 1984 - Dejan Kelhar, Sloven millî futbolcudur * 1984 - Shin Min Ah, Güney Koreli oyuncu * 1984 - Aram MP3, Ermeni şarkıcı-şarkı yazarı, komedyen, şovmen ve oyuncu * 1984 - Cristian Săpunaru, Rumen millî futbolcudur * 1984 - Kisho Yano, Japon millî futbolcudur * 1985 - Daniel Congré, Fransız futbolcudur * 1986 - Charlotte Flair, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1986 - Eetu Muinonen, Fin futbolcudur * 1987 - Fyodor Kudryaşov, Rus millî futbolcudur * 1988 - Alisha Glass, Amerikalı voleybolcudur * 1988 - Matthias Jaissle, Alman futbolcu ve teknik direktör * 1988 - Jon Kwang-ik, Kuzey Koreli millî futbolcudur * 1989 - Emre Güral, Türk futbolcu * 1989 - Justin Holiday, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1989 - Lily James, İngiliz aktris * 1990 - Haruma Miura, Japon aktör ve şarkıcı (ö. 2020) * 1990 - Rhianna Ryan, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1990 - Sercan Yıldırım, Türk eski millî futbolcu * 1993 - Scottie Wilbekin, Amerikalı asıllı Türk profesyonel basketbol oyuncusu * 1994 - Sei Muroya, Japon milli futbolcu * 1995 - Oğuzhan Kayar, Türk futbolcu * 1996 - Uğurcan Çakır, Türk milli futbolcu * 1997 - Borja Mayoral, İspanyol futbolcu == Ölümler == * 828 - I. Nikeforos, 806 ile 815 yılları arasında Rum Ortodoks Patrikhanesi, 268. patriği olarak görev yapmıştır * 1205 - I. İsabella, Kudüs Krallığı 12. Kraliçesi (d. 1172) * 1684 - Karl Eusebius, Lihtenştayn Prensi (d. 1611) * 1697 - XI. Karl, 1660'tan ölümüne kadar İsveç kralı (d. 1655) * 1794 - Georges Danton, Fransız avukat ve Fransız ihtilali'nin liderlerinden (d. 1759) * 1794 - Camille Desmoulins, Fransız gazeteci ve politikacı (d. 1760) * 1794 - Fabre d'Églantine, Fransız şair, oyuncu, dramaturg ve devrimci (d. 1750) * 1794 - François Joseph Westermann, Fransız devrimci ve komutan (d. 1751) * 1825 - Vasili Çiçerin, Rus general (d. 1754) * 1846 - Clotilde de Vaux, Fransız şair ve yazar (d. 1815) * 1866 - Thomas Hodgkin, İngiliz doktor (d. 1798) * 1882 - Pierre Guillaume Frédéric le Play, Fransız maden mühendisi ve sosyolog (d. 1806) * 1900 - Gazi Osman Paşa, Osmanlı Paşası (d. 1832) * 1923 - George Herbert de Carnarvon, İngiliz mısırbilimci ve koleksiyoncu (d. 1866) * 1932 - María Blanchard, İspanyol bir ressam (d. 1881) * 1941 - Pervin İtisami, İran edebiyatının Meşrûtiyet Devri kadın şairidir (d. 1907) * 1945 - Heinrich Borgmann, İkinci Dünya Savaşı sırasında bir Alman subayıydı (d. 1912) * 1945 - Karl Otto Koch, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası'nda Albay (d. 1897) * 1945 - Heinrich Krippel, Avusturyalı heykeltıraş (d. 1883) * 1954 - Märtha, 1929'dan 1954'teki ölümüne kadar gelecekteki Kral V. Olav'ın eşi ve Norveçli kraliçe (d. 1901) * 1964 - Douglas MacArthur, Amerikalı general (d. 1880) * 1967 - Hermann Joseph Muller, Amerikalı genetik bilgini (d. 1890) * 1969 - Rómulo Gallegos, Venezuelalı romancı ve politikacı (d. 1884) * 1975 - Victor Marijnen, Hollandalı siyasetçi (d. 1917) * 1975 - Çan Kay-Şek, Tayvan'ın ilk Devlet Başkanı (d. 1887) * 1976 - Howard Hughes, Amerikalı havacı ve iş insanı (d. 1905) * 1987 - Leabua Jonathan, Lesotholu siyasetçidir (d. 1914) * 1992 - Takeshi Inoue, Japon eski millî futbolcudur (d. 1928) * 1992 - Sam Walton, Amerikalı iş insanı (d. 1918) * 1993 - Feyyaz Kayacan, Türk yazar (d. 1919) * 1994 - Kurt Cobain, Amerikalı müzisyen (Nirvana üyesi) (d. 1967) * 1997 - Allen Ginsberg, Amerikalı yazar (d. 1926) * 1998 - Cozy Powell, İngiliz baterist (d. 1947) * 1998 - Frederick Charles Frank, İngiliz teorik fizikçi (d. 1911) * 2002 - Layne Staley, Amerikalı müzisyen (d. 1967) * 2005 - Saul Bellow, Amerikalı yazar (d. 1915) * 2007 - Werner Maser, Alman tarihçi, gazeteci ve profesör (d. 1922) * 2008 - Charlton Heston, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1923) * 2011 - Ange-Félix Patassé, Orta Afrikalı siyasetçi (d. 1937) * 2011 - Baruch Samuel "Barry" Blumberg, Amerikalı doktor ve 1976 yılı Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1925) * 2012 - Bingu wa Mutharika, Malavili ekonomist ve siyasetçi (d. 1934) * 2012 - Ferdinand Alexander Porsche, Alman mühendis ve otomobil tasarımcısı (d. 1935) * 2013 - Regina Bianchi, İtalyan dizi ve sinema oyuncusu (d. 1921) * 2014 - John Pinette, Amerikalı stand-up komedyen ve oyuncu (d. 1964) * 2015 - Francesco Smalto, İtalyan modacı ve iş insanı (d. 1927) * 2016 - Kostas "Koço" Kasapoğlu, Rum asıllı Türk futbolcu (d. 1935) * 2017 - Arthur Bernard Bisguier, Amerikalı satranç oyuncusu (d. 1929) * 2017 - Paul O’Neill, Amerikalı besteci, söz yazarı, yapımcı ve şarkı yazarı (d. 1956) * 2017 - Margaret Kenyatta, Kenyalı siyasetçi ve diplomat (d. 1928) * 2017 - Reginald Harold Haslam ”Tim” Parnell, İngiliz Formula 1 yarışçısı (d. 1932) * 2017 - Maria Luisa Ozaita, İspanyol piyanist, müzisyen, müzikolog, şef ve besteci (d. 1939) * 2017 - Amelio "Memè" Perlini, İtalyan oyuncu ve film yönetmeni (d. 1947) * 2018 - Yuri Abramoçkin, Sovyet-Rus fotoğrafçı ve foto muhabiri (d. 1936) * 2018 - Eric John Bristow, İngiliz profesyonel dart oyuncusu (d. 1957) * 2018 - Mete Sözen, Türk bilim insanı, profesör ve inşaat mühendisi (d. 1930) * 2018 - Isao Takahata, Japon anime yönetmeni (d. 1935) * 2019 - Sydney Brenner, Güney Afrikalı biyolog (d. 1927) * 2019 - Ib Glindemann, Danimarkalı caz müzisyeni (d. 1934) * 2019 - Nina Lagergren, İsveçli iş insanı ve radyocu (d. 1921) * 2019 - Lasse Pöysti, Fin oyuncu, yönetmen, tiyatro eğitimcisi ve yazar (d. 1927) * 2020 - Honor Blackman, İngiliz oyuncu (d. 1925) * 2020 - Eleanor Margaret Burbidge, İngiliz-Amerikalı astrofizikçi, akademisyen ve eğitimci (d. 1919) * 2020 - Mahmud Cibril, Libyalı siyasetçi (d. 1952) * 2020 - Shirley Douglas, Kanadalı aktivist ve oyuncu (d. 1943) * 2020 - Lee Fierro, Amerikalı aktris ve tiyatro yönetmeni (d. 1929) * 2020 - John Laws, Britanyalı temyiz adaleti yargıcı (d. 1945) * 2020 - Michel Parisse, Fransız tarihçi ve akademisyen (d. 1936) * 2021 - Joye Hummel, Amerikalı çizgi roman sanatçısı ve yazar (d. 1924) * 2021 - Lefteris Mytilineos, Yunan şarkıcı ve müzisyen (d. 1946) * 2021 - Paul Ritter, İngiliz tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1966) * 2022 - Sidney Altman, Kanadalı-Amerikalı biyokimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1939) * 2022 - Nehemiah Persoff, Amerikalı aktör ve sanatçı (d. 1919) == Tatiller ve özel günler == * Avukatlar Günü *Filistin Çocuklar Günü *0405 05
== Olaylar == * 1326 - Orhan Bey, kuşatma altında tutulan Bursa'yı Bizanslılardan aldı. Bursa, 1326-1361 arasında Osmanlılara başkentlik yaptı. * 1453 - İstanbul, Fatih Sultan Mehmet tarafından kuşatıldı. * 1814 - Napolyon Bonapart, İmparatorluk tahtını bırakarak Elba Adası'na sürgüne gönderildi. * 1830 - Joseph Smith, Jr. aracılığıyla İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi kuruldu. * 1861 - Umman Sultanlığı, Zanzibar ve Umman olarak ikiye bölündü. * 1869 - Selüloit'in patenti alındı. * 1872 - Pertevniyal Lisesi, "Mahmudiye Rüştiyesi" adı altında eğitim-öğretime başladı. * 1896 - İlk modern Olimpiyat Oyunları Atina'da başladı. * 1909 - Robert Peary ve Matthew Henson'ın Kuzey Kutbu'na ulaştığı ileri sürüldü. Kayıtlarında titizlik göstermemiş olmaları ve bazı bilgilerin eksikliği uzmanlar arasında kuşkular yarattı ve Kuzey Kutbu'na ulaşıp ulaşmadıkları tartışmalara yol açtı. * 1909 - Serbesti gazetesinde, İttihat ve Terakki Cemiyeti karşıtı yazılar yazan gazeteci Hasan Fehmi Bey öldürüldü. * 1914 - Askerî Yargıtay kuruldu. * 1917 - ABD, Almanya'ya savaş ilan etti ve Birinci Dünya Savaşı'na müttefiklerin yanında girdiğini açıkladı. * 1920 - Anadolu Ajansı kuruldu. * 1927 - Amerikalı yüzücü Johnny Weissmuller, 100 metre mesafede üç stilde üç dünya rekoru kırdı. * 1941 - Mihver devletleri, Yugoslavya'yı işgal etti. Almanlar Yunanistan'a girdi, Türk deniz sınırına kadar Doğu Akdeniz'i savaş bölgesi ilan etti. Türkiye, bunun üzerine Edirne ve Uzunköprü'de demiryolu köprülerini havaya uçurdu. * 1953 - Türkiye Genç Millî Futbol Takımı dünya üçüncüsü oldu. * 1956 - Hayat mecmuası'nın ilk sayısı çıktı. * 1972 - Anayasa Mahkemesi, Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan'ın idam kararlarını usulden iptal etti. TBMM'nin idamları yeniden görüşeceği açıklandı. * 1973 - Kontenjan senatörü emekli Amiral Fahri Korutürk, 15'inci turda 365 oyla Türkiye'nin 6. Cumhurbaşkanı seçildi. * 1979 - Türk atlet Veli Ballı, Atina'da düzenlenen uluslararası maratonda birinci oldu. * 1980 - Görev süresi sona eren Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk, Çankaya Köşkü'nden ayrıldı. Yerine Cumhuriyet Senatosu Başkanı İhsan Sabri Çağlayangil vekâlet etmeye başladı. TBMM'de yine cumhurbaşkanı seçimi yapılmadı. 12 Eylül 1980'e kadar aylarca cumhurbaşkanı seçilemedi. * 1980 - Eskişehir'de DİSK'in düzenlediği mitingte olaylar çıktı. 5 kişi öldü, 4 kişi yaralandı. * 1988 - Endonezya'nın Sulawesi adasında yapılan Camel Trophy yarışmasını, Türkiye'yi temsil eden Ali Deveci-Galip Gürel ekibi kazandı. * 1994 - Ruanda Devlet Başkanı Juvénal Habyarimana ve Burundi Devlet Başkanı Cyprien Ntaryamira'nın bindikleri uçak, bir roket saldırısı sonucu düştü. Suikastın ardından Hutu ve Tutsi kabileleri arasında çıkan çatışmalar, yaklaşık 1 milyon kişinin katledilmesiyle sonuçlandı. * 2005 - Kürdistan Yurtseverler Birliği lideri Celal Talabani, Irak Cumhurbaşkanlığı'na getirildi. == Doğumlar == * 1483 - Raphael, İtalyan ressam ve mimar (ö. 1520) * 1812 - Alexander Herzen, Rus yazar ve düşünür (ö. 1870) * 1820 - Nadar, Fransız fotoğrafçı (ö. 1910) * 1849 - John William Waterhouse, İngiliz ressam (ö. 1917) * 1903 - Harold Eugene Edgerton, Amerikalı elektrik mühendisi ve fotoğraf sanatçısı (ö. 1990) * 1904 - Kurt Georg Kiesinger, Alman politikacı (ö. 1988) * 1911 - Feodor Felix Konrad Lynen, Alman biyokimyacı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1979) * 1915 - Tadeusz Kantor, Polonyalı ressam, asamblaj ressamı ve tiyatro yönetmeni (ö. 1990) * 1920 - Edmond H. Fischer, Amerikalı biyokimyacı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 2021) * 1927 - Gerry Mulligan (Gerald Joseph), Amerikalı caz müzisyeni (ö. 1996) * 1928 - James Watson, Amerikalı bilim insanı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (DNA yapısını çözen) * 1929 - Nancy MacKay, Kanadalı atlet * 1937 - Merle Haggard, Country müzik efsanesi Amerikalı müzisyen (ö. 2016) * 1937 - Billy Dee Williams, Amerikalı aktör, sanatçı ve yazardır * 1937 - Memo Morales, Venezuelalı şarkıcı (ö. 2017) * 1938 - Paul Daniels, İngiliz illüzyonist ve televiyoncu (ö. 2016) * 1939 - Göksel Kortay, Türk oyuncu, seslendirme sanatçısı ve çevirmen * 1941 - Angeliki Laiu, Yunan Bizantolog (ö. 2008) * 1941 - Zamfir, Rumen müzisyen * 1942 - Barry Levinson, Akademi ödüllü film yönetmeni, senaristi, yapımcısı ve oyuncu * 1942 - İlgün Soysev, Türk bestekâr * 1945 - Rodney Bickerstaffe, İngiliz aktivist, yönetici ve sendikacıdır (ö. 2017) * 1949 - Patrick Hernandez, Fransız bir müzisyen ve şarkıcıdır * 1949 - Horst Störmer, Alman fizikçi * 1952 - Udo Dirkschneider, Alman şarkıcı ve söz yazar * 1952 - Marilu Henner, Amerikalı oyuncu, yazar ve televizyon yapımcısı * 1955 - Michael Rooker, Amerikalı oyuncudur * 1956 - Michele Bachmann, ABD'li politikaçı * 1956 - Normand Corbeil, film, video oyunu ve televizyon çalışmalarıyla bilinen Kanadalı besteciydi (ö. 2013) * 1957 - Mehtap Ar, Türk oyuncu ve tiyatrocu (ö. 2021) * 1957 - Paolo Nespoli, İtalyan astronot ve mühendis * 1962 - Yvette Bova, Amerikalı vücut geliştirmeci ve pornografik film oyuncusu * 1963 - Rafael Correa, Ekvadorlu siyasetçi * 1964 - David Woodard, Amerikalı orkestra şefi ve yazar * 1969 - Paul Rudd, Amerikalı oyuncu * 1971 - Seren Serengil, Türk sunucu, şarkıcı ve oyuncu * 1972 - Anders Thomas Jensen, Danimarkalı senarist ve film yönetmeni * 1972 - Yiğit Özşener, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1973 - Sun Wen, Çinli eski millî futbolcu * 1975 - Murat Güloğlu, Türk haber spikeri ve TV programı yapımcısı * 1975 - Zach Braff, Amerikalı aktör, yönetmen ve senarist * 1976 - James Fox, Galli şarkıcı-şarkı yazarı * 1978 - İgor Semşov, Rus eski millî futbolcu * 1980 - Tommi Evilä, Finlandiyalı uzun atlamacı * 1982 - Damien Walters, İngiliz serbest koşucu, dublör, trambolin uzmanı ve jimnastikçi * 1983 - Diora Baird, Amerikalı oyuncu ve model * 1983 - Mitsuru Nagata, Japon futbolcudur * 1983 - Bobbi Starr, Amerikalı porno oyuncusu * 1984 - Michaël Ciani, Fransız millî futbolcudur * 1984 - Siboniso Pa Gaxa, Güney Afrikalı futbolcudur * 1986 - Nikolas Asproyenus, Kıbrıslı futbolcudur * 1986 - Gōeidō Gōtarō, Japon emekli profesyonel sumo güreşçisi * 1986 - Ryota Moriwaki, Japon millî futbolcudur * 1987 - Benjamin Corgnet, Fransız futbolcudur * 1988 - Abel Masuero, Arjantinli futbolcu * 1988 - Fabrice Muamba, Kongolu asıllı ngiliz futbolcudur * 1992 - Ken, Koreli oyuncu ve şarkıcı * 1994 - Ylli Sallahi, Avusturyalı-Kosovalı futbolcu * 1995 - Serginho, Brezilyalı futbolcu * 1996 - Tajmuraz Salkazanov, Özet serbest güreşçi * 1998 - Peyton List, Amerikalı oyuncu ve model * 1999 - Oğuz Kağan Güçtekin, Türk futbolcu * 2009 - Valentina Tronel Bilinen adıyla Valentina, Fransız şarkıcı == Ölümler == * 885 - Methodios, Moravya ve Panonya'da Slavlar arasında Hristiyanlığın yayılmasını sağlayan misyonerler. * 1199 - I. Richard (Aslan Yürekli Rişar), İngiltere'nin Fransız asıllı Kralı (d. 1157) * 1340 - Basileios, Ağustos 1332 tarihinden öldüğü 1340 yılına kadar Trabzon İmparatorluğu'nun imparatoru (d. 1315) * 1490 - Matthias Corvinus, Macaristan Kralı (d. 1443) * 1520 - Raphael, İtalyan ressam ve mimar (d. 1483) * 1528 - Albrecht Dürer, Alman ressam (d. 1471) * 1641 - Domenichino, tam adıyla Domenico Zampieri, İtalyan ressam (d. 1581) * 1759 - Johann Gottfried Zinn, Alman anatomist ve bitki bilimci (d. 1727) * 1829 - Niels Henrik Abel, Norveçli matematikçi (d. 1802) * 1833 - Adamantios Korais, çağdaş Yunan edebiyat dilinin geliştirilmesine öncülük eden hümanist bilgin (d. 1748) * 1844 - Friedrich Franz Xaver, Avusturyalı general (d. 1757) * 1849 - Jan Svatopluk Presl, Bohemyalı doğa bilimci (d. 1791) * 1886 - William Edward Forster, İngiliz siyaset adamı (d. 1818) * 1875 - Moses (Moshe) Hess, Alman- Fransız-Yahudi filozof, sosyalist ve Sosyalist Siyonizm'in kurucusu (d. 1812) * 1906 - Alexander Kielland, Norveçli yazar (d. 1849) * 1909 - Hasan Fehmi Bey, Osmanlı gazeteci (d. 1874) * 1915 - Musa Ćazim Ćatić, Bosnalı şair (d. 1878) * 1935 - Ömer Hilmi Efendi, Osmanlı şehzadesi ve subay (d. 1886) * 1943 - Alexandre Millerand, Başbakanlık ve Cumhurbaşkanlığı yapmış Fransız siyasetçi (d. 1859) * 1947 - Herbert Backe, Alman politikacı ve savaş suçlusu SS-Obergruppenführer (d. 1896) * 1961 - Jules Jean Baptiste Vincent Bordet, Belçikalı immünolojist ve mikrobiyolojist (d. 1870) * 1963 - Otto Struve, Ukraynalı-Amerikalı astronom (d. 1897) * 1971 - Igor Stravinsky, Rus besteci (d. 1882) * 1972 - Karl Heinrich Lübke, 1959-1969 yılları arasında Batı Almanya cumhurbaşkanı olarak görev yapan Alman siyasetçi (d. 1894) * 1983 - Fakihe Öymen, Türk eğitimci ve siyasetçi (Türkiye'nin ilk kadın milletvekillerinden) (d. 1900) * 1992 - Isaac Asimov, Amerikalı yazar (d. 1920) * 1996 - Greer Garson, İrlandalı aktris (d. 1904) * 2000 - Habib Burgiba, Tunus Devlet Başkanı (d. 1903) * 2001 - Haluk Afra, Türk diplomat (d. 1925) * 2005 - III. Rainier, Monako Prensi (d. 1923) * 2009 - Ivy Matsepe- Casaburri, Güney Afrikalı öğretim görevlisi ve siyasetçi (d. 1937) * 2009 - Jacques Hustin, Belçikalı şarkıcı (d. 1940) * 2009 - Hızır Tüzel, Türk gazeteci ve yazar (d. 1956) * 2014 - Mickey Rooney, Amerikalı film yönetmeni ve oyuncu (d. 1920) * 2014 - Mary Anderson, Amerikalı oyuncu, eski buz patencisi (d. 1918) * 2015 - James Best, Amerikalı oyuncu (d. 1926) * 2015 - Nevin Akkaya, Türk oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1919) * 2016 - Ülkü Erakalın, Türk yönetmen (d. 1934) * 2016 - Merle Ronald Haggard, Country müzik efsanesi Amerikalı müzisyen (d. 1937) * 2017 - Stan Anslow, İngiliz futbolcu (d. 1931) * 2017 - Bob Cerv, Amerikalı eski beyzbol oyuncusu (d. 1925) * 2017 - Armand Gatti, Oyun yazarı, şair, senarist, gazeteci, film yönetmeni ve film yapımcısı (d. 1924) * 2017 - Donald Jay "Don" Rickles, Amerikalı seslendirme sanatçısı, oyuncu ve komedyen (d. 1926) * 2017 - Jerzy Vetulani, Polonyalı biyokimyacı, psikofarmakolog ve nörobiyolog (d. 1936) * 2018 - Daniel Kahikina Akaka, Amerikalı siyasetçi (d. 1924) * 2018 - Sevda Aydan, Türk oyuncu, ressam ve opera sanatçısı (d. 1930) * 2018 - Jacques Joseph Victor Higelin, Fransız erkek pop şarkıcısı (d. 1940) * 2018 - Pavol Paška, Slovak siyasetçi (d. 1958) * 2018 - Isao Takahata, Japon anime yönetmeni (d. 1935) * 2019 - Jim Glaser, Amerikalı country müziği sanatçısı (d. 1936) * 2019 - Nadja Regin, Sırp oyuncu, yazar ve model (d. 1931) * 2019 - David J. Thouless, Britanyalı fizikçi ve bilim insanı (d. 1934) * 2020 - Radomir Antić, Sırp eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1948) * 2020 - M. K. Arjunan, Malayalam dilinde eser veren Hint film müziği bestecisi ve söz yazarı (d. 1936) * 2020 - Helène Aylon, Amerikalı feminist yazar, multimedya ve ekofeminist sanatçı (d. 1931) * 2020 - Josep Maria Benet i Jornet, İspanyol senarist ve oyun yazarı (d. 1940) * 2020 - Alfonso Cortina, İspanyol iş insanı (d. 1944) * 2020 - James Drury, Amerikalı aktör ve iş insanı (d. 1934) * 2020 - Armando Francioli, İtalyan aktör (d. 1919) * 2020 - Brahm Kanchibhotla, Hint-Amerikalı gazeteci (d. 1953) * 2020 - Jacques Le Brun, Fransız tarihçi (d. 1931) * 2020 - Adlin Mair-Clarke, Jamaikalı, engelli koşu ve sprint konusunda uzmanlaşmış atlet (d. 1941) * 2020 - Mark Steiner, Amerika doğumlu İsrailli felsefe profesörü (d. 1942) * 2020 - Stephen Sulyk, Ukrayna kökenli Amerikalı Doğu Katolik başpiskoposu (d. 1924) * 2020 - Riay Tatary, Suriyeli dini lider (d. 1948) * 2020 - Naek L. Tobing, Endonezyalı doktor, seksolog ve yazar (d. 1940) * 2020 - Hal Willner, Amerikalı televizyon ve müzik albümü yapımcısı (d. 1956) * 2021 - Prathima Devi, Hint aktris (d. 1932) * 2021 - Hans Küng, İsviçreli Roma Katolik ilahiyatçı din adamı (d. 1928) * 2021 - Umbu Landu Paranggi, Endonezyalı sanatçı ve yazar (d. 1943) * 2022 - Rae Allen, Amerikalı aktris, şarkıcı ve tiyatro yönetmeni (d. 1926) * 2022 - Helen Golden, Hollandalı şarkıcı (d. 1940) * 2022 - Nicole Maestracci, Fransız yargıç (d. 1951) * 2022 - David McKee, İngiliz yazar ve illüstratördür (d. 1935) * 2022 - Vladimir Jirinovski, Rus politikacı, Türkolog, sosyolog ve avukattır (d. 1946) * 2022 - Gerd Zimmermann, Alman profesyonel futbolcudur (d. 1949) == Tatiller ve özel günler == * Öldürülen Gazeteciler Günü *0405 06
küçükresim|200px|Bir radyo cihazı küçükresim|225px|PILOT marka, 1938 ABD yapımı radyo. 22 cm x 53 cm x 30 cm Radyo, elektromanyetik radyo dalgalarındaki ses modülasyonunu önce elektronik ortama sonra da sese çeviren elektronik alet. Türk Dili dergisinde Kırgız Türkçesinde radyo anlamında kullanılan үналгы /ünalgı/ sözünün Türkiye Türkçesinde kullanılması da gündeme getirilmiştir. Radyoyu Marconi icat etmiştir. == Radyo alıcıları == Radyolar (radyo alıcıları) elektromanyetik tayfın belli bir aralığını dinlemek üzere tasarlanır. Radyonun seçicilik ve hassaslık faktörlerine göre kalitesini değerlendirmek mümkündür - Q faktörü. Popüler radyolar iki tür modülasyonu almak üzere dizayn edilmişlerdir: AM (Genlik Modülasyonu) ve FM (Frekans modülasyonu) Genlik modülasyonunun; taşıyıcılı yayın, SSB (Single side bant- Tek bantlı yayın) ve CW (Continuous Wave- Daimi dalga) olmak üzere alt bölümleri vardır. Normal bir radyo alıcısında Orta Dalga (MW- Mid Wave) ve FM, bazen de uzun dalga (LW- Long wave) bulunmaktadır. Kısa dalga (SW- Short Wave) radyoları kalitesine ve çeşidine göre alış tayfi değişmektedir. Aşağıdaki bantlar uluslararası yayın yapan kurumlara ayrılmıştır. Bu istasyonlar genelde AM (genlik modülasyonu) (Amplitude Modulation) ile yayın yapmaktadır. Bu tür yayınları dinleyenlere SWL (Short Wave Listener - Kısa Dalga dinleyicisi) denmektedir. Radyo dalgalarının bir başka belirleyici özelliği de genliğidir. Genlik, radyo dalgasının salınım sırasında ulaştığı en yüksek salınım şiddetidir. Radyo kanallarının şifrelenmesinde genelde frekans ve genlik değerleri kullanılır. AM radyolarda genlik değeri değiştirilerek, FM (Frequency Modulation - Frekans Modülasyonu) radyolarda da kendilerine verilen frekans aralığında dalganın frekansı değiştirilerek şifreleme yapılır. Radyo antenleri yalnızca belirli frekanstaki yayınları almak üzere ayarlandığı için geri kalan radyo dalgalarını algılamaz. Radyo dalgaları içine gizlenmiş şifreler, alıcı tarafından çözülüp, hoparlörler üzerinden dinlenilen ses dalgalarına dönüşür. küçükresim|Ankara radyosunun dalga uzunlukları ve yayın akışı (1939) Bant (Metre) Frekans aralığı (KHz) 120 2300-2495 90 3200-3400 75 3900-4000 60 4750-5060 49 5730-6295 41 6890-6990 41 7100-7600 31 9250-9990 25 11500-12160 22 13570-13870 19 15030-15800 16 17480-17900 17 18900-19020 13 21450-21750 11 25670-26100 Bu bantların arasında amatör radyoya, ticari gemilere ve askeriyeye ayrılmış bantlar bulunmaktadır. Genelde bu yayınlar SSB, CW, RTTY modülasyonlarını içermektedir. Bu tür yayınları almak için radyonun BFO (Beat Frequency Oscillator -Vuru Frekans Osilatörü) denilen ek bir devreye ihtiyacı vardır. Taşıyıcıyı suni olarak oluşturan bu devre ile gönderme sırasında bastırılan taşıyıcı tekrar ilâve edilerek, sinyallerin normal bir radyo alıcısı ile dinlenilebilmesi sağlanır. Bu tür radyolarda ses bandının genişliğini de değiştirmek mümkündür. Yeni çıkan XM radyo türü de uydudan yüksek frekanslı sayısal yayınları almak üzere dizayn edilmiştir. Hâlen ABD'de ticarî olarak piyasaya sunulan bu radyo türünde ses kalitesi oldukça yüksektir. Hâlen aboneliğe dayalı ve belli bir ücret karşılığı tüm kıtaya kesintisiz ve reklamsız şifrelenmiş radyo yayını yapılmaktadır. Teknolojinin son yıllarda hızla gelişmesine paralel olarak ve internet kullanımının yaygınlaşmasıyla beraber, internet üzerinden yayın yapan radyoların sayıları hızla artmaktadır. == Ayrıca bakınız == * Kısa dalga radyo * Radyo dalgaları * Elektromanyetik * Modülasyon == Kaynakça == * A História da Rádio em Datas (1819-1997) (in Portuguese) - notes on etymology * Leigh White, Buck Fuller and the Dymaxion World (refers to Waldo Warren as the inventor of the word radio), in: The Saturday Evening Post, 14 October 1944, cited in: Joachim Krausse and Claude Lichtenstein (eds.), Your Private Sky, Lars Müller Publishers, Baden/Switzerland, 1999, page 132. ISBN 3-907044-88-6 * L. de Forest, article in Electrical World 22 June 1270/1 (1907), early use of word "radio". * It contains a proof that Sir Jagadish Chandra Bose invented the Mercury Coherer which was later used by Guglielmo Marconi and along with other patents. * == Konuyla ilgili yayınlar == * Aitkin Hugh G. J. The Continuous Wave: Technology and the American Radio, 1900-1932 (Princeton University Press, 1985). * Briggs Asa. The History of Broadcasting in the United Kingdom (Oxford University Press, 1961). * De Forest, Lee. Father of Radio: The Autobiography of Lee de Forest (1950). * Ewbank Henry and Lawton Sherman P. Broadcasting: Radio and Television (Harper & Brothers, 1952). * Fisher, Marc Something In The Air: Radio, Rock, and the Revolution That Shaped A Generation (Random House, 2007). * Leland I. Anderson (ed.), "John Stone Stone, Nikola Tesla's Priority in Radio and Continuous-Wave Radiofrequency Apparatus". The Antique Wireless Review, Vol. 1. 1986. 24 pages, illustrated. * Maclaurin W. Rupert. Invention and Innovation in the Radio Industry (The Macmillan Company, 1949). * Ray William B. FCC: The Ups and Downs of Radio-TV Regulation (Iowa State University Press, 1990). * Scannell, Paddy, and Cardiff, David. A Social History of British Broadcasting, Volume One, 1922-1939 (Basil Blackwell, 1991). * Schwoch James. The American Radio Industry and Its Latin American Activities, 1900-1939 (University of Illinois Press, 1990). * Sterling Christopher H. Electronic Media, A Guide to Trends in Broadcasting and Newer Technologies 1920-1983 (Praeger, 1984). * White Llewellyn. The American Radio (University of Chicago Press, 1947). * Ulrich L. Rohde, Jerry Whitaker "Communications Receivers, Third Edition ", McGraw Hill, New York, NY, 2001, ISBN 0-07-136121-9. Kategori:Britanyalı icatları Kategori:Haberleşme tekniği
== Olaylar == * 451 - Hun İmparatoru Attila, Franklar'ın elinde buluna Fransa'nın kuzeyindeki Metz şehrini ele geçirdi. Germen müttefikleriyle birleşerek; Reims, Mainz, Strazburg, Köln, Worms ve Trier kentleri yağmalandı. * 1140 - İmparatoriçe Matilda, İngiltere'nin ilk kadın hükümdarı oldu ve "İngiliz Leydi" unvanını aldı. * 1348 - Charles Üniversitesi Prag'da kuruldu. * 1521 - Ferdinand Magellan, Cebu adasına ulaştı. * 1712 - New York'ta köleler isyan başlattı. * 1789 - Sultan I. Abdülhamid öldü, III. Selim tahta çıktı. * 1795 - Fransa'da metre, uzunluk ölçüsü birimi olarak kabul edildi. * 1827 - İngiliz kimyager John Walker'ın buluşu olan kibrit, İngiltere'de piyasaya sürüldü. * 1906 - Vezüv Yanardağı, lav püskürttü ve Napoli şehri harabeye döndü. * 1939 - II. Dünya Savaşı: İtalya, Arnavutluk'u işgal etti. * 1939 - Adalet Bakanlığı çok eşle evlilik yasağını delmek için yapılan sahte iş sözleşmelerine karşı genelge yayımladı. * 1943 - Batı Ukrayna'nın Terebovlia kentinde Naziler, 1100 Yahudiyi öldürüp toplu mezara gömdüler. * 1945 - Kantaro Suzuki, Japon İmparatorluğu'nun 42. Başbakanı oldu. * 1948 - Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Birleşmiş Milletler'e bağlı olarak kuruldu. * 1963 - Yugoslavya'da sosyalist cumhuriyet ilan edildi. 1946'dan bu yana "Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti" olan ülkenin adı Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti olarak değiştirildi. * 1964 - Pemba Halk Cumhuriyeti, bağımsızlığına son vererek Zanzibar ile birleşti. Zanzibar ve Pemba Adası ise, 26 Nisan 1964 tarihinde Tanganika Cumhuriyeti ile birleşerek Tanzanya devletini oluşturmuşlardır. * 1969 - İnternet'in sembolik doğum günü. * 1971 - ABD Başkanı Nixon, Vietnam'daki ABD birliklerinin geri çekilme hızını arttıracağını açıkladı. * 1978 - ABD Başkanı Jimmy Carter, Nötron bombasının geliştirilme çalışmalarının durdurulmasına karar verdi. * 1987 - Altı yıl süren Milliyetçi Hareket Partisi davası bitti. Genel Başkan Alparslan Türkeş, 11 yıl 10 ay hapse mahkûm oldu. * 1994 - Almanya, sivil halka karşı kullanıldığı iddiasıyla Türkiye'ye silah ambargosu koydu. * 2001 - 2001 Mars Odyssey fırlatıldı. * 2003 - Bağdat, tümüyle ABD'ye bağlı askeri birliklerin kontrolüne geçti. * 2011 - 11 Mart'ta Tōhoku bölgesinde meydana gelen "2011 Tōhoku depremi ve tsunamisi" olarak adlandırılan ve tarihinin en büyük depremini yaşayan Japonya'da, 7.1 büyüklüğünde şiddetli bir deprem daha meydana geldi. Depremin merkez üssünün ise Miyagi bölgesinin 40 kilometre açığında denizin altında olduğu ifade edildi. * 2017 - 2017 Stockholm saldırısı sonucunda beş kişi öldü ve on beş kişi yaralandı. * 2017 - Mısır'ın Garbiya iline bağlı Tanta şehrinde bulunan Saint George Kilisesi'nde Tanta saldırısı gerçekleştirildi. * 2019 - Atatürk Havalimanı yolculu seferlere kapatıldı. İstanbul Havalimanı tam kapasite ile seferlerine başladı. == Doğumlar == * 1506 - Franciscus Xaverius, Asya'da Hristiyan misyonerliğini başlatanlardan ve Cizvitler'in kurucularından (ö. 1552) * 1652 - XII. Clemens, Papa (ö. 1740) * 1727 - Michel Adanson, Fransız botanikçi ve doğa bilimci (ö. 1806) * 1770 - William Wordsworth, İngiliz şair (ö. 1850) * 1772 - Charles Fourier, Fransız ütopik sosyalist ve filozof (ö. 1837) * 1786 - William R. King, Amerikalı siyasetçi ve diplomat (ö. 1853) * 1798 - Pierre Leroux, Fransız filozof ve politik iktisatçı (ö. 1871) * 1803 - Flora Tristan, Fransız yazar, sosyalist ve kadın hakları savunucusu (ö. 1844) * 1811 - Hoca Tahsin Efendi, Osmanlı bilim insanı ve düşünür (ö. 1881) * 1836 - Thomas Hill Green, İngiliz filozof (ö. 1882) * 1847 - Jens Peter Jacobsen, Danimarkalı şair, yazar ve bilim insanı (ö. 1885) * 1856 - Muhammed Abdullah Hasan, Somalili dini ve siyasi lider (ö. 1920) * 1867 - Holger Pedersen, Danimarkalı dilbilimci (ö. 1953) * 1870 - Gustav Landauer, Alman pasifist (ö. 1919) * 1871 - Kajimukan Munaytpasov, Kazak güreşçi (ö. 1948) * 1883 - Gino Severini, İtalyan ressam (ö. 1966) * 1884 - Bronisław Malinowski, Polonyalı antropolog ve bilim insanı (ö. 1942) * 1896 - Donald Winnicott, İngiliz psikanalist (ö. 1971) * 1897 - Holger Pedersen, Danimarkalı dilbilimci (ö. 1953) * 1878 - Ivar Tengbom, İsveçli mimar (ö. 1968) * 1882 - Kurt von Schleicher, Alman asker ve Weimar Cumhuriyeti'nin son Şansölyesi (ö. 1934) * 1883 - Gino Severini, İtalyan ressam (ö. 1966) * 1889 - Gabriela Mistral, Şilili şair, eğitimci ve diplomat (ö. 1957) * 1891 - Ole Kirk Christiansen, Lego şirketinin kurucusu (ö. 1958) * 1896 - Harika Lifij, Türk ressam (ö. 1991) * 1915 - Billie Holiday, Amerikalı şarkıcı (ö. 1959) * 1920 - Ravi Shankar, Hint müzisyen, sitar ustası ve besteci (ö. 2012) * 1921 - Feza Gürsey, Türk fizikçi (ö. 1992) * 1922 - Annemarie Schimmel, Alman İslam bilimcisi (ö. 2003) * 1928 - Alan J. Pakula, Amerikalı film yönetmeni (ö. 1998) * 1928 - James Garner, Amerikalı sinema sanatçısı (ö. 2014) * 1931 - Donald Barthelme, Amerikalı kısa öykü ve roman yazarı (ö. 1989) * 1932 - Abdürrahim Karakoç, Türk şair ve gazeteci (ö. 2012) * 1933 - Sakıp Sabancı, Türk iş insanı (ö. 2004) * 1933 - Seyyid Hüseyin Nasr, İranlı yazar, akademisyen ve İslam düşünürü * 1934 - Behcet Nacar, Türk sinema oyuncusu (ö. 2014) * 1939 - Francis Ford Coppola, Amerikalı sinema yönetmeni ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü, En İyi Uyarlama Senaryo Akademi Ödülü sahibi * 1941 - Yurdaer Doğulu, Türk müzisyen (ö. 1987) * 1944 - Gerhard Schröder, Alman siyasetçi ve eski Almanya Başbakanı * 1945 - Farid Ali, Bangladeşli oyuncu (ö. 2016) * 1946 - Colette Besson, Fransız atlet (ö. 2005) * 1950 - Ahmet Edip Uğur, Balıkesir eski büyükşehir belediye başkanı * 1953 - Fatih Erkoç, Türk müzisyen * 1954 - Jackie Chan, Hong Konglu oyuncu * 1959 - Ali Sürmeli, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu * 1960 - Buster Douglas, Amerikalı boksör * 1964 - Russell Crowe, Yeni Zelandalı sinema oyuncusu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1967 - Bodo Illgner, Alman futbolcu * 1971 - Guillaume Depardieu, Fransız oyuncu (ö. 2008) * 1971 - Victor Kraatz, Kanadalı buz patenci * 1973 - Marco Delvecchio, eski İtalyan futbolcudur * 1975 - Karin Dreijer Andersson, İsveçli şarkıcı * 1976 - Cem Cücenoğlu, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1978 - Duncan James, İngiliz şarkıcı * 1982 - Agata Mróz-Olszewska, Polonyalı voleybolcu (ö. 2008) * 1983 - Marcos Alberto Angeleri, Arjantinli futbolcu * 1983 - Franck Ribéry, Fransız futbolcu * 1985 - Saad el-Mücerred, Faslı şarkıcı ve pasif oyuncu * 1986 - Brooke Brodack, Amerikalı Youtuber * 1986 - Christian Fuchs, Avusturyalı futbolcu * 1986 - Jan Rosenthal, Alman futbolcu * 1987 - José Martín Cáceres Silva, Uruguaylı futbolcu * 1989 - Franco Di Santo, Arjantinli futbolcudur * 1989 - Davide Santon, Arjantinli futbolcu * 1989 - Sylwia Grzeszczak, Polonyalı müzisyen * 1990 - Nickel Ashmeade, Jamaika doğumlu atlet * 1991 - Luka Milivojević, Sırp futbolcu * 1991 - Anne-Marie Nicholson, İngiliz şarkıcı ve söz yazarı * 1992 - William Silva de Carvalho, Portekizli futbolcu * 1992 - Alexis Jordan, Amerikalı oyuncu * 1992 - Guilherme Negueba, Brezilyalı futbolcu * 1995 - Sergio, Brezilyalı futbolcu == Ölümler == * 30 - İsa, Onun çarmıha gerilerek öldürüldüğüne inanılan gün * 669 - Hasan bin Ali, 5. İslam Halifesi (d. 624) * 924 - I. Berengar, 887'de İtalya'nın kralı (d. 845) * 1498 - VIII. Charles, 1483 - 1498 arasında hüküm sürmüş olan Fransa kralı (d. 1470) * 1503 - Zoi Palaiologina, Paleologos Hanedanı ailesi üyesi Bizans prensesi (d. 1455) * 1600 - Bâki, Osmanlı şair (Divan edebiyatı şairi) (d. 1526) * 1614 - El Greco, Yunan asıllı İspanyol ressam (d. 1541) * 1651 - Lennart Torstensson, Ortala Kontu ve Virestad Baronu. İsveçli bir Mareşal ve askeri mühendisti (d. 1603) * 1761 - Thomas Bayes, İngiliz matematikçi (d. 1701) * 1789 - I. Abdülhamid, Osmanlı İmparatorluğu'nun 27. Padişahı (d. 1725) * 1803 - François-Dominique Toussaint L'Ouverture, Haiti Devriminde yer almış Haitili devrimci önder ve yönetici (d. 1743) * 1811 - Dositej Obradović, Sırp yazar, filozof, linguist, gezgin, poligot ve Sırbistan'ın ilk eğitim bakanı (d. 1742) * 1816 - Christian Konrad Sprengel, Alman doğa bilimci, teolog ve öğretmen (d. 1750) * 1823 - Jacques Charles, Fransız mucit ve bilim insanı (d. 1746) * 1836 - William Godwin, İngiliz gazeteci, politik filozof ve yazar (d. 1756) * 1861 - Elisha Otis, Amerikalı asansör imalatçısı (d. 1811) * 1868 - Thomas D'Arcy McGee, Kanadalı yazar (d. 1825) * 1891 - P. T. Barnum, Amerikalı sirk menajeri ve şovmen (d. 1810) * 1928 - Aleksandr Bogdanov, Rus bilim insanı, filozof ve bilimkurgu yazarı (d. 1873) * 1941 - Blavatniy Nikifor İvanoviç, Ukraynalı asker ve toplum eylemcisi, dramaturg, gazeteci (d. 1886) * 1943 - Alexandre Millerand, Fransız Cumhurbaşkanı (d. 1859) * 1947 - Henry Ford, Amerikalı otomobil üreticisi ve sanayicisi (d. 1863) * 1950 - Walter Huston, Kanada doğumlu Amerikalı aktör (John Huston'ın babası) (d. 1884) * 1954 - Saburō Kurusu, Japon diplomat (d. 1886) * 1955 - Theda Bara (Theodosia Goobman), Amerikalı tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1885) * 1980 - Mehmet İbrahim Karaca, Türk tiyatro oyuncusu (Cem Karaca'nın babası) (d. 1900) * 1981 - Norman Taurog, Amerikalı film yönetmeni ve senarist (d. 1899) * 1981 - Seyfettin Özege, Türk bibliyograf (d. 1901) * 1984 - Othmar Pferschy, Avusturyalı fotoğrafçı (d. 1898) * 1986 - Leonid Vitaliyevich Kantorovich, Sovyet matematikçi ve iktisatçı (1975 Nobel Ekonomi Ödülünü Tjalling Koopmans'la paylaşan] (d. 1912) * 1991 - Memduh Ünlütürk, Türk asker (d. 1913) * 1998 - Sirus Kayıkran, İranlı futbolcu ve teknik direktör (d. 1962) * 1999 - Muharrem Gürses, Türk senarist, oyuncu ve film yönetmeni (d. 1913) * 2000 - Moacir Barbosa Nascimento, Brezilyalı millî kaleci (d. 1921) * 2001 - Paul David Graf, Amerikalı oyuncu (d. 1950) * 2005 - Melih Kibar, Türk müzisyen (d. 1951) * 2008 - Perihan Altındağ Sözeri, Türk sanat müziği yorumcusu (d. 1925) * 2014 - Peaches Honeyblossom Geldof, İngiliz köşe yazarı ve model (d. 1989) * 2015 - Geoffrey Bond Lewis, Amerikalı western film oyuncusu (d. 1935) * 2016 - Robert Deroy Windham, Blackjack Mulligan ring adıyla bilinen eski Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1942) * 2017 - Relja Bašić, Hırvat oyuncu (d. 1930) * 2017 - Christopher Morahan, İngiliz sinema ve televizyon yönetmeni (d. 1929) * 2017 - Tim Pigott-Smith, İngiliz oyuncu (d. 1946) * 2017 - Frans Widerberg, Norveçli ressam ve grafik sanatçısı (d. 1934) * 2018 - Brigitte Ahrenholz, Eski Alman kürekçi (d. 1952) * 2018 - Pyotr Brayko, Sovyet asker (d. 1919) * 2018 - Peter Grünberg, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1939) * 2018 - Božidar Smiljanić, Hırvat oyuncu (d. 1936) * 2019 - Michael E. Busch, Amerikalı Demokrat siyasetçi (d. 1947) * 2019 - Seymour Joseph Cassel, Amerikalı oyuncu (d. 1935) * 2019 - Cho Yang-ho, Güney Koreli iş insanı (d. 1949) * 2019 - Sandy Ratcliff, İngiliz oyuncu (d. 1948) * 2019 - Hugo Ballesteros Reyes, Şilili siyasetçi ve diplomat (d. 1931) * 2020 - Christian Bonnet, Fransız siyasetçi ve eski içişleri bakanı (d. 1921) * 2020 - Roger Chappot, İsviçreli profesyonel buz hokeyi oyuncusu (d. 1940) * 2020 - Robert Chaudenson, Fransız dilbilimci (d. 1937) * 2020 - Jean-Laurent Cochet, Fransız aktör ve yönetmen (d. 1935) * 2020 - Eddy Davis, Amerikalı caz müzisyeni (d. 1940) * 2020 - Allen Garfield (doğum adı: Allen Goorwitz), Amerikalı aktör (d. 1939) * 2020 - Henry Franklin Graff, Amerikalı tarihçi (d. 1921) * 2020 - Yehuda Leib ("Leibel") Groner, (Lubavitcher Rebbe) ana sekreteri olan haham ve yazar (d. 1931) * 2020 - Hudeydi, ud çalan ve besteler yapan Somalili müzisyen (d. 1928) * 2020 - Feriburz İsmaili, İranlı millî futbolcu (d. 1940) * 2020 - Sasi Kalinga, Hint aktör (d. 1960) * 2020 - Mişik Kazaryan, Ermenistan doğumlu Rus fizikçi (d. 1948) * 2020 - Jan Křen, Çek tarihçi, akademisyen ve muhalif siyasi aktivist (d. 1930) * 2020 - Roger Matthews, İngiliz kriminolog (d. 1948) * 2020 - Yaakov Perlow, Amerikalı Hasidik haham (d. 1930) * 2020 - John Prine, Amerikalı country folk şarkıcısı, gitarist, söz yazarı ve besteci (d. 1946) * 2020 - Nipper Read, İngiliz polis memuru ve boks yöneticisi (d. 1925) * 2020 - Donato Sabia, 800 metrede uzmanlaşmış İtalyan orta mesafe koşucusu (d. 1963) * 2020 - Thomas Scully, Galya futbol menajeri, rahip ve öğretmen (d. 1930) * 2020 - Barbara Smoker, İngiliz insan hakları aktivisti, filozof ve yazar (d. 1923) * 2020 - Miguel Ángel Tábet, Venezuelalı ilahiyatçı (d. 1941) * 2020 - Hal Willner, Amerikalı televizyon ve müzik albümü yapımcısı (d. 1956) * 2021 - Ferid Alekberli, Azeri tarihçi ve profesör (d. 1964) * 2021 - Karel Pacner, Çek gazeteci, ekonomist ve yazar (d. 1936) * 2022 - Garibaldi Alves, Brezilyalı siyasetçi (d. 1923) * 2022 - Dušan Čkrebić, Sırp siyasetçi (d. 1927) * 2022 - Ludwik Dorn, Polonyalı sosyolog ve siyasetçi (d. 1954) * 2022 - Miguel Ángel Estrella, Arjantinli piyanist ve insan hakları aktivisti (d. 1940) * 2022 - Birgit Nordin, İsveçli opera sanatçısı (d. 1934) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Sağlık Günü * Erzurum'un Şenkaya ilçesinden Rus İmparatorluğu ve Batı Ermenistan Yönetimi ordu birliklerinin çekilişi (1918) == Kaynakça == *0407 07
== Olaylar == * 1860 - Dünyada ilk kez bir ses kayıt altına alınabildi. * 1932 - İlk kadın hakim Mürüvvet Hanım, Adana'da göreve başladı. * 1936 - İstanbul Telefon Şirketi devletçe satın alındı. * 1940 - II. Dünya Savaşı: Almanya; Danimarka ve Norveç istilasına başladı. * 1945 - Türkiye'de yerli ampul üretimi başladı. * 1952 - Şehir Tiyatroları Müdürlüğüne, Orhan Hançerlioğlu getirildi. Hançerlioğlu, daha önce İstanbul Emniyet Üçüncü Şube Müdürü'ydü. * 1957 - Süveyş Kanalı batıklardan temizlenerek yeniden gemi trafiğine açıldı. * 1953 - İlk üç boyutlu film olan Mumyalar Müzesi (House of Wax), Warner Brothers şirketi tarafından gösterime sunuldu. * 1958 - CHP'nin yayın organı Ulus gazetesi üçüncü kez kapatıldı. Kapatmaya, Ankara Milletvekili Bülent Ecevit'in bir yazısı yol açtı. * 1967 - Bugüne kadar 10575 adet üretilen (9 Nisan 2020 itibarıyla) Boeing 737 ilk uçuşunu yaptı. * 1969 - İngiltere'de imal edilen ilk Concorde uçağı ilk uçuşunu gerçekleştirdi. * 1979 - Türkiye'de ilk kez bir hastanın kulağına kıkırdak nakli yapıldı. * 1982 - Anıtkabir Müdürlüğü, Genelkurmay Başkanlığı'na bağlı Anıtkabir Komutanlığına bağlandı. * 1985 - Kapatılan Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Alparslan Türkeş, 4,5 yıl tutuklu kaldıktan sonra tahliye edildi. * 1991 - Gürcistan'da yapılan halk oylamasıyla, Sovyetler Birliği'nden bağımsızlık kararı alındı. * 1991 - Paskalya için İstanbul'a gelen Yunan turistleri taşıyan otobüs, akli dengesi bozuk bir şahıs tarafından Vezneciler Hamidiye Oteli önünde kundaklandı. Olayda; 5'i çocuk 33 kişi yanarak can verdi. * 2003 - Irak'ın ABD önderliğindeki koalisyon güçleri tarafından işgalinin başlamasından birkaç hafta sonra Bağdat düştü. * 2011 - Alphen aan den Rijn alışveriş merkezi saldırısı: Amsterdam'ın 33 km güneybatısındaki Alphen aan den Rijn'de altı kişi Ridderhof Alışveriş Merkezi'ne giren bir katil tarafından öldürüldü. == Doğumlar == * 1096 - Muktefî, Abbasi halifelerinin otuzbirincisi (ö. 1160) * 1285 - Buyantu Han, 8. Moğol Hanı, Yuan Hanedanının 4. İmparatoru ve Çin imparatoru (ö. 1320) * 1802 - Elias Lönnrot, Fin fizikçi, filolog ve şair (ö. 1884) * 1815 - Louis de Mas Latrie, Fransız tarihçi ve diplomat (ö. 1897) * 1821 - Charles Baudelaire, Fransız şair (ö. 1867) * 1830 - Eadweard Muybridge, İngiliz asıllı Amerikalı fotoğrafçı (ö. 1904) * 1835 - II. Léopold, Belçika Kralı (ö. 1909) * 1865 - Erich Ludendorff, Alman general (ö. 1937) * 1865 - Charles Proteus Steinmetz, Amerikalı matematikçi ve elektrik mühendisi (ö. 1923) * 1867 - Chris Watson, Avustralyalı siyasetçi (ö. 1941) * 1872 - Léon Blum, Fransız siyasetçi (ö. 1950) * 1892 - Mary Pickford, Kanada asıllı Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1979) * 1895 - Michel Simon, Fransız aktör (ö. 1975) * 1898 - Paul Robeson, Amerikalı ses sanatçısı (ö. 1976) * 1906 - Rafaela Aparicio, İspanyol sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1996) * 1906 - Victor Vasarely, Macar asıllı Fransız ressamdır (ö. 1997) * 1908 - Vecihe Daryal, Türk kanun virtüözü (ö. 1970) * 1909 - Robert Helpmann, Avustralyalı dansçı, oyuncu ve yönetmen (ö. 1986) * 1918 - Jørn Utzon, Danimarkalı bir mimar (ö. 2008) * 1921 - Mary Jackson, Amerikalı matematikçi ve uzay mühendisi (ö. 2005) * 1921 - Yitzhak Navon, İsraelli siyasetçi (ö. 2015) * 1925 - Virginia Gibson, Amerikalı şarkıcı, dansçı ve oyuncu (ö. 2013) * 1926 - Hugh Hefner, Amerikalı iş insanı (ö. 2017) * 1928 - Tom Lehrer, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, piyanist ve matematikçidir * 1930 - F. Albert Cotton, Amerikalı kimyager (ö. 2007) * 1931 - Cheeta, Amerikalı şempanze (ö. 2011) * 1933 - Jean Paul Belmondo, Fransız sinema oyuncusu (ö. 2021) * 1933 - René Burri, İsviçreli fotoğrafçı (ö. 2014) * 1934 - Les Thornton, İngiliz profesyonel güreşçi (ö. 2019) * 1936 - Ferdinando Imposimato, İtalyan hukukçu, aktivist, hâkim ve siyasetçi (ö. 2018) * 1936 - Ljubomir Ćipranić, Sırp aktör (ö. 2010) * 1936 - Valerie Solanas, Amerikalı radikal feminist yazar (ö. 1988) * 1944 - Leyla Halid, Filistin Halk Kurtuluş Örgütü'nün üyesi * 1948 - Patty Pravo, İtalyan şarkıcı * 1949 - Tony Cragg, Britanyalı heykeltıraş * 1952 - Tania Çanaklidu, Yunan şarkıcı * 1954 - Dennis Quaid, Amerikalı oyuncu * 1955 - Joolz Denby, İngiliz şair ve yazar * 1956 - Cahide Birgül, Türk yazar (ö. 2009) * 1957 - Seve Ballesteros, İspanyol golfçü (ö. 2011) * 1963 - Marc Jacobs, Amerikalı modacı * 1963 - Erdal Tosun, Türk oyuncu (ö. 2016) * 1965 - Mark Pellegrino, Amerikalı film ve televizyon oyuncusu * 1966 - Cynthia Nixon, Amerikalı oyuncu * 1967 - Sam Harris, Amerikalı filozof, sinirbilimci, yazar ve podcast sunucusu * 1969 - Linda Kisabaka, Alman atlet * 1971 - Jacques Villeneuve, Kanadalı eski Formula 1 sürücüsü * 1972 - Barış Falay, Türk oyuncu * 1974 - Jenna Jameson, Amerikalı oyuncu * 1974 - Aleksandr Piçuşkin, Bitsevski Manyağı ve Satranç Tahtası Katili olarak bilinen Rus seri katil * 1975 - David Gordon Green, Amerikalı film yapımcısı * 1976 - Jan Trousil, Çek futblocu * 1976 - Serena M. Auñón; Amerikan doktor, mühendis ve NASA astronotu * 1976 - Barış Şimşek, Türk futbol hakemi * 1977 - Gerard Way, Amerikalı müzisyen ve My Chemical Romance vokalisti * 1978 - Jorge Andrade, Portekizli eski futbolcu * 1978 - Cameron Cartio, İran asıllı İsveçli vokalist * 1978 - Naman Keïta, Fransız atlet * 1978 - Rachel Stevens, İngiliz şarkıcı, söz yazarı, oyuncu, dansçı ve manken * 1979 - Katsuni, Fransız porno oyuncusu * 1980 - Luciano Galletti, Arjantinli futbolcu * 1980 - Albert Hammond Jr., Amerikalı gitarist, şarkıcı, söz yazarı ve müzik yapımcısı * 1981 - Ireneusz Jeleń, Polonyalı eski millî futbolcu * 1982 - Jay Baruchel, Kanadalı aktör * 1982 - Mohammed Dahmane, Cezayirli futbolcu * 1982 - Carlos Hernández, Kosta Rikalı millî futbolcu * 1985 - Antonio Nocerino, İtalyan futbolcu * 1986 - Leighton Meester, Amerikalı oyuncu * 1987 - Kassim Abdallah, Fransız kökenli Komorlu millî futbolcu * 1987 - Jesse McCartney, Amerikalı şarkıcı ve aktör * 1987 - Jazmine Sullivan, Amerikalı R&B;/soul şarkıcısı ve söz yazarı * 1990 - Kristen Stewart, Amerikalı oyuncu * 1991 - Gai Assulin, İsrailli futbolcudur * 1991 - Ryan Kelly, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1992 - Fernando Aristeguieta, Venezuelalı futbolcu * 1996 - Giovani Lo Celso, Arjantinli millî futbolcudur * 1998 - Elle Fanning, Amerikalı oyuncu * 1998 - Enes Batur Sungurtekin, Türk Youtuber * 1999 - Isaac Hempstead Wright, İngiliz oyuncu * 1999 - Lil Nas X, Amerikalı rapçi, şarkıcı ve söz yazarı == Ölümler == * MÖ 585 - Jimmu, Japon mitolojisinde Japonya'nın ilk kurucusu ve ilk imparatoru (d. MÖ 660) * 491 - Zeno, Doğu Roma İmparatoru (d. 425) * 715 - Constantinus, 25 Mart 708'den 9 Nisan 715 tarihindeki ölümüne dek papalık (d. 708) * 1024 - VIII. Benedictus, 18 Mayıs 1012'den 9 Nisan 1024 tarihine kadar Papalık yapmıştır * 1483 - IV. Edward, 1461–1470 döneminde birinci kez ve 1471–1483 döneminde ikinci kez olmak üzere İngiltere kralı (d. 1442) * 1492 - Lorenzo de' Medici, İtalyan devlet adamı ve Floransa Şehir Devleti'nin Hükümdarı (d. 1449) * 1550 - Elkas Mirza, Safevi şahzadesi ve Şirvan Eyaleti valisi (d. 1516) * 1553 - François Rabelais, Fransız yazar (d. 1494) * 1557 - Mikael Agricola, 16. yüzyılda yaşamış Fin Lüterci din adamı (d. 1510) * 1626 - Francis Bacon, İngiliz devlet adamı ve filozof (d. 1561) * 1754 - Christian Wolff, Alman filozof (d. 1679) * 1768 - Sarah Fielding, İngiliz yazar ve romancı Henry Fielding'in kızkardeşi (d. 1710) * 1806 - V. William, Oranj prensi (d. 1748) * 1882 - Dante Gabriel Rossetti, İngiliz şair, ressam, çizer ve çevirmen (d. 1828) * 1889 - Michel-Eugène Chevreul, Fransız kimyager (d. 1786) * 1904 - II. Isabel, İspanya Kraliçesi (d. 1830) * 1916 - Mehmet Muzaffer, Türk subay * 1936 - Ferdinand Tönnies, Alman sosyolog (d. 1855) * 1940 - Bayan Patrick Campbell, İngiliz tiyatro oyuncusu (d. 1865) * 1945 - Dietrich Bonhoeffer, Alman teolog (Nazizm karşıtlığıyla bilinen) (d. 1906) * 1945 - Georg Elser, Alman marangoz (Hitler'e karşı başarısız suikast girişiminde bulunan) (d. 1903) * 1945 - Hans Oster, Nazi Almanyası'nda Wehrmacht generali (d. 1887) * 1945 - Wilhelm Canaris, Alman amiral ve Nazi Almanyası'nda Abwehr Başkanı (d. 1887) * 1950 - Cemil Cem, Türk karikatürcü (d. 1882) * 1951 - Fesa Evrensev, ilk Türk savaş pilotu (d. 1878) * 1959 - Frank Lloyd Wright, Amerikalı mimar (d. 1867) * 1961 - Ahmet Zogoğlu, Arnavutluk Kralı (d. 1895) * 1963 - Xul Solar, Arjantinli ressam ve heykeltıraş (d. 1887) * 1964 - Nuriye Ulviye Mevlan Civelek, Türk gazeteci ve Türkiye'nin ilk kadın hakları savunucularından (d. 1893) * 1976 - Phil Ochs, Amerikalı protest müzik sanatçısı (d. 1940) * 1980 - Muhammed Bakır es-Sadr, din adamı, şii taklit mercii ve Iraklı siyasetçi (d. 1935) * 1982 - Turan Güneş, Türk siyasetçi (d. 1922) * 1982 - Robert Havemann, Alman kimyacı (d. 1910) * 1985 - Şaziye Moral, Türk tiyatro oyuncusu (d. 1903) * 1988 - Şevket Rado, Türk şair, gazeteci ve yazar (d. 1913) * 1990 - James V. McConnell, Amerikalı bir biyolog, hayvan psikoloğu ve yazardır (d. 1925) * 1993 - Kemal Ilıcak, Türk gazeteci ve Tercüman gazetesi sahibi (d. 1932) * 2000 - Tony Cliff, Osmanlı doğumlu İngiliz Marksist siyaset kuramcısı (d. 1917) * 2006 - Vilgot Sjöman, İsveçli senarist ve film yapımcısı (d. 1924) * 2011 - Sidney Lumet, Amerikalı sinema yönetmeni (d. 1924) * 2012 - Meral Okay, Türk senarist, oyuncu ve söz yazarı (d. 1959) * 2012 - José Guardiola, İspanyol şarkıcı (d. 1930) * 2013 - Emilio Pericoli, İtalyan şarkıcı-şarkı yazarı (d. 1928) * 2014 - Arthur Robinson, Trinidad ve Tobagolu siyasetçi (d. 1926) * 2015 - Nina Companéez, Fransız senarist ve film yönetmeni (d. 1937) * 2016 - Arthur Anderson, Amerikalı radyo, sinema, dizi, tiyatro oyuncusu ve seslendirme sanatçısı (d. 1922) * 2017 - Knut Borge, Norveçli gazeteci ve televizyon sunucusu (d. 1949) * 2017 - Carme Chacón, İspanyol siyasetçi ve İspanya'nın ilk kadın savunma bakanı (d. 1971) * 2017 - Margarita Isabel, Ariel Ödülü sahibi Meksikalı kadın sinema ve dizi oyuncusu (d. 1941) * 2018 - Felix Chen, Tayvanlı orkestra şefi (d. 1942) * 2018 - Peter Grünberg, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1939) * 2019 - Elwyn Ralph Berlekamp, Amerikalı matematikçi ve bilgisayar mühendisi (d. 1940) * 2019 - Charles Lincoln Van Doren, Amerikalı yazar, editör ve yayıncı (d. 1926) * 2019 - Nikolay Stepanoviç Gorbaçov, Rus kano yarışçısı (d. 1948) * 2019 - Aykut Işıklar, Türk gazeteci, radyocu ve köşe yazarı (d. 1949) * 2019 - Marilynn Smith, Amerikalı eski profesyonel golfçü (d. 1929) * 2020 - Tullio Abbate, İtalyan girişimci ve motorlu tekne pilotu (d. 1944) * 2020 - Reggie Bagala, Louisiana Temsilciler Meclisi'nde görev yapan Amerikalı politikacı (d. 1965) * 2020 - Jocelyn Barrow, İngiliz siyasetçi, iş insanı, insan hakları aktivisti ve eğitimci (d. 1929) * 2020 - Leila Benitez-McCollum, Filipin doğumlu Amerikalı radyo ve televizyon sunucusu, gazeteci ve yayıncı (d. 1930) * 2020 - Marc Engels, Belçikalı film ses mühendisi (d. 1965) * 2020 - Harvey Goldstein, İngiliz istatistikçi (d. 1939) * 2020 - Ho Kam-ming, Makao doğumlu Kanadalı dövüş sanatçısı(d. 1925) * 2020 - Lee Nurse, İngiliz kriketçi (d. 1976) * 2020 - Vitor Sapienza, Brezilyalı politikacı ve ekonomist (d. 1933) * 2020 - Dmitri Smirnov, Rus-İngiliz besteci ve akademisyen (d. 1948) * 2021 - Raosaheb Antapurkar, Hint siyasetçi (d. 1958) * 2021 - Ramsey Clark, Amerikalı hukukçu, eski kamu görevlisi ve aktivist (d. 1927) * 2021 - Ekkehard Fasser, İsviçreli bobsledçi (d. 1952) * 2021 - Nikki Grahame, İngiliz model ve televizyon sunucusu (d. 1982) * 2021 - Prens Philip, Birleşik Krallık kraliçesi II. Elizabeth'in eşi ve Edinburgh dükü (d. 1921) * 2021 - Judith Reisman, Amerikalı muhafazakar yazar (d. 1935) * 2021 - Abdul Hamid Sebba, Brezilyalı hukukçu ve siyasetçi (d. 1934) * 2021 - Earl Simmons, Amerikalı hip hop müzik sanatçısı (d. 1970) * 2022 - Uwe Bohm, Alman aktör (d. 1962) * 2022 - Michel Delebarre, Fransız siyasetçi (d. 1946) * 2022 - Chiara Frugoni, İtalyan tarihçi, yazar ve akademisyen (d. 1940) * 2022 - Dwayne Haskins, Amerikan futbolcusu (d. 1997) == Tatiller ve özel günler == *0409 09
== Olaylar == * 837 - Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'nın yakınından geçti. * 1809 - Beşinci Koalisyon Savaşı başladı. * 1815 - Endonezya'da Sumbawa adasında Tambora volkanik dağı püskürdü. Dağdan çıkan lavlar, küller ve dumanların doğrudan etkilerinin yanı sıra, açlık ve salgın yaratarak 100 bin kişinin ölümüne sebep oldu. * 1845 - Türk Polis Teşkilatı kuruldu. * 1912 - RMS Titanic ilk seferine çıktı. * 1919 - Meksikalı devrimci lider Emiliano Zapata, Hükûmet güçlerince öldürüldü. * 1928 - TBMM, Anayasa'nın ikinci maddesini değiştirdi. Söz konusu maddeden, "Türkiye Devleti'nin dini İslam'dır" bölümü çıkarıldı. Milletvekilleri ve Cumhurbaşkanı, yemin ederken "Vallahi" yerine "Namusum üzerine söz veririm" diyecek. * 1941 - Zagreb'de Hırvatistan Bağımsız Devleti'nin kuruluşu ilân edildi. Ante Paveliç önderliğindeki Ustaşa rejimi, Ortodoks Sırplara karşı soykırım kampanyası başlattı. * 1950 - Bursa Cezaevi'nde açlık grevine başlayan Nâzım Hikmet, sağlık durumu bozulunca gizlice İstanbul'a getirildi. Şair, açlık grevini erteledi. * 1956 - Arjantin'de -38.4 dereceyle dünyanın en düşük 5. sıcaklığı seçildi. * 1972 - İran'da, 7 şiddetinde deprem meydana geldi. Yaklaşık 5000 kişinin öldüğü depremde, Firuzabad ve Cehrom kentlerinde binalar yerle bir oldu. * 1998 - Kuzey İrlanda'da 29 yıllık savaşı bitiren antlaşma Belfast'ta imzalandı. Antlaşma, 22 Mayıs'ta referandumla kabul edildi. * 2010 - Polonya'nın başkenti Varşova'dan Rusya'nın Smolensk kentine giden Rus yapımı Tupolev Tu-154 tipi uçak, havaalanına 1.5 kilometre kala düştü. Uçaktaki 94 kişiden kurtulan olmadı. Uçakta, Polonya Devlet Başkanı Lech Kaczynski ve eşi de bulunuyordu. * 2019 - Event Horizon Telescope projesi araştırmacıları, M87 galaksisinin ortasındaki kara deliğin fotoğrafını çekerek dünyada ilk defa bir kara delik görüntüsünü elde etmeyi başardıklarını duyurdu. == Doğumlar == * 401 - II. Theodosius, Doğu Roma İmparatoru (ö. 450) * 1018 - Nizam-ül Mülk, Büyük Selçuklu Devleti'nin Farsi veziri (ö. 1092) * 1583 - Hugo Grotius, Hollandalı filozof ve yazar (ö. 1645) * 1739 - Domenico Cirillo, İtalyan doktor, böcek bilimci ve botanikçi (ö. 1799) * 1740 - José Basilio da Gama, Brezilyalı yazar (ö. 1795) * 1755 - Samuel Hahnemann, Alman hekim (ö. 1843) * 1762 - Giovanni Aldini, İtalyan fizikçi (ö. 1834) * 1769 - Jean Lannes, Fransız mareşal (ö. 1809) * 1794 - Matthew C. Perry, Amerikalı deniz subayı (ö. 1858) * 1826 - Mustafa Celâleddin Paşa, Leh asıllı Osmanlı Paşası (ö. 1876) * 1827 - Lewis Wallace, Amerikalı asker, devlet adamı ve yazar (Amerikan İç Savaşı'nda Birlik Kuvvetleri generali) (ö. 1905) * 1844 - Jules de Burlet, Belçikalı siyasetçi (ö. 1897) * 1847 - Joseph Pulitzer, Amerikalı gazeteci ve yayıncı (ö. 1911) * 1856 - Abdullah Quilliam, İngiltere'deki ilk İslam merkezinin ve caminin kurucusu (ö. 1932) * 1859 - Jules Payot, Fransız eğitimci ve pedagog (ö. 1940) * 1863 - Paul Héroult, Fransız bilim insanı (ö. 1914) * 1864 - Eugen d'Albert, Alman besteci (ö. 1932) * 1864 - Michael Mayr, Avusturyalı tarihçi (ö. 1922) * 1868 - George Arliss, İngiliz aktör (ö. 1946) * 1873 - Kyösti Kallio, Finlandiya Cumhurbaşkanı (ö. 1940) * 1876 - Şabtay Levi, Hayfa'nın ilk Yahudi belediye başkanı (ö. 1956) * 1883 - Bogdan Filov, Bulgar arkeolog, sanat tarihçisi ve politikacı (ö. 1945) * 1887 - Bernardo Houssay, Arjantinli fizyolog (ö. 1971) * 1894 - Ben Nicholson, İngiliz soyut ressam (ö. 1982) * 1908 - Miguel de Molina, İspanyol flamenko şarkıcısı ve aktör (ö. 1993) * 1910 - Helenio Herrera, Arjantin kökenli Fransız futbolcu ve teknik direktör (ö. 1997) * 1910 - Hüsamettin Böke, Türk millî futbolcu ve futbol hakemi (ö. 1994) * 1912 - Boris Kidrič, Sloven partizan, Slovenya Sosyalist Cumhuriyeti'nin ilk başbakanı (ö. 1953) * 1917 - Robert Burns Woodward, Amerikalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1979) * 1929 - Max von Sydow, İsveçli sinema oyuncusu (ö. 2020) * 1929 - Sermet Çağan, Türk tiyatro sanatçısı ve gazeteci (ö. 1970) * 1930 - Semih Sezerli, Türk sinema oyuncusu (ö. 1980) * 1930 - Spede Pasanen, Fin yazar (ö. 2001) * 1932 - Ömer Şerif, Lübnan asıllı Mısırlı aktör (ö. 2015) * 1937 - Bella Ahmadulina, Tatar ve İtalyan kökenli şair (ö. 2010) * 1940 - Algan Hacaloğlu, Türk siyasetçi * 1941 - II. Hrisostomos, Kıbrıs Ortodoks Kilisesi Başpiskoposu * 1942 - Ian Callaghan, İngiliz eski millî futbolcudur * 1942 - Erden Kıral, Türk yönetmen ve senarist * 1944 - Tuncer Cücenoğlu, Türk oyun yazarı ve çevirmen (ö. 2019) * 1947 - Bunny Wailer, Jamaikalı şarkıcı ve söz yazarı (ö. 2021) * 1951 - Cemil Usta, Türk milli futbolcu (ö. 2003) * 1952 - Steven Seagal, Amerikalı aktör * 1953 - Mehmet Gedik, Türk inşaat mühendisi ve siyasetçi (ö. 2011) * 1954 - Paul Bearer, Amerikalı profesyonel güreş menajeri (ö. 2013) * 1954 - Atilla Kart, Türk hukukçu ve siyasetçi * 1954 - Peter MacNicol, Emmy Ödüllü Amerikalı oyuncudur * 1956 - Carol V. Robinson, İngiliz kimyager ve Kraliyet Kimya Derneği Başkanı * 1957 - Türker Ertürk, Türk asker, Deniz Harp Okulu eski Komutanı, yazar ve siyasetçi * 1958 - Bob Bell, Renault Formula 1 takımının eski takım direktörü * 1958 - Babyface, Amerikalı yapımcı, söz yazarı ve şarkıcı * 1959 - Mona Juul, Birleşmiş milletler ESCOSOC başkanı * 1960 - Steve Bisciotti, Amerikalı iş insanı ve spor yöneticisi * 1963 - Doris Leuthard, İsviçreli siyasetçi ve avukat * 1967 - Mete Yarar, Türk asker, güvenlik danışmanı ve yazar * 1968 - Metin Göktepe, Türk gazeteci ve Evrensel gazetesi yazarı (ö. 1996) * 1968 - Orlando Jones, Amerikalı oyuncu * 1970 - Q-Tip, Amerikalı rapçi, prodüktör ve oyuncu * 1973 - Guillaume Canet, Fransız oyuncu ve yönetmen * 1973 - Roberto Carlos, Brezilyalı futbolcu * 1973 - Selahattin Demirtaş, Türk Siyasetçi * 1974 - Helen Jane Long, İngiliz besteci, müzisyen ve piyanist * 1975 - David Harbour, Amerikalı oyuncu * 1979 - Rachel Corrie, Amerikalı barış gönüllüsü (ö. 2003) * 1979 - Sophie Ellis-Bextor, İngiliz şarkıcı, besteci ve model * 1980 - John Baker, Amerikalı sinema oyuncusu * 1980 - Charlie Hunnam, İngiliz oyuncu * 1981 - Başak Daşman, Türk oyuncu * 1981 - Michael Pitt, Amerikalı oyuncu, model ve müzisyen * 1981 - Fábio Luís Ramim, Brezilya asıllı Azeri futbolcu * 1982 - Ceyhun Fersoy, Türk oyuncu * 1983 - Jamie Chung, Kore asıllı Amerikalı oyuncu * 1983 - Bobby Dixon, Amerikalı basketbolcu * 1984 - Jeremy Barrett, Amerikalı buz patenci * 1984 - Mandy Moore, Amerikalı şarkıcı ve sinema oyuncusu * 1984 - Damien Perquis, Fransa doğumlu Polonyalı eski futbolcu * 1984 - Gonzalo Javier Rodríguez, Arjantinli millî futbolcu * 1985 - Barkhad Abdi, 86. Akademi Ödülleri'nde En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü'ne aday gösterilen Somalili oyuncu * 1985 - Jesús Gámez, İspanyol eski futbolcudur * 1986 - Fernando Gago, Arjantinli eski millî futbolcudur * 1986 - Vincent Kompany, Belçikalı eski millî futbolcudur * 1987 - Shay Mitchell, Kanadalı oyuncu * 1987 - Hayley Westenra, Yeni Zelandalı soprano, söz yazarı * 1988 - Haley Joel Osment, Amerikalı oyuncu * 1989 - Thomas Heurtel, Fransız profesyonel basketbolcu * 1990 - Andile Jali, Güney Afrikalı futbolcu * 1990 - Alex Pettyfer, İngiliz oyuncu * 1991 - Amanda Michalka, Amerikalı oyuncu, bestekâr, müzisyen, piyanist ve şarkıcı * 1992 - Sadio Mané, Senegalli futbolcu * 1992 - Daisy Jazz Isobel Ridley, İngiliz aktris * 1993 - Rune Dahmke, Alman hentbolcu * 1994 - Emre Uğur Uruç, Türk futbolcu * 1995 - Shunya Mori, Japon futbolcu * 1996 - Leonardo Kalil Abdala, Brezilyalı futbolcu * 1997 - Claire Wineland, Amerikalı aktivist, hayırsever ve yazar (ö. 2018) * 2007 - Hollanda Prensesi Ariane, Orange-Nassau Prensesi, Hollanda kralı Willem-Alexander ve Kraliçe Máxima'nın üçüncü ve en küçük kızı == Ölümler == * 1553 - I. Friedrich, Danimarka ve Norveç Kralı (d. 1471) * 1585 - XIII. Gregorius, Katolik Kilisesi'nin 226. Papası (d. 1502) * 1813 - Joseph-Louis Lagrange, İtalyan Aydınlanma Dönemi matematikçisi ve astronomu (d. 1736) * 1861 - Édouard Ménétries, Fransız entomolojist (d. 1802) * 1911 - Mikalojus Konstantinas Čiurlionis, Litvan ressam, besteci ve yazar (d. 1875) * 1919 - Mehmed Kemal, Osmanlı bürokratı (d. 1884) * 1919 - Emiliano Zapata, Meksikalı devrimci (d. 1879) * 1920 - Moritz Benedikt Cantor, Alman matematik tarihçisi (d. 1829) * 1931 - Halil Cibran, Lübnan asıllı Amerikalı ressam, şair ve filozof (d. 1883) * 1938 - King Oliver, Amerikalı caz kornet çalıcısı ve grup lideri (d. 1881) * 1950 - Fevzi Çakmak, Türk asker ve Türk Kurtuluş Savaşı komutanlarından (d. 1876) * 1954 - Auguste Lumière, Fransız sinema öncüsü (d. 1862) * 1959 - Jan Černý, Çekoslovakya başbakanı (d. 1874) * 1962 - Michael Curtiz, Macar asıllı Amerikalı film yönetmeni (d. 1886) * 1962 - Stuart Sutcliffe, İskoç müzisyen ve sanatçı (d. 1940) * 1966 - Evelyn Waugh, İngiliz yazar (d. 1903) * 1979 - Nino Rota, İtalyan film müziği bestecisi ve En İyi Özgün Müzik Akademi Ödülü sahibi (d. 1911) * 1983 - Şevket Aziz Kansu, Türk akademisyen ve Türk Tarih Kurumu Başkanı (d. 1903) * 1992 - Peter Dennis Mitchell, İngiliz biyokimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1920) * 1995 - Morarji Desai, Hindistan'ın 6. Başbakanı (d. 1896) * 2004 - Sakıp Sabancı, Türk iş insanı (d. 1933) * 2010 - Dixie Carter, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1939) * 2010 - Lech Kaczyński, Polonya cumhurbaşkanı (d. 1949) * 2010 - Maria Kaczyńska, Eski Polonya Devlet başkanlarından Lech Kaczyński'nin eşi ve eski Polonya first ladysi (d. 1942) * 2012 - Erdoğan Arıca, Türk futbolcu ve teknik direktör (d. 1954) * 2012 - Halim Solmaz, Beklenen yaşam süresinden çok fazla yaşamış Türk (d. 1884) * 2013 - Raymond Boudon, Fransız sosyoloji uzmanı (d. 1934) * 2013 - Robert G. Edwards, Büyük Britanyalı fizyolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1925) * 2014 - Dominique Baudis, Fransız siyasetçi (d. 1947) * 2014 - Gül Gülgün, Türk sinema dizi ve tiyatro oyuncusu (d. 1933) * 2014 - Phyllis Frelich, Amerikalı aktris (d. 1944) * 2015 - Rose Francine Rogombé, Gabonlu siyasetçi (d. 1942) * 2017 - Givi Berikaşvili, Sovyet Gürcü sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1933) * 2017 - Bab Christensen, Norveçli aktris (d. 1928) * 2017 - Arnold Clark, İskoç bilyoner iş insanı (d. 1927) * 2017 - Linda Hopkins, Afro-Amerikalı tiyatro oyuncusu, blues ve gospel müziği şarkıcısı (d. 1924) * 2017 - Larry Willoughby, Amerikalı tanınmış profesyonel eski güreşçi, antrenör ve menajer (d. 1950) * 2018 - F'Murr, Fransız çizgi roman sanatçısı ve yazar (d. 1946) * 2018 - Viliam Karmažin, Slovak besteci ve orkestra şefi (d. 1922) * 2019 - Werner Bardenhewer, Alman Katolik din adamı ve hayırsever (d. 1929) * 2019 - Randall C. Berg Jr., Amerikalı hukukçu ve avukat (d. 1949) * 2019 - Earl Thomas Conley, Amerikalı country müzisyeni ve şarkıcısı (d. 1941) * 2019 - Barbara Marx Hubbard, Amerikalı fütürist, yazar, filozof ve yorumcu (d. 1929) * 2020 - Bruce Baillie, Amerikalı avangart sinema sanatçısı, film yapımcısı ve yönetmeni (d. 1931) * 2020 - Rıfat Chadirji, Iraklı mimar, fotoğrafçı, yazar ve aktivist (d. 1926) * 2020 - David Cohen, II. Dünya Savaşı'nda Amerikalı asker (d. 1917) * 2020 - Frits Flinkevleugel, Hollandalı millî futbolcu (d. 1939) * 2020 - Enrique Múgica, İspanyol avukat ve politikacı, eski bakan (d. 1932) * 2020 - Ceybil Jefferies, Amerikalı şarkıcı (d. 1962) * 2020 - Marianne Lundquist, İsveçli serbest stil kadın yüzücü (d. 1931) * 2020 - Bas Mulder, Hollandalı-Surinamlı Katolik rahip ve spor organizatörü (d. 1931) * 2020 - Jacob Plange-Rhule, Ganalı doktor, akademisyen ve rektör (d. 1957) * 2020 - Diane Rodriguez, Amerikalı aktris, oyun yazarı ve tiyatro yönetmeni (d. 1951) * 2020 - Ing Yoe Tan, Hollandalı politikacı (d. 1948) * 2020 - Iris M. Zavala, Porto Rikolu yazar, şair ve eğitimci (d. 1936) * 2021 - Mehtap Ar, Türk sinema ve dizi oyuncusu ve tiyatro sanatçısı (d. 1957) * 2021 - Rossana Di Bello, İtalyan kadın siyasetçi (d. 1956) * 2021 - Lee Dunne, İrlandalı romancı ve oyun yazarı (d. 1934) * 2021 - Vito Fabris, İtalyan profesyonel basketbol oyuncusu (d. 1954) * 2021 - Sindisiwe van Zyl, Zimbabve doğumlu Güney Afrikalı hekim, radyocu, köşe yazarı, sağlık aktivisti ve araştırmacı (d. 1976) * 2022 - Philippe Boesmans, Belçikalı klasik müzik bestecisi (d. 1936) * 2022 - Estela Rodríguez, Kübalı judocu (d. 1967) == Tatiller ve özel günler == * Türk Polis Teşkilatı'nın kuruluşu (1845) *0410 10
== Olaylar == * 491 - Flavius Anastasius, Bizans İmparatoru oldu. * 1899 - İspanya, Puerto Rico'yu ABD'ye bıraktı. * 1905 - Einstein, İzafiyet Teorisini açıkladı. * 1919 - Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kuruldu. * 1919 - Singapur, Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı'ndan bağımsızlığını ilân etti. * 1919 - 15'inci Kolordu Komutanlığı'na atanan Kâzım Karabekir Paşa, Mustafa Kemal Paşa'yı Şişli'deki evinde ziyaret etti. * 1920 - Damat Ferid, Kuvâ-yi Milliye aleyhinde bildiri yayınladı. * 1920 - Meclis-i Mebûsan kapatıldı. * 1930 - Sultanahmet'te büyük kadın mitingi yapıldı. Türk Kadınlar Birliği'nin düzenlediği mitingde, "kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanınması" kutlandı. * 1939 - İngiltere'den alınacak 58 lokomotifin teslimine ilişkin sözleşme imzalandı. * 1957 - Halk gazetesi sahibi Ratip Tahir Burak, bir karikatürü nedeniyle tutuklandı. * 1963 - Türkiye Zirai Donatım Kurumu (TZDK) Adapazarı Traktör Fabrikası kuruldu. * 1965 - ABD'nin orta-batı eyaletlerinde çıkan kasırgalarda 256 kişi öldü. * 1967 - "Kadınlar I-ıh Derse" adlı oyun İstanbul'da yasaklandı. Başrol oyuncusu Lale Oraloğlu açlık grevine başladı. * 1970 - Apollo 13 uzaya fırlatıldı. * 1972 - Kasım 1967'den sonra B-52'ler, Vietnam'ı ilk kez yeniden bombalamaya başladılar. * 1975 - Türk-Irak petrol boru hattının Irak ayağının yapımına başlandı. * 1975 - Bursa'da Uludağ, Elazığ'da Fırat, Samsun'da Ondokuz Mayıs ve Konya'da Selçuk Üniversitelerinin kurulmasına ilişkin kanun yürürlüğe girdi. * 1980 - Yazar Ümit Kaftancıoğlu İstanbul'da öldürüldü. Kaftancıoğlu, İstanbul Radyosu Eğitim-Kültür Yayınları'nda programcıydı. Romanlarında, Doğu Anadolu bölgesini anlatan yazar, insanın insanla ve doğayla mücadelesine önem verdi. Alevilikteki dedelik kurumunu sorguladığı "Hakullah" röportajıyla Milliyet - Karacan Armağanı'nı kazandı. * 1983 - Zonguldak Kozlu Kömür Üretim bölgesinin İhsaniye ocağında onarım çalışmaları sırasındaki patlamada, biri mühendis 10 madenci öldü, dokuz kişi de yaralandı. * 1991 - Terörle Mücadele Yasası kabul edildi. * 1995 - Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) kapsamında Harran Ovası'na ilk su verildi. * 1997 - Atatürk Uluslararası Barış Ödülü'nün, Bosna'da görev yapan Türk Barış Gücü'ne verilmesi kararlaştırıldı. * 2001 - Güney Afrika'da bir maçta taraftarlar arasında çıkan arbedede 43 kişi öldü, 100 kişi yaralandı. * 2001 - Avustralya ve Amerikan Samoası arasında oynanan maçı, Avustralya 31-0 kazandı. * 2002 - Tunus'ta bir Sinagog bombalandı; 21 kişi öldü. * 2006 - İran Devlet Başkanı Mahmut Ahmedinejad, uranyum zenginleştirdiklerini açıkladı. * 2006 - İtalya'da 43 yıldır kayıp olan ünlü mafya babası Bernardo Provenzano, Corleone köyünde bir koruma ile sebze çorbası içerken yakalandı. * 2009 - Dev- Genç Birliği kuruldu. * 2010 - YGS Yükseköğretime Geçiş Sınavı'nın ilki yapıldı. == Doğumlar == * 145 - Septimius Severus, Roma İmparatoru (ö. 211) * 1611 - Karl Eusebius, Lihtenştayn Prensi (ö. 1684) * 1616 - Cemre Sultan, I. Ahmed ve Kösem Sultan'ın kızı (ö. 1620) * 1755 - James Parkinson İngiliz doktor (ö. 1824) * 1806 - Pierre Guillaume Frédéric le Play, Fransız maden mühendisi ve sosyolog (ö. 1882) * 1830 - John Douglas, İngiliz mimar (ö. 1911) * 1869 - Gustav Vigeland, Norveçli heykeltıraş (ö. 1943) * 1905 - Attila József, Macar şair (ö. 1937) * 1926 - Erwin Frühbauer, Avusturyalı siyasetçi (ö. 2010) * 1928 - Ethel Kennedy, Robert F. Kennedy'nin eşi * 1929 - Kenneth Z. Altshuler, Amerikalı psikolog, psikanalizci ve akademisyen (ö. 2021) * 1930 - Anton Szandor LaVey, Amerikalı okültist yazar ve Şeytan Kilisesi'nin kurucusu (ö. 1997) * 1931 - Maria Dolores Malumbres, İspanyol piyanist, müzik eğitimcisi ve besteci (ö. 2019) * 1931 - Mustafa Dağıstanlı, Türk güreşçi ve 1956, 1960 Yaz Olimpiyatları şampiyonu (ö. 2022) * 1935 - Richard Kuklinski, Amerikalı seri katil (ö. 2006) * 1936 - Pekcan Koşar, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (ö. 2005) * 1938 - Muhammed İbrahim Kadri, Afgan güreşçi * 1946 - Chris Burden, Amerikalı performans sanatçısı (ö. 2015) * 1947 - Peter Riegert, Amerikalı aktör * 1953 - Andrew Wiles, İngiliz matematikçi * 1954 - Abdullah Atalar, Türk bilim insanı ve Bilkent Üniversitesi Rektörü * 1959 - Peyami Gürel, Türk ressam * 1960 - Jeremy Clarkson, İngiliz yazar * 1961 - Vincent Gallo, Amerikalı senarist, yönetmen ve oyuncu * 1962 - Karen Friesicke, Alman oyuncu ve komedyen (ö. 2015) * 1964 - Johann Sebastian Paetsch, Amerikalı müzisyen * 1968 - Sergey Lukyanenko, Rus roman yazarı * 1971 - Oliver Riedel, Alman metal müzik grubunun bas gitaristi * 1972 - Jon Rechart, Amerikalı profesyonel güreşçi (ö. 2016) * 1973 - Jennifer Esposito, Amerikalı oyuncu * 1974 - Tricia Helfer, Kanadalı oyuncu * 1975 - Ufuk Özkan, Türk oyuncu * 1977 - Demet Şener, Türk manken ve oyuncu * 1977 - Ivonne Teichmann, Alman atlet * 1980 - Keiji Tamada, Japon millî futbolcu * 1981 - Alessandra Ambrosio, Brezilyalı manken * 1981 - Sera Tokdemir, Türk oyuncu * 1984 - Nikola Karabatić, Fransız hentbolcu * 1985 - Pablo Hernández Domínguez, İspanyol futbolcu * 1986 - Sarodj Bertin, Haitili manken ve eski güzellik kraliçesi * 1987 - Lights, Kanadalı elektropop müzisyeni, şarkıcısı ve söz yazarı * 1987 - Michelle Phan, Amerikalı girişimci ve YouTube ünlüsü * 1987 - Joss Stone, İngiliz soul ve R&B; şarkıcısı, söz yazarı ve oyuncu * 1990 - Thulani Serero, Güney Afrikalı millî futbolcu * 1991 - Thiago Alcântara, İspanyol futbolcu * 1994 - Dakota Blue Richards, İngiliz oyuncu * 1996 - Dele Alli, İngiliz futbolcu * 1997 - Suat Serdar, Türk futbolcu * 1997 - Masashi Wada, Japon futbolcu == Ölümler == * 618 - İmparator Yang, Çin'in Sui Hanedanı'nın ikinci imparatoru (d. 569) * 678 - Donus, 2 Kasım 676 tarihinden 678 yılındaki ölümüne kadar görev yapmış olan papa * 1034 - III. Romanos, Bizans İmparatoru (d. 968) * 1514 - Donato Bramante, İtalyan mimarı (d. 1444) * 1607 - Bento de Góis, Portekizli Cizvit misyoner ve kâşif (d. 1562) * 1626 - Marino Ghetaldi, Ragusalı bilim insanı (d. 1568) * 1712 - Richard Simon, Fransız katolik tefsirci, teolog, filozof ve tarihçi (d. 1638) * 1716 - Christian Knaut, Alman hekim, botanikçi ve kütüphaneci (d. 1656) * 1856 - Juan Santamaría, Kosta Rika Cumhuriyeti ulusal kahramanı (d. 1831) * 1873 - Christopher Hansteen, Norveçli jeofizikçi ve gök bilimci (d. 1784) * 1890 - Joseph Merrick, 'Fil Adam' namıyla şöhret bulmuş İngiliz vatandaşı (d. 1862) * 1893 - Joseph Merrick, İngiliz vatandaşı (d. 1862) * 1895 - Julius Lothar Meyer, Alman kimyager (d. 1830) * 1902 - Wade Hampton III, Amerika Konfedere Devletleri askeri subayı ve Güney Karolina'dan bir politikacıydı (d. 1818) * 1918 - Otto Wagner, Avusturyalı mimar (d. 1841) * 1939 - Kurtdereli Mehmet Pehlivan, Türk güreşçi (d. 1864) * 1953 - Boris Kidrič, Sloven partizan, Slovenya Sosyalist Cumhuriyeti'nin ilk başbakanı (d. 1912) * 1967 - Donald Sangster, Jamaikalı siyasetçi (d. 1911) * 1970 - Cathy O'Donnell, Amerikalı oyuncudur (d. 1923) * 1970 - John O'Hara, Amerikalı yazar (d. 1907) * 1977 - Jacques Prévert, Fransız şair ve senarist (d. 1900) * 1980 - Ümit Kaftancıoğlu, Türk yazar, derlemeci ve radyo programcısı (d. 1935) * 1983 - Dolores del Río, Meksikalı aktris (d. 1905) * 1985 - Enver Hoca, Arnavutluk Devlet Başkanı (d. 1908) * 1987 - Primo Levi, Yahudi asıllı İtalyan kimyager ve yazar (d. 1919) * 1989 - Orhon Murat Arıburnu, Türk şair (d. 1916) * 2002 - Giray Alpan, Türk sinema oyuncusu (d. 1935) * 2005 - Lucien Laurent, Fransız eski millî futbolcu (d. 1907) * 2006 - DeShaun Dupree Holton, sahne adıyla Proof, Amerikalı rapçi (d. 1973) * 2007 - Kurt Vonnegut, Amerikalı yazar (d. 1922) * 2009 - René Monory, Fransız siyasetçi ve devlet adamı (d. 1923) * 2011 - Lewis Roberts Binford, Amerikalı arkeolog (d. 1931) * 2011 - Ruşen Hakkı, Türk gazeteci, şair ve yazar (d. 1936) * 2012 - Ahmed Bin Bella, Cezayir'in ilk Başkanı (d. 1916) * 2012 - Misbach Yusa Biran, Endonezyalı yazar, yönetmen ve eleştirmen (d. 1933) * 2013 - Hilary Koprowski, Polonyalı hekim, araştırmacı ve bilim insanı (d. 1916) * 2013 - Maria Tallchief, Amerikalı bale sanatçısı (d. 1925) * 2013 - Jonathan Winters, Amerikalı yazar (d. 1925) * 2014 - Edna Doré, İngiliz oyuncu (d. 1921) * 2017 - José Ramón Gurruchaga Ezama, Perulu Katolik piskopos (d. 1931) * 2017 - Edward Francis, Hint Katolik piskopos (d. 1930) * 2017 - J. Geils, Amerikalı şarkıcı-şarkı yazarı ve gitarist (d. 1946) * 2017 - Margit Schumann, Olimpiyat birincisi eski Alman kızak sporcusu (d. 1952) * 2017 - Toby Grafftey-Smith, İngiliz müzisyen ve söz yazarı (d. 1970) * 2018 - Zola Skweyiya, Güney Afrikalı politikacı (d. 1942) * 2019 - Alexander V. Acebo, Amerikalı siyasetçi (d. 1927) * 2019 - Can Bartu, Türk futbolcu (d. 1936) * 2019 - Geoffrey Foucar Chew, Amerikalı teorik fizikçi, eğitimci ve bilim insanı (d. 1924) * 2019 - Ian Cognito, İngiliz stand-up komedyen ve oyuncu (d. 1958) * 2019 - Dina, Portekizli şarkıcı ve söz yazarı (d. 1956) * 2020 - Colby Alexander Cave, Kanadalı profesyonel buz hokeyi oyuncusu (d. 1994) * 2020 - Hélène Châtelain, Fransız aktris, yapımcı, yönetmen, çevirmen ve senarist (d. 1935) * 2020 - Stanley Chera, Amerikalı emlak geliştiricisi (d. 1942) * 2020 - John Horton Conway, İngiliz matematikçi (d. 1937) * 2020 - Gerald O. Glenn, Amerikalı protestan evangelik pastörü (d. 1953) * 2020 - Wynn Handman, Amerikalı sanat yönetmeni (d. 1922) * 2020 - Simon Barrington-Ward, Anglikan piskoposu (d. 1930) * 2020 - Gillian Wise, İngiliz sanatçı (d. 1936) * 2021 - Leokadiya Mihaylovna Drobijeva, Sovyet-Rus sosyolog (d. 1933) * 2021 - Mita Haque, Bangladeşli kadın şarkıcı, besteci ve eğitimci (d. 1962) * 2021 - Füzuli Cevad oğlu Cevadov, Azerbaycanlı eski profesyonel futbolcu (d. 1950) * 2021 - Joseph Siravo, Amerikalı aktör, yapımcı ve eğitimci (d. 1957) * 2021 - Mauricio Goldfarb ya da Mauro Viale, Arjantinli gazeteci ve televizyon sunucusu (d. 1947) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Parkinson Günü * Şanlıurfa'dan Fransız birliklerinin geri çekilişi (1920) *0411 11
== Olaylar == sağ|küçükresim|250px|Uzay mekiği Columbia kalkış esnasında * 1861 - Amerikan İç Savaşı, Güney Carolina'da patlak verdi. Savaş sonunda toplam 620 bin kişi öldü. * 1903 - 12 Nisan 1903 Ay tutulması gerçekleşti. * 1931 - Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti kuruldu. * 1939 - Nazi Almanyası Propaganda Bakanı Goebbels İstanbul'a ziyarette bulundu. * 1941 - II. Dünya Savaşı: Alman 2. Ordusu, Yugoslavya'nın başkenti Belgrad'a girdi. * 1955 - Dr. Jonas Salk tarafından geliştirilen çocuk felci aşısının, güvenli ve etkili olduğu açıklandı. * 1961 - Sovyetler Birliği, uzaya ilk insanı gönderdi. Vostok 1 ile uzaya giden Yuri Gagarin, uzayda 108 dakika kaldı. * 1963 - Martin Luther King, Alabama'da sivil haklar yürüyüşüne öncülük ettiği gerekçesiyle tutuklandı. * 1963 - Sovyet nükleer denizaltısı K-33, Danimarka yakınlarında Finlandiya bandıralı yük gemisi M/S Finnclipper'la çarpıştı. * 1969 - Sonradan Atatürk Kültür Merkezi adını alacak olan İstanbul Kültür Sarayı, Aida Operası ve Çeşmebaşı Balesi ile açıldı. * 1981 - İlk uzay mekiği Columbia fırlatıldı. * 1983 - Eski Bayındırlık Bakanlarından Şerafettin Elçi, Yüce Divan'da iki ayrı suçtan dolayı görevini kötüye kullandığı gerekçesiyle toplam 2 yıl 4 ay hapis, 4.660 lira para cezasına mahkûm edildi. * 1986 - Cumhurbaşkanı Kenan Evren, Trabzon'da konuştu: "Çocuğun da çoğu zarar verir. Eğer bakabiliyorsa, gücü varsa mesele yok. Fakat gücü yoksa herkes gücü kadar çocuk sahibi olmalı. İşte başlattığımız aile planlamasının da maksadı budur." * 1991 - Ateşkes antlaşmasının yürürlüğe girmesiyle Körfez Savaşı resmen sona erdi. * 1991 - İstanbul genelevi işletmecilerinden Matild Manukyan, İstanbul'da vergi rekortmeni oldu. * 1993 - Türkiye İnternet'e bağlandı. * 2007 - Irak Parlamentosu'nda patlama meydana geldi; üçü Milletvekili sekiz kişi öldü. * 2008 - Tandoğan'da yaklaşık 300.000 kişinin katılımıyla, "Ulusal Egemenlik Mitingi" yapıldı. * 2010 - Samsun'da adliye çıkışı gerçekleşen fiziksel saldırıda, Ahmet Türk'ün burnu kırıldı. * 2011 - Mısır'ın devrik Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek, bir soruşturma çerçevesinde sorgulanırken kalp krizi geçirmesi üzerine hastaneye kaldırıldı ve yoğun bakıma alındı. == Doğumlar == * 959 - En'yū, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 64. imparatoru (ö. 991) * 1577 - IV. Christian, Danimarka ve Norveç kralı (ö. 1648) * 1803 - Johann Wilhelm Zinkeisen, Alman tarihçi (ö. 1863) * 1823 - Aleksandr Ostrovski, Rus gerçekçiliğinin en büyük temsilcilerinden oyun yazarı (ö. 1868) * 1871 - Yannis Metaksas, Yunan general ve devlet adamı (ö. 1941) * 1903 - Jan Tinbergen, Hollandalı ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (ö. 1994) * 1923 - Ann Miller, Amerikalı dansçı, şarkıcı ve oyuncu (ö. 2004) * 1924 - Raymond Barre, Fransız siyasetçi (ö. 2007) * 1925 - Evelyn Berezin, Amerikalı bilgisayar mühendisidir (ö. 2018) * 1926 - Jane Withers, Amerikalı çocuk oyuncu (ö. 2021) * 1928 - Hardy Krüger, Alman oyuncu (ö. 2022) * 1928 - Nisa Serezli, Türk sinema, tiyatro ve seslendirme sanatçısı (ö. 1992) * 1929 - Elspet Gray, İskoçyalı aktivist, oyuncu (ö. 2013) * 1932 - Jean-Pierre Marielle, Fransız oyuncu (ö. 2019) * 1933 - Montserrat Caballé, Katalan kökenli İspanyol kadın soprano ve opera sanatçısıdır (ö. 2018) * 1936 - Charles Napier, Amerikalı oyuncudur (ö. 2011) * 1936 - Kennedy Simmonds, St. Kitts ve Nevisli siyasetçi * 1937 - Dennis Banks Anişinabe olarak doğan Kızılderili lider, öğretmen, konuşmacı, aktivist ve yazar (ö. 2017) * 1937 - İgor Volk, Sovyet-Rus kozmonot ve test pilotu (ö. 2017) * 1940 - Herbie Hancock, Amerikalı caz piyanisti ve besteci * 1941 - Bobby Moore, İngiliz eski futbolcu ve teknik direktör (ö. 1993) * 1942 - Carlos Reutemann, Arjantinli eski Formula 1 pilotu (ö. 2021) * 1942 - Jacob Zuma, Güney Afrikalı siyasetç * 1944 - Lisa Jardine Britanyalı tarihçi, yazar ve akademisyen (ö. 2015) * 1946 - Ed O'Neill, Amerikalı sinema, dizi ve tiyatro oyuncusu, seslendirme sanatçısı * 1946 - George Robertson, Britanyalı siyasetçi * 1947 - Tom Clancy, Amerikalı yazar (ö. 2013) * 1947 - David Letterman Amerikalı komedyen ve prodüktör * 1948 - Jeremy Beadle, İngiliz yapımcı, oyun yazarı, radyo ve televizyon sunucusu (ö. 2008) * 1948 - Joschka Fischer, Alman siyasetçi * 1948 - Marcello Lippi, İtalyan eski futbolcu ve teknik direktör * 1950 - David Cassidy, Amerikalı şarkıcı, aktör, söz yazarı ve müzisyendir (ö. 2017) * 1950 - Flavio Briatore İtalyan iş insanı ve takım patronu * 1950 - Joyce Banda Malavili eğitimci ve siyasetçi * 1953 - Bernard Tchoullouyan, Fransız judocu (ö. 2019) * 1954 - Steve Stevaert, Belçikalı siyasetçi (ö. 2015) * 1956 - Andy García, Amerikalı oyuncu * 1956 - Herbert Grönemeyer, Alman şarkıcı * 1959 - Andy Bausch, Lüksemburglu yönetmen * 1962 - Hüseyin Avni Danyal, Türk oyuncu * 1963 - Lydia Cacho, Meksikali gazeteci yazar * 1968 - Yeşim Salkım, Türk şarkıcı * 1969 - Lucas Radebe, Güney Afrikalı eski millî futbolcudur. * 1971 - Nicholas Brendon, Amerikalı aktör * 1971 - Shannen Doherty, Amerikalı aktris * 1972 - Şebnem Ferah, Türk rock müzik sanatçısı * 1973 - Christian Panucci, İtalyan millî futbolcu ve teknik direktördür * 1973 - Sylvinho, Brezilyalı futbolcu * 1974 - Mete Pere, Türk müzisyen ve oyuncu * 1978 - Svetlana Lapina, Rus yüksek atlamacı * 1979 - Jennifer Morrison, Amerikalı oyuncu * 1979 - Mateja Kežman, Sırp futbolcu * 1980 - Arda Kural, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1980 - Jehan Barbur, Türk şarkıcı ve şarkı sözü yazarı * 1981 - Nicolás Burdisso, Arjantinli futbolcu * 1983 - Sine Büyüka, Türk sunucu * 1986 - Blerim Džemaili, Makedonya doğumlu Arnavut asıllı, İsviçreli millî futbolcu * 1986 - Jonathan Pitroipa, Burkina Fasolu millî futbolcu * 1987 - Luiz Adriano, Brezilyalı futbolcu * 1987 - Brooklyn Decker, Amerikalı model * 1987 - Brendon Urie, Amerikalı şarkıcı * 1988 - Ricardo Álvarez, İngiliz futbolcu * 1988 - Jessie James Decker, Amerikalı country pop şarkıcısı ve söz yazarı * 1989 - Ádám Hanga, Macar basketbolcu * 1989 - Valentin Stocker, İsviçreli millî futbolcu * 1989 - Kaitlyn Weaver, Amerikalı buz patencisi * 1990 - Hiroki Sakai, Japon millî futbolcu * 1991 - Lionel Carole, Fransız futbolcu * 1994 - Eric Bailly, Fildişi Sahilli millî futbolcu * 1994 - Oh Sehun, Güney Koreli şarkıcı ve oyuncu * 1994 - Guido Rodríguez, Arjantinli futbolcu * 1994 - Saoirse Ronan, İrlandalı oyuncu * 1995 - Kubilay Aka, Türk oyuncu * 1995 - Melissa Venema, Hollandalı trompetçi * 1996 - Polina Korobeynikova, Rus buz patenci * 1996 - Jan Bednarek, Polonyalı futbolcu == Ölümler == * MÖ 45 - Gnaeus Pompeius, (Genç Pompey), Romalı general (d. MÖ 75 civarı) * 238 - I. Gordianus, Roma İmparatoru (intihar) (d. 159) * 352 - I. Julius, 6 Şubat 337 ile 12 Nisan 352 arası papalık yapmıştır * 901 - Eudokia Baïana, Bizans İmparatoru VI. Leon'un üçüncü karısı * 1704 - Jacques-Bénigne Bossuet, Fransız piskopos (d. 1627) * 1743 - Augustine Washington, Amerika Birleşik Devletleri'nin ilk başkanı George Washington'un babası (d. 1694) * 1782 - Pietro Metastasio, İtalyan şair ve libretto yazarı (d. 1698) * 1817 - Charles Messier, Fransız gök bilimci (d. 1730) * 1871 - Pierre Leroux, Fransız filozof ve politik iktisatçı (d. 1798) * 1893 - Muallim Naci, Türk yazar ve şair (d. 1849) * 1909 - Çaycı İzzet Paşa, Türk siyasetçi ve araştırmacı (d. 1819) * 1936 - Rızaeddin Fahreddin, Tatar müftü, tarihçi (d. 1859) * 1937 - Abdülhak Hamid Tarhan, Türk şair ve diplomat (Makber ve Eşber gibi yapıtlarıyla tanınan) (d. 1852) * 1938 - Fyodor Şalyapin, Rus opera şarkıcısı (d. 1873) * 1944 - Alois Musil, Çek bir Roma Katolik papaz, ilahiyatçı,oryantalist, kâşif (d. 1868) * 1945 - Franklin Delano Roosevelt, ABD'nin 32. Başkanı (d. 1882) * 1953 - Lionel Logue, Avustralyalı konuşma ve dil terapisti ve amatör sahne oyuncusu (d. 1880) * 1967 - İsmail Hami Danişmend, Türk tarihçi (d. 1899) * 1968 - Franz Pfeffer von Salomon, Alman Sturmabteilung'un (SA) ilk komutanı (d. 1888) * 1975 - Josephine Baker, Amerikalı dansçı ve şarkıcı (d. 1906) * 1980 - William R. Tolbert Jr., Liberyalı devlet adamıdır (d. 1913) * 1981 - Prens Yasuhiko Asaka, Japonya prensi ve Japon İmparatorluk Ordusu generali (d. 1887) * 1981 - Joe Louis, Amerikalı boksör (d. 1914) * 1986 - Valentin Katayev, Rus romancı ve oyun yazarı (d. 1897) * 1989 - Sugar Ray Robinson, Amerikalı boksör (d. 1921) * 1998 - İsmail Baha Sürelsan, Türk besteci ve Klasik Türk Müziği sanatçısı (d. 1912) * 1999 - Boxcar Willie, Amerikalı şarkıcı (d. 1931) * 2008 - Cecilia Colledge, İngiliz buz patenci (d. 1920) * 2008 - Patrick Hillery, İrlanda'nın 6. Cumhurbaşkanı (d. 1923) * 2009 - Marilyn Chambers, Amerikalı porno yıldızı (d. 1952) * 2009 - John Maddox, Galli bilim insanı ve gazeteci (d. 1925) * 2010 - Evrim Alataş, Kürt asıllı Türk yazar, gazeteci ve eleştirmen (d. 1976) * 2010 - Alper Balaban, Türk futbolcu (d. 1987) * 2010 - Werner Schroeter, Alman film yönetmeni ve senarist (d. 1945) * 2013 - Murat Gök, Türk hukukçu ve savcı (d. 1972) * 2016 - Anne Jackson, Amerikalı oyuncu (d. 1925) * 2016 - Balls Mahoney, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1972) * 2016 - Arnold Wesker, İngiliz oyun ve film senaryo yazarı (d. 1932) * 2017 - Tom Coyne, Amerikalı mastering mühendisi (d. 1954) * 2017 - Wayne Hardin, Amerikalı rugby oyuncusu ve çalıştırıcısı (d. 1926) * 2017 - Peggy Hayama, Japon kadın şarkıcı (d. 1933) * 2017 - Toshio Matsumoto, Japon film yönetmeni, senarist ve video sanatçısı (d. 1932) * 2017 - Charles Q. Murphy, Amerikalı aktör, komedyen ve senarist (d. 1959) * 2017 - Sheila Abdus-Salaam, Amerikalı yargıç ve hukukçu (d. 1952) * 2018 - Brij Bhushan Kabra, Hint müzisyen (d. 1937) * 2019 - Can Bartu, Türk futbolcu (d. 1936) * 2019 - Georgia Engel, Amerikalı oyuncu, komedyen, yazar ve dublaj sanatçısı (d. 1948) * 2019 - John McEnery, İngiliz oyuncu ve yazar (d. 1943) * 2019 - Thomas Smith, İngiliz eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1945) * 2020 - Francisco Aritmendi, İspanyol uzun mesafe koşucusu (d. 1938) * 2020 - Eliyahu Bakshi-Doron, İsrail hahamı (d. 1941) * 2020 - Maurice Barrier, Fransız aktör ve şarkıcı (d. 1932) * 2020 - Glenn Beckert, Amerikalı eski profesyonel beyzbol oyuncusu (d. 1940) * 2020 - Kishen Bholasing, Surinamlı- Hollandalı şarkıcı ve perküsyoncu (d. 1984) * 2020 - Peter Bonetti, İngiliz millî futbolcu (d. 1941) * 2020 - Tim Brooke-Taylor, İngiliz komedyen ve aktör (d 1940) * 2020 - Victor Batista Falla, Kübalı editör ve yayıncı (d. 1933) * 2020 - Keiji Fujiwara, Japon seslendirme sanatçısı ve oyuncu (d. 1964) * 2020 - André Manaranche, Fransız rahip, ilahiyatçı ve yazar (d. 1927) * 2020 - Stirling Moss, İngiliz Formula 1 yarış pilotu (d. 1929) * 2020 - Jaime Ruiz Sacristán, Meksikalı iş insanı ve bankacı (d. 1949) * 2020 - Carlos Seco Serrano, İspanyol tarihçi (d. 1923) * 2020 - Khalif Mumin Tohow, Somalili politikacı (d. ?) * 2020 - Samuel Wembé, Kamerunlu iş insanı (d. 1947) * 2020 - Chung Won-shik, Güney Koreli politikacı, eğitimci, asker ve yazar (d. 1928) * 2020 - Abdul Majed, Bangladeş'in kurucusu Şeyh Mujibur Rahman'ın suikastı nedeniyle hüküm giymiş Bangladeş Ordusu subayı * 2021 - Nadiya Babych, Ukraynalı dilbilimci ve gazeteci (d. 1943) * 2021 - Oldemiro Balói, Mozambikli siyasetçi (d. 1955) * 2021 - Erzsébet Dolník, Slovak siyasetçi (d (d. 1940) * 2021 - Serafima Holina, Sovyet-Rus tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1923) * 2021 - Halyna Mosiychuk, Sovyet ve Ukraynalı besteci (d. ?) * 2021 - Irondi Pugliesi, Brezilyalı siyasetçi (d. 1947) * 2021 - Shirley Williams, Crosby Barones Williams, İngiliz eski siyasetçi (d. 1930) * 2022 - Zekeriya Beyaz, Türk müftü, imam-hatip, vaiz, din sosyolojisi profesörü ve yazar (d. 1938) * 2022 - Gilbert Gottfried, Amerikalı oyuncu, komedyen ve seslendirme sanatçısı (d. 1955) * 2022 - Shirley Spork, Amerikalı profesyonel golfçü ve eğitimci (d. 1927) * 2022 - Sergey Yaşin Sovyet-Rus profesyonel buz hokeyi oyuncusu (d. 1962) == Tatiller ve özel günler == * Bolivya'da Çocuk Günü * Kozmonotlar Günü * Yuri Gecesi *0412 12
== Olaylar == * 1205 - Bulgar Çarı Kaloyan komutasındaki Bulgarlar ile Latin İmparatoru I. Baudouin komutasındaki Haçlılar arasında Hadrianapolis Muharebesi yaşandı. Savaş, Kumanlar ve Bizanslı Yunanların desteği ile başarılı bir pusu kuran Bulgarlar tarafından kazanıldı. * 1828 - Noah Webster, ilk İngilizce sözlük olan An American Dictionary of the English Language'ı yayımladı. * 1865 - ABD Başkanı Abraham Lincoln'e, John Wilkes Booth tarafından suikast yapıldı. Lincoln ertesi sabah öldü. * 1894 - Thomas Edison, sinemanın bir öncüsü sayılabilecek "kinetoscope" adlı cihazının ilk gösterisini yaptı. * 1900 - Paris Uluslararası Fuarı açıldı. Fuarda, Osmanlı Pavyonu da yer aldı. * 1912 - Bir Alman şirketine 1910'da ısmarlanan Galata Köprüsü hizmete girdi. Köprüden geçiş 1930'a kadar paralı olarak sağlandı. 'Müruriye' denilen geçiş parasını, önlükler giyen tahsildarlar topluyordu. * 1912 - Dönemin en büyük yolcu gemisi RMS Titanic, gece yarısından önce 23:40 sularında bir buzdağı ile çarpıştı ve batmaya başladı. * 1927 - İsveç'in Göteborg şehrinde Volvo araç şirketi kuruldu. * 1928 - Eski Ticaret Bakanı Ali Cenani, Bakanlık bütçesinin kullanılmasında usulsüzlük yaptığı gerekçesiyle dokunulmazlığı kaldırılarak Yüce Divan'a verildi. * 1931 - İspanya'da Kral XIII. Alfonso, tahttan çekildi ve cumhuriyet ilan edildi. * 1944 - Hindistan'ın Bombay Limanında gerçekleşen büyük patlama, 300 kişinin ölümüne yol açtı. * 1947 - Güreşçi Yaşar Doğu Avrupa Şampiyonu oldu, Türkiye millî takımı da Avrupa üçüncülüğünü kazandı. * 1956 - Chicago, Illinois'de video ilk kez halka tanıtıldı. * 1963 - Türkiye Spor Yazarları ve Spor Kulübü Derneği kuruldu. * 1979 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Beykoz'da 2 polis ve Şekerbank'ın eski müdürü öldürüldü. Öldürülen müdürün baş ucunda, "Beklenen gün geldi. Bir halk düşmanı daha yok oldu. Ya özgürlük ya ölüm, ihtilal yolu Çayanların yolu." yazılı bir kâğıt bulundu. * 1981 - Bülent Ersoy, Londra'da geçirdiği ameliyatla cinsiyet değiştirdi. * 1987 - Türkiye, Avrupa Ekonomik Topluluğu'na tam üyelik için resmen başvurdu. Türkiye'nin AET'ye tam üyelik başvurusu, Devlet Bakanı Ali Bozer tarafından Belçika Dışişleri Bakanı ve AET Dönem Başkanı Leo Tindemans'a verildi. * 1992 - Başbakan Turgut Özal'a silahlı saldırıda bulunan ve 20 yıl hapis cezasına çarptırılan Kartal Demirağ, şartlı tahliyeden yararlanarak serbest kaldı. * 1994 - ABD jetleri, Irak'ın kuzeyinde, üç Türk subayının da bulunduğu iki helikopteri düşürdü. * 1994 - Refah Partisi Genel Başkanı Necmettin Erbakan'ın grup konuşması hakkında; Devlet Güvenlik Mahkemesi, Ankara Cumhuriyet ve Yargıtay Başsavcılıkları üç ayrı soruşturma açtı. * 1999 - NATO savaş uçakları, Kosovalı Arnavut mültecilerin konvoyunu bombaladı; 75 kişi öldü. * 2000 - Rusya, nükleer savaş başlığı sayısının indirimini öngören START II anlaşmasını onayladı. * 2007 - Ankara'nın Tandoğan meydanında Cumhuriyet Mitingi gerçekleştirildi. * 2010 - Çin'in Çinghay eyaletinde, 7.1 büyüklüğünde deprem meydana geldi. En az 2698 kişi öldü, 12.000'den fazla kişi de yaralandı. * 2020 - ABD Başkanı Donald Trump, ABD'nin koronavirüs pandemisini ele alma ve Çin ile ilişkisine ilişkin bir soruşturma bekleyen Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) finansmanını askıya aldığını duyurdu. == Doğumlar == * 1126 - İbn Rüşt, Endülüslü Arap felsefeci ve hekim (ö. 1198) * 1527 - Abraham Ortelius, Flaman haritacı ve coğrafyacı (ö. 1598) * 1578 - III. Felipe, İspanya kralı (ö. 1621) * 1629 - Christiaan Huygens, Hollandalı gök bilimci, matematikçi ve fizikçi (ö. 1695) * 1857 - Beatrice, Britanya prensesi (ö. 1944) * 1866 - Anne Sullivan, İrlandalı-Amerikalı öğretmen (ö. 1936) * 1886 - Edward William Charles Noel, İngiliz istihbarat subayı (ö. 1974) * 1889 - Arnold Joseph Toynbee, İngiliz tarihçi (ö. 1975) * 1891 - Bhimrao Ramji Ambedkar, Hint politikacı, filozof ve hukukçu (ö. 1956) * 1892 - Gordon Childe, Avustralyalı arkeolog (ö. 1957) * 1904 - John Gielgud, İngiliz oyuncu (ö. 2000) * 1906 - Faysal bin Abdül Aziz, Suudi Arabistan Kralı (ö. 1975) * 1907 - François Duvalier, Haiti Devlet Başkanı (ö. 1971) * 1921 - Thomas C. Schelling, Amerikalı ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (ö. 2016) * 1925 - Rod Steiger, Amerikalı oyuncu (ö. 2002) * 1926 - Arif Sami Toker, Türk bestekâr ve ses sanatçısı (ö. 1997) * 1927 - David Akers-Jones, İngiliz siyasetçi (ö. 2019) * 1930 - Marco Formentini, İtalyan siyasetçi (ö. 2021) * 1932 - Loretta Lynn, Amerikalı şarkıcı * 1933 - Yuri Oganesyan, Ermeni kökenli Rus nükleer fizikçidir * 1934 - Fredric Jameson, ABD'li Marxist edebiyat kuramcısı, edebiyat eleştirmeni ve teorisyen * 1935 - Erich von Däniken, İsviçreli yazar * 1936 - Hilmi Yavuz, Türk yazar * 1938 - Mahmud Esad Coşan, Türk akademisyen, yazar ve din adamı (ö. 2001) * 1940 - Julie Christie, İngiliz aktris ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1942 - Valeri Brumel, Rus yüksek atlamacı (ö. 2003) * 1943 - Fuad Sinyora, Lübnanlı siyasetçi ve Lübnan'ın eski Geçici Cumhurbaşkanı * 1945 - Ritchie Blackmore, İngiliz gitarist, Deep Purple ve Rainbow gruplarının kurucu üyesi * 1945 - Besim Tibuk, Türk siyasetçi * 1947 - Dominique Baudis, Fransız siyasetçi (ö. 2014) * 1948 - Berry Berenson, Amerikalı şarkıcı ve manken (ö. 2001) * 1950 - Péter Graf Esterházy, Macar yazar ve edebiyatçı (ö. 2016) * 1951 - Gregory Winter, İngiliz biyokimyager * 1951 - Julian Lloyd Webber, Klasik İngiliz müzisyen ve çellist * 1952 - Ahmet Hoşsöyler, Türk yönetmen ve senarist * 1957 - Ülkü Duru, Türk oyuncu * 1957 - Lothaire Bluteau, Kanadalı oyuncu * 1958 - Peter Capaldi, İskoç oyuncu ve yönetmen * 1958 - Tarık Tarcan, Türk oyuncu ve manken * 1959 - Marie-Thérèse Fortin, Kanadalı oyuncu * 1960 - Osamu Sato, Japon dijital sanatçı, fotoğrafçı ve besteci * 1961 - Robert Carlyle, İskoç oyuncu * 1964 - Gina McKee, İngiliz oyuncu * 1965 - Ümit Ünal, Türk film yönetmeni ve senarist * 1967 - Julia Zemiro, Fransız-Avustralyalı sunucu * 1968 - Anthony Michael Hall, Amerikalı oyuncu * 1970 - Emre Altuğ, Türk şarkıcı ve oyuncu * 1972 - Dean Potter, Amerikalı serbest tırmanış sporcusudur (ö. 2015) * 1973 - Adrien Brody, Amerikalı oyuncu * 1973 - Roberto Ayala, Arjantinli futbolcu * 1974 - Da Brat, Amerikalı rapçi * 1975 - Lita, Amerikalı güreşçi * 1976 - Ali Lukunku, Kongolu millî futbolcu * 1976 - Serkan Çınar, Türk hakem * 1977 - Serkan Altuniğne, Türk karikatürist * 1977 - Sarah Michelle Gellar, Amerikalı oyuncu * 1979 - Kerem Tunçeri, Türk basketbolcu * 1981 - Willy William, Fransız müzisyen * 1981 - Jacques Houdek, Hırvat şarkıcı-şarkı yazarı * 1982 - Uğur Boral, Türk futbolcu * 1982 - Claudia Romani, İtalyan model * 1983 - James McFadden, İskoç eski millî futbolcu * 1985 - António Filipe de Carvalho, Portekizli futbolcu * 1987 - Erwin Hoffer, Avusturyalı millî futbolcu * 1995 - Melike Pekel, Türk kadın futbolcu * 1996 - Abigail Breslin, Amerikalı aktris * 1996 - Caner Koca, Türk futbolcu * 1997 - Ante Ćorić, Hırvat futbolcu * 1998 - Altay Bayındır, Türk milli futbolcu == Ölümler == * 911 - Papa III. Sergius, 29 Ocak 904'ten 911'de ölümüne kadar Papa (860) * 1759 - George Frideric Handel, Alman besteci (d. 1685) * 1860 - Eduard Friedrich Eversmann, Alman biyolog ve kaşif (d. 1794) * 1897 - Émile Levassor, Fransız mühendis (d. 1843) * 1915 - Süleyman Askerî, Osmanlı asker (d. 1884) * 1917 - Ludwik Lejzer Zamenhof, Polonyalı göz doktoru ve filolog (yapay dil olan Esperanto'nun yaratıcısı) (d. 1859) * 1925 - John Singer Sargent, Amerikalı ressam (d. 1856) * 1930 - Vladimir Mayakovsky, Rus yazar (d. 1893) * 1935 - Amalie Emmy Noether, Alman matematikçi (d. 1882) * 1947 - Salvador Toscano, Meksikalı film yapımcısı, yönetmeni ve dağıtımcısı (d. 1872) * 1950 - Ramana Maharshi, Hindu mistik (d. 1879) * 1951 - Ernest Bevin, İngiliz devlet adamı (d. 1881) * 1961 - Émile Henriot, Fransız şair, romancı, denemeci ve edebiyat eleştirmeni (d. 1889) * 1963 - Arthur Jonath, Alman atlet (d. 1909) * 1964 - Rachel Carson, Amerikalı yazar (d. 1907) * 1975 - Fredric March, Amerikalı oyuncu (d. 1897) * 1980 - Gianni Rodari, İtalyan yazar ve gazeteci (d. 1920) * 1981 - Faik Kurdoğlu, Türk siyasetçi (d. 1892) * 1981 - Suavi Süalp, Türk mizahçı (d. 1926) * 1984 - Marianne Aminoff, İsveçli aktris (d. 1916) * 1986 - Simone de Beauvoir, Fransız feminist yazar (d. 1908) * 1995 - Burl Ives, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1909) * 1997 - Seniye Fenmen, Türk seramik sanatçısı * 1999 - Ellen Corby, Amerikalı 3 Emmy Ödülü kazanmış oyuncu (d. 1911) * 2002 - Abdurrahman Palay, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu, seslendirme sanatçısı, yönetmen ve senarist (d. 1923) * 2005 - Esen Ünür, Türk gazeteci ve yazar (d. 1942) * 2009 - Maurice Druon, Fransız romancı (d. 1918) * 2010 - Peter Steele, Amerikalı müzisyen, şarkıcı ve söz yazarı (d. 1962) * 2011 - William Nunn Lipscomb, Jr., Amerikalı kimyager (d. 1919) * 2012 - Jonathan Frid, Kanadalı oyuncu (d. 1924) * 2012 - Piermario Morosini, İtalyan futbolcu (d. 1986) * 2013 - Colin Rex Davis, İngiliz orkestra şefi (d. 1927) * 2015 - Percy Sledge, Amerikalı R&B; müzisyeni ve şarkıcısı (d. 1940) * 2016 - Liang Sili, Çinli uzay mühendisi (d. 1924) * 2017 - Henry Hillman, Amerikalı milyarder iş insanı, yatırımcı, sivil lider ve hayırsever (d. 1918) * 2017 - Bruce Langhorne, Amerikalı folk (halk) müzisyeni (d. 1938) * 2017 - Girish Chandra Saxena, Hint bürokrat (d. 1928) * 2018 - Isabella Biagini, İtalyan aktris ve şov yıldızı (d. 1943) * 2018 - Hal Greer, Amerikalı eski profesyonel basketbol oyuncusu (d. 1936) * 2018 - Robert Holmes, eski Amerikan futbolcusu (d. 1945) * 2018 - Jean-Claude Malgoire, Fransız orkestra şefi (d. 1940) * 2018 - Jon Michelet, Norveçli gazeteci, yazar ve romancı (d. 1944) * 2019 - Bibi Andersson, İsveçli aktris (d. 1935) * 2019 - Giuseppe Ciarrapico, İtalyan iş insanı spor yöneticisi ve siyasetçi (d. 1934) * 2019 - David Brion Davis, Amerikalı eğitimci ve tarihçi (d. 1927) * 2019 - Mirjana Marković, Sırp siyasetçi ve first lady (d. 1942) * 2020 - Haydar Baş, Türk siyasetçi, iş insanı, ilahiyatçı, yazar ve eğitimci (d. 1947) * 2020 - Miguel Ángel D'Annibale, Arjantinli Katolik piskopos (d. 1959) * 2020 - Danny Delaney, Gal futbolu oyuncusu ve yönetici * 2020 - Margit Feldman, Macar-Amerikalı eğitimci, aktivist ve yorumcu (d. 1929) * 2020 - William H. Gerdts, Amerikalı sanat tarihçisi ve Sanat Tarihi profesörü (d. 1929) * 2020 - Michael Gilkes, Karayipli edebiyat eleştirmeni, oyun yazarı, şair, film yapımcısı ve üniversite öğretim görevlisi (d. 1933) * 2020 - Cyril Lawrence, İngiliz profesyonel futbolcu (d. 1920) * 2020 - Kerstin Meyer, İsveçli opera sanatçısı ve akademisyen (d. 1928) * 2020 - Aldo di Cillo Pagotto Brezilyalı Katolik başpiskopos (d. 1949) * 2020 - Namık Kemal Şentürk, Türk devlet adamı, bürokrat ve siyasetçi (d. 1922) * 2020 - Maria de Sousa, Portekizli immünolog, şair ve yazar (d. 1939) * 2020 - Ella King Russell Torrey, Amerikalı insan hakları aktivisti (d. 1925) * 2020 - Peter Whiteside, İngiliz modern pentatloncu (d. 1952) * 2021 - Yıldırım Akbulut, Türk avukat ve Türkiye'nin 20. Başbakanı (d. 1935) * 2021 - Trader Faulkner, Avustralyalı-İngiliz aktör (d. 1927) * 2021 - Bernard Madoff, dolandırıcı ve eski borsacı, yatırım danışmanı ve finansör olan mahkûm Amerikalı (d. 1938) * 2021 - Monique Pantel, Fransız film eleştirmeni ve gazeteci (d. 1932) * 2022 - Balkan Naci İslimyeli, Türk ressam ve öğretim üyesi (d. 1947) == Tatiller ve özel günler == * Kutlu Doğum Haftası (14 - 20 Nisan) * Şehitler Haftası * Ağrı'nın Diyadin ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) * Ağrı'nın Doğubayazıt ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) * Ağrı'nın Hamur ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) * Ağrı'nın Patnos ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) * Ağrı'nın Taşlıçay ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) * Ağrı'nın Tutak ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) * Dünya Yunus Günü * Tıbbi Mümessiller Günü == Kaynakça == *0414 14
== Olaylar == * 1453 - Fatih Sultan Mehmet, İstanbul adalarını fethetti. * 1897 - Osmanlı İmparatorluğu ile Yunanistan Krallığı arasında, "Otuz Gün Savaşı" olarak da adlandırılan savaş başladı. * 1924 - İtalya'da genel seçimleri, Benito Mussolini'nin faşist partisi kazandı. * 1925 - Ankara - Yahşihan Demiryolu hattı işletmeye açıldı. * 1928 - Ankara Palas Oteli hizmete açıldı. Mimar Vedat Bey'in (Tek) tasarımıyla, 1926'da yapımına başlanan bina, çıkan anlaşmazlıklar nedeniyle Mimar Kemalettin Bey'in tasarımıyla tamamlandı. * 1939 - Hatay Cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen ve Başbakanı Abdurrahman Melek, Türk mebusu sıfatıyla TBMM'de yemin ettiler. * 1940 - Köy Enstitüleri Kanunu kabul edildi. * 1946 - Son Fransız birlikleri Suriye'den çekildi. * 1954 - Çanakkale Anıtı'nın temeli atıldı. * 1961 - ABD'nin desteklediği sürgündeki Kübalılar, Fidel Castro'yu devirmek üzere Küba'ya çıkarma yaptı. Domuzlar Körfezi Harekatı olarak bilinen çıkarma, Fidel Castro'nun zaferiyle sonuçlandı. * 1969 - Çekoslovakya Başbakanı Aleksandr Dubçek, Sovyet askerî müdahalesinin ardından istifa etti. Yerine Gustav Husak atandı. * 1972 - ABD'de, Nixon yönetiminin 1972 seçimlerinde siyasal rakiplerini yasa dışı dinleme faaliyetleri açığa çıkarıldı. Watergate adıyla anılan olaya adı karışan üç danışman ve bir savcı istifa etti. * 1974 - Madaralı Roman Ödülü'nü "Demirciler Çarşısı Cinayeti" adlı eseriyle Yaşar Kemal aldı. * 1982 - Kanada Anayasası kabul edildi. * 1982 - Devlet Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Balıkesir'de konuştu: "... 'Tek yol devrimdir!' diyerek yine Marksist-Leninist propaganda yapanlara elbette müsaade edemezdik. Çünkü Atatürk'ün koyduğu inkılapçılık, şimdiki adıyla 'devrimcilik' bu değildir." * 1993 - Türkiye'nin 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal kalp yetmezliği nedeniyle öldü. Atatürk'ten sonra görev başında ölen ikinci Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın ölümü nedeniyle ülke çapında 5 günlük yas ilan edildi. Yurtta ve temsilciliklerde bayraklar yarıya indirildi, maçlar iptal edildi ve radyo ve televizyonların program akışları değiştirildi. * 1999 - Bakü - Supsa Boru Hattı'nın resmi açılışı yapıldı. * 2005 - Bülent Dikmener Haber Ödülü, Uğur Dündar ile Sadi Özdemir'e verildi. * 2005 - Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde (KKTC) yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerini, Mehmet Ali Talat kazandı. == Doğumlar == * 1598 - Giovanni Riccioli, İtalyan gök bilimci (ö. 1671) * 1820 - Alexander Cartwright, kimi insanlar tarafından beyzbolun babası olarak tarif edilir (ö. 1892) * 1837 - John Pierpont Morgan, Amerikalı banker ve sanayici (ö. 1913) * 1842 - Maurice Rouvier, Fransız devlet adamı (ö. 1911) * 1849 - William R. Day, Amerikalı bir diplomat ve hukukçu (ö. 1923) * 1868 - Mark Lambert Bristol, Amerikalı asker (ö. 1939) * 1878 - Dimitrios Petrokokkinos, Yunan tenisçi (ö. 1942) * 1890 - Cevat Şakir Kabaağaçlı, Türk roman ve hikâye yazarı (ö. 1973) * 1894 - Nikita Kruşçev, Sovyet devlet adamı ve Sovyetler Birliği Komünist Partisi Birinci Sekreteri (ö. 1971) * 1897 - Nisargadatta Maharaj, Hint filozof, ruhsal önder (ö. 1981) * 1897 - Thornton Wilder, Amerikalı oyun yazarı ve romancı (ö. 1975) * 1899 - Aleksander Klumberg, Eston dekatlet (ö. 1958) * 1903 - Ayşe Saffet Alpar, Türk kimyacı ve Türkiye'nin ilk kadın rektörü (ö. 1981) * 1903 - Gregor Piatigorsky, Rus çellist (ö. 1976) * 1909 - Alain Poher, Fransız siyasetçi (ö. 1996) * 1910 - Helenio Herrera, Arjantin asıllı eski Fransız futbolcu ve teknik direktör (ö. 1997) * 1915 - Regina Hazaryan, bir Ermeni ressam ve halk figürü (ö. 1999) * 1916 - Sirimavo Bandaranaike, Sri Lankalı politikacı ve dünyanın ilk kadın başbakanı (ö. 2000) * 1918 - William Holden, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1981) * 1924 - İsmet Giritli, Türk hukuk profesörü ve yazar (1961 Anayasası'nı hazırlayan bilim adamlarından) (ö. 2007) * 1926 - Joan Lorring, Amerikalı aktris ve şarkıcıydı (ö. 2014) * 1927 - Margot Honecker, 1963-1989 yılları arasında Doğu Almanya Eğitim Bakanı (ö. 2016) * 1929 - Odete Lara, Brezilyalı oyuncu (ö. 2015) * 1929 - James Last, Alman besteci (ö. 2015) * 1930 - Christopher Barber, İngiliz caz müzisyeni, orkestra şefi ve söz yazarı (ö. 2021) * 1937 - Tugay Toksöz, Türk sinema oyuncusu (ö. 1988) * 1940 - Charles David Menville, Amerikalı animatör ve televizyon yazarı (ö. 1992) * 1942 - David Bradley, İngiliz oyuncu * 1946 - Àngel Casas, İspanyol gazeteci ve yazar (ö. 2022) * 1947 - Sherrie Levine, Amerikalı bir fotoğrafçı, ressam ve kavramsal sanatçı * 1950 - L. Scott Caldwell, Tony ödüllü Amerikalı oyuncu * 1952 - Joe Alaskey, Amerikalı tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 2016) * 1952 - Željko Ražnatović, Yugoslav Savaşlarında bir milis gücü örgütleyen sırp bir paramiliter liderdi (ö. 2000) * 1954 - Riccardo Patrese, İtalyan eski Formula 1 pilotu * 1954 - Roddy Piper, Kanadalı eski profesyonel güreşçi ve oyuncu (ö. 2015) * 1954 - Michael Sembello, Amerikalı şarkıcı, gitarist, klavyeci, söz yazarı, besteci ve yapımcı * 1955 - Pete Shelley, İngiliz punk rock şarkıcısı, söz yazarı ve gitarist (ö. 2018) * 1957 - Afrika Bambaataa, Amerikalı DJ * 1957 - Nick Hornby, İngiliz roman ve deneme yazarı * 1959 - Sean Bean, İngiliz oyuncu * 1962 - Nikolay Kradin, Rus antropolog ve arkeolog * 1963 - Özer Kızıltan, Türk yönetmen * 1964 - Maynard James Keenan, Amerikalı müzisyen (Tool, A Perfect Circle ve Puscifer gruplarının üyesi) * 1965 - William Mapother, Amerikalı oyuncu * 1967 - Kimberly Elise, Amerikan oyuncu * 1970 - Pascale Arbillot, Fransız oyuncu * 1970 - Reginald "Reggie" Noble, Amerikalı rapçi, DJ, prodüktör ve aktör * 1970 - Erkan Sarıyıldız, Türk yazar ve doktor * 1972 - Jennifer Garner, Amerikalı oyuncu * 1972 - Yuichi Nishimura, Japon futbol hakemi * 1974 - Mikael Åkerfeldt, İsveçli gitarist ve Opeth'in solisti * 1974 - Victoria Beckham, İngiliz sosyoelit, moda tasarımcısı, model ve şarkıcı * 1977 - Frederik Magle, Danimarkalı besteci ve piyanist * 1978 - Lindsay Hartley, Amerikalı aktris * 1980 - Caner Cindoruk, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1980 - Fabián Andrés Vargas Rivera, Kolombiya millî futbol takımında da forma giymiş eski futbolcu * 1981 - Michael Mifsud, Maltalı millî futbolcu * 1981 - Hanna Pakarinen, Fin şarkıcı * 1981 - Nicky Jam, Amerikalı şarkıcı * 1981 - Umut Kurt, Türk oyuncu * 1984 - Raffaele Palladino, İtalyan futbolcu * 1985 - Rooney Mara, Amerikalı oyuncu * 1985 - Luke Mitchell, Avustralya'lı bir oyuncu ve model * 1985 - Jo-Wilfried Tsonga, Fransız emekli tenisçi * 1986 - Romain Grosjean, Fransız yarış pilotu * 1991 - Samira Efendi, Azeri şarkıcı * 1992 - Emrah Başsan, Türk futbolcu * 2006 - Ben's Cat, Amerikalı safkan yarış atı (ö. 2017) == Ölümler == * 485 - Proklos, Yunan filozof (d. 412) * 744 - II. Velid veya Velid bin Yezid, on birinci Emeviler halifesi (d. 740) * 858 - III. Benedictus, Roma Piskoposu ve Papalık Devleti hükümdarı * 1696 - Madame de Sévigné, Fransız aristokrat (d. 1626) * 1711 - I. Joseph, Kutsal Roma İmparatoru (d. 1678) * 1764 - Johann Mattheson, Alman besteci (d. 1681) * 1764 - Pompadour, Fransız markiz (d. 1721) * 1790 - Benjamin Franklin, Amerikalı bilim insanı ve siyasetçi (d. 1706) * 1825 - Johann Heinrich Füssli, İsviçreli ressam (d. 1741) * 1919 - J. Cleaveland Cady, Amerikalı mimar (d. 1837) * 1936 - Charles Ruijs de Beerenbrouck, Hollandalı asilzade (d. 1873) * 1941 - Al Bowlly, Mozambik doğumlu İngiliz şarkıcı, caz gitaristi ve kompozitör (d. 1898) * 1946 - Juan Bautista Sacasa, Nikaragualı tıp doktoru ve siyasetçi (1932-36 arasında Nikaragua Başkanı) (d. 1874) * 1949 - Marius Berliet, Fransız otomobil üreticisi (d. 1866) * 1960 - Eddie Cochran, Amerikalı rock and roll müzisyeni (d. 1938) * 1967 - Ali Fuat Başgil, Türk akademisyen (d. 1893) * 1976 - Henrik Dam, Danimarkalı bilim insanı (d. 1895) * 1978 - Hamit Fendoğlu, Türk politikacı ve Malatya Belediye Başkanı (d. 1919) * 1981 - Şekip Ayhan Özışık, Türk besteci (d. 1932) * 1990 - Ralph Abernathy, Amerikalı rahip ve Amerikan sivil haklar hareketi liderlerinden (d. 1926) * 1993 - Turgut Özal, Türk bürokrat, siyasetçi ve Türkiye Cumhuriyeti'nin 8. Cumhurbaşkanı (d. 1927) * 1994 - Roger Wolcott Sperry, Amerikalı nöropsikolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1913) * 1996 - François-Régis Bastide, Fransız siyasetçi, edebiyatçı ve diplomat (d. 1926) * 1997 - Haim Herzog, İsrail'in 6. Cumhurbaşkanı (d. 1918) * 2003 - Paul Getty, ABD doğumlu İngiliz iş insanı ve sanat eserleri koleksiyoncusu (d. 1932) * 2004 - Fana Koçovska, Makedon direnişçi, Yugoslav Partizanı ve Halk Kahramanı Nişanı sahibi ulusal kahraman (d. 1927) * 2007 - Eralp Özgen, Türk hukukçu ve Türkiye Barolar Birliği'nin eski Başkanlarından (d. 1936) * 2009 - Şirin Cemgil, Türk hukukçu ve 1968 kuşağının gençlik hareketinin öncülerinden (d. 1945) * 2010 - Ali Elverdi, Türk asker ve siyasetçi (d. 1924) * 2010 - Alexandru "Sandu" Neagu, Rumen eski millî futbolcu (d. 1948) * 2011 - Osamu Dezaki, Japon yönetmen ve senarist (d. 1943) * 2011 - Michael Sarrazin, Kanadalı (Québec) sinema ve televizyon oyuncusu (d. 1940) * 2011 - Nikos Papazoğlu, Yunan şarkıcı, söz yazarı, müzisyen ve albüm yapımcısı (d. 1948) * 2013 - Deanna Durbin, Kanadalı aktris (d. 1921) * 2014 - Gabriel García Márquez, Kolombiyalı gazeteci, yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1927) * 2016 - Doris Roberts, Amerikalı oyuncu (d. 1925) * 2017 - Rosey (güreşçi), Samoa asıllı Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1970) * 2018 - Barbara Bush, Amerika Birleşik Devletleri'nin 41. Başkanı George H. W. Bush'un eşi (d. 1925) * 2018 - Amoroso Katamsi, Endonezyalı şarkıcı, oyuncu ve sanatçı (d. 1938) * 2018 - Cemal Safi, Türk şair (d. 1938) * 2019 - Peter Cartwright, Yeni Zelandalı hukukçu (d. 1940) * 2019 - Kazuo Koike, Japon çizgi roman yazarı, romancı ve eğitimci (d. 1936) * 2019 - Alan Gabriel Ludwig García Pérez, eski Peru devlet başkanı (d. 1949) * 2020 - Bennie G. Adkins, Eski Amerika Birleşik Devletleri Ordusu askeri (d. 1934) * 2020 - Jean-François Bazin, Fransız siyasetçi, gazeteci ve yazar (d. 1942) * 2020 - Norman Hunter, İngiliz eski millî futbolcu (d. 1943) * 2020 - Orhan Koloğlu, Türk tarihçi ve yazar (d. 1929) * 2020 - Abba Kyari, Nijeryalı iş insanı, avukat ve hükûmet yetkilisi (d. 1952) * 2020 - Giuseppi Logan, Amerikalı caz müzisyeni (d. 1935) * 2020 - Iris Cornelia Love, Amerikalı klasik arkeolog (d. 1933) * 2020 - Lukman Niode, Endonezyalı yüzücü (d. 1963) * 2020 - Arlene Saunders, Amerikalı spinto soprano opera şarkıcısı (d. 1930) * 2020 - Matthew Seligman, İngiliz bas gitaristi (d. 1955) * 2020 - Gene Shay, Amerikalı radyo sunucusu (d. 1935) * 2020 - Jesús Vaquero Crespo, İspanyol beyin cerrahı ve profesör (d. 1950) * 2021 - Hisham Bastawisy, Mısırlı yargıç ve siyasetçi (d. 1951) * 2021 - Fereydoun Ghanbari, İranlı profesyonel güreşçi (d. 1977) * 2021 - Kabori Sarwar, Bangladeşli aktris, siyasetçi ve sosyal hizmetler görevlisi (d. 1950) * 2022 - Rada Granovskaya, Sovyet-Rus kadın psikolog ve akademisyen (d. 1929) * 2022 - Ömer Kaleşi, Arnavut ve Makedon kökenli ressam (d. 1932) * 2022 - Gilles Remiche, Belçikalı film yönetmeni ve aktör (d. 1979) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Hemofili Günü * Köy Enstitüleri Günü *0417 17
== Olaylar == * 1865 - Andrew Johnson, ABD’nin 17. Başkanı oldu. * 1912 - 2340 yolcusuyla ilk yolculuğuna çıkan Titanik transatlantiği, Newfoundland'ın güneyinde bir buzdağına çarparak battı; olayda, 1513 kişi öldü. * 1920 - Sacco ve Vanzetti adlarındaki iki İtalyan göçmeni, Massachusetts'te cinayet ve gasp suçlarıyla tutuklandılar. Yedi yıl sonra suçlulukları konusunda derin şüpheler mevcutken idam edilmeleri, Amerikan adalet sisteminin bir ayıbı olarak kalmıştır. * 1922 - Kanadalı bilim adamları Frederick G. Banting ve Charles H. Best, şeker hastalığına karşı kullanılan insülini buldu. * 1923 - Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi, yeni seçimlerin yapılması kararını alarak, son oturumunu gerçekleştirdi. * 1925 - Doğu'da isyan başlatan Şeyh Said yakalandı. * 1929 - İstanbul'da terzilik mektebi açıldı. * 1929 - Ankara Etnografya Müzesi'nde Birinci Genç Ressamlar Sergisi açıldı. Nurullah Berk, Cevat Dereli ve Refik Fazıl Epikman gibi sanatçıların eserleri sergilendi. * 1933 - Ankara- İstanbul arasında tarifeli uçak seferleri başladı. * 1945 - Zeytinyağı karne ile satılmaya başlandı. * 1946 - Şair Necip Fazıl Kısakürek, Sümerbank’ın devlet kurumu gibi değil, bir partinin organı gibi çalıştığını söylediği gerekçesiyle üç buçuk ay hapis, 115 lira para cezasına çarptırıldı. * 1946 - Millî Kütüphane Hazırlık Bürosu kuruldu. Kütüphane, 16 Ağustos 1948'de okuyuculara açıldı. * 1952 - ABD'nin stratejik bombardıman uçağı B-52 Stratofortress ilk uçuşunu yaptı. * 1955 - İlk McDonald's ABD'nin Illinois eyaletindeki Des Plaines'de açıldı. İlk günün kazancı 366,12 dolardı. * 1967 - New York ve San Francisco'da yaklaşık 200 bin kişi, Vietnam Savaşı'nı protesto etti. * 1970 - Japonlar, (Canon) hesaplama sonuçlarını ısıya duyarlı kâğıt üzerine yazan ilk elektronik hesap makinesini üretti. * 1978 - Türk atlet Veli Ballı, Hollanda'da yapılan 9. Uluslararası Westland Maratonu'nda birinci oldu. * 1982 - Kuzey Kore lideri Kim İl-sung'un 70. yaş gününe atfen, ülkede birçok yapının açılışı yapıldı. Bu yapıların en ünlüleri Juche Kulesi ve Büyük Halk Eğitim Evi'dir. * 1983 - İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı, vatandaşlıktan çıkarılan Yılmaz Güney ve Cem Karaca'ya ait her türlü eserin basım, yayım, dağıtım ve bulundurulmasını yasakladı. * 1994 - Dünyanın en geniş kapsamlı ticaret antlaşması olan GATT, 120 ülkenin imzasıyla kabul edildi. == Doğumlar == * 1452 - Leonardo da Vinci, İtalyan rönesans ressamı (ö. 1519) * 1469 - Guru Nanak Dev, Sihlerin ilk gurusu (ö. 1539) * 1642 - II. Süleyman, Osmanlı'nın 20. Padişahı (ö. 1691) * 1684 - I. Katerina, Rus Çariçesi (ö. 1727) * 1707 - Leonhard Euler, İsviçreli matematikçi ve fizikçi (ö. 1783) * 1710 - William Cullen, İskoç doktor (ö. 1790) * 1741 - Charles Willson Peale, Amerikalı ressam, asker ve doğabilimci (ö. 1827) * 1772 - Étienne Geoffroy Saint-Hilaire, Fransız doğa bilimcisi (ö. 1844) * 1793 - Friedrich Georg Wilhelm von Struve, Alman-Rus gök bilimci (ö. 1864) * 1795 - Maria Schicklgruber, Adolf Hitler'in babaannesi (ö. 1847) * 1800 - James Clark Ross, Britanyalı deniz subayı (ö. 1862) * 1843 - Henry James, Amerikalı yazar (ö. 1916) * 1856 - Jean Moréas, Yunan asıllı Fransız şair (ö. 1910) * 1858 - Emile Durkheim, Fransız sosyolog (ö. 1917) * 1863 - Ida Freund, Avusturyalı kimyager (ö. 1915) * 1874 - Johannes Stark, Alman fizikçi (ö. 1957) * 1886 - Nikolay Gumilyov, Rus şair (ö. 1921) * 1896 - Victoria Hazan, Türk şarkıcı, udi ve besteci (ö. 1995) * 1901 - René Pleven, bir Fransız politikacıydı (ö. 1993) * 1903 - John Williams, Tony ödüllü bir İngiliz tiyatro, film ve televizyon oyuncusuydu (ö. 1983) * 1904 - Arshile Gorky, Ermeni asıllı ressam. Soyut ve dışavurumcu yapıtlarıyla tanınmıştır (ö. 1948) * 1905 - Zeki Faik İzer, Türk ressam (ö. 1988) * 1912 - Kim İl-sung, Kuzey Kore'nin kurucusu (ö. 1994) * 1921 - Georgiy Beregovoy, Sovyet kozmonot (ö. 1995) * 1931 - Tomas Tranströmer, İsveçli şair, psikolog, çevirmen ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 2015) * 1932 - Anatoliy Gromıko, Sovyet-Rus bilim insanı ve diplomat (ö. 2017) * 1933 - Boris Strugatskiy, Sovyet yazar (ö. 2012) * 1933 - Elizabeth Montgomery, Amerikalı film ve televizyon oyuncusu (ö. 1995) * 1934 - Metin Ersoy, Türk müzisyen ve şarkıcı (ö. 2017) * 1934 - Andrzej Kopiczyński, Polonyalı oyuncu (ö. 2016) * 1936 - Aydın Doğan, Türk iş insanı ve medya patronu * 1937 - Çetin İpekkaya, Türk tiyatro yönetmeni ve oyuncu (ö. 2016) * 1939 - Claudia Cardinale, Tunus doğumlu İtalyan aktris * 1940 - Jeffrey Archer, bir İngiliz yazar ve eski siyasetçidir * 1941 - Howard Berman, Amerikalı avukat ve siyasetçidir * 1943 - Pınar Kür, Türk yazar * 1943 - Robert Lefkowitz, Amerikalı tıp doktoru ve moleküler biyolog * 1943 - Hugh Thompson Jr., Amerika Birleşik Devletleri Ordusu bünyesinde binbaşı (ö. 2006) * 1945 - İstemihan Taviloğlu, Türk besteci ve müzik eğitimcisi (ö. 2006) * 1948 - Michael Kamen, Amerikalı bestekâr, orkestra şefi, aranjör, müzik yapımcısı, şarkı sözü yazarı ve müzisyen (ö. 2003) * 1949 - Kadir İnanır, Türk sinema oyuncusu * 1949 - Alla Pugaçyova, Sovyet/Rus şarkıcı * 1950 - Josiane Balasko, Fransız sinema oyuncusu ve yönetmen * 1954 - Michelle Knotek, Amerikalı katil * 1955 - Dodi Al Fayed, Mısır kökenli İngiliz iş insanı (ö. 1997) * 1959 - Emma Thompson, İngiliz aktris ve Akademi Ödülü sahibi * 1960 - Susanne Bier, Danimarkalı bir yönetmen, senarist ve yapımcıdır * 1960 - Pedro Delgado, İspanyol eski profesyonel yol bisikleti yarışçısı * 1961 - Carol W. Greider, Amerikalı moleküler biyolog * 1962 - Tom Roberts, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1963 - İrfan Şahin, Türk televizyoncu * 1966 - Samantha Fox, İngiliz kadın pop şarkcısı ve model * 1966 - Mott Green, Amerikalı iş insanı (ö. 2013) * 1968 - Ed O'Brien, İngiliz bir müzisyen * 1971 - Finidi George, Nijeryalı futbolcudur * 1972 - Selda Özbek, Türk sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu * 1973 - Cengiz Kapmaz, Türk gazeteci ve yazar * 1974 - Danny Pino, Amerikalı oyuncu * 1974 - Danny Way, Amerikalı profesyonel kaykaycı * 1976 - Evrim Alataş, Kürt asıllı Türk yazar, gazeteci ve eleştirmen (ö. 2010) * 1976 - Ragga Oktay, Türk şarkıcı ve oyuncu * 1978 - Luis Fonsi, Porto-Rikolu şarkıcı * 1979 - Luke Evans, Galli aktör * 1979 - Nez, Türk şarkıcı ve dansçı * 1980 - Raül López, İspanyol basketbolcu * 1981 - Andrés D'Alessandro, Arjantinli futbolcu * 1982 - Albert Riera, İspanyol futbolcu * 1982 - Seth Rogen, Kanadalı komedyen, film yapımcısı ve oyuncu * 1983 - Alice Braga, Brezilyalı oyuncu * 1983 - Dudu Cearense, Brezilyalı millî futbolcu * 1986 - Tom Heaton, İngiliz millî futbolcu * 1986 - Sylvain Marveaux, Fransız futbolcu * 1988 - Steven Defour, Belçikalı eski futbolcu * 1990 - Emma Watson, İngiliz oyuncu * 1991 - Javier Fernández, İspanyol buz patenci * 1994 - Shaunae Miller-Uibo, 200 ve 400 metrede yarışan Bahamalı kısa mesafe koşucusu * 1995 - Leander Dendoncker, Belçikalı futbolcu * 1995 - Kim Namjoo, Koreli şarkıcı ve aktör * 1996 - İpek Soylu, Türk millî tenisçi * 1996 - Daiki Sakamoto, Japon futbolcu * 1997 - Maisie Williams, İngiliz oyuncu == Ölümler == * 628 - İmparatoriçe Suiko, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 33. hükümdarı (d. 554) * 1053 - Godwine, "Wessex" Kontu ve Edward (Günah çıkartıcı Edward)'ın kayın pederi (d. 1001) * 1446 - Filippo Brunelleschi, İtalyan mimar (d. 1377) * 1558 - Hürrem Sultan, Osmanlı Padişahı I. Süleyman'ın nikahlı eşi ve sonraki padişah II. Selim'nin annesi (d. 1502 veya 1504) * 1764 - Madame de Pompadour, Fransa Kralı XV. Louis'in en ünlü gözdesi (d. 1721) * 1765 - Mihail Lomonosov, Rus bilim insanı (d. 1711) * 1825 - Cristóbal Bencomo y Rodríguez, İspanyol katolik rahip. VII. Fernando'ın itirafçısı (d. 1758) * 1865 - Abraham Lincoln, Amerikalı hukukçu, siyasetçi ve ABD'nin 16. Başkanı (d. 1809) * 1888 - Matthew Arnold, İngiliz şair ve kültür eleştirmeni (d. 1822) * 1889 - Papaz Damien, Belçikalı Roma Katolik rahibi ve misyoner (d. 1840) * 1912 - Thomas Andrews, İrlandalı gemi mühendisi ve iş insanı (d. 1873) * 1912 - Luigi Gatti, İtalyan iş insanı ve restoran işletmecisi (d. 1875) * 1912 - Ann Elizabeth Isham, RMS Titanic gemisinde yer alan yolcu (d. 1862) * 1912 - Edward Smith, İngiliz deniz subayı (d. 1850) * 1912 - Thomas Byles, İngiliz Katolik rahip (d. 1870) * 1913 - Abdullah Tukay, Tatar şair (d. 1886) * 1921 - Ahmet Anzavur, Osmanlı subayı ve Kuva-i İnzibatiye kumandanı (Kuvâ-yi Milliye hareketine karşı ayaklanma başlatan) (d. 1885) * 1927 - Gaston Leroux, Fransız gazeteci ve yazar (d. 1868) * 1934 - Kemalettin Sami Gökçen, Türk asker, diplomat ve siyasetçi (d. 1884) * 1938 - César Vallejo, Perulu şair ve yazar (d. 1892) * 1942 - Robert Musil, Avusturyalı romancı, hikâyeci ve deneme yazarı (d. 1880) * 1948 - Radola Gajda, Çek komutan ve siyasetçi (d. 1892) * 1949 - Wallace Beery, Amerikalı oyuncu (d. 1885) * 1968 - Selahattin Güngör, Türk gazeteci, fıkra ve öykü yazarı * 1969 - Yusuf Kemal Tengirşenk, Türk akademisyen ve siyasetçi (Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet dönemi bakanlarından) (d. 1878) * 1975 - Richard Conte, Amerikalı aktör (d. 1910) * 1980 - Jean-Paul Sartre, Fransız varoluşçu filozof, yazar ve eleştirmen (d. 1905) * 1986 - Jean Genet, Fransız yazar (d. 1910) * 1990 - Greta Garbo, İsveçli sinema oyuncusu (d. 1905) * 1995 - Yıldız Moran, Türk fotoğrafçı, sözlük yazarı ve çevirmen (d. 1932) * 1998 - Pol Pot, Kamboçyalı komünist lider (d. 1928) * 2000 - Edward Gorey, Amerikalı illüstratör, yazar ve şair (d. 1925) * 2000 - Hayati Hamzaoğlu, Türk sinema oyuncusu (d. 1933) * 2002 - Damon Knight, Amerikalı bilimkurgu yazarı (d. 1922) * 2002 - Byron White, Amerikalı avukat ve profesyonel futbolcu (d. 1917) * 2004 - Suphi Karaman, Türk asker ve siyasetçi (27 Mayıs Darbesi'nin önde gelenlerinden) (d. 1920) * 2009 - Salih Neftçi, Türk ekonomist ve yazar (d. 1947) * 2011 - Vincenzo La Scola, İtalyan tenör (d. 1958) * 2015 - Tadahiko Ueda, Japon eski millî futbolcu (d. 1947) * 2017 - Allan Holdsworth, İngiliz gitarist, caz füsion-rock müzisyeni ve besteci (d. 1946) * 2017 - George Clifton James, Amerikalı oyuncu (d. 1921) * 2017 - Emma Morano, İtalyan kadın (Ölümüne kadar "Yaşayan En Yaşlı Kişi" unvanı sahibi) (d. 1899) * 2017 - Sylvia Moy, Amerikalı müzik yapımcısı ve söz yazarı (d. 1938) * 2018 - Ronald Lee Ermey, eski Amerikalı asker, oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1944) * 2018 - Michael Alexander Kirkwood Halliday (sıklıkla M.A.K. Halliday), İngiliz dilbilimci (d. 1925) * 2018 - Vittoria Taviani, İtalyan filmler yönetçi (d. 1929) * 2019 - Warren Adler, Amerikalı oyun yazarı ve şair (d. 1927) * 2019 - Jerry Clack, Amerikalı akademisyen ve insan hakları aktivisti (d. 1926) * 2019 - Owen Kay Garriott, Amerikalı elektrik mühendisi ve NASA astronotu (d. 1930) * 2020 - Adam Alsing, İsveçli televizyon ve radyo sunucusu (d. 1968) * 2020 - Sean Arnold, İngiliz aktör (d. 1941) * 2020 - Ülkü Azrak, Türk hukukçu ve akademisyen (d. 1933) * 2020 - Allen Daviau, Amerikalı görüntü yönetmeni (d. 1942) * 2020 - William Delford Davis, Amerikan futbolcusu ve iş insanı (d. 1934) * 2020 - Bernard Deconinck, Fransız yol bisiklet yarışçısı (d. 1936) * 2020 - Brian Mannion Dennehy, Amerikalı oyuncu, film yapımcısı, yönetmeni ve senarist (d. 1938) * 2020 - Henry Grimes, Amerikalı caz çift basçı ve kemancı (d. 1935) * 2020 - Dries Holten, Hollandalı şarkıcı (d. 1936) * 2020 - John Houghton, Galli atmosfer fizikçisi (d. 1931) * 2020 - Milena Jelinek, Çek- Amerikalı oyun yazarı, senarist ve eğitimci (d. 1935) * 2020 - Lee Konitz, Amerikalı caz müziği sanatçısı, besteci ve alto saksofoncu (d. 1927) * 2020 - Gérard Mulumba Kalemba, Kongolu Katolik Kilisesi piskoposu (d. 1937) * 2020 - Bruce Myers, İngiliz aktör ve yönetmen (d. 1942) * 2020 - John Pfahl, Amerikalı fotoğrafçı (d. 1939) * 2020 - Shahin Shahablou, İranlı fotoğrafçı ve aktivist (d. 1964) * 2021 - Luisa Revilla, Perulu siyasetçi ve LGBT hakları aktivisti (d. 1971) * 2021 - Dimitrios Talaganis, Yunan sanatçı, mimar, şair ve şehir plancısı (d. 1945) * 2022 - Eunice Muñoz, Portekizli aktris (d. 1928) * 2022 - Henry Plumb, Baron Plumb, İngiliz çiftçi ve siyasetçi (d. 1925) * 2022 - Liz Sheridan, Amerikalı aktris ve dansçı (d. 1929) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Sanat Günü * Turizm Haftası (15-22 Nisan) * Büyümenin İzlenmesi Günü * Ağrı'dan Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) *0415 15
== Olaylar == * 1906 - San Fransisco kenti; 7,9 büyüklüğündeki 50 saniye süren deprem ve onu izleyen yangınlarla yerle bir oldu. 28 bin bina yıkıldı, yaklaşık 3000 kişi öldü ve 100 bin kişi evsiz kaldı. * 1916 - I. Dünya Savaşı: Rus İmparatorluğu, Trabzon Harekâtı'nı başlatarak Trabzon'u işgal etti. * 1920 - İstanbul Hükûmeti, Millî Mücadele'yi yürüten Kuvâ-yi Milliye'ye karşı, Kuva- yi İnzibatiye'yi kurdu. Bu kuvvetler, Adapazarı dolaylarında çıkarılan isyanı destekledi; ancak Ankara Hükûmeti'nin düzenli birliklerine yenildi. * 1923 - Yankee Stadyumu açıldı. * 1936 - İzmit Kağıt Fabrikası'nda, ilk kâğıt imal edildi. * 1939 - Harp Mükellefiyeti Kanunu çıktı. * 1939 - Franz von Papen Almanya'nın Ankara Büyükelçiliğine atandı. * 1942 - II. Dünya Savaşı: ABD B-25'leri ile Doolittle Baskını'nı başlatarak Japonya'yı bombaladı. * 1946 - Milletler Cemiyeti dağıldı. * 1951 - Paris Antlaşması'nın imzalanmasıyla, günümüz Avrupa Birliği'nin temellerini oluşturacak ilk adım olan, Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu kurulmuştur. * 1954 - Mısır'da Cemal Abdünnasır, Muhammed Necib yerine başbakan olarak göreve başladı. * 1955 - Bandung Konferansı: Endonezya'nın Bandung kentinde, 29 bağlantısız Afrika ve Asya ülkesinin bir araya geldiği konferans başladı. * 1960 - CHP'yi ve basını soruşturmak üzere TBMM'de Tahkikat Komisyonu kuruldu. İnönü, "bu demokratik rejim istikametinden ayrılıp onu baskı rejimi haline götürmek tehlikeli bir şeydir. Bu yolda devam ederseniz ben de sizi kurtaramam" dedi. * 1974 - İtalya'da Kızıl Tugaylar örgütü, Savcı Mario Sossi'yi kaçırdı. * 1977 - Veli Ballı, Boston Maratonu'nda ikinci oldu. * 1983 - Beyrut'taki ABD Elçiliği'ne düzenlenen intihar saldırısında bombacının da aralarında bulunduğu 63 kişi öldü. * 1986 - Kırıkkale'nin Yahşihan beldesindeki askeri mühimmat depolarında yangın çıktı. Kasaba boşaltıldı. * 1989 - Türkiye'de ilk tüp bebek, İzmir'de Ege Üniversitesi Tüp Bebek Merkezi'nde dünyaya geldi. * 1989 - Çin'de binlerce öğrenci, daha geniş demokrasi talebiyle sokaklara döküldü. * 1992 - General Abdül Reşid Dostum, başkent Kabil'i ele geçirmek üzere, Devlet Başkanı Muhammed Necibullah'a karşı bir isyan başlattı. * 1993 - Pakistan Devlet Başkanı Gulam İshak Han, Meclisi lağvetti. * 1996 - İsrail birlikleri, Lübnan'daki bir BM yerleşim birimini bombaladı: 106 sivil öldü. * 1999 - Türkiye'de erken genel seçimler yapıldı: DSP birinci parti oldu. * 2002 - Eski Afganistan Kralı Zahir Şah, 29 yıllık sürgünün ardından ülkesine döndü. * 2007 - Zirve Yayınevi katliamı: Malatya'daki Zirve Kitabevi'ne yapılan baskında; biri Alman, ikisi Türk olmak üzere, üç Hristiyan boğazları kesilerek öldürüldü. * 2009 - Kuşadası Profesyonel Aşçılar Derneği tarafından Turizm Haftası etkinlikleri kapsamında düzenlenen 5. Açık Büfe Yemek Festivali'nde hazırlanan 1028 çeşit yemeğin yer aldığı açık büfe, Guinness Rekorlar Kitabı'na girdi. == Doğumlar == * 359 - Gratianus, Batı Roma İmparatoru (ö. 383) * 1480 - Lucrezia Borgia, Papa VI. Alexander'ın kızı (ö. 1519) * 1589 - John, Östergötland dükü (ö. 1618) * 1590 - I. Ahmed, Osmanlı İmparatorluğu'nun 14. Padişahı (ö. 1617) * 1771 - Karl Philipp, Avusturyalı prens ve mareşal (ö. 1820) * 1772 - David Ricardo, Britanyalı ekonomist ve politikacı (ö. 1823) * 1805 - Giuseppe De Notaris, İtalyan botanikçi (ö. 1877) * 1863 - Leopold Berchtold, Avusturya-Macaristanlı Siyasetçi, diplomat ve devlet adamı (ö. 1942) * 1874 - Ivana Brlić-Mažuranić, Hırvat yazardır (ö. 1938) * 1902 - Giuseppe Pella, İtalyan Hristiyan Demokrat politikacı ve 1953'ten 1954'e kadar İtalya başbakanı (ö. 1981) * 1905 - George H. Hitchings, Amerikalı hekim ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1998) * 1905 - Yavuz Abadan, Türk hukukçu, siyasetçi ve yazar (ö. 1967) * 1907 - Miklós Rózsa, Macar asıllı Amerikalı film müziği bestecisi ve En İyi Özgün Müzik Akademi Ödülü sahibi (ö. 1995) * 1918 - André Bazin, Fransız film eleştirmeni ve film kuramcısıdır (ö. 1958) * 1921 - Jean Richard, Fransız oyuncu (ö. 2001) * 1922 - Barbara Hale, Amerikalı oyuncu (ö. 2017) * 1927 - Samuel P. Huntington, Amerikalı siyaset bilimci (ö. 2008) * 1927 - Tadeusz Mazowiecki, Polonyalı gazeteci, siyasetçi ve devlet adamı (d. 2013) * 1930 - Clive Revill, Yeni Zelandalı karakter oyuncusu * 1935 - Costas Ferris, Yunan film yönetmeni * 1940 - Joseph L. Goldstein, Amerikalı biyokimyacı, genetikçi ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi * 1941 - Michael D. Higgins, İrlandalı siyasetçi, şair, sosyolog, yazar ve yayıncı * 1942 - Robert Christgau, Amerikalı deneme yazarı ve müzik eleştirmeni * 1942 - Jochen Rindt, Avusturya adına yarışan Alman eski Formula 1 pilotu (ö. 1970) * 1942 - Tınaz Titiz, Türk siyasetçi ve eski Kültür ve Turizm Bakanı * 1943 - Zeki Alasya, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (ö. 2015) * 1946 - Hayley Mills, İngiliz oyuncu ve şarkıcı * 1947 - Jerzy Stuhr, Polonyalı aktör ve yönetmen * 1947 - James Woods, Amerikalı tiyatro ve sinema oyuncusu * 1951 - Barış Pirhasan, Türk yönetmen, senarist ve şair * 1955 - Oğuz Sarvan, Türk diş hekimi ve futbol hakemi * 1956 - Eric Roberts, Amerikalı oyuncu * 1963 - Conan O'Brien, Amerikalı komedyen * 1963 - Eric McCormack, Kanada doğumlu Amerikalı oyuncu, televizyon yapımcısı ve yazarı * 1964 - Niall Ferguson, İskoç tarihçi * 1964 - Zazie (Isabelle Marie Anne de Truchis de Varennes), Fransız şarkıcı, söz yazarı ve eski manken * 1967 - Mesut Yar, Türk gazeteci ve televizyoncu * 1968 - Murat Kekilli, Türk şarkıcı * 1969 - Serdar Deniz, Türk oyuncu * 1970 - Saad Hariri, Lübnanlı siyasetçi ve iş insanı * 1971 - David Tennant, İskoç aktör * 1972 - Eli Roth, Amerikalı oyuncu ve yönetmen * 1973 - Haile Gebrselassie, Etiyopyalı rekortmen atlet * 1975 - Kerim Tekin, Türk pop müziği sanatçısı ve oyuncu (ö. 1998) * 1976 - Melissa Joan Hart, Amerikalı Oyuncu * 1977 - Kenan Görgün, Türk kökenli Belçikalı yazar * 1981 - Derrick Obasohan, Amerikalı basketbolcu * 1984 - America Ferrera, Amerikalı oyuncu * 1985 - Rachel Renee Smith, Amerikalı model güzellik kraliçesi ve oyuncu * 1986 - Conrad Logan, İrlandalı futbolcu * 1987 - Rosie Alice Huntington-Whiteley, İngiliz model * 1988 - Kayleigh McEnany, Amerikalı siyaset yorumcusu gazeteci ve yazar * 1989 - Alia Martine Shawkat, Amerikalı oyuncu ve film yapımcısı * 1990 - Brittany Leanna Robertson, Amerikalı oyuncu * 1992 - Chloe Bennet, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1993 - Kazuki Mine, Japon futbolcu * 1994 - Moises Arias, Kolombiya asıllı Amerikalı oyuncu * 1995 - Lee Seung-yun, Güney Koreli okçu * 1996 - Aleksey Jigalkoviç, 2007 Eurovision Çocuk Şarkı Yarışması'nı kazanan Beyaz Rus şarkıcı *1997 - Donny van de Beek, Hollandalı futbolcu * 1998 - Yudai Konishi, Japon futbolcu == Ölümler == * 727 - Agallianos Kontoskeles, Bizans ordusu komutanı ve isyan lideri * 963 - Stefanos, Bizans imparatoru I. Romanos (920–944 arası hükümdar) ile Theodora'nın ikinci oğlu ve 924 ile 945 yılları arası ortak imparator * 1558 - Hürrem Sultan (Avrupa'da bilinen adıyla La Rossa veya Roxelana), I. Süleyman'ın nikâhlı eşi (d. 1502-06) * 1674 - John Graunt, İngiliz istatistikçi (d. 1620) * 1690 - Charles Léopold Nicolas Sixte, Lorraine'in beşinci dükü (d. 1643) * 1802 - Erasmus Darwin, İngiliz hekim, doğa filozofu, fizyolog, mucit ve şair (d. 1731) * 1845 - Nicolas-Théodore de Saussure, İsviçreli kimyager (d. 1767) * 1853 - William R. King, Amerikalı siyasetçi ve diplomat (d. 1786) * 1869 - Giuseppe Giacinto Moris, İtalyan botanikçi (d. 1796) * 1871 - Ömer Lütfi Paşa, Osmanlı Devleti Serdar-ı ekremi (d. 1806) * 1873 - Justus von Liebig, Alman kimyacı (d. 1803) * 1898 - Gustave Moreau, Fransız sembolist ressam (d. 1826) * 1936 - Ottorino Respighi, İtalyan besteci (d. 1879) * 1941 - Aleksandros Koryzis, Yunanistan Başbakanı (d. 1885) * 1943 - Hafız Burhan, Türk ses sanatçısı (d. 1897) * 1943 - Isoroku Yamamoto, Japon İmparatorluk Deniz Kuvvetleri Birleşik Filosu'nun Başkomutanı (d. 1884) * 1945 - Ernie Pyle, Pulitzer Ödüllü Amerikalı gazeteci ve savaş muhabiriydi (d. 1900) * 1945 - Wilhelm, Arnavutluk prensi (d. 1876) * 1949 - Leonard Bloomfield, Amerikalı dil bilimci (d. 1887) * 1949 - Otto Nerz, Alman futbolcu ve Almanya millî futbol takımının ilk teknik direktörü (d. 1892) * 1955 - Albert Einstein, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1879) * 1958 - Maurice Gustave Gamelin, Fransız general (d. 1872) * 1958 - Noah Young, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1887) * 1964 - Ben Hecht, Amerikalı romancı, senarist ve yönetmen (d. 1894) * 1967 - Friedrich Heiler, Alman teolog ve dinler tarihçisi (d. 1892) * 1970 - Michał Kalecki, Polonyalı iktisatçı (d. 1899) * 1974 - Marcel Pagnol, Fransız yazar, oyun yazarı ve yönetmen (d. 1895) * 1976 - Carl Peter Henrik Dam, Danimarkalı bilim insanı (d. 1895) * 1979 - Esengül, Türk şarkıcı (d. 1954) * 1980 - Suut Kemal Yetkin, Türk deneme yazarı ve sanat tarihçisi (d. 1903) * 1984 - Leopold Lindtberg, Avusturya asıllı İsviçreli film ve tiyatro yönetmeni (d. 1902) * 1986 - Marcel Dassault, Fransız uçak üreticisi (d.1892) * 1986 - Heinrich Lehmann-Willenbrock, Alman deniz subayı (d. 1911) * 1988 - Oktay Rifat Horozcu, Türk şair (d. 1914) * 1988 - Antonín Puč, Çek eski millî futbolcu (d. 1907) * 1989 - Adil Atan, Türk güreşçi (d. 1929) * 1989 - Candan Tarhan, Türk futbolcu ve teknik adam (d. 1942) * 1990 - Frédéric Rossif, "sinema-gerçek"ten etkilenmiş olan belgeselci (d. 1922) * 1993 - Elisabeth Jean Frink, İngiliz heykeltıraş ve tasbaskı yapımcı (d. 1930) * 2002 - Thor Heyerdahl, Norveçli kâşif ve antropolog (d. 1914) * 2003 - Edgar Frank "Ted" Codd, İngiliz bilgisayar bilimcisi (d. 1923) * 2003 - Teoman Köprülüler, Türk siyasetçi ve eski Ticaret Bakanı (d. 1934) * 2004 - Gürdal Duyar, Türk heykeltıraş (d. 1935) * 2004 - Kamisese Mara, Fijili siyasetçi (d. 1920) * 2007 - Ali Dinçer, Türk siyasetçi (d. 1945) * 2008 - Joy Page, Amerikalı aktris (d. 1924) * 2012 - Richard Wagstaff "Dick" Clark Jr., Amerikalı radyo ve televizyon yapımcısı (d. 1929) * 2013 - Serkan Acar, Türk futbolcu (d. 1948) * 2013 - Pierre Drai, Fransız hakim (d. 1926) * 2013 - Storm Thorgerson, Britanyalı grafik tasarımcı (d. 1944) * 2015 - Kayıhan Keskinok, Türk ressam (d. 1923) * 2016 - Adnan Mersinli, Türk oyuncu (d. 1940) * 2017 - Yvonne Monlaur, Fransız oyuncu (d. 1939) * 2017 - Othman Wok, Singapurlu siyasetçi (d. 1924) * 2018 - Bruno Sammartino, İtalyan asıllı Amerikalı emekli profesyonel güreşçi (d. 1935) * 2018 - Ercan Vuralhan, Türk bürokrat ve siyasetçi (d. 1943) * 2018 - Dale Winton, İngiliz DJ, televizyon oyuncusu ve sunucusu (d. 1955) * 2019 - Lyra Catherine McKee, Kuzey İrlandalı kadın gazeteci (d. 1990) * 2020 - Erik Belfrage, İsveçli diplomat, bankacı ve siyasetçi (d. 1946) * 2020 - Gulshan Ewing, Hint gazeteci ve sosyetik (d. 1928) * 2020 - Eva Konrad Hawkins, Macaristan doğumlu Amerikalı deniz bilimcisi, biyolog, botanikçi ve akademisyen (d. 1930) * 2020 - Bob Lazier, Amerikalı otomobil yarışçısı (d. 1938) * 2020 - Urano Navarrini ya da Urano Benigni, İtalyan profesyonel futbolcu ve menajer (d. 1945) * 2020 - Jacques Rosny, Fransız oyuncu (d. 1939) * 2020 - Lobsang Thubten Trinley Yarphel, Tibet'in 5. Gangchen Tulku Rinpoche'siydi. Tibet Budizmi Gelug okulunun Tibet- İtalyan lamasıydı (d. 1941) * 2021 - Naïma Ababsa, Cezayirli şarkıcı (d. 1963) * 2021 - Erol Demiröz, Türk aktör ve yönetmen (d. 1940) * 2021 - Necdet Üruğ, Türk asker (d. 1921) * 2022 - Lidiya Alfeyeva, Sovyet-Ukraynalı atlet (d. 1946) * 2022 - Harrison Birtwistle, Britanyalı opera ve klasik batı müziği bestecisi (d. 1934) * 2022 - Valerio Evangelisti, İtalyan yazar (d. 1952) * 2022 - Vyaçeslav Trubnikov, Sovyet-Rus gazeteci, siyaset bilimci, istihbarat subayı ve diplomat (d. 1944) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Anıtlar ve Sitler Günü * Dünya Amatör Radyo ve Amatör Telsizciler Günü * Van'ın Başkale ilçesinden Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) *0418 18
== Olaylar == * 1370 - Fransa Kralı V. Charles'ın emriyle Bastille Kalesi'nin yapımına başlandı. * 1912 - SSCB Komünist Partisi'nin yayın organı Pravda gazetesinin ilk sayısı yayımlandı. * 1920 - İtilaf Devletleri, Osmanlı Hükûmetini Paris'te toplanacak olan Barış Konferansı'na davet etti. * 1924 - Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü kuruldu. Anadolu demiryollarının devletleştirilmesine ilişkin yasa benimsendi. * 1933 - Türkiye ile Osmanlı Düyunu Umumiye Hamilleri arasında imzalanan antlaşmayla Osmanlı İmparatorluğu borçlarının tasfiyesi sağlandı. * 1940 - Siirt'in güneyindeki Beşiri yakınlarındaki Raman Dağı'nda, 1042 metre derinlikte petrol bulundu. * 1941 - II. Dünya Savaşı: Yunanistan, Mihver devletleri tarafından işgal edildi ve teslim oldu. * 1947 - Türkiye'ye yabancı sermaye girişine izin veren yasa kabul edildi. * 1952 - Beşiktaş, Brezilya'nın Corinthians futbol takımını İstanbul'da 1-0 yendi. * 1962 - Anayasa Mahkemesi ve Yüksek Hakimler Kurulu'nun kurulmasına karar verildi. * 1962 - Millî Savunma Bakanlığı, aralarında Yarbay Talat Turhan'ın da bulunduğu beş subayın, "Genç Komünistler Ordusu" imzalı bildiri dağıttıkları gerekçesiyle gözaltına alındığını açıkladı. * 1970 - Dünya Günü ilk kez kutlandı. * 1970 - Türkiye Gazetesi kuruldu. * 1972 - THKO davası sanıkları Nahit Töre ve Osman Bahadır müebbet hapse mahkûm oldu. * 1973 - Hakkâri İl Radyosu yayına başladı. Böylece, Türkiye Radyoları'nı yurt düzeyinde dinleyemeyen bölgenin kalmadığı açıklandı. * 1974 - Türkiye'nin iki büyük akümülatör fabrikasından EAS'ta 90, Mutlu'da 79 gündür süren grevler, Devlet Bakanı İsmail Hakkı Birler'in aracılığıyla sona erdi. * 1975 - Barbara Walters, American Broadcasting Company adlı yayın kuruluşu ile, beş yıllığına 5 milyon dolarlık anlaşma imzalayarak en yüksek ücreti alan televizyon haber sunucusu oldu. * 1976 - İsrail Başbakanı İzak Rabin'in eşi bir Amerikan bankasındaki yasa dışı hesabından dolayı hapse girdi. Bunun üzerine Rabin görevinden istifa etti. Şimon Peres görevi devraldı. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Yurt sathında 20 kişi öldürüldü. * 1983 - Batı Almanya dergisi Der Stern, Hitler'in Günlüklerini gün ışığına çıkardığını ileri sürdü ve bazı bölümlerini yayımladı. Sonradan bu günlüklerin sahte olduğu ortaya çıktı. * 1985 - Sabah Gazetesi kuruldu. * 1987 - Dil Derneği kuruldu. * 1992 - Meksika'nın ikinci büyük şehri Guadalajara'da, kanalizasyon sistemine karışan benzinin patlaması sonucu 206 kişi öldü, 500 kişi yaralandı ve 15.000 kişi de evsiz kaldı. * 1993 - TGRT TV yayın hayatına başladı. * 1994 - Ruanda Soykırımı: Ruanda'da Hutu ve Tutsi kabileleri arasındaki çatışmalarda son iki hafta içinde 100 bin kişinin öldüğü bildirildi. * 1995 - Rauf Denktaş, üçüncü kez Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Cumhurbaşkanlığı'na seçildi. * 1997 - Peru'nun başkenti Lima'da Japon elçiliğinde dört aydır 72 kişiyi rehin tutan Tupac Amaru gerillalarına karşı operasyon düzenlendi, lider Néstor Cerpa Cartolini dahil 14 gerilla ve bir rehine öldürüldü. * 1999 - Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Deniz Baykal, 18 Nisan seçimlerinde Parti'nin aldığı sonuç nedeniyle görevinden istifa etti. Türkiye'de seçim yenilgisinden sonra istifa eden ilk lider oldu. * 2004 - Kuzey Kore'de iki tren çarpıştı: 150 kişi öldü. == Doğumlar == * 571 - Muhammed, Arap sosyal, dinî ve siyasi lider ve İslam'ın kurucusu (son Peygamber) (ö. 632) * 1451 - I. Isabel, Kastilya ve León Kraliçesi (ö. 1504) * 1658 - Giuseppe Torelli, İtalyan besteci (ö. 1709) * 1724 - Immanuel Kant, Alman filozof (ö. 1804) * 1757 - Josef Grassi, Avusturyalı ressam (ö. 1838) * 1766 - Anne Louise Germaine de Staël, İsviçreli yazar (ö. 1817) * 1799 - Jean Louis Marie Poiseuille, Fransız doktor (ö. 1869) * 1854 - Henri La Fontaine, Belçikalı hukukçu (ö. 1943) * 1870 - Vladimir İlyiç Lenin, Sovyetler Birliği'nin kurucusu (ö. 1924) * 1891 - Nicola Sacco, İtalyan göçmeni Amerikalı anarşist (ö. 1927) * 1899 - Vladimir Nabokov, Rus yazar (ö. 1977) * 1903 - Daphne Akhurst, Avustralyalı tenisçi (ö. 1933) * 1904 - Robert Oppenheimer, Amerikalı fizikçi (ö. 1967) * 1906 - Eddie Albert, Amerikalı aktör (ö. 2005) * 1909 - Spiros Markezinis, Yunan siyasetçi (ö. 2000) * 1914 - Michael Wittmann, Alman asker (Kara Baron lakaplı II. Dünya Savaşı'nda tank komutanı) (ö. 1944) * 1916 - Yehudi Menuhin, Amerikalı keman virtüözü (ö. 1999) * 1917 - Sidney Nolan, Avustralyalı ressam (ö. 1992) * 1919 - Donald Cram, Amerikalı kimyacı (ö. 2001) * 1923 - Bettie Page, Amerikalı model (ö. 2008) * 1923 - Aaron Spelling, Amerikalı sinema ve TV dizileri yapımcısı (ö. 2006) * 1926 - Charlotte Rae, Amerikalı oyuncu, komedyen, şarkıcı ve dansçıdır (ö. 2018) * 1926 - James Stirling, İngiliz mimari (ö. 1992) * 1927 - Lorenzo Aitken, Jamaika kökenli Ska müzik türünün öncülerinden birisidir (ö. 2005) * 1928 - Estelle Harris, Amerikalı aktris, komedyen ve dublaj sanatçısı (ö. 2022) * 1929 - Michael Atiyah, bir İngiliz matematikçisidir (ö. 2019) * 1930 - Şarık Tara, Türk inşaat yüksek mühendisi ve Enka Holding Fahri Başkanı (ö. 2018) * 1936 - Glen Campbell, Amerikalı şarkıcı, aktör ve müzisyendir (ö. 2017) * 1937 - Jack Nicholson, Amerikalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü, En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1939 - Jason Miller, Amerikalı aktör ve oyun yazarı (ö. 2011) * 1942 - Giorgio Agamben, bir İtalyan siyaset felsefesi düşünürü ve eğitimcisi * 1943 - Duygu Aykal, Türk balerin ve koreograf (ö. 1988) * 1943 - Louise Glück, Amerikalı şair ve yazar * 1946 - Paul Davies, bir İngiliz fizikçi, yazar ve yayıncı * 1946 - Nicole Garcia, Fransız yönetmen ve yazar * 1946 - Yusuf Sezgin, Türk sinema, dizi oyuncusu ve yönetmen * 1946 - John Waters, Amerikalı yönetmen, aktör, stand-up komedyen, yazar ve gazeteci * 1950 - Jancis Robinson, İngiliz şarap eleştirmeni, gazeteci ve şarap yazarıdır * 1951 - Paul Carrack, İngiliz şarkıcı, şarkı yazarı ve besteci * 1952 - Marilyn Chambers, Amerikalı pornografik film yıldızı, dansçı ve model (ö. 2009) * 1957 - Donald Tusk, Polonyalı siyasetçi * 1959 - Musa Uzunlar, Türk oyuncu * 1960 - Mart Laar, Estonyalı politikacı ve tarihçi * 1960 - Tatiana Thumbtzen, Amerikalı oyuncu, model ve dansçı * 1962 - Anne Aasheim, Norveçli yazar (ö. 2016) * 1965 - Fikret Kuşkan, Türk oyuncu * 1966 - Jeffrey Dean Morgan, Amerikalı oyuncu * 1972 - Anna Falchi, Fin-İtalyan oyuncu ve model * 1974 - Shavo Odadjian, Ermeni asıllı Amerikalı bas gitaristi * 1976 - Zeynep Mansur, Türk şarkıcı ve yazar * 1977 - Mark van Bommel, Hollandalı eski futbolcu * 1979 - Zoltán Gera, Macar eski futbolcu * 1980 - Nicolas Douchez, Fransız kaleci * 1981 - Sezin Akbaşoğulları, Türk oyuncu * 1982 - Kaká, Brezilyalı futbolcu * 1984 - Amelle Berrabah, İngiliz şarkıcı ve söz yazarı * 1984 - Michelle Ryan, İngiliz oyuncu * 1986 - Amber Heard, Amerikalı aktris * 1987 - David Luiz, Brezilyalı futbolcu * 1987 - John Obi Mikel, Nijeryalı futbolcu * 1990 - Richard Colson Baker, Amerikalı rap sanatçısı * 1990 - Shelvin Mack, Amerikalı basketbolcu * 1993 - Ryu Hwa-young, Güney Koreli şarkıcı ve eski T-ara üyesi * 1994 - Sinan Bakış, Almanya doğumlu Türk futbolcu * 1995 - Özge Özacar, Türk dizi oyuncusu * 1995 - Mustafa Etoğlu, Türk futbolcu * 1997 - Carol Biazin, Brezilyalı şarkıcı == Ölümler == * 296 - Caius, 17 Aralık 283'ten 296 yılındaki ölümüne dek Roma Piskoposluğu yapmış din adamı * 455 - Petronius Maximus, Roma İmparatoru (d. 396) * 536 - I. Agapetus, 13 Mayıs 535 ile 22 Nisan 536 tarihleri arasında görev yapan bir papadır (d. 490) * 613 - Sykeonlu Teodoros, Keşiş ve Episkopos - Galatyalı bir aziz (d. ?) * 835 - Kūkai, Japon Budist keşiş, şair, mühendis ve sanatçı (Japonya'da Heian döneminde yaşayan) (d. 774) * 1559 - IV. İoannis Megas Komninos, Trabzon İmparatorluğu'nun İmparatoru (d. 1403) * 1616 - Miguel de Cervantes, İspanyol yazar (d. 1547) * 1699 - Hans Assmann Freiherr von Abschatz, Alman lirik şair ve tercüman (d. 1646) * 1782 - Anne Bonny, İrlandalı kadın korsan (d. 1702) * 1821 - V. Gregorios, Konstantinopolis Ekümenik Patrikhanesi Patriği ve dini lider (d. 1746) * 1833 - Richard Trevithick, İngiliz mucit ve maden mühendisi (d. 1771) * 1852 - Avram Petronijević, Sırp siyasetçi (d. 1791) * 1854 - Nicolás Bravo Rueda, Meksikalı asker ve siyasetçi (d. 1786) * 1884 - Marie Taglioni, İtalyan balerin (d. 1804) * 1889 - İvan Lariоnоv, Rus besteci ve halk bilimci (d. 1830) * 1892 - Edouard Lalo, Fransız besteci (d. 1823) * 1908 - Henry Campbell-Bannerman, Birleşik Krallık Başbakanı (d. 1836) * 1908 - Kasım Emin, Mısırlı yargıç (d. 1863) * 1930 - Jeppe Aakjær, Danimarkalı şair ve yazar (d. 1866) * 1930 - John Peter Russell, Avustralyalı ressam (d. 1858) * 1933 - Henry Royce, İngiliz mühendis ve otomobil tasarımcısı (d. 1863) * 1937 - Arthur Edmund Carewe, Amerikalı Ermeni sahne ve sinema oyuncusu (d. 1884) * 1945 - Käthe Kollwitz, Alman ressam (d. 1867) * 1953 - Jan Czochralski, Almanya doğumlu Polonyalı kimyager (d. 1885) * 1954 - Adolf Josef Lanz, Avusturyalı yayıncı ve gazeteci (d. 1874) * 1956 - Jan Šrámek, Çekoslovak siyasetçi ve Çekoslovak Halk Partisinin ilk Başkanı (d. 1870) * 1969 - Christina Montt, Şilili oyuncu (d. 1895) *1969 - Markian Popov, Sovyet asker (d. 1902) * 1977 - Atıf Kaptan, Türk sinema oyuncusu (d. 1908) * 1983 - Earl Hines, ABD'li Caz piyanist (d. 1903) * 1984 - Ansel Adams, Amerikalı fotoğrafçı (d. 1902) * 1986 - Mircea Eliade, din tarihçisi ve filozof (d. 1907) * 1989 - Emilio Gino Segrè, İtalyan fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1905) * 1990 - Albert Salmi, Amerikalı aktör (d. 1928) * 1991 - Feriha Tevfik, Türkiye'nin ilk güzellik kraliçesi (d. 1910) * 1994 - Berin Menderes, Türkiye'nin eski Başbakanlarından Adnan Menderes'in eşi (d. 1905) * 1994 - Richard Nixon, ABD'nin 37. Başkanı (d. 1913) * 2002 - Linda Lovelace, Amerikalı porno film oyuncusu (d. 1949) * 2005 - Eduardo Luigi Paolozzi, İtalyan asıllı İskoç heykeltıraş ve sanatçıdır (d. 1924) * 2006 - Alida Valli, İtalyan aktris (d. 1921) * 2008 - Edward Lorenz, Amerikan matematikçi ve meteorolog (d. 1917) * 2011 - Mehmet Gedik, Türk inşaat mühendisi ve siyasetçi (d. 1953) * 2013 - Burhan Apaydın, Türk hukukçu (d. 1924) * 2013 - Vivi Bach, Danimarkalı oyuncu (d. 1939) * 2013 - Richie Havens, Amerikalı folk müzik şarkıcısı ve gitarist (d. 1941) * 2014 - Abdul Kadir, Afgan siyasetçi (d. 1944) * 2014 - Selçuk Erverdi, Türk siyasetçi (d. 1927) * 2015 - Tolgay Ziyal, Türk film yapımcısı ve yönetmen (d. 1939) * 2017 - Miguel Abensour, Fransız filozof (d. 1939) * 2017 - Sophie Lefranc-Duvillard, Fransız kadın kayakçı (d. 1971) * 2017 - Erin Moran, Amerikalı oyuncu (d. 1960) * 2017 - Attilio Nicora, İtalyan kardinal (d. 1937) * 2017 - Witold Pyrkosz, Polonyalı aktör (d. 1926) * 2017 - Gustavo Rojo, Uruguaylı oyuncu ve film yapımcısı (d. 1923) * 2017 - Michele Scarponi, İtalyan bisiklet yarışçısı (d. 1979) * 2018 - Demeter Bitenc, Sloven aktör (d. 1922) * 2018 - Fadi Muhammed el-Batş, Filistinli bilim insanı(d. 1983) * 2018 - Nino Hurtsidze, Gürcü kadın satranç oyuncusu (d. 1975) * 2019 - Heather Harper, Kuzey İrlandalı opera sanatçısı (d. 1930) * 2019 - Billy McNeill, İskoç futbolcu ve teknik direktör (d. 1940) * 2020 - Samantha Fox, Amerikalı kadın pornografik film oyuncusu (d. 1950) * 2020 - Shirley Knight, Amerikalı kadın tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1936) * 2020 - Sedat Hüseyin, Bangladeşli bürokrat ve siyasetçi (d. 1946) * 2020 - Annie Hausen, Fransız şair, senarist, eğitimci ve yazar (d. 1926) * 2020 - Shirley Knight, Amerikalı kadın tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1936) * 2020 - El Príncipe Gitano, İspanyol flamenko şarkıcısı, aktör ve dansçı (d. 1928) * 2020 - Julian Perry Robinson, İngiliz kimyager ve barış araştırmacısı (d. 1941) * 2021 - Selahattin Duman, Türk yazar, gazeteci, sinema eleştirmeni ve oyuncu (d. 1950) * 2021 - Selma Gürbüz, Türk ressam ve heykeltıraş (d. 1960) * 2022 - Guy Lafleur, Kanadalı buz hokeyi oyuncusudur (d. 1951) * 2022 - Pedrie Wannenburg, Güney Afrikalı ragbi birliği oyuncusu (d. 1981) * 2022 - Viktor Zvyahintsev, Sovyet-Ukraynalı profesyonel futbolcudur (d. 1950) * 2023 - Barry Humphries, Avustralyalı komedyen, yazar, aktör ve drag sanatçısı (d. 1934) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Günü * Hakkâri'den Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) *0422 22
== Olaylar == * 1827 - William Rowan Hamilton, Işık Sistemleri Teorisi'ni hazırladı. * 1906 - Rusya'da Çar II. Nikolay, "Temel Yasalar" olarak bilinen anayasayı ilan etti. * 1920 - Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldı ve ilk kez toplandı. * 1923 - Lozan Barış Konferansı 23 Nisan 1923’te ikinci defa toplanarak, taraflar olan TBMM temsilcileriyle Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika, SSCB ve Yugoslavya temsilcileri aracılığıyla 24 Temmuz 1923’te sonuçlandırılmıştır. * 1935 - Polonya'da anayasanın kabulü. * 1945 - Doğan Kardeş dergisinin ilk sayısı yayımlandı. * 1948 - II. Dünya Savaşı'ndan beri kapalı tutulan Topkapı Sarayı Müzesi ve İstanbul Arkeoloji Müzesi halka açıldı. * 1960 - İzmit Petrol Rafinerisi'nin temeli atıldı. * 1961 - İlk TBMM binası müze haline getirildi. * 1961 - Yerli yapım 27 Mayıs Treni ilk seferini yaptı. * 1965 - İlk Sovyet haberleşme uydusu, Maniya-1 uzaya fırlatıldı. * 1968 - ABD'deki Columbia Üniversitesi'nde bir grup Vietnam Savaşı karşıtı öğrenci, yönetim binalarını ele geçirerek üniversiteyi kapattı. * 1969 - Robert Kennedy'nin katili Sirhan Bişara Sirhan, ölüm cezasına çarptırıldı. * 1979 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Sıkıyönetim Koordinasyon Toplantısı'nda konuşan Adalet Bakanı Mehmet Can, "Bingöl'de okullarda İstiklal Marşı söylenmemektedir. Atatürk'ün resmi sınıflardan alınıp çamura atılmış. Öğretmen mâni olmaya kalkmış, öldürmüşler." dedi. * 1979 - Türkiye'nin yedi ülke ile telefon görüşmesini sağlayacak olan uyduyla haberleşme istasyonu hizmete girdi. * 1979 - 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, UNESCO'nun 1979 yılını "Çocuk Yılı" olarak duyurmasının ardından, TRT tarafından "TRT Uluslararası 23 Nisan Çocuk Şenliği" adı ile ilk kez kutlandı. * 1981 - Millî Güvenlik Konseyi, eski Gümrük ve Tekel Bakanlarından Tuncay Mataracı'nın Yüce Divan'da yargılanmasına karar verdi. * 1982 - TRT, haftada iki gün renkli televizyon yayınına başladı. * 1982 - 12 Eylül Darbesi'nin 15. idamı: 1974 yılında başka biriyle evlenmek için karısını başına dört kurşun sıkarak öldüren Sabri Altay, idam edildi. * 1984 - AIDS'e neden olan virüs belirlendi. * 1984 - Cumhurbaşkanı Kenan Evren'in öğretmenlere mesajı: "Çocuklarımıza; geçmişte varlığımıza göz diken ihanet ocaklarının pençesine düşenlerin başarısızlık, çaresizlik, kan ve gözyaşı ile noktalanan acı sonlarını hatırlatarak her zorluğu aşmada, çağdaş uygarlığa ulaşmada Atatürkçülükten başka çıkar yol olmadığını ... anlatınız." * 1990 - Namibya; Birleşmiş Milletlerin 160., İngiliz Milletler Topluluğu'nun ise 50. üyesi oldu. * 1992 - Sağlık kontrolü için ABD'de bulunan Cumhurbaşkanı Turgut Özal'a, prostat kanseri teşhisi konuldu. * 1993 - Doğu Afrika ülkesi Eritre'de, Etiyopya'dan bağımsızlık referandumu başladı. * 1994 - Gagavuzya kuruldu. * 1997 - Cezayir'de Ömeriye katliamı: 42 kişinin ölümü. * 2001 - İntel, Pentium 4 işlemcisini piyasaya sürdü. * 2003 - SARS virüsü nedeniyle Çin'de okullar iki hafta tatil edildi. * 2003 - Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu'nun aldığı karar doğrultusunda; Kuzey Kıbrıs ile Kıbrıs Cumhuriyeti arasında serbest geçişler başladı. * 2005 - Şair ve yazar Sunay Akın'ın kurduğu İstanbul Oyuncak Müzesi açıldı. * 2006 - Merapi Yanardağı (Marapi) patladı. == Doğumlar == * 1170 - Isabelle de Hainaut, Fransa Kraliçesi (ö. 1190) * 1775 - Joseph Mallord William Turner, İngiliz ressam (ö. 1851) * 1791 - James Buchanan, Amerikalı siyasetçi ve ABD'nin 15. Başkanı (ö. 1868) * 1804 - Marie Taglioni, İtalyan balerin (ö. 1884) * 1844 - Sanford B. Dole, Hawaiili siyasetçi (ö. 1926) * 1857 - Ruggero Leoncavallo, İtalyan besteci (ö. 1919) * 1858 - Max Planck, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1947) * 1861 - Edmund Allenby, İngiliz general (ö. 1936) * 1891 - Sergei Prokofiev, Rus besteci (ö. 1953) * 1895 - Yusuf Ziya Ortaç, Türk şair, yazar, edebiyat öğretmeni, yayımcı ve siyasetçi (ö. 1967) * 1899 - Bertil Ohlin, İsveçli iktisatçı ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (ö. 1979) * 1899 - Vladimir Nabokov, Rus yazar (ö. 1977) * 1902 - Halldor Laxness, İzlandalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1998) * 1906 - Sâdi Yâver Ataman, Türk folklor ve halk müziği uzmanı ve derlemeci (ö. 1994) * 1919 - Bülent Arel, Türk elektronik müziğin öncülerinden ve klasik batı müziği bestecisi (ö. 1990) * 1926 - Suavi Süalp, Türk mizahçı (ö. 1981) * 1927 - Ahmed Arif, Türk şair (ö. 1991) * 1928 - Avni Anıl, Türk müzisyen (ö. 2008) * 1928 - Shirley Temple, Amerikalı aktris (ö. 2014) * 1929 - Mürüvvet Sim, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (ö. 1983) * 1934 - Ergun Köknar, Türk tiyatro, sinema, dizi oyuncusu ve gazeteci (ö. 2000) * 1934 - Fikret Hakan, Türk sinema oyuncusu (ö. 2017) * 1936 - Roy Orbison, Amerikalı şarkıcı, gitarist ve şarkı sözü yazarı (ö. 1988) * 1938 - Ali Ecder Akışık, Türk tiyatro, sinema oyuncusu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2010) * 1939 - Lee Majors, Amerikalı sinema oyuncusu * 1939 - Jorge Fons, Meksikalı film yönetmeni ve senarist (ö. 2022) * 1941 - Jacqueline Boyer, Fransız şarkıcı, oyuncu * 1941 - Arie Den Hartog, Eski Hollandalı bisiklet yarışçısıdır (ö. 2018) * 1941 - Paavo Lipponen, Fin siyasetçi ve eski muhabir * 1941 - Michael Lynne, Amerikalı film yöneticisi (ö. 2019) * 1941 - Ray Tomlinson, ABD'li bilgisayar programcısı (ö. 2016) * 1943 - Hervé Villechaize, Fransız oyuncu (ö. 1993) * 1944 - Sandra Dee, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 2005) * 1945 - Alev Sezer, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 1997) * 1947 - Blair Brown, Amerikan tiyatro, sinema ve televizyon oyuncusudur * 1948 - Pascal Quignard, Fransız yazar * 1952 - Abdülkadir Budak, Türk şair * 1952 - Pakize Suda, Türk oyuncu ve yazar (ö. 2022) * 1954 - Fatih Erdoğan, Türk yazar * 1954 - Michael Moore, İrlanda asıllı Amerikalı aktör, film yapımcısı ve yönetmen * 1955 - Carlos María Domínguez, Arjantinli yazar ve gazeteci * 1955 - Judy Davis, Avustralyalı oyuncu * 1957 - Jan Hooks, Amerikalı oyuncu ve komedyen (ö. 2014) * 1957 - Martha Burns, Kanadalı oyuncu * 1960 - Valerie Bertinelli, Amerikalı oyuncudur * 1960 - Steve Clark, İngiliz gitarist (ö. 1991) * 1960 - Zekeriya Önge, Türk asker (ö. 1980) * 1961 - George Lopez, Amerikalı-Meksikalı komedyen ve oyuncudur * 1961 - Pierluigi Martini, eski İtalyan Formula 1 yarışçısıdır * 1962 - John Hannah, İskoç dizi ve sinema oyuncusu * 1963 - Paul Alexandre Belmondo, Fransız Formula 1 takımlarında yarışmış olan pilot * 1966 - Michael Kraft, Alman futbolcu * 1967 - Melina Kanakaredes, Amerikalı oyuncu * 1968 - Timothy McVeigh, ABD'li terorist (ö. 2001) * 1969 - Yelena Şuşunova, Rus jimnastikçidir (ö. 2018) * 1970 - Egemen Bağış, Türk siyasetçi * 1970 - Tayfur Havutçu, Türk futbolcu ve teknik direktör * 1972 - Demet Akalın, Türk oyuncu, şarkıcı ve manken * 1972 - Choky Ice, Macar pornografik film oyuncusu * 1973 - Cem Yılmaz, Türk komedyen * 1975 - Jónsi, İzlandalı şarkıcı ve gitarist * 1976 - Valeska Dos Santos Menezes, Brezilyalı voleybolcu * 1977 - Arash Labaf, İran kökenli İsveçli şarkıcı * 1977 - John Cena, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1979 - Jaime King, Amerikalı oyuncu ve model * 1979 - Lauri Ylönen, Fin şarkıcı ve The Rasmus grubunun solisti * 1981 - Murat Ünalmış, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1982 - Kyle Beckerman, Amerikalı millî futbolcudur * 1983 - Leon Andreasen, Danimarkalı millî futbolcudur * 1983 - Daniela Hantuchova, Slovak profesyonel tenis oyuncusudur * 1983 - Bartu Küçükçağlayan, Türk oyuncu ve Büyük Ev Ablukada grubunun solisti * 1984 - Jesse Lee Soffer, Amerikalı oyuncudur * 1985 - Jurgita Jurkutė, aktris ve Litvanya 2007 güzellik yarışmasının eski birincisi * 1987 - Michael Arroyo, Ekvador'lu millî futbolcudur * 1987 - John Boye, Ganalı millî futbolcudur * 1988 - Victor Anichebe, Nijeryalı millî futbolcudur * 1989 - Nicole Vaidišová, Çek tenisçi * 1990 - Rui Fonte, Portekizli futbolcudur * 1990 - Dev Patel, Hint asıllı İngiliz oyuncu * 1992 - Başak Gündoğdu, Türk kadın voleybolcu * 1992 - Makoto Shibahara, Japon futbolcu * 1991 - Nathan Baker, İngiliz futbolcudur * 1994 - Song Kang, Güney Koreli oyuncu * 1995 - Gigi Hadid, Filistin asıllı Amerikalı model ve oyuncu * 1999 - Son Chae-young, Koreli sanatçı Twice grubunun ana rapçisi, söz yazarı ve bestekâr * 2018 - Louis Mountbatten-Windsor, Birleşik Krallık Prensi == Ölümler == * 303 - Yorgi, Hristiyanlıkta aziz olarak ve İslam'da velî olarak kabûl edilen Romalı bir asker * 871 - I. Ethelred, Wessex Kralı * 1014 - Brian Boru, İrlanda Kralı ve Munster Hanedanı'nın üyesi (d. 941) * 1016 - Ethelred, Wessex kralı * 1151 - Adeliza, İngiltere Kraliçesiydi (d. 1103) * 1196 - III. Béla, Macaristan Kralı (d. ~1148) * 1200 - Zhu Xi, Çin'in Neokonfüçyüsçülük alanındaki en önemli filozof isimlerinden biri (d. 1130) * 1554 - Gaspara Stampa, İtalyan şairi (d. 1523) * 1605 - Boris Godunov, Rus Çarı (d. ~1551) * 1616 - William Shakespeare, İngiliz oyun yazarı (d. 1564) * 1850 - William Wordsworth, İngiliz şair (d. 1770) * 1939 - Saffet Atabinen, ilk Türk orkestra şefi ve flüt virtüözü (d. 1858) * 1954 - Rudolf Beran, Çek siyasetçi (d. 1887) * 1975 - William Hartnell, İngiliz aktör (Doctor Who dizisinin ilk doktoru) (d. 1908) * 1979 - Maurice Clavel, Fransız yazar, filozof ve gazeteci (d. 1920) * 1983 - Buster Crabbe, Amerikalı yüzücü ve aktör (d. 1908) * 1986 - Otto Preminger, Avusturya asıllı Amerikalı film yönetmeni (d. 1906) * 1990 - Paulette Goddard, Amerikalı aktris (d. 1910) * 1992 - Satyajit Ray, Bangladeşli yönetmen (d. 1921) * 1993 - Bertus Aafjes, Hollandalı şair (d. 1914) * 1998 - Konstantin Karamanlis, Yunan siyasetçi (d. 1907) * 2005 - John Mills, İngiliz aktör (d. 1908) * 2007 - Boris Yeltsin, Rus devlet ve siyaset adamı (d. 1931) * 2010 - Bo Hansson, İsveçli müzisyen (d. 1943) * 2013 - Şahin Gök, Türk sinema yönetmeni (d. 1952) * 2013 - Molla Muhammed Ömer, Taliban'ın lideri (d. 1959) * 2015 ** Aziz Asli, İranlı eski millî futbolcu (d. 1938) ** Richard Corliss, Time Dergisi yazarı (d. 1944) ** Sawyer Sweeten, Amerikalı oyuncu (d. 1995) ** Sixto Valencia Burgos, Meksikalı karikatürist (d. 1934) * 2016 - Çetin İpekkaya, Türk tiyatro yönetmeni ve oyuncu (d. 1937) * 2016 - Madeleine Sherwood, Kanadalı oyuncu (d. 1922) * 2017 - Jerry Adriani (Jair Alves de Sousa), Brezilyalı şarkıcı, müzisyen ve aktör (d. 1947) * 2017 - Kathleen Crowley, Amerikalı oyuncu (d. 1929) * 2017 - Imre Földi, Macar halterci (d. 1938) * 2017 - František Rajtoral, Çek millî futbolcu (d. 1986) * 2017 - Erdoğan Teziç, Türk hukukçu ve akademisyen (d. 1936) * 2018 - Bob Dorough, Amerikalı bebop havalı caz piyanisti, şarkıcı-söz yazarı, besteci, aranjör ve albüm yapımcısı (d. 1923) * 2019 - Henry W. Bloch, Amerikalı hayırsever ve iş insanı (d. 1922) * 2019 - Matthew Buckland, Güney Afrikalı sosyal medya girişimcisi, yönetici ve iş insanı (d. 1974) * 2019 - Jean, Lüksemburg büyük dükü (d. 1921) * 2019 - Terence Rawlings, İngiliz ses mühendisi ve film editörü (d. 1933) * 2020 - James M. Beggs, Amerikalı siyasetçi, bürokrat ve iş insanı (d. 1923) * 2020 - Peter E. Gill, İngiliz profesyonel golfçü (d. 1930) * 2020 - Akira Kume, Japon aktör ve seslendirme sanatçısı (d. 1924) * 2020 - Henk Overgoor, Hollandalı futbolcu (d. 1944) * 2020 - Kumiko Owada, Japon oyuncu, ses sanatçısı ve TV sunucusu (d. 1956) * 2020 - Frederick Thomas, Amerikalı DJ ve müzisyen (d. 1985) * 2021 - Tuncay Becedek, Türk futbolcu (d. 1942) * 2021 - Fredi (doğum adı: Matti Kalevi Siitonen) Fin şarkıcı (d. 1942) * 2021 - Mario Andres Meoni, Arjantinli politikacı (d. 1965) * 2021 - Milva, İtalyan şarkıcı, oyuncu ve televizyon sunucusuydu (d. 1939) * 2022 - Arno, Belçikalı şarkıcı, müzisyen ve aktör (d. 1949) == Tatiller ve özel günler == * Türkiye - 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı * Dünya Kitap Günü ve Telif Hakları Günü * Almanya - Ulusal Bira Günü *0423 23
== Olaylar == * 1719 - Daniel Defoe'nun ünlü romanı, Robinson Crusoe yayımlandı. * 1859 - Kızıldeniz ile Akdeniz'i birbirine bağlayacak olan Süveyş Kanalı'nın kazılmasına, Mısır'ın Port Said kentinde başlandı. * 1901 - New York, otomobillere plaka uygulamasını zorunlu hale getiren ilk eyalet oldu. * 1915 - İngiliz - Fransız kuvvetleri, Çanakkale'ye çıkarma harekâtı başlattı. Kara savaşları başladı. * 1915 - Seddülbahir Muharebeleri başladı. * 1915 - Arıburnu Muharebeleri başladı. * 1925 - Mareşal Hindenburg, Almanya'nın halk oyuyla seçilen ilk Cumhurbaşkanı oldu. * 1926 - İran'da Rıza Han Pehlevi, kendisini "Şah" ilan etti. * 1939 - İstanbul- Berlin arasında 1 Haziran'dan başlayarak düzenli seferler yapılması konusunda Lufthansa ile sözleşme imzalandı. * 1945 - 46 ülkeden gelen delegeler, Milletler Cemiyeti'nin yerini alacak olan Birleşmiş Milletler'i kurmak üzere San Fransisco'da bir araya geldiler. * 1946 - İstanbul - Ankara hattında, yataklı tren seferleri başladı. * 1946 - Türkiye Garanti Bankası kuruldu. * 1952 - Başbakan Adnan Menderes ve Dışişleri Bakanı Fuad Köprülü, Yunanistan'a resmi ziyarette bulundu. * 1953 - Cambridge Üniversitesi'nde iki bilim insanı, kalıtsal özellikleri ebeveynden çocuğa taşıyan deoksiribonükleik asit (DNA) adını verdikleri molekül yapısını buldular. * 1957 - Muğla'nın Fethiye ilçesinde 7,1 büyüklüğünde bir deprem oldu: 67 kişi öldü. * 1962 - Anayasa Mahkemesi kuruldu. * 1968 - Andre Malraux'nun Türkçeye çevrilen "Umut" adlı kitabı "komünizm propagandası" yapıldığı gerekçesiyle toplatıldı. * 1974 - Portekiz'de Karanfil Devrimi: General Antonio Spinola'nın yönettiği askeri ayaklanmayla, Salazar'ın faşist diktatörlüğü devrildi. * 1975 - Portekiz'de Kurucu Meclis seçimlerini, Mario Soares'in liderliğindeki Sosyalist Parti kazandı. * 1976 - Portekiz'de faşist diktatörlük sonrasında yapılan ilk Parlamento seçimlerini, Mario Soares liderliğindeki Sosyalist Parti kazandı. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Sol görüşlü Seyit Konuk, İbrahim Ethem Coşkun ve Necati Vardar adlı militanlar, İzmir'de müteahhit Nuri Yapıcı'yı öldürdüler. Yurt sathında 15 kişi öldürüldü. * 1983 - Pioneer 10, Plüton'un yörüngesini aştı. * 1990 - ABD uzay mekiği Discovery'nin mürettebatı, ilk uzay teleskobu Hubble'ı yer çevresinde yörüngeye oturtmayı başardı. * 2001 - Filipinler'in eski Devlet Başkanı Joseph Estrada, ülkesinin 80 milyon dolarını hortumlamak suçlamasıyla, Manila'daki evinde yakalanarak tutuklandı. * 2001 - Merkez Bankası'na özerklik getiren yasa TBMM'de kabul edildi. * 2005 - Bulgaristan ve Romanya'nın, Avrupa Birliği'ne girişi için müzakereler başladı. * 2005 - Japonya'da tren kazası: 107 ölü. * 2015 - Nepal'de 7,8 veya 8,1 şiddetinde deprem meydana geldi, 8.000'den fazla kişi öldü. 19.000 kişi yaralandı. * 2022 - Osman Kavala ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırıldı. == Doğumlar == * 32 - Otho, Roma İmparatoru (ö. 69) * 1599 - Oliver Cromwell, İngiliz siyaset adamı ve asker (İngiltere'de mutlakiyetçiliğe karşı ayaklanmanın önderi) (ö. 1658) * 1657 - Tökeli İmre, Osmanlı Devletine sığınan Macar Kralı (ö. 1705) * 1725 - Philipp Ludwig Statius Müller, Alman zoolog (ö. 1776) * 1767 - Nicolas Oudinot, Fransız asker (ö. 1848) * 1776 - Mary (Gloucester ve Edinburgh düşesi),İngiliz kraliyet ailesi üyesi (ö. 1857) * 1815 - Mirza Şirazi, İslam alimi (ö. 1895) * 1823 - Sultan Abdülmecit, Osmanlı'nın 31. padişahı (ö. 1861) * 1824 - Gustave Boulanger, Fransız klasik figür ressamı ve doğa bilimci (ö. 1888) * 1843 - Alice (Birleşik Krallık prensesi), Hessen Grandüşesi (ö. 1878) * 1849 - Felix Klein, Alman matematikçi (ö. 1925) * 1852 - Leopoldo Alas, İspanyol yazar (ö.1901) * 1862 - Edward Grey, İngiliz liberal siyasetçi (ö. 1933) * 1874 - Guglielmo Marconi, İtalyan mucit, fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1937) * 1888 - Chojun Miyagi, Japon sporcu ve karateci (ö. 1953) * 1897 - Mary (Kraliyet prensesi ve Harewood kontesi), İngiliz kraliyet ailesi üyesi (ö. 1965) * 1900 - Wolfgang Pauli, Avusturyalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1958) * 1903 - Andrey Kolmogorov, Sovyet matematikçi (ö. 1987) * 1906 - Frank H. Netter, Amerikalı ressam ve tıp doktoru (ö. 1991) * 1908 - Edward R. Murrow, Amerikalı gazeteci ve haber spikeri (ö. 1965) * 1909 - William Pereira, Portekiz asıllı Amerikalı mimar (ö. 1985) * 1915 - Mort Weisinger, Amerikalı dergi ve çizgi roman editörü (ö. 1978) * 1917 - Ella Fitzgerald, Amerikalı şarkıcı (ö. 1996) * 1920 - Sabahattin Kudret Aksal, Türk şair, öykücü ve oyun yazarı (ö. 1993) * 1921 - Karel Appel, Hollandalı ressam ve heykeltıraş (ö. 2006) * 1927 - Albert Uderzo, Fransız çizgi roman sanatçısı ve senarist (ö. 2020) * 1931 - David Shepherd (sanatçı), İngiliz sanatçı ve ressam (ö. 2017) * 1932 - Lia Manoliu, Rumen disk atıcı (ö. 1998) * 1932 - Nikolay Kardaşev, Rus astrofizikçi ve mucit (ö. 2019) * 1934 - Peter McParland, Kuzey İrlandalı eski milli futbolcu ve teknik direktör * 1936 - Leonel Sánchez, Şilili futbolcu * 1937 - Marilyn B. Young, Amerikalı tarihçi ve akademisyen (ö. 2017) * 1939 - Tarcisio Burgnich, İtalyan futbolcu (ö. 2021) * 1940 - Al Pacino, Amerikalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1941 - Bertrand Tavernier, Fransız film yönetmeni, prodüktör, senarist ve oyuncu (d. 2021) * 1945 - Björn Ulvaeus, İsveçli müzisyen ve besteci * 1945 - Özdemir Özok, Türk hukukçu (ö. 2010) * 1946 - Vladimir Jirinovski, Yahudi asıllı Rus politikacı,türkolog ve avukat (ö. 2022) * 1946 - Talia Shire, Amerikalı oyuncu * 1947 - Johan Cruyff, Hollandalı futbolcu ve teknik direktör (ö. 2016) * 1947 - Jeffrey DeMunn, Amerikalı oyuncu * 1948 - Péter Andorai, Macar oyuncu (ö. 2020) * 1949 - Dominique Strauss-Kahn, Fransız ekonomist,avukat ve siyasetçi * 1952 - Jacques Santini, Fransız futbolcu ve teknik direktör * 1952 - Vladislav Tretyak, Sovyet-Rus buz hokeyi oyuncusu * 1956 - Dominique Blanc, Fransız oyuncu * 1959 - Burhan Öçal, Türk perküsyon sanatçısı ve oyuncu * 1960 - Paul Baloff, Amerikalı şarkıcı (ö. 2002) * 1960 - Ramón Vilalta, Katalan kökenli mimar * 1963 - David Moyes, İskoç futbolcu ve teknik direktör * 1964 - Hank Azaria, Amerikalı oyuncu ve yönetmen * 1965 - Édouard Ferrand, Fransız siyasetçi (ö. 2018) * 1965 - John Henson, Amerikalı animatör ve kukla ustası (ö. 2014) * 1966 - Femke Halsema, Hollandalı politikacı ve Amsterdam belediye başkanı * 1968 - Thomas Strunz, Alman futbolcu * 1968 - İdris Bal, Türk akademisyen ve siyasetçi * 1969 - Renée Zellweger, Amerikalı oyuncu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü, En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1970 - Jason Lee, Amerikalı oyuncu ve kaykaycı * 1973 - Charlene Aspen, Amerikalı eski pornografik film oyuncusu * 1976 - Tim Duncan, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1976 - Gilberto Da Silva Melo, Brezilyalı futbolcu * 1977 - Marguerite Moreau, Amerikalı oyuncu * 1977 - Konstandinos Hristoforu, Kıbrıs Rumu şarkıcı * 1980 - Alejandro Valverde, İspanyol yol bisikleti yarışçısı * 1981 - Felipe Massa, Brezilyalı Formula 1 pilotu * 1986 - Raïs M'Bolhi, Cezayir asıllı Fransız futbolcu * 1986 - Daniel Andrew Sharman, İngiliz oyuncu * 1987 - Jay Park, Amerikalı rapçi * 1988 - Laura Lepistö, Fin buz patencisi * 1988 - Sara Paxton, Amerikalı oyuncu,manken ve şarkıcı * 1989 - Aysel Teymurzade, Azeri şarkıcı * 1991 - Hüseyin Baş, Türk siyasetçi * 1991 - Alex Shibutani, Amerikalı buz patenci * 1991 - Jordan Poyer, Amerikalı Amerikan futbolu oyuncusu * 1993 - Raphaël Varane, Fransız millî futbolcu * 1995 - Ellen Benediktson, İsveçli şarkıcı ve şarkı yazarı * 1995 - Lewis Baker, İngiliz futbolcu * 1996 - Allisyn Ashley Arm, Amerikalı oyuncu * 1996 - Mack Horton, Avustralyalı serbest yüzücü * 1997 - Tsukasa Morishima, Japon futbolcu * 1998 - Satou Sabally, Gambiya asıllı Alman profesyonel basketbolcu * 1999 - Olimpiu Moruţan, Romanyalı profesyonel futbolcu == Ölümler == * 1077 - I. Géza, Macaristan Krallığı'nın 7. Kralı (d. 1040) * 1185 - Antoku, Japonya'nın 81. İmparatoru (d. 1178) * 1342 - XII. Benedictus, Katolik Kilisesi'nin 197. Papası (d. 1285) * 1472 - Leon Battista Alberti, İtalyan ressam, şair ve filozof (d. 1404) * 1566 - Louise Labé, Fransız şair (d. 1524) * 1644 - Chongzhen, Çin'in Ming Hanedanı'nın 16. ve son İmparatoru (d. 1611) * 1667 - Pedro de Betancur, İspanyol Hristiyan azizi ve misyoner (d. 1626) * 1744 - Anders Celsius, İsveçli gök bilimci (d. 1701) * 1800 - William Cowper, İngiliz şair ve hümanist (d. 1731) * 1820 - Constantin François de Chassebœuf, Fransız filozof, tarihçi, doğu bilimci ve politikacı (d. 1757) * 1840 - Siméon Denis Poisson, Fransız matematikçi ve fizikçi (d. 1781) * 1878 - Anna Sewell, İngiliz roman yazarı (d. 1820) * 1914 - Géza Fejérváry, Macar asker ve Macaristan Krallığı'nın Başbakanı (d. 1833) * 1928 - Pyotr Vrangel, Rus asker (Karşı devrimci Beyaz Ordu'nun liderlerinden) (d. 1878) * 1941 - Salih Bozok, Türk asker, Atatürk'ün yaveri ve Milletvekili (d. 1881) * 1956 - Paul Renner, Alman grafik tasarımcısı ve eğitmen (d. 1878) * 1972 - George Sanders, İngiliz aktör (d. 1906) * 1976 - Sir Carol Reed, İngiliz film yönetmeni ve yapımcısı (d. 1906) * 1982 - W.R. Burnett, Amerikalı romancı ve senaryo yazarı (d. 1899) * 1988 - Clifford D. Simak, Amerikalı yazar (d. 1904) * 1990 - Dexter Gordon, Amerikalı caz saksafoncusu (d. 1923) * 1995 - Ginger Rogers, Amerikalı aktris ve dansçı (d. 1911) * 1996 - Saul Bass, Amerikalı grafik tasarımcısı film yapımcısı ve Oscar Ödülü sahibi (d. 1920) * 2001 - Michele Alboreto, İtalyan yarış pilotu (d. 1956) * 2002 - Lisa Lopes, Amerikalı şarkıcı (d. 1971) * 2003 - Lynn Chadwick, Britanyalı heykeltıraş (d. 1914) * 2006 - Jane Jacobs, Amerikalı-Kanadalı kadın gazeteci, yazar ve aktivist (d. 1916) * 2007 - Alan Ball Jr., İngiliz eski millî futbolcu ve teknik direktördür (d. 1945) * 2009 - Beatrice Arthur, Amerikalı aktris ve şarkıcı (d. 1922) * 2011 - Osman Durali, Türk asıllı Bulgar güreşçi (d. 1939) * 2011 - Güven Sazak, Türk iş insanı ve Fenerbahçe Spor Kulübü Başkanı (d. 1935) * 2012 - Louis le Brocquy, İrlandalı ressam (d. 1916) * 2012 - Paul L. Smith, Amerikalı oyuncu, komedyen ve seslendirme sanatçısı (d. 1936) * 2013 - Virginia Gibson, Amerikalı şarkıcı, dansçı ve oyuncu (d. 1925) * 2014 - Tito Vilanova, İspanyol futbolcu ve teknik direktör (d. 1968) * 2015 - Dan Fredinburg, Amerikalı bilişimci ve bilgisayar mühendisi (d. 1981) * 2015 - Otakar Krámský, Çek otomobil yarışçısı (d. 1959) * 2016 - Samantha Schubert, Malezyalı aktris ve Güzellik Kraliçesi (d. 1969) * 2017 - Philippe Mestre, Fransız siyasetçi (d. 1927) * 2017 - Yelena Rjevskaya, Sovyet yazar (d. 1919) * 2017 - Munyua Waiyaki, Kenyalı siyasetçi ve hekim (d. 1925) * 2018 - Şöhret Abbasov, Özbek aktör, film yönetmeni, senarist ve film yapımcısı (d. 1931) * 2018 - Michael Anderson İngiliz film yönetmeni (d. 1920) * 2018 - Abbas Attar, İranlı fotoğraf sanatçısı (d. 1944) * 2018 - Edith MacArthur, İskoç kadın oyuncu (d. 1926) * 2019 - Robbert de Graaf, Hollandalı bisiklet yarışçısı (d. 1991) * 2019 - John Havlicek, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu (d. 1940) * 2019 - Larry Jenkins, Amerikalı oyuncu, film yapımcısı, yönetmen ve senarist (d. 1955) * 2019 - Faty Papy, Burundili millî futbolcu (d. 1990) * 2020 - Alan Abel, Amerikalı müzisyen, eğitimci ve mucit (d. 1928) * 2020 - India Adams, Amerikalı şarkıcı, dublaj sanatçısı ve oyuncu (d. 1927) * 2020 - Erin Babcock, Kanadalı hemşire ve siyasetçi (d. 1981) * 2020 - Ricardo Brennand, Pernambuco eyaletinde Brezilyalı iş insanı, mühendis ve sanat koleksiyoncusu (d. 1927) * 2020 - Ricardo Divila, Brezilyalı motor sporları tasarımcısı (d. 1945) * 2020 - Henri Kichka, Belçikalı yazar (d. 1926) * 2020 - Robert Mandell, Amerikan asıllı İngiliz orkestra şefi (d. 1929) * 2020 - Gunnar Seijbold, İsveçli fotoğrafçı ve müzisyen (d. 1955) * 2021 - Hamid Casimiyan, İranlı futbolcu (d. 1936) * 2022 - Susan Jacks, Kanadalı şarkıcı, söz yazarı ve müzik yapımcısı (d. 1948) * 2022 - Ursula Lehr, Alman akademisyen, yaş araştırmacısı ve siyasetçi (d. 1930) * 2023 - François Léotard, Fransız siyasetçi (d. 1942) * 2023 - Harry Belafonte, Amerikalı şarkıcı (d. 1927) == Tatiller ve özel günler == * Karanfil Devrimi (Portekiz) * Dünya Penguen Günü == Kaynakça == * https://tr.euronews.com/2021/04/25/dunya-penguen-gunu-kuresel-s-nma-s-n-rland- r-lamazsa-yuzde-50-si-yok-olabilir *0425 25
== Olaylar == * 1512 - I. Selim, Osmanlı İmparatorluğu tahtına çıktı. * 1513 - Yenişehir Muharebesi, I. Selim ile ağabeyi Ahmet Sultan arasında gerçekleşen taht kavgasının sonu. * 1558 - İskoç Kraliçesi I. Mary, Dofen II. François ile Notre Dame Katedrali'nde evlendi. * 1704 - Amerika'nın ilk gazetesi olan The Boston News-Letter, John Kampbell tarafından Boston'da basıldı. * 1800 - Dünyanın en büyük kütüphanesi olan Kongre Kütüphanesi kuruldu. * 1830 - Osmanlı Hükûmeti, Yunan Devleti'nin varlığını resmen kabul etti. * 1854 - I. Franz Joseph ile Elisabeth (namıdiğer Şisi) Augustinerkirche'de evlendiler. * 1877 - Rusya, Eflak ve Boğdan'a girerek Osmanlılara savaş açtı, böylece 93 Harbi olarak anılan Osmanlı-Rus savaşı başlamış oldu. * 1898 - İspanya, Küba'nın bağımsızlığını destekleyen ABD'nin Ada'nın boşaltılması isteğini reddederek, ABD'ye savaş ilan etti. * 1909 - İstanbul'a gelen Hareket Ordusu, 31 Mart Ayaklanması'nı bastırdı. * 1915 - İstanbul'da Ermeni topluluğunun önde gelenlerinden 2345 kişi tutuklandı. * 1916 - Patrick Pearse önderliğindeki "İrlanda Cumhuriyetçi Kardeşliği" adlı gizli milliyetçi örgüt, Postane Baskını ile Dublin'de İngiliz egemenliğine karşı Paskalya Ayaklanması'nı başlattı. * 1920 - Mustafa Kemal, Büyük Millet Meclisi Reisliği'ne seçildi. * 1939 - Hatay Cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen, Atatürk'ün ve İnönü'nün bir görevlisi olduğunu belirten bir konuşma yaptı. * 1946 - Ulvi Cemal Erkin'in "Birinci Senfonisi", Ankara Devlet Konservatuvarı'nda ilk kez seslendirildi. * 1955 - Endonezya'nın Bandung kentinde 18 Nisan'da, 29 bağlantısız Afrika ve Asya ülkesinin bir araya geldiği konferans sona erdi; sonuç bildirgesinde sömürgeciliğin ve ırkçılığın son bulması istendi. (bknz. Bandung Konferansı) * 1959 - Mısır Devlet Başkanı Cemal Abdünnasır, Shell ve Anglo-Egyptian petrol şirketlerini kamulaştırma emri verdi. * 1967 - Sovyetler Birliği'ne ait Soyuz 1 uzay aracı, dünyaya dönüş sırasında yere çakıldı. * 1972 - Türkiye Büyük Millet Meclisi; Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan'ın idam kararlarını yeniden onayladı. * 1978 - Ereğli Kömür İşletmesi'nin Armutçuk üretim bölgesindeki grizu patlamasında, 17 işçi öldü. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, not defterine, "Durum hiç de iyi değil. Hiçbir şeyin hâlledildiği yok. Galiba sonunda bu işe müdahale etmek zorunda kalacağız." yazdı. * 1980 - İran'da rehin tutulan 52 Amerikalıyı kurtarmak için girişilen kurtarma operasyonu, rehineler kurtarılamadan sekiz ABD askerinin ölümüyle sonuçlandı. * 2001 - Ankara DGM Cumhuriyet Başsavcılığı, "Beyaz Enerji Operasyonu"na ilişkin soruşturmayı tamamlayarak dava açtı. * 2004 - Kıbrıs'ta Annan Planı için referandum yapıldı. Türk tarafının kabul ettiği plan, Rum tarafının reddetmesi sonucu hayata geçirilemedi. * 2007 - Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Abdullah Gül'ü Cumhurbaşkanlığına aday göstereceklerini açıkladı. Abdullah Gül de Türkiye'nin 11. Cumhurbaşkanı adaylığı için TBMM Başkanlığına başvurdu. * 2012 - ABD Başkanı Barack Obama, Ermenilerin 1915'te yaşanan olayları anma günü olarak seçtiği 24 Nisan'daki konuşmasında, geçen yıl olduğu gibi "Büyük Felaket" anlamına gelen "Meds Yeghern" ifadesini kullandı. == Doğumlar == * 1533 - Sessiz William, Hollanda'nın bağımsızlığını kazandığı Seksen yıl savaşları'nın ilk ve en önemli lideridir (ö. 1584) * 1562 - Xu Guangqi, vaftiz adıyla Paul, Çinli tarımbilimci, astronom, matematikçi, yazar ve devlet adamı (ö. 1633) * 1575 - Jakob Böhme, Alman Hristiyan mistik (ö. 1624) * 1581 - Vincent de Paul, Fransız Katolik rahip, aziz ve tarikat kurucusudur (ö. 1660) * 1620 - John Graunt, İngiliz istatistikçi (ö. 1674) * 1721 - Johann Kirnberger, Alman besteci ve kuramcı (ö. 1783) * 1767 - Jacques-Laurent Agasse, İsviçreli ressam (ö. 1849) * 1784 - Peter Vivian Daniel, Amerikalı bir hukukçuydu (ö. 1860) * 1787 - Mathieu Orfila, İspanyol asıllı Fransız tıp eğitimcisi (ö. 1853) * 1812 - Walthère Frère-Orban, Belçikalı siyasetçi ve devlet adamı (ö. 1896) * 1825 - Robert Michael Ballantyne, İskoç yazar (ö. 1894) * 1845 - Carl Spitteler, İsviçreli şair, yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1924) * 1856 - Philippe Pétain, Vichy Fransası'nın Devlet Başkanı (ö. 1951) * 1862 - Tomitaro Makino, bir Japon botanikçiydi (ö. 1957) * 1874 - John Russell Pope, Amerikalı mimar (d. 1937) * 1876 - Erich Raeder, Alman amiral (ö. 1960) * 1880 - Gideon Sundback, İsveçli mucit (ö. 1954) * 1901 - Talat Artemel, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (ö. 1957) *1905 - Robert Penn Warren, Amerikalı şair, kurgu yazarı ve Pulitzer Ödülü sahibi (ö. 1989) * 1906 - William Joyce, Amerikalı Nazi propagandacısı (ö. 1946) * 1922 - Anton Bogetić, Hırvat rahip ve piskopos * 1924 - Nahuel Moreno, Arjantinli Troçkist önder (ö. 1987) * 1929 - Ferit Tüzün, Türk besteci (ö. 1977) * 1934 - Shirley MacLaine, Amerikalı sinema oyuncusu, yazar ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1936 - Jill Ireland, İngiliz aktris (ö. 1990) * 1937 - Joe Henderson, Amerikalı caz müzisyeni (ö. 2001) * 1938 - Hasanağa Turabov, Azeri oyuncu (ö. 2003) * 1941 - Richard Holbrooke, Amerikalı diplomat, dergi yayımcısı ve yazar (ö. 2010) * 1942 - Barbra Streisand, Amerikalı şarkıcı, oyuncu, yönetmen ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1943 - Anna Maria Cecchi, İtalyan yüzücü * 1947 - Richard John Garcia, Amerikalı piskopos ve din adamı (ö. 2018) * 1952 - Jean-Paul Gaultier, Fransız modacı * 1960 - Philip Absolon, İngiliz ressam * 1961 - Mehmet Uslu, Türk dizi ve sinema oyuncusu (ö. 2018) * 1961 - Erol Budan, Arabesk müziği sanatçısı * 1964 - Djimon Hounsou, Benin doğumlu Amerikalı oyuncu * 1968 - Aidan Gillen, İrlandalı sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu * 1968 - Haşim Taçi, Kosovalı siyasetçi ve Kosova Cumhurbaşkanı * 1969 - Rebecca Martin, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1969 - Gülşah Alkoçlar, Türk oyuncu * 1971 - Stefania Rocca, İtalyan oyuncu * 1973 - Damon Lindelof, Amerikalı senarist ve yapımcı * 1976 - Steve Finnan, İrlandalı futbolcu * 1977 - Diego Placente, Arjantin millî futbol takımı futbolcusudur * 1978 - Mert Kılıç, Türk oyuncu ve manken * 1980 - Fernando Arce, Meksikalı futbolcudur * 1980 - Pınar Soykan, Türk şarkıcı * 1982 - Kelly Clarkson, Amerikalı şarkıcı * 1982 - David Oliver, ABDli engelli koşu branşında yarışan atlet * 1983 - Xetaq Qazyumov, Azeri güreşçi * 1985 - Carlos Bellvís, İspanyol futbolcu * 1985 - Ismael Gómez Falcón, İspanyol futbolcu * 1987 - Rein Taaramäe, Estonyalı bir yol bisikleti yarışçısıdır * 1987 - Jan Vertonghen, Belçikalı millî futbolcudur * 1989 - Elina Babkina, Letonyalı profesyonel basketbolcu * 1990 - Kim Tae-ri, Güney Koreli oyuncu * 1990 - Jan Veselý, Çek basketbolcu * 1991 - Batuhan Karadeniz, Türk futbolcu * 1992 - Joe Keery, Amerikalı aktör ve müzisyen * 1993 - Ben Davies, Galli millî futbolcudur * 1994 - Caspar Lee, İngiltere doğumlu Güney Afrikalı YouTube şahsiyeti, vlogger ve aktördür * 1994 - Vedat Muriqi, Kosovalı futbolcu * 1996 - Ashleigh Barty, Avustralyalı profesyonel tenis oyuncusu ve eski kriket oyuncusu * 1997 - Yuta Kamiya, Japon futbolcu * 1998 - Ryan Newman, Amerikalı oyuncu ve manken == Ölümler == * 1513 - Ahmed Sultan, II. Bayezid'in en büyük oğlu ve Amasya Valisi * 1731 - Daniel Defoe, İngiliz yazar (d. 1660) * 1822 - Giovanni Battista Venturi, İtalyan fizikçi, diplomat, bilim tarihçisi ve katolik rahip (d. 1746) * 1852 - Vasili Jukovski, Rus şair (d. 1783) * 1884 - Marie Taglioni, İtalyan balerin (d. 1804) * 1891 - Helmuth Karl Bernhard von Moltke, Prusyalı mareşal (d. 1800) * 1926 - Sunjong, Kore'nin ikinci ve son imparatoru ve son Joseon hükümdarı (d. 1874) * 1931 - Davit Kldiaşvili, Gürcü yazar (d. 1862) * 1932 - Vasfi Mirza Paşa, Çerkes kökenli asker (d. 1837) * 1935 - Anastasios Papulas, Yunan kuvvetlerinin başkomutanı (d. 1857) * 1941 - Sisowath Monivong, Kamboçya Kralı (d. 1875) * 1942 - Lucy Maud Montgomery, bir Kanadalı yazardır (d. 1874) * 1945 - Ernst-Robert Grawitz, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası'nda doktor (d. 1899) * 1947 - Willa Cather, Amerikalı romancı (d. 1873) * 1951 - Eugen Müller, II. Dünya Savaşı sırasında Wehrmacht'ta görev yapan Nazi generali (d. 1891) * 1952 - İbrahim Halil Soğukoğlu, İslam âlimi ve Mürid Hareketi'nin lideri (d. 1901) * 1960 - Max von Laue, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1879) * 1960 - George Relph, İngiliz aktör (d. 1888) * 1967 - Vladimir Komarov, Sovyet kozmonot ve aynı zamanda bir uzay görevi sırasında hayatını kaybeden ilk insan (d. 1927) * 1974 - Bud Abbott, Amerikalı aktör ve komedyen (d. 1895) * 1980 - Alejo Carpentier, Kübalı yazar (d. 1904) * 1982 - Ville Ritola, Fin uzun mesafe koşucusu (d. 1896) * 1983 - Erol Güngör, Türk sosyal psikoloji profesörü (d. 1938) * 1984 - Ekrem Hakkı Ayverdi, Türk yazar ve mühendis (d. 1899) * 1986 - Aydın Emeç, Türk gazeteci ve çevirmen * 1986 - Wallis Simpson, Amerikan bir sosyete üyesidir (d. 1896) * 1991 - Ali Rıza Alp, Türk gazeteci, yazar ve şair (d. 1923) * 2001 - Hasan Dinçer, Türk siyasetçi (d. 1910) * 2003 - Nüzhet Gökdoğan, Türk gök bilimci ve akademisyen (d. 1910) * 2004 - Feridun Karakaya, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1928) * 2004 - Estée Lauder, Amerikalı girişimci, güzellik uzmanı (d. 1906) * 2005 - Ezer Weizman, İsrail'in 7. Cumhurbaşkanı (d. 1924) * 2005 - Fei Xiaotong, Çinli sosyolog ve insanbilimci (d. 1910) * 2006 - Brian Labone, İngiliz eski millî futbolcu (d. 1940) * 2007 - Alan James Ball, İngiliz eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1945) * 2010 - Denis Guedj, Fransız yazar (d. 1940) * 2010 - Özdemir Özok, Türk hukukçu (d. 1945) * 2011 - Ngô Đình Nhu, 1955'ten 1963'e kadar Güney Vietnam'ın first lady'si kabul edilmiştir (d. 1924) * 2011 - Marie-France Pisier, Fransız oyuncu (d. 1944) * 2011 - Sri Sathya Sai Baba, Hint guru, ruhani figür, hayırsever ve eğitimci (d. 1926) * 2014 - Hans Hollein, Avusturyalı mimar ve tasarımcı (d. 1934) * 2014 - Sandy Jardine, İskoç millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1948) * 2014 - Michel Lang, Fransız film yönetmeni ve Tv yapımcısı (d. 1939) * 2016 - Inge King, Almanya doğumlu Avustralyalı heykeltıraş ve sanatçı (d. 1915) * 2016 - Jules Shungu Wembadio Pene Kikumba, bilinen adıyla: Papa Wemba, Demokratik Kongo Cumhuriyeti vatandaşı ünlü şarkıcı ve müzisyen (d. 1949) * 2016 - Klaus Siebert, Alman biatloncu ve çalıştırıcısı (d. 1955) * 2016 - Paul Williams, sahne adı ile Billy Paul, Amerikalı müzisyen ve şarkıcı (d. 1934) * 2016 - Nina Arhipova, Rus aktris (d. 1921) * 2017 - Don Gordon, Amerikalı erkek sinema ve dizi oyuncusu (d. 1926) * 2017 - Inga Maria Ålenius, İsveçli aktris (d.1938) * 2017 - Robert M. Pirsig, Amerikalı yazar ve filozof (d. 1928) * 2018 - Paul Gray, Avustralyalı şarkıcı-söz yazarı, piyanist ve müzik yapımcısı (d. 1963) * 2018 - Henri Michel, Fransız eski futbolcu (d. 1947) * 2019 - Saleh Ahmed, Bangladeşli tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1936/37) * 2019 - Hubert Hahne, Alman otomobil yarışçısı (d. 1935) * 2019 - Jean-Pierre Marielle, Fransız oyuncu (d. 1932) * 2019 - Dick Rivers (doğum adı: Hervé Forneri), Fransız şarkıcı ve oyuncu (d. 1945) * 2020 - İbrahim Amini, İranlı siyasetçi ve din adamı (d. 1925) * 2020 - Namio Harukawa, Fetiş türde eserlere imza atan Japon çizer (d. 1947) * 2020 - Francis Lee Strong (bilinen adıyla: Grandma Lee), Amerikalı stand-up komedyen (d. 1934) * 2020 - Mircea Mureșan, Rumen film yönetmeni (d. 1928) * 2020 - Yukio Okamoto, Japon diplomat, diplomatik analist (d. 1945) * 2020 - Lynn Faulds Wood, İskoç televizyon sunucusu, gazeteci ve aktivist (d. 1948) * 2021 - Ana María Casó, Arjantinli aktris ve tiyatro yönetmeni (d. 1937) * 2021 - Kalawati Bhuria, Hint kadın siyasetçi (d. 1972) * 2021 - Yves Rénier, Fransız aktör, yönetmen, senarist ve dublaj sanatçısı (d. 1942) * 2022 - Willi Resetarits, Avusturyalı şarkıcı, komedyen ve insan hakları aktivisti (d. 1948) == Tatiller ve özel günler == * Ermeni Soykırımını Anma Günü * Dünya Laboratuvar Hayvanları Günü * Aşı Haftası (24-30 Nisan 2016) *0424 24
:→ Bu madde 27 Nisan tarihiyle ilgilidir. E-muhtıra olarak bilinen basın açıklaması için 27 Nisan Genelkurmay Başkanlığı Basın Açıklaması'na bakınız. == Olaylar == * 1640 - Evliya Çelebi'nin seyahat programı, Bursa-İstanbul- İzmit güzergâhı ile başladı. * 1749 - Handel'in Ateş Oyunları Müziği ilk kez Londra Green Park'ta seslendirildi. * 1810 - Beethoven, ünlü eseri Für Elise'yi besteledi. * 1865 - Sultana isimli ve 2300 yolcu taşıyan buharlı gemi, Mississippi Nehri'nde infilak ederek battı: 1700 kişi öldü. * 1908 - 1908 Yaz Olimpiyatları, Londra'da başladı. * 1909 - II. Abdülhamid tahttan indirildi; yerine V. Mehmed tahta geçti. * 1927 - Türkiye'de ilk radyo yayını başladı. Türk Telsiz Telefon A.Ş. adıyla çalışmalarına başlayan özel kuruluş, yayınlarını 1938'de devlet radyosu kurulana kadar sürdürdü. * 1938 - Türkiye ile Yunanistan arasında dostluk antlaşması imzalandı. * 1940 - Köy Enstitüleri'nin kuruluşuna ilişkin kanun kabul edildi. Köylünün eğitilmesini, kalkınmasını ve toprağa bağlanmasını amaçlayan Köy Enstitüleri, 1946'dan sonra klasik öğretmen okullarına dönüştürüldü. * 1941 - II. Dünya Savaşı: Alman birlikleri Atina'ya girdi. * 1960 - Togo, Fransa'dan bağımsızlığını kazandı. * 1961 - Sierra Leone, İngiltere'den bağımsızlığını kazandı. * 1965 - Amerika Birleşik Devletleri'nin Vietnam Savaşı'na giderek artan şekilde katılması, Fransa'da Paris sokaklarında protesto edildi. * 1978 - Afganistan Devlet Başkanı Muhammed Davud Han ve Hükûmeti, saatler süren sokak çatışmalarından sonra kanlı bir darbeyle iktidardan düşürüldü. * 1981 - Xerox PARC Şirketi, ilk bilgisayar faresini tanıttı. * 1988 - Cardiff'te yapılan Avrupa Halter Şampiyonası'nda ilk kez Türkiye adına uluslararası bir şampiyonaya katılan Naim Süleymanoğlu, bir dünya rekoru kırdı ve üç altın madalya kazandı. * 1993 - Ankara Devlet Tiyatrosu, "kamyon tiyatrosu" uygulamasına başladı. * 1994 - Güney Afrika'da siyahi vatandaşların da oy verebildiği ilk demokratik seçimler yapıldı. * 2005 - Airbus A380 ilk uçuşunu yaptı. * 2007 - Türk Silahlı Kuvvetleri basın açıklaması yaptı. (bkz. E-muhtıra) * 2009 - İstanbul'da sabaha karşı 60 ev ve iş yerine baskınlar düzenlendi. Baskınların düzenlendiği evlerden biri olan, Bostancı Emanet Sokak’ta bir apartman dairesinde saat 05:30’da çatışma çıktı. 6 saat süren silahlı çatışmada, Devrimci Karargâh yöneticisi Orhan Yılmazkaya, çatışma sırasında başından vurulan Mazlum Şeker ve Polis Amiri Semih Balaban öldü. Çatışmada aynı zamanda 7 polis de yaralandı. * 2009 - TBMM tarafından "1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü" olarak kabul edilen kanun, Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girdi. * 2010 - Almanya'da ilk kez Türk kökenli bir Alman vatandaşı olan Aygül Özkan, Bakan oldu. * 2016 - 469219 Kamoʻoalewa asteroiti keşfedildi. == Doğumlar == * MÖ 81 - Decimus Junius Brutus Albinus, Romalı siyasetçi ve general (ö. MÖ 43) * 1593 - Mümtaz Mahal, Babür İmparatorluğu'nun 5. Hükümdarı Şah Cihan'ın en gözde eşi (ö. 1631) * 1737 - Edward Gibbon, İngiliz tarihçi (ö. 1794) * 1748 - Adamantios Korais, çağdaş Yunan edebiyat dilinin geliştirilmesine öncülük eden hümanist bilgin (ö. 1833) * 1759 - Mary Wollstonecraft, İngiliz yazar (ö. 1797) * 1791 - Samuel Finley Breese Morse, Amerikalı mucit (ö. 1872) * 1812 - Friedrich von Flotow, Alman müzisyen ve opera bestecisi (ö. 1883) * 1820 - Herbert Spencer, İngiliz felsefeci (ö. 1903) * 1822 - Ulysses S. Grant, Amerikalı general, siyasetçi ve ABD'nin 18. Başkanı (ö. 1885) * 1856 - Tongzhi, Qing Hanedanı (Mançu) imparatoru (ö. 1875) * 1857 - Theodor Kittelsen, Norveçli ressam (ö. 1914) * 1876 - Claude Farrère, Fransız yazar (ö. 1957) * 1902 - Fehmi Ege, Türk orkestra şefi ve tangolarıyla ünlü hafif müzik bestecisi (ö. 1978) * 1903 - Rikkat Kunt, Türk tezhip sanatçısı (ö. 1986) * 1913 - Philip Hauge Abelson, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2004) * 1922 - Jack Klugman, Amerikalı oyuncu ve Emmy ödülü sahibi (ö. 2012) * 1930 - Pierre Rey, Fransız yazar (ö. 2006) * 1932 - Anouk Aimée, Fransız sinema oyuncusu * 1932 - Derek Minter, İngiliz motosiklet yarışçısı (ö. 2015) * 1935 - Theodoros Angelopoulos, Yunan film yönetmeni (ö. 2012) * 1937 - Sandy Dennis, Amerikalı aktris (ö. 1992) * 1939 - Judy Carne, İngiliz oyuncu (ö. 2015) * 1941 - M. Fethullah Gülen, Türk emekli vaiz, FETÖ lideri * 1944 - Cuba Gooding Senior, Amerikalı soul şarkıcısı (ö. 2017) * 1948 - Frank Abagnale, 1960'lı yıllarda çek dolandırıcısı * 1948 - Nil Burak, Kıbrıs Türkü şarkıcı * 1948 - Josef Hickersberger, Avusturyalı futbolcu ve teknik direktör * 1951 - Hülya Darcan, Türk oyuncu * 1952 - George Gervin, Amerikalı eski profesyonel baketbolcu * 1954 - Frank Bainimarama, Fijili siyasetçi ve deniz subayı * 1955 - Eric Schmidt, Amerikalı yazılım mühendisi, iş insanı ve Alphabet Inc * 1956 - Kevin McNally, İngiliz oyuncu * 1956 - Ramazan Kurtoğlu, Türk akademisyen, ekonomist ve Yakın Çağ siyasi tarihi uzmanı * 1959 - Andrew Z. Fire, Amerikalı biyoloji profesörü * 1963 - Russell T Davies, Galli yapımcı ve senaryo yazarı * 1966 - Yoşihiro Togaşi, bir mangaka * 1967 - Willem- Alexander, Hollanda Krallığı'nın 7. Kralı * 1969 - Cory Booker, Amerikalı siyasetçi * 1972 - Haruna Yukawa, Japon savaş muhabiri (ö. 2015) * 1972 - Mehmet Kurtuluş, Türk kökenli Alman oyuncu * 1972 - Silvia Farina Elia, İtalyan tenisçi * 1972 - Zekeriya Güçlü, Türk güreşçi (ö. 2010) * 1976 - Sally Cecilia Hawkins, İngiliz oyuncu * 1976 - Walter Pandiani, Uruguaylı futbolcu ve teknik direktör * 1978 - Neslihan Yeşilyurt, Türk yönetmen * 1979 - Vladimir Kozlov, Ukraynalı oyuncu, profesyonel güreşçi ve film yapımcısı * 1983 - Francis Capra, Amerikalı oyuncu * 1984 - Patrick Stumph, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, müzisyen, prodüktör, aktör ve müzik eleştirmeni * 1985 - Sheila Vand, Amerikalı oyuncu * 1986 - Jenna Coleman, İngiliz oyuncu * 1986 - Dinara Safina, Rus tenis oyuncusu * 1987 - Sezar Akgul, Türk serbest stil güreşçi * 1987 - Fei, Çinli şarkıcı ve oyuncu * 1987 - William Moseley, İngiliz oyuncu * 1988 - Güliz Ayla, Türk şarkıcı * 1988 - Lizzo, Amerikalı şarkıcı * 1988 - Nicky Jam, İspanyol şarkıcı * 1989 - Lars Bender, eski Alman millî futbolcu * 1989 - Sven Bender, Alman futbolcu * 1989 - Nusret Yıldırım, Türk basketbolcu * 1990 - Can Çelebi, Türkiye A Milli Hentbol Takımı oyuncusu * 1991 - Isaac Cuenca, İspanyol futbolcu * 1995 - Nick Kyrgios, Avustralyalı tenis oyuncusu * 1996 - Berk Uğurlu, Türk basketbolcu * 1996 - Ko Shimura, Türk futbolcu * 1997 - Evren Korkmaz, Türk futbolcu * 1998 - Ahmet Canbaz, Türk futbolcu == Ölümler == * 630 - III. Erdeşîr, 628–630 yılları arasındaki Sasani İmparatorluğu'nun hükümdarı (d. 621) * 1272 - Zita, İtalyan Hristiyan azize (d. 1212) * 1353 - Simeon Ivanovich Gordiy, 1340-1353 yılları arasında hüküm süren Moskova Büyük Prensi (d. 1316) * 1463 - Kievli İsidoros, Paleologos Hanedanı'nın üyesi olan Rum Ortodoks patriği, Katolik kardinali, diplomat (d. 1385) * 1521 - Ferdinand Magellan, Portekizli kâşif ve denizci (d. 1480) * 1702 - Jean Bart, Fransız oramiral ve korsan (d. 1650) * 1825 - Dominique Vivant Denon, Fransız sanatçı, ressam, diplomat ve yazar (d. 1747) * 1882 - Ralph Waldo Emerson, Amerikalı yazar ve düşünür (d. 1803) * 1893 - John Ballance, Yeni Zelandalı siyasetçi (d. 1839) * 1894 - Charles Laval, Fransız ressam (d. 1862) * 1915 - Alexander Scriabin, Rus besteci (d. 1872) * 1937 - Antonio Gramsci, İtalyan düşünür, siyasetçi ve Marksist teorisyen (d. 1891) * 1938 - Edmund Husserl, Alman filozof (d. 1859) * 1969 - René Barrientos, Bolivya Devlet Başkanı (d. 1919) * 1972 - Kwame Nkrumah, Gana bağımsızlık lideri ve Cumhurbaşkanı (d. 1909) * 1977 - Güner Sümer, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1936) * 1977 - Naşit Hakkı Uluğ, Türk gazeteci ve Milletvekili (d. 1902) * 1979 - Celal Atik, Türk güreşçi ve Dünya ve Olimpiyat şampiyonu (d. 1918) * 1981 - Mübin Orhon, Türk ressam (d. 1924) * 1981 - Münir Nurettin Selçuk, Türk ses sanatçısı ve besteci (d. 1900) * 1997 - Arif Sami Toker, Türk bestekâr (d. 1926) * 1998 - Carlos Castaneda, Peru doğumlu Amerikalı yazar (d. 1925) * 1999 - Al Hirt, Amerikalı trompetçi (d. 1922) * 2002 - Ruth Handler, Amerikalı oyuncak üreticisi Mattel şirketinin başkanı iş insanı (d. 1916) * 2007 - Mstislav Rostropovich, Rus çellist ve orkestra yönetmeni (d. 1927) * 2009 - Frankie Manning, Amerikalı dansçı ve koreograf (d. 1914) * 2011 - Arman Kırım, Türk akademisyen ve yazar (d. 1954) * 2014 - Vujadin Boškov, Yugoslav eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1931) * 2014 - Micheline Dax, Fransız tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1924) * 2014 - Andrea Parisy, Fransız oyuncu (d. 1935) * 2014 - Turhan Tezol, Eski profesyonel basketbolcu (d. 1932) * 2015 - Jay Appleton, İngiliz coğrafyacı ve doğabilimci (d. 1919) * 2015 - Suzanne J. Crough, Amerikalı oyuncu (d. 1963) * 2015 - Verne Gagne, Eski Amerikalı profesyonel güreşçi ve antrenörü (d. 1926) * 2015 - Andrew Lesnie, Avustralyalı görüntü yönetmeni (d. 1956) * 2016 - Gabriele Sima, Avusturyalı opera şarkıcısı (d. 1955) * 2017 - Vito Acconci, Amerikalı tasarımcı, mimar ve sanatçı (d. 1940) * 2017 - Nikolai Arefyev, Rus millî futbolcu (d. 1979) * 2017 - Vinod Khanna, Hint oyuncu ve film yapımcısı (d. 1946) * 2018 - Álvaro Arzú, Guatemalalı eski Devlet Başkanı ve siyasetçi (d. 1946) * 2018 - Earl Balfour, Eski Kanadalı buz hokeyi oyuncusu (d. 1933) * 2018 - Maya Kuliyeva, Türkmenistanlı opera sanatçısı (d. 1920) * 2018 - Paul Junger Witt, Amerikalı film ve televizyon yapımcısı (d. 1941) * 2018 - Vinod Khanna, Hint oyuncu ve film yapımcısı (d. 1946) * 2019 - Bart Chilton, Amerikalı bürokrat (d. 1960) * 2019 - Aleksey Lebed, Rus asker ve siyasetçi (d. 1955) * 2019 - Negasso Gidada, Etiyopyalı doktor ve siyasetçi (d. 1943) * 2020 - Marina Bazanova, Sovyet hentbolcu (d. 1962) * 2020 - Mark Beech, İngiliz yazar, gazeteci, eleştirmen ve yayımcı (d. 1959) * 2020 - Asdrubal Bentes, Pará eyaletinden Brezilyalı politikacı ve avukat (d. 1939) * 2020 - Zafar Rasheed Bhatti, Pakistanlı gazeteci (d. 1950) * 2020 - Francesco Perrone, İtalyan uzun mesafe koşucusu (d. 1930) * 2020 - Troy Sneed, Amerikalı gospel müzisyeni (d. 1967) * 2020 - Chavalit Soemprungsuk, Taylandlı ressam, heykeltıraş ve matbaacı (d. 1939) * 2020 - Nur Yerlitaş, Türk moda tasarımcısı (d. 1955) * 2020 - Dragutin Zelenović, Sırbistan'ın eski Başbakanı (d. 1928) * 2021 - Jan Stefan Gałecki, Polonyalı Roma Katolik piskopos (d. 1932) * 2021 - Aristóbulo Istúriz, Venezuelalı siyasetçi ve akademisyen (d. 1946) * 2021 - Kahi Kavsadze, Sovyet-Gürcü tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1935) * 2022 - Carlos García Cambón, Arjantinli profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1949) * 2022 - Bernard Pons, Fransız siyaset adamı (d. 1926) == Tatiller ve özel günler == * Dünya İletişim Tasarımı Günü * Finlandiya: Gaziler Günü * Sierra Leone: Cumhuriyet Günü * Güney Afrika: Özgürlük günü * Hollanda, Aruba, Curaçao, Saint Martin: Kraliçe Günü == Kaynakça == *0427 27
== Olaylar == * 1865 - ABD Başkanı Abraham Lincoln'ü bir suikastla öldüren John Wilkes Booth, Amerika Birleşik Devletleri Kara Kuvvetleri askerleri tarafından on iki günlük bir insan avının sonunda, kuzey Virginia'nın kırsal kesiminde yakalandı ve öldürüldü. * 1870 - Osmanlı Devleti’nde, Dârülmuallimât (Kız Öğretmen Okulu) açıldı. Sınavla 32 kız öğrenci alındı. * 1903 - Ünlü İspanyol takımı Atlético Madrid kuruldu. * 1912 - İlk defa, bir Osmanlı pilotu olan Fesa Bey (Evrensev), Osmanlı tayyaresi ile Türk toprakları üzerinde uçtu. * 1930 - İstanbul, Mecidiyeköy'deki likör fabrikası açıldı. * 1937 - Guernica Bombardımanı: General Franco'ya yardım amacıyla Hitler'in talebiyle bazı gönüllü havacıların İspanya'nın Bask bölgesindeki Guernica kentini bombalaması. * 1954 - Burdur Şeker Fabrikası'nın temeli atıldı. * 1954 - Kore ve Hindiçin ile ilgili Cenevre Konferansı toplandı. * 1961 - Yüksek Seçim Kurulu oluşturuldu. * 1964 - Tanganika Cumhuriyeti, Zanzibar ve Pemba Halk Cumhuriyeti'nin birleşmesiyle Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti kuruldu. Julius Nyerere Cumhurbaşkanı oldu. * 1966 - Özbekistan'a bağlı Taşkent'te meydana gelen 7,5 Richter ölçeğindeki deprem, neredeyse kentin tamamını yerle bir etti. * 1967 - Pablo Picasso'nun bir tablosu, yaşayan bir sanatçı için o güne kadarki en yüksek fiyat olan 532.000 dolara satıldı. * 1971 - 11 ilde sıkıyönetim ilan edildi. Adalet Bakanı İsmail Arar, gazetecilerin "Bir isyan mı var?" sorusunu cevapsız bıraktı. Bir ay süreyle sıkıyönetim ilan edilen iller şunlar: Ankara, İstanbul, İzmir, Adana, Diyarbakır, Eskişehir, Hatay, Kocaeli, Sakarya, Siirt, Zonguldak. * 1971 - Sıkıyönetim, Devrimci Doğu Kültür Ocakları ve Dev-Genç'i kapattı. * 1972 - Yazar Sevgi Soysal, bir yıl hapse mahkûm oldu. * 1977 - Cumhuriyet Halk Partisi lideri Bülent Ecevit'in seçim otobüsü, Niksar'da kurşunlandı. Saldırıda 10 kişi yaralandı. * 1978 - Dr. Cengiz Taşer, TRT Genel Müdürü olarak atandı. * 1979 - İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı, 1 Mayıs İşçi Bayramı kutlamalarını yasakladığını bildirdi. * 1986 - Çernobil faciası: Ukrayna'nın (SSCB) Çernobil kentinde meydana gelen ve yaklaşık 7 milyon kişinin zarar gördüğü patlama nedeniyle ortaya çıkan radyoaktif bulutlardan, Türkiye de etkilendi. * 1988 - Tıp Etik Kurulu, Dr. Ziya Özel'in kanserli hastaların tedavisinde kullandığı zakkum ekstresinin ilaç olmadığına karar verdi. * 1991 - İstanbul Çavuşoğlu Lisesi, Dünya Liselerarası Basketbol Şampiyonu oldu. * 1991 - Karabağ bölgesinde, 4 Azeri güvenlik görevlisi öldürüldü. Olayı “Karabağ Savaşçıları” adlı örgüt üstlendi. * 1994 - Bir Çin uçağı, Japonya'da düştü ve 264 kişi öldü. * 1994 - Güney Afrika Cumhuriyeti'nde ilk çok ırklı seçimler yapıldı. Oyların yüzde 62'sini alan Nelson Mandela liderliğindeki Afrika Ulusal Kongresi, seçimlerin galibi oldu. * 1995 - 31 Mart'ta PKK militanları tarafından kaçırılan Reuters muhabiri Fatih Sarıbaş ile Agence France-Presse (Fransız Basın Ajansı) muhabiri Kadri Gürsel serbest bırakıldı. * 1995 - Türkiye'nin ilk kadın kaymakamları Elif Arslan ile Özlem Bozkurt görevlerine başladılar. * 1996 - Türkiye'nin ilk üst geçit lokantası TEM otoyolu üzerinde McDonald's tarafından Sapanca'da açıldı. * 1997 - Sanayi Bakanı Yalım Erez ile Sağlık Bakanı Yıldırım Aktuna, Refahyol Hükümetinin Cumhuriyet'in temel niteliklerini tahrip ettiğini, Türkiye için fayda değil, zarar getirdiğini açıklayarak istifa ettiler. * 1999 - Çernobil Faciası'nın yıl dönümünde sanal korsanlar bilgisayarları kilitledi. Çernobil virüsü'nden 300 bin PC etkilendi. Binlerce şirkette büyük panik yaşandı. Faturası 100 milyon dolar. * 2000 - Eskişehir Milletvekili Mail Büyükerman, Cumhurbaşkanlığı adaylığına tepki gösterildiği gerekçesiyle DSP'den istifa etti. * 2001 - Liberal Demokrat Parti'den Junichirō Koizumi, ilk Japon Başbakanı oldu. * 2004 - Karadenizliler, Çernobil faciasından tam 18 yıl sonra dönemin Sanayi ve Ticaret Bakanı Cahit Aral ve Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Ahmed Yüksel Özemre hakkında suç duyurusunda bulundu. Gerekçe; Karadeniz'de kanser vakalarının artması. * 2005 - Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer'in veto ettiği 10 bin polis kadrosu açılmasına ve ilahiyat mezunlarının da polis olabilmesine olanak sağlayan yasa, TBMM'de aynen kabul edildi. * 2005 - Birleşmiş Milletler, CHP İstanbul Milletvekili Kemal Derviş'in Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Başkanlığı'na seçildiğini resmen açıkladı. * 2006 - TTNET Anonim Şirketi kuruldu. * 2007 - Pekin'de Olimpiyat Oyunları ateşi yakıldı. * 2010 - Mardin'in Mazıdağı İlçesi'ne bağlı Bilge Köyünde, 7'si çocuk 44 kişinin öldürülmesiyle ilgili tutuklanan 8 kişiden, 6'sına kırk dörder kez müebbet hapis verildi. Bilge Köyü Katliamı olarak tarihe geçen olayda; yaşı küçük olan bir sanığa 44 kez 15 yıl, evinde silah bulunduran sanığa ise 15 yıl hapis cezası verildi. == Doğumlar == * 121 - Marcus Aurelius, Roma İmparatoru (ö. 180) * 757 - I. Hişâm, Endülüs Emevî Devleti'nin ikinci emiri (ö. 796) * 764 - Hâdî, Dördüncü Abbasi halifesi (ö. 786) * 1319 - II. Jean, Fransa Kralı (ö. 1364) * 1564 - William Shakespeare, İngiliz şair, oyun yazarı ve oyuncu (ö. 1616) * 1575 - Marie de 'Medici, Fransa Kralı IV. Henry'nin ikinci eşi (ö. 1642) * 1710 - Thomas Reid, İskoç filozof (ö. 1796) * 1725 - Pasquale Paoli, İtalyalı devlet adamı ve yurtsever (ö. 1807) * 1785 - John James Audubon, Amerikalı ressam (ö. 1851) * 1798 - Eugène Delacroix, Fransız ressam (ö. 1863) * 1822 - Frederick Law Olmsted, Amerikalı mimar (ö. 1903) * 1856 - Henry Morgenthau, Amerikalı siyasetçi (ö. 1946) * 1865 - Akseli Gallen-Kallela, Fin ressamdır (ö. 1931) * 1879 - Eric Campbell, İngiliz asıllı sessiz sinema dönemi oyuncusu, tiyatrocu (ö. 1917) * 1879 - Owen Richardson, İngiliz fizikçi (ö. 1959) * 1886 - Abdullah Tukay (Ğabdulla Tuqay), Tatar şair (ö. 1913) * 1889 - Ludwig Wittgenstein, Avusturya kökenli İngiliz filozof (ö. 1951) * 1894 - Rudolf Hess, Alman siyasetçi ve NSDAP Milletvekili (ö. 1987) * 1896 - Ernst Udet, Alman Pilot (ö. 1941) * 1897 - Douglas Sirk, Alman asıllı Amerikalı sinema yönetmeni (ö. 1987) * 1898 - Vicente Aleixandre, İspanyol yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1984) * 1900 - Charles Francis Richter, Amerikalı yer bilimci ve mucit (ö. 1985) * 1904 - Ksenofon Zolotas, Yunanistan eski başbakanı (1989-90) ve ekonomist (ö. 2004) * 1905 - Jean Vigo, Fransız yönetmen (ö. 1934) * 1907 - Ilias Tsirimokos, bir Yunan politikacıydı (ö. 1968) * 1909 - Marianne Hoppe, Alman tiyatro, sinema ve dizi oyuncusudur (ö. 2002) * 1911 - Paul Verner, Alman komünist siyasetçi (ö. 1986) * 1912 - Alfred Elton van Vogt, Amerikalı bilimkurgu yazarı (ö. 2000) * 1914 - Bernard Malamud, Amerikalı romancı ve kısa öykü yazarı (ö. 1986) * 1917 - Ieoh Ming Pei, Çin asıllı Amerikalı mimar ve Pritzker Mimarlık Ödülü sahibi (ö. 2019) * 1918 - Fanny Blankers-Koen, Hollandalı eski atlet (ö. 2004) * 1925 - Michele Ferrero, İtalyan iş insanı (ö. 2015) * 1927 - Anne McLaren, İngiliz biyolog ve zoolog (ö. 2007) * 1927 - Harry Gallatin, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu ve koçudur (ö. 2015) * 1929 - Jerzy Turonek, Polonyalı-Belaruslu tarihçi ve yazar (ö. 2019) * 1931 - John Cain, Avustralyalı siyasetçi (ö. 2019) * 1932 - Francis Lai, Fransız besteci (ö. 2018) * 1932 - Michael Smith, İngiliz asıllı Kanadalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 2000) * 1933 - Carol Burnett, Amerikalı oyuncu, varyete sanatçısı, şarkıcı ve yazar * 1933 - Arno Allan Penzias, Alman asıllı Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1933 - Filiberto Ojeda Rios, Porto Rikolu müzisyen ve Porto Riko adasının bağımsızlığı için savaşan Boricua Halk Ordusu'nun lideri (ö. 2005) * 1937 - Jean-Pierre Beltoise, Fransız Formula 1 yarışçısı (ö. 2015) * 1938 - Duane Eddy, Amerikalı rock and roll gitaristi * 1940 - Giorgio Moroder, İtalyan söz yazarı, DJ, albüm yapımcısı, sanatçı * 1941 - Claudine Auger, Fransız oyuncu (ö. 2019) * 1942 - Manfred Korfmann, Alman arkeolog (ö. 2005) * 1942 - Bobby Rydell, Amerikalı rock and roll şarkıcısı, baterist ve aktör (ö. 2022) * 1943 - Peter Zumthor, İsviçreli mimar * 1946 - Robert Anker, Hollandalı yazar (ö. 2017) * 1949 - Carlos Bianchi, Arjantinli profesyonel futbolcu ve teknik direktör * 1951 - Nuri Alço, Türk sinema oyuncusu * 1954 - Akrep Nalan, Türk pop müzik şarkıcısı (ö. 2022) * 1956 - Emrehan Halıcı, Türk siyasetçi * 1956 - Koo Stark, Amerikalı fotoğrafçı ve oyuncu * 1958 - Giancarlo Esposito, Amerikalı oyuncu * 1959 - Gülenay Kalkan, Türk oyuncu * 1960 - H. G. Carrillo, Amerikalı yazar (ö. 2020) * 1960 - Roger Andrew Taylor, İngiliz müzisyen * 1961 - Anthony Cumia, Amerikalı radyo programcısı * 1961 - Joan Chen, Çin Halk Cumhuriyeti asıllı Amerikalı sinema oyuncusu ve yönetmeni * 1963 - Jet Li, Çinli dövüş sanatları oyuncusu ve aktör * 1964 - Mark Esper, Amerikalı politikacı ve iş insanı * 1965 - Kevin James, Amerikalı aktör ve komedyen * 1967 - Marianne Jean-Baptiste, İngiliz aktris * 1967 - Kane, İspanyol asıllı Amerikalı güreşçi ve aktör * 1970 - Melania Trump, Sloven asıllı Amerikalı model ve Donald Trump'ın eşi * 1970 - Ümit Sayın, Türk şarkıcı * 1970 - Tionne Watkins, ABD'li şarkıcı * 1972 - Kiko, İspanyol futbolcu * 1975 - Joey Jordison, Amerikalı müzisyen ve Slipknot bateristi (ö. 2021) * 1976 - Nefise Karatay, Türk oyuncu, manken ve sunucu * 1977 - Jason Earles, Amerikalı oyuncu * 1977 - Tom Welling, Amerikalı oyuncu * 1978 - Stana Katic, Kanadalı aktris * 1978 - Peter Madsen, Danimarkalı futbolcu * 1980 - Jordana Brewster, Amerikalı oyuncudur * 1980 - Umut Sarıkaya, Türk karikatürist * 1980 - Channing Tatum, Amerikalı aktör ve film yapımcısı * 1981 - Ms. Dynamite, İngiliz hiphop müzisyeni ve rap şarkıcısı * 1983 - Jessica Lynch, ABD Silahlı Kuvvetleri İstihkâm Kolordusuna bağlı eski onbaşı * 1986 - Lior Refaelov, İsrailli futbolcu * 1987 - Coke, İspanyol futbolcudur * 1987 - Jessica Lee Rose, Amerikalı oyuncu * 1988 - Manuel Viniegra, Meksikalı futbolcu * 1989 - Daesung, Güney Koreli bir şarkıcı ve oyuncu * 1992 - Delon Wright, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1993 - Gizem Örge, Türk voleybolcu * 1994 - Daniil Kvyat, Rus Formula 1 pilotu * 1995 - Tilbe Şenyürek, Türk basketbolcu * 1996 - Yuma Suzuki, Japon futbolcu * 1997 - Shunta Shimura, Japon futbolcu * 2001 - Ekrem Sancaklı, Türk basketbolcu * 2001 - Thiago Almada, Arjantinli futbolcu == Ölümler == * 757 - Papa II. Stephanus, Papa ve Papalık Devletlerinin ilk hükümdarı (d. ??) * 1192 - Go-Shirakawa, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 77. imparatoru (d. 1127) * 1392 - Jeong Mong-ju, Goryeo Hanedanı döneminde yaşamış Koreli düşünür ve devlet adamı (d. 1338) * 1444 - Robert Campin, Flaman ressam (d. 1378) * 1478 - Giuliano de' Medici, Piero de' Medici ve Lucrezia Tornabuoni'nin ikinci çocuğu (d. 1453) * 1478 - Jacopo de' Pazzi. 1464 yılında Pazzi Ailesi'nin başı (d. 1423) * 1489 - Ashikaga Yoshihisa, Ashikaga şogunluğunun dokuzuncu şogunu (d. 1465) * 1815 - Carsten Niebuhr, Alman matematikçi, haritacı ve kaşif (d. 1733) * 1865 - John Wilkes Booth, Amerikalı tiyatro oyuncusu (ABD Başkanı Abraham Lincoln'e suikast düzenleyen) (d. 1838) * 1910 - Bjørnstjerne Bjørnson, Norveçli yazar, şair, politikacı ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1832) * 1920 - Srinivasa Aiyangar Ramanujan, Hint matematikçi (d. 1887) * 1936 - Samipaşazade Sezai, Türk öykücü ve romancı (d. 1859) * 1940 - Carl Bosch, Alman kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1874) * 1943 - Naşit Özcan, Türk tiyatrocu ve tulûat ustası (d. 1886) * 1951 - Arnold Sommerfeld, Alman fizikçi (d. 1868) * 1956 - Edward Arnold, Amerikalı aktör (d. 1890) * 1956 - Gustav Oelsner, Alman mimar ve şehir planlamacı (d. 1879) * 1960 - Wander Johannes de Haas, Hollandalı fizikçi ve matematikçi (d. 1878) * 1966 - Tom Florie, Amerikalı futbolcu (d. 1897) * 1969 - Morihei Ueshiba, Japon dövüş sanatı üstadı ve Aikidonun kurucusu (d. 1883) * 1970 - Gypsy Rose Lee, Amerikalı striptiz sanatçısı (d. 1911) * 1971 - Celal Sururi, Türk tiyatro sanatçısı (d. 1903) * 1979 - Julia Bell, İngiliz insan genetiği araştırmacısı (d. 1879) * 1980 - Cicely Courtneidge, İngiliz oyuncu (d. 1893) * 1981 - Jim Davis, Amerikalı aktör (d. 1909) * 1984 - Count Basie, Amerikalı caz piyanisti ve orkestra şefi (d. 1904) * 1984 - Helge Løvland, Norveçli dekatloncu (d. 1890) * 1985 - Aylin Urgal, Türk pop müzik sanatçısı (d. 1951) * 1986 - Broderick Crawford, Amerikalı aktör (d. 1911) * 1989 - Lucille Ball, Amerikalı aktris ve komedyen (d. 1911) * 1991 - Carmine Coppola, Amerikalı besteci, müzik yapımcısı, söz yazarı (d. 1910) * 1994 - Masutatsu Oyama, Kyokushin-kai karatesinin kurucusu (d. 1923) * 1999 - Jill Dando, İngiliz gazeteci ve televizyon sunucusu (d. 1961) * 2002 - Orhan Elmas, Türk oyuncu ve yönetmen (d. 1927) * 2003 - Yun Hyon-seok, Güney Kore Gey şair ve yazar (d. 1984) * 2004 - Hubert Selby Jr., Amerikalı yazar (d. 1928) * 2005 - Augusto Roa Bastos, Paraguaylı yazar (d. 1917) * 2005 - Elisabeth Domitien, Orta Afrika Cumhuriyeti'nin ilk ve tek kadın başbakanı (d. 1925) * 2005 - Maria Schell, Avusturyalı aktris (d. 1926) * 2006 - Ali Ekber Çiçek, Türk halk müziği sanatçısı (d. 1935) * 2008 - Árpád Orbán, Macar futbolcu (d. 1938) * 2009 - Macha Béranger, doğum adıyla: Michèle Riond), Fransız radyo sunucusu ve oyuncu (d. 1941) * 2012 - Şahap Kocatopçu, Türk siyasetçi (d. 1916) * 2014 - Gerald Guralnik, Amerikalı, Brown Üniversitesi öğretim üyesi fizikçi (d. 1936) * 2014 - Rashad Harden, Amerikalı hip hop müzisyeni ve DJ (d. 1979) * 2015 - Jayne Meadows (doğum adıyla: Jane Cotter), Amerikalı oyuncu (d. 1919) * 2016 - Vincent Darius, Granadalı din adamı (d. 1955) * 2016 - Arne Elsholtz, Alman oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1944) * 2017 - Moïse Brou, Fildişi Sahili doğumlu Gabonlu millî futbolcu (d. 1982) * 2017 - Jonathan Demme, Amerikalı yönetmen (d. 1944) * 2018 - Jean Duprat, Fransız siyasetçi (d. 1936) * 2018 - Yoshinobu Ishii, Japon eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1939) * 2018 - Gianfranco Parolini, İtalyan sinema yönetmeni, senarist ve aktör (d. 1925) * 2019 - James Banks, Amerikalı futbolcu (d. 1964) * 2019 - Elina Bistritskaya, Sovyet-Rus oyuncu (d. 1928) * 2019 - Nasır Farbod, İranlı siyasetçi ve üst düzey rütbeli asker (d. 1922) * 2019 - Jessie Lawrence Ferguson, siyahi Amerikalı oyuncu (d. 1942) * 2019 - Mae Schmidle, Amerikalı siyasetçi (d. 1926) * 2019 - Ellen Schwiers, Alman oyuncu (d. 1930) * 2020 - Emilio S Allué, Katolik İspanyol piskopos (d. 1935) * 2020 - Laura Bernal, Arjantinli diplomat (d. 1956) * 2020 - Giulietto Chiesa, Avrupa Parlamentosu milletvekili (d. 1940) * 2020 - Miquéias Fernandes, Brezilyalı politikacı ve avukat (d. 1950) * 2020 - Aarón Hernán, Meksikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1930) * 2020 - Claudio Risi, İtalyan film yönetmeni (d. 1948) * 2020 - Badruddin Shaikh, Hint politikacı ve Hindistan Ulusal Kongresi üyesi (d. 1952) * 2020 - Henri Weber, Fransız siyasetçi (d. 1944) * 2021 - Vassos Lyssarides, Kıbrıslı Rum doktor ve siyasetçi (d. 1920) * 2021 - Florence Piron, Fransa doğumlu Kanadalı antropolog, akademisyen ve etikçi (d. 1966) * 2022 - Ann Davies, İngiliz aktris (d. 1934) * 2022 - İsmail Ogan, Olimpiyat Oyunları şampiyonu Türk güreşçi (d. 1933) == Tatiller ve özel günler == * Eczane Teknikerleri Günü * Dünya Fikri Mülkiyet Günü * Dünya Pilotlar Günü * Fırtına : Sitte-i Sevr'in Bitişi * Dünya Kıskançlık Günü *0426 26
== Olaylar == * 1915 - Birinci Kirte Muharebesi başladı. * 1916 - Kût'ül-Amâre bölgesinde 5 aydır kuşatma altında bulunan İngiliz birlikleri teslim oldular. * 1920 - İstanbul Hükümeti, Anadolu'da saltanatı devam ettirmek amacıyla Anadolu Fevkalade Müfettiş-i Umumiliği'ni yayınladı. * 1920 - Azerbaycan, Sovyetler Birliği'ne katıldı. (1991'de tekrar ayrılmıştır.) * 1935 - Hilal-i Ahmer Cemiyeti'nin adı, Kızılay olarak değiştirildi. * 1936 - Mısır'da Kral Fuad'ın beklenmeyen ölümü üzerine, 16 yaşındaki Prens Faruk Kral oldu. * 1945 - İtalyan diktatör Benito Mussolini ile metresi Clara Petacci kurşuna dizildi. Cesetleri bir benzin istasyonunda ayaklarından asılarak teşhir edildi. * 1947 - Thor Heyerdahl ve beş kişilik mürettebatı, Kon-Tiki adlı tekneyle Peru'dan yola çıktı. Amaçları, çok önceleri Peruluların Polinezya'ya yerleşmiş olduklarını kanıtlamaktı. * 1950 - Nightingale Hemşire Koleji, İstanbul'da açıldı. * 1960 - İstanbul Üniversitesi'nde çıkan olaylarda, Orman Fakültesi öğrencisi Turan Emeksiz öldü. İstanbul ve Ankara'da sıkıyönetim ilan edildi. * 1963 - Topraksız köylüler Adana'da yürüyüş yaptı. * 1967 - Expo '67 fuarı, Kanada'nın Montreal kentinde halkın ziyaretine açıldı. * 1969 - Fransa'da yapılan referandumda, "hayır" oylarının fazla çıkması üzerine Devlet Başkanı Charles de Gaulle istifa etti. * 1971 - Sıkıyönetim, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde kabul edildi. Cumhuriyet ve Akşam gazeteleri 10 gün süreyle kapatıldı. * 1975 - CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit, Erzincan'da taşlı ve silahlı saldırıya uğradı. * 1977 - Batı Almanya'da Kızıl Ordu Fraksiyonu üyeleri, Gudrun Ensslin ve Jan-Carl Raspe ömür boyu hapse mahkûm oldu. * 1979 - Sovyetler Birliği'nin ilk uçak gemisi 'Kiev 28', İstanbul Boğazı'ndan geçti. * 1980 - Abdi İpekçi'nin katil zanlısı Mehmet Ali Ağca, İstanbul'daki yargılamada gıyabında idama mahkûm edildi. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Yurt sathında 21 kişi öldürüldü. * 1984 - Türkiye'nin Tahran Büyükelçiliği Sekreteri Şadiye Yönder'in eşi olan ve aynı zamanda İran ile Türkiye arasında ticaret yapan iş insanı Işık Yönder, ASALA militanı tarafından öldürüldü. * 1988 - Ermeni örgütü ASALA'nın kurucusu Agop Agopyan, Atina'da kimliği belirlenemeyen iki kişi tarafından öldürüldü. * 1988 - Aloha Hava Yolları'nın 243 sefer sayılı uçuşu sırasında meydana gelen patlayıcı dekompresyon sonucu, uçağın yolcu kabininin ön kısmında 35 m²'lik bir kısım koparak uçaktan ayrıldı. Uçak, Maui adasındaki Kahului Havalimanına acil iniş yaptı. * 1996 - Avustralya, Port Arthur katliamı. 35 kişi yaşamını yitirdi. * 2001 - Milyoner Dennis Tito, dünyanın ilk uzay turisti oldu. * 2003 - Kıbrıs Cumhuriyeti ile serbest geçişler çerçevesinde 25 binden fazla Rum, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'ne geçti. * 2004 - San Marino, tarihindeki ilk galibiyetini Lihtenştayn karşısında 1-0'lık skorla kazandı. * 2008 - Çin'in doğusundaki Şandong bölgesinin Zibo şehrinde bir yolcu treni raydan çıkarak başka bir trene çarptı; 70 kişi öldü, 420 kişi yaralandı. . == Doğumlar == * 1442 - IV. Edward, İngiltere Kralı (ö. 1483) * 1541 - Gelibolulu Mustafa Âlî, Osmanlı şair, yazar ve tarihçi (ö. 1600) * 1545 - Yi Sun-sin, Koreli Amiral (ö. 1598) * 1758 - James Monroe, ABD'nin 5. Başkanı (ö. 1831) * 1878 - Lionel Barrymore, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1954) * 1889 - António de Oliveira Salazar, Portekizli devlet adamı (ö. 1970) * 1891 - Boris İofan, Yahudi asıllı Sovyet mimar (ö. 1976) * 1908 - Oskar Schindler, Alman iş insanı (Yahudileri soykırımından kurtaran) (ö. 1974) * 1916 - Ferruccio Lamborghini, İtalyan otomobil üreticisi (ö. 1993) * 1924 - Kenneth Kaunda, Zambiya'nın ilk Başbakanı * 1926 - Harper Lee, Amerikalı yazar ve Pulitzer Ödülü sahibi (ö. 2016) * 1926 - Hulusi Sayın, Türk asker ve emekli Korgeneral (ö. 1991) * 1928 - Yves Klein, Fransız ressam (ö. 1962) * 1936 - Kazım Kartal, Türk sinema oyuncusu (ö. 2003) * 1936 - Tarık Aziz, Iraklı siyasetçi ve eski Irak Dışişleri Bakanı (ö. 2015) * 1937 - Saddam Hüseyin, Irak'ın 5. cumhurbaşkanı (ö. 2006) * 1941 - Ann-Margret, İsveçli-Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve dansçı * 1941 - K. Barry Sharpless, Amerikalı kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi * 1948 - Terry Pratchett, İngiliz fantastik komedi yazarı (ö. 2015) * 1950 - Jay Leno, Amerikalı komedyen * 1966 - Todd Anthony Shaw, bilindiği sahne adıyla Too $hort, Amerikalı rapçi ve oyuncu * 1968 - Howard Donald, İngiliz şarkıcı-söz yazarı, baterist, piyanist, dansçı, DJ ve ev kayıt prodüktörü * 1970 - Diego Simeone, Arjantinli futbolcu * 1972 - Joseph Bruce, Amerikalı yapımcı, rapçi, güreşçi ve oyuncu * 1972 - Sevda Demirel, Türk model, şarkıcı, sinema oyuncusu ve program sunucusu * 1973 - Jorge Garcia, Amerikalı oyuncu ve komedyen * 1974 - Penélope Cruz, İspanyol sinema oyuncusu ve En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1974 - Margo Dydek, Polonyalı basketbolcu (ö. 2011) * 1978 - Nate Richert, Amerikalı eski aktör, söz yazarı, yönetmen ve müzisyen * 1979 - Sofia Vitória Portekizli şarkıcı ve söz yazarı * 1980 - Bradley Wiggins, Belçikalı eski profesyonel yol bisikleti ve pist bisikleti yarışçısı * 1980 - Karolina Goçeva, Makedon şarkıcı * 1981 - Jessica Alba, Amerikalı sinema oyuncusu * 1982 - Nikki Grahame, İngiliz model ve televizyon sunucusu (ö. 2021) * 1982 - Chris Kaman, ABD doğumlu Alman profesyonel basketbol oyuncusu * 1983 - Roger Johnson, İngiliz eski futbolcu * 1983 - Bruna Furlan, Brezilyalı siyasetçi ve hukukçu * 1984 - Dmitri Torbinski, Rusya millî futbol takımı futbolcusu * 1986 - Jenna Ushkowitz, Amerikalı tiyatro ve dizi oyuncusu ve şarkıcı * 1987 - Zoran Tošić, Sırp millî futbolcu * 1988 - Jonathan Biabiany, Fransız futbolcu * 1988 - Spencer Hawes, Amerikalı basketbolcu * 1988 - Juan Mata, İspanyol millî futbolcu * 1989 - Kim Sung-kyu, Güney Koreli şarkıcı ve aktör * 1990 - Anna Prelević, Yunan manken * 1995 - Melanie Martinez, Amerikalı şarkıcı * 2000 - Victoria De Angelis, İtalyan Müzik grubunun basçısı == Ölümler == * 224 - IV. Erdevân ya da Artabanus, Part İmparatorluğu'nun 216 - 224 yılları arasında hükümdarı * 1076 - II. Svend, 1047-1076 yılları arasında Danimarka kralı (d. 1019) * 1257 - Şecerüddür, Memlûk Sultanlığı'nın ilk hükümdarı * 1641 - Hans Georg von Arnim-Boitzenburg, Alman general (d. 1583) * 1813 - Mihail Kutuzov, Rus mareşal (d. 1745) * 1849 - René Primevère Lesson, Fransız cerrah, doğa bilimci, ornitolog ve herpetolog (d. 1794) * 1853 - Ludwig Tieck, Alman yazar, şair, çevirmen ve öykücü (d. 1773) * 1859 - Johannes Peter Müller, Alman fizyolog, karşılaştırmalı anatomist ve ihtiyolog (d. 1801) * 1870 - Karl Schapper, Alman sosyalist ve sendika lideri (d. 1812) * 1903 - J. Willard Gibbs, Amerikalı bilim insanı (d. 1839) * 1908 - William Arnson Willoughby, Amerikalı doktor ve siyaset adamı (d. 1844) * 1912 - Jules Bonnot, Fransız anarşist ve haydut (d. 1876) * 1918 - Gavrilo Princip, Sırp suikastçı (d. 1894) * 1922 - Paul Deschanel, Fransa'da Üçüncü Cumhuriyet'in 10. cumhurbaşkanı (d. 1855) * 1936 - I. Fuad (Ahmed Fuad Paşa), Mısır Kralı (d. 1868) * 1944 - Alim Han, Buhara Emirliği'nin ve Özbek Mangıt Hanedanı'nin son emiri (d. 1880) * 1945 - Benito Mussolini, İtalyan politikacı ve gazeteci (d. 1883) * 1954 - Léon Jouhaux, Fransız sosyalist sendika önderi (d. 1879) * 1960 - Carlos Ibáñez del Campo, Şilili asker ve siyaset adamı (d. 1877) * 1960 - Turan Emeksiz, Türk öğrenci (d. 1940) * 1960 - Antonie Pannekoek, Hollandalı gökbilimci, Marksist kuramcı ve devrimci (d. 1873) * 1970 - Ed Begley, Amerikalı aktör (d. 1901) * 1972 - Rainer von Fieandt, Finlandiya Başbakanı (d. 1890) * 1978 - Muhammed Davud Han, Afganistan Devlet Başkanı (d. 1918) * 1978 - Muammer Karaca, Türk tiyatro sanatçısı (d. 1906) * 1988 - Agop Agopyan, ASALA'nın kurucusu ve lideri (d. 1951) * 1992 - Francis Bacon, İrlanda kökenli İngiliz ressam (d. 1909) * 1999 - Alf Ramsey, İngiliz teknik direktör (d. 1920) * 1999 - Arthur L. Schawlow, Amerikalı fizikçi (d. 1921) * 2002 - Aleksander Lebed, Rus general (d. 1950) * 2002 - Cüneyt Canver, Türk siyasetçi, gazeteci ve yazar (d. 1952) * 2005 - Chris Candido, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1972) * 2007 - Sabahattin Savcı, Türk siyasetçi ve eski Orman Bakanı (d. 1925) * 2007 - Ümit Haluk Bayülken, Türk diplomat, siyasetçi ve eski Millî Savunma Bakanı (d. 1921) * 2012 - Patricia Medina, İngiliz asıllı Amerikalı oyuncu (d. 1919) * 2013 - János Starker, Macar popüler çellist (d. 1924) * 2015 - Ashura Hara, Japon profesyonel güreşçi ve rugby oyuncusu (d. 1947) * 2016 - Jenny Diski, İngiliz romancı ve yazar (d. 1947) * 2017 - Jesús Alvarado Nieves, Meksikalı Lucha libre tarzında güreşen profesyonel güreşçi (d. 1959) * 2018 - Larry Harvey, Amerikalı sanatçı, hayırsever ve aktivist (d. 1948) * 2019 - Bruce Bickford, Amerikalı animatör ve film yapımcısı (d. 1947) * 2019 - Caroline Bittencourt, Brezilyalı model ve televizyon sunucusu (d. 1981) * 2019 - Sylvia Bretschneider, Alman siyasetçi (d. 1960) * 2019 - Wayson Choy, Çin asıllı Kanadalı yazar ve romancı (d. 1939) * 2019 - Jo Sullivan Loesser, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1927) * 2019 - John Singleton, Akademi Ödülü adaylığı bulunan film yönetmeni, senarist ve yapımcı (d. 1968) * 2020 - David S. Boe, Amerikalı müzisyen (d. 1936) * 2020 - Jill Gascoine, İngiliz aktris (d. 1937) * 2020 - Georgianna Glose, Amerikalı aktivist (d. 1946) * 2020 - Ladislav Hejdánek, Çek filozof, aktivist, eğitimci ve siyasetçi (d. 1927) * 2020 - Robert May, Avustralyalı bilim insanı ve akademisyen (d. 1936) * 2020 - Silas Silvius Njiru, Kenyalı Roma Katolik piskoposu (d. 1928) * 2020 - Syahrul, Endonezyalı politikacı, Büyük Endonezya Hareketi Partisi üyesi (d. 1960) * 2021 - Michael Collins, Amerikalı astronot (d. 1930) * 2021 - Anish Deb, Bengalce yazan Hint yazar (d. 1951) * 2021 - José de la Paz Herrera, Honduraslı futbolcu, teknik direktör ve siyasetçi (d. 1940) * 2021 - Clyde Leon, Trinidad ve Tobagolu millî futbolcu (d. 1983) * 2021 - El Risitas, İspanyol komedyen ve aktör (d. 1956) * 2022 - Neal Adams, Amerikalı çizgi roman sanatçısı (d. 1941) * 2022 - Juan Diego, İspanyol aktör (d. 1942) * 2022 - Harold Livingston, Amerikalı senarist ve romancı (d. 1924) == Tatiller ve özel günler == •2022-23: Geçitkale Günay SK 9 yıl ardından tekrar 1. lige yükseldi. == Kaynakça == *0428 28
== Olaylar == * 1903 - Alberta, Kanada'da meydana gelen toprak kaymasında 70 kişi öldü. * 1916 - Kut'ül Ammare Kuşatmasında, Halil Kut Paşa komutasındaki 6. Ordu, Irak cephesinde Kut'ül Ammare kasabasında İngiliz Mezopotamya ordusunu teslim aldı. * 1920 - TBMM, Hıyanet-i Vataniye Kanunu'nu onayladı. * 1939 - Avrupa Güreş Şampiyonası'nda, Türk güreşçileri Yaşar Doğu ve Mustafa Çakmak, 66 ve 87 kilolarda Avrupa ikincisi oldu. * 1939 - Almanya'nın Ankara Büyükelçiliğine atanan von Papen güven mektubunu sundu. * 1945 - İtalya'daki Alman birlikleri teslim oldu. * 1945 - Adolf Hitler, Eva Braun ile Berlin'de evlendi ve Amiral Karl Dönitz'i veliahtı tayin etti. * 1945 - Sovyet tankları Berlin'e girdi. * 1945 - Dachau Toplama Kampında tutulanlar, ABD Kara Kuvvetleri'ne bağlı 42. Piyade Tümeni ve diğer 7. Ordu birlikleri tarafından kurtarıldı. * 1949 - Sabahattin Ali'yi öldüren Ali Ertegin'in yargılanmasına başlandı. * 1951 - Helsinki'de serbest stil kategorisinde ilk defa düzenlenen Dünya Güreş Şampiyonası'nı Türk Millî Takımı kazandı. * 1955 - Güney Vietnam'da iç savaş başladı. * 1968 - Hair Müzikali, Broadway'de perdelerini açtı. * 1991 - Bangladeş'te meydana gelen kasırga, en az 138.000 kişinin ölümüne ve 10 milyon kişinin evsiz kalmasına neden oldu. * 1992 - Los Angeles'ta çıkan halk ayaklanmasında, üç gün içinde 54 kişi öldü ve yüzlerce bina tahrip edildi. * 2004 - Oldsmobile, son otomobilini üretti. Şirket, tam 107 yıldır otomobil üretimi yapıyordu. * 2005 - Suriye, 29 yıl süren işgalin ardından Lübnan'dan tamamen çekildi. * 2007 - İstanbul'da Çağlayan Mitingi düzenlendi. * 2011 - Birleşik Krallık'ta Galler Prensi William, Kate Middleton ile evlendi. * 2017 - Türkiye'de Vikipedi'ye erişim engellendi. == Doğumlar == * 1785 - Karl Drais, Alman mucit (ö. 1851) * 1806 - Ernst von Feuchtersleben, Avusturyalı hekim, şair ve filozof (ö. 1849) * 1818 - II. Aleksandr, Rus Çarı (ö. 1881) * 1854 - Henri Poincaré, Fransız matematikçi (ö. 1912) * 1863 - William Randolph Hearst, Amerikalı gazete yayımcısı ve siyasetçi (ö. 1961) * 1880 - Ali Fethi Okyar, Türk asker ve siyaset adamı (ö. 1943) * 1892 - Müfide Ferit Tek, Türk romancı (ö. 1971) * 1893 - Harold Clayton Urey, Amerikalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1981) * 1899 - Duke Ellington, Amerikalı caz müzisyeni (ö. 1974) * 1901 - Hirohito, Japonya'nın 124. İmparatoru (ö. 1989) * 1906 - Eugène Ehrhart, Fransız matematikçi (ö. 2000) * 1907 - Fred Zinnemann, Avusturya asıllı Amerikalı film yönetmeni ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi (ö. 1997) * 1924 - Annette Chalut, Fransız hekim ve direnişçi * 1943 - İlker Başbuğ, Türk orgeneral ve 26. Genelkurmay Başkanı * 1954 - Jerry Seinfeld, Amerikalı komedyen * 1957 - Daniel Day-Lewis, İngiliz oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1958 - Michelle Pfeiffer, Amerikalı sinema oyuncusu * 1963 - Aykut Gürel, Türk besteci ve müzisyen * 1967 - Dan Ariely, psikoloji profesörü ve davranışsal ekonomisttir * 1967 - Latif Doğan, Türk şarkıcı * 1967 - Master P ya da iş dünyasında kullandığı adıyla P. Miller, Amerikalı rapçi, yapımcı, aktör ve yatırımcı * 1968 - Kolinda Grabar-Kitarović, Şubat 2015 yılından Şubat 2020'ye kadar Hırvatistan Cumhurbaşkanı olarak görev yapan Hırvat siyasetçi * 1969 - İzel Çeliköz, Türk şarkıcı * 1970 - Andre Agassi, Amerikalı tenisçi * 1970 - China Forbes, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1970 - Uma Thurman, Amerikalı sinema oyuncusu * 1973 - David Belle, Fransız oyuncu * 1974 - Anggun, Endonez-Fransız şarkıcı * 1975 - Ziynet Sali, Kıbrıs Türkü müzisyen * 1976 - Taner Gülleri, Türk futbolcu * 1976 - Fabio Liverani, İtalyan millî futbolcu * 1977 - Titus O'Neil, Amerikalı profesyonel güreşçi ve emekli profesyonel futbolcu * 1979 - Lee Dong-Gook, Güney Koreli futbolcu * 1980 - Bahar Yanılmaz, Türk oyuncu * 1982 - Cengiz Coşkun, Türk model ve oyuncu * 1982 - Kate Nauta, Amerikalı oyuncu, manken ve şarkıcı * 1983 - David Lee, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1983 - Mehmet Aslan, Türk oyuncu ve siyasetçi * 1983 - Semih Şentürk, Türk futbolcu * 1984 - Paulius Jankunas, Litvan basketbolcu * 1984 - Melike İpek Yalova, Türk oyuncu * 1987 - Sara Errani, İtalyan tenisçi * 1988 - Elías Hernández, Meksikalı futbolcu * 1988 - Tevfik Mahlufi, Cezayirli orta mesafeci * 1989 - Domagoj Vida, Hırvat futbolcu * 1991 - Jung Hye-sung, Güney Koreli oyuncu * 1992 - Sebastian Holmén, İsveçli futbolcu * 1992 - Bilal Özhan, Türk futbolcu * 1996 - Katherine Langford, Avustralyalı aktris * 2006 - Xochitl Gomez, Amerikalı oyuncu * 2007 - Sofía de Borbón, İspanya Kralı VI. Felipe ve Letizia Ortiz'nın ikinci çocuğu == Ölümler == * 1380 - Siena'lı Katerina, Dominikan Tarikatı'nda çalışan ama rahibe olmayan üyesi ve mistik (d. 1347) * 1688 - Friedrich Wilhelm, Brandenburg elektörü ve Prusya Dükü (d. 1620) * 1771 - Francesco Bartolomeo Rastrelli, İtalyan kökenli Rus mimar (d. 1700) * 1870 - Juan Crisóstomo Falcón, Venezuela devlet başkanı (d. 1820) * 1924 - Ernest Fox Nichols, Amerikalı eğitimci ve fizikçi (d. 1869) * 1933 - Konstantinos Kavafis, Yunan şair (d. 1863) * 1944 - Bernardino Machado, 1915-16 ve 1925-26 dönemlerinde Portekiz cumhurbaşkanı (d. 1851) * 1945 - Matthias Kleinheisterkamp, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası'nın Waffen SS generali (d. 1893) * 1947 - Irving Fisher, Amerikalı ekonomist (d. 1867) * 1951 - Ludwig Wittgenstein, Avusturya kökenli İngiliz filozof (d. 1889) * 1951 - Osman Batur, Kazak direniş lideri (Doğu Türkistan'ın bağımsızlığı için Çinlilere karşı mücadele veren halk kahramanı) (d. 1899) * 1954 - Zekai Apaydın, Türk diplomat ve siyasetçi (d. 1884) * 1956 - Wilhelm Ritter von Leeb, Alman mareşal (d. 1876) * 1967 - Anthony Mann, Amerikalı film yönetmeni ve aktör (d. 1906) * 1979 - Muhsin Ertuğrul, Türk yönetmen, oyuncu ve yapımcı (d. 1892) * 1980 - Alfred Hitchcock, İngiliz sinema yönetmeni (d. 1899) * 1988 - Leman Cevat Tomsu, Türk mimar ve akademisyen (Türkiye’nin ilk kadın mimarı) (d. 1913) * 1992 - Burhan Uygur, Türk ressam (d. 1940) * 2006 - John Kenneth Galbraith, Kanada kökenli Amerikalı ekonomist (d. 1908) * 2008 - Albert Hofmann, İsviçreli bilim insanı (LSD'yi sentezleyen ilk kişi) (d. 1906) * 2009 - Sedat Balkanlı, Türk futbolcu (d. 1965) * 2010 - Avigdor Arikha, İsrailli-Fransız ressam, baskı sanatçısı ve sanat tarihçisi (d.1929) * 2012 - Şükrü Ganem, Libyalı siyasetçi (d. 1942) * 2013 - Parekura Horomia, Yeni Zelandalı siyasetçi (d. 1950) * 2014 - Iveta Bartošová, Çek şarkıcı (d. 1966) * 2014 - Bob Hoskins, İngiliz aktör (d. 1942) * 2014 - Tahir Şeybi, Tunuslu eski millî futbolcu (d. 1946) * 2014 - Gailene Stock, Avustralya-İngiliz balerin ve bale eğitmeni (d. 1946) * 2016 - Alyson Bailes, İngiliz kadın diplomat, politika uzmanı, akademisyen ve dilbilimci (d. 1949) * 2016 - Renato C. Corona, Filipinli yüksek mahkeme başkanlığı yapmış üst düzey hukukçu (d. 1948) * 2016 - Jok Church, Amerikalı animatör ve çizgi film yapımcısı (d. 1949) * 2016 - Chen Zhongshi, Çinli şair ve yazar (d. 1942) * 2018 - Lester James Peries, Sri Lankalı film yönetmeni, senarist ve film yapımcısı (d. 1919) * 2018 - Luis García Meza Tejada, Eski bir Bolivya diktatörü (d. 1929) * 2018 - Michael Martin, Britanyalı İşçi Partili siyasetçi (d. 1945) * 2018 - Özden Örnek, Türk asker ve Deniz Kuvvetleri'nin 20. Komutanı (d. 1943) * 2018 - Rose Laurens, Fransız kadın şarkıcı ve söz yazarı (d. 1953) * 2019 - Carlo Maria Abate, İtalyan otomobil yarışçısı (d. 1932) * 2019 - Dilber Ay, Türk şarkıcı, söz yazarı ve sunucu (d. 1956) * 2019 - Eldon A. Bargewell, Tümgeneral rütbesindeki Amerikalı eski üst düzey asker (d. 1947) * 2019 - Gino Marchetti, Amerikan futbolcusu (d. 1926) * 2019 - John Llewellyn Moxey, Arjantin doğumlu İngiliz film ve televizyon yönetmeni (d. 1925) * 2019 - Leslie Allan Murray, Avustralyalı şair, tarihçi, romancı, egitimci ve eleştirmen (d. 1938) * 2019 - Josef Šural, Profesyonel Çek futbolcu (d. 1990) * 2019 - Ellen Tauscher, Amerikalı siyasetçi ve diplomat (d. 1951) * 2020 - Philippe Breton, Fransız Roma Katolik piskopos (d. 1936) * 2020 - Germano Celant, İtalyan sanat tarihçisi (d. 1940) * 2020 - Lenora Garfinkel, Amerikalı mimar (d. 1930) * 2020 - Denis Goldberg, Güney Afrikalı insan hakları aktivisti ve siyasetçi (d. 1933) * 2020 - Yahya Hassan, Filistin kökenli Danimarkalı şair ve aktivist (d. 1995) * 2020 - İrrfan Khan, Hint aktörü (d. 1967) * 2020 - Martin Lovett, İngiliz çellist (d. 1927) * 2020 - Dick Lucas, Amerikan futbolcusu (d. 1934) * 2020 - Noel Walsh, İrlandalı futbolcu (d. 1935) * 2021 - Amris, Endonezyalı siyasetçi ve general (d. 1957) * 2021 - Hans van Baalen, Hollandalı siyasetçi (d. 1960) * 2021 - Rajendrasingh Baghel, Hint siyasetçi ve tarımcı (d. 1945) * 2021 - Anne Buydens, Almanya doğumlu Belçikalı-Amerikalı aktris, hayırsever ve film yapımcısı (d. 1919) * 2021 - Johnny Crawford, Amerikalı aktör, şarkıcı, müzisyen ve bando şefi (d. 1946) * 2021 - Zhang Enhua, Çinli millî futbolcu (d. 1973) * 2021 - Billie Hayes, Amerikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1924) * 2022 - Joanna Barnes, Amerikalı aktris, gazeteci ve köşe yazarı (d. 1934) * 2022 - Taz Stereo Nation, Hint asıllı İngiliz şarkıcı, besteci ve aktör (d. 1967) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Dans Günü *0429 29
== Olaylar == * 1006 - Tarihte kayıtlara geçirilmiş en parlak Süpernova olan SN 1006, Kurt takımyıldızı içerisinde gözlemlendi. * 1563 - Kral VI. Charles'ın emriyle, bütün Yahudiler Fransa'dan çıkarıldı. * 1789 - George Washington, ABD'nin ilk Başkanı oldu. * 1803 - ABD, Louisiana topraklarını Fransa'dan 15 milyon dolar karşılığında satın aldı. Böylelikle genç ülkenin toprakları iki katına çıkmış oldu. Bu alışverişe tarihte "Louisiana mübayaası" adı verilmektedir. * 1919 - Mustafa Kemal Paşa, Dokuzuncu Ordu Müfettişliğine atandı. * 1920 - Paris'te toplanacak Barış Konferansı ile ilgili Ankara'da toplanan Büyük Millet Meclisi, taraf ülkelerin Dış İşleri Bakanlıklarına gönderdiği bir yazıyla, İstanbul'dan ayrı bir Hükûmetin kurulduğunu bildirdi. * 1939 - Türkiye'nin de katıldığı New York Dünya Sergisi açıldı. * 1945 - Adolf Hitler ve bir gün önce evlendiği Eva Braun intihar etti. * 1955 - Bugün kullanılan Vietnam bayrağını, Kuzey Vietnam ilk kez resmî bayrağı olarak kabul etti. * 1959 - İsmet İnönü'nün Uşak gezisinde olaylar çıktı. Polis, halkı dağıtmak için göz yaşartıcı bomba kullandı. * 1960 - İstanbul'da bir gün sokağa çıkma yasağı ilan edildi. * 1960 - Ali Ulvi Ersoy'nin karikatürü nedeniyle, Cumhuriyet gazetesi 10 gün süreyle kapatıldı. * 1961 - İstanbul Kartal'da iki tren çarpıştı: 16 kişi öldü, 78 kişi de yaralandı. * 1964 - Diyanet İşleri Başkanlığı, doğum kontrolünün uygulanmasını verdiği bir fetvayla kamuoyuna açıkladı. * 1967 - CHP Dördüncü Olağanüstü Kurultayı sonuçlandı. Kurultay'da kabul edilen ortanın solu siyasetine karşı çıkan Kayseri Milletvekili Turhan Feyzioğlu'nun liderliğini yaptığı 33 Milletvekili ve 15 Senatör partiden istifa etti. * 1975 - Kuzey Vietnam birlikleri, Saygon'daki Bağımsızlık Sarayı'na girerek Vietnam Savaşı'nı bitirdi. * 1975 - Anayasa Mahkemesi tarafından 1971'de kapatılan Türkiye İşçi Partisi yeniden kuruldu. * 1981 - Devlet Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Erzincan'da konuştu: "Bir kişi tasavvur ediniz ki eline silah alacak; sekiz kişiyi, on kişiyi, yirmi kişiyi hayvan boğazlar gibi boğazlayacak, öldürecek. Ondan sonra ben onu idam etmeyeceğim!" * 1982 - 12 Eylül Darbesi'nin 16. idamı: 20 Şubat 1980'de Malatya Doğanşehir Cumhuriyet Halk Partisi Gençlik Kolları Başkanı Hasan Doğan'ı öldüren sağ görüşlü militan Cengiz Baktemur, idam edildi. * 1986 - Çernobil reaktör kazası sonucu meydana gelen nükleer kaza sonrasında atmosfere büyük miktarda fisyon ürünleri salındığı tüm dünya tarafından öğrenildi. * 1993 - WWW ön eki ile günümüzde kullanılan internet, Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi (CERN) tarafından, halkın ulaşabileceği şekle getirildi. * 1998 - ABD, PKK'yı en tehlikeli terör örgütleri arasında saydı. * 1998 - NATO Konseyi, Kosova Bildirisi yayınladı. Şiddeti reddeden ittifak, Yugoslavya Devlet Başkanı Slobodan Miloseviç'e uyarılarda bulundu. * 1998 - PKK, Yunanistan'ın başkenti Atina'da bazı Yunan parlamenterlerin de katılımıyla Balkanlar Bürosu'nu açtı. * 1999 - Ankara 2 Numaralı Devlet Güvenlik Mahkemesi, Abdullah Öcalan'ın yargılanmasının 31 Mayıs Pazartesi gününden itibaren İmralı Adası'nda kesintisiz olarak sürdürülmesine karar verdi. * 2003 - Metrocity alışveriş merkezi İstanbul'da açıldı. * 2013 - Türkiye'nin en uzun tutuklu kalan (32,5 yıl) mahkûmu, Tahir Canan tahliye edildi. * 2022 - Trabzonspor, Süper Lig'deki 7. Şampiyonluğunu kazandı. == Doğumlar == * 1310 - III. Casimir, 1333'ten 1370'e kadar bugünkü Polonya'nın öncülü olan Lehistan Krallığı'nın hükümdarı (ö. 1370) * 1662 - II. Mary, 1689'dan 1694'teki ölümüne kadar eşi III. & II. William ile birlikte hüküm süren İngiltere, İskoçya ve İrlanda Kraliçesi (ö. 1694) * 1723 - Mathurin Jacques Brisson, Fransız zoolog ve doğa filozofu (ö. 1806) * 1770 - David Thompson, Britanyalı-Kanadalı kürk tüccarı, kadastrocu ve harita yapımcısı (ö. 1857) * 1777 - Carl Friedrich Gauss, Alman kökenli matematikçi ve bilim insanı (ö. 1855) * 1803 - Albrecht von Roon, Prusyalı asker ve devlet adamı (ö. 1879) * 1857 - Eugen Bleuler, İsviçreli psikiyatr (ö. 1939) * 1870 - Franz Lehár, Macar besteci (ö. 1948) * 1883 - Jaroslav Hašek, Çek romancı (ö. 1923) * 1896 - Giuseppe Vaccaro, İtalyan mimar (ö. 1970) * 1902 - Theodore Schultz, Amerikan iktisatçı ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (ö. 1998) * 1916 - Bob Pirie, Kanadalı yüzücü (ö. 1984) * 1916 - Claude Elwood Shannon, Amerikalı matematikçi ve elektrik mühendisi (ö. 2001) * 1924 - Sheldon Harnick, Amerikalı söz yazarı, müzisyen ve Pulitzer Ödülü sahibi (ö. 2023) * 1926 - Cloris Leachman, Amerikalı aktris, komedyen ve En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2021) * 1933 - Willie Nelson, Amerikalı country-folk sanatçısı * 1938 - Larry Niven, Amerikalı bilimkurgu yazarı * 1938 - Juraj Jakubisko, Slovak yönetmen (ö. 2023) * 1946 - XVI. Carl Gustaf, İsveç Kralı * 1948 - Jocelyne Saab, Lübnanlı gazeteci ve film yönetmeni (ö. 2019) * 1949 - António Guterres, Portekizli siyasetçi ve Birleşmiş Milletler'in 9. Genel Sekreteri * 1949 - Selim İleri, Türk yazar, senarist ve eleştirmen * 1952 - Jacques Audiard, Fransız film yönetmeni ve senarist * 1954 - Jane Campion, Yeni Zelandalı film yönetmeni, senarist ve Oscar ödülü sahibi * 1954 - Kim Darroch, Britanyalı büyükelçi * 1955 - Nicolas Hulot, Fransız siyasetçi, yazar, fotoğrafçı ve gazeteci * 1956 - Lars von Trier, Danimarkalı film yönetmeni ve senarist * 1958 - Charles Berling, Fransız oyuncu * 1959 - Stephen Harper, Kanadalı politikacı ve Kanada'nın 22. Başbakanı * 1961 - Arnór Guðjohnsen, İzlandalı eski millî futbolcu * 1961 - Thomas Schaaf, Alman futbolcu ve teknik direktör * 1961 - Isiah Thomas, Amerikalı basketbolcu * 1965 - Adrian Pasdar, Amerikalı aktör ve film yönetmeni * 1969 - Paulo Jr., Brezilyalı müzisyen * 1970 - Halit Ergenç, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu * 1973 - Leigh Francis, komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1975 - Johnny Galecki, Amerikalı oyuncu * 1976 - Victor J. Glover, Amerikalı astronot * 1976 - Ankaralı Namık, Türk müzisyen, söz yazarı, bestekâr ve oyuncu (ö. 2015) * 1976 - Amanda Palmer, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1978 - Ayça İnci, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1978 - Simone Barone, İtalyan futbolcu * 1979 - Gerardo Torrado, Meksikalı eski millî futbolcu * 1980 - Luis Scola, Arjantinli profesyonel basketbolcu * 1980 - Jeroen Verhoeven, Hollandalı futbolcu * 1981 - Rasim Ozan Kütahyalı, Türk köşe yazarı ve televizyon yorumcusu * 1981 - John O'Shea, İrlandalı eski futbolcu * 1982 - Kirsten Dunst, Amerikalı sinema oyuncusu * 1982 - Lloyd Banks, Amerikalı rapçi ve G-Unit grubunun üyesi * 1982 - Drew Seeley, Kanadalı-Amerikalı oyuncu, şarkıcı, söz yazarı ve dansçı * 1983 - Tatjana Hüfner, Alman kızakçı * 1985 - Gal Gadot, İsrailli oyuncu ve model * 1986 - Dianna Agron, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1989 - Tunay Acar, Türk- Alman futbolcu * 1990 - Michael Schulte, Alman şarkıcı * 1991 - Hristos Milordos, Kıbrıs Rumu şarkıcı * 1991 - Travis Scott (Jacques Webster), Amerikalı rapçi ve prodüktör * 1992 - Finn Lemke, Alman hentbolcu * 1992 - Marc-André ter Stegen, Alman kaleci * 1992 - Paweł Wszołek, Polonyalı futbolcu * 1993 - Amine Gülşe, Türk oyuncu ve manken * 1994 - Chae Seo-jin, Güney Koreli aktris * 1996 - Augusto Batalla, Arjantinli futbolcu * 1997 - Ali Rıza Serlek, Norveçli güreşçi * 1998 - Olivia DeJonge, Avustralyalı aktris * 2002 - Teden Mengi, İngiliz futbolcu == Ölümler == * 65 - Lucan (Marcus Annaeus Lucanus), Romalı şair (d. 39) * 1030 - Gazneli Mahmud, Gazne Devleti'nin kurucusu (d. 971) * 1063 - Renzong, Çin'in Song Hanedanı'nın dördüncü imparatoru (d. 1010) * 1305 - Roger de Flor, başta Sicilya ve Bizans İmparatorluğu olmak üzere Akdeniz kıyılarında ve Anadolu topraklarında faaliyetlerde bulunmuş olan condottiere (d. 1267) * 1632 - III. Zygmunt Waza, İsveç kralı ve Finlandiya Büyük Dükü (d. 1566) * 1642 - Dmitri Pojarski, 1611'den 1612'ye kadar Lehistan-Rusya Savaşı sırasında askeri liderliği ile tanınan Rus prensi (d. 1577) *1751 - Petro Lassi, 1735-1739 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rus ordularına komutanlık etmiş general (d. 1678) * 1792 - John Montagu, İngiliz siyasetçi ve diplomat (sandviçin mucidi) (d. 1718) * 1821 - Benderli Ali Paşa, Osmanlı sadrazamı ve devlet adamı (d. ?) * 1847 - Karl (Teschen Dükü), Avusturya arşidükü, askeri reformcu ve kuramcı (d. 1771) * 1865 - Robert FitzRoy, İngiliz meteorolog ve denizci (d. 1805) * 1883 - Édouard Manet, izlenimciliğin kurucularından Fransız ressam (d. 1832) * 1885 - Jens Peter Jacobsen, Danimarkalı şair, yazar ve bilim insanı (d. 1847) * 1889 - Carl Rosa, Alman asıllı İngiliz opera besteci ve yöneticisi (d. 1842) * 1921 - Kamures Hanım, V. Mehmed'in ilk eşi (d. 1855) * 1945 - Adolf Hitler, Avusturya doğumlu Alman politikacı ve yazar (Nazi Almanyası'nın diktatörü) (d. 1889) * 1945 - Eva Braun, Adolf Hitler'in uzun süreli hayat arkadaşı ve kısa bir süre için nikahlı eşi (d. 1912) * 1956 - Alben W. Barkley, Amerikalı siyasetçi ve ABD'nin 35. başkan yardımcısı (d. 1877) * 1970 - Inger Stevens, İsveç doğumlu Amerikalı aktris (d. 1934) * 1974 - Agnes Moorehead, Amerikalı aktris (d. 1900) * 1982 - Lester Bangs, Amerikalı müzik eleştirmeni, yazar ve müzisyen (d. 1948) * 1983 - George Balanchine, Gürcü asıllı Amerikalı koreograf (d. 1904) * 1983 - Muddy Waters, Amerikalı müzisyen (d. 1913) * 1989 - Sergio Leone, İtalyan film yapımcısı ve yönetmen (d. 1929) * 1994 - Roland Ratzenberger, Avusturyalı F1 yarışçısı (d. 1960) * 1998 - Nizar Kabbani, Suriyeli şair, yazar ve diplomat (d. 1923) * 2000 - Poul Hartling, Danimarkalı diplomat ve siyasetçi (d. 1914) * 2007 - Gordon Scott, Amerikalı aktör (d. 1926) * 2010 - Gerry Ryan, İrlandalı yazar, televizyon sunucusu ve haber spikeri (d. 1956) * 2011 - Ernesto Sabato, Arjantinli yazar (d. 1911) * 2012 - Benzion Netanyahu, Polonya doğumlu İsrailli tarihçi ve siyonist aktivist (d. 1910) * 2015 - Ben E. King, Amerikalı soul şarkıcısı (d. 1938) * 2015 - Henriette Ragon, bilinen ismiyle Patachou, Fransız şarkıcı ve oyuncu (d. 1918) * 2015 - Nigel Terry, İngiliz oyuncu ve dublaj sanatçısı (d. 1945) * 2016 - Daniel Aaron, Amerikalı yazar ve akademisyen (d. 1912) * 2016 - Uwe Friedrichsen, Alman sinema ve dizi oyuncusu (d. 1934) * 2016 - Harry Kroto, Britanyalı kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1939) * 2017 - Belchior, Brezilyalı şarkıcı ve besteci (d. 1946) * 2017 - Lorna Gray, Amerikalı oyuncu (d. 1917) * 2017 - Mbah Gotho, 146 yaşında olduğu iddia edilen Endonezyalı (d. 1870) * 2017 - Ueli Steck, İsviçreli dağcı ve tırmanış sporcusu (d. 1976) * 2018 - Joel Kovel, Amerikalı yazar ve psikiyatrist (d. 1936) * 2019 - Anémone, Fransız oyuncu (d. 1950) * 2019 - Beth Carvalho, Brezilyalı kadın şarkıcı, besteci, dans müzisyeni ve siyasetçi (d. 1946) * 2019 - Luciano Comaschi, İtalyan teknik direktör ve eski futbolcu (d. 1931) * 2019 - Peter Mayhew, İngiliz aktör (d. 1944) * 2020 - Suleiman Adamu, Nijeryalı politikacı (d. 1963) * 2020 - Tony Allen, Nijeryalı baterist, besteci ve söz yazarı (d. 1940) * 2020 - Óscar Chávez, Meksikalı şarkıcı, söz yazarı, besteci ve aktör (d. 1935) * 2020 - Jordan Cox, İngiliz ragbi birliği oyuncusu (d. 1992) * 2020 - Kundanika Kapadia, Hint romancı, öykü yazarı ve deneme yazarı (d. 1927) * 2020 - Rishi Kapoor, Hint Oyuncu (d. 1952) * 2020 - Sam Lloyd, Amerikalı aktör, kapella şarkıcısı ve müzisyen (d. 1963) * 2020 - Jean-Marc Manducher, Fransız iş insanı ve spor yöneticisi (d. 1948) * 2020 - Sylvie Vincent, Kanadalı antropolog ve etnolog (d. 1941) * 2020 - Yu Lihua, Tayvanlı-Amerikalı yazar ve öğretmen (d. 1931) * 2021 - Claudia Barrett, Amerikalı aktris (d. 1929) * 2021 - Aleksey Bespalikov, Sovyet-Rus siyasetçi (d. 1948) * 2021 - Eli Broad, Amerikalı milyarder iş insanı ve hayırsever (d. 1933) * 2021 - Kęstutis Glaveckas, Litvanyalı siyasetçi (d. 1949) * 2022 - Neil Campbell, İngiliz profesyonel futbolcu (d. 1977) * 2022 - Naomi Judd, Amerikalı country şarkıcısı, müzisyen, aktris, söz yazarı ve aktivist (d. 1946) * 2022 - Mino Raiola, Futbol menajeri (d. 1967) == Tatiller ve özel günler == * Uluslararası Caz Günü * Dünya Veteriner Hekimler Günü (2016) * Muş'tan Rus ve Ermeni birliklerinin geri çekilişi (1918) * Ortez Protez Günü *0430 30
Mayıs, Gregoryen Takvimi'ne göre yılın 5. ayı olup 31 gün çeker. Mayıs adı, Roma bereket Tanrıçası Bona Dea ile birlikte tanımlanan, Yunan Tanrıçası "Maia'nın ayı" anlamında Latince maius mensis'ten gelmektedir.
Ağustos, Gregoryen Takvimi'ne göre yılın 8. ayı olup 31 gün çeker. Türkçede bu aya "Harman ayı", "Lobut ayı" da denir. Kimi yerlerde bu ay için "Temmuz" ayı gibi "Orak ayı" dendiği de olur. 150px|küçükresim|sol|Augustus Caesar Ağustos adının İngilizce karşılığı olan "August", bir rivayete göre, Roma İmparatoru Caesar Augustus’a ithafendir. Bir rivayete göre, Augustus da, tıpkı Julius Caesar’ın ayı Temmuz gibi (Julius’dan kaynaklanan July: Temmuz) kendi ayının da 31 gün çekmesini istediği için Ağustos ayında 31 gün vardır. Augustus, Cleopatra’nın öldüğü zamana denk geldiği için, bu ayın, takvimde bulunduğu yere yerleştirilmesini istemiştir. Augustus bu aya adını vermeden önce Ağustos ayı, Mart ayı ile başlayan Roma takviminin altıncı ayı olduğu için, Latince "Sextilis" olarak adlandırılmaktaydı. Kategori:Latinceden Türkçeye geçen sözcükler
Kız Kulesi, İstanbul Boğazı'nın Marmara Denizi'ne yakın kısmında, Salacak açıklarında yer alan küçük adacık üzerinde inşa edilmiş yapıdır. == Tarihçe == Kyzikos'taki deniz zaferinden sonra, MÖ 408'de Atinalı general Alkibiadis, muhtemelen Karadeniz'den gelen gemiler için Üsküdar'ın önündeki küçük bir kaya üzerine özel bir istasyon inşa etti.Müller-Wiener (1976), p. 334 Üsküdar'ın sembolü hâline gelen kule, Üsküdar’da Bizans devrinden kalan tek eserdir. MÖ 24 yıllarına kadar uzanan bir geçmişe sahiptir. 1110'da Bizans İmparatoru I. Aleksios, taş duvarla korunan ahşap bir kule inşa etti. Kuleden Konstantinopolis'teki Mangana semtinde (tarihi yarımadada bir mahalle) dikilmiş başka bir kuleye uzanan bir demir zincir gerildi. Adacık daha sonra su altı kalıntıları hala görülebilen bir savunma duvarı ile Asya kıyısına bağlandı. 1453'te İstanbul'un Osmanlılar tarafından fethi sırasında, kulede Venedikli Gabriele Trevisano tarafından yönetilen bir Bizans garnizonu bulunuyordu. Daha sonra yapı, Fatih Sultan Mehmed döneminde Osmanlı Türkleri tarafından gözetleme kulesi olarak kullanılmıştır. İlk olarak Yunan döneminde bir mezara ev sahipliği yapan bu ada, Bizans döneminde inşa edilen ek bina ile gümrük istasyonu olarak kullanılmıştır. Osmanlı döneminde ise gösteri platformundan savunma kalesine, sürgün istasyonundan karantina odasına kadar birçok işlev yüklenmiştir. Asli görevi olan ve yüzyıllardan beri varlığı ile insanlara, geceleri ise geçen gemilere göz kırpan feneri ile yol gösterme işlevini hiç kaybetmemiştir. Bazı Avrupalı tarihçiler buraya Leander Kulesi derler. Kule hakkında pek çok rivayet bulunmaktadır. Antik Çağ'da arkla (küçük kale) ve damialis (dana yavrusu) adları ile anılan kule, bir ara da "Tour de Leandros" (Leandros'un Kulesi) ismi ile ünlenmiştir. Şimdi ise Kız Kulesi ismi ile bütünleşmiş ve bu ismi ile anılmaktadır. Çok eski geçmişi olan Kız Kulesi, bir zamanlar Boğaz'dan geçen gemilerden vergi alınmak maksadı ile kullanılmıştır. Kule ile Avrupa yakası boyunca büyük bir zincir çekilmiş ve gemilerin Anadolu yakası ile Kız Kulesi arasından geçişine (O zamanlar gemi boyutları küçük olduğu için geçebilmekteydi.) izin verilmiştir. Bir süre sonra kule, zinciri taşıyamamış ve Avrupa yakasına doğru yıkılmıştır. Kuleden suyun içine bakıldığında yıkıntıları görülmektedir. Kule 1509 depreminde yıkılmış, yeniden inşa edilmiş ve 1721'de yanmıştır. Sadrazam Damat İbrahim Paşa tarafından imar emri verilmiş ve yeni bina deniz feneri olarak kullanılmış; çevre surlar 1731 ve 1734 yıllarında onarılmıştır. Sonunda 1763'te kule daha dayanıklı taştan yeniden inşa edildi. 1829'dan itibaren karantina istasyonu olarak kullanılmış ve 1832'de Sultan II. Mahmud tarafından yeniden restore edilmiştir. 1945'te, kuleyi yamama sırası liman yönetimine geldi. Daha sonra 1998'de tekrar restore edildi, kısa bir süre önce James Bond filmi Dünya Yetmez'de yer aldı. === Restorasyon çalışmaları === sol|küçükresim|Kulenin 2022 yılına ait bir restorasyon halindeki görüntüsü 17 Ağustos 1999 depremi ve Marmara Denizi'ndeki tsunamiden sonra kuleyi güçlendirmek için çelik destekler eklendi. Sarayburnu'ndaki eski Roma, Bizans ve Osmanlı başkentinin manzarasına sahip iç mekan bir kafe ve restorana dönüştürülmüştür. Özel tekneler gün boyunca kule ile kıyı arasında gidip gelmektedir. Kız Kulesi 2000 yılında restore edilerek restoran haline dönüştürülmüştür. 2021 yılında Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından başlatılan restorasyon çalışmaları Mayıs 2023'te sona ermiştir. Restore edilen kule, 11 Mayıs 2023 tarihinde lazer gösterisiyle birlikte açıldı. == Mimarisi == Bugün görülen kulenin temelleri ve alt katın önemli kısımları, II. Mehmed devri yapısıdır. Kulenin etrafındaki sahanlık geniş kaplanmıştır. Üstündeki madalyon hâlindeki bir mermer levhada, kuleye şimdiki şeklini veren Sultan II. Mahmud'un, hattat Rasim’in kaleminden çıkmış 1832 tarihli bir tuğrası vardır. Kulenin Eminönü tarafı daha genişçe olup burada bir de sarnıç vardır. Evliya Çelebi kuleyi "Deniz içinde karadan bir ok atımı uzak, dört köşe, sanatkârane yapılmış bir yüksek kuledir. Yüksekliği tam 80 (seksen) arşındır. Sath-ı mesehası iki yüz adımdır. İki taraftan kapısı vardır." sözleriyle tarif etmiştir. == Konumu == Karadeniz'in Marmara ile birleştiği yerde, Salacak açıklarında küçük bir ada üzerinde kurulmuştur. Kız Kulesi'ne ulaşım, Salacak ve Ortaköy'den sandallarla yapılmaktadır. == Kültürel etkileri == küçükresim|250px|10 liralık banknotun arka yüzündeki Kız Kulesi (1966–1981). 1966-1981 yılları arasında tedavülde kalan 10 Türk lirası banknotlarının arka yüzünde, Kız Kulesi'nin bir tasviri yer alıyordu. Kulenin 1/25 ölçülerindeki maketi, Miniatürk'te sergilenmektedir. == Galeri == Dosya:Bosphorus Maidens Tower (7697727118).jpg Dosya:Kız kulesi.jpg|T. Allom tarafından çizilmiş Kız Kulesi, 1840 Dosya:Айвазовский (Гайвазовский) Иван (Оганес) Константинович Вид Леандровой башни в Константинополе.jpg|Rus ressam Ivan Aivazovsky tarafından yapılmış bir Kız Kulesi çalışması, 1848 Dosya:Maiden's Tower (Istanbul) (cropped).jpg|II. Abdülhamid'in fotoğraf albümünden Kız Kulesi Dosya:Maiden tower.JPG|Gece görünümü Dosya:Maidens Tower 2007.jpg|Arka planda Sarayburnu ile Boğaz'ın güney girişinde Kız Kulesi Dosya:Istanbul bogazici siluet.jpg|küçükresim|250px|Kız Kulesi ve Sarayburnu == Kaynakça == ;Özel ;Genel * == Dış bağlantılar == * Uzaydan Kız Kulesi18px Kategori:Konstantinopolis Kategori:Türk lirası üstünde görünen yapılar Kategori:İstanbul'daki kuleler Kategori:Marmara Denizi'ndeki adalar Kategori:İstanbul Boğazı Kategori:İstanbul iline bağlı adalar Kategori:12. yüzyılda tamamlanan ulaşım altyapısı Kategori:12. yüzyılda tamamlanan kuleler Kategori:1110'larda tamamlanan yapılar
Eylül, Jülyen ve Gregoryen Takvimi'ne göre yılın 9. ayı olup 30 gün çeker. == Etimoloji ve diğer isimler == Türkçe'de yer alan Eylül isminin kökeni Arapçadır. Arapça eylûl (أيلول), Süryanice Arami/Süryani takviminin altıncı ayına atıfta bulunan ˀelūl (אלול) kelimesinden alıntıdır. Bu isim ise köken açısından Akadca hasat festivali ve bu festivalin yapıldığı ayı tanımlayan elūlu/elūnu kelimesinden türemiştir. Hristiyanlar bu aya "istavroz ayı", "haç ayı" ya da Karadeniz'de değiştirilerek "istavrit ayı" olarak telaffuz ederler. Avram Galanti Bodrumlu yaptığı araştırmalar ile Türklük İncelemeleri kitabında Akadlıların altıncı ayı olduğunu ve "sevinçten haykırmak" anlamına geldiğini savunmuştur. Eylül adının İngilizce karşılığı olan "September", Latince "7" anlamına gelen "septem" den gelir. Eylül, M.Ö. 153'e kadar, eski Roma takviminde 7. ay idi. Roma imparatoru Septimius Severus ile aynı anlama gelir. == Kaynakça ==
Kasım, Gregoryen Takvimi'ne göre yılın 11. ayı olup 30 gün çeker. Bir de erkek adıdır. == Etimoloji == Türkiye'de, Atatürk devrimine değin Sümer-Babil- İbrani-Süryani-Arami Tişri den gelme ad ile Teşrin-i Sani olan ayın adı Cumhuriyet'ten sonra İkinci Teşrin, İkinciteşrin olarak kullanıldı, 10 Ocak 1945'te kabul edilen 15 Ocak 1945'te yürürlüğe giren ve dört ayın adlarını değiştiren yasa ile ayın adı kasım yapıldı. 1946 yılında, Refet Ülgen eylül ayı için ilk güz, kasım ayı içinse songüz adını önermiş; ancak bu önerisi benimsenmemiştir.Prof. Dr. Hamza ZÜLFİKAR, Doğru Yazalım Doğru Konuşalım, Türk Dil Kurumu. Ayın adı bir iddiaya göre Arapça kâsim قاسم, (bölen)'den gelmektedir, ama neyi bölmektedir? Oysa Anadolu'da, bu yasa çıkmadan yüzyıllar öncesinden beri halk yılı, kasım, kasım günleri ve hızır, hızır günleri diye ikiye ayırır, hızır günleri 6 Mayıs günü ile başlar ve kasım'a dek sürer. Bir başka iddiaya göre ise, adın "koç katımı" ya da "katım ayı" olarak bilinen dönemin bu aya denk gelmesidir. T - S ses değişimi Türkçede başka kelimelerde de gözlenir. Bu ay için kasım adının sebebi budur. Hızır, hıdır, haydar حيدر,خضر, tarihte türlü adlarla (Saint Valentine / Ermiş-Aziz Valentine, Aya Nikola / Santa Klaus/Noel Baba, Dede Korkut ...) anılan bir biçimde Bilinen vaktin günü'ne dek yaşayacak olan bir insandır, kimi inanışlar onu bir nebi/peygamber olarak sayarlar. Arapça söyleyişle Kasım قاسم, Kazım كاظم, İlyas الياس ya da İbranice Kazaam כזאם ile Ellas אללס, Alias אליאס ise Yahya Peygamber'in takma adı olarak bilinir. 6 Mayıs günü Hızır ile İlyas (Ellez)'ın buluştuğuna inanılır. Kasım adının İngilizce karşılığı olan "November", Latince 9 anlamına gelen “novem” den gelir. Aylara bölünmemiş kış süreci, ocak ve şubat arasında bölünene kadar eski Roma takviminde kasım ayı 9. ay idi. == Kaynakça ==
Aralık, Gregoryen takvime göre yılın 12. ve son ayı olup 31 gün çeker. == Etimoloji == Türkiye'de, Atatürk devrimine değin Arapçada "Ocak" anlamına gelen "kânûn كانون" sözcüğünden Kânûn-i Evvel, Kanunuevvel, Kanunievvel, Kânunuevvel olan ayın adı Cumhuriyet'ten sonra İlk Kânun, İlkkânun olarak kullanıldı; 10 Ocak 1945'te kabul edilip 15 Ocak 1945'te yürürlüğe giren ve dört ayın adlarını değiştiren yasa ile ayın adı aralık yapıldı. Aralık adının İngilizce karşılığı olan 'December', Latince 10 anlamına gelen "decem"den gelir. Aylara bölünmemiş kış mevsimi, ocak ve Şubat arasında bölünene kadar eski Roma takviminde aralık ayı 10. ay idi.
Ekim, Gregoryen Takvimi'ne göre yılın 10. ayı olup 31 gün çeker. Türkiye'de, Atatürk devrimine değin Sümer-Babil-İbrani-Süryani-Arami ad Tişri den gelme Teşrin-i Evvel olan ayın adı Cumhuriyet'ten sonra da İlk Teşrin, İlkteşrin ya da Birinci Teşrin, Birinciteşrin olarak kullanıldı, 10 Ocak 1945'te kabul edilen 15 Ocak 1945'te yürürlüğe giren ve dört ayın adlarını değiştiren yasa ile ayın adı ekim yapıldı. Türkçe "ekme" eyleminden türemiş olup tarlaların sürülüp ekildiği ay anlamındadır. Anadolu'da bu ay için "Gazel ayı" dendiği de olur, "gazel" "kuru yaprak" anlamına gelir. Bu ay için "Avara" diyenler de vardır. Gagauzca gibi Türkçenin kimi lehçelerinde bu aya "kasım" denir. Bu fark; Julien yöntemi Güneş takvimi ile Gregorien yöntemi Güneş takviminin bu yüzyıl (20. yüzyıl) için 13 gün farkı olması yüzündendir. "Kasım" adı "Yahya" peygamberin takma adı olduğundan, Gagauzlar bu iki Güneş takviminin gün farkından dolayı, "kasım" adını bu aya daha yakın görmüşlerdir. Ekim adının İngilizce karşılığı olan "October", Latince 8 anlamına gelen "octo" dan gelir. Aylara bölünmemiş kış süreci, Ocak ve Şubat arasında bölünene kadar eski Roma takviminde Ekim ayı 8. ay idi.
== Olaylar == * 1707 - İngiltere, Galler ve İskoçya; Büyük Britanya olarak birleşti. * 1776 - İlluminati, Adam Weishaupt tarafından kuruldu. * 1786 - Wolfgang Amadeus Mozart'ın Figaro'nun Düğünü adlı operası ilk kez sahnelendi. * 1840 - "Penny Black" olarak da bilinen ilk yapıştırılabilen resmi posta pulu, Birleşik Krallık'ta tedavüle çıktı. * 1869 - Folies Bergère adlı ünlü müzikhol, Paris'te açıldı. * 1886 - ABD'nin Chicago kentinde işçiler 8 saatlik iş günü için genel greve gittiler. Polisin ateş açması sonucu, çok sayıda işçi öldü ve yaralandı. İşçi liderlerinden Albert Parsons, August Spies, Adolph Fischer ve George Engel düzmece tanıklar ve kanıtlarla 11 Kasım 1887 tarihinde idam edildi. * 1889 - 1 Mayıs, işçilerin ortak bayramı olarak kabul edildi. * 1889 - Alman ilaç firması Bayer, Aspirini üretti. * 1900 - Utah'ta bir maden kazasında 200 kişi öldü. * 1906 - Türkiye'de günümüzde bilinen ilk 1 Mayıs İzmir'de kutlandı. * 1909 - Üsküp'te 1 Mayıs etkinlikleri düzenlendi. * 1909 - Selanik'te Selanik Sosyalist İşçi Federasyonu tarafından örgütlenen 1 Mayıs etkinlikleri düzenlendi. * 1912 - İstanbul'da Osmanlı Sosyalist Fırkası tarafından 1 Mayıs etkinliği düzenlendi. * 1918 - Brest Litovsk Barış Antlaşması sonrası Alman birlikleri Don Sovyet Cumhuriyeti'ne girdi. * 1921 - Tersane İşçileri, işgal altındaki İstanbul'da 1 Mayıs'ı kutladı. İştirakçi Hilmi önderliğinde Sosyalist Fırka'nın düzenlediği 1 Mayıs'a işçiler kızıl bayraklarla katıldı ve Kasımpaşa'dan Şişli Hürriyet-i Ebediye Tepesi'ne kadar yürüdüler. * 1922 - Ankara'da Türkiye Halk İştirakiyyun Fırkası'nın örgütlediği İmalat-ı Harbiye işçileri arasında 1 Mayıs düzenlendi. Aynı zamanda Sovyet Elçiliği'nde de kutlandı. * 1923 - İstanbul'da tütün işçileri, askeri fabrika ve demiryolu işçileri, fırıncılar, İstanbul tramvay, telefon, tünel, gazhane işçileri 1 Mayıs'ı sokakta kutladılar. "Yabancı şirketlere el konsun", "8 saatlik iş günü", "Hafta tatili", "Serbest Sendika ve Grev Hakkı" pankartlarını taşıdılar. * 1925 - Kıbrıs, Birleşik Krallık kolonisi oldu. * 1925 - Takrir-i Sükun Kanunu'yla her türlü gösteri ve yürüyüş yasaklanınca, 1 Mayıs da kitlesel olarak kutlanamaz hale geldi. * 1927 - Adolf Hitler yönetimindeki Nazi Partisi, Berlin'de ilk kez miting yaptı. * 1930 - Artık cüce Gezegen sınıfında sayılan Plüton gezegeni resmen isimlendirildi. Gezegen, 18 Şubat 1930'da keşfedilmişti. * 1931 - New York'taki Empire State Building hizmete girdi. * 1933 - Almanya'da 1 Mayıs, o günü tatil ve "Ulusal İşçi Günü" ilan eden iktidardaki Nazi Partisi'nin desteğiyle ve görkemli törenlerle kutlandı. Ertesi gün, tüm sendika merkezleri işgal edildi, varlıklarına el konuldu ve sendika liderleri tutuklandı. * 1935 - Aydın demiryolu, hükûmetçe satın alındı. * 1939 - Türk Medeni Kanunu Hatay'da yürürlüğe girdi. * 1939 - I. Neşriyat Kongresi Ankara'da toplandı. * 1939 - Ankara'da Türk Neşriyat Sergisi açıldı. * 1939 - Adana- İzmir- İstanbul arasında ilk uçak seferleri yapıldı. * 1940 - 1940 Yaz Olimpiyat Oyunları savaş yüzünden iptal edildi. * 1940 - İstanbul'da bar ve eğlence yerlerinde çalışan 107'si Macar 162 "artist"in bir hafta içinde Türkiye'yi terk etmesi istendi. * 1941 - İktidarda yozlaşmayı anlatan ve yüzyılın en iyi filmi olarak kabul edilen, Orson Welles'in yönettiği Yurttaş Kane filmi ilk kez gösterildi. * 1944 - Tokat'ta Gürmenek Barajı açıldı. * 1945 - Alman Nazi Propaganda Bakanı Joseph Goebbels, Sovyet Birlikleri Berlin'e girerken karısını ve altı çocuğunu öldürerek intihar etti. * 1945 - II. Dünya Savaşı'nın sonu: Zafer Sancağı, Berlin'deki Reichstag binası üzerine göndere çekildi. * 1948 - Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti (Kuzey Kore) resmen kuruldu. Kim Il-sung, ilk Devlet Başkanı oldu. * 1948 - Hürriyet gazetesi, Sedat Simavi tarafından İstanbul'da kuruldu. * 1956 - Jonas Salk'ın geliştirdiği çocuk felci aşısı kullanılmaya başlandı. * 1959 - CHP Genel Başkanı İsmet İnönü, Uşak'ta, sayıları bine yaklaşan kalabalığın saldırısına uğradı. İnönü, atılan taşla yaralandı. * 1960 - Soğuk Savaş: U-2 Krizi - Francis Gary Powers'ın kullandığı Amerikan Lockheed U-2 casus uçağı, Sovyetler Birliği üzerinde düşürülünce diplomatik bir krizi başlattı. * 1964 - Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT), özel yasayla özerk bir kamu tüzel kişiliğine sahip olarak kuruldu. * 1967 - Elvis Presley, Priscilla Beaulieu ile Las Vegas'ta evlendi. * 1968 - Hürriyet Haber Ajansı (HHA) kuruldu. * 1971 - Başbakan Nihat Erim, Anayasa için, "Türkiye böyle bir lüksü kaldıramaz" dedi. * 1972 - Kuzey Vietnam Birlikleri, Quang Tri'yi ele geçirdi. ABD ile savaşta ele geçirdiği bu ilk büyük kent, Kuzey Vietnam'ın bütün eyalet üzerinde egemenlik kurmasını sağladı. * 1976 - 50 yıllık aradan sonra 1 Mayıs İşçi Bayramı İstanbul Taksim Meydanı'nda yapılan büyük bir mitingle kutlandı. DİSK'in düzenlediği 1976 1 Mayıs'ı, Türkiye'de kitlesel 1 Mayıs kutlamalarının başlangıcı oldu. * 1976 - Paris-İstanbul seferini yapan "İzmir" uçağı Zeki Ejder adlı Türk tarafından Marsilya’ya kaçırılmak istendi. * 1977 - İstanbul Taksim Meydanı'nda kutlanan 1 Mayıs İşçi Bayramı kutlamaları sırasında yaşanan olaylarda 34 kişi öldü, 136 kişi yaralandı. Olay, tarihe Kanlı 1 Mayıs olarak geçti. * 1979 - İstanbul'da 1 Mayıs kutlamaları yasaklandı ve sokağa çıkma yasağı getirildi. Sokağa çıkan Türkiye İşçi Partisi (TİP) Genel Başkanı Behice Boran ve 1000'e yakın kişi gözaltına alındı. Behice Boran ve 330 Türkiye İşçi Partili 6 Mayıs'ta tutuklandı. DİSK'e bağlı bir grup sendika ise İzmir'de "izinli" 1 Mayıs kutlaması yaptı. * 1980 - 12 Eylül darbesinden önce son "yasal" 1 Mayıs kutlamaları yapıldı. Sıkıyönetim altındaki İstanbul, Ankara ve İzmir'de gösteriler yasaklandı. DİSK, Mersin'de "izinli" 1 Mayıs kutlaması yaptı. 12 Eylül 1980 askerî darbesinden sonra, o zamana kadar "Bahar Bayramı" adıyla resmi tatil günü olan 1 Mayıs, çalışma günleri arasına dahil edildi. * 1982 - Arjantin, Birleşik Krallık'a ait Falkland Adaları'na asker çıkardı. Britanya, Arjantin kuvvetlerine karşı saldırıya geçti. * 1984 - Devlet Güvenlik Mahkemeleri sekiz ilde göreve başladı. * 1985 - Tokat’ta, Tekel Sigara Fabrikası kuruldu. * 1988 - Cumhurbaşkanı Kenan Evren, Rize'de konuştu: "Bana şahsen her şey söyleyebilirler ancak '12 Eylül Harekâtı yapılmamalıydı.' diyemezler. Diyemezler çünkü bu millet bunu istedi." * 1988 - Sosyalist feminist Kaktüs dergisi yayına başladı. Derginin yazarları, Gülnur Savran, Nesrin Tura, Sedef Öztürk, Banu Paker, Şahika Yüksel, Aksu Bora, Nural Yasin, Ayşegül Berktay, Özden Dilber, Nalan Akdeniz, Fadime Tonak'tı. Dergi Eylül 1990'a dek 12 sayı yayımladı. * 1989 - İstanbul'da 1 Mayıs'ı kutlamak için İstiklal Caddesi'nden Taksim'e yürümek isteyen 2000 kişilik grup, polis tarafından dağıtıldı. Olaylar sırasında alnından vurulan Mehmet Akif Dalcı adlı genç bir gün sonra öldü. 400'ü aşkın gösterici gözaltına alındı. * 1990 - İstanbul'un çeşitli semtlerinde yapılan 1 Mayıs eylemlerinde 40 kişi yaralandı, 2 bin kişi gözaltına alındı. Yaralılardan Gülay Beceren felç oldu. * 1991 - Vakıfbank, İsviçre'de bastırdığı 2 gram ağırlığında ve 999.9 saflığındaki 'Maşallah' altınını piyasaya sürdü. Altın, Vakıfbank şubelerinde 128 bin liradan satışa sunuldu. * 1993 - Aydınlık dergisi kuruldu. * 1994 - İstanbul ve Ankara'da 1 Mayıs'ı kutladıktan sonra dağılan gruplar, polis tarafından coplandı. Sosyal Demokrat Halkçı Parti milletvekili Salman Kaya da polisten dayak yedi. İki gün sonra, milletvekili Salman Kaya'yı döven 3 polis ve Ankara Emniyet Müdürü Orhan Taşanlar görevden alındı. * 1995 - Hırvatistan Ordusu, Batı Slavonya'yı geri almak için Bljesak Operasyonu'nu başlattı. * 1996 - İstanbul Kadıköy'de 1 Mayıs İşçi Bayramı kutlamaları sırasında çıkan olaylarda Dursun Adabaș, Hasan Albayrak ve Levent Yalçın isimli 3 kişi öldü. Olaylar sırasında gözaltına alınan, "Dördüncü Sol İnşa Örgütü" isimli örgütün militanı Akın Rençber isimli bir genç, gördüğü işkenceler sonucu 20 Mayıs'ta öldü. * 1999 - Amsterdam Antlaşması yürürlüğe girdi. * 1999 - TRT internet sitesi trt.net.tr yayına başladı. * 2000 - Türk Hava Kuvvetleri; ilk saldırı, arama ve kurtarma helikopteri olan ve Fransız Eurocopter firmasınca üretilen bir adet AS 532 Cougar AL helikopterini teslim aldı. * 2002 - Galatasaray ile Leeds United takımları arasındaki futbol maçı öncesinde, 2 İngiliz taraftarın ölümüyle sonuçlanan olaylara ilişkin davada, sanık Ali Ümit Demir 15 yıl ağır hapis, 6 sanık da 3 ay yirmişer gün hapis cezasına çarptırıldı. * 2003 - ABD Başkanı George W. Bush, Irak'taki muharebelerin son bulduğunu açıkladı. * 2003 - Bingöl'de meydana gelen 6,4 büyüklüğündeki depremde; 176 kişi öldü, 521 kişi de yaralandı. * 2004 - On ülke AB'ye katıldı: Kıbrıs, Çekya, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya, Slovenya. * 2006 - ABD tarihinin en büyük grevlerinden birine tanık oldu. Göçmen yasası protesto edildi. * 2006 - Porto Riko Hükûmeti maddi sıkıntı nedeniyle, tüm Hükûmet kuruluşlarını ve okulları kapattı. * 2008 - Türkiye'de 1 Mayıs İşçi Bayramı'nı Taksim Meydanı'nda kutlamak isteyen işçi sendikaları ile onlara izin vermeyen yürütme organı arasında yaşanan gerginlik sokaklara yansıdı. Sabah 06:30'dan itibaren Şişli ve çevresinde toplanan gruplara, polisin müdahalesi biber gazı, gaz bombası, cop, panzer, sapan ve tazyikli boyalı suyla oldu. CHP milletvekili Mehmet Ali Özpolat, sıkılan biber gazı nedeniyle kalp spazmı geçirdi. Pek çok örgüt üyesi olan veya olmayan vatandaş, ağır yaralarla hastaneye kaldırıldı ve geçici sakatlıklar yaşadı. Gün içinde DİSK, insanların ölmesinden korktuğu için, Taksim hedefinden vazgeçti. * 2009 - 31 yıl sonra resmi olarak 5 bin kişilik bir grup, DİSK organizasyonuyla 1 Mayıs kutlamaları için Taksim'e çıktı. * 2009 - 60. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti'nde kabine revizyonuna gidildi. * 2010 - 32 yıl sonra Taksim'de ilk kez izinli olarak 1 Mayıs kutlamaları yapıldı. * 2016 - Nail Mavuș isimli vatandaş saat 11:00 sıralarında TOMA'nın çarpması sonucu öldü. == Doğumlar == * 1672 - Joseph Addison, İngiliz deneme yazarı, şair ve siyasetçi (ö. 1719) * 1769 - Arthur Wellesley, Britanyalı asker ve devlet adamı (ö. 1852) * 1825 - Johann Jakob Balmer, İsviçreli matematikçi ve matematiksel fizikçi (ö. 1898) * 1857 - Theo van Gogh, Hollandalı sanat simsarı (ö. 1891) * 1883 - Drastamat Kanayan, Rus asker (ö. 1956) * 1878 - Mehmet Kâmil Berk, Türk tıp doktoru (Mustafa Kemal Atatürk'ün doktorlarından) (ö. 1958) * 1900 - Ignazio Silone, İtalyan yazar (ö. 1978) * 1908 - Giovanni Guareschi, İtalyan mizah yazarı ve karikatürist (Don Camillonun yaratıcısı) (ö. 1968) * 1909 - Yannis Ritsos, Yunan şair (ö. 1990) * 1910 - Behice Boran, Türk siyasetçi ve sosyolog (ö. 1987) * 1910 - Nejdet Sançar, Türk eğitimci ve yazar (ö. 1975) * 1912 - Otto Kretschmer, Alman donanmasında kaptan (ö. 1998) * 1915 - Mina Urgan, Türk yazar, filolog, profesör ve çevirmen (ö. 2000) * 1916 - Glenn Ford, Amerikalı aktör (ö. 2006) * 1919 - Dan O'Herlihy, İrlandalı sinema oyuncusu (ö. 2005) * 1923 - Joseph Heller, Amerikalı hiciv ve kısa hikâye yazarı (ö. 1999) * 1925 - Gabriele Amorth, İtalyan rahip ve din adamı (ö. 2016) * 1927 - Albert Zafy, Madagaskarlı siyasetçi ve Madakaskar'ın 6. Devlet Başkanı (ö. 2017) * 1928 - Angelo Ziccardi, İtalyan siyasetçi (ö. 2019) * 1931 - Mehmet Aslan, Türk oyuncu, senarist ve yönetmen (ö. 1987) * 1936 - Dilbar Abdurahmanonova, Sovyet-Özbek kemancı ve orkestra şefi (ö. 2018) * 1941 - Asil Nadir, Kıbrıslı iş insanı * 1941 - Nurhan Damcıoğlu, Türk kantocu, ses sanatçısı, tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 2023) * 1947 - Jacob Bekenstein, Meksika doğumlu Amerikalı-İsrailli teorik fizikçi ve profesör (ö. 2015) * 1948 - Patricia Hill Collins, Amerikalı sosyolog ve politikacı * 1953 - Necati Bilgiç, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu * 1954 - Ray Parker Jr., Amerikalı şarkıcı ve müzisyen * 1954 - Menderes Samancılar, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1955 - Julie Pietri, Fransız şarkıcı * 1956 - Coşkun Aral, Türk uluslararası savaş fotoğrafçısı, gezgin, gazeteci, macera insanı ve belgesel yapımcısı * 1956 - Catherine Frot, Fransız oyuncu * 1958 - Hulki Cevizoğlu, Türk gazeteci, yazar ve televizyon programcısı * 1959 - Yasmina Reza, Fransız oyun yazarı, oyuncu, romancı ve senarist * 1961 - Ziya Selçuk, Türk eğitimci ve Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanı * 1962 - Maia Morgenstern, Rumen aktris * 1962 - Yannis Saoulis, Yunan şarkıcı ve besteci * 1963 - Erkan Mumcu, Türk politikacı, T.C Kültür ve Turizm eski bakanı, Anavatan Partisi eski genel başkanı * 1964 - Birol Güven, Türk film yapımcısı, senaryo yazarı ve yönetmen * 1966 - Olaf Thon, Alman futbolcu ve teknik direktör * 1966 - B. Sadık Albayrak, Türk yazar ve eleştirmen * 1967 - Tim McGraw, Amerikalı country şarkıcısı * 1968 - Oliver Bierhoff, Alman eski futbolcu * 1969 - Wes Anderson, Amerikalı yönetmen, yazar ve kısa film, sinema ve reklam yapımcısı * 1971 - Didem Akın, Türk basketbol oyuncusu ve menajer * 1971 - Hasret Gültekin, Türk bağlama virtüözü, şarkıcı, besteci, söz yazarı ve yapımcı (ö. 1993) * 1972 - Julie Benz, Amerikalı oyuncu * 1973 - İsmail Sancak, Türk belgesel yönetmeni * 1973 - Oliver Neuville, Alman futbolcu * 1975 - Marc-Vivien Foé, Kamerunlu millî futbolcu (ö. 2003) * 1975 - Murat Han, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1975 - Aleksey Smertin, emekli Rus futbolcu * 1978 - Orhan Ölmez, Türk şarkıcı, besteci, söz yazarı, aranjör ve sunucu * 1980 - Dilek Çelebi, Türk tiyatro oyuncusu * 1981 - Alyaksandr Hleb, Beyaz Rus eski futbolcu * 1982 - Beto, Portekizli millî kaleci * 1982 - Mark Farren, İrlandalı eski futbolcu (ö. 2016) * 1982 - Mehmet Muş, Türk siyasetçi ve ekonomist * 1982 - Darijo Srna, Hırvatistan millî futbol takımında forma giymiş Bosnalı asıllı eski futbolcu * 1983 - Alain Bernard, Fransız yüzücü * 1983 - Park Hae-jin, Güney Koreli oyuncu * 1983 - Anna Litvinova, Rus top model (ö. 2013) * 1984 - Mišo Brečko, Sloven eski millî futbolcu * 1984 - Alexander Farnerud, İsveçli millî futbolcu * 1988 - Anushka Sharma, Bollywood filmlerinde rol alan Hint oyuncu ve yapımcı * 1992 - Ahn Hee-yeon, daha çok bilinen sahne adıyla Hani, Güney Koreli şarkıcı ve oyuncu * 1993 - Jean-Christophe Bahebeck, Fransız millî futbolcu * 1994 - İlkay Durmuş, Türk futbolcu * 2004 - Charli D'Amelio, TikTok'ta video oluşturan Amerikalı sosyal medya kişiliği ve dansçısı == Ölümler == * 408 - Arcadius, Doğu Roma İmparatoru (d. 377/378) * 1118 - Matilda, Kral I. Henry'nin ilk eşi olarak İngiltere Kraliçesi (d. 1080) * 1308 - I. Albrecht, Avusturya dükü ve Germen imparatoru (d. 1255) * 1539 - Portekizli Isabella, İspanyol İmparatorluğu'nun hükümdarı olan Kutsal Roma imparatoru kuzeni V. Karl'ın konsort imparatoriçe ve konsort kraliçesi (d. 1503) * 1555 - Papa II. Marcellus, 5 Nisan-1 Mayıs 1555 arasında 20 gün kadar gayet kısa bir dönemde Papalık yapmıştır (d. 1501) * 1572 - V. Pius, 1566-1572 arasında papa (d. 1504) * 1700 - John Dryden, İngiliz şair, eleştirmen, çevirmen ve oyun yazarı (d. 1631) * 1731 - Johann Ludwig Bach, Alman besteci ve kemancı (d. 1677) * 1813 - Jean-Baptiste Bessières, Napolyon Dönemi'nde Fransa mareşali ve Birinci Fransa İmparatorluğu'nda Dük unvanına sahip askeri lider (d. 1768) * 1850 - Henri Marie Ducrotay de Blainville, Fransız zoolog, herpetolog ve anatomist (d. 1777) * 1873 - David Livingstone, İskoç misyoner ve kâşif (d. 1813) * 1899 - Ludwig Büchner, Alman düşünür ve yazar (d. 1824) * 1904 - Antonín Dvořák, Çek geç romantik dönem, klasik batı müziği bestecisi ve keman ve org virtüözü (d. 1841) * 1920 - Margaret, İsveç Veliaht Prensesi ve Scania Düşesi (d. 1882) * 1937 - Eugene Doherty, İrlandalı Cumann na nGaedheal siyasetçi (d. 1862) * 1945 - Joseph Goebbels, Nazi Almanyası siyasetçisi ve Propaganda Bakanı (intihar) (d. 1897) * 1945 - Magda Goebbels, Joseph Goebbels'in eşi (d. 1901) * 1950 - Memmed Said Ordubadi, Azerbaycanlı yazar, şair, oyun yazarı ve gazeteci (d. 1872) * 1969 - İmran Öktem, Türk hukukçu ve eski Yargıtay Başkanı (d. 1904) * 1976 - Aleksandros Panagulis, Yunan politikacı ve şair (d. 1939) * 1978 - Aram Khachaturian, Ermeni asıllı Sovyet besteci (d. 1903) * 1979 - Morteza Motahhari, İranlı alim, din bilgini, filozof, üniversite hocası ve siyasetçi (d. 1920) * 1984 - Jüri Lossmann, Eston uzun mesafe koşucusu (d. 1891) * 1988 - Altan Erbulak, Türk karikatürist, oyuncu ve gazeteci (d. 1929) * 1993 - Pierre Bérégovoy, Fransız siyasetçi ve eski Başbakan (d. 1925) * 1994 - Ayrton Senna, Brezilyalı Formula 1 pilotu (d. 1960) * 2003 - Elizabeth Ann Hulette, Miss Elizabeth ön adıyla tanınan Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1960) * 2010 - Helen Wagner, Amerikalı oyuncu (d. 1918) * 2012 - Cüneyt Türel, Türk Tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, seslendirme sanatçısı (d. 1942) * 2013 - Kris Kross, ABD'de 1990'ların başında kurulmuş olan hip hop müzik grubu (d. 1978) * 2014 - Assi Dayan, İsrailli yapımcı, yönetmen, senarist ve oyuncu (d. 1945) * 2015 - Dave Goldberg, Amerikalı iş insanı (d. 1967) * 2015 - Grace Lee Whitney (doğum adı: Mary Ann Chase), Amerikalı oyuncu (d. 1930) * 2015 - Elizabeth Whittall, Kanadalı yüzücü (d. 1936) * 2016 - Jean-Marie Girault, Fransız politikacı ve bürokrat (d. 1926) * 2016 - Solomon W. Golomb, Amerikalı matematikçi ve mühendis (d. 1932) * 2016 - Madeleine LeBeau, Fransız oyuncu (d. 1923) * 2017 - Katy Bødtger, Danimarkalı kadın şarkıcı (d. 1932) * 2017 - Yisrael Friedman, İsrailli haham ve eğitimci (d. 1923) * 2017 - Pierre Gaspard-Huit Fransız yönetmen ve senarist (d. 1917) * 2018 - Javier Aller, İspanyol oyuncu (d. 1972) * 2018 - Elmar Altvater, Alman siyaset bilimci, akademisyen ve yazar (d. 1938) * 2018 - Max Berrú, Ekvadorlu-Şilili şarkıcı ve müzisyen (d. 1942) * 2018 - Pavel Pergl, Çek eski futbolcu (d. 1977) * 2019 - Issa J. Boullata, Filistinli eğitimci, çevirmen ve yazar (d. 1928) * 2019 - Alessandra Panaro, İtalyan oyuncu (d. 1939) * 2019 - Arvi Parbo, Estonya doğumlu Avustralyalı iş insanı ve yönetici (d. 1926) * 2019 - Beatrix Philipp, Alman siyasetçi (d. 1945) * 2020 - Allah Yar Ansar, Pakistanlı politikacı (d. 1943) * 2020 - Silvia Legrand, Arjantinli aktris (d. 1927) * 2020 - África Lorente Castillo, Fas doğumlu İspanyol politikacı ve aktivist (d. 1954) * 2020 - Antonina Rıjova, Eski Sovyet voleybolcu (d. 1934) * 2020 - Fernando Sandoval, Brezilyalı sutopu oyuncusu (d. 1942) * 2021 - Pieter Aspe, bir dizi kitabıyla bilinen Belçikalı yazar (d. 1953) * 2021 - Olympia Dukakis, Yunan asıllı Amerikalı oyuncu ve En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1931) * 2021 - Helen Murray Free, Amerikalı kimyager, mucit, akademisyen ve eğitimci (d. 1923) * 2021 - Edy Lima, Brezilyalı yazar ve gazeteci (d. 1924) * 2022 - Ilan Gilon, İsrailli siyasetçi (d. 1956) * 2022 - Takuya Miyamoto, Japon eski futbolcudur (d. 1983) * 2022 - Ivica Osim, Bosnalı eski futbolcudur (d. 1941) * 2022 - Josephine Tsang Sau-ho, Hong Konglu kadın siyasetçi ve yönetici (d. 1960) == Tatiller ve özel günler == * 1 Mayıs İşçi Bayramı - Emek ve Dayanışma Günü * Karayolları Güvenliği ve Trafik Haftası * Bilişim Haftası *0501 01
== Olaylar == * 1670 - İngiltere Kralı II. Charles, Hudson's Bay Şirketi'ne sözleşme çerçevesinde ayrıcalıklar tanıyarak, Hudson Körfezi'nin içlerine akan tüm akıntı kenarlarında bulunan Kızılderililer ile ticaret yapmasını kabul etti. Kürkçü Topluluğu bunu, dünyadaki en eski "Müessese" olarak görüyor. * 1807 - Münih'te Viktualienmarkt (Münih'in içinde yer alan ve gıda maddeleri için kurulan pazar) kuruldu. * 1808 - Dos de Mayo Ayaklanması: Madrid halkı, şehirlerini işgal eden Fransız ordusuna karşı ayaklanma başlattı. * 1843 - İlk Alman göçmenler Şili'deki Puerto Hambre limanına vardılar. Özellikle Llanquihue Gölü çevresine yerleştiler. * 1885 - Anadolu'nun ilk lisesi (idadisi) olan Kastamonu Abdurrahmanpaşa Lisesi'nin temeli törenle atıldı. * 1896 - Budapeşte'te bundan böyle düzenli olarak, Avrupa kara parçaları üzerinde bağdaşan metro seferleri başladı. * 1920 - Maarif Vekâleti (Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı) kuruldu. (23 Nisan 1920'de TBMM açıldıktan sonra Hükûmetin, 2 Mayıs 1920 tarih ve 3 sayılı yasası ile İcra Vekilleri Heyetinin (Bakanlar Kurulu) on bir Vekaleti'nden biri olarak "Maarif Vekaleti" örgütlenmiştir.) * 1924 - Norddeutscher Rundfunk AG (NORAG), sonraki adıyla NDR televizyon kanalı yayın yapmaya başladı. * 1926 - Atlas Okyanusu'nun iki yakası arasında ilk faks mesajı gönderildi. * 1938 - Ordu Süvari Ekibi, Roma'da Milletler Kupası yarışlarında, altın Mussolini Kupası'nı kazandı. * 1939 - Türk Neşriyat Kongresi Başbakan Refik Saydam tarafından açıldı. * 1939 - Eski Arnavutluk Kralı Zogo beraberindeki heyetle İstanbul'a geldi. * 1945 - İtalya'daki Alman işgal birlikleri; Müttefik ordularına, Berlin'deki Alman güçleri ise, Sovyet Mareşal Jukov'un birliklerine teslim olmaya başladı. * 1953 - Uluslararası Tiyatro Enstitüsü, Türkiye Merkezi kurucuları seçildi. * 1982 - Uğur Mumcu'nun 12 Eylül Askerî İdaresi değerlendirmesi: "Yönetim bu konularda gerçekten duyarlı davranıyor. Geçmiş dönemlerde bakanlarla ilgili yolsuzluk dosyalarını hemen komisyonlara gönderdiği gibi kendi yönetimindeki bir eski bakan hakkında kovuşturmaya geçmekte hiç duraksamıyor. Bu anlayışın gelecek yönetimler tarafından da benimsenmesi en içten dileğimizdir." * 1998 - Brüksel'de Avrupa Birliği'nin para politikalarını yönetmesi amacıyla, Avrupa Merkez Bankası kuruldu. * 1999 - Fazilet Partisi'nden Merve Kavakçı, Milletvekili yemin törenine türbanla katıldı. Olay, TBMM'de protestolarla karşılandı. * 2008 - Myanmar'da Nargis kasırgası meydana geldi: 80.000'den fazla kişi öldü. * 2011 - Amerika Birleşik Devletleri Silahlı Kuvvetleri'nin Pakistan'ın Abbottabad şehrinde açtığı ateş sonucu, Usame bin Ladin öldürüldü. == Doğumlar == * 1360 - Yonglo, Çinin Ming Hanedanının üçüncü imparatoru (ö. 1424) * 1458 - Portekiz'in Eleonore'sı, Portekiz Kraliçesi ve Kral II. João'ın eşi (ö. 1525) * 1551 - William Camden, İngiliz tarihçi ve antikacı (ö. 1623) * 1567 - Sebald de Weert, Hollandalı koramiral ve kâşif (ö. 1603) * 1579 - Tokugawa Hidetada, Tokugawa Hanedanlığı'nın 2. şogunu (ö. 1632) * 1601 - Athanasius Kircher, Alman Cizvit papazı ve yazıbilimci (ö. 1680) * 1660 - Alessandro Scarlatti, İtalyan Barok Dönem klasik batı müziği bestecisi (ö. 1725) * 1695 - Giovanni Niccolò Servandoni, Fransız mimar (ö. 1766) * 1702 - Friedrich Christoph Oetinger, Alman ilâhiyatçı (ö. 1782) * 1707 - Jean- Baptiste Barrière, Fransız cellist ve besteci (ö. 1747) * 1729 - Katerina, Rus Çariçe (ö.1796) * 1737 - William Petty, 2. Shelburne Kontu, Birleşik Krallık Başbakanı (ö. 1805) * 1754 - Vicente Martín y Soler, İspanyol besteci (ö. 1806) * 1761 - Richard Anthony Salisbury, İngiliz botanikçi (ö. 1829) * 1772 - Novalis, Alman yazar ve filozof (ö. 1801) * 1773 - Henrik Steffens, Norveçli filozof (ö. 1845) * 1797 - Abraham Gesner, Kanadalı doktor, fizikçi ve yer bilimci (ö. 1864) * 1802 - Heinrich Gustav Magnus, Alman kimyacı ve fizikçi (ö. 1870) * 1810 - Hans Christian Lumbye, Danimarkalı besteci (ö. 1874) * 1811 - Adolf Theer, Avusturyalı ressam ve litograf * 1828 - Désiré Charnay, Fransız arkeolog (ö. 1915) * 1860 - Theodor Herzl, Avusturyalı gazeteci, oyun yazarı, politik aktivist ve yazar (ö. 1904) * 1873 - Jurgis Baltrušaitis, Litvan şair (ö. 1944) * 1886 - Gottfried Benn, Alman doktor ve şair (ö. 1956) * 1892 - Manfred von Richthofen (Kızıl Baron), Alman pilot (ö. 1918) * 1901 - Edouard Zeckendorf, Belçikalı doktor ve matematikçi (ö. 1983) * 1901 - Willi Bredel, Alman yazar (ö. 1964) * 1902 - Brian Aherne, İngiliz oyuncu (ö. 1986) * 1902 - Georg Kurlbaum, Alman politikacı (ö. 1988) * 1902 - Werner Finck, Alman yazar, oyuncu ve kabare sanatçısı (ö. 1978) * 1903 - Benjamin Spock, Amerikalı pediyatrist ve yazar (ö. 1998) * 1905 - Alan Rawsthorne, İngiliz besteci (ö. 1971) * 1905 - Charlotte Armstrong, Amerikalı dedektif romanları yazarı (ö. 1969) * 1906 - Hans-Günther Sohl, Nazi Almanyasında demir çelik sanayi yöneticisi (ö. 1989) * 1906 - Philippe Halsman, Leton asıllı Amerikalı portre fotoğrafçısı (ö. 1979) * 1906 - Wolfgang Abendroth, Alman hukukçu ve sosyal siyaset tarihçisi (ö. 1985) * 1907 - Franz Korinek, Avusturyalı hukukçu ve siyasetçi (ö. 1985) * 1908 - Frank Rowlett, Amerikalı matematikçi ve kriptolog (ö. 1998) * 1908 - Karl Hartung, Alman heykeltıraş (ö. 1967) * 1909 - Teddy Stauffer, İsviçreli müzisyen (ö. 1991) * 1910 - Edmund Bacon, Amerikalı şehir planlamacısı, mimar, eğitimci ve yazar (ö. 2005) * 1911 - Marie Therese Hug, Hohenzollern Hanedanı Prensesi (ö. 2005) * 1912 - Axel Springer, Alman yayımcı (ö. 1985) * 1912 - Karl Adam, Alman kürek antrenörü (ö. 1976) * 1912 - Marten Toonder, Hollandalı karikatürcü ve çizgi roman yazarı (ö. 2005) * 1912 - Nigel Patrick, İngiliz oyuncu (d. 1981) * 1913 - Aydın Sayılı, Türk bilim insanı ve akademisyen (ö. 1993) * 1913 - Pietro Frua, İtalyan araba tasarımcısı (ö. 1983) * 1920 - Guinn Smith, Amerikalı atlet (ö. 2004) * 1920 - Jacob Gilboa, İsrailli besteci (ö. 2007) * 1920 - Jean-Marie Auberson, İsviçreli orkestra şefi ve kemancı (ö. 2004) * 1920 - Joe Henderson (Mr. Piano), İngiliz piyanist (ö. 1980) * 1921 - Satyajit Ray, Hint yönetmen (ö. 1992) * 1922 - Roscoe Lee Browne, Amerikalı oyuncu (ö. 2007) * 1922 - Serge Reggiani, Fransız oyuncu ve şarkıcı (ö. 2004) * 1923 - Albert Nordengen, Norveçli politikacı ve Oslo Belediye Başkanı (ö. 2004) * 1923 - Fips Fleischer, Alman müzisyen ve besteci (ö. 2002) * 1923 - Patrick Hillery, İrlanda'nın 6. Cumhurbaşkanı (ö. 2008) * 1924 - Günter Wöhe, Alman iktisatçı (ö. 2007) * 1924 - Kurt E. Ludwig, Alman oyuncu ve seslendirme sanatçısı (ö. 1995) * 1924 - Theodore Bikel, Avusturyalı oyuncu, şarkıcı, besteci ve aktivist (ö. 2015) * 1925 - John Neville, İngiliz tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2011) * 1927 - Michael Broadbent, İngiliz şarap eleştirmeni ve yazar (ö. 2020) * 1928 - Georges-Arthur Goldschmidt, Alman-Fransız yazar, deneme yazarı ve çevirmen * 1928 - Horst Stein, Alman konser ve opera şefi (ö. 2008) * 1928 - Rolf Heyne, Alman yayımcı (ö. 2000) * 1929 - Édouard Balladur, Fransız politikacı ve Başbakan * 1929 - Jigme Dorje Wangchuk, Bhutan Kralı (ö. 1972) * 1929 - Link Wray, Amerikalı gitarist, söz yazarı ve vokalist (ö. 2005) * 1930 - Öztürk Serengil, Türk sinema oyuncusu ve komedyen (ö. 1999) * 1931 - Werner Titel, Alman politikacı (Doğu Almanya'nın ilk Çevre ve Su Yönetimi Bakanı) (ö. 1971) * 1933 - Harry Woolf, İngiliz hukukçu ve İngiltere ve Galler'in Baş Yargıcı * 1934 - Manfred Durniok, Alman film yapımcısı ve yönetmeni (ö. 2003) * 1935 - II. Faysal, Irak Kralı (ö. 1958) * 1935 - Luis Suárez Miramontes, İspanyol futbolcu ve teknik direktör (ö. 2023) * 1936 - Engelbert Humperdinck, Hint asıllı Britanyalı şarkıcı ve söz yazarı * 1936 - Helga Brauer, Alman şarkıcı (ö. 1991) * 1936 - Michael Rabin, Amerikalı kemancı (ö. 1972) * 1936 - Norma Aleandro, Arjantinli oyuncu, senarist ve tiyatro yönetmeni * 1937 - Gisela Elsner, Alman yazar (ö. 1992) * 1937 - Klaus Enders, Alman motosiklet yarışçısı * 1937 - Thomas Billhardt, Alman fotoğrafçı ve gazeteci * 1938 - II. Moshoeshoe, Lesotho Kralı (ö. 1996) * 1939 - Ernesto Càstano, İtalyan futbolcu * 1939 - Hans-Dieter Möller, Alman orgcu ve müzik eğitimcisi * 1939 - Heinz Troll, Alman politikacı * 1939 - Sumio Iijima, Japon fizikçi * 1940 - Jules Albert Wijdenbosch, Surinamlı politikacı ve Surinam'ın 7. Başkanı * 1941 - Eddy Louiss, Fransız caz müzisyeni (ö. 2015) * 1941 - Elvira Hoffmann, Alman yazar, gazeteci ve denemeci * 1941 - Franco Scoglio, İtalyan futbol antrenörü (ö. 2005) * 1942 - Bernd Ziskofen, Alman motosiklet yarışçısı (ö. 1993) * 1942 - Jacques Rogge, Belçikalı ortepedi cerrahı ve Uluslararası Olimpiyat Komitesi Başkanı * 1942 - Ömür Göksel, Türk pop müziği ses sanatçısı * 1942 - Udo Ehrbar, Alman politikacı * 1942 - Udo Steinke, Alman yazar (ö. 1999) * 1942 - Wojciech Pszoniak, Polonyalı sinema ve tiyatro oyuncusu * 1943 - Klaus Konjetzky, Alman yazar * 1943 - Manfred Schnelldorfer, Alman buz kayakçısı ve Olimpiyat şampiyonu * 1944 - Franz Innerhofer, Avusturyalı yazar (ö. 2002) * 1945 - Bianca Jagger, Nikaragua asıllı Amerikalı oyuncu ve insan hakları savunucusu * 1945 - Judge Dread, İngiliz Reggae ve Ska müzisyeni (ö. 1998) * 1946 - David Suchet, İngiliz oyuncu * 1946 - Lesley Gore, Amerikalı pop-blues şarkıcısı, oyuncu ve kadın hakları savunucusu (ö. 2015) * 1947 - James Dyson, İngiliz mucit, girişimci ve sanatçı * 1947 - Manfred Harder, Alman futbol hakemi * 1947 - Philippe Herreweghe, Belçikalı orkestra şefi * 1948 - Christian Hartenhauer, Alman politikacı * 1948 - Larry Gatlin, Amerikalı şarkıcı * 1949 - Alfons Schuhbeck, Alman şef ve yemek kitap yazarı * 1950 - Angela Krauß, Alman yazar * 1950 - Lou Gramm, Amerikalı şarkıcı * 1950 - Manfred Maurenbrecher, Alman şarkıcı ve söz yazarı * 1950 - Ulrich Goll, Alman politikacı * 1952 - Christine Baranski, Amerikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1953 - Valeri Gergiyev, Rus orkestra şefi ve opera grubu yöneticisi * 1955 - Donatella Versace, İtalyan moda tasarımcısı * 1958 - David Anthony O'Leary, İrlandalı teknik direktör ve eski futbolcu * 1961 - Stephen Daldry, İngiliz tiyatro ve film yönetmeni * 1968 - Jeff Agoos, Amerikalı millî futbolcu ve teknik direktör * 1972 - Dwayne Johnson, Amerikalı oyuncu, yapımcı ve profesyonel güreşçi * 1973 - Florian Henckel von Donnersmarck, Alman film yönetmeni * 1975 - Ahmed Hasan, Mısırlı futbolcu * 1975 - David Beckham, İngiliz futbolcu * 1975 - Joe Wilkinson, İngiliz komedyen, oyuncu ve yazar * 1978 - Kumail Nanjiani, Pakistanlı oyuncu * 1979 - Defne Joy Foster, Türk görüntü yönetmeni, oyuncu, sunucu ve eski DJ (ö. 2011) * 1979 - Yasemin Dalkılıç, Türk dünya sualtı dalış rekortmeni dalgıç * 1980 - Tim Borowski, Alman futbolcu * 1980 - Ellie Kemper, Amerikalı oyuncu ve komedyen * 1980 - Zat Knight, İngiliz futbolcu * 1981 - Chris Kirkland, eski İngiliz futbolcu * 1981 - Tiago Mendes, Portekizli millî futbolcu * 1983 - Alessandro Diamanti, İtalyan millî futbolcu * 1983 - Maynor Figueroa, Honduraslı millî futbolcu * 1983 - Tina Maze, Sloven emekli Dünya Kupası alp disiplini kayakçısı * 1983 - Maja Poljak, Hırvat voleybolcu * 1984 - Thabo Sefolosha, İsviçreli basketbolcu * 1985 - Lily Allen, İngiliz şarkıcı * 1985 - Ashley Harkleroad, Amerikalı profesyonel kadın tenis oyuncusu * 1985 - Sarah Hughes, Amerikalı buz patenci * 1987 - Saara Aalto, Fin şarkıcı ve söz yazarı * 1987 - Aziz Guliyev, Azeri futbolcu * 1987 - Nana Kitade, Japon pop şarkıcısı * 1990 - Paul George, Amerikalı basketbolcu * 1990 - Kay Panabaker, Amerikalı oyuncu * 1990 - Ozan Dolunay, Türk oyuncu * 1992 - Sunmi, Güney Koreli şarkıcı dansçı ve söz yazarı * 1993 - Tao, Çinli şarkıcı, söz yazarı, rapçi, prodüktör ve oyuncu * 1995 - Hazal Subaşı, Türk oyuncu ve manken * 1996 - Julian Brandt, Alman millî futbolcu * 2015 - Charlotte Mountbatten-Windsor, Birleşik Krallık Prensesi == Ölümler == * MÖ 1203 - Merneptah, II. Ramses'ten sonra tahta çıkan, 19. hanedana mensup dördüncü firavun * 373 - İskenderiye'li Athanasios, İskenderiye piskoposu - Kilise Doktoru (d. yaklaşık 296-298) * 907 - I. Boris (Mihail), Tuna Bulgar Devleti'nin ilk Hristiyan Hanı (d. ?) * 1219 - Muhteşem I. Levon, ilk Kilikya Ermeni Kralı (d. 1150) * 1519 - Leonardo da Vinci, İtalyan ressam, heykeltıraş, mimar ve mühendis (Rönesans'ı başlatan) (d. 1452) * 1799 - Henri-Joseph Rigel, Alman besteci (d. 1741) * 1857 - Alfred de Musset, Fransız yazar (d. 1810) * 1864 - Giacomo Meyerbeer, Alman opera bestecisi (d. 1791) * 1892 - Hermann Burmeister, Alman-Arjantinli zoolog, böcek bilimci, herpetolog ve botanikçi (d. 1807) * 1919 - Gustav Landauer, Alman pasifist (d. 1870) * 1921 - Alexandre Vallaury, Fransız asıllı mimar ve İstanbullu levanten (d. 1850) * 1942 - José Abad Santos, Filipinler Yüksek Mahkemesi Başyargıcı (d. 1886) * 1945 - Martin Bormann, Alman siyasetçi, Nazi Partisi sözcüsü ve Hitler'in özel sekreteri (d. 1900) * 1945 - Walther Hewel, Alman diplomat (d. 1904) * 1945 - Wilhelm Burgdorf, Nazi Almanyası'nda piyade orgeneral (d. 1895) * 1945 - Hans Krebs, Nazi Almanyası Piyade Generali ve OKH başkanı (d. 1898) * 1951 - Edwin L. Marin, Amerikalı film yönetmeni (d. 1899) * 1957 - Joseph Raymond McCarthy, Amerikalı senatör (d. 1908) * 1969 - Franz von Papen, Alman devlet adamı ve diplomat (d. 1879) * 1972 - J. Edgar Hoover, Amerikalı kamu görevlisi ve FBI Başkanı (d. 1895) * 1979 - Giulio Natta, İtalyan kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1903) * 1980 - George Pal, Macar asıllı Amerikalı film yönetmeni ve yapımcısı (d. 1908) * 1981 - David Wechsler, Rumen-Amerikalı ruhbilimci (d. 1896) * 1994 - Louis Calaferte, Fransız yazar (d. 1928) * 1997 - John Carew Eccles, Avustralyalı nörofizyolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1903) * 1997 - Paulo Freire, Brezilyalı eğitimci (d. 1921) * 1998 - Hideto Matsumoto, Japon müzisyen (d. 1964) * 1998 - Kamil Şerbetçi, Türk iş insanı ve Gaziantep Sanayi Odası Başkanı (kalp krizi sonucu) * 1999 - Oliver Reed, İngiliz oyuncu (d. 1937) * 2003 - Blaga Dimitrova, Bulgar şair (d. 1922) * 2009 - Yaman Tarcan, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1959) * 2011 - Usame bin Ladin, El Kaide'nin kurucusu ve lideri (d. 1957) * 2011 - Ion Barbu, Rumen eski millî futbolcu (d. 1938) * 2011 - Shigeo Yaegashi, Japon eski millî futbolcu (d. 1933) * 2012 - Tufan Miñnullin, Tatar yazar, oyun yazarı ve yayıncı (d. 1935) * 2013 - Jeff Hanneman, Amerikalı müzisyen ve Slayer'ın eski gitaristi (d. 1964) * 2014 - Muhammed Rıza Lütfi, İranlı müzisyen (d. 1947) * 2014 - Efrem Zimbalist, Jr., Amerikalı oyuncu (d. 1918) * 2015 - Guy Carawan, Amerikalı folk müzik sanatçısı ve müzikolog (d. 1927) * 2015 - Maya Plisetskaya, Rus balerin (d. 1925) * 2015 - Ruth Rendell, İngiliz yazar (ö. 1930) * 2016 - Afeni Shakur, Amerikalı iş insanı, hayırsever, eski siyasi eylemci ve Kara Panter Partisi üyesi (d. 1947) * 2016 - Ömer Faruk Akün, Türk edebiyat tarihçisi, yazar ve akademisyen (d. 1926) * 2017 - Çetin Birmek, Türk bürokrat (d. 1933) * 2017 - Heinz Kessler, Alman komünist devrimci ve Alman Demokratik Cumhuriyeti'nin eski savunma bakanı (d. 1920) * 2017 - Moray Watson, İngiliz oyuncu (d. 1928) * 2018 - Gord Brown, Kanadalı siyasetçi (d. 1960) * 2018 - Tony Cucchiara, İtalyan halk müziği şarkıcısı-söz yazarı, oyun yazarı ve besteci (d. 1937) * 2018 - Kottayam Pushpanath, Hint yazar ve romancı (d. 1938) * 2019 - Michel Crauste, Eski Fransız profesyonel ragbi oyuncusu (d. 1934) * 2019 - Fatimih Dávila, Uruguaylı manken (d. 1988) * 2019 - Master Hirannaiah, Hint tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1934) * 2019 - Lord Toby Jug (doğum adı: Brian Borthwick), İngiliz siyasetçi (d. 1965) * 2019 - Christopher Reccardi, Amerikalı animasyon film yönetmeni, animatör ve senarist (d. 1964) * 2019 - John Starling, Amerikalı Bluegrass müzisyeni, besteci ve kulak-burun-boğaz uzmanı hekim (d. 1940) * 2020 - Justa Barrios, "Ain't I A Woman" kampanyası için çalışan evde bakım işçisi ve işçi organizatörü (d. 1957) * 2020 - James M. Cross, Amerikan buz hokeyi oyuncusu ve koçu (d. 1933) * 2020 - Cady Groves, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı (d. 1989) * 2020 - Jim Henderson, 1985-1995 yılları arasında Ontario Yasama Meclisi'nin Liberal üyesi olarak görev yapan Kanadalı politikacı (d. 1940) * 2020 - Ḥamid Ceryat, sahne adı ile Idir, Berberi asıllı Cezayirli sanatçı ve aktivist (d. 1949) * 2020 - Daniel S. Kemp, Amerikalı organik kimyacı (d. 1936) * 2020 - Munir Mangal, Afgan generali (d. 1950) * 2020 - Ralph McGehee, Amerikalı istihbaratçı (d. 1928) * 2020 - John Ogilvie, İskoç futbolcu (d. 1928) * 2020 - Meyer Rubin, Amerikalı jeolog (d. 1924) * 2020 - Jan-Olaf Strandberg, İsveçli aktör (d. 1926) * 2020 - Erik Tandberg, Norveçli mühendis, siyasetçi, yazar, televizyoncu ve uzay bilimleri eğitimcisi (d. 1932) * 2020 - Ajay Kumar Tripathi, Hint yüksek hakim ve siyasetçi (d. 1957) * 2021 - Bronisław Cieślak, Polonyalı aktör ve siyasetçi (d. 1943) * 2021 - Carlos Romero Barceló, Porto Rikolu siyasetçi (d. 1932) == Tatiller ve özel günler == * Polonya'da ülke bayrağı anısına ulusal tatil, Bayrak Bayramı. * İran'da Öğretmenler Günü * Endonezya'da Ulusal Eğitim-Öğretim Günü * Madrid (otonom bölge)'in bölgesel bayramı *0502 02
== Olaylar == * 1887 - Britanya Kolumbiyası'nın Nanaimo kentinde Nanaimo madeni patlaması meydana geldi: 150 madenci öldü. * 1907 - Fenerbahçe Spor Kulübü kuruldu. * 1915 - Arıburnu Zaferi kazanıldı. * 1920 - TBMM'nin ilk Bakanlar Kurulu oluşturuldu. İcra Vekilleri Heyeti, Mustafa Kemal Başkanlığında ilk toplantısını yaptı. * 1920 - Türk Silahlı Kuvvetleri kuruldu. * 1934 - Kayseri Uçak Fabrikası'nda yapılan ilk parti altı avcı uçağından biri, 50 dakikalık bir uçuşla, Kayseri'den Ankara'ya geldi. * 1935 - Türk Hava Kurumu bünyesinde, "Türkkuşu" adıyla kurulan uçuş okulu faaliyete geçti. * 1937 - Amerikalı yazar Margaret Mitchell'in yazdığı Rüzgâr Gibi Geçti romanı, Kurgu dalında Pulitzer Ödülü kazandı. * 1944 - 3 Mayıs Olayları anıldı ve Türkçülük Bayramı ilan edildi. * 1947 - Japonya'da, II. Dünya Savaşı sonrasında yeni hazırlanan Japon Anayasası yürürlüğe girdi. * 1950 - Ali Naci Karacan'ın kurduğu, Milliyet gazetesi yayın hayatına başladı. * 1951 - Demokrat Parti, Meclis Grubunda din eğitiminin genişletilmesi istendi. * 1956 - Gima Gıda ve İhtiyaç Maddeleri Şirketi kuruldu. * 1960 - Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Cemal Gürsel, Hükûmeti uyarmak için, Millî Savunma Bakanı Ethem Menderes'e mektup gönderdi. * 1968 - Paris Sorbonne Üniversitesi'nde çıkan isyan, 1 aydan fazla sürdü ve Fransa'nın geneline yayıldı. Sonuçta Meclis feshedildi, pek çok sivil ve polis hayatını kaybetti. * 1969 - Yargıtay Başkanı İmran Öktem'in Ankara Maltepe Camii'nde yapılan cenaze töreninde; kalabalık bir grup, cenaze namazının kılınmasını engellemeye çalıştı ve cami görevlileri, görevlerini yerine getirmekten kaçındı. * 1972 - Ankara-İstanbul seferini yapan DC-9 tipi "Boğaziçi" adlı yolcu uçağı, 61 yolcu ve 5 mürettebatı ile birlikte, dört eylemci tarafından Sofya’ya kaçırıldı. * 1972 - Ortadoğu Gazetesi yayın hayatına başladı. * 1973 - Chicago'daki Sears Kulesi (Willis Kulesi)'nin inşaatı tamamlandı ve dünyanın en yüksek kulesi olarak tescillendi. (Bugün halâ ABD'nin en yüksek, dünyanın ise 5. en yüksek binasıdır) * 1978 - Tarihte ilk kez bir bilgisayar ağı üzerinden yığın mesaj gönderildi. Sonradan spam adı verilecek olan bu ticari reklam mesajları, ABD'de o zaman kullanılan Arpanet ağı üzerindeki her adrese gönderilmişti. * 1979 - Margaret Thatcher, İngiltere Başbakanı seçildi. Thatcher, İngiltere tarihinin ilk kadın Başbakanı oldu. * 1986 - Çernobil nükleer kazası sonrası oluşan radyoaktif bulutların, Türkiye'ye de ulaştığı ve bazı bölgelerde radyasyonun yedi kat arttığı açıklandı. * 1989 - Türkiye Kupası çeyrek final 2. maçında, Fenerbahçe, 3-0'lık skorla, ilk yarı geriye düştüğü Galatasaray maçından, ikinci yarı, 4-3'lük galibiyetle ayrıldı. * 1993 - Birleşmiş Milletler, 20 Aralık 1993'te, her yıl 3 Mayıs'ın, Dünya Basın Özgürlüğü Günü olarak kutlanmasını kararlaştırdı. * 1997 - Flash TV, İstanbul stüdyosu silahlı bir grup tarafından basıldı. * 2008 - Uluslararası Gazetecileri Koruma Komitesi'nin yayınladığı bir rapora göre, 2007 yılında 65 gazeteci öldürüldü. Geçen 15 yılda öldürülen yaklaşık 500 gazetecinin, sadece 75'inin katilleri bulundu. Rapora göre, dünyada gazeteciler için en tehlikeli bölgeler; Irak, Sierra Leone ve Somali. * 2023 - Sırbistan'nın başkenti Belgrad'da bir okula düzenlenen silahlı saldırı sonucunda 8'i öğrenci olmak üzere 9 kişi öldü. == Doğumlar == * 612 - III. Konstantinos, Bizans İmparatorluğu (ö. 641) * 1469 - Niccolò Machiavelli, İtalyan yazar ve politikacı (ö. 1527) * 1620 - Bogusław Radziwiłł, Leh prens (ö. 1669) * 1661 - Antonio Vallisneri, İtalyan tıp doktoru, doktor ve doğabilimci (ö. 1730) * 1670 - Nikolas Mavrokordatos, Osmanlı Devletinin baş tercümanı, Eflak ve Boğdan voyvodası (ö. 1730) * 1678 - Amaro Pargo, İspanyol korsan (ö. 1747) * 1761 - August von Kotzebue, Alman oyun yazarı ve yazar (ö. 1819) * 1849 - Bernhard von Bülow, Almanya Şansölyesi (ö. 1929) * 1898 - Golda Meir, İsrail'in ilk kadın Başbakanı (ö. 1978) * 1903 - Bing Crosby, Amerikalı şarkıcı, oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1977) * 1903 - Georges Politzer, Fransız marksist yazar ve felsefeci (ö. 1942) * 1906 - Mary Astor, Amerikalı oyuncu (ö. 1987) * 1919 - Pete Seeger, Amerikalı insan hakları savunucusu ve şarkıcı (ö. 2014 * 1921 - Sugar Ray Robinson, Amerikalı boksör (ö. 1989) * 1930 - Luce Irigaray, Fransız feminist teorisyen, psikanalizci ve edebiyat kuramcısı * 1931 - Aldo Rossi, İtalyan mimar ve tasarımcı (ö. 1997) * 1931 - Sait Maden, Türk şair, çevirmen, yayıncı, ressam, fotoğrafçı ve grafik tasarımcısı (ö. 2013) * 1933 - James Brown, Amerikalı şarkıcı (ö. 2006) * 1933 - Steven Weinberg, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2021) * 1934 - Jahn Otto Johansen, Norveçli gazeteci, editör, muhabir ve yazar (ö. 2018) * 1938 - Ömer Abdurrahman, Mısırlı İslami önder (ö. 2017) * 1942 - Věra Čáslavská, Çek jimnastikçi (ö. 2016) * 1945 - Arleta, Yunan müzisyen (ö. 2017) * 1949 - Alain Lacabarats, Fransız hukukçu * 1950 - Mary Hopkin, Galli folk şarkıcısı * 1954 - Serruh Kaleli, Türk hukukçu ve Anayasa Mahkemesi Üyesi * 1959 - Roger Agnelli, Brezilyalı bankacı, şirket yöneticisi ve iş insanı (ö. 2016) * 1961 - Steve McClaren, Eski İngiliz futbolcu ve teknik direktör * 1961 - Leyla Zana, Kürt kökenli Türk siyasetçi * 1965 - Mark Cousins, İrlandalı yönetmen ve film eleştirmeni * 1965 - İğnatius II. Efram, Süryani Ortodoks Kilisesi Patriği * 1965 - Mihail Prohorov, Rus milyarder girişimci * 1971 - Mehmet Aycı, Türk şair ve deneme yazarı * 1971 - Wang Yan, Çinli yürüyüşçü * 1977 - Meryem Mirzahani, İranlı matematikçi (ö. 2017) * 1978 - Paul Banks, İngiliz asıllı Amerikalı müzisyen * 1980 - Alper Tezcan, Türk futbolcu * 1982 - Ayçin İnci, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1983 - Romeo Castelen, Surinam asıllı Hollandalı millî futbolcu * 1983 - Márton Fülöp, Macar eski millî futbolcu (ö. 2015) * 1985 - Ezequiel Lavezzi, Arjantinli futbolcu * 1987 - Damla Sönmez, Türk oyuncu * 1989 - Katinka Hosszú, Macar yüzücü * 1990 - Brooks Koepka, Amerikalı profesyonel golfçü * 1993 - Nilay Deniz, Türk oyuncu, model ve manken * 1994 - Famoussa Koné, Malili futbolcu * 1995 - İvan Bukavşin, Rus satranç oyuncusu (ö. 2016) * 1996 - Alex Iwobi, Nijeryalı millî futbolcu * 1996 - Domantas Sabonis, Litvan profesyonel basketbolcu * 1997 - Desiigner, Amerikalı hip hop sanatçısı == Ölümler == * 762 - Xuanzong, Çin'in Tang Hanedanı'nın yedinci imparatoru (d. 685) * 1270 - IV. Bela, 1235'ten 1270'e kadar Macaristan ve Hırvatistan Kralı (d. 1206) * 1481 - Fatih Sultan Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu'nun 7. Padişahı (d. 1432) * 1570 - Pietro Loredan, 26 Kasım 1567-3 Mayıs 1570 döneminde Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 84'üncü düka (d. 1482) * 1758 - Papa XIV. Benedictus, 17 Ağustos 1740 ile 3 Mayıs 1758 arasında papa (d. 1675) * 1856 - Adolphe Adam, Fransız besteci (d. 1803) * 1923 - Ernst Hartwig, Alman astronom (d. 1851) * 1925 - Clément Ader, Fransız havacı (d. 1841) * 1951 - Homero Manzi, Arjantinli şair, politikacı, senarist ve film yönetmeni (d. 1907) * 1959 - Zeki Kocamemi, Türk ressam (d. 1900) * 1961 - Maurice Merleau-Ponty, Fransız filozof (d. 1908) * 1963 - Abdülhak Şinasi Hisar, Türk şair ve yazar (d. 1887) * 1969 - Zakir Hüseyin, Hindistan'ın 3. Cumhurbaşkanı (d. 1897) * 1969 - Karl Freund, Alman görüntü yönetmeni ve yönetmen (d. 1890) * 1970 - Cemil Gürgen Erlertürk, Türk futbolcu ve pilot (d. 1918) * 1975 - Ecvet Güresin, Türk gazeteci ve siyasetçi (d. 1919) * 1976 - David Bruce, Amerikalı film oyuncusu (d. 1914) * 1981 - Nargis, Hint sinema oyuncusu (d. 1929) * 1987 - Dalida, Mısır doğumlu İtalyan şarkıcı (Fransa'da yaşadı ve öldü) (d. 1933) * 1991 - Jerzy Kosiński, Polonya asıllı Amerikalı yazar (d. 1933) * 1997 - Narciso Yepes, İspanyol klasik gitar sanatçısı (d. 1927) * 1999 - Gene Sarazen, Amerikalı golfçü (d. 1902) * 2002 - Mehmet Keskinoğlu, Türk şair, tiyatro, sinema ve seslendirme sanatçısı (d. 1945) * 2004 - Anthony Ainley, İngiliz oyuncu (d. 1932) * 2006 - Karel Appel, Hollandalı ressam ve heykelci (d. 1921) * 2008 - Leopoldo Calvo-Sotelo, İspanyol siyasetçi ve eski İspanya başbakanı (d. 1926) * 2012 - Jale Derviş, Kıbrıs Türkü müzisyen ve piyanist (d. 1914) * 2013 - Cedric Brooks, Jamaikalı müzisyen ve saksafoncu (d. 1943) * 2014 - Gary Becker, Amerikalı sosyolog ve ekonomist (d. 1930) * 2015 - Revaz Çheidze, Sovyet Gürcü film yönetmeni (d. 1926) * 2016 - Abel Fernandez, Amerikalı oyuncu (d. 1930) * 2016 - Marianne Gaba, Amerikalı oyuncu, manken ve playboy güzeli (d. 1939) * 2016 - Kaname Harada, Japon savaş pilotu (d. 1916) * 2017 - Mişel bin Abdülaziz el-Suud, Suudi Arabistan Kraliyet ailesi üyesi prens, iş insanı ve siyasetçi (d. 1926) * 2017 - Daliah Lavi, İsrailli aktris, şarkıcı ve model (d. 1942) * 2017 - Yumeji Tsukioka, Japon aktris (d. 1922) * 2018 - Afonso Dhlakama, Mozambikli siyasetçi (d. 1953) * 2018 - David Pines, Amerikalı fizik profesörü (d. 1924) * 2019 - Gorō Shimura, Japon matematikçi ve akademisyen (d. 1930) * 2020 - Selma Barkham, İngiliz-Kanadalı kadın coğrafyacı ve tarihçi (d. 1927) * 2020 - Ömer Döngeloğlu, Türk ilahiyatçı ve yazar (d. 1968) * 2020 - Rosalind Elias, Amerikalı opera sanatçısı (d. 1930) * 2020 - John Ericson, Alman-Amerikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1926) * 2020 - Dave Greenfield, İngiliz klavyeci, şarkıcı ve söz yazarı (d. 1949) * 2020 - Tendol Gyalzur, Tibetli-İsviçreli, Tibet'te ilk özel yetimhaneyi kurmasıyla tanınan hümanist (d. 1951) * 2020 - Mohamed Ben Omar, Nijerli politikacı (d. 1965) * 2021 - Rafael Albrecht, Arjantinli eski millî futbolcu (d. 1941) * 2021 - María Colombo de Acevedo, Arjantinli siyasetçi (d. 1957) * 2021 - Hamid Rashid Maʽala, Iraklı siyasetçi (d. ?) * 2021 - Burhanettin Uysal, Türk akademisyen, emniyet görevlisi ve siyasetçi (d. 1967) == Tatiller ve özel günler == * Türkçülük Günü * Sakarya'nın Kaynarca ilçesinden Yunan birliklerinin geri çekilişi (1921) *0503 03
== Olaylar == * 1814 - I. Napolyon, Elba Adasının Portoferraio kasabasına vardı ve sürgün hayatı başladı. * 1865 - Abraham Lincoln suikast sonucu öldürülmesinden üç hafta sonra, Springfield, Illinois'da toprağa verildi. * 1904 - ABD tarafından Panama Kanalı'nın inşasına başlandı. * 1904 - Almanya'nın futbol kulübü olan FC Schalke 04 kuruldu. * 1912 - İtalya Krallığı, Rodos'u işgal etti. * 1919 - Çin Cumhuriyeti'nde yabancı malların boykot edilmesini savunan öğrenci ayaklanması. * 1924 - 1924 Yaz Olimpiyatları Paris'te başladı. * 1930 - Mahatma Gandi, İngilizler tarafından tutuklandı. * 1931 - Mustafa Kemal Atatürk, üçüncü kez Cumhurbaşkanı seçildi. * 1932 - Al Capone, vergi kaçırma suçundan Atlanta'da hapse girdi. * 1949 - İstiklal Mahkemeleri'ne ilişkin yasa yürürlükten kaldırıldı. * 1953 - Ernest Hemingway, Yaşlı Adam ve Deniz adlı romanıyla Pulitzer Ödülü aldı. * 1970 - ABD'de, Ohio Kent Üniversitesi'nde, ABD'nin Kamboçya'yı işgalini protesto eden öğrencilere müdahale eden güvenlik güçleri; dört öğrenciyi öldürdü, dokuzunu yaraladı. * 1979 - Margaret Thatcher, İngiltere Başbakanı olarak göreve başladı. Thatcher, İngiltere tarihinin ilk kadın Başbakanı oldu. * 1994 - Filistin Kurtuluş Örgütü ile İsrail, Batı Şeria ve Gazze'de yaşayan Filistinlilere özerklik verilmesini öngören antlaşmaya imza attı. * 1997 - Eurovision Şarkı Yarışması'nda, Şebnem Paker'in seslendirdiği Dinle adlı şarkı üçüncü oldu. * 1997 - Irak'tan Avrupa ülkelerine gitmek isteyen 25 kişiyi taşıyan iki tekne, Ege Denizi'nde battı. 17 kişi boğuldu, yedi kişi kayboldu. * 2002 - Nijerya'da bir yolcu uçağı kalkıştan hemen sonra düştü: 148 kişi öldü. * 2009 - Bilge Köyü Katliamı: Mardin'in Mazıdağı ilçesine bağlı Bilge köyünde yapılan bir düğün sırasında, düğündekilere ve aynı aileden olan insanlara ateş açıldı. Saldırıda; 3'ü hamile kadın ve 6'sı çocuk olmak üzere, toplamda 44 kişi öldü. == Doğumlar == * 1006 - Hâce Abdullah Herevî, 11. yüzyılda yaşamış sufi ve din bilgini (d. 1089) * 1008 - I. Henri, 20 Temmuz 1031'den 4 Ağustos 1060'ta ölümüne kadar Fransa kralı (ö. 1060) * 1655 - Bartolomeo Cristofori, İtalyan müzik aletleri yapımcısı ve piyanonun mucidi (ö. 1731) * 1733 - Jean-Charles de Borda, Fransız matematikçi, fizikçi, sosyal bilimci ve denizci (ö. 1799) * 1770 - François Gérard, Fransız ressam (ö. 1837) * 1825 - Thomas Henry Huxley, İngiliz biyolog (ö. 1895) * 1825 - Augustus Le Plongeon, Britanyalı amatör arkeolog, eski eserler uzmanı ve fotoğrafçı (ö. 1908) * 1827 - John Hanning Speke, İngiliz kâşif (ö. 1864) * 1878 - Aleksandr Tamanian, Ermeni mimar ve kent bilimci (ö. 1936) * 1880 - Bruno Taut, Alman mimar (ö. 1938) * 1881 - Aleksandr Kerenski, Rus politikacı (ö. 1970) * 1899 - Fritz von Opel, Alman otomotiv sanayicisi (ö. 1971) * 1904 - Ümmü Gülsüm, Mısırlı Arap ses sanatkârı (ö. 1975) * 1922 - Eugenie Clark, Amerikalı ihtiyolog (ö. 2015) * 1923 - Assi Rahbani, Lübnanlı besteci ve müzisyen (ö. 1986) * 1928 - Muhammed Hüsnü Mübarek, Mısırlı politikacı ve Cumhurbaşkanı (ö. 2020) * 1928 - Wolfgang von Trips, Batı Almanyalı eski Formula 1 pilotu (ö. 1961) * 1929 - Audrey Hepburn, Belçikalı sinema oyuncusu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1993) * 1929 - Paige Rense, Amerikalı yazar ve editör (ö. 2021) * 1930 - Katherine Jackson, Amerikalı Jackson ailesi üyesi * 1930 - Roberta Peters, Amerikalı soprano ve opera şarkıcısı (ö. 2017) * 1934 - Mehmet Genç, Türk tarihçi (ö. 2021) * 1936 - Med Hondo, Moritanyalı film yönetmeni, yapımcı, senarist, oyuncu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2019) * 1937 - Dick Dale, Amerikalı rock gitaristi ve müzisyeni (ö. 2019) * 1939 - Amos Oz, İsrailli yazar (ö. 2018) * 1940 - Robin Cook, Amerikalı doktor ve yazar * 1944 - Russi Taylor, Amerikalı seslendirme sanatçısı ve aktris (ö. 2019) * 1946 - John Watson, Kuzey İrlanda asıllı Britanyalı yarış pilotu * 1948 - V. George Tupou, Tonga'nın eski kralı (ö. 2012) * 1951 - Jackie Jackson, Amerikalı şarkıcı * 1954 - Hayri İnönü, Türk siyasetçi * 1956 - Michael L. Gernhardt, Amerikalı NASA astronotu * 1958 - Keith Haring, Amerikalı ressam, Graffiti sanatçısı ve sosyal aktivist (ö. 1990) * 1960 - Werner Faymann, Avusturyalı siyasetçi * 1960 - Sergey Kozlov, eski Sovyet ve Rus futbolcu ve teknik direktör * 1964 - Muharrem İnce, Türk öğretmen ve siyasetçi * 1964 - Rocco Siffredi, İtalyan film aktörü, yönetmeni ve yapımcısı * 1966 - Ekrem Buğra Ekinci, Türk hukukçu ve akademisyen * 1967 - Haydar Zorlu, Türk asıllı Alman oyuncu * 1968 - Shulamit Goldstein, İsrailli Olimpik ritmik jimnastikçi ve hakem (ö. 2022) * 1972 - Mike Dirnt, Amerikalı gitarist ve baterist * 1973 - Guillermo Barros Schelotto, eski Arjantinli millî futbolcu * 1974 - Andy Khachaturian, Ermeni asıllı Amerikalı besteci ve şarkıcı * 1974 - Tony McCoy, Kuzey İrlandalı jokey * 1975 - Murat Arkın, Türk oyuncu * 1978 - Igor Bišćan, Hırvat eski millî futbolcu * 1979 - Lance Bass, Amerikalı pop şarkıcısı, dansçı, oyuncu, film ve televizyon yapımcısı ve yazar * 1981 - Eric Djemba-Djemba, Kamerunlu millî futbolcu * 1981 - Derya Karadaş, Türk oyuncu * 1981 - Dallon Weekes, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, müzisyen ve plak yapımcısı * 1983 - Brad Bufanda, Amerikalı oyuncu (ö. 2017) * 1983 - Ane Halsboe-Jørgensen, Danimarkalı siyasetçi * 1984 - Sarah Meier, İsviçreli buz patenci * 1985 - Canan Dağdeviren, Türk fizik mühendisi * 1985 - Fernandinho, Brezilyalı futbolcu * 1985 - Bo McCalebb, ABD kökenli Makedon millî profesyonel basketbolcu * 1986 - George Hill, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu * 1987 - Cesc Fàbregas, İspanyol futbolcu * 1988 - Nycke Groot, Hollandalı hentbolcu * 1988 - Radja Nainggolan, Endonezya asıllı Belçikalı futbolcu * 1989 - Burcu Biricik, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1989 - Rory McIlroy, Kuzey İrlandalı profesyonel golfçü * 1991 - Yusuf Akyel, Türk futbolcu * 1992 - Victor Oladipo, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1997 - Bahar Şahin, Türk dizi ve sinema oyuncusu == Ölümler == * 1406 - Coluccio Salutati, İtalyan hümanist (d. 1331) * 1481 - Karamanlı Mehmet Paşa, II. Mehmed saltanatında 1477-1481 yılları arasında sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamı * 1506 - Hüseyin Baykara, Timur İmparatorluğu Hükümdarı ve şair (d. 1438) * 1519 - Lorenzo di Piero de' Medici, Floransa yöneticisi ve Urbino Dükü (d. 1492) * 1811 - Nikolay Kamenski, Rus general (d. 1776) * 1903 - Gotse Delçev, Bulgar devrimci (d. 1872) * 1912 - Nettie Stevens, Amerikalı genetikçi (d. 1861) * 1924 - Edith Nesbit, İngiliz yazar ve şair (d. 1858) * 1937 - Mehmed Selim Efendi, II. Abdülhamid'in en büyük oğlu (d. 1870) * 1938 - Carl von Ossietzky, Alman yazar (d. 1889) * 1945 - Nadir Mutluay, Türk müftü (d. 1879) * 1945 - Fedor von Bock, Alman subay (d. 1880) * 1955 - George Enescu, Romanyalı besteci (d. 1881) * 1955 - Louis Charles Bréguet, Fransız pilot, uçak tasarımcısı ve sanayici, Air France'nin kurucusu (d. 1880) * 1962 - Cécile Vogt-Mugnier, Fransız nörolog (d. 1875) * 1966 - Wojciech Brydziński, Polonyalı tiyatro, radyo ve sinema oyuncusu (d. 1877) * 1972 - Edward Calvin Kendall, Amerikalı kimyager (d. 1886) * 1979 - Tezer Taşkıran, Türk öğretmen, siyasetçi, yazar ve ilk kadın milletvekillerinden (d. 1907) * 1980 - Josip Broz Tito, Yugoslavya Devlet Başkanı ve Mareşal (d. 1892) * 1983 - Shūji Terayama, Japon senarist ve film yapımcısı (d. 1935) * 1984 - Diana Dors, İngiliz aktris (d. 1931) * 1984 - László Rásonyi, Macar Türkolog (d. 1899) * 1985 - Fikri Sönmez (Terzi Fikri), Fatsa eski Belediye Başkanı (d. 1938) * 1988 - Stanley William Hayter, Britanyalı ressam (d. 1901) * 1991 - Muhammed Abdülvahab Mısırlı şarkıcısı ve bestecisi (d. 1900) * 1997 - Esin Engin, Türk müzisyen (d. 1945) * 2001 - Leman Bozkurt Altınçekiç, ilk Türk kadın jet pilotu (d. 1932) * 2009 - Dom DeLuise, Amerikalı aktör, komedyen yapımcı ve yönetmen (d. 1933) * 2010 - Brita Borg, İsveçli şarkıcı (d. 1916) * 2010 - Denis Obua, Ugandalı eski millî futbolcu (d. 1947) * 2011 - Bernard Stasi, Fransız siyasetçi, eski bakan (d. 1930) * 2011 - Sada Thompson, Amerikalı kadın tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1927) * 2012 - Edward Short, İngiliz siyasetçi, İşçi Partisi milletvekili ve bakan (d. 1912) * 2012 - Adam Yauch, Amerikalı hip hop şarkıcısı ve yönetmen (d. 1964) * 2012 - Rashidi Yekini, Nijeryalı millî futbolcu (d. 1963) * 2013 - Christian de Duve, Belçikalı sitolog ve biyokimyacı (d. 1917) * 2014 - Elena Baltacha, Ukrayna asıllı İngiliz profesyonel tenisçi (d. 1983) * 2015 - Ellen Albertini Dow, Amerikalı aktris (d. 1913) * 2015 - Jivko Gospodinov, eski Bulgar millî futbolcu (d. 1957) *2015 - Joshua Ozersky, Amerikalı yemek uzmanı, yazar ve şef (d. 1967) * 2016 - Jean-Baptiste Bagaza, Burundili asker ve siyasetçi (d. 1946) * 2016 - Gültekin Çeki, Türk söz yazarı ve besteci (d. 1927) * 2016 - Ángel de Andrés López, İspanyol aktör (d. 1951) * 2017 - Victor Lanoux, Fransız oyuncu (d. 1936) * 2017 - Timo Mäkinen, Finlandiyalı otomobil yarışçısı (d. 1938) * 2018 - Nasır Çeşm Azer, İranlı piyanist, besteci ve aranjör (d. 1950) * 2018 - Renate Dorrestein, Hollandalı feminist, gazeteci ve yazar (d. 1954) * 2018 - Catherine Godbold, Avustralyalı aktris (d. 1974) * 2018 - André Le Dissez, Fransız erkek bisiklet yarışçısı (d. 1929) * 2018 - Abi Ofarim, İsrailli müzisyen, şarkıcı ve dansçı (d. 1937) * 2018 - Alexander Tschäppät, İsviçreli siyasetçi (d. 1952) * 2018 - Leman Şenalp, Türk kütüphaneci (d. 1924) * 2019 - Rachel Held Evans, Amerikalı gazeteci, köşe ve blog yazarı (d. 1981) * 2019 - Terje Moe Gustavsen, Norveçli siyasetçi ve bakan (d. 1954) * 2019 - Prospero Nograles, Filipinli siyasetçi ve hukukçu (d. 1947) * 2020 - Aldir Blanc, Brezilyalı gazeteci, şarkıcı, söz yazarı ve müzisyen (d. 1946) * 2020 - Necef Deryabenderi, İranlı yazar ve çevirmen (d. 1929) * 2020 - Motoko Fujishiro Huthwaite, Güzel Sanatlar Amerikalı öğretmen (d. 1927) * 2020 - Flávio Migliaccio, Brezilyalı aktör, film yönetmeni ve senarist (d. 1934) * 2020 - Anna Mohr, İsveçli arkeolog (d. 1944) * 2020 - Lorne Munroe Kanadalı-Amerikalı çellist (d. 1924) * 2020 - Froilan Tenorio, Amerikalı siyasetçi ve bürokrat (d. 1939) * 2020 - Dragan Vučić, Makedon besteci, şarkıcı, bas gitarist, hayırsever ve TV sunucusu (d. 1955) == Tatiller ve özel günler == * 1979 - Star Wars Günü * Fırtına: Çiçek Fırtınası *0504 04
== Olaylar == * 553 - İkinci İstanbul Konsili başladı. * 1260 - Kubilay Han, Moğol İmparatoru oldu. * 1494 - Kristof Kolomb, Jamaika adasına ayak bastı ve adaya "Santiago" adını verdi. Karaya çıktığı koyu ise, "Saint Gloria" olarak adlandırdı. * 1762 - Rusya ve Prusya, aralarındaki Yedi Yıl Savaşı'nı sona erdiren Sankt-Peterburg antlaşması imzaladılar. * 1809 - İsviçre'nin Aargau kantonu, Yahudileri vatandaşlık haklarından mahrum etti. * 1821 - Fransa İmparatoru Napolyon Bonapart, ikinci sürgün yeri olan Güney Atlantik Okyanusu'ndaki Saint Helena Adası'nda öldü. * 1835 - Kıta Avrupası'nın ilk demiryolu hattı Belçika'da açıldı. (Avrupa'nın ilki ise İngiltere'deydi) * 1862 - Cinco de Mayo kutlamaları: Meksika ordusu, III. Napolyon komutasındaki Fransız ordularını Puebla'da mağlup etti. * 1865 - ABD'deki ilk tren soygunu, Cincinnati (Ohio) yakınlarında gerçekleşti. * 1891 - New York'taki Carnegie Hall konser salonu, Pyotr İlyiç Çaykovski'nin misafir kondüktörlüğünde ilk açılışını yaptı. * 1916 - Amerikan Deniz Piyadeleri, Dominik Cumhuriyeti'ni işgal etti. * 1920 - Sacco ve Vanzetti, (Nicola Sacco ve Bartolomeo Vanzetti) soygun ve cinayet suçlamalarıyla tutuklandı. Amerikan adalet sisteminin ayıbı olarak tarihe geçen davalarından sonra 1927'de idam edileceklerdir. * 1921 - Parisli ünlü modacı Coco Chanel, dünyanın en ünlü parfümlerinden biri olan Chanel No. 5'i piyasaya sundu. * 1925 - Atatürk Orman Çiftliği'nin kuruluş çalışmalarına başlandı. * 1925 - Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal'e suikast girişimi gerekçesiyle ölüm cezasına çarptırılan Manok Manukyan idam edildi. * 1936 - İtalyan birlikleri, Addis Ababa'yı (Etiyopya) işgal etti. * 1939 - 1. Türk Neşriyat Kongresi kapandı. * 1947 - Belçika, İngiltere, Danimarka, Fransa, Hollanda, İrlanda, İsveç, İtalya, Lüksemburg ve Norveç; bir araya gelerek Avrupa Konseyi'ni kurdu. Türkiye, Avrupa Konseyi'ne Ağustos 1949'da katıldı. * 1954 - Paraguay'da askerî darbe gerçekleşti. * 1955 - Batı Almanya, tam egemenlik hakkına kavuştu. * 1955 - Türk Kadınlar Birliği'nin girişimiyle, her yıl Mayıs ayının ikinci Pazar gününün Anneler Günü olarak kutlanmasına karar verildi. TKB, Nene Hatun'u yılın annesi seçti. Anneler Günü'ne ilişkin ilk resmi öneri, 1872'de Amerikalı Julia Howe'dan geldi. * 1960 - Sovyetler Birliği, bir süredir kayıp olan ABD'ye ait casus uçağı, U-2'yi düşürdüğünü açıkladı. Soğuk Savaşı şiddetlendiren bu olaya, U-2 Krizi adı verildi. * 1961 - Alan Shepard, ABD'nin uzaya gönderdiği ilk insan oldu. * 1968 - Fransa'da, Vietnam Savaşı nedeniyle ABD karşıtı gösterilerde, altı öğrencinin tutuklanması üzerine Daniel Cohn-Bendit liderliğinde, 30 bin öğrenci barikatlar kurarak Paris'te ayaklandı; Sorbonne Üniversitesi kapatıldı. * 1980 - Konstantin Karamanlis, Yunanistan Devlet Başkanı seçildi. * 1981 - IRA militanı Bobby Sands, açlık grevinin sonunda İngiltere'de hapishanede öldü. Sands, aynı zamanda Birleşik Krallık Parlamentosu'nun da bir üyesiydi. * 1994 - Naim Süleymanoğlu, Çekya'da yapılan Avrupa Halter Şampiyonası'nda, 64 kiloda dünya rekoru kırarak üç altın madalya aldı. * 2000 - Anayasa Mahkemesi Başkanı Ahmet Necdet Sezer, Türkiye'nin 10. cumhurbaşkanı seçildi. * 2005 - İngiltere'de yapılan genel seçimleri, Tony Blair'in başında olduğu İşçi Partisi üçüncü kez kazandı. * 2007 - Kamerun'un Douala kentindeki Douala Uluslararası Havalimanı'ndan, Kenya'nın başkenti Nairobi'ye gitmek üzere havalanan Kenya Havayollarına ait Boeing 737-800 tipi yolcu uçağı düştü: 115 kişi öldü. == Doğumlar == küçükresim|Karl Marx * 1479 - Guru Amar Das, Sih gurularının üçüncüsü (ö. 1574) * 1747 - II. Leopold, Kutsal Roma imparatoru (ö. 1792) * 1793 - Robert Emmett Bledsoe Baylor, Amerikalı siyasetçi (ö. 1874) * 1796 - Robert Foulis, Kanadalı mucit, inşaat mühendisi ve sanatçı (ö. 1866) * 1811 - John William Draper, Amerikalı bilim insanı, filozof, hekim, tarihçi, kimyager ve fotoğrafçı (ö. 1882) * 1813 - Søren Kierkegaard, Danimarkalı filozof ve teolog (ö. 1855) * 1818 - Karl Marx, Alman düşünür ve Marksizmin kurucusu (ö. 1883) * 1846 - Henryk Sienkiewicz, Polonyalı romancı ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1916) * 1851 - Bidâr Kadınefendi, II. Abdülhamid'in en sevdiği ve dördüncü eşi * 1864 - Nellie Bly, Amerikalı gazeteci (ö. 1922) * 1865 - Albert Aurier, Fransız yazar ve sanat eleştirmeni (ö. 1892) * 1873 - Leon Czolgosz, Amerikalı çelik işçisi ve anarşist (William McKinley'e suikast düzenleyen) (ö. 1901) * 1877 - Georgiy Sedov, Ukraynalı-Sovyet kâşif (ö. 1914) * 1884 - Mazhar Osman Usman, Türk ruh ve sinir hastalıkları uzmanı (ö. 1951) * 1887 - Geoffrey Fisher, İngiliz piskopos (ö. 1972) * 1895 - Mahmut Yesari, Türk roman ve oyun yazarı (ö. 1945) * 1900 - Paul Baumgarten, Alman mimar (ö. 1984) * 1914 - Tyrone Power, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1958) * 1917 - Pío Leyva, Kübalı müzisyen ve Buena Vista Social Club grubunun vokalisti (ö. 2006) * 1919 - Hayri Esen, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu ve seslendirme sanatçısı (ö. 1977) * 1919 - Yorgo Papadopulos, Yunan cunta lideri (ö. 1999) * 1925 - Perihan Altındağ Sözeri, Klasik Türk müziği yorumcusu (ö. 2008) * 1926 - Víctor Ugarte, Bolivyalı futbolcu * 1929 - Ayhan Işık, Türk sinema oyuncusu (ö. 1979) * 1930 - Stanford Shaw, Amerikalı tarihçi (ö. 2006) * 1931 - Stan Anslow, İngiliz futbolcu (ö. 2017) * 1931 - Alev Sururi, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2013) * 1934 - Henri Konan Bédié, Fildişili siyasetçi * 1937 - Delia Derbyshire, İngiliz müzisyen ve besteci (ö. 2001) * 1940 - Lance Henriksen, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1943 - Michael Palin, İngiliz oyuncu, yazar ve dünya gezgini * 1944 - John Terry, Amerikalı aktör * 1944 - Christian de Portzamparc, Fransız mimar * 1946 - Jim Kelly, Amerikalı dövüş sanatları ustası, oyuncu ve sporcu (ö. 2013) * 1946 - Aydın Menderes, Türk siyasetçi (Adnan Menderes'in oğlu) (ö. 2011) * 1947 - Malam Bacai Sanhá, Gine Bissau Cumhurbaşkanı (ö. 2012) * 1948 - Bill Ward, İngiliz davulcu müzisyen * 1950 - Maggie MacNeal, Hollandalı şarkıcı * 1955 - Mehmet Terzi, Türk atlet ve spor yöneticisi * 1955 - Abdüsselam Baraka, Faslı siyasetçi ve diplomat * 1958 - Ron Arad, İsrail Hava Kuvvetleri pilotu * 1959 - Brian Williams, Amerikalı spiker * 1959 - Cengiz Kurtoğlu, Türk müzisyen, piyanist ve şarkıcı * 1961 - Şefika Kutluer, Türk flüt solisti * 1963 - James LaBrie, Kanadalı müzisyen * 1964 - Jean-François Copé, Fransız siyasetçi * 1964 - Don Payne, Amerikalı yazar ve yapımcı (ö. 2013) * 1966 - Shawn Drover, Kanadalı müzisyen * 1966 - Sergey Stanishev, Bulgar politikacı ve Bulgaristan'ın 48. Başbakanı * 1966 - Josh Weinstein, Amerikalı televizyon yazarı * 1967 - Levent Kazak, Türk senaryo ve oyun yazarı * 1969 - Ali Sabancı, Türk iş insanı * 1970 - Kyan Douglas, Amerikalı televizyon programı sunucusu * 1970 - Mahmut Özer, Türk akademisyen * 1970 - Naomi Klein, Kanadalı gazeteci, yazar ve aktivist * 1975 - Fırat Tanış, Türk oyuncu ve müzisyen * 1976 - Dieter Brummer, Avustralyalı aktör (ö. 2021) * 1976 - Juan Pablo Sorín, Arjantinli futbolcu * 1977 - Jessica Schwarz, Alman oyuncu, seslendirme sanatçısı, sesli kitap konuşmacısı ve sunucu * 1978 - Santiago Cabrera, Şilili oyuncu * 1979 - Vincent Kartheiser, Amerikalı oyuncu * 1979 - Michael Albert Yobo, Nijeryalı futbolcu ve Joseph Yobo'nun kardeşi * 1980 - Yosi Benayun, emekli İsrailli profesyonel futbolcu * 1980 - Anastasia Gimazetdinova, Özbek artistik buz patencisi * 1981 - Craig David, İngiliz şarkıcı * 1983 - Henry Cavill, İngiliz aktör * 1985 - Emanuele Giaccherini, İtalyan eski futbolcu * 1985 - Tsepo Masilela, Güney Afrikalı futbolcu * 1985 - Orçun Arslan, Türk futbolcu * 1985 - P.J. Tucker, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1987 - Graham Dorrans, İskoç futbolcu * 1988 - Adele, İngiliz şarkıcı ve söz yazarı * 1988 - Ulaş Tuna Astepe, Türk oyuncu * 1989 - Chris Brown, Amerikalı şarkıcı * 1989 - Matteo Coppini, San Marinolu futbolcu * 1990 - Martine Smeets, Hollandalı hentbolcu * 1991 - Raúl Jiménez, Meksikalı futbolcu * 1991 - Andrea Klikovac, Karadağlı hentbolcu * 1991 - Robin de Kruijf, Hollandalı voleybolcu * 1992 - Loïck Landre, Fransız futbolcu * 1995 - Ibrahima Wadji, Senegalli futbolcu * 1995 - Takuya Shigehiro, Japon futbolcu * 1996 - Jai Hindley, Avustralyalı bisikletçi * 1998 - Arina Sabalenka, Belaruslu profesyonel tenis oyuncusudur * 2003 - Carlos Alcaraz, İspanyol profesyonel tenis oyuncusu == Ölümler == * 311 - Galerius (Gaius Galerius Valerius Maximianus), Roma İmparatoru (d. 250) * 1306 - Konstantinos Paleologos, Paleologos Hanedanı'ndan Bizanslı prens (d. 1261) * 1705 - I. Leopold, Habsburg Hanedanı üyesi ve Kutsal Roma İmparatoru (d. 1640) * 1821 - Napolyon Bonapart, Fransız komutan (d. 1769) * 1859 - Peter Gustav Lejeune Dirichlet, Alman matematikçi (d. 1805) * 1883 - Eva Gonzalès, Fransız İzlenimci ressam (d. 1849) * 1897 - James Theodore Bent, İngiliz kâşif, arkeolog ve yazar (d. 1852) * 1900 - İvan Ayvazovski, Rus ressam (d. 1817) * 1907 - Şeker Ahmet Paşa, Osmanlı ressam (d. 1841) * 1921 - Alfred Hermann Fried, Avusturyalı Yahudi pasifist, yayıncı ve gazeteci (d. 1864) * 1959 - Carlos Saavedra Lamas, Arjantinli akademisyen, politikacı ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1878) * 1953 - Orhan Burian, Türk deneme ve eleştiri yazarı ve çevirmen * 1973 - Arkadaş Zekai Özger, Türk şair (d. 1948) * 1977 - Ludwig Erhard, Federal Almanya Şansölyesi (d. 1897) * 1979 - Kemal Aygün, Türk bürokrat (d. 1914) * 1981 - Bobby Sands, Kuzey İrlandalı siyasetçi ve Geçici İrlanda Cumhuriyet Ordusu üyesi (d. 1954) * 1982 - Orhan Gündüz, Türk diplomat ve Türkiye'nin Boston Fahri Başkonsolosu * 1992 - Jean-Claude Pascal, Fransız şarkıcı ve aktör (d. 1927) * 1995 - Mikhail Botvinnik, Sovyet dünya satranç şampiyonu (d. 1911) * 2002 - George Sidney, Amerikalı film yönetmeni (d. 1916) * 2006 - Atıf Yılmaz Batıbeki, Türk yönetmen (d. 1925) * 2010 - Umaru Musa Yar'Adua, Nijerya Cumhurbaşkanı (d. 1951) * 2011 - Halit Çelenk, Türk avukat (d. 1922) * 2011 - Dana Wynter, Alman asıllı Amerikalı oyuncu (d. 1931) * 2012 - Carl Johan Bernadotte, İsveç Kralı VI. Gustaf Adolf ile ilk eşi Connaught Prensesi Margaret'in dördüncü oğlu ve en küçük çocuğu (d. 1916) * 2012 - George Knobel, Hollandalı eski teknik direktör (d. 1920) * 2012 - Ali Uras, Tıp Profesörü, eski basketbolcu, eski Galatasaray ve TFF başkanı (d. 1923) * 2013 - Hayri Sezgin, Türk güreşçi (d. 1961) * 2016 - Romalı Perihan, Türk soprano, ressam, manken ve oyuncu (d. 1942) * 2017 - Corinne Erhel, Fransız kadın siyasetçi (d. 1967) * 2017 - Quinn O'Hara (doğum adı: Alice Jones), İskoçya doğumlu Amerikalı oyuncu (d. 1941) * 2018 - Michele Castoro, Roma Katolik piskopos (d. 1952) * 2018 - José María Íñigo, İspanyol radyo ve televizyon sunucusu (d. 1942) * 2019 - Frank Brilando, Amerikalı eski erkek bisiklet yarışçısı (d. 1925) * 2019 - Francisco Cabasés, Arjantinli eski profesyonel futbolcu (d. 1916) * 2019 - Lewis A. Fidler, Amerikalı siyasetçi (d. 1956) * 2019 - Norma Miller, Amerikalı dansçı, koreograf, komedyen, yazar, oyuncu, şarkıcı, söz yazarı ve sanat yönetmeni (d. 1919) * 2019 - Kadir Mısıroğlu, Türk yazar (d. 1933) * 2019 - Celil Oker, Türk polisiye roman yazarı (d. 1952) * 2019 - Barbara Perry, Amerikalı komedyen ve oyuncu (d. 1921) * 2020 - Renee Amoore, Amerikalı kadın aktivist, fizikçi ve siyasetçi (d. 1953) * 2020 - Brian J. Axsmith, Amerikalı paleobotanist, paleoekolog ve biyoloji profesörü (d. 1963) * 2020 - Didi Kempot, Endonezyalı şarkıcı söz yazarı ve hayırsever (d. 1966) * 2020 - William Antonio Daniels, sahne adı Kiing Shooter, rap müzik yapan Amerikalı müzisyen (d. 1992) * 2020 - Diran Manoukian, Fransız çim hokeyi oyuncusu (d. 1919) * 2020 - Ciro Pessoa (bilinen sahne adıyla: Tenzin Chöpel), Brezilyalı şarkıcı, söz yazarı ve gitarist ve şair (d. 1957) * 2021 - Abhilasha Patil, Hint oyuncu (d. 1974) * 2021 - Fikret Koca, Azeri şair (d. 1935) * 2021 - Emine Işınsu, Türk roman ve oyun yazarı, şair ve dergi editörü (d. 1938) * 2021 - Feđa Stojanović, Sırp aktör (d. 1948) * 2022 - Théodore Nzue Nguema, Gabonlu teknik direktör ve profesyonel futbolcudur (d. 1973) * 2022 - František Plass, Çek profesyonel futbolcu ve teknik direktör (d. 1944) * 2022 - Kenneth Welsh, Kanadalı-Amerikalı aktör (d. 1942) == Tatiller ve özel günler == * Cinco de Mayo *0505 05
== Olaylar == * 1536 - İngiltere Kralı VIII. Henry, ülkedeki bütün kiliselerde İngilizce İncillerin bulundurulmasını emretti. * 1877 - Sioux Kızılderililerinin şefi Crazy Horse (Çılgın At), ABD birliklerine Nebraska'da teslim oldu. * 1889 - Eyfel Kulesi ziyaretçilere açıldı. * 1889 - Osmanlı Devleti'nin de katıldığı, Uluslararası Paris Fuarı başladı. * 1927 - İstanbul Radyosu ilk yayınına, Sirkeci'deki Büyük Postane binasının bodrum katında başladı. * 1930 - Hakkâri'de meydana gelen 7,2 büyüklüğündeki depremde, 2514 kişi öldü. * 1936 - Ankara'da Türkiye'nin ilk konservatuvarı olan Ankara Devlet Konservatuvarı kuruldu. * 1937 - Dünyanın en büyük zeplini olan Hindenburg, havalandıktan kısa süre sonra alev aldı ve yanarak yere çakıldı. 36 kişinin öldüğü kazadan sonra bu taşımacılık yönteminden vazgeçildi. * 1939 - Akşam Gazetesi, görüşmeleri süren Türk- İngiliz Antlaşması hakkında yayımlanan bir yazı sebebiyle kapatıldı. * 1939 - New York Dünya Sergisi'ndeki Türk kulübü törenle açıldı. * 1939 - Ekrem König olayıyla ilişkisi sebebiyle Dışişleri Bakanlığı evrak kayıt memuru Ruhi Bozcalı 3 ay hapse mahkûm edildi. * 1940 - John Steinbeck, The Grapes of Wrath (Gazap Üzümleri) adlı romanıyla Pulitzer Ödülü aldı. * 1972 - Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan, Ankara Merkez Kapalı Cezaevi'nde idam edildi. * 1976 - Kuzeydoğu İtalya'nın Friuli bölgesinde meydana gelen depremde 989 kişi öldü. * 1983 - Batı Almanya'da Stern dergisinin bulduğu Adolf Hitler'in günlüklerinin sahte oldukları ortaya çıktı. * 1988 - Norveç'te bir yolcu uçağı düştü: 36 kişi öldü. * 1994 - Manş Denizi’nin altından İngiltere ile Fransa'yı denizden birbirine bağlayan Manş Tüneli açıldı. * 1996 - Eski CIA Başkanı William Colby'nin cesedi, güney Maryland'da bir nehirde bulundu. * 1996 - Anayol Hükümeti Adalet Bakanı Mehmet Ağar, cezaevleri genelgesi yayımladı. "Mayıs Genelgesi" adıyla anılan düzenleme, cezaevlerinde tepkiyle karşılandı. Siyasi tutuklu ve hükümlüler, 20 Mayıs'ta açlık grevine başladı. 12 kişi öldü. 27 Temmuz'da anlaşmaya varıldı. * 2001 - Suriye'ye yaptığı bir gezi sırasında bir camiyi ziyaret eden Papa II. Jan Pol, bir camiye ayak basan ilk Papa oldu. * 2002 - Jean-Pierre Raffarin, Fransa Başbakanı seçildi. * 2002 - Hollandalı politikacı Pim Fortuyn, bir suikast girişimi sonucu öldürüldü. * 2004 - Dünyada en çok izlenen 4 televizyon dizisinden biri olan Friends bitti. Son bölümünü ABD'de 2 milyon kişi izledi. * 2019 - YSK (Yüksek Seçim Kurulu), AK Parti'nin olağanüstü itirazını değerlendirerek İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı seçimlerinin iptaline karar verdi. Ekrem İmamoğlu'nun mazbatası iptal edildi. Yenilenecek seçim tarihi olarak 23 Haziran 2019 belirlendi. * 2023 - III. Charles ve Camilla'nın taç giyme töreni, Westminster Abbey'de gerçekleşti. Törene 203 farklı ülkeden 2.200'den fazla kişi katıldı. == Doğumlar == * 1501 - II. Marcellus, 5 Nisan - 1 Mayıs 1555 arasında 20 gün kadar gayet kısa bir dönemde Papalık yapmıştır (ö. 1555) * 1574 - X. Innocentius, Katolik Kilisesi'nin 236. Papası (ö. 1655) * 1635 - Johann Joachim Becher, Alman fizikçi, simyacı ve bilgin (ö. 1682) * 1668 - Alain-René Lesage, Fransız yazar (ö. 1747) * 1756 - Everard Home, İngiliz cerrah (ö. 1832) * 1758 - André Masséna, Fransız Devrimi ve Napoléon Savaşları'nın önde gelen Fransız generallerinden biri (ö. 1817) * 1758 - Maximilien Robespierre, Fransız devrimci (ö. 1794) * 1856 - Robert Peary, Amerikalı kâşif ve Kuzey Kutbu'na ilk kez ayak basan (ö. 1920) * 1856 - Sigmund Freud, Avusturyalı psikiyatrist (ö. 1939) * 1861 - Motilal Nehru, Hint aktivist (ö. 1931) * 1868 - Gaston Leroux, Fransız gazeteci ve yazar (ö. 1927) * 1871 - Victor Grignard, Fransız kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1935) * 1872 - Ahmet Cemal Paşa, Osmanlı asker ve siyaset adamı (ö. 1922) * 1895 - Rudolph Valentino, İtalyan asıllı Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1926) * 1902 - Max Ophüls, Alman asıllı Fransız sinema yönetmeni ve yazar (ö. 1957) * 1908 - Necil Kazım Akses, Türk senfonik müzik bestecisi (ö. 1999) * 1912 - Ellen Preis, Avusturyalı eskrimci (ö. 2007) * 1915 - Orson Welles, Amerikalı yönetmen ve En İyi Özgün Senaryo Akademi Ödülü sahibi (ö. 1985) * 1929 - Paul Lauterbur, Amerikalı bilim insanı (ö. 2007) * 1932 - Konrad Ragossnig, Avusturyalı klasik gitarist, eğitimci ve lavtacı (ö. 2018) * 1932 - Alexander George Thynn, 7. Bath Markisi, İngiliz siyasetçi, yazar, sanatçı ve iş insanı (ö. 2020) * 1934 - Richard Shelby, Amerikalı avukat ve politikacı * 1935 - Efkan Efekan, Türk sinema oyuncusu (ö. 2005) * 1937 - Rubin Carter, Amerikalı boksör (ö. 2014) * 1938 - Larry Gogan, İrlandalı radyo sunucusu ve DJ (ö. 2020 ) * 1943 - Andreas Baader, Almanya'daki Kızıl Ordu Fraksiyonu'nun ileri gelen yöneticilerinden biri (ö. 1977) * 1944 - Carl I. Hagen, Norveçli politikacı ve Norveç Parlamentosu Başkanvekili * 1947 - Alan Dale, Yeni Zelandalı oyuncu * 1947 - Martha Nussbaum, Amerikalı filozof ve hukuk ve felsefe bölümünde ortak olarak görevlendirildiği Chicago Üniversitesi'nde profesör * 1949 - Sezer Güvenirgil, Türk oyuncu ve şarkıcı * 1950 - Jeffery Deaver, Amerikalı gizem-suç öyküsü yazarı * 1952 - Christian Clavier, Fransız oyuncu, yönetmen, yapımcı ve senarist * 1953 - Aleksandr Akimov, Sovyet mühendis (ö. 1986) * 1953 - Tony Blair, İngiltere eski Başbakanı * 1953 - Graeme Souness, İskoç futbolcu, teknik direktör * 1954 - Dora Bakoyanni, Yunanistan’ın ilk kadın Dışişleri Bakanı, eski milletvekili ve Atina Belediye Başkanı * 1954 - Jan Vering, Alman gospel şarkıcısı, gazeteci ve oyun yazarı (ö. 2021) * 1955 - Süheyl Batum, Türk hukukçu ve siyasetçi * 1958 - Haluk Ulusoy, Türk iş insanı ve spor yöneticisi * 1960 - Roma Downey, İngiliz-Amerikalı oyuncu, yapımcı ve şarkıcı * 1960 - Anne Parillaud, Fransız oyuncu * 1961 - George Clooney, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1961 - Frans Timmermans, Hollandalı siyasetçi * 1971 - Doğanay, Türk şarkıcı * 1971 - Chris Shiflett, Amerikalı müzisyen * 1972 - Naoko Takahashi, Japon eski atlet * 1976 - Iván de la Peña, İspanyol millî futbolcu * 1979 - Gerd Kanter, Eston disk atıcı * 1980 - Dimitris Diamandidis, Yunan basketbolcu * 1980 - Ricardo Oliveira, Brezilyalı futbolcu * 1983 - Dani Alves, Brezilyalı millî futbolcu * 1983 - Doron Perkins, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1983 - Gabourey Sidibe, Amerikalı oyuncu * 1984 - Juan Pablo Carrizo, Arjantinli millî futbolcu * 1985 - Chris Paul, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1986 - Goran Dragić, Sloven basketbolcu * 1987 - Dries Mertens, Belçikalı futbolcu * 1987 - Meek Mill, Amerikalı rapçi * 1988 - Ryan Anderson, Amerikalı basketbolcu * 1988 - Dakota Kai, Yeni Zelandalı profesyonel kadın güreşçi * 1992 - Byun Baek-hyun, Güney Koreli şarkıcı ve Exo müzik grubu üyesi * 1992 - Jonas Valančiūnas, Litvan profesyonel basketbolcu * 1992 - Nilay Aydoğan, Türk basketbolcu (ö. 2023) * 1993 - Kim Dasom, Güney Koreli şarkıcı, Sistar grubunun üyesi ve oyuncu * 1993 - Gustavo Gómez, Paraguaylı futbolcu * 1994 - Mateo Kovačić, Hırvat millî futbolcu * 2019 - Archie Harrison Mountbatten- Windsor, Sussex Dükü Harry ve Sussex Düşesi Meghan'ın oğlu, II. Elizabeth'in torunu == Ölümler == * 680 - Muaviye, Halife ve Emevi Hanedanının kurucusu (d. 602) * 1709 - II. Alvise Mocenigo, Venedik Cumhuriyeti dükü (d. 1628) * 1859 - Alexander von Humboldt, Prusyalı doğa bilimci ve kâşif (d. 1769) * 1862 - Henry David Thoreau, Amerikalı yazar (d. 1817) * 1862 - Pedro Gual Escandón, Venezuelalı avukat, politikacı ve diplomat (d. 1783) * 1877 - Johan Ludvig Runeberg, Finlandiyalı şair (d. 1804) * 1889 - Heinrich Gustav Reichenbach, Alman orkidolog (d. 1823) * 1910 - VII. Edward, Büyük Britanya Kralı (d. 1841) * 1932 - Paul Doumer, Fransa Cumhurbaşkanı (d. 1857) * 1933 - Li Ching-Yuen, Çinli herbalist, savaş sanatçısı ve stratejist (d. 1677/1736) * 1947 - Cafer Sayılır, Türk siyasetçi (d. 1888) * 1951 - Henri Carton de Wiart, Belçika'nın 23'üncü Başbakanı (d. 1869) * 1952 - Maria Montessori, İtalyan eğitimci (d. 1870) * 1955 - Hüseyin Saadettin Arel, Türk besteci (d. 1880) * 1963 - Theodore von Kármán, Macar fizikçi (d. 1881) * 1970 - Feyhaman Duran, Türk ressam ve hattat (İbrahim Çallı kuşağı ressamlarından) (d. 1886) * 1972 - Deniz Gezmiş, Türk Marksist-Leninist militan ve öğrenci lideri (Türkiye Halk Kurtuluş Ordusunun kurucularından), (İdam) (d. 1947) * 1972 - Fulbert Youlou, Kongolu siyasetçi (d. 1917) * 1972 - Hüseyin İnan, Türk Marksist-Leninist militan ve Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu kurucularından (İdam) (d. 1949) * 1972 - Yusuf Aslan, Türk Marksist-Leninist militan ve Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu kurucularından (İdam) (d. 1947) * 1980 - Lola Cornero, Hollandalı film oyuncusu (d. 1892) * 1992 - Marlene Dietrich, Alman asıllı Amerikalı aktris (d. 1901) * 1993 - Ann Todd, İngiliz aktris (d. 1909) * 1996 - Haluk Eczacıbaşı, Türk iş insanı ve Eczacıbaşı Holding Yönetim Kurulu emekli Üyesi (d. 1921) * 2002 - Fayina Petryakova, Lviv Sanat Akademisi'nde etnoğrafya alanında profesör olan akademisyen (d. 1931) * 2006 - Erdal Öz, Türk yazar ve yayıncı (Can Yayınları'nın kurucusu) (d. 1935) * 2007 - Nükhet Ruacan, Türk caz sanatçısı (d. 1951) * 2009 - Sima Eyvazova, Azerbaycanlı diplomat (d. 1933) * 2012 - Lubna Agha, Pakistanlı/Amerikalı sanatçı (d. 1949) * 2012 - Fehd el-Kuso, Yemenli İslamcı (d. 1974) * 2012 - Yale Summers, Amerikalı oyuncu (d. 1933) * 2013 - Giulio Andreotti, İtalyan Hristiyan Demokrat siyasetçi (1972-1992 arasında pek çok kez İtalya Başbakanı) (d. 1919) * 2014 - Jimmy Ellis, Amerikalı ağır siklet boksör (d. 1940) * 2015 - Errol Brown, Britanya asıllı Jamaikalı müzisyen ve şarkıcı (d. 1943) * 2016 - Hannes Bauer, Alman caz müzisyeni ve tromboncu (d. 1954) * 2016 - Patrick Ekeng, Kamerunlu millî futbolcu (d. 1990) * 2016 - Margot Honecker, 1963-1989 yılları arasında Doğu Almanya Eğitim Bakanı (d. 1927) * 2017 - Steven Holcomb, Amerikalı kızakçı (d. 1980) * 2017 - Val Jellay, Avustralyalı karakter oyuncusu, şarkıcı, dansçı ve yazar (d. 1927) * 2018 - Jack Chamangwana, Malavili millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1957) * 2018 - Paolo Ferrari, İtalyan oyuncu (d. 1929) * 2019 - Pekka Airaksinen, Fin elektronik, caz müzisyeni ve besteci (d. 1945) * 2019 - Max Azria, Tunuslu-Amerikalı moda tasarımcısı (d. 1949) * 2019 - Anur Abu Bakar, Malezyalı futbolcu ve antrenör (d. 1971) * 2019 - Gjermund Eggen, Norveçli eski kayakçı (d. 1941) * 2019 - John Lukacs, Macar asıllı Amerikalı tarihçi (d. 1924) * 2019 - Celil Oker, Türk polisiye roman yazarı (d. 1952) * 2020 - Chrystelle Trump Bond, Amerikalı kadın dansçı, koreograf, sanat tarihçisi ve yazar (d. 1938) * 2020 - Dmitri Bosov, Rus sanayici ve iş insanı (d. 1968) * 2020 - Brian Howe, İngiliz rock şarkıcısı, gitarist ve söz yazarı (d. 1953) * 2020 - Nahum Rabinovitch, Kanada doğumlu İsrailli Ortodoks haham (d. 1928) * 2020 - Jacques Reymond, İsviçreli kayak antrenörü (d. 1950) == Tatiller ve özel günler == * Türk-İslam Alemi - Hıdırellez Bayramı *0506 06
== Olaylar == * 1861 - Amerikan İç Savaşı: Virginia eyaletinin Richmond kenti, Amerika Konfedere Devletleri'nin (Güneylilerin) başkenti olarak ilan edildi. * 1867 - Osmanlı İmparatorluğu'nda Dilâver Paşa Nizamnamesi ilan edildi. * 1884 - 1876 Anayasası'nın mimarı Mithat Paşa, Sultan Abdülaziz'i öldürttüğü iddiasıyla yargılanmış ve Taif'e sürülmüştü. Boğularak öldürülen Mithat Paşa, Taif'te gömüldü. * 1886 - Atlantalı kimyacı ve eczacı John S. Pemberton, dünyanın en ünlü içeceği haline gelecek olan Coca-Cola'yı Georgia'da icat etti. * 1902 - Martinik'te Pelée Yanardağı patladı: 30 bin kişi öldü. * 1914 - Paramount Pictures film yapım ve dağıtım şirketi ABD'de kuruldu. * 1945 - Alman General Wilhelm Keitel, Sovyet General Jukov'a teslim oldu. Almanya savaşı kaybetti. Avrupa'da savaşın bittiği bu güne "Zafer Günü" adı verildi. * 1947 - Ulvi Cemal Erkin, Prag'da Çek Filarmoni Orkestrası'nı yönetti. * 1949 - Doğu Berlin'deki Treptower Parkı'nda, Sovyet Savaş Anıtı'nın açılışı yapıldı. * 1952 - Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü kuruldu. * 1954 - Asya Futbol Konfederasyonu'nun oluşması. * 1961 - Uluslararası Af Örgütü kuruldu. *1970 - The Beatles dağılmalarının ardından son stüdyo albümleri "Let it Be" yi piyasaya sundu. * 1972 - Bülent Ecevit ve listesinin olağanüstü kongrede kazanması üzerine; İsmet İnönü, 33 yıl 4 ay 11 gün sonra CHP Genel Başkanlığı'ndan istifa etti. * 1978 - Reinhold Messner ve Peter Habeler adlı iki dağcı, ilk defa olarak Everest Dağı'na oksijen tüpleri olmaksızın tırmandılar. * 1980 - Çiçek hastalığının artık yeryüzünden kökünün kazınmış olduğu, Dünya Sağlık Örgütü tarafından ilan edildi. * 1982 - Gilles Villeneuve, Belçika'da Zolder pistinde yaptığı kaza sonucunda öldü. * 1984 - Sovyetler Birliği, Los Angeles Olimpiyat Oyunları'nı boykot edeceğini açıkladı. * 1984 - Türk parlamenterlerin yetki belgeleri, Strazburg'daki Avrupa Konseyi Parlamenterler Asamblesi'nde onaylandı. 12 Eylül 1980'den beri Konsey Meclisi'nde temsil edilmeyen Türkiye ile Avrupa Konseyi ilişkileri yumuşama yoluna girdi. * 1993 - Gökova Termik Santrali'ne karşı yaklaşık 3000 kişi eylem yaptı. * 1997 - China Southern Airlines'a ait bir Boeing 737 tipi uçağı, Shenzhen Bao'an Uluslararası Havalimanına inişi sırasında fırtına nedeniyle kaza yaptı. Kazada 35 kişi yaşamını yitirdi. * 2009 - TRT Türk kanalı yeniden açılış yaptı. * 2010 - Bucaspor tarihinde ilk defa Süper Lig'e yükseldi. == Doğumlar == * 1492 - Andrea Alciato, İtalyan yazar ve hukukçu (ö. 1550) * 1521 - Peter Canisius, Cizvit Profesör, vaazcı ve yazar (ö. 1597) * 1622 - Claes Rålamb, İsveçli devlet adamı (ö. 1698) * 1641 - Nicolaes Witsen, Hollandalı devlet adamı (ö. 1717) * 1653 - Claude Louis Hector de Villars, Fransız mareşal (ö. 1734) * 1753 - Miguel Hidalgo, Meksikalı nasyonalist (ö. 1811) * 1828 - Jean Henry Dunant, İsviçreli yazar ve iş insanı (ö. 1910) * 1884 - Harry S. Truman, Amerikalı siyasetçi ve ABD'nin 33. Başkanı (ö. 1972) * 1895 - Edmund Wilson, Amerikalı eleştirmen ve deneme yazarı (ö. 1972) * 1899 - Friedrich August von Hayek, Avusturyalı ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (ö. 1992) * 1903 - Fernandel, Fransız oyuncu (ö. 1971) * 1906 - Roberto Rossellini, İtalyan yönetmen (ö. 1977) * 1911 - Rıfat Ilgaz, Türk şair ve yazar (ö. 1993) * 1911 - Sabri Ülgener, Türk iktisat profesörü ve toplum bilimci (ö. 1983) * 1914 - Romain Gary, Fransız yazar, film direktörü, savaş pilotu ve büyükelçi (ö. 1980) * 1919 - Leon Festinger, Amerikalı sosyal psikolog (ö. 1989) * 1926 - David Attenborough, İngiliz yönetmen * 1937 - Ahmet Özacar, Türk futbolcu (ö. 2005) * 1937 - Thomas Pynchon, Amerikalı romancı * 1940 - Peter Benchley, İngiliz yazar (ö. 2006) * 1941 - Ayşegül Yüksel, Türk tiyatro eleştirmeni, yazar, akademisyen ve çevirmen * 1946 - Hans Sahlin, İsveçli kızakçı * 1950 - Pierre de Meuron, İsviçreli mimar * 1954 - John Michael Talbot, keşiş katolik, Amerikalı şarkıcı, besteci, gitarist, Brothers and Sisters of Charity Cemaati'nin kurucsu * 1955 - Ásgeir Sigurvinsson, İzlandalı futbolcu ve teknik direktör * 1955 - Haşmet Babaoğlu, Türk gazeteci ve yazar * 1957 - Marie Myriam, Fransız şarkıcı * 1958 - Marita Marschall, Alman oyuncu * 1960 - Recep Akdağ, Türk hekim ve siyasetçi * 1963 - Michel Gondry, Fransız yönetmen * 1964 - Metin Tekin, Türk futbolcu * 1964 - Päivi Alafrantti, Finlandiyalı atlet * 1966 - Cláudio Taffarel, Brezilyalı futbolcu ve antrenör * 1968 - Yaşar Gürsoy, Türk gazeteci ve yazar * 1970 - Luis Enrique, İspanyol futbolcu ve teknik direktör * 1972 - Darren Hayes, Avustralyalı şarkıcı, şarkı sözü yazarı ve besteci * 1973 - Jesús Arellano, Meksikalı millî futbolcu * 1975 - Enrique Iglesias, İspanyol şarkıcı ve oyuncu * 1976 - Martha Wainwright, Kanadalı pop-folk şarkıcısı * 1977 - Theo Papaloukas, Yunan millî basketbolcu * 1978 - Lucio, Brezilyalı futbolcu * 1981 - Stephen Amell, Kanadalı oyuncu * 1981 - Andrea Barzagli, eski İtalyan futbolcu * 1981 - Björn Dixgård, İsveçli rock müzik grubu Mando Diao'nun gitaristi ve vokalisti * 1981 - Erdem Yener, Türk rock sanatçısı * 1981 - Kaan Urgancıoğlu, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1982 - Adrian Gonzalez, Amerikalı beyzbolcu * 1986 - Pemra Özgen, Türk millî tenisçi * 1989 - C418, Alman müzisyen * 1989 - Benoît Paire, Fransız profesyonel tenis oyuncusu * 1990 - Io Shirai, Japon profesyonel güreşçi * 1990 - Anastasia Zueva, Rus yüzücü * 1990 - Kemba Walker, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1991 - Aníbal Capela, Portekizli futbolcu * 1991 - Deyverson, Brezilyalı futbolcu * 1991 - Nicklas Helenius, Danimarkalı millî futbolcu * 1991 - Luigi Sepe, İtalyan futbolcu * 1992 - Olivia Culpo, Amerikalı model * 1992 - Ana Mulvoy-Ten, İngiliz oyuncu * 1993 - Guillermo Celis, Kolombiyalı futbolcu * 1993 - Olarenwaju Kayode, Nijeryalı futbolcu * 1996 - 6ix9ine, Amerikalı rapçi * 1997 - Mizuki Ichimaru, Japon futbolcu * 1997 - Yuya Nakasaka, Japon futbolcu * 2000 - Sandro Tonali, İtalyan millî futbolcu * 2003 - Hasan, Fas tahtının varisi == Ölümler == * * 535 - II. Ioannes, 2 Ocak 533'ten 535'teki ölümüne kadar Papalık görevinde bulunmuştur (d. 470) * 685 - II. Benedictus, 26 Haziran 684'ten 8 Mayıs 685 tarihine kadar Papalık yapmıştır (d. 635) * 997 - Taizong, Çin'in Song Hanedanı'nın ikinci imparatoru (d. 939) * 1157 - Ahmed Sencer, Büyük Selçuklu Sultanı (d. 1086) * 1794 - Antoine Lavoisier, Fransız kimyager (giyotinle idam) (d. 1743) * 1873 - John Stuart Mill, İngiliz düşünür, filozof ve politik ekonomist (d. 1806) * 1880 - Gustave Flaubert, Fransız yazar (d. 1821) * 1884 - Midhat Paşa, Osmanlı devlet adamı (Taif'te boğularak öldürüldü.) (d. 1822) * 1903 - Paul Gaugin, Fransız ressam (d. 1848) * 1904 - Eadweard Muybridge, İngiliz asıllı Amerikalı fotoğrafçı (d. 1830) * 1932 - Ellen Churchill Semple, Amerikalı coğrafyacı (d. 1863) * 1945 - Matthias Kleinheisterkamp, Alman Schutzstaffel subayı (d. 1893) * 1952 - William Fox, Macar asıllı Amerikalı film yapımcısı (d. 1879) * 1975 - Avery Brundage, Amerikalı atlet (d. 1887) * 1979 - Talcott Parsons, Amerikalı sosyolog (d. 1902) * 1982 - Gilles Villeneuve, Kanadalı F1 pilotu (d. 1950) * 1983 - John Fante, Amerikalı yazar (d. 1909) * 1987 - Elif Naci, Türk ressam ve müzeci (d. 1898) * 1994 - George Peppard, Amerikalı oyuncu (d. 1928) * 1999 - Dirk Bogarde, İngiliz oyuncu (d. 1921) * 2008 - François Sterchele, Belçikalı futbolcu (d. 1982) * 2012 - Maurice Sendak, Amerikalı çocuk edebiyatı yazarı ve desinatör (d. 1928) * 2013 - Wilma Jeanne Cooper, Amerikalı oyuncu (d. 1928) * 2015 - Zeki Alasya, Türk tiyatro, sinema sanatçısı ve yönetmeni (d. 1943) * 2015 - Ilunga Mwepu, Zaireli eski millî futbolcu (d. 1949) * 2016 - Tonita Castro, Meksika doğumlu Amerikalı oyuncu (d. 1953) * 2016 - Nick Lashaway, Amerikalı oyuncu (d. 1988) * 2017 - Curt Lowens, Polonyalı-Amerikalı oyuncu (d. 1925) * 2017 - Baron Lawson Soulsby, Britanyalı mikrobiyoloji uzmanı bilim insanı ve siyasetçi (d. 1926) * 2017 - Mary Tsoni, Yunan kadın şarkıcı ve aktris (d. 1987) * 2018 - Anne V. Coates, İngiliz kadın film editörü (d. 1925) * 2018 - Marta DuBois, Panamalı-Amerikalı oyuncu (d. 1952) * 2019 - Jens Beutel, Alman siyasetçi ve satranç oyuncusu (d. 1946) * 2019 - Sprent Jared Dabwido, Naurulu politikacı ve eski Nauru Devlet Başkanı (d. 1972) * 2019 - Yevgeni Krılatov, Rus film müziği bestecisi (d. 1934) * 2020 - Mark Barkan, Amerikalı söz yazarı ve albüm yapımcısı (d. 1934) * 2020 - Lúcia Braga, Brezilyalı kadın siyasetçi, bürokrat ve hukukçu (d. 1934) * 2020 - Jesus Chediak, Brezilyalı aktör, film yönetmeni, film yapımcısı, gazeteci ve tiyatro yönetmeni (d. 1941) * 2020 - Vicente André Gomes, Brezilyalı politikacı ve doktor (d. 1952) * 2020 - Dimitris Kremastinos, Yunan siyasetçi ve hekim (d. 1942) * 2020 - Cécile Rol-Tanguy, Fransız kadın direnişçi ve asker (d. 1919) * 2020 - Carl Tighe, İngiliz yazar, akademik, deneme yazarı, romancı ve şair (d. 1950) * 2020 - Ritva Valkama (gerçek adı: Valkama-Palo), Fin aktris (d. 1932) * 2021 - Theodoros Kaçanevas, Yunan siyasetçi, akademisyen ve ekonomist (d. 1947) * 2023 - Kemal Derviş, Türk ekonomist ve siyasetçi (d. 1949) == Tatiller ve özel günler == *0508 08
== Olaylar == * 1485 - Davutpaşa Lisesi, dönemin Sadrazamı Davut Paşa tarafından 'Mekteb-i Sübyan' adıyla kuruldu. Okul, 1847'de Rüşdiye Mektebi'ne dönüştü. * 1868 - Nevada eyaletinde Reno şehri kuruldu. * 1926 - Amerikalı kâşif Amiral Richard E. Byrd, Kuzey Kutbu'na doğru ilk uçuşunu yaptı. * 1935 - Cumhuriyet Halk Fırkası Dördüncü Büyük Kurultayı toplandı. Kurultayda, "fırka" yerine "parti" sözcüğü benimsendi. Altı Ok daha ayrıntılı bir şekilde ele alındı. "Partinin güttüğü bütün bu esaslar Kemalizm prensipleridir" denilerek; Kemalizm, ilk kez resmi olarak tanımlandı. * 1936 - Benito Mussolini, İtalya Faşist İmparatorluğu'nu ilan etti. * 1936 - İtalya, resmen Etiyopya'yı ilhak etti. * 1945 - Zafer Günü, II. Dünya Savaşı'nın sonunda Nazi Almanyası'nın kayıtsız şartsız teslimiyetini imzaladığı, Sovyetler Birliği tarafından ilan edilen ve kutlanan gün. * 1945 - Nazi gizli servisi Gestapo'nun Şefi, Reichstag ve Hava Kuvvetleri Komutanı Hermann Göring, ABD 7. Ordusu'na esir düştü. * 1950 - Avrupa Günü, 1950'de Robert Schumann, Avrupa'nın güvenliği için kaçınılmaz olan birleşik bir Avrupa fikrini ortaya çıkardı. Schuman Bildirgesi olarak bilinen bu sunuş, Avrupa Birliği'nin temellerini attı. Sonra, 1985 Milan Zirvesi'nde de 9 Mayıs'ın Avrupa Günü olarak kutlanması kararı alındı. * 1955 - Anneler Günü, Türkiye'de ilk kez kutlandı. * 1955 - Batı Almanya, NATO'ya katıldı. * 1958 - Yeni Gün gazetesi ve Akis dergisi birer ay kapatıldı. Yazı İşleri Müdürleri; Mehmet Altan Öymen 10 ay, Tarık Holulu ise 16 ay hapis cezasına çarptırıldı. * 1960 - ABD Gıda ve İlaç İdaresi (FDA), ilk doğum kontrol hapının piyasaya sürülmesini onayladı. * 1970 - Çoğu üniversite öğrencisi olan 75.000-100.000 dolayında savaş karşıtı kişi, Washington'da ABD'nin Vietnam Savaşı'na son vermesi için gösteri yaptı. * 1971 - Darüşşafaka Lisesi'ne kız öğrenci alınması kararlaştırıldı. * 1975 - Ankara ve Mersin Öğretmen Okulları'nda çıkan öğrenci çatışmalarında, 13 öğrenci yaralandı. Gazi Eğitim Enstitüsü 10 gün süreyle kapatıldı. * 1978 - İtalya'da Kızıl Tugaylar örgütünün 16 Mart'ta kaçırdığı eski Başbakan Aldo Moro'nun cesedi, Roma'da bir arabanın bagajında bulundu. * 1978 - Bir grup, Yıldız Teknik Üniversitesi'nde dersten çıkan öğrencilerin üzerine ateş açtı: 3 kişi öldü, 12 kişi yaralandı. * 1979 - İstanbul'da tüm sarraf ve kuyumcular, Hükûmetin altın piyasasını kontrol altına almayı amaçlayan kararını protesto için kepenk indirdiler. * 1984 - Yaşar Kemal'e, Fransız Devlet Nişanı "Legion d'Honneur" verildi. * 1987 - Polonya Havayolları'na ait bir yolcu uçağı, Varşova'dan New York'a gitmek üzere havalandıktan hemen sonra düştü: 183 kişi öldü. * 1988 - Mardin’in Nusaybin ilçesi Taşköyü’nün Behmenin mezrasını basan PKK'lı eylemciler, bir aileden 8’i çocuk, 2’si kadın olmak üzere, 11 kişiyi öldürdüler, 2 çocuk ağır yaralandı. Eylemcilerin Şırnak baskınında kaçırdıkları 3 kişi de ölü bulundu. * 2000 - Aralarında Uğur Mumcu suikastı faillerinin de bulunduğu 9 kişinin sorgusu sürüyor. Ankara DGM Savcısı Hamza Keleş, faili meçhullerle ilgili önemli bilgilere ulaşıldığını belirtti. * 2000 - İstanbul DGM'de, Susurluk sanıkları ve Alaattin Çakıcı aynı gün yargılandı. * 2000 - Çankaya Köşkü'nü terk etmeden önce, 80'e yakın Devlet Başkanına veda mektubu yazan Süleyman Demirel; Hafız Esad, Muammer Kaddafi, Saddam Hüseyin, Slobodan Milošević ve Pervez Müşerref'i listesine dahil etmedi. * 2000 - Devlet Bakanı Recep Önal, Türkiye - Suriye arasındaki ticaret hacmini, 1 milyar doların üzerine çıkarmayı hedeflediklerini açıkladı. * 2000 - Macaristan'da düzenlenen ve olimpiyat elemelerine hazırlık niteliği taşıyan 17. Uluslararası Szeged Kürek Şampiyonası'nda, Türk sporcuları iki altın, dört gümüş ve üç bronz madalya kazandı. Kürekçilerimiz, Türk Kürek tarihinde de en fazla madalya kazanan ekip oldu. * 2000 - Schuman Bildirgesi'nin 50. yıl dönümü, Avrupa Birliği kurumlarınca kutlandı. * 2001 - Gana'nın başkenti Akra'da oynanan bir futbol maçında çıkan izdihamda, 130 kişi öldü. * 2002 - Taburcu olduktan sonra çalışmalarını evinde sürdüren Başbakan Bülent Ecevit, 'görevini bırakmayacağını' söyledi. == Doğumlar == * 1147 - Minamoto no Yoritomo, Kamakura şogunluğunun kurucusu ve ilk şogunu (ö. 1199) * 1661 - Cihandar Şah, Babür İmparatorluğu'nun sekizinci şahı (ö. 1713) * 1740 - Giovanni Paisiello, İtalyan besteci (ö. 1816) * 1746 - Gaspard Monge, Fransız matematikçi (ö. 1818) * 1777 - Johannes Søbøtker, Danimarka Batı Hint Adaları'ndaki bir tüccar (ö. 1854) * 1800 - John Brown, Amerikalı kölecilik karşıtı isyancı lider (ö. 1859) * 1814 - John Brougham, İrlanda asıllı Amerikalı oyuncu ve oyun yazarı (ö. 1880) * 1837 - Adam Opel, Opel'in kurucusu Alman iş insanı (ö. 1895) * 1843 - Anton von Werner, Alman ressam (ö. 1915) * 1860 - James Matthew Barrie, Amerikalı yazar (ö. 1937) * 1860 - William Kemmler, Amerikalı suçlu katil (elektrikli sandalye ile idam edilen ilk kişi) (ö. 1890) * 1866 - Léon Bakst Rus sanatçı (ö. 1924) * 1866 - Lizzie Magie, Amerikalı oyun tasarımcısı, yazar, feminist ve Georgist * 1870 - Hans Baluschek, Alman ressam, grafik sanatçısı ve yazar (ö. 1935) * 1874 - Howard Carter, İngiliz arkeolog (ö. 1939) * 1882 - Yossele Rosenblatt, Ukrayna doğumlu kantor ve besteci (ö. 1933) * 1883 - Jose Ortega y Gasset, İspanyol filozof (ö. 1955) * 1895 - Richard Barthelmess, Amerikalı film oyuncusu (d. 1963) * 1907 - Baldur von Schirach, Nazi Almanyası'nda Hitler Gençliği lideri (ö. 1974) * 1909 - Gordon Bunshaft, Amerikalı mimar (ö. 1990) * 1920 - Richard Adams, İngiliz yazar (ö. 2016) * 1927 - Sinan Erdem, Türk voleybolcu ve Türkiye Millî Olimpiyat Komitesi Başkanı (ö. 2003) * 1931 - Knut Andersen, Norveçli film yönetmeni ve aktör (ö. 2019 * 1934 - Asuman Arsan, Türk oyuncu (ö. 1997) * 1936 - Albert Finney, İngiliz oyuncu (ö. 2019) * 1936 - Glenda Jackson, İngiliz politikacı, oyuncu ve En İyi Kadın Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 2023) * 1937 - Rafael Moneo, İspanyol mimar * 1940 - James L. Brooks, Amerikalı yapımcı, senarist ve yönetmen * 1944 - Veli Küçük, Türk asker ve emekli Jandarma Tuğgenerali * 1945 - Jupp Heynckes, Alman futbolcu ve teknik direktör * 1945 - Cemal el-Gitani, Mısırlı şair, yazar ve gazeteci (ö. 2015) * 1946 - Candice Bergen, Amerikalı oyuncu * 1947 - Yukiya Amano, Japon siyasetçi ve diplomat (ö. 2019) * 1948 - Tania Maria, Brezilyalı bestekâr, piyanist, caz ve pop sanatçısı * 1949 - Billy Joel, Amerikalı rock müzisyeni ve şarkı sözü yazarı * 1950 - Marcheline Bertrand, Amerikalı oyuncu (ö. 2007) * 1951 - Alley Mills, Amerikalı oyuncu * 1952 - Hakan Altıner, Türk, tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1952 - Zdeněk Nehoda, Çek futbolcu * 1956 - Frank Andersson, İsveçli güreşçi ve tv gösteri sanatçısı (ö. 2018) * 1957 - Fulvio Collovati, İtalyan millî futbolcu * 1959 - János Áder, Macar avukat ve politikacı * 1959 - Ulrich Matthes, Alman sinema ve dizi oyuncusu * 1961 - John Corbett, Amerikalı aktör ve country müzik şarkıcısı * 1962 - David Gahan, İngiliz şarkıcı ve Depeche Mode solisti * 1964 - Frank Pingel, Danimarkalı eski millî futbolcu * 1968 - Hardy Krüger Jr., İsviçre doğumlu Alman oyuncu * 1968 - Marie-José Pérec, Fransız atlet * 1969 - Amber Cremers, Alman- Hollandalı kadın şarkıcı, söz yazarı ve müzik yapımcısı * 1969 - Deniz Özerman, Türk sinema ve tiyatro oyuncusu * 1970 - Ghostface Killah, Wu-Tang Clan üyesi Amerikalı rapçi * 1972 - Lisa Ann, Amerikalı porno yıldızı * 1972 - Anna-Louise Plowman, Yeni Zelandalı kadın oyuncu * 1976 - Nazan Eckes, Türk asıllı Alman televizyon sunucusu ve oyuncu * 1977 - Marek Jankulovski, Çek eski futbolcu * 1978 - Bebe, İspanyol müzisyen * 1978 - Leandro Cufré, Arjantinli futbolcu * 1978 - Anna König Jerlmyr, İsveçli politikacı * 1979 - Pierre Bouvier, Fransız-Kanadalı müzisyen * 1979 - Rosario Dawson, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1979 - Esin Harvey, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1980 - Nicolae Dică, Rumen eski futbolcu * 1980 - Carolin Kebekus, Alman komedyen ve aktris * 1982 - Rachel Boston, Amerikalı oyuncu ve yapımcı * 1982 - Kim Jung-woo, Güney Koreli futbolcu * 1984 - Berk Cankat, Türk oyuncu ve grafiker * 1987 - Kévin Gameiro, Fransız millî futbolcu * 1991 - Majlinda Kelmendi, Kosovalı-Arnavut judocu * 1992 - Dan Burn, İngiliz futbolcu * 1993 - Ryosuke Yamada, Japon sanatçı == Ölümler == * 1618 - Nicolò Donato, Venedik Cumhuriyeti "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 93'üncü düka (d. 1539) * 1707 - Dietrich Buxtehude, Alman besteci ve org sanatçısı (d. 1637) * 1805 - Friedrich Schiller, Alman şair ve düşünür (d. 1759) * 1862 - Theodor Bilharz, Alman doktor (d. 1825) * 1914 - Paul Héroult, Fransız bilim insanı (d. 1863) * 1919 - James Reese Europe, Amerkalı Ragtime ve erken Caz bestecisi, grup lideri ve aranjör (d. 1880) * 1931 - Albert Abraham Michelson, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1852) * 1942 - Vedat Tek, Türk mimar (d. 1873) * 1968 - Finlay Currie, İskoç sinema sanatçısı (d. 1878) * 1976 - Ulrike Meinhof, Alman devrimci (d. 1934) * 1977 - James Jones, Amerikalı yazar (d. 1921) * 1978 - Aldo Moro, İtalya Başbakanı (d. 1916) * 1979 - Gabriel Ramanantsoa, Madagaskarlı siyasetçi (d. 1906) * 1985 - Edmond O'Brien, Amerikalı aktör ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1915) * 1998 - Alice Faye, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu (d. 1915) * 1998 - Haşim Nezihi Okay, Türk şair (d. 1904) * 2001 - Nikos Sampson, Kıbrıs Rumu siyasetçi ve EOKA-B isimli örgütün lideri (d. 1935) * 2008 - Sinan Sofuoğlu, Türk motosiklet yarışçısı (d. 1982) * 2010 - Lena Horne, Amerikalı şarkıcı, oyuncu, dansçı ve sivil hakları aktivisti (d. 1917) * 2010 - Farzad Kamangar, İranlı Kürt öğretmen, şair, gazeteci, sendikacı, insan hakları savunucusu ve sosyal hizmet uzmanı (d. 1975) * 2011 - Lidia Gueiler Tejada, Bolivya'nın 16 Kasım 1979 - 17 Temmuz 1980 tarihleri arasındaki başkanı (d. 1921) * 2011 - Wouter Weylandt, Belçikalı sporcu (d. 1984) * 2013 - Ottavio Missoni, İtalyan moda tasarımcısı ve iş insanı (d. 1921) * 2014 - Selim Sesler, Türk müzisyen ve klarnet virtüözü (d. 1957) * 2015 - Kenan Evren, Türk asker, devlet adamı ve ressam (d. 1917) * 2015 - Elizabeth Wilson, Amerikalı oyuncu (d. 1921) * 2017 - Christopher Boykin, Amerikalı müzisyen, şovmen ve yapımcı (d. 1972) * 2017 - Robert Miles, İsviçreli-İtalyan besteci, albüm yapımcısı, müzisyen ve DJ (d. 1969) * 2017 - Michael Parks, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu (d. 1940) * 2018 - Poldine Carlo, Amerikalı yazar (d. 1920) * 2018 - Ömer Davud Libyalı eski millî futbolcu (d. 1983) * 2019 - Abul Khayr Alonto, Filipinli siyasetçi, avukat ve iş insanı (d. 1945) * 2019 - Vasili Blagov, Sovyet-Rus buz patencisi (d. 1954) * 2019 - Sergey Dorenko, Rus televizyon gazetecisi ve haber muhabiri (d. 1959) * 2019 - Clement von Franckenstein, İngiliz oyuncu (d. 1944) * 2019 - Arif Malikov, Azeri-Sovyet besteci (d. 1933) * 2019 - Alvin Sargent, Amerikalı senarist (d. 1927) * 2019 - Freddie Starr, İngiliz oyuncu, komedyen ve rock şarkıcısı (d. 1943) * 2020 - Jan Aling, Hollandalı uzun mesafe arazi bisiklet yarışçısı (d. 1949) * 2020 - Carlos José, Brezilyalı şarkıcı ve söz yazarı (d. 1934) * 2020 - Ahmed Kurd, Filistinli siyasetçi ve din adamı (d. 1949) * 2020 - Little Richard, Amerikalı şarkıcı, müzisyen ve şarkı yazarı (d. 1932) * 2020 - Kristina Lugn, İsveçli şair ve yazar (d. 1948) * 2020 - Abraham Palatnik, Brezilyalı sanatçı ve mucit (d. 1928) * 2020 - Geno Silva, Amerikalı aktör (d. 1948) * 2021 - Neil Connery, İskoç aktör (d. 1938) * 2022 - Jody Lukoki, Demokratik Kongolu futbolcu (d. 1992) == Tatiller ve özel günler == * Zafer Günü (Sovyetler Birliği) * Avrupa Günü (5 Mayıs ve 9 Mayıs) * Dünya İstatistik Günü *0509 09
== Olaylar == * 1497 - Amerigo Vespucci, Yeni Dünya'ya doğru yapacağı ilk yolculuk için İspanya'nın Cádiz kentinden ayrıldı. * 1503 - Kristof Kolomb, Cayman Adaları'na geldi ve burada gördüğü sayısız deniz kaplumbağasından dolayı buraya "Las Tortugas" adını verdi. * 1556 - Marmara denizi depremi meydana geldi. * 1799 - Cezzar Ahmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, Akka'da Napolyon Bonapart'ın komutasındaki Fransız ordusunu yenilgiye uğrattı. * 1824 - Londra'nın Trafalgar Meydanı'nda bulunan ünlü müzesi The National Gallery, halkın ziyaretine açıldı. * 1868 - Bugünkü adı Danıştay olan Şura-yı Devlet kuruldu. * 1872 - Victoria Woodhull, ABD Başkanlığı'na aday olan ilk kadın oldu. * 1876 - Osmanlı Devleti'nde, basına sansür uygulaması başlatıldı. * 1908 - Anneler Günü, ABD'de ilk kez Batı Virginia Eyaleti'nin Grafton kentinde kutlandı. * 1919 - İtilaf Devletleri temsilcileri, Paris'te, Yunanların İzmir'i işgali konusunda karar aldı. * 1920 - ABD Komünist Partisi kuruldu. * 1920 - New York'ta mültimilyarder iş insanı Nelson Rockefeller, sahibi olduğu binanın ön cephesine, Meksikalı ressam Diego Rivera'nın yaptığı duvar panosunda Lenin resmi olduğu için ressamı kovdu ve panoyu parçaladı. * 1921 - Mustafa Kemal Paşa, TBMM'de Müdafaayı Hukuk Grubu'nu kurdu. * 1933 - Almanya'da Naziler; Heinrich Mann, Upton Sinclair, Erich Maria Remarque gibi yazarların kitaplarını yakmaya başladı. * 1939 - Radyo dalgalarına dair antlaşmayı Türkiye de imzaladı. * 1940 - II. Dünya Savaşı: Winston Churchill, Birleşik Krallık Başbakanı olarak görevlendirildi. * 1940 - II. Dünya Savaşı: Alman birlikleri Hollanda'ya saldırdı ardından Almanya'nın Fransa Muharebesi başladı. * 1941 - II. Dünya Savaşı: Rudolf Hess, Birleşik Krallık ve Almanya arasında gerçekleşebilecek bir barış antlaşmasını başlatabilmek umuduyla, İskoçya topraklarına gizlice paraşütle indi. * 1941 - 550 Alman uçağı Londra'yı bombaladı, yaklaşık 1400 sivil öldü. * 1960 - ABD'ye ait "USS Triton" adlı nükleer denizaltı, Dünya çevresini su altından dolaştığı ilk seferini tamamladı. * 1961 - TBMM, nispi temsil seçim sistemini kabul etti. * 1971 - Sıkıyönetim yasasında değişiklik yapıldı. Gözaltı süresi 30 güne çıkarıldı. * 1978 - İstanbul, Beyoğlu'ndaki tarihi Çiçek Pasajı çöktü. Enkaz altında kalan 12 kişi öldü, 16 kişi yaralandı. * 1981 - François Mitterrand, üçüncü kez katıldığı seçimlerde Fransa Cumhurbaşkanı oldu. * 1993 - Tayland'da "Kader Oyuncak Fabrikası"nda çıkan bir yangın, çoğu çocuk denecek yaşta genç kadınlardan oluşan 188 işçinin ölümüne yol açtı. * 1994 - Güney Afrika Cumhuriyeti'nin ilk siyah Devlet Başkanı Nelson Mandela göreve başladı. * 1996 - DYP Genel Başkanı Tansu Çiller'in Başbakanlık'tan ayrılmadan 22 gün önce, örtülü ödenekten 500 milyar lira çektiği açıklandı. * 2002 - Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü, Paris'te bir tren garının zemininde gerçekleştirdiği fotoğraf eylemini sona erdirdi. * 2010 - Deniz Baykal, CHP Genel Başkanlığı'ndan istifa ettiğini açıkladı. == Doğumlar == * 1746 - Gaspard Monge, Fransız matematikçi ve Tasarı Geometri'nin kurucusu (ö. 1818) * 1788 - Augustin-Jean Fresnel, Fransız fizikçi (ö. 1827) * 1838 - John Wilkes Booth, Amerikalı tiyatro oyuncusu (ABD Başkanı Abraham Lincoln'e suikast düzenleyen) (ö. 1865) * 1843 - Benito Pérez Galdós, ‎İspanyol roman ve oyun yazarı (ö. 1920) * 1872 - Marcel Mauss, Fransız sosyolog (d. 1950) * 1878 - Gustav Stresemann, Alman Weimar Cumhuriyeti Şansölyesi ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1929) * 1890 - Clarence Brown, Amerikalı sinema yönetmeni (ö. 1987) * 1894 - Dimitri Tiomkin, Ukrayna asıllı Amerikalı besteci ve En İyi Özgün Müzik Akademi Ödülü sahibi (ö. 1979) * 1895 - Christina Montt, Şilili oyuncu (ö. 1969) * 1899 - Fred Astaire, Amerikalı sinema oyuncusu, dansçı ve şarkıcı (ö. 1987) * 1900 - Cecilia Payne-Gaposchki, Britanya asıllı Amerikan gök bilimci ve astrofizikçi (ö. 1979) * 1901 - John Desmond Bernal, Britanyalı fizikçi (ö. 1971) * 1902 - Anatole Litvak, Yahudi asıllı Ukraynalı film yönetmeni ve yapımcı (ö. 1974) * 1902 - David O. Selznick, Amerikalı film yapımcısı (ö. 1965) * 1911 - Feridun Çölgeçen, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (ö. 1978) * 1915 - Denis Thatcher, İngiliz iş insanı ve eski başbakan Margaret Thatcher'ın eşi (ö. 2003) * 1922 - Vüs'at O. Bener, Türk yazar ve şair (ö. 2005) * 1922 - Nancy Walker, Amerikalı aktris ve komedyen (ö. 1992) * 1923 - Haydar Aliyev, Azeri devlet adamı ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı (ö. 2003) * 1925 - Nasuh Akar, Türk güreşçi ve Olimpiyat şampiyonu (ö. 1984) * 1926 - Hugo Banzer, Bolivyalı asker ve siyasetçi (ö. 2002) * 1928 - Arnold Rüütel, Estonya'lı bir siyasetçi * 1930 - Fernand Picot, Fransız bisiklet sporcusu (ö. 2017) * 1930 - George Smith, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1931 - Ettore Scola, İtalyan sinema yönetmeni ve senarist (d. 2016) * 1933 - Françoise Fabian, Fransız film oyuncusu * 1938 - Marina Vlady, Fransız oyuncu * 1941 - Aydın Güven Gürkan, Türk akademisyen ve siyasetçi (ö. 2006) * 1944 - Marie-France Pisier, Fransız oyuncu (d. 2011) * 1947 - Marion Ramsey, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve söz yazarı (ö. 2021) * 1948 - Meg Foster, Amerikalı oyuncu * 1948 - Mustafa Akgül, Türk akademisyen ve aktivist (ö. 2017) * 1949 - Yusuf Halaçoğlu, Türk tarihçi ve siyasetçi * 1950 - Andrzej Szarmach, Polonyalı futbolcu * 1950 - Salih Mirzabeyoğlu, Kürt asıllı Türk şair ve yazar (İslami Büyük Doğu Akıncıları Cephesi (İBDA/C) örgütü lideri) (ö. 2018) * 1953 - Aydın Babaoğlu, Türk sinema oyuncusu (ö. 2009) * 1956 - Vladislav Listyev, Rus televizyon habercisi (ö. 1995) * 1957 - Sid Vicious, Britanyalı müzisyen ve Sex Pistols basçısı (ö. 1979) * 1960 - Merlene Ottey, Jamaikalı atlet * 1960 - Bono, İrlandalı müzisyen ve U2 solisti * 1961 - Bruno Wolkowitch, Fransız oyuncu * 1966 - Mustafa Yıldızdoğan, Türk şarkıcı, besteci ve şair * 1967 - Bob Sinclar, Fransız prodüktör ve DJ * 1969 - Dennis Bergkamp, Hollandalı futbolcu * 1969 - Judson Mills, Amerikalı oyuncu * 1971 - Kim Jong-nam, Kuzey Koreli asker, siyasetçi ve Kuzey Kore eski lideri Kim Jong-il'in en büyük oğlu (ö. 2017) * 1972 - Christian Wörns, Alman futbolcu * 1973 - Mahmud Qurbanov, Azeri futbolcu * 1973 - Rüştü Reçber, Türk futbolcu * 1974 - Séverine Caneele, Belçikalı film oyuncusu * 1974 - Sylvain Wiltord, Fransız futbolcu * 1975 - Merih Ermakastar, Türk şarkıcı ve sinema oyuncusu * 1977 - Nick Heidfeld, Alman Formula 1 pilotu * 1978 - Lâlle Selma, Fas Kralı VI. Muhammed'in eşi * 1978 - Mithat Demirel, Türk asıllı Alman basketbolcu * 1979 - Marieke Vervoot, Belçikalı Paralimpik kadın atlet (ö. 2019) * 1980 - Zaho, Cezayir asıllı Fransız şarkıcı * 1981 - Humberto Suazo, Şilili futbolcu * 1982 - Farid Mansurov, Azeri güreşçi * 1984 - Aslı Enver, Türk oyuncu * 1988 - Adam Lallana, İngiliz futbolcu * 1990 - Ivana Španović, Sırp uzun atlayıcı * 1991 - Tim Wellens, Belçikalı yol bisiklet yarışçısı * 1995 - Missy Franklin, Amerikalı yüzücü * 1995 - Aya Nakamura, Mali asıllı Fransız pop şarkıcısı * 1995 - Gabriella Papadakis, Fransız buz dansçısı * 1995 - Hidemasa Morita, Japon futbolcu * 1997 - Enes Ünal, Türk futbolcu * 2001 - Mustafa Kurtuldum, Türk basketbolcu == Ölümler == * 1424 - Go-Kameyama, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 99. İmparatoru (d. 1347) * 1482 - Paolo dal Pozzo Toscanelli, İtalyan matematikçi, gök bilimci ve haritacı (d. 1397) * 1566 - Leonhart Fuchs, Alman tıp doktoru ve botanikçi (d. 1501) * 1569 - Ávilalı Yuhanna, İspanyol vaiz ve mistik (d. 1499) * 1657 - Gustav Horn, İsveçli asker ve Genel Vali (d. 1592) * 1696 - Jean de La Bruyere, Fransız yazar (d. 1645) * 1712 - Yevdokiya Alekseyevna, Rus Çarı (d. 1650) * 1737 - Nakamikado, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 114. İmparatoru (d. 1702) * 1774 - XV. Louis, Fransa Kralı (d. 1710) * 1798 - George Vancouver, İngiliz denizci (d. 1757) * 1807 - Jean-Baptiste Donatien de Vimeur, Fransız asker (d. 1725) * 1813 - Johann Karl Wilhelm Illiger, bir Alman entomolog ve zoolog (d. 1775) * 1829 - Thomas Young, İngiliz bilim insanı ve dil bilimci (d. 1773) * 1850 - Joseph Louis Gay-Lussac, Fransız kimyager ve fizikçi (d. 1778) * 1863 - Stonewall Jackson, Amerikalı asker ve Amerika Konfedere Devletleri ordu komutanı (d. 1824) * 1889 - Mihail Yevgrafoviç Saltıkov-Şçedrin, Rus hiciv ustası ve romancı (d. 1826) * 1904 - Henry Morton Stanley, Amerikalı gazeteci (d. 1841) * 1938 - William Eagle Clarke, Britanyalı ornitolog (d. 1853) * 1959 - Leslie Knighton, İngiliz teknik direktör (d. 1887) * 1974 - Hal Mohr, Amerikalı görüntü yönetmeni (d. 1894) * 1975 - Necdet Tosun, Türk sinema sanatçısı (d. 1926) * 1977 - Joan Crawford, Amerikalı aktris (d. 1904) * 1982 - Peter Weiss, Alman yazar (d. 1916) * 2002 - Yves Robert, Fransız aktör, yönetmen ve senarist (d. 1920) * 2005 - Ahmet Tufan Şentürk, Türk şair (d. 1924) * 2008 - Leyla Gencer, Türk opera sanatçısı (d. 1928) * 2011 - Norma Zimmer, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu (d. 1923) * 2012 - Günther Kaufmann, Alman oyuncu (d. 1947) * 2015 - Chris Burden, Amerikalı performans sanatçısı (d. 1946) * 2016 - Mustafa Bedreddin, Lübnanlı siyasetçi ve Hizbullah’ın Askeri Kuvvetler Komutanı (d. 1961) * 2016 - Riki Sorsa, Fin şarkıcı (d. 1952) * 2016 - Steve Smith, Kanadalı profesyonel dağ motosiklet yarışçısı (d. 1989) * 2017 - Emmanuèle Bernheim, Fransız yazar ve senarist (d. 1955) * 2017 - Geoffrey Bayldon, Britanyalı oyuncu (d. 1924) * 2017 - Nelson Xavier, Brezilyalı oyuncu ve film yönetmeni (d. 1941) * 2017 - Silvano Basagni, İtalyan atıcılık sporcusu (d. 1938) * 2018 - David Goodall, İngiliz asıllı Avustralyalı çevre bilimci, botanikçi ve aktvist (d. 1914) * 2018 - Scott Hutchison, İskoç şarkıcı, söz yazarı ve müzisyen (d. 1981) * 2018 - Yevgeni Vasyukov, Rus- Sovyet satranç oyuncusu (Satranç Büyükustaları arasında yer alan) (d. 1933) * 2019 - Frederick Brownell, Güney Afrikalı bayrak, silah tasarımcısı, iş insanı ve soybilimci (d. 1940) * 2019 - Bert Cooper, Amerikalı profesyonel boksör (d. 1966) * 2019 - Janet Kitz, İskoç asıllı Britanyalı-Kanadalı eğitimci, yazar ve tarihçi (d. 1930) * 2019 - Alfredo Pérez Rubalcaba, İspanyol sosyalist siyasetçi (d. 1951) * 2020 - Abdikani Mohamed Wa’ays, Somalili siyasetçi ve diplomat (d. ?) * 2020 - Betty Wright, Amerikalı Soul, R&B; şarkıcısı ve söz yazarı (d. 1953) * 2020 - David Corrêa, Brezilyalı şarkıcı ve söz yazarı (d. 1937) * 2020 - Djoko Santoso, Endonezyalı asker ve siyasetçi (d. 1952) * 2020 - Frances Kinne, Amerikalı eğitimci ve akademisyen (d. 1917) * 2020 - Hari Vasudevan, Hint tarihçi (d. 1952) * 2020 - Hayri Nazarova, Tacik aktris (d. 1929) * 2020 - Mare Vint, Eston grafik sanatçısı (d. 1942) * 2020 - Nita Pippins, Amerikalı AIDS aktivisti hemşire (d. 1927) * 2020 - Sérgio Sant'Anna, Brezilyalı yazar (d. 1941) * 2021 - Fortunato Franco, eski Hint millî futbolcu ve yönetici (d. 1937) * 2021 - Jerome Kagan, Amerikalı bir psikologdu (d. 1929) * 2021 - Abdolvahab Shahidi, İranlı berbet müzisyeni, şarkıcı (d. 1922) * 2021 - Svante Thuresson, İsveçli şarkıcı (d. 1937) * 2022 - Leonid Kravçuk, Ukraynalı politikacı (d. 1934) * 2022 - Bob Lanier, emekli Amerikalı profesyonel basketbolcudur (d. 1948) * 2022 - Ahmet Say, Türk müzik yazarı ve eleştirmeni (d. 1935) * 2022 - Shivkumar Sharma, Hint besteci ve santur müzisyeni (d. 1938) == Tatiller ve özel günler == *0510 10
== Olaylar == * 1621 - Piteå, İsveç'te şehir konumuna alındı. * 1820 - Modern hemşireliğin kurucusu, Kırım Savaşı sırasında Üsküdar'daki Selimiye Kışlası'nda da görev yapan İngiliz hemşire Florence Nightingale, İtalya'nın Floransa kentinde doğdu. Kendisine "Lambalı Kadın" adı takılmıştı. * 1871 - Paris Komünü, ayrılık halinde kadınlara nafaka hakkı tanıdı. * 1881 - Fransızlar tarafından işgal edilen Tunus'ta, Bardo Antlaşmasıyla Tunus Fransız Protektorası kuruldu. * 1916 - İrlanda'nın Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ilan eden Paskalya Ayaklanması'nın öncüsü ve İrlanda'nın ilk marksist işçi önderlerinden James Connolly kurşuna dizildi. * 1925 - Japon İmparatorluğu'nda siyasi muhalefeti topluca bastırmak için, Barış Koruma Kanunu adlı antikomünist yasa yürürlüğe girdi. * 1929 - İlk Tıp Bayramı, Haydarpaşa Tıp Fakültesi'nde kutlandı. * 1939 - Türk- İngiliz ortak bildirisi imzalandı. * 1939 - İzmit Gölcük'te liman ve tersane inşa edilmesi ile ilgili olarak bir Alman grubuyla sözleşme imzalandı. * 1940 - Kırkpınar Yağlı Güreşleri'nde, Tekirdağlı Hüseyin, altıncı kez başpehlivan oldu. * 1947 - İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi, Bedri Rahmi Eyüboğlu Atölyesi'nde yetişen 10 sanatçının oluşturduğu, "Onlar Grubu" kuruldu. * 1949 - Sovyetler Birliği'nin 11 ay süren Berlin ablukası kalktı. * 1951 - Yıkıcı gücü, Hiroşima ve Nagazaki'ye atılan bombaların 100 katı büyüklüğünde olan ilk hidrojen bombası denemesi, Büyük Okyanus'taki Eniwetok Atolü'nde yapıldı. * 1965 - Doğu Pakistan'da (bugünkü Bangladeş) kasırga çıktı: 10 binin üzerinde insan öldü. * 1965 - Sovyet uzay aracı "Luna 5", Ay yüzeyine çarptı. * 1965 - Batı Almanya ile İsrail arasında diplomatik ilişki kuruldu. * 1967 - CHP'den ayrılan Turhan Feyzioğlu ve arkadaşları, Güven Partisi’ni kurdu. * 1967 - Pink Floyd grubu, Birleşik Krallık'ta "Queen Elizabeth Hall"da, Dünyada ilk "quadrofonik" rock konserini düzenledi. Quadraphonic sistemde ses, dört ayrı hoparlör grubuna, dört ayrı kanaldan gönderiliyordu. * 1976 - Filistin Kurtuluş Örgütü'nün Türkiye'de büro açma isteği kabul edildi. * 1978 - Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı'nca, liselerde okutulan ahlak dersi ve müfredat programları ile ders kitapları uygulamadan kaldırıldı. * 1978 - Ankara'nın Dışkapı semtindeki YIBA Çarşısı, tüp patlaması nedeniyle yandı: 49 kişi öldü, 100 kişi yaralandı. * 1979 - TÜSİAD, gazetelere "Gerçekçi Çıkış Yolu" başlıklı, Ecevit Hükûmeti'ni eleştiren tam sayfa ilan verdi. * 1992 - Nelson Mandela, Uluslararası Atatürk Barış Ödülü'nü insan hakları aksatımları nedeniyle geri çevirdi. * 1994 - Kayıp olan Sağlık Bakanlığı Teftiş Kurulu Başkan Yardımcısı Namık Erdoğan, başına iki kurşun sıkılmış halde ölü bulundu. * 1998 - İstanbul'da, Hollanda ve Türk polisinin ortak çalışması sonucu, deniz yoluyla İtalya ve Hollanda'ya gönderilmek istenen, uluslararası uyuşturucu kaçakçısı Hüseyin Baybaşin'in amcasının oğlu Nizamettin Baybaşin'e ait 10 trilyon lira değerinde eroin ve afyon sakızı ele geçirildi. * 1998 - Silahlı saldırıya uğrayan İnsan Hakları Derneği Genel Başkanı Akın Birdal, ağır yaralandı. * 2001 - TBMM'de Türk Telekom'un özelleştirilmesine olanak sağlayan Telekom Yasası, 209 oyla kabul edildi. * 2002 - Eski ABD Başkanlarından Jimmy Carter, Küba'ya gitti. Carter, 1959 devriminden beri Küba'yı ziyaret eden ABD Başkanlığı yapmış ilk siyasi şahsiyet oldu. * 2005 - AİHM, Abdullah Öcalan'ın yargılanmasında, Türkiye'nin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin adil yargılama, uzun süre gözaltında tutma, idam cezası ile yargılamayı düzenleyen üç maddesini ihlal ettiğine karar verdi. Mahkeme, Abdullah Öcalan'ın yeniden yargılanmasını tavsiye etti. * 2006 - Almanya'da Stern dergisinin her yıl verdiği "Basın ve Düşünce Özgürlüğü Ödülü", Agos Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Hrant Dink'e verildi. * 2006 - Batı'nın, Hamas Hükûmetine verdiği ambargo cezası, Filistin halkını açlıkla vurdu. * 2005 - Taşucu'nda, Taşucu Atatürk Evi açıldı. * 2008 - Çin'de Siçuan depremi: Yaklaşık 70.000 kişi öldü. * 2010 - Rusya ile Türkiye arasında vize anlaşması imzalandı. == Doğumlar == * 1670 - II. August, Lehistan kralı (ö. 1733) * 1806 - Johan Vilhelm Snellman, Fin yazar ve devlet adamı (ö. 1881) * 1812 - Edward Lear, İngiliz sanatçı, illüstratör, müzisyen, yazar ve şair (ö. 1888) * 1820 - Florence Nightingale, İngiliz hemşire ve hastane reformcusu (ö. 1910) * 1820 - John Casey, İrlandalı geometrici (ö. 1891) * 1842 - Jules Massenet, Fransız besteci (ö. 1912) * 1855 - Anatoli Lyadov, Rus besteci (ö. 1914) * 1879 - Muhamedjan Tınışpayev, Kazak mühendis ve aktivist * 1906 - Samed Vurgun, Azeri şair (ö. 1956) * 1907 - Katherine Hepburn, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 2003) * 1910 - Dorothy Crowfoot Hodgkin, İngiliz kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1994) * 1914 - Bertus Aafjes, Hollandalı şair (ö. 1993) * 1918 - Julius Rosenberg, Amerikalı casus (ö. 1953) * 1921 - Cor van der Hoeven, Eski Hollandalı millî futbolcu (ö. 2017) * 1928 - Burt Bacharach, Amerikalı piyanist, besteci, yapımcı ve En İyi Özgün Müzik Akademi Ödülü sahibi (ö. 2023) * 1935 - Hüseyin Alp, Türk basketbolcu (ö. 1983) * 1937 - George Carlin, Amerikalı komedyen (ö. 2008) * 1940 - Abbas Abdulla, Azeri şair (ö. 2019) * 1942 - Ian Dury, İngiliz rock and roll şarkıcısı, söz yazarı ve grup lideri ve aktör (ö. 2000) * 1942 - Michel Fugain, Fransız şarkıcı ve besteci * 1945 - Alan Ball, Jr., İngiliz eski millî futbolcu ve teknik direktör (ö. 2007) * 1945 - Pascal Clément, Fransız siyasetçi (ö. 2020) * 1946 - Daniel Libeskind, Polonya kökenli Amerikalı mimar, sanatçı ve sahne tasarımcısı * 1948 - Lindsay Crouse, Amerikalı oyuncu * 1950 - Gabriel Byrne, İrlandalı oyuncu * 1950 - Renate Stecher, Doğu Alman eski kısa mesafe koşucusu * 1955 - Piotr Bikont, Polonyalı politika yazarı, gazeteci, yemek uzmanı ve tiyatro yönetmeni (ö. 2017) * 1958 - Massimo Briaschi, İtalyan eski futbolcu * 1959 - Ving Rhames, Amerikalı sahne ve sinema oyuncusu * 1961 - Rafael Aranda, Katalan kökenli mimar * 1962 - Emilio Estévez, Amerikalı oyuncu, film yönetmeni ve senarist * 1966 - Çelik Erişçi, Türk müzisyen, şarkıcı ve besteci * 1966 - Stephen Baldwin, Amerikalı oyuncu, yönetmen, yapımcı ve yazar * 1966 - Bebel Gilberto, Brezilyalı şarkıcı * 1966 - Deborah Kara Unger, Kanadalı oyuncu * 1967 - Paul D'Amour, Amerikan müzisyen * 1968 - A. Galip, Türk şair, eleştirmen, yazar ve felsefeci * 1968 - Emin Gürsoy, Türk oyuncu * 1968 - Tony Hawk, Amerikalı kaykaycı * 1970 - Samantha Mathis, Amerikalı oyuncu * 1970 - David A. R. White; Amerikalı oyuncu, film yönetmeni ve senarist * 1972 - Pınar Aylin, Türk şarkıcı * 1974 - Tolga Çevik, Türk komedyen ve oyuncu * 1976 - Turgut Tunçalp, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu * 1977 - Graeme Dott, İskoç profesyonel snooker oyuncusu * 1977 - Onur Saylak, Türk oyuncu ve yönetmen * 1978 - Malin Akerman, Kanadalı model ve oyuncu * 1978 - Jason Biggs, Amerikalı oyuncu * 1978 - Hüseyin Rızazade, İranlı siyasetçi, eski halterci * 1978 - Amy Sloan, Kanadalı oyuncu * 1981 - Astrix, İsrailli psychedelic DJ * 1981 - Rami Malek, Amerikalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1982 - Esra Erol, Türk sunucu ve TV programcısı * 1983 - Igor De Camargo, Brezilyalı asıllı Belçikalı futbolcu * 1983 - Domhnall Gleeson, İrlandalı oyuncu, yönetmen ve senarist * 1983 - Baykal Kulaksızoğlu, Türk asıllı İsviçreli futbolcu * 1984 - Ceyda Sinan, Türk kadın basketbolcu * 1985 - Dániel Tőzsér, Macar eski millî futbolcu * 1986 - Emily VanCamp, Kanadalı oyuncu * 1988 - Marcelo, Brezilyalı futbolcu * 1990 - Florent Amodio, Fransız buz patenci * 1990 - Melih Mahmutoğlu, Türk basketbolcu * 1992 - Erik Durm, Alman futbolcu * 1992 - Malcolm David Kelley, Amerikalı oyuncu == Ölümler == * 705 - Abdülaziz bin Mervan, Mısır valisi (d. 649) * 1003 - II. Silvester, 2 Nisan 999'dan 1003'teki ölümüne kadar Papa olarak görev yapmıştır (d. 946) * 1465 - Thomas Paleologos, Bizans İmparatoru (d. 1409) * 1641 - Thomas Wentworth, İngiliz devlet adamı (d. 1593) * 1684 - Edme Mariotte, Fransız fizikçi ve Katolik papazdır (d. 1620) * 1700 - John Dryden, İngiliz şair, eleştirmen, çevirmen ve oyun yazarı (d. 1631) * 1859 - Sergey Aksakov, Rus yazar (d. 1791) * 1884 - Bedřich Smetana, Çek besteci (d. 1824) * 1897 - Willem Roelofs, Felemenk ressam, hakkak, litografisit ve tasarımcı (d. 1822) * 1907 - Joris-Karl Huysmans, Fransız yazar (d. 1848) * 1916 - James Connolly, İrlandalı marksist işçi lideri ve Paskalya Ayaklanması öncüsü (d. 1868) * 1918 - Vasili Radlof, Rus doğu bilimci (d. 1837) * 1919 - Tahsin Nahit, Türk şair ve oyun yazarı (Mîna Urgan'ın babası) (d. 1887) * 1927 - Vilhelm Thomsen, Danimarkalı dil bilimci ve Türkolog (d. 1842) * 1935 - Józef Piłsudski, İkinci Polonya Cumhuriyeti'nin ilk devlet başkanı (1918-1922) (d. 1867) * 1957 - Erich von Stroheim, Avusturya doğumlu film yönetmeni ve aktör (d. 1885) * 1966 - Felix Steiner, I. Dünya Savaşı piyade subayı ve II. Dünya Savaşı'nda Waffen-SS Generali (d. 1896) * 1970 - Nelly Sachs, Alman şair, yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1891) * 1972 - Arkadiy Plastov, Rus Sovyet ressam (d. 1893) * 1973 - Monika Ertl, Alman belgesel yapımcısı ve yönetmeni, eylemci ve silahlı örgüt üyesi (d. 1937) * 1973 - Frances Marion, Amerikalı gazeteci, yazar ve oyun yazarı (d. 1888) * 1985 - Jean Debuffet, Fransız ressam (d. 1901) * 1992 - Robert Reed, Amerikalı film ve dizi oyuncusudur (d. 1932) * 1994 - Erik Erikson, Danimarka ve Alman kökenli Amerikalı psikolog (d. 1902) * 1994 - Eldar Hasanov, Azerbaycan Ulusal Kahramanı (d. 1965) * 1995 - Giorgio Belladonna, İtalyan briç oyuncusu (d. 1923) * 1995 - Ştefan Kovács, Macar asıllı Rumen futbolcu ve teknik direktör (d. 1920) * 1999 - Saul Steinberg, Amerikalı karikatürist (d. 1914) * 2001 - Alexei Tupolev, Sovyet uçak tasarımcısı (d. 1925) * 2001 - Didi, Brezilyalı futbolcu (d. 1928) * 2001 - Perry Como, Amerikalı şarkıcı (d. 1912) * 2005 - Ömer Kavur, Türk film yönetmeni (d. 1944) * 2005 - Selahattin Hilav, Türk felsefeci, yazar ve çevirmen (d. 1928) * 2007 - Irena Sendler, Polonyalı Hümaniteryanist (d. 1910) * 2008 - Robert Rauschenberg, Amerikalı ressam, heykeltıraş, fotoğrafçı, baskıcı ve performans sanatçısı (d. 1925) * 2011 - Harrison Chongo, Zambiyalı millî futbolcu (d. 1969) * 2012 - Eddy Paape, Belçikalı çizgi roman yazarı (d. 1920) * 2013 - Kenneth Waltz, Amerikalı siyasetçi (d. 1924) * 2014 - Cornell Borchers, Litvanya doğumlu Alman oyuncu (d. 1925) * 2014 - H. R. Giger, sürrealist ressam, heykeltıraş ve set tasarımcısı ve film yönetmeni (d. 1940) * 2014 - Selim Sesler, Türk müzisyen ve klarnet virtüözü (d. 1957) * 2015 - Cecil Jones Attuquayefio Ganalı millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1944) * 2016 - Mike Agostini, Trinidad ve Tobagolu atletizm sporcusu (d. 1935) * 2016 - Heyecan Başaran, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1927) * 2016 - Susannah Mushatt Jones, Amerikalı en uzun yaşayan kişi (d. 1899) * 2017 - Louis Boyer, Fransız fizikçi, bürokrat ve siyasetçi (d. 1921) * 2017 - Mauno Koivisto, Finlandiya'nın dokuzuncu cumhurbaşkanı (d. 1923) * 2017 - Henri Termeer, Amerikalı biyoteknoloji uzmanı, idareci ve girişimci (d. 1946) * 2017 - Yu So-Chow Çinli aktris ve opera sanatçısı (d. 1930) * 2017 - Oleksandr Zadorojniy, Ukraynalı siyasetçi (d. 1960) * 2018 - Tessa Jowell, İngiliz İşçi Partisi üyesi kadın siyasetçi (d. 1947) * 2018 - Antonio Mercero, İspanyol televizyon yönetmeni ve senarist (d. 1936) * 2019 - Machiko Kyō, Japon aktris (d. 1924) * 2019 - Nasrallah Butros Sefir, Lübnanlı Hristiyan üst düzey din adamı (d. 1920) * 2020 - Renée Claude, Kanadalı aktris ve pop şarkıcıs (d. 1939) * 2020 - Morris Hood III, Amerikalı politikacı (d. 1965) * 2020 - Astrid Kirchher, Alman fotoğraf sanatçısı (d. 1938) * 2020 - Clarence Mini, Güney Afrikalı doktor, apartheid karşıtı aktivist, özgürlük savaşçısı, insan hakları aktivisti (d. 1951) * 2020 - Michel Piccoli, Fransız sinema oyuncusu (d. 1925) * 2020 - Ernest Vinberg, Sovyet-Rus matematikçi (d. 1937) * 2020 - Mischa de Vreede, Hollandalı şair ve yazar (d. 1936) * 2021 - Tevfik Ağahüseyinov, Azerbaycanlı bir asker (d. 1923) * 2021 - Vadim Logunov, Sovyet-Rus profesyonel futbolcu (d. 1968) * 2021 - Tatyana Nikonova, Rus feminist, gazeteci, yazar ve cinsellik uzmanı (d. 1978) * 2022 - Gino Cappelletti, Amerikan futbolu oyuncusu ve spor yöneticisi (d. 1934) * 2022 - Kieran Egan, İrlandalı akademisyen yazar (d. 1942) * 2022 - Ramesh Latke, Hint siyasteçi (d. 1970) * 2022 - Maria Pańczyk-Pozdziej, Polonyalı siyasetçi, eğitimci ve gazeteci (d. 1942) == Tatiller ve özel günler == *0512 12
== Olaylar == * 330 - Konstantinopolis (İstanbul), Roma İmparatorluğunun resmi başkenti oldu. Daha önce Byzantion denen bu kente, törenle "Yeni Roma" adı verildi ama daha çok Konstantinopolis adı kullanılacaktır. * 868 - Bilinen en eski kalıp baskı kitap Elmas Sutra Çin'de basıldı. * 1811 - "Siyam ikizleri" diye anılacak olan Chang Bunker ve Eng Bunker kardeşler doğdu. Karınlarından yapışık olan ikizler, yüz binde bir görülen bu doğumun isim babası oldular. 63 yaşında öldüler ve 18 çocukları oldu. * 1812 - Birleşik Krallık Başbakanı Spencer Perceval, Avam Kamarası'nda cinnet geçiren iş insanı John Bellingham tarafından vurularak öldürüldü. * 1858 - Minnesota, Amerika Birleşik Devletleri'ne katıldı. * 1867 - Lüksemburg, Fransa'dan bağımsızlığını kazandı. * 1920 - Mustafa Kemal Paşa, İstanbul'daki Divan-ı Harp tarafından idama mahkûm edildi. * 1924 - Gottlieb Daimler ve Karl Benz şirketleri birleşerek, Mercedes-Benz şirketini oluşturdular. * 1927 - Akademi Ödülleri'ni dağıtan Sinema Sanatları ve Bilimleri Akademisi kuruldu. * 1938 - Atatürk, çiftliklerini ve taşınmazlarını ulusa bağışladı. * 1939 - II. Dünya Savaşı sırasında Moğolistan - Mançurya sınırında Halhin Gol Muharebesi başladı. * 1946 - Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün CHP Tüzüğü'nde yer alan "Millî Şef" ve "Değişmez Genel Başkan" unvanları kaldırıldı. * 1949 - Siyam, adını resmen Tayland olarak değiştirdi. * 1949 - İsrail, Birleşmiş Milletler örgütüne katıldı. * 1960 - Nazi savaş suçlusu Adolf Eichmann, Buenos Aires'te bir Mossad ekibi tarafından kaçırıldı. * 1960 - İlk kez doğum kontrol hapı piyasaya verildi. * 1961 - Yassıada'da Anayasa'yı ihlal davası başladı. * 1963 - Başbakan İsmet İnönü, 'Kürt sorunu'nun tehlike oluşturmadığını söyledi. * 1967 - Yunan iktisatçı ve sosyalist siyasetçi Andreas Papandreu, Yunan askeri cuntası tarafından Atina'da hapsedildi. * 1981 - 20 Şubat 1980'de Malatya Doğanşehir Cumhuriyet Halk Partisi Gençlik Kolları Başkanı Hasan Doğan'ı öldüren sağ görüşlü militan Cengiz Baktemur, ölüm cezasına çarptırıldı. * 1985 - Birmingham City FC ile Leeds United arasında Birmingham'da yapılan futbol maçı sırasında yangın çıktı: 40 kişi öldü, 150 kişi yaralandı. * 1987 - Eski Alman Schutzstaffel subayı ve Gestapo üyesi "Lyon Kasabı" olarak da bilinen Klaus Barbie, II. Dünya Savaşı sırasında işlediği suçlardan dolayı Fransa'nın Lyon kentinde yargılanmaya başladı. * 1987 - Baltimore Maryland'de, ilk kalp- akciğer nakli gerçekleştirildi. * 1988 - Britanya Gizli İstihbarat Servisi görevlisiyken Sovyetler Birliği hesabına casusluk yaptığı ortaya çıkınca bu ülkeye iltica eden Kim Philby, 76 yaşında Moskova'da öldü. * 1997 - IBM'in süper bilgisayarı Deep Blue, gelmiş geçmiş en büyük satranç ustası olarak kabul edilen Gary Kasparov'u yendi. * 2008 - 4. Türkiye Grand Prix'ini, üst üste 3.kez Felipe Massa kazandı. * 2013 - Hatay'ın Reyhanlı ilçesinde arka arkaya iki patlama oldu. Patlamada 52 kişi hayatını kaybederken, 150'nin üzerinde kişi de yaralandı. == Doğumlar == * 1680 - Ignaz Kögler, Alman Cizvit ve misyoner (ö. 1746) * 1720 - Baron Münchausen, Alman yazar (ö. 1797) * 1752 - Johann Friedrich Blumenbach, Alman hekim, doğa bilimci, fizyolog ve antropolog (ö. 1840) * 1810 - Grigori Gagarin, Rus ressam, Tümgeneral ve yönetici (ö. 1893) * 1824 - Jean-Léon Gérôme, Fransız ressam ve heykeltıraş (ö. 1904) * 1835 - Kārlis Baumanis, Letonyalı söz yazarı (ö. 1905) * 1852 - Charles Warren Fairbanks, Amerika Birleşik Devletleri'nin yirmi altıncı başkan yardımcısıdır (ö. 1918) * 1881 - Theodore von Kármán, Macar fizikçi (ö. 1963) * 1888 - Irving Berlin, Amerikalı besteci ve şarkı sözü yazarı (ö. 1989) * 1889 - Burhan Felek, Türk gazeteci ve yazar (ö. 1982) * 1889 - Paul Nash, bir İngiliz manzara ressamı, sürrealist ve savaş sanatçısı (ö. 1946) * 1890 - Helge Løvland, Norveçli dekatloncu (ö. 1984) * 1894 - Martha Graham, Amerikalı modern dansçı ve koreograf (ö. 1991) * 1895 - Jiddu Krishnamurti, Hindistan asıllı düşünür, konuşmacı ve yazar (ö. 1986) * 1904 - Salvador Dali, İspanyol sürrealist ressam (ö. 1989) * 1916 - Camilo José Cela, İspanyol yazar (ö. 2002) * 1918 - Richard Feynman, Amerikalı fizikçi (ö. 1988) * 1918 - Mrinalini Sarabhai, Hint dansçı (ö. 2016) * 1920 - İzzet Özilhan, Türk sanayici ve iş insanı (ö. 2014) * 1920 - Nezihe Araz, Türk yazar ve gazeteci (ö. 2009) * 1924 - Antony Hewish, İngiliz fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1925 - Max Morlock, Alman futbolcu (ö. 1994) * 1928 - Yaacov Agam, İsrailli heykeltıraş (op sanatı ve kinetik sanat eserleri veren) * 1930 - Edsger Dijkstra, Hollandalı bilgisayar mühendisi (ö. 2002) * 1933 - Louis Farrakhan, Amerikalı müslüman bir vaiz ve siyasi aktivist * 1941 - Eric Burdon, İngiliz vokalist * 1943 - Nancy Greene Raine, Kanadalı kayakçı * 1945 - Şirin Cemgil, Türk hukukçu ve 1968 kuşağının gençlik hareketinin öncülerinden (ö. 2009) * 1946 - Jürgen Rieger, Alman avukat ve Neo-Nazi siyasetçi (ö. 2009) * 1949 - Evin Esen, Türk dizi ve tiyatro oyuncusu (ö. 2012) * 1950 - Gary Alan Fine, Amerikalı sosyolog * 1950 - Jeremy Paxman, İngiliz gazeteci, yazar ve TV sunucusu * 1954 - John Gregory, İngiliz futbol teknik direktörü, eski futbolcudur * 1954 - Hasan Mezarcı, Türk siyasetçi ve din adamı * 1955 - Nihat Hatipoğlu, Türk akademisyen ve ilâhiyatçı * 1963 - Natasha Richardson, Britanyalı oyuncu (ö. 2009) * 1966 - Christoph Schneider, Alman baterist * 1966 - Ümit Kocasakal, Türk hukukçu * 1967 - Alberto García Aspe, Meksikalı millî futbolcudur * 1968 - Ana Jara Velásquez, Perulu avukat ve politikacı * 1970 - Ferhat Göçer, Türk şarkıcı ve tıp doktoru * 1973 - Charlotta Jonsson, İsveçli oyuncu * 1976 - Kardinal Offishall, Kanadalı hip hop şarkıcısı ve yapımcı * 1976 - İzzet Ulvi Yönter, Türk siyasetçi * 1977 - Pablo Gabriel García, Uruguaylı millî futbolcu ve teknik direktördür * 1977 - Bobby Roode, Kanadalı profesyonel güreşçi * 1978 - Laetitia Casta, Fransız model ve oyuncu * 1978 - Ece Erken, Türk sunucu ve oyuncu * 1978 - Perttu Kivilaakso, Finlandiyalı çellist * 1981 - Lauren Jackson, Avustralyalı profesyonel basketbolcudur * 1981 - Nadiya Savçenko, Ukraynalı siyasetçi * 1982 - Cory Monteith, Kanadalı oyuncu ve şarkıcı (ö. 2013) * 1982 - Gilles Guillain, Kolombiya asıllı Fransız oyuncu * 1983 - Steven Sotloff, İsrail asıllı Amerikalı gazeteci (ö. 2014) * 1983 - Holly Valance, Avustralyalı model ve oyuncu * 1984 - Andrés Iniesta, İspanyol futbolcu * 1984 - İlker Kaleli, Türk dizi ve sinema oyuncusu * 1986 - Abou Diaby, Fransız eski futbolcudur * 1986 - Miguel Veloso, Portekizli futbolcudur * 1988 - Blac Chyna, Amerikalı model ve girişimci * 1989 - Giovani dos Santos, Meksikalı futbolcu * 1992 - Thibaut Courtois, Belçikalı millî kaleci * 1992 - Pablo Sarabia, İspanyol futbolcudur * 1993 - Tara İmad, Mısırlı manken * 1993 - Maurice José Harkless, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1994 - Courtney Williams, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1995 - Shira Haas, İsrailli aktris * 1995 - Nilüfer Yanya, İngiliz şarkıcı * 1997 - Lana Condor, Amerikalı aktris ve YouTuber * 1998 - Görkem Doğan, Türk basketbolcu * 1999 - Sabrina Carpenter, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve oyuncu * 2000 - Yuki Tsunoda, Japon yarış pilotu == Ölümler == * 912 - VI. Leon, Bizans imparatoru (d. 866) * 1610 - Matteo Ricci, İtalyan Cizvit misyoneri ve bilim insanı. Dinlerarası diyalogun öncilerindendir (d. 1552) * 1655 - İbşir Mustafa Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. 1607) * 1812 - Spencer Perceval, İngiliz hukukçu ve devlet adamı (d. 1762) * 1837 - Pierre Darcourt, 1955'ten önce Belçikalı ilk uzun yaşayan insan (d. 1729) * 1849 - Otto Nicolai, Alman opera bestecisi ve orkestra şefi (d. 1810) * 1871 - John Herschel, İngiliz matematikçi, gök bilimci ve kimyager (d. 1792) * 1916 - Karl Schwarzschild, Alman fizikçi (d. 1873) * 1916 - Max Reger, Alman besteci, piyanist, orgcu, orkestra şefi ve öğretmen (d. 1873) * 1927 - Juan Gris, İspanyol ressam ve heykeltıraş (d. 1887) * 1947 - Frederic Goudy, Amerikalı grafik tasarımcısı ve eğitmen (d. 1865) * 1948 - Hamâmîzâde İhsan Bey, Türk şair ve fıkra yazarı (d. 1885) * 1954 - Sait Faik Abasıyanık, Türk öykü yazarı (d. 1906) * 1960 - John D. Rockefeller Jr., Amerikalı iş insanı (d. 1874) * 1962 - Hans Luther, Alman siyasetçi (d. 1879) * 1963 - Herbert Spencer Gasser, Amerikalı fizyolog (d. 1888) * 1973 - Grigori Kozintsev, Sovyet sinema yönetmeni (d. 1905) * 1973 - Lex Barker, Amerikalı oyuncu (d. 1919) * 1976 - Alvar Aalto, Fin mimar (d. 1898) * 1981 - Bob Marley, Jamaikalı gitarist ve şarkıcı (d. 1945) * 1981 - Odd Hassel, Norveçli kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1897) * 1985 - Chester Gould, Amerikalı bir karikatürist (d. 1900) * 1988 - Kim Philby, İngiliz casus (d. 1912) * 1991 - Jusuf Hatunić, Bosna- Hersekli futbolcu (d. 1950) * 1996 - Ademir, Brezilyalı futbolcu (d. 1922) * 2000 - Faruk Kenç, Türk film yönetmeni (d. 1910) * 2001 - Douglas Adams, İngiliz bilimkurgu yazarı (d. 1952) * 2001 - Klaus Schlesinger, Alman yazar ve gazeteci (d. 1937) * 2015 - Sami Hoştan, Türk Susurluk davası hükümlüsü ve Ergenekon davası sanığı (d. 1947) * 2015 - Isobel Varley, Guinnes Rekorlar Kitabı’nda dünya dövme rekortmeni olarak yer alan İngiliz kadın (d. 1937) * 2017 - Alexander Bodunov, Sovyet-Rus buz hokeyi oyuncusu ve çalıştırıcı (d. 1952) * 2017 - Mark Colvin, İngiltere doğumlu Avustralyalı gazeteci ve radyocu (d. 1952) * 2017 - Clelio Darida İtalyan hristiyan demokrat siyasetçi (d. 1927) * 2017 - İbrahim Erkal, Türk şarkıcı, söz yazarı, besteci ve oyuncu (d. 1966) * 2017 - Elisabet Hermodsson, İsveçli yazar, şair, besteci ve sanatçı (d. 1927) * 2018 - Gérard Genette, Fransız yazın kuramcısı (d. 1930) * 2018 - Mehmed Niyazi Özdemir, Türk tarihçi ve yazar (d. 1942) * 2018 - Ulla Sallert, İsveçli aktris ve şarkıcı (d. 1923) * 2019 - Hector Busby, Yeni Zelandalı girişimci, mühendis ve gezgin (d. 1932) * 2019 - Gianni De Michelis, İtalyan siyasetçi (d. 1940) * 2019 - Peggy Lipton, Amerikalı oyuncu (d. 1946) * 2019 - Pua Magasiva, Samoa doğumlu Yeni Zelandalı oyuncu ve radyocu (d. 1980) * 2019 - Silver King, Meksikalı profesyonel güreşçi (d. 1968) * 2020 - Francisco Javier Aguilar, İspanyol profesyonel futbolcu (d. 1949) * 2020 - Alberto Carpani, İtalyan şarkıcı, DJ ve müzik yapımcısı (d. 1956) * 2020 - Ann Katharine Mitchell, İngiliz kriptolog ve psikolog (d. 1922) * 2020 - Roland Povinelli, Fransız siyasetçi (d. 1941) * 2020 - Jerry Stiller, Amerikalı komedyen ve aktör (d. 1927) * 2021 - Norman Lloyd, Amerikalı aktör, dublaj sanatçısı, film yapımcısı ve yönetmeni (d. 1914) * 2021 - Buddy Van Horn, Amerikalı dublör ve film yönetmeni (d. 1928) * 2021 - Vladislav Yegin, Rus profesyonel buz hokeyi oyuncusu (d. 1989) * 2022 - Şirin Ebu Akile, Filistinli gazeteci (d. 1971) * 2022 - Sam Basil, Papua Yeni Gineli siyasetçi ve yönetici (d. 1969) * 2023 - Ana Paula Borgo, Brezilyalı kadın voleybolcu (d. 1993) == Tatiller ve özel günler == *0511 11
== Olaylar == * 1277 - Karamanoğlu Mehmet Bey, Konya şehrini Karamanoğulları topraklarına kattı ve Türkçeyi resmî dil ilan etti. * 1846 - ABD Kongresi, sınır devriyelerine baskın yapılmasını gerekçe göstererek, Meksika'ya savaş ilan etti. * 1888 - Brezilya'da kölelik kesin olarak kaldırıldı. Yasanın çıkmasında; kölelik karşıtı eylemlerin yanı sıra, köle sahibi olmanın, yeni gelen Avrupalı göçmenleri çalıştırmaktan daha masraflı olmasının da etkisi vardı. * 1915 - Çanakkale'de, Binbaşı Ahmet Bey komutasındaki Muavenet-i Milliye Muhribi, HMS Goliath zırhlısını torpilleyerek batırdı. * 1919 - İzmir'in işgal edileceğine ilişkin Venizelos'un beyannamesi, Aya Fotini Kilisesi'nde Yunan Albay Mavrudis tarafından yerli Rumlara okundu. * 1920 - Trakya-Paşaeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti, 9-13 Mayıs tarihleri arasında, 217 üye ile toplanan ve bölge ile ilgili net kararların alındığı "İkinci (Büyük) Edirne Kongresi"ni yaptı. * 1929 - İran'ın Horasan bölgesinde deprem oldu: Yaklaşık 3000 kişi öldü. * 1940 - Birleşik Krallık Başbakanı Winston Churchill ünlü konuşmasını yaptı: "Size acı, kan, ter ve gözyaşından başka vadedecek bir şeyim yok." * 1949 - Yazar Rıfat Ilgaz, Cumhurbaşkanı'na hakaretten üç yıl, Mısır Kralı ve İran Şahı'na hakaretten yedi ay, Aziz Nesin de Mısır Kralı ve İran Şahı'na yayın yoluyla hakaretten yedi ay hapis cezası aldı. * 1950 - Ereğli Kömür İşletmeleri'nde Türkiye'nin ilk siyasal grevi yapıldı. * 1955 - Türkiye Demir Çelik İşletmeleri ile Türkiye Selüloz ve Kağıt İşletmeleri (SEKA) kuruldu. * 1958 - Velcro, marka olarak tescillendi. * 1965 - Batı Almanya, İsrail'i tanıdı. Karar nedeniyle dokuz Arap ülkesi, Batı Almanya ile ilişkisini kesti. * 1975 - Başbakan Süleyman Demirel, Vural Önsel adlı bir kişinin saldırısına uğradı. Demirel'in burun kemiği kırıldı. * 1979 - Başbakan Bülent Ecevit, iş çevrelerinin Hükümet'e karşı tutumunu eleştirerek, "yeterli yardım ve kredi sağlama eşiğine gelmişken bıçaklanıyoruz. Kendimizi yabancılara haksız yere jurnal ediyoruz." dedi. * 1981 - İskenderun'da 9 Haziran 1980'de sağ görüşlü Sulhi Adsoy'u öldüren sol görüşlü militan Ali Aktaş (Ağtaş), ölüm cezasına çarptırıldı. * 1981 - Papa II. Jean Paul, Mehmet Ali Ağca tarafından Roma'da vurularak yaralandı. * 1994 - Eski İstanbul Su ve Kanalizasyon İşletmesi (İSKİ) Genel Müdürü Ergun Göknel, klor yolsuzluğu davasında 8 yıl 6 ay hapis cezasına çarptırıldı. * 1996 - DYP Genel Başkanı Tansu Çiller'in, dolandırıcılıktan yargılanan Selçuk Parsadan'a örtülü ödenekten 5,5 milyar lira verdiği iddia edildi. * 1997 - İçişleri Bakanlığı, 1993'te öldürülen Uğur Mumcu'nun ailesine, 9,5 milyar liralık maddi tazminat ödedi. * 1998 - Memur Sendikaları Yasa Tasarısı'nı protesto eden memurlar hakkında, adli tarihin en geniş kapsamlı soruşturması açıldı. * 2000 - Ankara Sincan'da tarlaya bırakılmış halde çok miktarda patlayıcı ve silah ele geçirildi. Patlayıcı ve silahların, yasa dışı Tevhid Selam örgütü mensubu Necdet Yüksel tarafından bırakıldığı belirlendi. Yüksel, Ahmet Taner Kışlalı'nın aracına bomba koyduğunu da itiraf etti. * 2007 - Fenerbahçe, kuruluşunun 100. yılında şampiyonluğa ulaştı. * 2009 - Beşiktaş, Fenerbahçe'yi 4-2 yenerek Türkiye Kupası'nı kazandı. * 2010 - MÜSİAD Genel Başkanı Ömer Cihad Vardan, tarihte ilk kez Tüsiad'ı ziyaret etti. Ziyaret, basında "Tarihi Buluşma" olarak nitelendirildi. * 2014 - Soma Kömür İşletmeleri A.Ş. tarafından işletilen bir madende çıkan yangın sonucunda, 301 maden işçisi hayatını kaybetti, 80 işçi yaralandı. == Doğumlar == * 1638 - Richard Simon, Fransız katolik tefsirci, teolog, filozof ve tarihçi (ö. 1712) * 1655 - XIII. İnnocentius, Katolik Kilisesi'nin 244. dini lideri (ö. 1724) * 1699 - Sebastião José de Carvalho e Melo, Portekizli devlet adamı (ö. 1782) * 1713 - Alexis Clairaut, Fransız matematikçi (ö. 1765) * 1717 - Maria Theresia, Habsburg hanedanı İmparatoriçesi (ö. 1780) * 1753 - Lazare Carnot, Fransız asker ve devlet adamı (ö. 1823) * 1792 - Papa IX. Pius, Katolik Kilisesi dini lideri (en uzun süre hüküm süren) (ö. 1878) * 1840 - Alphonse Daudet, Fransız yazar (ö. 1897) * 1857 - Ronald Ross, İngiliz doktor ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1932) * 1869 - Mehmet Emin Yurdakul, Türk şair ve Milletvekili (ö. 1944) * 1880 - Enis Akaygen, Türk siyasetçi ve diplomat (ö. 1956) * 1882 - Georges Braque, Fransız ressam ve heykeltıraş (ö. 1963) * 1888 - Inge Lehmann, Danimarkalı sismolog (ö. 1993) * 1894 - Ásgeir Ásgeirsson, İzlanda'nın 2. Cumhurbaşkanı (ö. 1972) * 1907 - Daphne du Maurier, İngiliz hikâye, roman ve oyun yazarı (ö. 1989) * 1919 - Pierre Sudreau, Fransız siyasetçi ve direnişçi (ö. 2012) * 1919 - Vedat Türkali, Türk şair ve yazar (ö. 2016) * 1922 - Beatrice Arthur, Amerikalı aktris ve şarkıcı (ö. 2009) * 1927 - Herbert Ross Amerikalı aktör, koreograf, yönetmen ve yapımcı (ö. 2001) * 1928 - Édouard Molinaro, Fransız film yönetmeni ve senarist (ö. 2013) * 1931 - Semih Sergen, Türk tiyatro sanatçısı (ö. 2022) * 1937 - Roger Zelazny, Polonya asıllı Amerikalı yazar (ö. 1995) * 1939 - Harvey Keitel, Amerikalı aktör * 1940 - Bruce Chatwin, İngiliz romancı ve gezi yazarı (ö. 1989) * 1941 - Senta Berger, Avusturyalı aktris * 1941 - Ritchie Valens, Amerikalı şarkıcı, müzisyen ve söz yazarı (ö. 1959) * 1942 - Pál Schmitt, Macar sporcu ve siyasetçi * 1944 - Hacıbala Abutalibov, Azerbaycanlı siyasetçi * 1945 - Sam Anderson, Amerikalı Oyuncu * 1945 - Lasse Berghagen, İsveçli şarkıcı, şarkıyazarı ve müzisyen * 1945 - Kathleen Neal Cleaver, Amerikalı hukuk profesörü ve Kara Panter Partisi aktivisti * 1948 - Jeffrey Evans, İngiliz siyasetçi * 1950 - Daniel Kirwan, İngiliz blues-rock gitaristi, şarkıcı ve söz yazarı (ö. 2018) * 1950 - Stevie Wonder, Amerikalı şarkıcı, besteci ve En İyi Özgün Şarkı Akademi Ödülü sahibi * 1954 - Recep Aktuğ, Türk şarkıcı ve oyuncu (ö. 2020) * 1954 - Johnny Logan, İrlandalı şarkıcı ve besteci * 1955 - Perviz Meşkatyan, İranlı santuri, müzisyen, besteci, araştırmacı ve öğretim görevlisi (ö. 2009) * 1956 - Vjekoslav Bevanda, Bosnalı Hırvat politikacı ve Bosna- Hersek eski Başbakanı * 1957 - Alan Ball, Amerikalı senarist, yönetmen, yapımcı, oyuncu ve En İyi Özgün Senaryo Akademi Ödülü sahibi * 1957 - Claudie Haigneré, Fransız astronot, bilim insanı ve siyasetçi * 1957 - Stefano Tacconi, İtalyan futbolcu * 1958 - Sibel Egemen, Türk ses sanatçısı * 1961 - Dennis Rodman, Amerikalı basketbol oyuncusu * 1964 - Stephen Colbert, Amerikalı politik satirist, oyuncu, komedyen ve yazar * 1964 - Ronnie Coleman, Amerikalı vücut geliştiricisi * 1965 - Lari White, Amerikalı country müziği sanatçısı ve oyuncu (ö. 2018) * 1967 - Tommy Gunn, Amerikalı pornografik film oyuncusu * 1967 - Chuck Schuldiner, Amerikalı gitarist ve vokalist (ö. 2001) * 1967 - Melanie Thornton, Amerikalı şarkıcı (ö. 2001) * 1968 - Susan Floyd, Amerikalı oyuncudur * 1968 - Scott Morrison, Avustralyalı siyasetçi * 1968 - Sonja Zietlow, Alman televizyon sunucusu ve televizyon yapımcısı * 1970 - Buckethead, Amerikalı müzisyen * 1972 - Defne Halman, Türk sinema ve tiyatro sanatçısı * 1976 - Grzegorz Szamotulski, kaleci pozisyonunda görev yapmış Polonyalı millî futbolcu * 1977 - Ilse de Lang, Hollandalı şarkıcıdır * 1977 - Samantha Morton, İngiliz oyuncu * 1977 - Pusha T, Amerikalı rapçi * 1978 - Mike Bibby, Amerikalı basketbol oyuncusu * 1979 - Carl Philip, İsveç prensi * 1979 - Vyaçeslav Şevçuk, Ukraynalı eski millî futbolcudur * 1980 - Sarp Akkaya, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1981 - Sunny Leone, Hint aktris ve model * 1981 - Boncuk Yılmaz, Türk oyuncu ve İstanbul Kraliyet Tiyatrosu oyuncusu * 1982 - Albert Crusat, İspanyol eski futbolcudur * 1982 - Oguchi Onyewu, Nijerya asıllı Amerikalı Futbolcu * 1983 - Yaya Touré, Fildişi Sahili doğumlu futbolcusu * 1985 - Javier Balboa, Ekvator Gineli millî futbol oyuncusudur * 1985 - Oğuzhan Koç, Türk oyuncu ve şarkıcı * 1986 - Lena Dunham, Amerikan film yapımcısı ve aktris * 1986 - Robert Pattinson, İngiliz aktör ve şarkıcı * 1986 - Alexander Rybak, Norveçli şarkıcı * 1986 - Nino Schurter, İsviçreli bir cross-country dağ bisikleti yarışçısıdır. * 1987 - Candice Accola, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1987 - Antonio Adán, İspanyol futbolcu * 1987 - Hugo Becker, Fransız oyuncu ve yönetmen * 1987 - Candice King, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1987 - Hunter Parrish, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1987 - Marianne Vos, Hollandalı bir cyclo-cross, dağ bisikleti, pist ve yol bisikleti yarışçısıdır * 1988 - Hakan Ateş, Türk futbolcu * 1991 - Francisco Lachowski, Brezilyalı model * 1993 - Romelu Lukaku, Kongo asıllı Belçikalı futbolcu * 1993 - Debby Ryan, Amerikalı aktris ve şarkıcı * 1993 - Tones and I olarak tanınan Avustralyalı şarkıcı ve söz yazarı == Ölümler == * MÖ 34 -Gaius Sallustius Crispus, Romalı tarihçi (d. MÖ 86) * 1573 - Takeda Shingen, Geç Sengoku döneminde Japonya'da seçkin ve saygın daimyō (d. 1521) *1782 - Daniel Solander, İsveçli botanikçi (d. 1733) * 1809 - Molla Veli Vidadî, Azeri şair ve din adamı (d. 1709) * 1832 - Georges Cuvier, Fransız bilim insanı (d. 1769) * 1835 - John Nash, İngiliz mimar (d. 1752) * 1871 - Daniel Auber, Fransız besteci (d. 1782) * 1878 - Joseph Henry, Amerikalı fizikçi (d. 1797) * 1885 - Friedrich Gustav Jakob Henle, Alman hekim (d. 1809) * 1904 - Gabriel Tarde, Fransız yazar, sosyolog, kriminolojist ve sosyal psikolog (d. 1843) * 1916 - Sholom Aleichem, Ukraynalı Yidiş dili yazarı (d. 1859) * 1921 - Jean Aicard, Fransız roman ve oyun yazarı ve şair (d. 1848) * 1929 - Arthur Scherbius, Alman elektrik mühendisi (d. 1878) * 1930 - Fridtjof Nansen, Norveçli gezgin, bilim insanı, diplomat ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1861) * 1938 - Charles Edouard Guillaume, İsviçreli-Fransız fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1861) * 1939 - Mark Lambert Bristol, Amerikalı asker (d. 1868) * 1945 - Martin Luther, Alman diplomat (d. 1895) * 1956 - Aleksandr Fadeyev, Sovyet yazar (d. 1901) * 1961 - Gary Cooper, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1901) * 1962 - Franz Kline, Amerikalı bir ressam (d. 1910) * 1963 - Alois Hudal, Avusturyalı Katolik bir piskopozdu (d. 1885) * 1974 - Jaime Torres Bodet, Meksikalı diplomat, yazar ve eski UNESCO Genel Direktörü (d. 1902) * 1975 - Marguerite Perey, Fransız fizikçi (d. 1909) * 1980 - Erich Zepler, Elektronik mühendisi ve satranç kompozitörü (d. 1898) * 1982 - Kara Karayev, Azeri besteci (d.1918) * 1985 - Mildred Scheel, Almanya'nın eski first ladysi ve doktor (d. 1932) * 1988 - Chet Baker, Amerikalı caz müzisyeni (d. 1929) * 1999 - Gene Sarazen, Amerikalı golfçü (d. 1902) * 2001 - Jason Miller, Amerikalı aktör ve oyun yazarı (d. 1939) * 2002 - Valeri Lobanovski, Ukrayna asıllı Sovyet eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1939) * 2005 - George Dantzig, Amerikalı matematikçi ve bilgisayar bilimcisi (d. 1914) * 2008 - Saad el-Abdullah es- Salim es-Sabah, 15 Ocak 2006 – 24 Ocak 2006 tarihleri arası Kuveyt emiriydi (d. 1930) * 2009 - Achille Compagnoni, İtalyan dağcı ve kayakçı (d. 1914) * 2009 - Norbert Eschmann, İsviçreli eski millî futbolcu (d. 1933) * 2012 - Don Ritchie, Avusturalyalı bir eski denizciydi (d. 1926) * 2013 - André Bord, Fransız siyasetçi (d. 1922) * 2013 - Joyce Brothers Amerikalı psikolog (d. 1927) * 2015 - Nina Otkalenko, Rus atlet (d. 1928) * 2016 - Rodrigo Espíndola, Arjantinli futbolcu (d. 1989) * 2016 - Baba Hardev Singh, Hinli mistik ve guru (d. 1954) * 2017 - John Cygan, Amerikalı oyuncu, komedyen ve seslendirme sanatçısı (d. 1954) * 2017 - Bernard Bosson, Fransız merkez sağ siyasetçi ve eski bakan (d. 1948) * 2017 - Manuel Pradal, Fransız film yönetmeni ve senarist (d. 1964) * 2018 - Edgardo Angara, Filipinli siyasetçi ve avukat (d. 1934) * 2018 - Glenn Branca, Amerikalı besteci ve yazar (d. 1948) * 2018 - Margaret Kidder, Kanadalı-Amerikalı oyuncu (d. 1948) * 2018 - Baadur Tsuladze, Gürcü aktör, film yönetmeni, senarist ve yayıncı (d. 1935) * 2019 - Unita Blackwell, Amerikalı insan hakları aktivisti, yazar ve siyasetçi (d. 1933) * 2019 - Doris Day, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1922) * 2019 - Jörg Kastendiek, Alman siyasetçi (d. 1964) * 2020 - Afwerki Abraha, Eritre diplomatı (d. 1949) * 2020 - Anthony Bailey, İngiliz yazar ve sanat tarihçisi (d. 1933) * 2020 - Gaetano Gorgoni, İtalyan siyasetçi (d. 1933) * 2020 - Riyad İsmet, Suriyeli yazar, eleştirmen ve tiyatro yönetmeni, eski Kültür Bakanı (d. 1947) * 2020 - Shobushi Kanji, Japon sumo güreşçisi (d. 1991) * 2020 - Chedli Klibi, Tunuslu siyasetçi (d. 1925) * 2020 - Keith Lyons, Galli-Avustralyalı eğitimci, yazar ve spor bilimleri uzmanı (d. 1952) * 2020 - Patrick Simon, Fransız politikacı, diş hekimi (d. 1956) * 2020 - Yoshio, Meksikalı şarkıcı (d. 1959) * 2021 - Maria João Abreu, Portekizli tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1964) * 2021 - Indu Jain, Hint medya patronu, iş insanı ve hayırsever (d. 1936) * 2022 - Teresa Berganza Vargas, İspanyol opera sanatçısı ve eğitimci (d. 1933) * 2022 - Ricky Gardiner, gitarist ve besteci (d. 1948) * 2022 - Lil Keed, Amerikalı rapçi, şarkıcı ve şarkı sözü yazarı (d. 1998) * 2022 - Ben R. Mottelson, ABD-Danimarkalı nükleer fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1926) * 2022 - Halife bin Zayid en-Nehyan, Birleşik Arap Emirlikleri devlet başkanı (d. 1948) == Tatiller ve özel günler == *0513 13
== Olaylar == * 1560 - Piyale Paşa komutasındaki Osmanlı donanması, Cerbe Deniz Savaşı'nı kazandı. * 1643 - XIV. Louis, babası Kral XIII. Louis'nin ölümü üzerine, daha 4 yaşındayken Fransa tahtına çıktı. * 1767 - İngiliz Hükûmeti'nin ithal çaya vergi koyması üzerine, Amerikan Bağımsızlık Savaşı başladı. * 1796 - Edward Jenner, ilk çiçek aşısını uyguladı. * 1811 - Paraguay, İspanya'dan bağımsızlığını kazandı. * 1839 - Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane'de ilk eczacı sınıfının açıldığı tarihi esas alınarak “Eczacılık Günü” olarak kabul ve ilan edildi. * 1861 - 859 gram ağırlığında kondrit tipinde bir meteorit olan "Canellas Meteoriti", İspanya'nın Barselona kenti yakınlarında yeryüzüne çarptı. * 1919 - İzmir limanında bulunan İtilaf Devletleri donanması kumandanı Amiral Caltrop, Türk ordusuna İzmir'in Yunanlar tarafından işgal edileceğini bildirdi. * 1919 - İzmirli yurtseverler, gece Yahudi Mezarlığında toplanarak, Reddi İlhak ilkesini kabul etti. * 1937 - Tarım Bakanlığı kuruluş kanunu kabul edildi. * 1939 - Peru'da 5 yaşındayken doğum yapan Lina Medina, kayıtlara geçmiş en genç anne olarak tıp tarihinde yerini aldı. * 1940 - II. Dünya Savaşı: Hollanda, Alman Hava Kuvvetleri tarafından işgal edildi. Rotterdam Bombardımanı başladı. * 1946 - Türkiye Sosyalist Partisi kuruldu. Başkanlığa avukat Esat Adil Müstecaplıoğlu seçildi. * 1948 - Filistin'de İngiliz egemenliği sona erdi ve İsrail bağımsızlığını ilan etti. * 1948 - Arap-İsrail Savaşı başladı. * 1950 - 27 yıllık Cumhuriyet Halk Partisi iktidarı son buldu. Demokrat Parti, yüzde 53 oyla tek başına iktidara geldi. Türkiye'de tek parti dönemi sona erdi. * 1955 - Arnavutluk, Bulgaristan, Çekoslovakya, Doğu Almanya, Macaristan, Polonya, Romanya ve Sovyetler Birliği, yeni bir askeri ittifak içeren Varşova Paktı'nı imzaladılar. * 1970 - Kızıl Ordu Fraksiyonu (Baader-Meinhof Grubu) adlı radikal sol örgüt, Almanya'da kuruldu. * 1972 - Bülent Ecevit, CHP kurultayında Atatürk ve İsmet İnönü'den sonra CHP'nin üçüncü Genel Başkanı seçildi. * 1973 - ABD'nin ilk uzay istasyonu olan Skylab fırlatıldı. * 1974 - 12 Mart askeri müdahalesi sırasında tutuklananları kapsayan genel af çıktı. 141 ve 142'nci maddeler kapsam dışı kaldı. * 1984 - Yaşar Kemal'in "İnce Memed" romanını sinemaya uyarlayan Peter Ustinov'un filminin galası Londra'da yapıldı. * 1985 - Hüsamettin Cindoruk, Doğru Yol Partisi Genel Başkanı seçildi. Cindoruk, "Bu emaneti kimseye teslim etmem. Sadece sahibine teslim ederim." dedi. Yeni Genel Başkanın lakabı "emanetçi" oldu. * 1987 - TBMM, Anayasa değişikliğini kabul ederek, siyasi yasaklar için referanduma gidilmesi, milletvekili sayısının 450'ye çıkarılması ve seçmen yaşının 20'ye indirilmesini benimsedi. * 1994 - Efsanevi MacGyver adlı televizyon dizisinin "Lost Treasure of Atlantis" ismindeki filmi, Türkiye'de gösterime girdi. * 1997 - Danıştay, Bergama köylülerinin siyanürle altın üretimine son verilmesi talebini kabul etti. * 1998 - Emmy Ödüllü Amerikan Sitcom dizisi Seinfeld'in son bölümü, NBC televizyonundan yayınlandı. Dizi, 9 yıldır yayınlanıyordu. * 2006 - Galatasaray, Süper Lig'deki 16. Şampiyonluğunu kazandı. * 2010 - Türkiye ile Yunanistan arasında siyasi, ticari ve kültürel işbirliğini öngören 21 adet dostluk antlaşması imzalandı. * 2010 - Atlantis Uzay Mekiği son yolculuğuna çıktı. * 2013 - Demi Lovato'nun DEMI adlı albümü yayınlandı. * 2014 - Türkiye'de 13 Mayıs'ta Soma'da gerçekleşen maden kazasında ölen 301 madenci için, millî yas ilan edildi. * 2023 - Türkiye Cumhuriyeti 13. Cumhurbaşkanlığı ve 28. Dönem Milletvekili seçimleri yapıldı. Seçim sonucunda hiç bir aday %50 barajını geçemediği için seçim 2. Tura kaldı. == Doğumlar == * 1710 - Adolf Frederick, İsveç kralı (ö. 1771) * 1725 - Ludovico Manin, 1789-1797 yılları arasında Venedik Cumhuriyeti "Doçe (ö. 1802) * 1727 - Thomas Gainsborough, İngiliz ressamdır (ö. 1788) * 1771 - Robert Owen, Galli reformcu ve sosyalisttir (ö. 1858) * 1836 - Wilhelm Steinitz, Çek asıllı Amerikalı Dünya satranç şampiyonu (ö. 1900) * 1858 - Anthon van Rappard, Hollandalı ressam (ö. 1892) * 1867 - Kurt Eisner, Alman politikacı, devrimci, gazeteci ve tiyatro eleştirmeniydi (ö. 1919) * 1869 - Arthur Rostron, İngiliz denizci (ö. 1940) * 1880 - Wilhelm List, Almanya'nın subayı ve Nazi Almanyası'nın Generalfeldmareşal'i (ö. 1971) * 1897 - Sidney Bechet, Amerikan caz saksofoncusu, klarnet müzisyeni ve besteciydi (ö. 1959) * 1899 - Pierre Victor Auger, Fransız fizikçi (ö. 1993) * 1904 - Hans Albert Einstein, İsviçreli-Amerikalı mühendis ve öğretmen (ö. 1973) * 1904 - Marcel Junod, İsviçreli doktor, Uluslararası Kızıl Haç Komitesi (UKHK) delegesi (ö. 1961) * 1905 - Antonio Berni, Arjantinli bir ressamdı (ö. 1981) * 1905 - Jean Daniélou, Kardinal ilan edilen Fransız Cizvit patrolog (ö. 1974) * 1907 - Muhammed Eyüb Han, Pakistanlı asker ve siyasetçi (ö. 1974) * 1909 - Godfrey Lionel Rampling, İngiliz atlet ve subaydır (ö. 2009) * 1912 - Alfredo Gobbi, Arjantinli tango müzisyeni ve besteci (ö. 1965) * 1918 - Marie Smith, Eyak dilini konuşan son kişi (ö. 2008) * 1922 - Franjo Tuđman, Hırvatistan'ın ilk Devlet Başkanı (ö. 1999) * 1928 - Jean Jacques Becker, Fransız tarihçi ve çağdaş tarih uzmanı (ö. 2023) * 1930 - Bonifácio José Tamm de Andrada, Brezilyalı siyasetçi, hukuk akademisyeni ve gazeteci (ö. 2021) * 1930 - María Irene Fornés, Alman yazar (ö. 2018) * 1931 - Alvin Lucier, Amerikalı besteci ve eğitimci (ö. 2021) * 1934 - Can Kolukısa, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1935 - İvan Dimitrov, Bulgar millî futbolcu (ö. 2019) * 1936 - Mahiru Akdağ, Türk voleybolcu ve avukat * 1939 - Çiğdem Selışık Onat, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu * 1943 - Jack Bruce, İskoç rock müzisyeni (ö. 2014) * 1943 - Olafur Ragnar Grimsson, İzlandalı siyasetçi * 1944 - George Lucas, Amerikalı film yönetmeni * 1945 - Francesca Annis, İngiliz oyuncu * 1945 - Vladislav Ardzinba, Abhaz siyasetçi (ö. 2010) * 1945 - Yochanan Vollach, İsrailli futbolcu * 1952 - David Byrne, İskoçya doğumlu, ABD'de yaşayan ve 1975 ile 1991 yılları arasında etkin olan New Wave grubu Talking Heads'in kurucularından olan müzisyen * 1952 - Robert Zemeckis, Akademi Ödüllü Amerikalı yönetmen, yapımcı ve yazar * 1953 - Tom Cochrane, Kanadalı müzisyen * 1953 - Norodom Sihamoni, Kamboçya Kralı * 1955 - Ali Dürüst, Türk iş insanı * 1955 - Big Van Vader, Amerikalı profesyonel güreşçi ve eski Amerikan Futbolu oyuncusudu (ö. 2018) * 1959 - Patrick Bruel, Fransız şarkıcı ve oyuncu * 1959 - Stefano Malinverni, İtalyan atlet * 1960 - Sinan Alaağaç, Türk futbolcu (ö. 1985) * 1961 - Tim Roth, İngiliz sinema oyuncusu ve yönetmen * 1961 - Alain Vigneault, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu ve koç * 1964 - Ebu Enes el-Libi, Libyalı el-Kaide'nin üst düzey sorumlusu (ö. 2015) * 1965 - Eoin Colfer, İrlandalı yazar * 1966 - Marianne Denicourt, Fransız oyuncu, yönetmen ve senarist * 1966 - Raphael Saadiq, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve müzisyen * 1967 - Jenny Schily, Alman oyuncu * 1969 - Cate Blanchett, Avustralyalı oyuncu * 1969 - Sabine Schmitz, Alman kadın otomobil yarışçısı ve televizyon sunucusu (ö. 2021) * 1971 - Deanne Bray, Amerikalı aktris * 1971 - Sofia Coppola, Akademi Ödüllü Amerikalı yönetmen, oyuncu ve yapımcı * 1973 - Hakan Ünsal, Türk futbolcu * 1975 - Rashid Atkins, Amerikalı basketbolcu * 1977 - Roy Halladay, ABD'li beyzbolcudur (ö. 2017) * 1977 - Pusha T, Amerikalı rapçi * 1978 - André Macanga, Angolalı millî futbolcu * 1978 - Elisa Togut, İtalyan voleybolcu * 1978 - Gustavo Varela, Uruguaylı millî futbolcu * 1979 - Bleona Qereti, Arnavut şarkıcı * 1979 - Clinton Morrison, İrlandalı eski millî futbolcudur * 1979 - Carlos Tenorio, Ekvadorlu millî futbolcudur * 1980 - Pavel Pondak, Estonyalı millî futbolcu * 1980 - Zdeněk Grygera, Çek futbolcu * 1981 - Júlia Sebestyén, Macar buz patenci * 1982 - Ignacio María González, Uruguaylı futbolcu * 1983 - Anahí, Bir şarkıcı-söz yazarı, Meksika ve aktris * 1983 - Amber Tamblyn, Amerikalı oyuncu * 1984 - Nigel Reo-Coker, Sierra Leone asıllı İngiliz futbolcu * 1984 - Olly Murs, İngiliz şarkıcı * 1984 - Patrick Ochs, Alman futbolcu * 1984 - Michael Rensing, Alman futbolcu * 1984 - Hassan Yebda, Cezayirli millî futbolcu * 1984 - Mark Zuckerberg, Amerikalı bilgisayar programcısı ve iş insanı * 1985 - Zack Ryder, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1986 - Marco Motta, İtalyan millî futbolcu * 1987 - Adrián Calello, Arjantinli futbolcu * 1989 - Jon Leuer, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1989 - Alina Talay, Beyaz Rus kısa mesafe engelli koşucusu * 1990 - Emily Samuelson, Amerikalı buz patenci * 1991 - Muhammed İldiz, Avusturyalı -Türk futbolcu * 1993 - Miranda Cosgrove, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1993 - Kristina Mladenovic, Fransız profesyonel tenisçi * 1994 - Marquinhos, Brezilyalı futbolcu * 1994 - Dennis Praet, Belçikalı millî futbolcudur * 1994 - Emmanouil Siopis, Yunan futbolcu * 1995 - Bernardo, Brezilyalı futbolcudur * 1996 - Pokimane, Fas asıllı Kanadalı Twitch yayıncısı ve YouTube ünlüsü * 1996 - Martin Garrix, Hollandalı DJ * 1998 - Taruni Sachdev, Hint çocuk oyuncu ve model (ö. 2012) == Ölümler == * 649 - Papa I. Theodorus, 24 Kasım 642 tarihinden öldüğü 649 yılına kadar papa (d. ?) * 964 - Papa XII. Ioannes, Katolik Kilisesi'nin dini lideri (d. 937) * 1610 - IV. Henry, Fransa Kralı (d. 1553) * 1643 - XIII. Louis, Fransa Kralı (d. 1601) * 1756 - Eğrikapılı Mehmed Rasim, Osmanlı hattat (d. 1688) * 1863 - Émile Prudent, Fransız piyanist ve besteci (d. 1817) * 1865 - Nâsıf Maluf, Lübnanlı sözlükbilimci (d. 1823) * 1887 - Lysander Spooner, Amerikalı politik düşünür, deneme ve kitapçık yazarı, üniteryen, kölelik karşıtı (d. 1808) * 1893 - Eduard Kummer, Alman Matematikçi (d. 1810) * 1906 - Carl Schurz, Alman devrimci ve devlet adamı (d. 1829) * 1912 - August Strindberg, İsveçli oyun yazarı ve romancı (d. 1849) * 1916 - William Stanley, Amerikalı fizikçi ve mucit (d. 1858) * 1928 - Abdülhamid Hamdi Bey, Türk siyasetçi ve din adamı (d. 1871) * 1936 - Edmund Allenby, İngiliz general (d. 1861) * 1940 - Emma Goldman, Amerikalı anarşist yazar (d. 1869) * 1943 - Henri La Fontaine, Belçikalı hukukçu (d. 1854) * 1946 - Lee Kohlmar, Alman film yönetmeni ve sinema oyuncusu (d. 1873) * 1968 - Husband Kimmel, Amerikalı komutan (d. 1882) * 1970 - Billie Burke, Amerikalı aktris (d. 1884) * 1975 - Ernst Alexanderson, Amerikalı elektrik mühendisi (d. 1878) * 1980 - Carl Ebert, Alman tiyatro yönetmeni ve oyuncusu (d. 1887) * 1980 - Hugh Griffith, Galli aktör (d. 1912) * 1984 - Vasıf Öngören, Türk oyun yazarı (d. 1938) * 1987 - Rita Hayworth, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1918) * 1991 - Jiang Qing, Mao Zedong'un karısı (d. 1914) * 1994 - Cihat Arman, Türk futbolcu (Fenerbahçe ve millî takımın eski kalecisi] (d. 1915) * 1995 - Belkıs Dilligil, Türk tiyatro sanatçısı (d. 1929) * 1995 - Rauf Mutluay, Türk deneme ve eleştiri yazarı (d. 1925) * 1998 - Frank Sinatra, Amerikalı müzisyen ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1915) * 2003 - Robert Stack, Amerikalı aktör (d. 1919) * 2003 - Wendy Hiller, İngiliz aktris (d. 1912) * 2007 - Turan Yavuz, Türk gazeteci (d. 1956) * 2009 - Monica Bleibtreu, Avusturya asıllı Alman oyuncu (d. 1944) * 2012 - Taruni Sachdev, Hint çocuk oyuncu ve model (d. 1998) * 2013 - Ingrid Visser, Hollandalı voleybolcu (d. 1977) * 2015 - B.B. King, Amerikalı müzisyen (d. 1925) * 2016 - Balázs Birtalan, Macar şair, yazar, psikoterapist ve aktivist (d. 1969) * 2016 - Lasse Mårtenson, Fin şarkıcı, komedyen, besteci ve oyuncu (d. 1934) * 2017 - Powers Boothe, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1948) * 2017 - Frank Brian, Amerikalı eski profesyonel basketbolcu (d. 1923) * 2017 - Brad Grey, Amerikalı film ve televizyon yapımcısı (d. 1957) * 2017 - Bruce Hill, Amerikalı otomobil yarışçısı (d. 1949) * 2017 - Tom McClung, Amerikalı caz piyanisti ve bestecisi (d. 1957) * 2018 - Doug Ford, Amerikalı golfçü (d. 1922) * 2018 - Tom Wolfe, Amerikalı gazeteci ve yazar (d. 1930) * 2019 - Yuri Bohutsky, Ukraynalı siyasetçi ve eski bakan (d.1952) * 2019 - Leopoldo Brizuela, Arjantinli gazeteci, şair ve çevirmen (d. 1963) * 2019 - Tim Conway, Amerikalı komedyen ve oyuncu (d. 1933) * 2019 - Sven Lindqvist, İsveçli yazar (d. 1932) * 2019 - Étienne Perruchon, Fransız film müziği bestecisi (d. 1958) * 2019 - Alice Rivlin, Amerikalı ekonomist ve siyasetçi (d. 1931) * 2020 - Anisuzzaman, Bangladeşli eğitimci, yazar, aktivist ve akademisyen (d. 1937) * 2020 - Teresa Aquino-Oreta, Filipinli Liberal siyasetçi (d. 1944) * 2020 - Hans Cohen, Hollandalı mikrobiyolog (d. 1923) * 2020 - Phyllis George, Amerikalı aktris, televizyon sunucusu, iş insanı ve eski model (d. 1949) * 2020 - Joey Giambra, İtalyan Amerikalı caz müzisyeni (d. 1933) * 2020 - Sally Rowley, Amerikalı mücevher üreticisi ve sivil haklar aktivisti (d. 1931) * 2020 - Jorge Santana, Meksikalı müzisyen (d. 1951) * 2021 - Jaime Garza, Meksikalı aktör (d. 1954) * 2021 - Ester Mägi, Estonyalı-Sovyet besteci (d. 1922) * 2022 - Maxi Rolón, Arjantinli profesyonel futbolcu (d. 1995) * 2022 - Francesco Zerrillo, İtalyan Roma Katolik piskopos (d. 1931) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Çiftçiler Günü * Dünya Eczacılık Günü == Kaynakça == *0514 14
== Olaylar == * 1648 - Otuz Yıl savaşlarını bitiren Vestfalya Antlaşması imzalandı. * 1718 - Londralı avukat James Puckle, makineli tüfeği icat etti. * 1756 - Kuzey Amerika'daki egemenlik mücadelesinde Büyük Britanya'nın Fransa Krallığı'na savaş açmasıyla, Fransa-Kızılderili savaşı olarak da bilinen Yedi Yıl Savaşı başladı. * 1856 - Anadolu Feneri ve Rumeli Feneri, Fransızlar tarafından inşa edilerek işletilmeye başlandı. * 1873 - Darüşşafaka Lisesi kuruldu. * 1919 - Mustafa Kemal, Yıldız Sarayı Küçük Mabeyn Köşkü'nde Sultan VI. Mehmed Vahideddin ile görüştü. * 1919 - İtilaf Devletleri desteğindeki Yunanlar, İzmir'i işgal etti. Gazeteci Hasan Tahsin ve Askerlik Şubesi Başkanı Albay Süleyman Fethi, Yunan askerleri tarafından öldürüldüler ve Türk Kurtuluş Savaşı'nın ilk şehitleri oldular. * 1924 - Sanayi-i Nefise Mektebi öğrencileri, ilk resim sergilerini İstanbul'da açtı. * 1928 - Walt Disney'in yarattığı Miki Fare karakterinin ilk kez gözüktüğü çizgi film olan Plane Crazy gösterime girdi. * 1932 - Kürtçeyi latin alfabesi ile ilk kez yayınlayan Hawar dergisi yayın hayatına başladı. * 1933 - Rus romancı Maksim Gorki, İtalya'dan Rusya'ya geçerken, İstanbul'a geldi ve Süleymaniye Camii ile bazı müzeleri gezdi. * 1935 - Josef Stalin tarafından 1931'de inşası başlatılan ve dünyanın en büyük metrolarından biri olan Moskova metrosu hizmete açıldı. * 1940 - McDonald's, Amerika'da kuruldu. * 1958 - Sovyetler Birliği, Sputnik 3 uydusunu fırlattı. * 1960 - Sovyetler Birliği, Sputnik 4 uydusunu fırlattı. * 1963 - Amerikalı astronot Gordon Cooper, 'Mercury-Atlas 8' adlı kapsülle o güne kadar yapılmış en uzun uzay uçuşunu gerçekleştirmek üzere uzaya fırlatıldı. Cooper, uzayda 34 saat 19 dakika kaldı. * 1966 - Washington, DC'de Vietnam Savaşı'nı protesto eden 8000 kişi, iki saat boyunca Beyaz Saray çevresinde gösteri yaptı. * 1969 - Anayasa değişikliğinin Meclis'te kabul edilmesiyle, eski Demokrat Partililere siyasal haklarını iade etme imkânı tanındı. * 1972 - 1945 yılından beri ABD işgali altında bulunan Okinawa adası, yeniden Japonya'nın idaresine verildi. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Regaip Kandili için İstanbul'da bir camide okunan ve televizyondan canlı yayımlanan mevlit sonunda yapılan duada Atatürk'ün ismi geçince bir grup tarafından yuh çekildi ve "Lanet olsun!" diye bağırıldı. Olayın ardından Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren ve komutanlar toplantı yaptı. * 1984 - 1256 aydın, "Türkiye'deki demokratik düzene ilişkin gözlem ve istekler" başlıklı dilekçeyi Cumhurbaşkanı Kenan Evren'e verdi. Aydınlar Dilekçesi olarak bilinen girişime karşı dava açıldı. * 1988 - 8 yıldan fazla süren çarpışmalardan sonra Sovyet Kızıl Ordusu, Afganistan'dan çekilmeye başladı. * 1990 - Vincent Van Gogh'un yapıtı olan Dr. Gachet'nin Portresi adlı tablo, o güne kadar bir resim için ödenen en yüksek fiyatla, 82,5 milyon dolara satıldı. * 1991 - Edith Cresson, Fransa'nın ilk kadın Başbakanı oldu. * 1995 - Almanya'da, Türkiye ve Atatürk aleyhinde kampanyalar yürüten ve kendisini halife ilan eden ve Türkiye'de 'Kara Ses' olarak adlandırılan Cemalettin Kaplan öldü. * 1996 - Gözcü gazetesi yayın hayatına başladı. * 1997 - Alman Kitap Yayımcıları Birliği Barış Ödülü, Yaşar Kemal'e verildi. * 2004 - İstanbul'da yapılan 49. Eurovision Şarkı Yarışması'nda, Ruslana, Ukrayna'ya ilk birinciliği getirdi. * 2011 - Düsseldorf'ta yapılan 56. Eurovision Şarkı Yarışması'nda, Eldar Kasımov ve Nigar Camal ikilisi, Azerbaycan'a ilk birinciliği getirdi. == Doğumlar == * 1397 - Sejong, Joseon Hanedanlığı′na hükmetmiş bir kraldır (ö. 1450) * 1567 - Claudio Monteverdi, İtalyan besteci (ö. 1643) * 1633 - Sébastien Le Prestre de Vauban, Fransız mimar (ö. 1707) * 1773 - Klemens von Metternich, Avusturyalı diplomat (ö. 1859) * 1808 - Michael William Balfe, İrlandalı bir müzisyen, orkestra şefi, opera şarkıcısı ve bestecidir (ö. 1870) * 1845 - İlya Meçnikov, Ukraynalı mikrobiyolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1916) * 1848 - Viktor Vasnetsov, Rus ressam (ö. 1926) * 1854 - Yannis Psikaris, Yunan dilbilimci ve yazardı (ö. 1929) * 1856 - Matthias Zurbriggen, İsviçreli bir dağcı (ö. 1917) * 1857 - Williamina Fleming, İskoç astronom (ö. 1911) * 1859 - Pierre Curie, Fransız fizikçi (ö. 1906) * 1862 - Arthur Schnitzler, Avusturyalı yazar (ö. 1931) * 1890 - Katherine Anne Porter, Amerikalı öykü yazarı (ö. 1980) * 1891 - Mikhail Bulgakov, Rus romancı (ö. 1940) * 1898 - Arletty, Fransız oyuncu ve şarkıcı (ö. 1992) * 1900 - Reşit Rahmeti Arat, Türk akademisyen ve dil bilimci (ö. 1964) * 1901 - Luis Monti, Arjantin asıllı İtalyan futbolcudur (ö. 1983) * 1903 - Maria Reiche, Alman matematikçi ve arkeolog (ö. 1998) * 1904 - Sadi Irmak, Türk tıp doktoru ve siyasetçi (Türkiye'nin eski Başbakanlarından) (ö. 1990) * 1909 - James Mason, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 1984) * 1911 - Max Frisch, İsviçreli yazar ve mimar (ö. 1991) * 1915 - Paul A. Samuelson, Amerikalı iktisatçı ve 1970 Nobel İktisat ödülü sahibi (ö. 2009) * 1923 - Richard Avedon, Amerikalı fotoğrafçı (ö. 2004) * 1923 - Angel Mojsovski, Makedon komünist aktivist (ö. 2001) * 1925 - Dündar Taşer, Türk asker, 27 Mayıs darbecisi ve Millî Birlik Komitesi üyesi (ö. 1972) * 1926 - Anthony Shaffer, İngiliz oyun yazarı, romancı ve senarist (ö. 2001) * 1926 - Peter Shaffer, İngiliz oyun yazarı ve senarist (ö. 2016) * 1926 - Sabahattin Zaim, Türk iktisatçı ve akademisyen (ö. 2007) * 1932 - Turgay Şeren, Türk futbolcu ve teknik direktör (ö. 2016) * 1933 - Kemal İnci, Türk sinema oyuncusu, yönetmen ve senarist * 1934 - Enver Asfandiyarov, Sovyet Rus/Başkurt bilim insanı, tarihçi ve profesör (ö. 2014) * 1935 - Sezgin Burak, Türk karikatürist ve çizgi roman sanatçısı (ö. 1978) * 1936 - Ralph Steadman, Amerikalı yazar * 1937 - Madeleine Albright, Amerikalı siyasetçi ve 64. ABD Dışişleri bakanı (ö. 2022) * 1937 - Trini López, Amerikalı şarkıcı, gitarist ve aktör (ö. 2020) * 1938 - Mireille Darc, Fransız manken ve oyuncu (ö. 2017) * 1939 - Gilberto Rincón Gallardo, Meksikalı politikacı (ö. 2008) * 1940 - Roger Ailes, Amerikalı siyasetçi (ö. 2017) * 1940 - Çetin Doğan, Türk asker * 1941 - Özdemir Sabancı, Türk iş insanı (ö. 1996) * 1942 - Barnabas Sibusiso Dlamini, Esvatinili siyasetçi (ö. 2018) * 1944 - Ulrich Beck, Alman sosyolog, hekim ve yayımcı (ö. 2015) * 1946 - Serdar Gökhan, Türk aktör * 1946 - Georges Bereta, Fransız profesyonel futbolcu (ö. 2023) * 1947 - Paulo de Carvalho, Portekizli şarkıcı ve söz yazarı * 1947 - Aydan Siyavuş, Türk basketbolcu ve basketbol antrenörü (ö. 1998) * 1947 - Niall Duthie, İskoç roman yazarı * 1948 - Brian Eno, Britanyalı kompozitör, prodüksiyoncu, klavyeci ve şarkıcı * 1949 - Ersan Erdura, Türk şarkıcı ve oyuncu * 1949 - Elvira Rodríguez, İspanyol ekonomist * 1951 - Frank Wilczek, Nobel Fizik ödülü sahibi Amerikalı kuramsal fizikçi * 1952 - Chazz Palminteri, İtalyan asıllı Amerikalı oyuncu * 1953 - Mike Oldfield, İngiliz şarkıcı ve besteci * 1954 - Eric Gerets, Belçikalı futbolcu ve teknik direktör * 1955 - Muhammed El-Brahmi, Tunuslu muhalif ve siyasetçi (ö. 2013) * 1955 - Claudia Roth, Alman siyasetçi * 1958 - Berhan Şimşek, Türk sinema oyuncusu, yönetmen ve siyasetçi * 1959 - Andrew Eldritch, İngiliz vokalist * 1959 - Ronald Pofalla, Alman siyasetçi * 1961 - Katrin Cartlidge, İngiliz aktris (ö. 2002) * 1961 - Melle Mel, Amerikalı hip hop kayıt sanatçısı * 1965 - İrina Kirillova, Rus kökenli Hırvat millî voleybolcu * 1965 - Raí, Brezilyalı eski futbolcu * 1967 - Simen Agdestein, Norveçli satranç büyükustası ve eski millî futbolcu * 1967 - Madhuri Dixit, Hint oyuncu * 1967 - Andrea Jürgens, Alman müzisyen ve şarkıcı (ö. 2017) * 1970 - Frank de Boer, Hollandalı eski millî futbolcu * 1970 - Ronald de Boer, Hollandalı futbolcu * 1971 - Zübeyir Beye, Tunuslu eski futbolcu * 1972 - Ulrike C. Tscharre, Alman oyuncu * 1975 - Peter Iwers, İsveçli bass gitarist (In Flames) * 1976 - Jacek Krzynówek, Polonyalı millî futbolcu * 1979 - Adolfo Bautista, Meksikalı futbolcu * 1981 - Patrice Evra, Fransız eski futbolcu * 1981 - Renato Dirnei Florêncio, Brezilyalı orta saha oyuncusu * 1982 - Segundo Castillo, Ekvadorlu millî futbolcu * 1982 - Veronica Campbell, Jamaikalı sprinter * 1982 - Jessica Sutta, Amerikalı şarkıcı ve bestekâr * 1983 - Sibel Mirkelam, Türk şarkıcı * 1983 - Josh Simpson, Kanadalı eski futbolcu * 1985 - Carl Medjani, Cezayirli futbolcu * 1987 - Doruk Çetin, Türk yönetmen, fotoğrafçı ve yapımcı * 1987 - Ersan İlyasova, Türk millî basketbolcu * 1987 - Kevin Constant, Gineli futbolcu * 1987 - Thaisa Daher De Menezes, Brezilyalı voleybolcu * 1987 - Andy Murray, İskoç tenisçi * 1989 - James Holland, Avustralyalı millî futbolcu * 1989 - Sunny, Güney Kore merkezli Amerikalı şarkıcı, aktris * 1996 - Jasmine Lucilla Elizabeth Jennifer van den Bogaerde, sahne adı ile Birdy, İngiliz müzisyen * 1997 - Ousmane Dembélé, Fransız futbolcu == Ölümler == * 392 - II. Valentinianus, 375-392 yılları arasında Roma'nın imparatorluğunu yapmıştı * 884 - I. Marinus, Papa * 1036 - Go-Ichijō, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 68. imparatoru (d. 1008) * 1157 - Yuri Dolgoruki, ilk Rurikid prensidir. (d. 1099) * 1174 - Nureddin Mahmud Zengi, Büyük Selçuklular'ın Halep Atabeyi (d. 1118) * 1461 - Domenico Veneziano, İtalyan ressamı (d. 1410) * 1470 - VIII. Karl, İsveç kralı (1448-1457, 1464-1465 ve 1467-1470) ve Norveç kralı (1449-1450) idi (d. 1408) * 1634 - Hendrick Avercamp, Hollandalı ressam (d. 1585) * 1782 - Sebastião José de Carvalho e Melo, Portekizli devlet adamı (d. 1699) * 1850 - Nükhetsezâ Hanım, Abdülmecid'ın dokuzuncu eşi (d. 1827) * 1886 - Emily Dickinson, Amerikalı şair (d. 1830) * 1914 - Bahâ Tevfik, Osmanlı fikir adamı ve yazar (d. 1884) * 1919 - Hasan Tahsin, Türk gazeteci (İzmir'in işgalinde ilk kurşunu atan) (d. 1888) * 1919 - Süleyman Fethi Bey, Türk asker (İzmir'in işgalinde, 22 süngü darbesi ile öldürülen Osmanlı subayı) (d. 1877) * 1929 - Rebeca Matte Bello, Şilili heykeltıraş (d. 1875) * 1935 - Kazimir Maleviç, Rus ressam ve sanat teorisyeni (d. 1879) * 1937 - Philip Snowden, İngiliz sosyalist siyaset adamı (d. 1864) * 1941 - Ulrich Grauert, Alman Luftwaffe generali (d. 1889) * 1967 - Edward Hopper, Amerikalı ressam ve grafiker (d. 1882) * 1978 - Abdurrahman Şeref Güzelyazıcı, Türk şair, kütüphaneci, mutasavvıf ve vaiz (d. 1904) * 1978 - Robert Menzies, Avustralyalı avukat ve siyasetçi (d. 1894) * 1986 - Elio de Angelis, Formula 1'de yarışan İtalyan yarış pilotu (d. 1958) * 1989 - Johnny Green, Amerikalı söz yazarı, besteci, aranjör, orkestra şefi ve piyanistti (d. 1908) * 1991 - İhsan Yüce, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (d. 1929) * 1994 - Gilbert Roland, Meksika asıllı Amerikalı aktör (d. 1905) * 1997 - Turhan Oğuzbaş, Türk şair (d. 1933) * 1998 - Naim Talu, Türk bürokrat, siyasetçi ve Türkiye'nin eski Başbakanlarından (d. 1919) * 2003 - June Carter Cash, Amerikalı müzisyen (d. 1929) * 2008 - Willis Eugene Lamb, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1913) * 2009 - Susanna Agnelli, İtalyan siyasetçi (d. 1922) * 2010 - Besian Idrizaj, Arnavut asıllı Avusturyalı profesyonel futbolcudur (d. 1987) * 2011 - Samuel Wanjiru, Kenyalı atlet (d. 1986) * 2012 - Carlos Fuentes Macías, Meksikalı yazar (d. 1928) * 2012 - Zekeriya Muhiddin, Mısırlı asker ve devlet adamı (d. 1918) * 2013 - Henrique Rosa, Eski Gine-Bissau başbakanı (d. 1946) * 2014 - Jean Luc Dehaene, Belçika Krallığı'nın 46. Başbakanı (d. 1940) * 2015 - Bob Hopkins, Amerikalı eski basketbol oyuncusu ve baş antrenörü (d. 1934) * 2016 - İsmail Hakkı Akansel, Türk asker ve İstanbul Belediyesi eski başkanı (d. 1924) * 2016 - Oya Aydoğan, Türk sinema oyuncusu (d. 1957) * 2016 - Erika Berger, Alman televizyon sunucusu ve yazar (d. 1939) * 2016 - André Brahic, Fransız bir astrofizikçi (d. 1942) * 2017 - Karl-Otto Apel, Alman filozof ve profesör (d. 1922) * 2017 - Herbert Richard Axelrod, Amerikalı tropikal balık uzmanı, evcil hayvan kitapları yazarı, yayıncısı ve girişimci (d. 1927) * 2017 - Nasır Giveçi, İranlı güreşçi (d. 1932) * 2017 - Chu Ke-liang, Tayvanlı komedyen, oyuncu, Tv sunucusu ve şarkıcı (d. 1946) * 2017 - Subrahmanyan Ramaswamy, Hint siyasetçi ve bürokrat (d. 1937) * 2017 - Oleg Vidov, Sovyet Rus-Amerikalı oyuncu, film yapımcısı, yönetmeni ve seslendirme sanatçısı (d. 1943) * 2019 - Robert LeRoy Diamond, Amerikalı oyuncu ve hukukçu (d. 1943) * 2019 - Ikuo Kamei, Japon siyasetçi (d. 1933) * 2019 - Charles Kittel, Amerikalı fizikçi (d. 1916) * 2019 - Eduardo Alejandro Roca, Arjantinli hukukçu, akademisyen ve diplomat (d. 1921) * 2020 - Claes Gustaf Borgström, İsveçli hukukçu ve siyasetçi (d. 1944) * 2020 - Ezio Bosso, İtalyan besteci, orkestra şefi ve klasik müzik sanatçısı (d. 1971) * 2020 - Denny DeMarchi, Kanadalı çok enstrümanlı rock müzisyeni ve söz yazarı (d. 1962) * 2020 - Sergio Denis, Arjantinli pop şarkıcısı, söz yazarı, müzisyen, besteci ve aktör (d. 1949) * 2020 - Franco Nenci, İtalyan orta siklet boksör (d. 1935) * 2020 - Phil May, İngiliz şarkıcı, söz yazarı ve müzisyen (d. 1944) * 2020 - Henrik Pontén, İsveçli hukukçu (d. 1965) * 2020 - Olga Savary, Brezilyalı yazar, şair ve edebiyat eleştirmeni (d. 1933) * 2020 - Frederick Charles "Fred" Willard, Amerikalı komedyen ve oyuncu (d. 1933) * 2021 - Đorđe Marjanović, Sırp- Yugoslav şarkıcı (d. 1931) * 2022 - Robert Cogoi, Belçikalı şarkıcıdır (d. 1939) * 2022 - Ignacy Gogolewski, Polonyalı aktör (d. 1931) * 2022 - Knox Martin, Amerikalı ressam ve heykeltıraş (d. 1923) * 2022 - Stevan Ostojić, Sırp futbolcu ve futbol yöneticisi (d. 1941) * 2023 - Robert Lucas, Jr., Amerikalı ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1937) == Tatiller ve özel günler == *0515 15
== Olaylar == * 1792 - New York Borsası kuruldu. * 1902 - Yunan arkeologlar, Antik Çağ'ın mekanik analog bir bilgisayarı olarak kabul edilebilecek Antikythera düzeneğini toprak altından çıkardılar. * 1928 - Türkiye Cumhuriyeti Hıfzısıhha Müessesesi kuruldu. * 1939 - 27 Mayıs 1938 tarihli Londra Kredi Antlaşması'na ait onay belgelerinin karşılıklı teatisi yapıldı. * 1939 - Altın ticaretinin yeniden serbest bırakılmasına ait kararname çıktı. * 1940 - II. Dünya Savaşı: Alman Orduları Belçika'yı işgal ederek Brüksel'e girdi. * 1954 - ABD'de siyah çocukların, beyaz çocuklarla aynı okula gitmelerini önleyen yasa yürürlükten kaldırıldı. * 1967 - İmam Hatip Okulu mezunlarına, üniversitelere girme hakkı tanındı. * 1970 - Norveçli antropolog ve kâşif Thor Heyerdahl, papirüsten yapılmış olan "Ra II" teknesiyle Fas'tan Atlantik Okyanusu'na açıldı. * 1971 - THKP-C üyesi dört militan, İsrail'in İstanbul Başkonsolosu Ephraim Elrom'u kaçırdı. Militanlar, "20 Mayıs'a kadar cezaevlerindeki bütün devrimcilerin serbest bırakılmasını" istedi. Hükûmet, pazarlık yapmayacağını açıkladı. * 1972 - Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları'nın 991 milyon lirayla, zarar rekoru kırdığı açıklandı. * 1982 - Türk Silahlı Kuvvetleri Mehmetçik Vakfı kuruldu. Vakıf, Devlet Başkanı Orgeneral Kenan Evren ve diğer Millî Güvenlik Konseyi üyesi komutanların aralarında topladıkları parayla kuruldu. * 1983 - Ankara Bahçelievler'de 8 Ekim 1978 tarihinde, TİP üyesi yedi kişiyi öldürmekten yargılanan Haluk Kırcı ve Ahmet Ercüment Gedikli ölüm cezasına çaptırıldı. * 1983 - İsrail, Lübnan ve ABD arasında, 17 Mayıs Antlaşması imzalandı. * 1989 - Çin'de 1 milyondan fazla gösterici, başkent Pekin'deki Tiananmen Meydanı'nda siyasal özgürlüklerin genişletilmesi için açlık grevi yapan öğrencileri desteklemek amacıyla yürüyüş yaptı. * 1989 - Çekoslovakya'da dört aydır hapiste olan yazar Vaclav Havel serbest bırakıldı. * 1990 - Dünya Sağlık Örgütü (WHO), eşcinselliği akıl hastalıkları listesinden çıkardı. * 1994 - Türkiye ekonomisi, 14 yıl aradan sonra yeniden IMF denetimine girdi. * 1995 - Nasuh Mahruki, Everest'in zirvesine çıkan ilk Türk oldu. (Bazı kaynaklar 25 Mayıs olarak yazsa da bu tarih, Nasuh Mahruki tarafından teyit edilmiştir.) * 2000 - Galatasaray, UEFA Kupasını kazanarak Avrupa'da kupa kazanan ilk Türk futbol takımı unvanını aldı. * 2006 - Danıştay'a avukat Alparslan Arslan tarafından düzenlenen silahlı saldırıda, Danıştay İkinci Dairesi Üyesi Mustafa Yücel Özbilgin yaşamını yitirdi ve dört üye de yaralandı. * 2010 - CHP Genel Başkanı Deniz Baykal'ın istifa etmesinden sonra; CHP Grup Başkanvekili Kemal Kılıçdaroğlu görevinden istifa edip Genel Başkanlık için aday olacağını açıkladı. * 2010 - İran'ın uranyum takasına ilişkin ortak formülle ilgili anlaşma, Türkiye, Brezilya ve İran Dışişleri Bakanları tarafından imzalandı. Uranyum takasının Türkiye'de yapılacağı da, bu imza ile resmileşmiş oldu. İran'ın 1200 kilogram düşük seviyede zenginleştirilmiş uranyumu, yüksek seviyede zenginleştirilmiş uranyumla takas edeceği kaydedildi. * 2010 - Zonguldak'taki Türkiye Taşkömürü Kurumu, Karadon Müessese Müdürlüğü maden ocağında patlama meydana geldi. 30 işçi göçük altında kaldı. 20 Mayıs 2010 tarihinde 28 işçinin cesedine ulaşıldı. * 2021 - Memleket Partisi, Muharrem İnce önderliğinde kuruldu. == Doğumlar == * 1490 - Albrecht, Töton Şövalyeleri'nin büyük üstadı ve Prusya'nın ilk hükümdarı (ö. 1568) * 1749 - Edward Jenner, İngiliz hekim (çiçek aşısını bulan) (ö. 1823) * 1768 - Brunswick'li Caroline, Kral IV. George’un eşi olarak Birleşik Krallık ve Hanover Kraliçesiydi (ö. 1821) * 1845 - Jacint Verdaguer, bir Katalan rahip ve yazar (ö. 1902) * 1866 - Erik Satie, Fransız besteci (ö. 1925) * 1868 - Horace Elgin Dodge, Amerikalı otomobil üreticisi (ö. 1920) * 1873 - Henri Barbusse, Fransız romancı ve gazeteci (ö. 1935) * 1886 - XIII. Alfonso, İspanya Kralı (ö. 1941) * 1897 - Odd Hassel, Norveçli kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1981) * 1904 - Jean Gabin, Fransız oyuncu (ö. 1976) * 1907 - Ilona Elek, Macar eskrimci (ö. 1988) * 1911 - Maureen O'Sullivan, İrlandalı kadın oyuncu (Tarzan filmlerinde Jane'i canlandırmasıyla ünlü) (ö. 1998) * 1925 - Idi Amin, Ugandalı asker ve Uganda'nın 3. Devlet Başkanı (ö. 2003) * 1925 - Michel de Certeau, Cizvit tarikatı mensubu olan bilim insanı, tarih, sosyoloji, felsefe, psikanaliz ve psikoloji üzerine çalışmalar yapmıştır (ö. 1986) * 1926 - Dietmar Schönherr, Avusturyalı tanınmış oyuncu (ö. 2014) * 1927 - Gülistan Güzey, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (ö. 1987) * 1929 - Branko Zebec, Yugoslav eski millî futbolcu ve teknik direktör (ö. 1988) * 1935 - Dennis Potter, İngiliz yazar (ö. 1994) * 1936 - Philippe Boesmans, Belçikalı klasik müzik bestecisi * 1936 - Dennis Hopper, Amerikalı oyuncu ve yönetmen (ö. 2010) * 1936 - Graham Barnett, İngiliz futbolcu (ö. 2019) * 1940 - Alan Kay, Amerikalı bilgisayar bilimcisi * 1945 - Esin Engin, Türk besteci ve müzisyen (ö. 1997) * 1945 - Renate Krößner, Alman oyuncu (ö. 2020) * 1946 - Udo Lindenberg, Alman rock müzisyeni, yazar ve ressam * 1948 - Horst Köppel, Alman millî futbolcu ve teknik direktör * 1950 - Valeriya Novodvorskaya, Rus yazar ve siyasetçi (ö. 2014) * 1953 - Nazim Mensum Askerov, Azeri diplomat, siyasetçi ve Kubadlı Başkanı * 1954 - Belkıs Akkale, Türk halk müziği sanatçısı, söz yazarı ve besteci * 1955 - Bill Paxton, Amerikalı oyuncu ve yönetmen (ö. 2017) * 1956 - Bob Saget, Amerikalı oyuncu ve komedyen * 1958 - Paul Di'Anno, İngiliz şarkıcı * 1959 - Elena Ledda, Sardinyalı sanatçı * 1960 - Simon Fuller, İngiliz plak ve TV yapımcısı * 1961 - Enya, İrlandalı şarkıcı * 1962 - Craig Ferguson, Amerikalı komedyen * 1965 - Trent Reznor, Amerikalı şarkıcı * 1966 - Kusay Hüseyin, Saddam Hüseyin'in oğlu (ö. 2003) * 1967 - Joseph M. Acaba, Porto Riko asıllı eğitmen, hydrogeologist ve NASA astronotu * 1969 - José Chamot, Arjantinli millî futbolcu * 1970 - Anjalika Ahurbaş, Beyaz Rus şarkıcı, oyuncu ve eski model * 1970 - Giovanna Trillini, İtalyan eskrimci * 1971 - Máxima, Kral Willem-Alexander'ın eşi * 1972 - Ergün Penbe, Türk futbolcu ve teknik direktör * 1972 - Antoni Vadell Ferrer, İspanyol Roma Katolik piskopos * 1973 - Matthew McGrory, Amerikalı aktör (d. 2005) * 1973 - Josh Homme, Amerikalı rock müzisyeni, şarkıcısı, müzik yapımcısı ve oyuncu * 1974 - Eddie Lewis, Amerikalı millî futbolcudur * 1974 - Sendhil Ramamurthy, Amerikalı oyuncu * 1975 - Marcelo dos Santos, Brezilyalı eski futbolcudur * 1975 - Laura Voutilainen, Fin şarkıcı * 1979 - Ayda Field, Amerikalı televizyon oyuncusu * 1979 - David Jarolím, Çek futbolcudur * 1980 - Ilion Lika, Arnavutluk vatandaşı millî kaleci * 1981 - Cosma Shiva Hagen, Alman-Amerikalı oyuncu * 1981 - Şiri Meymon, İsrailli şarkıcı * 1982 - Clarence Goodson, Amerikan millî futbolcu * 1982 - Tony Parker, Fransız basketbol oyuncusu * 1982 - Vjosa Osmani, Kosova Cumhurbaşkanı * 1983 - Danko Lazović, Sırp forvet eski futbolcu * 1984 - İgor Denisov, Rus eski millî futbolcu * 1984 - Michael David Rosenberg, İngiliz şarkıcı, söz yazarı ve müzisyen * 1986 - Bojan Jokić, Sloven futbolcu * 1987 - Ersan Gülüm, Türk futbolcu * 1988 - Nikki Reed, Amerikalı film oyuncusu ve senarist * 1988 - Martin Olsson, İsveçli millî futbolcu * 1989 - Michel Morganella, İsviçreli futbolcu * 1989 - Tessa Virtue, Kanadalı buz patenci * 1990 - Ross Butler, Amerikalı oyuncu * 1990 - Will Clyburn, Amerikan profesyonel basketbolcudur. * 1990 - Leven Alice Rambin, Amerikalı oyuncu * 1991 - Moran Mazor, İsrailli şarkıcı * 1996 - Ryan Ochoa, Amerikalı oyuncu * 1998 - Abdulrahman Akkad, Suriyeli blog yazarı ve insan hakları aktivisti == Ölümler == * 290 - Sima Yan, Jin Hanedanı'nın ilk imparatoru (d. 236) * 946 - Ebu'l-Kasım Muhammed ibn Abdullah, İsmaili mezhebine göre 12. İmamdı (d. 893) * 1304 - Mahmud Gazan, Moğol İlhanlılar İmparatorluğu'nun 7. Hükümdarı (d. 1272) * 1336 - Go-Fushimi, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 93. imparatoru (d. 1288) * 1395 - Konstantin Dragaš, Osmanlı İmparatorluğu hükümdarlığı altında doğu Makedonya'da büyük bir vilayeti yönetmiş Dejanović Hanedanı'na mensup Sırp asildir (d. 1350) * 1395 - Marko, 1371-1395 arasında de jure Sırp kralı ve Osmanlı Vasalı (d. 1335) * 1510 - Sandro Botticelli, İtalyan ressam (d. 1445) * 1536 - George Boleyn, İngiltere Kralı VIII. Henry'nin ikinci karısı olan Anne Boleyn'in kardeşi (d. 1504) * 1551 - Shin Saimdang, Koreli filozof, sanatçı, ressam, yazar ve şair (d. 1504) * 1606 - I. Dmitri, Rusya Çarı (d. 1582) * 1727 - I. Katerina, Rus Çariçesi (d. 1684) * 1729 - Samuel Clarke, İngiliz filozof (d. 1675) * 1750 - Georg Engelhard Schröder, İsveçli portre ve tarih ressamı (d. 1684) * 1765 - Alexis Clairaut, Fransız matematikçi (d. 1713) * 1829 - John Jay, Amerikan devlet adamı, yurtsever ve diplomat (d. 1745) * 1838 - Rene Auguste Caillie, Fransız kaşif (d. 1799) * 1838 - Charles- Maurice de Talleyrand-Périgord, Fransız siyaset adamı (d. 1754) * 1868 - Kondō Isami, Japon kılıç ustası ve Shinsengumi'nin komutanı (d. 1834) * 1875 - John C. Breckinridge, Amerikalı siyasetçi, hukukçu, asker ve ABD'nin 14. başkan yardımcısı (d. 1821) * 1880 - Ziya Paşa, Türk şair ve siyaset adamı (d. 1826) * 1886 - John Deere, Amerikalı tarım makineleri üreticisi (d. 1804) * 1919 - Guido von List, Alman filozof, tarihçi ve yazar (d. 1848) * 1935 - Paul Dukas, Fransız besteci, müzisyen ve müzik eğitimcisi (d. 1865) * 1936 - Panayis Çaldaris, bir Yunan politikacı (d. 1868) * 1936 - Nahum Sokolow, Siyonist lider, yazar, çevirmen ve gazeteci (d. 1859) * 1941 - Wil van Gogh, Hollandalı hemşire ve erken feminist (d. 1862) * 1944 - Milena Jesenska, Çek gazeteci, yazar ve çevirmen (d. 1896) * 1945 - Robert Sterling Yard, Amerikalı gazeteci, yazar (d. 1861) * 1947 - George Forbes, Yeni Zelanda Başbakanı (d. 1869) * 1951 - William Birdwood, Britanya ordusu memuruydu (d. 1865) * 1951 - Ali Şefik Özdemir, Türk siyasetçi (d. 1885) * 1957 - Nurullah Ataç, Türk yazar ve eleştirmen (d. 1898) * 1959 - George Albert Smith, İngiliz Kraliyet Astronomi Derneği üyesi, mucit ve öncü film yönetmeni (d. 1864) * 1964 - Otto Wille Kuusinen, Fin-Sovyet siyasetçi, tarihçi ve şair (d. 1881) * 1974 - Refik Epikman, Türk ressam (d. 1902) * 1980 - Gündüz Kılıç, Türk futbolcu ve teknik direktör (d. 1918) * 1986 - Lyudmila Pahomova, Sovyet olimpiyat şampiyonu buz patenci (d. 1946) * 1987 - Gunnar Myrdal, İsveçli ekonomist ve politikacı (d. 1898) * 1992 - Lawrence Welk, Amerikalı müzisyen ve Tv programcısı (d. 1903) * 1993 - Handan Adalı, Türk sinema sanatçısı (d. 1922) * 1999 - João Carlos de Oliveira, Brezilyalı atlet (d. 1954) * 2002 - László Kubala, Macar eski futbolcudur (d. 1927) * 2002 - Mahzuni Şerif, Türk halk ozanı (d. 1938) * 2002 - Dave Berg, Amerikalı karikatürist (d. 1920) * 2004 - Tony Randall, Amerikalı oyuncu (d. 1920) * 2004 - İzzeddin Salim, Iraklı politikacı, yazar, eğitimci, İslamcı teorisyen (d. 1941) * 2005 - Frank Gorshin, Amerikalı tiyatro, televizyon ve sinema oyuncusudur (d. 1933) * 2005 - Melahat Pars, Türk besteci (d. 1918) * 2006 - Mustafa Yücel Özbilgin, Türk hukukçu (d. 1942) * 2009 - Mario Benedetti, Uruguaylı gazeteci, yazar ve şair (d. 1920) * 2009 - Daniel Carasso, Fransız iş insanı (d. 1905) * 2009 - Muhammed Taki Behcet Fumeni, İranlı Taklit Mercii (d. 1913) * 2010 - Bobbejaan Schoepen, Belçikalı şarkıcı (d. 1925) * 2011 - Johann Sterr, Alman güreşçi (d. 1933) * 2012 - Warda Al- Jazairia, Cezayirli şarkıcı ve oyuncu (d. 1939) * 2012 - France Clidat, Fransız piyanist (d. 1932) * 2012 - Donna Summer, Amerikalı şarkıcı (d. 1948) * 2013 - Kenneth Venturi, Amerikalı golfçü (d. 1931) * 2013 - Jorge Rafael Videla, Arjantinli asker ve eski Devlet Başkanlarından (d. 1925) * 2013 - Atanas Zabaznoski, Makedon komünist aktivist, Yugoslavya Cephesi'nde savaşan asker, Halk Kahramanı Nişanı sahibi (d. 1926) * 2014 - Gerald Edelman, Amerikalı biyolog (d. 1929) * 2015 - Chinx, Amerikalı rapçi (d. 1983) * 2016 - Guy Clark, Amerikalı şarkıcı ve müzisyen (d. 1941) * 2016 - Paulo Emilio, Brezilyalı eski teknik direktör (d. 1936) * 2016 - Yūko Mizutani, Japon aktris, seslendirme sanatçısı ve şarkıcı (d. 1964) * 2016 - Xavier de Planhol, Fransız öğretmen (d. 1926) * 2016 - Müzahir Sille, Türk güreşçi (d. 1931) * 2017 - Roxcy Bolton, Amerikalı feminist sivil ve kadın hakları aktivisti (d. 1926) * 2017 - Viktor Gorbatko, Sovyet-Rus kozmonot (d. 1934) * 2017 - Firuz Kazemzadeh, Rusya doğumlu Amerikalı tarihçi (d. 1924) * 2017 - Payidar Tüfekçioğlu, Türk oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1962) * 2017 - Rhodri Morgan, Galli siyasetçi ve devlet adamı (d. 1939) * 2017 - Moji Olaiya, Nijeryalı aktris (d. 1975) * 2017 - Todor Veselinović, Yugoslav futbolcu ve teknik direktör (d. 1930) * 2018 - Nicole Fontaine, Fransız siyasetçi ve Avrupa Parlamentosu Başkanı (d. 1942) * 2018 - Jürgen Marcus, Alman şarkıcı (d. 1948) * 2018 - Mait Riisman, Eston-Sovyet sutopu oyuncusu (d. 1956) * 2018 - Mehdi Tebatebayi, İranlı Şii din adamı ve siyasetçi (d. 1936) * 2019 - Peter Dahl, Norveç doğumlu İsveçli ressam ve baskı sanatçısı (d. 1934) * 2019 - Rallapalli, Hint sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu (d. 1945) * 2019 - Herman Wouk, Amerikalı romancı ve Pulitzer Ödülü sahibi (d. 1915) * 2020 - Wilson Braga, Brezilyalı siyasetçi, hukukçu ve iş insanı (d. 1931) * 2020 - Shad Gaspard, Amerikalı profesyonel güreşçi ve aktör (d. 1981) * 2020 - Ratnakar Matkari, Hint yazar, film ve oyun yapımcısı ve yönetmen (d. 1938) * 2020 - Monique Mercure, Kanadalı oyuncu (d. 1930) * 2020 - Lucky Peterson, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve müzisyen (d. 1964) * 2020 - Yuri Zisser, Rus iş insanı, girişimci ve blog yazarı (d. 1960) * 2021 - Magdeleine Willame-Boonen, Belçikalı siyasetçi (d. 1940) * 2022 - Rolands Kalniņš, Leton film yapımcısı, yönetmeni ve senarist (d. 1922) * 2022 - Marnie Schulenburg, Amerikalı aktris (d. 1984) * 2022 - Vangelis, Yunan bir besteci (d. 1943) == Tatiller ve özel günler == *0517 17
== Olaylar == * 1204 - Dördüncü Haçlı Seferi sırasında, Konstantinopolis'i alıp Latin İmparatorluğu'nu kuran I. Baudouin, ilk Latin İmparatoru olarak taç giydi. * 1717 - Voltaire adıyla bilinen yazar François-Marie Arouet, din ve krallık karşıtı yazılarından ötürü Bastille Hapishanesi'ne gönderildi. * 1770 - Versailles Sarayı'ında, XVI. Louis ile Marie Antoinette evlendi. * 1836 - Şair ve yazar Edgar Allan Poe, 13 yaşındaki kuzeni Virginia ile evlendi. * 1888 - Gramofonun mucidi Emile Berliner, Philadelphia'da geliştirdiği bu aletin tanıtımını yaptı. * 1919 - Mustafa Kemal Paşa, Türk Kurtuluş Savaşı'nı başlatmak üzere İstanbul'dan Samsun'a doğru yola çıktı. * 1926 - Vahidettin (VI. Mehmet), İtalya'nın San Remo kentinde kalp yetmezliği sebebi ile öldü. * 1929 - Akademi Ödülleri, ilk olarak Hollywood, Kaliforniya'da verilmeye başlandı. 1. Akademi Ödülleri töreninde, ABD yapımı sessiz film Kanatlar (Wings), En İyi Film Akademi Ödülü'nü aldı. * 1943 - Varşova Gettosu'ndaki Yahudi topluluğunun, Nazi işgaline karşı başlattığı Varşova Gettosu Ayaklanması olarak adlandırılan direnişi kırıldı. Hayatta kalanlar, Treblinka toplama ve yok etme kampına gönderilmeye başlandı. Alman kayıtlarına göre 56 bin kişi öldürüldü. * 1952 - Birleşik Krallık'ta kadınlara eşit ücret yasalaştı. * 1957 - IBM'in, yeni geliştirdiği bilgisayarın ağırlığı 21 tondu. * 1960 - Sovyet lider Nikita Khrushchev, Sovyetler Birliği toprakları üzerinde uçurulan Amerikan U-2 casus uçakları için, ABD Başkanı Dwight D. Eisenhower'dan özür dilemesini istedi. * 1961 - Tiyatro sanatçısı Cüneyt Gökçer, Kral Lear'ı oynamak üzere Moskova'ya gitti. * 1969 - Sovyet uzay aracı "Venera 5", Venüs gezegenine iniş yaptı. * 1974 - Josip Broz Tito, Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti Başkanlığı'na yeniden seçildi. Tito, bu defa ömür boyu Devlet Başkanı olarak seçilmiştir. * 1975 - Japon dağcı Junko Tabei, Everest'in zirvesine tırmanan ilk kadın dağcı olma unvanını kazandı. * 1975 - Sikkim, referandum sonucunda 22. Eyalet olarak Hindistan'a bağlandı. * 1979 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980), Piyangotepe Katliamı: Ankara Piyangotepe'de genellikle solcuların gittiği bir kahvehane, sağ görüşlü Ali Bülent Orkan ve diğer militanlar tarafından basıldı. 7 kişi öldürüldü, 2 kişi yaralandı. * 1983 - 12 Eylül döneminin ardından, demokrasiye geçişte ilk siyasi parti olan Milliyetçi Demokrasi Partisi kuruldu. * 1984 - Yayımcı İlhan Erdost'un Mamak Cezaevi'nde dövülerek öldürülmesinden hükümlü astsubay Şükrü Bağ'ın, 10 yıl 8 aylık mahkûmiyet kararı kesinleşti. * 1988 - ABD Federal sağlık yetkilisi, nikotinin bağımlılık yapıcı özelliklerinin, eroin ve kokaininkine çok benzediğini bildirdi. * 1992 - Tarihi Galata Köprüsü, köprü altındaki bir lokantada çıkan yangın sonucunda çökerek kullanılamaz hale geldi. Köprü, 1875'te İngilizler tarafından 105 bin altın karşılığı yapılmıştı. * 1993 - DYP Genel Başkanı ve Başbakan Süleyman Demirel, 244 oyla Türkiye'nin dokuzuncu Cumhurbaşkanı oldu. * 1996 - DYP Genel Başkanı Tansu Çiller, örtülü ödenekle ilgili açıklamada bulunamayacağını ve bunun bir devlet sırrı olduğunu söyledi. * 2000 - Süleyman Demirel'in Cumhurbaşkanlığı süresinin bitmesi ve Ahmet Necdet Sezer'in Cumhurbaşkanlığı görevine başlaması. * 2001 - Bordo berelilere ait uçak Malatya'da düştü, 34 asker hayatını kaybetti. * 2010 - İran ile Batılı ülkeler arasında uranyum takasını öngören; Türkiye, Brezilya ve İran'ın ortak formülü üzerinde mutabakat, 18 saatlik görüşmeler sonunda sağlandı. Mutabakatın sağlanması sonucu, Başbakan Erdoğan Tahran'a gitti. * 2010 - Bursaspor, Turkcell Süper Ligde 4 büyüklerden sonra şampiyon olan ilk takım oldu. == Doğumlar == * 1611 - XI. Innocentius, Katolik Kilisesi'nin dini lideri (ö. 1689) * 1821 - Pafnutiy Lvoviç Çebışov, Rus matematikçi (ö. 1894) * 1861 - VI. Mehmed, Osmanlı İmparatorluğu son padişahı (ö. 1926) * 1883 - Celâl Bayar, Türk siyasetçi ve Türkiye'nin 3. cumhurbaşkanı (ö. 1986) * 1893 - Álvaro Melián Lafinur, şair ve eleştirmen (ö. 1958) * 1894 - Walter Yust, Amerikalı gazeteci ve yayıncı (ö. 1960) * 1898 - Kenji Mizoguchi, Japon yönetmen (ö. 1956) * 1905 - Henry Fonda, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1982) * 1906 - Arturo Uslar Pietri, Venezuelalı yazar, entelektüel, gazeteci, diplomat, politikacı ve devlet adamı (ö. 2001) * 1909 - Margaret Sullavan, Amerikalı sahne ve sinema oyuncusu (ö. 1960) * 1910 - Olga Berggolts, Sovyet şair (ö. 1975) * 1915 - Illa Meery, Rus asıllı Fransız şarkıcı ve sinema oyuncusu (ö. 2010) * 1915 - Mario Monicelli, İtalyan sinema yönetmeni, senarist ve oyuncu (ö. 2010) * 1916 - Ephraim Katzir, İsrail Devleti'nin 4. Cumhurbaşkanı (ö. 2009) * 1917 - Juan Rulfo, Meksikalı yazar (ö. 1986) * 1919 - Liberace, Amerikalı müzisyen (ö. 1987) * 1920 - André Salvat, Fransız rütbeli asker (ö. 2017) * 1923 - Merton Miller, Amerikalı ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (ö. 2000) * 1924 - Dawda Jawara, Gambiyalı veteriner hekim ve siyasetçi (ö. 2019) * 1925 - Nancy Roman, Amerikalı kadın astronom ve bilim insanı (ö. 2018) * 1925 - Nílton Santos, Brezilyalı eski millî futbolcudur (ö. 2013) * 1929 - John Conyers, Amerikalı siyasetçi (ö. 2019) * 1929 - Adrienne Rich, Amerikalı şair (ö. 2012) * 1931 - Vujadin Boškov, Yugoslav eski millî futbolcu ve teknik direktördür (ö. 2014) * 1937 - Yvonne Craig, Amerikalı oyuncu (ö. 2015) * 1938 - Ivan Sutherland, Amerikalı bilgisayar bilimcisi * 1938 - Marco Aurelio Denegri, Perulu entelektüel, edebiyat eleştirmeni, yazar, yapımcı ve seksolog (ö. 2018) * 1940 - Ole Ernst, Danimarkalı oyuncu (ö. 2013) * 1944 - Antal Nagy, Macar millî futbolcudur * 1944 - Danny Trejo, Amerikalı oyuncu * 1946 - Robert Fripp, İngiliz gitarist ve bestekârdır * 1950 - J. Georg Bednorz, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1953 - Pierce Brosnan, İrlandalı sinema oyuncusu * 1953 - Richard Page, Amerikalı müzisyen * 1955 - Olga Korbut, Beyaz Rus eski bir jimnastikçi * 1955 - Debra Winger, ABD'li bir oyuncu * 1957 - Joan Benoit, Emekli Amerikan maraton koşucusudur * 1959 - Mare Winningham, Amerikalı oyuncudur * 1961 - The Godfather, Amerikalı yarı emekli profesyonel güreşçi * 1965 - Krist Novoselic, Amerikalı rock müzisyeni * 1965 - Vincent Regan, Galli sinema oyuncusu * 1966 - Janet Jackson, Amerikalı şarkıcı * 1966 - Metin Şentürk, Türk şarkıcı * 1969 - David Boreanaz, Amerikalı oyuncu * 1969 - Tracey Claire Fisher, bilinen adı: Tracey Gold, Amerikalı oyuncu * 1970 - Gabriela Sabatini, Arjantinli tenisçi * 1971 - İlknur Bozkurt, Türk oyuncu, şarkıcı ve sunucu * 1973 - Tori Spelling, Amerikalı oyuncu ve yazar * 1974 - Laura Pausini, İtalya'nın popüler şarkıcısı * 1975 - Tony Kakko, Sonata Arctica vokalisti Fin müzisyen ve söz yazarı * 1977 - Melanie Lynskey, Yeni Zelandalı aktris * 1977 - Emilíana Torrini, İzlandalı şarkıcı * 1978 - Lionel Scaloni, Arjantinli eski futbolcu * 1978 - James Sturgess, İngiliz aktör ve müzisyen * 1978 - Okan Yılmaz, Türk eski millî futbolcu ve teknik direktör * 1981 - Ricardo Costa, Portekizli eski defans oyuncusu * 1981 - Joseph Morgan, İngiliz aktör ve yönetmen * 1981 - Sergei Novitski, Rus buz patenci * 1981 - Ali Özen, Türk taekwondocu * 1981 - Jim Sturgess, İngiliz oyuncu * 1982 - Joo Ji Hoon, Güney Koreli model ve aktör * 1982 - Łukasz Kubot, Polonyalı profesyonel tenis oyuncusu * 1982 - Tiya Sircar, Hint asıllı Amerikalı oyuncu * 1983 - Nancy Ajram, Lübnanlı şarkıcı ve iş insanı * 1985 - Ricardo Jesus, Brezilyalı futbolcu * 1985 - Henrique Pacheco Lima, Brezilyalı futbolcu * 1985 - Minoru Suganuma, Japon eski futbolcu * 1985 - Elias Mendes Trindade, Brezilyalı millî futbolcu * 1985 - Stanislav Yanevski, Bulgar oyuncu * 1986 - Eleni Artimata, Kıbrıs Rumu kısa mesafe koşucusu * 1986 - Matías Cabrera, Uruguaylı futbolcu * 1986 - Megan Fox, Amerikalı oyuncu * 1987 - Can Bonomo, Türk şarkıcı, besteci ve söz yazarı * 1987 - Olena Homrova, Ukraynalı eskrimci * 1989 - Behati Prinsloo, Namibyalı manken * 1989 - Felipe Augusto de Almeida Monteiro, Brezilyalı futbolcu * 1990 - Deniz Akdeniz, Avustralyalı aktör * 1990 - Ognjen Kuzmić, Sırp profesyonel basketbolcu * 1990 - Gizem Memiç, Türk model ve Güzellik Kraliçesi unvanı sahibi * 1990 - Thomas Brodie-Sangster, İngiliz oyuncu * 1991 - Amido Baldé, Portekizli futbolcu * 1991 - Grigor Dimitrov, Bulgar profesyonel tenis oyuncusu * 1991 - Gueïda Fofana, Fransız eski futbolcu * 1991 - Gina Gerson, Rusyalı pornografik film oyuncusu * 1991 - Guzmán Pereira, Uruguaylı futbolcu * 1991 - Eglė Šikšniūtė, Litvanyalı profesyonel basketbolcu * 1991 - Ashley Wagner, Amerikalı buz patenci * 1992 - Kervens Belfort, Haitili futbolcu * 1992 - Hayato Nakama, Japon futbolcu * 1993 - Ricardo Esgaio, Portekizli futbolcu * 1993 - Lee Ji-eun daha çok bilinen sahne adıyla IU Güney Koreli şarkıcı, söz yazarı, dansçı ve oyuncu * 1993 - Atticus Mitchell, Kanadalı oyuncu * 1994 - Selim Gündüz, Türk asıllı Alman futbolcu * 1994 - Miles Heizer, Amerikalı oyuncu * 1994 - Bryan Rabello, Şilili futbolcu * 1996 - José Mauri, İtalyan futbolcu == Ölümler == * 290 - Sima Yan, Jin Hanedanı'nın ilk imparatorudur (d. 236) * 1182 - İoannis Komnenos Vatacis, Bizanlı askerî ve siyasi karakteridir (d. 1132) * 1669 - Pietro da Cortona, İtalyan Barok ressam ve mimardı (d. 1596) * 1703 - Charles Perrault, Fransız yazar (d. 1628) * 1798 - Joseph Hilarius Eckhel, Avusturyalı Cizvit rahip ve nümismat (d. 1737) * 1818 - Matthew Gregory Lewis, İngiliz romancı ve oyun yazarı (d. 1775) * 1830 - Joseph Fourier, Fransız bilimci (d. 1768) * 1857 - Vasili Tropinin, Rus romantik ressam (d. 1776) * 1861 - John Stevens Henslow, İngiliz botanikçi ve jeolog (d. 1796) * 1862 - Jan Baptist van der Hulst, Flaman ressam ve litografi sanatçısı (d. 1790) * 1891 - Ion C. Brătianu, 1876-1888 arasında görev yapmış Romanya başbakanıdır (d. 1821) * 1910 - Henri-Edmond Cross, Fransız noktacı ressam (d. 1856) * 1920 - Mariya Boçkaryova, bir Rus askeriydi (d. 1889) * 1920 - Levi P. Morton, Amerikalı siyasetçi (d. 1824) * 1926 - VI. Mehmet (Vahidettin), Osmanlı'nın 36. ve son padişahı (d. 1861) * 1936 - Leonidas Paraskevopulos, Yunan kıdemli subay ve siyasetçi (d. 1860) * 1942 - Bronisław Malinowski, Polonyalı antropolog ve bilim insanı (d. 1884) * 1943 - James Ewing, Amerikalı patolog, Ewing sarkomunu keşfeden kişi (d. 1885) * 1947 - Frederick Gowland Hopkins, İngiliz biyokimyacı (d. 1861) * 1952 - Memduh Şevket Esendal, Türk yazar (d. 1883) * 1953 - Django Reinhardt, Belçikalı caz gitaristi ve besteci (d. 1910) * 1957 - Eliot Ness, Amerikalı federal ajan (d. 1903) * 1961 - Ralf Törngren, Fin politikacı (d. 1899) * 1984 - Andy Kaufman, Amerikalı komedyen ve oyuncu (d. 1949) * 1984 - Ercüment Behzat Lav, Türk şair, oyuncu ve radyocu (d. 1903) * 1984 - Irwin Shaw, Amerikalı yazar (d. 1913) * 1985 - Margaret Hamilton, Amerikalı sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1902) * 1989 - Seyyan Hanım (Seyyan Oskay), Türk tango şarkıcısı (d. 1913) * 1990 - Sammy Davis, Jr., Amerikalı siyahi dansçı, şarkıcı, müzisyen, komedyen ve oyuncu (d. 1925) * 1997 - Önder Somer, Türk sinema oyuncusu (d. 1937) * 1998 - Sevim Tanürek, Türk müziği sanatçısı (d. 1934) * 2007 - Gohar Gasparyan, Ermeni-Mısırlı opera şarkıcısı (d. 1924) * 2008 - Robert Mondavi, Amerikan şarap yapımcısı (d. 1913) * 2010 - Ronnie James Dio, Amerikalı heavy metal vokalisti (d. 1942) * 2010 - Hank Jones, Amerikalı caz müzik piyanisti (d. 1918) * 2013 - Heinrich Rohrer, İsviçreli bilim insanı ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1933) * 2014 - Ferit Mevlüt Aslanoğlu, Türk siyasetçi (d. 1952) * 2015 - Moshe Levinger, İsrailli siyonist ve ortodoks din adamı (d. 1935) * 2015 - Dean Potter, Amerikalı serbest tırmanış sporcusu (d. 1972) * 2016 - Romaldo Giurgola, İtalyan kökenli, sonradan önceleri ABD'de sonraları da Avustralya'da çalışmalar yürütmüş mimar, öğretim görevlisi ve yazar (d. 1920) * 2017 - Alain Casabona, Fransız romancı ve kısa hikâye yazarı (d. 1950) * 2017 - Outi Ojala, Finlandiyalı Sol İttifak üyesi siyasetçi (d. 1946) * 2017 - Doug Somers, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1951) * 2017 - Rosa Nell Speer, Amerikalı Gospel müziği şarkıcısı ve piyanist (d. 1922) * 2018 - Ferenc Bréda, Rumen deneme yazarı, şair, edebiyat eleşirmeni, tarihçi, çevirmen ve teatrolog (d. 1956) * 2018 - Joseph Campanella, Amerikalı oyuncu (d. 1924) * 2018 - Yuriko Hoshi, Japon oyuncu (d. 1943) * 2018 - Gérard Jouannest, Fransız piyanist ve besteci (d. 1933) * 2018 - Eloísa Mafalda, Brezilyalı oyuncu (d. 1924) * 2018 - Salih Mirzabeyoğlu, Kürt asıllı Türk şair ve yazar (İslami Büyük Doğu Akıncıları Cephesi (İBDA/C) örgütü lideri) (d. 1950) * 2018 - Lucian Pintilie, Rumen film yönetmeni ve senarist (d. 1933) * 2019 - Piet Blauw, Hollandalı siyasetçi ve girişimci (d. 1937) * 2019 - David Cervinski, Avustralyalı eski futbolcu (d. 1970) * 2019 - Bob Hawke, 1983-1991 yılları arasında hizmet veren, Avustralya Başbakanı olan eski Avustralyalı politikacı (d. 1929) * 2019 - Peer Mascini, Hollandalı aktör (d. 1941) * 2019 - Ashley Massaro, Amerikalı eski profesyonel güreşçi ve model (d. 1979) * 2019 - Ieoh Ming Pei, Çin asıllı Amerikalı mimar ve Pritzker Mimarlık Ödülü sahibi (d. 1917) * 2020 - Mário Chermont, Brezilyalı politikacı ve avukat (d. 1937) * 2020 - Wilson Roosevelt Jerman, Beyaz Saray'da 11 farklı ABD başkanına hizmet eden Amerikalı uşak (d. 1929) * 2020 - Pilar Pellicer, Meksikalı aktris (d. 1938) * 2020 - Lynn Shelton, Amerikalı film yönetmeni, yapımcısı ve senarist (d. 1965) * 2020 - Arthur Summons, Avustralyalı emekli ragbi birliği oyuncusu ve antrenör (d. 1935) * 2021 - Nadia Al-Iraqia, Iraklı aktris (d. 1963) * 2021 - Bruno Covas, Brezilyalı avukat, ekonomist ve siyasetçi (d. 1980) * 2021 - Chetan Karki, Nepalli söz yazarı, senarist ve film yönetmeni (d. 1938) * 2022 - John Aylward, Amerikalı aktör (d. 1946) * 2022 - Seyyid Abdullah Fateminia, İranlı Şii din adamı, islam ahlakı profesörü, hatip, İslam tarihçisi ve arşivci (d. 1946) * 2022 - Fevzi Mansuri, Cezayirli millî futbolcudur (d. 1956) * 2022 - Albin Molnár, Macar yelkenci (d. 1935) == Tatiller ve özel günler == *0516 16
== Olaylar == * 1284 - Jönköping, resmen İsveç kenti oldu. * 1804 - Napolyon Bonapart, Fransa İmparatoru ilan edildi. * 1871 - Paris Komünü, eşit işe eşit ücret verilmesini kabul etti. * 1910 - Çıplak gözle görülebilen tek kuyruklu yıldız olan Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'nın çok yakınından geçti. * 1929 - Sivas'ın Suşehri ilçesinde 6.1 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi, 64 kişi öldü, 72'den fazla kişi ise yaralandı. * 1941 - Alman zırhlısı Bismark ve ağır kruvazör Prinz Eugen, Ren Egzersizi (Rheinübung) Harekatı için denize açıldılar. * 1943 - Adolf Hitler, müttefiki İtalya'nın teslim olmaya yönelmesi üzerine, Alaric Operasyonu'nu başlatarak İtalya'nın Alman ordularınca istilası emrini verdi. * 1944 - Kırım Tatar Sürgünü: Josef Stalin, Kırım Tatarlarını Kırım Yarımadası'ndan sürgün etti. Sürgün edilen 193.865 Kırım Tatarının %45'i sürgünde hayatını kaybetti. * 1968 - Fransa'da "Mayıs Ayaklanması" sürüyor. Devlet Başkanı Charles de Gaulle, Romanya'daki ziyaretini beklenenden 12 saat önce bitirerek ülkesine döndü. Sinemacılar, Cannes Film Festivali'ni işgal etti. Önde gelen Fransız film yönetmenleri eserlerini yarışmadan çekti ve jüri istifa ederek festivali sona erdirdi. * 1969 - Apollo Projesi: Apollo 10 fırlatıldı. * 1973 - Türkiye Komünist Partisi/Marksist-Leninist (TKP-ML) ve Türkiye İşçi Köylü Kurtuluş Ordusu'nun (TİKKO) kurucusu İbrahim Kaypakkaya, sıkıyönetimde gözaltında bulunduğu sırada gördüğü işkenceler sonucunda öldü. * 1974 - Hindistan, Racastan eyaletinin Pokhran şehrinde bulunan Tar Çölü'nde ilk nükleer silah denemesini başarıyla gerçekleştirdi. "Gülümseyen Buda" adını verdikleri bu proje, Hindistan'ı nükleer silah sahibi olan 6. ülke yaptı. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, kuvvet komutanları ve Jandarma Genel Komutanı toplantı yaptı. Müdahaleden başka çıkar yol olmadığına karar verildi. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Muhalefet lideri Bülent Ecevit, "Demirel kadar yıkıcı bir kişi daha olsa memleket çoktan batardı." dedi. * 1980 - ABD'nin Washington eyaletinde bulunan St. Helens Dağı'nda meydana gelen volkanik patlama, 57 kişinin ölümüne ve 3 milyar dolar da maddi zarara yol açtı. * 1986 - Çernobil Nükleer Santrali'ndeki patlamanın ardından, Atom Enerjisi Komisyonu Başkanı Prof. Ahmet Yüksel Özemre, "radyasyonda endişe edilecek bir şey yok" dedi. * 1987 - İstanbul'da ilk deniz otobüsleri işlemeye başladı. İlk seferler Bostancı-Kabataş arasında yapıldı. * 1990 - Fransa'da, üzerinde değişiklik yapılmış bir TGV treni, saatte 515.3 km sürate erişerek yeni bir Demiryolu hız rekoru kırdı. * 1995 - Gazi Mahallesi olaylarını protesto gösterisi sırasında gözaltına alınan ve bir daha haber alınamayan Hasan Ocak'ın Altınşehir Mezarlığı kimsesizler bölümüne gömüldüğü ortaya çıktı. * 1996 - Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'e, İzmit'te İbrahim Gümrükçüoğlu tarafından suikast girişiminde bulunuldu. Demirel, olaydan yara almadan kurtuldu. Koruma Müdürü Şükrü Çukurlu kolundan, bir gazeteci ise ayağından yaralandı. * 1997 - MHP kurultayında kavga çıktı. Kurultay, hakim kararıyla bir ay ertelendi. * 2000 - Doç. Dr. Bahriye Üçok'un katledilmesinde kullanılan pakette tespit edilen parmak izinin, Umut Operasyonu çerçevesinde yakalanan Ferhan Özmen'e ait olduğu belirlendi. * 2003 - Türkiye'nin ilk özel rakı fabrikasının temeli, İzmir'in Menderes ilçesi Tekeli beldesinde atıldı. == Doğumlar == * 1048 - Ömer Hayyam, İranlı şair, filozof, matematikçi ve Binom açılımının ilk kullanıcısı (ö. 1131) * 1186 - Rostovlu Konstantin, Vladimir prensi (ö. 1218) * 1692 - Joseph Butler, İngiliz filozof (ö. 1752) * 1706 - Magda Logomer, komşusu tarafından büyücülük ve zehirleme yapmakla suçlanan bitki uzmanı * 1711 - Ruđer Bošković, Ragusalı bilim insanı (ö. 1787) * 1782 - Adolf von Lützow, Prusyalı asker (ö. 1834) * 1822 - Mathew Brady, Amerikalı fotoğrafçı (ö. 1896) * 1868 - II. Nikolay, Rus Çarı (ö. 1918) * 1872 - Bertrand Russell, İngiliz filozof, matematikçi, Nobel Edebiyat Ödülü sahibi ve barış hareketi lideri (ö. 1970) * 1883 - Walter Gropius, Alman mimar ve Bauhaus akımının kurucularından (ö. 1969) * 1895 - Augusto César Sandino, Nikaragualı gerilla önderi (ö. 1934) * 1897 - Frank Capra, Amerikalı film yönetmeni ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi (ö. 1991) * 1898 - Faruk Nafiz Çamlıbel, Türk şair (ö. 1973) * 1903 - Galeazzo Ciano, İtalya Krallığı'nın Dışişleri Bakanı (ö. 1944) * 1916 - André Braunschweig, Fransız yargıç ve sendikacı. * 1916 - Miriam Goldberg, Amerikalı muhabir (ö. 2017) * 1919 - Margot Fonteyn, İngiliz dansçı ve Türk balesinin kurucusu (ö. 1991) * 1920 - Papa II. John Paul, Katolik Kilisesi'nin Polonya kökenli ilk Papa'sı (ö. 2005) * 1926 - Bob Benny, Belçikalı şarkıcı (ö. 2011) * 1927 - II. Karekin Kazancıyan, İstanbul Ermeni Patriği ve Türkiye Ermenileri Ruhani Başkanı (ö. 1998) * 1930 - Serafino Sprovieri, İtalyan Katolik din adamı ve piskopos (ö. 2018) * 1936 - Türker İnanoğlu, Türk yönetmen ve yapımcı * 1937 - Jacques Santer, Lüksemburg eski başbakanı ve Avrupa Komisyonu eski başkanı * 1938 - Edwin Erickson, Amerikalı siyasetçi ve iş insanı (ö. 2019) * 1939 - Peter Grünberg, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1942 - Fazlı Keşmir, Türk büyükelçi (ö. 2019) * 1942 - Nobby Stiles, İngiliz eski futbolcu ve teknik direktör (ö. 2020) * 1943 - Daniel Frank Austin, Amerikalı botanikçi (ö. 2015) * 1944 - W. G. Sebald, Alman yazar ve edebiyatçı (ö. 2001) * 1946 - Andreas Katsulas, Yunan asıllı Amerikalı aktör (ö. 2006) * 1947 - Hugh Keays-Byrne, İngiliz-Avustralyalı aktör ve film yönetmeni (ö. 2020) * 1950 - Thomas Gottschalk, Alman radyo ve televizyon sunucusu, şovmen ve aktör * 1954 - Eric Gerets, Belçikalı teknik direktör ve eski futbolcu * 1955 - Çov Yun Fat, Çinli oyuncu * 1957 - Michael Cretu, Romanya-Bükreş doğumlu sanatçı * 1960 - Ben Chafin, Amerikalı hukukçu, çiftçi ve siyasetçi (ö. 2021) * 1960 - Page Hamilton, Amerikalı gitarist, solist ve prodüktör * 1962 - Sandra, Alman pop şarkıcısı * 1965 - Bülent Tezcan, Türk hukukçu ve siyasetçi * 1967 - Heinz Harald Frentzen, Alman Formula 1 pilotu * 1969 - Andras Demeter, Rumen oyuncu ve yönetmen * 1969 - Melahat Abbasova, Azeri asıllı Türk oyuncu ve yönetmen * 1969 - Helena Noguerra, Belçikalı tanınmış aktris, televizyon sunucusu ve şarkıcı * 1970 - Tina Fey, Amerikalı yazar ve komedyen * 1971 - Sebastian Bezzel, Alman oyuncu * 1972 - Ruhi Sarı, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1975 - Sanem Çelik, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu * 1975 - John Higgins, İskoç profesyonel snooker oyuncusu * 1978 - Ricardo Carvalho, Portekizli futbolcu * 1979 - Milivoje Novakovič, Sloven millî futbolcu * 1980 - Diego Pérez, Uruguaylı futbolcu * 1981 - Edu Dracena, Brezilyalı futbolcu * 1984 - Daniel Baier, Alman futbolcu * 1984 - Eren Bakıcı, Türk müzisyen, dansçı, oyuncu, söz yazarı ve Grup Hepsi üyesi * 1986 - Kevin Anderson, Güney Afrikalı tenis oyuncusu * 1987 - Luisana Lopilato, Arjantinli oyuncu * 1988 - Taeyang, Koreli R&B; \- Hip Hop şarkıcı * 1989 - Alexandru Chipciu, Rumen futbolcu * 1989 - Stefan Ilsanker, Avusturyalı futbolcu * 1989 - Daniel Lafferty, Kuzey İrlandalı millî futbolcu * 1989 - Muhammed Reşid Mezahiri, İranlı millî futbolcu * 1989 - Jonathan Rivierez, Fransız futbolcu * 1990 - Mizuki Hamada, Japon futbolcu * 1990 - Luke Kleintank, Amerikalı oyuncu * 1990 - Yuya Osako, Japon millî futbolcu * 1990 - Heo Ga Yoon, Güney Koreli şarkıcı ve oyuncu * 1991 - Celal Hasan, Iraklı futbolcu * 1991 - David Pavelka, Çek futbolcu * 1991 - Fernando Silva dos Santos, Brezilyalı futbolcu * 1992 - Fernando Pacheco Flores, İspanyol kaleci * 1993 - Alekseyev, Ukraynalı şarkıcı ve şarkı yazarı * 1993 - Jiří Prskavec, Çek slalom kanocu * 1993 - Ryohei Shirasaki, Japon futbolcu * 1994 - Clint N'Dumba-Capela, İsviçreli profesyonel basketbolcu * 1994 - Edson Castillo, Venezuelalı futbolcu * 1994 - Aleksandar Čavrić, Sırp futbolcu * 1994 - Ebru Şahin, Türk oyuncu * 1995 - Berk Demir, Basketbol Süper Ligi takımlarından Darüşşafaka forması giyen Türk profesyonel basketbolcu * 1995 - Kimmy Granger, Amerikalı porno yıldızı * 1995 - Thalles Lima de Conceição Penha, Brezilyalı futbolcu (ö. 2019) * 1995 - Tobias Salquist, Danimarkalı futbolcu * 1997 - Alejandro Rejón Huchin, Meksikalı şair, kültür yöneticisi ve gazeteci * 2000 - Ryan Sessegnon, İngiliz futbolcudur * 2002 - Alina Zagitova, Rus buz patenci == Ölümler == * 893 - I. Stefanos, 886 ile 893 yılları arası Rum Ortodoks patriği (d. 867) * 1013 - II. Hişam, 1 Ekim 976 – 15 Şubat 1009 ile 23 Temmuz 1010 – 18 Mayıs 1013 dönemlerinde iki kez Kurtuba halifesi olan Endülüs Emevi Devleti hükümdarı (d. 965) * 1160 - IX. Eric, İsveç kralıdır (d. 1120) * 1551 - Domenico di Pace Beccafumi, İtalyan bir ressam (d. 1486) * 1799 - Pierre Beaumarchais, Fransız oyun yazarı, şair ve diplomat (d. 1732) * 1800 - Alexandr Suvorov, Rus mareşal (d. 1729) * 1808 - Elijah Craig, ABD'li protestan bir vaazcı. Bourbon viskinin mucidi olarak da bazen tanınmaktadır. (d. 1738/43) * 1839 - Caroline Bonaparte, Fransa imparatoru I. Napolyon'un kız kardeşi (d. 1782) * 1849 - José María Carreño, Venezuela devlet başkanı (d. 1792) * 1909 - Isaac Albéniz, İspanyol besteci ve piyanist (d. 1860) * 1910 - Eliza Orzeszkowa, Polonyalı yazar (d. 1841) * 1910 - Pauline Viardot, Fransız mezzo-soprano, pedagog ve bestecisiydi (d. 1821) * 1911 - Gustav Mahler, Avusturyalı besteci (d. 1860) * 1922 - Charles Louis Alphonse Laveran, Fransız doktor (d. 1845) * 1924 - Charles Vere Ferrers Townshend, Britanya Hint Ordusu'nda görev yapan subay ve siyasetçi (d. 1861) * 1941 - Werner Sombart, Alman iktisatçı ve sosyolog (d. 1863) * 1965 - Eli Cohen, İsrailli casus (d. 1924) * 1973 - İbrahim Kaypakkaya, Türk devrimci ve TKP/ML'nin kurucusu (d. 1949) * 1973 - Jeannette Rankin, Amerikalı feminist siyasetçi (d. 1880) * 1976 - Zafer Cilasun, Türk radyo ve televizyon sunucusu (TRT'nin ilk spikerlerinden) (d. 1939) * 1980 - Ian Curtis, şarkıcı, söz yazarı ve besteci (d. 1956) * 1981 - Fuat Sirmen, Türk siyasetçi ve Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) eski Başkanlarından (d. 1899) * 1981 - William Saroyan, Amerikalı yazar (d. 1908) * 1982 - Hamid Aytaç, Türk hattat (d. 1891) * 1984 - Nasuh Akar, Türk güreşçi ve Olimpiyat şampiyonu (d. 1925) * 1988 - Daws Butler, Amerikalı şarkıcı (d. 1916) * 1989 - Hermann Höcherl, Alman siyasetçi (d. 1912) * 1990 - Jill Ireland, İngiliz aktris (d. 1936) * 1995 - Elizabeth Montgomery, Amerikalı film ve televizyon oyuncusu (d. 1933) * 1997 - Bridgette Andersen, Amerikalı oyuncu (d. 1975) * 2004 - Çetin Alp, Türk pop müziği sanatçısı (d. 1947) * 2007 - Pierre-Gilles de Gennes, Nobel ödülü kazananlar listesi'ne 1991'de giren Fransız fizikçi (d. 1932) * 2009 - Türkan Saylan, Türk tıp doktoru, akademisyen, yazar, eğitimci ve eski ÇYDD Genel Başkanı (d. 1935) * 2009 - Wayne Allwine, Amerikalı seslendirme sanatçısı (d. 1947) * 2009 - Velupillai Prabhakaran, Tamil İlam Kurtuluş Kaplanları örgütünün kurucu lideri (d. 1954) * 2012 - Dietrich Fischer-Dieskau, Alman bariton ve orkestra şefi (d. 1925) * 2014 - Dobrica Ćosić, Sırp siyasetçi, yazar ve siyasi teorisyendi (d. 1921) * 2015 - Halldór Ásgrímsson, İzlanda eski başbakanı ve siyasetçi (d. 1947) * 2015 - Raymond Gosling, Maurice Wilkins ve Rosalind Franklin ile birlikte DNA'nın yapısını keşfeden Britanyalı bilim insanı (d. 1926) * 2015 - Muzaffer Özpınar, Türk bestekâr ve tambur sanatçısı (d. 1928) * 2016 - Fritz Stern, Alman tarihçi ve yazar (d. 1926) * 2016 - Ian Watkin, Yeni Zelandalı aktör (d. 1940) * 2017 - Roger Ailes, Amerikalı siyasetçi, Medya yöneticisi ve patronu (d. 1940) * 2017 - Chris Cornell, Amerikalı müzisyen ve vokalist (d. 1964) * 2017 - Anil Madhav Dave, Hindistan Halk Partisi (BJP) üyesi siyasetçi, çevreci ve bakan (d. 1956) * 2017 - Jacque Fresco, Endüstriyel tasarımcı, toplum mühendisi, mucit, yazar ve konferansçı (d. 1916) * 2017 - Reema Lagoo, Hint oyuncu (d. 1958) * 2018 - Stephanie Adams, Amerikalı kadın model ve yazar (d. 1970) * 2018 - Doğan Babacan, Türk futbolcu ve hakem (d. 1929) * 2018 - İyad Fetih er-Ravi, Irak Cumhuriyet Muhafızları'ndan olan eski rütbeli üst düzey asker (d. 1942) * 2018 - Darío Castrillón Hoyos, Kolombiyalı kardinal (d. 1929) * 2019 - Mario Baudoin, Bolivyalı biyolog ve çevreci (d. 1942) * 2019 - Jean Beaudin, Kanadalı film yapımcısı, yönetmeni ve senarist (d. 1939) * 2019 - Manfred Burgsmüller, Alman futbolcu (d. 1949) * 2019 - Austin Eubanks, Amerikalı motivasyon konuşmacısı (d. 1981) * 2019 - Analía Gadé, Arjantinli aktris (d. 1931) * 2019 - Jürgen Kissner, Alman erkek bisikletçi (d. 1942) * 2019 - Geneviève Waïte, İngiliz asıllı Güney Afrikalı oyuncu, manken ve şarkıcı (d. 1948) * 2020 - Marko Elsner, Sloven eski millî futbolcu (d. 1960) * 2020 - Bill Olner, İngiliz politikacı (d. 1942) * 2020 - Ken Osmond, Amerikalı aktör ve polis memuru (d. 1943) * 2020 - Willie K, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, müzisyen ve albüm yapımcısı (d. 1960) * 2021 - Franco Battiato, İtalyan şarkıcıdır (d. 1945) * 2022 - Miguel Báez Espuny, İspanyol boğa güreşçisi (d. 1930) * 2022 - Domingo Villar, İspanyol polisiye roman yazarı (d. 1971) * 2023 - Mehmet Özyürek, Dünya'nın en uzun burunlu insanı (d. 1949) == Tatiller ve özel günler == * Bayrak Günü, Haiti * Dünya AIDS Aşısı Günü * Uluslararası Müze Günü * Türkmenistan Anayasa ve Türkmenistan Bayrak Günü *0518 18
== Olaylar == * 639 - Chieh-she-shuai ve yandaşları, Tang İmparatoru Tai Tsung'un yazlık sarayı olan Chiucheng Sarayı'nı bastılar. * 1515 - Kemah Kuşatması * 1884 - Ringling Kardeşler, ABD Baraboo'da ilk sirklerini açtılar. 1919'da Ringling Bros. and Barnum & Bailey Sirki ile birleştiler. * 1897 - Oscar Wilde, 1895'ten beri "ahlak dışı yaşam" suçlamasıyla kürek cezası çekmekte olduğu Reading Zindanı'ndan çıktı. * 1910 - Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'ya yaklaştı. * 1919 - Mustafa Kemal Paşa'nın 9. Ordu Müfettişi olarak Anadolu'ya Samsun'dan ayak basması ve Millî Mücadele'yi başlatması. * 1924 - Musul sorunuyla ilgili Türk-İngiliz heyetleri arasında, "Haliç Konferansı" diye adlandırılan görüşmeler başladı. 9 Haziran'a kadar sürecek görüşmelerden sonuç alınamayınca, konu Milletler Cemiyeti'ne götürüldü. * 1934 - Bulgaristan'da faşistler darbeyle iktidarı ele geçirdi. * 1935 - Frankfurt - Darmstadt arasında ilk Autobahn açıldı. * 1938 - Atatürk, son defa Gençlik ve Spor Bayramı gösterilerini izledi ve Hatay sorunu ile ilgili olarak -rahatsızlığına rağmen- Güney gezisine çıktı. * 1939 - Hatay sınırına dair Antakya Protokolü imzalandı. * 1939 - Kırşehir'deki elektrik santrali törenle açıldı. * 1939 - Atılay Denizaltısı İstanbul'da kızaktan indirildi. * 1940 - İstanbul’da Dolmabahçe Stadı’nın temeli atıldı. * 1943 - Ankara'da Gençlik Parkı törenle açıldı. * 1968 - Türkiye İşçi Partisi'nin Kayseri'deki toplantısına saldırıldı; konuşmacılar yaralandı, bayrak ve flamalar yırtıldı. * 1975 - ABD Senatosu, Türkiye'ye silah ambargosunun kaldırılmasını kararlaştırdı. * 1979 - 1 Mayıs günü sokağa çıktıkları için tutuklanan Türkiye İşçi Partisi Genel Başkanı Behice Boran ve 330 partili serbest bırakıldı. * 1981 - Türkiye'de Atatürk Yılı kutlamaları kapsamında "Gençlik ve Spor Bayramı"nın adı Kenan Evren tarafından "19 Mayıs Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı" olarak değiştirildi ve ülkenin her yerinde törenler yapıldı. * 1981 - Atatürk'ün Selanik'te doğduğu ev yeniden düzenlenerek Devlet Bakanı İlhan Öztrak tarafından hizmete açıldı. Atatürk Orman Çiftliği'nde, Atatürk'ün evinin benzerinin temeli, Başbakan Bülend Ulusu tarafından atıldı. * 1981 - Devlet Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Samsun'da gençlere seslendi: "Gerici, bölücü, yıkıcı ve aşırı değil; yapıcı, yaratıcı, dengeli ve yurdunu, ulusunu her şeyden çok seven, Atatürk gibi seven gerçek Atatürkçüler olunuz." * 1982 - Türkiye, Fransa'dan Yılmaz Güney'in iadesini istedi. * 1989 - Kadın Kurultayı toplandı. İlk kez kapalı bir salonda yapılan kadın toplantısına yaklaşık 2 bin 500 kadın katıldı. * 1989 - Atatürkçü Düşünce Derneği kuruldu. * 1990 - Polis, Kadıköy'de bir eve baskın düzenledi. Çıkan çatışmada, Hatice Dilek Aslan ve İsmail Oral öldü. * 1991 - Hırvatistan'da referandum yapıldı. Halkın %94’ü bağımsızlık için oy kullandı. Referanduma katılım oranı %86 oldu. * 2000 - Fiji’de, silahlı bir grup parlamento binasını basıp, Başbakan Mahendra Chaudhry ile 7 bakanı rehin alarak darbe yaptı. * 2004 - ABD işgal güçleri, Irak’ın batısındaki Ramadi kentinde bir eve düzenlediği bombalı saldırıda 45 kişiyi öldürdü. * 2006 - Türkiye Gençlik Birliği kuruldu. * 2011 - Kütahya Simav'da 5.9 şiddetinde bir deprem oldu. 3 kişi hayatını kaybetti, 120 kişi yaralandı. == Doğumlar == * 1584 - Miyamoto Musaşi, Japon kılıç üstadı (ö. 1645) * 1701 - Alvise Giovanni Mocenigo, Venedik Dükü (ö. 1778) * 1744 - Charlotte (Mecklenburg-Strelitz), Büyük Britanya ve İrlanda kraliçesi (ö. 1818) * 1762 - Johann Gottlieb Fichte, Alman filozof (ö. 1814) * 1773 - Arthur Aikin, İngiliz kimyager (ö. 1854) * 1881 - Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu (ö. 1938) (19 Mayıs, onun Samsun'a çıktığı güne atfedilmiş sembolik doğum günüdür.) * 1890 - Ho Şi Mingh, Vietnam bağımsızlık hareketinin lideri (ö. 1969) * 1891 - Oswald Bölcke, Alman asker (ö. 1916) * 1898 - Julius Evola, İtalyan filozof (ö. 1974) * 1909 - Nicholas Winton, İngiliz hayırsever (ö. 2015) * 1910 - Burhan Arpad, Türk gazeteci ve yazar (ö. 1994) * 1911 - Ahmet Orhan Arda, Türk yüksek mimar ve Anıtkabir mimarlarından (ö. 2003) * 1914 - Max Perutz, Avusturyalı-İngiliz moleküler biyolog (ö. 2002) * 1918 - Abraham Pais, Hollandalı-Amerikalı fizikçi ve bilim tarihçisi (ö. 2000) * 1919 - Georgie Auld, Amerikalı Tenor Saksofon ve Klarnet müzisyeni, grup lideri (ö. 1990) * 1921 - Daniel Gélin, Fransız sinema oyuncusu (ö. 2002) * 1923 - Peter Lo Sui Yin, Malezyalı siyasetçi (ö. 2020) * 1924 Sandy Wilson, İngiliz besteci ve söz yazarı (ö. 2014) * 1925 - Malcolm X, Amerikalı siyahi lider (ö. 1965) * 1925 - Pol Pot, Kamboçyalı komünist lider (ö. 1998) * 1928 - Colin Chapman, İngiliz otomobil tasarımcısı,Lotus arabalarının kurucusu (ö. 1982) * 1928 - Dolph Schayes, Amerikalı basketbolcu (ö. 2015) * 1932 - Alma Cogan, İngiliz şarkıcı (ö. 1966) * 1934 - Jim Lehrer, Amerikalı gazeteci ve yazar (ö. 2020) * 1939 - James Fox, İngiliz oyuncu * 1941 - Nora Ephron, Amerikalı senarist ve yönetmen (ö. 2012) * 1944 - Peter Mayhew, İngiliz- Amerikalı oyuncu (ö. 2019) * 1946 - André the Giant, Fransız profesyonel güreşçi ve aktör (ö. 1993) * 1946 - Antonio Gasset, İspanyol gazeteci, televizyon sunucusu ve sinema eleştirmeni * 1946 - Michele Placido, İtalyan aktör ve film yönetmeni * 1947 - David Helfgott, Avustralyalı piyanist * 1948 - Grace Jones, Jamaikalı şarkıcı, oyuncu ve model * 1950 - Anne Brasseur, Lüksemburglu siyasetçi * 1950 - Tadeusz Ślusarski , Polonyalı sırıkla atlayıcı (ö. 1998) * 1951 - Dick Slater, Amerikalı profesyonel güreşçi (ö. 2018) * 1952 - Bert van Marwijk, Hollandalı futbolcu ve teknik direktör * 1953 - Victoria Wood, İngiliz oyuncu ve komedyen (ö. 2016) * 1954 - Hōchū Ōtsuka, Japon seslendirme sanatçısı * 1954 - Phil Rudd, Avustralyalı davulcu * 1954 - Gürbüz Çapan, Türk siyasetçi ve Esenyurt Kurucu Belediye Başkanı * 1954 - Nükhet Duru, Türk pop şarkıcısı * 1955 - James Gosling, Kanadalı bilgisayar bilimci * 1962 - Serpil Çakmaklı, Türk sinema oyuncusu * 1963 - Filippo Galli, İtalyan futbolcu ve teknik direktör * 1966 - Polly Walker, İngiliz oyuncu * 1967 - Alexia, İtalyan şarkıcı * 1972 - Jenny Berggren, İsveçli şarkıcı * 1972 - Claudia Karvan, Avustralyalı oyuncu ve film yapımcısı * 1972 - Özcan Deniz, Türk şarkıcı, besteci, oyuncu ve yönetmen * 1973 - Bülent İnal, Türk oyuncu * 1973 - Servet Kocakaya, Türk müzisyen * 1974 - Emma Shapplin, Fransız soprano * 1974 - Zhang Jin, Çinli dövüş sanatçısı * 1975 - Eva Polna, Rus şarkıcı, söz yazarı ve besteci * 1975 - Jonas Renkse, İsveçli şarkıcı * 1975 - Kentaro Sakai, Japon futbolcu * 1975 - Ozan Güven, Türk oyuncu * 1976 - Åsa Westlund, İsveçli politikacı * 1976 - Kevin Garnett, Amerikalı basketbolcu * 1976 - Todor Yançev, Bulgar futbolcu * 1977 - Manuel Almunia, İspanyol futbolcu * 1977 - Natalia Oreiro, Arjantinli şarkıcı ve oyuncu * 1977 - Muharem Bazdulj, Sırp ve Boşnak yazar ve gazeteci * 1978 - Marcus Bent, İngiliz futbolcu * 1979 - Andrea Pirlo, İtalyan futbolcu * 1979 - Bérénice Marlohe, Fransız oyuncu ve manken * 1979 - Diego Forlán, Uruguaylı futbolcu * 1979 - Koray Avcı, Türk futbolcu * 1979 - Aysu Baçeoğlu, Türk Pop Müziği sanatçısı ve manken * 1980 - Daniel Ngom Kome, Kamerunlu futbolcu * 1980 - Moeneeb Josephs, Güney Afrikalı futbolcu * 1981 - Doğukan Manço, Türk şarkıcı ve DJ * 1981 - Isabella Ragonese, İtalyan oyuncu * 1981 - Luciano Figueroa, Arjantinli futbolcu * 1981 - Yo Gotti, Amerikalı rapçi * 1983 - Eve Angel, Macar pornografik film oyuncusu * 1983 - Facundo Erpen, Arjantinli futbolcu * 1983 - Yağmur Atacan, Türk oyuncu * 1984 - Jesús Dátolo, Arjantinli millî futbolcu * 1984 - Julius Wobay, Sierra Leoneli millî futbolcu * 1985 - Jon Kortajarena, Bask model ve aktör * 1985 - Malakai Black, Hollandalı profesyonel güreşçi * 1985 - Yavuz Özkan, Türk futbolcu * 1986 - Alessandro De Marchi, İtalyan profesyonel yol ve pist bisiklet yarışçısı * 1986 - Dame Traoré, Katarlı futbolcu * 1986 - Mario Chalmers, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1987 - Waldemar Sobota, Polonyalı futbolcu * 1988 - Antonija Sandrić, Hırvat basketbolcu * 1988 - Can Bozok, Türk rapçi ve söz yazarı * 1989 - Alex Cisak, Polonya asıllı Avustralyalı futbolcu * 1989 - Dulcita Lieggi, Dominikli manken ve oyuncu * 1990 - Víctor Ibarbo, Kolombiyalı futbolcu * 1991 - Álvaro Giménez, İspanyol futbolcu * 1991 - Moses Sumney, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1992 - Eleanor Tomlinson, İngiliz aktris * 1992 - Marshmello, Amerikalı elektronik müzik yapımcısı ve DJ * 1992 - Mehdi Zeffane, Fransız futbolcu * 1992 - Ola John, Hollandalı oyuncu * 1992 - Sam Smith, İngiliz şarkıcı ve söz yazarı * 1993 - João Schmidt, Brezilyalı futbolcu * 1993 - Josef Martínez, Venezuelalı futbolcu * 1994 - Alberto Munarriz, İspanyol su topu oyuncusu * 1994 - Carlos Guzmán, Meksikalı futbolcu * 1994 - Cristian Benavente, Perulu futbolcu * 1994 - Gabriela Guimarães, Brezilyalı voleybol oyuncusu * 1994 - Shogo Nakahara, Japon futbolcu * 1995 - Yahya Hassan, Filistin kökenli Danimarkalı şair ve aktivist (ö. 2020) * 1996 - Brenna Harding, Avustralyalı aktris * 1996 - Joao Rodríguez, Kolombiyalı futbolcu * 1996 - Sarah Grey, Kanadalı oyuncu * 2002 - Başar Oktar, Türk artistik buz patenci == Ölümler == * 639 - Chieh-she-shuai, (Kürşad) Göktürk Hükümdarı Çuluk Kağan'ın küçük oğlu (d.?) * 1102 - Stephen, Blois kontu (d. 1045) * 1125 - II. Vladimir Monomak, Rus Knezi (d. 1053) * 1218 - IV. Otto, Kutsal Roma İmparatoru (d. 1175) * 1296 - V. Celestinus, 5 Temmuz 1294-13 Aralık 1294 arasında görev yapan papadır (d. 1209) * 1389 - Dmitri Donskoy, 1359'dan itibaren Moskova Büyük Prensi ve 1363'ten itibaren Vladimir Büyük Prensi olarak ölümüne kadar hükmetmiştir (d. 1350) * 1526 - Go- Kashiwabara, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 104. İmparatoru (d. 1462) * 1536 - Anne Boleyn, İngiltere Kraliçesi (VIII. Henry'nin 2. karısı ve I. Elizabeth'in annesi) (d. 1501) * 1647 - Sebastiaen Vrancx, Flaman ressam (ö. 1573) * 1762 - Francesco Loredan, Venedik Cumhuriyeti'nin 106. Dükası (d. 1685) * 1795 - Josiah Bartlett, Amerikan doktor ve devlet adamı (d. 1729) * 1795 - James Boswell, İskoç avukat ve biyografi yazarı (Dr. Samuel Johnson'ın ("Sözlük Johnson") biyografi yazarı) (d. 1740) * 1825 - Henri de Saint Simon, Fransız filozof ve iktisatçı (d. 1760) * 1831 - Johann Friedrich von Eschscholtz, Baltık Alman doktor ve doğa bilimci (d. 1793) * 1859 - Heinrich Zollinger, İsviçreli botanikçi (d. 1818) * 1864 - Nathaniel Hawthorne, Amerikalı yazar (d. 1804) * 1895 - Jose Julian Marti, Kübalı şair ve yazar (Küba bağımsızlık mücadelesinin öncüsü) (d. 1853) * 1898 - William Ewart Gladstone, İngiliz politikacı ve Birleşik Krallık Başbakanı (d. 1809) * 1904 - Camsetci Tata, Hint sanayici (d. 1839) * 1912 - Bolesław Prus, Polonyalı Yazar (d. 1847) * 1918 - Ferdinand Hodler, İsviçreli ressam (d. 1853) * 1927 - Ahmet Hikmet Müftüoğlu, Türk yazar, diplomat ve Millî Edebiyat Akımı'nın öncülerinden (d. 1870) * 1932 - Charles Wallace Richmond, Amerikalı ornitolog (d. 1868) * 1935 - T. E. Lawrence (Arabistanlı Lawrence), İngiliz arkeolog, asker, casus ve yazar (d. 1888) * 1936 - Muhammad Marmaduke Pickthall, Batılı İslam yazarı (d. 1875) * 1939 - Ahmet Ağaoğlu, Türk siyaset adamı, hukukçu, yazar ve gazeteci (d. 1869) * 1945 - Philipp Bouhler, Alman (Nazi) asker (d. 1889) * 1946 - Booth Tarkington, Amerikalı oyun ve roman yazarı (d. 1869) * 1950 - Daniel Ciugureanu, Rumen siyasetçi (d. 1885) * 1954 - Charles Ives, Amerikalı besteci (d. 1874) * 1958 - Ronald Colman, İngiliz aktör (d. 1891) * 1969 - Coleman Hawkins, Amerikalı saksafoncu (d. 1904) * 1973 - Osman Fuad Efendi, Osmanlı Hanedanı'ndan şehzade (d. 1895) * 1986 - Behçet Uz, Türk doktor (d. 1893) * 1987 - James Tiptree Jr., Amerikalı bilim kurgu yazarı (d. 1915) * 1994 - Jacques Ellul, Fransız filozof, sosyolog ve amatör ilahiyatçı (d. 1912) * 1994 - Luis Ocaña, İspanyol bir yarış bisikletçisiydi (d. 1945) * 1994 - Jacqueline Kennedy Onassis, 35. Amerika Birleşik Devletleri başkanı John F. Kennedy'nin dul eşi (d. 1929) * 1998 - Sōsuke Uno, Japon siyasetçidir (d. 1922) * 2001 - Aleksey Petroviç Maresyev, Sovyet as pilot, Sovyetler Birliği Kahramanı (d. 1916) * 2002 - Leyla Yeniay Köseoğlu, Türk siyasetçi ve Anavatan Partisi kurucu üyesi (d. 1926) * 2009 - Andrey Yevgenyeviç İvanov, Sovyet-Rus millî futbolcu (d. 1967) * 2009 - Herbert York, Amerikalı nükleer fizikçi (d. 1921) * 2009 - Robert F. Furchgott, Amerikalı biyokimyacı ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1916) * 2011 - Garret FitzGerald, İrlandalı siyasetçi (d. 1926) * 2011 - Kathy Kirby, İngiliz şarkıcı (d. 1938) * 2011 - Paul Henze, Amerikalı strateji uzmanı, tarih ve jeopolitik doktoru (d. 1924) * 2013 - Murat Öztürk, Türk akrobasi pilotu ve haber muhabiri (d. 1953) * 2014 - Jack Brabham, Avustralyalı Formula 1 pilotu (d. 1926) * 2015 - Burhan Muhammed, Endonezyalı diplomat ve bürokrat (d. 1957) * 2015 - Happy Rockefeller, Amerikalı hayırsever ve Rockefeller ailesi mensubu (d. 1926) * 2016 - Alexandre Astruc, Fransız yönetmen (d. 1923) * 2017 - Kid Vinil, Brezilyalı şarkıcı, radyo yayıncısı, besteci ve gazeteci (d. 1955) * 2017 - Noşirvan Mustafa, Iraklı Kürt entelektüel politikacı ve yazar (d. 1944) * 2017 - Rich Buckler, Amerikalı çizgi roman sanatçısı ve çizer (d. 1949) * 2017 - Stanislav Petrov, Sovyet asker (d. 1939) * 2018 - Bernard Lewis, İngiliz asıllı Amerikalı tarihçi (d. 1916) * 2018 - Harvey Hall, Amerikalı iş insanı ve siyasetçi (d. 1941) * 2018 - Houmane Jarir, Faslı millî futbolcu (d. 1944) * 2018 - Maya Jribi, Tunuslu siyasetçi (d. 1960) * 2018 - Reggie Lucas, Amerikalı müzisyen, söz yazarı ve müzik yapımcısı (d. 1953) * 2019 - Carlos Altamirano, Şilili siyasetçi, eski atlet, hukukçu ve yazar (d. 1922) * 2019 - Amédée Grab, İsviçreli Roma Katolik piskopos (d. 1930) * 2019 - Nickey Iyambo, Namibyalı siyasetçi ve fizikçi (d. 1936) * 2020 - Annie Glenn, Amerikalı aktivist ve hayırsever (d. 1920) * 2020 - Ken Nightingall, İngiliz ses mühendisi (d. 1928) * 2020 - Gil Vianna, Brezilyalı siyasetçi ve bürokrat (d. 1965) * 2020 - Ravi Zacharias, Hindistan doğumlu Kanadalı-Amerikalı Hristiyan apolojesti (d. 1946) * 2021 - Alix Dobkin, Amerikalı folk müzik şarkıcısı (d. 1940) * 2021 - Piet van Eijsden, Hollandalı tenisçi (d. 1936) * 2021 - Lee Evans, Amerikalı kısa mesafe koşucusu ve aktivist (d. 1947) * 2021 - Jagannath Pahadia, Hint siyasetçi (d. 1932) * 2021 - Tatyana Protsenko, Sovyet-Rus oyuncudur (d. 1968) * 2021 - Ebubekir Şekau, Nijeryalı Boko Haram'ın lideri (d. 1965) * 2021 - Oğuz Yılmaz, Türk şarkıcı ve şarkı sözü yazarı (d. 1968) * 2022 - Şehrazad Alam, Pakistanlı kadın seramik sanatçısı (d. 1948) == Tatiller ve özel günler == * 19 Mayıs Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı * 19 Mayıs Cebel Günü (Bulgaristan) * Rum Kırımı Anma Günü (Yunanistan) * Hồ Chí Minh'in Doğum Günü (Vietnam) * Malcolm X Günü (Amerika Birleşik Devletleri) * Ulusal Asya ve Pasifik Adalı HIV/AIDS Farkındalık Günü (Amerika Birleşik Devletleri) * Hepatit Test Günü (Amerika Birleşik Devletleri) * Anneler Günü (Kırgızistan) * Fırtına: Kokulya Fırtınası (2 Gün) == Ayrıca bakınız == * 19 Mayıs, Samsun *0519 19
== Olaylar == * 996 - III. Otto, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu tacını giydi. 16 yaşındaki Otto, 3 yaşından beri Almanya Kralıydı. İmparatorluğu 6 sene sürdü. * 1847 - Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (Defterhane-iş Amire Kalemi) kuruldu. * 1864 - Çerkesler'in (kendi dillerinde Адыгэхэр ((Adiğeler), Vatanları olan Çerkesya'dan (kendi dillerinde Адыгэ Хэку (Adiğe Heku)) Çarlık Rusyası tarafından soykırıma maruz kalıp Osmanlı topraklarına sürgün edilmesi. * 1881 - Amerikan Kızılhaçı, Clara Barton tarafından kuruldu. * 1889 - İttihat ve Terakki Fırkası kuruldu. * 1900 - Rusya, Çin'deki Boxer ayaklanmasını bahane ederek Mançurya'yı işgale başladı. * 1904 - FIFA (Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği) Paris'te kuruldu. * 1927 - Amerikalı havacı Charles Lindbergh, 'Sprit of St. Louis' adlı uçağıyla New York'tan Paris'e uçarak, Atlas Okyanusu'nu geçen ilk pilot oldu. * 1960 - Harp Okulu öğrencileri, Hükûmet aleyhine sessiz yürüyüş yaptı. * 1963 - Harp Okulu Komutanı Talat Aydemir, Anayasa'nın önerdiği bazı reformların gerçekleştirilmediği gerekçesiyle ikinci bir darbe girişiminde bulundu, fakat başarılı olamadı. * 1979 - San Francisco, Kaliforniya'da Dan White'ın, Harvey Milk ve George Moscone cinayetlerinden minimum cezayı almasına karşı, "White Night Riots" (Beyaz Gece Ayaklanması) yaşandı. * 1981 - Atatürk'ün 100. doğum yıl dönümü törenlerle kutlandı. * 1983 - Avrupa Konseyi'nin, Avrupa medeniyetinin zenginliğini oluşturan kültürleri tanıtmak amacıyla düzenlediği sergilerden 18.'si İstanbul'da Anadolu Medeniyetleri Sergisi adıyla açıldı. * 1991 - Hindistan Başbakanı Rajiv Gandhi öldürüldü. * 1994 - Hac'da şeytan taşlama sırasında izdiham çıktı: Yedisi Türk olmak üzere 185 hacı öldü. * 1996 - Örtülü ödenekten 5.5 milyar lira ile bazı kişi ve kuruluşları dolandırdığı öne sürülen Selçuk Parsadan, Balıkesir'in Altınoluk beldesinde yakalandı. * 1997 - Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Vural Savaş, Refah Partisi'nin Anayasa'nın laiklik ilkesine aykırı eylemlerin odağı haline geldiği gerekçesiyle sürekli kapatılması istemiyle Anayasa Mahkemesi'ne dava açtı. * 2004 - Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, Anayasa değişikliğini onayladı ve Devlet Güvenlik Mahkemeleri (DGM) kaldırıldı. * 2017 - Fenerbahçe, Olympiakos'u yenerek EuroLeague şampiyonu oldu. == Doğumlar == * 1173 - Shinran, Japon Budist keşiş (ö. 1263) * 1471 - Albrecht Dürer, Alman ressam ve matematikçi (ö. 1528) * 1527 - II. Felipe, İspanya Kralı (ö. 1598) * 1688 - Alexander Pope, İngiliz şair (ö. 1744) * 1759 - Joseph Fouché, Fransız devlet adamı ve devrimci (ö. 1820) * 1775 - Lucien Bonaporte, Fransız devlet adamı (ö. 1840) * 1792 - Gaspard-Gustave Coriolis, Fransız matematikçi ve bilim insanı (ö.1843) * 1799 - Mary Anning, Britanyalı fosil koleksiyoncusu, fosil taciri ve paleontolojist (ö. 1847) * 1808 - Lavrentiy Alekseyeviç Zagoskin, Rus deniz subayı ve Alaska kâşifi (ö. 1890) * 1816 - Stephen Allen Benson, Liberyalı siyasetçi (ö. 1865) * 1843 - Albert Gobat, İsviçreli yazar, eğitim yöneticisi ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1914) * 1843 - Louis Renault, Fransız hukukçu, eğitimci ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1918) * 1844 - Henri Rousseau, Fransız ressam (ö. 1910) * 1851 - Léon Bourgeois, Fransız siyasetçi ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1925) * 1855 - Émile Verhaeren, Belçikalı şair (ö. 1916) * 1860 - Willem Einthoven, Hollandalı fizyolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (ö. 1927) * 1873 - Hans Berger, Alman psikiyatr (ö. 1941) * 1880 - Tudor Arghezi, Rumen şair ve yazar (ö. 1967) * 1895 - Lázaro Cárdenas Del Rio, Meksikalı siyasetçi ve 51. Meksika Cumhurbaşkanı (ö. 1970) * 1902 - Marcel Breuer, Amerikalı mimar ve tasarımcı (ö. 1981) * 1902 - Anatole Litvak, Ukraynalı- Amerikalı film yapımcısı (ö. 1974) * 1902 - Robert Montgomery, Amerikalı oyuncu ve yönetmen (ö. 1981) * 1904 - Fats Waller, Amerikalı caz piyanisti (ö. 1943) * 1913 - Suzan Kahramaner, Türk akademisyen ve Türkiye'nin ilk kadın matematikçilerinden (ö. 2006) * 1914 - Romain Gary, Fransız yazar ve yönetmen (ö. 1980) * 1916 - Harold Robbins, Amerikalı roman yazarı (ö. 1997) * 1917 - Raymond Burr, Kanadalı oyuncu (ö. 1993) * 1919 - George P. Mitchell, Yunan asıllı Amerikalı iş insanı (ö. 2013) * 1921 - Andrey Saharov, Rus fizikçi ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1989) * 1923 - Ara Parseghian, Ermeni asıllı Amerikalı futbolcu (ö. 2017) * 1924 - Peggy Cass, Amerikalı oyuncu ve komedyen (ö. 1999) * 1925 - Frank Kameny, Amerikalı gök bilimci ve LGBT hakları eylemcisi (ö. 2011) * 1927 - Kay Kendall, İngiliz oyuncu ve komedyen (ö. 1959) * 1928 - Dore Ashton, Amerikalı akademisyen, yazar, sanat tarihçisi ve eleştirmen (ö. 2017) * 1928 - Alice Drummond, Amerikalı oyuncu (ö. 2016) * 1930 - Malcolm Fraser, Avustralyalı politikacı ve 22.Avustralya başbakanı (ö. 2015) * 1932 - Inese Jaunzeme, Leton-Sovyet cirit atıcı ve doktor (ö. 2011) * 1933 - Richard Libertini, Amerikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2016) * 1934 - Bob Nothern, Amerikalı caz müzisyeni (ö. 2020) * 1934 - Bengt I. Samuelsson, İsveçli biyokimyager * 1936 - Günter Blobel, Alman-Amerikalı biyolog (ö. 2018) * 1939 - Heinz Holliger, İsviçreli obuacı * 1944 - Mary Robinson, İrlandalı hukukçu ve siyasetçi, İrlanda'nın 7. Cumhurbaşkanı * 1945 - Richard Hatch, Amerikalı oyuncu ve yazar (ö. 2017) * 1947 - İlber Ortaylı, Türk akademisyen ve tarihçi * 1948 - Jonathan Hyde, Avustralyalı-İngiliz oyuncu * 1948 - Denis MacShane, İngiliz siyasetçi * 1949 - Arno, Belçikalı şarkıcı ve aktör (ö. 2022) * 1950 - Remídio José Bohn, Brezilyalı Roma Katolik piskopos (ö. 2018) * 1952 - Mr. T, Amerikalı oyuncu ve profesyonel güreşçi * 1955 - Ayşe Kökçü, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1955 - Sergey Şoygu, Tuva kökenli Rus asker ve siyasetçi * 1957 - Renée Soutendijk, Hollandalı oyuncu * 1958 - Christian Audigier, Fransız moda tasarımcısı (ö. 2015) * 1959 - Nick Cassavetes, Amerikalı sinema oyuncusu, senaryo yazarı ve film yapımcısı * 1959 - Abdulla Yameen, Maldivli politikacı ve 6.Maldivler devlet başkanı * 1960 - Vladimir Salnikov, Sovyet-Rus yüzücü * 1960 - Jeffrey Dahmer, Amerikalı seri katil (ö. 1994) * 1962 - Payidar Tüfekçioğlu, Türk oyuncu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2017) * 1966 - Tatyana Ledovskaya, Sovyet- Belaruslu atlet * 1966 - Lisa Edelstein, Amerikalı aktris ve oyun yazarı * 1967 - Chris Benoit, Kanadalı profesyonel güreşçi (ö. 2007) * 1968 - Nasuh Mahruki, Türk dağcı, yazar ve fotoğrafçı * 1968 - Nihat Odabaşı, Türk fotoğrafçı * 1972 - The Notorious B.I.G., Amerikalı rapçi (d. 1997) * 1973 - Stewart Cink, Amerikalı golfçü * 1974 - Fairuza Balk, Amerikalı oyuncu * 1974 - Havoc, Amerikalı rapçi ve yapımcı * 1974 - Masaru Hashiguchi, Japon futbolcu * 1976 - Carlo Ljubek, Hırvat kökenli Alman oyuncu * 1976 - Stuart Bingham, İngiliz profesyonel snooker oyuncusu * 1977 - Quinton Fortune, Güney Afrikalı futbolcu * 1979 - Hideo Hashimoto, Japon millî futbolcu * 1979 - Lino Guanciale, İtalyan oyuncu * 1979 - Mamadou Bagayoko, Fransız asıllı Malili futbolcu * 1979 - Damián Álvarez, Meksikalı futbolcu * 1980 - Aydın Çetin, Türk futbolcu * 1980 - Gotye, Belçikalı-Avustralyalı müzisyen, şarkı sözü yazarı ve besteci * 1980 - Goran Cakic, Sırp basketbolcu * 1981 - Edson Buddle, Amerikan millî futbolcu * 1981 - Maximilian Mutzke, Alman şarkıcı * 1981 - Anna Rogowska, Polonyalı sırıkla atlayıcı * 1982 - Saygın Soysal, Türk sinema ve dizi oyuncusu * 1985 - Alison Carroll, İngiliz model * 1985 - Galena, Bulgar pop-folk şarkıcısı * 1985 - Mark Cavendish, Man Adalı profesyonel yol bisikleti yarışçısı * 1985 - Mutya Buena, İngiliz şarkıcı, söz yazarı ve yapımcı * 1985 - Lucie Hradecká, Çek tenisçi * 1985 - Dušan Kuciak, Slovak futbolcu * 1986 - Mario Mandžukić, Hırvat futbolcu * 1986 - Park So- jin, Güney Koreli şarkıcı * 1987 - Masato Morishige, Japon futbolcu * 1987 - Ashlie Brillault, Amerikalı oyuncu * 1987 - Hit-Boy, Amerikalı hip hop şarkıcısı ve prodüktör * 1987 - Mateus de Souza, Brezilyalı futbolcu * 1987 - Wilson Morelo, Kolombiyalı futbolcu * 1988 - Idir Ouali, Fransız futbolcu * 1988 - Kim Joo-ri, Güney Koreli manken * 1988 - Muhammed Ali Atam, Türk millî futbolcu * 1989 - Gülcan Mıngır, Türk atlet * 1989 - Hal Robson-Kanu, Galli futbolcu * 1990 - Rene Krhin, Sloven futbolcu * 1991 - Abdoulay Diaby, Malili futbolcu * 1991 - Guilherme, Brezilyalı futbolcu * 1992 - Dylan van Baarle, Hollandalı profesyonel yol bisikletçisi * 1992 - Hutch Dano, Amerikalı oyuncu ve rap sanatçısı * 1992 - Juwan Staten, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1993 - Daniel Sotres, İspanyol kaleci * 1993 - Luke Garbutt, İngiliz futbolcu * 1993 - Matías Kranevitter, Arjantinli futbolcu * 1994 - Tom Daley, İngiliz dalgıç * 1996 - Dorukhan Toköz, Türk futbolcu * 1996 - Eric Traoré, Burkina Fasolu futbolcu * 1996 - Josh Allen, Amerikalı Amerikan futbolcusu * 1997 - Viktoriya Petrık, Ukraynalı şarkıcı ve söz yazarı * 1997 - Federico Bonazzoli, İtalyan futbolcu * 1997 - Patrick Ngoma, Zambiyalı futbolcu * 2002 - Adam Tučný, Slovak futbolcu * 2002 - Elena Huelva, İspanyol kanserle mücadele aktivisti (ö. 2023) == Ölümler == * 252 - Sun Quan, Çin'in Üç İmparatorluk döneminde Wu Hanedanı'nın kurucusu ve ilk imparatorudur (d. 182) * 987 - V. Louis, Batı Frankiya kralı (d. 967) * 1086 - Wang Anshi, bir Çinli ekonomist, devlet adamı ve şair (d. 1021) * 1251 - IV. Konrad, Kutsal Roma imparatoru (d. 1228) * 1471 - VI. Henry, İngiltere kralı (d. 1421) * 1481 - I. Christian, Danemark ve İsveç kralı (d. 1426) * 1542 - Hernando de Soto, İspanyol gezgin (d. 1496) * 1639 - Tommaso Campanella, Dominikan keşiş, İtalyan şair, yazar (d. 1568) * 1686 - Otto von Guericke, Alman bilim insanı, mucit ve politikacı (d. 1602) * 1786 - Carl Wilhelm Scheele, İsveç asıllı Alman eczacı ve kimyager (d. 1742) * 1865 - Christian Jürgensen Thomsen, Danimarkalı antik çağ tarihçisi (d. 1788) * 1894 - Emile Henry, Fransız eylemci ve Anarşist (d. 1872) * 1895 - Franz von Suppé, Avusturyalı besteci (d. 1819) * 1911 - Williamina Fleming, İskoç astronom (d. 1857) * 1920 - Eleanor Hodgman Porter, Amerikalı yazar (d. 1868) * 1920 - Venustiano Carranza, Meksikalı siyasetçi (d. 1859) * 1922 - Michael Mayr, Avusturyalı tarihçi (d. 1864) * 1935 - Jane Addams, Amerikalı toplumsal reformcu ve Nobel Barış Ödülü sahibi (d. 1860) * 1935 - Hugo De Vries, Hollandalı bitkibilimci ve biyoloji uzmanıdır (d. 1848) * 1949 - Klaus Mann, Alman yazar (d. 1906) * 1952 - John Garfield, Amerikalı aktör (d. 1913) * 1964 - James Franck, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü kazanmış bilim insanı (d. 1882) * 1965 - Geoffrey de Havilland, İngiliz uçak tasarımcısı (d. 1882) * 1967 - Nurettin Baransel, Türk asker ve Türk Silahlı Kuvvetleri'nin 7. Genelkurmay Başkanı (d. 1897) * 1971 - Avni Dilligil, Türk oyuncu (d. 1908) * 1973 - İvan Konev, Sovyetler Birliği Mareşali (d. 1897) * 1982 - Giovanni Muzio, İtalyan mimar ve akademisyen (d. 1893) * 1983 - Kenneth Clark, İngiliz yazar (d. 1903) * 1983 - Eric Hoffer, Amerikalı yazar (d. 1902) * 1991 - Rajiv Gandhi, Hindistan Başbakanı (d. 1944) * 1997 - Mustafa Ekmekçi, Türk gazeteci ve yazar (d. 1924) * 2000 - Barbara Cartland, İngiliz yazar (d. 1901) * 2000 - John Gielgud, İngiliz oyuncu ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1904) * 2005 - Şevki Şenlen, Türk millî futbolcu ve spor yazarı (d. 1949) * 2008 - Cengiz Keskinkılıç, Türk tiyatro ve dizi oyuncusu, seslendirme sanatçısı ve yönetmen (d. 1938) * 2013 - Antoine Bourseiller, Fransız komedyen, tiyatro ve opera yönetmeni (d. 1930) * 2014 - Jaime Lusinchi, Venezulalı siyasetçi (d. 1924) * 2015 - César Boutteville, Fransız satranç oyuncusu (d. 1917) * 2015 - Louis Johnson, Amerikalı bas gitarist ve müzisyen (d. 1955) * 2016 - Gaston Berghmans, Flemenk kökenli Belçikalı oyuncu ve komedyen (d. 1926) * 2016 - Ahtar Mansur, Taliban yöneticisi (d. 1956) * 2016 - Nick Menza, Alman müzisyen (d. 1964) * 2017 - Paul Judge, İngiliz iş insanı ve siyasi kişilik (d. 1949) * 2017 - Jimmy LaFave, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı ve folk müzisyeni (d. 1955) * 2017 - Philippa Roles, Galli kadın disk atma sporcusu (d. 1978) * 2018 - António Arnault, Portekizli şair, yazar, avukat ve siyasetçi (d. 1936) * 2018 - Anna Maria Ferrero, İtalyan oyuncu (d. 1934) * 2018 - Gulam Rıza Hasani, İranlı alim (d. 1927) * 2018 - Nabukazu Kuriki, Japon iş insanı ve dağcı (d. 1982) * 2018 - Allyn Ann McLerie, Amerikalı oyuncu, şarkıcı ve dansçı (d. 1926) * 2018 - Clint Walker, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1927) * 2019 - Royce Mills, İngiliz sahne, televizyon ve sinema oyuncusu (d. 1942) * 2019 - Yavuz Özkan, Türk yönetmen, yapımcı ve senarist (d. 1942) * 2020 - Kamrun Nahar Putul, Bangladeşli kadın siyasetçi (d. 1955) * 2020 - Hugo Ryckeboer, Belçikalı Batı Flaman diyalektologu (d. 1935) * 2020 - Oliver E. Williamson, Amerikalı ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1932) * 2021 - Tahir Salahov, Sovyet-Azeri ressam (d. 1928) * 2021 - Klemen Tinal, Endonezyalı siyasetçi (d. 1970) * 2022 - Marco Cornez, Şilili eski millî futbolcu (d. 1957) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Süt Günü * Diyalog ve Kalkınma için Dünya Kültürel Çeşitlilik Günü * Fırtına: Ülker Fırtınası *0521 21
== Olaylar == * 325 - Roma İmparatoru II. Konstantin, ilk Ekümenik Konsil'in İznik'te düzenlenmesini sağladı. * 1481 - II. Beyazıt, Osmanlı Padişahı oldu. * 1622 - Osmanlı İmparatorluğu'nda isyancılar, ordu ve yönetimde yenilik taraftarı olan Padişah II. Osman'ı tahttan indirip öldürdü. Öldürülen ilk padişah olan Genç Osman'ın yerine, I. Mustafa ikinci kez tahta çıkarıldı. * 1795 - Fransa'da kadın kulüpleri kurulması yasaklandı. * 1861 - Amerikan İç Savaşı: Kentucky eyaleti iç savaşta tarafsız olduğunu ilan etti. Bu tarafsızlığı 3 Eylül'de Güney Orduları eyalete girince sona erecektir ve Kentucky, Kuzey'e katılacaktır. * 1873 - ABD'de Levi Strauss ve Jacob Davis, bakır perçinlerin kullanıldığı ilk blue jean'in patentini aldılar. * 1878 - II. Abdülhamit'i devirmek ve Çırağan Sarayı'nda tutulan V. Murat'ı tahta çıkarmak amacıyla, Çırağan Baskını'nı düzenleyen gazeteci Ali Suavi öldürüldü. * 1883 - Endonezya'daki Krakatoa yanardağı faaliyete geçti. Volkanın son ve en büyük püskürmesi 26 Ağustos'ta gerçekleşecektir. * 1891 - Sinema tarihi: Thomas Edison'un "kinetoscope" adlı film gösterme cihazının bir prototipinin tanıtımı yapıldı. * 1896 - Paris Operası'nın (Palais Garnier) 6 ton ağırlığındaki avizesi, seyirci kalabalığının üzerinde düştü ve bir kişi öldü. Yazar Gaston Leroux, gotik romanı Operadaki Hayalet'i 1909 yılında bu olaydan esinlenerek yazdı. * 1902 - Küba, ABD'den bağımsızlığını kazandı, Tomás Estrada Palma ülkenin ilk Başkanı oldu. * 1919 - İngiliz Muhipleri Cemiyeti kuruldu. * 1920 - İlk hemşire okulu, Amiral Bristol Hemşire Mektebi hizmete girdi. * 1928 - Türkiye'de uluslararası rakamlar kabul edildi. * 1928 - Afganistan Kralı Emanullah Han ve Kraliçe Süreyya Türkiye'ye geldi. Bu ziyaret, bir hükümdarın ilk resmî Türkiye ziyaretiydi ve benzeri görülmeyen törenlerle karşılama yapıldı. * 1932 - Amelia Earhart, Atlantik Okyanusu'nu uçakla tek başına ve hiç durmadan geçeceği yolculuğuna Newfoundland'dan başladı. Ertesi gün İrlanda'ya iniş yaptığında bunu başaran ilk kadın pilot unvanını almış oldu. * 1932 - Avusturya Şansölyeliği'ne Hristiyan Sosyalist lider Engelbert Dollfuß seçildi. * 1933 - Türk Hava Yolları kuruldu. * 1939 - Hatay Meclisi, Türk ordusunun Hatay'a girdiği 5 Temmuz'u Kurtuluş ve Meclis'in açıldığı 2 Eylül'ü Kurtuluş Bayramı olarak kabul etti. * 1941 - II. Dünya Savaşı: Alman paraşütçüleri Girit adasını işgal etti. * 1946 - Türkiye, UNESCO Antlaşması'nı onayladı. * 1948 - Cumhuriyet Halk Partisi Meclis Grubu, Millî Eğitim Bakanlığı denetiminde imam hatip kursları açılmasına karar verdi. * 1953 - Amerikalı Jacqueline Cochran, North American F-86 Sabre ile uçarak dünyada süpersonik hızla uçan ilk kadın oldu. * 1955 - Karadeniz Teknik Üniversitesi, 6594 sayılı kanunla Trabzon'da kuruldu. KTÜ, Türkiye'nin İstanbul ve Ankara illeri dışında kurulan ilk üniversitesidir. * 1956 - ABD, uçaktan atılarak yapılan ilk hidrojen bombası denemesini, Pasifik Okyanusu'nda bulunan Bikini Atolü'ünde yaptı. * 1963 - 20 Mayıs 1963 ayaklanması: Bazı ordu birlikleri, Ankara'da Talat Aydemir'in yönetiminde yeniden ayaklandı. Olayların ardından üç büyük ilde sıkıyönetim ilan edildi. * 1971 - Anayasa Mahkemesi, Millî Nizam Partisi'nin kapatılmasına karar verdi. * 1971 - Kısa adı TÜSİAD olan Türk Sanayicileri ve İş Adamları Derneği kuruldu. * 1980 - Québec'te yapılan halk oylamasında halkın %60'ı, eyaletin Kanada'dan ayrılması ve bağımsız kalması yönünde Meclis'e verilen teklifi reddetti. * 1983 - AIDS'e yol açan HIV virüsünün keşfedilmesiyle ilgili ilk makaleler, Science dergisinde Luc Montagnier ve Robert Gallo tarafından ayrı ayrı yayımlandı. * 1983 - Anavatan Partisi (ANAP), Turgut Özal başkanlığında kuruldu. * 1989 - Aleksandr Zuyev, Soğuk Savaş'tan kaçmak için Bakü Hava Savunma Ordusu'na ait Mikoyan MiG-29 uçağını ile sınır ihlali yaparak, Sovyetler Birliği'nden kaçıp Trabzon Havalimanı'na iniş yaptı. Türkiye hükûmeti uçağı Sovyetlere geri versede, Aleksandr Zuyev ABD'ye kaçmayı başardı. * 1990 - Romanya'da, Ion Iliescu Cumhurbaşkanı seçildi. * 2000 - Trabzon'un Beşikdüzü ilçesinde geleneksel Mayıs şenlikleri dolayısıyla denize açılan iki teknenin alabora olması sonucu 38 kişi boğuldu, 15 kişi de yaralandı. * 2003 - Yazar Orhan Pamuk, “Benim Adım Kırmızı” adlı romanıyla dünyanın en büyük edebiyat ödüllerinden biri olan Uluslararası IMPAC Dublin Edebiyat Ödülü'ne layık görüldü. == Doğumlar == * 1315 - Bonne de Bohemia, Normandiya Düşesi (ö. 1349) * 1470 - Pietro Bembo, İtalyan kardinal ve şair(ö. 1547) * 1664 - Andreas Schlüter, Alman mimar ve heykeltıraş (ö. 1714) * 1743 - François-Dominique Toussaint L'Ouverture, Haiti Devriminde yer almış Haitili devrimci önder ve yönetici (ö. 1803) * 1759 - William Thornton, Amerikalı fizikçi, mucit, ressam ve mimar (ö. 1828) * 1765 - Andreas Miaoulis, Yunan amiral ve politikacıydı (ö. 1835) * 1799 - Honore de Balzac, Fransız romancı (ö. 1850) * 1806 - John Stuart Mill, İngiliz düşünür, filozof ve politik ekonomist (ö. 1873) * 1822 - Frédéric Passy, Fransız ekonomist ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1912) * 1838 - Jules Méline, 1896'dan 1898'e kadar başbakanlık yapan bir Fransız devlet adamıydı (ö. 1925) * 1851 - Emile Berliner, Alman asıllı Amerikalı mucit (ö. 1929) * 1856 - Henri-Edmond Cross, Fransız ressam (ö. 1910) * 1860 - Eduard Buchner, Alman kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (ö. 1917) * 1882 - Sigrid Undset, Norveçli romancı ve 1928 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1949) * 1883 - I. Faysal, Irak Kralı (ö. 1933) * 1884 - Leon Schlesinger, Amerikalı film yapımcısı (ö. 1949) * 1886 - Ali Sami Yen, Türk spor adamı (ö. 1951) * 1887 - Sermet Muhtar Alus, Türk gazeteci ve yazar (ö. 1952) * 1894 - Sri Chandrasekharendra Saraswathi, Hint dini lider ve aziz (ö. 1994) * 1899 - Aleksandr Deyneka, Rus modernist ressam (ö. 1969) * 1901 - Max Euwe, Hollandalı Dünya satranç şampiyonu (ö. 1981) * 1908 - James Stewart, Amerikalı aktör (ö. 1997) * 1913 - Mualla Gökçay, Türk ses sanatçısı ve Klasik Türk Müziği yorumcusu (ö. 1991) * 1913 - Bill Hewlett, Amerikalı mühendis, Hewlett- Packard şirketinin kurucu ortağı (ö. 2001) * 1915 - Moşe Dayan, İsrailli general ve siyasetçi (ö. 1981) * 1916 - Aleksey Maresyev, Sovyet as pilot, Sovyetler birliği kahramanı (ö. 2001) * 1917 - Tony Cliff, Yahudi asıllı Sosyalist aktivist (ö. 2000) * 1918 - Edward B. Lewis, Amerikalı genetikçi (ö. 2004) * 1921 - Wolfgang Borchert, Alman yazar (ö. 1947) * 1924 - Cavid Erginsoy, Türk fizikçi ve bilim insanı (ö. 1967) * 1927 - David Hedison, Amerikalı oyuncu (ö. 2019) * 1929 - James Douglas, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 2016) * 1933 - Constance Towers, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1935 - José Mujica, Uruguaylı siyasetçi ve 40. Uruguay devlet başkanı * 1936 - Anthony Zerbe, Amerikalı oyuncu * 1938 - Sabih Kanadoğlu, Türk hukukçu (ö. 2023) * 1940 - Rasim Özdenören, Türk öykü ve deneme yazarı (ö. 2022) * 1940 - Stan Mikita, Slovak-Kanadalı buz hokeyi oyuncusu (ö. 2018) * 1941 - Goh Chok Tong, Singapurlu siyasetçi ve eski Singapur başbakanı * 1943 - Albano Carrisi, İtalyan şarkıcı, söz yazarı ve oyuncu * 1944 - Dietrich Mateschitz, Avusturyalı milyarder iş insanı (ö. 2022) * 1944 - Joe Cocker, İngiliz rock ve blues sanatçısı (ö. 2014) * 1945 - Anton Zeilinger, Avusturyalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi * 1945 - İnci Gürbüzatik, Türk yazar ve yapımcı * 1946 - Cher, Amerikalı şarkıcı * 1948- Jaakko Laakso, Fin siyasetçi * 1951 - Christie Blatchford, Kanadalı gazeteci ve köşe yazarı (ö. 2020) * 1951 - Thomas Akers, Amerikalı astronot * 1952 - Roger Milla, Kamerunlu futbolcu * 1955 - Zbigniew Preisner, Polonyalı besteci * 1956 - Douglas Preston, Amerikalı yazar * 1956 - Ingvar Ambjørnsen, Norveçli yazar * 1956 - Gerry Peyton, İrlandalı futbolcu ve teknik direktör * 1957 - Yoşihiko Noda, Japon siyasetçi * 1960 - Tony Goldwyn, Amerikalı oyuncu ve yönetmen * 1961 - Tilbe Saran, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu ve seslendirme sanatçısı * 1966 - Mirkelam, Türk şarkıcı * 1966 - Ahmet Ak, Türk güreşçi * 1968 - Timothy Olyphant, Amerikalı oyuncu * 1969 - Road Dogg, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1970 - Sabahat Aslan, Türk halk müziği sanatçısı * 1971 - Šárka Kašpárková, Çek atletizm sporcusu * 1972 - Busta Rhymes, Amerikalı rapçi * 1972 - Erkan Aydoğan Oflu, Türk oyuncu (ö. 2011) * 1977 - Leo Franco, Arjantinli futbolcu * 1977 - Matt Czuchry, Amerikalı oyuncu * 1979 - Aysun Kayacı, Türk model ve oyuncu * 1979 - Andrew Scheer, Kanadalı siyasetçi * 1979 - Yoshinari Takagi, Japon futbolcu * 1980 - Juliana Pasha, Arnavut şarkıcı * 1981 - Iker Casillas, İspanyol futbolcu * 1981 - Silvino João de Carvalho, Brezilyalı futbolcu * 1981 - Omar Anguiano, Amerikalı oyuncu * 1981 - Rachel Platten, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1981 - Klæmint Matras, Faroeli eski millî futbolcu * 1982 - Ásmundur Sveinsson, İzlandalı heykeltıraş * 1982 - Petr Čech, Çek futbolcu * 1982 - Wes Hoolahan, İrlandalı futbolcu * 1982 - Natalya Podolskaya, Beyaz Rus şarkıcı * 1983 - Óscar Cardozo, Paraguaylı futbolcu * 1983 - Mehdi Taouil, Faslı eski futbolcu * 1984 - Kim Dong-Hyun, Eski Güney Koreli futbolcu * 1984 - Dilara Kazımova, Azerbaycanlı şarkıcı ve oyuncu * 1984 - Ricardo Lobo, Brezilyalı futbolcu * 1984 - Naturi Naughton, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı-söz yazarı * 1985 - Raúl Enríquez, Meksikalı futbolcu * 1985 - Christ Froome, İngiliz yol bisikleti yarışçısı * 1986 - Ahmed Samir Ferec, Mısırlı millî futbolcu * 1986 - Stéphane Mbia, Kamerunlu futbolcu * 1987 - Desirée van den Berg, Hollandalı manken * 1987 - Marcelo Guedes, Brezilyalı futbolcu * 1987 - Mike Havenaar, Japon millî futbolcu * 1987 - Luboš Kalouda, Çek eski futbolcu * 1988 - Magno Cruz, Brezilyalı futbolcu * 1988 - Kim Lamarre, Kanadalı serbest stil kayakçı * 1988 - Lana Obad, Hırvat manken * 1989 - Aldo Corzo, Perulu millî futbolcu * 1989 - Ahmed es-Salih, Suriyeli millî futbolcu * 1990 - Alex, Brezilyalı futbolcu * 1990 - Rafael Cabral, Brezilyalı futbolcu * 1990 - Anderson Carvalho, Brezilyalı futbolcu * 1990 - Miloš Kosanović, Sırp millî futbolcu * 1990 - Bernardo Vieira de Souza, Brezilyalı futbolcu * 1990 - Lucas Gomes da Silva, Brezilyalı eski futbolcu (ö. 2016) * 1990 - Josh O'Connor, İngiliz oyuncu * 1990 - İzzet Türkyılmaz, Türk basketbolcu * 1991 - Emre Çolak, Türk futbolcu * 1991 - Vitor Hugo, Brezilyalı futbolcu * 1991 - Mehmet Taş, Türk futbolcu * 1992 - Damir Džumhur, Bosnalı profesyonel tenis oyuncusu * 1992 - Jack Gleeson, İrlandalı televizyon ve sinema oyuncusu * 1992 - Daniel Haber, Kanadalı futbolcu * 1992 - Enes Kanter, Türk basketbolcu * 1992 - Gerónimo Rulli, Arjantinli futbolcu * 1993 - Sunny Dhinsa, Kanadalı profesyonel güreşçi ve eski amatör güreşçi * 1993 - Juanmi, İspanyol millî futbolcu * 1993 - Václav Kadlec, Çek futbolcu * 1993 - Caroline Zhang, Amerikalı buz patenci * 1994 - Alex Høgh Andersen, Danimarkalı aktör * 1994 - Okan Deniz, Türk futbolcu * 1994 - Piotr Zieliński, Polonyalı millî futbolcu * 1995 - Damien Inglis, Fransız profesyonel basketbolcu * 1996 - Michael Brown, Amerikalı genç (ö. 2014) * 1997 - Marlon, Brezilyalı futbolcu == Ölümler == * 794 - Æthelberht, Doğu Anglia kralı ve Hristiyanlar için bir aziz idi (d. ?) * 1277 - XXI. İoannes, Lizbon doğumlu Portekizli papa (d. 1215) * 1506 - Kristof Kolomb, Cenovalı denizci ve kâşif (d. 1451) * 1550 - Ashikaga Yoshiharu, Ashikaga şogunluğunun 12. şogunu (d. 1511) * 1622 - II. Osman, Osmanlı'nın 16. Padişahı (d. 1604) * 1648 - IV. Władysław Waza, Polonya kralı, Rus çarı ve İsveç kralıdır (d. 1595) * 1793 - Charles Bonnet, Cenevreli bir doğa bilimci ve felsefi yazardır (d. 1720) * 1834 - Marquis de Lafayette, Fransız aristokrat (Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nda İngiliz sömürgeciliğine karşı Amerikalıların yanında savaşan) (d. 1757) * 1878 - Ali Suavi "Sarıklı İhtilalci", Türk gazeteci ve yazar (d. 1839) * 1880 - Károly Alexy, Macar heykeltıraş (d. 1823) * 1835 - II. Hüseyin Bey, Tunus Beyi (d. 1784) * 1896 - Clara Schumann, Alman piyanist ve besteci (d. 1819) * 1909 - Ernest Hogan, Amerikalı vodvil şovmeni, şarkıcı, besteci ve şarkı söz yazarı (d. 1860) * 1924 - Bogd Han, Moğolistan'ın hanıdır (d. 1869) * 1940 - Verner von Heidenstam, İsveçli şair ve yazardır (d. 1859) * 1942 - Hector Guimard, Fransız mimar (d. 1867) * 1947 - Philipp Lenard, Nobel Fizik Ödülü almış Alman fizikçidir (d. 1862) * 1949 - Damaskinos Papandreou, 1941'den ölümüne kadar Atina'nın başpiskoposu ve Yunanistan başbakanı idi (d. 1891) * 1956 - Max Beerbohm, İngiliz yazar, karikatürcü ve tiyatro eleştirmeni (d. 1872) * 1958 - Varvara Stepanova, Rus ressam ve desinatör (d. 1894) * 1958 - Frédéric François-Marsal, Fransız siyasetçi (d. 1874) * 1970 - Hermann Nunberg, Polonyalı psikiyarist (d. 1884) * 1974 - Jean Daniélou, Kardinal ilan edilen Fransız Cizvit patrolog (d. 1905) * 1975 - Barbara Hepworth, İngiliz heykeltıraş ve sanatçı (d. 1903) * 1989 - John Hicks, İngiliz iktisatçı (d. 1904) * 1996 - John Pertwee, İngiliz oyuncu (d. 1919) * 2000 - Jean Pierre Rampal, Fransız flüt virtüözü (d. 1922) * 2000 - Malik Sealy, Amerikalı basketbolcu (d. 1970) * 2002 - Stephen Jay Gould, Amerikalı paleontolog (d. 1941) * 2005 - Paul Ricoeur, Fransız filozof (d. 1913) * 2009 - Lucy Gordon, İngiliz manken ve oyuncu (d. 1980) * 2009 - Oleg Yankovski, Rus oyuncu (d. 1944) * 2011 - Randy Savage, Amerikalı profesyonel güreşçi (d. 1952) * 2012 - Robin Gibb, Birleşik Krallık doğumlu şarkıcı ve söz yazarı (d. 1949) * 2012 - Eugene Polley, Amerikalı bilim insanı ve mucit (d. 1915) * 2013 - Ray Manzarek, Amerikalı müzisyen (d. 1939) * 2013 - Zach Sobiech, Amerikalı pop şarkıcısı (d. 1995) * 2014 - Barbara Murray, İngiliz oyuncu (d. 1929) * 2015 - Mary Ellen Trainor, Amerikalı oyuncu (d. 1952) * 2017 - Recep Adanır, Baba Recep lakaplı Türk futbolcu (d. 1929) * 2017 - Albert Bouvet, Eski Fransız profesyonel bisiklet yarışçısı (d. 1930) * 2017 - Emile Degelin, Belçikalı film yönetmeni ve romancı (d. 1926) * 2017 - Victor Găureanu, Rumen eskrimci (d. 1967) * 2017 - Syed Abdullah Khalid, Bangladeşli heykeltıraş (d. 1942) * 2017 - Nataliya Şahovskaya, Sovyet Rus kadın çellist (d. 1935) * 2017 - Aleksandr Volkov, Rusya Federasyonu'na bağlı Udmurtya cumhurbaşkanı (d. 1951) * 2018 - Jaroslav Brabec, Çek atlet (d. 1949) * 2018 - Billy Cannon, Eski Amerikan futbolcusu (d. 1937) * 2018 - Patricia Morison, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1915) * 2019 - Nanni Balestrini, İtalyan deneysel şair, yazar ve görsel sanatlar sanatçısı (d. 1935) * 2019 - Sandy D'Alemberte, Amerikalı hukukçu, akademisyen, siyasetçi ve eğitimci (d. 1933) * 2019 - Andrew Hall, İngiliz oyuncu ve tiyatro yönetmeni (d. 1954) * 2019 - Niki Lauda, Avustralyalı Formula 1 pilotu (d. 1949) * 2020 - Syed Fazal Agha, Pakistanlı siyasetçi (d. 1946) * 2020 - Denis Farkasfalvy, Macar-Amerikan Katolik rahibi, sistersiyen keşişi, ilahiyatçı, yazar ve çevirmen (d. 1936) * 2020 - Shaheen Raza, Pakistanlı politikacı (d. 1954) * 2020 - Gianfranco Terenzi, San Marino'nun naibi (d. 1941) * 2021 - Sándor Puhl, Macar eski futbol hakemi (d. 1955) * 2023 - Nuri Sesigüzel, Türk ses sanatçısı ve sinema oyuncusu (d. 1937) == Tatiller ve özel günler == * Dünya Arı Günü == Kaynakça== *0520 20
== Olaylar == * MÖ 334 - Büyük İskender'in orduları, III. Darius'u Granikos Savaşı'nda yendi. * 1176 - Selahaddin Eyyubi'ye Halep'te suikast girişimi. * 1766 - Büyük İstanbul Depremi olarak adlandırılan deprem meydana geldi. 4000'den fazla kişi öldü. * 1927 - Çin'in Xining vilayetinde deprem: Yaklaşık 200.000 ölü. * 1929 - Şair Yahya Kemal Beyatlı, Madrid Elçiliği'ne atandı. * 1931 - İstanbul şampiyonu Fenerbahçe, Yunanistan şampiyonu Olimpiakos'u 1-0 yendi. * 1932 - Ağrı ayaklanmalarına katılan 34 kişi hakkında idam kararı verildi. * 1942 - Meksika, II. Dünya Savaşı'nda müttefiklere katıldı. * 1947 - ABD Başkanı Harry Truman, Türkiye'ye yapılacak yardımı imzaladı. Yardımı, ABD Dışişleri Bakanı Marshall'ın kontrol edeceği açıklandı. Aynı gün, General Oliver başkanlığındaki ABD heyeti, Türkiye'ye yapılacak askeri yardımı görüşmek üzere yurda geldi. * 1950 - Demokrat Parti'nin 14 Mayıs'taki seçimlerden galibiyetle çıkmasıyla; Adnan Menderes, 19. Türkiye Hükûmeti'ni kurarak Başbakan oldu. * 1950 - İsmet İnönü'nün Cumhurbaşkanlığı süresinin bitmesi ve Celâl Bayar'ın Cumhurbaşkanı seçilmesi. * 1956 - 1200 kişilik İstanbul Bayrampaşa Cezaevi'nin temeli atıldı. * 1958 - İstanbul Süleymaniye'de tarihi Siyavuş Paşa Konağı yandı. * 1960 - Büyük Şili Depremi: Richter ölçeğine göre 9.5 büyüklüğündeki depremde, 4000 ile 5000 arasında insan öldü. Bugüne kadar ölçülmüş en şiddetli depremdir. * 1960 - Haberleşmeye sansür koyan Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı, beş kişinin bir araya gelerek dolaşmasını yasakladı. * 1961 - İstanbul Belediyesi'nin düzenlediği Türk filmleri yarışmasında, Memduh Ün'ün yönettiği Kırık Çanaklar filmi, en iyi film seçildi. * 1962 - Türk Kadınlar Birliği Kongresi olaylı geçti. Günseli Özkaya Başkan seçildi. * 1963 - AC Milan, Şampiyon Kulüpler Kupası'nı kazandı. * 1963 - İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı, Hürriyet, Milliyet, Akşam ve Tercüman gazetelerini kapattı. * 1968 - Fransa'da sol muhalefetin, Hükûmetin görevden alınması istemi, 11 oy farkla reddedildi. Sendikalar; Hükûmet ve işveren sendikalarıyla görüşme isteklerini bildirdi. Meclis göstericilere af çıkardı. Paris'te Daniel Cohn-Bendit'in oturma izninin geri alınmasına karşı gösteri yapıldı. * 1971 - Bingöl'de meydana gelen 6.7 büyüklüğündeki depremde 878 kişi öldü. * 1972 - İsrail Başkonsolosu Efraim Elrom, bir apartman dairesinde öldürülmüş olarak bulundu. Elrom, 16 Mayıs 1971'de kısa adı THKP-C olan Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi militanlarınca kaçırılmıştı. * 1972 - Orhan Kemal Roman Armağanı ödülünü, Yılmaz Güney aldı. * 1972 - Richard Nixon, Sovyetler Birliği'ni ziyaret eden ilk ABD Başkanı oldu. * 1979 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Sağ görüşlü militan Ahmet Kerse, sol görüşlü bakkal Battal Türkaslan'ı 6-7 el ateş ederek öldürdü. * 1980 - Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgaline karşı çıkmak amacıyla, Moskova Olimpiyatları'nı protesto eden ABD'nin çağrısına uyan Bakanlar Kurulu, Türkiye'nin de olimpiyatlara katılmaması yönünde karar aldı. * 1987 - 216 sanıklı MHP davası sonuçlandı. 52 kişiyi öldürdükleri, 29 kişiyi de öldürmeye teşebbüs ettikleri belirlenen sanıklardan; 11'i idam, 2'si ömür boyu, 16'sı ise otuz altışar yıl hapis cezasına çarptırıldı. * 1988 - Galatasaraylı futbolcu Tanju Çolak, ligde attığı 39 golle Metin Oktay'ın 38 gollük rekorunu kırdı. * 1989 - Siirt'in Şeyhömer mevkiinde, aralarında yabancı uyrukluların da bulunduğu 12 terörist ölü olarak ele geçirildi. * 1990 - Kuzey Yemen ve Güney Yemen birleşerek Yemen Cumhuriyeti adını aldı. * 1990 - Microsoft, Windows 3.0'ü piyasaya sürdü. * 1991 - Nazım Hikmet Kültür ve Sanat Vakfı kuruldu. * 1995 - Gözaltına alındıktan sonra kendisinden haber alınamayan Rıdvan Karakoç'un cesedi, Beykoz ormanlarında bulundu. * 1997 - Anayasa Mahkemesi, Demokratik Barış Hareketi'nin (DBH'nin) kapatılma istemini reddetti. * 1998 - Bolivya'da 6,6 şiddetinde deprem meydana geldi. 100'den fazla kişi öldü. * 2000 - Birleşik Arap Emirlikleri'nin başkenti Abu Dabi'de, sadece kadınlara hizmet edecek dev bir alışveriş merkezi kuruldu. * 2007 - Ankara, Ulus'ta meydana gelen patlama sonucunda; 5 kişi öldü, 60 kişi de yaralandı. * 2008 - TBMM Genel Kurulu'nda, üniversite bulunmayan dokuz ilde; devlet, İstanbul'da da iki vakıf üniversitesi kurulmasını öngören kanun tasarısı kabul edildi. Böylece Türkiye'de üniversitesiz il kalmadı. * 2010 - CHP'nin 33. Olağan Kurultayı'nda Kemal Kılıçdaroğlu, 1246 delegenin oyu ile CHP Genel Başkanlığı'na resmen aday gösterildi. * 2010 - Dubai'den gelen Hindistan Havayolları'na ait Boeing 737 tipi bir yolcu uçağı, Karnataka eyaletindeki Mangalore hava alanına inişe geçtiği sırada pisti ıskalayarak, hava alanının yakınındaki vadiye düştü. Uçaktaki 166 kişiden 8 kişi yaralı olarak kurtuldu. * 2011 - 64. Uluslararası Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye ödülünü, Hayat Ağacı (The Tree of Life) filmiyle Terrence Malick kazandı. Festivalde, Bir Zamanlar Anadolu'da filmiyle yönetmen Nuri Bilge Ceylan ve Bisikletli Çocuk (Le gamin au vélo) filmiyle Jean-Pierre ve Luc Dardenne, Büyük Ödülü paylaştı. * 2017 - İngiltere'nin Manchester şehrinde, Amerikalı şarkıcı Ariana Grande'nin Manchester Arena'da verdiği konserin ardından Libya asıllı Britanyalı Salman Abedi tarafından saldırı düzenlendi. Saldırı sonucu 23 kişi öldü, 59 kişi yaralandı. * 2020 - Pakistan'da yolcu uçağı düştü: 97 kişi öldü. == Doğumlar == * 1770 - Elizabeth, Kral III. George ve Kraliçe Charlotte'un yedinci çocuğu ve üçüncü kızı (ö. 1840) * 1772 - Ram Mohan Roy, Hinduizmin önemli reformcusu ve Brahmo Samaj'ın kurucusu (ö. 1833) * 1808 - Gerard de Nerval, Fransız şair ve yazar (Romantizmin öncüsü) (ö. 1855) * 1813 - Richard Wagner, Alman opera bestecisi (ö. 1883) * 1844 - Mary Cassatt, Amerikalı ressam (ö. 1926) * 1859 - Sir Arthur Conan Doyle, İskoç yazar (ö. 1930) * 1885 - Giacomo Matteotti, İtalyan sosyalist lider (ö. 1924) * 1891 - Johannes R. Becher, Alman siyasetçi ve şair (ö. 1958) * 1892 - Alfonsina Storni, modernist dönemde tanınmış Latin Amerikalı yazar (ö. 1938) * 1894 - Friedrich Pollock, Alman sosyal bilimci ve filozof (ö. 1970) * 1895 - Agop Dilâçar, Türk dilleri üzerine uzmanlaşmış Türk dilbilimci (ö. 1979) * 1895 - Nahid Sırrı Örik, Türk roman, hikâye ve oyun yazarı (ö. 1960) * 1901 - Mehmet Emin Buğra, Uygur siyasetçi ve yazarı (ö. 1965) * 1907 - Carl H. Fischer, Amerikalı bitki bilimci (ö. 2005) * 1907 - Georges Remi Hergé, Belçikalı çizer (çizgi roman karakteri Tenten'in yaratıcısı) (ö. 1983) * 1907 - Laurence Olivier, İngiliz sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1989) * 1912 - Herbert Brown, İngiltere doğumlu Amerikalı kimyager (ö. 2004) * 1919 - Paul Vanden Boeynants, Belçikalı politikacı (ö. 2001) * 1920 - Thomas Gold, Avusturyalı astrofizikçi (ö. 2004) * 1924 - Charles Aznavour, Ermeni asıllı Fransız şarkıcı, söz yazarı, oyuncu ve diplomat (ö. 2018) * 1925 - Jean Tinguely, İsviçreli ressam, deneysel sanatçı ve heykeltıraş (ö. 1991) * 1926 - Elek Bacsik, Macar-Amerikalı bir caz gitaristi ve keman sanatçısı * 1927 - George Olah, Macar-Amerikalı kimyager (ö. 2017) * 1930 - Harvey Milk, Amerikalı politikacı ve LGBT aktivisti (ö. 1978) * 1933 - Gül Gülgün, Türk sinema, dizi ve tiyatro oyuncusu (ö. 2014) * 1940 - Ergün Uçucu, Türk tiyatro, sinema, dizi oyuncusu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2019) * 1942 - Peter Bongartz, Alman oyuncu * 1942 - Theodore Kaczynski, Amerikalı matematikçi, anarşist teorisyen ve eylemci (ö. 2023) * 1943 - Betty Williams, Kuzey İrlandalı barış gönüllüsü (d. 2020) * 1946 - George Best, Kuzey İrlandalı futbolcu (ö. 2005) * 1950 - Michio Ashikaga, Japon futbolcu * 1953 - Cha Bum- kun, Koreli futbolcu ve antrenör * 1959 - Morrissey, İngiliz şarkıcı ve müzisyen * 1960 - Yegane Asker kızı Ahundova, Azeri piyanist, besteci ve öğretmen * 1960 - Hideaki Anno, Japon animatör, yönetmen ve oyuncu * 1962 - Brian Pillman, Amerikalı profesyonel güreşçi (ö. 1997) * 1968 - İgor Ledyahov, Rus futbolcu * 1970 - Ayberk Pekcan, Türk oyuncu (ö. 2022) * 1970 - Naomi Campbell, Britanyalı model * 1970 - Brody Stevens, Amerikalı tanınmış stand-up komedyen ve oyuncu (ö. 2019) * 1972 - Anna Belknap, Amerikalı oyuncu * 1973 - Nikolaj Lie Kaas, Danimarkalı oyuncu * 1973 - Danny Tiatto, Avustralyalı futbolcu * 1974 - Arseniy Yatsenyuk, Ukraynalı siyasetçi, ekonomist ve hukukçu * 1975 - Salva Ballesta, İspanyol eski millî futbolcu * 1976 - Daniel Erlandsson, İsveçli müzisyen ve Arch Enemy grubunun davulcusu * 1978 - Ginnifer Goodwin, Amerikalı oyuncu * 1978 - Katie Price, İngiliz şarkıcı ve manken * 1979 - Maggie Q, Amerikalı aktris ve model * 1980 - Nazanin Boniadi, İran kökenli İngiliz-Amerikan dizi ve sinema oyuncusu * 1980 - Lucy Gordon, İngiliz manken ve oyuncu (ö. 2009) * 1981 - Daniel Bryan, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1981 - Bassel Hartabil, Suriyeli-Filistinli açık kaynak yazılım geliştirici (ö. 2015) * 1981 - Jürgen Melzer, eski Avusturyalı profesyonel tenis oyuncusu * 1982 - Erin McNaught, Avustralyalı manken * 1982 - Apolo Ohno, Amerikalı kısa kulvar sürat patencisi * 1983 - Lina Ben Mhenni, Tunuslu kadın aktivist, blog yazarı, eğitimci ve dilbilimci (ö. 2020) * 1984 - Didier Ya Konan, Fildişi Sahilili eski millî futbolcu * 1984 - Dustin Moskovitz, Amerikalı İnternet girişimcisi * 1985 - Tranquillo Barnetta, İtalyan asıllı İsviçreli eski futbolcu * 1986 - Thanduyise Khuboni, Güney Afrikalı futbolcu * 1986 - Tatyana Volosojar, Rusya ve Ukrayna adına yarışmış buz patenci * 1987 - Novak Đoković, Sırp tenisçi * 1987 - Rômulo Souza Orestes Caldeira, Brezilyalı futbolcu * 1987 - Arturo Vidal, Şilili millî futbolcu * 1990 - Danick Snelder, Hollandalı hentbolcu * 1991 - Jared Cunningham, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu * 1991 - Kentin Mahé, Fransız hentbolcu * 1991 - Joel Obi, Nijeryalı futbolcu * 1991 - Suho, Güney Koreli şarkıcı * 1994 - Joseph Attamah, Ganalı futbolcu * 1994 - Athena Manukyan, Ermeni asıllı Yunan şarkıcı * 1995 - Nazlıcan Ölçek, Türk basketbolcu == Ölümler == * 192 - Dong Zhuo, Çin'de Geç Han Hanedanı döneminde yaşamış siyasetçi ve savaş ağası (d. 139) * 337 - I. Konstantin (Büyük Konstantin), Roma İmparatoru (d. 272) * 748 - Genshō, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 44. hükümdarıdır (d. 683) * 1067 - X. Konstantinos, 1059-1067 yılları arasında tahtta kalan Bizans imparatoru * 1068 - Go-Reizei, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 70. imparatoru (d. 1025) * 1540 - Francesco Guicciardini, İtalyan tarihçi, diplomat ve devlet adamı (d. 1483) * 1545 - Şir Şah, Surî Hanedanlığı'nın kurucusu ve ilk hükümdarı (d. 1473) * 1667 - VII. Alexander, Papa (d. 1599) * 1859 - II. Ferdinando, İki Sicilya'nın kralı (d. 1810) * 1864 - Aimable Pélissier, Fransız general (d. 1794) * 1868 - Julius Plücker, Alman fizikçi, matematikçi ve akademisyen (d. 1801) * 1873 - Alessandro Manzoni, İtalyan şair ve romancı (d. 1785) * 1880 - Heinrich von Gagern, Almanya'nın birleşmesi'ni savunan devlet adamı (d. 1799) * 1885 - Victor Hugo, Fransız yazar (d. 1802) * 1898 - Edward Bellamy, Amerikalı sosyalist yazar (d. 1850) * 1912 - Şair Eşref, Türk şair ve kaymakam (d. 1847) * 1939 - Jiří Mahen, Çekoslovak şair, romancı, oyun ve deneme yazarı (d. 1882) * 1945 - Walter Krüger, Alman SS subayı (d. 1890) * 1946 - Karl Hermann Frank, Alman Nazi subayı (d. 1898) * 1955 - Nene Hatun, Türk kadın kahraman (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda) (d. 1857) * 1960 - İbrahim Çallı, Türk ressam (d. 1882) * 1967 - Langston Hughes, Amerikalı şair ve yazar (d. 1902) * 1969 - Semyon Aralov, Sovyet asker, devlet adamı ve devrimci (d. 1880) * 1972 - Margaret Rutherford, İngiliz tiyatro, televizyon ve sinema oyuncusu (d. 1892) * 1982 - Cevdet Sunay, Türk asker ve devlet adamı (d. 1899) * 1983 - Albert Claude, Belçikalı biyolog ve Nobel Tıp veya Fizyoloji Ödülü sahibi (d. 1899) * 1984 - Valeriy Voronin, Sovyet futbolcu (d. 1939) * 1984 - Karl-August Fagerholm, Finlandiya Başbakanı (d. 1901) * 1985 - Alister Hardy, İngiliz deniz biyoloğu; zooplankton ve deniz ekosistemi uzmanı (d. 1896) * 1990 - Rocky Graziano, Amerikalı boksör (d. 1922) * 1997 - Alfred Hershey, Amerikalı biyolog (d. 1908) * 2004 - Richard Biggs, Amerikalı aktör (d. 1960) * 2010 - Martin Gardner, Amerikalı matematik ve fen yazarı (d. 1914) * 2012 - Janet Carroll, Amerikalı oyuncu (d. 1940) * 2014 - Matthew Cowles, Amerikalı oyuncu ve yazar (d. 1944) * 2016 - Adolf Born, Çek ressam, karikatürist ve çizgi film yapımcısı (d. 1930) * 2016 - Leonorilda Ochoa, Meksikalı oyuncu ve komedyen (d. 1937) * 2017 - William Carney, Amerikalı siyasetçi (d. 1942) * 2017 - Oscar Fulloné, Arjantinli teknik direktör ve eski futbolcu (d. 1939) * 2017 - Nick Hayden, Amerikalı profesyonel motosiklet yarışçısı (d. 1981) * 2017 - Dina Merrill, Amerikalı oyuncu (d. 1923) * 2017 - Mickey Roker, Amerikalı caz müzisyeni (d. 1932) * 2017 - Zbigniew Wodecki, Polonyalı şarkıcı, müzisyen, besteci, aktör ve TV sunucusu (d. 1950) * 2018 - Alberto Dines, Brezilyalı ödüllü gazeteci ve yazar (d. 1932) * 2018 - Júlio Pomar, Portekizli ressam (d. 1926) * 2018 - Philip Roth, Amerikalı yazar ve Pulitzer Ödülü sahibi (d. 1933) * 2019 - Judith Kerr, Alman-İngiliz çevirmen ve yazar (d. 1923) * 2019 - Sultan Ahmed Şah, Malezya Pahang Eyaleti Sultanı (d. 1930) * 2020 - Ashley Cooper, Avustralyalı tenisçi (d. 1936) * 2020 - Mory Kanté, Gineli şarkıcı, kora müzisyeni ve söz yazarı (d. 1950) * 2020 - Luigi Simoni, İtalyan eski futbolcu ve teknik direktör (d.1939) * 2020 - Jerry Sloan, Amerikalı profesyonel eski basketbolcu ve basketbol baş antrenörü (d. 1942) * 2021 - Anna Maria Cecchi, İtalyan kadın yüzücü (d. 1943) * 2021 - Robert Marchand, 100. yaş üstü Fransız bisikletçi ve sendikacı (d. 1911) * 2021 - Y. C. Simhadri, Hint akademisyen ve yönetici (d. 1941) * 2022 - József Duró, Macar millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1966) * 2022 - Joe Hawke, Yeni Zelandalı siyasetçi (d. 1940) * 2022 - Muhammed İbrahim Kadri, Afgan güreşçi (d. 1938) * 2022 - Lee Lawson, Amerikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1941) * 2022 - Peter Lambert Wilson, Amerikalı anarşist yazardır (d. 1945) * 2023 - Ray Stevenson, İrlanda asıllı İngiliz oyuncu (d. 1964) == Tatiller ve özel günler == == Kaynakça == *0522 22
== Olaylar == * 1040 - Dandanakan Muharebesi yapıldı ve Büyük Selçuklu İmparatorluğu kuruldu. * 1788 - Güney Karolina eyalet olarak kabul edildi. * 1795 - Fransa'da kadınların toplantılara katılması yasaklandı. * 1856 - 42 İsis adlı göktaşı, N. R. Pogson tarafından keşfedildi. * 1915 - İtalya Krallığı, İtilaf Devletleri ile birlikte I. Dünya Savaşı'na katıldı. * 1919 - İzmir'in İtilaf Devletleri tarafından işgalini protesto için Sultanahmet Mitingi yapıldı, mitinge 200 bin kişi katıldı. * 1928 - Türk Vatandaşlığı Kanunu kabul edildi, tekke ve zaviyeler kapatıldı. * 1938 - İstanbul Elektrik Şirketi'nin Hükûmetçe satın alınmasına ilişkin sözleşme, Ankara'da imzalandı. * 1945 - Nasyonal sosyalist liderlerden Himmler, Müttefikler'in eline geçmemek için siyanür kapsülüyle intihar etti. * 1949 - Sovyet lideri Josef Stalin, Berlin ablukasını kaldırdı ve II. Dünya Savaşı sonrası ikiye bölünen Almanya'nın batısında Federal Cumhuriyet ilan edildi. * 1951 - Çin, Mao Zedong önderliğinde Tibet'i ilhak etti. * 1960 - Mossad ajanları, 6 milyon Yahudinin ölümünden sorumlu tutulan Adolf Eichmann'ı Arjantin'de ele geçirdi. Eichmann, yargılanmak üzere İsrail'e götürüldü. * 1965 - Amerika Birleşik Devletleri, iç savaş yaşanan Dominik Cumhuriyeti'ndeki kendi vatandaşları da dahil yabancıları kurtarmak amacıyla Brezilya, Honduras, Paraguay, Nikaragua, Kosta Rika ve El Salvador'un katılımıyla İnter Amerikan Barış Gücü'nü kurdu. * 1971 - İstanbul'da sokağa çıkma yasağı kondu. 25 bin asker ve polis kentte arama yaptı. * 1978 - İmralı Cezaevi'nden kaçan Amerikalı Billy Hayes'in yazdığı roman, Geceyarısı Ekspresi adıyla sinemaya aktarıldı. Türkiye, filmi protesto etti. * 1982 - Devlet Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Ankara'da konuştu: "Gönül arzu eder ki bütün gençler liseyi okusun hatta bütün gençler üniversiteyi okusun. Bu, dünyanın hiçbir yerinde görülmemiştir. Liseyi bitiren herkes üniversiteyi okuyamaz." * 1992 - İstanbul'a 117 yıl hizmet eden Galata Köprüsü yerinden sökülerek, Haliç'e çekildi. * 2002 - Ankara'nın en eski ve en büyük sinemalarından biri olan Akün Sineması, 1975 yılında Ertem Eğilmez'in unutulmaz filmi Hababam Sınıfı ile açtığı perdelerini, yine aynı filmle bir daha açılmamak üzere kapattı. * 2006 - Boeing 717 üretimi sona erdi. * 2006 - Türk-Yunan F-16 uçakları çarpıştı. == Doğumlar == * 359 - Gratianus, Batı Roma İmparatoru (ö. 383) * 1052 - I. Philippe, Franklar kralı (ö. 1108) * 1100 - Qinzong, Çin'in Song Hanedanı'nın dokuzuncu imparatorudur (ö. 1161) * 1707 - Carl Linnaeus, İsveçli biyolog, hekim ve fizikçi (ö. 1778) * 1734 - Franz Anton Mesmer, Alman hekim (ö. 1815) * 1741 - Andrea Luchesi, İtalyan besteci (ö. 1801) * 1790 - Jules Dumont d'Urville, Fransız kâşif ve deniz subayı (ö. 1842) * 1794 - Ignaz Moscheles, Bohemyalı besteci ve piyano virtüözüydü (ö. 1870) * 1800 - Rómulo Díaz de la Vega, Meksika'lı siyasetçi (ö. 1877) * 1810 - Margaret Fuller, Amerikalı gazeteci ve kadın hakları savunucusu (ö. 1850) * 1826 - Âdile Sultan, Türk Divan edebiyatı şairi (ö. 1899) * 1844 - Abdülbaha, Bahai dininin kurucusu Bahaullah'ın en büyük oğlu (ö. 1921) * 1848 - Otto Lilienthal, Alman mucit (ö. 1896) * 1865 - Epitácio Pessoa, Brezilyalı siyasetçi ve hukukçu (ö. 1942) * 1883 - Douglas Fairbanks, Amerikalı sinema oyuncusu, senarist ve yönetmen (ö. 1939) * 1887 - Thoralf Skolem, Norveçli matematikçi (ö. 1963) * 1891 - Pär Lagerkvist, İsveçli yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1974) * 1892 - Rafael Moreno Aranzadi, İspanyol futbolcu (ö. 1922) * 1897 - Hafız Burhan, Türk gazelhan ve bestekâr (ö. 1943) * 1898 - Georgios Grivas, Kıbrıslı asker ve Rum tedhiş örgütü EOKA'nın lideri (ö. 1974) * 1908 - John Bardeen, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1991) * 1908 - Max Abramovitz, Amerikalı mimar (ö. 2004) * 1910 - Scatman Crothers, Amerikalı aktör ve müzisyen (ö. 1986) * 1917 - Edward Lorenz, Amerikan matematikçi ve meteorolog (ö. 2008) * 1921 - Grigori Çuhray, Sovyet yönetmen ve senaryo yazarı (ö. 2001) * 1926 - Desmond Carrington, Britanyalı oyuncu, radyocu ve sunucu (ö. 2017) * 1931 - Michael Lonsdale, Fransız oyuncu ve ressam (d. 2020) * 1933 - Joan Collins, İngiliz oyuncu * 1934 - Robert Moog, Amerikalı elektronik mühendisi ve mucit (ö. 2005) * 1937 - Jorge Martínez Boero, Arjantinli otomobil yarışçısı (ö. 2004) * 1947 - Michael Porter, Amerikalı akademisyen ve ekonomist * 1949 - Hüsnü Mahalli, Suriyeli Türkmen asıllı Türk akademisyen, gazeteci ve yazar * 1950 - Richard Chase, Amerikalı seri katil (ö. 1980) * 1951 - Anatoli Karpov, Rus satranç Büyükustası ve Dünya Satranç Şampiyonu * 1951 - Adalet Şerif oğlu Tahirzade; öğretmen, dilbilimci, filolog-metin bilimcisi, tarihçi, gazeteci, profesör doktor, eski Eğitim Bakanı Yardımcısı * 1952 - Anne-Marie David, Fransız şarkıcı * 1952 - Hayati Yazıcı, Türk siyasetçi * 1955 - Mansur Yavaş, Türk avukat ve siyasetçi * 1956 - Dominique Barella, Fransız hukukçu * 1957 - Jimmy McShane, Kuzey İrlandalı şarkıcı (ö. 1995) * 1960 - Linden Ashby, Amerikalı aktör ve savaş sanatçısı * 1964 - Ruth Metzler, İsviçreli siyasetçi * 1964 - Ali İsmet Öztürk, Türk akrobasi pilotu * 1965 - Tom Tykwer, Alman film yönetmeni, senarist ve besteci * 1967 - Phil Selway, İngiliz müzisyen * 1971 - İlker Aksum, Türk oyuncu * 1971 - Laurel Holloman, Amerikalı oyuncu * 1972 - Rubens Barrichello, Brezilyalı Formula 1 pilotu * 1972 - Burak Hakkı, Türk oyuncu * 1972 - Stephanie Japp, İsviçreli kadın oyuncu * 1972 - Selim Yuhay, Türk mimar * 1974 - Jewel, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, gitarist, aktris ve şair * 1976 - Ricardinho, Brezilyalı futbolcu * 1977 - İlya Kulik, Rus buz patenci * 1977 - Şinasi Yurtsever, Türk oyuncu * 1980 - Lane Garrison, Amerikalı oyuncu * 1982 - Malene Mortensen, Danimarkalı şarkıcı * 1983 - Heidi Range, İngiliz şarkıcı ve söz yazarı * 1984 - Hugo Almeida, Portekizli futbolcu * 1984 - Ushan Çakır, Türk oyuncu * 1985 - Nicky Adler, Alman futbolcu * 1985 - Sekou Cissé, Fildişi Sahilli millî futbolcu * 1985 - Sebastián Fernández, Uruguaylı futbolcu * 1985 - Ross Wallace, İskoç millî futbolcu * 1986 - Natálya Anderle, Brezilyalı manken * 1986 - Ryan Coogler, Amerikalı yönetmen ve senarist * 1986 - Gabriel Özkan, İsveçli futbolcu * 1986 - Caner Özyurtlu, Türk oyuncu, senarist ve yönetmen * 1986 - Alex Renfroe, ABD kökenli Bosnalı profesyonel basketbolcu * 1988 - Courtney Fortson, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1988 - Merve Oflaz, Türk oyuncu * 1988 - Angelo Ogbonna, Nijerya asıllı İtalyan millî futbolcu * 1988 - Lorenzo De Silvestri, İtalyan millî futbolcu * 1989 - Liza Helder, Arubalı model * 1989 - Hüseyin Şe'an, Suudi millî futbolcu * 1989 - Ezequiel Schelotto, İtalyan millî futbolcu * 1989 - Jeffery Taylor, İsveç- Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1990 - Ricardo dos Santos, Brezilyalı sörfçü (ö. 2015) * 1991 - Nadine Ames, Endonezyalı model * 1991 - Lena Meyer- Landrut, Alman sanatçı ve söz yazarı (2010 Eurovizyon birincisi) * 1991 - Ryo Nagai, Japon futbolcu * 1991 - Marko Šćepović, Sırp millî futbolcu * 1991 - Hebert Silva Santos, Brezilyalı futbolcu * 1993 - Guillermo Fernández Hierro, İspanya vatandaşı futbolcu * 1993 - Muhammed es-Sayari, Suudi millî futbolcu * 1994 - Durgam İsmail, Iraklı futbolcu * 1995 - Younés Kaabouni, Fransız futbolcu * 1996 - Emmanuel Boateng, Ganalı futbolcu * 1996 - Çağlar Söyüncü, Türk futbolcu * 1997 - Joe Gomez, İngiliz millî futbolcu * 2000 - Greta Bohacek, Alman çocuk oyuncu * 2000 - Jaxson Hayes, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu == Ölümler == * 230 - I. Urbanus, 222-230 yılları arasında görev yapan papa * 1125 - V. Heinrich, Almanya Kralı ve Kutsal Roma İmparatoru (d. 1086) * 1370 - Togon Temür, Yuan Hanedanı'nın son İmparatoru (d. 1320) * 1498 - Girolamo Savonarola, Dominiken keşiş (d. 1452) * 1523 - Ashikaga Yoshitane, Ashikaga şogunluğunun 10. şogunu (d. 1466) * 1524 - I. İsmail, Safevî Tarikatı'nın lideri, Safevi Devleti'nin kurucusu ve ilk hükümdarı (d. 1487) * 1701 - William Kidd, İskoç denizci ve korsan (d. 1645) * 1857 - Augustin Louis Cauchy, Fransız matematikçi (d. 1789) * 1874 - Sylvain Van de Weyer, Belçika Başbakanı (d. 1802) * 1886 - Leopold von Ranke, Alman tarihçi (d. 1795) * 1906 - Henrik İbsen, Norveçli oyun yazarı (d. 1828) * 1911 - John Douglas, İngiliz mimar (d. 1830) * 1934 - Bonnie Parker, Amerikalı banka soyguncusu ve kanun kaçaği (d. 1910) * 1934 - Clyde Barrow, Amerikalı banka soyguncusu ve kanun kaçaği (d.1909) * 1937 - John D. Rockefeller, Amerikalı sanayici (d. 1839) * 1942 - Georges Politzer, Fransız marksist yazar ve felsefeci (d. 1903) * 1943 - Kenan Hulusi Koray, Türk hikâye yazarı ve Yedi Meşaleciler adlı topluluk üyesi (d. 1906) * 1944 - Şevket Dağ, Türk ressam (d. 1876) * 1945 - Heinrich Himmler, Alman politikacı, asker ve Nazi Almanyası'nda SS lideri (d. 1900) * 1953 - Ali Rıza Çevik, Türk bürokrat (d. 1888) * 1960 - Soğomon Tehliryan, Osmanlı İmparatorluğu sadrazamı (d. 1896) * 1987 - Şemsi Bedelbeyli, Azeri tiyatro yönetmeni ve oyuncu (d. 1911) * 1991 - Kemal Satır, Türk siyasetçi (d. 1911) * 1992 - Atahualpa Yupanqui, Arjantinli besteci (d. 1908) * 1996 - Tanju Okan, Türk şarkıcı, müzisyen ve sinema oyuncusu (d.1938) * 1999 - Owen Hart, Kanadalı profesyonel WWE güreşçisi (d. 1965) * 2002 - Sam Snead, Amerikalı golfçü (d. 1912) * 2003 - Jean Yanne, Fransız oyuncu, yazar, film yönetmeni ve besteci (d. 1933) * 2006 - Kazimierz Górski, Polonya millî futbol takımı antrenörü (d. 1921) * 2007 - Kei Kumai, Japon film yönetmeni (d. 1930) * 2009 - Roh Moo-hyun, Güney Kore 16. (eski) cumhurbaşkanı (d. 1946) * 2011 - Nasır Hicazi, İranlı eski millî futbolcu ve teknik direktör (d. 1949) * 2011 - Xavier Tondo, İspanyol bisikletçi (d. 1978) * 2013 - Cemal Güvenç, Türk ressam ve sanat eğitimcisi (d. 1925) * 2013 - Hayri Kozakçıoğlu, Türk bürokrat ve siyasetçi (d. 1938) * 2013 - Georges Moustaki, Yunan asıllı Fransız şarkıcı (d. 1934) * 2013 - Sami Soylu, Türk hukukçu (d. 1918) * 2015 - Moyra Caldecott, İngiliz yazar (d. 1927) * 2015 - John Carter, Amerikalı oyuncu (d. 1927) * 2015 - Anne Meara, Amerikalı oyuncu ve komedyen (d. 1929) * 2015 - John Forbes Nash, Amerikalı matematikçi ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1928) * 2016 - İbrahim Bodur, Türk iş insanı (d. 1928) * 2016 - John Brophy, Kanadalı eski, hokey oyuncusu ve çalıştırıcı (d. 1933) * 2017 - Olivier de Berranger, Fransız Roma Katolik Kilisesi'ne bağlı piskopos (d. 1938) * 2017 - Kofi Bucknor, Ganalı oyuncu (d. 1953) * 2017 - Aleksandr Burdonski, Sovyet-Rus tiyatro yönetmeni (d. 1941) * 2017 - Akif Emre, Türk gazeteci ve yazar (d. 1957) * 2017 - Roger Moore, İngiliz sinema oyuncusu (d. 1927) * 2017 - Kaoru Yosano, Japon siyasetçi (d. 1938) * 2018 - Antonio Horvath, Şilili siyasetçi (d. 1950) * 2018 - Luis Possada Cariles, Amerikalı istihbaratçı (d. 1928) * 2018 - Daniel Robin, Fransız eski güreşçi (d. 1943) * 2019 - Dumiso Dabengwa, Zimbabveli asker, eski bakan ve siyasetçi (d. 1939) * 2019 - Hosei Norota, Japon siyasetçi ve bakan (d. 1929) * 2019 - Beaton Tulk, Kanadalı siyasetçi ve bürokrat (d. 1944) * 2020 - Alberto Alesina, İtalyan siyaset ekonomisti, yazar ve akademisyen (d. 1957) * 2020 - Ashley Cooper, Avustralyalı tenisçi (d. 1936) * 2020 - Mory Kanté, Gineli şarkıcı, kora müzisyeni ve söz yazarı (d.1950) * 2020 - Hana Kimura, Japon kadın profesyonel güreşçi (d. 1997) * 2020 - Jitendra Nath Pande, Hint tıp profesörü (d. 1941) * 2020 - Luigi Simoni, İtalyan eski futbolcu ve teknik direktör (d. 1939) * 2020 - Jerry Sloan, Amerikalı profesyonel eski basketbolcu ve basketbol baş antrenörü (d. 1942) * 2021 - Eric Carle, Amerikalı çocuk kitapları yazarı ve illüstratörü (d. 1929) * 2021 - Lorrae Desmond, Avustralyalı aktris, şarkıcı, albüm yapımcısı, televizyon sunucusu, radyocu ve oyun yazarı (d. 1929) * 2021 - Paulo Mendes da Rocha, Brezilyalı mimar (d. 1928) * 2021 - Max Mosley, İngiliz Yarış Sürücüsü (d. 1940) * 2021 - Shanti Pahadia, Hint kadın siyasetçi (d. 1934) * 2021 - Nina Şatskaya, Sovyet-Rus aktris (d. 1940) * 2022 - James Bartlett, İngiliz-Güney Afrikalı aktör (d. 1966) * 2022 -Maja Lidia Kossakowska, Polonyalı gazeteci, fantezi yazarı ve arkeolog (d. 1972) == Tatiller ve özel günler == *0523 23
== Olaylar == * * * 1218 - Beşinci Haçlı seferi'nde Haçlılar, Akka şehrini Eyyubiler'e bıraktılar. * 1844 - Amerikalı mucit Samuel Morse, ABD Senatosu üyelerinin de hazır bulunduğu bir deneyle, ABD Kongre binasından Baltimore'da bir tren istasyonuna kendi icadı olan Mors alfabesiyle ilk mesajı gönderdi. * 1883 - Yapımı 14 yıl süren New York'taki Brooklyn Köprüsü trafiğe açıldı. * 1921 - Hint asıllı İngiliz casusu Mustafa Sagir Ankara'da idam edildi. * 1921 - ABD'de, Sacco ve Vanzetti'nin yargılanmalarına başlandı. * 1924 - Yabancı şirketlerce işletilen Osmanlı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi'nin millileştirilmesi için Anadolu-Bağdat Demiryolları Müdiriye-i Umumiyesi kuruldu. * 1940 - Igor Sikorsky, ilk başarılı tek motorlu helikopter uçuşunu gerçekleştirdi. * 1941 - Danimarka Kanalı Savaşı'nda, İngiliz zırhlısı HMS Hood, DKM Bismarck tarafından batırıldı. * 1943 - Polonya'daki Auschwitz toplama kampında "ölüm meleği" adıyla anılan doktor Josef Mengele göreve başladı. Mengele, tutuklular üzerinde yaptığı korkunç deneylerle biliniyordu. * 1945 - Krasnodar Kray'da Karadeniz kıyısındaki Şapsığ Ulusal Rayonu lağvedildi. * 1956 - İlk Eurovision Şarkı Yarışması, İsviçre'nin Lugano kentinde düzenlendi. 7 ülkenin katıldığı şarkı yarışmasını, ev sahibi İsviçre adına yarışan Lys Assia'nın seslendirdiği, Refrain isimli şarkı kazandı. * 1961 - İmralı Adası'ndaki 2 bin mahkûmun barındığı cezaevinde çıkan isyan bastırıldı. * 1964 - Peru'da bir futbol maçında kargaşa çıktı: 135 kişi öldü. * 1976 - Londra'dan Washington'a ilk Concorde seferi başladı. * 1979 - Yüzde 85'i yerli malzeme ile üretilen ilk Türk uçağı 'Mavi Işık 79-XA', Kayseri İkmal Merkezi'nde başarılı bir deneme uçuşu gerçekleştirdi. * 1981 - Türk Hava Yolları'nın "Haliç" uçağı, 4 kişi tarafından Bulgaristan'a kaçırıldı. Militanlar 47 yandaşlarının ceza evinden çıkarılmasını istediler, ancak ertesi gün yakalandılar. * 1983 - Bulvar gazetesinin düzenlediği yarışmada Türkiye Güzeli seçilen Hülya Avşar'ın evli olduğu ortaya çıkınca, ikinci güzel Dilara Haraççı Kraliçe ilan edildi. * 1989 - Bulgaristan'dan Türkiye'ye zorunlu göç başladı. * 1991 - İsrail, Süleyman Operasyonu adını verdiği bir askerî operasyonla Etiyopyalı Yahudileri İsrail'e getirmeye başladı. * 1993 - PKK pususu: Bingöl-Elazığ karayolunda pusu kuran PKKlılar, 33 silahsız askeri öldürdü. * 1993 - Eritre, Etiyopya'dan bağımsızlığını kazandı. * 2000 - İsrail, Güney Lübnan'da 22 yıldır sürdürdüğü işgale son verdi. * 2003 - Letonya'nın başkenti Riga'da gerçekleştirilen 48. Eurovision Şarkı Yarışması'nı Türkiye adına yarışan Sertab Erener, Everyway That I Can adlı şarkı ile kazandı. * 2004 - Kuzey Kore'de cep telefonları yasaklandı. * 2008 - Dima Bilan, Believe adlı şarkı ile Eurovision'da Rusya'ya ilk birinciliği getirdi. * 2014 - Ege Denizi'nde Semadirek adası açıklarında 6.5 şiddetinde bir deprem oluştu. == Doğumlar == * MÖ 15 - Germanicus (Julius Caesar Claudianus), Romalı general (ö. 19) * 1494 - Pontormo, Maniyerist ressam (ö. 1557) * 1544 - William Gilbert, İngiliz hekim ve fizikçi (ö. 1603) * 1686 - Gabriel Fahrenheit, Alman fizikçi ve cıvalı termometrenin mucidi (ö. 1736) * 1743 - Jean-Paul Marat, Fransız bilim insanı ve tıp doktoru (ö. 1793) * 1794 - William Whewell, İngiliz bilim insanı, anglikan rahibi, filozof, teolog ve bilim tarihçisi (ö. 1866) * 1802 - Aleksandre Orbeliani, Gürcü romantik şairi, oyun yazarı, gazetecisi ve tarihçisi (ö. 1869) * 1819 - I. Victoria, Birleşik Krallık Kraliçesi (ö. 1901) * 1905 - Mihail Şolohov, Rus gazeteci, yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1984) * 1911 - Ne Win, Burmalı diktatör (ö. 2002) * 1914 - Herbert L. Anderson, Manhattan Projesi’ne katkı sağlayan Amerikalı nükleer fizikçi (ö. 1988) * 1914 - George Tabori, Macar tiyatro yönetmeni, yazar ve senarist (ö. 2007) * 1928 - Adrian Frutiger, İsviçreli yazar ve sanatçı (ö. 2015) * 1931 - Michael Lonsdale, Fransız oyuncu ve ressam (ö. 2020) * 1932 - Arnold Wesker, İngiliz oyun ve film senaryo yazarı (ö. 2016) * 1937 - Charly Antolini, İsveçli caz bateristi müzisyen * 1937 - Archie Shepp, Amerikalı caz saksofoncu * 1938 - Prince Buster, Jamaikalı reggae ve rock müzisyeni, şarkıcı ve besteci (ö. 2016) * 1940 - Joseph Brodsky, Rus şair (ö. 1996) * 1941 - Bob Dylan, Amerikalı müzisyen, yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi * 1942 - Hannu Mikkola, Eski Dünya Ralli Şampiyonu olan Fin otomobil yarışçısı (ö. 2021) * 1944 - Patti LaBelle, Amerikalı şarkıcı, yazar, aktris ve girişimci * 1945 - İdris Jetu, Fas eski başbakanı * 1945 - Jean- Claude Magendie, Fransız yargıç * 1946 - Ayten Uncuoğlu, Türk oyuncu * 1946 - Tansu Çiller, Türk ekonomist, akademisyen ve siyasetçi (Türkiye'nin ilk kadın Başbakanı) * 1946 - Thomas Nordahl, İsveçli eski millî futbolcu ve spor yorumcusu * 1946 - Irena Szewińska, Eski Polonyalı Olimpiyat kadın atletizm sporcusu (ö. 2018) * 1949 - James Broadbent, İngiliz oyuncu ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1951 - Jean-Pierre Bacri, Fransız oyuncu ve senarist (ö. 2021) * 1953 - Alfred Molina, İngiliz tiyatro ve sinema oyuncusu * 1956 - Sean Kelly, İrlandalı eski profesyonel yol bisikleti yarışçısı * 1959 - Emire Eren Keskin, Türk avukat * 1960 - Kristin Scott Thomas, İngiliz-Fransız oyuncu * 1964 - Ray Stevenson, İrlanda asıllı İngiliz oyuncu (ö. 2023) * 1965 - John C. Reilly, Amerikalı oyuncu * 1966 - Eric Cantona, Fransız futbolcu * 1967 - Tamer Karadağlı, Türk oyuncu * 1968 - Emrah Yücel, Türk grafik tasarımcı * 1970 - Gülay, Türk şarkıcı * 1973 - Jill Johnson, İsveçli şarkıcı ve şarkı sözü yazarı * 1973 - Ruslana, Ukraynalı şarkıcı, dansçı, yapımcı ve besteci * 1974 - Dan Houser, İngiliz oyun yapımcısı, yazarı ve seslendirme sanatçısı * 1979 - Tracy McGrady, Amerikalı eskiden NBA'de oynamış profesyonel basketbolcu * 1981 - Kenan Bajramović, Boşnak millî basketbolcu * 1981 - Penny Taylor, Avustralyalı basketbolcu * 1982 - Elvis Beasley, Amerikalı orta saha oyuncusu * 1982 - Víctor Bernárdez, Honduraslı millî futbolcu * 1982 - Damien Chrysostome, Beninli millî futbolcu * 1983 - Custódio Castro, Portekizli eski millî futbolcu * 1983 - Žydrūnas Karčemarskas, Litvan eski futbolcu * 1984 - Lucien Aubey, Kongolu millî futbolcu * 1984 - Alma Zadić, Avusturyalı avukat ve politikacı * 1985 - Cemre Atmaca, Türk oyuncu * 1985 - Jordi Gómez, İspanyol futbolcu * 1986 - Ludovic Baal, Fransız millî futbolcu * 1986 - Saúl Berjón, İspanyol futbolcu * 1986 - Ladislas Douniama, Kongolu futbolcu * 1986 - Jordan Metcalfe, İngiliz oyuncu * 1986 - Evandro Roncatto, Brezilyalı futbolcu * 1986 - Abdülaziz Tevfik, Mısırlı millî futbolcu * 1987 - Fabio Fognini, İtalyan profesyonel tenis oyuncusu * 1987 - Deborah François, Belçikalı oyuncu * 1987 - Damir Kedžo, Hırvat şarkıcı * 1988 - Daniella Álvarez, Kolombiyalı manken * 1988 - İlya İlyin, Kazak halterci * 1988 - Ramón Osni Moreira Lage, Brezilyalı eski futbolcu * 1989 - Izu Azuka, Nijeryalı futbolcu * 1989 - Yannick Bolasie, Fransız asıllı Kongolu millî futbolcu * 1989 - Cauê, Brezilyalı futbolcu * 1989 - G-Eazy, Amerikalı rapçi * 1989 - Brianne Howey, Amerikalı aktris * 1989 - Kalin Lucas, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1989 - Adil Taarabt, Faslı millî futbolcu * 1990 - Daniel García Carrillo, İspanyol futbolcu * 1990 - Sandra Vinces, Ekvadorlu manken * 1994 - Anderson Esiti, Nijeryalı futbolcu * 1994 - Naoki Kawaguchi, Japon futbolcu * 1994 - Dimash Kudaibergen, Kazak şarkıcı ve bestekâr * 1994 - Jarell Martin, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1994 - Rodrigo de Paul, Arjantinli futbolcu * 1994 - Milda Valčiukaitė, Litvan kürekçi * 1998 - Daisy Edgar-Jones, İngiliz aktris == Ölümler == * 189 - Eleuterus, Yaklaşık olarak 174 - 189 yılları arasında papalık görevinde bulunmuştur (d. ?) * 1136 - Hugo de Payens, Tapınak Şövalyeleri'nin ilk büyük üstadı (d. 1070) * 1408 - Taejo, Kore'nin Joseon Hanedanlığı'nın kurucusu ve ilk hükümdarıydı (d. 1335) * 1524 - Şah İsmail, Türk Safevî İmparatorluğu'nun kurucusu (d. 1487) * 1543 - Mikolaj Kopernik, Polonyalı astronom ve Güneş Sistemi'nin kaşifi (d. 1473) * 1627 - Luis de Góngora, İspanyol Barok lirik şairi (d. 1561) * 1792 - George Brydges Rodney, Büyük Britanya Kraliyet Donanması’nda deniz subayı (d. 1719) * 1817 - Juan Meléndez Valdés, İspanyol neoklasik şair (d. 1754) * 1823 - Franz de Paula Adam von Waldstein, Avusturyalı asker, kaşif, bitki ve doğa bilimci (d. 1759) * 1848 - Annette von Droste-Hülshoff, Alman yazar (d. 1797) * 1879 - William Lloyd Garrison, Amerikalı sosyal reformcu (d. 1805) * 1903 - Marcel Renault, Renault Otomotiv Sanayi'nin üç kurucusundan birisi (d. 1872) * 1907 - Zacharie Astruc, Fransız heykeltıraş, ressam, şair ve sanat eleştirmeni (d. 1833) * 1928 - Teotig, Ermeni yazar ve salnameci (d. 1873) * 1945 - Robert Ritter von Greim, Nazi Almanyası Hava Kuvvetleri Komutanı (d. 1892) * 1948 - Jacques Feyder, Belçikalı film yönetmeni ve senarist (d. 1885) * 1949 - Aleksey Şçusev, Rus mimar (d. 1873) * 1950 - Archibald Wavell, İngiliz asker (d. 1883) * 1957 - İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Türk yazar, tarihçi, müzeci ve mutasavvıf (d. 1870) * 1959 - John Foster Dulles, Amerikalı avukat ve siyaset adamı (d. 1888) * 1965 - Aşot Madat, Türk tiyatro sanatçısı * 1965 - Sonny Boy Williamson II, Amerikalı blues armonika virtüözü ve şarkıcı-şarkı yazarıdır (d. 1912) * 1973 - Selahattin Batu, Türk veteriner hekim, akademisyen, siyasetçi ve edebiyatçı (d. 1905) * 1974 - Duke Ellington, Amerikalı caz müzisyeni (d. 1899) * 1979 - André Luguet, Fransız film oyuncusu (d. 1892) * 1984 - Vince McMahon Sr., Amerikalı profesyonel güreş girişimcisi (d. 1914) * 1991 - İsmail Selen, Türk asker (suikast sonucu) (d. 1931) * 1995 - Harold Wilson, İngiliz siyasetçi ve Başbakan (d. 1916) * 2003 - Rachel Kempson, İngiliz aktris (d. 1910) * 2010 - Paul Gray, Amerikalı bas gitarist (Slipknot) (d. 1972) * 2014 - Stormé DeLarverie, Amerikalı aktivist (d. 1920) * 2015 - Tanith Lee, İngiliz çizgi roman, bilimkurgu ve hikâye yazarı (d. 1947) * 2016 - Burt Kwouk, Çin kökenli İngiliz-Britanyalı oyuncu (d. 1930) * 2017 - Denis Johnson, Amerikalı yazar (d. 1949) * 2017 - Jared Martin, Amerikalı sinema ve dizi oyuncusu (d. 1941) * 2017 - Pierre Seron, Belçikalı çizgi roman sanatçısı ve çizer (d. 1942) * 2018 - Gudrun Burwitz, Nazi Partisi (NSDAP)'nin önde gelen üyesi olan Reichsführer- SS Heinrich Himmler'in kızı ve Nihai Çözüm'ün baş mimarı (d. 1929) * 2018 - Jerry Maren, Amerikalı oyuncu (d. 1920) * 2019 - Gianfranco Bozzao, Eski İtalyan futbolcu (d. 1936) * 2019 - Murray Gell-Mann, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1929) * 2020 - Mukar Çolponbayev, Kırgız politikacı (d. 1950) * 2020 - Makbul Hossain, Bangladeşli politikacı ve iş insanı (d. 1950) * 2020 - Hüseyin Ahmed kanjoi, Pakistanlı politikacı (d. 1985) * 2020 - Lily Lian, Fransız şarkıcı (d. 1917) * 2020 - Lucia Mee, Kuzey İrlandalı aktivist (d. 1999) * 2020 - Dinaldo Wanderley, Brezilyalı politikacı (d. 1950) * 2021 - John Davis, Amerikalı şarkıcı (d. 1954) * 2021 - Banira Giri, Nepalli şair (d. 1946) * 2021 - Desiree Gould, Amerikalı aktris ve iş insanı (d. 1945) * 2021 - Samuel E. Wright, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı (d. 1946) * 2022 - David Datuna, Gürcü-Amerikalı heykeltıraş ve sanatçı (d. 1974) * 2022 - Saccid Kişvar, Pakistanlı sinema ve televizyon oyuncusu (d. 1933) * 2022 - Ouka Leele, İspanyol fotoğraf sanatçısı, şair ve çizer (d. 1957) * 2023 - Tina Turner, Amerikalı şarkıcı ve oyuncu (d. 1939) * 2023 - Adil Serdar Saçan, Türk yazar, hukukçu ve eski polis (d. 1962) == Tatiller ve özel günler == *0524 24
== Olaylar == * 1571 - İspanyol İmparatorluğu, Venedik Cumhuriyeti ve Papalık Devleti, Osmanlı Devleti aleyhine ittifak kararı aldı. * 1924 - Türkiye millî futbol takımı, Olimpiyat Oyunları kapsamındaki ilk millî maçında, Çekoslovakya'ya 5-2 yenildi. küçükresim|sağ|100x|1937 Dünya Fuarı * 1937 - Paris'te, 1937 Dünya Fuarı başladı. Eyfel Kulesi'nin de yer aldığı fuarda İşçi ve Çiftçi Kadın Heykeli ve Nazi yapımı heykel karşılıklı sergileniyordu. * 1944 - Nuri Demirağ'ın fabrikasında yapılan ilk Türk yolcu uçağı, İstanbul'dan Ankara'ya uçtu. * 1953 - ABD, Nevada'da bulunan deneme bölgesinde, topçu birlikleri tarafından atılan ilk ve tek nükleer bomba denemesini yaptı. * 1954 - Türkiye, Osmanlı borçlarının son taksitini ödedi. * 1954 - Tokyo'da yapılan Dünya Serbest Güreş Şampiyonası'nda, Türkiye birinci oldu. * 1961 - ABD Başkanı John F. Kennedy, ABD Kongresi'nde yaptığı bir konuşmada 1960'lı yıllar sona ermeden önce mutlaka Ay'a ayak basacaklarını ilan etti. * 1963 - 32 Afrika ülkesi bir araya gelerek Afrika Birliği Örgütü'nü kurdu. 9 Temmuz 2002'den itibaren Afrika Birliği adını aldı. * 1977 - Kerkük-Yumurtalık Petrol Boru Hattı açıldı ve ilk tanker yüklemesi gerçekleştirildi. * 1977 - Yıldız Savaşları filmi gösterime girdi. * 1979 - Chicago'da O'Hare Uluslararası Havalimanı'ndan kalkan American Airlines'a ait McDonnell Douglas DC-10-10, kalkıştan dakikalar sonra düştü. Uçaktaki 258 yolcu ve 13 mürettabattan kurtulan olmadı. * 1982 - Falkland Savaşı sırasında İngilizlerin HMS Coventry adlı destroyeri, Arjantin uçakları tarafından batırıldı. * 1983 - Millî Güvenlik Konseyi, kürtaj yasa tasarısını kabul etti. * 1988 - Irak, Basra'yı İran'dan geri aldı. * 1989 - Mihail Gorbaçov, Sovyetler Birliği Devlet Başkanı oldu. * 1997 - Afganistan'dan kaçan General Raşid Dostum, Türkiye'ye sığındı. * 2001 - 32 yaşındaki Coloradolu Erik Weihenmayer, Everest Dağı'nın zirvesine ulaşan ilk görme engelli insan unvanını aldı. * 2003 - 56'ncı Cannes Film Festivali'nde Nuri Bilge Ceylan'ın Uzak adlı filmi, Büyük Ödülü, Gus Van Sant'ın Fil (Elephant) adlı filmi ise, Altın Palmiye ödülünü aldı. * 2005 - Azeri petrolünü Türkiye üzerinden dünya pazarına ulaştırması amaçlanan Bakü- Tiflis-Ceyhan (BTC) boru hattına ilk petrol verildi. * 2005 - UEFA Şampiyonlar Ligi 2004-2005 sezonu finali Atatürk Olimpiyat Stadyumu'nda yapıldı. Normal süresi 3-3 biten maçı, Liverpool penaltılarla 6-5 Milan'ı yendi. * 2008 - 61. Cannes Film Festivali’nde En İyi Yönetmen Ödülünü Nuri Bilge Ceylan, Üç Maymun filmi ile aldı. Ceylan, ödülünü kucaklarken, “Benim yalnız ve güzel ülkeme ithaf ediyorum” dedi. Ceylan, üçüncü kez Cannes’da ödül alarak bir rekora da imza attı. * 2008 - Uzay aracı Phoenix Mars'a indi. * 2010 - Samandıra'da eğitim uçuşu yapan bir askeri uçak, sokağın ortasına düştü. 3 personel hafif yaralandı. == Doğumlar == * 1048 - Shenzong, Çin'in Song Hanedanı'nın altıncı imparatorudur (ö. 1085) * 1320 - Togon Temür, Yuan Hanedanı'nın son İmparatoru (ö. 1370) * 1334 - Sukō, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında üçüncü Kuzey Talibi (ö. 1398) * 1616 - Carlo Dolci, İtalyan ressam (ö. 1686) * 1792 - Minh Mang, 1820-1841 arasında Vietnam imparatoru (ö. 1841) * 1803 - Ralph Waldo Emerson, Amerikalı yazar ve düşünür (ö. 1882) * 1818 - Jacob Burckhardt, İsviçreli tarihçi (ö. 1897) * 1846 - Naim Fraşiri, Arnavut tarihçi, gazeteci, şair, yazar (ö. 1900) * 1856 - Louis Franchet d'Espèrey, Fransız general (ö. 1942) * 1860 - James McKeen Cattell, Amerikalı bilim insanı (ö. 1944) * 1865 - John Mott, Amerikalı bir Aktivist ve Nobel Barış Ödülü sahibi (ö. 1955) * 1865 - Pieter Zeeman, Hollandalı bilim insanı ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1943) * 1889 - Igor Sikorsky, Rus asıllı Amerikalı bilim insanı (ilk başarılı helikopteri yapan) (ö. 1972) * 1915 - Zeyyat Mandalinci, Türk siyasetçi (ö. 1990) * 1915 - Aarne Kainlauri, Fin atlet * 1921 - Jack Steinberger, Amerikalı fizikçi ve Nobel fizik ödülü sahibi (ö. 2020) * 1922 - Enrico Berlinguer, İtalyan siyasetçi ve İtalyan Komünist Partisi Genel Sekreteri (ö. 1984) * 1927 - Robert Ludlum, Amerikalı yazar (ö. 2001) * 1939 - Ian McKellen, İngiliz oyuncu * 1941 - Winfried Bölke, Alman bisiklet yarışçısı (ö. 2021) * 1941 - Vladimir Voronin, Moldovalı siyasetçi ve Moldova'nın eski cumhurbaşkanı * 1945 - Meriç Başaran, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1946 - Sümeyra, Türk ses sanatçısı (ö. 1990) * 1948 - Bülent Arınç, Türk siyasetçi * 1948 - Klaus Meine, Alman şarkıcı * 1952 - Petǎr Stoyanov, Bulgar siyasetçi * 1953 - Daniel Passarella, Arjantinli eski futbolcu, teknik direktör ve yönetici * 1953 - Gaetano Scirea, İtalyan futbolcu (ö. 1989) * 1955 - Connie Selecca, Amerikalı oyuncu ve model * 1957 - Éder, Brezilyalı millî futbolcu * 1957 - Mehmet Özhaseki, Türk siyasetçi * 1958 - Tuluğ Çizgen, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1960 - Wallace Roney, Amerikalı caz trompetçisi (ö. 2020) * 1961 - İsmail Kartal, Türk teknik direktör ve eski millî futbolcu * 1961 - Tite, Brezilyalı teknik direktör ve eski futbolcu * 1963 - Nergis Kumbasar, Türk manken, oyuncu, sunucu ve senarist * 1963 - Mike Myers, İngiliz asıllı Kanadalı aktör, komedyen, senaryo yazarı ve film yapımcısı * 1965 - Yahya Jammeh, Gambiyalı asker ve siyasetçi * 1965 - Mariann Mayberry, Amerikalı aktris (ö. 2017) * 1967 - Luc Nilis, Eski Belçikalı millî futbolcu ve antrenör * 1969 - Anne Heche, Amerikalı oyuncu, yönetmen ve senarist (ö. 2022) * 1972 - Tardu Flordun, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1973 - Daz Dilinger, Amerikalı rap sanatçısı ve yapımcı * 1973 - Tomasz Zdebel, Polonyalı futbolcu * 1975 - Lauryn Hill, Amerikalı müzisyen, prodüktör, aktris, R&B;/Soul ve hip- hop şarkıcısı * 1976 - Cillian Murphy, İrlandalı oyuncu * 1976 - Ethan Suplee, Amerikalı aktör * 1976 - Stefan Holm, İsveçli atlet * 1978 - Adam Gontier, Kanadalı müzisyen * 1978 - Dilek Türkan, Türk ses sanatçısı * 1979 - Carlos Bocanegra, Amerikalı millî futbolcu * 1979 - Seyid Muavvaz, Mısırlı millî eski futbolcu * 1979 - Burak Satıbol, Türk tiyatro oyuncusu * 1982 - Roger Guerreiro, Brezilya doğumlu Polonya millî futbol takımı futbolcusu * 1982 - Ezekiel Kemboi, Kenyalı orta mesafeci * 1984 - Emma Marrone, İtalyan pop/rock şarkıcısı * 1985 - Demba Ba, Fransa doğumlu Senegalli futbolcu * 1985 - Tuğba Daşdemir, Türk Alp disiplini kayakçısı * 1986 - Geraint Thomas, Galli yol bisikleti ve pist bisikleti yarışçısı * 1986 - Juri Ueno, Japon aktris * 1987 - Jackson Mendy, Fransa doğumlu Senagalli futbolcu * 1987 - Kamil Stoch, Polonyalı kayakla atlamacı * 1990 - Bo Dallas, Amerikalı profesyonel güreşçi. Günümüzde WWE güreşçisi * 1990 - Majda Mehmedović, Karadağlı hentbolcu * 1991 - Derrick Williams, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1994 - Batuhan Artarslan, Türk futbolcu == Ölümler == * 615 - IV. Bonifacius, 25 Eylül 608'den öldüğü 615 yılına kadar Papalık yapmıştır (d. 550) * 735 - Bede, Anglosakson dünyasının ilk tarih yazarı, teolog, tarihçi ve kronoloğu (d. 672/673) * 986 - Abdurrahman es-Sufî, Farisi gök bilimci (d. 903) * 992 - I. Mieszko, 960'tan öldüğü 992 yılına kadar Polonya kralıdır (d. 945) * 1085 - VII. Gregorius, 22 Nisan 1073 - 25 Mayıs 1085 tarihleri arasında papalık yapmıştır (d. ?) * 1261 - IV. Alexander, Papa (d. 1199) * 1681 - Pedro Calderón de la Barca, İspanyol şair, oyun yazarı, asker, din adamı (d. 1600) * 1724 - Osmanzâde Ahmed Tâib, Osmanlı Divan şairi (d. ?) * 1848 - Annette von Droste-Hülshoff, Alman yazar (d. 1797) * 1899 - Vasili Vasilyevski, Rus tarihçi (d. 1838) * 1917 - Maksim Bahdanovič, Beyaz Rus şair, gazeteci ve edebiyat eleştirmeni (d. 1891) * 1934 - Gustav Holst, İngiliz besteci (d. 1874) * 1954 - Robert Capa, Macar asıllı Amerikalı fotoğrafçı (d. 1913) * 1963 - Mehdi Frashëri, Arnavutluk Başbakanı (d. 1872) * 1965 - Joseph Grew, Amerikalı diplomat (d. 1880) * 1965 - Sonny Boy Williamson II, Amerikalı şarkıcı ve besteci (d. 1912) * 1968 - Georg von Küchler, Almanya'nın subayı ve Nazi Almanyası'nın Generalfeldmareşal'i (d. 1881) * 1970 - Christopher Dawson, İngiliz tarihçi (d. 1889) * 1970 - Nizamettin Nazif Tepedelenlioğlu, Türk gazeteci ve yazar (d. 1901) * 1974 - Donald Crisp, İngiliz sinema oyuncusu ve yapımcı, yönetmen ve senarist (d. 1882) * 1974 - Ulvi Uraz, Türk tiyatro ve sinema sanatçısı (d. 1921) * 1983 - I. İdris, Libya Kralı (d. 1890 * 1983 - Necip Fazıl Kısakürek, Türk şair, gazeteci ve yazar (d. 1904) * 1988 - Karl Wittfogel, Alman-Amerikan dilbilimci tarihçi, türkolog, sinolog, öğretmen, yazar ve siyasetçi (d. 1896) * 1994 - Atilla Galatalı, Türk seramik sanatçısı (d. 1936) * 2001 - Alberto Korda, Kübalı fotoğrafçı (d. 1928) * 2011 - Leonora Carrington, İngiltere doğumlu Meksikalı ressam ve yazar (d. 1917) * 2014 - Wojciech Jaruzelski, Polonyalı asker ve Polonya Cumhurbaşkanı (d. 1923) * 2017 - Alistair Horne, İngiliz gazeteci, biyografi ve tarihçi (d. 1925) * 2017 - Eva Estrada Kalaw, Filipinli kadın siyasetçi ve profesör (d. 1920) * 2017 - Ali Tanrıyar, Türk hekim, siyasetçi ve spor adamı (d. 1914) * 2017 - Emili Vicente, Eski İspanyol futbolcu, çalıştırıcı ve teknik direktördür (d. 1965) * 2018 - Dean Francis, Eski İngiliz boksör ve antrenör (d. 1974) * 2018 - Piet Kee, Hollandalı besteci ve orgcu (d. 1927) * 2018 - Naser Malek, İranlı oyuncu ve yönetmen (d. 1930) * 2019 - Margaret-Ann Armour, İskoçya doğumlu Britanyalı-Kanadalı kimyager ve eğitimci (d. 1939) * 2019 - Paolo Babbini, İtalyan siyasetçi (d. 1935) * 2019 - Claus von Bülow, Danimarka doğumlu İngiliz sosyoelit, hukukçu ve eleştirmen (d. 1926) * 2019 - Jean Burns, Avustralyalı kadın pilot (d. 1919) * 2019 - Anthony Graziano, Amerikalı mafya üyesi ve kaçakçı (d. 1940) * 2020 - Bucky Baxter, Amerikalı çoklu enstrümanlı müzisyen (d. 1955) * 2020 - George Floyd, bir Afro-Amerikalı (d. 1973) * 2020 - İsmail Gamadiid, Somali Puntlander politikacısı (d. 1960) * 2020 - Renate Krößner, Alman oyuncu (d. 1945) * 2020 - Marvin Luster, profesyonel Amerikan futbolu oyuncusu (d. 1937) * 2020 - Vadão, Brezilyalı futbolu teknik direktör (d. 1956) * 2021 - Eilat Mazar, bir İsrailli arkeologdur (d. 1956) * 2021 - José Meltión Chávez, Arjantinli Roma Katolik piskopos (d. 1957) * 2022 - Jean- Louis Chautemps, Fransız caz müzisyeni (d. 1931) * 2022 - Wies van Dongen, Hollandalı profesyonel bisiklet sporcusu (d. 1931) * 2022 - Lívia Gyarmathy, Macar film yönetmeni ve senarist (d. 1932) == Tatiller ve özel günler == *Havlu Günü == Kaynakça == *0525 25
== Olaylar == * 961 - II. Otto, Alman Krallığı tahtına çıktı. * 1538 - Jean Calvin ve yandaşları Cenevre'den sürgün edildi. Kalvenizm'in kurucusu olan Fransız din adamı, 1541'de tekrar Cenevre'ye döndüğünde katı bir teokratik yönetim kurdu. 18 Mayıs 1564'te "Cenevre Diktatörü" olarak öldü. * 1647 - Alse Young adındaki bir kadın, Amerikan kolonilerinde cadılık suçlamasıyla idam edilen ilk şahıs olmuştur. Young, Hartford'ta asılarak idam edilmişti. * 1832 - Québec'te Asya kolerası salgını: Yaklaşık 6000 kişi öldü. * 1889 - Eyfel Kulesi'nin ilk asansörü halka açıldı. * 1894 - Rusya'nın son Çarı, II. Nikola taç giydi. * 1897 - Bram Stoker'ın dünyaca ünlü Dracula romanı basıldı. * 1926 - Millî Mücadele'ye katılmayan memurların görevlerine son verilmesine ilişkin kanun kabul edildi. * 1938 - Atatürk, Ankara'dan son kez ayrıldı. * 1938 - Amerikan Karşıtı Faaliyetleri İzleme Komitesi (HUAC) ilk oturumunu yaptı. * 1939 - Hükümette iki bakan değişti. Fethi Okyar Adalet, Raif Karadeniz Gümrük ve Tekel Bakanı oldu. * 1946 - Belediye seçimleri, "Açık Oy Gizli Tasnif" şeklinde olduğu için olaylı geçti. CHP birinci parti oldu. İkinci olan Demokrat Parti ise, iktidarın seçimde yanlı davrandığı ve seçim güvenliği olmadığı gerekçesiyle konuyu mahkemeye taşıdıysa da sonuç alamadı. * 1957 - Abant'ta meydana gelen 7,1 büyüklüğündeki depremde 52 kişi öldü. * 1963 - İskenderun Gazeteciler Cemiyeti kuruldu. * 1966 - Denizli'de, Çelik Yeşilspor Gençlik ve Pamukkale Gençlik Kulüplerinin katılımlarıyla gerçekleşen Genel Kurul toplantısında, Denizlispor Profesyonel Futbol Kulübü kuruldu. * 1968 - Başbakan Süleyman Demirel, "düzeni değiştirmek isteyenler meczuptur, anarşisttir" dedi. * 1970 - Sovyetler Birliği yapımı Tupolev Tu-144 süpersonik uçağı, Mach 2 hızını aşabilen ilk ticari hava taşıt aracı oldu. * 1971 - Şair Fazıl Hüsnü Dağlarca tutuklandı. * 1971 - Sinema sanatçısı Yılmaz Güney gözaltına alındı. * 1972 - ABD ve SSCB arasında balistik füzelerin sınırlandırılması antlaşması imzalandı. * 1973 - Orhan Kemal Roman Ödülü'nü, "Büyük Gözaltı" romanıyla Çetin Altan aldı. * 1982 - Yılmaz Güney'in senaryosunu yazdığı ve Şerif Gören'in yönettiği Yol filmi, Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye ödülünü Costa Gavras'ın Kayıp (Missing) filmiyle paylaştı. * 1983 - 12 Eylül Darbesi'nin 46. idamı: 12 Aralık 1978'de paralarını gasbetmek amacıyla işçi Nusret Ateş'i başına keserle vurarak öldüren, diğer üç işçiyi de yaralayan Abdülaziz Kılıç idam edildi. * 1983 - Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP) kuruldu; Genel Başkanlığa Erdal İnönü seçildi. * 1992 - Orhan Kemal Roman Ödülü'nü, "Köylüler" romanıyla Talip Apaydın aldı. * 1993 - Salman Rüşdi'nin Şeytan Ayetleri kitabını yayımlamaya başlayan Aydınlık gazetesi toplatıldı. * 1997 - Susurluk kazası'nın duruşmasında, kamyon şoförü Hasan Gökçe, 6 milyon 420 bin lira para cezası ile DYP Şanlıurfa Milletvekili Sedat Edip Bucak'ın ailesine 100 milyon lira manevi tazminat ödemeye mahkûm edildi. * 1999 - Danıştay Sekizinci Dairesi, başı açık görev yapmayı kabul etmeyen baş örtülü memurların, uyarı cezası verilmeden işten çıkarılmasına karar verdi. * 2003 - Ukrayna Havayolları'na ait bir uçak, Trabzon'un Maçka ilçesi yakınlarında düştü. İspanyol Barış Gücü askerlerini taşıyan uçakta, 62 asker ile 13 kişilik mürettebat öldü. * 2006 - 6.3 büyüklüğündeki Mayıs 2006 Cava Depremi meydana geldi. Depremde en az 5749 kişi öldü, 38.568 kişi yaralandı ve 600.000 kişi evsiz kaldı. * 2008 - Çin'de 148 kişinin ölümüne neden olan su taşkınları başladı. == Doğumlar == * 1264 - Prens Koreyasu, Kamakura şogunluğunun yedinci şogunudur (ö. 1326) * 1478 - VII. Clemens, 19 Kasım 1523'den ölüm tarihi olan 25 Eylül 1534'e kadar papalık yapmıştır (ö. 1534) * 1564 - İmâm-ı Rabbânî, Hint İslâm âlimi ve tasavvuf önderi (ö. 1624) * 1566 - III. Mehmet, Osmanlı'nın 13. Padişahı (ö. 1603) * 1623 - William Petty, İngiliz iktisatçı, bilim insanı ve filozof (ö. 1687) * 1650 - John Churchill, İngiliz general (ö. 1722) * 1667 - Abraham de Moivre, bir Fransız matematikçidir (ö. 1754) * 1689 - Lady Mary Wortley Montagu, İngiliz yazar (Osmanlı toplumu üzerine ayrıntılı gözlemleriyle de bilinir) (ö. 1762) * 1863 - Bob Fitzsimmons, Yeni Zelanda'lı boksör (ö. 1917) * 1867 - Mary Teck, Birleşik Krallık Kraliçesi (ö. 1953) * 1874 - Henri Farman, İngiliz asıllı Fransız pilot ve mühendis (ö. 1958) * 1891 - Paul Lukas, Amerikalı oyuncudur (ö. 1971) * 1895 - Dorothea Lange, Amerikalı belge fotoğrafçısı (ö. 1965) * 1904 - Necip Fazıl Kısakürek, Türk şâir, yazar ve düşünür (ö. 1983) * 1907 - John Wayne, Amerikalı oyuncu ve En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1979) * 1909 - Matt Busby, İskoç futbolcu, teknik direktör (ö. 1994) * 1909 - Adolfo López Mateos, Meksikalı siyasetçi (ö. 1969) * 1912 - János Kádár, Macar devlet adamı, politikacı (ö. 1989) * 1912 - Jay Silverheels, Amerikalı oyuncu (ö. 1980) * 1913 - Peter Cushing, İngiliz oyuncu (ö. 1994) * 1914 - Frankie Manning, Amerikalı dansçı ve koreograftı (ö. 2009) * 1919 - Rubén González, Kübalı piyanist (Buena Vista Social Club grubunun üyesi) (ö. 2003) * 1920 - Peggy Lee, Amerikalı bir caz ve popüler müzik şarkıcısı, söz yazarı, besteci ve oyuncuydu (ö. 2002) * 1921 - Inge Borkh, Alman soprano ve opera sanatçısıdır (ö. 2018) * 1923 - James King Arness, Amerikalı western film oyuncusudur (ö. 2011) * 1925 - Alec McCowen, İngiliz tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu seslendirme sanatçısı (ö. 2017) * 1926 - Miles Davis, Amerikalı caz trompetçisi ve bestecisi (ö. 1991) * 1928 - Jack Kevorkian, Ermeni asıllı Amerikalı patolog, ressam, besteci, enstürmanist (ö. 2011) * 1931 - Tarık Dursun K., Türk yazar ve yayıncı (ö. 2015) * 1940 - Levon Helm, Amerikalı rock müzisyeni (ö. 2012) * 1943 - Maria do Céu Guerra, Portekizli oyuncu * 1944 - Can Gürzap, Türk sinema, tiyatro ve dizi oyuncusu, yazar ve eğitmen * 1946 - Mick Ronson, İngiliz gitarist, besteci ve yapımcı (ö. 1993) * 1948 - Stevie Nicks, Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1949 - Ward Cunningham, Amerikalı bilgisayar programcısı * 1949 - Jeremy Corbyn, İngiliz siyasetçi * 1951 - Sally Ride, Amerikalı kadın astronot ve astrofizikçi (ö. 2012) * 1954 - Alan Hollinghurst, İngiliz yazar * 1954 - Wolfgang Sidka, Alman eski futbolcu ve teknik direktör * 1954 - Lisbeth Zwerger, Avusturyalı çocuk kitabı illüstratörü * 1957 - Uğur Yücel, Türk oyuncu, yönetmen ve senarist * 1962 - Black sahne ismiyle İngiliz şarkıcı (ö. 2016) * 1964 - İlkay Akkaya, Türk müzisyen * 1964 - Lenny Kravitz, Amerikalı şarkıcı, söz yazarı, yapımcı ve aranjör * 1964 - Nazlı Tosunoğlu, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1966 - Helena Bonham Carter, İngiliz oyuncu * 1967 - Kristen Pfaff, Amerikalı bas gitarist (ö. 1994) * 1968 - Fernando León de Aranoa, ödüllü İspanyol yönetmen ve senarist * 1968 - Frederik, Danimarka tahtının varisi * 1971 - Matt Stone, Amerikalı oyuncu * 1973 - Magdalena Kožená, Çek mezzo-soprano * 1975 - Suat Suna, Türk pop şarkıcısı ve besteci * 1977 - Yonca Türkman, Türk tiyatrocu ve dizi oyuncusu (ö. 2022) * 1977 - Luca Toni, İtalyan futbolcu * 1979 - Mehmet Okur, Türk basketbolcu * 1981 - Anthony Ervin, Amerikalı yüzücü * 1981 - Eda-Ines Etti, Eston şarkıcı * 1982 - Monique Alexander, Amerikalı porno yıldızı ve çıplak model * 1982 - Hasan Kabze, Türk futbolcu * 1982 - Maya Petrova Rus hentbolcu * 1983 - Demy de Zeeuw, Hollandalı eski futbolcu * 1986 - Àstrid Bergès-Frisbey, İspanyol-Fransız kadın oyuncu * 1987 - Olcay Şahan, Türk eski millî futbolcudur * 1988 - Juan Cuadrado, Kolombiyalı millî futbolcu * 1988 - Dani Samuels, Avustralyalı atlet * 1989 - Tomáš Pekhart, Çek millî futbolcu * 1991 - Julianna Rose Mauriello, Amerikalı aktris * 1991 - Ah Young, Güney Koreli bir şarkıcı ve aktris * 1992 - Jenni Vähämaa, Fin buz patenci == Ölümler == * 946 - I. Edmund, 939 yılından ölümüne kadar İngiltere Kralı (d. 921) * 1421 - Çelebi Mehmet, Osmanlı'nın 5. Padişahı (d. 1389) * 1512 - II. Bayezid, Osmanlı'nın 8. Padişahı (d. 1447) * 1552 - Sebastian Münster, Alman kartograf, kozmograf ve bilgin (d. 1488) * 1703 - Samuel Pepys, İngiliz yazar (d. 1633) * 1818 - Micheal Andreas Barclay de Tolly, Baltık Almanı bir mareşal ve Rus İmparatorluğu Savaş Bakanı'dır (d. 1761) * 1840 - Sidney Smith, bir İngiliz deniz subayıydı (d. 1764) * 1864 - Charles Sealsfield, Amerikalı gazeteci (d. 1793) * 1877 - Richard Hawes, Amerikalı politikacı (d. 1797) * 1883 - Abdülkadir Cezayiri, Cezayirli halk önderi, din adamı ve asker (d. 1808) * 1895 - Ahmed Cevdet Paşa, Türk devlet ve bilim insanı, tarihçi, hukukçu ve şair (d. 1822) * 1908 - Mirza Gulâm Ahmed, Ahmedîlik dinî hareketinin kurucusu (d. 1835) * 1917 - Boris Drangov, Bulgar Albay ve savaş pedagogu (d. 1872) * 1933 - Jimmie Rodgers, Amerikalı country, blues ve halk müziği şarkıcısı (d. 1897) * 1943 - Edsel Ford, 1919 - 1943 arasında Ford Motor Company şirketinin başkanıydı (d. 1893) * 1944 - Christian Wirth, üst düzey Alman polis ve SS subayı (d. 1885) * 1948 - Theodor Morell, Alman doktor (d. 1886) * 1952 - Emilie Flöge, Avusturyalı moda tasarımcısı ve iş insanı (d. 1874) * 1955 - Alberto Ascari, Milan doğumlu İtalyan Formula 1 pilotu (d. 1918) * 1969 - Allan Lockheed, Amerikalı uçak tasarımcısı (d. 1889) * 1976 - Martin Heidegger, Alman varoluşçu filozof (d. 1889) * 1982 - Semra Ertan, zenofobi karşıtı Türk göçmeni işçi ve yazar (d. 1956) * 1990 - Emil Konopinski, Amerikalı çekirdek bilimci (d. 1911) * 1991 - İzzettin Ökte, Türk besteci ve tanbur sanatçısı (d. 1910) * 1995 - Doğan Kasaroğlu, Türk gazeteci, siyasetçi ve TRT Genel Müdürlerinden (d. 1933) * 1997 - Manfred von Ardenne, Alman araştırma ve uygulama fizikçisi ve mucit (d. 1907) * 2001 - Alberto Korda, Kübalı fotoğrafçı (d. 1928) * 2005 - Eddie Albert, Amerikalı oyuncu (d. 1906) * 2005 - Sangoulé Lamizana, Yukarı Voltalı (günümüzde Burkina Fasolu) asker ve siyasetçi (d. 1916) * 2005 - Ruth Laredo, Klasik Müzik tarzında çalan Amerikalı kadın piyanist (d. 1937) * 2008 - Sydney Pollack, Amerikalı yönetmen, yapımcı, oyuncu ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi (d. 1934) * 2012 - Orhan Boran, Türk radyo ve televizyon sunucusu ve oyuncu (d. 1928) * 2013 - Jack Vance, Amerikalı yazar (d. 1916) * 2015 - Vicente Aranda, İspanyol film yönetmeni, yapımcısı ve senarist (d. 1926) * 2016 - Dumitru Teoderescu, Romanyalı futbol direktörü (d. 1939) * 2017 - Toni Bertorelli, İtalyan oyuncu (d. 1948) * 2017 - Laura Biagiotti, İtalyan kadın modacı ve kozmetikçi (d. 1943) * 2017 - Zbigniew Brzezinski, Amerikalı politikacı (d. 1928) * 2018 - Alan Bean, Amerikan deniz subayı ve havacı, uçak mühendisi, test pilotu ve NASA astronotu (d. 1932) * 2018 - Pierre Bellemare, Fransız yazar, romancı, radyocu, televizyon sunucusu, televizyon yapımcısı, yönetmen ve oyuncu (d. 1929) * 2018 - Ted Dabney, Amerikalı elektronik mühendisi (d. 1937) * 2019 - Abdüllatif ez Zein, Lübnanlı siyasetçi (d. 1932) * 2019 - Eşref Kolçak, Türk televizyon ve sinema oyuncusu ve tiyatrocu (d. 1927) * 2019 - Stephen Thorne, İngiliz oyuncu (d. 1935) * 2019 - Prem Tinsulanonda, Taylandlı emekli subay (d. 1920) * 2020 - Michael Athans, Yunan asıllı Amerikalı profesörü (d. 1937) * 2020 - Samvel Gasparov, Rus film yönetmeni ve kısa öykü yazarı (d. 1938) * 2020 - Richard Herd, Amerikalı aktör (d. 1932) * 2020 - Irmgard Hermann, Alman aktris ve yönetmen yardımcısı (d. 1942) * 2020 - İsmail Hakkı Karadayı, Türk orgeneral ve 22. Genelkurmay Başkanı (d. 1932) * 2020 - Vladimir Lopuhin, Rus ekonomist ve politikacı (d. 1952) * 2020 - Christian Mbulu, İngiliz futbolcu (d. 1996) * 2021 - Abdul Wahab Al-Dailami, Yemenli siyasetçi (d. 1938) * 2021 - Tarcisio Burgnich, İtalyan eski millî futbolcu (d. 1939) * 2021 - Arturor de Jesús Correa Toro, Kolombiyalı Roma Katolik piskopos (d. 1941) * 2021 - Heidi Ferrer, Amerikalı senarist ve aktris (d. 1970) * 2021 - Ben Kruger, Güney Afrikalı oyuncu ve yazar (d. 1957) * 2021 - Kay Lahusen, Amerikalı fotoğraf gazetecisi (d. 1930) * 2021 - Sureni Senarath, Sri Lankalı kadın tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1959) * 2022 - Ray Liotta, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1954) * 2022 - Ciriaco de Mita, İtalyan siyasetçi (d. 1928) * 2022 - José Antolín Toledano, İspanyol sanayici ve iş insanı (d. 1936) * 2022 - Andy Fletcher, İngiliz müzisyen (d. 1961) * 2022 - Shin Il- ryong, Güney Koreli aktör ve girişimci (d. 1948) * 2022 - Enyu Todorov, Bulgar güreşçi (d. 1943) * 2022 - Alan White, İngiliz müzisyen (d. 1949) == Tatiller ve özel günler == * Anneler Günü (Polonya) == Kaynakça == *0526 26
:→ Bu madde 27 Mayıs tarihiyle ilgilidir. Aynı gün yapılan darbe için 27 Mayıs Darbesi'ne bakınız. == Olaylar == * 1703 - Rus Çarı I. Petro, Rus İç Savaşı sırasında Petrograd, Sovyetler Birliği döneminde Leningrad olarak anılan Sankt-Peterburg şehrini kurdu. * 1905 - Tsushima Muharebesi başladı. Ertesi gün Japon Donanması'nın, Rus Donanması'nı neredeyse yok etmesiyle son buldu. Bu savaş dünya tarihinin ilk modern deniz savaşı oldu. * 1907 - San Francisco, Kaliforniya'da veba salgını baş gösterdi. * 1915 - Osmanlı Hükümeti tarafından Sevk ve İskan Kanunu kabul edildi. * 1935 - Türkiye'de hafta tatili, Cuma'dan Pazar'a alındı. * 1940 - Le Paradis katliamı: Almanlar tarafından çevrilen Kraliyet Norfolk Müfrezesi'nden 99 askerden sadece 2'si kurtulabildi. * 1941 - Alman zırhlısı Bismarck, İngiliz Kraliyet Donanması tarafından batırıldı. * 1944 - Latin harfleri ile ilk Cumhuriyet altını basıldı. * 1953 - Paris'te Belçika, Fransa, İtalya, Lüksemburg, Hollanda ve Batı Almanya arasında Avrupa Savunma Birliği Antlaşması imzalandı. * 1957 - İstanbul'da yapılan Dünya Güreş Şampiyonası'nda Türkiye Millî Güreş Takımı, serbestte dört birincilikle dünya şampiyonu oldu. * 1958 - Amerikan F-4 Phantom II çok amaçlı avcı-bombardıman uçağı ilk uçuşunu yaptı. * 1960 - 27 Mayıs Darbesi: Türk Silahlı Kuvvetleri yönetime el koydu. Silahlı Kuvvetler adına ülke yönetimini Millî Birlik Komitesi üstlendi. Orgeneral Cemal Gürsel, Millî Birlik Komitesi'nin başına getirildi. Millî Birlik Komitesi, ilk iş olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni ve Hükûmeti feshetti ve her türlü siyasi faaliyeti yasakladı. * 1960 - Türk Silahlı Kuvvetleri'nin yönetime el koymasının ardından gözaltına alınan eski İçişleri Bakanı Namık Gedik intihar etti. Aynı gün gözaltına alınan 150 kişi Yassıada'ya getirildi. * 1961 - Anayasa, Kurucu Meclis'te oylamaya katılan 262 üyeden 260'ının oyuyla kabul edildi. * 1962 - Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (ÇNAEM) açıldı. * 1980 - Türkiye'de 12 Eylül 1980 Darbesi'ne Giden Süreç (1979- 12 Eylül 1980): Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkan Yardımcısı Gün Sazak, Ankara'da evinin önünde uğradığı suikast sonucu öldü. * 1983 - Türkiye'de kürtaj yasağı kalktı. Cumhurbaşkanı Kenan Evren, kadınlara kürtaj hakkı verdi. * 1992 - Iğdır ve Ardahan il oldu. * 1994 - ABD'de 20 yıldır sürgünde bulunan Sovyet yazar Aleksandr Soljenitsin ülkesine döndü. * 1995 - Bir grup kadın, Cumartesi günü saat 12:00'de gözaltında kaybolanların bulunması ve sorumluların ortaya çıkarılarak yargılanması talebiyle, İstanbul Galatasaray Lisesi önünde oturdu. Daha sonra Cumartesi Anneleri olarak anılan insan hakları savunucuları, dört yıl boyunca her Cumartesi saat 12:00'de aynı yerde buluştu. * 1999 - Birleşmiş Milletler Savaş Suçluları Mahkemesi, Yugoslavya Devlet Başkanı Slobodan Miloseviç'i Kosova'daki vahşetin sorumlusu olmakla ve etnik Arnavutlara karşı soykırım yapmakla suçladı. * 2007 - Mehmet Ağar Genel Başkanlığı'ndaki DYP, eski Demokrat Parti'nin adını aldı. *2016 - Barack Obama, Amerika Birleşik Devletleri'nin Hiroşima Barış Anıtı Parkı'nı ziyaret eden ve Hibakuşa ile tanışan ilk başkanı oldu. == Doğumlar == * 1332 - İbni Haldun, Arap düşünür ve tarihçi (ö. 1406) * 1509 - Pasquale Cicogna, Venedik Cumhuriyeti'nin 88'inci dükası (ö. 1595) * 1756 - I. Maximilian Joseph, Bavyera Krallığı'nın ilk Hükümdarı (ö. 1825) * 1794 - Cornelius Vanderbilt, Amerikalı girişimci (ö. 1877) * 1799 - Jacques Fromental Halévy, Fransız besteci (ö. 1862) * 1818 - Fransiscus Cornelis Donders, Hollandalı doktor (ö. 1889) * 1837 - Wild Bill Hickok, Amerikalı silahşor, iz sürücü ve kanun adamı (ö. 1876) * 1877 - Isadora Duncan, Amerikalı dansçı (ö. 1927) * 1880 - Joseph Grew, Amerikalı diplomat (ö. 1965) * 1882 - Tevfik Sağlam, Türk bilim insanı ve askeri hekim (İstanbul Üniversitesi Rektörlerinden ve Verem Savaş Derneği Başkanlarından) (ö. 1963) * 1884 - Max Brod, Alman yazar, bestekâr ve gazeteci (ö. 1968) * 1894 - Dashiell Hammett, Amerikalı polisiye yazarı (ö. 1961) * 1907 - Rachel Carson, Amerikalı yazar (ö. 1964) * 1908 - Mazhar Şevket İpşiroğlu, Türk sanat tarihçisi (ö. 1985) * 1911 - Teddy Kollek, İsrailli siyasetçi (ö. 2007) * 1911 - Vincent Price, Amerikalı oyuncu (ö. 1993) * 1912 - John Cheever, Amerikalı yazar (ö. 1982) * 1915 - Herman Wouk, Yahudi asıllı Amerikalı romancı ve Pulitzer Ödülü sahibi (ö. 2019) * 1922 - Christopher Lee, İngiliz aktör (ö. 2015) * 1923 - Henry Kissinger, Amerikalı diplomat, siyaset bilimci, siyasetçi ve Nobel Barış Ödülü sahibi * 1928 - Ayfer Feray, Türk sinema ve tiyatro sanatçısı (ö. 1994) * 1930 - Güngör Dilmen, Türk oyun yazarı ve dramaturg (ö. 2012) * 1930 - John Barth, Amerikalı romancı ve kısa hikâye yazarı * 1934 - Uwe Friedrichsen, Alman sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2016) * 1936 - Ivo Bresan, Hırvat oyun yazarı, şair, senarist (ö. 2017) * 1937 - Allan Carr, Amerikalı film yapımcısı (ö. 1999) * 1939 - Don Williams, Amerikalı country tarzı şarkıcı, söz yazarı (ö. 2017) * 1943 - Cilla Black, İngiliz şarkıcı ve televizyon yıldızı (ö. 2015) * 1944 - Alain Souchon, Fransız şarkıcı-şarkı yazarı ve oyuncu * 1950 - Dee Dee Bridgewater, Amerikalı Caz sanatçısı * 1953 - Emine Şenlikoğlu, Türk araştırmacı ve yazar * 1956 - Giuseppe Tornatore, İtalyan senarist ve yönetmen * 1957 - Siouxsie Sioux, İngiliz şarkıcı, söz yazarı, müzisyen ve yapımcı * 1959 - Donna Strickland, Kanadalı fizik doktoru * 1959 - Andrés Bustamante, Meksikalı aktör, komedyen ve seslendirme sanatçısı * 1960 - Metin Tokat, Türk futbol hakemi * 1960 - Önder Paker, Türk tiyatro yönetmeni ve oyun yazarı * 1962 - Zeynep Tunuslu, Türk modacı ve gazeteci * 1963 - Sezgin Tanrıkulu, Türk hukukçu ve siyasetçi * 1967 - Paul Gascoigne, İngiliz futbolcu * 1968 - Harun Erdenay, Türk basketbol oyuncusu * 1969 - Valérie Barlois, Fransız eskrimci * 1970 - Joseph Fiennes, İngiliz oyuncu * 1971 - Paul Bettany, İngiliz oyuncu * 1971 - Lisa Lopes, Amerikalı şarkıcı (ö. 2002) * 1972 - Sibyl Buck, Amerikalı müzisyen ve model * 1973 - Yorgos Lanthimos, Yunan film yönetmeni ve senarist * 1973 - Jack McBrayer, Amerikalı oyuncu ve komedyen * 1974 - Paolo Briguglia, İtalyan oyuncu * 1974 - Gürkan Uygun, Türk oyuncu * 1975 - André 3000, Amerikalı rapçi ve prodüktör * 1975 - Jadakiss, Amerikalı rapçi * 1975 - Barış Bağcı, Türk oyuncu * 1975 - Jamie Oliver, İngiliz şef, televizyon programcısı, yazar ve lokantacı * 1976 - Jiří Štajner, Çek millî futbolcu * 1978 - Jacques Abardonado, Fransız eski futbolcu * 1979 - Mile Sterjovski, Avustralyalı millî futbolcu * 1981 - Johan Elmander, İsveçli futbolcu * 1981 - Özgür Çevik, Türk oyuncu ve şarkıcı * 1982 - Natalya Neidhart, Kanadalı profesyonel güreşçi * 1983 - Lucenzo, Fransız şarkıcı * 1983 - Maxim Tsigalko, Beyaz Rus futbolcu * 1987 - Bora Hun Paçun, Türk basketbolcu * 1987 - Emancipator, Amerikalı müzisyen * 1988 - Tobias Reichmann, Alman hentbolcu * 1989 - Nina Radojčić, Sırp şarkıcı ve söz yazarı * 1990 - Samuel Armenteros, Küba asıllı İsveçli futbolcu * 1990 - Nadine Beiler, Avusturyalı Hip hop ve Pop şarkıcı * 1990 - Chris Colfer, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1990 - Jonas Hector, Alman millî futbolcu * 1991 - Mário Rui, İtalyan futbolcu * 1994 - Maximilian Arnold, Alman millî futbolcu * 1994 - João Cancelo, Portekizli millî futbolcu * 1995 - Marius Wolf, Alman futbolcu == Ölümler == * 366 - Procopius, I. Valentinianus'e karşı imparatorluğunu ilan eden Kilikya yerlisi, Constantinus hanedanı mensubu (d. 326) * 927 - I. Simeon, Birinci Bulgaristan İmparatorluğu'nun 893-927 yılları arasında hüküm süren çarı. I. Boris'in oğluydu (d. 864) * 1508 - Ludovico Sforza, 1494'ten 1499'a kadar Milano Dükü (d. 1452) * 1525 - Thomas Müntzer, reform devrinin erken dönem Alman teoloğu ve anabaptistti (d. 1488) * 1564 - Jean Calvin, Fransız din reformcusu ve Kalvenizmin kurucusu (d.1509) * 1675 - Gaspard Poussin, Fransız ressam (d. 1615) * 1690 - Giovanni Legrenzi, İtalyan besteci ve organist (d. 1626) * 1762 - Alexander Gottlieb Baumgarten, Alman filozof (d. 1714) * 1797 - François-Noël Babeuf, Fransız yazar (d. 1760) * 1831 - Jedediah Smith, Amerikalı avcı, iz sürücü, kürk tüccarı ve kâşif (d. 1799) * 1840 - Niccolo Paganini, İtalyan keman virtüözü ve besteci (d. 1782) * 1910 - Robert Koch, Alman hekim ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1843) * 1914 - Joseph Wilson Swan, İngiliz fizikçi ve kimyager (d. 1828) * 1935 - Ahmet Cevdet Oran, Türk yayıncı, yazar ve gazeteci (d. 1862) * 1939 - Joseph Roth, Avusturyalı romancı (d. 1894) * 1941 - Ernst Lindemann, Alman asker (d. 1894) * 1942 - Muhammed Hamdi Yazır, Türk din adamı, tercüman, hattat ve müfessir (d. 1878) * 1947 - Evans Carlson, Amerikalı Kolordu komutanı (d. 1896) * 1949 - Robert Ripley, Amerikalı karikatürist (d. 1890) * 1950 - Vilmos Tkálecz, Macar-Sloven okul müdürü ve politikacı (d. 1894) * 1953 - Otto Meissner, Almanya Cumhurbaşkanı Dairesi başkanı (d. 1880) * 1956 - Samed Vurgun, Azeri şair (d. 1906) * 1960 - Namık Gedik, Türk siyasetçi (d. 1911) * 1964 - Jawaharlal Nehru, Hindistan'ın ilk Başbakanı (d. 1889) * 1969 - Jeffrey Hunter, Amerikalı sinema oyuncusu ve yapımcı (1926) * 1980 - Gün Sazak, Türk siyasetçi ve Gümrük ve Tekel Bakanı (d. 1932) * 1987 - John Howard Northrop, Amerikalı kimyacı ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1891) * 1988 - Ernst Ruska, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1906) * 1989 - Sabite Tur Gülerman, Türk ses sanatçısı (d. 1927) * 1991 - Temel Cingöz, Türk asker (suikast sonucu) (d. 1941) * 1996 - Ziya Kayla, Türk bürokrat (d. 1912) * 2000 - Maurice Richard, Kanadalı buz hokeyi oyuncusu ve koç (d. 1921) * 2003 - Luciano Berio, İtalyan avangart besteci, orkestra şefi, kuramcı ve öğretmen (d. 1925) * 2004 - Umberto Agnelli, İtalyan girişimci, siyasetçi ve Fiat'ın Başkanı (d. 1934) * 2006 - Mübeccel Vardar, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1960) * 2009 - Clive Granger, Galli ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1934) * 2010 - Talip Özkan, Türk Halk Müziği sanatçısı (d. 1939) * 2011 - Jeff Conaway, Amerikalı oyuncu (d. 1950) * 2011 - Margo Dydek, Polonyalı basketbolcu (d. 1974) * 2012 - Johnny Tapia, Meksika asıllı Amerikalı boksör (d. 1967) * 2013 - Nazmiye Demirel, 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in eşi (d. 1928) * 2013 - Bill Pertwee, İngiliz komedyen, yazar ve oyuncu (d. 1926) * 2014 - Adnan Varınca, Türk natürmort ressam (d. 1918) * 2014 - Massimo Vignelli, İtalyan tasarımcı (d. 1931) * 2017 - Gregg Allmann, Amerikalı gospel-rock müzisyeni (d. 1947) * 2017 - Kiran Ashar, Hint kriketçi (d. 1947) * 2017 - Hyun Hong-choo, Güney Koreli avukat, siyasetçi ve diplomat (d. 1940) * 2017 - Ludwig Preis, Alman futbol menajeri ve antrenör (d. 1971) * 2018 - John DiFronzo, Amerikalı suç örgütü (mafya) lideri (d. 1928) * 2018 - Gardner Dozois, Amerikalı bilimkurgu yazarı ve editör (d. 1947) * 2018 - Andres Gandarias, İspanyol profesyonel uzun yol bisiklet yarışçısı (d. 1943) * 2018 - Ali Lütfi Mahmud, Mısırlı siyasetçi (d. 1935) * 2018 - Arda Öziri, Türk dizi ve sinema oyuncusu (d. 1978) * 2019 - Bill Buckner, Amerikalı profesyonel beyzbol oyuncusu (d. 1949) * 2019 - Gabriel Diniz, Brezilyalı şarkıcı ve besteci (d. 1990) * 2019 - Tony Horwitz, Amerikalı gezeteci ve yazar (d. 1958) * 2020 - Larry Kramer, Amerikalı oyun yazarı, senarist ve romancı (d. 1935) * 2020 - Liesbeth Migchelsen, Hollandalı kadın millî futbolcu ve antrenör (d. 1971) * 2020 - Nicholas Rinaldi, Amerikalı şair ve yazar (d. 1934) * 2021 - Carla Fracci, İtalyan balerin ve aktris (d. 1936) * 2021 - Robert Hogan, Amerikalı aktör (d. 1933) * 2021 - Lorina Kamburova, Bulgar aktris (d. 1991) * 2021 - Nelson Sargento, Brezilyalı samba müzisyeni, şarkıcısı ve bestecisi (d. 1924) * 2021 - Poul Schlüter, Danimarkalı politikacı (d. 1929) * 2022 - Shulamit Goldstein, İsrailli Olimpik ritmik jimnastikçi ve hakem (d. 1968) * 2022 - Angelo Sodano, İtalyan kardinal (d. 1927) * 2023 - Engin Ardıç, Türk gazeteci (d. 1952) == Tatiller ve özel günler == *0527 27
== Olaylar == * MÖ 585 - Yunan filozof ve bilim insanı Thales'in tahmin ettiği gibi bir güneş tutulması meydana geldiğinde Alyattis ile Siyaksares, Halys Nehri Muharebesi'nde çarpışıyorlardı. Tutulma sayesinde ateşkes sağlandı. Bu tarihin tam olarak bilinmesi diğer birçok olayın tarihinin de hesaplanabilmesini sağlamıştır. * 622 - Hicret, Medine'ye 3 km uzaklıkta bulunan Kubâ'ya ulaşılmasıyla tamamlandı. * 1812 - Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Bükreş Antlaşması imzalandı ve 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı sona erdi. * 1830 - ABD Başkanı Andrew Jackson, Amerikan Kızılderililerinin yurtlarından çıkarılmasına ve başka yerlere sürülmelerine olanak tanıyan Yerli İskân Yasası'nı imzaladı. * 1862 - Sayıştay kuruldu. * 1871 - Paris Komünü düştü. * 1902 - Bilim insanı Thomas Edison pili buldu. * 1913 - Osmanlı'da feminist örgüt sayılabilecek Teali-i Nisvan kuruldu. * 1913 - Osmanlı feministleri kadın haklarını savunmak için Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti'ni kurdular. * 1918 - Tiflis'te Azerbaycan Millî Şurası tarafından Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ilan edildi. * 1919 - Mustafa Kemal Paşa, Havza'dan, sivil ve asker yüksek memur ve komutanlıklara, işgallere karşı çıkılan mitingler düzenlenmesini bildirdi. * 1919 - İstanbul'da tutuklanan İttihat ve Terakki ileri gelenleri, Malta'ya sürgüne gönderildi. Malta sürgünleri olarak adlandırılan bu ilk kafilede 66 kişi yer alıyordu. Sürgünler 20 Kasım 1920'ye kadar sürdü. * 1930 - İnşası 2 yıl süren, New York'un önemli sembollerinden olan Chrysler Binası resmen açıldı. * 1933 - Nasyonal sosyalistler, Almanya Komünist Partisi'nin bütün mallarına el koydu. * 1937 - Birleşik Krallık'ta Neville Chamberlain Başbakan oldu. * 1937 - Volkswagen otomobil firması kuruldu. * 1940 - Belçika ve Hollanda Nazilere teslim oldu. * 1953 - Kore Savaşı'nda 28-29 Mayıs'ta meydana gelen çarpışmalarda, Türk Tugayı 155 şehit verdi. * 1952 - Yunanistan'da kadınlara seçme hakkı verildi. * 1954 - Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), en çok konuşulan diller arasına Türkçeyi de aldı. * 1958 - Akis dergisi Yazı İşleri Müdürü Yusuf Ziya Ademhan 3 yıl, Başyazarı Metin Toker 1 yıl hapis cezasına çarptırıldı; dergi de 3 ay kapatıldı. * 1959 - ABD tarafından uzaya gönderilen iki maymun sağ olarak Dünya'ya döndü. * 1960 - Millî Birlik Komitesi, Orgeneral Cemal Gürsel'e MBK Başkanlığı'nın yanı sıra, Başbakanlık, Millî Savunma Bakanlığı ve Başkomutanlık görevlerini de verdi. Orgeneral Gürsel, aynı gün asker ve sivil üyelerden oluşan Bakanlar Kurulu'nu açıkladı. Başbakan Adnan Menderes, Kütahya yolunda tutuklandı. Cumhurbaşkanı Celâl Bayar ve yedi bakanın Silahlı Kuvvetler gözetiminde olduğu açıklandı. * 1961 - Uluslararası Af Örgütü, Londra'da kuruldu. * 1981 - Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Genel Başkanı Abdullah Baştürk ve Yürütme Kurulu Üyeleri, işçileri suça teşvik ve tahrik ettikleri gerekçesiyle İstanbul Sıkıyönetim Askerî Mahkemesi'nde yargılanmaya başladılar. * 1983 - Orhan Kemal Roman Ödülü'nü "Cevdet Bey ve Oğulları" adlı romanıyla Orhan Pamuk aldı. * 1984 - Cumhurbaşkanı Kenan Evren, "aydın" tartışması için Manisa'da konuştu: "Birinci Cihan Harbi'nin sonunda memleket işgale uğradığı zaman, Atatürk Kurtuluş Savaşı'nı başlattığında, İstanbul'da, 'Bu savaş deliliktir. Kurtuluş çaresi ya Amerikan mandası ya İngiliz mandasıdır.' diye tutturan aydınlar vardı. Ben böyle aydınları ne yapayım?" * 1984 - Bayrampaşa Cezaevi'nden dördü Devrimci Sol, biri Türkiye İşçi Köylü Kurtuluş Ordusu (TİKKO) yöneticisi 5 kişi firar etti. * 1987 - Batı Alman pilot Mathias Rust, küçük uçağıyla Sovyet hava koridorunu delerek Kızıl Meydan'a indi. Hava Kuvvetleri Başkomutanı Koldunov görevden alındı. * 1992 - Türkiye ile Nahçıvan'ı birbirine bağlayan Ümit Köprüsü hizmete girdi. * 1999 - 57'nci Hükûmet kuruldu. MHP, DSP ve Anavatan Partisi'nden oluşan Koalisyon Hükûmetinde, Başbakan Bülent Ecevit oldu. * 1999 - Leonardo da Vinci'nin şaheseri Son Akşam Yemeği adlı tablo, 22 yıl süren restorasyon çalışmalarının sona ermesiyle İtalya'nın Milano kentinde yeniden sergilenmeye başlandı. * 2002 - NATO, Rusya'yı sınırlı ortak ilan etti. * 2004 - Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, gençlerin imam hatip liselerine yönlenmelerinin özendirilmesi amaçlandığı gerekçesiyle "YÖK Kanunu" olarak bilinen "Yükseköğretim Kanunu ve Yükseköğretim Personel Kanunu'nda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun"u kısmen TBMM'ye iade etti. * 2013 - Taksim Gezi Parkı olayları başladı. * 2023 - Türkiye Cumhuriyeti 13. Cumhurbaşkanlığı 2.tur seçimi yapıldı. == Doğumlar == * 1371 - Jean de Bourgogne, Burgonya dükü (ö. 1419) * 1524 - II. Selim, Osmanlı'nın 11. Padişahı (ö. 1574) * 1660 - I. George, Hannover Elektörü ve İngiltere Kralı (ö. 1727) * 1738 - Joseph-Ignace Guillotin, Fransız doktor (ö. 1814) * 1740 - Jean-André Venel, İsviçreli doktor (ö. 1791) * 1759 - William Pitt, Birleşik Krallık tarihinin en genç başbakanı (ö. 1806) * 1779 - Thomas Moore, İrlandalı şair, yazar ve besteci (ö. 1852) * 1789 - Bernhard Severin Ingemann, Danimarkalı roman yazarı ve şair (ö. 1862) * 1807 - Louis Agassiz, Amerikalı zoolog, glasiyolog ve jeolog (ö. 1873) * 1888 - Jim Thorpe, Amerikalı sporcu (ö. 1953) * 1889 - Billy Engle, Avusturya doğumlu Amerikalı oyuncu (ö. 1966) * 1893 - Mina Witkojc, Alman yazar (ö. 1975) * 1908 - Ian Fleming, İngiliz gazete yazarı ve romancı (James Bond karakterinin yaratıcısı) (ö. 1964) * 1912 - Patrick White, Avustralyalı yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (ö. 1990) * 1921 - Heinz G. Konsalik, Alman romancı (ö. 1999) * 1925 - Bülent Ecevit, Türk devlet adamı, gazeteci ve politikacı (ö. 2006) * 1925 - Dietrich Fischer- Dieskau, Alman bariton, orkestra şefi ve II. Dünya Savaşı sonrası en önemli lied sanatçısı (ö. 2012) * 1930 - Frank Drake, Amerikalı astronom ve astrofizikçi * 1931 - Carroll Baker, Amerikalı oyuncu * 1933 - Zelda Rubinstein, Amerikalı oyuncu (ö. 2010) * 1938 - Jerry West, Amerikan eski basketbolcusu * 1940 - Maeve Binchy, İrlandalı gazeteci, kısa öykü yazarı ve romancı (ö. 2012) * 1944 - Rudy Giuliani, Amerikalı siyasetçi ve hukukçu * 1944 - Sondra Locke, Amerikalı oyuncu (ö. 2018) * 1947 - Firengiz Alizade, Azerbaycanlı seçkin besteci * 1947 - Mehmet Ulay, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu * 1947 - Zahi Hawass, Mısır arkeolojisi uzmanı, akademisyen, yazar ve araştırmacı * 1954 - João Carlos de Oliveira, Brezilyalı atlet (ö. 1999) * 1959 - Steve Strange, Galli pop şarkıcısı (ö. 2015) * 1961 - Ömer Asan, Türk yazar, yapımcı ve yayıncı * 1961 - Cecilia González Gómez, Meksikalı siyasetçi (ö. 2017) * 1963 - Zemfira Meftahaddinova, Azeri atıcı * 1964 - İskender Över, Türk şair, yazar ve eleştirmen (Küçük İskender mahlasıyla yazı yazan) (ö. 2019) * 1964 - Phil Vassar, Amerikalı country müzik sanatçısı * 1966 - Cemil Özeren, Türk müzisyen (ö. 2012) * 1968 - Kylie Minogue, Avustralyalı şarkıcı * 1971 - Isabelle Carré, Fransız oyuncu * 1971 - Yekaterina Gordeyeva, Rus buz patencisi * 1971 - Marco Rubio, Amerikalı politikacı ve ABD'nin Florida Eyaleti senatörü * 1972 - Metin Arolat, Türk şarkıcı * 1972 - Kate Ashfield, İngiliz aktris * 1974 - Hans-Jörg Butt, Alman eski kaleci * 1976 - Zaza Enden, Türk basketbolcu ve profesyonel güreşçi * 1981 - Uğur İnceman, Türk futbolcu * 1981 - Gábor Talmácsi, Macar motosiklet yarışçısı * 1983 - Metin Akan, Türk futbolcu * 1983 - Matthias Lehmann, Alman futbolcu * 1985 - Colbie Caillat, Amerikalı pop şarkıcısı, müzisyen, söz yazarı ve gitarist * 1985 - Carey Mulligan, İngiliz oyuncu * 1985 - Sebastian Urzendowsky, Alman oyuncu * 1986 - Sami Allagui, Alman asıllı Tunuslu millî futbolcu * 1986 - Colby Lopez, Amerikalı profesyonel güreşçi * 1988 - Ufo361, Türk-Alman rapçi ve söz yazarı * 1990 - Kyle Walker, İngiliz millî futbolcu * 1991 - Ji Dong-Won, Güney Koreli millî futbolcu * 1991 - Alexandre Lacazette, Fransız millî futbolcu * 1992 - Koichi Maeda, Japon futbolcu * 1994 - John Stones, İngiliz millî futbolcudur * 1994 - Son Yeon-jae, Güney Koreli ritmik jimnastikçi * 1998 - Dahyun, Güney Koreli şarkıcı ve rapçi * 1999 - Cameron Boyce (ö. 2019) * 2000 - Phil Foden, İngiliz futbolcu == Ölümler == * 1750 - Sakuramachi, Japonya'nın geleneksel veraset düzenine göre 115. imparatoru (d. 1720) * 1787 - Leopold Mozart, Avusturyalı besteci (Wolfgang Amadeus Mozart'in babası) (d. 1719) * 1843 - Noah Webster, İngiliz bir sözlükbilimci ve yazar (d. 1758) * 1847 - William Herbert, İngiliz bitki bilimci, bitki ressamı, şair ve din adamı (d. 1778) * 1849 - Anne Brontë, İngiliz yazar (d. 1820) * 1878 - John Russell, İngiliz bir siyasetçi (d. 1792) * 1910 - Emil Zuckerkandl, Avusturyalı-Macar anatomist, antropolog ve bilim insanı (d. 1849) * 1915 - Yenovk Şahen, Ermeni aktör ve tiyatro oyuncusu (d. 1881) * 1916 - Ivan Yakoviç Franko, Ukraynalı bir şair, yazar (d. 1856) * 1916 - Albert Lavignac, Fransız öğretmen, müzik teorisyeni ve besteci (d. 1846) * 1937 - Alfred Adler, Avusturyalı psikiyatrist (d. 1870) * 1952 - Sermet Muhtar Alus, Türk gazeteci, yazar ve karikatürist (d. 1887) * 1963 - Ion Agârbiceanu, Rumen yazar (d. 1882) * 1968 - Fyodor Ohlopkov, II. Dünya Savaşı sırasında Sovyet keskin nişancısı idi (d. 1908) * 1971 - Audie Murphy, Amerikalı aktör (d. 1924) * 1972 - VIII. Edward, Birleşik Krallık Kralı (d. 1894) * 1978 - Orhan Peker, Türk ressam (d. 1927) * 1983 - Çiğdem Talu, Türk şarkı sözü yazarı (d. 1939) * 1984 - İbrahim Şevki Atasagun, Türk siyasetçi ve doktor (d. 1899) * 1986 - Edip Cansever, Türk şair (d. 1928) * 1990 - Taiichi Ohno, Japon endüstri mühendisi ve iş insanı (d. 1912) * 1994 - Julius Nicholas Boros, Macar-Amerikalı golfçü (d. 1920) * 1998 - Phil Hartman, Amerikalı aktör, komedyen, senarist ve grafiker (d. 1948) * 2003 - Ilya Prigogine, Belçikalı kimyager, fizikçi ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1917) * 2003 - Martha Scott, Amerikalı oyuncudur (d. 1912) * 2010 - Gary Coleman, Amerikalı oyuncu (d. 1968) * 2013 - Viktor Kulikov, Sovyetler Birliği Mareşali (d. 1921) * 2014 - Ertuğrul Işınbark, Türk illüzyonist ve sihirbaz (d. 1940) * 2014 - Maya Angelou, Afroamerikan yazar, şair ve şarkıcı (d. 1928) * 2014 - Malcolm Glazer, Amerikalı işletmeci (d. 1928) * 2014 - Mandrake, Türk illüzyonist ve sihirbaz (d. 1940) * 2015 - Reynaldo Rey, Amerikalı oyuncu, komedyen ve televizyon programcısı (d. 1940) * 2016 - Giorgio Albertazzi, İtalyan oyuncu, şarkıcı, senarist ve film yönetmeni (d. 1923) * 2016 - Bryce Dejean-Jones, Amerikalı basketbolcu (d. 1992) * 2016 - David Cañada, İspanyol bisiklet yarışçısı (d. 1975) * 2016 - Harambe, Goril (d. 1999) * 2017 - John Noakes, İngiliz Tv ünlüsü, sunucu ve oyuncu (d. 1934) * 2018 - Pippo Caruso, İtalyan besteci, aranjör ve orkestra şefi (d. 1935) * 2018 - Neale Cooper, İskoç eski futbolcu ve antrenör (d. 1963) * 2018 - Paulette Coquatrix, Fransız kadın moda tasarımcısı (d. 1916) * 2018 - Serge Dassault, Fransız yönetici, iş insanı ve siyasetçi (d. 1925) * 2018 - Semavi Eyice, Türk Bizantolog ve sanat tarihçisi (d. 1922) * 2018 - Cornelia Frances, İngiltere doğumlu Avustralyalı oyuncu (d. 1941) * 2018 - María Dolores Pradera, İspanyol kadın şarkıcı ve oyuncu (d. 1924) * 2018 - Dick Quax, Hollanda doğumlu Yeni Zelandalı atlet ve siyasetçi (d. 1948) * 2018 - Jens Skou, Danimarkalı kimyager ve Nobel Kimya Ödülü sahibi (d. 1918) * 2018 - Michel Stolker, Eski Hollandalı bisiklet yarışçısı (d. 1933) * 2018 - Ola Ullsten, İsveçli politikacı ve diplomat (d. 1931) * 2019 - Freddy Buache, İsviçreli gazeteci, film eleştirmeni ve tarihçi (d. 1924) * 2019 - Carmine Caridi, Amerikalı oyuncu (d. 1934) * 2020 - Gracia Barrios, Şilili ressam (d. 1927) * 2020 - Guy Bedos, Fransız aktör, komedyen, senarist ve sahne sanatçısı (d. 1934) * 2020 - Celine Fariala Mangaza, Kongolu engelli aktivisti (d. 1967) * 2020 - Claude Goasguen, Fransız sağ siyasetçi (d.1945) * 2020 - Robert M. Laughlin, Amerikalı antropolog, dilbilimci ve küratör (d. 1934) * 2020 - Jaroslav Švach, Çek profesyonel futbolcu (d. 1973) * 2021 - Zehra Abdullayeva, Azeri şarkıcı (d. 1952) * 2021 - Resurreccion Acop, Filipinli siyasetçi ve hekim (d. 1947) * 2021 - Mark Eaton, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu (d. 1957) * 2021 - Barbara Ossenkopp, Alman gece kulübü dansçısı, aktris ve hayvan hakları aktivisti (d. 1943) * 2021 - Benoît Sokal, Belçikalı çizgi roman sanatçısı, yazarı ve video oyunu geliştiricisi (d. 1954) * 2022 - Patricia Brake, İngiliz aktris (d. 1942) * 2022 - Evaristo Carvalho, São Tomé ve Príncipeli siyasetçi (d. 1941) * 2022 - Bo Hopkins, Amerikalı aktör (d. 1938) * 2022 - Bujar Nishani, Arnavut politikacı (d. 1966) * 2023 - Harald zur Hausen, Alman virolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1936) == Tatiller ve özel günler == * Azerbaycan Cumhuriyet Günü *0528 28
== Olaylar == * 1431 - Jeanne d'Arc, büyücülük suçu ile yargılandı ve yakıldı. * 1453 - Fatih Sultan Mehmet, Hızır Bey'i (Çelebi) İstanbul'a ilk belediye başkanı olarak atadı. * 1453 - Fatih Sultan Mehmet, İstanbul Üniversitesi'ni kurdu. * 1536 - İngiltere Kralı VIII. Henry, Jane Seymour ile evlendi. *1574 - III. Henri Fransa kralı oldu. * 1631 - Fransa'nın ilk gazetelerinden, La Gazette, Théophraste Renaudot tarafından yayımlanmaya başlandı. * 1740 - Osmanlı Devleti, Fransa ile kapitülasyon antlaşması yaptı. * 1806 - Andrew Jackson, Charles Dickinson adında birini karısına hakaret ettiği için yaptıkları düelloda öldürdü. Andrew Jackson, o tarihte henüz ABD Başkanı olmamıştı. * 1876 - Osmanlı Padişahı Abdülaziz, 30 Mayıs 1876 Darbesi ile tahttan indirildi. Yerine yeğeni V. Murat geçti. * 1913 - I. Balkan Savaşı sona erdi. * 1920 - Cafer Tayyar Eğilmez'e, Edirne Müdafaa-i Hukuk Merkez Heyeti'nce Trakya Müdafaa-i Milliye Kumandanı sanı verildi. * 1920 - Fransa ve TBMM Hükûmeti arasında geçici bir ateşkes imzalandı. TBMM'nin kazandığı askerî başarılar ve diplomatik zaferler sonrası, Fransa ile Sakarya Zaferi'nden sonra Ankara Antlaşması imzalandı. (20 Ekim 1921) * 1921 - Çankaya Köşkü, Mustafa Kemal'e armağan edildi. Atatürk, köşkü bir yazı ile Ordu'ya bağışladı. * 1925 - 30 Mayıs Olayı gerçekleşti ve bu olay, o güne değin Çin'de gerçekleşmiş olan en büyük yabancı karşıtı gösteri oldu. * 1935 - Belucistan'da meydana gelen depremde 20 bin kişi öldü. * 1941 - II. Dünya Savaşı: Almanya Girit'i işgal etti. * 1942 - II. Dünya Savaşı: 1000 kadar İngiliz bombardıman uçağının katıldığı ve 1,5 saat süren bir hava saldırısında Almanya'nın Köln kenti büyük hasar gördü. * 1962 - 27 Mayıs askeri müdahalesinden sonra sivil yönetime geçildiğinde, İsmet İnönü Başkanlığında kurulan ilk koalisyon Hükûmeti olan CHP-AP ortaklığı, Başbakan İsmet İnönü'nün istifasıyla sona erdi. * 1967 - Nijerya askerî diktatörlüğüne karşı yıllar süren mücadeleden sonra Biafra bağımsızlığını kazandı. * 1968 - Fransa Devlet Başkanı Charles de Gaulle, Meclis'i feshederek normal süresinde seçimlere gidileceğini açıkladı. * 1971 - İnsansız ABD uzay aracı Mariner 9, Mars hakkında bilgi toplamak üzere uzaya fırlatıldı. * 1975 - Mehmet Ali Aybar, Sosyalist Devrim Partisi'ni kurdu. * 1981 - Bangaldeş'de Tuğgeneral Mansur Ahmet Hükûmete karşı ayaklanma başlattı. Devlet Başkanı Ziyaü'rrahman öldürüldü. * 1982 - İspanya, NATO'nun 16. üyesi oldu. Aynı zamanda 1955 yılında Batı Almanya'nın katılımından sonra örgüte kabul edilen ilk ülke oldu. * 1990 - Fransa, deli dana hastalığı nedeniyle Birleşik Krallık'tan sığır ve sığır eti ithalini yasakladı. * 1990 - Sovyetler Birliği lideri Mihail Gorbaçov, Almanya konusunu görüşmek üzere Washington'a gitti. * 1992 - Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Sırbistan'a Bosna'daki saldırıları durdurması amacıyla ambargo koydu. * 1993 - PCI 2.0 veriyolu piyasaya sürüldü. * 1996 - Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Konferansı, Habitat II Kent Zirvesi İstanbul'da başladı. * 2020 - NASA astronotlarını taşıyan Crew Dragon Demo-2 uzay aracı fırlatıldı. == Doğumlar == * 1757 - Henry Addington, İngiliz devlet adamı (ö. 1844) * 1770 - Yekaterina Vladimirovna Apraksina, Rus soylu (ö. 1854) * 1814 - Mikhail Bakunin, Rus anarşist (ö. 1876) * 1814 - Eugène Charles Catalan, Belçikalı matematikçi (ö. 1894) * 1845 - I. Amadeo, İspanya kralı (ö. 1890) * 1859 - Pierre Janet, Fransız psikolog ve nörolog (ö. 1947) * 1887 - Alexander Archipenko, Ukraynalı avangart sanatçısı, heykeltıraş ve grafiker (ö. 1964) * 1890 - Paul Czinner, Macar asıllı film yönetmeni ve yapımcı (ö. 1972) * 1896 - Howard Hawks, Amerikalı sinema yönetmeni ve yazar (ö. 1977) * 1899 - Irving Thalberg, Amerikalı film yapımcısı (ö. 1936) * 1908 - Hannes Alfvén, İsveçli astrofizikçi (ö. 1995) * 1909 - Benny Goodman, Amerikalı caz ve swing müzisyeni ve klarnetçi (ö. 1986) * 1912 - Hugh Griffith, Galli aktör ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (ö. 1980) * 1919 - René Barrientos, Bolivya Devlet Başkanı (ö. 1969) * 1920 - Franklin Schaffner, Amerikalı film yönetmeni (ö. 1989) * 1926 - Nina Agapova, Sovyet-Rus oyuncu (ö. 2021) * 1928 - Kadriye Latifova, Bulgar Türkü Türk halk müziği sanatçısı (ö.1962) * 1931 - Rüçhan Çamay, Türk ses sanatçısı ve sinema oyuncusu * 1934 - Aleksey Leonov, Sovyet kozmonot (uzayda yürüyen ilk insan) (ö. 2019) * 1946 - Jan de Bie, Hollandalı ressam ve fotoğraf sanatçısı (ö. 2021) * 1948 - Salvador Puig Antich, İspanyol anarşist (ö. 1974) * 1950 - Bertrand Delanoë, Fransız siyasetçi * 1951 - Zdravko Čolic, Bosnalı şarkıcıdır * 1951 - Fernando Lugo, Paraguaylı siyasetçi ve eski Roma Katolik Kilisesi piskoposu * 1955 - Colm Tóibín, İrlandalı yazar, gazeteci, eleştirmen ve şairdir * 1958 - Marie Fredriksson, İsveçli pop-rock müzisyeni ve şarkıcısı (ö. 2019) * 1958 - Theodore Martin McGinley, Amerikalı aktör * 1959 - Phil Brown, İngiliz futbolcu, futbol antrenörü ve teknik direktördür * 1960 - Stephen Duffy, İngiliz şarkıcı ve söz yazarı * 1964 - Andrea Montermini, İtalyan yarışçı * 1964 - Tom Morello, Amerikalı şarkıcı * 1965 - Guadalupe Grande, İspanyol şair, yazar, eğitimci ve eleştirmen (ö. 2021) * 1965 - Harald Glööckler, Alman modacı * 1965 - Richard Machowicz, Amerikalı belgesel yapımcısı, sunucu, aktör, dublör ve yazar (ö. 2017) * 1965 - Iginio Straffi, İtalyan yönetmen ve animatör * 1966 - Fahim Fazli, Amerikalı oyuncu * 1966 - Thomas Häßler, Alman eski millî futbolcu ve teknik direktör * 1968 - Zacarias Moussaoui, Fas kökenli Fransız terorist * 1971 - Duncan Jones, İngiliz film yönetmeni, yapımcı ve senaristtir * 1971 - Idina Menzel, Amerikalı oyuncu ve şarkıcıdır * 1974 - Big L, Amerikalı rapçi (ö. 1999) * 1974 - Cee Lo Green, Amerikalı şarkıcı-söz yazarı, rapçi ve prodüktör * 1974 - Kostas Halkias, Yunan eski futbolcu * 1975 - Marissa Mayer, Amerikalı bilgisayar bilimci, yönetici ve yatırımcıdır * 1977 - Akwá, Angolalı millî futbolcu * 1977 - Adrienne Pauly, Fransız aktris ve şarkıcı * 1978 - Yeliz Şar, Türk oyuncu * 1979 - Berksan, Türk şarkıcı * 1979 - Fabian Ernst, Alman futbolcu * 1980 - Halis Özkahya, Türk hakem * 1980 - Remy Ma, Amerikalı rapçi * 1980 - Steven Gerrard, İngiliz futbolcu * 1984 - Kostja Ullmann, Alman oyuncu * 1986 - Nikolay Bodurov, Bulgar futbolcu * 1986 - Foxi Kéthévoama, Orta Afrikalı millî futbolcu * 1989 - Ailee, Koreli-Amerikalı şarkıcı ve söz yazarı * 1989 - Mikel San José, İspanyol millî futbolcu * 1990 - Mustafa Akbaş, Türk futbolcu * 1990 - Im Yoona, Güney Koreli şarkıcı ve oyuncu * 1991 - Tolga Sarıtaş, Türk oyuncu * 1992 - Harrison Barnes, Amerikalı profesyonel basketbolcu * 1994 - Nazım Sangaré, Türk futbolcu * 1996 - Aleksandr Golovin, Rus futbolcu * 1997 - Fatma Zehra Köse, Türk eskrimci == Ölümler == * 1252 - III. Ferdinand, Kastilya kralı II. Ferdinand, 1230'dan sonra ise Kastilya ve Leon kralı III. Ferdinand olarak bilinir (d. 1199) * 1422 - Taejong, Joseon Krallığı'nın üçüncü kralı (d. 1367) * 1431 - Jeanne d'Arc (Jan Dark), Fransız Katolik azizesi (yakılarak) (d. 1412) * 1574 - IX. Charles, ağabeyi II. François'in ölümüyle tahta geçmiş, ölene kadar Fransa Krallığı yapmıştır (d. 1550) * 1593 - Christopher Marlowe, İngiliz şair ve oyun yazarı (d. 1564) * 1640 - Peter Paul Rubens, Flaman ressam (d. 1577) * 1744 - Alexander Pope, İngiliz şair (d. 1688) * 1770 - François Boucher, Fransız ressam ve Rokoko akımının önemli bir temsilcisi (d. 1703) * 1778 - Voltaire, Fransız yazar ve filozof (d. 1694) * 1901 - Victor D’Hondt, Belçikalı avukat, iş insanı, matematikçi (d. 1841) * 1912 - Wilbur Wright, Amerikalı havacı (d. 1867) * 1918 - Georgi Plehanov, Rus devrimci ve Marksist teorisyen (d. 1856) * 1925 - Arthur Moeller van den Bruck, Alman kültür tarihçisi ve siyaset yazarı (d. 1876) * 1932 - Böcüzade Süleyman Sami, Osmanlı yazarı, bürokrat ve siyasetçi (d. 1851) * 1934 - Tōgō Heihachirō, Japon Filo Amirali (d. 1848) * 1946 - Louis Slotin, Kanadalı fizikçi ve kimyager (d. 1910) * 1950 - William Townley, İngiliz futbolcu ve teknik adam (d. 1866) * 1955 - Bill Vukovich, Amerikalı eski Formula 1 pilotu (d. 1918) * 1960 - Boris Pasternak, Rus şair, yazar ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi (d. 1890) * 1961 - Rafael Trujillo, 1930-1961 arası Dominik Cumhuriyeti'ni yöneten diktatör (d. 1891) * 1964 - Leo Szilard, Macar-Amerikan fizikçi ve mucit (d. 1898) * 1966 - Wäinö Aaltonen, Fin heykeltıraş (d. 1894) * 1967 - Claude Rains, İngiliz aktör (d. 1889) * 1975 - Michel Simon, Fransız aktör (d. 1895) * 1976 - Mitsuo Fuchida, Japon pilot (d. 1902) * 1986 - James Rainwater, 1975 yılında Nobel Fizik Ödülü almaya hak kazanmış Amerikalı fizikçi (d. 1917) * 1992 - Karl Carstens, 1979-1984 yılları arasında görev yapmış Batı Almanya cumhurbaşkanı (d. 1914) * 1994 - Juan Carlos Onetti, Uruguaylı roman ve kısa öykü yazarı (d. 1909) * 2006 - Boštjan Hladnik, Yugoslav-Sloven film yönetmeni (d. 1929) * 2006 - Shohei Imamura, Japon film yönetmeni (d. 1926) * 2009 - Luís Cabral, Gine-Bissaulu siyasetçi (d. 1931) * 2009 - Ephraim Katzir, İsrail Devleti'nin 4. Cumhurbaşkanı (d. 1916) * 2010 - Peter Orlovsky, Amerikalı şair ve aktör (d. 1933) * 2011 - Rosalyn Sussman Yalow, Amerikalı hekim ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1921) * 2012 - Andrew Huxley, İngiliz fizyolog, biyofizikçi ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1917) * 2012 - Rekin Teksoy, yazar, çevirmen, sinema eleştirmeni (d. 1928) * 2013 - Dean Brooks, Amerikalı tıp hekimi ve oyuncu (d. 1916) * 2013 - Güzin Dino, Türk dilbilimci, öğretim üyesi, çevirmen yazar (d. 1910) * 2015 - Beau Biden, Amerikalı politikacı ve avukat (d. 1969) * 2015 - Bedri Koraman, Türk karikatürist (d. 1928) * 2016 - Jan Aas, Norveçli futbolcu ve teknik direktör (d. 1944) * 2017 - Molly Peters, İngiliz oyuncu (d. 1942) * 2017 - Robert Michael Morris, Amerikalı oyuncu (d. 1940) * 2017 - Elena Verdugo, Amerikalı oyuncu (d. 1925) * 2018 - Gabriel Gascon, Kanadalı tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1927) * 2018 - Ferenc Kovács, Eski Macar futbolcu ve antrenör (d. 1934) * 2018 - Aşkın Mert Şalcıoğlu, Türk rapçi, şarkıcı ve söz yazarı (d. 2000) * 2019 - Patricia Bath, Amerikalı göz hastalıkları uzmanı (oftalmolog), mucit, hayırsever ve akademisyen (d. 1942) * 2019 - Michel Canac, Fransız kayakçı (d. 1956) * 2019 - William Thad Cochran, Amerikalı siyasetçi (d. 1937) * 2019 - Frank Lucas, Amerikalı gangster (d. 1930) * 2020 - Yawovi Agboyibo, Togo Başbakanı (d. 1943) * 2020 - Michael Angelis, İngiliz aktör ve dublaj sanatçısı (d. 1944) * 2020 - Elsa Dorfman, Amerikalı fotoğraf sanatçısı (d. 1937) * 2020 - Mady Mesplé, Fransız opera sanatçısı (d. 1931) * 2020 - Bobby Morrow, Amerikalı eski atlet (d. 1935) * 2021 - Andriy Beşta, Ukraynalı siyasetçi ve diplomat (d. 1976) * 2021 - Claude Landini, İsviçreli basketbolcu (d. 1926) * 2022 - Milton Gonçalves, Brezilyalı aktör, politik aktivist ve televizyon yönetmeni (d. 1933) == Tatiller ve özel günler == == Kaynakça == *0530 30
== Olaylar == * MÖ 1279 - Antik Mısır'da, 19. Hanedan firavunlarından II. Ramses başa geçti. * 1799 - Napolyon, Akka yenilgisinin ardından, savaş meydanını Cezzar Ahmed Paşa kuvvetlerine terk etti. * 1859 - Londra'daki ünlü saat kulesi Big Ben'in saati ilk kez çalışmaya başladı. * 1911 - RMS Titanic yolcu gemisi denize indirildi. (Yapımı 1912'de tamamlanacaktır.) * 1927 - Ford Model T otomobillerin sonuncusu üretim bandından çıktı. Bu tarihe kadar aynı modelden tam 15.007.003 araç üretilmişti. * 1933 - İstanbul Darülfünunu'nun kapatılıp yerine Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlı yeni bir üniversitenin kurulmasına ilişkin kanun kabul edildi. * 1946 - Varto ve Hınıs'ta 5,7 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi: 839 kişi öldü, 1991 ev yıkıldı. * 1957 - Atatürk Üniversitesi kanunu kabul edildi. * 1960 - Türk Ordu Millî Futbol Takımı, ikinci defa Dünya Şampiyonu oldu. * 1967 - Türkiye'de ikinci kez bir hastaya yapay kalp kapakçığı takıldı. * 1969 - Ünlü soprano Maria Callas, Pier Paolo Pasolini'nin Göreme'de çekeceği "Medea" filmi için Türkiye'ye geldi. * 1971 - THKO militanları Sinan Cemgil, Kadir Manga ve Alparslan Özdoğan, Kahramanmaraş'ın Nurhak ilçesindeki Nurhak Dağları'nda güvenlik güçleri ile girdikleri çatışma sonucu öldürüldü. * 1983 - Millî Güvenlik Konseyi, 79 sayılı bildirisiyle Büyük Türkiye Partisini kapattı. * 1985 - Ecstasy olarak da bilinen psychedelic ilaç "Methylenedioxymethamphetamine" (MDMA), ABD'de yasaklı ilaçlar listesine alındı. * 1987 - Yunanistan'ın ilk yasal özel radyo istasyonu yayınına başladı. * 1996 - Erzurum Dadaşkent Belediye Başkanı Ensar Coşkun, "öğrenciye ev verenin kanalizasyonunu tıkarım. Erkek ve kız öğrenciler kiraladıkları evlerde karı koca hayatı yaşıyor" dedi. * 1999 - PKK lideri Abdullah Öcalan'ın yargılanmasına İmralı Adası'nda başlandı. * 2002 - 2002 FIFA Dünya Kupası, Güney Kore ve Japonya'da başladı. * 2010 - İsrail ordusu, Türkiye'den hareket eden İHH (İnsani Yardım Vakfı)'nın 9 insani yardım gemisine baskın operasyonu düzenledi. İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu, operasyonu desteklediğini açıkladı. == Doğumlar == * 1557 - I. Fyodor, Rus Çarı (ö. 1598) * 1819 - Walt Whitman, Amerikalı şair (ö. 1892) * 1852 - Francisco Pascasio Moreno, Arjantinli kaşif, antropolog ve jeolog (ö. 1919) * 1852 - Julius Richard Petri, Alman bakteriyolog, askerî hekim ve cerrah (ö. 1921) * 1857 - XI. Pius, Katolik Kilisesi'nin 259. Papası (ö. 1939) * 1907 - Peter Fleming, İngiliz gazeteci ve gezgin (ö. 1971) * 1922 - Denholm Elliott, İngiliz sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1991) * 1923 - III. Rainier, Monaco Prensi (ö. 2005) * 1926 - Gilbert Pérol, Fransız diplomat (ö. 1995) * 1926 - John G. Kemeny, Amerikalı matematikçi, bilgisayar bilimcisi ve eğitmen (ö. 1992) * 1930 - Clint Eastwood, Amerikalı aktör, yapımcı, yönetmen ve En İyi Yönetmen Akademi Ödülü sahibi * 1931 - Robert Schrieffer, Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2019) * 1932 - Jay Miner, Amerikalı tümleşik devre tasarımcısı (ö. 1994) * 1933 - Metin Bükey, Türk besteci ve müzisyen (ö. 1997) * 1943 - Sharon Gless, Amerikalı kadın sinema ve dizi oyuncusu * 1945 - Laurent Gbagbo, Fildişi Sahili'nin dördüncü Cumhurbaşkanı * 1945 - Rainer Werner Fassbinder, Alman film yönetmeni (ö. 1982) * 1948 - Svetlana Aleksiyeviç, Beyaz Rus, 2015 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi araştırmacı gazeteci ve yazar * 1948 - Ahmet Vefik Alp, Türk mimar, kent bilimci ve siyasetçi * 1948 - John Bonham, İngiliz müzisyen (ö. 1980) * 1950 - Jorge Taiana, Arjantinli sosyolog * 1952 - Jim Vallance, Kanadalı müzisyen * 1952 - Catherine McGoohan, İngiliz-Amerikalı aktris * 1955 - Nilüfer, Türk şarkıcı, söz yazarı ve yapımcı * 1958 - Gülgûn Feyman, Türk haber spikeri * 1959 - Andrea de Cesaris, İtalyan eski yarış sürücüsü (ö. 2014) * 1961 - Lea Thompson, Amerikalı oyuncu ve film yönetmeni * 1962 - Corey Hart, Kanadalı pop şarkıcısı * 1962 - Sebastian Koch, Alman oyuncu * 1963 - Viktor Orbán, Macar siyasetçi * 1965 - Adnan Tönel, Türk oyuncu ve akademisyen * 1965 - Brooke Shields, Amerikalı aktris ve model * 1967 - Sandrine Bonnaire, Fransız oyuncu * 1972 - Archie Panjabi, İngiliz aktris * 1974 - Kenan Doğulu, Türk şarkıcı, söz yazarı, besteci ve albüm yapımcısı * 1975 - Merle Dandridge, Japon- Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1976 - Colin Farrell, İrlandalı oyuncu * 1977 - Karim Chérif, Cezayir asıllı Fransız-Alman oyuncu * 1978 - Guillaume Delorme, Fransız oyuncu * 1979 - Jean-François Gillet, Belçikalı millî futbolcu * 1980 - Ricardo Pateiro, Portekizli futbolcu * 1981 - Mikael Antonsson, İsveçli millî futbolcu * 1981 - Daniele Bonera, İtalyan futbolcu * 1983 - Zana Marjanović, Bosnalı aktris ve yapımcı * 1984 - Nate Robinson, Amerikalı basketbolcu * 1986 - Sopho Halvaşi, Gürcü şarkıcı * 1987 - TyDi, Avustralyalı DJ * 1989 - Marco Reus, Alman futbolcu * 1990 - Giuliano, Brezilyalı futbolcu * 1996 - Normani, Amerikalı şarkıcı * 2001 - Iga Świątek, Polonyalı tenisçi == Ölümler == * 455 - Petronius Maximus, Batı Roma tahta çıkmış olan Romalı Aristokrat (d. 396) * 1009 - İbn Yunus, Mısırlı astronomi ve matematik bilgini (d. 951) * 1237 - I. Alaeddin Keykubad, Anadolu Selçuklu Devleti Sultanı (d. 1190) * 1408 - Ashikaga Yoshimitsu, Ashikaga şogunluğunun üçüncü şogunu (d. 1358) * 1554 - Marcantonio Trevisan, 4 Haziran 1553 – 31 Mayıs 1554 döneminde Venedik Cumhuriyeti'ne "Doçe" unvanı ile devlet başkanlığı yapan 80 (d. 1475) * 1594 - Tintoretto, Venedikli ressam (d. 1518) * 1740 - I. Friedrich Wilhelm, Prusya Kralı (d. 1688) * 1809 - Franz Joseph Haydn, Avusturyalı besteci (d. 1732) * 1809 - Jean Lannes, Fransız mareşal (d. 1769) * 1832 - Évariste Galois, Fransız matematikçi (d. 1811) * 1837 - Joseph Grimaldi, İngiliz palyaço ve komedyen (d. 1779) * 1867 - Théophile-Jules Pelouze, Fransız kimyager (d. 1807) * 1908 - Louis-Honoré Fréchette, Kanadalı şair, siyasetçi ve yazar (d. 1839) * 1910 - Elizabeth Blackwell, Amerikalı tıpçı (d. 1821) * 1920 - Nasrullah Han, 1919 yılında yalnız bir hafta hüküm süren Afganistan emiri (d. 1874) * 1945 - Odilo Globocnik, Avusturyalı bir Nazi ve sonrasında bir SS lideri (d. 1904) * 1947 - Adrienne Ames, Amerikalı sinema oyuncusu (d. 1907) * 1953 - Vladimir Tatlin, Sovyet mimar, heykelci ve kuramcı (d. 1885) * 1960 - Walther Funk, Alman siyasetçi (d. 1890) * 1962 - Adolf Eichmann, İsrail'de yargılanıp idam edilen Nazi subayı (d. 1906) * 1963 - Ahmet Bedevi, "Manisa Tarzanı" olarak tanınan (d. 1899) * 1967 - Billy Strayhorn, Amerikalı bir caz bestecisi, piyanist, söz yazarı ve aranjör (d. 1915) * 1971 - Sinan Cemgil, Türk devrimci ve THKO kurucularından (d. 1944) * 1971 - Kadir Manga, Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu (THKO) kurucularından (d. 1947) * 1971 - Alpaslan Özdoğan, THKO örgütü üyelerinden (d. 1946) * 1976 - Jacques Monod, Fransız biyolog ve Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü sahibi (d. 1910) * 1978 - József Bozsik, Macar futbolcu (d. 1925) * 1983 - Jack Dempsey, Amerikalı ağır sıklet boks şampiyonu (d. 1895) * 1988 - Ömer Lütfi Akadlı, Türk hukukçu (d. 1902) * 1994 - Uzay Heparı, Türk müzisyen (d. 1969) * 1996 - Timothy Leary, Amerikalı yazar, ruhbilimci ve bilgisayar yazılımcısı (d. 1920) * 1999 - Davor Dujmovic, Bosna-Hersekli aktör (d. 1969) * 2000 - Tito Puente, Porto Riko asıllı Amerikalı Latin caz müzisyeni (d. 1923) * 2004 - Mehmet Fuat Doğu, Türk asker ve istihbaratçı (d. 1914) * 2006 - Miguel Berrocal, İspanyol ressam ve heykeltıraş (d. 1933) * 2006 - Raymond Davis Jr., Amerikalı fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (d. 1914) * 2009 - Millvina Dean, İngiliz aktivist (d. 1912) * 2010 - Louise Bourgeois, Fransız heykeltıraş (d. 1911) * 2012 - Orlando Woolridge, Amerikalı eski basketbolcu ve çalıştırıcı (d. 1959) * 2013 - Jean Stapleton, Amerikalı oyuncu (d. 1923) * 2014 - Marinho Chagas, Brezilyalı eski millî futbolcu (d. 1952) * 2014 - Martha Hyer, Amerikalı oyuncu (d. 1924) * 2015 - Behiye Aksoy, Türk sanat müziği şarkıcısı (d. 1933) * 2016 - Muhammed Abdülaziz, Batı Sahralı siyasetçi (d. 1947) * 2016 - Corry Brokken, Hollandalı şarkıcı (d. 1932) * 2016 - Carla Lane, İngiliz senarist (d. 1928) * 2017 - Aydoğan Aydın, Türk asker (d. 1966) * 2017 - Jiří Bělohlávek, Çek orkestra şefi (d. 1946) * 2017 - Lubomyr Husar, Ukrayna Katolik Kilisesi'nin başpiskoposu (d. 1933) * 2017 - Tino Insana, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1948) * 2017 - Lyn James, Galli- Avustralyalı oyuncu (d. 1929) * 2017 - John May, Amerikalı siyasetçi ve bürokrat (d. 1950) * 2018 - Michael D. Ford, İngiliz sanat yönetmeni ve sahne tasarımcısı (d. 1928) * 2018 - Anibal Quijano, Perulu sosyolog ve hümanist filozof (d. 1928) * 2019 - Roky Erickson, Amerikalı rock şarkıcısı, söz yazarı, armonika sanatçısı ve gitarist (d. 1947) * 2019 - Jim McMullan, Amerikalı oyuncu (d. 1936) * 2019 - Hari Sabarno, Endonezyalı asker ve siyasetçi (d. 1944) * 2020 - Carina Boberg, İsveçli aktris (d. 1952) * 2020 - Dan van Husen, Alman aktör (d. 1945) * 2020 - Robert Northern, Amerikalı caz müzisyeni ve eğitimci (d. 1934) * 2021 - Andreea Bollengier, Fransız-Rumen satranç oyuncusu (d. 1975) * 2021 - Peter Del Monte, İtalyan film yapımcısı, yönetmeni ve senarist (d. 1943) * 2021 - Arlene Golonka, Amerikalı aktris (d. 1936) * 2021 - Lil Loaded, Amerikalı rap şarkıcısı, müzisyen, söz yazarı ve internet fenomeni (d. 2000) * 2022 - Andrée Geulen, Belçikalı eğitimci ve hayırsever (d. 1921) * 2022 - Jacques N'Guea, Kamerunlu millî futbolcudur (d. 1955) * 2022 - Gilberto Rodríguez Orejuela, Kolombiyalı uyuşturucu baronuydu (d. 1939) == Tatiller ve özel günler == *0531 31
== Olaylar == * 193 - Roma İmparatoru, Didius Julianus suikast sonucu öldürüldü. * 987 - Hugh Capet, Fransa Kralı seçildi. * 1453 - Ayasofya'da ilk Cuma namazı, Akşemseddin tarafından kıldırıldı. * 1792 - Kentucky, ABD'nin 15. eyaleti oldu. * 1796 - Tennessee, ABD'nin 16. eyaleti oldu. * 1831 - James Clark Ross, Kuzey Kutbunu keşfetti. * 1855 - Amerikalı maceraperest ve paralı asker William Walker, Nikaragua'yı ele geçirdi. * 1869 - Thomas Edison, elektrikli oy verme makinesinin patentini aldı. * 1911 - Türk Hava Kuvvetleri kuruldu. (Kıtaat-ı Fenniye ve Mevaki-i Müstahkame) * 1920 - Adolfo de la Huerta, Meksika Devlet Başkanı oldu. * 1920 - Milli Aşireti Ayaklanması: Milli Aşireti, Fransızlarla iş birliği yaparak, Urfa'da ayaklanma başlattı. * 1921 - Dr. Şefik Hüsnü Deymer önderliğinde Osmanlı'nın ilk sosyalist mecmuası Aydınlık yayın hayatına başladı. * 1929 - 1 Kasım 1928 tarihli Yeni Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkındaki Kanun gereğince, devlet muamelelerinde ve kayıtlarda tamamen yeni harfler kullanılmaya başlandı. * 1930 - İstanbul'da Galata Köprüsü'nde 85 yıldır alınan geçiş ücreti kaldırıldı. Köprü 1845'te açıldığında geçiş tarifesi; yayalar için 5 para, hamallar için 10 para, yüklü arabalar için 5 kuruş, yüklü beygirler için 40 para, koyunlar için 3 para olarak belirlenmişti. * 1931 - Bursa-Mudanya Demiryolu devlet tarafından satın alındı. 42 kilometre uzunluğundaki hat işletmeye 1892 yılında açılmıştı. * 1938 - Atatürk, hekimlerin tavsiyesine uyarak İstanbul Boğazı’nda demirleyen Savarona yatında kalmaya başladı. * 1939 - CHP 5. Kurultayı yeni program ve tüzüğü kabul etti. * 1943 - İstanbul Radyosu, Vedat Nedim Tör yönetiminde deneme yayınına başladı. Beyoğlu Postanesi üzerinde kurulan geçici stüdyoda çalışmalarını sürdüren İstanbul Radyosu, Batı Müziği ve Ankara Radyosu'ndan telefon aracılığıyla iletilen ajans haberlerini yayınladı. * 1949 - Sümerbank bünyesinde Nazilli Basma Sanayi Müessesesi kuruldu. * 1952 - Berlin ikiye bölündü. * 1958 - Fransa'da General Charles de Gaulle Başbakan oldu. * 1959 - Nikaragua devriminin başlangıcı. * 1967 - Bütün zamanların en iyi albümü kabul edilen The Beatles grubunun Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band adlı Rock albümleri piyasaya sürüldü. * 1973 - Yunanistan Hükümeti monarşiyi kaldırarak cumhuriyeti ilan etti. * 1975 - Dünya Bankası, Türkiye'yi 'Moratoryum' durumundaki ülkeler arasında saydığını ve borçlarını ödeyemez hale gelen bir ülke olduğunu ilan etti. Türkiye daha önce 1959 ve 1965 yıllarında da 'borç ödeyemez ülke' olarak ilan edilmişti. * 1979 - Rodezya'da 90 yıl sonra ilk kez siyahların çoğunlukta olduğu bir hükûmet göreve geldi. * 1980 - CNN yayın hayatına başladı. * 1985 - Alan García, Peru Devlet Başkanı oldu. * 1990 - George H. W. Bush ve Mikhail Gorbachev, kimyasal silah üretimine son veren bir antlaşma imzaladılar. * 1997 - Hugo Banzer Suárez, Bolivya'da Devlet Başkanlığı seçimlerini kazandı. * 2001 - Bir Hamas intihar bombacısı, Tel Aviv'deki bir diskoda 21 kişinin ölümüne yol açtı. * 2003 - Dünyanın en büyük hidroelektrik barajı olan Çin'deki "Üç Boğaz Barajı"nda su tutulmasına başlandı. == Doğumlar == * 1633 - Geminiano Montanari, İtalyan gök bilimci (ö. 1687) * 1780 - Carl von Clausewitz, Prusyalı general ve entelektüel (ö. 1831) * 1796 - Sadi Carnot, Fransız matematikçi (ö. 1832) * 1801 - Brigham Young, İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi'nin ikinci başkanı (ö. 1877) * 1804 - Mihail Glinka, Rus asıllı klasik müzik bestecisi (ö. 1857) * 1815 - Otto, Yunanistan'ın ilk Kralı (ö. 1867) * 1843 - Henry Faulds, İskoç doktor, misyoner ve bilim insanı (ö. 1930) * 1850 - Şemseddin Sami, Türk dil bilimci ve roman yazarı (ö. 1904) * 1869 - Ernest Fox Nichols, Amerikalı eğitimci ve fizikçi (ö. 1924) * 1874 - Yuri Voronov, Rus botanikçidir (ö. 1931) * 1887 - Clive Brook, İngiliz sinema ve tiyatro oyuncusu (ö. 1974) * 1888 - Vera Muhina, Sovyet heykeltıraş (ö. 1953) * 1889 - Charles Kay Ogden, İngiliz dilbilimci ve yazar (ö. 1957) * 1890 - Frank Morgan, Amerikalı bir karakter oyuncusu (ö. 1949) * 1892 - Emanullah Han, 1919-1929 yılları arasında hükmetmiş Afganistan Emiri (ö. 1960) * 1903 - Hans Vogt, Norveçli dilbilimcidir (ö. 1986) * 1907 - Jan Patočka, Çek filozoftu (ö. 1977) * 1907 - Frank Whittle, İngiliz Ordu mühendisi ve jet motorunun mucidi (ö. 1996) * 1909 - Reşat Enis Aygen, Türk yazar (ö. 1984) * 1910 - Gyula Kállai, Macar komünist siyasetçi (ö. 1996) * 1915 - John Randolph, Amerikalı tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (ö. 2004) * 1917 - William Knowles, Amerikalı kimyager (ö. 2012) * 1921 - Nelson Riddle, Amerikalı bir aranjör, besteci, grup lideri ve orkestratör (ö. 1985) * 1925 - İdris Küçükömer, Türk iktisatçı ve düşünür (ö. 1987) * 1926 - Andy Griffith, Amerikalı sinema oyuncusu (ö. 2012) * 1926 - Marilyn Monroe, Amerikalı sinema oyucusu (ö. 1962) * 1927 - Moyra Caldecott, İngiliz yazar (ö. 2015) * 1928 - Georgi Dobrovolski, Sovyet kozmonot (ö. 1971) * 1929 - Nargis, Hint sinema oyuncusu (ö. 1981) * 1929 - James Hadley Billington, Amerikalı akademisyen ve kütüphaneci (ö. 2018) * 1933 - Haruo Remeliik, Palaulu siyasetçi (ö. 1985) * 1934 - Pat Boone, Amerikalı komedyen, oyuncu ve seslendirme sanatçısı * 1934 - Peter Masterson, Amerikalı oyuncu, oyun yazarı, film yapımcısı ve yönetmeni (ö. 2018) * 1935 - Norman Foster, İngiliz mimar * 1936 - Gerald Scarfe, İngiliz çizer * 1937 - Morgan Freeman, Amerikalı sinema oyuncusu ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi * 1937 - Colleen McCullough, Avustralyalı yazardır (ö. 2015) * 1937 - Ezio Pascutti, İtalyan futbol menajeri ve oyuncu (ö. 2017) * 1940 - René Auberjonois (ö. 2019) * 1940 - Kip Thorne, Amerikalı teorik fizikçi * 1941 - Toyo Ito, Japon mimar * 1942 - Tom Mankiewicz, Amerikalı film senaristi ve yönetmen (ö. 2010) * 1943 - Marian Glinka, Polonyalı aktör ve vücut geliştirmeci (ö. 2008) * 1944 - Robert Powell, İngiliz oyuncu * 1945 - Linda Scott, Amerikalı bir şarkıcıdır * 1945 - Frederica von Stade, bir Amerikan opera sanatçısıdır * 1946 - Brian Denis Cox, İskoç aktör * 1947 - Ron Dennis, İngiliz iş insanı ve McLaren Mercedes F1 Takımı patronu * 1947 - Jonathan Pryce, Galli tiyatro ve sinema oyuncusu * 1948 - Powers Boothe, Amerikalı bir oyuncu ve seslendirme sanatçısı (ö. 2017) * 1950 - Roger Van Gool, Belçikalı eski millî futbolcu * 1952 - Ali Müfit Gürtuna, Türk avukat ve siyasetçi * 1952 - Şenol Güneş, Türk futbolcu ve teknik direktör * 1953 - Şi Cinping, Çinli siyasetçi ve Çin Devlet Başkanı * 1955 - Chiyonofuji Mitsugu, Japon sumo güreşçisi (ö. 2016) * 1956 - Abdullah Çatlı, Türk derin devlet ajanı ve kontrgerilla mensubu (Bedrettin Cömert suikastı faili ve 7 TİP'li öğrencinin öldürüldüğü Bahçelievler Katliamı'nın planlayıcısı) (ö. 1996) * 1956 - François Chérèque, Fransız işçi hakları savunucusu aktivist (ö. 2017) * 1956 - İdris Naim Şahin, Türk siyasetçi * 1956 - Lisa Hartman, Amerikalı oyuncu ve şarkıcı * 1956 - Mircea Cărtărescu, Rumen şair ve romancı * 1959 - Martin Brundle, İngiliz eski Formula 1 ve Le Mans 24 Saat yarışçısı * 1965 - Olga Nazarova, Rus eski atlet * 1966 - Abel Balbo, Arjantintli millî futbolcu ve teknik direktör * 1967 - Roger Sanchez, Grammy ödüllü Amerikalı house DJ * 1968 - Jason Donovan, Avustralyalı oyuncu ve şarkıcı * 1968 - Mathias Rust, Alman amatör pilot * 1971 - Ghil'ad Zuckermann, Avustralyalı-İsrailli dil bilimci * 1973 - Heidi Klum, Alman manken * 1973 - Anna Thalbach, Alman oyuncu * 1974 - Alanis Morissette, Kanadalı müzisyen ve Grammy Ödülü sahibi * 1977 - Sarah Wayne Callies, Amerikalı oyuncu * 1977 - Danielle Harris, Amerikalı seslendirme sanatçısı * 1978 - Hasna Benhassi, Faslı orta mesafe atleti * 1979 - Markus Alexej Persson, İsveçli Video oyunu geliştiricisi ve programcı * 1980 - Agasi Ağagüloğlu, Türk-Azeri boksör * 1980 - Oliver James, Amerikalı oyuncu * 1982 - Justine Henin, Belçikalı tenisçi * 1983 - Sylvia Hoeks, Hollandalı oyuncu * 1983 - Moustapha Salifou, Togolu futbolcu * 1985 - Tirunesh Dibaba, Etiyopyalı uzun mesafe atlet * 1986 - Chinedu Obasi, Nijeryalı millî futbolcu * 1988 - Domagoj Duvnjak, Hırvat hentbolcu * 1988 - Javier Hernández, Meksikalı millî futbolcu * 1988 - Selin Şekerci, Türk oyuncu * 1989 - Samuel Inkoom, Ganalı millî futbolcu * 1990 - Miler Bolaños, Ekvadorlu futbolcudur * 1994 **Laura Nurmsalu, Eston klasik yay okçusu **Lim Dong-hyun, Güney Koreli futbolcu **Giorgian de Arrascaeta, Uruguaylı futbolcu **Lucas Colitto, Arjantinli futbolcu * 1996 - Tom Holland, İngiliz oyuncu, dansçı ve seslendirme sanatçısı * 1999 - Sofia Hublitz, Amerikalı oyuncu * 2000 - Willow Shields, Amerikalı oyuncu == Ölümler == * MÖ 256 - Gaozu, Çin'in Han Hanedanı'nın kurucusu ve ilk imparatoru (MÖ 195) * 193 - Didius Julianus, Roma İmparatoru (suikast sonucu) (d. 133) * 718 - II. Anastasios, 713-715 yılları arasında hüküm süren Bizans imparatoru * 1205 - Enrico Dandolo, 1192 yılından ölümüne kadar Venedik Cumhuriyeti 41. Doçesi (d. 1107) * 1307 - Fra Dolcino, Katolik Kilisesince sapkın kabul edilen Dolcinoculuk akımının İtalyan lideridir (d. 1250) * 1310 - Marguerite Porete, Fransız Katolik mistik (d. ?) * 1434 - Władysław II Jagiełło, Polonya Krallığı (d. 1362) * 1452 - Munjong, Joseon Krallığı'nın beşinci kralı (d. 1414) * 1616 - Tokugawa İeyasu, Orta Çağ Japonya'sının en önemli shōgunlarından (askeri hükümdar) biri (d. 1543) * 1815 - Louis-Alexandre Berthier, Fransız asker ve mareşal (d. 1753) * 1823 - Louis- Nicolas d'Avout, Fransız asker ve general (d. 1770) * 1841 - Nicolas Appert, Fransız mucit (d. 1749) * 1846 - XVI. Gregorius, 2 Șubat 1831 ile 1 Haziran 1846 tarihleri arasında görev yapmış papa (d. 1765) * 1864 - Hong Xiuquan, Taiping Ayaklanmasının önderi ve kısa süreli Taiping Tianguo devletinin hükümdarı (d. 1814) * 1868 - James Buchanan, ABD'nin 15. Başkanı (d. 1791) * 1876 - Hristo Botev, Bulgar şair ve Osmanlı egemenliğine karşı Bulgar ulusal ayaklanmasının kahramanlarından (d. 1849) * 1904 - George Frederic Watts, İngiliz sembolizm hareketi ile ilgilenen bir ressam ve heykeltıraştır (d. 1817) * 1925 - Thomas R. Marshall, ABD'nin 28. Başkan Yardımcısı (d. 1854) * 1937 - Lyubomir Miletiç, Bulgar dilbilimci, etnograf ve tarihçi (d. 1863) * 1938 - Ödön von Horváth, Almanca yazan, Macaristan vatandaşı tiyatro ve roman yazarı (d. 1901) * 1939 - David Peck Todd, Amerikalı gök bilimci (d. 1855) * 1941 - Hans Berger, Alman psikiyatr (d. 1873) * 1941 - Kurt Hensel, Alman matematikçi (d. 1861) * 1942 - Jonas Vileišis, Litvanyalı avukat, siyasetçi ve diplomat (d. 1872) * 1943 - Leslie Howard, İngiliz aktör (d. 1893) * 1945 - Eduard Bloch, Avusturyalı tıp uzmanı (d. 1872) * 1946 - Ion Antonescu, Rumen asker ve siyasetçi (d. 1882) * 1952 - John Dewey, Amerikalı eğitimci (d. 1859) * 1960 - Paula Hitler, Adolf Hitler'in kız kardeşi (d. 1896) * 1962 - Adolf Eichmann, Alman-Avusturyalı SS-Obersturmbannführerdi (İdam) (d. 1906) * 1968 - Helen Keller, Amerikalı pedagog (d. 1880) * 1971 - Hüseyin Cevahir, Türk sosyalist militan (d. 1947) * 1979 - Werner Forssmann, Alman cerrah (d. 1904) * 1983 - Anna Seghers, Alman yazar (d. 1900) * 1987 - Reşid Karami, Lübnan Başbakanı (d. 1921) * 1998 - Gottfried Dienst, İsviçreli futbol hakemi (d. 1919) * 1999 - Christopher Cockerell, İngiliz mühendis (d. 1910) * 2000 - Walter Matthau, Amerikalı oyuncu ve En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü sahibi (d. 1920) * 2005 - George Mikan, Amerikalı profesyonel basketbol oyuncusu (d. 1924) * 2005 - Vüs'at O. Bener, Türk yazar ve şair (d. 1922) * 2008 - Yves Saint Laurent, Fransız moda tasarımcısı (d. 1936) * 2009 - Juliana de Aquino, Brezilyalı şarkıcı (d. 1980) * 2010 - Andrey Voznesenski, Rus şair (d. 1933) * 2014 - Ann B. Davis, Amerikalı oyuncu ve seslendirme sanatçısı (d. 1926) * 2014 - Karlheinz Hackl, Avusturyalı oyuncu, şarkıcı ve tiyatro yönetmeni (d. 1949) * 2014 - Sedat Karaoğlu, Türk eski millî futbolcu (d. 1960) * 2014 - Valentin Mankin, Sovyet-Ukraynalı yelkenci (d. 1938) * 2015 - Charles Kennedy, İskoç ekonomist ve politikacı (d. 1959) * 2015 - Nicholas Liverpool, Dominika'lı politikacı ve hukukçu (d. 1934) * 2015 - Jacques Parizeau, Kanadalı ekonomist ve siyasetçi (d. 1930) * 2016 - Razak Khan, Hint oyuncu (d.1951) * 2017 - J. B. Dauda, Sierra Leoneli siyasetçi ve ekonomist (d. 1942) * 2017 - Tankred Dorst, Alman oyun yazarı, öykücü ve çevirmen (d. 1925) * 2017 - José Greci, İtalyan kadın tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu (d. 1941) * 2017 - Jack McCloskey, Amerikalı eski basketbol oyuncusu, antrenör ve yönetici (d. 1925) * 2017 - Alois Mock, Avusturyalı siyasetçi (d. 1934) * 2017 - Charles Simmons, Amerikalı editör ve romancı (d. 1924) * 2017 - Roberto De Vicenzo, Arjantinli profesyonel golfçü (d. 1923) * 2018 - John Julius Norwich, İngiliz tarihçi, seyahat yazarı ve televizyoncu (d. 1929) * 2018 - William Edward Phipps, Amerikalı eski oyuncu ve film yapımcısı (d. 1922) * 2018 - Sinan Sakić, Sırp pop-halk müziği şarkıcısı (d. 1956) * 2018 - Giovanni Di Veroli, İtalyan eski futbolcu (d. 1932) * 2019 - Leah Chase, Afrikalı- Amerikalı yemek şefi, televizyon sunucusu ve yazar (d. 1923) * 2019 - Nikola Dinev, Bulgar ağır siklet güreşçi (d. 1953) * 2019 - John Myers, İngiliz radyocu ve yönetici (d. 1959) * 2019 - José Antonio Reyes, İspanyol futbolcu (d. 1983) * 2019 - Michel Serres, Fransız filozof, felsefe ve bilim tarihçisi (d. 1930) * 2019 - Ani Yudhoyono, Endonezyalı soylu ve first lady (d. 1952) * 2020 - Janez Kocijančič, Sloven siyasetçi ve hukukçu (d. 1941) * 2021 - Hichem Djait, Tunuslu yazar, tarihçi ve İslam alimi (d. 1935) * 2021 - Silvio Francesconi, İtalyan futbolcu ve teknik direktör (d. 1952) * 2021 - Hsing Yin Shean, Malezyalı siyasetçi ve müteahhit (d. 1952) * 2021 - Samedağa Şıhlarov, Azeri asıllı Sovyet profesyonel futbolcu (d. 1955) * 2021 - Ujwal Thapa, Nepalli siyasetçi, aktivist ve hayırsever (d. 1976) * 2022 - Andrée Geulen, Belçikalı eğitimci ve hayırsever (d. 1921) * 2022 - István Szőke, Macar millî futbolcu (d. 1947) == Tatiller ve özel günler == * 1925 - Bugün bazı ülkelerde 1925 yılından bu yana Dünya Çocuk Günü olarak kutlanmaktadır. *0601 01