text
stringlengths
1
2.05k
उनें दस्सेआ जे एसोसिएशन पास्सेआ केई बारी सरकार कोल इस संदर्भ च बक्ख-बक्ख प्रस्ताव दाखल करोआए गे न ब सरकार ते सब्भै सरबंधत प्रशासन छड़े आश्वासन देने दे अलावा होर किश नेई करदे।
सेठ होरें लफाफा ओदे हत्थै च फगड़ाया।
अपरणा :पिता जी, आओ इस मन्दरै गी छोड़ियै कूतै दूर चली जाचै।
राजा-उनें गी राजै दे कम्में दा बड़ा ध्यान ऐ। ओ इस कम्मै इच रुकावट नेईं पाना चाह्न्दिया न।
सावित्री: केह् मतलब?
उनेंगी खाना ते रेडीमेड चाहिदा गै हुन बच्चा बी ओह् रेडीमेड गै चांह्‌दे न। ओह् अकसर गलांदे न जे उंदे थमां इन्ना लम्मा इंतजार नेईं होग इस्सै लेई ब्याह् दे चंद म्हीनें दे परैंत गै ओह् बच्चे दी योजना बनाई लैंदे न ते जेकर उस योजना दे दरान जेकर ऐसा नेईं होई सकदा तां ओह् झट्‌ट डॉक्टर दी मदद कन्नै आई यू आई तकनीक अपनाने दा फैसला करी लैंदे न।
अपूर्ब किश नईं समझेआ। उस पुच्छेआ : "होआ के?"
टरकाऊनंदे दी इक नेही बनगी बी है जेह्ड़े झूठ इस चाल्ली बोलदे न जे सुनने आह्ले गी ओह् सच गै लभदा ऐ। जेकर तुसेंगी पता लग्गी बी जा जे ओह् तुसें गी टरकाऽ दे न, तां बी ओह् पकड़ाई नेईं दिंदे, ठीक उस्सै चाल्ली जियां-का पुञां डु’ल्ले दे पारे गी तुस दिक्खा दे होंदे ओ, पर उसी हत्थै च चुक्की निं सकदे। ते जेकर तुस टालमटोल करने आह्ला आखने दी सोचारदे होवो, तां थुआढ़े आखने कोला पैह्ले गै आखी ओड़गंन, ‘कमाल ऐ, मुद्दई सुस्त ते गुआह् चुस्त। तुसें गी आखे दा बी ऐ हा जे कल में तुं’दे लेई टाइम लैते दा, पर तुं’दे दर्शन गै निं होए। ज्यूं लगा बल्गन जे मनिस्टर साह्ब आखन लगे ‘भई भले आदमी दी सफारश करन लाई दी ऐ जिसी समें दी पबंदी गै नेईं भाखी! नेह् आदमी दा कम्म बी केह् करना!’ में उ’नेंगी समझाया जे तुसेंगी कोई बड़ी मजबूरी आई पेई होनी, नेईं तां तुस आए बगैर निं से रौंह्दे। पर मिस्टर साहब दा मूड किश खराब गै रेहा। हुन किश चिर बल्गना पौना ऐ उं’दा मूड ठीक होने लेई’। तुसें गी मसूस होंदा ऐ जे एह् सच नेईं होई सकदा। तुस केह्ड़े लाटी खान ओ, पर उ’नें गल्ल आखी इस ढंगै ने ऐ जे तुस दुबधा च पेई जंदे ओ। होई सकदा ऐ ओह् सच गै आखा दे होन ते तुस अगली बारी डरी-डरियै उं’दे कन्ने अपने कम्मै बारी गल्ल करदे ओ।
इसदे च हलीमपुने दी झलक बी मिलदी ऐ ते कन्नै प्रभु दा नां कुसै-न-कुसै चाल्ली लैने दी प्रवृति बी लभदी ऐ। राम दास ते गुलाम अली जां भगवानदास ते गुलाम मुहम्मद नां बक्खरे-बक्खरे होई सकदे न, पर उंदे अर्थ इक गै न। एह् साढञी मानताएं, संस्कृति ते परिस्थितियें जां धार्मक विश्रासें ते भशाएं दे आधार पर रक्खे जंदे न।
"नोरोए रौहने आस्तै असेंई के खादा लोड़चदा?" में पुच्छेआ।
विदेशी विश्‍वविद्यालय विधेयक दे बारे च बी भाजपा ने अपने घोषणा पत्र च कोई जिक्र नेईं कीता ऐ। कांग्रेस ने अपने शासनकाल च इस विधेयक गी तेआर कीता पर वामदलें दे बरोध दे कारण ओह् इस्सी संसद च पेश नेईं करी पाई। माकपा ने अपने घोषणापत्र च इस विधेयक गी खत्म करने दी गल्ल आक्खी ऐ।
चतरै ते बसाखै अंदर, सिट्टा देऐ बखाली।
“दिन्नी आं। तुस आवा दे ओ न?”
“Lalla’s meter is infact very loose indeed”. पर उन्दी इस धारणा कन्नै पूरी चाल्ली सैह्‌मत होना मुमकन नेईं। की जे जेकर पूरे गौर कन्नै लल्लवाख दा अध्ययन कीता जा तां एह गल्ल पक्क साबत होंदी ऐ जे लल्लवाख च इक खास वजन-बहर (छन्द-मात्राएं) दी बरतून होई दी ऐ। हर पर च सत सत्त Syllable (अक्खर) न, जिन्दे चा अमूमन चार अक्खर उदात्त ते त्रै अक्खर अनुदात्त पाए जन्दें न। कीजे आधुनिक कश्मीरी शायरी ने खासी तरक्की कीती ऐ ते इस तत्थै दी पुश्टी कश्मीरी शायर अध्ययन-विश्‌ले‌शन करियै शैल चाल्ली करी सकदे न।
ब्याह दे बाद ओ इस घरै च बड़ा घट्ट आया हा। कदें आया बी हा तां बाबू जी कशा चोरी छड़ा कसरी मां गी मिलने लेई। अजीब नेह छक्क ते दूरी दोआला दौंनें बश्कार चकोंदी गेई ही। जिसगी टप्पियै इक दूए कोल औने दी तांग जां लोड़ दौनें चा कुसै नईं समझी। बेशक ओ कदूं दा अपने-अपने मनै च इक दूए गी माफ करी बैठे दे हे पर फ्ही बी इक झाक्का इक खिंज जन ही जेड़ी बराबर बनी दी रेई-दौं मर्दें बश्कार-जेड़े अपने अपने पैरें पर खड़ोइयै जीन जी सकदे हे।
भाजपा थमां जुड़ी फिल्मी हस्तियां हेमामालिनी, विनोद खन्ना, शत्रुघ्न सिन्हा, स्मृति ईरानी ते महाभारत दे भीष्म पितामाह मुकेश खन्ना, शत्रुघ्न सिन्हा, स्मृति ईरानी ते महाभारत दे भीष्म पितामाह मुकेश खन्ना पार्टी दे पास्सेआ चुनांऽ प्रचार करङन। धर्मेन्द्र गी इस बारी पार्टी चुनांऽ नेईं लड़ा रदी ऐ। उंदी बीकनेर सीट सुरक्षत होई चुकी दी ऐ।
मस्तनाथ- पार्वती रौह्‌न दे। छुड़ परै।
उ’न्नै मेरी बक्खी हैरान नज़रें कन्नै दिक्खेआ ते फ्ही आक्खन लगा “यार दस्सेआ ते ऐ तुगी, द’ऊं हफ्तें बाद। कन्न बोले ते नेई होई गेदे, सफाई करोआई लै। ” में झित्था होई गेआ।
ओए आऊं तेरा जीजा आं जे तुगी मखौल करां।
[मालतू मड़ूका मारियै चली जन्दी ऐ।]
सच्चें गै ओ कुर्ते बड़े गै शैल हे। किरपू दा मन ललचोई पेया पर करै के? ठयानी गी ओ पलै खीसे चा बार कडदा ते पिरी खीसे च पाई ओड़दा। ओ सोचन लगा "जेकर आऊं ए कुर्ता प्रीतो तांई लेई जां तां ओ किन्नी खुश होग। बेदू दे ब्याह् च बी उस मिकी शैल नेया कुर्ता सेयाई देने गी आखेया हा पर अदूं मिकी सेयाई देने दी थबीक नेईं ही पेई। अजें तकर बचैरी बलगा दी ऐ। उस बचैरी दे मना दी में कदें कोई सद्दर पूरी नेईं कीती।"
अर्थात् जिन्ने चिर भाशा दा अर्थ नेईं होग तां बोलने दा कोई बी अर्थ नेईं रेही जाग। असल इच ध्वनियें दा उच्चारण गै भावें ते विचारें द अर्थ सम्प्रेषण आस्तै कीता जंदा ऐ। एह् सारी चर्चा वर्णनात्मक भाशाविज्ञान दे अन्तर्गत औंदी ऐ। असला इच वर्णनात्मक भाशाविज्ञान दा एह् अंश ऐतिहासिक जां तुलनात्मक भाशाविज्ञान इच बी झलकदा ऐ।
राजा-(सुनियै ते चकत होइयै) शासन कार्य थमां हुट्टी गेदा हा इस शान्ति पाठ नै परतियै उत्साह बधाई दित्ता ऐ।
“नेईं मिगी इंडस्ट्री-विंडस्ट्री पसिंद नेईं ऐ।”
कोरन दे साथा हून ओदे कन्ने खार करन लगे। पोनिट्टी गी, सेई हा जे ओदी फसल की खराब गेई। रोह्‌ने परैन्त पानी कढने च दौं ध्याड़े बद्ध लग्गी गे, ते जिस दिन खेतर मसां मसां सुक्का तां बरखा पेई गेई। खेतरा चा मित्ती बी खारी निकली आई। ए सब ओदी गल्ती नईं ही।
(इस्सै बेलै सखियें कन्ने सीता दा दूऐ पासे दा प्रवेश करना)
;ltb;gtइकबाल;lt/b;gt-उस दिन तुस साढ़ै घर आये। गालिब आङू आऊं कदें अपने आपै गी ते कदें अपने घरै पासै दिखदा हा।
जोरदार थ्रिलिंग म्यूज़िक बजदा ऐ। प्रकाश ते हकीकत राय बाह्‌मां लुहारी-लुहारी गल्लां करा दे न। कुसा दी कोई अवाज निं सनोचा करदी। मां-प्यो बिच-बचाऽ करने गी अगड़े होंदे न ते फ्ही सारे पात्तर फ्रीज़ होई जन्दे न, रोशनी मद्धम होई जन्दी ऐ। उस्सै बेल्लै मंच दे अगले हिस्से दी इक नुक्करा पर गोलाकार रोशनी बलदी ऐ ते आदमी उत्थैं खड़ोते दा लब्भदा ऐ।)
बद्धदी बे-यकीनी
एह्‌दे कन्नै र्‌हान करने आह्‌लियां गल्लां सामने औङन। गौरतलब ऐ जे अमिताभ ने बड़े पैह्‌ले अपने इक साक्षात्कार इच आक्खेआ हा जे फिल्में इच अभिनेता दे रूप इच ओओह् अपने मा-प्यो दी मौत उप्पर सोग करने दा अभिनय इन्नी बारी करी चुकै न जे केईं बारी उनेंगी लगदा ऐ जे उंदे वास्तविक जीवन इच नेहा होग ते उंदी केह् प्रतिक्रया होग।
दिल्ली वासियें इस्स जरूरी प्रयास दे समर्थन च व्यापक उत्साह जताआ ऐ। इस अभियान दे अंतर्गत ‘व्यक्ती व्यावसाय’ सरकारां ते समुदाय आगामी 28 मार्च गी रातीं साढ़े अट्‌ठ बजे इक घैंटे आस्तै बत्तियां स्हालियै जलवायु परिवर्तन दे बारे च जागरूकता बधाङन।
पैह्‌‌ली भलोकी धारणा मताबक समाज च नेही व्यवस्था ऐ जिस च पुरशें दे लाह् लेई समाज गी सुचारू रूप कन्नै चलाने दे पज्जै नारी गी इक बस्ता आह्‌ला लेखा समझेआ ते बरतेआ जंदा ऐ। ‘होर केह् करदी’ इस्सै परम्परा दा बरोध करने आह्‌‌‌ली क्हानी ऐ। “उमा” गरीब पन्त परिवार च पैदा होई दी ऐ जित्थै परम्परा थमां चलदी आवा करदी पिता-पुरखी बदेसरी गै आमदन दा इक जरिया ऐ। उमा दिक्खने-सुनन च शैल, चतर-चनार, बौद्धिक स्तर पर चत्नन ते सनक्खी ऐ। पर उसदा अपना पिता गै उसदी त्रिक्खी बुद्धी कारण चिन्तत ऐ। ओह् उस्सी परम्पराएं दा सबक सखांदा ऐ पर ओह् उन्दा बरोध करदी ऐ जे बरासत च थ्होई दी इ’नें आस्था-धारणाएं च हून इन्ना दम नेईं ऐ जे अज्जै दे समाज ते जमाने कन्नै निभेआ जाई सकै। जिसलै ओह्‌‌‌दा पिता पन्त वामदेव आखदा ऐ-“जे असलोक बी शास्तर-ग्रन्थ त्यागियै, पूजा-पाठ बसारियै, मेहनत मजूरी करियै धन कमाने च लग्गी जाचै तां इस सनातन परम्परा दा केह् बनग ?” तां उमा दे तर्क अग्गें वामदेव गी चुप्प लग्गी जंदी ऐ। ओह् आखदी ऐ, “बापू, इस सनातन परम्परा गी बधाने दी चिन्ता, इस सारै देसै च थुआढ़े जनेह् लाचार, हठी लोकें पर गै की आई पेई ऐ ? इस्सै सनातन परम्परा दी ममता ने इस घरै च कदें सग्गोसारी दी रौंस नेईं औन दित्ती। कोठें दी हालत दिक्खै करदे ओ? मनुक्क जून इस चाल्ली करने आस्तै ते नेईं होंदी, बापू। टल्ला, रुट्टी ते भरोसे दा छप्पर बरबाद करने आस्तै ते नेईं होंदी, बापू। टल्ला, रुट्टी ते भरोसे दा छप्पर एह् त्रै चीज़ां बी जेह‌‌्ड़ी सनातन-परम्परा नेईं देई सकै, उसी बांदरी दे मोए दे बच्चे आह्‌‌‌ला लेखा कोई किन्ना के चिर छाती कन्नै लाई फिरग ?” आर्थिक तंगी कारण उमा दा पिता उसदा ब्याह् इक दुहाजू बुड़्ढे कन्नै करी ओड़दा ऐ। पर ओह् सौह्‌‌‌‌रा घर छोड़ियै वापस उठी औंदी ऐ।
कार्यक्रम दा संचालन डॉ. शशि पठानिया होरें कीता ते कार्यक्रम दे खीर इच डोगरी संस्था दी महामंत्री डॉ. वीणा गुप्ता होरें सोआस्थ मंत्री शाम लाल शर्मा, अनिल गोस्वामी, उत्थै आये दे साहित्य़ प्रेमियें, जंगलात विभाग दे अधिकारियें ते कर्मचारियें, बरिश्ठ नागरिकें, बुद्धिजीवियें ते मीडिया दा धन्नवाद कीता।
सभनें धारमक ग्रैंत्तथें च ‘दान’ देने दी म्हत्ता पर लोς पाई गेई दी ऐ। दी संस्कृति च बी दान ते त्याग दी भावना प्रबल ऐ। मनुक्खा गी दृश्टांत समझाया गेदा ऐ जे अपनी नेक कमाई दा किश हिस्सा ओह्2‌“ अवश्श गै करै ते सत्पात्तर गी अर्थात् जरूरतमंद गी समें-समें पर दिंदा र’वै। जेह्‌ड़े आम ध्याड़ें दान नई दिंदे जां देई सकदे ओह् खास-खास पर्व ध्याड़ें, सगरांद गी जथाशक्ति दान रूप च फल, अनाज, पैसा-धेला आदि देइयै संदोख प्राप्त करी लैदे न। डोगरी लोक-कत्थें च निसुआर्थ दान सुआर्थ दी भावना कन्ने दित्ते जाने आह्‌ले दानै दे उल्लेख मिलदे न। ‘मक्खीचूस शाह्’ (देनदार, सफा -22-27) च घरै आह्‌लें दी तोलियै जिनस देने आह्‌ले कंजूस शाह्‌ दी निकड़ी नूंह् अपने हिस्से दी जिनस पकांदे मंगन आए दे साधुएं गी देई दिंदी ऐ ते खीर शाह् दे इस बतीरे शा तंग पेइयै दमैं खसम-त्रीमत जंगलें च उठी जंदे न। उन्दी नेक नीता दी बदौलत उं’दी झत्त इक भूत ते इक सप्पै कन्ने होई जंदी ऐ। दौनें थमां मिलने आह्‌ले भेत कारण ओह् मालामाल होई जंदे न शाह् दी नूंह् रज्जियै दान दिंदी ऐ। लोक-कत्थै दे इ’नें फिकरें-“ओह् दौलत लेइयै उस जगह उप्पर मैह्‌ल बनाइयै उत्थें बड़े मजे कन्ने रौह्‌न लगी पे। उनें गरीबें आस्तै लंगर खो’ल्ली दित्ते ते होर पुन्न-प्रताप करन लगी पे। इक कत्थै च लाड़ी रोज दरेया दे कंढै दो ज्हाज घाς दे ते चौलें दे भरियै जंदी ही। घाς गवें गी खलांदी ही ते चौल चिड़ियें गी। ” इस कत्था थमां इ’ब्बी सिक्ख-मत्त मिलदी ऐ जे दान लैना बी श्रेष्ठ मनुक्खा कोला गै चाहिदा ऐ। ग्रैंत्थें च जित्थें भले लोकें गी दान देने दा आदेश ऐ उत्थें गै इ’ब्बी हिदायत दित्ती गेदी ऐ जे दान लैना बी भले ते अचारवान लोकें कशा गै चाहिदा। शूम थमां दान लैना मनासब नेई।
ब— इनें परमात्मा दी सन्हाकड़ी दुनिया दी जढ़ पुट्टी दित्ती दीऐ।
विदू.-इयै खुशी दी गल्ल ऐ ?
कमरा कच्छ औंदा गेआ ते सूरजै दी धड़कन बधदी गेई। उन्न भित्त ठ्होरे। भित्त खु’ल्ले तां सामनै डाक्टर अविनाश हे। दौनीं दी नजर मिली। सूरजै नमस्ते कीती। डाक्टर साह्ब गी सूरजै दे औने दी मेद निही पर फ्ही बी अपने आपै ई सम्हालदे होई उनें सूरजै दी नमस्ते दा परता दित्ता ते ‘ओह् सूरज, आ’ गलाइयै दरोआजे चा पिछड़े होए। रेशू खट्टै’र लेटी दी ही। ओह् खड़ोइयै रेशू दे मूंहै ई दिक्खन लगी पेआ। रेशू दा रूप-रंग गै बदली गेदा हा। चैंचल नदी तलाऽ बनी गेदी ही। कंढल डूंड्गे गेदे हे। रंग बी काला फिरी पेदा हा। नुहाड़ी अक्ख लग्गी दी ही।
बड्डे जागता दे मना च अपनी माऊ लेई तिरस्कार-भ्रोची दया दे ओ सदा इयै कोशश करदा सा जे माऊ कन्ने इक्कला नेईं बौऐ। जेकर कदें बोह्‌ना गै पेई जंदा तां मां ओदी जनानी दियां शकैतां ते सखालियां ला अति गै करी छोड़दी ते कदें बी ओदे कोला पैसे मंगना नेईं बिस्सरदी। खलासी करांदे होई ओ खीसे चा दो-त्रैरुबल ते किश भन-घट कड्डियै ओर उप्पर टकांदा।
सरूप आखै करदा हा, केईं बारी असेंगी सेई होन्दा ऐ जे जड़ी चीज अस हासल करना चाहने आं, ओ असेंगी थोई नईं सकदी, फी बी अस ओदे बारे च अपने आपा गी धोखा दिन्दे रौहने आं। असला च अस उस बित्था गी धोखा दिन्ने आं, जेड़ी स्हाड़ी जिन्दगी ते मौती दे बश्कार पौन्दी ऐ। माधो, केईं बारी सब किश जानदे होई बी आदमी अनजान बनने दी खेड खेडदा ऐ।... सयाना आदमी इस चाल्ली दी झूठी लालसा कोला दूर रौहन्दा ऐ। चन्ना गी फगड़ने दी लालसा भला कियां पूरी होऐ ! "
उनें गलाया जे इस कम्मै इच देशै दी जनता ते मीडिया अपना अहम रोल नभाई सकदे न। इसदे तैह्‌त 14 थमां 18 बरें दे खढारियें गी आधुनिक तकनीक कन्नै सखलाई, साधन, सुविधा ते मते थमां मते राश्ट्रीय ते अंतर्राश्ट्रीय टूर्नामेंटे इच खेड्ढने दा मौका देने दी जरूरत ऐ। हरेन्द्र ने गलाया जे वर्तमान राश्ट्रीय हाकी टीम इच तजरबेकार ते नौजुआनें दा बेह्‌तर समन्वय ऐ। जित्थें तजरबेकार खढारी दिलीप टर्की, संदीप सिंह कप्तान, वी. रघुनाथ, गुरबाज सिंह, विजय पिल्लै, सरदार सिंह, कप्तान, वी, रघुनाथ, गुरबाज सिंह, विजय पिल्लै, सरदार सिंह, इग्नेश टिर्की न तां नौजुआन दे रूप इच वी.एस.विनय, रामपाल सिंह, अर्जुन हलप्पा, शिवेन्द्र सिंह, तुषार खांडेकर सनें होर खढारी न।
"डौंट वरी, कम ऑन।"
जो दबा पुड़ी करदे मरै, उसगी बैद के करै।
दिया बालियै रातीं क्या चिरा तगर में अपनी निक्किएं मुट्टिएं चीजें ताईं थार बनांदा रेआ। किश हुट्टे दा हा, छड़ी चाह गै बनाइयै पीती ते लेटी रेआ, तौले गै अक्ख लग्गी गेई।
पच्छमी काव्य-शास्त्र दा श्रीगणोश:
माधो : ए कहानी बी तुगी इन्दर ने गै सुनाई होनी ऐ?
“पवित्तर हत्थें च कुश लेइयै आचार्य ने पवित्तर थाह्‌रा पर चढ़दे बक्खी मूंह् करियै बड़ी सादना कन्नै इ’नें सूत्रें दी रचना कीती ऐ। उन्दे च इक बी हर्फ बेमतलब नेईं होई सकदा, इन्ने बड्डे सूत्र दी ते गल्ल गै केह् ऐ।”
अस डोगरे कोई अज्जै जां कल्लै दे ते नेईं आं। अस ते सैकड़े साल पैहले थमां चलदे आवा करदे अपने पूर्व पुरखें दे प्रतिरूप आं। साढ़ी भाशा डोगरी दा शब्द-भंडार, ओदे मुहावरे, खुआन, कत्थां, साढ़े बचार, रुचियां ते स्वातम सब किश उस अमर सभ्यता दी देन न, जेड़ी युगें-युगें थों चलदी साढ़े तक आई ऐ। वैदक ते बेदें थमां बी पैहलें दे रिखयें मुनिये दे बचार, दर्शन, धर्मशास्त्र पुरान, इतिहास सब किश साढ़ी जद्दी बरासत न। उनें गी सांभना, सम्हालना, सुआरना, समझना ते बरतना साढ़ पुशतैनी हक ऐ। उन्दै बगैर असें गी समझना अधूरा ऐ। साढ़ी संस्कृति दी मूल बशेशता साढ़ी बराग भावना ऐ। संसारै दे धन-दौलत सुख, ते परिवार सब किश झूठी माया न। काम, क्रोध, लोभ, मोह् ते अहंकार दे झूठे बंधने च बज्जी दी जीव-आत्मा अपने असली रूपै गी बसारियै आवागमन दे दुख भोगा करदी ऐ। असला बिच जीवात्मा ते सृश्टि दे कारण-भूत, सर्व व्यापक, इंद्रियातीत अमर, अनंद स्वरूप गी पछानी लैना गै सच्चा ज्ञान ऐ। सच्चा ज्ञान होना गै मुक्ति ऐ। मुक्ति बिच गै परम सुख ऐ। इक्कै चेतन परमात्मा ससारै दे चराचर जीवें बिच आत्म-रूप होइयै बराजमान ऐ। कीड़ी कोला हाथी तगर सारे जीव-जनंतर साढ़े गै अपने सरूप न। ऊंच-नीच ते बड्डे निक्के दी मानता भरम-मातर ऐ। इयै ओ मूल बचार न जिनें गी साढ़े संस्कृति दा मूल अधार आखेया जाई सकदा ऐ। साढ़ा जातीय ते व्यक्तिगत चरित्र इनें मूल बचारें कन्नें प्रभावत ऐ। इत्थें तक जे साढ़ी सधारण बोल-चाल दी भाशा बिच बी इनें बचारें गी प्रगट करने आस्तै ज्हारां शब्द मुहावरे ते खुआन मजूद न। स्वामी ब्रह्मानद तीर्थ होरें इस्सै बेदान्त ज्ञान गी क्रमबद्ध तरीके कन्नै डोगरी भाशा दे छन्दें बिच तुआरेयां ते आम डोगरें आस्तै इस दुर्लभ ज्ञान दी गंगा बगाई दित्ती।
4.साहित्य सरबंधी सिद्धान्त, साहित्य दा जीवन कन्नै सरबंध, अभिव्यक्ति दियें दूइयें विधाएं कन्नै सरबंध बगैरा।
लोक-विश्‍वासें दे अध्ययन राहें इ’ब्बी पता लगदा ऐ जे डुग्गर दा लोक मानस इक्कलसोख जां सुआर्थी नेईं ऐ, बल्के उसी अपने घर परिवार दे कन्नै कन्नै पद‌्‌दरनासियें दी सुरक्षा ते भलाई बेह‌‌‌्तरी दी बी चैंता रेही ऐ। इसी भाएं ओह‌्दी उदारता समझेआ जा ते भाएं मजबूरी पर इन्ना जरूर ऐ जे जनम शा लेइयै मृतु तगर मनुक्खै गी दूए प्राणियें दी अक्सर लोड़ पौंदी रौंह‌्दी ऐ। इयै बजह मनुक्खें गी इक दूए दे करीब आनदी ते सुखै-दुखै दा भाईवाल बनांदी ऐ।
दौनें देशें दे बजूद गी कायम रक्खने ते इंदे बसनीकें दी बेहतरी लेई भारत ते पाकिस्तान बश्कार शांति बड़ी गै जरूरी ऐ। मौजूदा समें च इक दूए उप्पर लाए जाने आहले आरोपें ते प्रत्यारोपें दे सिलसिले गी रोकदे होई दौने देशें बश्कार पैदा होए दे लड़ाई दे संकट गी टालने दी लोड़ ऐ। हालांकें इस समे दरान पाकिस्तान धरती उप्पर पनपा करदे आतंकवाद दे खलाफ कड़ी कार्यवाई करै ब नमीं दिल्ली अपनी बक्खी दा किश खास नेईं करा करदी जेहदी बजाह कन्नै देश च लोकतांत्रिक रूप कन्नै चुनी गेदी सरकार ते नागरिक समाज कमजोर हुंदा जा करदा ऐ। दौनें देशें दे लोकें गी आपसी सद्भावना बनाई रक्खने लोड़चदी की जे एह आम लोकें दी भलाई लेई जरूरी ऐ। दौनें देशें दै लोकें गी आपसी सद्भावना बनाई रक्खने लोड़चदी की जे एह आम लोकें दी भलाई लेई जरूरी ऐ। दौनें देशें दे नागरिक समाज गी लोड़चदा ऐ जे ओह अपनी-अपनी सरकार उप्पर दवाब कायम करन जेहदे मुजब दौने देशें बश्कार आपसी गल्लबात दे जतने गी ईमानदारी कन्नै तेज कीत्ता जाई सकै। शांति वार्ता कन्नै जोहड़ा लाह होने आहला ऐ उस्सी नकारेआ नेईं जाई सकदा ऐ। दौनें देशें दे लोकें दी आपसी मेलजोल गी बी मजबूत कीत्ते जाने दी लोड़ ऐ की जे एह्‌दे थमां पैह्‌ले बी एहदे कन्नै दौनेदिएं सरकारें गी शांति दी राह उप्पर अग्गे बधने च सैहयोग थ्होआ ऐ। बे-जकीनी दे म्होल गी बदलदे होर्ठ ओहदी थाहरै उप्पर आपसी विश्‍‍‍‍‍वास ते सोहार्द दा वातावरन तैआर कीत्ते जाने दी लोड़ ऐ। कुसै बी बजाह कन्नै दौने देशें बश्कार जारी शांति प्रक्रिया गी बद नेईं कीत्ता जाना लोड़चदा। हाल च होए दे किश घटनाक्रमें थमां पता लग्गदा ऐ जे किस चाल्ली किश सोआर्थी तत्वें दी शांति गी भंग करने च अपनी भूमका नभाई ऐ। दौनें देशें च मजूद इनें तत्वें गी बक्ख करने दी लोड़ ऐ तां जे शांति वार्ता तेजी कन्नै अग्गै बधी सकै।
मेरे बचार च जोनराज, श्रीवर ते प्राज्यभट्ट दियें राजतरंगणियें च जित्थें कुतै ए बर्णन औन्दा ऐ जे कश्मीरा दे फलाने सुलतानै मद्रराज दी धी ब्याही, ओदा इयै अर्थ लना चाहीदा ऐ जे उसने स्यालकोट दे राजा दी धी ब्याही, की जे मद्रदेश दी राजधानी शाकल अर्थात् स्यालकोट ही। कस्मीर दे सुलतानें दे शासनकाल च स्यालकोट बड़ा समृद्ध नगर हा। इक होर बचारने जोग गल्ल ए ऐ जे यारमी सदी ईसवी च जम्मू दे आले दुआले दा प्हड़ी लाका दुर्गर दे नां कन्ने प्रसिद्ध हा। एद प्रमाण चम्बा राज्य थमां प्राप्त साहिल्लदेव द ताम्रपट्ट थमां हुंदा ऐ। एदे च लिखे दा ऐ जे राज साहिल्लदेव ने गुर्गर, सौमटिक कर ते तुरुष्क लोकें पर विजय प्राप्त कीती ही। जे यारमीं सदी च डुग्गर देसा दा नां ‘दुर्गर’ हा तां कोई कारण नजर नईं औंदा जे यारमीं सदी च इस लाके दा नां यकदम मद्रदेश कियां पेई गेया ते फी इयै नां प्राज़्यभट्ट दी चौथी राजतरगिणी दे समै (16 मीं सदी) तगर कियां व्यवहारै च औंदा रेया ?
संप्रग सरकार दी अवसरवादी प्रतिक्रिया थमां मिलदा ऐ भगवा ब्रिगेड़ गी प्रोत्साहन
चात्रन दी कोशशा कन्ने, किश गुज्ज देइ-दुआइऐ, चिरुता इक आरी कोरन गी दिक्खी आई।
छड़ा शिक्षा बजट सकल घरेलू उत्पाद दा छेह् प्रतिशत कीते जाने उप्पर त्रै वे पार्टियां इकमत न।
जीवादान देओ दुखियें गी।
चतुरिका-पिंगलिका कन्ने औन्दी महारानी रसुमती गी दस्सी ओड़े दा हा। इस कारण उन्हें करण्डू खोई लैता ते आखन लगियां अऊं आपूं इसी लेई जन्नी आं।
पुन्नी: मिगी सिर मुन्नी निं आक्खा करो।
सुनदे गै गोरीदत्तै दे मुंयै सुआद कौड़ा जन होई गेआ। कनेया बगला भगत बनदा ऐ सारा दिन प्रिंसिपल दियां चापलूसियां करदा रौंहदा ऐ। सारे स्टाफ दियां चुगलियां लाइयै हुन बसीले आला बनदा ऐ, बोले—“ब बसीला जरूर आं पर बेगैरत नईं। अज्ज बसीला दूए दा हक्क खूसने दा जरिया बने दा ऐ जेड़ा बेईमानी ऐ अपने फरजै कोला मुंह फेरना ऐ मेरे कोला ए नईं होग।” बिजन रविकांत बक्खी दिक्खे उन्ने गलाय़ा।
हलांके इनें फिल्में इच नसीम बानो दी शोह्रत इच इजाफा कीता ब सोहराब मोदी दी मिनर्वा मूवीटोन दे बैनर हेठ इतेहासिक पृष्ठभूमि उप्पर बनी ‘पुकार’ इच नूरजहां दी भूमिका इच दर्शक उंदे अभिनय दे कायल होई गे। मुगल बादशाह् जहांगीर दी भूमिका अभिनेता चंद्रमोहन ने निभाई ही। इस फिल्म इच नसीम बानो दी भूमिका उंदे व्यक्तित्व दे पैह्‌लुएं दे मताबक ही। इस फिल्म लेई उनें मती मेह्‌नत दी ते आपूं गीत गाने लेई दौ ब’रे तक्कर गाने दा अभ्यास कीता।
लोकसभा चुनांऽ जियां-जियां कोल आवा’रदा ऐ। पूर्वांचल गी बक्ख राज्य बनाने दे मुद्दे उप्पर राजनीति बी तेज होंदी जा रदी ऐ। बक्ख-बक्ख निक्के-निक्के दलें भारतीय समाज पार्टी (भसपा) दे नां थमां इक सांझा मंच बनाई लैता ऐ, जेह्‌डे बड्डे राजनीतिक दलें दे मेदवारें लेई संकट खड़ा करी सकदे न।
बसुर्त पैरें नैं चलदा सूरज सोच्चै दा हा जे अज्ज रेशू नैं मिलने दा इक्क मात्तर रस्ता बी ओह् आपूं बंद करी आया ऐ पर रेशू दे कोसे-कोसे अत्थरूं सूरजै दे मनै ई परघाली गे हे। ओह् बड़ी बेरामी बुज्झै दा हा। ओह् बिंद भर रेशू कोल बेहियै नुहाड़े अत्थरूं पूंझना चांह्दा हा। ओह् अज्ज उसी प्यार करना चांह्दा हा। नुहाड़ा अंग-अंग त्रुट्टा दा हा ते ओह् किश थकेमा बी बुज्झन लगी पेदा हा। मनै च कोई धुकधुकी ही। अज्ज उन्न बी हिरखी पीड़ै दी इक्क चिंड स्हारी ही।
हड़ताल ते अघोशत कर्फ्यु कश्मीर घाटी च ऐसी गल्ल होई गेदी ऐ जिआं घाटी दा मौसम ऐ। इस मौसमै बश्कार फसे दा ऐ कश्मीर दा आम माहनु जेहड़ा छड़ा इस करी परेशान नेईं ऐ जे चानचक्क होने आहली बरखा थमां बचने लेइ नोहाड़े कश छतड़ी नेईं ऐ बल्के ओह चानचक्क उस बेल्लै च्रौंकी पौंदा ऐ जिस बेल्लै सुरक्षाबलें पासेआ प्रदर्शनें ते हिंसा गी रोकने लेई क्रैकडाऊन घोशत करी दित्ता जंदा ऐ, तलाशी अभियान चलाए जंदे न ते बंदुकें दे हिरखी सुरक्षाबलें ते प्रदर्शनकारिएं बश्कार डांगें ते बट्टें दी जंग शुरू होई जंदी ऐ।
सामाजिक कार्यकर्ता पंकज सिंह ने ओह्‌दा इलाज कराया ते चिकित्सक सुबोध कुमार सिंह ने ओह्‌दा मुफ्त आपरेशन कीता। आपरेशन दे परैंत पिंकी कटोए दे होठें दे अभिशाप थमां मुक्त होई गेई ते किश दिन परैंत सामान्य बच्चें दे आंगर खेढने, हस्सने, बोलने ते मुस्कुरान लगी।
दिनै दी खेढ खत्म होने दे समें गंभीर 102 ते सचिन 58 रन उप्पर खेड्ढा करदे हे। जिस चाल्ली कन्नै भारतीय बल्लेबाजें इक दिन पैह्‌लें गै फालोआन दी शर्म झह्‌ल्लने दे बाद दूई बारी इच प्रदर्शन कीता ऐ उस थमां हुन इस मैच दे ड्रा होने दी मेद जगी गेई ऐ। इस थमां पैह्‌लें भारत दी पैह्‌ली बारी 305 रनें उप्पर सिमटी गेई ही ते इस चाल्ली ओह्, न्यूजीलैंड थमां 314 रन पिच्छें रेई गेआ। न्यूजीलैंड ने पैह्‌ली बारी इच 619 रन बनाए हे। फालोआन खेड्ढन उतरी दी टीम इंडिया गी कल्ल दूई बारी इच कार्यवाहक कप्तान वीरेंद्र सहवाग दे रूप इच तौले गै पैह्‌ला झटका लग्गी गेआ ते उसले इयां लग्गन लगा हा जे भारत चौथे गै दिन मैच हारी जाग ब द्रविड़, गंभीर ते सचिन दी बारी ने भारत गी मैच बचाने दी स्थिति इच तां खड़ा करी गै दित्ता ऐ।
ओह्‌दे परैंत तालिबान च जिसलै तालिबानियें दी सरकार बनी तां उनें ओसामा गी अपनी अक्खें दा तारा बनाई लैता हा।
बुड्ढा :सेही-होन्दा ऐ जे तूं कुसा चाल्ली मजबूर होआ करना ऐं। नरेन्दर पर चकोन्दियां उंगलियां तेरे थमां सैह्न नेई होआ करदियां।
पता तुगी ए ब्रह्मास्त्र दी ज्वाला के ऐ ?
पारो : तूं कनेइयां गल्लां सोचनी ऐ भाबी ? (रमाकी जन होइयै) तूं तौले गै ठीक होई जाना ऐ। ऐमैं जानी दियां सोचां नईं करदी रबा कर।
दिनानाथ हक्का-बक्का होई जंदा ऐ)
राजा ते शकुन्तला भलेयां इक दूए गी समर्पित होई चुके न। ओ गन्धर्व ब्याह करियै दो शरीर पर इक जान होई गेदे न। आश्रमै दा जग्ग समाप्त होई जाने करी राजा नै शैह्र परतोना ऐ। उस शकुन्तला गी जकीन कराया जे थोड़ें दिनें इच गै अपने सेवकें गी भेजियै उसी मैहलें इच सद्दी लैग।
जम्मू 6 जून। नमीं डोगरी संस्था, द आर्ट फाउंडेशन पास्सेआ प्रैस क्लब जम्मू च इक्क बशेश कार्यक्रम दा आयोजन करियै रवि जान दी गाई गेदी भेंटें दी कैसट ‘तेरा भजन सजाया’ दा विमोचन कीता गेआ जेह्‌दा संगीत साहिल लक्की ने तेआर कीते दा ऐ ते भेटां लिखी दियां न सुमन शर्मा, बिशन सिंह दर्दी, तिलक राज गुप्ता ते मेशू बरार न। वी.सी.डी गी जारी कीता टी-सीरीज़ दे गुलशन कुमार होरें। वीडीओ ग्राफी तरनजीत सिंह, वीडीओ निर्देशक राजीव वोहरा ते आर्ट निर्देषक एस.कुमार न।
अगले रोज़ ओ दपैरीं दे लगभग बारा बजे रंगून पौंचेआ। कड़कदी धुप्प ही ते सख्त गरमी! ते उप्परा दा मुसीबत ए बनी जे काह्ली-काह्ली च उसदी खाने-पीने दी चीजें बाला कटोरदान मुसलमान कुल्ली ने छूई लेआ। कुतै नौहन नेईं, खान-पीन नईं। हुट्टन ते भुक्ख-त्रेह कन्ने ओ डौर-भौर होई गेआ। किसै चाली घर पुज्जियै, न्हाई-धोइयै दनाभर लेटदा तां जान बचदी। बग्घी दे औने ते उस उप्पर सम्यान लददे लदांदे दस-क मिन्ट होर लग्गी गे पर परेडे दिक्खियै उसदा रोह् उम्बली पेआ। तिवारी गी इस गल्लै दी अल्याल गै नईं। उसने सिड़कै पासे वाले भित्त गै नईं खोले दे। बग्घी दी छेड़ सुनियै ओ पैड़िआं उतरियै खल्ल बी नेईं आया। तौंले कीते उप्पर आइयै ते भित्त ठोह्री ठोह्रियै ओ आले देन लगा: "तिवारी, ओ तिवारी!" थोड़े चिरै परैंत बल्ले नेई-बड़े धरोइयैं कुसै ने भित्त खौले।
हुन पाकिस्तान च ओह्‌दी इजाजत लैते बगैर गै अमरीका ऐसे बमानें दे जरिए आतंकवादी ठकानें दा पता लाइयै झट्‌ट मसाइल हमला करी दिंदा ऐ जेह्‌दे कारण पाकिस्तान दे किश कबीलाई क्षेत्रें दे आतंकवादी क्वेटा दे पास्से नस्सी गेदे न। पाकिस्तान अमरीका थमां जगातार आपत्ति बी जतांदा रेआ ऐ जे बगैर इंजाजत हमले करना ओह्‌दे देश दी सार्वभौमिकता उप्पर हमला ऐ। ब विश्व दा सारे कोला ताकतवर देश कुत्थें मन्नने आह्‌ला। की जे उसी ते पूरी दुनियां थमां आतंकवाद दा खात्मा करना ऐ ते ओह्‌दे दुश्मन नम्बर वन ओसामा गी हर हाल च पकड़ना ऐ।
की जे मैं राजपूत आं ते पराधीन होइयै सेवक रूप च राजे दा कम्म करने आ’ला सेवक आं। एह् सुनियै अत्थरू नै भरोची दी अक्खी आ’ली उसदी पत्नी ने उस्सी आखेआ।।29।।
बीरक-(ढोलकी बजाने दा शारा करदा ऐ)
उमा : ते तुस।
रामनगर तसील दा नक्खा दिक्खो दां चढ़दै पास्सै गी इक ग्रां ल’ब्बग—“छतकैड़ी”—इसदै अगलै पास्सै गै ग्रां पौन्दा ऐ “रसली”। इसदा पैह्‌लां मो’ड़ा ऐ ‘मजोड़ी’ ते एह् ग्रां रसली दे मझाट्टै पौन्दा ऐ। इसदै चुबक्खै निक्कियां प्हाड़ियां ते मंझै ‘रसल’ नाल बगदा ऐ। इसदै चढ़दे गी ‘चका’ल’ घ्रोन्दे गी छतरैड़ी, उत्तर पास्सै ‘डुड्डू’-‘पचौंड़’ते दक्खन पास्सै ‘पताऽल’ नां दे ग्रां पौन्दे न।
ओ घर आया ते अपनी मां गी पुच्छन लगा, मां मिगी इक गल्ल सच्चे˙-सच्चें दस्सेयां जे मेरा बापू कुत्थें ऐ ते उसदा नां के ऐ?
;ltb;gt लेखक ;lt/b;gt-पर में ते एह्...सीन गी रोमांटिक बनाने गित्तै लिखेया ऐ।
डोगरी फोकलोर दी बंजर पेदी एह उपजाऊ धरत कुसै मूह जोर मैहता बिधिसिंहै दी जगीर नेई ऐ जे एह दे च करसानी करने दी हिम्मत करने आहले कुसै बाबा जित्तो जनेह गभरू दा खलाड़ा लटोई जाग, पर एहदे च कोई शक नेई जे इस बे-गौरी पेदी अनबुढ़ी धरतीचै फसल पैदा करने आस्तै, रिसर्च स्कालर दे मनै च बावा जित्तो आहली हुब्ब, लगन ते हिम्मत होनी इक बुनियादी शर्त ऐ।”
गिद्दड़ मन्नी गेआ, ते ऊंट दरया दे बिच्चें ठिल्ली पेआ। जिसलै ओ दरेया दै अद्द बश्कार पुज्जा तां ऊंटै गलाया, "भनेआ मेरेआ, मिगी हुन बिलनी आइ गेइ ऐ।"
माता ;: ऊआं पुत्तरा निक्के ने नेआ बी के आखी ओड़ेआ ऐ जे तूं रुट्टी छोड़न लगा एं?
"कुसै दा नेईं। पर तेरा ते बिगड़दा ऐ, ते ग्रां आले इस्सै करी तुगी समझांदे न।" मां परता दिंदी--"तूं सारी सारी रात रास-धारियें दे डेरें दी खेह् छानदा फिरना ऐ˙--जिंदा नां कोई घर न घराट। में जान्नी-मुहानी कुस कुस दी जीभ फड़ां, तूं कोई कार की नेईं करदा?" ते ए आखदे-आखदे उसदिआं अक्खिआं परसिज्जली जंदियां। मां दे अत्थरूं ओदी जीभा पर जंदरा लाई ओड़दे। ते फी इक दिन उसने माऊ गी आक्खेआ--"मां, में भ्यागा शैह्र जानां ऐ--कोई कम्म तुप्पन। थोन्दे गै तुगी पता भेजंग।"
राजी: घरा आलें दा जी ते करदा अपने कालजे दी टुक्करी गी जो बनै देन...
असल इच साहित्य इच शब्द दा प्रयोग अनुभूति दी अभिव्यक्ति आस्तै कीता जंदा ऐ। कविता दा बाह्‌रला रूप कला- पक्ख दी संज्ञा कन्नै संबोधत कीता जंदा ऐ। अलंकार आदि कविता दे बाह्‌रले अंग मन्ने जंदे न। भाव-पक्ख ते कला-पक्ख दा आपसी गैह्‌रा सरबंध होने करी कला-पक्ख दा सुतंतर अस्तित्व नेईं होई सकदा, कला-पक्ख दी एह् अभिव्यक्ति भाव-पक्ख दे अनुसार गै चलदी ऐ। संगीत-प्रधान भावें इच कविता दे शब्द बी संगीतमय होई जंदे न। पर अध्ययन दी सौख आस्तै भाव-पक्ख ते कला-पक्ख गी अस बक्ख-बक्ख करियै दिक्खने आं। कविता इच कला-पक्ख छंदोबद्धत थमां शुरू होंदा ऐ ते उस कन्नै गै एह् जुड़े दा होंदा ऐ की जे कविता इच लय दा होना बड़ा जरूरी मन्नेआ जंदा ऐ। छंबोद्धता उस लय इच पूरी चाल्ली सहायक सिद्ध होंदी ऐ।
ओह् आम जने’ई जून म्हीने दी इक स’ञ ही। सारे दिना दा मिट्टी-घट्‌टा उड्डियै शमाना उप्पर हवा च टंगोए दा हा। गर्मी कन्नै हफे दा लाल-सुर्ख होए दा सूरज घरोंदी बक्खी बेचैन जे’ई रात कट्टने गी जाने है आह्‌ला हा। इन्दर कुमार दा थ्री-व्हीलर ग्रेटर कैलाश दी बस्ती दे उस निक्के नेह् मदाना कोल आनियै रुकेआ। इन्दर कुमार ने ड्राइवर गी पैहे दित्ते अपना झोला चुक्केआ ते थ्री व्हीलर चा उतरेआ। उसने खद्दर दा लम्मा कुर्ता ते पजामा लाए दा हा। इन्दर कुमार दा घाट लम्मा ते नक्श-पत्तर त्रिक्खे न। उसदे मुंहां उप्पर चिट्‌टे ते काले बालें दी रली-मिली दी लम्मी दाढ़ी ऐ। उसने सनैह्‌रे चश्मे ते काले पतले फ्रेम आह्‌ली ऐनक लाई दी ही। मलाई-रलाइयै इन्दर कुमार इक नाजक तबीयत दा गम्भीर जे’आ मनुक्ख ऐ। दिक्खने आह्‌लें गी ओह् बिंद बजुर्ग-जन गै लभदा ऐ। एह् गल्ल बक्खरी ऐ-क जिसलै ओह् शीशे सामने खड़ोंदा ऐ तां उस दियां अक्खां हमेशां उस बुजुर्गाना दाढ़ी दे पिच्छें छप्पे दे इक जोआन इन्दर कुमार गी गै दिखदियां न।
नायक दे घरा दे सामने ग्रां दे सब्बै लोक आई किट्ठे होऐ। नायक जानदा सा जे उन्दे चा कुसै दे मना च बी भरमे आस्तै रत्ती भर क्यास नईं सा। ओह् सब्बै कुसै ना कुसै गल्ला करी भरमे शा तंग पेदे हे। भरमे ने जेकर इक्क जने दी कुक्कड़ी चोरी कीती दी ही तां दूए दा बैह्‌डा। उन्न कुसै दे पैहे चराए दे हे ते कुसै दी भैनू कन्ने जां लाड़ी कन्ने मूंह काला कीते दा हा। इस लेई हर आदमी उसी चित्त मारना चांह्‌दा हा। उसी सुधारी सकना नायक लेईं बड़ी भारी समस्या ही। उसी शेकिऐ ग्रां दा कड्डी लाना बड़ां गै सखल्ला कम्म सा। केइयें लोकें नायक गी एह् सलाह् बी दित्ती ही जे ओह् भरमें गी ग्रां दा कड्डी ला। पर बुड्डी यल्लव्वा पर तरस करदे होई नायक ने सब्बनें दी आक्खी दी अन-सुनी करी ओड़ी ही।...ते अज्ज फी उयै प्रसंग शुरू होई पेदा हा।
पिताम्बर : (बिंद हस्सियै) उंआं सूरज सरूप साह्‌ब सच्चें-मुच्चें इयै-नेह् गै हे, जनेहा तुसें उन्दा वर्णन कीता ऐ जां...। मेरा मतलब ऐ जे ओ अवारा...घटिया...नीच...शराबी ते बदचलन से ?
एदे किन्ने नां न, ‘हुद हुद शाह सुलेमान, दुबया सुतार, सारे हिन्दी च पर डोगरे कोह्के पिच्छैं , उनैं बी नां पाए दे, ‘चकीरा, कंघी, तरखान ते सुक्क दुद्धु बगैरा, पिट्ठी दे चिट्टे काले डोरु ते चुंझै-बोदी दा गैंती घाट लग्गना, टकोदा दस्सी दिंदा जे कोह्कड़ा पक्खरू ऐ। ए, योरप, अफ्रीका ते एशिया च बी लभदा ऐ। इसदा वर्णन पुरानी पोथियें च बी औंदा ऐ। मिस्र ते क्रीट दे भित्ती चित्रें च बी इस पैंछी दा सुन्हाकड़ा चित्रण होए दा ऐ। इक पश्चिमी पौराणक कथा च दस्सेआ गेदा ऐ जे राजा Jerus नै अपनें आप गी सजा देने ताईं इस पैंछी दा रूप अपनाया हा। मुस्लमान इस पक्खऱू गी सुलेमान दी प्यारी चिड़ी दसदे न। हुदहुद बाइबल दा Lapwing पक्खरू ऐ, इस पैंछी दा प्रयोग जादू-टूनैं ते दोआई च बी होंदा ऐ। मेरी सोचें दी तंद उसलै त्रुट्टी जिसलै धनंजय होर बोल्ले--
उनें गलाया, ‘अस अजें एह् तैह् नेईं करी सका’रदे आं जे एह् आतंकवादी हमला हा जां फ्ही कुसै सिरफिरे दी करतूत। असेंगी एह्‌दे पिच्छे दे कारणों दा पता नेईं चली सका रदा ऐ।
पंज-सत्त मजूर द्रौड़ी आए। इस्सै ग्रां दे मजूर हे। देबू गी होर सबनै छुड़ी दित्ता दा हा, बो इनें लोकें नेईं हा छुड़ा दा। इक नै शरधा कन्नै आक्खेआ "तुस उतरी आओ, गुरु जी। अस बड्ढी दिन्ने आं।"
फतेहपुर, 22 मार्च। कुख्यात डकैत ददुआ ते ठोकिया दे मारे जाने दे बावजूद उत्तर प्रदेश इच बुंदलेखंड लाह्‌के इच डाकुएं जा आतंक घट्‌ट नेई होई ऐ ते ओह् कम स कम चौं संसदीय हल्कें दे चुनां नतीजें गी अजें बी प्रभावत करी सकदे न।
"सारा दिन के कीता तूं उत्थें?"
‘ए गल्ल नईं-’ ओ गंभीर होइयैं आखन लगा—‘मेरे मुंहै च सुन्ने दे दन्द न। मुंह बन्द रक्खां तां कुन दिक्खग इनें गी ? जिसलै में जोरा दा हस्सना तां मेरे दंदें दी नमैश होई जन्दी ऐ—लोक मिगी माल-सरमाये आला समजन लगदे न। पंडत नेहरू ते छड़े मूंहै च चांदी दा चिमचा लेइयै जम्मे हे पर मेरे मुंहै च पूरे दो तोले सुन्ना रक्खे दा ऐ।’
“के ए ठीक होग जे कोई उत्थैं पुज्जै ते खाली राह् दिक्खै ते...”
होना के हां, ढिड्डा च छोल पेई आ। दौड़ी बाड़ी गी। दिनें-दपैह्‌री बाड़ी च ओह्‌ला बी घट्‌ट होने कारण जुखड़ी सिर देई आड़ी दे आह्‌लै बैठी। धरती च इक सूही नेही लीर दबोई दी लब्भी। उन्नैं स्वभावकन उस लीरा गी खरोतेआ। करनी परमातमा दी ए ओदी बंद्धे आली पोटली गै ही जोह्‌ड़ी ओदी दरानी नै आड़ी च छपैली दी ही। गल्ल सारै ग्रां फैली गेई।
पिछले ऐतवार गी इपोह च सुल्तान अजलान शाह कप हॉकी टूर्नामेंट च मेजबान मलेशिया गी 3-1 कन्नै शिकस्त देइयै खिताब उप्पर कब्जा करने आह्‌ली भारतीय टीम दी सफलता च बी भोपाल दे इस सेंटर दा महत्वपूर्ण योगदान रेआ ऐ।
इस लेई असें लोकें दी कोशश करने दा इयै मौका ऐ। इस बास्ते चलो अस लोक ब्रह्मा हुंदे अग्गैं प्रार्थना करने आं। ओह् असेंगी कोई ना कोई पुआऽ जरूर गै दसङ्न।।97।।
“अट्ठ आने —इक्क पोथी दा मनल्ल अट्ठ आने।”
पिच्छुं लोकें दी बुआज औन्दी ऐ, जिन्दाबाद, ढोले दा ढगा, कलभूषण कुमार ते बाकी जने औन्दे लभदे न]